Professional Documents
Culture Documents
ustroju
politycznego,
powstanie
niezalenych
instytucji
specyfik
powyszych
zabiegw,
zasadna
jest
analiza
tosamo2.
Wymiana
specyficznego
typu
informacji,
bdca
celem
Ibidem, s. 26-31.
D. Dayan, E. Katz, Wydarzenia medialne. Historia transmitowana na ywo, Warszawa 2008, s. 145146.
5
D. Piontek, Politycy i media. Sposoby wpywania przez politykw na zawarto mediw, w: Polska
scena polityczna. rodowiska komunikacja polityczna strategie, red. K. Sobolewksa-Mylik, A. Hess,
K. Kowalczyk, Krakw 2010 , s. 212.
6
D. Marshall, Celebrity and Power: Fame in Contemporary Culture, Minneapolis 1997, s. 205.
7
W. Schulz, Komunikacja polityczna. Koncepcje teoretyczne i wyniki bada empirycznych na temat
mediw masowych w polityce, Krakw 2006, s. 179.
4
preferowane zachowania
Analogia ycia spoecznego do teatru jest nie tylko jednym ze sposobw badania
stosunkw midzyludzkich, ale i form przedstawiania wzajemnych relacji jednostek w
spoeczestwie. Trudno odmwi w tym miejscu zasug Ervingowi Goffmanowi, ktry
jako pierwszy dokona wnikliwej analizy stosunkw spoecznych wpisujc je w
konwencj wydarzenia scenicznego. Susznie zauwaa w tej kwestii Robert E. Park, i
pierwszym znaczeniem sowa osoba (person) jest sowo maska11. Kade spotkanie
czowieka z inn osob to spektakl odgrywany na scenie przy uyciu odpowiedniej
maski. Warto pokusi si tu o przeoenie analogii ycia do gry scenicznej z gruntu
socjologii na obszar badawczy politologii. Jak stwierdzi Pawe Mocicki posta
polityka jest dzisiaj nieuchronnie kojarzona z aktorstwem, gwiazdorstwem, oglnie
rzecz biorc - z "wystpowaniem"12. Posugiwanie si pewnego rodzaju teatralnym
argonem oraz spaszczanie rzeczywistoci scena stanowi wszake przedstawienie
realnego wiata w sposb uproszczony prowadzi do oddzielenia polityki od realnego
ycia i uznania jej za umown sfer13. Mimo i nieco schematyczna, jest to jednak
analogia trafna dziki niej moliwe jest zaobserwowanie wielu zalenoci midzy
osobami uczestniczcymi w spektaklu. Paralela ta zauwaona zostaa ju w literaturze
mylicieli staroytnych, cho jak zapewnia Stanisaw Filipowicz, pierwszym
8
koncepcji
modelu
charakteryzujce
dramaturgicznego.
performance
jako
Czste
tumaczenia
przedstawienie
czy
14
Nie jest to oczywicie katalog zamknity biorc pod uwag ujcie definicyjne
Goffmana i podkrelenie w nim mechanizmu wywierania wpywu spoecznego. Z tego
punktu widzenia, niemal kade spotkanie z drugim czowiekiem uzna moemy za
zdarzenie performatywne i istotnie tak jest, biorc pod uwag sprzenia zwrotne
charakterystyczne dla procesu komunikacji. Powysze katalog stanowi jednak
przydatn wskazwk w stosunku do rozwaa dotyczcych aktywnoci politycznej
aktorw wykorzystujcych wystpy sceniczne do wpywania na relacje z widowni i
budowania obrazu samych siebie w oczach publicznoci teatru zdarze. Pomijajc wic
sztuk, ktra czerpie z ycia spoecznego prbujc je naladowa i odwzorowywa oraz
seks nalecy do katalogu interakcji intymnych, reszta dziaa performatywnych
wydaje si by bliska komunikacji politycznej. Po pierwsze, aktorzy nierzadko w
sposb wyrany i dosadny, buduj relacje z otoczeniem (widowni), spogldajc na
polityk przez pryzmat gry rywalizacyjnej. By moe najbardziej wyrazistym
przykadem takiej komunikacji jest jej warstwa retoryczna zawierajca cay sownik
analogii do sportu. Mamy wic tutaj do czynienia z rozgrywkami wewntrzpartyjnymi,
faulami, nieczyst gr, wymian ciosw i innymi sformuowaniami odsyajcymi
odbiorc do terminologii zwizanej z zawodami. Skdind sport jest dziedzin ycia
spoecznego danej zbiorowoci o niezwykle bogatej historii i idei, ktr mona by
nazwa szlachetn. Czysta rywalizacja o zwycistwo, gloria chway, gra fair play to
cechy sportu o bardzo pozytywnych konotacjach. Rola sportu w budowaniu
pozytywnego wizerunku aktora ma dwojaki charakter. Po pierwsze aktorzy polityczni
wykorzystuj znany psychologii spoecznej tzw. efekt wiecenia odbitym blaskiem.
Polega on na przenoszeniu przez publiczno pozytywnych cech z aktora posiadajcego
pewien autorytet czy z osoby odnoszcej sukcesy (np. gloria chway zwycizcy
zawodw sportowych) na drugiego aktora. Warto przy tym doda, i sia fizyczna i
oglnie pojmowana sprawno s dla wielu potencjalnych wyborcw wyznacznikami
prezencji i atrakcyjnoci zewntrznej17. Sport, jako niezwykle popularne zjawisko
spoeczne, budzce ekscytacje wielkich grup ludzi, zbiorowy entuzjazm oraz jak byo
ju wspomniane element szlachetnej idei, pozycjonuje aktora jako jednego z nas
zapobiegajc alienacji politycznej, gromadzc zwolennikw i pozytywnie wpywaj na
wizerunek. Znajomo tej prawidowoci staje si niezwykle przydatna przy okazji
projektowania komunikatu w relacjach na linii aktor widownia.
17
18
na
rzecz
programw,
ktre
nios
im
stan
psychicznego
Ibidem, s. 105.
N. Postman, Zabawi si na mier, Warszawa 2006, s. 127.
22
R. Schechner wymienia tutaj takie funkcje jak: 1. zabawi, 2. tworzy co piknego, 3. ustanawia lub
zmienia tosamo, 4. budowa lub podtrzymywa wsplnot, 5. uzdrawia, naucza, przekonywa,
namawia, 6. obcowa z tym, co wite i demoniczne. Zob. R. Schechner, op. cit., s. 61.
21
przedstawienia,
ktrego
tre
zostaa
gwnej
mierze
Cyt. za: R. Pyka, Polityzacja mediw a bezradno politykw wobec mediatyzacji polityki zapowied
koca starego porzdku, w: Za kulisami spektaklu, red. M. Sokoowski, Toru 2009, s. 39.
24
Najbardziej powszechnym i skutecznym systemem zarzdzania uwag okazaa si telewizja, ktra w
peni przenikna do ycia spoeczestw i jednostek. (...) Telewizja i komputer osobisty, cho zmierzaj
ku jednej, wsplnej funkcji mechanicznej, dziaaj zgodnie z atynomadycznymi procedurami utrwalania i
obienia. S metodami zarzdzania uwag, ktre wykorzystuj rne sposoby podziau i osadzenia w
miejscu, sprawiajc, e ciaa staj si jednoczenie podatne na kontrol i poyteczne, choby nawet byy
iluzj wyboru i interaktywnoci. Cyt. za: J. Cary, Zawieszenia percepcji. Uwaga, spektakl i kultura
nowoczesna. Warszawa 2009, s. 101 i nast.
25
Cyt. za: C. Derber, Zaistnie w spoeczestwie. O potrzebie zwracania na siebie uwagi. Gdask 2002,
s. 85. Mwic o klasie dominujcej, kluczowe znaczenie maj tutaj oczywicie elity polityczne, ktre
nierzadko posiadaj uatwiony dostp do obecnoci w mediach, a gwnym problemem staje si pytanie:
w jaki sposb skonstruowa komunikat, aby trafi on za porednictwem gate keepera do wiadomoci
zbiorowej publicznoci sceny politycznej?
26
P. Nosal, Polityczny homo ludens. Politycy i widowisko, w: Za kulisami..., red. M. Sokoowski, s. 159.
27
Cyt. za: N. Postman, op. cit., s. 150.
28
Ibidem, s. 131.
29
S. Filipowicz, op. cit., s. 203.
10
Rodzi
to
rozlege
moliwoci
dziedzinie
celowociowych
co
sprzyja
jednoczenie
wspomnianej
integracji.
Przeniesienie
30
11
wyborczych, stanowi
nowatorskie narzdzie
J. Maisonneuve, Rytuay dawne i wspczesne, Gdask 1995, za: K. Churska-Nowak, op. cit., s. 100.
P. Antoniak, Ceremonie i rytuay, w: Tygiel kultury, nr 4 z 1999, s. 27.
12
cechy zwizane ze sfer sacrum. Z drugiej strony dostrzec naley te poredni wymiar
obcowania z rzeczywistoci spektaklu, poprzez przekaz medialny rozszerzajcy
kategori widowni do znacznie wikszych rozmiarw. W ten sposb instytucja partyjnej
konwencji przeksztaca si z platformy dyskursu wewntrzpartyjnego w wydarzenie
medialne penice liczne, wymienione wczeniej funkcje w stosunku do obserwujcej
scen
polityczn
publicznoci.
Jest
to
do
widoczny
dowd
na
rozwj
33
W szczeglnoci tak analogi mona znale w odniesieniu do widowisk sportowych, gdzie trzon tego
typu wydarze stanowi rywalizacja zawodnikw i udzia publicznoci, jako zbiorowego obserwatora
zmaga, ktrym towarzysz charakterystyczne zachowania, reakcje i rytuay ludzi.
34
Konwencja partyjna Platformy Obywatelskiej zorganizowania 11 czerwca 2011 roku odbya si w hali
sportowej Ergo Arena w Gdasku, bdcej najwikszym tego typu obiektem w Polsce. Budet tej
imprezy wynis ok. 300 000,00 PLN. W konwencji wzio udzia 13 000 uczestnikw zarwno
czonkw partii, jak i sympatykw, obserwatorw i dziennikarzy. Z racji na wiksz liczb osb chccych
wzi udzia w tym wywarzeniu ni wynosia pojemno Ergo Areny, cz z nich (ok. 4 000) ogldaa
przebieg konwencji na telebimach ustawionych przed hal. Moliwo obserwacji uczestniczcej
pozwolia autorowi artykuu na dostrzeenie aspektw tego typu wydarzenia niemoliwych do
uchwycenia w przypadku relacji medialnej i opisanie reakcji publicznoci na poszczeglne aspekty
owego performancu.
13
35
14
38
J. J. MacAloon, Wstp: widowiska kulturowe, teoria kultury, w: Rytua..., red. J. J. MacAloon, s. 28-29.
Ibidem, s. 29.
40
J. J. MacAloon, Igrzyska..., w: Rytua..., red. J. J. MacAloon, s. 368.
41
Konwencje partyjne rwnie przyjmuj ten schemat. Okres oczekiwania sprowadza si do wykadw,
odczytw, przemwie partyjnych dziaaczy, wywiadw, odtwarzania rnego rodzaju materiaw
multimedialnych itp. Sam punkt kulminacyjny to wystpienie szefa danego ugrupowania.
42
Konwencja partyjna z reguy podkrela wyjtkowo chwili, w ktrej zorganizowane zostao dane
wydarzenie. W przytoczonym przykadzie konwencji Platformy Obywatelskiej, kluczowe znaczenie w
tym wzgldzie odegrao dziesiciolecie ugrupowania, ktre przypadao na 2011 rok. Owa niecodzienno
podkrelona zostaa poprzez materiay multimedialne nawizujce do historii partii, scenografi
przygotowan specjalnie na t okazj, jak i poprzez przemwienia poszczeglnych aktorw
wystpujcych na scenie. Innymi tego typu wyznacznikami politycznych wit bywaj ustalone
konstytucyjnie terminy wyborcze, ktre same w sobie stanowi rdo rytuaw (zob: K. ChurskaNowak, Rytuay polityczne w demokracji masowej, Pozna 2009), jak i kwestie zwizane z celebracj
rytuaw aobnych. Takowym bez wtpienia sprzyjaa katastrofa smoleska z 10 kwietnia 2011 roku,
ktra to, jako wydarzenie doniose w najnowszej historii Polski, staa si dla wielu rodowisk
politycznych punktem odniesienia wpywajcym na agend wydarze partyjnych.
39
15
16
***
Nazwanie masowego wydarzenia politycznego msz stanowi oczywicie
jedynie metaforyczny punkt wyjcia do rozwaa na temat przenikania sfery sacrum do
wieckich rytuaw ycia spoecznego. Nie ulega wszake wtpliwoci, e przestrze
profanum jest sakralizowana poprzez nadanie wielu elementom polityki znamion
mistycyzmu. Przejawia si to w licznych aspektach funkcjonowania teatru ycia
politycznego zarwno w sposobie celebrowania wit, rolach, jakie maj do odegrania
poszczeglni aktorzy, jak i stosunkowi obserwatorw wewntrznych i zewntrznych do
symboliki
wykorzystywanej
politycznej
komunikacji.
Sakralny
wymiar
17
18
***
Rozwaania na temat wizualnych aspektw organizacji masowych wydarze
politycznych skania do pochylenia si nad nimi jako nad widowiskiem, rozumianym
jako event, w ktrym najwaniejsz role spenia widownia. W tego typu spotkaniu
pojawiaj si aspekty zwizane z elementami sztuki, sportu czy szerzej rozrywki.
Widowiskowo rozumiana tu jako prymat przekazw wizualnych w toku
niniejszych rozwaa zakada jednoczenie pomijanie kwestii programowych w
organizowanym spektaklu. Dominuj tutaj kwestie zwizane z wizerunkiem i
tworzeniem pozytywnej atmosfery funkcjonowania danego rodowiska politycznego.
Posugiwanie si obrazem jako narzdziem perswazyjnym oraz sowem, gdzie gwne
narzdzie wpywu stanowi nacisk na form z pominiciem treci, ma stanowi rdo
oczyszczenia przez doznanie silnie emocjonalne. Owe stany maj zosta stworzone
poprzez spotkania z liderami danego rodowiska; gloryfikacj jego siy i jednoci.
Wobec powyszego faktu, osoba przywdcy partyjnego jest podczas masowych
50
19
socjotechnicznym.
tym
przypadku
relacje
przyjmuj
form
charakterystyczn raczej dla ukadu fan idol. Kult wynika tu raczej z podziwu dla
samych osigni lidera na gruncie polityki i na budowaniu przez aparat partyjny jego
wizerunku. Konwencja jako narzdzie komunikacji same przez si, rwnie suy takim
zabiegom52.
W nurcie rozwaa na temat postrzegania masowych wydarze partyjnych w
kategorii widowiska mieci si ujmowanie polityki jako gry rywalizacyjnej. Nie jest
tutaj istotny element samego spierania si rnych wizji rzeczywistoci, chocia
podczas opisywanych wydarze, kategoria wroga czy konkurenta ma istotne znaczenie
w budowaniu wasnej identyfikacji i integracji grupy53. Istotniejsze jest tutaj budowanie
atmosfery sportowego wita, podczas ktrego widownia przyjmuje postawy
charakterystyczne dla wydarze takich jak mecze, memoriay czy olimpiady. Rytuay
wieckie takie jak widowiska sportowe, to spotkania, podczas ktrych klimat
uczuciowy jest intensywny54. Emocje te wyraaj si w reakcjach tumu
przybierajcych formy zbiene z tymi, jakie mona zaobserwowa, gdy ma si do
czynienia z kibicowaniem. Wymieni tu mona ekspresywne zachowania widowni
poprzez formy symboliczne, obecno transparentw, skandowania, eksponowanie
symboliki narodowej czy barw klubowych kolorystyki partyjnej. Widowisko tworz
52
20
performatywny.
Daje
to
organizatorom
moliwo
dokadnego
55
Ibidem.
J. J. MacAloon, Wstp..., w: Rytua..., red. J. J. MacAloon, , s. 25.
57
Permanentna obserwacja aktora przez widowni wymusia sta ostrono w przygotowaniu kolejnych
aktw sztuki, w ktrej kade potknicie moe skoczy si klap, jak w jzyku potocznym okrela si
nieudane przedsiwzicie sceniczne.
56
21
popularno,
spoeczne
poparcie,
umiejtno
zapanowania
nad
wiadomoci zbiorow tumu itd. Walne zebrania czonkw partii jak by je nie
nazwa stanowi okazj dla wykazania tych cech i stworzenia pewnej wizji czy
narracji na wasny temat, przekazywanej widowni bezporednio lub za porednictwem
mediw.
22