Chia s ebook : http://downloadsach.

com/
Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi

LI GII THIU
Quyn I
Thin I
Ln u yt kin vua Tn (S kin Tn)
Thin II
Bo tn nc Hn (Tn Hn)
Thin III
Ngi ni (Nan ngn)
Thin IV
By ti yu (i thn)
Thin V
o lm ch (Ch o)
QUYN II
Thin VI

C php tc (Hu )
Thin VII
Hai ci cn (Nh bnh)
Thin VIII
Nu cao uy quyn (Dng quyn)
Thin IX
Tm ng gian di (Bt gian)
QUYN III
Thin X
Mi iu quy (Thp qu)
QUYN IV
Thin XI
Ni phn ut ca con ngi c c (C phn)
Thin XII
Ci kh trong vic du thuyt (Thuyt nan)
Thin XIII
Ni phn ut ca con ngi c c (C phn)
Thin XIV
Bn by ti gian di, c hip v git vua (Gian kip th thn)
QUYN V
Thin XV
Nhng im nc mt (Vong trng)
Thin XVI

Ba iu phi gi (Tam th)

Thin XVII
phng bn trong (B ni)
Thin XVIII
Ngonh mt v hng nam (Nam din)
Thin XIX
T v s gian t (Sc t)
QUYN VI
Thin XX
Gii thch Lo T (Gii Lo)
QUYN VII
Thin XXI
Minh ho Lo T (D Lo)
Thin XXI
Rng chuyn, phn trn (Thuyt lm, thng)
QUYN VIII
Thin XXIII
Rng chuyn, phn di (Thuyt lm, h)
Thin XXIV
Quan st hnh ng (Quan hnh)
Thin XXV
Ci yn v ci nguy (An nguy)

Thin XXVI
o gi nc (Th o)
Thin XXVII
Dng ngi (Dng nhn)
Thin XXVIII
Cng danh (Cng danh)
Thin XXIX
Nhng iu cn bn ca vic cai tr
(i th)
QUYN IX
Thin XXX
Su tp nhng chuyn bn trong, phn trn - By thut (Ni tr thng. Tht thut)
QUYN X
Thin XXXI
Su tp nhng truyn bn trong. Phn di - (Ni tr thuyt, h)
QUYN XI
Thin XXXII
Su tp nhng chuyn bn ngoi. Phn trn, on trn - (Ngoi tr thuyt, t thng)
QUYN XII
Thin XXXIII
Su tp nhng chuyn bn ngoi - Phn trn, on di (Ngoi tr thuyt, t h)
QUYN XIII
Thin XXXIV

Su tp nhng chuyn bn ngoi - Phn di, on trn - (Ngoi tr thuyt, hu thng)

QUYN XIV
Thin XXXV
Su tp nhng chuyn bn ngoi - Phn sau, on di (Ngoi tr thuyt, hu h)
QUYN XV
Thin XXXVI
Cht vn phn th nht (Nn nht)
Thin XXXVII
Cht vn phn th hai (Nn nh)
QUYN XVI
Thin XXXVIII
Cht vn, phn th ba (Nn tam)
Thin XXXIX
Cht vn, phn th t (Nn t)
QUYN XVII
Thin XL
Cht vn v ci th (Nn th)
Thin XLI
Hi v s ngu bin (Vn bin)
Thin XLII
Hi h in (Vn in)
Thin XLIII

Xc nh php tc (nh php)

Thin XLIV
Ni v s nghi ng (Thuyt nghi)
Thin XLV
S dng sai (Ngu s)
QUYN XVIII
Thin XLVI
Su iu tri ngc (lc phn)
Thin XLVII
Tm thuyt sai lm (Bt thuyt)
Thin XLVIII
Tm nguyn l (Bt kinh)
QUYN XIX
Thin XLIX
Nm bn su mt (Ng )
Quyn XX
Thin L
Nhng hc gi ni ting (Hin hc)
Quyn XX
Thin LI
Trung hiu
Thin LIII
Trau gii mnh lnh (Sc lnh)

Thin LIV
o lng ngi (Tm o)
Thin LV
Ch nh hnh pht v phn ti r rng (Ch phn)

LI GII THIU
i vi vn ho th gii, Hn Phi T l mt tc phm ht sc c o.
V mt chnh tr, n l cng trnh quan trng nht ca chnh tr hc Trung
Hoa v mt trong nhng tc phm u tin ca chnh tr hc th gii. V t
tng, n xc lp trng phi Php gia, mt trong bn trng phi ln nht
ca t tng Trung Quc (Nho, Mc, Lo, Php). V vn hc, n l mt
cng trnh cc k hp dn. Trn c s mt cch trnh by khch quan, ta
thy ton b x hi c Trung Quc sng li vi mi quan h, v s s kin.
V l hn na, c ci cng trnh vit cch y 2300 nm ny ai cng git
mnh v tnh thi s ca n. Ta c cm tng rng tc gi l ngi hin
nay, ni bng ngn ng v cch l lun hm nay v cc quan h gia
ngi vi ngi ngy hm nay, khng ch Trung Hoa m c th gii,
trong c Vit Nam. Ta bt buc phi tha nhn con ngi vit ra n
thc s l mt thin ti ton din. Mt u c li lc nht ca Trung Hoa
v ca loi ngi, con ngi Trung Quc u tin dm nhn thng vo s
tht vi tt c ci tn nhn ca n tm cch a n mt cuc sng yn
n cho ngi dn thng trong khun kh ca thi i qun ch.
Tc gi ca n l Hn Phi, cht vo nm 232 trc cng nguyn. Tiu
s ca ng c T M Thin k li chnh xc trong b S K. Phi l
mt cng t nc Hn, tc l ngi con (t) ca vua (Cng) nc Hn
nhng khng phi l ngi s tha k ngi vua. Hon cnh y gip Phi
ngay t b nhn thy r cc quan h gia vua ti v cch tr nc. Sau
Phi n hc vi Tun Khanh, tc Tun T, nh hc gi ln nht thi
by gi. Phi tip thu Nho gio, do rt thng tho v lch s, vn hc.
Phi tha k ca thy quan nim bn tnh con ngi l c, cm ght m tn,
coi trng gio dc cao cc tin vng cc i H, Thng, Chu m xem
nh Nghiu, Thun l mu mc ca Khng T. Cng hc vi Phi c L T
sau ny s lm tha tng nc Tn. L T tha nhn Phi gii hn mnh.
Ch trng ca Tun T l dng l tr nc, khc ch trng dng nhn
tr nc ca Khng T. L v php lut l rt gn nhau cho nn c Hn
Phi ln L T u chuyn sang php tr. V nc, Phi thy nc Hn yu

ui, my ln dng th cho vua Hn nhng nh vua khng nghe. Phi ngh
cch xy dng mt hc thuyt li cho i sau v vic tr nc. Phi tip
thu l thuyt php gia c t trc. Nhng l thuyt ny qua Qun
Trng, Thng ng, Thn Bt Hi vn vn ch mi l nhng php tc.
N cn thiu mt linh hn tr thnh sinh ng, uyn chuyn, p dng
cho v vn trng hp khc nhau. Phi thy n o Lo v a o Lo
vo hon ci ci hc thuyt vn d kh khan thnh mt hc thuyt y sc
sng. Nu Qun Trng, Thng ng ch mi thy ci quan trng ca
php tc, Thn Bt Hi thy thm c ci th, th vi Hn Phi: tr nc,
tr thnh mt ci thut ngi cai tr s dng m ng ph vi mi trng
hp. Do , Phi l ngi ln nht ca trng phi Php gia v b Hn Phi
T tr thnh tc phm quyt nh ca ton b hc thuyt ny.
Nhn thc trng chnh tr ng thi, Phi au xt: cc vua cha, m
trc ht l nc Hn, chng lo soi sng php ch, nm ly ci th ch
ng by ti, lo nc giu dn mnh, dng nhng ngi ti gii; tri li, h
nghe theo bn su mt lm hi nc. ng c sn hc vn v cng uyn
bc tip thu ca Tun T, ng kim sot li tnh hnh chnh tr, l gii ti
sao nc ny mnh, nc kia yu, thi k ny cng thnh, thi k kia suy
i. ng thy l do l rt n gin: nhng ngi nh vua cn da vo
bo v nc l ngi ti gii, binh s, ngi cy th b vt b; tri li nh
vua lo nui bn la di, lm hi n nc. Khng ai chu xy dng mt k
cng, php lut lm cho dn giu nc mnh m ch vng theo ham
thch nht thi. Cng hiu c s thc, ng cng tht vng. ng phn ut
trong cnh c c, thy ci kh trong vic ni s thc. Phi l ngi c tt,
ng ni ngng. Khng thnh cng trong vic ni, ng dc ht tm tr vo
vic vit mong li cho i sau ci hc thuyt m ng tin l s lm cho
dn yn, nc mnh.
Tn Thu Hong c tc phm, thn phc v cng, ni: "Ta c lm
bn vi con ngi ny th c cht cng khng ung". L T lc ny l tha
tng ni: l tc phm ca Hn Phi. Hn Phi tr thnh s gi ca nc
Hn sang nc Tn.
Nhng Phi sang Tn khng phi sng, m cht. Phi c giao
nhim v phi cu nc Hn khi b nc Tn dit. M tnh hnh nc

Hn lc ny thc t tuyt vng. Khng ai nghe li Phi khi Phi dng cc

bi ngh lun ca mnh, by gi Tn sp ct qun sang nh, nc Hn sp
b tiu dit th lm cch no cu c? Phi dng vua Tn bi Bo tn nc
Hn ra sc thuyt phc vua Tn ng nh nc Hn. V bi y, Phi b L
T cho l k ch mu li cho Hn m lm hi nc Tn. Phi b giam vo
ngc. Bit tnh th ny khng th no cu nc Hn c, Phi gi bi Ln
u yt kin vua Tn. Vua Tn xem xong rt phc, ra lnh th ngay Hn
Phi. Nhng L T vn ghen ci ti ca ngi bn m T tha hiu l con
ngi gii nht v chnh tr ca thi i, nn bt Phi ung thuc c
cht trong ngc ti.
Phi n nhn ci cht th no cng n vi k s bit cao php lut
v thut tr nc. ng gi tt c tm hn v tinh lc vo tc phm Hn Phi
T m ng tin l s sng mi vi i.
L thuyt php gia m Hn Phi l i biu li lc nht l xut pht t
tnh th x hi thi Xun Thu - Chin Quc. Vo thi Xun Thu, Trung
Quc chia ra hng trm nc, nc do rt b nh. Quan h gia qu tc
v dn lao ng l trc tip. X hi chia ra ng cp, tn ty r rng. S cai
tr l da trn th bc. Lut php ch p dng cho dn thng cn i vi
i phu tr ln nu c sai lm ch khin trch m khng trng pht. l
nguyn l "Bc i phu (tr ln) th khng chu hnh pht. Khng dng l
vi th dn". Vic nm ly hnh pht, vn dng n l quyn ca qu tc,
dn ch bit vng theo. Ci gi l cai tr theo nhn, nhn tr. Nhng n
tt yu dn ti s h bi ca tng lp thng tr, dn on v nc mt.
Trc tnh hnh y xut hin yu cu nc giu, binh mnh thn tnh
cc nc khc, lm b vng. Mun nc giu binh mnh th phi cao
php lut, cao k chin u v sn xut, h thp a v qu tc, khng
chp nhn mt lp ngi s dng php lut m khng b php lut chi phi
v mt lp ngi l i tng ca php lut m chng c quyn li php
lut cp cho. Qun Trng, ngi u tin lm cho nc T trc cng
nguyn su th k thnh b, khng nh: "Php (lut) l ci quy tc ca
thin h Ly php (lut) m git tr ti th dn chu cht m khng on,
ly php (lut) m nh cng lao th dn nhn thng m khng cho l n
c... Cho nn quan li m sai khin dn l c php (lut), th dn theo,
khng c php (lut) th dn dng li. Dn ly php (lut) chng nhau vi

quan li Ngi di ly php (lut) phc v ngi trn, cho nn bn di

tr khng th la ch, bn ghen ght khng th c ci bng k gic, bn xu
nnh khng th khoe ci kho, ngoi ngn dm khng dm lm iu tri"
(Qun T, quyn 21).
D nhin o Nho rt chng li php gia. Thc t ca nhn tr hay c
tr m Nho gio ch trng l cng c s phn chia ng cp, thn thnh
ho lp trn, bin mi khen thng thnh n hu, mi trng pht thnh uy
lc lp trn. Cu chuyn di dy l ht sc in hnh. T Sn (-536) nc
Trnh ban hnh Hnh th (sch ghi php lut). Phm Tuyn T (-513) cm
u nc Tn sai khc php lut vo ci vc l vt nu ngi c ti.
Sch T truyn cng lm vo thi Khng T chp li cu ni cu gin ca
Khng T:
"Nc Tn s mt chng? B mt php (tc l li cai tr bng ng
cp) ri! Nc Tn xa nay gi php m Thc Hng nhn c,
cai tr dn mnh. Cc quan khanh, i phu theo th t gi n. Nh th, dn
c th tn qu ngi sang, ngi sang nh th gn gi c c nghip
mnh. Ngi sang ngi hn khng ln ln, ci gi l php ... Nay b
php ny m lm ci vc ghi php lut, th dn ch bit ci vc, ly g
tn qu (ngi sang)? Ngi sang cn c c nghip no gi? Ngi
sang k hn khng c trn di, ly g lm thnh nc?" (T truyn,
quyn 26).
Thc cht ca c tr, nhn tr m o Nho ch trng chng qua l
duy tr s phn bit gia ngi sang, k hn, bt k hn chu n, s hi uy
lc ngi sang. Nu dn bit "ci vc" th h c thng l do cng ca
h, b pht l do ti ca h. Ngi sang chng khc g h ht, cng b pht,
c thng nh h. Ngi sang chng cn g l thing ling nn khng
gi c c nghip ca h na. Cn thc t lch s chng minh v s nc
gi php theo cch hiu ca Khng T b dit. Tri li cc nc da
vo php lut tr nc th mnh ln, thn tnh cc nc khc.
Tiu biu nht l nc Tn. Vua cc nc ch hu hp, vua nc Tn
khng c vo hp v nc Tn b xem l mt nc mi r. Tn Hiu
Cng xu h quyt tm theo ng li cai tr ca Thng ng, con
ng php tr. Thng ng (nm -350) t hu ho rung t, xo b

ch c quyn rung t ca qu tc. Ton dn ch lm hai vic l sn

xut v chin u. Mi vic khen thng ch da vo hai tiu chun y.
Kt qu ng cp qu tc b th tiu. Tr nc theo php lut cng khai v
bnh ng. Nc Tn tr thnh nc mnh nht, giu c nht thin h. Mt
trm hai mi nm sau (-227) Tn Thu Hong thng nht thin h. Trc
s ln mnh vn vt ca nc Tn, su nc tm mi cch chng li
nhng u tht bi. Mt s ngi thi hnh php tr nc mnh phc v:
Ng Khi nc S, Thn Bt Bi nc Hn. Nc h nht thi hng
mnh, nhng h cht th ng li php tr b xo b: c s x hi c qu
mnh khng phi nh nc Tn l nc cha thc s chu nh hng
vn ho Trung Hoa.
Trong phm vi mt bi gii thiu sch, khng th ni ht l thuyt php
gia, ch c th nu mt vi im c Hn Phi T cho tin m thi. Php
gia gm ba phi: phi ch trng dng php lut, l phi Thng ng;
phi ch trng dng th, l phi Thn Bt Hi; phi ch trng dng
thut ng thi kim lun hai ch trng trn, l phi Hn Phi. Cho nn
c Hn Phi T l nm ton b hc thuyt ny.
Trc ht n khng nh tm quan trng ca php lut: "B php lut
m dng ci tm tr, th Nghiu cng khng th chnh n mt nc. B
ci quy, ci c m c c c ba th H Trng cng khng th lm xong
mt bnh xe. B thc tc m on di ngn th Vng Nh cng khng
th bit im gia. Khin ng vua bc trung gi php thut, ngi th
vng gi ci quy, ci c, ci thc, ci tc, th vn iu khng sai mt. K
lm vua ngi ta nu c th b ci m ngi hin, ngi kho khng lm
c, nm ly ci ngi bnh thng m vng lm vn iu khng sai th
lm ht sc ngi l lp nn cng danh". Php lut phi cng khai "Php l
ci chp trong sch v, t ni ca cng, ban b cho trm h". lp
php lut th c nc trn di u bit, khng ai c t thay i:
"Php lut khng ha theo ngi sang... Khi thi hnh php lut th k
khn cng khng th t, k dng cng khng dm tranh. Trng tr ci sai
khng trnh k i thn, thng ci ng khng b st k tht phu...".
"Cho nn bc vua sng khin php lut chn ngi ch khng t mnh tin
c, khin cho php lut o lng cng lao, ch khng t mnh tnh ton"
("C php tc").

C php lut ri khen thng hay trng pht th phi xt ci s thc

lm ra (hnh) v tn gi ca cng vic (danh) c ph hp vi nhau
khng. l thuyt hnh danh:
"Bc lm vua mun cm chuyn gian t th phi xt k tn gi v vic
lm xem c hp vi nhau khng, phi xt xem vic lm c khc li ni
khng. By ti trnh li ni ca mnh, nh vua cn c vo li ni m giao
cng vic, ri cn c vo cng vic m xt kt qu. Nu kt qu ph hp
vi vic lm, vic lm ph hp vi li ni th thng. Nu kt qu khng
ph hp vi vic lm, vic lm khng ph hp vi li ni th pht" ("Hai
ci cn").
Ci gi l "chnh danh" ca Khng T l cng c s phn chia x
hi ra thnh nhng tng lp khc nhau, mi tng lp lm theo cng v
mnh. Cn "hnh danh" ca php gia l xo b ng cp, mi ngi ngang
nhau trc php lut.
ng vua c hai ci quyn l thng v pht. Hn Phi gi l hai ci
cn m ng vua khng th trao cho ai. Ci th ca ng vua l y. ng
vua phi thng pht nghim v gi ly ci th ca mnh: Kit m lm
thin t th khng ch c c thin h. Khng phi ng ta hin m ci th
ng ta nng; Nghiu lm k tht phu th khng th chnh n c ba nh.
Khng phi v ng ta km, m v ci th ng ta thp.
Nhng iu ni trn y l chung cho cc php gia, khng phi l cng
hin ring ca Hn Phi. S d Hn Phi thnh v i l v ng bit nng hc
thuyt php tr ln mt h t tng nh ch ng c mt hc vn Nho gio
ht sc uyn bc v mt am hiu Lo gio ht sc su sc.
L hc tr ln nht ca Tun T, ng tip thu l lun ca Tun T
"Bn tnh con ngi l c. Cho nn c cch nhn xt ca ng v con
ngi, ta ngc nhin ti sao n ging l lun duy li ch ngha ca Anh
th k XVIII n th. Hn Phi ph nhn mi l lun cao ci cao qu ca
con ngi. i vi ng, con ngi lm theo li ch c nhn, bao gi cng
mu m tnh ton kim li ch ch k ca mnh. By ti i vi nh vua
ch l nhng hu kim c. C u nhiu th hu n y. Cho nn khi

xt hnh ng ca ai th ng s dng nhng khi nim nhn, ngha, l vn

vn ca o c truyn thng m phi xt kha cnh li ch: Hong
c cu: "Ngi trn, k di mt ngy nh nhau trm trn". Ngi di
che giu ci ring t ca mnh th bng ngi trn. Ngi trn nm ly
quyn cn nhc tc bt quyn lc k di. Cho nn lp php cn nhc,
o lng l ci qu ca nh vua. C b c ng, l ci qu ca b ti.
By ti s d khng git vua l v b ng cha ". ("Nu cao uy quyn").
i vi ng, mi ci cao qu, thing ling u quy v li ht. Trong
cc nh t tng Trung Quc, ng l ngi c li l lun tn nhn nht. L
do chnh l v cuc i ng vi t cch con vua, khin ng thy u u
cng l la di, li dng tnh ton, mu m. Ci li u th ngi ta theo
lm. Ngi ng quan ti th mong cho ngi ta cht, ngi lm c xe
th mong cho ngi ta c sang. Hon cnh kinh t to ra t tng, ch
t tng khng t n ny sinh. Trong bi Nm l su mt, ng gii thch
thi thng c ngi ta c th dng c tr nc l v thi y ca nhiu
ngi t. By gi ngi ng, ca him th s tranh ginh mu m l iu
t nhin. Khc cc nh t tng than phin v o c suy i hay gio
dc o c cu vn x hi, ng c mt thi rt gn cc nh kinh t
hc Anh. Chp nhn con ngi nh n tn ti. N ham li ring, n ch k,
mc n. Ch cn i mc tiu ca li l x hi s yn n. Bt con ngi
thy li ring ca anh l li chung ca nc th con ngi v li ring
ca mnh m trc phi lo n li chung. Cn anh mu nhng li ring
m i ngc li li chung th trng pht thng tay. Ch cn lm th l .
Nh tip thu hc vn uyn bc ca o Nho, cho nn Hn Phi khng
chng minh th thi, ch chng minh th bng chng dn dp, s vic
y , kin thc phong ph, cn c xc thc. Khc cc nh t tng khc
ch bn trn nguyn l, khi i vo s kin th dn nhng chuyn xa xi thi
Nghiu, Thun chng c g xc thc. Hn Phi chng minh l dng ton
s vic c thc ngay trong lch s thi Xun Thu - Chin Quc v nhng
cu chuyn rt sc so ly dn gian. Cho nn sc thuyt phc ca ng rt
mnh.
Nhng iu cn quan trng hn l ng bit tm mt hc thuyt trit hc
lm xng sng cho l thuyt php tr. l l thuyt ca Lo T m c

s l o c kinh. ng dnh hai Thin gii thch tc phm ny bng

nhng th d thc t hiu php tr nc. l thin 20 "Gii thch Lo
T" v thin 21 "Minh ho Lo T". o c kinh l mt tc phm thun
tu t bin, vi ng bin thnh mt tc phm thun tu thc dng, cha
ng ton mnh kho, mu m. l s ng gp ring ca ng vo
"thut tr nc". Kt qu ng l con ngi duy nht ca Trung Quc thc
hin c mt s tng hp ba hc thuyt Nho, Lo, Php, Nho l ti
liu xy dng, Php l ci bn thit k, nhng Lo mi l k thut thi cng
ca ci ngi nh c o.
Khi nim ch o ca ng l "v vi". V vi l ci g? V s hc gi
tranh lun v khi nim ny khng ai chu ai. Theo ti, mt ngi rt non
km nhng cng c ht bch gia, "v vi" khng phi l "khng lm
g", cng khng phi "khng v ci g" bi v con ngi "v vi" lm rt
nhiu vic, v lo n c thin h, nh trng hp Hn Phi th r. "V vi" l
danh t kp "ci lm ca ci v". Ci v cng khng c g b him, l
ci l t nhin, khch quan, ca s vt. Lm ci v vi l lm theo ci l t
nhin, khch quan ca s vic, do m thc t c v nh khng lm g
ht. Con ngi ch k, ham li, ght hi, thch thng, s trng pht...
l ci l t nhin. Con ngi "v vi" chp nhn cc quan h khch quan,
khng vic g chng li n. Anh ta t n ci li ca mnh bng cch s
dng cc quan h y theo li ch ca mnh. on sau y chng t iu :
"Tri c ci l t nhin ca n, con ngi c ci l t nhin ca n.
Mi thm, v ngon, ru nng, tht bo lm ngon ming nhng sinh bnh...
Ci quyn khng nn l ra, bn cht ca n l v vi. Bc thnh nhn nm
ly ci ch yu, bn phng n phc dch. Mnh h tm (khng c thnh
kin) i x, ngi ta t h thi hnh. Bn bin y , do m m thy
dng,. Nhng ngi chung quanh xc lp xong, m ca n tip...
Ni chung, s vt u c ch thch nghi ca n, ca ci u c ch dng
ca n, mi ngi u vo ch ng ca mnh, cho nn trn di v vi.
Khin con g gy sng, khin con mo bt chut, mi vt u dng ci ti
ca n cho nn trn di v s . ("Nu cao uy quyn").

ng vua khng t mnh lm m by ti trnh by bin php (danh)

ri giao cho anh ta lm, sau xt kt qu (hnh) quyt nh thng
pht. Thuyt hnh danh sau ny c cc vua u nh Hn rt thch.
thc hin v vi hay lm theo ng o t nhin, ng vua phi hiu
mi ci l tt nhin phng v tn dng. c Hn Phi T, bn c s
thy ch "th no cng" khp ni l v th. Hn Phi bin tt c thnh quan
h tt yu ch khng xt s vic ri rc. Phi phng t v, con, t
tng, trm quan n cc nh bin lun, cc s thn, nc ngoi... Vic
ln, vic nh g cng u c ci l tt yu ca n, phi nhn s vic t khi
n mi nh ln. Lm ngay vo lc y th t n kt qu m ph rt t cng
sc. Hn Phi trnh by rt k nhng bin php phng, nhng du hiu
bo trc s mt nc, nhng mnh kho kim tra v.v... Vi ng tt c
bin thnh thao tc. Cch nhn s vic vi con mt khch quan, quy tt c
thnh tho tc, quan h khin chng ta sng st v tnh hin i ca n.
Cch trnh by ca Hn Phi l hin i n mc mt ngi quen c
sch l lun ca Trung Quc c ngc nhin.. Trong cch trnh by ca
Trung Quc c, mc du kin thc rt phong ph, vn chng rt hay,
nhng cc khp xng ca l lun rt lng lo. Th d i hc ni "Tu
c thn th t c gia. T c gia th tr c nc". Nhng tu thn v
t gia l hai chuyn ht sc khc nhau, t gia v tr nc cng th. Gia hai
v thiu ci v gia nu ln ci quan h tt yu gia chng. Mc T ni rt
hay v thuyt kim i tc l mt ngi phi yu tt c mi ngi. Nhng
d ng c ni mi ci p ca l thuyt ny, ng vn qun ci khu c bn
nht: con ngi c nhng l do rt quan trng lo n bn thn trc khi
lo n ngi khc. Chng no Mc T cha gii quyt c im y th l
lun ng vn khng vng.
Vi Hn Phi th khc. Bi "Ni phn ut ca con ngi c c" ni k
cm quyn nm nm ci thng ( gn c vua tin yu, ngi c v quen
thuc nh vua, cng ham thch nh nh vua, c qu trng, c mt nc
theo anh ta), k s bit cao php lut nm ly nm ci thua ( xa v
khng thn nh vua, mi n, ni tri nh vua, b coi khinh, n c) cho
nn d anh ta c gii n u, anh ta vn b nguy. Trnh by nh th th ht
sc cht ch: K s mun cao php lut th no cng phi chng li k

cm quyn - nhng k cm quyn c nh vua thn, tin, thch v d nhin

l ght anh ta - vy nh vua tt nhin s lm theo k cm quyn m git
anh ta. Ci v gia m phn ln cc nh l lun b qua th Hn Phi rt
ch cho nn lp lun ca ng rt vng chc.
i vi ai mun hiu ch qun ch Trung Quc, thc t khng c
tc phm no quan trng bng Hn Phi T. Ton b cc quan h x hi
c phi by n mc tn nhn, khng n nang g ht: c ph phn ca
tc gi sc bn n mc n l bn co trng y nht, khch quan nht
v ch qun ch. L ngi qu tc, ng t b tng lp qu tc, cm th
n. ng ph phn ch qun ch t bn trong cho nn rt su sc. Bn
thn ng vua thm hi hn ngi hi, chung quanh ng ta ton k th, cn
ng ta mun tn ti phi s dng ht mu m ny n mnh kho khc.
Tc gi khng bao gi b m hoc bi ci ho nhong bn ngoi m bao
gi cng nhn thng vo cc quan h bt bin.
Tc phm ny cn cha ng mt gi tr vn hc rt cao, iu mi
ng ngc nhin. Nguyn nhn ca n l con ngi Hn Phi. Thi xa
khng hiu c con ngi ng bo ng l k tn nhn, thc ra Hn Phi
chnh l con ngi "au kh v tr tu" u tin m ta bit c. ng
thc c ci hc vn v ci ti v song ca mnh m so vi n tt c bn
T Tn, Trng Nghi, L T u l tr con. ng hiu c kh nng v
chnh tr ca mnh m so vi n, Qun Trng, Thng Qun cn km xa.
Nhng ng tuyt vng trc tnh th hin ti. Vua cha cc nc th ngu
n, nc Tn th c L T. ng thy trc khng cn cch g du
thuyt. Vi ng, ch c hai con ng, mt l vt b ti nng v hiu bit,
sng theo bn nnh thn. Hai l sng nh ng mun sng chp nhn ci
cht khng ti no trnh khi. Vi t cch mt nhn cch ng chp
nhn con ng th hai.
Thin "Hi h in" k li mt cu chuyn ng ch . ng Kh
Cng lo s cho vic lm vit sch ca Hn Phi nhc n chuyn Ng Khi
b x xc, Thng Qun b phanh thy, khuyn Hn Phi b cng vic ny.
Hn Phi p: "Ti rt hiu nhng li ni ca tin sinh. Phm nm ly ci
quyn cai tr thin h, dng php tr dn l iu khng phi d.
Nhng s d ti gt b li dy ca tin sinh m lm theo iu ring ti cho

l phi l v ti ngh rng: lp ra php tc v thut cai tr, lp ra quy c

l ci o lm li cho dn v tin cho th dn. Cho nn ti khng s
ho v mi lo b cha hn m, vua lon, m nht nh ngh n ci li ca
vic tr dn, ci hnh ng ca k c nhn v c tr. S mi lo v ci ho
do cha hn m, vua lon gy nn m trnh ci hi b git, b cht, hiu r
ci li ca mnh m khng nhn thy ci li ca dn hn, l hnh vi ca k
tham lam b i. Ti khng nh lm vic tham lam b i, khng dm lm
ci hnh vi c hi n ch nhn v ch tr. Tin sinh c bng thng ti,
nhng thc ra lm thng tn n ti rt nhiu".
Chnh Hn Phi T c vit vi ci tinh thn dng cm y cho nn n
li cun tt c nhng ai c gan nhn thng vo s thc, dm nhn trch
nhim trc dn en. Tinh thn y khin cho ci tc phm l lun l ra
phi rt kh khan, nhng c ht sc xc ng.
L thuyt Hn Phi c Tn Thu Hong dng thng nht Trung
Quc. Sau n lm thnh l thuyt ca nn qun ch Trung Hoa nhng
bao gi cng b che giu di ci v bn ngoi Nho gio tc l l lun
"Dng Nho m Php" m Lc Gi by cho Hn Cao T. Gia Ct
Lng ba ln chp b sch ny cho con ca Lu B hc m tr nc.
Cc c gng sa i php ch vo i ng, i Tng u da vo Hn
Phi T. Vit Nam trong cc vic lm ca L Thnh Tng, Minh Mnh
c du vt ca hc thuyt php gia. Cn Trung Quc ngy nay ng sau
ngn ng mc xt ta vn thy sc sng mnh m ca Hn Phi T.
Hc thuyt Hn Phi T c nhng sai lm cn bn:
Mt l ng ch thy con ngi kha cnh v li. iu khng ng.
Con ngi c nhng l tng cao p v sn sng qun mnh cho nhng l
tng y d cho cc quyn li c nhn b vi phm n mt mc no .
Khng cn tm mt dn chng no xa xi, chnh Hn Phi l mt ngi nh
th.
Hai l, khng th xy dng mt l thuyt php tr vng chc da trn
quyn li mt ng vua. Lch s cha cho thy mt ng vua no khng b
ch quan liu tha ho. Trong nhng hon cnh nht nh t c
mc ch tr th, b ch thin h... ng vua c th tm thi theo, nhng sau

khi t c mc ch ng vua no cng h hng. Do trong thi i

qun ch, ci m c m Hn Phi ngh n khng bao gi t c.
Ba l, do ch b hn ch vo ch qun ch Hn Phi khng th tm ra
ci c ch bt buc nh vua phi phng tt c nhng ci ho m ng
thy t trc.
i vi mt ngi c sch phng ng tm s thc nhn th Hn
Phi T l bng chng tuyt diu ca ci gi l phng thc sn xut chu
. N l mt x hi n l ton dn. Ch c mt ng ch: ng vua, mi ti
sn u l ca ng ta. Mi ngi dn u bnh ng ci thn phn n l.
Tt c, tr vua, u ch c quyn hng dng (droit de possession) m
khng c quyn s hu (droit de proprit). Gp mt x hi nh vy th
nhng khi nim n s dng ch l nhng t ng m vi nhng t
phng Ty. Phng Ty ni n l ta cng ni l. Nhng vi ngi
phng Ty cng nh vi chng ta ngy nay l biu hin trc ht thi
tn trng chnh mnh. Ti mc qun o chnh t tip n mt ng tng
thng l v ti tn trng ti v bt ng ta phi tn trng li ti nh ti tn
trng ng ta. Cn khi mt ngi phng ng qu trc mt ng quan
cho ng ta th khc hn: ti t ph nh ti ng c trng. Chnh
trong ci hon cnh y, l thuyt php tr kiu Hn Phi mi ra i c.
Php lut l t ra phc v quyn li mt ngi, ch khng phi mt giai
cp. S bnh ng m php lut ch trng l bnh ng ca n l trc
php lut i vi nhau. N xo b ng cp lm ni bt hn thn phn
n l ca mi ngi. N khng phi l l thuyt php tr hin i da lin
quyn li ca nhn dn lao ng, khng nh s bnh ng trc lao ng,
v gi tr ca c nhn ngi lao ng.
Mc du vy, tc phm ny vn rt c ch cho chng ta. N cung cp
mt cch nhn hp vi phng ng v mt s ph phn ch qun ch
rt khoa hc, c li cho ch dn ch.
Tc phm ny kh c khng phi v Hn Phi vit kh hiu m v sau
hai ngn nm, nhiu ch chp sai, nhiu ch chp st, n mc nu khng
c mt s kho chng cng phu th kh c ai dch c. Chng ti dch
c chng qua nh cng kho st vn bn ca v s hc gi Trung Hoa,
c bit nh b Hn Phi T tp thch ca Trn K Du, Bc Kinh 1958,

trong ng Trn K Du tp hp mi li bn ca trn 50 nh kho cu

t xa n nay. Chng ti hy vng tc phm ny tuy vit cch y 2300
nm s c ch cho cng cuc i mi m ng v nhn dn ang tin
hnh.
GS. PHAN NGC

Quyn I

Thin I

Ln u yt kin vua Tn (S kin Tn)

1. Thn nghe ni: "Khng bit m ni l khng khn: bit m khng

ni l khng trung. Lm by ti m khng trung th ng cht: ni m
khng ng cng ng cht". Tuy vy, thn cng xin trnh by tt c
nhng iu mnh nghe, xin i vng min ti cho.

2. Thn nghe ni thin h pha bc c nc Yn, pha nam c nc

Ngu lin minh vi nc S. cng c nc T v thu nc Hn nhm to
thnh k hp tung quay mt v hng ty gy kh khn cho nc Tn
mnh. Thn trm ci cho h. Trn i c ba ci mt m thin h u mc
phi, iu ny phi chng l th?
Thn nghe ni: "Ly nc lon m nh nc tr an th mt: ly t nh
chnh th mt: ly nghch nh thun th mt". Nay thin h, kho v kh
khng y , kho thc trng rng, li dc binh s v dn chng ra, dn
qun vi trm vn, nhng nhng k ci u i m lng chim lm tng
quyt liu cht pha trc khng qu mt ngn ngi. Ai cng ni liu
cht, nhng mi nhn sng long pha trc, ba ru pha sau, th m
h vn c b chy khng th liu cht. Khng phi binh s v dn chng h
khng th liu cht, m v nhng ngi trn khng th lm cho h liu
cht. Ming ni khen thng nhng li khng cho; ming ni trng pht
nhng li khng thi hnh. Thng v pht u khng chc nh ni cho
nn dn khng liu cht.
Nay nc Tn ra hiu lnh m thi hnh vic thng pht: ngi c
cng v ngi khng c cng phn bit r rng. Dn sinh ra t ni cha
bng m b, trong i cha tng trng thy qun gic.. Th m nghe ni
n chuyn chin u gim chn, xn o xng vo ni gm gio, gim
ln la n, quyt tm liu cht. Phm chuyn quyt cht v quyt sng l
khc nhau, nhng dn li lm nh th. l v h thy chuyn hng hi
liu cht l qu. Ni chung mt ngi liu cht c th chng li mi
ngi. Mi ngi liu cht c th chng li trm ngi. Trm ngi liu
cht c th chng li ngn ngi. Ngn ngi liu cht c th chng li
vn ngi. Vn ngi liu cht c th thng c thin h.
Nay nc Tn bt ch di, b ch ngn, cng t vung vi ngn dm,
qun s ni ting vi chc vn. V mt hiu lnh, thng pht ca nc
Tn v hnh th t ai li hi ca n, thin h khng nc no snh kp.
Cho nn nc Tn nh khng my khi khng thng, tin cng khng
my khi khng ly c. Nhng k chng c khng my khi khng b
nh bi. Nc Tn m rng t ai thm vi ngn dm. l ci cng
lao to ln ca n. Th m kh gii ca n b cn i, binh s ca n b bnh

tt, ca ci cha cht b kit, rung ng hoang ph, kho thc trng rng.
Ch hu bn pha khng phc. Danh hiu b vng khng thnh. S d th
khng v c g khc, v cc mu thn ca n khng dc ht lng trung.
4. Thn xin nh bo ni iu . Ngy xa, nc T pha nam i ph
nc Kinh, pha ng nh bi nc Tng, pha ty bt nc Tn theo
mnh, pha bc nh bi nc Yn, gia sai khin cc nc Hn, Ngu.
t ai rng m binh mnh, nh th thng, tin cng th ly c, ra mnh
lnh cho c thin h. C thnh di ln lm ranh gii. Nc T l
nc chin u nm mt, ch mt mt chin u khng thng l khng cn
nc T[1] .
Do m xt th chin tranh l vn tn vong ca mt nc c
vn c xe.
Thn li nghe ni: "Mun tr b du vt th khng st r; khng
gn ci ho th ci ho s khng sinh ra".
Nc Tn nh nhau vi nc Kinh[2], nh bi nc Kinh, nh p
thnh Snh, chim ly ng nh. Ng H, Giang Nam. Vua ti nc
Kinh trn chy, sang pha ng theo nc Trn. Vo lc by gi, nu ui
theo qun Kinh m nh th c th ly c nc Kinh. Ly nc Kinh th
dn c th tho lng ham mun m t c th cung cp ci li. Quay sang
pha ng lm cho nc T, nc Yn yu i, gia xm phm Tam
Tn[3]. Nh vy l ct qun mt ln m c th t c ting b vng v
khin cho ch hu bn pha phi vo chu. Th nhng cc mu thn khng
lm, em qun rt lui. Nc Tn li cng ho hiu vi nc Kinh, khin
cho ngi Kinh c dp thu li ci nc b mt, tp hp li nhng ngi
dn lu tn, dng li x tc, lo vic tn miu khin nc Kinh cm u
thin h quay mt v hng ty gy kh khn cho nc Tn. l mt
ln b mt ci o lm b vng vy.
Thin h l b ng vi nhau, ng qun di chn ni Hoa Sn. i
vng ra chiu nh ph. Qun n chn thnh nc Lng. Nu vy vi
tun th c th chim nc Lng. Nc Lng b chim th c th ly
lun nc Ngu. Ly nc Nguy th s giao thng gia cc nc Kinh,
Triu b ct t. S giao thng gia cc nc Kinh. Triu b ct t th

nc Triu nguy. Nc Triu nguy th nc Kinh hoang mang. em qun

sang ng lm yn nc T, nc Yn, nh vo gia xm phm
Tam Tn. Nh vy l mt ln ct qun m danh ting b vng c th thc
hin c, c th bt cc nc ch hu bn pha phi vo chu. Th m
cc mu thn khng lm, ko qun rt lui, li ho hiu vi nc Ngu,
khin cho nc Ngu thu li c ci nc mt, tp hp li ci dn
chng lu tn, dng li x tc. lm ch tn miu. R rng l ln th
hai b mt o b vng vy.
Trc y. Nhng Hu cai tr nc Tn, dng binh ca mt nc m
li mun lp nn ci cng ca hai nc[4]. Cho nn binh s sut i phi
mnh ngoi, dn chng v qun s mt mi trong m khng lm c
ci danh b vng. l ln th ba chng t r rnh b mt ci o b
vng vy.
5. Nc Triu l ci nc gia, dn t ching y. Dn n nh d
v kh dng. Hiu lnh ban ra khng c thi hnh, khen thng v trng
pht khng chc chn thi hnh, hnh th t ai khng tin gi, di khng
dng ht ci sc ca dn. R rng l tnh trng mt nc ang mt. Th
m vua Triu khng lo n dn chng, dc tt c binh s v dn chng
ng qun di thnh Trng Bnh tranh ginh t Thng ng ca
nc Hn.
i vng ban chiu ph tan qun Triu chim thnh V An. Lc by
gi nc Triu ngi trn k di khng thn yu nhau, ngi sang k
hn khng tin nhau. Nh vy th s khng gi c thnh Hm an.
Thnh Hm an mt khi b chim, ta nh ly t H Gian pha ng
ni, em qun i sang pha ty tin cng T V, vt qua ni Hoa Sn,
chiu hng Thng ng. Bn mi su huyn ca t i, by mi
huyn ca t Thng ng, khng dng mt tn lnh, khng lm kh
nhc mt ngi dn m u s l t ca nc Tn.
Khi cc t i v Thng ng khng chin u m u thuc v
nc Tn th cc t ng Dng, H Ngoi cng u s khng chin u
m l ca nc T. Cc t Trung Sn, H i v pha bc cng u s
khng chin u m thuc v nc Yn. Nh th th nc Triu mt.

Nc Triu mt th nc Hn s mt. Nc Hn mt th nc Kinh,

nc Ngu khng th ng mt mnh. Nc Kinh nc Ngu khng
th ng mt mnh th Tn mt ln ct qun m tiu dit nc Hn, nht
nc Ngu vo y, nh nc Kinh, em qun v pha ng m lm yu
nc T, nc Yn.
Ph v ca sng Bch M cho nc chy vo nc Ngu th lm
mt ln m Tam Tn u mt, v k hp tung th tht bi. i vng c
chp tay m ch i, thin h l lt n phc tng. Danh ting b vng
c th thnh c. Th m bn mu thn khng lm, ko qun rt lui, li
ho hiu vi nc Triu.
Ni chung, sng sut nh i vng, mnh nh qun Tn m b li ci
nguyn b vng: t tng chng c c, li b ci nc sut mt la di,
l ci km ca bn mu thn.
V li, khi nc Triu ng my m khng mt, nc Tn ng lm b
m khng lm b, th thin h hiu r kh nng mu thn nc Tn ri.
Th m li em dc ht qun s nh thnh Hm an, khng th ly
c thnh, b o gip, mang cung n run cm cp m rt lui[5]. Ln th
hai, thin h r sc ca nc Tn.
Li em qun rt lui hp di chn thnh Ph, i vng li em tt c
qun n nh nhau vi qun ch nhng khng th nh bi n, li khng
th em qun v, mt mi m rt i[6]. Ln th ba thin h xt r ci sc
ca nc Tn vy. Bn trong khng xt cc mu thn ca mnh, bn ngoi
dng ht binh lc ca mnh.
C theo th m xt th thn cho rng thin h s hp tung chng li
chc khng phi l chuyn kh. V kh chng ta cng, binh s dn chng b
bnh, ca ci cha cht kit, rung vn hoang, kho thc rng, bn ngoi
thin h u kin quyt on kt nhau cht ch. Xin i vng ngh cch
i ph.
6. V li thn nghe ni: "Run run s s, ngy no cng cn thn; nu
cn thn lo n ci o ca mnh th c th c c c thin h". Ti sao
li bit nh vy?

Ngy xa Tr lm thin t, nh em qun i thin h trm vn, cnh

tri ung nc K Kh, cnh phi ung nc Vin Cc, nc sng K
kh kit m nc sng Vin khng chy, gy kh khn cho Chu V
Vng. V Vng cm ba ngn binh s, nh mt ngy m ph tan nc
ca Tr, bt c thn Tr, chim t ca ng ta v lm ch dn ng ta.
Thin h khng ai thng xt v vic y. Tr B em qun ca ba nc
tn cng Triu Tng Ch thnh Tn Dng, dn nc vo thnh lun
ba thng, thnh sp b mt. Tng Ch bi mai ra c thi xem li hay
hi, nn hng nc no. Bn sai by ti ca mnh l Trung Mnh m ln
li trn ra ngoi mu tri li li giao c ca Tr B, nm c qun ca
hai nc nh Tr B, bt c Tr B v phc hi li tnh trng yn n
trc y.
Ngy nay, t Tn ct di b ngn cng vung vi ngn dm, qun i
ni ting vi chc vn, hiu lnh thng pht, hnh th t ai li hi ca
Tn thin h khng th bng. Ly ci i ph vi thin h th c th
thn tnh c thin h.
Thn liu cht mun c yt kin i vng, ni cch ph k hoch
hp tung ca thin h, ly nc Triu, dit nc Hn, bt cc nc Kinh,
Ngu phi lm by ti, thn vi nc T, nc Yn lm thnh ci danh
b vng, ci o khin ch hu bn bn chu mnh.
Nu i vng thc lng nghe ci thuyt ny th mt ln ct qun m
k hp tung ca thin h khng b ph, nu nc Triu khng mt, nc
Hn khng dit, nc Kinh, nc Ngu khng lm by ti, nc T, nc
Yn khng thn, ci danh hiu b vng khng thnh, ch hu bn bn
khng vo chu, xin i vng chm thn ra hiu cho c nc, v ti
bn mu cho nh vua m khng trung.

Thin II

Bo tn nc Hn (Tn Hn)[7]

1. Nc Hn th nc Tn ba mi nm. i ra th lm khin mc
che ch, vo th lm chiu nm. Tn ring ly qun i tinh nhu nh ly
thin h m Hn li theo Tn. Thin h on nc Hn, cn cng lao quy v
nc Tn. V li, nc Hn vo lm nhim v np cng khng khc g
mt qun huyn. Nay thn trm nghe nhng by ti sang ch trng em
qun nh nh Hn.
Phm h Triu tp hp binh s, nui nhng k hp tung, mun hp nht
qun i ca thin h. N thy r rng nu nh Tn khng yu i th cc,
nc ch hu th no cng b mt tn miu. Cho nn n mun quay mt
v hng ty thi hnh nh ca mnh. khng phi l ci k trong
mt ngy. Nay nc Tn b ci lo v nc Triu m li nh nc Hn l
by ti trong nc ca mnh th thin h thy r ci k ca Triu l ng
vy.
2. Hn l nc nh, m li chng li vic tn cng ca thin h c
bn mt. Vua nhc, ti kh, trn di cng lo lng lu ri. Lo phng b
gn gi, phng qun ch mnh, c tch tr, p thnh o ao gi
vng.
Nay nu nh Hn th khng th trong mt nm m dit c. Nu
chim c mt thnh ri rt lui th ci uy quyn ca n s b thin h coi
nh v thin h s lm cho qun i ca n b gy. Nu nc Hn lm
phn th nc Ngu s hng ng, nc Triu s da vo nc T tm
ci th yn n. Nh vy tc l Tn em nc Hn, nc Ngu gip cho
nc Triu. V nc Triu nh th nc T m cng c c ci k hp
tung ca mnh tranh cng vi Tn. l ci phc ca nc Triu
nhng li l ci ho ca nc Tn vy.
Phm Tn tin ln nh Triu th khng th ly, rt lui m tn cng
nc Hn th khng th cp c. Nh vy l qun s tinh nhu b mc

ni ng ni, phi chin u vt v, qun i chuyn ch lo mt nhc vn

chuyn lng thc t trong nc. Nh vy l tp hp nhng ngi yu
ui, mt mi nh vi hai vn c xe. khng phi l cch tiu dit
c nc Triu vy. Nu lm theo ci mu k ca cc by ti sang thi
nc Tn s l mc tiu cng kch ca qun i thin h. Tuy b h c
sng lu nh vng ngc nhng ngy thn tnh c thin h vn cha n.
3. Nay theo ngu k ca h thn th nn sai ngi i s sang nc Kinh,
dng nhiu ca ci t lt vin quan c quyn ni r ti sao nc Triu li
la di nc Tn; trao con tin cho nc Ngu cho n an tm, theo nc
Hn m nh nc Triu. Nh vy, nc Triu tuy vi nc T l mt
nhng khng ng lo vy. Sau khi gii quyt xong cng vic vi hai
nc ny th c th a th m bnh nh c nc Hn. Nh vy l ta
mt ln ct qun m hai nc (T v Triu) u c nguy c b dit vong.
Lc nc Kinh v nc Ngu th no cng phi tnh nguyn phc theo.
Cho nn c cu: "Vic binh l vic nguy him" khng th khng cn
thn trong vic dng. Nu nc Tn nh nhau vi nc Triu th s quyt
nh l nc T. Nay nc Tn li gt b nc Hn nhng vn cha c
ci g lm yn lng nc Kinh, nc Ngu. Mt ln chin u m
khng thng c th ci ho s sinh ra.
Tnh mu k l ci quyt nh cng vic, khng th khng xt k.
Nc Hn v nc Tn nc no mnh, nc no yu l c quyt nh
trong nm nay.
V li, nc Triu m mu vi cc nc ch hu lu ri. Nu mt
ln ng binh m t ra yu ui vi ch hu th l nguy him n cng
vic. Tnh k m khin cho ch hu c ci bng mun nh mnh th rt l
nguy. l hai iu s h khng phi l cch lm cho mnh mnh hn ch
hu.
4. Thn trm xin b h ngh k cho. Nu tn cng m khin cho nhng
ngi theo k hoch hp tung li dng th lc hi s khng kp na[8].
Bi bc li Hn Phi ca L T.

B h trao cho h thn bc th ca ngi khch nc Hn l Hn Phi

ni khng th nh nc Hn. H thn T ny cho rng li ni rt sai
lm.
Trc y, nm nc ch hu cng nhau nh nc Hn, nc Tn
em qun cu nc Hn. Nc Hn Trung Quc, t khng ngn
dm, nhng s d c ngang hng vi cc nc ch hu trong thin h l
nh vua ti gn gi nhau, i i dy nhau th phng nc Tn. Trc
y, nm nc ch hu cng nhau nh Tn, nc Hn lm phn i u
nh qun Tn ca i Hm Cc. Ch hu qun nguy khn, sc ht,
khng bit nn lm nh th no, qun i ch hu thi nh.
Thng l tng quc nc Tn ct nh bo ci on ca thin h
m trc tin l nh nc Kinh. Quan lnh don nc Kinh lo lng ni:
"Nc Hn cho nc Tn lm iu bt ngha, nhng li lm anh em vi
nc Tn lm kh thin h. Sau , n li phn li nc Tn em qun
i u nh Hm Cc Quan. Nc Hn Trung Quc thay i cha c
th bit c". Thin h cng nhau ct mi thnh t Thng a ca
nc Hn t li vi nc Tn, gii tn qun i.
Nc Hn mt ln phn li nc Tn nn nc li b bc bch, t
ai b xm chim, qun i yu i cho n ngy nay. S d nh th l v n
nghe nhng li bn hi ht ca bn gian thn, khng cn nhc s thc. D
c git bn gian thn cng khng c th khin cho nc Hn mnh tr li.
2. Nay nc Triu mun tp hp binh s gy chuyn vi nc Tn.
N sai ngi n mn ng, ni mun nh Tn. Nhng ci th ca n
l th no cng nh Hn trc ri sau mi nh Tn.
V li, thn nghe ni: "Mi h rng lnh". Nc Tn v nc Hn
khng th khng cng mi lo, tnh hnh ny c th thy. Nc Ngu mun
ct qun nh nc Hn, nc Tn sai ngi a s gi Ngu sang
Hn. Nay vua Tn sai thn l T sang nhng khng th yt kin, thn s
nhng ngi chung quanh nh vua li theo ci k ngy xa ca bn gian
thn, khin cho nc Hn gp phi mi lo mt t. By ti T khng th
yt kin xin v th vic giao hiu gia nc Tn v nc Hn th no cng
b ct t.

T i s n y l lm theo ci lng vui v ca vua Tn, xin dng mu

k thun tin. u phi l iu khin b h cn tr h thn? Thn T
nguyn xin c yt kin mt ln. Trnh by mu k ngu di trc mt nh
vua, ri rt lui chu b git, xin b h ngh cho.
Nay nu git thn t Hn th i vng khng v th m mnh, cn
nu khng nghe mu k ca thn th ci ho th no cng ny sinh. Nc
Tn s ct ton b qun i, m x tc nc Hn s phi lo vy.
Nu thn T phi by thn mnh ch nc Hn, th tuy b h mun
xt li ci k ngu di ca thn cng khng kp na. Ch n khi bin gii
b tn hi, nc c sc gi, ting trng v ting m vang ln bn tai ri
mi dng ci k ca thn th mun ri.
V li, qun i ca Hn i vi thin h th c th bit ri. Nay li
phn li nc Tn mnh, th phi b thnh, qun thua v bn phn nghch
th no cng nh p, ly thnh. Khi thnh ht th dn chng tn ht, dn
chng tn ht th khng cn c qun i na. Nu thnh c sc gi th
nc Tn s ct qun vy ly mt thnh p ca nh vua. ng i b tc
th kh m mu tnh c, tnh th khng th cu c, mu k ca nhng
ngi chung quanh khng dng c. Xin b h suy ngh k cho. Nu
nhng li ca T c iu g khng ph hp vi s thc, th xin b h cho
thn c trnh by tt c trc mt ri s cho quan li git i cng
khng mun.
Vua Tn n khng ngon ming, i xem khng thy vui, ch ct mu
vic nh Triu. Sai thn l T n ni, xin b h cho thn c yt kin
nhn y c mu k cp bch trnh by b h.
Nay khin cho thn khng c yt kin th ch tn ca nc Hn cn
cha bit. Nc Tn th no cng b ci lo i vi nc Triu em
binh chuyn sang nc Hn. Ci xin b h xt cho ln na v cho php
thn c bo li.

Thin III

Ngi ni (Nan ngn)

1. By ti l Phi khng phi ngi ni. S d ngi ni l v nu li ni

thun tai trn tru, p , vn v hoa m th b xem l ph hoa m khng
chn tht. Nu li ni n hu, cung knh thng thn, cn thn th b xem l
vng v, khng ging ngi ta. Nu ni nhiu, dn nhiu li hay so snh
th b xem l trng rng v v dng. Nu ni tm tt, gn gng, trnh by
thng m khng t v th b xem l gay gt m khng gii bin lun. Nu
ni gay gt n nhng ngi thn cn, nu r tnh ngi th b xem l gim
pha v khng n nang ngi ta. Nu ni chuyn rng ln, su xa khng th
lng c th b xem l hunh hoang, v dng. Nu ni chuyn vn vt
trong nh, trnh by ht iu ny n iu khc, th b xem l th lu. Nu
li ni gn vi th tc, ging khng lm pht lng ngi trn th b xem l
tham sng v nnh ht ngi trn. Nu li ni khc xa th tc, coi thng
ngi ta th b xem l la di. Nu li ni lu lot nhanh nhn, bin lun
thng sut, c nhiu vn v th b xem l vn hoa. Cn nu b vn hc, ch
c theo php tc m trnh by th b xem l qu ma. Nu lun lun em
chuyn Kinh thi, Kinh th, ni chuyn bt chc ngi xa th b xem l
k tng sch xa. Chnh v vy cho nn by ti Phi ngi ni v rt lo lng.
2. Cho nn mc du php tc tuy ng cng cha chc c nghe
theo, ngha l tuy y cng cha chc c dng. Nu i vng
khng tin theo li ni ny, th t ra cng cho l ph bng, ch bai, v ln ra
th tai ho cht chc n thn mnh.
Cho nn Ng T T gii mu k m b nc Ng git. Trng Ni kho
bin thuyt m b ngi nc Khung bao vy. Qun Di Ng thc l ngi

hin m nc L b t. Ba v kia u khng phi l nhng ngi hin?

Nhng v h gp ba ng vua khng sng sut vy.
i Thng c c Thnh Thang l bc ch thnh. Y Don l bc ch tr.
Mt bc ch tr thuyt phc mt bc ch thnh m ni by mi ln cn
cha nghe. Y Don phi t mnh cm vc cm tht lm ngi u bp,
quen thn gn gi nh vua Thang mi bit l ng ta hin m dng.
Cho nn ni ly ngi ch tr ni vi bc ch thnh, cng cha chc l
c nghe. Chuyn Y Don thuyt phc Thnh Thang l nh th. Cn
ly ngi khn thuyt phc k ngu th th no cng khng nghe. Chuyn
Vn Vng thuyt phc Tr l nh th.
Ngy xa Vn Vng thuyt phc Tr, m Tr b t ng ta, Dc Hu
b nng, Qu Hu b phi kh, T Can b moi tim, Mai B b lm mm.
Qun Di Ng b tri, m To C phi chy trn sang nc Trn, Bch L
H phi i n xin, Ph Duyt phi b bn lm ti t, Tn Tn b cht chn
nc Ngu, Ng Khi gt nc mt Ngn Mn, au xt v t Ty H
s b nc Tn ly, cui cng b chy sang nc S. Cng Thc Toa tin
c ngi rng ct ca nc nhng li b xem l k d hi, Cng Tn
ng chy sang nc Tn, Quan Long Bng b chm, Trnh Hong b
phanh thy, Don T b nm vo h y cy gai, T M T K cht thy
tri trn sng Giang, in Minh b ling cht, B T Tin v Ty Mn
Bo khng tranh ginh m cht v tay ngi, ng An Vu cht phi thy
ch. T D khng thot khi tay in Thng, Phm Th gy hng
nc Ngu. Mi my ngi kia u l nhng k s ti gii, c nhn, trung
thnh, tt v c mu lc trn i khng may gp phi ng vua hn m
hung bo, b m hoc, m phi cht.
3. Nh vy th d c l bc hin thnh cng khng th trn khi cht
chc, trn trnh nhc nh. Ti sao th? Bi v kh thuyt phc ngi ngu,
v ngi qun t khng th tin gn nh vua c. V li, li ni hay nghe
chng tai, pht , nu khng phi l bc hin thnh th khng ai c th
nghe c. Xin i vng xt k cho.

Thin IV

By ti yu (i thn)

1. By ti yu mn nh vua thn qu th s nguy n thn. By ti nu

c sang qu th th no cng s cp ngi nh vua. a v ca b hong
hu v cc thip m khng phn bit th th no cng s nguy cho a con
trng. Anh em khng vng theo nh vua th s nguy n x tc.
2. Thn nghe ni: ng vua c ngn c xe khng phng b th th no
cng c by ti c trm c xe bn cnh cp mt dn v ginh ly nc
ca mnh, ng vua c vn c xe khng phng b th th no cng c ci
nh c ngn c xe bn cnh cp ly ci uy m ginh ly nc ca
mnh. Nh vy, khi bn gian thn ng v giu c th o ca nh vua
phi suy vong. V vy cho nn ch hu ln mnh l ci hi cho v thin t.
By ti qu giu l ci hi cho nh vua. Tng qun, t tng b quyn li
ca nh vua lo quyn li nh mnh th b nh vua gt c.
3. Trong mun vt khng c g qu bng thn mnh, khng c g c
tn trng bng a v, khng c g ng trng bng uy quyn, khng c ci
g mnh bng ci th ca nh vua. Bn ci p y u khng cu xin
ngoi, khng nh ngi, nu lm cho phi th c c. Cho nn ni:
"ng vua khng bit dng ci giu ca mnh th s cht nc ngoi".
l iu k lm vua ngi ta phi bit.
4. Ngy xa vua Tr b dit vong, nh Chu b hn km u do ch hu
ln mnh m ra. Nc Tn b phn chia, nc T b cp mt u l do
bn by ti qu giu. S d ngi nc Yn, nc Tng git vua ca mnh
cng u thuc loi y.

Cho nn trn th xem gng nh n, nh Chu, gia th xem gng

nc Yn, nc Tng, khng nc no l khng theo php tc ny. Do
bc vua sng nui by ti ca mnh th dng php lut tn dng ht ci
kh nng ca h, gi con tin phng h. V vy, khng tha ti cht,
khng b hnh pht. Nu tha ti cht, b hnh pht, th ci uy ca nc s
b gim mt, x tc s nguy, quc gia s vo tay ngi khc.
5. Cho nn bc i thn lc tuy ln, vn khng ra uy thnh th. B
ng ng ta tuy ng, vn khng c ch huy qun s, v vy by ti trong
nc khng c c triu nh ring, ngi trong qun i khng c
giao thip ring, kho la kho tin nh vua khng c cho nh ring vay
mn. l cch bc vua sng dng cm iu gian t.
Cho nn cc quan khng c c bn c xe i theo, khng mang theo
qun i ring. Khng phi l ngi mang th v mang tin th khng c
mang v khi i ni ny sang ni khc. Nu phm ti th git khng tha.
l cch v vua sng dng phng chuyn bt ng.

Thin V

o lm ch (Ch o)

1. o l ci khi u ca mun vt, l tiu chun phn bit iu phi

iu tri. Chnh v vy v vua sng nm ly ci khi u bit ngun gc
ca mun vt, gi ly ci tiu chun bit then cht ca vic ng hay
sai. Cho nn nh vua dng s trng rng v yn tnh ch i, khin cho
ci danh t n c lp, s vic t n c xc nh. Nu trng rng th
bit c tnh th ca s thc. Nu yn tnh th bit c cch sa i ci
ng cho ng.

Ngi no ni th t anh ta a ra ci tn gi (danh), ngi no lm th

t anh ta a ra ci hnh thc (hnh), ng vua so snh hnh thc v ln gi
xem c ph hp vi nhau khng. Cho nn ng vua khng phi lm vic g
m mi vic u quay tr v vi bn cht ca n.
2. Cho nn ni: Nh vua ch l cho ngi ta bit mnh mun g. Nu
nh vua l cho ngi ta bit mnh mun g th bn by ti th no cng
s l v. ng vua ch l ca mnh. Nh vua l ca mnh th bn
by ti th no cng biu l ci khc vi bn tnh ca h. Cho nn ni: B
iu mnh ham, b iu mnh ght mi thy r c bng d by ti. B
kinh nghim, b khn ngoan ca mnh th by ti s t phng.
Cho nn nh vua khn ngoan nhng li khng dng ci khn ngoan y
lo lng, m cho mun vt bit c ci ch n phi ng. Nh vua
c hnh nhng li khng khoe ci hnh ca mnh m quan st l do hnh
ng ca by ti. Nh vua c ci dng, nhng li khng ni gin, khin
cho by ti tr ht sc mnh ca h.
V vy nh vua b s khn ngoan m li sng sut, b ti gii m li c
c cng lao, b dng m li c c sc mnh. By ti gi chc v ca
h, trm quan c nhim v khng thay i, nh vua da theo nng lc ca
h m dng. Ci gi l nm ly ci bt bin.
Cho nn ni: "o vng lng vo ni khng c ch ng. N trng
rng khng ai bit n u". Vua sng v vi trn, by ti lo lng di.
Ci o ca bc vua sng l khin cho k khn ngoan ht lng lo lng v
nh vua nhn m gii quyt c s vic. Nh th ci khn ngoan ca
nh vua khng cn. Nhng ngi hin tr ht ti nng ca mnh, nh vua
nhn m s dng h, cho nn ti nng ca nh vua khng cn. Cng
vic nn th nh vua c ting gii, c sai lm th by ti chu ly ti. Kt
qu nh vua khng bao gi ht ci danh.
V vy cho nn nh vua khng gii m lm thy nhng ngi gii,
khng khn ngoan m lm chun mc cho s khn ngoan. By ti phi vt
v m nh vua hng s thnh cng. Ci gi l nguyn l ch yu ca
ng vua hin.

3. o nh vua l ch ngi ta khng th nhn thy n, ci dng ca

n l ch ngi ta khng th bit n. N trng rng phng lng, khng
lm g, ni bng ti nhn thy s sai st. N thy ngi ta m ngi ta
khng thy n, n nghe ngi la m ngi ta khng bit n. N bit ngi
ta m ngi ta khng bit n.
Khi nghe ngi ta ni iu g th ng thay i sa cha n, m so
snh n vi s thc xem c hp khng. Mi ng quan u c mt ngi
quan st ng ta, nhng khng cho h tr chuyn vi nhau. Nh vy th
mun vt u trn. Che vt tch, giu u mi, th ngi di khng th
ln c nguyn nhn. Gt b ci khn ca mnh, ct t ci ti ca mnh
th ngi di s khng on c ci ca mnh. Gi ly quyt nh ca
mnh m xt vic lm ca cp di xem c ph hp vi n khng.
Cn thn nm ly ci cn v gi cht ly n. Ct t mong mun ca
ngi di, ph b ci ca h, ch khin ngi ta thm mun n. Nu
khng cn thn ci then, khng gi ca cho chc th h s xut hin. Nu
khng thn trng trong cng vic, khng che y tnh cm ca mnh th
gic s ny sinh.
Git ng vua mnh, thay th a v nh vua, khng ai khng theo mnh,
cho nn gi l h. K cnh vua, lm by ti gian, nghe nhng sai lm
ca nh vua cho nn gi l gic. Phi gii tn phe ng ca chng, bt
nhng k theo chng, ng ca ca chng li, ot ly mi ci gip cho
chng th nc mi khng c h.
Phi ln n mc khng th lng, phi su n mc khng th
o, phi lo sao cho ci tn v s thc ph hp vi nhau, phi xt k php
lut v cc cch thc, git nhng k chuyn quyn th nc mi khng c
gic.
Cho nn bc lm vua b nm ci che lp. By ti cn tr nh vua gi l
che lp. By ti nm ly ca ci v li lc gi l che lp. By ti t tin ra
mnh lnh gi l che lp. By ti c php lm vic ngha gi l che lp.
By ti c php gy dng ngi gi l che lp.

By ti m che lp nh vua th nh vua mt a v ca mnh. By ti m

nm ly ca ci v li lc th nh vua b mt c. By ti m t tin thi
hnh mnh lnh th nh vua mt quyn. By ti c php thi hnh vic
ngha th nh vua mt s sng sut. By ti c php gy dng ngi th
nh vua b mt ngi theo mnh. Nhng iu ny ch c nh vua mt mnh
thi hnh, khng phi l vic by ti c php lm.
Ci o ca bc lm vua l ly s thanh tnh, khim nhng lm qu.
Khng t mnh lm vic m bit th no l vng, th no l kho. Khng
t mnh suy tnh m bit th no l phc l ho. V vy cho nn khng ni
m kho ng ph. Khng c gng m cng vic vn c kt qu. Li ni
ph hp th nm ly ci giao c; s vic hon thnh th nm ly ci kt
qu.
Cn c vo ch li ni ph hp vi vic lm m quyt nh thng hay
pht. V vy cho nn by ti trnh by li ni ca h, cn nh vua th da
vo li ni giao vic, giao vic th yu cu phi c kt qu. Nu kt qu
ph hp vi vic lm, vic lm ph hp vi li ni th thng. Nu kt qu
khng ph hp vi vic lm, vic lm khng ph hp vi li ni th trng
pht. o ca bc vua sng l ch by ti khng trnh by nhng li
khng ph hp vi cng vic. V vy bc vua sng thi hnh vic khen
thng th tt nh trn ma ng lc, trm h u hng c n hu. Khi
thi hnh vic trng pht th oai nghim nh sm st, thnh thn cng
khng th cu c.
Cho nn bc vua sng khng khen thng ba khng tha vic trng
pht. Khen thng ba th nhng by ti c cng lao b b cng vic ca
mnh. Tha vic trng pht th bn gian thn lm by. Cho nn nu nh
ngi ta qu thc c cng th d l ngi xa v hn h cng c thng.
Nu ngi ta qu thc phm sai lm th d l ngi gn v yu cng c tr.
Nu ngi gn v yu cng c tr th nhng ngi xa v hn h s khng
dm li bing, m nhng ngi gn v c yu cng khng dm kiu
cng.

QUYN II

Thin VI

C php tc (Hu )

1. Khng c nc no lun lun mnh, cng khng c nc no lun

lun yu. H nhng ngi thi hnh php lut m mnh th nc mnh, cn
h nhng ngi thi hnh php lut m yu th nc yu.
2. Vua Trang Vng nc Kinh thn tnh hai mi su nc, m rng
t ai ba ngn dm. Nhng vua Trang Vng va mi ri b x tc th
nc Kinh suy vong. Hon Cng nc T thn tnh ba mi nc, m
rng t ai ba ngn dm, nhng Hon Cng va ri b x tc th nc T
suy vong. Tng Vng nc Yn ly sng Hong H lm bin gii, ly

thnh K lm kinh , nh p t Trc v t Phng Thnh, tn ph

nc T, bnh nh nc Trung Sn, nc no theo nc Yn th c
trng, khng theo nc Yn th b coi thng. Th nhng Tng Vng
va mi ri b x tc th nc Yn suy vong.
An Ly Vng nc Ngu nh nc Triu cu nc Yn, thu phn t
pha ng sng Hong H, nh chim ht t nc o, nc V ri em
qun sang nc T, ly thnh Bnh Lc lm kinh ring ca mnh. Li
nh nc Hn, ly nc Qun, chin thng ba sng K, Th Dng,
lm cho qun Kinh b chy, trong trn nh Thi v Thiu Lng ph
tan qun nc Kinh. Qun i bn ln by ra trong thin h, uy th thi
hnh tt c cc nc mang ai i m. Nhng An Ly Vng cht th
nc Ngu suy vong. Cho nn c Kinh Trang Vng, T Hon Cng th
nc Kinh, nc T c th lm b, c Yn Tng Vng, Ngu An Ly
Vng th nc Yn, nc Ngu c th mnh ln. Ngy nay u l
nhng nc suy vong bi v bn by ti, quan li u lo theo ci gy nn
lon ch khng lo theo ci gy nn tr. Nc h lon yu m h cn
b php nc lo li ring ca mnh. Nh vy l vc ci cu ho, nc
cn lon v yu thm na.
3. V vy vo thi nay, nu c ng vua bit b c iu ring t, cong
queo, m theo php cng th dn s c yn m nc s c tr. Nu c
ng vua b c iu ring t, thi hnh php cng th qun i mnh m
k ch yu. Nh vy ng vua bit r vic nn, vic khng nn, c s quy
nh theo php tc. Ly php tc thi hnh vi by ti, th ngi ta khng
th dng li di tr la nh vua. Nh vua xt k vic nn chng, cm
cn ny mc cn nhc, nghe nhng vic xa thi ngi ta khng th.
Nh vua xt k vic nn chng, ly vic trong thin h la nh vua.
Nay nu cn c vo danh ting tin c ngi c ti th by ti th
no cng ri khi b trn v ngi di lp b phi. Nu da vo phe
ng m c lm quan th dn lo chi bi vi nhau m khng mong c
dng theo ng php tc.
Cho nn cc quan lm vic khng c nng lc th nc lon. Nu nh
c khen m c thng, b ch bai m b pht th nhng ngi ham
thng s pht s b php cng, thi hnh ci thut ring t, kt b vi nhau

 lm by. Ngi di qun ch, giao du vi nc ngoi tin c ngi

cng b vi mnh, nh th l h t lo cho b trn vy. Khi h giao du vi
nhiu ngi, b ng ng, trong ngoi b ng vi h th d h c phm
ti nng cng c nhiu ngi che y cho h.
Kt qu, bc trung thn c ci nguy l khng c ti m cht. K gian
thn c ci yn l khng c cng m hng li. Khi bc ti trung b ci
nguy khng c ti m cht th nhng by ti gii rt lui. K ti gian t c
ci yn khng c cng m hng li th bn gian thn tin ln. l ci
gc ca s mt nc.
Nh vy th by ti b php lut, thi hnh vic ring, coi nh php
cng. Khi phn ln n ca nhng k c th gip mnh, th khng ai
n triu nh nh vua. Trm iu lo ngh u nhm lm li cho nh ring,
khng c iu lo ngh no tnh n ci nc ca nh vua. Thuc h nh
vua tuy ng nhng khng phi m nhim vic nc. Nh vy th ng
vua tuy c c ci ting l vua nhng thc ra l da vo cc nh ring
ca by ti.
Cho nn thn ni: "Triu nh ca mt nc sp mt khng c ngi".
Triu nh khng c ngi khng phi l triu nh vng ngi. l v
h lo vun p cho nhau trong vic ring m khng lo vun p cho nc.
Cc quan i thn lo cao ln nhau m khng lo cao nh vua. Cc
quan nh lo ly bng lc giao du vi nhau cho thn thit m khng lo
n vic cng. S d c tnh hnh nh vy l v nh vua trn khng da
theo php lut m quyt nh; tri li tin nhng iu ngi di lm.
Cho nn bc vua sng khin php lut chn ngi ch khng t mnh
tin c; khin php lut o lng cng lao, ch khng t mnh tnh ton.
K c ti nng khng th b che y; k km khng th t v; k c
khen khng th tin chc; k b ch khng b y lui. Nh th gia vua vi
ti phn bit r rng v nc d cai tr. Ch cn nh vua theo php lut l
c th lm c th.
4. Ngi hin khi lm by ti ngi ta th quay mt v hng bc
m thi hnh chc v khng c hai lng. triu nh khng dm t chi
vic hn km, khi qun i khng dm t chi vic kh, thun theo vic

lm ca cp trn, nghe theo php ca vua, h tm i mnh lnh, ch

khng bn chuyn phi tri. V vy, tuy c ming nhng khng ni vic
ring, tuy c mt nhng khng nhn vic ring, tt c u do b trn sai
khin.
K lm by ti cng ging nh ci tay, trn th che u, di th che
thn, m mt, nng lnh khng th khng cu, du c gm Mc T bn
cnh cng khng dm khng bt ly. Nhng by ti khn ngoan sng sut
khng lo vic ring. Nhng k s c ti nng khng lo vic ring. Kt qu,
dn khng giao du vi ngi ngoi lng, khng kt thn vi ngi xa
trm dm. K sang ngi hn khng vt quyn nhau. K ngu ngi khn
gi th cn bng m ng. l mc cao nht ca vic tr an.
Ni chung, nhng k coi khinh tc lc, coi nh vic ra i, b trn
tm ng vua ca mnh, thn khng gi l lim. Nhng k ba t l thuyt
lm tri php lut, ra sc can gin tri nh vua, thn khng gi l trung.
Nhng k thi hnh n hu phn pht ci li thu phc ngi di v ni
ting, thn khng gi l nhn. Nhng k ri th tc i n ch bai
ngi trn, thn khng gi l ngha.
Nhng k bn ngoi i s cc nc ch hu, bn trong lm cho nc
mnh hao mn, h rnh lc nc nguy him lm cho nh vua s. H ni:
"Vic giao hiu vi nc ngoi nu khng c ti th khng th thn vi
nc ngoi c, s on ght nu khng c ti th khng th b on c".
Th ri nh vua tin h, em c nc nghe theo. H h thp ci danh ca
nh vua lm cho thn mnh c vinh hin, ph hu s giu c ca
nc lm li cho nh mnh. Thn khng gi nhng ngi l khn.
Nhng vic lm nh th nhng i nguy him thng thch, nhng php
tc ca cc tin vng b coi thng.
Php tc ca tin vng ni: "By ti khng c ra uy, khng c
mu li, m phi theo nh vua. Khng c lm iu c m phi theo
ng li ca nh vua. Dn ngy xa i i tr an, tn trng php cng,
b thut ring, chuyn tm vo mt vic ct ch nhim v c trao".
5. Phm lm vua m thn hnh xem xt trm quan th thi gian khng
c v sc khng lm ni. V li, nu b trn dng mt th k di t v

dung mo. B trn dng tai, th k di t v m thanh. B trn dng s

suy ngh, th k di ni nng rm r. Cc bc tin vng cho c ba ci
kia u khng , cho nn b ti nng ca mnh m da vo php lut, xt
k vic thng pht.
Cc bc tin vng ct nm ly ci ch yu cho nn php lut gin d
m khng b xm phm. Mt mnh khng ch c trong bn bin, nhng k
khn kho khng th tr ci gian di ca h. Nhng k him tr khng th
a ci nnh ht ra. Bn gian t khng c ni da. K xa ngoi ngn dm
khng dm di li. K c ci th gn lm lang trung khng dm che ci
hay, t v ci sai. Cc quan di triu nh u khng dm vt quyn
nhau. Nh th cng vic cai tr khng mt th gi m ngy ri ri. l v
trn dng ci th ca mnh cho nn c nh vy.
6. Phm by ti xm ln nh vua cng nh hnh th t ai, mt ngy
ln mt cht m lm cho nh vua mt u mi, ng ty i hng m
khng t bit. V vy bc tin vng lp kim ch nam bit r hng mt
tri mc v ln. Cho nn bc vua sng khin by ti khng ch n
nhng ci ngoi php lut, khng lm n hu trong vng php lut,
khng lm iu tri php lut.
Php lut l ci ngn cm vic ring t sai lm vt ra ngoi php
lut. Hnh pht nghim l cho lnh c thi hnh v trng tr cp di.
Ci uy khng th cho mn. Ci quyn khng th cng chung vi ngi
khc. Nu uy quyn chung vi ngi khc th bn gian t nhan nhn. Php
lut khng chc chn th nh vua b nguy, hnh pht khng quyt on th
khng thng c k gian.
Cho nn c cu: "Ngi th kho tuy dng v mt cng ng dy
mc, nhng trc phi ly ci quy ci c o[9]. K thng tr tuy lm
vic ng ngay, nhng trc phi ly php tc tin vng lm chun".
Cho nn nh dy di thng m cy cong b o. Nh ci mc nc bng
m ch cao, ch nghing b gt. Nh treo ci cn ln m bt c ci
nng, thm c vo ci nh. Nh xc lp ci u, ci thch m bt c
ci nhiu, thm c ci t. Cho nn ly php lut tr nc ch ct theo
php lut m lm hay ngn cm m thi.

Php lut khng ha theo ngi sang. Si dy di khng un mnh theo

cy g cong. Khi thi hnh php lut th k khn cng khng th t, k
dng cng khng dm tranh. Trng tr ci sai khng trnh k i thn,
thng ci ng khng b st k tht phu. Cho nn iu sa cha c s
sai lm ca ngi trn, tr c ci gian ca k di, tr c lon, sa
c iu sai, thng nht ng li ca dn khng g bng php lut.
iu dng rn e cc quan, ra uy vi dn, khin s dm dt phi lui,
iu di tr b chn, khng g bng hnh pht. Hnh pht nng th khng ai
dm ly sang khinh hn. Php lut r rng th ngi trn c tn trng m
khng b xm ln. Ngi trn c tn trng m khng b xm ln th vua
mnh v nm c ci ch yu. V vy cc bc tin vng qu n v
truyn n li. K lm vua nu b php lut m lm theo ring th trn
di khng phn bit.

Thin VII

Hai ci cn (Nh bnh)

1. Bc vua sng sut s d lnh o v ch ng c by ti chng qua

ch nh hai ci cn m thi. Hai ci cn y l: hnh v c.
Hnh v c l g? Xin tha git trc gi l hnh pht; khen thng gi
l n c. K lm ti s b git, b pht m c li ch c khen thng.
Cho nn k lm vua nu t mnh dng hnh pht v n c th by ti s
ci uy ca nh vua m chy theo ci li ca h.

Bn gian thn i th li khng th. Ai h ght th h li dng nh

vua lm ti. Ai h yu th h li dng nh vua thng. Nu ng vua
khng th khin cho quyn uy v ci li ca vic thng pht xut pht t
tay mnh, m thi hnh thng pht theo li bn by ti th nhng ngi
trong nc s s bn by ti m coi thng nh vua, s theo bn by ti
m b nh vua. Ci lo ca tnh trng nh vua b mt hnh pht v n c l
th.
Ni chung, s d con h c th khin cho con ch phc tng n l nh
c nanh, c vut. Nu con h b nanh vut ca n i m trao cho con ch
dng th con h ngc li phi phc tng theo con ch. ng vua dng hnh
pht v n c khng ch by ti, nay ng vua b hnh pht v n c
ca mnh trao cho by ti s dng th ng vua s b by ti khng ch.
2. in Thng trn th xin tc lc ban cho qun thn, di
lm u hc ln hn u hc thng lm n vi trm h[10]. Th l T
Gin Cng b mt n c m in Thng li dng ci n c y. Cho
nn T Gin Cng b git.
T Hn ni vi vua Tng: "Vic khen thng v tng cp l iu dn
chng vn thch, xin b h t lm ly. Vic git chc v dng hnh pht l
iu dn chng vn ght, thn xin nhn lm". Do , vua nc Tng b
mt hnh pht trao cho T Hn s dng. Kt qu, vua nc Tng b
cp ngi. in Thng ch dng n c m Gin Cng b git. T Hn
ch dng hnh pht m vua Tng b cp ngi.
Cho nn ngy nay nu by ti s dng c hnh pht ln n c th ci
nguy ca ng vua i cn t hn l ci nguy ca T Gin Cng v ca
vua Tng na. Cho nn nhng ng vua b hip, b git, b che y, b mt
hnh pht v n c trao cho by ti m li khng b nguy vong l iu
cha h c
Bc lm vua mun cm chuyn gian t th phi xt k tn gi v vic
lm xem c hp vi nhau khng. Phi xt xem vic lm c khc li ni
khng.

By ti trnh by li ni ca mnh, nh vua cn c vo li ni m giao

cng vic, ri cn c vo cng vic m xt kt qu. Nu kt qu ph hp
vi vic lm, vic lm ph hp vi li ni th thng. Nu kt qu khng
ph hp vi vic lm, vic lm khng ph hp vi li ni th pht. Cho
nn by ti nhng ai ni th ln m kt qu th nh u b pht. H b pht
khng phi v kt qu t m v kt qu khng ph hp vi li ni. By ti
ni nh m kt qu ln cng pht. H b pht khng phi v nh vua khng
thch kt qu ln m v kt qu khng ph hp vi tn gi ca n. iu
cn nguy hi hn l c cng ln, cho nn pht.
Ngy xa Hn Chiu Hu say ru, ng. Vin quan coi m ca vua
thy nh vua lnh nn ly o p cho nh vua. Nh vua ng dy vui lng
hi nhng ngi chung quanh: "Ai ly o p ln ngi ta?" Nhng
ngi chung quanh ni: " l vin quan coi m!". Nh vua bn tr ti c
vin quan coi o ln vin quan coi m. Tr ti vin quan coi o v anh ta
khng lm nhim v ca mnh. Tr ti vin quan coi m v anh ta vt
chc v ca mnh. Khng phi nh vua khng kh v lnh, nhng bi v
ci hi ca vic vt qu trch nhim cn ln hn l b lnh.
Cho nn khi bc vua sng nui by ti, by ti khng c vt chc
quan c cng lao, khng c ni nhng li khng ng ch. Vt qu
chc quan th cht. Ni nhng li khng ng ch th b ti. Nu nhng
ngi lm quan ni li no cng xc thc th by ti khng th kt b kt
ng vi nhau c.
4. ng vua c hai mi lo: nu dng ngi hin th by ti s li dng
ci gii ca h ln t nh vua. Nu dng ngi ba bi th cng vic s
hng. Cho nn ng vua nu thch ngi hin th by ti s t v hnh kim
ca mnh lm va lng nh vua. Nh vy th tnh thc ca by ti s
khng by t c. Tnh thc ca by ti khng by t c th nh vua
khng c cch g phn bit c by ti.
Cho nn vua nc Vit thch dng cm m dn nhiu ngi coi nh ci
cht. Linh Vng nc S thch ngi lng eo m trong nc c nhiu
ngi nhn i cht. Hon Cng nc T hay ghen v a n b, cho nn
Th iu t hon mnh vo cung. Hon Cng thch n ngon cho nn

Dch Nh nu u con mnh dng. T Khoi nc Yn thch ngi hin

cho nn T Chi by cho ng ta khng lm vua nhng nc cho mnh.
Cho nn khi nh vua l ci mnh ght th ci by ti che giu ci xu
ca h. Khi nh vua l ci mnh mun th by ti khoe khoang ti nng
ca h. iu ham mun ca nh vua l ra th by ti c dp biu hin
tnh cm v trng thi ca mnh cho thch hp. V vy cho nn T Chi gi
lm ngi hin m cp c ngi ca nh vua. Th iu, Dch Nh li
dng lng ham mun ca nh vua m ln c nh vua. Kt qu l T
Khoi cht v ni lon, Hon Cng di b ra xc cht cha c chn.
Ti sao th? l v nh vua by ti li dng tnh cm ca mnh. Tnh
thc ca by ti khng phi nht thit c th yu vua mnh, chng qua v
ham li m thi.
5. Nay nu cc ng vua khng che giu tnh cm, khng giu ci u
mi, khin cho bn by ti c th li dng xm ln mnh, th bn by
ti lm T Chi, in Thng khng kh g vy. Cho nn ni: "B yu b
ght th by ti bc l tnh thc ca h; by ti bc l tnh thc ca h th
nh vua khng b che lp".

Thin VIII

Nu cao uy quyn (Dng quyn)

1. Tri c ci l t nhin ca n, con ngi c ci l t nhin ca n.

Mi thm, v ngon, ru nng, tht bo lm ngon ming nhng sinh bnh.

K da mn, rng trng lm cho tnh cm thch nhng hao ph tinh lc. Cho
nn phi b ci qu ng, ci thi qu, th thn mnh mi khi b hi.
Ci quyn khng nn l ra, bn cht n l v vi; Cng vic lm bn
phng nhng then cht l trung ng. Bc thnh nhn nm ly ci ch
yu bn phng n phc dch. Mnh h tm i x ngi ta t h thi
hnh. Bn bin y , do m m thy dng, nhng ngi chung
quanh xc lp xong, m ca n tip. Khng thay khng i, nm
ly hai ci (hnh v danh) xt, xt mi khng thi. gi l cch cai tr
ng n vy.
Ni chung, s vt u c ch thch hp ca n, ca ci u c ch dng
ca n, mi ngi u vo ch ng ca mnh, cho nn trn di v vi.
Khin con g gy sng, khin con mo bt chut, mi vt u dng ci ti
ca n th ngi trn v s. B trn nu c s trng ca mnh th cng
vic khng lm trn. B trn khoe v thch tr ti th b cp di la di.
B trn thch lm n hu v hiu sinh th ngi di s li dng ci .
Nu ngi trn k di thay i vai tr ca mnh th nc s v th m
khng tr an.
2. Ci o bt bin ca vic cai tr l ly ci danh (tn gi) lm u. Ci
danh chnh th s vt c xc nh. Ci danh l thin lch th s vt
thay i.
Cho nn bc thnh nhn nm ly ci duy nht v gi yn tnh, khin ci
danh t n ra lnh, khin s vic t n c gii quyt. Nu nh vua khng
biu l ci kho lo ca mnh th ngi di s t lng ngay thc v ng
n. Nh vua nhn m dng h, khin cho h t mnh chn vic. Nhn
m giao quyn cho h khin cho h t mnh lm nhim v. Nh vua ly
ci danh c h. Nu khng bit ci danh th theo di ci hnh (tnh
hnh thc t). Nu ci danh v ci hnh ph hp vi nhau th kt qu s
t n n. Hai ci ny u thc ng, th ngi di s bc l tnh thc
ca h. Cn thn trau gii cng vic ca mnh cha mnh tri, khng b
mt ci ch yu, nh th mi l bc thnh nhn.
o ca bc thnh nhn l t b ci khn ngoan v ci kho lo. Nu
khng b ci khn ngoan v ci kho lo th kh lng gi c ci nguyn

l bt bin. Nu ngi dn dng n ci khn ngoan v kho lo th thn

s b iu tai ng. Nu ng vua trn dng n ci khn ngoan v kho
lo ca mnh th nc s nguy vong.
Da theo ci o ca tri, theo ci danh m xt s thc, xem xt k
lng iu . Ci g c kt thc th c bt u. Phi h tm, yn tnh,
sau ngi ta, khng bao gi dng ci khn ca mnh. Ni chung, ci lo ca
ngi trn l ch mnh ha theo ci khn ca ngi ta. Gi ch tn
nhng khng ha theo ngi ta th vn dn u theo mnh.
3. Ni chung, o rng ln nhng v hnh, c thm nhp vo tt c
mi vt v ph bin mi ni, n tn mi sinh vt. Nu chm chc o v
c m dng th mun vt u phn thnh, nhng o v c khng cng
yn n vi vn vt. o c mt trong mi vic cho nn phi theo o m
lm, sng v cht theo ng thi. So snh ci danh v ci thc, dng php
thut xt ci tnh thc.
Cho nn ni: "o khng trng lm mt vi vn vt, c khng trng
lm mt vi m dng, ci cn khng trng lm mt vi s nng nh, dy
mc khng trng lm mt vi ch li ch lm, ci kn nh khng trng
lm mt vi s nhanh chm, nh vua khng trng lm mt vi by li". C
su ci ny u do o m ra. o khng c hai cho nn gi n l mt.
Cho nn v vua sng lo ly ci o lm ni dung. Vua v by ti khng
cng mt ng. K di ngi trn phn loi theo ci danh. Nh vua nm
ly ci danh, by ti lm ra s thc (hnh). Ci danh v s thc ph hp
vi nhau th trn di ho hp.
4. Ni chung, o nghe ngi di l nghe nhng iu h ni xt
nhng iu h lm. Phi ly ci danh quy nh a v, phn bit r rng
cc chc phn quy nh cng vic. Ci o nghe ngi ta ni l lm ra
v ngy ngt nh ngi say ru. Rng ta, mi ta, ta khng h trc. Rng
ta, mi ta, ta cng gi yn. Nh th th ta cho h t ni trc. Ta nhn
m bit mun ca h. Nhng li phi nhng li tri n dn dp,
nhng nh vua khng ha theo. H tnh, v vi l ci bn cht ca o;
tham kho, i chiu s vt l thc t ca cng vic. Tham kho so snh
mi vt, lm cho n ph hp vi ci h tm. Nu gc v r khng b th

vic lm hay ngh ngi u khng sai lm. Hnh ng nhng vn nhn
nh, ly ci v vi sa cha.
Nh vua t ra ham thch th sinh ra lm vic, nh vua t ra ght th sinh
on. Cho nn b mng, b on, gi ci h tm lm ni ca o.
Ngi trn khng chia quyn vi k di th dn s yu qu nh vua.
Nh vua khng bn bc vi h, khin h t lm ly mt mnh. Nh vua gi
chc ly ci then ci bn trong, ngi trong nh m nhn ra ngoi sn th
s khc nhau mt gang mt tc u s thy r rng v bit r ch ng ca
tng ngi. Ngi no ng thng th thng, ngi no ng tr th tr.
C da vo vic lm ca h, ngi no cng t lm nn ci kt qu ca
mnh. Vic phi vic tri u i x thch ng. Nh vy ai dm khng
tin? Mt khi ci quy ci c xc lp th nhn mt gc c ba gc kia u l
r.
5. Nu ng vua trn khng thn b th k di s c cch li dng.
Vic lm ca nh vua nu khng ng th k di s cn c vo ci
nguyn l bt bin ( sa cha). Nh tri nh t ci gi l xo ht
mi iu lo lng. Nh t nh tri, c ai l k s c ai l ngi thn u?
Ai c th bt chc ging nh tri t, ngi y l bc thnh nhn.
Mun cai tr bn trong th t ngi nhng khng thn vi h. Mun tr
bn ngoi th mi vic t mt chc quan, khng cho h t tin lm. Nh
th lm sao c chuyn chuyn quyn ln t k khc c? Ca cc quan
i thn ch s c nhiu ngi. Ni chung, khi vic cai tr n cc im th
ngi di khng c c n hu ring. Nu lm cho ci s thc (hnh)
ph hp vi tn gi (danh) th dn s gi chc v ca mnh. Nu b iu
m li lo n iu khc th gi l s sai lm ln. Khi nhng bn gio
hot nhan nhn th bn gian t y bn cnh mnh. Cho nn ni: "Ch
lm cho ngi ta giu n mc h cho vay. Ch lm cho ngi ta sang n
mc h c hip. Ch c tin ring mt ngi m b mt ci nc ca
mnh".
Bp chn ln hn i th kh m chy nhanh. ng vua b mt ci thn
b ca mnh th h n theo ng sau. Nu nh vua khng bit th con h s

lm con ch[11]. Nu nh vua khng sm ngn chn th ch ny s nhiu

thm khng k xit. Khi h thnh by ri th chng s git vua.
Lm vua m khng c by ti th lm sao m c nc c. Nh vua
thi hnh php lut ca mnh th h ln s khip. Nh vua thi hnh hnh pht
ca mnh th h ln s t yn. Nu php lut v hnh pht c tin theo th
h s ho thnh ngi v tr v bn tnh ca con ngi.
Mun cai tr mt nc th phi pht nhng k t hp nhau li. Nu
khng pht nhng k t hp nhau li, th h s qu ng. Mun cai tr t
ca mnh th phi ban cp cho ng. Nu cho khng ng th nhng k lm
lon s i thm. H i ta cho th l ta trao ba cho k th. Nu ta khng
th cho h th h s ly ci ba m nh ta.
Hong c cu: "Ngi trn k di mt ngy nh nhau mt trm
trn". Ngi di che giu ci ring t ca mnh, th bng ngi trn.
Ngi trn nm ly quyn cn nhc xem xt tc bt quyn lc k
di. Cho nn lp php cn nhc o lng l ci qu ca nh vua. C
b c ng, l ci qu ca by ti. By ti s d khng git ng vua ca
mnh l v b ng cha .
Cho nn ngi trn b mt mt tc th ngi di c li mt tm,
mt thng. Nh vua c nc khng m rng th mnh. By ti c o,
khng lm cho gia nh mnh sang. ng vua c o khng lm cho by ti
c sang. Lm cho n sang, n giu, n s thay th mnh y. Phi phng
ci nguy phi lo ci gp, phi nhanh nhanh lp thi t, th ho mi khng
c cch no xy ra.
6. Mun xem xt bn trong, phng bn ngoi th thn mnh phi nm
ly s cn nhc. Ai di do ta bt i. Ai t i ta thm cho. Vic thm hay
bt u c mc , ch khin cho dn thnh b ng, thng ng nhau m
la gt ngi trn. Hy bt i nh mt trng (c khuyt dn), hy thm vo
nh nhit (c ln dn trong ngy). Lm cho mnh, lnh n gin v cn
thn trong vic trng pht. S trng pht phi dt khot. Ch bung lng
dy cung, nu khng, mt cnh s c hai con chim trng. Mt cnh c hai
con chim trng th chng s nh nhau mi mi. Ch si trong chung d

th d s khng ng. Mt nh c hai ngi sang cng vic s khng xong.

V chng cng cm quyn th con khng bit theo ai.
7. K lm vua ngi ta phi thng nng ta cy, ch cho cy nhiu
cnh qu. Cy nhiu cnh qu th s che mt nh cng.
Nh ring phn thnh, th sn cng s trng rng, v nh vua s b bng
bt bao vy. Phi nng ta cy, ng cho cnh cy cha ra ngoi. Cnh
cy cha ra ngoi th s xm phm ti ni ca nh vua. Phi nng ta cy,
ch cho cnh ln m gc nh. Cnh ln m gc nh th s khng chu
ni gi xun. Khng chu ni gi xun th cnh cy s lm hi ti ci li
ca cy. C nhiu cng t (con trai vua nhng khng phi l thi t) th
tn tht s phi lo lng.
Ci o chm dt mi lo ny l nng ta cy, ng cho cnh rm rp.
Khi cy b ta th b ng s la. o gc r ln th ci cy s ht thn.
Hy lp ngun i ng cho nc chy trn. Phi xt bng by ti, cp
uy quyn ca h. Nh vua m lm th th mnh lnh ban ra s nh st nh
chp vy.

Thin IX

Tm ng gian di (Bt gian)

1. Ni chung by ti s d thnh k gian l c tm cch:

1) Mt l cng ging. Th no gi l cng ging? Tha rng: phu
nhn c tn qu, vua yu nhng a con nh, nung nhng ngi thip
c sc p. H khin cho nh vua b m hoc. H li dng lc nh vua ri

ri, vui chi, nhn lc cm no ru say yu cu nhng iu h mun.

l ci thut lm cho nh vua th no cng nghe theo. Nhng k lm ti,
bn trong t vng ngc cho h h m hoc nh vua. Ci gi l cng
ging.
2) Hai l bn cnh. Th no gi l bn cnh? Tha rng: bn kp
ht, bn h, bn ln, nhng ngi chung quanh gn gi nh vua. Bn ny
nh vua cha ra lnh th vng vng, cha sai khin th d d. Chng
n , la chiu, ngm nhn sc mt m on trc bng nh vua. Bn ny
cng tin, cng thi, cng p cng i nh nhau, ni nng cng theo mt
li lm thay i bng nh vua. Bn by ti, bn trong ly vng ngc,
chi cho chng, bn ngoi th v chng lm nhng iu tri php cho
chng thay i bng nh vua. Ci gi l bn cnh.
3) Ba l cha anh. Th no gi l cha anh? Tha rng: cc cng t con
ca cc b thip l nhng ngi c nh vua yu qu. Cc quan i thn
v cc quan li triu nh l nhng ngi nh vua cng bn bc. Nu
nhng ngi ny ra sc bn th nh vua th no cng phi nghe theo. Bn
lm ti ly m nhc, gi p tha cc cng t con cc b v b, dng li ni
mua lng cc quan i thn v cc quan li triu nh, giao c vi nhau
ni vic ny vic n, nu vic c kt qu th cc quan i thn s thm
bng lc chc tc khuyn khch bng h, khin h can thip vi nh
vua. Ci gi l cha anh.
4) Bn l nui tai ho. Th no gi l nui tai ho? Tha rng: Nh vua
thch c cung tht p, ao h, i t p, thch con trai con gi n mc p,
thch ch nga tho lng mnh. l ci tai ho ca k lm vua vy.
Bn by ti dc ht sc lc ca dn lm cung tht, ao h, i t p,
nh thu nng cho con trai, con gi, ch nga trang sc p ng lm
tho lng nh vua v lm hng ci tm ca nh vua. H c lm theo ham
mun ca nh vua nh mu li ring ca h. Ci gi l nui tai
ho.
5) Nm l bn lu manh. Th no gi l bn lu manh? Xin tha: K
lm ti phn tn ti sn nh nc ly lng dn chng, thi hnh n c
nh thu phc trm h. Khin cho triu nh, ch ba u khen ngi h,

 che mt nh vua v thc hin iu h mun. Ci gi l bn lu

manh.
6) Su l du thuyt. Th no gi l du thuyt? Xin tha: K lm vua
vn b che y trong vic ni nng bn lun, t khi nghe bn lun cho
nn d b nhng li du thuyt li cun. Nhng bn lm ti tm nhng bin
s cc nc ch hu, nui nhng ngi gii ni trong nc, khin bn
ny ni chuyn ring ca mnh, dng li kho lo t v, ni nng lu
lot lm cho nh vua thy ci th c li, ly iu lo lng tai ho e do
nh vua, dng nhng li ni sung lm hi nh vua. Ci gi l du
thuyt.
7) Th by gi l cng p. Ti sao gi l cng p? Tha rng: Nh
vua ly trm h v cc quan lm uy lc ca mnh. Cc quan v trm h
thch ci g th nh vua cng thch ci . Ci g cc quan v trm h
khng thch th nh vua cng cho l khng thch. Bn lm ti, t tp nhng
k eo gm, nui nhng k s liu cht nu ci uy ca h, nu r ai
theo h th c li, ai khng theo h th th no cng cht e do cc
quan, trm h v thi hnh iu ring t ca h. Ci gi l cng p.
8) Th tm l bn phng. Th no gi l bn phng? Tha rng: K
lm vua nc nh th phi th nc ln, qun i yu th s qun i
mnh. Nc ln i iu g th nc nh phi nghe theo, qun i mnh
i iu g th qun i yu phi nghe theo.
K lm by ti nh thu nng, v vt kho la kho tin, ly ht ca ci
trong nc th nc ln. Ri li li dng ci uy ca nc ln d d
nh vua. Ngi lm d th xin nc ln c binh ng bin gii khng
ch trong nc. K lm nh th nng dng s thn ca nc ln e
do vua ca mnh. Ci gi l bn phng.
Tt c tm cch trn y l nhng iu khin cho by ti tr thnh k
gian, v nh vua b che y, b cp ot, mt ci mnh c. Nh vua khng
th khng xt n nhng iu .
2. V vua sng bn trong vui v sc p, nhng khng nghe li xin
x, khng lm theo li cu xin. i vi bn chung quanh, khi sai khin th

th no cng cn c vo nhng li h ni kim tra, khng cho ni nhiu

li. i vi cha anh v cc quan i thn th khi nghe li th no cng
khin cho h chu trch nhim v kt qu sau ny, khng cho php h c
ngi ba bi. i vi nhng tr vui chi gii tr th khin cho n a ra
c cn c, khng cho php t tin a n hay t tin ct i by ti
on c nh vua. i vi vic thi hnh n c, pht ca pht thc
trong kho lm li cho dn th nht thit phi l do nh vua lm khng
cho by ti thi hnh n c ring. i vi vic bn bc th nh vua xem xt
nng lc, kho st li lm nhng ngi c ngi ta khen v nhng
ngi b ngi ta ch, khng cho by ti ni tt hay ni xu nhau. i
vi nhng k s dng cm v c sc mnh, nu h c cng trong qun l
th khng thng vt bc, cn nu h nh nhau trong lng xm th trng
tr khng tha. Khng cho by ti lm thnh ca ring ca mnh. i vi
nhng yu sch ca ch hu, ci no hp vi php lut th nghe, ci no
khng hp vi php lut th c tuyt.
3. Gi l ng vua mt nc khng phi l ng ta khng c nc, m
l tuy c nc nhng nc khng phi l nc ca ng ta. Khi by ti ly
p lc bn ngoi chi phi bn trong th lc ng vua l ng vua
mt nc ri. Nu cho rng nc ln l ch da vo cu cnh mt nc
th cnh mt nc cn n-nhanh hn l khng nghe li nc ln.
Cho nn khng nghe li nc ln. By ti bit nh vua khng nghe th
khng lin h vi ch hu bn ngoi. Ch hu bit nh vua khng nghe th
s khng nghe theo li nhng by ti vu co nh vua.
4. Bc vua sng t ra cc quan chc, tc l l tin c ngi ti
gii v khuyn khch k c cng. Cho nn ni: "Ngi ti gii th c
bng lc hu v lm quan to, ngi c cng ln th c giao chc cao v
c trng thng". B nhim ngi ti gii lm quan th cn nhc ti
nng, ban lc th xng vi cng lao. Cho nn ngi ti gii s khng gi
mo ti nng th vua, ngi c cng hng hi xc tin s nghip ca
mnh. Kt qu cng vic thnh, cng lao nn.
Ngy nay th khng th. Nh vua khng xt ngi hay k d. Bn n
k c cng th dng nhng ngi c ch hu trng vng, nghe nhng li
xin x chung quanh. Cc cha anh, v cc quan i thn trn xin vua ban

tc lc, di bn ci tc lc y kim ca ci, li lc v lp b ng

ring. Kt qu l k c nhiu tin th mua chc quan cho sang, k giao
thip vi nhng ngi chung quanh nh vua th xin n hu c
trng. By ti c cng khng c ni n, vic b nhim chc quan sai
lm. Do , quan li b chc quan ca mnh giao thip vi nc ngoi,
b cng vic tham ca ci.
V vy cho nn ngi ti gii u li bing m khng c khuyn
khch, ngi c cng chn m b cng vic. l ci tnh cnh ca nc
suy vong vy.

QUYN III

Thin X

Mi iu quy (Thp qu)

Mi iu quy l: Mt l, lm iu trung nh tc l lm hi n iu
trung ln. Hai l, ham li nh tc l hi n li ln. Ba l, lm iu sai tri
theo ring ca mnh, v l vi ch hu, tc l thn mnh sp mt. Bn l,
khng lo nghe n vic cai tr m thch m nhc, tc l thn mnh s b
nguy khn. Nm l, tham lam, thch li tc l ci gc ca vic thn cht
nc mt. Su l, say m n nhc, khng oi hoi n chnh s trong
nc, tc l ci ho mt nc. By l, b cung in i chi xa khng nghe
li can gin, tc l con ng lm cho thn mnh b nguy. Tm l, sai
ri nhng khng nghe li ngi ti trung, c c lm theo mnh, tc l
ci u mi lm cho danh cao b mt v b thin h ch ci. Chn l, bn
trong khng lng sc mnh, bn ngoi cy vo ch hu, tc l ci ho
nc b chia ct. Mi l, nc nh m v l khng nghe nhng v thn
can ngn, tc l tnh trng dng di b dit vy.
1. Th no gi l iu trung nh?
Ngy xa Cung Vng nc S nh nhau vi L Vng nc Tn
Yn Lng. Qun nc S thua, Cung Vng b thng mt.
Trong lc chin u ang hng, quan t m l T Phn kht nc, i
ung. Tn lnh hu Cc Dng a cho ng ta mt chn ru. T Phn
ni: "i chao! Thi ngay, ru y m". Cc Dng tha: "Khng phi
ru u". T Phn nhn ly m ung.
T Phn vn l ngi ham ru nn thch, ung mi khng thi, nn
say vi.
Chin u xong, Cung Vng li mun chin u na, sai ngi triu
quan t m T Phn. T m T Phn vin c au tim, t chi. Cung
Vng thn hnh i xe nga n bc vo trong mn, ngi thy mi ru
nng nc tr v ni: "Trong trn chin u hm nay qu nhn b thng,
ngi nh cy l quan t m. Nhng quan t m li say nh th, th l lm
mt x tc nc S m khng thng xt n dn ta. Ta khng mun chin
u na".

Bn thu binh v chm quan t m T Phn trng pht. Cho nn tn

lnh hu Cc Dng dng ru khng phi l v th T Phn. Nhng ci
bng trung yu nh nht ca anh ta l git cht T Phn, cho nn ni:
Ci trung nh th lm hi n ci trung ln vy.
2. Th no gi l ham ci li nh?
Ngy xa vua Hin Cng nc Tn mun mn ng nc Ngu
nh nc Quc. Tun Tc ni:
"B h hy ly ngc bch Thu Cc v c xe nga Khut Sn t cho
vua nc Ngu xin mn ng. Th no ng ta cng s cho mn
ng",
Nh vua bo: "Ngc bch Thu Cc l vt bu ca c tin qun ta.
Nga t Khut Sn l con tun m ca ta. Nu h ly vt tng ca ta m
khng cho mn ng th th no?". Tun Tc tha: "Nu h khng cho
ta mn ng th nht nh khng dm nhn qu tng ca ta. Cn nu
nh h nhn qu tng ca ta m cho ta mn ng th vt bu ca ta cng
nh l ly ci kho bn trong ri ct ci kho bn ngoi, v nga qu ca
ta cng nh ly tu nga bn trong ri nht tu nga bn ngoi m
thi. Xin b h ch lo". Nh vua ni: "Phi".
Bn sai Tun Tc ly ngc bch Thu Cc v c xe nga Khut Sn t
lt cho vua nc Ngu mn ng. Ngu Cng tham ngc bch, v con
nga mun nghe theo.
Cung Chi K can: "Khng th cho mn. Nc Ngu c nc Quc
cng nh xe c bnh xe. Bnh xe da vo xe, nhng xe cng da vo
bnh xe. Tnh th ca nc Ngu v nc Quc l nh th.
Nu nh cho h mn ng th nc Quc mt bui sng l nc Ngu
mt bui chiu. Khng th c. Xin ng cho".
Vua nc Ngu khng nghe, bn cho nc Tn mn ng. Tun Tc
nh nc Quc xong, ko qun v.

c ba nm, em qun nh nc Ngu v ly nc y. Tun Tc em

nga v ngc bch v trao li cho Hin Cng. Hin Cng vui v ni: "Ngc
bch vn ht nh xa, nhng rng nga th c di hn.
Ti sao qun Ngu Cng li thua v t li b cp? V ng ta ham ci
li nh m khng ngh n ci hi ln. Cho nn ni: Ham ci li nh l hi
n ci li ln vy.
3. Th no gi l lm iu sai tri?
Ngy xa Linh Vng nc S hi hp ch hu t Thn. Thi t
nc Tng n sau, nh vua bt cm t. Sau ng ta li khinh r vua
nc T v bt gi Khnh Phong nc T.
Quan trung x s ni: "Hi hp ch hu khng nn v l, l then cht
ca s tn vong. Ngy xa vua Kit hp Hu Nhung m Hu Mn lm
phn. Vua Tr t chc cuc i sn ma xun L Khu m ngi Nhung,
ngi ch lm phn. l v v l. Xin b h ngh cho". Nh vua khng
nghe, vn lm theo mnh. Cha c chn mt nm, Linh Vng i chi
pha nam, bn by ti i theo c hip nh vua bt ng ta b cht i trn
sng Cn Kh.
Cho nn ni: "Lm iu sai tri theo ring ca mnh, v l vi ch
hu tc l thn mnh sp mt y".
4. Th no gi l thch m nhc?
Ngy xa vua Linh Cng nc V sp sang nc Tn, n sng Bc
Thu th m xe, th nga, lp tri ngh. Na m, nghe gy mt iu
nhc mi ly lm thch.
Sai hi nhng ngi chung quanh. Tt c u ni l khng nghe. Ben
gi S Quyn n hi: C ngi gy bn nhc mi, ta cho ngi hi
nhng ngi chung quanh, th u bo l khng nghe. Tnh trng c v
nh l qu thn. Nh ngi hy v ta nghe v chp li". S Quyn p:
"Xin vng". Bn ngi yn lng, m dn cm nh li iu nhc.

Sng hm sau S Quyn ni: "Thn hc c nhng cha lp quen.

Xin li mt m na tp". Linh Cng ni: "c". Nhn li
thm mt m. Hm sau tp xong, bn sang nc Tn.
Tn Bnh Cng by tic ru i Thi Di. Ru say, Linh Cng ng
dy ni: "C mt iu nhc mi, xin gy nghe".
Bnh Cng ni: "Hay lm". Linh Cng bn cho gi S Quyn n, cho
ngi cnh S Khong. S Quyn cm n gy ln. Gy cha xong, S
Khong chn li bo; " l ci m thanh mt nc, khng th nghe ht!".
Bnh Cng ni: "Bn nhc ny u ra?". S Khong tha: " l bn
nhc do S Din lm ra cho vua Tr chi bi phng tng. n khi vua
V Vng pht Tr, S Din chy v pha ng, n sng Bc Thu th
gieo mnh xung nc. Cho nn nghe bn nhc ny th nht nh l trn
sng Bc Thu. Ngi no nghe bn nhc ny trc th th no nc cng
b mt. Khng th nghe trn". Bnh Cng ni: "Qu nhn ch thch c m
nhc. ng c bo ng ta n cho ht". S Quyn gy ht bn nhc.
Bnh Cng hi S Khong: "Bn nhc ny gi l g?". S Khong ni:
" l bn Thanh Thng". Bnh Cng hi: "C phi bn Thanh Thng
l bn nhc bun nht khng?". S Khong p: "Khng bun bng bn
Thanh Chu ". Bnh Cng ni: "Ta c th nghe bn Thanh Chu c
khng?". S Khong tha: "Khng th c. Ngy xa nhng ngi nghe
bn Thanh Chu u l nhng ng vua c c c ngha. Nay b h c
ngha mng, khng nghe". Bnh Cng bo: "Qu nhn ch thch c
m nhc, mun th nghe xem". S Khong bt c d cm n cm gy.
Va mi gy mt khc c hai ln tm con hc en t phng nam
n u nc ca cung. Gy xong hai khc th chng sp thnh hng, gy
ba khc th chng vn di c ln m ku, v cnh m ma, m thanh hp
vi iu cung, iu thng, ting vang ln tri. Bnh Cng c mng, c to
u thch.
Bnh Cng cm chn ru ng ln chc th S Khong ri li ngi
xung v hi: "C bn nhc no bun hn bn Thanh Chu khng?". S
Khong p: "Cha hng bn Thanh Gic". Bnh Cng hi: "C th nghe
c bn Thanh Gic khng?". S Khong tha: "Khng th c. Ngy

xa Hong hi hp qu thn trn ni Thi Sn. i chic xe ng do

su con giao long ko. Thn Tt Phng i u y trc xe Xi Vu i
trc, thn gi qut pha trc, thn ma ri ng, h, si i trc, qu
thn theo sau. Rng nm di t, phng hong ph ln trn. Trong bui
hi hp ln, cc qu thn lm ra bn Thanh Gic. Nay b h c mng,
khng nghe. Nghe n s c iu hi vong". Bnh Cng ni: "Qu
nhn gi ri, ch thch c m nhc m thi. Ch mong c nghe nt". S
Khong bt c d phi gy.
Mi gy mt khc c mt m my en t pha ty bc ko n.
Gy khc th hai, gi ln ni ln, x toang mn trng, lm v chn a,
lm rt ngi hnh lang. Nhng ngi ngi b chy tn lon. Bnh Cng
s hi, nm np cn phng ca hnh lang.
Nc Tn b i hn, t ba nm. Tn Bnh Cng b bnh nng. Cho
nn ni: "Khng lo chnh s m thch m nhc mi, th thn mnh s nguy
khn".
5. Th no gi l tham lam bng bnh?
Ngy xa Tr B Dao cm u cc h Triu Ngu, Hn nh h Phm
v h Trung Hng, v dit hai h ny. Sau khi tr v. Tr B ngh binh vi
nm ri li sai ngi i t nc Hn.
Hn Khng T mun khng cho. on Quy can rng: "Khng th
khng cho, Tr B l con ngi ham li v kiu ngo, bng bnh. ng ta
cho ngi n xin t m ta khng cho th th no ng ta cng em binh
nh nc Hn. Xin b h c cho. ng ta c cho quen thi, s i t
nc khc. Nc khc nu c k khng nghe th th no Tr B cng em
qun nh. Nh vy, nc Hn s trnh c mi lo i tnh hnh bin
i". Khng T ni: "Phi". Bn sai s gi a cho Tr B mt huyn c
vn nh.
Tr B li sai ngi i t nc Ngu. Ngu Tuyn T nh khng
cho.

Triu on Can ni: "ng ta i t nc Hn, nc Hn cho. Nay ng

ta i t nc Ngu, m nc Ngu khng cho. Nh vy l nc Ngu
cy ci th mnh bn trong nhng bn ngoi lm cho Tr B gin. Nu ta
khng cho th no ng ta cng em binh n nh nc Ngu ". Tuyn T
ni: "Phi". Bn sai ngi dng cho Tr B mt huyn c vn nc nh.
Tr B li sai ngi sang nc Triu xin t Thi v t Cao Lang.
Triu Tng T khng cho. Tr B ngm c hn vi nc Hn v
nc Ngu cng nhau nh nc Triu. Tng T mi Trng Mnh
m n, bo ng ta: "Tr B l ngi bn ngoi t t nhng bn trong c
c. ba ln sai s gi n Hn, Ngu th m qu nhn khng cho ng ta
t. Th no ng ta cng s em qun n nh qu nhn. Nay ta nn
u cho yn? . Trng Mnh m ni: "ng Vu l mt by ti gii
ca Triu Gin Ch. ng ta cai tr thnh Tn Dng. Don c li noi
theo gng ng ta, gio ho st li ca ng ta vn cn. B h ch nn Tn
Dng m thi". Nh vua ni: "Phi".
Bn cho gi Din Lng Sinh n, sai em qun xe, qun k n Tn
Dng trc, nh vua nhn i theo. Nh vua thn hnh i kim tra
thnh quch v cc kho ca nm v quan coi kho th thy thnh quch
khng sa sang, kho la khng tch tr thc, kho tin khng tch tr tin,
kho v kh khng c o gip v v kh, trong p khng c bo v.
Tng T s, bn gi Trng Mnh m n ni: "Qu nhn thn
hnh i xem thnh quch v vt cha cht trong nm kho, thy u khng
chun b y . Ta bit ly g i ph vi qun ch". Trng Mnh
m tha: "Thn nghe ni ci tr ca bc thnh nhn l giu dn khng
giu kho la, kho tin, lo trau gii vic gio ho ch khng lo sa sang
thnh quch. Xin b h c ra lnh, bo dn gi thc n ba nm, thc tha
th a vo kho thc, tin tha ra th a vo kho tin, cn nhng ngi
no ri ri th sai sa sang thnh quch".
Nh vua ra lnh bui chiu hm trc th sng hm sau kho la khng
cn ch cha thc, kho tin khng cn ch cha tin, kho v kh
khng cn ch cha o gip v v kh. Trong vng nm ngy thnh
quch sa xong, vic phng b y d.

Nh vua sai gi Triu Mnh m n hi: "Thnh quch ta sa sang

xong, vic phng b c , tin v thc c y, o gip v binh kh c
tha. Nhng ta cha c tn bn th lm th no?" Trng Mnh m ni:
"Thn nghe ni h ng khi cai tr thnh Tn Dng, tng cc nh cng
u trng lau, sy, cy s lm hng ro. C cy cao mt trng. B
h c cht m dng". Bn sai cht v lm th th thy tn tre cng khng
th cng hn.
Nh vua ni: "Tn ca ta ri, nhng khng c kim loi th lm th
no?". Trng Mnh m ni: "Thn nghe ni ng T cai tr thnh Tn
Dng, cc ngi nh cng v cung in u ly ng lm ct tr, lm
ct. B h c ly nhng ct ny m dng". Bn ly ra m dng th kim loi
c tha.
Hiu lnh ban ra, s phng b y , qun i ba nc ko n.
Va n, h lin xng n thnh Tn Dng. Cuc chin u din ra.
nh ba thng m vn khng ly c thnh.
Ba nc bn dn qun ra bao vy, khi nc sng Tn Dng cho
chy vo thnh, vy thnh Tn Dng ba nm, ngi Tn Dng lm l
trn cy m , treo ni nu n. Thc n sp ht, cc k s v cc quan
i phu b bnh, m yu.
Triu Tng T ni vi Trng Mnh m: "Lng thc thiu, ti sn
sc lc ht, k s v cc i phu bnh tt mt mi, ta s khng th gi
c. Mun np thnh hng th nn np thnh v hng nc no?".
Trng Mnh m tha: Thn nghe ni: "K mt th khng th bo tn,
nguy th khng th yn n, nh th khng th coi s khn ngoan lm
qu na. Xin b h b ci k y i. Thn xin th ln li nc ra ngoi yt
kin vua Hn v vua Ngu ".
Trng Mnh m yt kin vua Hn v vua Ngu v ni: "Thn nghe
ni: Mi h rng lnh. Nay Tr B ch huy hai nh vua nh nc Triu,
nc Triu sp mt. Nc Triu mt th n lt hai ngi y". Hai ng
vua ni: "Ta vn bit th. Nhng Tr B l con ngi hay ng vc m t
thn ai. Mu ca ta m l ra th ci ho th no cng n. Nn lm th

no?". Trng Mnh m ni: "Ci mu l tht ra t ming ca hai ngi

v lt vo tai ca thn, khng ai bit iu ". Hai ng vua bn cng
Trng Mnh m c hn ba qun lm phn, nh ngy khi s. Ban
m cho Trng Mnh m vo thnh Tn Dng bo tin cho Tng
T bit hai ng vua lm phn. Tng T n Mnh m, ly hai ly, va
lo va mng.
Hai ng vua c hn vi Trng Mnh m, nhn chu Tr B ra
v, gp Tr Qu ngoi ca doanh tri. Tr Qu thy sc mt hai ngi, ly
lm l, bn n yt kin Tr B ni: "Hai nh vua c v , nh sp gy
bin". Tr B hi: "Nh th no ?". Tr Qu ni: "Hai ngi i nghnh
ngang v vnh vang, khng phi d dt nh trc y. B h phi ra tay
trc i". Tr B ni: "Ta cng hai ng vua giao c cn thn, ly c
nc Triu th chia ba nc ny, qu nhn thn vi h, chc chn h khng
la di qu nhn. Qun i n Tn Dng ba nm nay, hm nay sng
chiu s ly c thnh hng li, l no h c bng d khc. Chc
khng phi th. Nh ngi ng lo, cng ng ni ra ming".
Sng hm sau, hai ng vua li n chu ri i ra, li gp Tr Qu ca
qun doanh, Tr Qu vo yt kin Tr B ni: "B h em li ca thn
ni vi hai ng vua ri chng?". Tr B hi: "Ti sao ng bit?". Tr Qu
p: "Hm nay hai ng vua vo chu ri i ra, thy thn, v mt h thay
i, mt nhn thn chm ch. Th no cng c bin y! Khng bng b h
git h i. Tr B ni: "Xin ng mc ng ni na". Tr Qu ni:
"Khng c. B h phi git h. Nu nh khng th no git h th phi
thn vi h". Tr B ni: "Thn vi h bng cch no?". Tr Qu ni:
"Mu thn ca Ngu Tuyn T l Triu oan, mu thn ca Hn Khng
T l on Quy. u l nhng ngi c th thay i ci k ca vua h.
B h hy cng hai ng vua kia c hn; nu ly c nc Triu th
phong cho hai ng ny mi ngi mt huyn c vn ngi nh. Nh vy th
bng ca hai ng vua c th khng thay i". Tr B ni: "Ph nc Triu
chia nc lm ba, ri li phong cho hai ng kia mi ngi mt huyn c
vn ngi nh, th th phn ta c c qu t. Khng c".
Tr Qu thy li ni ca mnh khng c nghe, b i, nhn y i h
mnh thnh h Ph.

n m c hn, h Triu git ngi gi ca mnh, dn nc lm

ngp qun i ca Tr B. Qun i Tr B lo cu nc m thnh ri lon.
Nc Hn v nc Ngu tha c nh thc vo hai bn sn, Tng T
dn qun nh mt trc, nh qun Tr B thua to, v bt Tr B. Tr B
thn cht, qun b ph, nc chia lm ba, b thin h ci. Cho nn ni:
Tham lam bng bnh thch li l ci gc ca vic mt nc hi thn
mnh.
6. Th no gi l ham m n nhc?
Ngy xa, vua Nhung sai Do D n triu cng nc Tn. Tn Mc
Cng hi ng ta: "Qu nhn thng nghe ni o nhng cha c nhn
thy tn mt, mun nghe ni cc bc vua sng ngy xa c nc, mt
nc l cn c vo u?". Do D p: "Thn thng c nghe: h cn
kim th c, h xa x th mt". Mc Cng hi: "Qu nhn khng ngi
xu h hi ng v o, ng li ni n chuyn cn kim l ti lm sao?".
Do D p: "Thn nghe ngy xa, Nghiu c c thin h, n trong bt
t, ung trong chn t. t ai pha nam n Giao Ch, pha bc n u
, pha ng v pha ty n ch mt tri mt trng mc v ln. Khng ai
khng thn phc. Nghiu nhng thin h. Ngu Thun nhn ly, lm
n, n cy trn ni, ri ca bo cho trn, ly sn v mc bi ln, ri a
vo cung lm vt ng thc n. Ch hu cho l xa x, c mi ba
nc khng phc. Vua Thun nhng thin h cho H V. H V lm
t t bn ngoi sn en, bn trong sn , gi lm bng la trng, chiu ci
c vin, chn v bnh ru c mu, chn ru v mm c trang sc, nh
th li cng xa x. C ba mi ba nc khng phc theo. Nh H mt i,
nh n ni tip. Lm xe ln, dng l c c chn tua, nhng ng thc
n, chn ru v bnh c chm tr, bn bc vch c sn trng, gi, chiu
v hoa vn, nh th li cng xa x. V c n nm mi ba nc khng
phc. Nhng ngi qun t u bit vn v th s ngi phc theo cng t.
Cho nn thn ni cn kim l o vy".
Do D i ra, Mc Cng cho mi quan ni s l Liu n v k li, ni:
"Qu nhn nghe ni nc lng ging c bc thnh nhn th l mt lo
cho nc ch. Nay Do D l bc thnh nhn, qu nhn lo lng, qu nhn
nn lm nh th no?". Quan ni s Liu ni: "Thn nghe ni ch ca

vua Nhung ho lnh, xa xi cha tng nghe nhc Trung Quc, xin b h
em n nhc n cho ng ta lm ri lon chnh s, sau xin hon ngy
v ca Do D cho Do D can ngn. Vua ti h c ch h th sau
mi c th tnh chuyn c. Mc Cng ni: "Phi".
Bn sai ni s Lin em hai on n nhc mi on tm ngi tng cho
vua Nhung, nhn y xin hon ngy v ca Do D. Vua Nhung ng thun.
Vua Nhung thy n nhc th thch, t tic ru ung mi, ngy th
nghe nhc, sut nm khng ri, b nga cht mt mt na. Do D tr v,
nhn y can ngn vua Nhung, vua Nhung khng nghe. Do D bn b
sang nc Tn. Tn Mc Cng n v cho lm thng khanh. Hi ng ta
v qun i, tnh th v a hnh.
Sau khi bit r, em qun nh nc Nhung, chim mi hai nc,
m t ngn dm. Cho nn ni: ham m n nhc khng oi hoi n
chnh s trong nc l ci ho mt nc vy.
7. Th no gi l b cung in i chi xa?
Ngy xa in Thnh T i chi ngoi bin, rt thch, ra lnh cho cc
quan i phu ni: "Ai ni chuyn v th cht". Nhan Trc T ni: "B h
chi ngoi bin v thch, nu c by ti mu cp nc th th no? B h
d vui iu ny nhng lm sao cn vui c na?". in Thnh T ni:
"Qu nhn ra lnh ni: "Ai ni n chuyn v th cht", nay nh ngi
phm lnh qu nhn". Bn cm gio nh m. Nhan Trc T ni: "Ngy
xa vua Kit git Quan Long Bng v vua Tr git T Can, nay b h git
ci thn ca thn, th l thnh ba ngi y. Thn ni l v vic nc ch
khng phi v thn mnh". Ri vn c tin ln pha trc ni: "B h c
m i!". Nh vua bn bung gio, ln xe v kinh . V c ba ngy th
nghe tin ngi trong nc c m mu khng cho in Thnh T vo.
S d in Thnh T cn gi c nc T l nh c Nhan Trc T.
Cho nn ni: B nc i chi xa l ci o lm nguy n thn mnh
vy.
8. Th no gi l c li lm m khng nghe ngi trung thn?

Ngy xa T Hon Cng chn ln hi hp ch hu, mt ln cu c

thin h, lm ngi u tin trong ng b. Qun Trng gip ng ta. Qun
Trng gi khng th lm vic, ngh nh. Hon Cng n thm v hi:
"Trng ph c bnh nh, nu khng may bnh ny khng khi th chnh
s nn trao cho ai?". Qun Trng ni: "Thn gi ri khng th hi c
na. Tuy nhin, thn nghe ni: "Bit by ti khng ai bng nh vua, bit
con khng ai bng cha! B h hy th quyt nh theo bng mnh xem".
Hon Cng ni: "Bo Thc Nha th no?. Qun Trng p: "Khng
c. Bo Thc Nha l ngi cng rn, li bng bnh. Cng th dng
iu mnh m phm n dn, bng bnh th khng c lng dn, ngang
ngnh th dn khng chu theo v lng h khng s. khng phi l
ngi gip cho bc b vng".
Hon Cng hi: "Vy th Th iu nh th no?. Qun Trng p:
"Khng c. Phm tnh cm con ngi khng ai khng thng yu thn
mnh. B h hay ghen v thch n b, Th iu t hon mnh cai qun
trong hu cung. n ci thn ca mnh cn chng thng th lm sao c
th thng yu nh vua c?".
Hon Cng ni: "Th th cng t nc V l Khai Phng th no?".
Qun Trng ni: "Khng c. Nc T v nc V cch nhau chng qu
mi ngy ng. Khai Phng th b h. V mun lm b h va lng
nn mi lm nm khng v nh thm cha m. khng phi l ci tnh
cm thng thng ca con ngi. Cha m anh ta m anh ta cn khng thn
th thn lm sao vi b h c?.
Hon Cng hi: "Vy th Dch Nha th no?. Qun Trng ni: "Khng
c. Dch Nha coi vic n ung cho nh vua. Nh vua ch cn cha nm
tht ngi na m thi. Dch Nha chng u con mnh dng ln. Tnh
cm con ngi khng ai khng yu con mnh. Nay anh ta chng u con
mnh cho b h xi. Con anh ta anh ta cn khng thng th lm sao c
th thng b h c?".
Hon Cng hi: "Th th ai c?". Qun Trng p: "Thp Bng
c. ng ta l ngi bn trong th vng chc m bn ngoi th lim, t

ham mun m c nhiu ngi tin. Phm con ngi bn trong vng chc
th lm gng mu, bn ngoi lim th c th m ng nhim v
to ln, t ham mun th c th cai tr nhn dn, c nhiu ngi tin th c
th thn vi cc nc lng ging. Xin b h dng ng ta". Nh vua bo:
"c".
c hn mt nm, Qun Trng mt. Hon Cng khng dng Thp
Bng m li dng Th iu.
Th iu cm quyn ba nm. Hon Cng i chi pha nam ng
Ph, Th iu cm u bn Dch Nha, cng t nc V l Khai Phng
v cc quan i thn lm lon. Hon Cng i kht m cht ti phng ng
Nam Mn, l cn phng ca nh vua. Cht ba thng m khng chn,
di b ra n ca.
Cho nn qun i ca Hon Cng honh hnh trong thin h, lm ngi
u lin ca ng b, nhng cui cng li b by ti git, danh ting ln b
mt v b thin h ci.
Ti sao th? Li ch khng dng li ca Qun Trng.
Cho nn ni: C li lm m khng nghe li ngi trung thn, c lm
theo mnh, th git cht ci danh ting ln ca mnh, l u mi cho thin
h ch ci vy.
9. Th no gi l bn trong khng lng sc mnh?
Ngy xa nc Tn nh Nghi Dng, nc Hn b nguy cp. Cng
Trng Bng ni vi vua Hn: "Nhng nc ng minh vi mnh khng th
nh cy c. Chng bng nh Trng Nghi m ho hiu vi nc Tn.
Ta em mt thnh ni ting t cho nc Tn, quay mt v pha nam
cng nc Tn nh nc S. Nh vy th b c ci hi v nc Tn m
chuyn n sang cho nc S". Nh vua ni: "Phi". Bn ra lnh cho Cng
Trng Bng thi hnh, sp i sang pha ty ho hiu vi nc Tn.
Vua S nghe vy lo s, cho gi Trn Chn n, bo ng ta: "Cng
Trng Bng ca nc Hn sp i sang pha ty ho hiu vi nc Tn, nay

nn lm nh th, no?". Trn Chn tha: "Nc Tn c mt thnh

ca nc Hn, s xua o qun tinh nhu. Nc Tn v nc Hn hp lm
mt em qun v hng nam nh S, l ci iu vua Tn vn cu xin
trong nhng li cu nguyn tn miu. R rng iu l c hi cho nc
S. B h nn nhanh nhanh sai v thn c tin cy em nhiu xe v l vt
ni vi vua Hn: "Nc ca ti tuy nh nhng binh s huy ng ri,
xin nc ln c ra uy vi nc Tn, v xin gi s gi vo nc ti xem
nc S huy ng binh s".
Vua Hn sai s gi n nc S. Vua S nhn th sai sp xe trn v k
binh ng ci pha bc v ni vi s gi nc Hn: "Nh bo vi vua
Hn l qun i ca t p nay sp vo bin gii y. S gi tr v bo vi
vua Hn. Vua Hn c mng, bo Cng Trng ngng vic sang nc Tn.
Cng Trng ni: "Khng c. Ly ci thc ni vi ta l nc Tn,
ly ci ting l cu ta l nc S. Nghe li ni sung ca nc S m
xem nh ci ho thc s ca nc Tn, l ci gc lm nc nguy". Vua
Hn khng nghe. Cng Trng ni gin tr v nh, mi ngy khng ra
chu.
Thnh Nghi Dng ngy cng nguy cp, vua Hn sai s gi lin tip
ko nhau sang nc S. Lng v m y ng nhng qun i khng
n. Cui cng thnh Nghi Dng mt, b ch hu ci. Cho nn ni: Bn
trong khng lng sc mnh m nh cy ch hu bn ngoi, l mi lo
nc b ct vy.
10. Th no gi l nc nh m v l?
Ngy xa cng t nc Tn l Trng Nh lu vong, i qua nc To.
Vua nc To yu cu ng ta ci trn cho mnh xem[12]. Ly Ph Ky v
Thc Chim ng hu trc mt nh vua. Thc Chim ni vi vua To:
"Thn xem cng t nc Tn l ngi phi thng, b h i x v l vi
ng ta. Nu c ngy ng ta v c nc m ct qun th s l nguy hi
n nc To. Chng bng b h git ng ta i". Vua To khng nghe.
Ly Ph Ky v nh khng vui. Ngi v hi: "ng t ngoi v sc mt
khng vui l v sao?". Ph Ky ni: "Ta nghe ni: nh vua c phc th ci
phc khng n phn ta; nhng c ho th ci ho lin lu n ta. Hm

nay, nh vua mi cng t nc Tn, nhng tip i ng ta v l. Ta ng

trc mt. Ta v vy khng vui". B v ni: "Ti xem cng t nc Tn l
ng vua c vn c xe. Nhng ngi chung quanh i theo ng ta l bc
tng quc ca nc c vn c xe. Nay ng ta cng khn phi lu vong i
qua nc To. Vua To i x v l vi ng ta. Nu ng ta v nc c
th th no cng git k v l, v nc To s l nc u tin. Ti sao ng
khng lo t tnh ring vi ng ta trc i?". Ph Ky ni: "Phi". Bn b
vng vo bnh, trn cm, t ngc bch ln trn. Ban m sai ngi a
cho cng t.
Cng t tip s gi, ly hai ly, nhn thc n m tr li ngc bch. Cng
t t nc To vo nc S, ri t nc S vo nc Tn.
Vo nc Tn c ba nm, Tn Mc Cng triu qun thn li bn
mu: "Ngy xa Tn Hin Cng giao du vi qu nhn, ch hu khng ai
khng bit. Hin Cng khng may ri b by ti, trn di mi nm.
Con ni nghip ca ng ta khng tt, ta s tn miu ng ta s khng c
t t, x tc s khng c cng t. Nh th m khng xc lp trt t th
khng phi l ci o giao du. Ta mun gip Trng Nh tr v nc Tn,
cc ngi ngh sao?". Qun thn u ni: "Phi".
Vua Tn bn ct qun, em nm trm c xe bc da, hai ngn qun k,
nm vn qun b gip Trng Nh tr v nc Tn, lp lm vua Tn.
Trng Nh ln ngi c ba nm th ct qun nh nc To. Ra lnh
cho vua To: "Bt Thc Chim a ra. Ta s git hn tr ti nng". Li sai
ngi ni vi Ly Ph Ky: "Qun ta s ph thnh. Ta bit ng khng xc
phm n ta. ng hy nh du ci xm ca mnh. Qu nhn s ra lnh,
khin binh s khng xm phm n". Ngi nc To nghe th em thn
thch n gia xm ca Ly Ph Ky n trn by trm nh. l ci cng
dng ca l.
Nc To l nc nh, nm p gia nc Tn v nc S, nh vua
nguy ngp nh trng chng ln nhau, m li i x v l, cho nn mi b
tuyt ni.

Cho nn ni: "Nc nh m v l, khng nghe li can ngn ca by ti

th l ci th i b t vy".

QUYN IV

Thin XI

Ni phn ut ca con ngi c c (C phn)

1. Nhng k s c mu tr v c thut th no cng nhn xa v xt on

sng sut, v nu khng xt on sng sut th khng thy r c nim
ring ty. Nhng k s bit nu cao php lut th no cng kin ngh v
thng thn, v nu khng kin ngh v thng thn th khng th no sa
cha c k gian. Bn by ti nghe theo mnh lnh v lm chc v, da
theo php lut m lm quan khng phi l nhng ngi c trng. Nhng
k c trng l nhng k khng c mnh lnh m t chuyn, b cong
php lut mu li ring, lm hao tn n quc gia mu li cho mnh,
sc c th lm ch c nh vua. l nhng k gi l c qu trng.
Nhng k s c mu tr v c thut, xt on sng sut, nu c dng
th s thy r tm a ring t ca bn ngi c qu trng. Nhng k s
c th cao php lut, thng thn, nu c dng s sa cha nhng

hnh vi gian t ca nhng k c qu trng. Cho nn nu nhng k s c

mu tr v c thut bit cao php lut c dng th bn by ti c
qu trng th no cng b gt ra ngoi. Chnh v vy nhng k s c tr v
thut, bit cao php lut v nhng bn hin ang cm quyn l nhng
k th ca nhau khng th cng sng.
2. Khi nhng bn cm quyn nm ly mi vic th bn ngoi cng nh
bn trong h ch lo mu li ring m thi. Cho nn nu ch hu khng da
vo h th cng vic khng thnh. Kt qu l cc nc ch ca ngi h.
Nu nhng ngi chung quanh nh vua khng da vo h th khng gn
nh vua c cho nn nhng ngi chung quanh nh vua che giu cc sai
lm ca h. Nhng k s c hc nu khng da vo h th bng lc v a
v thp cho nn nhng ngi c hc tn dng h.
Nh bn k gip ny cho nn bn by ti gian t t t v mnh.
Nhng k c qu trng khng th trung vi nh vua tin c nhng k
th ca mnh. Nh vua li khng th vt qua bn hng ngi gip
xem xt r by ti. Cho nn nh vua cng b che y v bn i thn cng
c trng vng.
Ni chung, nhng k cm quyn i vi nh vua t ngi khng c
nh vua tin yu. V li, h li quen bit nh vua t lu. H bit lng nh
vua, cng yu cng ght nh nh vua, l cch tin thn ca h.
Mt khi chc quan v tc lc ca h c trng, b ng ca h li
ng, c mt nc ca ngi h, th th nhng k s bit nu cao php lut
mun n gn nh vua cng khng c c ci thn ca nhng k c
nh vua tin yu, khng c c ci n hu ca nhng k quen bit t lu.
Nh th m nhng ngi ny li mun ly php lut v thut sa cha
ci bng sai lch ca nh vua th tc l lm tri ngc vi nh vua. Mnh
vo ci th thp hn li khng c b ng cho nn c c.
Phm con ngi xa v khng thn m li mun tranh vi con ngi
gn v c tin yu th tnh th l khng th thng c. Ngi mi n,
l k tr m mun tranh vi ngi c v quen thuc th ci s l khng
th thng c. Ngi ni nu tri vi nh vua li mun tranh vi k
cng ham thch nh nh vua th ci s l khng th thng c. Ngi b

coi khinh, thp hn li mun tranh vi k c qu trng th ci s l

khng th thng c. Mnh ch c mt ming li tranh vi c mt nc
th ci s l khng th thng c.
K s bit cao php lut v thut tr nc nm ly ci th c nm
im thua, li bao nm tri khng c yt kin nh vua phi i lp li
bn cm quyn nm ly nm ci thng, ngy m mt mnh ni trc
mt nh vua. Cho nn k s cao php lut v thut tr nc lm sao c
th tin ln c v nh vua bit bao gi mi c th tnh ng c?
vo ci th phi thua, li khng th cng nhau tn ti th th k s
cao php lut v thut tr nc lm sao khi nguy c? Nhng k c
th buc ti tr th ngi ta dng php lut git, nhng k no khng,
th buc ti tr th ngi ta dng kim ring hi. Nh th th nhng
k soi sng php lut lm tri nh vua, nu khng b quan li git t b
thanh kim ring git vy.
3. B ng nhm hp che giu nh vua, nhng li ni quanh co
tin cho vic ring th no cng c nhng ngi c qu trng tin. V
vy cho nn ai c th vin c l c cng lao th h phong cho quan tc
lm cho thnh sang. Ai c th cho mn ci ting tt th h dng ci quyn
ca nc ngoi lm cho c trng. Ai che giu c nh vua v chy
cht ca ring th d khng c c quan tc vinh hin cng s c
trng nh quyn lc ca nc ngoi.
Nay cc v vua khng xem xt bng chng thi hnh vic trng tr;
khng i thy cng lao ban tc lc, nh th lm sao k s cao php
lut v thut tr nc c th liu cht a ci thuyt ca mnh ra v bn by
ti gian t lm sao c th b li m rt lui c? Cho nn cha trn cng
b thp xung th nhng ca ring cng c cao.
Nc Vit kia tuy nc giu v binh mnh nhng cc v vua Trung
Quc u bit n khng c ch g i vi mnh v ni: "Nc y ta khng
khng ch c". Nay c nc tuy t rng, ngi nhiu, nhng nh vua
b che y, cc quan i thn chuyn quyn th nc y cng l nh nc
Vit vy. Bit nc mnh l khng ging nc Vit, nhng khng bit
nc mnh khng ging n ch no, tc l khng xt n s ging nhau.

S d ngi ta ni nc T mt khng phi l ni t v thnh ca

n mt m ni h L khng cai tr m h in chuyn quyn. S d
ngi ta ni nc Tn mt khng phi l ni t ai v thnh ca n
mt m ni h C khng cai tr; tri li su quan khanh chuyn quyn.
Nay nu nh cc quan i thn nm ly quyn lc gii quyt mt mnh,
cn ng vua trn khng ginh li c ci quyn y, nh vy l nh vua
khng sng sut vy. Ngi no cng mang chng bnh vi ngi cht
th khng th sng c, nc no lm vo tnh trng nh nhng nc
mt th khng th cn c. Ngy nay noi theo li i ca nc T, nc
Tn mt m li mun tn ti yn n th khng th c.
4. Ni chung, php lut kh thi hnh khng phi ch i vi ci nc c
vn c xe m thi. i vi ci nc c ngn c xe cng th. Nhng ngi
chung quanh nh vua khng nht thit u l nhng ngi khn. Nh vua
nghe li ngi nh vua cho l khn, ri li em nhng li ca ng ta ra
bn vi nhng ngi chung quanh mnh. Nh vy l ni chuyn khn vi
ngi ngu vy. Nhng ngi chung quanh nh vua khng nht thit u l
nhng ngi gii. Nh vua dng l i x vi ngi mnh cho l gii,
nhng ri li bn v hnh vi anh ta vi nhng ngi chung quanh. Nh
vy l cng vi nhng ngi km bn v ngi gii vy.

Ngi khn phi cho ngi ngu quyt nh k hoch ca mnh,

ngi gii phi cho ngi km xt v vic lm ca mnh th ngi gii
v ngi khn s xu h v cch bn ca nh vua s sai lm vy. Trong
cc by ti mun c lm quan th nhng k s trau gii c hnh, c
gng gi thn mnh trong sch, nhng k s khn ngoan dng bin lun
thc hin s nghip. Nhng k s trau gii c hnh khng th dng ca
t lt th ngi, v n tri vi s trong sch li cng khng th b cong
php lut cai tr. Cho nn nhng k s trau gii c hnh v khn ngoan

khng th nhng ngi chung quanh nh vua, khng nghe nhng chuyn
xin x. Nhng ngi chung quanh nh vua c hnh khng phi l B
Di, khi h i hi khng c, ca t khng n th ci cng gi trong
sch v ti bin lun (ca ngi gii) s b dp tt v nhng li ch bai s
ni ln. K c cng lo v vic bn lun v cch cai tr b bn gn gi
nh vua kim ch. K c c hnh lim khit b li khen ch quyt nh
th cc quan li lo trau gii c hnh v khn ngoan s b b v ci sng
ca nh vua s b chn li. Mt khi nh vua khng ly cng lao xt
nhng ngi khn ngoan v c c hnh, khng ly vic so snh nhng ti
li pht nhng sai lm m li nghe li bn gn gi chung quanh th bn
k s bt lc trong triu v bn quan li tham , ngu xun s nm cc
chc v.
5. Ci lo ca mt nc c vn c xe l ch cc quan i thn c tn
trng qu ng. Ci lo ca mt nc c ngn c xe l ch nhng ngi
chung quanh c tin dng qu ng. l mi lo chung ca nhng k
lm vua. V li, bn by ti c ti ln v nh vua c s sut ln.
Ci li ca vua v ti l khc nhau. Lm th no chng minh iu
y? Xin tha: ci li ca nh vua l b nhim nhng ngi c kh nng
lm quan. Ci li ca by ti l ch khng c kh nng m c lm
quan. Ci li ca vua l c cng lao mi c tc lc. Ci li ca by ti l
ch khng c cng lao m c giu sang. Ci li ca ng vua l ch
ngi ho kit c tr ti nng; ci li ca by ti l ch lp b ng
lm vic ring.
Cho nn nc b chia ct th nh ring c giu; nh vua b h thp th
cc quan i thn c tn trng. Cho nn ng vua mt th lc thi by ti
ly c nc, ng vua phi lm phin thn th ng tng quc c ch
ph. Do by ti la di nh vua mu vic ring.
Trong s bn by ti c qu trng ngy nay khi th lc nh vua thay
i nhng h vn gi vng c n sng th mi ngi khng c n hai
ba ngi.
Ti sao th? V ti ca by ti ln. By ti c ti ln. Hnh ng ca h
l la vua, ti y ng cht. Nhng k s khn ngoan, nhn xa thy rng, v

s b cht th no cng khng theo bn by ti c qu trng. Nhng k

s ti gii, c hnh lim khit v xu h khng chu theo bn gian thn
la vua, th no cng khng theo nhng ngi c qu trng. Nh vy
th bn theo nhng ngi cm quyn nu khng phi l ngu v khng bit
lo lng th nht nh l ngi nh bn khng trnh vic gian t.
Cc quan i thn nm ly bn ngu si, nh bn, trn th cng la di
nh vua, di th cng chng thu li bn rt nhn dn, ko b ko ng, tt
c mt li, la di nh vua, lm hng php lut, lm dn chng v k s ri
lon, khin cho nc nh b nguy, b ct, nh vua vt v nhc nh. l
ci ti rt ln. Lm by ti c ci ti ln m nh vua khng cm, l iu
sai lm ln.
trn nh vua c sai lm ln, di bn by ti c ti ln m mun
cho nc khng mt th khng th no c.

Thin XII

Ci kh trong vic du thuyt (Thuyt nan)

1. Ci kh trong vic du thuyt khng phi l ch bit nhng iu cn

phi a ra ni. Cng khng phi ch mnh khng bit bin lun. Cng
khng phi ch mnh khng trnh by c r rng nhng ngh ca
mnh. Cng khng phi ch khng dm ni ngang ni dc cho ht ci
ca mnh. Ni chung, ci kh trong vic du thuyt l lm th no bit c
ci bng ca con ngi mnh mun thuyt phc dng ci thut ca mnh
m i ph.

Nu con ngi mnh mun thuyt phc ch ngh n ci danh cho cao
m mnh li em ci li ln ra thuyt vi h th h s cho mnh l bn hn
h, v i x vi mnh mt cch thp hn ri th no h cng s vt b
mnh tht xa.
Nu con ngi mnh mun thuyt phc chi ngh n ci li cho ln, m
mnh li em ci danh cao ra thuyt vi h th h s cho ta khng ch
n th s, ni chuyn vin vng ri th no cng khng dng mnh.
Nu con ngi mnh mun du thuyt trong bng ngh n ci li cho
ln nhng bn ngoi lm ra v mun ci danh cho cao m ta em chuyn
danh cao ra thuyt th bn ngoi h s lm ra v mun dung np ci thn
ta, nhng thc ra th b ri ta. Nhng nu ta em ci li ln ra thuyt vi
h, th trong bng h dng li ni ca ta, nhng bn ngoi h s vt b ci
thn ca ta. l nhng iu khng bit khng c.
Phm vic lm m thnh l do ch b mt; li ni m tht bi l do ch
b tit l. Bn thn mnh cha chc tit l ra, nhng ch cn ni n ci
m ngi ta che giu th nguy n thn roi. Nh vua c iu sai, m
ngi du thuyt li dng nhng li sng r, dng ci ngha l hay suy
lun ra ci sai ca nh vua th nguy n thn.
Nu ta cha c n hu nh vua ti n m li em ht nhng iu ta
bit ra ni th hoc l ci thuyt ca ta s c em ra dng, em n kt
qu, nhng ta chng c n c; hoc l ci thuyt ca ta khng c
dng, xy ra tht bi, th l ta b nghi ng. Nh th th nguy n thn.
Ngi sang c iu sai m ngi du thuyt li ni r l ngha nu ci
xu ca h th thn nguy. Nu ngi sang nm c ci k ca ta, nhng
mun xem n l cng lao ca mnh m ngi du thuyt li mun cng bit
th nguy n thn. Nu mnh cng p nh vua lm nhng iu m nh vua
khng mun lm, bt nh vua b nhng iu nh vua nht nh khng b
th nguy n thn.
Cho nn ni: Nu nh ta em nhng ngi tn qu trong triu nh ra
bn lun vi nh vua th nh vua s cho l ly gin. Nu nh ta em nhng
ngi thp hn ra ni vi nh vua th nh vua s cho ta mun bn quyn.
Nu ta bn v ci nh vua thch th nh vua s cho l ta nh v. Nu ta bn

v nhng k ng ta ght th ng ta s cho ta mun th ng ta. Nu ta ni

tm tt t li th nh vua s cho l ta khng c kin thc g nn coi khinh.
Nu ta ni mnh mng, th nh vua cho ta lm li v khng thnh thc.
Nu ta trnh by kin gin lc th nh vua bo ta nht nht m khng
ni ht li, nu ta suy ngh s vic trnh by rng ri th nh vua bo ta qu
ma v khinh mn. Nhng ci kh ny ca vic du thuyt khng th khng
bit n.
3. Ni chung, mc ch ca vic du thuyt l phi bit t im ci iu
nh vua khoe khoang v tiu dit ci nh vua ly lm xu h. Nh vua c
chuyn ring gp th mnh phi nu ln ci ngha chung khuyn khch.
nh vua ch thp m khng th b c th ngi du thuyt phi da
vo y m t im ci hay ca n v gim bt ci khng hay. Bng nh
vua ch cao, nhng thc ra khng th t c th ngi du thuyt nu
ci sai gip ng ta, ch ci xu v khen iu nh vua khng lm.
Nh vua mun khoe ci khn ngoan ci gii ca mnh th ta gip ng ta
a ra nhng chuyn l cng mt loi ng ta bit rng hn, khin ng ta
bit rng l nh mnh nhng li gi v lm nh khng bit rng ng ta nh
mnh m khn. Nu mnh mun mt ngi cng tn ti vi mnh th th
no cng phi ly ci danh ting tt nu cao anh ta; ng thi kn o
lm cho nh vua thy rng iu l hp vi li ring. Nu nh mun
trnh by nhng chuyn nguy hi th nu r nhng li ch bai v vic y,
ng thi kn o cho thy rng vic y cng ph hp vi mi lo ring ca
nh vua. Khen mt ngi khc c vic lm y nh vic lm ca nh vua,
bn mu nhng vic khc cng theo mt k nh th.
C ngi khc cng khuyt im nh nh vua th t im cho ch
khng sai st ca ngi y. C ngi cng c ch d nh nh vua th th
no cng ra sc t v cho ch khng s sut ca anh ta. Nh vua t khoe
ci sc ca mnh th ta ng em nhng kh khn ra cn tr. Nh vua t
cho l quyt on dng mnh th mnh ng em nhng chuyn sai lm
ca nh vua ra ni lm cho nh vua gin. Nh vua t cho ci k ca mnh
l khn th ta ng c ly chuyn tht bi ra lm cho nh vua kh chu.
Nu ca mnh khng ng chm n ai, nu li ca mnh khng rng
buc ai th sau mnh mi c th tr ht ci ti bin lun khn ngoan ca

mnh. Theo li ny th nhng ngi gn gi khng ng vc v c th ni

ht li.
4. Y Don lm u bp, Bch L H lm t nhn m u c th gn
ngi trn ca mnh. Hai ngi ny u l nhng bc thnh nhn, nhng
u khng th lm nhc thn mnh tin, nh th l h b xu xa.
Nay nu v li ni ca ta, ta phi lm u bp, lm t nhn nhng li c
th cu i c th khng phi l iu nhng k s c nng lc ly lm
xu h. Phm khi c lu ngy, n trch nhiu, bn k su m
khng b nghi, a ra li can ngn m khng b ti, th c th ni r iu
li iu hi lp ci cng ca mnh, ni thng iu phi iu tri t v
thn mnh. Vua ti gip nhau nh th th vic du thuyt thnh cng vy.
5. Ngy xa Trnh V Cng mun nh ngi H cho nn trc y g
con gi lm v vua H cho bng vua H vui. Nhn y bn hi qun
thn: "Ta mun dng binh, c th nh ai trc?". Quan i phu Quan Ky
T ni: "C th nh H ". V Cng ni gin git Quan Ky T, ni: "H l
nc anh em ca ta, ti sao nh ngi li ni nn nh?". Vua nc H
nghe tin y, cho nc Trnh l ch thn thit vi mnh nn khng phng b.
Nc Trnh nh p v ly nc H.
Nc Tng c ngi nh giu. Tri ma, tng b sp. Ngi con ni:
"Nu khng xy tng li th th no cng s b n trm". Cha ngi lng
ging cng ni nh vy. Ti n, qu nhin mt ca ci. Trong nh u
cho rng ngi con khn ngoan; nhng li nghi ng ngi cha ca ngi
lng ging. C hai ngi u ni ng. Nhng nng th b git, nh th b
nghi. Nh th bit ci kh khng phi ch bit, ci kh l ch dng
ci bit ca mnh. Cho nn Nhiu Triu li ni th ng, nhng nc Tn
cho ng ta l thnh nhn, m nc Tn git ng ta[13]. iu khng th
khng xt n.
Ngy xa Di T H c vua nc V yu. Theo php lut nc V, ai
t tin i xe nh vua th b ti cht chn. c t lu, m Di T H mc
bnh, Di T H tri lnh, i ra bng xe ca nh vua. Nh vua nghe tin cho
l ngi hin ni: "Thc l ngi c hiu. V m m phm ti cht chn".
Di T H i chi vi nh vua trong vn qu. Di T H n qu o thy

ngon, khng n ht, dng nh vua. Nh vua ni: "Anh ta thng qu nhn
qu! Anh ta qun ci ngon trong ming; dng cho qu nhn n.
n khi Di T H nhan sc suy, khng cn c nh vua yu. Nh vua
bo: "Hn c ln t tin i xe nga ca ta, li c ln bt ta n qu o
tha ca n". Cho nn vic lm ca Di T H khng khc, nhng ln trc
c khen l hin, ln sau li phm ti. l v lng yu ght khc nhau.
6. Cho nn c nh vua yu th ci khn ca mnh cng lm cho mnh
c thn, khi b nh vua ght th ci khn ca mnh khng c dng
m mnh cng b s. Cho nn k s i du thuyt khng th khng xt n
ch nh vua yu ght ci g ri sau mi thuyt phc.
Rng l mt con vt c th a bn, thm ch c th ci. Nhng
di ci c ca n c ci vy ngc. Ai ng n th n git ngay. K du
thuyt m khng sa phi ci vy ngc ca cc nh vua th mi c th xem
l gii vy.

Thin XIII

Ni phn ut ca con ngi c c (C phn)

1. H Ho nc S c vin c ngc trong ni S, em dng ln

cho vua L Vng. L Vng sai th ngc xem. Th ngc ni: l hn
" Nh vua cho Ho ni di, cht mt chn tri anh ta.
Khi L Vng mt, V Vng ln ngi. Ho li dng vin c ngc
cho V Vng. V Vng sai th ngc xem. Th ngc li ni: "Hn
y". Nh vua li cho Ho ni di, cht thm chn phi.

V Vng cht, Vn Vng ln ngi. Ho li m hn c ngc khc

chn ni S, ba ngy ba m, khc ht nc mt chy mu. Nh vua
nghe vy, sai ngi hi ti sao: "Ngi trong thin h b cht chn nhiu.
Sao ng li khc au xt nh th? . Ho ni: "Ti khng phi au xt v b
cht chn m au xt v ch vin ngc ny qu nhng li b xem l hn
, k s trung thc nhng li mang ting l ni di. Chnh v vy cho nn
ti au xt".
Nh vua bn sai th ngc xem k tng th c c vin ngc qu.
Cho nn gi n l: "Ngc bch h Ho ".
2. Chu ngc l vt vua cha rt ham. H Ho tuy dng hn c ngc
cha p nhng cha phi l c hi cho nh vua. Th m cn phi chu hai
chn b cht ri sau mi thy c ci qu. Bn v ci qu l kh nh
th y.
Nay php lut i vi vua cha cha chc cn gp nh cn vin
ngc h Ho, nhng cng cm cc quan v nhn dn khng c lo
vic ring gian di. Nh vy th nhng k c o s d cha b git l v
vin ngc bch ca bc vng cha c dng ln thi[14] .
Mt khi nh vua dng thut tr nc th cc quan i thn khng
c php t mnh quyt nh, nhng ngi gn gi nh vua khng dm
bn chc quyn th. Quan m thi hnh php lut th bn du ng lo vic
nng, v bn du s khng dm ni sung n vic chin trn. Nh vy th
php lut v thut tr nc l ci tai ho cho bn by ti v bn s dn. Nh
vua vn khng th lm ngc li nhng li bn ca cc quan i thn,
khng vt ln c s ph bng ca bn lu manh, ct lm theo ng
o m thi th nhng k s cao php lut v thut tr nc s gp cht
chc m nht nh o khng c ni n.
3. Ngy xa vua Ng Khi ly tc nc S dy vua iu Vng nc
S, ni: "Cc quan i thn c tn trng qu ng, nh vy th trn
bc bch nh vua, di ngc i nhn dn. l con ng lm cho
nc ngho, binh yu. Khng bng i vi con chu nhng ngi c
phong t, c ba i th thu li tc lc, gim bt bng lc ca trm quan,
b cc vin quan khng cn thit lo nui dng v chn nhng chin s

tinh nhu". iu Vng mi thi hnh chnh sch ny c mt nm th

mt. Ng Khi b x xc nc S.
Thng Qun dy cho Tn Hiu Cng cch t chc nhng nhm gm
nm gia nh lin quan vi nhau, khin cc gia nh t gic ln nhau, t
Kinh thi, Kinh th m nu cao php lut v mnh lnh. Ct t vic xin x
ca ring m khuyn khch nhng k dc lng vo vic chung. Cm
nhng dn i lng bng tm cch lm quan m lm vinh hin nhng k s
lo cy cy v nh gic. Tn Hiu Cng dng chnh sch ny nn nh vua
c tn qu, yn n, nc nh m giu mnh. c tm nm th Hiu
Cng mt, Thng Qun b xe x xc nc Tn.
4. Nc S khng dng Ng Khi nn t b ct v nc b lon, nc
Tn thi hnh php lut ca Thng Qun nn nc giu mnh. Li ni ca
hai ngi l ng. Th nhng Ng Khi th b phanh thy, Thng Qun
th b xe x xc l ti lm sao?
l v cc quan i thn b php lut lm kh v dn du ng ght s
tr an. Ngy nay cc quan i thn tham quyn, bn dn du ng ham s
ri lon cn t hn tc nc Tn, nc S, m cc v vua li khng bit
nghe nh iu Vng, Hiu Cng. Nh vy th nhng k s cao php
lut v thut tr nc lm sao c th nu cao php lut v thut tr nc ca
mnh? Cho nn i c lon mi m khng c b vng vy.

Thin XIV

Bn by ti gian di, c hip v git vua (Gian kip th thn)

1. Ni chung, bn gian thn u lm theo bng nh vua c nh

vua thn v yu qu. Do , nh vua thch iu g th bn by ti c theo
m khen, nh vua ght iu g th bn ny c theo m ch. Phm bn
cht ca con ngi khi nhng iu thch v ght ging nhau th thch nhau,
nhng iu thch v ght khc nhau th ght nhau. Bn by ti ngy nay
khen iu g th l iu nh vua thch. Nh vy gi l cng thch nh
nhau. Bn by ti ch iu g th l iu nh vua khng thch. Nh vy
gi l cng ght nh nhau. Vic yu ght nh nhau m li chng i nhau
l iu cha h nghe l con ng khin bn by ti c tin yu. .
2. Bn by ti gian t li dng c ci th c nh vua tin yu
dng li khen ch, m tin c hay xua ui nhng ngi khc. Nh vua
khng c thut g ch ng h, khng c cch g kim tra xem xt h
th th no cng s cn c vo ch trc y li ca h, hp vi mnh cho
nn tin nhng li ca h hin nay. l l do khin cho bn by ti c
nung chiu c th la di nh vua m thc hin nhng iu ring t ca
h.
Cho nn nh vua trn th no cng b la v by ti di th no
cng c trng. gi l bn by ti khng ch nh vua. Nc c bn
by ti khng ch nh vua th cc quan di khng th by t ht khn
ngoan, sc lc nu r lng trung, cc vin li khng th thi hnh php
lut thc hin ci cng ca mnh.
Ly ci g chng minh iu ?
Ni chung, thch iu li v tm n, ght ci hi v trnh n, l tnh
cm ca con ngi. Nay bn by ti nu dc sc lm c cng lao,
nu em ht s khn ngoan trnh by lng trung ca mnh th thn mnh
b khn kh, nh mnh ngho, cha v con u mc phi ci hi. Tri li,
nhng bn lm iu gian di, kim li che giu nh vua, dng ca ci
phng s, bn by ti c qu trng th thn h li a v cao, nh li
giu, cha v con li c hng n hu. Nh th ai c th b con ng
yn n v c li i theo con ng nguy him v c hi? Vic tr nc
sai lm nh th m nh vua li mun ngi di khng gian di, cc
quan li thi hnh php lut th r rng l khng th lm c.

Bn chung quanh nh vua bit nu mnh trung v tn th khng th yn

n, c li, cho nn th no cng ni: "Ta ly trung v tn th vua, lo lp
nhiu cng lao c yn th cng chng khc g ngi m m mun
phn bit trng en khc nhau. R rng l khng th c. Nu theo o
thay i, lm iu ngay thng khng chy theo giu sang, th ngi
trn cu c yn th cng nh ngi ic m mun phn bit ting
trong v ting c. iu li cng khng th c. Hai con ng trn
y u khng a ta n ch yn. Vy ti sao ta khng cng ko b ko
ng, che giu nh vua, lm vic gian di ring t lm va lng nhng
con ngi c qu trng?".
Nhng ngi nh th nht nh s khng ch n mun ca nh
vua. Cc vin li ca trm quan cng bit rng nu ngay thng v chnh
trc th khng th no c yn thn cho nn th no cng ni: "Nu ta ly
s thanh lim th b trn mong c yn thn, th cng nh l khng c
ci quy ci c m mun v hnh vung hnh trn. Nht nh l khng th
c. Nu ta gi php lut, khng theo b ng, lo vic cng mong
c yn thn th cng nh ly chn m gi ln u. Li cng khng th
c. Hai con ng y u khng gip ta c yn thn. Ti sao ta khng
b php lut chy theo vic ring t lm va lng nhng ngi c
qu trng?". Bn ny nht nh s khng oi hoi n php lut ca nh
vua.
Cho nn nhng ngi v vic ring phc v nhng k c qu trng
th ng. Tri li, nhng ngi thi hnh php lut th vua th t. Kt qu
l trn nh vua b c lp cn di cc quan lm thnh b ng. l l
do khin cho in Thnh git Gin Cng vy.
3. Phm k c thut tr nc lm by ti th s da theo php lut
gii quyt. Trn soi sng php lut nh vua, di lm cho bn gian thn
nguy khn cho nh vua c tn qu, nc c yn. Do , nu nh
nhng li hp php tc c a ra trc th vic khen thng v trng
pht s c thi hnh ngay sau .
Nu ng vua qu thc hiu r ci thut tr nc ca bc thnh nhn v
khng b cu n vo ci danh v ci thc m quyt nh vic ng v vic
sai, da vo iu tra, xem xt v thm nh nhng li ni nng th cc quan

chung quanh, nhng by ti gn gi bit l khng th dng di tr c

yn thn. Th no h cng ni: "Nu ta khng vt b nhng hnh vi gian
tr ring t dc sc em ht tr khn ra th vua, m li lo ko b ko
ng, dng li khen ch ba bi c yn thn th cng chng khc g
mang vt nng ngn cn ng ni vc thm khn lng m li mun
sng vy. Nht nh l khng th c".
Bn li ca trm quan cng bit rng nu lm vic gian di mu li
th s khng th c yn. Th no h cng s ni: "Nu ta khng lim
khit, ngay thng, chnh trc cao php lut m li mang ci bng
tham , b cong php lut mu li ring th cng chng khc g tro ln
nh g cao, ri xung ci khe dc m li mun sng vy. Nht nh l
khng th c". Khi con ng yn v con ng nguy l r rng nh th
th nhng ngi chung quanh u dm dng li ni sung la di nh
vua, v trm quan u dm tham lam bn rt k di? Nh vy th nhng
by ti c th trnh by iu trung m khng b che y, ngi di c th
gi chc v ca mnh m khng b on ght. l iu khin cho Qun
Trng lm cho nc T c tr yn v Thng Qun lm cho nc Tn
mnh.
Theo vo m xt th bc thnh nhn khi tr nc vn c ci o
khin cho ngi ta khng th no khng yu mnh, ch khng bao gi nh
cy ngi ta v yu mnh m lm. Nh cy ngi ta v yu mnh m lm
th nguy. Nhng da vo ch h khng th khng lm cho ta th yn.
Ni chung, vua v ti khng c tnh thn ca nhng ngi trong ct
nhc. Nu theo con ng chnh trc m c li th by ti s dc ht sc
mnh th vua. Cn nu theo con ng chnh trc m khng th c
yn th by ti s lm vic ring ca h che giu nh vua. V vua sng
bit iu , cho nn t ra con ng li v hi cho thin h thy. C
th thi.
V vy ng vua tuy khng m ming dy trm quan, khng ly mt ch
bn gian t m nc tri yn. K lm vua khng phi tai nh S Khong
th mi thnh. Khng dng n php tc m li da vo con mt t ra
sng th nhng iu mnh thy s rt t. khng phi l cch trnh s che
y.

Khng da vo ci th ca mnh m li i l tai t ra thnh th

nhng iu nghe c s rt t. khng phi l cch khin ngi ta
khng la mnh. V vua sng khin ngi ta khng th no khng v mnh
m nhn, khin thin h khng th no khng v mnh m nghe. Cho nn
thn mnh tuy ni thm cung m ci sng chiu c bn bin, thin h
khng th no che lp c, khng th no la di c. Ti sao th? Bi
v con ng en ti lm lon b b v ci th sng t ni ln.
4. Cho nn kho gi c ci th ca mnh th nc c yn. Khng
da vo ci th ca mnh th nc b nguy.
Ngy xa, tc nc Tn, vua b php lut m theo iu ring t. Kt
qu nc lon, qun yu, v vua b h thp. Thng Qun, thuyt phc
Tn Hiu Cng thay i php lut, thay i phong tc soi sng ci o
cng: thng nhng ngi t gic iu gian di, lm khn kh nhng k
chy theo ci li ngn mu li cho nhng vic gc. Thi by gi, dn
nc Tn vn quen theo tc c, nhng ngi c ti c th min ti, nhng
ngi khng c cng c th hin vinh, cho nn h coi thng vic phm
n php lut mi. Do , tr ai phm php th tr nng m quyt on, ai
t gic th c thng nhiu v chc chn. Cho nn nhng k gian khng
lm c g v nhiu ngi b hnh pht. Dn cm ght on gin v ngy
no cng c nhiu ngi ch bai Thng Qun. Tn Hiu Cng khng
nghe c lm theo php lut ca Thng Qun. Dn sau bit rng ai c
ti th th no cng b trng pht v rt nhiu ngi t gic nhng vic
gian. Kt qu, dn khng dm phm ti v hnh pht khng phi thi hnh.
Nh vy nc tr an v qun mnh, t m rng v nh vua c cao.
S d c th l v ai che giu ti th b pht nng v ai t gic vic gian
th c thng nhiu.
l con ng khin cho c thin h nhn v nghe h mnh. Php lut
v ci thut tr nc cao nht r rng nh th nhng bn hc gi i
li khng bit.
5. V li, bn hc gi dt nt i khng bit bn cht ca vic tr v
lon, c ni nng nhm nh v dn nhng sch ca ngi xa lm ri
vic cai tr i ny.

S khn ngoan suy ngh ca h khng trnh ci nguy b ri

xung h m h li ch bai ba bi nhng k s c thut tr nc. Nu nghe
li h th nguy, nu dng k h th lon. l iu ngu ht sc ln v l
mi lo ht sc ln. So vi nhng k s c thut tr nc th h cng c
c ci ting l bin lun ni nng y, nhng thc ra hai bn xa nhau
mt vc mt tri. Ci ting l nh nhau nhng s thc th khc nhau. Bn
hc gi ngu dt so vi nhng k s c thut tr nc chng khc g t kin
so vi ci g ln. Hai bn khc nhau xa nh th y
Bc thnh nhn hiu r ci thc t ca vic phi v tri, xt r thc cht
ca vic tr v lon, cho nn tr nc th nu r php lut ng n, by ra
hnh pht nghim khc cha ci lon ca dn chng, tr b ci ho
trong thin h. Khin cho k mnh khng ln t ngi yu, k ng khng
xc phm s t, ngi gi c c tho lng, ngi tr v c c c
trng thnh, bin gii khng b xm ln, vua v ti thn yu nhau, cha
con gi gn cho nhau, li khng mc phi ci lo b cht chc hay b gic
bt cm t. cng l ci cng ht sc ln.
Bn ngu khng bit, coi l hung bo. Bn ngu cng mun nc
c tr an, nhng li ght ci cch lm cho nc c tr an. Chng
u ght ci nguy nhng li thch ci cch lm cho nc b nguy. Ti sao
li bit nh th? Phm hnh pht nghim v nng l iu dn vn ght,
nhng nc li nh m c tr an, thng xt trm h; gim nh hnh
pht l iu dn vn thch nhng nc li v th m b nguy.
Bc thnh nhn lp php tc cho nc th no cng lm tri th tc,
nhng li l hp vi o c. Ngi bit nh vy th lm theo iu
ngha m tri vi th tc. Ngi khng bit iu th lm tri vi o
ngha nhng li lm theo th tc. Nhng ngi trong thin h bit iu ny
t, th o ngha s b ch bai vy.
6, vo ci a v tri vi o, b mi ngi gim pha, b cht ui
trong nhng li th tc ngy nay m li mun ng u vi v thin t
nghim cu c yn chng phi l kh sao? l iu khin cho
nhng k s khn ngoan n cht cng khng th nu danh trn i vy.

Em ca S Trang Vng l Xun Thn Qun c ngi thip yu tn l

D. Con trai ca ngi v chnh ca Xun Thn Qun tn l Gip.
D mun chng mnh b ngi v c cho nn lm cho thn mnh b
thng ri ch cho chng thy, khc v ni: "c lm ngi thip ca
ngi l may lm. Tuy vy nu lm cho phu nhn thch th khng phi l
cch th ngi. Cn lm cho va lng ngi th li khng phi l cch
th phu nhn. Thip vn hn km khng sc lm va lng hai ngi
ch. Tnh th khng th lm va lng hai ch th th cht trc mt ngi
cn hn cht trc mt phu nhn. Thip xin c ngi cho cht. Sau ny
nu ngi c thng yu ngi no chung quanh th xin ngi xt cho ch
ngi ta ci". Xun Thn Qun v th tin li ni di ca D m b ngi
v c.
D li mun git Gip con mnh ni nghip bn t x o trong ch
cho Xun Thn Qun thy ri khc m ni: "D c ngi yu lu.
Gip khng phi khng bit. Nay n li mun tru D. D vt ln vi n
n ni n x rch o ca D. Ti bt hiu ca ngi con tht khng c g
ln bng". Xun Thn Qun gin, git Gip. Cho nn v s di tr ca D
m ngi v c b b v ngi con th b git. C th m xem th ngi
cha yu con cn c th dng li gim pha m hm hi.
Vua vi ti khng c ci tnh thn nh cha i vi con, li gim pha
ca bn by ti li khng phi ch c ci ming ca mt ngi thip. Nh
vy th nhng ngi hin v thnh b git cht c l g u?
Chnh iu khin cho Thng Qun b x xc nc Tn v Ng
Khi b phanh thy nc S vy. Phm nhng k lm ti c ti u
khng mun b git, nhng k khng c cng u mun c vinh hin.
Th m bc thnh nhn cai tr nc th li khng thng nhng k khng
c cng; tri li nht nh git nhng k c ti.
Nh vy th nhng k ch trng php lut v thut tr nc d nhin l
b nhng ngi chung quanh nh vua hm hi, nu khng phi l bc vua
sng th khng th nghe theo.

7. Bn cao hc thut khi thuyt phc nh vua khng ni: "Phi da

vo ci th uy nghim lm khn kh bn by ti gian di". Tri li ch
ni n chuyn "dng nhn ngha, n hu, thng yu ch c th m thi".
Cc ng vua i ch chung ci ting nhn ngha m khng xt n
s thc, cho nn k gp nguy ln th nc mt, thn cht: k gp nguy nh
th nc b ct, a v nh vua b h thp.
Ly g chng minh iu ? Ni chung, gip cho ngi ngho
khn l ci i gi l nhn ngha. Thng xt trm h, khng n
trng pht git trc l ci i gi l n hu. Nhng ban n cho nhng
ngi ngho khn th nhng ngi c cng khng c thng. Khng n
trng pht git trc th nhng k hung bo gy lon khng b chn li.
Nc c k khng cng m c thng th dn bn ngoi khng lo chng
gic, chm u ch, bn trong khng chm ra sc cy rung v chm lm.
Ai cng mun kim ca ci, th bn giu sang, lm vic thin ring, nu
danh ting ly chc quan to v hng bng lc ln. Kt qu, bn by ti
gian gio ring t cng nhiu v bn ngi hung bo lm lon cng thng.
Nc nh vy m khng mt th cn i ci g na?
7. Hnh pht nghim l iu dn vn s. Pht nng l iu dn vn ght.
Cho nn bc thnh nhn by ra ci ngi ta vn s cm khng cho
ngi ta lm by; a ra ci ngi ta vn ght phng iu gian di
ca h. Nh th, nc c yn v iu hung bo lon lc khng xy ra.
Ta v th thy r rng nhn ngha, n hu, yu thng khng dng c
vo vic g, tri li hnh pht nghim, trng tr nng c th tr c nc.
Nu khng c ci uy ca cy roi, khng c hm thic v dy cng th d
c l To Ph cng khng th lm cho con nga theo mnh. Nu khng c
ci quy ci c, khng c dy mc lm tiu chun th d c l Vng
Nh cng khng c th v c hnh trn hnh vung. Nu khng c ci
th ca s oai nghim, khng c ci php thng pht th d c l Nghiu,
Thun i na cng khng th tr nc. Cc v vua cha i ny u coi nh
vic pht nng, php lut nghim, mun thi hnh vic thng yu, n hu
m li mun lp cng lao ca bc b vng th khng th c vy. Cho
nn ngi kho lm ch th nu cao vic thng, t ra ci li khuyn
khch, khin cho dn lp cng c thng, ch khng ban cp nhn

ngha; dng hnh nghim pht nng ngn cm khin cho dn s phm
ti b git ch khng nh thng xt n hu m c min. Lm th th
nhng ngi khng c cng khng mong c thng v nhng ngi
phm ti khng cu may c tha.
Nu c xe chc, nga tt th trn ng b khng lo ng dc, trc
tr. i thuyn vng, nm mi cho vng th khng s dng nc xit trn
sng. Nu nm ly php lut, thut cai tr, thi hnh pht nng trng tr
nghim th c th lp c cng nghip ca bc b vng. Tr nc m c
php lut, c thut, c thng pht th cng chng khc g i ng b m
c c xe chc, nga tt, i ng thu m c chic thuyn nh, cho chc
vy. Ngi c c nhng ci y th s thnh cng.
Y Don nm c n m Thang nn nghip vng, Qun Trng nm
c n m nc T thnh b, Thng Qun nm c n m nc Tn
hng mnh. C ba ngi ny u hiu r ci thut lm b vng, xt k ci
php lm cho nc tr v mnh m khng b rng buc bi nhng li ca
th tc. Mt khi hp vi ca bc vua sng ng thi th t ch l
mt k s o vi m lm ngay chc v khanh tng. Nu h vo a v tr
nc th c ci kt qu thc t l ch c tn qu, t c m rng.
gi l nhng by ti ng qu. Thang c Y Don t ch c trm dm t
m c lm thin t. Hon Cng c Qun Trng th c lp lm
ngi cm u trong ng b, chn ln hp ch hu, mt ln cu thin h;
Hiu Cng c Thng Qun th t thm rng, binh thm mnh. Cho
nn nu c bc trung thn th bn ngoi khng phi lo v nc ch, bn
trong khng phi lo by ti lm lon, c yn n lu di trong thin h v
danh ting li cho i sau. Nh th mi gi l bc trung thn.
Cn nh D Nhng lm by ti ca Tr B, trn khng th thuyt
phc nh vua, khin nh vua nu cao php lut v thut tr nc trnh
tai ho v hon nn; di khng th iu khin dn chng cho nc
c yn. n khi Tng T git Tr B. D Nhng mi t chm mt,
ct mi, lm cho mt my h hng, nhm git Tng T tr th cho Tr
B. Nh vy l tuy c ci ting l v cha m ph hu thn mnh v b git,
nhng thc ra chng h my may c ch g cho Tr B c. Hng ngi nh
vy ti coi l km, nhng cc v vua i li cho l trung v cao.

Xa c B Di, Thc T, vua V Vng nhng thin h cho h m h

khng nhn. Hai ngi ny cht i trn ni Th Dng. Nhng by ti
nh vy khng s pht nng, khng ham thng ln, khng th ly pht
m cm, khng h ly thng m sai. Hng ny gi l by ti v ch. Ti
coi khinh v gt b h. Nhng cc v vua i li khen v tm kim h.
8. Tc ng c cu: "Ngi hi thng hi ng Vua". l mt li xc
xc. Th nhng i xa khng c li tc ng trng khng, cho nn
khng th khng xt n.
Cu ny l ni n nhng ng vua b p b git v b nhc nh. Bc
lm vua m khng c php lut ch ng by ti th tuy c sng lu v
c ti i na, cc quan i thn vn s c th. H li dng vic phc v
cc quyt nh ca nh vua nhng ch hng hi lo n vic ring ca h.
Nhng h s cha anh ca nh vua v nhng k s ho kit mn ci sc
ca nh vua ngn cm hay trng pht h, cho nn h git ng vua hin
v ln tui lp ng vua t tui v yu ui, ph trut ngi chnh m lp
k bt ngha.
Cho nn sch Xun Thu chp: " Vng Tu V nc S sp i s sang
nc Trnh. Cha ra khi bin gii, nghe tin nh vua c bnh. Lin tr
v, nhn y vo thm bnh nh vua, ly dy m tht c nh vua v
git i, ri t lp mnh lm vua.
Thi Tr nc T c ngi v p, Trang Cng gian du vi b ta, my
ln n nh h Thi. Khi nh vua n, b ng ca Thi Tr l Gi C ch
huy b h ca Thi Tr nh nh vua. Nh vua vo nh xin cng ng ta
chia nc. Thi Tr khng chu. Nh vua bn xin t m mnh cht tn
miu. Thi Tr vn khng nghe. Nh vua bn b chy tro qua tng
pha bc. Gi C bn nh vua trng i, nh vua ng xung, bn b h ca
Thi Tr ly gio m nh vua cht, v lp ngi em l Cnh Cng.
Gn y, L oi cm quyn nc Triu giam i Ch Ph mt trm
ngy m cht. Trc X c trng dng nc T, rt gn vua Mn
Vng treo ng ta ln ci x nh miu, c mt m th cht.

Cho nn k b bnh hi tuy ngi b l li, sng ph ln nhng so vi

nhng ng vua trong Kinh Xun thu trc y th khng n ni b tht c,
b bn vo i, b rt gn. Do , nhng ng vua b ln t, b git th bng
lo s, thn mnh au kh, cn t hn anh ta.
Do m xem th Ngi hi thng hi ng vua l ng vy.

QUYN V

Thin XV

Nhng im nc mt (Vong trng)

1) Ni chung, khi nc ca nh vua th nh m cc nh ring th ln,

quyn mnh th t m by ti th mnh th c th mt.

2) Nu coi nh php lut v nhng iu ngn cm m lo vic tnh ton,

mu m, b vic bo v bn trong m nh cy vo vin tr bn ngoi th
c th mt.
3) Cc quan lo hc, nhng ngi con em cc nh thch bin lun, nhng
ngi i bun cha cht ca ci nc ngoi, dn en kh s trong
nc th c th mt.
4) Nh vua ham cung tht, i t, ni, ao, thch xe c, o m, chi
u p, lm cho trm h vt v, hao tin tn ca th c th mt.
5) ng vua dng bn coi ngy, th qu thn tin bi ton, thch cng t
th c th mt.
6) Nghe v cn c theo tc m khng i tra xt, ch dng mt ngi
lm vy cnh cho mnh th c th mt.
7) Nu k quan chc c th i hi ln k tc lc c th c ca ci
th c th mt.
8) Bng d di khng lm c vic g nhu nhc khng quyt on,
khng phn bit c iu yu iu ght, khng c lp trng xc nh th
c th mt.
9) Tham lam khng bit chn, thch iu li ham v vt th c th mt.
10) Thch trng pht m khng noi theo php lut, thch l thuyt m
khng tm cng dng, thin v vn v m khng ch n cng dng,
thin v vn v m khng ch n cng lao th c th mt.
11) Bng hi ht v d thy, hay tit l m khng che giu, khng th
gi b mt m li em li by ti ny ni vi by ti khc th c th mt
12) Cng rn m khng ho hp, chng li li can gin v hiu thng,
khng m xa n x tc m t tin mnh mt cch d dng th c th mt.

13) Cy vo vic giao du vin tr ca nc xa m coi nh nc lng

ging gn. Da vo s cu gip ca nc ln m coi khinh nhng nc
gn th c th mt.
14) Nu nhng k s nc ngoi tr ng nc mnh c dng vn
ti sn nc ngoi. Nh vua trn bn mu k vi h, di cho h can
thip vo cng vic ca dn th c th mt.
15) Nu dn chng khng tn nhim ng tng quc, k di khng
tun lnh ngi trn m ng vua c tin ng tng quc khng ph trut
ng ta th c th mt.
16) Khng dung nhng ngi ho kit trong nc m li tm nhng k
s ca nc ngoi, khng kim tra bng cng lao m li thch c ba bi
cn c vo ting khen, nhng ngi nc ngoi tr ng c trng hn
nhng ngi quen bit c th c th mt.
19) Nc nh m khng chu nhn nhng, sc yu m khng s nc
mnh, v l lm nhc nc lng ging ln; tham lam bng bnh li vng
giao thip th c th mt.
20) Thi t lp m vua li ly v mt nc ch mnh v lp lm
hong hu th thi t nguy.
21) Nht nht v t v km, thy sm nhng trong bng rt r, bit l
phi lm nhng khng dm thi hnh th c th mt.
22) Vua b ui ra nc ngoi m nc lp vua khc, thi t lm con
tin nc ngoi m vua thay i ngi con k v th nc sinh hai lng,
nc sinh hai lng th c th mt.
23) Lm nhc quan i thn m li cho ng ta gn mnh, dng hnh
pht vi dn hn nhng li gn gi h. Nhng k m p iu gin, nh n
iu s nhc gn gi th bn gic s xut hin; bn gic xut hin th c
th mt.

24) Quan i thn hai ngi c trng, cha anh nhiu v mnh. Bn
trong lp b ng, bn ngoi da vo nc ngoi ginh nhau uy th th
c th mt.
25) Nghe li ca t thip, dng ci khn ca nhng k mnh yu m
a bn, bn trong bn ngoi on gin m li hay lm nhng iu tri php
lut th c th mt.
26) Coi khinh quan i thn, v l vi cha anh lm trm h vt v kh
cc, git hi nhng ngi v ti th c th mt.
27) Thch dng tr khn b cong php lut thng thay i php
cng, php lut, cm on thay i lun, mnh lnh a xung nhiu th c
th mt.
28) Khng c t ai him tr, thnh quch km, khng c ca cha
cht, khng chun b phng b m li coi thng vic nh v chinh
pht th c th mt.
29) Dng di khng th, nh vua k tip nhau lun, con tr lm vua, i
thn chuyn quyn, nui nhng ngi nc ngoi n tr ng lm b ng
hay ct t ngoi giao vi nc ngoi th c th mt.
30) Thi t c cao v vinh hin, b ng ng v mnh, coi trng
vic giao du vi nc ln v uy th sm c y th c th mt.
31) Hp hi v nn nng, khinh sut v d hnh ng, trong lng gin
d khng nhn trc nhn sau th c th mt.
32) Nh vua hay ni gin li thch dng binh, coi thng ci gc m li
khinh sut tin nh th c th mt.
33) By ti sang ghen ght nhau, cc quan i thn hng thnh, bn
ngoi da vo nc ch, bn trong lm khn kh trm h gy on th m
nh vua khng trng tr th c th mt.

34) Nh vua km ci m con nhng ngi thip li hin; thi t b xem

nh m con th li mnh; quan li yu m nhn dn hung bo, nh th th
nc ri lon. Nc ri lon th c th mt.
35) Gi iu gin m khng bc l ra, treo ti nhng khng git, khin
by ti trong bng ght v li cng lo s, m lu khng bit th c th mt.
36) Tng qun ra bin gii quyn to qu, quan gi bin a v qu cao,
chuyn quyn thi hnh mnh lnh, t mnh lm m khng xin php ai th
c th mt.
37) Hong hu dm lon, hong thi hu lm iu nh bn, bn trong
bn ngoi hn lon, con trai con gi khng phn bit. Nh th gi l hai
vua, hai vua th c th mt.
38) Hong hu v cc b v th hn m cc t thip th sang, thi t th
thp m con th th tn qu, tng quc b khinh m vin quan tip khch
nc ngoi c trng. Nh th l trong v ngoi sai lc. Trong v ngoi
sai lc th c th mt.
39) Quan i thn sang qu ng, b ng ng v mnh, che y cn
tr s quyt nh ca nh vua v chuyn quyn tr nc th c th mt.
40) Cc quan ca cc nh ring c dng m nhng ngi lp cng
khng c dng. Nhng ngi c ting trong lng xm c ct nhc m
nhng ngi chm lm chc quan ca mnh th b b. Coi trng vic ring
m coi nh vic chung, th c th mt.
41) Kho nh nc trng rng m quan i thn nhiu ca ci. Cc h
dn trong nc ngho m dn tr ng giu. K s lo cy v chin u th
ngho m dn lm ngh ngn c li th c th mt.
42) Thy li ln m khng chy theo, nghe ho bt u m khng
phng; km v mt chin u v phng th m li chm lm nhn ngha
t t v cho mnh th c th mt.
43) Khng lm ci hiu ca bc lm vua m li lm ci hiu ca k tht
phu. Khng nhn n ci li ca x tc m li nghe theo mnh lnh ca m

nh vua, cho n b tr nc, nhng ngi b hnh pht sng st (nhng

ngi thi gim) cm quyn th c th mt.
44) Ni nng hng bin nhng khng theo php lut, bng khn ngoan
m khng c thut tr nc, nh vua lm ti nhng khng lm vic theo
php tc th c th mt.
45) Nhng by ti thn c tin c m nhng ngi c rt lui. K hn
km c dng m nhng ngi hin lng n np. K khng c cng
c qu trng m nhng ngi vt v kh nhc b ngho hn th k di
on. K di on th c th mt.
46) Cha anh, cc quan i thn lc v trt vt qu cng lao, y phc
vt qu cp bc, cc cung tht c cung phng nui dng qu xa x m
vua khng cm. Nh vy th bng ca by ti s khng cng. Bng ca
by ti khng cng th c th mt.
47) Con r v chu ca nh vua cng ln ln vi nhn dn, bo ngc
kiu ngo vi ngi lng ging th c th mt.
Nu nhng im mt nc trn khng phi l ni rng nc th no
cng mt. M l c th mt. Hai Nghiu khng th cng lm cho nhau
thnh vng, hai Kit khng th lm cho nhau mt. Ci then cht khin
cho nh vua mt nc l ch ni tr ni lon, ni mnh ni yu khc
nhau xa.
Cy g b gy th no cng c mt trong. Ci tng b th no
cng c l h trong. Th nhng cy g tuy b mt nhng khng c gi
mnh th khng gy. Ci tng tuy c ch h nhng khng c ma to th
khng . Bc vua cha c mun c xe, bit dng thut tr nc thi hnh
php lut lm ma lm gi i vi nhng ng vua c im mt nc th
vic thn tnh thin h l khng kh vy.

Thin XVI

Ba iu phi gi (Tam th)

1. Bc lm vua c ba iu phi gi. Ba iu phi gi y nu trn vn th

nc yn, thn vinh hin. Ba iu phi gi y nu khng trn vn th nc
nguy, thn cht. Ba iu phi gi l nhng g?
1) Khi by ti bn n sai lm ca nhng ngi c quyn lc, khuyt
im ca nhng ngi c tin dng, tnh hnh ca cc quan m bc vua
cha khng gi kn c trong lng li cho nhng ngi thn cn bit.
Lm th by ti d c mun ni cng khng dm khng lm va lng
nhng k thn cn ri sau mi ni ln cho nh vua nghe. Nh vy th
nhng ngi ni ngay thng, chnh trc khng th yt kin nh vua m
nhng ngi trung trc ngy cng b xa dn.
2) Nu nh vua yu ai m khng t mnh lm li cho ngi y, ch i
anh ta c khen ri mi lm li. Nu nh vua ght ai m khng t mnh
lm hi phi ch i anh ta b ch ri mi lm hi. Nh vy th nh vua
khng c uy m quyn l bn chung quanh.
3) Nh vua ght vic t mnh cai tr vt v m khin cho bn by ti
ko n thay i. Do m ci quyn b chuyn sang ngi khc, khin
cho vic cho sng v git cht, ci ch yu ca vic cho v cp ly li
nm trong tay cc quan i thn. Nh vy l b xm ln.
Ci gi l ba iu phi gi. Ba iu phi gi m khng trn vn th
l triu chng vua b hip, b git vy.
2. Ni chung, vic hip nh vua cng c ba cch: c cch dng s sng
sut, c cch dng s vic, c cch dng hnh pht.
1) By ti c c ci tn qu ca v i thn, khin cho vic ni tr v
ngoi giao nu khng qua tay ng ta th khng thi hnh c. Nh vy d
c ngi ti gii nhng chng li ng ta th b ho m theo ng ta th c

phc. Nhu vy th qun thn thc khng ai dm trung vi vua, lo cho nc

bn v vic c li v c hi cho x tc.
Nh vua tuy gii cng khng th mt mnh quyt nh, th, by ti
li khng dm trung vi vua th nc th no cng mt. Tnh trng gi
l nc khng c by ti. Nc khng c by ti u phi l v khng c
ngi lm lang trung v triu thn thiu? By ti hng lc nui cha, lm
vic ring m khng ngh n trung vi vic chung, nh th gi l hip nh
vua.
2) By ti mua ly n sng, nm ly quyn chnh, trau gii ci th bn
ngoi thng bn trong, ni tnh hnh ho v phc, c v mt khin
ngi ta s a dua theo nh vua thch v ght. Nh vua nghe h, h
thp thn mnh coi nh nc vun p cho h. Vic nu tht bi th h
cng vua chia ci ho, vic nu thnh cng th mt mnh h hng. Nhng
ngi c dng u mt lng mt ming tn dng ci hay ca h th
nh vua khng tin nhng ngi ni xu h. gi l hip nh vua bng
cng vic.
3) Cn nh vic coi cc t ngc, cm on, hnh pht m by ti
chuyn nm ly th ci gi l cp bng hnh pht.
Ba iu phi gi nu khng trn vn th ba iu c hip ny sinh. Ba
iu phi gi y th ba iu c hip b ngng li. Ba iu c hip b
chn li th lm vng vy.

Thin XVII

phng bn trong (B ni)

1. Ci lo ca nh vua l ch tin ngi ta. Mnh tin ngi ta th b

ngi ta kim ch. By ti i vi nh vua khng phi c tinh thn ct
nhc, chi v b tnh th buc khng th khng th, cho nn nhng k lm
ti c d la bng d ca ng vua khng b li mt pht, th m trn ng
vua li li bing kiu ngo.
l iu khin cho trn i mi c k hip vua, git cha. Lm vua
cha m qu tin con th bn gian thn s da vo ngi con thc hin
iu ring t ca h. Cho nn L oi gip Triu Vng m lm cho Ch
Ph cht i. Lm vua cha m qu tin v th bn gian thn s da vo v
m thc hin iu ring t ca h. Cho nn ngi h l Th gip Ly C
git Thn Sinh m lp H T. Gn nh v v thn nh con m cn khng
th tin, th th ngoi ra khng th tin ai vy.
2. V li, v cha c vn c xe, ng vua c ngn c xe, b hu phi, cc
phu nhn, c con trng lm thi t, hoc gi vn c ngi mun nh vua
cht sm.
Ti sao li bit l th? Ni chung, v chng khng c n hu ct nhc,
lc yu th c thn, khng yu th b s. Tc ng ni: "Yu m th b
con" Nh vy th ngc li: "Ght m th b con". n ng n nm mi
tui lng hiu sc vn khng ht n b ba mi tui sc p tn.
Ngi n b sc p tn li th ng chng hiu sc th thn mnh th
no cng b h thp, b b ri v con mnh s khng ni ngi c. l
c khin cho hong hu, th phi, phu nhn mong cho nh vua cht. Cn khi
m lm thi hu ngi con lm vua th lnh ra khng ai khng thi hnh,
cm iu g cng c. Ci th vui trai gi khng km vi ng vua trc,
m li nm chc quyn lc ca mt ng vua c vn c xe. l ci l do
khin h dng li u c v tht c.
Cho nn sch o Ngt Xun Thu ni: "Nhng ng vua cht v bnh
khng c ly mt na". Lm vua cha m khng bit nh th th lon s
hay ny sinh. Cho nn ni: "Nu nhiu ngi c li v ci cht ca nh
vua th nh vua nguy".

Vng Lng yu nga, vua nc Vit l Cu Tin yu ngi ch v

mun chin u v ci nga. ng thy thuc kho ht m vt thng
ngi ta, ngm mu ngi ta khng phi v c tnh thng ct nhc, chng
qua lm th th c li. Cho nn ngi bn c xe lm xong c xe th mun
ngi ta giu sang. Ngi th mc ng xong quan ti th mun ngi ta
cht non. khng phi v ngi th ng c xe c lng nhn, cn ngi
th ng quan ti khng phi ght ngi ta, nhng ci li ca anh ta l
ch ngi ta cht.
Cho nn khi b ng ca b hu phi, phu nhn thi t thnh th mun
nh vua cht, bi v nu nh vua khng cht th ci th ca h khng c
trng. Bng h khng phi ght nh vua, nhng ci li ca h l ch nh
vua cht.
V vy nh vua khng th khng n nhng k c li trong vic
mnh cht. Cho nn mt tri, mt trng c ci qung bn ngoi th ci hi
ca n l bn trong. Mnh phng nhng ngi mnh ght nhng ci
ho xy ra li t chnh nhng ngi mnh yu.
3. V vy cho nn bc vua sng khng lm nhng vic m mnh khng
kim tra c, khng n nhng thc n khc thng, nghe xa v nhn gn
xem xt nhng sai st bn trong v bn ngoi. Xt nhng li ging nhau
v khc nhau bit s phn chia b ng. Xt iu nn iu khng nn
bit c s thc trong vic trnh by. Nm ly ci sau cho ng vi ci
trc. Da vo php lut cai tr mi ngi. Tp hp cc u mi
xem xt. Khng thng k s v mnh yu. Khng thng vt qu vic
lm, git th phi cho ng, k c ti th khng tha. Nh vy th bn gian t
mi khng c cch no che giu iu ring t ca h c.
Su dch nhiu th dn kh s. Dn kh s th k c quyn th ni ln.
K c quyn th ni ln th vic su dch cng nng. Vic su dch cng
nng th nhng k sang cng giu. Lm dn kh s m nhng k giu sang
ni ln, trao ci th cho bn by ti, khng phi l ci li lu di ca
thin h. Cho nn c cu: "Su dch t th dn c yn. Dn c yn th
di khng c ngi nhiu quyn. di khng c quyn lo th quyn
th b dit. Quyn th b dit th ci c l thuc b trn".

4. Nc thng c la, iu r. Nhng ly ci ni ngn nc

li th trn nc si, bc hi cho n cn, nhng di la vn c chy
rn rt. V nc khng c ci th thng la. Nay vic cai tr th thng
bn gian t, iu cng r hn na. Nhng nhng by ti gi php lut
li lm thnh ci ni cho nn php lut ch sng r trong bng m b mt
ci th ngn cm gian t.
Theo nhng li thng c truyn li, nhng li sch Xun Thu chp th
nhng k phm php, lm chuyn bo nghch thnh bn i gian xa nay
u xut pht t nhng by ti c tn qu.
Th m nhng k php lnh phng, hnh pht git cht, thng l
a v thp hn. Cho nn dn chng tuyt vng, khng bit ku vo u.
Cc quan i thn b ng vi nhau, bn trong cng nhau che y nh
vua, lm li cho nhau, bn ngoi th gi v ght nhau t ra v t, cng
lm tai mt cho nhau rnh m ch s h ca nh vua. Nh vua b che
y khng c cch no nghe c tuy c ci ting l ch nhng khng c
ci thc, by ti nm ly php lut m thi hnh. Tnh hnh thin t nh Chu
l nh th. Nu cho mn quyn th ca mnh th trn v di thay i a
v. Cho nn ni khng th cho by ti mn quyn th.

Thin XVIII

Ngonh mt v hng nam (Nam din)

1. iu sai lm ca bc vua cha l ch giao trch nhim cho by

ti, ri li dng nhng k khng c giao trch nhim phng nhng
ngi trn. nh vua cho rng nhng ngi khng c giao trch nhim

th no cng th nhng ngi c giao trch nhim: nhng tri li, nh

vua li b nhng ngi khng c giao trch nhim chi phi. Nhng
ngi hm nay nh vua dng phng li l nhng ngi hm qua nh
vua phng.
ng vua nu khng th lm sng t php lut khng ch ci uy ca
cc i thn th khng c cch no lm cho nhng ngi cp di tin
mnh. ng vua b php lut m ly by ti phng b by ti, th nhng
k yu nhau s kt thnh b ng t khen nhau; nhng k ght nhau
cng s kt thnh b ng ch bai nhau. Vic khen v ch chng i
ln nhau th nh vua s b m hoc v ri lon. K lm ti nu khng xin
x ting khen, khng chuyn quyn th khng c cch g ra uy; nu
khng gi v trung tn th khng c cch g trnh s cm on. Ba iu
ny l c s ca vic la di nh vua v lm hng php lut.
Nh vua khin cho by ti tuy c khn ngoan ti gii nhng khng
c lm tri php lut m chuyn quyn. Tuy h c c hnh cng khng
c thng vt qu chc v v cng lao ca h. Tuy h c trung tn
cng khng c php b php lut m khng ngn cm. Nh th gi l
soi sng php lut.
2. Bc vua cha b li cun v cng vic, b che y v li ni, hai iu
khng th khng xt.
1) Nhng by ti ni n cng vic th coi l d, cho l chng tn km
g, ly cng vic la di nh vua, nh vua b li cun m khng xt, nn
li khen h. Nh vy l by ti ly cng vic khng ch nh vua. Kt
qu l vua b li cun, k b li cun bt s vic th s b kh s v nhng
mi lo. Khi trnh by th ni tn ph t, khi lm th tn ph nhiu, nh vy
th tuy c cng, nhng li ni vn khng ng s thc. Ngi ni khng
ng s thc th b ti. Ngi c cng th nht nh thng. Nh vy th
by ti khng ai dm t v li ni la di nh vua. o ca nh vua l
khin cho li ni trc ca by ti khng tri vi li ni sau. Li ni sau
nu tri ngc li li ni trc th tuy c cng cng vn c b ti. l
cch dng nhng ngi di.

2) By ti lm vic cho nh vua nhng s ngi ta ch bai mnh th

trc tin phi ni trc rng "H ph phn cng vic ny l do ghen
ght". Nh vua tin theo li ni ny m khng nghe cc quan na, qun thn
s li ni ny nn khng dm bn vic ny na. Nu hai hon cnh ny
c thi hnh th nh vua khng nghe nhng ngi trung thn ni m ch
bn by ti c khen mt mnh c dng. Nh vy gi l b che y v
li ni. Nh vua b che y v li ni th b by ti khng ch.
3. o lm vua l khin cho by ti phi c trch nhim ni, li phi
chu trch nhim v ch khng ni. Li ni khng c u ui, li bn
khng c xc minh, nh th th chu trch nhim v li ni. Ly chuyn
khng ni trnh trch nhim gi ly a v ln, nh th l chu trch
nhim v ch khng ni. Bc vua cha khin k lm ti ni th phi bit
u mi ca n v i hi n phi ph hp vi s thc. Cn nhng ngi
khng ni th nh vua xt nhng iu h cho l ng v nhng iu h
khng cho l ng bt h chu trch nhim. Nh vy th bn by ti
khng ai dm ni ba, m cng khng ai dm im lng, v ni hay im lng
cng u phi chu trch nhim c.
Nh vua mun lm mt cng vic m khng hiu r u ui, nu ni
r mun ca mnh th khi lm cng vic ny chng c li, tri li b
hi. Ngi bit c iu th theo l m b ham mun ca mnh[15].
Lm vic phi c o. Khi tnh thy ci thu vo c nhiu nh ci a
ra t th c th lm. ng vua b m hoc th khng th. Ch tnh n ci thu
vo m khng tnh n ci a ra. Ci a ra gp i ci thu vo, m
khng bit ci hi ca n th c ci danh nhng b mt ci thc. Nh
vy th cng t m ci hi ln.
Cng tc l ci thu vo nhiu m ci a ra t, th mi c th gi l
cng c. Nay xi ph nhiu v ch m c t li cho l cng th by ti
s xi ph nhiu lm nn ci cng nh. Ci cng nh tuy thnh nhng
nh vua vn b thit.
4. Nhng k khng bit cai tr th no cng ni: "Khng thay i ci
xa, ch thay i ci c nh". Bc thnh nhn khng quan tm n
chuyn thay i hay khng thay i, ch ct sao cho chnh tr ngay thng

m thi. Nh th th vn ngy xa khng thay i php tc c nh l

tuy theo ch ngy xa nn lm hay khng nn lm.
Y Don nu khng thay i nh n, Thi Cng nu khng lm thay i
nh Chu th vua Thang vua V khng th lm vng c. Qun Trng
khng thay i nc T. Quch Yn khng thay i nc Tn th T Hon
Cng. Tn Vn Cng khng th lm b c.
Ni chung, s d ngi ta ngi thay i php xa l ngi dn chng
quen vi n. Nhng k khng thay i php xa, noi theo du vt ca lon,
lm va lng dn l gip cho bn gian honh hnh. Dn ngu khng bit l
lon m b trn nhu nhc khng th thay i, l ci sai ca vic cai tr.
Bc lm vua c s sng sut v cch lm cho nc tr an, c s nghim
chnh quyt thi hnh cho c, cho nn tuy tri vi lng dn nhng li xc
lp c vic tr an. Thuyt ny thy thin "Ni ngoi" ca Thng
Qun l ngi phi dng gio st, khin nng t phng. Cho ti khi
Quch Yn bt u tr nc, Tn Vn Cng c o qun bo v mnh, khi
Qun Trng bt u tr nc, T Hon Cng c xe c v trang phng b
dn chng. Nh vy i ph vi dn ngu dt bng bnh ch thy kh v
ci ph tn nh m qun mt ci li ln. Cho nn Dn H s b gim pha
tham ci li nh m b mt ci tin lu di. Cho nn ngi thng nhn
t Tru ch vic ch khch v quen vi i lon m tic i tr. Cho nn
ngi nc Trnh khng th v[16].

Thin XIX

T v s gian t (Sc t)

1. Bi mai ra v c thi, qu ni l i ct, ri em qun nh nc

Yn. l nc Triu. Bi mai ra v c thi, qu ni l i ct, ri tn
cng nc Triu. l nc Yn. Trong vic lm ca Kch Tn, nc Yn
khng c cng lao g m x tc nguy. Trong vic l ca Trn Din, nc
Yn khng c cng lao g m o c mt[17]. H Triu lc u c tho
nc Yn, sau c tho nc T. Nc lon, nhng kh tit
cao, t cho mnh l ngang vi nc Tn. khng phi l v mai ra ca
nc Triu th linh thing m mai ra ca nc Yn th la di.
Nc Triu tng bi mai ra, c thi nh nc Yn pha bc,
nh cp nc Yn chng li nc Tn. Qu ni i ct. Nhng nc
Triu va mi nh thnh i Lng th nc Tn xut qun Thng
ng, qun Triu n t Ly th su thnh mt, n Dng Thnh th
qun Tn ly t nghip. Bng Vin ko binh i v pha nam th t
Chng mt ht.
Cho nn thn ni: "Mai ra ca Triu tuy khng thy xa Yn th cng
phi thy gn Tn. Nc Tn c qu i ct, c ci thc t l m rng
t ai, li c c ci danh l cu nc Triu. Triu c qu i ct m
t b ct binh b nhc, vua bc bi m cht. Li cng khng phi mai ra
nc Tn th thing m mai ra nc Triu th la di. Lc u nc Ngu
my nm lin quay v hng ng nh ly ht t o; nc V my
nm quay v hng ty m mt nc ca mnh,
l khng phi v nhng ngi sao Phong Long, Thi Nht, Ng
Hnh, Vng Tng, Nhip , Lc Thn, Ng Qut, Thin H, An
Sng, Tu Tinh[18] nm my nm phng ty, cng khng phi l v
nhng ngi sao Thin Khuyt. H Nghch, Hnh tinh, Hunh Hoc, Khu
Thai my nm nm pha ng***. Cho nn ni: "Mai ra, c thi, qu
thn khng nh thng, khng phi cc sao bn tri, bn phi,
trc mt, sau lng quyt nh vic nh". Th m nh cy vo
th khng g ngu bng.
2. Ngy xa cc tin vng dc sc vo vic i mi dn, lo lng vo
vic nu cao php lut. Php lut c nu cao th cc ti trung c
khuyn khch. Vic pht chc chn th bn gian thn ngng li. Ti trung
c khuyn khch, gian thn ngng li, t m rng v vua c cao,

 l nc Tn. By ti b ng cu kt nhau che giu ci o ngay,

lm vic ring t, kt qu t b ct a v nh vua b thp xung, l cc
nc pha ng ni Hoa Sn. Lon v yu th mt, l bn tnh con
ngi. Nc tr v mnh th lm vng, l ci o t xa vy. Vua Vit
Cu Tin cy vo ra i Bng nh nhau vi qun Ng m khng thng
c, phi em thn lm by ti vo lm quan t Ng. Khi tr v nc
th b ra, soi sng php lut, i mi dn tr th nc Ng, kt qu bt
c Ph Sai.
Cho nn nhng k cy vo qu thn th coi thng php lut. Nhng k
cy vo ch hu th lm cho nc mnh b nguy khn. Nc To vo
nc T m khng nghe nc Tng. Khi nc T nh nc Kinh th
nc Tng dit nc To. Nc Hnh vo nc Ng m khng nghe
nc T. Khi nc Vit nh nc Ng th nc T dit nc Hnh. Nc
Ha vo nc Kinh m khng nghe nc Ngu. Khi nc Kinh nh
nc Tng th nc Ngu dit nc Ha. Nc Trnh da vo nc Ngu
m khng nghe nc Hn. Khi nc Ngu tn cng nc Kinh th nc
Hn dit nc Trnh.
Nay nc Hn nh m vo nc ln, nh vua coi thng m li nghe
nc Tn[19]. Cc nc nh vo nc Ngu, nc T, nc Kinh lm ch
da m nhng nc nh li cng mt. Cho nn nh cy ngi ta khng
m rng t. Nc Kinh nh nc Ngu m em qun nh Ha v
Yn, nc T nh Nhim H m ct t nc Ngu, iu ny khng
bo tn nc Trnh. Nhng nc Hn li khng thy th. Nhng nc
ny u khng bit soi sng php lut, ngn cm cai tr nc mnh m
li nh cy nc ngoi nn x tc b dit vy.
3. Cho nn thn ni: "Nu nu cao php tc cai tr th nc d nh cng
giu. Nu vic thng v pht c tn trng v chc chn th dn tuy t
cng mnh. Vic thng pht khng c mc , th nc d ln, qun i
cng vn yu. t tuy rng dn vn khng phi l dn ca mnh".
Nu khng c t, khng c dn th Nghiu, Thun cng khng th lm
vng, thi Tam i khng th mnh c. Bc vua cha li cho mt cch
sai lm bn by ti li nhn mt cch ba bi. Nhng k b php lut m
ni chuyn cng lao ca cc tin vng, cc vua sng th nh vua trao

nc cho h. Cho nn ni: "Nh th l mun lp ci cng i xa, ly

cch thng i xa thng nhng ngi i nay". Nh vua nh vy l
cho mt cch sai lm, m by ti v th ly mt cch ba bi. Vua cho sai
lm th by ti trm ly s yu thng, by ti nhn ba bi th cng lao
khng c tn qu.
Nhng k khng c cng c thng th ca ci ht m dn on thn.
Ca ci ht m dn on thn th dn s khng dc sc mnh. Cho nn dng
thng m sai lm l b mt dn, dng hnh pht m sai lm th dn khng
s. C thng nhng khng khuyn khch, c pht nhng khng
ngn cm th nc d c ln cng nguy. Cho nn ni: "K bit chuyn
nh khng mu vic ln k trung nh khng khin lm ch
php lut".
Vua Cung Vng nc Kinh nh nhau vi L Cng nc Tn Yn
Lng. Qun i nc Cung thua, Cung Vng b thng. ang chin u
hng m quan t m l T Phn kht nc, mun ung nc, ngi hu l
Cc Dng dng cho ng ta chn ru. T Phn ni: "B i, l ru!".
Ngi hu l Cc Dng ni: "Khng phi". T Phn cm ly m ung.
T Phn l ngi ham ru, thch qu, ung mi khng thi, say v ng.
Cung Vng mun nh na v mun bn k, sai ngi gi T Phn, T
Phn t chi l au tim. Cung Vng i xe n xem, vo trong trng
ngi thy mi ru nng nc, quay tr v ni: "Trn nh hm nay qu
nhn b thng mt, ch trng cy quan t m. Th m quan t m li
nh th, tc l lm mt x tc nc Kinh v khng thng n dn ca ta.
Qu nhn khng th cng ng ta nh gic na". Nh vua bi binh rt v,
chm T Phn tr ti.
Cho nn ni: "Ngi hu Cc Dng; dng ru khng phi v ght T
Phn, thc tnh anh ta trung v yu ng ta, nhng nh th ch git
ng ta m thi. l lm vic trung nh m hi n ci trung ln. Cho nn
ni: "Ci trung nh l gic ca ci trung ln". Nu khin bn trung nh
lm ch php lut th h th no cng tha ti v thng yu. Nh th th
c yn vi k di nhng li lm tr ngi n vic tr dn vy.
4. Vo thi nc Ngu nu cao lut php, v thi hnh mnh lnh, th
nhng ngi c cng th no cng c thng, nhng ngi c ti th

no cng b pht, v nc mnh trong thin h, uy lc thi hnh bn

phng. n khi php lut ca nc b coi thng, vic thng ba bi th
nc ngy cng b ct t. Vo thi nc Triu nu cao lut php ca
nc, lp mt o qun ln th ngi ng v binh mnh, m rng t
nc T, nc Yn. n khi php nc b coi thng, ngi thi hnh php
lut yu th nc ngy mt b ct t. Nc Yn vo thi cao php lut,
xt k nhng quyt nh ca cc quan th pha ng ly cc huyn ca
nc T, pha nam thu ht t Trung Sn. n khi vic tn trng php lut
b b, s quyt nh ca cc quan khng c dng, nhng ngi chung
quanh nh vua tranh ginh nhau, vic bn v cng lao do ngi di quyt
nh th binh yu v t b ct, nc b nhng nc lng ging khng ch
Cho nn ni: "Nc no nu cao php lut th mnh, nc no coi nh
php lut th yu" Tnh trng mnh hay yu nh vy l rt r. Th nhng
nhng v vua cha i khng lm, cho nn nc mt l phi lm.
Tc ng c cu: "Nh c cng vic khng thay i th tuy gp i cng
khng cht i. Nc c php lut bt bin th tuy gp nguy cng khng
mt". Nay li b ci php lut bt bin m nghe theo ci ring th nhng
by ti di t v s khn ngoan ti gii. Nu by ti di t v s
khn ngoan ti gii th php lut v lnh cm khng ng vng c. Nh
vy l ci o theo sai lm c thi hnh v ci o tr nc b b. Ci
o tr nc nu tr kh nhng k lm hi php lut th khng b s khn
ngoan ti gii m hoc, khng b ting khen la di.
Ngy xa Thun sai quan khi nc hng thu chy. Mt ngi lm
trc khi c lnh v c cng, nhng Thun git i. Vua H V tip ch
hu Ci K. Vua Phng Phong n sau m V chm i. Do m xem,
ngi lm trc khi c mnh lnh th b git, ngi lm sau k hn ca
lnh b chm. Vy ngi xa qu nht l lm ng mnh lnh.
Cho nn cm ci gng trong th khng b cn tr, do c th so snh
p v xu. Nm ly ci cn thng m khng b cn tr th vt nng vt nh
u do m cn c. Lc ci gng th ci gng khng th sng, lc
ci cn th ci cn khng th ng. V php lut cng th.

V vy cho nn tin vng ly o lm ci bt bin, ly php lut lm

gc. Ci gc c tr th ci ting ln, ci gc m lon th ci ting mt.
Ni chung, nhng k khn ngoan, ti gii, sng sut, thng minh nu c
dng th c kt qu tt, nu khng c dng th v ch. Cho nn s khn
ngoan c th gip cho o nhng khng th truyn cho ngi khc.
o v php lut th vn ton, cn khn ngoan v ti gii th thng hay s
sut.
Ni chung, treo ci cn ln, l ci o vn ton vy. Bc vua sng
khin dn trau gii v o cho nn ri ri m c c cng lao. B ci quy
dng s kho lo, b php lut nghe theo s khn ngoan, l ci
o dn n s m hoc ri lon. ng vua lon khin dn trau gii s khn
ngoan, v khng bit o cho nn vt v v khng c cng lao.
5. B php lut, s ngn cm m nghe theo li xin x, th trn bn
by ti s bn chc quan, di s ly thng. Nh vy l ci li l thuc
nh ring m ci uy l thuc by ti. Cho nn dn khng dc sc th vua
m lo vic giao tip vi cp trn. Dn thch giao tip vi cp trn th ca
ci chy ln trn, cn bn kho ni c dng. Nh vy th cc ngi c
cng lao li cng t, bn gian thn cng tin ln v cc by ti c ti cng
li bc. Kt qu nh vua b m hoc khng bit nn lm nh th no dn
chng t tp nhng khng bit i ng no l iu sai lm ca vic b
php lut, cm on coi nh cng lao, dng ngi theo ting khen, nghe
theo li xin x vy.
Ni chung, nhng k lm hng php lut th no cng by t ra nhng
iu di tr, by ra nhng s vic thn vi nh vua, li thch ni nhng
iu trong thin h t c. l iu lm cho cc bo qun v cc lon cha
b m hoc, v cc by ti gip gii b ln t. Cho nn by ti khen
cng Y Don, Qun Trng th bn lm tri php lut, t v s khn ngoan
c cn c ni[20], khen T Can, T T l trung m b git th nhng k
ght nhng ngi can gin mnh c c ni[21]. Ni chung, trn khen l
nhng ngi hin minh, th di gi l bo lon, khng th ly so
snh. Nh vy th phi cm. Nh vua lp, ban hnh php lut lp nn ci
phi. Nay bn by ti nhiu ngi dng ci khn ring ca mnh, cho php

lut l sai, cho vic gian t l khn, vt qua php lut dng ci khn.
Nh th th phi cm. l ci o ca bc lm vua.
o ca bc vua cha l phi phn bit r rng gia vic chung vi vic
ring, nu cao php ch, gt b ci n ring. Phm mnh lnh th phi thi
hnh, cm th phi thi. l ci ngha chung ca nh vua, Quyt tm
l vic ring, gi ch tn vi bn b, khng cho vic thng khuyn
khch, khng cho vic pht cn tr. l ci ngha ring ca by ti.
Ci ngha ring c thi hnh th sinh lon, ci ngha cng c thi hnh
th tr an. Cho nn vic cng v vic ring phi phn bit.
By ti c bng ring ty, c ci ngha chung. Trau gii thn mnh
trong sch lm vic cng ngay thng, gi chc quan khng theo iu ring
l ci ngha chung ca by ti. Lm chuyn tham , vng theo s ham
mun, lo thn mnh yn, nh mnh c li, l ci bng ring t ca
by ti. Bc vua sng trn th bn by ti s b ci bng ring t lm
ci ngha chung. ng vua lon trn th bn by ti s b ci ngha chung,
thi hnh ci bng ring t.
Cho nn vua v ti bng d khc nhau. Nh vua dng mu k nui
by ti, by ti dng mu k th nh vua. Quan h gia vua v ti l
mu k c. Lm hi n thn mnh m c li cho nc, by ti khng lm.
Lm hi cho nc m li cho by ti th ng vua khng lm. Tnh cm ca
by ti khng thy ci li ch thn mnh b thit hi, tnh cm ca ng
vua l khng thn vi nhng ngi lm hi cho nc. Nh vy, vua vi ti
l ly s tnh ton hp tc vi nhau. Cn nh vic gp m quyt cht,
dc tr khn em ht sc mnh, th l v php lut m lm.
6. Cho nn cc tin vng lm sng t s thng pht khuyn khch
h, lp hnh pht nghim ra uy vi h. Vic thng pht c soi sng
th dn quyt cht. Dn quyt cht th qun i mnh v vua c cao.
Hnh pht v khen thng khng c xt r th dn khng c cng m li
cu c thng, c ti m li mong c tha. Nh vy th qun i yu
m vua b h thp. Do , cc tin vng v cc ngi gip gii u
dc ht sc v em ht tr khn. Cho nn c cu: "Khng th khng phn
bit vic cng v vic t, khng th khng xt k php lut v vic ngn
cm, cc bc tin vng bit r iu vy".

QUYN VI

Thin XX

Gii thch Lo T (Gii Lo)[22]

1. c l ci bn trong, cn ci ngi ta thu hoch c l ci bn

ngoi. Ni rng "Bc c hng trn khng chm ch vo c" l ni ci
tinh thn ca ng ta khng biu l ra bn ngoi. V tinh thn ca ng ta
khng biu l ra bn ngoi cho nn thn ng ta ton vn. Thn ng ta ton
vn, cho nn gi l "thu hoch c". Thu hoch c l c ci thn
mnh vy.
Phm ci c l bt u bng "v vi" v hoa thnh bng ci "v dc".
N yn l nh ch khng suy ngh. N vng chc l nh ch khng hoa
ng. Nu lm v mun th ci c khng yn c c khng yn c
th khng hon m. Nu c dng v suy ngh th khng vng chc. Khng
vng chc th khng c cng. Khng c cng l do ch dng n c. T

cho mnh c c th khng c c, khng t cho mnh c c li l c c.

Cho nn ni: Bc c hng trn khng cho mnh c c cho nn c c
(Chng 38).
2. S d ngi ta qu ci v vi, ci khng suy ngh, l v n trng
khng, l v ci ca n khng b ci g khng ch. Phm k khng c
thut cho nn mi cho ci v vi, khng suy ngh l trng khng. Phm cho
ci v vi, khng suy ngh l ci trng khng l v bng ca mnh vn
khng qun ci trng khng cho nn mi b ci trng khng: khng ch.
Gi l trng khng ngha l ci ca mnh khng b ci g khng ch. Nay
b ci trng khng khng ch nh vy khng phi l trng khng na.
Ci v vi ca s trng khng l khng xem ci v vi l ci vnh vin. V
khng xem ci v vi l ci vnh vin cho nn mi trng khng. V trng
khng cho nn ci c mi di do. Ci c di do gi l ci c ca bc
trn. V vy ni: "Ci c bc trn v vi nhng khng ci g khng lm
(Chng 38).
3. Nhn l ni trong lng hn h thng ngi, vui mng khi ngi ta
gp phc v kh chu khi ngi ta gp ho. N sinh ra trong lng khng
th cm c, ch khng phi l cu mong bo p. Cho nn ni "Ci
nhn bc trn lm m khng cho l c lm" (Chng 38).
4. Ngha l phn s ca vua vi ti, ca ngi trn vi ngi di, l
s phn bit gia cha vi con, gia ngi sang vi ngi hn, l s tip
xc gia ngi bn b quen bit, l s phn bit gia ngi thn vi k s,
gia trong vi ngoi.
By ti th vua l phi. Ngi di ngh n ngi trn l phi. Con
th cha l phi. Ngi hn knh trng k sang l phi. Ngi thn trong
v ngi s ngoi l phi. Ngha l ci phi lm v phi lm cho nn lm.
Cho nn ni: "Ci ngha bc trn lm nhng c ci lm" (Chng 38).
5. L l ci bc l tnh cm. N l ci t v bn ngoi ca mi iu
ngha, l mi quan h gia vua vi ti, gia cha vi con, l ci lm cho
ngi sang khc k hn, ngi hin khc k km. Trong lng ngh n
nhng khng ni ra, cho nn ro bc nhanh n ci ly biu l. Trong

lng thc yu, nhng khng bit cho nn dng li hay cu vn v cho
ngi ta tin. "L l bc l ci v bn ngoi ca tnh cm" (Chng 38).
Ni chung, khi con ngi b nhng s vt bn ngoi cm xc th khng
bit rng cm xc nh vy l ci l ca thn mnh. Ngi thng lm l l
tn trng ngi khc, cho nn c khi hng hi, c khi suy km. Ngi
qun t lm l l v mnh, l VI thn mnh cho nn thn k, n thnh ci l
bc trn Ci l bc trn thn k nhng ngi thng khng hiu cho nn
khng th tng ng vi nhau c Cho nn ni: "Ci l bc trn lm
nhng khng ai hng ng n" (Chng 38).
Ngi thng tuy thay i nhng bc thnh nhn vn cung knh biu l
ht ci l ca tay chn m khng suy gim. Cho nn ni: "a tay ra
lm" (Chng 38). Ci o c s cha ng m ci c c cng lao, ci
c l cng lao ca o. Ci cng lao c ci thc v ci thc c nh sng,
nhn l nh sng ca c, nh sng th c v ho nhong m v ho
nhong th c vic lm. Ngha l ci vic lm ca nhn. Vic th c l m
l th c vn v. L l ci vn v ca ngha. Cho nn ni: "B mt ci o
ri sau mi mt c, b mt c ri sau mi mt nhn, b mt nhn
ri sau mi mt ngha, b mt ngha ri sau mi mt l (Chng
38)[23].
6. L l ci biu l ra ngoi ca tnh cm. Vn v l ci trang sc ca
bn cht. Ni chung, ngi qun t gi ly ci tnh cm m b ci biu l
bn ngoi, thch ci bn cht m ght ci trang sc. Ni chung, nu da
vo tnh cm bn ngoi bn n tnh cm, th ci tnh cm xu; lo trang
sc bn v ci bn cht th ci bn cht km. Ly ci g chng minh
iu ? Ngc bch h Ho khng ly nm sc t v, ht chu ca Tuy
Hu khng ly vng bc t v. Bn cht ca n tuyt p, khng c vt
g trang sc cho n.
Ni chung, mt vt nh cy vo trang sc ri mi lm c th ci
bn cht ca n khng p. Cho nn gia cha vi con, l cht phc m
khng sng. Cho nn ni "L mng" (Chng 38). Ni chung, vt khng
cng nhau thnh c, m vi dng l nh th. Ci l xm ot nhau v gip
nhau, uy v c l nh vy. Ci bn cht m dy th ci bn ngoi s
mng, ci l gia cha vi con l nh vy. Do m xem th khi ci l

phin phc l ci thc tm km. Nh vy th lm iu l l thng

sut tm lng cht phc ca con ngi. Ngi thng lm iu l m
ngi ta hng ng th anh ta vui mt cch khinh xut, ngi ta khng
hng ng th anh ta on trch. Nay lm iu l thng sut tm lng
cht phc ca con ngi m li da vo y on trch nhau, th lm sao
khi tranh ginh? C tranh ginh th sinh lon. Cho nn ni: "L l biu
hin, mng mnh ca lng trung tn, v l ci u mi ca lon
chng?"(Chng 38).
7. Lm trc khi c vic xy ra, c ng trc khi c ci l bc l th
gi l bit trc. K bit trc th v c m c on nh liu lnh.
Ly g chng minh iu ? Chim H ngi hc tr ng hu. C con
b ku ngoi ca. Hc tr ni: " l con b en trn trng". Chim H
ni: "Phi, l con b en nhng ci sng trng". Sai ngi xem, qu
nhin con b c vi trng qun trn sng. Ly ci thut ca Chim t lm
cho bng ca ngi thng cm xc th rc r nh hoa vy. Cho nn ni:
"Bit trc l ci hoa m ca o" (Chng 38). V th thay th ci ti xt
on ca Chim t, m sai mt thng b cao nm thc i xem, th n
cng bit l mt con b en sng qun vi. Cho nn ly ci ti xt on
ca Chim t, kh tm nhc tinh thn m kt qu ci cng cng nh a
tr cao nm thc, cho nn ni: "Ci u mi ca iu ngu". V vy c
cu: "Bit trc l ci hoa m ca o, nhng l ci u mi ca iu
ngu".
8. K gi l bc i trng phu l ni ci tr khn ca ng ta ln. Ni
" ch dy khng mng" (Chng 38) l lm theo tnh cm thc m b ci
biu l bn ngoi ca l. Gi l " qu khng hoa" (Chng 38), tc l
phi theo ci l m khng lm liu. Ci gi l b ci kia ly ci ny l b
ci v biu l bn ngoi, b ci cn by nm ly ci l ci tnh cm thc
v tt p. Cho nn ni: "B ci kia gi ci ny" (Chng 38).
9. Ngi ta c ho th trong lng s hi. Trong lng s hi th lm vic
ngay thng. Lm vic ngay thng th suy ngh chn chn v nm c ci
ly c ca s vic. Lm vic ngay thng th khng b ho, khng b hi.
Khng b ho, khng b hi th sng trn tui tri. Nm c ci l ca s
vic th th no cng thnh cng, sng trn tui tri th ton vn v sng

lu. Th no cng thnh cng th giu c v sang trng, ton vn v sng

lu. Ton vn v sang trng ci gi l phc. Nhng ci phc li bt r
ci ho, cho nn ni: " Ho l ch da ca phc" (Chng 58) l lm
nn ci cng vy.
10. Con ngi c phc th ci giu v ci sang n. Ci giu v ci sang
n th n ngon mc p. n ngon mc p th ci bng kiu cng ny
sinh. Ci bng kiu cng ny sinh th lm vic xng by v hnh ng tri
l l. Lm vic xng by th thn cht yu, hnh ng b l l th khng
thnh cng. Phm bn trong c ci nn cht yu, bn ngoi khng thnh
cng danh l ci ho ln. Nhng ci ho li bt r ci phc cho nn ni:
"Phc l ch np ca ho (Chng 58).
11. Phm da theo o l m lm th khng vic no l khng thnh.
Khng vic no khng thnh th ln c th thnh ci th cao qu ca v
thin t, nh d c hng ci lc ca v khanh tng, tng qun.
Phm b o l m hnh ng ba th d tr c c ci th cao qu
ca thin t v ch hu di c c ci giu ca o Chu, Bc Chc
cng mt dn v b mt ti sn ca mnh. Ngi thng coi nh vic b
o l v coi thng vic hnh ng ba m khng bit rng ci ho v
phc ln v su ci o rng v xa nh th. Cho nn c cu khuyn ngi
ta "Ai bit c ch cng cc ca n? (Chng 58).
Ngi ta khng ai khng mun giu sang sng ton vn v th, nhng
cha c ai thot c ci ho ngho hn cht yu. Lng mnh mun giu
sang ton vn v th nhng nay phi ngho hn cht yu. Nh th l khng
th t n ci ch mnh mun n vy. Ni chung, b mt con ng
mnh mun i v i liu lnh th gi l m, m thi khng th i n ni
mnh mun n. Nay ngi thng khng th n ni h mun n cho
nn gi l "m"! Vic ngi thng khng th n ni h mun n l
iu c t lc tri t tch ra cho n ngy nay. Cho nn ni: "Con
ngi ta m, chuyn c t lu ri". (Chng 43).
12. Ci gi l ng n l bn trong v bn ngoi tng ng vi
nhau, li ni v vic lm ph hp vi nhau. Ci gi l lim l nht nh
sng cht theo mnh, coi khinh tin ti. Ci gi l thng l lng ngha

ngay thng, lng cng khng thin khng b ng. Ci gi l sng l quan
tc tn qu o cu trng l.
Nay nhng k s c o tuy trong v ngoi u tin v thun, nhng vn
khng ly iu ch bai bi bc k khn cng. Tuy mnh cht theo kh
tit, coi khinh tin ti, nhng vn khng v m lm nhc k tham lam
xu h. Tuy ci ngha ca mnh chnh ng khng b ng nhng vn
khng v th m tr kh k gian t, lm ti k ring t. Tuy ci th ca
mnh cao qu qun o p , nhng vn khng v th m khoe khoang vi
k hn, khinh b k ngho. Ti sao li th? l cho ngi lc ng
chu nghe ngi thng tho, chu hi ngi bit, kt qu khng tr thnh
m na.
Nay nhng ngi thng s d mnh mun nn cng m tri li vn b
tht bi l v h khng bit o l m li khng chu hi ngi bit, khng
chu nghe ngi gii, m thnh nhn ly tai ho v tht bi p h th h
on. Ngi thng th ng m thnh nhn th t. S t khng th thng
c s nhiu, l l t nhin. Nay hnh ng m khin cho tt c thin
h u thnh k th ca mnh th khng phi l con ng bo ton thn
mnh, v sng lu, do a ci ng li ngay thng sa i h. Cho
nn ni: "ng n m khng ct, lim m khng lm hi, thng m khng
phng tng, sng m khng chi lo (Chng 58).
13. Thng minh tr tu l do tri cho. ng tnh suy ngh T do ngi
lm. Con ngi da vo ci sng sut ca tri m nhn, nh vo ci thng
minh ca tri m nghe, nh vo ci khn ca tri m suy ngh. Cho nn
rn mt m nhn th mt khng sng, nghe qu th tai khng t, suy ngh
qu th tr c lon.
Mt khng sng th khng th phn bit mu en hay mu trng. Tai
khng t th khng th phn bit ting trong hay ting c. Tr c lon th
khng th phn bit c ch c ch mt. Mt khng phn bit c
mu en hay mu trng th gi l m. Tai khng phn bit c ting trong
hay ting, c th gi l ic. Ci tm khng phn bit c ch c hay
ch mt th gi l in. M th khng th trnh c ci nguy him lc
gia ban ngy. ic th khng th bit c ci hi ca sm st. in th
khng khi c ci ho php lnh ca nhn gian. Sch s d ni tr ngi

l phi thch hp vi ci mc ca ng v tnh, phi gim bt ci hao

ph ca vic suy ngh. Ci gi l th tri l ni khng lm kit ht ci sc
ca s thng minh, khng dng ht ci kh nng ca tr c. Nu nh lm
ht kit th ph tn nhiu v tinh thn, ph tn nhiu v tinh thn th ci ho
m, ic, in cung, s n. Cho nn phi tit kim n, phi yu ci tinh,
thn ca mnh, phi tit kim ci tr c ca mnh. Cho nn ni: "Tr ngi,
th tri khng bng tit kim" (Chng 49).
14, Ngi thng dng n tinh thn th nn nng. Nn nng cho nn
xi ph nhiu. Xi ph nhiu gi l xa x. Bc thnh nhn dng tinh thn th
bnh tnh. Bnh tnh cho nn xi ph t, xi ph t gi l tit kim. Ci thut
tit kim l o l m sinh ra. Phm c th tit kim c l theo ci o
m vng theo ci l. Ngi thng mc vo mi lo, b hm vo ci ho m
cn cha bit rt lui, vn c khng phc tng o l. Bc thnh nhn tuy
cha thy ci bc l ca h v lo lng lo h tnh v vi phc tng o
l, ly lm vic phc tng u tin. Cho nn ni: Tit kim cho nn
phc tng sm" (Chng 59).
15. K bit tr ngi thi suy ngh bnh tnh, k bit th tri th gic quan
trng rng. Suy ngh bnh tnh, cho nn ci c khng ri b. Gic quan
trng rng cho nn ho kh ngy mt vo. Cho nn ni: "cha c nhiu
c" (Chng 59).
Phm ngi c th khin cho ci c c khng ri b m ho kh mt
ngy mt n l ngi sm phc tng. Cho nn ni: "Sm phc tng gi l
cht cha c" (Chng 59). C cht cha c th sau tinh thn mi
bnh tnh Tinh thn c bnh tnh th sau ho kh nhiu. Ho kh nhiu th
sau ci k mi hay. C k hay th sau mi c th ch ng mun vt
c. C ch ng mun vt c th bn lun s bao trm c i. Bn lun
nht nh bao trm c i cho nn ni: "Khng c ci g khng khc phc
c" (Chng 59). Tnh trng khng c ci g khng khc phc c l
bt r "cha c nhiu c. Cho nn ni: "Cha c nhiu c th
khng c ci g l khng khc phc c.
Chin u thng qun ch d dng th thu tm c thin h. Bn
lun th no cng bao trm c i th nhn dn theo. Tin ln thu tm
thin h m rt lui theo nhn dn. Ci thut ny xa nh th cho nn nhng

ngi thng khng ai thy c u mi v ngnh ngn ca n. Khng ai

thy u mi v ngnh ngn ca n cho nn khng ai bit c ci cng
cc ca n. V vy ni: "Ci khc phc c mi ci th khng ai bit ci
cng cc ca n" (Chng 59).
16. Ni chung, con ngi c nc ri sau mt nc, con ngi c thn
ri sau thn cht non khng th gi l ngi c th c c nc, c th
gi c thn mnh. Phm nhng ngi c c nc th th no cng c
th lm cho x tc ca mnh c yn, ngi c th gi c thn mnh,
th no cng c th sng trn tui tri, ri sau mi c th gi l con
ngi c nc, con ngi bit gi thn mnh.
Ni chung, nhng ngi c th c c nc, gi c thn mnh th
th no cng phi i theo o. i theo o th tr khn su. Tr khn su th
hiu xa. Hiu xa th nhng ngi thng khng th no thy c ci ch
cng cc ca mnh. Ch c cch l khin cho ngi ta khng thy ci cng
cc ca vic mnh lm.
Ngi ta khng thy c ci cng cc ca vic, mnh lm th c th
gi c thn mnh, c c nc mnh. Cho nn ni: "Khng ai bit ci
cng cc ca mnh. Khng ai bit c ci cng cc ca mnh th c th
c c nc" (Chng 59).
Trong cu "m ca nc" th ch m dy l o. o sinh ra ci thut
khin cho ngi ta c c nc. N sinh ra ci thut c c nc cho
nn gi l "m ca nc". Ni chung, ci o l cng xoay chuyn vi i,
n khin cho vic duy tr s sng c di, vic gi lc c lu, cho nn
ni: "C m ca o th c th trng cu".
Ci cy trng c r mc lan ra, c r mc thng. R l ci trong sch
gi l gc. Gc l ci lm cho ci cy sng c. R lan ra l lm cho ci
cy gi c s sng. c l ci lm cho ngi ta xy dng c s sng.
Lc l ci lm cho ngi ta duy tr s sng c di. Cho nn ni: "lm
cho r su". Theo o th ngy sng c di, cho nn ni: "lm cho gc
vng". Gc vng th s sng di, cho nn ni: "Lm cho ci r su, lm
cho ci gc vng, l ci o sng lu, nhn thy mi" (Chng 59).

17. Ngi th nhiu ln thay i ci ngh ca mnh th b mt ci cng.

Ngi lm nhiu ln lay chuyn, thay i ch mnh lm th b mt ci
cng ca mnh. Cng vic lm ca mt ngi nu mt ngy b mt na
ngy th mi ngy s b mt ci cng ca nm ngi. Mt vn ngi m
mi ngy b mt na ngy th trong mi ngy s b mt ci cng ca
nm vn ngi. Nh vy l i ngh cng nhiu ln, s ngi cng ng
th s mt mt cng lm.
Ni chung, php lnh m thay i th vic li v hi cng khc i. Vic
li v hi khc i th vic lm ca dn thay i. Vic lm ca dn thay i
gi l thay i ngh. Cho nn c ly l m xt th nu vic ln v nhiu m
hay thay i th t thnh cng.
Gi ci vt ln m hay di ch n th st m nhiu. Nu con c nh m
hay lt i lt li th lm cho n mt v p. Cai tr mt nc ln m hay
thay i php lut th dn kh v vic . Do ng vua c o qu s
yn tnh, khng ham thay i php lut. Cho nn ni: "Tr nc ln ging
nh l nu con c nh (Chng 60).
18. Ngi ta au m th qu thy thuc, c ho th s qu. Bc thnh
nhn trn th dn t ham mun, t ham mun th huyt kh yn n. Li c
ng hp l th t b ho, t b hi.
Ni chung, nu bn trong khng b ci hi mn nht, ung th, tr, v
bn ngoi khng b ci ho hnh pht, khng b php lut trng tr, th rt
khinh thng qu. Cho nn ni: "Ly o m cai tr thin h th qu khng
thing. Ngi dn i tr an cng vi qu thn khng hi nhau. Cho
nn ni: "Khng phi l qu khng thing, m l ci thing ca n khng
lm thit hi n ngi ta.
Qu lm cho ngi ta b bnh th gi l qu hi ngi. Ngi ta ui
qu i th gi l ngi ta hi qu. Dn m phm n php lnh th gi l
dn hi ngi trn. Ngi trn dng hnh pht tr dn th gi l ngi trn
lm hi dn. Dn khng phm php th ngi trn cng khng thi hnh
hnh pht. Ngi trn khng thi hnh hnh pht th gi l ngi trn khng
hi dn. Cho nn ni: "Thnh nhn cng khng hi ngi". Ngi trn k

di khng lm hi ln nhau v ngi vi qu khng lm hi nhau, cho

nn ni: "Hai bn khng lm hi nhau".
Dn khng phm php th ngi trn bn trong khng dng hnh pht,
m bn ngoi khng lo lm li cho sn nghip ca mnh. Ngi trn bn
trong khng dng hnh pht v bn ngoi khng lm li cho sn nghip ca
mnh th dn ng v di do, dn ng v di do th tch tr lm, dn
ng, di do v tch tr lm th gi l c c.
Ni chung, con ngi b qu m th hn phch i mt m tinh thn
lon. Tinh thn lon th khng c c. Qu khng m ngi th hn phch
khng i mt. Hn phch khng i mt th tinh thn khng lon. Tinh thn
khng lon th gi l c. Ngi trn khuyn khch dn tch tr m qu
thn khng lm lon tinh thn ca dn th ci c l dn vy.
Cho nn ni: "Hai bn khng lm hi nhau, th c u quy v mt ni"
(Chng 60). y l ni ci c trn v di u di do v quy v dn
vy
19. ng vua c o bn ngoi khng c on th vi cc nc lng
ging i ch m bn trong th c n c i vi nhn dn. Phm hn
ngoi khng c on th vi cc nc lng ging i ch th vic i x
vi ch hu c l ngha. Bn trong c n c vi nhn dn, trong vic cai
tr nhn s th lo ci gc. Nu i x vi ch hu c l ngha th t xy ra
chin tranh. Tr dn lo ci gc th s dm dt, xa x chm dt.
Ni chung, s d ngi ta ham dng nga l v bn ngoi cung cp cho
gip binh, v bn trong phc v vic xa hoa dm dt. Nay ng vua c o,
bn ngoi t dng gip binh, m bn trong cm xa x nn ngi trn khng
dng nga trong vic chin u m th n v. Dn chng khng dng nga
vo vic a nhng vt xa x t ni xa n. Nga ch dn sc vo vic
rung ng.
dc sc vo vic rung ng th th no cng phi ch phn mang
nc ti. Cho nn ni: "Thin h c o th nga ci dng ch phn"
(Chng 46).

20. Nh vua khng c o th bn trong bo ngc i vi by ti, v

bn ngoi lo xm ln, khinh thng nc lng ging. Bn trong bo ngc
th vic sn xut ca dn b ct t. Bn ngoi xm ln v khinh thng th
binh ao hay xy ra. Sn xut ca nhn dn b kit th sc tch t. Binh ao
xy ra lun th s tt ht. Sc vt t th nga chin thiu. S tt ht th qun
i nguy. Nga chin thiu th nga ci phi ra trn. Qun i nguy th cn
thn ca vua phi ra nh gic. Nga l vt qun i dng nhiu, ngoi
l ni gn kinh . Nay phi em nga ci v cn thn trao cho qun i
cho nn ni: "Thin h khng c o th nga chin con ngoi "
(Chng 46).
21. Con ngi c lng ham mun th vic tnh ton s ri lon. Vic
tnh ton ri lon m lng ham mun li qu nhiu. Lng ham mun qu
nhiu th ci lng gian t thng. Lng gian t thng th cng vic i n
ch hng. Cng vic i n ch hng th tai ho v hon nn ny sinh. Do
m xem th tai ho v hon nn l do lng gian t m sinh ra.
Lng gian t sinh ra do ch vng theo lng ham mun. Bn ham mun
ny nu tin ln th dy dn lnh lm iu gian, nu thi lui th khin ngi
lnh b tai ho. Bn gian t ni ln th trn xm ln ng vua yu, ci ho
n th dn nhiu ngi b hi. Nh vy l bn ham mun trn th xm
ln nh vua yu ui m di th lm hi n nhn dn. Phm bn trn
xm ln ng vua yu ui v di lm hi nhn dn l ti nng. Cho nn
ni: " Ho khng g ln bng theo lng ham mun ".
Cho nn bc thnh nhn khng b nm sc thu ht, khng am m m
nhc. Bc vua sng coi khinh nhng chi m gt b ci p dm dt.
Con ngi khng c lng mao lng v, nu khng c o th khng th chu
c rt. Trn khng thuc nhng vt trn tri, di khng phi l c
cy di t, ly rut v d dy lm ci gc, khng n th khng th sng
c. V vy cho nn h khng th trnh khi ci bng ham li. Ci bng
ham li khng tr i, l ci mi lo ca thn mnh.
Cho nn bc thnh nhn mc chng rt n no bng th
khng lo na. Nhng ngi thng th khng th. Ln th lm ch hu,
nh th c ci vn trn ngn vng. Ci lo mun c ca h khng tr b
c. Nhng ngi b ti cn c th c tha, ngi b ti cht cn c khi

sng. Nay ci lo khng bit tri tc (va lng vi hon cnh ca mnh) sut
i vn khng th g ra c. Cho nn ni: "Khng ci ho no ln bng
khng bit tri tc".
V vy cho nn mun li nhiu qu th m lo. Lo th bnh tt n.
Bnh tt n th tr tu suy gim. Tr tu suy gim th b mt c . B
mt c th hnh ng ba bi. Hnh ng ba bi th tai ho v hon
nn sinh ra. Tai ho v hon nn sinh ra m bnh tt trong ngi cng
nng. Bnh tt trong ngi thm nng th au n. Tai ho bn ngoi th
kh. Bn trong kh, ngoi au n th rut v d dy au n. Rut v d
dy au n th con ngi b thng xu h. Xu h th rt lui v t trch
mnh. Vic thi lui v t trch mnh l do ham ci li m ra. Cho nn ni:
"Khng ci li no ln bng ham li" (Chng 46).
22. o l ci lm cho mun vt thnh ra nh n tn ti hin nay, l ci
ch da ca mun l l. L l ci vn v lm thnh vn vt, o l ci
khin cho vn vt thnh ra nh th. Cho nn ni: "o l ci l ca vn
vt". Vt c ci l khng th, bc bch nhau, vt c ci l khng th bc
bch nhau cho nn khng th khng bin ho. V khng th khng bin
ho cho nn khng c ci quy tc bt bin. Khng c quy tc bt bin cho
nn vic sng v cht l do bm sinh ca kh cht. Mun ci khn u
chm chc. Mun vic u ph hng.
Tri c c n cho nn cao. t c c n cho nn c s cha ng.
Sao bc u c c n cho nn thnh ci uy ca n. Mt tri mt trng c
c n cho nn nh sng ca n vnh vin. Ng hnh c c n nn c
a v bt bin. Cc ngi sao c c n nn ng i ca chng ng n.
Bn ma c c n nn ch ng c s bin i ca thi tit, Hin Vin
c c n nn cai tr bn phng, Xch Tng T c c n nn sng
cng tri t. Bc thnh nhn c c n m thnh vn chng.
o cng khn vi Nghiu, Thun, cng in vi Tip D, cng dit
vi Kit, Tr, cng phn thnh vi Thang, V. Ly n lm gn chng? N
i chi bn ci. Ly n lm xa chng? N lun lun cnh ta. Cho n l
ti chng? N sng chi li. Cho n l sng chng? Hnh ca n mt m,
nhng cng lm nn tri t, s ho hp ca n ho thnh sm st. Mi vt
trong v tr u da vo n m nn.

Ni chung, ci thc cht ca o, khng b hnh thc hn ch, mm yu

theo thi, cng tng ng vi l. Mun vt c n m cht, c n m
sng. Mun vt c n m hi, c n m thnh.
o cng ging nh nc, k cht ui ung n nhiu qu m cht,
ngi kht ung n sng ngay. N ging nh thanh kim, mi gio, ngi
ngu lm vic phn n m ci ho sinh ra. Bc thnh nhn dng n trng
tr k bo ngc m ci phc c thc hin. Cho nn c n m cht,
c n m sng, c n m bi, c n m nn.
23. Con ngi ta t khi thy con voi sng nhng nu c c xng ca
con voi cht th da vo hnh dng ca xng m tng tng ra c con
voi sng. Cho nn nhng iu ngi ta dng ci ca mnh tng
tng ra th gi l tng tng (tng c ngha l voi v l hnh tng).
Nay ci o tuy khng th nghe khng th thy c nhng bc thnh
nhn a vo ci cng lao m on bit ci hnh dng ca n, cho nn ni:
"Ci hnh trng khng c hnh trng, ci tng khng c vt" (Chng
14).
24. Ni chung, l l ci phn bit vung vi trn, ngn vi di, th vi
tinh, cng vi mm. Cho nn ci l c xc nh c th ri sau mi c
c o.
Cho nn vt c ci l xc nh hoc cn hoc mt, hoc cht hoc sng,
hoc thnh hoc suy.
Ni chung, vt lc cn lc mt, cht cht cht sng, lc u thnh ri
sau suy khng th gi l vnh vin. Ch c ci g cng sanh ra cng vi lc
tri t chia tch nhau, cho n khi tri t tiu tn cng khng cht,
khng suy gim, th mi gi l vnh vin. Nhng ci vnh vin th khng
thay i. Khng c ci l nht nh, khng c ci l xc nh khng phi l
ch vnh vin, cho nn khng th gi c.
Bc thnh nhn nhn ci trng khng huyn diu ca n, s dng s
vn hnh lun chuyn ca n nn gi p l o, ri mi c th bn n n

c. Cho nn ni: "Ci o m c th gi ln c khng phi l ci o

vnh vin" (Chng 1).
25. Ngi ta bt u bng s ra i v chm dt bng ci cht. Bt u
th gi l ra, cht th gi l vo. Cho nn ni: "Ra sinh vo t. Thn th con
ngi ta c ba trm su mi t xng, t chi, cu khiu, l nhng dng
c ln ca con ngi. T chi v cu khiu lm thnh mi ba ci. S ng
hay tnh ca mi ba ci u thuc vo s sng. Thuc v s sng cho nn
gi l y t. Cho nn ni "y t ca ci sng c mi ba!". n khi
cht th mi ba cng c u thuc v ci cht. y t ca ci cht cng
mi ba. Cho nn ni: "y t ca ci sng c mi ba; y t ca ci
cht c mi ba".
Ni chung, dn sng mt i sng vt v cho nn phi hot ng. Hot
ng mi th hao tn, m c hot ng khng ngng th s hao tn s
khng ngng. Hao tn khng ngng th ci sng ht. S sng ht th gi l
cht. Nh vy th mi ba dng c u l ng a n ci cht. Cho nn
ni: "Dn sinh ra, sinh ra th hot ng. ng th u n ni cht, cng
c mi ba. Cho nn thnh nhn yu tinh thn m qu s bnh tnh. Ci
cn ln hn ci hi ca t ngu v ca h.
Ni chung, con t ngu v con h c t sng, ng tnh c lc. Nu ta
trnh ch ca n, trnh lc n hot ng th khng b t ngu v h lm
hi. Dn chng ch bit h v t ngu c vut c sng m khng bit rng
mun vt u c sng c vut c, nn khng thot khi ci hi ca mun
vt.
Ti sao li ni nh th? Lc ma trt xung, cnh ng rung vng
tanh yn tnh nhng lc sng sm vo ni hay xung sng th vut mng
ca gi sng lm hi. Th ngi trn khng trung, khinh sut phm lnh
cm th b nanh vut ca hnh pht lm hi, trong lng khng c mc ,
yu v ght khng c chng mc th b vut v sng ca s nh nhau lm
hi. Th dc khng c gii hn, ng tnh khng c mc , th ci vut v
sng ca mn nht lm hi. Thch dng ci tr khn ring v b o l th
ci vut sng ca li lm hi. T ngu v h c ni v mun vt u c
ngun gc. Trnh ci ni ca chng, tt ci ngun gc ca chng th
trnh khi mi iu hi. Ni chung, binh kh v a thuc l chng s

hi. Ngi coi trng s sng tuy bc vo qun i vn khng c bng

gin d v tranh ginh. Khng c bng hi ngi nh th th khng c
ngi hi. Khng c ngi hi th khng phng b ngi khc.
iu khng phi ch dng ni n qun i ni ng ni. Bc
thnh nhn i chi ngoi i khng c ci bng hi ngi. Khng c ci
bng hi ngi th khng b ngi ta hi. Khng c ai hi th khng phng
b ngi. Cho nn mi ni: "i trn b khng gp t ngu, h.
Vo i, khng cy vo s phng b cu iu hi, cho nn ni: "Vo
qun i khng mang v kh, o gip. Trnh xa mi ci hi cho nn ni:
"Con t ngu khng c ni no m ci sng ca n, con h khng c
ni no tr ci vut ca n, binh kh khng c ni no thc ci mi
nhn ca n".
Khng phng b m chc chn l v hi, l ci o l ca tri t
vy. Theo ci o ca tri t cho nn ni "khng c ch cht". Hnh ng
ni khng c ch cht nn gi l "kho nhip sinh" vy (Chng 50).
26. Ngi yu con th t i vi con, ngi trng s sng th t i vi
ci thn ca mnh, ngi qu cng lao th t i vi cng vic. B m t
i vi a con nh ca mnh th lo lm cho n c phc. Lo lm cho n
c phc th tm cch tr nhng iu ho ca n. Lo tr nhng iu ho
ca n th suy ngh chn. Suy ngh chn th nm c l l ca s vt. Nm
c l l ca s vt th th no cng thnh cng. Th no cng thnh
cng th lm khng ngn ngi. Lm khng ngn ngi th gi l dng cm.
Trong mun vic thnh nhn u nh b m t lo cho a con nh, cho
nn thy c ci o th no cng phi lm. Thy c ci o th no
cng phi lm cho nn sng sut, khi lm vic cng khng nghi ngi.
Khng nghi ngi thi gi l dng cm. Khng nghi ngi l do t m sinh ra
cho nn ni: "V t cho nn c th dng cm" (Chng 67).
27. Chu Cng ni: "Ma ng m bng gi khng chc th cy c di
ma xun ma h khng ti tt". Tri t khng th thng hoang ph xa
x hung na l con ngi? Bt vy cho nn mun vt th no cng c

thnh c suy, mun vt th no cng c li c thit, nc nh th no cng

c vn c v, cai tr th no cng phi c thng c pht.
V vy cho nn k s khn ngoan bit tit kim vic tiu dng th nh
giu. Bc thnh nhn yu qu ci tinh thn ca mnh th tinh thn thnh. K
lm vua coi trng vic chin u th dn ng. Dn ng th nc rng.
Cho nn mi nu ln ni: "Kim cho nn rng" (Chng 67).
28. Ni chung, vt c hnh th d b ct, d b xn. Ly iu g
chng minh iu ? c hnh dng th c di, c ngn, c di c
ngn th c nh c ln. c nh c ln th c trn c vung. c trn
c vung th c cng c mm. c cng c mm th c nng c nh.
c nng c nh th c trng c en. Ngn di, ln nh, vung trn, cng
mm, nh nng, trng en gi l ci l. Ci l xc nh th vt d b ct.
Cho nn bn bc triu nh ri sau mi pht ngn th li ni c
xc lp, nhng k s bit quyn bin bit nn lm g. Cho nn mun lm
hnh trn hnh vung m theo ci quy ci c th ci cng ca mun vic
u nn vy. Mun vic u c quy c, nhng k s bn lun ni nng phi
da theo quy c. Bc thnh nhn hon ton vng theo ci quy c ca mun
vt. Cho nn ni: "Khng dm lm trc thin h". Khng dm lm trc
thin h khng vic no l khng xong, cng lao khng c ci no khng
c kt qu, m ngh lun th th no cng bao trm c i. Mun khng c
chc quan to cng lm sao c? chc quan to gi l lm ngi cm
u. Cho nn ni: "Khng dm lm trc thin h ch nn lm ngi cm
u" (Chng 67).
29. K t i vi con th khng dm ct t o cm ca n. K t i
vi thn mnh thi khng dm ri khi php . K t vi hnh vung hnh
trn th khng dm b quy c. Cho nn cm qun m t vi s tt th chin
thng qun ch. T vi kh gii th thnh tr kin c. Cho nn ni: "Ly t
chin u th thng, gi th vng chc". Ni chung, k bit t bo
ton v hon ton theo ci l ca mun vt th th no cng c ci sng ca
tri. Tri sinh ra l sinh ra ci tm vy. Cho nn ci o ca thin h l
hon ton ch lo cho s sng. Nu ly t bo v n th s vic th no
cng vn ton, v hnh ng khng lc no khng thch ng. Nh th gi

l qu bu. Cho nn ni: "Ta c ba ci qu bu m ta gi v cho l qu

bu" (Chng 67).
30. Ci m sch gi l ci o ln l ci chnh o. Ci gi l ci gi
di l ci t o. Ci gi l thin lch ln l s hoa m. S hoa m l
mt phn ca t o. Cung tht p th vic ngc tng nhiu. Vic ngc
tng nhiu th rung hoang. Rung hoang th kho la trng rng. Kho la
trng rng th nc ngho. Nc ngho th phong tc dn dm dt xa x.
Phong tc dn dm dt xa x th ngh kim n kim mc b t. Ngh kim
n kim mc b t th dn khng th khng t v cho s di tr. T v cho
s di tr th bit gm vc. Bit gm vc gi l mc gm vc. Ngc tng
nhiu, kho la trng rng, m li c ci phong tc dm dt xa x th nc
b thng tn nh l ly gm m vo. Cho nn ni: "Mang kim sc".
T v s khn kho cho nn n ni nc b thng tn, v nh ring th
no cng giu. Nh ring th no cng giu cho nn ni: "Ca ci c
tha". Nc c nhng chuyn nh th th dn ngu khng th khng c ci
thut bt chc. Bt chc theo th trm nh sinh. Do th m xem k
gian ln lm th k trm nh theo. K gian ln xng th trm nh ho.
ng vu l ci lm ch ca nm thanh. Cho nn ng vu thi trc th chng
v n st u theo. ng vu xng th cc nhc kh u ho. Nay k gian
ln lm th dn thng ho theo, dn thng xng thi k trm nh th
no cng ho theo. Cho nn mc gm vc, eo kim sc, n ung ch chn
m ca ci c tha, ci gi l ng vu ca bn n trm (Chng 53).
31. Con ngi khng k ngi ngu k khn, khng ai khng ly v b.
Khi im m bnh yn th khng ai khng bit ho v phc l t u m
n. N c c do s yu ght b li cun do nhng vt xa hoa, v sau
thnh bin lon.
S d th l v ngi ta b ngoi vt li cun, b nhng chi lm
lon. Ngi im m bit ci ngha ca vic b v ly. Ngi bnh an bit
ci k ca ho v phc nhng nay vic ham thch bin i h, ngoi vt li
cun h, li i m i hn. Cho nn ni: "nh ln".
Con ngi ch thnh khng th, mt khi xc lp ci mnh ly v ci
mnh b ri th d c thy nhng vt mnh thch cng khng cho n li
cun mnh. Khng th li cun th gi l khng nh. Mt khi nm chc ci

bn cht ri th d c loi c th lm cho mnh mun; tinh thn ca mnh

cng vn khng b lay ng. Tinh thn ca mnh khng b lay ng th gi
l "khng rt ra c". K lm con chu theo ci o ny th gi tng
miu khng b hu dit, ci gi l t t khng dt.
Thn mnh ly vic tch lu tinh thn lm c. Nh ly ti sn lm c.
Lng nc, thin h u ly dn lm c. Nay lm ch thn mnh m ngoi
vt khng th lm lon tinh thn ca mnh, cho nn ni: "Ly n m trau
gii thn mnh th ci c c tha. Ngi cai tr ci lng thi hnh iu
th nh c tha m cn thm nhiu. Cho nn ni: "Ly n m sa lng th
ci c s di!". Ngi cai tr nc lm iu th lng c c cng
nhiu. Cho nn ni: "Ly n sa nc ci c s di do". Ngi cai tr
thin h thi hnh iu th ci sng ca dn khng ai khng chu n. Cho
nn ni: "Sa n thin h, ci c ca n s khp. Ngi trau gii thn
mnh nh vy m phn bit ngi qun t vi k tiu nhn. Ngi tr lng,
tr nc, tr thin h u cn c vo m xt vic li v l th trong vn
iu khng b st mt iu. Cho nn ni: "Ly thn m xt thn, ly nh
m xt nh, ly lng m xt lng, ly nc m xt nc, ly thin h m
xt thin h. Ta bit thin h l nh th l nh ci " (Chng 54).

QUYN VII

Thin XXI

Minh ho Lo T (D Lo)

1. Thin h c o, khng c mi lo gp th yn tnh, khng dng vic

truyn tin nhanh.
Thin h khng c o, tn cng chin u khng ngh, chng nhau
my nm khng thi, n ni m tr, o gip sinh chy rn, chim n chim
s lm t ni mn trng m qun i vn khng tr v nh. Cho nn
ni: "Nga chin con ni ngoi " (Chng 46).
2. C ngi nc ch dng cho Tn Vn Cng da lng chn ln, bo
en, Vn Cng nhn tm da ca khch m than rng: "Nhng con th ny
v b da p m t lm kh mnh".
Ni chung k tr nc v ting tm m b ti l vua Yn Vng nc
T, v thnh v t b ti l vua nc Ngu v nc Quc. Cho nn ni "Ti
khng g ln bng vng theo iu ham mun" (Chng 46).
3. Tr B thn tnh t ca h Phm v h Trung Hng ri ln cng
nc Triu khng ngh Nc Hn, nc Ngu lm phn, qun Tr B b
thua Tn Dng. ng ta b cht pha ng t Cao Lng. Cui cng
t ai ng ta b chia, ci u ng ta b sn lm vt ng ru. Cho nn
ni: " Ho khng g ln bng khng t cho l " (Chng 46).
4. Vua nc Ngu mun c xe nga t Khut Sn v ngc bch Thu
Cc, nn khng nghe li Cung Chi K. Kt qu nc mt, thn cht. Cho
nn ni: "Khng li no ln bng mun c" (Chng 46).
5. Nc ly vic t bo tn lm ci khng thay i, th c th lm c
b vng. Thn mnh ly ci sng lm ci khng thay i, th c th giu

sang. Khng mun t hi mnh th nc khng mt thn khng cht. Cho

nn ni: "Bit t ly lm th lun lun (Chng 46).
6. S Trang Vng sau khi thng trn, i sn H Ung, tr v
thng cho Tn Thc Ngao, Tn Thc Ngao xin t Hn Gian. l mt
ni ct v . Theo php ca nc S t cp lm lc th hai i thu li,
ch c t cp cho Tn Thc Ngao l vn cn. t ny khng b nc S
thu li v n xu. Do chn i t t vn khng dt. Cho nn ni: "Ci
kho trng th khng th nh c, ci kho gi th khng th mt c".
Con chu nh th m t t khng dt (Chng 53). Tn Thc Ngao l nh
th y.
7. Quyn ch ng mnh th gi l nng, khng di khi a v th gi
l tnh. Nng th c th sai khin nh. Tnh th c th sai khin nn nng.
Cho nn ni: "Nng l gc ca nh, tnh l gc ca s nn nng. Cho nn
bc qun t sut ngy i khng ri xe c".
Nc l xe c ca nh vua. Ch Ph cn sng m truyn nc ca
mnh (cho ngi ta), nh th l ngi ri khi xe c. Cho nn tuy c ci
vui c t i v t Vn Trung nhng r rng khng c nc Triu.
Ch Ph l ng vua c vn c xe, nhng coi ci thn mnh l nh trong
thin h.
Khng c th th gi l nh. Ri khi a v th gi l nn nng, kt qu
l sng b t v cht. Cho nn ni: "Nh th mt by ti, nn nng th mt
vua". Ch Ph l nh th (Chng 26).
8. Ci th nng l ci vc ca nh vua. Ci th ca k lm vua phi
nng hn by ti. B mt n i th khng th c li c. T Gin Cng b
mt n cho in Thnh. Tn Cng b mt n cho su quan khanh cho nn
nc mt, thn cht. Cho nn ni: "Con c khng th ri khi vc su"
(Chng 36).
Vic thng v pht l ci cng c sc bn ca nc. N nm trong tay
nh vua th nh vua ch ng by ti. N nm trong tay by ti th by ti
thng nh vua. Nh vua thi hnh vic thng m by ti bt i ban c.
Nh vua thi hnh vic pht m by ti lm nng thm ra uy. Th l nh

vua thi hnh vic thng m by ti dng ca th ca nh vua. Nh vua thi

hnh vic pht m by ti li dng ci uy ca nh vua. Cho nn ni:
"Khng th trao cho ngi ta ci cng c sc bn" (Chng 36).
9. Vua nc Vit vo lm quan nc Ng, xui vua Ng nh nc T
lm cho nc Ng b mt mi. Qun Ng sau khi nh thng qun
T Ng Lng th dn qun sng Giang, sng T v khoe sc mnh
Hng Tr nn c th b khng ch Ng H. Cho nn ni: "Mun lm cho
n co li th nht thit phi ko n ra, mun lm cho n yu i th nht
thit phi lm cho n mnh ln" (Chng 36).
Tn Hin Cng mun nh p nc Ngu, em ngc bch v nga cho
nc y. Tr B mun nh nc C Do, cho h mt c xe ln. Cho nn
ni: "Mun cp ca ngi ta th phi cho ngi ta" (Chng 36). Khi
s t ch v hnh m c c cng ln trong thin h gi l sng sut
ch nh b. ch nh yu m trng vic t ti th gi l ngi yu thng
ngi mnh vy.
10. Tt c nhng ci g c hnh th ci ln u xut pht t ci nh.
Nhng vt c lu th ci ng th no cng bt u t ci t. Cho nn ni:
"Nhng chuyn kh trong thin h th th no cng phi lm ch nh".
Cho nn mun khng ch s vt "phi lm ch nh ca n" (Chng
43). Cho nn ni: "Lo vic kh ch d ca n, lm vic ln ch nh
ca n" (Chng 43). Con di ngn trng b v l v hang kin; ci
nh cao trm trng b chy v l h ng khi! Cho nn ni: "Bch Khu
i xem th lp nhng l hng. Cc c gi phng chy th bt nhng l
h ca cc ng khi". V vy Bch Khu khng b nn nc, cc c gi
khng b ho hon. Hai ngi ny u cn thn trong vic d trnh c
ci kh, cn thn ci nh trnh ci ln vy.
Bin Thc yt kin Thi Hon Hu, Bin Thc ng mt lt ri ni:
"B h c bnh gia cc lp tht, nu khng cha th s s vo su".
Hon Hu ni: "Qu nhn khng c bnh". Bin Thc i ra, Hon Hu
ni: "Thy thuc thch cha ngi khng c bnh ly cng".

c mi ngy, Bin Thc li yt kin ni: "Bnh ca b h da

tht, nu khng cha s su thm". Bin Thc i ra, Hon Hu li khng
vui.
c mi ngy, Bin Thc li yt kin, ni: "Bnh ca b h rut
v d dy, nu khng cha th s su thm". Hon Hu li khng p. Bin
Thc i ra, Hon Hu li khng vui.
c mi ngy, Bin Thc xa nhn thy Hon Hu m b chy.
Hon Hu c cho ngi hi. Bin Thc p: "Khi ci bnh cc lp da,
th c th dng nc nng v st nung chm n. Khi n da tht th c
th ly kim chm, chm n c. Khi n rut v d dy th c th
dng thuc nu chm n c. Khi n xng tu th thuc thn
cht, khng hi thm na". c nm ngy, Hon Hu thn th au nhc,
sai ngi i tm Bin Thc th ng ta trn sang nc Tn ri. Kt qu,
Hon Hu cht.
Cho nn bc lng y tr bnh th cha bnh t khi n cc lp da.
l tr n khi n cn nh. Ni chung, ho v phc ca s vic cng c ci
ch cc lp da. Cho nn ni: Bc thnh nhn sm lo cng vic" (Chng
63).
11. Ngy xa, cng t nc Tn l Trng Nh chy trn, ra nc ngoi,
i qua nc Trnh. Vua Trnh i x v l. Thc Chim can ni: " l v
cng t gii, xin b h hu i, c th cht cha c". Vua Trnh khng
nghe. Thc Chim li can: "Nu b h khng hu i ng ta th khng
bng git ng ta i". Vua Trnh li khng nghe. n khi cng t li tr v
nc Tn, ct qun nh Trnh, thu tm thnh.
Tn Hin Cng ly ngc Thu Cc a cho nc Ngu mn ng
nc Ngu nh nc Quc. Quan i phu Cung Chi Ky can ni: "Khng
c. Mi ha th rng lnh. Nc Ngu nc Quc cu nhau khng phi
n n nhau. Nhng hm nay nc Tn dit nc Ngu th ngy mai nc
Ngu th no cng theo m mt". Vua nc Ngu khng nghe, nhn ngc
bch v cho nc Tn mn ng. Nc Tn ly nc Quc xong
quay v dit nc Ngu.

Hai by ti ny u can ngn khi ci nguy cc lp da, nhng hai ng

vua khng nghe. Nh vy th Thc Chim v Cung Chi Ky cng l Bin
Thc ca nc Ngu v nc Trnh, nhng hai ng vua khng nghe. Kt
qu nc Trnh b mt t, nc Ngu b mt Cho nn ni: "Ci yn th d
nm ci cha h l th d tnh ton" (Chng 64).
12. Ngy xa, vua Tr lm a ng, C T lo. ng ta cho rng a ng
th khng dng chung vi bt t. Th no cng phi dng vi chn bng
sng t hay bng ngc. a ng chn ngc s khng n rau, u, m s n
tht voi, bo thai bo. n tht voi, bo thai bo th nht nh khng mc o
ngn m trong nh tranh, th no cng mc o gm chn lp, nh rng,
i cao. Ta s ci kt thc cho nn lo ci u.
c nm nm, Tr lm vn tht, lp hnh pht bo lc[24], bc ln
g men ru, ngm ao ru. Kt qu Tr cht. C T thy a ng m bit
ci ho ca thin h. Cho nn ni: "Thy t ci nh gi l sng" (Chng
52).
13. Cu Tin vo lm quan nc Ng, thn hnh cm gio, khin
i trc nga vua Ng, cho nn c th git Ph Sai i C T. Vn
Vng nhc Ngc Mn, sc mt khng i, nn Y Vng bt c vua
Tr Mc D. Cho nn ni "Gi ly ci mm th gi l mnh". Vit
Vng lm vng khng xu h v ch b nhc. Cho nn ni "Bc thnh
nhn khng xu h, v khng xu h cho nn khng b xu h" (Chng
71).
14. C ngi nc Tng bt c vin ngc trong , em dng cho
T Hn. T Hn khng nhn, ngi nh qu ni: "Ci ny qu ng lm
dng cho ngi qun t khng nn lm dng cho k hn". T Hn
ni: "Nh ngi ly ngc lm qu, ta ly vic khng nhn ngc ca nh
ngi lm qu". Nh vy ngi nh qu mun ngc, m T Hn khng
mun ngc. Cho nn ni: "Mun ci khng mun m khng qu ci hng
ho kh c" (Chng 44).
15. Vng Th mang sch i, gp T Phng t Chu. Phng ni: "S
vic l hnh ng, hnh ng l theo thi m lm. Ci khn khng theo
mt s nht nh. Sch l li ni, li ni do ci khn m ra, ci khn

khng nm trong sch. Nay ti sao mt mnh ng li mang sch?. Vng

Th bn t sch ca mnh v nhy ma.
Cho nn k khn khng ly li m dy, v k thng tu khng cha
sch y rng. l iu sai lm i, m Vng Th cha c. l
hc ci khng hc. Cho nn ni: "Hc ci khng hc, tr v ci ngi ta
cho l sai" (Chng 64).
16. Vt c ci hnh dng bt bin, phi da vo y m dn dt cho n.
Phi da theo ci hnh dng ca s vt. Cho nn yn tnh th hp vi c,
khi ng th thun vi o.
C ngi nc Tng v nh vua lm mt ci l gi bng ng. Lm ba
nm mi xong. N c v nhn v phng, c vn c gn nh nhn v
trn/lng, ln vo l tht th khng th phn bit c. Ngi th nh
cng ny m c n lc nc Tng.
Lit T nghe vy ni: "V th tri t ba nm mi sinh c mt ci l
th nhng vt c l t lm vy".
Do nu khng da vo ci c sn ca tri t m li dng ci thn
ca mt ngi. Khng theo ci nguyn tc ca o l m hc ci khn ca
mt ngi, th u lm theo li chm l cy c. Cho nn nu ma ng cy
rung v cy th d c l Hu Tc cng khng th lm cho la tt c.
Gp nm c ma la tt th n bn ti t cng khng th lm cho n
xu c. Nu dng sc mt ngi thi d l Hu Tc cng khng sc,
nhng nu c theo t nhin th k ti t cng tha sc.
Cho nn ni: "Nm ly ci t nhin ca vn vt m khng dm lm
hnh ng ring ca mnh (Chng 64).
17. Ch hng l ca ln v ca s ca s sng sut. Tai v mt kit sc
v m thanh v mu sc tinh thn kit sc v ci v bn ngoi, cho nn
bn trong khng c ch. Bn trong khng c ch th d ho hay phc c
ln nh ci g, nh ngn ni cng khng c cch m bit c. Cho nn
ni: "Khng ra khi ca ln c th bit thin h, khng dm ra ca s c

th bit o tri" (Chng 107). Cu ny l ni s sng sut khng ri b

ci bn trong ca mnh.
18. Triu Tng Ch hc nh xe vi Vng T K, t lu sau ng ta
cng nh xe thi vi T K, ba ln ng i nga nhng c ba ln u thua.
Tng Ch ni: "ng dy ti thut nh xe nhng cha dy ht". T K
p: "Thut dy ht ri nhng b h dng n sai. Phm ci qu ca vic
nh xe l thn th con nga yn ni xe, lng con ngi ho vi con nga.
Sau mi c th tin nhanh v i xa. Nay b h chy sau th mun vt
qua thn, chy trc th s thn vt qua. Ni chung vic cng nhau chy
ua trn ng, tranh nhau i xa nu khng vt ln trc, th phi theo
sau. Nhng chy trc hay chy sau bng b h u ngh n thn th b
h lm sao c th ho mnh vi con nga c? V vy cho nn b h chy
sau".
Bch Cng tn l Thng lo mu lon. Lc bi chu v cm ngc cy
gy chng, mi nhn ca n xuyn qua cm, mu chy xung t m
khng bit. Ngi nc Trnh nghe vy, ni: "Ci cm ca mnh m cn
qun th v ci g m qun y?. Cho nn ni: "Cng i xa th cng bit t,
ci khn cng km i". Cu ny ni rng khi ci tr ca mnh ngh n
chuyn xa th b mt chuyn gn. Thnh nhn khng cu n vo vic g
cho nn ci khng bao gm c gn ln xa. Cho nn ni "Khng i m bit"
(Chng 64). Ci khn bao gm c gn ln xa, cho nn ni "Khng nhn
m thy r" (Chng 47). Theo thi m hnh ng da vo ci mnh c
sn m lm nn cng, dng ci kh nng ca vn vt m thu c ci li,
cho nn ni: "Khng lm m nn (Chng 47).
19. S Trang Vng cm quyn cai tr ba nm, khng ban hnh php
lnh, khng c hnh vi chnh tr g. Quan hu t m ngi hu bn cnh ni
bng gi vi nh vua: "C con chim ci g pha nam, ba nm khng
v cnh, khng bay, khng ku, im lng khng ln ting, con chim g
vy?". Nh vua ni: "Ba nm khng v cnh l cho lng cnh mc di,
khng bay khng ku l quan st php dn. Tuy khng bay, nhng bay
th xng thng ln tri. Tuy khng ku, nhng ku th th no cng lm
cho ngi ta kinh ngc. Nh ngi c yn tm, qu nhn bit ri y".

c na nm bn t mnh nghe chnh s, ph trut mi ngi, ct

nhc chn ngi, git nm vin quan i thn, c su ngi n s, kt qu
nc rt tr an. em binh nh nc T, nh bi qun T T Chu,
nh thng qun Tn H Ung, hp ch hu nc Tng, lm b ch
thin h.
Vng khng lm vic thin nh nn c danh ting ln, khng sm cho
thy mnh nn c cng ln. Cho nn ni: "Ci vt ln lm xong mun,
ci m ln t ting" (Chng 41).
20. S Trang Vng mun nh nc Vit. T can: "Ti sao nh
vua li nh nc Vit?". Vua ni: "Chnh s lon v binh n yu". T
ni: "Thn ngu lo ngi iu . Ci tr khn cng nh con mt, n c th
nhn thy ngoi trm bc nhng khng th t nhn thy lng mi ca mnh.
Qun i nh vua tng b qun Tn, qun Tn nh thua, tng mt
t vi trm dm, nh th l qun i yu. Trang Kiu lm gic cp bn
trong m quan li khng th cm c, nh th l chnh s lon vy. Nh
vua yu v lon khng km g nc Vit m li mun nh nc Vit, nh
th ci khn cng nh con mt vy". Nh vua bn thi.
Ci kh ca vic bit khng phi ch nhn thy ngi ta m ch t
nhn thy mnh. Cho nn ni: "T nhn thy mnh gi l sng" (Chng
33). ,
21. T H gp Tng T. Tng T hi: "Ti sao ng bo th?". T H
ni: "nh gic thng cho nn bo". Tng T ni: "Nh th l th no?".
T H p: "Ti bc vo thy ci ngha ca cc tin vng th thch. i
ra thy giu sang th thch. Hai ci nh nhau trong lng cha bit ci
no thng, cho nn gy. Nay ci ngha ca tin vng thng cho nn
bo". l v ci kh ca ci ch khng phi ch thng ngi ta m l
ch thng mnh. Cho nn ni: "K no t thng mnh th mnh" (Chng
33),
22. Nc Chu c th ngc, Tr sai Giao Cch n hi th ngc, Vn
Vng khng cho. Sai Ph Trng n hi th cho. l v Gia Cch hin
v Ph Trng v o. Nc Chu ght ngi hin c ch, cho nn giao cho
Ph Trng.

Vn Vng ct nhc Thi Cng bn sng V l qu ng ta, m giao

th ngc cho Ph Trng l yu (ci v o) ca ng ta. Cho nn ni:
"Khng qu thy, khng yu ci ca mnh, tuy khn ngoan nhng lm nh
rt u m, ci gi l ci vi diu ch yu" (Chng 27).

Thin XXI

Rng chuyn, phn trn (Thuyt lm, thng)

1. Thnh Thang nh Kit xong nhng s thin h bo mnh tham bn

nhng thin h cho V Quang. Nhng li s V Quang nhn ly. Bn sai
ngi n thuyt V Quang: "Thang git vua nhng mun truyn ci ting
xu cho ng nn nhng thin h cho ng". V Quang do nhy xung
sng.
2. Tn V Vng sai Cam Mu t chn chc mnh mun lm, lm
quan bc hay lm quan hnh. Mnh Mo ni: "Khng bng ngi lm quan
bc, ngi gii v vic i s. Tuy ngi lm quan bc, nh vua cng khin
ngi i s. Ngi va cm n ca quan bc m li lm cng vic ca quan
hnh nh th l kim hai chc quan vy".
3. T Ng gp Khng T nh quan thi t nc Thng. Khng T
i ra, T Ng vo hi khch l ai. Quan thi t ni: "Ta gp Khng T
th xem nh ngi nh nh con rn. Nay ta s a ng ta n yt kin nh
vua". T Ng s Khng T c nh vua qu, nhn ni vi quan thi t:
"B h thy Khng T th cng s xem ngi nh chy rn". Quan thi t
bn thi khng gp li Khng T na.

4. Vua Hu Vng nc Ngu n th Cu L, mun phc hi li uy

quyn ca thin t. Bnh Hy ni vi vua Trnh: "B h ch nghe, nc ln
khng thch c thin t. Ch nc nh li v vic . Nu b h cng nc
ln khng theo th nc Ngu lm sao c th cng nhng nc nh lp uy
quyn ca thin t c!".
5. Nc Tn nh nc Hnh. T Hon Cng sp cu. Bo Thc Nh
ni: "Cn qu sm, nc Hnh khng mt th nc Tn khng mt. Nc
T cha c trng. V li, ci cng cu mt nc b nguy khng bng ci
c bo tn mt nc b mt. Khng bng b h chm cu lm cho
nc Tn mt. Nc T mi thc c li. i cho nc Hnh mt, ri bo
tn n, ci ting mi thc p". Hon Cng bn khng cu.
6. T T b nc trn chy, ngi canh bin gii bt c. T T
ni: "B trn bt ta v ta c ht chu p. Nay ta mt n ri. Ta s ni
nh ngi ly, ri nut ly". Ngi canh bn th ng ta.
7. Khnh Phong lm lon nc T v mun chy trn sang nc Vit.
Ngi h ca ng ta hi: "Nc Tn gn, ti sao li khng sang nc
Tn?". Khnh Phong p: "Nc Vit xa, li cho vic lnh nn". Ngi
trong h ni: "Bin i l ci lng kia, nc Tn cng c. Cn
khng thay i ci lng kia th nc Vit tuy xa, nhng c th c yn
sao?".
8. Tr B i Ngu Tuyn T cho t. Ngu Tuyn T khng cho.
Nhim Chng ni: "Ti sao li khng cho?". Tuyn T ni: "V c xin
t, cho nn khng cho". Nhim Chng ni: "V c xin t th nhng
nc lng ging th no cng s. K kia lng tham khng chn, thin h
th no cng s. B h cho ng ta t, Tr B th no cng kiu ngo v
khinh ch. Thin h th no cng s v thn vi nhau. Ly qun i
nhng nc thn vi nhau chng li mt nc khinh ch th ci mng
ca Tr B s khng di.
Chu T ni: "Mun nh bi, th hay gip, mun cp ly th phi cho.
Khng bng b h c cho lm cho Tr B thnh kiu. V li, b h ti
sao khng cng thin h mu chng li Tr B m chi mt mnh lm con
tin ca h Tr thi?". Nh vua ni: "Phi". Bn cho Tr B mt p c vn

nc nh. Tr B c mng. Nhn y i t nc Triu, nc Triu khng

cho. Tr B bn vy thnh Tn Dng. Nc Hn, nc Ngu phn li Tr
B bn ngoi, h Triu hng ng bn trong, h Tr b dit.
9. Tn Khang Cng dng ln ci i ba nm. Ngi Kinh ct qun nh
nh nc T, Nhim Vng bo: "Ci i gi binh n, ci bnh gi binh
n, ci vt v gi binh n, ci lon gi binh n. B h xy ci i ba
nm. Nay ngi Kinh ct qun nh nc T, thn s h ly ting l nh
nc T nhng thc ra l nh p nc Tn. Khng bng phi phng b".
Nc Tn em binh gi pha ng, ngi Kinh b vic ct qun.
10. Nc T nh nc Tng, nc Tng sai Tang Tn T i v pha
nam cu cu nc Kinh. Nc Kinh c mng ha s cu, rt vui v. Tang
Tn T lo lng tr v, ngi nh xe hi: "Nh ngi ta cu m c cu.
Ti sao nay ngi li c v lo?". Tang Tn T ni: "Nc Tng th nh m
nc T th ln. Phm cu nc Tng nh m b nc T ght l iu
ngi ta vn lo. Nay nc Kinh c mng, chc chn l lm cho ta kin
tr chin u. Ta kin tr chin u m nc T mt. l ci li ca nc
Kinh. Tang Tn T bn tr v, qun T ly nm thnh ca nc Tng m
qun cu ca nc Kinh khng n.
11. Ngu Vn Hu mn ng nc Triu nh Trung Sn, Triu
Tc Hu khng nghe. Triu Khc tha: "B h lm ri. Nc Ngu tn
cng Trung Sn m khng ly c th nc Ngu th no cng bi binh.
Bi binh th th no nc Ngu cng b coi nh. Nc Ngu b coi nh th
nc Triu c coi trng. Nc Ngu ly c Trung Sn th nht nh
khng th no vt qua nc Triu m c c Trung Sn. Nh vy th
nc Ngu dng binh m nc Triu c t. Xin b h c cho mn.
Cho mn m vui mng qu th nc Ngu bit l nh vua s li v vic
, th no cng s ngng vic xut chinh. B h chi bng cho mn
ng nhng lm ra v bt c d".
12. Xi Di T B th in Thnh T, in Thnh T ri khi nc T,
chy sang nc Yn. Xi Di T B mang tn bi i theo. n Vng p, T
B ni vi in Thnh T: "Ngi khng nghe chuyn con rn ci m
kh sao? Ci m kh, rn nh di i, con rn nh ni vi con rn ln:
"Anh i m ti i theo, th ngi ta ch cho l rn i m thi, th no cng

git anh. Khng bng anh vi ti cn ming nhau v anh cng ti m i,

ngi ta s cho ti l vua thn ". Hai con rn bn cn ming nhau, cng
nhau m b qua ng ci nc Vit. Ngi ta u trnh v ni: l vua
thn. Nay ngi p m ti xu, nu ngi lm thng khch ca ti th ti s
l ng vua c vn c xe. Nu ngi lm ngi hu ca ti th ti l quan
khanh ca nc c vn c xe. Khng bng ngi lm x nhn ca ti".
in Thnh T bn mang tn bi i theo ng ta. n qun, ch qun i
h rt knh cn, dng cho h ru tht.
13. Ngi nc n sang nh Chu. Ngi Chu khng nhn khch, hi:
"ng l khch phi khng?". Ngi kia p: "L ch. Khi hi nhng
ngi cng ng th khng bit. Vin li bn b t anh ta.
Nh vua cho ngi hi anh ta: "Nh ngi khng phi l ngi Chu
nhng li bo khng phi l khch l ti lm sao?". Ngi kia p: "Ti
lc cn nh c Kinh thi. Kinh thi ni: 'Khp di bu tri khng ni no
khng phi l t ca vua. Trn mt t cho n ba bin khng u khng
phi l by ti ca nh vua'. Nay nh vua l thin t th ti l by ti ca
thin t. C l no by ti ca thin t m li l khch ca thin t sao?".
Nh vua bn th anh ta ra.
14. Hn Tuyn Vng bo C Lu: "Ta mun dng hai ng Cng
Trng v Cng Thc c c khng?". C Lu p: "Khng c. Nc
Tn dng su quan khanh m t b chia. Gin Cng dng hai ngi l
in Thnh v Hn Chi m Gin Cng b git. Nc Ngu dng hai ng
Trng Nghi v T Th m mt t pha ngoi Ty H. Nay b h dng
hai ngi. Con ngi c th mnh s lp b ng ca mnh. Con ngi c
th yu s nh quyn lc nc ngoi. Cc by ti bn trong lp b ng
kiu vi nh vua, bn ngoi giao thip vi nc ngoi ct t th ci
nc ca b h s nguy vy".
15. Thiu Tch Mui ng say mt o cu. Vua nc Tng ni: "Say n
ni mt o cu sao?". ng ta p: "Kit v say mt thin h, nn Khang
co (trong Kinh th) c cu: "Ch m ru". Thng ham ru th thin t
b mt thin h, tht phu b mt thn mnh".

16. Qun Trng, Thp Bng theo T Hon Cng nh nc C Trc.

Ma xun ra i, ma ng v, lc li mt ng. Qun Trng ni: "Ci
khn ca con nga gi c th dng c". Bn th con nga gi i trc
v i theo n. Kt qu tm c ng.
i vo ni khng c nc, Thp Bng ni: "Loi kin ma ng pha
ni c nng, ma h pha ni c bng mt. Ni no kin cao mt tc th
di c nc". Bn o t ch y, kt qu c c nc. Bc thnh
nh Qun Trng, ngi khn nh Thp Bng nhng gp ci khng bit th
khng ngi hc con nga gi v con kin. Ngay ngi khng bit ly ci
lng ngu di ca mnh th ci khn ca bc thnh nhn lm thy chng
phi l sai sao?
17. C ngi dng thuc bt t cho vua nc Kinh. Vin quan coi vic
tip khch cm ly a vo. Mt vin trung x s hi: "Thuc ny n c
khng? " p: "n c". Anh ta bn ginh ly m n.
Nh vua gin lm sai ngi git vin trung x s. Vin trung x s nh
ngi ni vi nh vua: "Thn hi vin quan tip khch c n c khng,
ng ta bo n c nn thn mi n. Nh th l thn khng c ti m ti l
ti vin quan tip khch. V li, khch dng thuc bt t, thn n m nh
vua git thn th l ci thuc cht. Nh th l ngi khch la di nh
vua. Phm git by ti v ti li nu r vic ngi ta la di nh vua th
khng bng tha thn". Nh vua bn khng git anh ta.
18. in T ni di vua nc Tru. Vua nc Tru nh sai ngi git
anh ta. in T s, ni vi Hu T. Hu T yt kin vua nc Tru ni:
"Nay nu nh c mt ngi yt kin nh vua m nhm mt con mt th
nh th no?". Nh vua p " Nht nh ta git hn". Hu T ni: "Ngi
m nhm c hai mt th sao nh vua khng git?". Nh vua ni. "V anh
ta khng th khng nhm mt ". Hu T ni: " in T pha ng la
T Hu, pha nam la vua Kinh. T la ngi ta cng nh ngi m
nhm mt, ti sao b h on ng ta lm g?". Vua nc Tru bn khng
git.
19. L Mc Cng khin cc con hoc lm quan nc Tn, hoc lm
quan nc Kinh. L S bo: Nu mn ngi nc Vit cu a con

ang cht ui, ngi nc Vit tuy li gii nhng a con nht nh
khng sng c. Chy nh ly nc ngoi bin th nc ngoi bin
tuy nhiu nhng nht nh khng dp tt c ngn la, v nc xa
khng th cu c la gn. Nay nc Tn v nc Kinh tuy mnh
nhng nc T li gn. Nc L gp mi lo, s khng cu c
chng?".
20. Nghim Toi khng tt vi Chu Qun. Chu Qun lo lng. Phng
Th ni: Nghim Toi l tng quc m Hn Khi c vua nc Hn
qu. Chi bng m st Hn Khi. Th no vua nc Hn cng cho rng h
Nghim lm vic y.
21. Trng Khin lm tng quc nc Hn, b bnh sp cht. Cng
Thng V Chnh mang ba mi lng vng n hi thm sc kho. c
mt thng vua Hn thn hnh n hi Trng Khin: "Nu nh ng cht
i, th ai s thay ng?". Trng Khin p: "V Chnh trng php lut m
s ngi trn, tuy nhin khng bng cng t Thc Ng l ngi c lng
dn". Trng Khin cht, nh vua bn cho Cng Thng V Chnh lm
tng quc.
22. Nhc Dng lm tng quc nc Ngu nh Trung Sn. Con ng
ta Trung sn. Vua Trung Sn nu con ng ta v em canh n cho ng
ta. Nhc Dng ngi trong trng hp ht mt bt. Vn Hu ni vi
S Tn: "Nhc Dng v ta m n tht con mnh". S Tn p: "Tht
con ng ta m ng ta cn n c, th ai m ng ta khng n?" Nhc
Dng nh Trung Sn tr v, Vn Hu thng cng cho ng ta nhng
nghi ng bng ca ng ta.
23. Mnh Tn sn c con nai con, sai Tn Ty Ba mang v. Con nai
m chy theo m ku. Tn Ty Ba khng n, tr con nai con cho m n.
Mnh Tn n hi con nai con. Tn Ty Ba ni: "Ti khng n nn tr cho
m n". Mnh Tn rt gin, ui anh ta i.
c ba thng, Mnh Tn li mi ng ta lm thy hc cho con mnh.
Ngi nh xe hi: "Trc ngi mun lm ti ng ta, by gi ngi li mi
ng ta lm thy hc cho con l ti lm sao?". Mnh Tn p: "Con ngi
khng n lm hi con nai con th l no li n lm hi con ta?". Cho nn c

cu: "Xo tr khng bng vng v nhng thnh tht". Nhc Dng c cng
m b nghi ng, Tn Ty Ba c ti m cng c tin.
24. Tng Tng T l ngi gii xem kim. Vua nc V on gin vua
nc Ng. Tng Tng T ni: "Vua nc Ng thch kim, thn xin xem
kim ha cho vua Ng. Thn s tut kim ch cho ng ta thy, sau v b
h m m". Vua nc V ni: "Nc Ng mnh li giu, nc V yu li
ngho. ng i i. Ti s ng v vua Ng thi hnh iu y i vi ti". Bn
ui i.
25. Vua Tr lm i a ng m C T s, cho rng c a ng th th
no cng khng th ng canh trong bt snh, m th no cng phi
dng bt ngc sng t. Bt ngc a ng th no cng khng dng n
rau n u, m phi n tht voi, bao t bo. n tht voi, bao t bo th th
no cng khng mc o ngn v khng nh tranh. Nh vy th th no
cng phi mc o gm, i cao, nh rng. Lm tho mn nhng i hi
th thin h cng khng lng tham cung cp. Bc thnh nhn thy ci
ti m bit c ci sng, thy ci ngn m bit c ci gc, cho nn nhn
thy i a ng m bit c thin h cng s khng lng tham.
26. Chu Cng n nh thng n, nh nh Thng, Ci. Tn
Cng Gip ni: "Nc ln kh nh; nc nh d phc theo. Khng
bng ta bt nhng nc nh phc theo m lm cho nc ln phi s".
Bn nh Cu Di m cc nc Thng, Ci u thn phc.
27. Vua Tr ung ru sut m, qun mt ngy l ngy no. Hi
nhng ngi chung quanh, tt c u khng bit. Bn sai ngi hi C T.
C T bo vi ngi theo mnh: "Lm ch thin h m c nc u
khng bit ngy th thin h nguy ri. C nc u khng bit m ch c ta
bit th ta nguy mt". Bn vin c say khng bit.
28. C ngi nc L gii ngh bn dp, cn v anh ta lm ngh dt
la. Hai ngi mun di sang nc Vit. C ngi bo anh ta: "Anh th
no cng cng khn thi". Ngi nc L ni: "Ti sao?". Ngi kia p:
"Dp l mang vo chn m ngi Vit i chn t, la l lm m m

ngi Vit b tc xo. Ly ci s trng ca anh m i n ci nc

khng dng s trng y, li mun khng b cng khn th lm sao c?"
29. Trn Chn c vua nc Ngu qu trng. Hu T ni: "Th no
cng phi kho phc v nhng ngi chung quanh nh vua. Cy dng
trng nm cng mc, trng ngc cng mc, cht m trng cng mc.
Nhng nu mi ngi trng m mt ngi nh th khng c cy dng
sng. Ly mi ngi trng mt ging cy d mc m khng hn c
mt ngi, ti sao th? Bi v trng th kh nhng nh th d. ng tuy
kho c nh vua vun p nhng nhiu ngi mun gt ng th th no
cng nguy".
30. Qu Tn nc L va mi git vua ca mnh. Ng Khi lm quan
vi ng ta. C ngi bo vi Ng Khi: "Ngi cht khi mi cht th cn
mu, sau mu sng thnh mu kh, ri mu kh thnh tro v thnh t.
n khi thnh t ri th khng lm g c na. Nay Qu Tn mi lm
chy mu, sau ny cha bit ra rao". Ng Khi nhn y ri nc L sang
nc Tn.
31. Thp T Di yt kin in Thnh T. in Thnh T cng ng ta
ln i nhn bn pha. Ba pha c th nhn ra xa, mt pha b cy nh
Thp T che mt. in Thnh T cng khng ni. Thp T tr v sai
ngi cht cy. Cht c vi cy th Thp T ngn li.
Bo ngi nh: "Xa c cu tc ng ni: "Bit c trong vc su l
chuyn khng lnh. Nay in Thnh T sp tnh chuyn ln nhng ta cho
ng ta bit rng ta bit iu nh kn th th no cng nguy, Khng cht cy
cha c ti, bit iu ngi ta khng ni; ci ti y ln". Bn khng cht.
32. Dng T i qua pha ng nc Tng vo qun tr. Ch tr c hai
ngi thip. Ngi xu c yu, ngi p b ght.
Dng T hi ti sao, ngi ch tr ni: Ngi p t cho mnh l p
cho nn ti khng thy c ta p, ngi xu t bit mnh xu, cho nn ti
khng thy c ta xu". Dng T bo ngi em: "Ngi lm vic hay m
b ci bng t cho mnh l hay th i u m chng c ngi ta cho
mnh l hay.

33. Ngi nc V g con gi, dy con: Phi gom gp ca ring. Lm

v m b b l chuyn thng. Nu lp c nh mi l chuyn may". C
con gi bn v nh lo gom gp. M chng cho c hay lo vic ring nn
ui c ta.
Lc v nh, ca c ta nhiu gp i so vi khi v nh chng. Ngi cha
khng thy mnh c li v dy con sai, nhng t cho mnh khn v giu
thm. Nay bn by ti lm quan u thuc loi ny.
34. L an ba ln thuyt phc vua nc Trung Sn nhng nh vua
khng nghe. Bn b ra nm mi lng vng cho nhng ngi chung quanh
nh vua, ri li yt kin. Cha ni nng g, nh vua cho ng ta n.
L an i ra khng quay tr v nh tr. Ri ri khi Trung Sn. Ngi
nh xe hi: "Ti sao ng li ri b?". L an ni: "V ngi ta ni m i
x tt vi ta, th th no cng s v ngi ta ni m lm ti ta". Cha ra
khi bin gii m cng t ght L an ni: "ng ta v nc Triu n
do thm Trung Sn". Nh vua bn cho tm bt ng ta tr ti.
35. in B nh yu k s m bo tn c, nh vua. Bch Cng yu
k s m lm lon nc Hnh. Vic yu k s nh nhau, nhng l do yu th
khc. Cng Tn Chi cht chn mnh m tn qu Bch L H, Th iu t
thin mnh m gim pha vi T Hon Cng. Vic t hu hoi mnh l nh
nhau, nhng l do lm th khc nhau.
Hu T ni: "Ngi in chy v pha ng. K ui theo anh ta cng
chy v pha ng. Vic chy v pha ng l nh nhau, nhng l do chy
v pha ng th khc nhau". Cho nn ni: "Thy nhng ngi cng lm
mt vic nh nhau, ta khng th khng xt l do".

QUYN VIII

Thin XXIII

Rng chuyn, phn di (Thuyt lm, h)

1. B Lc dy hai ngi xem tng nhng con nga hay . Sau ,

ng cng h n tu nga ca Gin T xem nga. Mt ngi chn mt
con nga hay ra. Ngi kia i theo sau, ba ln v vo hng nga, nhng
nga vn khng . Ngi th nht cho rng mnh xem tng nga sai.
Ngi th hai ni: "Khng phi ng xem tng nga sai u. Con nga
ny l con nga vai thp m u gi sng. Phm con nga hay h ct
chn sau ln th chm v pha trc. Nhng chn con nga ny au, n
khng th ct chn sau c. ng gii xem tng nga hay nhng vng
xem u gi sng".
Ni chung s vic u c ci l do ca n cho nn mi nh th. l
iu ch mt mnh ngi khn bit c m thi. Hu T ni: "Nht con
vn vo chung th n cng nh con ln". Cho nn tnh th khng tin
th khng th tr ti c.

2. Tng qun nc V l Vn T yt kin Tang T. Tang T khng

ng dy m ch mi ng ta ngi trn chiu, cn mnh vn ngi gc ty
nam (ni tn qu trong nh). Vn T bo ngi nh xe: "Tng T ngu
thc! Nu ng ta cho ta l ngi qun t, th sao li khng knh trng
ngi qun t? Nu ng ta cho ta l k hung bo th sao li c th lm
nhc k hung bo. Tng T m khng b nhc l may y!".
3. C loi chim chu chu, u nng m ui cong. Mun ung nc
di sng th ng, phi c con chim khc ngm lng n nng ln n mi
ung nc c. Con ngi ung nc m chn khng vng th khng th
khng xt n ci lng v ca mnh.
4. Con ln ging nh con rn. Con tm ging nh con su. Ngi ta
thy con rn th s, thy con su dng tc ln. Nhng ngi ta nh c bt
ln, ngi n b nht tm. u c li th y ngi ta u l Mnh
Bn, Chuyn Ch (nhng ngi can m).
5. B Lc dy con ngi, ng ta ght xem tng nga thin l m, dy
con ngi, ng ta thng xem tng nga thng. Nga thin l m c i
mi c mt con, ci li ca n chm. Nga thng ngy no cng c
ngi bn, nn ci li nhanh. l iu Chu th ni: "Li ni km m
cng dng li cao l ni di".
6. Hon Hch ni: "Php tc tng nn lm mi ln v mt nh! Mi
nu o ln th c th nh i nhng nu o nh th khng th lm ln ln.
Mt nu o nh th c th lm cho to ln nhng nu o ln th khng th
lm cho n nh i. Lm vic cng th, nu lm ci m sau c th cha
c th vic t sai".
7. Sng Hu v c Lai (nhng by ti xu ca Tr) bit Tr khng git
mnh nhng khng thy V Vng s tiu dit mnh. T Can, T T bit
vua ca mnh th no cng mt nc nhng khng bit thn mnh s cht.
Cho nn ni: "Sng Hu, c Lai bit lng nhng khng bit s vic, T
Can, T T bit s vic nhng khng bit lng". Bc thnh nhn bit c
hai.

8. Quan thi t nc Tng l ngi sang v quyt nh mi vic. Qu

T sp yt kin vua Tng. Lng T nghe vy ni: "Lc ni chuyn c
quan thi t cng ngi khng? Nu khng s khng khi b nghi". Qu T
bn ni chuyn coi trng sc kho m coi nh vic nc.
9. Dng Chu c ngi em l Dng B mc o trng i ra, tri ma
ng ta ct o trng, mc o en v nh. Con ch khng bit cn ng ta.
Dng B ni gin, nh nh ch. Dng Chu ni: "ng nh n. Em
cng th thi. Th d con ch ca em lc i th trng, lc v th en th em
khng ngc nhin c sao?".
10. Hu T ni: "Hu Ngh eo ci vng vo ngn tay, cm cy cung
gng ln bn th ngi Vit tranh nhau cm ci ch cho ng ta. Nhng
khi a b gng cung th ngay m n cng vo phng ng ca li". Cho
nn ni: "Nu chc chn th ngi Vit cng khng ng Hu Ngh, nu
khng th chc th ba m hin cng trn con tr tui ca mnh".
11. Hon Cng hi Qun Trng: "Ci giu c gii hn khng?". Qun
Trng p: "Gii hn ca nc l ch khng c nc. Gii hn ca ci
giu l ci giu ca mnh . Con ngi khng th t ngng ch
m qun ci gii hn ca n sao?".
12. C ngi thng gia giu nc Tng l Gim Ch T cng ngi ta
tranh mua mt hn ngc sng l mt trm lng vng. Anh ta gi v nh
ri n v lm v n, ly mt trm lng vng n. Sau cha li ch v
bn c mt ngn dt vng. Cng vic c khi bt u th tht bi nhng
ngi hin vn lm l da vo ci thi.
13. C ngi mun dng ti nh xe yt kin vua nc Kinh. Nhng
ngi nh xe ghen vi anh ta. Anh ta bn ni: "Thn c th nh xe bt
c con nai". Anh ta yt kin nh vua, nh vua nh xe, khng ui kp
con nai. Anh ta t nh xe ui kp. Nh vua khen ti nh xe ca anh ta.
Anh ta nhn ni bn nh xe ghen ght anh ta.
14. Nc Kinh sai cng t Triu sp nh nc Trn. Cha v cng t
tin ng ta v ni: "Nc Tn mnh khng th khng cn thn". Cng t
ni: "Xin cha ng lo, con xin v cha nh bi nc Tn", cha v ni:

"c. Ta s lm lu ngoi ca nam ca nc Trn (i tin anh cht)".

Cng t hi: "Sao th?". p: "Ta ci Cu Tin. Nu nh nc ngi ta
d dng nh th th lm sao mt mnh phi mi nm kh nhc tnh ton
cn thn lm g?".
15. Nghiu nhng thin h cho Ha Do. Ha Do b trn, tr nh
mt ngi n. Ngi ny giu ci m da ca mnh. i! B thin h m
ngi kia li giu ci m da ca mnh, thc l khng bit Ha Do vy.
16. Ba con rn kin nhau. Mt con rn i qua hi: "Kin nhau vic g
th?". Ba con rn ni: "Tranh ch ho b". Con rn kia ni: "Cc anh
khng lo thng chp sp n ngi ta ly c tranh t y thi. Nh th th
cn lo ci g na?". Do , nhng con ny xm nhau li cn con ln v ht
mu. Con ln gy i, ngi ta bn khng git ln.
17. C con su tn l con vc, mt thn c hai ming. Hai ming tranh
n vi nhau v cn nhau. Kt qu git nhau. Nhng by ti tranh nhau
phc v m lm cho nc mt u thuc loi con vc kia.
18. Nh sn trng, c ra th sch. Hnh kim v thn ngi cng
th, nu khng c ni no phi sn v phi ra na th t iu sai lm.
19. Cng t sp lm lon. T Hon Cng sai s gi n xem ng ta. S
gi ni: "Ci khng vui, nhn khng thy, th no cng lm lon". Hon
Cng bn khin ngi nc L git cng t C.
20. Cng Tn Hong ct tc lm qun k cho nh vua nc Vit. Cng
Tn H sai ngi n on tuyt vi ng ta, ni: "Ta khng l anh em vi
ngi". Cng Tn Hong ni: "Ti ct tc, ng ct u v ngi khc
chin u. Ti cn ni g vi ng na?". Trong trn chin u Chu Nam,
Cng Tn H cht.
21. C k lng ging vi mt ngi hung d, mun bn nh trnh
anh ta. Ngi ta ni: "Ci ti ca hn sp y ri, ng hy nn i".
Ngi ny p: "Ti s hn dng ti lm y ci ti ca hn". Bn di
i ngay. Cho nn c cu: "Khi s vt bt u nguy th ng c chn ch".

22. Khng T bo hc tr: "Ai c th ni T Ty ng mua danh?". T

Cng ni: "T ny c th ni c". Bn ni, T Ty khng nghi ng g
(Khng T) ni: "Rng ri, khng ham li, phi lim khit". Khng T
ni: "Bn tnh dn c ci khng thay i: xem ci g cong l cong ci g
thng l thng, T Ty khng khi nguy". Trong ci nn ca Bch Cng,
T Ty cht. Cho nn c cu: "Ngay thng trong hnh ng l iu cong
trong ham mun[25].
Trung Hng Vn T t nc Tn chy ra nc ngoi, i qua huyn p.
Ngi i theo ni: Ngi ch y l ngi quen c ca ngi sao ngi
khng ngh nh ng ta i xe sau?. Vn T ni: Ta thng thch m
nhc, ng ta cho ta mt cy n cm tt. Ta thch eo ngc, ng ta biu ta
mt ci vng ngc. Nh vy l ng ta nu cao ci li ca ta c ta
dung np. Ta s ng ta s dng ta c ngi khc dung np. Bn b
i. Qu nhin ngi y bt hai chic xe i sau ca Vn T dng cho vua
ca ng ta.
24. Chu Tho ni vi Cung Tha: ng ni gip ti vi vua T rng nu
vua T gip ti lm quan nc Ngu th ti xin ly nc Ngu th
nh vua. Cung Tha ni: Khng c. Lm th l chng t ng khng c
th lc g nc Ngu. Vua T nht nh khng gip mt ngi khng c
th lc nc Ngu mang on vi nc Ngu. Khng bng ng ni:
Nhng iu b h mun thn xin em nc Ngu lm theo b h". Vua
T th no cng cho rng ng c th lc nc Ngu, v th no cng
gip ng. Nh th l ng c c nc T li nh m c c c T ln
Ngu ".
25. Bch Khu bo quan lnh don nc Tng "Nh vua ln ln thng
tho chnh s th ng s khng c vic g lm. Nay nh vua t tui m
ham danh, khng bng ng khin nc Kinh khen nh vua l c hiu. Nh
th th nh vua s khng ot mt a v ca ng, v rt knh trng ng.
Nh vy l ng c dng mi nc Tng.
26. Qun Trng v Bo Thc bo nhau: "Nh vua lm lon qu th no
cng mt nc. Trong cc cng t nc T nhng ngi c th ph c
nu khng phi l cng t C th l cng t Tiu Bch. Ti vi anh mi

ngi ta th mt ngi, ngi no t c trc th dung np ngi kia".

Qun Trng bn theo cng t C, Bo Thc theo Tiu Bch.
Qu nhin nhng ngi trong nc git nh vua, Tiu Bch v nc
trc ln lm vua. Ngi nc L bt Qun Trng gi sang nc T, Bo
Thc ni vi vua T tin c ng ta lm tng quc.
Cho nn tc ng c cu: "ng thy cng tuy c th gii cu cho ngi
khc nhng khng th t cu cho mnh. Thy thuc nc Tn tuy kho tr
bnh cho ngi bnh nhng khng th t chch cho mnh c". Bc thnh
nhn nh Qun Trng m cn phi ch cho Bo Thc gip mnh. Ci
ngn ng dn gian gi l "Ngi bn o cu khng mua n mc, k s t
khen li ni ca mnh nhng khng tin n.
27. Vua nc Kinh nh nc Ng. Vua nc Ng sai Th V Qu
Dung khao qun Kinh. Tng qun nc Kinh ni: "Bt tri n! Git n
ly mu bi vo trng". Sau hi: "Nh ngi n trc c bi
khng?". p: "C bi". Hi: "Qu bi c tt khng?". p: "Tt". Ngi
Kinh hi: "Th ti sao nay tng qun nc Kinh ly mu ngi bi ln
trng?". p: "Chnh v vy cho nn tt y. Nc Ng cho ngi n
xem th tng qun c ni gin hay khng. Nu tng qun ni gin th
nc Ng s o ho su, p thnh cao. Cn nu tng qun khng ni
gin th s tr ni. Nay tng qun git thn th nc Ng th no cng
cnh gic gn gi. V li, bi cho c nc ch khng phi cho mt mnh
ti. Phm git mt by ti m bo tn c mt nc, khng bo l tt th
l g? Ni chung k cht ri th khng bit g. Nh vy ly mu ti bi
trng s v ch. Cn nu ngi cht bit th lc nh nhau, ti s lm cho
ting trng khng ku". Ngi Kinh v vy khng git ng ta.
28. Tr B sp nh nc Cu Do, nhng ng s khng thng. Bn
sai c mt ci chung ln biu vua Cu Do. Vua Cu Do rt mng,
sa sang ng s nh nhn.
Xch Chng Mnh Chi ni: "Khng c. y l vic nc nh phi
lm th nc ln. Nay nc ln lm th th th no cng c binh s i
theo khng th nhn". Vua Cu Do khng nghe cui cng nhn chung.

Xch Chng Mnh Chi bn ca trc xe cho ngn ( i ng hp) v

chy sang nc T. c by thng th nc Cu Do mt.
29. Nc Vit nh thng nc Ng li i qun ca nc Kinh
nh nc Tn. Quan t t l Y Tng ni vi vua nc Kinh: "Nc Vit
nh bi nc Ng. Cc k s ho kit cht, binh s tinh nhu ht, binh s
mang o gip nng b thng. Nay h li i binh s ca ta nh nc
Tn l biu l cho ta thy l h khng mt. Khng bng ta ct qun
cng nc Tn chia nc Ng". Vua nc Kinh ni: "Phi".
Bn ct qun ui theo qun Vit. Vit Vng ni gin nh nh.
Quan i phu l Chng ni: "Khng c. Nhng k s ho kit ca ta ht,
binh s mc o gip nng b thng. Ta cng nh nhau vi h th th no
cng khng c, khng bng mua chuc h". Bn ct t nm trm dm
pha bc L Sn t cho nc Kinh.
30. Nc Kinh nh nc Trn, nc Ng cu nc Trn. Qun i
dn ra ba mi dm. Tri ma mi ngy mi tnh. Quan t s Tng
ni vi T K: "Ma mi ngy, v kh tp hp v qun i t tp qun
Ng th no cng ti. Khng bng lo phng b".
Qun Kinh bn by trn, trn by cha xong m qun Ng n, nhn
thy qun Kinh by trn nn lui. Quan t s ni: "Qun Ng lui su
mi dm th cc tng s ngh v qun s th no cng phi n. Ta i ba
mi dm nh h th c th nh bi". Ngi Kinh theo, kt qu nh bi
qun Ng.
31. Nc Hn v nc Triu sp gy nn cho nhau. Hn T xin binh
ca nc Ngu, ni: "Xin cho mn binh nh nc Triu". Ngu Vn
Hu ni: "Qu nhn vi nc Triu l ch anh em, khng th theo c".
Nc Triu li yu cu qun i nh nc Hn. Vn Hu ni: "Qu
nhn vi nc Hn l ch anh em, khng dm theo". Hai nc khng c
binh ni gin tr v. Sau mi bit Ngu Vn Hu c ging ho c hai
bn nn u n chu nc Ngu.

31. Nc T nh nc L, i ci nh t Sm. Ngi nc L gi

ci nh gi n. Ngi T ni: "nh gi". Ngi L ni: "nh tht".
Ngi T ni: "Bo Nhc Chnh T Xun sang y, ta s nghe ng ta".
Nc L mi Nhc Chnh T Xun, Nhc Chnh T Xun ni: "Ti sao
khng em ci nh tht sang?". Nh vua ni: "Ta yu n". Nhc Chnh T
Xun ni: "Thn cng yu ch tn ca thn".
32. Hn Cu c lp lm vua nhng cha n nh. Ngi anh em
nc Chu. Nc Chu mun nng ng ta, nhng li s ngi Hn ght
khng lp. C V Khi ni: "Khng bng em trm c xe tin ng ta. Nu
ng ta c lp lm vua th ta ni l bo v ng ta, nu nh ng ta
khng c lp lm vua th ni l mang tn gic n".
33. Tnh Quch Qun sp p thnh t Tit. C nhiu ngi khch
can. Tnh Quch Qun bo vin quan tip khch:" ng a khch vo".
C ngi nc T xin vo gp, ni: "Thn ch xin ni ba ting m thi.
Nu qu ba ting, thn xin chu nu". Tnh Quch Qun ni: "Xin ng v
qu nhn m ni". Ngi khch ro bc tin ln ni: "C bin ln" ri
chy v. Tnh Quch Qun ni: "Xin cho nghe ci thuyt ca ng". Ngi
khch ni: "Thn khng dm a vi ci cht". Tnh Quch Qun ni:
"Xin ng v qu nhn ni".
Ngi khch p: "B h c nghe chuyn con c ln hay khng? Li
khng chn c n, si dy khng bn c n. Th nhng i chi ln ba
th n kin mun lm g cng c. Nay nc T cng l ci bin ca b
h, ngi vnh vin c c nc T th cn cn t Tit lm g? Nu b h
b mt nc T th thnh t Tit d c cao ln tn tri cng v ch m
thi". Tnh Quch Qun ni: "Phi y". Bn thi khng xy thnh Tit
na.
35. Ngi em ca vua nc Kinh nc Tn. Nc Tn khng cho
ng ta v. Vin trung x s ni: "Cho thn mt trm lng vng, thn c th
a ng ta v". Anh ta bn mang mt trm lng vng sang nc Tn. Anh
ta yt kin Thc Hng m ni: "Em ca vua nc Kinh nc Tn, nc
Tn khng cho v. Xin biu Thc Hng mt trm lng vng".

Thc Hng nhn vng vo yt kin Tn Bnh Cng ni: "Ta c th

xy thnh H Khu ri". Bnh Cng hi: "Ti sao?". Thc Hng p:
"Em ca vua nc Kinh nc Tn. Nc Tn khng cho v. Nh vy l
nc Tn ght nc Kinh. Nht nh n khng dm cm ta xy thnh H
Khu. Nu nh n ngn cm th ta ni: "Nu v ta cho em ca vua Kinh v
th ta s khng xy thnh! Nu h cho v th ta s c n vi nc Kinh.
Nu h khng cho v l c xu, nht nh khng dm cm ta xy thnh
H Khu". Bnh Cng ni: "Phi y".
Bn xy thnh H Khu v ni vi vua Tn: "Nu ngi v ti cho em
ca vua nc Kinh v th ti s khng xy thnh". Nc Tn nhn y cho
ng ta v. Vua Kinh c mng, em mt trm dt vng rng cho nc Tn.
36. Hp L nh Snh, nh thng ba trn. Hi T T: " c th rt
lui cha?". T T p: "Nhn ngi ta cht ui cho ngi ta ung nc
mt ln ri thi th s khng cht c. Phi cho ung nc lun lun.
Khng bng tha th nhn chm lun".
37. Ngi nc Trnh c a con sp lm quan. a con trai bo ngi
nh: "Phi xy nhng ch tng hng cho nhng k bt thin khng n
trm c". Ngi trong ng cng ni nh th. Cha kp sa cha th qu
nhin ngi ta n trm. Anh ta cho con mnh l khn, m cho ngi trong
xm ni th l k n trm.

Thin XXIV

Quan st hnh ng (Quan hnh)

1. Ngi i xa v mt khng th nhn thy mnh c cho nn ly

gng soi mt. V ci khn khng t bit mnh c cho nn ly ci
o sa mnh. Cho nn ci gng khng c ti v thy nhng ch
so. o khng c th on v lm r ci sai. Con mt khng c gng
th khng th da vo ci g sa cha ru my. Thn mnh khng c o
th khng th da vo u bit iu m hoc.
Ty Mn Bo tnh nng cho nn mang da thuc chn kim ch
mnh chm li. ng An Vu tnh chm cho nn eo dy cung chn
thc gic mnh nhanh hn. Cho nn ly ci c tha bi b ci khng ,
ly ci di ni ci ngn, gi l bc vua sng. Trong thin h c ba ci
chc chn. l ngi khn c ci khng th lm c. Th hai, ngi
mnh c ci khng nhc ln c. Th ba, ngi kho c ci khng th
thng c.
2. Cho nn d c ci khn ca Nghiu nhng khng c m ng
gip th cng khng th lp c cng ln. C ci mnh ca Hoch
nhng khng c ngi ta gip th cng khng th t nhc mnh ln
c. C sc kho ca Mnh Bn, H Dc m khng c php lut v thut
tr nc th cng khng thng mi c. Hoch xem mt ngn cn l
nh m xem thn mnh l nng, khng phi v thn anh ta nng hn ngn
cn m v ci th khng tin. Ly Chu d thy ngoi trm bc m kh thy
lng mi ca mnh. Khng phi trm bc l gn m lng mi l xa, m v
ci l t nhin l khng th lm c iu .
Cho nn v vua sng khng trch Hoch v ch khng th t nhc
mnh ln, khng bt b Ly Chu v ch khng th t thy mnh. Nhn ci
th c th c tm ci o d lm, cho nn dng sc th t m kt qu lp
c cng danh.
Thi c lc y lc vi, vic c ci li ci ho, vt c ci sng ci cht.
Nh vua nu v ba iu y m biu l v mt vui hay gin th nhng k s
qu nh vng, vng nh s ri b mnh.
3. Bc thnh hin n giu su vy. Cho nn bc vua sng quan st ngi
ta m khng cho ngi ta quan st mnh. Nu hiu r v ch Nghiu
khng th thnh cng mt mnh, Hoch khng th t nhc mnh ln,

Mnh Bn, H Dc khng th t thng mnh, nu dng php lut v thut

tr nc th ci o quan st hnh ng y vy.

Thin XXV

Ci yn v ci nguy (An nguy)

1. C by thut lm cho yn, c su ng lm cho nguy.

Nhng thut lm cho yn l:
1) Mt l, vic thng hay pht l tu theo ch lm ng hay sai.
2) Hai l, ho hay phc l tu theo thin hay c.
3) Ba l, sng hay cht l tu theo php tc v quy ch.
4) Bn l, c ngi gii c ngi h m khng c ngi yu ght.
5) Nm l, dng thc, tc ch khng dng ring o lng.
6) Su l, c ngi ngu, ngi khn m khng c ngi ch ngi
khen.
7) By l, gi ch tn ch khng dng vic di tr.
Nhng ng li lm cho yu l:
1) Mt l, o gt trong phm vi lm mc.
2) Hai l, ct cht ngoi phm vi php lut.

3) Ba l, li dng ci lm cho ngi khc b hi.

4) Bn l ly ci ho ca ngi khc lm ci vui ca mnh.
5) Nm l, lm cho ci ngi ta c yn tr thnh nguy.
6) Su l, khng thn ngi mnh thng, khng xa ngi mnh ght.
Lm nh th th ngi ta b mt ci khin cho cuc sng vui v qun
ci lm cho ci cht c xem trng. Ngi ta khng vui ci sng th ng
vua khng c tn trng. Ngi ta khng xem trng ci cht th mnh
lnh khng c thi hnh.
2. Nu khin cho thin h u dc ht ci khn v ci ti ca mnh
lm vic lm mu mc, dc ht sc theo trt t, th khi ng s thng
khi tnh s yn. Tr th gian khin cho ngi ta vui sng trong vic lm
iu phi, yu thn mnh trong vic lm iu sai, th ngi tiu nhn t m
ngi qun t ng. Cho nn x tc lun lun vng, quc gia yn n lu
di.
Trn chic xe chy nhanh khng c Trng Ni, di chic thuyn m
khng c B Di. Hiu lnh l thuyn l xe ca nc. Nu nc yn th s
khn ngoan v lim khit ny sinh. Nu nc nguy th vic tranh ginh v
th b xut hin. Cho nn ci php lm cho nc yn cng nh i m n
rt m mc, khng phi nh mnh lnh m nh t nhin. Cc tin vng
ghi l thuyt tr nc th tre v la. o ca h thun cho nn i sau
phc theo.
Nay khin cho ngi ta b n b mc th d Mnh Bn, H Dc cng
khng th thi hnh c Nu b ci t nhin th tuy thun vi o cng
khng th ng vng c.
Khi bt lm nhng iu m nhng ngi dng mnh khng th lm
c th nh vua khng th yn c. Nh vua i hi khng bit chn,
ngi di ht th h s tr li khng c, khng c l khinh php lut.
Php lut l ci lm nn nc m coi khinh n th cng khng c lp
m danh cng khng thnh.

Nghe ni Bin Thc ngy xa tr bnh th ly dao chch vo xng,

bc thnh nhn cu nguy cho nc dng li trung lm l tai nghe kh chu.
Chch vo xng th thn th au mt cht nhng nc c phc lu di.
Cho nn con ngi b bnh nng c li ch nhn au. ng vua c ngh
lc ln c phc v l tai nghe li kh chu. Ngi bnh chu au c cho
nn Bin Thc tr c ti kho lo. Nh vua chu kh nghe li chi tai
th T T khng cht. Ci thut c th v yn l th.
B bnh m khng chu c au th lm hng mt ci kho ca Bin
Thc. Ngi nguy m khng chu nghe li chi tai th b mt ci ca
bc thnh nhn. Nh vy th khng th duy tr c ci li lu di, v
khng lp c ci cng danh lu di.
3. Cc bc vua cha khng t sa mnh nh Nghiu m li bt by ti
phi lm nh T T, th cng nh l yu cu dn nh n u phi l T
Can. Nu h u nh T Can th trn khng mt nc m di khng
suy vong. Nu khng cn nhc ci sc ca by ti cho khng c in
Thnh[26], m li mun ngi ta u l nh T Can th nc khng c
mt ngy yn. Nu b Nghiu, Thun m lp Kit, Tr, th ngi ta khng
th vui vi ci s trng ca mnh m lo v iu s on ca mnh. Nu b
mt ci s trng th nc nh khng c cng lao. Nu vua gi ci s on
th dn khng c vui cuc sng ca mnh. Nu b trn khng c cng m
li khng ch nhng ngi khng vui cuc sng ca mnh th khng th
cai tr dn chng c. Nh th th trn khng c ci g sai khin
ngi di, v ngi di khng c ci g th b trn.
4. Vic an v nguy l ch ng hay sai ch khng phi ch mnh
hay yu. Vic cn hay l mt l ch thc hay h ch khng phi ch
ng hay t.
Cho nn nc T tuy l nc c vn c xe nhng ci danh v ci thc
ca n khng ph hp vi nhau. B trn trong nc th trng khng, lm
cho ci danh hp vi ci thc, cho nn by ti di c c hi cp
ngi cha.

Kit l thin t nhng khng phn bit iu ng iu sai, thng k

khng c cng, dng k gim pha nnh ht, xem k di tr l qu, git
ngi v ti, sai ct ci bu nhng ngi tri sinh ra g lng, cho vic tr
Ngu l phi, cho thin tnh l sai nn nc nh thng c nc ln[27].
Bc vua sng vng chc bn trong cho nn khng sai st bn ngoi.
Sai lm v ci gn m li khng mt ci xa l iu khng c. Cho nn
nh Chu cp c nh n l v s sai lm triu nh. V th nh n
khng c li triu nh th nh Chu s khng dm dm n si lng ma
thu bin gii. Cn ni g n vic thay i a v? o ca bc vua sng
l ng vi php lut, php lut ca ng ta hp vi lng ngi. Cho nn
khi cai tr th theo ng php lut, khi ri b th ngh n o.
Nghiu khng c li giao c keo sn vi i by gi m ci o c
thi hnh. Thun khng c t cm di li i sau m ci c c kt qu.
C th lp nn ci o thi xa xa, m ci c c kt qu. C th lp nn
ci o thi xa xa m li ci c cho mun i sau, gi l bc vua
sng.

Thin XXVI

o gi nc (Th o)

1. Bc thnh vng lm ra php lut th ci thng ca ng ta

khuyn khch iu thin, ci uy ca ng ta thng iu hung bo, s
chun b ca ng ta lm cho cng vic xong xui. Nhng by ti
i tr an, nu c nhiu cng th a v cao, nu lm ht sc th c
thng hu, ngi no lm ht tinh thn th danh ting c xc lp.

Ci thin sinh ra nh cy c ma xun, ci c cht i nh cy c ma

thu. Cho nn dn c khuyn khch dc ht sc m vui v trong vic tn
tnh lm vic. Ci gi l trn di ho hp vi nhau. Cho nn c th
khin cho nhng k dng sc dc sc phc v quyn hnh v mun lm
nh Nhim B. Cc chin s liu cht m mun lm nh Mnh Bn, H
Dc. Nhng ngi gi o u m lng vng , gi tit tho nh T T.
Nhng ngi dc sc nh Nhim B. Nhng ngi chin u nh Mnh
Bn. H Dc, lng nh vng th nh vua cao gi nm m ci o gi
nc trn vn vy.
2. Ngi gii gi nc ngy xa ly ci mnh xem l nng cm ci
mnh cho l nh, ly ci mnh cho l kh cm ci mnh cho l d. V vy
cho nn nhng ngi qun t v nhng k tiu nhn u ngay thng. o
Chch, cng vi Tng Sm v S Thu u lim[28].
Ti sao li bit th? Ni chung k trm tham khng n khe sui ly
vng, v n khe sui ly vng th thn mnh khng c ton vn.
Mnh Bn, H Dc khng lng sc ch th khng ni ting l dng
mnh. o Chch nu khng tnh ton th ci li khng thnh. Bc vua
sng cm th Mnh Bn, H Dc thy b cn tr ch h khng th
thng c. o Chch thy b hi ci anh ta khng th ly c. Nh
vy th k hung bo s cn thn, k gian t s tr li ngay thng. Khi ngi
rt dng cm cn thn, khi k n trm ln ngay thng th thin h cng
bnh, v bn tnh dn thng ngay thng.
3. Nh vua ri khi php lut v lm mt lng ngi th nguy s b B
Di ly ba bi, m khng khi ci tai ho do in Thnh, o Chch
gy nn. Nay thin h khng c mt B Di m nhng k gian i no cng
c, cho nn lp ra php lut v cch o lng. Php lut v cch o lng
chc chn th B Di khng b mt ci phi, m o Chch khng th lm
iu by.
[29]

Php lut r rng th ngi hin khng cp ca k km, ngi mnh

khng th hip k yu, ngi ng khng th hung bo vi k t. Gi thin
h cho ci php tc ca Nghiu th k s thng thn khng b mt chc
phn ca mnh, k gian khng dm cu may. Gi ngn vng mi tn ca
Hu Ngh th B Di khng th mt m o Chch khng dm ly. Vua

Nghiu sng sut ch khng st k gian, cho nn thin h khng c

ngi gian t. Hu Ngh kho ch khng bn mi tn sai, cho nn ngn
vng khng mt. Ngi gian t khng th nn o Chch dng li. Nh
th th ngi ta khng k chuyn T D, khng nhc n su quan khanh,
sch khng chp T T, khng ni chuyn Ph Sai, mu lc ca T V
T, Ng Khi b b, lng ca o Chch chu yn. Vua cha yn ngh
trong nh ngc khng c ci lo trn mt, nghin rng, nghing tai nghe
ngng. By ti c bung tay ngi trong thnh vng m khng c ci ho
tay b tri, mm mi bung li ta thn. Tr h m khng dng chung, cm
gian m khng dng php lut, ngn chn iu di tr m khng dng ph,
l ci m Mnh Bn, H Dc lo, Nghiu, Thun cho l kh.
Cho nn t chung ra khng phi l phng chut m cho
nhng k nht gan c th khc phc c h. Lp php lut ra khng phi
phng b Tng Sm, S Thu, m cho nhng ng vua tm thng c
th ngn chn o Chch. Lm ph khng phi phng V Sinh[30] m
cho nhng ngi thng khng th la di nhau c.
Khng nn ring da vo ch Ty Can t tit, m cu may ch nhng
by ti lm lon khng di tr. Tri li, phi da vo ci khin cho nhng
ngi nht c th khc phc c con h v ci lm cho v vua tm thng
c th d gn gi nc. Vo thi nay, lo ci k trung cho v vua cha, kt
c vi thin h th ci li khng g lu di hn ci . Cho nn k lm
vua ngi ta khng c ci cnh mt nc, bc trung thn khng c ci
cnh mt th lc.
Nu bit nu cao php lut th thng, cho nn c th khin ngi ta
dc sc vo vic phc v quyn trn, t tit trong chc quan ca mnh, bit
tnh cm ca Mnh Bn, H Dc khng ly ci cht i ly ci sng,
nhng k lm theo ci tham ca o Chch cng khng v ca m i
mng mnh. Nh th th ci o gi nc y vy.

Thin XXVII

Dng ngi (Dng nhn)

1. Nghe ni nhng ngi xa kho dng ngi th no cng thun theo

tri, thun theo ngi m lm sng t vic thng v pht. Thun theo tri
th dng sc t m cng c lp. Thun theo ngi th hnh pht gin d
m mnh lnh c thi hnh. Soi sng vic thng v pht th B Di. o
Chch khng ln ln. Nh vy th trng en phn bit.
By ti mt nc tr an th lp cng cho nc gi a v, biu l ti
nng chc quan nhn chc, dc sc vo quyn lc m nhim
cng vic. By ti u lm ng kh nng ca mnh, sc lm chc
quan, khng kim nhim v khng nui g khc trong lng, th khng ai
tm cch xin nh vua cho kim thm chc.
Cho nn bn trong khng c ci lon m mi on gin, bn ngoi
khng c mi lo thua trn nh M Phc (M Phc qun tc Triu Qut b
qun Tn nh bi Trng Bnh). Bc vua sng khin cho cng vic
khng can thip vo nhau, cho nn khng ai kin tng, khin cho nhng k
s khng kim chc quan. Nh th k nng gii, khin ngi ta khng
cng cng vic cho nn khng ai tranh ginh Vic tranh ginh kin tng b
ngng li, k nng gii c xc lp th k yu ngi mnh khng tranh
nhau sc. Bng v than khng ho ln vi nhau th thin h khng ai
lm tn thng nhau vic tr an l cc im vy.
2. B php lut v thut tr nc m ly ci tm cai tr th Nghiu
khng th chnh n c mt nc. B ci quy, ci c m ly m o
c th H Trng (quan coi xe c ca H V) khng th lm thnh mt
bnh xe. B thc tc so snh ci di ci ngn, th Vng Nh (tn
ngi th kho ngy xa) khng th nu c ch gia. Nhng nu mt
ng vua trung bnh nm ly php lut v thut tr nc, mt ngi th
vng gi ci quy ci c, ci thc ci tc, th vn iu khng sai, mt iu.
K lm vua cha nu c th b c ci iu m ngi gii cng khng

lm c gi ly ci m ngi vng lm vn iu khng sai mt th sc

ngi dng c ht m cng danh c xc lp.
3. Bc vua cha sng sut lp nn ci thng c th lm c, t ra
ci pht c th trnh c. Cho nn ngi gii c ci thng khuyn
khch m khng thy ci ho ca Ng T T, ngi hn km t b ti m
khng thy ngi g b ct lng. Ngi m ni bng phng m khng
vo ni khe su. Ngi ngu gi s yn tnh m khng b hm vo ni him
nguy. Nh vy th ci n trn di mi tch lu c.
Ngi xa c ni: "Kh bit c lng ngi, ci vui ci gin kh
ng". Cho nn ly ci ch by ra cho mt nhn, ly ci trng ni vi l
tai, ly php lut gio dc ci tm. Ngi lm vua b ba ci php d
lm thi hnh ci tm kh bit th ci gin cht cha trn, ci on cht
cha di, ly ci gin cht cha dng khng ch ci on cht cha
th c hai bn u nguy.
Bc vua sng nu ln ci d thy, cho nn lp giao c. Gio ho ca
ng ta bit cho nn li ni c dng. Php lut d lm cho nn mnh
lnh c thi hnh. Ba ci c xc lp, m trn khng c lng ring t,
th di c th theo php lut m tr. Nhn theo ch m hnh ng, theo
dy mc m o, theo ng vch m may. Nh th th trn khng c
ting xu v c bng ring t, m di cng khng b git v ngu di
vng v. Cho nn trn vua sng m t ni gin, di tn trung m t
phm ti.
4. Nghe ni: "Nu lm vic m khng lo lng th n Nghiu cng
khng lm c", v i cha tng v s. K lm vua gp k khng coi
nh tc lc, khng coi giu sang l d th khng th cng anh ta cu ci
nc b nguy khn.
Cho nn bc vua sng trau di s lim s mi nhng ngi nhn ngha.
Ngy xa Gii T Thi khng tc lc m theo Tn Vn Cng v ngha.
Khng n nhn thy cha i ng t lng nhn ct tht mnh, cho nn bc
lm vua nh ci c ca ng sch v tranh v ca ngi ci danh ca ng.
Bc lm vua vui v ch khin ngi ta dc sc vo vic ng m kh v
ch k lm vic t cp uy quyn. K lm by ti ngi ta yn n v ch

nh c nng lc c nhn chc v, m kh v ch mt ngi gnh hai

nhim v. Cho nn bc vua sng tr b ci by ti cho l kh v lp ci
nh vua ly lm vui. Ci li ca ngi trn k di khng g lu di hn
th. Nu khng xt vic trong ca cc nh ring, coi nh cc vic ln, tr
ti nng nhng k phm ti nh nh lu nhng li nh, thng khinh nhn
ngi ta mua vui, nhiu ln ly c i x vi nhng k gy ho, th
cng nh cht tay ri ly ngc ni vo. Cho nn i c mi lo mt
ngi.
Bc lm vua cha ngi m lp ra nhng iu kh lm tr ti nhng
ngi khng lm c th cc on gin ring s sinh ra. By ti b mt ci
s trng m phi phc v nhng vic kh lm th ni on gin kn o
tch t li. Ngi kh nhc vt v khng c v v, ngi bun b lo
lng khng c thng xt, khi vui th khen k tiu nhn, ngi hin v
k h hng u c thng. Khi gin th hu bng ngi qun t, khin
cho B Di v o Chch u b nhc. Cho nn c by ti phn cha.
5. V th vua nc Yn bn trong ght dn mnh m bn ngoi yu dn
nc L th ngi nc Yn s khng tun theo ng ta m ngi nc L
s khng ng h ng ta. Dn b ght th khng th dc sc lo vic cng,
ngi L c thch cng th qun ci lnh b git thn vi ng vua
khc. Nh vy th by ti sinh lng him khch m nh vua b c lp. Ly
by ti sinh lng him khch th ng vua b c lp ci gi l mi
nguy ln.
Khng ngm k ci ch m c bn ba th tuy c trng cng khng
phi l gii. B php ch m ni gin ba bi th tuy c git trc nhng k
gian cng khng s; Gip lm ti m t li mang ho th s on gin ngm
tch lu. Cho nn mt nc thc s tr yn th c thng c pht, nhng
khng c vui khng c gin. Tuy bc thnh nhn c git trc, c ngi
phm vo hnh php b cht nhng khng phi l c c, cho nn bn gian
phc theo. Bn tn th trng ch, thng v pht th chc chn ng vi
vic lm cho nn Nghiu sng li, Hu Ngh lp li. Nh th th ngi trn
khng c mi lo ca nh n, nh H, ngi di khng c ci ho ca T
Can. Nh vua cao gi nm chi m by ti vui vi ngh ca mnh, ci o
che khp tri t v ci c li mun i sau.

5. Phm bc lm vua nu khng bt cc l hng m ch dc sc vo vic

sn bn ngoi, th khi gp ma to gi ln th no nh cng sp .
Nu khng tr b ci ho lng my, lng mi li ham ci cht ca
Mnh Bn, H Dc, nu khng cn thn v ci ho ni tng vch m lo
cng c ci thnh vng ni bin gii xa xi, nu khng dng mu k ca
ngi hin gn m lo giao hiu vi ci nc c vn c xe ngn dm th
mt sm c trn gi ni ln t Mnh Bn, H Dc khng th cu, v k
giao hiu bn ngoi khng n kp, ho khng c g ln bng.
thi bui nay, tnh ci k trung thnh cho nh vua th nht nh
khng khin cho vua nc Yn yu ngi nc L, khng khin cho
nhng ngi thi gn y hm m ngi hin thi xa, khng ngh n
vic nh ngi Vit cu ngi Trung Quc b cht ui. Nh vy th
ngi trn k di thn nhau, ci cng bn trong lp c, ci danh
bn ngoi thnh c.

Thin XXVIII

Cng danh (Cng danh)

1. V vua sng sut s d lp c cng thnh c danh l nh c bn

iu: mt l thin thi, hai l lng ngi, ba l k nng, bn l ci th v
a v.
Nu khng c thin thi th d c mi vua Nghiu cng khng th
lm cho mt bng la tr vo ma ng. Nu tri lng ngi th d c l
Mnh Bn v H Dc cng khng th dng ht sc ngi. Cho nn c
thin thi th khng lo m t sinh ra. c lng ngi th khng cn thc

gic m ngi ta t mnh hng hi. Da vo k nng th khng phi gic

m ngi ta t mnh nhanh nhn lm. c ci th v a v th khng cn
tin m ci danh thnh lp. iu cng nh nc chy, nh thuyn ni.
Nh vua gi ci o t nhin thi hnh ci lnh khng cng. Cho nn mi
gi l v vua sng.
2. C ti m khng c th th d c hin cng khng th khng ch
c k h hng. Cho nn dng mt ci cy mt thc trn ni cao th
nhn c ci khe su ngn nhn. Cy khng phi l cao nhng ch ng
ca n cao. Kit lm thin t th c th khng ch thin h. Khng phi v
ng ta hin nhng ci th ca ng ta nng. Nghiu lm k tht phu th
khng th sa i ba nh. Khng phi v ng ta h hng m v ci a v
ca ng ta thp. Mt ngn cn t trn thuyn th ni, mt tri mt th
khng c thuyn th chm, khng phi v ngn cn th nh m mt tri mt
th th nng. l v c th hay khng c th.
Cho nn ngn m khng ch cao l nh a v. H hng m khng ch
ngi hin l nh th. Bc vua cha th c thin h nht tr ra sc cng
nng cho nn yn. Mi ngi ng lng cng lp ng ta ln cho nn
ng ta c tn qu. By ti gi ci s trng, dc ht s nng mnh, cho
nn trung. Ly v tn ch ch ng ngi ti trung th ci vui lu di sinh ra
m lp c cng danh. Ci danh v ci thc ph hp vi nhau m thnh,
hnh vi bng tng ng vi nhau m thnh, cho nn by ti v nh vua
cng c mun nh nhau m c chc v khc nhau.
3. Ci lo ca bc vua cha l ch khng ai hng ng mnh. Cho nn
c cu: "Mt tay khng v c, tuy ma nhanh nhng khng thnh
ting". Mi lo ca by ti l ch khng c chuyn lm mt chc v.
Cho nn ni: "Tay phi v hnh trn, tay tri v hnh vung th khng th
thnh c c hai". Do mi c cu: "Nc tr an cc im th vua nh
ci di, by ti nh ci trng, s kho lo nh ci xe m cng vic nh con
nga".
Cho nn ngi ta c sc tha th tin cho vic hng ng; k thut c
ci kho tha th tin cho cng vic. Nu k lp cng khng c sc,
nhng ngi thn cn khng c lng tin, nhng k thnh danh khng c
th, nhng ngi gn khng thn cn nhng ngi xa khng lin

kt c th ci danh s khng xng vi ci thc. Bc thnh nhn d c

c nh Nghiu, Thun, c hnh nh B Di, nhng a v khng bao trm
c i th ci cng khng thnh m ci danh khng nn c.
4. Cho nn nhng ngi xa m lp c cng danh l nh dn chng
gip sc. Nhng k gn dng lng thnh lin kt vi h, nhng ngi
xa ly danh m khen ngi, nhng k tn qu ly th m nng . Nh vy
m ci cng nh Thi Sn dng ln c mi mi trong nc nh v ci
danh nh mt tri mt trng rc r lu di trong tri t. Chnh v vy m
Nghiu c th quay mt v hng nam m gi ly danh, Thun c th quay
mt v hng bc m biu l cng lao vy.

Thin XXIX

Nhng iu cn bn ca vic cai tr

(i th)

1. Ngi xa hiu r ci i th ca vic cai tr th nhn tri t, ngm

sng bin, da vo ni hang. Nh mt tri mt trng chiu sng, bn ma
vn chuyn, my bay, gi thi, khng ly ci khn lm lu n ci lng
mnh, khng ly iu ring t lm hi n mnh. Gi vic tr lon php
lut v thut tr nc, gi s phi tri thng v pht, giao vic nng v
nh cho ci cn.
H khng lm tri l tri, khng lm thng tn n tnh tnh, khng
bi lng tm vt, khng k c ci nh bn xt ci kh bit, khng dy ra

ngoi ln mc, khng dy vo trong ln mc, khng vi v ngoi phm

vi php lut. H gia ci l l xong xui, da theo t nhin. Ho v
phc l do o m sinh ra ch khng phi do yu hay ght. Vinh v nhc
l i hi mnh m khng nm ngi.
Cho nn ci i ht sc tr yn th php lut nh sng bui sng,
thn phc m khng ln ln. Bng khng kt on, ming khng c li than
phin Cho nn xe nga khng mt mi trn ng xa. C x khng ri lon
ni m ln. Mun dn khng cht v gic cp. Nhng ngi dng mnh
khng b cht v c x. Nhng ngi ho kit khng ni danh trong s sch
v tranh v khng ghi cng ni mm chn, sch chp vic hng nm
trng. Cho nn ni: "Li khng c ci g di bng s n gin, phc khng
c ci g lu bng yn n".
2. V th Tng Thch[31] sng lu ngn tui, tay cm ci cu lim, mt
nhn ci quy c, bung dy di lm cho ni Thi Sn thng ng, v th
Mnh Bn, H Dc mang kim Can Cng tr vn dn, th tuy h dc
sc vo cng vic v sng lu n u, ni Thi Sn cng khng th sa
ngay c m dn cng khng th tr an c. Cho nn c cu: "Ngi
xa chn thin h khng khin Tng Thch dng ht sc kho lm
hng hnh dng ni Thi Sn, khng khin Mnh Bn, H Dc ra uy
lm thng tn n bn tnh ca mun dn.
Da theo o m hon thnh php lut th ngi qun t vui m k i
gian ngng. Nhn nh, yn tnh, da vo mnh tri, nm ly ci i th,
cho nn khin cho ngi ta khng phm ci ti ri khi php lut, khng
c ci ho c ri khi nc. Nh vy cho nn thin h t ci khng lm
c.
B trn khng c nh tri th k di khng c che khp. Lng
nh vua khng nh t th vt khng c ch ht. Ni Thi Sn khng c
ci yu ci ght ca mnh cho nn thnh c ci cao ca n, sng Gianh
v bin khng b s gip nh cho nn c th c c s giu c ca n.
Bc i nhn noi theo hnh dng ca tri t cho nn mun vt , lng
ni ni v bin cho nn nc nh giu c. Trn khng c bng on gin,
di khng c mi lo on ngm. Trn v di thn phc vi nhau, ly o
lm tiu chun. Cho nn cht cha c ci li lu di, lp c ci cng

lao to ln. Ci danh c lp trc, ci c li sau, vic tr an n

cng cc vy.

QUYN IX

Thin XXX

Su tp nhng chuyn bn trong, phn trn - By thut

(Ni tr thng. Tht thut)[32]

C by thut vua cha dng, c su iu vi diu vua cha phi xt. By

thut y l:
1) Mt l xem xt v so snh cc u mi.
2) Hai l pht chc chn nu cao uy quyn.
3) Ba l thng chc chn dng ht nng lc.

4) Bn l nghe mi ngi v bt ngi di chu trch nhim v iu

ni.
5) Nm l ra nhng mnh lnh ng ng v dng mnh kho sai
khin.
6) Su l tp hp nhng hiu bit s thc.
7) By l o ngc li ni v o ngc cng vic.
l by ci nh vua dng.
1) Xem xt v so snh cc u mi. Nu nhn v nghe m khng tham
kho nhng quan im khc nhau th khng th nghe c s thc. Nu
vic nghe li phi qua mt con ng ring th by ti s che y nh vua.
Thuyt ny c chng minh bng chuyn anh h ln nm m thy ci bp
nu n, chuyn L Ai Cng ni ngi ta khng theo mnh cho nn b m.
Chuyn ngi nc T trng thy H B v chuyn Hu T ni nh vua
b mt mt na tr khn. Nu khng lm th th s gp nhng mi lo biu
l bng vic Th Ngu lm cho Thc Tn cht i v Giang t ni n
phong tc nc Kinh. Chuyn T Cng mun cai tr nhng khng bit
cch cai tr, cho nn khin cc quan th ch vi nhau. V vy cho nn v
vua sng ch cn xt chuyn cha st m c th bit c mi lo ca mi
ngi ngoi ch.
2) Hnh pht chc chn. Nu nh vua thng yu nhiu qu th php
lut khng th lp c. Nu nh vua t uy th th ngi di s ln ngi
trn. Cho nn hnh pht khng chc chn th lnh cm s khng c thi
hnh. iu ny c chng minh bng chuyn ng T i thm t Thch
p v chuyn T Sn dy D Ct. Cho nn Trng Ni ni v sng ri v
php lut nh n trng tr nhng ngi tro vng vi. Chuyn nhng
ngi sp ra i b Nhc Tr v chuyn Cng Tn ng tr nng nhng ti
nh. Nu khng lm th th vng sng L Thu khng c ngi ta gi
v la m khng c ngi ta cu. Thnh Hoan cho rng lng nhn thi
qu lm yu nc T. Bc B cho vua nc Ngu mt nc l v nhn t

v thng ngi, Qun Trng bit iu cho nn chm con ngi

cht. T Qun bit iu cho nn mua ngi b trn git.
3) Vic khen v thng. Khen thng t v di th ngi di khng
theo. Khen thng nhiu v chc chn th ngi di coi thng ci cht.
iu ny c chng minh bng chuyn Vn T ni cc quan nh nai nh
th vt. Cho nn Vit Vng t cung tht v Ng Khi chng cng xe.
Chuyn L Khi cn c vo vic bn tn x kin. Chuyn ngi Sng
Mn nc Tng t hu hoi thn mnh m cht. Cu Tin bit iu nn
ci cho con ch ni gin. Chiu Hu bit iu nn gi k ci qun c.
Vic thng hu khin cho ngi ta u l Mnh Bn, Chuyn Ch.
Ngi nh c bt con ln chng t iu .
4) Nghe mi ngi. Nghe mt bn th khng th phn bit ngi ngu
vi ngi khn. Nu bt ngi di chu trch nhim th cc quan khng
gim p ln cng vic ca nhau. iu ny c chng minh bng chuyn
i t nc Trnh v chuyn thi so. Mi lo ca n c chng minh
bng chuyn Thn T dng Triu Thi v Hn p th nh vua. Cho
nn cng t D bn v vic ct t H ng v ng Hu bn mu b t
Thng ng.
5) Gi v sai khin. Cho gp nhiu ln, tip i lu nhng khng cho
lm quan th k gian s tu tn nh by nai. Khin ngi hi k khc th
by ti s khng dm bn n hu ring. iu ny c chng minh bng
chuyn Bng Knh gi cng i phu v v i Hoan bo ngi tm xem c
c xe mt no khng. Chuyn vua nh Chu mt ci trm bng ngc,
chuyn quan thi t nc Thng ni chuyn phn b.
6) Tp hp mi s khn ngoan. Tp hp nhng ngi khn hi th
ngi khng khn s thnh khn. Hiu su mt vt th nhng iu kn o
u bin mt. Thuyt ny c chng minh bng chuyn Chiu Hu nm
ly mt mng tay. Cho nn nu bit chc ca pha nam th ba ca kia cng
bit. Vua nc Chu tm cy gy cong m by ti lo s, Bc B sai ngi
con th. Ty Mn Bo gi v b ri ci trc xe.
7) o ngc li ni. o ngc li ni v o ngc cng vic xt
nhng iu mnh ng vc th bit c tnh trng gian di. Cho nn vua

Dng Sn ph bng C Th, Trc X l s thn nc Tn, ngi T mun

lm lon, T Chi ni v con nga trng, T Sn tch ri nhng ngi kin
nhau. T Cng i qua ci ch ca i l nhng chuyn chng minh iu
[33].
1-1. Vo thi V Linh Cng, Di T H c nh vua yu chuyn quyn
nc V. C anh h ln n yt kin nh vua ni: "Gic m ca thn
thnh s thc". Nh vua hi: "Nh ngi nm m thy ci g?". Anh ta
p: "Thn nm m thy ci bp, tc l thy nh vua". Nh vua ni gin
ni: "Ta nghe ni thy nh vua l nm m thy mt tri, ngi lm sao
thy qu nhn m li nm m thy ci bp?". Ngi ln p: "Mt tri soi
sng c thin h, khng c vt no c th che y c. ng vua soi sng
mt nc, khng c ngi no c th ngn c. Cho nn sp nhn thy
nh vua th nm m thy mt tri. Cn ci bp mt ngi un la th
ngi sau lng khng cn thy bp na. Ngy nay c l c ngi no ng
trc nh vua chng? Nh vy thn tuy nm m thy ci bp cng c
ch sao?".
1-2. L Ai Cng hi Khng T: "Tc ng c cu: V vua khng c
nhiu ngi bn bc nn b m hoc. Nay qu nhn lm vic cng lo lng
vi cc quan, th nhng nc li cng ri lon l ti lm sao?". Khng T
p: "V vua sng hi by ti th mt ngi bit mt ngi khng bit.
Nh vy v vua sng trn, by ti bn bc di. Nay cc by ti mi
ngi u ng lot theo Thc Tn. C nc L ho thnh mt ngi. B
h d c hi tt c nhng ngi trong nc, nhng nc cng vn khng
khi lon".
Li c thuyt khc, n Anh i s sang nc L. L Ai Cng hi: "Tc
ng c cu: Khng hi ba ngi th b m hoc. Nay qu nhn bn vi
nhng ngi trong mt nc, nhng nc L vn lon l ti lm sao?", n
T tr li: "S d ngy xa ni khng hi ba ngi th b m hoc l v mt
ngi ni sai th c hai ngi ni ng, nn ba ngi lm thnh nhiu
ngi. Cho nn khng hi ba ngi th b m hoc. Nay by ti nc L
c hng trm hng ngn m tt c u ni theo li ring ca h Qu. Nh
vy s ngi khng phi khng ng, nhng li ni l li ni ca mt
ngi. Lm g c ba ngi?".

1-3. C ngi nc T ni vi vua nc T: "H b l bc thn ln. Ti

sao b h khng th gp ng ta? Ti xin lm cho b h gp ng ta". Bn
dng n t trn sng v cng ng vi nh vua. c mt lt c con c
ln nhy. Anh ta lin bo: "H b y!".
1-4. Trng Nghi mun dng th lc ca nc Tn, nc Hn, nc
Ngu nh nc T, nc Knh. Tri li, Hu Thi mun lin kt vi
nc T, nc Kinh chm dt vic binh. Hai ngi tranh ci nhau.
Nhng by ti v nhng ngi chung quanh nh vua u ni theo Trng
Nghi, nu ci li ca vic nh nc T, nc Kinh, tri li khng ai ni
theo Hu Thi. Nh vua qu nhin nghe theo li Trng Nghi m cho li
ca Hu Thi l khng c.
Sau khi vic nh nc T, nc Knh quyt nh xong, Hu Thi
vo yt kin, Nh vua bo: Tin sinh ng ni na. Vic nh nc T v
nc Kinh qu l c li. C nc u ni th. Hu Thi bn p: B h
khng th xem xt. Vic nc T v nc Kinh nu qu thc l c li, v
c nc u thy l c li, th th sao ngi khn li ng n nh th?
Vic nh nc T, nc Kinh nu qu thc l bt li nhng c nc u
cho l c li, th ngi ngu sao m ng th? Ni chung, bn mu l c
ng vc. Nu c s nghi ng thc s th c mt na cho l c mt na
cho l khng c. Nay c nc u cho l c, nh vy l nh vua b
mt mt na u c ri. ng vua b cc quan ln t thng mt mt na
u c
1-5. Thc Tn lm tng quc nc L c sang v quyt nh mi
vic. Ngi c ng ta yu l Th Ngu cng lm dng nhng mnh lnh
ca Thc Tn, Thc Tn c ngi con ln l Nhm. Th Ngu ght v
mun git anh ta. Bn cng Nhm chi nh vua nc L. Vua nc L
cho Nhm mt vng ngc. Nhm ly nhn vng ngc nhng khng dm
mang, sai Th Ngu xin php Thc Tn
Th Ngu la anh ta v ni: "Ti xin h anh ri, ngi cho anh
mang!". Do , Nhm mang chic vng ngc. Th Ngu bn ni vi Thc
Tn: "Ngi sao khng a Nhm yt kin nh vua?". Thc Tn ni:
"Thng b c g m ng yt kin nh vua?". Th Ngu ni: "Nhm

nhiu ln yt kin nh vua ri y. Nh vua cho anh ta mt vng ngc, anh

ta mang ri". Thc Tn ni gin, git Nhm.
Anh ca Nhm tn l Bnh. Th Ngu li ghen ght Bnh, mun git
anh ta. Thc Tn v Bnh sai c mt ci chung. Chung c xong, Bnh
khng dm nh, nh Th Ngu xin vi Thc Tn. Th Ngu khng xin
li la Bnh, ni: "Ti xin h anh ri y. Ngi bo anh nh". Bnh bn
nh chung.
Thc Tn nghe nh bo: "Bnh khng xin php m nh chung".
Thc Tn ni gin v ui Bnh. Bnh chy sang nc T. c mt nm,
Th Ngu v Bnh xin h vi Thc Tn. Thc Tn sai Th Ngu gi Bnh
v.
Th Ngu li khng gi v m ni vi Thc Tn: "Ti gi anh ta v
nhng Bnh gin lm khng chu v". Thc Tn c gin sai ngi git
Bnh.
Hai ngi con cht ri, Thc Tn b bnh. Th Ngu nhn y mt
mnh nui Thc Tn v gt b nhng ngi chung quanh khng cho vo,
ni: "Thc Tn khng mun nghe ting ngi". Thc Tn v th khng
c n v cht i. Thc Tn cht ri, Th Ngu khng chu pht tang,
sai di kho ca ci v kho tin, v vt ht cc qu gi m chy sang
nc T. Nu nghe li nhng ngi mnh tin th cha v con u b git.
Mi lo ca tnh trng khng nghe nhng li ni khc nhau l nh th.
1-6. Giang t i s cho vua Ngu sang nc Kinh. Giang t ni vi
vua Kinh: "Thn vo bin gii ca b h nghe ni tc nc b h c cu:
"Ngi qun t khng ch ci p ca ngi ta, khng ni ci xu ca
ngi ta, khng bit c phi th khng?". Nh vua ni: "C y". Giang t
ni: "Nh vy th ci lon ca Bch Cng chng phi l nguy sao? Nu qu
thc nh th th nhng by ti c ti s khi b ti cht (v khng ai t gic
ti ca h)".
1-7. V T Qun trng Nh Nh, yu Th C nhng li s hai ngi v
c yu c trng m che lp mnh. Cho nn qu Bc Ngh cng ngang
vi Nh Nh, qu Ngu C cho ngang vi Th C. Nh vua ni: "Lm

nh th cho hai bn so snh vi nhau". T Qun mun khng b che lp

nhng khng nm c ci thut. Nu khng khin cho ngi hn bn v
ngi sang, ngi di t gic ngi trn th nhng vin quan ngang nhau
s b ng vi nhau. Nh vy l cng thm nhng by ti che y mnh.
T Qun b che y bt u t .
1-8. Ni chung, nu tn bay n c phng hng th dng st
phng b hng . Nu tn bay n khng c phng hng th lm ci
nh bng st phng b mi hng. Phng b th thn th khng b
thng. Cho nn mun phng sao cho thn th khng b thng th nh
vua cn phi cho tt c u l ch. Nh th th s khng c ngi gian.
1-9. Bng Cung cng thi t lm con tin Hm an. Bng Cung bo
vua nc Ngu: "Nay c mt ngi bo ngoi ch c h, b h c tin
khng?". Nh vua bo: "Khng". Bng Cung ni: "Nu hai ngi ni
ngoi ch c h b h c tin khng?". Nh vua ni: "Khng". Bng Cung
ni: "Nu ba ngi ni ngoi ch c h b h c tin khng?". Nh vua ni:
"Qu nhn tin".
Bng Cung ni: "Ngoi ch khng c h, iu l r lm. Nhng v
ba ngi ni m thnh c h. Nay Hm an cch xa nc Ngu hn ci
ch nhiu, nhng ngi by ti bn bc nhiu hn ba ngi, xin b h xt
cho". Bng Cung t Hm an tr v, kt qu khng c yt kin nh vua.
2-1. ng Vu gi t Thng a cho nc Triu, i vo trong ni
vng Thch p, thy ci khe su, vch ni dng ln nh bc tng, su
mt trm nhn. Bn hi nhng ngi chung quanh: "Ngi ta c thng
vo y khng?" Nhng ngi kia tr li: "Khng . ng hi: "C tr
con, ngi ui, ngi ic, ngi in, ngi khng vo trong khe ni
khng?". Nhng ngi kia p: "Khng . ng hi: "Th tru nga, ch
ln c thng vo y khng?. Nhng ngi kia tr li: "Khng . ng
Vu ngm ngi th di m ni: "Ta c th cai tr ri. Nu ta khin cho
php lut ca ta khng th ai, th cng nh bc vo khe sui th no
cng cht. Nh vy th khng ai dm phm, lm sao li khng tr an
c?.

2-2. T Sn lm tng quc nc Trnh b bnh sp cht ni vi Du

Ct: "Sau khi ta cht, nh ngi th no cng c tin dng nc Trnh.
Th no ngi cng phi ly s nghim khc cai tr ngi. Hnh thc
ca la nghim cho nn ngi ta t b chy. Hnh thc ca nc mm yu
cho nn ngi ta d cht ui. Nh ngi phi lm cho hnh pht ca mnh
nghim khc ng khin cho ngi ta cht ui v ci mm yu ca n".
T Sn cht, Du Khc khng n thi hnh hnh pht nghim khc, bn
thiu nin nc Trnh r nhau n trm ni m Hon Trch, tr thnh
mt mi ho cho nc Trnh. Du Ct ch huy xe trn v qun k nh nhau
vi h mt ngy mt m mi thng c. Du Ct th di m rng: "Nu
ta sm th hnh li dy ca thy th nht nh khng gp tnh trng ny".
2-3. L Ai Cng hi Trng Ni: "Kinh Xun thu chp: "Thng mi hai,
ma ng, sng gi khng git cht c". Ti sao li chp iu ?".
Trng Ni ni: " l ni rng c th git m khng git. Nu| nn git m
khng git th cy o cy mn c tri vo ma ng. Nu tri b mt o
ca mnh th cy c cn phm n hung na l nh vua b mt o?".
2-4. Php lut nh n trng pht nhng ngi b tro ngoi ng. T
Cng cho nh vy l nng, hi Trng Ni, Trng Ni p: "Nh th l bit
o tr nc y. B tro ngoi ng th n bc ln lm m mt ngi
ta, ngi ta th no cng ni gin. Ni gin th nh nhau. nh nhau th
ba h tn hi nhau. l ci o lm cho ba h tiu dit nhau, d c dng
hnh pht cng c. V li hnh pht nng l iu ngi ta vn ght, cn
vic b tro ngoi ng l iu rt d. Khin ngi ta lm iu d lm m
khng qun iu h ght l ci o cai tr vy".
Mt thuyt khc. Theo php lut nh n, ngi no b tro ngoi ng
ci chung th b cht tay. T Cng ni: "B tro l ti nh, cht tay l hnh
pht nng. V sao ngy xa khc nghit nh th?". Khng T ni: "Khng
b tro ngoi ng l vic d lm. Cht tay l iu ngi ta ght. Lm vic
d khi b ci mnh ght. Ngi xa cho l d lm cho nn thi hnh".
2-5. Tng quc Trung Sn l Nhc Tr em mt trm c xe i s sang
nc Triu, chn nhng ngi khch no khn ngoan v c ti cm u
nhng ngi i theo. Gia ng ri lon, Nhc Tr ni: "Ti cho ng l

ngi khn ngoan, nn cho ng cm u nhng ngi i theo. Nay gia

ng xe ri lon l ti lm sao?". Ngi khch t chi ra i v ni: "Ngi
khng bit vic cai tr. Phi c uy lm cho ngi ta phc, phi c ci
li khuyn khch ngi ta th mi cai tr c. Nay ti l ngi
khch nh ca ngi. Dng ngi di cai tr ngi trn, dng ngi hn
cai tr ngi sang m li khng nm c ci then cht ca li v hi
khng ch h l ci lm cho sinh lon vy. Nu ngi sai khin by ti ai tt
th cho lm khanh tng, ai khng tt ti chm u c th lm g m
chng tr an?".
2-6. Php lut ca Cng Tn ng[34] trng tr nng nhng ti nh.
Nhng ti nng ngi ta kh phm nhng nhng li lm nh ngi ta d
trnh. Khin ngi ta b ci d phm m khng qun ci kh phm l
ci o ca vic tr nc. Nu li nh khng sinh ra, ti ln khng xut
hin th ngi ta khng c ti v lon khng sinh ra.
Mt thuyt khc, Cng Tn ng ni: "Dng hnh pht tr nng nhng
ti nh th ti nh khng phm, ti nng khng xy ra. Nh th gi l dng
hnh pht loi tr hnh pht".
2-7. Pha nam nc Kinh, sng L Thu c vng. Nhiu ngi trm ly
vng. Theo php lnh cm ly vng, ai phm th ly nm cht ngoi
ch. Ngi cht rt nhiu. Ngi ta xy tng ngn dng nc nhng
nhng ngi trm vng cng khng th ht. Ni chung, tr ti khng c
hnh pht g nng bng ly nm cht ngoi ch. Nhng ngi ta vn
khng thi bi v cha chc b bt.
Nay c ngi ni: "Ta cho ngi c thin h nhng git ci thn ca
nh ngi" th con ngi tm thng cng khng lm. C c thin h l
ci li ln, nhng ngi ta cn khng lm l v bit th no cng cht. V
vy cho nn khng nht nh b tr ti th d c b nm cht, ngi ta
vn c trm vng khng thi. Bit th no cng cht th d c cho c thin
h ngi ta cng khng lm.
2-8. Ngi nc L t m. Tri gi bc, la lan xung pha nam, s
chy th . Ai Cng lo lng thn hnh ch huy dn chng cu ho. Nhung
chung quanh khng c ai, tt c mi ngi u lo ui th vt ch khng

lo cu ho. Bn cho gi Trng Ni n hi: "Sn th th vui m khng b

pht, cu ho th kh m khng c thng v vy cho nn ngi ta
khng cu ho". Ai Cng ni: "ng lm". Trng Ni ni: "Vic gp khng
th thng kp. Nu thng tt c nhng ngi cu ho th trn c nc
khng thng ngi ta. Xin thi hnh vic trng pht". Ai Cng ni:
"Ai khng cu ho th ti ngang vi ti u hng qun ch. Ai ui theo
th vt th ti ngang vi ti vo vn cm ca nh vua". Lnh ban ra cha
khp th cu xong nn la.
2-9. Thnh Hoan ni vi vua T: "Nh vua l ngi qu nhn t, qu
bt nhn". Vua T ni: "Qu nhn t, qu bt nhn khng phi ting tt
hay sao?". Thnh Hoan p: l ci tt ca k lm ti ch khng phi l
iu m bc vua cha nn lm. By ti c lng nhn t th mi c th cng
vua bn mu, c lng bt nhn th ngi ta mi c th gn gi. Ngi bt
nhn th khng th cng bn mu, k ang tm lm th khng th gn".
Nh vua ni: "Nh vy th ta qu nhn t ch no? Ta bt nhn ch
no?. Thnh Hoan p: "Nh vua qu nhn t i vi Tit Cng li qu
bt nhn i vi h in. V qu nhn t i vi Tit Cng cho nn quan
i thn c tn trng qu ng. V qu bt nhn i vi h in cho nn
cha anh phm php[35]. Quan i thn c tn trng qu ng, th qun
i b yu i vi bn ngoi. Cha anh phm php th chnh s b ri lon
bn trong. l ci gc ca vic mt nc!".
2-10. Ngu Hu Vng hi Bc B: "Nh ngi nghe ting tm ca qu
nhn ra sao?". Bc B p: "Thn nghe ni nh vua l ngi nhn t, c n
hu vi ngi ta". Nh vua mng r ni: "Nh vy th cng nghip ca ta
s n u". Bc B p: "Cng nghip ca nh vua l s i n ch mt
nc".
Nh vua hi: "Nhn t c n hu vi ngi ta l lm vic tt, nhng
nc mt l ti lm sao?". Bc B p: "Ngi nhn t th khng n, c n
hu th thch cho. Khng n, th s khng git k c li, thch cho th
khng i c cng cng ban thng, c li khng tr ti, khng c cng
c ban thng, mt nc khng phi l ng sao?".

2-11. Nc T thch chn ct hu. Vi v la ton dng mc v

khm lim cho ngi cht, g ton dng lm quan ti v quch. T
Hon Cng ly lm lo lng, ni vi Qun Trng: "Vi v la u ht th
khng c g che thn. G u ht th khng c g phng b vic binh.
Nhng ngi ta vn c chn ct hu khng thi. Lm th no cm iu
?".
Qun Trng ni: "Ni chung, nu ngi ta lm khng phi v danh th
v li". Nh vua bn ra lnh: "Quan ti v quch qu mc th thy ngi
cht b cht, ngi chu tang phi chu ti". Thy ngi cht b cht th
khng c danh, ngi tang b ti th khng c li. Ngi ta chn ct hu
lm g?
2-12. Thi V T Qun c ngi y t chy trn sang nc Ngu v
cha bnh cho b hong hu ca Tng Vng. V T Qun nghe vy xin
ly nm mi lng vng mua anh ta. Nm ln cho ngi i nhng vua
nc Ngu khng cho. T Qun bn ly p T Th i. Cc quan v
nhng ngi chung quanh ni: "Ly mt p i mua mt ngi y t
chng sai sao?".
Nh vua ni: "iu cc ngi khng bit c. Nu khng tr iu
nh th ci lon ln s ny sinh. Php lut khng c lp m vic trng tr
khng quyt on th d c mi t T Th cng v ch m thi. Php lut
c lp v vic trng pht quyt on th d c mt mi t T Th cng
khng c hi".
Vua Ngu nghe vy ni: "Nh vua mun m ta khng chu nghe l
chuyn khng hay". Bn ch tn y t ln xe a n m khng nhn
vng v t.
3-1. Vua nc T hi Vn T: "Lm nh th no tr nc?". Vn T
p: "Ci o thng v pht l mt cng c sc bn. B h phi nm ly
khng cho ngi khc. Cn bn by ti th nh th vt, hu nai, u
nhiu c th n y".
3-2. Vua nc Vit hi quan i phu Vn Chng: "Ta mun nh nc
Ng, c c khng?". Vn Chng p: "c. Ta thng hu m chc

chn, trng pht nghim m quyt on. B h mun bit iu y sao

khng th t cung tht xem?". Nh vua bn t cung tht. Ngi trong
nc khng ai cu ho. Nh vua ra lnh: "Ngi cu ho m cht th
thng ngang vi nh qun ch m cht. Cu ho m khng cht cng
thng ngang vi vic nh thng qun ch. Khng cu ho th pht ti
ngang vi vic u hng qun ch".
Ngi ta ly bn bi ln mnh, mc qun o t xng vo ngn la,
bn phi ba ngn ngi, bn tri ba ngn ngi. Do nh vua bit th
mnh nht nh thng.
3-3. Ng Khi lm quan th t Ty H ca Ngu Vn Hu. Nc
Tn c im canh nh st bin gii. Ng Khi mun nh ly v nu
khng ly c th rt c hi cho nhng ngi lm rung. Mun ly nhng
v ci im nh, m trng tp qun i th khng tin.
Bn sai chng mt cng xe ngoi ca thnh pha bc v ra lnh: "Ai
c th mang ci cng xe ny ra ngoi ca thnh pha nam th thng cho
rung tt, nh tt". Khng ai mang c. Nhng n khi c ngi mang th
Ng Khi thng nh mnh lnh a ra.
t lu sau ng li t mt thch u ngoi ca thnh pha ng v
ra lnh ni: "Ai c th mang ci ny ra ngoi ca thnh pha ty th cng
thng nh trc". Ngi ta bn tranh nhau mang.
Ng Khi bn ra lnh ni: "Ngy mai s nh ci im, ai c th tro
ln trc th cho chc i phu, thng rung tt, nh tt". Mi ngi xng
ln kt qu nh ly ci im trong mt bui sng.
3-4. L Khi lm quan thi th t Thng a ca Ngu Vn Hu.
ng ta mun mi ngi u bn gii, bn ra lnh: "Nhng ngi c vic
ng vc phi kin nhau th ra lnh cho h bn tn. Ngi no bn trng
ngi y thng, ngi no bn khng trng ngi y thua kin". Lnh ban
ra, mi ngi u hng hi tp bn tn, ngy m khng ngh. n khi
nh nhau vi qun Tn, nh qun Tn thua to l nh ch mi ngi bn
tn gii.

3-5, ng Sng Mn nc Tng, c ngi tang hu hoi thn mnh

gy g. Nh vua cho anh ta thng yu cha m, ct nhc lm quan s (coi
vic cng t). Nm sau nhng ngi v chu tang m cht mi nm hn
mi ngi. Con ci chu tang cho cha m l v thng cha m m cn c
th ly vic khen thng khuyn khch, hung na nh vua i vi dn
chng.
3-6. Vua nc Vit ngh cch nh nc Ng, mun ngi ta coi
thng ci cht. Vua Vit i ra ng gp con ch ang ni gin bn ci
u trn thnh xe nga cho n. Ngi nh xe hi: "Ti sao b h li cho
n?". Nh vua ni: "V n c kh tit cho nn ta cho". Nm sau, c hn
mi ngi xin ly u dng vua. Do m xt th vic khen ngi cng
khin cho ngi ta chu cht vy.
Mt thuyt khc. Vua Vit Cu Tin thy con ch ni gin bn ngi
trn xe cho n. Ngi nh xe hi: "Ti sao b h li cho n?". Nh vua
ni: "Con ch c kh tit nh vy ti sao ta li khng cho?". Cc k s
nghe vy ni: "Con ch c kh tit nh vua cn cho, hung na l k s
dng cm hay sao?". Nm y c ngi t m c cht, ly u dng nh
vua.
Cho nn vua Vit mun tr th nc Ng v th xt cch dy d ca
mnh. ng t i v nh trng khin dn xng vo ngn la, thng
nhng ngi trong la. n gn sng, ng nh trng, khin ngi ta
nhy xung nc, thng nhng ngi di nc. Khi chin u ng
khin cho ngi ta chu cht u m bng khng c lng oi tic v trong
vic chin u c thng. Hung na nu cn c vo php lut, c ngi
hin th vic gip s cn nhiu hn na.
3-7. Hn Chiu Hu sai ngi ct ci qun c. Ngi hu ni: "B h
khng c lng nhn. Ci qun c khng em cho nhng ngi chung
quanh m li sai ct i". Chiu Hu ni: "Vic nh ngi khng th
bit. Ta nghe ni v vua sang qu tng ci ci, tng ci nhn my. Nhn
my cng c l do mi nhn my v ci cng c l do mi ci. Nay ci
qun qu hn ci nhn my v ci ci rt nhiu. Th no ta cng i
ngi c cng. Cho nn sai ct i m cha cho",

3-8. Con ln ging con rn, con tm ging con su. Ngi ta thy con
rn th hong s, thy con su th ni gai c. Th nhng n b nht tm,
ngi nh c bt ln. Ci li u th ngi ta u qun iu mnh ght
v u thnh Mnh Bn, Chuyn Ch
4-1. Vua nc Ngu ni vi vua nc Trnh: "Trc y nc Trnh v
v nc Lng (nc Ngu ngy xa gi l hng) l mt nc. Sau
mi tch ra. Nay ti xin c li nc Trnh hp nht vo nc Lng".
Vua nc Trnh lo lng, triu tp qun thn bn mu chng li nc
Ngu.
Cng t nc Trnh ni vi vua nc Trnh: "i ph vi chuyn ny
rt d thi. B h hy tr li nh vua Ngu: "Nu ngi cho nc Trnh l
nc Ngu ngy xa c th hp nht li th p ca ti cng mun c c
nc Lng hp nht li vi nc Trnh". Vua Ngu bn thi.
4-2. T Tuyn Vng sai ngi thi so, ba trm ngi thi mt lc.
Ngi n s l Nam Quch xin lm ngi thi so cho nh vua. Tuyn
Vng, thch nui n my trm ngi. Tuyn Vng cht, Dn Vng
ln ngi, thch nghe tng ngi mt thi. Nam Quch b trn.
Mt thuyt khc. Hn Chiu Hu ni: "Nhng ngi thi so ng. Ta
khng c cch no bit ai thi hay". in Nghim tha: "Xin b h cho h
thi tng ngi mt".
4-3. Nc Triu sai vin hon quan nh Thn T ni vi vua Hn xin
qun nh nc Ngu. Thn T mun ni vi nh vua nhng li s nh
vua ngh mnh b nc ngi mua chuc. Nhng nu khng lm th th li
s nc Triu ght. Bn sai Triu Thi v Hn p thng xem dung mo
nh vua ri sau mi ni. Bn trong th ng ta bit ca Hn Chiu Hu.
Bn ngoi th ng ta c cng vi nc Triu.
4-4. Qun i ba nc (Hn, Triu, Ngu) n Hm Cc Quan. Vua
Tn ni vi Lu Hon: "Qun i ba nc vo nc ta su ri. Qu
nhn mun ct t H ng ging ho. Vic y nh th no?". Lu

Hon p: "Ct t H ng l vic thit hi ln, cu c mi lo cho

nc l ci cng ln. Sao b h khng gi cng t D n hi?". Nh vua
bn cho gi cng t D n hi.
Cng t D ni: "Ging ho cng tic, khng ging ho cng tic. Nay
nu ct t H ng ging ho. Qun ba nc tr v th th no b h
cng ni: Qun ba nc th no cng v, ta em ba thnh tin h lm
g? Nu ta khng ging ho, qun ba nc vo nc Tn th nc b nguy
to. B h th no cng ni: l v ta khng cho h ba thnh. Cho nn ti
ni nh vua ging ho cng lic m khng ging ho cng tic". Nh vua
ni: "Nu nh ng no cng tic th ta nh mt ba thnh. C tic cng l
sau khi khng b nguy ri mi tic. Qu nhn quyt nh ging ho".
4-5. ng Hu ni vi vua Tn: "B h ly c cc t Uyn. Dip,
Lam in, Dng H, ct t c ng H Ni, khng ch cc nc
Lng v Trnh ri. Nhng s d cha lm vng c l v nc Triu
cha phc theo. B Thng ng l ch mt mt qun m thi nhng tin
gn n ng Dng nh vy th Hm an (kinh nc Triu) cng nh
con rn nm trong ming. B h chp tay m thin h vo chu. Ngi no
n sau th em qun n nh. Nh vy th Thng ng tuy ang yn
vui nhng tnh trng ca n nguy kch. Thn mun xin b n nhng s b
h khng chu. Nh th th lm th no?". Nh vua ni: "Th no cng
phi b Thng ng di binh i thi".
5-1. Bng Knh lm huyn lnh sai nhng ngi coi ch i lm vic,
nhng cho gi cc cng i phu n ri cho quay li. Cho i mt lt ri
li cho v. Nhng ngi ch cho l quan huyn v cng i phu bn
vi nhau, cho nn khng thng ng vi h, kt qu khng lm iu gian.
5-2. i Hoan lm thi t nc Tng, ban m sai ngi ni: "Ta nghe
my m c ngi i mt chic xe mt n ca nh L S. Nh ngi hy
v ta d xt xem". Ngi c sai i ni: "Ti khng thy chic xe mt ch
thy c ngi mang n cho L S mt ci hm v ni chuyn vi ng ta
thi. Mt lc sau L S nhn ci hm".
5-3. Vua nc Ch b mt ci trm ngc sai nha li tm. Ba ngy khng
tm c. Nh vua sai ngi tm th tm thy trong phng ca ngi

gia nhn. Nh vua ni: "Ta bit nha li khng lo cng vic ca mnh. Ta
sai i tm cy trm ba ngy khng tm c. Ta cho ngi i tm th khng
y mt ngy tm c". Do quan li u s cho nh vua l thn
minh.
5-4. Quan thi t nc Thng cho ngi vin chc nh ra ch. Anh ta
tr v, ng ta hi: "Thy g ngoi ch?". Anh ta p: "Khng thy g".
Quan thi t hi: "Tuy nhin phi thy g ch?". Anh ta p:"Ngoi ca
pha nam ch c rt nhiu xe b, len mi mi i c". Quan thi t lin
bo ngi y: "Ngi khng c ni vi ai v iu ngi ni vi ta".
Nhn y, gi vin li ch n mng: "Ngoi ca ch sao c nhiu
phn b th?". Vin li coi ch rt ly lm l ti sao quan thi t bit vic
qu nhanh nn rt s s sng sut ca ng ta.
6-1. Hn Chiu Hu nm cc mng tay li ni di mnh mt mt mng
tay v tm kim n rt gp. Nhng ngi chung quanh bn ct mng tay
ca mnh dng ln. Chiu Hu do bit nhng ngi chung quanh c
thnh thc hay khng.
6-2. Hn Chiu Hu sai qun k i cc huyn. Khi ngi sai i tr v,
Chiu Hu hi: "Ngi thy g khng?". Ngi kia p: "Khng thy g
ht. Chiu Hu hi: "Th nhng c thy iu g khng ch?". Ngi kia
p: " ngoi ca pha nam c con b vng n c pha bn tri con
ng". Hn Chiu Hu bo ngi kia: "Nh ngi khng c tit l vi
ai iu ta hi ngi".
Bn ra lnh ni: "Lc m mc cm b nga khng c xung rung.
Nhng cc quan li khng lo nhim v, b nga xung rung ngi ta rt
nhiu. Phi nu s b xung rung cho ta bit. Nu khng nu c s tr
ti nng". C ba hng m s b nga xung rung ri trnh ln. Chiu
Hu ni: "Cha ht". Cc quan li xt tht k bn bt c con b vng
ngoi ca pha nam. Quan li cho rng Chiu Hu sng sut xt on cn
thn, u s hi v cng vic ca mnh v khng dm lm by.
6-3. Vua nc Chu ra lnh tm cy gy cong. Quan li tm my ngy
khng c. Vua nc Chu cho ngi i tm th khng y mt ngy m

tm c. Nh vua bn bo nha li: "Ta bit nha li khng lo cng vic ca

mnh. Cy gy cong rt d tm m nha li khng tm ra. Ta cho ngi tm
th khng y mt ngy tm c. Nh th u c th gi l trung
thnh?". Cc nha li bn s hi v cng vic ca mnh, cho nh vua l thn
minh.
6-4. Bc B lm huyn lnh. Ngi nh Xe ca ng ta bn thu nhng
c ngi thip yu. Bc B bn sai mt vin chc nh gi v yu ngi
thip ny bit r nhng iu b mt ca ngi nh xe.
6-5. Ty Mn Bo lm huyn lnh t Nghip gi v ni xu C Th
(vin quan c vua yu) bit r s thc.
7-2. Trc X nghe ni vua T ght mnh bn gi v lm s thn nc
Tn bit s thc (v nh vua khng ng vc s thn).
7-3. C ngi nc T mun lm lon nhng s nh vua bit bn gi
v ui nhng ngi mnh yu, cho nh vua bit iu ( ui ngi
mnh yu th s khng lm lon).
7-4. T Chi lm tng quc nc Yn, ang ngi bng gi v ni:
"Con nga trng no i qua ca y?". Nhng ngi chung quanh u bo
l khng thy. C mt ngi ui theo v v bo: "C". T Chi do bit
nhng ngi chung quanh c thnh thc tin cy c hay khng.
7-5. C hai ngi kin nhau. T Sn sai tch ring hai ngi ra, khng
cho php h ni vi nhau, ly nhng li ca ngi ny ni vi ngi
kia, kt qu bit c s thc.
7-6. V T Qun sai ngi lm khch i qua ci ch ca i. Vin li
coi ch ca i mng anh ta. Anh ta bn t vng cho ngi ny v vin
li cho anh ta tr. T Cng ni ni vi vin li: "Ngy no , c ngi
khch i qua ca i cho ngi vng, nh ngi cho anh ta i ". Vin li coi
ch ca i hong s bn cho T Cng l ngi xt on sng sut.

QUYN X

Thin XXXI

Su tp nhng truyn bn trong. Phn di - (Ni tr

thuyt, h)

C su iu vi diu:
I ) Mt l quyn trao cho k di.
2) Hai l vua v ti c ci li khc nhau nhng li nh ngi nc
ngoi gip.
3) Ba l, mn iu tng t.
4) Bn l ci li v ci hi u c mt tri.
5) Nm l xem xt, so snh vic tranh ginh bn trong.

6) Su l nc ch can thip vo vic dng hay b ngi.

Nh vua phi xt k su iu vi diu y.
1. Cho mn quyn. Quyn th l ci khng th cho ngi ta mn.
Nu nh vua b mt mt th by ti s bin n thnh trm. Cho nn by ti
nn mn c quyn th ca vua th c nhiu sc mnh, v bn trong
cng nh bn ngoi u phc v h. Bn trong v bn ngoi u phc v
h th nh vua b che lp.
iu ny c chng minh bng chuyn Lo am ni chuyn mt c.
V vy cho nn ngi ta kho lm giu bng cch ni chuyn lu, v
nhng ngi chung quanh c trng nh ci khn. Mi lo ca vic ny
c chng minh bng cu chuyn T ng ngn L Cng, chuyn mi
ngi cng ni nh Chu Hu, chuyn ngi nc Yn tm bng phn.
2. Li khc nhau. Vua v ti ci li khc nhau. V vy by ti khng ai
trung vi vua. Cho nn ci li ca by ti m c xc lp th ci li ca
nh vua b tiu dit. Do k gian thn gi qun dch n tr k chng
i mnh trong nc, a nhng chuyn nc ngoi ra lm cho nh
vua b m hoc v thc hin iu li ring ca mnh, khng ngh g n
mi lo ca nc.
iu ny c chng minh bng chuyn v chng ngi nc V cu
thn. Cho nn i Yt bn n con em, v ba h Hon tn cng Chiu
Cng. Cng Thc a qun nc T vo v ch Hon gi qun Hn.
Quan thi t l Ph thuyt phc quan i phu Chng. i Thnh Ngu dy
Thn Bt Hi. T M H ni vi vua Triu. L Thng gi qun Tn v
qun S n. Tng Thch a th cho vua nc V. Bch Khu dy Bo
Khin.
3. Da vo s tng t. V da vo s tng t cho nn nh vua git
lm v quan i thn lm c iu ring ca mnh. V vy cho nn ngi
coi ca nc m Di X b git, Trnh T ni chuyn ght mi thi m
ngi thip mi b xo mi, Ph V K dy Khch Uyn m quan lnh
don b git, T Th b chy v Trn Nhu git Trng Th. V vy cho nn

c chung nga b chy m cng t nc Trung Sn b ti, git ngi lo

nho m T Dng c thng.
4. Ci li v ci hi u c b tri ca n. S vic ny sinh m c li
th nh vua lm ch n. C ci hi th nh vua phi xt b tri ca n. Cho
nn bc vua sng bn lun thy nc c hi th xt n ci li. Thy by
ti c hi th xt mt tri ca n. iu ny c chng minh bng chuyn
qun S n m Trn Nhu c lm tng quc, gi la ging cao v vin
li coi kho di tr. Cho nn Chiu H Tut bt ngi bn c tranh m
Chiu Hy Hu mng ngi ph bp, chuyn thy tc qun ch tht v
Nhng Hu xin lp .
5. Xem xt iu ng vc. Ci th kho st so snh l ci lm ny sinh
iu lon, cho nn bc vua sng thn trng. V vy cho nn Ly C nc
Tn git thi t Thn Sinh, v Trnh phu nhn dng thuc c, Chu Hu
nc V git vua mnh l Hon, cng t Cn ly t ng Chu. Vng t
l Chc c nh vua yu v Thng Thn qu nhin lm lon, Nghim
Toi v Hn Khi tranh nhau lm vua v Ai Hu qu nhin b m. in
Thng, Hm Chi, i Hoan, Hong H th ch vi nhau m vua Tng
v Gin Cng b git. in ny c chng minh bng chuyn H t ni
hai iu nh vua thch v Trnh Chiu tr li v vic thi t cha sinh.
6. Vic dng v b ngi. iu nc dch lo thc hin l ngm quan st
v gy iu sai tri. K lm vua cha khng xt th k ch s b v t
ngi trong nc mnh. Cho nn Vn Vng cho Ph Trng tin, m vua
Tn lo v s gi nc S. L Th loi b Trng Ni v Can Tng thi
Cam Mu. V vy cho nn T T phao len m T Thng c dng. Np
nhng ngi p m nc Ngu, nc Quc mt. Gi v li bc th m
Trnh Hong cht. Dng g ln m ho kit nc Khoi ht.
7. Cng kch trong tn miu[36]. Vic so snh a v nc ngoi
tham d vo vic dng ngi v thi ngi ca mnh, bc vua sng ct t
iu y trong nc m em thi hnh nc ngoi. Cho tin ngi hn,
gip ngi yu nc ch gi l cng kch tn miu. Nu trong nc
dng php chia nh thnh nhng nhm nm nh v quan st nghe ngng
bn ngoi th k ch lm g c? Thuyt ny c chng minh bng

chuyn anh h ln nc Tn ni vi Hu Vn Qun, Tng T ni v vic

nh p t Nghip, v T Qun cho quan huyn lnh chic chiu.
1-1. Ci th mnh l ci vc su ca nh vua. By ti l con c ca ci
th mnh. Con c ri khi vc th khng cn c th bt c na. Bc
lm vua cha nu b mt ci th mnh ca mnh, trao n cho by ti th
khng th thu li c na. Ngi i xa ngi ni thng, cho nn ly con
c ni bng gi[37].
Thng v pht l nhng cng c sc bn. Nh vua nm ly cng c
ny khng ch by ti. By ti c c ci th ny th che y nh vua.
Cho nn nu nh vua nu cao ci thng ca mnh th by ti bn n
lm c. Nh vua cho thy trc vic pht th by ti s ly bn n
lm ci uy ca mnh. Cho nn ni: "Cng c sc bn ca nc khng th
cho ngi ta thy".
1-2. Tnh Quch Qun lm tng quc nc T, cng vi ngi bn c
ni chuyn lu th ngi bn c giu, cho ngi chung quanh ci khn th
ngi chung quanh c trng. Ni chuyn lu v cho ci khn l ci nh
mn m cn c th lm cho ngi ta giu, hung na giao ci th ca cc
quan li?
1-3. Vo thi Tn L Cng, su quan khanh c qu trng. T ng
v Trng Ng Kiu can: "Quan i thn c qu trng th cc nc ch
tranh nhau phc v h".
Bn ngoi lp b ng, di lm lon php nc, trn ln t nh
vua. Nh th m nc khng nguy l iu cha h c. Nh vua ni: "Phi
y". Bn git ba quan khanh.
T ng v Trng Ng Kiu li can: "Cng c ti nh nhau m b
git nhng khng git ht, nh th l nhng ngi cn li s m lng on
gin m nhn c hi lm". Nh vua ni: "Ta mt bui sng git ba quan
khanh, ta khng n git ht". Trng Ng Kiu tr li: "B h khng n
git h, h s n git b h". Nh vua khng nghe. c ba thng, my
quan khanh lm lon, git L Cng v chia t ca nh vua.

1-4. Ch Hu lm tng quc nc Kinh, c tn qu v quyt nh

mi vic. Vua nc Kinh nghi ng ta, hi nhng ngi chung quanh,
nhng ngi chung quanh u ni: "Khng c", nh u do mt ming ni
ra.
1-5. C ngi nc Yn khng b m hoc cho nn phi tm phn ch.
Ngi nc Yn ny c b v t thng vi mt chng trai. Anh chng
sng sm t bn ngoi v nh, chng trai va lc y i ra. Ngi chng
ni: ng khch no th?. B v ni: Khng c khch. Hi nhng
ngi chung quanh th nhng ngi chung quanh u ni nh nhau. B v
ni: ng b lon tr nn thay i ri. Bn ly phn ch tm cho anh ta.
Mt thuyt khc: C ngi nc Yn tn l L Qu thch i chi xa.
B v t thng vi trai. L Qu t nhin v. Ngi kia ang trong nh.
B v lo lng. Ngi hu gi trong nh ni: Bo cng t trn v xo tc
i thng ra ca. Bn chng ti u s ni l khng thy. Chng trai theo
k ny chy nhanh ra ca.
Qu hi: Ngi no th?. Nhng ngi trong nh u ni: Khng
c. Qu ni: Ta thy qu ?. Ngi hu gi ni: Phi ri. Anh ta hi:
By gi lm th no?. p: Ly phn ca nm ging sc vt m tm.
Qu ni: Phi. Bn tm phn. C ch li ni ly nc c lan tm.
2-1. Nc V c hai v chng cu thn. B v cu: Xin cho chng ti
c bnh yn v c mt trm tm vi. Ngi chng hi: Ti sao xin
t th?. B v ni: Nu c nhiu hn th ng s mang vi i mua thip
v.
2-2. Vua nc Kinh mun cho cc cng t i lm quan cc nc lng
ging. i Yt ni: Khng c. Nh vua ni: Nu cho cc cng t i
lm quan cc nc lng ging th cc nc th no cng trng h. i
Yt ni: Con i ra khi nc c trng, c trng th s b ng vi
ci nc trng mnh. Nh vy l dy con t thng vi nc ngoi. Khng
tin".
2-3. Mnh Tn, Thc Tn, Qu Tn nc L nh hp sc c hip
Chiu Cng ot ly nc nh vua v chuyn cai tr. Ba h Hon nc

L bc bch nh vua. Chiu Cng nh h Qu Tn. Hai h Mnh Tn v

Thc Tn cng nhau bn mu: "C nn cu khng?". Ngi nh xe ca
h Thc Tn ni: "Ta l bc gia thn, lm g bit vic chung. C Qu Tn
hay khng c Qu Tn i vi ta ci no c li hn?". Tt c u ni:
"Khng c Qu Tn th th no cng khng c Thc Tn, vy th phi cu
ng ta". H bn ph gc ty bc vng vy m vo. Ba h Hon (Mnh
Tn, Thc Tn v Qu Tn gp li l ba h Hon v u l con chu L
Hon Cng) hp lm mt, Chiu Cng khng thng ni chy trn sang
nc T, ri cht Can Hu.
2-4. Cng Thc lm tng quc nc Hn thn vi nc T. Cng
Trng rt c nh vua trng. Cng Thc s nh vua cho Cng Trng lm
tng quc, bn khin cho nc T v nc Hn giao c nh nc
Ngu. Cng Thc nhn cho qun nc T vo thnh Trnh (kinh ca
Hn) p nh vua, cng c a v ca mnh v gi cho s giao c gia
hai nc c vng chc.
2-5. ch Hong l by ti ca vua Ngu nhng li thn vi nc Hn,
bn xin binh nc Hn nh nc Ngu. Li nhn v vua Ngu i ging
ho cho mnh c tn trng hn.
2-6. Vua nc Vit nh nc Ng. Vua nc Ng t ti v xin hng
phc. Vua Vit mun cho Phm Li, quan i phu Vn Chng ni: "Khng
c. Ngy xa tri ly nc Vit trao cho nc Ng, nhng nc Ng
khng nhn, nay nu cho Ph Sai tr v th cng l ci ho ca tri. Tri
ly nc Ng cho nc Vit th ta phi ly hai ly m nhn ly, khng
nn cho vua Ng hng". Thi t B vit th cho Vn Chng ni: "Th khn
cht th ch gii b nu, nc ch b dit th mu thn cht. Sao ngi
khng th nc Ng lm cho nc Vit lo?". i phu Chng nhn th
c xong th di m than: "Git ngi a th! Nc Vit v ta u cng
chung s mnh".
2-7. i Thnh Ngu t nc Triu ni vi Thn Bt Hi nc Hn:
"Nu ng khin cho nc Hn lm cho ti c trng nc Triu th ti
xin ly nc Triu lm cho ng c trng nc Hn. Nh vy l ng
c hai nc Hn m ti c hai nc Triu".

2-8. T M H l by ti ca vua Trung Sn, nhng li thn vi nc

Triu, thng em mu ca Trung Sn bo ln vi vua Triu.
2-9. L Tng l by ti ca vua Ngu, nhng li thn vi nc Tn,
nc Kinh, ni bng gi vi nc Tn nc Kinh nh nc Ngu.
Nhn y xin i ging ho cho mnh c trng hn.
2-10. Tng Thch l vin tng nc Ngu V Qun l vin tng
nc Kinh. Hai nc gy nn. Hai ngi u lm tng. Tng Thch vit
th cho V Qun ni: "Hai o qun ng u vi nhau, nhng xin ng
nh nhau. nh nhau th th khng tn ti c hai. l vic ca hai ng
vua m thi, cn ti vi ng khng c th on ring, nhng ngi thn
nhau th trnh nhau".
2-11. Bch Khu lm tng quc nc Ngu Bo Khin lm tng
quc nc Hn. Bch Khu ni vi Bo Khin: "ng ly nc Hn
gip cho ti nc Ngu th ti s ly nc Ngu gip ng nc
Hn. Ti c dng mi nc Ngu, ng c dng mi nc Hn".
3-1. C quan trung i phu nc T l Di X c cng ung ru vi
nh vua. Say qu i ra, da vo ca hnh lang. Ngi coi ca b cht chn
ni: "Ngi c cht ru cho ti mt git chng?" Di X ni: "Xo i! K b
hnh hnh sng st cn dm xin ru bc trng gi ?". Ngi ct chn
rt lui.
n khi Di X i ra, ngi b cht chn nc trc ca thm, trng
ging nh nc tiu, Sng hm sau, nh vua i ra ngc nhin hi: "Ai i
y?". Ngi b cht chn tr li: "Con khng thy. Nhng ti hm qua
quan trung i phu Di X ng y". Nh vua mng Di X v git.
3-2. Hai by ti nc Ngu khng thch T Dng Qun. T Dng
Qun bn lm ci lnh gi sai ngi gi mnh lnh ca nh vua tn
cng mnh. Nh vua cho ngi hi T Dng Qun: "ng gin nhau vi
ai?". p: "Thn khng dm gin nhau vi ai. Tuy nhin, thng c hai
ngi khng thch thn nhng khng n nh th ny". Vua hi
nhng ngi chung quanh, nhng ngi chung quanh ni: "C nhin".
Nh vua do git hai ngi kia.

3-3. Qu Tn v Vin Khin on nhau. T M Hy mi ght Qu Tn,

nhn y ln sai ngi git Vin Khin. Vua Trung Sn cho l Qu Tn,
nhn y git Qu Tn.
3-4. Vua nc Kinh c ngi thip yu l Trnh T. Vua nc Kinh
mi c mt ngi p. Trnh T nhn y dy ngi kia: "Nh vua rt
thch ngi ta che ming". Ngi p vo yt kin nh vua nhn y cng
che ming. Nh vua hi ti sao. Trnh T ni: "Nng y ni nng khng
thch ci mi ca nh vua".
Gp lc nh vua cng vi Trnh T v ngi p ba ngi cng ngi,
Trnh T nhn y dn nhng ngi hu: "Nh vua ni g th phi nghe
lnh thi hnh ngay". Nh vua bo ngi m n n gn. n gn nh vua
ngi m n my ln che ming. Nh vua ni gin ni: "Xo mi n i".
Ngi hu nhn y rt dao xo mi ngi m nhn.
Mt thuyt khc. Vua nc Ngu a n cho vua nc Kinh mt
ngi p. Vua nc Kinh rt thch. Phu nhn l Trnh T bit nh vua
thch nng nn cng yu qu nng hn nh vua na, o qun, chi phu
nhn chn nhng vt nng thch cho nng. Nh vua ni: "Phu nhn bit
ta yu ngi mi li cn yu nng hn qu nhn. l cch ngi con
hiu th cha m, ngi trung thn th vua vy". Phu nhn bit nh vua
khng cho mnh ghen, nhn y mi ni vi ngi p: "B h rt thch
em, nhng ght ci mi ca em. Em yt kin b h nn thng che mi th
s c nh vua yu mi". Ngi p bn nghe theo, mi ln yt kin nh
vua thng che mi. Nh vua hi phu nhn: "Ngi p thy qu nhn
thng che mi l ti lm sao?". Trnh T p: "Ti khng bit". Nh vua
hi vn, phu nhn ni: "Ti c ln nghe c ta ni khng thch mi thi ca
nh vua". Nh vua ni gin ni: "Xo mi n i". Trc y phu nhn
dn nhng ngi hu: "Nh vua bo iu g th phi lm ngay". Nhng
ngi hu bn rt dao xo mi ngi m nhn.
3-5. Ph V Cc l ngi gn quan lnh don nc Kinh. Khch Uyn
mi phc v quan lnh don, quan lnh don rt yu. Ph V Cc nhn y
ni vi quan lnh don: "Ngi yu Khch Uyn sao khng t tic ru
nh ng ta mt hm?". V Cc ni vi Uyn: "Quan lnh don rt ngo v

thch binh kh, ng phi cn thn tn knh, trc tin by ngay binh kh c
di thm v ca. Uyn v vy lm th. Quan lnh don n nh Uyn
hong ht, ni: "C vic g th?". Ph V Cc ni: "Ngi hy rt lui. Tnh
hnh cha bit nh th no". Quan lnh don c gin em qun nh Khch
Uyn v git i.
3-6. T Th v Trng Th th on nhau. Trn Nhu mi vo, khng
thch T Th bn sai ngi m st Trng Th. Ngu Vn Hu cho l T
Th lm bn git T Th.
3-7. Nc Trung Sn c ngi cng t ngho, con nga gy, c xe rt
hng. Nhng ngi chung quanh nh vua c ngi khng thch cng t
bn xin h cng t vi nh vua: "Cng t rt ngho, nga rt gy. Sao b
h khng cho thm phn n cho con nga?". Nh vua khng nghe, nhng
ngi chung quanh nhn y ang m ln t va c kh ca nga. Nh
vua cho l do ngi cng t ngho bn git cng t.
3-8. Nc Ngu c nh nho gi khng c T Dng Qun thch. C
ngi khch c th on ring vi nh nho gi bn tn cng ng ta v git
i ly n vi T Dng Qun, ni: "Ti bit ng ta khng hp vi ngi
cho nn v ngi git ng ta". T Dng Qun khng xt thng cho ngi
y.
Mt thuyt khc. T Dng Qun c vin quan nh khng c ng ta
bit n, mun c nh vua yu. Nc T sai nh nho gi o thuc ni
M L. Vin quan nh ca T Dng Qun mun lp cng, bn vo yt
kin nh vua v ni: "Nc T sai nh nho gi tm thuc ni M L,
mn ting l tm thuc nhng thc ra l rnh nc ca nh vua. Nu ngi
git ng ta th s c ti vi nc T. Ti xin sit. T Dng Qun bo:
"c". Ngy hm sau vin quan nh tm thy nh nho gi pha bc
thnh v m cht. T Dng Qun thn vi vin quan nh.
4-1. Trn Nhu l by ti ca nc Ngu chi thn vi vua nc Kinh,
xui nc Kinh nh nc Ngu. Nc Kinh nh nc Ng, Trn Nhu
bn xin v vua nc Ngu i ging ho v nhn ly ci th lc ca nc
Kinh lm tng quc nc Ngu.

4-2. Thi Hn Chiu Hu la ging c ln rt cao. Chiu Hu sai ngi

xt kho la. Vin li coi kho qu nhin n trm la ging bn ra rt nhiu.
4-3. Chiu H Tut lm vic nc Kinh. C ngi t kho la m
khng bit l ai. Chiu H Tut sai vin li bt ngi bn c tranh m hi
qu nhin anh ta l ngi t kho.
4-4. Thi Chiu Hy Hu, ngi u bp dng mn n nhng trong canh
c mn gan cn sng. Chiu Hu gi ngi ph bp n mng: "Ti sao
ngi b gan sng vo canh ca qu nhn?". Ngi ph bp ci u chu
ti ni: "Ti trm mun loi anh u bp".
Mt thuyt khc. Hy Hu tm, trong nc nng c sn. Hy Hu hi:
"Nu ngi coi vic tm b mt chc th c ai thay th anh ta khng?.
Nhng ngi chung quanh ni: "C". Hy Hu bo: "Gi n n". Nh vua
mng anh ta: "Ti sao my b sn vo nc nng?. Anh ta p: "Ngi
coi vic tm mt chc th thn c thay vo ch y cho nn thn b sn
vo nc nng cho anh ta mt chc".
4-5. Thi Vn Cng ngi u bp dng ch nhng c tc qun vo.
Vn Cng gi ngi u bp ln mng: "Nh ngi mun cho qu nhn
nghn hay sao m ly tc qun ch?". Ngi u bp ci u ly hai ly
m tha rng: "Thn c ba ti ng cht: Cm vin mi dao, dao bn
nh kim Can Tng, ct tht, tht t m tc khng t, l mt ti.
Cm di xuyn qua ming tht, th m khng thy si tc, l ti th hai.
t than trong l, than la u rc th m ch chn, tc khng chy,
l ti th ba. Phi chng trong nh c k ngm ght thn chng?" Nh vua
ni: "Phi". Bn cho gi ngi hu trong in n mng, qu nhin bit
c th phm v tr anh ta.
Mt thuyt khc. Tn Bnh Cng i khch. Mt vin quan nh dng
ch ln c si tc qun vo, Bnh Cng xng ti nh git ngi u bp
khng ai c tri lnh. Ngi u bp ku tri ni: "Hi i! Thn c ba
ti cht m khng t bit hay sao?". Bnh Cng hi: "Ti sao ni th?".
p: "Li dao ca thn bn cht xng nh gi thi c rp xung th m
si tc khng t, l mt ti. Nng ch trn than cy du tht ho
trng th m si tc khng chy, l hai ti. Ch chn ri, tr mt nhn n

m tc qun vo ch, mt li khng nhn thy, l ti cht th ba ca

thn. Xem chng trong nh c k ght thn chng? Git thn nh vy
chng phi l qu vi sao?".
4-6. Nhng Hu lm tng quc nc Tn m nc T mnh.
Nhng Hu mun lp vua Tn lm nhng vua T khng nghe. ng ta
bn xin lp vua T lm ng , nhng cng khng xong.
5-1. Thi Tn Hin Cng nng Ly C c tn qu ngang vi hong
hu. Ly C mun lp con mnh l H T thay thi t Thn Sinh, bn ni
xu Thn Sinh vi nh vua v git i. Kt qu lp H T lm thi t.
5-2. Vua nc Trnh lp thi t, nhng c ngi m nhn c nh
vua yu, mun cho con mnh c ni nghip. Phu nhn s bn dng
thuc c git nh vua.
5-3. Chu Hu c trng nc V snh ngang vi nh vua. Cc quan
v trm h s th ng ta mnh. Cui cng Chu Hu git nh vua v cp
ot quyn chnh.
5-4. Cng t Triu l thi t nc Chu. Em l cng t Cn rt c nh
vua nung chiu. Nh vua cht, cng t Cn ly t ng Chu lm phn,
chia nc Chu lm hai.
5-5. S Thnh Vng cho Thng Thn lm thi t, nhng ri li
mun lp cng t Chc. Thng Thn lm lon, kt qu git Thnh vng.
Mt thuyt khc, S Thnh Vng lp Thng Thn lm thi t, nhng
sau li mun lp cng t Chc. Thng Thn nghe vy, nhng cha tin,
bn ni vi thy hc l Phan Sng: Lm th no bit chc?. Phan
Sng ni: Hy mi Giang Vu d tic m khng knh trng ng ta. Thi
t lm nh vy. Giang Vu ni: Thc l khng ra g! Nh vua b ng
m lp Chc l phi lm!. Thng Thn ni vi Phan Sng: ng ri!.
Phan Sng hi: ng c th th anh ta khng?. p: Khng th
c. Hi: C th trn sang nc ch hu khng?. p: Khng c.
Hi: C th lm vic ln khng?. p: C th lm c. Bn ly gip

binh trong ni tn cng Thnh Vng. Thnh Vng xin c n chn

gu ri cht, nhng Thng Thn khng cho, nn t st.
5-6. Hn Khi lm tng quc ca Hn Ai Hu. Nghim Toi c nh
vua trng. Hai ngi rt mun hi nhau. Nghim Toi sai ngi m cht
Hn Khi triu nh. Hn Khi chy n m ly chn nh vua, ngi git
m Hn Khi v m c Ai Hu cht.
5-7. in Hng (tc in Thng) lm tng quc nc T. Hm Chi
c Gin Cng xem trng. Hai ngi mun git nhau. in Hng bn thi
hnh chnh sch n hu ly nc, cui cng git Gin Cng v ot ly
chnh quyn.
5-8. i Hoan lm thi t nc Tng. Hong H c nh vua trng.
Hai ngi tranh nhau th vua v hi nhau. Hong H bn git vua nc
Tng m ot ly chnh quyn.
5-9. H t ni: "Nh vua yu ngi trong cung th thi t nguy, nh
vua yu ngi ngoi triu nh th tng quc nguy".
5-10. Vua nc Trnh hi Trnh Chiu: "Thi t th no?" Trnh Chiu
ni: "Thi t cha sinh". Nh vua bo: "Thi t lp nhng li ni l
cha sinh l ti lm sao?". Tha: "Tuy thi t lp nhng nh vua cn
hiu sc khng thi. Ngi c nh vua yu c con trai th th no nh
vua cng yu a con trai . Cho nn thn ni: Thi t cha sinh".
6-1. Vn Vng cho Ph Trng tin v cho anh ta cnh vua Tr,
bo anh ta can gin Tr lm ri lon lng nh vua.
6-2. Vua nc Kinh cho ngi i s sang nc Tn. Vua nc Tn tip
i s gi rt l . Vua nc Tn ni: "Nc ch c ngi hin l mi lo
ca nc mnh. Nay s thn ca nc Kinh rt hin, qu nhn lo".
THIU TRANG
Trong Nghi bin lun gii, Mu th lm mi chc quan m khng b
ti, l ci hin ca Mu".

Nh vua ni: "C ngi lm tng quc nc ch m li chn ngi

tng quc gii, ti sao li khng c?". Can Tng ni: "Trc y, b
h sai Thiu Hot sang nc Vit, c nm nm m lm cho nc Vit
mt. S d nh vy l v nc Vit lon m nc S tr yn. Nay b hi li
qun dng iu nc Tn, chng phi l b h qun ci qu nhanh
sao?". Nh vua ni: "Nh th th nn lm nh th no?". Can Tng ni:
"Khng bng cho Cng Lp lm tng quc". Nh vua hi: "Ti sao li c
th cho Cng Lp lm tng quc?". Can Tng p: "Cng Lp lc nh
c yu qu nung chiu, ln ln lm quan khanh, mang o c ngc
ngm c nhc, eo vng ngc, nghe chnh s triu nh. ng ta li
c li trong vic lm cho nc Tn c lon".
6-5. Nc Ng nh nh nc Kinh. T T khin ngi phao tin
nc Kinh rng: "Nu T K c dng th s nh nc Kinh cn nu T
Thng c dng th s yn. Ngi nc Kinh nghe vy bn dng
T Thng m b T K. Ngi Ng nh nc Kinh v thng.
6-6. Tn Hin Cng nh nc Ngu v nc Quc, bn sai em c xe
nga t Khut sn v ngc bch Thu Cc, hai i n nhc mi i tm
ngi lm lon nh vua v lm lon chnh s hai nc.
6-7. Thc Hng gim pha Trnh Hong, gi v lm mt bc th ca
Trnh Hong gi cho Thc Hng ni: "Xin ngi ni gip ti vi vua Tn
rng chuyn ti vi nh vua giao c lm n lc lm c. Ti sao nh
vua khng gi binh n ngay?". Thc Hng gi v b ri bc th sn
chu vua nh Chu v vi v ra v. Vua nh Chu cho l Trnh Hong
lm phn mnh nn git Trnh Hong.
6-8. Trnh Hon Cng mun nh nc Khoi. Trc y hi h tn
nhng ngi ho kit, nhng by ti gii, nhng ngi bin lun sng
sut, nhng ngi dng cm, chn nhng t tt, rung tt ca nc
Khoi cho h v chp trong mt quyn s nhng chc tc s dnh cho
h. Sau ng lp mt n t ngoi ca thnh chn quyn s v ly
mu g, mu ln bi ln trng nh mt t th c. Vua nc Khoi cho l
nc mnh c nn bn trong nn git ht nhng by ti gii. Hon Cng
nh v chim c nc Khoi.

6-9. Ngi ln nc Tn chi bi thn bit vi vua nc Kinh, li

ngm giao ho vi ngi chung quanh ca vua nc Kinh. Bn trong anh
ta c Hu Vn Qun trng. Nc Kinh bn mu g anh ta cng thng
nghe trc v bo vi Hu Vn Qun.
6-10. Quan huyn lnh t nghip v Tng T ngm giao hiu vi
nhng ngi chung quanh ca vua nc Triu. Vua nc Triu bn mu
nh t Nghip, Tng T bit tin bo trc cho vua Ngu bit. Vua
Ngu lo phng b, nc Triu ln no cng phi thi vic nh.
6-11. Thi T V Qun c ngi chung quanh quan huyn lnh.
Quan huyn lnh m ci nm ra thy chic chiu rch nt. T Qun sai
ngi cho quan huyn lnh mt chic chiu v bo: "Ta nghe ni nh
ngi hm nay m ci nm ra th chiu rch t, nn ta ban cho nh
ngi chic chiu". Quan huyn lnh c s cho nh vua l thn.

QUYN XI

Thin XXXII

Su tp nhng chuyn bn ngoi. Phn trn, on trn[38] (Ngoi tr thuyt, t thng)

I. Ci o ca v cha sng l nh li ca Hu Nhc tr li Mt T.

Bc cha i khi nghe li ni th thch n hng bin, khi xem vic lm
th thch chuyn xa vi.
Cho nn ci o v li ni nng ca by ti, ca k s v dn chng vu
khot v vic lm ca h cch xa vic i. Thuyt ny minh ho bng
chuyn in Cu tr li vua nc Kinh. Cho nn Mc T lm con diu g,
ngi ht l Qu xy V Cung. Phm ru thuc v li trung th ch c
mt mnh bc vua sng cha thnh l c th bit m thi.
II. Bc vua cha khi nghe ni nu khng ly ci cng dng lm ch th
nhng ngi bin thuyt hay a ra ci thuyt mi gai, nga trng. Nu
khng ly ci chun m cn nhc th nhng ngi bn tn u nh Hu
Ngh. Cc vua cha i vi cc thuyt u nh vua nc Yn hc o, v
nhng k ni gii u nh nhng ngi nc Trnh tranh nhau v tui.
Cho nn nhng li ni nh, kh xt, kh thy th khng hp vi cng vic.
V vy Qu Lng, Hu Thi, Tng Kin, Mc nh u l v trn roi nga
ht. Li bn tuy su xa, rng ln, nhng khng dng c.
Cho nn cc thuyt ca Ngu Mu, Chim H, Trn Bin, Trang Chu
u l nh ma qu[39]. em ra lm th tri l, kh khn, cng nhc, gc
cnh m khng nn cng. Cho nn bn V Quang, Bin Tu, Bo Tiu,
Gii T Thi, in Trng u l th bu cng[40]. V li, Ngu Khanh lm
cho ngi th mc ui l nhng nh vn sp. Phm Th lm cho ngi
th cng l nhng ci cung vn gy. Cho nn mun cho cng vic c kt
qu m khng nhm vo ci ch thc t th khng th c.
III. Cng lm vic vi nhau th ch i nhau; nhng khi t mnh lm
th cng vic li xong. Cho nn gia cha vi con c khi on trch ku ca,
nhng thu ngi lm cng th li cho h n canh ngon. Thuyt ny da

vo chuyn Tn Vn Cng ru rao trc v chuyn Cu Tin ni n i

Nh Hong.
Cho nn T Hon Cng giu iu gin i vi nc Thi m li nh
nc S, Ng Khi mun s tt lnh bnh m ht m vt thng. V li,
nhng bi ph ca ngi cc tin vng, nhng ch khc trn chung, trn
vc u nh du chn trn ni Phin Ng, nh cuc nh c trn ni Hoa
Sn. Ci m cc tin vng mun l ci li, ci m h s dng l sc
mnh. Li ngn ng ni v ci n x bng tre l ct mu li cho mnh.
Cn vic c nghe theo cc hc gi khen ngi tn dng cc tin vng
phi chng l khng thch hp vi thi nay? Nu ni rng khng th thay
i c th cng nh chuyn ngi Trnh Huyn c ci ch xe,
chuyn b v ca Bc T may ging qun c, chuyn ngi tr hu ru
ngi gi vy.
Trong cc li ca cc tin vng c nhng li h cho l tm thng
nhng i sau cho l to ln. C ci h cho l to ln nhng i sau cho l
tm thng.
THIU TRANG
buc, hai v vua kia ti sao cn ly l i x vi h? Dng l i x vi
h l khng phi.
V li, nhng k s lo trau gii ci hc, khi nc nh khng c vic th
h khng dc sc, khi nc nh c vic th h khng mang o gip. Dng
l i x vi h th h b ci cng vic cy rung v chin u, khng
dng l i x vi h th h lm hi ti php tc ca nh vua. Khi nc
yn th h c tn qu vinh hin, khi nc nguy th h s hi nh Khut
Cng. Bc lm vua c li g nhng k s trau di hc vn? Cho nn
bc vua sng xt vic theo cch L Ty nhn nh v nc Trung Sn.
IV. Kinh thi ni: "Mnh khng noi theo, th dn khng tin" [41]. y l
ni chuyn vua ch hu khng nn mc o ta. chng minh c chuyn
Trnh Gin Cng, Tng Tng Cng. Trch nhim nh vua l cao
vic cy ba v chin u. Ni chung, nu khng phn bit r rng cc
a v, khng ly kt qu m nh gi, m ch t mnh nu gng cho

k di th cng nh xung xe chy b, ng trong khi c sch, v che

qun o rch. Khng Khu khng bit cho nn ni nh vua nh ci
chn. Vua nc Tru khng bit cho nn t lm nhc mnh trc. Ci
o ca bc vua sng l nh Thc Hng ban lc v nh Hn Chiu
Hu khng nghe li thnh cu.
V. iu tn nh gi c th iu tn ln xc lp c. Cho nn v vua
sng cha cht ch tn. Vic thng pht khng tin chc th cc mnh lnh
v nhng iu ngn cm khng c thi hnh. Thuyt ny biu hin ch
Tn Vn Cng nh t Nguyn v C Trnh cu i. V vy cho nn Ng
Khi i bn c n ri mi n, Ngu Vn Hu gp ngi coi rng v vic
i sn. Cho nn bc vua sng nu cao ch tn, cng nh Tng T git ln.
Ci lo l ch vua L Vng nh trng bo ng v L Khi la hai
ngi canh ca quan.
1.1. Mt T Tin cai tr t an Ph, Hu Nhc gp ng ta hi: "Ti
sao ng li gy g nh th?". Mt T ni : "Nh vua khng bit Tin ny
km ci, cho cai tr t an Ph. Vic quan gp, bng ti lo lng cho nn
gy g". Hu Nhc ni "Ngy xa vua Thun gy n cm nm dy, ht
bi ca "Gi Nam" m thin h tr an, nay t an Ph nh b, m cai tr n
lo lng nh th th lm sao ni cai tr thin h c? Cho nn nu c ci
thut i ph th thn mnh ngi trn chn miu ng, c ci sc thi
ca ngi trinh n, nhng vn khng hi g ti vic tr an; nu khng c
ci thut i ph th tuy c gy g tiu tu cng chng c ch g!".
1.2. Vua nc S bo in Cu: Mc T l ngi hc rng, vic ng
ta lm th c, nhng li ni ca ng ta th nhiu m li khng hng bin
l ti lm sao?. in Cu p: "Ngy xa Tn B[42] g con gi cho cng
t nc Tn, ra lnh cho ngi nc Tn t im cho con gi mnh, c by
mi nng thip mc o gm i theo. Khi n nc Tn, ngi nc Tn
li yu nhng ngi thip m coi thng con gi ca Tn B. Nh th c
th ni l kho g nhng ngi thip nhng cha c th ni l kho g con
gi vy".
C ngi nc S t vin ngc chu trong ci t, bn sang nc
Trnh. Anh ta ly g mc lan lm t, t qu v h tiu xng, ly chu
v ngc buc vo, ly ngc mai khi trang sc, ly lng chim tr

lt. Ngi nc Trnh mua ci t nhng tr li vin ngc chu. Nh th c

th ni l kho bn t nhng cha kho bn ngc vy. Nhng ngi bn
lun ngy nay u ni nhng li hng bin vn hoa, nh vua thch ci vn
hoa m qun ci cng dng. Hc thuyt ca Mc T lo truyn li ci o
ca tin vng, bn v nhng li ni ca thnh nhn dy ngi ta. Nu
ng ta dng li l hng bin th s ngi ta thch ci vn hoa m b qun
mt ci thc cht, v ci vn v m lm hi ti cng dng. Nu lm th th
cng ging nh ngi S bn ngc chu. Tn B g con gi. Cho nn li
ca ng ta phn ln khng hng bin".
1-3. Mc T lm con diu bng g, mt ba nm mi xong. Diu bay
c mt ngy th hng, hc tr ng ta ni: "Thy kho lo n ni c th
con diu g bay c". Mc T ni: "Ta khng bng k lm ci trc xe.
Dng thanh g di 18 thc, lm khng mt mt bui sng m c th ch
c ba mi thch, i xa, sc ch nhiu, i c nhiu nm. Nay ta lm
con diu ba nm mi xong, bay c mt ngy th hng". Hu T nghe
vy, ni "Mc T rt kho. Kho ch lm trc xe, vng ch lm con
diu".
1-4. Vua nc Tng th nc T, xy V Cung. Ngi ht l Qu ht.
Nhng ngi i ng dng li xem, nhng ngi xy khng bit mt.
Nh vua nghe vy gi Qu n thng, Qu p: "Thy ca thn l X K
ht cn hay hn Qu". Nh vua cho mi X K n, sai ng ta ht. Nhng
ngi i ng khng dng li. Nhng ngi xy thy mt. Nh vua ni:
"Nhng ngi i ng khng dng li, nhng ngi xy cm thy mt.
Ti sao ng ta li khng ht hay bng Qu?". Qu p: "Nh vua c so
snh cng ca hai bn: Qu xy c bn tm, X K xy c tm tm.
Cn nu xt v mt chc th nm tc ca Qu bng hai tc ca X K".
1-5. Phm thuc tt th ng ming, nhng m nhng ngi khn th li
thch v ung v bit ung vo cha c bnh. Li ni ngay nghe tri tai,
nhng v vua sng vn nghe v bit n c th em n kt qu.
II-1. C ngi nc Tng xin chm cho vua nc Yn mt con kh ci
trn u mi gai, nhng nh vua phi trai gii ba thng ri mi xem. Vua
nc Yu ly lc ba c xe nui anh ta. Ngi lm bp v ngi th c
nh vua ni[43]: "Thn nghe ni bc lm vua khng th trai gii mi ngy

m khng n mt ba tic. Nay hn bit nh vua khng th trai gii lu

xem ci vt v dng, cho nn nu ra thi hn ba thng. Ni chung, trong
vic chm th chm phi nh hn ci hnh chm. Nay thn l th
c, khng c cch no c ci anh ta dng chm, nh th tc l vt
ny khng c c. Xin nh vua xt". Nh vua bn giam ngi th chm
v hi, qu nhin anh ta la di. Bn git anh ta. Ngi th c ni vi
nh vua: "Tnh k m khng o lng th bn k s bn tn nhiu ngi c
ni chuyn mi gai".
Mt thuyt khc: Vua nc Yn thch nhng vt nh m kho lo.
Ngi nc V ni: "Ti c th chm con kh ci trn u mi gai". Vua
Yn thch, ly lc nm c xe nui anh ta. Nh vua ni: "Ta mun xem
con kh ci ng khch chm trn mi gai". Ngi khch ni: "Nh vua
mun xem th phi trai gii na nm khng vo cung, khng ung ru, n
tht. Khi ma tnh, mt tri mc nhn ni c bng rm th mi c th
thy con kh ci trn mi gai. Vua Yn v vy nui ngi nc V m
khng thy c con kh ci.
C ngi th c nc Trnh ni vi vua Yn "Thn lm ci chm.
Nhng vt nh th phi c chm m hnh chm th phi ln hn ci
chm. Nay ci u mi gai th khng th cha ng c ci mi di.
Nh th nh vua c th bit ng khch c th chm c hay khng". Nh
vua ni "Phi y!". Hi ngi nc V: "ng khch dng ci g
chm". Khch p: "Ti ly ci di". Nh vua ni: "Ta mun xem n".
Ngi khch ni: "Thn xin v nh ly". Nhn y b trn.
II-2. Ngh Duyt l ngi nc Tng, gii bin lun. ng ch trng
thuyt "Con nga trng khng phi l con nga"[44] lm cho nhng ngi
bin lun Tc H nc T u phi phc. Nhng ng ta ci nga trng
i qua ca i th li phi ng thu nga. Cho nn nu nh dng li ni
sung th c th thng c mt nc, nhng khi xt s thc, nhn hnh
dng th khng th la c mt ngi!
II-3. Mi mi tn sc dng cung bn, th d c nhm mt bn ba, ci
mi ca n vn c khi trng si lng ma thu. Th nhng khng bn ng
ch c ln th hai th khng th gi l ngi bn gii. V khng c ci ch
c sn. t ci ch nm tc, cch xa mi bc, th nu khng phi Hu

Ngh, Bng Mng t khng th bn trng mi. V c ci ch c sn. Cho

nn c tiu chun th kh m khng c tiu chun th d. C ci ch c
sn th Hu Ngh, Bng Mng cng ly vic bn trng ci ch nm tc
lm gii; khng c ci ch c sn c bn liu th d trng si lng ma
thu cng l vng. Cho nn khng c tiu chun ng ph th cc bin s
s ni rm r. t ra ci tiu chun v nm ly n m xt th n bc tr
gi cng cn s sai lm khng dm ni liu.
Nay k lm vua nghe li bin thuyt m khng nm ly ci chun
xt, ch thch ci ti bin lun m khng cn c vo cng dng, khen vic
lm m khng xem c ng tiu chun khng. in khin cho k lm
vua c b la di mi, v nhng k bin thuyt c c nui dng mi
vy.
II-4. C ngi khch dy cho vua nc Yn o bt t. Nh vua cho
ngi n hc nhng ngi s gi cha kp hc th ngi khch cht.
Nh vua c gin, git s gi. Nh vua khng bit ngi khch la mnh,
m git k n hc chm tr. i, tin ci vic khng c m git by ti v
ti! V li, iu ngi ta lo lng nht khng g bng thn mnh. Khng th
t khin cho mnh khng cht lm sao c th khin cho nh vua sng mi
c?
II-5. C nhng ngi nc Trnh[45] tranh nhau v ch nhiu tui. Mt
ngi ni: Ta cng tui vi Nghiu". Mt ngi ni: "Ta cng tui vi anh
ca Hong ". Kin nhau vic ny nhng khng quyt nh c. Ngi
no ngng li sau, ngi y thng m thi.
II -6. C ngi khch v trn roi nga cho vua Chu. Ba nm mi xong.
Nh vua xem th n cng nh cy roi sn. Vua Chu c gin. Ngi v roi
ni : "Xy mt bc tng cao mi bn, khot mt ca s tm thc, lc
mt tri mi mc t n trn tng m xem". Vua Chu lm th. Nhn thy
hnh trn cy roi u thnh rng rn, chim mung, xe nga, c hnh
dng mun vt. Vua Chu rt mng. Cng v cy roi ny khng phi khng
tinh vi v rt kh, nhng cng dng ca n th cng nh cy roi sn
thng.

II-7. C ngi khch v cho vua T. Vua T hi: "V ci g kh nht?".

Ngi khch ni: "V ch, nga kh nht". Hi: "V ci g d nht?.
Tha: "V ma qu d nht. Phm ch v nga mi ngi u bit, sm ti
u thy trc mt khng th v i khi, cho nn kh. Cn ma qu l
nhng vt v hnh, khng thy trc mt cho nn d v".
II-8. Nc T c ngi n s tn l in Trng. Khut Cc ngi nc
Tng n yt kin ni: "Cc ny nghe ni ci ngha ca tin sinh l khng
nh cy vo ngi ta sng. Nay Cc c qu bu, bu cng nh , chc
v khng c ch trng, xin dng cho thy". Trng ni: "Ngi ta chung
bu l v n c th lm vt cha ng. Nay n dy v khng c ch trng
th khng th b ra ng vt. N li nng v cng nh , th khng
th b ra khot. Ta khng dng bu lm g ht". Tha: "Nh vy th
Cc s vt b n". Nay in Trng khng sng nh ngi ta, cng khng
c ch g cho nc ngi ta th cng l mt loi vi qu bu cng vy.
II-9. Ngu Khnh[46] lm nh, bo ngi th mc: "Ci nh cao qu!".
Ngi th mc p: "y l ci nh mi, va cn t, ct cn ti". Ngu
Khnh ni: "Khng phi. Va t th nng, ct ti th cong. Ly ci ct
ti m chu ci va nng th nn lm thp. Lu ngy th va kh m ct
kh. Va kh th nh, ct kh th thng. Ly ci ct thng m chu ci va
nh th nh s cng cao". Ngi th mc ui l lm theo, nhng ci nh
sp.
C thuyt ni: Ngu Khnh sp lm nh. Ngi th mc ni: "G ti
m va t. Phm g ti th cong, va t th nng. Ly ci cong chu
sc ca ci nng th ngy nay tuy xong nhng lu s sp". Ngu
Khnh ni: "G kh th thng, va kh th nh. Nay nu g v va kh th
ngy n mt thng v nh. Tuy c lu cng khng sp". Ngi th mc
ui l, lm nh th. Nh lm xong c t lu qu nhin sp.
Phm Th ni: "Ci cung m gy l phi vo lc sp xong, khng phi
vo lc bt u. Ngi lm cung trng cung ln vo gi ba tun ri
buc dy vo, mt ngy sau th bn. Nh vy l lc u lm nh m lc
cui lm mnh. Nh th lm sao khi gy". Phm Th ni: "Khng phi.
B vo gi mt ngy ri buc dy, c ba tun th bn. Nh vy l mnh

vo lc u nhng nh vo lc cui!". Ngi th ui l, lm theo. Ci

cung gy.
Phm Th, Ngu Khnh u n hn v li ni nng vn v, hng bin,
nhng li tri vi tnh hnh thc t. Nh vua thch m khng cm cho nn
hng vic. Phm khng tnh ci cng nc tr cng binh m li thch
nhng li hng bin vn v l gt b k s c thut tr nc m dng bn
lm sp nh gy cung vy. Cho nn bc lm vua trong vic tr nc u
khng gii bng ngi th lm nh lm cung, v cc k s u b bn Phm
Th, Ngu Khnh lm ui l. Li ni sung l v dng nhng li thng, s
vic thc t ci o ca n khng thay i nhng li thua. Cc bc lm vua
cha coi trng li bin lun v dng, m coi thng li ni khng thay i,
cho nn ci lon sinh ra.
Nay nhng ngi lm nh Phm Th, Ngu Khnh khng dt, m nh
vua li c nghe khng ngn cm, nh vy l coi trng bn lm sp nh,
gy cung m xem nh nhng ngi bit ci thut tr nc nh bn th lm
nh, lm cung khng th thi th ci kho lo ca mnh cho nn nh sp,
cung gy. Nhng ngi bit tr nc khng thi hnh c ci thut tr
nc ca mnh cho nn nc lon m cha nguy.
II-10. Tr con a nghch vi nhau ly t lm cm, ly bn lm canh,
ly g lm tht. Nhng chiu n, th no cng tr v nh n cm. Cm
t, canh bn c th a chi, nhng khng th dng n. Khen
nhng iu truyn tng t thng c, hng bin m khng chc chn, ni
chuyn nhn ngha ca cc tin vng m khng bit sa i nc, th
cng u l nhng iu c th dng a chi ch khng th dng tr
nc. Hm m nhn ngha m nc yu v lon l Tam Tn[47], khng
hm m m nc mnh v tr yn, l nc Tn. Th nhng nc Tn
vn cha lm c l v cch cai tr ca n cha trn vn.
III-1. Con ngi khi cn nh nu cha m nui nng qua loa, th khi ln
ln s on cha m. a con ln ln phng dng cha m km th cha m
gin v mng nhic con. Cha vi con l ch thn thit nht m cn on
trch nhau, u l v lo cho nhau khng chu o nh lo cho chnh mnh.
Mn ngi lm thu gieo m v cy rung cho mnh th ng ch chu mt
tin cho h n ngon, a ra tin v vi i ly cng. khng phi

l v yu ngi lm thu, m v ni: "Lm nh th th ngi cy s cy su

v ba k". Ngi lm cng dc sc mnh lo vic cy ba, tr ht ti sa
b t v b rung, khng phi l v yu ng ch. Anh ta ni: "C th th
canh s ngon, tin v vi s ly d hn". Nh vy, trong vic ra cng sc
nui dng nhau li c ci n nh cha con, bng lo cho kt qu, nhng u
v ci li ca chnh mnh.
Cho nn con ngi lm vic cho v tng nu nh bng ngh n vic
lm li cho ngi ta th d l ngi nc Vit cng d ho hp, cn nu
bng ngh n vic lm hi cho ngi ta th d cha con cng c chia la v
on trch nhau.
III-2. Tn Vn Cng nh nc Tng, nhng trc ru rao: "Ta
nghe ni vua Tng v o, khinh mit v lm nhc bc trng lo, chia
ca ci khng ng, mnh lnh, gio ho khng tin. Ta n y v dn m
tr ti ng ta".
III-3. Nc Vit nh nc Ng, nhng trc ru rao: Ta nghe vua
Ng xy i Nh Hong, o ao su, lm trm h mt mi kh cc, lm
kit ht ca ci, khin dn kit sc. Ta n y v trm h tr ti ng ta.
III-4. Con gi vua nc Thi c g cho T Hon Cng lm v, Hon
Cng cng phu nhn chi thuyn. Phu nhn lm ci thuyn trng trnh,
Hon Cng c s, ngn cm nhng phu nhn vn khng thi. Hon Cng
gin ui v nc, nhng sau li mi v. Nc Thi li g chng ri.
Hon Cng c gin nh nh nc Thi. Trng ph (Qun Trng) can:
Vic a ct ni ging chiu khng nh nc ngi ta. Lm th
khng th mong lm nghip b c, xin ng tnh n chuyn na.
Hon Cng khng nghe. Trng ph ni: Nu khng th khng nh,
th ba nm nay nc S khng np c thanh mao cho thin t, khng
bng b h ct qun v thin t pht nc S. Nc S phc theo ri, nhn
y quay v nh p nc Thi, ni: Ta v thin t nh nc S, m
nc Thi khng em binh theo lnh ta, nhn dit n i. Lm nh th
th c c ci ting l lm vic ngha m li c ci li thc t. Cho nn
va c c ci ting l v thin t m trng pht, li c c ci thc l
tr c th".

III-5. Ng Khi lm tng nc Ngu nh nc Trung Sn. Trong

qun c ngi b bnh mt Ng Khi qu xung t mnh ht m. M
ngi b bnh lin khc. C ngi hi b ta: "Tng qun i vi con b
nh th cn khc ci g na?". Tha : "Ng Khi ht m cho vt thng
ca cha n m cha n cht. Nay con ti li s cht. Ti v th m khc".
III-6. Triu Ch Ph sai th dng thang c mc leo ln ni Phin Ng,
khc du chn ngi trn ni, b ngang ba thc, b di nm thc, v
khc my ch: "Ch Ph thng chi y".
III-7. Tn Chiu Vng sai th dng thang c mc leo ln ni Hoa Sn,
ly li cy tng, cy bch lm bn c vy, th di tm thc, con c di
tm tc, v khc: "Chiu Vng thng cng cc thin thn chi c
y".
III-8. Tn Vn Cng tr v nc, i qua sng Hong H, sai nm chn
tre, vt b nhng chiu nm, cho nhng ngi tay chn chai sn, mt my
en i c lui. Cu Phm nghe vy ang m khc. Cng ni: "Qu
nhn chy trn ra nc ngoi hai mi nm, nay c v nc, Cu Phm
nghe tin khng mng li khc, phi chng khng mun qu nhn v nc
sao?". Cu Phm p: "Chn bt bng tre l ng thc n, chiu nm l
m nm, nay nh vua vt b. Nhng ngi chn tay chai sn, mt my
en i, l nhng ngi vt v v c cng. Th m nh vua cho lui. Lng
ti khng xit bun b cho nn khc. V li, thn v nh vua lm nhiu
iu di tr cho nh vun tr v nc, chnh thn cn t ght mnh
hung g nh vua?".
Cu Phm ly hai ly ra i, Vn Cng ngn li m rng: "Tc ng
c cu "K xy n x th xn o xy, nhng i m ngay ngn t".
Nay ng cng ta ly c nc m li khng cng ta tr nc, ng cng ta
xy n x m khng cng ta t thn th sao c?". Bn tho con nga
bn tri c xe, n th sng Hong H.
III-9. C ngi huyn Trnh l Bc T, sai v may qun. V hi: "May
qun nh th no?". Ngi chng ni: "Ging nh ci qun c ca ti".
Ngi v bn lm hng ci qun mi cho n ging nh ci qun c.

III-10. C ngi huyn Trnh c ci ch xe nhng khng bit l ci

g, anh ta hi ngi ta. Ngi kia p: " l ci ch xe", lt sau c mt
ci ch xe, anh ta hi ngi ta: "Ci ny l ci g? . Ngi kia p: " l
ci ch xe". Ngi hi c gin ni: "Hi ny ni l ci ch xe, by gi li
ni l ci ch xe, ch xe g m nhiu th? y l my la tao". Bn nh
nhau vi ngi kia.
III-11. C ngi nc V bn tn c buc dy. Chim n, anh ta bn
trc ly cun dy vy con chim. Chim hong s nhng anh ta khng
bn.
III-12. C ngi huyn Trc l Bc T. V ra ch mua mt con ra
em v, i qua sng Dch Thu, ch v cho l ra kht nc, nn th cho
n ung nc. Kt qu mt con ra.
III-13. C ngi tr hu ru ngi ln tui Ngi ln tui ung, anh
ta cng t mnh ung[48]
C thuyt ni: C ngi nc L hay bt chc. Thy ngi ln tui
ung ru khng ht nn nh ra, anh ta cng bt chc nh ra. C thuyt
ni: C ngi nc Tng tr tui mun hc khn, thy ngi ln tui
ung ht nhn, tuy anh ta khng th ung cn cng mun ung ht nhn.
III-14. Sch ni: Buc dy ai, buc dy nt". C ngi nc Tng c
sch nhn th ly hai dy ai buc vo mnh. Ngi ta hi: "Sao li lm
th?". Anh ta p: "V sch ni, cho nn lm th".
III-15. Sch ni: " gii, mi li quay tr v s mc mc". Nc
Lng c ngi c, trong vic c ng, lm lng, ni nng u mun lm
ht nh sch. Ngy ngy anh ta trau di nh vy cho nn b mt ci chn
thc. Ngi ta hi: "Ti sao lm th?". Anh ta p: "V sch ni nn lm
th".
III-16. C ngi t Sinh vit th cho v tng quc nc Yn. Th
vit ban m, ngn la khng sng, nn bo ngi cm uc: "Gi cy
uc ln". Ming ni ri vit lm vo th "Gi cy uc" ln nhng trong

bc th khng c ci gi uc. V tng quc nc Yn nhn bc th

vui lng, ni "Gi uc ln, tc l chung ci sng, chung ci sng, tc l
tin c ngi hin v dng h!". Vin tng quc nc Yn trnh by vi
nh vua, nh vua c mng. Nc nh th m tr an. Nc tr an th c tr
an, nhng khng phi l ci ca bc th. Cc hc gi ngy nay nhiu
ngi l thuc loi y.
III-17. C ngi nc Trnh mua giy. Trc anh ta o chn mnh
ri ci o bn ch ngi. Anh ta ra ch qun mang n theo. Khi tm
c i giy, anh ta li ni: "Ti qun mt ci o". Chy v nh ly. Khi
quay tr v ch th ch tan, cho nn khng mua c giy na. C
ngi hi: "Ti sao khng ly chn m th?". Anh ta ni: "Th tin vo ci
o cn hn l tin vo chnh mnh".
IV-1. Vng ng lm quan lnh t Trung Mu, tha vi Tng
Ch: "t Trung Mu c hai k s l Trung Chng v T D, trau di thn
mnh rt tt, hc rt rng. Ti sao ngi khng dng h?. Tng Ch ni:
"Nh ngi n gp h, ta s cho h lm trung i phu".
Vin tng quc can: "Chc trung i phu l chc quan to ca nc
Tn. Nay h khng c cng m c lm, khng phi l nguyn tc
dng by ti ca nc Tn. Ngi ch nghe m cha nhn thy h c phi
khng?". Tng Ch ni: "Ta dng Vng ng l cng nghe ni ri mi
gp. Ngi ng ta chn cng nghe ri mi gp. V th nhng ngi tai mt
khng bao gi ht".
Vng ng mt ngy gp hai ng trung i phu, cp cho h rung v
nh. Nhng ngi t Trung Mu b cy ba, chy theo vn hc n na
p.
IV-2. Thc Hng ngi cnh Bnh Cng trnh by cng vic. Cng au
bp chn, chn mi, nhng ch xoay gn bp m khng dm b ch ngi.
Ngi nc Tn nghe vy, u ni: "Thc Hng l ngi hin, Bnh
Cng ly l i i vi ng ta, chuyn gn bp m khng dm b ch
ngi". Nhng ngi nc Tn t b chc quan m theo Thc Hng n
mt na.

IV-3. Huyn Trnh c anh chng Khut Cng, nghe c gic s m cht,
cn s ht li sng.
IV-4. Triu Ch Ph sai L Ty xem nc Trung Sn c th nh c
khng. Ty quay tr v bo: "C th nh Trung Sn c. Nh vua khng
nh ngay th s sau nc T, nc Yn". Ch Ph ni: "Ti sao li c
th nh c?". L Ty p: "ng vua nc y thch k s trong hang
ng, ng ta nghing lng, ngi chung xe vi h thm nhng k s trong
hang cng ng hm n hng chc ln, gi l i vi nhng k s o vi
hng trm ln". Nh vua ni: "Theo nh li ng ni th l ng vua hin,
lm th no c th nh c?". Ty p: "Khng phi th. Phm thch
nhng k s trong hang ng m mi h n triu nh th chin s s
li bing ni hng trn. B trn tn qu cc hc gi, nhng k s c
chiu c n trong triu th nhng ngi cy s li bing ng rung.
Chin s li bing ni trn mc, th binh yu. Ngi cy li ng
rung th nc ngho. Qun yu trong vic i ph vi ch, nc ngho
bn trong m li khng mt l chuyn cha h c. nh n chng phi l
ng sao?". Ch Ph ni "Hay".
Ct qun nh Trung Sn, bn dit nc y.
V-l. T Hon Cng thch mc mu ta, c nc u mc mu ta. Nm
tm vi trng khng t bng mt tm vi ta. Hon Cng ly lm lo, bo
Qun Trng: "Qu nhn thch mc ta. ta t qu. C nc trm h
u thch mc ta khng thi. Qu nhn nn lm nh th no?". Qun
Trng ni: "Ti sao b h khng th khng mc ta, v ni vi nhng
ngi chung quanh ta rt ght mu ta xu. Ngay nhng ngi chung
quanh c ngi dng o mu ta, b h c ni: "Lui i, ta rt ght mu ta
xu". Hon Cng ni: "Phi y".
Trong ngy hm y, trong nhng ngi hu khng ai mc mu ta.
Sang ngy hm sau, trong c nc khng ai mc mu ta. Trong ba ngy
trong bin gii khng i mc mu ta na.
Mt thuyt khc. Vua nc T thch ta, ngi nc T cng u thch.
Trong nc, nm tm vi trng gi khng bng mt tm vi ta

Vua nc T lo mu ta t. Quan thi ph vi nh vua: "Kinh thi ni:

Mnh khng noi theo, th dn khng tin". Nay nh vua mun dn khng
mc mu ta, th nh vua c b o mu ta ra triu. Cc quan ngi no
mc ta tin n gn th ni: "ng xa ra, qu nhn ght mu xu".
Ngy hm y, trong cung khng ai mc ta; thng y, trong nc khng
ai mc ta; nm y, trong bin gii khng ai mc ta.
V-2. Trnh Gin Cng bo T Sn: "Nc Trnh nh b p gia nc
Kinh v nc Tn. Nay thnh quch khng dng xong, binh gip khng
y , khng th i ph vi chuyn khng hay". T Sn ni: "Thn ng
ci ca ngoi xa ri, li gi ci bn trong chc ri. Tuy nc nh
cng khng b nguy. Xin b h ch lo". Nh vy sut i Gin Cng
khng phi lo lng.
V-3. T Sn lm tng quc nc Trnh. Gin Cng bo T Sn:
"Ung ru khng vui, t khng ln, chung trng, n so khng
ku, l ci ti ca qu nhn. Nu nc nh khng n nh, trm h
khng tr an, vic cy v chin u khng chu o, l ci ti ca ng.
ng c chc phn, qu nhn cng c chc phn".
T Sn lui ra lo vic chnh tr nm nm. Nc khng c gic cp,
ngoi ng khng nht ca ri, o, to rp bng bn ng khng ai
tro. Ci di, con dao ri ngoi ng trong ba ngy c th tr li cho ch.
Ba nm mt ma, dn chng khng c sc i.
V-4. Tng Tng Cng cng qun S nh nhau Trc Cc. Qun
Tng dn thnh hng ng, nhng qun S cn cha vt qua sng.
Quan Hu t m l Cu Cng chy n ni vi nh vua: "Ngi S thi
ng m ngi Tng th t. Xin cho qun S qua sng mt na, cha
thnh hng ng m nh n th th no cng nh bi". Tng Cng p:
"Qu nhn nghe ngi qun t ni: Khng m ngi b thng mt
ln, khng bt ngi c hai th tc, khng y ngi ta vo ch him,
khng bc ngi ta ch nguy, khng nh ngi ta khi ngi ta cha
thnh hng ng. Nay qun S cha qua sng m ta li nh n, th c hi
n ngha. Hy cho qun S qua sng ht, lp thnh trn ri s nh
trng gic binh s tin ln". Quan Hu t m ni: "B h khng thng dn

Tng, trong bng khng yn, ch c lo n ngha m thi". Cng ni: "Nh
ngi khng quay tr v hng ng th ta thi hnh qun php".
Hu t m tr v hng ng. Qun S xp thnh hng, by trn, Tng
Tng Cng mi nh trng tin cng. Qun Tng thua to. Tng Cng b
thng i, ba ngy sau th cht. l ci ho t mnh lm theo nhn
ngha.
i! Nu nh c phi i cc vua cha t mnh lm gng ri sau
dn chng mi nghe phi cho bc vua cha cy n, mang kh gii sp
hng ni chin trn ri dn mi chu i cy v nh gic. Nh vy th ng
vua chng phi qu nguy m cc by ti chng phi qu yn sao?
V-5. T Cnh Cng i chi Thiu Hi. Mt k s t trong nc n
yt kin ni: "C Anh au nng, sp cht. S nh vua v khng kp"[49].
Cnh Cng ng dy ngay. Mt k s bo tin khc li n Cnh Cng ni:
"Hy nhanh nhanh thng c xe Phin Th, sai Hn Khu nh xe". i c
vi trm bc, cho rng ngi nh xe cho xe chy khng nhanh, git ly
dy cng nh xe. nh xe c vi trm bc, cho rng nga khng
tin ln, b xe chy b. Cho c xe nga tt nh Phin Th, ngi nh xe
nga gii nh Hn Khu m cn khng nhanh bng chy b.
V-6. Ngu Chiu Hu mun lm cng vic ca cc quan li, bo Mnh
Thng Qun: "Qu nhn mun lm vic cc quan". Mnh Thng Qun
ni: "Nh vua mun lm cng vic ca cc quan th li sao li khng th
c lut php?. Chiu Vng c lut php c trn mi th tre th ng
gc. Nh vua ni: Qu nhn khng th c th lut php ny!".
i! Khng t mnh nm ly ci quyn bnh m li mun lm nhng
iu by ti phi lm th ng gc chng phi l ng sao?
V-7. Khng T ni: "K lm vua cng nh ci chn, dn cng nh
nc. Ci chn vung th nc vung, ci chn trn th nc trn.
V-8. Vua nc Tru thch mang dy m di. Nhng ngi chung quanh
u mang y m di. Dy m rt t. Vua nc Tru lo. Nhng ngi

chung quanh ni: "Nh vua thch eo, trm h nhiu ngi eo, cho nn
t".
Nh vua nhn t mnh ct ci di m trc tin ri i ra. Nhng
ngi trong nc u khng mang di m di. Nh vua khng th ra lnh
v cch n mc ca trm h cm h di m di, nn ct di m
lm gng cho dn. Nh vy l t mnh chu nhc trc tr dn vy.
V-9. Thc Hng ban lc, k c cng nhiu th c lc nhiu, k c
cng t th c lc t.
V-10. Hn Chiu Hu bo Thn T: "Php tht khng d thi hnh".
Thn T ni: "Php lut l thy c cng mi thng, tu theo ti nng m
trao quan chc. Nay nh vua t ra php tc, ch , nhng li nghe theo
nhng li cu xin ca nhng ngi chung quanh, cho nn kh thi hnh
php lut". Hn Chiu Hu ni: "T nay tr i ta bit thi hnh php lut
ri. Qu nhn khng nghe li cu xin na".
Mt hm Thn T xin cho ngi anh h c lm quan. Chiu Hu
ni: "in khng phi l iu ta hc ng. Ta nn nghe theo li xin ca
ng m b ci o ca ng hay l khng nghe theo li cu xin ca ng?".
Thn T lui v nh xng ti.
VI-1. Tn Vn Cng nh t Nguyn, mang lng mi ngy. Ri
hn k hn vi cc quan i phu l mi ngy. n t Nguyn mi ngy
m khng h c. Tn Vn Cng nh ching rt lui, bi binh v. C k
s t trong thnh Nguyn ra ni: "Thnh Nguyn lng cn, sc ht, ngi
hy i". Cng ni: "Ta hn vi qun s l mi ngy, nu khng rt lui
th b mt ch tn ca ta. c thnh Nguyn nhng b mt ch tn th ta
khng lm". Bn bi binh rt lui.
Ngi thnh Nguyn nghe vy, ni: "C v vua gi ch tn nh vy, l
no li khng theo v?". Bn hng theo Cng. Ngi nc V nghe vy,
ni: "C v vua gi ch tn nh vy, l no li khng theo? ". Bn theo
hng Cng. Khng T nghe vy ghi li nh sau: "nh thnh Nguyn m
c nc V l nh ch tn".

VI-2. Tn Vn Cng hi C Trnh: "Cu i bng cch g?". Tha:

"Bng ch tn". Cng hi "Tin ci g?". Tha: "Tin ci danh. Tin ci danh
th cc by ti gi chc v, ngi thin k c khng gim ln nhau, trm
vic khng tr ni. Tin s vic th khng b mt thin thi, trm h khng
vt a v ca mnh. Tin ci ngha th ngi gn thn vi mnh c
khuyn khch v c gng v ngi xa s theo mnh".
VI-3. Ng Khi i ra, gp ngi quen c, mi ngi kia v n cm.
Ngi bn c ni: "Vng , ti s v n". Ng Khi ni: "Ti i ng v s
n". Ngi bn c n ti khng li, Khi khng n, vn i. Sng ngy
hm sau tm ngi quen. Ngi quen n. Khi mi cng n vi ng ta.
VI-4. Ngu Vn Hu hn i sn vi quan coi rng. Ngy hm sau, gp
tri gi to. Nhng ngi chung quanh ngn, Ngu Vn Hu khng nghe,
ni: "Khng c. V gi to m tht tn th ta khng lm". Bn t mnh
ci xe i ra, xng pha ma gi, b cuc i sn vi ngi coi rng.
VI-5. V Tng T i ch. a con theo sau khc. B m ni: "My v,
khi v m git ln cho con n". B v i ch v, Tng T mun bt ln
git. B v can li v ni: "Ch l a chi vi con tr thi". Tng T ni:
"Vi tr con khng c ni a. Tr con khng bit g, c hc theo cha m.
N nghe theo li cha m dy. Nay b la n, th l dy cho con la. M
la con, con m khng tin m, khng phi l cch dy con". Bn nu
con ln.
VI-6. S L Vng c tin tc nguy cp th lm ci trng cng trm
h gn gi. Vua ung ru say, g nhm vo trng. Dn chng c kinh,
vua khin ngi ngn cn. Ni: "Ta say chi vi nhng ngi chung
quanh, nh nh trng". Dn u rt lui. c vi thng, c iu nguy
cp, nh trng nhng dn chng khng chy n. Vua bn thay i hiu
lnh lm sng t hiu lnh th dn mi tin theo.
VI-7. L Khi dn hai ngi hai bn: "Cn thn coi chng qun ch,
sm ti chng s n nh cc ngi". Ni nh th hai ba ln m qun
ch cng khng n. Hai ngi hai bn m li bing, khng tin L
Khi. c vi thng, qun Tn n nh p, sut na cp c c o
qun. Mi lo ca vic khng tin l nh th.

Mt thuyt ni: L Khi nh nhau vi qun Tn, ni vi nhng ngi

chung quanh: "Leo ln nhanh, pha bn phi leo ln ri!". Li rui nga
n ni vi nhng ngi bn phi: "Bn tri ngi ta leo ln ri!".
Nhng ngi canh ca bn tri v bn phi u tranh nhau leo ln. Nm
sau, ng cng qun Tn nh nhau. Qun Tn nh p, sut na cp ton
qun. Mi lo ca vic khng gi ch tn l nh th y.
VI-8. C nhng ngi kin nhau. T Sn tch hi ring ra, khng cho
h ni vi nhau, o ngc li ni ca ngi ny em ni vi ngi kia v
bit s thc.
VI-9. V T Qun sai ngi i qua ca i. Ngi coi ca i gy kh d
vi anh ta, anh ta dng vng cho ngi gi ca. T Qun bo ngi gi
ca: "Gi no , c ngi khch i qua cho nh ngi vng. Ngi mi
cho anh ta i". Ngi coi ca i c s, cho T Qun l ngi xt on sng
sut.

QUYN XII

Thin XXXIII

Su tp nhng chuyn bn ngoi - Phn trn, on di

(Ngoi tr thuyt, t h)

I. B hnh pht v c ti, th ngi ta khng on ngi trn cho nn

ngi b ct gt chn cu T Cao. c thng v c cng th by ti
khng cm ci c ca nh vua, cho nn ch Hong nm ci kh c m
ngi trn xe. Tng Vng khng bit iu cho nn Chiu Mo c
nm c xe m coi nh chic giy c, trn khng b nhim ba th by ti
khng gi v c ti nng cho nn by ti s khng km Thiu Tht Chu.
II. Cy ci th ch khng cy ch tn, cho nn ng Quch Nha bn v
Qun Trng. Cy vo thut m khng cy vo lng tin cho nn Hn Hin
ch Tn Vn Cng. Cho nn vua cha c thut th thng chc chn
ngi ta a ht kh nng, pht th dt khot cm vic gian t, tuy c
hnh ng bc tp v cha vn nm c ci li ca mnh. Gin Cng cho
Dng H lm tng quc, L Ai Cng hi v mt chn l chng minh
iu .
III. B mt ci l vua ti th Vn Vng t mnh buc dy giy m t
v ci sai. Khng thay i cch i x triu nh v nh ring th Quy
Tn sut i trang trng nhng li gp gic.
IV. Kim li trong nhng iu cm on, cm on nhng iu c li
th n thn cng khng lm c. Khen k c ti, ch k c cng th n
Nghiu cng khng tr nc c. Lm ci ca m khng cho ngi ta
vo, by ci li ra m khng cho ngi ta hng, th ci lon s v th m
sinh ra. T Hu khng nghe nhng ngi chung quanh, vua Ngu khng
nghe nhng ngi khen m xt by ti mt cch sng sut th C khng
phi mt vng vng, Sn khng phi dng ngc bch. Chuyn Ty Mn
Bo xin cai tr li t Nghip chng minh iu . iu cng nh
a con tn n trm khoe ci o cu v a con ngi b cht chn khoe
ci o. T Xc tay tri v vng trn, tay phi v hnh vung; ly tht ui

kin, ly c ui rui, th lm sao trnh c mi lo ca T Hon Cng v

vic chn quan li v mi lo ca Tuyn Vng v ch nga gy?
V. Nu bn by ti sng thp hn v tit kim th tc lc khng
khen thng h. Nu cp n sng v vinh quang khng c chng mc th
by ti di s bc bch nh vua. Chuyn Miu Bn Hong ch Vu Hin
B. Khng T nhn nh v n Anh chng t iu . Cho nn Trng Ni
bn lun v ch Qun Trng v Tn Thc Ngao dung mo thay i khi ra
khi nc v v nc. Dng H ni v vic tin c by ti. Triu Gin
Ch nhn xt v by ti l b mt ci thut ca ngi ch. B ng ph
ho nhau, by ti di c tho s thch th nh vua b c c. By ti
tin c theo cng tm, trn di ho hp, th nh vua sng sut. Dng H
cng c th tr thnh hin nh Triu V, cng tm nh Gin H, nhng
Triu Gin Ch xem by ti nh cy gai khng phi l cch dy ngi
trong nc vy.
VI. Nh cng thp th ngi li ni thng. Vic lm ring thng th ci
cng chung t i. Phm Vn T ni thng, Phm V T dng gy chng
minh iu . Lng Xa dng php lut nhng li b Triu Thnh Hu thu
mt n tn. Qun Trng lm theo cng tm nhng ngi trong nc ch v
on gin.
VII. Khng T lm tng quc nc L. Hc tr ca ng l T Cao
lm quan coi ngc, cht chn mt ngi. Ngi b cht chn lm ngh gi
ca. C ngi ght Khng T, bo vua nc V: "Trng Ni mun lm
lon". Vua nc V mun bt Khng T. Khng T b chy, hc tr u
b trn.
T Cao i ra ca sau. Ngi b cht chn dn ng ta trn trong ci
phng di ca, cc vin li ui theo khng bt c. T Cao hi
ngi b cht chn: "Ti khng th lm tri php tc ca ch thn hnh
cht chn ng. Nay l lc ng tr th, ti sao ng li chu gip ti b
trn?". Ngi b cht chn ni: "Ti b cht chn l ci ti ca ti ng
b nh th, khng th lm khc c. Nhng khi ngi tr ti ti, ngi cn
nhc php lut, ly li dy bo ti, rt mun cho ti khi ti, v ti bit
th. n khi n quyt, ti nh, ngi bi ngi khng vui, biu l sc
mt. Ti nhn thy v bit th. Khng phi ngi c lng ring vi ti nn

nh th, l v bn tnh ca ngi nhn c nn th. V vy cho nn ti vui

sng ly c i x vi ngi".
I-2. in T Phng t nc T sang nc Ngu. T xa nhn thy
ch Hong i c xe ln, c qun k i theo. Phng tng l Ngu Vn
Hu r xe li khc trnh, th ho ra l ch Hong; Phng hi: "Sao
ng li ngi xe ny? ". Hong p: "Nh vua bn vic nh t Trung Son,
ti tin c nh Gic, nn ci mu thnh cng. n lc nh, ti tin c
Nhc Dng nn ly c t Trung Sn. Nh vua c Trung Sn, lo tr
t ny, ti tin c L Khc m Trung Sn c tr yn. V vy cho nn
nh vua cho ti ci xe ny". Phng ni: "So vic thng vi cng lao th
vic thng hy cn t y.
I-3. Nc Tn cng nc Hn nh nc Ngu. Chiu Mo sang pha
ty du thuyt m hai nc Tn, Hn bi binh. Nc T cng nc Kinh
nh nc Ngu. Chiu Mo sang pha ng du thuyt m nc T, nc
Kinh bi binh. Ngu Tng Vng ban cho ng ta nm c xe. Mo ni:
"B Di c chn theo bc tng qun chn ni Th Dng, nhng
thin h ni: Hin nh B Di v nhn nh th m chn theo l tng qun
th khng che c chn tay. Nay thn bi b c qun ca bn nc m
nh vua li cho thn nm c xe th so vi cng lao cng nh con ngi
giu c mang gip gai".
I-4. Khng T ni: "K kho lm quan li th trng c, k khng bit
lm quan li th trng on. Ci ng gt la l cho vic o thnh cng
bng. Quan li l k lm cho lut php cng bng. Tr nc khng th b
s cng bng".
I-5. Thiu Tht Chu l con ngi lim khit xc thc ngy xa. ng
lm lc s cho Triu Tng Ch. ng cng vi T T ngi Trung Mu
th sc, nhng khng bng. ng vo ni vi Tng Ch ngh dng T
T thay mnh. Tng Ch ni: "a v ca nh ngi l a v ngi ta
mong mun, ti sao nh ngi li c T T thay th mnh?". Tha: "Thn
ly sc mnh th nh vua. Nay T T sc mnh hn thn, nu thn khng
t mnh tin c th s ngi khc ni v thn c ti".

Mt thuyt khc. Thiu Tht Chu lm ngi cng i xe vi Tng Ch.

Khi n Tn Dng c ngi lc s l Ngu T Canh cng u sc vi
ng ta, nhng ng ta khng thng c. Chu ni vi nh vua: "Nh vua s
d cho thn lm ngi cng i xe l v thn c sc kho. Nay c ngi sc
kho hn thn, thn xin tin c anh ta".
II-1. T Hon Cng sp lp Qun Trng. Ra lnh cho cc quan: "Qu
nhn sp lp Qun Trng lm Trng ph: Ngi no tn thnh th bc
vo ca ri qua bn tri; ngi no khng tn thnh th bc vo ca, ri
qua bn phi". ng Quch Nha ng gia ca.
Hon Cng hi: "Qu nhn lp Qun Trng lm Trng ph, ra lnh
ngi no tn thnh ng bn tri, ngi no khng tn thnh ng bn
phi. Nay nh ngi ti sao li ng gia ca?" . Nha ni: "B h cho ci
khn ca Qun Trng c th lo c vic thin h sao?". Hon Cng ni:
"Lo c". Nha hi: "B h cho ng ta dm lm vic ln sao?". Hon
Cng ni: "Dm lm". Nha hi: "B h bit ci khn ca ng ta c th lo
vic thin h, ci quyt on ca ng ta c th lm vic ln, b h v th
giao ht quyn c nc vo tay ng ta. C ci ti ca Qun Trng li c ci
th ca b h m cai tr nc T, c th khng nguy sao?".
Hon Cng ni: "Phi lm". Bn sai Thp Bng lo vic bn trong, Qun
Trng lo vic bn ngoi dm ng nhau.
II-2. Tn Vn Cng b nc trn. C Trnh cm lin cm i theo, lc
mt ng, khng gp Vn Cng. i v khc bn ng, th ng i ch
khng dm n. n khi Vn Cng tr v nc, ct qun nh t Nguyn,
nh c v ly t Nguyn. Vn Cng ni: "K chu c ci kh ca
i quyt gi nguyn lin cm, th s khng ly t Nguyn phn li
ta". Bn cho lm quan lnh t Nguyn. Quan i phu Hn Hin nghe th
ch ni: "V c khng ng n lin cm tin l khng ly t Nguyn
lm phn, chng phi l khng c thut tr nc sao?".
Cho nn v ch sng khng cy vo ch ngi ta khng lm phn li
mnh, m cy vo ch ngi ta khng th phn li mnh: khng cy vo
ch ngi ta khng la ta, m cy vo ch ngi ta khng th la ta.

II-3. Dng H ni: "Nu ch gii v sng sut th ta em ht lng

th: nu ch km th ta t v iu gian tr th ng ta".
Dng H khng dm lm iu tri, ly ci hay th Gin Ch, lm
cho ch mnh ln gn n a v b.
II-4. L Ai Cng hi Khng T: "Ti nghe ni ngy xa c cu "Qu
mt chn". ng ta c phi ng l mt chn khng?"[50]. Khng T p:
Khng phi. Khng phi Qu c mt chn. Qu l ngi nng ny v c
bng c, phn ln ngi ta khng thch. Nhng s d ng ta khng b
ngi ta lm hi l v ng ta gi ch tn. Ngi ta u ni: ch mt mnh
ci l ri. Khng phi l Qu mt chn, m c mt c tt l ". Ai
Cng ni: "Nu th th qu l thc".
Mt thuyt khc. Ai Cng hi Khng T: "Ta nghe ni Qu mt chn,
c phi th khng? " Khng T p: " Qu l ngi, c g li mt chn?
ng ta khng c g khc ngi, ch c tho v m thanh". Nghiu ni: "
Qu c mt ci hay l . Cho ng ta lm quan coi v nhc. Cho nn ngi
qun t ni: " Qu c mt ci hay l , ch khng phi ni ng ta mt
chn".
III-1. Vua Vn Vng pht nc Sng, n g Phng Hong th dy
gip tut. Bn t mnh buc li. Thi Cng Vng ni: "Sao li lm th?".
Nh vua ni: "Nhng k v vua gii cng vi h l nhng ngi thy ca
nh vua. Nhng k nh vua bnh thng cng u l bn nh vua. Nhng
k nh vua km cng u l ti t nh vua. Nay tt c u l nhng by
ti ca tin qun, cho nn ta khng th sai khin".
Mt thuyt khc. Tn Vn Cng nh nhau vi qun S. n g
Phng Hong, ci dp tut. Bn t mnh buc li. Nhng ngi chung
quanh hi: "Khng th sai khin ngi hay sao?". Vn Cng ni: "Ta nghe
ni v vua gii vi ai th l nhng ngi m nh vua s. V vua trung
bnh vi ai th u l nhng ngi nh vua yu. V vua km vi ai
th u l nhng ngi nh vua khinh. Qu nhn tuy km, nhng nhng
ngi ca tin qun u y, cho nn khng th sai".

III-2. Qu Tn thch k s, sut i trang trng, cch c x v n mc

thng nh triu nh. Nhng Qu Tn c ln li bing, c s st v
khng th lm c mi. Cho nn khch cho rng ng ta coi thng mnh,
cng nhau on gin ng. H bn git Qu Tn. Do ngi qun t b ci
thi qu.
Nam Cung Knh t hi Nhan Trc Tr: "Qu Tn nui bn hc tr ca
Khng T. Nhng ngi mc triu phc cng ngi vi ng ta n vi chc
ngi, nhng ng ta vn b git l ti lm sao?". Nhan Trc Tr p:
"Ngy xa vua Thnh Vng nh Chu gn gi bn kp ht tho thch
ci ca mnh, nhng li cng ngi qun t quyt nh mi cng vic. V
vy cho nn lm c iu ng mong mun i vi thin h. Nay Qu Tn
nui bn hc tr ca Khng T, nhng ngi mc triu phc cng ngi
vi ng ta n vi chc. Nhng ng ta li quyt nh cng vic vi bn h
v bn kp ht. Cho nn, ng ta b git. Cho nn ni: iu quyt nh
khng phi ch cng sng vi ai m ch cng bn mu vi ai.
III-1. Khng T ngi hu Ai Cng nc L. Ai Cng cho Khng T
o v xi. Ai Cng ni: Mi ng n. Khng T trc tin n xi, sau
mi n o. Nhng ngi chung quanh u bng ming ci. Ai Cng
ni: "Xi khng phi n m lau qu o cho sch". Trng Ni p:
"Khu ny bit th. Nhng np l th ng u trong ng cc, khi t cc
tin vng th n l qu nht. Qu c su loi m o thuc vo loi thp.
Khi t cc tin vng khng c a o vo miu. Khu cng nghe ni
ly ci hn lau ci qu ch khng nghe ni ly ci sang lau ci hn.
Nay ly ci ng u trong ng cc lau loi qu thp hn, nh vy l
ly ci trn lau ci di. Khu cho th, l tri vi ngha cho nn khng
xem o trc th vt c qu trng trong tn miu".
III-4. Triu Gin T hi nhng ngi chung quanh: "Chiu tri trong xe
qu p. Ci m tuy xu nhng vn phi i ln u. Ci giy tuy sang
nhng vn x vo chn. Nay chiu tri xe nh th ny l qu p. Ta bit
i ci giy g? Ni chung ci tt di m ci xu trn l ngun gc ca
vic tri o ngha".
III-5. Ph Trng ni vi vua Tr: "Ty B Xng (Ty B l chc,
Xng l tn ca vua Vn Vng ND) l ngi hin, trm h thch ng ta,

ch hu theo ng ta, khng th khng git. Khng git th s l mi ho

cho nh n". Vua Tr hi: "Ngi nh ngi ni l mt ng ch c ngha
lm sao git c?". Ph Trng ni: "Ci m c rch nhng vn i ln
u, ci giy tuy c nm sc nhng vn gim ln t. Nay Ty B Xng
l by ti, trau gii o ngha, ngi ta theo ng ta. K rt cc gy ho cho
thin h chc l Xng chng? By ti m khng em ci hin ti ca
mnh ra phc v nh vua th khng th khng git. V li vua m git by
ti th c g l sai?". Vua Tr ni: "Phm nhn ngha l ci m b trn dng
khuyn khch nhng ngi di. Nay Xng chung nhn ngha m, ta
git th khng c". Ph Trng ni ba ln, vua Tr khng nghe, cho nn
nh n b dit.
III-6. T Tuyn Vng hi Khung Snh: "Nh nho c nh bc
khng?". Tha: "Khng ". Hi: "Sao li th?". Khung Snh tr li:
"Ngi nh bc coi con xc xc l qu. Ngi thng th no cng git
con xc xc. Git con xc xc l git ci mnh qu. Nh nho cho th l hi
n o ngha cho nn khng nh bc".
Nh vua li hi: "Nh nho c bn bng tn buc dy khng?". Tha:
"Khng ! Bn bng tn buc dy l di lm hi ln trn. Tc l k
di lm hi n nh vua. Nh nho cho l lm hi n ngha, cho nn
khng bn bng tn buc dy" Tuyn Vng ni: "Phi y. Trng Ni
ni: " cho dn nnh ngi di khng bng khin dn nnh ngi trn" .
IV-1. C l mt c s nc T, Sn l mt c s nc Ngu. Vua nc
T, nc Ngu khng sng sut, khng th t mnh hiu r c tnh trng
trong nc m nghe theo li nhng ngi chung quanh, cho nn hai ngi
phi mt vng v ngc bch xin vo lm quan.
IV-2. Ty Mn Bo lm quan huyn lnh t Nghip. Trong sch, chm
ch, trung thc, khng my may lo li ring, nhng li rt coi nh nhng
ngi chung quanh nh vua. Nhng ngi chung quanh nh vua do ha
nhau ch bai ng. Lm c mt nm, np thu ln, nh vua thu n ca
ng ta. Bo xin: "Thn trc y khng bit cch cai tr t Nghip, nay
thn bit. Xin c nhn n cai tr t Nghip mt ln na. Nu
khng c xin chu ti ba ru". Ngu Vn Hu khng n, li cho ng ta
lm. Bo bn thu vt nhiu ca ci ca trm h, ra sc phc v nhng

ngi chung quanh nh vua. c mt nm, np thu ln nh vua. Ngu

Vn Hu n v vi cho. Bo ni: "Nm ngoi thn v nh vua cai tr t
Nghip, nhng nh vua li ot n ca thn. Nm nay, thn v nhng ngi
chung quanh nh vua cai tr t Nghip, nh vua li vi cho thn. Thn
khng th cai tr na". Bn np n m xin i. Ngu Vn Hu khng nhn
n ni: "Trc y qu nhn khng bit ng, nhng nay th bit. Xin
ng c gng v qu nhn m cai tr t y". Nn khng cho Bo t chc.
IV-3. Nc T c a con ca ngi gi lm ch n trm v a con
ca ngi ct chn chi vi nhau v khoe vi nhau. Ngi con ca ngi
n trm ni: "Ch c ci o cu ca cha tao l c ui". Ngi con ngi
ct chn ni: "Ch c cha tao l khng th no b mt qun".
IV-4. T Xc ni: "Ngi ta khng c ai c th tay tri v hnh vung
m tay phi v hnh trn. Ly tht ui kin th kin cng ng, ly c ui
rui th rui cng n".
IV-5. T Hon Cng hi Qun Trng: "Chc quan th t m ngi i
lm th nhiu. Qu nhn lo vic ". Qun Trng ni: "B h ch nghe
nhng li xin x ca nhng ngi chung quanh. C cn c vo ti nng
m cp bng lc, cn c vo cng m cho lm quan. B h c g phi lo?.
IV-6. Hn Tuyn T ni: "Con nga ca ta n nhiu la v u nhng
rt gy. Ti sao th? Qu nhn rt lo". Chu Th p: "Nu k coi chung
nga cho n ht la th mun nga khng mp cng khng c. Nu
ting l nga n nhiu nhng thc l t, th tuy mun khng gy cng
khng c. B h khng xt ci tnh thc m c ngi lo th nga cn
khng mp".
IV-7. T Hon Cng hi Qun Trng v vic b nhim quan li. Qun
Trng ni: "V mt xt cch n ni, trong sch i vi ca ci, thng hiu
nhn tnh th Di Ng khng bng Huyn Thng. Xin lp ng ta lm quan
i l. V mt bc ln bc xung nghim trang, l , ly ci l sng t
tip i tn khch th thn khng bng Thp Bng, xin cho ng ta lm
quan i hnh, v mt khai khn, thu thu, khn hoang, lm ra la, thn
khng bng Ninh V. Xin cho ng ta lm quan i in. Ba qun thnh
trn, khin qun s coi ci cht nh v, thn khng bng cng t Thnh

Ph. Xin cho ng ta lm i t m. V mt xc phm nhan sc nh vua,

can thng, thn khng bng ng Quch Nha, xin cho ng ta lm gin
thn. Mun cai tr nc T th nm ngi y l . Cn mun lm b
vng th c Di Ng y".
V-l. Mnh Hin B lm tng quc nc L. Di thm rau l, rau
hoc mc. Ngoi ca cy gai cy to mc cao. n khng hai mn, ngi
khng hai chiu. Trong nh ngi thip khng mc la, nh khng
cho nga n thc. i ra ngoi khng c xe i theo. Thc Hng nghe th
ni vi Miu Bn Hong. Miu Bn Hong ch ng ta, ni: "Nh vy l
ly ci tc lc vua cho xu ph ngi di".
Mt thuyt khc. Mnh Hin B c lm thng khanh, Thc Hng
n mng. Ngoi ca c xe nga, nga khng n la. Hng ni: "Ti sao
ng khng c hai con nga, hai c xe ?". Hin B ni: "Ti xem ngi
trong nc u c sc i, v vy cho nn khng cho nga n la. Nhng
ngi c tc hoa rm phn ln i b cho nn khng c hai c xe". Thc
Hng ni: "Lc u ti mng ng c lm khanh, by gi ti mng ng
tit kim". Thc Hng i ra, ni vi Miu Bn Hong: "ng hy gip ti
mng s tit kim ca Hin B". Miu T ni: "Mng ci g? Tc lc, c
x l phn bit cng lao, nu r ngi hay k d. Cho nn php tc nc
Tn, quan thng i phu c hai c xe, hai b nga; quan trung i phu c
hai c xe mt b nga; quan h i phu c b nga ring. in nu
bt ng cp. V li, lm quan khanh th phi c nhim v qun s cho nn
c binh s, xe nga phng b vic binh. Khi c nn th phng b iu
bt thng. Khi bnh thng th lo vic i chu. Nay lm lon chnh s
ca nc Tn, thiu st trong vic phng b iu bt ng, c c ci
ting ring, c c ci ting trong sch. Ci tit kim ca Hin B c
g ng khen? C g m phi mng?".
V-2. Qun Trng lm tng quc nc T, ni : "Thn sang ri, nhng
thn ngho". Hon Cng ni: "Cho ng i Tam Quy". Qun Trng ni:
"Thn giu ri, nhng a v thn cn thp". Hon Cng cho ng trn h
Cao, h Quc. Qun Trng ni: "Thn c a v cao ri nhng thn cn
cha thn vi nh vua". Hon Cng bn cho ng ta lm Trng ph. Khng
T nghe vy ch ng ta, ni "Qu xa x v ln t ngi trn".

Mt thuyt khc. Qun Trng (Ph) i ra th lng , o xanh, nh

trng v nh. Ngoi sn c by vc, trong nh c i Tam Quy. Khng
T ni: "ng l quan i phu gii nhng ci xa x ca ng ln t ngi
trn".
V-3. Thc Tn Ngao lm tng quc nc S. i xe bng tre, do nga
ci ko, n cm hm canh rau, n c kh. Ma ng mc o cu bng da
d, ma h mc o vi, mt c sc i. Nh vy, ng l v i phu gii
nhng s tit kim ca ng ln t ngi di.
V-4. Dng H ri nc T chy sang nc Triu. Triu Gin Ch hi:
Ta nghe ni ng kho trng ngi". H p: "Thn nc L vun p cho
ba ngi. H u lm lnh don. n khi H phi ti nc L, h u
sc so tm bt H. Thn nc T, tin c ba ngi: Mt ngi c
gn vua, mt ngi c lm huyn lnh, mt ngi lm li lo tip khch.
n khi thn b ti, con ngi gn vua khng chu tip thn; ngi lm
huyn lnh n thn bt tri; ngi lm li lo tip khch ui thn n
bin gii, khng kp mi thi. H khng kho trng ngi". Gin Ch ci
mt ci m rng:
"Phm trng cy l, cay qut th lc n, c qu ngt lc ngi, c
mi thm. Trng cy ch cc th khi ln ln gai m ngi. Cho nn ngi
qun t cn thn trong vic trng ci g".
V-5. t Trung Mu khng c quan lnh, Tn Bnh Cng hi Triu V:
"t Trung Mu l ni then cht ca ba nc (Triu, T, Yn), l ci tha
kho ca thnh Hm an (th ca nc Triu). Qu nhn mun c
c mt quan lnh gii cai tr n, c th sai ngi no?". Triu V ni:
"Hnh B T c th lm c". Bnh Cng hi: " khng phi l k th
ca ng sao?". Triu V p: "Vic th ring khng lt vo ca cng".
Bnh Cng li hi: "Ai c th lm quan lnh t Trung Ph?". Triu V
p: "Con ca thn c th lm". Cho nn ni? "C ngi bn ngoi khng
b k th, c ngi bn trong khng b con mnh". Triu V tin c bn
mi su ngi. n khi V cht h u a v khch. Ci c v t ca
ng l nh th.

V-6. Tn Bnh Cng hi Thc Hng: "Cc by ti ai hin?". Thc

Hng ni: "Triu V". Bnh Cng ni: "Nh ngi theo phe nhng ngi
ca thy"[51]. Thc Hng ni: "Triu V ng nh khng c o, ni nh
khng nn li, th nhng my mi ngi k s ng tin c u lm ht ci
ti ca mnh v nh cng tht rt nh cy h. V T khi sng li khng
lo lm li cho nh mnh, khi cht li khng gi a con m ci cho h.
Thn dm cho rng ng ta l ngi hin".
V-7. Gii H tin c ngi th ca mnh vi Triu Gin Ch lm
tng quc. Ngi th cho rng mnh may mn c th th nn nhn
n ly t. H trng tung ui v nhm bn, ni: Ta tin c nh ngi l
vic cng, nh ngi c th lm vic y. Ta th ngi l ci on ring ca
ta. Ta khng v i on ring i vi nh ngi m chn ng khng cho
ngi gp vua ta. Cho nn ci on ring khng bc vo ca cng".
Li c thuyt khc. Gii H tin c Hnh B Liu lm thi th Thng
ng. Liu n ly t ni: "ng tha ti cho ti, ti dm u khng ly hai
ly". Gii H ni: "C ng l vic cng, on ng l vic ring, ng i ngay.
Ta vn on ng nh xa".
V-8. C ngi Huyn Trnh bn ln. Ngi ta hi gi ln, anh ta ni:
"ng tri chiu, cng hi no ni vi anh?".
VI-1. Phm Vn T thch ni thng. Phm V T ly gy nh ng ta,
ni: "Ni thng th khng c ngi ta dung tha. Khng c dung tha
th nguy n thn mnh. Khng nhng l nguy n thn mnh, m cn nguy
n c cha mnh".
VI-2. T Sn l con T Quc. T Sn trung vi vua Trnh, T Quc
gin mng: "Ni chung khc cc by ti m ch trung vi vua, nu nh vua
hin, sng sut th nghe nh ngi, nhng nu nh vua khng hin khng
sng sut th s khng nghe nh ngi. Vic nghe hay khng nghe cn
cha bit c, nhng nh ngi tch ri khi by ti ri. Tch ri khi
by ti th th no thn nh ngi cng nguy, khng nhng thn nh ngi
nguy m cn nguy c n cha nh ngi na".

VI-3. Lng Xa mi lm quan lnh t Nghip. B ch ng ta n

thm. Tri chiu, ca sau ng. Bn leo tng vo thnh. Lng Xa bn
cht chn b ta. Triu Thnh Hu cho l ngi khng t, nn cp n ca
ng ta khng cho ng ta lm lnh.
VI-4. Qun Trng b tri gii t nc L i qua nc T. Trn ng
i v kht. i ngang qua xin ngi gi bin gii cm. Ngi gi
bin gii quy dng cm, ht sc knh trng, nhn ni trm vi
Qun Trng: "Nu may m ngi n nc T v c dng T, th ngi
s ly g tr n ti?". Qun Trng p: "Nu c nh li ng ni th ti
dng ngi hin, sai khin ngi c nng lc, nu bt ngi c cng. Ti
ly g bo n ng?". Ngi gi bin gii on gin ng ta.

QUYN XIII

Thin XXXIV

Su tp nhng chuyn bn ngoi - Phn di, on trn (Ngoi tr thuyt, hu thng)

Nh vua m cai tr c by ti l nh ba nguyn l:

I. Khi ci th ca mnh khng cm ho ngi ta th phi kh i.
Cu tr li ca S Khong v li dn ca n T u l vt b ci th d
lm m ni n ci c hnh kh lm. Nh th l ging nh chy thi vi
th vt, ch cha bit cch tr mi lo. Cch tr mi lo l theo li T H
ni v Kinh Xun Thu. K kho nm ly ci th th sm ct t c ci
gian khi mi manh nha. Cho nn Qu Tn trch Trng Ni vt ci th ca
ng ta, hung na l ci th ca nh vua? V vy cho nn Thi Cng Vng
git Cung Dt v k n t khng ci nga k. T Qun bit th cho nn
khng ci con nai, Tit Cng bit th cho nn cng hai ngi cng nh
bc. Nhng ngi ny u bit ci li v ci hi ca Vua v by ti l khc
nhau. Cho nn bc vua sng nui by ti. Chuyn nui qu chng minh
iu .
II. Bc vua cha l ci ch ca li hay hi, do nhiu ngi nhm
vo, cho nn bc lm vua cha b la di. V vy cho nn nu bc vua cha
l ci yu v ci ght ca mnh th nhng ngi di s nhn lm
cho vua cha b la. Li ni vua cha m thng sut xung di th bn
by ti s lm hi ti li ni v vua cha khng cn l thn thnh na.

Chuyn Thn T ni v su iu thn trng, v ng Dch ni v ci tn

buc dy chng minh iu . Ci lo l ch Quc Dng xin thay i v
Tuyn T th di. Chuyn Tnh Quch Qun dng mi hoa tai v T Th,
Cam Mu o hang nghe trm ni ln iu . ng Khu Cng bit
thut tr nc cho nn hi v ci chn ngc, Chiu Hu nm c thut tr
nc nn ng mt mnh. Ci o ca bc cha sng l li Thn T
khuyn nh vua quyt nh mt mnh.
III. Thut tr nc khng thi hnh c l c l do. Ngi bn ru nu
khng git con ch ca mnh i th ru s chua. Ni chung, nc cng c
con ch ca n, nhng ngi chung quanh nh vua u l loi chut ca
nh th x. Cc bc vua cha khng lm nh Nghiu git hai ln, nh
Trang Vng tr li thi t, m u nh b gi h Bc hi b gi h Thi
trc khi quyt nh. K khn ct ch bit ly ci php dy ht th
trc. Ng Khi b ngi v yu, Vn Cng git in Hit u lm tri
vi tnh cm mnh. Cho nn nhng k c th khin ngi ta nn ci nht
ca mnh chc phi l nhng k chu c au.
1-1. K no thng v khen m khng th khuyn khch, pht v ch
bai m khng th lm cho anh ta s, thi hnh c bn sch ny ri m vn
khng thay i th phi git i.
1-2. T Cnh Cng sang nc Tn, cng ung ru vi Tn Bnh
Cng. S Khong ngi hu. T Cnh Cng: hi S Khong v chnh tr
"Thi s c g dy qu nhn?" S Khong ni: "Xin b h ban n cho dn
m thi". Gia tic ang ung ru say, lc sp i ra, Cnh Cng li hi
S Khong v chnh tr: "Thi s c g dy qu nhn?". S Khong p:
"B h xin ban n cho dn m thi". Cnh Cng i ra n nh khch x, S
Khong tin, nh vua li hi S Khong v chnh tr. S Khong ni: "Xin
b h ban n cho dn m thi". Cnh Cng tr v, suy ngh, cha tnh ru
hiu ca S Khong! "Cng t V v cng t H l hai ngi em ca
Cnh Cng, rt c lng dn nc T, nh giu sang nhng dn u
thch, h snh ngang vi cng tht. Ci l nguy cho a v ca ta. Nay
ng ta bo ban n cho dn, chng phi l khin ta cng hai em tranh dn
sao?". Do , Cnh Cng v nc, m kho thc cp cho dn ngho,
phn tn ca ci tha trong kho cho nhng ngi cn m ci v nhng

ngi go ba. Kho la khng c thc c, kho tin khng c ca tha. n

b trong cung khng hu h nh vua th u g chng. Nhng ngi by
mi tui c ban lc bng go. Ban hnh n c i vi dn, cng vi
hai em tranh dn. c hai nm, hai ngi em b nc chy trn. Cng t
H chy sang nc S, cng t V chy sang nc Tn.
1-3. Cnh Cng cng n T chi Thiu Hi. Tro ln i Bch Tm,
ngm nhn nc ca mnh m ni: "p qu! Mnh mng qu! Uy nghi
qu! i sau ai s hng ci ny?", n T tha: "H in Thnh chng?".
T Cnh Cng ni: "Qu nhn lm ch nc ny ti sao ng li ni h
in Thnh s lm ch?", n T tha: "H in Thnh rt c lng dn
T. H i vi dn trn th xin tc lc cp cho cc quan i thn;
di dng u, hc ln cho vay; dng u, hc nh nhn thc. Khi
git mt con b th ng ta ch ly mt a tht cn na th nui k s.
Sut nm, vi v la ng ta ch ly hai ch (tc l ba mi su thc) cn
na cho k s mc. Cho nn gi g ngoi ch khng t hn gi g trn
ni, gi c, mui, ra, trai, s, c, khng t hn ngoi bin. B h thu
thu nng nhng h in Thnh li cho nhiu. Nc T thng i to,
nhng ngi cht i bn ng khng th m xit. Cha con du dt nhau
chy n h in Thnh khng nghe ni c ai phi cht. Cho nn khp dn
nc T ca ht vi nhau: "Nn ca hay li nn dng? in Thnh go trng
phi chng nn v?". Kinh thi ni: "Tuy khng ban c cho ngi, xin ca
xin ma mt bi mng vui". Nay ci c ca h in Thnh lm cho dn
chng ca ma, ci c ca dn theo v ng ta ri. Cho nn ti ni: "Phi
chng l h ca in Thnh?". Cnh Cng khc nc mt m a, ni:
"Th chng phi l bun sao? Qu nhn lm ch nc m h in Thnh
li s hng c nc. By gi lm th no?", n T ni: "B h c g
phi lo? Nu nh b h mun ot li, th hy gn nhng ngi hin,
trnh xa nhng ngi h hng, sa i nhng iu ri lon, ni hnh pht,
pht chn cho k ngho v thng xt ti nhng ngi m ci v go ba,
thi hnh n hu tr cp cho nhng k khng c . Nh th dn s theo
v b h. C mi h in Thnh cng lm g c b h?".
C ngi ni: T Cnh Cng khng bit dng ci th, cn S Khong,
n T khng bit tr mi lo. Con ngi i sn, da vo s yn n ca ci
xe, dng chn ca su con nga, sai Vng Lng cm dy cng, th

thn mnh khng mt mi m li d dng ui kp nhng con th chy

nhanh. Nay li b ci li ca xe c, b ci chn ca su con nga v ci ti
nh xe ca Vng Lng, m xung chy b ui theo con th th d c
cp chn ca Lu Qu cng khng c th gi ui kp con th. Nu da
vo con nga tt, c xe vng th bn n t cng lm tha sc. Nc l ci
xe ca nh vua, cai th l con nga ca nh vua. Nay khng da vo ci
th ngn cm, trng tr by ti tranh tnh yu ca dn m li i ly ci
c dy cng lo tranh dn vi by ti, th u l nhng ngi khng
ci ci xe ca vua, khng dng ci li ca con nga, b xe m chy b
di t. Cho nn ni: "T Cnh Cng l ng vua khng bit dng ci th
ca mnh m S Khong, n T u l nhng by ti khng bit tr mi
lo vy".
1-4. T H ni: "Kinh Xun thu chp vic ti git vua, con git cha n
hng chc ln. Nhng iu u khng phi chuyn mt ngy m sinh
ra, m n cht cha dn dn ri mi sinh ra". Phm k gian, lm lu th
thnh kt qu, kt qu thnh th sc nhiu, sc nhiu th c th git ngi.
Cho nn bc vua cha sng sut sm tiu dit h. Nay in Thng (tc
in Thnh) lm lon, dn dn thy ri, th nhng nh vua khng tr,
n T khng khin nh vua cm bn by ti xm ln nh vua m li khin
ng vua ca mnh thi hnh n hu, kt qu Gin Cng (con Cnh Cng)
mi chu ci ho ca ng ta. Cho nn T H ni: "K kho nm ly ci th
ca mnh th sm tr ci mm gian di".
1-5. Qu Tn lm tng quc nc L. T L lm quan lnh t Hu.
Nc L, thng nm sai dn chng o mt ci mng di. T L ly thc
ca chc quan ca mnh nu cho mi nhng ngi o mng ng
ng Ng Ph cho h n. Khng T nghe vy, sai T Cng n
cho i, p v dng, ni: "Vua nc L c dn, nh ngi v c g li
cho h n?". T L ni gin bng bng, xn tay o ln vo hi: "Thy ght
Do lm iu nhn ngha sao? iu con hc vi thy l nhn ngha, ngi
nhn ngha cng chung ci mnh c vi thin h, v cng hng li vi
thin h. Nay ti sao li cho Do ly thc ca chc quan ca mnh nui dn
l khng c?". Khng T ni: "Anh Do qu ma lm! Ta tng l anh
bit iu ri, nhng anh vn cha bit. Anh khng bit l n th ?
Anh nui h l v anh yu h. L l nh th ny: thin t yu thin h, ch

hu yu nc mnh, i phu yu chc quan ca mnh, k s yu nh mnh.

Vt qu ci phm vi mnh yu l xm ln. Nay vua L c dn m anh li
tranh ly vic yu dn. Th l anh xm ln y, chng phi l vu khot
sao?".
Ni cha dt li, th Qu Tn cho ngi n trch: "Ph (tn ca
Qu Tn) huy ng dn v sai khin h, tin sinh khin hc tr bo h
ngng cng vic v cho h n, c phi nh cp ot ca Ph khng?".
Khng T ln xe ri khi nc L
Ngi hin nh Khng T, Qu Tn li khng phi l vua nc L th
m cn ly ci th ca by ti mn ci thut ca nh vua, sm cm khi n
cha l ra, khin T L khng th thi hnh ci n hu ring ca mnh
lm ci hi khng th sinh ra c, hung na l nh vua? Ly ci th ca
T Cnh Cng m khng cho in Thng xm ln th nht nh khng c
mi lo cp ngi, git vua vy.
1-6. Thi Cng Vng c phong t T, pha ng. Trn b bin
ng nc T c hai c s l Cung Dut v Hoa S. l hai anh em rut.
Hai ngi lp c vi nhau: "Chng ta khng lm by ti ca thin t,
khng bn vi ch hu. Cy cy n, o ging ung. Chng ta khng
cu g ngi i, khng c ci ting trn ngi ta, khng c lc ca
nh vua, khng lo lm quan m da vo sc ca mnh". Thi Cng Vng
n Dinh Khu, sai quan li bt git i ly lm ngi git u tin.
Chu Cng n nc L nghe th vi vng cho ngi n hi: "Hai
ngi kia l nhng ngi hin. Ngy nay ng c hng nc li git
ngi hin l c lm sao?".
Thi Cng Vng p: "Hai anh em kia lp c vi nhau ni: "Chng ta
khng lm by ti ca thin t, khng lm bn vi ch hu. Lo cy cy m
n, o ging m ung. Chng ta khng cu g ngi i, khng c ci
ting trn ngi ta, khng c ci lc ca nh vua, khng lo lm quan m
da vo ci sc ca mnh".
H khng lm by ti ca thin t th Vng khng th coi h l by ti;
h khng lm bn vi ch hu th Vng khng th sai khin c h; h

cy cy m n, o ging m ung khng i hi ngi i, th Vng

khng th thng pht, khuyn cm g h c. V li, nu khng c ci
ting trn ngi khc th d c khn cng khng lm vic cho Vng. H
khng trng ch ci lc ca nh vua, th d h hin, h cng khng lp
cng lao cho Vng. Khng lm quan th khng tr c. Khng nhn chc
v th khng trung.
V li, ci khin cho tin vng sai khin c ngi ta nu khng
sai khin h, nh th th Vng lm vua ca ai? Khng mang o gip
chin u m ni ting, khng t mnh cy, ba m c danh, li c ci
dy nhng ngi trong nc. Nay c con nga y, hnh dng nh l con
nga k, con nga tt nht trong thin h. Nhng nu nh thc n, n
khng tin ln; ko n lui, n khng dng li; bo n i qua bn tri, n
khng qua bn tri, bt n qua bn phi, n khng qua bn phi; th k n
t tuy hn cng khng th nh cy ci chn ca n c. K n t s d
mun nh ci chn ca nga k l v nga k c th ui theo ci li, trnh
c ci hi. Nay n khng cho ngi ta s dng, th bn n t tuy hn
cng khng nh cy ci chn ca n. T cho mnh l nhng k s ti gii
i m li khng cho ch dng; c hnh ht sc hin nhng khng
cho nh vua dng. khng phi l nhng ngi bc cha sang dng lm
by ti c, cng nh con nga k m khng th bt qua bn tri, bt qua
bn phi c vy. V vy cho nn ti git".
Mt thuyt khc ni: Thi Cng Vng c phong pha ng, l t
T, bin c v hin gi tn l Cung Dut. Thi Cng Vng nghe ting
n mi. Ba ln b nga trc ca nhng Cung Dut vn khng tip.
Thi Cng Vng git i.
Lc by gi Chu Cng n nc L, rui nga n ngn li. Nhng
khi n th git mt ri. Chu Cng n hi: "Cung Dut l bc hin
trong thin h. Ti sao thy li git ng ta?". Thi Cng Vng ni: "Cung
Dut c nh khng lm by ti ca thin t, khng lm bn vi ch hu,
ti s ng ta lm ri lon php lut, thay i gio ho cho nn cho l ngi
phi git trc. Nay c con nga y, hnh dng ging con nga k,
nhng thc gic th n khng i, ko n th n khng tin, th k n t
cng khng th nhc ci chn ca n ln bnh xe ca mnh".

1-7. Nh Nh thuyt V T Qun. V T Qun thch nhng th di.

Nhng ngi chung quanh ni: "Ti sao ngi khng cho ng ta lm tng
quc?".
Cng ni: "Con nga ging nh con nai th gi ngn vng. Nhng ch
c con nga ngn vng m khng c con nai ngn vng, v con nga
cho ngi ta dng m con nai khng cho con ngi dng. Nay Nh Nh
l v tng quc vn c xe, bn ngoi c ci lm vic nc ln. Bng
ng ta khng nc V th tuy c bin lun gii v khn ngoan cng
khng cho qu nhn dng. Ta v th khng cho ng ta lm tng quc".
1-8. Tit Cng lm tng quc cho Ngu Chiu Hu. Nhng ngi
chung quanh c hai ngi l Dng H, Phan K c nh vua rt trng
nhng khng theo Tit Cng, Tit Cng rt lo.
Tit Cng bn mi h nh c, cho mi ngi mt trm lng vng v
bo hai ngi nh vi nhau. Lt sau, li cho mi ngi thm hai trm
lng na. ang nh c, c ngi tip khch ni Trng Qu ang ngoi
ca. Tit Cng ni gin, cm binh kh trao cho ngi tip khch, ni: "Git
n i! Ta nghe ni Trng Qu khng theo Vn ny". Ngi tip khch
ng mt lt.
Lc by gi Qu V ng bn cnh ni: "Khng phi th. Ti trm
nghe ng Qu lng lo cho ngi ch c iu ng ta kn o, ngi cha nghe
thi". Cng bn b ci git khch, dng l ln tip, ni: "Trc
y nghe ni ng Qu khng ngh n Vn ny, nn ti mun git i. Nay
bit ng ta thnh tm ngh n Vn, vy Vn u dm qun ng Qu.
Sai ngi coi kho la ly mt ngn thch thc, sai ngi coi kho tin
dng nm trm nn vng, bo ngi gi chung nga ring ca mnh dng
nga tt, c xe chc hai c. Nhn , sai em nhng ngi thip p trong
cung hai mi ngi u cho Qu. Hai anh em sinh i nhn bo nhau:
"Theo Cng th no cng c li, khng theo Cng th no cng b hi. Bn
chng mnh tic ci g m khng theo Cng?". Nhn th, h ua nhau theo
Tit Cng. Tit Cng ly ci th ca by ti, mn ci thut tr nc ca
bc vua cha, m ci hi khng th xy ra hung na ci thut y li nm
trong tay bc vua cha?

I-9. Phm k nui qu th ct nhng lng pha di ca n i. N b ct

lng cnh di th th no cng phi nh ngi ta cho n, lm sao m
khng b thun dng c? Bc vua sng nui bn by ti cng th,
khin cho bn by ti khng th khng hng li nh ci lc ca vua,
khng th khng vng theo ci danh hiu trn ban cho. hng li nh
ci lc ca vua, li mang ci danh hiu ca b trn, khng phc theo sao
c?
II-1. Thn T ni: "Ci sng sut ca ngi trn m l ra, th ngi ta
phng nh vua. Ci khng sng sut ca nh vua l ra th ngi ta la
nh vua. Ci khn ca ng ta nu l r th ngi ta la ng ta, nu ci
khng khn ca ng ta m l r th ngi ta giu gim ng ta. Ci khng
ham mun ca b trn nu l r th ngi ta rnh ng ta, ci ham mun ca
ng ta l r th ngi ta nh ng ta. Cho nn ni: Ta khng da vo ci g
bit c s vic, ch da vo ci v vi l c th xt c.
II-2. in T Phng hi ng Dch Cc: Ngi bn tn ct dy
phi thn trng v vic g?. Tha: Chim c my trm con mt nhn ng,
ng ch c hai con mt khng ch n, ng phi cn thn ch np. in
T Phng ni: Phi y. Ci ng dng vo vic bn th ti dng vo vic
tr nc. K trng gi nc Trnh nghe vy ni: in T Phng bit
mun np, nhng cha bit ly ci g np. H tnh v vi, khng biu l
ci g ht, l ci ch np vy.
Mt thuyt khc, T Tuyn Vng hi ng Dch T: Bn tn dy
ci g quan trng nht?. ng Dch T ni: ch np cn thn. Nh
vua ni: Np cn thn l th no?. Tha: Chim ly my mi con
mt nhn ngi, ngi ly hai con mt nhn chim. L no li khng cn
thn v ch np. Cho nn ni phi cn thn v ch np. Nh vua ni:
Nh vy th cai tr thin h ly ci g lm ch np nh th? Nay bc
vua cha ly hai con mt nhn mt nc, mt nc ly vn con mt
nhn ng vua. Phi lm nh th no t lm ch np?. Tha:
Ngi trng lo nc Trnh c ni: "H tnh v vi khng biu l ci
g ht"; Ci phi chng l ch np?".

II-3. Quc Dng c vua nc Trnh qu trng. Nghe ni nh vua

ght mnh, nhn lc hu ru, ng ta ni vi nh vua: "Nu khng may
thn c ci g sai tri, xin b h ban n cho thn bit, thn sa i, nh
th th thn trnh c ti cht".
11-4. C ngi khch thuyt Hn Tuyn Vng. Hn Tuyn Vng
thch nhng th di. Nhng ngi chung quanh ly vic nh vua thch ni
trc cho ngi khch bit lm n c.
II-5. Tnh Quch Qun lm tng quc nc T. B vng hu cht,
cha bit nh vua s lp ai lm hu. Bn dng i hoa tai bng ngc
th.
Mt thuyt ni: Tit Cng lm tng quc nc T. Phu nhn ca T
Uy Vng cht, trong cung c mi ngi c nh vua yu qu. Tit
Cng mun bit trc nh vua mun lp ngi no lm phu nhn xin
nh vua lp ngi . Nu nh vua nghe mnh th li ni ca ng c nh
vua nghe v ng s c phu nhn trng. Nu nh vua khng nghe th ci
thuyt ca mnh khng c dng v mnh s b ngi phu nhn c lp
coi thng. ng ta mun bit trc xem nh vua mun lp ngi no
khuyn nh vua lp ngi y. ng bn sai lm mi i hoa tai bng ngc,
trong c mt i p nht ri dng cho nh vua. Vua em cho mi b
vua yu. Hm sau ng ngi xem ngi no eo i hoa tai p v khuyn
nh vua lp ngi y lm phu nhn.
II-6. Cam Mu lm tng quc ca Tn Hu Vng. Hu Vng yu
Cng Tn Din, c ni ring vi ng ta: "Qu nhn s lm cho nh ngi
lm tng quc". Mt ngi li ca Cam Mu do l h nghe c iu ,
n ni vi Cam Mu. Cam Mu vo yt kin nh vua, ni: "B h c
c v tng quc hin, thn xin ly hai ly mng". Nh vua hi: "Qu
nhn giao nc cho ng, lm g c v tng quc no na?". Tha: "B h
s cho T Th[52] lm tng quc". Nh vua hi: "ng lm sao m bit?".
Cam Mu tha: "T Th ni vi thn". Nh vua gin T Th tit l, bn
ui T Th.
Mt thuyt khc. T Th l mt vin tng ti trong thin h v l ti
ca Lng Vng. Vua Tn mun c c ng ta cng cai tr thin h.

T Th ni: "Din l by ti ca ngi ta, khng dm ri ci nc ca ch

mnh". c chn mt nm, T Th c ti vi Lng Vng, chy trn
sang nc Tn. Vua Tn rt trng i ng ta.
Vu L Tt l tng nc Tn, s T Th thay mnh lm tng, khot l
ni nh vua thng dng ni chuyn kn, t lu sau, qu nhin nh vua
bo T Th: "Ta mun nh nc Hn, nn lm nh th no?". T Th
ni: "Ma thu c th nh c". Nh vua ni: "Ta mun phin ng tr
nc, ng ch tit l". T Th bc li i ra, ly hai ly, ni: "Xin vng
mnh". Vu L Tt nh khot l m bit c vic ny. Cc lang trung u
ni: "Ma thu s khi binh nh nc Hn, T Th lm tng". Ngy hm
, cc lang trung u bit. Trong thng c nc u bit.
Nh vua gi Vu L T n hi: "iu ny sao m m m nh th, vic
ny do u m c?". Vu L T ni:" Hnh nh do T Th y": Nh vua
ni: "Ta khng h ni chuyn ny vi T Th. V sao T Th li ni?". Vu
L T ni: "T Th l ngi sng tm b y, mi phm ti, bng ng ta
c c, cho nn ni c nhiu ngi theo". Nh vua ni: "Phi y".
Cho ngi mi T Th. T Th b trn sang nc ch hu.
II-7. ng Kh Cng ni vi Hn Chiu Hu: "Nay c ci chn ngc
ngn vng, nhng khng c y. C th dng n ng nc khng?".
Chiu Hu ni: "Khng ng c". ng Kh Cng hi: "C ci h
snh nhng khng thng, c th ng ru c khng?". Chiu Hu ni:
"ng c". ng Kh Cng ni: "Ci h snh l vt ti nht, nhng
nu khng thng th c th ng ru c. Tuy c ci chn ngc ngn
vng, rt qu, nhng khng th ng nc c v khng c y, b thng,
nh vy th ai dm ru vo y?
Nay k lm vua cha nhng l li ni ca mnh cho by ti nghe th
cng ging nh ci chn ngc khng c y vy. Tuy c khn ngoan sng
sut ht mc cng khng th no lm ht ci thut tr nc ca mnh bi v
l. Chiu Hu ni: "Phi y".
Chiu Hu nghe li ng Kh Cng, t v sau, mun lm vic ln
trong thin h, vn lun lun ng ring mt mnh. S mnh nm m ni ra
khin ngi ta bit c ci mu ca mnh.

Mt thuyt khc. ng Kh Cng yt kin Hn Chiu Hu, ni: "Nay

c ci chn bng bch ngc nhng khng c y v c ci chn snh
nhng c y, b h kht nc, th s ung ci chn no?". Nh vua ni:
"Ung ci chn snh". ng Kh Cng ni: "Ci chn bch ngc tuy qu
nhng b h khng ung, c phi v n khng c y hay khng?". Nh
vua ni: "Phi y". ng Kh Cng ni: "Lm vua cha m tit l li
ni ca cc by ti th cng ging nh ci chn bch ngc khng c y
vy". ng Kh Cng mi ln yt kin xong i ra, Chiu Hu th no
cng nm ng mt mnh, s nm m tit l li ni cho v v nng hu
bit.
II-8. Thn T ni: "K ring mnh nhn gi l sng, ring mnh nghe
gi l thng sut. K y c th ring mnh quyt nh cho nn c th lm
ch thin h".
III-1. Nc Tng c ngi bn ru. Anh ta ong ru rt ng, tip
khch rt knh trng, ru lm ht sc ngon, treo c ht sc cao. Nhng
vn rt t khch mua, ru chua i. Anh ta khng hiu ti sao, tm ngi
bit chuyn y hi.
Hi bc trng gi l Dng Snh, Snh ni "Con ch ca anh d qu".
Anh ta hi: "Con ch ti d, th v c g m ru bn khng chy?".
Dng Snh p: "Ngi ta s n. C ngi sai con tr cm tin mang h
ru v h ru n mua, th con ch chn ng cn. V vy cho nn
ru mi chua v khng bn c".
Nc cng c ch, nhng k s c o tr nc mang thut tr nc
soi sng cho bc vua c vn c xe, quan i thn lm con ch d chn
ng cn h. V vy cho nn nh vua b che lp v cc k s c o tr
nc khng c dng.
Cho nn T Hon Cng hi Qun Trng: "Tr nc th iu g ng lo
nht?". Qun Trng p: "iu ng lo nht l l chut nh th x". Hon
Cng hi: "Ti sao li lo v l chut nh th x?". Qun Trng p: "Chc
b h thy vic dng nh th x ri ch? Ngi ta trng cy ri trt t
ln. L chut khot t vo y, o hang n trong, nu ngi ta hun

khi th s chy mt g, nu ngi ta ti nc th s i n r ra. V vy

cho nn khng bt c l chut nh th x. Nay nhng ngi chung
quanh b h, khi i ra th da vo ci th mnh m thu li ca dn, khi vo
th b ng vi nhau che dy ci xu khng cho vua ca mnh thy. Bn
trong th rnh xem tnh nh vua ni vi ngoi, cho nn bn ngoi v
bn trong h u c trng. Cc by ti v trm vin li u da vo
h. Quan li khng git h i th h s lm php lut ri lon, nhng git
h th nh vua khng yn, nn che ch v gi h li. H cng l loi chut
nh th x ca nc y".
Cho nn by ti cm quyn v cm on theo mnh, ai khng theo h
th th no cng b hi. cng l bn ch d dy. Cc quan i thn lm
con ch d cn nhng k s c ci o tr nc, nhng ngi chung quanh
nh vua lm l chut nn x dm ng tnh nh vua m nh vua khng
bit. Nh vy th nh vua lm sao khi b che lp, nc lm sao khi mt?
Mt thuyt khc. Nc Tng c ngi h Trang lm ngh bn ru.
Ru anh ta rt ngon. C ngi sai y t i mua ru h Trang, nhng
con ch ca anh ta cn ngi, ngi sai i khng dm n, bn mua ru
nh khc. Ch hi: "Ti sao khng mua ru h Trang?". Ngi y t
p: "Hm nay ru nh h Trang chua". Cho nn ni: "Nu khng git
con ch th ru chua".
Mt thuyt khc. T Hon Cng hi Qun Trng: "Tr nc phi lo
iu g?". Qun Trng p: "Kh nht l l chut nh th x. Nh th x
lm bng g ly t trt ln. L chut nhn n nu y. Hun n th g
chy, ti nc th t b r. V vy cho nn kh v l chut nh th x.
Nay nhng ngi chung quanh nh vua khi ra ngoi th da vo ci th
mnh m thu li ca dn, khi vo trong th b ng vi nhau ni xu ngi
mnh ght. Nu khng git th h lm lon php lut, nu git th nh vua
nguy, nh vua lo gi ly h. cng l loi chut nh th x y".
Cho nn nhng k lm ti nm ly quyn t tin cm on, ngi no
r rng theo mnh th c hng li, nhng ngi no khng theo mnh
th th no cng b hi. H cng l loi ch d vy. Cho nn chung quanh
l l chut nh th x, nhng bn cm quyn l ch d, th ci thut tr
nc khng th thi hnh c.

III-2. Nghiu mun truyn thin h cho Thun. Cn can: "Tht l

chuyn khng may! Ai li em thin h truyn cho k tht phu?". Nghiu
khng nghe, em qun nh tr ti, git Cn ngoi V Sn. Cng Cng
li can: "Ai li i truyn thin h cho k tht phu?". Nghiu khng nghe,
li em qun trng tr Cng Cng kinh ca U Chu. Do trong thin
h khng ai dm ni khng truyn thin h cho Thun.
Trng Ni nghe vy, ni: "Ci khn ca Nghiu, ci hin ca Thun
khng phi kh. n vic trng tr nhng ngi can, nht nh truyn ngi
cho Thun th mi l kh".
Mt thuyt khc. Trng Ni ni: "Khng ly iu mnh ng vc m b
iu mnh xt on th mi l kh vy.
III-3. Kinh Trang Vng (tc vua Trang Vng nc S) c php tc
v ca khuyt ni: "Cc by ti, cc quan i phu v cc cng t vo triu,
nu nga i vo ng cm th quan chp php cht bnh xe, git ngi
nh xe".
Lc y thi t vo chu, con nga i vo ng cm. Quan chp php
chm cng xe, git ngi nh xe. Thi t gin, vo khc ni vi nh vua:
"Xin v con git vin php quan".
Nh vua ni: "Php tc l ci knh trng tn miu, cao x tc, cho
nn k c th lp php tc, theo lnh tn knh x tc l by ti ca x tc,
lm sao c th git c? Phm nhng k phm php, b lnh, khng tn
knh x tc, l bn by ti xc phm nh vua v bn ngi di thch
bo cu ra hn. By ti xc phm nh vua th nh vua mt uy, di
thch bo cu ra hn th a v b trn Ngu. Ci uy mt i, ci a v
nguy, x tc khng gi c, ta bit ly g li cho con chu?" Thi t
bn chy v nh, trnh vo nh, ngoi tri ba ngy, quay u v hng
bc ly hai ln xin tha ti cht.
Mt thuyt khc. Vua S vi vng cho gi thi t. Php lut nc S xe
khng c n ca khuyt. Tri ma, ngoi sn chu nc trn y, thi
t bn thc xe n ca khuyt. Ngi coi sn chu ni: "Xe khng th n

ca khuyt. l tri php". Thi t ni: "Nh vua gi gp, khng th i

n lc khng c nc". Bn thc xe ln. Vin quan coi sn chu gi gio
nh con nga, lm ci xe hng.
Thi t vo khc vi nh vua ni: "Ngoi sn chu nc ngp, con rui
xe n ca khuyt, vin quan coi sn chu ni tri php, gi gio nh con
nga, lm hng c xe, xin nh vua git hn i". Nh vua ni: "Trc c v
cha gi m khng vt php, sau lng c v cha tng lai m khng a
dua. Gii lm! chnh l by ti gi php tc ca ta. Ch c i qua ca
khuyt ln na".
III-4. V T Qun ni vi Bc Nghi: "ng cho nc qu nhn l nh
khng b lm quan chng? Qu nhn sc c th cho ng lm quan. Xin
c ng ln bc thng khanh". Bn cho Bc Nghi mt vn khonh rung.
Bc Nghi ni: "B m ca Nghi thng Nghi cho rng Nghi c th lm
tng quc mt nc c vn c xe m vn tha sc. Nhng trong s cc
b thy cng ca nh Nghi c b h Thi. M Nghi rt yu v tin b ta,
giao vic nh cho b ta. Ci khn ca Nghi ni chuyn vic nh, th
nhng tt c mi vic m Nghi u nghe theo b Thi. Nhng iu m
Nghi , ni vi Nghi ri th no cng nh b Thi quyt nh. Cho nn
khi ni v ti nng v s khn ngoan ca Nghi th m Nghi cho l c th
lm tng mt nc c vn c xe m cn tha sc, ni v mt thn yu, th
y l gia m vi con. Th m cn khng khi bn vi b Thi. Nay Nghi
i vi nh vua, khng phi thn thit nh m vi con, m cc v vua cha
u c nhng b Thi. Cc b Thi ca vua cha l nhng ngi c
trng. Nhng ngi c trng l nhng ngi c th lm vic ring t.
Phm lm vic ring t l lm chuyn ngoi php tc m nhng iu
Nghi ni li l nhng chuyn trong php tc. K lm chuyn ngoi
php tc vi k lm trong php tc l k th ca nhau, khng th chu
ng nhau c".
Mt thuyt khc. V Qun sang nc Tn, ni vi Bc Nghi: "Ta mun
cng i vi ng". Bc Nghi ni: "M thn nh, xin v bn vi m". Vua
nc V thn hnh xin b m Bc Nghi. B Bc tha: "Nghi l ti ca b
h, b h c tt cho n i theo, th l rt tt". Vua nc V ni: "Ta
xin m ng, b c ng vi ta".

Bc Nghi v nh ni vi m: "Vua nc V v m ai yu Nghi hn?".

B m p: "Ta yu con hn nh vua yu con". Bc Nghi ni: "Vua nc
V vi m ai cho con gii hn?". B m ni: "Ta cho con gii hn". Bc
Nghi ni: "M cng Nghi bn chuyn nh, quyt nh ri, m cn hi
nh b thy bi h Thi quyt nh. Nay vua nc V cho Nghi i theo,
tuy l cng bn vi Nghi, nhng th no cng ph b iu bn vi cc b
Thi khc. Nh vy th Nghi khng th lm ti nh vua lu di c?"
III-5. Ni chung, ngi dy ht trc tin bt ct ging v thay i m
thanh, lc ging ng iu thanh chu ri mi dy ht.
Mt thuyt khc. K dy ht, trc tin bt ct ging theo php tc
ging nhanh ng m cung, ging chm ng m chu. Nu ging nhanh
khng ng m cung, ging chm khng ng m chu th khng th dy
ht c.
III-6. Ng Khi l ngi t T Th thuc nc V. Khi bo v dt
la nhng tm la hp hn kh thng. Ng Khi bo thay, b v ni:
"Vng ! Khi dt xong, li o, kt qu vn khng ng kh. Ng Khi c
gin. B v p: "Ti o t u gi khng th thay i c na". Ng
Khi ui v. B v xin vi ngi anh ca Khi tr v, ngi anh ni:
"Ng T l ngi v php lut, li mun lp cng vi ng vua c vn c
xe. Cho nn trc phi bt th thip thc hnh ri sau mi em ra thi
hnh. Em khng c hy vng tr v u". Ngi em ca b v c vua
nc V trng, bn da vo vua nc V xin vi Ng T mt ln na.
Ng Khi khng nghe, bn ri khi nc V vo nc Kinh (S).
Mt thuyt khc. Ng Khi a cho v mt tm la, ni: "Em hy dt
cho anh mt tm la ht nh th ny". Khi dt xong xem li th tm la p
hn hn. Khi ni: "Anh bo em dt tm la phi ht nh th ny, nay tm
la ny p hn hn l ti lm sao?". B v ni: "Vt liu dng nh nhau,
nhng gia cng hn cho nn p hn". Ng Khi ni: "Ti khng bo
th. Sai v ang m v nh cha m. Ngi cha n xin, Ng Khi ni:
"Nh ca Khi khng ni khng".
III-7. Tn Vn Cng hi H Yn: "Qu nhn by ngon vt bo nh
khch, chn ru v a tht la lit trong cung, bnh ru khng kp trong,

tht sng khng kp by, git mt con b th cho khp mi ngi trong
nc, dng tt c vi dt trong mt nm cho s tt mc, nh th c
khin cho dn chin u khng?". H T ni: "Khng .
Tn Vn Cng ni: "Ta ni thu ca i, thu ch v nh v hnh pht,
th c cho dn chin u khng?". H T ni: "Khng ".
Vn Cng ni: "Nh vy th lm th no mi cho dn chng chin
u?". H T p: "Khin cho h khng th khng chin u". Vn Cng
ni: "Khin cho h khng th khng chin u l th no?". H T tr li:
"Thng chc chn, pht dt khot th khin cho h chin u".
Vn Cng ni: "Hnh pht n u l cao nht?". H Yn ni: "Khng
trnh ngi thn, ngi sang, php lut thi hnh vi nhng ngi mnh
yu". Vn Cng ni: "Phi lm". Sang ngy hm sau. Cng i sn Ph
Lc, hn n lc mt tri ng bng lm k hn. Ai n sai th thi hnh
qun php. Vn Cng c ngi mnh yu l in Hit n sau k hn, vin
li xin tr ti. Vn Cng chy nc mt lo lng. Vin li ni: "Xin thi hnh
php lut" bn chm in Hit ngang lng nu gng cho trm h, nu
cao php lut dt khot.
Sau trm h u s, ni: "Nh vua qu trng in Hit nh vy m
cn thi hnh php lut, hung na i vi chng ta, c ngha l g?".
Vn Cng thy dn c th chin u c bn dy binh nh t
Nguyn. Ly c t ny. nh nc V khin cho cc ng ca nc
ny phi p t ng sang ty[53]. Ly Ng Lc. nh Dng, nh thng
nc Quc, nh nc To. Pha nam vy nc Trnh, ph thnh lu ca
nc ny. Gii vy cho nc Tng, quay v cng ngi Kinh nh nhau
Thnh Bc, nh qun Kinh i bi, khi tr v lm l minh th Tin th
v lm thnh ci vic ln Hnh Ung[54]. Mt ln ct qun m lp c
tm cng. S d lm c th khng c ci g khc, theo ci mu ca H
Yn v mn ci lng ca in Hit vy.
III-8. Phm ci nht au n khng ly ci ngi ca n i th khng th
chu ni s au kh. Nu khng bit iu th khng th khin ngi ta
ly vin na tc ct n i.

Nay bc vua cha i vi vic tr nc cng th. Khng phi h khng

bit chu kh th c yn. Mun cai tr ci nc ca mnh, nu khng bit
iu th khng th nghe li khn ngoan sng sut git bn ti lm
lon. Nhng bn ti lm lon l nhng ngi c trng, nhng ngi vua
cha thng yu nht. V vua cha vi k mnh thng yu nht cng nh
ci mu trng v ci v cng ca hn khng th tch ra khi nhau c.
Ly t cch mt ngi mc o vi m li mun chia la ci cng v ci
trng ca v vua cha, nhng ngi vua cha yu, th cng nh ly ci
xng i bn tri ni chuyn vi ci xng i bn phi.
Cho nn thn mnh th no cng cht m ci thuyt ca mnh th no
cng khng c thi hnh.

QUYN XIV

Thin XXXV

Su tp nhng chuyn bn ngoi - Phn sau, on di

(Ngoi tr thuyt, hu h)

I. Vic thng pht nu vua cng lm vi by ti th lnh cm khng

c thi hnh. Ly ci g chng minh iu ? Chuyn To Ph, K
chng minh iu . T Hn lm con ln nhy, in Hng lm ci ao
vn. Cho nn vua nc Tng v T Gin Cng b git. Mi lo l ch
Vng Lng cng To Ph cng nh xe, in Lin v Thnh Khiu
cng gy n cm vy.
II. Nc tr binh cng l do php lut sinh ra. Nc lon v yu l do
php lut quanh co sinh ra. Bc vua sng thy r iu , th lm cho s
thng pht ng n, ch khng dng lng nhn i vi nhng ngi
di. Tc lc sinh ra nh cng lao, vic git v pht sinh ra v phm ti.
By ti hiu r iu th u liu cht ra sc m khng phi lo trung vi
nh vua. Nh vua hiu r, s bt nhn, by ti hiu r s bt trung, th c
th lm vng c Chiu Tng bit tnh cm ca nh vua m khng
phn pht rau tri nm vn, in V bit tnh cm ca by ti cho nn
dy in Chng, m Cng Nghi t chi khng nhn c.
III. Bc vua cha sng xt vic bn ngoi m vic bn ngoi khng th
khng thnh. Cho nn T i ch T Vng. Bc vua cha ly k s xt
th cc c s khng th khng vinh hin. Cho nn Phan Th ni v tnh cm

ca vua H V. Bc vua cha khng gic ng c. Phng Ng bit th

c nn s nhng ngi cng mc o, cng h nh mnh, hung na l cho
ngi khc mn ci quyn ca mnh? Ng Chng bit th cho nn ni
chuyn gi v thng ght, hung na l chuyn thng ght tht? Triu
Vng ght mt h m b che y. o ca bc vua sng nh chuyn
ngi hnh nhn ca nh Chu khc t V Hu vy.
IV. K lm vua cha l k phi gi php lut, cn c vo kt qu m
xt lp cng lao. Ch nghe c quan li tuy lm lon nhng dn vn c
tt, ch khng nghe c dn lm lon nhng quan li vn c tr an mt
mnh. Cho nn bc vua sng tr quan li m khng tr dn, cu chuyn ly
gc cy v ko dy li ni ln iu .
Cho nn khng th khng bn n chuyn nhng ngi gp ho hon.
Con ngi cu ho hon nu cm ci bnh nc chy n ch la chy th
ch c ci cng dng ca mt ngi m thi. Nhng nu nh cm ci roi
sai khin ngi ta th lm cho vn ngi phi lm vic.
Cho nn k dng ci thut tr nc i ph cng ging nh To Ph
gp con nga hong s. Nu gic nga y xe th khng th no tin ln
nhng nu thay ngi nh xe, cm cng, cm roi nga th nga chy
nhanh. Chuyn ci di p cho kim kh bng phng v ci gi sa g cho
thng ni ln iu . Nu khng lm th th tht bi, chuyn Trc X dng
nc T git T Mn Vng, L oi dng nc Triu lm Triu Ch
Ph cht i ni ln iu .
V. Nu da theo ci l ca s vic m lm th khng vt v m thnh
cng. Cho nn T Trnh ngi trn cng xe m ht i ln ci cu cao. Ci
lo l ch cc vin li coi thu hi Triu Gin Ch nn nh thu nng
hay nh thu nh, v Bc Nghi ni v phn gia ca nc no. Triu Gin
Ch vui m kho la kho tin trng rng, trm h i m bn quan li gian
xo lm giu. Cho nn T Hon Cng xt tnh thc ca dn m Qun
Trng xt tin h nt v con gi on. Nu khng lm th th nh Din
Lng ci nga m khng th tin, To Ph i qua , v th m khc.
1-1. To Ph ch huy bn con nga, cho nga rong rui ln quanh,
nga lm theo mun ca ng. Nga lm theo mun ca ng l v ng

nm ly dy cng v roi khng ch n. Nhng nu nh nhng con

nga ht hong v c con ln chy ra, m To Ph khng th ngn cm
c th iu khng phi l do ch dy cng v roi khng nghim,
m v ci uy lc ca ng ta b con ln chy ra chia s mt i. Vng T
Ky cho thm nga ph vo c xe, khng dng dy cng v roi v mc
nga lm theo mun ca mnh v v ng kho dng ci li ca c v
nc. Th nhng nhng con nga i qua ao vn th con nga ph thm
ri lon. khng phi v ci li ca nc v c khng m v ci c
ca ng ta b vn rau chia s mt. Cho nn Vng Lng v To Ph l
nhng ngi iu khin nga gii trong thin h, th nhng nu khin
Vng Lng cm dy cng bn phi m ly roi qut th con nga khng
th i c mi dm. l v ngi cng ch huy mt c xe. in Lin
v Thnh Khiu l nhng ngi gii gy n cm trong thin h. Th
nhng nu in Lin gy trn, Thnh Khiu bm di th khng th
thnh khc nhc c. l v hai ngi cng gy chung mt ci n. i,
kho nh Vng Lng, To Ph, m cng nhau nm ly dy cng nga,
cn khng th iu khin con nga, th th v vua cha lm th no c th
cng nm quyn vi bn by ti lm nn cng c?
Mt thuyt khc. To Ph l ngi nh xe cho vua T. ng ta lm cho
nga kht nc v thun dng c nga. Th nh xe vo vn, con
nga kht nc nhn thy ci ao vn, b xe chy n bn ao, c xe hng.
Vng T K v Triu Gin Ch i trn ng tranh i nhanh nht trn
ng xa ngn dm. Lc mi ra i, c con ln np di ci rnh, Vng
T K cm dy cng, cm roi cho nga tin ln, con ln t nhin
di rnh nhy ln. Con nga hong s, c xe b ph hng.
1-2. Quan t thnh l T Hn ni vi vua nc Tng: "Khen thng v
ban cp l nhng iu dn chng thch, xin b h c t mnh lm. Git
chm, trng pht l nhng iu dn chng ght, thn xin m nhim". Vua
Tng ni: "c". T Hn bn ra uy thi hnh mnh lnh trng tr quan i
thn. Nh vua ni: "Hy hi T Hn". Do , cc quan i thn s ng ta,
dn hn mn theo ng ta. c chn mt nm, T Hn git vua nc Tng
v ot ly quyn chnh. Cho nn T Hn lm con nga chy x ra m
ot ly ci nc ca vua ca mnh.

1-3. Vua T Gin Cng a v trn pht nng, hnh pht nghim, thu
kho nng v git trc dn chng. in Hng ch trng nhn t thng
ngi, nu r iu khoan dung, hu h. Gin Cng lm cho dn nc T
thnh con nga kht nc, khng gia n cho dn. Cn in Hng th ly
iu nhn hu lm ci ao vn vy.
Mt thuyt khc. To Ph lm ngi nh xe ph cho vua T. ng tp
cho nga nhn kht thun dng chng. c mt trm ngy th thun
dng xong. Thun dng xong, To Ph xin mi vua ln xe. Vua T ni:
"nh xe vo vn". Tao Ph thc nga vo vn, nga thy ci ao vn
th b chy. To Ph khng cm ni. To Ph ly ci kht thun dng
con nga lu, nay con nga nhn thy ci ao th t nhin b chy, d
c To Ph cng khng th tr c. Nay Gin Cng ly php lut ngn
cm dn chng lu, m in Hng lm li cho dn, nh th l in
Hng a ci ao vn ra cho dn kht nc thy vy.
Mt thuyt khc. Vng T K v vua nc Tng d cuc ua ngn
dm. thng vo xe, ng vut bm s mp nga v bt u thc nga
chy. ng thc cho n tin ln. Bnh xe ng vi dy, ng ko dy.
Nga chn sau gim ln du chn trc, ng qut v cho nga chy.
Bng c con ln t di rnh nhy ra. Con nga li li. nh n cng
khng chu tin ln. Nga chy lng ln, g cng li n cng khng
dng.
Mt thuyt khc. Quan t thnh l T Hn ni vi vua nc Tng:
"Khen thng v ban cp l vic dn chng thch, xin b h t lm. Git
trc, trng pht l chuyn dn chng ght, thn xin m nhim". Do ,
gp vic git dn hn, trng tr cc quan i thn, nh vua u bo: "Hy
bn vi T Hn". c mt nm, dn chng bit mnh lnh git cht hay
cho sng l do T Hn quyt nh, cho nn c nc theo ng ta. Do T
Hn hip vua nc Tng m ot ly chnh quyn, php lut khng th
ngn cm c. Cho nn ni: T Hn lm con ln chy x ra, v in
Hng lm ci ao vn vy. Nu sai Vng Lng, To Ph cng nh mt
c xe, mi ngi nm ly mt si dy cng vo cng lng, th c xe
th no cng hng v khng n ni c. Nu sai in Lin, Thnh

Khiu mi ngi gy mt dy n th m thanh th no cng lon m khc

nhc khng thnh.
II-1. Tn Chiu Vng b bnh. Trm h trong lng mua b cu cho
nh vua. Cng Tn Thut i ra nhn thy th, vo mng nh vua ni:
"Trm h mi lng u mua b cu cho nh vua c sng". Nh vua
cho ngi hi th qu c thc. Nh vua ni: "Pht mi ngi hai b o
gip. Khng c lnh m li t tin cu th, nh th l yu qu nhn. Yu
qu nhn th qu nhn cng i php tc lm cho lng mnh thun, theo h.
Php tc khng lp th l con ng i n lon v mt nc. Khng
bng pht mi ngi hai o gip v cng h tr an".
Mt thuyt khc. Tn Tng Vng b bnh. Trm h v ng ta cu
th. Bnh lui. Quan lang trung l Dim t v Cng Tn Din i ra thy th
ni: "By gi khng phi l lc t th thn, khng phi l thng chp ti
sao li git b cng n x?". Hai ngi ly lm l hi. Trm h ni:
"Nh vua b bnh, cu th cho nh vua. Nay bnh lnh, git b cng
t". Cng Tn Din, Dim t vui mng vo yt kin nh vua ni: "B h
hn Nghiu Thun". Nh vua hong s hi: "Ti sao li ni th?". Tha
rng: "Nghiu, Thun, dn chng cha tng v ng ta cu nguyn. Nay b
h b bnh, m dn chng git b cu nguyn, cho nn thn trm cho b h
l hn Nghiu, Thun". Nh vua bn cho ngi hi lng no lm iu .
Pht ngi cm u lng v nhng ngi cm u nm nh hai b o gip.
Dim t, Cng Tn Din xu h nhng khng dm ni ra.
c vi thng, nh vua ung ru vui v, Dim t, Cng Tn Din
ni vi nh vua: "Trc y bn thn cho b h hn Nghiu, Thun khng
phi l dm nnh ht. Nghiu, Thun b bnh, nhng dn ca hai ng cng
cha n ni git b cu nguyn. B h b bnh, h git b cu nguyn.
Nay b h li pht ngi cm u lng v nhng ngi cm u nm nh
hai b o gip, bn thn trm ly lm l". Nh vua ni: "Ti sao cc ngi
li khng bit iu ? Dn chng kia phc v cho ta khng phi v ta
thng h nn h phc v cho ta. l v ci th ca ta cho nn h phc
v cho ta. Nu ta b ci th ly lng dn th khi ta khng thng dn,
dn s khng phc v ta. Cho nn ta ct t ci o thng dn".

11-2, Nc Tn i to, ng Hu xin vi nh vua: Cy c t nm

vn di do, c rau, qu, tng, cy to, cy lt, nui sng dn. Xin
pht cho h. Chiu Vng ni: "Php tc nc Tn ta, khin dn c cng
th c thng, c ti th b pht, Nay pht rau c nm vn, khin cho
nhng ngi dn c cng hay khng c cng cng u c thng. Ni
chung, vic khin cho dn chng c cng hay khng c cng u c
thng l iu sinh lon. Phi ca ci nm vn m nc lon khng
hng vt b rau qu m nc tr".
Mt thuyt khc. Nh vua ni: "Sai pht rau, qu, qu to, qu lt ca
nm vn cho dn sng, nh th l khin cho nhng ngi dn c
cng v khng c cng tranh nhau ginh ly. Phm khin h sng m sinh
lon, khng bng h cht m nc tr. Cc quan i phu hy b vic
i".
11-3. in V dy con l in Chng: "Mun lm li cho thn mnh
th trc phi lm li cho vua mnh. Mun lm giu cho nh mnh, th
trc phi lm giu cho nc mnh".
Mt thuyt khc. in V dy con l in Chng: "Nh vua bn quan
tc, by ti bn tr khn v sc lc. Cho nn phi t cy vo mnh m
khng cy vo ngi".
11-4. Cng Nghi Hu lm tng quc nc L, li thch n c. C
nc tranh nhau mua c biu ng ta. Cng Nghi T khng nhn. Ngi
em can: "Ngi thch n c m li khng nhn c l ti sao?". Cng Nghi T
p: "V ta thch n c nn ta khng nhn. Ta m nhn c th ta th no
cng phi c ci v mt chiu c n ngi ta. C ci v chiu c n
ngi ta th th no cng b cong php lut. B cong php lut th khng
lm c tng quc. Lc th d ta c thch n c nhng khng chc l
c th t mnh kim c c cho mnh. Ta li khng c th t mnh cung
cp c cho mnh. Cn nu ta khng nhn c th vn c c lm tng
quc. Tuy ta thch n c ta vn c c th t cung cp cho mnh mi".
iu chng t nh cy ngi khng bng nh cy mnh. N
chng t nh cy ngi ta lm cho mnh khng bng nh cy chnh mnh
lm cho mnh vy.

III-1. T Chi lm tng quc nc Yn, c sang nhng nh vua vn

quyt nh mi vic. T i lm s gi nc T sang nc Yn, nh vua
hi: "Vua nc T l v vua nh th no?". T i ni: "Chc chn khng
lm b". Yn Vng hi: "Ti sao th?". i p: "Ngy xa T Hon
Cng lm b, mi vic bn trong u giao cho Bo Thc, mi vic bn
ngoi u giao cho Qun Trng. T Hon Cng ch xo tc ngy vui chi
vi n b, ngy i chi ngoi ch. Nay vua T khng tin quan i thn".
Vua Yn nhn y li cng tin T Chi. T Chi nghe th khin ngi a
cho T i mt trm dt vng tha h cho ng ta tiu dng.
Mt thuyt khc. T i lm s gi nc Tn sang nc Yn. i thy
rng nu mnh khng gip c g cho T Chi th khng lm nn vic m
v, nc mnh s khng c cng m mnh s khng c ban thng.
Bn yt kin vua Yn. Vua Yn hi: "Vua T l ngi gii nh th, th s
lm vng thin h chng?". T i p: "Cu cnh mt nc cn cha
ni, lm sao lm vng thin h c?". Vua Yn hi: "Ti sao th?". i
p: "ng ta dng ngi mnh yu khng chuyn tm". Vua Yn hi: "Ti
sao nc mt?". i p: "Ngy xa T Hon Cng yu Qun Trng, cho
ng ta lm Trng ph, lo vic bn trong, quyt nh vic bn ngoi. Trao
c nc cho ng ta. Cho nn mt ln cu thin h, chn ln hp ch hu.
Nay vua T dng ngi mnh yu khng chuyn tm, cho nn bit l nc
s mt Vua Yn ni: "Nay ta tin dng T Chi thin h vn cha bit".
Ngy hm sau, bn thit triu v nghe theo li T Chi.
III-2. Phan Th ni vi vua nc Yn: "B h khng bng nhng
nc cho T Chi. Ngi ta s d ni vua Nghiu hin l v ng ta ly nc
nhng cho Ha Do. Ha Do nht nh l khng nhn, nh vy th Nghiu
c c ci ting l nhng thin h cho Ha Do, m thc ra vn khng b
mt thin h. Nay nh vua em nc nhng cho T Chi, T Chi th no
cng khng nhn. Nh vy l b h c c ci ting l nhng nc, v
ngang vi Nghiu vy". Vua Yn bn giao c nc cho T Chi, T Chi rt
c trng.
Mt thuyt khc. Phan Th l mt ngi n Vua Yn cho ngi mi
ng ta. Phan Th yt kin vua Yn ni: "Thn s T Chi s nh ch". Nh
vua hi: "Ti sao li nh ch!". Phan Th p: "Ngy xa vua H V cht

sp truyn thin h cho ch. Nhng ngi ca Khi nhn y hp nhau li

nh ch m lp Khi. Ngy nay, b h tin dng yu qu T Chi, s truyn
ngi cho T Chi. Nhng ngi ca thi t u mang n, nhng ngi ca
T Chi khng c mt ngi no triu nh, th T Chi cng l ch vy".
Nh vua bn thu n quan li t hng lng ba trm thch tr ln v giao
cho T Chi, T Chi rt c tn trng.
Phm k nh vua nhn vo soi gng mnh l nhng k s ch hu.
Nay nhng k s ca ch hu u l b ng ca nh ring. Nh vua ly
nhng ngi trong hang ni lm vy cnh cho mnh. Nay nhng ngi
trong hang ni cng u l nhng tay chn ca nh ring. Ti sao th? Ci
quyn sinh quyn st l T Chi. Cho nn Ng Chng ni: "K lm vua
khng th gi v thng ngi hay ght ngi, nu gi v thng ngi
th khng cn c th ght li c na, nu gi v ght ngi th s khng
cn c th thng li c na
Mt thuyt khc. Vua Yn mun truyn nc cho T Chi, em iu
hi Phan Th. Phan Th p: "Vua H V yu ch v giao thin h cho ch
cai tr. Sau , li chnh nhng ngi ca Khi lm hi. n khi H V
gi, H V cho rng Khi khng c nng lc cai tr thin h, cho nn
truyn thin h cho ch. Nhng ci th ln l Khi, t lu sai, Khi cng
b bn phe ng nh ch v cp thin h, nh vy l V c ci ting l
truyn thin h cho ch, nhng thc t l khin cho Khi t mnh ginh ly.
iu chng t r rng V khng bng Nghiu, Thun. Nay nh vua
mun truyn nc cho T Chi m cc quan li khng ai khng phi l
nhng ngi ca thi t. Nh vy l c ci ting l truyn cho ng ta
nhng thc t l sai thi t t mnh ginh ly". Vua Yn bn thu n t trm
thch tr ln u giao cho T Chi. Kt qu T Chi c trng.
III-3. Phng Ng T ni: "Ti nghe l xa ngi cai tr khng ngi
cng mt xe vi ngi mc o nh mnh, khng cng mt nh vi ngi
cng h vi mnh. Hung na bc lm vua m li cho ngi ta mn ci
quyn ca mnh v tch mnh ra khi ci th ca mnh sao?".
III-4. Ng Chng ni vi Hn Tuyn T: "K lm vua khng th gi
v yu ngi ta. Lm th ny sau s khng c th ght ngi ta c;
khng c th gi v ght ngi ta, lm th mt ngy kia s khng c th

yu ngi ta li c. Cho nn nu du hiu ca vic gi v yu, ght bc

l th nhng k a dua s nhn vo m khen ch. Tuy c v vua sng
cng khng c th cu vn c, hung na l thc s cho ngi ta
mn".
III-5. Vua Triu chi trong vn. Nhng ngi chung quanh em th
cho h n tht. Con h lic nhn trn trn con mt. Nh vua ni: " Mt h
ng ght qu!". Nhng ngi chung quanh ni: "Mt ca Bnh Dng
Qun cn d hn th! Nhn mt h cn cha b hi ch nhn mt Bnh
Dng Qun th th no cng cht thi". Ngy hm sau Bnh Dng Qun
nghe vy, sai ngi git ngi ni m nh vua khng tr ti ng ta.
III-6. Vua nc V vo chu nh Chu. Quan hnh nhn nh Chu hi
hiu ca nh vua. Vua V p: "Ti l ch hu Tch Cng". Ngi hnh
nhn khng cho vo ni: "Ch hu khng c c cng tn hiu vi Thin
t[55]". Vua V bn t mnh thay i ni "Ch hu hu". Sau mi cho
vo chu. Trng Ni nghe vy, ni: "Thc kho ngn cm s ln t t xa!
Ci tn sung cn khng th cho ngi ta mn, hung na l ci thc!".
IV-1. Ngi lay cy nu c lay tng l cy th mt m khng xit c.
Hai tay nm ly ci gc m lay th l u lay ng ht. n vc m lay cy
th chim chc s m bay cao, c s m ln xung. K kho chng li th
ko ci dy ging ch khng ko tng mt li mt. Ko tng mt li th
phi ko n mt vn ci mt ri mi c, nh th th vt v m li kh
lm. Ko ci dy ging th con c vo gi ri. Cho nn k quan li l
mi ging ca dn. Cho nn thnh nhn trng tr quan li m khng trng
tr dn.
IV-2. Trong vic cu ho, nu nh vin li c trch nhim ra lnh, li
cm mt bnh nc m chy cu ho th ch lm c cng vic ca mt
ngi m thi. Nhng nu nh ng ta cm cy roi ch huy v c thc
ngi ta cha, th iu khin c vn ngi. Cho nn bc thnh nhn
khng thn ngi dn hn v bc cha sng khng thn hnh lm nhng
vic nh.
IV-3. To Ph ang ba c, nhn thy hai cha con i xe i qua. Con
nga hong s khng i. Ngi con xung xe, ko con nga, ngi cha

y ci xe. Hai ngi nh To Ph gip mnh y xe. To Ph bn thu

dng c t ln xe, gip ngi con ln xe, ri mi bt u so dy cng,
cm roi. Cha dng n dy cng v roi th nhng con nga tin ln.
Gi s To Ph khng bit iu khin xe, th d c dc sc vt v gip y
xe, nga vn khng chu i. Nay thn mnh kho khon ngi ln xe m li
c n c vi ngi khc. l v ci thut i ph.
Cho nn nc l ci xe ca nh vua, th l ci con nga ca nh vua.
Nu khng c ci thut tr nc iu khin th thn mnh d c vt v
vn khng khi nc lon. Cn nu c ci thut tr nc iu khin th
thn mnh vo ni ri ri, vui v m li lm c ci cng lao ca bc
vng.
IV-4. Ci chu rn l ci lm cho vt li lm bng phng, ci gi g
l ci nn li ci khng thng. Thnh nhn lm php tc l lm cho
ci khng bng phng c bng phng v nn li ci khng thng.
IV-5. Trc X nm quyn hnh nc T rt gn T Mn Vng. L
oi nm quyn hnh nc Triu bt Triu Ch Ph cht i. Hai ng
vua kia u khng bit dng ci chu rn, ci gi g ca mnh cho nn thn
b cht b git m b thin h ci.
Mt thuyt khc. Vo nc T th ch nghe ni n Trc X m khng
nghe ni n vua T. Vo nc Triu th ch nghe ni n L oi m
khng nghe ni n vua Triu. Cho nn c cu: "K lm vua nu khng
nm ly ci thut tr nc, th ci th mnh nh m by ti nm ly ci
ting".
Mt thuyt khc. in Anh lm tng quc nc T. C ngi ni vi
nh vua: "Vic tnh ton cui nm, nu nh vua khng dnh vi ngy t
mnh xem th khng c cch no bit iu gian ti ng sai ca cc quan
li". Nh vua ni: "Phi y". in Anh nghe vy, thn hnh n xin nh
vua nghe cc bng k ton ca mnh. Nh vua nh nghe. in Anh sai cc
quan chun b s sch, u, thch, thng. Nh vua thn hnh nghe tnh, cho
n lc khng th nghe c na. n cm xong li ngi nghe khng n
ba cm chiu. in Anh li ni: "Qun thn sut nm ngy m khng
dm li bing c b h mt ti nghe cho th bn by ti rt c

khuyn khch vy". Nh vua bo: "Phi". Lt sau nh vua ng gc. Cc

vin li ch tt c cc s sch thng u. Nh vua t mnh nghe s sch th
ci lon t ny sinh.
Mt thuyt khc. V Linh Vng sai Hu Van Vng cm quyn
chnh, L oi lm tng quc. V Linh Vng khng t mnh nm ly
ci chuyn sinh st cho nn b L oi hip.
V-l. T Trnh T y xe ln ci cu cao nhng khng y ni. T Trnh
ngi trn cng xe m ht, ngi trc ng, ngi sau un ln. Ci xe bn
ln. Gi s T Trnh khng c ci thut li ko ngi th ci thn tuy
kit sc m cht, ci xe vn khng ln c. Nay thn khng vt v kh s
m xe li ln c, l v c ci thut li cun ngi ta vy.
V-2. Triu Gin Ch ra lnh thu thu. Vin li hi nn nh thu nh
hay nng. Gin Ch p: "Khng nh, khng nng. nh nng th ci li
quy v ngi trn, nh nh th ci li quy v dn chng. Lm li khng
c li ring th l ". Bc Nghi ni vi Triu Gin Ch: "Nc ca b h
n gia". Gin Ch hn h vui mng, hi: "Lm sao nh th?". Bc
Nghi ni: "Kho la kho tin trng rng trn, trm h ngho kh di,
nhng bn quan li gian th giu c".
V-3. T Hon Cng mc y phc ca ngi thng i xt cc nh dn.
C ngi tui gi nhng phi t nui ly mnh. Hon Cng hi ti sao li
th ng ta p: "Thn c ba a con. Nh ngho khng c th ci v cho
con, chng i lm thu cha v". Hon Cng tr v, ni iu vi Qun
Trng. Qun Trng ni: "Trong kho c th ca ci mc, vt b th ngi ta
c sc i; trong cung c c gi on th dn khng c v". Hon Cng ni:
"Phi y". Bn xt nhng ngi n b trong cung g chng cho h.
Ra lnh cho dn: "Con trai hai mi th ly v. Con gi mi lm th ly
chng".
Mt thuyt khc. Hon Cng mc dn thng i chi trong dn
gian. C ngi tn l Lc Mn Tc tui by mi m khng c v;
Hon Cng hi Qun Trng: "C ngi dn gi m khng c v chng?".
Qun Trng p: "C Lc Mn Tc by mi tui m khng c v".
Hon Cng ni: "Lm th no cho anh ta c v?". Qun Trng p:

"Thn nghe ni: trn c ca ci cha cht th dn th no cng thiu thn

di. Trong cung c on n th c nhng ngi gi khng c v". Hon
Cng ni: "Phi y". Ra lnh nhng ngi con gi trong cung khng
c vua dng n ln no th u cho ly chng, v ra lnh cho con trai
hai mi tui phi ly v, con gi mi lm tui phi g chng. Do
trong cung khng c con gi on, ngoi dn khng c ngi n ng
khng v.
V-4. Din Lng Trc T ngi trn c xe chm rng xanh. Hm thic
trc, roi vt sau. Nga mun tin ln th b ci hm thic cn li, nga
mun thi lui th b roi vt qut. Do , con nga chy ngang. To Ph i
qua v th m khc chy nc mt, ni: "Ngi xa tr dn cng th.
Thng l khuyn khch dn, nhng s ch bai li nm y. Pht l
ngn cm dn nhng khen li thm vo , dn ng gia m khng bit
i v u? Cho nn iu cng khin cho bc thnh nhn v h m
khc".
Mt thuyt khc. Din Lng Trc T i c xe chm rng xanh, nga c
vn. ng trc th c ci hm thic, ng sau th c ci mi nhn. Nga
tin ln th ko dy cng, nga li li th ly roi qut. Con nga tin ln
khng tin ln c, thi lui khng lui c. Cho nn chy ngang v lng
ra. Do , ngi ta rt dao cht chn n. To Ph nhn thy th, khc, sut
ngy khng n, bn ngng u ln tri m th di ni: "Ci roi l lm
cho nga tin ln, nhng ci hm thic ng trc; ngi ta ko n n
li li, nhng li c ci mi nhn pha sau. Nay v vua cha tin c ngi
ta v h thanh thit nhng h khng hp vi nhng ngi chung quanh nh
vua cho nn cho h lui i. V h cng bnh chnh trc m khen h, li v h
khng nghe nhng ngi chung quanh m b h. Dn chng s ng
gia m khng bit i v u? iu khin cho bc thnh nhn ri nc
mt vy".

QUYN XV

Thin XXXVI

Cht vn[56] phn th nht (Nn nht)

1. Tn Vn Cng sp nh nhau vi qun S. Gi Cu Phm n hi:

"Ta sp nh nhau vi qun S. H ng m ta t. Vy nn lm nh th
no?". Cu Phm tha: "Thn nghe ni dng l vi ngi qun t, khng

chn iu trung v tn. Nhng trong vic chin trn, khng ngi vic la
di. B h c dng di tr vi h m thi". Vn Cng t gi Cu Phm,
nhn y cho gi Ung Qu m hi: "Ta sp nh nhau vi qun S, h
ng m ta t, nn lm nh th no?". Ung Qu p: "Nu t rng sn
th bt c nhiu th, nhng sau nht nh khng c th vt na. Dng
s di tr vi dn th thu li nht thi nhng ln sau nht nh khng lm
li c". Vn Cng ni: "Phi y". Vn Cng t gi Ung Qu, dng
mu ca Cu Phm nh nhau vi qun S v nh bi qun S. Khi tr
v ban tc lc, thng cho Ung Qu trc m thng cho Cu Phm sau.
Cc by ti ni: "Trn nh Thnh Bc l mu ca Cu Phm, ti sao
dng li ca ng ta m li thng cho ng ta km?". Vn Cng ni: "iu
cc ngi khng th bit c. Li ni ca Cu Phm l ci quyn bin
mt lc, li ni ca Ung Qu l ci li mun i. Trng Ni nghe th, ni: "
Vn Cng lm b l ng thay! bit ci quyn bin nht thi, li bit
ci li mun i".
C ngi ni: Cu tr li ca Ung Qu l khng ng vo cu hi ca
Vn Cng. Ni chung, tr li cu hi l phi nhn vic hi iu ln, iu
nh, iu chm, iu gp m tr li. iu hi cao v ln m cu tr li li
thp v hp th v vua sng khng nhn. Nay Vn Cng hi cch dng t
i ph vi nhiu, m li tr li "Ln sau nht nh khng lm c",
khng phi l ci tr li cu hi.
V li, Vn Cng khng bit ci quyn bin nht thi cng khng bit
ci li mun i. nh gic m thng th nc yn m thn vng, qun i
mnh m lp c ci uy th tuy ln sau c lm li cng khng c ci g
ln hn iu . S g khng t c ci li mun i? nh gic m
khng thng, th nc mt, qun yu i, ci thn cht, ci danh ht. Trnh
ci cht hm nay cn cha c, cn th gi u m c ci li mun
i? i ci li mun i l cuc thng trn hm nay. S thng trn hm
nay l ch la k ch. La k ch l li mun i y. Cho nn ni:
cu tr li ca Ung Qu l khng nhm vo cu hi ca Tn Vn Cng.
V li Vn Cng li khng bit li ca Cu Phm. Cu Phm ni khng
ngi vic la di, khng phi l ni la di dn mnh, m ni la di qun
ch. K ch l ci nc mnh phi nh, du sau khng lm li c th

c hi g u? S d Vn Cng cao Ung Qu phi chng v ci cng ca

ng ta? Nhng thng c qun S, ph c qun n l nh mu ca Cu
Phm. phi chng v li ni ca ng ta hay? Nh vy th Ung Qu ch
ni "sau ny khng lm li c" cu ny cng cha phi l li ni hay.
Li ni ca Cu Phm th gm c hai. Cu Phm ni: "Dng l vi ngi
qun t, khng chn vic trung v tn". Trung l ci dng yu k di,
tn l ci dng khng la di dn mnh. Mt khi yu v khng la
di th cn li ni no hay hn na? Th nhng phi ni dng li la di l
v l ci mu k qun s. Cu Phm trc c li ni hay, sau c chin
thng cho nn Cu Phm c hai cng m li b ra sau. Ung Qu khng
c cng no m li c thng trc. Ni "Vn Cng lm b l ng
thay" cho bit Trng Ni khng bit thng ng n vy.
2. Nhng ngi cy rung Lch Sn ginh b rung nhau. Thun n
cy. c mt nm thi nhng ngi cy nhng b rung. Nhng
ngi nh c ba sng Hong H tranh nhau v bi. Thun n y nh
c. c mt nm, h nhng cho ngi ln tui. Nhng ngi lm
gm ng Di lm dng xu. Thun n lm gm. c mt nm
th gm chc. Trng Ni than: "Cy rung, nh c, lm gm u
khng phi l chc quan ca Thun. Nhng Thun n lm l sa ci
h hng. Thun qu l ngi c nhn thay! T mnh vo ni kh nhc
m dn theo ng ta. Cho nn ni: "Thnh nhn ly c cm ho vy".
C ngi hi nh nho: "Trong lc th Nghiu u?". Ngi kia
p: "Nghiu lm thin t". Nhng nh vy ti sao Trng Ni li cho
Nghiu l thnh? Bc thnh nhn xt on sng sut trn, khin cho
thin h khng c iu gian di. Nay nhng ngi cy, nhng ngi nh
c khng tranh ginh, nhng ngi lm gm khng lm xu, Thun
c c g m cm ho h? Thun m sa cha ci h hng th l
Nghiu c ch k. Cho Thun l hin th phi gt b ci sng sut ca
Nghiu, cho Nghiu l thnh th phi gt b s cm ho bng c ca
Thun. Khng th gi c hai iu c.
C ngi nc S bn thun v mu. Anh ta khoe ci thun (ci khin):
"Ci thun ca ti chc, khng c vt g m n thng c". Anh ta li
khoe ci mu (ci do): "Ci mu ca ti sc, m ci g cng thng". C

ngi hi: "Nu ly ci mu ca anh m m ci thun ca anh th nh th

no?". Ngi kia khng c cch g tr li. Ni chung, ci thun khng c
ci g c th m thng vi ci mu m ci g cng thng khng th cng
ng trong i c. Nay Nghiu v Thun khng th khen c hai ngi
c. l loi chuyn nh mu vi thun vy.
V ti, Thun sa cha iu h hng, phi mt nm mi cha c
mt iu h hng, phi ba nm mi cha c ba iu h hng. Sc
Thun c hn, tui th ca Thun c hn. Nhng iu h hng trong thin
h khng bao gi ht. Ly ci hu hn ui theo ci v hn, th nhng
iu sa cha c thc t vy. Vic thng pht l ci khin cho thin h
phi lm theo. Lnh ban ra ni: "Ngi no lm ng php th thng,
khng ng th pht". Lnh n bui sng th bui chiu s thay i. Trong
mi ngy l trong bn bin u xong ht, cn g phi ch i n trn
nm? Thun khng bit ly iu ni vi Nghiu Nghiu theo mnh,
li t mnh lm chng phi l khng c ci thut tr nc sao?
V li, ly thn mnh lm iu kh cc sau gio ho nhn dn l
iu Nghiu v Thun lm cn kh thay. Cn da vo ci th sa cha
k di th mt v vua tm thng cng lm c d dng. Mun cai tr
thin h, m li b ci iu mt ng vua tm thng cng cho l d lm,
ni ci m Nghiu v Thun u cho l kh th cha c th gi l lm
chnh tr c.
3. Qun Trng b bnh. T Hon Cng n thm, hi: "Trng ph b
bnh, nu khng mau, mnh tri ht th c iu g dn li qu nhn?".
Qun Trng ni: "B h khng hi thn cng s trnh by. Xin b h ui
Th iu, tr Dch Nha, lnh xa cng t nc V l Khai Phng. Dch
Nha l ngi lo vic n ung ca nh vua. Nh vua ch cn tht ngi l
cha nm. Dch Nha nu u con mnh dng cho nh vua. Phm tnh
cm con ngi khng ai khng thng con mnh. Nay khng thng con
mnh lm sao c th thng nh vua c? B h hay ghen v thch n
b, Th iu t thin mnh vo cai qun trong hu cung. Con ngi
khng ai khng yu thn mnh. Ci thn mnh cn cha yu th lm sao c
th yu nh vua? Thn nghe Khai Phng th b h mi lm nm. T
nc T sang nc V khng mt vi ngy i ng, b m mnh lm

quan lu m khng v. M mnh cn khng yu, lm sao c th yu nh

vua c? Thn nghe ni: "Khoe ci di tr th khng lu di, che s h
ngu th khng bn c". Xin b h gt b ba ngi kia". Qun Trng
cht. Hon Cng khng lm theo li ng ta. Di b t thy ra m thy
cha chn.
C ngi ni: Nhng iu Qun Trng thy v ni vi Hon Cng
khng phi l li c php [57]. L do khin ng ta ui Th iu. Dch
Nha l v h khng yu ci thn ca mnh m ch lm theo mun ca
vua. Qun Trng ni: "Khng yu thn mnh, lm sao c th yu nh
vua?". Nh vy th by ti dc ht sc mnh phc v vua cha ca
mnh, Qun Trng s khng dng vy. Ni: "H khng thng ci sc liu
cht ca mnh lm sao c th thng nh vua?". Nh vy th nh vua ui
nhng trung thn vy. V li, ly vic khng yu thn mnh m cho l
khng yu vua mnh, nh vy l c th ly vic Qun Trng khng th
cht cho cng t C xt vic ng ta khng th cht cho Hon Cng.
Nh vy th Qun Trng cng thuc vo loi phi ui i vy.
Ci o ca v vua sng khng phi th. Lp nn ci dn mun i
hi h ra cng, cho nn lp tc lc khuyn khch h. Nu ln ci dn
ght cm ci gian t ca h, cho nn lp ra hnh pht ra uy vi h. S
khen thng th dt khot m hnh pht th quyt on. Cho nn nh vua
dng nhng by ti c cng m nhng k gian khng c trn dng. Tuy
c Th iu cng c th lm g c nh vua?
V li, by ti em ht sc mnh bn cho nh vua, nh vua a tc
lc ra cho by ti. Gia vua vi ti khng c ci tnh thn ca cha vi
con, u do vic tnh ton m ra c. Nh vua c o th by ti trn che
lp ci sng sut ca nh vua, v di lm vic ring ca mnh. Qun
Trng khng soi sng ci php tc ny vi Hon Cng. V th ui c
Th iu th mt Th iu khc li n. khng phi l ci cch ct t
s gian di vy.
V li, s d Hon Cng thn cht, di b t thy m ra m vn cha
c chn[58] l v by ti mnh. By ti s d mnh l v nm ly quyn
ca nh vua. Nu c by ti nm ly ci quyn ca nh vua th mnh lnh
ca nh vua khng ban c xung di m tnh cm ca by ti khng

thu c ln trn. Sc ca mt ngi c th ngn cn c gia vua vi

ti khin cho nh vua khng bit ci hay ci d, khng hiu c ci ho
ci phc, cho nn mi c mi lo l cht khng c chn.
Ci o ca v vua sng l mt ngi khng c kim nhiu chc
quan, mt ng quan khng c kim nhiu vic, ngi thp hn khng
cha c ngi sang v cao mi c tin, khi bn cng lao cc quan i
thn khng phi nh nhng ngi chung quanh nh vua mi c yt kin.
Trm quan u trau di v thng sut, bn by ti xm xt li. C k c
thng th nh vua thy ci cng ca anh ta. C k b pht th nh vua bit
ci ti ca anh ta. Trong vic nhn thy v bit, nh vua khng b lm tri
ng trc; trong vic thng v pht, nh vua khng b che y pha
sau. Nh th lm g c mi lo cht khng c chn? Qun Trng khng
bit lm sng t li ni vi Hon Cng, ch lo ui ba ngi. Cho nn
Qun Trng khng c php vy.
4. Triu Tng T b vy thnh Tn Dng. Khi khi vy, ng
thng nm ngi c cng. Cao Hch c thng trc ht. Trng
Mnh m ni: "Trong chuyn Tn Dng, Cao Hch khng, c cng ln.
Nay ti sao li c thng trc ht?". Tng T ni: "Khi xy ra
chuyn Tn Dng nc ca qu nhn b nguy, x tc b tai ho, cc by
ti khng ai khng c kiu cng khinh thng, ch c Hch T l khng
b mt ci l vua ti, cho nn thng ng ta trc ht". Trng Ni nghe
chuyn ny ni: "Tng T kho thng thay! Thng mt ngi m
nhng k lm ti trong thin h khng ai dm tht l"[59].
C ngi ni: Trng Ni khng bit thng pht cho ng. K kho
thng pht th trm quan khng dm vt chc mnh, by ti khng dm
tht l, ngi trn nh ra php lut m ngi di khng c bng gian tr.
Nh th mi c th ni l kho thng pht. V th Tng T thnh Tn
Dng m mnh lnh khng c thi hnh, s ngn cm khng ngn cn
c, th Tng T khng c nc, thnh Tn Dng khng c vua vy.
Cn bit ly ai m gi? Nay Tng T thnh Tn Dng b Tr B cho
nc chy vo ngp thnh, ra sinh trong ci trong bp, nhng dn chng
vn khng c bng lm phn. Nh vy l vua ti thn nhau. Tng T c
ci n c lm cho vua ti thn nhau, nm c ci php lnh ban ra c

thi hnh, iu ngn cm cm on c, nhng vn cn c by ti kiu

cng khinh mn, l v Tng T b mt vic pht vy.
Lm by ti, m nhim cng vic m c cng th c thng. Nay
Hch ch nh ch khng khinh mn kiu cng m Tng T thng cho
ng ta, nh vy l thng khng ng. Bc vua sng vic thng khng
ban cho k c cng, vic pht khng thi hnh vi k khng c ti. Nay
Tng T khng tr by ti kiu cng khinh mn, m li thng Hch l
ngi khng c cng th Tng T kho thng ch no? Cho nn ni
Trng Ni khng bit kho thng.
5. Tn Bnh Cng cng cc by ti ung ru. Ru say, Bnh Cng
th di ni: "Khng c g vui trong vic lm vua: Ch c iu ni ra m
khng ai dm tri!". S Khong ngi chu pha trc, ly cy n cm
nh nh vua[60]. Nh vua vy t o trnh, n cm p vo tng v
tan. Bnh Cng ni: "Quan thi s nh ai th?". S Khong ni: "Hm
nay c a tiu nhn ngi bn cnh ti cho nn ti nh hn ". Bnh Cng
ni: "Qu nhn y!". S Khong ni: "i chao! khng phi l li ca
ngi lm vua ngi ta!". Nhng ngi chung quanh xin trng tr ng ta.
Bnh Cng ni: "Tha cho ng ta, lm iu rn qu nhn".
C ngi ni: Bnh Cng b mt ci o lm vua. S Khong b mt
ci l ca by ti. Phm ch bai vic lm v trng tr con ngi l vic
ca nh vua i vi by ti. Ch bai vic lm th ni thnh li, kho can
ngn m khng nghe th thn mnh lnh xa. l iu by ti lm i vi
nh vua. Nay S Khong ch bai vic lm ca Bnh Cng, nhng khng
a ra li can ngn, m li lm hnh ng trng pht ca v vua, cm n
cm nh vo ngi nh vua, nh vy l lm tri ngc ci a v ngi
trn k di, v b mt ci l ca k lm ti.
Phm k lm by ti, nu nh vua c sai lm th can ngn, can ngn
khng nghe th coi nh tc lc m b i. l ci l ngha ca by ti.
Nay S Khong ch bai iu sai lm ca Bnh Cng, gi cy n nh vo
ngi nh vua, tuy ng cha nghim cng cn khng nh con mnh nh
th, m S Khong li lm th i vi nh vun, l ci thut i nghch.
By ti lm vic i nghch m Bnh Cng li vui v nghe theo, nh th l
b mt ci o lm vua.

Cho nn cch lm ca Bnh Cng khng th nu gng. N khin cho

v vua sng mc sai lm trong vic nghe v khng hiu c iu sai lm
ca mnh. Hnh ng ca S Khong cng khng th nu gng, n khin
cho k gian thn mn c ra sc can ngn m t v cho ci o git vua.
Khng th nu gng hai hnh ng ny, v l hai hnh ng sai lm.
Cho nn ni: Bnh Cng b mt ci o lm vua, S Khong cng b mt
ci l ca by ti:.
6. Trong thi T Hon Cng c ngi n s l Tiu Thn Tc. Hon
Cng ba ln n nhng u khng c gp. Hon Cng ni: "Ta nghe ni
k s o vi khng coi nh tc lc th khng c cch g coi thng ng
vua c vn c xe. ng vua c vn c xe nu khng ham nhn ngha th
khng c g chiu c n k s o vi". Do nm ln n ri mi c
gp ng ta.
C ngi ni: "Hon Cng khng bit nhn ngha". Phm nhn ngha l
lo ci hi ca thin h, xng n ci hon nn ca mt nc, khng trnh
s thp hn, nhc nh, th mi gi l nhn ngha. Cho nn Y Don v
Trung Quc c lon, lm ngi nu bp cho Thnh Thang. Bch L H v
nc Tn c lon nn lm ngi t ca Tn Mc Cng. u l lo n
mi lo ca thin h, xong n ch hon nn ca mt nc, khng ngi s
thp hn nhc nh, cho nn gi h l nhn ngha.
Nay T Hon Cng ly ci th c vn c xe, chiu c n k s tht phu
l mun lo n nc T, th m Tiu Thn khng i. iu cho bit Tiu
Thn qun dn chng. Qun dn chng khng th gi l nhn ngha. Ngi
nhn ngha l khng b mt ci l ca by ti, khng lm hng ci a v
gia vua vi ti. Cho nn trong bn ci, nhng k phn chia chc v
nhn vic lm th gi l ngi c chc v.
Nay Tiu Thn trong m dn c chc v, m li lm tri mun ca
nh vua, cho nn khng th gi l c nhn ngha c. ng ta l k
khng c nhn ngha, Hon Cng li dng l i x vi ng ta. V th Tiu
Thn khn ngoan ti gii, nhng li trn trnh Hon Cng th l k n
s, cn phi dng hnh pht. Cn nu khng khn ngoan ti gii m gi v
kiu cng vi Hon Cng th, l k di tr, cn phi git. Hnh ng

ca Tiu Thn nu khng b hnh pht th b git. Hon Cng khng th

hiu c ci l gia vua v ti m dng l i x vi k ng b hnh pht
v b git, nh th l Hon Cng dy cho dn nc T ci thi coi thng
ngi trn, khinh mn nh vua vy. khng phi l cai tr nc. Cho
nn ni: "Hon Cng khng bit nhn ngha".
7. Trong trn M K, Hn Hin T sp git mt ngi. Khc Hin T
nghe th i xe n cu anh ta. Nhng khi n anh ta b chm. Khc
Hin T ni: "Sao khng ly hn ra lnh?". Ngi y t ng ta hi:
"Chng phi hi ny ng nh cu anh ta sao?". Khc T ni: "Ta dm
u khng chia s ch bai?".
C ngi ni: "Li ni ca Khc T khng th khng xt. khng
phi l s chia s ch bai. Ngi Hn Hin T chm, nu nh c ti th
khng th cu, cu ngi c ti l lm cho php lut hng. Php lut hng
th nc lon. Cn nu nh anh ta khng c ti th khng th ly lm hiu
lnh. Khuyn Hin T ly anh ta lm hiu lnh l lm cho anh ta cng v
ti. Lm cho anh ta cng v ti, l iu khin cho dn sinh on. Dn
on th nc nguy. Li ca Khc T khng nguy th gy lon, khng th
khng xt.
V li, nu ngi Hn Hin T chm l ngi c ti, th Khc T chia
s ch bai ch no? Cn nu ngi b chm khng c ti th chm ri.
Lc ny Khc T mi n, th s ch bai Hn Hin T thnh v
Khc T n sau vy. Khc T ni " ra lnh" khng chia s
ch bai v vic chm ngi m li lm ny sinh s ch bai, th th lm sao
li ni l chia s ch bai c?
Ngy xa Tr t ra hnh pht bo lc. Sng Hu v c Lai li ni:
"Hy cht ng chn ngi li nc!". Th u phi l s chia s ch bai
i vi Tr?
V li, dn chng mong i rt nhiu ngi trn. Hn Hin T lm
khng phi th hy cn mong Khc T lm phi. Nay Khc T cng
lm khng phi th dn tuyt vng i vi ngi trn vy, Cho nn ni:
"Li ni ca Khc T khng phi l chia s ch bai m l tng s ch
bai". V li, Khc T n cu ngi b x ti l v Hn Hin T lm sai.

Khng ni ti sao ng ta lm sai m li khuyn ng ta "ly anh ta ra

lnh, nh th l khin cho Hn Hin T khng bit ci sai ca mnh.
Khin cho dn chng tuyt vng i vi ngi trn li khin Hn Hin T
khng bit ci sai ca mnh, ti khng bit Khc T ly ci g chia s
ch bai.
8. T Hon Cng ci tri cho Qun Trng v cho ng ta lm tng
quc. Qun Trng ni: "Thn c yu, nhng a v thn thp". Hon
Cng ni: "Ta cho ng ng trn h Cao, h Quc. Qun Trng ni:
"Thn sang ri, nhng thn cn ngho". Hon Cng ni: "Ta cho ng c
i Tam Quy". Qun Trng ni: "Thn giu ri, nhng thn cn l ngi
s". Hon Cng bn lp ng ta lm Trng ph.
Tiu Lc ni: "Qun Trng v c hn khng th tr nc, cho nn xin
a v trn h Cao, h Quc; ng ta cho rng mnh ngho khng th cai
tr ngi giu cho nn xin i Tam Quy. ng ta cho rng mnh s khng
th cai tr ngi thn cho nn Hon Cng cho ng lm Trng ph. Qun
Trng khng phi l tham, m tin cho vic tr nc".
C ngi ni: Nay khin mt ngi ti t phng mnh nh vua em
lnh n cho cc khanh tng th khng ai dm khng nghe. khng
phi v cc khanh tng thp v k ti t cao m v c mnh lnh ca vua,
khng ai dm khng theo. Nay v th Qun Trng tr nc m khng da
vo Hon Cng th nh th l khng c vua. Nc m khng c vua th
khng th xem l tr c. Cn nu da vo ci uy th ca Hon Cng, ra
ci mnh lnh ca Hon Cng th ci khin cho k ti t c th thi hnh
c c ch i phi a v cao nh h Cao, h Quc, Trng ph ri moi
thi hnh c u?
Nhng ngi lm nhim v, nhng vin hon quan thp hn ngy nay
khi thi hnh mnh lnh khng n nhng ngi tn qu, khng xu h v
ch h thp hn. Cho nn, nu lm theo ng php lut th tuy k hon
quan cng c quyn hn khanh tng. Nu lm khng ng php lut th
tuy l quan to cng b thua ngi dn thng.
Nay Qun Trng khng lo cao nh vua, soi sng php lut, m lo
mnh c sng i thm, c tc cao hn, th nu khng phi l Qun

Trng tham mun giu sang cng l khng hiu ci thut tr nc vy. Cho
nn ni: "Qun Trng lm sai, v Tiu Lc khen qu ng.
9. Hn Tuyn Vng hi Cu Lu: "Ta mun dng hai ngi l Cng
Trng v Cng Thc c c hay khng?". Cu Lu p: "Ngy xa,
nc Ngu dng hai ng Lu Hon v ch Hon m mt t Ty H,
nc S dng hai ng Chiu v Cnh m mt t Yn, t Sinh. Nay b h
dng Cng Trng v Cng Thc th h s tranh ginh quyn lc vi nhau
m nh cy nc ngoi. Nh vy th nc th no cng nguy".
C ngi ni: ngy xa T Hon Cng dng hai ng Qun Trng v
Bo Thc, Thnh Thang dng hai ng Y Don v Trng Hu. Nu dng
hai by ti l ci lo cho nc th Hon Cng khng thnh c b v
Thnh Thang khng thnh c vng. Mn Vng ch dng mt mnh
Trc X m thn cht ng Miu; Ch Ph ch dng mt mnh L oi
m phi nhn i m cht. Nay Cu Lu khng c ci thut tr nc
lm quy tc cho ngi trn, li khin nh vua b hai ngi dng
mt ngi, th tuy khng c ci lo mt Ty H, Sinh. Yn, th no cng
c mi lo thn cht, b nhn i. Vy Cu Lu cha c ci kin thc gii
ni s vic vy.

Thin XXXVII

Cht vn phn th hai (Nn nh)

1. T Cnh Cng qua nh n T, ni: "Nh ca ng nh v gn ch.

Xin di nh ng n vn D Chng", n T ly hai ly t chi, ni:
"Anh ny nh ngho, nh vo ch m n, sng chiu u ra ch khng th
xa". Cnh Cng dng hnh pht nhiu, n Anh tr li: "Giy cho ngi
ct chn t, nhng giy cho ngi thng r". Cnh Cng ni: "Ti sao
th?", n Anh p: "Hnh pht nhiu". Cnh Cng git mnh thay i sc
mt, ni: "Qu nhn hung d th sao?". Bn gim bt ng hnh.
C ngi ni: n T ni giy ngi ct chn t, khng phi l thnh
thc. ng mun dng li ni ngn cn vic dng hnh pht nhiu. l
ci hi ca vic khng xt ti chuyn tr nc. Ni chung, hnh pht m
ng th khng phi l nhiu, khng ng th khng phi l t.
Nay li ni hnh pht nhiu qu th l ci lo ca vic khng c thut
tr nc. Git qun ang thua trn n hng ngn, hng trm ngi n cng
vn c chy khng dng li. Dng hnh pht tr bn lm lon ch s
khng xu, nhng bn gian vn khng ht. Nay n T khng xt xem hnh
pht ng hay sai, m li ni chuyn n qu nhiu, th chng phi l sai
sao? i, tic c tranh th hi cho bng la, thng trm cp th hi cho
dn lnh. Nay nh hnh pht, thi hnh khoan dung n hu, nh th l lm
li cho bn gian t v lm hi n ngi lng thin vy.
2. T Hon Cng ung ru say, ri ci m. Cng ly lm xu h, ba
ngy khng ra triu. Qun Trng ni: " khng phi l iu xu h ca
con ngi c nc, b h ti sao li khng dng chnh tr ra ci xu
?". Hon Cng ni: "Phi, sao li khng lm th?". Bn m kho la,
kho tin cho nhng ngi ngho kh, xt li cc ngc, cho nhng
ngi ti nh c ra. c ba ngy dn chng ca tng Cng, ni: "Ti
sao ngi khng ri m ln na?".
C ngi ni: Qun Trng ra ci xu ca Hon Cng i vi k tiu
nhn, nhng li lm ny sinh ci nhc ca Hon Cng i vi ngi qun
t. Khin Hon Cng m kho la, kho tin cp cho nhng ngi ngho
kh, xt t ngc cho nhng ngi ti nh c tha l tri ngha, khng
th ra c ci xu khin cho n thnh ngha c. Hon Cng lm theo
ngha m i ri m ri sau mi lm th Hon Cng lm vic ngha

khng phi v ri m vy. Nh vy th d c ra ci xu h i vi k tiu

nhn v ch ri m, nhng vn c ci xu i vi ngi qun t l b
qun ngha.
V li, pht kho la, kho tin cp cho nhng ngi ngho kh l
thng nhng ngi khng c cng, xt t ngc cho nhng ngi c ti
c th l khng trng tr ti li. Phm thng nhng ngi khng c
cng th dn chng trng ch s may mn m ch i ngi trn, khng
tr k c ti th dn khng s m d lm by. l ci gc ca lon sao li
c th ra ci xu c?
3. Ngy xa Vn Vng xm ln t Mnh nh t L, chim t
Phong, ba ln hnh ng thi b Tr ght. Vn Vng s, xin dng t
pha ty Sng Lc, nc Xch Nhng, tt c ngn dm vung b hnh
pht bo lc, thin h u mng r. Trng Ni ni: "Vn Vng nhn
thay! Coi nh ci nc ngn dm m xin b hnh pht bo lc. Vn
Vng khn ngoan thay! B ra ci t ngn dm m c lng thin
h!".
C ngi ni: "Trng Ni cho Vn Vng l khn ngoan, chng phi l
sai sao? Phm k khn ngoan l bit ci ha v ci nn u m trnh cho
nn thn mnh khng gp iu lo lng. V th Vn Vng b Tr ght l v
ng ta c lng ngi chng? Nh th th ng ta c th da vo lng
ngi ci b ci ght. Tr cho rng ng ta rt c lng ngi nn ght
ng ta, sau ng ta li coi nh t thu nhn tm, cho nn cng b nghi
ng gp i. V vy ng ta mi b giam v b xing xch ngc Du L".
Ngi trng gi nc Trnh c ni: "Th hi ci thc cht ca o v
vi, khng cho ngi ta thy iu mnh lm". Cu ny ht sc thch hp vi
Vn Vng. Trng Ni cho Vn Vng l khn ngoan l cha hiu c li
bn ny vy.
4. Tn Bnh Cng hi Thc Hng: "Ngy xa T Hon Cng chn ln
hp ch hu, lm cho thin h thng nht theo mt khun kh chung, ta
khng bit l do sc ca by ti hay l do sc ca nh vua". Thc
Hng p: "Qun Trng gii ct, Tn T V gii may, Thp Bng gii

vin. Ci o xong, nh vua cm m mc. cng l sc ca by ti,

nh vua c sc g y u?".
S Khong t n cm xung ci ng ta. Tn Binh Cng hi: "Thi
s ci ci g?". S Khong p: "Thn ci cu Thc Hng tr li b
h. Phm k lm by ti cng nh l ngi u bp iu ho nm mi v
m tin dng nh vua. Nh vua khng n th ai dm cng p? Thn xin
a ra mt th d: Nh vua l t ai, by ti l cy c, t ai phi tt th
cy c mi to ln c. l ci cng ca nh vua, bn by ti c sc g
u?.
C ngi ni: Nhng cu tr li ca Thc Hng v S Khong u
thin lch. Thng nht thin h theo mt khun kh chung, chn ln hp
ch hu, l mt iu rt p . khng phi ch nh sc ca nh vua,
cng khng phi ch nh sc ca by ti. Ngy xa, Cung Chi Ky nc
Ngu, Hy Ph Ky nc To, hai ngi u khn ngoan, ni th ng s
vic, lm th nn cng. Nhng hai nc Ngu v To u mt. Ti sao th?
l v c by ti gii nhng khng c ng vua gii. V li, Kin Thc
nc Ngu m nc Ngu mt, nc Tn m nc Tn lm b. khng
phi l v Kin Thc nc Ngu th ngu m nc Tn th khn m l
v ng vua ca nc ny gii hay khng gii. Thc Hng ni " l sc
ca by ti l khng ng.
Ngy xa, T Hon Cng t trong cung hai ci ch, hai trm ca cho
n b, xo tc chi vi con gi. ng c c Qun Trng th lm ngi
u tin trong s nm b, ng mt Qun Trng dng Th iu th thn
mnh cht, di b trong thy ra m thy cha chn. Nu ni ng khng
nh sc ca by ti th Hon Cng lm b khng phi nh Qun Trng,
nu ni l nh sc ca nh vua th khng cho Th iu lm
lon. Ngy xa, Tn Vn Cng say m con gi nc T m qun tr v
nc. Cu Phm ra sc can ngn, khin cho ng ta tr v nc Tn.
Cho nn T Hon Cng nh Qun Trng. Tn Vn Cng nh Cu Phm
m thnh b. Th m S Khong ni " l sc ca nh vua" li khng
ng nt. Ng b s d lm nn cng danh trong thin h nht nh l
do vua ti u c sc. Cho nn ni: Nhng cu tr li ca Thc Hng
v S Khong u thin lch.

5. Thi T Hon Cng c ngi khch nc Tn n. Quan ph trch

hi v cng vic. Hon Cng ni: "Hi Trng ph". Nh th ba ln. Anh
h ci: "Lm vua thc d qu! Mt hi Trng ph, hai hi Trng ph!".
Hon Cng ni: "Ta nghe ni k lm vua vt v ch chn ngi, ri ri
ch sai ngi. Ta c c Trng ph kh ri. Mt khi c c
Trng ph ti sao li khng c s d dng?".
C ngi ni: Li Hon Cng tr li anh h khng phi l li ca bc
vua cha. Hon Cng cho rng bc vua cha vt v ch tm ngi.
Nhng tm ngi c kh g u? Y Don t mnh lm u bp cho Thnh
Thang. Bch L H t mnh lm t n gp Tn Mc Cng. T l iu
ngi ta ly lm nhc, u bp l ci ngi ta ly lm xu h. Chu xu
h, s nhc tip xc vi bc vua cha, ngi hin lo i hng hi
nh th y. Nh vy th bc lm vua chi lo b st ngi hin m thi.
Vic tm ngi hin khng phi l ci kh ca bc lm vua cha. V li,
quan chc l ci dng ngi hin, tc lc l ci thng cho
cng lao. t quan chc, by tc lc th k s t khc n, nh vua c
g m phi vt v? Vic sai khin ngi ta li khng phi l chuyn ri
ri. Bc vua cha tuy sai khin ngi ta nhng th no cng phi ly
quy tc lm tiu chun, ly hnh pht v tn gi tham kho, ly s
vic kim tra. Nu ng vi php tc th lm, nu khng ng php
tc th dng li. Cng lao ng vi li ni th thng, khng ng vi
li ni th pht. Ly hnh pht v tn gi thu dng by ti, ly tiu
chun cn nhc k di. Nhng iu khng th b qua c. Bc
vua cha u c th ri ri?
Tim ngi khng phi l vt v, sai khin ngi khng phi l ri ri,
th m Hon Cng li ni "Vt v ch tm ngi, ri ri ch sai khin
ngi" l khng ng. V li. Hon Cng c c Qun Trng cng
khng kh. Qun Trng khng cht cho vua ca mnh m li theo v vi
Hon Cng. Bo Thc Nha xem nh chc quan ca mnh m nhng chc
quan cho ng ta. R rng Hon Cng c c Qun Trng khng kh khn
vy.

Sau khi c c Qun Trng ri, u c phi l d dng ngay? Qun

Trng khng phi l Chu Cng n. Chu Cng n lm quyn thin t
trong by nm, khi Thnh Vng ln th trao chnh quyn li cho Thnh
Vng, khng phi l ng tnh k cho thin h m l lm chc v ca
mnh. Con ngi khng cp ngi ca ngi con cai tr thin h th
nht nh khng phn bi v vua cht tha k th ca v cha ny.
Ngi phn bi v vua ca mnh cht tha k th ca vua mnh, th th
no cng d dng cp ngi ca ngi con cai tr thin h. Ngi d
dng cp ngi ca ngi con cai tr thin h th th no cng d dng
cp ci nc ca vua mnh. Qun Trng l by ti ca cng t C, ng ta
mu git Hon Cng nhng khng c. Vua ng ta cht, ng ta li lm
ti Hon Cng. Hnh ng ca Qun Trng khng phi nh Chu Cng
n, iu l r rng vy. V th Qun Trng l bc i hin th hy lm
nh vua Thang, vua V, l ti ca Kit v ca Tr. Kit, Tr lm lon;
Thang, V cp ngi ca h. Nay Hon Cng coi nh vic trn, nh vy
l ly ci hnh ca Kit v Tr lm hn Thang v V. Hon Cng nh
th l ngu vy. V th Qun Trng l ngi h hng, th ng ta lm in
Thng. in Thng l by ti ca T Gin Cng, nhng li git vua ca
mnh. Nay Hon Cng cho vic trn l d, nh vy l ly ci d ca Gin
Cng trn in Thng. Nh vy Hon Cng cng nguy. Qun Trng
khng phi l Chu Cng n, ci rt r. Nhng cn chuyn ng ta c
lm Thang, V, in Thng[61] hay khng iu cn cha bit c.
Nu ng ta lm Thang, V th Hon Cng c ci nguy ca Kit, Tr. Nu
ng ta lm in Thng th Hon Cng c ci nguy ca Gin Cng. Nh
vy sau khi c c Qun Trng ri Hon Cng c g l d u?
V th Hon Cng dng Qun Trng t bit ng ta khng la di mnh,
tc l bit ng ta l by ti khng la di vua. Th nhng tuy bit by ti
khng la di cha, Hon Cng li em ci quyn ca Qun Trng giao
cho Th iu, Dch Nha khin cho di b t thy mnh ra m xc khng
c chn. R rng Hon Cng khng bit by ti c la di cha hay
khng la di cha vy. Th m ng vn c tin dng by ti hon ton nh
vy. Cho nn ni: Hon Cng l ng vua m ti.
6. L Khc [62] cai tr t Trung Sn. Quan lnh l Kh Hnh trnh bn
tnh ton trong s thu nhp nhiu. L Khc ni: "Li ni tuy hng bin

nghe vui tai nhng khng hp vi o ngha th gi l ni by. Khng c

ci li ca ni rng, m hang m thu nhp nhiu th gi l ca by. Ngi
qun t khng nghe nhng li ni by, khng nhn ca by. Ngi hy
thi lm quan".
C ngi ni: L Khc a ra ch trng: "Li ni tuy hng bin nghe
vui tai nhng khng hp vi o ngha th gi l li ni by". Hng bin l
ngi ni, vui tai l ngi nghe; ngi ni khng phi l ngi nghe.
Ci gi l khng hp vi o ngha khng phi l ch ngi nghe m ch
ci m ngi ta nghe. Ngi nghe khng phi l k tiu nhn th l ngi
qun t. K tiu nhn khng c o ngha th nht thit khng th ly o
ngha m xt on h. Ngi qun t hp vi o ngha th th no cng
khng chu thy l vui tai. Ni l "Li ni tuy hng bin, nghe vui tai
nhng khng hp vi o ngha" nh th l li ni khng th ng vng
c.
"Thu nhp nhiu l ca ci by" ci thuyt y khng th thi hnh c.
L T khng sm cm iu gian, i n khi tnh s, nh vy l lm cho
ci sai c thc hin. ng ta khng c bin php no bit ti sao li
thu nhp nhiu. Nu thu nhp nhiu l do c ma, th d c thu nhp gp
i cng c hi g u? Nu lm vic m ch ti s ho hp ca m v
dng, trng cy m ch n ch thch hp vi thi tit bn ma, khng
sai lm v ch qu sm hay qu mun, khng b tai hi v nng hay lnh,
th thu nhp s nhiu. Khng v ci cng nh lm hi ti cng vic ln,
khng v lng ham mun ring m lm hi ti vic cng, n ng u lo
vic cy rung, n b u lo dt vi th s thu hoch s nhiu. Nu lo cch
nui sc vt, xt t ai nn trng ci g, th lc sc s di do, ng cc s
tt, v thu nhp s nhiu. Nu hiu r vic cn o, bit r a hnh, bit ci
li ca thuyn v xe, bit dng sc t m c c ci cng ln, th thu nhp
s nhiu. Nu lm cho vic i li ch, ca i, cu c d dng, c th l
ly ci mnh c i ly ci mnh khng c, khch bun ko n, hng ho
bn ngoi c gi li, tit kim v n mc, nh ca kh gii u dng,
khng thch nhng chuyn vui chi th thu nhp s nhiu. Thu nhp nhiu
u l do ngi ta lm ra. Cn nh vic tri, gi ma phi lc, m lnh
thch hp, t ai khng tng thm m gp nm c ma th thu nhp
nhiu. Sc ngi v thi tit ca tri hai vic ny u lm cho thu

nhp nhiu, ch khng phi ci li ca ni rng, dm hang. Phm

khng c ci li ca ni rng, m hang m thu nhp nhiu ri li gi
l ca ci hay l ni khng c thut cai tr.
7. Triu Gin T vy thnh ngoi ca nc V, ng cm ci mc da t
ngu, ci thun da t ngu ng ni tn n bn khng n, nh trng
nhng binh s khng tin ln. Gin T nm di trng, ni: "Than i! Qun
s ca ta nhanh chng mt mi".
Ngi hnh nhn l Chc Qu ct m tr, tr li: "Thn nghe ni: "Ch
c ng vua khng bit dng qun s m thi, ch qun s khng mt!",
Ngy xa tin qun ca ta l Hin Cng thn tnh mi by nc, lm ba
mi tm nc phc theo, nh thng mi hai trn, l do ch dng
dn. Hin Cng mt, Hu Cng ln ngi, dm dt, bo lon, thn mnh
thch gi p, qun Tn t xm nhp, n cch thnh Ging mi by
dm, cng l do ch dng ngi. Hu Cng mt, Vn Cng nhn quyn
chnh, vy nc V, ly t Nghip, trong trn nh Thnh Bc nm ln
nh thng qun Kinh, ginh c ci danh ting tn qu trong thin h
cng l do ch bit dng dn. Vy ch c nh vua khng bit dng dn m
thi, ch binh s khng mt".
Gin T bn b mc, b khin ng ch tn n bn n, nh trng
v qun s xng ln, nh thng to. Gin T ni: "Cho ta mt ngn c xe
bc da cng khng bng nghe mt li ni ca hnh nhn Chc Qu".
C ngi ni: Ngi hnh nhn cha c ci g thuyt, vn ni n
vic Hu Cng dng nhng ngi y m thua. Vn Cng dng nhng
ngi y m lm b, cha thy ni n cch dng ngi. Gin T cha c
th vi vng b mc v khin. ng cha trong vng vy, con liu lnh
xng pha tn n, l cch a con hiu thng cha. a con hiu
thng cha m trm ngi mi c c mt. Nay dn thn vo ch
nguy th ngi ta mi c th chin u, nh vy l cho rng a con
ca trm h i vi ngi trn u nh nhng a con hiu thng
cha mnh vy. l ngi hnh nhn ni di. Ham li ght hi, mi
ngi u th. Thng nhiu v chc chn, th ngi ta coi thng k
ch, pht nng v dt khot th ngi ta khng b chy. Ra lnh cho

ngi trn, my trm ngi khng mt ngi lm sai; ham li, s ti,
khng ai khng th. Ngi ch huy mi ngi m li khng dng ci
php khin mi ngi u theo, li noi theo ci c hnh m trong s
trm ngi khng c mt ngi lm c, ngi hnh nhn vn cha
bit ci o dng ngi vy.

QUYN XVI

Thin XXXVIII

Cht vn, phn th ba (Nn tam)

1. L Mc Cng hi T T: "Ta nghe ni con ca h Bng Gian bt

hiu. Tnh hnh ca n ra sao?". T T p: "Ngi qun t tn trng
ngi hin cao c, nu cao vic thin khuyn khch dn. Cn
nhng hnh vi sai st, th l iu nhng ngi hn bit ch thn khng
bit". T T i ra, T Phc L B vo yt kin. Nh vua hi chuyn ngi
con ca h Bng Gian. T Phc L B ni: "Anh ta c ba ci li. u l
nhng iu nh vua cha tng nghe n". T v sau nh vua trng T
T m coi thng T Phc L B.
C ngi ni: Cng tht nc L ba i b h Qu ln t, th l phi
lm! Bc vua sng tm ngi gii thng, tm ngi gian pht. Hai
iu u ng nh nhau. Cho nn k ni ngi hay vi nh vua l
cng nh vua yu ngi gii, k ni ngi d vi nh vua l cng nh
vua ght ci d. C hai u nn c khen thng v ch c cng sc.
Khng cho nh vua bit k gian l mnh khc ngi trn m b ng
vi nhau lm vic gian vy. Nen ch bai trng tr loi ngi nh th.
Nay T T khng cho nh vua bit vic sai lm, m Mc Cng li qu
trng ng ta, L B cho ng ta bit iu sai lm m Mc Cng li coi
khinh ng ta. Tnh ngi ai cng thch sang v ght hn, cho nn ci lon
ca h Qu xy ra m trn khng nghe, l iu khin cho vua nc
L b uy hip vy. l ci tc qun mt ch. Dn nc Tru, nc L
cho l hay m Mc Cng ring mnh li qu, chng phi l o ngc
sao?
2. Vn Cng trn ra nc ngoi, Tn Hin Cng sai vin hon quan l
Ph tn cng ng B Thnh. Ph chm vt o ca Tn Vn Cng. Tn
Vn Cng chy trn sang nc ch, Hu Cng ln ngi li sai Ph git

Vn Cng bn sng V nhng khng git c. n khi Vn Cng tr v

nc, Ph yu cu yt kin.
Vn Cng ni: "Chuyn tn cng B Thnh nh vua cho nh ngi
ngh mt m m nh ngi li n ngay. Ci nn bn sng V nh vua
cho nh ngi ngh ba m, m mt m nh ngi n. Sao m nhanh
lm th!". Ph p: "Ti ch nghe lnh nh vua m thi, vic tr k nh vua
ght ti ch s lm khng c. Ti c k g n ngi t B, t
ch u? Nay b h ln ngi, u phi khng c chuyn B Thnh,
nc ch? V li. Hon Cng b qua vic Qun Trng bn vo mc dy
ai ca mnh m cho Qun Trng lm tng quc". Nh vua bn cho yt
kin.
C ngi ni: Nc T nc Tn khng c cng t chng phi ng
sao?[63] Hon Cng c th dng Qun Trng m qun ci on b bn vo
ci mc dy ai. Tn Vn Cng c th nghe vin hon quan m b ci ti
chm t o. T Hon Cng, Tn Vn Cng c th dung np c hai
ngi. Cc v vua i sau sng sut khng bng hai ngi ny, cc by ti
i sau ti gii khng bng hai by ti kia. Ly by ti bt trung m th
ng vua khng sng sut. Nh vua khng bit th c bn gic nh Cng
Tn Tho nc Yn, T Hn, in Thng, nh vua m bit iu th h
ly chuyn Qun Trng v vin hon quan h Ph khi ti. Nh vua
nht nh khng git h m t cho mnh c ci c ca T Hon Cng,
Tn Vn Cng. Nh vy nu ci sng ca nh vua khng thy c lng
th ch ca by ti m giao cho h nhiu quyn; t cho mnh l hin m
khng phng th tuy khng c th cng cng l phi m thi!
V li, li ni ca vin hon quan l t v m thi. Khng tri vi lnh
nh vua nh th l trung vi vua. Chi khi no ng vua cht sng li m by
ti vn khng thn th mi l trung. Nay Hu Cng bui sng cht, m
bui chiu th Vn Cng, vin hon quan c g l trung u?
3. C ngi nu ln cho T Hon Cng mt cu bng gi: "Kh nht,
kh nh, kh ba l ci g?". Hon Cng khng tr li c. Hi Qun
Trng, Qun Trng p: "Kh th nht l gn cc con ht m xa cc k s.
Kh th hai l ri khi nc mnh m hay i chi ngoi bin, kh th ba l

nh vua gi nhng mun t thi t". Hon Cng ni: "Phi y!. Khng
i chn ngy lm l lp thi t tn miu.
C ngi ni: Qun Trng tr li cu ni bng gi khng ng. Vic
dng k s khng phi ch xa hay gn, cn bn h, kp ht th c nhin l
nh vua n ung vi h, nh vy th nh vua d c gn bn con ht m xa
k s m vn tr c nc, iu khng phi l ci kh.
Phm mnh ch c th m khng bit dng ci mnh vn c, li thc
mc v ch khng ri khi nc, nh vy l ly sc ca mt ngi cm
mt nc. Ly sc ca mt ngi cm mt nc th t c ngi lm
c. Nu s sng sut c th nhn thy ci gian xa v thy c ci
giu gim kn o, ra lnh l nht nh thi hnh, th d c i chi xa ngoi
bin, trong nc cng khng c bin. Nh vy th ri khi nc chi ngoi
bin m vn khng b hip, khng b git, khng phi l iu kh.
S Thnh Vng cho Thng Thn lm thi t, li mun t cng t
Chc. Thng Thn lm lon, kt qu git Thnh Vng. Cng t T l
thi t nh Chu. Cng t Cn c sng i, bn ly t ng Chu lm
phn, chia ra thnh hai nc. u khng phi l mi lo do vic t thi
t mun. Phm khng chia ci th v ci thn phn ra lm hai, cc con th
a v thp, nhng ngi c yu khng mn c quyn lc, khng
cho cc i thn quyt nh, th d c lp thi t mun cng c. Nh
vy lp thi t mun, nhng ngi con th vn khng lm lon. cng
khng phi l iu kh.
Ci gi l kh l: Cho ngi ta mn ci thanh th ca mnh m khin
cho ngi ta khng xm phm mnh, iu c th xem l ci kh th
nht. Qu cc thip nhng khng khin cho c hai hong hu, l ci kh
th hai. Yu cc con th nhng khng khin cho ngi con ch b nguy,
chuyn tm nghe, mt by ti m ngi y khng dm coi vua l b nhn.
Ci c th xem l ci kh th ba vy.
4. Dip Cng tn ch l T Cao hi Trng Ni v chnh s. Trng Ni
ni: "Chnh tr ct ch lm cho nhng ngi gn vui lng v nhng
ngi xa n". L Ai Cng hi Trng Ni v chnh tr. Trng Ni ni:
Chnh tr ct ch chn ngi hin. T Cnh Cng hi Trng Ni v

chnh tr. Trng Ni ni "Chnh tr l ch tit kim ti sn". Ba V cng i

ra. T Cng hi: "Ba v cng u hi thy mt iu l chnh tr, thy tr li
h khc nhau l ti lm sao?".Trng Ni ni: "Th nc Dip ln m
nc li nh, dn chng c lng lm phn, cho nn ni chnh tr ch lm
ngi gn vui lng m ngi xa n. L Ai Cng c ba quan i thn , b
ngoi cn tr cc k s bn pha ch hu, bn trong b ng vi nhau
la nh vua. Khin cho tn miu khng qut dn, nn x nn tc khng
c cng t, tt c u do ba v i thn kia, cho nn ni "Lm chnh tr
ct ch chn ngi hin". T Cnh Cng xy ca ng Mn, lm cung
L Tm, mt bui sng m cho ba ngi lm ngi c ba trm c xe[64].
Cho nn ni "chnh tr ct ch tit kim".
C ngi ni: "Cu tr li ca Trng Ni l li ni lm mt nc. Dn
chng t Dip c bng lm phn m li bo Dip Cng phi lm ngi
gn vui lng v ngi xa n, th l dy dn mong cha n hu. Ly n hu
lm chnh tr th k khng c cng li c thng m, k c ti khng b
ti. Php lut v th m hng. Php lut hng th chnh s lon. Ly ci
chnh tr gy lon tr ci dn h hng, ti cha thy n c th lm c
ch no.
V li, dn chng c lng phn bi l v ci sng sut ca vua c ch
khng nhn thy. Khng soi sng ci sng ca Dip Cng m li khin ng
ta lm cho ngi gn vui lng, ngi xa n, nh vy l b ci th ca
mnh c th ngn cm c v c th sai khin c h hay khng m thi
hnh n hu tranh dn. khng phi l ci khin cho ngi ta c th
nm gi c ci th
i! Hin nh Nghiu, ngi gii nht trong su v vng, Thun mt
ln ri khi m thnh p th l Nghiu khng c thin h vy. Nay c
ngi khng c ci thut tr nc ngn cm k di li cy vo ch lm
nh Thun khng b mt dn mnh th chng phi l khng c thut tr
nc qu sao? Bc vua sng thy ci gian nh ch nh b cho nn dn
khng c mu ln, thi hnh vic trng pht nh i vi ci gian cn nh
cho nn khng c mi lo ln. Nh vy gi l lm ci kh ch n cn d,
lm ci ln ch n cn nh vy. Nay k c cng th nht nh thng,
ngi c thng khng phi mang n i vi nh vua m do ci sc ca

anh ta lm nn. Ngi c ti th th no cng b pht, ngi b pht khng

on ngi trn, l v do ti anh ta gy nn. Dn chng bit thng hay
pht u l do thn mnh m ra, th s quen vi ci li chung trong cng
vic ca mnh m khng chu n nh vua. Cu "Bc vua cao nht, k di
ch bit l c"[65] l ni rng bc vua cao nht dn chng khng vui lng.
Dng li n hu i vi dn c ch g u? Dn chng ca v vua cao nht
khng c ci li ci hi khng do mnh m c. Ci thut lm ngi gn vui
lng lm ngi xa n l c th b.
L Ai Cng c ba by ti bn ngoi th ngn cn ngi khc n, bn
trong th b ng vi nhau la vua ca mnh. Th m Trng Ni li ly
chuyn chn ngi hin thuyt ng ta. khng phi l ci l lun xt
cng pht ti m chn ngi no bng nh vua cho l hin. V vy cho nn
ba ngi kia mi c trng dng.
T Khoi nc Yn cho T Chi l hin m ch Tun Khanh cho nn
thn mnh cht v b ch ci. Ph Sai cho thi t Ph l khn m cho Ng
T T l ngu cho nn b nc Vit tiu dit. Vua nc L khng tt yu
bit c ngi hin, th m li dy cho ng ta chn ngi hin, tc l
khin cho Ai Cng c mi lo ca Ph Sai, T Khoi.
V vua sng khng t mnh c by ti, cc by ti tin c ln nhau:
khng t chn ly ngi hin m cn c vo cng lao m xt on. Ly
nhim v h lm nh gi, ly vic h lm th, ly cng lao gio
dc. Cho nn by ti ngay thng m khng ngh n vic ring. Khng che
giu ngi hin, khng tin c k h hng, nh vy th k lm vua cha c
vt v g trong vic la chn ngi hin u?
T Cnh Cng ly ti sn ca mt nh trm c xe cho by ti, m Trng
Ni dy ng ta v ch tit kim ti sn. Nh vy l khin cho Cnh Cng
khng c ci thut hng s xa x ca vic giu c m ch lo tit kim
trn nhng vn khng trnh khi ngho. C v vua ly ngn dm nui
ci bng ci ming ca mnh th n c Kit, Tr cng khng xa x bng.
Nc T t vung ba ngn dm, m Hon Cng ly mt na t nui
mnh, nh th l xa x hn Kit, Tr. Th nhng ng vn: c th lm ngi
cm u ca ng b, l v ng bit ch no nn xa x, ch no nn tit
kim.

K lm vua nu khng bit cm ngi di m ch t cm on mnh

th gi l b hip: khng th sa cha c ngi di m t sa cha
mnh th gi l lon; khng tit kim di m t tit kim th gi l
ngho. Bc vua sng khin cho ngi ta v t. Cm k ly vic di tr
sng. Dc sc vo cng vic, lm cho ngi trn c li th th no cng
c nh vua nghe. Ngi c nh vua nghe th th no cng c
thng. K tham by b lm vic ring th th no nh vua cng bit. K
b bit th no cng b trng tr. Nh vy th cc ti trung s dc lng
mnh, trm quan thanh lim v lo sa mnh trn, d c xa x gp bi
Cnh Cng cng khng phi l ci mi lo cho nc. Nh vy th dy v
vic tit kim khng phi l vic gp vy.
Ni chung, i vi ba v cng ny c mt li th c th khin cho ba
ngi khng phi lo lng; l: "Bit k di". Bit r k di th ngn
cm c s vic khi n mi l ra. Ngn cm c s vic khi n mi l
ra, th ci gian khng cha cht li. Ci gian khng cha cht li th khng
c b ng. Khng c b ng th ci cng ci t rch ri. Ci cng ci t
rch ri th b ng tan v. B ng tan v th khng c ci mi lo b
cn tr bn ngoi v b che y bn trong. Bit k di r rng th nhn
thy sng sut. Nhn thy sng sut th vic thng pht r rng. Vic
thng pht r rng th nc khng ngho. Cho nn ni: Mt cu tr
li m ba v cng khng phi lo lng, l: "Bit ngi di".
5. T Sn nc Trnh sng sm ra khi nh, i qua xm ng Tng.
Nghe ngi n b khc, ng v vo tay ngi nh xe v lng nghe. Lt
sau, sai thuc li bt ngi n b hi, th ra ngi y chnh tay mnh
tht c chng. Mt hm khc, ngi nh xe ca ng ta hi: "Ti sao ngi
li bit iu ?" T Sn ni: "Ting khc s hi phm ngi ta i vi
ngi thn yu lc mi b bnh th lo, khi sp cht th s, cht ri th
thng xt. Nay khc ngi cht nhng khng au xt m li s cho
nn bit ngay l c iu gian".
C ngi ni: T Sn cai tr chng phi lm chuyn qu sao? Vic gian
nu phi i mt thy tai nghe mi bit c th nc Trnh bt k gian t
lm vy. Khng dng quan li tho vic, khng iu tra xc minh,

khng hiu r quy tc tiu chun, m ch cy vo tr thng minh th tr c

vt v lo ngh m vn khng c ci thut bit c iu gian.
V li, vic th nhiu m ngi khn th t, t khng th thng c
nhiu, ci khn khng th bit ht mi s vic. Cho nn ngi ta nhn s
vic m tr s vic. Ngi di ng m ngi trn t, ngi t khng
thng c ngi nhiu. Cho nn nh vua khng th bit ht by ti c.
V vy phi da vo ngi bit ngi. Lm th th thn th mnh khng
vt v m s vic tr yn, khng dng n s khn ngoan lo lng m bt
c k gian.
Cho nn ngi nc Tng ni: "Mt con chim s bay qua mt Hu
Ngh th no cng bn c, nh th l Ngh ni khoc. Ly c thin
h lm ci li th chim s khn thot c vy". Phm bit k gian
cng phi c ci li ln, khng b st c a no mi c. Khng
trau di ci l m li ly s xt on ca ring mnh lm cung tn th
T Sn khoc lc vy. Lo T ni: "Ly ci khn tr nc l k gic
ca nc". T Sn l th y.
6. Tn Chiu Vng hi nhng ngi chung quanh: "Nc Hn, nc
Ngu ngy nay so vi trc nh th no?". Nhng ngi chung quanh
p: "Yu hn trc". Nh vua hi: "Nh Nh, Ngu T ngy nay so vi
Mnh Thng, Mang Mo trc y nh th no?". Nhng ngi chung
quanh tr li: "Khng bng!". Nh vua hi: Mnh Thng, Mang Mo cm
u nc Hn, nc Ngu mnh cn cha lm g c qu nhn!". Nhng
ngi chung quanh ni: "ng th".
Trng K t cy n cm xung, p: "B h tr tnh vic thin h sai
ri! Thi nc Tn thuc su h, h Tr mnh nht. Dit h Phm v h
Trung Hng, hp tung vi qun i ca Hn, Ngu nh nc Triu.
Ly nc sng Tn Thu ti vo. Thnh ch cn ba bn na l ngp.
Tr B i ra, Ngu Tuyn T nh xe, Hn Khang T lm ngi tham
thng. Tr B ni: "Lc u ti khng bit nc c th dng dit c
nc ngi ta. Nay ti mi bit. Nc sng Phn c th ti vo An p,
nc sng Ging c th ti vo Bnh Dng".

Ngu Tuyn T ly khuu tay thc Hn Khang T. Hn Khang T

gim chn Tuyn T. Hai ngi ly tay v chn ra hiu cho nhau trn
xe m nc sng Tri Thu b chia x di chn thnh Tn Dng[66].
Nay b h tuy mnh nhng vn cha bng h Tr; nc Hn, nc
Ngu tuy yu, nhng vn cha n ni nh di chn thnh Tn
Dng. Lc ny thin h ang hch khuu tay v ly chn ra hiu cho
nhau. Xin b h ch coi l d".
C ngi ni: Cu hi ca Chiu Vng c ch sai, cu tr li ca
nhng ngi chung quanh v ca Trung Ky c ch hng.
Ni chung, bc vua sng cai tr nc l da vo ci th. Ci th khng
th b hi th d c sc ca c thin h cng khng th lm g c. Hung
l Mnh Thng, Mang Mo, nc Hn, nc Ngu c th lm g ta! Ci
th l c th b hi, th nhng k km ci nh Nh Nh, Ngu T, v cc
nc Hn, Ngu cng c th lm hi. Nh vy th vic b hi v khng b
xm chim l da vo bn thn mnh m thi. Hi lm g? Nu da vo ci
th mnh khng b xm ln th c phi lo g k ch mnh hay yu? Sai
lm ch khng da vo bn thn mnh li hi xem k ch c lm
c g mnh khng m khng b xm ln l mt iu may mn, Thn
T ni: "B php lut m cu ch tn th sinh nghi ng".Trng hp
ca Chiu Vng l nh th y.
Tr B khng bit tnh ton, ang cng i vi Hn Khang T, Ngu
Tuyn T li mu ly dng nc lm ngp v dit nc hai ngi ny. Kt
qu nc ca Tr B mt v thn mnh b cht, ci u b lm chn ung
ru.
Nay Chiu Vng li hi k ch by gi so vi trc lc no mnh
hn, u phi ng ta s ngi ta ly dng nc m tiu dit nc mnh
u? Tuy c nhng ngi chung quanh, nhng h khng phi l hai ng
Hn Khang T v Ngu Tuyn T, lm g c ci vic hch khuu tay, gim
ln chn, m Trung Ky ni: "Ch coi thng?" l mt li ni h ngu.
V li, chc quan ca Trung K l gy n cm, gy n st. Dy n
khng ng iu, gy n khng r l nhim v ca Trung K. Trung K
th Chiu Vng bng ci . Khng bit Trung K c gii lm nhim

v ca mnh v c lm cho Chiu Vng va khng. Nhng ng ta li

lm ci chuyn ng ta khng bit chng phi l lm lm sao? Nhng
ngi chung quanh tr li nh vua "yu hn trc" v "khng bng"
th c, nhng ni "Phi lm" th l nnh ht.
Thn T ni: "Php tr nc l khng vt chc quan, d c bit cng
khng ni". Nay Trung K khng bit m li cn ni, cho nn ni Chiu
Vng hi l c ch sai, v nhng ngi chung quanh cng nh Trung K
tr li l c ch hng.
7. Qun T ni: "Thy ci c th lm c th c bng chng chng
t mnh thch; thy ci khng lm c, th c hnh pht chng t mnh
ght. i vi nhng ci mnh thy u c thng pht chc chn th i
vi nhng ci mnh khng thy ai dm lm by? Thy ci mnh c th lm
c nhng khng c bng chng chng t mnh thch, thy ci mnh
khng lm c nhng khng c hnh pht chng t mnh ght. Thng
pht khng chc chn i vi nhng ci mnh thy m li tm s gio ho
ci mnh khng thy th khng th c vy".
C ngi ni: Ch nghim ni sn rng th mi ngi u cn thn;
mt mnh phng ngh ngi, th Tng Sm, S Ng cng khinh thng.
Thy ngi ta cn thn khng phi l do bn tnh ca ngi ta m l do
tnh th ca ngi ta.
V li, nh vua l ci khin cho by ti phi trau chut. Nu s yu ght
ca nh vua biu l khin cho ngi ta thy c th nhng ngi by ti
di th no cng t v nhng iu gian di la nh vua. S sng sut
ca nh vua khng th chiu sng ci gian xa, khng th nhn thy ci
nh b giu kn th m nh vua li da vo y xem ci hnh vi trau
chut, quy nh vic thng v pht chng phi l hng sao?
C ngi ni: Ci m Qun Trng gi l "li ni nh ring y nh
ring, li ni chn cng ng y cng ng", khng phi l ch ni n
nhng li trong lc vui chi, n ung m thi. Nht nh l ni n c
chuyn bn vic ln. Vic ln ca vua cha nu khng phi l php tr
nc th l thut tr nc. Php tr nc l ci c chp trong sch v,
by ra ni cng ng v cng b cho trm h. Cn thut tr nc l ci

giu trong bng con ngi kt hp cc u mi v ngm ch ng by

ti. Cho nn php lut khng g bng by ra r rng, m thut tr nc th
khng mun cho ngi ta thy.
V vy bc vua sng ni n php lut th nhng ngi thp hn trong
thin h khng ai khng nghe, khng bit, ch khng phi ch l y
cng ng m thi. Cn dng thut tr nc th nhng ngi thn yu gn
gi cng khng ai c nghe, nn khng th y nh ring. Th m Qun
T ni: "Li ni nh ring y nh ring, li ni chn cng ng y
cng ng" khng phi l ni chuyn php lut v thut tr nc vy.

Thin XXXIX

Cht vn, phn th t (Nn t)

1. Tn Vn T nc V sang thm nc L. L Cng bc ln, ng ta

cng bc ln. Thc Tn Mc T ro bc tin ln ni: "Khi ch hu hp,
vua ti cha bao gi sau vua nc V. Nay ng khng i sau vua
chng ti mt bc, vua chng ti khng bit mnh c li g. Xin ng hy
nn li mt cht". Tn T khng p nhng cng khng thay i dung
mo. Mc T rt lui bo ngi ta: "Tn T th no cng dit vong. Lm
by ti m khng sau nh vua, c li m khng sa. l ci gc ca
s dit vong".
C ngi ni: Thin T b mt o, ch hu thay th thin t, cho nn
mi c Thnh Thang, V Vng. Ch hu b mt o, quan i phu thay

th ch hu, cho nn mi c nc T, nc Tn. Nu by ti thay th nh

vua m th no cng dit vong th Thnh Thang. V Vng khng lm
c vng, nc T, nc Tn khng lp c. Tn T lm vua
nc V, nhng sau khng chu lm by ti ca nc L. By ti s d
thnh vua l v vua trc c sai lm cho nn by ti mi c lm vua.
Khng ni chuyn dit vong ca ng vua mt nc m ni chuyn dit
vong ca by ti c nc l khng bit xt. Nc L khng trng tr
c quan i phu ca nc V, v vua nc V khng sng sut
bit by ti khng sa li. Tn T tuy c hai khuyt im , nhng
sao li ni ng ta dit vong? Ci mt ca ng ta chnh l ci khin cho
ng ta c lm vua y[67].
Li c ngi ni: Vua v ti a v khc nhau nhng s d by ti c th
cp a v ca vua l v hai bn c th gim p ln a v ca nhau. Cho
nn nu khng phi a v ca mnh m ly th mi ngi c th ot li.
B ci a v ca mnh ri sau ly li, l do dn cho li. Cho nn Kit
i con gi Dn Sn. Tr i tri tim ca T Can l thin h ri b.
Thnh Thang t i tn[68]. V Vng b hnh pht m thin h phc theo.
Triu Tuyn T chy ln ni. in Thnh chy ra nc ngoi, m nc T
nc Tn theo. Nh vy th Thnh Thang, V Vng s d lm vng, cc
nc T v Tn s d dng ln, khng phi l v nhng ng vua ca h. H
c n trc ri sau mi vo ci a v ca ng vua. Nay Tn T
cha c ci khin cho ng ta c lm vua m lm ci a v ng ta mun
c, nh vy l o ln o ngha v lm tri c. o ln ngha l ci
lm cho s vic hng, tri vi c l ci lm cho on gin tp trung li.
Ti sao li khng xt s dit vong ca ng ta?
2. Dng H nc L mun tn cng ba nh h Hon nhng khng
thng c, b trn sang nc T. T Cnh Cng ly l i i vi ng ta.
Bo Vn T can ni: "Khng c. Dng H c h Qu yu qu
nhng li mun nh Qu Tn v tham ci giu ca ng ta.
Nay b
h giu hn Qu Tn v nc T li ln hn nc L. Cho nn Dng
H s tr ht s di tr ca mnh". Cnh Cng bn b t Dng H.
C ngi ni: "Ci nh ngn vng th a con bt nhn v con ngi
qu vi v chy theo li". T Hon Cng l ngi ng
u trong

ng b, tranh nc v git anh mnh, v ci li ca n ln. Gia vua v

ti khng phi thn nh anh em. Trong ci cng hip p v git nh vua,
khng ch vn c xe hng ci li ln, th by ti ai li khng phi l
Dng H? Cng vic nh kho lo tinh vi m nn, v s sut m hng,
Bn by ti cha gy nn l v h chun b cha . Cc by ti u c ci
bng ca Dng H, nhng nh vua khng bit l v h tinh vi v kho
lo. Dng H tham lam mun c thin h li mun tn cng ngi trn
nh vy l s h vng v. Khng khin T Cnh Cng trng pht by ti
kho lo, tinh vi ca nc T m khin ng ta trng pht Dng H vng
v l ci thuyt ca Bo Vn T km, by ti trung hay gian tr l
hnh ng ca nh vua. Nh vua sng sut v nghim th by ti u trung.
Nh vua nhu nhc v m mui th by ti u gian tr. Bit ci vi diu
gi l sng sut, khng tha gi l nghim. Khng bit bn by ti gian xo
ca nc T m li trng pht k lm lon nc L chng phi l sai
lm sao?
C ngi li ni: Ngi nhn v ngi tham bng khng nh nhau.
Cho nn cng t Mc Di t chi ngi vua nc Tng, m Thng Thn
nc S git vua mnh. Kh Tt nc Trnh nhng ngi cho em, nhng
Hon Cng nc L li git anh. Nm b kim tnh cc nc m ly T
Hon Cng lm gng. Nh vy th h u khng c ci c lim v trinh.
V li, nh vua sng sut v nghim th by ti u trung, Dng H
gy lon nc L, khng c kt qu nn b chy, vo nc T m khng
b trng pht, th cng nhn m gy lon. V vua sng sut th trng
pht, v bit tr Dng H c th chn c ci lon. l nhn thy ci
tnh th lc n vi diu.
Tc ng ni: "Ch hu ly nc lm thn mnh". Nh vua nghim th
ci ti ca Dng H khng th b qua, nh vy l thc t khng tha ti.
Nh vy tr Dng H l cch khin cho by ti trung. Khng bit
by ti kho lo ca nc T, m b ci ti r rng lm lon; trng tr ci
ti cha r m khng trng pht ci ti r rng, l sai lm vy. Nay
trng tr k c ti lm lon nc L ra uy vi nhng by ti c lng
gian, ng thi li c th c s thn thin ca h Qu, h Mnh v h
Thc Tn th li khuyn ca Bo Vn T c g l sai tri?

3. Trnh B nh cho Cao C Di lm quan khanh. Chiu Cng ght ng

ta cho nn c sc can ngn. Trnh B khng nghe. n khi Chiu Cng ln
ngi. Cao C Di s Chiu Cng git mnh, nn nm Tn Mo, ng ta git
Chiu Cng m lp T V. Ngi qun t ni: "Chiu Cng bit ngi
mnh ght". Cng t Ng ni: "Cao B thc ng git, ng ta bo on qu
ng".
C ngi ni: Li ca cng t Ng chng phi l tri sao? Chiu Cng
b nn l v ng ta bo on mun. Nh vy th Cao B cht mun l v ng
ta bo on qu ng. V vua sng sut khng gin sung. Gin sung th
by ti c ti s lm liu thi hnh mu k v nh vua s nguy.
Cho nn trong tic ru Linh i, V Hu gin m khng trng tr.
Kt qu Ch S gy nn. Trong vic n canh ra, vua Trnh gin m khng
trng tr cho nn T Cng git nh vua[69]. Cu ni ca ngi qun t bo
Chiu Cng bit k mnh ght, khng phi l ni rng ng ta ght qu
ng, m ni rng ng ta bit r rng nh vy m vn khng thi hnh
vic trng pht, n ni phi cht. Cho nn ni ng ta bit ngi mnh
ght nu ln rng ng ta khng c quyn. K lm vua khng ch thiu
st ch thy c ci hi m thi m cn thiu st ch quyt nh khc
phc ci hi y. Nay Chiu Cng nu ln ci c, vch ra ci ti m
khng trng pht, khin Cao C Di lo ght s cht m lm liu, cho nn
nh vua khng khi b git. Nh vy Chiu Cng bo on khng phi l
qu ng.
Li c ngi ni: K bo on qu ng l dng li trng pht nng i
vi ti nh. Dng li trng pht nng i vi ti nh l ci lo ca t ngc.
V vy ci lo ca t ngc khng phi l nhng ngi b trng pht m
l ch s ngi th on ng. V vy cho nn Tn L Cng tuy dit ba
h Khc m h Loan v h Trung Hng vn gy nn; T nc Trnh
tuy git B Huyn nhng T nh vn gy ho; vua Ng tuy git T
T nhng Cu Tin nc Vit vn thnh b. Nh vy th chuyn V Hu
b ui, Trnh Linh Cng b git khng phi v Ch S khng b git v T
Cng khng b trng pht m v lc cha c th gin m li c sc gin,
lc cha c th trng pht m li c ci bng mun trng pht.

Gin k ng ti v trng pht khng tri lng ngi th tuy c bc l

cng c hi g u? Cha nu ra ti, sau khi ln ngi, ly ti c git, T
H b dit l v th. Nh vua lm i vi by ti cn c mi lo sau, hung
na by ti lm i vi nh vua sao? Trng pht khng ng m cn
c bng d vo y tc l bin thin h thnh k th. Nh vy th c b git
cng l ng lm thay.
4. Thi V Linh Cng, Di T H c yu, hng hch trong nc V.
C anh h yt kin nh vua ni: "Gic m ca thn thc hin". Nh vua
hi: "M thy ci g?". Anh h p: "Thn nm m thy ci bp cho l
thy cha cng". Nh vua gin ni: "Ta nghe ni thy nh vua l nm m
thy mt tri, sao nh ngi nhn thy ci bp li cho l thy qu nhn?".
Anh h p: "Mt tri chiu c thin h, ng vua chiu c mt nc, mt
ngi khng th che y c, cho nn ngi ta sp nhn thy vua th nm
m thy mt tri. Ci bp, mt ngi un th ngi ng sau khng c
cch g thy. Hoc gi c ngi no che nh vua cng nn! ". Nh vua
ni : "Phi y!". Bn ui ng S, cho Di T H lui v dng T Khng
Cu.
C ngi ni: Anh h kho gi mn chuyn nm m nu ci o
lm vua. Th nhng V Linh Cng khng bit li ca anh h. ui Ung
S, cho Di T H lui m dng T Khng Cu th l ui ngi mnh
yu m dng ngi mnh cho l ti gii. T nc Trnh cho Khnh
Kin l hin m b che. T Khoi nc Yn cho T Chi l hin m b cn
tr. Phm ui ngi mnh yu m dng ngi mnh cho l hin vn cha
khi khin cho mt ngi ng che mnh. K h hng m ng che nh
vua th khng lm hi ti ci sng. Nay khng khn ngoan thm m
khin ngi hin ng trc mnh th th no cng nguy vy.
Li c ngi ni: Khut o a c u, Vn Vng thch da xng b.
khng phi l nhng v chnh nhng hai ngi hin thch n. Ci thch
cha nht thit l ci ngon. Tn Linh Cng thch Tam V Tut, T Khoi
nc Yn cho T Chi l hin. u khng phi nh nhng k s chnh
trc nhng hai ng vua tn trng h. Nhng ngi nh vua cho l hin
khng nht thit l hin, so vi vic yu m dng th cng nh nhau. Yu
ngi thc s hin m dng h l khc vic dng ngi mnh yu. Cho

nn vua Trang Vng nc S dng Tn Thc Ngao m lm b. Tn (tc

Tr) nh Thng dng Ph Trng m b dit. Hai ngi ny u dng
ngi mnh cho l hin m kt qu tri ngc nhau. Khoi T nc Yn
tuy dng ngi ng ta cho l hin nhng cng l mt vi vic dng ngi
mnh yu. V Hu c nh th khng? iu anh h cha c th bit
c. Nh vua b che y m khng bit mnh b che y, sau bit rng
mnh b che y cho nn cho Ung C rt lui. Nh th l sng sut hn. Cu
ni: "Khng sng sut hn m khin ngi hin ng trc mnh th mnh
th no cng nguy". Nhng nay th sng sut hn ri, tuy c ngi
ng trc mnh chc chn cng khng b nguy vy.

QUYN XVII

Thin XL

Cht vn v ci th (Nn th)

1. Thn T[70] ni: "Con rng bay ci my, con rn ln bay trong
sng m. My tan m tnh, th con rng con rn cng chng khc g con
kin v mt ch da vo. Ngi hin m phi chu khut phc trc k
h hng, l v quyn mnh nh, a v mnh thp. Ngi h hng m c
khut phc c ngi hin, l v quyn cao, a v mnh cao. Nghiu
m l k tht phu th khng cai qun c ba ngi, cn Kit lm thin t
th c th lm lon c thin h. Ta cn c vo th bit ci th v a v l
nh cy, cn s khn ngoan sng sut khng cho ta hm m.
i! Ci cung yu nhng mi tn bay cao l nh c sc gi y n.
Mnh l k h hng nhng mnh lnh c thi hnh l nh c m ng
gip . Nghiu khi lm k thuc h m gio dc th dn chng khng
nghe, nhng n khi quay mt v hng nam lm vng thin h th lnh
ban ra c thi hnh, iu ngn cm bt ngi ta phi thi. Do m xt
th ti gii khn ngoan khng lm cho dn chng phc theo, m ci
th v a v lm cho ngi hin gi phi khut phc vy.
2. Ngi tr li Thn T ni: Rng bay ci my, rn ln bay trong
sng m. Ti khng cho rng rng v rn khng da vo ci th ca my
v m. Tuy vy, b ngi hin m ch c da vo ci th m thi th c
tr nc hay khng? Ti cha h thy iu .
i! C c ci th ca my ca m m c th bay, ln c, l v
con rng v con rn c ti ln. Nay my nhiu nhng con giun vn khng
th bay c, m nhiu nhng con ch cng vn khng th ln c. C
ci th nhiu my, nhiu m nhng vn khng c th bay ln c l
v ci ti ca con giun, con ch km. Nay Kit. Tr quay mt v hng

nam lm vng thin h, ly ci uy ca thin t lm my lm m nhng

thin h vn c khng khi loan to, l v ci ti ca Kit, ca Tr km.
V li, nu bo ngi y ly ci th ca Nghiu tr thin h, th ci
th ca ng ta c khc g ci th ca Kit, ca Tr u? Ci th khng tt
yu khin cho ngi hin dng n, v ngi h hng khng dng n.
Ngi hin dng n th thin h tr an, ngi h hng dng n th thin h
lon. Bn tnh con ngi, ngi hin th t m k h hng th ng, v h
ly ci li ca uy th gip cho bn h hng lm lon thin h.
Cho nn Chu Th ni: "Ch cp thm cnh cho h. N s bay vo
thnh p, v ly ngi m n tht y". Phm cp ci th cho k h hng
tc l cp cnh cho h. Kit, Tr lm i cao, ao su, lm kit sc ca dn,
dng hnh bo lc[71] lm hi ti ci sng ca dn. Kit, Tr c ci th
lm chuyn ngang ngc, uy quay mt v hng nam lm thnh i cnh
ca h. V th Kit, Tr l k tht phu th h cha lm c mt vic m
thn b hnh pht git cht ri. Ci th l ci nui dng ci bng h
lang, v to thnh chuyn bo lon vy. l mi lo to ln cho thin h.
Ci th dn ti vic tr hay lon iu vn khng phi l xc nh.
Nhng cu ni trn li c ni ci th l cai tr thin h, nh vy th
iu hiu bit ca ng ta hy cn nng cn vy.
3. Phm c con nga tt, c c xe chc m sai bn n t iu khin n
th b ngi ta ci. Vng Lng iu khin n th ngy i ngn dm.
Xe v nga khng phi l khc, nhng lc th i ngn dm, lc th b
ngi ta ci, nh vy th vic kho hay vng l khc nhau xa. Nay ly
ci nc lm c xe, ly ci th lm con nga, ly hiu lnh lm dy
cng, ly hnh pht lm roi vt, sai Nghiu Thun nh xe th thin h
tr an, sai Kit Tr nh xe th thin h lon. Nh vy th ngi hin
vi k h hng l khc nhau xa vy. Phm mun rui nhanh v i xa,
m khng bit dng Vng Lng, mun tm iu li tr iu hi m
khng bit dng ngi ti gii l ci lo ca vic khng bit phn bit
vy. Ni chung, Nghiu, Thun cng l Vng Lng trong vic tr dn
vy.

4. Li c ngi tr li nh sau: ng ta cho ci th l cai qun cc

quan. Ngi khch ni: "Th no cng phi i c ngi hin mi c
tr". Nh vy l khng ng. Phm ci th, l ci ch c mt tn gi nhng
s bin i ca n th khng cng. Nu ci th ch cn c vo t nhin th
khng c g ni n ci th c. Ti s d ni n ci th l v n l ci
ngi lp ra. Nay ni Nghiu. Thun c c ci th m thin h tr;
Kit, Tr c c ci th m thin h lon. Ti khng phi cho Nghiu
v Thun khng phi nh vy. Tuy nhin, khng phi l ci mt
ngi c th lp ra c.
Nu Nghiu, Thun sinh ra v a v trn th d c mi Kit Tr
cng khng th no lm lon c. Nh vy ci th l tr. Nu Kit v Tr
cng sinh v a v trn, th d c mi Nghiu, Thun, nc cng
khng th tr an c. Nh vy, ci th l lon. Cho nn ni: "Ci th m
tr an, th khng th no lon c. Tri li ci th m lon, th khng th
no tr an c". l ci th t nhin, con ngi ta khng th no lp ra
n c. iu ti ni l ni ci th con ngi c th lp ra c m thi.
S ti gii c lin quan g ti iu u? Lm th no chng minh
iu ?
5. Ngi khch ni: "C ngi bn mu v bn thun. Anh ta khen ci
thun ca anh ta chc, khng vt no c th lm hng n c. Lt sau, li
khen ci mu ca anh ta, ni: "Ci mu ca ti sc, vt g m cng
thng". Ngi ta hi anh ta: "Ly ci mu ca anh m ci thun ca
anh th th no?". Anh ta khng c cch g tr li. Ci thun khng vt g
c th lm hng c vi ci mu khng ci g l khng m thng c,
v mt danh ngha th khng th cng tn ti. Phm ngi hin lm o th
ci th khng th cm c, vi vic ly ci th lm o khng ci g
khng cm c, ly ci hin khng ci g c th cm c vo ci th
khng ci g l khng cm c, l ci thuyt mu thun. Nh vy r
rng hin v th l hai ci khng th chp nhn nhau.
6. V li, Nghiu, Thun, Kit, Tr, th ngn i mi xut hin mt ln,
cn nhng ngi khc th th chen vai ni gt nhau xut hin. Nhng
ngi cai tr ti i a s l nhng ngi trung bnh. Ti s d ni n ci
th l v nhng ngi trung bnh. Nhng ngi trung bnh trn khng bng

Nghiu, Thun, nhng di cng khng nh Kit, Tr. Nu h gi php

lut vo ci th th tr an, nu h t b php lut, gt b ci th th lon.
Nay b ci th, b php lut m i Nghiu, Thun n mi tr an, th mt
ngn i lon mi c mt i tr an. Cn nu nm ly php lut vo ci
th m i Kit, Tr, Kit, Tr n th lon, nh vy th ngn i tr mi
c mt i lon. So snh mt i tr c mt i lon, vi mt i tr c
ngn i lon th cng cch xa nhau nh ci nga k, nga k chy r
theo hai ng khc nhau.
B php un nn, b thut o lng ri sai H Trng ng mt chic
xe, th ng ta khng th lm mt ci bnh xe. Khng c thng v khen
khuyn khch, khng c ci uy ca hnh pht, b ci th, b php lut, th
d c Nghiu, Thun n ca thuyt tng nh cng c ngi ci li nn
khng cai qun c ba nh. Nh vy ci th r rng l c th dng c.
Cn ni th no cng phi i ngi hin th khng r rng nh vy.
V li nu nhn n mt trm ngy i no n th th no cng cht
ch khng th sng c. Nay c ch i ngi hin nh Nghiu, Thun
cai tr dn chng i nay th cng ging nh ch i c cm c tht ri
mi cu ngi cht i vy.
Cn ni rng c nga hay, xe vng nhng nu sai bn n ty nh xe th
ngi ta ci, cn sai Vng Lng nh xe th mt ngy i ngn dm, ti
khng cho iu l ng. Bi v nu phi i ngi nc Vit gii ngh
i bin n cu ngi cht ui Trung Quc th tuy ngi nc Vit c
gii bi li anh ta cng khng ti no kp cu ngi cht ui. Ch i
Vng Lng i xa iu khin con nga i nay, th cng chng
khc g ch i ngi nc Vit n cu ngi cht ui vy. R rng
bin php y khng th lm c. C nga hay, xe vng, c nm mi
dm t mt trm ri khin ngi trung bnh nh xe, th c th i nhanh
v xa, mt ngy vn c th i ngn dm, cn g phi i n Vng Lng
thi xa?
7. Li bn chuyn nh xe l lp tc nu khng ni n Vng Lng,
th nht nh l ni n bn n t lm hng; ni n chuyn tr nc nu
khng phi ni n Nghiu, Thun th ni n ci ho ca Kit, Tr, cch
ni y cng chng khc g ni n khu v nu khng phi ni n ko

ngt th nht nh ni n rau ng. Li ngh lun cn c vo hai iu cc

oan nh th lm sao c th gy kh d cho ci li hp o l c? Li
bn ca ng khch cha bng li bn lun ni vy.

Thin XLI

Hi v s ngu bin (Vn bin)[72]

1. C ngi hi: "Vic Ngu bin do u m ra?". Tha rng: "Do ch

ngi trn khng sng sut". Ngi hi ni: "Ti sao ngi trn khng
sng sut li sinh ra Ngu bin?". Tha rng: "Trong ci nc ca ng vua
sng sut th mnh lnh l li ni qu nht, php lut l vic lm thch hp
nht. Hai li ni ngc nhau khng th cng qu, hai php lut khng th
cng thch hp. Cho nn nhng li ni v nhng hnh vi no khng hp
vi php lnh th u nht thit b cm. Nu nh ngi trn khng c php
lnh i ph vi bn di tr, ng ph vi s bin i, mu li, d
xt s vic th th no ngi trn cng chn li ni v i hi n phi
c cng dng thc t. Nu li ni m ng th h c li ln; nhng
nu khng ng th h b ti nng. Do , nhng k ngu s ti khng
dm ni, nhng ngi khn khng c g tranh ci nhau, v vy
khng c chuyn Ngu bin. i lon th khng th. Nh vua ra lnh th
dn ly vn hc ch bai, c quan c php tc th dn ly hnh ng
ring ca mnh lm tri li. Nh vua coi thng php lnh ca mnh

m coi trng s khn ngoan ca bn hc gi. iu khin cho i

c nhiu k thin v vn hc.
2. Phm li ni v vic lm l u phi ly cng dng lm tiu chun.
Mi mi tn ri bn ba bi th ci mi ca n c khi bn trng si lng
ma thu. Nhng th vn khng th gi l bn gii. V n khng c ci ch
nht nh. Dng ln ci ch nm tc, ng xa trm bc m bn th nu
khng phi l Hu Ngh, Bng Mng khng th nht nh bn trng c.
Bi v c ci ch nht nh.
Cho nn nu c ci ch nht nh th Hu Ngh v Bng Mng cn cho
ci ch nm tc l kh bn. Cn nu khng c ci ch nht nh th d c
bn ba ng ci lng ma thu cng l vng. Nay nghe li ni, xt vic
lm m khng ly cng dng lm ch th tuy li ni ht sc su sc, vic
lm ht sc vng chc, nhng u l chuyn bn ba. V vy cho nn
i lon nghe li ni th ly chuyn kh hiu lm su sc, ly vic vn v
nhiu lm hng bin, cn trong vic lm th ly chuyn khc mi ngi
lm gii, ly vic xc phm ngi trn lm oai. Nh vua thch nhng li
hng bin, su sc, cao nhng hnh ng bng bnh. V vy cho nn
mc du c nhng ngi lp php lut v thut tr nc, dng ln nhng
vic nn lm v nhng vic nn b, phn bit vic tranh ci bng li l, th
nhng khng ai sa cha c. V vy cho nn nhng k mc lo nh nho,
nhng k mang kim th nhiu, nhng nhng k s lo cy rung v chin
u th t. Nhng li t chng "cng trng[73] v ch sinh ra nhng php
tc mnh lnh b chm dt. Cho nn ni: "Ngi trn khng sng sut th
sinh ra Ngu bin.

Thin XLII

Hi h in (Vn in)

1. T C hi in Cu: Ti nghe ni k s khn ngoan khng phi t

di ln dn dn mi gp c nh vua, bc thnh nhn khng biu l
cng lao ri mi c nh vua tip kin". Nay Dng Thnh Ngha C
l vin tng sng sut m lm mt chc quan nh, Cng Tn n Hi
l mt tng quc thnh mnh nhng li bt u t chc quan nh
a phng l ti lm sao?". iu Cu ni: "S d nh vy khng c vic
g khc, l v nh vua c php tc, b trn c thut cai tr thi! V
li, tc h chng nghe ni nc S cho Tng c lm tng m b mt
chnh s, nc Ngu cho Phng Ly lm tng quc m mt nc hay
sao? Hai ng vua chy theo li ni sung, b li bin thuyt lm m
hoc khng ly chc quan nh th, khng xem h a phng,
cho nn c mi lo b mt chnh s v mt nc. Do m xem th
khng th chc quan nh, khng xem a phng u phi l cch
phng ca bc vua sng?
2. ng Khu Cng hi Hn T: "Ti nghe ni theo l, li ni nhn
nhng l ci thut bo ton thn mnh: trau gii c hnh, bt ci
khn ngoan, l ci o lm cho ni danh". Nay tin sinh lp php tc v
thut tr nc, nh quy c, ti trm ngh l nguy n thn v hi n tnh
mng. Ly g chng minh iu ? Ti nghe tin sinh ni: nc S
khng dng Ng Khi nn nc lon, t b ct, nc Tn dng Thng
Qun nn giu mnh. Li ni ca hai ng kia l ng, th nhng Ng Khi
b x xc, Thng Qun b xe phanh thy. l mi lo khng gp i v
khng gp cha vy. Vic gp g khng th chc c nhng mi lo v mi
ho th khng th trnh c. Ni chung, b o an ton lm vic
nguy him ti trm cho tin sinh khng nn lm".
Hn T ni: "Ti rt hiu nhng li ni ca tin sinh. Phm nm ly
quyn cai tr thin h, dng php tr dn l iu khng phi d.
Nhng s d ti gt b li dy ca tin sinh m lm theo iu ring ti cho
l phi v ti trm ngh rng lp php tc v thut cai tr, lp ra quy c,
l o lm li cho dn v tin cho th dn. Cho nn ti khng s ci tai

ho v mi lo b cha hn m vua lon, m nht nh ngh n ci li ca

vic tr dn, hnh ng ca k c nhn v c tr. S mi lo v ci ho do
cha lon, vua hn m gy nn m trnh ci hi b cht b git, hiu r ci
li ca mnh m khng nhn thy ci li ca dn hn, l hnh vi ca k
tham lam b i. Ti khng nh lm vic tham lam b i, khng dm lm
hnh vi c hi n ch nhn v ch tr. Tin sinh c bng thng n ti,
nhng thc ra lm thng tn n ti rt nhiu".

Thin XLIII

Xc nh php tc (nh php)

1. C ngi hi: "Thn Bt Hi, Cng Tn ng, li ni ca hai nh

ny, li ca ai cn gp cho nc hn?". Xin tha: "Ci khng th ni
c. Ngi ta khng n mi ngy th cht. Tri rt cng, khng mc th
cht. Ni rng qun o v thc n ci no cn gp cho con ngi hn, th
hai, ci ny khng th thiu ci no: u l nhng th nui dng s
sng. Nay Thn Bt Hi ni n thut m Cng Tn ng ni n php
lut. Thut l nhn trch nhim giao chc quan, theo tn gi m yu cu s
thc. Nm ly ci quyn cho sng v git cht, hiu r nng lc ca by
ti, l iu nh vua nm ly. Php lut l mnh lnh ban b r rng
ni ca cng, hnh pht chc chn i vi lng dn, thng cho nhng k
cn thn gi php lut, nhng pht nhng k lm tri lnh! l iu
nhng by ti phi tun theo. Nh vua khng c thut tr nc th trn b
che y; by ti m khng c php lut th ci lon sinh ra di. Hai ci
khng th thiu ci no, u l nhng cng c ca bc vng.

2. Ngi hi ni: "Ti sao khng th ch c thut tr nc m khng c

php lut, ch c php lut m khng c thut tr nc?". Tha rng: "Thn
Bt Hi, l ngi gip cho Hn Chiu Hu. Nc Hn l mt nc t nc
Tn tch ra. Php lut c ca nc Tn cha chm dt, m nhng php
lut mi ca nc Hn ra i. Mnh lnh ca tin qun cha thu li m
nhng mnh lnh ca ng vua sau ban ra. Thn Bt Hi nu khng
chuyn lo v php lut ca n, nu khng lm cho mnh lnh thng nht
th bn gian sinh lm vic. H php lut c v mnh lnh trc y c li
cho ngi ta th ngi ta theo n, h php lut mi v mnh lnh sau c li
cho ngi ta th ngi ta theo n. Ci li ch ci c v ci mi tri
ngc nhau, ci trc v ci sau chng li nhau th theo. Nh vy th tuy
Thn Bt Hi mi ln khin Hn Chiu Hu dng thut, nhng bn gian
thn vn cn cch a ra li di tr. Cho nn tuy da vo nc Hn mnh
c vn c xe m trong mi by nm vn khng th t c a v b
vng. Nh vy tuy trn dng thut tr nc, nhng c mi lo cc quan
khng trau gii php lut.
Cng Tn ng cai tr nc Tn, t ra quy ch t co ln nhau xt
s thc, cho cc nh kt thnh tng nhm nm nh, mi nh cng nhau
chu ti, thng hu m chc chn, hnh pht nng v dt khot. V vy
dn chng dng sc vt v m khng ngh ngi, ui theo qun ch gp
nguy him m khng li. Nh vy nc giu, qun mnh. Nhng li khng
c ci thut bit k gian th ch ly ci giu mnh ca nc m lm giu
c cho cc quan i thn m thi. n lc Tn Hiu Cng v Thng
Qun cht, Hu Vng ln ngi php lut nc Tn cha hng m Trng
Nghi ly nc Tn mu li cho nc Hn, nc Ngu. Tn Hu
Vng cht. V Vng ln ngi. Cam Mu ly nc Tn mu li cho
nc Chu. V Vng cht, Chiu Tng Vng ln ngi. Nhng Hu
vt nc Hn, nc Ngu nh nc T pha ng, sut nm nm
m nc Tn khng c thm mt thc t, ch p thnh cho t phong
o p ca ng ta. ng Hu nh nc Hn tm nm, nhng ch dn
ti vic phong t cho ng ta Nh Nam. T v sau, nhng ngi
c tin dng nc Tn u thuc loi ng Hu, Nhng Hu c.

Do , nu nh nh thng th cc i thn c cao, thm t th

nhng t phong ring c lp v nh vua khng c ci thut bit iu
gian. Thng Qun tuy tm mi cch t v cho php lut ca mnh
nhng cc by ti li dng n mt cch sai tri cho vic ring ca h.
Cho nn da vo ci c s ca nc Tn mnh, trong my mi nm
vn khng t n vng. l ci mi lo php lut tuy c cc
quan chm ch trau gii nhng trn vn khng c ci thut tr
nc,
3. Ngi hi ni: "Nh vua dng ci thut ca Thn T, cc quan thi
hnh php lut ca Thng Qun c c khng?". Tr li: "Thn T
cha t n ci hon m ca thut, Thng Qun cha t n ci hon
m ca php lut". Thn T ni: "Lm quan khng c vt chc quan,
tuy bit cng khng ni". Lm quan m khng vt chc quan l ni gi
chc v ca mnh, ci c. Cn bit m khng ni th ci sai. Bc
vua cha ly mt mt nc trng nhn, cho nn ci nhn khng ai sng
sut bng; ly ci tai ca mt nc nghe cho nn nghe khng ai t bng.
Nay by ti bit m khng ni th bc vua cha cn nh vo u m nghe,
m thy c?
Php lut ca Thng Qun ni; "Chm c mt u gic th thng
mt cp[74], cn mun lm quan th c chc quan nm mi thch
lng. Chm c hai u gic th thng tc hai cp, cn mun lm
quan th c mt chc quan mt trm thch lng". Vic thng quan v
tc l n khp vi ci cng chm u gic.
V th nay c php lut ni: "K chm u gic c lm thy thuc
hay lm th mc, th bnh s khng thi m nh s khng thnh. Th mc
l k kho tay v thy thuc l ngi bit thuc. Th nhng ly ci cng
chm u gi nhng chc v ny th khng ng vi kh nng ca h.
Nay ngi lm quan l ct ti nng v s khn ngoan. Vic chm u
gic th cn c sc mnh v s dng cm. Ly k dng cm v c sc
mnh lm chc quan l ci cn n s khn ngoan v ti nng th cng
nh ly ci cng chm u gic lm thy thuc v lm th mc vy.
Cho nn ni: "Hai ngi v mt php lut v thut tr nc u cha hon
ton gii".

Thin XLIV

Ni v s nghi ng (Thuyt nghi)

1. Phm ci ln trong vic tr nc, khng phi ch l ch thng v

pht cho ng. Thng ngi khng c cng, pht ngi khng c ti th
khng th gi l sng sut. Thng ngi c cng, pht ngi c ti m
khng sai lm con ngi th ch mi ng con ngi thi ch khng c
th lm cho ci cng sinh ra v ngn cn c iu sai tri. V vy cho nn
ci php cm iu gian tr, cao nht l cm ci bng: th n cm li ni;
th na l cm vic lm,
i nay ngi ta u ni: "K lm cho vua c tn qu, nc c
yn nht nh phi l k c nhn ngha, khn ngoan, ti nng" . Nhng
ngi ta li khng bit rng k lm cho vua b thp hn, nc b nguy, nht
nh l k c nhn ngha, khn ngoan, ti gii vy. Cho nn v vua cha c
o th trnh xa nhn ngha, gt b khn ngoan, ti gii, m dng php lut
lm cho ngi ta phc theo. Nh vy m ting khen lan rng v tn tui c
oai, dn tr m nc yn, l ci php bit dng dn vy.
Phm ci thut tr nc l ci m nh vua nm ly; php lut l ci m
cc quan phi ly lm thy. Nh vy khin cho cc lang trung ngy ngy
truyn t ci o cho nhng ngi ngoi cung in cho n nhng
ngi bin gii u ngy ngy theo php lut, iu cng khng phi
l kh.
2. Ngy xa h Hu H c Tht , h Hoan u c C Nam, Tam
Miu c Thnh Cu, Kit c Hu X, Tr c Sng Hu H, Tn c u Thi.

Su ngi ny l nhng by ti lm mt nc. H ni vic phi nh l tri.

H ni vic tri nh l phi. Bn trong him c lm hi ci bn ngoi.
Lo cn thn iu nh khoe ci hay ca h. H khen ci o ngy xa
lm hng vic tt, kho nm ly nh vua tp trung nhng mnh kho
tinh vi. H lm lon vua bng cch da theo nhng iu nh vua thch.
l loi lang trung v loi ngi chung quanh.
Nhng vua cha ngy xa, c k c ngi m thn yn, nc cn: c
k c ngi m thn nguy, nc mt. Ci ting u l c ngi c,
nhng ci li ci hi cch nhau mun vn. Cho nn bc lm vua cha
khng th khng cn thn i vi nhng k chung quanh. Ngi lm vua
cha nu qu thc thy r nhng li by ti ni th ngi hin vi k h
hng khc nhau nh en vi trng vy.
3. Cn nh Ha Do, Tc Nha, B Dng nc Tn, in Hit nc
Tn, Kiu Nh nc V, H Bt B, Trung Minh, ng Bt Thc, Bin
Tu, V Quang, B Di, Thc T, mi hai ngi ny u l nhng ngi
trn thy li khng mng, di gp nn khng s. C k c giao
thin h m khng nhn, c k s ci ting xu m khng ham ci li
c n thc. Phm thy li khng mng, th trn d c thng hu
cng khng c ci g khuyn khch h, Do gp nn khng s th
trn d c dng hnh pht nghim cng khng th ra uy vi h c.
gi l nhng ngi dn khng th sai khin. Mi hai ngi ny c
k nm cht trong hang, trong hc, c k cht kh ni c cy, c k cht
i trong hang ni, c k trm mnh cht ui di nc. C loi dn
nh vy, cc thnh vng ngy xa u khng th bt lm ti, cc vua
cha ngy nay cn lm sao dng c h?
4. Nh bn Quan Long Bng. Vng T T Can, Qu Lng nc
Tu, Tit D nc Trn. Thn T nc S. T T nc Ng, su ngi
ny u tranh ci d, can ngn mnh thng vua ca mnh. Nu li
ni ca h c nh vua nghe vic h ngh c thi hnh th h c
ci th nh thy i vi tr: cn nu mt li ni khng nghe th h ly
li ni lng nhc nh vua. D c thn cht, nh tan, lng v c
khng cn, tay chn la ri, h cng khng xem l vic kh. Nhng by

ti nh th cc v thnh vng ngy xa cn cha nhn c, th vo

thi nay dng lm sao c?
5. Cn nh bn in Hng nc T, T Hn nc Tng, Qu Tn Nh
nc L, Kiu Nh nc Tn, T Nam Knh nc V, thi t Hn
nc Trnh, Bch Cng nc S, an nc Chu, T Chi nc Yn,
chn ngi ny l nhng bn by ti lp b lp ng th nh vua,
che giu ci chnh o m lm vic quanh co ring t, trn ln t nh
vua, di lm lon vic cai tr. H da vo bn ngoi quy ri bn
trong, thn vi k di mu hi ngi trn, iu h lm khng
kh. Nhng bn by ti nh th, ch c bc vua thnh, v cha khn
ngoan mi c th cm c, nhng ng vua hn lon lm sao thy
c ci gian ca h?
6. Nhng ngi nh Hu Tc, Cao Dao, Y Don, Chu Cng n, Thi
Cng Vng, Qun Trng, Thp Bng, Bch L H, Kin Thc, Cu Phm,
Triu Thi, Phm Li, i phu Phng, Phng ng, Hoa ng, mi lm
ngi ny u l nhng by ti dy sm ng mun, thn mnh chu hn,
xc mnh chu vt v, lng ngay thng. H nu r hnh pht, lo vic quan
th vua mnh, dng li ni hay, thng hiu o l v php lut m li
khng dm khoe ci kh nhc ca mnh, hy sinh thn mnh cho nh vua
c yn. H xem nh vua ca mnh tn qu nh tri cao, nh ni Thi
Sn m xem thn mnh thp hn nh hang su, nh m ly. Nh vua c
c ci ting sng sut, c ting khen vang di khp nc, nhng thn
h khng ngi chu a v thp hn nh hang su, m ly. Nhng by ti
nh th, d gp nhng ng vua hn lon cng cn lm nn cng, hung
na l gp nhng ng vua hin minh. gi l nhng ngi gip cc
b vng vy.
7. Cn nh Hot Chi nc Chu, Vng Tn thn nc Trnh, Gng
Tn Ninh v Nghi Hnh Ph nc Trn, Vu Don v Thn Hi nc Kinh,
Thiu S Vit v Chng Can nc Tu, Vng Tn Lc nc Ng, Dng
Thnh Tit nc Tn, Dch Nha v Th iu nc T, mi hai ngi ny
lm by ti u ngh n ci li nh m qun php lut, o ngha. Khi tin
th che lp k ti gii v tt lm cho vua mnh hn m, khi thoi th lm
ri lon trm quan v gy nn tai ho, lo lng. H u a dua theo nh vua,

chiu theo ham mun ca nh vua. Nu lm cho nh vua thch c th d

cho nc b ph, dn chng b git, h cng lm d dng. C li by ti
nh th, d gp bc vua thnh cng cn s b h cp mt hung na l
nhng ng vua hn lon lm sao khi c s s sut?
Nhng ng vua c bn by ti nh th u thn cht, nc mt, b thin
h ch ci. Cho nn U Cng nc Chu thn b git, nc b chia lm
hai, T Dng nc Trnh thn b git, nc b chia ba: Linh Cng nc
Trn thn cht v H Trng Th; Linh Vng nc Kinh cht trn ba
Cn Kh. Nc Tuy b nc Kinh cp, nc Ng b nc Vit thn
tnh. Tr B b git di chn thnh Tn Dng, Hon Cng thn cht
su mi by ngy[75] mi c chn. Cho nn ni: "By ti sim nnh,
ch c bc vua thnh mi bit c, nhng vua lon li thch h, cho
nn n ni thn cht nc mt".
8. V vua thnh, v cha sng th khng th. Chn quan bn trong khng
trnh ngi thn, bn ngoi khng trnh k th. Ci ng u th c theo
m ct nhc. Ci sai u th c theo m trng pht. Kt qu l
nhng ngi hin v tt u tin cn nhng k gian t u phi lui. Cho
nn mt ln c s m ch hu u phi phc theo. Sch s c chp:
"Nghiu c an Chu. Thun c Thng Qun, Khi c Ng Quan, Thng
c Thi Gip, V Vng c Qun Thc, Thi Thc. Nhng ngi nm vi
vng kia git u l ch thn tnh cha anh, con em vi h, nhng nhng
ngi ny li b thn cht nh tan l ti lm sao? V h l loi ngi hi
nc, lm thng tn n dn, lm hng php lut. Xt nhng ngi nh
vua dng, c ngi ni ni rng, m ao, hang ng; c ngi ni t
ngc, xing xch, c ngi lm vic nu bp, nui sc vt, chn b. Nhng
bc cha sang khng xu h v ch h thp hn, m cho rng h c th
lm sng t php lut, lm li cho nc, tin cho dn nn nghe h v dng
h. Nhng v vua ny u thn yu danh ting c tn qu.
9. V cha lon th khng th. H khng bit n ngh v hnh vi ca
by ti m giao nc cho nhng ngi ny. Cho nn nh th ci danh b h
thp m nc b ct, ln th nc mt, thn cht. l v h khng sng
sut trong vic dng by ti. H khng c ci quy tc cn nhc by
ti th th no cng da theo ming ca m ng m quyt nh. m

ng khen ai thi h theo m thch, m ng ch ai th h theo m

ght. Cho nn bn by ti ph nh, vt ca, bn trong lp b ng, bn
ngoi tip nhng h ln c khen ngi, b mt cu kt vi nhau
cng c cho nhau, cp ba tc lc cho nhau khuyn khch nhau.
Chng ni: "Nhng ai theo ta th ta s lm cho c li, nhng ai khng
theo ta th ta s lm hi".
m ng tham ci li, s ci uy, cho rng nu chng thc s mng r
th chng c th lm cho mnh c li, nhng nu chng gin th chng c
th hi mnh. m ng theo v dn ha vi chng. Ting tm ca chng
vang di khp nc, vang ln n tai nh vua. Nh vua khng th hiu tnh
thc, nn cho chng l hin. Chng li khin nhng k s di tr bn ngoi
gi v lm nhng v s gi thn tn ca ch hu, chng cho bn ny mn
nga xe, cp cho bn ny n tit lm tin, by cho li l, cp cho tin la,
khin cho bn ny la di ng vua ca chng, ngm ly ci ring bn v
vic chung. Nhng ngi lm s gi cho chng l nhng v vua ca nhng
nc l, nhng ngi ni h cho chng l nhng ngi chung quanh nh
vua. Nh vua thch nhng li ni ca nhng ngi ny v cho li l l
hng bin, cho loi ngi nh th l nhng k s li gii. Bn trong, bn
ngoi cho n nhng ngi chung quanh nh vua tt c u mt li nh
nhau khen ngi chng. Nhiu ra th nh vua d dng h thp thn mnh,
xem nh a v mnh tip chng, t ra th dng tc cao lc ln lm
li cho chng.
10. Tc lc ca k gian ln v b ng ngy cng ng. Chng li c
ci gian t th bn gian thn cng thuyt phc chng rng: "Nhng k
ngy xa gi l vua thnh cha sng, khng phi l c cha truyn cho con
theo th t m l nhng ngi lp b ng, tp hp nhng h ln ln hip
b trn, git vua cu ci li cho mnh". Nu chng hi: "Lm sao li bit
l nh th?" th bn kia li ni: "Thun p Nghiu. H V p Thun,
Thang ui Kit. V Vng nh Tr. Bn v vua kia u l nhng by ti
git vua, nhng thin h li khen h. Xt tnh thc ca bn ng vua ny th
u l ci bng tham ly. Xem hnh ng ca h th u l dng binh gy
bo lon. Th nhng bn ng vua ny vn ma rng quyn th mnh m
thin h khen h l ln. H t lm mnh ni danh m thin h li khen h
l sng sut. Nh vy th ci oai l tr thin h, ci li l che

trm c i, v thin h theo h". Bn ny li ni: "Ly nhng chuyn ta

nghe i nay th in Thnh T ly nc T; T Thnh T Hn ly nc
Chu; Dch Nha ly nc V; Hn, Triu, Ngu ba ngi chia nc Tn;
su ngi ny u l nhng by ti git vua mnh c vy".
K gian thn nghe vy th vnh tai cho l ng. Cho nn bn trong
chng lp b ng, bn ngoi tip xc vi cc h ln, xem thi c m hnh
ng, mt ln hnh ng m thu c nc.
11. V li bn bn trong lp b ng cng nhau hip ln nh vua, bn
ngoi ly ci quyn ca ch hu thay i nc mnh, che giu ci o
by b, di tr, duy tr vic ring ty, quanh co, trn ngn cm nh vua,
di lm vic cai tr ri lon khng th k xit. Ti sao th? l v chn
by ti khng sng sut, s k chp: "T i Tuyn Vng nh Chu n
nay c vi chc nc mt, nhng by ti git vua cp nc c nhiu".
Nh vy th ci nn ny sinh t bn trong so vi ci nn ny sinh t bn
ngoi l ngang nhau. Hng c th dng ht sc dn mnh nhng nc
tan, thn cht cn l hng cha hin, n nh nhng k i php lut,
thay a v gi dn chng nguyn vn m truyn c nc th mi l t
nht[76].
12. Nhng bc lm vua cha, nu thc sng sut trong vic nghe li
nhng by ti ni th tuy c chng li, sn bn, ci nga, nh chung,
xem v n, nc cng vn c cn. Nu khng sng sut v nhng li cc
by ti ni th d c tit kim, chm ch vt v, mc o vi, n xu,
nhng nc vn c t mt.
Vua nc Triu trc y l Knh Hu khng trau gii c hnh, thch
phng tng theo lng dc, thch thn th c yn, tai mt c vui, ngy
ng i chng li sn bn, ngy h chi thuyn. ng chi sut m, my
ngy lin khng b chn ru. Nhng ngi khng ung c ru th
ng ta ly ng tre vo ming. Ai ti lui khng nghim trang, ng i
khng cung knh ng ta chm trc mt mnh. Vic c x, n ung khng
c iu nh th, hnh pht git trc khng c chng mc nh th. Th
nhng Knh Hu hng nc my mi nm, qun khng b nc ch
nh bi, t khng b cc nc lng ging bn bn ct bt, trong khng
c ci lon do by ti trm quan gy ra, bn ngoi khng c ci lo do ch

hu cc nc lng ging gy ra. l v ng ta sng sut trong vic dng

by ti.
Vua nc Yn l T Khoi l con chu ca Thiu Cng Thch. t
vung ngn dm, qun cm kch vi chc vn, khng vui n sc, khng
nghe ting chung ting khnh, bn trong khng o ao lm i t, bn
ngoi khng chng li, bn tn, sn bn. Li thn hnh cm cy ba lo
sa ba rung. T Khoi kh cc thn mnh v lo lng cho dn nh th, tuy
nhng ngi ngy xa gi l vua thnh cha sng, d h c chm ch trong
vic gi mnh, v lo cho i cng khng k n th. Th nhng T Khoi
thn cht, nc mt, b T Chi cp mt m thin h ci ch. Ti sao li
th? V khng sng sut trong vic dng by ti.
13. Cho nn ni: "K lm ti c nm ci gian m nh vua khng bit.
K lm ti c ngi dng tin bc ca ci xa x t lt m mua ting
khen. C k dng khen thng, tng cp lm m ng theo mnh. C
k lp b ng, cu kt vi nhng ngi khn ngoan, tn trng k s
lng quyn. C k lo th cc ngi t c ti tng uy th. C k lo chiu
theo iu iu sai ca k di, ly ting bng cch ni nng qui l, n
mc oai, trang sc p, lm cho dn chng chong tai hoa mt. Nm
loi ngi y v vua sng ng vc v v cha thnh ngn cm. Tr kh
nm loi ngi y th nhng ngi di tr khng dm qua mt v
hng bc m ng ni. Nhng k nhiu li ni vn v, nhng thc
hnh t v khng lm ng php lut th khng dm ba t tnh cm
ni nng. Lm nh th th by ti lc thng ngy lo sa mnh, lc
hnh ng th lo ht sc, nu khng c lnh trn th khng dm t
tin ni ba v lm ba. l cch bc thnh vng dng chn by
ti di vy.
14. Bc vua thnh cha sng m khng dng li ng vc xt nhng
by ti ca mnh, thy nhng chuyn ng ng m khng phn i, thin
h t c. V vy c cu: Con v l c ngi ngang vi con trng; thip
c ngi snh ngang v chnh; trong triu nh c by ti snh ngang
tng quc; by ti c ngi c yu ngang vi nh vua. Bn loi ngi
y l ci nguy cho nc. Cho nn c cu: Bn trong ngi thip yu c
snh ngang vi hong hu, bn ngoi k ti yu nm quyn chnh snh

ngang vi nh vua, con v l snh ngang vi con trng, i thn snh

ngang vi nh vua, l ci o gy lon.
V vy Chu k ni: "Ch c cao v l m h thp v chnh, ng c
coi thng con trng m cao con th, ng c cao by ti yu m
coi khinh cc thng khanh, ng c cao bc i thn ngang vi nh
vua". Nu ph c bn ci "snh ngang" th trn khng phi lo lng,
di khng sinh chuyn qui l. Nu khng ph bn ci "snh ngang" y
th thn nh vua b nguy m nc b dit vy.

Thin XLV

S dng sai (Ngu s)

1. Ci bc thnh nhn dng lm o tr nc c ba iu: mt l li, hai

l uy, ba l danh. Ni chung; li l ci ginh c dn; uy l ci dng
thi hnh mnh lnh; danh l ci c trn ln di u theo. Ngoi ba ci
ny ra, tuy c iu g na cng khng quan trng bng.
2. Nay ci li khng phi khng c, th nhng nhng ngi di vn
khng c cm ho; ci uy trn khng phi khng cn, th nhng
nhng ngi di khng nghe khng theo; vic cai tr khng phi khng
c php lut nhng vn khng xng vi ci tn gi ca n. C ba ci ny
khng phi l khng cn, th nhng i vn c mt ln tr ri mt ln lon
l ti lm sao? l v ci m b trn qu vi ci lm cho nc c tr l
tri ngc nhau.

3. Ni chung, lp danh hiu l quy nh s tn qu. Nay c k coi

thng ci danh, coi khinh ci thc. Th nhng ngi i li cho l cao.
t tc lc ra l lm c s cho s sang hn. Th nhng nhng k coi
thng ngi trn khng cn yt kin, th ngi i li cho l ngi hin.
Ci uy v ci li l thi hnh mnh lnh. Th nhng k coi thng ci
li, coi nh ci uy th ngi i li cho l ng trng. Php lnh l ci
tr nc. Th nhng k khng theo php lut v mnh lnh, lm vic thin
ring, th ngi i li cho l trung. Chc quan v tc lc l ci
khuyn khch dn. Th nhng nhng k ham danh chung ngha, khng i
lm quan ngi i li gi l lit s. Hnh pht l ci dng ra uy. Th
nhng nhng k khng trnh ci ti b hnh pht, cht chc th ngi i
li cho l dng cm. Dn chng ht sc vi v theo danh cn hn h cu
ci li. Nh th th nhng k s chu ngho i thiu thn sao khi ni
ni non, chu kh thn mnh tranh ci danh vi thin h?
4. V vy cho nn s d i khng tr yn, khng phi l ci ti ca
k di, m l v trn b mt o. Ngi trn thng qu trng ci sinh
ra lon m coi nh ci lm cho nc tr yn. V vy cho nn ci m ngi
di mun li thng tri ngc vi ci m ngi trn dng tr yn.
Nay vic k di nghe theo ngi trn l iu ngi trn cn gp.
Th nhng nhng k n hu, cht phc, gi ch tn, lo lng trong cng
vic, nht nht trong li ni, th ngi trn gi ngi ta l hn. Nhng
ngi gi php lut chc chn, ch nghe theo mnh lnh th ngi trn
bo ngi ta l ngu. Nhng ngi nghe ngi trn, s ti, th ngi trn
bo ngi ta l nht. Nhng ngi ni ng lc, lm ng o phi th
ngi trn gi ngi ta l h hng. Nhng ngi khng hi lng theo ci
hc ring, nghe li quan li, theo s gio ho th ngi trn gi ngi
ta l th lu. Nhng ngi kh mi n th gi l ngay thng. Nhng
ngi kh thng th gi l lim. Nhng ngi kh cm on th gi l
hng trng. Nhng ngi c lnh khng nghe khng theo th gi l
dng cm. Nhng ngi khng lm li cho ngi trn th gi l tt.
Nhng ngi t ham mun, khoan dung, ban n hu, lm vic c th
gi l nhn. Nhng ngi trng hu t tn th gi l trng gi. Nhng
ngi theo hc ring lm thnh nhm th gi l thy. Nhng ngi ri
ri an nhn th gi l c suy ngh. Nhng ngi b nhn chy theo li

th gi l nhanh nhu. Nhng ngi gio quyt phn phc th gi l

khn ngoan. Nhng ngi trc v ngi sau mi v mnh, by t ra
cc danh hiu, cc li ni, yu rng c thin h th gi l thnh. Nhng
ngi ni khoc lc khng hp vi s thc, khng th dng c, lm
nhng iu tri vi i th gi l i nhn. Nhng ngi coi khinh tc
lc, khng chu khut phc vi ngi trn th gi l ho kit.
di c lm gian di nh th. Khi h nh th h lm dn ri lon.
Khi h ra lm vic th khng th sai khin h c. Ngi trn l ra
phi cm iu ham mun ca h, tiu dit nh hng ca h cn cha
c, li theo m cao h. Nh vy l dy ngi di lm lon
ngi trn, nhng vn cho l tr nc.
5. Ni chung, ci dng tr nc l hnh pht. Nay c k lm vic
ngha ring th li tn qu. X tc s d ng c l nh yn tnh. Th
nhng nhng k ba hoa, sim nnh, a dua li c s dng, Ci khin cho
trong bn ci u nghe theo l ch tn v ch c. Th nhng nhng bn
ranh ma la o li c sai khin. Mnh lnh s d c thi hnh, uy
quyn s d c thit lp l nh ch cung kim nghe ngi trn. Th
nhng nhng bn chn ni non ch bai thi th th li vinh hin. Kho la
kho tin s d y l nh vic cy rung lo n ci gc. Th nhng nhng
bn lm la l, gm vc, chm tr lm chuyn ngn li giu. Ci danh s
d dng ln c, thnh tr s d rng c l nh cc chin s. Nay nhng
a con m ci ca cc k s cht i, n xin ngoi ng, tri li bn
con ht, bn h, bn bm ru li xe nga la l. Thng lc l ci cho
dn dc ht sc mnh, k di i ly bng ci cht. Th nhng nhng
k s nh th thng, tn cng th chim c c vt v m vn khng c
thng cn bn bi ton, xem ch tay, bn gian xo la li m ni cho
thun tai trc mt nh vua th ngy no cng c ban thng.
B trn nm ly ci quy c nm trng quyn sinh quyn st. Nay
nhng k s gi vng quy c mun ly lng trung phc v b trn nhng
li khng c yt kin: cn bn kho ni, li khu thi hnh vic gian tr
cu may, kim chc i th ln ny lt n c yt kin. Nhng k
nm php lut, ni thng, lm cho ci tn gi v hnh pht ph hp vi
nhau, theo ng quy tc, trng tr bn gian l v nh vua tr nc th

ngy cng b ri xa; tri li nhng k sim nnh chiu theo mun v s
thch ca nh vua lm cho i nguy th li c gn gi.
Thu ht t v thu, dng ht sc dn l phng b tai nn, lm cho
kho la kho tin y. Nhng s tt b trn cng vic ca mnh, nhng k
n np da vo cc nh c uy th trnh giao dch v thu m m nh
vua khng lm g c li n hng vn. By rung tt, nh p l cho
s tt hng hi chin u, th nhng nhng k ri u, phanh bng, xng
phi ngoi ng ni th li khng c ci nh dung thn. Cn nhng k
c con gi v em gi p, cc quan i thn v nhng ngi chung quanh
nh vua khng c cng lao g li c chn nh , chn rung n.
Thng v ba li u do trn m ra l cai tr ngi di, th nhng
nhng k s i m th khng c chc v, tri li nhng k s ngi
khng th c tn qu hin vinh. Nh vua nu khng ly nhng vic nh
vy dy bo dn th lm sao ting tm khi b h thp v a v khi b
nguy c?
6. Ni chung, nu danh nh vua b h thp v a v b nguy th ngi
di nht nh khng theo php lnh. Nhng k c hai lng, theo ci hc
ring, lm tri i, vy m khng cm hnh ng ca h, khng ph ci
b ng ca h, li cn theo m cao h th l ci li ca k cm
quyn. Ngy xa s d lp ra lim s l khch l nhng k thuc h.
Nay k s v cc i phu khng xu h v ch nh bn, xu xa, nhc nh
m c lm quan, nhng k nh con gi, em gi, nh ca ring c
lm quan vt bc. Vic cho v thng l trng con ngi c cng;
nhng nhng k s c cng chin u th ngho hn, cn nhng bn
nnh ht v bn con ht li c thng vt cp, Ci danh hiu c
nu ln mt cch chc chn l cho ci uy c thi hnh. Nhng nh
vua li b cn tr. Nhng k thn cn v n b xin x, trm quan lm
ch vic ban tc i ngi. l ci li ca k cm quyn. Cc quan
i thn cho ngi ta lm quan cng vi nhng ngi di trc ht
lo chuyn lp b ko ng, ch lo lm vic tri php lut. Khi uy th v
quyn li thuc ngi di th nh vua b h thp v cc quan i
thn c tn trng.

7. Ni chung, php lut v mnh lnh l gt b iu ring t; php

lut v mnh lnh c thi hnh th con ng ring t b b. Ci ring t
l ci lm ri lon php lut. Th nhng nhng k s c hai lng theo ci
hc ring, ni ni non ho lnh, nh cy ngi ta, ngm lo suy ngh su
xa, ln th ch i, nh th lm k di b m hoc. Nh vua khng cm
h, li theo ly ci danh cao h, ly ci li nui dng h. Nh
vy l khng c cng m c vinh hin, khng vt v m c giu c.
Th th nhng k s c hai lng, theo ci hc ring lm sao khi suy ngh
su xa, ra sc di tr, ph bng php lnh cu c mi, v lm tri vi
i?
8. Phm nhng k lm lon b trn, lm tri th tc thng thng l
nhng k s hai lng, ngh n ci hc ring. Cho nn sch Bn ngn ni;
"Ci lm cho tr an l php lut, ci gy ra lon l s ring t. Php lut
c thit lp ri th khng ai c th lm iu ring t c na".
Cho nn ni: "Theo iu ring t th lon, theo php lut th tr". Nu
trn khng theo ng ci o ca mnh th nhng k khn ngoan c li
ring t, nhng ngi hin c ring t, trn khng c n hu ring t
th di khng c ham mun ring t. Nhng k thnh tr thnh b thnh
l, lm ra nhng li l, ly chuyn ch bai php lnh ni trc mt b trn.
B trn khng ngn cm h li i tn qu h tc l dy cho ngi di
khng nghe theo ngi trn khng theo php lut. V vy nhng ngi
hin khng m ni danh, nhng k giun nh thng m giu c. Cho nn
b trn khng thng c k di vy.

QUYN XVIII

Thin XLVI

Su iu tri ngc (lc phn)

1. Nhng k s cht v s tai nn l dn ca ci nc u hng; th

nhng ngi i li cao v ni l nhng k s qu s sng. Nhng k
hc o xa, lp hc thuyt l nhng dn xa ri php lut, nhng ngi
i li cao h, gi l nhng k s c vn hc. Nhng k sng lng bng
n ung di do l nhng dn cp cm, nhng ngi i li cao h,
cho l nhng k s ti gii. Nhng k ni nng quanh co, lm iu khn
kho l dn di tr; nhng ngi i li cao h, gi l nhng k s khn
ngoan hng bin. Nhng k cm kim git ngi loi dn hung bo;
nhng ngi i li cao h, gi h l k s dng cm cng rn. Nhng
k cu gic sng, che giu bn gian l dn ng cht; nhng ngi i
li cao h, gi l nhng k s ngha hip. Su hng dn ny l nhng k
ngi i vn khen vy.

Lao vo ch nguy him, chu cht cho ch tn l loi dn chu cht

cho tit ngha; nhng ngi i li khinh h, cho h l nhng ngi khng
bit tnh li hi. Nhng k hiu bit t nhng vn theo mnh lnh l loi
dn bo v php lut; nhng ngi i li coi thng, cho l loi dn cht
phc th lu. Nhng k dc sc lm lng sinh sng l loi dn lm ra
li: nhng ngi i ch h, gi l loi dn t ti nng. Nhng dn ng
n v tt; nhng ngi i li ch cho l loi dn nht nht. Nhng k bt
gic, ngn cn bn gian l hng dn nu cao b trn; nhng ngi i ch,
cho l loi ngi xu nnh. Su hng dn ny l nhng hng b i ch bai.
C su loi dn gian di, xo tr, v ch nhng ngi i li khen h
nh vy. C su hng dn lo cy cy, chin u, c ch, nhng ngi i
li ch h nh vy. gi l su iu tri ngc.
2. K o vi v nghe theo li ring m khen h. V vua i nghe theo
ci h danh nn dng l i x vi h. L u th ci li cng theo v
y. Trm h theo ci hi ring m ch h, cc v cha i b th tc cn
tr nn coi thng h. S coi thng u th ci hi theo v y. Cho
nn ngi ta dng danh ting v ban thng i vi hng dn lo vic ring,
lm iu xu xa v ng b tr ti; nhng li ch bai nhng k s lo vic
chung, lm iu tt v ng thng. Nh vy m li mun nc giu mnh
th khng th c.
Tc ng xa c cu: "Lm chnh tr cng nh gi u. Tuy c phi b
si tc cng phi lm". Tic phi vt b si tc m qun mt ci li l tc
s i th khng bit ci quyn bin. Phm cha nht th phi chu au,
ung thuc th phi chu ng. Nhng khng cha nht, khng ung
thuc th thn mnh khng sng c, bnh khng lnh.
3. Nay mi quan h gia ngi trn vi k di khng c ci n ca
ng cha i vi a con, v li mun dng o ngha cm ngi di,
th mi quan h th no cng lm ny sinh on gin. V li, cha m i vi
con, sinh con trai th chc mng nhau, nhng sinh con gi th git i. Con
trai con gi u t trong lng cha m m ra, nhng sinh con trai th chc
mng nhau m sinh con gi th git i, l v ngh n ci thun tin v
sau, tnh n ci li lu di. Do , cha m i vi con ci vn cn dng

li tnh ton m i x vi nhau, hung na l nhng ngi khng c ci

n hu ca cha m i vi con ci?
Nay bn hc gi khi ni vi nh vua th u ni phi gt b ci bng
cu li, phi nu ln ci o yu nhau. Nh vy l i hi nh vua phi
thn vi dn hn cha m i vi con. Nh th l khng hp vi vic bn
lun, ngh chuyn di tr ni ngoa. Cho nn bc vua sng khng nghe
theo.
Bc thnh nhn cai tr thin h th ch k n php lut v s cm
on. Php lut v s cm on m sng r th vic quan theo ng quy
tc. Vic thng pht phi chc chn. Vic thng pht khng thin lch
th dn c th dng c. Vic quan chu o, dn dng c th nc giu.
Nc giu th binh mnh v c nghip b vng c th lp c. Lam b
vng l ci li ln cho vua cha. Cc vua cha nm ly ci li ln thi
hnh vic tr nc. Cho nn, dng ngi lm quan th ng nng lc,
thng pht ca nh vua khng ring t. H khin cho k s v dn chng
thy r nu dc sc liu cht th c th lp c cng v c th c c
tc lc. C c tc lc th c nghip giu sang c th c c. Giu v
sang l ci li ln ca by ti. By ti nm ly ci li ln ny lm vic,
do d lm vic nguy phi cht, dc ht sc mnh vn khng on thn.
Cho nn ni rng vua khng nhn, ti khng trung th khng th lm b
vng c.
4. Phm k gian i th th no cng bit phng b, nu th no cng b
trng tr th h thi. Nu trn khng bit th, h bung th, nu trn khng
trng tr th h hnh ng. Nu by th hng r ni kn o th d l Tng
Sm, S Thu cng c th b ng. Nhng nu treo mt trm cn vng
ngoi ch th d l bn n trm ln cng khng dm ly. Nu nh ngi ta
khng bit th ngay c Tng Sm, S Ng cng c th b ng vc ni kn
o. Nhng nu th no ngi ta cng bit th k cp ln cng khng
dm ly th vng treo ch. V vy cho nn bc vua sng tr nc th dng
nhiu ngi gi v tr ti nng, sai khin dn bng php lut v s cm
on ch khng phi bng lim s. M thng con nhiu hn cha, nhng
lnh ca cha a ra c con thi hnh gp mi ln lnh ca m. Quan li
i vi dn khng yu thng dn nhng mnh lnh ca quan li th dn

thi hnh gp vn ln lnh ca cha, cha m chng cht thng yu nhng

lnh a ra khng c thi hnh, quan li dng uy nghim m dn nghe
theo. Uy nghim v thng yu ng no hn cng c th quyt nh c
vy.
V li, cha m s d i hi con l ch mun cho hnh ng ca n
yn n v c li, mun cho thn ca n khi b ti. Nh vua i vi dn
khi c nn th dng ci cht ca dn, khi yn n th dng ht sc ca dn.
Cha m v rt thng yu con mun cho con yn n v c li nhng n
khng nghe. ng, vua khng dng yu thng v ci li i hi dn phi
cht, phi dc sc, nhng mnh lnh li c thi hnh. V vua sng sut
bit iu , cho nn khng nui lng thng hay n hu m tng ci th
uy nghim. Cho nn m thng yu nhiu th con thng h, v dng yu
thng. Cha yu t, dy bng roi vt th con thng ngoan, v dng uy
nghim.
Nu nhng ngi trong gia nh lo vic sn xut, trong i rt nhng
nhn nhau, trong lao kh khuyn khch nhau th gp iu kh khn trong
qun ng nht nh l gia nh y gp mi lo phi i km nhng vn
m o, no cm. Cn nu thng nhau cp qun o v thc n, ra n
cho nhau bng ngh ngi vui v, th nht nh gia nh y gp lc mt
ma l phi bn v con.
Cho nn nu dng php lut lm ci o tr nc, th trc kh s
nhng ci li lu di; nu dng ch nhn lm ci o tr nc th vui chi
tm thi nhng sau nguy khn. Bc thnh nhn cn nhc iu nng nh,
a ra ci li ln, cho nn dng ci tn nhn ca php lut m b s
thng xt nhau ca ch nhn. Nhng li ca cc hc gi u bo phi nh
hnh pht, l ci thut l dn lon, nc mt.
5. Phm thng pht chc chn l cch khuyn khch v ngn cm.
Thng hu th ci mnh mun c c s c nhanh: pht nng th ci
mnh mun cm s cm c chng. Ni chung, nhng k mun iu li
th phi ght iu hi. Ci hi l ci tri ngc vi ci li, tri ngc vi
iu ngi ta mun. Lm sao ngi ta khi ght? Ngi no mun cai tr
th no cng phi ght ci lon. Ci lon l ci tri ngc li ci tr. Cho
nn ngi mun ci tr nhiu th no cng phi thng hu, ngi ght ci

lon nhiu th no cng phi pht nng. Nay ch trng hnh pht nh l
ght lon khng nhiu v mun tr cng khng lm. iu khng
nhng l khng c thut tr nc m cn khng c li na. V vy cho
nn vic phn bit tt nht ngi hin vi k h hng, ngi ngu vi
ngi khn l ch thng pht nng hay nh
V li, hnh pht nng khng phi l lm ti ngi ta. Php lut ca
v vua sng l ch st pht. Tr gic khng phi l tr k b st pht m l
tr ci mnh mun st pht. l trng tr ngi cht. Dng hnh pht i
vi bn n trm khng phi l trng tr k b hnh pht. l tr nhng
bn phm ti. Cho nn ni: "Tr nng ci ti ca mt tn gian m chn
c iu gian t trong b ci". Chnh nh vy m tr an. K b pht nng
l nhng bn trm cp, v k c thng yu lo lng l dn lnh.
Nhng ngi mun cai tr sao li ngi dng hnh pht nng? Cn nh vic
thng hu, cn l khuyn khch mt nc. Ngi c thng vui ci
li, k cha c thng hm m vic lm. Nh vy l bo p ci cng
ca mt ngi m khuyn khch c dn chng trong b ci. Nhng
ngi mun cai tr sao li ngi thng hu?
Nay nhng k khng bit tr nc u ni hnh pht nng th lm
thng tn n dn, nh hnh pht c th cm c ci gian, cn g phi
hnh pht nng. l nhng ngi khng xt k vic tr nc. Phm
nhng ngi v hnh pht nng m ngn cm c th cha chc dng
hnh pht nh c th ngn cm c h. Tri li, nhng k dng
hnh pht nh ngn cm c th chc chn dng hnh pht nng l
ngn cm c. V vy, trn dng hnh pht nng th bn gian u
chm dt ht. Bn gian u chm dt ht th iu c thng tn g
n dn?
6. Ci gi l hnh pht nng l khi k gian c li c t nhng b
trn bt chu ti ln. Dn chng khng mun v ci li nh m chu ci ti
ln, cho nn iu gian nht nh chm dt. Ci gi l hnh pht nh
l ci k gian c li th ln nhng b trn trng tr th nh. Dn ham
ci li nn coi thng ci ti, cho nn vic gian khng chm dt. V vy
cho nn thnh nhn trc y c cu tc ng: "Ngi ta khng vp ng
ni ni non m vp ng ni m t". Ngn ni cao cho nn ngi ta

cn thn; nhng ci m t nh b cho nn ngi ta coi thng. Nay

dng hnh pht nh th th no dn cng coi thng hnh pht. Dn
phm ti m khng tr, nh vy l xua c nc v vt b n. Cn phm
ti m trng pht th l chng by cho dn ri vo. Do hnh pht
nh l ci m t ca dn. V vy cho nn con ng dng hnh pht
nh nu nh khng phi l lm cho nc lon th cng l chng by la
dn vy. Ci ny mi c th gi l lm thng tn n dn.
7. Bn hc gi ngy nay u ni nhng li p trong cc sch xa
nhng khng xt k s thc ngy nay. H ni: "Nh vua khng thng
dn, thu kho thng nng, dn khng c chi dng v on gin nh
vua. Cho nn thin h i lon". Ni th ngha l nu lm cho dn c
ca ci chi dng v thng dn th d c hnh pht nh cng c th tr yn
c;. Li ni khng ng.
Ni chung, ngi ta b hnh pht nng l sau khi c ri. Tuy ca
ci chi dng c y v nh vua rt thng yu h, nhng nu hnh pht
nh th vn c th lm lon.
a con yu ca nh giu c th ca ci dng, nhng ca ci c
dng th li dng ba bi, dng ba bi th xa x qu ng. Thng yu n
th khng n cm, khng n cm th n kiu ngo phng tng. Xa x qu
th nh ngho, phng tng th lm vic hung bo. Nh vy, th d c ca
ci chi dng y v thng yu nhiu, nhng v hnh pht nh nn sinh
ra mi lo vy.
Phm con ngi sinh ra, khi ca ci dng th li dng sc. Nu nh
vua cai tr nhu nhc th h ngng cung lm iu by. Ca ci nhng
vn ra sc lm lng, l Thn Nng. Nh vua cai tr nhu nhc nhng
vn trau gii tnh hnh, l Tng Sm, S Thu. Dn khng bng Thn
Nng, Tng Sm, S Thu ci rt r. Lo am c ni: "Bit t cho l
th khng phi chu nhc, bit dng li th khng b nguy". V thy b
nhc v b nguy cho nn khng i hi ngoi ci mnh cho l , l
Lo am. Nay cho rng dn khi c th c th tr yn nh vy l i
hi dn u phi nh Lo am c. Cho nn Kit c ci sang lm thin
t nhng vn khng thy va lng v s tn qu, mnh giu c c trong

bn bin nhng vn khng thy va lng v ca bu. Bc lm vua cha

ngi ta d c th lm cho dn no nhng vn khng th khin cho
dn lm vua, lm thin t th m Kit cng vn cn cha ly vic lm
thin t l . Nh vy th d dn c no cng c cch no tr yn
c?
Cho nn bc vua sng tr nc th da theo thi tit ca nm m lm ra
ca ci, tnh thu kho sao cho s giu ngho c u, ban tc lc hu
nhng k ti gii dc ht sc mnh, nng hnh pht cm iu gian t
khin cho dn a sc mnh ra c giu, lm cng vic c sang,
lm sai th b ti, c cng th c thng m khng ngh n vic ban cp
v n hu, thng xt. Chnh tr ca bc vng l nh th dy.
8. Mi ngi u ng th khng bit ai m. Mi ngi u im lng th
khng bit ai cm. Thc h dy bt h nhn, hi h bt h tr li th ngi
m v ngi cm cng ng. Khng nghe li ni ca h th khng bit
h l khng c thut, khng dng ci thn ca h th khng bit ngi h
hng vi k khn ngoan. Nghe li ni m khng xem n c thch ng
khng, dng ci thn ca h m xt ci cng ca h th nhng k khng
c thut tr nc v h hng cng ng vy. Phm mun c c
ngi lc s m c cho ngi ta t khoe khoang mnh th khng th
phn bit c mt ngi tm thng vi Hoch. Ly vc ra cho
bng th bit ngay ai yu ai kho. Cho nn cc chc quan, l ci vc
ca nhng k s c nng lc, c giao vic cho h th phn bit c
ngay ai ngu ai khn. Cho nn nhng k khng c thut tr nc th s
khng c dng, nhng k h hng s khng c giao nhim v.
9. C nhng k li ni khng c dng nhng li lm cho n vn v
t ra hng bin, thn mnh khng c giao trch nhim nhng li t t
v cho mnh l cao. Cc vua cha i b qung mt v s bin lun
ca h, b ci cao xa ca h la di nn tn qu h. Nh vy l khng
ch i nhn m cho ngay l sng, khng i tr li m cho ngay l
hng bin. Nh vy th khng bit r c ai m ai cm. Bc vua sng
nghe li ni th no cng phi xt ci dng ca n, xem vic lm th
no cng phi xt ci cng ca n. Nu th th ci hc trng rng ngy

xa s khng c bn n, v khng t v c nhng hnh ng

ku cng, vu khot.

Thin XLVII

Tm thuyt sai lm (Bt thuyt)[77]

1. V ngi quen c m lm vic ring th gi l khng b bn, k ly

ca cng ra phn pht th gi l ngi c nhn. K coi nh lc vua coi
trng thn mnh th gi l ngi qun t. K b cong php lut, thin lch
i vi ngi thn th gi l ngi c hnh. K b chc quan thch chi
vi bn th gi l ngi ho hip. K lnh i, trn ngi trn th gi l
ngi cao ngo. K tranh ginh nhau lm tri mnh lnh th gi l ngi
cng ngh. K thi hnh n hu ly lng ngi ta th gi l ngi c
lng dn.
Nhng k khng b bn c nu c lm quan th s lm gian. K c
nhn lm tn hi ti ti sn cng, Ngi qun t l loi dn kh sai bo.
Ngi c hnh lm cho php lut, ch b hng. Ngi ngha hip b
trn chc quan. Ngi cao ngo l loi dn khng phc v ai. Ngi
cng ngh khng thi hnh mnh lnh. Ngi c lng dn lm nh vua
b c lp.
Tm iu trn l ci danh ting ring ca k tht phu nhng li l iu
tn hi ln cho bc vua cha. Bc vua cha khng xt k iu li v
iu hi ca nc nh, m li dng ci ting khen ring ca k tht
phu. Nh vy m mun cho nc khng nguy, khng lon l iu
khng th c!

2. Dng cng vic s dng ngi, l ci then cht ca s cn hay

mt, tr hay lon. Nu khng c ci thut b nhim ngi th dng
ngi no cng hng. Nhng ngi nh vua dng nu nh khng phi l
nhng k ni gii khn ngoan th l nhng ngi trau gii thn mnh v
lim khit. Dng ngi ta l khin cho ngi ta c th lc. K s khn
ngoan khng nht nh l nhng ngi gi ch tn. V nh vua khen ci
khn ngoan ca h cho nn hiu lm v ch tn ca h. Ly ci mu k ca
k s khn ngoan, vo ci th ca k c chc v m lm vic ring th
nh vua th no cng b la di.
V nhng k khn ngoan khng th tin, cho nn nh vua dng nhng k
s trau gii thn mnh, cho h quyt nh cng vic. Nhng k s trau gii
thn mnh khng nht thit l nhng ngi khn ngoan. V nh vua hiu
lm v ch thn mnh h trong sch cho nn nh vua tng h l khn
ngoan. Ly s hn m ca ngi ngu, m ngi chc quan trng coi
cng vic th th no cng vic cng phi ri lon. Cho nn nu khng
c ci thut dng ngi m dng ngi khn th ngi khn s la
nh vua, nhng nu dng ngi trau gii thn mnh th cng vic ca
nh vua s ri lon. l ci lo ca tnh trng khng c thut!
Ci o ca v vua sng l ngi hn c php bn v ngi sng, k
di c php ni ci sai ca ngi trn, dng li tham kho nhiu ngi
quyt nh v s thnh thc, v khng phi ch nghe mt ca m thi.
Cho nn nhng ngi khn ngoan khng th la di. Tnh cng m ban
thng, da vo kh nng m giao vic, xt k u cui xem s sai lm.
K c li th b ti, k c ti th c thng. Cho nn ngi ngu khng
gi chc quan, ngi khn khng th la di, ngi ngu khng c
php quyt nh th cng vic khng sai lm.
3. Nhng iu m nhng k s su sc mi c th hiu c th khng
th a ra lm lnh, v dn khng phi tt c u su sc. Nhng iu ch
c nhng ngi hin mi c th lm c th khng th dng lm php
lut, v dn khng phi tt c u hin. Dng Chu, Mc Dch l nhng
ngi su sc trong thin h, gp thi lon h khng quyt nh c. Tuy
h su sc nhng khng th lm mnh lnh ca vin quan. Bo Tiu, Hoa
Gic, thin h u cho l hin. Nhng Bo Tiu m cy kh m cht, Hoa

Gic nhy xung sng. Tuy h hin nhng khng th dng h cy

rung, chin u. Cho nn k v vua cha cho l su xa l k s em ht ti
hng bin, k bc vua cha tn qu l k s c nng lc em ht sc
mnh i lm. Cc v vua cha i nay coi trng li hng bin v dng,
cao nhng vic lm xa cng dng. Lm th m mun cho nc c
giu c, hng mnh th khng th c.
Hc rng, khn ngoan, bin lun gii th nh Khng T, Mc T l
nht. Nhng Khng T, Mc T khng lo cy ba th nc c li ci
g? Trau gii ch hiu, t ham mun th nh Tng Sm, S Thu l nht.
Nhng Tng Sm, S Thu khng nh gic th nc c li ci g? K
tht phu c ci tin ring ca mnh, bc vua cha c ci li chung, Khng
lm g m sng, khng lm quan m ni danh, l ci tin ring.
Chm dt vn hc nu r php lut v quy tc, chn ci tin ring
lm cho cc cng lao thng nht li. l ci li chung. Lp php lut
hng dn dn m li cn qu vn hc th dn tuy theo php lut, nhng
vn cn ng vc. Thng cng khuyn khch dn nhng li cao vic
trau gii c hnh, th dn s li bing trong vic lm ra ci li. Qu
chung vn hc cho dn nghi ng php lut, cao vic trau gii c
hnh cho n ngang vi cng lao m li mun nc mnh, dn giu th
khng th c.
4. Cm ht cm khin ma khng bng cm c, mang gio st. Ln
xung ti lui trong triu khng bng mt ngy i trm dm. Bn vo u
con cy hng lm ch khng bng nhiu cy n cng cng bn. Khin,
thnh chng li vic tn cng khng bng ni t, ng ho. Ngi xa
tranh nhau v c, i gia tranh nhau v khn ngoan, i nay tranh nhau
v sc. i xa, vic t v vic phng n gin, th s m khng y
, cho nn c k trang sc bng v s v dng ngi y xe. i xa
ngi t m thn yu nhau, vt nhiu nn coi thng ci li m d
nhng cho nhau, cho nn c chuyn vi nhau m truyn thin h. Nh
vy th lm vic vi nhng cao chuyn nhn t v n hu v ch
trng nhn c trng hu u l do ci chnh tr xa. Mt khi vo ci
thi bui lm vic m li dng nhng dng ca ci thi c t vic,
khng phi l cch phng b ca con ngi khn, vo thi bui ra sc
tranh ginh nhau m li theo ci khun php vi nhng khng phi l

cch cai tr ca bc thnh nhn. Cho nn ngi khn th khng ngi trn
ci xe do ngi ta y, bc thnh nhn th khng thi hnh chnh sch
nhng nhn.
5. Php lut l iu khin s vic, s vic l ci gi tn cng lao.
Php lut lp ra m c ci kh th cn nhc ci kh. Cng vic c kt qu
th lp thnh php lut. Cng vic thnh m c hai, cn nhc ci hi nhng
cng lao nhiu th lm. Php lut m khng c ci kh, cng lao m khng
c ci hi, ci trong thin h khng h c. Cho nn nh ci kinh
tng cao ngn trng, nh bi mt o qun mi vn ngi, d
nhng ngi cht v b thng n mt na s qun, binh kh gy
hng, s tt b thng v cht, nhng vn chc mng chin thng, c
t, v chu ci hi nh m tnh ci li ln. Phm gi u th c tc rng,
cha bnh thng tn n mu v tht. Lm ngi thy ci kh m b
cng vic lm l mi lo khng c ci thut lm vic. Bc tin thnh
c ni: "Ci quy c sai, nc trong thc o c sng, ta mun sa n,
nhng khng th lm g". l ni chuyn quyn bin.
V vy c nhng thuyt ng vng nhng xa s thc hnh, c nhng
li vng v nhng cn thit cho cng dng. Cho nn bc thnh nhn cn
tm li ni v hi, m ham nhng vic khng d. Ngi ta khng thch ci
cn v ci thch khng phi ngi ta lim khit, trung thc v xa ci li
m v ci thch khng th v ngi m thnh nhiu hay t, khng th v
ngi m thnh nng hay nh. i hi nhng khng c, cho nn ngi
ta khng thch. Nc ca bc vua sng, quan khng dm b cong php
lut, li khng dm lm vic ring t, vic hi l khng thi hnh, nhng
vic trong b ci u nh ci cn ci thch c. Bi v by ti nu gian di
th th no trn cng bit. Cho nn vua cha c o khng i phi c quan
li lim khit m ct phi c ci thut bit chc chn.
6. B m hin i vi a con cng, yu con khng ai hn c. Th
nhng nu a con nung c tnh hnh km th cho n i theo thy hc.
N c bnh nng th cho n n thy thuc. Nu n khng theo thy hc
th n s b trng pht, nu n khng n thy thuc th khng kho s
cht. B m hin tuy yu con nhng khng ch g trong vic trnh hnh
pht v cu con khi cht. Nh th tc l ci bo tn c a con,

khng phi l tnh yu vy. Bn tnh ca b m l tnh yu, ci cn nhc

gia ti v vua l s tnh ton. B m khng th ly tnh yu m bo tn
nh mnh, vy th ng vua lm sao c th dng tnh yu gi nc mnh
c?
V vua cha sng hiu r ci thut lm cho nc mnh dn giu th c
th t c iu mnh mun. V vy cho nn cn thn trong vic nghe ni
cch tr nc l ci php lm cho nc c giu mnh. Hiu r nhng
php tc v nhng iu ngn cm, xem xt nhng mu k. Php lut sng
r th bn trong khng c ci lo sinh bin lon. Mu k hay th bn ngoi
khng phi ci nguy l b ht v b cm t. Cho nn ci bo tn nc
khng phi l nhn ngha. Ngi c nhn th lm n hu m coi nh ti
sn. K tn bo l k trong lng cng rn v coi nh vic git ngi.
Nhng thng ngi, lm n hu th khng nh lng, coi nh ca ci
th thch cho. Bng d cng rn, bng ghen ght biu l i vi ngi
di, coi nh vic git ngi th git ngi ta ba bi. Khng nh lng
th nhng ngi b pht nhiu ngi c tha, thch cho th thng
nhiu ngi khng c cng. Bng ght l th ngi di on ngi
trn. Git ba bi th dn s phn li. Cho nn k c nhn lm vua th
di ngng cung, coi nh vic phm php, lm iu cm, trng mong
nh vua ban thng bt ng. Ngi tn bo lm vua th php lut,
mnh lnh by b v quan h gia vua v ti sai lch dn on v bng
lm lon ny sinh. Cho nn ni: "Ngi nhn hay ngi tn bo u l
nhng ngi lm cho nc mt".
Khng c cm canh m mi ngi cht i n th khng th cu
sng anh t c. Khng phi quang c, trng la cho nh vua c ci
m ban thng, tng cp, th khng th lm cho dn giu c. Nhng
iu bn hc gi i nay ni n khng lo ti ci gc m thch nhng vic
ngn, ch bit ni chuyn ng thnh sung lm cho dn c va lng.
l ci thuyt "mi ngi cht i n cm". Ci thuyt "mi ngi cht
i n cm" v cha sng khng chp nhn.
7. Sch ni tm tt th bn hc tr hay bin lun, php lut gn th vic
kin tng ca dn t i. V vy cho nn sch ca thnh nhn th no cng
l lun r rng, php lut ca v cha sng th no cng xt s vic r

rng. Ht sc suy ngh, suy xt iu ng iu sai, k khn ngoan cn cho

l kh lm. Khng suy ngh, nm ly li ni trc m xt cng vic lm
sau th ngi ngu di cng cho l d. Bc vua sng ngh n nhng iu
ngi ngu cho l m bt ngi khn phi lm nhng vic h thy l
kh. Cho nn nh vua khng phi mt cng nhc sc m nc c tr an.
Cc v chua, ngt, mn, nht, nu nh vua khng ly ming mnh
quyt nh m da vo anh u bp, th nhng ngi nu bp s coi
thng nh vua m trng anh u bp. m thanh cao, thp, trong, c, nu
nh vua khng ly tai mnh quyt nh m da vo ng quan nhc chnh
th cc nhc cng m s coi thng nh vua m coi trng ng nhc chnh.
Vic tr nc ng hay sai, nu khng dng thut tr nc quyt nh
m quyt nh nhng ngi nh vua yu, th by ti di s coi nh
nh vua v coi trng nhng ngi nh vua yu. ng vua nu khng t
mnh nhn v nghe, m li cho ngi di quyt nh th ch l mt
k n gi nm nh trong nc m thi.
V th con ngi khng n khng mc, nhng cng khng i khng
rt, li khng s cht th ngi ta s khng c th ngi trn. Nu h
khng mun cho nh vua cai qun th nh vua cng khng th sai khin
h c.
Nay quyn sinh quyn st l cc quan i thn m mnh lnh ca vua
c thi hnh th l iu cha h c. Con h con bo nu khng dng
rng v vut th cng nh l con chut, khng c uy lc g. Ci nh c vn
cn vng nu khng dng n s giu c ca mnh, th cng nh ngi gi
ca m thi. ng vua c t thch ngi ta m khng lm cho ngi ta
c hng li, ght ngi ta m khng lm hi c h th khng th i
hi ngi ta phi s v trng mnh.
8. By ti bung th theo ring ca mnh, th ngi ta gi l ho hip.
ng vua bung th theo ring ca mnh th gi l lon. By ti coi khinh
ngi trn th gi l kiu; ng vua coi khinh k di th gi l bo. Ci
nguyn l ca hnh ng hai bn thc t l mt, nhng ngi di th
c khen cn nh vua th b ch. By ti c li to, nh vua thua mt lo.

Trong nc ca bc vua sng c by ti sng nhng khng c by ti

nm quyn ln. By ti sng l by ti c hng tc cao v lm
quan to. By ti nm quyn ln, l by ti ni th c nghe, c nhiu
th lc. Trong nc ca v vua sng th quan tc l do cng lao m c,
cho nn c by ti sang. Li ni nu khng ng quy tc, vic lm di tr
th th no cng b pht, cho nn khng c by ti nm ly quyn.

Thin XLVIII

Tm nguyn l (Bt kinh)

I. Da theo tnh cm con ngi[78]

Ni chung, mun tr thin h th phi da theo tnh cm con ngi.
Tnh cm con ngi c yu c ght, cho nn s thng pht c th dng
c. Thng v pht c th dng c th lnh ngn cm c th thi hnh
m ci o tr nc c vy. Nh vua cm ci quyn bnh v gi ci th
cho nn lnh ban ra c thi hnh v iu ngn cm khin ngi ta thi.
Quyn bnh l ci quyt nh s sng cht. Ci th l ci c s thng
m ng.
Nu bi b v b nhim khng c quy tc th ci quyn mt. Thng v
pht cng chung lm vi ngi di th ci th b chia. V vy cho nn bc
vua sng khng phi v yu m nghe, ngi ta, khng phi v thch m theo
k ca ngi la. Cho nn nu nghe li ni m khng tham kho nhng li
khc th ci quyn b bn gian chia mt. Nu khng dng ci tr khn

ngoan ca mnh th th, no cng b by ti lm cho khn cng. Cho nn

bc vua sng thi hnh php ch th khng th lng c nh tri,
dng ngi th kn o nh qu. Tri th khng th ch bai, qu th
khng th nguy khn. Ci th c thi hnh, vic gio dc nghim th
d c ngh khc cng khng lm tri li. Vic khen ch thng nht m
ngi ta khng bn tn. Cho nn vic thng ngi hin, thng
ngi bo, pht ngi hin l ra sc nng ci c. Ci gi l
thng ngi cng vi mnh, pht k khc vi mnh.
Thng th khng g bng thng hu, khin cho dn thy l li.
Khen th khng g bng khen p khin cho dn thy l vinh. Trng
pht th khng g bng trng pht nng, khin cho dn s. Ch th khng g
bng ch xu xa, khin cho dn thy l nhc. Sau mi thi hnh php
lut mt cch thng nht, ngn cm v trng pht iu ring, cc gia nh
ln khng lm hi ti vic thng cng pht ti, khen thng v trng
pht th nh vua th no cng bit. Bit c nhng iu th hiu tn
cng ci o tr nc vy.
II. o ca v vua cha
Sc ca mt ngi khng th chng li sc ca m ng, ci khn
ngoan ca mt ngi khng th bit ht c cc vt. So vi vic dng
mt ngi khng bng dng c mt nc. Cho nn ci khn v ci sc mt
ngi d lo chng vn b cc vt thng. Nu tnh ton trng th ring
mnh b vt v, cn khng trng th mnh phi gnh ly ci li.
V vua km dng ht ti nng ca mnh, v vua trung bnh dng ht sc
ngi, v vua gii dng ht tr khn ca ngi ta. V vy khi c vic th kt
hp cc tr khn, nghe ring tng ngi ri cho hp chung li. Khng nghe
ring tng ngi th li ni sau s tri ngc li li ni trc, li ni sau
tri ngc li li ni trc th khng bit c k khn ngi ngu. Khng
hp chung li th phn vn khng th quyt nh, phn vn khng th quyt
nh th cng vic ngng tr. T mnh chn ly mt kin th s khng ri
vo ci nguy b sa h. Cho nn nh vua cho by ti c bn, bn xong th
bt lm iu anh ta ni. V vy, ngy ni v trnh by kin th th no
cng ghi chp trong s. Kt hp nhng ngi khn li, sau khi vic xy

ra ri th sau xt nghim li. Kt hp nhng ngi c ti nng li, sau

khi c cng th cn c vo m xt. K hoch c thnh c bi. Thnh hay
bi u c bng chng, v tuy theo m thng hay pht. Vic thnh th
nh vua thu ly ci cng, vic hng th by ti chu ly ci ti. Bc vua
cha n ngay vic ghp ph[79] cn cha thn hnh lm na l vic t
mnh dc sc? Vic n trc mt cn cha t mnh lm na l vic cn
treo? Cho nn ni dng ngi th khng ct h phi cng mt , h cng
mt th nh vua gin. Khin ngi ta dng sc ca nhau th nh vua sng
sut nh thn, nh vua nh thn th nhng ngi di dc ht sc mnh.
Ngi di dc ht sc mnh th by ti tin ln khng phi da vo nh
vua v ci o ca nh vua trn vn vy.
III. Gy lon
Nu bit rng vua vi ti ci li khc nhau th s lm vng (thin t);
nu cho rng vua vi ti cng li nh nhau th s b uy hip; nu cho rng
vua vi ti cng lm mt vic th b git. Cho nn bc vua sng phn bit
r ci cng vi ci t, phn bit r ci li vi ci hi, lm th k gian mi
khng c cch no chen vo.
C su loi ngi lm cho ci lon sinh ra: l: M ca vua, hu phi,
con chu, anh em, quan i thn, nhng ngi ni ting l hin. B nhim
quan li v giao trch nhim cho cc quan th b m ca vua khng th
phng tng. Nghi l thi hnh c th bc khc nhau th hu phi khng so
snh a v ca mnh (vi hong hu). Quyn th khng chia hai th con
trng v con th khng tranh nhau. Quyn th khng b mt th anh em
khng ln nh vua. Nhng ngi di khng theo v mt ca th quan i
thn khng che lp c vua. Ngn cm v khen thng c thi hnh
quyt on th nhng ngi ni ting l hin khng th lm lon.
By ti c hai ch da l ci bn ngoi v ci bn trong. Ci bn
ngoi l s s hi, ci bn trong l lng thng yu. Nhng iu nhng
ngi nh vua s yu cu th nh vua u cho, nhng 1J nhng ngi nh
vua thng yu yu cu th nh vua u nghe. l c sa khin cho by
ti gy lon da vo. Nu nh cc quan li m nhng nc ngoi t
nc mnh th tra hi ai thn vi h v trng pht k t lt nhiu ca ci
cho h. Lm th th cc quan khng da vo nc ngoi na. Nu ban

thng tc lc tu theo cng lao, nhng k xin x u b tr ti th ht

nh bn trong. Khng cn c th da vo bn ngoi, khng cn c th cy
vo bn trong th iu gian di b chn li. Quan c theo cp bc m tin
dn ln cho n chc v cao nh th l khn.
Nhng ngi c chc v cao v c trch nhim ln, nh vua phi dng
ba cch rng buc nm ly h. Mt l nm con tin; hai l nm tinh thn;
ba l nm chc sinh mng. Nhng ngi thn thch, v con ca h, l
con tin. Tc lc hu, l nm chc tinh thn. Dng tng nhm ba nh,
nm nh xt v pht, l nm chc sinh mng. i vi ngi gian th
chn ng ci gian bng li con tin. i vi ngi tham th cm ho bng
cch nm tinh thn. i vi bn gian t th lm cho chng khn bng cch
nm sinh mng.
Ngi trn nu nhn m khng trng tr th ngi di s phng tng.
Nu ci li nh khng tr th gp ti ln li phi git. Khi ci danh v ci
thc ca ti u ph hp vi nhau th phi lm mnh. Nhng k nu cho
sng th hi n cng vic, nu git cht th hi n ting tm th dng li
cho n ung (m git). Nu khng lm th dng cch trao cho k th
ca h. Ci gi l "u tr kh ci gian kn o". Che ch bn gian l
di tr, di tr tc l thay i php lut. Thy cng th thng, thy ti
th pht th vic di tr s chm dt. Nh vua khng tit l iu phi
iu tri, khng cho ngi ta hay nhng li bn v nhng li can gin
th by ti khng c cch no thay i php lut.
Cha anh ca nhng ngi ti gii sng lu vong nc ngoi gi y
l "mi lo lu chuyn" bi v cc nc lng ging hay li dng h. Nhng
ngi b hnh pht gn gi l "bn gic gn", ci lo ch h sinh lng
on gin v b nghi hay b nhc. K giu ti, k giu ci gin, gi ti m
khng thc hin gi l "tng lon", ci lo l ch nhng ngi ny lm
liu cu may. Cc quan i thn nu nh vua tn trng c hai ngi, cn
nhc m khng thin v bn no th gi l "nui ho, ci lo l ch cc
gia nh ln tranh cp, git chc sinh ra mi ho. Mc mc d dng
khng t lm cho mnh nh thn th gi l "mt uy. Ci lo l ch ci lon
u c s sinh ra. Nm mi lo y, v vua cha nu khng bit th s c
chuyn c hip v git vua.

Vic bi chc quan v b nhim nu do t bn trong ra th tr an, nu do

t ngoi n th c lon. V vy cho nn bc vua sng lun v cng lao
trong triu nh nhng ly li th ly nc ngoi, cho nn nc mnh tr
an, m nc ch yu i. Ci con ng gy ra lon l by ti b ght th
gy vic t bn ngoi lm nh vua m qung, by ti c yu th gy
vic t bn trong lm nh vua b u c.
IV. Ci o tham kho
Tin hnh vic tham nghim cho mu k thnh cng. Tin hnh vic
suy xt bt chu trch nhim v s tht bi. Khi thi hnh vic tham
nghim th th no cng phn tch nhng li ni. Khi tin hnh vic suy
xt th th no cng bt h chu trch nhim. Khng phn tch th ngi
di ln ngi trn, khng giao trch nhim th by ti b ng vi nhau.
Phn tch du hiu th c th bit cng nhiu hay t, trc khi giao trch
nhim khng cho mi ngi bit. Ci o xem v nghe l khi by ti
c du hiu lm b ng vi nhau th thng ngi no khng b ng,
ngi khng t gic k gian th cng b ti ngang vi k lm gian. Nghe
nhiu ngi cng ni th phi cn c theo a v mi ngi m xt, phi
cn c vo thin thi m tnh, cn c vo s vic m trc nghim, cn
c vo lng ngi m so snh. Nu bn du hiu ny ph hp vi nhau
thi c th xem l c.
So snh cc li ni bit li no l thnh thc, thay i ch nhn
i vic chn la, nm ly ci hin c bit nhng iu khc thng.
Dng ngi mt cch chuyn nht cho ngi ta quen vi cng vic. Gi
hai ln cho nhng ngi phi i xa bit lo s. Nhn nhng chuyn
qua bit tt c tnh hnh trc mt. n nhng ngi thn bit ni
tnh ca h. Khng thn vi nhng vin quan mnh t bit bn ngoi
ca h. Nm ly ci mnh hiu r hi nhng iu mnh cha r. Gi v
sai chm dt s khinh nhn. o ngc li ni th k mnh nghi.
Dng l lun tri ngc li bit c k gian giu mt. t mt li
gin ip sa xt nhng ngi c tin dng, s dng php tc
bit hnh ng gian di. Nu r kin cho ngi ta hiu m trnh
c iu by. Khin tuyn truyn ci o cho nhng ngi cha

bit nghe m thng sut. Khin cho nhng ngi c b ng u tranh

vi nhau lm b ng h tan r. Bit su mt vic lm cho bng
mi ngi s. Tit l nhng vic l khin ngi ta thay i iu lo lng
quan st.
Gp nhng ci cng loi th gp li m tham nghim. Vch ci li th
phi hiu r nguyn nhn. Bit ti th tr ci ti chm dt ci uy. Ngm
cho ngi thnh thong i tun xt lng thnh thc ca by ti. Dn dn
thay i cho cc quan b chuyn b ng. Ngi di b c thc
khng xm ln ngi trn: Quan tng quc c thc cc quan trong triu,
cc quan trong triu c thc bn thuc h, cc s quan c thc cc qun
li, cc ngi c phi i c thc nhng ngi di quyn mnh, cc
huyn lnh c thc cc thuc lai, cc lang trung c thc nhng ngi
chung quanh h, hong hu c thc cung vin. gi l ci o iu
khin. Nu li ni ngi ta bit, s vic b tit l th khng thi hnh c
ci thut tr nc.
V. Tham kho cc li ni[80]
Bc vua sng ct sao cho kn o: v vy nu nh vua l ci vui ca
mnh th ci c ca mnh b ngi ta li dng. Nu nh vua l ci gin
ca mnh th ci uy lc ca mnh b ngi ta chia mt. Cho nn bc vua
sng li ni b ngn cch m khng lt ra ngoi, c gi kn khng cho
ngi ta bit. Cho nn ly ci khn ca mt ngi bit c ci khn
ca mi ngi l ci o km; ly ci khn ca mi ngi bit c ci
khn ca mt ngi l ci o cao. Bc vua sng thi hnh c hai ci o
km v cao ny cho nn khng b st k gian.
ng ch nm nh thnh mt ng, mi ng thnh mt l, hai trm
nh thnh mt lin, cc lin thnh mt huyn v chu trch nhim ln nhau.
Ngi no t gic iu sai th c thng, ngi no b qua li ngi
khc th b pht. Cp trn i vi cp di, cp di i vi cp trn u
nh th. V vy ngi trn k di, ngi sang k hn u ly php lut
m e do nhau, ly ci li m gio dc nhau. Bn tnh ca dn l mun c
ci thc ca s sng v c ci danh trong cuc sng. Bc lm vua c ci
danh l hin v khn ngoan, c ci thc l s thng pht. C danh ln
thc u c, cho nn ci phc v ci thin th no cng vang di.

VI. Cch nghe

Nu nghe m khng tham bc th khng c cch g bt k di phi
chu trch nhim. Nh vua nghe li ni ca h m khng nhm vo ci
cng dng lm tiu chun th cc t thuyt s m hoc nh vua. Ni v mt
s vic g th ngi ta ly nhiu ngi ni lm tin. Mt vt khng c,
nhng nu mi ngi ni th ngi ta nghi, mt trm ngi ni th ngi
ta cho l c th c, n mt ngn ngi ni th ngi ta cho l khng th
b c. Ngi c lm ni th ngi ta nghi, ngi hng bin ni th ngi
ta tin. Bn gian mun li dng nh vua th da vo s ng, dng li hng
bin pht huy n, v dng nhng hnh ng tng t t im cho ci
ring t ca mnh. Bc vua cha nu khng chu kin nhn ch tham
kho, th ci th ca mnh s lm li cho k di Bc vua cha c o, khi
nghe li ni th xt ci cng dng ca n, xt ci kt qu n em n. Khi
kt qu thc hin th c thng v c pht. Cho nn li hng bin v
dng khng gi n triu nh. Nu bit k giao cng vic khng sc
lm nhim v ca mnh th ct chc. Nhng k ni chuyn ln v khoc
lc th xt n cng u mi ca n cho nn nm c ci gian m trng
pht. Nhng li ni khng c l do v khng thch ng th l vu khot,
vu khot th b tr ti. By ti ni th phi bo li kt qu ca vic lm,
a ra ci thuyt th phi i hi c ch ng dng. Cho nn nhng li
phe cnh khng ln n tai ngi trn.
Ni chung, ci o nghe li ni l by ti phi bn lun mt cch trung
thc cho nh vua bit ci gian, phi bn lun rng a ra mt kt
lun duy nht. Nh vua khng khn ngoan th bn gian s li dng. o
ca bc vua sng l sau khi mnh thch ci thuyt g th tm ngi no
dng ci thuyt y, sau khi gin ci thuyt no th xt k k a ra ci
thuyt y. Nhng phi sau khi mnh thay i (tc l khng thch, khng
gin), th mi xt iu bin lun c th nm c ci du hiu ca vic
khen hay ch, cng hay t. By ti a ra nhiu thuyt khoe s khn
ngoan ca mnh khin nh vua t chn ly mt thuyt, cn mnh th trnh
c ti. Cho nn h a ra nhiu thuyt khi c tht bi th nh vua
chu ly trch nhim. Nh vua khng chp nhn nhng li ni ph vo
xen vo li ni chnh, li xt xem kt qu sau ny c ph hp vi li ni

khng bit l ni ngoa hay thnh tht. Theo ci o ca bc vua sng

th by ti khng c a ra hai kin, th no cng chu trch nhim v
mt kin m thi. Nh vua khng cho ai c quyn hnh ng m th
no cng kt hp nhng iu mnh tham bc. Cho nn bn gian khng c
cch no tin ln c.
VII. Nghe theo php lut
Quan li c quyn ln l v khng c php lut. Php lut cht l v nh
vua hn m. Nh vua hn m khng c php th cc quan chuyn
quyn. Cc quan chuyn quyn th s cung phng cho h nng. Nu khng
ct b i th trng thu ca dn nhiu, trng thu ca dn nhiu th quan li
giu. Quan li giu v chuyn quyn, ci lon do sinh ra.
Ci o ca bc vua sng l nhng ngi lm c nhim v th c
dng, nhng ngi hin c lm quan, thng nhng ngi c cng. Nu
gii thiu ngi ng quy tc, nh vua va lng th ngi gii thiu ln
ngi c gii thiu u c li; nu cha gin, th c hai u b nguy.
Lm th th ngi ta khng dm thin v i vi cha anh m tin c k th
ca mnh.
Ci th ca cc quan l thi hnh php lut, s cung cp cho h l
lm nhim v th ci ring t khng c cch no sinh ra. Cho nn
dn chu vt v m vic quan l nh[81] K lm chc v khng c c
quyn ln, khin h c vua yu ch l tc v. Nhng k lm quan
khng c tnh chuyn ring t khin cho ci li ca h ch l do bng
lc. Nh vy th dn s cao tc m coi trng lc. Tc v lc l ci
dng thng, dn nu tn trng ci dng thng th nc tr an. Hnh
pht s d rc ri l v tn gi sai lm. Vic khen khng ng th dn ng
vc. Dn trng danh cng ngang vi trng thng. K c thng m li
b ch bai th ci thng khng khuyn khch. K b pht nhng li
c khen th khng ngn cm. Ci o ca v vua cha sang, vic
thng th no cng phi xut pht t ci li chung, ci danh th no cng
phi ch phc v ngi trn. Thng v pht cng i theo mt ng,
cho v trng pht cng i vi nhau. Nh vy th dn s khng thy ci
thng do cu xin l vinh. B pht nng th th no cng b ci ting xu,

cho nn dn s. Hnh pht l ci ngn cm. Dn s ci dng ngn

cm th nc tr yn.
VIII. Ci uy ca nh vua
Nu lm vic ngha c xem l vinh[82] th ci uy ca cha b chia s.
Nu nghe theo n hu nhn c th php ch b hng. Dn do php ch m
s ngi trn, cn b trn ly ci th nn ngi di. V vy cho nn
nu nh di bung th, xc phm v cho ci tc coi nh nh vua l vinh
th ci uy ca nh vua b chia. Dn v php lut kh th hnh m phm n
b trn, cn b trn li ly nhn t m cho php lut ri lon, cho nn
di phi by vic thch biu xn v chung ci chnh sch t lt. V th
php lnh b hng. cao ci hnh ng ring chia ci uy ca vua, thi
hnh vic t lt lm cho php lut b ng vc. Nu nh vua nghe theo
th chnh tr ri lon, nu khng nghe th vic ch bai ny sinh. Cho nn a
v ca nh vua b xem nh m quan li lm ri lon php lut. gi l ci
nc khng c ci o bt bin.
Ci o ca bc vua sng l: by ti khng c lm li ngha hip
c vinh, khng c ly ci li ca nh mnh lm li chung; vic cng
danh c c u do php cng m c; nhng iu nm ngoi php lut th
d c kh lm cng khng lm cho ngi ta vinh hin. Cho nn dn khng
c php c ci danh ting ring. t php lut, ch cai tr dn nh
nhau; dng thng pht mt cch chc chn dng ht kh nng ca h:
lm sng t s khen ch khuyn khch ngi tt; phi hp ba ci l
danh hiu, thng pht, php lnh. Cho nn cc quan i thn c lm l
cao nh vua, trm h c cng l lm li cho ngi trn, ci gi l ci
nc c o vy.

QUYN XIX

Thin XLIX

Nm bn su mt (Ng )[83]

1. i thng c, nhn dn t nhng cm th nhiu. Nhn dn khng

thng c cm th, rn rt. C bc thnh nhn xut hin, ly cy lm t
trnh th vt lm hi v dn chng ly lm thch, cho lm vua thin h,
gi ng ta l h Ha So. Dn n tri cy, rau c s c, tanh tao hi hm
lm hi n bng v d dy, c nhiu ngi cht v nhiu ngi au m.
C bc thnh nhn xut hin, xoi cy ly la nu thc n tanh hi. Dn
ly lm thch cho lm vua thin h, gi ng ta l h Toi Nhn. Vo thi
trung c, thin h b nn nc ln, Cn v V o sng ngi cho nc
chy ra bin. Vo thi cn c, Kit, Tr hung bo, dm lon cho nn
Thang v V Vng chinh pht.
Nay nu c ngi ly g lm t hay xoi g ly la th th no cng b
Cn v V ch ci. Nu c ngi o sng ngi vo thi n, thi Chu th
th no cng b vua Thang vua V ch ci. Ngy nay, nu c ngi khen
ngi ci o ca Nghiu, Thun, Cn, H V, Thnh Thang, V Vng
i nay th th no cng b v thnh nhn mi ch ci. Cho nn bc thnh
nhn khng ct trau gii chuyn xa, khng noi theo nhng php tc bt

bin, khi bn vic lm i th da theo tnh hnh ca thi mnh m t ra

nhng bin php.
C ngi nc Tng cy rung, gia rung c ci cy ln. C con th
chy hc phi thn cy gy c m cht. Anh ta bn b cy m ly thn cy
hng bt thm mt con th na. Th khng th no bt c na, nn anh
ta b nc Tng ch ci. Nhng ngi ngy nay mun dng cch cai tr
ca cc v vua ngy xa cai tr dn chng i nay th cng u l loi
m cy i th vy.
Ngy xa, n ng khng cy v cc sn phm ca cy, c n;
n b khng dt v da ca chim mung mc. Khng phi vt v m
vic nui dng c , s ngi th t m ti sn th c tha. V vy cho
nn nhn dn khng phi tranh ginh. Bi vy khng cn phi thng
hu, khng phi dng hnh pht nng m nhn dn t nhin tr an.
Ngi ngy nay c nm a con khng cho l nhiu. Mi a con c
nm a con, ng ni cha cht m c hai mi lm a chu. V
vy cho nn ngi th ng m ca ci th t, lm vic vt v m vic
nui sng vn km. Cho nn dn tranh ginh. D c thng gp i v
pht nng hn nhiu, dn cng khng khi lm lon.
2. Nghiu lm vua thin h, mi tranh khng xn, ct, ko bng g
khng o, n cm go hm, canh rau, ma ng mc o da nai, ma h
mc o vi th, n k gi ca o qun n ung cng khng t nh th.
Vua H V lm vua thin h, t mnh cm cy, cm xng lm gng
cho thin h, bp v khng c lng, bp i ht c tht, tuy k ti mi
cng khng kh s n th. Theo m xt th ngi xa nhng ci
a V thin t tc l b ci np sng ca bn gi ca v thot khi ci
vt v ca bn ti i vy. Cho nn vic truyn thin h cho k khc
khng phi l chuyn ng khen. Mt ng quan huyn ngy nay, mt
ngy thn mnh cht, th con chu my i i xe. Cho nn ngi ta coi
trng chc ny. V vy trong vic nhng chc v, ngi ta ngy xa
coi nh vic nhng chc thin t m ngy nay ngi ta kh lng
nhng chc huyn lnh, bi v mt bn sang mt bn hn thc t rt
khc nhau.

Ni chung, nhng ngi trn ni cao ung nc di thung lng su,

vo thng chp v thng hai th ly nc tng nhau. Nhng ngi
m ly kh v nc th li thu ngi khi rnh cho nc chy ra.
Cng v th, ma xun vo nhng nm i km, con em cng khng c n,
tri li ma thu vo nhng nm c ma th khch s cng c c chn.
khng phi v ngi ta coi nh nhng ngi ct nhc m yu ngi
khch qua ng. l v thc t c nhiu hay c t cho nn trong bng
ngh khc. Do , ngi xa coi khinh ca ci khng phi v h l nhn,
l v ca ci nhiu. Ngi i nay tranh ginh nhau, cp ot ca nhau
khng phi v h l hn h, l v ca ci t. Ngi xa coi nh vic t b
ngi Thin t khng phi l v h thanh cao, l v ci th ca n t.
Ngy nay coi trng mt nm t khng phi l km, l v quyn li
nhiu. Cho nn bc thnh nhn xt tnh trng ca ci nhiu hay t, bn n
ch quyn th nhiu hay t lm chnh tr. V vy pht nh khng phi l
nhn t, pht nng khng phi l c c, c ph hp theo tc m lm, cho
nn s vic l da theo ci th m thay i, v vic phng b l phi thch
hp vi cng vic.
3.
Vua Vn Vng ngy xa gia min t Phong, t Co. t
vung ngn dm, lm vic nhn ngha m ngi Ty Nhung theo, kt qu
lm vng thin h. Vua nc T l Yn Vng pha ng sng Hn,
t vung nm trm dm, lm vic nhn ngha, c n ba mi su nc
ct t theo. Vua Vn Vng nc Kinh s ng ta lm hi n mnh
em qun nh nc T, kt qu tiu dit nc T. Cho nn vua Vn
Vng lm nhn ngha th lm vng thin h, tri li vua Yn Vng lm
nhn ngha nhng dit mt ci nc ca mnh. Nh vy l l chuyn nhn
ngha lm i xa th c nhng lm i nay th khng c. Cho nn c
cu: "Thi khc th s vic khc".
Vo thi ca Thun, ngi Hu Miu khng theo. V nh nh.
Thun bo: "Khng c! c b trn khng di do m li dng n v
lc th khng phi l o". Bn trau gii vic gio ho trong h nm, cm
khin v ba ma, ngi Hu Miu bn nghe theo. Trong trn giao
chin vi Cung Cng th nhng mi tn bng st bn n trc mt qun
ch, nhng k mang o gip khng chc chn thn th u b thng. Nh
vy l chuyn ma ba l dng c thi xa, nhng khng th dng

vo ngy nay. Cho nn c cu: "S vic khc th bin php thi hnh
phi thay i".
Vo thi thng c, ngi ta ua nhau v mt o c, vo thi trung
th ngi ta ua nhau v mt mu tr, nhng ngy nay ngi ta tranh nhau
v sc mnh. Nc T sp nh nc L. Nc L sai T Cng sang du
thuyt. Ngi T ni: "Li thy ni khng phi khng hay, nhng iu
chng ti mun l t ai. Nhng li ni sung kia khng th gii quyt
c": Nc T bn em qun sang nh nc L, bin gii ca nc T
ch cn cch th ca nc L c mi dm. Cho nn vua Yn Vng
thi hnh nhn ngha m nc T b mt, T Cng kho ni v khn ngoan
nhng nc L b ct t Theo m xt, th nhn ngha, kho ni v
khn ngoan khng phi l nhng ci c th gi c nc. Nu vt b ci
khn ngoan ca T Cng, pht huy sc mnh ca nc T, nc L khin
hai nc y nh li ci nc c vn c xe, th tham vng ca nc Kinh
v nc S khng th thi hnh c hai nc ny.
4. i xa v i nay phong tc khc nhau, bin php thi mi v thi
c khc nhau. Nu mun dng ci chnh tr khoan dung cai tr ci dn
thi nguy cp th cng chng khc g khng c dy cng v roi vt m
mun iu khin con nga hung hng. Ci hi ca vic thiu khn
ngoan l y. Nay hai phi Nho v Mc u ca ngi chuyn cc tin
vng yu tt c thin h, nn dn chng xem h nh cha m. H ly
ci g chng minh iu ? H ni: "Khi quan t khu thi hnh hnh
pht th nh vua v th m khng cho c nhc. Khi nghe ni ngi
phm ti b x t th nh vua v th m ri nc mt". H khen ngi
cc tin vng ch . H cho rng nu vua vi ti xem nhau nh
cha con th nc th no cng tr an. Cn c vo m suy rng ra th
gia cha vi con nht nh khng c chuyn gy lon.
Bn tnh con ngi khng c ci g thn thit hn l cha m i vi con
ci. Nhng cha m du c biu l tnh thng yu gia nh cha chc
yn. Nh vua d c yu thng dn nhiu nhng lm th no cho dn khi
lm lon? Nay cc v tin vng yu dn khng th hn cha m yu con,
th m dn vn cn cha nht thit l khng lm lon, vy th dn lm sao
c th c tr yn? V li, dng php lut hnh hnh m nh vua v th

chy nc mt, l t ra mnh c nhn ch khng phi lm cho nc

c tr an.
Ni chung, chy nc mt v khng mun dng hnh pht, l lng
nhn; th nhng khng th khng dng hnh pht, l php lut. Cc
tin vng ch nghe theo php lut, ch khng nghe theo ting khc
ca h. Nh vy r rng l ch nhn khng th dng tr nc vy.
V li, dn chng vn phc tng theo quyn th, ch khng c my
ngi v o ngha m cm ho. Trng Ni l bc thnh nhn trong thin h.
ng trau gii thn mnh, i chu du trong thin h. Nhng ngi trong thin
h chung ch ngha ca ng ta i theo hu h ng ta c by mi ngi.
Nh th thy nhng k qu ch nhn rt t, nhng k c th lm c
ch ngha l him. Cho nn c thin h rng ln nh th m nhng ngi
theo nhn ngha ch c by mi ngi, v ngi nhn ngha ch c mt
ngi. Vua L Ai Cng l ng vua km, th nhng khi quay mt v
phng nam lm vua mt nc th dn trong b ci khng ai l khng
lm ti ca ng. l v dn vn phc tng theo uy th uy th r rng d
lm cho ngi ta phc theo mnh vy. Cho nn Trng Ni lm by ti ca
ng ta, cn ng ta lm vua ca Trng Ni. Trng Ni khng phi thch ci
ngha ca nh vua nhng phi phc tng ci th ca nh vua. Cho nn nu
nh ly ci ngha m ni th Trng Ni s khng phc tng Ai Cng, nhng
v da vo ci th cho nn Ai Cng khin Trng Ni phi lm by ti ca
mnh.
Bn hc gi ngy nay, thuyt phc nh vua li khng bo da vo ci
th tt thng m c dy cho h lo chuyn nhn ngha, cho rng lm th th
c th lm vng. Nh th l yu cu nh vua phi bng Trng Ni v i
hi nhng ngi dn bnh thng i phi bng nhng ngi hc tr ca
Trng Ni. l mt iu khng th lm c.
5.
Nay c a con h hng, cha m gin n, nhng khng th lm
cho n sa i; nhng ngi trong lng ch bai n nhng khng th lm
cho n lay chuyn. Thy gio dy n mi, nhng cng khng th lm cho
n lay chuyn. Ly tnh yu ca cha m, ly c hnh ca nhng ngi
trong lng, ly ci khn ngoan ca ng thy hc, c ba ci tt p u thi
hnh, nhng rt cc n vn khng lay chuyn, khng thay i mt si t

si tc. Quan li trong chu sai binh lnh thi hnh php cng tm bt k
gian. Lc n mi hong s, thay i tnh nt thay i tnh hnh ca
mnh. Cho nn cha m yu con khng dy con, th no cng phi
nh cy hnh pht nghim khc ca chu qun mi c. Dn chng nu
c thng yu th sinh kiu cng nhng nghe theo uy lc.
Cho nn bc tng thnh cao mi nhn[84], Lu Qu cng khng th
vt qua v n dc thng. Ngn ni cao ngn nhn nhng con d qu
vn n c trn d dng l v n thoai thoi. Cho nn v vua, sng lm
cho php lut dc thng v hnh pht nghim. Tm vi mt tm mt
thng con ngi thng cng khng chu b, nhng vng rng chi
li trm dt th o Chch cng khng ly. V cha chc b nguy hi
cho nn ngi ta khng b tm vi mt tm mt thng. V th no
cng b nguy hi cho nn ngi ta khng dm ly mt trm dt vng.
Cho nn v vua sng dng hnh pht th quyt on.
V vy vic thng th khng g bng thng hu v chc chn, khin
cho dn c li v vic , vic pht th khng g bng pht nng v dt
khot khin cho dn s pht. Php lut khng g bng thng nht v chc
chn, khin cho dn bit n. V vy cho nn, nh vua ban thng th
khng i, trng pht th khng tha. Ly ting khen b sung cho iu
thng, ly ch bai km theo iu pht th ngi hin, k h hng u dc
ht sc mnh.
6.
Ngy nay th khng th. Ngi ta c cng th ban tc nhng li
cho chc quan l thp hn ngi ta cy cy gii th thng nhng li coi
khinh vic rung vn ca ngi ta. Nhng ngi nh vua khng dng
c th b ngi ta, nhng li cao thi khinh i ca h, Nhng
ngi phm iu ngn cm th tr ti ngi ta, nhng khen ngi ta l
dng cm. Vic thi hnh thng pht mu thun, tri ngc nhau cho nn
php lut cm on b h hng v dn cng lon. Ngy nay k thy anh em
b xm phm th no cng nh th c xem l lim, k thy bn b nhc
m cm th ngi lm nhc c xem l trinh. Nu ci hnh kim lim
trinh ny m c thi hnh th php lut ca nh vua b vi phm. Nu nh
vua cao ci hnh kim lim v trinh nh th m qun mt ci ti phm
iu ngn cm th dn chng s khoe ci dng ca h m quan li s khng

thng c h. Nhng k khng lo lao ng m c cm n o mc th gi

l c nng lc, nhng k khng c chin cng m c a v cao th gi l
ngi hin. Ci li hin v nng lc ny m c thi hnh th qun i s
yu i m t ai b b hoang. Kt qu l hnh ng ring t c xc lp,
tri li ci li chung b tiu dit vy.
7.
Nh nho ly ci vn lm ri lon php lut. Bn du hip ly v
lc vi phm nhng iu ngn cm. Th nhng nh vua li ly ch l i
x vi c hai loi ngi ny. Do m sinh ra lon. Ni chung, ri khi
php lut l phi ti. Th nhng cc tin sinh kia li nh vn hc m c
dng. Vi phm iu ngn cm th b git, th nhng bn du hip li nh
thanh kim ring m c nui dng. Cho nn nhng ngi m php lut
ch bai th li l nhng ngi nh vua dng, nhng ngi m quan li
trng pht li l nhng ngi b trn nui dng. Nhng iu php lut
cho l sai, nhng iu nh vua cho l hay, nhng ngi b trn nui dng
v nhng ngi quan di trng pht, bn ci ny tri ngc nhau v
khng c ci g xc nh c. Nh th th d c mi vua Hng cng
khng th lm cho nc tr an c. V vy nhng k lm vic nhn ngha
khng phi l nhng ngi nn khen, khen h th hi n cng vic, nhng
k trau gii vn hc th khng nn dng, dng h th lm ri lon php
lut.
Nc S c con ngi chnh trc. Cha anh ta n trm con d, anh ta i
t gic vi quan li. Quan lnh don ni: "Git hn i!". ng ta cho rng
anh ta thng thn i vi nh vua nhng li gian t i vi cha, cho nn tr
ti. C ngi nc L theo vua nh gic, ba ln giao chin, ba ln anh ta
b chy. Trng Ni hi ti sao, anh ta p: "Ti c cha gi, ti cht khng ai
nui cha". Trng Ni cho l c hiu tin c anh ta cho lm chc cao. Theo
m xt th a con hiu vi cha l by ti phn li nh vua.
Cho nn quan lnh don git m nh vua khng nghe ni n nhng
bn gian nc S; Trng Ni thng m nhng ngi nc L d b
chy v u hng. Ci li ca ngi trn v k di khc nhau nh th
y. Nh vua va mun khen hnh ng ca k tht phu li va mun c
hnh phc ca nc nh, lm nh th th nht nh khng th c.

8.
Ngy xa Thng Hit t ra ch vit. ng dng ci du t n
vy trn li lm ch t, ch tri ngc vi ch t l ch cng. Cng vi
t l tri ngc nhau, l iu Thng Hit vn nhn thy [85]. Nay
nhng ngi cho rng t v cng u nht tr vi nhau v mt li l mi lo
ca vic khng xt k vy. Nh vy, nu tr tnh iu li ca k th phu
th khng g bng trau gii nhn ngha v hc vn hc. Nhn ngha, trau
gii th c tin, c tin th c giao nhim v. Gii v vn hc th
c lm bc thy sng sut, lm bc thy sng sut th hin vinh. l
iu tt p ca k tht phu. Nh vy th k khng c cng s c giao
nhim v, k khng c tc lc s c hin vinh. Nu chnh tr lm nh
vy th nc th no cng ri lon, nh vua th no cng b nguy.
Cho nn nhng s vic khng th cng tn ti vi nhau th khng th
dung np nhau c. Chm qun ch th c thng, nhng li cao
ci c hnh nhn t, n hu. K nh thnh th c tc lc, nhng li tin
ci thuyt kim i, o gip lm chc v khch l binh s phng khi c
nn, nhng li cho o m nh nho l p. Nc giu l nh c nh nng,
chng li qun ch l nh c binh s, nhng li qu chung nhng k s c
vn hc. B nhng ngi dn tn knh cp trn s php lut m nui
dng bn du hip dng thanh kim ring ca mnh. Nu lm nhng vic
nh vy th nc khng th no tr an v mnh c. Khi nc yn n th
nui bn nh nho v bn du hip; khi nc c hon nn th dng k s mc
o gip. Nhng k hng li khng phi l nhng k c dng, nhng k
c dng khng phi l nhng k hng li. V vy cho nn nhng k lo
lao ng b ph cng vic ca mnh m nhng bn du hc cc ni ngy
mt nhiu. i b lon l v th.
V li, ci ngi i gi l hin l c hnh trinh v tn, ci m i gi
l khn l nhng li ni vi diu. Nhng li ni vi diu th n bc thng
tri cng kh bit. Nay lm php lut cho dn chng m li dng nhng li
ni n bc thng tr cn kh bit th dn khng c cch no hiu c.
V vy cho nn nhng k n tm v cm cn cha n no th khng ngh
n k v tht; nhng k o vi th cn cha lnh ln th khng i n
gm v o thu.

Ni chung, trong vic tr nc ngy nay, nhng iu cp bch phi lm

m khng lm c th nhng chuyn ri ri khng phi l iu phi lo
n. Ngy nay, ng li tr nc khng ch ti nhng vic ca dn
gian, nhng iu nhng ngi n ng, n b tm thng u bit r
m li hm m cch bn lun ca k thng tr, nh vy l tri ngc
vi vic tr nc. Cho nn nhng li ni vi diu khng phi l vic ca
dn chng.
Cn nh nu thch cho hnh vi theo ch trinh v ch tn l hay th phi
coi trng nhng k s khng la di. Nhng k s khng la di l nhng
ngi khng c ci thut la di. Nhng k o vi chi vi nhau khng
c ci giu c lm li cho nhau, khng c uy th lm cho nhau s,
cho nn tm nhng k s khng la di. Nay nh vua vo ci th khng
ch mi ngi, nm tt c ti sn mt nc, thng hu pht nng, nm
ly ci quyn ln trau gii ci thut soi xt mi iu th d c bn
by ti nh in Thng, T Hn, cng khng dm la di, cn ni g
n nhng k s khng la di? Nay nhng k s gi ch trinh, ch tn
khng n mi ngi m nhng chc quan trong nc li c n
hng trm. Nu nht thit dng nhng ngi gi ch trinh, ch tn th
khng c ngi lm quan, nh vy ngi tr yn th t m k lm
lon th nhiu. Cho nn ci o ca v vua sng l thng nht php lut
m khng i hi ngi ta phi khn ngoan, cng c ci thut tr nc
m khng hm m ch tn. Cho nn php lut khng hng m cc quan
khng gian tr.
9. Cc v vua ngy nay i vi ti ni th thch n hng bin m khng
i hi n phi ng s thc khi a ra hnh ng th thch ci ting hay
m khng i hi phi c cng dng. V vy cho nn nhng ngi trong
thin h, khi ni nng th lo cho hng bin m khng ngh n s hu
dng. V vy nhng k nhc n cc tin vng bn chuyn nhn ngha
y c triu nh, nhng chnh tr vn khng khi b ri lon. Nhng k
trau gii thn mnh tranh nhau v mt cao qu nhng khng hp vi cng
lao, cho nn nhng k s khn ngoan rt lui v ni hang ng ni non, tr
lc khng nhn, v qun i khng khi yu ui, chnh tr khng khi ri
lon. Ti sao th? l v iu dn chng ca ngi, v ngi trn tn qu
li l ci thut lm cho nc ri lon.

Nay nhn dn trong nc u ni n chuyn tr nc, nh no cng c

sch v php lut ca Thng Qun, Qun Trng, nhng nc ngy cng
ngho. Ngi ni chuyn cy th ng nhng nhng k cm cy th t.
Trong nc ai cng ni n vic binh, sch binh th ca Tn V T, Ng
Khi nh no cng c, nhng qun i ngy cng yu i, v ngi ni
chuyn chin u th nhiu nhng ngi mang o gip li t. Cho nn bc
vua sng dng ci sc ca ngi ta ch khng nghe li ni ca ngi ta;
thng cng lao ca ngi ta, nhng nht nh cm iu v dng. Cho nn
dn dc ht sc mnh theo b trn.
Phm vic cy rung phi dng sc vt v nhng dn vn lm, v h
ni: "Lm th c th giu c". Chin u l chuyn nguy him nhng
dn vn lm v h ni: "Lm th ny c th sang c? Nay chuyn trau
gii vn hc, tp li ni nng th chng phi vt v nh cy rung, li c
c ci thc t l giu c, chng phi nguy him nh chin u li c
c ci tn qu c sang. Nh th th ai m chng lm? Kt qu mt
trm ngi dng tr khn mi c mt ngi dng sc lc, nhng ngi
trau gii ci tr ng th php lut hng, k dng sc lc t th nc ngho.
V vy i b lon lc. Do , nc ca bc vua sng khng c ci vn hc
trong sch v, m ly php lut dy dn, khng c li ni ca cc tin
vng m ly quan li lm thy; khng c thanh kim ring t ra ngang
ngnh m ly chuyn chm u qun ch lm dng cm. V vy dn
chng trong nc khi ni nng u ni theo php tc, mi hnh ng u
c lp cng, mi s dng cm u nhm vo vic qun. Do lc v s th
nc giu, lc c vic th qun i mnh. Ci gi l ci c s lm
vng. Mt khi sc tch c ci c sa lm vng, ng thi li li
dng s s h ca nc ch th php ny s khin nh vua vt ng ,
snh ngang vi tam vng vy.
10. Ngy nay th khng th. Trong nc th k s v dn chng phng
tng, bn ngoi th nhng k ni nng to th lc cho mnh. Bn ngoi v
bn trong u lm nhng chuyn xu xa ch i k ch mnh. Th
chng phi l nguy sao? Cho nn qun thn ni n chuyn i ngoi nu
khng chia ra thnh hai b l hp tung v lin honh th cng m ci bng
cm th mn sc ca nc mnh tr th vy. Nhng k ch trng

hp tung lo tp hp nhng nc yu tn cng mt nc mnh; nhng

k ch trng lin honh lo th mt nc nh nhng nc yu.
u khng phi l cch gi nc.
Nay bn by ti ch trng lin honh u ni: "Nu khng th nc
ln th s gp ch v b tai ho ". Mun th nc ln th phi c hnh
ng c th, phi ct t np, giao n ngc nghe theo mnh lnh ca
h. Dng t th nc b ct, giao n ngc th danh ting b h thp. t b
ct th nc b chia, danh ting b h thp th chnh s ri lon. Ch trng
lin honh th nc ln cha thy ci li m mt t ai, chnh s
ri lon.
Bn by ti ch trng hp tung ni: "Nu khng cu nc nh v
nh nc ln th thin h s mt. Thin h mt th nc mnh nguy. Nc
nguy th vua b h thp". Cu nc nh th th no cng phi c hnh ng
thc t, c th l ct qun nh qun ch mnh. Nhng cu ci nc nh
cha nht thit c th lm cho nc y tn ti, m nh k ch mnh
cha chc khi c s s sut. C s s sut th b nc mnh khng
ch. em qun ra th qun i b nh thua, rt v gi th thnh tr b mt.
Ch trng hp tung cu nhng nc nh cha thy c li g m
mt t thua qun.
V vy cho nn nhng k ch trng th nc mnh l mn sc ca
nc ngoi kim chc quan trong nc; nhng k ch trng cu nc
nh l ly ci th nng trong nc cu li nc ngoi. Ci li ca
nc cha lp c m h c hng t phong lc hu ri. Nh vua
trn tuy b h thp nhng by ti li c cao. t ai ca nc tuy b
ct nhng nh ring ca h giu li sang. Nu ch trng ca h c kt
qu th quyn h cng thm ln, nu ch trng ca h m tht bi th h
c giu c ri mi rt lui.
Bc lm vua nghe bn by ti du thuyt, i vi bn by ti vic cha
thnh ban cho h tc cao lc hu, khi vic tht bi li khng trng
pht. Nh vy th nhng k s du thuyt ai m chng tranh nhau dng li
ni hoa m kim chc cu may? Cho nn nc b ph, vua b cht l v
nghe nhng li ph phim ca bn du thuyt. Ti sao li th? l v bc
lm vua ngi ta khng hiu r ci li chung v ci li ring, khng xt k

li ni c ng s thc hay khng v sau kh ch trng tht bi khng

kin quyt trng pht h. Bn k s du thuyt u ni: "Chnh sch i
ngoi nu thnh cng ln th c th lm vng, nu thnh cng nh th c
th yn n". K lm vng l k c th tn cng ngi ta, v ngi yn l
ngi ngi ta khng th tn cng mnh; k mnh l k c th tn cng
ngi ta, k tr an l k ngi ta khng th tn cng mnh.
Nhng nc tr yn v mnh th khng th nh cy bn ngoi, m l
thuc vo chnh s trong nc. Nay trong nc khng thi hnh php
lut v ci thut tr nc, m li dng ci khn ngoan trong vic i ngoi
th khng th no t n vic tr an v mnh c. Tc ng c cu: "ng
o di kho ma, lm tin kho bun". Cu ni ny c ngha l c nhiu
vn th d lm nn cng. Cho nn nc m tr an mnh th d bn mu,
nc yu v lon th kh tnh k. V vy nhng k c dng nc Tn
thay i mu mi ln nhng mu vn t khi hng, nhng k c dng
nc Yn mt ln thay i k hoch nhng k vn t thnh cng. khng
phi l v nhng ngi c dng Tn u khn m nhng ngi c
dng Yn u ngu. l v ci c s tr v lon khc nhau.
Cho nn nc Chu ri b nc Tn theo k hp tung, nhng c trn
nm th mt; nc V ri khi nc Ngu theo k lin honh, c na
nm th b dit. l nc Chu b dit v theo hp tung, nc V b dit v
theo lin honh vy. V th, nc Chu v nc V ng vi v theo k hp
tung hay lin honh, m lo cn thn trong vic cai tr trong nc, lm sng
t php lut v s ngn cn, thng pht chc chn, dng ht sc t ai
ca ci tch lu c nhiu, khin dn ca n chu cht gi vng
thnh quch, thin h c t ai ca h th li t, nh nc ca h th
tn tht nhiu, khin cho nhng nc c vn c xe, khng nc no dm
ng qun di thnh quch kin c khin cho k ch mnh nh vo
ch yu ca mnh. l ci thut khin cho nc khng mt. B ci thut
khin cho nc nht nh khng mt m ni n chuyn th no cng b
tiu dit, l ci sai ca nhng ngi tr nc. Nu nh ci khn ngoan
b nguy khn bn trong m chnh s b bn ngoi lm nguy khn th
nc mt khng th cu vn c.

11. Ci mu k c sn ca dn chng l n ch yn n v c li
m trnh xa iu nguy him cng khn. Nay nu ta khin h tin cng v
giao chin, tin ln th cht v qun ch, thi lui th cht v b trng pht,
th dn nguy vy. B cng vic nh ring v dc sc vo vic chin u,
nh cng khn m trn khng lo n th b cng khn. Khi lm vo cnh
nguy him v cng khn, dn lm sao khi trn trnh? Cho nn h th
nhng nh ring c xy dng nh ca. Xy dng nh ca th xa
chin trn, xa chin trn th c yn thn. Lm vic t lt, cu cnh
nhng ngi c quyn th th c c ci mnh cu xin, c c ci mnh
cu xin th c ci li ring v yn thn. c li ring v yn thn lm
sao ngi ta li khng n? Cho nn dn lo vic chung th t m lo vic
ring th nhiu.
12. Ci chnh tr ca bc vua sng l khin cho bn thng nhn v
bn th, nhng k khng c ch nht nh phi t, danh ting thp,
trau gii ci ngh gc m bt chy theo nhng ngh ngn. Ngy nay ci
th cu xin, da dm c thi hnh th quan tc c th mua c. Quan
tc c th mua c th ngi bun v ngi th khng b thp hn.
Nhng hng ho tri php c bn ch th nhng con bun s khng t.
Vic tch lu ti sn ca nhng ngi i bun gp bi nhng ngi i cy
m a v ca h li cao hn nhng k s cy rung v chin u th nhng
k s chnh trc s t m nhng dn bun bn s nhiu.
13. V vy ci tc ca nhng nc lon l bn hc gi trong nc
khen ci o ca cc lin vng t ra mnh nhn ngha; sa dung mo,
mc y phc chnh t t v li ni nng, ti bin lun, lm ngi ta ng
vc php lnh ng thi v lm cho lng nh vua m phn vn. Bn
ni nng th by ra nhng chuyn di tr, mn sc nc ngoi
thc hin iu ring t ca mnh v qun mt ci li ca x tc. Nhng
k cm gm t tp b ng, nu cao tit tho nu ci danh ca
mnh, m phm vo nhng iu ngn cm ca nm chc quan. Bn
thn tn ca nh vua t tp cc nh ring, dng tt c ca ci hi l
nhng k c quyn th khi phi vt v ni chin trn. Bn thng
nhn v bn th ch to nhng vt v dng, t tp nhng ca ci xa x
cha cht li chc ginh ci li gp i ngi cy.

Nm loi ngi ny l nhng bn su mt cho nc nh. Nh vua nu

khng tr b nm loi su mt ny, khng nui dng nhng k s cy v
chin u, th trong thin h s xut hin nhng nc b tn ph v b tiu
dit, nhng triu nh b dit vong. iu khng c g l.

Quyn XX

Thin L

Nhng hc gi ni ting (Hin hc)

I. Nhng hc gi ni ting trn i, th c bn Nho v bn Mc. Bn

Nho cao nht l Khng Khu, bn Mc cao nht l Mc ch. T khi
Khng T cht i c bn nh nho theo T T, c bn nh nho theo T
Trng, c bn nh nho theo h Nhan, c bn nh nho theo h Mnh, c
bn nh nho theo h Tt iu, c bn nh nho theo h Trng Lng, c
bn nh nho theo h Tn (Tun T), c bn nh nho theo h Nhc Chnh.
T khi Mc T cht i, c bn nh Mc theo h Tng L, c bn nh
Mc theo h Tng Phu, c bn nh Mc theo h ng Lng. Nh vy sau
Khng T o Nho chia ra lm tm phi, o Mc chia ra lm ba phi.
Ch trng ca h tri ngc nhau, khng ging nhau nhng u t cho
mnh l o Khng, o Mc chn chnh. Khng T, Mc T khng sng
li, vy s da vo ai quyt nh ci hc i?
Khng T, Mc T u ni n Nghiu, Thun nhng ch trng ca
hai ngi khc nhau. H u t cho mnh l Nghiu, Thun chn chnh.
Nghiu. Thun khng sng li, vy ai s quyt nh o Nho hay o Mc
l ng vi Nghiu, Thun? i n, i Chu hn by trm nm, i

Ngu, i H trc y hn hai ngn nm m cn khng quyt nh

c ci ng ca o Nho v o Mc. Nay li mun nghin cu ci o
ca Nghiu, Thun cch y ba ngn nm, chng phi l khng th no
lm c sao? Nu nh khng tham nghim c m li quyt nh ngay
th l ngu. Nu khng th quyt nh c m li theo ngay th l di
tr. Cho nn chuyn nu cao cc tin vng, quyt nh theo Nghiu v
Thun nu nh khng phi l ngu th cng l di tr vy. Ci hc ngu v
di tr, ci hnh ng bc tp v tri php lut ny v vua sng khng theo.
2.
V mt tang l, o Mc ch trng ma ng th mc qun o
ma ng, ma h th mc qun o ma h, o quan bng g ng dy ba
tc, chu tang ba thng. Cc v vua i nay cho th l tit kim v knh
trng n. o Nho ch trng lm khnh kit nh ca lo vic chn ct,
chu tang ba nm, vt v trong vic chng gy v ng dy v vua i nay
cho th l hiu v coi trng n.
Ni chung, nu khen Mc T l tit kim th phi ch Khng T l
xa x, nu khen Khng T l hiu th phi ch Mc T l s sut. Nay
cc vua thy o Nho v o Mc mt bn hiu mt bn s sut, mt bn
xa x, mt bn tit kim nhng li vn coi trng c hai.
Tt iu ch trng khng i sc mt, khng ci mt trc quyn lc,
nu lm vic sai th n k n t cng trnh, nu lm vic ng th lm ch
hu gin cng lm. Cc v vua i cho nh th l lim v coi trng n.
Theo ch trng ca Tng vinh T th trong li ni khng tranh ci, trong
vic lm khng theo k th, khng ly chuyn b ngc t lm xu h,
khng ly chuyn b coi khinh lm nhc. Cc v vua cha i cho th l
khoan dung nn knh trng ch trng y. Nhng cho ci lim ca Tt
iu l phi th th no cng phi cho ci rng ri ca Tng Vinh l sai;
cho ci khoan dung ca Tng Vinh l phi th phi cho ci hung bo ca
Tt iu l sai. Nay hai ng mt bn khoan mt bn lim, mt bn rng ri
mt bn hung bo, nhng cc v vua u coi trng c. Ci hc ngu v ci
hc vu khot, li ni bc tp v tri ngc nhau th|nhng, nh vua vn c
nghe theo c hai cho nn nhng k s trong thin h ni nng th khng c
ch trng nht nh, hnh ng th khng c cch xt on khng thay
i.

Ni chung, bng gi v than khng th cng tn ti lu trong mt vt,

lnh v nng khng th n cng mt thi, nhng hc thuyt bc tp v
tri ngc nhau khng th cng c tn trng m nc c tr yn. Nay
li nghe theo nhng hc thuyt bc tp, cng lm theo theo nhng li ni
tri ngc nhau th lm sao khi sinh lon? Ci nghe v ci lm th th
trong vic tr ngi tt nhin cng th.
3.
Cc hc gi i nay khi ni n vic tr nc phn ln u bo:
"Cho nhng ngi bn cng tr cp cho nhng ngi khng c ti
sn". Nay nu c nhng ngi nh nhau, nu khng c mu v
khng c ci li t bn ngoi n m mt ngi no ring anh ta
c y , th l do sc ca anh ta hay do anh ta tit kim. Mi
ngi u nh nhau, nu khng gp i km, tt bnh, tai ho m mt
ngi no ring anh ta b ngho i, khn cng th hoc l do anh ta
xa x hoc l do anh ta li. K dc sc v tit kim th giu, k xa x v
li bing th ngho.
Nay nh vua li nh thu ly ca ngi giu cp cho ngi ngho
nh vy l cp ca ci ca nhng k dc sc v tit kim cho k xa x
v li bing. Lm nh th m mun dn hng hi lm vic v tit kim
tiu dng th khng th c.
Nay c ngi ch trng khng bc vo ci thnh nguy khn, khng
trong qun i, khng v ci li ln ca thin h m coi nh mt si lng
chn ca mnh[86]. Cc v vua i th no cng coi trng anh ta, qu ci
khn ngoan ca anh ta v cho ci c hnh ca anh ta l cao, cho l k
s coi nh s vt m coi trng ci sng.
Ni chung, nh vua s d by ra rung tt, nh ln, t tc lc l
cho dn coi thng ci cht v lm theo mnh lnh. Nay nh vua li tn
qu nhng k s coi khinh s vt, coi trng s sng, nhng li i hi dn
phi liu cht v hy sinh cho s nghip ca nh vua th khng c. Cha
cht sch, hc tp ni nng, t tp hc tr, chung vn hc v ngh lun,
cc v vua i th no cng nghe theo v coi trng, ni: "Knh nhng
ngi hin s l ci o ca cc tin vng". Ni chung, nhng k quan li
nh thu l nhng ngi cy rung, nhng nhng ngi nh vua nui li

l bn hc s. Nhng ngi cy rung b nh thu nng cn nhng hc s

th c thng tin. Th m li i dn phi lm vic hng v t ni nng
th khng th c.
Nhng ngi ch trng tit tho v danh d, gi tit tho khng cho
ngi ta xm phm, mi thong nghe li on gin bn tai th tut kim
m, cc v vua i th no cng nghe v knh trng, do l nhng
k s t trng.
i, ci kh nhc trong vic chm u qun ch th khng c thng,
m k dng cm nh nhau nh th c hin vinh. Th m li i dn
phi hng hi chin u chng li k ch, khng nh nhau ring th
khng th c. Nc yn n th nui bn nh nho v bn du hip, khi c
nn li dng nhng k s mc o gip. Ngi mnh nui khng phi ngi
mnh dng, ngi mnh dng khng phi ngi mnh nui. Chnh v th
cho nn sinh lon.
Ni chung, cc vua cha khi nghe nhng hc gi, nu cho li anh ta l
ng th cho lm quan v dng ci thn ca anh ta, cn nu cho l sai th
gt b ci thn ca anh ta v chm dt ci hc ca anh ta. Nay cho l ng
nhng li khng cho lm quan, cho l sai nhng li khng chm dt ci
thuyt i. Khen m khng dng, ch m khng ct t, l con ng
dn ti lon v mt nc vy.
4.
m i T V c ci dung mo ca ngi qun t. Khng
T khen v dng anh ta, cng lu vi anh ta nhng ci hnh ca anh ta
khng xng vi dung mo. Li ni ca T D thanh nh v vn ho, Trng
Ni khen v dng anh ta, cng vi anh ta nhng s khn ngoan ca anh ta
khng bng li bin lun. Cho nn Khng T ni: "Ly dung mo m chn
ngi, ta sai lm i vi T V, ly li ni m chn ngi, ta sai lm i
vi T D! Khn ngoan nh Trng Ni m cn mang ci ting l khng xt
ng s thc. Nhng k bin lun ngy nay ni nhiu hn T D m vic
nghe ca cc vua cha di li m qung hn Trng Ni, v thch li ni ca
h nn dng ci thn ca h, nh vy th lm sao khi sai lm? Kt qu
nc Ngu dng Mang Mo m c mi lo Hoa H, nc Triu dng ti
bin lun ca M Phc m c ci ho Trng Bnh[87]. Hai chuyn trn
y chng t s sai lm trong vic dng ngi c ti bin lun.

Nu ch xem thic c v ch nhn nhng tia la xanh, vng th u D

cng khng c th quyt nh thanh kim sc hay cn. Nhng nu trn
khng chm c chim nhn, chim hc, di t chm c nga cu th
d l k n t cng thy r kim sc hay cn. Nu ch xem rng v hnh
dng th B Nhc cng khng th dm chc v con nga hay hay km.
Buc n vo c xe, cho ch vo m xem n i th cha ht on ng
hng n t cng khng nghi ng v ch nga hay hay d. Nu ch xem
dung mo, o qun, nghe li ni th n Trng Ni cng khng c th bit
chc l k s gii. Nhng nu ly chc quan th, giao cho m hi v kt
qu cng vic lm th ngi tm thng cng khng ng vc ai ngu ai
khn. Cho nn quan li ca vua sng, th v t tng th no cng phi xut
tht t ch lm quan cc chu, vin mnh tng th no cng phi xut
thn t hng ng qun di. Phm c cng th no cng thng, th c tc
lc hu m cng c khuyn khch. Thng quan theo th bc th chc
quan ln m cng c ti cai tr. Tc lc ln v chc quan lm gii l
ci o lm vng vy.
5.
C tng mun dm khng th gi l giu, c trm vn tng
ngi khng th gi l mnh. khng phi khng ln, tng ngi
khng phi khng nhiu, nhng khng th gi l giu l mnh c v
khng sinh ra thc, tng ngi khng th chng li qun ch. Nay nhng
k s nh ngh kho mua chc quan cng khng cy m n, thi cng nh
t khng khai khn v tng vy. Bn nho v bn du hip khng c
cng lao qun s m li c hin vinh l th dn khng th sai khin c
cng nh l cc tng ngi vy. Bit ci tai ho ca v tng ngi
m khng bit tai ho ca bn mua chc quan, v bn nho s, bn hip s l
th t khng cy c, th dn khng th sai khin c, l khng bit
nhng s vic, cng mt loi vy.
Cho nn vua nc ch tuy thch ci ngha ca ta, ta cng khng th bt
np cng xng l ti; cc ch hu trong ca i tuy ch vic lm ca ta, ta
cng bt h cm chim n triu cng ta. Cho nn sc mnh th ngi ta
n chu, sc yu th phi n chu ngi ta. V vy v vua sng ct sc
mnh. Phm ci nh nghim khc th khng c y t hung d, nhng b

m hin t c a con h. Ta v th bit uy th c th ngn cm iu hung

bo nhng c dy khng th ngn cm iu lon.
6.
Ni chung, bc thnh nhn tr nc khng cy ch ngi ta yu
mnh m dng ci th khin ngi ta khng th lm iu sai. Trng cy
ngi ta lm iu hay cho mnh th trong mt nc khng n mi ngi,
nhng dng ci th khin ngi ta khng th lm by th c th tr c c
mt nc. K lo vic cai tr dng s ng m b s t, cho nn khng lo v
c m l v php lut.
Nu c i mi tn t n thng th mt trm i cng khng c tn, nu
i cy g t n trn th mt ngn i cng khng c bnh xe. Mi tn t
n thng, cy g t n trn trm i khng c mt. Th nhng ti sao i
no cng c ngi ci xe, bn chim? l v ngi ta dng ci php ko
ngay v un cong khng da vo php keo ngay v un cong m c mi
tn t n thng v cy g t n trn, ngi th mc gii cng khng qu.
Ti sao vy? V ngi i xe khng phi ch c mt ngi, ngi bn tn
khng phi ch bn c mt mi tn.
Khng nh cy vo s thng pht m cy vo ci dn t n s tt, bc
vua sng khng ly lm qu. Ti sao th? V php lut ca nc khng th
b mt v ngi cai tr khng phi ch c mt ngi. Cho nn ng vua c
thut cai tr khng tuy theo ci tt ngu nhin m c c, m thi hnh ci
o tt nhin.
7.
Nay c ngi bo ngi khc: "Ti s lm cho ng khn ngoan
v sng lu" th ngi i th no cng cho ngi kia l ngi in, v
khn ngoan l bn tnh t nhin m sng lu l s mng. Bn tnh t nhin
v s mng khng phi l nhng ci c th hc c ngi khc, th m
li ly nhng ci khng th lm c ni vi ngi ta l ci ngi
i gi l in. Bo ngi ta ci m ngi ta khng lm c th l xu
nnh. Xu nnh l bn tnh. Ly nhn ngha dy ngi ta tc ti ly khn
ngoan v sng lu dy ngi ta, nhng ng vua c php khng nhn.
Khen ci p ca Mao Tng. Ty Thi khng c ch g cho ci mt ca
mnh, nhng dng son, du, phn v mc th lm ngi ta p gp i so
vi trc. Ni chuyn nhn, ngha ca tin vng thc khng c ch i
vi vic tr nc nhng soi sng php lut, ch ca mnh, lm cho vic

thng pht ca mnh chc chn th l son phn, du, mc ca nc

vy. V vy bc vua sng ch nhiu ti vic gip cho vic cai tr m
hon vic ca tng, do khng ni chuyn nhn ngha.
Nay bn thy bi thy ct chc: Cu cho nh vua c thin thu vn
tu". Thin thu vn tu nghe chn c tai nhng khng c g chng t tui
th thm c mt ngy. V vy cho nn ngi ta coi thng bn thy
cng v thy ct. Bn nh nho i nay ni vi nh vua li khng ni n
ci lm cho i nay c tr m ni n cng lao tr an ngy xa,
khng hiu r cng vic php quan, khng xt k ci tnh hnh ca bn
gian t, m u ni n nhng chuyn truyn li t thi thng c ca
ngi cng lao ca cc tin vng. "Bn nh nho t v li ni, bo:
"Nghe li ni ca ta th c th lm b vng". Loi ngi ni nh vy
cng nh bn thy cng, ng ct, v vua c php khng nghe. Cho
nn v vua sng nu ln nhng vic c thc, b ci v dng, khng ni
chuyn nhn ngha, khng nghe li bn hc gi.
8. Nay nhng k khng bit chuyn tr nc th no cng ni: "Phi
c lng dn". Nu phi c lng dn th mi tr c nc th Y Don,
Qun Trng cng v dng, ch cn nghe theo dn l . Tr khn ca dn
khng th dng c cng nh ci bng ca a tr. a tr nu khng
au u th au bng khng v m th sng nht. Mun co u nn m
th th no cng c mt ngi b n. B m hin chy cha cho n m n
cn ku khc khng thi. a tr khng bit n phi chu ci au kh nh
c c ci li ln. Nay nh vua lo cy rung, tr b c di tng sn
nghip cho dn th h cho l nh vua tn c. Nh vua trau gii hnh pht,
pht nng ngn cm iu gian t th h cho l nh vua nghim khc.
Nh vua thu thu tin v thu thc a vo kho la kho tin cu i
km, phng b vic qun th dn li cho nh vua l tham. Dn trong b
ci th phi bit chin u, khng lm vic phc dch cc t gia, phi
dc sc chin u ht sng k ch, th nhng h li bo nh vua l
hung bo. Bn iu trn y l tr an, nhng dn li khng bit thch
n.
Phm ngi ta tm k s thnh v thng sut l v ci khn ca dn
khng lm thy, dng. Ngy xa vua H V chi sng Giang, o

sng Hong H, nhng dn chng li chng gch v , T Sn m t

trng du, nhng ngi nc Trnh ch bai. H V lm cho thin h c
li, T Sn bo tn nc Trnh nhng u b ch bai. Ci khn ngoan ca
dn khng th dng c cng thy r vy.
Cho nn chn k s m i hi phi hin v khn ngoan; lm chnh tr
m i hi phi lm va lng dn th u l ci mm gy lon cha c th
dng t n s tr an vy.

Quyn XX

Thin LI

Trung hiu
1. Thin h u cho rng ci o hiu d, trung thun l phi, nhng
khng ai bit xt ci o hiu d, trung thun cho k m thi hnh. V vy
cho nn thin h lon. Mi ngi u cho rng o ca Nghiu Thun l
phi v ly lm php tc. V vy cho nn c k git vua, c k la cha.
Nghiu, Thun. Thang. V u lm tri ci ngha gia vua vi ti, lm cho
vic gio ho i sau b ri lon. Nghiu lm vua m li dng by ti lm
vua ca mnh[88]. Thun l by ti m li bt vua phi lm by ti ca
mnh. Thang v V Vng l by ti nhng li git vua ca mnh, hnh

hnh thi hi ca vua. Th m thin h li khen h. Chnh v vy cho nn

thin h cho n nay khng tr yn.
Ni chung, k c gi l v vua sng l ngi bit chn dt by ti ca
mnh; k gi l by ti hin l k bit soi sng php lut. Nay Nghiu t
cho mnh l sng sut nhng khng th chn dt Thun; Thun t cho
mnh l hin nhng khng th cao Nghiu; Thnh Thang, V Vng t
cho mnh lm vic ngha nhng li git vua ca mnh. iu chng t v
vua "sng" vn thng cho, v by ti "hin" vn thng nhn. Cho nn
cho n nay c k lm con ly nh ca cha, lm ti c k ly nc ca vua.
Lm cha m nhng cho con, lm vua m nhng cho by ti, khng
phi l ci o quy nh ngi th, thng nht vic gio ho.
Thn nghe ni: "Ti th vua, con th cha, v th chng, ba vic
thun th thin h tr yn. l ci o bt bin ca thin h. V vua sng,
by ti hin khng th thay i c n". Nh vy th tuy vua c h hng,
by ti cng khng dm xm ln. Nay vic chung ngi hin, dng
ngi khn ngoan khng theo ci nguyn tc bt bin, tri ngc vi o,
nhng thin h li thng cho l tr yn. V th cho nu h in cp nc
ca h L nc T, h i cp ngi ca h T nc Tng. u l
nhng ngi hin v khn ngoan ch u phi l nhng ngi ngu v
km? Nh vy, nu b ci o bt bin, chung ngi hin th sinh lon,
b php lut dng ngi khn th nguy. Cho nn c cu: "Chung php
lut ch khng chung ngi hin".
2.
Sch c chp (Mnh t thin Vn Chng): "Thun thy C Tu,
mt Thun c v bun. Khng T ni: Lc by gi thc l nguy! Thin h
nguy ngp, k c o n cha cng cn khng th xem l con, vua c
nhin cng khng th xem l by ti". Thn bo: "Khng T vn cha bit
ci o hiu d, trung thun. Nh th ho ra k c o tin ln khng th
lm ch ca by ti mnh, lui v khng th lm con ca mnh hay sao? S
d ng cha mun c ngi con hin l v nu nh mnh ngho th n s lm
cho giu, nu cha kh s th n s lm cho sung sng. S d ng vua
mun c by ti hin l v nu nc ri lon th by ti c th lm cho
nc tr an, nu ng vua b thp km th by ti c th lm cho a v ng
ta c nng cao ln. Nay c ngi con hin m li khng lo c cho

cha, th ngi nh s kh, nu, c by ti hin m li khng cho cho nh

vua th a v ca nh vua s nguy. Nu th th ng cha c a con hin,
ng vua c by ti hin ch lm cho mnh nguy hi m thi ch c li g
u? y c th ni rng by ti trung khng lm cho vua b nguy, a
con hiu khng lm cho cha m b ch bai?
Nay Thun ly ci hin ca mnh ly nc ca nh vua: Thang, V
ly ch ngha ui v git vua ca mnh. u l nhng ngi mn
Choi hin lm nguy n ch, th nhng thin h vn c cho h l hin.
Cc lit s ngy xa[89], khi tin th khng lm ti ca nh vua, khi thoi th
khng lo vic nh mnh. Nh vy th khi tin s ch bai vua mnh, khi
thoi s ch bai cha m mnh.
V li, khi tin khng lo vic nh vua, khi thoi khng lo vic nh,
l con ng lm cho i lon, dng di tuyt t. Cho nn khen Nghiu,
Thun, V, Thang, v khen bn lit s l ci bin php lm cho thin h
ri lon, C Tu l cha ca Thun m Thun ui i, Tng l em ca
Thun m Thun git cht. ui cha, git em khng th gi l nhn, ly
hai ngi con gi ca nh vua ly thin h khng th gi l ngha. Nhn
v ngha u khng c, khng th gi l sng sut. Kinh thi ni: "Sut
di gm tri, khng u khng phi l t ca vua; trn tt c t ai cho
n ba bin khng ai khng phi l ti ca nh vua" (Tiu nh: thin Bc
Sn). Nu nh li ni ny l ng, th Thun khi ra lm quan bt vua lm
ti ca mnh, khi v nh bt cha mnh lm ti ca mnh, bt m mnh lm
thip ca mnh, ly con gi ca ch lm v. Cho nn bn lit s trong
khng lo vic nh, lm cho i lon, tuyt t; cn ngoi th p nh vua.
Du cho xng mc tht nt, phi by trn t hay chy vo sng vo
hang, h cng khng s nhy vo ni nc la, khin cho thin h ua
nhau bt chc mnh. Nh vy thin h cht ngn ngang vui lng lm ma,
u l nhng k b i m khng theo ci chnh o vy.
Nhng k i nay gi l lit s, thot ly mi ngi lm theo ring ca
mnh, mun khc mi ngi, theo ci hc "im m", dng li ni "thp
thong"[90]. Thn cho rng ci hc "im m" l ci hc v dng, li
ni "thp thong" l li ni khng theo php lut. Ni nhng li khng
theo php lut, dy ci hc v dng, nhng thin h li gi l su sc.

 th vua, nui cha m th khng th im m. cai tr ngi ta th

phi bn n chuyn trung tn, php lut v thut tr nc, ni
chuyn trung tn, php lut v thut tr nc th khng th ni thp
thong c. Ci li thp thong, ci hc im m, l ci thut m
hoc thin h. a con hiu th cha, khng bao gi tranh nhau ly ci
nc ca vua. Lm con ngi ta m li khen cha m ngi khc ni:
"Cha m anh M thc khuya dy sm, dc sc lm n c ti sn nui
con cha, ti t, nhng ngi thip", nh vy l ph bng cha m mnh.
Lm by ti ca ngi ta m c lun lun ca ngi ci c ca cc tin
vng di do v hm m n l ph bng ng vua ca mnh vy.
K ch bai cha m mnh thin h u bit l k bt hiu, nhng k ch
bai ng vua ca mnh th thin h li cho l hin. V vy cho nn sinh lon.
Cho nn nhng k lm ti khng c khen Nghiu Thun l hin, khng
c khen s nh dp ca Thang, V, khng c ni ci cao qu ca
bn lit s, m phi ra sc gi php lut, nhng k mt lng th vua l k
ti trung.
3. i xa dn "u en" n n, ngu xun, cho nn c th ly ci h
danh s dng h. Dn ngy nay khn ngoan, ranh mnh, mun lm theo
mnh m khng nghe b trn. B trn th no cng phi dng khen
thng khuyn khch h, sau h mi c th tin ln. Li phi dng
cch e do h bng hnh pht th sau h mi khng dm rt lui.
Th nhng ngi i u ni: "Ha Do nhng thin h, s khen
thng khng khuyn khch ng ta; o Chch phm hnh pht xng
vo tai nn, hnh pht khng ngn cm ng ta". Thn ni: "K cha
c thin h m khng coi thin h ra g l Ha Do[91]; k c thin h
nhng khng coi thin h ra g, l Nghiu v Thun. B ch lim, tm
ca ci, phm hnh pht, chy theo li, l o Chch. Hai ngi ny
(Ha Do, o Chch) u l nhng ngi nguy him.
o tr nc dng dn khng cn c vo hai ngi ny. Tr nc l tr
nhng ngi bnh thng. Nhng ngi nguy him, nhng li ni vi diu
l ci hi ca vic tr nc. Nhng k s tt bc trong thin h khng
thng m khuyn khch, nhng k s km nht trong thin h khng th

ly hnh pht ngm cm. Th nhng mn c nhng k s tt bc m

khng t khen thng, mn c nhng k s km nht m khng t hnh
pht th ci o tr nc dng dn s hng.
Kt qu l nhng ngi i phn ln khng ni n php nc m
ni n k hp tung v lin honh. Nhng k ch trng hp tung ni:
"Nu hp tung c th thnh b". Cn nhng k ch trng lin honh
ni: "Nu lin honh thnh cng th lp nn nghip vng". Nhng ngi
pha ng ni ni chuyn hp tung v lin honh khng ngy no dt,
th nhng cng danh vn khng thnh, c nghip b vng vn khng lp
c; nhng li ni sung khng phi l ci lm cho nc c tr yn.
Bc vng gi mt mnh lm th gi l vng, cho nn Tam vng khng
ch trng phn ly hay lin hp m lm ng, ng b khng ch i hp
tung hay lin honh m sng sut. H ch lo tr bn trong chng ch bn
ngoi m thi.
1.
S d bc vua cha thn nguy, nc mt l v quan i thn
qu sang, nhng ngi chung quanh qu oai. Gi l sang, bi v khng
c php lut m t tin hnh ng, nm ly ci quyn lc mt nc m
lm li cho vic ring ca mnh. Gi l oai, bi v nm ly quyn th m
quyt nh s nng nh Hai hng ngi ny khng th khng xem xt
k.
Ni chung, con nga s d c th ch nng, ko xe i xa l v sc gn
ca n mnh. Bc vua c vn c xe, bc vua c ngn c xe s d khng ch
c thin h, chinh phc c ch hu l nh uy th ca mnh. Uy th l
ci sc gn ca v vua cha. Nay quan i thn c c ci oai, nhng
ngi chung quanh c c ci th, th nh vua mt sc mnh. Bc vua
cha mt sc mnh m cn gi c nc trong ngn ngi khng c
ly mt ngi. H bo s d thng c ngi v bt c trm loi th l
v n c nanh vut. Nu nh h bo b mt nanh vut th ngi ta th no
cng khng ch c n. Nay ci th ln l nhanh vut ca nh vua.
Nh vua b mt nanh vut ca mnh th cng nh h bo b mt nanh vut
vy.
Vua nc Tng trao nanh vut cho T Hn, T Gin Cng trao nanh
vut cho in Thng, m khng sm cp li, cho nn thn b cht, nc

b mt. Nay cc ng vua khng c thut tr nc u hiu r ci sai ca vua

Tng, ca Gin Cng nhng vn khng thy r s lm ln ca mnh l v
h khng xt k nhng s vic cng loi vi nhau.
2.
V li, nhng k s c thut tr nc vi nhng by ti cm
quyn l khng th dung np c nhau. Ly ci g chng minh iu
? Nh vua c c k s c thut tr nc th quan i thn s khng
c php nm quyn quyt nh, nhng ngi chung quanh khng dm ra
uy. Quyn th ca quan i thn v ca nhng k chung quanh nh vua b
dp, th o ca nh vua c sng.
Ngy nay th khng th. Nhng by ti ng cm quyn c th
chuyn quyn hon thnh vic ring ca mnh, nhng ngi chung
quanh nh vua b ng vi nhau khng ch nhng ngi s v xa. Nh
th th nhng k s c thut tr nc n i no mi c tin c v c
dng, v vua cha n lc no mi c th bn v quyt nh? Cho nn
nhng k s c thut tr nc khng chc chn c dng li vo ci
th khng th cng tn ti vi cc quan cm quyn lm sao khi nguy?
Cho nn bc lm vua ngi ta tr phi l nhng ngi c th gt b
nhng li bn ca cc quan i thn, chng li nhng li tn tng ca
nhng ngi chung quanh mnh, m ch theo nhng li ng vi o, th
cc k s c ci thut tr nc lm sao c th chu ci nguy b cht m dng
li ni ca mnh? Do di khng th tr yn.
V vua sng cn c vo cng lao m ban tc lc, cn nhc ti nng
m trao nhim v, nhng ngi dng l nhng ngi c ti, nhng
ngi c bt l nhng ngi gii. Nhng k s ti gii c tin
c th chuyn cu xin ca ring chm dt: Khi nhng ngi c cng
c lc hu, nhng ngi c nng lc chc quan to th nhng k SI
cm thanh kim ring lm sao khi t b s dng cm ring ca mnh
hng hi chng li qun ch? Bn du thuyt mun lm quan lm
sao khi t b vic chy cht ca ring lo thn mnh cho trong
sch? Chnh l cch tp hp c nhng k s ti gii v gii tn
c cc b l cc ca ring vy.

Nay nhng k gn nh vua khng nht thit u khn ngoan. Nh vua

i vi ngi ta c khi v quen bit m nghe theo, cho h vo th v h gn
gi m nh vua xt li ca h, nghe theo nhng ngi gn gi mnh m
khng xt n ci khn ca h. Nh vy l cng vi nhng ngi ngu m
bn v ngi khn vy. Nhng ngi cm quyn khng nht thit l nhng
ngi hin. Nh vua i vi ngi ta c khi v c ngi khen h l hin
m knh trng h, nh vua cng nhng ngi cm quyn bn v vic lm
ca h, nghe theo li ni ca h m khng dng ngi hin, nh vy l
cng nhng ngi h hng bn v nhng ngi hin vy. Cho nn k khn
b nhng ngi ngu quyt nh sch lc, ngi hin b bn h hng xt
vic lm ca mnh. Nh vy th k s hin v khn lm sao cn c dng,
v ci sng ca nh vua b tc vy.
2. Ngy xa Quan Long Bng thuyt phc Kit m tay chn b cht;
Vng T T Can can gin Tr m qu tim b m: T T trung thc
vi Ph Sai m b git bng thanh kim Chc Lu. Ba ngi ny lm
ti khng phi khng trung; li ni ca h khng phi khng ng.
Th nhng h u khng trnh c mi lo b cht. l v ci mi lo
ca nh vua khng xt nhng li ni hin v khn, m b bn ngu v
h hng che lp. Cc v vua ngy nay nu nh khng phi l nhng
ngi dm dng nhng k s c thut tr nc, m li nghe nhng
ngi ngu v h hng th nhng k s hin v khn ngoan ai dm
chu ci nguy ca ba ngi ni trn m dng ci khn v ci ti ca
mnh? Chnh v th cho nn i c lon lc mi.

Thin LIII

Trau gii mnh lnh (Sc lnh)

Trau gii mnh lnh th php lut khng thin lch, php lut cng
bng th quan li khng lm iu gian. Mt khi php lut xc nh ri th
khng v li ni hay m lm hi n php lut. Dng ngi c cng th dn
t bn tn, dng ngi mnh thn th dn hay ni. Thi hnh php lut l do
ch quyt on. Hi nm xm m mnh[92], lu li th nc b chia x.
Ly hnh pht cai tr nc, dng thng pht chin u, dng lc
hu cp cho con ngi c thut tr nc, xem xt nhng iu sai lm
trong kinh th trong kinh khng c vic mua bn gian di. Nu c
nhiu vt nhng c nhiu ngi lm nhng vic ngn, ngh nng b l
v k gian chim u th th th no nc cng b ct. Nu dn c thc n
tha th khin dn np thc, ban tc lc hon ton cn c vo sc lc th
dn s hng hi v khng li bing. Mt ci ng di ch ba tc nhng
khng c y th khng th no y c. Gp tc lc v chc quan,
cp li lc m khng cn c vo cng lao th cng nh ci ng khng c
y. Nc no v cng lao m trao tc lc v chc quan tc l lm cho
nhng k khn ngoan mu tr lp cng v nhng k dng cm chin u
c uy th th nc y s v ch. Nc no da vo cng lao trao tc
lc th vic cai tr s gin d, nhng li bn tn b tc. Ci gi l ly s
cai tr gt b s cai tr, ly li ni gt b li ni.
V ly cng lao ban tc cho nn nc c nhiu sc mnh v thin
h khng ai c th xm chim c n. em qun ra th nht nh ly
c. ly c th nht nh gi c. Cn nu gi qun li khng tn
cng th th no nc cng giu. Nhng cng vic trong triu nh, ngi
c cng nh khng b ch bai, ngi c cng th c quan, c tc,
triu nh tuy c li khen cng khng c can d vo y. Ci gi l
da vo s tnh ton m cai tr. Ly sc mnh m tn cng th a ra
mt m ly c mi, ly li ni m tn cng th a ra mi s b
mt trm.
Ci nc thch sc mnh, gi l ci nc kh tn cng. Ci nc
thch li ni, gi l ci nc d tn cng. Ti nng c th m nhim
chc quan, lm vic nh nhng m trong lng vn cn ci |sc tha. Khng
nhn thm chc quan ph ca nh vua th trong lng khng on thn.
Khin cho nhng k sng sut khng can thip vo cng vic ca nhau cho

nn khng ai kin tng. Khin cho nhng k s khng kim chc quan, cho
nn k nng ca h c nng cao. Khin cho ngi ta khng cng lm
mt vic cho nn khng c s tranh ginh.
Sau tha nm ch "ni th gi l d tn cng". Cc ch gii cho l
vit tha.
3. Hnh pht nng nhng thng t l b trn thng dn, dn liu
cht c thng. Thng nhiu m hnh pht nh l ngi trn
khng thng dn, dn khng liu cht c thng. Nu ci li
ch do mt ni m ra th nc s v ch. Nu ci li t hai ni m ra
th qun i ch dng c mt na. Nu ci li t mi ni m ra
th dn khng gi c nc. Dng hnh pht nng nu r ci quy
ch ln ca dn, sai khin dn th c li cho ngi trn. Trong vic
thi hnh hnh pht, phi pht nng nhng ti nh. Ti nh khng
phm th ti nng khng c; gi l cch dng hnh pht tr b
hnh pht. Nu ti nng m hnh pht nh, th hnh pht nh lm cho
s vic ny sinh; gi l cch dng hnh pht lm ny sinh hnh
pht. Nc lm th nht nh s b chia x.

Thin LIV

o lng ngi (Tm o)

Bc thnh nhn tr dn th xt ci gc ch khng phi theo lng mong

mun ca dn, ch ct lm li cho dn m thi. Cho nn thi hnh hnh pht
khng phi l v ght dn m l v yu ci gc. Hnh pht m thng th dn
yn tnh; thng rm r th ci gian sinh ra. Cho nn k tr dn lm cho
hnh pht thng, l ci u tin ca vic tr an. Thng rm r l

ci gc ca lon. Bn tnh ca dn thch s ri lon m khng yu qu

php lut. Cho nn bc vua sng tr nc, soi sng vic thng th dn
hng hi lm cng vic; dng hnh pht th dn yu qu php lut.
Khuyn khch cng lao th vic cng s khng b vi phm; yu qu
php lut th iu gian s khng c ch ny mm, cho nn k cai tr dn
th cm ci gian khi n cha ny mm, cn dng binh th lm cho lng dn
quen vi chin u. Ngi no cm trc gc th nc tr, gy c tinh
thn chin u trong lng binh s th thng. Bc thnh nhn tr dn, ngi
no c c ci tr trc ngi y mnh, ngi no nm c tinh thn
chin u t trc ngi y thng.
Phm vic nc, iu phi lo trc tin l thng nht lng dn. Chuyn
lm vic chung th vic ring khng ny sinh; thng ngi t gic th
4111 iu gian khng xut hin. Nu r php lut th vic cai tr khng
phin phc. Ai c th dng c bn ci ny th mnh; ai khng dng
c bn ci ny th yu. Nc s d mnh l nh chnh tr; nh vua s d
c tn trng l v quyn lc. Cho nn v vua sng c quyn, c chnh tr;
ng vua lon cng c quyn, c chnh tr. Nhng kt qu khc nhau, bi v
ch ng ca hai ngi khc nhau.
Cho nn v vua sng nm cht ly quyn nn ngi trn c trng,
thng nht chnh tr nn nc c tr an, l ci gc ca nghip vng.
Hnh pht l gc ca lng thng.
2. Ni chung, bn tnh ca dn ght s vt v m thch chuyn vui chi.
Vui chi th t khai hoang ph, hoang ph th nc khng tr an. Nc
khng tr an th lon, v vic thng v pht khng thi hnh c trong
thin h. Cho nn th no cng b b tc. V vy k no mun lm nn
cng to m khng dc sc mnh th kh lng lp c. Mun tr ci lon
ca dn m ngi thay i thi c ca h th khng th hy vng tr c.
Cho nn vic tr dn khng c ci nguyn tc bt bin; ch c php lut
lm cho dn tr an. Php lut thay i theo thi th tr; vic cai tr thch
hp theo thi th c cng lao. Cho nn nu dn cht phc m ly ci
danh ngn cm th tr an, cn i khn ngoan th ch c dng hnh
pht dn mi theo. Thi th thay i m cch cai tr khng thay i th

sinh lon. Bit cai tr dn chng nhng lnh ngn cm khng thay i
th nc b ct. Cho nn bc thnh nhn tr dn th php lut theo thi
m thay i, v s ngn cm theo kh nng m thay i.
3.
Nc no c th dn sc vo t ai th giu, c th dc sc vo
vic nh ch th mnh. Mnh m khng b ngn chn th lm vng. Cho
nn ci o ca bc lm vng l ch nghe, chn iu gian. K chn
c iu gian nht nh lm vng.
Cho nn ci thut lm vng khng cy vo ch bn ngoi khng gy
lon, m da vo ch h khng th no lm cho nc mnh lon c. Cy
ch nc ngoi khng gy lon ri mi cai tr c th nc b chia. Cy
ch nc ngoi khng th gy lon c v thi hnh php lut th hng
thnh. Cho nn v vua hin tr nc dng ci thut khng th c lon ny
sinh. Lm cho tc c qu th ngi trn c trng. V vy thng k
c cng, ban tc cho k lm nhim v th bn gian t khng c cch no
t ci gian ca mnh. K chung sc mnh th tc c qu; tc c
qu th ngi trn c cao, ngi trn c cao th nht nh lm
vng. Nc khng chung sc mnh m cy vo ci hc ring, th tc
ca n thp, tc thp th ngi trn hn, ngi trn hn th th no cng
b chia ct. Cho nn k lp quc dng dn, c th ngn chn nh hng ca
nc ngoi v chn c ci ring t ca b ti v nh vua t nh cy
mnh th c th lm vng c.

Thin LV

Ch nh hnh pht v phn ti r rng (Ch phn)

1. Ni chung, nc rng vua c cao bao gi cng l nh

php lut c trng nn c th lm cho mnh lnh v s cm on
c thi hnh trong thin h. V vy, k lm vua cha phi chia tc,
ch nh lc, do php lut phi nghim lm cho vic ny c
tn trng. Phm nc m tr th dn yn, s vic m ri lon th nc
nguy. Ngi lm cho php lut c trng th c lng ngi; ngi
lm cho s ngn cm nh th lm hng bn cht ca s vic.
V li, dc ht sc mnh l iu mi ngi dn u c sn, tnh cm
con ngi khng ai khng ra sc liu cht t c ci mnh mong
mun. Nhng ci ngi ta yu hay ght l ci nh vua phi xc nh. Dn
vn ham li v ght hnh pht. Ngi trn nm ly ci a ght ny m
khng ch dn th ci bn cht ca s vic s khng b mt. Th nhng
nu nh ngn cm nh v s vic hng th hnh pht v khen thng cng
hng. Tr dn m khng nm ly php lut, m lm theo ci thin (nhn
ngha) th l khng c php lut. Cho nn ci l ca vic tr hay lon trc
ht cn phn r thng v pht. Nhng ngi tr nc khng ai khng c
php lut, nhng c ngi cn, c k mt. Ngi mt l v vic ch nh
hnh pht v khen thng khng rch ri.
Trong nc tr an, hnh pht v khen thng khng c ci no l khng
c s phn bit. C ngi ch trng hnh pht v khen thng khc nhau
th l c s phn bit ri. Nhng khng phi l c s phn bit. Cn
khi xem xt k s phn bit ca nh vua, th l s phn bit cc th bc,
cho nn dn trng php lut m s nhng iu ngn cm, lo khng phm
ti nn khng dm ch thng (nu khng c cng). Cho nn ni: khng
i hnh pht v khen thng m dn nghe theo trong cng vic vy.
2.
V vy cho nn ci nc tr an cao nht th kho lo vic ngn cm
iu gian. Ti sao th? V php lut ca n thu sut tnh cm con ngi,
lin quan n ci l ca vic cai tr. Th nhng lm cch no tr b ci
gian tinh vi? Phi khin cho dn rnh xem n tnh ca nhau. Nhng lm th
no cho h rnh xem n tnh ca nhau? Xin tha: Ch c cch bt nhng
ngi cng xm chu ti chung m thi. Khi vi phm iu cm hay khen
thng c lin quan n mnh th ngi ta ch s khng khi ti, khng
cho k c bng gian c th lm iu gian, v ngi rnh xem ng. Nh

vy th ai cng thn trng v bn thn mnh v rnh m ngi khc. Khi

pht gic c iu gian kn o th k t gic sai lm c khi ti v
c thng, cn sng k gian th b trng pht v b hnh pht cng
vi k gian. Nh vy th mi lon gian u pht hin c. Nu iu gian
d nh cng khng tha l nh ch t gic ring v chu lin i trch
nhim khin nh vy.
3.
Ni chung, php tr nc sng sut nht l dng php ch khng
dng ngi. Cho nn ci nc c thut tr nc khng dng li khen th v
ch, trong b ci th no cng tr yn, l v dng php, tc. Nc mt
qun ch t do nh vo nc mnh m khng th ngn cm c, v
n dng ngi ch khng dng php tc. Nc t nh mnh l v dng
ngi, nc nh ngi ta l v dng php tc. Cho nn ci nc c thut
tr nc gt b li ni m dng php tc.
Ni chung, ci cng lao gi di nhng theo ng s giao c th kh
bit, ci ai t v li ni th kh thy. Cho nn hnh pht v khen thng
thng sai v khng thng nht. Ci gi l theo giao c v kh thy l ci
cng gian di, sai lm ca by ti kh thy l v b mt ci gc r. Xt
theo l l th khng nhn thy ci cng h ngu, xt tnh cm th b ci cn
r di tr la di, c hai ci ny (thng v pht) lm sao khi sai c hai?
Cho nn nhng k s h ngu ni ting trong nc v nhng k ni nng
tnh mu k nc ngoi. Kt qu l ngi ngu si, khip nhc cng vi
k dng cm ring khn li ko nhau n v h ly ci o h ngu, theo
tc c i dung np. Kt qu, php lut khng c dng, cn hnh
pht th khng tr k ng trng tr. Lm nh th th hnh pht khen thng
lm sao khi c ch sai?
Cho nn ci tr khn qu thc c th hiu c nhang cch tnh ton b
mt ci quy tc ca n. khng phi v php lut khin nh th m v tuy
xc nh php lut ri, nhng vn dng ci khn li. B php lut m
dng ci khn li th ngi chu trch nhim lm sao c th lm trn
nhim v ca mnh? Nhim v khng thch hp vi cng vic th lm
sao php lut khi c s sai st, v hnh pht lm sao khi phin phc? Kt
qu l thng v pht ri lon, o tr nc sai lm, hnh pht v khen
thng khng phn bit r rng vy.

...Php lut khng ha theo ngi sang... Khi thi hnh php
lut th k khn cng khng th t, k dng cng khng dm tranh.
Trng tr ci sai khng trnh k i thn, thng ci ng khng b st
k tht phu ..."

[1]

y ni chuyn Nhc Ngh cm u qun nc Yn nh bi qun T vo nm -284. Nm mt l bn pha v

gia.
[2]

Nc S cn gi l nc Kinh. V cha ca Tn Thy Hong tn l T S cho nn king ch S m gi l Kinh.

Trong quyn ny phn ln nc S c gi l Kinh cng l v th, ch tr nhng bi vit cho vua Hn th nc S vn gi
l S.
[3]

Tam Tn.

Ba nc Hn, Triu, Ngy u xut pht t ch chia ba nc Tn trc cho nn gi gp c ba nc y li l

[4]

Nhng Hu cp thm qun cho nc Triu nh nc T, cho nn ni dng binh mt nc lp nn

ci cng ca hai nc.

[5]

Tin Lang Qun em qun nc Triu nh bi qun Tn ang vy hm Hm an ca T

[6]

Tn vy Hm an 9 thng, cht b thng v s, Triu Vng nh, Tn rt lui

[7]

Bi ny c l dn trc bi Ln th nht yt kin vua Tn th mi hp l.

[8]

Hn Phi l cng t nc Hn n nc Tn mun bn n chuyn gip Tn lm b ch thin h, nhng li

ni n chuyn bo tn nc Hn. Ch sai ca Hn Phi chnh l . Chnh v vy cho nn L T c c t co Hn Phi

ch lo cho nc Hn ch khng lo cho nc Tn, v mn tay vua Tn git Hn Phi. Trong tp Hn Phi T c c bi vn bc
li ca L T v bc th L T dng vua Hn. Hai bi ny cng l nhng bi vn ni ting cho ta mt khi nim v vn lun
chin thi Chin Quc. Chng ti dch c hai bi ny bn c tin tham kho.
[9]

Ci quy l ci compa, ci c l ci ke.

[10]

in Thng cho vay th dng th u ln, ngi ta tr th ong bng th u nh nn ngi T qu ng ta.

[11]

ni bn gian thn nguy nh h nhng gi va ngoan ngon nh ch.

[12]

Ngi ta ni Trng Nh xng sn lin nhau

[13]

Nhiu Triu bo S Hi nc Tn: ng ng ni nc Tn khng c ngi. V mu ca ta khng c dng

thi. Ngi Tn cho ng ta l thnh nhng v cu y ngi Tn git ng ta. Cu ny khng c trong Hn Phi lit truyn ca
S k.
[14]

ni em php tc tr nc dng ln, k s rt d b git

[15]

y l theo php lut, khng ni mnh thch g khi b by ti li dng.

[16]

My cu cui ny b mt nhiu ch cho nn cc nh ch gii u khng hiu.

[17]

Vua Triu nh nc Yn bt tng Yn l Kch Tn. Nc Yn sai Tru Din hi v vic nh Triu c

qu ct, nhng b Lim Pha nh bi.

[18]

Tc gi ch nho thut xem sao thi c. Thin vn ch chng hn ni sao Tu Tinh vo a phn nc no th

nc y thng, sao Hunh Hoc vo a phn nc no th nc y thua.

[19]

V phn ln cc bi l dng ln vua Hn nn ni n chuyn khng da vo Tn.

[20]

Y Don thy Thi Gip bo ngc a ng ta n ng Cung 3 nm, t mnh trng coi chnh s. Khi ng ta

hiu vic tr nc mi trao quyn li. Qun Trng c Hon Cng gi l Trng ph trao tt c chnh quyn cho ng ta.
y ni bn by ti, lm tri php lut mun nh vua trao mi quyn cho mnh.
[21]

T Can, T T l trung thn v can gin mnh m b git, nhng k ght ai can gin mnh c th bo h xc

phm n nh vua.
[22]

Hn Phi dnh hai quyn thuyt minh Lo T theo quan im ca Php gia. l quyn VI Gii Lo v

quyn VII Du Lo. iu ny chng t lin h r rt gia Php gia vi o gia. C nhin trong cch gii thch, thuyt minh
ca Hn Phi c nhng im khng thc ng vi tinh thn ca o c kinh, v c nhng li dn khng ng nguyn vn
ca o c kinh. Cc phn trong ngoc n ch vn bn o c kinh.
[23]

Ch mt so vi nguyn vn o c kinh l tha ra. Trong Do c kinh phi i cc ch mt thnh c, lc

hp l hn.

[24]

Nung ct ng bt ngi ta tro ln.

[25]

on ny nguyn vn nhiu ch xut nhp nn khng th hiu c. Theo cc nh ch gii ch (Khng T) l

tha v y l li ca T Ty. Tri li sau ch lim khit phi c ch Khng T ni. bi ny l T Ty lm lnh don nc
S l ngi ham danh. T Cng khuyn th ng ta c th trong chc lt t b ham mun. Nhng bn tnh con ngi khng
thay i, cho nn li s tr li bn tnh m b nguy.
[26]

K cp ngi vua T

[27]

Thnh Thang l vua ch hu dit c Kit l thin t.

[28]

o Chch l tn n trm ni ting. Tng Sm, S Thu l hai ngi hin.

[29]

Ngi xa ni ting trong sch.

[30]

Ngi hn vi ngi yu m n ch di cu. Ban m, anh ta i chn cu nc ln cht ui.

[31]

Nhn vt trong Trang T, ch ngi th rt gii v rt khe.

[32]

Cc thin Ni tr, Ngoi tr u vit theo li trnh by phn nguyn l (kinh) ri mi giair thch tng nguyn

l mt (truyn). tin theo di, chng ti nh s phn kinh v phn truyn nh nhau.
[33]

Ht phn kinh n phn truyn gii thch. chho d theo di, phn truyn c nh s l gii thch

phn (1) trong phn kinh. Trong phn truyn c nhiu mc th nh s 1-1, 1-2 vn vn.
[34]

Tc Thng ng, ngi thay i php lut nc Tn.

[35]

Vua T h in.

[36]

Trong phn Kinh khng ni n mc ny. Chc l do i sau thm vo.

[37]

Lo t: Con c khng th thot ra khi vc (o c kinh).

[38]

Chng ny trnh by trc ht phn kinh di hnh thc nhng nguyn l. Sau tng nguyn l mt s

c gii thch trong phn truyn di. tin cho vic theo di, phn kinh c nh s La M, phn truyn c
nh s Rp. Nh vy, trong mt phn kinh chng hn c nhiu phn truyn 1, 2, v.v
[39]

Cu ny bn gc vit l y, chn, chim, xa khng c ngha g ht. Theo Trn Ky Du, y ng m vi Ngy l

ch Ngyj Mu; chn l Trn ch Trn Bin (Don ng Dng li ni l Thn ch Thn o; Chim l Chim H, ngi
c Trang T khen Chim H l ngi bin; Xa l Trang ch Trang Chu. Nhng ngi ny u thch ni chuyn qui l.
[40]

y ch cc ngi n u s dng nh qu bu kh.

[41]

Kinh thi, Tiu nh, thin Tit Nam sn.

[42]

Tn B: y l chuyn Tn Mc Cng g con gi cho cng t Trng Nh sau ny l Tn Vn Cng.

[43]

Nguyn vn l hai ngi, nhng xt cu ni th cu th nht l ca ngi nu bp, cu th hai l ca ngi th

c.
[44]

V con nga l khi nim chung tru tng cn trong i ch c con nga c th mu trng hay mu en v.v

Do con nga trng khng phi l con nga khi nim.

[45]

Trong cc chuyn ng ngn, vic g dnh cho ngi ngu u gn cho nc Trnh.

[46]

Ngu Khanh v Phm Th u l nhng bin s ni ting thi Chin quc; S k c Phm Th, Ngu Khanh lit

truyn, Khnh v Khanh xa l ng m.

[47]

Ba nc Hn, Triu, Ngy vo thi Xun Thu trc u thuc vo nc Tn, n u Chin quc mi tch

lm ba, cho nn gi chung l Tam Tn

[48]

Khc l: K ln ung ru cha xong, ngi nh khng dm ung.

[49]

Tng quc nc T tn l n Anh.

[50]

Nguyn vn Qu nht tc. Ch tc c ngha l chn v l

[51]

Thc Hng trc l i phu ca Triu V.

[52]

T Th l hiu ca Cng Tn Din.

[53]

Tc l cng chiu vi ng nc Tn, xe nc Tn sang

[54]

cao nh Chu.

[55]

Tch cng tc l khai tch cng th, m mang t nc, l hiu ca thin t.

[56]

Mc ch l bc li cc quan im ch yu ca Nho gio bng cch vch ra mu thun.

[57]

Lc u Qun Trng gip cng t C ginh ngi vi cng t Tiu Bch (sau ny l T Hon Cng), Cng t C

b git, Qun Trng b b t v nc T ri c trng dng.

[58]

Hon Cng cht, Th iu v Dch Nha lm lon, khng ai vo cung. Xc ng nguyn, di b b ra.

[59]

Khi xy chuyn Tn Dng, Khng T cht c 11 nm, do cu ni ny khng phi ca Khng T.

[60]

S Khong m, nn gi v khng bit ngi ni l Bnh Cng.

[61]

in Thng cp ngi T Gin Cng.

[62]

Nguyn vn chp sai thnh L oi.

[63]

H in cp nc T, ba h Hn, Triu, Ngy chia ba nc Tn.

[64]

Theo mt s nh nghin cu th cu ny ni: cho ba ngi lm quan i phu.

[65]

o c kinh

[66]

Ngay sau hai ngi mu vi qun Triu tho nc sng Tr, thnh Tn Dng khi b nn. Triu, Hn,

Ngy cng phi hp nh v git Tr B.

[67]

ng ta qun ci l trc y l by ti nc L

[68]

Cu ny Thang thn dch danh c l l dch L l b khn t L, ni b Kit cm t.

[69]

Nc S biu Trnh Linh Cng con ra. T Cng ni vi T Gia; Ci ngn tay tr ca ti ca quy, th no

cng n vt l y. n khi vo chu, thy c canh ra, hai ngi nhn nhau mm ci. Vua hi ti sao. Hai ngi ni thc.
Nh vua ch cho T Gia n. T Cng gin, chm ngn tay tr vo bt canh, mt ri i ra. Sau ny hai ngi mu git V
Linh Cng.
[70]

Thn o: mt php gia

[71]

Nung ct ng , bt ngi ta tro ln.

[72]

Ch bin ca Hn Phi c ngha l bin lun, nhng y ch n thun ch cch ngy bin vn lu hnh trong

cc thuyt khch.
[73]

y ch thuyt ngy bin ca Cng Tn Long

[74]

y l ngha gc ca t th cp

[75]

Nguyn bn l 7 ngy, cc sch u chp 67 ngy.

[76]

Hng vua b nc ngoi dit mt nc v hng vua b chnh by ti cp ngi

[77]

Nguyn vn l tm thuyt, ch tm quan im ca o Nho.

[78]

Cc nhan trong nguyn bn nm cui. Chng ti a ln trn cho d c

[79]

Ci ph lm bng trc khi sai vic g th ngi thay mt nh vua cm ly mt na, nh vua cm gi mt na.

Ghp hai na li khp nhau th mi chc l ngi do nh vua phi i.

[80]

Tn gi ca mc ny khng hp. Nhiu nh ch gii i n l: Kn o hay ci uy ca ng vua

[81]

V dn khng lm phin n quan

[82]

y l dn t lm vic ngha.

[83]

[84]

Bn nh nho, bn theo Mc (hip s), bn du thuyt, bn cn thn, bn cng thng

Mt nhn tm thc, mt thc l 0,20m n 0,35m: mt tm cng bng mt nhn: hai nhn l mt thng

[85]

Ch t xa vit l 4, ch cng () c ch (nhn) trn c ngha xa l tri ngc.

[86]

Thuyt ca Dng Chu.

[87]

Triu Qut tc l M Phc qun lm tng nc Triu gii bin lun nhng nh trn km b qun Tn nh bi

Trng Bnh (nm -260).

[88]

Nghiu lm vua c 72 nm ri nhng ngi cho Thun. Nghiu cn sng 28 nm na mi cht

[89]

Ch cc n s

[90]

Nhng ch "thp thong", "im m" l ca o c kinh.

[91]

Trang T ni n chuyn Nghiu nhng thin h cho Ha Do nhng Ha Do khng nhn.

[92] Theo php nh Tn nm nh gn nhau lm thnh mt xm phi chu trch nhim v hnh ng ca nhau.

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi