Tineke Pauw

Master Nieuwe Media en Digitale Cultuur

Spaces of New Media
Docent: Ann-Sophie Lehman
21 november 2005

Kennis voor Allen, Kennis voor Eén:

Lévy’s Knowledge Space op het Internet van 2005.

Abstract

Dit paper zal Lévy’s Collective Intelligence: Mankind’s Emerging World in Cyberspace
bespreken en aan de hand van drie actuele cases – Webct, Wikipedia, en het officiële
Star Wars forum – kritiek leveren op Lévy’s idee van gelijkheid van, en toegang tot
kennis. Ik zal mij hierbij richten op Lévy’s concept van de knowledge space, een
kennisruimte die de gehele mensheid met elkaar verbindt en waar alle kennis gelijk
wordt. Deze ruimte wordt mogelijk gemaakt door cyberspace en mijn onderzoek zal zich
richten op online community’s waarin de uitwisseling van kennis voorop staat. Dit
onderzoek zal analyseren in hoeverre er sprake is van een knowledge space bij de
huidige online community’s.
Een groot deel van de mensheid heeft geen toegang tot cyberspace, en daardoor
ook niet tot de kennisruimte. En eenmaal binnen de kennisruimte is er ook geen sprake
van gelijkheid, wat ik aan zal tonen aan de hand van de cases: terwijl bij Wikipedia
iedereen informatie kan toevoegen, is dat bij Webct beperkt tot de studenten en docenten
van de Universiteit Utrecht. Bij online fora is er sprake van een hiërarchie waarbij
moderators van bovenaf worden gekozen, in plaats van dat er sprake is van een
democratie.
Vervolgens zal ik ingaan op het verschil tussen kennis en informatie en van
daaruit vervolg ik mijn kritiek op de kwestie van gelijkheid van kennis: terwijl het in Webct
draait om de uitwisseling van wetenschappelijke kennis, doen online fora het goed in
triviale kennis. Naast die onderverdeling is er nog een andere: die van expliciete en
impliciete kennis. Op Wikipedia en Webct is er sprake van expliciete kennis, terwijl op
fora de ideale plek zijn waar impliciete kennis expliciet gemaakt kan worden. Terwijl
Lévy’s utopie uitgaat van een vrije kennisruimte, stel ik dat deze toch in een grotere mate
geketend is aan de onderliggende antropologische ruimtes dan Lévy zelf voor ogen had.

1
 Te weten wat men weet en te weten wat men niet weet, dat is kennis.
Confucius

Inleiding

De cursus The spaces of (new) media: spatiality in digital audiovisual cultures richt zich
1
op de theorievorming rond het concept “space” met betrekking tot de nieuwe media.
Alhoewel de schrijvers van dit journal naar e-learning en de uitwisseling van kennis in de
praktijk kijken, heb ik gekozen om me meer te richten op het specifieke, theoretische
concept van de kennisruimte, een ruimte die boven andere ruimtes uit zweeft. Het idee
van deze ruimte werd door de Franse filosoof, socioloog, antropoloog en
geschiedkundige Pierre Lévy in 1997 naar voren gebracht in zijn utopische boek
Collective Intelligence: Mankind’s Emerging World in Cyberspace, en mijn artikel kan
beschouwd worden als een kritische update op het begrip van de kennisruimte, acht jaar
na publicatie van het boek.
In dit artikel zal ik ingaan op het concept knowledge space, een ruimte die zich
over de gehele mensheid uitstrekt, waarin alle kennis van de mensheid verblijft, waar
iedereen ten allen tijde aanspraak op zou kunnen maken, en waarin alle kennis gelijk is.
Ik zal mij afvragen in hoeverre er sprake is van een knowledge space bij de huidige
online community’s. Dit zal ik aan de hand van drie cases beargumenteren, namelijk
23
Webct, Wikipedia, en het officiële Star Wars forum. De cases zijn gekozen omdat zij
verschillende soorten kennis en de uitwisseling daarvan mogelijk maken: Webct is een
leeromgeving van de Universiteit Utrecht en gericht op de uitwisseling van
wetenschappelijke kennis tussen studenten en docenten. Wikipedia is een online
encyclopedie waar iedereen informatie aan kan toevoegen, en het Star Wars forum is
4
een voorbeeld van een online forum waarin vooral triviale kennis wordt uitgewisseld. Aan
de hand van deze cases zal ik kijken waar belemmeringen en beperkingen liggen in de
door Lévy zo gewenste vrije uitwisseling van kennis en ten slotte zal ik kritiek uiten op
Lévy’s notie van gelijkheid van kennis: kennis hoeft en kan namelijk niet gelijk zijn. De
verschillende soorten kennis vinden echter via diverse online omgevingen een plekje op
cyberspace.

1
Cursus: The spaces of (new) media: spatiality in digital audiovisual cultures. Universiteit
Utrecht. Periode 1, 2005. Cursuscode: 200501046
2
Ik kijk in mijn onderzoek naar de huidige versie van Webct, namelijk Webct Vista 3.0.
Zie voor meer informatie over dit programma de artikelen van M. El Idrissi en D. Ploos
van Amstel.
3
“Star Wars Message Boards” 9 november 2005 <http://forums.starwars.com/index.jspa>
4
Ik heb gekozen voor het Star Wars forum om de volgende redenen: het heeft wereldwijd
leden, er is een duidelijke hiërarchie op basis van leden en leiders én er is verschil in
toegang tussen gratis en betalende leden (dit laatste is iets wat over het algemeen niet
op online fora voorkomt, maar dit is een forum waarin commerciële belangen een rol
spelen).

2
Collective Intelligence: Alle Kennis voor Iedereen

In Collective Intelligence: Mankind’s Emerging World in Cyberspace beschrijft Pierre Lévy

hoe computertechnologieën het mogelijk maken om intelligentie – oftewel de kennis die
in de mensheid resideert – uit te breiden en te delen. Door kennis in netwerken te
5
plaatsen, ontstaat er een collective intelligence. Alhoewel de ideeën utopisch zijn, gaat
het hier om een haalbare utopie, aldus Lévy. Er kan zich een knowledge space vormen,
die boven de antropologische ruimtes – ruimtes die zich over de gehele mensheid
uitspreiden – van aarde, territorium en commercie zal staan, en een nieuwe fase voor de
mensheid zal inluiden. Computertechnologieën bieden volgens Lévy de mogelijkheid om
kennis universeel te delen in een onbevooroordeelde en democratische cyberspace. Ze
zouden naast de wederzijdse uitwisseling van informatie tevens bredere participatie in de
besluitvorming, en nieuwe vormen van burgerschap en community mogelijk maken.
Lévy beschouwt de collective intelligence als volgt: “[i]t is a form of universally
distributed intelligence, constantly enhanced, coordinated in real time, and resulting in the
effective mobilisation of skills.” (Lévy, 1997: 13). Hij stelt dat iedereen over kennis
beschikt – “No one knows everything, everyone knows something, all knowledge resides
in humanity.” (Lévy, 1997: 13-14) – en dat deze kennis niet verloren mag gaan of mag
worden genegeerd. Nieuwe communicatiesystemen moeten communicatie in real time
mogelijk maken, waarbij de kans wordt geboden om interacties tussen de mensen en de
kennis binnen dezelfde virtuele ruimte te coördineren. Ten slotte geeft Lévy aan dat alle
skills – oftewel vaardigheden – van gelijke waarde zijn: erkenning van iemands
vaardigheden kan voor wederzijdse herkenning zorgen, terwijl het ontkennen ervan in the
age of knowledge gelijk zou staan aan het ontnemen van iemands sociale identiteit. Lévy
kent dan ook een ideologische connotatie aan de collectieve intelligentie toe: “[t]he basis
and goal of collective intelligence is the mutual recognition and enrichment of individuals
rather than the cult of fetishized or hypostatized communities.” (Lévy, 1997: 13). De
collectieve intelligentie neemt volgens Levy zelfkennis en collectieve gedachten in zich op
en vergroot het.
Pierre Lévy gebruikt drie termen voor de verzamelde kennis die door hem vanuit
verschillende invalshoeken bekeken wordt: de collective intelligence heeft de metafoor
van het collectieve brein, waarin alle kennis van de mensheid samenkomt. De knowledge
space draagt daarentegen de metafoor van ruimte in zich: het is een ruimte van kennis,
die boven andere ruimtes bestaat. Ten slotte is er de cosmopedia die de metafoor van
het boek – waar het individu alle informatie in kan vinden – in zich heeft. Dit artikel zal
zich echter richten op de knowledge space. In het komende hoofdstuk zal uiteengezet
worden wat Lévy onder zo’n kennisruimte verstaat en vervolgens zullen de drie cases
nader besproken worden.

5
Lévy geeft met zijn idee van de collectieve intelligentie indirect aan dat kennis los van
het individu kan staan. Dit is echter, zoals ik in het laatste hoofdstuk zal beargumenteren,
eerder informatie dan kennis, omdat kennis altijd verbonden is aan het individu.

3
Cyberspace en de Kennisruimte: de Utopische Versie

De kennisruimte zal zich vormen in cyberspace, wat door Lévy als een wereldwijd
verbonden netwerk van communicatiemedia beschouwd wordt. Het is een ruimte waarin
real time interacties tussen mensen plaats vinden: “[i]n this sense cyberspace would
become the shifting space of interaction among knowledge and knowers in
deterritorialized intelligent communities” (Lévy, 1997: 15). Lévy heeft zijn boek in 1997
gepubliceerd, een tijd waarin het Internet in een flinke groei was, en inmiddels zijn we
acht jaar verder. Het is nu de vraag in hoeverre de kennisruimte zich op cyberspace heeft
kunnen ontwikkelen en waar? Het is tijd om de theorie naar de praktijk te brengen.
De knowledge space is een antropologische ruimte waar de gehele mensheid
mee te maken heeft (Lévy, 1997: 145). Er zijn drie, reeds bestaande, antropologische
ruimtes die het voorgaan: de nomadic space of earth, de territorial space, en de
commodity space. Deze ruimtes zijn na elkaar ontstaan, ze bestaan naast elkaar, ze
omvatten verscheidene verweven ruimtes en ze hebben elk zo hun eigen kenmerken
(Lévy, 1997: 175). Zo draait het bijvoorbeeld bij de ruimte van aarde erom dat alle ruimte
echt is, terwijl de ruimtes binnen territorial space begrenst zijn – zoals landen grenzen
hebben. De commodity space leeft juist in gedeterritorialiseerde netwerken om het
kapitalisme de ruimte te bieden. De knowledge space bestaat uit onstoffelijke ruimtes die
constant transformeren, doordat ze gevormd worden door het denken, dromen en het
zwerven van verbonden mensen (Lévy, 1997: 173-183). Bovendien is de kennisruimte
grenzeloos. Lévy volgt met zijn concept van de kennisruimte Foucault’s notie van het
heterotopia, waar ruimtes, zowel echt als gemedieerd, naast elkaar bestaan en
gelijkwaardig aan elkaar zijn (Poster, 2004).
De cases – Webct, Wikipedia, en het Star Wars forum – zijn allen voorbeelden
van ruimtes die de uitwisseling van kennis in cyberspace mogelijk maken en welke
hierdoor verbonden zijn met de kennisruimte. Echter, er zijn verschillen in de vrijheid van
uitwisseling van informatie en de vormen van kennis te vinden.
Webct is zuiver gericht op studenten en docenten van de Universiteit Utrecht:
alleen zij kunnen inloggen en zo toegang krijgen tot het platform. Er kan binnen elk vak
gediscussieerd worden, zowel via een messageboard als via live chat, en verdere
uitwisseling kan via e-mail plaatsvinden. Echter, docenten hebben meer mogelijkheden
dan de studenten als het aankomt op het toevoegen van informatie (zie het artikel van M.
El Idrissi). Bij de online encyclopedie Wikipedia vindt uitwisseling van kennis plaats door
het toevoegen en openbaar maken van informatie. Iedereen kan informatie toevoegen en
iedereen kan, naast het lezen, artikelen aanpassen en er op de achtergrond over
discussiëren. Het Star Wars forum heeft als hoofddoel dat het een ruimte is waarin
discussies gevoerd kunnen worden en het kan in dat geval over van alles gaan: van aan
6
Star Wars gerelateerde zaken tot aan persoonlijke dingen.

6
Het welkomstbericht voor de nieuwelingen op het forum zegt hier het volgende over:
“Here you will find Star Wars fans of every description expressing thoughts on everything

4
 De cases zijn allemaal kennisruimtes die onderdeel zijn van de alles
overkoepelende knowledge space, maar juist de mate waarin zij van elkaar verschillen
legt hun beperkingen bloot. In het komende hoofdstuk zullen deze begrenzingen en
beperkingen nader besproken worden.

from the upcoming films to the expanded universe to regional fan activities.” (“Welcome
and Announcements” 16 november 2005
<http://forums.starwars.com/thread.jspa?threadID=257&tstart=0>).

5
Kenniskapitalisme: de Have’s en Have-not’s van het World White Web7

De vier antropologische ruimtes van Aarde, territorium, commercie, en kennis kunnen

elkaar niet vernietigen, en ze kunnen tevens niet zonder elkaar bestaan, aldus Lévy. Het
is juist dáár waar de praktische uitvoering van Lévy’s utopie spaak loopt. In dit hoofdstuk
zullen dan ook de beperkingen van cyberspace en de cases blootgelegd worden met de
volgende vraag in gedachten: hoe en in hoeverre wordt de uitwisseling van informatie op
cyberspace belemmerd?
Een groot deel van de wereldbevolking heeft geen toegang tot cyberspace en de
commodity en territorial spaces spelen in de oorzaken daarvan een belangrijke rol. Uit
onderzoek uit 2004 blijkt bijvoorbeeld dat de landen die procentueel gezien het hoogste
aantal Internetgebruikers hebben, de landen zijn die de meeste welvaart bezitten
(Zooknic). Manuel Castells zegt hier in 2001 het volgende over: “Internet use is diffusing
fast, but this diffusion follows a spatial pattern that fragments its geography according to
wealth, technology, and power: it is the new geography of development.” (Castells, 2003:
212).
De digitale kloof bevindt zich op verschillende niveaus: inkomen, educatie,
8
leeftijd, ras, gender, en taal (Trend, 2001: 23-24). De toegang tot de nieuwste
technologische vindingen, zoals breedband Internet, en de kosten die per locatie kunnen
verschillen spelen tevens een rol (Castells, 2003: 248-256; Trend, 2001: 33). De mensen
die niet connected zijn, vallen dus onmiddellijk buiten de boot als het om Lévy’s
knowledge space gaat. Zij kunnen niet of nauwelijks gebruik maken van de technologieën
die nodig zijn om toegang te krijgen tot cyberspace, laat staan dat zij kunnen participeren
in de kennisruimte.
Echter, zelfs áls iemand toegang heeft, dan hoeft dat ook nog niet te betekenen
dat die persoon direct erkend zal worden binnen online community’s. Terwijl Lévy claimt
dat in de knowledge space elk individu om haar vaardigheden herkend en erkend zal
9
worden, is de huidige situatie op cyberspace nog ver van dat ideaal verwijderd. Het is
ook de vraag in hoeverre er sprake is van democratie en gelijkheid binnen online
gemeenschappen, en dit zal aan de hand van de cases nader besproken worden.
Lévy maakt voor zijn antropologische ruimtes een onderscheid in drie algemene
groepen: ten eerste de organic groups, die te beschouwen zijn als families, clans, en
stammen. Ten tweede zijn er de organized groups, waartoe landen, instituties, religies,

7
David Trend gebruikt in zijn boek Welcome to Cyberschool op een gegeven moment de
term “World White Web” en geeft daarmee aan dat er nog geen sprake is van toegang
voor iedereen tot, en gelijkheid op, het Internet (2001, 148).
8
Trend zegt hier bovendien het volgende over: “The point is that the blind assertion of
any language or medium as universal denies the origin of that communicative form, the
social structures from which it emerged, and any power dynamics attached to it.” (2001:
27). Een universele knowledge space waar iedereen van zou kunnen profiteren, negeert
het feit dat geen enkele taal of medium neutraal is.
9
Amy Jo Kim geeft in haar boek over communitybuilding vele tips over hoe een
forumleider een nieuweling welkom kan heten, haar inlicht over de forumregels, en hoe
diezelfde nieuweling zich op deze manier welkom kan gaan voelen. Zonder dat zal een

6
grote bedrijven en zelfs “revolutionary masses” gerekend kunnen worden. Als laatste zijn
er de self-organized groups, die volgens Lévy het ideaal van directe democratie
realiseren binnen grote gemeenschappen die muteren en deterritorialiseren (Lévy, 1997:
51).
Als er met deze invalshoek naar de online leeromgeving Webct wordt gekeken,
dan blijkt dat het in dit geval om een organized group gaat: het is een afgebakende
kennisruimte, waar enkel studenten van de Universiteit Utrecht toegang tot hebben. Met
andere woorden: het is een territorium van kennis die alleen gedeeld wordt door de
mensen die zich binnen de grenzen bevinden. Bovendien zijn de ruimtes bínnen Webct
afgebakend per vak, zodat de studenten elkaar enkel binnen de vakken kunnen spreken.
Daarnaast is er sprake van een bepaalde mate van hiërarchie, doordat de docenten
invloed kunnen uitoefenen op het uiterlijk en de inhoud van de ruimte, terwijl de
studenten enkel kunnen participeren in de tot daartoe aangewezen plekken zoals het
discussiebord. Het is tekenend dat voor bepaalde vakken de kennisuitwisseling buiten
Webct omloopt door gebruik te maken van weblogs (zie het artikel van M. El Idrissi).
In een zekere mate is het Star Wars forum ook afgebakend omdat men, om
10
berichten te kunnen posten, lid dient te worden. Daarnaast krijgen betalende leden
toegang tot fora waar anderen niet bij kunnen. De commodity space – de ruimte waarin
Star Wars immers groot is geworden – vermengt zich hier met de online ruimte, doordat
de eigenaars betalende leden bepaalde voorrechten verlenen boven de mensen met een
gratis lidmaatschap. Binnen het forum is er naast deze ongelijkheid tevens sprake van
een andere, voor online fora zeer gebruikelijke, hiërarchie: naast de wel of niet betalende
11
leden zijn er namelijk moderators en de admin. Leden kunnen een moderator worden,
maar dit gebeurt allerminst op een democratische manier, zoals in een FAQ wordt
uitgelegd:

How are new mods selected? Can one be voted by

majority to be a mod
[The admin] nominates the contenders, or asks us to
nominate those we think would make good mods. He
then reviews their post histories and picks three or four
posters that have demonstrated a good grasp of how the
forums work.

nieuweling zich al snel verloren voelen, net als dat zij ook genegeerd kan worden in de
online omgeving (2000: 133-138).
10
Dit kan voor het overgrote deel van online fora gesteld worden. Verplichte
lidmaatschap om te kunnen posten in een online forum heeft meestal als reden om
anonieme trolls, mensen die herhaaldelijk vervelende of ongewenste berichten posten, te
voorkomen. Kim zegt hier het volgende over: “(...) because visitors don’t have a
permanent identity, they can easily disrupt conversations without repercussions. Whether
intentional or not, such disruptions can be quite harmful to community life (...).” (2000:
129).
11
De admin (administration) zijn de mensen die het forum hebben opgericht en
onderhouden, en eindverantwoordelijke zijn. De admin en de mods (moderators) zijn

7
 12
Forget being voted in. It ain't happening.

Op het forum is er dus geen sprake van gelijkheid en democratie. De enige manier
waarop leden binnen de rangorde omhoog zouden kunnen klimmen is door in de gratie
van de elite van moderators en administratie te geraken, maar dit doet eerder denken
aan een dictatuur in de territorial space dan aan een knowledge space. Als er gekeken
wordt naar Lévy’s onderscheid in groepen, valt een online forum zowel onder alledrie de
categorieën. Het is een organic group op basis van de regels, tradities en respectcodes
die het bezit, het is een organized group doordat het bepaalde machtshiërarchieën in zich
heeft, en het forum is een self-organized group omdat het als een collectieve intelligentie
beschouwd kan worden waarin het ontwikkelen van bepaalde vaardigheden en het
1314
verspreiden van kennis aangemoedigd wordt.
Er kan dus gesteld worden dat momenteel op online fora en op Webct geen
sprake is van vrije en gelijkwaardige kennisuitwisseling en deze online community’s zijn
daardoor nog ver verwijderd van Lévy’s ideale knowledge space. Wikipedia komt echter
wel dicht in de buurt: het is een open community, waar iedereen – met een verbinding
althans – toegang toe heeft. Bovendien kan iedereen informatie toevoegen en corrigeren,
en daardoor leren de mensen van elkaar. Er zijn verder geen (zichtbare) leiders
aanwezig en er is gelijkheid onder de leden: er is geen hiërarchie, want iedereen is vrij –
indien men zich als lid inschrijft – om informatie toe te voegen.
Echter, de vormen van kennis verschillen tussen Wikipedia, Webct en de online
fora. Het is belangrijk om ook hier naar te kijken, des te meer omdat Lévy stelt dat alle
kennis in de knowledge space gelijk wordt. Ik zal in het volgende hoofdstuk onderzoeken
of er verschil is in kennis en waarop dat verschil is gebaseerd.

tevens de ordehandhavers van het forum en zij hebben speciale privileges, zoals de
mogelijkheid om leden te bannen.
12
“How to become a mod. All hopefuls, read” 19 oktober 2005
<http://forums.starwars.com/thread.jspa?threadID=73755>
13
Mijn stelling dat een online forum als organic group beschouwd kan worden, wordt als
volgt gestaafd door Kim: zij geeft namelijk in haar boek aan dat het voor een online
community belangrijk is om duidelijke regels te hebben, maar ook dat tradities – zoals
nieuwelingen welkom heten en verjaardagen te vieren – van groot belang zijn voor de
onderlinge band (2000: 149-150; 277-308).
14
Kim geeft in haar boek een leadership pyramid als een diagrammatische representatie
van de meest voorkomende niveaus van leiderschap in een online forum. Onderaan
staan de regulars, de leden die regelmatig op het forum posten. Daarboven staan de
leaders en in de top staan de elders, wie meestal de oprichters van het forum zijn. Een
regular kan een leider worden door een leadership ritual, wat selectie en training inhoudt
(2000: 161).

8
Kennis: Verschil in Soort en Dimensie

Pierre Lévy ziet kennis als volgt: “Knowledge, in the sense I am using the term, is a
knowledge-of-living, a living-in-knowledge, one that is coextensive with life.” (1997: 139).
Hij maakt in zijn boek echter geen onderscheid tussen kennis en informatie, en juist het
verschil tussen beiden laat zien wat de kennisruimte onderscheidt van cyberspace. De
twee termen staan als volgt met elkaar in relatie: informatie wordt pas kennis als een
individu iets met die informatie doet. Kennis draait namelijk om de mentale processen
van begrip, interpretatie, en leren (Wilson, 2002). Dat Lévy geen onderscheid maakt
tussen kennis en informatie wordt reeds duidelijk op de eerste bladzijde van zijn boek,
waarin hij stelt dat macht in deze tijd ontstaat door middel van optimaal
kennismanagement (Lévy, 1997: 1). Echter, knowledge-management is een term die
vanuit de bedrijfswereld populair is geworden en professor in Informatiestudies Wilson
stelt dat deze term in de wetenschap niet gebruikt zou mogen worden:

(...) [E]verything outside the mind that can be

manipulated in any way, can be defined as 'data', if it
consists of simple facts, or as 'information', if the data are
embedded in a context of relevance to the recipient. (...)
Thus, data and information may be managed, and
information resources may be managed, but knowledge
(i.e., what we know) can never be managed, except by
the individual knower and, even then, only imperfectly
(Wilson, 2002).

Kennis is aan het individu gebonden: zodra zij haar kennis uit – door het bijvoorbeeld op
het Internet te zetten – wordt het informatie. En iemand kan deze informatie tot zich
nemen, begrijpen, en het vervolgens in haar eigen kennisstructuur opnemen (Wilson,
2002). Vanuit dit oogpunt is cyberspace een informatieruimte en de kennisruimte bevindt
zich er omheen: het is de ruimte waarin de wisselwerking plaatsvindt tussen mensen en
de informatieruimte, en daardoor is het een ruimte die altijd in beweging is.
Informatie kan dus door iedereen op een andere manier begrepen en in een
bepaalde context geplaatst worden, en hierbij speelt de achtergrond van het individu –
zoals cultuur, opleiding, en taal – een rol. De antropologische ruimtes van Aarde,
territorium, en commodities kunnen daardoor niet worden losgelaten bij het verwerken
van kennis in de kennisruimte. Kennis wordt tevens vanuit deze ruimtes op waarde
beoordeeld en elk individu kan er een andere waarde aan toekennen. Hierdoor kan
kennis in de knowledge space niet als gelijk gezien worden, omdat het ook niet in de
onderliggende ruimtes als gelijk wordt beschouwd.
Er zijn verschillende vormen van kennis die verschillende waardetoekenningen
hebben: zo is er wetenschappelijke kennis, zoals die op Webct wordt geuit, en er is

9
 15
triviale kennis die juist meer op fora voorkomt. Triviale kennis bestaat uit twee soorten:
ten eerste kan het gaan om kennis die “voor het leven van een individu buitengewoon
belangrijk zijn, maar waarvan het belang ook tot het individu beperkt is.” (Pollmann, 2003:
34). En ten tweede is er de triviale kennis die algemeen bekend is, maar waarvan niet
duidelijk is welk belang het heeft om het te weten, zoals bijvoorbeeld feitjes over acteurs.
De wetenschap wil het niveau van triviale kennis overstijgen en “juist over die dingen
betrouwbare mededelingen doen die het direct waarneembare niveau van de
werkelijkheid te boven gaan.” (Pollman, 2003: 34).
Terwijl Lévy stelt dat in de kennisruimte alle kennis één wordt, is dit een schier
onmogelijke opgave, juist omdat in de onderliggende ruimtes wél belang wordt gehecht
aan een kennishiërarchie. Dit wil echter niet zeggen dat bepaalde kennis uit cyberspace
geweerd zou moeten worden: voor elke soort kennis is er plek waar de uitwisseling ervan
wordt aangemoedigd en gewaardeerd. Bij Webct gaat het dan om wetenschappelijke
kennis en bij het Star Wars forum om triviale kennis.
Er is tevens een ander soort onderscheid in kennis te noemen: het verschil
16
tussen de expliciete en impliciete dimensie van kennis. Expliciete kennis houdt in dat
iemand de kennis die hij heeft kan uiten, door het bijvoorbeeld aan iemand anders te
17
vertellen of het op Wikipedia te zetten. Impliciete kennis is daarentegen kennis die door
het contextspecifieke karakter moeilijk naar buiten te brengen is, maar het is ook kennis
die iemand opdoet zonder dat hij zich bewust is van het leerproces. Dit kan bijvoorbeeld
kennis zijn die iemand op het werk opdoet, of zelfs bij het bakken van een pannenkoek.
De kennis is er, maar het wordt pas expliciet gemaakt als er bewust naar gevraagd
18
wordt.

15
De verschillende vormen van kennis vormen een hiërarchie, waarbij bijvoorbeeld
wetenschappelijke kennis bovenaan en triviale en praktijkkennis onderaan staan.
16
Polanyi (1967) maakt een onderscheid tussen expliciete kennis en “tacit knowledge”,
oftewel stilzwijgende kennis. Deze vorm van kennis is persoonsgebonden,
contextgebonden, en aan actie gebonden, en hierdoor is het niet moeilijk om deze vorm
van kennis te uiten. Ik gebruik echter de term “impliciete kennis” om aan te geven dat
deze kennis expliciet gemaakt kan worden, terwijl dat bij een deel van tacit knowledge
niet mogelijk is, en daarmee doel ik op het actiegebonden deel. Zwemmen leer je
bijvoorbeeld door het te doen, en niet door het te lezen. Dit onderdeel van tacit
knowledge neem ik dan ook niet mee in mijn onderzoek. Het is belangrijk om hier
onderscheid in te maken, zoals Michael Eraut in zijn artikel zegt: “(...) tacit knowledge is a
widely distributed phenomenon which has acquired a wide range of meanings. On the
one hand Polanyi (1967) [denoted] it as 'that which we know but cannot tell', while on the
other a whole string of authors talk about making tacit knowledge explicit (...).” (2000,
118). Het is wel van belang om op te merken dat actiegebonden tacit knowledge niet via
cyberspace geleerd kan worden: een individu zou bijvoorbeeld wel een filmpje kunnen
zien met instructies over hoe je leert zwemmen, maar pas door het te doen leert hij het
en wordt het kennis.
17
Ik volg hierin de definitie van Alavi en Leidner: “The explicit dimension of knowledge
(henceforth referred to as explicit knowledge) is articulated, codified, and communicated
in symbolic form and/or natural language.” (2001: 110).
18
Wilson heeft hier, alhoewel hij het geen impliciete kennis noemt, ook een opmerking
over in zijn artikel: “The fact is that we often do not know what we know: that we know
something may only emerge when we need to employ the knowledge to accomplish
something. Much of what we have learnt is apparently forgotten, but can emerge
unexpectedly when needed, or even when not needed. In other words we seem to have
very little control over 'what we know'.” (2002)

10
 Wikipedia is uitermate geschikt voor de uitwisseling van expliciete kennis, maar
19
impliciete kennis wordt gemeden. Een forum vormt hier een beter platform voor,
doordat het de mogelijkheid biedt om vragen te stellen die ervoor kunnen zorgen dat
impliciete kennis expliciet gemaakt wordt. Op het Star Wars forum wordt bijvoorbeeld
door iemand de vraag gesteld of hij zijn computer nog kan updaten voor een nieuw spel,
of dat het economischer is om een nieuwe pc te kopen. Dit lokte de volgende antwoorden
uit:

>For extreme quality per dollar that you cant get

elsewhere just upgrade the processor and graphics
card...only problem is you probably would have to get a
new mother board. I didnt have a clue what i was doing
when built up my upgrade but it turned out pretty decent.

Newegg.com has everything you need to purchase for

cheap, and pcworld.com had some articles on upgrading
your pc by yourself.

>Hmmmmmmmm, a very good question indeed. You

should do whatever you can afford. A updated video card
( Where i live ) costs about $200, but a new comp. is like
$400, do what you think is right, and follow your
20
instincts.

Door de vraag over de upgrade werden forumleden aan het denken gezet. Sommigen
zetten vervolgens hun kennis op het forum en zo maakten zij hun impliciete kennis
expliciet. Naar mijn mening is een online forum ideaal als plaats waar zulke impliciete
21
kennis geuit kan worden.

19
Als er op Wikipedia bijvoorbeeld gekeken wordt bij het woord “Pancake”, dan staat er
wel een verscheidenheid aan trivia over de soorten pannenkoeken die er bestaan, maar
er worden geen tips gegeven voor het maken van een pannenkoek, waar op gelet moet
worden tijdens het bakken, of handigheidjes die iemand heeft ontwikkeld in de vele jaren
dat hij pannenkoeken bakt, etcetera. 7 november 2005
<http://en.Wikipedia.org/wiki/Pancakes>
20
“Computer part purchasing practicality please...” 9 november 2005
<http://forums.starwars.com/thread.jspa?threadID=239666&tstart=125>
21
In Webct kan het ook voorkomen, als er bijvoorbeeld in het messageboard gevraagd
wordt hoe een presentatie online gezet moet worden, maar ook hier gebeurt het op een
forum in plaats van op een andere plek binnen Webct.

11
Conclusie

Ik heb met dit artikel geprobeerd om een kritische aanvulling op Lévy’s concept van de
kennisruimte te geven: er heeft zich om cyberspace heen een knowledge space
gevormd, waar echter niet iedereen toegang toe heeft en waarbinnen ook niet iedereen
gelijk is. Kennis is evenmin gelijk, want zoals de kennisruimte niet de onderliggende
antropologische ruimtes kan uitsluiten, zo kan ook het op waarde beoordelen van kennis
niet omzeild worden. En dat hoeft ook niet: elke vorm van kennis vindt op het Internet een
22
plekje. Hetzij als wetenschappelijke kennis in een afgesloten leeromgeving zoals
Webct, hetzij als expliciete kennis in een open netwerk zoals Wikipedia, hetzij in de vorm
van triviale en impliciete kennis op een online forum zoals het Star Wars forum.
Lévy’s ideaal van de kennisruimte waarin kennis gelijk is, is dan ook niet
haalbaar. Echter, het ideaal van een kennisruimte waar iedereen toegang toe heeft en
waar iedereen vrij is om kennis uit te wisselen, is een nobel streven wat zeker niet
zomaar opgegeven mag worden. En dat die kennis uit vele soorten bestaat die ieder hun
eigen plek op cyberspace vinden, hoeft niet gezien te worden als een nadeel. De mens
heeft in de onderliggende antropologische ruimtes ook altijd een scheiding gemaakt in de
soorten kennis en juist hiermee kan zij zich een weg banen door de grote hoeveelheid
informatie die alsmaar blijft groeien. Het gaat er eerder om dat die kennis ook voor
iedereen te bereiken is, en dat is een probleem dat in de nabije toekomst nog niet
opgelost zal worden. Hoe graag de kennisruimte ook compleet vrij zou willen zijn, ze zal
geketend blijven aan de onderliggende ruimtes.

22
Het aan actie gebonden deel van tacit knowledge kan echter niet via cyberspace
geleerd: het kan wel via media uitgelegd worden, maar om het te leren moet je het doen.

12
Literatuurlijst

Alavi, Maryam en Dorothy E. Leidner. (2001). “Review: Knowledge Management and

Knowledge Management Systems: Conceptual Foundations and Research Issues.” uit:
MIS Quarterly Vol. 25, No 1: 107-136.

Castells, Manuel. (2003). The Internet Galaxy: Reflections on the Internet, Business, and
Society. Oxford University Press: New York.

Eraut, Michael. (2000). “Non-formal Learning and Tacit Knowledge in Professional Work”
uit: British Journal of Psychology. Vol. 70: 113-136.

Kim, Amy Jo. (2000). Community Building: Secret Strategies for Succesful Online
Communities. Peachpit Press: Berkeley.

Lévy, Pierre. (1997). Collective Intelligence: Mankind’s Emerging World in Cyberspace

Plenum Trade: New York.

Pollmann, Thijs. (2003). De Letteren als Wetenschappen. Amsterdam University Press:

Amsterdam.

Polyani, Michael. (1967). The Tacit Dimension. Garden City, New York: Doubleday.

Poster, Mark. (2004). “Digitally Local Communications: Technologies and Space”

StarWars.com “Star Wars: Welcome to the Official Site” 16 november 2005.

<http://www.starwars.com/>

Trend, David. (2001). Welcome to Cyberschool. Rowman & Littlefield: Lanham, Maryland.

Webct. “Webct Universiteit Utrecht” 16 november 2005. <http://webct.uu.nl/>

Wikipedia.org “Wikipedia” 16 november 2005. <http://www.wikipedia.org/>

Wilson, T.D. (2002). “The Nonsense of Knowledge Management” Uit: Information

Research, Vol. 8 No. 1. <http://informationr.net/ir/8-1/paper144.html>

Zooknic Internet Intelligence. (2004). “Internet Users Worldwide” 24 oktober 2005.

<http://www.zooknic.com/Users/global_2004_09.html>

13