Co The Nguoi PDF

C TH NGI
MUC LUC
1. V SAO NOI NAO CANG DUNG CANG THNG MINH?................................................ 13

2. KHAI THAC BAN CU NAO PHAI CO LI G? ............................................................. 14
3. CAC B PHN CUA AI NAO C PHN CNG NH TH NAO? .......................... 15
4. CO PHAI NAO LN HN LA THNG MINH HN KHNG? ........................................ 17
5. V SAO NGI GIA HAY QUN NHNG VIC GN Y, NH RO NHNG VIC
THI TRE? ......................................................................................................................... 19
6. VIC DUNG U ANH BONG CO LAM NAO CO B CHN NG KHNG? ............ 20
7. V SAO CHT NAO LA TIU CH KHNG NH S SNG CUA CON NGI KT
THUC? ................................................................................................................................ 21
8. THN NG VA CAC EM BE BNH THNG CO G KHAC NHAU? .......................... 22
9. NU NGI XM LU TH KHI NG DY SE CAM THY CHONG MT, HOA MT,
TAI SAO? ............................................................................................................................ 23
10. V SAO KHI TC GIN, TA LAI KHNG MUN N CM? ........................................ 23
11. V SAO T MNH CU SE KHNG CAM THY BUN CI? ..................................... 24
12. V SAO NOI DA LA KH QUAN LN NHT CUA C TH? ........................................ 25
13. V SAO MAU DA, TOC VA MT NGI PHNG NG KHAC NGI PHNG
TY? ................................................................................................................................... 27
14. V SAO TRE EM CN TM NNG NHIU?................................................................. 28
15. V SAO VN TAY MI NGI KHNG GING NHAU?............................................. 29
16. V SAO MI NGI U CO L RN BUNG?........................................................ 29
17. N X DU CO KHIN CHO DA EN HN KHNG?................................................. 30
18. V SAO VAO MUA HE, TRE EM HAY NI RM? ........................................................ 31
19. V SAO KHI MIN G VT THNG SP LANH THNG CAM THY NGA? ......... 32
20. V SAO MING VT THNG GP PHAI CHT MN TH D XOT?........................ 33
http://ebooks. vdcmedia. com
Nhiu tac gia
21. V SAO MT THANH NIN D PHAT SINH NT MUN?............................................ 34

22. V SAO DA NGI GIA THNG NI NP NHN? .................................................. 35
23. V SAO VAO MUA NG, VANH TAI VA TAY MT S NGI HAY B NT NE?.... 36
24. V SAO CO NT RUI? ................................................................................................ 36
25. I MI CUA NGI GIA HNH THANH NH TH NAO?....................................... 37
26. V SAO LAI XUT HIN TRE CO LNG? .................................................................... 38
27. V SAO TOC CUA MT S THANH, THIU NIN BAC SM? ................................... 38
28. V SAO U CY TOC LAI B CHE NHANH? ............................................................. 39
29. V SAO LNG MAY KHNG DAI NH TOC? .............................................................. 40
30. LNG MAY VA LNG MI CO TAC DUNG G? ............................................................. 41
31. V SAO TOC THNG RUNG? .................................................................................... 41
32. V SAO MT S NGI U CO GU NHIU? ......................................................... 42
33. CU NOI "NGI KHOE MOC TOC, NGI YU MOC MONG TAY" CO C S
KHOA HOC KHNG?......................................................................................................... 43
34. V SAO KHNG NN CT MONG TAY QUA SU? ..................................................... 44
35. V SAO NHIU TRE EM THCH CN MONG TAY? .................................................... 44
36. CO PHAI MAU CH LA CHT NC MAU O KHNG?............................................ 45
37. V SAO KHAC NHOM MAU TH KHNG TH TIP MAU? ........................................ 46
38. MAU CHAY TRONG C TH NH TH NAO? ........................................................... 47
39. CO PHAI NHOM MAU MT NGI SUT I KHNG THAY I? ........................ 48
40. MAU NHN TAO CO U IM G? ............................................................................. 48
41. V SAO KHI CHAY, TIM P NHANH HN? .............................................................. 49
42. V SAO SAU KHI GIT MNH MT LAI TAI XANH?................................................... 51
43. V SAO KHI DA B CHAY MAU TH MAU SE T NG NG LAI? ......................... 52
44. V SAO KHI DA B VA P LAI HNH THANH AM BM TM? ............................... 52
45. V SAO CO LUC O MT, TA TAI? ............................................................................. 53
46. V SAO MUA XUN, CON NGI D MT MOI? ....................................................... 54
C TH NGI
47. V SAO VIC CHO MAU KHNG ANH HNG N SC KHOE? ............................ 55
48. V SAO C BP CUA VN NG VIN MANH HN C BP NGI BNH
THNG? .......................................................................................................................... 56
49. KH LC CUA CON NGI T U MA CO? V SAO KHI KHN CP TH LC C
BP LAI RT LN?............................................................................................................ 57
50. KHUNG XNG C TH GM CO MY THANH PHN? .......................................... 58
51. V SAO THANH, THIU NIN D B VEO CT SNG? ............................................. 59
52. V SAO TRONG MT NGAY, CHIU CAO CUA C TH CO THAY I?................... 60
53. V SAO VIC THNG XUYN TH BN G MING KHNG TT CHO SC KHOE?
........................................................................................................................................... 60
54. V SAO TA HT VAO KH XY NHNG LAI TH RA KH CO2? ................................ 61
55. THC PHM TA N VAO BIN I U? ................................................................... 62
56. V SAO DA DAY KHNG T TIU HOA MNH? ......................................................... 63
57. TAI SAO BUNG OI HAY CO TING "UNG UC"? ....................................................... 64
58. V SAO KHNG NN VA N, VA XEM SACH BAO? .............................................. 65
59. V SAO PHAI COI TRONG BA N SANG? ................................................................. 65
60. V SAO PHAI "CN BNG THC N"?........................................................................ 66
61. V SAO KHI N CN PHAI NHAI KY, NUT CHM? ................................................. 67
62. TRE EM N CA NHIU CO TR NN CHM CHAP KHNG?................................... 68
63. V SAO CM CHAN NC NONG KHNG TT CHO TIU HOA? ............................ 68
64. V SAO NN NGH NGI TRC VA SAU KHI N ? ................................................. 69
65. V SAO TRE EM NGAY NAY HAY B BNH NG RUT? ..................................... 70
66. V SAO MT S NGI THNG CO CAM GIAC I NGOAI KHNG HT? ............ 70
67. V SAO TRONG THI KY THI PHAI C BIT CHU Y MT N UNG? .................. 71
68. V SAO THUC CO TH ANH HNG XU N DINH DNG? ............................ 72
69. V SAO KHI NO TH DU THC N NGON MY CUNG KHNG CA M THY THEM?
........................................................................................................................................... 73
70. V SAO THC N RAN LAI KHO TIU?...................................................................... 73
Nhiu tac gia
71. V SAO CO NG I D SAY RU, CO NGI KHO SAY? ........................................ 74

72. V SAO NGI SAY RU I XIU VEO?.................................................................. 75
73. V SAO TRE EM KHNG NN UNG RU? ............................................................ 76
74. GAN CO TAC DUNG G? .............................................................................................. 77
75. V SAO CANH THT KHNG CHO MUI TH KHNG NGOT?.................................. 78
76. V SAO KHNG NN NN AI, TIU TIN? .............................................................. 78
77. NC TIU C HNH THANH NH TH NAO? .................................................. 79
78. V SAO NGI TA LAI ANH RM? ........................................................................... 80
79. LA LACH CO NHNG CH LI G? ............................................................................. 81
80. TRONG C TH CO "DU BI TRN" KHNG? ........................................................ 82
81. V SAO LI, MI KHI B RNG CN SE LANH MAU HN NHNG CH KHAC? . 83
82. V SAO NOI NC BOT V CUNG QUY BAU? ........................................................... 84
83. RNG CO PHAI LA MT "MU XNG" C KHNG? ............................................ 85
84. V SAO NGI LAI MOC RNG HAI LN? ................................................................. 85
85. V SAO RNG CO HNH DANG KHAC NHAU? ........................................................... 86
86. V SAO KHNG NN DUNG TM XA RNG? ........................................................... 87
87. V SAO CO NG I CH NHAI MT BN HAM? ......................................................... 88
88. V SAO CO NG I HAY NGHIN RNG LUC NGU? ................................................. 88
89. V SAO LI CO TH BIT C HNG V THC N?........................................ 89
90. V SAO NGI TA V MT VI MAY ANH?................................................................ 90
91. V SAO MT NGI LAI MOC PHA TRC MT? ................................................... 90
92. V SAO NHN MAU XANH NHIU CO LI CHO MT? .............................................. 91
93. V SAO ANH SAN G MANH GY CN TH? ................................................................. 92
94. V SAO CO NG I TH LC YU?.............................................................................. 93
95. V SAO MT KHNG S LANH? ................................................................................. 94
96. V SAO TH HAN PHAI CHE MT NA? ...................................................................... 94
97. V SAO CO LUC TA NHAY MT LIN TUC? ............................................................... 95
C TH NGI
98. V SAO PHAI CHP MT? ........................................................................................... 95

99. V SAO VIC TP CHO MT CO TH GIUP PHONG CN TH? .......................... 96
100. V SAO CO TH EO KNH SAT TRONG TRONG MT? .......................................... 97
101. V SAO KHI EO KNH EN PHAI CHU Y N THI GIAN, A IM? .............. 97
102. V SAO CO BNH "CN TH GIA"? ............................................................................ 98
103. V SAO CO NGI KHNG PHN BIT C MAU SC? ..................................... 99
104. CO DU HIU BAO TRC BNH CN TH KHNG? .......................................... 100
105. V SAO NNG DN MIN NUI CUNG B BNH CN TH? ................................ 100
106. V SAO MT MT S NGI B "TAN QUANG"? ................................................... 101
107. V SAO SANG NGU DY HAY CO D MT? ........................................................... 102
108. CON NGI CO "MT TH BA" KHNG? .............................................................. 102
109. V SAO MUI CO TH NGI C CAC LOAI MUI? ............................................... 103
110. TRONG C TH, KH QUAN NAO LU I NHT? .............................................. 104
111. V SAO CO NGI D CHAY MAU MUI? ................................................................ 105
112. V SAO KHNG TH NG THI X MUI BNG HAI L MUI? ............................ 106
113. V SAO KHI KHO C TO, NC MUI CHAY NHIU THEO NC MT?................. 106
114. V SAO TING NOI T MAY GHI M PHAT RA KHAC VI TING NOI CUA MNH?
......................................................................................................................................... 107
115. V SAO HU NH KHNG H CO TIN G NOI GING NHAU? ............................ 108
116. V SAO KHI MAY BAY CT CANH HO C HA CANH, THNH LC CUA HANH
KHACH BIN I? .......................................................................................................... 109
117. NGOAY TAI TT HAY KHNG TT? ...................................................................... 110
118. V SAO KHI N C VAO TAI TH KHNG NGHE RO? ............................................ 110
119. V SAO CO NGI NOI LP? .................................................................................. 111
120. NGI CM CO NHT NH LA IC KHNG? ................................................... 113
121. V SAO TUI CANG CAO CANG S LANH?............................................................ 114
123. V SAO T TRN CAO NHN XUNG, TA CAM THY HI HP VA TAY CHN YU
I? .................................................................................................................................... 115
Nhiu tac gia
124. V SAO PHAI PHONG BNH BEO PH T BE? ................................................. 116

125. V SAO GIAM BEO KHO N TH? ........................................................................ 116
126. V SAO CO BAN CHN BNG? ................................................................................ 119
127. V SAO CO NGI CHN NHIU M HI? ........................................................... 120
128. V SAO HOC SINH CP 1-2 KHNG NN I GIAY CAO GOT? .............................. 121
129. V SAO CHN BAI LIT CO LOAI CNG VA LOAI MM?...................................... 122
130. V SAO TRONG M TI, KHI I CH TRNG, TA THNG HAY QUAY VONG
V CH CU? .................................................................................................................... 122
131. V SAO NGI LU HAY NG LU, CHN SE CNG TO LN? ........................... 123
132. KHI I NG, V SAO HAI VAI LAI LC? ............................................................ 124
133. V SAO NGON TAY CAI CH CO HAI T? ............................................................. 125
134. V SAO A S NGI, TAY PHAI MANH HN TAY TRAI? ................................ 126
135. HAI NA TRAI, PHAI CUA C TH CO I XNG NHAU KHNG? .................... 127
136. V SAO KHI NGU PHAI CHU Y T TH NM? ....................................................... 128
137. NGU TRA CO LI G? ............................................................................................ 129
138. V SAO KHI NGU CO NGI LAI NGAY KHO KHO? .............................................. 130
139. V SAO NOI NGU GING HI CNG PHNG LA TT? ...................................... 131
140. V SAO KHI NGU KHNG NN TRUM CHN KN U? ...................................... 132
141. MT NGI MI NGAY NN NGU BAO LU? ...................................................... 132
142. V SAO NG I CO TUI, NHU CU NGU LAI T I? ......................................... 133
143. CO PHAI NGU GI CANG CAO CANG TT KHNG?............................................. 134
144. V SAO KHI NGI MT MOI LAI HAY NGAP DAI? .............................................. 135
145. V SAO SAU MT THI GIAN MT MOI, QUNG MT LA I THM EN? ............ 136
146. V SAO THANH, THIU NIN KHNG NN THC THU M NHIU? ............ 137
147. V SAO CHIM BAO? ............................................................................................... 139
148. V SAO CO NGI MNG DU?................................................................................ 140
C TH NGI
149. V SAO CO MT S AC MNG CO TH BIN THANH IM D BAO BNH TT?

......................................................................................................................................... 141
150. V SAO CO GIC MNG C NH RO, CO GIC MNG KHNG NH RO? ..... 142
151. "NGU NG" CO TH GIUP KEO DAI TUI THO KHNG? .................................. 143
152. V SAO KHI NGAP, NC MT LAI TRAO RA? ...................................................... 144
153. V SAO SAU MI TIT HOC PHAI NGH 10 PHUT? ............................................... 144
154. V SAO NAM GII CO RU, CON PHU N TH KHNG? ...................................... 145
155. V SAO NOI CHUNG N THP HN NAM? ............................................................ 146
156. C TH NAM VA N CO G KHAC NHAU? ............................................................ 147
157. CO PHAI CON GAI T THNG MINH HN CON TRAI KHNG? ........................... 148
158. V SAO N GI I THNG DU DANG, N HOA HN NAM GII? ....................... 150
159. V SAO BA CON GN KHNG TH LY NHAU?.................................................... 151
160. V SAO CO NGI CHA NHIU BAO THAI? ........................................................ 152
161. THAI NHI TRONG BUNG ME LAM NHNG G? ..................................................... 153
162. V SAO TRE EM MI SINH RA LAI KHOC? ............................................................ 154
163. V SAO TRONG THI KY CO KINH BAN U, CON GAI PHAI CHU Y V SINH
KINH NGUYT?............................................................................................................... 155
164. DI TINH CO HAI CHO SC KHOE KHNG?........................................................... 156
165. V SAO THU DM LAI CO HAI CHO SC KHOE? .................................................. 158
166. V SAO KHI CAM MAO, TA SE S MUI NC, TT MUI VA ST CAO? ................ 159
167. V SAO IN THOAI CNG CNG D TRUYN NHIM BNH?.......................... 160
168. V SAO THN TH NI NT M AY? .................................................................. 161
169. V SAO VAO MUA HE, TRE EM D B RM, MUN NHOT? .................................... 162
170. HO GA CO PHAI LA HO MAI "TRM NGAY" KHNG? ........................................... 163
171. V SAO PHAI PHONG BNH AU MT O?..................................................... 163
172. V SAO BNH "MT GA CHOI" THNG KHNG T KHOI? ............................... 164
173. BNH CHP SAN SINH NH TH NAO? ............................................................... 165
Nhiu tac gia
174. V SAO NHN DN MT S VUNG D B BU C? ........................................... 166

175. V SAO TRE EM CUNG CAO HUYT AP?................................................................ 167
176. V SAO NGI B BNH TIM THNG B TM MI? ........................................... 167
177. V SAO KHI B LANH, NGI TA D B TIU CHAY?........................................... 168
178. BNH AU DA DAY CO TRUYN NHIM KHNG? .............................................. 168
179. VIM RUT THA CO PHAI DO HAY N CM CH AY GY RA KHNG? ............. 169
180. V SAO NGI B BNH TIU NG THNG HAY OI? ................................ 170
181. V SAO MT CO SOI? ............................................................................................... 171
182. HIU NG TRE CO PHAI LA CHNG HANH NG LUNG TUNG KHNG? . 172
183. V SAO CO NGI "NGA NC"? ........................................................................... 174
184. V SAO XUT HIN "PHAN NG CHNH LCH GI"? ......................................... 174
185. V SAO VAO NGAY NNG TO CO NHIU NGI NG NNG? ............................ 176
186. ST CAO CO PHAI LA XU KHNG? ..................................................................... 177
187. 37 C CO PHAI LA THN NHIT THNG CO CUA CON NGI KHNG? .... 178
188. V SAO TING N CO HAI CHO SC KHOE? ......................................................... 179
189. TH NAO LA TRANG THAI TH BA CUA C TH? ............................................... 180
190. "NGI THC VT" LA TH NAO? ........................................................................ 181
191. UNG TH LA G? ..................................................................................................... 183
192. V SAO AIDS C GOI LA "AI DCH CUA TH KY 20?" .................................... 184
193. C T BNH AIDS HUY HOAI H THNG MIN DCH CUA C TH NH TH
NAO? ................................................................................................................................ 185
194. V SAO H THN G MIN DCH CUA C TH CO TH TIU DIT C VI
KHUN?........................................................................................................................... 186
195. NG Y KHAM BNH V SAO PHAI XEM LI? ................................................... 187
196. V SAO "SIU M B" CUNG CO TH CHN OAN C BNH? ........................ 188
197. KY THUT CT CHN OAN BNH NH TH NAO? ............................................. 189
198. CHIU X-QUANG CO HAI CHO SC KHOE KHNG?............................................ 191
C TH NGI
199. V SAO MAY TNH CO TH CHN OAN C MT S BNH? ........................ 191

200. V SAO NN DUNG NC M UNG THUC? ............................................... 193
201. V SAO PHAI UNG THUC UNG GI QUY NH? ............................................ 193
202. LAM TH NAO TAO THANH THUC T VI KHUN ?..................................... 194
203. V SAO KHNG NN LAM DUNG VITAMIN? ......................................................... 196
204. V SAO TRC LUC TIM, PHAI Y MT T THUC RA KHOI KIM TIM? ..... 197
205. TRC KHI TIM PENICELIN, V SAO PHAI TIM TH PHAN NG DI DA? 198
206. V SAO CM VN NG VIN UNG THUC KCH THCH? .............................. 199
207. V SAO KHNG NN LAM DUNG THUC KHANG SINH? .................................... 200
208. V SAO CO MT S XET NGHIM MAU PHAI LY MU KHI OI? ..................... 201
209. CO TH GIAM AU KHI TIM KHNG? ................................................................ 202
210. V SAO VIC UNG THUC, TIM THUC CO TH GIUP CHA C BNH? 203
211. PHAT HUY TAC DUNG CHA BNH, THUC CO LIN QUAN VI THU TH
NH TH NAO?............................................................................................................... 204
212. V SAO KHNG NN UNG NHIU THUC B? .................................................. 206
213. V SAO TUYT I KHNG C TH THUC GY NGHIN? ......................... 207
214. V SAO M NHAC CUNG CO TH CHA BNH? ................................................... 208
215. V SAO VIC TM NC LANH CO TAC DUNG REN LUYN THN TH? ......... 209
216. V SAO TM NNG NHIU CO HAI CHO C TH? ............................................... 210
217. V SAO TRC KHI NGU NN UNG MT CC SA? ......................................... 211
218. V SAO VIC M LNG CO TH GIAI TR MT MOI? ....................................... 212
219. V SAO MUA XUN CN M, MUA THU CN LANH? ........................................... 213
220. V SAO KHI LN CN ST, NN UNG NHIU NC M? ................................ 214
221. V SAO NOI "RA CHN NC NONG TRC KHI NGU CUNG NH UNG
THUC B"? .................................................................................................................... 215
222. V SAO PHAI CN THN KHI TM HI? ............................................................... 216
223. V SAO SA U CHA UN CHN CO C? ....................................................... 217
Nhiu tac gia
10
224. V SAO KHI NG THANH TNG CHN A PHAT, CU THU BONG A DUNG
HAI TAY M BUNG DI? ............................................................................................. 218
225. V SAO KHI KHAT, VIC UNG NC NONG CO TAC DUNG GIAI KHAT TT
HN NC MAT?............................................................................................................ 218
226. V SAO TRC KHI VN NG MANH, PHAI VN NG CHUN B? ............... 219
227. V SAO LN U THAM GIA VN N G MANH, C BP THNG PHAT SINH
AU MOI? ........................................................................................................................ 220
228. V SAO VIC N LNG THC TAP LAI CO CH CHO SC KHOE? .................... 221
229. V SAO VIC NHAI KEO CAO SU LAI CO CH? ...................................................... 223
230. V SAO KHNG NN N CU U, NGO SEN, CU NN? .......................................... 224
231. V SAO KHNG NN N SO? .................................................................................. 224
232. V SAO LUC N C CUT KHNG NN UNG NC? .............................................. 225
233. N HOA QUA CA VO CO TT KHNG? .................................................................. 226
234. BUI VAO MT TH LAM TH NAO? ........................................................................ 227
235. HOC XNG TH LAM TH NAO? .......................................................................... 227
236. V SAO NGI NUI SUC VT CANH D B BNH TRUYN NHIM? ............... 228
237. N TRNG GA NH TH NAO MI CO LI CHO SC KHO E? ............................ 229
238. V SAO CHI IN T QUA MC SE CO HAI? ...................................................... 230
239. V SAO KHNG TH CO NHNG NGI T N G MA O HOA N TOAN GING
NHAU? ............................................................................................................................. 231
240. CHA ME THP CO SINH C CON CAO LN KHNG? ..................................... 231
241. V SAO CO MT S NGI THP NHO? ................................................................ 232
242. TAI SAO CAC NHA KHOA HOC PHAI KHAM PHA B MT GENE DI TRUYN CUA
CON NGI? ................................................................................................................... 233
243. BNH DI TRUYN PHAT SINH NH TH NAO? ................................................... 233
244. GENE DI TRUYN VN TAY LA G? ....................................................................... 235
245. TRE EM SINH TRONG NG NGHIM CO PHAI LN LN TRONG O KHNG?. 236
246. CON NGI CO TH T NHN BAN MNH KHNG?........................................... 237
C TH NGI
11
247. CON NGI V SAO BIT XU H?.........................................................................................................238

248. C TH NGI CO KHA NNG TAI SINH KHNG?..........................................................................239
249. CON NGI V SAO KHNG SNG HT TUI THO T NHIN?.................................................240
250. NM MI VAN NM SAU, LOAI NGI SE TR THANH TH NAO?.......................................241
Nhiu tac gia
12
LI TOA SOAN
"C th ngi la mt trong 12 quyn thuc b sach Mi van

cu hoi", c bin soan bi i ngu ng ao cac nha khoa hoc
u nganh cua Trung Quc. Sach dung hnh thc tra li cu hoi
gii thiu, giai ap nhng vn lin quan n c th con
ngi, t d n kho, t can n su. Bng ngn ng d hiu, sinh
ng, vi cach t cu hoi phu hp vi thc mc cua a s thanh
thiu nin, cun sach em n cho ngi oc nhiu iu ly thu, bt
ng.
Sach do Nha xut ban Vn hoa Thng tin n hanh nm
2001".
C TH NGI
13
1. V sao noi nao cang dung cang thng minh?

Co ngi noi: "Nao nu c dung nhiu, cac t bao nao se b
cht", "nao dung nhiu se tr nn chm chap". Cach noi nay khng
co c s khoa hoc.
Trn thc t, cac b phn trong c th ngi cang c dung
cang phat trin, nao cung vy. Nao ngi co khoang 14 ty t bao
thn kinh, con goi la thn kinh nguyn, d sc dung cho ca i
ngi. Co nha khoa hoc tnh toan rng, vi mt ngi sng 100
tui, s t bao thn kinh nao c s dung ch trn di 1 ty; nh
vy la con khoang 80-90% s t bao nao cha c s dung.
"S sng la s vn ng", o la quy lut ph bin cua gii
sinh vt. Cac b phn c th ngi nu dung th nhanh nhay,
khng dung th suy lao. ngi hay dung nao, chc chn nao se
nhanh hn v mach mau nao thng trang thai hoat ng, t bao
thn kinh nao nh o ma c nui dng tt, khin cho nao cang
phat trin, tranh c s suy thoai sm. Ngc lai, nhng ngi
khng quen dung nao suy ngh, v ai nao t c cac thng tin
kch thch, thm ch khng c kch thch, nn se suy lao sm.
Ging nh mt c may, nu gac lai khng dung se mau hoen g,
hay vn hanh th se trn tru.
Mt nghin cu nc ngoai trn nhng ngi 20-70 tui
cho thy, nhng ngi lao ng tr oc trong mt thi gian dai th
n tui 60 vn duy tr c nng lc t duy nhanh nhay; con
nhng ngi li suy ngh, vic g cung chc li cho qua th ty l
sm suy lao nao tng ln rt nhiu.
Ngoai ra, vic dung nao nhiu con giup ngn nga lao hoa c
th. ai nao la "b t lnh" ch huy ca c th. Nu ai nao chm
chap th cng nng sinh ly cua cac c quan khac tt nhin cung
khng phat trin manh. Vic duy tr hoat ng cua nao se giup gi
Nhiu tac gia
14
vng va thuc y hoat ng cua cac c quan khac. Tnh trang sc

khoe cua ngi gia lun la kt qua s anh hng ln nhau gia
cac nhn t nh sinh ly, tm ly, mi trng... Ngi gia duy tr
c thoi quen hay dung nao va gioi dung nao se co mt trang thai
tm ly tt, co th khin cho hoat ng va cuc sng tinh thn lun
sinh ng va sung man.
"Hay dung nao se lam chm s suy lao", o la mt nguyn ly
rt khoa hoc. Ngi gia con nh th, hung h thanh, thiu nin
lai cang nh th. Chung ta nn tp thanh thoi quen tt la chm
dung nao, thao dung nao.
2. Khai thac ban cu nao phai co li g?
Vo nao ngi la b phn cao cp nht cua h thng thn kinh
trong c th. No tng trai qua qua trnh din bin hang trm,
hang van nm, tng nhay vot t lng bin thanh cht. Vo ai nao
ngi c chia thanh nhiu khu vc khac nhau, mi khu vc co
mt chc nng nht nh. Theo cac kt qua nghin cu, ban cu
nao trai thng phat trin tt hn ban cu nao phai. iu o co
th lin quan vi vic a s nhn loai thun tay phai (trung khu
ch huy s vn ng cua cac chi bn phai la ban cu nao trai). Do
o, mun khai thac c nhiu hn tim lc cua ca hai ban cu
nao, chung ta phai coi trong vic khai thac cng nng cua ban cu
nao phai.
Trong cuc sng, a s ngi co thoi quen dung tay phai
vit, cm ua hoc lam vic. Khi b me thy con mnh co xu hng
dung tay trai vit ch, cm ua hoc lam vic th thng tm
cach un nn. Thc ra iu o hoan toan khng cn thit.
Ban cu nao trai co vai tro chnh ch huy cac mt noi, vit,
tnh toan, t duy va phan oan, con ban cu nao phai chu ao v
cac mt nh ky nng kheo leo, my thut, m nhac, tnh cam, long
say m va oc thm my... i vi nhng ngi quen dung tay phai,
rt nhiu thng tin lin tip a n ban cu nao trai, thuc y va
tng cng s phat trin cng nng cua no (v vy, ban cu nao
trai c goi la "ban cu u th", con ban cu nao phai t nhn
C TH NGI
15
c thng tin hn c goi la "ban cu yu th"). Ngc lai,

nhng ngi quen lam vic bng tay trai, cng nng cua ban cu
nao phai se phat trin manh hn. ng nhin, lng thng tin
ma ai nao ngi tip thu c khng phai toan b do tay trai
hoc tay phai tao ra ma a s do cac kh quan cam thu khac
truyn n.
phat huy va li dung y u tim nng, cng nng cua
nao, ta nn tranh thu giao duc cho con t tui con th. ng thi
vi vic bi dng cho cac em v nng lc t duy logic, cha me phai
coi trong bi dng s phat trin ky nng cho chung. Cn cho
con tham gia nhiu dang hoat ng, lam nhng ng tac tinh t
bng tay chn hun luyn cac em s dung hai tay mt cach linh
hoat. Nhng em be quen dung tay phai cang phai chu y ren luyn
ca tay trai kch thch, lam hng phn cng nng ban cu nao
phai, khin cho tr lc cua con c phat trin toan din.
3. Cac b phn cua ai nao c phn cng nh th nao?
Cac b phn khac nhau cua ai nao u co chc nng ring,
co b phn quan th giac, b phn quan thnh giac, b phn quan
ting noi, b phn quan t duy.. S hoat ng hai hoa gia cac b
phn nay se khng ch toan b cuc sng cua chung ta.
Nm 1861, nha giai phu thn kinh Phap Bulopka chn
oan va iu tr cho mt bnh nhn noi kho khn. Bnh nhn nay
co th nghe hiu c, c quan phat m khng co bnh g nhng
ngoai m "tan" ra khng th noi c mt m nao khac. Sau ngay
sau, bnh nhn b cht. Kt qua giai phu nao chng to phn nao
bn trai tran b tn thng nghim trong. Bulopka nghin cu tip
8 bnh nhn tng t va u nhn c kt qua nh nhau. Khu
vc nay v sau c goi la "khu vc Bulopka". My nm sau, mt
bac s ngi Ao tn la Venik a phat hin mt dang tr ngai v
ting noi khac. Bnh nhn nay co th phat m ro rang cac t n,
ng phap khng sai nhng giong noi rt ngong, khng ai nghe ro
c. Loai bnh nay do v tr tran cua ai nao (khu Venik) b tn
thng. Hai khu vc nay la khu vc chnh cua ting noi.
Nhiu tac gia
16
S tm hiu v chc nng vung tran cua ai nao la mt s

kin bt ng tng t. Gia th ky 19, khi nc My xy dng
ng st vi quy m ln, Porment (min ng bc My) co mt
cng nhn ng st tn la Keyci. Bm sinh anh ta hin lanh, vui
tnh, hay giup ngi khac. Mt hm, khi dung thanh st tra
thuc n, khng may mt m la bt ng ri vao lam thuc n
tung. Luc o, u Keyci ang hi nghing, ting n ht thanh st
thuc ln bn trai tran, hng sang bn trai u, lam cho xng so
pha trc b thng nghim trong. Keyci hn m. iu lam cho
ngi ta ngac nhin la sau khi tnh dy, anh ta vn khng mt
cam giac va vn ng bnh thng. Nhng dn dn, tnh cach anh
ta thay i rt ro. Keyci tr thanh ngi ngao man, ngang tang, c
c, khng quan tm n ai, hanh vi rt quai d. Tnh cach nay
c gi mai cho n cui i. Bnh tnh o khin cac nha khoa
hoc nghi ng rng, phn nao vung tran co lin quan mt thit vi
tnh cach va nng lc t duy cua con ngi.
Gia th ky 20, cac bac s thng dung phng phap ct bo
khu hai ma (mt khu vc trong nao co hnh ging hai ma) va khu
nao ln cn cha chng ng kinh. Nm 1953, bac s Monthli
ngi Canada lam phu thut nay cho mt bnh nhn 27 tui, qua
nhin cha c bnh ng kinh, nhng ng thi lai gy nn mt
hu qua nng n khac. o la tuy bnh nhn vn gi c tr nh
nh trc khi phu thut, nhng anh ta ch nh c trong mt
thi gian rt ngn. V du, sau khi noi chuyn vi ngi khac, anh
ta lin qun ngay, khng th nh ni a noi chuyn vi ai; thm
ch anh ta khng bit c mnh ang u, v sao lai y. Anh
ta hu nh mt hoan toan khai nim v thi gian, khng bit ro
mnh bao nhiu tui. V vy, anh ta ch co th lam mt s ng tac
n gian, tc thi va khng lam c vic g khac na. Tnh hnh
o keo dai 28 nm (n nm 1981) vn khng co g thay i. Ro
rang tr nh cua con ngi co lin quan mt thit vi khu hai ma.
Tng t, nu nao chm b tn thng th th giac se co vn
, khu vc nao quan ly s vn ng nu b tn thng se gy tr
ngai cho vn ng.
C TH NGI
17
My nm gn y, cac nha khoa hoc con phat minh mt ky

thut mi, co th khng cn m hp so, khng cn gy tn thng
nao ma vn co th tin hanh nghin cu chc nng cac khu vc
khac cua ai nao. iu o a lam nhn thc su thm v chc
nng cua cac khu vc. Ky thut chup ct lp bng lung chiu
in t dng (PET) chnh la mt trong nhng ng dung o. Nh
ta a bit, t bao thn kinh hoat ng cang manh th lng tiu
hao gluco cang nhiu. Ky thut PET li dung nguyn ly nay, thng
qua cac hoat th xac nh tnh hnh hp thu va ao thai ng
gluco cua cac t bao thn kinh, t o ma hiu hoat ng cua cac
khu vc ai nao.
Cac nghin cu cho thy, cac khu vc cua ai nao tuy co s
phn cng khac nhau nhng khi thc hin mt cng nng nao o
th phai co nhiu khu vc cung tham gia. Cac khu vc se phi hp
vi nhau hoan thanh nhiu dang cng nng khac nhau. Cng
nng ting noi la mt v du co tnh tiu biu.
Nha nghin cu cho ngi th nghim tnh tao, vn nghe,
nhn, noi cac n m khac nhau, ng thi dung phng phap PET
kim tra hoat ng cua ai nao. Kt qua quan sat c khi
nghe, nhn va noi cac khu vc khng ging nhau. c bit, khi
noi mt ng t hay danh t, hoat ng cua nao cung khac.
nhng ngi thao hai ngn ng, i vi nhng danh t cua hai
ngn ng co cung ham ngha, khu vc nao cha hai th ting cung
khac nhau. Hn na, tuy chc nng ting noi chu yu la do nao
trai khng ch, nhng khu vc tng ng cua nao phai cung tham
gia khng ch v cao thp cua giong noi. V vy, mt khi nhng
khu vc nay b tn thng th chung ta khng th din at ting
noi mt cach sinh ng c.
4. Co phai nao ln hn la thng minh hn khng?
Co ngi noi, ai nao to th ngi o thng minh. Mi nghe th
hnh nh cu noi nay co ly. Loai cn trung co nao be nh mui kim
nn chung thng la nhng con vt thua kem so vi ng vt co
Nhiu tac gia
18
xng sng. Nao cua meo, cho va tho u be hn nao cua ngi,
cho nn chung khng th tranh gianh c vi con ngi.
Con ngi thng c mnh danh la "ng tinh khn nht
cua loai vt" nh co ai nao phat trin. Trong gii ng vt, tr lc
cua loai vn ngi c xp hang u nhng trong lng nao cua
chung cung con cach xa so vi con ngi. Trong lng b nao cua
hc tinh tinh la 420 g, cua ai tinh tinh gn 500 g, cua ngi vn
gn bng con ngi nhng vn con mt khoang cach nht nh.
Trong lng bnh qun cua nao ngi hin ai la 1450 g, cua ngi
vn Bc Kinh la 1075 g, cua ngi vn Lam in la 850 g.
Trong xa hi loai ngi, tre em va sinh ra, trong lng nao ch
khoang 390 g. Cang ln ln, nao cang nng thm, to thm, tr lc
cung phat trin cao hn. V gia, trong lng nao lai giam dn
xung, trnh tr lc cung giam theo. Nhng iu nay hu nh
chng to nao ln la thng minh.
Nhng trn thc t, khng nht thit nao ln la thng minh.
V du, nao cua loai chut nho hn so vi nao tho, nhng tr nh
cua chut vn manh hn. V trong lng nao th con ngi cung
khng phai la loai ng u. Nao cua ca knh nng khoang 7.000
g, nao cua voi khoang 5.000 g, u nng gp my ln so vi nao
ngi, nhng tr lc cua chung lai thua kem con ngi rt xa. Mt
nha nhn loai hoc Lin X (cu) a a ra ch s biu th mc
phat trin cua ai nao: (trong lng nao x trong lng nao)/trong
lng c th. Ch s nay cang ln, nao cang phat trin. Kt qua:
nao chut la 0,19; nao ngi vn la 7,35; nao ngi la 32.
Trong loai ngi, ngi co nao ln hn th thng minh hn
chng? Trong lng nao cua Sekhov (nha vn ni ting Nga) la
2012 g. Nhng mt s danh nhn th gii co nao khng nng. Nao
Gaox, nha toan hoc c, ngi phat hin nhiu nh ly va cng
thc toan ni ting, ch nng 1492 g. Nha th ni ting th gii la
Tantin (Italy) co nao nng 1420 g. Anhstanh la mt trong nhng
nha khoa hoc v ai nht nhng nao cua ng khng co g khac so
vi ngi bnh thng.
C TH NGI
19
Mt s ngi ni ting co nao kha nho. Nao cua Banzc, nha

vn ni ting Phap, ch nng 1017 g; nao nha hoa hoc c Penlin
cung ch co 1259 g, con nhe hn ca nao ngi bnh thng. Theo
mt nghin cu, ngi trng thanh, nu trong lng nao cua
nam gii khng thp hn 1000 g, cua n gii khng thp hn 900 g
s phat trin tr lc se khng b anh hng.
Trn thc t, trong nao ngi co nhiu np gp, lam tng
din tch b mt vo ai nao va tng thm s lng t bao vo nao.
ai nao nho cha chc t bao nao a t, ai nao ln cung cha chc
t bao nao a nhiu. Hung h s tai tr, thng minh cua con
ngi con c quyt nh bi s giao duc va ren luyn. Nhng
ban tre v nao nho ma su mun co th hoan toan yn tm vt bo
mc cam o. Tng t, mt s t ngi nao ln cung khng nn t
kiu t ai, khng nn bung long hoc tp va tinh thn phn u
hng ngay.
5. V sao ngi gia hay qun nhng vic gn y, nh ro
nhng vic thi tre?
Ngi gia hay qun nhng vic gn y, nhng rt nhiu
vic thi tre (thm ch la nhng vic rt vun vt) cung nh rt ro.
Nguyn nhn la khi mt s vic nao o gy cho vo ai nao s hng
phn manh me, lp nn phan xa co iu kin th vic o c xem
la a co du n. Luc nh n ch cn kim tra lai la c, tc ch la
s lp lai phan xa co iu kin ma thi.
Con ngi thi tre tinh lc tp trung, phan xa co iu kin
va d thit lp, va d cung c, cho nn tr nh cua tre em va
thanh nin rt tt. Khi tui tac tng cao, nng lc hiu bit tuy
c tng thm nhng v cng tac nhiu va phc tap nn phan xa
co iu kin co luc khng c cung c, do o ngi ta tr nn mau
qun. Ngi gia cang nh vy.
Ngi gia tuy mau qun nhng cng nng cua vo ai nao cua
ho tt, phan xa co iu kin mi tuy khng d thanh lp nhng
nhng phan xa co iu kin cu lai rt vng chc, cho nn mi co
chuyn vic cu vn nh ro, con vic mi lai rt mau qun.
Nhiu tac gia
20
Hiu c nguyn ly nay, chung ta nn phn u tui tre

phai hoc tp nhiu t nn tang vng chc cho cng tac va cuc
sng sau nay
6. Vic dung u anh bong co lam nao co b chn ng
khng?
Trong bong a, ta thng thy nhng pha cu thu anh bong
hoc ghi ban bng u rt ep. Co ngi hoi: vi qua bong tc
nhanh, lc va cham rt manh, vic cu thu anh u liu co lam
cho ai nao b chn ng manh khng? Co th khng nh hu qua
ang s o hu nh khng xay ra.
o la v bn ngoai ai nao co mt vo xng so rt cng, gm
xng nh u, xng tran, xng thai dng, xng chm va
xng gay cu tao nn. Noi chung cu thu thng dung xng
tran anh u. Xng tran la b phn day nht, cng nht
trong hp xng so. No co th chu ng c lc va cham rt
manh.
Hn na, qua bong a c lam bng cac manh da mm,
trong o con co hi, nn no co an hi nht nh. Ngoai ra, khi
cu thu anh u mt cach chu ng th toan b khung xng va
cac c bp u trang thai cng ln cao , c bit la xng va c
bp vung tran, gi c mt cng cng hai hoa, co tac dung
an hi nht nh.
Do o, co th thy, t cu tao cua hp xng so cho n sinh
ly vn ng ma noi, khi qua bong t xa bay n vi tc nhanh,
lc ln, cu thu nhay cao dung u anh bong se khng gy ra
nguy hai g cho nao.
Nhng cung cn phai noi thm, vi mt ngi trang thai
hoan toan khng chun b, nu co mt qua bong t xa bay n vi
tc nhanh p trc tip vao u, v c bp khng kp an hi
nn co kha nng se gy ra s chn ng manh me i vi nao;
nghim trong hn, co th khin cho t chc cua nao b tn thng,
dn n nhng hu qua khng tt.
C TH NGI
21
7. V sao cht nao la tiu ch khng nh s sng cua con

ngi kt thuc?
Cht la s sng kt thuc. Qua trnh tip thu, ao thai cua c
th kt thuc th c th cung cht theo. Quan nim truyn thng
cho rng, khi tim ngng p, mui ngng th th s sng khng
phuc hi lai na; luc o co th khng nh c th a cht.
Nhng trn thc t, co khi tim a ngng p, mui a ngng
th ma vn cha cht tht. V du ngi b bnh tim, nhiu khi
tim a hoan toan ngng p nhng vn co th nh may h hp va
may kch nhp tim ma cu sng lai.
My nm gn y, nh s phat trin cua y hoc, mt s
ngi, tuy cng nng cua ai nao va ui nao a mt nhng cng
nng tim, phi vn co th c duy tr bng may h hp va may
kch nhp tim. Nhng chc chn ho khng th tnh lai nh cu
c. Chnh v th ma quan nim truyn thng ly tiu ch tim va
h hp ngng lam vic la cht a hoan toan thay i. Hin nay, y
hoc hin ai ang dn dn xy dng mt quan nim mi: nao cht
mi thc s la ngi cht.
Nao cht la khi cng nng cua ai nao, tiu nao va ui nao
hoan toan mt i va khng th phuc hi, tc la toan nao a cht.
Nao v nh b t lnh cua c th. B t lnh bai lit, thm ch b
huy dit th c th se ng trc cai cht.
Noi chung, con ngi, sau khi tim va phi ngng lam vic,
vo ai nao con co th chu ng tnh trang thiu xy trong 5-6
phut; qua thi gian nay, cng nng ai nao se vnh vin mt i.
Sau khi tim va phi ngng lam vic, nu lp tc cp cu, c th
con co kha nng phuc hi. V vy, vic dung tiu ch tim ngng
p va ngng h hp phan oan t vong la khng u c s khoa
hoc. Ch sau khi cng nng toan b nao mt i mi u tiu ch
kt lun cuc sng a kt thuc.
Nhiu tac gia
22
8. Thn ng va cac em be bnh thng co g khac nhau?

Ngi ta thng goi nhng em be c tri phu cho nhiu tai
nng, ni tri xut chung la thn ng. Mt trong nhng thn
ng ni ting nht cua th ky nay la ngh s v cm My Yahu
Meinew. Meinew sinh nm 1916, 5 tui a bt u chi violon, 7
tui tham gia din xut vi dan nhac Giao hng New York. Ky
thut biu din nhun nhuyn, ti tre, nhit tnh va sc hiu tac
phm su sc cua em khin cho ngi ta v cung mn phuc.
ai thi hao Trung Quc la Bach C D (i ng) mi na
tui a bit oc. Nha toan hoc Gause ngi c cha n 10 tui
ma nng lc tnh toan a ngang vi giao s ai hoc.
Vy th thn ng va cac em be bnh thng khac nhau ch
nao? Trc ht, h thng thn kinh, c bit la b nao, cua cac em
be thn ng thanh thuc sm hn rt nhiu so vi cac em bnh
thng, khin tr lc phat trin rt nhanh. Ngoai ra, nhng em be
thn ng con nhn c s giao duc tt ep t rt sm. Nu
khng cho tre tch cc dung nao sm, nao se khng th phat
trin hoan hao, tr lc cung khng th c khai thac kp thi.
Gorki tng noi: "Tai nng thin phu cua con ngi ging nh hoa
la, no co th b dp tt, cung co th bung ln, vn la ch no
c i x nh th nao. Thc tin chng to, giao duc sm la mt
khu v cung quan trong khin cho hoa la tri phu co th thng
hoa ngun ngut".
Nhng cung cn hiu rng, vic giao duc sm cha phai a
quyt nh c ca cuc i ngi. Mt thn ng nu khng co s
n lc va phn u lin tuc v sau cung ch la mt m la nht
thi, cui cung vn khng lam nn tro trng g. Cac tai liu nghin
cu cho thy, phn ln s thn ng khi trng thanh u khng
duy tr c v tr dn u cua tr lc nh hi con nho. V du, trong
s 70 thn ng cua 2 th ky gn y, ch 8 ngi v sau tr thanh
thin tai. Co thng k cho thy, trong my trm danh nhn co
thanh tch xut sc, ch 5% la thn ng. S con lai co tr lc ban
u rt bnh thng, ho phai phn u lin tuc mi gianh c
C TH NGI
23
nhng thanh tch ni bt. Nha bac hoc Newton la mt trong

nhng ngi nh th
9. Nu ngi xm lu th khi ng dy se cam thy chong mt,
hoa mt, tai sao?
Thng ngay, ta vn co luc ngi xm. Ngi xm lu, sau o
ng dy, ban d cam thy chong mt, hoa mt. Trn thc t, o
la mt loai phan xa cua thn kinh. Khi t th t nhin thay i
th ngi khoe cung thng xut hin phan ng nay.
Chong mt la v nao thiu mau, hoat ng cua t bao thn
kinh b anh hng. Hoa mt la v mau vong mac khng c
cung cp y u, khin cho t bao th giac b kch thch.
V sao hin tng nay lai phat sinh sau khi ngi lu, ng
dy t ngt? Nguyn nhn la khi ta ngi, cac mach mau cua phn
bung b ep, mau phn bung va t chi giam thp rt nhiu, con
u hi cui v pha trc th mau lai. Khi ta ng dy t ngt,
mau trn u nhiu se chay xung phn bung va t chi, gy
thiu mau. Tuy nhin, nh tac dung iu tit cua h thng thn
kinh, mach mau phn bung se co lai, khin mau lai c dn ln
nao, hin tng nao thiu mau c xoa bo nhanh chong; chng
chong mt, hoa mt cung mt i.
10. V sao khi tc gin, ta lai khng mun n cm?
Khi bung trng rng, ta co cam giac oi, trong bung con co
ting ku; o la tn hiu chung ta nn c n cm.
Nhng cung co luc ta ang oi, mun n, nhng bng nhin
mt s vic lam ta khng thoai mai xay ra, khin cam giac oi tam
thi mt i. Cung co luc ta ang n rt ngon ming, bng nhin
mt vic nao o lam ta tc gin, khin ta nut khng tri, ging
nh bung a no ri.
V sao nh th? Nguyn nhn la nht c, nht ng cua
chung ta u c vo ai nao ch huy. No va quan nhng hanh
ng cu th, va quan t duy cua chung ta. T luc tnh dy n
Nhiu tac gia
24
luc i ngu, b nao rt bn rn. Nu ngu khng tt, no vn khng

c ngh ngi.
Mc du co nhiu vic nh th, vo ai nao vn hoat ng rt
co trnh t. Trong mt thi im nht nh, no ch x ly mt s
vic. Ca khi co nhiu vic ln nho n cung mt luc, no vn khng
vi vang; ging nh bn canh ban tuy co rt nhiu may in thoai
cung chung nhng ban ch co th ln lt noi chuyn vi tng
may mt.
Khi vo ai nao x ly cng vic, ch v tr lin quan n cng
vic o la phat sinh hng phn, con tt ca cac v tr khac u b
khng ch. V du, khi ban ang tp trung t tng lam mt vic g
o, hoc khi ban ang oc sach rt say m th ban se khng bit
n nhng s vt xut hin chung quanh, cung khng nghe thy
iu g ang xay ra. o la v vo ai nao cua ban co mt v tr nao
o ang trang thai hng phn, con cac v tr khac u b khng
ch.
Luc ta cam thy oi, v tr vo nao quan ly s them n c
hng phn, khin ta co cam giac mun n. n la nhim vu duy
nht luc o, con nhng vic khac u tam thi b gac lai, tc la cac
v tr khac cua vo ai nao ang trong trang thai b khng ch.
Nhng nu bng nhin phat sinh mt vic mi khin ta khng
thoai mai, hoc tc gin th v tr khac cua vo ai nao se hng
phn manh me, con v tr quan vic n lai b khng ch; do o cam
giac them n tam thi mt i.
Thc ra khng ch s tc gin mi khin ta khng mun n.
Bt ky s vic phat sinh nao khin ta hng phn manh lit cung
u khin v tr vo ai nao quan v vic n b khng ch, va ta se
nut khng tri cm.
11. V sao t mnh cu se khng cam thy bun ci?
Trn mt da cua ta co nhiu im au, im nong, nhng
khng co im nga. Tuy nhin, ngi ta vn thng cam thy
nga.
C TH NGI
25
Thc ra, ta khng ch cam thy nga ma co luc con b "nga"

lam cho khn kh, thm ch ng ngi khng yn. Mui, rn, rp
cn gy nga a anh, khi chung bo trn ngi cung khin cho ta
cam thy bun va kho chu. Ngi khac t nhin cu cung khin
cho ta cam thy bun.
V sao ta lai cam thy bun va sau khi cam thy bun lai hay
ci? Co ngi cho rng bun la do cac im au b kch thch nhe
nhe gy nn. Ch cn kch thch nhe nhe, lin tuc vao im au,
gy tn hiu truyn ln ai nao la ta cam thy bun, sau o phat
ci ln. Nhng ngay nay, nhiu nha khoa hoc a a ra cach giai
thch mi i vi hin tng bun va phat ci nay. Ho cho rng,
cu la mt tac ng nhe, co nhp iu ln da. Cam giac cua ai nao
i vi ng tac nay ging nh la sp ri vao mt s nguy him
nao o. V du s nguy him nay ging nh la co mt con trung c
hai, thm ch la mt con rn c ang bo trn da. Mt khi phat
hin c thc ra s vic khng phai la nh th th phan xa lo s
tc thi trong ai nao b mt i, do o se cam thy yn tm va
bng ci oa ln. Cu cang nhiu th cam giac s hai ban u cang
manh, ting ci sau o cang to, cang dai.
Vy v sao khi t cu ln, ngi lai khng cam thy bun? o
la v t cu th trong y thc a bit trc, tc la a co s chun b.
Khi ai nao phat lch cho tay cu th ng thi cung phat tn hiu
khng co cam giac nguy him. a bit trc khng co g nguy him
th thn kinh se khng cng thng na, cho nn cung khng gy
ci.
12. V sao noi da la kh quan ln nht cua c th?
B mt c th cua ta, ngoai ming, mt va nhng l khac ra
u c da che phu. Din tch mt da cua mt ngi bnh thng
la tui trng thanh la khoang 1,5 - 2 m2, da chim khoang
16% trong lng c th. Tng trn cua da la lp biu b ri n da
trong. Lng, toc, mong tay, mong chn, tuyn m hi va tuyn m
da la nhng c quan phu cua da. Chung phi hp vi nhau khin
cho da tr thanh mt kh quan co nhiu cng nng.
Nhiu tac gia
26
Da mm nh mt mang chn t nhin, bao v cac t chc va

cac kh quan trong c th tranh c s kch thch va gy tn
thng do ngoai gii. Da gm co lp x gc ngoai cung cha cht
keo, ri n lp x co tnh an hi va cui cung la lp m di da,
dai va giau tnh an hi, mm nhng co sc cng, khin cho da
chu c co xat, co keo, e nen, va p va chn ng.
T bao da sp xp day c, lin kt cht che vi nhau, b mt
da c che phu bi mt lp m cc mong khin cho da co tnh axit
yu. Cht nay ngn can co hiu qua cac vi khun, c t t mt da
xm nhp vao c th, khang c s xm thc cua cac cht hoa
hoc khac. Da co th ngn nc trong c th thoat ra ngoai, khin
cho con ngi chu ng c mi trng rt kh rao. No cung
ngn nga nc t bn ngoai thm thu vao c th, nn ta co th
tm di nc ma khng b nc ngm vao. Cac t bao ht t trong
da co kha nng hp thu tia t ngoai, lam cho ta tranh c s tn
thng do anh nng mt tri gy nn.
Ging nh mt, tai, mui, li, da cung la mt kh quan, giup
ta hiu c chnh xac mi trng chung quanh. Khi tm vt, c
quan xuc giac se lam cho ta bit c a ung vao vt o cha;
khi thi tit bin i, cam xuc v nong se cho ta bit nong hay
lanh. Cac c quan cam giac trong da va u cui thn kinh truyn
nhng tn hiu khac nhau ln ai nao. ai nao sau khi phn tch
va tng hp se em n nhng cam giac phc hp rt a dang va
ky diu v nong lanh, au nga, mm cng, th mn... C th nu
thiu cam giac nay th kho ma tranh c nhng tn thng do
ngoai gii gy ra.
Da con la "b may" bao v nhit n nh cua c th. Khi
thn nhit qua cao, cac mach mau da se gian ra, nhit da tng
cao, m hi ra nhiu, giup tan nhit tt. Khi tri lanh, mach mau
da co lai, m hi khng tit ra duy tr s n nh cua nhit c
th.
Da bai tit m va m hi. M ngn nga cho da khng b kh
ne va lam nhun lng, da. Vic bai tit m hi ngoai tac dung lam
giam thp thn nhit con co th ao thai cht c. Da con co chc
C TH NGI
27
nng h hp. Ngi ta dung thuc bi ngoai bi ln da la da theo

nguyn ly nay.
Da khng nhng co din tch ln, trong lng nhiu ma con
co nhng chc nng a dang ma cac kh quan khac khng th so
sanh c. Do o, goi da la kh quan ln nht trong c th cung
khng co g qua ang.
13. V sao mau da, toc va mt ngi phng ng khac ngi
phng Ty?
Loai ngi sinh sng trn trai t co mau da khac nhau. Noi
chung, ngi chu A da vang, ngi chu Phi da en, ngi chu
u da trng. Trn ai luc A - u, c bit la chu u, cang i v
pha Nam th mau da cang m.
V sao da ngi lai co mau sc khac nhau? Ngay nay, ngi
ta a bit c sang ti cua da la do s lng cac hc t trong
da quyt nh. Ngi chu u co t hc t nn mau da rt nhat;
ngi chu Phi nhiu hc t nn da mau en hoc nu en.
ngi da vang, lng hc t mc gia hai loai ngi trn nn da
mau vang. Cac nha khoa hoc cho bit, mau da cua ngi la kt qua
thch ng vi mi trng trong qua trnh tin hoa lu dai.
Tia t ngoai cua anh nng tuy co th giup c th hp thanh
vitamin D, tng thm sc khang cua c th i vi bnh tt
nhng lai co th gy hai nu co qua nhiu. Hc t da ging nh
mt cai "du" che anh nng, ngn nga tia t ngoai xm nhp
vao c th. Ngi chu Phi do sng vung v thp, nhiu anh
nng nn da co nhiu hc t. Ngi chu u sng vung v cao,
khng b anh nng mt tri chiu manh, mau da sang se giup ho
hp thu c nhiu tia t ngoai hn.
Toc cua ngi cung co nhiu mau; co toc en, toc vang, toc
o... Nhn chung, ngi da vang co toc en nhanh, ngi da trng
toc mau vang bach kim. Ging nh mau da, mau toc s d khac
nhau cung la do s lng hc t trong toc nhiu hay t. Ngi hc
t nhiu se co toc en, ngc lai la toc vang hoc bach kim. Mau
Nhiu tac gia
28
toc khac nhau cung la mt chng minh v s thch ng i vi mi

trng cua con ngi. Ngi phng Ty sng vung lanh, anh
nng yu; con ngi phng ng sng vung nng nhiu, hc t
se bao v toc trc s tn cng cua tia t ngoai.
Mau mt cua ngi phng ng va ngi phng Ty co
khac nhau. Mt ngi phng ng mau vang hoc en, mt
ngi phng Ty ngc lai la mau lam nhat hoc mau sang. Trn
thc t, mau mt chnh la mau cua cung mac (mang na hnh cu
nm pha trc nhan cu). Lng hc t trn cung mac se quyt
nh mau sc cua nhan cu. ngi phng ng hoc ngi
chu Phi, chu My la tinh, hc t trn cung mac tng i nhiu
nn nhan cu mang mau en hoc vang nu. ngi da trng
phng Ty, hc t trn cung mac t, mach mau o lai nhiu nn
nhan cu co mau lam nhat hoc xam (cung ging nh vi ngi da
trng, ta d dang thy c cac mach mau li ti di da).
14. V sao tre em cn tm nng nhiu?
Anh nng mt tri co anh hng rt a dang n sc khoe.
Anh nng chiu ln da khin cho cac mach mau di da gian n,
huyt mach lu thng, co li cho s bai tit cac cht c, tng
cng sc khang cua da. No con khin cho nc bot va dch v
tng ln, rut nhu ng tt, thuc y n ngon hn va tiu hoa tt
hn.
Quan trong hn, di s chiu xa cua anh nng, da co th
tao ra vitamin D. Vitamin D thuc y s hp thu canxi va pht
pho (nhng thanh phn chu yu cua xng). Nu thiu vitamin
nay, xng se phat trin khng tt. V ta co qua nhiu dp tip xuc
vi anh nng mt tri nn t khi ngh n tm quan trong cua no
i vi sc khoe; cung ging nh ta sng trong khng kh nn
khng cam thy khng kh la quan trong.
V sao tre em cang cn c tm nng? Ly do rt n gian,
tre em, c th (trong o co b xng) phat trin vi tc rt ln.
Nu thiu anh nng mt tri, c th khng hp thu c canxi, tre
se mc bnh xng mm hoc coi xng.
C TH NGI
29
Co ngi cho rng, anh nng mt tri co th ly vao nha qua

ca knh, tc la tre em khng cn tm nng ngoai tri. Thc ra,
ca knh ch cho nhng tia sang khng quan trong i qua; con
tia t ngoai - nhn t tao ra vitamin D - se b ngn lai.
Ngoai tm nng, co th dung phng phap ung du ca, n
rau ti, trng, tht... b sung vitamin D.
15. V sao vn tay mi ngi khng ging nhau?
Vn tay la do gene di truyn quyt nh. Mt khi a hnh
thanh, vn tay se sut i khng thay i. a co ngi v mt
nguyn nhn nao o mun tm cach thay i vn tay. Ho dung cac
phng phap nh gy bong, dung dao ct, thm ch dung thuc
hoa hoc lam bin i da. Nhng sau khi vt thng c cha
khoi, vn tay vn khng i.
Vn tay do nhng vn dai ngn, co hnh dang va th mn
khac nhau cu tao nn. Thng vn tay chia thanh ba loai: hnh
tron, hnh ban c va hnh vong cung. Vn tay ngi Trung Quc
phn nhiu hnh tron (khoang 51%) va hnh ban c (47%), con lai
la hnh cung. Du la vn hnh g cung do c tnh di truyn quyt
nh, hoan toan khng lin quan n hoa phuc, vn mnh.
Sau khi may tnh ra i, vic nghin cu vn tay a co mt
bc phat trin mi, pham vi ng dung cung ngay cang rng hn.
Ngay nay, cac nha khoa hoc a nghin cu ra mt loai "cha khoa
vn tay". Khi m ca, ch cn dung ngon tay n vao mt phm trn
may tnh t ca, may tnh se tip thu tn hiu vn tay bit
ngi m ca co ung la chu nhn khng. Nu ung la chu nhn
th lp tc ca se m.
16. V sao mi ngi u co l rn bung?
Mi ngi bung u co l rn. L rn nay a xut hin nh
th nao? Thai nhi c hnh thanh va phat trin trong bung me.
Luc o, thai nhi tuy co mui nhng khng th c, co ming
nhng khng n c. sng va phat trin, no cn xy va cac
Nhiu tac gia
30
cht dinh dng. Thng qua dy rn, thai nhi se nhn c cac
th o. Dy rn ni lin bung cua thai nhi vi rau trong c th me.
Ngi me thng qua dy rn nay cung cp dinh dng va xy
cho thai nhi.
"Chn thang mang thai, e mt gi". Sau khi thai nhi ra i
th rau va rn se mt i vai tro cua no. Bac s san khoa dung keo
ct dy rn trn thn thai nhi. Trn dy rn khng co thn kinh
cam giac nn luc ct, thai nhi khng b au. Sau khi sinh my
ngay, oan dy rn se rung i va lai mai mai trn bung hai nhi
mt du tch, o chnh la l rn.
17. n x du co khin cho da en hn khng?
Co mt s ngi lo rng vic n x du se lam cho da en
thm. Do o, ho khng dam n nhiu x du, thm ch king hn.
Sc t da cua c th mi ch mt khac nhau, co ch mau
trng sa, co ch mau vang, co ch mau pht hng, co ch mau o
tm hoc mau tm en. Mau da chu yu do s lng hc t va v tr
phn b cua chung quyt nh. Loai sc t nay co rt nhiu
ngi da en, t lp nn cho n b mt da. ngi da vang, hc
t chu yu phn b lp nn cua da. ngi da trng ging, sc t
nay cang t.
Trong c th ngi, hc t do mt loai t bao mau en hp
thanh va tit ra. nhng ngi co mau da khac nhau, s lng t
bao mau en trong da tng i ging nhau. Nguyn nhn cn ban
gy nn s khac nhau v mau da la s khac bit v hoat ng
cua cac t bao hc t (ngha la mi t bao co th san sinh ra c
bao nhiu hc t).
nhng v tr khac nhau trn da ngi, s lng t bao mau
en khng ging nhau. mt, num vu, nach va b phn sinh duc,
s lng t bao nay tng i nhiu (khoang 2.000/mm2) nn mau
da cac vung o kha m. nhng v tr khac, s t bao hc t ch
bng mt na nn mau da nhat hn nhiu.
C TH NGI
31
Hc t do mt axit amid mang tn tyrosin tao nn di tac

dung cua men tyrosin. nhng vung ma men tyrosin hoat ng
manh, mau da se rt m. Ngc lai, nhng vung ma hoat
bat cua men tyrosin b khng ch, mau da se nhat hn.
S hnh thanh hc t la mt qua trnh v cung phc tap. Mt
s cht trong c th co tac dung khng ch men tyrosin, nhng tia
t ngoai trong anh nng mt tri lai khin cho men tyrosin tr
nn hoat bat, t o lam tng thm s lng hc t trong da. V th
nn ngi phi nng nhiu d b en da. Ngoai ra, tnh trang suy
dinh dng lu ngay cung khin cho hc t hnh thanh, lam cho da
en hn. Vic thiu vitamin A cung gy en da.
Sau khi bit ro nguyn ly nay, chung ta th nhn lai xem x
du co lam cho da en hn khng. X du la mt loai gia v co gia
tr dinh dng, trong o co nhiu thanh phn nh anbumin, axit
amin, ng, axit hu c, mui va mt s nguyn t vi lng
photpho, canxi, st... Nhng thanh phn hoa hoc nay se khng gy
tng thm sc t en. Do o, vic n nhiu x du khng lin quan
g n en hay trng cua da.
18. V sao vao mua he, tre em hay ni rm?
Rm la nhng nt mn o, rt d phat sinh khi tri oi bc.
No xut hin do m hi qua nhiu nhng khng c bai tit mt
cach thun li, khin cho da ch ming tuyn m hi phat sinh
vim cp tnh.
Ban a chu y quan sat quy lut phat sinh rm cha? Khng
phai c tri nong la co rm. Ch khi tri va nong va oi va m
t, nhng giot m hi trn ngi nh ong lai khng thoat ra
c (v ming tuyn m hi b cac cht cau bn bao boc gy vim),
cac am rm mi hnh thanh. Nu ban mc qun ao rng va mm,
rm phat sinh va ngc lai. Nhng em be ngi beo, hay khoc
hoc nhng ngi m cung d moc rm.
Co phai nhng ngi ra nhiu m hi u moc rm khng?
Khng phai th, s thc la trong nhng ngay tri nong nht cung
Nhiu tac gia
32
co rt nhiu ngi khng b moc rm. V du, vn ng vin thng

tp di anh nng gay gt nhng ho u khng co rm. Ra m hi
ch la mt trong nhng nguyn nhn gy moc rm, tnh trang sc
khoe khng tt, sc khang cua da yu mi la nguyn nhn chu
yu cua tnh trang nay.
Vy lam th nao bao am cho da khoe va tng thm sc
khang cua da? Trc ht, phai tm ra thng xuyn, bao am
cho da sach se. Trn mt da co hang nghn, hang van l chn lng,
o u la "may h hp" cua da. Lu ngay khng tm, cht cau bn
lp l chn lng, khin cho da th khng tt nn sau mt thi gian
dai khng tm, ban se cam thy ngi khng thoai mai.
Ngoai ra, vic phi nng nhiu va tm nc lanh cung co th
tng thm sc khang cua da. Vao mua he, nn m ca phong
thoang gio, mc qun ao mm nhe, rng.
19. V sao khi ming vt thng sp lanh thng cam thy
nga?
Khi ming vt thng sp khep kn, ta thng cam thy
nga. Ngi gia hay noi: "Khng can g, o la vt thng sp
khoi". Quy lut chung qua thc la nh th: Khi ming vt thng
phat nga th sau o vt thng se lanh. V vy, ngi ta ly hin
tng nga lam tn hiu bit vt thng sp khoi. Tuy nhin,
khng phai tt ca cac vt thng u nh th.
Da cua ngi co nhiu lp, ay cua lp biu b co mt tng
t bao goi la tng phat sinh, co sc sng rt manh. Ging nh
mm non cua cy co, no khng ngng sinh si nay n. Khi vt
thng trn da khng su, tng nay giup no lanh mau. Trong qua
trnh t bao sinh si, v ming vt thng khng su nn thn
kinh khng b kch thch, bnh nhn khng co cam giac nga, vt
thng sau khi lanh cung khng lai vt seo.
Nu vt thng su va rng (lp da trong b tn thng),
trong qua trnh lin ming, chung quanh ming vt thng se
hnh thanh nhng mm tht goi la t chc kt . Nhng mach
C TH NGI
33
mau mi se moc ra lp kt nay. V day c va moc nhanh nn

chung rt d chen ep va kch thch nhng t bao thn kinh mi
moc, gy nga.
Nng lc tai sinh cua cac t chc trong c th khng ging
nhau. Kha nng tai sinh cua t chc thn kinh la tng i chm
so vi cac t chc khac nn trong qua trnh vt thng lanh ming,
s tai sinh cua t chc thn kinh xut hin mun nht. Noi chung,
khi thn kinh a phat trin tt cung la luc ming vt thng a
lanh, u cui thn kinh va mach mau mi sinh a moc su vao t
chc kt , tri giac cuc b cung dn dn c khi phuc, cho nn
ming vt thng d sinh nga. Ch n khi ming vt thng
lanh hn th nhay cam kch thch i vi thn kinh se giam
xung, ban se khng thy nga na.
20. V sao ming vt thng gp phai cht mn th d xot?
Khi da b thng, ta cam thy au. Vt thng cang ln cang
au. Khi vt thng khng may gp phai mui hay nhng cht
mn th rt xot.
Da rt nhay cam. B mt da co v s l chn lng, ch mt
cn gio nhe thoang qua lam rung lng t, ta cung co th cam nhn
c. Phn di da con co nhiu si thn kinh va cac c quan cam
thu khac co th cam nhn c s tip xuc, au va nong.
Nhng u dy thn kinh khng trc tip l ra ngoai ma
c giu di b mt da. Thng thng, khi b mt cu m hay
veo th phn da ch o se co cam giac au nhng ch trong mt
thi gian ngn. o la v dy thn kinh c da bao v, khng b
kch thch keo dai.
Nu lan da b pha hong th tnh hnh khng nh th na.
Khi o, nhng si dy thn kinh nhay vi cam giac au se bc l
ra ming vt thng; moi kch thch du nhe nh gio thi, anh
nng mt tri chiu... u anh hng n no va gy ra cam giac
au. Ngoai ra, canh ming vt thng con co nhiu t bao b vim,
gy chen ep dy thn kinh. c t do vi khun tit ra cung trc
Nhiu tac gia
34
tip kch thch thn kinh va gy au (vt thng cang ln, cang
cam thy au cang manh).
V sao khi ming vt thng se au hn khi cham phai cht
mn? o la v khi nng mui cang cao, kch thch ln cac dy
thn kinh cang manh.
21. V sao mt thanh nin d phat sinh nt mun?
nhiu thanh nin tui 17-18, trn mt thng xut hin
nhng nt mun (y hoc goi la nt mn). Chung nhp nh cao thp
khin cho ho cam thy rt kho chu va ngng ngp. Nhng nt
mun nay ngng phat sinh sau khoang tui 30 nn ngi ta goi o
la "mun tui thanh xun".
Trn mt ngi, tuyn m rt nhiu. Trong thi ky phat duc,
cac cht ni tit cua tuyn m di da tng ln rt nhiu. V vy,
sau khi ngu dy, da mt thanh nin thng bong hn, dung khn
lau cam thy co cht m.
Ming cac tuyn m nm chn lng. Khi m tit ra qua
nhiu cng thm l chn lng b sng hoa (do kch thch cua ngoai
gii va anh hng cua cac cht ni tit), m da se tch tu lai trong
chn lng, khin trn mt hnh thanh nhng nt cng to. Ming
cac l chn lng v b xy hoa ma hnh thanh nhng im en. Vi
khun xm nhp, phat trin trong l chn lng, gy vim nhim
va thanh mu. Nhng nt mn o sau khi khoi se bin thanh cac
vt seo nho rt kho coi.
Ngoai ra, tnh trang tiu hoa khng tt, tao bon, n phai
thc phm co nhiu m hoc tinh thn qua cng thng cung co th
san sinh nhiu nt mun. V vy, thng ngay, ban cn chu y gi
da sach, t n cht m, tp th duc thng xuyn ngn nga cac
nt mun phat sinh.
C TH NGI
35
22. V sao da ngi gia thng ni np nhn?

Da ngi gia thng ni np nhn, cang gia cang nhn nheo.
ng nhin la ngi beo va ngi bao dng da tt th se t np
nhn hn.
Lp da bao boc c th gm ba lp: lp biu b, da trong va cac
t chc di da. Biu b ngoai cung, do nhiu tng t bao da t
chc thanh. Nh s hp thu va ao thai, cac t bao mi khng
ngng moc t trong ra ngoai. T bao cua ngi gia dn dn b
sng hoa, bin thanh nhng lp sng mong, hnh thanh cac vay
da, khng ngng bong i. Lp da trong va cac t chc di da gm
co: thn kinh, c quan cam thu, ng limpha, tuyn m hi, l chn
lng, chung quanh con co tuyn m.
B mt da vn co v s g va ranh lom, do kt cu cua cac t
chc di da b bin i theo nm thang cho nn cac g va ranh
lom ngay cang phn bit ro hn. Kt cu t chc da cua tre em rt
mong nn lp cht sng trn b mt ngoai cung rt mong. V vy,
ranh gii gia cac g va ranh khng ro rang, khi s ln co cam giac
va trn va mm.
n la tui trung nin, cht sng cua b mt da day hn va
ngm nhiu nc, sc an hi cua da cao, cac t chc kt day
c, tuyn m di da cung di dao nn da chc, mm, dai va co
sc an hi. G va ranh trn mt da a ro rang hn nhng con
phng; cng thm tuyn m va tuyn m hi di da co sc bai tit
manh nn mt da kha mm, nhun.
Sau tui 50, da bt u thoai hoa; sau tui 60, da suy lao rt
nhanh. Biu b cua ngi gia mong i, lp sng kh va gion hn,
cac thanh phn nc d bc hi, sc an hi cua da giam xung,
cac t chc kt yu i, tuyn m di da giam thp. Nhng bin
i nay khin cho da va long leo va mong, do o g va ranh cang
ni ro hn, khin mt da hnh thanh nhng np nhn. Ngoai ra,
da ngi gia t c tuyn m va tuyn m hi lam du nhun nn
tr thanh kh va co nhiu vay th; cam giac tip xuc, au va nong
lanh u giam.
Nhiu tac gia
36
23. V sao vao mua ng, vanh tai va tay mt s ngi hay b
nt ne?
n mua ng, mt s ngi tuy i mu, eo gng tay nhng
vn b nt ne. Mt s ngi khac tuy khng chu y bao v, hay lam
vic ngoai tri nhng lai khng b g. o la v:
Ngoai yu t thi tit lanh ra, nguyn nhn gy nt da con
lin quan ti s tun hoan cua mau. Mua ng lanh gia, mt s
ngi lam vic ngoai tri, thm ch ng gia gio ma, tuyt ma
khng b ne da v da vn c nui dng tt. Con mt s ngi
khac (ngi lam vic vn phong, thiu mau, co bnh tim hoc suy
dinh dng) vn b ne da tuy tuy tri cha lanh lm, cac b phn
cua c th c bao v tt. o la v ho hoat ng t, mau tun hoan
khng manh, huyt kho lu thng. Mu ban tay, vanh tai cang d
b huyt gy hoai t cuc b, tao thanh nt ne.
Khi tri qua ret (v du m 20-30 C), ngay ca ngi rt
khoe manh cung cn c bao v, nu khng se d b nt ne.
phong nt ne, bin phap tt nht la bao v m, xoa bop tay chn
va l tai, hoc hoat ng nhiu cho mau lu thng tt.
24. V sao co nt rui?
Nt rui trn da co th phat sinh bt c la tui nao. c
im cua no la phat trin rt chm va khng h gy ra cam giac
khac thng.
Hu nh mi ngi u co nt rui, thanh nin thi ky phat
duc thng gp hn. Nt rui phn nhiu thuc hai loai mau nu
va mau en, to nho khac nhau, nho nh mui kim, to th bng hat
u. Co nt trn tru, bng phng, khng co lng; co nt mm
nhun, trn, cao hn mt da va co lng. Co nt rui to, mm va con
kem theo mui kho chu.
Ngoai vic co th gy nga ra, nt rui hu nh khng phat
sinh bin i ac tnh nao, c bit la nhng nt mm nhun va co
lng. V th nn noi chung khng cn phai cha tr hoc ty bo.
C TH NGI
37
Co mt loai nt rui c bit goi la nt rui mach mau, phat

sinh do t chc mach mau di da phat sinh bin i qua mc. a
s nt rui nay phat sinh mt hoc u, mau sc o ti hoc
o tm, o sm; co cai rt nho, co cai to chim gm ca mt.
Nt rui mach mau tuy tn goi co ve ang s nhng khng
gy nguy hai g cho c th nn khng cn lo lng, tr khi no co
khuynh hng loet dn hoc nm nhng ch d b kch thch.
25. i mi cua ngi gia hnh thanh nh th nao?
C, mu ban tay va hai bn mt cua ngi gia thng xut
hin nhng m en, to nho khac nhau, o la i mi. No biu
hin rng c th cua ngi gia suy lao. Nhng nt i mi gy kho
chu nay thng xut hin sau la tui 50- 60, nhng mt s ngi
tui trung nin cung a co.
con ngi sau tui trung nin, nhiu hoat ng sinh ly bt
u "i xung dc". V du, chc nng tun hoan mau giam, kha
nng hp thu ao thai chm, t bao va cac t chc dn dn thoai
hoa, suy lao. Cht axit aliphatin khng bao hoa trong thc phm
sau khi b xy hoa se kt hp vi anbumin, hnh thanh nhng vt
trm tch "cht m mau nu hoc en" nm lai trong t bao. Dn
dn, cac t chc va t bao b suy lao khng th nao bai tit nhng
hat mau en hoc mau nu nay c na. Chung tch luy lai di
da, hnh thanh nn nhng nt i mi. Thc ra, nhng nt nay
khng ch xut hin trn mt ma con co tim, huyt quan, gan va
cac tuyn ni tit.
Vy co th lam chm hoc giam thp s hnh thanh cac nt
i mi khng? Cac nha y hoc cho rng, s hnh thanh sm hay
mun cac nt i mi lin quan n tnh di truyn va tnh trang
sc khoe, ch dinh dng cua con ngi. lam chm hoc
giam thp s hnh thanh i mi, ch n ung cua ngi gia
nn a dang hoa, tt nht nn phi hp gia m ng vt va thc
vt theo ty l 1/2. V mua he, khng nn ngoai nng lu v tia t
ngoai cua anh nng lam tng tc suy lao cua da. Hng ngay
nn xoa bop mt, mu ban tay va mt da cua cac chi trn cai
Nhiu tac gia
38
thin s tun hoan mau cuc b. iu nay rt co li cho vic ngn

nga va lam chm s hnh thanh cac vt i mi.
26. V sao lai xut hin tre co lng?
Tre s sinh ngoai u co toc tt ra, con tt ca cac b phn
khac ch co lng t nhn khng ro. Nhng ca bit cung co nhng
hai nhi va sinh ra trn toan thn a co lng dai day c, ngi ta
goi la "em be co lng".
Nm 1977, tnh Liu Ninh, Trung Quc co mt hai nhi co
lng. Ngoai sng mui, mi, long ban tay va long ban chn ra, toan
thn u moc lng dai 2-3 cm. Tuy ve ngoai cua em be trng rt
ang s, nhng cac mt khac vn bnh thng, mt tui em a bit
goi b me, hai tui bit t i giay, 3 tui co th ra tay va git
khn mt.
Hin nay Trung Quc co hn 30 tre em co lng. V sao trn
thn cua chung lai moc nhiu lng dai n th? Cu tra li cua cac
nha khoa hoc la: o u do hin tng phan t gy nn. Nh ta a
bit, loai ngi t loai vn c tin hoa ma ra, trn thn loai vn
c co lng day va dai. Thai nhi thi k 5-6 thang tui toan thn
cung moc lng rt day, bnh thng n thang th 7 se t rung
ht. Nhng co mt s rt t thai nhi v anh hng di truyn hoc v
mt nguyn nhn nao o ma lng thai khng rung, cho nn sau
khi sinh ra tr thanh em be co lng.
27. V sao toc cua mt s thanh, thiu nin bac sm?
Theo tui tac, toc t mau en bin thanh mau xam, ri
chuyn dn sang mau bac. Tui cang gia, toc cang bac, o la iu
ng nhin, ai cung khng cho la la. Nhng quai la la co mt s
ngi con tre toc cung bac. o la v sao?
Thiu nin toc bac khac vi cu gia toc bac. Tui gia toc bac la
do cng nng sinh ly bin hoa suy thoai ma ra, con thiu nin toc
bac co th do di truyn, b me hoc ng ba ngi o luc tre toc a
C TH NGI
39
bac. Nu trong gia tc khng co nhn di truyn nay th o co th la

toc bac do bnh.
Bnh gy toc bac v cung phc tap, nu la bm sinh th phn
nhiu s phat bnh se ng thi kem theo toc bac. Nu la bnh
hu thin th ngoai ly do tui gia ra, con co th do ch dinh
dng b thiu nghim trong, hoc do b kch ng manh, tm tnh
khng thoai mai, bi quan, lo lng qua mc gy nn. Ngi gia toc
bac thng bt u sau tui 40, thanh nin toc bac thng xut
hin vao khoang 20 tui.
Nh ta a bit, toc s d co mau la v trong toc cha mt loai
sc t en. Sc t cang nhiu th mau toc cang m, sc t t th
mau toc nhat hn. Mau cua toc la do u chn sa cua toc hnh
thanh. Nu qua trnh hnh thanh sc t hoc s vn chuyn sc t
n u chn sa cua toc gp tr ngai, hay sc t b mt loai t
bao nao o tri ni trong c th "n" mt lam cho no khng th n
c u chn sa th cho du ngi o tui ln hay nho, toc u b
mt mau va bin thanh mau bac.
28. V sao u cy toc lai b che nhanh?
Mai toc en nhanh khng nhng em lai ve ep ma con la
tiu ch th hin sc khoe. Thi Trung Quc c, ngi ta thng
dung cu "toc xanh ba ngan si" hnh dung mai u nhiu toc.
Trn thc t, s toc trn u cua ngi bnh thng la khoang 1012 van cy. Cy toc dai ngn khac nhau, dai nht co th at hn 2
m. mt s ngi, oan cui cua toc che lam i, thm ch hnh
thanh my nhanh rt nho. Y hoc goi o la "chng toc che i", hay
con goi la "toc phn nhanh".
Mi cy toc u do thn toc va gc cu tao nn. Phn thn
toc l ra bn ngoai da. Trn mt ct ngang cua cy toc, nhn t
ngoai vao trung tm, cy toc co th phn thanh ba lp: lp ngoai
cung goi la "biu b cua toc", rt mong; lp gia day nht goi la
"cht sng"; lp trong cung goi la "tuy". Chn toc nm su trong
da, c bao boc bi mt tui hnh ng (cy toc c moc ra t trong
tui nay). Biu b cua toc do rt nhiu t bao cht sng a cht va
Nhiu tac gia
40
cac cht anbumin a sng hoa t chc thanh. Chung sp xp ni

tip nhau. V thn toc la nhng t bao a cht nn khi ct toc,
ngi ta khng cam thy au.
Nguyn nhn chu yu gy toc che nhanh la do axit anbumin
va cystin trong toc b giam thp, khin cho toc gion, d b gay.
Ngoai ra, vic thng xuyn dung may sy toc hoc dung xa
phong co kim manh gi u cung khin cho cht du trong
toc giam thp, khin toc cung d phn nhanh. Ngi sc khoe yu,
dinh dng kem, khin t bao toc con sng a "tin thin bt tuc"
th se toc khng c phat trin bnh thng, d b phn nhanh.
han ch hin tng nay, co th n vng en, hat ao va
trng ga... v nhng thc phm nay cha axit amin, st va nhng
thanh phn dinh dng khac rt cn cho s phat trin cua toc.
29. V sao lng may khng dai nh toc?
Mi ngi u co lng may. Ging nh toc, lng may u moc
ln t da. Nhng toc co th moc rt dai, con lng may th lai ngn.
Du ban co i khp bn phng cung khng th tm thy mt ngi
nao co lng may dai nh toc. o la v sao? Mun giai ap vn
nay trc ht phai lam ro qua trnh sinh trng cua lng may va
toc.
Lng may va toc u goi chung la lng, co gc nm trong tui
chn lng di da. Cac t bao phn tui chn lng khng ngng
phn chia va cht i. Nhng t bao cht b un ra ngoai c th lin
tuc, tr thanh lng.
Lng may va toc moc nhng v tr khac nhau trn c th,
chu ky sinh trng cua chung rt khac nhau. Thng thng mi
cy toc co th moc lin tuc 2-6 nm, sau o ngng phat trin, 3-4
thang sau o se rung i. Nu mi ngay, cy toc moc c 0,3 mm
th trong 4 nm, no se dai 66cm. Con lng may mi ngay ch moc
c 0,16 mm, chu ky sinh trng cua no ch khoang 2 thang. Khi
a ngng phat trin, ch my ngay sau la no rung. Do o, lng
C TH NGI
41
may khng th moc dai, dai cua no khng th nao so sanh vi

toc c.
30. Lng may va lng mi co tac dung g?
Rt nhiu ngi cho rng, lng may va lng mi ngoai vic
lam ep ra th khng co tac dung g khac. V vy, nhiu c gai
thng nh lng may, sau o dung but ch ve ln cai "may ngai"
cong cong, ng thi lp thm lng mi gia. Thc ra, lam nh vy la
co hai cho sc khoe.
Tac dung cua lng may la bao v mt. No ging nh con ,
chn m hi va nc ma chay t tran xung; cung co th nh
canh rng bao h, khng cho bui ri vao mt. Lng mi pha
trn va di mt ging nh hai bc rem ca s bao v con mt
kiu dim. Tac dung ln nht cua no la giup mt khoi b anh sang
qua manh chiu vao, ng thi ngn bui ri vao mt.
Nu mt i lng may th m hi, nc ma va bui t pha
tran se ri xung, khin mt b vim, mach mau sng ln. Vic
nh lng may gy kch thch da, khin l chn lng m ra, vi
khun co th tha c xm nhp, gy vim.
31. V sao toc thng rung?
Vic moc toc co lin quan vi tnh trang sc khoe, la tui va
thi tit. ngi khoe manh, toc thng day, en nhanh. Ngi
sc khoe yu toc thng tha, thm ch b rung tng am, toc mau
vang, khng bong. ngi tre, toc moc nhanh, ngi gia toc moc
chm. Vao mua he, tc hp thu va ao thai cua c th nhanh
nn toc moc cung nhanh hn, sang mua ng th chm lai.
Chung ta hng ngay khi chai toc, trn lc thng thy co
my cy toc rung. Nhng cy toc nay dai ngn khac nhau, nu
thy toc dai nhiu hn toc ngn la bnh thng, nu toc ngn
nhiu hn toc dai th khng con bnh thng na .
Thi gian tn tai cua mi cy toc la nht nh, thng thng
2 - 6 nm. Toc dai rung la s thay i bnh thng; sau khi cy toc
Nhiu tac gia
42
o rung, ngay ch gc dn dn moc ln mt cy toc mi. Nu rung

toc ngn tc la cha n thi gian thay toc ma toc a rung. iu
o co th la do u chn sa cua toc b mt anh hng bt li nao
o. Nu co th kh bo c nguyn nhn nay th toc se lai phuc
hi bnh thng.
Bnh thng, toc rung la do hin tng sng hoa phat trin
dn t chn toc xung n u chn sa cua toc; khi u chn toc
bong khoi u chn sa th toc rung, mt cy toc mi se moc ra tai
o. V vy, mc du toc rung hng ngay nhng tng s cy toc trn
u vn khng giam my.
Nu b mt yu t bn ngoai kch thch, toc co th rung va
tam thi khng moc lai c. V du, tre em sut ngay nm gi, ma
sat gia u vi gi khin am toc ch o rung i. Ngoai ra, khi b
st cao hoc sau mt cn bnh nng, toc cung rung rt nhiu, co
luc dung tay vut a co th lam rung hang tum toc. o la s rung
toc co tnh tam thi. Sau mt thi gian, toc vn co th phuc hi.
Nu da u b pha hoai do ngoai thng, bong hoc mun
nhot, sau khi thanh seo, toc se mt i, khng con hy vong moc lai
c.
32. V sao mt s ngi u co gu nhiu?
Gu la san phm ao thai cua da u, mi ngi u co.
Thng thng, no khng gy cam giac g c bit nhng nu qua
nhiu, no se gy nga va anh hng n my quan.
S sinh trng va din bin cua da ngi c bt ngun t
nhng t bao gc tng thp nht cua lp biu b. Cung vi s hp
thu va ao thai, nhng t bao gc nay se phat trin ln trn, cui
cung tr thanh t bao sng va rung i. Qua trnh nay din ra
trong khoang 310 - 430 gi. T bao sng cua mt ngi tng gi
tng khc u ri rung, chng qua la v kch thc mi t bao rt
nho nn ta khng cam thy ma thi. Gu thc t la t bao b sng
hoa ri rung ma thanh.
C TH NGI
43
V sao co mt s ngi gu c bit nhiu? Cac bac sy phat

hin nhng ngi nay phn nhiu la tui thanh nin. Do cac
hooc mn gii tnh mt cn bng, c bit la mc hooc mn
nam tng cao, da tit ra nhiu cht du. Khi du trn da u
nhiu th nhng t bao sng a rung ra se dnh lai vi nhau, hnh
thanh nhng am gu ma mt thng co th trng thy c.
Ngoai ra, vic dung xa phong gi u hoc dc phm co tnh
kim manh cung dn n gu nhiu. tranh gu, trc ht cn
phai sng co quy cu, gi cho tinh thn thoai mai, t n cht m,
ng, n nhiu rau qua va nhng thc n cha nhiu vitamin B.
i vi ngi da m hi du, nn tng thm s ln gi, dung xa
phong trung tnh hoc xa phong lu huynh khng ch tit du,
gi cho da u c sach se, tinh khit.
Cac nha khoa hoc phat hin thy s phat trin gu co lin
quan n mt loai vi khun trn da. V vy, co th dung thuc
khang khun cha gu.
33. Cu noi "ngi khoe moc toc, ngi yu moc mong tay" co
c s khoa hoc khng?
Ngi ta du khoe hay yu th toc va mong tay vn khng
ngng sinh trng. Toc co tui tho trung bnh 2-6 nm, lu nht co
th at 25 nm. Thng thng mi ngay, toc moc 0,2-0,4 mm, mt
thang dai 1 cm. Tc moc cua toc se thay i tuy theo tnh hnh
tui tac va sc khoe. ngi gia, ngi th lc yu, bnh nhn va
phu n mang thai, toc moc tng i chm. ngi khoe la
tui 16-24, toc moc nhanh hn, cht lng cung tt hn.
Mong tay mi ngay moc khoang 0,1 mm. nhng ngon tay
dai, tc moc cua mong cao hn cac ngon ngn, ngha la trn
cung mt ban tay, mong tay ngon gia moc nhanh nht, mong tay
ngon ut va ngon cai moc chm hn. Vao mua he mong tay moc
nhanh hn mua ng, ban ngay moc nhanh hn ban m,
phng Nam moc nhanh hn phng Bc. Mong tay tre em mi
sinh moc tng i chm, la tui thanh nin moc nhanh hn, v
tui gia lai moc chm lai. Thng thng, ngi co sc khoe tt,
Nhiu tac gia
44
dinh dng y u th tc phat trin mong tay se cao hn so vi

nhng ngi th lc yu hoc nhiu bnh. Ngi quen dung tay
phai th mong tay phai cung moc nhanh hn.
34. V sao khng nn ct mong tay qua su?
Mong tay cua con ngi ging nh lp vay trn thn con rn;
o la nhng san phm phu cua da, tac dung chu yu la bao v
ngon tay. Nhng nu mong tay moc qua dai cung khng thun
tin, v mong tay dai d cha nhiu vi khun. Cac nha khoa hoc
tng phat hin, trong mt g cht bn cua mong tay co khoang 4 ty
vi khun. Khi ban khng cn thn lam rach da, nhng vi khun
mong tay co th gy vim da. Khi ban cm vt g n, vi khun
mong tay cung co th xm nhp c th. V vy, gi gn sc khoe,
ta nn co thoi quen chm ct mong tay.
Rt nhiu ngi thch ct mong tay tht ngn v ho cho rng,
mong tay cang ngn cang tt. Thc ra lam nh th khng co li. V
mong tay ct qua ngn se lam yu tac dung bao v cua no cho u
ngon tay. iu ang chu y la khng nn ct hai bn mong tay qua
su, nu khng, ch mong tay mi moc ra se m tht, d gy vim
nhim. Tom lai, mong tay nn c ct bng u.
35. V sao nhiu tre em thch cn mong tay?
Nu ban chu y quan sat chung quanh se phat hin nhiu
ngi co thoi quen xu: thch cn mong tay, c bit la tre em 5-10
tui.
V sao tre em thch cn mong tay? Hin tng nay co th lin
quan nht nh vi di truyn. Nhng phn ng tre em co thoi
quen cn mong tay khng h lin quan g ti di truyn ma do tm
ly b cng thng, hoc khng c giao duc thch ang.
Mt s nha khoa hoc ch ro cac nguyn nhn chu yu dn
n tre em thch cn mong tay, bao gm: gia nh khng hoa
thun, b me ra nhng yu cu hoc tp qua cao i vi con cai,
C TH NGI
45
b thy giao ph bnh, qu trach. Nhng iu nay lam cho tre em

lun trang thai tinh thn qua cng thng.
Khi tre em cn mong tay (co em cn ca phn da quanh mong
tay gy chay mau, vim nhim), b me thng dung bin phap x
phat nh anh, chi ngn nga, nhng vn khng mang lai kt
qua.
Mun cho tre em khc phuc thoi quen xu nay, cn phai tm
ra nguyn nhn c ban, phn tch mi trng chung quanh co
phng phap un nn ung n. Mi khi nhn thy tre v tnh hay
hu y cn mong tay th nn tm cach tre lam nhng cng vic
a thch nh sp hnh, ct giy... nhm phn tan s chu y cua
chung i vi mong tay.
Ngoai ra, co th a con n bac s xin nhng li khuyn,
hay lam cho em be c th gian, tng cng nng lc t khng
ch va ng vin kp thi mi khi chung co tin b. Tt ca nhng
vic nay u rt b ch cho vic khc phuc thoi quen xu hay cn
mong tay.
36. Co phai mau ch la cht nc mau o khng?
Mau trong c th mau o ti, mi nhn ging nh cht nc
co thuc nhum o. Thc ra khng phai nh th. Nu t mt giot
mau di knh hin vi quan sat, ta se phat hin thy trong mau
co t bao hng cu, t bao bach cu, tiu cu va mt s thanh phn
khac.
a. T bao hng cu ging nh cai a nho mau hng, gia
hi lom, chuyn vn chuyn kh xy va CO2. Sau khi mau qua
phi, t bao hng cu se mang theo xy mi c ht vao i khp
toan thn. Trn ng quay tr v, no lai mang kh CO2 n phi
thai ra ngoai.
b. Bach cu la loai t bao co nhn, khng mau, khi nm im co
hnh tron. Trong trang thai hoat ng, t bao bach cu co th bin
hnh, xuyn qua vach cac mach mau li ti, i vao cac t chc chung
quanh. Trong bach cu co v s hat c bit, co th chia no thanh
Nhiu tac gia
46
t bao dang hat va khng hat. Cac t bao dang hat bao gm 3 loai:
trung tnh, hao axit va hao kim.
T bao dang hat trung tnh co kha nng bin hnh rt manh
va nng lc "n" nhng vt khac, trc tip git cht vi khun, co
tac dung bao v quan trong trong c th. T bao dang hat hao axit
cha cac cht men amoni, men thuy giai..., co th lam giam d ng,
git hoc lam tn thng ky sinh trung. T bao dang hat hao kim
cha cac cht phan ng chm.
Trong cac t bao bach cu khng hat, phn ln la cac t bao
lympho. Cng nng cua no co lin quan n chc nng min dch.
Mt loai t bao khng hat khac la t bao n hach, co kha nng
vn ng bin hnh manh va "n" nhng vt khac. Khi i vao t
chc kt , no co th phn hoa thanh t bao to nut cac cht
khac.
c. Tiu cu co hnh dang rt khng quy chun. Chc nng
cua no la lam ng mau. Khi c th b thng chay mau, tiu cu
tran ra bao boc ly ming vt thng, tit ra cht c bit gy
ng mau, khin cho mau trn ming vt thng ng lai.
nhng ngi b thiu tiu cu, ming vt thng rt kho cm mau.
Ngoai ra, trong mau con co cht khoang, ng, m,
anbumin, cht kch thch, men va vitamin..
37. V sao khac nhom mau th khng th tip mau?
Trc kia, do khng bit s tn tai cua cac nhom mau khac
nhau nn khi bnh nhn cn mau, bt c ngi khoe manh nao
cung u co th cho mau. Nhiu ngi sau khi c tip mau a
cht hoc lm vao tnh trang xu i. Nm 1902, nha bnh ly hoc
ngi Ao la Lanterstana mi lam sang to b mt v mau va a ra
khai nim nhom mau. ng chia mau ngi thanh 4 nhom: A, B,
AB, O.
Ngi co khang nguyn A trn b mt cac hng cu c xp
vao nhom mau A. Ngi co khang nguyn B trn b mt hng cu
c coi la thuc nhom mau B. Ngi co ca 2 khang nguyn trn
C TH NGI
47
thuc nhom mau AB. Ngi khng co ca 2 khang nguyn A va B

c xp vao nhom mau O.
Nhom mau O co th tng tac vi cac nhom mau bt ky khac
ma khng co phan ng cua khang th. V vy, ngi thuc nhom
mau nay co th cho mau bt ky ai. Ngc lai, nhom mau AB v
khng phan ng vi bt c khang nguyn nao nn co th tip nhn
tt ca cac nhom mau.
Vic nhn mau thuc nhom khng phu hp se dn n phan
ng ng mau, t bao hng cu b bin dang, gp lai, gy nguy
him cho tnh mang. .
38. Mau chay trong c th nh th nao?
Mau tun hoan trong c th, thm ch luc ngu cung khng
ngng chay. Vy quy lut lu ng cua mau nh th nao? Nh ta
a bit, mau la cht long ging nh nc. Nc may chay trong
ng ng n khp moi nha. Mau cung phai chay trong ng
ng c nh, ng ng o goi la mach mau.
Mach mau bt u t tim, co u kch thc t to n nho, dai
n ngn, co ca nhng mach mau nho li ti mt thng khng nhn
thy c, day c nh mang nhn, phn b khp c th. Nu
cng chiu dai cac mach mau trong toan c th, ta se c mt
oan thng dai n 10 van km, u qun quanh qua t hai
vong ri. Mach mau mi nhn qua gn nh ging nhau, nhng
thc ra c chia lam hai loai ln la ng mach va tnh mach.
Mau chay trong ng mach la "mau sach", con mau chay trong
tnh mach la "mau bn".
Mau c bm t tim ra cha xy va cac cht dinh dng,
goi la "mau sach". Thng qua ng mach, no chay vao cac mach
mau li ti phn b khp trong c th, a xy va cac cht dinh
dng n cung cp cho t bao, tc la cho t bao "th" va "n
ung". Cac t bao lai thai ra kh CO2 va cac cht thai vao mau.
Th la "mau sach" bin thanh "mau bn", chay v tnh mach,
Nhiu tac gia
48
thng qua phi, thn va da thai cac cht c ra ngoai, bin

thanh mau sach quay v tim.
C nh th, mau tun hoan khng ngng trong ng mach
va tnh mach.
39. Co phai nhom mau mt ngi sut i khng thay i?
Trc y, ngi ta lun cho rng nhom mau cua mt ngi
sut i khng thay i. V vy, co ngi goi nhom mau la "h
khu o".
Vi a s ngi, nhom mau qua thc sut i khng i.
Nhng iu o khng phai la tuyt i. Co mt phu n tui trung
nin qua giam nh thuc nhom mau AB. Ba a c tip nhom
mau AB 4 ln an toan v s, nhng trong ln tip mau th nm
lai co phan ng khng tt. Qua kim tra mi phat hin nhom mau
cua ba a bin thanh nhom mau A.
Cac nghin cu gn y a phat hin thy, co luc bnh tt
khin cho nhom mau thay i. V du, bnh mau trng co th lam
mt nhom mau; bnh khi u ng rut co th khin cho bnh
nhn t nhom mau A bin thanh nhom mau B. Song iu lam cho
ngi ta kho hiu la trn th gii lai co mt ngi ng thi tn tai
hai nhom mau. Nm 1953, Anh, ngi ta a phat hin mt phu
n ky quai, va co nhom mau A lai va co nhom mau O. V sao lai
co hin tng nay, cho n nay cac nha khoa hoc vn ang tm toi
cha lam sang to c.
40. Mau nhn tao co u im g?
Khi bnh nhn mt nhiu mau hoc trai qua mt cuc ai
phu, tip mau la khu quan trong, khng th thiu c. Nhng
co luc do gp kho khn v nhom mau hoc ngun mau d tr
thiu, nu ch da vao lng mau hin cua nhng ngi manh
khoe th khng th nao thoa man c nhu cu iu tr.
V vy, cac nha khoa hoc a nghin cu ra mt loai san
phm thay th cho mau ngi, o la mau nhn tao. Thang 7 nm
C TH NGI
49
1980, mt giao s khoa y ai hoc Hiroshima (Nht Ban) tuyn b,

ng ta dung mau nhn tao tip cho 100 bnh nhn trong phu
thut va a thu c thanh cng tt ep. Thang 6 nm 1980, Bnh
vin Trung Sn, (Trung Quc) cung a tip mau nhn tao cho mt
bnh nhn b suy bai cng nng thn, kt qua rt tt.
Tn y u cua mau nhn tao la mau nhn tao fluocacbon.
No co kha nng hoa tan cht kh rt cao; trong mach mau, no co
th thc hin phn ap i vi xy va CO2 thc hin s khuch
tan kh, nh o ma co th a kh xy n khp c th va bai tit
kh CO2 ra ngoai. Mau nhn tao so vi mau ngi co my u im
sau:
- Khng b nhom mau han ch, co th dung cho bnh nhn co
bt c nhom mau nao. Sau khi tip mau, se khng xay ra phan
ng trn mau nghim trong. c bit, trong trng hp cp cu,
khng cn phai kim tra nhom mau, th nghim phi mau giao tap
ma co th s dung ngay. i vi trng hp cp cu vi quy m ln
lai cang n gian, nhanh chong.
- Bao quan d dang, khng cn phai ct gi trong tu lanh 4-6
C nh mau ti ma vn co th bao quan c hang nm.
- Khng phat sinh s cam nhim giao tap. Thng thng
khi tip mau, nu khng kim tra nghim ngt se d xay ra tnh
trang vi khun va mm bnh trong c th ngi cho mau chuyn
sang c th cua bnh nhn cn mau. Con mau nhn tao c san
xut bng phng phap cng nghip nn khng b nhim vi khun
hoc co c t bnh.
Ngoai vic cp cu, mau nhn tao con co th dung b sung
cho tim va phi khi co nhu cu, hoc dung bao quan cac c quan
cy hoc thay th.
41. V sao khi chay, tim p nhanh hn?
Tim ging nh mt cai bm t ng, ngay m khng ngng
co bop, a mau cha xy va cht b n khp c th. Khi ngu
hoc ngh ngi, lng mau t tim a ra mi phut khoang 3-5 lt
Nhiu tac gia
50
la u, cho nn tim p tng i chm, lc co bop cung khng ln

lm. Khi c bp bt u hoat ng, nhu cu xy va cht b nhiu
hn so vi khi yn tnh, lng mau cua tim a ra cung phai tng
ln tng ng mi thoa man nhu cu cua c th. Mt ng tac du
la rt nhe (v du mi giy gp chn mt ln) cung se khin cho
lng mau t tim a ra tng ln nhiu ln. Khi vn ng mach
nh chay, bi li, lng mau tim a ra cang nhiu hn.
Trong mt phut, tim cua ngi co th co bop a ra khoang
20 lt mau, nhiu gp 5 hoc 6 ln so vi luc ngh ngi. vn ng
vin, tim co bop manh me hn, mt phut co th a ra 30 - 35 lt
mau, thm ch vt qua 40 lt. Co th ban se ly lam la, khi vn
ng, lng mau lun chuyn tng ln la t u ma co? Th nht,
c th phai ng vin mau cp tc. Bnh thng, mau cha trong
gan, la lach va cac mach mau di da. Khi cn, no c iu
ng cp tc cung tham gia cung cp xy, cht b va vn
chuyn cht thai, bao am cho c bp vn ng linh hoat va manh
me. Th hai, c th tng tc tun hoan mau. Luc ngh ngi,
mau tun hoan trong c th 4-5 ln/phut, con luc vn ng co th
tun hoan n 7 ln; lng mau qua tim cung tng ln, do o
lng mau t tim a ra se tng ln rt nhiu. Mt qua tim khoe
manh se cn c vao nhng oi hoi khac nhau ma hoan thanh
nhim vu mt cach xut sc.
Tim da vao sc manh nao vn chuyn mau tng thm?
Chu yu la bng hai bin phap: tng nhanh nhp p va tng
cng lc co bop. Nh vy, lng mau chay qua ca ng mach va
tnh mach u tng.
Khi ban chay hoc leo nui, v vn ng manh nn thn kinh
giao cam c hng phn, nhp tim tng nhanh, lc co bop tng,
do o ban se cam thy tim p va nhanh va nng, rt manh
lit.
Noi nh th ngha la vic chay a tng thm ganh nng cho
tim chng? No co li g cho s khoe manh cua tim khng? Co li
rt ln. Nguyn la tim ang cn co mt phu tai nht nh tng
thm s lanh manh. V khi cng vic tng ln, ng mach vanh
C TH NGI
51
cung oi hoi lng mau chay qua phai nhiu hn, nh o ma tim
cung c cung cp nhiu xy va cht b hn. Qua tim trong iu
kin "lam nhiu c hng nhiu" nh th nn se khoe hn.
42. V sao sau khi git mnh mt lai tai xanh?
Trong cuc sng, hu nh moi ngi u gp nhng trng
hp khn cp nao o. Khi t nhin b git mnh, c th se co phan
ng, biu hin la mt tai xanh, thm ch co th t chi lanh, toat
m hi, ni da ga. o la v trong c th co mt h thng phong ng.
Khi b kch thch manh, c th se co hang loat phan ng do thn
kinh phat ra. V du nh hin tng thn kinh giao cam se hng
phn, tuyn yn - vo tuyn thng thn se tit ra nhiu cht ni
tit hn hn thch ng vi s kch thch manh lit o, nhm
nng cao kha nng khang cua c th i vi ngoai gii, trong y
hoc goi la "kch thch phan ng".
Thn kinh giao cam hng phn, tuyn yn - vo tuyn thng
thn tit ra nhiu cht kch thch hn khin tim p nhanh, lc co
bop manh, dn mau ra nhiu, nng cao huyt ap. Ngoai ra, no con
thuc y s phn b lai lng mau trong c th. Khi o da, cac
tang phu trong bung va mach mau thn co lai, con mach mau
nao khng b co, bp cung m rng bao am cho tim, nao va cac c
bp c cung cp nhiu mau hn. iu nay se co li cho vic
chng lai nhng kch thch manh cua ngoai gii, bao am cho c
th khng b tn thng. V khi o da, rt nhiu ng mach nho
trong cac c quan ni tang, cac mach mau li ti co hep lai nn
nhng b phn nay phat sinh hin tng thiu mau, thiu xy,
lam cho mt tai xanh, t chi phat lanh, toat m hi va chn lng
dng ln.
C th se nhanh chong tr lai trang thai bnh thng nu
cam xuc khng qua manh lit, thi gian xy ra ngn. Phan ng
ng pho kch thch k trn co li cho vic iu ng toan thn
nhm hoan thanh nhim vu khn cp, hoc tranh c ti a kha
nng gy nguy him cho ta. Ngha la no se khin cho ta ng pho co
hiu qua trc nhng kho khn trong cuc sng. Nhng nu b
Nhiu tac gia
52
kch thch qua manh, keo dai hoc thng xuyn, c th chc chn
se b anh hng.
43. V sao khi da b chay mau th mau se t ng ng lai?
Trong c th, khp ni u co mach mau. Trong "dong sng"
o, mau la cht nc mau hng chay i cun cun.
Da ban b rach ch nao th ch o, mau se chay ra. Nhng
mau se ng kt lai thanh am rt nhanh lp kn "ming sng".
o la nh trong mau cha rt nhiu tiu cu.
Tiu cu co tac dung cp cu rt ky diu i vi ming vt
thng. Khi t trong mach mau chay ra, no lp tc "nat vun".
Nhn tiu cu kt hp vi men ng mau trong huyt tng, c
ion canxi h tr, se lam cho mau ng lai. Cac si anbumin trong
huyt tng di tac dung cua men ng mau va nhn cua tiu
cu se bin thanh mang li anbumin x ng c. Anbumin x la
cht "xi mng" trong c th, no ng c rt nhanh va kt thanh
tng si va mn va dai. Nhng si dy nay lai an xen vao nhau
trung ip, cui cung lp kn ming vt thng, khin cho mau
khng th chay ra c. Qua my ngay sau, no se ng kt thanh
vay cng.
44. V sao khi da b va p lai hnh thanh am bm tm?
i ng vp nga la vic bnh thng. Co luc khng can g,
nhng co luc nga xong, ngoai cam giac au, da con b sy sat va
xut hin mt am bm tm. o la do mach mau da b nt v,
gy huyt di da.
Di da co rt nhiu mach mau. Chung co c im chung
la: tit din nho va thanh mong. Nhng mach mau nho nay khng
chu c lc va p manh. Nu ta nga ngi xung t, da mng
thng khng co vt bm v o co rt nhiu m. Nhng nu phn
b va p nm pha trc ng chn hoc pha bn canh tay
(nhng ni lp m di da mong), tt nhin cac mach mau lp t
chc da se b pha hoai, mau trong o chay ra. Nh ta a bit, nu
C TH NGI
53
da b dao ct, ch vt thng se chay mau. Con trong trng hp

nay, mau chay ra b lp da ngn lai khng thoat ra c, nn tu
lai chung quanh ch b dp. Tt nhin, mau va mi chay ra cung
co mau o, nhng v co mt lp da ngn lai, cng thm vic hng
huyt t trong mau bin mau di da nn ta ch thy mt vt bm.
o chnh la nguyn nhn hnh thanh vt bm khi da b va p.
45. V sao co luc o mt, ta tai?
Ta thng co luc o mt, ta tai. V du, luc cam thy e then,
lung tung do gp mt ngi la; khi i thi gp kho hoc ln u
bc ln buc giang bai, khi tranh lun kch lit... Tom lai, co rt
nhiu trng hp chung ta lm vao tnh trang o mt, ta tai, tim
p rt nhanh.
Co rt nhiu nguyn nhn gy ra tnh trang trn mt o,
nhng phn tch ky th thy phn nhiu u la do tm trang b
xao trn. V du, khi my ngi cung ngi thao lun, ban u moi
ngi con vui ve, hoa thun, mt khng bin sc. Ri n luc y
kin chia re, moi ngi tranh lun vi nhau khng th thng nht,
cang tranh lun cang gay cn. Do tnh cam b kch ng, tinh thn
cng thng cho nn vo nao b kch thch hng phn, gy hng
phn cho h thn kinh giao cam. H thng nay se thuc y tuyn
thng thn tit ra nhiu cht kch thch. iu nay mt mt khin
cho tim p nhanh, huyt ap cao, mt khac khin cho c bp va
cac mach mau di da m rng. Mach p nhanh khin ta cam
thy tim nhay manh, mach mau di da m rng se khin cho
toan thn phat nhit va o mt, ta tai.
n khi cuc tranh lun kt thuc, tim tr v trang thai bnh
thng, tinh thn c th gian; luc o mt mi ht o, v qua
trnh hng phn cua vo nao a kt thuc, trang thai tinh thn n
nh.
Nhiu tac gia
54
46. V sao mua xun, con ngi d mt moi?

Ngi Trung Quc co cu "Mua xun ngu khng bun dy".
Mua xun van vt ti tnh tr lai, y sc sng, vy v sao con
ngi cam thy mt moi, bun ngu?
Nguyn la mau tun hoan trong c th theo quy lut nht
nh. Lng mau cung cp cho mi c quan cung co mt s n nh
tng i. V du, mt ngi nng 60 kg, khi yn tnh, lng mau
cung cp cho nao mi phut la 750 ml/phut, cho da 450 ml. Vic
chung ta co cam thy mt moi hay khng lin quan n vic nao co
c cung cp mau y u hay khng. Nu lng mau cung cp
cho nao khng at c mt mc nht nh, ngi ta d cam thy
l m, bun ngu.
Mua ng keo dai, gio lanh nhiu, cng nng phong ng cua
c th se khin cho nhng mach mau nho li ti di da co lai, giup
tit kim c mt lng mau kha kha cung cp cho cac c
quan khac. Lng mau cung cp cho nao do o ma tng ln, giup
ta tnh tao ngay ca khi tri lanh. n mua xun, khi tri bt u
m ap, cac mach mau nho di da se gian ra, lng mau i vao cac
mach mau da tng ln, khin nao va cac c quan khac c cung
cp mau t hn, c th d b mt moi. S bin i nay rt ro rt
thi im ng chuyn sang xun. Qua mt thi gian, khi c th
thch ng c vi s bin i th hin tng mt moi se mt i.
Nh vy, hin tng mt moi vao mua xun khng phai do
bnh tt, cung khng phai do thiu ngu. Khi hin tng nay xay
ra, ch cn ci ao ngoai mt lat hoc dung nc lanh ra mt, ra
ngoai tri hoat ng th se ht mt moi ngay. Vic tng cng ren
luyn th lc se lam tng kha nng co bop cua tim, cai thin tun
hoan nao, khin nao thch ng nhanh vi s bin i tun hoan
mau khi thi tit thay i. Nh o, hin tng mt moi mua xun
se giam nhe hoc mt i.
C TH NGI
55
47. V sao vic cho mau khng anh hng n sc khoe?

Tim va mach mau cha y mau ti, do huyt tng va t
bao mau t chc nn. T bao mau bao gm hng cu, bach cu va
tiu cu. No ging nh mt sinh mnh nho, lun tin hanh hp
thu, ao thai. Nhng t bao suy lao se mt i, t bao mi se thanh
thuc. iu kin bnh thng, tng lng mau trong c th v c
ban khng thay i. Noi chung, lng mau cua mt ngi trng
thanh chim khoang 7-8% th trong, mi kg th trong tng ng
60 - 80 ml mau. Noi mt cach cu th, mt ngi an ng nng 70
kg th lng mau trong c th c khoang 5.500 ml; n gii,
lng mau thp hn mt t.
V tng lng mau trong c th tng i n nh nn du ta
ung nhiu nc hay sut ngay khng ung nc th s lng mau
vn khng bin i ang k. Cac kt qua nghin cu a chng
minh rng, nu b mt khng qua 10% tng lng mau, c th se
iu tit rt nhanh khi phuc, khng gy anh hng xu n
cng nng cua mau. Nh vy, i vi mt ngi trng thanh bnh
thng, vic hin 250 ml mau mi ln (ch chim 5% tng lng
mau) khng gy anh hng cho sc khoe.
Khi mt mau, t bao hng cu b tn tht, tuy (t chc tao
mau) se tng tc sinh mau. Nhng qua trnh nay tng i
chm, phai mt my tun mi co th giup s lng hng cu tr lai
bnh thng. Sau khi cho mau, co luc ta cam thy tim p nhanh,
thy khat, mun ung nc. Nhng phan ng nay u la do s
iu tit cua h thn kinh va cac dch th nhm b sung lng
mau a mt.
Sau khi cho mau, nn ngh ngi my ngay, khng vn ng
manh. Ngoai ra, nn ung nhiu nc va chu y b sung dinh
dng giup c th khi phuc nhanh lng mau a cho i.
Nhiu tac gia
56
48. V sao c bp cua vn ng vin manh hn c bp ngi

bnh thng?
Vn ng vin c ta xut sc co th nng c mt trong
lng ln gp i trong lng c th; vn ng vin y ta co th
y qua ta rt nng xa my chuc met; vn ng vin nhay cao co
th nhay qua xa cao trn 2m. Ho co th at nhng thanh tch xut
sc o la do nm vng ky thut chuyn mn va co c bp rt phat
trin, giup san sinh ra lc ln vt xa ngi bnh thng.
C th ngi co hn 600 c bp, gm hn 300 triu si dy t.
Chung phn b khp ni trn c th, mi c co tac dung ring. Nu
cac si c nay ng thi co cung mt hng th se xut hin mt
lc khoang 25 tn, co th so sanh vi mt cn cu. ng nhin, c
bp phn b trn toan c th, v vy ta khng th thc hin iu
o.
Cac nha khoa hoc khi nghin cu v cng nng vn ng cua
c bp a phat hin thy: khi c bp co lai, cac si c t dai bin
thanh ngn, t manh bin thanh th; qua trnh o se phat sinh ra
mt lc ln, trong vt ly goi la san sinh cng. ng thi vi vic
sinh ra lc, c bp cung tiu hao mt nng lng ln trong c th.
ng nhin, cng do mt si c co lai sinh ra la khng ang
k, nhng v s si c lin kt vi nhau khi co lai se sinh ra mt
cng rt ln. Theo kt qua o ac, s c bp cua con coc co tit din
mt ct 1 cm2 khi co lai ht sc se y c mt vt nng 3 kg;
cung lng c nh vy cua con ngi khi co lai ti thiu se y
c mt vt nng 3,65 - 4 kg, thm ch 8 kg. Ngoai ra, lc co cua
c bp con c quyt nh bi dai cua si c. Si c cang dai,
bin co dui cang ln th lc cang manh. Ngc lai, si c cang
ngn, bin co dui nho th lc cung nho. T o co th thy nu
c bp to khoe, din tch mt ct ngang ln, si c dai th lc co
dui se ln; ngc lai lc se nho.
C bp cua vn ng vin co lc rt ln nguyn nhn chu yu
la do c bp cua ho thng c ren luyn. Khi c th trang thai
yn tnh, a s nhng mach mau nho trong c bp (mi mm2 co
C TH NGI
57
n hang nghn mach) u ong lai. Khi vn ng, v sc hoat

ng cua c bp tng ln, cn tiu hao nhiu nng lng nn cac
mao mach trong c bp u m ra (nhiu gp 20 - 50 ln so vi khi
yn tnh) khin cho tc tun hoan mau trong toan thn tng
nhanh, lng mau thng qua cac t chc c bp tng ln. Qua
trnh hp thu va ao thai cua c bp tng, giup no nhn c
nhiu cht dinh dng. nhng vn ng vin thng xuyn ren
luyn, ham lng anbumin trong c tng ln, khin cac si c to
hn, t chc kt trong c tng. Ngoai ra, s mao mach trong c
cung tng, kt qua la th tch toan c bp tng ln, trong lng gia
tng.
S lng si c cua moi ngi gn nh nhau, nhng vn ng
vin nh ren luyn nn th tch c bp tng ln, ngha la tng si
c cua ho tr nn th hn, co th san sinh ra mt lc manh hn.
49. Kh lc cua con ngi t u ma co? V sao khi khn cp
th lc c bp lai rt ln?
Kh lc la do c bp co dui san sinh ra. Mun cho c bp co
dui manh th phai cung cp nng lng ln; ngun nng lng
nay do m, cht anbumin va ng phn giai cua c th sinh ra.
Cac th nghim cho thy, 1 g m khi phn giai co th cung cp mt
nhit nng 36.000 Jun, 1 g anbumin hoc 1 g ng sau khi phn
giai co th cung cp mt nhit lng 16.000 Jun. Nh s phn giai
cua cac cht nay ma con ngi c cung cp nng lng, t o
san sinh ra kh lc.
Vy v sao khi khn cp th lc rt ln? Trn hai qua thn co
tuyn thng thn, tit ra mt loai hooc mn. Ch cn mt lng
nho hooc mn nay i vao mau la tim se p nhanh, huyt ap tng,
mt lng ln ng d tr se c iu vao mau, cung cp ngun
nng lng ln, chun b ng pho vi tnh hung khn cp bt c
luc nao.
Khi con ngi gp tnh hung nguy him hoc tnh th khn
cp, thn kinh giao cam se hng phn, hai tuyn thng thn lp
tc tit ra mt lng ln hooc mn a vao mau, khin cho ban
Nhiu tac gia
58
co thm sc lc ng pho vi nhng s kin bt ng. Cac nha

sinh ly hoc goi hin tng nay la "kch thch ng pho". Qua o, co
th thy hooc mn cua tuyn thng thn tit ra va vic tng t
ngt lng ng trong mau co quan h rt ln vi sc manh ky la
ma con ngi co c khi gp tnh th khn cp.
50. Khung xng c th gm co my thanh phn?
Nha cao tng cn co gia thep , thn ngi cung cn phai
nh vao khung xng lam nong ct. Trong c th ta co tt ca 206
xng to nho, hnh dang khac nhau, kt hp kheo leo vi nhau
thanh h thng gia kin c va hoan chnh.
Trong s 206 xng nay, co xng rt cng (chng han nh
xng ui, cng cua no thm ch con vt qua kim cng), mt
s xng lai rt mm, v du nhng xng mong trong tai.
Trong h thng xng, ngoai bn xng ui va xng so nao
dung bao v nao ra, con co mt b phn rt quan trong la ct
sng, gm 24 t hp thanh, gia cac t co xng a m. V
xng a m an hi tt, co tac dung giam chn nn khi ta i
hoc nhay, nao se khng b chn ng.
Hai bn ct sng con co 12 cp xng sn, c b tr ngay
ngn chung quanh khung ngc, kin c nh vanh ai thung va
cung co tnh an hi nht nh, co th chu ng lc va p t bn
ngoai. Tac dung ln nht cua xng sn la bao v cac c quan
quan trong nh tim, phi, gan... trong lng ngc.
Mt b phn quan trong khac trong h thng khung xng la
cac khp - ch cac u xng ni tip nhau. Nh co khp ma cac
u xng mi co th tip hp vi nhau mt cach hoan hao, t chi
va thn ngi mi co th vn ng cong gp ln xung, vn sang
trai, quay sang phai. c im ln nht cua khp la co th chuyn
ng tuy y, o la v ch li lom cua khp co mt lp sun, b mt
trn va t, lc ma sat khi chuyn ng rt nho. V vy, tuy cac
khp phai chuyn ng hang trm, hang nghn ln mi ngay
nhng vn khng b tn thng.
C TH NGI
59
iu thu v la khung xng khng nhng co tac dung nng

ma con ganh chu s mnh tao huyt. Tuy trong xng chnh
la "nha may" san xut mau cho c th, no co th lin tuc san sinh
ra mt lng ln t bao hng cu va t bao bach cu.
51. V sao thanh, thiu nin d b veo ct sng?
c th phat trin c bnh thng, thanh, thiu nin cn
co t th ngi ung. Co mt s thanh, thiu nin do ngi sai t th
nn ct sng phat trin d dang. Nguyn nhn ngi khng ung t
th co th do khach quan hoc chu quan.
V du: Mt s tre em khng ngi ngay ngn ma quen dung
mt tay ly cm, ngi nghing u oc sach; sau mt thi gian
dai, ct sng se xiu lch. Cung co em v thng mang vac nhng
vt nng trn vai (nh eo cp sach c nh mt bn) hoc xach
vt nng mt tay nn ct sng phai xiu lch i duy tr s cn
bng. Co em hoc sinh ngi ngoai ra hang gh u trong phong
hoc; trng ro bang en, em thng phai nghing vai nhn ngo,
dn n veo ct sng. Co khi v ban hoc qua thp, hai cui tay t
ngang ln ban ( oc sach) qua thp khin trong tm thn ri v
pha trc, u cung cui v pha trc, gy gu lng. Mt s t em
ngi gia ban u trong lp, v gn bang en qua nn u thng
nga v pha sau, ngc n ra, sau thi gian dai ct sng cung b
cong.
Ct sng b xiu veo khng nhng gy my thm my ma con
anh hng n s phat trin cua cac c quan quan trong nh tim,
gan, phi. Co nhng thanh, thiu nin v ct sng xiu veo nn lc
hoat ng b han ch, mau mt moi, sc hoat ng cua phi kem,
cng nng mach mau tim va s tun hoan cua mau gp tr ngai.
V sao thanh thiu nin, ct sng d phat trin khac
thng? Ta th lam mt th nghim n gian sau: em hai canh
liu to bng nhau, mt canh non va mt canh gia, un thanh vong
va ct cht chung lai. Sau my ngay, khi m ra, ta se thy canh
liu non b un cong nhiu hn so vi canh liu gia. Tng t,
nhi ng va thiu nin, do c th ang phat trin nn xng con
Nhiu tac gia
60
deo, d b cong lch. Cang v sau, khung xng khng nhng phat
trin ma con tr nn th khoe, cng cap hn. Khi a c th trng
thanh, se rt kho un nn lai cac xng b cong veo v luc o
khung xng a hoan toan cng.
52. V sao trong mt ngay, chiu cao cua c th co thay i?
T luc s sinh cho n tui thanh nin, chiu cao cua thn
th khng ngng phat trin. Sau la tui thanh nin, chiu cao c
ban khng tng ln na. Song cung mt ngi, trong mt ngay,
chiu cao cua c th sang va ti co khac nhau. Bui sang mi ngu
dy, chiu cao thng cao hn bui ti mt t. iu nay co lin
quan vi t chc cua cac khp xng va s co gian cua cac dy
chng.
Chiu cao biu th cao cua c th khi ng, gm cao
cua u, ct sng, xng chu va chi di. Nhng b phn nay lin
kt vi nhau bng cac khp xng va dy chng. Gia cac khp
xng la a m vi tnh cht vng chc va co an hi cao.
Sau mt ngay mt nhoc, c bp, cac khp va dy chng trong
c th u trang thai cng thng va b dn nen, khin cac t
sng ep sat vao nhau, hu qua la chiu cao giam. Qua mt m
ngu va ngh ngi, cac a m an hi se gian ra, nh o ma ct
sng c chung long va tr nn dai hn mt chut, khin ta cao
hn.
53. V sao vic thng xuyn th bng ming khng tt cho
sc khoe?
Hng ngay, ta th lin tuc ht kh xy va bai tit kh CO2.
Qua trnh trao i kh gia c th va mi trng goi la th. H
thng h hp c cu thanh bi ng h hp (gm l mui, yt,
hu, kh quan, kh quan nhanh) va phi.
L mui la ca ngo cua ng h hp, cung la man chn u
tin trc khi khng kh i vao c th. Hc mui c che phu bi
mt lp nim mac vi nhiu mach mau nho li ti va cac tuyn th
C TH NGI
61
giup lam m va lam m khng kh c ht vao. V mua ng, nh

l mui ma khng kh lanh khng th trc tip i vao ng h
hp.
Ngoai ra, cac tuyn th trong nim mac mui con tit ra mt
cht nhy nhm gi bui bm va vi khun trong khng kh lai.
Lng trong mui cung co tac dung ngn can bui. Nh vy, ai b
phn bui bm, cac hat nho va vi khun t bn ngoai u b gi lai
mui. Trong nim mac mui con co nhng t bao ch ring mui mi
co, o la t bao khu giac, co cng nng nhn bit mui v. Khi ngi
thy nhng mui v kch thch hoc co hai cho c th, t bao khu
giac lp tc phan anh ln ai nao. Di s ch huy cua ai nao,
ngi ta se bt mui lai giam nhe s tn thng do kh c gy
nn.
Con ming la mt c quan quan trong cua ng tiu hoa,
hoan toan khng co cng nng nh mui. Ch trong nhng trng
hp c bit (tc mui), ming mi tam thi thay th. Chc ban a
co kinh nghim sau: Khi b cam, tc mui, ban bt c d phai dung
ming th, mt luc sau se cam thy c hong va kh, va au, rt
kho chu. Luc ht phai nhng kh co hai th ming se khng phn
bit c, cht kh o se i thng vao c th.
Mui la c quan quan trong, ta phai thng xuyn chm soc
va bao v no. Co ban tre thch dung ngon tay ngoay mui, iu o
khng tt. Vic dung ngon tay ngoay mui d lam cho nim mac tn
thng, gy vim nhim, thm ch chay mau. Khi b nghet mui do
cam, cn iu tr sm phuc hi cng nng cho mui.
54. V sao ta ht vao kh xy nhng lai th ra kh CO2?
Ngi ta khi con sng th mt giy cung khng ngng th.
Khng kh th vao cha nhiu kh xy, nhng khi th ra th phn
ln la kh CO2. Nguyn la trong c th co mt c quan chuyn am
nhim vic trao i kh, o chnh la phi. Kh xy th vao se i
theo kh quan vao phi. Kh quan gm 2 nhanh, mi nhanh lai
chia nho ra thanh v s cac nhanh con. u cui cua mi kh quan
Nhiu tac gia
62
con tip ni vi ph bao. Nh vy, phi gm cac kh quan li ti

trung trung ip ip va cac ph bao hp thanh.
Quan sat di knh hin vi, ph bao ging nh mt qua nho,
trn b mt phn b y mach mau nho. Khng kh th vao se n
ph bao, khuch tan vao trong cac mach nho nay, cung vi mau
chay khp c th. ng thi, kh thai ma phn ln la kh CO2
cung c cac mach mau li ti a n b mt ph bao. Thng qua
trao i kh, CO2 i vao ph bao ri thoat ra ngoai c th theo cac
nhanh kh quan. Chung c tp trung vao kh quan ri ra ngoai.
55. Thc phm ta n vao bin i u?
Hn 300 nm trc, giao s Sankerfreise ngi Italy a lam
mt th nghim rt la nhng cung rt thu v: ng treo mt chic
gh vao u mt can cn rt ln. Sut ngay ng ngi trn gh va
chc chc lai ghi trong lng cua mnh. ng phat hin thy thi
gian ngi cang lu th trong lng cang nhe. Khi ng n cm xong,
trong lng lai tng ln. Nhng ngi mt chc th trong lng
giam dn. Vy thc n ng n vao cui cung a bin i u? ng
Sankerfreise cho rng, khi ng ngi, c th giai phong ra rt nhiu
"m hi v hnh", khng nhn thy c. Chnh v th ma trong
lng b giam dn.
Cach giai thch cua ng Sankerfreise co ung khng? Ch
ung mt phn. Theo cach nhn cua khoa hoc hin ai, thc n ta
n vao phn ln u b t chay thanh nhit lng, phn con lai b
ao thai ra ngoai.
C th ngi ging nh mt cai lo. Lo mun chay phai lin
tuc th phai cho nhin liu. C th khng ngng vn ng va phat
nhit, oi hoi phai c nh ky cho thm nhin liu (thc n).
Trong thc n co anbumin, m, cac hp cht cua carbon va nc.
Di tac dung cua cac loai men trong c th, chung b "t chay",
tc la b xy hoa, tuy khng phat sinh ngon la nhng giai phong
ra rt nhiu nhit.
C TH NGI
63
Anbumin sau khi b "t" se bin thanh cac cht c ao

thai ra theo nc tiu. M, cac hp cht cua carbon va nc sau
khi b "t" se bin thanh kh CO2 va nc. Kh CO2 i ra theo
ng h hp, con nc mt phn i ra theo ng h hp, mt
phn bin thanh "m hi v hnh" thoat ra qua mt da, cung co
phn bai tit qua nc tiu. Nhng cht nay c bai tit ra nn
c th nhe i, v th ma Sankerfreise cang ngi lu cang nhe. Cung
chnh v th ma ngi ta phai n, phai ung cung cp nhit
lng, lam cho c th hoat ng c.
Theo thng k, nu sng n 80 tui, con ngi cn a vao
c th 70-75 tn nc, 2,5-3 tn anbumin, 13-17 tn cac hp cht
cua carbon va nc, 1 tn m. Tng trong lng nhng cht nay
nng gp 1.500-1.600 ln trong lng c th.
56. V sao da day khng t tiu hoa mnh?
Thc phm ma ta n vao trc ht phai qua ming va thc
quan, sau o i vao da day - b phn ln nht cua ng tiu hoa.
Da day ging nh mt cai tui, la mt trong nhng c quan chu yu
tiu hoa thc n. No co bop nghin nat thc n. Dch v c
da day tit ra cha axit va men anbumin. Axit co th git cht vi
khun trong thc n va khin cho thc n cha nhiu cenllulo
bin thanh mm nhun, no con lam tng thm tac dung cua men
anbumin. Men nay phn giai cht anbumin trong thc n thanh
axit amin, lam cho c th d hp thu. Nng lc tiu hoa cua da
day khin ta phai kinh ngac. Cac nha khoa hoc a tng bo mt con
coc sng vao da day mt con cho; my ting ng h sau, hnh anh
con coc (qua siu m) mt tch, tc la a b tiu hoa.
Co ngi hoi rng: Da day co th tiu hoa tht, vy tai sao da
day lai khng t tiu hoa no? Nguyn la da day con co th tit ra
mt cht nhy dang keo c quanh, co dnh kt rt ln. No
tao nn trn mt trong cua da day mt lp nim mac rt kin c,
co th bao v b mt da day khng b nhng thc n cng gy tn
thng. Do co tnh kim yu nn cht nhy co th ngn can axit va
men anbumin xm thc nim mac.
Nhiu tac gia
64
Ngoai ra, cac t bao trn vach da day lun lun c i mi.
Lp cu bong ra th lp mi se lp tc thay th. Theo tnh toan, mi
phut co khoang 500.000 t bao vach da day ri rung i, c ba ngay
th cac t bao vach da day c thay th mt ln. V vy, du vach
trong cua da day co b tn thng, no cung se c kp thi khi
phuc.
Thng thng, axit va men anbumin da day se khng tiu
hoa vach da day. Nhng khi ung ru nhiu hoc ung thuc
aspirin lu ngay, lp nim mac va cac t bao vach da day se b tn
thng, khin cho vach da day b phn giai, dn n vim loet.
57. Tai sao bung oi hay co ting "ung uc"?
Khi oi, bung trn thng co cam giac trng rng va kho
chu, n khi oi lm th se phat sinh ting "ung uc". o la v sao?
Khi da day tiu hoa thc n gn ht, dch v vn tip tuc
c tit ra. V da day rng dn nn sc co bop cua no se tng ln.
S co bop manh cua da day gy ra cam giac oi; ngi ta goi vn
ng co bop manh cua da day la co bop oi. Khi da day co bop oi,
cac dch th va kh nut vao da day se b nhao nn, luc b dn sang
pha nay, luc sang pha kia, sinh ra ting "ung uc".
Ngoai ra con co mt hin tng: khi oi, ta cam thy them
n, nhng cha c n, n luc qua cn oi th khng con cam
giac them n na. o la v ng tac co bop oi cua da day co tnh
chu ky. Khi oi, s co bop manh cua da day ch keo dai khoang
na ting, sau o chuyn sang thi ky yn lng (t na ting n
mt ting). Cung vi s nm im cua da day, cam giac oi se mt
i. Cam giac oi va cam giac them n thng ng thi phat sinh.
Khi bung oi, ta se mun n va khng oi hoi, ken chon thc n.
Tng t, cam giac oi va cam giac mun n thng cung mt i
vi nhau, cho nn sau khi qua cn oi, ta khng them n na.
C TH NGI
65
58. V sao khng nn va n, va xem sach bao?

Trc khi n, khng nn cai nhau tc kh, cang khng nn
tranh lun kch lit, v tt ca nhng iu o se lam nhiu loan s
kch thch nao, khin h thn kinh giao cam hng phn, dn n
khng ch s co bop cua da day va rut, lam giam ni tit, tiu
hoa.
Hng v va mau sc thc n, co bop cua da day va rut, thoi
quen n ung gi... la nhng nhn t gy them n, c hnh
thanh theo phan xa co iu kin, thuc y tit ra dch tiu hoa
trong da day va ng rut, lam dy ln cam giac them n. ai
nao chu tr tt ca nhng vic o. Khi ai nao b kch thch hoc c
ch, hoat ng cua cac tuyn tiu hoa lp tc b khng ch, do o
cam giac them n se mt i.
Tng t, nu va n va oc bao, tm tr phai chia i cho
hai vic, kt qua la cm n vao kho tiu hoa, sach oc cung khng
nh. Khi n, cng vic chnh cua c th la tiu hoa, mt lng ln
mau se c tp trung cho cac c quan tiu hoa. Nu luc o nao
cung hoat ng th mau se b chia se, gy tr ngai cho da day va
rut, khin qua trnh tiu hoa b keo dai.
Ngi xa hay noi "qun n qun ngu" la mun noi khi lam
mt vic g cung phai chuyn tm, dc toan lc lam; ch khng
phai la chuyn n ung t quan trong, co th va n cm va lam
vic khac. V vic nay nu keo dai se lam cho ban khng thu v vi
vic n na, dn dn dn n tiu hoa kem man tnh.
Sau khi n, nn ngh ngi mt chc cho thc n tiu hoa
tt va c th hp thu c d hn.
59. V sao phai coi trong ba n sang?
i vi a s ngi, hin vn n no khng con la iu phai
suy ngh. Nhng nh th khng co ngha la moi ngi a bit n,
hiu c cach n. Rt nhiu ngi vi vi vang vang mua vai cai
banh bao hoc banh nng, va i va n trn trn ng n
Nhiu tac gia
66
cng s, coi nh xong ba sang. Xet v goc v sinh dinh dng,

iu o khng thch hp.
Cac chuyn gia dinh dng ku goi moi ngi nn coi trong
ba n sang, v sau mt m ngu, da day trng rng, rt cn c
b sung dinh dng ngay. Ngoai ra, vic ba sn sang tt hay xu
se lin quan n hiu sut cng vic va hoc tp. T sang n tra,
ta phai lam vic 4 - 5 gi; ba n sang hp ly khng nhng giup
th lc di dao, am nhim tt ganh nng cng vic ma con nng
cao nng lc nhn thc va cng nng cua nao. Mt nghin cu cho
thy, nhng hoc sinh khng n sang co tr nh, tnh sang tao va
hoat bat kem hn so vi nhng em co n sang. V vy, ba sang
nn la ba n chnh thc, tuyt i khng nn n vi vang hoc bo
qua.
Mt nghin cu nm 1998 tai mt trng trung hoc cho thy,
khoang 60% hoc sinh n sang u n mi ngay; s con lai luc n
luc khng, thm ch nhiu em co thoi quen khng n sang. Nhng
em khng n sang hoc n khng u n thng co cam giac oi
va mt moi khi n tit th ba va th t.
Ba n sang th nao th c xem la tt? Ba n sang tt
nn cung cp khoang 2500 kCl, tc la khoang 24 g anbumin, 250
mg canxi, 5 mg st, 30 mg vitamin C, 200 g vitamin A... Mt cc
sa bo (hoc sa u nanh) cng thm mt cai banh ran (hoc bat
chao va cai quy) v c ban a thoa man nhu cu trn. Nu b
sung thm banh bao co nhn hoc mt bat m vn thn, thm chut
hoa qua th cang tt.
60. V sao phai "cn bng thc n"?
Cung vi mc sng c nng cao, ngi ta ngay cang n
ung tm tt va u dinh dng. Khng t bc b me cho rng tht
nac, ca, tm co nhiu dinh dng nn thng cho con n nhng
th y. Cach lam o rt thiu khoa hoc, bi v tt ca moi ngi u
cn co s "cn bng thc n", ngha la chung loai thc n phai
toan din, s lng phai di dao b sung cho nhau.
C TH NGI
67
Noi mt cach cu th, mi ngay, ngi ta phai c cung cp

nhiu loai thc n nh ca, tht, trng, sa, cac loai u xanh, u
vang, rau xanh va hoa qua ti. Cach nu la dung du ran va cho
thm cac loai gia v khac.
Tai sao lai nh vy? o la v hoat ng, hp thu ao thai cua
s sng oi hoi c cung cp cac cht dinh dng phong phu, y
u. hi phuc cac t chc, cn n anbumin; ch tao t bao
hng cu, khng nhng cn anbumin ma con cn n cac cht nh
st, ng... Nhng thc phm khac nhau cha cac cht dinh
dng khac nhau. Co th noi, thanh phn dinh dng cua mt loai
thc phm, du b dng n my, cung khng th thoa man c
nhu cu cua con ngi. V du, trong trng ga va tim ng vt giau
cht anbumin nhng khng co vitamin C; rau ti cha nhiu
cht x va cht khoang nhng nhit lng rt thp; sa bo cha
anbumin va nhm kha nhiu nhng khng co st.
Tom lai, mun thoa man nhu cu dinh dng cho c th th
phai kim u cac cht, n u cac loai thc n vi ty l thch hp.
61. V sao khi n cn phai nhai ky, nut chm?
n la hp thu cac cht dinh dng, duy tr s sng. Thc
n vao ming trc ht phai c rng nhai ky, nghin nat, sau o
mi c nut xung da day, bin thanh cht h long ri chuyn
sang rut non tiu hoa. Khi h thng tiu hoa lam vic bnh
thng, c th co th hp thu y u cac cht dinh dng, th hin
tinh thn tran tr, kh huyt thnh vng.
Nhng co ngi khi n hay nut vi vang, thc n va vao
ming cha nhai ky a nut xung da day, lam tng thm ganh
nng cho da day. Vic da day khng tiu hoa tt thc n se anh
hng n s tiu hoa va hp thu cua ng rut. Chnh v vy, ta
phai cn c vao c im lam vic cua h thng tiu hoa n cho
ung cach. Trc ht, phai tn dung rng nhai nghin y u.
Thc n trong ming cang c nhai ky, da day cang bt c
ganh nng, lam vic hiu qua hn. ng thi vi nhai ky, ta con
phai nut chm. iu li nht cua nut chm la giup da day dung
Nhiu tac gia
68
nap thc n dn dn, khng phai mt luc phnh to nhanh. Nh

vy, da day co cam giac thoai mai, khng b c ch (khin c th
khng thoai mai).
62. Tre em n ca nhiu co tr nn chm chap khng?
Mt s ngi gia thy tre em n ca nhiu th ngn lai v ho
s "n ca nhiu se chm chap". Thc ra cach ngh nay khng co c
s khoa hoc. Ca la thc n quan trong cua con ngi. Cac mon ca
khng nhng ngon ma con giau dinh dng. Trng ca cha
khoang 15-20% anbumin, d hp thu. Thanh phn hoa hoc cua
loai anbumin nay gn ging vi anbumin trong c th nn rt co
li cho sc khoe. Ca con cha 5-10% cht m, giau ng, vitamin,
canxi, photpho... Na kg trng ca chin cha 81,5 g anbumin, 44,5
g m, 15 g ng, 5 mg canxi, 15,3 mg photpho, gn 10 mg vitamin
cac loai.
Tre em ang thi ky sinh trng quan trong nn rt cn b
sung y u dinh dng. Vic n ca khng nhng khng lam cho
ngi chm chap ma con nng cao s phat trin cua ai nao
(anbumin, canxi, photpho, vitamin... trong ca u la nhng cht
rt cn thit cho ai nao phat trin).
Khi n phai nhai ky, nghin nat tranh xng. Khng nn
n qua nhiu ca mt luc tranh ri loan tiu hoa.
63. V sao cm chan nc nong khng tt cho tiu hoa?
Thng Hai va mt s vung pha Nam Trung Quc, rt
nhiu ngi n sang vi cm chan nc nong, v cach n nay va
nhanh, va n gian. Nhng n cm chan nc nong khng co li
cho tiu hoa.
V sao lai th? Bi v thc n chung ta n vao trc ht phai
c nhai ky. B rng va ct va nghin, lam cho thc n bin
thanh nho mn. Trong qua trnh nay, nc bot se khng ngng tit
ra, li khng ngng ao trn thc n, khin cho thc n va nc
bot trn u. Men amylase trong nc bot se tac ng ti cht
C TH NGI
69
amylase trong thc n, bin no thanh ng mach nha, giup cho

da day va ng rut hp thu tt. Ngoai ra, khi li ao trn thc
n, v ngon cua thc n se kch thch thn kinh v giac u li.
Thn kinh v giac phan anh ln ai nao, ai nao tip c thng
tin lp tc ra lnh cho da day va la lach tit ra dch tiu hoa
chun b tip thu thc n.
Vic n cm chan nc nong a pha hoai trnh t lam vic
trn. Cm ln vi nc nong thng cha c nhai ky a a vao
da day. V khng nhai ky nn nc bot tit ra t, men amylase b
nc lam loang, cng thm thn kinh v giac khng c kch
thch y u cho nn da day khng nhn c tn hiu, do o dch
v tit ra t (du co c tit ra nhiu th cung b nc lam loang).
Nh vy, cac cng oan cua h thng tiu hoa u b ao ln. Nu
c n nh th lu dai, ban se b bnh da day.
Noi nh th co phai la cung khng nn hup canh trong ba
n chng? Khng phai! Hup canh khi n va va n cm chan nc
nong la hai vic khac nhau. Khi n cm (c bit la trc khi n),
vic hup my tha canh co th lam nhun khoang ming va ng
tiu hoa, tao thun li cho vic nhai va nut thc n, kch thch
ming va da day tit ra nc bot va dch v. ng nhin, trc
khi n khng nn hup nhiu canh, bi v no se lam loang dch tiu
hoa, giam kha nng tiu hoa.
Du n kiu g cung phai chu y nhai ky, nut chm.
64. V sao nn ngh ngi trc va sau khi n ?
Da day va rut mi ngay phai tiu hoa 3 ba n. Trong qua
trnh o, ngoai vic nhao trn thc n thanh dang h, h tiu hoa
con phai tit ra cac cht dch phn giai amylase, m va
anbumin thanh cht dinh dng ma rut non co th hp thu. Dch
tiu hoa bao gm nc bot, dch v va dch rut. Nhng loai dch
nay luc nao cung co nhng ch c tit ra nhiu khi chun b n.
san xut dch tiu hoa, c th cn co thi gian. V vy, trc khi
n, tt nht la nn ngh ngi mt chc.
Nhiu tac gia
70
Sau khi n, da day no cng, rut cung sp khn trng lam

vic, cn iu ng mt lng mau ln. Nu lao ng nng hoc
lam vic tr nao khn trng ngay sau khi n, mau trong c th se
dn ra c bp hoc ai nao; da day va rut ch c nhn phn t
oi con lai. Do o, thc n khng c tiu hoa tt, lu ngay se dn
n cac bnh v tiu hoa nh chng bung hoc au da day.
V vy, trc va sau khi n, ta u nn ngh ngi mt lat.
Sau khi n xong khng nn lam vic nng, oc sach bao hay suy
ngh nhiu.
65. V sao tre em ngay nay hay b bnh ng rut?
Trc kia, tre em t khi mc bnh ng tiu hoa. Nhng
my nm gm y, s tre mc cac bnh nay tng ln. Theo nghin
cu cua cac nha y hoc, iu nay lin quan mt thit ti ch n
ung cua tre em. Vic n qua nhiu ngot a lam tng ganh
nng cho ng tiu hoa.
tre em, h thng tiu hoa cha phat trin thanh thuc,
axit trong dch v thp, nng lc khang khun cua dch v cha
manh; nu n nhiu se kho tiu. Vi khun vn co trong ng rut
se sinh si nay n, phn giai mt phn thc n thanh cht c,
gy cho nn, tiu chay.
phong bnh ng rut, cac em nn kim ch n ung,
khng dung thc n lanh hoc n no qua. Mt khi a b bnh
ng rut th nn kp thi n bnh vin kim tra va cha tr,
khng nn coi thng, bo qua.
ht?
66. V sao mt s ngi thng co cam giac i ngoai khng
Ai i ngoai xong cung cam thy nhe nhom. Nhng mt s

ngi sau khi i ngoai vn co cam giac i cha ht nn khng thy
thoai mai. V sao lai nh th?
Cht thai t rut non i sang rut gia, lu lai y mt thi
gian nht nh ri xung trc trang. Luc nay, cam giac "mun i
C TH NGI
71
ngoai" xut hin. Nu v hoan canh ma khng th i ngay, phai

min cng nn lai, phan xa cua trc trang se b c ch. Nu tnh
trang o xay ra thng xuyn, phan xa cua trc trang se tr nn
chp chap, thm ch dn dn mt i; hu qua la nhu ng cua kt
trang tr nn chm hn, phat sinh cam giac "i khng ht".
khc phuc, hng ngay nn tp i ngoai theo thi gian
nht nh.
67. V sao trong thi ky thi phai c bit chu y mt n ung?
Trc ky thi, rt nhiu hoc sinh to ra cng thng, n khng
ngon, ngu khng yn, sc khoe va tr nao giam sut nhiu; co em
thm ch con giam cn, huyt ap tng cao, tiu hoa khng tt, anh
hng n t duy cua ai nao.
Trong giai oan n thi, ngoai vic sp xp thi gian hp ly,
vic iu chnh sinh hoat va cung cp y u dinh dng la iu
v cung quan trong. Cac hp cht cua carbon va nc (co trong
thc phm) la ngun dinh dng chu yu cung cp nng lng
cho c th hoat ng, cng tac va hoc tp.
Ch n ung trc ht phai cung cp y u cac cht k
trn nhm bao am lng ng gluco d tr cho c th, giup nao
va cac t bao c tim c khoe manh. Vic nay giup nng cao hiu
sut n tp, iu chnh trang thai tm ly, giam nhe s mt moi.
Hoat ng cua nao cn s co mt cua mt s cht dn truyn
thn kinh. tao ra nhng cht nay, c th cn mt lng ln
anbumin. Trong thi gian thi c, hoc sinh phai lao ng tr oc
cng cao hn luc bnh thng; v vy, nhu cu anbumin cung
cao hn. Nhng thc phm ng vt (nh tht nac, ca, sa bo, gia
cm) va cac ch phm cua u nanh u cha nhiu anbumin.
M phtpho cua trng la mt cht quan trong i vi hoat
ng t duy cua ai nao. No chuyn hoa thanh acetylcholin - cht
tng cng truyn thng tin trong nao va tng thm sc nh. u
nanh, trng ga, sa bo va long chay ng vt cha kha nhiu loai
m k trn.
Nhiu tac gia
72
Ngoai ra, hoc sinh nn n thm mt s rau ti va hoa qua

giau vitamin. Vitamin tham gia vao qua trnh hp thu va ao thai
cua cac c quan, la mt yu t quan trong cua cac loai men trong
c th. No giup h thng thn kinh va ai nao lam vic bnh
thng. Vic cung cp vitamin y u giup tiu tr s mt moi cua
ai nao.
Trong nhng ngay n thi, ba sang nn n no va dung thm
hoa qua vao bui sang. Gia hai t thi, co th n thm chocolate
va nc hoa qua. Cac mon nay va giup b sung nhit lng, va
han ch s tiu hao ng nguyn trong gan, phong ha ng
huyt. Chocolate va nc con lam hng phn ai nao.
Cn xoa bo tm ly cng thng, lo lng, gi cho tm tnh phai
thoai mai, nhe nhang, kt hp hoc tp va ngh ngi. Bui ti, nn
ngu sm bao am ngu u thi gian va co cht lng.
68. V sao thuc co th anh hng xu n dinh dng?
Thuc la loai vu kh co uy lc giup con ngi u tranh vi
bnh tt. Thuc giup cha bnh bng cach tac ng trc tip n
c th hoc khng ch s phat trin cua bnh tt. Tuy nhin, vic
s dung thuc cung co th gy ra hu qua xu. V du, mt s thuc
thng dung co th can tr hp thu dinh dng, thm ch dn n
suy dinh dng.
Chng han, Tetracycllin can tr s hp thu axit folic, m va
ng lactoza. Vin hydrochlorid phenphormin (cha bnh tiu
ng) anh hng xu n s hp thu ng gluco, axit amin, m,
vitamin B12 va natri...
Trong qua trnh s dung cac loai thuc trn, cn b sung
thm mt s cht dinh dng. Nu sm co biu hin thiu cht
dinh dng nao th phai hoi bac s giam liu hoc thay thuc.
C TH NGI
73
69. V sao khi no th du thc n ngon my cung khng cam

thy them?
Trong nao ngi co 2 trung khu thn kinh khng ch hanh vi
them n, tam goi la trung khu them n va trung khu no. Khi bung
oi, trung khu them n hng phn cao , khin ta n g cung cam
thy ngon. Luc bung no, trung khu no hng phn khin s them
n giam xung, v vy ma ta khng thch n na.
Vy ai nao lam th nao nhn c cac thng tin oi hay
no cua bung truyn ln? iu nay co lin quan trc tip vi
khn trng cua c trn trn thanh da day. Khi khn trng
cua c trn trn thanh da day giam thp, cam giac them n se mt
i va ngc lai. Yu t nay c quyt nh bi s co bop cua da
day. Khi da day tiu hoa thc n, ch co b phn gn thp nh ch
trang (cung trn da day) co bop. Da day rng dn, pham vi co bop
cung tng ln. n khi ht thc n th toan b da day se co bop vi
lc cang luc cang manh, khn trng cua c trn trn thanh da
day at n nh cao. iu nay lam hng phn c quan cam thu
trong thanh da day. Tn hiu c truyn n ai nao, lam tri
dy cam giac oi, t o ma kch thch "trung khu them n".
Ngc lai vi qua trnh trn, khi bung a no, lc co bop giam
xung, khn trng cua cac c trn trn thanh da day cung
giam. Tn hiu o c truyn n trung khu no cua ai nao, cam
giac them n se mt i.
70. V sao thc n ran lai kho tiu?
Thc n ran thm, gion, hp khu v nhng kho tiu hoa.
Vic n qua nhiu mt luc hoc n qua nhanh se anh hng khng
li i vi da day. V sao lai nh th?
Nh ta a bit, s tiu hoa va hp thu thc n la mt qua
trnh rt phc tap. Trong khoang ming, rng nhai va nghin nat,
u li ao va trn u thc n. Trong nc bot co men amylase,
co th bin cht amylase thanh ng mach nha; trong da day co
men anbumin dung phn giai anbumin. Rut non la "nha may
Nhiu tac gia
74
gia cng hoa hoc" ln nht co u cac dang men tiu hoa. Cac cht
anbumin, amylase va m cha qua x ly se c gia cng y.
Thc n ran tng i cng, khng d nhai nat va kho c
trn u. Sau khi ran, ai b phn cac hat thc phm u c
bao boc mt lp du m, lam giam s tip xuc cua no vi men
anbumin hoc amylase, gy kho tiu.
Mt th nghim a chng minh rng dch v c tit ra
nhiu hay t co lin quan vi tnh cht cua thc n. Khi n banh
bao, dch v tit ra tng i nhiu nn sc tiu hoa manh; khi n
cha m, dch v tit ra t va chm, sc tiu hoa yu. Sau khi n
tht, ta khng cam thy oi v tht cha nhiu m, kho tiu hoa,
lu lai trong da day lu nht. Tng t, thc n ran c bao boc
mt lp m nn lu tiu.
71. V sao co ngi d say ru, co ngi kho say?
Sau khi ung ru, tng ngi co nhng biu hin khac
nhau. Ngi tu lng t ch cn ung my ngum la mt o bng,
thm ch choang u, tim p nhanh, kho chu. Con ngi tu
lng kha khi mi ung t mt cha bin sc, ung n say mt
mi tm tai. Vy v sao tu lng cua mi ngi lai nhiu t khac
nhau?
Nh ta a bit, cho du chung loai ru rt a dang nhng
chung u cha cn, chng qua la ham lng khac nhau ma thi.
Sau khi ung ru, cn c da day va ng rut hp thu, thng
qua mau i vao gan va cac t chc khac. Gan co hai loai men lin
quan ti s ao thai cn. Men cn khng cha hyro co th phn
giai cn thanh acetaldehyd; men acetaldehyd khng cha hyro
phn giai acetaldehyd thanh nc va kh CO2, bai xut ra khoi c
th. Tu lng cua mt ngi nhiu hay t c quyt nh bi loai
men acetaldehyd khng cha hyro nay.
Nu cng nng cua men acetaldehyd yu, sc chuyn hoa
acetaldehyd tng i kem, khin acetaldehyd khng ngng c
tch luy trong c th, cac u cui mach mau (c bit la trn mt)
C TH NGI
75
gian n ra. Khi ung ru, mt va c ngi o o bng, toan thn

phat nong. Do u cui mach mau gian n, huyt ap giam xung.
bao am s thng bng, tuyn thng thn tit ra mt cht
gy co mach, khin tim p nhanh hn, huyt ap tng ln.
Vi ngi ma cng nng men acetalehyd manh, c th nhanh
chong phn giai cht acetaldehyd.
Co th thy rng, ngi co cng nng men acetaldehyd yu
rt may mn. Do tu lng thp nn ho t ung va gi c sc
khoe. Ngc lai, nhng ngi tu lng cao do ung nhiu nn d
mc bnh tt, thm ch t vong.
72. V sao ngi say ru i xiu veo?
Nu ban nhn thy mt ngi i lang thang, lao ao, ming
y hi ru th chc chn o la ngi say ru. V sao khi say
ru, ngi ta bc i khng vng?
Cac nha khoa hoc giai thch rng, khi ban b x y t ngt,
thn th se mt thng bng, ban nng se iu chnh nhanh chong
lp lai trang thai thng bng. Tt ca nhng vic nay do c quan
thng bng thc hin. No co th cn c vao s xiu lch v tr cua
thn th co phan xa iu chnh thn, giup c th lun gi v tr
thng bng.
C quan thng bng nm trong tai gia. Chung gm co tin
nh va ba ng ban quy, co s phn cng tng h. Tin nh tm
hiu mc xiu lch cua phn u, ba ng ban quy thm do
trang thai vn ng cua thn th (ng th nht phu trach vn
ng trn di, ng th hai phu trach vn ng trc sau, ng th
ba phu trach vn ng nghing hai bn). ng ban quy cha y
cac t bao chuyn cam nhn v tr cua thn th, co th tip thu
thng tin bt c luc nao truyn ln ai nao ai nao iu tit
thng nht s vn ng cua cac bp tht toan thn. Nh o, khi
vn ng, c th vn c bao am thng bng.
Nhng khi say ru, cht cn a lam t lit c quan thng
bng, khin cho nhay cua no giam thp, phan ng chm chap.
Nhiu tac gia
76
V nhp iu chnh s thng bng v tr cua c th chm i mt

na nn bc i phai xiu veo.
Nu say qua mc, c quan thng bng se t lit hoan toan.
Luc o, ngi say chng nhng i khng vng ma mt bc cung
khng l ni.
73. V sao tre em khng nn ung ru?
Co ngi ln v vui ua hoc mun nui day tre thanh ngi
co kh cht hao han nn thng cho tre em ung ru. Nhiu em v
to mo cung cm cc ln ung. iu nay v cung co hai.
Cac c quan cua tre u con non nt, c bit la h thng
tiu hoa, no khng chu ng c nhng cht kch thch manh.
Ru ro rang la cht kch thch manh, co hai rt ln cho cac ni
tang, c bit la gan va da day. Nu tre em ung ru, gan phai
lam vic nhiu hn giai tr cht c trong ru (bng cach
chuyn cn thanh men amoni), khin cho t bao gan b tn thng.
Vic ung ru con co hai cho da day cua tre. Cn se kch
thch da day tit ra mt lng ln dch toan, lu ngay se dn n
tiu hoa kem, thm ch phat trin thanh vim hoc loet da day.
Ru cung lam giam sc min dch. Sau khi ung ru, cac
mao mach se gian n, sc tan nhit tng ln, khin tre d b cam
va vim phi.
Ngoai ra, ru con gy tn thng nao, khin cho tr nh
giam xung, anh hng n s phat trin bnh thng cua ai
nao. Nu nhng anh hng nay keo dai, tr tu cua cac em se giam
sut.
Mt hu qua khac ma ru gy ra cho tre em la qua trnh
phat duc b ri loan. Cac th nghim a chng minh rng, cn gy
tn thng rt ln i vi tinh hoan trong thi ky phat duc, lam
keo dai qua trnh nay, thm ch khin t bao sinh tinh va ng dn
tinh b huy hoai, dn n v sinh. i vi cac em gai, cac hooc mn
gii tnh se b nhiu loan, sau nay se kinh nguyt khng u, co
hin tng au bung kinh, au u...
C TH NGI
77
74. Gan co tac dung g?

Nu c th la mt x nghip hoa cht lin hp th gan la nha
may hoa cht quan trong nht. Bi v khi vn ng, con ngi phai
tiu ph nhiu nng lng; khi n, cn phai co cac loai dch tiu
hoa; khi oc sach hay vit, phai co mt s vitamin giup th
lc. Tom lai, chung ta lam bt c vic g cung u cn n s giup
cua gan.
Theo phn tch cua cac nha khoa hoc, gan co th thc hin
500 loai cng vic v no san xut c nhiu loai men. Trong c th
co khoang 2.000 loai men, ring gan a san xut gn 1.000 loai.
Gan co rt nhiu cng nng, trong o 3 cng nng chnh la
giai c, tang tr cht dinh dng va ch tao dch mt.
Khi n ung hoc dung thuc, con ngi thng a cac cht
c vao c th, cac vi khun trong ng rut cung sinh ra c t.
Nu nhng cht c nay theo mau trc tip n tim th con ngi
se cht rt nhanh. Nhng rt may la chung b gan x ly. gan,
chung b "v hiu hoa", mt i tnh c. V du, ngi hay ung
ru nn cam n gan v trong ru co cht cn rt c hai; gan co
th bin cn thanh kh CO2 va nc. ng nhin, nu ung ru
nhiu qua th gan chng nhng khng th phn giai ht cn ma
con b tn thng.
Trong qua trnh tiu hoa nhng thc n co ham lng
anbumin va m cao, dch mt co vai tro khng th thiu c. Dch
mt c san sinh khng phai trong tui mt ma la gan. Tui mt
ch la ni d tr.
Gan con co cng nng d tr cac cht dinh dng. No co th
chuyn cht ng gluco (co qua nhiu trong mau) thanh ng
nguyn d tr lai. iu nay va giup phong tnh trang tng
ng huyt va giup c th co sn ng nguyn dung n khi
cn.
Nhiu tac gia
78
75. V sao canh tht khng cho mui th khng ngot?

Nu n phai cho mui la le ng nhin. o khng ch la
nhu cu cua sinh ly c th ma con la nhu cu cua khu v. Bat
canh khng co mui se nhat, v v, khi cho thm mt t mui th
nh gm c thu hoa, hng v tr nn thm ngot. S d nh th
la v mui co tac dung iu chnh hng v. Tuc ng noi: "Mui la
vua cua trm v", rt co ly.
Ham lng mui natri glutamin trong mon n gop phn
quan trong quyt nh mon o co ngon hay khng. Thanh phn
hoa hoc cua mui n la clorua natri, trong nhiu loai thc n (nh
tht) co glutamin. Khi nu, glutamin c giai phong va hoa tan
trong nc. Luc o, nu cho thm mt t mui vao canh th
glutamin trong nc canh se kt hp vi natri hp thanh natri
glutamic, lam cho v ngot tng ln.
ng nhin, nu thm nhiu mui qua th v ngot se tr
thanh v mn, co tac dung ngc lai.
76. V sao khng nn nn ai, tiu tin?
Nc tiu cua ngi c tr lai trong bang quang. Khi tch
tu n mt lng nht nh, bang quang se cng ln, iu nay
c cac dy thn kinh truyn ln ai nao, khin ta co cam giac
bun i tiu. Vic nn tiu tin khng nhng gy kho chu ma con
khin cho cac c cua bang quang gian ra, anh hng n cng
nng co bop cua c quan nay, lam giam lc bai tit nc tiu, dn
n i tiu khng kit.
Nc tiu la mi trng tt cua vi khun, nhit trong
bang quang cung rt thch hp cho s phat trin cua nhng sinh
vt nay. Thi gian nc tiu b gi lai trong bang quang cang dai,
vi khun cang sinh si nay n, gy vim nhim h thng tit niu,
dn n ai rt, nc tiu kem mau... V vy, khi bun i tiu, nn
i cang sm cang tt.
V ai tin, tt nht mi ngay nn i mt ln. iu nay co li
cho nhp iu vn chuyn cua h thng tiu hoa. Rt nhiu ngi
C TH NGI
79
v ham m cng vic hoc do hoan canh ma phai c nn khi co nhu

cu ai tin. Nhu cu nay dn dn mt i, anh hng n cng
nng bai tit cua ng rut, lam cho nhu ng cua rut tr nn
chm chap, v sau rt kho phuc hi tr lai. Phn ong lai trong
ng rut cang lu cang tr nn kh cng (do phn nc b ai
trang hp thu) dn n tao bon. Vic ung nhiu nc khng th
khin phn mm lai.
Tnh trang phn ong lai lu trong rut se khin tnh mach
cua thanh rut b chen ep, mau trong tnh mach chung quanh trc
trang (sat hu mn) khng tun hoan v tim c. Phn tnh
mach o se b huyt, d gy ra bnh tr. i vi nhng ngi vn
co bnh tr, vic nn ai tin cang lam cho bnh nghim trong, gy
xut huyt. Do phn cng, bnh nhn phai dung lc nhiu khi i
ngoai, lam tng thm ap lc trong khoang bung va hu qua la
chng tr ngoai cang nng thm.
Ngi gia b bnh ap huyt cao va bnh mach vanh cang
khng nn nn ai tin ma phai gi thoi quen ai tin ung gi.
Vic "nn nhn" se gy tao bon, khin cho huyt ap ln cao, c tim
thiu mau va thiu xy, mach mau nao b rach va cn nhi mau c
tim xut hin, gy nguy him n tnh mnh.
77. Nc tiu c hnh thanh nh th nao?
Trong iu kin bnh thng, nu ta ung nc nhiu th i
tiu nhiu, ung t i tiu t. Mi nghe qua, tng nh nc vao c
th se bin thanh nc tiu mt cach rt n gian. Thc ra, no
phai trai qua cac qua trnh bin i trung gian rt phc tap
thn.
Hai qua thn nm hai bn ct sng sau tht lng, mi bn
mt qua to bng nm m, hnh dang ging vi hat u tm. Kt
cu cua qua thn gm b phn sinh nc tiu (nhu m thn) va b
phn bai tit nc tiu (b thn). Nhu m thn gm cac tiu cu
thn va cac ng. Khi i qua tiu cu thn, mau c loc mt lt;
cac cht ph thai trong mau va phn nc tha c a vao cac
ng nho, o chnh la nc tiu.
Nhiu tac gia
80
Nc tiu c tp trung n b thn ri theo niu quan i

xung bang quang. B phn nay ging nh mt qua bong an hi,
vai tro chu yu la lu gi nc tiu. Khi lng nc tiu at n
mc nht nh, bang quang phnh ra. Cac tn hiu kch thch c
cac dy thn kinh truyn ln ai nao. ai nao ra lnh "thai nc
tiu". Khi o, cac c phn trn bang quang co lai, c tron ch
ming thoat nc tiu m ra. Nc tiu se b ep chay thoat ra
ngoai.
78. V sao ngi ta lai anh rm?
anh rm la kt qua cua qua trnh ng rut bai tit cac
cht kh qua hu mn. Vy cac cht kh trong c th t u ma co?
Khi ta n cm, ung nc, khng kh ln trong thc phm va
ung se i xung da day va ng rut. Ngoai ra, hang trm
triu loai vi khun co trong ng rut cung phn giai thc n,
san sinh ra cac cht kh. Vi khun trong rut con phn giai cac
cht dch trong ai trang thanh kh amoni. Cac cht bicacbonat va
axit da day con tac dung vi nhau, san sinh ra kh CO2. Cac kh
trn chim 30-40% tng cht kh trong ng rut.
Mt phn cht kh trong da day va ng rut thoat ra ngoai
theo ng ming, mt phn qua thanh rut khuch tan vao mau
ri i ra theo ng h hp. Phn ln nht con lai c a dn
xung pha di, thoat ra qua hu mn. Lng cht kh tch tu
trong ng rut cang nhiu, tc bai tit xung cang nhanh. Do
cac c chung quanh hu mn co lai, ong cht hu mn nn kh
trong rut b dn ep thanh mt khu vc cao ap. Khi kh thoat
cng bc qua hu mn, no se phat ra ting ku. Trong iu kin
n ung bnh thng, mi ngi co th ao thai 17-60ml/gi, mi
ngay ao thai 400-1.000 ml, sai s rt ln.
99% cht kh ao thai qua hu mn khng phai la kh thi,
chu yu la nit, CO2, xy, hydro va metan. Con lai la kh amoni,
amin bc hi, kh hydro sulfid, kh thi... Ngoai xy va ni t n t
khng kh, phn ln cac kh khac u do vi khun ln men trong
h thng tiu hoa phn giai ra.
C TH NGI
81
V thoi quen cuc sng va ch n ung cua moi ngi

khng ging nhau nn s lng va mui v kh thai cung khac nhau.
Ngi quen th bng ming, nut nc bot, hay n keo cao su va
ngi gia rng yu thng nut vao kha nhiu khng kh nn
anh rm nhiu hn. Mt s thc phm cha kha nhiu cht kh
(nh banh bao, kem trng, nc giai khat co ga) va thc phn giau
ng, cht x cung d gy rm. Trong ai trang, chung b cac vi
khun ng rut phn giai thanh kh CO2, hydro, metan. Toi,
hanh ty va he cha nhiu hp cht cua lu huynh; chung b vi
khun ng rut phn giai thanh hp cht sulfua va kh
thioalcohol. V vy, ngi n nhiu cac loai rau nay thng anh
rm rt nhiu va thi.
Mt s ngi trong ng rut thiu men tiu hoa ng
lactoza, khi ung sa bo se b chng bung va san sinh nhiu kh.
Nhng ngi b vim ng rut cung hay anh rm do vi khun
sinh si nay n nhiu, tac dung trc tip ln cac cht dinh dng,
lam nhiu loan nhu ng bnh thng cua rut.
Noi chung, anh rm la hin tng bnh thng cua c th,
khng nn v thy anh rm nhiu ma lo s.
79. La lach co nhng ch li g?
La lach nm bn phai pha trn bung, mau o thm. Khi
thai nhi con trong bung me, no la "nha may" c nht v nh tao ra
huyt cho thai nhi. Sau khi tre ra i, b xng dn dn ln ln,
tuy trong xng se la "nha may tao huyt", chc nng trn cua la
lach khng con na. V vy, trong mt thi gian dai, ngi ta cho
rng la lach ch la "kho cha mau" trong c th, co hay khng co
no cung c. Thc ra khng phai nh th.
Gn y, sau khi lam nhiu phu thut cy hoc thay
phu tang, ngi ta mi co nhng nhn thc y u hn v tac
dung cua la lach. Khi bnh nhn c cy hoc thay nhng c
quan lanh manh cua ngi khac, c th thng co phan ng thai
loai do phai tip nhn nhng th vn khng phai cua mnh. Cac t
bao lympho va cht khang th se "ui" cac c quan o ra ngoai
Nhiu tac gia
82
bng trm phng ngan k. ngn nga phan ng o, bac s

dung thuc khng ch hoc dt khoat ct bo la lach. Sau khi ct
bo c quan nay, phan ng bai tr chm dt. Tai sao lai th? V la
lach khng nhng cha mt lng ln t bao lympho ma con san
sinh ra nhiu bach cu min dch - nguyn liu tao ra cac
khang th. Sau khi ct bo la lach, c th mt i mt lng kha ln
t bao lympho, lng khang th c san sinh ra cung giam ro rt,
co li cho vic bao v c quan thay th va ngn nga phan ng bai
tr.
Vic ct bo la lach cung ging nh nc c "th xe gi tng",
bt c d mi phai lam. V la lach am nhim cng tac "phong v"
rt quan trong. Rt nhiu nghin cu cho thy, khi ct bo la lach,
sc khang giam i rt nhiu, c th d b nhim bnh va khi a
mc bnh th thng nng, ty l t vong cao. V vy, khi la lach b
chn thng, du a gip nat, bac s vn lun tm u moi cach
cu no.
80. Trong c th co "du bi trn" khng?
Trong nha may, may moc thng phai cho du bi trn
giam nhe ma sat khi vn hanh. Thc ra, c th ngi cung la "mt
b may ln". Cac c quan khng ngng vn ng. bao am cho
chung khng b mai mon, c th cung tit ra mt s cht "bi trn"
c bit.
Trong khoang bung co rut gia, rut non, da day, la lach,
mt, gan va tuy..., rt cht chi. Cac b phn o lai phai vn ng
thng xuyn. V du, da day mi phut co bop 3 ln, rut non va
rut gia un nhiu khuc cung thng phai co bop. Nh vy, trong
mi c quan va gia cac c quan khng tranh khoi ma sat. Tuy
nhin, chung khng n ni v ma sat ma b tn thng nh co
nhng cht "du bi trn" c bit.
Trong khoang bung co mt lp mang khng ngng tit ra
mt cht dch tng. Loai dch tng nay co tac dung bi trn, lin
tuc lam trn cac c quan trong khoang bung.
C TH NGI
83
Ngoai cac c quan ni tang ra, s vn ng cua khp xng

cung khng th thiu c "du bi trn". Khp la b phn quan
trong cua h khung xng, la ch kt ni cac u xng vi nhau.
Co khp th t chi va thn th chung ta mi co th vn ng, co
gp ln xung, trai phai c. Khp co th chuyn ng d dang la
nh xng sun c bit trn, trn b mt xng sun lai rt trn
t do co mt lp dch rt mong. o chnh la "du bi trn" do c
th tit ra. No co th i vao b mt cac khp, khin cho cac khp co
ma sat rt nho khi chuyn ng.
81. V sao li, mi khi b rng cn se lanh mau hn nhng
ch khac?
Tuc ng noi: "Rng va li cung co luc anh nhau"; qua ung
nh th. Co ngi khi n v khng cn thn ma li va mi b rng
cn gip. Nhng khng v th ma ngi ta cam thy lo lng, bi v
vt thng nay khoi rt nhanh. o la v nc bot a phat huy tac
dung.
Nc bot la cht dch hn hp do cac tuyn nc bot tit ra
trong ming (ngi ln mi ngay tit ra khoang 1.000 - 1.500 ml).
Khoang 90% dung dch nay la nc, phn con lai la bach cu, axit
amin, mt s nguyn t vi lng va men amylase ( tiu hoa cac
hp cht cua nc va carbon). Ngoai ra, trong nc bot con co mt
loai men hoa tan va dit cht vi khun, tiu c cho vt thng va
mt cht kch thch biu b sinh trng. Rt nhiu ng vt co vu
sau khi b thng thng dung li lim vao vt thng, giup cho
vt thng mau lanh. o la v trong nc bot cua chung co cht
kch thch biu b sinh trng nay,
Ngoai ra, nhit trong ming thng cao hn so vi b mt
da; thn kinh va mach mau li, mi cung day c; o chnh la
iu kin ly tng cha tr vt thng.
Nhiu tac gia
84
82. V sao noi nc bot v cung quy bau?

Ming cua ngi lun nhun t, o la nh nc bot khng
ngng c tit ra. c bit khi oi, nu nhn thy thc n th
nc bot tit ra cang nhanh. Vy tac dung cua nc bot co phai la
ch lam trn khoang ming? Khng phai, cng nng cua no a
dang hn th nhiu!
Nc bot la "dch tiu hoa". No cha men amylase, khin cho
cht amylase trong thc n sau khi vao ming se c tiu hoa.
Nc bot la "cht hoa tan". No co cng nng lam t va hoa
tan thc n. Khi thc n vao ming, nc bot se thm thu vao,
hoa trn vi thc n trong qua trnh nhai. No lam thc n khng
ch d nut ma con d tiu hn sau khi xung da day.
Nc bot la "cht lam nhun t". Khi noi chuyn, ta phai
nh vao thanh i, yt hu, u li, rng, mi phat m. Nu
khng co nc bot th khng th noi mt cach d dang trn tru.
Khi phai din thuyt lu, nc bot tit ra khng kp, bt buc ta
phai ung my ngum nc b sung.
Nc bot la "cht lam sach". No giup ta thanh loc cn cua
thc n trong ming, bao am cho ming sach se. Trong nc bot
co men hoa tan vi khun va bach cu min dch A, giup sat khun
tiu c.
Ngoai ra, nc bot con la "cht bao v". Cht bicacbonat sodi
va anbumin c trong nc bot sau khi i vao da day co th trung
hoa axit nu axit qua nhiu. Chung phu ln nim mac da day mt
lp mong bao v va tng cng cng nng tiu hoa cua da day.
Cui cung, nc bot co tac dung giai c i vi nhng cht
gy khi u nm trong thc n. V vy, co ngi goi nc bot la
"cht khng khi u thin nhin". Theo mt s nha y hoc, mi
ming thc n phai nhai ti thiu 30 giy cho nc bot va thc
n hoa trn y u, nh th mi co ch cho tiu hoa va con co th
lam "tan ra" nhng cht gy khi u.
C TH NGI
85
83. Rng co phai la mt "mu xng" c khng?

B phn cng nht trong c th la rng. Mi nhn qua, rng
ging nh mt mu xng c, nhng thc ra kt cu cua no
khng n gian nh th.
Nhn b ngoai, rng co th phn thanh ba b phn: phn l
ra ngoai li la thn rng, phn cm cht trong xng ham la chn
rng, con phn gia hai b phn nay (ch li) la c rng.
Mt ngoai cua rng la mt lp men rt cng va bong.
cng cua no vt xa thep. Bn trong lp men la loi rng, vao su
na la khoang tuy rng. Trong khoang tuy cha y mach mau va
thn kinh.
Men rng chu yu bao v rng. Tuy no cng khac thng
nhng lai d b cht chua pha hoai. Nu li anh rng, vi khun
va cn thc n se ong lai chn va ke rng. Lu ngay, vi khun
se phn giai chung, san sinh ra cht chua, dn dn n mong
phong tuyn men rng, khoet chn rng thanh l thung. y se la
ni tru ngu cua vi khun va cn rng, khin cho cht chua sinh ra
ngay cang nhiu hn, chn rng b uc rng su hn.
Khi l thung n su n tuy rng, dy thn kinh trong o l
ra, khin bnh nhn au khng chu ni. V vy, tuyt i khng
c xem rng la mt mu xng c ma phai co y thc bao v no
tht cn thn.
84. V sao ngi lai moc rng hai ln?
Cac c quan trong c th ch sinh ra mt ln, sau khi sinh ra
th khng thay i na. Ch co rng moc hai ln. Ln moc u tin
goi la rng sa, gm 20 cai, xut hin khi tre con bu me nn goi la
rng sa. Chung nho va khng bn. Rng moc ln th hai la rng
c nh. No bt u thay th rng sa t khi 6 tui. Thng thng,
rng c nh kha ln, bn, co tt ca 32 chic, cung co ngi ch 28
chic.
Nhiu tac gia
86
Rng sa va rng c nh co cng nng hoan toan khac nhau.

Rng sa ngoai vic nhai thc n con co th kch thch cho xng
quai ham phat trin, tao iu kin cho rng c nh sinh trng;
con rng c nh chu yu dung nhai thc n. Nu rng sa b
su hoc rung qua sm th xng li se phat trin khng tt, rng
c nh cung moc khng tt. iu o chng nhng anh hng n
chc nng nhai ma con d dn n cac bnh v rng.
Khi ta con be, xng ham cha phat trin. Nu moc b rng
c nh moc ln th se khng th ng vng trn gia xng o
c. n khi ta ln hn, cn n nhiu loai thc phm (trong o co
nhiu thc n dai, cng), cac rng sa khng am ng c
nhim vu nhai nghin. V vy, trong qua trnh tin hoa lu dai,
con ngi a phat sinh s bin i mang tnh thch ng cao: thi
tre tam thi nh rng sa nhai va kch thch xng ham phat
trin; n la tui nht nh rng sa se rung i, rng c nh
thay th vao o.
85. V sao rng co hnh dang khac nhau?
Bnh thng, mt ngi trng thanh co 32 rng, c chia
u cho ham trn va ham di. Nu quan sat ky ta se thy co rng
det, rng nhon, lai co rng thn hi tron, o la v cac loai rng
am nhim nhng cng vic khac nhau.
Rng moc chnh gia mt trc goi la rng ca, chuyn ct
thc n (v du, khi n banh, trc ht ta dung rng ca cn mt
mu). No co hnh rng va det, ging nh li dao.
Gn hai bn khoe ming, mi bn co mt i rng hi nhon
goi la "rng nanh", chuyn xe nat thc n. Rng nanh cua ngi
nho hn nhiu so vi rng nanh cua h va s t, v ng vt n
tht sng oi hoi rng nanh nhon va dai lc xe khoe; con ngi
chu yu n thc n chn nn rng nanh khng cn phat trin lm.
Hang rng pha trong goi la rng ham, chung ging nh
hai tht trn di cua ci xay, dung nghin nat va lam ra thc
n.
C TH NGI
87
Nhim vu cua rng la ct, xe va nghin thc n. Nu dung

rng lam v nhng vt cng nh hat ao hoc m np chai, no
rt d b me, gay. Tuy nhin, vic ch n thc n mm cung khin
cho rng va xng ham khng th phat trin tt. Do o, ta phai n
ca nhng th hi th cng mt chut nh cong rau, cm chay.. Luc
n phai nhai ky va nut chm cho rng, li va xng ham nhn
c s kch thch va phai va s ren luyn cn thit.
86. V sao khng nn dung tm xa rng?
Xa rng la thoi quen khng tt. Rng cua ta vn sp hang
ngay ngn, ke h gia cac chn rng u c li va chn rng
in y. Ngi co ham rng chnh t th gia cac rng se khng
co khe h. Mt s ngi thng dung tm, canh cy nho hoc
nhng vt khac xa rng, khin cho ke rng rng dn ra, thc
n d dt vao ke rng.
V sao vic dung tm xa rng khin cho ke rng rng thm?
Nu t que tm di knh hin vi, ban se thy no co v s si x.
Khi ban dung no xa rng, nhng x nay se dt vao chn rng,
co th lam chn rng b rach. Vi khun nhn c hi o gy vim
nhim, khin xng quai ham va chn rng b tn thng, cac t
chc chung quanh chn rng co lai, ke rng rng ra.
Ngoai ra, lc xa rng se khin cho chn rng dn dn long
ra, khng nhng khin thc n d dt vao ma con d gy su rng.
Vic xa rng co hai nh vy nn cac nha s vn khuyn khng nn
dung tm.
Nu thc n dt vao chn rng ma khng dung tm th giai
quyt bng cach nao? Suc ming la phng phap n gian, d lam
nht. Ch cn ban ngm mt ngum nc, dung hai c ma suc lin
tuc, cn se bong ra. Nu khng c, dung ban chai anh rng,
ep sat ban chai vao ke rng ri co ln xung lin tuc. Nu vn
khng c, co th dung si ch lun qua ke rng keo ln xung.
Trong trng hp nhng phng phap trn u khng co hiu qua,
anh phai dung u mui kim g, nhng phai cn thn khng
Nhiu tac gia
88
lam tn thng cac t chc chn rng. Khi cn thit, phai nh bac
s giup .
87. V sao co ngi ch nhai mt bn ham?
Bnh thng, hai ham rng vn ng co tnh i xng
rng trn va rng di phi hp nghin nat thc n. Trong qua
trnh nhai, thc n b ct, nghin nho va hoa ln vi nc bot tao
thanh h long d nut va d tiu hoa. ng thi, s nhai cung
giup c ham va rng phat trin c bnh thng. Tuy nhin, rt
nhiu ngi co th v mt bn ham rng b khuyt, b su, hoc do
khe rng rng nn ch nhai mt pha; y hoc goi la nhai lch. y la
thoi quen co hai cho sc khoe.
Vic nhai lch khin c quai ham ch phat trin mt bn. C
quai ham bn kia co lai, b mt b bin lch. Nu nghim trong,
ngay ca sng mui cung b lch i, anh hng n my quan.
Rng bn nhai se phai lam vic nng hn. Mt rng b mai
mon nhiu hn khin men rng mau hong, vim tuy rng. Ham
bn kia do vn ng t nn t chc chung quanh rng mong va
yu, d tch cn rng, gy su hoc vim rng.
Ngoai ra, ngi nhai lch, do ch mt bn rng lam vic nn
thc n cha c nhai ky a nut, tng ganh nng cho da day,
lu ngay d gy ra bnh da day.
V vy, ngi nhai lch nn sa cha thoi quen nay. Nu mt
bn ham thiu rng hoc co rng su, cn i bnh vin cha tr.
88. V sao co ngi hay nghin rng luc ngu?
Co rt nhiu nguyn nhn gy ra nghin rng. Nh ta a
bit, khi ngu, vo ai nao trang thai c ch vi nhiu mc khac
nhau. Nu vo ai nao c ch su, ban se ngu ngon; nu c ch can,
co th co nhng b phn con hoat ng.
Ta chim bao la do khi ngu, thn kinh vo ai nao vn con
hoat ng. Luc o, s hng phn cua vo ai nao noi chung la yu
C TH NGI
89
nn ta khng co c ng tac cu th g. Khi sc hng phn cua vo

ai nao kha manh, co ngi se noi m, ng chn tay, khoc, ci,
thm ch dy i ra khoi ging, goi la mng du. Nghin rng khi
ngu cung la mt trong nhng hin tng tng t, xay ra do vo ai
nao con hng phn.
Ngoai ra, nghin rng khi ngu co th do trong rut co giun.
Cht c do giun san sinh ra rt d kch thch thn kinh cua c
ham, khin cho no khng b khng ch, kt qua la m ngu thng
nghin rng.
89. V sao li co th bit c hng v thc n?
Co ngi goi u li la "may nm". Qua ung th, cac v
chua, cay, ng, ngot, bui cua thc n trc ht u do li thng
thc. u li v sao lai co th phn bit c hng v? B mt la
ch, trn mt li co cac "ai".
ai la c quan cam giac hng v, nm cac num moc trn
li va phn b di li, yt hu, ham ch trong khoang ming.
ai li phat trin nht thi ky tre em, sau o dn dn giam i,
n tui gia th giam gn ht. Chnh v vy, cho tre em ung thuc
rt kho. Ngi ln ung thuc cam thy ng t, nhng tre em va
bo vao ming a khoc ngay.
ai li co kt cu hnh bu duc. Mt ngoai cua no co mt
lp t bao bao phu, bn di la nhng t bao v giac nho, u cui
cua chung co lng x, goi la lng v giac. u dy thn kinh bao
boc chung quanh t bao v giac, ging nh dy in, truyn hng
phn ln trung khu v giac cua ai nao.
Thng qua v giac ma ai cam thu c, co th chia ai
thanh bn loai: ngot, chua, ng, mn. Nhng hng v khac nh
chat, cay... u do bn loai v trn tng hp ma thanh. Nhng ai
cam nhn v ngot phn b kha nhiu trn u li; ai cam thu v
chua phn b hai bn na sau cua li; ai cam nhn v ng tp
trung mt trn cung li; con nhng ai cam nhn v mn nm
hai bn na trc cua mt li va u li.
Nhiu tac gia
90
Ngoai cac ai ra, li va khoang ming con co mt lng ln

cac c quan xuc giac, cam nhn nhit , thn kinh trung khu
nhng cam giac nay c tng hp lai. V giac, xuc giac kt hp vi
khu giac se san sinh ra nhng cam giac phc hp rt a dang.
90. V sao ngi ta v mt vi may anh?
Co ngi noi, hai mt ging nh hai may anh t trn u,
v von nh th rt co ly. Bn ngoai nhan cu la tng giac mac
khng mau, trong sut, ging nh ng knh cua may anh. Do lun
c nc mt bi trn nn no thng t, khng b bui che.
gia nhan cu co mt l nho goi la ng t, anh sang t
bn ngoai thng qua ng t i vao vong mac ay nhan cu. Khi
may anh chup anh, ngi ta thng cn c vao sang ti cua anh
sang ma iu chnh ng knh. ng t cung tng t, khi anh
sang manh qua th ng t thu nho lai, can bt lng anh sang.
Khi anh sang yu, ng t lai t ng m ra.
Khi t ngoai sang bc vao phong ti, ta lp tc cam thy
trc mt la mt am ti en, khng trng ro rt vt g, sau mt
thi gian ngn mi thch nghi c. o la v con ngi khi t ch
sang i vao ch ti, ng t phai dn dn m ra cho n khi thch
ng c vi mi trng ti, ta mi nhn thy.
Trong may chup anh, phim la b phn cam quang cui cung
thanh anh. Vong mach cua mt cung co cng nng tng t.
Trn vong mac co v s t bao cam quang. Khi tip thu c cac
tn hiu kch thch cua anh sang, chung se bin tn hiu o thanh
xung thn kinh, thng qua thn kinh th giac truyn ln ai nao.
Nh vy, con ngi co th cam nhn c mt cach chn thc hnh
anh va mau sc cua moi vt bn ngoai.
91. V sao mt ngi lai moc pha trc mt?
Nhiu ngi ngh, nu mt ngi moc nhng ch khac trn
c th th co le se hay hn. Cach noi o co ung khng? Cac nha
khoa hoc a giai ap vn nay mt cach tng tn nh sau:
C TH NGI
91
Hai mt cua ngi moc trn mt la kt qua cua ca mt qua

trnh tin hoa lu dai. o cung la cach chon la tt nht thch
ng vi mi trng. Nu mt v tr cao trn c th th nhn c
xa hn, co li cho vic tm kim thc n va phat hin ke ch, tm
mt rng hn. S thy nhiu, bit rng se thuc y tr lc con
ngi phat trin. Mt pha trc cung co nguyn nhn cua no.
Chn cua con ngi i ln pha trc, nu thy co chng ngai th
se i vong qua; hai tay co thoi quen lam nhng vic pha trc
cung oi hoi hai mt phai nhn v hng nay. Ngoai ra, hai mt
pha trc co th tp trung quan sat va x ly moi vic trc mt,
tranh c nhng c ch khng nht quan (khi bn trai khi bn
phai), tng thm cam giac lp th v hnh tng cua s vt, co li
cho phan oan vt xa hay gn. iu o trong canh tranh sinh tn
v cung quan trong.
By gi ta th thay i v tr cua mt xet v vn nay.
V du nu hai mt u bn trai hoc bn phai th kt qua khin
cho con ngi ging nh con cua ch co th i ngang. Ly v du mt
mt bn trai, mt mt bn phai, hoc mt mt pha trc,
mt mt pha sau, nh vy tm nhn cua con ngi se c m
rng hn, nhng khng th nao tp trung sc quan sat, cung
khng th nhn thy hnh anh lp th cua cac vt, khin cho ta
khng phn bit c vt o xa hay gn.
Nu cho mt moc trn nh u th se th nao? Tht gay
go, v con ngi khng th khi nao cung nhn trng sao trn bu
tri ma quan trong nht la phai nm vng moi vic chung quanh
co hanh ng ng x thch hp.
92. V sao nhn mau xanh nhiu co li cho mt?
Cac vt chung quanh mun mau, mun sc, lam cho van vt
ti ep va ro rang, khin cho con ngi nay sinh tnh cam va
hng thu khac nhau.
Mau ti qua d khin cho ta co cam giac mt moi, mau am
am khin cho ta cam thy nng n, mau o va mau vang a lai
cam giac loa mt, mau xanh va mau luc em lai cho ta cam giac
Nhiu tac gia
92
mat me va yn tnh. S hp thu va phan xa cua mau sc cung

khac nhau. Mau o phan xa i vi anh sang la 67%, phan xa cua
mau vang la 65%, phan xa mau luc 47%, phan xa mau xanh ch co
36%. V mau o va mau vang phan xa anh sang kha manh nn d
gy loa va nhc mt. Mau xanh va mau luc hp thu va phan xa
anh sang mc trung bnh, lam cho cac t chc vong mac trong
mt va h thng thn kinh, vo ai nao d chu. V du, mau xanh
va mau luc cua rng xanh, tham co khng nhng co th hp thu
cac tia t ngoai trong anh nng co hai i vi mt ma con co th
giam thp loa mt do anh sang manh gy ra.
Sau khi hoc tp hay lam vic cng thng, ban ng ta bn
ca s trng ra cy ci xa xa, tinh thn se cam thy c th gian,
s mt moi cua mt cung dn dn mt i. V vy hang ngay sau
khi hoc tp va lam vic nn nhn vao mau xanh va mau luc, nh
th se co tac dung bao v mt.
93. V sao anh sang manh gy cn th?
Con mt la c quan rt ky diu cua c th, co nng lc phn
bit cng anh sang, mau sc, hnh dang, kch thc, xa gn
cua vt th. Trong iu kin bnh thng, du anh sang manh hay
yu, vt th xa hay gn, nhan cu u co s iu tit thch nghi,
ging nh may anh co th iu chnh ng knh anh ro net.
Cng anh sang khng u va thi gian mt nhn trong
anh sang yu qua dai la nguyn nhn chu yu gy cn th. V vy,
bao v mt, co ngi a tng sang trong phong ln, ban ngay
cung bt en sang, thm ch co ngi con xem sach di anh sang
mt tri hoc anh en loa mt, kt qua la th lc chng nhng
khng tng ln ma con giam xung. o la v s kch thch qua
manh cua anh sang i vi t bao cam quang trn vong mac se
khin cho c trn dang cu trong cung mac b co lai, mt moi,
khin cho ng t thu nho nhm han ch lng tia sang i vao
mt. S kch thch nu xay ra thng xuyn se khin cng nng
cua nhan cu b bin i, kha nng iu tit cua mt yu i, t o
ma sinh bnh cn th.
C TH NGI
93
V vy, anh sang khng nn yu qua, cung khng nn manh

qua, c li gia sach va en khng nn nho hn 0,5 m. Anh sang
nn chiu t bn trai, pha trc bong cua tay phai khng can
tr ng nhn. Trn bong en cn co chup khin cho anh sang
du lai, mt khng b kch thch.
94. V sao co ngi th lc yu?
Co ngi th lc rt kem, tuy nhn b ngoai, con mt cua ho
trng vn bnh thng; kt qua kim tra ay mt khng co g khac
bit.
Khi ta ra i, mt cha phat trin y u. n 3 thang tui,
ng knh trc va sau nhan cu mi at n 23 mm, gn bng
ngi ln. Nu giai oan th lc phat trin, tre gp nhng nhn
t co hai th co th se mc bnh th lc yu.
Cac nguyn nhn khac nhau se dn n nhng dang th lc
yu khac nhau. Th lc yu bm sinh la do yu t bm sinh gy ra
(co th vong mac, thn kinh th giac, thm ch ai nao phat trin
khng y u). Co nhng tre b yu th lc do khi ra i b pset
kep u, khin vong mac xut huyt, anh hng n s phat trin
cua th lc.
Mt s ngi b th lc yu do mt lac nhn nghing. Khi
nhn nghing, ta thng cam thy chong mt, hoa mt. khc
phuc s nhiu loan nay, vo ai nao se tm cach khng ch nhng
xung ng thn kinh do mt lac truyn n, lu ngay gy ra bnh
th lc yu.
mt s ngi, mt khuc xa anh sang khng thng; t be lai
khng eo knh hiu chnh, do o mt va thn kinh trung khu
u khng c tp phn bit cac vt mt cach chnh xac, khin
anh sang i vao khng chun, gy yu th lc.
Nhiu tac gia
94
95. V sao mt khng s lanh?

Mua ng, nu i ngoai ng, ta thng b mui o bm, tai
au, tay t dai, nhng con mt tuy l ra ngoai lai khng cam thy
lanh.
Co phai v mt khng co thn kinh cam giac? ng nhin
khng phai th. Trn thc t, giac mac la b phn nhay cam nht
trong c th, ch mt hat bui nho bng u mui kim ri vao la mt
a kho chu.
Vy v sao mt khng cam thy lanh? o la v trn mt ch
co cac dy thn kinh cam nhn s au, khng co thn kinh cam
nhn s lanh. V vy, nhit du thp bao nhiu, con mt cung
vn khng cam thy lanh.
mui, vanh tai va tay co rt nhiu mach mau nho li ti. Khi
gp lanh, nhng mach mau nay gian ra nhanh chong, tan nhit
rt nhanh cho nn nhit nhng b phn nay c bit thp.
Con giac mac la t chc trong sut, khng cha mach mau nn
nhit b mt t, pha trc lai con co m mt mm vi nhiu mach
mau, ging nh hai canh ca che gio lanh. V vy, nhit cua
mt trn thc t cao hn nhiu so vi l mui, vanh tai va ngon tay.
96. V sao th han phai che mt na?
Khi i qua ch han in hoc han hi, ban se nhn thy anh
sang loe ln, tan la bn ra tung toe. Ch cn ng o nhn chm
chu trong 1-2 phut th n 6-10 gi sau, mt vn con au nhc, s
anh sang, o ngu, kho m, nc mt chay lin tuc. Nghim trong
hn, ban co th thy nhng mau sc rc r nh anh sang mt tri,
mt xut hin bong nc, kt mac sng o, bong giac mac... o la
hin tng "vim mt do b anh sang kch thch", keo dai 6-8 gi.
Nguyn nhn la trong chp sang la han cha mt lng ln tia t
ngoai, co hai cho mt.
ngn nga bnh vim mt, th han va nhng ngi phu
vic nht nh phai eo mt na hoc knh bao h ngn can tia
t ngoai.
C TH NGI
95
97. V sao co luc ta nhay mt lin tuc?

M mt ta co luc v c nhay lin hi, khin ta cam thy
khng thoai mai. Co ngi noi "nhay mt trai la nhay tin, nhay
mt phai la nhay hoa". Thc ra iu nay hoan toan la m tn.
M mt la "ca ngo" cua con mt, co tac dung bao v mt.
Trong m mt co mt loai c rt mong. Cac si c nay hnh thanh
mt vong quanh mt, co th hoat ng tuy y. Khi no co lai th mt
nhm. Nu mt b phn nao o cua cac si c nay b anh hng, s
co dui phc tap xut hin, gy nhay mt.
V sao cac c m mt lai co s co dui phc tap? Co 2 nhom
nguyn nhn chu yu
- Mt ngu hoc ngu khng u, khin mt mt moi qua .
Thiu mau, hut thuc hoc ung ru qua mc khin cho cac c m
mt cng thng khac thng.
- Co mt bnh mt nao o nh cn th, vin th, vim kt mac
va vim giac mac.
Qua o co th thy nhay mt ngu nhin khng phai la
bnh, ch cn chu y ngh ngi thch ang th hin tng nay se mt
rt nhanh. Nhng nu thng xuyn nhay mt lin tuc, ban nn
n bac s kim tra va iu tr.
98. V sao phai chp mt?
Mi ngi chung ta, du la gia hay tre, nam hay n, tr khi
ngu, con hu nh tng phut u chp mt. Ngi bnh thng mt
phut chp mt khoang 10 ln, mi ln 0,2-0,4 giy.
ng cho rng chp mt la vic nho khng ang chu y. No la
phan xa thn kinh ma ch ng vt cao cp mi co, la s phat trin
hoan thin nht cua con ngi. Phan xa nay giup bi trn nhm
bao v mt. Nhiu ngi tng rng ch khi khoc hoc b bui ri
vao th nc mt mi chay ra. Trn thc t, nc mt khng
ngng c tit ra, c a vao kt mac, chay ra trn nhan cu,
tp trung khoe mt, cui cung thng qua ng nc mt va mui i
Nhiu tac gia
96
vao khoang mui. Vic chp mt khin cho nc mt c bi ng

u trn giac mac va kt mac pha trc nhan cu, bao am cho
mt nhun t. Nu khng co nc mt, giac mac se kh, uc va
khng trong sut na. Phn trc cua mt l ra trong khng kh,
bui bm, khoi va vi khun d xm nhp. Nc mt co tac dung ra
tri bui, giup b mt nhan cu sach se. Men hoa tan vi khun
trong nc mt con co th khng ch vi khun phat trin.
Ngoai ra, chp mt con la s iu tit hoat ng cua vong
mac va cac c bn ngoai mt. Vong mac la t chc thn kinh
vach trong nhan cu, co th cam thu s kch thch cua anh sang va
phat ra nhng xung ng thn kinh. Nhan cu nh s co rut cua
mi mt ma phat sinh chuyn ng. Nu chung ta m mt mai
khng chp, vong mac va cac c ngoai cua mt phai lam vic lin
tuc. Vic chp mt giup chung c ngh ngi mt chut.
99. V sao vic tp cho mt co th giup phong cn th?
Mt i mt bnh thng v sao dn dn lai bin thanh cn
th? Nguyn nhn chu yu la bnh nhn khng dung mt hp quy
tc v sinh. Nu trong mt thi gian dai, mt lun lam vic trang
thai qua cng thng, lu ngay mt se b cn th. Luyn tp cho
mt, xoa bop, n huyt la phng phap chng lai bnh nay.
Vic xoa bop giup xoa bo c s cng thng cua mt, nng cao
kha nng iu tit.
Trong c th ngi, h thng kinh lac phn b khp ni. Nu
mt ch nao o b tr ngai, bnh se khi phat. Phng phap xoa
bop huyt giup xoa bo s tr ngai o, khin cho kinh lac thng
thng, tng cng tun hoan mau. S kch thch nhe nhang nay
co th tng cng s hp thu, ao thai cua cac t chc trong c
th, xoa bo s cng thng v iu tit va tp trung, khi phuc chc
nng sinh ly cua c th, t o at c muc ch ngn nga bnh
cn th.
C TH NGI
97
100. V sao co th eo knh sat trong trong mt?

Knh thng thng phai co gong eo vao tai. Nh co knh
ma ngi eo cai thin c th lc, nhng cung co nhiu phin
phc. V du khi i trong ma tuyt th phai lun lau knh, nu
khng knh se m, nhn khng ro. Hn na, co mt s ngi khng
th eo knh lam vic, v du nh din vin kinh kch khng th
eo knh din. Vn ng vin nhay cao, cu thu bong a... cung
khng th eo knh thi u.
giai quyt vn nay, cac nha khoa hoc a nghin cu
tm ra mt loai knh sat trong, co th trc tip eo trong mt.
ng knh cua no khoang 10 mm, day 0,1-0,3mm. Loai knh nay
c lam bng thuy tinh hu c, rt bn chc. trn bong va
chnh xac cua no rt cao, khi c t vao trong mt th chiu
cong hoan toan n khp vi giac mac. Loai knh nay chuyn ng
ng thi vi nhan cu nn nhn moi vt rt chun, tm nhn
rng, ngi eo khng lo ri knh hay knh b m.
Knh sat trong co th khc phuc nhng vn ma knh ph
thng gy ra. Chng han, vic b mt giac mac khng phng gy
hin tng tan quang khng chun, loai knh nay co th hiu
chnh c. No cung khc phuc c s chnh lch ln gia hai
mt.
101. V sao khi eo knh en phai chu y n thi gian, a
im?
Mt s nam n thanh nin rt thch eo knh en. Ho khng
phn bit hoan canh, thi gian, thi tit, sut ngay trn sng mui
vn gac cai knh en. iu o rt co hai cho th lc cua ho.
V sao vic thng xuyn eo knh en lai anh hng n th
lc? Mt ta ging nh may anh, mt eo knh en cung tng t
nh trc ng knh may anh co thm knh loc mau. Anh sang t
nhin do 7 mau (o, da cam, vang, luc, xanh, lam va tm) hp
thanh. Knh loc mau khng cho phep nhng tia sang co mau khac
xa vi no i qua; nhng tia sang co mau sc gn ging vi no ch
Nhiu tac gia
98
qua c mt phn. Nh vy, knh loc mau a giam lng anh

sang i qua no, thanh phn anh sang i qua cung rt khac nhau.
Knh en qua thc co giam c s kch thch cua anh sang
manh i vi mt, tranh c tia t ngoai lam hai mt. Khi tm
nng, lam vic di anh nng choi chang hoc tip nhn tia t
ngoai iu tr, ban cn en knh en. Con khi tri m u, luc
hoang hn, khi trong nha, xem v tuyn, xem phim hoc nhng
ni anh sang yu, nn bo knh ra. Nu vn eo knh en lin tuc
trong nhng iu kin nh vy, lu ngay, nng lc thch ng vi
anh sang t nhin cua nhan cu se giam, th lc yu dn. Thoi
quen nay con co th lam giam nhay cam cua mt vi mt s anh
sang mau nao o, dn n bnh mu mau. No cung gy au u,
chong mt va chng khng th nhn lu.
102. V sao co bnh "cn th gia"?
Con mt bnh thng khi nhn xa khng cn iu tit, khi
nhn gn mi cn iu tit.
Mt cn th co th chia thanh hai loai:
- Cn th tht, con goi la cn th truc: Xay ra do dai pha
trc va pha sau cua nhan cu (con goi la ng knh trc, sau)
vt qua dai bnh thng 24 mm.
- Cn th gia, con goi la cn th co tnh cng nng: Xay ra do
thoi quen s dung mt khng ung quy tc. V du oc sach lu,
oc hay vit di anh sang qua manh hoc qua yu, c li sach va
mt qua gn, va i ng va oc sach, oc khi i tau xe, t th
ngi oc va vit khng ung... khin cho c mt trang thai iu
tit qua cng thng.
Thuy tinh th trong mt ging nh mt thu knh li, ta
thng bt no li v pha trc ti a thch ng vi nhu cu. C
mt ging nh dy chng, nu thng xuyn trang thai keo
cng, no se dn mt i tac dung an hi. C mt v phai iu tit
cng thng nn sinh ra mt moi, thm ch co git, dn n giam
th lc, sinh ra cn th.
C TH NGI
99
tranh bnh "cn th gia", cn kp thi un nn thoi quen

dung mt khng hp ly, nh bac sy nhan khoa ch ra nhng
phng phap iu tr thch hp xoa bo tnh trang cng thng
cua c mt, khin cho th lc c cai thin va tr lai bnh thng.
S x ly nay cn c tin hanh kp thi. Nu lu, phn trong
cua mt va nhan cu se bin i, bin thanh "cn th tht".
103. V sao co ngi khng phn bit c mau sc?
Tri xanh, my trng, hoa o, la xanh... Van vt hin ra
trc mt ta nh mt bc tranh mun mau mun ve. Nhng co
ngi v khng phn bit c mau sc ma cam thy mng lung,
m nhoe, thm ch ch thy mt vung mau xam. Y hoc goi hin
tng nay la "mu mau".
Mau sc tuy thin bin van hoa nhng vn do 3 mau c ban
o, luc, lam trn ln ma thanh. Trn vong mac co mt loai "t bao
hnh non" rt nhay cam vi ba loai mau nay. V tt ca cac mau
khac u do 3 loai mau c ban pha trn theo nhng ty l khac
nhau ma thanh nn mt co th phn bit c u cac loai mau
sc.
Nu v mt nguyn nhn nao o ma thiu kha nng phn
bit mau o, ta se b "mu mau o", khng th phn bit mau luc
th goi la "mu mau luc"... Nu ca ba mau u khng phn bit c
th goi la "mu toan mau". Mu mau lam va mu toan mau rt t gp.
Vy mu mau phat sinh nh th nao? iu nay cho n nay
vn cha c lam sang to. Ngi ta thng cho rng o la do di
truyn.
Ngi mu mau khng th lam nhng cng vic cn phn bit
mau sc, chng han khng th lai t v khng phn bit c en
xanh, en o.
Nhiu tac gia
100
104. Co du hiu bao trc bnh cn th khng?

Trc khi th lc suy giam, mt se co mt s triu chng d
bao nao o. Nhng tn hiu nay rt quan trong, v no nhc nh
chung ta cn sm co bin phap phong.
Tn hiu quan trong nht trc khi co bnh cn th la cam
giac mt moi. Nhiu hoc sinh cp 2, cp 2 sau khi oc sach trong
mt thi gian dai thng thy trc mt co hnh anh cac dong ch
chng ln nhau thanh chui. Khi nhn cac vt pha trc, cac em
thng co cam giac luc gn luc xa. Co mt s ngi sau mt thi
gian nhn xa, khi nhn gn tr lai th cam thy mt m, khng ro.
Nhng hin tng trn xut hin chng to mt qua mt moi,
cac c trong mt a mt i s iu tit nhanh nhay. Tnh trang
nay nu keo dai th se dn n bnh cn th.
Ngoai cam giac mt moi mt, mt s ngi co th thy nong
trong mt, mt cng au, thm ch con thy au u va au sau
c. o la hin tng d ng v cam giac, do thn kinh cam giac cua
mt b mt moi gy nn.
105. V sao nng dn min nui cung b bnh cn th?
Cn th la tnh trang anh sang song song t xa n khng
tp trung thanh anh trn vong mac, anh se nm pha trc vong
mac. Do o, bnh nhn nhn vt xa thy m, khng ro. Tuy
nhin, anh sang c ly gn tng i phn tan nn co th tu
thanh anh trn vong mac. V vy, ngi cn th co th nhn c
hnh anh gn tng i ro.
Thng ngi ta cho rng: bnh cn th ch do vic dung mt
khng ung cach sinh ra, chng han oc sach hoc vit ch c ly
gn qua, hoc oc sach di anh sang yu, oc sach, xem ti vi qua
lu. Thc ra, cach ngh nay cha y u, v co ngi s dung mt
mt cach bnh thng ma cung b cn th. V du, nhng ngi nng
dn sng nng thn, rng nui, quanh nm cay ba, chn nui la
chnh nhng vn co th b cn th.
C TH NGI
101
Nguyn nhn la do khuc xa cua thuy tinh th khng chun,

co th do di truyn. Cac kt qua nghin cu gn y v bnh cn
th cho thy:
- Bnh co lin quan n chung tc. Ngi da vang hay mc
hn so vi ngi da trng va da en.
- Bnh co lin quan vi lch s gia tc, ngha la nu trong
nha co ngi cn th th nhng thanh vin khac cua gia nh cung
co nhiu nguy c mc bnh nay.
V vy, mt s ngi sng nng thn, min nui tuy vn
dung mt mt cach hp ly nhng vn b cn th. Do o, cac thanh
vin trong gia nh co ngi cn th nn quan tm hn n vic
dung mt ung quy tc bao v mt c tt hn.
106. V sao mt mt s ngi b "tan quang"?
Ngi b tan quang nhn vt g cung m h khng ro. Nguyn
nhn gy bnh chu yu la do cong cua giac mac bin i. Giac
mac la ca pha trc nhan cu, no khng nhng phai trong
sut, trn tru ma con phai co hnh ban cu hoan chnh. Cng nng
chu yu cua no la tp trung cac tia sang lai, khin cho cac tia o
khi i vao ng t se tp trung tiu im (nm trn vong mac
cua ay mt), sau o phan anh ln ai nao. Nh o, con ngi nhn
ro moi vt. Khi giac mac b bin dang, b mt li lom khng quy
chun, anh sang se khng tp trung thanh tiu im trn vong
mac ma phn tan v cac pha, lam cho anh vt m h. o la hin
tng "tan quang". S tan quang nay khng co quy tc, rt kho
dung knh hiu chnh.
Ngoai ra, co mt loai tan quang co quy tc ( cong cua giac
mac mt pha nao o khng vung goc vi hng anh sang i
n), gm n thun tan quang vin th, n thun tan quang cn
th, tan quang ca vin th va cn th... Loai nay co th dung knh
hiu chnh.
Giac mac khng phng co th do di truyn hoc b bnh (seo
giac mac sau loet hoc chn thng). mc nhe, tan quang co
Nhiu tac gia
102
quy tc noi chung khng anh hng n th lc, nhng khin mt

mt moi, khng thoai mai.
V vy, nu mt b tan quang th nn sm n bac s kim
tra, khi cn thit phai eo knh co thch hp.
107. V sao sang ngu dy hay co d mt?
Bui sang ngu dy, nu soi gng, ta se thy khoe mt gn
sng mui co mt t d, khi nhiu khi t. Du bui ti trc khi i
ngu, ta a ra mt rt sach, khi ngu mt nhm, khng co bui ri
vao th sang dy vn co d mt. Vy d mt t u ra?
Mt ta co mt mu ging nh xng sun, goi la "m mt".
Trong m mt co nhiu ng nho sp xp rt ngay ngn, goi la
"tuyn goc mt". Ming cua tuyn nay nm ung ch mep khoe
mt, gn mui, khng ngng tit ra mt cht "m". Ban khng nn
coi thng cht m nay, v tac dung cua no rt ln. Ban ngay, no
c bi ln quanh mt nh ng tac nhay mt, nhm ngn can
nc mt chay ra ngoai va ngn m hi chay vao mt. Luc ngu,
mt nhm lin tuc trong mt thi gian dai, cht m nay c dung
khng ht, no trn ln vi cac tap cht a ln vao mt luc ban
ngay va s nc mt con tha lai, dn dn tp trung vao khoe
mt. o khng phai la bnh.
Nu d mt ra qua nhiu k ca ban ngay va ban m, d gn
lng mi hai m lai vi nhau khin mt khng m c ngha la mt
a b vim do vi khun hoc virus. Cn n bnh vin kim tra,
iu tr.
108. Con ngi co "mt th ba" khng?
Trong Ty Du K co thn Nh Lang vo thut rt cao cng,
u ngang nga vi Tn hanh gia. Trc tran Nh Lang co con
"mt th ba". Con mt nay rt sc sao, cho du Tn Ng Khng
bin i u, thanh vt g u b Nh Lang phat hin. ng nhin
o ch la chuyn thn thoai.
C TH NGI
103
Con ngi thc cht co "mt th ba" khng? Cac nha khoa
hoc a phat hin "mt th ba" trn thc t la mt hat ging nh
hat qua thng, nm su chnh gia u, to bng hat u, cho nn
goi la "hat thng". Nhng con mt nay khng th nhn thy cac
vt nh con mt bnh thng, tc la no khng co y u th lc
bnh thng.
Vy no co tac dung g? Ngay nay, ngi ta a bit c trong
c th co ng h sinh hoc rt ky diu. Co ngi khng dung
chung ng h bao thc ma sang vn dy ung gi, ch chnh vai
ba phut. o chnh la nh ng h sinh hoc. Cac nha khoa hoc phat
hin "hat thng" chnh la ng h sinh hoc trong c th. Ban m,
no san sinh ra mt cht kch thch goi la cht thoat en. Ban ngay,
no t ng ngng san sinh cht nay; do o con ngi co th cam
bit c s thay i cua ngay m.
Ngoai ra, cht thoat en ma "hat thng" tit ra con co tac
dung khng ch cng nng sinh duc cua con ngi. Cac nghin cu
a chng to no co th khng ch s phat trin cua tuyn gii tnh
trong thi ky nin thiu. n mt thi ky nht nh no se xoa bo
s khng ch nay cho thi ky thanh xun n. Ngay nay, thi
ky thanh xun cua thiu nin thng n sm. Mt trong cac
nguyn nhn quan trong la vao ban m, thi gian chiu sang keo
dai, lam cho cht thoat en c san sinh ra t, khin thi gian
khng ch tuyn gii tnh b rut ngn.
109. V sao mui co th ngi c cac loai mui?
Mui ngi co hai cng nng: h hp va nhn bit mui. Trong
cuc sng thng ngay, vai tro cua c quan khu giac la khng th
thiu c. V du, khi mt ta cha nhn thy, tai cha nghe thy
th mui a ngi thy mui chay, do o ma canh giac c vi nan
hoa hoan, kp thi dp tt ngon la. Co mt s vt khi ta cm
ln, nhn, nghe nhng vn cha bit no la g, nhng khi a ln
mui ngi th lp tc bit c. iu o chng to khu giac co th
giup ta phn bit cac cht khac nhau.
Nhiu tac gia
104
Co ngi nh ch tp luyn c bit ma mui co kha nng

phn bit rt cao. V du, th lanh ngh trong cac nganh nc hoa
va tinh du la nhng chuyn gia ngi mui. Ho ch dung mui la co
th phn bit c nhiu loai nc hoa, hng thm, thm nh
cht lng chung tt hay xu. Nhng chuyn gia anh gia cht
lng san phm tra, ru, ca ph... ngoai vic s dung v giac con
dung khu giac nhay cam cua mnh anh gia cht lng san
phm.
Ngoai ra, khu giac con lam tng thm cam giac ngon ming.
Sau khi mui bit c hng v hp dn cua thc n, ta se thy
them n. Khi tt mui, n g cung khng cam thy ngon. Thc ra
nhng thc n y vn ngon, chng qua v mui khng ngi thy
mui thm cho nn khng kch thch ngon ming ma thi.
Mui co th ngi c cac loai hng v la do nim mac trn
thanh khoang mui (rng khoang 5 cm2) co hn 10 triu t bao
khu giac; chung co lin quan vi ai nao. Nh ta a bit, mui v
la do cac cht bc hi thanh phn t ma gy nn. Khi ta th,
nhng phn t mui v bay ln trong khng kh se i vao khoang
mui, tac ng vao t bao khu giac. Nhng thng tin nay c
truyn ln ai nao. Nh o ma chung ta ngi c cac mui v khac
nhau.
110. Trong c th, kh quan nao lu i nht?
C th co 5 giac quan: th giac, thnh giac, xuc giac, v giac va
khu giac. Theo thng k, trn 90% thng tin ma ta nhn c
n t th giac, tip theo la thnh giac, xuc giac va v giac. Ring
khu giac thng b xp vao v tr khng ang k. Sinh ly hoc
truyn thng thm ch con xem khu giac la c quan cam giac
nguyn thuy ang thoai hoa dn.
Mc du khu giac khng chim a v chu ao trong 5 c
quan cam giac, nhng no lai la c quan cam giac lu i nht cua
c th. Rt nhiu ng vt hoang da u da vao khu giac tm
thc n, tranh nguy him, tm ban i. C quan cam giac nguyn
thuy nay i vi con ngi cung rt co ch. V du, hng v cua
C TH NGI
105
thc n co th lam tng cam giac n ngon; khi ngi thy mui chay
ta se canh giac phong hoa hoan; nu ngi thy mui kh ga ro r,
hoc thc n a bin mui th ta se tranh c nguy him. Co
nhng ngi lam ngh c bit co th cn c vao mui v phan
oan cht lng nc hoa, hng liu, ru tt hay xu. Co mt s
thanh nin nam n ngi dn tc thch ngi mui trn c th cua
nhau tng thm tnh cam.
Khu giac cua con ngi ang thoai hoa chng? Khng phai!
Thng qua kt qua nghin cu cua my chuc nm gn y cac nha
khoa hoc bt u coi trong n khu giac, thm ch ho rt kinh
ngac i vi nhay cam rt cao cua khu giac con ngi. V du
mt chuyn gia hng liu co kinh nghim ch da vao mui ngi
cung co th phn bit c my nghn, thm ch hang van loai mui
v, hn na ngay lp tc ho co th noi ra thi gian mui nay bc ln
a bao lu, thanh phn chu yu trong o gm nhng g. Ngay nay
cac nha khoa hoc tin rng tm quan trong cua khu giac chc
chn khng kem hn cac c quan cam giac khac.
111. V sao co ngi d chay mau mui?
Bnh thng mui khng chay mau. Mui d chay mau co th
la do ban thn l mui co bnh, cung co th la do nguyn nhn nh:
mach mau nho li ti trong mui b v do nga, va cham, ngoay mui,
khng kh qua kh... Ngoai ra, sau khi l mui mc bnh nao o
(nh vim mac cp tnh hoc man tnh), nim mac mui cung b
xut huyt.
Mui hay chay mau co th con do cac bnh truyn nhim cp
tnh nh: thng han, st cao... Trong qua trnh b bnh, thn
nhit qua cao nn nim mac mui y mau, ch cn va cham nhe la
mau se chay. nhng bnh nhn mau trng hoc mc cac bnh
ng mau khac, v mau kho ng nn cung d b chay mau mui.
Khi c th thiu vitamin, chu yu la thiu vitamin C, s hp
thanh gia cac cht cua t bao gp tr ngai, tnh thm thu cua
cac mach mau nho tng ln. Mach mau tr nn gion, ch cn b ma
sat nhe la se chay mau.
Nhiu tac gia
106
Bnh nhn cao huyt ap khi ho hoc ht hi cung d chay

mau mui, v khi o, huyt ap tng ln rt nhiu.
112. V sao khng th ng thi x mui bng hai l mui?
Khoang mui c che phu bi mt lp nim mac hng nhun;
no tit ra mt cht nc mau trong, khin cho nim mac mui lun
nhun t. Bnh thng, mi ngay mt ngi tit ra khoang mt
lt nc mui. Nhng ta khng cam thy c iu o v thanh
phn nc trong mui bin thanh hi, khin cho khng kh th vao
tr thanh m va t, ch co mt phn nho con lai bin thanh nc
mui, c thai ra ngoai.
Cac bac s cho rng, khi x mui, khng nn dung lc manh
qua ma nn cn thn, trc ht dung mt ngon tay n bt mt bn,
x mui t l bn kia, sau o lai i bn. Nu khng, bnh nhn rt
d b vim tai gia hoc vim xoang mui.
V sao lai th? Ngay nay, ngi ta bit c rng pha sau
xoang mui la yt mui, mi bn co mt ng ng thng vi tai
gia. Nu khi x mui, ta ng thi bt cht hai l mui th khoang
mui va yt mui se chu mt ap lc rt ln, khin cho mt phn
nc mui se thng qua ng ng i vao tai gia. Nh vy, vi
khun trong nc mui se lam cho tai gia b vim.
Ngoai ra, chung quanh khoang mui co mt s xoang c cu
tao bi cac cht sun cha kh. Nhng xoang nay u thng vi
khoang mui. Khi ng thi bt cht hai l mui, nc mui va vi
khun trong o se i vao xoang mui, gy vim xoang.
113. V sao khi khoc to, nc mui chay nhiu theo nc mt?
Khi b oan ung hoc trong long cam thy hn tui, nhn
khng c, ban se khoc to. T be n ln, ban chc a khoc to
nhiu ln. Khi o, ngoai nc mt gian giua, nc mui cung tng
ln rt nhiu. V sao lai nh th?
Theo ly ma noi, khi khoc to, nc mt ra nhiu la hin tng
bnh thng, khng h lin quan n nc mui, nhng quai la la
C TH NGI
107
chnh luc o, nc mui cung tit ra rt nhiu. giai thch b mt

nay, trc ht chung ta phai tm hiu c quan nc mt. Tuyn l
la ni san sinh ra nc mt. Khi khng khoc, no cung a lin tuc
tit ra mt t nc mt bi trn nhan cu. Chung ta hng ngay
phai chp mt v s ln la bi u nc mt ln b mt nhan
cu. Mi ln chp mt ging nh mt ln lau gng, nhan cu
cua ta lun lun sach va sang.
Tuyn l gm co hai phn. Mt la phn san sinh ra nc
mt; hai la phn ng ng dn nc mt ra; no thng n
khoang mt, cung c ni thng vi khoang mui. Bnh thng, v
nc mt tit ra rt t cho nn no khng chay n khoang mui, v
vy ma ta khng cam thy c. Nhng khi ban khoc to, nc mt
tit ra rt nhiu, trong o mt phn chay ra khoang mt, con mt
phn na chay n khoang mui. Trn thc t, trong nc t mui
chay ra co ca nc mt.
114. V sao ting noi t may ghi m phat ra khac vi ting
noi cua mnh?
Chung ta thng gp hin tng thu v sau: khi ta noi hoc
hat, ghi bng lai, cho du may ghi m tt bao nhiu th khi phat
bng, m thanh ma ta nghe c khng hoan toan ging vi ting
noi cua mnh. Nhng iu ky la la ngi khac nghe th vn cam
giac c o la giong noi cua ban, no khng khac g m thanh cua
ban noi thng ngay. V sao lai nh th?
B mt then cht y la ng tip nhn m thanh khac
nhau. Moi ngi u bit, ngi ta dung tai tip thu m thanh
t bn ngoai. Nhng khi ban noi th m thanh phat ra khng ch
i qua khng kh va truyn vao tai ma no con thng qua xng so
truyn tn hiu m thanh n thn kinh thnh giac. Trn thc
t, m thanh cua chnh mnh ma ban nghe thy c truyn n
ng thi qua ca "ng truyn qua khng kh" va "ng truyn
qua xng so".
Khi ban dung may ghi m phat lai ting noi cua mnh th
ban ch nghe c ting noi truyn n tai qua khng kh ma
Nhiu tac gia
108
khng nghe c bng con ng "truyn qua xng so". Do o,

mc du m thanh khng h thay i, ban vn cam thy khng con
ging ting noi cua mnh na.
115. V sao hu nh khng h co ting noi ging nhau?
Khi ta noi hoc hat, m thanh do yt hu phat ra, chnh xac
hn la do thanh i cua yt hu phat ra.
Thanh i la mt tp hp cac lp nim mac trong hu, no dai
va co tnh an hi, ging nh cac dy an mau trng bac. Khi phat
m, di s kch thch cua dong kh, nim mac cua thanh i se
rung ln nh lan song, phat ra nhng m sc mun mau mun ve.
V thanh i cua mi ngi dai ngn khac nhau cho nn m
thanh phat ra cung cao thp khac nhau. V du, thanh i cua tre
em dai 6-8 mm, cua con gai tui thanh nin dai 15-20 mm, cua con
trai tui thanh nin dai 20-25 mm. V vy, ting noi cua tre em
va sc va cao, cua nam gii va thp va trm, khac nhau rt
ro. Nhng trn th gii nay co hn 5 ty ngi, nhng ngi co
thanh i dai ngn hoan toan ging nhau chc la rt nhiu, vy v
sao ting noi cua moi ngi lai khng hoan toan ging nhau?
Cac nha khoa hoc khi xac nh ting noi cua ngi a cn c
vao thanh iu cao thp va m sc phn thanh "thanh ph". T
thanh ph, ho phat hin thy hu nh khng co ngi nao m
thanh hoan toan ging nhau. o la v khi ngi ta phat m, tuy
thanh i co vai tro cc ky quan trong nhng no khng hoan toan
quyt nh c im m thanh. Vn nay con lin quan n h
thng cng hng.
Khi con ngi phat m, ngoai thanh i, cac b phn khac
nh hu, yt, khoang ming, khoang mui, lng ngc... u cung
tham gia san sinh chn ng. V cac c quan va b v cua mi
ngi khng hoan toan ging nhau nn kch thc va hnh dang
cua chung kho tranh khoi co nhng khac bit nho nho. Ngoai ra,
s khac bit v u li, ham rng, mi, go ma, tui tac, gii tnh,
kh cht, s giao duc... khin cho m sc, m iu, cng , tit
C TH NGI
109
tu tr nn mun hnh mun ve, tao nn c trng m thanh

ring cua tng ngi.
116. V sao khi may bay ct canh hoc ha canh, thnh lc cua
hanh khach bin i?
Nhng ngi tng i may bay thng co cam giac sau: khi
may bay ct canh va ha canh, l tai nh co vt g nut cht, nhng
m thanh chung quanh tr nn yu hn, nghe khng ro, ng thi
l tai cam thy tc b, co luc con au. Nhng sau khi may bay ha
canh, cam giac khng thoai mai nay rt nhanh mt i, thnh lc
tr lai bnh thng. V sao lai co hin tng ky la o?
Trc ht chung ta hay xet n cu tao cua tai. Trong l tai
co ng ng va vanh tai (nhng t chc cua tai ngoai, co chc
nng tp trung m thanh lai, truyn n mang tai). Mang tai la
khi im cua tai gia (gm bung nh, bua, cac c cua tai gia va
ng nh). Nhng m thanh tai ngoai tp trung lam chn ng
mang nh, thng qua xng bua truyn n tai trong. Trong tai
trong co mt kt cu ging nh ng tu va sng tru, cha rt
nhiu t bao cam thu m thanh, co th chuyn nhng chn ng
cua m thanh truyn n thanh cac tn hiu ma thn kinh thnh
giac hiu c. Nhng tn hiu nay c trung khu thnh giac cua
vo nao tip nhn, lam cho ta nghe c m thanh.
Trong h thng thnh giac cua ngi, mang nh la mt kt
cu quan trong, no co mt mang rung ging nh mang rung trong
may in thoai. Pha trong cua mang nh la bung nh. Trong iu
kin bnh thng, ap lc pha ngoai bung nh tng giam theo ap
sut khng kh bn ngoai. Khi ln cao, ap lc khng kh ln tai
tng; nhng ap lc trong bung nh khng kp iu chnh, dn n
s chnh ap gia hai bn mang nh. V ap lc bn ngoai ln hn
ap lc trong bung nh, mang nh b ep lom vao, khin chung ta co
cam giac nh l tai b bt lai va nghe khng ro.
V vy, khi may bay ct canh hoc ha canh, nhn vin hang
khng thng nhc ta phai nhai keo hoc ha ming ra cho ap
lc trong bung nh cn bng vi ap lc pha ngoai mang nh.
Nhiu tac gia
110
117. Ngoay tai tt hay khng tt?

Rt nhiu ban nho co thoi quen ngoay tai, thm ch co luc
con dung ca que cng cho vao l tai ngoay. Thc ra, ray tai khng
co hai i vi sc khoe con ngi, thm ch con co tac dung bao v
tai la ng khac.
Di mt da cua c th co nhiu tuyn m, thng tit ra
cht du. Tng t, trong ng tai cung co tuyn m tit ra cht
du. No co th dnh kt cac cht bn hoc cac vay nho trong tai,
kt thanh ray tai.
Nhng cht bn trn cac b phn khac cua c th c ty
sach thng qua tm ra. Nhng l tai su, khng d lam sach, thi
gian cang dai, cht bn tch luy cang nhiu. Trong trng hp
bnh thng, ray tai tch luy nhiu se t ri ra. Khi ta n hoc noi,
l tai b ng y, dn dn lam cho ray tai bong ra.
Mt lng ray nht nh nm trong tai, nhiu luc lai co ch.
V du, khi ngu nhin co con su nho chui vao l tai, nu no c th
i thng vao th se gp tai gia, co th gy tn thng cho mang
nh. Nhng nu trong tai co ray, tai hoa bt ng nay se c ngn
chn. Do ray tai co v ng c bit nn con su se phai bo ra.
Tac hai ln nht cua vic ngoay tai la d gy tn thng cho
ng tai. Da trong ng tai rt mm va non; nu khng cn thn, ng
tai se b nhim vi khun, vim co mu. ng nhin, nu lam rach
mang nh th vn cang tr nn nghim trong hn.
V vy, ngoay tai khng phai la mt thoi quen tt. Khi ray tai
tch lai rt nhiu, gy nga ngay kho chu, cn phai ngoay tai,
nhng tt nht la dung u que tm cun bng sach, tuyt i
khng dung nhng que cng hoc nhon ngoay tai.
118. V sao khi nc vao tai th khng nghe ro?
Khi bi, nc rt d vao tai. Luc o, ban se cam thy nghe
khng ro nhng m thanh chung quanh.
C TH NGI
111
Bnh thng, ta co th nghe c m thanh la nh h thng

truyn m cua tai gia chuyn m thanh o vao tai trong. Tai gia
gm co mang nh, xng bua va ng ng. Pha ngoai bung nh
co mt lp mang rt mong, goi la mang nh. Khi m thanh t bn
ngoai i vao tai gia gp mang nh, mang nh se rung ln. Song
m thanh cang manh, mang nh rung ng cang ln va ngc lai.
m thanh nhon, mang nh rung ng cang nhanh; m thanh thp,
mang nh rung ng chm. Cn c vao song m thanh manh hay
yu, nhanh hay chm ma mang nh phat sinh rung ng, a
nhng tn hiu nay vao tai trong, t tai trong truyn ln nao, nh
o ta mi nghe c ting ng. Nu song m thanh khng i vao
tai th mang nh khng rung ng, ta khng nghe c ting noi.
Khi nc vao tai, no se ngn can m thanh i vao, song m
thanh khng vao c th mang nh khng th rung ng, hoc
song i vao tr nn yu i nn mang nh rung ng yu, khin ta
nghe khng ro. Tng t, nu dung bng nut cht hai tai hoc
dung tay bt tai, ta cung se khng nghe thy ting ng.
Khi nc vao tai, nn lam th nao? Co th nghing u khin
cho nc trong tai chay ra, hoc nhc chn i din ln, nhay my
cai nc chay ra. Khi cn thit, co th dung tm bng cho vao
tai cn thn thm nc ra.
119. V sao co ngi noi lp?
Noi lp thng a lai nhiu phin phc va au kh. Co mt
s ngi noi lp, khi nhn thy ngi khac oc lu loat hoc noi
rt hung hn, con ban thn lp ba lp bp khng noi ro c y t
cua mnh th trong long cam thy b c ch. c bit, khi b ngi
khac ci ua, ho cang to ra cng thng, noi khng ra li.
Cac bac s cho rng noi lp chu yu co my nguyn nhn sau:
- To mo, thch bt chc ngi khac noi lp, hoc thng tip
xuc vi nhng ngi noi lp nn tip thu phai nhng am th khng
tt, kt qua t mnh dn dn cung bin thanh noi lp.
Nhiu tac gia
112
- B qu phat hay uy hip qua mc, hoc tinh thn b tn

thng ma gy nn noi lp.
- Sau khi b cac bnh truyn nhim nh dch cam, ho ga...,
chc nng vo ai nao b giam yu, tinh thn d b kch thch, dn
n cng thng qua mc, gy noi lp.
Khi noi, bnh nhn thng co tinh thn gp gap, co khi lc
u, hoa chn, mua tay, trng mt, meo ming, mi run, noi mt
cu phai tn rt nhiu sc. Nghim trong hn, phn ng ngi
noi lp u la thanh nin; v noi nng kho khn nn ho dn tr
nn c c, co mnh lai, xu h va mc cam; cn co bin phap
un nn kp thi.
Mun bo c noi lp, trc ht phai xoa bo tr trai v tm
ly. Nu xem noi lp la vn qua nghim trong th tr ngai tm ly
se tng ln. Ngc lai, nu cho o la mt tt bnh thng, co thai
coi thng th se d un nn, thm ch khng cha cung khoi.
Phng phap hu hiu cha bnh noi lp la tc noi
phai chm, khi noi phai manh dan, va phai bnh tm, hoa nha, t
nhin, c gng phat m chm va du dang.
Ngoai ra, khi noi c gi tit tu, co th chia li noi thanh cac
y n gian, mi y noi mt ln. Cu noi phai ni vi nhau. Ch co
phat m chm va co tit tu mi co th khin cho ngn ng nhe
nhang, du dang, lin tuc ma khng b t oan.
Ngoai ra, ngi noi lp nn tp oc to mi ngay mt ln,
trc ht la oc cho mnh nghe, sau o dn dn m rng pham vi,
co th tham gia ngm th, biu din vn ngh trc ban be. iu
nay va co th khc phuc tr ngai v ngn ng, va khc phuc
c tr ngai v tm ly. Ngi noi lp phai dam manh dan th
hin mnh, c y noi chuyn ch ng ngi cho s cng thng
tm ly giam i. S tp trung tinh thn vao tit tu va m lut se
khin bnh nhn chuyn c s chu y i vi ng tac phat m,
dn dn se noi t nhin hn.
C TH NGI
113
120. Ngi cm co nht nh la ic khng?

Ngi ic khng nht nh la cm, nhng ngi cm hu
nh u la ic. Rt nhiu ngi tai khng nghe thy ngi khac
noi, nhng t mnh noi ln lai rt ro ging nh ngi khac cung la
ngi ic vy. Con ngi cm th khng nh th, tr khi anh ta
ang noi chuyn vi ban, nu khng th du co het v hong anh ta
vn khng bit tra li.
Con ngi s d bit noi hoan toan la do hoc nhau ma ra. Hoc
noi la mt qua trnh phc tap. Tre em u thng qua tip xuc vi
nhng ngi chung quanh, noi chuyn vi ho, bt chc ngi ln,
dn dn mi bit noi. Nu mt ngi sinh ra a khng th nghe
c, hoc thi ky bt u hoc ch bi b ma mt i thnh lc th
khng th nghe thy ting noi cua ngi khac, nh th se khng
bit noi, nhiu nht ch co th phat m mt s t n iu.
Noi chung, ngi ic bm sinh thng t gp. Bnh xay ra
chu yu do c quan thnh giac phat trin khng y u, hoc trong
thi ky mang thai, ngi me a ung mt lng ln cac loai thuc
Streptromixin, Kanamixin, lam tn tht thn kinh thnh giac;
hoc khi sinh, phn u b kep tn thng lam cho c quan thnh
giac hong i.
Ngi ic hu thin xay ra do mt loai bnh nao o sau khi
sinh ra, khin cho b may truyn m cua l tai b hong, hoc la
bnh khin cho tai trong va thn kinh thnh giac b thay i.
Nhng ic co dn n cm khng? Con phai xem ngi khac
giup bnh nhn nh th nao. Nu b me i vi ngi con b
ic thiu kin nhn, cho rng du sao con mnh a khng nghe
thy th cung khng th noi chuyn vi no c, a tre ban u
se co th nghe thy mt t, nhng sau o v khng c luyn tp
nn dn dn bin thanh cm. Nu cha me kin tr giup , hun
luyn con chu y nhn vao ming noi cua mnh th du ic tng i
nng, tre cung co th dn dn hiu c y cu noi. Sau o, co th
a tre n trng cm ic hoc phat m va hoc noi din at
c y mun cua mnh ma khng phai dung tay ra hiu.
Nhiu tac gia
114
121. V sao tui cang cao cang s lanh?

Cui mua thu, khi thanh nin con mc ao s mi th ngi gia
a phai mc ao len. n mua ng, ngi gia cang s lanh; tui
cang cao cang s lanh.
ngi gia, mc hp thu, ao thai giam yu ro rt so vi
tui tre. Do o, cng nng sinh nhit cua c th cung kem i.
Ngoai ra, hoat ng cua ngi gia giam thp cung vi cng nng
cua cac c quan, khin cng nng trung khu iu tit thn nhit
cua ai nao giam i. Trong mt nghin cu, cac nha khoa hoc a
thn nhit di nach cua 1.025 cu gia tui 60-90. Kt qua la thn
nhit cua ho thp hn 0,3 C so vi ngi tre bnh thng. Chnh
v s hp thu va ao thai cua c th ngi gia giam, nhit lng
san sinh ra thp, cng nng trung khu iu tit thn nhit b giam
xung nn khi nhit bn ngoai hi giam thp th c th a rt
kho thch ng, khin ho s lanh. Tui cang cao, nng lc thch ng
cang kem, nn cang s lanh.
V vy, gi m cho ngi gia la vic rt quan trong. Khi thi
tit sp chuyn lanh th phai kp thi mc thm qun ao.
122. V sao ta co cam giac nong va lanh?
Ngay ng thang chap, gio bc lua tng cn khin cho ta co
cam giac lanh but. Ngay he oi bc, cho du ch mc ao lot mong
manh, ta vn cam thy nong. V sao vy?
Cac nha khoa hoc giai thch rng, trong da co mt lng ln
cac c quan cam thu v nhit . Chung gm hai loai ln: loai
chuyn cam thu lanh (nhng phn da co c quan o goi la im
lanh) va loai chuyn cam thu nong (nhng phn da co c quan o
goi la im nong).
Theo tnh toan cua cac nha khoa hoc, trn c th co khoang
25 van n 30 van im lanh, 3 van im nong. Mi cm2 da co
khoang 8-9 im lanh, 1,7 im nong. B mt da trc canh tay co
13-15 im lanh, 1,5 im nong. Mi cm2 da chn bnh qun co 4,8
- 5,2 im lanh, 0,4 im nong. So vi t chi va mt, da phn thn
C TH NGI
115
co nhiu im lanh hn. Do o, da trn t chi va mt chu lanh tt

hn so vi trn thn th.
im lanh va im nong co cam giac lanh nong nh th nao?
Nguyn la khi da chu s kch thch cua nhit thp, c quan
cam thu im lanh se hng phn ln, truyn nhng tn hiu
nhn bit ln trung khu thn kinh, c th se san sinh cam giac
lanh. i vi cam giac nong cung tng t.
123. V sao t trn cao nhn xung, ta cam thy hi hp va
tay chn yu i?
Khi xem ngi biu din "tip xuc vi in", ta lin tranh ra.
Khi trong long ngh n nhng chuyn vui trc y, ta bng sung
sng ci ln; khi nhn thy my en y tri ta bit c tri
sp ma; khi nhn thy du chn trn mt t ta bit rng co
ngi a i qua... Tt ca nhng iu nay u c hnh thanh trn
c s phan xa co iu kin.
T trn cao nhn xung, tim hi hp, chn run cung la do
nguyn ly o. Khi nhn t trn cao xung, ta se ng thi lin
tng n kinh nghim trong qua kh b nga, do o hiu c hu
qua nguy him cua vic nga t trn cao xung. V vy, tim se p
lin hi, chn tay mm nhun ra. Nhng phan xa tm ly nay cua
con ngi chu anh hng manh me cua mi trng va tnh nng
ng chu quan. Nu ta cho mt ngi mu ng trn nh nha
lu cao mi tng ma khng bao cho anh ta bit trc th cha
chc ngi o a co cam giac run s. Khi ng trn nh nui cao,
nhn ra phng xa ta co cam giac thoai mai, nhng khi ng trn
mt vach tng dng ng, nhn xung vc su th ta se tr nn s
hai. Ngi mi hoc nhay du tuy rt lo s nhng khi a khc phuc
c tm ly hoang mang o th se bnh tnh nhay vao trong khng
trung, khng s g ca.
Nhiu tac gia
116
124. V sao phai phong bnh beo ph t be?

Cung vi mc sng c nng cao, ty l bnh beo ph co xu
hng tng ln ro rt. Beo ph khng nhng anh hng n th
hnh ma con d phat sinh nhiu loai bnh nh tiu ng, cao
huyt ap, bnh ng mach vanh, mau nhiu m, soi mt va thng
phong... Do o, vic giam beo cho c th ngay cang c nhiu
ngi coi trong. V tre em beo d b phat trin thanh ngi ln beo
nn cac nha khoa hoc ku goi phong bnh beo ph t be.
tre em beo ph, lp m di da co trong lng vt qua
20% so vi nhng tre em cung tui, co cung chiu cao. M tha
c tch tr di hai phng thc: mt la s lng t bao m tng
ln; hai la lng m trong t bao m tng cao. Tre em phat ph
phn nhiu la do s t bao m tng ln, o la dang beo sau nay rt
kho giam. Bin phap giam beo ch co th giup cac t bao m nho i
nhng khng th giam s t bao m. V vy, phong beo t be la
iu v cung quan trong.
Vic phong tre em phat ph nn bt u t luc s sinh.
Tre em sau khi sinh ra nn bu sa me hoan toan trong 4-5 thang
u, khng nui bng thc n c hoc co men amilase. Nu trong
gia nh co ngi b bnh phat ph hoc khi trong lng tre em
vt qua pham vi bnh thng, nn cn thn ht sc sm co
phng phap thc n ung hp ly. Thc n phai t cht ng, t
m, bao am anbumin. n nhiu rau xanh, hoa qua, han ch thc
n ngot. Phai tham gia ren luyn th duc va cac hoat ng ngoai
tri.
125. V sao giam beo kho n th?
Cung vi mc sng khng ngng c nng cao, thn th
moi ngi ngay cang beo hn. Rt nhiu ngi b giay vo v beo
qua, tm mun phng ngan k cho thn th c thanh manh
hn. Do o, giam beo khng nhng tr thanh u cu chuyn
c nhiu ngi quan tm ma con cun hut ca s chu y cua cac
nha khoa hoc. Qua u kiu thc nghim, cac nha khoa hoc a a
C TH NGI
117
ra nhiu ly lun va bin phap nhm giam beo, nhng ang tic la
hiu qua u cha my kha quan. V sao giam beo lai kho khn
n th?
giam beo co hiu qua, trc ht, phai tm hiu nguyn
nhn khin cho c th beo. Cach giai thch thng thng nht la
nhit lng a vao c th nhiu qua, lam cho c th khng ngng
tch luy m, gy beo ph.
Vic n t, n king a rt nhanh tr thanh phng phap
giam beo thnh hanh nht. Nhiu ngi at c muc ch
giam beo a nhn oi, nhn khat, khng ch n ung, hng ngay
ch n khng qua 3700 Jun. Nhng hu qua cua no kha tai hai.
Mt s ngi mc phai chng chan n, thn th tr nn yu ui
v cung.
Cac nha khoa hoc ai hoc Alapama cho rng: Tng nhit
lng do thc n cung cp bao nhiu khng quan trong ma iu
ct yu la phai n nhng thc phm co khi lng ln nhng nhit
nng thp. Nh vy th cho du n nhiu cung khng h g. Nhng
thc n di y c coi la tng i ly tng: rau xanh khng
cha bt (u xanh, rau sng, ca rt, da chut, rau thm), hoa
qua ti va nhng thc phm c nu chn cha qua tinh ch
(khoai lang, ng, u). Tuy nhin, phng phap nay cung co nhc
im. Khi ban cho rng n king a thanh cng, at c muc ch
giam beo nh a nh, nu thay i thc n th th trong rt
nhanh tr v nh cu, thm ch con beo hn trc.
V sau, tin s Japosther Laifuli (My) a a ra mt cach
nhn nhn mi. ng cho rng c th vn co ban nng t nhin
khang tng trong lng. V vy, cho du n nhiu hay t, thn
th u duy tr trong lng trong mt pham vi nht nh. Phng
phap giam beo an toan va tin cy nht la hng ngay phai vn ng
thch ang. ng noi: "Vn ng co th giup tiu hoa nng lng
trong thc n. V du, nu mi ngay i b hoc chay chm 3 km, ta
se tiu hao thm 6000 Jun nhit lng trong 1 tun. Qua hai tun,
th trong se giam c 500 g. Noi mt cach khac, vn ng co th
tiu hao m, lam tng c bp. Khi duy tr thn th trang thai
Nhiu tac gia
118
bnh thng, c bp oi hoi nhit lng nhiu hn so vi m, cho

nn c bp cang nhiu th s tiu hao nhit lng cang nhiu. My
gi sau khi vn ng, c th vn tng tc hp thu va ao thai,
lam cho s tiu hao nhit lng trong thc n tng ln".
Nu ch cn giam beo 1-2 kg th phng phap trn se hiu
qua. Con giam t 2,5 kg tr ln th khng th at c. Vy co
phai la con nhng phng phap giam beo tt hn khng? Nguyn
nhn cui cung khin cho c th beo la g? ng Laifuli vn cha
a ra c li giai ap xac thc nht.
Mai n gn y, ba nha khoa hoc ai hoc Rocfeol (My) la:
Sxi, Phost va Libec mi phat hin: Du la ngi hay ng vt, s
n nh th trong u lin quan n cac t bao m trong c th. Ho
cho rng, s lng t bao m khng c nh, nhng mt khi a san
sinh ra th khng th xoa bo i c.
S phat hin mi v t bao m a dn n con ng mi
chn tht, trit giam beo co hiu qua, o la khng ch san
sinh t bao m. Noi chung, nhng ngi bnh thng, m c
gi mt th tch nht nh, v nhng t bao m nay b b phn
quan ly n ung cua thn kinh ai nao khng ch. ngi beo,
th tch cac t bao nay ln gp i, thm ch gp nhiu ln so vi
ngi bnh thng. Nu ho dung bin phap khng ch n ung, co
th th trong se giam, nhng chc nng hoa hoc trong c th se b
nhiu loan rt nhiu. T bao m cua ho se rt nho, gn nh
ngi b chng ken n do thn kinh. Mach va huyt ap cua ho rt
thp, kinh nguyt kem, ho lun cam thy lanh va them n.
Co mt phu n sau khi giam c 9 kg th thn hnh bin
thanh rt quai d, v bp ui va phn m mng hu nh khng
giam sut. Sau khi nghin cu cn thn, ng Libec phat hin thy
t bao m co hai loai thu th: thu th alfa thuc y tch tu m; thu
th bta thuc y phn giai m. ngi phu n noi trn, phn ln
t bao m bp ui va mng thuc loai thu th alfa; v vy, s t
bao m c phn giai va phong thch rt t.
Phat hin nay khin cho cac nha khoa hoc co hng nghin
cu mi. Ho hy vong co th tm ra mt loai "vin thuc thanh
C TH NGI
119
manh", cng bc nhng t bao m khng chu "hp tac" kia chu
phn giai m. Nhng mun at c kt qua nay, ta con phai ch
kha lu.
Tom lai, hin nay, cac kt qua giam beo u phai c tra
gia bng s n lc rt gian kh, lu dai, ngi bnh thng chc
kho ma thc hin c. Con cac loai thuc giam beo ang lu hanh
trn th trng u khng at c hiu qua mong mun, thm
ch co th phat sinh nhng phan ng phu bt li.
126. V sao co ban chn bng?
Khi i ng bng chn trn, mi ngi se lai du chn.
gia du chn bao gi cung co hnh khuyt mt trng. Hnh
khuyt nay la ng cong long ban chn cua mi ngi. Con ngi
s d co th i trn ng g gh c chnh la nh tac dung cua
hnh cong nay. Trng hp long ban chn khng co hnh cong c
y hoc goi la chng "chn bng". ngi b chng nay, khi i
ng, thn kinh mach mau long ban chn b dn ep, co th
khin ban chn b t, au va lanh. V chn bng, khi i, cac c long
ban chn khng co lc an hi, nn khng th i xa, khng th
ng lu, cang khng co sc bt va khng th mang vac nng. V
sao lai san sinh ra tt chn bng?
Cac nha khoa hoc giai thch rng: hnh cung cua long ban
chn la do xng got, xng t ban chn, xng mu ban chn,
xng t chn, xng chm 1-3, xng mep ngoai ban chn 1-5,
dy chng va cac c t chc nn. Khi xng chn, dy chng va cac
c b khac thng, chn se b bng. V du, thanh thiu nin ang
thi ky phat trin nu ng lu, mang vac nng lu ngay, hay
phai i xa, ngh ngi hoc dinh dng khng y u, ban chn se
mt moi, dn n tn thng man tnh, c bp va dy chng co lai,
hnh thanh tt ban chn.
Ngoai ra, nu khp xng mu ban chn phat trin qua dai,
xng mep ngoai ban chn th nht qua ngn, xng chn se b d
dang bm sinh. Vic phn chn b gip hoc gay, bai lit ( tre
em), vim khp dang phong thp u co th dn n chng chn
Nhiu tac gia
120
bng. B me chn bng th con cai cung thng co chng chn

bng.
Thanh thiu nin nn tham gia th thao, i b va i xe ap
nhiu phong chng chn bng. Ngi a co chng chn bng
th khng nn i dep l ma nn i giay co got hoc giay hiu chnh.
Cung co th i chn trn nhng mui chn cham t, hoc dung
ban chn ap ln ban lo xo tng thm lc cua c bp, cho c
cua hnh cung long ban chn.
127. V sao co ngi chn nhiu m hi?
Co mt s ngi i ng nhiu hoc sau khi chay b, m hi
chn ra nhiu, t m tt va giay, mui rt kho chu. Cac nguyn
nhn bao gm:
- Co nhiu tuyn m hi phn chn, thng lin quan vi
nhn t di truyn.
- Cac dy thn kinh chi phi tuyn m hi chn nhiu va
nhay cam, hoc phn b cung vi thn kinh giao cam trn da. Mi
ln i b, chay hoc b kch ng, cng thng, thn kinh giao cam
se b hng phn cao , tuyn m hi tit ra nhiu m hi.
- i giay khng thoang, m hi tit ra khng kp thi bc hi.
Nn i tt si bng, giay vai hoc giay da; loai tt va giay nay hut
nc manh nn m hi chn d bc hi. Khng nn i giay cao su
bt kn, khi cn thit phai i th co th m thm mt lp lot xp
hut nc tt.
Ngi m hi chn nhiu co th dung bin phap ngn nga
m hi cuc b. V du, dung dung dch co 5% phen chua, dung dch
co 3-5% methanal, hoc dung dch co 0,5% dm bi ln chn ch
m hi nhiu. Co th dung thuc probanthil, atrpin nghin thanh
bt bi ln phn chn co nhiu m hi
C TH NGI
121
128. V sao hoc sinh cp 1-2 khng nn i giay cao got?

Chn la nn tang cua c th, no khng nhng phai ganh chu
trong lng toan thn ma con phai i va nhay. Giay la vt bao v
cho ban chn, no co tac dung lam cho bc i n nh va gi m
ban chn.
Giay cao got co th tng thm ng net thanh manh cua
hnh th va dang yu iu cua ngi phu n. Do o, tng ve
ep, khng t em hoc sinh cung mun i giay cao got. Thc ra, i
vi hoc sinh cp 1-2, c th ang phat trin, vic i giay cao got se
li t hai nhiu, thm ch rt co hai cho sc khoe.
Giay cao got la loai giay co got cao hn 3 cm. V got giay cao
va rt nho nn trong lng toan thn tp trung mt im nho.
hoc sinh cp 1-2, hnh cung ban chn phat trin cha hoan thin;
cac em lai rt hiu ng, d b tn thng ban chn, mt ca va cac
c, dy chng cua ban chn. Nu dung lu, ban chn va tht lng
se xut hin chng au moi. Got giay cao qua con khin cho xng
got chn co khuynh hng chun xung, hnh cung b pha hoai, d
tao nn chng chn bng. Khng nhng th, giay cao got con
khin cac ngon chn b dn vao u mui giay nhon, b bop nghet,
lu ngay se dn n cac bnh v ngon chn, tao nn cac mt ga
trn mu ban chn.
Nghim trong hn, nu i giay cao got lu ngay, thn th
v pha trc khin cho ct sng vung tht lng cong lai mt cach
khng t nhin nhm bao am cho c th c cn bng, hu qua
la c tht lng b moi mt, au; co khi xng chu b d dang, anh
hng n s sinh e sau nay.
Qua o, co th thy hoc sinh cp 1-2 khng nn i giay cao
got. Cac nha khoa hoc cho rng, got giay cua cac em khng nn cao
qua 3 cm, tao hnh mt giay nn ging vi hnh cung cua ban
chn, lam cho long ban chn chu lc u, khi i khng cam thy
kho chu. Tuy nhin, got giay thp qua cung se khin cho c bp
chn cng thng, d mt moi, i b lu se cam thy c bp chi di
moi, khng co lc.
Nhiu tac gia
122
129. V sao chn bai lit co loai cng va loai mm?

Chn bai lit co hai loai hoan toan khac nhau. Mt la chn
bai lit cng; khi thn di ng v pha trc, phong mui
chn ung xung t, bnh nhn buc phai nhc chn bai lit cao
ln va hi khuynh ra pha ngoai, ve mt vong cung mi co th i
c. Loai kia la chn bai lit va mm va ngn so vi chn bnh
thng. Nhn t th i, bac s co kinh nghim se bit ngay o la
loai bai lit nao. Thng thng, ho goi loai bai lit th nht la bai
lit cng, loai th hai la bai lit mm.
V sao lai phn chia thanh bai lit cng va bai lit mm? o
la v s vn ng cac chi cua ngi phu thuc vao s chi phi cua
h thng thn kinh. T nao, tuy sng n t chi co mt mang li
thn kinh hoan chnh, ging nh li in phn b khp toan
thn. H thng thn kinh lai co th chia thanh thn kinh nguyn
vn ng trn (chu yu la ai nao va tuy sng) va thn kinh
nguyn vn ng di (chu yu la thn kinh ngoai vi).
Bnh bai lit phat sinh do thn kinh nguyn vn ng trn
se khin cho trng lc cua chi di tng cao, cng , biu hin
thanh bai lit cng. Nguyn nhn thng gp nht la di chng sau
khi b trung phong, nao b chn thng hoc tuy sng b tn
thng. Con bnh bai lit do thn kinh nguyn vn ng di
thng khin cho trng lc cua chi di giam thp, mm nhun,
bin thanh bai lit mm. Nguyn nhn thng gp nht la di
chng bai lit.
130. V sao trong m ti, khi i ch trng, ta thng hay
quay vong v ch cu?
m ti mt, nu i b ch trng, ngi ta thng hay lac
ng. iu thu v la phng thc lac ng ai th rt ging
nhau: trong pham vi nht nh, ho thng quay vong tr v ch
cu. Dn gian thng goi hin tng nay la "quy a ng".
V sao lai xut hin hin tng nh th? T nhng nm 50
cua th ky 20, nha sinh vt hoc Nauy Jathpoke a quyt tm lam
C TH NGI
123
sang to cu hoi nay. Trong hn 30 nm, ng a i khp cac nc Ai

Cp, Trung Quc, n , Mianma, cac nc chu u, chu My,
phong vn khp nhng ngi i nhiu bit rng va tin hanh thc
nghim nghin cu. Cui cung, Yathpoke a tm thy cu tra li
co tnh khoa hoc.
Nguyn la khi i b, ta thng chu y n chn cua mnh,
cho thn th i theo ng thng. y, vai tro quyt nh khng
phai la i chn ma la ai nao va con mt. Nhng a s ngi,
mc phat trin cua bp chn trai va phai co khac nhau, bp
chn phai thng phat trin dai hn chn trai. V du, nam gii,
mt bc cua chn phai dai khoang 66 cm, con mt bc chn trai
ch khoang 40 - 51 cm, tc la bc i cua chn phai lun lun bng
3/2 bc i chn trai. Nu ngi nay i 10 bc (tc la mi chn i
5 bc) th chn phai a i c 3,3 m con chn trai ch i c 2,2
m. Khi ai nao va con mt ch huy, ngi i b se bit t iu
chnh, v du thn hng v bn phai mt t th mui chn se lch v
bn phai mt t, hoc la c y ra lnh chn phai bc dai hn.
Nhng trong m ti, ai nao va con mt khng phat huy
c tac dung, cho nn mi ln i mt bc th thn th lai lch
trai mt t. Cui cung, ng i cua ngi nay tr thanh hai vong
tron hoan chnh. Vong tron ngoai la quy tch chn phai, vong tron
trong la quy tch chn trai.
131. V sao ngi lu hay ng lu, chn se cng to ln?
Nu ban ngi xem kch hoc ng lin tuc my ting ng
h, hai chn co cam giac cng ra. So vi ngi lu, ng lu khng
vn ng cang kho chu hn. V du, khi ban sp i hnh biu
din th thao, hoc on khach, duyt binh, ng cha n 2 gi,
hai chn a cng ln, ng lu na th bp chn co th se phu to.
V sao vy? o la v c th ta cha rt nhiu nc, chim
khoang 60% trong lng toan thn. Tui cang be th ty l nc
trong c th cang cao.
Nhiu tac gia
124
Thanh phn nc nay chay trong c th, phai bao am phn

b cn bng va khng ngng lu ng mi gi cho tun hoan mau
va qua trnh hp thu ao thai c bnh thng. Nu v mt
nguyn nhn nao o, s tun hoan cua dch nc trong c th gp
tr ngai, no se ong lai gia cac khe cua cac t chc. Luc o, nu c
th co s hoat ng thch hp (thng qua s co bop va chung long
cua cac c), dch th se khi phuc tr lai trang thai cn bng. V
du, khi chi di hoat ng, c bp co bop se ep cac tnh mach trong
c bp, mau trong tnh mach se c y v tim. Nu ngi lu
khng hoat ng, c bp khng co ep th mau trong tnh mach c
di khng d chay v tim.
Khi ng lu, do sc hut cua qua t, mau se tch tu lai
trong tnh mach chi di, khin cho ap lc trong tnh mach tng
ln, ap lc trong cac mach mau nho cung tng cao, thanh phn
nc trong mau se chuyn vao cac khe gia cac t chc nhanh hn.
Do o, cht long gia cac khe tun hoan t, ngng lai qua nhiu
lam cho ta cam thy bp chn cng ln, sau o co th xut hin
phu chn.
132. Khi i ng, v sao hai vai lai lc?
Ch cn ta bc i, hai vai se lc rt t nhin. Noi chung, s
chuyn ng nay khng mt sc. Sau khi i b mt quang ng
dai, hai chn a au moi, bp chn a kit sc, nhng hai vai vn
lc i lc lai mt cach nhe nhang. ng tac nay la do kt qua cua
c hai canh tay c co lai mt cach co nhp iu.
Khi i ng, v sao hai tay a i a lai? Ban u co ngi
cho rng iu nay co th giam thp tiu hao nng lng khi i b.
Nhng kt qua o ac a chng to, vic hai canh tay a i a
lai hay khng thng khng anh hng n nng lng tiu hao.
Cung co ngi cho rng ng tac trn co th hiu chnh v tr cua
phn u. V khi i b, u lun hng v pha trc; nhng cung
vi hai chn thay nhau bc, phn mng se chuyn ng, s
chuyn ng nay thng qua vai truyn n u, khin cho u khi
i b chuyn ng sang trai sang phai. Tay va chn thay nhau lc
C TH NGI
125
se khin cho chuyn ng cua u c trit tiu. Nhng cac nha

khoa hoc qua o ac chnh xac a phat hin thy, khi i b, mc
du hai canh tay khng lc, goc chuyn ng cua canh tay cung
ch khoang 9 ; n phn vai, goc chuyn ng con nho hn, cui
cung phn u ch chuyn ng sang trai, sang phai khng qua 2
, cho nn khng anh hng n mt hng v pha trc. ng
nhin, ly do nay cung khng ng vng.
Co mt s nha khoa hoc a lin tng n vic con ngi la
ng vt tin hoa t loai vn 4 chi ma ra. ng vt 4 chi khi i b
th cac chi trc va chi sau bc i rt co quy lut. Con ngi khi
bt u ng thng i th hai chi trc cua ng vt 4 chi bin
thanh hai tay. Co ngi a lam th nghim: khi ngi i ng bo
cht hai tay lai, kt qua c bp cua canh tay vn co bop co quy lut
nh cu. Qua o, co th thy vic hai tay lc l khi i b la anh
hng cua t th i cua ng vt t chi con lu lai. Tac dung cua
no chu yu la gi cn bng va hai hoa cho t th i ng.
133. V sao ngon tay cai ch co hai t?
Ban tay ngi co 5 ngon tay dai ngn, to nho khac nhau. Hn
na, mi ngon tay u co tn goi ring, o la: ngon cai, ngon tro,
ngon gia, ngon eo nhn va ngon ut.
iu thu v la ngon tro, ngon gia, ngon eo nhn va ngon ut
u co ba t, duy ch ngon cai ch co hai t. Kt cu nay co y
ngha g?
Cn c thuyt tin hoa lun, ngi ta bit c con ngi t
loai vn c tin hoa ra. Loai vn c sng trong rng, da vao t
chi, i, ngon tay cai hoc ngon chn cai tach khoi 4 ngon khac.
Khi leo cy, ch co cac ngon 3 t la thch hp nht, con ngon cai co
hai t c dung khng nhiu. V sau, loai vn c xung t hoc
ng thng, hai chi trn c giai phong, c bit la sau khi
chung bin hoa thanh con ngi. V tay thng s dung cng cu
nn ngon cai bin thanh to khoe. Ch gn ngon cai con san sinh ra
mt c rt phat trin, khin cho ngon cai co th phi hp hoat ng
vi 4 ngon i din.
Nhiu tac gia
126
Chnh la nh kt qua tin hoa nay ma ngon cai cua ngi

hin ai a co mt tac dung to ln trong ban tay. Ham ngha cua
cu thanh ng "ngon cai ng u" la y noi no ni tri nht. Qua
ung nh th! Theo thng k cua cac nha khoa hoc, hu ht cng
vic cn n s h tr cua ngon cai. Ngon cai va c lp, va co
th phi hp vi 4 ngon kia lam vic.
Ngon cai quan trong nh th, v sao lai ch co hai t? Cac
nha khoa hoc cho rng kt cu nay cua no la thch hp nht. V
ngon cai nu ch co mt t th s phi hp nm bt cua no vi
4 ngon kia se khng u khoe, con nu ngon cai co ba t th lc
cua no se yu i, khng th nao co lc manh. Cho nn kt cu nay
cua ngon cai la mt trong nhng kt qua hp ly nht cua qua trnh
tin hoa t loai vn n loai ngi.
134. V sao a s ngi, tay phai manh hn tay trai?
Trn 90% nhn loai co thoi quen dung tay phai lam vic. Tay
phai cua ho ca v lc, to nho hoc v trong lng u manh hn
tay trai. Tay phai phat trin hn tay trai, thm ch chn phai cung
phat trin hn so vi chn trai.
Theo nghin cu cua cac nha khoa hoc, vic dung tay phai la
do thoi quen c hnh thanh dn dn trong qua trnh lao ng
lu dai.
T xa xa, thi ai a cu, con ngi sng thanh by an,
tay nm ru, mui a sn bt loai thu. Khi giao chin, ngi ta
thng dung tay phai cm vu kh xng vao da thu. T nhng
bc tranh tng c Hy Lap hn 1000 nm trc con lu lai chung
ta cung co th thy c tnh trang nay. Con ngi dung tay phai
nm cung va mui tn, con tay trai nm thun.
Qua nhng nm thang lu dai, loai ngi dn dn tr thanh
thoi quen dung tay phai. Sau o trong lao ng va chin u loai
ngi thng dung tay phai, mc du co luc co nhng em be ca bit
dung tay trai vit hoc cm ua, nhng thy giao va b me bt
C TH NGI
127
em sa. Dn dn hin tng "tay phai chim u th" khng con la

thoi quen hu thin ma a tr thanh di truyn bm sinh.
Trong c th ngi, mang li kinh lac cua thn kinh an
xen nhau, tc la tay phai thuc v ban cu ai nao trai "quan", tay
trai thuc v ban cu ai nao phai "quan". Co mt s ngi v b
trung phong ma na thn bn phai bt ng, o la do ban cu ai
nao trai b tr ngai, con nhng ngi na thn bn trai bt ng la
do ban cu phai cua ai nao b khac thng. V con ngi thng
dung tay phai, dn dn lam cho hoat ng cua ban cu ai nao
trai tr thanh phc tap hn, iu o ngc lai lai thuc y cho
ngi ta quen dung tay phai.
135. Hai na trai, phai cua c th co i xng nhau khng?
Nhn b ngoai ma xet, c th ngi co 5 giac quan va 4 chi, co
tnh i xng trai, phai rt hoan my. V du: hai tay, hai chn, hai
tai, hai mt... hoan toan tun theo quy lut i xng trai phai.
Nhng trong c th con co nhiu hin tng khng i xng.
Nu i su vao bn trong c th, ta se phat hin khng t c
quan ni tang trong ngc va bung khng i xng vi nhau. Ai
cung bit tim nm hi lch trai trn ngc, con gan nm lch phai
trong bung.
Lai xet n kh quan, no t trn i xung di ri chia thanh
mt nhanh trai, mt nhanh phai. iu thu v la hai nhanh kh
quan nay khng ging nhau. Nhanh kh quan trai nho va dai,
hng i hi lch ngang; con nhanh kh quan phai th to va ngn,
hng i hi thng xung. Chnh v vy khi khng cn thn lam
ri vt g vao kh quan th hu nh u ri vao nhanh kh quan
phai.
Hai chn ngi khi ng thng, thng thng chn trai co
din tch tip xuc vi mt t to hn chn phai, cung tc la trong
tm hi ri v chn trai, chn trai tr thanh chn chng chnh.
Co mt nha khoa hoc qua khao sat lu dai phat hin, khi con
ngi phat hin pha trc co nguy him th a s u nup v pha
Nhiu tac gia
128
bn trai, do o ng cho rng iu nay co lin quan vi chn trai

trong tm, khin cho chn phai d ap ln mt t.
Trong c th con co nhiu b phn trai phai khng i xng.
V du co ngi mt mt hai m, con mt kia mt m; hai lng may
bn cao bn thp; khi ci mt bn co lum ng tin, bn kia
khng co. Tt ca nhng iu nay u la nhng hin tng khng
i xng bnh thng. Nhng khi mt ngi nu xut hin mt
hin tng khng i xng nao o khac thng trong c th th
thng thng o la im d bao bnh tt. V du in hnh nht la
ra m hi, nu ch co na ngi ra m hi, na khac khng co th
o la s canh bao, nu khng chu y th sp ti ban co th b trung
phong hoc bai lit na ngi.
136. V sao khi ngu phai chu y t th nm?
Ngu la phng thc ngh ngi quan trong nht cua c th.
Cht lng ngu quan h n hiu sut hoc tp va lam vic ban
ngay. Gic ngu co cht lng cao khng nhng c quyt nh bi
thi gian ngu, mi trng ma cung lin quan n t th ngu.
Co ngi thch ngu nm sp, ngc xung di, lng ln trn,
hnh nh ngu vy th yn tnh hn. Nhng khi nm sp, mt s c
dy chng cua chn va thn ngi khng c chung long va ngh
ngi hoan toan. Di sc nng cua c th, hoat ng cua ngc b
han ch, anh hng n s h hp cua phi va cng nng cua tim.
B ngc va phn bung b e, khng li cho s phat trin cua la
tui thanh, thiu nin. Khi nm sp, u thng lch mt bn
tranh l mui b gi bt, sau thi gian dai, cac c bn c d b keo
cng. Do o, nm sp la t th ngu khng khoa hoc nht, nn thay
i.
Khng t ngi co thoi quen ngu nm nga, thn nm thng,
t chi m ra thoai mai, ho cho rng t th nay co th phong
lng b gu, co li cho ct sng va khung xng, thuc y phat trin
chiu cao. Nhng cung ging nh nm sp, khi nm nga, mt b
phn c bp cua thn va chn vn trang thai khng c bung
long, cho nn hiu sut ngh ngi khng cao. Khi nm nga, vic
C TH NGI
129
t hai tay ln ngc hoc b chn day e ln ngc se can tr tim

lam vic, thm ch khin ta hay chim bao va co cam giac kinh
hoang. Nhiu ngi ngay to khi ngu nm nga v khi o, hu sa
xung, b kh th kch thch.
T th ngu nm nghing, thn hi cong v pha trc, cac
khp cua chi c bung long, hi cong... la trang thai ngh ngi
tt nht. V vy, ngi xa thng noi "nm nh cy cung" tc ch
nm nghing la t th ngu hay nht.
Tr thn va t chi, t th u va c cung rt quan trong. Cac
t sng c hi nghing v pha trc, nu khng co gi hoc gi
qua thp th c c khng c th gian, cac mach mau phn u
d b huyt, sau khi ngu dy se cam thy cng u hoc au
u, m mt hi phu. Nhng nu gi qua cao, c sau c b keo
cng, ng mach c b tr ngai, sau khi ngu dy cam thy moi c,
choang u, cng nao. Kt qua nghin cu chng to gi day 8-15
cm la thch hp. Khi nm nga, gi cao khoang bng mt nm tay
va va, khi nm nghing, gi cao khoang 1 nm tay ri la thch
hp.
T th ngu tt bao am gic ngu tt, gic ngu tt khin cho
tinh thn ban ngay thoai mai hn.
137. Ngu tra co li g?
Rt nhiu ngi co thoi quen ngu tra, c bit la v mua he;
muc ch ngu la xoa bo mt moi, khi phuc sc lc.
Bui sang, sc lc con ngi rt di dao. o la v qua mt
m ngh ngi, cac c quan trong c th c tu chnh lai, xoa bo
ht s mt moi cua ngay hm trc. Nhng sau mt bui sang lam
vic hoc hoc tp, v th lc va u oc tp trung cao va khn
trng, s mt moi lai xut hin. Hn na, nhit lng trong c
th a can, cac chc nng sinh ly ngoai yu cu c b sung nhit
lng con oi hoi c ngh ngi thch ang tiu tr mt moi,
khi phuc sc lc, bui chiu co th lam vic hay hoc tp. Gic
ngu tra giup ta at c muc ch o. V mua ng hay mua
Nhiu tac gia
130
xun th ngu tra tac dung khng ro lm, noi chung bui tra ngu
mt chc la c. Nhng v mua he, tac dung cua gic ngu tra
rt ro rt.
Mua he, ung luc chnh tra, mt tri chiu nong, nhit
mi trng chung quanh rt cao, mach mau da gian n, mt lng
ln mau tp trung mt da, gy ra s mt cn bng phn phi
mau trong c th. Mau chay qua nao t, sinh ra hin tng nao
thiu mau nht thi, khin cho ta tinh thn u oai, l m bun
ngu. Ngoai ra, mua he m ngn ngay dai, cng thm nong bc,
moi ngi thng ngu mun, dy sm, rt kho bao am gic ngu
y u. n bui tra, ho thng hay ngap ngn, ngay dai, o la
hin tng tt nhin v sinh ly.
i vi tre em, gic ngu tra lai cang cn thit. T chc cac
c quan cua tre em con non yu, chc nng sinh ly cha hoan
thin, nn d mt moi. Qua gic ngu tra, chc nng cua cac b
phn trong c th mi c tu chnh lai y u.
138. V sao khi ngu co ngi lai ngay kho kho?
Chc ban tng gp ngi ngay rt to khi ngu, lam anh hng
n gic ngu cua ngi khac, nhng ban thn anh ta ngu say nn
khng h hay bit.
Nguyn la khi ngu, c bit la khi ngu say, c bp toan thn
chung nguyn, ngay n "li ga" c hong cung sa xung, b
khng kh th ra th vao lam rung ng, gy ngay kho. Ngay cung
co th xut hin do s lu thng cua khng kh trong l mui gp
tr ngai. Khi mui khng thng, th kho khn, t nhin ngi ta se
th bng ming. Vic th ming, c bit la ng tac ht vao, se
lam chn ng ham ch mm pha trn cung hong. Ham ch
mm cung vi khng kh va ming cung rung ng se phat ra ting
ngay kho kho.
Theo nguyn ly trn y, co mt s ngi se hoi: v sao mui
khng co bnh ma lai khng thng kh? o la v nhng ngi nay
khi ngu, v tr cua u khng nm ngay ngn, khin cho mui
C TH NGI
131
khng thng. V vy, tranh ting ngay, luc ngu phai chu y v tr
cua u, khng nn nm nga ma nn nm nghing; ng mui
b tc. Nu khi ngu a quen th bng ming th ting ngay rt kho
loai bo.
Ngoai ra, mt s ngi co cac tuyn lympho cung mui
sng to, khin cho mui khng thng nn ngay to. Trng hp nay
tre em cang hay gp.
Nu ngay to, tt nht la i bnh vin kim tra; nu ngay do
bnh th cn kp thi cha tr.
139. V sao noi ngu ging hi cng phng la tt?
Con ngi mt khoang 1/3 cuc i cho vic ngu; do o,
ging i vi chung ta rt quan trong. Co nhiu loai ging:
ging phng, ging m, ging lo xo, ging chiu... Vy ngu
loai ging nao co li cho sc khoe?
T kt cu sinh ly c th ma noi, ging chiu mm, ging
lo xo, ging m u qua mm, la loai ging ngu khng ly tng.
Nu ngu trn ging mm, ct sng se thanh hnh cong khi nm
nga, cong theo chiu nghing khi nm nghing, khin cho dy
chng va cac khp hai bn ct sng se chu sc nng qua mc. Lu
ngay se gy au moi ct sng.
Nu tre em ngu ging mm, ngoai nhng iu khng th
tranh khoi nh trn, tre con d b bin dang ct sng do khung
xng cha phat trin hoan thin.
V vy, moi ngi nn ngu ging van phng. Noi chung
cng c coi la chun nu nm nga ma khng b lun nhiu. Nu
ngu ging g, ct sng se gi c trang thai sinh ly bnh
thng. Nu ct sng b lch nhe, ch cn ngu ging phan phng
mt m la se c un nn lai.
Tre em ngu ging phng se giup khung xng phat trin
bnh thng. Phu n ngu ging phng se co ng cong thn th
ep.
Nhiu tac gia
132
140. V sao khi ngu khng nn trum chn kn u?

Khng t ngi khi ngu thng thch trum chn kn u va
toan thn, c bit la khi s hai hoc tri qua lanh. y mt thoi
quen khng tt. No khng nhng khin ta khng c ngh ngi
y u ma con anh hng xu i vi sc khoe.
V sao nh th? V chung ta lun phai th, ht khng kh mi
vao va th ra kh CO2, nh th cac c quan trong c th mi duy
tr c trang thai tt ep. Khi ban vui u trong chn ngu, lp
chn day se cach ly ban vi mi trng bn ngoai, khng th trao
i khng kh c. Kh xy trong chn ngay cang t i, con kh
CO2 ngay cang nhiu ln. V khng c cung cp u xy nn cac
c quan trong c th khng th lam vic bnh thng, gy anh
hng khng tt cho sc khoe.
Ngi ngu trum chn se cam thy tc ngc, th gp hoc
na m thy ac mng, lo s, toan thn m hi m a ging nh
va trai qua mt trn vt ln kch lit.
Tom lai, v sc khoe, va ngh ngi c tt hn, ban khng
nn ngu trum chn kn u.
141. Mt ngi mi ngay nn ngu bao lu?
Moi ngi khng th khng ngu trong mt thi gian dai. Co
nha nghin cu tng lam th nghim: cho mt s ngi khoe
khng ngu sut 72-90 gi lin; kt qua la ho ln lt xut hin
"trang thai tinh thn khac thng". Khi ngng th nghim, cho ho
ngu my gi, moi hin tng lai tr v bnh thng.
Vy trong 1 ngay, mi ngi nn ngu bao lu th va? Vi a
s ngi ln, mi m ngu 7-8 gi la u. Hip hi Ung th My a
lam mt cuc iu tra, kt qua la nhng ngi ngu bnh qun mi
ngay 7- 8 gi co tui tho dai nht. nhng ngi ngu t hn 4 gi
mi ti, ty l t vong cao hn ngi ngu u 180%; nhng ngi
ngu trn 10 gi/ti, ty l t vong cao hn 80% so vi ngi ngu va
u.
C TH NGI
133
La tui khac nhau th nhu cu v thi gian ngu cung khac

nhau. Mi ngay, tre 1-3 tui cn ngu 14-16 gi; tre 4-6 tui cn
ngu 12-14 gi; tre 7-9 tui cn ngu 11 gi; 10-13 tui: 9-10 gi; 1420 tui: 8-9 gi. Ngi t 20 tui tr ln cn ngu 7 - 8 gi/ngay.
ng nhin, thi gian ngu dai hay ngn co th do thoi quen a
hnh thanh lu ngay. Pit ngi Nga sut i mi ngay ch ngu 5
gi. Aiti mi ngay ch cn ngu 2-3 gi, Napoleon co ngay ch cn
ta vao gc cy chp mt mt chc la co th xoa bo mt moi, trong
khi Anhstanh mi ngay cn ngu n 10 gi.
Nu sau khi ngu, ban cam thy u oc tnh tao, tinh thn
thoai mai, khoe manh ngha la ban a ngu u.
142. V sao ngi co tui, nhu cu ngu lai t i?
Trong cuc sng, ta thy ngi cang tre, thi gian cn ngu
cang dai, con ngi cang ln tui, thi gian cn ngu cang ngn.
Trong trng hp bnh thng, tre em s sinh ngoai thi gian n
la ngu, con ngi gia mi ngay ch ngu 5 - 6 gi la khng ngu c
na. Thc cht nguyn nhn v u?
Mun hiu iu nay, trc ht ta hay tm hiu ngu la g. Khi
con ngi lam vic hay hoc tp ca ngay, ti n, t bao thn kinh
vo ai nao mt moi, t trang thai hng phn chuyn sang trang
thai c ch. Hn na, s chuyn bin nay t cuc b dn dn
khuch tan rng ra. Khi vo nao va tng di vo nao phat sinh c
ch rng rai th se i vao gic ngu. Theo quan sat in nao , con
ngi khi ngu co hai trang thai thay th nhau. Mt loai la ngu
song chm, gic ngu khng su, hi th chm va u, mach va
huyt ap n nh, thuy th nao tit ra "cht kch thch sinh
trng", thuc y s hp thanh hp thu va ao thai cua c th,
giup cho th lc c hi phuc. Ngu song chm keo dai 80-120
phut, sau o chuyn sang ngu song nhanh. Khi ngu song nhanh,
gic ngu su, kho goi tnh, mach mau nao gian n, lng mau qua
nao nhiu hn luc ngu song chm 30-50%, cac t bao nao c hp
thu ao thai manh me, khin cho nao c phuc hi. Trang thai
nay keo dai khoang mi my phut n na ting, sau o lai
Nhiu tac gia
134
chuyn sang gic ngu song chm. Ca hai loai thay th cho nhau
lin tuc, mt m khoang 4-6 ln.
Ngi n tui gia, v cng nng vo ai nao hoat ng khng
manh me nh tui tre, tc hp thu ao thai giam chm, hn
na hoat ng th lc a giam rt nhiu, do o thi gian ngi gia
cn ngu cung giam theo. Tuc ng noi "30 nm u ngu khng tnh,
30 nm sau ngu khng say" la v le o. Noi chung, ngi gia mt
m ngu 5-6 gi la u. Ngi gia ban m kho i vao gic ngu, na
m d tnh dy, thi gian ngu ngn hn mt t, a s co th thng
qua ngh ngi hoc chp mt mt chc v ban ngay la bu p c.
o u la nhng phng phap tt tiu tr mt moi.
Thi gian ngu c nhin rt quan trong, nhng quan trong
hn la cht lng gic ngu. cho ngi gia ngu tt, phong ngu
nn gi yn tnh, trong phong khng co anh sang, khng kh
thoang va chn p thch hp. Ngoai ra, nn tp thanh thoi quen
ngu co quy lut bao am cht lng. Nh th se co li cho vic
keo dai tui tho.
143. Co phai ngu gi cang cao cang tt khng?
Con ngi danh 1/3 cuc i cho ngu, ma gic ngu gn lin
vi cai gi, cho nn cai gi co vai tro rt quan trong i vi sc
khoe.
Nu ti ngu khng co gi th v tr u se thp hn tim, mau
chay ln u tng ln, dn n cac mach mau nao b dn mau, thi
gian lu se gy au u, m mt sng ln va ngu khng tt.
Ngc lai ngu co gi, u c nng cao, phn ngc cung hi
c nng cao, nh vy mau na di se chay chm hn, co th
giam nhe ganh nng cho tim. i vi ngi co thoi quen ngu nm
nga, gi u ngu th phi se khng ap sat vi ging, co li cho
s th. Hn na, ngu co gi u th phn c c cong v pha
trc, c c c th gian, co li cho ngh ngi, sang tnh dy tinh
thn thoai mai.
C TH NGI
135
Tuc ng noi, "gi cao u v lo". Thc ra cach noi nay thiu
c s khoa hoc. Gi khng phai la cang cao cang tt. Nu gi u
qua cao, cac c c se khng c th gian t nhin, phn c pha
ap vao gi b keo cng, khin c bp cng thng, d gy mt moi.
Nu sut m ngu gi cao, c se au, u au, thm ch ngng u
hoc cui u u kho khn, c kho quay. Hn na, gi qua cao se
lam cho tim cung cp mau ln nao kho khn, v hnh trung a
tng thm ganh nng cho tim. Ngu gi cao con lam giam goc gia
c va ngc, khin cho kh quan b cong, vic th gp tr ngai , d
dn n yt hu kh au va ngay to. Ngoai ra, gi qua cao se
khin cho cac c ngc va lng cng thng, cac t chc phn mm
c b ri loan, khin mach mau, thn kinh b dn nen gy ra moi
vai, t tay va choang u.
Vy gi cao bao nhiu la va? Cac chuyn gia a lam th
nghim o in nao i vi nhng ngi dung gi cao thp khac
nhau, kt qua la nhng trng hp dung gi cao 6 -9 cm, in nao
xut hin trang thai n nh; gi cao hoc thp qua u anh
hng n gic ngu, khin cho c th co cam giac khng thoai mai
hoc kho ngu.
Cac chuyn gia khoa xng cho rng, t goc sinh ly va
hnh dung t sng c ma xet, khi ngu co gi u, gi cao 8-15 cm
la thch hp. Gi nn co hnh dang hnh yn nga la tt nht, tc
hai u cao khoang 15 cm, gia thp khoang 8 cm. Khi nm
nga, u gia gi, khi nm nghing th u gi vao hai bn. Gi
co cao va hnh dang nh th rt phu hp vi hnh cung cua c,
co li cho phong bnh t sng c va giup ngh ngi tt.
144. V sao khi ngi mt moi lai hay ngap dai?
Khi ngi mt moi, thiu ngu, tinh thn bun te, khng
hng thu vi moi vic chung quanh, hoc khi trong ngi s ret th
ta hay ngap dai.
Ngap la triu chng cua mt moi. Ging nh khi c th thiu
nc th phai ung nc, da day trng rng th phai n cm, ngap
cung la mt hoat ng phan xa vn co cua c th. No co y ngha
Nhiu tac gia
136
nht nh i vi bao v c th. V du, khi c th a mt moi, lai

phai lam vic hay hoc tp n ti khuya, ming se ngap lin tuc,
thuc giuc ta nn i ngh.
Ngap cung co tac dung iu tit nhe i vi mt moi. Khi
ngap, hai mt nhm lai, ming m to th; tai chn tay, mt c,
li va yt hu, cac c bp c co lai lam cho ai nao ang hoat
ng hng phn nay tam thi giam yu, th su hn, hoat ng c
bp cua toan thn tam ngng xung, cam giac cua thn th i vi
s kch thch chung quanh giam thp. Chnh thi im o ta c
ngh ngi tam thi.
Bui sang khi mi ngu dy, v hoat ng cua ai nao t trang
thai c ch chuyn sang hng phn, c bp ang chung, toan thn
u oai, c th ang nng cam giac mt moi cho nn ta cung thng
ngap, c bit la khi ngu cha u lai cang hay ngap hn.
Ngi co tinh thn phn chn, sc lc di dao, sng co quy
lut, thng tp luyn, sng manh me th thng t ngap. Khi th
cht h yu, thiu ngu, tinh thn u oai, sng khng co quy lut,
thiu vn ng, thiu hng say v cng vic th thng hay ngap
nhiu hn.
Khi ngap, nng lc phan ng cua c th tr nn kem hn,
hiu qua lam vic hay hoc tp khng cao. Luc o, co th ra ngoai
tri hoat ng mt chut hoc th khng kh trong lanh, hoc lam
mt vai ng tac lao ng nhe, nu qua bun ngu th nn i ngu.
en?
145. V sao sau mt thi gian mt moi, qung mt lai thm
nhiu ngi, mi ln mt moi, c bit la thiu ngu hoc

thc m nhiu, hai qung mt se thm en. o la v sao? Y hoc
hin ai phat hin, con ngi mt moi, qung mt thm en trong
hai trng hp:
- Mt moi qua mc hoc thiu ngu: M mt b cng thng lu
dai, dn n nhng mach mau nho phn da qung mt gian n,
lam huyt. Cac t chc di da cua qung mt b chung long, cac
C TH NGI
137
mach mau huyt nhiu, mau khng lu thng, cng thm da

qung mt rt mong, do o qung mt xut hin vng xanh xam.
i vi trng hp qung mt thm en khng phai do bnh nh
th nay, ch cn chu y ngh ngi, ngu tt la co th xoa bo c rt
nhanh. Nu dung ngon tay xoa nhe ln qung mt giup cho cac
mach mau o lu thng tt th hin tng en qung mt cung
se giam nhe hoc mt dn.
- Mt c quan nao o trong c th co bnh, kha nng nhiu
nht la bnh thn. Cac t chc t bao cua thn co mt loai sc t
en. Sau khi cng nng thn suy nhc, sc t en se hin ra ro
rang, khin cho qung mt thm en. Ngoai ra, cac bnh v ni
tit hoc bnh v mach mau tim cung gy ra s nhiu loan v tun
hoan mau trong c th, cac mach mau nho da qung mt b
huyt lu dai ma tao nn qung en.
Tom lai, qung mt en la mt loai "tn hiu", no bao hiu ta
b mt moi qua mc, nn chu y ngh ngi; cung co th la mt s
"canh bao" rng ta ang co mt loai bnh nao o, nn i n bac s
kim tra sc khoe.
146. V sao thanh, thiu nin khng nn thc thu m
nhiu?
Mt ngi nu sut ngay tay khng ri sach hoc vui u
lam vic th dn dn se cam thy u oc cng ln, nng lc t duy
giam thp. Tng t, nu lao ng th lc vi thi gian keo dai ma
khng c ngh ngi ung mc th cung se tn hai n sc khoe.
Cho nn mun tiu tr mt moi, ta phai bit cach ngh ngi.
Phng phap ngh rt a dang, trong o, ngu la iu khng
th thiu c. Nu con ngi khng ngu u th cuc sng khng
th keo dai.
V sao ngu lai quan trong n th?
Tt ca moi hoat ng cua con ngi, bao gm hoat ng tr
lc va th lc, u chu s ch huy cua vo ai nao. Vo ai nao gm
hn 10 ty t bao thn kinh t chc thanh, c phn cng v cung
Nhiu tac gia
138
tinh vi. No la b t lnh cao nht cua c th, co tnh phan ng rt

cao, cam thu rt nhanh tt ca nhng kch thch cua ngoai gii va
kp thi phat ra mnh lnh ng pho lai. Nhng ai nao lai c
bit mm yu. T bao thn kinh ai nao nu khng nhn c xy
trong mt phut th con ngi se mt i cam giac; sau 5-6 phut se
t vong. Nao tuy mm yu nh th nhng cung co bin phap t
bao v mnh: Khi ngoai gii kch thch qua nhiu, gy hng phn
qua th no se chuyn t hng phn sang c ch. Do o, con
ngi se dn dn i vao trang thai ngu t bao thn kinh nao
khoi mt moi qua mc va khoi b tn thng. o goi la "s c ch
co tnh bao v".
Khi ngu, hi th tr nn su hn, tim p chm hn, c bp
toan thn c th gian, nhng t bao mt moi c ngh ngi,
nhn c cac cht dinh dng mi t mau a n, lam cho c
th dn dn c khi phuc.
Thi gian va su cua gic ngu sinh ly thay i tuy theo
tui tac, tnh trang sc khoe va cac mua khac nhau. Noi chung,
mi ngay, ngi gia ngu 5-6 gi, thanh nin, trung nin ngu 8 gi,
con tre em ang thi ky phat trin manh me cn ngu 9-10 gi mi
thoa man nhu cu cua c th.
Thi ky thanh thiu nin ang la giai oan hoc tp cng
thng. Mt s thanh thiu nin v tranh thu thi gian xem sach
nn thng thc qua khuya, thm ch thc thu m. iu nay
va khng co li cho sc khoe va khin hiu qua hoc tp cung
giam sut, lai anh hng n vic hoc tp cua hm sau. V vy, i
vi c th va s hoc, vic thc thu m qua la li bt cp hai.
nng cao hiu sut hoc tp, ngoai vic bao am ngu y u, con
phai tham gia thch ang mt s hoat ng vn th khac co li cho
sc khoe. Vic tham gia hoat ng vn th khin cho mt s b
phn cua vo ai nao hng phn ln, cho khu vc phu trach hoc
tp hay cng tac trong ai nao t trang thai hng phn chuyn
sang trang thai c ch ngh ngi. Nh vy, ta va co th tiu
tr mt moi, va co th ren luyn thn th, tng cng sc khoe.
C TH NGI
139
147. V sao chim bao?

Chim bao la hin tng sinh ly thn b nht, nhng cung
ph thng nht. Khi chim bao, ngi ta hu nh bc vao mt
th gii mi la. Trc y do khng bit nguyn nhn chim bao
nn ngi ta thng lin h chim bao vi cat, hung, hoa, phuc cua
vn mnh cuc i, khin cho chim bao mang y mau sc thn
b.
Ngay nay, cac nha khoa hoc a bit c, khi ngu say, phn
ln cac t bao cua vo ai nao c ngh ngi, nhng co mt b
phn t bao thn kinh vn ang trang thai hng phn, chnh v
nguyn nhn o ma sinh ra chim bao.
Chim bao s d rt thn ky la v trong canh mng lun lun
xut hin nhng ni dung rt li k, quai la. Vy nhng ni dung
nay c san sinh nh th nao? Co mt im co th khng nh,
o la no gn cht vi cuc sng thng ngay. Ni dung chim bao
cho du hoang ng bao nhiu, ta vn co th tm thy nhng hnh
anh cuc sng thc trong o. Nu ban la mt ngi nguyn thuy
cach bit vi th gii th chc chn trong gic mng khng th xut
hin canh tau hoa, may bay.
Co nhng gic chim bao lin quan mt thit vi nhng vic
ta a tng trai qua va co n tng su sc, hoc la chu anh hng
cua nhng tnh tit nao o trong tiu thuyt, v tuyn hay phim
anh. Mt s gic chim bao xut hin do c th chu s kch thch
nao o ma san sinh ra. V du, thi tui nho (3-6 tui), do nng lc
t khng ch con kem, co nhng m ta ung nc nhiu, chim
bao thy i tiu, kt qua la ta b ai dm.
Mt nguyn nhn khac hnh thanh chim bao la do long
mong mun rt manh lit. V du, khi ban yu ng, trong gic
mng thng xut hin ngi yu. Khi ban mun n chi mt ni
nao o, hoc mun n vt g th trong chim bao thng at c
iu o. Cho nn, nha tm ly hoc ni ting ngi ao la Fuloist a
noi: chim bao la s at c cua nguyn vong.
Nhiu tac gia
140
ng nhin, co rt nhiu nguyn nhn gy nn chim bao;

co nhng gic chim bao ngay cac nha khoa hoc n nay vn cha
lam sang to c. Chnh v le o ma nghin cu chim bao lun la
mt vn cun hut cac nha khoa hoc.
148. V sao co ngi mng du?
Mng du la mt hanh vi v y thc co lin quan vi gic ngu,
cung la mt hin tng ngu ma hang trm, hang nghn nm nay
cha c giai thch ro rang.
Ta thng gp trng hp nh th nay: Ngi mng du sau
khi ngu say t nhin ng dy mc qun ao, sau o i ra ngoai
mt vong, hoc lam mt vai vic nao o ri lai tr v nm ngu, t
mnh khng h bit nhng vic mnh a lam.
Cac nha khoa hoc khi nghin cu mng du a phat hin: Mt
s trng hp mng du co lin quan n s tr ngai cua cng nng
nao. Trong trng hp bnh thng, nu khi ngu ma nhan cu
chuyn ng nhanh th ai nao se truyn mnh lch hanh ng
cho h thng vn ng c bp (v du: Nu mng thy hoa hoan, ai
nao se mnh lnh cho hai chn chay mau). Nhng con ngi con co
mt c ch t ham khac, tc la khi ngu, c th khng cho tn
hiu truyn n h thng vn ng c bp, giup ta co th ngu yn
n trn ging. Nu c th t ham nay mt s iu hoa th con
ngi se san sinh hanh ng, xut hin hin tng mng du.
Trong cac thng k v quan sat ngi mng du, ngi ta phat
hin a s ho la tui di 15; co th do s phat trin ai nao
cua ho cha thanh thuc, vo ai nao thiu cng nng khng ch.
Noi chung, sau khi n tui thanh nin, chng mng du se t ng
mt i. V vy, nu mng du khng phai la bnh thuc v kh cht
ai nao th thng thng khng cn cha tr. Co trng hp v tm
tnh hoang s, lo lng qua mc nn sinh ra mng du hoc lam cho
chng mng du nng thm. Luc o, cn phai tm cach xoa bo trang
thai tm ly lo s trn.
C TH NGI
141
ng nhin, cung co khng t ngi mng du v nao b b

cam nhim, chn thng hoc co bnh ng kinh. i vi trng
hp nay, phai n bnh vin kim tra va iu tr.
149. V sao co mt s ac mng co th bin thanh im d bao
bnh tt?
Nha khoa hoc c Hy Lap Aristot tng d oan: ac mng rt
co th la im bao trc bnh tt. Bac s ni ting c La Ma la ng
Linc trong tac phm cua mnh a tng k lai cu chuyn: co mt
ngi nam thng chim bao thy chn trai mnh nng nh a,
bc i khng ni. Chng bao lu sau, qua nhin chn trai anh ta
b bai lit.
Mt s nha sinh ly hoc, tm ly hoc va y hoc hin ai cung
khng ngng may mo v mi quan h gia ac mng va bnh tt.
Theo nghin cu cua ho, nu mng thy nhn, rn c va nhng
ng vt ang s khac th thng la im d bao se mc bnh
ngoai da; mng thy b ngi khac truy ui hoc t trn cao ri
xung vc thm, mun goi ma khng goi c th phai chu y n
bnh tim; nu mng thy nao thng b ep, th kho khn th phai
chu y bnh v phi; mng thy thng n phai ca thi, tm ra
hay thc phm i thiu th co th la im bao trc v bnh da day.
V sao nhng cn ac mng nay se tr thanh im d bao
bnh tt? V bnh tt luc khi phat, bnh nhn tuy cha co cam
giac nhng trong c th a xut hin nhng mm bnh tim tang.
Ban ngay khi tnh tao, tn hiu kch thch cua ngoai gii truyn
vao ai nao rt nhiu; ai nao bn gia cng, x ly cac tn hiu nay
nn nhng kch thch nho yu cua bnh tt thi ky u thng b
ai nao bo qua. Ngoai ra, ai nao con co cng nng iu ch va
thch ng i vi nhng chng bnh con nhe nay nn c th cha
cam giac g. Nhng khi ngu, tnh hnh a khac hn. Luc o, rt
nhiu t bao cua ai nao a chuyn sang trang thai ngh ngi,
nhiu tn hiu kch thch manh cua bn ngoai khng th truyn
vao ai nao c, cng nng iu hoa va thch ng cung a giam
thp. Do o, nhng tn hiu khac thng cua mm bnh trong c
Nhiu tac gia
142
th co th khin cho cac t bao nhng b phn tng ng cua ai

nao bt u hoat ng. Luc o, ac mng se nhn c hi ma hnh
thanh. V mt s canh tng cua cn ac mng co quan h vi
nhng mm bnh tim tang trong c th cho nn no tr thanh
im d bao v bnh tt.
Noi n y, co ngi se lo lng: mt khi thy ac mng th
cho rng mnh a b bnh. V vy, cn noi ngay rng, s lo lng o
la khng cn thit. Nu ni dung ac mng tng t xut hin
nhiu ln th chung ta nn tm nguyn nhn hai mt v c th
mnh sm co bin phap xoa bo hu hoa.
150. V sao co gic mng c nh ro, co gic mng khng
nh ro?
Mi ngi chung ta u tng chim bao va u co kinh
nghim sau: sang mai tnh dy co luc nh ro nhng chi tit trong
chim bao, nhng co luc khng nh c g. Tai sao?
Nguyn la trong 1-2 gi u, ta ngu su nht, sau o dn
dn nng hn. Trong khi ngu l m, s c ch cua vo ai nao se rt
can, luc o nhng canh mng phat sinh ra rt ging vi cuc sng
thng ngay, tnh nht quan cua gic mng co luc kha manh; sau
khi tnh dy, nhng hnh anh lu lai trong u con rt ro, cho nn
nh c ro rang. Con luc va vao gic ngu hoc khi a ngu su
th cac mng canh, hnh tng phat sinh m nhat chp va, thi
gian c ch cua vo ai nao con dai cho nn sang mai luc tnh dy
thng khng nh ro.
Ngoai ra, nhng vic chung ta thng gp hoc tip xuc gy
n tng manh th hi c trong mng ngc lai rt yu t va m
h. Con i vi mt s vic trong qua kh xa xi, ch cn thy mt
ln, lai la vic khng ang chu y lm nhng khi ngu v cam giac
kch thch yu c m rng nn canh tng o xut hin trc
mt ta rt ro rang. o cung la nguyn nhn lam cho ta nh ro
hoc khng nh ro canh chim bao.
C TH NGI
143
151. "Ngu ng" co th giup keo dai tui tho khng?

Hang trm, hang nghn nm nay, nhn loai lun i tm
phng thuc b mt keo dai tui tho, thm ch mong rng
mnh se trng sinh bt lao, sng mai vi thi gian. Nhng t
nhng danh y xa xa, cac thut s luyn n n cac nha khoa hoc
ngay nay u khng th thc hin c nguyn vong tt ep nay.
Nhng ho tm thy s gi m, t o nhen nhum ln ngon la hy
vong "trng sinh bt lao".
Loai di ngu ng, con loai chut khng ngu ng. Thn hnh
cua chung gn ging nhau, nhng loai di co th sng c 20
nm, con loai chut ch sng khoang na nm. o la v sao?
Nguyn la khi ngu ng, ty l tiu hao nng lng va hp thu ao
thai cua c th rt thp, hn na ngu ng khin cho bnh tt
phat trin chm lai. V du, nu cy t bao ung th cho ng vt,
sau o cho no ngu ng th nhng ng vt nay se khng v ung
th ma cht nhanh, bi v t bao ung th cung trang thai tim
phuc, khng th hoat ng c.
Vy con ngi co th da vao ngu ng keo dai tui tho
khng? Nhng chuyn gia nghin cu v mt nay cho rng: con
ngi mun ngu ng th trc ht phai lam cho i nao (c quan
bao am nhit c th n nh) khng ch c nhit c th
mc thp nht. Ngay nay, ngi ta a co th dung cac phng
phap hoa hoc i nao gi cho nhit c th ha thp trong vong
my gi, i vao trang thai ngu ng. Nhng khoang thi gian nay
con ngn qua cho nn gic ngu ng nay mi ch dung vao nhng
phu thut v nao.
Cach y khng lu, co ngi a lam ng lanh ca vang
nhit - 210 C trong mt thi gian, sau o ch ht ng lanh
th phat hin ca vang vn sng bnh thng. Cn c hin tng
nay, cac nha khoa hoc bng nhin ngh ti vic mt s bnh
nhn giai oan cui cung cua bnh vao mi trng nhit siu
thp, cho ngu ng, ch n khi y hoc co th cha khoi loai bnh
nay mi cho ho sng tr lai, nh vy khng nhng se cha c
bnh ma con keo dai tui tho.
Nhiu tac gia
144
Cach ngh nay cho n nay khng ch dng ly lun ma a

bt u c thc hin. My, ti thiu a co 27 bnh nhn ung
th c cho ng lanh, nghe noi co th gi c trn 1.000 nm.
Ho u tin rng mt ngay nao o co th sng tr lai, tr v cuc
sng bnh thng.
152. V sao khi ngap, nc mt lai trao ra?
Khi ngap, hai m mt khep lai, ming m to, ngi hi nga
v pha sau, th su va manh, kem theo ng tac un vai. Luc o,
ban se phat hin thy ngi ngap trao ra mt t nc mt.
pha trn nhan cu cua khoang mt co tuyn l. Nc mt
t o tit ra tng gi tng phut, tr luc ngu. Bnh thng, ta
khng cam thy c v trong c th co mt "thit b" thu thp va
bai tit nc mt. goc trong mi khoe mt co mt l nho, nc
mt t o chay ra ng nc mt, ri i vao tui nc mt. Pha di
tui nay la ng nc mt mui, thng vi khoang mui. Nc mt
c tit ra cui cung se ln vi nc mui ma chay i.
Khi ngi ngap, ming m to, mt lung kh t trong ming
pha ra, ap lc trong khoang ming rt cao, ap lc trong xoang mui
cung theo o tng ln, nc mt trong ng ng nc mt tam
thi b ngn can nn se trao ra t mt.
Vic ht hi, ho, nn... cung co th lam cho ap lc trong
xoang mui tng ln, khin nc mt trao ra.
153. V sao sau mi tit hoc phai ngh 10 phut?
Nh ta a bit, ai nao la "b t lnh" cua c th. Di s ch
huy cua no, tt ca hoat ng cua con ngi u din ra theo mt
trt t nht nh. Luc ta hoc tp, t bao cua mt khu vc nao o
cua ai nao lam vic, trang thai hng phn. Khi ta hoat ng th
mt b phn t bao khac cua ai nao se hng phn.
V vo ai nao con co kha nng t bao v mnh cho nn khi
mt cng vic nao o keo dai, hng phn se giam xung. Nu c
tip tuc lam vic o, nhng kch thch cua ngoai gii se khng lam
C TH NGI
145
cho vo ai nao hng phn na, thm ch se dn n c ch. V du,

trong cuc sng thng ngay ta hay gp cac trng hp sau: hoc
lu, sc chu y se khng tp trung na, u oc cng ln, iu o
chng to ai nao ang chuyn t hng phn sang c ch, xut
hin mt moi. Nu khng c ngh, c th se mt moi qua mc va
gy tn hai cho vo ai nao.
Mun cho cng nng cua ai nao lun trang thai manh me
th phai cho cac trang thai hng phn va c ch cua ai nao
lun phin nhau. V vy, sau 45 phut ln lp, ngi ta thng
danh 10 phut ngh ngi cho mt b phn t bao nao o cua vo
ai nao t hng phn chuyn sang c ch, hy vong qua mt chc,
tinh lc se di dao tr lai tip thu tit hoc sau. S ngh ngi
cung lam giam nhe s mt moi cua mt.
V vy, trong 10 phut ngh gia hai tit, hoc sinh nn i ra
ngoai, th khng kh mi, hoat ng tay chn, khng nn ngi l
trong lp hoc tranh thu lam bai tp. Nhng cung khng nn hoat
ng th duc qua mc, vao tit sau kho yn tnh tr lai, anh hng
n hoc tp.
154. V sao nam gii co ru, con phu n th khng?
Nam n khac nhau khng nhng v tm voc va cng nng
cua cac t chc kh quan ma con co mt s khac bit rt ln: nam
gii n tui thanh nin trn ming moc ru, con n gii th khng
co. Nhiu ngi cam thy iu nay rt ky la, v sao n gii lai
khng co ru? Thc ra iu o co lin quan mt thit vi s hp
thu, ao thai cua cac cht kch thch.
Noi chung, thanh nin khoe manh sau thi ky dy th u
moc ru, ban u la mt lp lng tha, mau nhat va mm, v sau
dn dn bin thanh day va th cng. Y hoc hin ai phat hin, vao
thi ky nay, trong c th nam gii tit ra nhiu hooc mn nam,
khin cho lng toc en va th. Moc ru chnh la mt biu hin in
hnh. Con n, thi ky nay cac hooc mn n chim u th tuyt
i, lng hooc mn nam rt t, cho nn tac dung moc lng toc kem
xa nam gii. Toc cua n gii cung mm yu va mau sc nhat hn.
Nhiu tac gia
146
Nhng co mt s thiu n cung moc mt lp lng t m nh

"ru", v th ma ho cam thy rt kho chu. Thc ra o khng phai
la ru ma ch la lp lng mep hi day, no khng anh hng g n
sc khoe cua c th, thng thng qua tui dy th, t no se mt
i.
155. V sao noi chung n thp hn nam?
Noi chung a s n thp hn nam, ng nhin cung co nam
gii thp, nhng o la thiu s.
Chiu cao cua mt ngi c quyt nh bi s dai ngn cua
khung xng, c bit la dai ngn cua xng chi di. Khng
tin th ban th lam xem: hai ngi cao thp khac nhau cung ngi
ln gh bng, na thn trn chnh lch khng bao nhiu, nhng
khi dui chn ra th chnh nhau mt oan ln. Cho nn bnh
thng ta hay noi ngi cao la ngi "chn dai", ngi thp la
ngi "chn ngn". iu o la co ly. Chnh v chiu cao cua mi
mt ngi chu yu biu hin chn day hay ngn, cho nn mu
cht vn n thp nam cao la ch s phat trin cua chi di
khac nhau.
Tre em sau khi sinh ra, xng chi di phat trin nn chiu
cao ng nhin se tng ln. Nhng s phat trin cua c th co
mt quy lut nht nh, khng phai u n hng nm ma la tng
trng theo hnh song. Nm th nht, chiu cao tre em tng ln ro
rt, khoang 23 - 25 cm. Nm th hai ch tng 10 cm. V sau, tc
ln ngay cang chm: nm th ba 8 cm, nm th t, th nm mi
nm ch tng khoang 4 - 6 cm. Nu khi s sinh, chiu cao cua em
be la 50 cm th n 5 tui se tng ln gp i, tc la khoang 1 m;
n 6 - 7 tui lai ln nhanh hn, mi nm khoang 8 - 10 cm. T o
v sau, mai n trc tui dy th, tc ln bt u giam dn,
mi nm ch ln khoang 3 - 4 cm.
Goi la thi ky dy th v o la thi ky phat trin manh. Cac
c trng v gii tnh xut hin, nam va n bt u khac nhau. Be
gai noi chung bt u phat duc khoang 11-12 tui, con be trai
chm hn, sau 2 - 3 nm. Trong thi gian nay, chiu cao se tng
C TH NGI
147
trng nhanh hn, mi nm thm 5-7 cm. n tui 17-18, s tng

chiu cao chu yu da vao s tng trng cua ct sng. S tng
trng nay chm nhng keo dai, v vy tc cao giam dn. S
phat duc va phat trin cua nam tuy bt u chm, nhng tc
lai vt qua n gii va kt thuc chm. Noi chung, n kt thuc tng
cao luc 19-23 tui, con nam gii luc 23-26 tui. Cho nn n gii noi
chung thp hn nam gii.
156. C th nam va n co g khac nhau?
tre em, s khac nhau gia nam va n khng ro rt, ngoai
tr c quan sinh duc. n sau tui dy th, s khac bit gia nam
va n mi biu hin trn nhiu mt.
Da cua nam gii tng i th rap, con da cua n th trn
bong va mm non, khng co np nhn. C bp cua nam phat trin
hn n, khung xng cung chc cng hn. Tuyn m cua n nhiu
hn. nam 20 tui, m ch chim khoang 15% trong lng; con
n, ty l nay la 27%. V vy, kha nng lao ng th lc cua n yu
hn so vi ban nam cung la tui khoang 25-50%, nhng n lai co
kha nng chu oi tt hn nam gii.
Cac c quan tang phu cua nam va n co g khac nhau? Nh
ta a bit, nhp tim nam gii chm, nhp tim n nhanh hn. mt
ngi nam khoe manh, bnh qun 1 kg trong lng c th co
khoang 80 ml mau, con n gii t hn, 1 kg trong lng ch co
khoang 75 ml mau. S hng cu trong mau nam gii cung nhiu
hn n. Theo o lng, lng hoat ng cua phi nam gii hu nh
cao gp 1,5 ln so vi n. S lng xy trong mau cua nam cung
cao hn n. Do o, nam gii co sc lc manh hn.
Nao cua nam va n cung khng hoan toan ging nhau. Hnh
dang nao cua con ngi ging nh nhn hat ao, gm 2 ban cu
ai nao t chc thanh. Noi chung, nam gii, ban cu nao phai
phu trach cng nng m nhac, hi hoa tng i phat trin. Con
n gii ban cu nao trai phu trach v ngn ng tng i phat
trin. Do o, tre em gai sm n noi lu loat hn tre em trai. Con v
Nhiu tac gia
148
mt m nhac, c bit la sang tac m nhac, nhac s ni ting hu

nh la nam.
ng nhin, s khac bit ln nht gia nam va n la c
quan sinh duc. C quan sinh duc cua nam gii bao gm: dng vt,
tui tinh, ngoc hoan va ng dn tinh. Ngoc hoan nm pha ngoai c
th, la c quan san xut tinh trung va tit ra kch thch t nam. C
quan sinh duc cua n gm co: m ao, t cung, ng dn trng va
bung trng. T cung nm su trong bung di, la "ni" cua bao
thai. Bung trng hai bn t cung. Vai tro cua no la san sinh ra
trng va tit ra cht kch thch t n.
Thng thng, ngi ta co th nhn thy ngay con gai thng
ep, trau chut, con con trai th phong , ci m. Nhng s khac
bit gia nam va n la tng i. Co mt s nam gii cung rt
ging n, ngc lai cung co ngi n b ngoai ging con trai. Co
luc b ngoai nam n ln ln, kho phn bit. Di truyn hoc hin ai
cho ta bit: c th ngi la do hang nghn ty t bao cu tao nn.
Trong mi t bao co 46 i nhim sc th; trong o co hai si
nhim sc th quyt nh gii tnh. Ngay nay, ngi ta bt u
dung nhim sc th gii tnh kim tra nam hay n: XY la nam,
XX la n. Trong cac th vn hi Olympic quc t, ngi ta phn
bit vn ng vin nam hay n bng phng phap nay.
157. Co phai con gai t thng minh hn con trai khng?
Nhiu ngi cho rng, con gai khi hoc cp 1 thng chm ch
hn con trai, thanh tch cung tt hn. Nhng ln trung hoc, c
bit la cp 3 th lc hoc con gai thng khng ui kp con trai.
Do o, mt s ngi a ra kt lun: con gai cui cung khng
thng minh bng con trai. S thc th khng phai con trai thng
minh hn con gai u.
Vy tr lc cua con trai va con gai co g khac nhau? Cu tra
li khng nh la co. Cac nha khoa hoc nc ngoai a nghin cu
tre em trai va gai 3 nm u cua cp 1 va nhn thy tuy cung mt
lp nhng tm ly la tui cua chung co khac nhau. Tm ly la tui
bnh qun cua con trai thng kem hn so vi con gai 1-1,5 tui;
C TH NGI
149
tc la nhng nm u cua cp 1, tm ly cua con gai phat trin

nhanh hn con trai, v vy s nhay ben v nhn thc cua con trai
va con gai co khac nhau.
Kt qua cac nghin cu chng to xuc giac cua con gai tng
i nhay cam, ng tac bt chc cua con gai kha chnh xac, tay
kheo leo, qua ren luyn d vit c ch ep, an nn nhng tm
ao len rt ep hoc co nhng t th mua m ngi, co th lam
nhng vic oi hoi ng tac chnh xac cao nh h ly hoc anh
may ch. S phn bit v m thanh cua em gai va nng lc nh
v cung kha manh, d b cac m thanh thu hut, co cam giac vui
thch manh me, thch hat va nghe m nhac. Con th giac va nng
lc phan oan phng v cua con trai lai manh hn. Chung lun
thch thu vi cac vt thc, m hnh va cac phng an, co th
nhanh chong phn bit phng hng, hiu c phng v cua
cac vt th. Khi ng trc nhng m cung d lam loan mt, thm
ch trc nhng bang mach in rt phc tap, chung hiu c
nhanh hn con gai.
Con gai v mt din at ngn ng va nh nhanh th tri hn
con trai. Khi thut lai mt cu chuyn nao o, cac em gai thng
th hin tnh cam m a su sc, sau khi xem phim hoc xem
kch thng thch miu ta lai cac vai mt cach co sc thai, co tnh
cam, thm ch con t mnh bt chc. S trng cua cac em gai la
t duy hnh tng, thch nhng mn khoa hoc co lin quan vi
nhn vn va quan h con ngi nh ng vn, ngoai ng, lch s, y
hoc va ngh thut. Con tre em trai co nng lc phn tch tng hp
kha manh, v mt quan sat va suy ly thng tri hn cac em gai.
T duy cua chung co tnh tru tng, rng rai va linh hoat, cha
y khat vong kham pha b mt cua s vt. Tom lai, tre em trai co
t duy logic manh, yu thch nhng mn khoa hoc tru tng nh
toan, vt ly va hoa hoc. Khi noi hay vit vn, tre em trai tuy kem
hn cac em gai v mt miu ta tri chay, li vn sinh ng va t
ng phong phu nhng y lai mi me, su sc, cu t c ao va
ham ngha su xa hn.
Qua o, co th thy tre em trai, gai v mt phat trin tr lc
mi bn co c im ring, khng phai la trai manh hn gai, cung
Nhiu tac gia
150
khng th noi la gai manh hn trai. Co ngi tng iu tra trong

s hoc sinh thanh tch u vit nht va kem nht va nhn thy ty
l phn trm tre em trai cao hn tre em gai, con thanh tch mc
trung bnh th tre em gai chim nhiu hn. V thanh tch bnh
qun cua tre em trai va tre em gai th khng co g chnh lch ro
rt.
158. V sao n gii thng du dang, n hoa hn nam gii?
Noi chung, tnh cach cua nam va n khng ging nhau. Nam
gii co tnh ua tranh va c lp kha manh, con n gii tng i
n du, giau long ng cam.
Hai loai tnh cach khac nhau nay c hnh thanh nh th
nao? Mt nha khoa hoc cua Cuc Nghin cu Tinh thn bang
Atlanta (My) tng thm do mi quan h gia tnh cach va gii
tnh. ng phat hin thy trong mau co hai loai cht vi lng lin
quan vi trang thai tinh thn. o la cht kch thch tuyn thng
thn A va cht huyt thanh. Cht kch thch tuyn thng thn A
co th khin cho tnh tnh tr nn nn nong, d b kch ng, thch
thach thc; con cht huyt thanh th ngc lai, co th khng ch
tnh nn nong, khin cho con ngi to ra hin du, hoa thun.
Thng thng, trong mau cua mi ngi u co hai cht nay,
nhng ty l cua chung rt khac nhau. Cac nha khoa hoc a phn
tch mau cua nam va n va phat hin thy, 85% n gii, ham
lng huyt thanh t cao hn nam gii; 80% nam gii, ham lng
cht kch thch tuyn thng thn A cao hn n gii. Kt qua
nghin cu nay, v mt sinh ly, a lam ro nguyn nhn v sao n
gii n hoa, du dang hn nam gii.
Nhng cac nha tm ly hoc lai cho rng s khac bit tnh cach
cua nam n chu anh hng rt ln cua mi trng xa hi. Nam va
n u sng trong mt mi trng xa hi nht nh. Hoat ng
tm ly va phng thc hanh ng cua ho cn phai c xa hi tip
thu, tha nhn. Thng thng, xa hi yu nam gii phai dung
cam, kin nh, co tnh c lp, quyt oan, dam chu trach nhim;
n gii cn n du, thn tnh, t m, gon ghe, giau tnh nhn nai va
C TH NGI
151
oan trang. Ban u, b me cn c vao hnh anh cua nam gii va

n gii trong s tng tng cua mnh giao duc va un nn con
cai. n khi i hoc, do hoc tp va bt chc nhau, tnh cach cua
nam va n dn dn khac bit ro hn. Sau khi trng thanh,
truyn thng vn hoa, phong tuc tp quan cua xa hi se lam cho
s khac bit nay ngay cang nh hnh.
ng nhin, y ta noi n s khac bit v tnh cach gia
nam va n la noi v a s. Trong cuc sng vn co nhng phu n
tnh tnh kin nh, manh me, tm ly ua tranh va ch tin thu rt
manh, trong s nghip gianh c nhiu thanh tch huy hoang
vt qua nam gii. Tng t, cung co nhiu nam gii co tnh hoa
du, thn tnh.
159. V sao ba con gn khng th ly nhau?
Tac phm vn hoc ni ting "Hng Lu Mng" miu ta t m
mi tnh gia Gia Bao Ngoc, Lm ai Ngoc va Tit Bao Thoa. Cu
chuyn lam xuc ng long ngi, nhng ho la nhng ngi ba con
co quan h huyt thng nn vic ly nhau la khng thch hp.
Trong 23 i nhim sc th cua con ngi, co khoang 10 van
gene di truyn, vi hn 1.000 gene co vn tim n (co th gy
bnh). Nu hai bn b me co 23 i nhim sc th mang gene gy
bnh ging nhau, i con se mang bnh. Nu ch mt trong hai bn
b me mang gene gy bnh th i con ch tim n bnh o ma
khng phat ra, cho nn con khng co bnh.
Trong trng hp bnh thng, mi ngi ch co 5-6 i
nhim sc th ging nhau trong s hn 1.000 gene gy bnh tim
n, cho nn hai ngi khng phai ba con kt hn co rt t c hi
cung mang gene di truyn tim n ging nhau. Do o, bnh di
truyn mang tnh tim n nay rt t gp, ty l phat bnh ch la
mt phn my van, thm ch mt phn mi my van ma thi.
Nhng nu v chng la ba con gn th tnh hnh lai khng
con nh th na. Nu ho co chung ng ba ni (hoc ng ba ngoai)
th t ng ba ni (hoc ng ba ngoai) qua me (hoc b) n ban
Nhiu tac gia
152
thn ho, s gene gy bnh tim n ging nhau 2 v chng a

tng ln rt nhiu so vi nhng ngi khng co ng ba ni (ngoai)
chung. Nh vy, c hi gp nhau gia nhng cp nhn gy bnh
tim n trong ban thn a con sau nay se tng ln gp bi. V
vy, kha nng con b bnh di truyn la kho tranh khoi.
Do o, lut phap Trung Quc quy nh khng cho phep kt
hn gia nhng ngi thn thch vi nhau, chu yu la gia nhng
ngi trong vong ba i, v du anh em ho hoc anh em chung ng
ba ni, ngoai.
160. V sao co ngi cha nhiu bao thai?
Trong cuc sng, ta thng gp mt s ngi co khun mt
gn nh hoan toan ging nhau. o la nhng anh (ch) em sinh i,
hoc sinh ba.
Thng thng, mi ln mang thai, ngi me ch sinh mt
a con. Nhng tai sao co ngi mt ln sinh n hai, ba hoc
nhiu a con?
Cac nha khoa hoc giai ap rng: tre em s sinh c cu tao
nn t hang nghn ty t bao, con thai nhi ban u c phat sinh
t mt t bao duy nht - trng a thu tinh. N gii t tui dy th
tr i, mi thang trng chn va rung mt ln, mi ln thng la
mt trng. Nu no gp va kt hp vi tinh trung th se thanh
trng thu tinh. Trng thu tinh khi di chuyn v t cung th bt
u chia ra thanh hai hoc tng nhiu hn na. Cung vi vic cac
t bao khng ngng ln ln va phn hoa, cui cung, trng thu tinh
se tr thanh thai nhi trong c th me.
Nu trng sau khi thu tinh c chia lam i, mi bn se
phat trin thanh mt bao thai, ta goi hin tng nay la "mt trng
song thai". Tre em sinh i nay sau khi sinh ra khng nhng din
mao ging nhau ma ngay n gii tnh, nhom mau va nhn di
truyn cung u ging nhau. Nu thay cac c quan cua chung cho
nhau th khng gy ra phan ng bai xch nao.
C TH NGI
153
So vi mt trng song thai th a s trng hp song bao thai

khng ging nhau n th, chung hoc nam hoc n, co cao co
thp ging nh anh ch em bnh thng. o la v me cua chung
mt ln a rung hai hoc nhiu trng, phat trin thanh nhng bao
thai khac nhau. Trng hp ba bao thai th cang phc tap hn
nhiu. Chung co th gm mt trng song thai va mt trng mt
thai, cung co th ging nh hai trng song thai, cung co th t ba
trng hnh thanh ba bao thai. Trng hp bn bao thai, nm bao
thai cung tng t.
161. Thai nhi trong bung me lam nhng g?
Trong bung me, thai nhi sut ngay lam g? Trc y, ngi
ta khng h bit g v vn nay. Ngay nay, cac nha y hoc qua
siu m a quan sat c thai nhi trong bung me, nhn thy tng
ng tac cua thai nhi rt ro. Thai nhi khng phai "hai tai khng
nghe" nhng vic ngoai t cung, khng phai ch bit ngu sut
ngay.
Thai nhi co th dung mt nhn vt. Khi no ngu hoc i t
th, mt se di ng. Nu co mt lung sang chiu vao bung me,
thng qua vach t cung va nc i, no co th nhn thy anh sang l
m ging nh anh sang en pin b che bi mt lp giy. Thai nhi
se m to mt va quay mt nhn v pha anh sang.
Thai nhi a co thnh giac. No thch nghe m nhac co tit tu
chm, tit tu tt nht la 60 nhp trong mt phut v no gn ging
vi nhp tim cua me. Nu co m nhac, no se quay u lai nghe
m thanh bn ngoai.
Bt u t thang th t, li cua thai nhi a co ai va bt
u phat trin. No ghet v ng va thch v ngot.
Trong c th me, thai nhi cung a co phan ng v xuc giac.
Nu ta ung vao chn thai nhi, no se m chn ra hnh cai quat,
ung vao tay no, no se nm tay lai.
Thai nhi 8 thang a bit lam mt s vic. No bit ngap, nm
tay, mut ngon tay, n vai, un lng va ap, bit mm ci, chau
Nhiu tac gia
154
may, giui mt, thm ch bit lam xu. ng nhin, nhng hoat
ng nay u la v y thc.
Thai nhi 3 - 4 thang a co cng nng bai tit nc tiu. Trong
bang quang no a tch cha nc tiu. Ngay nay, ngi ta a bit
c thai nhi 7 thang mi gi bai tit khoang 10 ml nc tiu,
trc khi sinh mi gi co th bai tit 27 ml. Nc tiu va nhng
cht thai khac cua thai nhi u thng qua nhau cua me bai tit ra
ngoai.
162. V sao tre em mi sinh ra lai khoc?
Khoc va ci u la s biu l tnh cam cua con ngi, nhng
y ngha biu at hoan toan ngc nhau. Ci thng thng biu
th s vui mng, khoc thng biu th s au kh. Mc du khoc
nh th nao, khoc ra nc mt mi la khoc tht, nu khng th o
la khoc gia.
Hai nhi va sinh ra a khoc la khoc gia. Bi v ting khoc
nay ch co ting ma khng co nc mt, hn na hai nhi va sinh
ra cn ban khng co g au kh ma phai khoc, hn na no cung
cha hiu c khoc la g. ng nhin, hai nhi khoc la khoc gia,
o khng phai la biu hin v au kh. Vy v sao no lai khoc?
Trn thc t ting khoc cua hai nhi biu th s kin lp vn
ng h hp cua no. Hai nhi sau khi sinh ra nu khng khoc tc la
khng th, la ngat th. Thai nhi bnh thng (khi cha sinh ra)
nm trong bung me khng t h hp. xy va cac cht b cn thit
u t mau cua me chuyn n thng qua dy rn va rau. Nhng
sau khi ra i, tnh hnh a khac. Hai nhi ri khoi bung me sng
c lp phai da vao s h hp cua mnh hp thu xy va thai ra
kh CO2, phai tun hoan mau toan thn, phai t mnh n ung
hp thu dinh dng.
Khng kh i vao phi la nh phi co va gian. S co gian cua
phi la nh lng ngc m rng va co lai. Khi lng ngc m ra th
phi cung gian ra. Do o, ap lc trong phi thp hn ap lc khng
kh, khng kh bn ngoai nhn o i vao phi. Ngc lai, khi lng
C TH NGI
155
ngc thu nho th phi cung thu nho, ap lc trong phi cao hn ap
lc khng kh, kh trong phi b dn ra. Khi thai nhi ang trong
bung me, trong phi khng co khng kh. Hai la phi luc o con la
mt t chc c, nhng a y trong ngc; v khi o lng ngc
ang trang thai co lai nn rt nho. Sau khi ra i, v t th thay
i, tay chn c dui ra lam cho lng ngc bng nhin gian ra,
n to, phi cung n to, luc o hai nhi se ht vao hi u tin. Sau
khi ht vao, khng kh t kh quan i vao t bao, cac c ht lp tc
gian ra, con cac c th th co lai, lng ngc t m ra lai thu nho v
trang thai cu, khin cho khng kh trong phi b ep ra. Do khng
kh bn ngoai co ap lc nht nh nn khi cht kh t trong ph
bao i ra ngoai qua kh quan, cac c cua u yt hu se co lai, hai
dy thanh i nm trong yt hu b cht kh lam rung ng, bt ra
ting ku nh ting khoc.
Hai nhi luc va ra i phn nhiu trang thai thiu xy, kh
CO2 trong mau kha nhiu. iu nay kch thch va lam hng phn
trung khu thn kinh h hp, khin tre ht vao tng ngum khng
kh. V vy, tre em sau khi sinh u khoc mt trn, ch n luc
hoat ng h hp co nhp bnh thng th se ht khoc.
163. V sao trong thi ky co kinh ban u, con gai phai chu y
v sinh kinh nguyt?
Noi chung, con gai khoang 14 tui, c quan gii tnh bt
u phat trin, ng thi xut hin chu ky kinh nguyt. Nhng
cung co em rt sm, t 9 tui, hoc rt mun, n 18 tui, mi co
kinh. iu o phu thuc vao t cht thn th, khu vc a phng,
iu kin kh hu. thi ky u kinh nguyt, do tui tre t hiu
bit cng thm tm ly xu h nn cac em gai d mc bnh v kinh
nguyt. Cung co em v thiu kin thc v sinh sinh ly, thy kinh
nguyt ban u b nhiu loan th lo s va cng thng. V vy, vic
tm hiu hin tng sinh ly kinh nguyt thi ky u kp thi co
s quan tm y u la rt quan trong, nhm bao am cho sc
khoe va s phat trin cua cac em.
Vy cu th nn chu y nhng im nao?
Nhiu tac gia
156
Th nht, v tui con tre, cng nng trng cha hoan toan
thanh thuc nn kinh nguyt giai oan u rt khng n nh,
chu ky co th ngn hoc dai, thm ch mt thang co hai ln hoc
my thang mi co mt ln. Cung co trng hp sau khi co my ln
lai b tc mt thi ky, sau o lai tr v bnh thng, hoc hanh
kinh keo dai 10 - 20 ngay, thm ch sut ca thang khng sach. Sau
mt nm, moi th se tr lai bnh thng, khng nht thit phai
cha tr, tr khi s ln kinh nguyt c bit nhiu, hoc keo dai
khng sach, anh hng n hoc tp, hoc thi ky u keo dai 2 - 3
nm vn cha tr lai bnh thng, co luc gy ra hin tng thiu
mau. Luc nay, nn nh bac s phu khoa kim tra.
Th hai, khi co kinh, nn chu y ngh ngi, khng tham gia
nhng hoat ng th duc manh. Khng nn s xu h ma hay
trnh bay ro vi thy giao thy giao chu y chiu c thch ang.
Co nhng em gai v xu h khng dam bao vi thy, v vy thy
giao phai chu ng quan tm. Trong thi gian hanh kinh, khoang
chu huyt, luc o c th cac em yu, nu hoat ng manh rt d
dn n au lng hoc chng bung.
Th ba, thi ky co kinh khng nn n thc n lanh, cay,
ng, thc phm co tnh kch thch, khng tm ra nc lanh va
chu y khng c th b lanh.
Th t, phai chu y gi v sinh v trong thi gian o sc
khang yu, ca t cung m d b nhim khun, phai dung bng v
sinh co cht lng va tiu c tt.
Th nm, trong thi ky nay, tnh tnh nn thoai mai, ci m,
khng nn cau gt v nhng vic nho nht, nh vy vic hanh
kinh se c thun li.
164. Di tinh co hai cho sc khoe khng?
Nam gii n tui dy th thng chim bao di tinh, tc la
tinh dch tit ra. o la v n tui dy th, ngoc hoan khng ngng
san xut tinh trung, tinh nang va tin lit tuyn khng ngng
xut ra nc dch nhy. Sau khi tch tr n mt lng nht nh,
C TH NGI
157
xung ng thn kinh se san sinh, tao nn di tinh. Ngi xa noi

"tinh y t xut" la y o. Di tinh la mt tiu ch biu hin gii
tnh a thanh thuc. Di tinh ln u la s th nghim tm ly mi.
Cung vi tui tac tng ln, ngi thanh nin o bt u cam thy
s hp dn cua ngi khac gii, co nhu cu th nghim. Do o, khi
chim bao thng di tinh, con goi la mng tinh. Co nhng thanh
nin khi di tinh th to ra rt lo lng, ho ngh rng "mt giot tinh
quy bng mi giot mau, tinh dch mt i la mt i tinh kh".
Thc ra, s lo lng o khng cn thit. Bi v ngoc hoan khng
ngng san xut tinh trung, lu ngay y ln th se bai tit ra
ngoai. Di tinh la mt phng thc chu yu thc hin s bai tit
o. ng nhin, s ln di tinh cua mi ngi khac nhau, co ngi
mi thang mt vai ln, co ngi vai thang mt ln, o la bnh
thng.
Nu t thanh phn tinh dch ma xet, trong o dch tinh nang
chim khoang 60%, dch tin lit tuyn chim khoang 30%, tinh
trung khoang 5%. Trong tinh dch, ngoai tinh trung ra, thanh
phn chu yu la nc, mt s t con lai la ng gluco, anbumin,
m, cac loai men va cac mui v c khac. Nhng cht dinh dng t
oi nay i vi c th ma noi thc t khng ang k. V vy, co th
thy, di tinh se khng lam tn hai n sc khoe.
Nu s ln di tinh qua nhiu, thm ch 1 - 2 ngay mt ln,
hoc c h b kch thch, hoc va ngh n la co, sau di tinh ngi
mt moi, u oai, chong u, au lng th nn n bac s kham
iu tr.
Nu di tinh xut hin lin tip, trc ht phai chu y xem co
phai la bnh thuc v c quan sinh duc khng, v du dng vt,
tin lit tuyn b vim, v ch vim b kch thch se khin cho thn
kinh trung khu trang thai hng phn, gy phong tinh. Ngoai ra,
vic da bao u dng vt dai qua, tui da u dng vt cau bn
cung la mt nhn t kch thch di tinh. Trong trng hp nay, nn
tch cc iu tr va thng tm ra, chu y v sinh ca nhn.
Ngoai ra, thanh thiu nin nn tham gia cac hoat ng tp
th, tham gia cac hoat ng vn th co ch, khng nn xem sach
Nhiu tac gia
158
vang hoc phim anh vang; khi ngu tt nht mc qun ao rng,
chn p khng nn nng qua, nh vy se giam c s ln di
tinh.
165. V sao thu dm lai co hai cho sc khoe?
Thu dm la nhng hanh vi dung tay hoc cac phng thc
tng t kch thch, nhm t thoa man nhu cu sinh ly. Ban
u, chuyn nay co th la ngu nhin, chng han nh tre em
thng v to mo hoc mc qun lot cht, ci xe, treo cy; ma sat
khin cho dng vt b kch thch, c bp c xoa bop hoc vut
ve, san sinh ra khoai cam. Sau tui dy th, s phat trin sinh ly
cua gii tnh bc vao giai oan mi, s phat trin cua c quan gii
tnh dn dn thanh thuc, kch thch t tit ra nhiu, tre bt u
hnh thanh y thc gii tnh, do o san sinh ra s xung ng gii
tnh. Khi b kch thch, ngi ta rt d phat sinh nhng hanh vi
thu dm v y thc.
Hoat ng gii tnh co quan h mt thit vi s phat trin
lanh manh cua tm, sinh ly va s hnh thanh phm cht ao c.
Thu dm, vi t cach la mt b phn hoat ng cua gii tnh,
thng thy trong thanh, thiu nin. a s ngi ban u la v to
mo, ngu nhin phat sinh, dn dn tao thanh thoi quen nn rt co
hai cho sc khoe.
Thanh thiu nin ang thi ky hoc tp, giai oan nng
cao kin thc va c th sinh trng, khng nhng s phat trin
sinh ly cha hoan toan thanh thuc ma trang thai tm ly cung cha
n nh. Ngi co thoi quen thu dm thng khng quan tm n
nhng hanh vi bt lng cua ngi khac; khi thu dm mt mt
cam thy t thoa man, mt khac lai va t trach mnh, t ti va lo
s. Thu dm nhiu se khin cho ban thn thng trang thai tm
ly cng thng, ni tm mu thun, gy anh hng n s hnh
thanh lanh manh v ao c va s phat trin bnh thng cua
tnh cach, phm cht.
Ngi lun su vao thu dm khng nhng t mu thun t
tng va co ganh nng tinh thn rt ln ma con co th b nhiu
C TH NGI
159
loan hoat ng bnh thng cua h thng thn kinh do trung khu
hng phn cua ai nao lun lp i lp lai trang thai hng phn.
Khi ln lp hoc lam vic, sc chu y cua ho khng tp trung, sc
hiu sa sut, tr nh giam thp, hn na thng b kch thch
thu dm. Qua trnh hng phn va c ch cua ai nao mt iu
hoa, gy chong mt, u tai, tim p nhanh, mt ngu va cac chng
thn kinh suy nhc, thm ch se lam xut hin s nhiu loan
cng nng tam thi hoc tnh tnh cau gt.
Co mt s t ngi thu dm qua se cam thy bung di
au m , lng moi, chun gi, i tiu nhiu ln va co chng di tinh.
Chung thng co quan h vi cac bnh cua h thng tit niu. Thu
dm qua mc khng nhng lam xoang chu b huyt lu dai ma
con a nhng vi khun gy bnh t trn tay nhim vao c quan
sinh duc, dn n cam nhim ng tit niu, hoc tinh nang b
vim.
Thu dm la s bt u gii tnh co y thc, tac hai cua no
lun lun vt qua ban thn s thu dm, lam cho tm ly b giay vo
va xut hin cac phan ng bnh ly khac na. Thanh nin khng
nn xem sach v, phim anh khng lanh manh, tch cc tham gia
hoat ng tp th, bi dng nhng thu vui va s thch co y ngha,
nui dng thoi quen v sinh... Nhng iu nay u la phng
phap tt khc phuc thu dm.
cao?
166. V sao khi cam mao, ta se s mui nc, tt mui va st
Mt trong nhng bnh ma con ngi thng gp nht la cam

mao. Co th noi hu nh mi ngi, nhiu t u a b cam mao
giay vo.
Tuy cam mao khng phai la loai bnh him ngheo, nhng
sau khi b cam, ta se tt mui, th kho khn, ting noi b re, c th
rt kho chu. Trong thi ky b cam, nc mui chay ra khng
ngng, ta phai thng xuyn dung giy hoc khn lau mui, gy ra
nhiu phin phc trong sinh hoat. Nu ban b cam nng th nhit
con tng cao, ca c th v th ma cam thy mt moi.
Nhiu tac gia
160
V sao khi khi b cam lai xut hin nhng triu chng in
hnh nay? o la mt vn rt co y ngha. Nh ta a bit, nguyn
nhn chnh gy ra cam la c t bnh. Khi c t bnh xm nhp
vao c th, khang nhng vi khun mt thng khng nhn
thy c, c th se t ng dung u cac bin phap chng lai, do
o xut hin tt mui, chay nc mui, ht hi, phat st... Trn thc
t, nhng hin tng nay la phan ng t bao v cua c th.
Cac nha y hoc a giai thch v cac chng nay nh sau: ho noi
mui tt co th ngn nga c t bnh xm nhp, nc mui chay ra
lin tuc va ht hi la thai ra nhng c t bnh a xm nhp
vao; thn th phat st co th kch thch bach cu, thuc y khang
th hnh thanh, bao vy, tiu dit vi khun. Hn na, ai b phn
c t bnh cam s nhit, thn th phat nhit gy tr ngai cho c
t bnh phat trin.
167. V sao in thoai cng cng d truyn nhim bnh?
Trong cuc sng hin ai, in thoai a tr thanh cng cu
giao dch thng tin rt ph cp. in thoai co gia nh, vn
phong c quan, ngoai ng ph... Co th noi hu nh hng ngay,
chung ta u tip xuc vi in thoai. Chnh v th cho nn cac bac
s khuyn chung ta phai chu y v sinh may in thoai phong
chung truyn bnh sang ngi.
V sao may in thoai lai co th truyn bnh c? Nguyn
la mt may in thoai, nht la may in thoai cng cng, hng
ngay b nhiu ngi s dung, trong s o co ngi khoe, co ngi
mang vi khun, k ca bnh nhn. Khi ho goi, vi khun bnh trong
ming bn theo nc bot vao ng in thoai. o, khun bnh nh
iu kin ti va m ma sinh si nay n. Khi ngi khac s dung,
nu ming gn ng noi, se co kha nng hp thu khun bnh vao
ming.
Cac nha y hoc a kim tra tm khang nguyn bnh vim gan
B trn in thoai cng cng va phat hin thy ty l dng tnh la
4%. iu o chng to tnh trang nhim cua in thoai la khng
th xem thng. Qua kim tra, ho con phat hin thy ngoai c t
C TH NGI
161
bnh vim gan B, trong ng noi in thoai con co hn 480 loai vi

khun va c t bnh. Noi chung, in thoai co tn s s dung
cang cao th khun bnh cang nhiu. Do o, co th thy may in
thoai a tr thanh ke mi gii quan trong trong truyn bnh.
phong may in thoai truyn bnh, bnh thng, ta
nn ty c cho may; khi goi in thoai phai chu y ming cach
xa ng noi, khng nn ap ng nghe in thoai sat mt, khng nn
noi to phong nc bot bn vao may. Ngoai ra, nhng ngi
co bnh ng h hp va bnh truyn nhim ng tiu hoa khng
nn trc tip goi in thoai; con ngi khoe sau khi goi in thoai
nn ra tay sach se ri mi ung vao thc n. ng nhin, khi co
iu kin, nn s dung mang tiu c cho in thoai tr mui
hi va dit khun.
168. V sao thn th ni nt m ay?
Co ngi sau khi n bng nhin cam thy toan thn phat
nga, ni cac nt o mau hng hoc mau trng sang, o la m ay.
Thng thng, nt m ay co to co nho, nho nh hat gao, to co th
rng hn ca ban tay. Thi gian ni m ay thng khng qua 24
gi, nhng cung co th keo dai hn.
M ay hnh thanh nh th nao? Cac nha y hoc giai thch
rng, ngi thng phat sinh m ay la nhng ngi c th rt
nhay cam. Khi mt s cht c bit nao o c a vao c th th
c th san sinh ra mt cht khang c lai. Trong qua trnh
khang, mt s t chc, t bao nao o phat sinh bin i, nha ra
mt s cht c bit, khin cho mach mau gian ra, huyt thanh
thm thu vao trong t chc da. Trong da, ham lng huyt thanh
tng ln, lam cho da phnh ln, san sinh ra m ay. Khi huyt
thanh trong da c hp thu ht th m ay cung bin mt.
Bnh thng, ta n mt s thc n bin nhng khng b m
ay. Nu mt moi qua mc hoc ung ru qua nhiu, ng thi
n tht hoc n ca nhiu, ng rut va da day se khng tiu hoa
ht hoan toan cac cht anbumin; o cung la mt trong nhng
nguyn nhn phat sinh m ay.
Nhiu tac gia
162
Khi c th co bnh man tnh, nh vim rut tha man tnh,

su rng, trong ng rut co ky sinh trung hoc cam nhim vi
khun, ta u co th b m ay. Ca bit co ngi v s lanh hoc s
kch thch cua nong bc cung se sinh ra m ay.
Co ngi khi ung thuc hoc sau khi tim a b ni m ay,
o la do d ng thuc gy nn.
Nu phat sinh m ay, nn tm ro nguyn nhn. Khi tm
khng ra nguyn nhn, nn dung bin phap khang d ng cha
tr.
169. V sao vao mua he, tre em d b rm, mun nhot?
Rm va mun nhot u do khun cu b ao thm nhp vao
da gy ra, xut hin nhiu vao mua he, nht la tre em.
Da ging nh cai ao ngoai bao v c th. Trn mt da tn
tai u cac loai vi khun, trong o co cu khun b ao. Mt khi da
b pha hoai (thm ch s pha hoai mt thng khng nhn thy
c), cu khun se tha c xm nhp, tac oai tac quai. Trc y,
co ngi tng kim tra tnh trang vi khun trn da, ho thng k s
vi khun trong bn tm cua mt ngi sau khi tm va phat hin:
ngi tng i sach co hn 8,5 triu con vi khun, con ngi
tng i bn th co hn 1,21 ty con.
Mua he, khi ban ra m hi nhiu va khng c kp thi lau
sach th m hi se b phn giai, nhng cht san sinh ra tr thanh
mi trng mau m cho vi khun phat trin. Trn mt da toan
thn co khoang hn 2 triu tuyn m hi, ging nh a co hn 2
triu canh ca m ra, lam cho vi khun co th xm nhp bt c
khi nao gy nn rm hoc mun nhot.
Da cua tre em c bit non mm va hng nhun; o la v da
tre kha mong, cac mach mau di da phong phu, cht sng co tac
dung bao v trn mt da cung rt mong. V vy, no cang d b xy
xc, d cam nhim vi khun.
Ngoai ra, v tre em khng bit noi ro cam giac nong lanh cua
mnh, qun ao tre mc c la chon cn c vao cam giac cua b
C TH NGI
163
me nn co luc mc qua nhiu, gy ra m hi, o la c hi lam tng

thm rm say.
Hn na, da cua tre em tng i nhay cam, nhng vt
thng nho trn da cung se phat sinh phan ng rt ro. Nhng nt
mn khi phat sinh se rt d chuyn thanh mun nhot.
Tre em ra m hi t mnh khng bit lau sach, cang d nga
ngay va sinh mun nhot. Do o, v mua he, b me phai c bit chu
y tm sach cho con va phai cho n mc phu hp vi thi tit.
170. Ho ga co phai la ho mai "trm ngay" khng?
Bnh ho ga do loai khun ua ho ga gy nn. o la loai bnh
ng h hp cp tnh, tre em 1-6 tui rt d mc. Luc u, bnh
nhn ch ho tng ting, sau o chuyn thanh ho tng trn, mi
trn lin tuc keo dai mi my ting n my chuc ting, ho n
mc mt o ta tai, nc mt nc mui dm d, cong lng thot
bung, thm ch khng th c. Mi ngay tre ho t th mi my
ln, nhiu n 30 - 40 ln. V vy, b me rt lo lng va thng hoi:
ho ga co phai se keo dai mai khng?
Ngay nay, ngi ta a bit c bnh ho ga xut hin do cac
nhanh hoc mang kh quan b vim, lam anh hng n s vn
ng cua cac lng t, khin cho cac cht chung quanh nim mac
kho bai tit, gy nn tng trn ho co tht. Bnh ho ga tng i
keo dai, co luc qua tht n "trm ngay". Nhng thc ra khng
phai moi bnh nhn u ho lu n th. Bnh nng hay nhe, lu
hay mau co lin quan n sc khang cua c th bnh nhn va
s cha tr co tch cc, kp thi hay khng. Thng thng, bnh
phat trong vong vai ba tun, dung thuc khang sinh la at hiu
qua tt.
171. V sao phai phong bnh au mt o?
au mt o la bnh "vim kt mac cp tnh", do vi khun
hoc c t bnh gy nn. Bnh phat rt gp, sau khi nhim vi
khun hoc c t bnh my gi la co biu hin ngay. Mua he nong
Nhiu tac gia
164
bc, vi khun va c t bnh d phat trin nn au mt o co khi

thanh dch. T luc mc bnh n luc khoi t th 3-4 ngay, nhiu th
7-8 ngay, thm ch dai hn.
Triu chng ban u la nga mt, co cam giac nh b bui cat
bay vao, long trng mt o dn, m mt sng ln, d nhiu, bui
sang ngu dy hai m dnh y d. Bnh nhn nhn m, co luc con
au u, au hong, phat st, long trng mt mau. Nu bnh tnh
nghim trong th nhan cu se b anh hng, gy vim va anh
hng n th lc.
Bnh au mt o truyn chu yu qua tip xuc tay, khn tay,
khn mt, cac bn tm, b bi... Bnh hoan toan co th phong
c bng cach tp thoi quen ra tay, khng dung tay bn hoc
khn bn giui mt. Luc ra mt, phai dung nc sach, khn sach,
khng dung chung khn vi ngi bnh. Khn mt phai git bng
xa phong, phi ch thoang gio bao am sach se, kh rao. Bn
ra mt phai c gi sach se, khn dung chung phai c luc va
kh c.
Khi b bnh au mt, nn t giac khng i bi, khng n
nhng nha tm cng cng. ng nhin, quan trong nht la phai
n bnh vin iu tr.
172. V sao bnh "mt ga choi" thng khng t khoi?
ngi bnh thng, hai mt nhn mt vt, anh cua vt th
o in trn vong mac cua ca hai mt, truyn ln trung khu th giac
nao, chp lai lam thanh mt vt lp th hoan chnh. Cng nng
nay goi la "hai mt thanh mt cach nhn". tre s sinh, qua trnh
hnh thanh "hai mt mt ng nhn" rt d b anh hng cua
ngoai gii, khin cho ch mt mt nhn vao muc tiu, gy lac mt.
Khi nhan cu nhn vao vt xin v pha trong th goi la lac trong,
tc "mt ga choi".
V sao mt ga choi la kho t khoi? lam sang to iu nay,
phai bt u t cac c vn ng va thn kinh quan cua nhan cu.
Pha ngoai nhan cu co 6 c mt; trong iu kin bnh thng, khi
C TH NGI
165
ta nhn mt vt nao o th du mt nhn v hng nao, s chuyn

ng cua hai mt u song song nht tr vi nhau. Do s co cua c
mt chu s iu tit cua thn kinh nn khi xem muc tiu bn
phai, hai mt u chuyn sang bn phai; khi xem muc tiu bn
trai, hai mt u chuyn sang trai.
Nu hai mt tre phat trin khng ging nhau (mt mt nhn
ln pha trn hoc b tan quang, hoc nhn xa cua hai mt
chnh lch nhau rt ln) hoc tre t be a thch chi nhng rt
nho, chi trong iu kin anh sang rt m hay chi nhng tro phai
nhn gn, c mt se mt cn bng, c thn kinh moi mt, co th
phat sinh bnh mt ga choi.
nhng tre b mt ga choi, nu khng kp thi un nn s
cn bng cua c mt, bnh se khng t khoi. Hn na, do mt mt
b lac keo dai nn ngi bnh khng th dung mt nay, lu ngay
s phat trin cua mt se b anh hng, thm ch gy nhc th (rt
kho phuc hi). Tre em b bnh mt ga choi ch dung mt mt
nhn nn khng co cam giac lp th v vt, khng th phn bit
vt xa hay gn. V du: Luc xu kim khng th lun ch ung l;
khi dung but chm mc th khng chm ung ming l mc, kho
tm kim nhng vt nho th kho nhn... anh hng rt nhiu n
hoc tp va cng tac sau nay.
Do o, khi phat hin con b bnh mt ga choi, b me phai kp
thi a i cha tr. Vic cha bnh sm khng nhng co th un
nn c mt ma con giup khi phuc th lc. Nu bo l c hi, a tre
ln ln du c phu thut cung kho cai thin tnh hnh va nht la
khng khi phuc c th lc cung nh cam giac lp th.
173. Bnh chp san sinh nh th nao?
Chp gm hai loai: chp mt bn ngoai m mt goi la chp
ngoai; chp nm bn trong m mt goi la chp trong. Khi bnh mi
phat sinh, trn m mt (sat chn lng mi) xut hin mt im o,
hnh ging hat gao. im nho nay sng ln, s vao th au. My
ngay sau, vt sng m rng khin cho ca m mt sng o, mt kho
Nhiu tac gia
166
m, ngi co th phat st. Sau my ngay, m dn dn lam mu, da

m mt v, mu chay ra ri dn dn se khoi.
Chp mt c hnh thanh nh th nao? Co ngi noi o la
hu qua vic "trm kim khu" cua ngi khac. iu nay hoan toan
khng co cn c. Nguyn nhn chu yu gy bnh la khng chu y
gi v sinh mt sach se, chng han nh dung tay bn hoc khn
bn lau mt, khin cho m mt cam nhim vi khun, gy mu.
Khi mc bnh nay, ban u co th dung khn m chm.
Mi ngay chm 4-5 ln, mi ln 10-15 phut, vt sng se dn dn
tiu i. Nu vt sng o khng tiu hoc xut hin mu mau vang,
nn n bac s, tuyt i khng t mnh x ly, khng dung kim
cha ty trung hoc dung vt khac khi mu, cang khng nn
dung lc nn ep. V iu nay se lam cho vi khun hoc c t trong
mu ep vao mach mau, t o lan ra, gy bai huyt hoc nhng bin
chng bt ng khac.
174. V sao nhn dn mt s vung d b bu c?
nhng vung nui rng, ngi dn thng mc bnh bu c
(y hoc goi la phu tuyn giap trang a phng). Nguyn nhn chu
yu nht la ham lng it trong nc ung, mui n, rau xanh va
lng thc nhng vung nay rt thp.
I t la cht khng th thiu c i vi hoat ng cua tuyn
giap trang. No tham gia vao hoat ng hp thu ao thai cua c
th. C th ngi ging nh mt c may v cung tinh vi, phc tap.
Khi thiu it, vic san xut cht ni tit tuyn giap se giam. Luc
o, c th se thng qua chc nng iu tit cua h thng thn kinh
t ng san sinh ra "tn hiu" kch thch hai b phn chu quan
tuyn giap, o la i nao di va thuy th hng phn. Nh vy,
lng tit ra cua cht ni tit tuyn giap se tng ln. iu nay tac
ng vao t chc tuyn giap, gy cac bin i. Nhng t bao tuyn
giap t hnh lp phng bin thanh hnh hp to hn thch ng
vi vic san xut nhiu ni cht tit. Do o, th tch tuyn giap
trang cung tng ln, gy bnh bu c.
C TH NGI
167
175. V sao tre em cung cao huyt ap?

Noi n cao huyt ap, ngi ta thng ngh o la bnh cua
ngi gia, khng lin quan n tre em. Thc ra tre em, thm ch
tre s sinh cung co th mc bnh huyt ap cao, ty l mc bnh
ngay cang co xu hng tng ln. Theo nhiu kt qua thng k,
bnh huyt ap cao chim khoang 3% tng s tre em. Rt nhiu
ngi ln mang bnh huyt ap cao co cn nguyn t thi tre em.
Bnh huyt ap cao cua tre em co th chia thanh hai loai: mt
la k phat cua mt s bnh nao o nh vim thn cp tnh, vim
mach mau thn bin chng, ng mach chu bung b hep va mt s
bnh ni tit. Loai khac lin quan vi cac yu t di truyn, beo ph
hoc b cng thng.
Phai tranh thu phat hin sm nhng nhn t nguy him gy
nn bnh cao huyt ap co li cho vic phong va khng ch s
phat sinh, phat trin cua bnh.
176. V sao ngi b bnh tim thng b tm mi?
Trong c th co hai loai mau: mau ng mach cha nhiu xy
nn co mau o ti; mau tnh mach cha CO2 nn mau hi en.
Mau ng mach a xy n khp cac c quan, lam cho c
th hoat ng bnh thng. Khi xy a b tiu hao ht, mau ng
mach se tr thanh mau tnh mach. Sau o, mau trao i kh phi
b sung xy, tip tuc theo ng mach n cac t bao. Trong qua
trnh nay, tim ong vai tro rt quan trong. No ging nh cai bm
khng ngng bm mau ng mach, mang nhiu xy i khp toan
thn va thu hi mau trong tnh mach a ln phi, tin hanh
trao i kh. Mt khi tim mc bnh th cng nng bm se giam yu
hoc mt i, anh hng n tun hoan mau.
Tim co 2 tm nh va 2 tm tht. Chung ging nh bn gian
phong. Tm nh trai va tm tht trai thng vi nhau, cha mau
ng mach; tm nh phai va tm tht phai cung thng vi nhau,
cha mau tnh mach. Trong trng hp bnh thng, tm nh trai
va tm nh phai, tm tht trai va tm tht phai khng thng vi
Nhiu tac gia
168
nhau. Nhng mt s bnh nhn tim, vach ngn gia hai bn

xut hin l thung nho, khin mau tnh mach vn tm nh phai
va tm tht phai se ln sang mau ng mach. Khi o, ham lng
xy trong mau se thp i. Chung i theo ng mach n khp c
th, cho nn mi cua bnh nhn co mau m hn so vi ngi bnh
thng, thm ch co mau tm.
Mi mau tm khng ch xut hin ngi bnh tim. Nu phi
trao i kh khng tt, hoc c th b lanh nng, mau cung cp
khng u cung se xut hin mi tm.
177. V sao khi b lanh, ngi ta d b tiu chay?
Du mua he hay mua ng, c th b lanh se d tiu chay.
Tiu chay do lanh khac vi tiu chay do ng c thc n, vim
rut, kit ly. No co hai c im: bung si lin tuc kem theo au
tng cn; phn khng von tng cuc ma la nc loang, kem cn ba
thc n cha hoan toan tiu hoa.
Lanh gia la mt loai kch thch kha manh. Khi c th b lanh,
c bit la bung di b lanh, nhu ng rut tng ln khin cho
nhng thc n trong rut cha c tiu hoa hoc hp thu ht b
ao thai ra ngoai cung mt lng ln nc. Cho nn khi bung ku
lin tuc, au co tht tng cn se i ra phn long.
V vy, m ngu tt nht nn dung vai mong p kn phn
bung, nu khng se d b i chay.
178. Bnh au da day co truyn nhim khng?
Moi ngi u bit vim gan, lao phi u la bnh truyn
nhim, nhng nu noi au da day cung truyn nhim th lai cam
thy kho tin. Thc ra, o la mt phat hin mi cua y hoc trong
nhng nm gn y.
Bnh au da day lin quan vi mt loai vi khun ua hnh
xon c. Khoang 50-95% bnh nhn au da day u cam nhim
loai vi khun nay. No la thu pham ng u gy bnh da day. Vi
C TH NGI
169
khun ua xon c sng trong da day ngi va ng vt cao cp,

no cung truyn nhim ging nh cac loai vi khun khac.
Cac kt qua nghin cu a chng to loai khun ua xon c
co th truyn nhim qua thc n. nhng ngi dung chung cng
cu n ung, ty l nhim loai vi khun nay rt cao. Cac bac s a
kim tra nhng bnh nhn da day mang loai vi khun nay va phat
hin la trong cn rng, nc bot va cht nn cua ho u co vi
khun ua xon c, trong phn cung co loai vi khun nay.
T o, co th thy, vim da day cung la loai bnh truyn
nhim. Do o, mun phong bnh da day, phai tranh cam nhim
loai vi khun trn. Nn tranh dung bat ua chung va khng n
rau sng. Hay tp thoi quen ra tay trc khi n va sau khi ai
tin.
179. Vim rut tha co phai do hay n cm chay gy ra
khng?
Trc kia, ngi ta thng goi vim rut tha la vim mang
trang, cho rng no phat sinh la do n cm chay, hat cm ri vao
mang trang. Thc ra iu nay khng ung.
Trn thc t, rut tha la mt oan nho ging nh con giun,
nm bn ngoai mang trang. No d vim khng phai do hay n cm
chay ma chu yu la no rt nho, d b soi hoc trng ky sinh trung
lam tc. Hn na, rut tha nho va dai nn khi di ng d b xon.
Ngoai ra, cac ng mach cua rut tha u la phn cui, khng co
nhanh tun hoan. Nu oan rut tha ni vi mang trang b tc
th nhng cht ni tit trong nim mac rut tha se khng ao
thai ra c, ap lc trong rut tha se tng cao, khin cho mau
chay trong thanh rut tha khng tun hoan c. Nu b phn
nay khng c nui dng tt, cac vi khun gy bnh trong rut
se nhn c hi xm nhp, gy vim nhim.
Triu chng chu yu cua vim rut tha la au bung. Ban
u thng au phn bung hoc chung quanh rn, rt ging au
da day. My gi sau, vung au chuyn dn sang bn phai bung
Nhiu tac gia
170
di. 70 - 80% bnh nhn u co chng au in hnh nay. au

nng hay nhe chu yu do mc vim quyt nh.
Ngoai au bung, ngi b vim rut tha con hay kem theo
nn. Nu bung mm, pha phai bung di (v tr rut tha) b au
khi n vao n th au, thn nhit khng cao chng to chng vim
con nhe. Nu vim nng, a co mu, hoai t, hoc a thung th
bnh nhn au bung rt d di, pham vi s au cung m rng,
kem theo st cao, khi n bung th c bung cng cng, hoc pha
bn phai bung di co cuc cng.
Du vim nng hay nhe, mt khi a phat hin vim rut tha,
bnh nhn phai n ngay bnh vin iu tr.
180. V sao ngi b bnh tiu ng thng hay oi?
Trong b phim nc ngoai co tnh tit sau: bui ti, mt em
be gai nhn luc gia nh i ngu a len xung nha n ly, n .
Khi b ngi nha phat hin va ngn lai, c ta con git mt ming
tht nhet vao ming. Co phai o la c be b ngc ai khng?
Khng phai. C ta la con cng cua mt nha giau, v c y b bnh
tiu ng nn rt d oi. Tai sao th?
Mun hiu c iu nay, phai bt u ban v nguyn nhn
c ban cua bnh tiu ng. Noi mt cach d hiu, tiu ng la
loai bnh ng trong nc tiu qua cao. Cng nng hp thu va
ao thai cua ng trong c th chu s iu tit cua tuyn tuy. Co
ngi v thiu insulin nn s hp thu ng b tr ngai. Phn
ng "tha ra" se c bai tit theo nc tiu. Nh vy, t chc
t bao cua c th se khng th dung ng gluco san sinh ra
nng lng cn thit, v vy, ngi bnh lun ri vao trang thai
oi, lun mun c b sung thc n.
Ngi b tiu ng khng nhng n nhiu ma con ung va
i tiu nhiu, trong lng giam. Co ngi goi bnh tiu ng la
"bnh trong lng giam", "bnh ba nhiu, mt t".
Nguyn nhn cn ban sinh bnh tiu ng la insulin khng
u, cho nn co th dung phng phap tim insulin cha bnh
C TH NGI
171
tiu ng. ng nhin, nhng bnh nhn con nhe ch cn khng

ch n ung la co th iu chnh c.
181. V sao mt co soi?
bn phai bung trn cua c th co mt h thng ng mt
gm tui mt va ng mt, trong o co dch mt ( c san xut tai
gan, mi ngay 50-100 ml). Dch nay c a vao ng rut
giup tiu hoa thc n. Vy v sao trong mt lai co soi?
Noi chung, ngi ta cho rng, s hnh thanh soi mt co ba
iu kin:
- Tnh cht dch mt thay i, thanh phn cholesteron hoc
sc t mt tng ln, tao nn soi cholesterol, soi sc t mt hay soi
hn hp.
- H thng ng mt b vim hoc co giun ua lam tc,
khin dch mt khng lu thng, tch lai, thanh soi.
- Nhng hat cholesterol hoc sc t mt dn dn kt tu, phat
trin thanh soi.
Soi mt la bnh thng gp. Khi n thc n nhiu m hay
lng vn ng giam i, thanh phn dch mt b anh hng, ham
lng cholestron, sc t mt tng ln. Ngoai ra, h thng ng
mt co rt nhiu c hi vim. c bit la nng thn, ty l bnh
giun ua rt cao, dn n giun ua ng mt, lam cho dch mt tch
lai hnh thanh soi. Mt khi soi mt hnh thanh se ngay cang to
thm.
ngn nga bnh soi mt, ta nn tranh n thc n nhiu
m giam thp cht m, cholesterol va sc t mt trong c th.
Ngoai ra, nn n rau ti va hoa qua tng thm vitamin; y
cung la mt bin phap co hiu qua ngn chn soi mt.
Vic tch cc vn ng, tng thm cng nng cua cac ni tang
khng nhng phong c soi mt ma con giup giam beo, tng
thm sc khang cho c th tranh vim h thng ng mt.
Nhiu tac gia
172
Kp thi cha bnh giun ua hoc bnh vim ng mt cung la

nhng bin phap quan trong phong soi mt.
182. Hiu ng tre co phai la chng hanh ng lung tung
khng?
Co nhng tre em rt hiu ng, t sang n ti ngoai thi
gian ngu ra th hoat ng khng ngng. Do o, nhiu bc b me
cam thy lo lng, cho rng con mnh mc bnh ng nhiu. Thc
ra, tre em hiu ng la bm tnh. Hiu ng khng phai la chng
ng nhiu. Hai trng hp nn c phn bit mt cach ro hn
tranh anh hng n s lanh manh cua con cai.
Trong y hoc, tre em qua hiu ng, sc chu y phn tan, kem
theo tnh cach va hanh vi lun thay i c coi la mc chng hay
ng. Theo kt qua iu tra my trng tiu hoc Thng Hai, ty
l phat sinh chng hay ng tre em la khoang 5 -13%. Nguyn
nhn co th do di truyn, nao b chn thng hoc mi trng gy
nn.
Nhng biu hin chu yu cua bnh gm co: khng tp trung
c s chu y, ng tac lt vt nhiu, mt s co th t ng, ngi
tnh mt ch trong lp hoc, nhng t tng lai ang "mng lung
khng c nh". Loai tre em nay hanh ng nhiu, ni dung hoat
ng khng ro rt, trong phong hoc co th t ngi got but ch, cn
mong tay, nghch sach v lam anh hng n cac ban chung
quanh, thm ch bt giac anh nhau. Sau gi hoc v nha khng
ung gi, lang thang trn ng, phn nhiu hoc tp kho khn,
thm ch lu ban. b me d phn bit tre em co mc chng
ng nhiu hay khng, cac bac s a ra my tiu chun sau
phan oan.
1. Sc chu y khng tp trung (ti thiu co 3 trong 5 muc sau):
bc.
- Lam vic qua loa, khng hoan thanh cng vic theo tng
- Ln lp khng chu y nghe giang.
- Sc chu y d b phn tan.
C TH NGI
173
- Khng th tp trung chu y mt thi gian dai lam xong

bai hoc nhng vic khac.
- Khi tham gia tro chi cung kho lam y u t u n cui.
2. D b xung ng (co 3 trong 5 muc sau):
- Lam vic thiu suy ngh.
- Nhiu ln bo d vic nay chay theo vic khac.
- Khng th lam mt vic mt cach co th t (khng phai do
nng lc nhn thc gy nn).
- Thng goi to v c trong lp hoc.
- Khi chi tp th, khng ch c n phin mnh.
3. Hoat ng qua mc (ti thiu co 2 muc trong 5 muc sau):
- Hay chay nhay hoc leo treo.
- Ngi khng yn hoc ng ngi khng n nh.
- Khng th ngi yn ch cua mnh, nhp nha nhp nhm.
- Khi ngu thng hay tr mnh.
- Hoat ng sut t sang n ti, khng h ngh ngi.
4. B mt bnh nao o trc 7 tui, bnh keo dai trn 6
thang.
5. Loai tr tt ca nhng nguyn nhn khac, k ca nguyn
nhn do giao duc gia nh khng thch ang, hoc co nhng hanh
vi giao duc khng thch hp... gy nn, tre co biu hin phat trin
tr tu rt chm chap.
Mt khi a chn oan chnh xac tre em co chng ng nhiu,
nn cai thin mi trng, sa i phng phap giao duc, kt hp
ung thuc theo s ch dn cua bac s. Ch cn tre em, b me, thy
giao va bac s tch cc phi hp vi nhau th hiu qua cha tr noi
chung la tt, thm ch co th cha khoi hoan toan.
Nhiu tac gia
174
183. V sao co ngi "nga nc"?

Trong cuc sng thng ngay ta thng gp trng hp:
ngi chuyn n mt vung mi, v mi trng a ly t nhin
thay i ma cam thy khu v khng hp, mt ngu, choang u, u
oai, thm ch ngi gy i, a chay, nga... Nhng hin tng nay
khng phai do bnh tt gy nn ma la do t nhin thay i mi
trng, dn gian thng goi la "nga nc".
V sao mt ngi ang bnh thng lai "nga nc"? Nguyn
nhn chu yu la c th co phan ng khng thch nghi c vi kh
hu, a hnh, nc ung, thc n va cac iu kin phong tuc tp
quan ch mi. c bit, h thn kinh trung khu va la b t lnh
ti cao cua c th, va co vai tro ch huy va iu hoa mi lin h
gia c th vi mi trng bn ngoai. Bnh thng, i vi mi
trng a quen thch ng th qua trnh hng phn va c ch cua
hoat ng thn kinh thng gi c cn bng. Nhng sau khi
thay i mi trng, mi lin h gia c th va mi trng b
nhiu loan, t o lam ao ln mi quan h cn bng gia hng
phn va c ch cua hoat ng thn kinh, dn n xut hin mt
loat cac chng "nga nc".
Nhng con ngi co ban nng thch ng vi mi trng va
chin thng t nhin. Sau khi xut hin hin tng "nga nc",
cng nng sinh ly cua c th se tin hanh mt loat iu chnh
khin cho no dn dn thch nghi vi mi trng mi.
c bit la thanh thiu nin, s thay i v sinh ly thch
nghi vi mi trng rt manh, ho lun lun d khc phuc hin
tng "nga nc" hn" so vi ngi ln tui.
184. V sao xut hin "phan ng chnh lch gi"?
Nhng ngi i xa tham gia thi u, biu din hoc du
lch... thng i may bay ng dai, c th hay xay ra mt vn
khin ngi ta au u, o la "phan ng chnh lch gi". Sau khi
n ch mi, thng ban ngay ho cam thy mt moi, l m bun
ngu, n khng ngon, bui ti lai hng phn khac thng, kho ngu.
C TH NGI
175
o la do phan ng cua c th khng quen vi s chnh lch

cua thi gian ma gy ra. Moi ngi u bit: qua t t quay t
ty sang ng, c 24 gi quay c 360 , tc mt gi quay c
15 . Mui gi nhng kinh khac nhau co khac nhau. Ngi ta
quy nh cach 15 kinh la mt mui gi. Toan cu c chia
thanh 24 mui gi. Cung mt mui gi th dung gi nh nhau, gia
hai mui gi canh nhau chnh nhau mt gi, pha ng sm, pha
ty mun, anh sang mt tri di chuyn trn mt t 15 th
chuyn qua mui gi khac. Gi anh sang mt tri n sm hay
mun quy nh s bin i gi tiu chun ch o. May bay i t
ng sang Ty, phu hp vi s chuyn di cua anh sang mt tri,
cho nn thi gian "co ngn" hn. V du, t Thng Hai bay i
Oasinhtn mt 12 ting, vt qua 13 mui gi; nu i t 9 gi sang
ngay 1/6 th luc n ni la n 8 gi sang ngay 1/6 Oasinhtn
(luc o la 9 gi ti Thng Hai). Ngc lai, may bay bay v pha
Ty th thi gian se "dai ra".
Ging nh quy lut chuyn ng hng ngay cua qua t, c
th cung co quy lut hoat ng 24 gi trong mt ngay cua no.
Ngi ta co thoi quen ban ngay lam vic, m ngh ngi. Nhit
bnh thng cua ngi bui sang thp nht, bui chiu ti cao
nht. Nhp tim, nhp th ban ngay nhanh, ban m thp. S lng
hng cu va bach cu trong mau bui sang thp nht, bui ti
tng nhiu. Cac cht ni tit t hng ngay cung co tng giam. V
du, cht ni tit t cua vo thng thn ban m t, ban ngay
nhiu, cht kch thch t sinh trng ban ngay t, ban m nhiu.
Nhng iu nay u th hin quy lut bin i chu ky ngay m
cua sinh ly c th. S hnh thanh quy lut bin i sinh ly c th
lin quan mt thit vi s bin i cua thi gian chiu sang cua
mt tri, nhit , ap sut khng kh, m cua mi trng trong
thi gian lu dai.
Khi i may bay v pha ng hoc pha Ty trong mt thi
gian ngn, xuyn qua nhiu mui gi, do mui gi thay i nn thi
gian ngay m cung thay i. Vic ngu, thc, nhit , huyt ap,
tit ra cac cht kch thch t... vi nhp iu sinh ly bnh thng b
ao ln, thm ch ao ngc. Nh a noi trn, t Thng Hai i
Nhiu tac gia
176
va bui sang, qua 12 ting n Oasinhtn vn la bui sang; trong

khi bnh thng, o la luc tri ti va hanh khach c ngh ngi.
V vy, tuy la bui sang nhng ngi ta vn l m bun ngu, mt
moi, sc chu y va hiu sut lam vic giam thp. Nhng qua my
ngay hoc my tun sau, nhp iu tm ly va sinh ly cua c th t
ng iu tit thay i thch nghi vi mi trng, s phan ng v
chnh lch gi se mt dn i.
185. V sao vao ngay nng to co nhiu ngi ng nng?
Mua he, di anh nng choi chang, nu khng c che mat,
lai i b, vn ng hoc lam vic mt thi gian dai ngoai tri, ban
co th t nhin b nga ln ra, goi la ng nng.
V sao lai ng nng? V c th con ngi tng gi, tng phut
u san sinh nhit; khi vn ng, nhit san sinh cang nhiu. C
th ngi khng th gi c nhiu nhit nh th ma lun lun
phai phat tan ra. V hoat ng tan nhit chu yu do trung khu
thn kinh iu tit nn nu b phn nay gp trc tr, nhit trong
c th khng xut ra c, tch luy ngay cang nhiu, dn n ng
nng.
Ng nng gm my loai sau:
- Chng qua nhit: Khi lao ng trong mi trng nng va oi
bc ( m ln), nhit trong c th kho khuch tan ra nn tch luy
ngay cang nhiu. Do o, thn nhit tng cao, co th trn 40 C.
Luc o, trung khu iu tit cua thn nhit nhiu loan, mt iu
hoa, khng th ch huy bnh thng; thm ch c th ngng ra m
hi, ong kn con ng khuch tan nhit chu yu, khin cho da b
kh va nong. Luc o, con ngi se cam thy au u, bun nn,
thm ch hn m, co luc con noi sang.
- Chng mt tri chiu: Khi lam vic ngoai ng, u khng
i non, anh nng mt tri chiu thng xung u, nhit phn
u tng ln gy au u, phin nao, thm ch hn m, noi sang.
- Nhit suy kit: Trong mi trng nong gt, da va cac mach
mau c bp gian ra. Nu chung gian qua mc th mt lng ln
C TH NGI
177
mau se phn b trn da va trong c bp; lng mau tr v tim t,

khin huyt ap giam xung, mach p yu, hi th can, toan thn
ra m hi lanh, ngi cam thy hi hp, u oai, thm ch khng
tnh tao.
- Nhit co rut: Do lam vic trong mi trng nhit cao, m
hi ra qua nhiu gy nn. Luc o, c th se mt qua nhiu mui,
gy thiu mui, khin c bp b co rut (thng la c bp chn, co
khi ca c bung, c tay va c thn), rt au va kho chu.
Ngi beo, ngi yu (c bit la ngi co bnh tim), thiu
ngu, da day khng tt, n ung khng bnh thng d b ng nng.
V vy, khi lam vic trong nhng ngay nong bc, nn ngh ngi
thch ang; ngi c th yu cang phai chu y phong ng nng.
Khi phat hin co ngi ng nng th khng c hoang
mang. Trc ht, phai a ho vao ch rm mat hoc thoang gio,
m qun ao tan nhit, ng thi nhanh chong a n bnh
vin gn o cp cu.
186. St cao co phai la xu khng?
Nhit c th cn ban la c nh, thng mc 37 C.
Khi ch s nay vt qua pham vi bnh thng th goi la "st". Trc
kia, nhiu ngi cho rng st la khng tt. V khi ln cn st,
ngi ta cam thy kho chu, tim p nhanh, th dc, n t va au
u.
Nhng nm gn y, cac nha y hoc cho rng, vic ln cn st
khng phai la khng tt. Trc ht, cn st la tn hiu cua bnh, co
li cho bac s chn oan. Ngay nay, mt s ngi c h ln cn st,
cha lam ro nguyn nhn a dung thuc ha st. Nh vy, tuy
chng bnh tam thi c hoa hoan nhng b mt tht cua bnh
a b che lp, gy kho khn cho chn oan va iu tr.
Ngoai ra, cn st la phan ng phong v co tnh sinh ly c
th chng lai vi khun xm nhp, co tac dung bao v c th. Khi
nhit c th tng cao, nng lc hoat ng cua cac loai men tng
ln, s hp thu ao thai tr nn manh me, cng nng giai c cua
Nhiu tac gia
178
gan manh ln rt nhiu. ng thi, lng bach cu - phong tuyn

bao v t nhin trong mau - cung se tng ln rt nhiu. Chung se
bao vy tng am vi khun gy bnh, khin cho vi khun b tiu
dit. Luc o, nhit c th se dn dn tr v bnh thng, sc
khoe cung c khi phuc.
Cn st con lam cho h thng min dch trong c th tri dy,
khin cho c th san sinh sc khang i vi bnh tt. Mt s
bnh nhn ung th sau khi khoi mt bnh nhim khun a phat
hin thy khi u tr nn chm phat trin. o la do cn st a kch
thch h thng min dch.
ng nhin, st cao qua va keo dai se khng co li cho c
th v se lam nhiu loan cac cng nng sinh ly, cn phai x ly ha
st.
187. 37 C co phai la thn nhit thng co cua con ngi
khng?
Noi n thn nhit bnh thng, hu nh ai cung bit o la
37 C. Nhng cu tra li o cha toan din. Trn thc t, thn
nhit bnh thng cua con ngi khng phai la tuyt i ma dao
ng trong khoang t 35 n 37 C. V sao lai th? o la v co
nhiu nhn t anh hng n thn nhit cua con ngi. V du,
trong mt ngay, thn nhit se thay i theo chu ky, sang sm thp
nht, sau o tng dn ln, n chp ti cao nht, sau o lai dn
dn ha xung. Thn nhit cua nam n cung khac nhau; thng
thng nam cao hn n khoang 0,3 C. Hn na, sau khi vn
ng va n cm, thn nhit cung hi tng ln.
Ngoai ra, cung mt ngi, cung mt thi im, nhit cac
b phn trn c th co s khac bit. Bnh thng, ta noi tiu chun
thn nhit la 37 C; o ch la nhit trong ming, tc la cho
thun tin ma quy nh nh th ma thi. Nu o nhit nach
th se thp hn mt t, o nhit hu mn se cao hn mt t.
Nu dung loai nhit k co th do cac b phn bn trong c
th, ta se thy s chnh lch cang ln hn. V du, nhit trong
C TH NGI
179
bung cao hn nhit trong ngc, nhit gan con cao hn na,
hu nh at n 39 C. Nhit u va thn cao hn t chi,
nhit da u ngon tay ch khoang 30 C, u ngon chn ch
khoang 25 C.
Mc du s thay i nhit cua con ngi rt ln, nhng
vic dung 37 C lam tiu chun nhit bnh thng cua c th
la rt cn thit. Bi v, 37 C so vi s thay i nhit nhng
thi gian va cac b phn khac nhau khng co mu thun g, hn
na khi kim tra bnh lai co mt con s lam cn c nht nh, nn
rt thun tin.
188. V sao ting n co hai cho sc khoe?
Cung vi s phat trin nhanh cua cng nghip, giao thng
hin ai va dn s th, ting n thanh ph manh ln vi tc
ngay cang tng, tr thanh yu t co hai ln th ba cua thanh ph
sau kh thai va nhim nc.
ai lng vt ly biu th cng m thanh la dB (xiben).
Mt s m thanh t nhin, nh ting xao xac cua la cy, ting
ma ri ra rch, ting song bin v vao b noi chung u khng
vt qua 40 dB. Loai m thanh nay nghe khng nhc tai, a lai
cho ta cam giac yn bnh, khin cho tm thai c th gian. Theo
tiu chun quc t, thanh ph, cp m thanh trong phong cho
phep la 42 dB, nhng nhng dung cu in gia nh thng dung
u co cp cao hn. V du: quat in la 40-50 dB, tu lanh 34-52
dB, may git 60-80 dB, may v tuyn 50-90 dB, radio va may ghi
m: 70-90 dB. Con ting ng cua tau in, t, tau hoa, xe may,
may in, may tin, nha may gang thep phat ra u at hoc vt
100 dB.
Cac nha khoa hoc phat hin thy, noi chung con ngi sng
trong mi trng ting ng vt qua 40 dB th gic ngu b anh
hng; 50 dB a gy kho ngu, vt qua 60 dB se anh hng n
cng vic, noi chuyn va vui chi. Khi ting n vt qua 85 dB, ta
se cam thy n ao, t bao thnh giac b tn thng, co th b ic,
Nhiu tac gia
180
khng hi phuc c. Ting n vt qua 115 dB, nh ting coi t,

ting may p a, ting phao n, co th gy ic.
Vic sng lu dai trong mi trng ting n t 70-80 dB se
khin cho cac mach mau nho co lai, mau cung cp khng u, lam
cho u cac chi b tr ngai v cung cp dinh dng, dn n bnh
ng mach vanh, huyt ap tng cao hoc khng n nh, loan nhp
tim va tim hi hp... Ting n con co th gy nn nhiu loan cng
nng cua thn kinh, s hng phn va c ch cua vo nao mt cn
bng. Sng trong ting n lu dai, co ngi se b tr ngai v tinh
thn, co cac triu chng nh lo s, hoang loan, d gin d, tnh
tnh tht thng, cam thy bt an, tc gin hoc mc cam, nghim
trong hn la hay lo lng v c, thac loan, thm ch dn n bnh
thn kinh. V du: 2 ngay trc l Noen nm 1985, bang Nvaa
(My) co hai thanh nin m nhac vi m lng to nht. Ting n a
khin cho hai thanh nin nay mt bnh thng; ho p pha tt ca
nhng thit b trong nha, sau o dung sung bn vao ngi khac,
cui cung ca hai u t sat.
Ting n con khin cho ni tit t cua phu n mt iu hoa,
lam kinh nguyt b xao trn, gy sy thai hoc e non, nghim
trong hn con anh hng n thai nhi va s phat trin cua cac em
be. No cung lam tn thng cng nng thn kinh thnh giac, gy
tr ngai cho cng nng h tiu hoa, dn n chan n, bun nn,
tiu hoa khng tt, khin cho ty l mc bnh loet ng rut tng
cao.
189. Th nao la trang thai th ba cua c th?
My nm gn y, trn cac tap ch, ngi ta thng oc thy
nha khoa hoc ni ting nao o qua i, rt nhiu ngi tui con
cha n 50. iu kin cha tr cua ho rt tt, tnh trang sc khoe
cung khng co bnh g c bit, nhng v sao ho lai cht sm? iu
nay co lin quan vi mt khai nim mi trong y hoc, o la trang
thai th ba cua c th.
Sc khoe, tnh yu va cuc sng lanh manh la ba vn ln
cua cuc i, trong o sc khoe nn la cai gc. T xa n nay,
C TH NGI
181
ngi ta thng ly co bnh hoc khng co bnh lam cn c xac

nh tiu chun phan oan sc khoe. Cung vi s phat trin
nhanh chong cua y hoc, T chc Y t Th gii a a ra mt khai
nim mi v sc khoe rt ni ting: Sc khoe khng nhng la
khng m ma la mt trang thai tt ep cua c th, tm ly va s
thch ng vi xa hi".
Vy th nao la trang thai th ba cua c th? Trn thc t,
trang thai th ba la trang thai nm gia ngi khoe va ngi m,
tc la va khng khoe thc s, va cha th hin la co bnh. o la
mt trang thai c bit. ngi ri vao trang thai nay, c th co
ve vn con khoe nhng trang thai tm ly khng tt hoc khng
thch ng c vi cng vic, mi trng hay xa hi, hoc cac t
chc trong c th a co mm bnh, chng qua cha xut hin
nhng chng bnh tng ng ma thi. iu ang s hn la ngi
trang thai th ba khng h hay bit g v tnh trang sc khoe cua
mnh. Do o, ho khng h co nhng bin phap cn thit gi gn,
iu chnh hoc phong.
V nhp iu cuc sng hin ai ngay cang nhanh, khng t
nha khoa hoc cho rng hin nay trn th gii co n mt na s
ngi ri vao trang thai th ba. Do o, mi chung ta nn nng cao
nhn thc i vi trang thai th ba, phai coi trong bao v sc
khoe, nn tham gia luyn tp, n ung ung mc va gi v sinh,
nh ky i kham sc khoe khin cho mnh co mt tm ly lanh
manh va mt th cht sang khoai vui ti.
190. "Ngi thc vt" la th nao?
Trong bnh vin, co luc ta bt gp nhng bnh nhn rt c
bit. Tuy ho m to mt, luc nhn ln tng, luc nhn trn nha, co
luc nhn ngi i lai gn mnh nhng khi ngi khac goi tn th ho
khng co phan ng g. Khi ta a cac vt nao o t trc mt ho,
hai mt bnh nhn vn khng h chp, ming khng h noi, khng
n, khng ung, khng th khng ch ai, tiu tin. Nhng hin
tng nay chng to cng nng ai nao cua bnh nhn a mt,
khin ho hoan toan khng con tri giac; nhng quai la la bnh nhn
Nhiu tac gia
182
vn th, tim vn p, ho, ht hi va vn nut c, tc la vn tn

tai nhng phan ng ban nng bm sinh. Bnh nhn phai da vao
vic bm sa va cac cht long duy tr cuc sng. Nhng ngi
nh th ging nh thc vt, ch bit hp thu dinh dng duy tr
s sng, nn c goi la "ngi thc vt".
Co rt nhiu nguyn nhn tr thanh ngi thc vt: nao
b chn thng nghim trong, ng c kh gas, ngat th, tc ng
mach vanh cp tnh gy ngng th va ngng tim t ngt. Khi
bnh nhn ngng th va ngng tim, s cung cp xy cho nao cung
ngng; sau thi gian dai, t chc nao b tn thng nghim trong,
cac tnh hung hp thu ao thai b tr ngai va t bao nao ng c
axit. S tn thng nay thng bt u t vo ai nao, dn dn m
rng ra tuy sng. Cho nn tnh trang nao thiu mau hoc thiu
xy cang keo dai th tn thng nao cang nng. Y hoc cho rng,
di nhit va ap sut bnh thng, nao co th chu ng tnh
trang thiu xy ti a 3-4 phut. Nao thiu xy 15 giy, bnh nhn
a hn m my phut; thiu xy 3 phut: hn m my ngay. Nu tim
ngng p 5 phut, bnh nhn se t vong.
Nu thi gian ngng tim va ngng th vt qua ngng k
trn, nao b - c quan ch huy cua trung khu thn kinh - a mt i
th du bnh nhn c cp cu va phuc hi lai h hp va tim p
lai, ho vn khng th co tri giac nh cu ma tr thanh "ngi thc
vt".
T o, co th thy, pham nhng bnh co th tao nn s tn
hai nghim trong cho nao u co th khin cho bnh nhn tr
thanh "ngi thc vt". Sau khi tr thanh "ngi thc vt", mun
khi phuc tr lai bnh thng la v cung kho. Nhng cung co
trng hp ngoai l. V du: Ngay 17 thang 2 nm 1991, Bao "Tn
Dn bui chiu" a tin: thanh ph Tuyn Chu co mt "ngi
thc vt", sau khi hn m 14 thang a noi c. Lam th nao
cu sng "ngi thc vt"? y la mt vn ang c i su
nghin cu.
C TH NGI
183
191. Ung th la g?
Trong s nhng bnh nguy hai nht, phai k n ung th.
Con ngi lo s bnh nay n mc h noi n ung th la mt bin
sc. Ung th a cp i s sng cua v s ngi, nhng thc cht
no la bnh g?
o la mt loai bnh thng gp, xay ra khi co khi u ac tnh.
Co ngi noi ung th la bnh do xa hi hin ai gy ra. Thc ra
khng phai th. Loai ngi a nhn bit v bnh khi u t rt lu
i. Trung Quc, trong cac vn ban giap ct i nha n a dung
n ch "dim" (ch "dim" ting c co ngha la khi u, tc la khi
u cng nh a). Ch khi u ting Anh ly t ch La tinh, co
ngha la con cua, tc ngi ta hnh dung khi u nh co tam cang
phat trin ra bn pha.
Ngay nay, y hoc hin ai a co mt nh ngha cht che v
khi u. Noi mt cach khai quat th khi u la t chc t bao phat
trin khac thng do tac dung cua mt s nhn t trong c th.
Nh ta a bit, t bao cua c th co mt qua trnh ra i, phat
trin, suy lao va t vong. Sau khi t bao gia cht i th co t bao
mi thay th duy tr cng nng bnh thng cua cac t chc va
c quan trong c th. ai b phn t bao cua c th u co th phat
trin, o la hin tng bnh thng. Khi s tng trng tr nn
khac thng va khng c khng ch th se hnh thanh khi u.
T bao bnh thng sau khi phat trin se co mt qua trnh
phn hoa thanh thuc, sau o tr thanh cac t bao cua cac t chc
cu th. Con ai a s t bao khi u co mc phn hoa rt thp,
khng th hnh thanh t bao bnh thng phat huy cng nng
vn co cua no. Ngc lai, no tiu hao mt lng ln cht dinh
dng trong c th, khin cho s ra i va phat trin cua cac t
bao bnh thng khac b anh hng. iu ang s hn la sau khi
hnh thanh, khi u con thng qua mau, lympho... chuyn dch
n pha hoai t chc cua cac c quan khac.
ng nhin, khi u khng phai la khng th cha khoi. Ch
cn phat hin sm, ct bo no trc khi t bao khi u di cn la co
Nhiu tac gia
184
th cha khoi trit . Ngc lai, khi khi u a di cn, mun cha
tr trit la rt kho. Cho nn, hin nay, bin phap tt nht i
pho khi u la phat hin bnh sm va cha tr kp thi.
192. V sao AIDS c goi la "ai dch cua th ky 20?"
Cui thp ky 70, u thp ky 80, cac nc u, My bt u
lu hanh mt cn bnh ky quai. Bnh nhn phn ln u co triu
chng ging nh vim phi, st keo dai, ho; mt s co biu hin
tiu chay man tnh, trong lng giam dn. V sau, ho b nhim cac
men khun. iu ky la la cac chng bnh rt ph thng nay khng
ap ng vi bt c loai thuc nao. Khoang 4 - 5 nm sau, nhng
bnh nhn nay u cht.
boc trn b mt cua cn bnh ang s nay, cac nha khoa
hoc a iu tra nghin cu mt lng ln cac bnh an. n cui
nm 1981, ho phat hin nguyn th bnh la mt loai c t bnh
cha h gp. No ging nh n dch, phat trin vi tc nhanh
trn pham vi toan th gii. V loai bnh nay khin cho cng nng
min dch cua c th mt ht tac dung nn no c goi la Hi
chng suy giam min dch tng hp, vit tt la AIDS.
Bnh AIDS trong my nm ngn ngui a lan tran khp th
gii. Hu nh nc nao cung khng tranh khoi. No a tr thanh s
uy hip nghim trong nht ma loai ngi phai i mt.
Hin nay cha co thuc c hiu cha bnh AIDS. Mt s
thuc tuy co cai thin c tnh trang bnh va keo dai thm mt t
tui tho, nhng lai co phan ng phu. V bnh AIDS cha co vacxin
phong nga, sau khi phat bnh lai khng co thuc c tr cho nn
ty l t vong rt cao. V vy ma ngi ta goi no la "ai dch cua th
ky 20".
Cac kt qua nghin cu chng to, ng truyn chu yu cua
AIDS la mau, tinh dch va cac dch th khac bao gm nc bot,
sa. Con ng truyn nhim la ng tnh luyn ai, quan h nam
n lung tung, tip mau, tim, sinh e va bu sa. No khng truyn
nhim qua khng kh, qua vt mui cn, cang khng truyn nhim
C TH NGI
185
qua ng n ung, lao ng, bi li, bt tay va dung chung h x.

V vy, ch cn gn gi ban thn sach se, khng co nhng hanh vi
gii tnh khng ung n, khng nghin hut, cn thn khi truyn
mau... la se han ch c nguy c nhim bnh AIDS.
193. c t bnh AIDS huy hoai h thng min dch cua c
th nh th nao?
Hung thu gy nn bnh AIDS la virus Human
immunodeficiency virus, goi tt la HIV. c t bnh nay v cung
nho, u mui kim co th cha c mi sau nghn con. Mc du
nho nh th nhng no lai co sc sat thng rt manh i vi h
thng min dch cua con ngi va cui cung pha tan h thng min
dch. Qua trnh nay c din ra nh th nao?
c t bnh AIDS thng qua hanh vi gii tnh khng an toan
cua con ngi hoc kim tim b nhim ma i vao tnh mach,
thm nhp vao c th. Muc tiu u tin ma no cng kch la t bao
lympho T co tnh b tr (T - helper cell).
T bao lympho T co tnh b tr ong mt vai tro v cung
quan trong trong h thng min dch cua c th. No la cht lam
hai hoa, co th truyn tn hiu hoa hoc kch thch c th san
sinh ra khang th chuyn dung chng lai vi khun xm nhp. No
con co th khng ch s phat trin cua my loai t bao khac trong
h thng min dch.
Nhng hat c t bnh AIDS sau khi xm nhp vao c th se
cung vi nucleoxit va axit nucleic hp thanh RNA. Trn RNA
mang y u thng tin di truyn cua hat c t bnh. S kt hp
nay co tnh chuyn nht rt manh, ging nh mt cha khoa ch co
th m c mt khoa, phi hp rt nghim ngt vi nhau. Mt
khi c t kt hp vi thu th th iu ang s se xay ra. c t
bnh cho RNA xm nhp vao trong t bao lympho T co tnh b tr,
thng qua men ghi nh chuyn RNA thanh DNA, hp lai vao trong
DNA cua t bao lympho T. c t bnh DNA sau khi i vao t bao
lympho T se nm im o, co th nm im trong mt thi gian dai.
Nhng vao mt dp nao o, khi h thng min dch cua c th c
Nhiu tac gia
186
kch hoat chng lai loai vi khun nao o mi xm nhp, t bao

lympho T a b cam nhim ben sinh si nay n, t o ma san sinh
ra v s hat c t bnh AIDS. Nhng hat c t nay se c giai
phong ra khoi cac t bao lympho T. Mt mt, chung git cht mt
lng ln t bao T, lam cho phong tuyn th nht cua h thng
min dch tan ra; mt khac, no tip tuc cng kch cac loai t bao
khac cua h thng min dch, cui cung pha huy trit h thng
nay, khin cho c th mt i kha nng min dch.
Trong thc t, bnh AIDS co tn goi chnh thc la "chng
thiu min dch tng hp". Chnh v no co th pha huy h thng
min dch cua c th cho nn mi co tn goi nh th.
194. V sao h thng min dch cua c th co th tiu dit
c vi khun?
Trong c th ngi bnh thng, h thng min dch rt hoan
chnh. Khi c th b vi khun gy bnh tn cng, h thng min
dch se c kch hoat va phan kch lai vi khun bnh a xm
nhp vao.
H thng min dch cua c th tin hanh cng kch khun
bnh nh th nao? y la mt qua trnh v cung phc tap. Sau khi
vi khun gy bnh xm nhp vao c th, trc ht t bao to trong
h thng min dch se phat ng cng kch. No "nut" vi khun
vao trong bung cua mnh, phn giai cac vi khun trong bung
thanh tng manh vun. Nhng manh vun nay cua vi khun hin
trn b mt cua t bao to, tr thanh khang nguyn. Chung ging
nh nhng nhan hiu biu th mnh la t bao to a nut cac vi
khun xm nhp, ng thi bao cho t bao T trong h thng min
dch bit.
T bao T cung vi nhng manh vun trn b mt t bao to
(hay noi cach khac la khang nguyn vi sinh hai bn gp nhau)
ging nh mt cha khoa phi hp vi mt khoa, lp tc kt hp
vi nhau sinh ra phan ng. Khi o, t bao to se san sinh ra mt
cht goi la nhn lympho. Tac dung ln nht cua no la kch hoat t
bao T. T bao T "tnh dy" lp tc se phat lnh "canh bao" i vi
C TH NGI
187
h thng min dch, bao tin a co mt lng ln "ke ch" xm

nhp vao. Luc o, h thng min dch se a ra mt loai t bao
lympho T co tnh sat thng va no con dn xut ra loai t bao
lympho B co cng dung c bit. Cui cung, t bao lympho B se
san sinh ra cht khang th chuyn dung tiu dit khun bnh.
T bao lympho T co tnh sat thng co th truy tm nhng t
bao trong c th a b cam nhim khun bnh, tiu huy chung,
ngn nga khun bnh tip tuc phat trin. ng thi vi vic pha
huy t bao b cam nhim, t bao lympho B con san sinh ra khang
th, kt hp vi vi khun trong t bao, khin cho vi khun mt i
tac dung gy bnh. Chnh nh thng qua mt loat qua trnh phc
tap nh th ma h thng min dch co th khng ch co hiu qua
nhng vi khun gy bnh trong c th.
Sau khi s cam nhim ln th nht c khng ch, h
thng min dch se ghi lai toan b qua trnh i khang cua no i
vi khun bnh va bao tn lu dai. Nu c th lai b loai khun
bnh nay xm nhp ln th hai, h thng min dch se bit ro cn
phai lam th nao i pho lai chung. No se co nhng phan ng
d dang, chnh xac, nhanh chong tiu dit vi khun a xm
nhp.
195. ng y kham bnh v sao phai xem li?
Khi kham bnh, thy thuc ng y thng bao "the li ra
xem". Nh th la v sao? Nguyn nhn la li phan anh tnh hnh
cac b phn trong c th. Mt khi c th mc bnh, li thng co
s bin i. Thy thuc co th cn c vao cac vt tch "nh mang
nhn" trn li chn oan bnh.
Cach xem li nh th nao? Thy thuc chu yu quan sat ai
li va cht li. ai li la nhng nm mong nm trn mt li.
ngi bnh thng, nm li mong, mau trng, goi la nm trng
mong. Cht li la mau sc cua li, ngi bnh thng noi chung
li co mau hng nhat.
Nhiu tac gia
188
Khi mc bnh, trc ht co th thy nm li b thay i, sau

o cht li cung thay i. Nu ai li t mong bin thanh day,
t mau trng bin thanh mau vang, vang chay thm ch la mau
en th chng to bnh t nhe a bin thanh nng. Tng t, khi
cht li t mau hng nhat bin thanh mau o, mau o sm, thm
ch la mau tm hoc nhng vt tm xanh th chng to bnh a
nng ln nhiu. iu cn chu y la ngi gia, v mach mau x
cng, t chc lao hoa, cht li cung co th xut hin nhng vt
tm xanh, cn phn bit vi khi b bnh. Ngoai ra, trong qua trnh
b bnh, ai li thng bong, b mt li rt trn, ging nh mt
gng, chng to bnh rt nng.
c im cua nhng v tr khac nhau trn b mt li cung
co th lam cn c b tr chn oan bnh. u li thng phan
anh s bin i cua tim va phi, phn gia li phan anh la lach
va da day, hai bn mep li phan anh gan va mt, con cung li
phan anh thn.
Ngoai ra, tnh trang ai li tr nn day co lin quan n
vic tinh thn b cng thng, th bng ming, hut thuc, xoang
ming v sinh khng tt hoc b nhim khun.
Ngoai ra, mt s ngi tuy sc khoe bnh thng nhng li
hi khac thng, co th luc o trong c th a tim tang mt s
bin i v bnh ly, nhng tam thi cha co bin phap chn
oan ra. V vy, cn phai nng cao canh giac, nh ky kim tra
sm phat hin bnh tnh trong c th.
196. V sao "siu m B" cung co th chn oan c bnh?
Cung vi s phat trin cua y hoc, nhng thit b chn oan
bnh tin tin khng ngng ra i. Chn oan siu m B chnh la
phng phap chn oan mi hnh thanh trn c s s phat trin
cua in t hin ai, kt hp nguyn ly ra a vi m thanh hoc.
Phng phap nay co cac u im la tnh chun xac cao, khng gy
tn thng hay au n, khng co phong xa, khng cn thuc tao
anh c hai va tn kem... No khng nhng co th kim tra cac
C TH NGI
189
bnh cua ni tang nh gan, thn, la lach, tuy va t cung ma con co

th tm hiu tnh trang phat trin cua thai nhi trong t cung.
Siu m B v sao lai co th phat hin bnh tnh cua cac c
quan trong c th? iu nay phai bt u t nguyn ly tao thanh
anh cua no. Siu m la mt loai song m thanh, co tn s rt cao
vt qua pham vi tai ngi nghe c (tn s vt qua 2000
ln/giy).
Siu m co cac tnh cht vt ly ging nh m thanh bnh
thng, dung phng thc song doc va vi tc nht nh truyn
trong mi trng khng kh, nc va cht rn. Khi gp vt tr
ngai, no se phan xa hi m va co th b mi cht hp thu lam yu
i. ng thi, siu m con co mt s c im vt ly quan trong
khac, v du no co hng thng nht vi hng anh sang, co th
phat thanh chum tia, phat thanh nhng tia nng.
May siu m va co tac dung phat ra siu m, va co tac
dung thu tn hiu phan xa. Khi lam vic, no tao ra nhng song c
cao tn, tc la siu m, nh ky phat sinh tn hiu siu m. Bac s
tay cm u do t vao nhng v tr cn kim tra cua bnh nhn
thm do. V cac t chc trong c th day c nn h s tr
khang va h s hp thu siu m rt khac nhau. c bit, khi
nhng t chc trong c th b vim tch nc, sng to, can xi hoa
va co bong kh th hi m t trong cac c quan cua c th phan xa
lai se rt khac nhau. Luc o, u do co th chuyn tn hiu siu
m phan hi thanh tn hiu in, thng qua mt loai x ly phc
tap va tinh t cua may siu m chuyn thanh anh mt ct cua
cac c quan va hin ln man hnh. Bac s cn c cac anh mt ct
khac nhau nay phn tch tng hp, t o xac nh c tnh
cht va v tr mc bnh.
197. Ky thut CT chn oan bnh nh th nao?
T sau khi tia X. c nha vt ly Lnxin phat hin, no a
phat huy tac dung to ln trong y hoc; c bit, t khi xut hin ky
thut chup CT th hiu lc chn oan cua no cang nh "h c
thm canh".
Nhiu tac gia
190
Tn goi y u cua CT la ky thut quet lp tia X cua may

tnh in t. Ky thut nay ra i nm 1972, n nay a thay i 4
i may. S ng dung ky thut CT a lam cho phng thc chn
oan bng tia X chuyn ln mt bc nhay vot. Trc kia, ngi ta
cha th dung ky thut X-quang kim tra nhng v tr nm su
trong cac ni tang. Ngay nay, ky thut CT a co th tin hanh
kim tra c bnh tnh nhng v tr b che khut o. Co th noi
s phat minh ky thut CT la tin b ln nht cua lnh vc y hoc
phong xa k t ngay phat hin tia X-quang n nay.
u tin, ky thut CT c ng dung chn oan cac bnh
v nao, ty l chn oan chnh xac i vi cac khi u nao at t 95%
tr ln. No chn oan rt chnh xac i vi chng phu nao. Ky
thut CT phn bit hiu qua bnh trung phong do xut huyt nao
va bnh trung phong do nao thiu mau; bi v anh CT nao xut
huyt co mt thay i rt cao, con anh CT nao thiu mau th
mt rt thp.
Cung vi s cai tin va khng ngng hoan thin, thit b
chup CT c dung rng rai trong vic chn oan cac bnh lng
ngc, bung, xoang chu, ct sng va t chi. V du, vic dung ky
thut CT kim tra phn ngc co th giup phat hin bnh lao phi,
phi phu nc, phi b khi u va mang ngc, cac bnh hoanh
cach m. No con co th giup ta tm hiu cac thi ky va hng phat
trin cua khi u. iu o i vi phng an iu tr chnh xac rt
co gia tr.
Gan la mt c quan c va ln, kho chn oan bnh bng
phng phap chup X-quang. Vi ky thut CT, cac khi u, cac tui
vim, tui mu trong gan th hin rt ro rang.
Vic dung ky thut CT chn oan bnh tuyn tuy co gia
tr thc dung rt ln, v tuyn tuy nm su trong khoang bung, ky
thut chup chiu X-quang hoc siu m rt kho hin ro; con CT co
th phat hin c rt sm nhng khi u, chng vim cp tnh va
cac bnh khac tuyn tuy.
Ngoai ra, vic dung ky thut CT kim tra xoang chu
cung co th chn oan bung trng co khi u, khi u t cung va
C TH NGI
191
cac bnh bang quang, tuyn tin lit. Vi ct sng, tuy sng va t
chi, ky thut nay th hin rt ro cac t chc phn mm nh c
thn va nhng c khac chung quanh ct sng, t o ma co c
nhng t liu chn oan.
198. Chiu X-quang co hai cho sc khoe khng?
Chiu X-quang la mt bin phap c ng dung rng rai
trong chn oan va iu tr. Khi kim tra sc khoe, bac s thng
dung X-quang chiu phn ngc. Khi h thng tiu hoa, h
thng tim mach va h thng xng co bnh, bac s cung thng
dung X-quang kim tra.
Co mt s ngi khi kim tra X-quang thng lo lng sc
khoe co b tn hai khng? V tia X-quang co tac dung sat thng
nht nh i vi t bao sinh vt nn c th sau khi chiu X-quang
cung se co nhng phan ng sinh ly nht nh. Chiu X-quang qua
manh se gy tn hai i vi cac t chc, anh hng n chc nng
sinh ly, thm ch gy nguy him cho tnh mang. Nhng chiu Xquang ung mc th se khng anh hng n sc khoe, v lng
phong xa khi chiu rt nho, ch han ch trong pham vi an toan.
Nu cn phai chup anh hoc chiu lai, bac s cung se xet n thi
gian phn cach gia hai ln (c bit la khi ngu nhin chiu
phn ngc hoc kim tra da day, ng rut, chup anh xng hoc
mach mau). ng thi, tng cng bao v, cho du chiu kim
tra hay cha tr, nhng b phn khng cn thit phai chiu (c
bit la nhng t chc nhay cam), bac s u dung tm ch hoc
tm cao su cha ch che chn. Hn na, ho c gng chiu trong
thi gian ngn nht. Cho nn khi chiu X-quang, ban khng cn
phai lo lng.
199. V sao may tnh co th chn oan c mt s bnh?
Ngay nay, trong lnh vc ky thut cao, may tnh khng
nhng dung tnh toan ma con co mt vai tro to ln trong nhiu
lnh vc, trong o co chn oan bnh.
Nhiu tac gia
192
Nhiu ngi co th se nghi ng iu nay v ho cho rng, nu

may tnh co th kham bnh th cn g n bac s na? Thc ra,
may tnh ch la mt loai may moc, cn co con ngi iu khin;
hn na, trnh t chn oan cua no cung la do bac s thit k nn.
Tom lai, du may moc tin tin n bao nhiu th iu quyt nh
vn la con ngi, may tnh kham bnh cung khng ngoai nguyn
ly o.
V sao may tnh co th chn oan c mt s bnh? iu
nay phai bt u noi v nguyn ly lam vic cua may tnh. Trc
ht, ngi ta phai xy dng cho may tnh mt kho bnh an, tc la
bac s phai lp cac dang chng bnh, cac kt qua th nghim va
a ra nhng phng an cha tr tng ng ri a trnh t o
vao may tnh. Khi bnh nhn n kham, ch cn cho vao may tnh
nhng d liu (nh triu chng bnh, kt qua th nghim), may
tnh se cn c nhng ch tiu nay t ng tm kim trong kho
bnh an tm ra bnh tng ng. Mt khi a tm c, no se a
ra kt qua cho bit bnh nhn mc bnh g, nn iu tr nh th
nao. V du: Mt ngi n kham bnh vi biu hin sc mt tai
xam, thng cam thy au u, hoa mt, sc chu y khng tp
trung va co chng gan, la lach sng to; kt qua xet nghim hng
cu va bach cu u thp, cht st trong huyt thanh thp. Sau
khi a nhng thng tin v bnh an nay vao, may tnh se x ly va
phat hin no n khp vi cac ch tiu bnh mau thiu st. May
tnh se a ra kt lun chn oan bnh nhn mc bnh thiu
mau, thiu st.
Qua o, co th thy vic dung may tnh kham bnh thc cht
la vic bac s dung cac tiu chun chn oan cac bnh sp xp theo
mt th t nht nh a vao trong may tnh. Khi bnh nhn
n kham, ch cn a cac thng tin v chng bnh, kt qua xet
nghim vao i chiu; nu ch tiu hai bn n khp nhau th co
th a ra kt qua chn oan. Cho nn, then cht cua vic chn
oan bnh trn thc t vn la do bac s quyt nh.
C TH NGI
193
200. V sao nn dung nc m ung thuc?

Khi ung thuc, noi chung dung nc m la tt nht. Mt s
ngi khi ung thuc vin to ra dung cam, co ban lnh a cho
vin thuc vao ming va nut ma khng cn dung nc. Trn thc
t, cach ung thuc nh vy rt khng khoa hoc, thm ch con co
hai cho sc khoe.
Cac nha y hoc cho bit, nu ung thuc nut kh, vin thuc
rt d ngng lai trong thc quan, gy cam giac rt kho chu. Hn
na, a s thuc vin u co tnh kch thch nht nh i vi nim
mac thc quan. V du: cac vin khang sinh, sunfat ferrous... co
tnh kch thch manh, hoa tan chm trong thc quan nn no se
dn n tnh trang nim mac huyt, sng ln, thm ch hnh
thanh vt loet va xut huyt. Do o, phat huy y u cng hiu
cua thuc, ngn nga tac dung phu, khng nn ung thuc kh.
Phng phap ung thuc vin chnh xac nht la dung nc
m ung, nn ung nc nhiu giup nhng thuc co tnh
kch thch i vao da day mt cach nhanh chong, tranh ngng lai
trong thc quan, lam hai nim mac thc quan.
201. V sao phai ung thuc ung gi quy nh?
Kham bnh xong, cm n cua bac s n ca hang thuc,
khi giao thuc, dc s se bao cho ban bit tng loai thuc, mt
ngay ung my ln hoc cach my gi ung mt ln, mt ln ung
my goi hoc my vin. Vic nghim khc quy nh thi gian va
lng ung thuc co cn c khoa hoc cua no.
Khun bnh va ngoan cng va rt giao quyt. Ban ung
thuc vao, nu lng t, khng nhng thuc khng git cht vi
khun ma con lam tng tnh nhn cua chung; nu ung lng
nhiu rt co th gy hai cho mt s b phn nao o cua c th. Nu
ban khi cao hng ung thm nhiu ln, khi khng cao hng ung
t ln th khun bnh sau mt trn vt ln kch lit co th se bung
ra lam loan, c th ban rt kho i pho.
Nhiu tac gia
194
Chnh v khun bnh kho i pho nh th cho nn phai quy

nh mt ngay ung thuc my ln, hoc cach my gi ung mt
ln, mi ln ung bao nhiu thuc trong c th co nng hp
ly. Nh vy, khun bnh khng ngng b khng ch, tiu dit,
khin cho chung khng sinh trng c, khng co sc chng lai,
bnh mi khoi.
Ngoai ra, con phai chu y co loai thuc ung trc khi n cm,
co loai ung sau khi n. Khu v khng tt, khng n ni cm th
phai ung thuc tng thm s hoat ng cua da day thuc y
them n. Nu da day hoc hanh ta trang b loet th phai ung loai
thuc co th bao v thanh da day, giam nhe s ma sat c hoc cua
thc n. Nhng loai thuc nay u phai ung trc khi n cm,
nu n xong mi ung se khng con tac dung.
Tiu hoa khng tt nn ung thuc tr giup tiu hoa. Mun
tiu hoa th phai co cai g o tiu hoa; v vy loai thuc nay phai
ung sau khi n, nu ung thuc giup tiu hoa khi trong bung
khng co g th se khng co tac dung.
Co nhng loai thuc oi hoi c th phai nhanh chong hp
thu, phai ung trc khi n, v luc bung oi, thuc co th tip xuc
trc tip vi thanh da day. Nhng co nhng loai thuc co tac dung
kch thch nht nh, oi hoi phai c hp thu chm, thi gian
keo dai, cn ung sau khi n thuc va thc n trn ln vi
nhau, lng thuc tip xuc vi thanh da day se t i.
202. Lam th nao tao thanh thuc t vi khun ?
Trong thuc hin ai co mt thanh phn goi la cht nhiu.
No khng nhng co th khang nhiu loai c t bnh, cha c
mt s bnh do c t bnh gy nn, ma con co tac dung iu tit
min dch va khng ch khi u, co vai tro quan trong trong vic
khi phuc sc khoe. Nhng san xut hang loat cht gy nhim nay
la vic v cung kho khn. Nu tach no t trong mau ngi th gia
thanh qua cao. Nu tach t trong mau ng vt th hiu qua cua
thuc thp. V sau co mt nha khoa hoc a dung vi khun, da
vao ky thut gene, cui cung a giai quyt c kho khn nay.
C TH NGI
195
Di truyn la c tnh chung cua gii sinh vt trong t nhin.

Hai con sn dng b me ch co th sinh ra c sn dng con,
hat ging da chut ch co th moc da chut. Tt ca nhng iu
nay u do quy lut di truyn quyt nh. Ngay nay, ngi ta a
bit c cht khng ch di truyn trong tt ca cac loai sinh vt la
axit nucleic, ma oan axit nucleic phu trach nhim vu di truyn
nay la mt cai nhn. Trong ky thut gene, cac chuyn gia em mt
mu phn t trn axit nucluic cua mt loai ct ra, lp ghep ln
phn t axit nucleic cua mt loai sinh vt khac, khin cho loai
sinh vt th h sau biu hin ra c tnh cua mu nhn nay.
ng nhin, khng phai dung keo ct ma la dung mt loai
men co hoat tnh c bit.
Nm 1973, nha khoa hoc My Khin ln u dung ky thut
gene em nhn cua cac loai sinh vt khac ghep vao trong loai
khun ua ai trang (co tc sinh si tng i nhanh), khin
cho th h sau cua khun ua ai trang c sp xp lai, co th
duy tr c c tnh cua sinh vt ban u. S xut hin khun
ua ai trang nay anh du s thanh cng u tin cua ky thut
gene.
Nm 1980, cac nha khoa hoc ghep nhng mu nhn
anbumin cua ngi a qua x ly vao khun ai trang, dung ky
thut gene t chc lai, ch thanh cng cht gy nhiu nhn tao. V
khun ua ai trang sinh si nay n rt nhanh, trong 20-30 phut
a co th sinh c mt i, sau 24 gi co th sinh si 70 i.
Nguyn liu nui khun ua ai trang rt n gian, ngun phong
phu nn gia thanh thp. Ngay nay, vi tc phat trin cao cua
khoa hoc ky thut, vic dung vi khun ch tao thuc quy a tr
thanh hin thc.
Ngay nay, cac nha khoa hoc khng nhng a li dung ky
thut gene ch tao ra cht nhiu ma con co th ng dung no
rng rai vao trong cac lnh vc san xut thuc khac va gianh c
nhng thanh tu rt ang k. nhng nm 90 cua th ky 20,
ngi ta a ap dung ky thut gene dung vi khun hoc t bao
ng vt co vu san xut ra hn 100 loai thuc, trong o co vacxin
Nhiu tac gia
196
vim gan B, cht nhiu, bach cu gii t 2, nhn sinh trng t

bao dang x...
203. V sao khng nn lam dung vitamin?
Tuc ng co cu: "Thuc ba phn la c". Vitamin cung la
thuc, v vy nn ung theo nhu cu, khng th lam dung.
ang tic la khng t ngi cho rng vitamin la thuc b, co
li cho sc khoe, ung cang nhiu cang tt. Vitamin qua thc co li
cho c th, khng th thiu; tnh trang thiu vitamin se gy ra cac
triu chng lm sang (chng han, thiu viatmin A se dn n kh
mt, quang ga). Nhng iu o khng co ngha la dung vitamin
cang nhiu cang tt; bi v no khng phai thuc b ma la thuc,
nu dung qua liu se phat sinh biu hin ng c co hai cho sc
khoe.
Vitamin c phn lam hai loai:
- Loai hoa tan trong nc: Gm nhom vitamin B, vitamin C...
Chung d b ao thai cho nn ch cn khng ung qua nhiu mi
ln la co th ao thai ra khoi c th, khng gy ra ng c manh.
- Loai hoa tan trong m: Gm vitamin A, D, E, K. Chung oi
hoi thng qua lng m trong c th hoa tan va ao thai. Khi
dung lng qua nhiu, ao thai khng kp, chung se tch lai trong
c th, lu ngay se gy ng c.
V du: Trong ng c vitamin A, bnh nhn se co biu hin
chan n, ri loan tiu hoa, da ni vt tng am, nga, bong da,
rung toc, toc gion va d gay; bnh nhn thng b au xng; nu
bnh nghim trong se nn, au u, bun ngu. Tnh trang ng c
vitamin D (do ung qua liu) gy chan n, nn nao, phin toai, bt
an, kem theo chng nhit thp, v sau co th xut hin co git,
nhp tim khng u, au u, cng nng thn suy kit, ng h
hp b cam nhim, s phat trin tm voc cua tre em b anh hng.
Qua cac v du trn, co th thy vic ung vitamin qua liu
lng gy nguy hai rt ln, khng kem g tnh trang thiu
vitamin.
C TH NGI
197
V vy, khng nn lam dung vitamin. Nhn chung, nu ban

co ch n a dang, cac thc phm hng ngay a u cung cp
lng vitamin cn thit cho c th. Ch mt s trng hp c bit
(nh n king lu ngay, nn ma nhiu hoc b nhng bnh co
tnh tiu hao nhiu) mi cn ung thm vitamin.
tim?
204. V sao trc luc tim, phai y mt t thuc ra khoi kim
Nu ban chu y quan sat se phat hin thy y s trc khi tim
thng y mt t thuc ra khoi kim tim. o la bao am iu
tr an toan. Khi y s rut thuc t trong ng thuc, iu chnh lng
thuc, hoc rut thuc t trong ng tim ra, thng kho tranh khoi
tnh trang u kim b l ra khoi mt thuc. Nu khng y mt t
thuc ra khoi kim trc khi tim, ho se y khng kh vao c th.
Vy khng kh tim vao trong c th co hai g?
Khng kh tim vao trong c th se gy ra mt s phan ng,
phu thuc vao lng khng kh vao nhiu hay t va tim v tr
nao. Lng khng kh tim vao cang nhiu, anh hng cang ln;
nu ch mt t th co le cam giac khng ro.
Khi tim phong dch, noi chung la tim thuc di da, nu
ln vao mt t khng kh th ngoai cam giac cng au hi khac
thng ra, thng khng co anh hng g ln lm. Nhng nu
tim nhm mt t khng kh vao mach mau th se rt phin phc.
Bi v khng kh se cung mau i khp c th; n ch ng knh
mach mau nho, bot kh khng vt qua c, dn n tnh trang
ging nh cai bnh b bt nut. iu o se can tr mau lu thng,
anh hng n cng nng vn chuyn xy va cht b cua mau, lam
cho cac t chc pha sau mach mau o thiu xy va cht dinh
dng. Tnh trang nay c y hoc goi la apxe, hoc no san sinh
apxe.
Nh vy, tim tuy la mt vic bnh thng, nhng nu x ly
khng thch ang, se co rt nhiu hu qua tai hai.
Nhiu tac gia
198
205. Trc khi tim penicelin, v sao phai tim th phan ng

di da?
Penicelin la loai khang sinh u tin con ngi phat hin
c. S phat hin ra no giup cho con ngi khng con phai bo tay
trc vi khun bnh. Nhng ngi ta cung phat hin ra mt iu
rt la la co mt s ngi sau khi dung penicelin b kho th, mt
trng bch, m hi, huyt ap giam thp, co ngi thm ch hn
m, t vong. iu nay khin cho cac nha y hoc thi o cam thy
rt hoang mang, khng hiu v sao lai xut hin tnh trang
nghim trong nh th?
Qua nghin cu khng mt moi, cui cung cac nha khoa hoc
a lam sang to iu b mt o. Nguyn la trong c th co mt h
thng phong ng min dch. Khi cht khang nguyn t bn ngoai
xm nhp, h thng min dch se phan ng, san sinh ra khang th
tng ng nn c th khng phat sinh phan ng d ng. Nhng vi
nhng ngi co tnh d ng, nu mt ln na tip xuc vi loai
khang nguyn tng t th khang th trong c th se phat huy tac
dung vi khang nguyn o, khin cho mt s t bao b pha hoai va
giai phong ra mt hoat cht. Hoat cht nay se lam xut hin trong
thi gian ngn hang loat phan ng nghim trong nh huyt ap
giam thp, da ni mn, yt hu sng nc, th kho khn...
Penicelin cung la mt loai khang nguyn nn cung co kha nng
phat sinh phan ng d ng. V c th cua moi ngi co khac nhau,
lng khang th san sinh ra cung khac nhau nn khng phai tt
ca u b d ng.
Co bin phap g bit trc la penicelin co gy d ng hay
khng? Qua nghin cu, ngi ta a phat hin: Khang th gy d
ng vi penicelin la mt loai bach cu IgE, tn tai ngay trong
huyt thanh. V vy, nu tim th di da, ta co th bit c loai
khang th nay co tn tai hay khng. Nu kt qua th di da la
dng tnh th khng th tim Penicelin, nu khng se gy d ng
nhe hoc nng.
C TH NGI
199
Hin cac nha khoa hoc ang nghin cu mt loai penicelin

khng gy ra phan ng d ng. Khi o con ng i se khng cn phai
tim th di da na.
206. V sao cm vn ng vin ung thuc kch thch?
Nm 1988, tai Th vn hi Seun, vn ng vin in kinh
Canada B.Jonhson tham gia chay 100 m nam. V kt qua kim tra
nc tiu tai hin trng cho thy co thuc kch thch nn danh
hiu quan qun cua anh b tc i. Ngoai ra, vn ng vin nay
con b phat 2 nm khng c thi u.
Tn ch cua Th vn hi la th cht manh me, tng cng
sc khoe; cho nn moi hnh thc mn thuc nng cao thanh
tch thi u u trai vi tn ch nay. Hn na, vic dung cac thuc
kch thch chc chn rt co hai cho sc khoe. V vy, nhng loai
thuc nay tr thanh thuc cm cua Th vn hi.
Thuc cm cua Th vn hi co khng di 100 loai, chu yu
thuc my dang sau:
- Thuc gy hng phn thn kinh trung khu nh caphein,
lithalin, strycnin. Chung co tac dung gy hng phn i vi h
thn kinh, lam tinh thn phn chn, ngi tnh tao, giam cam
giac mt moi. Nhng chung cung em lai nhng hu qua khng
tt nh d ng thn kinh, mt ngu, choang u, tim hi hp, huyt
ap tng cao, gy nghin.
- Thuc gy hng phn c bp nh sinsitimin pintinsitimin,
niwelin. Chung co th gy hng phn mc nht nh i vi
c vn ng, tng cng lc co cua c. Nhng thuc cung gy ra
tac dung phu nh tim p chm, nn nao, nn u, da ni mn...
- Loai steron ao thai: Co tac dung tng tc hp thu, ao
thai, tng cac cht tao thanh anbumin, tng cng nng ni tit.
Thuc d dn n phu thung, tn hai gan.
- Thuc li tiu: Co tac dung tng tiu, thng qua nc tiu
bai tit nhanh nhng cht thai trong c th; hoc lam cho c
bp vn ng, san sinh nhanh cac cht ph thai co li cho vic
Nhiu tac gia
200
nng cao sc manh va sc chu ng cua c bp. Ngoai ra, thng

qua c ch li tiu, thuc giup bai tit nhanh nhng cht thuc ma
Th vn hi cm. Nhng thuc li tiu cung gy mt nhiu nc
va mui, lam nhiu loan cac cht axit, kim trong c th.
bao am sc khoe cho vn ng vin, cac Th vn hi
hin ai a co Trung tm kim nghim ngn nga vn ng
vin dung thuc kch thch.
207. V sao khng nn lam dung thuc khang sinh?
Lch s phat trin y hoc cua Vit Nam va th gii co nhiu
bai hoc va sai lm. Trong o, y lai thuc khang sinh, lam dung
khang sinh la mt trong nhng sai lm ln nht.
Trc y, khi phat hin ra thuc khang sinh, loai ngi a
thu c nhiu li ch to ln. No co th khin cho phu n st cao
khi sinh e khng b cht nh trc y; khin cho nhng bnh
truyn nhim git cht hang triu ngi (nh dch hach, thng
han, dch ta...) c khng ch hiu qua; khin cho nhng cuc
phu thut ln khng v nhim trung ma tht bai. Nhng cung vi
vic s loai thuc khang sinh tng ln, hin tng lam dung thuc
cung ngay cang ph bin, ng thi a lai nhng hu qua khng
lng trc c.
Thuc khang sinh co th phn thanh nhiu loai. Mi loai co
pham vi khang khun ring. Noi mt cach n gian, mt loai
khang sinh co tac dung dit khun hoc khng ch mt loai bnh
nao o, nhng no khng co tac dung i vi cac vi khun khac.
Vic chon dung thuc khang sinh sai, hoc dung mt loai thuc
khang sinh nao o keo dai se gy nn hu qua khng tt; nhe th
khng co tac dung cha bnh, nghim trong hn la se keo dai bnh
tt, thm ch gy ra nhiu phan ng xu, khin cho ngay cang co
nhiu loai vi khun nhn thuc.
Mt s thuc khang sinh ban u vn rt cng hiu nhng
dn dn mt i hiu lc; do o, ngi ta khng th khng vt oc
tm ra nhng loai khang sinh mi. iu au u nht la tc
C TH NGI
201
phat hin cac cht khang sinh mi khng ui kp tc nhn

thuc cua vi khun. Hn na, cht c cua vi khun nhn thuc
ngay cang manh, ngay cang kho i pho. i pho vi vi khun
nhn thuc, bac s bt buc phai dung ng thi nhiu loai khang
sinh. Vic nay tuy git cht nhng vi khun co hai nhng cung
khin mt s vi khun co ch b tiu dit, gy mt cn bng trong
qun th vi khun, giam thp nng lc khang cua c th.
Ngoai ra, ng thi vi tac dung cha bnh, cac loai thuc
khang sinh t nhiu u co tac dung phu. Nu khng c hiu
bit y u v nhng tac dung phu cua thuc ma vn lam dung
thuc th hu qua tht khn lng. V du: Co loai thuc khang
sinh anh hng n thnh lc, thm ch gy ic; co thuc khang
sinh lam tn hai thn, nu dung cho nhng bnh nhn co bnh
thn se lam bnh nng thm; co nhng loai thuc khang sinh gy
d ng, trc khi dung nht nh phai th di da... Do o, khi
chon dung thuc phai v cung thn trong.
Rt nhiu ngi co quan im sai lm, cho rng khang sinh
la thuc van nng, ch cn hi au u, hi st la tuy y s dung.
iu o khng nhng gy lang ph ln ma con lam cho khun
bnh nhn thuc. Ngoai ra, vic s dung khang sinh nhiu se giam
thp ro rt kha nng khang cua c th. V vy, bnh nhn
khng nn t mnh s dung khang sinh ma nht thit phai nghe
theo ch dn cua bac s.
208. V sao co mt s xet nghim mau phai ly mu khi oi?
Nhng ngi a xet nghim mau u bit ro, khi lam mt s
xet nghim mau nh ng huyt, m huyt, bnh nhn khng
c n g vao bui sang ly mau.
V sao lai cn lam nh th? Bi v phng phap thc hin
cua cac loai xet nghim u khac nhau, gia tr bnh thng cua kt
qua xet nghim cung khac nhau. co s liu ung, cn ly mu
mau oi xac nh. V luc oi, c th trang thai ao thai c s,
co th bai tr anh hng cua cac nhn t trong thc n. Luc oi,
tnh tnh bnh nhn lai tng i n nh, kt qua xet nghim
Nhiu tac gia
202
mau se chn thc nht. Do o, khi kim tra mau bnh nhn, nn
ly mu xet nghim luc bung oi. Nh vy, kt qua xet nghim
mi co tnh so sanh phan anh trung thc tnh hnh thc t cua
bnh nhn, no co gia tr chn oan bnh c chnh xac.
Nu ly mau sau khi n, mt s thanh phn cua thc n
c tiu hoa se ln vao mau, khin cho nng cua mt s thanh
phn nao o trong mau tng cao, kt qua xet nghim se khng
chnh xac.
Trc kia, rt nhiu loai xet nghim oi hoi phai nhn n.
Nhng cung vi s phat trin cua ky thut xet nghim, phng
thc xet nghim cung a co nhiu bin i. Nhng xet nghim v
cng nng gan, cng nng thn a dn dn khng oi hoi phai
nhn n. Vi s phat trin cua y hoc, sau nay, nhng xet nghim
cn nhn n co th se dn dn tr thanh khng cn thit.
209. Co th giam au khi tim khng?
Ngi m th phai ung thuc hoc phai tim. Trong hai cach
o, hiu qua cua thuc theo ng tim se nhanh hn nhiu so vi
ng ung. Nhng vic tim thuc lai khin bnh nhn b au.
c bit la tre em khi thy y ta chun b tim rt cng thng va
khoc thet ln, v vy c bp trang thai cng cng, khi tim cam
giac au se nhiu hn.
thp ky 90 cua th ky 20, mt nha khoa hoc Anh a phat
minh ra dung cu tim khng au. Hnh dang ng tim ging nh
khu sung luc, em mui sung d vao ch cn tim, ch cn n nut
la thuc a i vao c th. Bnh nhn ch cam thy nh co mt
lung kh xung ng, khng h au, lai rt thoai mai.
Loai dung cu tim nay khng co kim, khng cn cm vao c
bp, vy thuc lam th nao i vao c th c? Nguyn la thuc
trong ng tim la thuc bt rt mn. Bt thuc tim phai c
nghin mn, ng knh hat thuc ch khoang 0,02 - 0,0c mm.
Nu bt thuc khng at yu cu nay th khng th nao tim c,
tc la khng at c hiu qua iu tr.
C TH NGI
203
Trong sung tim co mt may phat song siu m rt nho. Khi

tim, song siu m se khin cho da hoc nim mac ch tim t
nhin gian n. Noi th chm nhng lam th nhanh; chnh tai thi
im o, bt thuc b bn vi tc 750 m/s i vao t bao da, cung
vi mau tun hoan khp c th. Bt thuc xuyn thu nim mac
hoc da vi tc nhanh nh th cho nn bnh nhn khng h co
cam giac au. Mt nguyn nhn khac khng gy au la nh bt
thuc rt mn, khng cha nhng cht b tr va khng cn pha
loang, so vi th tch cua cac cht thuc tim ph thng th co th
noi la rt t. Nhiu th nghim chng to vic tim loai bt kh nay
khng lam cho da b tn thng. Phat minh tim bng bt thuc
nay chc chn la mt cuc cach mang ln trong lnh vc cng
nghip bao ch thuc.
i vi bnh nhn, dung cu tim khng au co rt nhiu u
im. Nhiu bnh nhn tiu ng phai iu tr sut i bng
cach tim insulin mi ngay; ngoai ra con phai thng xuyn tim
thuc ct cn au. Vic dung thuc bt se giai thoat cho ho khoi
ni kh nay.
210. V sao vic ung thuc, tim thuc co th giup cha c
bnh?
Moi ngi trong ca cuc i kho tranh khoi co luc b m; phai
ung thuc, phai tim th bnh mi khoi. V sao ung thuc va
tim co th cha c bnh?
Nguyn la vic ung thuc hay tim thuc thc cht u la
s dung hoa cht cha bnh. Chung c a vao c th theo
nhng phng thc khac nhau. Thng qua tun hoan mau, thuc
se n nhng ch cn thit phat huy tac dung, t o ma cha
c bnh.
Bnh tt vn mun mau mun ve, v du nh cam, vim
phi... Ngay chng cam cung biu hin u dang nh au u, ln
cn st. Do o, cac loai "vu kh" cha bnh cung theo o ma ra i.
Co loai vu kh sat khun, dit vi khun nh thuc khang sinh, co
loai vu kh tn cng cac t bao khi u nh thuc khang u. Hn
Nhiu tac gia
204
na, mi loai lai co nhiu dang thuc khac nhau, ging nh vu kh

anh trn co sung may, sung ngn, sung trng.
Cho du la loai bnh g, du theo ng ung hay ng tim,
vic dung thuc vn khng ngoai muc ch cha nguyn nhn (loai
bo nhng nguyn nhn gy bnh) hoc cha triu chng (loai bo
cac biu hin bnh). V du: Mt em be vim phi v nhim khun
se xut hin cac chng s ret, st cao, ho, au ngc... Bac sy se cho
em tim thuc khang sinh chin u vi vi khun; cho ung
thuc ha nhit, giam au (thuc se tac dung vao trung khu iu
tit nhit cua c th, ra lnh gian mach mau da va thai m hi
giai nhit, ng thi n nhng ni b tn thng c ch cn
au). Bnh nhn cung c dung thuc trn ho, hoa m c ch
phan xa ho, lam loang dch m.
Bnh nhn ung hoc tim thuc, thuc se co tac dung trc
tip hoc gian tip at c muc ch cha bnh. V du: Khi
bnh tim nng lam cho lc tim suy kit, bnh nhn v thiu xy
ma th gp, mi tm, co th xut hin phu nc. Sau khi ung
hoc tim thuc tr tim, thuc se trc tip tip xuc vi tim, lam
tng lc co bop cua c tim, nng cao cng nng cua b phn nay.
o chnh la tac dung trc tip cua thuc tr tim. Thng qua tac
dung tr tim, bnh nhn i tiu nhiu hn, o la tac dung gian
tip cua thuc tr tim.
a s cac cht hoa hoc khi c dung vi liu lng thch
ang se phn bit c muc tiu cn cng kch, no ch gy tac
dung vi mt s t chc hoc c quan nao o; i vi nhng t chc
hoc c quan khac th tac dung rt t, thm ch hu nh khng h
anh hng. Y hoc goi o la tac dung la chon.
211. phat huy tac dung cha bnh, thuc co lin quan vi
thu th nh th nao?
Thuc va cht c sau khi vao c th se co tac ng khac
nhau. Thuc phat huy tac dung cha bnh, con cht c san sinh
phan ng co hai i vi c th. Tuy nhin, ca hai u la nhng
hoat cht co ngun gc t bn ngoai.
C TH NGI
205
Trong c th chung ta cung co rt nhiu cht hoat tnh sinh

vt nh cht truyn thn kinh, cht kch thch... Chung co vai tro
v cung quan trong i vi cng nng sinh ly, s san sinh va iu
tit trong c th. Chung c goi la cht hoat tnh sinh vt ngun
trong.
Cht hoat tnh sinh vt (du la ngun trong hoc ngun
ngoai) khi san sinh cng nng sinh ly hoc hiu qua trong c th
u phai kt hp vi thu th trn t bao bia. Thu th ging nh
mt ca ai; cac cht hoat tnh sinh vt n o u phai trai qua s
kim tra nghim ngt, hoan toan hp cach mi co th phat huy tac
dung. Thu th nay la mt loai anbumin hoa hp thanh phn t cao
sinh vt, thng nm trn mang ngoai cua t bao. Khi cht hoat
tnh n t bao bia, no se kt hp vi thu th, chuyn nhng thng
tin co c tnh phu hp cho c thu th, thng qua thu th lai
truyn vao cac kt cu khac bn trong t bao, cui cung san sinh
cng nng sinh vt trn cht phan ng.
Loai thu th nay co mt kha nng nhn thc va phn bit vi
tnh chuyn nht rt cao i vi cht hoat tnh. Nhng thu th
ring bit co th nhn thc c cac cht hoat tnh ngun trong,
hoc phn bit c cac cht thuc hoc c t co c trng tng
ng. V du, cht truyn thn kinh acetycholine c phi vi thu
th acetylcholine. Loai thu th nay khng bit nhn nhng cht
truyn thn kinh khac. Cho nn acetylcholine ch co th thng qua
acetylcholine phat huy cng nng sinh ly truyn thng tin thn
kinh.
Tac dung cua thuc cung tng t. No co th kt hp vi
nhng thu th c bit nao o va kch hoat thu th san sinh ra
cng nng cha bnh. Sau khi thuc kt hp vi thu th, no se
chim lnh v tr khin cho cht hoat tnh cua ngun trong khng
th kt hp c vi thu th, tc la con ng thng thng gia
hai bn b ct t, t o ma phat huy tac dung cha bnh. V du:
thu th H2 dung cha bnh loet da day se ngn tr cht
Cimetidine, thng qua c ch nay san sinh ra hiu qua iu tr.
Nhiu tac gia
206
212. V sao khng nn ung nhiu thuc b?

Trung Quc co cu "Thuc b khng bng thc n b"; ngha
la ngi bnh thng nn da vao thc n b sung dinh dng
la chnh, khng nn da vao thuc tng thm sc khoe. Mt s
ngi cho rng ung nhiu thuc b la tt nn ung nhiu nhn
sm, a giao, lc nhung... Kt qua la anh hng khng tt n sc
khoe.
Nu noi v nhn sm, vn c coi la "vua cua cac loai thuc"
th hng sm thin v nhit, sinh sm thin v lanh, bach sm
thin v n. Ngi hoa kh manh khng nn ung hng sm, nu
ung se gy au u, ming kh, c hong va mui xut huyt.
Ngi hoa kh yu khng c ung sinh sm, nu ung se s ret,
choang u, hoa mt, tiu chay. Vic ung nhiu bach sm se gy
ra hng phn, kch ng, mt ngu va huyt ap tng cao.
A giao la mt loai keo da c nu t da con la en, co tac
dung t b i vi phu n kinh nguyt qua nhiu. Nhng ngi
khoe dung loai thuc nay se anh hng n cng nng tiu hoa,
thm ch gy hin tng au bung, i ngoai.
Lc nhung la loai thuc b thch hp vi ngi gia s lanh va
phu n c th yu. Ngi khoe manh dung no se cam thy khng
thoai mai, thm ch sinh cac hin tng cng u, kh ming, mui
xut huyt.
Ngoai ra, i vi nhiu thuc b c chng ct, tinh ch
(nh nhn sm, sa ong chua, bt trung thao)..., khng phai ngi
nao cung ung c.
Mt ngi khoe bnh thng khng cn ung thuc b, c
bit la tre em va thanh thiu nin, nhng ngi co cng nng sinh
ly tt, s hp thu, ao thai u manh me, cac kh quan trong c
th ang phat trin. Vic loan n, loan ung co th san sinh tac
dung phu. a co mt s tre em v ung thuc b co nhng thanh
phn kch thch ma dn n dy th sm. Nhng ngi cn ung
thuc b cung khng c ung lung tung ma phai theo ch dn
C TH NGI
207
cua bac s. Bac s se cn c vao tnh hnh sc khoe chon loai

thuc b thch hp, lng ung va phai.
213. V sao tuyt i khng c th thuc gy nghin?
Noi n thuc phin, hu nh mi ngi u bit no rt nguy
hai cho c th, mt khi a nghin hut th rt kho bo.
Trong ho thuc phin, thng gp nht la nha phin, heroin,
maphy, tama, cocain... Theo ngun va phng thc san xut,
chung co th phn thanh ba loai ln la: nhng cht c hai thin
nhin, cht c hai tinh ch va cht c tng hp. Heroin, maphy,
thuc phin c luyn t cy anh tuc; con tama va cocain luyn
t cy tama va cy cocain. Anh tuc, cy tama va cy cocain la
thuc loai cht c t nhin; con heroin, maphy, tama, cocain la
nhng cht c tinh ch. Cht c tng hp c san xut t cac
cht hoa hoc.
Trong cuc sng, co nhiu mon n ta cha h c nm qua
nn mun th bit c hng v cua no. Cac loai nc giai
khat mi, loai keo mi u c moi ngi mun nm th xem sao.
Nhng vi thuc phin th tuyt i khng c nm th, bi v no
ging nh ac quy, mt khi a nm qua, no se sinh ra s rang buc
manh lit i vi c th va tinh thn. Nu ngng hoc giam lng
dung, c th se v cung au kh, biu hin la ngap dai, ht hi, s
ret, nn nao, bun nn, bung au tht, i ngoai, xng va c bp
au n... Ch cn dung thuc tr lai th nhng chng trn se
nhanh chong tiu tan. o chnh la s phu thuc cua c th vi
thuc c. Ngoai ra, nhng ngi a hut thuc phin se khng bao
gi qun c khoai cam do thuc a lai, v vy lun lun tm
cach c hut; o la s rang buc v tinh thn do thuc c san
sinh ra.
Thuc c tuyt i khng th th, khng th v to mo ma
th. Co ngi ch hut mt ln la nghin, sau khi nghin hu nh
khng th nao dt bo c. Vic da vao sc lc cua ca nhn
thc hin cai nghin thng khng th thanh cng.
Nhiu tac gia
208
V sao cai nghin kho nh th? Nhng ngi nghin khng

th u sc t khng ch mnh, v nhn cach a tan nat, kho
chu ng c s cam d them khat thuc. ho xut hin tm
trang lo lng bun phin, thm ch i n t sat, dung moi thu
oan tm bng c thuc hut. Co cu chuyn k v mt ngi
nghin nh sau: biu th quyt tm cai nghin, anh ta a dung
dao cht t mt ngon tay canh cao mnh khng c hut tr
lai. Nhng khi ngon tay con nho mau rong rong th quyt tm anh
ta lai a lung lay. Anh ta tm ming vai bng bo lai va i ra khoi
phong tm thuc.
Do o, mun cai nghin, nht nh phai nht kn bnh nhn,
dung thu oan cng bc anh tan s rang buc v c th.
giai tr rang buc v tinh thn, bnh nhn cung phai nh nhn
vin y t hng dn ung n va co k hoach, tin hanh tng bc.
214. V sao m nhac cung co th cha bnh?
Vic thng thc m nhac khin cho ta co cam giac thoai
mai, th gian, co tac dung tch cc i vi sc khoe. Hin nay,
phng phap cha bnh bng m nhac a tr thanh mt mn khoa
hoc mi trong y hoc, ngay cang c nhiu ngi quan tm. V du:
Trong e nu co kem m nhac th thi gian phu thut ngn,
xut huyt t, tm trang bnh nhn tt. Nhiu bnh nhn tm
thn man tnh c iu tr bng m nhac cho bit, sau khi iu
tr, ho cam thy lng ngc thoang ang, long tin chin thng bnh
tt c nng cao, tinh thn phn chn. Vic s dung m nhac
cung co th giam bt cam giac bt an i vi ngi hin mau.
Cng hiu cha bnh thn ky nay cua m nhac chu yu
thng qua hai con ng vt ly va tm ly. Ging nh mt hon soi
nho co th lam rung ng ca mt nc h, nhng m iu nhe
nhang cua m nhac sau khi truyn vao c th se lam cho tm ly
thoai mai, khin cho cac t chc t bao tr nn hai hoa va cng
hng ln nhau, at c tac dung xoa bop t bao mt cach ky
diu. ng thi, no con khin cho hp so, lng ngc hoc mt s t
chc nao o san sinh cng hng, anh hng trc tip n song
C TH NGI
209
in nao, nhp tim, nhp h hp... khin cho nhp iu sinh ly tr

v bnh thng. Mt khac, m nhac co th nng cao s hng phn
i vi cac t bao thn kinh vo nao, lam sinh ng va cai thin tm
trang, xoa bo trang thai tm ly thn kinh cng thng do mi
trng bn ngoai gy nn, nng cao sc khang cua c th.
Sang sm ngu dy, nghe mt khuc nhac tit tu sang sua,
giau tnh kch thch, ta se thy tinh thn sung man, tm tnh
thoai mai. Bui ti, sau mt ngay lam vic, nn chon nhng ban
nhac c in co m iu ep, tit tu chm, se co li cho vic th
gian, giam bt mt moi. Tuyt i khng nn nghe nhng ban
nhac kch thch manh v no co hai cho sc khoe.
th?
215. V sao vic tm nc lanh co tac dung ren luyn thn
Ngi xa cho rng, mun sc khoe tt phai thng tm

nc lanh. S tht qua nh th. C th chung ta du ban ngay hay
ban m, mua ng hay mua ha u lun ra m hi. M hi mang
theo nhng cht thai trong c th, no kt hp vi bui bm va lp
da rung ra lam thanh cau bn, va phat ra mui kho chu. Nu
nhng cht ban nay lam tc l chn lng, sc khang cua da se
giam thp, vi khun sinh si dn n cac bnh ngoai da. V vy,
cn tm lun co th gi cho da sach, t mc bnh.
Vic tm nc lanh con li ln hn th na. Nu dung nc
lanh 10-22 C tm, nhit da se giam xung. Qua cac c
quan cam thu va thn kinh da, kch thch lanh c truyn ln vo
ai nao, nng cao s hng phn cua vo ai nao, khin cho tinh
thn si ni, tinh lc sung man, n ngon. No cung anh hng n
trung khu iu tit thn nhit cua c th, khin ta thch ng c
vi nhit bin i, nng cao kha nng chu ret. Nu thng
xuyn dung nc lanh tm, tinh thn se y u, c th sang
khoai, sc chu ng gia lanh, m t va s bin i thi tit tng
cao, t b cam lanh va nhiu bnh khac.
Vic dung nc lanh ren luyn c th nn bt u t mua
he. Hng ngay, vao bui sang, nn dung nc lanh tm, c th
Nhiu tac gia
210
cho n mua ng. Trc khi tm, nn dung khn thm nc lanh
lau mnh, bt u t hai tay, qua lng ngc, bung, sau lng xung
n chn khin cho da o ln la va, lam cho thn th quen dn
vi nc lanh. Ban u, thi gian mi ln tm khng nn qua 5
phut, v sau dn dn tng ln n 15-20 phut, c tun t tng ln
va ren luyn thng xuyn.
Khi c th khng thoai mai hoc b m th nn ngng tm
ngay; trc hoc sau khi n cm na gi cung khng nn tm.
216. V sao tm nng nhiu co hai cho c th?
Cuc sng con ngi lin quan mt thit vi anh sang mt
tri, tia t ngoai trong anh nng co th git cht cac loai vi khun,
ngn nga nhiu bnh phat sinh. Tre em b coi xng thng c
bac s nhc nh cho tm nng, v anh nng co th khin cho mt
cht hoa hoc trn da tre em chuyn thanh vitamin D, thuc y s
phat trin cua xng. Nhng vic tm nng qua mc, c bit la
phi mnh trn di anh nng mt tri manh, se lam tn hai da,
gy nn cac bnh do tm nng.
cac nc u, My, thoi quen tm nng rt ph bin. Nhng
nm gn y, vung duyn hai Trung Quc cung bt u thnh
hanh tm nng. Ngi ta ch mc qun ao tm, h ngc va
lng, ngu trn bai cat, nng t da o ln. Khi da phi nng thanh
mau sm th thc t la da a b tn hai. Noi chung, sau my gi
tm nng, trn da xut hin nhng am o, co cam giac bong rat,
thm ch con ni nhng nt phng nho. o la v tia t ngoai a
kch thch t bao da, khin cho mach mau lp da trong gian n ra
ma hnh thanh nhng am o. Nhng am da o nay phai qua 3 4 ngay mi khoi. Bnh nhn co th bong da, hoc sc t trm tch
lai khin cho da tr thanh mau nu. Y hoc goi o la vt phan ng
phi nng, mt loai tn thng cua anh nng i vi da.
Phi nng qua nhiu co th gy ung th da. c, ngi ta
nghin phi nng, hu qua la mi nm co khoang 10 van ngi b
ung th da. Tia t ngoai qua nhiu se pha hoai t bao da va san
sinh hin tng o da. Tip theo, lp da b cht se bong ra, dn
C TH NGI
211
n hnh thanh khi u mau en ac tnh. Do o, nhng ngi hay

phi nng hoc co din tch da phi nng qua nhiu nn n bac s
nu phat hin thy trn c th co nhng am sc t ging nh cao
su, g bin ni ln.
Vic tm nng qua mc cung lam giam thp sc khang
cua da, pha hoai t chc da va lam cho t bao b bin i, d phat
sinh cac bnh cam nhim v da. Thoi quen nay cung khin cho da
lao hoa nhanh. V tip xuc vi nng lu, t bao da b mt nc, dn
n xut hin nhng np nhn day, da b sng hoa, lp da trong
mt tnh an hi v cac si x b gay, bin cht, da tr nn th rap,
kh. V vy, nhng ngi la tui 30 hay tm nng, trn tran
sm xut hin np nhn. nhng c gai la tui 20 hay tm
nng, ui mt cung sm xut hin np nhn hnh ui ca.
Qua o, co th thy, thi gian tm nng khng nn dai. Nn
tranh anh nng qua manh tn tht da, lam anh hng n
thm my va sc khoe.
217. V sao trc khi ngu nn ung mt cc sa?
Nhiu b me thch cho con ung sa bui sang. Ho cho rng
nh th d hp thu, thc ra cach ngh nay khng ung.
Trong sa co 87% nc, 13% con lai la cac cht anbumin, m,
cac hp cht cua nc va cacbua va mt s nguyn t vi lng nh
canxi, cac sinh t...
200 gam sa co th cung cp 451kJ, nhng nu ung khi oi,
lng nc trong sa se khin cho dch v loang ra, anh hng n
tiu hoa va hp thu. Ngoai ra, sa la cht long, thi gian ngng lai
trong da day rt ngn, thanh phn dinh dng kho c hp thu
ht, cho nn tt nht la n ng thi vi banh m, bch quy, khng
nn ung sa khng.
My nm gn y, mt s nha khoa hoc phat hin thy trong
sa co mt cht khin cho con ngi d mt moi, o la axit amonic
L, co tac dung trn tnh i vi c th. T o, ta thy nu bui
Nhiu tac gia
212
sang ung mt cc sa khi bung oi, c th se mt moi, anh hng

n hiu qua cng vic va hoc tp.
Vao bui ti trc khi ngu, vic ung mt cc sa co th giup
b sung dinh dng, ngu ngon, bao am ngh ngi y u, co li
cho hoc tp va cng tac ngay hm sau, c bit la i vi nhng
ngi thn kinh suy nhc, kho ngu.
Sa khng nhng giau dinh dng ma con co tac dung iu
tr va phong nga mt s bnh. V du, nhng ngi b bnh loet da
day hoc hanh ta trang nu thng xuyn ung sa co th gi cho
nim mac tt, thuc y vt loet mau lanh. Trong sa co nhiu cht
canxi, d c c th hp thu, sa cao canxi co th phong bnh
loang xng. Ngoai ra, sa cho thm mt ong co tac dung nhun
trang, giup cha bnh tao bon.
218. V sao vic m lng co th giai tr mt moi?
Trung y truyn thng cho rng, cuc sng cua con ngi co
quan h cht che vi kh huyt. Kh la cht c ban thuc y
hoat ng sinh ly cua cac t chc va cac kh quan; huyt la danh
t goi chung cac dch trong c th. Kh huyt nh kinh lac ma tun
hoan, vn chuyn khp toan thn, cung cp dinh dng cho cac t
chc trong c th.
Co ngi v thn kinh va tm ly qua cng thng, lai thiu
nhng hoat ng va ren luyn cn thit nn s vn hanh kh
huyt trong c th lun lun b tr ngai, sinh ra cam giac tht lng
au moi. Luc o, nu co con chau hoc ngi nha dung tay xoa
m trn lng th sau mt chc, cam giac mt moi se tiu tan ht.
m lng v sao lai co tac dung ky diu nh th? Lng la b
phn c mach trong h thng kinh lac; pha trn la huyt ai
chuy, pha di la huyt mnh mn va nhiu huyt quan trong
khac. Vic m lng co tac dung kch thch nhng huyt nay, thuc
y cuc b s lu thng huyt, khin cho kh huyt khng b tc ,
gn ct va c bp vn cng thng nay c th gian. Nh vy, s
mt moi t nhin se mt, con ngi cam thy hng phn, d chu.
C TH NGI
213
219. V sao mua xun cn m, mua thu cn lanh?

"Mua xun cn m, mua thu cn lanh" la cu noi ca ming
ma ta thng nghe thy. Y ngha cua cu nay la kh hu mua
xun va chuyn sang m, khng nn mc qua mong manh ma
nn "mc m" mt chut. Sang mua thu, kh hu bt u chuyn
lanh, khng nn mc qun ao day sm qua, nn cho thn th
hi lanh mt chut. "Xun m, thu lanh, bach bnh u d tranh",
o la kinh nghim cua dn gian tng kt ra trong qua trnh thc
tin u tranh lu dai vi thin nhin. Cho nn, cu noi nay co c
s khoa hoc nht nh.
Nh ta a bit, thn nhit cua con ngi lun gi mc 37
C. Nu thn nhit qua cao hoc qua thp, cng nng sinh ly cua
c th d b tn hai.
Co th lam g gi c nhit bnh thng o? Mt la
da vao s iu tit trong ni b c th (s gian n hoc co bop cua
cac mach mau di da, ra m hi nhiu hay t); hai la da vao vic
mc qun ao nhiu hay t (khi tri nong th mc t mt chut, nh
vy co li cho s tan nhit cua c th; khi tri chuyn lanh mc
nhiu mt chut tranh c th b mt nhit nhiu).
Mua ng qua, mua xun n la cac giai oan qua chuyn
t lanh sang m. Luc nay, thi tit tuy a m dn nhng kh hu
thng bin i, chc nong, chc lanh, thng la khi mt tri ln
th m, khi ni gio th lanh. Do o, c th trong mua ng a quen
vi vic mc nhiu, n mua xun nu mc t qua se khng thch
nghi c vi s bin i cua kh hu va d b cam lanh. Cho nn,
vao u mua xun, moi ngi co y "mc m" mt chut, giam qun
ao dn dn.
Mua he qua, mua thu n la giai oan qua chuyn t
nong sang lanh. Thi tit tuy bt u lanh nhng vn co mt qua
trnh chuyn i. Co ngi va vao mua thu a vi vang mc
nhiu ao m, thm ch sm mc ca ao bng, cach lam o khng tt.
V mc m sm qua th c th khng c ren luyn vi cai lanh,
khin cho kha nng phong ret kem i, khng li cho s iu tit
Nhiu tac gia
214
cng nng cua c th. Kt qua n gia mua ng, thi tit tht
ret, mui va kh quan b khng kh lanh tn cng th cac mach mau
trong o khang khng ni, khin cho lu lng mau t, sc
khang giam xung. Nhng khun bnh nm sn trong mui va kh
quan tha c hoat ng, gy nn cac chng ho, cam mao, ht hi,
chay mui, phat st. Cho nn mua thu nn "lanh" mt chut, qun
ao mc tng dn.
"Xun cn m, thu cn lanh", cu noi nay tuy co c s khoa
hoc nht nh, nhng cung phai xut phat t thc t. Nu u
mua xun, thi tit tng i nong ma vn con mc ao bng, u
mua thu thi tit tng i lanh ma vn mc mong manh th se b
m ngay. Tom lai, phai cn c tnh hnh bin i cua kh hu va
tnh trang sc khoe ban thn n mc cho phu hp.
220. V sao khi ln cn st, nn ung nhiu nc m?
i vi c th, nc v cung quan trong, gn cht vi s sng
cua con ngi. Ngi nao khng ung nc 7 - 8 ngay lin se t
vong.
Noi chung, mi ngi mt ngay m cn khoang 2,5 lt nc.
Nhng lng nc c th cn khng phai la c nh. Mua he nong
nc, ngi ta cn lng nc nhiu hn; sau khi vn ng nhiu
cung cn lng nc nhiu hn.
Vy v sao khi ln cn st, ta cung cn lng nc nhiu hn
so vi luc bnh thng? Nguyn ly rt n gian, o la v khi st
cao, lng nc trong c th t ng h hp va t da bc hi rt
nhiu. Cho nn phai ung nhiu nc m b sung, nu khng se
co hin tng mt nc va m thm nng. Ngoai ra, nc co cng
nng iu tit thn nhit. Vic ung nhiu nc co th giup giam
thp thn nhit thng qua m hi hoc tiu tin. Ngoai ra, vi cac
trng hp st do vi khun, vic ung nhiu nc se lam loang c
t do vi khun tit ra trong mau, thai no ra ngoai.
Hn na, khi st cao, qua trnh hp thu, ao thai cua c th
b ri loan, nhng cht co hai trong c th se xut hin trong mau.
C TH NGI
215
Vic ung nhiu nc se lam loang nhng cht co hai nay, giam
anh hng khng tt cua no i vi c th.
221. V sao noi "ra chn nc nong trc khi ngu cung nh
ung thuc b"?
Hai chn con ngi khng nhng trong lng toan thn
ma con chuyn di thn th i. Theo tnh toan, mt ngi trong
cuc i i khoang 10 van km, tng ng vi 2,5 vong tron qua
t.
Con ngi hoat ng, chn phai lam vic rt nng nhoc, cho
nn vic gi m i chn v cung quan trong i vi cng tac, hoc
tp va sc khoe. Ra chn trc luc ngu la mt phng phap bao
v sc khoe, rt co ch cho toan thn, lai ngn nga bnh nm
chn.
Vic dung nc m ra chn co tac dung nh ung thuc b.
Nc nong 60 - 70 C co th kch thch u cui thn kinh, iu
tit h thng thn kinh thc vt va ni tit t, thuc y mau tun
hoan tt, cung cp u cht b va kh xy, kp thi bai tr nhng
cht thai tch tu, cai thin gic ngu va nng cao tr nh.
Theo hoc thuyt kinh lac cua ng y, luc phu ngu tang cua c
th u co nhng huyt v tng ng trn chn. Ca hai chn co tt
ca 66 huyt, chim 1/10 tng s huyt toan thn. Vic ra chn va
xoa bop cac huyt trn chn se ngn nga c nhiu bnh cuc b
va toan thn. V du: V sao khi hai chn b lanh, ta lai d b cam?
o la v hai chn cach xa tim, cho nn mau c cung cp t, nhit
cua da chn hi thp. Ngc lai, chn co quan h cht che vi
h thng thn kinh cua nim mac ng h hp. Chn b lanh se
co phan xa lam cho cac mach mau trong nim mac ng h hp
co lai, lng mau lu thng t, s vn ng cua cac lng t giam,
do o sc khang bnh cua c th giam ro rt. Khi o, nhng
khun bnh vn tim tang trong mui va yt hu se sinh si nay
n, gy ra bnh. Sau khi b cam, mi ngay dung nc m ra chn
2 - 3 ln, se khin hin tng huyt trong nim mac mui va yt
hu bin mt, chng cam se nhe i.
Nhiu tac gia
216
Ngoai ra, vic dung nc m ra chn con co th lam tan mt

moi, ngn nga chi di au moi do i ng xa hoc lao ng
nng gy nn. Vic dung nc m ra chn trc khi ngu con co
th iu tit cng nng vo ai nao, khin cho thn kinh tr v
trang thai yn tnh, th gian, giup ngu ngon.
222. V sao phai cn thn khi tm hi?
Tm hi do ngi Phn Lan phat minh ra. Hi o, nha tm
con la mt cn phong bng g dng bn b h. Trong phong u
tin t la chay, t mt hon a trn ngon la, i n khi a
nong o th khoat nc la ln, khin hi nc bc ngun ngut trong
cn phong nhit tng cao. Ngi tm ci trn trong phong
mt thi gian, m hi toan thn m a th i ra ngoai va nhay
xung h nc lanh. Sau o dung canh cy co du thm anh khp
mnh, c lam nh th lin tuc nhiu ln.
Ngay nay, tm hi a m rng ra khp th gii. Nhiu khach
san va nhng tm sang trong cung dung cach tm nay. Cach tm
ngay nay noi chung la xa hi nc nong vao phong tm, trong mt
thi gian ngn, nhit trn mt da ln n 38-40 C. Ngi
tm trong phong 5-10 phut, sau o tm nc lanh cho nhit
trn da xung thp 4-8 C. Cung co ngi bt chc cach tm
cua ngi Phn Lan: Trong mt goc cua phong tm t mt lo la,
trn ngon la mt tang a to, khi hon a nong th khoat nc
t mt thung canh o ln hon a... Hiu qua cach tm nay rt tt,
ngi tm con co th hng thu nim hng thu, v vy rt c a
thch.
V sao nhiu ngi nghin tm hi? No co li g cho sc khoe?
o la v khi m mnh trong nhit cao th m hi ra rt nhiu;
mi ln tm, ngi co th ra khoang na lt m hi. C hai tun
tm mt ln, lin tuc 4-5 thang, tnh trang hp thu ao thai cua c
th se c cai thin, trong lng giam. Vic tm hi cung khin
cho nhp tim va mach p tng, huyt ap hi cao, mach mau di
da gian n, kt qua tng t nh ren luyn th duc chay ng
C TH NGI
217
dai, co li cho vic tng cng th cht, phong cac chng cam
gio, lng au moi va au khp...
Nhng vic tm nong lanh khng ung cach cung d gy
nguy him hoc t t. Ngi tm ln u, c bit la ngi gia,
ch nn trong phong hi nc nhit cao nhiu nht 5 phut, v
sau thch ng dn mi co th tng thi gian ln, nhng mi ln
khng vt qua 10 phut, nu khng se d nguy him. Ngi ang
st, ngi mt nc, ngi mi ung ru hoc va tp luyn xong
(c th ang thiu nc) khng nn tm hi ngay, nu khng se b
ra m hi qua nhiu, rt co hai. Ngi in hoc b bnh tim, phi
u khng nn tm hi. Ngi b bnh vim gan A va phu n tin
man kinh luc tm phai rt cn thn.
223. V sao sa u cha un chn co c?
4.000 nm trc, nhn dn Trung Quc a bt u bit n
sa u. ung nay co ham lng dinh dng phong phu nn
lun c xem la thc n b dng. Nhng mt s gia nh ch
sa u cha un chn a em dung, kt qua la xut hin cac
chng ng c nh au bung, tiu chay va nn.
V sao ung sa u cha un chn lai gy ng c? Nguyn
nhn la trong u sng co cac cht c ch nh trypsin, cht ngng
kt t bao, cht saponin... Nhng cht c nay tng i bn
nhit, ngi n sa u cha nu chn hoc bt u cha c
rang chn co th b ng c. Triu chng xut hin sau khi ung
khng lu: nn nao, nn, au bung, bung chng, tiu chay, co th
dn n mt nc va ri loan cht in giai. Bnh nhe se t khoi
sau 3-5 gi, nng th keo dai 1-2 ngay.
ngn nga ng c, bac s nhc nh chung ta trc khi
tinh ch sa u, nn rang chn hoc nu chn. Thng thng,
trong qua trnh un, khi nhit ch mi at 80-90 C, nc sa
a sui bot. Nhit nay vn cha th pha hoai hoan toan cac cht
c trong sa u. Luc o, nn giam ngon la sa u khng
trao ra, tip tuc un si 10-15 phut mi co th pha hoai trit cac
cht c trong sa u.
Nhiu tac gia
218
224. V sao khi ng thanh tng chn a phat, cu thu

bong a dung hai tay m bung di?
Xem a bong, ta thng thy trong nhng pha a phat trc
tip, cac cu thu ng thanh tng chn bao v cu mn. Luc
o, phn ln ho u dung hai tay che b ung di, v sao?
Nguyn la khoang cach gia hang rao chn va v tr qua
bong rt gn. Khi qua bong a i, khng nhng lc rt ln ma tc
cung rt nhanh, cac cu thu ng thanh hang rao chn co th
khng phan ng kp. Trong khoang bung co rt nhiu tang phu
quan trong nh gan, la lach, da day, tuy, thn... Hn na, da va c
bp y lai rt mong. Cu thu b trung bong khng nhng bung
au d di ma con co th b tn thng cac tang phu, chng han v
gan, la lach.. Ngoai ra, b phn sinh duc cua ho (vn khng co b
phn bao v) cung se b tn thng nghim trong nu trung bong.
Do o, khi ng thanh hang rao chn a phat, cac cu thu
phai dung hai tay bao v bung. y la phng phap hiu qua
phong bung hoc dng vt b tn thng.
225. V sao khi khat, vic ung nc nong co tac dung giai
khat tt hn nc mat?
"oi them n, khat them ung", o la hin tng sinh ly bnh
thng. Vao mua he oi bc hoc sau khi lam vic nhiu, c th ra
nhiu m hi, ngi ta se cam thy khat, mun ung nc. Nhng
iu thu v la rt nhiu ngi cam thy ung nc nong giup giai
khat tt hn nc mat.
Ngi ta s d co cam giac khat la do khi c th thiu nc
n mt mc nht nh (tc mt i khoang 10% lng nc), h
thn kinh se truyn nhng thng tin nay ln ai nao. Luc o, vic
ung nc mat va nc m co hiu qua rt khac nhau. V nc
mat sau khi i vao ng tiu hoa se kch thch nim mac, mach
mau da day va ng rut, khin chung co lai theo phan xa t
nhin, khng li cho s hp thu nc trong da day vao mau. Con
khi ung nc m, nim mac, mach mau cua da day va ng rut
C TH NGI
219
trang thai gian ra, co li cho s hp thu nc vao mau. Nh vy,

sau khi ung nc nong, ta se co cam giac khat hn.
Do o, sau khi vn ng hoc lao ng ra m hi nhiu, cam
thy khat th nn ung nhiu ln bng nc m (20-30 C).
Ngoai ra, vic thoat m hi se khin c th mt i mt lng mui
ln. Luc o, nu ch ung nc m ma khng b sung mui th sau
khi nc c c th hp thu, chung lai bin thanh m hi va tip
tuc lam mt mui trong c th, gy ri loan in giai. V vy, khi
ung nc nn cho vao mt t mui.
b?
226. V sao trc khi vn ng manh, phai vn ng chun
S sng th hin s vn ng. Thng thng, vic tham gia

th duc, ren luyn thn th se giup ch cho lc cng cua c bp,
nng cao cng nng cua tim phi, tng cng th cht. Nhng khi
tham gia thi u bong a hoc bong r, cac vn ng vin trc
khi ra sn u phai hoat ng chun b. V sao cn lam nh th?
Nguyn la khi c th phai vn ng manh, h thng thn
kinh va c bp trang thai cng thng cao ; ng mach vanh, h
thng h hp va bai tit u hoat ng mc cao. cac c quan
trong c th at c mc nay, c th phai co mt qua trnh
iu chnh tng ng. Nu trc khi vn ng manh, cng thng
ma khng c chun b y u, h thng mach mau cua tim va
h h hp khng th phan ng ap ng ngay, cho nn c th
khng th nao phat huy ky thut c tt nht.
Con co mt nguyn nhn na: V c bp va cac khp xng
toan thn cha c trin khai y u, khi t ngt vn ng cng
thng co th xut hin cac chng lc yu, au moi, c bp thiu
xy, d dn n b thng hoc rach c, chut rut, thm ch dn
n tai nan.
V vy, trc khi vn ng manh, nht nh phai khi ng
chun b, tun t tin ln, khin cho cac h thng trong c th
c iu chnh n trang thai sinh ly tt nht thch ng vi
Nhiu tac gia
220
nhng vn ng i khang, ng thi co th tranh c nhng tn

thng bt ng.
227. V sao ln u tham gia vn ng manh, c bp thng
phat sinh au moi?
Ngi thng khng hay vn ng, mt khi tham gia vn
ng manh, v lng vn ng nhiu nn cuc b c bp co hin
tng au moi. o la iu rt t nhin. Nhng nguyn nhn au
moi thc cht la do u?
Thng thng, s au moi co lin quan vi lng hp thu,
ao thai cua c bp. V du, khi u bong r, trong qua trnh thi
u, ta phai chay nhanh, chay nhiu va lam u loai ng tac; nh
vy, c bp toan thn, c bit la c chn, phai co bop manh va
lin tuc. C bp co bop phai tiu hao nng lng nhiu, nng lng
c cung cp nh phan ng hoa hoc cua cac cht xay ra trong c
bp.
Cac bin i hoa hoc trong c bp co hai loai: mt la hp thu,
ao thai khng co xy tham gia phan ng hoa hoc, hai la co xy
tham gia phan ng ao thai. Trong phan ng khng co xy, cac
cht nh Ado photphoric, ng nguyn (la cht cung cp nng
lng) trong c bp b phn giai, ng thi giai phong nng lng
cung cp cho c bp co bop. ng nguyn trong iu kin thiu
xy se phn giai thanh axit lactic. Khi hp thu ao thai co xy,
axit lactic b xy hoa bin thanh nc va CO2; ng thi vi qua
trnh o, nng lng cung c phong thch. Nhng khng phai
tt ca axit lactic u b xy hoa ma phn con lai c bin thanh
ng nguyn, lu gi trong gan.
ngi t vn ng, khi ngu nhin vn ng manh, v thiu
mau cung cp cho c bp nn c bp thiu xy, axit lactic khng
c xy hoa kp thi, tch tu lai trong c bp. Lng axit lactic
qua nhiu se kch thch cac c quan cam thu hoa hoc (t chc chu
s kch thch cua cac cht hoa hoc) trong c bp, hoc chnh s tch
tu cua cht nay gy nn ap lc thm thu, khin cho t chc c
bp hp thu nhiu nc, dn n phu nc cuc b, khin cho c
C TH NGI
221
bp co cam giac au moi. Hin tng nay khng gy hai nhiu,

qua my hm se t khoi. Nu au moi d di, co th tm nc
nong va xoa bop ch au moi tng tun hoan mau, giam nhe
dn va t khoi.
Cung co nha khoa hoc cho rng, au moi la do vic vn ng
lam cho c bp moi mt, cac th tht trong c bp co gian khng
ng u, sinh ra s ri loan nhe. Trong trang thai o, mach mau
b dn ep, mau khng lu thng khin cho c bp thiu xy. Gp
trng hp o, nn thng qua phan xa thn kinh khin cho c bp
th gian, hin tng au moi se giam dn.
Vy co th tranh hoc giam nhe tnh trang c bp b au moi
khng? Mun vy, trc khi vn ng phai chun b tt, lng vn
ng nn tng dn, sau khi kt thuc phai lam ng tac th gian
hay xoa bop. iu nay co th se giam nhe hoc tranh c bp phat
sinh au moi.
228. V sao vic n lng thc tap lai co ch cho sc khoe?
Ngi phng Nam mt ngay n ba ba, hu nh u bng
cm, con ngi phng Bc lai ly bt m lam lng thc chnh.
Nhng cac nha dinh dng hoc lai khuyn chung ta rng: nn n
nhiu loai lng thc tap. n ngu cc hn hp tt hn la ch n
mt loai. Lng thc tap la ngoai gao va bt m ra con dung ng,
cao lng, cac loai u...
Qua trnh trng thanh va phat duc, hp thu, ao thai va
cac chc nng sinh ly cua con ngi u oi hoi ngun dinh dng
phong phu, trong o co anbumin, cac loai m, ng, vitamin va
nguyn t vi lng. Mt ngi trng thanh mi ngay cn c
hp thu 80-100 g anbumin, mt trong hn 20 loai axit amoni ma
c th khng t hp thanh c, phai da vao s cung cp cua
thc vt. Vic c th thiu mt loai anbumin nao o se dn n
giam trong lng, c bp co rut, dinh dng khng tt. V du:
Thiu nhom vitamin B se gy ra cac chng vim thn kinh, nga
da, thiu mau. Hng ngay, chung ta n cm chnh la hp thu
cac loai dinh dng t trong thc phm. Gao va bt m ch co th
Nhiu tac gia
222
cung cp cho ta cac hp cht cua cacbua vi nc va anbumin, con

nhng thanh phn dinh dng khac th khng u. Lng thc tap
co tac dung b sung nhng thanh phn con thiu nay.
Ng la lng thc phu moi ngi thng n. So vi bt m,
ng khng thua kem mt chut nao v s nng lng, vitamin va
khoang cht. Gia tr anbumin cua no nm mc gia bt m va gao.
Ng cha kha nhiu axit m khng no, giup chng bnh x cng
mach mau, phong t bao suy lao. Trong ng con co cac cht vi
lng nh canxi, pht pho, co li cho s phat trin khung xng va
h thng thn kinh, giam huyt ap. Ngoai ra, ng con co tin
vitamin A, co tac dung bao v th lc va da (ma trong bt gao va
bt m khng co). Ham lng anbumin, m va cht st cua ng u
nhiu hn gao; no lai co nhiu loai axit gc amin, cha vitamin B
di dao ma nhng lng thc phu khac khng co.
Cac loai axit amin trong khoai lang nhiu ngang vi gao, co
gia tr dinh dng cao; ham lng cac vitamin nhom B va canxi
trong khoai cung cao hn gao. Trong khoai con co vitamin C va
tin vitamin A.
c im ln nht cua cac loai u la ham lng anbumin
rt cao, gp 2-5 ln so vi gao hoc bt m. Trong cac loai u con
co cht lysin ma trong anbumin ma cac loai ngu cc khac khng
co, tuy no khng co cac loai axit amin thng gp trong ngu cc.
Qua so sanh, ta thy cac loai lng thc u co c im
dinh dng ring. Gao, khoai lang, bt m co lng anbumin cao;
ng nhiu axit beo khng no va tin vitamin A; cac loai u khng
nhng co ham lng anbumin cao va tt ma con cha nhiu loai
vitamin B. Cn c vao c im nay, chung ta nn phi hp hp ly
nhiu loai lng thc phu ba n y u dinh dng, thoa man
nhu cu phat duc va bao am sc khoe.
Hng ngay, chung ta co th n cm hay bt m, thm khoai
lang, khoai ty ( thay th mt phn gao). Vic n nhiu lng
thc phu khng nhng giup thay i khu v ma con co li cho sc
khoe.
C TH NGI
223
229. V sao vic nhai keo cao su lai co ch?

Keo cao su rt tt cho sc khoe khng nhng cua tre em ma
ca vi thanh nin. Vic nhai loai keo nay khng nhng co li cho
s phat trin cua cac c mt ma con co li cho rng.
Keo cao su thc t la loai keo rt t ng, co tnh deo va an
hi cao. Khi nhai keo, cac c mt khng nhng phai lam vic ma
mt rng cung co xat ln nhau. Ngi thng n keo cao su co ba
iu li nh sau:
- phong su rng: Trn 50% tre em mc phai bnh su
rng, nguyn nhn chnh la khng chu y gi v sinh ming, trc
khi ngu con n ngot, lai khng anh rng, lam cho cac cht cn
lu lai trong khoang ming va gia cac ke rng. Vi khun nhn c
hi o ma sinh si nay n, chn rng hnh thanh nhng vt en.
Nu sau ba n, cac em n mt cai keo cao su th qua vic nhai i
nhai lai, keo co th cun tri nhng thc n con ong lai gia cac
ke rng, lai kch thch nc bot tit ra. Nc bot nhiu se co tac
dung lam cho ming sach.
- Lam cht rng: Khi hai ham rng dung lc cn bng
nhai keo, o va la mt s kch thch sinh ly i vi rng lai va la
mt s kch thch c hoc co tac dung xoa bop rt tt. No lam cho
rng chc, chn rng khoe, lam cht rng.
- Giup c mt phat trin: Trong cuc sng hin ai, cac loai
lng thc tap, lng thc th dn dn b cac thc phm tinh ch
thay th. Thc n cua tre thng mm va nho, phn nhiu khng
oi hoi phai nhai lu a co th nut c. Nh vy, cac t chc c
mt vn ng t, khng c ren luyn thch ang nn phat trin
khng tt. Tnh trang nay keo dai se khin tre d b thin u
thng khi ln ln. Nhng vi nhng em hay n keo cao su th tnh
hnh se khac, c mt phat trin bnh thng, c chc khoe khin
cho b mt y n.
Qua o, ta thy keo cao su la loai keo co ch. Vic n no
thng xuyn co li cho sc khoe. Nhng cung cn chu y, khi n
keo tt nht khng nn nhai mt bn ( tranh ham va c mt
Nhiu tac gia
224
phat trin lch), hoc va n va lam bong bong (v nh vy va

khng vn minh va mt v sinh).
230. V sao khng nn n cu u, ngo sen, cu nn?
pha nam Trung Quc co mt s thc vt thuy sinh nh cu
u, ngo sen, cu nn..., v thm va ngon, nhng ngi n chung d
mc bnh san la gng.
San la gng la mt loai ky sinh trung e trng trong rut
non cua ngi va bai tit ra ngoai theo phn. V ngi min nam
Trung Quc thng dung phn ti bon cy nn trng san rt
d ln vao trong cac ngun nc. Trng san di nhit thch
hp se tr thanh u trung lng, chui vao trong con c. R cy cu
u, ngo sen, cu nn la nhng cht c rt thch n. Khi c sng r
cy nay th u trung lng trong c se chui ra, lam thanh t ken
trn r o.
Thang 7 n thang 9 hng nm la mua thu hoach cac loai
thc vt thuy sinh trn, cung la mua ken u trung nhiu nht.
Nu n phai cu u, ngo sen, cu nn co ken, ken u trung se xm
nhp c th, phat trin thanh san la gng, sinh sng trong rut
non, gy bnh vim nim mac rut non, anh hng n tiu hoa.
Triu chng la bung trn kho chu, khu v khng tt, a chay, tiu
hoa khng tt, thm ch gy suy dinh dng, mt va tay chn phu
thung, tre em phat trin khng bnh thng.
Do o, nu n cac loai cu trn, cn luc tht chn. Nu n
sng th phai nhung qua nc si t 3 n 5 phut, sau o dung dao
boc vo; nht thit khng c n ca vo.
231. V sao khng nn n so?
Nm 1988, Thng Hai xut hin ai dch vim gan A. Co
gia nh tt ca moi ngi u mc bnh. Trong mt thi gian, khoa
cach ly cua bnh vin khng u cha bnh nhn. H noi n vim
gan A la mt moi ngi bin sc. iu g a khin dch vim gan A
C TH NGI
225
ly truyn rng rai nh th? Qua nghin cu, ngi ta a phat

hin moi chuyn u do tnh thch n so gy nn.
So sng vung bin can, ni rt d b nhim. Trong khu
vc nc nhim, c th so thng co virus vim gan A. Virus nay
co sc khang rt manh, chu c nhit 56 C trong vong 1
gi; nhit 100 C, no co th chu c 5 phut. gi hng
v thm ngon cua so, ngi ta ch nhung no s qua vao nc si,
sau o cho gia v vao n. Tuy nc co nhit cao nhng thi
gian nhung qua ngn nn virus vim gan A trong tht so vn cha
mt tac dung; no xm nhp c th va gy bnh. Vim gan A lai la
loai bnh truyn nhim, no khng phat sinh ngay sau khi n so
ma ch co triu chng sau 3-4 tun u bnh; trong thi gian o,
bnh a truyn qua nhiu ngi v bnh nhn cha c cach ly.
Mt truyn mi, mi truyn trm, do o gy nn ai dch.
232. V sao luc nc cut khng nn ung nc?
Thng th nc cut phat sinh mt cach t nhin. Ban va
cam thy phn trn lng ngc b co git tng cn rt kho chu th
ming a t nhin phat ra tng ting nc. Nc cut phat sinh
nhanh va mt cung nhanh, thng ch keo dai my phut. Hin
tng nay khng goi la bnh. No xut hin v ngi ta n qua
nhanh hoc ci nhiu, ht phai kh lanh.
Mt s ngi b nc cut lu khac thng. o la biu hin cua
mt loai bnh nao o nh vim da day, chng bung, da day b
phnh ra, hoc cac bnh v c hoanh, kh quan.
Trong tt ca cac trng hp, nc cut u xut hin do c
hoanh co tht tng t. C nay nm gia lng ngc va bung trn,
cho nn khi no b co tht th lng ngc rt kho chu. V c hoanh co
tht tng ln t ngt nn khng kh ht vao xung kch ln li ga
c hong, phat ra thanh ting nc.
Co ngi noi khi b nc cut, nu ung my ngum nc m th
se khoi nhanh. Thc ra, khi o khng nn ung nc v d b sc
vao kh quan. o la v kh quan nm pha trc thc quan, ca
Nhiu tac gia
226
hai u bt u t c hong. Pha trc kh quan co mt xng sun.

Khi ta nut, kh quan nng ln, do o ming kh quan c xng
sun nay y lai, nc hoc thc n nh th ma i vao thc quan,
ri xung da day. Khi ta th, ming kh quan m ra. Do khi nc
cut, ta khng chu ng khng ch c kh quan nn rt d b sc,
nc vao kh quan gy nn ho sc hoc tc th.
233. n hoa qua ca vo co tt khng?
Nhiu ngi trc khi n hoa qua khng ra sach, ch dung
tay chui qua. iu o khng tt.
Trc kia, nhiu ngi cho rng hoa qua la ngun dinh
dng phong phu, cht dinh dng trong vo khng t, nn n ca vo
th tt hn. Cho du vo cua mt s qua rt kho n nhng khng t
ngi vn tn dung (nh ngm vo quyt vao nc ung). Thc
ra, lam nh th la khng hay. V rt nhiu vung trn t nc ta,
ngi trng cy thng phun thuc nh ky ngn nga su bo.
Do o, vo hoa qua kho ma tranh tnh trang nhim thuc. Nu gp
phai nhng loai thuc co tnh thm thu manh, thm ch ngm
su vao trong quaqua th du co ra ky cung khng th sach.
Vy i vi nhng loai qua khng th got vo nh nho, ao,
xoai, ai tao... th lam th nao? i vi nhng loai o, trc ht
nn ra qua nc sach, sau o ngm vao dung dch thuc tm
10 phut, dung nc si ngui ra sach ri mi n. Thao tac nay
va co th dit c vi khun trn vo, va kh c tan d thuc
thc vt.
Nhng cung vi s phat trin cua nn nng nghip hin ai,
y thc bao v mi trng ngay cang tng, nhng thc phm khng
b phun thuc va khng nhim phn hoa hoc se ngay cang nhiu.
Loai thc phm nay (bao gm ca hoa qua) ng nhin se tranh
c tnh trang trn. Nu hoa qua ban mua v la hoa qua sach,
vic n ca vo se khng gy tac hai g.
C TH NGI
227
234. Bui vao mt th lam th nao?

Nhng ngay gio to, i ngoai tri, cat bui rt d bay vao mt.
V mt la c quan th giac rt nhay cam nn du hat bui nho hn
hat cai, ta cung a cam thy rt kho chu. Luc o, mt s ngi
dung tay giui mt, hy vong y bui ra ngoai. Nhng vic nay d
gy tn thng cho nhan cu.
Nh ta a bit, con mt ging nh may anh v cung tinh xao.
Giac mac ging nh mt lp thuy tinh mong che pha trc. No
trong sut, trn phng cho anh sang i vao tn ay mt. Sau
khi mt b bui vao, nu dung lc giui mt th lp thuy tinh nay se
b rach thanh nhiu ng, khin cho mt m i, nhn khng ro.
Vy khi mt b bui th lam th nao? Trc ht, ta cn li
dung nc mt. Bnh thng trong mt lun co nc mt, co tac
dung bi trn nhan cu. Khi mt b bui, nc mt tng ln rt
nhiu. nc mt cun tri bui d dang, hay nhm mt lai, dung
tay nm m mt keo nhe nhang my ln. Nu lam cach nay vn
khng th co th nh ngi khac lt m mt ln, dung vai mm
hoc bng xoa nhe, hoc nhung mt vao nc sach ri nhp nhay.
Nu sau khi lt ca hai m ma khng tm thy bui, nhng mt
vn co cam giac cm xn th co th bui a dnh vao giac mac. Luc
o, nn n bnh vin kim tra, nh bac s x ly.
235. Hoc xng th lam th nao?
Hoc phai xng th lam sao? Khng t ngi co thoi quen
dung phng phap n mt ming cm to keo xng i theo.
Thc t phng phap nay rt nguy him bi v cuc cm rt d
khin cho xng cang cm su hn, khng nhng kho ly ra ma
con lam cho thc quan d b vim nhim hoc thung, gy hu qua
nghim trong. Do o, khi hoc xng ca, nn kp thi tm cach gp
no ra, khng nn n nut lung tung.
Nu xng ca cm vao yt hu, nhn thy c khi m to
ming th co th dung nhp ly ra. Nu hoc cung hong hoc
xung quanh xng sun li ga, t mnh kho nhn thy th nn mi
Nhiu tac gia
228
bac s dung nhp c bit ly ra. Nu hoc trong thc quan th

bac s cung khng nhn thy c, phai chiu X-quang kim
tra. Bnh nhn c cho nut cht can quang, cht nay gp phai
xng se b xng gi lai, hin hnh rt ro trn man X-quang hin
ra rt ro. Nh xac nh chnh xac v tr cua xng, bac s co th
dung en soi thc quan ly no ra.
Trong dn gian lu truyn cach ung dm cha hoc.
Trong trng hp khng co thit b soi thc quan, ban co th th
phng phap o xem sao.
phong hoc xng, khng nn noi chuyn khi n cm
(c bit la nhng ba co mon ca) v vic va noi va n se can tr
ng tac nut bnh thng, rt d gy hoc.
236. V sao ngi nui suc vt canh d b bnh truyn nhim?
Cung vi mc sng khng ngng c nng cao, suc vt canh
cung ngay cang quan trong trong cuc sng gia nh. Vic nui
meo hoc cho canh se tng thm khng kh vui ti trong gia nh;
ngi gia c n nui suc vt canh se thy cuc sng bun te
hn.
Tuy nhin, vic nui suc vt canh cung tim n mi nguy
him v bnh truyn nhim. V du, khi nha ban nui meo, ban
phai c bit canh giac vi bnh giun kim.
Giun kim la mt loai ky sinh trung do meo truyn sang.
Trng giun ra ngoai theo phn meo, n thanh u trung giun. Khi
xm nhp c th ngi (qua ng tiu hoa), u trung se tr thanh
giun kim, bam vao vach rut hut mau. Chung co th theo mau
i vao cac c quan nh nao, tim, gan, c bp... va sinh si nay n
o. Ngi nhim giun kim phn ng khng co triu chng ro
rang, mt s trng hp xut hin bu to sau c. Nhng ngi
min dch kem co th b vim gan, thn, c tim va nao. phu n
co thai, giun kim co th xuyn qua rau vao thai, gy hu qua
rt nghim trong.
C TH NGI
229
Ging nh ngi, trong rut meo cung co giun ua (nho hn

giun ua cua ngi). Trng giun ua cua meo sau khi bai xut
theo phn se gy nhim thc n. Ngi n phai no se b bnh;
c bit la tre em sau khi mc bnh giun ua thng xut hin cac
chng kem n, bung trng, st, thiu mau...
Vic nui cho canh cung khng an toan. Nu b cho dai cn
th hiu sut t vong rt cao. Mt vt nui khac la chim vet cung
d gy bnh st anh vu.
V sinh vt canh d truyn bnh. V vy, khi nui chung phai
co nhng bin phap phong tt nh tim d phong nh ky, gi
gn vt nui sach se...
237. n trng ga nh th nao mi co li cho sc khoe?
Trng ga la loai thc phm ph thng, giau dinh dng, d
n, lai re, do o c nhiu ngi a thch.
Co ngi cho rng, trng ga sng d hp thu, gia tr dinh
dng cao, b cho c th. Thc ra khng phai nh th. Trc ht,
trng ga sng cha nhng cht khang sinh va men co hai cho s
tiu hoa cua c th. Chung gy thiu nhom vitamin B. Con trng
ga luc chn, cac cht khang sinh nay a b pha hoai. Hn na, kt
cu anbumin cua trng ga sng rt vng chc nn ty l hp thu
cha n 60%, phn con lai u b thai ra ngoai. Con anbumin cua
trng ga chn th kt cu a long leo, d c c th hp thu, at
trn 90%.
Ngoai ra, trn vo trng ga co rt nhiu vi khun va trng ky
sinh trung. Chung i vao trong qua nhng l nho trn vo trng,
gy nhim. Con trng ga chn, chung a b tiu dit.
Trng ga vo o tt hay trng ga vo trng tt? Trng ga vo o
mau hng nhun, vo chc kho v, long o cung m hn cho nn
nhiu ngi cho rng dinh dng cua no nhiu hn trng ga trng.
Thc ra, lng dinh dng cua chung chng chnh nhau la my.
trng ga o, ham lng anbumin la 12,4%, ham lng m la
Nhiu tac gia
230
11,2%. Con trng ga trng, cac ch s nay ln lt la 13% va

9,9%. Nhng thanh phn khac u tng ng gia 2 loai trng.
238. V sao chi in t qua mc se co hai?
Tro chi in t la san phm khoa hoc ky thut cao cp, a
tr thanh phng tin vui chi rt quan trong trong cuc sng
hin ai. c bit la Brickgame th tch nho, khng b thi gian va
khng gian han ch nn rt c hoan nghnh. Co ngi cho rng
Brickgame bc xa khng manh nh may tnh in t nn anh
hng mt khng ln, thc t khng hoan toan nh vy.
Chung ta thng bt gp mt s ngi chi Brickgame trn
tau hoa, t, a chi la keo dai vai ting, con mt dan vao man
hnh nho, tay bm lin tuc, rt d gy moi mt, cng tay. Nu
khng chu y hng chiu cua anh sang va t th ngi ma chi lu,
ho se giam th lc, thn kinh cng thng, sc chu y khng tp
trung, dn n tinh thn u oai.
i vi thiu nhi, vic chi Brickgame qua mc cang co hai v
c th ang phat trin, mt, khung xng va cac c quan khac
cha hoan thin phat trin hoan toan. Cang co hai hn nu tre
danh thi gian ln lp va lam bai tp cho tro chi nay. Nhiu
nghin cu cho thy, tre em nghin tro chi Brickgame d dn n
hoc tp kho khn, mt tnh sang tao va nng lc suy oan, tr
thanh ngi "may". Lu ngay, chung se tr nn nghin, dc toan
b hng thu va thi gian vao tro chi. Mt s nha hang t chc tro
chi con t giai thng thu hut cac em, thm ch co nhng
phong chi con anh bac; nhiu tro chi mang ni dung tnh duc,
bao lc, rt co hai cho thanh thiu nin.
S xut hin tro chi in t co th lam phong phu cuc sng
cua con ngi, nu o la nhng chi lanh manh. Tuy nhin, theo
khuyn cao cua cac chuyn gia, du sao cung khng nn chi in
t (k ca Brickgame) qua mt gi. Sau khi kt thuc tro chi nn
cho mt ngh, nn tp th duc cho tay, hoat ng t chi tranh
cac anh hng co hai.
C TH NGI
231
239. V sao khng th co nhng ngi tng mao hoan toan

ging nhau?
Tng mao la phn c th gy chu y nht cho con ngi,
cung la cn c moi ngi nhn bit va tm hiu ln nhau. V sao
tng mao ngi ta khng ai ging nhau? ng lc "tao nn"
tng mao la g?
Con ngi hnh thanh do s kt hp cua tinh trung va trng
cua hai bn b me. S lng nhim sc th trong tinh trung va
trng la 23 x 2 = 46 cai. c trng tng mao cua con ngi do cac
gene trn cac nhim sc th quyt nh.
Mi nhim sc th u co cu tao va hnh dang ring. Trn
mi nhim sc th co khoang 1250 gene. Ngay nay, cac nha y hoc
cho rng tng s gene cua con ngi khoang 1-2 triu. V vy,
chung co th "nn ra" v s tng mao, khng nhng mt, mui,
ming, tai... co hnh dang va v tr khac nhau ma khun mt cung
khac nhau; thm ch mt mt m va mt hai m cung u la do
nhng gene di truyn khac nhau quyt nh. Ngay trng hp
sinh i, s sp xp gene di truyn trn nhim sc th cung khng
hoan toan ging nhau, ch co 1/70-1/80 kha nng ging nhau. Do
o, nhng ngi ging nhau hoan toan co th noi la khng co.
240. Cha me thp co sinh c con cao ln khng?
Thng thng, cha me cao th con cai cung cao. Nhng khng
th phu nhn la trong mt s gia nh cha me cao nhng lai xut
hin con thp va ngc lai, nhiu gia nh cha me thp nhng lai
co nhng a con cao. Tai sao vy?
Th nht, nhng ngi thn cao thng chu anh hng ro
rt cua nhn t mi trng. Khi con ngi thi ky phat duc, nu
gp mi trng co li cho s phat trin chiu cao (kh hu thch
hp, dinh dng y u, ren luyn vn ng ung mc...), c th
d phat trin cao; nu ri vao mi trng bt li th s phat trin
chiu cao d b anh hng.
Nhiu tac gia
232
Th hai, chiu cao c th con chu anh hng cua nhn t di

truyn. Loai ngi co my gene di truyn quyt nh chiu cao
thn th. Nu cha me truyn cho con nhiu gene di truyn co li
cho chiu cao th con cai ln ln se cao va ngc lai.
Tom lai, chiu cao cua con ngi va chu anh hng cua
nhn t mi trng va chu anh hng cua nhn t di truyn. V
iu kin mi trng cua mi ngi khac nhau, nhn di truyn
quyt nh chiu cao b me truyn cho cung khac nhau nn chiu
cao cua c th con cai la mun hnh van trang. Nhng nhn chung,
b me cao th con cai phn nhiu cung cao.
241. V sao co mt s ngi thp nho?
Co nhiu ngi trng khun mt ro rang la a trng thanh
nhng thn th lai rt thp be, ging nh mt thiu nin.
S sinh trng va phat duc cua c th chu s khng ch cua
cht kch thch sinh trng do thuy nao tit ra. Nu cht kch
thch nay c tit ra qua nhiu, ngi se to t; nhng nu trc
thi ky phat duc, cht kch thch nay c san xut khng u, c
th se rt thp be.
Mt s ngi do thiu cht kch thch sinh trng nn chiu
cao ch at trn di 1,32 m i vi nam va 1,23 m i vi n. V
phn u cua ho vn nh ngi ln bnh thng cho nn ho co
hnh dang khng cn xng. Tuy tr lc cua ngi thp be khng b
anh hng my nhng vi tm voc nh th, ho gp nhiu tr ngai
trong sinh hoat va co ap lc tm ly to ln.
Hin cac nha khoa hoc cha xac nh c nguyn nhn tai
sao nhng ngi nay, nao lai khng tit ra u cht kch thch,
khin ho mc chng bnh thp be. Nhiu ngi cho rng tnh
trang nay do c th bm sinh phat duc khng y u gy nn; co
ngi lai cho rng vic nay lin quan n chng nhim trung hoc
b ky sinh trung hut mau. Mt s ngi mc bnh nho be do nao b
mt khi u bn canh chen ep.
C TH NGI
233
Nhng ngi thp be do thiu kch thch t sinh trng co

th iu tr bng cach tim cht kch thch sinh trng. Nu
nguyn nhn gy thp be la khi u th trc ht cn tm cach cha
tr khi u.
242. Tai sao cac nha khoa hoc phai kham pha b mt gene di
truyn cua con ngi?
Cac nha khoa hoc ang kham pha b mt gene di truyn cua
con ngi nhm ve ra bc tranh chnh xac v di truyn. Khng t
ngi se hoi, mc du chung ta cng pha c ca ai nay nhng no
se em lai y ngha thc t g cho cuc sng nhn loai?
Di truyn hoc hin ai mach bao chung ta rng, gene la c s
cua di truyn, do ADN t chc thanh. No quyt nh cac tnh trang
cua c th, v du ngi chu A mt en, ngi chu u mt xanh.
Mau sc cua nhan cu la do gene chi phi.
Khng nhng th, co nhiu bnh con ngi mc phai la do
gene di truyn. Bnh nhn di truyn do mt gene nao o bin i
v kt cu ma gy nn, in hnh nht la bnh thiu mau dang t
bao li lim. Con bnh do nhiu gene di truyn la do kt cu
nhiu gene bin i gy nn, v du nh khi u, cao huyt ap...
Chnh v vy, nu nm vng kt cu tng gene trong c th
va tnh trang hoc bnh tt tng ng vi no th cho du con ngi
mc bnh g cung ch cn khc phuc c gene tng ng la tm
c phng phap cha bnh. V vy, cac nha khoa hoc ang khao
khat dch c b mt gene.
243. Bnh di truyn phat sinh nh th nao?
Trong quan nim cua ngi xa, bnh di truyn co lin quan
ti c quan sinh duc. Cung vi s phat trin cua sinh vt hoc phn
t hin ai, loai ngi a co nhn thc su sc hn i vi bnh di
truyn. Ngay nay, ngi ta cho rng bnh di truyn co th do cha
me truyn lai, cung co th khng phai t cha me lai. V du,
bnh bm sinh ngu n va co th do gene b bin i, cung co th
Nhiu tac gia
234
la bnh di truyn, tc la t b me truyn lai. Nhng bnh ung th

ma moi ngi u s lai khng phai do b me di truyn, ma la do
gene bin i trc anh hng cua mi trng.
Bnh do gene co th chia lam 3 loai ln: bnh di truyn n
gene, bnh nhim sc th, bnh di truyn a gene.
Bnh di truyn n gene do mt gene nao o phat sinh bin
i ma gy nn, thng dn n s ri loan hp thu, ao thai hoc
phat duc cua c th. B me cua bnh nhn xem ra rt bnh thng,
nhng trn thc t u mang nhng gene gy bnh dang tim
n. Luc o goi "Di truyn co tnh tim n". Cung co trng hp b
me bnh nhn cung phat bnh, goi la "di truyn hin ro". Bnh
n gene co rt nhiu loai: thiu mau dang li lim, bnh mau
nhom A, mu mau o...
Bnh nhim sc th xut hin do tha hoc thiu nhim sc
th. Mc du dy nhim sc th nay u co cac gene bnh thng
nhng bnh nhn vn xut hin chng tng hp ng th (bm
sinh ngu n).
Bnh di truyn a gene kha phc tap, do nhiu gene gy
nn. Co luc tt ca cac gene u bnh thng, nhng tng hp cac
gene nay trn mt c th nao o lai lam xut hin bnh chng
nghim trong, v du nh bnh tim, khi u, bnh ng mach vanh...
Loai bnh nay cung chu anh hng cua mi trng, phng thc
sinh hoat ca nhn va iu kin ngoai gii.
Bnh di truyn lam tn hai nghim trong n loai ngi, c
bit la gia nh cua bnh nhn. Theo thng k,1/3 s tre n iu
tr tai khoa nhi co lin quan n bnh di truyn. Trong cac ca t
vong tre em t 15 tui tr xung, bnh di truyn chim phn ln.
Ngay nay, loai ngi vn cha co bin phap cha tr hiu
qua i vi loai bnh nay; do o, vic chn oan va d phong sm
la v cung quan trong. V du: Cm kt hn gia nhng ngi co
quan h huyt thng gn; trc khi kt hn va sinh e phai kim
tra va hoi han v di truyn sinh con tt; i vi nhng thanh
vin trong gia nh d mc bnh, cn t vn sm phong...
C TH NGI
235
Nh s phat trin cua y hoc hin ai, t bao hoc va sinh vt

hoc phn t, con ngi ngay cang hiu bit su hn nguyn nhn
gy cac loai bnh nay. Cac thanh qua nghin cu khoa hoc a a
lai nhng bin phap co hiu qua chn oan va d phong bnh
di truyn. Cha bnh bng gene di truyn cung la phng hng
chu yu cua y hoc va sinh vt hoc hin ai.
244. Gene di truyn vn tay la g?
Vn tay la t ch cac hoa vn trn da u ngon tay. Chung co
ve khac nhau khng nhiu, nhng thc ra la thin bin van hoa.
Mai n ngay nay, ngi ta vn cha phat hin ra hai ngi co
vn tay hoan toan ging nhau trn th gii nay. Chnh nh c
im o ma canh sat co th thng qua vic giam nh du vn tay
lai trn hin trng tm ra ti pham, xac nhn pham nhn la
ai.
Nh ta a bit, gia nhng ngi khac nhau, gene di truyn
trong c th tuy cn ban ging nhau nhng vn co s khac bit
nhiu hay t. Co th noi, ging nh vn tay, trn th gii nay
khng tn tai hai ngi co gene di truyn hoan toan ging nhau,
ngay vi ngi sinh i cung co s khac bit nho nho. Cac nha
khoa hoc co th cn c mt ma di truyn, qua x ly c bit
nhn bit hnh ve nao o, nhn vao o ging nh nhng hnh mt
ma en trng an xen nhau, o chnh la gene di truyn vn tay.
Gene di truyn vn tay ging nh vn tay, se giup canh
sat pha an rt tt. Trnh ky thut ngay nay co th t mt giot
mau, t mt cy toc, mt chut nc bot tm ra c nhn di
truyn vn tay. V du khi ti pham vt ln vi ngi b hai, rt co
th b sy st da, thm ch lai vt mau hin trng. o chnh
la u mi quan trong canh sat t o tm ra gene di truyn vn
tay, sau o tin hanh kim tra mau i vi nhng ngi b nghi
ng. Mt khi phat hin c gene di truyn thng nht, ngi ta
co th xac nh c ai la ti pham.
Nhiu tac gia
236
245. Tre em sinh trong ng nghim co phai ln ln trong o

khng?
Noi n tre em sinh trong ng nghim, hu nh ai cung nghe
bit, nhng khng phai ai cung hiu ro tre em c sinh trong ng
nghim nh th nao. Rt nhiu ngi cho rng tre em co th c
nui ln trong ng nghim. Thc ra o la cach hiu rt sai. Vy tre
em sinh trong ng nghim thc cht la nh th nao?
Cac nha khoa hoc cho chung ta bit, ky thut thu tinh trong
ng nghim bao gm hai phn chu yu: o la thu tinh bn ngoai c
th va di cy phi thai. Phn u tin hanh trong ng nghim,
phn sau la di phi thai cy vao trong t cung ngi me thai
phat trin dn ln.
S ra i "tre em ng nghim" ai th cn phai kinh qua
my qua trnh sau: Trc ht, bac s dung thuc giup ngi me
rung trng ung thi gian yu cu, sau o dung mt kh cu c
bit cho vao bung ngi me ly trng ra. Tip theo, bac s cho
trng vao dung dch nui trng, ch khi trng hoan toan thanh
thuc mi cho tinh trung a qua x ly vao, cho tinh trung va
trng thu tinh trong ng nghim, ch khng phai trong c th
ngi me, ma hnh thanh trng thu tinh.
Luc nay, trng thu tinh c ngm trong dung dch nui
dng va bt u san sinh, phn chia t bao. Mt trng thu tinh
phn chia thanh hai, hai thanh bn, bn thanh tam..., dn dn
phat trin thanh phi thai nho nhoi. n giai oan nay, bac s a
phi thai di vao t cung ngi me. Thai ln dn n luc tr thanh
hai nhi.
Ky thut sinh trong ng nghim chu yu c thc hin i
vi nhng ngi phu n b tc ng dn trng va nhng ngi
chng ma cht va lng tinh trung co vn , khng th t nhin
co thai c. S ra i cua ky thut nay a em lai hy vong va
hanh phuc to ln cho nhng cp v chng b bnh v sinh.
C TH NGI
237
246. Con ngi co th t nhn ban mnh khng?

Con ngi phuc ch mnh, sinh ra mt ngi nhn ban ging
nh mnh? Cung vi s ra i cua cu Doly, iu nay co ve se tr
thanh hin thc. Nu xet v mt ly thuyt, a nhn ban c cu
Doly th cung co th nhn ban c tru bo, con ngi. Cu va
ngi u la ng vt co vu; vy ky thut nhn ban v tnh cu
cung co th dung c cho ngi.
Tuy nhin, i vi vn nhn ban con ngi, hin nay gii
khoa hoc ang tranh lun cha dt. Nhng ngi tan thanh cho
rng, vic nhn ban ngi thanh cng la mt may mn to ln i
vi nhng cp v chng v sinh. No cung m ra mt bu tri rng
ln v ngun cung cp cac c quan thay th. Vic thc nghim ky
thut nhn ban v tnh con th hin m c "trng sinh bt lao"
cua mt s ngi. Khi cuc i cua mt ngi i n tn cung, ho
co th nh cac nha khoa hoc nhn ban mnh.
Nhng ngi phan i nhn ban v tnh ngi cung a ra
nhiu ly do. Ngi a nhn ban thanh cng cu Doly tng cho
bit, ng a dung n ba cu me gia, vi tng cng 277 trng;
trong o ch 29 trng phat trin c n giai oan co th cy; qua
nhiu x ly cua ky thut ma cui cung ch co c mt con cu.
Nu lam th nghim nh th trn con ngi th se gp rt nhiu
kho khn va phin phc cha th lng ht c. Ch ring v
trng ma noi, mt phu n trong thi ky sinh e mi thang ch
rung mt trng; kha nng nhn ban v tnh trng nay thanh cng
la rt t; cho nn phai co rt nhiu phu n tham gia th nghim th
mi thanh cng c.
Cac nha khoa hoc cho rng, vic dung phng phap v tnh
san sinh ra con ngi se khin cho loai ngi mt i tnh a
dang v di truyn, dn n pha hoai s sinh tn cua loai ngi.
Nhn ban v tnh ngi la s xm pham "quyn li v gene di
truyn c lp" cua ca th sinh mnh o. Con ngi nn yu mn
hnh thc sinh mnh c ao cua mnh, cung nn tip thu s t
vong t nhin cua ca th. o la s bao v c trng ca tnh va tn
trong nhn cach cua mnh.
Nhiu tac gia
238
Ngoai ra, cac nha xa hi hoc con cho rng, nhn ban v tnh
ngi la mt s i lp manh me i vi lun ly, kt cu gia nh
va trt t xa hi hin co, anh mt i tnh thn truyn thng,
trach nhim gia nh va ngha vu xa hi... Tt ca nhng iu nay
a lai tac hai khn lng.
Trong cuc tranh lun rm r nay, ting noi cua nhng ngi
phan i chim a v chu ao. Nm 1997, T chc Khoa hoc giao
duc cua Lin hp quc a tin hanh ai hi Phap, thng qua vn
kin v chun mc ao c v ch ao nghin cu di truyn. ai
hi nay a ra "Tuyn ngn di truyn Nhn loai" yu cu cm nhn
ban v tnh ngi va nhng hanh vi nghin cu khoa hoc khac lam
tn hai n quyn li va s tn nghim cua con ngi.
247. Con ngi v sao bit xu h?
Co mt s ngi khi giao tip vi ngi khac, c bit la vi
ngi la, thy giao hoc ngi ln tui, thng cam thy xu h va
s hai. Ho thng lp bp, noi nho, thm ch co luc noi khng ra
li. Tai sao vy?
Trc ht, o la v nguyn nhn tm ly. Ngi hay xu h
thng cam thy mnh yu ui va v cung t ty. Trong o, co
ngi thiu long t tin, qua lo lng la mnh se lai n tng
khng tt cho ngi khac, lun lo s ngi khac khinh mnh. Co
ngi trong giao tip gp phai trc tr, t o tr nn thiu manh
dan.
Th hai la nguyn nhn v sinh ly. Phan ng sinh ly khi xu
h hoan toan ging nh trang thai cng thng: tim p nhanh, c
bp cng thng, ham lng cac cht kch thch trong mau va trong
nao tng cao. Luc o, nhp tim ri loan, mt o, tay run, thm ch
toat m hi.
Th ba la nguyn nhn v xa hi. Khi Lm ai Ngoc trong
"Hng Lu mng" va n Gia phu th rt then thung e ngai. Hnh
tng nay c cho la in hnh cua n tnh, nhn c s ng
cam cua xa hi. Theo mt iu tra Nht Ban, a s ngi c
C TH NGI
239
hoi n cho rng, phm cht nn co cua nam gii la tnh cng
ngh; con phm cht nn co cua phu n la tnh du dang, ma xu
h la mt biu hin.
Lam th nao khc phuc tm ly xu h? Th nht, phai
tng cng long t tin, khng nh y u ch manh cua mnh,
khuch trng ch manh, tranh ch yu. Th hai, phai tranh thu
c hi tranh lun (trc d, sau kho) ren luyn. V du: Chu ng
phat biu trc nhiu ngi quen bit, sau o m rng pham vi va
tng thm kho; cui cung la phai tip xuc nhiu vi nhng
ngi co tnh cach ci m, lac quan, nhit tnh co li cho vic
khc phuc tm ly xu h.
248. C th ngi co kha nng tai sinh khng?
Nng lc tai sinh cua thuy tc ni ting trong th gii ng
vt. Thuy tc la loai ng vt khng co xng sng, hnh ng tron
dai. Ban cht t u cua no, no lai moc u khac, thm ch ct no
thanh my oan th mi oan lai tr thanh mt con thuy tc hoan
chnh.
Vy c th ngi co nng lc tai sinh khng? Rt nhiu ngi
co th nghim sau: ngon tay sau khi b thng, qua my ngay
ming vt thng se t ng kt lai; cho du mong chn hoc mong
tay b mt cung se dn dn moc mi. Do o, co th thy c th co
nng lc tai sinh.
Bn trong c th ngi cung co nng lc tai sinh, ro nht la
gan. V mt bnh nao o, sau khi gan b ct i mt phn, phn con
lai se thng qua tng sinh bu p chc nng b phn a b ct
bo.
ai nao cung co nng lc tai sinh nht nh. Vic cam thu
m nhac va hi hoa la cng nng cua ban cu nao phai. Nhng cac
nha khoa hoc a phat hin mt c gai v phai ct bo ban cu nao
phai do bnh tt nhng vn co th hat c, ve c. Nguyn
nhn la ban cu nao trai c y rt to, keo dai mai n v tr ban
cu nao phai ban u.
Nhiu tac gia
240
Trong gii t nhin, khi mt c quan khng co cach nao

tranh khoi b tn thng th tai sinh la bin phap bu p rt quan
trong. ng nhin so vi thuy tc, nng lc tai sinh cua c th
ngi kem rt xa.
Tai sinh co mt li ln mt hai. V mt nay, con ngi, ging
nh a s ng vt, a chon phng an ch gii han nng lc tai
sinh mt s b phn c bit.
249. Con ngi v sao khng sng ht tui tho t nhin?
Sinh trng, phat duc, gia yu, t vong la qua trnh tt yu
cua sinh mnh con ngi. "Trng sinh bt lao" ch la m c thn
thoai trong nhng cu chuyn c tch. V mt ly lun ma noi, con
ngi nn sng lu nh tui tho t nhin, nhng trong thc t
cuc sng, rt t ngi sng c n nh th. o la v cuc sng
dai hay ngn co lin quan vi cac yu t nh mi trng t nhin,
bnh tt...
Tui tho t nhin cua con ngi nn la bao nhiu? Rt nhiu
nha khoa hoc cho rng: tui tho loai ng vt co vu = thi gian gii
tnh thanh thuc x (8-10). Thi gian gii tnh thanh thuc cua ngi
la khoang 14 nm; do o, tui tho t nhin cua con ngi la 14 x
(8-10) = 112 - 140 nm. Vy nhng nhn t nao a rut ngn tui
tho cua con ngi?
xa hi c ai, do anh hng cua cac nhn t nh thin tai,
manh thu, n oi, m khng co thuc thang... nn tui tho bnh
qun ngn hn hin nay rt nhiu. Trn th gii, nc co nhng
ghi chep u tin v tui tho con ngi la Hy Lap. Hi o, bnh
qun tui tho la 19 tui. th ky 16, tui tho bnh qun ngi
chu u la 21; n th ky 17 la 26 tui, th ky 18 la 34, u th ky
20 la 50 tui. Bc vao thp ky 70 cua th ky 20, tui tho bnh
qun cua an ng Nht Ban a at n 71,16; phu n la 78,31
tui. o la kt qua cua s phat trin cua xa hi. Mc du tui tho
cua ngi hin ai a c nng cao rt nhiu nhng s ngi
sng trn trm tui vn con rt t. o la v bnh tt, tai nan va
nhiu tai hoa bt ng khac a sm cp i sinh mnh cua ho.
C TH NGI
241
Sau khi bc vao tui gia, con ngi phai i mt vi u loai

bnh. Trong o, nhiu loai bnh a co mm mng t thi tre
nhng con nhe, n tui gia mi bc l ra ro rt (hoc thi tre cha
khng trit nn tip tuc keo dai); nhiu bnh n tui gia mi
xut hin.
V vy, con ngi sng ht tui tho t nhin, phong nga
bnh tt la vn then cht nht. Rt nhiu ngi cho rng ngn
nga suy lao, keo dai tui tho la vic cua ngi gia, con ngi gia
v cho rng nhng nm thang cui cung khng nhiu na nn c
bit coi trong va chm chut keo dai tui tho. Nhng n khi gia
mi bt u tm bin phap keo dai tui tho th a mun. Khng t
cu gia sng lu cho rng, mun tui tho at c mc ly tng th
ngay t be va thi ky thanh nin a phai bt u chu y v mt n
ung, ren luyn thn th va phong nga bnh tt.
nao?
250. Nm mi van nm sau, loai ngi se tr thanh th
Loai ngi xut hin trn qua t c khoang mt triu nm

v trc. Trong nhng nm thang dai dng dc o, hnh th va
hanh vi loai ngi a co nhng thay i nht nh. Mi trng
sng xung quanh a bin i to ln, anh hng n s phat trin
cua loai ngi.
Nu tnh t by gi, qua nm mi van nm na, loai ngi
se bin i ra sao? o la mt cu hoi c nhiu ngi quan tm
hng thu. Khi cac nha khoa hoc d oan v tng lai loai ngi a
a ra ba loai quan im:
Nha c sinh vt hoc ni ting ngi Anh, Ticlin, cn c ly
lun tin hoa cua loai ngi, a a ra d oan c ao cua mnh.
o la lun im mang y b quan: Nm mi van nm sau con
ngi se suy vong. ng cho rng lch s tin hoa cua sinh vt tun
theo quy lut sau: trnh tin hoa cua sinh vt cang cao th s
suy vong cung cang nhanh. V du, mt s ng vt nh loai c ha
ng co th tn tai 60 triu nm, con ng thc vt n tht cao cp
ch co th tn tai 6 triu nm. Loai ngi a trai qua lch trnh
Nhiu tac gia
242
tin hoa hn mt triu nm va tr thanh ke thng tr qua t ngay

nay, nu theo quy lut cc thnh tt suy th bt u t nay loai
ngi se dn dn xung dc, i dn n suy vong.
V sao loai ngi lai i vao suy vong? Giai thch cua Ticlin
rt bt ng. ng noi: Nguyn nhn then cht la s phat trin cua
khoa hoc cha bnh. iu nay qua thc co mt chut rt ang nghi
ng, nhng noi cho n cung th rt n gian. V du, hn 100 nm
trc, y hoc con lac hu, nhng ngi b bnh hen, bnh thn, lao
phi, ai ng... thng cha n tui kt hn a b cht, o la
cha noi n nhng ngi mc bnh nghim trong hn. S cht o
nh mt s sang loc lam cho nhng ngi co bnh hoc ngi yu
b cht non, cha kt hn nn cung cha sinh ra nhng th h yu
ui, ging nh hat ging cht lng thp b thin nhin ao thai,
con ngi khoe nh hat ging tt b gi lai.
T quan im sinh vt hoc ma xet, cai cht t nhin la cht
thanh tr v tnh, a vt bo nhng gene di truyn xu gy bnh
trong kho di truyn cua nhn loai. Nhng ngay nay, v y hoc phat
trin rt nhiu nn ngi co bnh u c cha khoi, co th sinh
con, tc la lai cho th h sau nhng gene di truyn mang bnh.
ng thi, nhiu gene di truyn gy bnh mi cung phat sinh, kt
qua la s gene di truyn xu cua loai ngi ngay cang nhiu thm,
khin cho th cht ngay cang kem i. Sau thi gian dai, loai ngi
rt co th se b t nhin ao thai.
Ly lun trn la thuyt tin hoa lun bi quan. ng d oan
loai ngi tt i vao suy thoai. Nhng nhiu nha khoa hoc rt hoai
nghi va phan i d oan o.
Hai nha nhn loai hoc cua Canada lai xng ly lun tin
hoa ng thng. Th nao la ly lun tin hoa ng thng? Noi
mt cach n gian, o la loai ngi ngay cang manh me hn, ngc
hn vi quan im trn. Cn c ly lun d oan nay, 50 van nm
sau, loai ngi se bin thanh "siu nhn" manh me.
Cach noi nay co cn c nht nh. T sau khi loai vn c
ng thng xut hin trn thao nguyn min ng chu Phi,
nhn loai bt u trai qua mt tin trnh dai dng dc. Nao cua
C TH NGI
243
chung ngay cang to, ngay cang thng minh hn. Th tch nao
ngi hin ai hu nh gp 3 ln loai vn c. Hn na, hai chn
con ngi bt u thch nghi chay nhanh va ng thng, hai tay
c giai phong tr nn v cung kheo leo. Loai ngi lai co th
sang tao va s dung cng cu phc tap, phat trin ngn ng, co th
hoc tp va li dung thanh qua sang tao cua ngi khac. Nm nay
qua nm khac, i nay qua i khac, loai ngi ngay cang da vao
u oc nhiu hn th lc. Cn c phng thc tin hoa nay, co th
d oan 50 van nm sau, th tch ai nao cua ngi tng lai se
ln hn chung ta ngay nay nhiu, con t chi dn dn thoai hoa,
cui cung bin thanh ai nao to, thn th khng thay i.
V vn 50 van nm sau loai ngi se ra sao, con co mt
loai quan im c a s cac nha khoa hoc tip thu, o la ly lun
tin hoa n nh. Ly lun nay cho rng, s tin hoa cua loai ngi
cung ging nh s tin hoa cua cac loai ng vt khac, khng phai
la tin hoa theo con ng thng. S thay i n thun v th
hnh hoc phat trin cua ai nao khng th la tiu ch chu yu cua
s tin hoa nhn loai. V du, trong 50 van nm gn y, s bin
i th hnh cua con ngi va s tng thm th tch cua ai nao
rt co han, nhng tai tr thng minh cua con ngi va s tin b
cua xa hi phat trin rt cao. Cho nn, con ngi tng lai, ty l
kt cu cua thn th se khng khac bit my so vi ngi ngay
nay.
Co ngi se hoi: tr tu cua loai ngi phat trin ngay cang
mi, con th cht c ban gi mai trang thai cn bng n nh, o
co phai la mu thun khng? Thc ra khng mu thun v rt
nhiu sinh vt trong nhng nm thang bin i lu dai u co thi
ky phat trin tng i n nh nh vy. iu o rt co li cho bao
tn chung loai sinh vt. Tng t, vic loai ngi khng phat sinh
bin i ln v hnh thai th hnh, ti thiu vi hin nay ma noi, la
co li. Con i vi tng lai th sao? Chung ta hay nhn lai lch s
sau khi loai ngi ra i. Trong giai oan hn mt triu nm, a
tng co my nhanh ng vt khac nhau cung canh tranh trong
qua trnh tin hoa, u mun tr thanh chu t cua qua t. Nhng
cui cung, loai ngi chim c u th, khng nhng tip tuc tn
Nhiu tac gia
244
tai ma con tr thanh nhanh thanh cng nht trong s tin hoa cua
cac sinh vt trn trai t. Lch s giai oan nay chng to loai
ngi co nhiu tnh u vit. Vic cho nhng tnh u vit nay
tip tuc c gi lai ng nhin la rt co li cho s tn tai va
phat trin cua loai ngi.

Co The Nguoi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Co The Nguoi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C TH NGI

1. V SAO NOI NAO CANG DUNG CANG THNG MINH?................................................ 13

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

21. V SAO MT THANH NIN D PHAT SINH NT MUN?............................................ 34

http://ebooks. vdcmedia. com

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

71. V SAO CO NG I D SAY RU, CO NGI KHO SAY? ........................................ 74

http://ebooks. vdcmedia. com

98. V SAO PHAI CHP MT? ........................................................................................... 95

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

124. V SAO PHAI PHONG BNH BEO PH T BE? ................................................. 116

http://ebooks. vdcmedia. com

149. V SAO CO MT S AC MNG CO TH BIN THANH IM D BAO BNH TT?

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

174. V SAO NHN DN MT S VUNG D B BU C? ........................................... 166

http://ebooks. vdcmedia. com

199. V SAO MAY TNH CO TH CHN OAN C MT S BNH? ........................ 191

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

http://ebooks. vdcmedia. com

247. CON NGI V SAO BIT XU H?.........................................................................................................238

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

"C th ngi la mt trong 12 quyn thuc b sach Mi van

http://ebooks. vdcmedia. com

1. V sao noi nao cang dung cang thng minh?

Nhiu tac gia

vng va thuc y hoat ng cua cac c quan khac. Tnh trang sc

c thng tin hn c goi la "ban cu yu th"). Ngc lai,

Nhiu tac gia

S tm hiu v chc nng vung tran cua ai nao la mt s

http://ebooks. vdcmedia. com

My nm gn y, cac nha khoa hoc con phat minh mt ky

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

http://ebooks. vdcmedia. com

Mt s ngi ni ting co nao kha nho. Nao cua Banzc, nha

Nhiu tac gia

Hiu c nguyn ly nay, chung ta nn phn u tui tre

7. V sao cht nao la tiu ch khng nh s sng cua con

http://ebooks. vdcmedia. com

Nhiu tac gia

8. Thn ng va cac em be bnh thng co g khac nhau?

nhng thanh tch ni bt. Nha bac hoc Newton la mt trong

Nhiu tac gia

luc i ngu, b nao rt bn rn. Nu ngu khng tt, no vn khng

Thc ra, ta khng ch cam thy nga ma co luc con b "nga"

Nhiu tac gia

Da mm nh mt mang chn t nhin, bao v cac t chc va

nng h hp. Ngi ta dung thuc bi ngoai bi ln da la da theo

Nhiu tac gia

toc khac nhau cung la mt chng minh v s thch ng i vi mi

Co ngi cho rng, anh nng mt tri co th ly vao nha qua

Nhiu tac gia

http://ebooks. vdcmedia. com

Hc t do mt axit amid mang tn tyrosin tao nn di tac

Nhiu tac gia

co rt nhiu ngi khng b moc rm. V du, vn ng vin thng

mau mi se moc ra lp kt nay. V day c va moc nhanh nn