*

albert cam.ua

bilgi yay

J\

C i ; *:

16

DENEMELER DZS :

BLG YAYIN LARI

B irin ci B asn
M art

B L G

1966

Y A Y IN E V

Sakarya Caddesi 8
Yeniehir, Ankara
Tel. : 17 74 03 - 17 89 30

Albert Camus
Bir Alman
Dosta Mektuplar

Trkesi SuatTuygan

Bilgi Yaynevi

Kapak Dzeni Ozan Sad

Banur Basmevi - Ankara

Sadece

ar

bir fikre

saplanmakla byklk belli

olmaz,

asl

byklk

her

dncenin kartna da dokunabilm ektedir.

PASCAL

NDEY
Bir Alm an Dosta M ektuplar, Fran
sa'da,
kurtulutan
sonra az sayda
yaym land v e yeni bir basks yapl
mad. Yabanc lkelerde yaym lanm as
na ise, burada aklayacam sebepler
yznden, her zaman kar durdum .
lk defa Fransa dnda yaym lan bu basks ile oluyor. Buna karar
verm em deki en nemli sebep, lkele
rimizi ayran o gereksiz snr izgisini
ortadan kaldrma abalarna, kendi a
pmda, bir katkda bulunm ak isteimdir.
7

Hereye ramen, ne anlam ta

dklarn bir - iki kelime ile aklamadan
bastrmay da doru bulmuyorum . Bu
mektuplar gizli olarak yazlp yaym
lanmtr. Amalar geride braktmz
bu kr sava bir para aydnlatmak
ve bylelikle savan etkilerini daha
iyi duym aktr. Belirli artlarn altnda
yazldklar iin, bir bakma haksz g
rnebilirler- G erekten, eer yenilgeye
uram A lm anya'ya dair bir

eyler

yazm ak gerekseydi, daha deiik bir

dil kullanm ak doru olurdu. Bu ndeyile dncelerim in yanl anlalm a
sn nlem ek istedim. Bu mektuplarn
yazar siz dedii zaman, siz A lm an
lar deil, siz naziler dem ek iste
m ektedir. A yn ekilde, biz dem esi
ni de, her zaman, biz Franszlar d e
il, biz zgr Avrupallar olarak an
lamak gerekir. Burada karlarnda dur
duum iki ayr tutum dur; iki ayr ulus

deil; bu iki ulus, tarihin bir devrinde,

birbirine dm an iki ayr tutumu tem
sil etseler bile. Bana ait olm ayan bir
deyim i kullanarak, vatanm milliyeti
olamayacak kadar ok sevdiim i s y
leyeceim . Ne Fransa'nn ne de Italyann daha geni bir toplum kurm ak
la hibir
ey
kaybetm eyeceklerini,
aksine, kazanl

kacaklarn biliyo

rum. Ama bu gerei henz rene

medik ve A vrupa hl
paralanm
bir durum da, ite bu yzden, bugn,
okurlarmda bir transz yazarnn ek
bir ulusa dm an olabilecei dnce
sini uyandrrsam bundan utan duya
cam. Benim nefret ettiim tek varlk
celltlardr. Bir Alm an Dosta M ektupla
r bu adan, yani zorbala kar giri
ilm i savala ilgili bir belge
olarak
deerlendirecek her okur, bugn de,
ilerinde geen bir tek kelim eyi bile
inkar etmediimi grecektir.
Albert CA M U S

BRNC

M EKTUP

Bana: Yurdumun bykl hi

bir bedelle llmez, diyordunuz. Ona
vcut veren her ey iyidir. Artk hibir e
yin anlamnn kalmad bu yeryznde,
uluslarnn kaderinde bir anlam bulmak
mutluluuna eren bizim gibi gen alman
lar varlarm yoklarm ona feda etmek zo
rundadrlar. Bunlar sylediiniz zaman
lar sizi severdim, ama, daha o anda yolla
rmz ayrlyordu. Hayr, diyordum size,
hereyi, peinde koulan ama uruna
harcamak gerektiine inanamam. Affedil
mez baz davranlar da vardr. Ben, yur
dumu, adaleti de severek, sevebilmek is
tiyorum. Kan ve yalan pahasna kazanl
m olduktan sonra her trl bykln
onda toplanmasn isteyemem. Ben yur
dumu adaletle birlikte yaatmak iste
rim. O zaman bana: Haydi canm, siz
yurdunuzu sevmiyorsunuz. dediniz.
13

Bunlar konual be yl oldu, o

gndenberi birbirimizi grmedik; ama
unu syleyebilirim ki, (size ksa, gelipgeici gibi grnen) o uzun yllar boyun
ca, bir gn bile, bu cmleniz aklmdan
kmad: Siz yurdunuzu sevmiyorsu
nuz! Bugn bile, bu szlerinizi d
nnce boazmda bireyler dmleni
yor. Hayr, onu sevmiyordum, eer sev
diiniz eydeki yanl ynleri olduu gi
bi ortaya dkmek, sevilen varln, her
zaman, en gzel grn iinde yaama
sn istemek sevmek diye nitelendirilir
se. Bunlar konual be yl oldu, Fran
sa da pek ok insan benim gibi dn
yordu. Oysa ilerinden bazlar, alman
larn kendilerine hazrlad oniki nam
lunun karsnda durmaktan ibaret bir
kadere boyun emekten ekinmedi, kur
una dizildi. Ve bu insanlar, size gre
yurtlarn sevmeyen bu insanlar, sizin
yz defa hayatnz vermekle bile baa
ramayacanz bir ey yaptlar kendi va
tanlar uruna. nk onlar nce kendi
lerini yenmek zorundaydlar, ite kahra
manlklar burada. Ama ben burada, as
lnda, iki trl byklkten ve bir eli
meden sz edeceim; bu elime konu
sunda sizi aydnlatmay bir bor sayyo
rum.
14

Mmkn olursa yaknda yine gr

eceiz. Ama, o zaman, dostluumuz so
na ermi olacak. Bozgununuzla hahaa
kalacaksnz,
gemi
zaferlerinizden
utan duymayacaksnz onun yerine,
ezilen yok olan kuvvetlerinize yanacak
snz. Bugn, dncelerimle henz si
zin yanni-zdayn-dmanmzm, gerek
hu, ama deil mi ki btn dnceleri
mi burada size aklyorum, az da olsa,
hl dostunuz saylrm. Yarn bu bit
mi olacak. Zaferinizin balatamad
ii bozgununuz sona erdirecek. Ama,
hereyinizi ilgisizlikle karlamaya ba
lamadan nce, savan da barn da
yurdumun kaderi hakknda size retemedii bir konuda ak bir fikir vermek
istiyorum.
nce ne eit bir bykln bizi
harekete geirdiini sylemek isterim.
Bizim alkladmz ve sizin sahip ol
madnz cesareti anlatmak demektir
bu. Her an hazr olduktan ve oturup dnmektense olaylarn akna kaplma
y daha doal bulduktan sonra, kendini
atee atmay bilmek pek byk bir ey
olmasa gerek. Aksine, zorbalk ve nefre
tin aslnda bo eyler olduunu kesin
olarak bile bile, ikenceye lme doru
ilerlemek nemlidir. Sava hor grerek
arpmak, mutjliluun tadn unutma
dan hereyi kaybetmeyi gze almak, s
15

tn bir uygarlk dncesiyle ykma

komaktr g olan. te bu yzden siz
den byk eyler baaryoruz, nk n
ce kendimizi yenmek zorundayz. Sizin,
ne aklnzda ne de yreinizde yenecek
bir eyiniz var. Bizim ise karmzda
iki dman vard ve silhla kazanlacak
bir zafer bize yetmiyordu, dizginlenecek
bir duygusu olmayan size de yetmedii
gibi.
Bizim dizginlenecek pek ok eyi
miz vard, belki de en bata, size benze
mek iin her an iimizde duyduumuz
arzu. nk biz de her zaman, igdle
rimizle hareket etmek, zeky hor gr
mek, etkili olmay en stn nitelik say
mak eilimi vardr. O byk erdemleri
miz sonunda yorar bizi. Zekmzdan
utan duyar, arada srada, gerein
zahmetsizce ele geirildii mutlu bar
barlklarn hayaline kaplrz. Ama bu
anlarda bile yilememiz kolay olur:
Karmzda siz varsnz, bize zendiimiz
eyin ne olduunu gsteriyorsunuz, bylece kendimize geliyoruz. Tarihte kader
ciliin olduuna inansaydm, akl yok
sunu szlerin, bizim kendimizi dzelt
memize yardmc olmak iin, her an ya
nmzda yaadnz dnrdm. Sizi
her grte dnce evreninde yeniden
douyor, kendimizi daha rahat hissedi
yoruz.
16

Bunlarn dnda, bir de, kahramanlk

konusundaki phelerimizi yenmemiz ge
rekiyordu. Bizi kahramanlk kavramna
tamamen yabanc sanyorsunuz, biliyoyorun. Ama yanlyorsunuz. Aslnda biz
kahramanl hem retir hem de sakn
rz ondan, retiriz, nk tarihin on
asr bize neyin soylu olduunu
retmitir. Saknrz, nk akim on
asr bize doalln sanatn ve iyilikleri
ni de retmitir. Sizin karnza kmak
iin ok uzaklardan bir dn yapmak
zorundayz. Ve ite bu yzden, gerektii
anda yalann kollarna atlan Avrupada
bir biz ge kaldk, gerei aramakla u
ratmz iin. te bu yzden balan
gta bozguna uradk. Siz zerimize sal
drrken yreklerimizde dorunun biz
den yana olup olmadm aratrmakla
vakit geirdiimiz iin.
nsan sevgimizi, bar bir kader
hayalimizi, hibir zaferin karl olma
dna ve insanlar kesip bimenin d
n olmayan bir felaket yaratacana
olan sarslmaz inancmz da yenmek
zorundaydk. Bilimimizden, umudumuz
dan, bize sevgiyi alayan sebeplerden,
savaa kar duyduumuz nefretten,
vazgemeliydik. Elimi skmay seven bi
ri olarak sizin anlayacanz sandm
iin yle zetliyorum bunu: Dostluk
tutkumuzu bomamz gerekiyordu.
17

imdi bu ii yaptk. Uzun bir dn

yapmalydk, bu yzden ok ge kaldk.
Gerek kaygusunun zekya, dostluk
kaygusunun yree yaptrd bir d
nt bu. Adaleti koruyan, gerein onu
arayanlardan yana olmasn salayan bir
dn. Bize ok palalya maloldu, bili
yorum. Aalanarak, susarak, aclarla,
hapislerle, kuruna dizildiimiz sabah
larla, tek bamza kalarak, ayrlklarla,
her gn alk ierisinde kvranarak, bir
deri bir kemik kalm ocuklarmzla,'
krek mahkumlarndan ok daha fazla
ac ekerek dedik. Ama bu da gerekliy
di. nsanlar ldrmeye, yeryznn
korkun yoksulluunu arttrmaya hak
kmz olup olmadn grmek iin ge
rekliydi. te bu yitirilip bulunan zaman,
kabullenilip alan bozgun, kanla de
nen kaygular biz franszlara bu savaa
kurbanlarn ve inanmlarn temizlii
iinde- ellerimiz tertemiz girdiimizi ve
ondan -bu defa da hakszla ve ken
dilerine kar zafer kazanmlarn temiz
lii iinde- yine ellerimiz tertemiz olarak
kacamz dnmek halikm veriyor.
nk zaferi biz kazanacaz, bun
dan hi pheniz olmasn. Ama, aslnda,
bu bozgun, niin savatmz ren
mek uruna atmz bu uzun yol, hak
szl duyup ders aldmz aclarmzdr zaferimizi salayacak olan. Biz bu
18

srede btn zaferlerin srrn ren

dik; bu srr bir gn bile aklmzdan
karmazsak kesin zafer de bizim olacak,
rendik ki, bazen dndmzn ak
sine, dnce klla baa kamyor, ama
tek bana ekilen klcn karsnda kl
la birlik olan dnce her zaman zafere
ulayor. te bu yzden imdi klcmza
sarldk: nk dncenin de bizden
yana olduuna inanyoruz. Bu nokta
ya varmak iin, lenleri grmek, lm
gze almak, sabah karanlnda giyotine
giderken, hapishanenin koridorunda,
hcrelerinin kaplarna toplanm arka
dalarn gsterdii cesaretle tevik eden
bir fransz iisinin yaptn yapmak
gerekiyordu. Dnceyi elde etmek iin
bedenimizin ikenceye katlanmas gere
kiyordu. Sadece bedelini dedii eye
sahip olur insan. Biz pahal dedik, da
ha da deyeceiz. Ama imdi emin ol
duumuz baz eyler, mantmz, ada
letimiz var: Sizi kurtulamayacanz bir
bozgun bekliyor.
Gerein kendinde sakl bir gc ol
duuna hibir zaman inanmadm. Ama,
gler eitken, gerein yalan yendiini
bilmek de nemli bir eydir. Biz bu zor
dengeye ulatk. Bugn, bu ince ayrma
dayanarak savamaktayz. Bir bakma
bu ince ayrntlar iin savayoruz diye
ceim, ama insann kendisi kadar nemli
19

ayrntlar bunlar. Fedakrl mistikten,

enerjiyi zorbalktan, gll zulm
den ayran bu ayrnt iin savayoruz;
hatt doruyu yanltan sizin sayg duy
duunuz o alalt tanrlar bizim umut
beslediimiz insandan ayran o en kk
ayrm iin.
Karkln, dndan deil, tan or
tasndan size sylemek istediklerim ite
bunlar. te, hl yakam brakmayan
siz yurdunuzu sevmiyorsunuz szne
vermek istediim karlk. Sizinle ak
konumak isterim, yle sanyorum ki
Fransa, gcn ve stnln, uzun
bir zaman iin kaybetti. Bu uzun sre
ierisinde her kltr iin gerekli olan
prestiji yeniden bulabilmesi iin, um ut
suz bir sabr, dikkatle yrtlecek bir
ba kaldr gerekletirmesi gerekecek.
Ama, btn bunlar tertemiz sebepler
uruna kaybettiine de inanyorum.
Ve bu yzden umutsuz deilim. te
mektubumun btn anlam bu. Be
yl nce, yurduna kar ilgisizliinden
yakndnz bu insan, bugn, hi de
imemi olarak, size, Avrupada ve
btn dnyada biz yata olan her
kese unlar sylemek istiyor: Ben,
hatal ve zayf ynlerinin stnde, ken
dini byk yapan dnceyi hibir za
man gzden uzak tutmayan azimli ve
vlmeye deer bir ulusun ocuuyum.
20

Bu dnceyi, halkmz her zaman, ay

dnlarmz ara-sra daha iyi hir kalba
sokmaya alrlar. Ben, drt yldr b
tn tarihini yeni batan yaayan, ykn
tlar ierisinde, telasz ve kendinden
emin bir ekilde onu yeniden yazmaya,
elinde gl bir kd olmadan kum ar
da ansn aramaya hazrlanan bir ulu
sun ocuuyum. Bu lkeyi zor bir sev
giyle, ama bana ait olan arayp bularak
sevmenin bir deeri var. Bugn, onun
uruna savaa atlmann da deeri ol
duuna inanyorum, nk o stn bir
sevgiye layk. Sizin ulusunuzun ise, onu
hakettii kr bir sevgiyle seven oulla
rndan baka kimsesi yok. Ne denli b
yk olursa olsun sevgiyle hibir ey
hakl gsterilemez. te asl burada kay
bediyorsunuz. Ve en byk zaferlerinde
bile yenik olan sizler, yaklaan bozgunu
nuzda ne yapacaksnz?
Temmuz 1943.

21

KNC M E K T U P

Size daha nce de yazmtm, ak

ve kesin bir anlatmla yazlmt o mek
tup. Be yllk bir ayrlktan sonra
size niin hakl olduumuzu syledim:
Hakl sebepler aramak uruna yapt
mz bu uzun dn, hakl olmann zn
tsn duyarak gecikiimiz, sevdiimiz
herseyle uzaklamakla geirdiimiz bu
lgnlk devresi yznden glydk.
Btn bunlar zerlerinde tekrar durul
maya deer konular. Daha nce de sy
lemitim: Bu dn bize pahalya maloldu. Adaletsizlii gze almaktansa d
zensizliin iine atlmay tercih ettik.
Ama, bugn, bizi gl yapan, zafere
ulamamz salayacak olan da bu d
ntr.
25

^ Evet btn bunlar size syledim,

oir bir, ak ve kesin bir anlatmla, iim
den geldii gibi. Yine aym konulan d
necek zamanm oldu. Karanlkta in
san daha derin dnebiliyor. Siz de,
yldanberi, yreklerimizde, kentlerimi
zin zerinde bir gece kurdunuz. yldanberi, karanlklar ierisinde, bir ' d
ncenin peindeydik; O, bugn, tepe
den trnaa silhl olarak kt karnza.
u anda, artk size akldan sz edebili
rim. nk, bugn, hereyin deip ay
dnland, akln cesaretle uyutuu bir
aklk ve kesinlie eritik. Ve bana
aklidan nemsemeden sz eden sizin
en byk aknlnz, onun, bir anda
tarihe yeniden girmee kararl, ta uzak
lardan geliini grmeniz olacak sanrm,
ite, hurada, size yine seslenmek istiyo
rum.
Daha ileride de syleyeceim gibi,
insann yreinde kesinlie ulamas bir
sevin duygusu yaratmaz. Aslnda, bu
gerekte size yazdklarmn tm anlam
sakl. Ama, ben, daha nce, sizinle, an
larnzla, -dostluumuzla hesabm gr
mek istiyorum. Zaman zaman yzme
frlattnz, ansndan hl kurtulama
dm o siz yurdunuzu sevmiyorsmuza
daha nce cevap verdim. Bugn, sadece,
akln sz getike yznzde beliren,'
o sabrsz glmseyii cevaplamak isti26

elen gelmemitim. Ama bugn, verdiim

cevaplara daha fazla gveniyorum. Ger
ek nedir? diye soruyordunuz. Biz, hi
olmazsa yalann ne olduunu biliyoruz:
Onu btn aklyla rettiniz bize.
Dnce nedir? Bugn onun kartn ta
nyoruz: Cinayeti. nsan nedir? te bu
rada durmalsnz, nk onu gerekten
biliriz. Tanrlarla tiranlar arasnda bir
denge yaratan gtr insan. Akln
aydnln gcdr. Bu insanca aydnl
akl korumak zorundayz; bugn
k inancmz da yurdumuzun kaderiyle
insann kaderinin birbirine bal olma
sndan douyor. Hibireyin anlam ol
masayd, siz doru yolda olabilirdiniz.
Ama yeryznde henz anlamm yitir
memi bireyler var.
Bilmem ok mu tekrar ettim, ite
burada sizden ayrlyoruz. Yurdumuz
dan bi.r dnce yarattk. Bu dnce,
ona, br byklklerimizin, dostluun,
insann, mutluluun, adalet tutkumuzun
ortasndaki yerini kazandrd. Bizi yurdu
muza kar akyreklilikle hareket et
meye zorlad. Ama, sonunda, yine biz
hakl ktk. Yurdumuza kleler hediye
etmedik, onun iin hibir eyi yakp yk
madk. Sabrla, hereyi ak ak grebi
leceimiz zaman bekledik, ve yoksullu
umuzun, aclarmzn iinde, sevdiimiz
eylerin tm uruna savaabilmenin se
28

vincine ulatk. Halbuki siz, tam aksine

insann vatan kavramyla ilgisi olmayan
ynlerine saldrdnz. Fedakrlklarnz
bouna, nk dzeniniz iyi deil, nk
deer yarglarnz yanl. Sizde ihanete
urayan yalnz yrek deil. Akl da cn
alyor. Akim istedii bedeli demedi
niz, akgrlle haracn vermediniz.
Bozgunun derinliklerinden size seslene
bilirim.: Bu yzden kaybediyorsunuz.
imdi, izin verin de, size u ufak ola
y anlataym. Fransann herhangi bir ye
rinde, benim bildiim bir cezaevinden,
sabah vakti, silhl askerleriniz onbir
fransz kamyona bindirmi, kuruna diz
mek iin mezarla gtryorlar. Bu on
bir kiiden be ya da alts cezay hakke
decek bireyler yapm: Ya bir bildiri
datm, ya birisiyle bulumu, en kt
s, kar durmu, kabullenmemi. Kam
yonun iinde hareketsiz oturuyorlar, kor
ku sarm ilerini, bir bakma olaan bir
korku bu, bilinmeyenle kar karya ka
lnca her insann duyduu, cesaretle bir
arada bulunabilen bir korku. Geriye ka
lanlar hibir ey yapmamlar. Bir yanl
n ya da bir ilgisizliin kurban oldukla
rn bilmek onlara bu an daha da ekil
mez bir duruma sokuyor. Bunlardan biri
de onalt yanda bir ocuk. Bizim deli
kanllarmzn yzlerini bilirsiniz, bundan
sz etmek istemiyorum. Bu ocuk da ay29

n korkunun kurban, utan duymakszn

brakm kendisini kollarna. Yine o k
mseyen glmseyiinizi taknmayn
ocuun eneleri titriyor. Bu insanlara
kendilerini bekleyen korkun saatlerin
ykn hafifletmek iin, bir de rahip
koymusunuz yanlarna. lme giden in
sanlarla teki hayatlar zerinde yapla
cak hir konumann hibireyi deitir
meyeceini syleyebilirim sanyorum. Me
zara girmekle hereyin bitmediine inan
mak ok g: Bu yzden kamyonda kim
senin sesi kmyor. Rahip bir keye b
zlm duran ocua yneldi. Onu en iyi
anlayacak kendisiymi. ocuk cevap veri
yor. yeni bir umutla bu sese sarlyor.
Korkularn en sessizinde bile, bazen, bi inin konumas durumu deitirir, belki
konuan insan hereyi dzeltebilir bir an
da. Ben birey yapmadm. diyor ocuk.
Evet, diyor rahip, ama artk bunun ne
mi jok. Kendini iyi bir lme hazrlama
lsn. Beni anlamamalar imknsz.
Ben senin dostunum ve belki de seni an
lyorum. Ama artk ok ge. Ben senin
yannda olacam, Ulu Tanr da yannda
olacak. Greceksin ne kadar kolay bir
ey. ocuk arkasn dnd. Rahip Tanrdan sz ediyor. ocuk Tanrya inan
yor mu? Evet, inanyor, yleyse kendini
bekleyen sknun yannda hibir eyin
nemi olmadn biliyor. Ama ocuu
30

asl korkutan da bu skn. Rahip tek

rarlyor: Ben senin dostunum.
brleri susuyorlar. Onlar da d
nmek gerek. Rahip bir an ocua arka
sn dnp bu sessiz yma yanayor.
Kamyon, ilerle slanm yolu yutar gibi
bir ses kararak ar ar ilerliyor. Bu
alacakaranlk saatleri dnnz, insan
lardaki sabah kokusunu, bir araba sesin
den, bir ku lndan, grmeden anla
labilen krlar. ocuk kamyonun gev
emi rtsne sokuluyor. rtyle kam
yonun kenar arasnda dar bir aralk bu
luyor. sterse oradan atlayabilecek. Rahi
bin arkas dnk, ndeki askerler ise b
tn dikkatleriyle sabah karanlnda yolu
grmeye alyorlar. ocuk fazla dn
myor, delii geniletiyor, rtnn iine
giriyor, atlyor. D, yolun zerinde
telal bir ayak sesi, duyulmayacak ka
dar hafif birer grlt bunlar, sonra
sessizlik. Artk ayak sesini boan toprak
larn zerinde kouyor. Ama rtnn se
si delikten ieri giren sert ve nemli sa
bah havas kamyondakilerin akln ba
na getiriyor, mahkumlar da rahip de o
yana dnyorlar. Rahip, bir an, ses kar
madan ona bakan tutuklular szyor.
Tanr adamnn, celltlardan ya da kur
banlardan yana olmaya karar vermesi
gereken bir an. Ama rahip, kamyonun n
blmesini ayran cama vurmutur bile.
31

Achtung. aret verilmitir. ki asker

kamyonun arkasna binip tutuklular
gzlyorlar. br ikisi de yere atlyor,
tarlalarn arasndan komaya balyor
lar. Rahip kamyonun bir-iki adm tesin
de, asfaltta dikilmi, sisin iinde ilerleyen
askerleri gzleriyle izlemeye alyor.
Kamyondakiler bu av yalnz gelen sesle
ri dinleyerek takibediyorlar. Bouk barmalar, bir el silh atlyor, sonra ses
sizlik, gittike yaklaan sesler, nayet
duygusuz bir srklenme. ocuk geri ge
tiriliyor. evresini saran dmanca gr
nl sisin ierisinde birden cesaretini
kaybedip kendisi durmu, oluruna brak
m ii. Muhafzlar onu getirmiyorlar, ta
yorlar adeta. Biraz dvmler, ama ok
deil. Asl nemlisini daha sonra yapa
caklar. ocuk ne rahibe bakyor ne de
brlerine. Rahip ofrn yanma bini
yor. Arkaya da silahl bir asker oturuyor.
Kamyonun bir kenarna atlan ocuk a
lamyor artk. Demeyle rtnn aral
ndan zerine gnn d yolun uzaklam seyrediyor.
*
**
Sizi iyi tamrm, gerisini kolayca tah
min edebilirsiniz. Ama, bu yky kimin
anlattm da bilmelisiniz. Bir fransz
rahibiydi anlatan. Bana yle dedi: Bu
insan adna utan duyuyorum, ama beni
sevindiren bir yn var: Hibir fransz
32

rahibinin Tanrsn cinayetlere let etme

ye yanamam olmas. Doruydu syle
dikleri. Farkl olan tek yn o rahibin de
sizin gibi dnmesiydi. nancn yurdu
urunda kullanmak garip gelmiyordu
ona. Sizde tanrlar bile seferber olmu.
Dediiniz doru, onlar da sizden yana,
ama zorla. Gznz hibir eyi grmyor,
bir soluktan ibaretsiniz. Kr bir fke
kayna gibi dvyorsunuz, dnce
dzeninden ok silhlara, patlamalara
nem vererek, hereyi silip sprmek
inadyla, sadece, o sabit fikrinizin pein
den koarak... Bizse akldan hareket edi
yoruz, onun tereddtlerini geiriyoruz.
fkenizin karsnda gl saylmazdk.
Ama, bugn, dnmz tamamladk.
len bir ocuk grmek yetti bize. Akla
fkemizi de ekliyor ve bire kar iki olu
yoruz. Size fkeden de sz etmek isterim.
Hatrlar msnz? Byklerinizin ani
parlamalar karsnda ardka bana
yle derdiniz: Bu da aslnda iyi bir ey.
Ama siz anlamazsnz. Franszlar bir er
demden, fke erdeminden yoksun kii
ler. Hayr, bu yargnz doru deil. Franszlar erdemler konusunda mklpe
senttirler. Ancak gerektii zaman kulla
nrlar onlar. Size anlatmak istediim, be
nim grp bildiim fke ite bylesine
sessiz ve gldr. Bu fkemizi daha ye
ni yeni hissetmeye balyoruz.
33

Daha nce de sylemitim, bir ak

lk ve kesinlie ulamak yrekte sevin
yaratmaz. O uzun dnmzde neler yi
tirdiimizi biliyoruz, iimiz rahat sava
mann ac sevincine ermek iin neler de
diimizi gryoruz. Savamz gven ka
dar aclk iinde oluyorsa, bu, bir daha
ele geiremiyeceimizi bildiimiz eylere
kar duyduumuz zlem yzndendir.
Sava bizi tatmin etmiyordu. Niin sava
tmz tam anlamyla biliyor saylmaz
dk. Halkmzn setii bir i savat; or
taklaa, inat bir bouma, ap-ak bir
fedakrlk. Kendi kendimize hazrlandk
bu savaa, budala ya da satlm hk
metlerden emir almadk, bu boumann
iinde benliimizi bulduk, varlmzdan
yapp kardmz bir dnce uruna
savatk. Ama, bu lks, korkun derece
de pahalya maloldu bize. Burada da hal
kmz sizinkinden ok vgye lyktr.
nk dp lenler en sevgili ocukla
ryd: te en merhametsiz yargm bu
benim. Savan samalnda, bu sama
lktan yararlananlar da bulunabilir.
lmle heryerde kar karya gele
biliriz. Srp gtrdmz bu savata
cesaret kiiliini buluyor, sizse, her gn
en temiz dncelerimizin zerine ate
ayorsunuz. Saflnzn anadan doma
olduu belli. Neyi semek gerektiini hi
renemiyorsunuz da neyi ykmanz ge
34

rektiini pekl biliyorsunuz. Kendimizi

dncenin koruyucular diye gsteren
bizler, yeterli bir gcn dnceyi ezip
yokedebileceinin farkndayz. Ama, ba
ka bir gce daha inancmz var. Yeryzyle bir ilgisi kalmam, arada-srada
kurunlarnzla kalbura evirdiiniz bu
ekillerde gerein de yzn deitire
bileceinizi sanyorsunuz. Ama, Fransa
ya zamana kar sava atran inad he
saba katmyorsunuz. En g anlarda bile
bizi ayakta tutan bu umut: arkadalarm
cellatlardan sabrl, kurunlarmzdan ka
labalk olacaklar. Gryorsunuz, franszlar da fkelenebilirler.
Aralk 1943.

35

NC

M EKTUP

Buraya kadar size hep kendi yur

dumdan sz ettim. Bu adamn konuma
ekli deimi diye dnm olabilirsi
niz. Aslnda deien bir ey yok. Sadece
ayn kelimelere ayn anlamlan vermi
yor ve artk ayn dili konumuyoruz.
Kelimeler, her zaman, ya hareketle
rin ya da canlandrdklar fedakrlklarn
rengine brnrler. Vatan kelimesinin,
sizin iin, bizim iin bilmediimiz, kr
kanl bir anlam vardr. Biz bu kelimeye
bir akl ekledik. Bizim vatan kavra
mmzda cesaret gtr, ama, hi olmaz
sa insan onda hereyini bulabilir. Her
halde konumamn hi deimediini, ar
tk anlamsnzdr. 1939dan nce sizinle
nasl konutuysam bugn de yle konu
uyorum.
39

imdi size yapacam aklama bunu

f n iyi ekilde ispat edecek. natla ve ses
karmadan kendimizi yurdumuz urun
da harcadmz zamanlarda bile bir d
nceyi, bir umudu gzden uzak tutma
dk, herzaman yreimizde yaattk: Bu
Avrupa dncesi ve umudu idi. Be yldanberi bu konuyu amadmz birger
ek. Ama, bunun da bir nedeni var: Siz
ok yksekten atyordunuz. Bu konuda
da ayn dili kullanmyorduk, bizim Avru
pa mz sizinkinden bakayd.
Bizim Avrupa dncemizi aklama
dan once, unu belirtmek isterim ki si
ze kar savamamz salayan (ve ayn
zamanda sizi yenmemizi de salayacak
olan) nedenlerin arasnda en nemlisi
yurdumuzun yklmas, can evimizden
vurulmamz sonucunda ulatmz bilin
degl, en gzel hayallerimizi irkin oldu
u kadar gln bir ekilde dnyaya su
nuunuzu grmemiz olmutur. nk,
en ok, sevilen eylerin maskara edildii
ni grmek insana ac verir. En iyisi budur diye kalkp insan isyan ettiren bir
amam verdiiniz bu Avrupa dncesinin
genliini, kudretini korumak iin bilin
li bir sevginin btn gcne sahip olma
mz gerekiyor. Klelemi ordulara av
rupal dediinizden beri bu sfat az
mza almyoruz. Ama, Avrupann bizim
m hi deimeyen, zerine titrediimiz
40

tertemiz bir anlam var; bu anlamn

kskanlkla korumak iin bugn avrupa
l sfatn kullanmyoruz. Size Avrupaya
verdiimiz bu anlam aklamak istiyo
rum.
Siz de Avrupadan sz ediyorsunuz;
ama, aramzdaki fark bizim ona bal ol
duumuz srece varlmz hissetmemi
ze karlk, sizin iin sadece ele geirile
cek bir arazi parasndan ibaret olmas.
Afrikay elden kardktan sonra Avru
padan bu dille sz etmeye baladnz.
Sevginin bu trls hi de gzel deil.
Yzyllarn damgasn vurduu bu top
rak, sizin iin sadece mecburi bir srgn
yeri olduu halde, bizim en gzel umudumuzdu her zaman. O birden iinizde duy
duunuz Avrupa tutkusu bir hayal krk
lnn, bir gerekliliin sonucu. Kimseye
eref verebilecek bir duygu deil sizinki;
imdi sfatna lyk hibir avrupalmn
bu sfat niin istemediini anlayacak
snz.
Siz, askerlerinize toprak, budayla
rnza anbar, kendinize uydurduunuz
bir endstri, bask altnda tuttuunuz
dnceleri anlyorsunuz Avrupa derken.
ok mu ileri gitim acaba? Ama, yalanla
rnza idenlikle kapldnz en iyi anla
rnzda bile, Avrupa dediiniz zaman,
soylu kiilerden ibaret bir Almanyann
kanl ve efsanev bir gelecee srkledii
41

uysal uluslar srsn dnmekten

kendinizi alamyorsunuz. Bu fark iyice
duymanz isterdim; Avrupa, sizin iin,
madenleri kazlm, barajlarla kesilmi]
ekinlerle rtl, denizlerin, dalar evre
ledii bir topraktan ibaret; Almanya bu
toprak paras zerinde, kendi kaderini
ortaya koyarak, bir kumar oynamakta.
Bizim iinse, insan aklnn, yirmi yzyldanberi, en artc servenlerini yaa
d bir dnce lkesidir o yerler. Av
rupa, batl insann, yeryzne, tanrlara
ve hatt kendine kar, bugn en zorlu
anlarn yaayan savan srdrd
dzel bir arenadr. Gryorsunuz ya, ortak
bir lmz bile yok.
Korkmayn, size kar eskimi bir
propagandann silhlarn kullanacak de
ilim : Hristiyan geleneini ne srmeye
ceim. Bu baka bir sorun. Siz, yerli yer
siz, pek ok sz ettiniz bu konuda Romann savunucusu klna brnp, ikenceye plerek gnderildii gnden bu
yana, artk sa nn da alt bir reklam
yoluna bavurmaktan ekinmediniz. Ama,
hristiyan gelenei, Avrupa'y meydana
getiren geleneklerden sadece bir tanesi
dir. Benimse, bu gelenei size kar sa
vunmaya yetkim yok. Bunun iin insa
nn -Tanr ya adanm bir inanc olmas
gerekir yreinde. Bilirsiniz, ben o kii
lerden deilim. Ama,yurdumun Avrupa
42

adna konutuunu, ilerinden birini sa

vunmakla ikisini de savunmu olacam
dndn andan itibaren, benim de bir
geleneim var. Bu gelenek lem benimdir,
hem de birka byk insanla tkenmek
bilmez bir halkn. Benim geleneimin iki
sekin temeli var: Akl ve cesaret. D
nceden prensleri, saymakla bitmeyen
bir halka sahip. Snrlar baz kiilerin
dehas ve halklarnn yreinde izili bu
Avrupa, gnlk geerlilii olan harita
lara eklediiniz renkli lekelerden farkl
mdr, karar siz verin.
Hatrlar msnz: Benim fkelenmem
le alay ettiiniz bir gn Faust savama
ya kalksa Don Kiot hangi gcyle kar
snda durabilir ki! demitiniz. Ben de,
Don Kiotla Faustun birbirlerini yen
mek iin yaratlmadklarn, sanatn yer
yzne ktlk samak dncesiyle icat
edilmediini sylemitim. Daha o zaman
dan olmayacak hayaller peindeydiniz,
bu zelliiniz de hi deimedi. Size kal
sa, Hamletle Siegfried arasnda bir se
im yapmak gerekliydi. O gnlerde bir
seim yapmak istemiyordum ve hepsin
den nemlisi, Bat, benim iin, bilgiyle
kuvvetin dengede olduu tek yerdi. Ama
siz bilgiyi alaya alp sadece gllkten
sz ediyordunuz. Bugn kendimi daha iyi
anlyorum ve biliyorum ki o gl Faust
bile size yardmc olamayacak. nk,
43

baz durumlarda bir seim yapmann ge

rekli olduu dncesini biz de kabul et
tik. Ama bunu, insand olduunu bile
bile, dncenin yceliklerinin ayrlmaz
ur butun tekil ettiini umursamadan
yapsaydk seimimizin sizinkinden nem bir yn kalmazd. Savan sonunda
szm hi bir zaman akl erdiremeyecei
niz bir eylemi, birletirmeyi reneceiz.
Gryorsunuz ya, dnp dolap hep ay
n dnceye varyoruz. Ama, bu dnee bize ylesine pahalya maloldu ki,
artk bu yoldan ayrlmamay haketmis
saylrz. Bir noktay daha belirtmek zo
runluluunu duyuyorum: Sizin Avrupa
nz iyi deil. Ateli, birletirici bir yn
yok onun. Bizim Avrupamz ise, akl rz
garlar iinde peinde kotuumuz ve si
ze ramen komakta devam edeceimiz
ortak servenimizdir.
ok uzaklara gitmeyeceim. Bazen,
u r yolun dnemecinde, savamzn uzun
saatlerinden arta kalan birka dakika bo
yunca, Avrupann kar kar bildiim
yerlerini dnrm. Tarihin, tkenme
yen abalar yaratt nefis yerlerdir bu
topraklar. Btn batklarla birlikte yap
tm gezileri anarm: Floransa manas
trlarndaki gller, Cracovienin yaldzl
kubbeleri, Hradschinin l saraylar
Ultava zerindeki Charles kprsnn
burma heykelleri, Salzburgun ahane
44

baheleri. nsanlarn devriyle tabiatn

devrinin aa ve ant eklinde birbirleriyle sarma dola olduu btn bu i
ekler, talar, tepeler, manzaralar! Yanyana duran bu hayalleri belleim bir po
tada eritip bir tek yz yapt, en byk va
tanmn yz. Bu gl, tasal yz yllardanberi zerine den glgenizle te
dirgin ettiinizi dndke boazmda
bireyler dmleniyor. Halbuki bu yer
lerden bir ksmn birlikte gezmitik. O
zamanlar, bir gn, bu yerleri sizin eliniz
den kurtarm ak iin savaacamz aklm
dan gemezdi. Baz kzgn ve umutsuz
anlarmda, San Marco manastrndaki
gllerin hl atm, gvercin srleri
nin Salzburg katedraline konup kalkmak
ta devam ettiklerini, Silezyanm kk
mezarlklarndaki trlarn durmadan ye
erdiini dnr ve zlrm.
Ama, baka zamanlar -ki gerek
olanlar sadece bu anlardr- bunlar sevin
dirir beni. nk, btn bu manzaralar,
iekler ilenmi tarlalar yeryznn bu
en eski ktas her baharda, size kana boamyacanz eylerin de bulunduunu
retecekler. Bu dn ierisinde sz
lerime son verebilirim. Ama, Batnn b
tn karanlklarnn, otuz ayr ulusun bi
zimle birlik olduunu dnmek de yet
miyordu bana: Bu topraklan bir yana
brakamazdm. Ve biliyorum ki, btn
45

Avrupada, tabiatla dnce, zaferlere z

g bir rahatlk iinde, babo kinlerden
uzak, sessiz sakin sizi inkr ediyorlar.
Avrupa dncesinin size ynelttii si
lahlar, harmanlar ve tveyleriyle ler
gn yeniden doan bu topran da elin
de tuttuu silhlardr. Srdrdmz
sava zaferin gveni iinde: nk ba
harlarn inadna sahip.
Aslnda biliyorum ki siz yenilince
her ey dzene kavumayacak. Avrupa,
yine kurulmaya muhta bekleyecek. O,
zaten, buna her zaman muhta. Ama,
hi olmazsa, Avrupa olarak kalacak:
Yani size biraz nce anlatmaya alt
m Avrupa olarak. Hibir ey kaybedil
meyecek. Fransa u anda ne durumda,
bir de bunu dnn: Hakl olduu
muzdan eminiz, vatanmz seviyoruz,
btn Avrupa bizi destekliyor. Mutlu
lukla fedakrlk, klla dnce arasn
da tam bir denge kurmuuz. Size bir de
fa daha sylyorum, nk bunu syle
mek zorundaym, nk gerek bu,
nk bu, dost olduumuz gnlerden
bu yana, benim ve yurdumun atmz
yollar gsterecek size; bundan byle,
sizi yokedecek bir stnle sahibiz
Nisan 1944

DRDNC

M EKTUP

nsan yokolurm u. Ola

bilir: am a dayanarak
yok olalm ve eer k a
derim iz lilikse bunu
adil b ir sonm u
gibi
gsterm ekten
kana
lm.
Oberm ann. 90. m ektup

te bozgun gnnz geldi att. Si

ze kar zgr yarnlara hazrlanan bir
ehirden, yeryznn nl bir ehrin
den yazyorum mektubumu. O ehir bu
iin kolay olmadn, drt yl nce sizin
gelmenizle balayandan daha karanlk
bir gece geirmek gerektiini biliyor. Si
ze hereyden yoksun, ksz, atesiz, a
ama yok olmam bir ehirden yazyo
rum. Yaknda, orada, sizin hl anlam
n kavrayamadnz bir rzgr esecek.
Talih yardm ederse, o zaman karla
rz. Bylece neyin urunda olduunu
bilerek savaabiriz: Ben sizin dnce
lerinizi biliyorum, siz de benimkileri
aa yukar anlamsnzdr.
49

Bu temmuz geceleri hem hafiftir

hem de ar. Seine nehrinin zerinde ve
aalarda hafiftir, skmesini istedikleri
biricik afa bekleyenlerin yreinde
ar. Bense bekliyor ve sizi dnyo
rum: Syleyecek son bir eyim daha var.
Birbirimize bu kadar benzediimiz hal
de bugn niin dman olduumuzu, si
zin yannzda olabilecekken nasl ara
mzda artk hereyin bittiini anlatmak
istiyorum.
Yeryznn stn bir anlam bulun
madna, ezilmi yitmi kiiler olduu
muza, bir zamanlar, ikimiz de inanm
tk. Bugn, bir bakma yine ayn inan
c tayorum. Ama bu inantan, sizin o
zaman savunduunuz ve bunca yldr
Tarihe sokmaa abaladklarnzdan
apayr sonular kardm ben, bugn
kendi kendime yle diyorum: eer o
zamanlar anlattklarnza gerekten inansaydm, yaptklarnza hak vermek zo unda kalacaktm. Bu ylesine nemli
bir konu ki, bizim iin vaadler, sizin iin
ise tehditler dolu bu yaz gecesinde tek
rar zerinde durmam gerekiyor.
Yeryznn bir anlam olduuna
hibir zaman inanmadnz, bu da sizi
ereyin ayn olduu, iyi ile ktnn is
tenilen ekilde tanmlanabilecei dn
cesine ulatrd. nsancl ya da kutsal bir
ahlakn yokluu karsnda dayanabile
50

ceiniz tek deerin hayvanlar aleminde

kiler, yani zer ve hile, olabileceini san
dnz. Sizce insan bir hiti, ruhu ldrlebilirdi; tarihin en duygusuz devirlerin
de bireyin abas stnlk peinde
komak, ahlk ise yeni lkeler fethet
mekteki gerekten baka birey olamaz
d. Aslnda sizin gibi dndm sa
nan ben, fikirlerinize kar durmak iin,
sonunda en an tutkular kadar anlamsz
grnen, zorlu bir adalet duygusundan
baka dayanak bulamyordum.
Ya farkmz nereden douyordu? Si
zin bazen umutsuzluu kabullenip benim
hibir zaman bu duyguya kaplmamamdan. Sizin insan kaderindeki hakszla
aldrmayp benimse yeryznn kuruluundanberi srp gelen bu hakszla
kars savamak iin adalete sarlmak,
mutsuzluk evrenine kar koymak iin
mutluluu yaratmak gerektiine inan
mamdan. nk siz umutsuzluunuz
dan bir sarholuk yarattnz, nk bu
sarholuu bir ilke yapp onun esiri ol
dunuz; insann znde var olan yoksul
luu tamamlamak iin onunla savama
y, btn eserlerini yok etmeyi gze al
dnz. Bense umutsuzluu ve ikence al
tnda inleyen bu yeryzn kabullenme
yerek insanlarn birlik olarak kaderleri
ne kar bakaldrmalarn, savamala
rn istiyordum.
51

Gryorsunuz ya ayn ilkeden iki

deiik ahlk kardk. Siz yar yolda
aydnl terkettiniz, kendinizin ve mil
yonlarca almann yerine bir tek kiinin
dnmesini daha rahat - veya kendi
deyiminizle farksz - buldunuz. Kutsala
kar savamaktan yorgun dtnz
iin, ruhlar paralamak, topraklar ya
lap ykmaktan ibaret bu macerada din
lendiniz. Ksacas, adaletsizlikten yana
clup tanrlarla birletiniz. Mantnz
bir maskeden ibaretti.
Bense topraa sadk kalmak iin
adaleti setim. Bugn de, yeryznn
yce bir anlam olmadna inanyorum,
ima, biliyorum ki bu dnyada bir eyin,
insanm, anlam var: nk insan kendi
line bir anlam arayan tek varlktr. Bu
dnyada hi olmazsa bir insan gerei
var ve bizim btn abamz ona kaderi
karsnda direnmesini salayacak se
bepler bulmaktr. Aslnda kadere kar
direnmeyi salayacak tek sebep de yine
msan; ve eer hayat anlaynz kurtar
mak istiyorsanz nce insan kurtarmam.Z..gerek Bana kmseyerek bakyor,
glmsyor ve u soruyu soruyorsunuzinsan kurtarm ak da nedir? Size btn
benliimle haykryorum: nsan kur
tarmak onu paralamakla olmaz, yal
nz insann kavrayabildii bir ilkeye,
adalete de frsat tanyn.
52

te bu yzden savayoruz. te bu
yzden, nceleri istemediimiz halde,
sonunda bozgunla karlatmz bir
yolda peinizden gitmek zorunda kaldk.
nk umutsuzluunuzdan doan bir
gce sahiptiniz. Tek bana, katksz,
kendinden emin, hareketlerinde merha
metsiz olunca, umutsuzluun amansz
bir gc vardr. Kesin bir karara vara
madmz, mutlu hayallere srt eviremediimiz srede bu gcnzle bizi ez
diniz. Mutluluun en byk zafer, insa
nn kendi kaderine kar kazand za
fer olduunu dnyorduk. Bozgunda
bile bu zntden yakamz kurtaram a
dk.
Ama siz gerekli hereyi yapnca, so
nunda biz de Tarihe girmek zorunda kal
dk. Be yl boyunca, artk, serin bir ge
cede cvldayan kulardan bile zevk ala
maz olduk. Umutsuzlua kapldk. Yeryzyle iliiimiz kesildi, nk, her an
yeni lm grntleri kyordu kar
mza. Be yldanberi, acsz bir sabah,
zindansz bir akam, insanlarn ldrl
medii bir len gemiyordu yeryzn
de. Evet, sizin izinizde yrmemiz gere
kiyordu. Ama bizim eriilmesi g ba
armz, mutluluu aklmzdan karma
dan savaa girmemizden douyordu.
Grltlerin, zorbalklarn arasnda, m ut
lu bir denizin, unutamadmz bir te
53

penin, dost bir yzdeki gln anlar

n saklamaya abaladk yreimizde. Bu
en kuvvetli silhmzd, hibir zaman da
elimizden brakmayacaz. nk, bu
silh kaybettiimiz gn, sizin gibi, l
lerden farksz olacaz. Bugn ise, m ut
luluk silhlarnn uzun bir srede ve ok
kan dkerek yapldn biliyoruz.
Sizin gibi dnmeli, az-ok size
benzemeyi kabullenmeliydik. Anlamn
yitiren bir dnyada kalan tek deer di
ye ynsz bir kahramanl setiniz. Ve
kendiniz iin seerken herkes iin, bizim
iin de setiniz onu. lmemek iin sizi
taklit etmek zorundaydk. Ama o zaman
anladk ki bir ynmz olduu iin siz
den stndk. imdi bu iin sonuna
geldik; rendiimizi size de syleyebi
liriz artk: Kahramanlk nemli bir ey
deil, mutluluktur asl zor olan.
imdi herey apak karnzda, bi
liyorsunuz ki dmanz birbirimize. Siz
adaletsizlikten yana bir insansnz be
nimse daha fazla tiksindiim bir ey ola
maz yeryznde. Bu tiksinti nceleri
sadece bir tutkuydu, bugn artk ne
denlerini de anlyorum. Sizinle sava
yorum, nk mantnz da yre
iniz kadar sulu. Drt yl boyunca
bize sunduunuz dehette igdleri
niz kadar aklnzn da pay var. te bu
yzden toptan bir sulama yapacam,
54

benim, nazarmda siz oktan ldnz.

Ama o korkun tutumunuzu yarglaya
cam gnde bile, ayn yalnzlktan ha
reket ettiimizi, sizin, bizim ve btn
Avrupann ayn dnce trajedisi iin
de olduumuzu hatrlayacam. Size ra
men, sizi insan olarak isimlendireceim.
Bakalarnda sayg gstermediiniz yn
lere, biz sizde sayg gstereceiz. nan
larmza bal kalabilmek iin bunu yap
mak zorundayz. Uzun zaman bu yzden
bir stnlk saladnz, bizden ok daha
rahat adam ldryorsunuz. Dnyann
sonuna dein, sizin gibilerin kazanc bu
olacak. Ama, dnyann sonuna dein,
biz size benzemeyenler, insann, en b
yk yanllarnn tesinde, haklln ve
masumluunu bulmas iin tanklk ede
ceiz.
te bu yzden, savan sonunda,
cehennemi bir grne brnm bu
ehrin iinden, vatandalarma ektirttiiniz bunca ikencenin tesinde, tann
maz hale gelmi llernize, yetimlerle
dolu kylerimize
ramen, acmadan
yokedeceimiz anda bile, sizden nefret
etmeyeceimizi syleyebilirim. Hatta ya
rn, dierleri gibi bizim de lmemiz gere
kecek olsa, yine de kin denen duygu bu
lunmayacak iimizde. Korkmayacaz
diyemem, sadece makul olmaya ala
caz. Hibir eyden nefret etmeyeceiz,
55

bunu syleyebiliriz. Bugn yeryznde

nefret edebileceim tek bir ey olabilir
di; onunla da hesabmz tamam artk. Si
zin sadece gcnz yokedip ruhunuza
ilimemek istiyoruz.
Gryorsunuz ya, bize kar olan
avantajnz yine de kaybetmi deilsi
niz. Ama o, ayn zamanda bizim stnl
mz yaratyor. Bu geceyi, bylesine
hafif yapan da bu stnlk. te bizim
gcmz de buradan geliyor: Dnyann
derinlii zerinde sizin gibi dnmek,
kendi drammz reddetmee kalkma
mak, ama, ayn zamanda, insan fikrini,
dnce felketinin derinliklerinden kur
tarp onda yeniden doular iin yorul
mak bilmez bir cesaret bulmak. Yery
zne kar ileri srdmz sulamalar
hafiflemiyor bylece. Bu yeni bilim bize
o kadar pahalya maloldu ki durumumuz
umutsuz grnmekte devam ediyor. a
fak vakti ldrlen yz binlerce insan,
zindanlarn korkun duvarlar, milyon
larca ocuunun cesedi topraklarnda
bir duman gibi tten Avrupa: Aramz
dan birkann daha iyi lmesine yardm
etmekten baka belki de hibir ie ya
ramayacak bir-iki ayrntnn renilmesi
iin demek zorunda kaldmz bedeldi
btn bunlar. Evet, umut krc bir du
rum bu. Ama, bunca hakszla layk ol
madmz gstermeliydik. zerimize
56

aldmz grev bu, yarn balayacak.

Yaz rzgrlarnn estii bu Avrupada
silhl silhsz, milyonlarca insan savaa
hazrlanyor. Gne yenildiiniz bu top
raklarn zerinde doacak artk. Kor
kun zaferlerinize kaytsz kalan Tanr-
nm bu hakl yenilginizi de ayn ekilde
karlayacan biliyorum. Bugn de on
dan birey beklediim yok. Ama onun
yaratt varl yapayalnz brakmak is
teyen szlerin elinden kurtarm akta bizim
de bir katkmz oldu hi deilse. Siz, in
sana balanmay kk grdnz iin,
binlerce ama herbiriniz yapayalnz le
cek olan sizlersiniz. imdi size elveda
diyebilirim.
Temmuz 1944

t
57

BLG YAYINLARI

1.

Ingmar Bergman YABAN LEKLER

Trkesl Tezer Smer

2. Jean Tardieu SEKZ OYUN

Trkesi Yld rm Keskin
3. Cahit Atay KARALARIN MEMETLER
4

Cahit Atay SULTAN GELN

5. Albert Camus SANATI VE AI

Trkesl Yld rm Keskin
6. Oppenheimer BLM VE SADUYU
Trkesi Onur Oymen
7

Turgut zakman DUVARLARIN TES

8. A. d e Saint - Exupery KK PRENS

Trkesi Cemal Sreya - R. Tom ns
9. Gner Smer BOZUK DZEN
10. Orson Welles YURTTA KANE
Trkesi Nijat zn
11. Giovanni Guareschl DON CAMLLO V E EYTAN
Trkesi Yurdakul Fincanc
12. Gngr Dilmen MDASIN KULAKLARI
13. Friedrich Drrenmatt DURUMA GECES
Trkesi Cenap Ylm az
14.

Anton ehov TTNN ZARARLARI

BR EVLENME T E K L F

SAYFYEDE YAZ
AYI
Trkesi Ylm az Gruda

15. Yakup

Kadri

Karaosmanolu SODOM V E

GOMORE

16. Albert Camus BR ALMAN

.
DOSTA MEKTUPLAR
Trkesi Suat Tuygan

1913de, Cezayirde, fak ir bir

ailenin ocuu olarak doan
ve 1960 yl balarnda b ir tra
fik kazasnda len Albert
CAMUSnn hayat ve kiili
i, bugn, T rk okurlarnca
da, btn
ayrntlaryla bi
linm ektedir. Oyun ve rom an
yazan, gazeteci, d nr ola
rak ok ynl b ir san at kii
liine sahip bulunan Camus,
dnce dzenine tem el ola
rak insan ve onun yaad
ortam olan yeryzn alm
tr. Uyumsuz b ir evren ieri
sinde v ar olan ve korunm as
gereken tek deerin insan ol
duuna inanan Camus, kin
ci Dnya Sava srasnda
yazd Bir Alman Dosta
M ektuplarda, Nazi Almanyas'm n bu insan kavram na
yapt saldrlara kar d u r
m akta, insann deerini, ne
mini, kurduu uygarl b
yk b ir idenlik ve cokun
lukla savunmaktadr.

-B ir A lm an D osta M ektuplar am zn
en n em li eserlerin d en biridir.

B a n u r M a tb aas - A n k ara 1966