Sng kin kinh nghim

A .t vn
I . L do chn ti :
Bt ng thc i s l mt chuyn c bn v tng
i kh trong chng trnh i s ph thng . Cc bi ton v
bt ng thc i s rt phong ph , a dng . i hi cn
vn dng cc phng php gii vo tng bi mt cch hp l ,
em li kt qu bi ton mt cch nhanh gn , d hiu
hay nhiu khi kh c o v bt ng.
Vic gii bi ton ny gip chng ta tip cn v lm quen
dn vi cc bi ton thc t nh :So snh cc biu thc ,tm gi
tr ln nht , tm gi tr nh nht ca biu thc .
i vi ti - l mt gio vin THCS , vic tp dt nghin cu
khoa hc l rt cn thit cng c v o su kin thc .
T c th truyn t cho hc sinh mt cch linh hot v c
h thng hn.
c bit qua thc t ging dy mn ton ti nhn thy
gii ton bt ng thc l tng i kh vi hc sinh ,chng
minh bt ng thc , gii bt phng trnh l mi l ,l kh ...
v thc t cho thy :
- Hc sinh lng tng trc vn cn chng minh m
khng bit bt u t u v i theo hng no .
-Hc sinh c suy lun km , dng lp lun thiu cn c ,
khng chnh xc , lp lun di dng , thm ch c mu thun ,
t duy suy lun cha cao .
-Hc sinh cn mc li khi dng k hiu , cu ch lng
cng ; nhn hai v ca bt ng thc, bt phng trnh vi
s m m khng i chiu bt ng thc ,bt phng
trnh .
1

Sng kin kinh nghim

-Vi nhng bi ch s dng gi thit nu khng tm ra li
gii th hc sinh thng b tc , t sng to dn n cc em
ngi kh v b qua .
Hn na , trong chng trnh i s THCS cha i su
vo phn ny. V vy , ti chn chuyn " Mt s phng
php gii bi ton bt ng thc trng thcs " lm ti

nghin cu .
Ni dung chnh ca ti l tm ti , h thng cc bi
ton hay ; phn loi v tm phng php gii cc bi ton .
Do tnh a dng v phong ph ca cc bi tp v bt
ng thc nn ti ch trnh by mt s dng thng qua cc
phng php gii c bn . trong mi phng php gii l mt s
bi tp tiu biu km theo li gii chi tit .

II . Mc ch nghin cu :
1 . i vi gio vin :
- Nng cao trnh chuyn mn , phc v cho qu
trnh ging dy.
- Lm quen vi cng tc nghin cu khoa hc , nng cao
kin thc .

2 . i vi hc sinh :
Gip hc sinh hc tp mn ton ni chung v vic gii cc
bi tp v chng minh bt ng thc ni ring . Trang b cho
hc sinh mt s kin thc nhm nng cao nng lc mn ton
gip cc em tip thu bi mt cch ch ng , sng to v lm
cng c gii quyt mt s bi tp c lin quan n bt ng
thc .
Gip hc sinh nm vng mt cch c h thng cc phng php c bn v vn dng thnh tho cc phng php
gii bi tp .
2

Sng kin kinh nghim

Gy c hng th cho hc sinh khi lm bi tp trong sch
gio khoa , sch tham kho , gip hc sinh t gii c mt s
bi tp .
Thng qua vic gii bi ton v bt ng thc, gip hc
sinh thy r mc ch ca vic hc ton v hc tt hn cc
bi tp v bt ng thc .

III . Nhim v nghin cu :

- Tm hiu thc tin trng THCS
- a ra mt s gii php
- a ra mt s kin thc c bn v bt ng thc ph hp
vi trnh nhn thc ca hc sinh THCS .
- Trang b cho hc sinh mt s phng php gii ton bt
ng thc p dng gii bi tp .
- Vn dng gii ton bt ng thc vo gii mt s bt phng trnh dng c bit

1 . Phm vi ti :
Pht trin nng lc t duy ca hc sinh thng qua gii ton
bt ng thc i vi hc sinh Lp 8 , lp 9 .

2 . i tng nghin cu :
- Hc sinh la tui 14 -15 trng THCS v a s cc
em thch hc ton v bc u th hin nng lc tip thu mt
cch n nh .
- i tng kho st : hc sinh lp 8 ,9 v trong cc gi luyn
tp, n tp . Luyn thi hc sinh gii, tt nghip THCS ...

3 . Phng php tin hnh :

- Hc sinh c kin thc c bn , a ra phng php gii,
vn dng cc bi tp p dng , ch ra c cc sai lm hay
gp .
- Hc sinh v nh lm bi tp .
3

Sng kin kinh nghim

4 . D kin kt qu ca ti :
- Khi cha thc hin ti ny : Hc sinh ch gii mt s
bi tp v bt ng thc n gin , hay mc nhng sai
lm, hay gp kh khn, ngi lm bi tp v bt ng thc .
- Nu thc hin ti ny th hc sinh c hng th khi
gii ton bt ng thc , lm bi tp tt hn , t gii quyt
c cc bi tp bt ng thc c dng tng t , hn ch c
nhiu sai lm khi gii ton bt ng thc .

IV . Phng php nghin cu :

- Nghin cu ti liu v l lun
- Tham kho , thu thp ti liu, phn tch, tng hp
- Th ngim s phm
- Kim tra , kho st cht lng hc sinh , nghin cu h s
ging dy ,iu tra trc tip thng qua cc gi hc
- Tng kt , rt kinh nghim ,t nh gi cht lng ging
dy ca bn thn t nng cao hn trnh chuyn mn
nghip v .

B . Gii quyt vn
Chng i : C s l lun v c s thc tin
I . C s l lun

Trong iu kin hin nay , cng vi s pht trin chung

ca t nc,ngnh gio dc tng bc thay i chng trnh

, sch gio khoa , phng php ging dy ph hp vi thc
t .Vic i mi phng php dy hc l vn cn thit i
vi mi gio vin .

Sng kin kinh nghim

Ngi thy ng vai tr ch o , hng dn hc sinh tm
ti kin thc . Vic pht huy tnh ch ng , sng to , t duy l
gic ca hc sinh trong hc tp v cuc sng l iu rt cn
thit , l iu m trong dy hc Ton d dng thc hin
c
Vic trang b cho hc sinh nhng kin thc Ton khng
ch gm khi nim, tnh cht, nh l , qui tc ... m c
nhng k nng , phng php gii bi tp v vn dng vo thc
t cuc sng . V th trong qu trnh ging dy ngoi vic hng dn hc sinh tm ti tri thc cn phi suy lun , c rt
kinh nghim. Khi gii bi ton khng ch i hi hc sinh linh
hot trong vic p dng l thuyt m cn khai thc , pht trin
bi ton theo chiu hng thun li nht cho vic gii n
Mi gio vin trong qu trnh ging dy u mun em tm
huyt v vn kin thc ca mnh truyn th cho hc sinh
mong cc em hiu bi v yu thch mn Ton hn . Vic ging
bi v tm ra phng php gii sao cho ph hp vi i tng hc
sinh kch thch lng ham m cc em, t tm ra
nhng hc sinh c nng khiu v bi dng tr thnh hc sinh
gii
Gii bi ton bt ng thc, bt phng trnh rn cho hc
sinh t duy phn tch, tng hp, pht huy c tnh tch cc
ch ng trong t duy

II . C s thc tin
Bi ton v bt ng thc c mt hu ht trong cc
thi hc sinh gii cc cp, thi tuyn sinh vo lp chn ca
THCS, THPT
Qua thc t ging dy mn ton ti nhn thy gii ton
bt ng thc l tng i kh vi hc sinh ,chng minh bt
5

Sng kin kinh nghim

ng thc , gii bt phng trnh l mi l v kh ... v thc t
cho thy :
- Hc sinh lng tng trc vn cn chng minh m
khng bit bt u t u v i theo hng no .
-Hc sinh c suy lun km , dng lp lun thiu cn c ,
khng chnh xc , lp lun di dng , thm ch c mu thun ,
t duy suy lun cha cao .
-Hc sinh cn mc li khi dng k hiu , cu ch lng
cng ; nhn hai v ca bt ng thc, bt phng trnh vi
s m m khng i chiu bt ng thc ,bt phng
trnh .
-Vi nhng bi ch s dng gi thit nu khng tm ra li
gii th hc sinh thng b tc , t sng to dn n cc em
ngi kh v b qua .
- Ti liu dng cho hc sinh cn t dn n vicla chn
v gii bi tp cn nhiu hn ch

CHNG II : GII QUYT VN

I . Mt s kin thc c bn v bt ng
thc
Hai biu thc A v B ca cc s hoc ch thay s , lin
h vi nhau bi mt trong cc quan h ln hn ( > ) ; b hn
( < ) ; ln hn hoc bng ( ) ; b hn hoc bng ( ) ; khc
( ) gi l bt ng thc . Vit l :
A>B; A<B; A B ;A B ;A B
1 . Tnh cht 1 : Nu a v b l hai s thc nu a > b b
<a
6

Sng kin kinh nghim

2 . Tnh cht 2 : Nu a > b v b > c th a > c
3 . Tnh cht 3 : Nu a > b v c bt k th a + c > b + c
4 . Tnh cht 4 : Nu a > b + c th a - b > c
5 . Tnh cht 5 : Nu a > b v c > d th a + c > b + d
Nu a > b v c < d th a - c > b - d
6 . Tnh cht 6 : Nu a > b v c > 0 th ac > bc
Nu a > b v c < 0 th ac < bc
7 . Tnh cht 7 : Nu a > b 0 v c > d 0 th ac > bd
1
a

8 . Tnh cht 8 : Nu a > b , ab > 0 th

<

1
b

9 . Tnh cht 9 : a > b > 0 an > bn ( n > 0)

a > b an > bn ( n l )
a

>

an > bn ( n chn )

10.Tnh cht 10: Nu a > b > 0 v n l mt s nguyn dng

th

>

II.Nhng bi ton v bt ng thc v phng php gii

1. Phng php 1 : Dng php bin i tng ng
* Phng php : A B A - B 0
Ta bin i bt ng thc cn chng minh tng ng vi bt ng thc ng hoc bt ng thc c
chng minh ng .

* V d :
Bi 1 : Cho cc s dng a v b tho mn iu kin a + b
= 1 . Chng minh rng : ( 1 +
Gii : Ta c :

(1+

1
a

1
a

)( 1 +

)(1+

1
b

1
b

) 9.

) 9

(1)

Sng kin kinh nghim

a 1
a

b 1
b

ab + a + b + 1 9ab

( v ab > 0 )

a + b + 1 8ab
2 8ab

( v a + b = 1 )

1 4ab ( a + b )2 4ab

( v a + b

( a + b )2 0

(2)

=1)
Bt ng thc ( 2 ) ng ,m cc php bin i trn l
tng ng , vy bt ng thc ( 1 ) ng . ( pcm)
Du " = " xy ra khi v ch khi a = b .
Bi 2 : Cho a , b , c , d , e l cc s thc . Chng minh
rng :
a , a2 + b2 + 1 ab + a + b
b , a2 + b2 + c2 + d2 + e2 a ( b + c + d + e )
Gii :
a , Ta c : a2 + b2 + 1 ab + a + b,
2 ( a2 + b2 + 1 ) - 2 ( ab + a + b ) 0
( a2 - 2ab + b2 ) + ( a2 - 2a + 1 ) + ( b2 - 2b + 1 ) 0

( a - b )2 + ( a - 1 ) 2 + ( b - 1 ) 2 0

Bt ng thc cui cng lun ng vi mi a , b . Nn ta

c iu phi chng minh . Du " = " xy ra khi v ch khi a =
b = 1.
b , Ta c :
a2 + b2 + c2 + d2 + e2 a ( b + c + d + e )
a2 + b2 + c2 + d2 + e2 - ab - ac - ad - ae 0
4a2 + 4b2 + 4c2 + 4d2 + 4e2 - 4ab - 4ac - 4ad - 4ae 0

(a2 - 4ab + 4b2) + ( a2 - 4ac + 4c2) + (a2 - 4ad + 4d2) + (a2

- 4ae + 4e2) 0
( a - 2b )2 + ( a - 2c )2 + ( a - 2d )2 + ( a - 2e )2 0

Sng kin kinh nghim

Bt ng thc cui cng lun ng vi mi a , b , c , d , e
. Nn ta c iu phi chng minh . Du " = " xy ra khi v ch
khi a = 2b = 2c = 2d = 2e .
Bi 3 : Cho ab 1 . Chng minh rng :
1
1
2 +
1 a
1 b2

Gii : Ta c :
(

1
1
2 +
1 a
1 b2

2
1 ab
2
1 ab

(1)

1
1
1
1
)
+
(
) 0
2 2 1 ab
1 ab
1 a
1 b

ab a 2
(1 a 2 )(1 ab)

ab b 2
0
+
(1 b 2 )(1 ab)

a (b a )
(1 a 2 )(1 ab)

+ (1 b 2 )(1 ab) 0

(b a ) 1 b 2 a - (1 a 2 )b
(1 a 2 ) (1 b 2 ) (1 ab)

b( a b)

(b a )(a 2 ab 2 b a 2 b)

(1 a 2 )(1 b 2 )(1 ab)

(b a)(b a)(ab 1)

(1 a 2 )(1 b 2 )(1 ab)

(b a ) 2 ( ab 1)

(1 a 2 )(1 b 2 )(1 ab )

(2)

Bt ng thc ( 2 ) lun ng vi mi ab 0 .Do bt

ng thc ( 1 ) c chng minh

* Bi tp vn dng :
Bi 1 : Cho ba s a , b , c bt k . Chng minh rng :
a2 + b2 + c2 ab + bc + ca
Bi 2 : Cho hai s a, b bt k . Chng minh rng :
a , ( a2 + b2 )( a4 + b4 ) ( a3 + b3 )2
b , ( a + b )( a3 + b3 ) 2 ( a4 + b4 )
Bi 3 : Cho hai s a, b > 0. Chng minh :
a , 2( a3 + b3 ) ( a + b )( a2 + b2 )
9

Sng kin kinh nghim

b , 4( a3 + b3 ) ( a + b )3

2 . Phng php 2 : Dng phng php phn chng

* Phng php :
Gi s cn phi chng minh bt ng thc no ng
. Ta hy gi s bt ng thc sai v kt hp vi gi thit
suy ra iu v l .
iu v l c th l iu tri vi gi thit , c th l
iu tri vi mt iu ng ,cng c th l sai hay v l v
hai iu tri ngc nhau . T suy ra bt ng thc cn
chng minh l ng .

* V d :
Bi 1 : Cho a2 + b2 2 . Chng minh rng : a + b 2
Gii : Gi s a + b > 2, bnh phng hai v (hai v u
dng ) ta c :
a2 + 2ab + b2 > 4

(1)

Mt khc ta c : 2ab a2 + b2 a2 + b2 + 2ab 2( a2

+ b2 )
M 2( a2 + b2) 4 ( gi thit) , do a2 + 2ab + b2 4
mu thun vi (1)
Vy iu gi s l sai. Vy a + b 2
Bi 2: Chng minh rng nu a1a2 2( b1 + b2 ) th t
nht mt trong hai phng trnh

x2 + a1x + b1 = 0

x2 + a2x + b2 = 0 c nghim .
Gii : Gi s c hai phng trnh cho v nghim
Khi : 1 = a12 - 4b1 < 0
2 = a22 - 4b2 < 0

=> a12 + a22 - 4b1 - 4b2 < 0

a12 + a22 < 4( b1 - b2 )

10

Sng kin kinh nghim

Theo gi thit ta c 2( b1 - b2 ) a1a2 => 4( b1 - b2 )

2a1a2
a12 + a22 2a1a2

Do :

=> a12 + a22 - 2a1a2 0

=> ( a1 - a2)2 0

( v l )

Vy t nht mt trong hai phng trnh cho c nghim

.
Bi 3 : Chng minh rng trong ba bt ng thc sau t
a +b

nht c mt bt ng thc ng :
b2 + c 2

(c a ) 2
2

c2 + a 2

( a b) 2
2

(b c) 2
2

Gii : Gi s c ba bt ng thc trn u sai . Ta c :

a2 + b 2 <

(b c ) 2
2

(1)

b2 + c 2 <

(c a ) 2
2

(2)

c +a <

( a b) 2
2

(3)

Cng v vi v (1) , (2) ,(3) ta c :

a+b +b +c +a +c <
2

(b c) 2 (c a ) 2 (a b) 2
2

4( a2+ b2 + c2 ) < 2( a2+ b2 + c2 ) + 2ab + 2bc + 2ca

2a2+ 2b2 + 2c2 - 2ab - 2bc - 2ca < 0

( a2 -2ab + b2 ) + (b2 -2bc + c2 ) + ( a2 -2ac + c2 ) < 0

( a - b ) 2 + ( b - c )2 + ( a - c )

<0

( v

l )
Vy trong ba bt ng thc trn c t nht mt bt
ng thc ng .
11

Sng kin kinh nghim

* Bi tp vn dng :
Bi 1 : Cho a3 + b3 = 2. chng minh rng a + b 2
Bi 2 : Cho ba s a , b ,c khc nhau i mt. Chng minh
rng tn ti mt trong cc s 9ab, 9bc, 9ca nh hn ( a + b +
c )2
Bi 3 : Chng minh rng nu a + b + c > 0, abc > 0, ab
+ bc + ca > 0 th
a > 0, b > 0 , c > 0

3 . Phng php 3 : Dng bt ng thc trong tam

gic
* Phng php :
Nu a , b , c l s o ba cnh ca mt tam gic th a , b ,
c > 0 v
|b - c| < a < b + c
|a - c| < b < a + c
| a - b| < c < a + b
Trong mt s bi ton m cc i lng trong biu thc cc v
ca bt ng thc l khng m , khi s tn ti mt tam
gic m cc cnh l gi tr ca cc i lng v ta c th vn
dng cc bt ng thc trn chng minh .

* V d :
Bi 1 : Chng minh rng nu a , b , c l di cc cnh
ca mt tam gic th ta c :

a2 + b2 + c2 < 2( ab + bc +

ca )
Gii :
V a , b, c l di ba cnh ca mt tam gic nn ta c :
0 < a < b + c => a2 < a( b + c )
0 < b < a + c => b2 < b( a + c )
0 < c < a + b => c2 < c( a + b )
12

Sng kin kinh nghim

Cng v theo v ca ba bt ng thc trn ta c :
a2 + b2 + c2 < a( b + c ) + b( a + c ) + c( a + b )
a2 + b2 + c2 < 2( ab + bc + ca )

(pcm)
Bi 2 : Cho a, b, c l di ba cnh ca mt tam gic.
Chng minh rng :
a
bc

b
ca

c
cb

<2

Gii : Gi s a b c > 0 th a + b a + c b + c
a
bc

Ta c

a
bc

b
ca
c
ab

b
bc
c
bc

Cng v theo v ta c :
a
bc

b
ca

c
cb

abc
bc

Hay

a
bc

b
ca

cb

Vy

a
bc

b
ca

c
cb

a
bc

+ 1 < 1+ 1 = 2

<2

Bi 3 : Cho a , b , c l di ba cnh ca mt tam gic vi

a < b < c . Chng t rng :

a3( b2 - c2 ) + b3( c2 - a2 ) + c3(a2

- b2) < 0
Gii :
Ta c : a3( b2 - c2) + b3(c2 - a2) + c3( a2 - b2)
= a3 (b 2 a 2 ) (a 2 c 2 ) + b3(c2 - a2) + c3( a2 - b2)
= - a3( a2 - b2) + a3( a2 - c2) - b3(a2 - c2) + c3( a2 - b2)
= -( a2 - b2)(a3 - c3) + ( a2 - c2) ( a3 - b3)
= ( a - b )( a - c ) [ -( a + b)( a2 + ac + c2) + ( a + c)
( a2 + ab + b2)]
= ( a - b )( a - c) (ab 2 + b 2 c - ac 2 - bc 2 )
13

Sng kin kinh nghim

= ( a - b )( a - c) a(b 2 c 2 ) bc(b c)

= (a - b)(a - c)( b - c)( ab + bc + ca) < 0 (v a , b , c N*

v a < b < c)
Vy a3( b2 - c2 ) + b3( c2 - a2 ) + c3(a2 - b2) < 0 (pcm).

* Bi tp vn dng :
Bi 1 : Cho a, b, c l ba cnh ca mt tam gic. Chng minh
2

(a+b+c)

a2 b2

b2 c2

c2 a2

<

(a+b+c)

Bi 2 : Chng minh rng nu a , b, c l di cc cnh ca

mt tam gic vi
a b c th ( a + b + c )

9bc

Bi 3 : Cho a, b, c l di ba cnh ca mt tam gic. Chng

minh rng :
a3 + b3 + c3 + 3abc > ab( a + b ) + bc( b + c ) + ac( a+
c)

4 . Phng php 4 : Dng bt ng thc Cauchy

* Bt ng thc Cauchy :
Cho n s khng m a1 , a2 , a3 ,...,an
Ta c bt ng thc :
a1 a 2 ... a n

a1 a 2 ...a n

Du " =" xy ra khi v ch khi a1 = a2 =...= an

Trong trng hp ny ta thng cp n mt s bi
ton m ch s dng trng hp c bit ca bt ng thc
Cauchy :
Cho hai hoc ba s khng m ta c :
a1 a 2

a1 a 2

a1 a 2 a3

a1 a 2 a 3

* V d :
Bi 1 : Chng minh rng a , b l hai s dng ta lun c :
3a3 + 7b3 > 9ab2
14

Sng kin kinh nghim

Gii :
Ta c : 3a3 + 7b3 = 3a3 + 3b3 + 4b3
p dng bt ng thc Cauchy cho 3 s khng m 3a 3
, 3b3 , 4b3 ta c :
3a3 + 3b3 + 4b3 3

3a 3 .3b 3 .4b 3

=> 3a3 + 7b3 3ab2

> 9ab2

3 2 .4

Vy 3a3 + 7b3 > 9ab2 (pcm)

Bi 2 : Cho a, b, c l cc s dng . Chng minh bt ng
thc :
a2
bc

b2
ca

c2
a b

abc
2

Gii : p dng bt ng thc Cauchy cho cp s

bc
4

a2
bc

khng m ta c :
a2
bc

bc
4

a2
bc

Suy ra

b2
ca

Tng t

a b-

c2
ab

a2 b c
.
bc 4

c-

=2.

a
2

=a

bc
4
ac
4
ab
4

Cng v theo v ba bt ng thc trn ta c :

a2
bc

Vy

b2
ca

a2
bc

c2
ab

b2
ca

(a+b+c)c2
ab

1
a

Bi 3 : Cho a, b, c > vi

ab
2a b

Chng minh rng :

Gii : Ta c

1
a

1
c

abc
2

2
b

abc
2

(pcm)

1
c

cb

2c b

=> b =

15

2
b

2ac
ac

abc
2

Sng kin kinh nghim

ab
2a b

Khi :

cb
2c b

2ac
ac
2ac
2a
ac
a

2ac
ac
2ac
2c
ac

c 3a
2c

c 3a
2c

1
2

c 3a
2c

Do :
ab
2a b

a
c

khng m

c
a

3
2

cb
2c b

c
a

c
a

a 3c
2a

3
2

.a +

1
2

3
2

.c =1

p dng bt ng thc Cauchy cho hai s

v

a
c

ta c:

a
c

Nn 1 +

3
2

Vy :

c
a

ab
2a b

ca
ac

a
c

=2
) 1+

cb
2c b

3
2

ca
ac

2.

= 4

(pcm)

Bi 4 : Cho a, b, c > 0 v a + b + c = 1. Chng minh rng

:
(1+

1
a

)( 1 +

1
b

)( 1 +

1
c

) 64

Gii : Theo bt ng thc Cauchy :

1+

1
a

a 1
a

2a b c
a

2a 2 bc
a

1+

Chng minh tng t : 1 +

1
b

1+

4
1
c

44
4

2(a bc )
a

bc
a2

ca
b2

44

ab
c2

Nhn v theo v ba bt ng thc trn ta c :

16

4 a bc
a

Sng kin kinh nghim

(1+
(1+

1
a
1
a

)( 1 +
)( 1 +

1
b

)( 1 +

1
b

)( 1 +

1
c
1
c

43

(abc) 2
a 2b 2c 2

) 64

Du " = " xy ra khi v ch khi a = b = c =

1
3

( pcm)

* Bi tp vn dng :
Bi 1: Cho a, b, c l cc s khng m v a + b + c = 1.
Chng minh:
+

a 1

b 1

c 1

< 3,5

Bi 2 : Cho cc s dng a, b, c. Chng minh bt ng

thc :
a
bc

b
ac

c
ab

>2

Bi 3 : Chng minh bt ng thc vi a v b khng m

( a b) 2
2

a b
4

+b

Bi 4 : Cho a, b 1 . Chng minh rng a

b 1

+b

a 1

ab

5 . Phng php 5 : Dng bt ng thc

Bunhiacopxki
* Bt ng thc Bunhiacopxki :
Cho n cp s bt k a1 , a2 , ...,an , b1 , b 2 , ...,bn ta c bt
ng thc
( a1b1 + a2b2 + ...+ anbn)2 ( a12 + a22+...+ an2)( b12 +
b22+...+ bn2)
Du " = " xy ra khi v ch khi k : ai = kbi ( * )
a

n
1
2
(Nu bi 0 th ( * ) c vit b = b = ... = b )
1
2
n

Ta ch cp n trng hp :

17

Sng kin kinh nghim

Cho hai hoc ba s bt k : a1 , a2 ; b1 , b2 hoc a1 , a2 ,
a3 ; b1 , b2 , b3 ta c :
( a1b1 + a2b2 )2 ( a12 + a22)( b12 + b22)
( a1b1 + a2b2 + a3b3)2 ( a12 + a22+ a32)( b12 + b22+ b32)
Du " = " xy ra khi v ch chi : a1 = kb1 ; a2 = kb2 ; a3
= kb3 ( k R )

* V d :
Bi 1 : Cho x2 + y2 = 1 . Chng minh rng : |2x + 3y|
13

Gii :
p dng bt ng thc Bunhiacopxki cho hai cp s 2 ,
3 ; x , y ta c :
|2x + 3y|

Vy |2x + 3y|

x2 y2

2 2 32

13

13

Du " = " xy ra khi v ch khi :

x2 y2
13

x
2

y
3

=>

x2
4

y2
9

1
13

Hoc x =

2
13

3
13

;y=

hoc x =

2
13

;y=

3
13

Bi 2: Cho a . b, c l ba s khng m v a + b +c = 1.
Chng minh :
ab

bc

ca

Gii :
p dng bt ng thc Bunhiacp xki cho ba b s :
1 ;1 ;1 v

ab

bc

ca

Ta c :
(1.

ab

+1.

bc

ab
ab

+
+

+1.
bc

ca

bc

) 2 (1+1+1) (

ca

a b)2 ( b c)2 ( c a )2

) 2 3( a + b + b + c + c + a) = 6

ca

18

(pcm)

Sng kin kinh nghim

Bi 3 : Cho a2 + b2 + c2 + d2 = 1. Chng minh rng :
( x2 + ax + b)2 + ( x2 + cx + d)2 ( 2x2 + 1 )2

(x

R)
Gii :
p dng bt ng thc Bunhiacopxki cho ba b s

x a
x x

Ta c (x2 + ax + b)2 ( x2 + a2 + b2) ( x2 + x2 + 1)

p dng bt ng thc Bunhiacopxki cho ba b s

x c
x x

d
1

Ta c (x2 + cx + d)2 ( x2 + c2 + d2) ( x2 + x2 + 1)

Cng v vi v ca hai bt ng thc trn ta c :
( x2 + ax + b)2 + ( x2 + cx + d)2 ( x2 + x2 + 1)( x2 + a2 + b2
+ x2 + c2 + d2)
( x2 + ax + b)2 + ( x2 + cx + d)2 ( 2x2 + 1 )( 2x2 + 1 )

= ( 2x2 + 1 )2
( v a2 + b2 + c2 + d2 = 1 )

(pcm)

Bi 4 : Chng minh bt ng thc : a2 + b2 + c2 ab +

bc + ca
19

Sng kin kinh nghim

Gii : Theo bt ng thc Bunhiacopxki ta c :
ab + bc + ca

a2 b2 c2

b2 c2 a2

ab + bc + ca a2 + b2 + c2 (pcm)

* Bi tp vn dng :
Bi 1 : Cho x

1 y 2

+y

= 1. Chng minh rng : x2 +

1 x 2

y2 = 1
Bi 2 : Chng minh mi s nguyn dng n :
1

++

n 1
2

n.

Bi 3 : Chng minh rng nu : a + b = 1 th a2 + b2

1
2

Bi 4 : Cho a, b, c > 0 v abc = 1. Chng minh rng :

1
a (b c)
3

1
b (c a )
3

1
c ( a b)
3

3
2

6 . Phng php 6 : Dng tnh cht t s v gi tr

tuyt i
* Tnh cht :
- Tnh cht t s : Cho a , b ,c > 0 khi :
Nu

a
b

< 1 th

a
b

<

ac
bc

Nu

a
b

> 1 th

a
b

>

ac
bc

- Gi tr tuyt i : | x | < 1 -1 < x < 1

Nu | x | 1 th x2 | x|

* V d :
Bi 1:

Cho a+ b > 1 . Chng minh rng a4 + b4 >

Gii:

Ta

(1)

20

>

1
8

>

Sng kin kinh nghim

Bnh phng hai v : ( a + b) 2 > 1 a2 + 2ab + b2 > 1

(2)
Mt khc : ( a - b) 2 0 a2 + 2ab + b2 0
(3)
Cng tng v ca (2) v (3) :
>

1
2

a 4 + 2a2b2 + b4 >

1
4

2( a2 + b2 ) > 1 a2 + b2
(4)
Bnh phng hai v ca (4) :
(5)
Mt khc : ( a2 - b2)2

a4 - 2a2b2 + b4

(6)
Cng tng v ca (5) v (6) ta c :
2( a4 + b4) >

1
4

a 4 + b4 >

1
8

(pcm)

Bi 2 : Cho a , b, c l s o ba cnh ca mt tam gic .

Chng minh rng :
a b

|ab +

bc
bc

ca
ca

|<1

Gii :
p dng | x | < 1 -1 < x < 1
V a,b,c l s o ba cnh ca mt tam gic nn a - b < a + b
Do

ab
ab

<1

Theo tnh cht ca dy t s ta c :

ab
ab

bc
bc

Tng t :

<

<

ca
ca

abc
abc

bca
bca

<

cab
cab

Cng v thao v ba bt ng thc trn ta c :

a b
ab

bc
bc

ca
ca

<

abc
abc

21

=1

Sng kin kinh nghim

T suy ra :

a b

|ab +

bc
bc

ca
ca

| < 1 (pcm)

Bi 3 : Cho a , b, c, d > 0 . Chng minh rng :

1<

a
abc

b
bcd

c
cd a

d
d ab

<2

Gii :
Ta lun c :

a
abcd

<

a
abc

<1

(1)

p dng tnh cht ca t s ta c :

a
abc

<

ad
abcd

(2)

T (1) v (2) ta c :
a
abcd

<

a
abc

<

ad
abcd

Tng t ta c :
b
abcd

<

b
bcd

<

ab
abcd

c
abcd

<

c
cd a

<

cb
abcd

d
abcd

<

d
d ab

<

d c
abcd

Cng v theo v ca 4 bt ng thc kp trn ta c :

abcd
abcd

<

a
abc

Vy 1 <

a
abc

b
bcd

c
cd a

b
bcd

d
d ab

c
cd a

<

d
d ab

2( a b c d )
abcd

<2

(pcm)

* Bi tp vn dng :
Bi 1 : Chng minh bt ng thc :
a2
b2

b2
c2

c2
a2

c
b

b
a

a
c

Bi 2 : Cho x 0 , y 0 , z 0 . Chng minh rng :

( x + y )( y + z )(z + x ) 8xyz

7 . Phng php 7 : Phng php lm tri, lm gim

:
* Phng php :
22

Sng kin kinh nghim

Dng tnh cht bt ng thc a ra mt bt ng
thc cn chng minh v dng tnh c tng hu hn .
Phng php tnh tng hu hn :

= u1 + u2 + ...+ un ta biu din s hng tng qut u k

v hiu hai s hng lin tip nhau :

uk = ak - ak-1khi :

= ( a1 - a2) + ( a2 - a3) + ...+ ( an- an+1) = a1 - an+1

* V d :
Bi 1 : Chng minh bt ng thc sau vi n l s nguyn
dng :
1
9

1
25

1
49

+...+ (2n 1) 2 <

1
4

Gii : Ta bin i s hng tng qut :

1
(2k 1) 2

1
4k 4k 1

1
4k ( 4k 1)

<

Vi k =1 ta c :

1
9

Vi k = 2 ta c :

1
25

<

1
4

(2 -

Vi k = 3 ta c :

1
49

<

1
4

1
3

<

1
4

<

1
4

1
2

(11

1
4

(k -

1
)
k 1

1
3

1
4

......
Vi k = n ta c :

1
(2n 1) 2

(n -

1
)
n 1

Cng v vi v ca cc bt ng thc trn ta c :

1
9

Vy

1
25

1
49

+...+ (2n 1) 2 <

1
9

1
25

1
49

1
4

(1-

+...+ ( 2n 1) 2 <

1
)
n 1
1
4

<

1
4

(pcm)

Bi 2 : Chng minh rng vi mi s nguyn dng ta c :

1
2

1
3 2

+ ...+

1
( n 1) n

<2

Gii :
Ta bin i s hng tng qut :
23

Sng kin kinh nghim

1

1
k

k
k ( k 1)

(1 k) k

1
1
)(
k 1
k

1
)
k 1

(k -

1
)
k 1

<

2
k

1
3

1
k

1
)
k 1

= 2 (

1
k

1
)
k 1

Vi k = 1 ta c :
Vi k = 2 ta c :

1
2

1
2

< 2( 1 1

3 2

1
2

< 2(

......
Vi k = n ta c :

1
( n 1) n

1
n

< 2(

1
)
n 1

Cng v vi v cc bt ng thc trn ta c :

1
2

Vy

1
3 2

1
2

+ ...+
1
3 2

1
( n 1) n

1
(n 1) n

+ ...+

1
)
n 1

< 2( 1 <2

<2

(pcm)

* Bi tp vn dng :
Bi 1 : Chng minh bt ng thc sau vi n N, n 2
2

-3 <

1
2

1
3

+ ...+

1
n

< 2

-2

Bi 2 : Chng minh mi s nguyn dng n :

1
2 1

1
3 2

1
4 3

+ ...+

1
( n 1) n

<2

8 . Phng php 8 : Dng phng php hnh hc

* S dng bt ng thc tam gic :
Vi ba im A ,B ,C bt k ta c : AB + BC AC
Du " = " xy ra khi v ch khi B nm gia B v C
* S dng din tch
Bi 1 : Chng minh rng vi mi a , b ta u c :
a2 4

a 2 2ab b 2 1

b 2 6b 10

Gii : Bt ng thc cn chng minh tng ng vi :

24

Sng kin kinh nghim

a 2 22

(a - b) 2 12

(b - 3) 2 12 5

Trn mt phng to ly : A(0 ; -1) ; B(a ; 1) ;

C(b ;

2) ; D(3 ; 3)
Ta c : AB =

a2 4

BC =

( a b) 2 12

CD =

(b 3) 2 12

T bt ng thc AB + BC + CD AD ta c :
a 2 22

(a - b) 2 12

(b - 3) 2 12

32 4 2 5

Du " =" xy ra khi v ch khi A,B,C,D thng hng v xp

theo th t (pcm)
Bi 2 : Cho a , b , c tho mn iu kin a > c > 0 v b >
c>0
Chng minh rng :

c(a c )

c (b c )

ab

Gii :
Theo gi thit a , b, c > v ng thi a > c , b > c
nn tn ti tam gic ABC c cc cnh AB =
AC =

v ng cao AH =

CH =

bc

b
a

hai tam gac vung AHB v AHC ta c :

ac

p dng nh l Py ta go cho
BH =

Do din tch ABC l :

S=

1
2

ac

Mt khc S =
(do sinA 1 )
T suy ra :

+
1
2

bc

1
2

)=

sinA

c(a c )

1
2

c (b c )

ab

ab

bc

ca

ac

bc

ab

Du " = " xy ra khi v ch khi ABC vung ti A tc l

khi
25

Sng kin kinh nghim

1
1
1
2 =
2 +
AC 2
AH
AB

1
c

1
a

1
b

(pcm)

* Bi tp vn dng :
Bi 1 :Chng minh bt ng thc sau bng phng php
hnh hc :
a2 b2

b2 c2

b( a + c ) vi cc s dng a, b , c

Bi 2 : Chng minh cc bt ng thc sau vi a, b, c, d >

0
(a 2 c 2 )(b 2 c 2 )

(a 2 d 2 )(b 2 d 2 )

( a + b)( c + d ) trong a, b,

c, d l nhng s thc dng

CHNG III : THC NGHIM S PHM

1. Mc ch th nghim
Ti mun th nghim ti ca mnh kim tra tnh
kh thi ca n , kim tra xem kh nng gii bt phng trnh ,
bt ng thc ca hc sinh c tin b khng.T cn iu
chnh ti c hon thin hn. Nu c hiu qu tt ti
s nhn rng cho cc gio vin khc

2 . Ni dung th nghim
Trong qu trnh ging dy , bi dng hc sinh gii ti a
ra cc bi ton trong ti , hng dn hc sinh gii sau cho
hc sinh p dng gii cc bi tip theo da vo tng phng
php c th

3 . Phng php th nghim

- Hng dn hc sinh cch p dng i vi tng trng hp
26

Sng kin kinh nghim

- Cho hc sinh p dng lm bi c th i vi tng trng hp
- Ra bi tp v nh v yu cu hc sinh tm ti thm cc bi
tp tng t
- Kim tra mc tip thu , vn dng ca hc sinh

4 . Kt qu th nghim
Trc khi p dng ti : 15% HS tip cn v gii kh khoa
hc
30% HS hiu bi
Sau khi p dng ti :
gii khoa hc

50% HS tch cc pht hin v

35% HS hiu bi

C . KT LUn v kin ngh

C th ni rng chuyn bt ng thc l mt phn
kh v ng mt vai tr quan trng trong chng trnh i s
THCS
Tuy nhin , do tnh a dng ca cc bi ton nn ti ch
nghin c mt s phng php c bn , hy vng s gp phn
trong vic bi dng hc sinh kh gii
Trong thc t hin nay khi dy cho hc sinh i tr cng
nh qu trnh bi dng hc sinh gii ti thu c kt qu bc
u: Hc sinh tip thu bi nhanh v d hiu hn , cc em
trnh c nhng sai st c bn , c k nng vn dng tt ,
cht lng bi lm nng ln .
Tt nhin trong qu trnh lm chc khng trnh khi sai
st . V vy , ti rt mong s ng gp kin ca cc thy ,
cc c ti c hon thin hn .
27

Sng kin kinh nghim

Ti xin chn thnh
cm n !

Mc lc :
Phn
Trang
A . t vn
1-3
B . Gii quyt vn
Chng I : C s l lun v c s thc tin
4-5
Chng II : Gii quyt vn
5 - 21
Chng III : Thc nghim s phm
22
C . Kt lun v kin ngh
23
28

Sng kin kinh nghim

Ti liu tham kho :

1 . Phng php dy hc Ton ( Nguyn B Kim )
2 . Mt s vn pht trin Ton 8 - 9
3 . Nng cao v pht trin Ton 8 - 9 ( V Hu Bnh )
4 . Mt s thi HSG cc nm cp THCS
5 .Tuyn tp cc bi ton thi vo cc trng chuyn (V
Giang Giai)

29