WPROWADZENIE DO TOPOLOGII

1. Przestrzenie metryczne, przykady przestrzeni metrycznych, przestrzenie

unormowane, iloczyn skalarny, topologia, cigi liczbowe, domknicie i
wntrze zbioru, charakteryzacja zbiorw domknitych.
2. Odwzorowania cige, metryki rwnowane.
3. Przestrzenie metryczne zupene, twierdzenie Banacha o punkcie staym,
twierdzeniee Cantora, twierdzenie Bairea.
4. Przestrzenie zwarte i podzbiory zwarte, charakteryzacja podzbiorw
zwartych w R n , twierdzenie Weierstrass o przyjmowaniu wartoci
najmniejszej i najwikszej, rwnowano norm w R n , lemat Lebesguea,
lemat o sieci, jednostajna cigo, twierdzenie Borela, lemat Diniego,
twierdzenie Arzeli, twierdzenie Stonea-Weierstrassa.
5. Przestrzenie orodkowe.
6. Przestrzenie spjne.
7. Twierdzenie Urysohna o zanurzeniu w kostk Hilberta.
8. Parazwarto przestrzeni metrycznych twierdzenie Stonea, twierdzenie
Dugundjiego o przedueniu odwzorowa, zastosowania twierdzenia
Dugundji.
9. Iloczyn kartezjaski przestrzeni topologicznych, lemat Alexandera,
twierdzenie Tichonowa.

PRZESTRZENIE METRYCZNE
Przestrzeni metryczn nazywamy par (X,), gdzie X jest zbiorem,
: X X[0,) funkcj zwan metryk, ktra kadej parze (x,y) X X przyporzdkowuje
liczb (x,y) zwan odlegoci pomidzy punktami x i y, i ktra spenia trzy warunki:
1) (x,y)=0 x=y (zwrotno),
x, yX

2)

(x,y)=(y,x) (symetryczno),

x, yX

3)

(x,y) (x,z)+(z,y) (warunek trjkta)

x, yX

Pojcie przestrzeni metrycznej wprowadzi w 1906 roku Frcht.

Najprostszym przykadem przestrzeni metrycznej (X,) jest przestrze dyskretna z
metryk dyskretn:

1 dla x y

(x,y):=
; x, y X
0 dla x = y

Przestrzenie dyskretne nie s ciekawym obiektem bada z punktu widzenia topologii, dla nas
bd interesujce przestrzenie euklidesowe w R n :
R n :={( x1 , , x n ) : xi R}
i =1, 2 , , n

Z metryk euklidesow:
(x,y):=

(x
i =1

y i ) 2 , gdzie xi = ( x1 ,..., x n ) , y i = ( y1 ,..., y n ) .

Bez trudu mona zauway, e tak zdefiniowane funkcje speniaj warunki zwartoci i
symetrycznoci. Natomiast przy sprawdzaniu warunku trjkta moemy skorzysta z
nierwnoci Cauchyego:
n

ai bi

ai2

i =1

i =1

i =1

2
i

*)

Teraz moemy przystpi do sprawdzenia warunku trjkta.

Niech ci := xi y i , ai := xi z i , bi := z i y i . Wtedy:
n

2 (x,y)= ci2 = (ai + bi ) 2 = ai2 + 2 ai bi + bi2 ai2 + 2

i =1

+ bi2 = (
i =1

i =1

a
i =1

2
i

i =1

b
i =1

2
i

i =1

i =1

i =1

ai2
i =1

) 2 = [(x,z)+(z,y)] . Zatem dla kadego x,y,z X;

(x,y) (x,z)+(z,y).
wiczenie: Udowodni nierwno *)
wiczenie: Sprawdzi, e jeli ta b, dla kadego t R, to a, b ) ||a||||b||

b
i =1

2
i

Przykady przestrzeni metrycznych:

1. metryka dyskretna na zbiorze X:

1 dla x y

(x,y):=
; x, y X - jest nieinteresujca dla analizy.
0 dla x = y

2. metryka euklidesowa:
n

(x

(x,y):=

i =1

3. przestrze l

(n )
p

y i ) 2 , gdzie xi = ( x1 ,..., x n ) , y i = ( y1 ,..., y n ) R n .

. Na zbiorze R n wprowadzamy metryk:

1

p
n
(x,y):= | xi y i | p , dla p>1.

i =1
Gdy p=2 otrzymujemy metryk euklidesow na R n . Przy sprawdzaniu, e jest
metryk jedynie warunek trjkta jest trudny do sprawdzenia; naley powoa si na
nierwno Minkowskiego:
1

p
n
n pp n pp
p
(
a
+
b
)

i
i

ai + bi , p > 1, ai , bi 0 .
i =1

i =1
i =1

4. przestrze l p (p 1): l p = {( x1 , x 2 ,...) : | xi | p < } z metryk:

i =1

p
(x,y):= | xi y i | p ,
i =1

l 2 - nazywa si przestrzeni Hilberta.

5. przestrze cigw ograniczonych:
m := {x = ( x1 , x 2 ,...) : | xi | M x } , ( x, y ) := sup | xi y i | ,
Mx

6. przestrze funkcji cigych:

C[a, b] := { f : [a, b] R | f-ciga}
z metryk:
( f , g ) := sup{| f ( g ) g ( x) |: x [a, b]} ,
7. C p [a,b]. Na zbiorze C[a,b] okrelamy metryk:
1

b
p
( f , g ) := | f ( x) + g ( x) | p dx , p 1.
a

Jedynie warunek trjkta jest trudny do sprawdzenia. Wynika on z nierwnoci

Minkowskiego dla caek:
b

1
p

1
p

1
p

( | f (t ) + g (t ) | dt ) ( | f (t ) | dt ) + ( | g (t ) | dt ) ,
p

a oto szkic dowodu:

b

( | f (t ) + g (t ) | p dt ) p ( | f ( i ) + g ( i ) | p t i ) p = | f ( i )(t i ) p + g ( i )(t i ) p | p
a

i =1

i =1

1
p

n. Minkowskiego

1
p

1
p

1
p

( | f ( i ) | t i ) + ( | g ( i ) | t i ) ( | f (t ) | dt ) + ( | g (t ) | dt ) ,
p

i =1

i =1

gdzie a = t 0 t1 < ... < t n = b,

t i = t i t i 1 ,

i [t i 1 , t i ].

PRZESTRZENIE UNORMOWANE

Przestrzeni unormowan nazwiemy par (X,||||), gdzie X jest przestrzeni liniow nad
ciaem liczb rzeczywistych, natomiast funkcja ||||: X[0,), zwana norm spenia
nastpujce warunki:
1) ||x||=0 x=0
xX

2)

||x+y|| ||x||+||y||
||tx||=|t|||x||

x , yX

3)

x X tR

Kada norma wyznacza metryk:

(x,y):=||x-y||
Omwiona poprzednio metryka euklidesowa bya wyznaczona przez norm euklidesow.
n

||x||=

x
i =1

2
i

, dla x=( x1 ,..., x n ).

Oglnie na zbiorze R n mona wprowadzi wiele rnych norm, np.:

n

a) ||x||= | xi | - norma moduowa

i =1

b) ||x||=max{| xi | : i=1,...,n} norma maksimum

n

1
p

c) ||x||= ( | xi | ) , dla p 1
p

i =1

Zanotujmy jeszcze jeden przykad przestrzeni, z ktr czsto spotykamy si na kursie z

analizy matematycznej; jest to przestrze C[a,b] wszystkich funkcji cigych f: [a,b]R,
okrelonych na przedziale [a,b] z norm:
||f||:=sup{|f(x)|: x [a,b]}.
wiczenie: Sprawdzi, e jeli ta b, dla kadego t R, to a, b <||a||||b|| oraz jeli ta=b, to
| a, b |=||a||||b||.

ILOCZYN SKALARNY

W przestrzeniach euklidesowych R n moemy zdefiniowa iloczyn skalarny:

n

x, y := xi y i .
i =1

Pojcie iloczynu skalarnego bdzie odgrywao bardzo wan rol w naszych rozwaaniach
zwizanych z ekonomi.
Zwizek pomidzy norm i iloczynem skalarnym przedstawia rwno:
|| x || 2 = x, x ,
natomiast nierwno Cauchyego mona zapisa w postaci:
x, y ||x||||y||.
wiczenie: Udowodni nierwno Cauchyego.

TOPOLOGIA

Niech (X,) bdzie przestrzeni metryczn, a X ustalonym punktem oraz

>0 ustalon liczb dodatni. Kul o rodku a X i promieniu >0 nazywa bdziemy zbir:
K(a,):={x X : (a,x)<}.
Ponisze rysunki przedstawiaj kule na paszczynie R 2 w metrykach odpowiednio
a) euklidesowej, b) moduowej i c) maksimum.

(a)

(b)

(c)

Natomiast na prostej R kady przedzia (a-,a+) jest kul o rodku w punkcie a i promieniu
, K(a,)= (a-,a+).
a-
(

,
a

a+
)

Z kad metryk : X X[0,) zadan na zbiorze X zwizana jest rodzina () 2 x zwana

topologi wyznaczon przez metryk :
A (): K(a,) A
a A > 0

Elementy rodziny T() nazywa bdziemy zbiorami otwartymi. Inaczej mwic, zbir
A jest otwarty, A (), gdy kady punkt a nalecy do zbioru A jest rodkiem pewnej kuli
zawartej w zbiorze A.
Topologia T() ma nastpujce wasnoci:
1) , X T()
2) A, B T() A B T() (przekrj 2-ch zbiorw otwartych jest zbiorem otwartym)
3) S T() { A : A S } T() (suma dowolnej iloci zbiorw otwartych jest zbiorem
otwartym)
Powysze trzy wasnoci topologii T() posuyy do zastpienia pojcia przestrzeni
metrycznej przez oglniejsze pojcie przestrzeni topologicznej. Przestrzeni topologiczn
nazywamy par (X,T), gdzie X jest zbiorem, natomiast T 2 x jest pewn rodzin podzbiorw
zbioru X, ktra ma nastpujce wasnoci:
1) , X T
2) A, B T A B T
3) S T { A : A S } T
Elementy z topologii T nazwiemy zbiorami otwartymi, natomiast ich dopenienia zbiorami
domknitymi. Z warunku 3) topologii wynika, e suma dowolnej iloci zbiorw otwartych
jest zbiorem otwartym, oraz przekrj dowolnej iloci zbiorw domknitych jest zbiorem
domknitym.
Pojcie topologii zostao ostatecznie sformuowane przez Cantora i Hausdorffa.
Z okrelenia topologii wynika, e istnieje w sensie porzdku wyznaczonego przez inkluzj
na zbiorze 2 x najmniejsza topologia na X oraz najwiksza topologia na X. S ni
odpowiednio: topologia antydyskretna T={, X} oraz topologia dyskretna T=2 x .
Z faktu, e 2 x jest topologi wynika nastpujca obserwacja:
Obserwacja
Dla dowolnej rodziny S 2 x istnieje najmniejsza topologia T S zawierajca S. Istnieje

dokadnie jedna topologia T 0 , ktra ma nastpujce wasnoci:

1) S T S ,
2) Dla kadej topologii T 2 X , jeli S T, to T 0 T.
Dowd
T S = {T: T W}, gdzie W={T: S T T jest topologi}. Zauwamy, e rodzina
topologii W jest niepusta, bo 2 X W.

Najmniejsz topologi T S , ktra zawiera rodzin S 2 x mona zdefiniowa w trzech etapach

przez konstrukcj:
1) podbazy; P S :=S {, X}
2) bazy; B S :={ A1 An : Ai PS , n N}
in

3) topologii; T S :={ W: W B S }.

Zatem topologia T S wyznaczona przez rodzin S skada si ze wszystkich zbiorw bdcych

sumami skoczonych przekrojw z rodziny S, przy tym moemy zawsze dodatkowo zaoy,
e rodzina S zawiera zbir X oraz zbir pusty.
Z pojciem topologii wie si pojcie bazy i podbazy dla danej topologii.
Rodzin B T nazywamy baz dla topologii T, gdy:
x B A.
AT x A BB

Natomiast rodzin P T nazywamy podbaz dla topologii T, gdy:

x B 1 B n A.
AT x A B1 , Bn P

Kada topologia T stanowi sama dla siebie baz i podbaz. Z definicji bazy i podbazy dla
topologii wynika, e P T i B T.
Omwmy na przykadach pojcie bazy i podbazy.
Przykad 1
Rodziny B wszystkich kul K(x,), x X, >0, stanowi baz dla topologii T()
wyznaczon przez metryk : XX[0,). Aby, to stwierdzi wystarczy zauway, e kule
K(x,) s otwarte w sensie topologii T().
Niech y K( x ,) i niech :=-(x,y). Z nierwnoci trjkta wynika, e
K(y,) K(x,). (bo z K(y,) pociga, e (x,z) (x,y)+(y,z)<(x,y)+ =(x,y)+-(x,y)=).
Przykad 2
W przypadku, gdy jest metryk dyskretn, zbiory jednopunktowe {x}, x X stanowi
baz dla topologii T(). W tym przypadku T()= 2 x tzn. T() jest topologi dyskretn na
zbiorze X.
Przykad 3
Na zbiorze liczb rzeczywistych rozwamy rodzin P zoon ze zbiorw postaci:
(a,):={x R: x>a}, x X
( ,a):={x R: x<a}, x X
Rodzina P jest podbaz dla topologii T() wyznaczonej przez metryk
: RR[0,), (x,y)=|x-y|. Natomiast przedziay (a,b):={x R: a<x<b}, a<b, a,b R bd
stanowiy baz dla topologii T(). Topologi T() nazywa bdziemy topologi naturaln na
zbiorze liczb rzeczywistych.
Przykad 4
Ciekawym przykadem topologii na zbiorze liczb rzeczywistych jest topologia
Sorgenfreya wyznaczona przez rodzin zbiorw postaci:
[a,):={x R: x a}, a R.
Baz dla tej topologii s zbiory (strzaki) postaci:
[a,b):={x R: a x<b}, a, b R, a<b.
Mona pokaza, e topologia Sorgenfreya nie jest wyznaczona przez adn metryk.

CIGI

Niech N K ={k, k+1,...}, k N.

Odwzorowanie f: N K X nazywamy cigiem. Cigi oznacza bdziemy symbolem {x n }.
Podcigiem cigu f nazywamy, kade zoenie f g, gdzie g: N K N K jest odwzorowaniem
silnie rosncym. Podcig cigu {x n } bdziemy oznacza symbolem { x nk }, gdzie g(k)=n k ,
f(n)= x n . Na przykad cig {x 2 , x 4 , x 6 ,...} jest podcigiem cigu {x 1 , x 2 , x 3 ,...}.
Zamy, e X=(X,) jest przestrzeni metryczn. Mwimy, e cig {x n } jest zbieny
x, lim x n =x), gdy (x n ,x)<.
do punktu x, (oznaczenie, x n n

> 0 n0 n > n0

Uywajc pojcia kuli, moemy warunek zbienoci sformuowa nastpujco:

x= lim x n : x n K(x,).
n

> 0 n0 n > n0

Inaczej, cig {x n } jest zbieny do punktu x, gdy w kadej kuli o rodku x znajduj si prawie
wszystkie (poza skoczon iloci) wyrazy cigu {x n }. Punkt x nazywa bdziemy rwnie
granic cigu {x n }.
Obserwacja
Kady cig {x n } X moe by zbieny do co najwyej jednej granicy.
Dowd
Przypumy, e x n x, x n y, gdzie xy. Niech (x,y)=2. Poniewa ze, zbienoci
cigu {x n } do x i y wynika, e kule K(x,) i K(y,) musz zawiera prawie wszystkie wyrazy
cigu {x n }, wic x n K(x,) K(y,) dla prawie wszystkich n, co jest sprzeczne z
K( x ,) K(y,)=.

Obserwacja
x, to kady jego podcig {x nk },
Jeli cig {x n } jest zbieny do punktu x, x n n

x.
te jest zbieny do punktu x, x nk k

ODWZOROWANIA CIGE

Odwzorowanie f : ( X , ) (Y , ) pomidzy przestrzeniami metrycznymi

nazywamy cigym w punkcie a X , gdy:
( x, a) < ( f ( x), f (a)) < .
> 0 > 0 x X

W zapisie za pomoc kul oznacza to, e:

f [ K (a, )] K [ f (a), ] .
>0 >0

Odwzorowanie f nazywamy cigym, gdy jest cige w kadym punkcie a X .

Twierdzenie
Odwzorowanie f : ( X , ) (Y , ) jest cige w punkcie a X gdy jest speniony
warunek Heinego:
{xn } X , xn a f ( xn ) f (a ) .

Dowd
) Zamy, e f jest ciga w punkcie a X . Ustalmy > 0 . Wwczas > 0 taka, e
x X ; ( x, a ) < ( f ( x), f (a )) < . Niech x n a . Std n0 takie, e n n0
( x n , a) < . Zatem ( f ( x n ), f (a)) < dla n n0 . Oznacza to, e f ( x n ) f (a) .
) Zamy, e x n a f ( x n ) f (a) . Przypumy, e f nie jest odwzorowaniem
1
cigym w punkcie a tzn., e : ( x , a) < i ( f ( x , f (a)) . Niech = .
n
> 0 > 0 x
Wwczas cig {x } = {x n } ; x n a f ( x n ) nie zbiega do f(a); sprzeczno.

Twierdzenie
Odwzorowanie f : ( X , ) (Y , ) jest cige gdy f 1 (u ) T ( ) (tzn.
uT ( )

przeciwobraz zbioru otwartego jest otwarty).

Dowd
) Zamy, e f jest odwzorowaniem cigym. Niech U T ( ) i niech a f 1 (U ) . Wtedy
f (a ) U . Z definicji zbioru otwartego > 0 taka, e K ( f (a), ) U . Z definicji cigoci
> 0 taka, e f [ K (a, )] K ( f (a ), ) .
Std K (a, ) f 1 [ K ( f (a ), )] f 1 (U ) . Pokazalimy, e jeli a f 1 (U ) , to > 0
taka, e K (a, ) f 1 (U ) , co oznacza, e f 1 (U ) jest zbiorem otwartym.
) Zamy, e U T ( ) f 1 (U ) T ( ) . Wemy > 0 i a X . Wiemy, e
K [ f (a), ] T ( ) , a std na podstawie zaoenia f 1 [ K ( f (a ), )] T ( ) . Poniewa
a f 1 [ K ( f (a), )] zatem > 0 taka, e K (a, ) f 1 [ K ( f (a ), )] . Wic
f 1[ K (a, )] K [ f (a), ] , co oznacza cigo w punkcie a X (w sensie Cauchyego).

METRYKI RWNOWANE

Dwie metryki , na zbiorze X nazywamy rwnowanymi, gdy T()=T():

: T ( ) = T ( ) .
Twierdzenie
Dwie metryki , s rwnowane, gdy:
( x n , x) 0 ( xn , x) 0 .
x { xn }

Dowd
Poniewa warunek mona zapisa w postaci:
X \ A T ( ) X \ A T ( ).
A X

Zatem oznacza, e kady zbir domknity w sensie metryki jest domknity w sensie
metryki (i na odwrt). Ale zauwamy, e A jest domknity w sensie metryki gdy

xn x x A , co jest rwnowane temu, e xn x x A , a wic A

{ xn } A

{ xn } A

jest domknity w sensie metryki . Dalej teza twierdzenia jest oczywista.

Przykad
Na zbiorze R n rozwamy trzy metryki:

1. euklidesow: 1 (( x1 ,..., x n ), ( y1 ,..., y n )) =

(x
i =1

yi ) 2

2. moduow: 2 (( x1 ,..., x n ), ( y1 ,..., y n )) = | xi y i |

i =1

3. maksimum: 3 (( x1 ,..., xn ), ( y1 ,..., yn )) = max | xk yk |

k n

Z dalszej czci tego wykadu bdzie wynikao, e wszystkie te metryki s rwnowane.

CIGO ODWZOROWA f : ( X , ) R n

Przestrze R n ={ ( x1 ,..., x n ) : xi R}= {x : {1,..., n} R | x odwzorowanie}bdzie u nas

oznaczaa przestrze euklidesow z metryk:

( x, y ) =

( x(i) y(i))

i =1

Oznaczmy przez i : R n R, i n , odwzorowanie, ktre okrelmy wzorem:

i ( x) = xi = x(i ) , gdzie x = ( x1 ,..., x n ), x(i ) = xi .
Rzutowanie i : R n R na i-t o jest cige (jednostajne), bo:
| i ( x) i ( y ) || x(i ) y (i ) |

| x(i) y(i) |

= ( x, y ).

i =1

Zanotujmy oglniejsz wasno przestrzeni R n :

Twierdzenie
Cig {a m } R n jest zbieny do punktu a R n ; a m a gdy,

cig {a
i n

(i )} jest

zbieny do punktu a (i ) R, a m (i ) a (i ) .
Dowd
) Zamy, e a m a . Z cigoci odwzorowania i wynika, e i (a m ) i (a ) tzn.,
a m (i ) a(i ) .

) Zamy teraz, e i n , a m (i ) a(i ) . Dla skoczonej iloci cigw {a m (i )} , i n

mona dobra liczb n0 tak, aby

i =1,...n m n0

(a m , a ) =

| a
i =1

(i ) a (i ) | 2 < n 2 = n .

Pokazalimy, e: (a m , a ) < n , a to oznacza, e a m a .

> 0 n0 m n0

wiczenie 1
i
Udowodni, e a m
a a m (k ) a (k ) , gdzie i dla i=1,2 jest metryk
k n

moduow lub maksimum.

wiczenie 2
Wyprowadzi std wniosek, e wszystkie trzy metryki w R n , metryka euklidesowa,
moduowa i maksimum s rwnowane.
Kade odwzorowanie f : X R n mona zapisa w postaci f ( x) = ( f1 ( x),..., f n ( x)),
f i : X R, gdzie odwzorowania f i bdziemy nazywa skadowymi odwzorowania f.
Oczywistym jest, e f i ( x) = ( i f )( x) dla i n .
Zakoczmy oglne rozwaania nastpujcym twierdzeniem.
Twierdzenie
Odwzorowanie f : ( X , ) R n jest cige gdy wszystkie jego skadniki
f i = i f s cige.
Dowd
) Zamy, e odwzorowanie f : X R n jest cige, wtedy i n f i = i f jest
cige jako zoenie dwch odwzorowa cigych.

) Zamy, e i n , f i = i f jest cige. Niech a m a . Wiemy z zaoenia, e

i n cig f i (a m ) f i (a) . Z twierdzenie o cigach zbienych w R n wynika, e

f (a m ) f (a) , a to oznacza cigo odwzorowania f.

wiczenie
Udowodni, e jeli odwzorowania f : ( X , ) (Y , ) oraz g : (Y , ) ( Z , ) s
cige, to g f : ( X , ) ( Z , ) te jest cige.
Dowd
Niech x m x . Wtedy f ( x m ) f ( x) oraz g[ f ( x m )] g[ f ( x)] , tzn.
( g f )( x m ) ( g f )( x) , a to oznacza cigo zoenia g f .

ZBIORY OTWARTE I DOMKNITE

Dopenienie zbioru otwartego nazywamy zbiorem domknitym. Bardzo czsto

bdziemy korzysta z nastpujcych charakteryzacji podzbiorw domknitych przestrzeni
metrycznych.
Twierdzenie
Niech (X,) bdzie przestrzeni metryczn. Podzbir A X jest domknity wtedy i
tylko wtedy, gdy kady cig {a n } A o wyrazach nalecych do zbioru A ma granic
nalec do zbioru A.
Dowd
1. Zamy, e zbir A jest domknity i niech {a n } A, a n n
a. Przypumy, e aA.

Poniewa zbir X\A jest otwarty i aX\A, wic istnieje kula K(a,) X\A. Wobec tego,
poniewa wszystkie wyrazy {a n } nale do kuli K(a,), sprzeczno z a n A dla kadego n.

2. Zamy, e zbir A nie jest domknity. Zatem zbir X\A nie jest otwarty. Oznacza to, e
istnieje punkt a X\A taki, e dla kadego >0 K(a,) A0. Wybierzmy punkty
1
a n K(a, ) A. Wybieramy cig {a n } A, ktry jest zbieny do punktu a nienalecego do
n
zbioru A.

Twierdzenie
Niech (X,) bdzie przestrzeni metryczn. Zbir A X jest otwarty wtedy i tylko
wtedy, gdy prawie wszystkie wyrazy cigu {x n } zbienego do punktu x A, nale do zbioru
A.
Dowd
1. Zamy, e zbir A jest otwarty i x n n
x, gdzie x A. Poniewa A jest zbiorem

otwartym, wic istnieje >0 takie, e K(x,) A. Z kolei x= lim x n oznacza, e istnieje n 0
n

takie, e x n K(x,) dla kadego n> n 0 .

2. Zamy, e zbir A nie jest otwarty. Wwczas istnieje punkt x A taki, e
1
(X\A) K(x,) dla kadego >0. Kadc = wybierzmy punkty x n (X\A) K(x,).
n
x, oraz x n A dla kadego n=1,2,... .
Mamy x n n

Stwierdzenie
Kula K ( x, ) jest zbiorem otwartym.
Dowd
Niech y K (a, ) , := (a, y ) > 0 . x K ( y, ) ( y, x) < . Ale
( x, a ) ( x, y ) + ( y, a) < + ( y, a ) = (a, y ) + ( y, a) = . Pokazalimy, e
x K ( y, ) x K (a, ) , tzn. K ( y, ) K (a, ) .

DOMKNICIE I WNTRZE ZBIORU

Niech (X,T) bdzie przestrzeni topologiczn. Dla kadego zbioru A X zdefiniujmy

operacj ClA ( A ) domknicia oraz operacj IntA wntrza zbioru;
ClA:= {F: A F oraz F jest zbiorem domknitym}
IntA:= {U: U A oraz U jest zbiorem otwartym}
Domknicie ClA zbioru A bdziemy te oznacza symbolem A .
Domknicie A zbioru A jest najmniejszym zbiorem domknitym zawierajcym zbir
A. Wntrze IntA zbioru A jest najwikszym zbiorem otwartym zawartym w zbiorze A.
wiczenie
Operacje domknicia i wntrza maj nastpujce wasnoci:
1. A ClA oraz IntA A
2. A B ClA ClB oraz IntA IntB
3. Cl()=, A ClA, Cl(A B)=(ClA ClB), Cl(ClA)=ClA
4. IntX=X, IntA A, Int(A B)=IntA IntB, Int(IntA)=IntA.

Ponisze dwa twierdzenia s charakteryzacj operacji domknicia w przestrzeniach

metrycznych.
Twierdzenie
Niech (X,) bdzie przestrzeni metryczn. Wtedy dla dowolnego zbioru A X;
x A A K(x,).
>0

Dowd
1. Wiemy, e K(x,) jest zbiorem otwartym. Zatem, jeli A K(x,)=, to A X\K(x,) i w
konsekwencji x A .
2. Z kolei, jeli x A , to istnieje zbir domknity F taki, e A F oraz x F. Std istnieje
kula otwarta K(x,) X\F, co pociga A K(x,)=.

Z powyszego twierdzenia jako wniosek otrzymujemy:

Twierdzenie
Niech (X,) bdzie przestrzeni metryczn. Wtedy dla dowolnego zbioru A X;
x A x n n
x.

{xn } A

PODPRZESTRZE

Niech (X,T) bdzie przestrzeni topologiczn, a Y X niepustym podzbiorem. atwo

sprawdzi, e rodzina T Y :={A Y: A T} spenia aksjomaty topologii.
Par (Y, T Y ) bdziemy nazywa podprzestrzeni przestrzeni topologicznej (X,T).
Podobnie definiujemy podprzestrze metryczn (Y,) przestrzeni metrycznej (X,),
gdzie metryka jest okrelona wzorem: (x,y)=(x,y)
dla x, y Y.
Poniewa:
K (x,)=K (x,) Y
dla x Y, wic topologia T() wyznaczona przez metryk jest rwna topologii T Y =T()| Y .
1
Na przykad traktujc Y=[0,1] jako podprzestrze R stwierdzamy, e zbir A=[0, )
2
jest otwarty w podprzestrzeni Y, ale nie jest otwarty w R.

PRZESTRZENIE METRYCZNE ZUPENE

Cig {x n } X spenia w przestrzeni metrycznej (X,) warunek Cauchyego, gdy:

( xn , xm ) < .

> 0 n0 n , m n0

Definicja
Przestrze metryczna (X,) jest zupena, gdy kady cig {x n } X speniajcy
warunek Cauchyego jest zbieny.

Przykady przestrzeni metrycznych zupenych:

1. przestrzenie dyskretne,
2. przestrze euklidesowa R n ,
3. przestrze funkcji cigych C[a, b] = { f : [a, b] R} z metryk sup;
( f , g ) = sup{| f ( x) g ( x) |: x [a, b]}
(dowd zupenoci jest rwnowany temu, e granica cigu jednostajnie zbienego
funkcji cigych jest funkcj cig + zupeno liczb rzeczywistych).
Przykady przestrzeni metrycznych, ktre nie s zupene:
1. przestrze liczb wymiernych,
b

2. przestrze funkcji cigych C[a,b] z metryk ( f , g ) := | f ( x) g ( x) | dx ,

a

Dowd:

f 1 (x)
f 2 (x)
1

x n , x [0,1]
f n ( x) =
1, x [1,2]
2
nm 1
1
1
|
(
)

(
)
|
= ( x n x m )dx =

n
0
f
x
f
x
dx
m
,m
0 n
1
1
+
+
n
m
0

1
1

0 . Cig { f n } spenia warunek Cauchyego w przestrzeni

n + 1 m + 1 n , m
1 dla x [1,2]
C[a,b] z metryk . Zauwamy, e x [0,2] f n ( x) f ( x) =
0 dla x [0,1]
Poniewa f R[0,2] f jest cakowalna w sensie Riemanna i f C[0,2]

( fn , fm ) =

| f
0

f | dx

1
0. Gdyby cig { f n } by zbieny, to g C[0,2] , g f taka, e
n +1

| f n ( x) g ( x) | dx 0 . Std | f g | dx | f f n | dx + | f n g | dx 0 .
0

Wic otrzymalibymy, e | f g | dx = 0 . A std, istniaby zbir E [0,2] , u ( E ) = 0 taki,

0

e f ( x) = g ( x) dla x [0,2] \ E , co jest niemoliwe.

wiczenie
Pokaza, e jeli h R[a,b] i h 0 , to:
b

h( x)dx = 0 h( x) = 0 dla x [a, b] \ E (h) ,

a

gdzie E (h) - oznacza zbir punktw niecigoci funkcji h.

Z powyszego wiczenie otrzymalibymy, e f ( x) = g ( x) dla

x [0,2] \ E (| f g |) [0,2] \ E ( f ) , E ( f ) = {1} .
Z powyszego otrzymalibymy, e y (1) = 0 = lim y ( x) = lim+ y ( x) = 1 , sprzeczno.
x 1

x 1

Jednym z podstawowych twierdze o przestrzeniach metrycznych zupenych jest:

Twierdzenie Banacha o punkcie staym
Jeeli dla odwzorowania f : ( X , ) ( X , ) przestrzeni metrycznej zupenej w
siebie istnieje [0,1) taka, e:
(*) ( f ( x), f ( y )) ( x, y ) , 0 < 1 ,
x , y X

to wtedy istnieje dokadnie jeden punkt x * X taki, e f ( x * ) = x * . Punkt x * X

nazywamy punktem staym odwzorowania f, a odwzorowanie f speniajce warunek (*)
nazywany odwzorowaniem zwajcym.
Twierdzenie Banacha mona wypowiedzie nastpujco:
Kade odwzorowanie zwajce z przestrzeni metrycznej zupenej w siebie ma
dokadnie jeden punkt stay.
Dowd
Ustalmy punkt x0 X . Zdefiniujmy przez indukcj x1 = f ( x0 ) , x 2 = f ( x1 ) ,... .
Pokaemy, e powyej zdefiniowany cig {x n } spenia warunek Cauchyego, bo:

( x 2 , x3 ) = ( f ( x1 ), f ( x 2 )) ( x1 , x 2 ) = ( f ( x0 ), f ( x1 )) 2 ( x0 , x1 )
( x 2 , x3 ) 2 ( x0 , x1 )
...................................................................................................................................................
( x n +1 , x n + 2 ) = ( f ( x n ), f ( x n +1 )) ( x n , x n +1 ) n ( x0 , x1 ) = n +1 ( x0 , x1 )

( x n +1 , x n + 2 ) n +1 ( x0 , x1 )
n < m:

( x n , x m ) ( x n , x n +1 ) + ( x n +1 , x n + 2 ) + .... + ( x m 1 , x m )

n ( x 0 , x1 ) + n +1 ( x0 , x1 ) + .... + m 1 ( x0 , x1 ) = n ( x 0 , x1 )[1 + + .... + m n 1 ]

1 nm
1
( x 0 , x1 )
< n ( x0 , x1 )

0
1
1 n
Z powyszego wynika, e:
( xn , xm ) < .
n

> 0 n0 m , n n0

Poniewa X jest przestrzeni zupen, wic x * taki, e x n x * . Warunek zwenie (*)

pociga, e f jest odwzorowaniem (jednostajnie) cigym. Wobec tego:
x* = lim xn +1 = lim f ( xn ) = f ( x* ) , tzn. f ( x * ) = x * .
n

Sprawdmy jeszcze, e x jest jedynym punktem staym. Przypumy, e y x * taki, e

f(y)=y. Wwczas:
( x * , y ) = ( f ( x * ), f ( y )) ( x * , y ) < ( x * , y ) , sprzeczno.
*

Niech:

d ( A) := sup{ ( x, y ) : x, y A}

Twierdzenie Cantora
W przestrzeni metrycznej zupenej X kady cig zstpujcy zbiorw domknitych i
niepustych:
F1 F2 F3 ... taki, e lim d ( Fn ) = 0
n

ma przekrj niepusty,

Fn .

n =1

Dowd
n wybierzmy punkt p n Fn . Poniewa d ( Fn ) 0 , wic cig { p n } spenia warunek
Couchyego. Niech p := lim p n . Poniewa F1 F2 F3 ... dla kadego n0 prawie
n

wszystkie wyrazy cigu { p n } nale do Fn0 ( n n0 ). Std n0 p Fn0 ( Fn0 jest zbiorem

n =1

n =1

n =1

domknitym). Wic p Fn . Zauwamy dodatkowo, e { p} = Fn , bo jeli g Fn , to

( p, g ) d ( Fn ) 0 czyli, e ( p, g ) = 0 , tzn. p = g .

Definicje
1. Zbir D X nazywamy zbiorem gstym w X, gdy

K ( x, ) D (np. zbir

x X > 0

Q licz wymiernych jest gsty w zbiorze liczb rzeczywistych R).

2. Zbir E X nazywamy zbiorem brzegowym, gdy X\E jest gsty w X.
3. Zbir F X nazywamy zbiorem nigdziegstym, gdy istnieje zbir brzegowy i
domknity F A .

4. Zbir E = Fn , ktry jest sum przeliczalnej iloci zbiorw nigdziegstych

n =1

nazywamy zbiorem I kategorii.

Twierdzenie Bairea
W przestrzeni metrycznej zupenej ( X , ) kady zbir I kategorii jest zbiorem
brzegowym.
Dowd

Niech E E n , gdzie E n - jest domknity i brzegowy. Pokaemy, e

n =1

K ( x, ) ( X \ E ) . Ustalmy punkt x0 X i > 0 . Przez indukcj okrelimy cig

x X > 0

kul domknitych K ( x n , n ) = { y X : ( x n , y ) n } taki, e:

1) K ( x n +1 , n +1 ) K ( x n , n ) ,
1
2) 0 < n < ,
n
3) K ( x n , n ) E n = ,
Realizacja: Wemy x1 K ( x0 , ) \ E . Istnieje 1 < 1 takie, e
1
K ( x1 ,2 1 ) K ( x0 , ) \ E1 . Std K ( x1 , 1 ) K ( x1 ,2 1 ) K ( x0 , ) \ E1 . Zamy, e mamy
ju okrelon kul K ( x n , n ) . Wybierzmy x n +1 K ( x n , n ) \ E n +1 i n +1 > 0 takie, e
K ( x n +1 ,2 n +1 ) K ( x n , n ) \ E n +1 . Mamy K ( x n +1 , n +1 ) K ( x n , n ) \ E n +1 . Indukcja zostaa

zakoczona. Z twierdzenia Cantora: p takie, e p K ( x n , n ) . (Kule K ( x n , n ) s

n =1

zbiorami domknitymi). Zauwamy, e n p K ( x0 , ) \ E n .

Std p K ( x 0 , ) \ E n K ( x0 , ) \ E .
n =1

Wniosek
Jeli w przestrzeni metrycznej zupenej ( X , ) nie ma punktw izolowanych (tzn.
xn x ), to wtedy | x | w1 (przestrze X jest nieprzeliczalna).
x X { xn } X \{ x}

Dowd
Przypumy, e X = {a 0 , a1 ,...} jest zbiorem przeliczalnym. Niech E n = {a n } . Zbir

E n jest zbiorem nigdziegstym. Z twierdzenia Bairea X \ E n 0 , X \ {a 0 , a1 ,...} ;

n =1

sprzeczno z X = {a 0 , a1 ,...} .

PRZESTRZENIE ZWARTE
PODZBIORY ZWARTE
Definicja
Przestrze metryczn (X,) nazywamy zwart, gdy z kadego cigu {x n } X mona
wybra podcig zbieny w X.
Podzbir A X nazwiemy zwartym, gdy z kadego cigu{a n } A mona wybra podcig
zbieny do elementu z A.
Twierdzenie
Obraz cigy przestrzeni zwartej jest przestrzeni zwart.
Dowd
na
(Y,) bdzie odwzorowaniem cigym przestrzeni zwartej X na
Niech f: (X,)
przestrze metryczn Y. Niech {y n } bdzie dowolnym cigiem w Y. Poniewa f jest na,
wic istnieje cig {x n } X taki, e f(x n )= y n dla kadego n. Z cigu {x n } wybierzmy
podcig { x nk } zbieny do xX, x nk k
x. Z cigoci odwzorowania f mamy,

lim y k = lim f(x nk )=f(x)=:y. Pokazalimy, e z cigu {y n } mona wybra podcig zbieny
k

{y nk }.

Przykady przestrzeni zwartych

1. Odcinek domknity [1,0] R jest podzbiorem zwartym. Wynika, to z twierdzenia
Weierstrassa, e kady cig {x n } R ograniczony, zawiera podcig zbieny.

2. Kada kostka domknita K R n , K:=[a,b]...[a,b], K={(x 1 ,...,x n ) R n : x i [a,b],

dla i=1,2,...,n} jest podzbiorem zwartym w R n .

Dowd
Niech {x n } K bdzie dowolnym cigiem. Oznaczmy przez x i =x(i) dla i=1,2,...,n. Ze
zwartoci [a,b] wynika, e z cigu {x n (i): i N} mona wybra podcig zbieny {x n (i):
n A 1 }, z kolei z cigu {x n (z): n A 1 } mona wybra podcig zbieny {x n (z): n A 2 },
gdzie A 2 A 1 . Po n-krokach otrzymamy rodziny n-zbiorw nieskoczonych A i ,
N A 1 ... A n o tej wasnoci, e dla kadego i cig
{x n (i): n A i } jest zbieny do punktu x i . Zatem cig {x m : m A n } jest zbieny do

punktu x=(x 1 ,...,x n ).

3. Kady podzbir domknity A X przestrzeni zwartej (X,) jest podzbiorem zwartym.

Wynika to natychmiast z definicji zwartoci.
Z definicji podzbioru zwartego oraz z charakteryzacji zbiorw domknitych wynika:
Obserwacja
Kady podzbir zwarty jest domknity.
Nastpujce twierdzenie jest wzmocnieniem powyszej obserwacji.
Twierdzenie
W przestrzeni metrycznej (X, ) kady podzbir zwarty jest domknity i ograniczony.
Dowd
Pozostaje do udowodnienia ograniczono zbioru zwartego A X. Przypumy, e zbir
A X nie jest ograniczony, tzn.:
xn A [X \ K (an , n)].
nN a n A xn X

Powoujc si na zwarto zbioru A mona wybra podcig {n k } taki, e:

x nk k
x oraz a nk k
a.

Std:
(x nk , a nk ) k
(x,a),

co jest sprzeczne z zaoeniem, e:

nk x nk , a nk k
.

Twierdzenie
W przestrzeni euklidesowej R n zbir A R n jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest
domknity i ograniczony.
Dowd
Wobec poprzedniego twierdzenia pozostao nam do udowodnienia, e zbir A R n ,
ktry jest domknity i ograniczony, musi by zbiorem zwartym.
Poniewa zbir A R n jest ograniczony, wic istnieje kostka domknita K taka, e A K.
Wiemy, e kostki domknite s zwarte, a zatem podzbiory domknite i ograniczone jako
podzbiory domknite kostek zwartych, te s zbiorami zwartymi.

Lemat o -sieci
W przestrzeni zwartej metrycznej (X, ) dla kadego elementu >0 istnieje skoczony
zbir punktw x 1 ,...,x n X taki, e:
(*)
X = K (x1 , ) K ( x n , ) .

Dowd
Ustalmy >0 i przypumy, e warunek (*) nie zachodzi. Niech x1 X bdzie
dowolnym punktem. Wybierzmy x 2 X \ K (x1 , ) , a oglnie przez indukcj
n

i =1

i =1

x n +1 X \ K (xi , ) . Gdy dla kadego n, X \ K (xi , ) , to monaby byo wybra cig

{ x n } speniajcy warunek:
n

xn+1 X \ K (xi , )
i =1

Co pocigaoby, e:

n m (x

, xm ) .

n ,m

Z kolei, z cigu {x n } mona wybra podcig zbieny { x nk }, x nk x. Wic otrzymalibymy,

e:

(x n , x n ) <
k

dla prawie wszystkich k,l n0 , sprzeczno.

Wniosek
Kade odwzorowanie cige f : ( X , ) (Y , ) pomidzy przestrzeniami zwartymi
metrycznym jest jednostajnie cige, tzn.:
(x, y ) < ( f ( x), f ( y)) < .
> 0 > 0 x , y X

Dowd

K y, 2 : y Y } jest pokryciem otwartym

przestrzeni X. Z lematu Lebesguea istnieje >0 taka, e:

( x, z ) < x, z f 1 K y, .

x , z X
yY
2

Std f ( x), f ( z ) K y, . Zatem ( f ( x), f ( z ) ) < .
2
Pokazalimy, e:
(x, z ) < ( f ( x), f ( z )) < .

Ustalmy >0. Rodzina P = { f

x , z X > 0

Twierdzenie Weierstrassa
Funkcja ciga f : X R okrelona na przestrzeni zwartej metrycznej X przyjmuje
warto najmniejsz i najwiksz.
Dowd
Obraz f(X) jako podzbir zwarty zbioru liczb rzeczywistych R jest domknity i
ograniczony. Zatem istniej liczby A,B R takie, e:
A = sup f ( x) oraz B = inf f ( x)
x X

x X

Z definicji kresw wynika, e istniej cigi {y n }, {z n } X takie, e A = lim f ( y n ) oraz

n

B = lim f ( z n ) . Z kolei, ze zwartoci X wynika, e mona z tych cigw wybra podcigi

n

,
zbiene. Wobec tego zamy dodatkowo, aby nie zmienia oznacze, e y n n

z n n
. Z cigoci f otrzymujemy, e A=f(), B=f().

NORMY RWNOWANE

Pokaemy, e z twierdzenia Weierstrassa wynika twierdzenie mwice, e w

przestrzeni euklidesowej R n wszystkie normy s rwnowane, tzn. topologie wyznaczone
przez te normy wyznaczaj topologi euklidesow.
Lemat

Niech |||| bdzie norm euklidesow w R n ,a || niech oznacza dowoln norm.

Wwczas istniej liczby dodatnie a,A>0 takie, e:
a|| x ||| x | A || x || .
xR n

Dowd
Oznaczmy przez S:={x R n : ||x||=1} sfer jednostkow. Na podstawie twierdzenia
Weierstrassa funkcja f : S (0, ) przyjmuje warto najmniejsz a=f(x 0 ) i najwiksz
A=f(y 0 ) dla x 0 , y 0 S. Poniewa x 0 0, wic a=f(x 0 )=| x 0 |>0. Zatem dla kadego punktu x0
x
mamy
S i w konsekwencji:
|| x ||

Std ju:

x
A.
|| x ||

a || x ||| x | A || x ||
x0

oczywicie, e powysza nierwno zachodzi te dla x=0.

Wniosek
Kade dwie normy w R n s rwnowane, tzn. wyznaczaj metryki rwnowane.
Dowd
Z nierwnoci:
a || x ||| x | A || x ||
Wynika nierwno:
r
A
K ( x0 , r ) K ( x0 , ) K ( x0 , r ) ,
a
a
gdzie i s metrykami wyznaczonymi przez || i |||| ,
(x,y):=|x-y| oraz (x,y):=||x-y||.

Lemat

Niech ||: R n [0,) bdzie norm w przestrzeni R n .

Lemat

Kada norma ||: R n [0,) okrelona w przestrzeni euklidesowej R n jest

odwzorowaniem cigym.
Dowd
Niech f(x):=|x| oznacza norm, oraz e i =(0,...0,1,0,...,0) wektor jednostkowy.
Wwczas:
n

i =1

i =1

i =1

f ( x) =| x |=| xi ei | | xi | | ei | M | xi | .

Z powyszego wynika:
n

| f ( x) f ( x 0 ) |< M | xi xi0 | ,
i =1

co ju daje cigo normy.

Definicja
Rodzin P zoon z podzbiorw otwartych przestrzeni metrycznej (X,) tak, e
X = {U : U P} nazywa bdziemy pokryciem otwartym przestrzeni X.
Lemat Lebesguea
Dla kadego pokrycia otwartego P przestrzeni metrycznej zwartej (X,) istnieje liczba
=(P)>0 taka, e kady podzbir A X o rednicy mniejszej ni , d(A)< jest zawarty w
pewnym (jakim) elemencie z pokrycia P.
Dowd
1
Przypumy, e lemat nie jest prawdziwy. Oznacza to, e dla = istnieje zbir
n
1
An X , d ( An ) < taki, e An U dla kadego U P . Wybierzmy cig { a n } o
n
elementach ze zbiorw An , a n An , a nastpnie wybierzmy z tego cigu podcig zbieny
a nk k
a . Poniewa P jest pokryciem otwartym, wic istnieje U 0 P oraz n0 N takie,

e:
3
a nk K a,
n0

U 0

dla prawie wszystkich k.

Std ju wynika, e:
3
) U0
n0
dla prawie wszystkich k; sprzeczno z przypuszczeniem Ank U dla kadego U P .
Ank K (a,

Twierdzenie (Borela)
Przestrze metryczna jest zwarta gdy z kadego pokrycia otwartego mona wybra
pokrycie skoczone.
Dowd
) zamy, e (X, ) jest przestrzeni zwart i niech P bdzie pokryciem otwartym
przestrzeni X. Z lematu Lebesguea liczba =2, = (P), taka e K ( x, ) U dla
x X

pewnego U P . Z lematu o -sieci; cig skoczony x1 ,..., x n X ,taki e

X = K ( x1 , ) ... K ( x n , ) . Dla kadego i n wybierzmy U i P takie, e K ( xi , ) U i .

Rodzina {U 1 ,...,U n } jest skoczonym pokryciem X ;
X = K ( x1 , ) ... K ( x n , ) U 1 ... U n , {U 1 ,..., U n } P .
) zamy, e z kadego pokrycia otwartego przestrzeni X mona wybra pokrycie
skoczone i przypumy, e istnieje cig {x1 , x2 ,...} X , z ktrego nie mona wybra
podcigu zbienego. Oznacza to, e zbir A1 := {x1 , x 2 ,...} jest domknity, a take zbiory
An := {x n , x n +1 ,...} te s domknite. Wobec powyszego zbiory U n = X \ An s otwarte, a

rodzina P = {U 1 ,U 2 ,...} jest pokryciem otwartym przestrzeni zwartej X , bo

An = (std

n =1

n =1

n =1

n =1

poprzez prawa de Morgana X = X \ An = X \ An = U n ). Z rodziny P mona wybra

pokrycie skoczone; X = U n1 ... U nk , n1 < ... < nk . Poniewa U n1 ... U nk (bo
'

A1 A2 ... ), wic X = U nk ( = X \ Ank ) , gdzie Ank , sprzeczno.

Wniosek
Jeli F1 F2 ... jest cigiem zstpujcym zbiorw domknitych i niepustych w

przestrzeni metrycznej zwartej ( X , ), to przekrj

Fn jest niepusty.

n =1

Dowd

Przypumy, e

Fn = . Wwczas

n =1

( X \ F ) = X . Std ,takie e
n

n =1

( X \ F1 ) ... ( X \ Fn ) = X , ale X \ F1 X \ F2 ... X \ Fn . Std X = X \ Fn , Fn ,

sprzeczno.
Lemat (Dini)
Zamy, e dany jest cig funkcji cigych f n : X okrelonych na przestrzeni
zwartej X i speniajcy nastpujce warunki:
1. f n ( x) f n +1 ( x)
n x X

2. f n ( x ) f ( x ), f -ciga
x X

wtedy f n

f tzn. f ( x) f n ( x) < .

> 0 n0 n n0 x X

Dowd

Ustalmy > 0 . Niech U n := {x X : f ( x) f n ( x) < }. Zbir U n jest otwarty, bo

U n = g n1 ( , ) , gdzie g n ( x) = f ( x) f n ( x) . Ponadto wobec zaoenia 1; U n U n +1 oraz

n

U
n =1

= X . Ze zwartoci istnieje n0 takie, e X = U 1 ... U n0 , co pociga, e X = U n0 , a

to oznacza, e f ( x) f n ( x) < .
n n0 xX

Twierdzenie Arzeli
Niech X = ( X , ) bdzie przestrzeni metryczn zwart. Przez C ( X , ) oznaczmy
przestrze wszystkich funkcji cigych okrelonych na X z metryk supremum
d ( f , g ) := sup{ f ( x) g ( x) : x X }.

W tej czci podamy warunki wystarczajce na to, aby zbir M C ( X , ) by prezwarty

tzn. aby mia nastpujce wasnoci:
z kadego cigu { f n } M mona wybra podcig {f nk } zbieny do f X (nie
zakadamy, e f M ).
Mwimy, e rodzina M C ( X , ) tworzy rodzin funkcji jednakowo cig, gdy
( x, y ) < f ( x ) f ( y ) < .
> 0 > 0 f M

Lemat

Jeli cig funkcji { f n : X n = 1,2,...} tworzy rodzin jednakowo cig i cig

liczbowy { f n ( x )} jest zbieny na pewnym zbiorze gstym D X , to wtedy cig

{ f n } C ( X , ) jest zbieny do pewnej funkcji f ; f n f , f n ( x)
f ( x ) .
X

Dowd
Pokaemy, e cig { f n } spenia warunek Cauchyego f m ( x) f n ( x) < .
> 0 n0 m. n n0 x X

Ustalmy > 0 . Z jednakowej cigoci istnieje > 0 taka, e

(1) ( x, y ) < f n ( x) f n ( y ) <

3
Powoujc si na lemat o -sieci moemy przedstawi przestrze X w postaci
(2) X = K ( x0 , ) ... K ( x m , ) , gdzie xi D .
Poniewa w kadym z punktw xi D , cig liczbowy { f n ( xi )} jest zbieny, wic jest
speniony warunek Cauchyego, a biorc pod uwag, e zbir {x0 ,..., x m } jest skoczony
moemy znale n0 N takie, e
n x , y X

(3) f m ( x) f n ( xi ) <
m , n n0 i

Mamy:
f m ( x) f n ( x) = f m ( x) f m ( xi ) + f m ( xi ) f n ( xi ) + f n ( xi ) f n ( x)

f m ( x) f m ( xi ) + f m ( xi ) f n ( xi ) + f n ( xi ) f n ( x) < + +
3
3
3
1 4 4 2 4 43
1 4 4 2 4 43
1 4 4 2 4 43
jednostajna _ ciaglosc

zbieznosc _ w _ x i

jednostajna _ ciaglosc

Udowodnilimy, e cig { f n } spenia warunek Cauchyego.

Twierdzenie Arzeli
Z kadego cigu { f n : X n = 1,2,..} funkcji wsplnie ograniczonych i tworzcych

rodzin jednakowo cig mona wybra podcig {f nk } zbieny; f nk

f .

Dowd

Niech D = {x1 , x 2 ,...} bdzie zbiorem przeliczalnym i gstym w przestrzeni X . Na

podstawie poprzedniego lematu wystarczy znale podcig {f nk } { f n } , ktry jest zbieny w
kadym punkcie xi D . Mona utworzy nastpujc tablic:

f11
f 21
f 31
f 41

f12
f 22
f 32
f 42

f13
f 23
f 33
f 43

f14 ...
f 24 ...
f 34 ...
f 44 ...

gdzie { f 1n } jest podcigiem cigu { f n } zbienym w punkcie x1 (taki podcig istnieje na

podstawie twierdzenia Weierstrassa). Z kolei { f 2 n } jest podcigiem cigu { f 1n } zbienym w
punkcie x2i D . Zauwamy, e cig przektniowy { f nn } jest zbieny w kadym punkcie
xi D . Oczywicie cig ten jest podcigiem cigu { f n }.

TWIERDZENIE STONEA-WEIERSTRASSA

Przygotowanie
Niech X bdzie przestrzeni zwart. Oznaczmy przez
C ( X ) := { f : X f -jest funkcj cig } z metryk ( f , g ) := sup{ f ( x) g ( x) : x X }
Definicja
Podzbir P C ( X ) nazywamy piercieniem funkcji, gdy f + g , f g , f g P
f , gP

Piercie P rozrnia punkty przestrzeni X , gdy f ( x) f ( y ) .

x , yP f P

Np. w C[0,1] zbir wielomianw jest takim piercieniem, ktry rozrnia punkty z [0,1] , bo s
one rozrniane przez jedn funkcj f ( x) x .
Lemat 1
Istnieje cig wielomianw

{ wn : [0,1] n = 1,2,... } taki, e

Dowd

Zdefiniujmy w1 ( x) 0, wn +1 := wn ( x) +

wn ( x)

x.

[ 0 ,1 ]

1
x wn2 ( x) dla n = 2,3,...
2

Udowodnimy najpierw, e
(1) 0 wn ( x) x
n x[0 ,1]

n=1 dla n=1 warunek (1) jest oczywisty

T ( n) T ( n + 1) Zamy, e 0 wn ( x) x . Wtedy

] [

1
x wn ( x) 1 ( x + wn ( x)) .

2
Z zaoenia indukcyjnego: wn ( x) x 1 dla x [0,1]. Std x wn ( x) 0 oraz
1
1
x + wn ( x) 0 . Zatem wn +1 ( x) x , wn+1 ( x) 0 . Z definicji wielomianu wn (x ) oraz z
2
(1) wynika, e
(2) wn ( x) wn +1 ( x) x 1 dla x [0,1];
x wn +1 ( x ) =

x wn ( x )

1
x wn2 ( x ) =
2

Z punktu (2) otrzymujemy, e lim f n ( x) =: f ( x) . Ale z definicji wielomianu wn

x[0 ,1] f n

x f 2 ( x ) = 0, tzn. f ( x ) =

1
x f 2 ( x) . Std
2
x , bo f 0 . Z lematu Diniego; wn ( x )

f ( x) =

otrzymujemy, e f spenia rwnanie f ( x ) = f ( x ) +

[ 0 ,1 ]

x.

Lemat 2

Jeli X jest przestrzeni zwart, a piercie P C ( X ) jest domknity i zawiera

wszystkie funkcje stae, to wtedy f , g P, max( f , g ) P, min( f , g ) P .
f , gP

Dowd

Zamy, e f P . Poniewa X jest przestrzeni zwart, wic istnieje c > 0

f ( x)
takie, e f ( x) c . Z zaoenia f P oraz
1 . Z poprzedniego lematu
c
x X
x X
c
cig wielomianw {wn (x) : [0,1] } takich, e
2

f ( x)
f ( x)
f ( x)
.
wn

c
x
c
c
f
f
Z domknitoci piercienia P wynika, e
P , a zatem c
= f P . Z kolei
c
c
1
1
max( f , g )( x) = [ f ( x) + g ( x) + f ( x) g ( x ) ] , min( f , g )( x) = [ f ( x) + g ( x) f ( x) g ( x) ] .
2
2

Lemat 3
Jeli piercie P C ( X ) zawiera wszystkie funkcje stae i rozdziela punkty, to
f a ,b (a) = f (a), f a ,b (b) = f (b) .
a ,b X f C ( X ) f a , b P

Dowd

1. Zamy, e a = b pomy f a ,b ( x ) : f ( a ) = f (b)

2. Zamy, e a b . h P takie, e h(a ) h(b) . Niech g ( x) :=

h( x ) h( a )
.
h(b) h(a)

Mamy g ( a ) = 0, g (b) = 1 i g P .
Pomy f a ,b ( x ) := [ f (b) f (a )]g ( x ) + f ( a ) . Mamy f a ,b P oraz
f a ,b ( a ) = f ( a ), f a ,b (b) = f (b) .

Twierdzenie Stonea-Weierstrassa
Niech X bdzie przestrzeni zwart metryczn, a P C ( X ) piercieniem
domknitym, ktry zawiera wszystkie funkcje stae i rozdziela punkty. Wwczas P = C ( X ) .

Dowd

Pokaemy, e:

( f , f ) < . Ustalmy > 0 i f C ( X ) . Dla kadej pary

> 0 f C ( X ) f P

a, b X wybierzmy f a ,b P , takie e f a ,b ( a ) = f ( a ), f a ,b (b) = f (b) . Zbiory

U a ,b := {x X : f a ,b ( x ) < f ( x ) + }, Va ,b := {x X : f a ,b ( x ) > f ( x) } s otwarte w X oraz

a U a ,b , b V a , b .

{U

Przy ustalonym b X z rodziny {U a ,b }aX wybierzmy pokrycie skoczone

a1 ,b

,..., U an ,b przestrzeni X . Niech f b ( x ) := min f ai ,b ( x ) : i n . Mamy f b P oraz

n

f b ( x) < f ( x) + . Niech Vb := Vai ,b . Wtedy f b ( x) > f ( x) dla x Vb . Z pokrycia

i =1

{Vb : b X } wybieramy skoczone {Vb1 ,..., Vbm }. Niech f ( x) := max fb j ( x) : j m . Wtedy

f P oraz f ( x) > f ( x) , a take f ( x) < f ( x) + .
x X

Wniosek
Niech X bdzie przestrzeni zwart. Jeli P C ( X ) jest piercieniem funkcji
cigych, ktry zawiera wszystkie funkcje stae i rozdziela punkty, to wwczas P jest
podzbiorem gstym w C ( X ).
Dowd powyszego wniosku
Jest konsekwencj twierdzenia Stonea-Weierstrassa i z faktu, e zbir
P := { f C ( X ) : { f n } P, f n f } jest piercieniem i podzbiorem domknitym w X.

Oczywiste jest, e P zawiera wszystkie funkcje stae i rozdziela punkty. Std P jest gsty w
C ( X ) , bo z tw. S-W P = C ( X ) .
Wniosek (tw. Weierstrassa)
W przestrzeni C[ a, b] zbir wielomianw jest gsty. Inaczej, kada funkcja ciga
f : [ a, b] jest granic cigu jednostajnie zbienego wielomianw.
Wniosek (tw. Weierstrassa)
Jeli K n jest zwarty, to zbir wielomianw nzmiennych okrelonych na K jest
gsty w C (K ) .
Dowd
Rodzina P wielomianw postaci w( x1 ,..., x n ) = ai1 ,...,ik x11 ... x n n zawiera wszystkie
i1 ,...,ik

funkcje stae i rozdziela punkty w K.

PRZESTRZENIE ORODKOWE
Definicja
Przestrze metryczn ( X , ) nazywamy orodkow, gdy istnieje zbir D X co
najwyej przeliczalny i gsty w X.

STWIERDZENIE
Przestrze euklidesowa n jest orodkowa (zbir punktw o wsprzdnych
wymiernych jest przeliczalny i gsty w n ).

STWIERDZENIE
Kada przestrze metryczna dyskretna mocy nieprzeliczalnej nie jest orodkowa.
Twierdzenie
Kada przestrze metryczna zwarta jest orodkowa.
Dowd

Z lematu o -sieci : An < takie, e X =

n An

1
K
a
,
.
Std
zbir
D
:
=
An

n =1
a An

jest gsty i przeliczalny w X.

Twierdzenie
Jeli X jest przestrzeni zwart, to przestrze C ( X ) jest orodkowa.
Dowd
Ustalmy zbir D = {d1 , d 2 ,...} przeliczalny i gsty w X. niech f d ( x) := ( x, d ) ,
d D

gdzie jest metryk w X. Funkcje f d , d D s cige, bo f d ( x) f d ( y ) ( x, y ) (war.

trjkta).
Rozwamy zbir P;
g P : g ( x) = ci1 ,..., cik f di1i ( x) ... f diik ( x) , gdzie i1 ,..., ik N .
i1 ,...,ik

Zbir P jest gsty w C ( X ) .

PRZYKAD
Przestrze C * (, ) = { f : | f jest ciga i ograniczona} z metryk sup;

( f , g ) = sup{ f ( x) g ( x) : x }nie jest orodkowa.

DOWD
Niech E := { f C * (, ) : f ( N ) {0,1} oraz f () [0,1] }. Poniewa kad
funkcj g : N {0,1} mona rozszerzy do funkcji cigej g * : ( g * moe by
kawakami liniowa), zatem moc E moc {g : N {0,1} : g odwz.} = continuum (kad
funkcj g : N {0,1} mona uwaa za funkcj charakterystyczn zbioru A = g 1 (1) , moc
zbioru tych funkcji jest rwna mocy zbioru wszystkich podzbiorw zbioru N). Zauwamy, e

f * g* ( f *, g*) 1
f , g :N [ 0 ,1]

Z powyszego wynika, e kady zbir gsty w C * (, ) jest mocy continuum (bo

kule K f *, 1 , f : N {0,1}, f * : [0,1] , s parami rozczne i jest ich continuum,
2
wic jeli D jest gsty, to wybierajc po jednym punkcie
d f K f *, 1 , d f D otrzymamy, e D zawiera podzbir mocy continuum).
2

WICZENIE
Udowodni, e kada funkcja ciga f : , 2 -okresowa jest granic cigu
jednostajnie zbienego funkcji postaci

(a
n=0

cos nx + bn sin nx ), a n , bn , m N .

PRZESTRZENIE SPJNE

Definicja
Zbir A X nazywamy spjnym, gdy nie istniej zbiory niepuste, otwarte U , V X
takie, e A U V oraz A U V .
Uwaga

W przestrzeni dyskretnej jedyne zbiory spjne to zbiory jednopunktowe.

Twierdzenie
Prosta jest zbiorem spjnym.
Dowd
Przypumy, e nie jest zbiorem spjnym. Tzn., e istniej zbiory otwarte
U , V takie, e
U V , = U V , U V =
Wemy a U , b V i zamy, e a < b . Niech x* = sup{ x ( a, b) : x U } .
Poniewa V jest zbiorem otwartym, wic x* < b . Z faktu, e U = \ V , V = \ U wynika,
e zbiory U,V s tez domknite. Z domknitoci U otrzymamy, e x* U (bo
{x n } U , x n x * ). Z kolei, poniewa zbir U jest te otwarty wic
( x * , x * + ) U ( a, b) . Std sup{ x ( a, b) : x U } x * + , co jest sprzeczne z
>0

definicj liczby x*.

Mona pokaza, e jedyne zbiory spjne w to przedziay postaci:
, ( , a ), ( , a ], (b, ),[b, ), ( a, b), [ a, b ], [a , b), ( a, b ] oraz zbiory jednopunktowe {a} i {b} .
Twierdzenie
Obraz spjny przestrzeni spjnej jest przestrzeni spjn.
Dowd
na
Zamy, e f : ( X , )
(Y , ) jest ciga, X jest przestrzeni spjn i
przypumy, e Y nie jest przestrzeni spjn, tzn. e istniej zbiory otwarte, niepuste i
rozczne U , V Y takie, e U V = Y , U V = . Wwczas zbiory f 1 (U ), f 1 (V ) s
otwarte, X = f 1 (U ) f 1 (V ) oraz f 1 (U ) f 1 (V ) . Przy tym f 1 (U ) f 1 (V ) , a
to oznacza, e X nie jest przestrzeni spjn.

Wniosek ( wasno Darboux)

Jeli f : ( X , ) jest odwzorowaniem cigym z przestrzeni spjnej X, to f ( X )
jest zbiorem spjnym ( przedziaem lub punktem) w .

Definicja
Drog od punktu a do punktu b w przestrzeni metrycznej ( X , ) nazywamy zbir
f [ , ] , gdzie f : [ , ] X jest odwzorowaniem cigym oraz f ( ) = a, f ( ) = b .

X
f
a

Twierdzenie
Jeli dla kadej pary punktw a, b X istnieje droga czca te punkty, to X jest
przestrzeni spjn.
Dowd
Przypumy, e X nie jest przestrzeni spjn, tzn. U , V X , U,V- otwarte takie, e
U V , X = U V , U V = . Wybierzmy punkty a U , b V . Niech
f : [ , ] X bdzie drog tak, e f ( ) = a, f ( ) = b . Wwczas zbiory f 1 (U ), f 1 (V )
s otwarte, niepuste, rozczne i [ , ] = f 1 (U ) f 1 (V ) , co przeczy spjnoci [ , ] .
Krzywa Peano (1890)
Istnieje odwzorowanie cige odcinka na kwadrat ( odcinek [0,1] mona w sposb
cigy odwzorowa na kostk n- wymiarow I n = [0,1] ... [0,1] ).
f1
3

3
2 8

0123456789

5
7

f2

Przeksztacenie Peano f = lim f n

f n

[ 0 ,1 ]

TWIERDZENIE URYSOHNA O ZANURZANIU

Odlego punktu od zbioru
Niech A X bdzie niepustym podzbiorem przestrzeni metrycznej ( X , ) .
Zdefiniujmy
( x, A) := inf{ ( x, a ) : a A} .
Funkcja f ( x ) := ( x, a ) jest ciga.

Dowd

Ustalmy liczb > 0 oraz punkt a A taki, e ( x, a ) < ( x, A) + . Wemy

dowolny punkt x' X , wtedy ( x ' , A) ( x ' , a ) ( x ' , x ) + ( x, a ) < ( x, x ' ) + ( x, A) + .
Z powyszego otrzymujemy, e ( x' , A) ( x, A) ( x, x' ) co pociga jednostajn
x , x ' X

cigo odwzorowania f : X [0, ) .

Podprzestrze
Niech A X bdzie niepustym podzbiorem przestrzeni metrycznej ( X , ) .
Oczywistym jest, e metryka obcita do zbioru A A spenia warunki 1-3 metryki.
Przestrze ( A, ) nazywa bdziemy podprzestrzeni metryczn przestrzeni X.
Zanurzenie
Odwzorowanie f : ( X , ) (Y , ) nazywamy zanurzeniem, gdy f jest cige i
rnowartociowe oraz, gdy istnieje odwzorowanie cige g : f ( X ) X takie, e
( g f )( x) = x, ( f ( X ) traktujemy jako podprzestrze przestrzeni Y , w tym przypadku
x X

bdziemy te mwili, e przestrze X jest homeomorficzna z podzbiorem przestrzeni Y oraz,

e f jest homeomorfizmem przestrzeni X na pewien podzbir przestrzeni Y; w przypadku gdy
f ( X ) = Y odwzorowanie f nazywa bdziemy homeomorfizmem).
Kostka Hilberta I
Zdefiniujmy

I := {( x1 , x2 ,...) : xi [0,1]}

z metryk

( x, y ) :=
i =1

1
xi y i , x = ( x1 , x 2 ,...), y = ( y1 , y 2 ,...) .
2i

Twierdzenie Urysohna
Kada przestrze metryczna orodkowa X jest homeomorficzna z podzbiorem
kostki I .
Dowd
Niech bdzie metryk w przestrzeni X . Moemy zaoy, e metryka jest
ograniczona przez 1, bo w przeciwnym przypadku mona j zastpi przez metryk
rwnowan
( x, y ) = min{1, ( x, y )}.
Niech D = {d1 , d 2 ,...} bdzie podzbiorem gstym przestrzeni X .
Zdefiniujmy odwzorowanie cige f : X I wzorem f ( x) = ( ( x, d1 ), ( x, d 2 ),...) .
Odwzorowanie f jest rnowartociowe, bo dla x y istnieje punkt d i D taki,
e ( x, d i ) < ( y, d i ) . Std f i ( x) f i ( y ) , gdzie f i oznacza i-t skadow odwzorowania f.

Aby sprawdzi cigo odwzorowania odwrotnego f 1 : f ( X ) X wystarczy

udowodni nastpujc implikacj:
f ( x n ) f ( x) x n x .
Ustalmy > 0 . Poniewa zbir D jest gsty w X wic istnieje j takie, e
( x, d j ) < 3 . Z zaoenia wynika, e f j ( x n ) f j ( x) .

Std takie, e ( x, p j ) < ( x, p j ) + , dla n n0 .

3
n0
Zatem dla n n0 ( x, x n ) ( x, d j ) + (d j , x n ) < 2 ( x, p j ) +

= .

PARAZWARTO I TWIERDZENIE DUGUNDJIEGO

Niech ( X , d ) bdzie przestrzeni metryczn. Dla dowolnego niepustego zbioru

A X i punktu x X oznaczmy przez
d ( x, A) := inf{d ( x, a ) : a A}
odlego punktu x od zbioru A. Funkcja X x d ( x, A) jest ciga.
Lemat 1
Niech {U i : i w} bdzie pokryciem otwartym przestrzeni metrycznej ( X , d ) . Wtedy
istnieje pokrycie otwarte {Vi : i w} i lokalnie skoczone takie, e Vi U i dla kadego
i w.
Dowd 1
Zdefiniujemy przez indukcj
1

(1) V1 := U 1 , Vn := U n x : d i ( x) < gdzie

n
i<n
(2) d i ( x) := d ( x, X \ U i ) .
Stwierdzamy, e
(3) zbiory Vn s otwarte i Vn U n
n

(4) X = Vn .
nw

Istotnie, niech n(x) bdzie najmniejsz liczb naturaln tak, e x U n ( x ) . Wtedy

d i ( x) = 0 dla i < n (bo x U i ). Std x Vn ( x ) .

(5) Rodzina {Vn : n w} jest lokalnie skoczona. W tym celu ustalamy punkt x X oraz

wskanik i w taki, e x U i . Mamy d i ( x) = S > 0 . Rozwamy zbir V := y : d i ( y ) > S

Zbir V jest otoczeniem otwartym punktu x. Sprawdzimy, e V Vn = dla kadego
n > max i, S . Bo gdyby istnia punkt z V Vn , to wtedy
2
(a) z V di ( z ) > S oraz
2
1
(b) i < n z Vn d i ( z ) < < S , sprzeczno.
2
n

{ }

Inny dowd lematu o nastpujcym sformuowaniu

W kade pokrycie otwarte P przestrzeni metrycznej orodkowej X mona wpisa
pokrycie otwarte, lokalnie skoczone Q.

}.

Dowd 2
Dla kadego x wybieramy liczb x > 0 tak, e K ( x,2 x ) U dla pewnego U P .
Poniewa X jest przestrzeni orodkow , zatem z pokrycia {K ( x, x ) : x X } mona wybra

pokrycie przeliczalne W = {wn }n =1 . Z kolei z definicji kul K ( x, x ) wynika, e istnieje

pokrycie {U n : n a} P takie, e Wn U n
nw

Wn = K ( x, x ) K ( x, x ) K ( x,2 y ) U n
Zdefiniujmy zbiory otwarte Vn

V0 := U 0 , Vn := U n \ W 1 ... W n 1
Rodzina Q = {Vn : n w} jest pokryciem otwartym przestrzeni X, bo dla kadego
x X ; x Vn ( x ) , gdzie n(x) jest najmniejsz liczb tak, e x Wn ( x ) . Ponadto
Wn ( x ) Vk = dla k > n(x ) co oznacza, e pokrycie Q jest lokalnie skoczone.

Twierdzenie Stonea
W kade pokrycie otwarte {U s : s S } przestrzeni metrycznej ( X , d ) mona wpisa
pokrycie otwarte i lokalnie skoczone.
Dowd
Zamy, e zbir S jest dobrze uporzdkowany. Zdefiniujemy przez indukcj
zbiory
1

H n ,1 := x X : d ( x, X \ U 1 )
n

(1)
......................................................................................................................

1
1

H n , s := x X : d ( x, X \ U s ) x X : d x, H n ,t
n

t<s
n
Zbiory H n , s , n w , s S maj nastpujce wasnoci
1

(2) K H n , s , U s , gdzie K ( A, ) := {K (a, ) : a A}

n

Wasno (2) jest oczywista.

1
(3) t < s d (H t , H s )
n
gdzie
d ( A, B) := inf {d (a, b) : a A, b B}
Wasno (3) jest oczywista.
(4) X = {H n , s : n w, s S }

Udowodnimy t wasno. Ustalmy punkt x. Wemy najmniejszy wskanik s ( x) S , e

1
x U s ( x ) . Nastpnie wybierzmy n w tak, aby K x, U s ( x ) . Twierdz, e x H n , s ( x ) .
n
1
1
1
Istotnie d (x, X \ U s ( x ) ) , ponadto d (x, H n ,t ) (bo d (x, H n ,t ) < pociga x U t , co
n
n
n
t<s( x)
jest sprzeczne z wyborem wskanika s (x ) ). Zdefiniujmy
1

G n , s := K H n , s ,
3n

Mamy
(5) H n , s Gn , s oraz rodzina {G n , s : n w, s S } jest pokryciem otwartym przestrzeni X
n,s

Nastpnie zdefiniujmy

G n := {G n , s : s S }

Z lematu wynika, e istnieje pokrycie otwarte i lokalnie skoczone {Qn : n w} przestrzeni X

takie, e Qn G n .Niech
n

Vn , s := Qn G n , s

Zachodz nastpujce zwizki

(6) Vn , s U s bo Vn , s Gn , s U s dla kadego n w

(7) X = {Vn , s : n w, s S } (oczywiste).

Na koniec pokaemy, e
(8) rodzina {Vn , s : n w, s S } jest lokalnie skoczona.
W tym celu ustalmy punkt x X . Istnieje otoczenie otwarte W punktu x oraz liczba n taka, e
W Qk = .
k n

1
Z kolei z okrelenia zbiorw H n, s oraz Gn , s wynika, e kula K x, przecina co najwyej
6n
1
jeden ze zbiorw Gi , s dla i < n . Std zbir V := W K x, jest otoczeniem otwartym
6n
punktu x, ktre przecina co najwyej jeden ze zbiorw Gn ,t dla n w , t S .
Definicja
Niech A X bdzie niepustym podzbiorem domknitym przestrzeni metrycznej
(X,d). Rodzin trjek {U s , s , a s }sS , gdzie U s X \ A, s : X \ A [0,1], a s A
nazywamy ukadem Dugundjiego dla zbioru A, gdy spenione s nastpujce warunki:
(i)
rodzina {U s , s S } jest pokryciem otwartym i lokalnie skoczonym przestrzeni
X\A.
(ii)
U s K (a, ) a s K (a,3 )
aA > 0 sS

(iii)

odwzorowanie cige
sS

s ( x) :=

: X \ A [0,1] zadane jest wzorem

d ( x, X \ U s )
d ( x, X \ U t )
tS

Jak wida z definicji (iii) rodzina odwzorowa { s : s S } zwana rozkadem jednoci

pokrycia {U s : s S } jest okrelona jednoznacznie i poprawnie dziki lokalnej skoczonoci i
otwartoci pokrycia {U n : n S } przestrzeni X\A.
Lemat 2
Rodzina trjek {U s , s , a s }sS tworzy ukad Dugundjiego dla zbioru domknitego
A X , o ile tylko
(i)
rodzina {U s : s S } jest pokryciem otwartym i lokalnie skoczonym
przestrzeni X \ A wpisanym w pokrycie {K ( x, 14 d ( x, A))}x X \ A

(ii)

istnieje zbir {xs }sS X \ A taki, e dla kadego

s S U s K ( xs , 14 d ( xs , A)) oraz d ( xs , as ) 54 d ( xs , A)

Dowd
Wystarczy sprawdzi tylko warunek (ii) definicji ukadu Dugundjiego. Zamy, e
U s K (a, ) i niech x U s K (a, ) .
Spenione s nastpujce nierwnoci:

1. d (a, x) < , bo x K (a, )

2. d ( x, x s ) < 14 d ( x s , A) , bo x U s K ( xs , 14 d ( xs , A))
3. d ( x s , a s ) < 54 d ( x s , A)
4. 34 d ( x s , A) < , bo d ( xs , A) d ( xs , x) + d ( x, a) 14 d ( xs , A) +

x
xs
Us

Zatem na podstawie 1-4 oraz z nierwnoci trjkta

d (a, a s ) d (a, x) + d ( x, x s ) + d ( x s , a s ) < + 14 d ( x s , A) + 54 d ( x s , A) =
= + 32 d ( x s , A) < + 32 43 d ( x s , A) = + 2 = 3

Teraz atwo zauway, e posugujc si definicj odlegoci punktu od zbioru oraz

korzystajc z twierdzenia Stonea otrzymujemy istnienie, co najmniej jednego ukadu
Dugundjiego dla kadego niepustego podzbioru domknitego A X przestrzeni metrycznej
X.
Twierdzenie Dugundjiego
Niech bdzie dane odwzorowanie cige f : A Y okrelone na niepustym
podzbiorze domknitym A przestrzeni metrycznej X i przyjmujce wartoci w przestrzeni
topologicznej liniowej, lokalnie wypukej. Zamy, e D = {U s , s , as }sS jest ukadem
Dugundjiego dla zbioru A. Wtedy odwzorowanie f D : X Y zadane wzorem
f ( x) dla x A

f D ( x) := f (a ) dla x X \ A
s( x)
s

sS
jest cige.
Definicja
Odwzorowanie f D zadane powyszym wzorem nazywa bdziemy przedueniem
Dugundjiego dla odwzorowania f (wzgldem ukadu D).

Nie bdziemy tutaj definiowali przestrzeni topologicznej liniowej lokalnie wypukej.

Szczeglnym przypadkiem takiej przestrzeni s przestrzenie unormowane; definicje podamy
poniej.
Definicja przestrzeni unormowanej
X = ( X ,+,, ) Przestrze X spenia aksjomaty przestrzeni liniowej i aksjomaty normy:

(I)

aksjomaty przestrzeni liniowej:

+
XX

X
1. x + y = y + x
x , y X

x + ( y + z) = ( x + y) + z
3. x + 0 = x
4. x + y = 0

2.

x , y , z X

0 X x X
x X y X

X
5. 1 x = x, 1
x X

( ) x = ( x)
7. ( + ) x = x + x

8. ( x + y ) = x + y

6.

, x X

, x X

x , y X

(II)

aksjomaty normy, x : X [0, )

(i)

x =0 x=0

x X

(ii)

x+ y x + y

x , y X

(iii)

rx

= r x

x X r

Norma wyznacza metryk d : X X

d ( x, y ) = x y
Kad przestrze unormowan moemy traktowa jako przestrze metryczn z wyej
okrelon metryk. Jeli metryka wyznaczona przez norm jest zupena to przestrze
unormowan nazywamy przestrzeni Banacha.
Dowd twierdzenia Dugundjiego
Z okrelenia odwzorowania f D wynika, e wystarczy zbada jego cigo w punkcie
a A . Niech W bdzie dowolnym otoczeniem wypukym punktu f (a) . Z cigoci
odwzorowania f : A Y wynika, e istnieje liczba > 0 taka, e
(1) f [K (a,3 ) A] W
Teraz z warunku (ii) definicji ukadu Dugundjiego oraz z (1) otrzymujemy
(2) U s K (a, ) f (as ) W

Z wypukoci zbioru W oraz z definicji odwzorowania f D otrzymujemy, e

(3) f D [ K (a, )] W
co ju koczy dowd cigoci odwzorowania f D .
O PEWNYCH ZASTOSOWANIACH TWIERDZENIA DUGUNDJIEGO

W tej czci wyjanimy dlaczego odwzorowanie cige f : A S okrelone na

podzbiorze domknitym przestrzeni metrycznej X, przyjmujce wartoci w sferze
jednostkowej S = {y Y : y = 1} przestrzeni unormowanej Y , ma przeduenie cige
F:X S.

Twierdzenie
Zamy, e Y jest przestrzeni unormowan, orodkow, o wymiarze nieskoczonym.
Niech S = {y Y : y = 1} bdzie sfer jednostkow. Wtedy istnieje odwzorowanie cige
r : X S takie, e r ( x) = x dla x S (r -nazywa bdziemy retrakcj przestrzeni X na S).
Dowd
Niech A = {y Y : y 1} = Y \ Q , gdzie Q = {y Y : y < 1} ze zbioru A wybierzmy

zbir przeliczalny i gsty E A o tej wasnoci, e:

(1) F skoczony 0 hipF
F E

gdzie

(2) hip ( F ) := t a a : t a = 1, t a
aF
aF

jest najmniejsz hiperpaszczyzn zawierajc zbir F. Zbir hipF jest zbiorem

nigdziegstym, bo wymiar przestrzeni Y jest nieskoczony.
Ustalmy baz przeliczaln {Wn : n N } dla topologii podprzestrzeni A. Zbir E
skonstruujemy za pomoc indukcji w nastpujcy sposb:
( i1 ) Niech e1 W1 \ {0} bdzie dowolnym elementem zbioru W1 A rnym od zera.
(in +1 ) Zamy, e ju wybralimy punkty e1 ,..., en A takie, e
en Wn \ hip(0, e1 ,..., en 1 ), 0 hip (e1 ,..., en ) . Poniewa Y jest przestrzeni nieskoczenie
wymiarow wic zbir
(3) C := hip{0, e1 ,..., en }
jest zbiorem nigdziegstym. Wybierzmy punkt en +1 Wn +1 \ C . Z wyboru punktu en +1 wynika,
e 0 hip (e1 ,..., en +1 ) *). Std zbir E := {e1 , e2 ,...} ma wasno (1).
Niech rodzina {U i : i I }, I w , bdzie pokryciem otwartym i lokalnie skoczonym

przestrzeni Q wpisanym w pokrycie {K ( y, 14 d ( y, A) ) : y Q} , gdzie d ( x, y ) = x y . Dla

dowolnego i I wybieramy punkt y i Q oraz punkt ai E o tej wasnoci, e

(5)
U i K ( yi , 14 d ( yi , A)) oraz d ( yi , ai ) < 54 d ( yi , A) .
Na podstawie lematu 2 oraz twierdzenie Dugundjiego odwzorowanie f D : Y Y bdce
przedueniem Dugundjiego odwzorowania f : A Y , f ( y ) := y, y A , wzgldem ukadu
D = {U i ,i , ai }iI jest cige. Z okrelenia odwzorowania wynika, e
(6)
f (Y \ A) = f (Q) {hipF : F skoczony i F E} .

Ale z wasnoci (1) otrzymujemy, e 0 f (Q) = f (Y \ A) . Std odwzorowanie r : X S

zadane wzorem
f ( x)
(7)
x Y
r ( x) := D
f D ( x)
jest cige i spenia warunek r ( x) = x dla x S .
n +1

*) Przypumy, e 0 hip{e1 ,..., en +1 } tzn. 0 = t i en +1 . Z zaoenia indukcyjnego wynika, e

i =1

ti

i =1

t n +1

t n +1 0 (porwna warunek (1)). Std en +1 =

ei hip (0, e1 ,..., en ) = C sprzeczno z

wyborem punktu en +1 C .
Wniosek
Kade odwzorowanie cige f : A S okrelone na podzbiorze domknitym
A X przestrzeni metrycznej X, przyjmujce wartoci na sferze jednostkowej
S = {y Y : y = 1} przestrzeni metrycznej, unormowanej, nieskoczenie wymiarowej Y ma

przeduenie cige F : X S , tzn. F | A = f .

Dowd
Niech r : Y S bdzie retrakcj przestrzeni Y na sfer jednostkow , a f D : X Y
dowolnym przedueniem cigym Dugundjiego odwzorowania f wzgldem pewnego ukadu
D. Wtedy zoenie F = r f D jest szukanym odwzorowaniem.
Wniosek
Kula jednostkowa B = {x : x 1} przestrzeni liniowej, unormowanej, orodkowej,

nieskoczenie wymiarowej nie ma wasnoci punktu staego.

Dowd
Niech r : X S bdzie retrakcj przestrzeni X na sfer S = {x X : x = 1}.
Zdefiniujmy f : B B wzorem f ( x) := r ( x) dla x B . Odwzorowanie f nie ma punktu
staego.

Przykad
X = c0 , X := {( x1 , x2 ,...) : lim xn = 0}

1+ x

, x1 , x2 ,...
x = max{| xn |: n c0 } , ( x1 , x2 ,...)
14 2 43
2

X
x 1 F ( x) 1

1+ x
F

Przypumy, e F ( x) = x , tzn. ( x1 , x2 ,...)

, x1 , x2 ,... , std
xB

2
1+ x
1+ x
1+ x
, lim xn =
0 , sprzeczno.
x1 =
, x2 = x1 , x3 = x2 , ... , xn = xn 1 =
2
2
2

Przykad

X = l2 , X := {( x1 , x2 ,...) : xi2 < }

i =1

x =

2
, f ( x1 , x2 ,...) = 1 x , x1 , x2 ,... . Przypumy, e f ( x) = x
x

x
i =1

2
i

2
( x1 , x2 ,...) = 1 x , x1 , x2 ,... . Std

x1 = 1 x , x2 = x1 , x3 = x2 , ... , xn = xn 1 = 1 x . Ale
2

x
i =1

2
i

< 1 x
i =1

) = 0 x = 1 x = 0 , sprzeczno.
i

Twierdzenie*)
Niech A X bdzie podzbiorem domknitym przestrzeni metrycznej orodkowej X,
takiej, e dim( X \ A) < n . Wtedy kade odwzorowanie cige f : A S w sfer (n-1)wymiarow S = {x n : x = 1} ma przeduenie cige.
Dowd
Wybierzmy ukad Dugundjiego {U i ,i , ai }iI , I N dla zbioru A taki, e {U i : i I }
jest pokryciem otwartym (przestrzeni A) lokalnie skoczonym i o krotnoci n . Z okrelenia
odwzorowania f D wynika, e
f ( X \ A) {hipF :| F | n, F { f (ai ) : i I }} B
gdzie
B = {x n : x 1} .

Zatem zbir f ( X \ A) jest zbiorem I kategorii i miary zero. Istotnie wic punkt
b B \ f ( X \ A) . Zdefiniujmy odwzorowanie r : B \ {b} S w nastpujcy sposb
r(x)=punkt przecicia ze sfer S pprostej o pocztku b i przechodzcej przez x.
Odwzorowanie F ( x) := (r f D )( x) , x X , spenia tez twierdzenia.
*) Udowodnione wyej twierdzenie poda w 1935 roku Hurewicz (ber Abbildungen
topologischer Rame auf die n-dimensionale Spore, Fund. Math. (1935), str. 144-150)
nawizujc do wczeniejszego tw. Aleksandrowa (P.S.Alekrandow, Dimenrionstheorie, Ein
Beitung zur Geometrie der abgeschlossememem Mengen, Math. Ann. 106(1932), 161-236)
Wniosek
Przestrze n ma wymiar n
(jest to zasadnicze twierdzenie wymiaru nalece do Lebesguea)
Dowd
Kula otwarta K (0,1) n ma wymiar n , bo inaczej korzystajc z poprzedniego tw.

otrzymalibymy, e istnieje retrakcja kuli domknitej B = K (0,1) na jej brzeg S = B , co jest

sprzeczne z twierdzeniem Brouwera o punkcie staym. Z kolei kula otwarta K (0,1) jest
homeomorficzna z przestrzeni n .

PRODUKTY KARTEZJASKIE
PRZESTRZENI TOPOLOGICZNYCH

W tej czci bdziemy rozwaa przestrzenie oglniejsze od przestrzeni metrycznych,

bd to przestrzenie topologiczne.
Przestrzenia topologiczn nazywamy par ( X , T ) , gdzie X jest zbiorem, a T 2 X
topologi, tzn. rodzin zbiorw speniajc nastpujce warunki:
1. , X T
2. A, B T A B T
3. A T A T
Wprowadzilimy pojcie topologii ze wzgldu na bardzo wane twierdzenie
Tichonowa mwice, e produkt kartezjaski przestrzeni zwartych jest przestrzenia zwart.
Ale przedtem wprowadzimy pojcia, ktre bd potrzebne do zrozumienia wyej
wypowiedzianego zdania.
Niech S bdzie zbiorem niepustym oraz { X s : s S } rodzin zbiorw niepustych.
Zbir
{ X s : s S } := {x : S X s | x( s ) X s }
s S

nazwiemy produktem kartezjaskim zbiorw X s , s S , a odwzorowanie

s : { X s : s S} X s , s ( x) := x( s )
rzutowaniem na o X s .
Zamy teraz, e na kadym ze zbiorw X s jest zadana topologia Ts . W produkcie
kartezjaskim
X = { X s : s S }
wprowadzimy topologi T, jako najmniejsz z topologii przy ktrej kade rzutowanie
s : X X s jest cige, tzn. speniony jest warunek
s 1 (U ) T .

U Ts

Topologi T definiujemy w nastpujcy sposb:

W T :

x s11 (U1 ) ... s n1 (U n ) W

xW

U 1 Ts1 ,...,U n Tsn

Pominiemy proste sprawdzenie, e warunki 1-3 definicji topologii s spenione.

Rodzin B T nazywamy podbaz dla topologii T, gdy speniony jest warunek:
W T :
x U1 ... U n W
xW

U 1 ,...,U n B

Wedug powyszej definicji zbiory postaci s 1 (U ), U Ts , s S tworz podbaz dla

topologii produktu kartezjaskiego.
Przestrze topologiczna nazywamy zwart, gdy dla kadego pokrycia otwartego
P T (tzn. speniajcego warunek P = X ) mona znale skoczon podrodzin
{U1 ,...,U n } P tak, e X = U1 ... U n , tzn. przestrze X jest zwarta, gdy z kadego
pokrycia otwartego mona wybra pokrycie skoczone.
Lemat Alexandera

Jeli w przestrzeni topologicznej ( X , T ) istnieje podbaza B T o tej wasnoci, e z

kadego pokrycia P B (zoonego z elementw podbazy B ) mona wybra pokrycie
skoczone Q P , to wtedy X jest przestrzeni zwart.
Dowd
Przypumy, e istnieje pokrycie P T takie, e dla kadej skoczonej rodziny
QP,
(1) X Q
Powoujc si na lemat Kuratowskiego-Zorna, rodzin P mona powikszy do rodziny
maksymalnej o wyej wspomnianej wasnoci. Pokaemy, e rodzina P B jest pokryciem
przestrzeni X . W wobec zaoenia lematu bdzie pocigao, e mona z rodziny P B
wybra pokrycie skoczone; sprzeczno z przypuszczeniem (1).
Ustalmy punkt x X oraz element U P taki, e x U . Z definicji podbazy
otrzymujemy istnienie rodziny {B1 ,..., Bn } B
(2) x B1 ... Bn U
Pokaemy, e jeden ze zbiorw Bi , i n naley do P , co bdzie koczyo dowd, e rodzina
P B jest pokryciem. Przypumy, e
(3) Bi P
in

Z maksymalnoci rodziny P wynika, e dla kadego i n istniej zbiory U1i ,...,U ij ( i ) P , e

(4) Bi U1i ... U ij ( i ) = X
Z powyszego otrzymujemy, e
n
(5) Bi U ki = X
i =1 i ,k
Std ju U U ki = X , co jest sprzeczne z przypuszczeniem (1).
i ,k

Twierdzenie Tichonowa
Produkt kartezjaski {X s : s S } przestrzeni zwartych ( X s , Ts ) , s S jest
przestrzeni zwart.
Dowd
Jak ju wspomnielimy, zbiory postaci s 1 (U ) , gdzie U Ts , s S , tworz podbaz

B dla topologii T produktu kartezjaskiego X = {X s : s S }. Powoujc si na lemat

Alexandera wystarczy stwierdzi, e z kadego pokrycia zbiorami z podbazy B mona
wybra pokrycie skoczone. Ustalmy pokrycie P B . Korzystajc ze zwartoci przestrzeni
X s , s S wystarczy pokaza, e istnieje wskanik s S o tej wasnoci, e

xs X s

W P

s 1 ( xs ) W = s 1 (U ) , U X s

Gdyby tak nie byo, to dla kadego punktu s S znalelibymy punkt xs X s taki, e
s 1 ( xs ) nie zawiera si w adnym z elementw pokrycia P . Wtedy punkt x ,

{x} := { s 1 ( xs ) : s S} ,
nie zawiera si w adnym z elementw rodziny P , co przeczy temu, e P jest pokryciem
produktu X .

41