Tsonga novel publishing proposal

Personal details
Personal details

Name

:Abraham Moses

Surname

:Mathebula

Tittle

:Mr

Gender

:Male

Date of birth

:1992-04-20

Id number

:9204205694085

Race

:African

Home language

:Tsonga

Other languages

:English, Venda, Zulu

Nationality

: Republic of South Africa

Marital status

:Single

Criminal record

:None

Religion

: Christianity

Interest

:Chess, Technical problem solving

Skills

:Computer Literacy, Problem solving skills,

Communication, Planning and organizing skills,
Analytical thinking

Contact details

Contact no.

:0797233691

Postal address

:P o box 391
Bonisani
0927

Email address

Educational Details

:0797233691am@gmail.com

Primary school attended

:Magona junior Primary school

Hoji senior primary school

Secondary school attended

:Gidjana sec. school

Okani Commercial

Higher certificate passed

Matric subjects
Home Language,
Life Sciences, Physical

:National senior certificate November 2011

:English First Additional language, Xitsonga
Mathematics, Life Orientation, Geography,
Sciences

University education details

Currently studying(final year) Bcs(Computer sciences and information systems) at
University of Venda
Subjects enrolled
Integral Calculus; MAT1542
Mathematics Foundations II;
1641 English
to Computer Systems;
Architecture; COM1721 Object
Technology; PHY1521
Statistics; STA1641 Elementary
Probability; STA1642
Imperative Programming;
COM2528 Artificial
Database Fundamentals;
COM2525 Operating Systems;
Algorithms and Data
and Computer Networks;
COM2628 Contemporary

:MAT1541 Differencial Cakculus; MAT1641

Mathematics Foundations I; MAT 1642
ECS 1541 English Communication Skills; ECS
Communication Skills; COM 1522 Introduction
COM1524 Fundamentals of Computer
Oriented Programming; COM1626 Computer
Machenics; STA1541 Introduction to
Statistical Method I; STA1542 Introductory
Elementary Statistical Method II; COM2523
COM2526 Human Computer Interaction;
Intelligence Fundamentals; COM2529
COM2520 Degital Design Techniques;
COM2701 Computer Science Lab; COM2624
Structures; COM2626 Data Communications
COM2616 Reasoning about programs;

Systems analysis

Object-Oriented Concepts; COM2629

References
Themba Hlungwani director of Okani Commercial
Contact number 0791863210

Proposed tittle of the book

NDZI KURILE
Market
The target market of this book are grade 10 Xitsonga home
language learners, general Tsonga speaking people as well
as any person who is willing to read, write and understand
standardized Xitsonga language. This book can be sold more
frequently in Limpopo province, Mpumalanga province,
Gauteng province and North West province, those mentioned
provinces are the places that has very high trend of this
books target market. Mr Mkhomazi J. K would recommend
this book to all grade 10 Xitsonga home language learners, I
mention him since he has shown a great performance by
successfully teaching Xitsonga at Gidjana sec. school, and he
manages to have 100% pass every year of his grade 12
learners in this learning area of Xitsonga Home language
Since I emphasized that grade 10 Xitsonga home language
learners are the the major market of this book, it is then
clear that it stands a better chance of being prescribed for
grade 10 Xitsonga home language learners, and as to such
result it can then sell as much copies as it is expected. This
is one of the things that can sustain its success on its
market.
All over the places mentioned to be the right places for a
good market of this book, there are bookshops that this book
can be sold for those other intended target market like

general Tsonga speaking people and any other people

interested in buying and buying this book.
Competition and other interesting characteristics
The writing style used in this novel is the normal novel
format. The uniqueness of this novel is within the content of
its story, where in the story it contains things that are
regarded as everyday life conflicts. Since things like money,
love, survival and so forth are things that everyone knows
they are the things that make the world move each second
of the clock, are at some point taken for granted that
everyone is familiar with, where else thats not the truth. So
in this book, love, money, youthhood and challenges of
successfulness are well exposed in the plot of this novel. And
that will by all means make the readers to highly recommend
this novel to the next person after reading it. Books that are
in the same content and on the same line of competition
with this book are; SASAVONA by D.C Marivate, published by
Sasavona publishers; MUCHUCHISI NUNA WA MAHIRI by
Simon David Shingwenyana, published by Sasavona
publishers; XIMAMBANA by M.M Mabuza, published by
Sasavona publishers; MAKUMU YA VUTOMI BYEBYO by
E.Mc.Miyen, published by J.L van Schaik; MADYISA MBITSI by
T.H Khosa, published by J.L van Schaik; NWANA WA
TINHLALU by M.J Maluleke.
Sample text

Ndzima ya 1

A hi xaxamerile hi longoloka hi landzelela ntila lowu a wu kongomile

enyangweni wa holo ya kwala exikolweni. Laha erivaleni ra xikolo
hinkwakonkwako a swi tele leswi a swi endliwa. Lava va tikhamera na vona
a va ri bizi ku khayimeta vanhu leswaku va hundza hi le ka vona va va teka
swifaniso leswaku va ta kota ku tsundzuka siku leri ha swona. Hi ndlela
yaleyo bindzu ra vona a ri kota ku ya emahlweni. Kasi hi hala tlhelo vatswari
vanwana na vona a a va khankha swi va vava ku tlangela ku ambarisiwa ka
vana va vona magaweni. Swikhalabyana swinwana a swi giya swi gima na
tinhonga ehansi, naswonavu swi twarisa ntsoko wa swona ku humurisa vana
va swona ejokweni leri a va ri haverile ku rima va ko va kota ku ta fika
emakumu ka ndzima leyi yo tika no leha swinene. Hi nkarhi lowu na mina a a
ndzi ri unwana wa machudeni lawa a ya endla ntila lowu a wu kongomile
eholweni ya kwala exikolweni ku ya amukela degree eka tidyondzo ta mina
ta le henhla ta vuthywaseri bya swa tinhlayo, (Bsc (Mathematics)) kona
kwala eyunivhesiti ya Venda.
A a ndzi tsakile enghoheni tani hi vadyondzi
vanwana lava hi
fambisaneke ndlela yinwe ku ta fika eka siku ro fana na leri. Kunene a swi hi
fanerile ku ta suriwavu nyuku na hinavu hi ta titwisa ku fundzhiwa hi ndlela
leyo xiximeka swonghasi. Ku vula ntiyiso ku hava mhaka yo tsakisa ku fana
na leyi evuntshweni kumbe evutonwini bya munhu unwana na unwana.
Kutani ke, na mina a ndzi ri na nyanyuko wolowo tani hi vanhu vanwana
lava na vona a hi ri eka xiyimo lexi fanaka eka siku rero. Kunene nyanyuko a

wu ri kona kambe a wu nga hetisisekanga hi mfanelo. Kambe mhaka yo

tsakisa hileswaku munhu unwana a nga ta swi vona leswaku a ndzi nga ri na
ntsako lowu wu nga hetiseka handle ka loko a ndzi lo tshika ndzi nwi byerile.
Ku vula ntiyiso mhaka leyi a yi ndzi dya a yi ri kona. Ntsena a swo ponisa
hikuva a ndzi ri munhu wo kota ku tikhoma no kota ku amukela swiyimo swa
vutomi bya mina. Phathutshedzo,vito leri miehleketo ya mina a yi tshamela
ro ri huwelela. A ndzi rila hi ndzi boxa bya xihlangi loko ndzi ehleketa hi ta ku
hambana ka mina na nhwana wa mina wa muVenda. Kunene a swi fanerile
leswaku ndzi tshamela ro nwi ehleketa hikuva se a ndzi dzimile timintsu, a a
ri phuphu embilwini ya mina naswona a ndzi nwi vekile exiyinweni xa ku va
nsati wa mina siku rinwana ra ku hanya ka mina. Hambi swi ri tano ku
navela loku se a ku hundzukile mihahamu ematshanwini ya norho wa risima.
Hi nkarhi lowu, a swi endla tinhweti ta ntlhanu na masikunyana yo
tlhandlekelana Phathu wa mina a ndzi xupukerile.
Ndzi rilile xirilo xa mina xa khale ka lera mina na Phathu wa mina
ndzexe, enkarhini wolowo ku ri hava na wo ndzi sula mihloti kumbe ku ndzi
khoma xikatla, hikuva ana a ko va mihloti ya ngwenya, mihloti ya kona a ku ri
hava loyi a yi vona handle ka mina nwinyi wa yona. A ndzi ta va ndzi rivale
khale hi ta Phathu loko a ndzi swi tivile leswaku wanhwana loyi a yimile
kwalaho emahlweni ka mina hi yona bandichi na murhi wa ku horisa phokolo
leri Phathu wa mina a ndzi vangerile rona. Vito ra ntombhi leyi a va ku i
Yinhla. Yinhla a ri nhwana wa ntima wo vonikela. Leswi a ri xiswona a wu
tlhela wu nwi fanekela ntimanyana wa yena. A nga lehanga kumbe ku koma,
a ri wa miri wa kahle wo ringanela munhu wa xisati wa muntshwa ku fana na
yena. Ntsena a ri wa xisuti lexi nge xa nwi hundzanyana na yena nwinyi wa
xona, hikwalaho munhu a kota ku vona ku fuwa ka xisuti xa yena hambi leswi
a a amberile muguzalala wa phuraphura ra gaweni. Yinhla a sasekile kambe
entiyisweni Phathu a xi yi teka nambara eka yena. Kambe sweswo a swi ngo
vula nchumu hikuva wansati u saseka mintirho ku nga ri nghohe.
Hi yimile nkarhi wo lehanyana kwalaho elayenini ku ri hava loyi a susaka
unwana nurhu. Kutani endzhaku ka nkarhinyana, loko hi ri karhi hi nghena ku
ya hi ku landza layeni emanghenelweni ya hina ku ya amukela tidegree ta
hina ximfumo hi vahlonipheki ni swidyondzeki swa misava leswi swi nga
tiphuphu ta dyondzo emintlaweni ya swona ni le misaveni hinkwayo, hi loko
ku va ni ku phuxana ka dzolonganyana ri ntsongo hi nga swi langutelanga
eka ntlawanyana wa hina lava a hi yimile kwalaho ka xivandlanyana xolexo
xa layeni. Kutani leswi swi endlile leswaku ndzi dedelekanyana ka ntsongo
swi kala swi fika laha ndzi rhikinyaka swikunhwana swa Yinhla. Leswi a ndzi
ri munhu wa misawu ndzi lo namba ndzi tisola hi ririmi ra mina ra misawu
eka yena, kutani ndzi endlile hi ku khinsama ndzi nwi sulasulela tlotlotlo wa

yena hi laha a ndzi nwi kandziyile ha kona hi xidukwana xa mina. Ku suka

kwalaho ndzi nambe ndzi nwi tekateka hi ta mijamujamu ya vufana ndzi nga
minti na mara.
Eka mabulu ya mina na Yinhla a swi languteka a swi tsakela leswi a swi
huma enonweni wa mina, hambi leswi swihungwana swa kona a swi nga yi
helo, kambe a wonge u le tilweni nwana wa nhwanyani leswi a a tsakisile
xiswona. Ndzi nga tivi, kumbe a swi vangiwa na hi mhaka ya leswaku na le ka
yena a ku ri sikunkulu ku ya amukela swa nyuku wa yena. Swihleko swa kona
a swi nga ha heli. Leswi swi nyikile na mina nkarhi wa leswaku ndzi
rivalanyana hi ta va Phathu ndzi wisisa nhloko ya mina mahlomulo ya ta
rirhandzu.
Ku vula ntiyiso Yinhla a nga ri yena wa ku koka mina rinoko hi ndlela leyi
a ri xiswona. Kutani mabulunyana ya kona a ya tsutsumela ekule swinene na
nwi onga hi ta rirhandzu. Kambe yena a sasekile ku ringana ku pima ku
vunyingi bya majaha a byo tshamela ro nwi rhiyele tihlo hinkwakonkwako
laha a fambafambela kona.
Hi burile ku fikela laha a nga ndzi vutisa hi ta ntirho, leswaku a ndzi
lulamerile ku ya tirha kwihi endzhaku ko amukela degree ya mina. Kumbe a
ndza ha ta famba ndzi ndzundzandzundza na tikhampani hi swikambelwana
swa mintirho ke. U te ka mina: vo fana na mina ho tsaka ntsena hikuva na
mintirho ya kona a ho tiva leswo hi ya lavela tlhelo rihi.
Kunene wa vurisa, kambe mina ndzi vile ni nkateko hikuva ndzi vulavula
sweswi ntirho wu ndzi yimerile ematshanwini ya ku mina ndzi famba ndzi
lavana ni wona tani hi laha u kombisaka ha kona. Ku hlamula mina
endzhaku ka ku tiputa ka Yinhla.
Hungu leri hi rona ri nga tiyisa vuxakanyana bya mina na Yinhla. Kwaloho
ndzi nwi rungulerile ta nkateko wa mina wa ntirho lowu a ndzi nwi
chumbutela hi ta wona. Mina khampani ya Eskom elembeni ra mina ra ku
hetelela yi ndzi nyikile nkateko wo ndzi hakelela tidyondzo ta mina, leswaku
xikanwekanwe loko ndzi heta ndzi ta namba ndzi korhoka eka khampani ya
vona ku va vuyisela tintswalo leti va nga ndzi endlela tona ta ku ndzi
hakelela tidyondzo ta mina. Sweswo hi leswi njombo ya ta ntirho wa mina yi
nga tisa xiswona. Hikwalaho Yinhla u ndzi komberile nomboro ya mina ya
riqingho leswaku loko ko tshika ku ve ni ku navetisiwa ka mintirho eka
khampani leyi a ndzi ya tirhela ka yona ndzi nwi tivisa ka ha ri nkarhi
leswaku a lungheka nkarhi wa ha ri kona no tsutsumisela xikombelo xa ntirho
nkarhi wu nga se nwi siya. Ku sukela siku rero mina na Yinhla hi hundzukile
vanghana lavakulu swinene.
Kantsongontsongo hi landzelerile layeni ku kondza na hina nkarhi wa hina
wa ku ya xiximiwa hi swidlodlo swa tidyondzo ta hina wu fika. Hi xiximiwile

kutani swi hela hi ya emakaya ni ntsako wa ku tsakela ku kurisiwa hi ndlela

leyi yo xiximeka no saseka swinene.
Leswi manana a a tsakisile xiswona, hi mpfhuka ndzi ku nhloo! A ndzi
nga se tshama ndzi nwi vona a tsakile hi ndlela liya. Ku thawuza koloko, a ku
lo vuya Ndaheni luya wa xinhwanyetana khale ka masiku tiko xa ha etlele
khale ka kona. Kona loko hi fika ekaya, Mtititi hinkwayo a yo mbvuma hi
nkulungwani wa yena manana. Kona loko swi ta katsana na vamakhelwani
loko va ta va ta nwi pfuneta ku tlangela gaweni ra mina, huwa ya kona a yi
pfala na tindleve leswi a yi tungurisa xiswona. Swivuvutani na
minkulungwani a swi biwa hi nkarhi wu ri wunwe. Huwa ya kona loko yi ya
hlangana empfhukeni, ko ta ku potii!
Xikolo a hi matlangwani, xi lava munhu wo tiyimisela naswona xi lava ku
tiyisela. A hi vangani va yi boxeketa ndlela ya dyondzo, ho komba Kunene hi
rintiho lava va nga boxeketa ndzima leyi. Loko ndzi anyakanya mhaka leyi, a
ndzi tivona ndzi ri wa nkateko exikarhi ka swivumbiwa swa va ka munhu,
ngopfungopfu hina va ka ntimeni. Leswi a swi endliwa hi mhaka ya leswi
vunyingi bya vafana va tintangha ta mina a va wu pfumarile nkateko lowu,
hikuva vo tala va vona a va hundzukile swilovekelo kwale ekaya. Xa vona a
ko sala ku ri xa mpundzu ni mpundzu va vindzukela ebyalweni va ya
ndzundzandzundza na makhumbi dyambu ri kondza ri khoma tintshava.

Ku famba ka nkarhi swi tisa ku ncinca ko tala emunhwini. Ndzi vula leswi
hikuva hi nkarhi lowu se a ndzi ri mutirhi eka Eskom. A ndzi pfanga no
sungula ku nyuka ndzi huma na xikhwidyani hi nkarhi wa kona. A swi nga
tshembisi mbuya, a wonge ndzo lorha vutominyana bya kona. Kunene a swi
tikomba leswaku a ndzi dyela ehenhla manguvanyana lawa, ku kotisa
tiNhuntla. No saseka a ndzi sungula ku saseka. Munhu a a nga ha ta swi tiva
na leswaku hi mina nyukelo ra kona. Swilo a swi ndzi fambela kahle mina
nwana wa jaha. Lebyi hi byona vutomi lebyi mbilu ya mina a yi vavela ku byi
fikelela eka ri nwana ra masiku ya ku hanya ka mina, ndzi khensa lo wa
matimba hikuva tintswalo ta yena hi letikulunkumba.
Ku tivana ka mina na Yinhla siku hi nga ambala magaweni, ku vumbile
vuxaka lebyi a a ndzi nga byi hleketelelanga. Hi tivanile hi ndlela yaleyo mina

na Yinhla, ku sukela siku rero nghole ya vuxaka bya mina na yena yi

rhunganile hi tinsinga leto tiya tani hi tingoti ta muluki wa tibya. Vanwana va
ri xaka ra wena hi loyi a ku twelaka ku vava no va ekusuhi na wena
eswiyinweni hinkwaswo. Vuxaka a hi xivongo kumbe vito, kambe i ku
tikarhatela lava va lavaka mpfuno wa wena ekusuhi na wena nkarhi
wunwana na wunwana loko swi fanerile. Kutani Yinhla se a ndzi ri xaka ra
yena hi vumunhu bya mina eka yena ku nga ri hi ku nwi tiva vito ntsena. Hi
ndlela yinwana ndzi nga ku a hi fambisana ndlela leyi a yi kongomile tlhelo
rinwe ra vutomi hi vumbirhi bya hina. Kunene ndlela yi pfhumba loko vanhu
va yi fambisana swinwe. Lexi xi tumbuluxaka vuxaka hi minkarhi yo tala i
nhlonto wa mpfuno. Na mina vo tala ndzi va tivile hi ku tsendzeleka ndzi
lavana na wona mpfuno, sweswosweswo vuxaka byi ya byi tumbuluka
munhu a tiva no tivana na vanhu vantshwa hi ku famba ka nkarhi. Kambe xo
hlamarisa hileswaku lexi xi nyakapfarisaka vuxaka evanhwini a xi kombeki
hikuva swilo swa kona swi teletele. Naswona swi landza leswi vanhu va
hanyisanisaka xiswona evuxakeni bya vona. Kambe hi ko tala byi dlayiwa hi
ku mila makatla, ngopfungopfu loko munhu a twa ku xurha.
Yinhla ekaya ka yena a huma a ta hi le ka Mavambe. Rhulele ra yena
maambalelo na mahanyele ya yena a ya komba kahle leswaku a a huma
emutini wo hetiseka hikuva swiendlo swa yena a swi tikomba leswaku i swa
nwana loyi a nga kurisiwa hi nawu wa vumunhu lebyi byi nyikaka munhu
ndzhuti wa ximunhu lexi xi lulameke. Ntsena lexi a ndzi nga xi twisisi hi yena
a ku ri loko hi ku eka vona a va tikota kumbe a vo kota ntsena ku fikelela
vutomi bya hina vo tala vombuyangwana. Kambe hi ku tirhisa tihlo ra mina
ra vuhleri a ndzi nwi vona a nga hambananga kule na mina vutominyana
bya kona, hikuva swiambalo swa yena a swi ri leswo ntsena ku munhu a
languteka loko a ri exikarhi ka vanwana. A swi nga ri swona leswo zenya no
naveta xuma eka vanhu loko a ambarile, hikwalaho a swo tifanela na ye
mina mpheheleni. Na loko ku ve ku hambana a ku ri kona exikarhi ka hina hi
mpimo wa ku antswa ka vutomi lebyi a hi byi hanya, a ku nga ri kona loku ko
ku vona hi ku olova. Na munhu loyi a ta kota ku swi vona, a swi ta lava
munhu wa kona a ri loyi wo kota ku xopaxopa swi nyawula ku hambananyana
ka vutomi bya kona ku vona kona loko ku ri kona.
Eka vona a vo va tintombhi timbirhi ntsena, yena na Nyiko ntsongwana
ya yena. Leswi vulaka leswaku makwenu wa xinuna a va nga ri na wo komba
yena. Vatswari va vona ntumbuloko a a wu va phamerile rimbewu ra xinsati
ntsena eka vona. A ku na loyi a lawulaka ntumbuluko, hikwalaho loko munhu
a twisisa tirhele ra ntumbuluko u fanele ku amukela mpimo wa ndyelo ya
vuphameri bya manana ntumbuluko. Loko vo tala a hi swi tiva leswaku swilo
swa ntumbuluko swi pfa swi huma tlhelo rihi a hi ta va hi ri tihosi namuntlha.

Wo ka a nga lavi ku dyela henhla a nga kona, hikwalaho siku na siku loko ri
xa vunyingi byi tirha hi matimba ku fikelela xiyimo xa vutomi lexi xi nga
lahayaa. Xona mani na mani wa xi fikelela hi ndlela ya milorho kumbe ku
anakanya, kambe nhlayo yi ntsongo hi yona yi kotaka ku tlatlambela yi ko yi
fikelela loko vunyingi byi dlawa hi mbitsi yaku tinaveta xiyimo lexi hi
mianakanyo.
Yinhla na Nyiko a va fana wonge i mahalwa, loko munhu a nga va tivi a
nga ta swi kota ku va hambanisa hi ku olova loko va ri vambirhi. Na leswaku i
hosi na ntsongwana a swi nga tikombi loko va yimile swinwe. Ndza tshemba
a va nga hundzani hi malembe yo tlula mambirhi. Phela nyiko a xi ri na miri
wo ringana na wa hosi ya kona kwatsaa. Na mina loko ndza ha ku sungula ku
tivana na Nyiko a swi nga ndzi tshembisi leswaku Nyiko i ntsongwana ya
Yinhla, a ndzi twa wonge o ndzi vungunya loko a ndzi byela leswaku i
ntsongwana ya yena. Kambe lexi xi nga ndzi endla ndzi hatlisa ku tshemba
mhaka leyi hi leswi Yinhla a ri munhu wo kota ku vulavula mhaka hi ku
kongoma na swona a nga rhandzi ku vungunyana na munhu hikuva a vula
leswaku swi heta nkarhi naswona swi endla leswaku na hambi loko munhu se
a vulavula ntiyiso, a swi tika eka mubyeriwa ku tshemba hungu leri a
byeriwaka, hikuva na hambi loko se munhu a vulavula ntiyiso endzhaku ka ku
rhanga hi ku vungunya, nkarhi wunwana munhu loyi a vungunyiwaka a ta
tama a ha ri ni ku kanakana ehenhla ka mhaka leyi a byeriwaka yona.
Xinwana lexi xi nga endla leswaku ndzi hatlisa ndzi tshemba, hi leswi Nyiko
a kota ku kombisa xichavo eka hosi ya yena ha kona. Nyiko a ri hava xikulela
naswona a kota ku nyika hosi ya yena ndzhuti wa xiyimo xa yena kunwana
na kunwana laha a va kumeka swinwe kona.
Hi nkarhi lowu mina na Yinhla hi nga ambala magaweni ha wona, Nyiko a
ha ri exikarhi ka lembe ra vumbirhi ra tidyondzo ta yena kona kwale
eyunivhesiti ya Venda. Kambe mina swi ndzi tekele nkarhi wo leha ku nwi
tiva hikuva a swi nga fani na Yinhla loyi a hi pfa hi hlangana eka tinwana ta
tidyondzo ta hina hi nkarhi wa hina loko ha ha dyondza. Kutani ndzi na
ntiyiso wa leswaku hi minkarhi yinwana loko ndzi hlangana na Nyiko a ndzi
twa wonge kumbe ka ha ri Yinhla fanelo ra kona. Kumbe ndzi pfange no nwi
xeweta Nyiko wa vanhu hi mianakanyo ndzi ri karhi ndzi tibyela leswaku ndzi
xeweta Yinhla hi minkarhi leyi a hi pfa hi hlangana eku fambafambeni ka hina
kwale erivaleni ra xikolo, ku tiva mani. Kumbe na yena loko ku ri hi ku a swi
humelela a a tihlamalela swakwe nwana wa vanhu swo xewetiwa hi
switaswifamba a nga swi tivi na ku swi huma hi kwihi. Ndza tshemba a a swi
byela tsolo. Hikuva lomu ku fambeni hi hlangana na mavonavona yo talatala.
Munhu wa tshika a ku fanisile na swiwengu swa ka vona ku ri hi ku
entiyisweni no u huma tlhelo rihi a nga ka a nga ku kombi loko wo nwi

vutisa.
Leswi Yinhla na Nyiko a a va hanyisanisa xiswona, a swi hlawulekisa
vumnhu bya vona eka vanhu lava vo tala, matikhomele ya vona a ya vula
swo tala hi laha a va ta huma kona. Mahanyelo ya vona a ya basile
evanhwini. Eminkarhini yo tala swiendlo swa munhu swi hi byela swo tala hi
laha a tumbulukaka a huma kona, mbita leyi yi nga tshwela etshakwini ra
yona hi vona hi murhu wa kona leswaku i wa muxaka muni endyelweni
hambi hi nga hlometalanga vundzeni bya yona. Swa ha fana na swona
swiendlo swa munhu, swi hi paluxela to tala hi ta vumunhu bya munhu
hambi hi nga byi vutisisanga kumbe ku byi lavisisa eka yena nwinyi leswaku
u huma kwihi. Kutani na matikhomele ya Yinhla na Ntsongwana ya yena a
ma komba kahle leswaku a va huma emutini wa ndzhuti.
Ndzima ya 2

A ndzi ri munhu wo tshama a titsakerile hikuva a ndzi ri emafurheni ya nyuku wa

mina. A a ku ri hava xo vilela ha xona eka nkarhi wolowo. Naswona hi le tlhelo
ntlangu wa mina na Yinhla wa xikoriyo a a wu nga yimanga. A hi tshamela ro
pfuxelana hi minkarhi leyo tala. Yinhla a pfa a ndzi endzela na loko ndzi ri
entirhweni. A se swi hundzuke ntolovelo ku ndzi vhakela ka nharhu kumbe ka mbirhi
enhwetini. Hi ka ntsongontsongo a ndzi twa Yinhla a sungula ku ndzi yiva mbilu.
Phela a xi tiseta masiku lawa nhwanyana wa vanhu ku vula ntiyiso. Wo tsandzeka ku
vona swona hi loyi wo pfumala mahlo. Entiyisweni na yena endlele ra yena a swi
tikomba leswaku se a ndzi khayimela etshangeni ra yena. A ko sala leswaku na mina
ndzi tiheleketa xikanwe hikuva na mina se a a ndzi yi xava. A ndzi tshwa hi ntombhi
leyi. Na mina a ndzi swi tivi leswaku swi endlisile ku yini ndzi tikuma ndzi ri karhi
ndzi dyeladyela entlhanweni wa yena Yinhla.
Yinhla a nga se wu kuma ntirho hi nkarhi lowu a ku ri karhi ku humelela mhaka
leyi hinkwayo. A pfa a khomakhomanyana, kambe a swi nga nyawuli ku ya kule swa
swintirhwana leswi a pfa a swi tlumbela. Ntsena a swi nga fani na loko a lo tshama
ntsena. A yimayima swi twala nwana wa vanhu kambe nkateko a wu nwi ala. A wo
tshamela ro nwi xupukela. Kambe hambi swi ri tano a nga helanga matimba. A wa a
pfuka ya kona. Na mina a ndzi nwi khutaza swinene, a ndzi nwi seketela hi tindlela
hinkwato hi laha ntamu wa mina a wu fika ha kona. Nkarhi wunwana loko swi lava
na macheleninyana a ndzi nwi nyika hikuva a a ndzi tiva ku tikeriwa ka yena na ku
navela ka mbilu ya yena. Hikuva swo tala a nga endli a nga ndzi hlevelanga.

Ku te eka rinwana siku loko a ndzi endzerile, ndzi nwi komberile ku tihumesa na
yena hi ya beriwa hi moyanyana hikuva a ndzi ri na xinkarhananyana xo ringana
vhiki xa ku wisa entirweni. Ndzi nwi komberisile leswi ndzi nga nwi komberisa
xiswona. Na yena a nga ndzi nononhwelanga hikuva a tiva xikongomelo xa kona
hambi leswi a ndzi nga nwi byelanga hi nomo wa mina. Leri siku a hi rona ra ku
rivariwa hi mina. Ndza ri khwatihata eka masiku ya ku hanya ka mina, hikuva na
mina se a ndzi swi twa siku rero leswaku a dzi fanele ku teka goza ra vununa. Ndzi
vulavula marito yo tiya lawa Yinhla a nga ta kanakana ku pfumelelana na wona.
Mina a ndzo va golonyi leyi mukhomi wa matomu ya kona a ku ri Yinhla. Ndzi vula
leswi hikuva ndzi komberile na ku nwi nyika nkateko wa ku hlawula ndzhawu leyi
yena a tsakela leswaku hi nga rhendzelekela eka yona. Leswi a ndzi ri kwale kaya u
ndzi komberile leswaku hi nga fambeli ekule hikuva hi ku vula ka yena a ku ku
halaka timali swi nga fanelanga i swilo leswi swi endliwaka ntsena hi vanhu lava va
nga tiviki nkoka wa mali evutonwini bya munhu, hikwalaho ka sweswo a hi
fambelanga ekule. Hi hlanganile kwala xidorobanini xa kwala kaya xa ka
Malamulele.
Ku hlangana ka hina, ematshanweni ya ku hi ya xawula laha vanwana vanhu va
titwisaka kona swinambunambu swa misava, Yinhla u ndzi komberile leswaku hi
rhelela hi ya tshama emindzhutini ya le phakeni leyi a yi ri kona kwala handlenyana
ka xidorobani xa ka Malamulele. Tani hi leswi ndzi vulaka, phela siku rero matomu a
ya khomiwile hi manana ximatsatsa nambawani xa mbilu ya mina. Hambi leswi a
swi nga se endleka xifumo mintirho a yi veka mhaka erivaleni yi ku tlangandlaa! A
a swi boha xirimbani xa mina xi ndzi phasela mbeva ya mina esikwini leri.
Mina se ndza tsandzeka ku tikhoma, ndzi vona swi fanerile ku ku byela leti ndzi
nga tifuhleka embilwini ya mina. Yinhla wa ndzi fanela. Ku nyika wena rirhandzu ra
mina ndzi ta va ndzi nga endli xihoxo hikuva nunhwentelo wa rinoko ra rirhandzu ra
mina wu khoma masema lawa ya ndzi bulumuxelaka wena. Wena u ri yini hi mhaka
leyi. Ku vula mina endzhaku ka nkarhinyana loko se hi titshamerile ehansi ka
ndzhuti ephakeni.
A ko va ku vulavulela ku hetisisa nawu hikuva hinkwenu a hi swi tiva naswona a
hi swi languterile ha vumbirhi bya hina, leswaku marito ya ku kombela rirhandzu ku
suka eka unwana wa hina a ya ta landzela hi nkarhinyana wolowo. Ku nwayitela ka
Yinhla endzhaku ka marito ya mina swi ndzi nyanyurile ku tlula ni nyanyuko wa rhole
leri tlalambaka loko ri vona mana wa rona.
Marito ya wena ya ndzi nyanyula lero ndzi twa wonge a ku byeriwi mina, khale
se ri akerile embilwini ya mina. A ndzi hela na mbilu hi ku rindzela, mina ndzi wa
wena. Ku hlamula Yinhla hi rito ro mbuwetela timbilu ta hina leti a a ti pupuma ti
khapa hi rirhandzu.

Hi loko hi vumbirhi bya hina hi tlimbeka ku vulavula xinkarhananyana xolexo.

Kwalaho se a hi vulavula hi mahlo na tinsinga leti a ti khomanisa mahika ya
rirhandzu leri a ro vuvumela Kunene etimbilwini ta hina.
Ntsako wa ku tikuma u ri eka rirhandzu lerintshwa a wu pimaniseki na nchumu
lexi xi nga kotaka ku nyika munhu ntsako wo fana ni ntsako lowu a ti twaka a ri na
wona loko a ri etiveni ra rirhandzu. Na mina na Yinhla wa mina misava a yi ri ya hina
siku rero. Ndzi twa ndzi ri na ku hlamala ngofu loko ndzi anakanya hi rirhandzu. Swi
twala switwi swa mina swi pfumelelana na mianakanyo ya mina eka mhaka ya
leswaku wanuna u dinga wansati, kumbe wansati u dinga wanuna hi ntumbuluko
leswaku nhlamuselo ya vutomi yi hetisiseka. Phela nyanyuko lowu a ndzi ri na wona
a a wu hetisisa ntsako wa mina na mina nwini wa wona ndzi tlhela ndzi eneteke.
Hi loko ku langutana ka hina swi tisa ku nwayitela loku a ku kombisa ku eneteka
ka timbilu ta hina. Na tindleve ta mina a ti nga ha twi hi swigingi leswi mbilu ya
mina a yi giya ha swona. Loko ndzi nwi languta Yinhla wa mina a ndzi twa wonge
ndzo vona ntsumi yi xika. Mahlo ya yena a ya ni onga nge nhlampfi loko yi dyela
exinjoveni lexi nga ni xikwa. Kantsongokantsongo ndzi tikumile ndzi nwi tshinelela,
milomo ya yena loko ndzi yi languta a ndzi twa yi ndzi kucetela ku nwi ntswontswa.
A swi languteka ni le ka yena mepe wa byongo bya yena wu ri xifaniso xa leswi na
mina miehleketo ya mina a yi ndzi hlohlotela ku swi endla. Hi xinkarhananyana
mahlo mbhoo! A a ndzi ri eka matilo ya vunkaye leswi a swi ri xiswona. Sweswo swi
landzeriwile hi mintswontswo yo tsandza vahlayi, minwayitelo, ku tshembisaniwa ni
switimela na magutsu Swi tano hi lerintshwa, swihlawulekisi swa rona hi swona
sweswo.
Se a ri sungula ku pela kambe nkarhi a wa ha ri kona. A ndzi nga swi lavi ni
leswaku ri phela. A ndzi twa wonge ndzi ngo ri khomanyana leswaku ndzi ya
emahlweni ndzi nyangana na xiluva xa mbilu ya mina kona kwala mindzhutini ya
kwala phakeni.
Wonge ri ngo yimanyana hi tikhorwisa hi rirhandzu ra hina papa. Ku vula Yinhla
loyi a tikomba a vuvumela a tshwa hi langavi ra rirhandzu. A swi fana na le ka mina
hikuva a ndzi titwisa leswi ntombhi ya mina a yi titwisa xiswona.
Loko a wu suke u va byerile ekaya leswaku a wu nga vuyi, u tava u ri ka
vanwana va vanghana va wena a hi to namba hi famba swinwe ekaya. A ndzi swi
tsakeli leswaku hi hambana sweswi. No pela se riperile. Ku ringanyeta mina hi rito
ro twerisa vusiwana ku tiyisisa marito ya mina.
A ndzo tivalavulela ntsena hi mihupani ya vujaha, kambe entiyisweni a ndzi swi
tiva leswaku Yinhla a nga ri munhu wa majatu. Swilo swa yena a swi famba hi ntila
wa vutihlamuleri lebyikulu. Yinhla a a kota ku alela swilo swo huma endleleni hi ku
olova hikuva a nga jikajiki loko a vulavula. Kambe a a vulavula lexi a xi tivaka na
swona a xi vulavula ehenhla ka makungu lawa ya nga tiya.

Sweswo a swi nga koteki hikuva manana va swi tiva leswaku ndzi na wena na
swona loko ndzi endla swilo ndzi nga swi kunguhatanga va ta ndzi holovela ekaya, a
ndzi ali ndza swikota kutiyimela kambe ndza ha fanele ku komba xichavo eka
vatswari va mina. Kambe sweswo a swi vuli leswaku ndzi alana na miehleketo ya
wena, kambe ndzi ku kombisa tlhelo rinwana ra mhaka.Ku hlamula Yinhla hi ndlela
yo komba vutihlamuleri no yimela mhaka ya yena.
Hambi swi ri tano ndzi twe ndzi ri na ku hlamalanyana loko a khumba mhaka ya
leswaku mana wa yena a va swi tiva leswaku sweswi a ri na mina, ndzi lo swi ba hi
makatla.
Kwalaho hi vulavurile hi ri karhi hi suka hi famba hi ya taxi rank hi khomanile hi
mavoko hi ri karhi hi tlangela ta rirhandzu ra hina lerintshwa etimbilwini ta hina. Na
ku ku na vanhu kwala matlhelweni ya hina na tshemba a hi nga swi twi kumbe ku
swi vona hikuva leswi a hi swi endla loko hi ri karhi hi famba loko u ri wo kala mbilu
a wu to namba u titivala Kunene. A xi ndzi hlanganisa nhloko nhwanyana. Phela loko
ndzi xi languta emahlweni na nhloko ya mina a yo ndziwilika Kunene leswi a ndzi ti
twisa xiswona. Loko u nga se rhandza kumbe ku rhandziwa a wu se hanya. Phela a
ndzo twa hi mavarivari a swi nga se ndzi endlekela. Namuntlha ndzi mbhoni leyi
tiyeke eka ku tiyisisa mhaka leyi. Swi tekile nkarhi leswaku hi fika na laha a hi ya
kona, hikuva ku famba ka kona a ho nanayila bya rimpfani, kunwani a hi pfa hi yima
hi ri karhi hi dikilidana no tlangisana. A a wonnge hi tlhelele evuhlangini endlele ra
kona. Kambe hambi swi ri tano hi fambile ku kondza hi ya fika etaxi rank wa kona
hambi leswi swi nga teka lembe ku ya fika kona .Ndzi heleketile nhwana wa mina
leswaku a ya khandziya xibazana xa yena hi mbilu ya gome. A ndzi ta ku yini, a swi
boha hi hambana. Hi lelanile kutani na mina ndzi ya laha swibazana swa ku ya
ekaya a swi khandziyeriwa kona, na mina ndzi tolovela ndlela ya ku ya ekaya ku
fana na vanwana vanhu hikuva migingiriko ya siku na yona se a a yi fikile
emakumu. Ana dyambu na rona a ri ku lavani ra nwina, kasi ra hina vinyi a hi nga ri
khomanga. A swi boha hi kotsoka hi kongoma lomu hi vekaka kona tinhloko. Hi
yimela ra mundzuku hi ta sungula laha hi nga yima kona tolo hi yisa emahlweni.
Loko munhu a tirhisa swibazana swa ku kongoma hala kaya a fanele ku lehisa
mbilu. Vanhu masiku lawa va hluvukile, ematshanweni ya ku ya folela swibazana va
tirhisa swipandzamananga swa vona. A swa ha fani na khale hi nkarhi lowu
nhluvuko a wa ha salele endzaku. Masiku lawa vanhu va ti tirhisela mimovha ya
vona. Ku lo sala hina na valavo ha ha tshembeleke eka ku tleketliwa hi swibazana.
Ndzi nghenile exibazanini ndzi titshamela na vanwana vakhandziyi va mune lava na
vona a va rindzerile ku tala ka xibazana leswaku xi ta kata ku famba. Hi tshamile
nkarhinyana wo leha xi nga se tala xibazana xa kona.
Ndzi te ndza ha tshamile kwalaho ko ta fika Vonani. Vonani hi nghenile swinwe
xikolo no kula swinwe ku sukela ehansi ku ya fika loko hi ya pasa ntanga khume
swinwe. A a ndzi nga swi langutelanga ku hlangana na munhu wo fana na yena eka

nkarhinyana wolowo. Kutani hi xewatanile hi mahlo ya ku hlamalana hi vumbirhi bya

hina. Mina a ndzi hlamala yena na yena a hlamala mina.
I khale ndzi nga se ku vona wa ndzi kalela wativa.Ku vula Vonani endzhaku ka
loko hi xewetanile na loko se a nghenile a tshama ehansi exibazanini.
Ho kalelana a ku na loyi a kelelaka u nwana exikarhi ka hina. Ndzi nwi
hlamula.
Mina na Vonani hi hetelele ku vonana malembe ya ntlhanu lawa ya nga hundza.
Endzhaka ku pasa ntangha khume swinwe a hi tlhelanga hi vonana na kambe ku ta
fika siku rero.
Hi te ha ha tshamile kwalano ho sungula ku rungulelana ta vutomi bya hina hi
nkarhi lowu wa malembe ya ntlhanu hi nga se hlangana. Ho tekatekana hi bula ku
fikela loko xibazana xi tala. A a hi nga minti na mara mabulu ya kona, hikuva a ti
tele to tirungula. Ntlhanu wa malembe a hi swilembana. Loko ku ve ku ni xihlangi xa
ntlhanu wa malembe se no rhuma va rhuma. I xijahetana xo kota no khayima ni
timbuti kumbe xinhwanyetana xo kota ni ku ya kela kokwana mati ya ku nwa
ekhuwanini khale ka matiko. Hambi leswi a hi vulavula hi nga minti na marha, mina
a a ndzi nga ri kona laha xibazanini. Miehleketo ya mina a a yi ri eka Yinhla wa mina.
A a ndzi ri bizi ku nwi vona hi tihlo ra mianakanyo laha a ri kona. A a ndzi hefemula
yena hikuva se a swo tifanela na loko vutomi bya mina ku ri yena. Phela miehleketo
ya mina a a yi nga suki eka nhwana wa mina, hambi ndzi ringeta ku ehleketanyana
hi swinwana miehleketo ya mina a a yi ala ku namurhuka eka yena. Loko ndzi
tsimba mahlo a a ku vuya ximatsatsa xa mina laha mahlweni ya mina. Endzhaku ka
nkarhinyana kwalaho ha ha vulavula ku nghene riqingho ri huma eka xiluva xa
mina.
U sukile kumbe wa ha lo tshama. Ku vutisa Yinhla hi riqingho.
Ndza ha lo tshama a ndzi se suka, xibazana xa kona xa hlwela ku tala, kambe xi
lo sala hi vanhu vambirhi ntsena leswaku xi tala hi famba, wena u fika kwihi? Ku
hlamula mina ndzi hetelela hi xivutiso.
Ku vulavula na murhandziwa wa mina hi riqingho evanhwini a swi ndzi nyika
tingana hikuva valavulele ra mina a ri taleriwile hi mihupani. Kutani a ndzi ringeta hi
matimba hinkwawo ku tikhoma ximunhu loko ndzi ri exikarhi ka vunyingi bya vanhu.
Leswi hi swona a swi endla leswaku swi nga twali na leswaku ndzi vulavula na
nhwana wa mina hi marito ya kona lawa a ndzi ya tirhisa eku vulavuleni ka mina
kwalaho. Kambe ndzi kume ndzi ri exihundleni, mijamujamu ya kona munhu a ta wa
na hi xikosi hi swilo leswi a ta swi twa ndzi swi jamuka. Yinhla se a swi toloverile no
kota ku hambanisa mavulavulele ya mina loko ndzi ri evanhwini na loko ndzi ri
ndzexe. Hikuva na nkarhi lowuya loko hi nga se rhandzana a ndzi tshamela ro
vulavula swo huma endleleni loko hi foyinelana swi kumana na leswaku a ndzi va
ndzi ri ndzexe endzhawini leyi ndzi hlamulelaka riqingho ndzi ri kona. Ndzi lo na

heta ku hlamula riqigho ra Yinhla Vonani a ku na mina khoo! A ndzi byela hi ta yena
a yisa emahlweni ku suka laha a gametile kona loko ndza ha hlamula riqingho ra
mina. Na mina ndzi ri karhi ndzi tshwetatshweta hi swivutiso laha ni lahaya, hi tlhelo
no thathela.
Se u kurile, ndza tshemba na va sivara va kona. Ku vula mina Ndzi xiya Vonani
hi ku nwi xava ta le nonweni.
Hi ku ya hi leswi a ndzi hlamusela swona, a nga ri na vukati naswona na swa
tidyondzo hi mpfhuka ka loko hi pasile ntangha khume a nga ha swi tlhogomelanga.
Hi marito lawa ya nga basa ndzi ngo vula ku a tihanyela ntsena hikuva eka
hinkwaswo leswi a swi vulavula a ku na lexi a xi kombisa nkoka wa yena laha
evutonwini. Xilo lexi a xi hetelela xi antswanyana a ko va ntsena leswaku u tshama
exilungwini eka malume wa yena. Swa antswanyana hikuva a hi talanga lava hi
tivaka moya wa le xilungwini leswaku wu hunga wu ya etlhelo rihi, hambi leswi joni
yi nga tala hi maxaka ya hina. Ko pona lava maxaka ya vona ya nga xambila joni yi
va pfumela, hikuva va swikota ku vhakisa maxaka leswaku na vona va ya twa
nunhwelo wa moya wa joni.
Vonani a a xile emahleni, loko a vulavula na munhu a wu kota ku swi vana ku nga
ri na ku kanakani leswaku nhwana xi xile a xi namanga. A hlamusela mhaka ya yena
a pfa a xeva hi ku ndzi vutisavu ta mina hi pfa hi ya emavhengeleni hi leti ta ka
mina na tona. Endzhaku ka loko ndzi nwi tshwetenyana hi ta mina u languteke a ri
na ku tsananyana kambe ku nga ri kona loku ko kombisa gome. Ndza tshemba a
tivona a salele endzhaku swinene hi ku hanya, hambi leswi a swi tikomba o nge u
swi lemuka ntsena loko a vona tintangha leti a nga kula na tona ti tihluvukisa ku
antswa ku tlula yena. Hi minkarhi yo tala munhu u twa ku vava ngopfu ntsena loko a
vona vanhu lava a nga kula na vona va hluvuka ku antswa ku pimanisa na yena. A
swi fani na loko u vona vanhu ntsena, hambi loko va ri va vukulu byo fana na bya
wena a swi olovanga leswaku u nga vona ku tsandzeka ka wena hi ku languta ku
humelela ka vanhu ntsena.Kambe swa hambana loko se u tilanguta hi ku pimanisa
hi lava mi nga kula swinwe. Mbilu a hi ribye, swo boha ku vavanyana ku va kona
embilwini. Swo biha ntsena loko ku vava loku ku hundzuka mavondzo kumbe vuloyi.
Xibazana xi ko xi tala xi suka hi famba hi kongoma ekaya hambileswi se a ku ri
nkarhinyana wo leha hi rindzerile ku tala ka xona. Laha ndleleni a xi famba xi ri karhi
xi tatisa vakhandziyi hambileswi a a xi tele a xi tama xa ha yima loko xi tshika xi
hlanganile na mukhandziyi. Haa! ha ha ta manyana na. Loko se xi fika eka patu leri
ra misava a swo nyanya, na vukhidlikidli hi ku celeka ka patu ra kona. A swi ti
komba leswaku patu leri ra hala ka hina a a ri ri na malembe ri nga se khureliwa
kumbe ku bambeteriwa hi misava leya maribye. Nhluvuko a a wu salerile endzhaku
hala kaya. A swi hlamarisi na loko vanhu loko va sungula ku hluvuka va tsutsuma va
ya aka emadorobeni. Ku hava loyi a nga swi yimelaka swo fana na leswi. Xo antswa I
ku chavela kwale timbonini.

Xiyimo xa xibazana leswi a a xi ri xiswona a xi byala rivengo embilwini ya mina ra

ku venga matshamelo ya swilo na vutomi bya kwala makaya. A a swi ndzi
kavanyeta na swivono swa mina na Yinhla wa mina. Ritshuri na ku hlakala ka
xibazana lexi a a swi ndzi yima na timbilu. Kambe hambi swi ri tano, leswi a swi
sivelanga Voni ku yisa bulu ra hina emahlweni. Leswi a hi tsamile eka xitulu xinwe a
swi nga tiki ku nyiketana ka hina hi mabulu. Xo biha xa kona munhu kunwana se a
a fanele ku huwelela leswaku hi twanana eka ku vulavula ka hina. Hikuva pongo leri
a ri vangiwa hi xibazana lexi a a ri pfa ri tlhandluka ri tlulanyana marito ya hina.
Hi fambile ku kondza hi ya fika ekaya. Loko ndzi nga se hambana na Vonani,
Vonani u te ka mina loko ndza ha ri kona u ta tsakela ku ndzi vhakela kona kwala
ekaya. Ndzi nwi byerile leswaku mina a a ndza ha ri kona ku kondza loko Vhiki ri ya
hela. Kwaloho hi pfumelelanile leswaku hi ta endzelana. Kutani hi namba hi
hambanisa xisweswo mina ndzi khoma ya mina na yena a khoma ya yena ndlela a
ya eka vona.
Loko ndzi fika ekaya ndzi fikile ndzi ku goo hi ku karhala. A a ku ri minkarhalo ya
ku tshimbeteriwa hi vungundlungundlu bya xibazana. A a ndzi nga ha koti na
nchumu loko ndzi fika ekamareni ra mina. Ndzi lo namba ndzi fika ndzi tineka
ehenhla ka mubedwa wa mina. Ni leswaku vurhongo byi ndzi khomisile ku yini a
ndzi swi twanga. Ndzi phaphuke loko manana a ndzi pfuxa no ta ndzi perisa.
Kwalaho ndzi nambe xikanwekanwe ndzi pfuka ndzi ya hlamba ku ri kona se ndzi
lalelaka hi tixuxerile na ndyangu wa ka hina.
Laha kaya a a ku ri na manana na switukulwana swa yena swinharhu. Leswi swi
mbirhi switukulwana a a ku ri vana va hosi ya mina loyi a tirhela ePitori. A a tshama
ni nghamu kwale a a tirhela kona, hikwalaho a a swi nga talanga leswaku a vuya
laha kaya. Loyi a a pfa a lahleka a vuya I nghamu ya kona loko a vuya ku ta kamba
vana. Kasi lexi xa vunharhu xona a a ku ri nwana wa nwana wa hosi ya manana
loyi a tshama eka Dzumeri. Manana u komberile ku ta tshama na Vuketi leswaku a
ta tiya laha kaya hikuva a ku ri hava munhu wa ku nwi tiyisa, hikuva hina se a hi
hangalakile hi sungula ku valanga timbita ta vutomi no xopaxopa masimu laha hi
nga rimelaka kona ku hanyisa no hanyela mindyangu ya hina. Naswona manana a
vula ni leswaku Vuketi a ta nwi pfuna hi mintirho yinwana kwala kaya, hikuva
manana a a sungula ku dyuhala. Tatana yena se a swi endla malembe ya nhungu a
hi siyile.
Ku heta ku xuxa unwana na unwana u kongomile laha maxuka ya yena a a ya ri
kona ku ya lata rivambu. Vurhongo a byi na xisiwana, hi xinkarhananyana se a a
ndzi twala etikweni ra milorho. Ndzi lo hlamala hi loko ndzi ya ku phaphu ndzi kuma
leswaku ri tlhavile miseve ya rona yi ri karhi yi suka kwale evuxeni. Loko ndzi
xalamukile ndzi humele ehandle ku ya beriwa hi moya. Ku etlela na minkarhalo wo
fa ku etlela ka kona, no pfuka munhu a ha ri na mafedzula. Hikwalaho ku ya beriwa
hi moya a a yi ri mhaka leyi miri wa mina a wu yi dinga swa mampela.

Vonani a a nga ndzi byelanga leswaku u ta ndzi endzela rini naswona nkarhi
muni. Lexi a nga xi tiyisisa hileswaku u ta ndzi endzela kwala vhikini ri nga se hela.
Ku te hi nkarhi lowu a ndza ha twa risana kambe se ri ri kusuhi no endla mumu o ta
ku humeleloo! Loko a fika a nga ri yexe kambe a a ri na Matimba Khale ka
munghana wa mina lonkulu evuhlangini bya mina. Wonge a a swi tiva leswaku loko
a lo ta a ri yexe a ta ndzi susela nyimpi exikarhi ka mina na manana, manana a a
nga rhandzi ku ndzi vona ndzi titshineta eka tintombhi ta laha xitandini. Kwalaho
kona a bava a khalakasa. Nwingi wa laha kaya yena a nga lavi na ku twa hi ta yena,
hikwalaho a ndzi byeletela ndzi swi twa leswaku ndzi nga endli xihoxo na kanwe
ndzi teka nhwanyana wa ku huma kwala kaya. Se loko va tile va ri vambirhi na
Matimba a ndzi nambe ndzi kume xivhikelo hi Matimba, hikuva a swi nga ri erivaleni
leswaku muendzinkulu a ku ri mani eka lava vambirhi. Mhaka leyi yi ndzi nyanyurile
hikuva a a swi ta ndzi ponisa eka nomu wa manana. Ndzi ringetile ku xiyaxiya
leswaku xivangelo xa ku va manana a nga twanani na mhaka ya leswaku hina
majaha ya yena hi hlomisa tintombhi ta laha kaya ku nga va ku ri yini. Kambe ndzi
hetelele hi ku ka ndzi nga swi twisisanga leswaku swi nga va swi vangiwa ha yini.
Ndzawini. Ku twala rito ra xisati ri ndzawuta hala ndyangu, a ku ri Voni loyi a
ndzawuta a ri na Matimba. Mina a a ndza ha tidekile hala endzhaku ka yindlu
erisaneni bya gwavava etambheni. Matimba na Vonani ndzi va vonile va ha ri
empfhukeni loko va ha ta hi lahayaa! Laha a ndzi tshamerile ha kona a ndzi kota ku
vona munhu a ha ta hi le patwini kambe yena a swi nga olovi leswaku a ndzi vona
leswi ndzhawu ya kona a yi ri xiswona. Kambe miehleketo ya leswaku va nga va va
ta laha kaya a yi nga ri ka mina, hikuva a ti tele leti a ndzi ri eku tigayeleni
enhlokweni ya mina loko ndzi ri karhi ndzi tiorhela risana kwala endzhaku ka yindlu.
Emasungulweni a ndzi swi teka wonge ku ndzawutiwa ka makhelwani, hikwalaho
ndzi tlakukile ku ya vona munhu loyi a a ndzawuta loko Voni a ndzawuta ra
vunharhu.
I khale ndzi ndzawuta u lo fa tindleve. Ku vula Voni loko a ndzi vona ndzi
humelela.
A ndzi swi twa kambe a ndzi swi teka wonge ku ndzawutiwa hala ka Makhuvele.
Ndzi nwi hlamula ndzi ri karhi ndzi nwayitela.
Eeh kasi u kona kam. Ku gajela Matimba loyi a ti komba a ri na ku hlamala
exikandzeni xa yena loko a vulavula marito lawa swi katsane no nwayitela.
yaa ndzi kona, wa ndzi kalela mfo.
Ku fika ka Matimba na Voni ku ndzi bohile leswaku ndzi tihundzula nkorhoki swa
nkarhinyana walowo. Ndzi va rhurhelile endlwini ekamareni ra ku dzumba eka rona
mina ndzi namba ndzi lulamisa swa ku fihlula na vona ndzi va lulamisela. Endzhaku
ka sweswo hi tshamile hi bula leti na letiya hambi leswi mahungu ya kona a ya nga
fambelani, hi lukelerile ya kala ya khomana swi va swona. Kambe entiyisweni mina
na matimba a hi hambanile ekule eka nkarhi lowu. Na leswi a hi swi vulavula a swi

nga hlangani, ntsena a hi nga lavi ku khomisana tingana. Voni swa antswanyana
mahungu ya yena a ya khomeka ku antswa ntsena marito ya yena a ya twala
leswaku ya pfumala vuhleri lebyi munhu a nga byi fikelelaka ntsena loko a phendlile
swi nyawulanyana.
Ku sukela siku leri ndzi kotile ku twisisa ku cinca ka vutomi bya namuntlha ku
suka eka lebyi bya tolo na tolweni. Matimba na ku heta xikolo a a nga ha hetanga, u
humile hi fasitere eka ntangha nhungu. Leswi xiyimo a a xi ri xiswona munhu a nga
ta tshemba leswaku mina na Matimba hi kurile swinwe. Leswaku swilo swi jike kwihi
na mina a ndzi swi tivi.
Matimba ku na heta ku fihlula na hina hi loko a lela a famba hikuva ku vula ntiyiso
na yena nkonka wa ku vundza na mina ndza tshemba a nga wu voni eka nkarhi
lowu. Voni u sarile na mina kwalaho kamareni hi tivundzela swinwe. Se a a ndzi
hlayelela leswaku u ya famba rini hikuva loko manana a lo tshika a fika a swi kumisa
xileswi a a ndzi ta sala ndzi wu twa munyu wa ka madonsi hi ku chingeriwa. Xo
hlamarisa Vonani a a tikomba a twa a tshamisekile naswona a a nga ri wa ku famba
swa sweswi. Kasi mina hi le mbilwini a a ndzi ri bizi ku ba xikhongelo xo susumeta
Voni leswaku a hatlisa a lela manana a nga si swi vona. A ndzi tivi leswaku manana
a a vindzukile a ya kwihi siku rero hikuva loko ndzi pfuka a a se a pfukile khale. Hi
tshamile ku fikela loko xikhongelo xa mina xi hlamuleka manana a nga se vonakala
laha kaya. U lerile Voni kutani a famba ndzi nwi heleketanyana ndzi ya jika lahaya
ko taniyaa! Kambe loko ndzi nga se jika u ndzi tshembisile ku tivonakarisa na kambe
masiku ya mina ya ku wisa ya nga se hela.
A a ndzi twa ndzi tsandzeka ku twisisa leswaku Voni a tlhontlhiwa hi yini leswaku
a tsakela ku vundza na mina. Nkarhi wu fambile na yena voni a ri karhi ku tata tata
minkondzo laha kaya. Manana a se swi sungula na ku nwi swirha timbilu, hikuva a a
nga twanani na swona leswi a swi humelela eka nkarhi walowo. Swi fambisile
sweswo ku kondza ku ya fika ravuntlhanu laha Voni a nga ndzi endzela tani hi
manwana masiku. Swa siku leri ku hlaya swona I ku tiya mbilu. Hi ravuntlhanu leri a
a ndzi ri ndzexe kwala kaya. Manana a nga ri kona na vana a va ri exikolweni. Hi te
ha ha vundzile kwalaho hi loko Voni a sungula swo tivana na yena. A sungula ku
tiswoswa no tshombonyokisa miri wa yena hi ndlela yinwana yo ka yi nga
hlamuseleki, no pfa a nantswela milomu a ndzi langutile hi ndlela yinwana yo
tivana na yena nwinyi. Hi hala tlhelo swi katsana ni ku gomela ka xisati lokuya ko
vitana switwi swa wanuna.
Rhulani ndzi lava ku hambuka, ku na tissue le xihambukelweni xa ka nwina? ku
vutisa Vonani.
Ina yi kona famba u ta yi kuma. Ndzi nwi hlamula.
U fambile a ya exihambukelweni loko ndzi nga se swi langutela na ku vuya ka
yena ndzo hlamala a vuyile.

Rivanti ra Toilet ya ka nwina a ri pfuli, ndzi pfuni.

Mmh eeh!. Ndzi hlamala.
Siku leri a a ndzi hlanganile na swona la. Hi loko hi rhangisana ndzi ya nwi
pfulela, kambe xo hlamarisa a ndzi vonanga ku ri na ku tika eku pfuleni ka rivanti ra
xihambukelo xa kona.
U nga fambi u ndzi siya ndza chava swipululu phela.
A ndzi fambi ndzi kwala. Ndzi vula hi ku yima kwala etlhelo ka xihambukelo hi le
kulenyana.
Ku na heta kwalaho na yena hi rhangisanile hi vuya ekamareni laha a a hi
vundza kona. Kambe eku vuyeni ka hina fambelo ra Voni a ri sungula ku ndzi sorisa.
Ndzi lo hi ta ku I mangwa loko hi vona mavala. Ku fika ka hina laha kamareni hi loko
Voni a goga rivanti a ku ka mina: Sorry but a swi vi swa xihundla, ndza ku kombela
swi ta tiviwa hi hina vambirhi ntsena. Va na wanuna Rhulani. Hi loko ndzi ku na to
tlevelelee! A ku nga ha humeki. Leswi swi nga landzela loko ndzo swi boxa hi nomo
wa mina ndzi nga ka ndzi nga ha wu tirhisi ku dya vuswa ha wona. Manyala lawa
ndzi nga ya endla siku leri a ndzi nga tirivaleli evutonwini bya mina ku kondza ndzi
ya funya buwa.

Ndzima ya 3

Loko dyambu ri xa ri xa na swa rona. Ku tlhava ka rona ri tisa swiphiqo, na ku

tlomuta ka rona ri tumbela hi tintshava ri siya swiphiqo. Ku famba ka masiku swi
rhumbula vutomi lebyi byi ntshwa emunhwini loko nkarhi wu ri karhi wu famba,
leswi a wu swi kaneta tolo namuntlha wa swi pfumela. Swihlambanyo swa tolo na
tolweni swi sala swi vunguriwa na yena tolo na tolweni wa swona. Hi mugqivela wa
siku leri a a ndzi huma kwale ndzi nga loyeriwa kona eka Yinhla wa mina. Kasi hi xa
Sonto wa mundzuku ndlela a yi komba ku tlhelela endzhaku entirhweni. Na masiku
ya mina ya ku wisa se a a ya fikile emakumu. Leswi vulaka leswaku a a ndzi lo
saleriwa ntsena hi vusiku byinwe ndza ha ri ekaya.

Ku te loko ri xa hi xa mundzuku. Ndzi vindzukile ka ha ri mpundzu ndzi

nghotsanghotsa swibutsana swa mina ndzi kongoma ndlela. Loko manana a ndzi
heleketa ku ya khandziya xibazana a a tsanile, kambe ku nga ri kona ku tsana loku
ka gome, ntsena a a twa ku vava loko ndzi famba, tani hi leswi swi nga xiswona loko
maxaka kumbe varhandzani vanwana na vanwana va fanele ku hambana. Laha
ndleleni a ri njhani ku ndzi kwinya hi ta va Vonani. Loko kona a a lo tiva ni ta mihlolo
leyi yi nga humelela, ndza tshemba a to namba a fa hi mbitsi ya kona. Swi lo ponisa
hi sweswi a a nga swi tivi. A ndzo puta siku ximanga xi nga ta huma esakeni
leswaku xiyimo a xi ta va njhani.
Timhaka se a a ti sungula ku ndzi hisa. Leswi a hi swona Yinhla a a ta hlekela
swona ku swi twa. Naswona loko swi sungurile hi ndlela leyi makumu ya swona hi
waha? Hi mpela nghozi a yi humeleli emugodini ntsena.
Rendzo ra mina ri vile kahle ku kondza ndzi ya fika kwale eMatimba power station
eLiphalale laha a a ndzi tirhela kona. Mhaka yo biha hi ya leyi yi nga humelela kwale
kaya eka Mtititi. Laha ndleleni loko ndzi ri karhi ndzi famba na nhloko ya mina a yo
wuu! Hi ku gayela leswi swi nga ndzi humelela. Mhaka leyi a yi ndzi dakwa wonge a
ndzi nwile bya ku vuyisa swigamatshuku engomeni.
Mina hi vumina a a ndzi hanya hi ntiyiso, loko munhu a lava ku hambana na mina
a fiki a ndzi byela vunwa, kwalaho kona a hi nga ta kumana na kantsongo. Kambe
ku sukela siku ndzi nga endla manyala se a a ndzi boheka ku va hlonga ra vunwa,
hikuva handle ka swona a a ndzi ta lahlekeriwa hi swo tala. Loko Yinhla a a lo tshika
a thumbhile mhaka yo fana na leyi a ndzi tshembi a a ha ta ndzi vitana hi mavito
lawa a tshamela ro ndzi phata ha wona. A ndzi tivi leswaku a a ndzi fanele ku yi
huma njhani. Ku hanya endzeni ka nkumba wa vunwa kumbe ku va mina wa tolo na
tolweni. A a ndzi twa wonge ndzi rhwale ntshava laha nhlokweni ya mina. Yinhla hi
yena mbilu ya mina a yi nwi rhandza. Leswi Voni a nga ndzi peta eka swona a ndzi
tivi na leswaku ndzi nga swi nyika vito muni. Vhiki rero na le ntirweni wa kona a a
ndzo yisa miri ntsena. Nhloko ya mina a yi hlangananilehlangananile.
Laha ntirhweni munhu loyi a a ri ku suhi ngopfu na mina a ku ri Bra Dez.
Desmond Makhuvele hi unwana loyi a vumba ntlawa wa varhangeri va hina laha ka
planti ya Matimba power station. Ndzi hatlisile ndzi nwi tolovela hikuva a ri
mutsonga na swona a kota ku hanya na vanhu vo hambanahamba hi mahanyelo na
swiyimo swa vona. Naswona a a ri munhu wo hleka swinene na vanhu. A a tiveka hi
vito ra Bra Dez eka vanhu vo tala hi ku nwi duvulela, yena vito ra yena ra ntiyiso a
a ri Desmond. Hi malembe a ri lonkulu eka mina. Ndzi ngo na hambi a ndzo nwi
vitana papa a swi ta pfumela swi tlhela swi ku kwatsaa! Desmond a a ri eka xiyimo
xa ku va wanuna ntiyelwa. Vukulu bya yena hi malembe hi byona a byi tiyisisa
vumbhoni bya leswaku u ni ntokoto wo enta hi ta vutomi. Phela nkulukumba loyi a a
ri wa masiku ku vulavula ntiyiso. Ntsena munhu a a nga ta swi vona hi ku olova loko
u ri wo pfumala vuxiyaxiya hikuva a a tihlayisile hi ndlela yo hlamarisa swinene,
naswona hanyelo ra yena a a ri taleriwile hi vufana hambi leswi malembe ya yena a

ya nga ha ringananga hanyelo ra muxaka lowu. Kambe leswi ndza tshemba a a swi
endliwa hi mhaka ya leswi a a tshamile ngopfu tindzhawu ta joni na tinwana
tindzhawu leti ti kucetelaka hanyelo ra muxaka lowu.
Kutani ndzi vonile swi antswa ku ya rhula ndzhwalo wa mina eka yena. Nwana la
nga riliki va ri u fela edzobyeni. Ku tiendla mafanato mina a a ndzi nga ta swi kota.
Hikwalaho ndzi teke mhaka ya mina ndzi ya yi chululela etindleveni ta Bra Dez
leswaku a ndzi chukisa mhaka leyi, kumbe yena a ta ta ni miehleketo yo antswa.
Mhaka hi yaleyo Bra Dez, a ndzi swi tivi leswaku ndzi endla yini loko se swi te
tani. Ku gimeta mina loko ndzi heta ku hlamusela Desmond mhaka ya mina.
Hambi leswi Desmond a a ri xitokoti loko swi ta eka mhaka ya ntlangu wa
vavansati, leyi mhaka u dzungudze na nhloko loko a yi twa. Kambe lexi a a nga ndzi
byela xona hi leswaku swilo swo fana na leswi swa humelela, naswona a a swi nga
sunguli hi mina. Vunyingi bya vavanuna byi hlangana na swo tlula leswi mina ndzi
nga swi vona. Lexi yena a a vona xi antswa I ku ndzi titshamela na mhaka leyi yi ri
xihundla, kambe loko swi ndzi tsandza ndzi nga ha vulavula na munhu wihi na wihi
loyi ndzi nwi tshembaka eka va ndyangu wa mina. Hikuva a swi nga ta ndzi pfuna hi
nchumu ku tibuma hi ntiyiso lowu wu nga ta ndzi onhela mundzuku ka siku.
Naswona vutomi hi ku vula ka yena a bya ha ndzi khomele swihlamariso swo tala
hikuva a a ndza ha ri ntsongo swinene. Leswi swi vulaka leswaku a ndza ha fanele
ku langutela to tala timhaka ta mangava ya vutomi. Hi ku vula ka Desmond a ku ri
hava lexi ndzi nga xi endlaka ku lulamisa xiyimo lexi handle ka ku swi siya endzhaku
ndzi swi seletela ndzi ya emahlweni na vutomi. Kambe lexi a nga xi tshikelela hi
leswaku Yinhla ndzi nga nwi byeli mhaka leyi loko ku ri hi ku ndzi tiyimisele ku nwi
teka.
Endzhaku ka ku vulavula na Bra Dez ndzi titwile ndzi vevukeriwa swinene.
Kantsongokantsongo ndzi kotile ku tiya ndzi tlhela ndzi va munhu loyi a ndzi ri yena
eku sunguleni. Na mina loko ndzi tshama ehansi ndzi hlela leswi vutomi bya masiku
lawa byi yimiseke xiswona ndzi nambe ndzi swi vona leswaku swo tala leswi Bra Dez
a nga ndzi ringanyetela swona hi leswi xiyimo xa vutomi bya masiku lawa byi
yimiseke xiswona. Vhilwa ra vutomi bya namuntlha ri ndziwilika hi xihatla xo tlula ni
rihati. Kutani swilo swo tala swi humelela hi xihatla hi nkarhi wu ri wunwe. Leswi
vulaka leswaku munhu a a fanele ku pfula mahlo swi nyawula hikuva swi tele swo
wisa munhu a nga ha pfuki eka vutomi lebyi.
Maxangu ya endla leswaku munhu a pfuleka mahlo. Ndzi vula leswi hikuva
himpfhuka ndzi hlangana na leswi ndzi nga hlangana na swona, se swilo swa mina a
a ndzi swi endla hi vurhonwana naswona a ndzi ri na vuxiyaxiya byi kulu swinene.
Na mina se a ndzi sungula ku swi twisisa leswaku ndza ha ri ntsongo swinene,
ntsena minkarhi se yi hundzukile. Vutomi phuphu ya byona eka masiku ya
namuntlha I dyondzo. Loko u dyondzile a ka ha langutiwi na vuntsongo bya wena hi
ku hanya kumbe malembe, kambe ematshanweni ya sweswo wa kurisiwa u vuriwa

wavutivi, vutivi lebyi byi nga ku dyondziseki nchumu hi ta mahanyelo kumbe ku ku

nyika xa nchumu hi ntokoto wa vutomi. Ha fa ha hela hi ri swidyondzeki. Xana swi
endliwa hi yini loko ku nga ri ku pfumala ntokoto wa ta mahanyelo ke? Phela hambi
a ri mina vanhu vo tala loko va twa leswaku ndza tirha ndzi dyondzile va hlamala,
xikanwekanwe va ndzi gimela tsolo ehansi. Na lava va nga ni ntokoto wo hanya wo
tlula wa mina loko ndzi vulavula na vona va chava ku ndzi tshweta muri wa ta
vutomi, kasi loko ku nga ri vona ndzi ta kombiwa hi mani ndlela. Va vurile
vamabaxandleve leswaku rhavi lerintshwa ri tiya hi leri ra khale. I va mani va nga ta
khoma xongotelo va phupha mberha leswaku hina hi famba laha ku baseke loko
swilo swi yimisa xileswi. A ka ha ri na vutomi manguvanyana lawa. Ku pfuleka mahlo
namuntlha, mundzuku u sulekile exikandzeni xa misava. Hi fa ha ha ri mavondlo hi
ku hundzuluka ka mheho ya vutomi.
Ndzi landzelerile switsundzuxo swa Bra Dez hi vukheta. Ndzi namarhela makungu
ya ku va wanuna. Misava yi tele hi vunwa. Ndzi mani mina ndzi lavaka ku tiendla wa
ntiyiso, kasi na vakokwana va tsandzekile ku namarhela ndlela leyi ke? Loko ndzi
teka makungu lawa a ndzi nga tshembi na leswaku hi mina. Leyi a hi yona ndlela
leyi a ndzi navela ku hanya ha yona, loko ndyangu wa mina ndzi ya wu dzima
ehenhla ka mavunwa vana va mina ndzi ya va komba wihi ntiyiso wa kona. Va ri
loko u ri eRhoma na wena u muRhoma. Ndzi tswariwile hi xidyoho emisaveni ya
vudyohi kutani na mina ndzi mudyohi. Munhu loyi a nga basa yena ku hava. Hi lo
basa swiambalo na nyama kambe timbilu a ta ha vonaki na muhlovo wa tona wa
ntiyiso hi thyaka. Kona loko a ri kariwa thyaka ra kona ntiko wa rona a wu ta titivata
na hina vinyi va rona thyaka leri.
Loko ndzi anakanya mhaka ya leswaku ndzi fanele ku ya simeka ndyangu wa
mina ehenhla ka manyala lawa ndzi nga ya endla na timbilu ta mina a to dzwii! a
ndzi nga tiravaleleli eka mhaka leyi. A ndzi tshembi hambi ku ri yena Yinhla a nga
ndzi rivalela loko swa ha tsandza mina nwinyi wa swona ku swi yimela.
A ndzi nga tiendli, Yinhla a ndzi nwi rhandza. Hikwalaho na ku ya nwi hanyela
vutomi lebyi byi nga na vunwa endzeni a swi ndzi tikela. Kambe loko minkarhi
yinwana ndzi tshama ehansi ndzi gayela mhaka ya ta vukati, ndzi hetelela hi ku
tivutisa swivutiso leswi tinhlamulo ta swona ndzi nga ri ki na tona, kumbe ndzi kuma
tinhlamulo to tsandza vahlayi eka xivutiso xi ri xinwe. Ku fana ni sweswi, nhwana
wa mina a nga tivi nchumu hi ta manyala lawa ya nga ndzi humelela. Ndzi pfa ndzi
tivutisa mhaka ya leswaku loko mina ndzi kota ku hanya exinyamini ku fana na
sweswi yena swi nga nwi tsandza ha yini. Naswona loko ku ri hi ku wa ma endla
manyala xana nkoka wa ku va ni ndyangu hi wihi loko munhu a nga kolwi hi mati ya
xihlovo lexi a nga hakutela xona ku tima torha eka xona. Mbilu ya munhu yi hundza
lwandle hi ka gidi vuanyuko bya yona, hikuva a yi tali kumbe ku kolwa hi swa ndyelo
ya yona. Naswona hambi loko munhu a nga ringeta ku yi vuyetela eka nkarhi
wunwana Sathana xa nghena hi tindlela ta xona xi yi chela vubihi.

Loko ndzi tsundzuka ta mhangu ya mina na Voni, ndzi namba ndzi swi vona kahle
leswaku mintirho ya Sathana yi na matimba eka nkarhi wunwana. Hikuva leswi swi
nga humelela a hi swona ndzi nga vulaka leswaku I ku navela ka mbilu ya mina. Swa
fana hikuva loko a a ndzi lo huwelela vanhu ndzi ku ndzi pfuneni rito ra mina a a ri
nga ta twiwa hi munhu, tintiho a ti ta tama ta ha kombetela mina leswaku ndzi ni
nandzu. Hambi a ndzi lo ya mangala emaphoriseni, maphorisa a ya to ndzi hleka
ndzi hundzuka xiphunta. Kumbe loko a ndzi lo sihalala Voni a to namba a ba
mukhosi vanhu va vuya ehenhla ka mina. Naswona loko ndzi pfumelelanile na ku
tinghenisa emanyaleni na swona a swi kahle hikuva a hi swona leswi mbilu ya mina
a yi tsakela ku swi endla, naswona a ndzi tiyiva eka ndyangu wa mina. Hikwalaho
lexi xi nga xona a xi kombeki. Kambe xo antswa eka swona ndzi vonile ku
pfumelelana na ku tinghenisa emanyaleni lawa swi antswa, ntsena ndzi ringetile ku
vula vutitwi bya mina.
Loko a ha swi sungula Voni ku vula ntiyiso emahlweni ka xikwembu na huvo ya
xona ndzi ringetile ku nwi kombisa hi tindlela hinkwato leti a ti ndzi pfumelela ku ti
endla ku papalata vubihi lebyi ndzi nga nghenisiwa eka byona. Ndzi nwi kombisile
leswaku a ndzi nga ta swi kota ku endla mhaka yo tano hikuva mina a se ndzi ri na
nhwana khale. Naswona hambi ku nga ri mhaka ya leswaku mina ndzi na nhwana,
mina na yena Voni a hi nga ri eka vuxaka bya nuna na nsati, ntsena a ho va vaaka
tiko va muganga wunwe wa ka Mtititi. Ndzi ringetile ku hlamusela leswaku moya
wa mina a wu nga ri eka swona, naswona Voni eka mina a ndzi nwi teka tani hi sesi
mina ndzi ri boti eka yena. Kambe hinkwaswo leswi a ndzi byela ribye, kona a ndzi
ta twiwa hi mani? Lexi ndzi nga byeriwa xona I ku pfala nomo. Hi loko ndzi ku ti whii!
na mina, timhaka ti nga se biha ku fika kwalano. Sathana xi hetisisa mintirho ya
xona ndzi lo swi nhwii. Hi mpela swilo swa humelela, u ngo ala ntsena loko u nga se
tshama u hlangana na swona. Hina hi timbhoni ta swona, hi vutiseni hi ta mibyela.
Wanuna a nga wi hi rimbambu rinwe, loko a ri Yinhla yena loko swi vula rifu na ku
nwi fela a ndzi ta nwi fela. Ndzi nyumisile va mavondzo ndzi tirhandzela nhwana
wa mina vutomi byi ya emahlweni. Xo biha eka nkarhi lowu hi leswi se voni a a
hanyisa xiswona. Ku ti tshineta ka yena eka mina se a swi sungula ku ndzi nghena
emahahwini. A ndzi tivi na leswaku nomboro ya mina u yi nyikiwile hi mani hikuva hi
ku tsundzuka ka mina a ndzi tsundzuki ndzi nwi nyike nomboro ya riqingho ra mina
hambi nkarhi walowu a ndzi ri ekaya. Vonani a a tshamela ro ndzi foyinela nkarhi na
nkarhi endzhaku ka vhiki loko ndzi vuyile hala eLephalale entirhweni. Mhaka leyi se
a yi ti komba yi ya ekule swinene, hikuva a xi nga tlheli nhwanyana endzhaku ka
mina. Hambi loko ndzi ringeta ku nwi byela leswaku a deda a swo ti fanela ntsena,
a ndzi ta twiwa hi mani, a wonge ndzo vulavula na ntsandza. Ku ncica nomboro ya
riqingho a swi nga ta koteka hikuva a ndzi ta nwi byela ku yini Yinhla loko a lava
xivangelo xa ku ncica ka nomboro. Hikwalaho ndzi bohekile ku ka ndzi nga ncici
nomboro ya mina.
Ndzi ringetile ku vonisisa mhaka leyi ndzi ri ndzexe kahle. Vonani a nga va a lava
mina kumbe a lava leswi mina a ndzi ri na swona ke? Swona loko ku ri hi ku u ta hi

vito ra rirhandzu ha yini a tsandzeka ku vulavurisana na mina kahle ku nga ri ku

ndzi phasaphasa hi mintlhamu yo ka yi nga tivikani ke? Ku vula ntiyiso a a ndzi nga
ha twisisi lexi xi nga xona eka nkarhi lowu. Naswona loko mhaka yi yimile hi ndlela
leyi a swi fanele ku ya helela kwihi? Va vula leswaku ximinta ntsengele xi tshembe
nkolo, kambe leyi mina ndzi lo mintisiwa, andzi nga lo yi minta, ya ndzi tsandza ku
yi minta se yi ndzi tlimba minkolo. A ndzi ta yi minta ntsena loko a swi ri hi ndlela ya
ku ximintisiwa ntsengele xi tshembe nkolo, khombo ra kona a swi tano. Hikwalaho
ndza tlimbeka ku yi minta ntsengele leyi.
Nkarhi hinkwawo loko ndzi ringeta ku vulavula na Voni hi ku kongoma ntiyiso a a
hlamula tinhlamulo tinwani leti minkarhi hinkwayo a ti hetelela hi ku huma
exiporweni xa mhaka. A wu to twa ndzi byeriwa leswaku tshika ku tiendla xihlangi,
kula u tshika ku tiendla toya na tinwana tinhlamulo ta muxaka walowo. Vonani a a
ndzi hlamula wonge u lo swi yela exikolweni hlamulele ra kona, na ku ndzi humile
njhani eka timhaka leti a ndza ha vutisa ha tona nkarhi wo tala a ndzi nga swi twi, a
ndzi to hlamala se hungu ri leha ri huma na le ka leswi a ndzi ku ndzi kunguhatile ku
vulavula ha swona. Nkarhi wunwana u nga kala u pfumela leswaku na vukhamba I
nyiko loko swi fika la ko tani. Munhu a yiva mina a tlhela a yiva na mano ya mina
hambi ku ri ku vulavula Kunene loku, hakunene swilo swa endleka.
Se a ndzo puta ntsena loko Voni o foyina na Yinhla a ri kona kumbe loko o tshika a
a rhumerile marungula swi kotlana na loko Yinhla a khoma riqingho ra mina.
Kwalaho kona a ndzi ta tenga ximatsi a ku nga ri na yinwana ndlela. Xinwana lexi a
a xi ndzi chavisa hileswaku Yinhla a a ndzi nga se tshama ndzi nwi endlela swo
huma endleleni naswona a a languteka a ndzi tshemba hi ntshembo wa mbilu ya
yena hinkwayo. Ndzi nga tivi loko ku ri hi ku a a languteka ntsena hi ndlela leyi
kambe swi nga ri swona, hikuva munhu wa tika ku nwi tiva, naswona swihlamariso
swi kona masiku hinkwawo, kutani munhu a nga tshika a ku hlamarisile. Ta le
mbilwini ya munhu ti tiviwa hi yena a ri swakwe. Hambi leswi xiyimo a a xi yimile hi
ndlela leyi a ndzi nga chuhi ku fika kwalano hikuva Yinhla mhaka ya ku lavanalavana
na timhaka ta vundzeni bya mina a a nga endli. Na hi minkarhi yo tala loko foyini ya
mina yi rila emtshanweni ya ku a yi hlamula a a ta ndzi lava a kondza a ndzi kuma
a ndzi nyiketa yona ndzi yi hlamula hi ndzexe. A a hlamula ntsena loko a ri na
ntiyiso wa leswaku a ndzi kona laha kusuhi naswona laha ndzi nga kona ndzi bizi hi
swilo swa nkoka. Na mina se a a ndzi xi khomile xitayela lexi hikuva na mina a ndzi
endla hi laha a endla ha kona loko foyini ya yena yi rila ndzi ri ekusuhi na yona yena
a nga ri kona kwalaho ekusuhi.
Ndzi tshamile mavhiki mambirhi eLiphalale Yinhla a nga se ndzi endzela. U tile a
ta ndzi endzela hi vhiki ra vunharhu endzhaku ka loko ndzi vuyile ku sukela hi nkarhi
wa ku wisa ka mina. U tshamile masiku mambirhi kutani a ya tlhela hi mixo wa siku
ra vunharhu. A a ndzi twa ndzi tsaka loko ndzi ri ekusuhi na nhwana wa mina. Na
loko ndzi ya entirhweni ku nwayitela ka kona na vatirhikulori a va hlamala leswaku
ndzi lo dya yini masikunyana yalawo. Leswaku ndzi nga bvinyi ku tenga ka ku rhula
exikarhi ka mina na nhwana wa mina, ndzi lukile rhengu ra ku hemba ndzi vula

leswaku foyini ya mina yi wele ematini loko Yinhla a nga se ta hala eLiphalale.
Kutani hi masiku lawa a nga tshama wona foyini ya mina a yi sala ka hofisi ya mina
entirhweni loko yena a ri karhi a tiva leswaku yi wele ematini ndzi yi yisile
evhengeleni ra yona ku ya lunghisiwa. Hambi leswi a a ndzi ya ndzi nyupela
exidziveni xa vunwa, ndzi vonile swi antswa ku hemba swa xinkarhana xolexo loko
ndza ha luka rhengu ra ku huma etiveni leri ra vunwa. Hikuva hambi swi lo tumbela
eka nkarhi wa sweswi, emahetelelweni ri kona siku ntiyiso wu nga ta paluxeka.
Kambe eka nkarhi walowo a ku ri hava xitlhangu xinwana xa ku tlula vunwa.
Loko ndzi hembela nhwana wa mina Yinhla a ndzi twa na mbilu ya mina yi vava.
A a ndzi ti vona ndzi ri wa nkateko ku kumana na nhwanyana wa muxaka lowu eka
masiku ya namuntlha. Yinhla a a hambanile na vunyingi bya vanhwanyana lava a
ndzi va tiva no tshamela ku hlalela ta matshopetani ya vona. Ka Yinhla kona a ndzi
twa ndzi be ndzi tlhela ndzi kokela. Phela a xo ndzi bee! nhwanyana. Na loko ndzi
fambafamba na yena evanhwini a ndzi titwa ndzi tlakukile. Na yena a swi vona
leswaku a ndzi pengisa, hikwalaho na ku ndzi tshemba a swi nga nwi tikeli.
Ku hela ka masiku ya ku tikuma hi ri swinwe na nghamu ya mina a a ku ndzi
nyika na gome rinwani leri ro endla nge ti lo hundza muti rixile. Phela loko a fanele
ku tlhelela ekaya na miri wa mina a wu swi twa leswaku ku xota xinwana hi wona,
rimbambu ra mina mbuya. Na loko ndzi ya lovola ndzi ta ya lovolela xo xitiva. Ku
nga ri ku tlangisa xuma eka swilo swinwana leswi hi swi vonaka loko ri xile
vavanuna va cinisiwaka ha nga yi vona ha swona. Hambi leswi loko Yinhla a famba a
ndzi ta sala ndzi tintshuxa eka tlhelo leri rinwana ra Vonani, ku famba ka yena a ku
ndzi tekela xintsakwana xa rirhandzu ra mina na yena Yinhla wa mina.
Endzhaku ka loko Yinhla a fambile ndzi hetile masiku mambirhi ndzi nga se pfula
foyini ya mina leyi kaya ra yona eka masikunyana yalawo a a ku ri ehofisini ya mina
kwale eplantini laha a ndzi tirhela kona. Leswi ndzi swi endlile hi ku lava ku
kanganyisa Yinhla leswaku a nga lemuki nchumu xo biha hi ku onhaka ka foyini ya
mina tani hi laha a a ndzi nwi byerile hakona. Kutani loko a a yi lo na lungha hi siku
leri yena a tlhelelaka ekaya na yena a a ta hleketelela swinwani hikuva a swi ta va
erivaleni leswaku foyini ya kona yi onhaka ntsena loko yena a ri kona laha ekusuhi,
loko a ri ekule ya lungha. Hikwalaho ndzi vonile swi antswa ku yimanyana masiku
mambirhi ya ku engetelela endzhaku ka siku leri yena a nga famba ha rona.

 Illustration
Cover page/outer look of the book

NDZI KURILE

MATHEBULA A.M.

Price
R89.00
Book summary
In this novel Rhulani tells a story of his life from his
graduation at the University of Venda till to the point where
he get a job and build his own family. Just after he got his
job, he fell in love with a girl by the name of Yinhla. Yinhla
was young, but she was well displined and matured, since
she learned from her mistake of falling pregnant in her early
ages of puberty. She knew how to handle difficult situations
in a calm and reasonable way. During their relationship, it
happened that the third person came and hardly interfere in
their relationship. Vonani is the girl that came into their
relationship. She used her deep experience of dating young
successful man to had Rhulani stucked on her side. Vonani
dated Rhulani and another boy at the same time. She
wanted to take Rhulani from his girl Yinhla and settle with
him, whilst on the other side she wanted someone to
comfort her if things wouldnt favor her on the side of
Rhulani. Vonani won half part of Rhulani by putting him in an
irresistible situation of sleeping with him unwillingly every
time she had a chance to be with him. It kept on happening
like that till Yinhla and Vonani fell pregnant at the same time.
By the time they fell pregnant Yinhla kept it secret to Rhulani
that she already had a child before she fell in love with him.
She then finally decide to tell him before she tells him she

was pregnant, just after Yinhla told Rhulani that she already
had a child, Rhulani felt betrayed, he then decide to leave
her, but the worst thing happened was that she again turned
to him and tell him she was pregnant before he told her his
dicision of leaving her, on top of that Vonani also lied to him
that she was also pregnant. Vonani was pregnant but it was
not Rhulani who impragnanted her. Rhulani was put under
lot of pressure after hearing all these, he ended up deciding
not to leave Yinhla because he loved her for real, and he told
Vonani that he accept that her pregnancy was his. After a
short while after they have both given birth to baby girls,
Rhulani demanded blood test from Vonani to prove the true
belonging of her child after he heard rumor that Vonanis
child was not his child. The result shown that Rhulani was
not the biological father of Vonanis child, and he
immediately damped her and turn to his girl Vonani. He paid
lobola for her and they settled together and build their
family
This book is done to be written, waiting to be published