Leszek Jańczuk, Czasy Ostateczne

Leszek Jaczuk
CZASY OSTATECZNE
Kai o ebdomoV aggeloV esalpisen kai egen

onto fonai megalai en tw ouranw legonte
V, Egeneto h basileia tou kosmou tou kur
iou hmwn kai tou Cristou autou, kai basi
leusei eiV touV aiwnaV twn aiwnwn.
Obj 11, 15
Warszawskie Seminarium Teologiczne

Badanie znakw czasu, ktre
mona nazwa empirycznym
podejciem do rzeczywistoci
(...)
przeciwstawia
si
moralizmowi i legalizmowi,
ktre zbyt czsto obracaj
si w sferze teologii, a nie konkretnego ycia.
O.B. Przybylski
Rozdzia pierwszy: ZNAKI CZASU
1. Uwagi wstpne
Ju Stary Testament poda cay szereg prodromw czyli znakw, ktre miay poprzedza lub towarzyszy nadchodzcemu mesjaszowi (Iz 7, 14; 35, 5-6; Mi 5, 1; Za 9, 9; 12, 10).
Miay one uatwi rozpoznanie jego przyjcia. Podobnie apokalipsy ydowskie niejednokrotnie
zajmoway si wyliczaniem znakw poprzedzajcych koniec wiata2. Miao ono jednak na celu
przede wszystkim zaspokojenie ciekawoci. Natomiast Nowy Testament zajmuje si przede
wszystkim znakami poprzedzajcymi Powtrne przyjcie Chrystusa, ale ma to suy innemu
celowi. Ot dokadna data Paruzji jest nieznana (Mt 24, 36; Mk 13, 32; Dz 1, 7) i pozostanie
tajemnic a do chwili jej zrealizowania. Gdy wic ona nastpi, wielu ludzi nie bdzie na ten
czas naleycie przygotowanych (Mt 24, 38-39; k 21, 34-36; 1 Tes 5, 2. 23; Obj 16, 15). Aby
wic zmusi ich do przygotowania, a take po to aby oczekiwania Paruzji nie byy czynione
po omacku i aby uatwi orientacj w odczuwaniu bliskoci Dnia Paskiego, Pismo wite
wylicza cay szereg wydarze, majcych poprzedzi nadejcie tego dnia (Por. Mt 24, 32 n; Mk
13, 23; 2 Tes 2, 3). Peni one rol znakw czasu, a ich mnogo pozwala na wzgldnie dokadny teologiczny opis epoki, poprzedzajcej chwalebne przyjcie Pana. Znajomo znakw
czasu uniemoliwi wiernym ich zwiedzenie (Mt 24, 4), i dzie ten si przybliy (k 21,
8), bd, e ju si dokona (2 Tes 2, 2; 2 Tm 2, 18), ma te ich zachci do czuwania. Dziki
znakom nie moemy co prawda ustali daty Paruzji, ale moemy dziki nim zorientowa si,
czy do Paruzji jest blisko, czy daleko, czy wydarzy si ona w najbliszej bezporednio nas dotyczcej przyszoci, czy te w przyszoci znacznie dalszej. Jednak nadmierna gorliwo w
doszukiwaniu si znakw niejednokrotnie prowadzia do ich pochopnych odczytw3. Z drugiej
1
O.B. Przybylski, Znaki czasu, AK, R 62, 1970, t 74, z 1, s. 133.

Np. 4 Ezdr 6, 11-28. Najciekawszym prodromem tej apokalipsy jest zapowied, i kobiety rodzi bd dzieci
ju w 3-4 miesicu ciy, a pomimo to urodzone dzieci bd zdrowe (4 Ezdr 6, 21).
3
Nawet Marcin Luter w kazaniu z 1522 roku stwierdza: Znaki czasu s widoczne w takiej obfitoci, e dzie
ostateczny jest bliski. W ostatnich latach pokazay si znaki na socu i ksiycu, ktrych nie mona nie dostrzega. Pojawiy si komety i krzye spady z nieba. Szalej zarazy i szerz si. Choby niewierzcy wtpili i
uwaali za rzeczy naturalne, chrzecijanom radzi si, eby trzymali si ewangelii, skoro pojawio si tak wiele
znakw zbliajcego si koca. Pogarda dla Sowa Boego i Sakramentu upewnia o bliskoci dnia ostatecznego. Im bliszy koniec wiata, tym wiksza bezbono. wiat sta si starcem, ktry idzie do grobu. (Cyt. za:
A. Jagucki, Zawsze z Chrystusem, Warszawa 1983, ss. 260-261). A w kazaniu z 1533 roku: Jako w tych
ostatnich dwudziestu, lub trzydziestu leciech wiele dziwnych, nadzwyczajnych objaww i znakw widzielimy,
2
Leszek Jaczuk
za strony realizujce si znaki czasu nie zostan rozpoznane przez tych,

ktrzy nie bd czuwa4.
U Synoptykw omawianiem znakw poprzedzajcych Paruzj,
zajmuje si przede wszystkim Apokalipsa Synoptyczna, zwana te czasem
Mow eschatologiczn Jezusa (Mt 24, Mk 13, k 21). By to zreszt
jeden z gwnych celw Apokalipsy Synoptycznej5, poza ktrej obrbem mona znale u
Synoptykw tylko dwa prodromy Paruzji, mianowicie konflikt midzy-pokoleniowy (Mt 10,
21b) oraz zapowied zaniku wiary (k 18, 8), ktra zreszt harmonizuje nieco z zapowiedzi
nasilenia nieprawoci (Mt 24, 12). Tak wic w Apokalipsie Synoptycznej zgromadzone zostay
niemal wszystkie znane Synoptykom zapowiedzi Paruzji.
Apokalipsa Synoptyczna, wylicza nie tylko prodromy dotyczce Paruzji (Mt 24, 5-14;
Mk 13, 6-13; k 21, 8-19), ale te dotyczce koca wiata (Mt 24, 15 nn; Mk 13, 14 nn; k
21, 20 nn)6. Punktem rozgraniczajcym owe dwa rodzaje prodromw jest uyte w Mt 24, 14
stwierdzenie i wtedy nadejdzie koniec (por. Mk 13, 13; k 21, 19), ktre najprawdopodobniej
odnosi si do Paruzji, a take zastosowana w nastpnym wierszu wzmianka o postawieniu
posgu obrzydliwoci (harmonizuje to z Obj 13, 14 po 7. trbie). A wic prodromy
wyliczone po Mt 24, 14 dotyczy winny nie Paruzji, lecz koca wiata7.
W obrbie Corpus Paulinum kocem wiata, Paruzj i czasami ostatecznymi zajmuj
si niemal wszystkie listy, natomiast omawianiem znakw poprzedzajcych Paruzj zajmuj si
wycznie listy Deutero-Pawowe.
W Objawieniu Jana prodromami Paruzji jest sze jej pierwszych trb (wynika to z
faktu, i Paruzja ma si dokona w czasie 7. trby). Prodromy te w wikszym lub mniejszym
stopniu powinny by wwczas powizane z prodromami innych ksig biblijnych, z ktrymi
winny si uzupenia (nie mona przy tym jednak zaniedba prawidowego odczytu symboli
Apokalipsy)8 . Nie mona natomiast czy trb i przenoszonych przez nie plag z plagami
egipskimi, mimo zachodzenia licznych zewntrznych podobiestw (ze wzgldu na rnice w
gatunkach literackich). Zreszt gdyby plagi siedmiu trb realizoway si w sposb literalny,
wwczas po spenieniu si kadej kolejnej nikt nie miaby wtpliwoci, e zblia si dzie
Paruzji i nikt nie zostaby zaskoczony jej nadejciem, a to kcioby si z licznymi
nawoujcymi do czuwania i przestrzegajcymi przed moliwoci zaskoczenia nagym
wypenieniem niektrych obietnic biblijnych.
jako to: dziwne tcze, krzye, dwa i trzy soca, gwiazdy padajce, komety jedne za drugiemi, niebo w ogniu,
zakrwawione soce przez kilka dni po sobie, prcz tego, co si jeszcze w kadej chwili moe wydarzy (Postylla domowa, Bielsko-Biaa 1993, s. 14). Niemniej Luter posiada wiadomo, i Przyjcia Paskiego najprawdopodobniej nie doczeka.
4
Podobnie saduceusze i faryzeusze nie rozpoznali znakw czasu poprzedzajcych pierwsze przyjcie Chrystusa
(Mt 16, 3). Nawet Jan Chrzciciel mia trudnoci z ich rozpoznaniem (Mt 11, 2-3).
5
Jak wynika z Mt 24, 2. 3 (take Mk 13, 2. 4; k 21, 6. 7) Mowa eschatologiczna Jezusa miaa na celu
omwienie trzech nastpujcych zagadnie: 1. zburzenie Jerozolimy, 2. Paruzja, 3. koniec wiata. Wszystkim
tym wydarzeniom towarzyszy maj shmeia (znaki czasu).
6
Wedug Mt 24, 3 (inaczej Mk i k) Apokalipsa Synoptyczna ma zawiera nie tylko prodromy Paruzji lecz
take koca wiata.
7
Mona co prawda zakada, e 24, 15-28 jest powtrzeniem 24, 4-14 (podobnie w Mk i k), ale zaprzecza
temu znaczna odmienno treciowa owych dwu partii Apokalipsy Synoptycznej (pierwsza mwi o przeladowaniu chrzecijan, druga ydw, dopiero w 24, 15 jest mowa o zbudowaniu posgu obrzydliwoci). Pierwsza
partia jej tekstu odpowiada siedmiu trbom, druga za partia siedmiu czaszom Apokalipsy.
8
Wizje siedmiu trb utosamiam z Mt 24, 4-14; Mk 13, 5-13; k 21, 8-19. Apokalipsa Synoptyczna jak i Objawienie Jana zajmuj si omawianiem tych samych zagadnie.
Leszek Jaczuk
2. Zrealizowane prodromy Paruzji

1. Zburzenie Jerozolimy wraz z jego wityni
Zapowied zburzenia wityni jerozolimskiej (Mt 24, 2; take k 19, 43-44), staa si
powodem po sprowokowaniu proby uczniw (Mt 24, 3; Mk 13, 4; k 21, 7) do
wygoszenia Mowy eschatologicznej przez Jezusa. Staa si ona zarwno punktem
wyjciowym, jak i determinujcym ow mow. Zburzenie Jerozolimy zapowiedzia Jezus take
podczas swego triumfalnego wjazdu do Jerozolimy (k 19, 43-44):
(...) Przyjd na ciebie dni, e twoi nieprzyjaciele usypi wa wok ciebie i otocz, i
cisn ci zewszd. I zrwnaj ci z ziemi, a dzieci twoje w twoich murach wytpi i
nie pozostawi z ciebie kamienia na kamieniu, dlatego e nie poznao czasu
nawiedzenia swego.
W czterdzieci lat pniej9 nie minie to pokolenie (Mt 24, 34; Mk 13, 30; k 21, 32;
por. Mt 23, 36) sowa te dokadnie si wypeniy (opisa to Flawiusz w De Bello Judaico).
Synoptycy odnosz zapowied zburzenia Jerozolimy do czasu Paruzji (miaa si wydarzy w
mniej wicej tym samym czasie), ale wypenia si po zaledwie 40 latach od chwili jej
wygoszenia, podczas gdy na wypenienie innych zapowiedzi trzeba jeszcze byo dugo czeka.
Niemniej ok. 30 roku naleaa ona podobnie jak i pozostae zapowiedzi do przyszych,
majcych si jeszcze dokona wydarze. Naley wic si spodziewa, i pozostae zapowiedzi,
z podobn dokadnoci, rwnie wypeni si w stosownym dla nich czasie.
Naley doda, i gmina judeochrzecijaska, na wskutek danego starszym objawienia
opucia Jerozolim przed nadejciem oblenia i schronia si w grach za Jordanem (w
Pelli)10, co jest w jakim stopniu wypenieniem Mt 24, 16.
2. Faszywi nauczyciele
Mt 24, 5; Mk 13, 6 i k 21, 8 donosz o nadejciu faszywych mesjaszy. Mateusz i
Marek maj na myli mesjaszy w wskim tego sowa rozumieniu, tzn. tych, ktrzy bd podawa si za mesjaszy. Natomiast ukasz i autor listw Janowych faszywych mesjaszy rozumiej w szerszym znaczeniu, obejmujc tym okreleniem rwnie faszywych nauczycieli11.
Wszystkim tym faszerzom przywieca bdzie jeden cel pocign za sob wybranych
(Mt 24, 24) i uszczupli w ten sposb stan posiadania communio sanctorum. Niektrzy z nich
podawa si bd za mesjaszy12, niektrzy za prorokw posanych przez Boga13, jeszcze inni
bd si zajmowa wyznaczaniem dat Paruzji14.
9
Wedug Orygenesa mino 42 lat (Przeciw Celsusowi IV, 22).

Euzebiusz z Cezarei, Historia Kocioa, III, 5,3.
11
ukasz wyszczeglnia w tej grupie tych, ktrzy bd mwi: egw eimi (wskie rozumienie) i tych, ktrzy
bd mwi: o kairoV hggiken czas si przybliy (szerokie zastosowanie, dotyczce ludzi zajmujcych si
wyznaczaniem dat Paruzji). Z kolei autor listw Janowych antychrystami nazywa doketw (1 Jana 4, 3; 2
Jana 7), a wic podwaajcych fundamentalne prawdy wiary faszywych nauczycieli. Najoglniej biorc faszywym mesjaszem w szerokim rozumieniu jest kady, kto burzy ordo szerzc confusio (J. Ratzinger,
mier i ycie wieczne, Warszawa 1986, s. 219).
12
Ju w Dziejach Apostolskich wzmiankowani s faszywi mesjasze: Teudas i Juda Galilejczyk (5, 36-37). S
to faszywi mesjasze sensu stricto. Z punktu widzenia chrzecijan zamieszkujcych ok. 130 roku Palestyn, za
faszywego mesjasza mona byo uzna Bar Kochb, przywdc antyrzymskiego powstania (132-135) i zawzicie tpicego chrzecijan (Ben Akib mona wwczas uzna za faszywego proroka). Nieomal w kadym wieku
10
Leszek Jaczuk
Poniewa w caej historii Kocioa pojawiali si ludzie, ktrych

mona by byo zaklasyfikowa do szeroko rozumianej grupy faszywych
mesjaszy, przy pomocy tego kryterium nie da si ustali czasu Paruzji.
Chyba, e w czasach ostatecznych miaaby nastpi szczeglna
intensyfikacja pojawie faszywych mesjaszy. Ale i wwczas przydatno
tego kryterium bdzie nika. Okoo roku 90 autor 1 Listu Jana uzna ten prodrom niewtpliwie w szerokim rozumieniu za ju zrealizowany (2, 18).
3. Odstpstwo od wiary
Aposto Pawe wielokrotnie zapowiada, i zanim nastpi Paruzja mie bdzie miejsce
odstpstwo od wiary (Dz 20, 29-30; 2 Tes 2, 3; 1 Tm 4, 1-3; 2 Tm 4, 3-4). Chodzi tu zapewne
nie o ateizm, ale raczej o porzucenie prawdziwej wiary i zastpienie jej dogmatw innymi
dogmatami15. Wedug 1 Tm 4, 1 owa wiara pochodzi ma od Szatana. 1 Tm 4, 3 podaje dwa
wyrniki owej wiary, s nimi: zakaz zawierania zwizkw maeskich16, oraz zakaz przyjmowania pokarmw17.
Przekonanie, i obcowanie pciowe powoduje utrat siy wewntrznej jednostki, zanieczyszczajc i przeszkadzajc jej w skutecznym penieniu suby religijnej, podczas gdy asceza
do takiej suby predysponuje, byo rozpowszechnione wrd religii pogaskich. Poganie byli
pojawia si kto, kto podawa si za mesjasza, lub by za takiego brany i ktry pociga za sob grup wiernych.
13
Z chrzecijaskiego fundamentalistycznego punktu widzenia, takim faszywym prorokiem mg z powodzeniem by zaoyciel manicheizmu Mani (216-277), zaoyciel islamu Mahomet (570-632), albo te zaoyciel
mormonw J. Smith (1805-1855). Dla wielu chrzecijan faszywym prorokiem moe by zaoycielka adwentyzmu E.G. White (1827-1915), dla wielu innych (niejednokrotnie te tych samych) bdzie nim najwikszy zielonowitkowy ewangelista W.M. Branham (1909-1965). W podobnych przypadkach bardzo czsto kierujemy
si subiektywnymi odczuciami, za wypracowanie cile naukowych kryteriw pomocnych w ustalaniu faszerzy jest beznadziejnie trudnym przedsiwziciem, na szczcie nie wymaganym przez niniejsz prac.
14
Z 2 Tes 2, 2 i 2 Tm 2, 18 wynika, e ju w czasach apostoa Pawa zajmowano si wyznaczaniem dat. W
wieku drugim i nastpnych wrd chrzecijan panowao powszechne przekonanie, i koniec wiata nastpi w
roku 6 000 od chwili stworzenia wiata. Pogld ten goszony by przez autora Listu Barnaby, Irenaeusa,
Hippolythusa, Origenesa, Lactantiusa i wielu innych. Niektrzy z nich wyznaczali dokadne daty. Joachim de
Fiore i jego nastpcy w swoich wyliczeniach bazowali na 1260 latach. Wyliczenie wyznaczanych w historii
chrzecijastwa dat w: M. Zikowski, Teologia kosmosu, Sandomierz 1971, ss. 97-98; M. Zikowski, Teologia koca wiata, Toronto 1975, ss. 23-24; T. Pogensek, Przestrzegaem was przed tym!, Sowo Nadziei, nr.
23, 1993, ss. 10-16.
15
W naszych czasach gwnym problemem jest indyferentyzm religijny.
16
Na Zachodzie po raz pierwszy synod w Elwirze (305-306), nakaza biskupom, kapanom, diakonom i
wszystkim klerykom sucym przy otarzu powstrzymanie si od poycia z onami pod grob usunicia ich z
grona duchowiestwa. Papie Syrycjusz (385) rozszerzy to prawo na cay Zachd. Prawo to potwierdzi Innocenty I (401-417), Leon I Wielki, ktry w 446 obj nim rwnie subdiakonw, oraz w 591 Grzegorz Wielki.
Jednak upowszechnienie i ostateczne zaprowadzenie celibatu nastpio dopiero w XI wieku. Na Wschodzie
synod w Ancyrze (314) zadecydowa, e diakon nie moe przyjmowa wice, jeli nie zastrzeg sobie tego
przed przyjciem wice. (M. Szegda, W. Wjcik, Celibat, EK, kol. 1398).
Tak wic celibat w Kociele Rzymsko-katolickim jest mniej lub bardziej pen form wypenienia owego prodromu. Hegel tak to komentuje: Wprawdzie maestwo uznane zostao przez Koci za sakrament, ale mimo
to nastpia jego degradacja, gdy bezenno uchodzi za co bardziej witego. (Wykady z filozofii dziejw, t.
II, s. 250).
17
Chodzi tu zapewne o okresowe zakazy przyjmowania niektrych pokarmw (pseudoposty), narzucane caym
spoeczestwom. Byo to czsto stosowane w redniowieczu we wschodnim chrzecijastwie. W Kociele
Rzymsko-katolickim po dzi dzie pokutuje przekonanie, i komuni wit powinno si przyjmowa na czczo,
a kapan katolicki przed msz wit musi jaki czas poci.
Leszek Jaczuk
te przekonani, i nie przyjcie pokarmu uatwia kontakt z bstwem

(pokarm zawiera substancje utrudniajce nawizanie takiego kontaktu).
Czasami przed rozpoczciem obrzdw religijnych zaywano specjalne
rodki na wymioty, aby w ten sposb wydali z siebie szkodliwe
substancje18. Nie powinno wic dziwi, i Pawe pitnuje t nauk, a jej
pochodzenie wyprowadza od Szatana. Pogldy te byy w II wieku goszone przez niektre
sekty gnostyckie. Uwaali oni, e ciao jest z natury grzeszne, naley wic je umartwia, grzechem jest te rodzenie grzesznych cia. W III wieku powstaje manicheizm, ktry nawoywa do
unikania nieczystych sw i pokarmw, unikanie pospolitej pracy, oraz wstrzymywanie si od
stosunkw pciowych i maestwa. A wic wszystko to, co zapowiada Pawe w 1 Tm 4, 1-3.
Inn cech teje wiary bdzie przesycenie jej elementami baniowymi, przy jednoczesnym wypukaniu jej z elementw prawdy (2 Tm 4, 3-4). Z kontekstu wynika, e baniom tym
da ma wiar wikszo chrzecijan. Chodzi tu zapewne - midzy innymi - o powstajce w II
wieku apokryficzne ewangelie i apokryficzne dzieje apostolskie, w ktrych fantazja czsto bierze gr nad zdrowym rozsdkiem. Opowiadaj one o wniebowziciu NMP, o jej cudownych
objawieniach, o cudach dokonanych przez ni lub przez innych witych. Przykadem tych bani s: Protoewangelia Jakuba, Ewangelia Dziecistwa Tomasza, Dzieje Piotra, Apokalipsa
Piotra, Dzieje Pawa, Pasterz Hermasa i mnstwo innych. Cz tych pism bya dzieem gnostykw. Banie te, w mniejszym lub wikszym stopniu, posuyy rwnie za fundament dla
wiary rzymskokatolickiej i prawosawnej. Banie te uzyskay peny swj rozkwit w poowie
redniowiecza, a opieray na naiwnej i niedorzecznej wierze, e Bg w sposb jednostkowy i
skoczony interweniuje dla celw skoczonych i szczeglnych.
4. Nieprzyja midzy narodami
Na tre niniejszego prodromu skadaj si polemoi (wojny Mt 24, 6),
akatastasiai (powstania, rozruchy k 21, 9), akoa polemwn (wieci wojenne Mt 24,
6) i jak naley tego si spodziewa take walki narodowo-wyzwolecze (Mt 24, 7).
Jednym z najwikszych nieszcz, stale towarzyszcym ludzkiej cywilizacji, s wojny.
Za porednictwem wojen poszczeglne, bardziej agresywne narody usioway i usiuj realizowa swoje polityczne cele. Poniewa wojny s starsze ni nasza cywilizacja, a take poniewa
w historii byo wiele okresw o szczeglnym nasileniu dziaa wojennych, posuenie si nimi
jako kryterium sucym do ustalania czasu Paruzji, jest wysoce utrudnione. Kryterium to moe by atwo naduywane. Za takie kryterium moe suy jedynie wtedy, gdy wojny stan si
gwn metod rozwizywania midzynarodowych konfliktw, a wrogo midzy narodami
osignie niespotykany w historii puap19. Powstanie nard przeciwko narodowi i krlestwo
przeciwko krlestwu (por. Mt 24, 6-7a; Mk 13, 7-8; k 21, 9-10)20. Ale takiemu postawieniu
sprawy sprzeciwia si Mt 24, 6 (Mk 13, 7; k 21, 9), z ktrego wynika jedynie tyle, i do
chwili Paruzji wydarzy si wiele wojen, bitew, rewolucji ale adna z nich nie bdzie znakiem
bezporedniej bliskoci Paruzji (ale to jeszcze nie koniec). Ze sw ale to jeszcze nie koniec, wynika, e po wypenieniu tego prodromu min jeszcze moe duo czasu zanim rzeczywicie nadejdzie Paruzja. Wic czas bezporednio poprzedzajcy Paruzj winien by czasem wolnym od wojen. Wspbrzmi to z 1 Tes 5, 3-4, zgodnie z ktrym ludzko zaywa
18
W. Niemczyk, Historia religii, Warszawa 1986, s. 141.

Dzisiaj, gdy nad pokojowym sposobem rozwizywania konfliktw midzynarodowych czuwa ONZ, rozptanie midzynarodowych konfliktw na wielk skal wydaje si by czym mao prawdopodobnym.
20
Por.: miasto przeciw miastu i miejsce przeciw miejscu, i nard na nard, i krlestwo przeciw krlestwu (4
Ezdr 13, 31).
19
Leszek Jaczuk
wwczas bdzie pokoju i bezpieczestwa.

W czasach wypowiedzenia tych sw w regionie caego basenu M.
rdziemnego obowizywao Pax Romana. Jedynymi wojnami byy
sporadycznie si powtarzajce najazdy barbarzyskich plemion, ktre
dotykay niemal wycznie mieszkacw jedynie niektrych prowincji. W
V wieku wraz z upadkiem Imperium Romanum liczba konfliktw zbrojnych i midzynarodowych niepokojw niepomiernie wzrosa. W tym sensie prodrom ten wypeni si ju w V wieku. Mona te przyj, i kryterium wojen w znacznej mierze zrealizowao si w czasie walk
Reformacji z Kontrreformacj (XVI-XVII wiek), kiedy przez Europ przetoczyo si mnstwo
wojen, religijnych a take cile politycznych. Po wojnach Napoleona (1815), dla zachodniego
chrzecijastwa mogo nawet cakowicie si wypeni, ale dla chrzecijastwa wschodniego
kryterium to wypenio si dopiero w roku 1989 (ze wzgldu na okruciestwa II wojny wiatowej i nastpujcy po niej okres zniewolenia i komunistycznego terroru w niektrych narodach). W owym czasie miay te miejsce okrutne i bardzo krwawe rewolucje (powstanie
Chmielnickiego, rewolucja francuska, rewolucja padziernikowa, etc.), obejmujc niemal ca
Europ wiosn ludw, a w latach 1945-1989 straszono si wzajemnie wizj wyniszczajcej
wojny nuklearnej (wieci wojenne).
5. Nadejcie szydercw
2 Pt 3, 3 i Jd 18 wzmiankuj o nadejciu empaiktai (szydercy), majcych postpowa
wedug swoich bezbonych pragnie. Chodzi tu zapewne o ludzi zajmujcych si obalaniem i
omieszaniem religii, na onie ktrej si wychowali i z ktrej tradycji niejedno zawdziczaj.
Wedug 2 Pt 3, 4 bd oni zapewne midzy innymi zwraca uwag na fakt, i nie nastpia
przyobiecana Paruzja.
Ju Celsus i Porfiriusz atakowali zawzicie podstawowe prawdy wiary chrzecijaskiej,
ale oni byli poganami, natomiast szydercy wzmiankowani przez 2 Pt 3, 3 n maj si wywodzi ze rodowiska o tradycji chrzecijaskiej (albo i uwaa si za chrzecijan). Tak rozumiany prodrom zacz si realizowa dopiero w XVIII wieku. Za prekursora tak rozumianych
szydercw mona uzna Hugo Grotiusa, ktry w XVII wieku stwierdzi, i aposto Pawe
wierzy, i Paruzja nastpi jeszcze za jego ycia, ta jednak nie nastpia, wic Pawe si pomyli21. Pierwszym szyderc sensu stricto by H.S. Reimarus, ktry stwierdzi, i zapowiedziane
przez Jezusa powtrne przyjcie, nigdy nie nastpio, a to dowodzi, e Jezus wprowadzi ludzi
w bd22. Za szydercw mog by z powodzeniem uznani owieceniowi teologowie, filozofowie i humanici, zajmujcy si gwnie atakowaniem Biblii i podstawowych prawd wiary
chrzecijaskiej. Jednym z nich by deista Voltaire (1694-1778), ktry zwalcza wszelk religi
objawion, w tym przede wszystkim katolicyzm. Materialista La Mettrie zwalcza przekonanie
o niematerialnoci i niemiertelnoci duszy. Holbach (1723-1789), autor Zdemaskowanego
chrzecijastwa, uwaa wiar za produkt zacofania, ciemnoty i zabobonu. W XVIII wieku
szydercy ci pojawili si gwnie we Francji, w ktrej zazwyczaj byli ateistami, w innych europejskich krajach byli oni deistami. Podczas rewolucji francuskiej nastpia w tym kraju krtka restytucja pogastwa.
W drugiej poowie XIX wieku pojawiaj si w Niemczech ju zdecydowanie ateistyczni
krytycy chrzecijastwa, dcy do jego zniszczenia. L. Feuerbach w swojej Myli o mierci i
21
J. Stpie, Czas Paruzji w listach w. Pawa, RBL 1961, nr 6, s. 294.

Przyt. za: J. Kulisz, Jezus w wietle historii, Warszawa 1989, s. 14; C. Brown, Parousia, NIDNTT, vol. 2,
p. 902.
22
Leszek Jaczuk
niemiertelnoci
zaatakowa
niemiertelno
duszy
oraz
zmartwychwstanie23. K. Marks uzna religi za opium dla ludu. Najbardziej
zagorzaym wrogiem chrzecijastwa i paajcy do wielk nienawici by
Fryderyk Nietzsche (1844-1900). Uwaa on chrzecijastwo za najbardziej zepsut religi, jaka kiedykolwiek istniaa, a protestantyzm za
najbardziej zepsut odmian chrzecijastwa. Na szczegln uwag zasuguje nastpujca jego
wypowied:
Oto jestem u koca i wygaszam swj wyrok. Potpiam chrzecijastwo, podnosz
przeciw Kocioowi chrzecijaskiemu najstraszliwsze ze wszystkich oskare, jakie
kiedykolwiek oskaryciel jaki mia na ustach. Jest mi on najwikszym zepsuciem, jakie
pomyle sobie mona, wola jego dya do ostatecznego jakie tylko moe by
zepsucia. Koci chrzecijaski nie pozostawi adnej rzeczy nietknitej swym
zepsuciem, uczyni z kadej wartoci bezwarto, z kadej prawdy kamstwo, z kadej
rzetelnoci nikczemno duchow24.
Dziaalno tych mylicieli doprowadzia do krtkiej restytucji pogastwa w faszystowskich
Niemczech, oraz do rewolucji padziernikowej w Rosji, z ktrej wyoni si ateistyczny,
zwalczajcy chrzecijastwo ZSRR. Z kocem XX wieku nasilaj si antyreligijne nastroje w
USA i innych wysoko rozwinitych pastwach (tym razem pod mask liberalizmu).
6. Cud pastwa Izrael
Jednym z najwikszych cudw XX wieku jest powstanie pastwa Izrael. Biblia nigdzie
wydarzenia tego nie zapowiada, ale czyni to implicite np. w Obj 11, 2 (Jeruzalem ma by deptany przez pogan przez 42 miesice, a wic w okresie poprzedzajcym owe 42 miesice bdzie
musia znajdowa si w rkach ydowskich). Za cud mona uzna sam ju fakt, e nard ydowski, ktry od niewoli babiloskiej nie pamita swego jzyka i ktry od 70 roku y w diasporze, nie uleg wynarodowieniu. Inne narody w podobnych okolicznociach wynaradawiay
si ju w trzecim, czwartym pokoleniu. Fenomen ydowski zastanawia niejednego myliciela.
Immanuel Kant by zdania, i nad narodem ydowskim czuwa szczeglna opatrzno Boa,
ktrej celem jest przedstawienie w nim przykadu karzcej sprawiedliwoci dla chrzecijan25.
Ju 20 padziernika 1799 roku Napoleon Bonaparte, podczas wyprawy ktrej celem
byo zdobycie Palestyny, ogosi odezw do ydw, wzywajc ich do masowego przybywania
do Ziemi Obiecanej, aby odbudowa historyczne krlestwo w Jerozolimie. Po miesicu, po
fiasku oblenia twierdzy w Akce, armia francuska wycofaa si z Palestyny.
Cud odrodzenia rozpocz si w kocu XIX wieku. Nastpnym cudem byo odrodzenie
w 1881 roku, dziki zaangaowaniu Ben Jehudy, jzyka hebrajskiego (jedyny udany w historii
przypadek wskrzeszenia martwego jzyka). Z kolei w latach 1896-1897 dziaacz syjonistyczny
T. Herzl zapocztkowuje powrt do Palestyny; w 1920 jzyk hebrajski staje si jednym z urzdowych jzykw Palestyny, a w 1948 powstaje pastwo Izrael. Gospodarka tego kraju rozwija
si pomimo sankcji ze strony krajw arabskich bardzo prnie i dynamicznie. Wielkim cu23
(...) yczy sobie jeszcze czego po mierci, jeszcze za czym tskni, byoby bezgranicznym bdem (L.
Feuerbach, Myli o mierci i niemiertelnoci, prze. K. Krzemieniewska, w: L. Feuerbach, Wybr pism, t. 1,
PWN, Warszawa 1988, s. 25). mier jest cakowitym, zupenym rozwizaniem twego caego i zupenego
bytu (ibid., s. 27).
24
F. Nietzsche, Antychryst, prze. L. Staff, Warszawa 1907, ss. 102-103.
25
Religia w obrbie samego rozumu, prze. A. Bobko, Znak, Krakw 1993, ss. 169-170.
Leszek Jaczuk
dem byy wszystkie toczone przez Izrael wojny (1948, 1956, 1967, 1973),
ktre z punktu widzenia strategii wojskowej winne byy by przegrane (w
pierwszej z nich dysproporcja si wynosia 1 do 80). Wszystkie te cuda
dowodz, i najnowsze dzieje narodu ydowskiego nie s dzieem
przypadku, a s wynikiem czuwajcej nad nim Opatrznoci, ktra wobec
tego narodu ma pewien, okrelony eschatologiczny plan. (Czy naley wic si dziwi, i na
krtko przed 1948 rokiem Szatan prbowa unicestwi ten nard?).
Pismo wite mwic o czasach ostatecznych wzmiankuje niejednokrotnie o wityni
jerozolimskiej26, co wskazywa moe, i zostanie ona ponownie odbudowana (jak wiadomo,
materiay na odbudow wityni gromadzone s od co najmniej 1987 roku). Bazujc na Dn 8,
14 naley przypuszcza, i budowa wityni zostanie ukoczona na 2 300 dni przed bitw po
Har Magedon i na okoo 1 000 dni przed Paruzj27. Gdy wic nadejdzie dzie, w ktrym usyszymy, e na miejscu dawnej wityni Salomona rozpoczto budow nowej wityni, bdzie to
bardzo wymowne wiadectwo, i czas si przybliy. Gdy za budowa ta zostanie ukoczona
i zoona zostanie w niej pierwsza ofiara, bdzie to wiadectwem bardzo bliskiego koca. Ale
wielu chrzecijan z pewnoci zlekceway w tak znaczcy i wypeniony wwczas prodrom.
7. Faszywe poczucie bezpieczestwa
1 Tes 5, 3 informuje, i w czasach bezporednio poprzedzajcych Paruzj (por. 5, 4)
ludzko skoncentruje swoje wysiki na zaprowadzeniu powszechnego pokoju i bezpieczestwa. Mona ze wycign nawet wniosek, i w owym czasie rzeczywicie ustan wszelkie
wojny, a ludzko bdzie przekonana, i osignito wreszcie wieczysty pokj, ktrego nie zakci ju adna wojna. Nadzieje te oka si zudnymi. Wwczas to nastpi Paruzja, a towarzyszy jej ma oleJroV, ktre naley rozumie jako wielk zagad na niespotykan dotychczas skal (chodzi tu zapewne o eschatologiczn bitw, np. wojna z czasu 6. trby, albo te
harmagedon).
Kongres Wiedeski w 1815 po raz pierwszy w dziejach prbowa zagwarantowa Europie wieczysty pokj. Po roku 1918 rol t spenia miaa Liga narodw, a po 1945 ONZ
(tym razem ju w trosce o pokj dla caego wiata). adna z tych instytucji roli swej nie wypeniaa wzorowo, ale po upadku komunizmu w 1989 roku szansa na trway wiatowy pokj
staa si wiksza ni kiedykolwiek przedtem. Mona wic ten prodrom uzna za niemal zrealizowany gdyby nie zagroenie ze strony muzumaskiego wiata.
3. Prodromy Paruzji trudne do zweryfikowania

1. Gd i epidemie
Jedn z plag, ktr ma by dotknita w czasach ostatecznych ludzko, jest plaga godu
(limoi)28. W historii ludzkoci, gd ju niejednokrotnie nka i nadal nka ubosze warstwy
26
Dn 8, 14; 9, 27; 2 Tes 2, 4; Obj 11, 1.

Z Dn 8, 11-14 wynika, i skadanie ofiar w wityni ma by rozpoczte na 2 300 dni przed kocem.
Wkrtce potem ofiary bd zakazane (w poowie tygodnia Dn 9, 27), a witynia zostanie bezczeszczona
(przez postawienie w jej miejscu najwitszym posgu obrzydliwoci).
28
Mt 24, 7; Mk 13, 8; k 21, 11; Obj 6, 5-6.
27
Leszek Jaczuk
sabo pod wzgldem gospodarczym rozwinitych krajw. Klski godu

miay zazwyczaj charakter lokalny, bardzo czsto jako wynik wojen.
Dzisiaj dotycz one jedynie niektrych krajw afrykaskich. Na podstawie
Mt 24, 7 i Mk 13, 8 mona wysnu wniosek, i gd czasw ostatecznych
bdzie mia charakter oglnowiatowy (w najgorszym wypadku miaby on
dotyczy wikszej czci ludzkoci). Ale k 21, 11 precyzuje t informacj, donoszc, i klska ta ma mie charakter lokalny29. Poniewa w historii czsto miay miejsce lokalne klski
godu, kryterium to jest mao przydatne. Chyba, e kraje rozwijajce si zostayby szczeglnie
ciko dotknite godem, a klsce tej towarzyszyoby niczym niewytumaczalne uszczuplenie
produkcji rolnej w krajach bogatych30. Dzisiaj na wskutek bardzo wysokiego przyrostu naturalnego w krajach trzeciego wiata31, klska godu w owych krajach jest bardzo realna32.
Dotyczy to przede wszystkim krajw Afryki subsaharyjskiej i krajw poudniowo-wschodniej
Azji.
Inn plag maj by epidemie (loimoi k 21, 11)33, czyli pojawienie si na danym
obszarze, w stosunku krtkim czasie, duej liczby zachorowa na okrelon chorob zakan
(np. dur brzuszny, czerwonka, bonica, cholera, duma) lub niezakan (np. beri-beri, gnilec).
Maj one mie charakter lokalny (k 21, 11)34 i w mniejszym lub wikszym stopniu towarzyszy zapewne bd pladze godu. Czy objawiony w 1981 roku AIDS, zwany dum XX wieku, jest wprowadzeniem do owych przyszych plag epidemii?
2. Trzsienia ziemi
Trzsienia ziemi, czyli gwatowne zaburzenia stanu rwnowagi w litosferze lub we
wntrzu Ziemi, jako prodrom Paruzji wymieniaj wszyscy trzej Synoptycy35. Maj one mie
charakter lokalny (Mt 24, 7; Mk 13, 8). Poniewa wystpoway one zawsze36, w czasach ostatecznych nastpi winno nasilenie tych zjawisk sejsmologicznych. Poniewa jednak stopie
owego nasilenia jest niemoliwy do ustalenia, prodrom ten nie moe suy do dokadnych
oblicze dat Paruzji. Naley si spodziewa, e inn plag niejako towarzyszc trzsieniom
29
W dzisiejszych warunkach mgby on dotyczy krajw trzeciego wiata.

Dzisiaj kraje wysoko rozwinite cierpi na nadprodukcj roln.
31
Np. w Nigerii w roku 1950 byo tylko 24,3 milionw mieszkacw, natomiast w roku 1991 ju 112,1 milionw. Podobny przyrost w tym samym okresie odnotowa Bangladesz (118,7 1991), w ktrym w roku 1991
byo 825 ludzi na km2. W tym drugim kraju potrzeby kaloryczne ludnoci zaspokojone s w ok. 80%, a potrzeby biakowe w mniej ni 50% (podobnie w Etiopii, Czadzie, Mozambiku). W krajach tych gd jest nieunikniony.
32
W roku 1996 w krajach trzeciego wiata byo okoo 830 milionw ludzi godujcych, a okoo miliarda
niedoywionych lub niewaciwie odywianych.
33
Niektre manuskrypty rwnie w Mt 24, 7 i Mk 13, 8 wyliczaj epidemie (loimoi) jako jedn z plag, ale
maj one niewielk warto z punktu widzenia krytyki tekstu.
34
W dzisiejszych warunkach mogyby one dotyczy wycznie krajw trzeciego wiata. W krajach o wysoko
rozwinitej opiece medycznej, epidemie s trudne do wyobraenia, ale nowa choroba AIDS pokazaa, i nawet
one nie s przed ni zabezpieczone.
35
Mt 24, 7; Mk 13, 8; k 21, 11.
36
Podczas trzsienia ziemi w 526 roku na M. rdziemnym zgino 200 000 ludzi, w 1556 w Chinach ponad
800 000 ludzi, w 1755 w Lizbonie 50 000 ludzi, w 1976 w Tangszanie (maltituda 8,2 stopni w skali Richtera)
700 000 osb. (Zob. te: W. Malgo, Prophetie erflt sich, Pfffikon 1987, SS. 94-96).
30
Leszek Jaczuk
10
ziemi bd erupcje wulkaniczne37. Do prodromu tego z pewnoci zaliczy

te mona powodzie, gradobicia i inne podobne kataklizmy.
3. Straszne widoki z nieba
Prodrom ten wzmiankowany jest tylko przez k 21, 11. Chodzi tu zapewne o co wicej ni zamienia soca czy ksiyca, o co wicej ni zwyke pojawienia komet i co wicej
ni deszcz meteorytowy, jako, e te zjawiska astrofizyczne towarzysz ludzkoci od dawna i
tym samym nie mog uchodzi za co nadzwyczajnego. Zjawiskami przepowiedzianymi przez
k 21, 11 mog natomiast by wybuchy supernowej, po ktrym gwiazda wieci o wiele silniej,
wchonicie jakiej gwiazdy z naszej galaktyki przez czarn dziur, groba zderzenia si
Ziemi z jakim wikszym meteorem, wejcie naszego systemu sonecznego w chmur pyu
kosmicznego i inne38. Najtsze umysy wiata bd zapewne zastanawia si nad tym, jak
owych katastrof unikn, wic bd one wzbudza trwog w sercach ludzi.
4. Niewypenione prodromy Paruzji

1. Przeladowanie chrzecijan
Niemal od chwili powstania chrzecijastwa stale towarzyszyy mu mniej lub bardziej
jaskrawe przeladowania. W 64 roku Neron zapocztkowa take krwawe przeladowania,
kontynuowane nastpnie przez Domicjana, Decjusza, Waleriana, Dioklecjana, Galeriusza, etc.
Krwawe przeladowania stosowane byy nawet w naszym XX wieku (byy ZSRR, komunistyczne Chiny, etc.). Ale w adnej epoce historycznej przeladowania te nie miay oglnowiatowego zasigu.
Przeladowania w roli prodromu Paruzji wymieniane s przez wszystkich Synoptykw39. Na podstawie Mateusza mona implicite wycign wniosek, e owo przeladowanie
o charakterze prodromu ma mie charakter oglnowiatowy (i bdziecie znienawidzeni przez
wszystkie narody dla imienia mojego 24, 9), a poniewa historia nie zanotowaa dotychczas
przeladowania o globalnym zasigu, warto tego prodromu jako zwiastuna Paruzji moe si
okaza szczeglnie wielka. W trakcie tych o krwawym charakterze przeladowa, wielu odczy si od Kocioa i zacznie dziaa na jego szkod (Mt 24, 10), u innych za nastpi ochodzenie mioci (24, 12). Koci zazna wwczas ze strony Boej pomocy40, a to z kolei spowoduje, i wielu przyczy si do Kocioa obudnie (Dn 11, 34b).
37
W Islandii trzsienia ziemi bardzo czsto wystpuj w powizaniu z wybuchami wulkanw (E. i H. Jdrzejcowie, Trzsienia ziemi, Warszawa 1981, s. 59). Jedna z najwikszych katastrof wulkanicznych w dziejach
wiata miaa miejsce 27 VIII 1883 wulkan Krakatau zgino wwczas ok. 40 000 osb.
38
Podczas wybuchu wulkanu Krakatau w 1883 roku wyrzucone zostao w atmosfer 18 km3 materiau skalnego. Popi i gazy utrzymyway si w atmosferze przez ponad rok, powodujc osobliwe zjawiska na niebie (niebieskie soce, zielony ksiyc, kolorowe gwiazdy). Podobna katastrofa miaa miejsce ok. 1500 a.Ch. w wyniku
eksplozji wulkanu wyspy Tera (jedna z wysp archipelagu Cyklady), kiedy to 60 km3 materiaw wulkanicznych
zostao wyrzuconych w powietrze.
39
Mt 24, 9; Mk 13, 9; k 21, 12-17; zob. te: Mt 10, 17-23.
40
Dn 11, 34a; Mt 10, 19-20; k 21, 15.
Leszek Jaczuk
11
2. Powszechna ewangelizacja
Przestrzenny rozwj ewangelizacji, ma by jednym ze zwiastunw
zbliajcej si Paruzji41. Prodrom ten, wymieniony przez dwch
pierwszych Synoptykw (Mt 24, 14; Mk 13, 10), moe by do szeroko rozumiany. Mona
go np. rozumie jako pozyskanie wyznawcw Chrystusowi we wszystkich narodach wiata42,
mona przeze rozumie np. przeoenie Biblii na wszystkie wiksze jzyki wiata43, ale moe
nim te by samo goszenie ewangelii (na wiadectwo) przedstawicielom wszystkich narodw,
ktremu nie musz towarzyszy nawrcenia. Ta ostatnia moliwo zdaje si zreszt wynika
z tekstu Mt 24, 2444. Jednak goszenie ewangelii dla danego narodu bez jej przeoenia na jego
jzyk jest pozbawione sensu, kada odpowiedzialna praca misyjna winna do tego prowadzi. Z
kolei za pozyskaniem wiernych we wszystkich narodach wiata przemawia Obj 21, 24.26, sugerujcy, i przynajmniej wikszo narodw bdzie miaa swoich przedstawicieli w liczbie
zbawionych. Take paralelny Dn 11, 33 stwierdza, i roztropni wrd ludu doprowadz wielu
do waciwego poznania. Prodrom ten mona uzna za w znacznej mierze wypeniony, a raczej za niemale wypeniony, we wszystkich jego trzech postaciach. A to oznacza osignicie,
lub zblienie si do kolejnego kamienia milowego na drodze Kocioa ku wiecznoci. Mateusz zdaje si sugerowa inaczej Marek i wypenienie tego prodromu ma nastpi bezporednio przed Paruzj.
M. Zikowski powyszy prodrom sformuowa w nastpujcy pikny sposb: Przed
kocem wiata i Paruzj, wiato ewangelii ma by pozapalane we wszystkich zaktkach
wiata, ma janie we wszystkich krajach45.
3. Konflikt pokole
Z Mt 10, 21b wynika, i mania przeladowa bdzie tak silna, e zepchnie na plan drugi
solidarno midzyludzk, lojalno przyjacielsk, a nawet wizy rodzinne. Dzieci powstan
przeciw rodzicom i zabija ich bd. Kontekst wskazuje jednak na religijne podoe owej niezgody midzypokoleniowej (10, 21a) i naley by ostronym z bardziej szerokimi prbami
interpretowania tego prodromu46. Naley go rozumie jedynie w ten sposb, i w przyszoci
podczas przeladowania wyznawcw Chrystusa bdzie dochodzio nawet do tak nieprawdopodobnych rzeczy, jak donosy na rodzicw wyznajcych ewangeliczn wiar. Dzieci tak dalece
bd si solidaryzowa i utosamia ze swoim wrogo wobec Boga usposobionym krajem, e
nie zawahaj si przed wydawaniem swoich rodzicw. Przypadki te miay miejsce w czasach
dziaania inkwizycji, podczas rewolucji francuskiej, ale take w naszym XX wieku w komunistycznym ZSRR (w odniesieniu do baptystw i zielonowitkowcw)47 i ChRL.
41
Por. Z. yko, Nauki Pisma witego, ss. 772-773.

Dzisiaj w kadym wikszym narodzie mona znale wyznawcw Chrystusa.
43
Dzisiaj Biblia nie zostaa przetumaczona jedynie na te jzyki, ktre maj niewielk liczb uytkownikw
(poniej 100 000 osb). Do roku 1994 caa Biblia zostaa przetumaczona na 341 jzykw, cay Nowy Testament na 822 jzykw, a liczc wraz z pojedynczymi ksigami biblijnymi na 2092 jzykw. Tymczasem mamy
obecnie okoo 3 500 jzykw. Naley jednak pamita, i przedstawiciele wikszoci maych narodw s z
reguy bilingwiczni.
44
Por. M. Zikowski, Teologia kosmosu, s. 112.
45
Teologia kosmosu, s. 111; take: Teologia koca wiata, s. 38.
46
Usiuje to czyni popularno-naukowa egzegeza.
47
Nie miao to charakteru masowego, ale pojedyncze tego przypadki zdarzay si. Po takich donosach rodzice
wywoeni byli do sybirskich agrw, gdzie nastpnie ginli.
42
Leszek Jaczuk
12
Prodromu tego nie naley jednak rozumie jako konfliktu

midzypokoleniowego w cisym tego sowa znaczeniu (wymow tak
uzyskuje u Pawa), gdy jest tu mowa jedynie o konflikcie wynikym z
podziaw religijnych w rodzinach. Chodzi tu tylko o to, e religia bdzie
czasem dzielia nawet rodziny.
4. Trudne czasy
2 Tm 3, 1-4 okrela dni ostateczne mianem kairoi calepoi, przy czym rda ich
trudnoci nie upatruje w przyczynach obiektywnych, lecz w stosunkach midzyludzkich48.
Tekst ten wylicza nastpujce wady ludzi czasw ostatecznych; egoizm, chciwo, przerosty
ambicji, nieprzejednanie, wybuchowo, zanik uczu ludzkich, rozprzenie moralne, konflikt
midzy pokoleniami49. Wymienione zjawiska spoeczne wystpoway zawsze, jednake w naszych czasach wzroso i nadal wzrasta ich natenie, jak i zasig50. Pojawiy si ponadto nowe,
nie wystpujce nigdy przedtem problemy i zagroenia (rzeczywisto wirtualna, wizja zagady
nuklearnej). Wszystko to winno wiadczy o niewtpliwej bliskoci dnia Paruzji.
5. Nawrcenie ydw
Od czasw Tomasza z Akwinu, wielu egzegetw (przede wszystkim rzymskokatolickich), jako prodrom Paruzji (bezporedni), wymienia powszechne nawrcenie ydw51.
Prodrom ten wyprowadzany jest z tekstu Rz 11, 14-16. 25-2652. W niniejszej pracy, z powodw systemowych, przyjmuj, i wejcie pogan w peni (Rz 11, 25) oznacza nawrcenie
pewnej, wyznaczonej przez Boga, liczby pogan53, za nawrcenie ydw miaoby si dokona
dopiero po Paruzji. Tak wic zapowiedzi nawrcenia ydw nie wliczam do prodromw Paruzji.
48
Z. yko, op. cit., s. 766.

Ibid. Podobn charakterystyk czasw ostatecznych podaje Hezjod. Oto ona: Ojciec nie bdzie kocha synw, synowie nie bd czci ojca, ludzie bd niegocinni, skoczy si przyja (...), zapanuje prawo pici,
zapanuje bezwstyd (Hezjod, Prace i dnie, 182-184, 190, prze. W. Steffen, Wrocaw 1952). Z kolei wedug
germaskiej Vlospy, najstarszej pieni Eddy, przy kocu wiata bogowie stan si bezsilni. Zapanuje powszechny chaos, ludzie bd si wzajemnie rani i zabija, zaniknie wszelka wi rodowa i plemienna, cay
panujcy dotychczas porzdek w wiecie zacznie si wali w gruzy (za: A. Tokarczyk, Wymare religie wiata,
Warszawa 1991, s. 163).
50
wiadcz o tym: ustawiczny, globalny wzrost spoycia narkotykw, rozprzestrzenianie si pornografii, tolerancja homoseksualizmu, buntownicza modzie, ruch feministyczny przybierajcy czasem bardzo agresywne
formy, etc. Na temat upadku moralnego w USA zob. w: K. Ham, Przepa powiksza si, Na Pocztku..., nr 14,
1993, ss. 105-110; L.W. Poland, The Coming Persecution, Grand Rapids 1990, pp. 146-149.
51
Zob. w tej sprawie: Tomasz z Akwinu, Wykad Listu do Rzymian, 890; A. Jankowski, op. cit., ss. 38-39; J.
Ratzinger, mier i ycie wieczne, Warszawa 1986, s. 217; A. J. Sarwa, O mierci, antychrycie i o kocu wiata, Tarnw 1992, s. 50; M. Zikowski, Teologia kosmosu, s. 114; M. Zikowski, Teologia koca wiata, ss. 2,
41; K. Romaniuk, List do Rzymian, Pozna 1978, s. 232).
52
Z tekstu tego niektrzy wyprowadzaj nawet taki daleko idcy wniosek, i zbawieni zostan absolutnie wszyscy ludzie. Takim interpretacjom sprzeciwia si wiele tekstw biblijnych, mwicych o dwch drogach, o
tych po prawicy i o tych po lewicy, o wiecznym zbawieniu i wiecznym potpieniu, etc. Wic dane Rz 11
naley odnosi jedynie do tych, ktrzy s przeznaczeni do zbawienia.
53
Problem ten zostanie omwiony szerzej w nastpnym rozdziale.
49
Leszek Jaczuk
13
6. Wzrost poznania
W Dn 11, 33 i 12, 3.454 czytamy o wzrocie poznania w czasach
ostatecznych, a ma to nastpi za spraw roztropnych (maszkelim)55.
Nietrudno jest dociec kogo mia na myli Daniel uywajc terminu
roztropnych. Jego znaczenie jest atwo czytelne w 12, 3, zoonego z dwch paralelnych
czonw (12, 3a i 12, 3b). roztropnych jest uyte w pierwszym czonie, natomiast w czonie
drugim zastpione zostao zwrotem ci, ktrzy prowadz do sprawiedliwoci (co wyjania
znaczenie terminu roztropnych), ponadto 12, 3a donosi, i roztropnych bd janie jak
gwiazdy na firmamencie niebieskim (wic ich dziaalno miaaby dotyczy jedynie spraw religijnych). roztropnych s wic ci, ktrzy sprawuj urzd nauczycielski pord ludu Boego, a
nauczanie ich dotyczy spraw religijnych.
Z 12, 4 wynika, e wzrost poznania ma dotyczy przede wszystkim rozumienia Ksigi
Daniela. Przypomina to z Jr 23, 20; 30, 24 (w dniach ostatecznych dokadnie to zrozumiecie
dotyczy to klsk spadajcych na Izrael). czc zapowiedzi obu tych ksig uzyskamy, i
proroctwa biblijne pozostan niezrozumiae a do czasw ostatecznych56. Dopiero w czasach
ostatecznych, badajcy te proroctwa roztropnych zaczn je wykada prawidowo (dotyczy
to przede wszystkim tych komentatorw, ktrzy swoj prac su wiernym). Pod pojciem
roztropnych kryliby si wwczas egzegeci i biblici zajmujcy si eschatologi.
Realizacja tego ostatniego prodromu z pewnoci jeszcze nie nastpia, ale nawet gdyby miaa si rozpocz, bdzie trudna do naukowego uchwycenia, poniewa nie istniej cile
naukowe kryteria, pozwalajce ustali kto naley do ludu Boego, a kto nie. Nieatwo jest te
udowodni, e dana interpretacja biblijnych proroctw jest jedyn suszn (kada moe zawiera
jakie ziarno prawdy). W kadym razie, zgodnie z tym prodromem w czasach ostatecznych
wszyscy prawdziwy lud Boy winien mie tylko jedn tych proroctw interpretacj.
7. Poszukiwanie prawdy
Am 8, 11-13: Oto id dni mwi Wszechmogcy Pan e zel gd na ziemi, nie
gd chleba, ani pragnienie wody, lecz suchania sw Pana. I wlec si bd od morza do morza, i tua si z pnocy na wschd, szukajc sowa Pana, lecz nie znajd.
Ju w kocu XX wieku pojawiy si gosy, e NT jest antysemicki, antyfeministyczny,
e atakuje homoseksualistw, itp., wic przekady powinny agodzi wymow owych tekstw.
Naley gosi grzeczn ewangeli. Nikogo nie naley drani. Zapewne za niedugo bdzie
mona wydawa wycznie poprawione przekady NT (czy te caej Biblii) i tylko na ich podstawie bdzie mona gosi ewangeli. Ludzie bd szuka starych, nie poprawionych przekadw.
54
Wspczesna egzegeza odnosi te teksty najczciej do czasw machabejskich (zob. L. Hartman, A. Di Lella,
The Book of Daniel, New York 1978, p. 299-300, 309; G. Maier, Der Prophet Daniel, Wuppertal 1986, S. 398
f i inni). Sdz, e Daniel ma na myli czas, dwa czasy i p czasu, ktre w Objawieniu Jana nale wci do
przyszoci.
55
Egzegeza popularno-naukowa lubi interpretowa to jako zapowied rozwoju nauki i techniki w czasach ostatecznych (np. Z. yko, op. cit., ss. 769-772). Tekst Ksigi Daniela nie daje jednak najmniejszych podstaw, by
pod pojciem roztropnych mona byo doszukiwa si naukowcw XIX i XX wieku.
56
Ustawiczny rozwj nauk humanistycznych dostarcza egzegetom coraz to nowszych metod i instrumentw,
wczeniej niedostpnych.
Leszek Jaczuk
14
8. 1. trba
Spad na ziemi grad zmieszany z ogniem i krwi, na wskutek czego
1/3 ziemi, 1/3 drzew i wszystka zielona trawa spony (Obj 8, 7).
Jedn z plag, ktr Mojesz cign na ziemi egipsk bya plaga

gradu zmieszanego z ogniem (Wj 9, 23-25). W tym jednak przypadku mamy do czynienia z
innym gatunkiem literackim i gradu z Ksigi Wyjcia nie moemy utosami z gradem z
ksigi Objawienia Jana. Siga naley do tekstw reprezentujcych pokrewne jej gatunki. I
tak grad w Iz 28, 17 niszczy schronienie za, w Iz 30, 30 niszczy potg asyryjsk; natomiast w Ezch 13, 11-14 symbolizuje zniszczenie efektu pracy faszywych prorokw (chodzi tu
wic o duchow konstrukcj). Ogie w Tr 1, 12-13 symbolizuje gniew Boy, a grad i wgle
ogniste w Ps 18, 13-14 uyte s w kontekcie karania wrogw ludu Boego; natomiast
krew jest zapewne symbolem tych, ktrzy zgin w wyniku dziaa wojennych. Najbliszym
jest tekst Ezch 38, 22 (Osdz go przez zaraz i krew, zel na niego deszcz i kamienie gradowe, ogie i siark).
1. trb naley wic zinterpretowa jako wojny i rozruchy. Zapowiedziane one zostay przez Apokalips Synoptyczn (Mt 24, 6; Mk 13, 7; k 21, 9.10). Drzewa i trawa symbolizuj by moe dwa rodzaje ludzi (zob. Obj 9, 4; take Am 7, 1-4). Dlaczego jednak spona wszystka zielona trawa, podczas gdy drzew jedynie 1/3 ich liczby? Czy chodzi tu o ydw i
o chrzecijan? Ciekawe te, czy ogie z Obj 8, 7 ma jaki zwizek z ogniem z k 12, 49, a
jeeli tak, to winien on oznacza oczyszczenie w wyniku sdu ludu Boego. Nie wszystkie
zastosowane w tej wizji symbole mona wyjani przy pomocy naukowych metod.
Niektrzy, parajcy si popularnonaukow egzegez interpretatorzy, w zniszczeniach
1. trby widz zniszczenia wojenne dokonane przez napalm.
9. 2. trba
Wielka ponca gra zostanie wrzucona do Morza (8, 8), w wyniku czego 1/3 Morza zamieni
si w krew, a 1/3 istot yjcych w Morzu i 1/3 okrtw, ulegnie zniszczeniu (8, 8-9).
O poncej grze i o strceniu jej mwi Jr 51, 25, gdzie odniesiona jest do majcej
wkrtce upa potgi babiloskiej. Mwi te o tym 1 Hen 18, 13; 21, 3. Oznacza to, i w czasie 2. trby zniszczona zostanie jaka wielka potga. Harmonizuje to z Obj 18, 21 (duy kamie wrzucony do morza) i 17, 16 (spalenie wszetecznicy), co wskazywa moe na zniszczenie Babilonu, rozumianego jako odstpczy Koci. Ale tego ma dokona dziesiciu krlw i Bestia, ktra pojawi si na Ziemi dopiero w czasie 7. trby. Tak wic 2. trba nie moe dotyczy ostatecznego zniszczenia Babilonu, ale winna mie z Babilonem jaki zwizek57.
Co jednak oznacza zniszczenie 1/3 istot i 1/3 okrtw? By moe symbolizuj one przeladowania, ktre zostan wszczte przez Babilon wobec prawdziwych chrzecijan (okrty mog
oznacza zbory-kocioy). W czasie 2. trby zostanie zapewne ukoczona budowy wityni w
Jerozolimie i zoona w niej zostanie pierwsza ofiara. Niektrzy w 2. trbie widz skutki
wybuchu bomby atomowej.
57
Warto zauway, i w 14, 8 i 19, 2 zniszczenie Babilonu jest faktem dokonanym, natomiast w 16, 19 7.
czasza - Babilon dopiero ma by zniszczony (nawet rekapitulacja tu zawodzi). Wic albo Babilon jest kilkakrotnie niszczony, albo mamy do czynienia z rnymi jego znaczeniami (np. szersze i wsze).
Leszek Jaczuk
15
10. 3. trba
Gwiazda o imieniu Pioun, ponca jak pochodnia, spadnie z nieba na
rzeki i rda wd; 1/3 wd zamieni si w pioun, a wielu ludzi pijcych
t wod umrze (8, 10-11).
W Il. IV,75-82 spadajca z nieba jasna gwiazda zwiastuje nadejcie krwawych bitew.
Symbol spadajcej z nieba poncej gwiazdy stosuje 1 Hen 86, 1; 8 Syb 341 i 14 Syb 269-271,
gdzie symbolizuje sprowadzenie na Ziemi nieszcz (wojny, niewola, inne udrki). Natomiast
pioun w Pwt 29, 17 symbolizuje faszyw nauk, u Am 5, 7 pioun oznacza bezprawie, a w
Jr 9, 14; 23, 15; Tr 3, 15 oznacza gorycz jakiej nard wybrany zaznaje w wyniku upokorze
zadanych przez narody pogaskie (podobnie w Rt 1, 20-21 gorycz oznacza cikie dowiadczenia jakie Jahwe zesa na Noemi).
Interpretacj piounu wyprowadzon z Tr 3, 15 trudno byoby uzgodni z Apokalips Synoptyczn, natomiast wyprowadzona z Pwt 29, 17 oznaczaaby nadejcie faszywych
nauczycieli (Por. Mt 24, 4-5; Mk 13, 6; k 21, 8) i tym samym staje si bardziej prawdopodobna. Goszona przez nich nauka spowodowa ma duchow mier wielu [wiernych]. Niektrzy w 3. trbie widz zatrucie wody pitnej zanieczyszczeniami przemysowymi.
11. 4. trba
Soce, ksiyc i gwiazdy ulegy w 1/3 zamieniu (8, 12).
Nastpstwa 4. trby przypominaj zapowied Jl 3, 20, mwic o znakach towarzyszcych Dniowi Jahwe. Poniewa rola chrzecijan w tym wiecie ciemnoci przyrwnywana
jest czsto do wiatoci58, wic 4. trba winna oznacza, i wiata wielu chrzecijan
przygasn (por. gupie parJenoi z Mt 25, 1-12), a to doskonale harmonizuje z zapowiedzi
ozibienia mioci wielu (Mt 24, 12)59. Mona si wic spodziewa, i w czasie 4. trby 1/3
do tej pory gorliwych chrzecijan utraci pierwsz mio.
Osabienie wiary ozibienie mioci wielu chrzecijan, przepowiada Dn 11, 35 i jako
jedyny z Synoptykw Mt 24, 1260. Pozostae, rwnolege teksty Apokalipsy Synoptycznej, nie
zawieraj tego tak sformuowanego prodromu. Przypomina on treciowo zarzut z Obj 2, 461 i
wykazuje te pewne podobiestwo do prodromu z k 18, 8 (trudno znalezienia wiary)62.
Bez wzgldu na to w jaki sposb bdziemy interpretowa ozibienie mioci, pewnym jest,
e pewien istotny kontekst yciowy pierwotnego Kocioa63, zostanie zaniedbany w codziennym yciu wielu (wikszoci) chrzecijan czasw ostatecznych. A stanie si to efektem nasilenia si nieprawoci (dia to plhJunJhnai thn anomian Mt 24, 12). Paralelny Dn 11, 35
wyjania, i upadek niektrych spord roztropnych dokona si w tym celu, aby take wrd
nich nastpio wypawienie, oczyszczenie i wybielenie.
Warto zauway, e soce, ksiyc i gwiazdy stworzone zostay w 4. dniu tworzenia
(Rdz 1, 14-19), zamieniu za ulegn w czasie 4. trby. 1 Syb 219 nn po uprzednim zamie58
Iz 42, 6; 49, 6; Mt 6, 23; k 16, 8; Ef 5, 8; Kol 1, 12; 1 Tes 5, 5.

Poniewa ozibienie mioci nastpi w wyniku wzmoenia si nieprawoci, trzy pierwsze trby naley
interpretowa jako wzmoenie dziaalnoci si nieprawoci.
60
Tekst Mt 24, 12 mwi o ozibieniu mioci.
61
W obu tekstach chodzi z pewnoci o ten sam kontekst yciowy Kocioa.
62
Trudno ze znalezieniem wiary na ziemi podczas Paruzji (k 18, 8), mona te interpretowa w ten sposb,
e Koci bdzie egzystowa nielegalnie, niejako w podziemiu naleaoby zaklasyfikowa do prodromu
przeladowanie chrzecijan.
63
Por. A. Jankowski, Eschatologia Nowego Testamentu, Krakw 1987, s. 32.
59
Leszek Jaczuk
16
niu ksiyca, gwiazd i soca (218) przy akompaniamencie gonych

grzmotw, Bg sprowadza na wiat Potop. Rozpatrujc 4. trb w tym
wietle, naleaoby przyj, e ciaa niebieskie zostan przymione w
zwizku ze zbliajcym si, majcym nawiedzi ziemi, sdem Boym.
Niektrzy interpretuj 4. trb jako katastrofy kosmiczne.
12. 5. trba
Spadajca z nieba gwiazda otworzy studni Otchani, z ktrej wydostanie si dym, ktry zami soce, a z dymu wyjdzie szaracza. Bdzie ona przez okres 5 miesicy drczy bdzie
tych, ktrzy nie maj pieczci Boej. Drczeni przez ni ludzie szuka bd mierci, ale
bezskutecznie. Ogony szaraczy przypominay ogony skorpionw i byy zaopatrzone w da,
ktrymi kuy ludzi. Krlem szaraczy bdzie anio Otchani Niszczyciel (9, 1-11).
Szaracza z Obj 9, 3-11 przypomina nieco szaracz z Jl 1, 4, ale bardzo dobrze odpowiada szaraczy z Am 7, 1-364, gdzie szaracza dojadaa resztk zieleni grozio to unicestwieniem Jakuba ale na prob Amosa Bg odmieni swj pierwotny zamiar. Szaracza z
Obj 9, 3-11 jak gdyby w odpowiedzi na prob Amosa otrzymaa zakaz wyrzdzania jakiejkolwiek szkody dla wiata rolinnego (9, 4), a zajmowa si bdzie jedynie drczeniem
ludzi nie przeznaczonych do zbawienia. Przyrwnanie jej do skorpionw65, moe wskazywa
na jej zwizek ze skorpionami z k 10, 19, gdzie s jednym z dwu okrele demonw (we i
skorpiony).
Najbardziej blisk paralel jest Jr 51, 27 (zadmijcie na rogu midzy narodami, wyznaczcie przeciw niemu narody wyznaczcie przeciw niemu dowdc! Sprowadcie rumaki
jak wochat szaracz!) ze wzgldu na gos rogu, konnic liczn jak szaracza, woanie o
wyznaczenie dowdcy.
Poniewa szaracza czasu 5. trby nie bdzie szkodzi rolinom ani drzewom, a tylko
ludziom (9, 4), poniewa zdolna bdzie do rozrniania wiernych wzgldem niewiernych,
a krlem szaraczy bdzie niszczyciel (w domyle Szatan) 9, 11, wszystko to przemawia
za upatrywaniem w szaraczy demonw. Warto przy tym zauway, e wedug k 8, 31
demony s zamknite wanie w Otchani. Demony te zostan wypuszczone z Otchani na
okres 5 miesicy (naley si spodziewa, i chodzi tu o okres bezporednio poprzedzajcy Paruzj). Demony te bd drczy wszystkich tych, ktrzy nie s przeznaczeni do zbawienia (9,
4)66. W ten sposb zostaaby pooona, na krtki okres czasu (5 miesicy), wyrana rnica
pomidzy ludem Boym a mieszkacami ziemi, co miao ju miejsce podczas plag ktre Bg
zsya na Egipt, take podczas innych szczeglnych ingerencji Boga w histori, ale normalnie
Bg nie czyni rnicy midzy wiernymi, a niewiernymi (Mt 5, 45).
64
Wizj Am 7,1nn do apokaliptycznej 5. trby przyblia wzmiankowanie Otchani w Am 7,4, a Am 7,1 w

przekadzie LXX wymienia nawet Goga, ktry a nadto dobrze odpowiadaby Niszczycielowi z Obj 9, 11.
65
Autor mg mie na myli Euscorpius italicus, yjcy w poudniowej Europie. Jego dugo wynosi 3,5 cm.
Nie stanowi on niebezpieczestwa dla ludzkiego ycia, ale jego jad powoduje nieprzyjemny bl w okolicach
udlenia. Zauwamy, i skorpiony prowadz nocny tryb ycia, a szaracza czasu 5. trby bdzie funkcjonowa w warunkach przymienia (Obj 9, 2). Przymienie si wiatoci nastpio ju po 4. trbie.
66
Nie bdzie to jeszcze oznaczao ich cakowitego optania.
Leszek Jaczuk
17
12. 6. trba
Obj 9, 13-21 donosi o wielkiej wojnie rozptanej przez wielk 200 000
000 armi konn, w wyniku ktrej zgin ma 1/3 ludzkoci. Nie
przyprowadzi to jednak do opamitania grzesznikw i bawochwalcw.
Poniewa jej wybuch ma nastpi w dokadnie oznaczonym czasie (Obj 9, 15) i poniewa 6. trba bezporednio poprzedza 7. trb, mona przypuszcza, e czas 6. trby ma
nastpi na krtko przed Paruzj (i zapewne rwnolegle z bitw Michaa z Szatanem w niebie
12, 7)67. Ponadto 9, 20-21 sugeruje, i po zakoczeniu tej wojny nie bdzie ju na Ziemi Kocioa (ci, ktrzy ocalej bd albo bawochwalcami, albo mordercami, albo czarownikami,
albo wszetecznikami, albo zodziejami)68. Koci winien wic by zabrany po podczas wojny
czasu 6. trby (zapewne wkrtce po jej rozpoczciu). W takiej sytuacji zabranie Kocioa nie
zostaoby zauwaone. Owa wojna ma by rozptana przez 200 000 000 armi konn69.
Wielka wojna rozptana zostanie przez czterech aniow sptanych nad Eufratu, a wic wojna
wybuchnie nad Eufratem70.
6. Prodromy pozabiblijne
Jezus podczas swego pierwszego przyjcia na ziemi, powoywa si czsto na zapowiedzi Starego Testamentu potwierdzajce nieprzypadkowy i ponadnaturalny charakter swojej
misji (np. Mt 11, 5), czasem jednak powoywa si na znaki nie zapowiedziane, lub zapowiedziane implicite w ST. Takim niezapowiedzianym znakiem, by znak Jonasza, ktrym posuy si wobec saduceuszy i faryzeuszy (Mt 16, 4). Daje to podstawy do wynajdywania pozabiblijnych znakw - lub takich ktre w Biblii s ledwie wyraone - wiadczcych o bliskoci
Paruzji.
Rozpoczynajc od koca XIX wieku a do dzi, zmiany w otaczajcym nas wiecie
nabray niespotykanego dotd przypieszenia. Rozwj nauk przyrodniczych i techniki nabra
lawinowego, niespotykanego dotychczas przypieszenia. Zaczy si rozwija nowe dziedziny
nauki: fizyka ciaa staego, technika niskiej temperatury, nadprzewodnictwo, energetyka jdrowa, biotechnologia, inynieria genetyczna, etc. Dokonano takich wynalazkw i osigni,
jak: arwka, samochd, rozszczepienie jdra atomu, laser, loty kosmiczne, komputer, etc.71.
67
Por. Iz 24, 21 (nawiedzi Jahwe wojsko grne w grze i krlw ziemskich na dole). Gdyby wybuch tej wojny
nastpi duo wczeniej, wwczas wielu z tych, ktrzy mieliby zosta pochwyceni (podczas Paruzji), zginoby w tej wojnie. Zginliby tylko po to, by niedugo po tym zmartwychwstan.
68
W czasie 5. trby byli jeszcze na Ziemi majcy piecz Bo (Obj 9, 4). Zauwamy, i wszystkie trzy biada maj by zwrcone przeciw mieszkacom ziemi (Obj 8, 13), wic Koci nie powinien pozosta na czas
tak wielkiej wojny.
69
W obecnej chwili istnieje tylko jedno pastwo Chiny ktre mogyby tak armi wystawi. Chiny, w latach
2030-2040 maj szans sta si najwiksz potg gospodarcz wiata. A wci one nie s krajem demokratycznym i maj zbyt wysoki przyrost naturalny. Czy wic wojn czasu 6. trby (III wojna wiatowa?) rozptaj Chiny? Musiaaby si ona rozegra w poowie XXI wieku. Zauwamy, i ludno Chin i USA w obecnej
chwili stanowi cznie niewiele poniej 1/3 ludnoci wiata. Ale owa 200-milionowa armia nie musi koniecznie
stanowi armii jednego kraju.
70
Irak? Biorc pod uwag, e zoa ropy naftowej si kocz, a nad Eufratem znajduj si najwiksze jej zoa
na wiecie, by moe w wiatowy konflikt zostanie rozptany o rop.
71
Fakt, e przez dugie tysiclecia wiedza ludzka wzrastaa bardzo powoli, natomiast w ostatnich czasach rozwija si burzliwie moe wiadczy, e Bg daje czowiekowi szans wykazania wszystkich swoich moliwoci.
Leszek Jaczuk
18
W drugiej poowie XX wieku kade kolejne dziesiciolecie powodowao

podwojenie wiedzy ludzkiej. Tote wystarczyo zaledwie kilka
dziesicioleci, by czowiek ockn si w zupenie innym, nieznanym mu
dotychczas wiecie72. Burzliwy rozwj nauk cisych, pocign za sob
zmiany w licznych dziedzinach ycia. A dokonane za jego porednictwem
zmiany dotycz nastpujcych zjawisk:
indyferentyzm religijny, ateizm, antyteizm
ruch ekumeniczny
rwnouprawnienie kobiet, ruch feministyczny
pojawienie charyzmatycznego nurtu w chrzecijastwie, ktremu towarzyszy wzrost
zainteresowania okultyzmem
konflikt midzypokoleniowy73
poszczeglne narody uzyskuj prawo do samostanowienia74
powstanie mitw zindustrializowanego spoeczestwa (UFO, wiara w istnienie pozaziemskich cywilizacji, trjkt bermudzki, paranaukowe metody leczenia, etc.).
Zjawiska te stanowi i to w sposb decydujcy o obrazie dzisiejszej rzeczywistoci, a
jednak nie zostay one przepowiedziane przez proroctwa biblijne. Brak ten mgby wiadczy
za niezbyt blisk perspektyw Paruzyjn, ale z drugiej strony niektre z prodromw wypeniy
si ju dawno temu, naley ten brak tumaczy w inny sposb. Tumaczy go naley przede
wszystkich tym, e autorzy biblijni yli w okrelonej epoce historycznej i ich mylenie podlegao ograniczeniom teje epoki. Ich wizje i proroctwa, nawet jeeli dotyczyy przyszych epok,
nie mogy zawiera poj wyksztaconych w owych przyszych epokach75. Tak czy inaczej,
zastanawiajc si nad bliskoci bd odlegoci perspektywy Paruzyjnej, winnimy bra pod
W chwili gdy wiedza ludzka osignie absolutne szczyty i dalszy jej rozwj bdzie ju niemoliwy, winna dokona si Paruzja.
72
Carlo Carretto oddaje to w nastpujco: yjemy jakby po przejciu tajfunu, czy moe raczej trzsienia ziemi,
ktre wprawdzie nie zniszczyo nam cakowicie domu, lecz na skutek licznych pkni murw uczynio ycie w
nim niebezpiecznym. Serca nasze s pene jakiego nieokrelonego smutku. Rzekbym, i w cigu paru lat
postarzelimy si o wieki, za nasza duchowa, wczorajsza zaledwie przeszo, zostaa gdzie bardzo, bardzo
daleko. Czujemy jak mae jest nasze poczucie bezpieczestwa, nasza stabilizacja, nasza wiara w dogmat. Czy to
co si dzieje, jest pocztkiem koca, czy te symptomem narodzin czego nowego na onie wiata i Kocioa?
(Bg, ktry nadchodzi, prze. J. Kornacka-Kaczmarczyk, t. 1, Krakw 1992, s. 6).
73
wiat w jakim wychowuje si dzisiejsza modzie jest inny od tego w ktrym wychowywali si jej rodzice.
Naley rwnie bra pod uwag to, i dzisiaj modzi ludzie po raz pierwszy w historii uzyskali gos.
74
W drugiej poowie XX wieku nawet narody ktre nigdy nie stanowiy o swoim politycznym losie, uzyskuj
prawo do utworzenia wasnego pastwa (np. Biaorusini, Modawianie, Palestyczycy), a narody od wiekw
niesuwerenne, uzyskuj suwerenno (np. Litwini). Wci jednak istniej jeszcze narody, ktre chc, a nie
mog uzyska przysugujc im niepodlego. Przykadem takich narodw s Kurdowie (ponad 20 milionw) i
Tybetaczycy, a nic nie wskazuje na to by w najbliszej przyszoci mogo si to zmieni. Moe to wskazywa
na niezbyt jeszcze blisk perspektyw paruzyjn.
75
W Abd 1, 4 mona si doszukiwa aluzji do lotw kosmicznych, w Na 2, 5 do samochodw, w Za 5, 5-11
do ateizmu bd ruchu feministycznego w czasach ostatecznych, a w Obj 9, 17 do armat albo czogw, ale
bezwzgldnej co do tego pewnoci nie ma. Natomiast yjcy w naszej epoce W. Branham, w swoich siedmiu
wizjach z czerwca 1933 roku mg ju zobaczy: plastikowy zdalnie sterowany samochd, zbuntowane feministki, etc. Spord siedmiu wizji Branhama nie wypeniy si dotychczas jedynie dwie ostatnie (szsta - prezydentem USA zostaje kobieta, sidma - rumowiska, kratery i dym unoszcy si nad caym terytorium USA).
(Zob. W.M. Branham, Wykad siedmiu wiekw Kocioa, Jeffersonville, Indiana 1991, ss. 289-290). Zniszczenie USA oglda te K. Hagin w wizji z 1950 roku (zob. K. Hagin, Ja wierju w widzieja, Toronto brw., ss. 3940), z punktu widzenia apokaliptyki jest to chyba najpikniejsza wizja XX wieku. Warto te wspomnie The
Vision D. Wilkersona z roku 1973 (zob. Die Vision, bers. K. Neumann, Erzhausen 1979). Znane mi s te
przepowiednie innych prorokw i wizjonerw naszych czasw. Owo zniszczenie USA nastpi zapewne w czasie 6. trby, a jego sprawc mogyby by Chiny.
Leszek Jaczuk
19
uwag nie tylko te zjawiska, ktre zostay przepowiedziane przez Bibli,

ale rwnie te, ktre przepowiedzianymi by nie mogy.
7. Uwagi kocowe
Wikszo spord omwionych biblijnych prodromw, ma pynny i interferentny charakter, wobec czego mog one by do szeroko interpretowane76. Tote ich warto dla dokadnego okrelenia czasu Paruzji jest ograniczona. Przypuszczalnie by to celowy zabieg autorw biblijnych, a raczej, czuwajcego nad nimi Ducha witego. Dziki temu czas Paruzji moe by rozpoznany jedynie przez tych, ktrzy czuwaj. Niemniej niektre z prodromw ju
si zrealizoway:
- zburzenie Jeruzalemu (70 rok)
- faszywi mesjasze i faszywi prorocy (ok. 90 roku)
- odstpstwo od wiary (IV wiek)
- religijni szydercy (XVIII wiek)
- powstanie pastwa Izrael (rok 1948)
- upadek moralny w (2 po. XX wieku)
- wojny i wieci wojenne (1989)
- powszechna ewangelizacja (koniec XX wieku).
Niektre prodromy s w trakcie realizowania (trzsienia ziemi, kataklizmy, plagi, faszywe poczucie pokoju), a niektre s jeszcze dalekie do zrealizowania (nieprzyja midzy
narodami, rnorodne interpretacje eschatologiczne). Wskazuje to, i czas Paruzji przybliy
si co prawda, ale jego realizacji nie naley si spodziewa w najbliszej, bezporednio nas
dotyczcej przyszoci77. Jak odlega okae si ta przyszo? Czy doczeka jej obecne lub nastpujce po nas pokolenie? Na pytania te nie jest w stanie odpowiedzie naukowa egzegeza
W kadej epoce znajdowali si gboko wierzcy ludzie, ktrzy byli mocno przewiadczeni o tym, e yj w ostatniej godzinie (por. 1 Jn 2, 18). Winno to nas skoni do daleko
posunitej ostronoci w wyznaczaniu dat Paruzji. Paruzja moe co prawda nastpi ju nawet
za 50 lat, ale rwnie dobrze moe te nastpi za 500, albo i nawet wicej lat. Niezalenie jednak od tego, kadego kolejnego dnia zbliamy si rzeczywicie do oczekiwanej chwili przemian Paruzyjnych, a wypenienie wikszoci prodromw i dokonanie si wielkich zmian w otaczajcym nas wiecie, powoduje, i blisko dnia paruzyjnego naley traktowa wyjtkowo
powanie.
76
Wyjtek stanowi zapowied zburzenia Jeruzalemu. Moe to dowodzi, i prorok (wizjoner) najbardziej wyrazicie postrzega te wydarzenia, ktre maj si dokona w bliskiej epoce, natomiast wydarzenia odlege postrzega mniej dokadnie.
77
Moe to nastpi w cigu najbliszych 40-50 lat. Dowodzi tego zbyt maa liczba zrealizowanych dotd prodromw, a te, ktre s w trakcie realizacji, realizuj si zbyt wolno. Naley doda, i nawet 40 lat jest dla ich
cakowitego zrealizowania, na tyle krtkim okresem, i ich realizacja musiaaby nabra nienaturalnego przypieszenia, a to skania za optowaniem za jeszcze duszym okresem. Tote dat Paruzji wyznaczybym najprdzej na poow XXI wieku. Moe to jednak nastpi znacznie pniej.
Leszek Jaczuk
20

Nie wszyscy zaniemy, ale
wszyscy
bdziemy
przemienieni w jednej chwili,
w oka mgnieniu, na gos
trby
ostatecznej
umarli
zostan wzbudzeni, a my
zostaniemy przemienieni.
1 Kor 15, 51-52
Rozdzia drugi: PARUZJA
1. Rozwj idei paruzyjnej w Biblii i jej ocena

W najstarszych partiach ST jest stosunkowo niewiele tekstw o cile eschatologicznym odcieniu, a teksty noszce taki odcie zawieraj przede wszystkim zapowiedzi nadejcia
Boga Jahwe. Bg ma nadej w celu wywyszenia i wylania swoich bogosawiestw na swoich wiernych oraz ukarania, bd wytpienia niewiernych.
Dopiero prorocy ST bardzo wyranie dziel czas na dwa wieki: Wiek obecny (historia)
i wiek przyszy (wieczno). Wiek obecny, to wiek nie dajcego si naprawi za, skazany na
zniszczenie. Wiek przyszy, to zoty wiek Boga, wiek supremacji Izraela nad narodami, wiek
ktry nie bdzie mia ju koca. Midzy tymi dwoma wiekami nastpi dzie, w ktrym Bg
Jahwe wkroczy w histori, dzie strasznych katastrof i zakce kosmicznych, nazwanych blami porodowymi nowego wieku. Starotestamentowi prorocy do zgodnie okrelaj ten
dzie jako UYUW JYW (Dzie Jahwe). W owym dniu mia te objawi si wysany przez Boga
mesjasz, ktry jako krl Izraela zniszczy mia wszystkich wrogw swego narodu. Izrael mia
zapanowa nad ca ziemi i wszystkimi zamieszkujcymi j narodami. Przejcie od wieku
za do wieku dobra ma by gwatowne.
Wiksza cz nowotestamentowych autorw przechwycia ide starotestamentowego
UYUW JYW, nadajc mu greckie brzmienie h hmera tou kuriou (dzie Pana), oraz nowotestamentowe znaczenie. Dzie w dokona si w pewnym sensie ju podczas ziemskiej suby
Chrystusa. Zwaszcza dokonane przeze na Golgocie dzieo odkupienia odpowiada niektrym
cechom UYUW JYW. Ale nie nastpi zapowiadany koniec historii, ani zbawienie Izraela. Cz
niewypenionych wwczas zapowiedzianych na UYUW JYW wydarze, zostaa przesunita na
inny, majcy cigle nadej dzie. U apostoa Pawa dniem tym jest dzie Paruzji Chrystusowej. W dniu tym dokona si zmartwychwstanie i sd, zniszczona zostanie mier i rozpocznie
wieczne i niezniszczalne Krlestwo Boe. Wic starotestamentowy UYUW JYW zosta podzielony
na dwa dni, z ktrych jeden ju si dokona, a drugi dokona si niebawem. Przejcie od wieku
za do wieku dobra zostao rozoone na duszy okres czasu.
Jeszcze wyszy stopie komplikacji uzyskuje w problem w Objawieniu Jana, gdzie
wydarzenia przewidziane przez Pawa na dzie Paruzji, zostay rozprowadzone na przynajmniej dwa (jeeli nie trzy) odrbne dni. Mamy tu do czynienia z Paruzj w czasie 7. trby, pod-
Leszek Jaczuk
21
czas ktrej zabrany zostanie Koci z Ziemi, mamy te wyranie

zaznaczony dzie bitwy pod Har Magedon (czas 7. czaszy), podczas
ktrego Chrystus zniszczy Krlestwo Antychrysta, ale mamy te dzie
sdu ostatecznego, ktry trudno jest utosami z harmagedonem. A
wic dawny starotestamentowy UYUW JYW w pryzmacie ksigi Objawienia
Jana rozpada si a na cztery rne sobie, pod wzgldem czasowym znacznie wzgldem siebie
oddalone Dni78. Wspln cech wszystkich tych Dni jest rozgrywajca si w nim bitwa pomidzy siami dobra a siami za. Kada z nich koczy si zwycistwem si dobra, w wyniku czego
obszar nad ktrym Szatan sprawuje jeszcze kontrol systematycznie si kurczy79. Przejcie od
wieku za do wieku dobra nie jest ju tak radykalne i rozoone zostao na kilka etapw.
Wydaje si, i caa historia jest stopniow realizacj Boego zwycistwa nad siami za.
2. Rola Paruzji
Wiara w Paruzj, bya jednym z gwnych powodw, dla ktrych naladowcy Chrystusa odczyli si od wiata i utworzyli wasn wsplnot. Ona te zasadniczo wyrnia wiar
chrzecijask wzgldem pozostaych religii. Naley ona obok Zmartwychwstania do najwaniejszych wydarze w historii zbawienia. Wraz z nim, jest tym dogmatem wiary chrzecijaskiej, ktre decyduj o jej charakterze i ktre stanowi jej najwyszy sens. Jezus jeszcze
przed opuszczeniem Ziemi, podczas swego pierwszego na niej pobytu, zapowiedzia uczniom
swj powrt (Jn 14, 3). Powrt ten bdzie penym i ostatecznym urzeczywistnieniem zwizku
wiernych, czy to umarych, czy to yjcych, z Panem. Paruzja bdzie ostatecznym dopenieniem chrzecijaskiej egzystencji80. Jej nage nadejcie zamknie pewn epok (czas aski,
eon Kocioa), zainicjowan przez Zmartwychwstanie, nieodwracalnie zamykajc ten wany
etap historii zbawienia i stajc si ostatecznym dopenieniem wielkanocnej tajemnicy81.
Nadejcie Chrystusa postawi tak Koci, jak i cay wiat, wobec nowej rzeczywistoci.
Zanim to jednak nastpi wyznawcy Chrystusa winni y w nieustannym oczekiwaniu na dzie
Jego powrotu. Winni uwaa, by nie zosta zaskoczonym jego niespodziewanym nadejciem i
by na tak ewentualno przygotowanym.
78
Wielu wspczesnych komentatorw ustosunkowana jest nieprzychylnie wobec takiej interpretacji (utosamiaj oni najczciej Paruzj, Har Magedon i Sd Ostateczny), ale gdyby yli oni w czasach starotestamentowych wwczas niewtpliwie sprzeciwialiby si rozdzielaniu pierwszego przyjcia Chrystusowego, wzgldem
przyjcia drugiego. Udowadnialiby oni wwczas z wielkim przekonaniem, e wszystkie majce si w owych
dniach wydarzy eschatologiczne wydarzenia, dokonaj si w jednym i tym samym Dniu, oraz e nie zachodzi
adna potrzeba, dla wyodrbniania dodatkowego, drugiego Dnia Paskiego. Bd ten popenili wspczeni
Jezusa, w tym nawet apostoowie, oczekujcy, i Chrystus ju wtedy ustanowi wieczne krlestwo Izraelowi (k
24, 21; Dz 1, 6). W oparciu o eschatologi Objawienia Jana mona zaoy, i podobnie bdzie si miaa w
przyszoci rzecz z Har Magedonem i Sdem Ostatecznym. Objawienie Jana, wieczce rozwj biblijnej apokaliptyki i proroctwa, nie moe si myli.
79
Do czasu Zmartwychwstania Chrystusa Szatan mia jeszcze wadz nad mierci (Hb 2, 14), nad ziemskimi
krlestwami (Mt 4, 8; k 4, 6), mia take dostp do okrgw niebieskich (Ef 6, 12). Nad mierci utraci
wadz po Zmartwychwstaniu (Obj 1, 18), z okrgw niebieskich zostanie wyparty w czasie 7. trby (Obj 12,
7-9), po bitwie pod Har Magedon utraci wadz nad Ziemi, a po bitwie Goga Magoga zostanie wrzucony jeziora ognistego, ktrego ju nigdy nie opuci.
80
Por. H.O. Langkammer, Teologia Nowego Testamentu, cz. 2, Wrocaw 1984, s. 248.
81
Podobnie Bultmann, Schnackenburg, Guardini.
Leszek Jaczuk
22
Paruzj ma poprzedzi walka w Niebie. Na sam za Paruzj bd

si skada nastpujce wydarzenia:
- powrt Chrystusa
- pochwycenie sprawiedliwych (pozostajcych jeszcze na ziemi)
- zmartwychwstanie sprawiedliwych (tych, ktrzy zasnli).
Po owych wydarzeniach, odbdzie si Sd Chrystusowy, a nastpnie Uczta weselna
Baranka, ktre bd nastpstwami Paruzji cile z ni zwizanymi. Wszystkie te wydarzenia,
cznie z poprzedzajc je walk w Niebie, naley omwi z osobna.
3. Biblijne terminy okrelajce Paruzj

1. Okrelenie hebrajskojzycznego ST
Ju w najstarszych warstwach ST pojawia si idea nadchodzcego Boga, ktre manifestuje si w zwycistwie (Sdz 5, 4), w snach (Rdz 20, 3), w Duchu (Lb 24, 2), w sowie (2 Sm
7, 4), oraz w dniu ostatecznym (Iz 2, 2)82. Od czasw Amosa eschatologiczne interwencje
Boga maj by dokonywane w Dniu Jahwe (UYUW FYW). Bdzie to wielki i grony w skutkach
dzie (Am 5, 18; Jl 2, 1; Sf 1, 14). W owym dniu Jahwe dokona sdu nad wszystkim, co wyniose i pyszne (Iz 2, 11-17). Ukarze tych, ktrzy miuj zo, ujmie si natomiast za swoim,
ponionym i zniewaanym przez mieszkacw ziemi ludem (Iz 27, 13; Za 2, 13; 9, 16). Zo
zostanie ukarane, a uciskany dotd lud Boy odziedziczy niezniszczalne krlestwo. UYUW FYW
bdzie punktem przeomowym koczcym histori a rozpoczynajcym okres wiecznej szczliwoci. ST-owy UYUW FYW w znacznym stopniu stanie si punktem wyjciowym dla NT-owych
spekulacji paruzyjnych. Wok niego, narosy NT-owe greckie terminy. Innym niemniej wanym faktorem, bya do wczenie wyraona i co jaki czas powtarzajca si, idea nadejcia
politycznego mesjasza (Rdz 49, 10; Lb 24, 17; Za 9, 9-10; Dn 7, 13).
Stosowana w NT idea Paruzji wynika wic z hebrajskojzycznego Starego Testamentu
i zostaa rozwinita przez Jezusa, i Jego uczniw w jzyku aramejskim (a wic zostaa stworzona, a nastpnie rozwijana w jzykach semickich). NT-owi autorzy przeoyli j na greckie
pojcia. Tote badajc greckie terminy uyte w Nowym Testamencie dla wyraenia idei Paruzji
naley pamita, e tre tych terminw zakotwiczona jest w hebrajskich pojciach83.
2. Okrelenia greckojzycznego NT
Parousia. Termin ten (forma czasownikowa: pareimi) uywany by w nastpujcych znaczeniach84:
obecno (osoby, wadcy)
przybycie (wadcy, bstwa)
sposobno
82
G. Braumann, Parousia, NIDNTT, vol. 2, pp. 898-899.

Por. A. Jankowski, op. cit., s. 25. Poniewa ST nigdzie nie mwi o Paruzji explicite, nie omawiam dokadniej uytych tam terminw.
84
Opieram si na: Greek-English Lexicon, compiled by H.G. Liddell, R. Scott revised H.S. Jones, Oxford 1968,
p. 1343.
83
Leszek Jaczuk
23
substancja, waciwo.
W wiecie hellenistycznym od czasw Ptolemeuszy (II w. a.Ch.),
parousia jest terminem technicznym na oznaczenie oficjalnych i
okazaych w swym przebiegu odwiedzin wadcy, przybywajcego do
ktrego z odlegych miast. W czasach rzymskich okrelano nim przybycie cesarza do danego
miasta lub prowincji i by ekwiwalentem aciskiego adventus85. Ludno zaszczyconego miasta (prowincji) przygotowywaa si do takiej wizyty.
Rwnie przybycie bstwa (np. Asklepiosa), dla okazania pomocy, okrelano terminem
parousia. Termin ten wszed rwnie do filozoficznego sownictwa (Platon, stoicyzm, neoplatonizm), gdzie stosowany by w sakralnym odcieniu86.
W kanonicznych ksigach LXX nie znajdujemy rzeczownika parousia. Zastosowany
on zosta tylko przez niektre manuskrypty przy Ne 2, 6, a ponadto w ksigach pozakanonicznych, nie tumaczonych z jzyka hebrajskiego (Jud 10, 18; 2 Mch 8, 12; 15, 21; 3 Mch 3, 17)87.
Znaczy to, i w wiekach III-II a.Ch. nie utosamiano jeszcze greckiego swka parousia z odpowiadajcymi mu hebrajskimi ekwiwalentami.
W ksigach Nowego Testamentu termin parousia zastosowany zosta 24 razy, z czego 17 razy w odniesieniu do powtrnego przyjcia Chrystusa88, 1 raz do przyjcia Antychrysta (2 Tes 2, 9), 3 razy do przybycia Pawa89, 2 razy do przybycia Tytusa (2 Kor 7, 6. 7), 1
raz do przybycia Stefana (1 Kor 16, 17). Najczciej jest wic odnoszony do ponownego
przyjcia Chrystusa u kresu dni. W takim znaczeniu po raz pierwszy uyty zosta w 2 Licie
do Tesaloniczan i znaczy tam mniej wicej: zbawcza obecno Jezusa Chrystusa w ostatecznym i do koca wyjawionym rezultacie historii zbawienia90. Termin parousia zastosowany
w odniesieniu do powtrnego przyjcia Chrystusa jest niewtpliwie wytworem gminy hellenistycznej.
Nowoytne jzyki europejskie tumacz go czsto na Powtrne Przyjcie Jezusa Chrystusa. Za przykad moe suy angielskie: The Second Coming of Jesus Christ; niemieckie:
Das zweite Kommen Jesu Christi, lub: Die Wiederkunft Jesu Christi; francuskie: la venue
du Jesus Christ, lub: l'avenement de Jesus Christ. Bardzo czsto nie jest on w ogle tumaczony, stosujc jedynie jego transkrypcj. Na przykad angielskie: The Parousia; niemieckie:
Die Parusie; francuskie: La Parousie; polskie: Paruzja. Ta druga tendencja ostatnio zaczyna przewaa.
Epijaneia. Termin ten posiada nastpujce znaczenia91:
zjawienie si, objawienie si, ukazanie si
nage ukazanie wroga
manifestacja
manifestacja mocy bstwa.
85
G. Braumann, Parousia, NIDNTT, vol. 2, p. 898; E. Dbrowski, Podrczna Encyklopedia Biblijna, op. cit., t.
2, s. 210.
86
A. pke, Parousia, pareimi, TWNT, Bd. 5, S. 858.
87
G. Braumann, op. cit., ibid.
88
Mt 24, 3. 27. 37. 39; 1 Kor 15, 23; 1 Tes 2, 19; 3, 13; 4, 15; 5, 23; 2 Tes 2, 1. 8; Jk 5, 7. 8; 2 Pt 1, 16; 3, 4.
12; 1 Jn 2, 28.
89
2 Kor 10, 10; Flp 1, 26; 2, 12.
90
May sownik teologiczny, K. Rahner, H. Vorgrimler, Warszawa 1987, kol. 318.
91
Greek-English Lexicon, op. cit., p. 669.
Leszek Jaczuk
24
Termin ten w klasycznej literaturze mia pocztkowo wycznie

wieckie zastosowanie (np. odnonie nieoczekiwanego zjawienie si), a w
IV w. a.Ch. zacz oznacza zbawcze objawienie si bstwa, zazwyczaj w
sensie subiektywnego odczuwania jego pomocy92.
W LXX jest odpowiednikiem wielu terminw hebrajskich i oznacza
zjawienie si, byszczenie, ukazywanie mocy, a w 2 Mch (3, 24; 14, 15; 15, 27) najbardziej
zblia si do znaczenia starotestamentowych teofanii. W NT termin ten wystpuje jedynie w 2
Tes i w listach pasterskich, oznaczajc tam bd historyczne przyjcie Syna Boego w Jezusie
Chrystusie na Ziemi (2 Tm 1, 10), bd Jego ponowne przyjcie podczas Paruzji93. Sama jednak jej idea pojawia si w NT wielokrotnie, i to zarwno we wspomnieniach teofanii ST-owej
(Dz 7, 2-3. 30-34), jak i NT-owej (Mt 3, 16-17)94. Termin epifania uywany te jest we
wspczesnym religioznawstwie95.
ApokaluyiV. Termin ten (f. cz. apokaluptw) pod wzgldem znaczeniowym bliski
jest omwionemu wyej terminowi epijaneia i oznacza ukazanie (odkrycie) rzeczy (spraw)
nieznanych (zakrytych).
W NT oznacza samoudzielenie si transcendentnej rzeczywistoci, wkraczajcej w obrb immanentnego wiata. To, co wysze, ukazuje si temu, co nisze. Owo samoudzielanie
zawsze si dokonywao w historii zbawienia, a dokonywao si za porednictwem najbardziej
rnorodnych form, gdy jest ono niejako immanentn koniecznoci historii zbawienia, ale
dopiero w osobie Jezusa Chrystusa zostao ono zobiektywizowane. Przedtem miao ono charakter wycznie subiektywny. W NT, obok innych jego zastosowa, apokaluysiV uywany
jest take na okrelenie powtrnego przyjcia Chrystusa96. Oznacza wwczas absolutne i ostateczne samootwarcie si uobecnionego w Chrystusie Boga w stosunku do swego Kocioa.
Pareimi, ercomai, hkw. S to czasowniki synonimiczne, o nieznacznie rnicych
si zakresach znaczeniowych. Pareimi w greckich tumaczeniach ST jest rwnowanikiem
siedmiu hebrajskich sw97, a gwn jego treci jest by obecnym. Pareimi jakkolwiek
ode zosta utworzony rzeczownik parousia nie zostao w NT zastosowane w odniesieniu
do powrotu Chrystusa, raz tylko uzyskujc eschatologiczne zastosowanie (Obj 17, 8). Natomiast ercomai i hkw, ekwiwalentne do hebrajskiego }YP, uywane s zamiennie w eschatologicznych tekstach NT. Ercomai uywany jest w nastpujcych eschatologicznych kontekstach98:
nadejcie sdu99
nadejcie ucisku (Obj 3, 10)
powtrne przyjcie Chrystusa100 .
92
J. Szlaga, Epifania, EK, t. 4, kol. 1020.

2 Tes 2, 8-9; 1 Tm 6, 14; 2 Tm 4, 1; Tt 2, 11-13.
94
J. Szlaga, op. cit., ibid.
95
Oznacza on objawienie si sacrum za porednictwem jakiej rzeczywistoci rnej od niego lub z nim si
identyfikujcej (Ibid.; por. M. Eliade, op. cit., s. 30). Podstawowymi formami epifanii s hierofanie i kratofanie.
W religii jahwistycznej ST znalazy one najpeniejszy wyraz w angelofaniach i teofaniach, a w NT w ukazywaniu si Jezusa Chrystusa po Jego zmartwychwstaniu (J. Szlaga, op. cit., ibid.). Szerzej na temat hierofanii w:
M. Eliade, op. cit., s. 11 nn; na temat kratofanii w: ibid., s. 20 nn.
96
Rz 8, 19; 1 Kor 1, 7; 2 Tes 1, 7; 1 Pt 1, 7; 4, 13.
97
C. Brown, op. cit., ibid.
98
Por. J. Schneider, Ercomai, TWNT, Bd. 2, S. 671-672.
99
Obj 6, 17; 11,18; 14, 7. 15; 18, 10.
100
Mt 10, 23; 16, 27. 28; Dz 1, 11; Obj 1, 4.7; 2, 16; 16, 15; 22, 20; 1 Kor 4, 5.
93
Leszek Jaczuk
25
Czasownik hkw jest za uywany w nastpujcych

eschatologicznych kontekstach101:
nadejcie sdu (Obj 18, 8)
nadejcie koca wiata (Mt 24, 14)
powtrne przyjcie Chrystusa (Hb 10, 37; 2 Pt 3, 10; Obj 2, 25).
Hmera. W NT dzie powrotu Chrystusa jest czsto okrelany mianem hmera (Hb 10,
25; 1 Kor 3, 13), bd te hmera wystpujcego w poczeniu z licznymi rzeczownikami lub
przymiotnikami. Wyrniaj si wrd nich h hmera tou kuriou102 i h hmera tou Cristou103 , bdce transpozycj starotestamentowego UYUW FYW, nadajc mu now, eschatologicznie pogbion tre. Pozostaymi okreleniami s: hmera apolutrwsewV (Ef 4, 30),
ekeinh hmera (Jn 6, 39. 40; 11, 24), hmera krisewV (2 Pt 2, 9) i hmera orghV (Rz 2, 5).
Swthria. Termin ten w NT odnoszony jest zazwyczaj do zbawczego czynu, dokonanego przez Chrystusa na Golgocie. Ale w niektrych przypadkach104, odnoszony jest do czasu
Paruzji (bdzie to czas, kiedy Koci zostanie wybawiony ze wiata grzechu, w ktrym to
wiecie musi egzystowa a do chwili nadejcia Paruzji). Uycie tego terminu, nadanej Paruzji
charakter podobny do wydarzenia na Golgocie. Jest to w peni uzasadnione, poniewa oba te
wydarzenia maj na celu zbawienie ludzkoci, z tym, e w kadym z tych przypadkw zbawienie dokonuje si w innej paszczynie (Golgota wertykalnej, Paruzja horyzontalnej).
MaranaJa. Uyte jedynie w 1 Kor 16, 22, znane te z Did 10, 6, jest wyraeniem
aramejskim, ktre mona tumaczy rnie, zalenie od podziau: maran aJa (}Z} GBK),
albo: marana Ja (}Z }HBK)105. W pierwszym przypadku znaczy ono: nasz Pan przyszed,
albo: nasz Pan przybywa, natomiast w drugim: Panie nasz, przybd106. Za drugim rozwizaniem przemawia kocowe wezwanie Apokalipsy: ercou kurie Ihsou (22, 20). Wezwanie
to byo najprawdopodobniej formu liturgiczn palestyskiego pochodzenia, przyjt z czasem
przez kocioy greckie107.
Na kartach NT mona jeszcze znale kilka innych okrele, zwizanych z dniem powrotu Chrystusa, a charakterystycznych dla poszczeglnych NT-owych autorw. Naley do
nich Mateuszowe h sunteleia tou aiwnoV (13, 39. 40. 49; 24, 3; 28, 20) bdce prawdopodobnie przeoeniem ST-owego JWKWU ZWBR}P108, Synoptykw to teloV (Mt 24, 14; Mk 13,
13), stosowane w Objawieniu Jana o kairoV egguV (1, 3; 22, 10), katapausiV (Hb 4, 1) i
apolutrwsiV (k 21, 28).
101
Por. J. Schneider, Hkw, TWNT, Bd. 2, S. 929-930.

1 Tes 5, 2; 2 Tes 2, 2; 2 Pt 3, 10.
103
Flp 1, 10; take 1 Kor 1, 8; Flp 2, 16.
104
Hb 9, 28; take Rz 13, 11 i Obj 12, 10. Warto zauway, e mwicy o Paruzji Dn 12, 1 stosuje czasownik
ELK.
105
K. G. Kuhn, MaranaJa, TWNT, Bd. 4, S. 470-471; E. Dbrowski, Listy do Koryntian, Pozna 1965, s.
292.
106
Ibid.; O.H. Langkammer, Oczekiwanie przyjcia pana i Syna Czowieczego w najstarszych gminach
chrzecijaskich, AK, R 63, t 77, s. 1, 1971, s. 94.
107
E. Dbrowski, op. cit., ibid.
108
Zob. A. Feuillet, Le sens du mot Parousie dans l'Evangile de Matthieu, in: The Background of the New
Testament and Its Eschatology, eds. W.D. Davies and D. Daube, Cambridge 1964, pp. 269-272.
102
Leszek Jaczuk
26
W cisym zwizku z Paruzj pozostaj rwnie terminy

okrelajce przemiany paruzyjne, ktrym poddani maj by wybrani.
Terminami tymi s: arpazw i paralambanw (zmiana miejsca pobytu),
oraz allassw i metaschmatizw (zmiana istoty cielesnej). Dwa pierwsze
okrelaj zmian miejsca pobytu, dwa nastpne zmian istoty ciaa.
Terminy te nie obejmuj jednak caoci paruzyjnych wydarze, a jedynie ich cz. Su one
okreleniu nie tyle Paruzji, co niektrych jej nastpstw.
4. Odwlekanie Paruzji
Chrystus odchodzc z tego wiata zapowiedzia swj rychy na powrt. Jego uczniowie byli przekonani, e przynajmniej niektrzy z nich powrotu tego doczekaj si (Jn 21, 23).
Pocztkowo wierzy w to rwnie aposto Pawe (1 Tes 4, 15), ktry dopiero podczas swej III
podry misyjnej uzmysowi sobie, e powrotu tego nie doczeka (Dz 20, 29), niemniej z pewnoci nie przypuszcza, i po jego mierci upynie wicej ni 100 lat. Okoo roku 150 Justyn
Mczennik by przewiadczony o bardzo bliskiej, wkrtce majcej si dokona Paruzji109 (wiedzia jednak, i jej nie doczeka). W kocu wieku II montanici byli przekonani o wielkiej bliskoci dnia Paruzji. Przekonanie to podzielao wielu chrzecijan nastpnych wiekw. Byo ono
powszechne w wieku V, gdy sypao si w gruzy Imperium Romanum, a wszyscy czekali na
powstanie na jego gruzach dziesiciu krlestw. Oczekiwania rychego koca wiata ponownie
zyskay na rozgosie w kocu X wieku, kiedy z rokiem 1000 wizano apokaliptyczne treci.
Ponownie si rozpowszechniy okoo roku 1500 i w czasach Reformacji, kiedy to sam Marcin
Luter, pomimo cechujcego go zwykle wielkiego poczucia realizmu, skania si ku przekonaniu, i do koca wiata pozostaje mniej ni 100 lat110. Gorczka paruzyjnych oczekiwa zostaa na nowo rozgrzana przez pietyzm i inne ruchy przebudzeniowe, a w wieku XX przez sam
fakt zbliania si roku 2000. Ale ju w wieku XVIII, jako reakcja na chorobliwe oczekiwania,
pojawiaj si gosy wtpice, by kiedykolwiek miao nadej przyobiecane Przyjcie Paskie.
Ustawiczne czasowe odwlekanie Paruzji nie oznacza bynajmniej jej poniechania. Dla
Boga, ktry trwa wiecznie kady choby najduszy przecig czasowy, jest tylko krtk chwil
(por. 2 Pt 3, 8), a poniewa nie jest On take przez czas ograniczony, kada chwila historii
czy to przesza, czy to przysza jest dla bezporednio dostpna i w kad z nich moe
stosownie do swej woli ingerowa. Bez wzgldu wic na to jak dugo trwa bdzie jeszcze
historia, Bg moe wkroczy w kad jej chwil.
Odwlekanie nie oznacza te opnienia, gdy wszechwiedzcy Bg jeszcze przed zaoeniem wiata przewidzia dokadnie rozwj jego losw i ju wtedy wyznaczy szybko z jak
owe losy winny si rozwija. Nie moe wic by mowy o adnym opnieniu w realizacji swoich obietnic ze strony Tego, ktry si nigdy nie spnia. Historia zbawienia rozwija si z tak
szybkoci i w dokadnie taki sposb, w jaki to chcia Bg jeszcze przed wiekami. Nikt rozwoju tego nie przypieszy i nikt, ani nic nie opni. Wic odwlekanie jest tylko pozorne. Paruzja
dokona si w tym punkcie czasowym, na ktry zostaa wyznaczona.
109
Dialog z ydem Tryfonem, 28, 2. Stwierdza tam, i ydom niewiele pozostaje czasu dla przyczenia si do
grona chrzecijan.
110
Za: A. Jagucki, Zawsze z Chrystusem, Warszawa 1983, s. 260.
Leszek Jaczuk
27
Odwlekanie nie jest te przypadkowe, suy ono konkretnemu

celowi zbawienie wikszej liczby ludzi (2 Pt 3, 9)111. Chrystus tak dugo
bdzie zwleka ze swoim powrotem, a nie zostanie osignita pena liczba
przeznaczonych dla zbawienia pogan (Rz 11, 25)112. Gdy liczba ta zostanie
osignita, oraz gdy przygotowane zostanie miejsce w domu Ojca Mego
(Jn 14, 2-3)113, wwczas Bg poprzez Swego Syna ponownie okae wiatu dowd swej wielkiej ku niemu mioci (kolejny przejaw tej mioci), sprowadzajc do siebie tych wszystkich,
ktrzy chc by przeze sprowadzeni114. Wwczas to Koci zostanie uwolniony od swej
dugotrwaej i jake uciliwej egzystencji w wiecie grzechu.
5. Oczekiwanie Paruzji
Pozostajcy na ziemi Koci osadzony jest pomidzy historycznym tym, co jest teraz, a eschatologicznym tym, co ma nastpi wkrtce. Odlego pomidzy tymi dwoma
punktami jest nieznana, czasami, w zalenoci od przychodzcych na dowiadcze, moe si
wydawa bardzo maa, czasami bardzo dua.
Jest rzecz naturaln i najzupeniej zrozumia, i na powrt Chrystusa czekaj wszyscy
ci, ktrzy zdecydowali si opowiedzie za wartociami i ideaami, goszonymi i reprezentowanymi przez Chrystusa. W tej przecie chwili zostan wreszcie zrealizowane wszystkie dane im
przez Chrystusa obietnice, a Koci zjednoczy si wwczas z Tym, Ktry go powoa. Wtedy
te okae si sens i znaczenie ich wiary.
NT-owi autorzy nie formuuj adnych wicych wypowiedzi, co do dugoci odcinka
czasowego czcego czas Paruzji z ich czasem. Przekonani s oni, e stanowi to tajemnic
samego Boga115, ktra bdzie stopniowo odsaniana ku dowiadczeniu caej ludzkoci. W miar powolnego i dugotrwaego procesu ukazywania si rozlegoci i nieprzeniknionej gbi historii wiata, tajemnica ta jawi si w coraz to wyraniejszym wietle, zdaje si przybiera coraz
to konkretniejsze ksztaty i staje si coraz bardziej zrozumiaa. W niczym to nie powinno narusza oczekiwania na koniec czasw, przeciwnie nadaje to oczekiwaniom nowy, jeszcze gbszy
sens i jeszcze wiksze znaczenie116.
Powikszajce si rozmiary znanego czowiekowi wiata i historii, s w dalszym cigu
objte bliskoci Boga, gotowego w kadej chwili wkroczy w ich obrb, wic niezalenie od
tego jakim zmianom ulega otaczajca rzeczywisto (tj. raczej nasz sposb wyobraania teje
rzeczywistoci), a take zwizany z nimi sposb postrzegania Paruzji, chrzecijanie wszystkich
epok i wszystkich kultur winni nieustannie i niezmiennie oczekiwa Paruzji. Czas Paruzji moe
nadej w kadej chwili (Mt 24, 42; 25, 13; k 12, 40), a z licznych zapowiedzi Pisma wynika,
e nastpi on wanie w takiej chwili, w ktrej wielu chrzecijan nie bdzie si tego spodziewa. Przypomina to bdzie nocne wamanie zodzieja (Mt 24, 43; 1 Tes 5, 2; 2 Pt 3, 10; Obj
111
Por. J.F. Walvoord, Armageddon, oil and the Middle East crisis, Grand Rapids 1990, pp. 215-216.
Wedug Augustyna Bg przeznaczy do wiecznej szczliwoci cile ograniczon i okrelon liczb ludzi
(B. Altaner, A. Stuiber, Patrologia, Warszawa 1990, s. 576). Samo Rz 11, 25 czsto jest interpretowane jako
zapowied zbawienia wszystkich pogan (zob. w tej sprawie przyp. 975).
113
Nie dysponujemy adnymi cile naukowymi metodami pozwalajcymi stwierdzi kiedy te warunki zostan
spenione.
114
Por. K. Rahner, H. Vorgrimler, op. cit., kol. 319.
115
Zob. Mk 13, 32; Dz 1, 7; 2 Pt 3, 8-9; 1 Tes 5, 1.
116
K. Rahner, H. Vorgrimler, op. cit., kol. 291.
112
Leszek Jaczuk
28
3, 3; 16, 15). Wobec czego wielu chrzecijan zostanie wwczas niemile

zaskoczonych117, poniewa nie bd przygotowani na spotkanie swego
Zbawiciela (1 Jn 2, 28). Z tego powodu, Pismo bardzo czsto zwraca
uwag na potrzeb naleytego na dzie Paruzji przygotowania.
Ju Joel pisa o potrzebie przygotowania na Dzie Jahwe (2, 1213), co w szerokim rozumieniu moe oznacza przygotowanie take do Paruzji. Problem
przygotowania wanie do Paruzji porusza Jezus w przypowieci O uczcie weselnej (Mt
22, 1-14 - czowiek odziany w niewaciw szat), O talentach (Mt 25, 14-30 - ofiarowany
talent winien przynie zysk), O wiernym i niewiernym sudze (Mt 24, 45-51). O potrzebie
osignicia na czas Paruzji stanu nienagannego mwi Pawe w wielu swoich listach118. W 1
Tes 5, 23 rozrnia nienaganno swma, yuch, pneuma119, w 1 Kor 7, 34 w stanie witoci
maj pozostawa swma i pneuma, a wedug 2 Kor 7, 1 sarx i pneuma maj by oczyszczone
od wszelkiej zmazy (tzn. wolne od wszelkiego grzechu). W Gal 4, 19 mwi Pawe o potrzebie
uksztatowania [obrazu] Chrystusa w [sercu] wiernego. Autor Objawienia Jana kilkakrotnie
wspomina o obowizku posiadania biaych szat (3, 4.18; 16, 15; 22, 14), przez ktre rozumie czynienie sprawiedliwych uczynkw (19, 18)120.
Aby by przygotowanym do Paruzji tj. osign stan nienagannoci przed Bogiem naley wedug apostoa Pawa trzyma si z daleka apo pantoV eidouV ponhrou (1
Tes 5, 22), za wedug autora 1 Listu Jana 2, 28 naley trwa en autw (w Nim), a przebywanie en autw mona uzyska jedynie wwczas gdy przestrzega si Boych przykaza (3, 24).
Obie te wypowiedzi nawzajem si dopeniaj i uzupeniaj, poniewa wypenianie przykaza
Boych powoduje powikszanie dystansu wzgldem za, a trzymanie si z dala od za uatwia
wypenianie przykaza Boych. Jednak w obu przypadkach stan w mona uzyska jedynie
wwczas, jeeli swej pomocy udziela bdzie Duch wity. Trwanie en autw nakada na
wiernego obowizek wypeniania woli Tego z kim on si utosamia, a take wypeniania w
stosunku do swoich wspwyznawcw wszelkich, wynikajcych z wiary w Chrystusa zobowiza (wzajemne wiadczenie mioci). Przebywanie en autw winno si dokonywa nieustannie przez cay czas trwania naszego ycia i w kadej jego chwili, bez wzgldu na to jaki
rodzaj czynnoci w danej chwili wykonujemy. Nawet podczas snu naley trwa en autw (1
Tes 5, 10)121 . A czyni to naley o tyle gorliwiej, o ile wzrasta w nas wiadomo zbliania si
dnia Paruzji (Hb 10, 25).
Z kolei nieprzygotowanymi bd ci chrzecijanie, ktrych serca bd ociae na
wskutek troski o byt i przywizaniu do przyjemnoci tego wiata (k 21, 34; zob. k 12, 2231); chrzecijanie ktrzy ustawicznie wracaj do swej starej natury (k 9, 62) i ktrzy utracili pierwotn gorliwo dla Chrystusa (Obj 2, 4); chrzecijanie ktrzy w sytuacjach kryzysowych, gdy wiara ich poddawana bya prbie, wstydzili si przyzna do swej przynalenoci do
117
k 12, 45-46; 1 Tes 5, 4; zwraca te na to uwag przypowie O dziesiciu dziewicach (Mt 25, 1-12). Dla
nieprzygotowanych Paruzja bdzie jak przykre przebudzenie zaspanego dziecka (J. Michalec, Aby ycie
mieli, Przemyl 1990, s. 210).
118
1 Kor 1, 8: Flp 1, 10; 2, 15-16; 3, 6; 1 Tes 3, 13; 5, 23; take zaleny od Pawa 2 Pt 3, 14 i Jd 24.
119
Wedug 1 Kor 6, 18 wszeteczestwo jest grzechem wymierzonym przeciwko ciau. Poniewa o adnym
innym grzechu nie mona by byo tego powiedzie, naley przypuszcza, i wszystkie pozostae grzechy byyby
wymierzone przeciwko duszy i duchowi.
120
J. Michalec: Nie zanij, bo jeste na froncie, przeywamy chrzecijaskie oczekiwanie Chrystusa, ktry jest
i ktry przychodzi (op. cit., s. 210). W tej sprawie zob. te w: K. Romaniuk, Przyjacielu jake tu wszed nie
majc szaty godowej (Mt 22, 1-14), RBL, 1969, nr. 4/5, s. 271; K. Romaniuk, Krtki zarys historii zbawienia.
Pozna 1975, ss. 146-147; A. Jankowski, Krlestwo Boe, Niepokalanw 1992, ss. 138, 219; L.R. Moran,
Chrystus w historii zbawienia, Warszawa 1982, s. 333; D. Gosselt, Wer glaubt wagt!, Erzhausen 1981, ss.
187-198.
121
Por. Ps 1, 2, wedug ktrego m bogobojny dniem i noc rozmyla nad treci Tory.
Leszek Jaczuk
29
Chrystusa (k 9, 26). Wymienione cechy s miar nieprzygotowania, a

wynikaj one z braku ustawicznego i nieprzerwanego trwania en autw. Do
takich chrzecijan Chrystus bdzie si wstydzi przyzna i pozostawi ich na
Ziemi w dniu swego przyjcia (k 9, 26), jakkolwiek oni rwnie czekali
na nadejcie tego dnia (Mt 25, 1-13).
Nieznajomo chwili w ktrej ma si zrealizowa powrt Chrystusa, nakada na nalecy do Koci obowizek nieustannego oczekiwania i ustawicznego przygotowywania si na
nadchodzcy dzie Paruzji, aby nie zosta przez w dzie nieprzyjemnie zaskoczonym (Mt 24,
42)122. Oznacza to, i wszelkie czynnoci, nadzieje i plany winny by zwizane z oczekiwaniem dnia powtrnego przyjcia Chrystusa Pana123. Kady czonek Kocioa winien si stara,
aby Chrystus zasta go w owej chwili w takim jego duchowym stanie, w ktrym chciaby go
zasta i ktry nie bdzie przynosi dla wstydu. Ale w okresie oczekiwania na cigle opniajc si Paruzj, Koci ju antycypuje w obietnicy Krlestwa Boego za porednictwem sakramentu eucharystii (1 Kor 11, 23-26), ktrej pokarm i ktrej napj wskazuj na Golgot, ale
jednoczenie wprowadzaj te atmosfer eschatologicznej Uczty Barankowej (Mt 26, 29). W
ten sposb kady chrzecijanin ju dzisiaj moe kosztowa pokarm i napj eschatologicznej
uczty w sakramencie eucharystii124. Ale w sakramencie eucharystii mog partycypowa jedynie
ci, ktrzy s axioi125 (wic jedynie ci, ktrzy przygotowani s do Paruzji), ci za, ktrzy partycypuj w niej jako anaxioi ju teraz antycypuj w majcym na nich przyj potpieniu (1
Kor 11, 27.29). Wano sakramentu eucharystii przeminie wraz z Paruzj (1 Kor 11, 26).
Inn form antycypacji Paruzji jest przebywanie w Duchu witym i partycypowanie w Jego
niebiaskich darach (por. Hb 6, 4-5)126. Obie te formy antycypacji nawzajem si dopeniaj. Jedna z nich zwrcona jest niejako na zewntrz, druga za do wewntrz duszy, jedna w
wikszym stopniu dotyczy ciaa, druga za duszy.
Oczekiwanie jest czasem duchowego dojrzewania Kocioa, a do osignicia ostatecznego ksztatu127. Jest wyrazem ywej wiary Kocioa, sprawia, e pomidzy tym, co jest teraz, a tym, co ma nastpi wkrtce wytwarza si dynamiczne napicie. Brak owego napicia wiadczy o braku ywej wiary.
6. Walka w Niebie
O walce Boga z siami za mwi wiele tekstw biblijnych. Niektre z tych walk ju miay miejsce podczas stwarzania wiata128, take podczas zmartwychwstania Chrystusa129, inne
za bd musiay si dokona dopiero w przyszoci (walki eschatologiczne)130. Niniejszy roz122
Tertulian wyrazi to w nastpujcy sposb: Oczekujmy troskliwie i uwanie nagego dnia Pana, by odebra
nagrod od Pana. Jeeli bdziemy czuwa i nie zapadniemy w sen przez oszukaczego Szatana zesanego, to
jako czuwajcy sudzy z Chrystusem Panem krlowa bdziemy (O jednoci Kocioa Katolickiego, 27).
123
J. Chwala, Szukajcie naprzd Krlestwa Boego..., prze. J. Mrzek, Chrzecijanin nr 10, 1966, s. 13.
124
O. Bcher, Niebiaskie Jeruzalem. Spostrzeenia na temat eklezjologii i eschatologii Apokalipsy w. Jana,
RBL, nr 4, R XLI, 1988, ss. 330-337.
125
1 Kor 11, 27-28.
126
Por. W. Stpie, Czas Paruzji w listach w. Pawa, RBL 1961, nr 6, s. 298.
127
J. Szlaga, Apokaliptyczne Co ma nastpi niebawem a oczekiwanie paruzji, RBL, nr 4-5, R XXVIII,
1975, s. 234.
128
Iz 51, 9; Ps 74, 13n; Rdz 1, 6n rozdzielenie wd.
129
Kol 2, 15; Hb 2, 14. Ta druga walka przebiegaa w podziemiach.
130
Iz 27, 1; Dn 12, 1; Obj 12; 19; 20.
Leszek Jaczuk
30
dzia interesuje si jedynie t spord eschatologicznych walk, ktra bdzie

miaa miejsce po gosie 6. trby131 . Miejscem jej przeprowadzenia bdzie
Niebo (Obj 12, 7)132, a jedynym jej celem bdzie cakowite i ostateczne
wyparcie Szatana wraz z jego anielskimi sojusznikami z Nieba133. A do
tego czasu Szatan bdzie jeszcze przebywa w Niebie zajmujc si oskaraniem przed tronem Boym Jego wiernych za wszelkie ich wykroczenia (Za 3, 1-2), bd podwaaniem ich bogobojnoci (Hi 1, 6 n; 2, 1 nn). Dziaalnoci t bdzie si zajmowa do koca
swego pobytu w Niebie (Obj 12, 10). Z chwil gdy dziaalno ta bdzie ju zbdna, zaistnieje
potrzeba usunicia Szatana z Nieba. Chwila ta nastpi w czasie 7. trby.
Na czele si reprezentujcych Bo spraw, bdzie sta archanio Micha (Dn 12, 1; Obj
12, 7). W konflikcie tym stron atakujc bdzie archanio Micha, ktrego atak zostanie rozpoczty natychmiast po sygnale 6. trby134. Wyparcie Szatana z Nieba jest zapewne elementem przygotowania miejsca w domu Ojca Chrystusa, przygotowania zapowiedzianego przez
Chrystusa w Jn 14, 2-3. Wynik tej walki jest z gry przesdzony i zakoczy si klsk Szatana
i jego aniow, ktry zostanie zrzucony z Nieba135 i od tej chwili nie bdzie ju mia do dostpu (Obj 12, 10-12). Od tej chwili nie bdzie ju wicej mg prowadzi swej oskarycielskiej i
oszczerczej wzgldem czonkw Kocioa dziaalnoci (12, 10).
Po wyparciu Szatana z Nieba, przed tronem Boym wystpi sidmy anio, ze swoj
ostateczn trb i zadmie w ni, jako wyraz odniesionego triumfu, a take jako sygna dla rozpoczcia nowego etapu historii zbawienia. Niebo przepenione zostanie gosami hymny pochwalne ogaszajcymi nastanie Boych rzdw nad wiatem (11, 15; 12, 10)136. W tym te
czasie Koci zostanie zabrany z Ziemi i zajmie opuszczone przez Szatana i jego anielskich
sojusznikw miejsce w Niebie.
7. Powrt Chrystusa
Gdy ju dokona si wszystko to, czego dokonanie przewidzia Bg (m.in. osignicie
wyznaczonej liczby zbawionych) i po ostatecznym wyparciu Szatana z Nieba137, Chrystus po
wystpieniu 7. anioa138, opuci swoje, zajmowane dotychczas po prawicy Ojca miejsce (por.
Mt 26, 64) i zstpi z Nieba na Ziemi (1 Tes 4, 16). Zstpi za na obokach (Mt 26, 64) i
bdzie to przypominao Jego wniebowstpienie (Dz 1, 11). Towarzyszy mu tym razem bdzie
131
Innymi eschatologicznymi walkami s: harmagedon (Obj 19, 11-21), Goga Magoga (20, 7-20).
Jej analogi mona znale w Syb 3, 805-808. Ale ju Iz 24, 21a mwi, o nadejciu dnia w ktrym nawiedzi Jahwe wojsko grne w grze. Wszystkie te miejsca musz mie na myli t sam bitw.
133
Obj 12 ,8-9. O przebywaniu Szatana i jego si w Niebie mwi te Ef 6, 12.
134
Przyjmujc, i 12, 10 jest paralelne do 11, 15, musimy przyj, i wydarzenia opisane w 12, 7-9 dokonaj
si przed czasem 7. trby.
135
Mt 24, 29 i Mk 13, 25 zrzucenie Szatana i jego demonw przedstawiaj przy pomocy obrazu spadajcych z
nieba gwiazd, natomiast poruszone moce niebieskie to wojna wszczta przez archanioa Michaa.
136
Take 7, 10 i 19, 1.
137
Szatan po strceniu na Ziemi nie zastanie ju na niej Syna Kobiety (Obj 12, 13).
138
Wedug Mt 24, 36 jedynie Ojciec niebieski zna czas Paruzji. Naley jednak przypuszcza, i Chrystus z
chwil gdy zasiad po prawicy Ojca, zosta dopuszczony do tej tajemnicy. Wedug 1 Tes 4, 16 Chrystus zstpi
na gos archanioa; w Obj 14, 15 gos ten zosta sformuowany w nastpujcy sposb: Zapu swj ostry sierp i
obetnij kicie winogron z winoroli ziemi, gdy dojrzay jej grona.
132
Leszek Jaczuk
31
wielka rzesza aniow (Za 14, 5). Przy pomocy tych aniow (Mt 13, 39;
24, 31) zgromadzi On i zabierze ze sob wszystkich przygotowanych
chrzecijan139 z obszaru caej Ziemi140.
Owa Paruzja, dokonywa si bdzie w obrbie wiata duchowego.
Chrystus przychodzc po swj Koci nie przekroczy granic duchowego
wiata i nie wkroczy w obrb wiata materialnego. Stanie jak gdyby obok naszego wycinka
rzeczywistoci, nie wkraczajc w jego obrb. Tote Paruzja widzialna bdzie wycznie dla
uczestniczcych w niej wybranych141, ktrzy zostan wyrwani z zajmowanego dotychczas
(ontycznie) wycinka rzeczywistoci i wprowadzeni zostan do tego jej wymiaru, do ktrego od
dawna skaniao si ich serce. Ujrz oni Chrystusa z chwil wkroczenia do owego duchowego
wymiaru. Paruzja nie zostanie natomiast dostrzeona przez mieszkacw ziemi142. Zauwa
oni co najwyej skutki Paruzji. Wielu znajomych i czonkw rodzin przygotowanych zauway nage ich zniknicie (Mt 24, 40-41)143. Paruzja, podobnie jak zmartwychwstanie i wniebowstpienie Chrystusa, nie bdzie te wydarzeniem historycznym144, poniewa przyczyna tego
wydarzenia nie bdzie naleaa do tego wiata, w ktrym dokonuje si historia, bdzie natomiast pochodzi z zewntrz. Wic Paruzja bdzie wydarzeniem ponadhistorycznym.
8. Pochwycenie Kocioa145
Czynno zabrania Kocioa w Mt 24, 40-41 i k 17, 34-35 (rdo Q) zostaa opisana
przy pomocy czasownika paralambanw146, co wskazuje na czynno przeniesienia Kocioa
z miejsca jego obecnego bytowania do innego, dotychczas mu niedostpnego miejsca (z jednej
strefy rzeczywistoci do innej). U Pawa czynno ta zostaje zaostrzona i w 1 Tes 4, 17 wyraona zostaa przy pomocy czasownika arpazw147, co wskazuje na nagy tej czynnoci charakter. Koci zostanie szybko, gwatownie chwycony i przeniesiony ze sfery ziemskiej do poza139
Czynno gromadzenia wiernych, niejednokrotnie przedstawiana jest przy pomocy obrazu niw (Iz 27, 1213; Jl 4, 13; Mt 13, 30.39; Obj 14, 14-16).
140
Z czterech kracw wiata (Mt 24, 31; Mk 13, 27).
141
Czynno zabrania Kocioa zostaa kilkakrotnie przyrwnana do aktu zodziejskiego (Mt 24, 43; 1 Tes 5, 2;
2 Pt 3, 10; Obj 3, 3; 16, 15). W wizji opisujcej porwanie Syna (Obj 12, 5) nie zosta ukazany sprawca porwania (Chrystusa ujrz jedynie ci, ktrzy zostan porwani, natomiast obserwator zewntrzny nie bdzie mg Go,
czyli nocnego zodzieja, dojrze).
142
Wedug Obj 11, 15 w czasie 7. trby nadejdzie Krlestwo Boe, a wedug k 17, 20 Krlestwo Boe nie
nadejdzie w sposb zauwaalny. Faryzeusze pytajc o nadejcie tego Krlestwa mieli na myli eschatologiczne
krlestwo mesjaskie, nie zrealizowanego podczas pierwszego pobytu Chrystusa na ziemi (por. k 23, 51).
143
Podobnie jak zmartwychwstay Chrystus, oraz Jego wniebowstpienie ogldane byy jedynie przez Jego
naladowcw.
144
Podobnie: A. Santorski, Eschatologia, Warszawa 1991, ss. 37-38; P. Evdokimow, Od mierci do ycia,
Novum 11/1979, s. 65.
Wydarzeniami historycznymi s jedynie te, ktre mona wyjani z punktu widzenia rozumowania przyczynowo-skutkowego. Wydarzenia nie dajce si w ten sposb wyjani, s cudami (por. I. Kant, Religia w obrbie
samego rozumu, prze. A. Bobko, Krakw 1993, s. 113).
145
Angielskie: The Rapture, niemieckie: Die Entrkung.
146
Godnym zauwaenia jest fakt, i Mateusz stosuje ten czasownik w Futurum I medium, natomiast ukasz w
Futurum I passivum. Znaczy to, i posugujcy si semickim jzykiem Jezus, uy aramejski odpowiednik paralambanw w Nifalu (koniugacja medialno-pasywna).
147
Termin arpazw uywany by w znaczeniu by w duchu porwanym (2 Kor 12, 2.4; Ap Ezdr 5, 7), take
by przez mier porwanym (Mdr 4, 7.10.11). Zob. W. Frster, Arpazw, TWNT, Bd. 1, S. 471 f.
Leszek Jaczuk
32
ziemskiej. Czasownik ten sugeruje postpek zodzieja, a to w peni

odpowiada charakterowi przybycia Chrystusa148.
Czynnoci porwania towarzyszy bdzie zwizane z nim zjawisko
przemienienia-przeobraenia (allassw 1 Kor 15, 51; metaschmatizw
Flp 3, 21) ciaa, czyli zmiana jego istoty. Owo przemienione
(przeobraone) ciao bdzie si zasadniczo rni od obecnego, materialnego ciaa149 i nie bdzie go ju mona okrela przy pomocy terminu sarx (= BCP)150. To nowe ciao nie bdzie
pobierao pokarmu i nie bdzie posiadao ukadu trawiennego (1 Kor 6, 13a). Nie bdzie te
zawierao ukadu krwiononego (15, 50) co wskazuje te na brak ukadu oddechowego - ani
narzdw pciowych (por. Mt 22, 30)151. Bdzie ono zbudowane z substancji niebieskiej (1
Kor 15, 47). A wic przeobraone ciao, nie bdzie penio funkcji biologicznych i nie bdzie
organizmem biologicznym. Najbardziej istotn cech owego ciaa jest niemiertelno i niezniszczalno (1 Kor 15, 53-54), co porednio wskazuje na jego niematerialno152. Z 1 Kor
15, 52b wynika, e owo ciao bdzie miao te same waciwoci, co znajdujce si w krainie
umarych dusze wiernych153. Zmartwychwstae ciaa bd wV aggeloi (Mt 22, 30; Mk 12,
25), a wedug k 20, 36 isaggeloi, bd wic one albo takie same jak ciao anielskie, albo
podobne lecz niewiele ode si rnice. Wedug 1 Jn 3, 2 ciaa te bd podobne Bogu
(omoioi autw esomeJa). Pawe okrela to ciao przy pomocy okrele: swma epouranioV
(1 Kor 15, 40), swma pneumatikon (15, 44), a w Flp 3, 21 stwierdza, e ciao to bdzie
summorjon tw swmati thV doxhV autou (Jezusa Chrystusa)154. Przeobraenie oznacza wic
przeksztacenie obecnego materialnego ciaa w inne, niematerialne ciao, o waciwociach
charakterystycznych dla cia anielskich.
Po dowiadczeniu przeobraenia, wierni jak naley tego si spodziewa bd
mogli spotka si z przybywajcym po nich Chrystusem. Nie spotkaj Go natomiast ci, ktrzy
nie zostan poddani przeobraeniu. Wedug 1 Tes 4, 17 miejscem w ktrym dokona si to
spotkanie, ma by powietrze. Pawe chce przez to zapewne powiedzie, e dokona si ono
poza powierzchni Ziemi, ale jeszcze nie w niebie i niejako w przedsionkach nieba. Naley
si przede wszystkim spodziewa, i bdzie ono miao miejsce w innej ni nasza strefie rzeczywistoci, strefie niedostpnej dla materii. Rka Boa ujmie nas jak swoj zdobycz i prze-
148
Por. D. Prince, Powstanie z martwych, prze. A. Kwapisz-Piasecka, Warszawa-Lublin 1986, ss. 51-52.
Ciao (sarx) i krew Krlestwa Boego nie mog odziedziczy (1 Kor 15, 50). Wedug Tertuliana zmartwychwstae ciao bdzie mie niezmienione waciwoci fizyczne, bdzie pozbawione krwi i odziane w dajc
niemiertelno substancj (por. De resurrectione carnis, 28; Apologetyk, 48, 13). Rwnie Augustyn uwaa,
e zmartwychwstae ciao bdzie materialne (De civitate Dei, XX,5).
150
Zmartwychwstae ciao zawsze jest okrelane terminem swma a nigdy sarx. Zob. w tej sprawie w: L. Stefaniak, Sposb zmartwychwstania cia na podstawie listw w. Pawa, RBL 1957, nr 2, ss. 93-95. Ale
swma stosowane jest zarwno w odniesieniu do ciaa obecnego, jak i zmartwychwstaego (zob. 2 Kor 5, 8).
Wedug Boismarda Pawe w 1 Kor 15 nadaje ciau semicki sens i wskazuje na caego czowieka, natomiast w
2 Kor 5, 1.6.8 nadaje mu grecki sens (Niemiertelno czy zmartwychwstanie, Novum nr 11, 1979, ss. 55-56).
151
Wbrew temu, wedug Augustyna zmartwychwstan obie pcie. Ludzie bd rwni anioom sw
niemiertelnoci i szczliwoci, ale nie ciaem (De civitate Dei, XXII,17).
152
Jak wiadomo kada forma materii jest zniszczalna i pod wpywem czasu ulega rozpadowi.
153
1 Kor 15, 52b nie wspomina o przeobraeniu, uczestniczcych w zmartwychwstaniu dusz umarych (maj
one powsta jako nieskaone). W takim razie wspomniane przez 1 Kor 15, 51 przeobraenie wszystkich (zarwno umarych, jak i yjcych) naley interpretowa, jako przeobraenie dokonujce si natychmiast po
mierci wiernego.
154
Zob. w tej sprawie: R. Bultmann, Theology of the New Testament, London 1968, vol. 2, pp. 197-199; J.
Macquarrie, Principles of Christian Theology, London 1982, p. 362 ff.
149
Leszek Jaczuk
33
niesie do nieznanego wymiaru155. Za rodek lokomocji suy maj w tej

podry nejelai (1 Tes 4, 17)156.
Czynno przeobraenia, jak i towarzyszca jej czynno
przeniesienia do innego wymiaru rzeczywistoci, maj si dokona w
niepodzielnie krtkim odcinku czasowym (en atomw 1 Kor 15, 52)157 i
bd tak nage, e spowoduj zniknicie wielu ludzi z zajmowanego przez nich dotychczas
wycinka rzeczywistoci158. Niektrzy z nich w chwili porywania bd si znajdowa w podry (por. Mt 24, 40; k 17, 36), inni w pracy przy wykonywaniu okrelonych, wynikajcych
z ich zawodu czynnoci (por. Mt 24, 41; k 17, 35), a jeszcze inni bd w tym czasie spa na
swoim ou w swoim domu (k 17, 34)159. Po owej niepodzielnie krtkiej chwili, znajd si
poza Ziemi w obecnoci Chrystusa. Zniknicie porwanych zauwa, bd dowiadcz towarzyszcy im w owej chwili mieszkacy ziemi (Mt 24, 40-41; k 17, 34-35)160.
Najoglniej mwic pochwyceni zostan w jednej chwili uwolnieni od wszystkich
ziemskich kopotw, od codziennych naoonych im przez ycie obowizkw, od swej cielesnej natury, od przeladowa, od cierpie, od grzechw, od mierci i od wszystkich skutkw
grzechu pierworodnego. Ale przede wszystkim zostan uwolnieni od gniewu przyszego (1
Tes 5, 9). Zostan wyniesieni ponad materi, przestrze i czas. W jednej chwili zostan przeniesieni do tego miejsca, w ktrym spotkaj Chrystusa i odtd ju zawsze razem z Nim bd
przebywa.
155
P. Evdokimow, Od mierci do ycia, Novum 11/1979, s. 66.

W wielu biblijnych tekstach nejelai (hebr. JWHHD, aram. GWHHD) s rodkiem lokomocji, sucym do przenoszenia si z Ziemi na Niebo i z Nieba na Ziemi (Pwt 33, 26; Ps 68, 5; 104, 3; Iz 19, 1; Dn 7, 13; Mt 26, 64; Dz
1, 9; 1 Tes 4, 17; Obj 1, 7; 11, 12; 14, 14; 1 Hen 18, 5; 3 Hen 25, 15; take Hi 40, 6LXX; Mt 17, 5 w odniesieniu do Mojesza i Eliasza). Warto zauway, e ju w homeryckiej Iliadzie bogowie olimpijscy ratujc ycie
swoim ulubionym bohaterom i przenoszc ich do bardziej bezpiecznych miejsc, okrywali ich przedtem ciemn,
nieprzeniknion mg, aby uczyni ich niewidzialnymi dla otoczenia (Il. 3, 383; 5, 317). Ale Homer nie stosuje
terminu nejelh i nie suy te ono do przenoszenia, lecz jedynie jako zasona ochronna. Niemniej zachodzi tu
czciowa i odlega paralela. Inn paralel znajdujemy u Liwiusza, ktry opisujc zabranie Romulusa do nieba,
zaznaczy e najpierw zosta otoczony tak gstym obokiem, e nikt ze zgromadzonych go nie widzia (T.
Livius, Ab urbe condita, Liber I, Caput XVI, 1). Zob. te przyp. 1079. Zeus unosi si na obokach (Il. XIII,
519; XV, 155).
Zdaniem S.H. Travisa oboki s symbolem chwalebnej obecnoci Boej, czy to podczas opieki nad swym ludem (Wj 13, 21-22), czy to podczas sdu nad wrogami (Ps 97, 2 n) (I believe in the Second Coming of Jesus,
London 1990, p. 84). Opinia Travisa nie uwzgldnia lokomocyjnej funkcji obokw.
157
Zob. D.H. Lietzmann, An die Korinther I-II, ergnzt W.G. Kmmel, Tbingen 1969, S. 87; E. Dbrowski,
op. cit., s. 287.
158
Zabranie Kocioa bdzie w pewnym sensie przypomina zabranie Henocha (Rdz 5, 24 RNL) i Eliasza (2
Krl 2, 3. 5. 10 RNL) z Ziemi do Nieba. W pewnym sensie przypomina je porwanie Filipa na drodze z Jerozolimy do Gazy, podczas ktrego przeniesiony zosta do Azotu (Dz 8, 39. 40 arpazw). Niektrzy z bohaterw
homeryckiej Iliady, byli o ile yciu ich zagraao niebezpieczestwo chwytani przez swoich boskich opiekunw i przenoszeni do bardziej bezpiecznego miejsca (Apollin do swej wityni w Pergamie). Ale Homer w
tych opisach nigdy nie stosuje czasownika arpazw (zob. Il. 3, 382-385 Afrodyta ratuje Parysa; Il. 5, 23
Hefajstos ratuje Tegieja; Il. 5, 316. 347. 447-450 Afrodyta i Apollo ratuj Eneasza; Il., 11, 615 Apollo ratuje Agenora; Il. 20, 323-333 Posejdon ratuje Eneasza; Il., 20, 450 Apollo ratuje Hektora).
159
Tekst ten uwzgldnia fakt kulistoci Ziemi powodujcej, i ludzie yjcy pod rnymi geograficznymi dugociami maj w tej samej chwili rne pory dnia.
160
Zestawiajc Mt 24, 40-41 z k 17, 34-35, warto zauway wzajemne podobiestwo tych tekstw do Ap Sf 2,
2-4. Mamy tu z pewnoci do czynienia z pewnym utartym, niejednokrotnie w owych czasach stosowanym
zwrotem, odnoszonym do rozmaitych sytuacji i kontekstw yciowych (Ap Sf stosuje go w innym kontekcie
ni Mt i k).
156
Leszek Jaczuk
34
9. Zmartwychwstanie sprawiedliwych
Ci spord chrzecijan, ktrzy podczas powtrnego przyjcia
Chrystusa bd jeszcze y na Ziemi i ktrzy jeszcze tutaj doczekaj Paruzji, nie bd bardziej
uprzywilejowani od tych, ktrzy przed nadejciem tego momentu umr. Rwnie dla tej kategorii wiernych, gos 7. trby bdzie wydarzeniem o doniosym i przeomowym dla ich egzystencji znaczeniu. Ich sytuacja ulegnie gruntownej zmianie. Dotychczas ich dusze przebyway
w krainie umarych161, ale po sygnale 7. trby, powstan, wyjd z owego miejsca i spotkaj
si z przybywajcym wanie Chrystusem (spotkaj si z Nim na powietrzu 1 Tes 4, 17). W
momencie tym spotkaj si te z pochwyconym Kocioem, z ktrym stanowi od tej chwili
bd jedn, organicznie nierozerwaln cao. Razem z nim wkrocz w nowy etap duchowej,
tym razem wiecznie trwajcej i nigdy si niekoczcej egzystencji.
Ciao zmartwychwstaych wiernych nie bdzie mogo by dokadnie to samo, co
ciao z czasw ich ziemskiej egzystencji, ju choby dlatego, e ciaa pochwyconych wiernych ulegn przeobraeniu (1 Kor 15, 52b), podczas gdy ciaa zmartwychwstaych wiernych, a wic tych ktrzy zasnli przed nadejciem Paruzji, nie ulegn wwczas adnej
przemianie i pozostan tymi samymi, jakimi byy podczas pobytu w krainie umarych (wynika
to implicite z 1 Kor 15, 52b)162. Bdzie to, to samo ciao, ktre przebywao w krainie umarych. Ciaa te bd wV aggeloi (Mt 22, 30), a wic pozbawione charakterystycznych dla cia
materialnych waciwoci fizycznych. Jedyn dotyczc ich zmian bdzie zmiana miejsca pobytu.
10. Sd Kocioa
Sd, jaki przeprowadzi Chrystus nad Kocioem, nastpi natychmiast po zabraniu Kocioa i zmartwychwstaniu sprawiedliwych163. Pawe sd ten okrela przy pomocy terminu
bhma (Rz 14, 10; 2 Kor 5, 10) za autor ostatniej ksigi biblijnej, opisujcy ten sd w Obj 20,
161
Wedug k 16, 19-31, po mierci, dusze sprawiedliwe oddzielone s od niesprawiedliwych. Miejsce pobytu dusz sprawiedliwych k 16, 22 okrela mianem kolpoV Abraam, natomiast k 23, 43 przy pomocy terminu paradeisoV (take 1 Kor 12, 4; Obj 2, 7). Znajdujce si w owym miejscu dusze, zdaniem Pawa,
przebywaj w stanie snu (1 Kor 15, 51; 1 Tes 4, 15; porednio te Hb 9, 27). Za pogldem tym hypnopsychizmem opowiada si O. Cullmann (zob. J. Stpie, Nauka w. Pawa o mierci, RBL, 1961, nr 5, s. 285).
Przeciwstawiajcy si mu A. Santorski stwierdza, e istnienie czowieka po mierci naley ujmowa pozaczasowo. mier naley rozumie, jako zakoczenie istnienia w czasie i wejcie w nowy, niewyobraalny dla nas
wymiar wiecznoci, gdzie wszystko naraz dzieje si jako ju obecne (A. Santorski, op. cit., s. 16). W. Pannenberg sdzi, e w momencie mierci cay czowiek umiera, za podczas zmartwychwstania jest zupenym ponownym stworzeniem czowieka, przez zmartwychwstaego Pana (przyt. za: M. Kaszowski, Wierz w ciaa
zmartwychwstanie, AK 1982, z 2, t 98, s. 212). Biorc pod uwag, i w owym wiecie nie obowizuje czas,
mona przypuszcza, i od momentu mierci wiernego do jego zmartwychwstania nie upynie adna czasowa
chwila. Z punktu widzenia czasu trwanie wiernego opuszczajcego ten wiat przemieci si natychmiast do
chwili Paruzji. (Do dobrze harmonizuje to ze sowami postanowione jest ludziom raz umrze, a potem sd
Hb 9, 27).
162
W 1 Kor 15, 51 powiedziane jest co prawda, e wszyscy (i umarli, i yjcy) zostan przemienieni, ale umarli
zostali przeobraeni ju w chwili mierci i dlatego podczas Paruzji przeobraeniu nie ulegn (15, 52).
163
k 14, 14 mwicy o dawaniu zapaty przy zmartwychwstaniu sprawiedliwych; take Rz 14, 10; 2 Kor 5,
10; Obj 11, 18; take Mt 15, 31-46.
Leszek Jaczuk
35
4-5, oddaje go przy pomocy terminu krima. Miejsce w ktrym sd w

zostanie przeprowadzony nie zostao w Biblii dokadnie okrelone. Z
pewnoci bdzie si ono znajdowa poza Ziemi (jako, e z Ziemi
zabrany zostanie Koci), poza paradeisoV (miejsce obecnego pobytu
tych, ktrzy zasnli). Naley przypuszcza, i sd ten przeprowadzony
zostanie przed tronem Boym (w 12, 5 Syn zostaje porwany do tronu Boego). Kadego
czonka Kocioa Chrystus z osobna przedstawi swemu Ojcu i anioom. Za kadego wstawiajc si i ordujc (Mt 10, 32; k 12, 8; Obj 3, 5). Niewtpliwie podkreli wwczas zasugi i
zalety kadego, przemilczajc za jego wady i upadki. W trakcie trwania tego sdu, przybywa
na bd take ci, ktrzy nie zostali pochwyceni podczas Paruzji i w efekcie tego pozostali na
Ziemi, ale nie oddali pokonu posgowi Bestii, w wyniku czego musieli ponie mier mczesk i w ten sposb bd mogli doczy do pochwyconego Kocioa (por. Obj 20, 4).
Podstawowym i gwnym celem tego sdu bdzie rozliczenie wiernych, za sposb w
jaki wypenili swoje powoanie164. Jeeli powoanie to zostao wypenione wwczas zostan za
to wynagrodzeni Czonkowie Kocioa bd sdzeni na podstawie swoich sw (Mt 12, 36-37)
i uczynkw (1 Kor 3, 13; por. Mt 16, 27) dokonanych w ciele (2 Kor 5, 10), dokonanych bd
zaniedbanych (Jk 4, 17). Miar tego sdu bdzie wierno (Mt 25, 21-23; 1 Kor 4, 1-5). Ocenione zostanie nie to kim bylimy, lecz to kim moglibymy si sta (Mt 20, 10) i nie to czego
dokonalimy, ale to czego moglimy dokona (k 19, 15-26); nie tylko to, co osignlimy,
lecz take to do czego dylimy (Mk 12, 43-44) oceniona zostanie nie ilo, lecz waga
uczynkw (1 Sm 2, 3). Nasze grzechy zostan potraktowane wedug zasady: co my osdzilimy, On nie bdzie ju sdzi (1 Kor 11, 31); co my ujawnilimy, On zakryje (1 Jn 1, 9; Hb 8,
12); co my ukrylimy, On ujawni (k 12, 2)165. Najbardziej surowa miara zostanie zastosowana
wobec tych ktrzy sprawowali urzd nauczycielski w Kociele Chrystusowym (Jk 3, 1). agodniej zostan natomiast potraktowani ci, ktrym dane zostao niewielkie poznanie.
Ci, ktrzy prawidowo spenili swe powoanie, zostan odpowiednio za to wynagrodzeni. Wynagrodzony zostanie kady dobry uczynek (2 Kor 5, 10), takie jak dawanie jamuny
ubogim (k 12, 33), odwiedzanie chorych, karmienie godnych (Mt 25, 35-36), nawet napojenie kubkiem zimnej wody ktrego ze wspwyznawcw zostanie wynagrodzone (Mt 10, 42).
Wynagrodzone zostan przede wszystkim te dobre uczynki, ktre nie uzyskay zapaty na Ziemi, nie bd za nagrodzone te, ktre zostay wynagrodzone jeszcze na Ziemi (por. k 14, 1214). Wynagrodzone zostanie kade zaznane na Ziemi zo, przeladowanie, a nawet kade zorzeczenie wynikajce z przynalenoci do Chrystusa (Mt 5, 11-12). Zapata za owe uczynki
zostanie odmierzona miar dobr, natoczon, utrzsion i przepenion (k 6, 38). Wynagrodzeni zostan ci, ktrzy pracowali na skarb w niebie.
Na sdzie tym moe si okaza, i wielu z tych, ktrzy na ziemi zajmowali wpywowe
pozycje lub byli ze swej dziaalnoci szeroko znani przywdcy kocielni, synni kaznodzieje,
ewangelici dostpi niewielkich zaszczytw, za wielu nikomu nieznanych, szarych czonkw Kocioa dostpi najwyszych zaszczytw (pierwsi bd ostatnimi, a ostatni pierwszymi),
co bdzie niemiym zaskoczeniem dla niektrych (Mt 20, 11-12). Ci natomiast, ktrzy nie
spenili swego powoania w taki sposb jak tego od nich oczekiwa Chrystus, zostan co
prawda zbawieni, tak jednak, jak przez ogie (1 Kor 3, 15), co moe sugerowa, i bd
musieli przej przez jak cik, bliej nieokrelon prb. W wyniku tej prby zostan niejako oczyszczeni. Nie zostan te oni wynagrodzeni (jakkolwiek sam fakt zbawienia jest ju
nagrod). Wyrokiem tego sdu nikt nie zostanie potpiony i nikt te nie poniesie kary o wiecz164
Chrystus porusza t spraw kilkakrotnie w swoich przypowieciach (Mt 24, 45-51; 25, 24-30; k 19, 1127).
165
Por. E. Sauer, Triumf ukrzyowanego, prze. J. Karzeek, Warszawa 1987, s. 110.
Leszek Jaczuk
36
nie trwajcych skutkach (chyba, e za kar przyjmiemy brak nagrody),

celem tego sdu bdzie wynagradzanie (por. Obj 11, 18), a nie karanie
(poniewa kar za nasze grzechy ponis Chrystus). Poniewa wszyscy
zbawieni stan si uczestnikami tej samej niebiaskiej chway, wynagrodzenie naley zapewne rozumie jako wyrnienie (wywyszenie)
wzgldem tych ktrzy nie zostan wynagrodzeni.
Dziki wstawiennictwu Chrystusa Koci dostpi niebiaskich zaszczytw i niebiaskiej chway166. Wszyscy przyprowadzeni przeze wici, bd wieci jak gwiazdy, bd
jednak posiada rn chwa i rny blask (1 Kor 15, 40-42). Niemniej wszyscy stan si
uczestnikami tej samej wiecznej szczliwoci.
Koci zostanie przygotowany do uczty weselnej Baranka:
Weselmy si i radujmy gdy nastao wesele Baranka, i oblubienica Jego przygotowaa si. I dano jej przyoblec si w czysty, lnicy bisior, a bisior oznacza sprawiedliwe [uczynki] witych. (19, 8-9).
11. Uczta weselna Baranka

Uczta weselna Baranka, jest dalszym przedmiotem nadziei wierzcego, a wezm w niej
udzia tylko ci, ktrzy zwyci (Obj 21, 7). Z chwil jej nastania, Koci po swojej dugotrwaej i jake uciliwej wdrwce, zostanie nareszcie zaszczycony najwysz godnoci,
zostanie podniesiony do godnoci maonki Chrystusa167, tego Chrystusa, ktry swego czasu
nie zawaha si odda swego ycia, aby w ten sposb umoliwi Kocioowi wieczyste zbawienie (Ef 5, 25).
Najpierw, po sygnale 7. trby, otoczenie tronu Boego zostanie przepenione gosami
dzikczynienia i hymnami pochwalnymi, ktrym towarzyszy bd wyrazy hodu skadane
przez niebiaskie istoty wiekuistemu Bogu (Obj 11, 15-18; 12, 10). Owe gosy rozpoczn si
jeszcze przed przybyciem Kocioa, ktry przyczy si do oddajcego hod Bogu niebiaskiego tumu chwalc i dzikujc Ojcu i Barankowi za zbawienie (7, 10). Owe gosy brzmie bd
przez cay czas trwania paruzyjnego sdu (7, 10; 19, 1-3. 6-7). Po czym nastpi uroczysto,
majca na celu uczczenie Kocioa i zapocztkowanie jego wieczystego poczenia z Chrystusem. Uroczysto ta w tekstach biblijnych nazywana jest uczt 168, a dokona si ma w obecnoci wszystkich istot niebiaskich. Zostanie ona przygotowana przez samego Boga-Ojca,
ktry bdzie pamita o kadej zaproszonej na uczt osobie i dla kadej z nich wyznaczy konkretne miejsce przy niebiaskim stole (Mt 20, 23). Miejsca najbardziej zaszczytne przypadn
166
1 Pt 5, 4; Obj 22, 12; 1 Kor 9, 25 mwi o wiecu nieznikomym, 2 Tm 4, 8 o wiecu sprawiedliwoci,

1 Pt 5, 4 o niezwidym wiecu chway, Jk 1, 12 i Obj 2, 10 - o wiecu ycia, za Obj 19, 8 mwi o przyodzianiu Kobiety w czysty, lnicy bisior (por. Ps Sal 11, 7).
Im wicej przez ask uwicajc dusza zjednoczya si z Bogiem na ziemi, tym wiksz otrzyma chwa po
mierci (M. Zikowski, Widzenie uszczliwiajce objawieniem i dopenieniem ycia aski, Gos Karmelu, R
XXI (1952), s. 242).
167
Koci nazwany jest oblubienic w: Mt 25, 1-13; Jn 3, 29; Obj 19, 7; 21, 1-14; por. 2 Kor 11, 2. Z kolei
Chrystus nazwany jest oblubiecem w: Mt 9, 15; 22, 1-14; Jn 3, 29; 2 Kor 11, 2; Ef 5, 23-32. Jest to nawizanie do ST-owej tradycji, wedle ktrej Izrael jest maonk Jahwe (Ezch 16; 23; Oz 1-2 i inne). Przyrwnanie
Kocioa do oblubienicy ma na celu uwypuklenie jego biernej i ulegej wzgldem Chrystusa roli. Z kolei
Chrystus jawi si jako ten, ktry opiekuje si Kocioem. Wskazuje to te na wadz Chrystusa nad Kocioem.
168
Wzmiankowana jest ona w: Mt 26, 29; Mk 14, 25; k 22, 18; Obj 19, 9; a take w przypowieciach o uczcie
weselnej: Mt 22, 2-14; k 14, 15-24.
Leszek Jaczuk
37
w udziale najbardziej zasuonym. Ostatnie miejsca tego stou przydzielone

zostan tym, ktrzy nie spenili naleycie swego powoania, ale ju sam
udzia w uczcie bdzie wielkim i niepowtarzalnym zaszczytem (Obj 19,
9)169. Uczestniczy w niej bd nie tylko czonkowie NT-owego Kocioa,
ale take Abraham, Izaak, Jakub (Mt 8, 11) i jak naley tego si
spodziewa wszyscy ST-owi bohaterowie wiary. Podczas jej trwania Chrystus bdzie usugiwa Kocioowi (k 12, 37). Wtedy to zapewne rozdane zostan nagrody.
Bdzie to pocztek nowej egzystencji Kocioa, ktry zostanie maonk Chrystusa.
Warunki tej, nowej, zmienionej pod wzgldem jakociowym egzystencji oddaj nastpujce
sowa:
Czego oko nie widziao i ucho nie syszao, i co do serca ludzkiego nie wstpio, to
przygotowa Bg tym, ktrzy go miuj (1 Kor 2, 9)170.
W tych nowych warunkach nikt nie bdzie wspomina dawnych, zaznawanych za ziemskiego ycia rzeczy (Iz 65, 17). A wic jak w poprzednim yciu nikt nie by w stanie wyobrazi
wspaniaoci ycia przyszego, tak te w yciu przyszym nikt nie bdzie chcia wraca myl
do szaroci i marnoci ycia poprzedniego. Wraz z nastaniem doskonaoci wszystko, co
czstkowe i niepene przeminie (1 Kor 13, 10). W dziejach Kocioa rozpocznie si nowy
okres, a jego chwaa bdzie bardziej wzniosa i godna podania ni rzeczywisto pierwszego
raju.
Podczas wywyszenia Kocioa, gdy w roli Oblubienicy bdzie bra udzia we wspaniaym weselu Baranka, w tym samym czasie na Ziemi spadn uciliwe plagi171. Tote zabranie
Kocioa z Ziemi bdzie nie tylko jego wywyszeniem i wynagrodzeniem za wiern i niejednokrotnie z wielkim powiceniem wykonywan sub, ale bdzie te jego wybawieniem przed
czasem gniewu Boego i czasem Wielkiego Ucisku, ktre stan si udziaem mieszkacw
ziemi172.
12. Problem Paruzji w Objawieniu Jana

Wspczesna naukowa egzegeza z reguy utosamia Paruzj z kocem wiata. Jest to
wynikiem oparcia si gwnie na eschatologicznych wypowiedziach listw apostoa Pawa173,
ktrym podporzdkowano tre ksigi Objawienia Jana174. Tymczasem w Objawieniu Jana
mona znale wiele przesanek175, wskazujcych na to, e jego autor nie tylko nie utosamia
169
Na podstawie Mt 22, 11-12 mona by wyciga wniosek, e na uczcie tej znajd si take osoby, ktre nie
zostay zaproszone. Naley jednak pamita, i przypowieci maj alegoryczny charakter i naley je interpretowa wedug innych zasad.
170
Jest to nie dosowny i przystosowany cytat z Iz 64, 4. Platon wzmiankujc o grnym wiecie stwierdza, e
jego mieszkania s pikniejsze od ziemskich i nieatwe s do opisania (Fed. 114 C).
171
Iz 26, 21; siedem czasz z Obj 16.
172
Iz 26, 20; Dn 12, 1; 1 Tes 5, 9; Obj 3, 10; por. Rz 9, 22-23.
173
Czyni to ju M. Luter (zob. A. Jagucki, op. cit., ss. 259-275). Czyni si tak dlatego, poniewa eschatologia
Pawowa jest znacznie prostsza i bardziej przejrzysta, a take ze wzgldu na modn teori rekapitulacji, ktrej
gwn i zarazem jedyn zalet jest upraszczanie trudnych i skomplikowanych wizji Janowych.
174
Eschatologia Pawowa jest bardzo oglnikowa i nieskomplikowana, a jej stopie rozwoju jest znacznie niszy od skomplikowanej i wysoko rozwinitej eschatologii Objawienia Jana. Ta ostatnia uzyskuje niespotykany
dotychczas ani w Biblii, ani poza jej obrbem stopie rozwoju i komplikacji.
175
S nimi:
niemono utosamienia 7. trby z 7. czasz (patrz: ss. 124-132);
Leszek Jaczuk
38
tych dwu wydarze, ale te przepowiedzia cay szereg innych, majcych

si dokona w midzyczasie176. Dlatego te zdecydowanie rozgraniczam te
dwa eschatologiczne wydarzenia.
Omwienia domaga si jeszcze inny niepomiernie wany problem:
Czy Jan rzeczywicie utosamia Paruzj z czasem 7. trby? Jak zostao to
wykazane wczeniej, szereg danych tekstu Objawienia Jana, a take spoza jego obrbu, przemawia na rzecz interpretacji czasu 7. trby jako Paruzji. Z tego jednak wcale nie wynika, e
sam autor rwnie w ten sposb interpretowa albo, e by w penie przekonany do takiej interpretacji. Dowodz tego niektre, zawarte w tekcie Apokalipsy przesanki177. Wynika z nich
do jednoznacznie, e autor nie wie w ktrym miejscu swojej ksigi w jakim punkcie swoich
wizji naley ulokowa Paruzj. Jest to dla niego nie do koca zgbion tajemnic. By moe
skania si do przypisania 7. trbie Paruzji, ale w chwili redagowania swojej ksigi, ostatecznej decyzji w tej sprawie nie podj178. Sdz, e zawarte w tekcie Apokalipsy argumenty
na rzecz Paruzji w czasie 7. trby, przekazane zostay autorowi w wizjach przez Ducha witego, sam za autor powtrzy je mechanicznie, nie ingerujc w ich istot. Te za partie tekstu,
ktre zdaj si podwaa takie pojmowanie 7. trby, miayby by efektem ingerencji autora179. Ingerencja autora nie dotyczy istoty treci, lecz jedynie jej formy180. Mona to te wyjania jako celowe ukrycie tej tajemnicy przed czytelnikiem. W tym przypadku nie ma wikszego znaczenia, czy zabiegu tego dokona autor samodzielnie, czy te z inspiracji Ducha witego.
Bestia rozpocznie wadanie Ziemi po gosie 7. trby (Obj 13, 1 nn);

Szatan po strceniu z Nieba, bdzie wada Ziemi przez pewien krtki okres czasu (12, 12), po czym
zostanie zamknity na 1000 lat do Otchani, nastpnie z niej wypuszczony, a jeszcze pniej wrzucony do jeziora ognistego (20, 1-10);
zbudowanie posgu Bestii (13, 15; por. Mt 24, 15; Mk 13, 14).
176
Wielki Ucisk, harmagedon, 1000-letnie Krlestwo, Goga Magoga. Najwicej kontrowersji wzbudzao
(poczynajc ju od wieku II) i nadal wzbudza Tysicletnie Krlestwo. Najwybitniejsze umysy wszystkich czasw, wypowiaday si z reguy przeciwko chiliazmowi, ale nawet wielki filozof krlewiecki, Immanuel Kant,
skania si ku niemu (zob. Religia w obrbie samego rozumu, s. 168). Chiliast by take Origenes i Newton.
Przedstawienie pogldw na temat Tysicletniego Krlestwa w: L. Arroyyo, A Closer Look at the Millennium,
Bible Advocate, December 1990, pp. 4-7.
177
Z 16, 15 moe wynika, e Paruzja nastpi w czasie 7. czaszy, a tekst Obj 19 mgby stanowi wwczas opis
teje Paruzji. Caa ksiga przesycona jest oczekiwaniem Paruzji, jej zapowiedzi znajduj si ju w 1 rozdziale
(wiersze 3. 7), a kocz w ostatnim 22 rozdziale (wiersze 7. 10. 12. 20). Tote 16, 15 mona interpretowa
rwnie jako efekt gorcego oczekiwania na nadejcie Paruzji.
178
W podobnej sytuacji znajdowa si autor Apokalipsy Synoptycznej (por. Mt 24, 14 a 24, 30-31). Warto te
zauway, e gdyby autor Apokalipsy interpretowa 7. trb jako Paruzj, bd te doszed do takiej interpretacji pniej, mgby t interpretacj zasugerowa swoim wspczesnym. Ale pisma Justyna, Ireneusza i Hippolithusa takiej sugestii zdaj si zaprzecza. Staroytna egzegeza poczynajc od III wieku prawdopodobnie
do takiej interpretacji dosza samodzielnie.
179
Podobnie w przypadku Apokalipsy Synoptycznej, szereg danych wiadczy za Paruzj w Mt 24, 14
(tote hxei to teloV); Mk 13, 13; k 21, 19, po ktrej nadej ma Wielki Ucisk (Mt 24, 21
estai gar tote JliyiV megalh; Mk 13, 9; k 21, 23 estai gar anagkh megalh epi thV ghV ), ale Mt 24,
31-14; Mk 13, 26-27; k 21, 27 moe dowodzi, i Paruzja dokona si po Wielkim Ucisku.
180
Przykadem tekstu, gdzie ingerencja autora bya korygowana przez Ducha witego, jest Obj 10, 3-4.
Leszek Jaczuk
39

Mosine
chmury spowiy
Poaci
nieba
bkity,
Teraz ju nikt
nie dojrzy
Wolnoci promyk najmniejszy.
Dotkny elazne stopy
Tak kruchej ziemi skorupy
Chwyciy rce stalowe
Tak wt ludzk istot.
Leje si krew z ludzkiej rany
Strumieniem nieprzerwanym,
A rami przemocy czerwone
Jest wci nienasycone.
Terror, przemoc i bezprawie
Przepeniy ziemi kraje,
Pawi si w ludzkim cierpieniu
Dziki nieba przyzwoleniu.
Ku niebu wznosz si donie
Boskiej pomocy dne,
Krg ziemi aonie krzyczy,
Ale niebo tylko milczy.
181
Lipiec 1986
Rozdzia trzeci: WIELKI UCISK
1. Sytuacja na Ziemi po Paruzji

Poniewa w czasie 7. trby na Ziemi bdzie jak naley si tego spodziewa jeszcze
szalaa rozpoczta w czasie 6. trby wojna, zniknicie sporej czci ludzi zabranych przez
Chrystusa (porwanie Syna Obj 12, 5), nie wywrze na mieszkacach ziemi, tj. tych, ktrych
imiona nie zostay zapisane w ksidze ycia (Obj 13, 8; 17, 8)182, wikszego wraenia. Zniknicie to tumaczy bd jako wynik toczonej jeszcze, rozpocztej w czasie 6. trby wojny.
Inaczej jednak tumaczy je bd nieprzygotowani chrzecijanie (reszta potomstwa Kobiety
Obj 12, 17). Inaczej bdzie je te tumaczy pozostajcy jeszcze na Ziemi starotestamentowy
Izrael i cigle jeszcze trwajcy przy swojej starotestamentowej religii (Kobieta przyobleczona
w soce).
Na Ziemi nie bdzie ju Ducha witego, zesanego na ni w dniu Pidziesitnicy,
181
Wiersz ten napisaem podczas penienia suby wojskowej (na posterunku wartowniczym) i mia on by w
pierwotnym zamierzeniu buntem przeciw komunistycznej ideologii, ktrej tam czuem przesyt. Te pierwotne
zamierzenia zostay znacznie przekroczone.
182
Por. Dn 12, 1; Obj 3, 5; 1 Hen 47, 3; 103, 2; 108, 3. Ta kategoria ludzi w Biblii niejednokrotnie nazywana
jest mieszkacami ziemi.
Leszek Jaczuk
40
gdy ten opuci j wraz z nienagannymi chrzecijanami183. Nastanie

wwczas niespotykana dotd, jedyna w swoim rodzaju, okazja do
rozplenienia si za. Okazja jakiej nigdy przedtem nie byo i jaka nigdy
wicej ju si nie powtrzy184 . Szatan utraci wwczas dostp do Nieba
(Obj 12, 8-10), co wydatnie wpynie na jego rozdranienie (12, 13) i ca
sw dziaalno dotychczas wszechstronn i wielotorow skoncentruje jedynie na Ziemi i
zamieszkujcym j czowieku. Wyprowadzi on Antychrysta z Otchani185, ukae si te wtedy
wspdziaajcy z nimi Faszywy Prorok (13, 11). Nigdy dotd w dziejach ludzkoci, zo nie
ujawnio si w takiej sile i na tak skal. W owym to czasie rwnie Bg opuci swoje wite
miejsce (Za 2, 17) i zacznie kara Ziemi straszliwymi plagami (Iz 26, 21)186.
Ten smutny, ciki okres nazywany jest przez autorw biblijnych: wielkim uci187
skiem , czasem ucisku (Hi 38, 23), Dniem Jahwe (Am 5, 18; Sf 1, 14), owymi dniami
(stosowanymi w kontekcie Dnia Jahwe Iz 24, 21; 27, 1; Dn 12, 1), etc. W niniejszej pracy
stosuj biblijne okrelenie: Wielki Uciski. Okres ten znamionuje z jednej strony brak opatrznoci boskiej, sprzyjajcej dotychczas wszelkim poczynaniom ludzkim, a wwczas zastpionej
karzcym gniewem Boym, z drugiej za strony niespotykana dotychczas kondensacja za
zwrconego przeciw czowiekowi. Dotychczas czowiek dowiadcza zarwno dobro, jak i
zo, teraz jednak zaznawa bdzie tylko zo. Okres ten nie bdzie trwa jednak dugo (Mt 24,
22; Obj 12, 12; 17, 12), a poniewa po jego zakoczeniu wyoni si nowa rzeczywisto,
Wielki Ucisk przyrwna mona do blw porodowych przez ktre musi przej Ziemia188,
a ktre doprowadz do narodzin nowej, pikniejszej ni obecna epoki nowego rozdziau w
dziejach ludzkoci.
2. Trjca szataska
1. Uwagi wstpne
Ju w kosmogonicznych tekstach ST wystpuje koncepcja potworw (w liczbie mnogiej), z ktrymi Bg stoczy bj u zarania dziejw. Wyrnia si tu Hi 9, 13 mwicy o wal183
W ten sposb interpretuj 2 Tes 2, 6-7. Na temat to katecon z 2 Tes 2, 6 i o katecwn z 2 Tes 2, 7 powstao
wiele rnorodnych interpretacji. Ojcowie Kocioa i scholastycy zazwyczaj sdzili, e si powstrzymujc
jawne dziaanie bezbonoci na wiecie byo imperium rzymskie; Franciszek Zorell imperia chrzecijaskie;
J. Coppens i P. Andriesse odstpstwo od wiary; Drach Chrystus; F. Prat archanio Micha; O. Cullmann i
J. Munck to katecon jest nauczanie chrzecijaskie, a o katecwn jest w. Pawe; V. Hart ap. Jakub. (zob. M.
Zikowski, Teologia kosmosu, ss. 120-121; M. Zikowski, Teologia koca wiata, ss. 48-49). Osobicie skaniam si ku stanowisku, i to katecon to Duch wity (ze wzgldu na rodzajnik to), za o katecwn to Chrystus,
(ze wzgldu na rodzajnik o), ale interpretacja ta w wikszym stopniu oparta jest na intuicji ni przesankach
egzegetycznych, ktre w tym przypadku s niejasne. Wedug Jn 14, 16 Pocieszyciel zostanie dany na cay czas
trwania obecnego eonu (eiV ton aiwna).
184
Por. Jl 2, 2; Mt 24, 21.
185
Reinterpretacja Obj 12, 18 - 13, 1. Piaszczyste wybrzee morskie na ktrym stan Smok (12, 18) symbolizuje prawdopodobnie zapor, albo przestrze rozcigajc si midzy naszym ziemskim wiatem a Otchani (por. Hi 38, 10; Jr 5, 22).
186
Siedem czasz z Obj 16.
187
Dn 12, 1; Mt 24, 21; Obj 7, 14. W Dz 7, 11 wielkim uciskiem nazwany jest gd, ktry przyszed na Egipt i
Kanaan.
188
Por. 1 Tes 5, 3; take Mt 24, 8; Mk 13, 8b. Prigent by zdania, i mka rodzenia symbolizuje dowiadczenie
rozpoczynajce now epok (P. Prigent, Spojrzenie na Apokalips, prze. P. Sawicka, Warszawa 1986, s. 49).
Leszek Jaczuk
41
czcych ongi z Bogiem pomocnikach Rahaba i Ps 89, 11 mwicy o

Rahabie jako o jednym z nieprzyjaci Boga. W pniejszych tekstach
biblijnych spotykamy bliej nie dookrelonego Goga z kraju Magoga
(Ezch 38-39), may rg (Dn 7, 8; 8, 9), niegodziwca apostoa Pawa (2
Tes 2, 8). adnej z tych wzmianek nie mona uzna za konkretny dowd
na istnienie szataskiej trjcy, mona je uzna, co najwyej, tylko za niezbyt wyraziste jej poszlaki, moliwe do zidentyfikowania dopiero przez pryzmat ksigi Objawienia Jana, bo dopiero
ta ksiga, jako jedyna ksiga biblijna, mwi o trjcy szataskiej w sposb bezporedni, a Jan
Teolog jest jedynym autorem biblijnym wiadomie stosujcym ide tej trjcy. Co prawda nie
prbuje okrela jej adnym konkretnym terminem189, a nawet wchodzce w jej skad istoty
opisuje raczej jzykiem symboli, ni jzykiem znakw, to jednak owe istoty najwyraniej traktuje cznie190, w sposb przypominajcy nieco czno spajajc trzy Boskie Osoby. Ponadto
przypisuje im potg i moliwoci ktrych nie miay zwyke demony. Dowodzi to, i autor zna
ide trjcy szataskiej i stosowa j w penej tego wiadomoci.
Wielki Ucisk bdzie jedynym momentem w dziejach zbawienia, w ktrym objawi si
czowiekowi trjca szataska w penym swoim skadzie. Bdzie to te jedyny moment w historii, w ktrym na krtki okres czasu zawadnie ona ca Ziemi. Stanie si to za Boym przyzwoleniem i z pewnoci bdzie suyo konkretnemu celowi. Cel ten co prawda nie zosta w
Biblii wyranie wyjawiony, mona jednak przypuszcza, e Bg chce w ten sposb da Szatanowi okazj do wykazania si i do choby chwilowego ustanowienia jego krlestwa. W ten
sposb nawet Szatanowi okazaby swoj wielk i czasem niezrozumia mio, przyzwalajc
mu na dziaanie i na choby chwilow realizacj jego marze (por. k 8, 31-32). Z drugiej
strony zostaaby wwczas wyranie czowiekowi ukazana rnica midzy Bogiem a Szatanem
w podejciu do czowieka. Gwnym jednak powodem jest raczej Izrael, ktry odrzuci poselstwo Chrystusa i od tej chwili szed wasn drog. Po zakoczeniu ofiarowanego poganom
czasu aski, nastanie ostatnia okazja dla Izraela, ktry pozostanie na ziemi191 i bdzie przeciwstawia si Szatanowi.
2. Szatan
Podczas tworzenia, Bg obdarzy wszystkie stworzone przez si istoty wolnoci decyzji (dotyczy to istot wiadomych). W nauce biblijnej zo nigdy nie byo traktowane jako brak
dobra, lecz jako wyrane i zdecydowane wyrzeczenie si, a take przeciwstawienie si dobru.
Pocztkowo zo byo utosamiane albo z nieokrzesanymi siami natury (morze, potwory kosmiczne), pojmowanymi jako wrogie Bogu potgi, albo te byo traktowane jako nieosobowy i
nieupostaciowiony byt (belial)192. Te dwa sposoby przedstawiania za rozwijay si pierwotnie niezalenie od siebie i dopiero w czasie wojen machabejskich zostay zespolone ostatecznie.
Podczas niewoli babiloskiej zo zaczto bardzo wyranie personifikowa i utosamia z upa189
Podobnie te adna z ksig biblijnych nie posuguje si terminem okrelajcym Trjc wit, cho jej idea
jest na tyle mocno zarysowana, e nietrudna jest do uchwycenia.
190
Wszystkie one symbolizowane s przez bestie; cile ze sob wsppracuj (np. 13, 14); przekazuj sobie
moc (13, 4); s jednomylne (16, 13 n); a ponadto kada z nich odpowiada okrelonej osobie Trjcy witej.
191
Kobieta z Obj 12 po zabraniu jej Syna.
192
Zob. Pwt 13, 14; Sdz 19, 22; 20, 13; 1 Sm 1, 16; 2, 12 i inne. W tekstach tych LDWLP jawi si jako byt nieosobowy, ale istniaa ju tendencja do przydawania mu cech osobowych. Apokaliptyka midzytestamentowa
uwydatnia cechy osobowe kryjcego si za okreleniem belial desygnatu. W sensie osobowym uyty on jest
rwnie w 2 Kor 6, 15 (beliar), za Pawowy o anomoV z 2 Tes 2, 3.8 jest z pewnoci przeoeniem hebrajskiego LDWLP. W sprawie belial zob. te w: L. Stachowiak, Belial, EK, t. 2, kol. 201; J. Flis, Jezus a demony
na tle antydemonicznych praktyk staroytnego Wschodu, Lublin 1990, s. 64 n, 68 n, 110.
Leszek Jaczuk
42
d istot duchow, ktrej nadano imi GZC193, ktre to imi LXX

przeoya na diaboloV. Szatan sta si bytem odpowiedzialnym za
istnienie za na wiecie, stale jednak pozostaje w zasigu mocy Boej194.
ST nigdy go nie stawia na tej samej paszczynie co Jahwe. W literaturze
apokaliptycznej mamy do czynienia z dualizmem kosmogonicznym, Szatan
ukazany jest jako potga przeciwstawna i niemal rwna Bogu195. Natomiast NT, jakkolwiek
nazywa go ksiciem tego wiata (Jn 12, 31; 14, 30; 16, 11; por. Ef 2, 2) i wyrazicie stosuje
ide krlestwa Szatana196, to jednak traktuje go tylko jako uzurpatora, ktrego koniec jest ju
przesdzony (Jn 16, 11) i dla ktrego ju zosta przygotowany ogie wieczny (Mt 25, 41).
Wedug licznych biblijnych wypowiedzi, Szatan by pocztkowo jedn z wysoko postawionych istot anielskich, do czasu zanim nie zapragn dorwna Bogu (por. Iz 14, 13; Ezch 31, 10). Zosta za to ukarany i pozbawiony swego dostojestwa (Ezch 28, 15-16), ale do
czasu 7. trby bdzie jeszcze przebywa w Niebie197. Do tego czasu bdzie tam peni rol
oskaryciela wzgldem Kocioa198. Po jego strceniu z Nieba, skieruje swj gniew przeciw
Izraelowi199 i pozostajcym na Ziemi chrzecijanom200, przeladujc ich. Wyprowadzi Antychrysta z Otchani201 i przekae mu swoj exousian202, zapocztkowujc w ten sposb nowy
w dziejach okres Wielki Ucisk. Za porednictwem Antychrysta jako, e sam bdzie pozostawa duchem wada bdzie ca Ziemi.
3. Antychryst
a. Okrelenia
Termin o anticristoV wystpuje jedynie w 1 Jn 2, 18. 22; 4, 3; 2 Jn 7 gdzie jest okreleniem jednostkowego przeciwnika Chrystusa (1 Jn 2, 18; 4, 3), ale take zbiorowym okreleniem si wrogich Chrystusowi (1 Jn 2, 2; 2 Jn 7). Nadanie imienia Antychryst wskazuje, i
osoba ktrej zostao ono przypisane bdzie rywalem Chrystusa i przywaszczy sobie nalen
tylko Jemu cze203. W ST odpowiednikiem Antychrysta w rozumieniu jednostkowym, jest
Gog z kraju Magoga (Ezch 38-39), may rg (Dn 7, 8. 11; 8, 9), a take krl z pnocy w
Dn 11, 40-45, krl babiloski w Iz 14, 1-23 i Lewiatan (Hi 3, 8; Ps 74, 14). Prawdopodob-
193
Hi 1-2; Za 3, 1-2; 1 Krn 21,1. W 1 Krl 22, 21-23 istota ta nazwana jest BNV RYB (duch kamliwy). Niektre
apokalipsy nadaj mu imi Satanael, z tym e jednak, i opisuj jego dziaalno przed upadkiem, gdy by jeszcze anioem (2 Hen 18, 3; 3 Bar 4, 8.13; 7, 9). Zdaniem Rubinkiewicza Satanael to imi przed upadkiem, natomiast po upadku, utraci on ze swego imienia boski element -el i odtd jest nazywany Szatanem.
194
K. Rahner, H. Vorgrimler, op. cit., kol. 444.
195
Zob. W. Frster, SatanaV, TWNT, Bd. 7, S. 152-156; J. Flis, op. cit., ss. 60-71.
196
Zob. k 4, 5.6; Kol 1, 13.
197
Obj 12, 7-8; zob. te: 1 Krl 22, 19-22; Hi 1, 6-12; 2, 1-7; Ef 6, 12.
198
Obj 12, 10; zob. te: Hi 1, 9-12; 2, 4-7; Za 3, 1; por. Ap Sf 6, 17.
199
Przeciw Kobiecie (12, 13.15).
200
Reszta potomstwa Kobiety (12, 17).
201
Wedug 12, 18 Smok stan nad brzegiem Morza, natomiast 13, 1 donosi, e z Morza wysza Bestia, a wic
Smok musia mie jaki wspudzia w umoliwieniu Bestii wydobycie si z Morza (czyli z Otchani).
202
Podczas kuszenia Jezusa Szatan chcia przekaza mu sw exousian (k 4, 6), zapewne w celu przypieszenia czasu Wielkiego Ucisku.
203
Por. W. Hendriksen, Co mwi Biblia o yciu przyszym, prze. M. Komaszycki, Warszawa 1987, s. 93.
Zdaniem wielkiego wroga chrzecijastwa F. Nietzschego, Antychryst jest najbardziej zaszczytnym imieniem,
jakie kiedykolwiek wymyli sobie czowiek.
Leszek Jaczuk
43
nie te Agag z Lb 24, 7, tosamy Gogowi Ezch 38-39204. Natomiast

odpowiednikiem Antychrysta w znaczeniu zbiorowym, jest do czsto
stosowane okrelenie synowie Beliala (Pwt 13, 14; Sdz 19, 22; 20, 13; 1
Sm 1, 16; 2, 12 i inne). W ewangeliach Antychryst wzmiankowany jest
wycznie w formie aluzyjnej (Mk 13, 6. 22; Jn 5, 43), w listach
Pawowych jego niewtpliwym odpowiednikiem jest o anomoV (2 Tes 2, 3. 8) i zapewne te
beliar (2 Kor 6, 15)205, ktrego o anomoV by greckim przeoeniem. W Objawieniu Jana
odpowiednikiem Antychrysta, zarwno w zbiorowym, jak i jednostkowym rozumieniu jest
Jhrion206 .
b. Rozwj idei
rde idei Antychrysta naley szuka w ST207, a przede wszystkim w Ezch 38-39 (i
by moe w Lb 24, 7)208, gdzie Gog z kraju Magoga stoi na czele zych, zbuntowanych przeciw Bogu narodw209. Owa, tu jeszcze bardzo ladowa idea, zostaa pniej rozwinita dziki
jednoczesnemu wspdziaaniu dwch czynnikw210. Pierwszym, byo zwrcenie jej ku pojawiajcym si kilkakrotnie w ST wzmiankom o walce Boga z potworem chaosu211. Drugim
wanym czynnikiem, by wpyw perskiej eschatologii (walka Ahura Mazdy z Angra Mainju)212.
Pod przemonym wpywem drugiego, wiele apokalips zaczo opisywa wielk eschatologiczn bitw, jaka bdzie miaa miejsce midzy Bogiem a siami demonicznymi w dniach ostatecznych213 . Na czele demonw sta najczciej Belial (Beliar), a czasem Azazel bd Mastema214. Bez wspdziaania obu tych czynnikw, wyksztacenie idei Antychrysta w znanej nam
postaci nie byoby moliwe. Pewien, jednak znacznie mniejszy wpyw, wywary te zapewne
pojawiajce si w historii postacie tyranw, ale dokadne okrelenie wielkoci tego wpywu
jest niemoliwe do przeprowadzenia. Faktem jest, i niektrzy autorzy apokalips odnosili ide
Antychrysta do konkretnych postaci historycznych (Antioch IV Epifanes215, Pompejusz216,
cesarz Neron217)218.
204
LXX Agaga z Lb 24,7 transkrybuje przez Gwg. LXX wspomina te Goga w Am 7,1. Gog wystpuje te w 3
Syb 319, 512.
205
Zob. W. Bousset, Der Antichrist, Gttingen 1895, S. 86-87; H. Preuss, Der Antichrist, Berlin 1909, S. 9-10.
206
Obj 11, 7; 13, 2. 3. 4. 12. 14. 15. 17. 18; 14, 9. 11; 15, 2; 16, 2; 17, 3. 8. 11. 12. 16. 17; 19, 19; 20, 4. 10.
207
K. Romaniuk, Antychryst, EK, t. 1, kol. 708.
208
Nie znaczy to, i autor Ezch 38-39 (lub autor Lb 24,7) by twrc idei Antychrysta. Oba te teksty (Ezch i Lb)
s tylko wiadkami tej idei w jej pocztkowym stadium istnienia.
209
D.S. Russell, The Method and Message of Jewish Apocalyptic, The Westminster Press, Philadelphia, brw.,
p. 276.
210
Ibid. Wedug W. Bousseta na powstanie i wyksztacenie idei Antychrysta wpyny dwa czynniki. Pierwszy
stanowi pojawiajcy si w historii bezboni tyrani (Antioch IV Epifanes), drugim za jest stary mit walki Boga
ze smokiem. Pogld Bousseta w niemal niezmienionej formie przyj P. Althaus. Zob. W. Bousset, op. cit., S.
84; W. Bousset, Die Religion des Judentums im neutestamentlichen Zeitalter, Berlin 1903, S. 243; P. Althaus,
Die letzten Dinge, Gtersloh 1922, S. 90.
211
D.S. Russell, op. cit., ibid.
212
Ibid. Wpyw ten jest widoczny w Tes Jd 25, 3, gdzie przywdca demonw Beliar, jest niemal wiern kopi
Angra Mainju.
213
D.S. Russell, op. cit., ibid.
214
Tym samym idea Antychrysta ulegaa niejednokrotnie zespoleniu z ide Szatana. Obie te idee pojawiy si
niemal rwnoczenie w modszych partiach ST i nastpnie rozwijay rwnolegle w literaturze midzytestamentowej, gdzie czsto byy czone. W NT pisma Pawowe i Janowe zdecydowanie i definitywnie rozdzieliy te
idee.
215
Dn 8, 9-14; 11, 21-39.
216
Ps Sal 2; 8.
217
5 Syb 3-110, 137-154, 214-227,361-385. W 3 Syb 63-74 ma nim by ktry z rzymskich cesarzy.
Leszek Jaczuk
44
Idea Antychrysta w trakcie swego historycznego rozwoju

niejednokrotnie ulegaa znacznym przeksztaceniom. Czasem odnoszona
bya do istot demonicznych, a czasem do ludzkich istot. Czsto czona
bya z ide Szatana219, ale niejednokrotnie te od niej oddzielana220.
Pomimo tak duych i tak licznych zmian, natura reprezentowanej przez ni
postaci, pozostawaa niezmieniona. Podstawow jej cech byo stawanie w opozycji wobec
Boga221. Chrzecijaska wersja Antychrysta uformowana zostaa przez pisma NT, gdzie jego
idea ulega ostatecznemu skrystalizowaniu. Wystpuje ona w pismach Pawowych i Janowych.
Pawowy beliar i o anomoV znajduj si z pewnoci pod silnym ale nie wycznym
wpywem midzy-testamentowego Beliara, a take pod wpywem ksig Daniela i Ezechiela222. Natomiast na Jhrion z Obj 13 oddziaa przede wszystkim mityczny potwr Lewiatan.
Znacznie trudniej jest wyrokowa w przypadku listw Janowych. Gwn jeeli nie jedyn
ich zasug jest wprowadzenie okrelenia o anticristoV, ktre na trwae wejdzie do chrzecijaskiej egzegezy i uznane zostanie za najbardziej odpowiednie okrelenie dla przeciwnika
Chrystusa.
c. Posta i dziaalno Antychrysta
Objawienie Jana podaje cztery nastpujce, bardzo wane informacje o Antychrycie:
wyszed z Otchani (11, 7; 17, 8);
by, nie ma go, wyjdzie z Otchani i pjdzie do Zatracenia (17, 8; por. 17, 11)223;
jedna z jego gw jest miertelnie raniona (13, 3);
Szatan przekaza mu sw dunamin, Jronon i exousian megalhn (13, 2; por. 13,
4).
Na podstawie wszystkich tych danych wynika, e Antychryst przebywa swego czasu
na wolnoci (o hn 17, 8.11). Mg to by czas zwizany z buntem Szatana i jego stumieniem. Po stumieniu buntu, Antychryst zosta wrzucony do Otchani (Iz 14, 12-15)224, zapewne w tym celu, aby nie mg zagraa ustanowionemu porzdkowi w wiecie. Wwczas to
zapewne otrzyma mierteln ran225. W Otchani przebywa bdzie w stanie niewiadomym
218
Niektrzy usiowali wyprowadzi ide Antychrysta wprost od Antiocha IV Epifanesa (Renan), inni za od
Nerona (Jankowski). W obu przypadkach jest to zbyt daleko idce uproszczenie.
219
Testamenty dwunastu patriarchw przed ich chrzecijask redakcj (zob. Tes Sym 5, 3; Tes Iss 6, 2; 7, 7;
Tes Dan 5, 10; Tes Nef 2, 6), szereg pism qumraskich, etc.
220
Np. Ksiga Jubileuszy.
221
D.S. Russell, op. cit., p. 277.
222
W opisie z 2 Tes 2, 4 mona zauway wpyw Dn 11, 36 i Ezch 28, 2.
223
Przypomina to formuy: ktry by, ktry jest i ktry ma przyj, oraz ktry by i ktry jest przypisywana
Bogu Ojcu i Jego Synowi. Warto przy tym zauway, e wedug Platona tylko substancji wiecznej przysuguj
atrybuty by, jest, bdzie, temu za co si rodzi i rozwija w czasie przysuguj jedynie by i bdzie (Tim.
37E-38A).
224
Ju Hippolithus Romaniensis odnosi krla babiloskiego z Iz 14, 4-21 do Antychrysta (De Chr. 42, 53).
Natomiast Augustyn upatrywa w nim Szatana (De doctrina christiana, III, 55), podobnie Focjusz (op. cit., s.
246). To drugie stanowisko zwyciyo i byo popularne w redniowieczu. Dzisiaj utrzymuje si przede wszystkim w popularno-naukowej egzegezie. Egzegeza naukowa podchodzi do takowych interpretacji z nadmiern
ostronoci (minimalistyczne trdy). Jeeli jednak uznaje si za fakt, i biblijne objawienie podlegao progresywnemu rozwojowi, powysze interpretacje Iz 14 naley traktowa powanie.
Osobicie odrzucam interpretacj Augustyna, poniewa Szatan dopiero w czasie 7. czaszy znajdzie si w Otchani (Obj 20, 1-3), podczas gdy krl babiloski zostaje w niej umieszczony zaraz po buncie Szatana. Krlem babiloskim winien wic by Antychryst.
225
Niektrzy przypuszczaj, e ran t zada Chrystus zstpujc do podziemi podczas swej mierci krzyowej
(Kol 2, 15), ale jest to nieuzasadnione przypuszczenie, poniewa ju ST w kilku swoich tekstach mwi o zranieniu potwora (przede wszystkim Ps 74, 14 mwicy o rozbiciu gowy Lewiatanowi).
Leszek Jaczuk
45
(Hi 3, 8; Obj 17, 8 ouk estin). Podczas jego pobytu w Otchani,

stworzony zosta (wzgldnie uporzdkowany) wiat, stworzony zosta
czowiek, a nieco pniej nastpio przybycie Chrystusa na Ziemi dla
wypenienia swej majcej na celu zbawienie ludzkoci misji. Ju na samym
pocztku tej misji Szatan prbowa przekaza Chrystusowi sw exousian
(chcia wic ju wtedy rozpocz Wielki Ucisk)226 . W czasie 5. trby Otcha zostanie otwarta
(Obj 9, 1 n), ale Antychryst pozostanie w niej nadal, zapewne z powodu miertelnej rany. W
czasie 7. trby Szatan zbliy si do otwartej Otchani (12, 18)227 i spowoduje uzdrowienie
miertelnej rany, w efekcie czego Antychryst powrci do ycia, o wasnych siach wydostanie
si z Otchani i przybdzie na Ziemi (13, 1). Tu otrzyma od Szatana exousian (13, 2. 4),
dunamin (13, 2) oraz Jronon (13, 2), dziki ktrym zawadnie ca Ziemi i dziki ktrym
wzbudzi wielki dla siebie posuch, jak i podziw u mieszkacw ziemi (13, 4).
Antychryst chcc objawi si ludziom, wcieli si najprawdopodobniej w ludzkie ciao 228. Naladujc Chrystusa winien przybra sobie narodowo ydowsk229, a jego imi w
jzyku hebrajskim dawa bdzie po odczycie cyfrowym liczb 666 (Obj 13, 18)230. Objawi
si on w potnym mocarstwie, bdcym federacj dziesiciu pastw i zostanie jego wadc
(17, 17). Ale zawadnicie ow federacj nie nastpi bez oporw. Sprzeciwi mu si trzech
krlw (Dn 7, 24). Zostan oni obaleni. Znaczy to, i wadcy trzech krajw nie zgodz si
przyj znamienia Antychrysta. Po krtkim czasie zawadnie ca Ziemi (Obj 13, 7), w
czym dopomog mu wypuszczone jeszcze w czasie 5. trby demony (9, 1-11), a caa ludzko
podziwia bdzie jego ponadnaturalne, ponadludzkie moliwoci (13, 3-4).
Naley przypuszcza, e cz ydw uzna go za mesjasza (Dn 9, 27; 11, 35), a cz
chrzecijan za powracajcego Chrystusa. Podobnie te przedstawiciele innych liczcych si
religii mog go wyjania na bazie swoich przekona i oczekiwa, upatrujc w nim albo jakiego boga, albo proroka. Ateici mog go za uzna za geniusza, nadczowieka, etc. Ale sam
Antychryst wyda wkrtce walk wszelkim religiom (Dn 11, 37) i zapewne te wszelkim ideologiom, ze szczegln zawzitoci przeladujc witych (Obj 13, 7), a take tych chrzecijan ktrzy sw religi uprawiali wycznie dla doczesnych korzyci (17, 16). Stworzy now,
wasn religi (ideologi), goszc jego bstwo 231. Bdzie te bluni samemu Bogu (Dn 7,
25; Obj 13, 6)232, obrci si przeciwko wszystkim dotychczasowym religiom (Dn 11, 37), a ze
226
Nie mg jej wwczas przekaza zamknitemu w Otchani Antychrystowi, gdy nie mia kluczy umoliwiajcych otwarcie Otchani, a ponadto Antychryst mia mierteln ran.
227
Otcha ley na dnie Morza. Warto zauway, e nie prbowa tego zrobi w czasie 5. trby, gdy Otcha
bya ju otwarta. Musiaa go przed tym krokiem powstrzymywa pewna sia.
228
Dowodz tego porednio 13, 3b i 13, 4b. W ten sposb pojmowa go te Pawe w 2 Tes 2, 3 i na pewno Ezechiel (38-39). Sdz, e krl z pnocy w Dn 11, 40-45 (a moe te 11, 36. 39) jest Antychrystem.
229
Irenaeus i Hippolithus przypuszczali, e bdzie on pochodzi z pokolenia Dan. Swe przypuszczenia opierali
oni na Rdz 49, 17, gdzie Dan w proroctwie dotyczcym jego przyszoci nazwany zosta wem. Ale zwodzenie bdzie gwn funkcj Faszywego Proroka a nie Antychrysta. Dlatego te identyfikowanie Antychrysta z
plemieniem Dan jest co najmniej pochopne (Hippolithus Antychrysta upatrywa w Faszywym Proroku). Biorc
natomiast pod uwag przepowiednie z Rdz 49, 20 (jadanie pokarmw krlewskich) i Pwt 33, 24 (zanurzanie
nogi w oliwie) Antychryst miaby si raczej wywodzi z plemienia Aszer (w ST-owych dziejach Izraela krl
nigdy nie wywodzi si z tego plemienia).
230
Autor Apokalipsy mg mie na myli raczej jzyk hebrajski (na jego rzecz wiadczy Obj 9, 11; 16, 16; 20,
8), lub grecki alfabet (wiadczy za nim Obj 1, 8; 21, 6; 22, 13). Poniewa za Antychryst miaby by ydem,
jego imi naleaoby wic odczytywa w alfabecie hebrajskim.
231
Dn 7, 25; 11, 37; 2 Tes 2, 4; Obj 13, 12-17.
232
Blunienie Bogu jest to proste przeciwstawienie adoracji i uwielbienia, aktw nalenych Bogu ze strony
stworzenia. Przykadem blunienia przeciw Bogu jest mowa asyryjskiego wodza, Rabszake (2 Krl 18, 32-35;
19, 22). Antychryst bdzie wic zapewne mwi, i jest potniejszym od Boga, e nikt i nic nie jest w stanie
pooy kresu dla jego wadzy, etc.
Leszek Jaczuk
46
szczegln nienawici obrci si przeciwko prawdziwej religii i przeciw

tym wszystkim ktrzy bd chcieli przy niej pozosta233. Postanowi
odmieni czasy i zakon (Dn 7, 25). Ale jego wadza bdzie trwaa przez
krtki, ograniczony okres czasu234. Wedug Obj 13, 5 42 miesice.
Zaraz po rozpoczciu swych rzdw zacznie bluni przeciw
Bogu, Jego przybytkowi i mieszkacom nieba (13, 6)235. Owo blunienie bdzie zapewne miao charakter przemwienia inaugurujcego jego rzdy, jego expose. Nakreli w nim swj program i wytyczy cele, do ktrych bdzie dy. Niewtpliwie bdzie to miao charakter przechwaek. Naley si spodziewa, e pod wieloma wzgldami bdzie ono przypominao mow
Rabszake, wodza asyryjskiego, podczas najazdu Sanheriba, pod murami Jeruzalem236. Powie
wic zapewne, e Bg nie zdoa w niczym mu przeszkodzi, e zamierza wstpi do nieba i
zbezczeci je, oraz e dokona sdu nad wszystkimi tymi, ktrzy zamieszkuj niebo.
Wedug Dn 11, 43 Antychryst przy kocu swego panowania znajdzie si w Egipcie. Tu
przera go wieci z pnocy i wschodu, ktre go take natchn wielkim gniewem (11, 44).
Wieci z pnocy moe by niepomylny wynik bitwy pod Har Magedon, natomiast wieci ze
wschodu moe by wyruszenie 144 000 esjragismenoi zza Jordanu w stron Jerozolimy237.
Wieci te uzmysowi mu nieuchronnie zbliajc si klsk, ale oprcz przeraenia natchn go
take wielkim gniewem. Wyruszy wic ogarnity dz mordu do Palestyny (11, 44). W chwili, gdy bdzie si znajdowa midzy M. rdziemnym a Jerozolim (11, 45) a wic w okolicach Bet Szemesz zostanie schwytany ywcem i wrzucony do jeziora ognia poncego
siark (Obj 19, 20).
Nieatwym problemem jest ustalenie dugoci czasowego pobytu i panowania Antychrysta na Ziemi. Traktujc dosownie takie dane biblijne jak: czas, czasy i p czasu238, 42
miesice (Obj 11, 2; 13, 5), 1260 dni (11, 3; 12, 6), take 1290 dni (Dn 12, 11) wypadaoby przyj, e okres ten bdzie trwa trzy i p lata. Nie do koca jednak wiadomo, czy liczby
te naley traktowa dosownie. Rozpowszechnionym jest pogld, i maj one symboliczny
233
Historia ju niejednokrotnie dawaa przedsmak tych majcych jeszcze nadej czasw. Po zdobyciu przez
krzyowcw Konstantynopola 12 kwietnia 1204 roku, barbarzystwo zdobywcw przeszo wszelkie wyobraenie. Francuzw i Flamandw ogarn sza niszczenia. Nie oszczdzono ani klasztorw, ani kociow. W kociele Boej Mdroci pijani onierze zdzierali jedwabne zasony, rozbili na kawaki srebrny ikonostas, deptali
po witych ksigach i ikonach, w klasztorach gwacono zakonnice. A gdy rozpasani onierze zaczli popija z
naczy liturgicznych, jedna prostytutek zasiada na tronie patriarszym i zapiewaa karczemn piosenk francusk. Za. S. Runciman, op. cit., s. 125. Co podobnego wydarzyo si 10 listopada 1793 roku, gdy w katedrze
Notre Dame zainaugurowano kult Rozumu i Natury. W uroczystej procesji zaniesiono do katedry synn w
Paryu aktork Maillard. Ubrano j przedtem w bia sukni, bkitny paszcz i czerwony czepek, umieszczono
na otarzu, okadzano i piewano na jej cze pieni. (Historia Kocioa, pod red., L.J. Rogier, R. Aubert, M.D.
Knowles, prze. T. Szafraski, PAX, Warszawa 1987, t. 4, s. 114). Przykady te pokazuj, i wanie w tego
typu ponianiu religii Szatan ma najwiksze upodobanie (stawiajc w miejscu najwitszym prostytutk). Powtrzy si to wic w dniach Antychrysta, gdy na cokole postawiona zostanie kobieta uosabiajca bezbono
(Za 5, 11 por. z 5, 8). Czy wic Antychryst bdzie kobiet?
234
Dn 7, 25; Obj 17, 12; take Mt 24, 22.
235
Wedug Dn 7, 8. 20. 25 may rg bdzie wypowiada zuchwae sowa; w Dn 11, 36: przeciwko Bogu bogw
bdzie wygadywa dziwne rzeczy.
236
2 Krl 18, 19 35; 2 Krn 32, 10-17; Iz 36, 4-20. Mowa Rabszake bya zwrcona przeciw Bogu, Jego wityni
i mieszkacom Jerozolimy. Zwizek jest tym pewniejszy, e w Ksidze Izajasza najazd Sanheriba pod wieloma
wzgldami przypomina atak si za na Koci w czasach ostatecznych. Obrona Jerozolimy przypomina wybawienie Kocioa podczas Paruzji, a sd nad armi asyryjsk sd nad pastwem Antychrysta.(Iz 31, 8 - padnie
Asyria, ale nie od miecza ludzkiego).
237
Patrz: przyp. 1203.
238
Dn 7, 25; Obj 12, 14.
Leszek Jaczuk
47
charakter239. Trzy i p, jako poowa sidemki, moe oznacza, e okres

ten nie osignie penej liczby zakadanych przez Antychrysta lat, e
zostanie przedwczenie zakoczony (w poowie przewidywanego
okresu)240. Niemniej pewnym jest chyba to, e okres ten nie bdzie trwa
dugo (Obj 17, 12)241.
d. problem inkarnacji
Niepomiernie waniejszym problemem, jest ustalenie czasu inkarnacji Antychrysta
wzgldem czasu Paruzji. Poniewa w chwili rozpoczcia swej dziaalnoci bdzie ju wcielony,
inkarnacja musi si dokona albo tu, albo znacznie przed rozpoczciem dziaalnoci. Z Obj
13, 1 wynika, e Antychryst a do czasu 7. trby przebywa bdzie w Otchani. A do tego
czasu jego duch nie bdzie mg by obecny na Ziemi (por. 2 Tes 2, 6-7). Trudno te zakada,
by duch Antychrysta zaraz po przybyciu na Ziemi mia si wciela w ciao noworodka i nastpnie przez okoo 30 lat czeka na zawadnicie Ziemi. Z tekstu biblijnego zdaje si wynika, e Antychryst zawadnie Ziemi wkrtce po swym na ni przybyciu242. Ale jest rzecz
jeszcze bardziej nieprawdopodobn, by Antychryst mia si narodzi w ludzkim ciele na ok. 30
lat przed Paruzj, poniewa czas Paruzji nie bdzie mu znany (Mt 24, 36), a take dlatego, e
duch Antychrysta a do czasu 7. trby przebywa bdzie w Otchani. Z tych to powodw Antychryst nie bdzie mg narodzi si w dokadnie ten sam sposb co Chrystus243. Po przybyciu
na Ziemi, bdzie on musia wcieli si w ciao dowolnie wybranego, dojrzaego czowieka i
zamieszka w nim przez niedugi stosunkowo okres czasu. Naley si spodziewa, e w wybrany czowiek bdzie liczcym si w wiecie politykiem, wybitnym przywdc religijnym,
bd wpywowym finansist244. Duch antychrysta zanim wcieli si w ciao owego polityka,
przedtem z pewnoci go zabije245, a wcielajc si w nie upozoruje zmartwychwstanie i w ten
sposb spowoduje dla siebie podziw caej ludzkoci (Obj 13, 3).
4. Faszywy Prorok
Trzecia osoba trjcy szataskiej, ma wydosta si z Ziemi (Obj 13, 11a). By moe
oznacza to, e by on obecny na Ziemi jeszcze przed czasem 7. trby, z tym, e nie mg przedtem prowadzi jawnej dziaalnoci i niejako ukrywa si (tajemna moc nieprawoci ju dziaa
2 Tes 2, 7). Bdzie on mwi podobnie jak Szatan (Obj 13, 11b), co zapewne oznacza, i b239
Pogld ten dominuje we wspczesnej naukowej egzegezie. Za dosownym rozumieniem tych liczb przemawiaj 1290 dni z Dn 12, 11, 1355 dni z Dn 12, 12, 2300 dni z Dn 8, 14, ktre trudno jest traktowa symbolicznie (kada z nich rni si na tyle i podaje takie wartoci liczbowe, w ktrych trudno jest doszuka si
symbolicznego sensu); take trzy i p dni z Obj 11, 9. 11 (realistyczna liczba), take p tygodnia z Dn 9,
27 (por. z 9, 24-26, gdzie kady tydzie oznacza 7 lat). Dlatego te opowiadam si za dosownym rozumieniem
wszystkich tych liczb.
240
Wedug Mt 24, 22 okres ten zostanie skrcony.
241
Mgby on wic z powodzeniem trwa trzy i p lata, okresu zblionego pod wzgldem dugoci do czasu
ziemskiej suby Chrystusa.
242
Tym bardziej, e Szatan po swym strceniu z Nieba bdzie mia wiadomo, i czasu ma niewiele (Obj 12,
12). Wtpliwe wic, by chcia ten czas marnowa na czekaniu.
243
Nie bdzie wic mg podobnie jak Chrystus narodzi si z dziewicy (pogld rozpowszechniany przez niektrych fantastw). Szatan naladujc Boga, nie moe Go we wszystkim skopiowa i we wszystkim Mu dorwna. Szatan jest bogiem faszywych cudw.
244
Owa wybitna osobisto zawrze jeszcze przed nadejciem Wielkiego Ucisku przymierze z ydami (Dn 9,
27a). Natomiast po wcieleniu w ni ducha Antychrysta zerwie to przymierze (9, 27b).
245
Wtpliwe, by chcia zamieszkiwa to samo ciao ludzkie wesp z dusz jego poprzedniego waciciela.
Leszek Jaczuk
48
dzie zwodzi w ten sam sposb co Szatan. W swej dziaalnoci posuguje

si t sam exousia, ktr Antychryst otrzyma od Smoka (13, 12). Przy
pomocy tej exousiaV bdzie czyni wielkie cuda (m.in. bdzie sprowadza
ogie z nieba 13, 13). Cuda te, demonstrowane przed mieszkacami
ziemi, wywr na nich wielkie wraenie i spowoduj ich uwiedzenie. Nie
bdzie jednak mg dokona jednego cudu wskrzesza umarych, jako e Chrystus jest tym,
ktry ma wadz nad mierci (1, 18). Ten fakt bdzie go demaskowa.
Faszywy Prorok zaprowadzi obowizek przyjmowania, na czoo lub na rk, znamienia Antychrysta (13, 16)246. Znami bdzie zawierao imi lub liczb imienia Antychrysta
(13, 17). Przyjcie znamienia umoliwi korzystanie z rozmaitych przywilejw, dostpnych w
pastwie Antychrysta, ale bdzie wiadom rezygnacj ze zbawienia i wyborem potpienia (14,
11). Kady, kto nie podporzdkuje si tym rozporzdzeniom, zostanie pozbawiony prawa kupowania i sprzedawania (13, 17). W staroytnym wiecie niejednokrotnie stosowany by bojkot ekonomiczny, polegajcy na zakazie kupowania i sprzedawania. Zakazy te jednak zazwyczaj nie byy cile przestrzegane i w pojedynczych przypadkach nieraz je amano247. Jednak zakaz z czasw Antychrysta tym zapewne bdzie rni si od staroytnych zakazw, e
obejcie jego nie bdzie moliwe.
Tekst biblijny nie sugeruje, aby mia by zaprowadzony bezwzgldny obowizek przyjmowania owego znamienia. Nie przyjcie znamienia nie bdzie jeszcze pocigao kary
mierci248. Ludzie ci, zostan zapewne pozbawieni praw obywatelskich i nie bd mie prawa
do posiadania wasnoci prywatnej249. Nastpnie nakoni mieszkacw ziemi do zbudowania
powiconego Antychrystowi posgu (13, 14)250. Aby zbudowa taki posg, bdzie musiao
upyn zapewne nieco wicej czasu, ni bdzie tego wymagao samo zaprowadzenie obowizku przyjmowania znamienia Antychrysta. Posg ten zostanie postawiony w Jerozolimie
(w wieo odbudowanej wityni). Poniewa bdzie on przedmiotem czci ze strony mieszkacw ziemi, naley si spodziewa, e wcieli si we duch samego Szatana (13, 15 posg
otrzyma ducha i przemwi). Faszywy Prorok zmusi mieszkacw ziemi do oddawania czci
temu posgowi (13, 15). Kady kto nie przyczy si do tego nowo utworzonego kultu, zostanie pozbawiony ycia (13, 15; 20, 4). A wic mona bdzie nie przyj znamienia Bestii, ale
nie wolno bdzie nie oddawa czci jej posgowi. Ta kategoria ludzi mogaby si sta niewolnikami, o ktrych sprzedawaniu i kupowaniu mwi 18, 13. Utworzony przez Faszywego Proroka kult bdzie polega na zmianie [Boego] Prawa i [Boego] czasu (Dn 7, 25), co bdzie si
zapewne przejawia w odwrceniu Boych przykaza, innym podziale czasu i zamianie do246
Ju Homer wzmiankuje o pitnie, ktre nosili niewolnicy (Il. XXI, 463). Wedug 3 Mch 2, 29 przeladujcy
aleksandryjskich ydw Ptolemeusz IV (221-205) kaza wypali na ciele kadego yda znak Dionizosa.
247
W staroytnej Sparcie, tym obywatelom ktrzy nie zginli podczas przegranej bitwy, a przez nieszczcie
trafili do niewoli, odbierano prawa obywatelskie, bez wzgldu na wczeniejsze zasugi i piastowane urzdy.
Pozbawienie obywatelstwa pocigao za sob m.in. zakaz prawa zawierania aktw kupna i sprzeday. Jednak
w tych przypadkach, gdy jecw byo szczeglnie duo, po pewnym czasie przywracano im obywatelstwo (zob.
Tykidydes, Wojna peloponeska, Ksiga pita, 35). Ptolemeusz IV (221-205), po roku 217, zabroni ydom
korzystania z agory, jednak poszczeglni Aleksandryjczycy przychodzili z pomoc zaprzyjanionym z sob
ydom (3, 10). Szymon Machabeusz tym, ktrzy byli w zamku w Jerozolimie zabroni kupowa i sprzedawa (1 Mch 13, 49). Przycinici wic godem musieli opuci ten zamek (13, 50).
248
Gdyby zostali zabici ci, ktrzy nie bd chcieli odda pokonu posgowi (13, 15), nie bdzie ju nikogo,
kto nie bdzie chcia przyj znamienia. Tote 13, 17 naley pod wzgldem chronologicznym umieci przed
13, 15. Za tak kolejnoci przemawia take stopie surowoci kar.
249
W staroytnoci szo to w parze z zakazem kupowania i sprzedawania.
250
U Daniela posg ten nazwany zosta VKV MYNV, co LXX przeoya na: bdelugma thV erhmwsewV, zastosowane w 9, 27 i 12, 11, a take w Mt 24, 15; Mk 13, 14. O nim te zapewne mwi Za 5, 5-11 (tekst ten moe
sugerowa, i posg Antychrysta bdzie mia posta kobiety).
Leszek Jaczuk
49
tychczasowych wit251.
Ze wzgldu na charakter prowadzonej przez Faszywego Proroka
dziaalnoci, jak i powierzone mu zadania, naley si spodziewa, e
rwnie on pojawi si na Ziemi wcielony w ludzkie ciao252. Poniewa jego
dziaalno bdzie nosia przede wszystkim religijny charakter, naley si
spodziewa, e wybierze do tego celu ciao jakiego wpywowego i wybitnego przywdcy
religijnego. Dziki temu bdzie mg utosami si z ludmi i uatwi mu to kontakt, jak i porozumiewanie si z ludmi. Dziaalno jego i rola jak bdzie peni wzgldem Antychrysta,
przypomina nieco dziaalno i rol Jana Chrzciciela, jak odgrywa on wzgldem Chrystusa.
Faszywy Prorok bdzie stale towarzyszy Antychrystowi, tote przy kocu Wielkiego
Ucisku wraz z Antychrystem bdzie przebywa w okolicach Bet Szemesz i tutaj wraz z nim
zostanie schwytany, a nastpnie wrzucony do jeziora ognistego (Obj 19, 20).
5. Uwagi kocowe
Powysze zestawienie wykazuje, i Szatan, Antychryst i Faszywy Prorok s trzema, w
znacznym stopniu odrbnymi i samodzielnymi istotami (do czasu 7. trby kada z nich przebywa bdzie w innym miejscu, a nastpnie kada z nich prowadzi bdzie nieco inn, odpowiedni dla siebie dziaalno). Ale wszystkie one, opieraj sw dziaalno na tej samej exousian,
pochodzcej od Szatana, bez ktrej nie mgby zaistnie ani Antychryst, ani Faszywy Prorok.
Ten fakt, jak rwnie jednomylno tych trzech istot, wskazuj na zachodzenie midzy nimi
unii hipostatycznej Osoby te, co prawda mog zosta rozdzielone przez czynnik zewntrzny253
i wwczas bd sprawia wraenie trzech odrbnych, niezalenie wzgldem siebie bytujcych
istot, ale po ustpieniu tego czynnika natychmiast si ze sob jednocz, jednoczc si ze sob
dziki dunamin i exousian Szatana. miertelne ranienie Antychrysta uniemoliwia Szatanowi
wykorzystanie wszystkich swoich moliwoci.
Czas 7. trby bdzie pierwszym momentem w dziejach ludzkoci, kiedy wszystkie te
trzy osoby znajd si na Ziemi. W czasie tym jedna z osb tej trjcy zostanie zrzucona z nieba,
w d (degradacja), druga za osoba wydostanie si z Otchani i przybdzie na Ziemi, w gr
(dostpi wic jak gdyby awansu). Trzecia osoba wyoni si z samej Ziemi.
Poszczeglne osoby szataskiej trjcy, do cile odpowiadaj swoim odpowiednikom
z Trjcy witej254. Dziaalno tych dwu trjc prowadzona jest w tych samych paszczyznach
i jest sobie cakowicie przeciwstawna (tzn. trjca wtrna ustawicznie przeciwstawia si tej
trjcy, ktra jest ontologicznie pierwotnej). Szatan pierwsza osoba teje trjcy jako antyBg roci sobie prawa do wadania wiatem. Antychryst druga osoba teje trjcy - jako anty-Chrystus, peni rol porednika do swego ojca255. Faszywy Prorok trzecia osoba jako
251
Podczas rewolucji francuskiej zlikwidowano tygodnie, a wprowadzono dekady, lata zaprzestano liczy od
narodzenia Chrystusa, ale od roku wybuchu rewolucji. Podobne innowacje wprowadzono podczas wielkiej rewolucji padziernikowej. Poniewa obie te rewolucje s dzieem diabelskim, naley si spodziewa, e wprowadzane przez nie innowacje wiernie oddaj intencje antychrystowych zamierze i zostan jeszcze raz wprowadzone podczas Wielkiego Ucisku.
252
Rwnie w tym przypadku naley si spodziewa, i przybierze narodowo ydowsk, ale z plemienia Dan
(Rdz 49, 17 zapowiada, i Dan odegra w przyszoci rol wa; por. Jr 8, 16-17). Zob. przyp. 1164.
253
w zewntrzny czynnik musi by oczywicie silniejszy od dunamiV Szatana.
254
Por. W. Frster, Qhrion, TWNT, Bd. 3, S. 134.
255
To, e Antychryst jest synem Szatana jest oczywicie nie opartym na racjach egzegetycznych, a jedynie
wynikajc z tych racji implikacj (jedn z kilku moliwych). Rwnie dobrze moe by on synem adoptowanym, co zreszt nie wprowadza tu zasadniczej zmiany. Jedynym tekstem biblijnym, ktry mgby by brany w
Leszek Jaczuk
50
anty-Duch wity, czyni znaki i cuda, a take nawouje do odstpczego

kultu. Kada z tych trjc dy wic do osignicia tych samych celw, ale
robi to na dwa rne i przeciwstawne sobie sposoby. Trjc wit
cechuje mio i agodno, podczas gdy trjc szatask cechuj: agresja,
przemoc i podstp. Naley rwnie pamita, e druga trjca jest
ontologicznie wtrna i jest tylko kopi (odwrcon) pierwszej.
3. 144 000 esjragismenoi

Izrael odrzuci poselstwo Chrystusa i tym samym utraci sw wyjtkow pozycj przed
Bogiem i pozbawi siebie miana narodu wybranego 256. Lecz w dniach ostatecznych, gdy zakoczy si czas danej poganom aski (Rz 11, 25), nastpi w tym wzgldzie zasadnicza zmiana,
z Izraela zdjta zostanie zatwardziao i znw znajdzie si w centrum uwagi Boej (Oz 14,
4). Jeszcze przed nastaniem Wielkiego Ucisku cz przedstawicieli narodu wybranego 144
000, z kadego plemienia po 12 000257 zostanie zapiecztowanych przy pomocy
sjragiV tou Jeou (Obj 7, 1-8)258. Owych 144 000 esjragismenoi nie dosignie gniew Szatana, nie bd si ich rwnie ima plagi Boe. Przetrwaj one Wielki Ucisk.
Do chwili nastania Wielkiego Ucisku 144 000 esjragismenoi przebywa bdzie w
Judei. Zbudowanie posgu Antychrysta i postawienie go w wityni, bdzie dla nich znakiem
do natychmiastowego opuszczenia dotychczasowego miejsca pobytu259 i ucieczki eiV ta orh
(Mt 24, 15; Mk 13, 14; k 21, 21)260, gdzie bd mie miejsce przygotowane przez samego
Boga (Obj 12, 6). Antychryst wiedzc o tym otoczy Jeruzalem a zapewne te i inne miejscowoci w Judei wojskiem (k 21, 20), aby przeszkodzi im w ucieczce (bdzie to raczej
cisy dozr policyjny). W tych warunkach ucieczka bdzie niemoliwa do zrealizowania, ale
dziki pomocy z gry (Obj 12, 14 danie skrzyde Kobiecie) bdzie moga si dokona.
Miejsce do ktrego przybd bdzie si znajdowa poza zasigiem wadzy Antychrysta261.
tej kwestii pod uwag jest Jn 8, 44, gdzie Szatan zosta nazwany ojcem kamstwa, ale kamstwo nie ma tam
jak si zdaje charakteru osobowego.
256
Chrystus wielokrotnie chcia zgromadzi Izraela pod swoje skrzyda (Mt 23, 37; k 13, 34), jednak bezskutecznie, poniewa nie byo pozytywnego odzewu ze strony Izraela.
257
Skaniam si ku dosownemu traktowaniu tej liczby. Przemawia za tym opis Nowego Jeruzalem z Obj 21,
10-21. Jego opis wymienia 12 bram (21, 12) i 12 kamieni wgielnych (21, 14), ktrych liczby nie mog by
wartociami symbolicznymi, jako, e cile odpowiadaj one 12 plemionom izraelskim i 12 apostoom. Tote
podane w nim wymiary muru Nowego Jeruzalem 144 okci rwnie naley potraktowa dosownie, jako
odpowiadajce liczbie 144 000 esjragismenoi. W sprawie dosownego traktowania liczb Apokalipsy wypowiedziaem si w przyp. 1197.
258
Sdz, e Kobieta z Obj 12 nie symbolizuje caego Izraela, lecz jedynie t jego cz, ktra przestrzega
przykaza Boych. W czasach ostatecznych cz t stanowi bdzie przynajmniej 144 000 esjragismenoi.
259
Mt 24, 15; Mk 13, 14. Wedug k 21, 20 znakiem bdzie otoczenie Jerozolimy przez wojsko (odnosi si to z
pewnoci take do zburzenia Jerozolimy w 70 roku, ale nie naley wyklucza, i Antychryst zaprowadzajc
nowy kult dla umierzenia ewentualnych rozruchw, albo te dla uniemoliwienia ucieczki 144 000 esjragismenoi w gry, rwnie cignie do Jerozolimy specjalne wojska).
260
Wedug Obj 12, 6. 14 miejscem ucieczki bdzie erhmoV (jedno i drugie okrelenie moe by zastosowane
odnonie terenw pooonych na wschd od Jordanu).
261
Na podstawie Dn 11, 41 mona przypuszcza, e miejscem tym bd ziemie zamieszkae niegdy przez
Edomitw, Moabitw i czciowo przez Ammonitw, a wic lece na wschd od Jordanu (dolnego) i M. Martwego (W. Bousset odnosi si krytycznie do tej interpretacji zob. Der Antichrist, op. cit., S. 103). Warto przy
Leszek Jaczuk
51
Dotr tam pod oson i opiek Bo, bez ktrej nie zdoaliby ani opuci
Palestyny, ani wydosta si spod wadzy Antychrysta262 . Bd tam te
ywieni przez tego Boga, ktry ich wyprowadzi (12, 6. 14)263. Na pustyni
dojdzie do duchowego oczyszczenia Izraela i odnowienia dawnej wizi z
Bogiem. Szatan paajc wielk nienawici do esjragismenoi, wyle tam
oddzia wojska264 dla ich unicestwienia, ale otworzy si ziemia i pochonie owe wojsko (12,
16). Ze wzgldu na owe 144 000 esjragismenoi czas Wielkiego Ucisku zostanie skrcony
(por. Mt 24, 22). Gdy dobiegnie on koca i gdy nadejdzie czas bitwy pod Har Magedon, owe
144 000 esjragismenoi wyruszy w stron gry Syjon (Obj 14, 1 nn), na spotkanie ze zwyciskim Barankiem265.
Dla pozostaej, wikszej czci Izraela czas Wielkiego Ucisku bdzie mniej pomylnym
czasem. Wwczas to ich stolica deptana bdzie przez pogan (k 21, 24; Obj 11, 2), a ydzi
zostan przymuszeni do oddawania czci Antychrystowi i przyjcia jego znamienia. Bd
przeze uciskani i upokarzani. Dlatego to zapewne Am 5, 18 nazywa Dzie Jahwe266 dniem
ciemnoci dla Izraela. Ci z ydw, ktrzy nie poddadz si rozporzdzeniom Antychrysta bd
musieli odda ycie. Wedug Za 13, 8-9 podczas Wielkiego Ucisku zginie 2/3 ydw.
4. duo marturoi
W tym te mniej wicej czasie posanych zostanie Izraelowi duo marturoi267 . Zostan
oni wyposaeni w wielk exousian, dziki ktrej czyni bd wielkie cuda (Obj 11, 6), a nikt
nie bdzie zdolny do wyrzdzenia im jakiejkolwiek krzywdy (11, 5), a do czasu zanim nie
zakoczy si czas ich poselstwa (11, 7). Celem tego poselstwa, bdzie przywrcenie Izraela do
jego pierwotnej cznoci z Bogiem (Mt 17, 11) i pozyskanie go dla Chrystusa (Rz 11, 25).
Czas tego poselstwa bdzie trwa 1260 dni (Obj 11, 3). Podczas jego trwania kara bd swoich wrogw kad plag jak tylko zechc (11, 6). Za dni ich prorokowania nie bdzie pada
deszcz, bd mogli ciga ogie z nieba, a take przemienia wod w krew (11, 6). Tote
bd bardzo uciliwymi dla mieszkacw ziemi, ktrzy bd dokonywa licznych prb dla ich
unieszkodliwienia, ale bezskutecznie (11, 15). Przyprowadzi to niewtpliwie mieszkacw
ziemi do przekonania, i s oni niezniszczalni i poniechaj podejmowania dalszych prb zabicia
ich. W wyniku dziaalnoci duo marturouV wielu ydw (moe nawet ok. 2/3) przyjmie tre
ich poselstwa, uwierzy w Chrystusa i nie da si zwie Antychrystowi i jego prorokowi. W
zwizku z czym bd musieli ponie mier mczesk.
tym zauway, e wedug Jr 48, 47; 49, 6 Jahwe w dniach ostatecznych odmieni los Moabu i Ammonu, a poniewa narody te od dawna wyginy proroctwo dotyczy raczej zamieszkiwanych niegdy przez nie ziem.
262
Obj 12, 14 dano Kobiecie skrzyda wielkiego ora (por. z Wj 19, 4 i Pwt 32, 11). Wedug Mt 23, 37 i k
13, 34 skrzyda orle miay by dane Izraelowi ju w czasach Jezusa. Czy przypieszyoby to nadejcie koca?
Jeeli tak, to koniec ten winien by nastpi ju okoo roku 70 (por. Mt 24, 3).
263
Zapewne w sposb podobny do tego, jakim ywieni byli Izraelici na Synaju.
264
Wedug Obj 12, 15 Smok wyrzuci ze swej paszczy strumie wody, a w Iz 8, 7 wody rzeki symbolizuj wojska (w owym przypadku krla asyryjskiego), tutaj bd symbolizowa wojska Antychrysta.
265
To wyruszenie 144 000 esjragismenoi, bdzie zapewne t wieci ze wschodu, ktra przestraszy Antychrysta (Dn 11, 44).
266
Dzie Jahwe z Am 5, 18 reinterpretuj tu jako dzie Paruzji Chrystusowej.
267
Dokadnie w czasie 6. trby (Obj 11, 3-12).
Leszek Jaczuk
52
Dopiero wtedy gdy czas ich poselstwa dobiegnie koca, wwczas

Antychryst stoczy z nimi bj i zabije ich (11, 7)268. Spowoduje to wielk
rado u mieszkacw ziemi, poniewa duo marturoi byli rdem ich
licznych utrapie (11, 10). Z tego te powodu ich martwe ciaa nie zostan
zoone do grobu, bd lee na ulicach Jerozolimy (11, 8), a caa ludzko bdzie je oglda i napawa si ich widokiem (11, 9)269. Lecz po upywie trzech i p
dni270, marturoi ku wielkiemu zdumieniu swoich wrogw zmartwychwstan i wstpi na
oboku do Nieba (11, 11-12)271.
Jednym z owych dusin marturwn powinien by Eliasz, ktry nie zazna mierci, ktry
jako ywy zosta zabrany do Nieba (2 Krl 2, 1-12)272 i ktrego ponowne przyjcie w czasach
ostatecznych zostao zreszt zapowiedziane przez Pismo273. Drugim za biorc pod uwag,
i tylko o Henochu Biblia jeszcze wspomina, i nie zaznawszy mierci zosta zabrany do Nieba
(Rdz 5, 24) powinien by Henoch. W apokaliptyce ydowskiej oczekiwania przyjcia Henocha (lub Mojesza) w roli drugiego wiadka, byy bardzo ywe274. Warto przy tym zauway, i Eliasz swego czasu zamkn niebo na okres trzech i p lat, w wyniku czego w Palestynie nie pada deszcz (1 Krl 17, 1; 18, 1), a tego samego czynu maj wanie dokona
duo marturoi (Obj 11, 6).
5. Koci podczas Wielkiego Ucisku

Prawdziwi chrzecijanie, nie przedkadajcy spraw doczesnych ponad wieczne, zostan
zabrani z Ziemi w czasie 7. trby i tym samym nie bd pozostawieni na czas Wielkiego Ucisku275. Natomiast ci spord chrzecijan, ktrzy nimi bd tylko pozornie, ktrych ycie bdzie
zaprzeczeniem chrzecijaskich zasad, a ktrzy sprawy tego wiata bd przedkada ponad
sprawy duchowe276, zostan pozostawieni na Ziemi. Ale nawet cz pocztkowo gorliwych
chrzecijan, bdc naraonymi na przeladowania i widzc wzmagajce si dziaania si za (Mt
24, 9), w czasie 4. trby ozibnie w swojej subie dla Chrystusa (Dn 11, 35; Mt 24, 12)277 i
268
A wic czas Antychrysta bdzie trwa duej ni 1260 dni i duej ni 1263,5 dni, skoro po 3,5 dniach duo
marturoi zmartwychwstan, a rzdy Antychrysta cigle jeszcze bd trwa (patrz Obj 11, 11). By moe bdzie on trwa 1290 dni (zob. Dn 12, 11).
269
W XIX wieku niektrzy krytycy argumentowali, i nie jest rzecz moliw, by w cigu zaledwie 3,5 dni
przyby moga do Jerozolimy ludno caego wiata (aby zobaczy trupy wiadkw). Dzi w dobie telewizji i
internetu, powyszy problem przedstawia si zupenie inaczej.
270
Owe trzy i p dni s dowodem na rzecz dosownego traktowania liczb Apokalipsy.
271
Walka Antychrysta ze wiadkami, zabicie ich i zmartwychwstanie zostaa w piknej, wyrazistej formie
opisana przez R. Wilkersona w jego ksice Trzydzieci minut w niebie (przekad A. Grzeszkowiak, Warszawa
1987, ss. 127-131).
272
Wedug Hb 9, 27 kady czowiek musi umrze, a wic Eliasz, ktry nie umar, nie umar w tym celu, aby
jeszcze raz przyj na Ziemi i dopiero wwczas dokona tego nieuniknionego aktu (w innym wypadku musieliby umiera dwukrotnie).
273
Zapowiedziane zostao przez Mal 3, 19, a nastpnie powtrzone przez Syr 48, 10; Mt 17, 11; Mk 9, 12.
274
Zob. M. Uglorz, Prorok czasw ostatecznych w tradycji ewangelicznej, RT XXX (1988), z. 2, s. 75.
275
Mwi o tym przynajmniej dwa NT-owe teksty: Bg nie przeznaczy nas na gniew, lecz na osignicie
zbawienia (1 Tes 5, 9); zachowam ci w godzinie prby, jaka przyjdzie na cay wiat, by dowiadczy mieszkacw ziemi (Obj 3, 10).
276
Por. Ef 3, 5; Kol 3, 5 nn; Tes Jd 19, 1.
277
Por. Mt 13, 21 (nie ma w sobie korzenia, jest niestay i gdy przychodzi ucisk lub przeladowanie wnet si
gorszy).
Leszek Jaczuk
53
pomimo swoich najlepszych pierwotnie chci nie bdzie przygotowanych

na dzie Jego powrotu278. A gdy ten w kocu nastpi, bdzie dla nich
przykr niespodziank, a oni sami pozostan na Ziemi, na czas Wielkiego
Ucisku. A wic pozostan na Ziemi przede wszystkim chrzecijanie
nominalni, ktrzy nigdy nie suyli gorliwie Chrystusowi, ale pozostan
rwnie tacy, ktrzy nie wytrwali w swojej gorliwoci (utracili pierwsz mio).
Nie pochwyceni chrzecijanie w warunkach Wielkiego Ucisku znajd si w nieznanej
im dotychczas, jakociowo trudniejszej sytuacji. Zostan oni postawieni wobec trudnego wyboru: albo dochowa wiernoci Bogu, albo wyrzec si Go i przyczy do powstajcego, i
promowanego przez Faszywego Proroka kultu Antychrysta, majc przy tym wiadomo, i
krok ten cignby na nich wieczne potpienie279. Najpierw zostan postawieni wobec koniecznoci przyjmowania znamienia Antychrysta (Obj 13, 16). Ci, ktrzy j przyjm strac
tym samym jakkolwiek szans na zbawienie wieczne (14, 9-10), ci za ktrzy jej nie przyjm,
zostan pozbawieni prawa kupowania i sprzedawania (13, 17) i tym samym nara siebie na
powoln mier godow. Naley sdzi, i pozbawieni zostan wszelkich praw i przywilejw
obywatelskich. Niedugo za potem, gdy w Jerozolimie wzniesiony zostanie posg Antychrysta, zostan postawieni wobec kolejnego wymierzonego przeciw nim zarzdzenia: bd musieli
odda pokon posgowi (13, 15). Tym razem nieposuszestwo karane bdzie mierci (13,
15). W tej sytuacji wielu (moe niemal wszyscy) spord pozostajcych jeszcze na Ziemi
chrzecijan zdecyduje si na oddanie swego ycia za cen ycia wiecznego280. Naley si spodziewa, i bdzie to miao charakter masowych egzekucji281. Dusze owych straconych w ten
sposb chrzecijan, zawdruj do Nieba i bd prosi Boga o pomst na mieszkacach ziemi
(6, 9-11)282. Gdy w ten sposb zostan straceni wszyscy wici283, wwczas Bg rozpocznie
karanie mieszkacw ziemi plagami siedmiu czasz.
6. Mieszkacy ziemi podczas Wielkiego Ucisku

Pozostali ludzie, ktrych imiona nie zostay zapisane w ksidze ycia, dostali si pod
wpyw demonw, ktre wyjd z Otchani jeszcze w czasie 5. trby. Demony te drczyy
mieszkacw ziemi przez okres piciu miesicy i w jakim stopniu musiay spowodowa
utrat cech ludzki, czciowe zniewolenie i czciowe pozbawienie wasnej woli u drczonych
przez si ludzi. Ludzie ci nie bd ju zdolni do samodzielnego mylenia, a wszelkie ich decyzje i wszelkie ich postpki bd podejmowane przez optujcych ich demonw. Tylko w niektrych szczeglnych sytuacjach bd na chwil wymyka si spod kontroli demonw (np. w
278
Przedstawione to zostao w przypowieci O dziesiciu dziewicach (Mt 25, 1-13).

Wwczas okae si wytrwao i wiara witych (13, 10; 14, 12).
280
Ci z letnich chrzecijan, ktrzy mieli przywilej y wczeniej i zasnli przed nastaniem Wielkiego Ucisku, nie byli jednak bardziej uprzywilejowani od tych letnich chrzecijan, ktrzy na czas Wielkiego Ucisku
zostali, poniewa bd oni mieli cik przepraw podczas sdu paruzyjnego (1 Kor 3, 15). Sdu tego unikn
letni chrzecijanie pozostawieni na czas Wielkiego Ucisku.
281
Zapewne w kadej wikszej miejscowoci postawiony zostanie szafot, lub jaki jego unowoczeniony odpowiednik.
282
Fakt woania o pomst (6, 10) wskazuje, i dusze te nie zginy w czasie aski (por. Dz 7, 60). (Zob. I.W.
Kargiel, Tokowatiel Otkrowieja swiatoho Ijoanna Bogosowa, Toronto 1986, s. 136). Por. 1 Hen 8, 4; 9, 1-3
(R. Rubinkiewicz, Eschatologia Hen 9-11 a Nowy Testament, Lublin 1984, s. 69).
283
W Obj 6, 11 powiedziane jest, i Bg rozpocznie karanie ziemi dopiero wtedy, gdy ostatni mczennik opuci
ziemi. Nastpio to przed Obj 15, 2, ktre mwi o penej liczbie mczennikw w Niebie.
279
Leszek Jaczuk
54
11, 13). Dlatego te w Antychrycie bez wahania rozpoznaj swego

wodza, podziwia bd jego moc i tworzone przeze i jego Faszywego
Proroka cuda (13, 3). Tote powiedz: Kt jest podobny do Bestii i kt
moe z ni walczy? (13, 4b). Oznacza to rezygnacj z demokratycznych
instytucji i oddanie mu wszelkiej wadzy.
Bez oporw wic przyjm jego znami (13, 17) i bd oddawa mu cze (13, 15).
Poniewa znami przyjmowa bd bd na czoo, bd na do, nasuwa si przypuszczenie,
e ludzko zostanie podzielona na dwie kasty. Do kasty wyszej bd nalee zapewne ci,
ktrzy przyjm (a raczej bd musieli przyj) znami na czoo, do niszej natomiast ci, ktrzy przyjm znami na do. Otrzymujcy znami z pewnoci nie bdzie decydowa o
tym, czy ma j przyj na do, czy na czoo. Znajd si na pewno tacy ktrzy z jakich powodw filozoficznych, czy religijnych284 odmwi przyjcia znamienia. Zostan oni pozbawieni praw obywatelskich (13, 17). Niewykluczone, i znami bdzie dawane rwnie nowonarodzonym dzieciom przez ich rodzicw285. Przyjcie znamienia moe oznacza
przyzwolenie na optanie przez demona i by symbolem tego optania286.
Nastpnie wszyscy opiecztowani znamieniem ludzie oddadz pokon posgowi Bestii. Niezbyt jasn jest sytuacja tych ludzi, ktrzy oddadz pokon Bestii, ale nie przyjm jej
znamienia. Prawdopodobnie ulegn oni oszustwom Faszywego Proroka ktry przekona ich,
e tylko przyjcie znamienia, a wic wizualnego znaku, ma znaczenie, natomiast samo oddanie
pokonu nic nie oznacza, jest tylko nic nie znaczcym symbolicznym gestem i w dalszym cigu
oni wiernoci swemu Bogu287. O tym jednak jak bardzo pozorne i powierzchowne bdzie ich
przywizanie do Boga wiadczy to, e gdy dotkn ich plagi Boe rwnie i oni zaczn Mu
bluni (16, 11; por. z 16, 2288). Jednak Sowo Boe mwi, e rwnie ten kto odda pokon
posgowi zostanie potpiony (14, 9). By moe ta kategoria ludzi bdzie suy za niewolnikw289.
Na wszystkich tych ludzi, zarwno posiadajcych znami, jak i tych ktrzy jedynie
oddali pokon posgowi, spada bd plagi Boe (16, 2) przedstawione w Obj 16 jako siedem
czasz gniewu Boego 290, lecz nie przyprowadz one ich do opamitania. W czasie 4. i 5.
czaszy bd oni nawet bluni w odpowiedzi na te plagi (16, 9. 11).
Podczas Wielkiego Ucisku, usunite zostan wszelkie lady po chrzecijastwie (Dn
11, 37 nn)291. Wielu ludzi uwiadomi wwczas sobie, e co jest nie tak, e co wanego
znikno z ich ycia, e zostao utracone co wanego i doniosego. Wobec tego, wielu z nich
podejmie si poszukiwania prawdy (Am 8, 11-13). Te spnione poszukiwania oka si
284
Np. strach przed czekajcym ich wiecznego potpienia.

Podobnie jak si to ma np. ze chrztem dzieci w kocioach historycznych.
286
Jest ono odpowiednikiem pieczci Boej wyciskanej przez Ducha witego w sercach wierzcych. Owa
piecz jest oczywicie niewidzialna, ale piecz Antychrysta bdzie widzialna, bo moce za lubi si demonstrowa w rzeczach widzialnych i namacalnych. Boa ingerencja jest zazwyczaj delikatna, nie narzucajca
si i niejako ukryta w naszym wiecie, gdy jednak Szatan ingeruje zawsze pragnie zaznaczy w sposb jak
najbardziej zauwaalny.
287
Zauwamy, e w wielu ksikach, broszurach, a czasem rwnie w krconych przez darbystw filmach,
powtarza si niebiblijny wtek, e kady kto nie przyjmie znamienia zostanie city. Osoby tak nauczone
zostan zdezorientowane tym, e nie ma obowizku przyjmowania znamienia, pomyl wic, e rwnie z
pokonem Bestii jest troch inaczej ni to sobie wczeniej wyobraali. Osoby te prawdopodobnie nie bd ju
miay moliwoci zajrzenia do Biblii.
288
W 16, 2 zoliwe wrzody pojawi si na ludziach ktrzy przyjli znami i ktrzy oddali pokon posgowi,
natomiast w 16, 11 ludzie bd bluni m.in. z powodu owych wrzodw.
289
Wedug Obj 18, 13 w Babilonie bdzie si sprzedawao rwnie niewolnikw.
290
Prorocy ST do czsto mwi o upojeniu kielichem gniewu Boego (por. Iz 51, 17. 21-23; Jr 25, 15. 27; Ab
l6; Hab 2, 16.
291
Dokonuj reinterpretacji tego tekstu.
285
Leszek Jaczuk
55
bezowocnymi i nie uwieczy ich aden sukces (Am 8, 12). Tote ludzi
ogarnie lk, trwoga i niepewno jutra (k 21, 26). Wszyscy znajdowa si
bd pod cis kontrol Antychrysta, przed ktrym w aden sposb nie
bdzie mona si ukry (Am 9, 1-3; Abd 1, 4)292. Bd przeze
terroryzowani i uciskani, a wyroki mierci tak czsto bd ich dotyka, e
doprowadzi to do wyludnienia Ziemi (Mt 24, 22)293.
Niezrozumiaym dla mieszkacw ziemi wydarzeniem bdzie poselstwo duo
marturouV. Bdc przywykymi do luksusw i wygodnych ubra, ze zdumieniem bd przyglda si tym odzianym w pokutne wory fanatykom, goszcym rzeczy cakowicie im obce,
rzeczy o ktrych nie chcieliby sysze i ktrych nie przyjm do wiadomoci. Bd si z nich
niewtpliwie wymiewa. Jednak niezalenie od tego jak bardzo mieszn by nie bya tre ich
poselstwa, owi marturoi bd dysponowa moc, wobec ktrej odczuwa bd respekt. Bd dla nich bardzo dokuczliwi, ale nie bd w stanie si ich pozby. Wszelkie dokonywane
przez nich prby zgadzenia owych marturouV zawiod. Dokona tego dopiero Antychryst
pod koniec Wielkiego Ucisku. Podbuduje to u mieszkacw ziemi wiar w Antychrysta i
zapanuje wrd nich wielka rado (Obj 11, 10). Jednak po trzech i p dniach dokona si cud,
ktrego nigdy przedtem nie dowiadczali duo marturoi zostan wskrzeszeni i wstpi do
nieba. Wprawi to w wielkie zdumienie mieszkacw ziemi, ktrzy w ten sposb zostan na
chwil przekonani, e Bg dysponuje wiksz moc ni podziwiany i czczony przez nich Antychryst. Bdzie to te jedyny moment w ktrym oddadz Bogu chwa (11, 13).
Przy kocu Wielkiego Ucisku w czasie 6. czaszy Szatan, Antychryst i Faszywy
Prorok wiedzc, e koczy si wyznaczony im przez Boga kairoV, z ktrego kocem nadej
ma wielka bitwa z Chrystusem i Jego niebiaskimi wojskami, sformuj wielk armi, w ktrej
skad wejd przedstawiciele wszystkich narodw. Wykorzystany zapewne zostanie kady
zdolny do noszenia broni, ale nie wszyscy zostan sprowadzeni do Palestyny (wszyscy nie
zdoaliby si zapewne pomieci). Jedynie doborowe siy zgromadzone zostan dostarczone do
miejsca Har Magedon (16, 13-17), bd one wyposaone w nowoczesn bro, umoliwiajc
walk nawet z duchami294. W skad tych doborowych si wejd niewtpliwie przedstawiciele
wszystkich narodw, a przede wszystkim Europy i Azji (wylicza je Ezch 39, 1-2), sabiej natomiast bd reprezentowane narody Afryki (ze wzgldu na mniejsz warto bojow). Inne
wojska, nie posiadajce cudownej broni, zostan rozlokowane w innych, zapewne strategicznych punktach globu ziemskiego.
7. Koniec Wielkiego Ucisku

Gdy dobiegnie koca uczta weselna Baranka (Obj 19, 7-9) i gdy wrc do Nieba dwaj
wiadkowie (11, 12), wwczas Chrystus zgromadzi w Niebie wojska anielskie w skad
owych wojsk wejdzie uwielbiony Koci i poprowadzi je na zgromadzon w okolicach Har
292
Z tekstw tych mona na drodze reinterpretacji wywnioskowa, i niektrzy ludzie bd w owym trudnym
czasie szuka schronienia w kosmosie i w gbinach oceanu. Nikomu jednak nie uda si w ten sposb uciec
przed rzdami Antychrysta.
293
Take 2 Tes 2, 10; por. Iz 24, 12-13.
294
Fakt, i Antychryst uyje ludzi do walki z wojskami niebieskimi - a wic do walki z duchami - dowodzi
niewtpliwie, i w owych czasach nauka osignie taki poziom, ktry umoliwi wytwarzanie broni umoliwiajcej ludziom walk z duchami. W przeciwnym wypadku gromadzenie armii zoonej z ludzi i uycie jej przeciwko Chrystusowi, Jego anioom i Kocioowi, byoby pozbawione sensu.
Leszek Jaczuk
56
Magedon armi (19, 11-16; por. z 16, 16)295. Ale do czoowego starcia
pomidzy tymi armiami nie dojdzie, gdy w midzyczasie Jahwe zele na
armi Antychrysta wszelkiego rodzaju strachy, za spraw ktrych
onierze tej wielkiej armii wybij si nawzajem (Ezch 38, 21; Za 14,
13)296. Wielka i potna armia zostanie zniszczona, a jej wielki potencja
zbrojny nie zostanie nawet wykorzystany. Wszyscy wchodzcy w jej skad ludzie zostan zabici297, a dusze tych ludzi zostan wrzucone do Hadesu, gdzie zostan zamknite i bd tam
przechowywane do dnia Sdu Ostatecznego (Iz 24, 22)298, ktrego wyrokiem wrzuceni zostan do jeziora ognistego (Obj 14, 9-10; 20, 15).
Na wie o tej klsce, Antychryst dostanie ataku wciekoci i w lepej furii wyruszy w
kierunku pnocnym (Dn 11, 44), by zmierzy si w boju ze zwyciskim [Barankiem]299 . Bdzie to lepy, bezmylny atak motywowany jedynie nienawici i pragnieniem zemsty. Zostanie
on wwczas schwytany w okolicach Bet Szemesz i wraz z Faszywym Prorokiem wrzucony do jeziora ognistego (Obj 19, 20). W midzyczasie pewien, specjalnie do tego celu wyznaczony anio (20, 1)300 , schwyci Szatana, zakuje go w acuch i zamknie na okres 1 000
lat301 w Otchani (20, 1-3). W ten sposb zostanie usunite z Ziemi rdo za302, ziemia zostanie oczyszczona (Pwt 32, 43) i przygotowana do zaprowadzenia na niej Krlestwa Boego,
znikn wszelkie przeszkody ktre dotychczas oddzielay, bd oddalay czowieka od Boga.
Na Ziemi pozostanie jeszcze wielu ludzi, ktrzy z rnych powodw nie wyruszyli pod
Har Magedon. Owe pozostajce narody przera si wielce i bd szuka dla siebie schronienia, aby mc ukry si przed nadchodzcym Chrystusem i Jego gniewem (Iz 2, 21; Obj 6, 15).
Ale nie znajd ju dla siebie schronienia, gdy znikny wszystkie wyspy i gr ju nie byo
(Obj 16, 20). Narody te bd sdzone berem elaznym303 przez Chrystusa304 i towarzyszcy
mu Koci305. W wyniku tego wyplenione zostan wszelkie pozostajce jeszcze na Ziemi,
skaone przez zo byty. W midzyczasie do Chrystusa i Jego Kocioa przyczy si 144 000
esjragismenoi306 i odtd stanowi z nimi bdzie na wieki nierozerwaln cao. W tych, tak
oto odmienionych warunkach, nastanie nowa, dugo na Ziemi oczekiwana epoka. Nadejdzie
nowa, bardziej szczliwa era307. Nastanie od dawna przygotowywane Krlestwo Boga.
295
Dn 12, 11 zdaje si sugerowa, i nastpi to w 1290 dniu od dnia Paruzji.

Zwraca uwag daleko idce podobiestwo tych dwu tekstw.
297
Ezch 38, 22; Za 14, 12-13; Obj 19, 21.
298
Sowa: po wielu dniach zostan ukarani z Iz 24, 22 porednio dowodz nastpujcego po harmagedonie
Tysicletniego Krlestwa, ktre miaoby trwa wiele dni. Poprzedzajcy go wiersz 21 prawdopodobnie mwi o
harmagedonie, jako, e wemie w niej udzia zarwno wojsko grne w grze, jak i krlowie ziemi na
ziemi, wic wiele dni oznacza winno okres po harmagedonie, a przed sdem ostatecznym.
299
Wedug Dn 11, 44 aby wygubi i wytraci wielu.
300
Anio majcy wadz nad Otchani.
301
Nasuwa si tu pytanie: Czy liczb t mona traktowa dosownie? Moe oznacza ona po prostu dugi okres
czasu.
302
W znacznie bardziej uproszczony sposb usunicie za z ziemi przedstawiane byo w ST, a take w apokalipsach ydowskich (np. Tes Dan 4, 3; Tes Jzf 20, 2).
303
Sdzenie (albo rzdzenie) berem (lask) elaznym() interpretuj jako prawo do rozporzdzania yciem
ludzkim. W tym wic przypadku chodzioby o pozbawienie ycia tych ludzi, ktrzy przyjli znami Antychrysta, ale z rnych powodw nie wyruszyli pod Har Magedon (moe nie byli potrzebni). Przypuszczam, i
sdzenie berem elaznym stanowi bdzie tre 7. czaszy.
304
Ps 2, 9; 110, 6; Obj 2, 28; 19, 15.
305
Obj 2, 26. 27; 12, 5.
306
Bg zawsze, nawet w czasach najwikszego duchowego upadku, chce mie garstk witych W czasie Wielkiego Ucisku rol takiej garstki peni bdzie 144 000 esjragismenoi (por. Mal 3, 24).
307
Mwi o niej: Ps 2, 8; Iz 2, 1-4; 11, 1-10; 65, 17-25; 66, 23-24; Ezch 39, 9-29; Dn 2, 35. 44; 7, 27; Oz 14,
4-7; Jl 4, 17; Am 9, 11-15; Abd 1, 19-21; Mi 4, 1-4; Sf 3, 20; Ag 2, 23; Za 14, 16-21; Obj 20, 6. Wedug Vlospy w czasach ostatecznych dojdzie do wielkiej bitwy pomidzy bogami. Loki, wilk Fenri i w Midgardu
296
Leszek Jaczuk
57
Nadchodzi nowa era

Na czarnym sklepieniu nieba
Zocisty promyk spoziera,
Ktry swym wiatem ostrym
Przenika czarne chmury.
Pierzchaj chmury pospne,
Niebo rozjania si mroczne,
Za czer szukajc schronienia
Zastyg ziemi odsania.
Ciepy, oywczy dech ycia,
Swym tchnieniem wszystko ogarnia.
Na jego powiew agodny,
Krg ziemi drgn jeszcze zimny.
Powraca ponownie ycie,
Po swoim dugim niebycie.
ywotne siy przyrody
Wstpuj w dawne formy.
Pokj, dobrobyt i szczcie
Przepeniaj ziemi kraje,
Znikna cierpie udrka,
Nadesza nowa epoka.
308
3 luty 1995
zerw wwczas krpujce ich dotychczas wizy. Rozgorzeje straszliwa bitwa, soce utraci swj blask, gwiazdy
pospadaj z nieba, a dymy pogorzelisk zakryj ca ziemi. Lecz oto za spraw Azw zniszczona i spustoszona
ziemia pokryje si na nowo zieleni. Nastanie zota epoka pomylnoci, dobrobytu, urodzaju i szczcia, jakiej
nigdy dotd nie byo (za: A. Tokarczyk, op. cit., ibid.).
308
Twrczo wasna.
Leszek Jaczuk
58

Nasza religia chce wychowa
ludzi na obywateli nieba,
ktrych
wzrok
jest
skierowany zawsze ku grze.
G.W.F. Hegel,
Jugendschriften
ZAKOCZENIE
1. Objawienie a nauka
Tak wyglda rozwj przyszych udostpnionych nam za porednictwem Objawienia.
Objawienie nie jest kategori naukow i mona je przyjmowa jedynie na wiar, a jego prawdziwo mona wykaza co najwyej po wypenieniu si wszystkich, przepowiedzianych przeze wydarze (chocia i to nie zawsze jest moliwe). Nie mona w sposb naukowy udowodni, i nadejdzie Paruzja, Har Magedon, czy Sd Ostateczny (ale nawet najblisz dotyczc
jedynie nas przyszo rzadko kiedy potrafimy przewidzie). Zanim te nie nastpiy, zanim nie
zrealizowaa si tre objawienia, pozostaje ono domen wiary, a nie naukowych docieka.
Problematycznie przedstawia si nawet kwestia samego pozagrobowego ycia, na ktrego
poparcie jedynie filozofia potrafi dostarczy pewne, mniej lub bardziej przekonywujce poszlaki (na szczcie kilka). Jak wic przedstawia si sprawa pomiertnego ycia z filozoficznego
punktu widzenia?
2. mier i jej wiadomo

Umys (Vernunft), czyli podmiot transcendentalny, jest tym wytworem rzeczywistoci,
ktry sta si jednym z najbardziej istotnych jej elementw skadowych. Zosta przez ni wtoczony w ciasne ramy czasu i przestrzeni, w obrbie ktrych bytuje (por. Dz 17, 26). Rzeczywisto obarczya go obowizkiem badania i poznawania siebie samej. Wypeniajc to trudne
zadanie umys najpierw uwiadamia sobie istnienie ram czasu i przestrzeni, ktre ograniczaj
jego moliwoci bytowania. wiadomo tych ram, spotgowana nastpnie niemonoci ich
Leszek Jaczuk
59
ontycznego przekroczenia, pobudza umys do choby ich mylowego

przekraczania309 . Owe `podre` dokonywane s za porednictwem
danych dostarczanych przez dostpny mu wycinek rzeczywistoci. Dane te
s przeksztacane i wzajemnie czone, a zaobserwowane w owym
wycinku tendencje s ekstrapolowane poza jego obrb310. W ten sposb
buduje umys wasne wyobraenie rzeczywistoci. Bardzo szybko, bo ju w pocztkowym stadium owego budowania, umys uwiadamia sobie wasn znikomo i skoczono (zarwno
przestrzenn, jak i czasow) wzgldem nieogarnionej rzeczywistoci, a to prowadzi - jest to
bardzo istotne - do uwiadomienia wasnej nieustannie zbliajcej si mierci311, czyli definitywnego ustania ycia w czasie i przestrzeni312. wiadomo mierci staje si pierwszym, z
dwu podstawowych czynnikw ontologicznych umysu. wiadomo mierci wywouje lk i
obaw313, za umys chcc przeciwstawi si jej, wyzwala najbardziej nieuniknion i gboko
ukryt tendencj swojej istoty314. Tendencj t stanowi pd autorealizacji, poszukujcy wiecznoci315. Pod jego wpywem, w wiadomoci umysu wyksztaca si drugi podstawowy czynnik
ontologiczny - poczucie wasnej niemiertelnoci316. Ten drugi czynnik, jest epistomologicznie
wtrnym317, ale to nie oznacza jego wtrnoci ontycznej. Owe dwa czynniki - wiadomo
biologicznej mierci i poczucie duchowej niemiertelnoci - s podstawowymi konstruktami
umysu, stanowicymi o jego strukturze.
Czynnik pierwszy powsta w oparciu o obserwacj dostpnego umysowi wycinka rzeczywistoci i niejako przynaley do, podczas gdy drugi czynnik jest obcym mu elementem i
pochodzi spoza obrbu tego wycinka. Natur rzeczy, staj one we wzajemnej wzgldem siebie
opozycji. Umys, o ile chce by logiczny i spjny, musi rozstrzygn, ktremu z czynnikw
przyzna pierwszestwo. Decyzja ta bdzie miaa zasadniczy wpyw na jego wyobraenie rzeczywistoci. Nie moe te pozosta bez wpywu na ycie jednostki. Nadaje temu yciu silne
pitno, ma znaczcy wpyw na jego szczcie, jak i na sposb interpretowania tego szczcia.
Jednostki niezdolne do podjcia takiej decyzji s niezdecydowane i targane s wewntrznymi
sprzecznociami.
Umys mylc o sobie sub speciae aeternitatis, czyli orientujc swoje ycie pod ktem
wiecznoci, dokonuje negacji pierwszego czynnika ontologicznego, afirmacji drugiego, a za
309
Istotn cech struktury naszego bytu, jest postulat istnienia czego po `tamtej stronie` (P.L. Landsberg, O
sprawach ostatecznych, PAX, Warszawa 1967, s. 33).
310
Mona tu postawi pytanie: Czy na podstawie znanego nam niewielkiego wycinka rzeczywistoci mona
wnioskowa o pozostaych jej obszarach, zwaszcza jeeli te rni si midzy sob? Odpowied, wbrew oczekiwaniom materialistw, moe by tylko jedna: NIE.
311
Wedug Kanta umys (Vernunft) dochodzi do tego w trzecim kroku swej aktywnoci (I. Kant, Przypuszczalny
pocztek ludzkiej historii, prze. M. elazny, w: tego, Przypuszczalny pocztek ludzkiej historii i inne pisma
historiozoficzne, prze. M. elazny, Toru 1995, s. 23; zob. te: H. Bergson, Dwa rda moralnoci i religii,
prze. M. Pawowski, Wydawnictwo Znak, Krakw 1993, ss. 132-133).
312
Cz. Bartnik, Teologiczna interpretacja wydarzenia mierci, AK 1980, t 95, s. 1, 21.
313
R. Otto, wito, prze. B. Kupis, Thesaurus, Wrocaw 1993, s. 137.
314
mier, denie do nicoci i rozkadu, nale do podstawowych zjawisk wiata natury (wiat materii). Duch
ludzki przeciwstawiajc si tym tendencjom dowodzi, e jest obcym elementem w wiecie natury, a przynajmniej tego, e pozostaje w opozycji do. Wynika te std, i pomiertne bytowanie czowieka nie moe mie
obecnej jego naturalnej formy.
315
P. Landsberg, op. cit., ibid.
316
w czynnik ontologiczny nazywany by przez Schopenhauera wol ycia. Feuerbach sprowadza go jedynie do instynktu samozachowawczego.
317
Nie mona uwierzy w swoj przysz niemiertelno, zanim si nie uwiadomi obecnie zagraajcej mierci.
Leszek Jaczuk
60
jego porednictwem rwnie afirmacji samego siebie318. Afirmacja ta

powoduje samowyzwalanie si umysu z wizw czasu, warunkuje
eschatologiczne orientowanie si umysu i determinuje aktualizacj owego
czynnika ontologicznego319. ycie jednostki transcendowane jest wwczas
w stron eschatologicznego celu, a towarzyszy mu poczucie wyszego
sensu. Dowiadczenie zbliajcej si fizycznej mierci odbierane jest tylko jako zakoczenie
pewnego etapu swego istnienia, a dla jednostek o wysoko spotgowanej afirmacji, mier jest
pocztkiem nowego, lepszego ycia. ycie obecne suy jedynie przygotowaniu do owego
przyszego ycia. Tak zorientowana, zorientowana eschatologicznie jednostka ludzka, nie
obawia si spotkania ze mierci. Jeeli za umys myli o sobie sub speciae mortalis, czyli
wszystkie swe nadzieje wic jedynie z obecnym yciem, wwczas dokonuje afirmacji pierwszego czynnika ontologicznego, przy jednoczesnej negacji drugiego, a to prowadzi do negacji
samego siebie. Jednostka taka trawiona jest cyklicznie powracajcymi pytaniami o sens ycia,
na ktre bezskutecznie poszukuje odpowiedzi. W ucieczce przed nimi szuka dla siebie wiele
zastpczych zaj i zainteresowa, napenia siebie mnstwem wszystkich tych drobnostek,
ktrych utrata napenia go jeszcze wikszym lkiem, a czyni to po to tylko, by cho czciowo nada sens swemu yciu i zapomnie o nieprzyjemnych pytaniach. Spotgowanie negacji
sprawia, i jednostka popada w rozpacz, nihilizm, pogra si w niebycie i wycza siebie poza
obrb harmonijnie funkcjonujcych grup spoeczestwa (nie potrafi zaaklimatyzowa si w ich
obrbie). Dla tak zorientowanej jednostki mier fizyczna odbierana jest, jako definitywne
ustanie istnienia. Jednostka taka obawia si mierci.
Nawet tak pobiene przedstawienie konsekwencji, do jakich prowadzi wiara bd niewiara w niemiertelno, wskazuje, i wiara w ni powoduje zaspokojenie, za niewiara niezaspokojenie, najbardziej ukrytej potrzeby duszy. Zaspokojenie jej powoduje rozkwit duszy i
jest rdem optymizmu, natomiast niezaspokojenie niejako j zabija, napenia pesymizmem i
sprawia, i umiera ona jeszcze za ycia (obecnego). Jest to poredni dowd na niemiertelno duszy320. Dowody bezporednie s oczywicie niemoliwe i tak dugo, jak dugo bdzie
istnia nasz wiat nie bd moliwe321 .
3. Eschatologiczna przyszo
Umys, badajcy bezporednio sobie dostpny wycinek rzeczywistoci, czas swego
wiadomego w jego obrbie bytowania nazywa histori. Na podstawie wasnej pamici i da318
Z biologicznego punktu widzenia, czowiek, podobnie jak wszystkie organizmy biologiczne, jest bytem zorientowanym ku mierci. Lecz w przypadku czowieka, wiadomoci zbliajcej si mierci towarzyszy nadzieja
ducha, przezwyciajca mier (por. P. Landsberg, op. cit., s. 33).
319
Kady czowiek potrzebuje jakiej formy afirmacji owego czynnika. U ludzi religijnych przybiera ona form
wiary w pomiertne ycie, natomiast u ateistw zredukowana jest albo do wiary w dug pami pomiertn,
albo te w dalsze trwanie w swoich potomkach. Zob. te: H. Kng, ycie wieczne?, Krakw 1993, s. 92. Cakowita jego redukcja prowadzi do dekadencji.
320
Podobnych porednich dowodw na niemiertelno duszy mona dostarczy znacznie wicej. Max Scheler
dowodzc owej niemiertelnoci opiera si na autonomii aktw duchowych wzgldem procesu yciowego (zob.
M. Scheler, Cierpienie, mier, dalsze ycie, prze. A. Wgrzewski, PWN, Warszawa 1994, s. 114 nn). Podobnie C.G. Jung opiera si na dysharmonii ycia psychicznego wzgldem biologicznego (zob. C.G. Jung, Rebis
czyli kamie filozofw, prze. J. Prokopiuk, PWN, Warszawa 1989, s. 274 nn).
321
Zob. I. Kant, Prolegomena do wszelkiej przyszej metafizyki, ktra bdzie moga wystpi jako nauka, prze.
B. Bornstein, PWN, Warszawa 1993, s. 130).
Leszek Jaczuk
61
nych owego wycinka wie, e historia jest skoczona. Miaa ona swj
pocztek, a skoro raz zaistniaa i ma swj pocztek, zmierza te pewnie ku
swemu kocowi. Gdy si zakoczy historia, nastpi po niej trudna do
okrelenia, tajemnicza przyszo. Koniec historii winien by powodowany
przez t ontologiczn podstaw, ktra spowodowaa jej powstanie i ktra
j aktualnie podtrzymuje Umys religijny nazwie t podstaw Bogiem.
Umys afirmujcy swoj niemiertelno, jest przekonany o nieprzypadkowym biegu
historii. Jest ona dla wanym i koniecznym ogniwem w acuchu przemian rzeczywistoci.
Przy czym ogniwo poprzedzajce histori nazywa protologi, za nastpujce po niej eschatologi322. Wszystkie one s nieodzowne, ukadaj si w wiksz, transcendentn cao i stanowi jaki odlegy, nieosigalny i niepojty umysowi cel. Tworz one wszechistniejc i
wszechogarniajc rzeczywisto, sam z siebie pochodzc, realizujc si sam przez si i
samej sobie wyznaczajcej cel.
Eschatologicznie zorientowanej jednostce ludzkiej, eschatologiczna Osoba Jezusa
Chrystusa, wyznacza dodatkowo eschatologiczny kierunek i realizacj tego kierunku czyni
dynamiczn323. Owa eschatologia zasadza si na indywidualnej wierze w historyczno inkarnacji324 oraz na wewntrznym, duchowym zmartwychwstaniu aktywizujcym drugi czynnik
ontologiczny. Eschatologicznie zorientowanej jednostce ludzkiej, w innym wietle jawi si
wiat i ycie. atwiej jest wwczas przechodzi, przez mniej lub bardziej burzliwe koleje ycia.
A przeyciom tym towarzyszy bogie poczucie dowiadczania przyszej szczliwoci, poniewa jednostka miotana i poniewierana wichrami tego wiata ju jest zakotwiczona w przyszym, bardziej szczliwym wiecie, antycypujc w nim niejako. W tym tkwi sens i sia wiary.
Ponadto nadejcie eschatologicznego jutra nie zaskoczy tak zorientowanej jednostki, gdy jest
ona na ten dzie ju przygotowana.
Jednak pomimo wielkiej pewnoci, rozbudzanej w sercu wierzcego przez drugi czynnik ontologiczny, jego intelekt staje niejednokrotnie wobec braku empirycznego potwierdzenia
treci swojej wiary. Brak w powoduje, i intelekt atakowany jest przez rozliczne wtpliwoci.
W takich sytuacjach pomidzy tym, co czuje serce, a tym, co bezporednio postrzega umys,
wytwarza si silne, trudne do rozadowania napicie. Napicie to moe rozadowa jedynie
dostarczana przez religi wiara. Wiara jednoczca intelekt z sercem, zaspokajajca potrzeb
serca i wykraczajca daleko poza empiryczne moliwoci intelektu.
Tak wic kultywowanie i dochowywanie wiary, przydatne jest ju choby dla celw
wycznie praktycznych, dla korzyci jeszcze w tym krtkim yciu. Jeeli za chodzi o przysze i o bardziej dugofalowe korzyci, pozostaje wierzy i oczekiwa a si one zrealizuj w
nadchodzcej, cho niemoliwej do przewidzenia przyszoci325. Absolutny, naukowy dowd,
potwierdzajcy suszno naszej wiary, zostanie dostarczony dopiero wtedy, gdy porzdek
historyczny ustpi miejsca porzdkowi eschatologicznemu326 i gdy staniemy po tamtej stronie327.
322
Umys negujcy swoj niemiertelno, poprzedzajce histori ogniwo nazywa prehistori, za nastpujce
futurologi.
323
Cz. Bartnik, O wspczesnej eschatologii, Wi 1961, nr 10 (42), s. 35.
324
Por. J. Michako, Eschatologia w zwiastowaniu Kocioa, w: Koci i teologia, Warszawa 1965, s. 106.
325
Eschaton dla czowieka wierzcego jest rzeczywistoci tworzc przedmiot jego nadziei, ktra jest ze swej
natury zorientowana w przyszo, jest realnoci nadchodzc, czym jeszcze nie osignitym i tak pozostanie a do ostatniej chwili jego ziemskiego ycia. (Tytus Mielecki).
326
Por. T. Mielecki, Tendencje redukcjonistyczne w eschatologii, Novum 11, 1979, s. 98, 106;
327
Por. W. James, Czy warto y?, prze. W. Kosiakiewicz, Warszawa 1901, s. 62; zob. te: S. Grabska, Wierz
w ciaa zmartwychwstanie, Wi 1975, nr 10, ss. 6-14.
Leszek Jaczuk
62
Leszek Jaczuk
63

Leszek Jańczuk, Czasy Ostateczne

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Leszek Jańczuk, Czasy Ostateczne

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Leszek Jaczuk

Kai o ebdomoV aggeloV esalpisen kai egen

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Rozdzia pierwszy: ZNAKI CZASU

O.B. Przybylski, Znaki czasu, AK, R 62, 1970, t 74, z 1, s. 133.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

za strony realizujce si znaki czasu nie zostan rozpoznane przez tych,

Warszawskie Seminarium Teologiczne

2. Zrealizowane prodromy Paruzji

Wedug Orygenesa mino 42 lat (Przeciw Celsusowi IV, 22).

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Poniewa w caej historii Kocioa pojawiali si ludzie, ktrych

Warszawskie Seminarium Teologiczne

te przekonani, i nie przyjcie pokarmu uatwia kontakt z bstwem

W. Niemczyk, Historia religii, Warszawa 1986, s. 141.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

wwczas bdzie pokoju i bezpieczestwa.

J. Stpie, Czas Paruzji w listach w. Pawa, RBL 1961, nr 6, s. 294.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Warszawskie Seminarium Teologiczne

3. Prodromy Paruzji trudne do zweryfikowania

Dn 8, 14; 9, 27; 2 Tes 2, 4; Obj 11, 1.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

sabo pod wzgldem gospodarczym rozwinitych krajw. Klski godu

W dzisiejszych warunkach mgby on dotyczy krajw trzeciego wiata.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

ziemi bd erupcje wulkaniczne37. Do prodromu tego z pewnoci zaliczy

4. Niewypenione prodromy Paruzji

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Por. Z. yko, Nauki Pisma witego, ss. 772-773.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Prodromu tego nie naley jednak rozumie jako konfliktu

Z. yko, op. cit., s. 766.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Jedn z plag, ktr Mojesz cign na ziemi egipsk bya plaga

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Iz 42, 6; 49, 6; Mt 6, 23; k 16, 8; Ef 5, 8; Kol 1, 12; 1 Tes 5, 5.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

niu ksiyca, gwiazd i soca (218) przy akompaniamencie gonych

Wizj Am 7,1nn do apokaliptycznej 5. trby przyblia wzmiankowanie Otchani w Am 7,4, a Am 7,1 w

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Warszawskie Seminarium Teologiczne

W drugiej poowie XX wieku kade kolejne dziesiciolecie powodowao

Warszawskie Seminarium Teologiczne

uwag nie tylko te zjawiska, ktre zostay przepowiedziane przez Bibli,

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Rozdzia drugi: PARUZJA

1. Rozwj idei paruzyjnej w Biblii i jej ocena

Warszawskie Seminarium Teologiczne

czas ktrej zabrany zostanie Koci z Ziemi, mamy te wyranie

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Paruzj ma poprzedzi walka w Niebie. Na sam za Paruzj bd

3. Biblijne terminy okrelajce Paruzj

G. Braumann, Parousia, NIDNTT, vol. 2, pp. 898-899.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Termin ten w klasycznej literaturze mia pocztkowo wycznie

J. Szlaga, Epifania, EK, t. 4, kol. 1020.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

Czasownik hkw jest za uywany w nastpujcych

Por. J. Schneider, Hkw, TWNT, Bd. 2, S. 929-930.

Warszawskie Seminarium Teologiczne

W cisym zwizku z Paruzj pozostaj rwnie terminy