Atei Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

YANGIN YAYILIMI VE TEHLKELER

Acizler iin imkansz, korkaklar iin mthi gzken eyler
kahramanlar iin idealdir.
K. Atatrk

Yangnn aniden genilemesi, sndrme ekiplerinin yaralanmasna hatta
bazen hayatlarn kaybetmesine neden olmaktadr. Yangn amirinin, yangnn ani
yaylma nedenlerini bilmesi, ekiplerini ynlendirirken riskleri gz nne almas
gerekir. Risk gze alnmadan baar olmaz, ancak yangnda gze alnan risk hesaplanan risk olmaldr.

1. Yangnn Gc

Yangn dinamik bir olaydr, herhangi bir engel karsna kmazsa byr
ve srekli yaylr. Yangnn ne kadar hzl yayld deiik deneyler sonucunda
grlmtr. Baz durumlarda bir yangn, balangcndan bir dakika sonra bir
bardak su sndrlebilir. Yangnn ikinci dakikasnda ise sndrme ilemi iin
bir kova su ve nc dakikasnda belki de bir f su gerekir. Yangn, balangta
kaplumbaa daha sonra ise tavan hzyla ilerler.

Yangn mahallinde ortalama scaklk deeri 1inci dakikadan sonra hzla
artar. Scaklk, ilk be dakikadan sonra yaklak 500 C, 10 dakika sonra yaklak
600 C, 15 dakika sonra yaklak 700 C ve 30 dakika sonra yaklak 800 Cye
kar. Bundan sonra zaman ilerledike scaklk daha yava artar. Scaklk 90 dakika
sonra yaklak 1000 C ve saat sonra yaklak 1100 Cye ular. Yangnlarda,
belirtilen scaklklardan daha dk veya
zel durumlarda daha yksek scaklklar
grlebilir. Baz yangnlarda scakln
1500 C ila 1700 Cye kt olmutur.
Bu scaklklar, tulann damlad scaklklardr.

Tamamen kapal mahallerde
oluan yangnlarda, 400 C civarndaki
bir scaklktan sonra oksijen azaldnda
131

Atei Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

yanma yavalar ve scaklk dmeye balar. Flashover (tm-parlama) balangcndan nceki d, atein yangn mahallinde yeterli derecede oksijen bulamamasndandr. Oksijen yeterli olmaynca yanc gazlarn tamam yanmaz. Kapnn
almas veya camlarn paralanmas ile ieri giren oksijen atee ulanca, yanmam olan yanc gazlar birdenbire tutuur. tfaiye ekipleri yangn yerine vard zaman flashovern gereklemi olup olmamas ok nemlidir. Eer gereklemise, alevler daha ak renktedir. tfaiyenin almas daha rahat olur, fakat
yangndan oluacak maddi zarar ve yangnn yaylma tehlikesi daha byktr.
Flashover daha balamamsa, itfaiye ekiplerinin karlaaca risk fazladr, nk gaz zehirlenmesi ve alevin aniden byme tehlikesi gittike artar. Bu duruma
itfaiyecilerin dikkat etmesi gerekir.

2. Yangn Potansiyeli ve Yangn Yk

Yangnlarn yaylmas birok faktre baldr. Bu faktrler; yanc maddenin cinsi, miktar ve oksijen miktar ile scaklktr. Yangnn yaylma tehlikesi,
yanc maddelerin oalmas ile daha da artar. Bu konuda iki terim zerinde durmak gerekir. Bunlar; yangn potansiyeli ve yangn ykdr.

Yangn potansiyeli; binalarda ve bina dnda bulunan btn yanc maddelerin toplamdr. Yangn potansiyeli, 1 kg odun ya da odun edeeri veya kJ
olarak llr. Yanc madde miktar ile alt sl deerinin arpmyla elde edilir.
Odunun yanma ss yaklak 10.000 kJ/kgdr ve 1 ton odunun yangn potansiyeli 10.000.000 kJ = 10.000 MJ deerindedir. Mahalde odun haricinde baka yanc
maddeler bulunuyorsa, o zaman yangn potansiyeli odun edeeri ile gsterilir.
rnein; 1 kg takmr 2 kg odun edeeridir. Fuel-oilin yanma ss 40 MJ
olduundan, 1 ton fuel-oil, 4 ton odun edeerindedir.

Yangn yk; yangn potansiyelinin birim alana tekabl eden ksmdr.
Bu alan, bir arsa olabilecei gibi bir blge de olabilir. Alann bir blge olmas durumunda, yanc madde bulunmayan arsa,
yol, bahe, gl ve cadde blmleri gibi
bo araziler de dahil edildiinden, yangn
yk yani birim alana tekabl eden yangn potansiyeli klr.

Yangn yk ok byk rakamlara eritii iin 1.000.000 kJ/m deeri
olan 1 GJ deerine yangn yk indeksi
ad verilir. Yangn yk indeksi, bize oda132

Atei Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

larn, mahallelerin veya semtlerin yangn hassasiyetini belirtir ve bu da felaketleri

nlemede ok nemli bir faktrdr. rnein; yol pay dahil 20 dnm = 20.000
mlik bir arsann yangn potansiyeli, arsann imar ve kullanma ekline gre kabaca 4.000.000 kg-odun edeeri ise, yangn yk 2 GJ/mdir ve bu da yangn
yk indeksinin 2 olmas demektir.

Bir mahallenin yangn yk indeksi 0 ila 1 arasnda ise, yangnn binadan
binaya srama tehlikesi yoktur; deeri 1 ila 1,5 arasnda ise, yangnn yaylma
tehlikesi bulunur, hatta kt artlarda alan yangn ve yangn frtnas olabilir.
Yangn yk indeksi 1,5 ila 2,5 arasnda ise, alan yangn ve yangn frtnas tehlikesi vardr. Yangn yk indeksinin deeri 2,5 ile 3,5 arasnda ise, yangn frtnas
olasl yksek, deeri 3,5in stnde ise yangn durumunda felaket kanlmazdr. Yangn yk indeksi tabiri, yangnn yaylmasnda yaplarn skl, yap ekli, yap malzemesi ve kullanm gibi birok faktre baldr.

3. Yanc Maddelerin Yaylm

mar skl arttka yangn yaylma tehlikesi de artar. Aratrmalar, ehir
kenarlarnda yeni yap sistemleri ile imar edilmi, imar skl yzde 25 olan blgelerde yangn yk indeksinin 0,2 olduunu ortaya koymutur.

Yangnn yaylma tehlikesinin deerlendirilmesinde yanc maddelerin
dalm ekli nemlidir. Yanc maddeler birbirine ne kadar yakn olursa yangn
o kadar hzl yaylr. Genellikle yaplar arasnda braklan mesafeler yeterli ise
yangn yaylma tehlikesi ok azdr. Eer bu mesafeler yeterli olmasna ramen
yaplar yanc maddelerle doldurulursa ate kprs oluur.

mar durumunda bina aralarna yangn koruma duvarlarnn yaplmamas veya yangna kar koruma boluklar braklmamas, yangnn daha hzl ekilde
yaylmasna sebep olur ve bu durumda alev sramasndan bahsedilir. Yangn duvarlarnn yaplmas, yangn tehlikesi yksek maddelerle alan iletmelerde ok
nemlidir. Yangn tehlikesi olasl yksek olan blmlerin duvarlar ve tavanlar yanmaz malzemeyle ve kaplar yangna dayankl ekilde yaplmaldr.

Bina iinde yangn blmeleri ayrm ne kadar nemliyse, darda da yangn boluklar o kadar nemlidir. Bu boluklar binalar birbirinden ayrr ve yangnn yaylmas nlenir. Eer boluklar yeterli deilse ve alevler camlardan dar
tayorsa, yangn amiri yangnn dier binalara yaylabilecei hususuna srekli
dikkat etmelidir.

Yanc maddeler zor alevlenen, normal alevlenen ve kolay alevlenebilen
maddeler olarak ayrlr ve yangnn yaylma kabiliyeti, yanc maddelerin yzey
133

Atei Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

alan/ktle oranna baldr. Bir malzemenin paralanmas ile yzey alan artar.
Kapal bir kitabn yzeyi ok yava yanar, oysa kitabn sayfalar havalandrldnda yanma ok hzl olur. Yaylm cisimlerin yzeyleri byd iin cisimler
daha kolay tutuur.

Yanc maddelerin nem oranlar, yangnn yaylmasnda ok byk nem
tar. Kuraklk zamannda yanc maddeler, nemli ve yal havada olduundan
daha az sv tadklar iin orman yangnlar daha sk grlr ve sndrlmesi
daha gtr. Aalarn ya olup olmamas da byk nem tar. Yeni kesilmi
aacn nem oran yzde 40-60 orannda, ak havada kurutulmu, kesilmi aacn
nem oran ise yzde l0 ila 20 arasndadr. Nem oran ykseldike buharlama ss
da ykselir. Bu da yanmay yavalatr.

4. Yanc Gaz Oluturan Maddeler

Yanc kat ve sv maddelerin yanmalarna, scaklk nedeniyle oluan
gaz ve buhar yardmc olur. Burada yanc sv madde tabirinin yanl olduunu
belirtmek gerekir. Svlarn kendileri deil, svlardan oluan buharn yandna dikkat edilmelidir. Kimyasal reaksiyonlar sonucu yanc gazlar reten birok
maddenin olduunu biliyoruz. rnek olarak, sodyum ve potasyum gibi metallerin su ile birletiinde hidrojen oluturmas gsterilebilir.

Yksek scaklklarda molekller ayrlr. rnein, su yksek scaklkta 2
hidrojen atomu ve bir 1 oksijen atomuna ayrlr. Su, 1500 C scaklkta yzde 0,2
ve 2000 C scaklkta yzde 2,9 orannda zlmeye urar. Hidrojen, havadaki
oksijenle birleince patlayc gaz ortaya kar. Dier taraftan, bir yangn yerinde
kalsiyum karpit varsa, nem veya sklan su vastasyla asetilen oluabilir. Bu da
yangn yaylmasna veya patlamaya yol aar. Yanma olayndaki en byk etken
oksijendir. Oksijen oran ykseldike yanma hz, bylece yanma ss artar.

Rzgar, yangna iki ekilde tesir edebilir: Birincisi atee daha fazla
oksijen verdiinden krkleyici etkisi
olur. iddetli rzgar, hatta frtna yangnn yaylmasnda nemli bir etkendir.
Yangn alanlarnn yaylmas, yumurta
veya armut eklinde gerekleir. Burada yaylma elipsinden sz edilir.
kincisi ise, rzgarsz havann, ate frtnasnda grdmz gibi ok byk
134

Atei Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

etkiye neden olabilmesidir. Yangnlarn ok olduu bir yangn blgesinde, yangn merkezine
yksek miktarda hava akmn srkleyen ate
frtnas, yalnz rzgarsz ve hafif havalarda
meydana gelir.

Yangnn yaylmasnda yangn mahallinin bykl de byk nem tar. Mahal
bydke oksijen oran da artar. Byk odalarda yangn daha abuk yaylr.

Havada oksijen olmad halde, yine de
yanabilen birok madde vardr. Bunlar oksijen
tayc dediimiz maddelerdir. Bunlarn arasnda peroksitler, yksek asitler, klor
ve nitrik asitli tuzlar, potasyum veya sodyum klorat ve potasyum permanganat
saylabilir. Patlayc maddeler, kendi ilerinde oksijen tadklar iin dardan
oksijen almadan dk sda bile ok hzl yanma hzyla ve yksek miktarda
scak gaz oluturarak patlayabilirler.

Svlarn belirli bir scaklkla stlmasyla, sdan oluan gazlarn dardan atelenerek ksa sreli yanmaya balad dereceye atelenme noktas denir. Sv, atelenme noktasnn zerinde, alevlerin sv seviyesi stnde srekli
yanaca ekilde stlrsa, buna svlarda yanma noktas ad verilir. Kat maddelerde ise kmrleme noktasndan bahsedilir. Bu da, kat bir maddenin belirli bir scaklk deerinde yanc gaz karmaya balamas demektir. Atelenme,
yanma ve kmrleme noktalar daima tutuma noktasnn altndadr.

5. Yangn Yaylmalarnda tfaiyecilerin Tutumu

tfaiyecilerin, yangnn en iddetli yerinde deil, yangnn baka maddelere srama tehlikesinin yksek olduu yerlerde etkili sndrme tedbirleri almas gerekir. ou zaman yanan yeri kurtarmak mmkn deildir; yanmayan yerin
zarar grmesi ve yangnn yaylmas nlenmeye allmaldr.

Ekip amiri, yangn yerinde ekibini grevlendirirken, ani ve hesaba katlmam yangn yaylmasn her zaman dikkate almaldr. Olay yerine giden ilk ekipler
birok tehlike ile karlaabilirler. Flashover olumas, yanc svlarn tutumas,
yanc sv dolu tanklarn patlamas, ya patlamas, yangn yerlerinde tpgaz veya
benzeri yanc gaz tplerinin patlamas ve alev dili olumas gibi tehlikeler itfaiyecilerin gz ard etmemesi gereken tehlikelerdir. Selloz gibi malzemelerin depo
edildii odalarda alev dili tehlikesi olduundan bu mahaller zel itina ister.
135

Atei Tutan Eller - ATE KAHRAMANLARI (2010)

Prof. Dr. Abdurrahman Kl

Yangn mahallinin st blmlerine gnderilen ekipler, baz durumlarda
yangnn ani yaylmasyla k yollarnn kapanma tehlikesi ile karlarlar. Yangn amiri, k yolu olarak kullanabilmek iin merdiven boluklarn emniyete
alma iine nem vermelidir. Ekipler merdivenlerden yangna yaklamlarsa, hibir zaman, ksa bir sre iin dahi olsa, merdivenlerden uzaklatrlmamaldr.

Ekiplerin ani bir yangn yaylmasnda dumandan dolay yollarn kaybetmemeleri iin yangn amiri yangn yerinde btn emniyet tedbirlerini almaldr.
Eitimlerde, karanlk ve dumanl yerlerde kaybolmamak iin oryantasyon duyularn gelitirme almalarna byk nem verilmelidir. ok zor artlarda ilerleyen ekipler ipler kullanarak yollarn belirleyebilecei gibi, denen hortumlar
takip ederek de k yolunu belirleyebilir. Bina iinde tehlikeli durumlar fark
edilirse, belirlenmemi risk gze alnmamal ve dardan mdahale edilmelidir.

136