Dla ziomali z akademika, Steviego i Moo Moo

S ludzie, ktrzy nigdy by nie byli zakochani, gdyby nie syszeli o mioci.
Franois de La Rochefoucauld

I moesz zada sobie pytanie: Jak ja si tu znalazem?.

I moesz sobie powiedzie: To nie jest mj pikny dom.
I moesz sobie powiedzie: To nie jest moja pikna ona.
Talking Heads

ZAKOCHANY SZALENIEC

Najpierw rzut oka na jej ksiki. Byy tam powieci Edith Wharton, uoone nie wedug
tytuw, lecz chronologicznie wedug daty wydania; byy wszystkie dziea Henryego Jamesa z
serii Modern Library, prezent od ojca na dwudzieste pierwsze urodziny; studenckie lektury w
mikkich oprawach, z pozaginanymi stronami, sporo Dickensa, odrobina Trollopea, a take
solidne porcje Jane Austen, George Eliot i znamienitych sistr Bront. Cae mnstwo czarnobiaych broszurowych wyda z serii New Directions, gwnie poezja takich twrcw jak H.D.
lub Denise Levertov. Byy te powieci Colette, ktre czytaa po kryjomu. Oraz pierwsze
wydanie Par, nalece do matki Madeleine zagldaa do tej ksiki ukradkiem w szstej klasie,
teraz za wykorzystywaa jej fragmenty do pracy dyplomowej na temat intrygi maeskiej w
literaturze. Krtko mwic, bya to redniej wielkoci, wci jednak przenona biblioteczka
reprezentujca waciwie wszystko, co Madeleine przeczytaa na studiach, kolekcja tylko na pozr
przypadkowo dobranych tekstw, ktrych tematyka powoli si zawaa jak test osobowoci tak
wyrafinowany, e nie da si oszukiwa, przewidujc implikacje poszczeglnych pyta, i
pogubiwszy si, mona zrobi tylko jedno wyjawi ca prawd. A potem czekasz na wynik,
liczc na co w rodzaju artystyczna dusza lub pasjonatka, uznajc, e pogodzisz si z
wraliwa, w gbi ducha obawiajc si egocentryczki i nudziary, w kocu jednak poznajesz
werdykt, ktry jest niejednoznaczny i sprawia, e mylisz o nim rnie w zalenoci od dnia,
godziny lub aktualnego chopaka: niepoprawna romantyczka.
Ksiki te znajdoway si w pokoju, w ktrym leaa Madeleine, z gow pod poduszk, w
dniu uroczystego rozdania dyplomw. Przeczytaa kad z nich, czsto po kilka razy, czasem
zakrelajc fragmenty, to wszystko jednak teraz w aden sposb jej nie pomagao. Madeleine
staraa si nie zwraca uwagi na pokj i wszystko, co si w nim miecio. Miaa nadziej, e z
powrotem zapadnie si w nico, w ktrej bezpiecznie spdzia ostatnie trzy godziny. Kady
wyszy stopie przytomnoci zmusza j do zmierzenia si z pewnymi nieprzyjemnymi faktami,
takimi jak ilo i rnorodno alkoholu wlanego w siebie poprzedniej nocy oraz to, e pooya
si spa ze szkami kontaktowymi. Wiedziaa, e myli o tych szczegach przywoaj z pamici
powody, dla ktrych w ogle tak duo wypia, a tego z ca pewnoci nie chciaa. I tak
Madeleine poprawia poduszk, odcinajc si od porannego wiata, i prbowaa znw zasn.
Ale bez skutku. Bo w teje chwili, na drugim kocu mieszkania, zadzwoni dzwonek u drzwi.
Pocztek czerwca, Providence w stanie Rhode Island, soce, na niebie od prawie dwch
godzin, owietla blad zatok i kominy zakadw Narragansett Electric, wschodzi niczym soce
na pieczci Uniwersytetu Browna zdobicej wszystkie flagi i transparenty rozwieszone w caym
kampusie, soce o roztropnym obliczu, reprezentujce wiedz. Ale to soce nad Providence
bio na gow soce symboliczne, poniewa zaoyciele uniwersytetu w swym baptystycznym

pesymizmie postanowili ukaza wiato wiedzy w wianuszku chmur, sugerujc, e ignorancja nie
zostaa jeszcze w krlestwie czowieczym rozproszona, natomiast prawdziwe soce w tym
momencie przebijao si przez warstw chmur, posyajc rozszczepione promienie wiata i dajc
nadziej tabunom rodzicw, ktrzy mokli i marzli przez cay weekend, e ta nietypowa jak na t
por roku pogoda nie zepsuje uroczystoci. Wszdzie na College Hill, w geometrycznych
ogrodach georgiaskich rezydencji, na przesyconych woni magnolii podwrzach przed
gmachami w stylu wiktoriaskim, na ceglanych chodnikach biegncych pod czarnym elaznym
ogrodzeniem, jak z dowcipu rysunkowego Charlesa Addamsa lub z historii Lovecrafta; przed
pracowniami Rhode Island School of Design, gdzie jeden ze studentw malarstwa,
przepracowawszy ca noc, sucha na cay regulator Patti Smith; odbijajc si od instrumentw
(tuba i trbka, w tej kolejnoci) dwch czonkw orkiestry uniwersyteckiej, ktrzy stawili si
wczenie w umwionym miejscu i rozgldali si nerwowo, zachodzc w gow, gdzie podziewa
si caa reszta; rozjaniajc kocie by bocznych uliczek wiodcych w d do zanieczyszczonej
rzeki, soce owietlao kad gak u drzwi, kade skrzydo owada i dbo trawy. I wesp z
nagle rozlewajcym si wiatem, niczym wystrza z pistoletu startowego, bodziec do rozpoczcia
wszelkiej aktywnoci, dzwonek w mieszkaniu Madeleine na trzecim pitrze haaliwie i
nieustpliwie dzwoni.
Sygna ten dotar do niej bardziej jak wraenie ni dwik, wstrzs elektryczny przebiegajcy
po plecach. Jednym ruchem Madeleine cigna poduszk z gowy i usiada na ku. Wiedziaa,
kto wciska dzwonek. Rodzice. Zgodzia si zje z Altonem i Phyllid niadanie o sidmej
trzydzieci. Ustalili to przed dwoma miesicami, w kwietniu, i oto przybyli, o wyznaczonej porze,
jak to zwykle oni przejci, solidni. W tym, e Alton i Phyllida przyjechali z New Jersey na
rozdanie dyplomw, e przybyli uczci nie tylko jej sukces, ale i wasny, rodzicielski, nie byo
nic zego ani nieoczekiwanego. Problem tkwi w tym, e Madeleine pierwszy raz w swoim yciu
nie chciaa w tym bra udziau. Nie bya z siebie dumna. Nie bya w nastroju do witowania.
Stracia wiar w znaczenie tego dnia i we wszystko, co sob reprezentowa.
Rozwaaa moliwo pozostania w ku. Wiedziaa jednak, e jeli nie otworzy drzwi, zrobi
to jedna ze wsplokatorek, a wtedy bdzie musiaa tumaczy, gdzie znikna na noc i z kim.
Dlatego te Madeleine zelizgna si z ka i niechtnie stana na nogach.
Z pocztku wydawao si, e pozycja pionowa nie sprawia jej problemw. W gowie, jakby
bya wydrona, czua dziwn lekko. Ale po chwili krew, spywajc z czaszki jak piasek w
klepsydrze, dotara do zwenia i jej potylica eksplodowaa blem.
W trakcie tego ataku, jak wcieke rdo blu, rozdzwoni si znowu domofon.
Wysza z sypialni i podreptaa boso do drzwi. Pacna przycisk mwienia, eby uciszy

dzwonek.
Sucham.
Co si dzieje? Nie syszysz dzwonka? Gos Altona, by jak zawsze gboki i wadczy,
chocia dobiega z malekiego goniczka.
Przepraszam powiedziaa Madeleine. Braam prysznic.
Akurat! Moe by nas tak wpucia?
Madeleine wolaa tego nie robi. Musiaa si najpierw umy.
Ale ja ju schodz rzucia.
Tym razem przytrzymaa przycisk zbyt dugo, odcinajc odpowied Altona. Wcisna go
znowu i powiedziaa: Tato?, ale w tym czasie Alton te musia mwi, bo gdy wcisna
odsuch, rozlegy si tylko trzaski.
Madeleine skorzystaa z tej przerwy w cznoci, by oprze czoo o futryn. Przyjemny,
chodny dotyk drewna. Przysza jej do gowy myl, e jeli nadal bdzie przyciska twarz do
kojcego drewna, moe wyleczy bl gowy, a jeli uda jej si przyciska czoo do futryny do
koca dnia, jednoczenie bdc w stanie jako opuci mieszkanie, moe przetrzyma niadanie z
rodzicami, przemaszeruje w pochodzie absolwentw, odbierze dyplom i skoczy studia.
Odsuna twarz i znw wcisna przycisk.
Tato?
Odezwa si jednak gos Phyllidy.
Maddy? Co tam si dzieje? Wpu nas.
Moje wsplokatorki jeszcze pi. Zaraz schodz. Przestacie ju dzwoni.
Odsuna rk od przyciskw i staa, piorunujc spojrzeniem domofon, jak gdyby chciaa go
zastraszy. A e nie wyda ju dwiku, ruszya w gb przedpokoju. Bya w poowie drogi do
azienki, gdy wyrosa przed ni Abby. Wsplokatorka ziewna, przeczesujc doni dugie
wosy, po czym umiechna si znaczco na widok Madeleine.
A ty zapytaa gdziee wczoraj przepada?
Przyjechali moi rodzice odpowiedziaa Madeleine. Musz i z nimi na niadanie.
No ju, opowiadaj.
Nie ma o czym. Spni si.
Jakim wic cudem masz na sobie to samo co wczoraj?
Zamiast odpowiedzie, Madeleine spojrzaa na siebie. Dziesi godzin wczeniej, gdy
poyczya od Olivii czarn sukienk Betsey Johnson, wydawao jej si, e wyglda w niej dobrze.
Teraz jednak miaa wraenie, e sukienka jest za ciepa i klei si do ciaa, gruby skrzany pasek
wyglda jak gadet sadomaso, a blisko rbka wida byo plam, nad ktrej pochodzeniem wolaa

si nie zastanawia.
Tymczasem Abby zapukaa do pokoju Olivii i otworzya drzwi.
No adnie! A taka niby bya zaamana powiedziaa. Obud si! Musisz to zobaczy.
Droga do azienki bya wolna. Odczuwaa palc, wrcz fizjologiczn potrzeb skorzystania z
prysznica. W wersji minimum musiaa umy zby. Ale ju byo sycha gos Olivii. Wkrtce nie
jedna, ale dwie wsplokatorki zaczn j przesuchiwa. Rodzice za chwil znowu wcisn
przycisk domofonu, moga by tego pewna. Jak najciszej wymkna si z powrotem do
przedpokoju. Wsuna na nogi pozostawione przy drzwiach mokasyny, przygniatajc je pitami, i
ucieka na korytarz, starajc si nie straci rwnowagi.
Na kocu kwiecistego chodnika czekaa winda. Czekaa zdaa sobie teraz spraw Madeleine
poniewa zostawia otwarte drzwi, gdy wytoczya si z niej kilka godzin wczeniej. Teraz
starannie je domkna, wcisna parter i staromodne ustrojstwo szarpno i zaczo zjeda przez
mrok wntrza budynku.
Akademik Madeleine, neoromaski zamek nazwany Narragansett, ktry oplata rg
biegncych w d ulic Benefit i Church, zosta wzniesiony na przeomie wiekw. Wrd
zachowanych oryginalnych detali witraowego wietlika, mosinych kinkietw,
marmurowego holu bya winda. Skonstruowana z wygitych metalowych prtw niczym
gigantyczna klatka dla ptakw, wci dziaaa, co graniczyo z cudem, poruszaa si jednak
powoli i w tym czasie Madeleine usiowaa si ogarn. Przeczesaa doni wosy i poprawia je
palcami. Palcem wskazujcym oczycia przednie zby. Stara z oczu drobinki tuszu do rzs i
zwilya jzykiem wargi. Na koniec, mijajc balustrad na pierwszym pitrze, zerkna na wasne
odbicie w lusterku zamontowanym na tylnej cianie kabiny.
Jedn z fajnych rzeczy, kiedy ma si dwadziecia dwa lata lub gdy jest si Madeleine Hanna,
jest to, e trzy tygodnie romantycznych zawirowa uwieczonych noc nieprawdopodobnego
pijastwa nie czyni adnych widocznych spustosze. Oprcz podpuchnitych oczu Madeleine
pozostawaa t sam adn, ciemnowos dziewczyn co zwykle. Symetryczno jej twarzy
prosty nos, koci policzkowe i szczka jak u Katharine Hepburn bya niemal matematyczna w
swej precyzji. Jedynie nieznaczne zmarszczenie brwi wiadczyo o lekkim zatroskaniu, ktre, jak
uwaaa, stanowio nieodczn cz jej osobowoci.
Dostrzega rodzicw czekajcych na dole. Byli uwizieni midzy drzwiami zewntrznymi i
drzwiami do holu, Alton w kurtce z pomarszczonego materiau, Phyllida w granatowym akiecie,
z dopasowan torebk ze zotymi sprzczkami. Przez jedn sekund Madeleine poczua ch
zatrzymania windy i pozostawienia rodzicw w przedsionku pord caej tej kampusowej
makulatury plakatw nowofalowych zespow o nazwach w rodzaju Wretched Misery lub

Clits, pornograficznych rysunkw w stylu Egona Schielego, dziea studenta Rohde Island School
of Design z pierwszego pitra, oraz wojowniczych kserwek, ktre w swym podtekcie
przekazyway, e zdrowe, patriotyczne wartoci wyznawane przez pokolenie jej rodzicw le
teraz na mietniku historii zastpione nihilistyczn, postpunkow wraliwoci, dla samej
Madeleine niezrozumia, chtnie jednak wprawiaby rodzicw w oburzenie, udajc, e rozumie
ale winda zatrzymaa si na parterze i Madeleine rozsuna drzwi, wychodzc im na spotkanie.
Alton przestpi prg pierwszy.
Prosz! powiedzia z zapaem. Nasza absolwentka!
Rzuci si w jej stron, jakby pru przez kort do siatki, i zamkn j w ucisku. Madeleine
zesztywniaa w obawie, e moe wyczu od niej alkohol albo, co gorsza, wo seksu.
Nie wiem, dlaczego nie chcesz nam pokaza swojego pokoju poskarya si Phyllida,
podchodzc w drugiej kolejnoci. Tak si cieszyam na spotkanie z Abby i Olivi. Bardzo
bymy chcieli zaprosi je pniej na kolacj.
Nie zostajemy na kolacj przypomnia jej Alton.
Moglibymy zosta. Wszystko zaley od tego, co ma w planach Maddy.
Nie, inaczej si umawialimy. Plan by taki, eby spotka si z Maddy przy niadaniu i
wyjecha zaraz po uroczystoci.
Twj ojciec i jego plany burkna do Madeleine Phyllida. Masz zamiar w tej sukience
pj na odebranie dyplomu?
Nie wiem odpara Madeleine.
Nie mog si przyzwyczai do tych wywatowanych ramion, ktre nosz teraz wszystkie
dziewczyny. S takie mskie.
Mam j od Olivii.
Wygldasz na skonan, Mad zauway Alton. Pewnie w nocy balangowaa, co?
Niespecjalnie.
Nie moesz woy czego swojego? spytaa Phyllida.
Bd miaa na sobie tog, mamo wyjania Madeleine i eby uprzedzi ewentualn
inspekcj, mina ich i wysza przez przedsionek na dwr.
Soce przegrao bitw z chmurami i znikno. Pogoda nie bya teraz lepsza ni w weekend.
Pitkowa zabawa zostaa odwoana z powodu ulewy. Msza dla absolwentw w niedziel
przebiegaa w cigym deszczu. Teraz, w poniedziaek, przestao wprawdzie pada, ale
temperatura pasowaa raczej do dnia witego Patryka.
Gdy czekaa, a rodzice docz do niej na chodniku, przypomniaa sobie, e w nocy, cile
biorc, nie doszo do stosunku. Zawsze jakie pocieszenie.

 Siostra bardzo ci przeprasza przekazaa Phyllida, wychodzc ale musi zabra Ryszarda
Lwie Serce na USG.
Ryszard Lwie Serce by dziewiciotygodniowym siostrzecem Madeleine. Wszyscy inni
nazywali go Richardem.
Co mu jest? spytaa Madeleine.
Jedna z nerek podobno jest za maa. Lekarze chc si jej przyjrze. Jeli chcesz zna moje
zdanie, te ultradwiki zawsze znajd co, czym potem trzeba si martwi.
A jeli ju o badaniach mowa wtrci Alton. Musz sobie zrobi USG kolana.
Phyllida zignorowaa go.
W kadym razie Allie jest zdruzgotana, e nie moe przyjecha. Blake tak samo. Ale maj
nadziej, e ty i twj nowy przyjaciel odwiedzicie ich latem, po drodze na Cape Cod.
Przy Phyllidzie trzeba byo si mie na bacznoci. Tu niby opowiada o Ryszardzie Lwie Serce
i jego za maej nerce, a ju udao jej si przeskoczy na temat nowego chopaka Madeleine
Leonarda (ktrego Phyllida i Alton jeszcze nie poznali) oraz Cape Cod (gdzie, jak owiadczya
Madeleine, planowaa z nim zamieszka). W zwyky dzie, gdy jej mzg pracowa normalnie,
Madeleine wyprzedzaaby matk o krok, ale tego dnia moga najwyej puci jej sowa mimo
uszu.
Na szczcie Alton zmieni temat.
Wic gdzie by polecia zje niadanie?
Madeleine odwrcia si i spojrzaa z roztargnieniem w stron Benefit Street.
Jest jedno miejsce, tdy.
Poprowadzia ich chodnikiem. Chodzenie poruszanie si byo chyba dobrym pomysem.
Prowadzia ich wzdu szeregu starowieckich, adnie utrzymanych budynkw z historycznymi
tabliczkami i wielkiego akademika z dwuspadowym dachem. Podczas gdy w Providence szalay
korupcja, przestpczo i mafia, z College Hill trudno byo to dostrzec. Poniej, w oddali,
majaczyy ponuro centrum miasta i padajce lub upade zakady wkiennicze. Tutaj wskie
uliczki o nazwach takich, jak Prospect, Benevolent, Hope i Meeting, w tym wiele brukowanych,
prowadziy obok okazaych rezydencji lub okray purytaskie cmentarze pene wskich jak
bramy niebios nagrobkw, a wszystkie biegy od zielonego kampusu na szczycie jak strumienie
wypywajce ze rda. To fizyczne wzniesienie sugerowao wyszo intelektualn.
Czy te chodniki z pytek nie s liczne? zachwycaa si Phyllida, maszerujc za Madeleine.
Kiedy mielimy takie na naszej ulicy. S duo adniejsze. Ale potem gmina zastpia je
betonem.
Za co oczywicie zapacilimy my wtrci Alton. Lekko kula, zamykajc stawk. Praw

nogawk ciemnografitowych spodni rozpychaa opaska na kolano, ktr nosi na korcie

tenisowym i poza nim. Alton od dwunastu lat z rzdu by klubowym mistrzem w swojej kategorii
wiekowej, jednym z tych starszych facetw z opask na ysiejcej gowie, z nierwnym
forhendem i dz mordu w oczach. Madeleine przez cae ycie prbowaa go pokona, ale bez
skutku. Byo to tym bardziej irytujce, e teraz ju graa od niego lepiej. Ale gdy tylko
wygrywaa seta, Alton zaczyna j zastrasza, zachowywa si zoliwie, kwestionowa decyzje
sdziego, a w kocu robia bdy. Madeleine martwia si, e jest w tym co symbolicznego, e
jest skazana na ycie zastraszonej przez mniej zdolnych mczyzn. W rezultacie mecze tenisowe
Madeleine z ojcem nabray dla niej tak wielkiego znaczenia osobistego, e spinaa si, gdy tylko
zaczynali gra, co miao przewidywalne skutki. A Alton triumfowa po wygranej, robi si cay
czerwony i oywiony, jak gdyby o zwycistwie zadecydowa wycznie jego talent.
Na rogu Benefit i Waterman Street przeszli za kocioem baptystw z bia iglic. W ramach
przygotowa do uroczystoci na trawniku ustawiono goniki. Mczyzna w muszce, ktry
wyglda na dziekana do spraw studenckich, w napiciu pali papierosa i przyglda si pkowi
balonw przywizanych do kocielnego ogrodzenia.
Tymczasem Phyllida dogonia Madeleine i wzia j pod rk, by pokona nierwny chodnik,
ktrego pyty wypychay od spodu korzenie skatych platanw rosncych rzdem przy
krawniku. Jako maa dziewczynka Madeleine uwaaa, e matka jest adna, ale to byo dawno
temu. Z czasem twarz Phyllidy staa si bardziej nalana, a policzki zaczynay jej zwisa jak u
wielbda. Konserwatywne stroje, ktre nosia stroje filantropki lub ambasadorki zwykle
maskoway jej figur. Moc Phyllidy krya si w jej wosach. Byy kosztownie uoone w gadk
kopu, niczym muszla koncertowa do wystawiania tej granej od wielu lat sztuki zwanej jej
twarz. Madeleine nie pamitaa, eby Phyllida kiedy zamilka z wraenia albo nie dostosowaa
si do wymaga etykiety. W gronie rwienikw Madeleine lubia stroi sobie arty z jej
oficjalnego stylu, czsto jednak apaa si na tym, e porwnuje maniery innych ludzi z
zachowaniem Phyllidy i to porwnanie wypadao na korzy matki.
I w tym momencie Phyllida spogldaa na Madeleine z wyrazem twarzy odpowiednim do
obecnej chwili: zachwycona uroczystym charakterem tego dnia, gotowa do zadania
inteligentnych pyta napotkanym profesorom Madeleine i wymiany uprzejmoci z rodzicami
innych absolwentw. Krtko mwic, bya otwarta na wszystko i wszystkich, w peni gotowa do
wielkiej towarzysko-akademickiej fety, co w Madeleine tylko pogbiao wraenie
nieprzygotowania zarwno do tego dnia, jak i do reszty ycia.
Nie zatrzymywaa si jednak; przecia Waterman Street i wspia si po schodkach Carr
House, szukajc schronienia i kawy.

Kawiarni dopiero co otwarto. Chopak za kontuarem, w okularach w stylu Elvisa Costella,

czyci ekspres do kawy. Przy stoliku pod cian dziewczyna o sztywnych rowych wosach
palia papierosa godzikowego i czytaa Niewidzialne miasta. Ze sprztu stereo na lodwce
leciao Tainted Love.
Phyllida, przyciskajc do piersi torebk, przystana, eby obejrze studenckie prace na
cianach: sze obrazw pieskw cierpicych na choroby skry, w konierzach ochronnych.
Ciekawe, co? skwitowaa tolerancyjnie.
La bohme doda Alton.
Madeleine posadzia rodzicw przy stoliku pod wykuszowym oknem, jak najdalej od
rowowosej dziewczyny, i podesza do kontuaru. Chopakowi zajo troch czasu, nim j
obsuy. Zamwia trzy kawy du dla siebie i bajgle. Gdy bajgle si podgrzeway,
przyniosa rodzicom kaw.
Alton, ktry nie umia wysiedzie przy niadaniu bez czego do czytania, cign ju z
pobliskiego stolika i przeglda zostawiony przez kogo Village Voice. Phyllida otwarcie
przygldaa si rowowosej.
Mylisz, e jest jej wygodnie? zapytaa ciszonym gosem.
Madeleine odwrcia si i zauwaya, e poszarpane czarne dinsy dziewczyny spina kilkaset
agrafek.
Nie wiem, mamo. Moe podejd do niej i zapytaj.
Jeszcze mnie dziabnie.
Wedug tego artykuu rzek Alton, czytajc tygodnik homoseksualizm pojawi si
dopiero w dziewitnastym wieku. Zosta wynaleziony. W Niemczech.
Kawa bya gorca i zbawiennie dobra. Sczc j, Madeleine zacza si czu odrobin mniej
koszmarnie.
Po kilku minutach posza po bajgle. Byy troch przypalone, ale nie chciaa czeka na nowe,
zabraa je wic do stolika. Obejrzawszy swojego bajgla z kwan min, Alton zacz go zawzicie
oskrobywa plastikowym noem.
No wic poznamy dzisiaj Leonarda? spytaa Phyllida.
Nie wiem odpowiedziaa Madeleine.
Jest co, o czym chciaaby nam powiedzie?
Nie.
Wci planujecie zamieszka razem tego lata?
Madeleine zdya ju ugry pierwszy ks. I jako e odpowied na pytanie matki bya
skomplikowana cile rzecz biorc, Madeleine i Leonard nie planowali zamieszka razem,

poniewa zerwali ze sob przed trzema tygodniami; Madeleine nie tracia jednak nadziei na
pojednanie, a pamitajc, ile wysiku kosztowao j oswojenie rodzicw z jej zamiarem, nie
chciaa wszystkiego zaprzepaci, przyznajc, e plan zosta odwoany cieszya si, e moe
wskaza pene usta, co uratowao j przed odpowiedzi.
C, jeste ju dorosa cigna Phyllida. Moesz robi, co chcesz. Chocia musz
powiedzie, tak midzy nami, e wcale tego nie pochwalam.
Ju o tym wspominaa wci si Alton.
Bo to jest wci fatalny pomys! zawoaa Phyllida. Nie chodzi mi o przyzwoito.
Mwi o problemach praktycznych. Jeli wprowadzisz si do Leonarda czy jakiegokolwiek
chopaka i to on ma prac, od razu stawiasz si w niekorzystnej sytuacji. A jeli nie bdzie si
wam ukada? Co wtedy ze sob zrobisz? Nie bdziesz miaa gdzie mieszka. I nie bdziesz miaa
zajcia.
To, e analiza matki bya jak najbardziej prawidowa, e sytuacja, przed jak ostrzegaa j
Phyllida, bya dokadnie t, w ktrej Madeleine ju si znalaza, nie skonio jej do przytaknicia.
Ty rzucia prac, gdy si poznalimy Alton wytkn Phyllidzie.
I dlatego wiem, o czym mwi.
Moemy zmieni temat? poprosia w kocu Madeleine, przeknwszy ks.
Oczywicie, skarbie. Nie bd ju do tego wraca. Jeli zmienisz plany, zawsze moesz
wrci do domu. Twj ojciec i ja przyjmiemy ci z otwartymi ramionami.
Ja nie rzuci Alton. Wcale jej nie chc. Powrt do rodzinnego domu to zawsze fatalny
pomys. Nie wracaj.
Nie martw si odpara Madeleine. Nie zamierzam.
Wybr naley do ciebie stwierdzia Phyllida. Gdyby jednak wrcia do domu, moesz
zaj poddasze. Dziki temu bdziesz moga przyjeda i wyjeda, kiedy tylko zechcesz.
Madeleine ze zdziwieniem zapaa si na tym, e rozwaa t propozycj. A moe by tak
powiedzie rodzicom wszystko, zwin si w kulk na tylnej kanapie samochodu i pozwoli im
zawie si do domu? Mogaby wprowadzi si do swojego dawnego pokoju, z kiem w
ksztacie sa i tapet z reprodukcjami z Madeline. Mogaby zosta star pann, jak Emily
Dickinson, i pisa wiersze pene mylnikw i byskotliwoci, nigdy nie przybierajc na wadze.
Z tego rozmarzenia wyrwaa j Phyllida.
Maddy? zwrcia si do niej. Czy to nie twj kolega Mitchell?
Madeleine obrcia si na krzele.
Gdzie?
To chyba Mitchell. Po drugiej stronie ulicy.

Rzeczywicie, przy kociele siedzia po turecku na wieo skoszonej trawie kolega Madeleine
Mitchell Grammaticus. Porusza ustami, jak gdyby mwi do siebie.
Moe go zaprosisz, eby si do nas przysiad? zaproponowaa Phyllida.
Teraz?
Czemu nie? Chtnie si spotkam z Mitchellem.
Prawdopodobnie czeka na rodzicw wyjania Madeleine.
Phyllida pomachaa, chocia Mitchell sta za daleko, by mg j zauway.
Co on tam robi, na tej trawie? spyta Alton.
Caa trjka wpatrywaa si w Mitchella siedzcego w pozycji plotosu po drugiej stronie ulicy.
Jeli ty go nie zaprosisz, ja to zrobi oznajmia w kocu Phyllida.
No dobrze ustpia Madeleine. Dobrze. Ju id.
Zrobio si cieplej, ale zmiana bya niewielka. W oddali gromadziy si czarne chmury.
Madeleine zesza po schodkach Carr House i przecia ulic. Kto w ssiednim kociele
wyprbowywa goniki, powtarzajc pedantycznie: Sussex, Essex i Kent. Sussex, Essex i
Kent. Transparent rozwieszony nad wejciem do kocioa ogasza: Absolwenci 1982. Pod
transparentem, na trawie, siedzia Mitchell. Jego usta wci poruszay si bezgonie, gdy jednak
zauway nadchodzc Madeleine, znieruchomiay raptownie.
Madeleine zatrzymaa si kilka krokw od niego.
Przyjechali moi rodzice poinformowaa go.
Dzisiaj odpowiedzia spokojnie Mitchell do wszystkich przyjechali rodzice.
Chc si z tob przywita.
Mitchell umiechn si nieznacznie na te sowa.
Pewnie nie wiedz, e ze mn nie rozmawiasz.
Nie wiedz przyznaa Madeleine. Zreszt teraz rozmawiam.
Z przymusu czy w ramach zmiany polityki?
Nieszczliwa Madeleine przestpia z nogi na nog, marszczc nos.
Suchaj. Mam potwornego kaca. Prawie nie spaam tej nocy. Moi rodzice s tutaj od
dziesiciu minut i ju doprowadzaj mnie do szau. Gdyby wic by askaw pj tam i si
przywita, byabym wdziczna.
Wielkie, wraliwe oczy Mitchella zamrugay dwa razy. Mia na sobie klasyczn koszul z
gabardyny, ciemne weniane spodnie i znoszone pbuty. Madeleine nigdy nie widziaa go w
szortach ani w teniswkach.
Przepraszam powiedzia. Za tamto wtedy.
W porzdku rzucia Madeleine, odwracajc spojrzenie. Nic nie szkodzi.

 Po prostu zachowaem si idiotycznie, jak to ja.

Ja te.
Nastaa chwila ciszy. Madeleine poczua na sobie spojrzenie Mitchella i skrzyowaa przed sob
rce.
A oto, co si stao: pewnej grudniowej nocy, zaniepokojona przebiegiem swego ycia
uczuciowego, Madeleine wpada na Mitchella na terenie kampusu i zaprowadzia go do siebie.
Potrzebowaa mskiego zainteresowania, zacza wic z nim flirtowa, cho nie do koca
przyznawaa si do tego przed sam sob. W jej pokoju Mitchell wzi z biurka soiczek z elem
rozgrzewajcym i spyta j, do czego suy. Madeleine wyjania, e ludziom o sportowym trybie
ycia czasem robi si zakwasy. Rozumiaa wprawdzie, e Mitchell prawdopodobnie nigdy nie
dowiadczy czego podobnego, skoro przesiaduje tylko w bibliotekach, ale powinien uwierzy
jej na sowo. W tym momencie Mitchell podszed do niej od tyu i mazn j za uchem odrobin
elu. Madeleine zerwaa si jak oparzona, krzykna na Mitchella i stara ma T-shirtem. Chocia
miaa pene prawo si zezoci, wiedziaa te (ju wtedy), e wykorzystuje ten incydent jako
pretekst do pozbycia si Mitchella z pokoju i zatuszowania tego, e z nim flirtowaa. Najgorsze w
tym wszystkim byo to, jak bardzo Mitchell si przej: wyglda, jakby za chwil mia si
rozpaka. Powtarza cigle, e przeprasza, e tylko si wygupia, kazaa mu jednak wyj. W
nastpnych dniach, odtwarzajc w mylach tamto zdarzenie, Madeleine miaa coraz wiksze
wyrzuty sumienia. Mao brakowao, a zadzwoniaby do Mitchella i go przeprosia, wczeniej
jednak dostaa od niego list, niezmiernie szczegow, przekonujco uargumentowan,
psychologicznie wnikliw, umiarkowanie wrog czterostronicow episto, w ktrej nazwa j
podpuszczalsk i stwierdzi, e jej zachowanie tamtego wieczoru byo erotycznym
odpowiednikiem chleba i igrzysk, tylko bez chleba. Nastpnym razem, gdy si na siebie
natknli, Madeleine udawaa, e go nie zna, i od tamtej pory ze sob nie rozmawiali.
Teraz, przed kocioem baptystw, Mitchell spojrza na ni i powiedzia:
Dobra. Chodmy si przywita z twoimi rodzicami.
Phyllida pomachaa do nich, gdy znaleli si na schodkach. Kokieteryjnym gosem
zarezerwowanym dla ulubionego kolegi Madeleine zawoaa:
Wiedziaam, e to ty tam siedzisz. Wygldae jak swamin!
Gratulacje, Mitchell! doda Alton, serdecznie ciskajc do Mitchella. Wielki dzie
dzisiaj. Jeden z waniejszych w yciu. Nowe pokolenie przejmuje stery.
Zaprosili Mitchella, eby si przysiad, i spytali, czy chciaby co zje. Madeleine podesza z
powrotem do kontuaru po kaw zadowolona, e Mitchell zaj sob rodzicw. Gdy go
obserwowaa, ubranego w strj starca, jak rozmawia z Altonem i Phyllid, pomylaa sobie jak

ju tyle razy wczeniej, e Mitchell jest bystrym, rozsdnym, podobajcym si rodzicom

chopakiem, w ktrym powinna si zakocha, a potem za niego wyj. To, e nigdy si nie
zakocha w Mitchellu ani za niego nie wyjdzie, wanie ze wzgldu na jego doskonao, byo
jednym z sygnaw w dniu, w ktrym a si od nich roio, e jej sprawy sercowe s pogmatwane.
Gdy wrcia do stolika, nikt nie zwraca na ni uwagi.
I co, Mitchell pytaa Phyllida co planujesz po studiach?
Ojciec zadaje mi to samo pytanie odpowiedzia. Z jakiego powodu uwaa, e
absolwenci religioznawstwa nie s zbyt poszukiwani na rynku.
Madeleine umiechna si po raz pierwszy tego dnia.
Widzicie? Mitchell te nie ma jeszcze nic na oku.
Waciwie to mam rzek Mitchell.
Nie masz Madeleine nie dawaa si przekona.
Mwi powanie.
Wyjani, e on i jego wsplokator Larry Pleshette obmylili sposb na recesj. Jako
absolwenci kierunkw humanistycznych wchodzcy na rynek pracy w okresie gdy stopa
bezrobocia wynosia dziewi i p procent, postanowili, po dugim namyle, wyjecha z kraju i
jak najduej do niego nie wraca. Pod koniec lata, po uzbieraniu odpowiedniej kwoty, zamierzali
przewdrowa z plecakami Europ. Po zwiedzeniu wszystkiego, co jest w Europie do obejrzenia,
planowali polecie do Indii i zosta tam, dopki nie skocz im si pienidze. Caa wyprawa
miaa potrwa osiem lub dziewi miesicy, moe nawet cay rok.
Wybierasz si do Indii? spytaa Madeleine. I to jest niby to co, czym masz zamiar si
zaj?
Bdziemy prowadzi badania odpar Mitchell. Z profesorem Hughesem.
Hughesem, tym od teatrologii?
Ogldaam niedawno w telewizji program o Indiach poinformowaa Phyllida. Strasznie
przygnbiajcy. Jaka tam ndza!
To dla mnie plus, prosz pani rzek Mitchell. Ndza mi suy.
Phyllida, ktra nie moga si oprze tego typu artom, zrezygnowaa z dostojnej miny,
tryskajc wesooci.
W takim razie to idealne miejsce dla ciebie!
Moe ja te gdzie wyjad zagrozia Madeleine.
Nikt nie zareagowa. Alton za to spyta Mitchella:
Na co trzeba si zaszczepi przed podr do Indii?
Na choler i tyfus. Gamma-globulina jest nieobowizkowa.

Phyllida pokrcia gow.

Twoja matka pewnie si zamartwia.
Gdy byem w wojsku kontynuowa Alton szczepili nas na milion rnych rzeczy. Nie
mwili nawet na co.
Jeli chodzi o mnie, to chyba przenios si do Parya oznajmia dononiejszym gosem
Madeleine. Zamiast szuka pracy.
Mitchell zwrcia si do niego Phyllida powiedziaabym, e Indie to dla ciebie idealne
miejsce, biorc pod uwag twoje zainteresowanie religioznawstwem. Maj tam wszystko.
Hindusw, muzumanw, sikhw, zaratusztrian, dinistw, buddystw. Do wyboru, do koloru.
Religia zawsze mnie fascynowaa. Czego nie mona powiedzie o moim mu, niewiernym
Tomaszu.
Alton puci oczko.
Nie wierz w istnienie niewiernego Tomasza.
Znasz moe Paula Moorea, biskupa Moorea, z katedry witego Jana w Nowym Jorku?
Phyllida spytaa Mitchella, cay czas absorbujc jego uwag. Cudowny przyjaciel. Moe
miaby ochot go pozna? Chtnie bymy ci przedstawili. Gdy jestemy w miecie, zawsze
chodz na naboestwa w katedrze. Bye tam kiedy? Ach. Jak by tu j opisa? Jest po prostu
no, po prostu boska!
Phyllida przysuna do do garda, napawajc si swym bon motem, Mitchell natomiast
uprzejmie, a nawet przekonujco si zamia.
propos dygnitarzy kocielnych wtrci Alton opowiadaem ci ju, jak spotkaem
dalajlam? To byo podczas balu charytatywnego w hotelu Waldorff. Przyszo chyba ze trzysta
osb, jeli nie wicej. W kadym razie, gdy w kocu dopchalimy si do dalajlamy, spytaem go:
Dolly Lamo, jest pan moe spokrewniony z Dolly Parton?.
Co za wstyd! zawoaa Phyllida.
Tato wtrcia si Madeleine spnicie si.
Co?
Musicie ju i, jeli chcecie zaj dobre miejsca.
Alton zerkn na zegarek.
Mamy jeszcze godzin.
Tam si zbieraj tumy podkrelia Madeleine. Powinnicie ju i.
Alton i Phyllida spojrzeli na Mitchella, jak gdyby liczyli na jego rad. Madeleine kopna go
pod stoem, a on byskawicznie odpowiedzia:
Rzeczywicie robi si toczno.

 Gdzie najlepiej stan? spyta Alton, znw zwracajc si do Mitchella.

Przy bramie Van Wicklea. Na szczycie College Street. Bdziemy przez ni przechodzi.
Alton wsta od stolika. Ucisnwszy do Mitchellowi, pochyli si, eby pocaowa Madeleine
w policzek.
Do zobaczenia pniej, absolwentko rocznik 1982.
Gratulacje, Mitchell powiedziaa Phyllida. Mio ci byo spotka. I pamitaj, gdy ju
bdziesz na tej swojej wielkiej wyprawie, koniecznie wysyaj matce mnstwo listw. W
przeciwnym razie bdzie odchodzi od zmysw. Zwrcia si te do Madeleine: Przed
uroczystoci mogaby si przebra. Na tej sukience jest wyrana plama.
Po tych sowach Alton i Phyllida, w swej krzykliwej aurze rodzicielskoci krepa, torebka,
spinki do mankietw, pery przecili beow ceglan przestrze Carr House i wyszli na ulic.
W tej samej chwili, jak gdyby zaznaczajc ich wyjcie, zacza si nowa piosenka: wysoki gos
Joego Jacksona szybowa nad rytmem automatu perkusyjnego. Chopak za kontuarem podkrci
gono.
Madeleine opara gow o blat, zasaniajc wosami twarz.
Ju nigdy nie wypij ani kropli alkoholu oznajmia.
Synne ostatnie sowa.
Nie masz pojcia, co si ostatnio ze mn dziao.
Skd mam wiedzie? Przecie ze mn nie rozmawiasz.
Nie odrywajc policzka od blatu, Madeleine rzeka aosnym gosem:
Jestem bezdomna. Kocz studia i nie mam gdzie mieszka.
Tak, jasne.
To prawda! Najpierw miaam si przenie z Abby i Olivi do Nowego Jorku. Potem
wszystko wskazywao na to, e zamieszkam na Cape Cod, wic im powiedziaam, eby sobie
znalazy now wsplokatork. A teraz nie wyjedam na Cape i nie mam si gdzie podzia.
Matka chce, ebym si wprowadzia z powrotem do domu, ale wolaabym si raczej zabi.
Ja na lato wracam do domu poinformowa Mitchell. Do Detroit. Ty przynajmniej jeste
blisko Nowego Jorku.
Jest ju czerwiec, a ja nie dostaam odpowiedzi ze studiw magisterskich kontynuowaa
Madeleine. Mieli mnie powiadomi miesic temu! Mogabym zadzwoni do biura rekrutacji, ale
nie dzwoni, bo si boj, e mnie odrzucili. Pki yj w niewiadomoci, mam jeszcze nadziej.
Mina chwila, nim Mitchell znw si odezwa.
Moesz pojecha ze mn do Indii rzek.
Madeleine otworzya jedno oko i zobaczya przez szpar we wosach, e Mitchell nie do koca

artuje.
Nie chodzi nawet o studia magisterskie powiedziaa. Zrobia gboki wdech. Leonard i ja
zerwalimy ze sob wyznaa.
Wypowiedzenie tego, nazwanie smutku, sprawio jej spor przyjemno, bya wic zaskoczona
chodem jego reakcji.
Po co mi o tym mwisz? spyta.
Podniosa gow i odgarna wosy z twarzy.
Nie wiem. Chciae wiedzie, co si dzieje.
cile mwic, nawet o to nie pytaem.
Mylaam, e moe ci to obchodzi powiedziaa Madeleine. Skoro si przyjanimy.
Racja rzek Mitchell sarkastycznym nagle tonem. Nasza wspaniaa przyja! Nasza
przyja nie jest prawdziwa, bo funkcjonuje tylko na twoich warunkach. To ty wyznaczasz
reguy, Madeleine. Jeli postanawiasz, e nie chcesz ze mn rozmawia przez trzy miesice, nie
rozmawiamy. Potem postanawiasz, e jednak chcesz rozmawia, bo jestem ci potrzebny do
zabawiania rodzicw, a wic znowu ze sob rozmawiamy. Przyjanimy si, kiedy tego chcesz, i
jestemy tylko przyjacimi, bo nie chcesz niczego wicej. A ja musz si na wszystko godzi.
Przepraszam rzeka Madeleine, czujc si zmaltretowana i niemile zaskoczona. Po prostu
nie pocigasz mnie pod tym wzgldem.
A wanie! zawoa Mitchell. Nie pocigam ci fizycznie. Dobra, w porzdku. Ale kto
powiedzia, e ty pocigasz mnie intelektualnie?
Madeleine zareagowaa, jakby dostaa w twarz. Bya wcieka, uraona i rozjuszona, wszystko
naraz.
Ale z ciebie prbowaa wymyli co naprawd okropnego ale z ciebie bcwa!
Miaa nadziej, e nie straci nad sob panowania, ale cisno j w piersi i ku wasnemu
przeraeniu wybuchna paczem.
Mitchell wycign rk, eby dotkn jej ramienia, ale Madeleine j z siebie strzsna. Wstaa
i starajc si nie wyglda jak kto, kto pacze z wciekoci, otworzya drzwi i zesza po
schodkach na Waterman Street. Majc przed sob udekorowany koci, skrcia w d, w stron
rzeki. Chciaa zostawi kampus za sob. Wrci bl gowy, czua pulsowanie w skroniach i gdy
spojrzaa do gry na burzowe chmury gromadzce si nad miastem niczym zapowied dalszych
przykroci, zadaa sobie pytanie, dlaczego wszyscy s dla niej tacy okropni.
Miosne problemy Madeleine zaczy si w czasie, gdy tak zwana French theory, ktr
studiowaa, zdekonstruowaa samo pojcie mioci. Semiotyka 211 bya kursem dla
zaawansowanych prowadzonym przez literaturoznawczego renegata. Michael Zipperstein przyby

na Uniwersytet Browna trzydzieci dwa lata wczeniej jako tak zwany nowy krytyk. Wpaja
zasady starannej analizy i interpretacji wolnej od biograficznych naleciaoci trzem pokoleniom
studentw, a w 1975 roku wzi urlop naukowy i wybra si do Parya, gdzie na przyjciu
pozna Rolanda Barthesa i przy cassoulet nawrci si na now wiar. Teraz Zipperstein
prowadzi dwa kursy w ramach nowo utworzonego programu studiw semiotycznych: wstp do
teorii semiotyki w semestrze zimowym oraz semiotyka 211 w semestrze letnim. Higienicznie
ysy, z siw bezws brod marynarza, Zipperstein upodoba sobie swetry francuskich rybakw i
sztruksowe spodnie w szerokie prki. Zasypywa studentw lekturami: poza wszystkimi
wielkimi semiotyki takimi jak Derrida, Eco, Barthes studenci z semiotyki 211 musieli si
zmaga z istn mozaik lektur uzupeniajcych, do ktrych naleao wszystko od Sarrasine
Balzaca do numerw Semiotext(e) i skopiowanych wybranych tekstw E.M. Ciorana, Roberta
Walsera, Claudea Lvi-Straussa, Petera Handkego i Carla van Vechtena. eby dosta si na ten
kurs, trzeba byo przej z Zippersteinem rozmow w cztery oczy, podczas ktrej zadawa banalne
pytania osobiste, na przykad o ulubion potraw albo ras psw, a potem robi enigmatyczne
uwagi w stylu Warhola. Ten ezoteryczny wywiad, a take godne guru ysina i broda Zippersteina
daway studentom poczucie, e zostali duchowo zweryfikowani i teraz przynajmniej przez dwie
godziny w czwartkowe popoudnia nale do krytycznoliterackiej elity uniwersytetu.
Tego wanie pragna Madeleine. Wczeniej wybraa literaturoznawstwo z najprostszego i
najbanalniejszego z powodw: uwielbiaa czyta. Uniwersytecki spis kursw literatury
brytyjskiej i amerykaskiej by dla Madeleine tym, czym katalog Bergdorfa Goodmana dla jej
wsplokatorek. Pozycja w rodzaju literatura brytyjska 274: Euphues Lylyego wprawiaa
Madeleine w taki stan podniecenia, w jaki Abby wprawiyby nowe kowbojki marki Fiorucci.
Kurs literatura amerykaska 450A Hawthorne i James przepenia Madeleine nadziej na
wiele grzesznych godzin w ku cakiem jak Olivi woenie spdnicy z lycry i skrzanej kurtki
przed wypraw do Danceterii. Ju w dziecistwie w domu w Prettybrook Madeleine wkraczaa do
biblioteki, gdzie pki z ksikami wznosiy si wyej, ni moga sign nowo zakupione
tomy takie jak Love Story lub Myra Breckinridge, wok ktrych unosia si aura czego
zakazanego, a take sdziwe, oprawione w skr wydania Fieldinga, Thackeraya i Dickensa i
zatrzymywaa j tam apodyktyczna obecno tych wszystkich potencjalnych lektur. Moga
godzinami oglda grzbiety ksiek. Skatalogowanie przez ni rodzinnych zbiorw
dorwnywao precyzj klasyfikacji dziesitnej Deweya. Madeleine doskonale wiedziaa, gdzie co
stoi. Regay przy kominku mieciy ulubione tytuy Altona, biografie amerykaskich
prezydentw i brytyjskich premierw, wspomnienia awanturniczych sekretarzy stanu, powieci o
egludze morskiej i szpiegach Williama F. Buckleya juniora. Ksiki Phyllidy zapeniay pki z

lewej strony, na cianie prowadzcej do salonu, recenzowane w The New York Review of
Books powieci i zbiory esejw, a take albumowe wydawnictwa na temat angielskich ogrodw
i chinoiserie. Nawet teraz w pensjonatach lub nadmorskich hotelach pka pena zapomnianych
ksiek zawsze przykuwaa jej uwag. Przesuwaa palcami po zasolonych okadkach. Rozdzielaa
lepkie od morskiego powietrza strony. Nie miaa ani krztyny wspczucia dla tanich kryminaw i
ksiek sensacyjnych w mikkich oprawach. Jej serce krwawio dopiero na widok porzuconego,
naznaczonego licznymi kkami po kawie tomu w twardej oprawie, bezobwolutowego wydania
Dial Press z 1931 roku. Jej przyjaciele mogli nawoywa j z play, gdy zaczyna si piknik, ona
jednak siadaa na ku i czytaa przez chwil, eby stara smutna ksika poczua si troch lepiej.
W ten sposb przeczytaa Hiawath Longfellowa. Przeczytaa Jamesa Fenimorea Coopera.
Przeczytaa H.M. Pulham, Esquire Johna P. Marquanda.
Jednak czasem niepokoio j to, co te zatche stare ksiki z ni wyprawiaj. Niektrzy
studiowali literatur w ramach przygotowa do studiw prawniczych. Inni zostawali
dziennikarzami. Najbardziej ebski chopak z programu dla wyrniajcych si studentw Adam
Vogel, dziecko wykadowcw, zamierza zrobi doktorat i zosta na uczelni. Bya jeszcze spora
grupa tych, ktrzy wybierali filologi angielsk drog eliminacji. Jako e nie mieli wystarczajco
sprawnej lewej pkuli, eby wybra nauki cise, historia bya zbyt sucha, filozofia za trudna,
geologia nadmiernie ukierunkowana na rop naftow, a matematyka nazbyt matematyczna jako
e nie mieli zdolnoci muzycznych, artystycznych, brakowao im motywacji finansowej i w ogle
nie byli znw a tak bystrzy, prbowali zdoby dyplom, robic to samo co w pierwszej klasie
podstawwki: czytajc historyjki. W literaturze specjalizowali si ci, ktrzy nie wiedzieli, jaki
wybra kierunek dalszego ksztacenia.
Na pierwszym roku Madeleine zapisaa si na kurs o nazwie intryga maeska wybrane
powieci Austen, Eliot i Jamesa. Prowadzi go K. McCall Saunders. Saunders by
siedemdziesiciodziewicioletnim profesorem z Nowej Anglii. Mia pocig, kosk twarz i
charkotliwy miech, ktry obnaa jego olniewajc sztuczn szczk. Metoda pedagogiczna
Saundersa polegaa na tym, e odczytywa na gos wykady, ktre spisa dwadziecia lub
trzydzieci lat wczeniej. Madeleine pozostaa na jego zajciach, bo byo jej al profesora
Saundersa i poniewa lista lektur okazaa si tak dobra. Zdaniem Saundersa forma powieci
osigna apogeum wraz z rozwojem intrygi maeskiej i nigdy si nie podniosa po jej zaniku.
W czasach kiedy yciowy sukces zalea od mariau, a maria zalea od pienidzy,
powieciopisarze mieli o czym pisa. Wielkie dziea epickie traktoway o wojnach, powie za o
maestwie. Rwno pci, korzystna dla kobiet, dla powieci ju tak korzystna nie bya. A
rozwd cakowicie j zgubi. Jakie miaoby znaczenie, za kogo wyjdzie Emma, gdyby moga

pniej wnie o separacj? W jaki sposb na zwizek maeski Isabel Archer i Gilberta
Osmonda wpynoby istnienie umowy majtkowej? W opinii Saundersa maestwo przestao
cokolwiek znaczy i taki sam los spotka powie. Gdzie mona byo teraz znale intryg
maesk? Nigdzie. Trzeba by sign po literatur historyczn. Albo powieci spoza krgu
kultury Zachodu, powstae w tradycyjnych spoeczestwach. Powieci afgaskie, indyjskie.
Trzeba by literacko cofn si w czasie.
Praca semestralna Madeleine nosia tytu: Tryb pytajcy: propozycje maeskie i (cile
ograniczona) sfera kobiecoci. Zrobia na Saundersie tak due wraenie, e poprosi Madeleine,
by si z nim spotkaa. W swoim gabinecie, w ktrym unosia si wo staroci, wyrazi opini, e
z tekstu Madeleine mogaby po rozwiniciu powsta wietna praca dyplomowa, zaproponowa
te swoj pomoc w roli promotora. Madeleine umiechna si uprzejmie. Profesor Saunders
specjalizowa si w okresach, ktre j interesoway, od regencji po er wiktoriask. By uroczy,
mia szerok wiedz i z maego zainteresowania jego dyurami jasno wynikao, e nikt inny nie
chce u niego pisa pracy, Madeleine odpowiedziaa wic, e owszem, bardzo by chciaa napisa
prac dyplomow pod jego kierunkiem.
Jako motto wykorzystaa fragment Barchester Towers Trollopea: W mioci nie ma
szczcia, chyba e w finale angielskiej powieci. Planowaa zacz od Jane Austen. Po krtkim
przejrzeniu Dumy i uprzedzenia, Perswazji oraz Rozwanej i romantycznej, z ktrych
wszystkie w gruncie rzeczy byy komediami koczcymi si weselem, Madeleine zamierzaa w
dalszej kolejnoci zaj si powieci wiktoriask, gdzie sprawy si komplikoway i staway o
wiele bardziej mroczne. Miasteczko Middlemarch i Portret damy nie koczyy si lubem.
Zaczynay si od tradycyjnych elementw intrygi maeskiej zalotw, owiadczyn,
nieporozumie ale po uroczystociach lubnych cigny si dalej. Powieci te ledziy losy
swych odwanych i inteligentnych bohaterek, Dorothei Brooke i Isabel Archer, w
rozczarowujcych latach po lubie i wanie w nich intryga maeska osigna najwysze
szczyty wyrazu artystycznego.
W roku 1900 po intrydze maeskiej nie byo ju ladu. Madeleine planowaa na zakoczenie
przedyskutowa krtko jej upadek. W Siostrze Carrie Dreisera autor serwuje bohaterce
nielubny zwizek z Drouetem, niewany lub z Hurstwoodem, a nastpnie ucieczk, by zosta
aktork a to wszystko ju w roku 1900! Madeleine pomylaa, e w zakoczeniu nawie do
wymiany on u Updikea. Marne echa intrygi maeskiej: uparte nazywanie tego procederu
wymian on, a nie mw. Jak gdyby kobieta wci bya rzecz, ktr mona sobie
przekazywa z rk do rk.
Profesor Saunders zasugerowa, eby Madeleine dokadnie si zapoznaa z tem historycznym.

Posusznie wic czytaa o narodzinach industrializmu i modelu tak zwanej rodziny nuklearnej, o
powstaniu klasy redniej i ustawie o sprawach maeskich z 1857 roku. Szybko jednak znudzio
j pisanie. Powtpiewaa w oryginalno swej pracy. Odnosia wraenie, jak gdyby bezmylnie
powtarzaa argumenty wymieniane przez Saundersa podczas zaj z intrygi maeskiej.
Spotkania ze starym profesorem byy zniechcajce i polegay na tym, e Saunders przerzuca
wrczone sobie kartki, omawiajc swoje uwagi naniesione na czerwono na marginesie.
Wtem pewnej niedzieli, przed przerw zimow, przy kuchennym stole zmaterializowa si
Whitney, chopak Abby, czytajc ksik pod tytuem O gramatologii. Gdy Madeleine spytaa,
o czym jest, Whitney da jej do zrozumienia, e idea, jakoby ksika bya o czym, to wanie
co, przeciw czemu autor wystpuje, a jeli ju miaaby o czym by, to z pewnoci o tym, e
naley przesta myle w ten sposb o ksikach e s o czym. Madeleine powiedziaa, e
zrobi kaw. Whitney poprosi, eby i jemu zaparzya.
Studia nie odzwierciedlay prawdziwego wiata. W prawdziwym wiecie, eby komu
zaimponowa, rzucao si nazwiskami znanych osb. Na uniwersytecie rzucano nazwiskami mao
komu znanymi. I tak w okresie po rozmowie z Whitneyem Madeleine zacza coraz czciej
sysze w ustach studentw nazwisko Derrida. Syszaa te inne: Lyotard, Foucault, Deleuze i
Baudrillard. To, e do wikszoci tych studentw czua instynktown niech byy to dzieciaki
z zamonych rodzin w martensach na nogach, obwieszone anarchistycznymi symbolami
sprawiao, e Madeleine powtpiewaa w suszno ich entuzjazmu. Wkrtce jednak zauwaya,
e Derrid czyta te David Koppel, bystry i utalentowany poeta. A Pookie Ames, ktra czytaa
tandetne ksiki dla Paris Review i ktr Madeleine lubia, zapisaa si na kurs profesora
Zippersteina. Madeleine zawsze miaa sabo do egzaltowanych profesorw, takich jak Sears
Jayne, ktrzy popisywali si przed studentami, recytujc afektowanym gosem Harta Cranea lub
Anne Sexton. Whitney zachowywa si, jakby profesor Jayne by pomiewiskiem. Madeleine nie
zgadzaa si z nim. Ale te po bitych trzech latach kursw literatury Madeleine nie dysponowaa
solidn krytyczn metodologi, ktr mogaby si posugiwa wobec czytanych tekstw.
Wypowiadaa si o ksikach w sposb mtny i niesystematyczny. Czua si zaenowana tym, co
mwi inni studenci na zajciach. I tym, co sama mwia. Wydawao mi si Interesujce, w
jaki sposb Proust Podobao mi si to, jak Faulkner
I kiedy Olivia, wysoka i szczupa, o dugim, arystokratycznym nosie charta perskiego,
wparadowaa pewnego dnia, ciskajc w rku O gramatologii, Madeleine wiedziaa, e co, co
do tej pory byo marginalne, teraz weszo do gwnego nurtu.
Jaka jest ta ksika?
Nie czytaa?

 A pytaabym, gdybym j przeczytaa?

Olivia skrzywia si.
Co nas dzisiaj ugryzo?
Przepraszam.
Wygupiam si. Jest wietna. Derrida jest teraz absolutnie moim bogiem!
Niemal z dnia na dzie czytanie autorw takich jak Cheever czy Updike, ktrzy pisali o
przedmieciach, gdzie podobnie jak wikszo jej przyjaci wychowywaa si Madeleine, stao
si przedmiotem drwin. Przedkadano nad nich markiza de Sade, ktry pisa o rozdziewiczaniu
analnym panienek w osiemnastowiecznej Francji. Ceniono markiza wyej, poniewa w jego
szokujcych scenach erotycznych chodzio nie o seks, ale o polityk. Byy zatem
antyimperialistyczne, antyburuazyjne, antypatriarchalne i pitnoway wszystko, przeciwko
czemu powinna wystpowa inteligentna moda feministka. Do trzeciego roku studiw Madeleine
wci grzecznie zapisywaa si na kursy takie jak wiktoriaskie fantasy od Phantastes do
Wodnych dzieci, ale na ostatnim roku nie bya ju w stanie duej ignorowa kontrastu midzy
smtnymi i znudzonymi studentami na zajciach z Beowulfa a czytelnikami Mauricea Blanchota
w akademiku. W pjciu na studia w materialistycznych latach osiemdziesitych brakowao
pewnego radykalizmu. Semiotyka bya pierwsz rzecz, ktra trcia rewolucj. Wyznaczaa
granic; tworzya wybracw; bya wyrafinowana i europejska; zajmowaa si kontrowersyjnymi
tematami, torturami, sadyzmem, hermafrodytyzmem seksem i wadz. Madeleine zawsze bya w
szkole lubiana. Po latach bycia lubian wyksztacia si w niej odruchowa umiejtno
oddzielania tego, co fajne, od tego, co niefajne, nawet w podgrupach takich jak filologia
angielska, gdzie koncepcja fajnoci nie bya zbyt rozpowszechniona.
Skoro dramat epoki restauracji j przygnbia, jeli od analizy Wordswortha czua si
nieatrakcyjna i poplamiona atramentem, pozostawaa inna moliwo. Mona byo uciec od K.
McCalla Saundersa i starej nowej krytyki. Mona byo zbiec do nowego imperium Derridy i
Umberta Eco. Mona byo si zapisa na semiotyk 211 i dowiedzie, o czym wszyscy mwi.
Grupa semiotyki 211 bya ograniczona do dziesiciu studentw. Z tej dziesitki omioro
zaliczyo wczeniej wstp do teorii semiotycznej, co byo widoczne na pierwszych zajciach.
Zanim Madeleine wesza do sali, zostawiwszy za sob zimow pogod, wok stou rozsiado si
ju osiem osb w czarnych T-shirtach i podartych czarnych dinsach. Kilka osb odcio yletk
konierze lub rkawy koszulek. W twarzy jednego ze studentw byo co odpychajcego
wyglda jak niemowl z zarostem i dopiero po penej minucie Madeleine uzmysowia sobie,
e chopak ma zgolone brwi. Wszyscy w sali wygldali tak upiornie, e naturalny, zdrowy
wygld Madeleine wydawa si podejrzany niczym gos oddany na Reagana. Dlatego te

odetchna z ulg, gdy zjawi si rosy chopak w puchowej kurtce i wysokich butach i zaj
miejsce obok. Mia ze sob kubek kawy na wynos.
Zipperstein poprosi studentw, eby si przedstawili i wyjanili, dlaczego wybrali te zajcia.
Pierwszy odezwa si chopak bez brwi.
Hmm, dobrze. Waciwie to trudno mi si przedstawi, bo kwestia towarzyskich prezentacji
jest w ogle mocno problematyczna. No bo jeli powiem, e nazywam si Thurston Meems i e
wychowaem si w Stamfordzie w stanie Connecticut, czy bdziecie wiedzie, kim jestem? No
dobrze. Mam na imi Thurston i pochodz ze Stamfordu w Connecticut. Wybraem ten kurs, bo
zeszego lata przeczytaem O gramatologii i wymikem.
Gdy przysza kolej na ssiada Madeleine, cichym gosem poinformowa, e studiuje dwa
kierunki, biologi i filozofi, i e nigdy jeszcze nie by na kursie semiotyki, e rodzice dali mu na
imi Leonard, e posiadanie imienia zawsze jest bardzo przydatne, zwaszcza gdy ci woaj na
kolacj, i e jeli kto chce si do niego zwraca po imieniu, bdzie reagowa na Leonard.
Leonard ju si nie odezwa. Do koca zaj siedzia odchylony do tyu na krzele z
wycignitymi dugimi nogami. Gdy ju dopi kaw, sign do prawego buta i ku zdziwieniu
Madeleine wydoby z niego pudeko z tytoniem do ucia. Dwoma zaplamionymi palcami
umieci w ustach prymk. Przez dwie nastpne godziny, mniej wicej co minuta, dyskretnie, acz
syszalnie, wypluwa tyto do kubka.
Co tydzie Zipperstein zadawa jedn cik lektur z teorii i jedn pozycj literack.
Dobierane byy w sposb ekscentryczny, jeli nie absolutnie przypadkowy. (Co na przykad
Kurs jzykoznawstwa oglnego de Saussurea mia wsplnego z 49 idzie pod motek
Pynchona?) Co do samego Zippersteina, nie prowadzi zaj, ale raczej je obserwowa zza
weneckiego lustra swej niezgbionej osobowoci. Prawie si nie odzywa. Od czasu do czasu
zadawa pytania, eby pobudzi studentw do dyskusji, i czsto stawa przy oknie, przez ktre
wyglda w kierunku zatoki Narragansett, jak gdyby myla o swym drewnianym slupie w
suchym doku.
Trzy tygodnie po rozpoczciu kursu, w lutowy dzie z tumanami niegu i szarym niebem,
mieli przeczyta ksik samego Zippersteina Powstawanie znakw, a take Peni nieszczcia
Petera Handkego.
Zawsze byo nieco krpujce, gdy profesorowie zadawali do przeczytania wasne ksiki.
Nawet Madeleine, ktra miaa problemy ze zrozumieniem wszystkich tekstw, dostrzega, e
wkad Zippersteina na tym polu by wtrny i drugorzdny.
Gdy przyszo do omawiania Powstawania znakw, wszyscy wydawali si nieco oniemieleni,
odetchnli wic z ulg, gdy po przerwie zajli si pozycj literack.

 A wic zacz Zipperstein, mrugajc powiekami za okrgymi drucianymi okularami co

sdzicie o ksice Handkego?
Po krtkiej ciszy odezwa si Thurston.
Totalnie mroczna i przygnbiajca powiedzia. Wspaniaa.
Thurston mia przebiege spojrzenie i krtkie, uoone elem wosy. Jego bezbrwiowo w
poczeniu z blad karnacj nadawaa superinteligentny wyraz jego twarzy: bya jak unoszcy si
w powietrzu, oddzielony od ciaa mzg.
Zechcesz rozwin? poprosi Zipperstein.
C, panie profesorze, jest to temat bliski memu sercu: samobjstwo. Pozostali studenci
zachichotali, gdy Thurston z coraz wikszym zapaem rozwija temat. Ta ksika ma rzekomo
charakter autobiograficzny. Uwaam jednak, podobnie jak Barthes, e akt pisania jest ju sam w
sobie fikcjonalizacj, nawet jeli tematem s autentyczne zdarzenia.
Bart. A wic tak si go wymawia. Madeleine z ulg odnotowaa to, e si nie wygupia.
Tymczasem Thurston mwi dalej.
No wic matka Handkego popenia samobjstwo, a Handke siada, eby o tym napisa. Chce
by jak najbardziej obiektywny, chce by cakowicie bezwzgldny! Thurston stumi
umiech. Chciaby by osob, ktra na samobjstwo matki zareaguje bezwzgldnoci na
najwyszym literackim poziomie. Jego delikatn, mod twarz rozwietlao zadowolenie.
Samobjstwo jest tropem literackim owiadczy. Zwaszcza w literaturze niemieckiej. Mamy
Cierpienia modego Wertera. Mamy Kleista. O, co mi wanie zawitao. Podnis palec.
Penia nieszczcia. Nieszczcie, cierpienie. Wedug mojej teorii Handke czu ciar tradycji i ta
ksika bya jego prb wyrwania si na wolno.
Co rozumiesz przez wolno? spyta Zipperstein.
Odejcie od tej caej germaskiej samobjczej tradycji spod znaku Sturm und Drang.
nieg wirujcy za oknem wyglda jak patki myda albo drobiny popiou, jak co bardzo
czystego bd bardzo brudnego.
Trafne skojarzenie z tytuem Goethego stwierdzi Zipperstein. Ale zdaje si, e bardziej
przyczyni si do tego tumacz ni Handke. W oryginale jego ksika nosi tytu Wunschloses
Unglck.
Thurston umiechn si albo by zadowolony, e Zipperstein powica mu ca uwag, albo
mieszne wydawao mu si brzmienie niemieckiego tytuu.
To gra sw od wyraenia wunschlos glcklich, ktre znaczy osign szczcie, o jakim
nawet si nie marzyo. Tylko e tutaj Handke dokonuje sprytnego odwrcenia. To powany i
dziwnie ujmujcy tytu.

 A wic tytu Handkego znaczy nieszczcie, o jakim nawet si nie marzyo powiedziaa
Madeleine.
Zipperstein spojrza na ni po raz pierwszy.
W pewnym sensie. Jak mwiem, co si zagubio w tumaczeniu. A ty co sdzisz?
O ksice? spytaa Madeleine i natychmiast zdaa sobie spraw, jak gupio to zabrzmiao.
Zamilka, czujc w uszach pulsowanie krwi.
Ludzie czerwienili si w dziewitnastowiecznych angielskich powieciach, nigdy za we
wspczesnych austriackich.
Nim cisza staa si krpujca, na ratunek przyszed jej Leonard.
Mog co powiedzie? spyta. Gdybym mia pisa o samobjstwie matki, wtpi, czy
zaleaoby mi na tym, eby moja ksika bya nowatorska. Pochyli si i opar okcie o blat.
No bo czy nie odstrczya was ta bezwzgldno Handkego? Ta ksika nie wydaa si wam
troch bezduszna?
Lepsza taka ni ckliwa stwierdzi Thurston.
Tak sdzisz? Dlaczego?
Bo czytalimy ju ckliwe opisy nieyjcych rodzicw. Milion razy. Straciy wszelk moc
oddziaywania.
Przeprowadzam teraz may eksperyment mylowy powiedzia Leonard. Powiedzmy, e
moja matka targna si na ycie. I wyobramy sobie, e napisaem o tym ksik. Dlaczego
chciaem to zrobi? Zamkn oczy i odchyli si do tyu na krzele. Po pierwsze, byby to
sposb poradzenia sobie z blem po jej stracie. Po drugie, moe chciabym odmalowa portret
matki. eby pozostaa ywa w mojej pamici.
I mylisz, e to powszechna reakcja wtrci Thurston. e poniewa ty reagujesz w pewien
sposb na mier rodzica, Handke musi zachowa si tak samo.
Chc powiedzie, e jeli matka odbiera sobie ycie, nie jest to trop literacki.
Serce Madeleine zdyo si ju uspokoi. Z zainteresowaniem przysuchiwaa si dyskusji.
Thurston kiwa gow w sposb, ktry wcale nie oznacza zgody.
No dobra. Prawdziwa matka Handkego odebraa sobie ycie. Umara w prawdziwym
wiecie i Handke odczuwa prawdziwy bl czy co takiego. Ale nie o tym jest ta ksika. Ksiki
nie s o prawdziwym yciu, tylko o innych ksikach. Thurston uoy z ust co w rodzaju
instrumentu dtego i wydmucha kilka pogodnych dwikw. Moja teoria jest nastpujca: z
literackiego punktu widzenia Handke prbowa tu zmierzy si z problemem, jak pisa o czym,
nawet o czym prawdziwym i bolesnym, jak samobjstwo, kiedy wszystko, co na ten temat
napisano, pozbawia ci jakiejkolwiek oryginalnoci wyrazu.

To, co mwi Thurston, wydawao si Madeleine zarwno wnikliwe, jak i potwornie

niewaciwie. Moe i mia racj, ale nie powinno tak by.
Literatura popularna zaartowa Zipperstein, proponujc tytu eseju albo poganianie
martwego konia. Prny wysiek.
Po grupie przetoczy si spazm wesooci. Madeleine spojrzaa na Leonarda i zauwaya, e si
jej przyglda. Gdy zajcia dobiegy koca, zebra ksiki i wyszed.
Potem zacza widywa Leonarda w rnych miejscach. Pewnego popoudnia w zimowej
mawce maszerowa przez trawnik bez czapki. W kawiarni Mutt & Geoffs zajada rozlatujc si
potn kanapk. Innego dnia rano czeka na autobus na South Main. Za kadym razem Leonard
by sam, wyglda na opuszczonego i nieuczesanego jak duy chopiec bez mamy. Jednoczenie
sprawia wraenie starszego od wikszoci studentw na uczelni.
By to ostatni semestr Madeleine, czas kiedy powinna si dobrze bawi, a byo wrcz
odwrotnie. Nigdy nie mylaa o sobie, e jest seksualn desperatk. Wolaa uwaa swoj obecn
samotno za co korzystnego i oczyszczajcego umys. Ale gdy zauwaya, e zastanawia si, jak
by to byo caowa si z chopakiem ujcym tyto, zacza si martwi, e oszukuje sam siebie.
Patrzc wstecz, Madeleine dosza do wniosku, e jej studenckie ycie uczuciowe nie spenio jej
oczekiwa. Jennifer Boomgaard, jej wsplokatorka z pierwszego roku, ju w pierwszym
tygodniu pobiega do studenckiej przychodni, eby dopasowano jej krek maciczny.
Nieprzyzwyczajona do dzielenia pokoju z kimkolwiek, a zwaszcza z nieznajom, Madeleine
uwaaa Jenny za osob zbyt bezporedni. Nie chciaa oglda krka Jennifer, przywodzcego
jej na myl nieugotowane ravioli, a ju na pewno nie miaa zamiaru dotyka elu
plemnikobjczego, ktry Jenny chciaa wycisn jej na do. Madeleine bya zszokowana, gdy
Jennifer zacza chodzi na prywatki z zainstalowanym ju krkiem, gdy woya go na mecz
druyn Browna i Harvardu i gdy zostawia go pewnego ranka na minilodwce w pokoju. Tamtej
zimy, gdy do kampusu zawita pastor Desmond Tutu na wiecu przeciwko apartheidowi,
Madeleine spytaa Jennifer po drodze na spotkanie ze synnym duchownym: Woya krek?.
Nastpne cztery miesice przemieszkay w pokoju pi i p na cztery i p metra, nie
zamieniwszy ze sob ani sowa.
Chocia Madeleine nie przyjechaa na studia seksualnie niedowiadczona, jej krzywa nowych
dowiadcze na pierwszym roku przypominaa pask lini. Nie liczc jednorazowego
obciskiwania si z Urugwajczykiem o imieniu Carlos, studentem inynierii w sandaach, w
przymionym wietle wygldajcego jak Che Guevara, jedynym chopakiem, ktremu pozwolia
si dotkn, by ucze ostatniej klasy liceum odwiedzajcy kampus w weekend wstpnej
rekrutacji. Zauwaya Tima w kolejce w stowce Ratty, gdy przesuwa tac po metalowym

kontuarze i wyranie si trzs. Granatowa marynarka, ktr mia na sobie, bya na niego za dua.
Spdzi cay dzie, chodzc po kampusie, i nikt nie odezwa si do niego sowem. Teraz umiera z
godu, ale nie by pewien, czy moe skorzysta ze studenckiej stowki. Tim wydawa si jedyn
osob w Brownie bardziej zagubion ni Madeleine. Pomoga mu odnale si w stowce, a
potem zabraa go na obchd po kampusie. W kocu okoo dwudziestej drugiej trzydzieci
wyldowali w pokoju Madeleine. Tim mia oczy o dugich rzsach i adne rysy drogiej
bawarskiej lalki, maego ksicia lub jodujcego pastuszka. Jego granatowa marynarka leaa na
pododze, a bluzka Madeleine bya rozpita, gdy w drzwiach pojawia si Jennifer Boomgaard.
Oj, przepraszam rzucia, ale cay czas tam staa, umiechajc si do podogi, jak gdyby ju
cieszya si z tego, jak szybko ta pikantna ploteczka rozejdzie si po akademiku. Gdy w kocu
wysza, Madeleine usiada i poprawia ubranie, a Tim podnis marynark i wrci do swojego
liceum.
Na Boe Narodzenie, gdy pojechaa do domu na wita, pomylaa, e waga w azience
rodzicw jest popsuta. Zesza z niej, eby j wyskalowa, po czym znw si zwaya i waga
ponownie wskazaa ten sam wynik. Stanwszy przed lustrem, Madeleine ujrzaa chomika o
zmartwionym spojrzeniu.
Nikt si ze mn nie umawia, bo jestem gruba spyta chomik czy jestem gruba, bo nikt si
ze mn nie umawia?
Ja tam nie przytyam na pierwszym roku oznajmia triumfujco jej siostra, gdy Madeleine
zesza na niadanie. Ale te nie opychaam si jak wszystkie moje koleanki.
Przyzwyczajona do docinkw Alwyn, Madeleine nie zwracaa na ni uwagi, w milczeniu
obierajc i zjadajc pierwszego z pidziesiciu siedmiu grejpfrutw, ktrymi si ywia do
Nowego Roku.
Przechodzc na diet, mona sobie wmwi, e kontroluje si swoje ycie. Do stycznia
Madeleine zrzucia trzy kilo i gdy skoczy si sezon squasha, wrcia do wietnej formy, a
jednak nadal nie poznaa nikogo, kto by si jej spodoba. Koledzy ze studiw sprawiali wraenie
albo wyjtkowo niedojrzaych, albo przedwczenie postarzaych, brodaci jak terapeuci,
ogrzewajcy kieliszki nad wieczkami przy dwikach A Love Supreme Coltranea. Dopiero na
trzecim roku Madeleine zacza z kim chodzi na powanie. Billy Bainbridge by synem
Dorothy Bainbridge, ktrej wuj by wacicielem jednej trzeciej gazet w Stanach Zjednoczonych.
Billy mia zarumienione policzki, blond loki i blizn na prawej skroni, ktra dodawaa mu jeszcze
wicej uroku. Mwi agodnym gosem i adnie pachnia, jak mydo Ivory. Jego nagie ciao byo
niemal bezwose.
Billy nie lubi mwi o swojej rodzinie. Madeleine wzia to za oznak dobrego wychowania.

Zosta przyjty na Uniwersytet Browna dziki temu, e by dzieckiem absolwentw, i czasem si

martwi, e samodzielnie by si nie dosta. Seks z Billym by bogi, przytulny, doskonay. Chcia
zosta filmowcem. Lecz film, ktry nakrci na kurs reyserski, ukazywa przez dwanacie
brutalnych minut, jak Billy rzuca w kamer przypominajcym fekalia surowym ciastem
czekoladowym. Madeleine zacza si zastanawia, czy jest jaki powd tego, e nigdy nie
wspomina o swojej rodzinie.
O czym jednak wspomina, i to coraz czciej. Obrzezanie. Billy przeczyta w czasopimie o
medycynie alternatywnej artyku krytyczny wobec tej praktyki i zrobi on na nim wielkie
wraenie.
Jeli si nad tym zastanowi, to naprawd dziwaczne, e co takiego robi si maemu dziecku
przekonywa. Obcina si kawaek fiutka? Jaka jest rnica midzy tym, e dzikie plemi,
powiedzmy: w Papui-Nowej Gwinei, przebija sobie nosy komi, a odciciem niemowlakowi
napletka? Ko w nosie jest duo mniej inwazyjna.
Madeleine suchaa go, starajc si przybra zatroskany wyraz twarzy, i miaa nadziej, e Billy
szybko porzuci ten temat. Ale mijay tygodnie, a on wci do niego wraca.
Lekarze w tym kraju po prostu robi to z automatu skary si. Nie pytali moich
rodzicw. A w kocu nie jestem ydem ani nic takiego.
Szydzi z argumentw zwizanych ze zdrowiem i higien.
Moe to miao jaki sens trzy tysice lat temu na pustyni, kiedy nie mona byo si umy pod
prysznicem. Ale teraz?
Pewnej nocy, gdy leeli nadzy w ku, Madeleine zauwaya, e Billy bada swojego penisa,
rozcigajc go.
Co robisz? spytaa.
Szukam blizny odpowiedzia ponurym tonem.
Przepytywa swych europejskich przyjaci, Henryka Nienaruszonego i Oliviera z Napletkiem:
Czy jest superwraliwy?
Billy by przekonany, e zosta pozbawiony dozna. Madeleine staraa si nie bra tego do
siebie. Poza tym wtedy ju pojawiy si w ich zwizku nowe problemy. Billy mia w zwyczaju
wpatrywa si gboko w oczy Madeleine, jakby chcia przej nad ni kontrol. Mia te dziwn
sytuacj mieszkaniow. Mieszka poza kampusem z atrakcyjn, muskularn dziewczyn o imieniu
Kyle, ktra sypiaa z co najmniej trzema osobami, w tym z Fatim Shirazi, siostrzenic szacha
Iranu. Na cianie swojego salonu Billy namalowa sowa: ZABIJ OJCA. Wedug niego o to
wanie chodzio w studiowaniu: eby zabi ojca.
Kto jest twoim ojcem? zapyta Madeleine. Virginia Woolf? Czy Sontag?

 W moim przypadku odpara Madeleine moim ojcem jest naprawd mj ojciec.

Wic musisz go zabi.
Kto jest twoim ojcem?
Godard odpowiedzia.
Billy mwi o wynajciu z Madeleine domu na lato w Guanajuato. Powiedzia, e gdy on
bdzie krci film, ona moe pisa powie. Jego wiara w ni i jej zdolnoci pisarskie (chocia
waciwie nie podja jeszcze adnych prb literackich) sprawiaa jej tak przyjemno, e zacza
odnosi si do tego pomysu przychylnie. A potem pewnego dnia podesza pod drzwi domu
Billyego i ju miaa zabbni palcami w okno, gdy co kazao jej zajrze do rodka. W
rozgrzebanej pocieli dostrzega zwinitego Billyego w pozycji Johna Lennona z okadki
Rolling Stonea przy Kyle lecej na wznak z rozrzuconymi rkami i nogami. Oboje byli
nadzy. Sekund pniej w oboku dymu zmaterializowaa si Fatima, rwnie naga, posypujc
pudrem dla dzieci sw lnic persk skr. Umiechna si do swych kowych partnerw,
ukazujc zby jak nasiona w krlewskiej purpurze dzise.
Za nastpnego chopaka nie mona byo wini wycznie jej samej. Nigdy by nie poznaa
Dabneya Carlislea, gdyby nie zapisaa si na warsztaty aktorskie, a nie zapisaaby si na nie,
gdyby nie jej matka. Phyllida chciaa kiedy zosta aktork. Jej rodzice sprzeciwiali si jednak
tym planom. Jak to uja Phyllida: Aktorstwo nie jest czym, czym paraj si czonkowie naszej
rodziny, a zwaszcza kobiety. Od czasu do czasu, gdy popadaa w refleksyjny nastrj,
opowiadaa crce histori swego najwikszego nieposuszestwa. Po skoczeniu studiw
Phyllida ucieka do Hollywood. Nie mwic nic rodzicom, poleciaa do Los Angeles i
zatrzymaa si u znajomej z uczelni. Zatrudnia si jako sekretarka w firmie ubezpieczeniowej.
Razem ze swoj przyjacik Sally Peyton wprowadzia si do parterowego domku w Santa
Monica. W cigu szeciu miesicy Phyllida wzia udzia w trzech castingach i jednych zdjciach
prbnych i dostawaa mnstwo zaprosze. Raz widziaa Jackiego Gleasona, jak wchodzi do
restauracji z chihuahu pod pach. Uzyskaa lnic opalenizn, ktr nazywaa egipsk. Za
kadym razem gdy Phyllida opowiadaa o tym okresie swojego ycia, wydawao si, jakby
mwia o kim obcym. Co do Altona, milcza, doskonale wiedzc, e strata Phyllidy bya jego
zyskiem. Wanie w pocigu powrotnym do Nowego Jorku w kolejne wita Boego Narodzenia
poznaa tego wyprostowanego jak struna podpukownika, ktry niedawno przyjecha z Berlina.
Phyllida nigdy nie wrcia do Los Angeles. Za to wysza za m.
I urodziam was mwia crkom.
Niemono spenienia marze przez Phyllid sprawia, e Madeleine zyskaa wasne. ycie
matki stanowio jeden wielki kontrprzykad. Reprezentowao niesprawiedliwo, ktr ycie

Madeleine miao naprawi. Dorastanie w tym samym czasie co narodziny wielkiego ruchu
spoecznego, dojrzewanie w epoce Betty Friedman, demonstracji popierajcych
rwnouprawnienie i niemiertelnych kapeluszy Belli Abzug, definiowanie wasnej tosamoci,
gdy podlegaa ona przedefiniowaniu, byo przywilejem rwnie wielkim jak kada z
amerykaskich wolnoci, o ktrych Madeleine uczya si w szkole. Pamitaa noc w 1973 roku,
gdy jej rodzina zebraa si przed telewizorem, eby obejrze mecz tenisowy Billie Jean King z
Bobbym Riggsem. Gdy ona, Alwyn i Phyllida trzymay kciuki za Billie Jean, a Alton kibicowa
Bobbyemu Riggsowi. Gdy Alton zaczyna narzeka, widzc, jak Billie Jean zmusza Bobbyego
do biegania tam i z powrotem po korcie, pokonuje go w serwach i wykonuje zwyciskie
uderzenia, ktrych nie by w stanie odbi.
To nie jest sprawiedliwy pojedynek! Riggs jest za stary. Jeli naprawd chce si sprawdzi,
niech gra ze Smithem albo Newcombeem.
Ale to, co mwi Alton, byo bez znaczenia. Niewane, e Bobby Riggs mia pidziesit pi
lat, a Billie Jean King dwadziecia dziewi, ani to, e Riggs nie by szczeglnie wybitnym
graczem nawet w swych najlepszych latach. Wane byo to, e mecz, od tygodni reklamowany
jako bitwa pci, transmitowaa telewizja oglnokrajowa w czasie najwikszej ogldalnoci i e
wygrywaa kobieta. Jeli jaki jeden moment definiowa dziewczyny z pokolenia Madeleine,
odzwierciedla ich aspiracje, wyranie ukazywa, czego oczekuj od siebie i od ycia, byy nim te
dwie godziny i pitnacie minut, kiedy cay kraj oglda faceta w biaych szortach, ktry dostaje
baty od kobiety, zostaje przez ni rozgromiony, a w kocu nie pozostaje mu nic innego, jak po
meczbolu przeskoczy niepewnie siatk. I nawet ten gest by znamienny: przeskakuje si siatk po
wygranym meczu. Jakie to byo mskie zachowa si jak zwycizca, kiedy przed chwil
zostao si rozoonym na opatki.
Podczas pierwszych warsztatw aktorskich profesor Churchill, ysy abol, poprosi studentw,
eby co o sobie powiedzieli. Poowa osb w grupie studiowaa teatrologi i powanie mylaa o
karierach aktorw i reyserw. Madeleine wymamrotaa co o tym, jak bardzo lubi Shakespearea
i Eugenea ONeilla.
Dabney Carlisle wsta i oznajmi:
Pracowaem ju troch jako model, w Nowym Jorku. Mj agent zasugerowa, e
powinienem wzi troch lekcji aktorstwa. No wic jestem.
Praca modela, o jakiej wspomina, polegaa na udziale w jednej jedynej reklamie prasowej
ukazujcej grup wysportowanych mczyzn, troch w stylu Leni Riefenstahl, ubranych w
bokserki i stojcych w dugim szeregu na play, ktrej czarny wulkaniczny piasek paruje wok
ich marmurowych stp. Madeleine obejrzaa t fotografi, ju kiedy chodzili ze sob Dabney

ostronie wydoby j z podrcznika dla barmanw, w ktrej bya bezpiecznie przechowywana

midzy kartkami. Ju miaa z tego zaartowa, gdy powstrzymao j co nabonego w wyrazie
twarzy Dabneya. Zapytaa wic, co to za plaa (Montauk) i dlaczego piasek jest taki czarny (nie
by), i ile mu zapacili (czterocyfrowa sumka), i jacy byli pozostali kolesie (beznadziejne dupki), i
czy w tej chwili ma na sobie te bokserki. Czasem trudno byo, gdy chodzio o chopakw,
zainteresowa si tym, co interesowao ich. Ale w przypadku Dabneya aowaa, e nie jest to
curling albo symulowane obrady ONZ, cokolwiek, byle nie pozowanie do zdj. Byo to w
kadym razie autentyczne uczucie, ktre teraz w sobie rozpoznaa. Wtedy Dabney zabroni jej
dotyka odbitki, dopki jej nie zalaminuje Madeleine powtarzaa w mylach standardowe
argumenty: e chocia uprzedmiotowienie jest de facto czym zym, ukazywanie
wyidealizowanej mskiej postaci w mass mediach sprzyja idei rwnoci; e jeli mczyni zaczn
by uprzedmiotowiani i zaczn si przejmowa wygldem i ciaem, moe zrozumiej, z jakim
brzemieniem kobiety yj od zawsze, i moe to ich uwraliwi na kwestie zwizane z ciaem.
Posuna si nawet do tego, e zacza podziwia Dabneya za odwag, z jak pozwoli si
sfotografowa w kusych szarych majtkach.
Z powodu warunkw zewntrznych Madeleine i Dabneya nieuniknione byo to, e podczas
warsztatw obsadzani bd w rolach kochankw. Madeleine bya Rosalind dla drewnianego
Rolanda Dabneya, Maggie dla topornego Bricka w Kotce na rozpalonym blaszanym dachu. Na
pierwsz wspln prb umwili si w siedzibie korporacji studenckiej Dabneya. Samo przejcie
przez frontowe drzwi klubu pogbio awersj Madeleine do miejsc takich jak Sigma Chi. Byo
okoo dziesitej w niedzielny poranek. Wci widoczne pozostaway lady hawajskiej nocy:
wieniec lei zwisajcy z poroa osia na cianie, podeptana na zachlapanej piwem pododze
spdniczka z plastikowej trawy, spdniczka, ktr Madeleine, gdyby ulega niebywaej urodzie
Dabneya Carlislea, mogaby, w wersji minimalistycznej, by zmuszona oglda na jakiej pijanej
tancerce hula przy zawodzeniach braci lub, w wersji maksymalistycznej (bo po kilku mai tai robi
si szalone rzeczy), mogaby nawet przywdzia sama, w pokoju Dabneya, tylko dla jego
przyjemnoci. Na niskiej sofie dwch czonkw bractwa Sigma Chi ogldao telewizj. W
momencie pojawienia si Madeleine poruszyli si i wyonili z mroku jak karpie z otwartymi
pyszczkami. Pospieszya do schodw na tyach klubu, mylc o rzeczach, o ktrych zawsze
mylaa, gdy chodzio o braci i bractwa: e ich atrakcyjno wynika z prymitywnej potrzeby
ochrony (na myl przychodz neandertalskie klany skrzykujce si przeciwko innym
neandertalskim klanom); e otrzsiny kandydata (rozebranie, zawizanie oczu i pozostawienie w
lobby hotelu Biltmore z biletem autobusowym przylepionym do genitaliw) s odegraniem
lkw przed gwatem i pozbawieniem mskoci przed ktrymi czonkostwo w bractwie

obiecywao obron; e kady chopak pragncy wstpi do bractwa cierpi na brak pewnoci
siebie zatruwajcy jego zwizki z kobietami; e jest co powanie nie tak z grup homofobw
skupiajcych swe ycie wok homoerotycznej wizi; e okazae rezydencje utrzymywane przez
pokolenia opacajcych skadki czonkw bractwa s w rzeczywistoci miejscami gwatw i
pijastwa; e bractwa zawsze paskudnie mierdz; e nie chce si tam skorzysta z prysznica; e
tylko dziewczyny z pierwszego roku s na tyle gupie, eby chodzi na tamtejsze imprezy; e
Kelly Traub spaa z chopakiem z bractwa Sigma Delt, powtarzajcym cigle: Pojawia si i
znika, pojawia si i znika; e co takiego nigdy nie przytrafi si jej, Madeleine, przenigdy.
Tym, czego si nie spodziewaa, mylc o bractwach, by zotowosy maomwny typ taki jak
Dabney, uczcy si roli na skadanym krzele, w pumpiastych spodniach, bez butw.
Wspominajc ich zwizek, Madeleine dosza do wniosku, e nie miaa wyjcia. Dabneya i j
poczyo co w rodzaju skojarzonego krlewskiego patrymonium. Bya ksiciem Karolem, a on
ksiniczk Di. Wiedziaa, e Dabney nie umie gra. Mia artystyczn wraliwo rezerwowego
futbolisty. W yciu Dabney mao mwi i mao si porusza. Na scenie w ogle si nie rusza, ale
mia duo do powiedzenia. Jego najlepsze dramatyczne chwile nastpoway wtedy, gdy widoczny
na jego twarzy wysiek przypomnienia sobie tekstu upodabnia si do emocji, ktre Dabney
usiowa zagra.
U boku Dabneya Madeleine jeszcze bardziej si usztywniaa i denerwowaa. Chciaa odgrywa
sceny ze zdolnymi uczestnikami warsztatw. Proponowaa interesujce fragmenty
Vietnamization of New Jersey i Sexual Perversity in Chicago Mameta, ale nie byo chtnych.
Nikt nie chcia schodzi poniej swojej redniej gr z Madeleine.
Dabney si tym nie przejmowa.
Banda cholernych wokw skwitowa. Nigdy niczego nie wydadz drukiem, nie mwic
ju o filmach.
Wolaa, eby jej chopak by mniej lakoniczny. Cechowaa go byskotliwo sklepowego
manekina. Ale fizyczna doskonao Dabneya wypieraa te przykre realia z jej myli. Nigdy
jeszcze nie pozostawaa w zwizku, w ktrym nie byaby atrakcyjniejszym partnerem. Czua si
nieco oniemielona. Ale dawaa sobie z tym rad. O trzeciej nad ranem, gdy picy Dabney lea
obok niej, Madeleine apaa si na tym, e przeprowadza inwentaryzacj kadego brzusznego
cigna, kadej twardej bryy mini Dabneya. Lubia przykada mu do brzucha suwmiark,
eby zmierzy tkank tuszczow. Gdy si reklamuje bielizn, powiedzia, najwaniejsze s
minie brzucha, a eby je uksztatowa, najwaniejsze s skony i dieta. Przyjemno, jak
czerpaa Madeleine z przygldania si Dabneyowi, przypominaa jej przyjemno, jak
znajdowaa w dziecistwie w przygldania si szczupym psom myliwskim. Pod t

przyjemnoci, jak wgle, ktre j rozpalay, tlia si dzika potrzeba objcia Dabneya i wycinicia
z niego caej jego siy i pikna. Byo w tym co bardzo pierwotnego i ewolucyjnego, fantastyczne
uczucie. Problem tkwi w tym, e nie pozwolia sobie rozkoszowa si Dabneyem ani nawet go
troch wykorzysta. Musiaa zachowa si jak zwyka dziewczyna i wmwi siebie, e go kocha.
Madeleine najwidoczniej potrzebowaa uczucia. Nie aprobowaa nic nieznaczcego, acz szalenie
satysfakcjonujcego seksu.
I tak zacza przekonywa siebie, e gra Dabneya jest powcigliwa lub oszczdna.
Doceniaa, e Dabney nie ma kompleksw i nie musi niczego udowadnia ani si
popisywa. Zamiast si martwi tym, e Dabney jest nudny, Madeleine dosza do wniosku, e
jest agodny. Zamiast si przejmowa tym, e mao czyta, obdarzya go intuicyjn mdroci.
Wyolbrzymiaa umysowe przymioty Dabneya, eby nie poczu si pytk, majc ochot na jego
ciao. Dlatego pomagaa Dabneyowi pisa no dobrze, pisaa za niego prace z literatury i
antropologii i kiedy dostawa pitk, odbieraa to jako potwierdzenie jego inteligencji. Caowaa
go na szczcie, gdy wyjeda na castingi dla modeli w Nowym Jorku, a potem wysuchiwaa,
jak si skary na cioty, ktre go nie zatrudniy. Okazao si, e Dabney nie jest a tak pikny.
Wrd prawdziwie urodziwych by taki sobie. Nie umia nawet odpowiednio si umiecha.
Pod koniec semestru uczestnicy warsztatw spotykali si indywidualnie z profesorem, by
usysze jego opini. Churchill powita Madeleine drapienym tawym umiechem midzy
obwisymi policzkami, a potem niepiesznie rozsiad si w fotelu.
Cieszyem si, e mam ci w grupie, Madeleine rzek. Ale gra nie umiesz.
Prosz niczego przede mn nie tai powiedziaa Madeleine utemperowana, ale ze
miechem. Kawa na aw.
Masz nieze wyczucie jzyka, zwaszcza do Shakespearea. Ale masz zbyt cienki gos i
wygldasz na scenie na wiecznie zmartwion. Cigle marszczysz czoo. Szkolenie z emisji gosu
mogoby ci bardzo pomc, jeli chodzi o twj instrument. Ale martwi mnie to twoje martwienie
si. O, teraz te. Marszczysz czoo.
Niektrzy nazywaj to myleniem.
I wietnie. Jeli grasz Eleonor Roosevelt albo Gold Meir. Ale takie role nie trafiaj si zbyt
czsto. Churchill, zoywszy daszek z palcw, mwi dalej: Sformuowabym to bardziej
dyplomatycznie, gdybym sdzi, e ci na tym zaley. Odnosz jednak wraenie, e nie chcesz
zosta zawodow aktork, mam racj?
Nie chc przyznaa Madeleine.
wietnie. Jeste liczna. Jeste bystra. wiat stoi przed tob otworem. Id z Bogiem.
Gdy Dabney wrci ze swojego spotkania z Churchillem, wyglda na jeszcze bardziej

zadowolonego z siebie ni zwykle.

I co? spytaa Madeleine. Jak poszo?
Mwi, e idealnie nadaj si do telewizji.
Reklam?
Dabney zrobi poirytowan min.
Syszaa kiedy o telenowelach?
To mia by z jego strony komplement?
Niby co innego? Aktorzy w telenowelach, ci s dopiero ustawieni! Maj sta prac, zarabiaj
mnstwo kasy i nie musz nigdzie jedzi. Marnowaem czas, prbujc dosta jak fuch w
reklamie. Pieprzy to. Powiem mojemu agentowi, eby zacz mnie umawia na castingi do
telenowel.
Madeleine przyja t wiadomo milczeniem. Zakadaa, e entuzjazm Dabneya do pracy
modela jest tymczasowy i e jest tylko sposobem na zarobienie na studia. Teraz zdaa sobie
spraw, e traktuje to powanie. I e tak naprawd zwizaa si z modelem.
O czym mylisz? spyta j Dabney.
O niczym.
Powiedz mi.
Po prostu nie wiem ale wtpi, eby profesor Churchill a tak wysoko ocenia aktorstwo
w telenowelach.
Co nam powiedzia na pierwszym spotkaniu? Powiedzia, e organizuje warsztaty aktorskie.
Dla ludzi, ktrzy chc gra na scenie.
Na scenie nie znaczy
A co tobie powiedzia? e zostaniesz gwiazd filmow?
Powiedzia, e nie umiem gra odpara Madeleine.
Tak powiedzia, h? Dabney wsun rce do kieszeni i przenis ciar na pity, jak gdyby
si ucieszy, e nie musi sam przedstawia tego werdyktu. Dlatego jeste taka podminowana? I
musisz mi przysrywa?
Wcale nie. Po prostu nie jestem pewna, czy dobrze zrozumiae Churchilla.
Dabney prychn gorzkim miechem.
Jestem za gupi, eby go zrozumie, tak? Jestem tylko tpym miniakiem, za ktrego musisz
pisa prace.
Nie wiem. Sarkazm masz opanowany do perfekcji.
Ja ci, ale ze mnie szczciarz kontynuowa Dabney. Co ja bym bez ciebie zrobi? Musisz
za mnie wychwytywa wszystkie niuanse, prawda? Ty i twj dar wychwytywania niuansw.

Musi by fajnie mie kup szmalu i cay dzie nie robi nic, tylko wychwytywa niuanse. Czy ty
wiesz, co znaczy, e musisz na siebie zarobi? atwo ci robi sobie jaja z mojej reklamy. Nie
dostaa si na studia dziki stypendium sportowemu. A teraz musisz tu przychodzi i mnie
krytykowa. Wiesz, co? Wkurza mnie to. Wkurza mnie to na maksa. Mam ju do twojego
protekcjonalnego tonu i kompleksu wyszoci. I Churchill ma racj. Nie umiesz gra.
Ostatecznie Madeleine musiaa przyzna, e Dabney jest duo zdolniejszy, ni podejrzewaa.
By te zdolny wyrazi ca palet emocji, zo, obrzydzenie, zranion dum, a take symulowa
inne, midzy innymi sympati, namitno i mio. Czekaa go wielka kariera w telenowelach.
Madeleine i Dabney zerwali ze sob w maju, tu przed rozpoczciem lata, a nie ma lepszej pory
roku ni lato, eby o kim zapomnie. W dniu gdy skoczy si ostatni egzamin, pojechaa prosto
do Prettybrook. Cho ten jeden raz cieszya si, e ma tak towarzyskich rodzicw. Dziki tylu
koktajlom i wesoym kolacjom wydawanym na Wilson Lane nie miaa zbyt duo czasu na
rozmylania o sobie. W lipcu dostaa sta w organizacji non profit promujcej poezj i zacza
dojeda pocigiem do Upper East Side. W ramach swoich obowizkw sprawdzaa zgoszenia
do corocznej nagrody New Voices, upewniajc si, czy niczego w nich nie brakuje, przed
wysaniem ich do jurora (w tamtym roku by nim Howard Nemerov). Madeleine nie bya
szczeglnie uzdolniona technicznie, ale poniewa wszyscy inni w biurze byli pod tym wzgldem
uzdolnieni jeszcze mniej, gdy psua si kopiarka albo drukarka, zwracano si z tym do niej. Jej
koleanka z pracy Brenda podchodzia do biurka Madeleine co najmniej raz w tygodniu i
dziecinnym gosikiem prosia: Moesz mi pomc? Drukarka mi pada. Jedyn por dnia, ktr
Madeleine lubia, bya przerwa na lunch, gdy moga si przej parnymi, cuchncymi,
fascynujcymi ulicami, zje quiche we francuskim bistro wskim jak tor krglarski i podglda,
w co s ubrane kobiety w jej wieku lub nieco starsze. Kiedy jedyny heteroseksualny chopak w
pracy zaprosi j na drinka, Madeleine odpowiedziaa przytomnie: Przepraszam, nie mog,
prbujc si nie przejmowa tym, e rani jego uczucia, i starajc si bra dla odmiany pod uwag
uczucia wasne.
Wrcia wic na ostatni rok studiw, zamierzajc pilnie si uczy, skupia na przyszej karierze
i do upadego broni ycia w czystoci. Zarzucajc szerok sie, Madeleine wysaa podania o
przyjcie na Yale (jzyk i literatura), do organizacji zajmujcej si nauczaniem angielskiego w
Chinach i na sta reklamowy w Foote, Cone & Belding w Chicago. Przygotowywaa si do
egzaminu dla kandydatw na studia magisterskie, studiujc broszur z przykadowymi testami.
Cz humanistyczna bya atwa. Matematyka wymagaa odwieenia wiadomoci z liceum.
Natomiast problemy logiczne cakowicie j zaamyway. Na dorocznym balu tancerzy kilkoro z
nich wykonao swj ulubiony taniec z ulubionym partnerem. Alan taczy tango, gdy Becky

ogldaa walca. James i Charlotte razem tworzyli fantastyczn par. Keith wietnie czu si w
fokstrocie, a Simon nie mia sobie rwnych w rumbie. Jessica taczya z Alanem. Ale Laura nie
taczya z Simonem. Sprbuj ustali, kto z kim taczy i ktry taniec kademu z nich si
podoba. Logika nie bya przedmiotem w szkole, dlatego pytania z tej dziedziny wydaway jej
si nie fair. Jak zasugerowano w broszurze, rozrysowaa problem, umieszczajc figurki Alana,
Becky, Jamesa, Charlotte, Keitha, Simona, Jessic i Laur na parkiecie z papieru, po czym
poczya je w pary zgodnie z instrukcjami. Ale ich skomplikowane manewry nie byy tematem,
na ktrym naturalnie skupia si jej umys. Madeleine chciaa wiedzie, dlaczego James i Charlotte
tworz fantastyczn par i czy Jessica i Alan chodz ze sob, i dlaczego Laura nie chce taczy z
Simonem, i czy Becky nie jest przykro, gdy oglda walca.
Pewnego popoudnia na tablicy ogosze przed Hillel House Madeleine zauwaya ulotk
informujc o Stypendium Melvina i Hetty Greenbergw finansujcym letni kurs na
Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Zoya podanie. Wykorzystujc kontakty Altona w
wiecie wydawniczym, pojechaa ubrana w eleganck garsonk do Nowego Jorku na spotkanie w
oficynie Simon and Schuster. Redaktor naczelny Terry Wirth by kiedy byskotliwym, penym
ideaw anglist tak jak Madeleine, ale tego popoudnia, w malekim, oboonym rkopisami
biurze wychodzcym na ponury kanion Szstej Alei, widziaa w nim ojca dwjki dzieci, w
rednim wieku i z pensj duo nisz od redniej zarobkw jego dawnych kolegw ze studiw,
ktremu podr do dwupoziomowego mieszkania w Montclair w stanie New Jersey zajmuje
codziennie koszmarn godzin i pitnacie minut. O szansach ksiki, ktr wydawa w tym
miesicu, wspomnie sezonowego robotnika rolnego, Wirth powiedzia: Mamy teraz cisz przed
cisz. Przekaza Madeleine stert maszynopisw przysanych do wydawnictwa, eby je
zrecenzowaa, proponujc pidziesit dolarw za sztuk.
Zamiast czyta teksty, Madeleine przejechaa metrem do East Village. Zaopatrzywszy si w
opakowanie ciasteczek pignoli w De Robertis, wkroczya do salonu fryzjerskiego, gdzie pod
wpywem nagego kaprysu pozwolia zaj si swymi wosami babochopowi obcitemu na
jeyka z jednym dugim pasemkiem z tyu.
Poprosz krtko po bokach, duej na grze.
Na pewno? spytaa fryzjerka.
Na pewno odpowiedziaa Madeleine.
eby zademonstrowa jej swoje zdecydowanie, zdja okulary. Czterdzieci pi minut pniej
woya je z powrotem na nos, przeraona i zachwycona metamorfoz, ktra si dokonaa. Jej
gowa bya naprawd dua. Nigdy nie podejrzewaa jej o takie rozmiary. Wygldaa jak Annie
Lennox albo David Bowie. Jak kto, z kim mogaby si umawia jej fryzjerka.

Styl na Annie Lennox jednak si sprawdzi. Androginiczno bya tym, czego Madeleine
potrzebowaa. Po powrocie na uniwersytet nowa fryzura podkrelaa jej powag i do koca roku,
gdy grzywka osigna nieznon dugo, z ktr nie wiedziaa, co zrobi, pozostaa
niewzruszona w swej wstrzemiliwoci. (Jedynym potkniciem by wieczr z Mitchellem u niej
w pokoju, cho do niczego nie doszo). Madeleine miaa do napisania prac dyplomow. Musiaa
zaplanowa przyszo. Ostatni rzecz, jakiej potrzebowaa, byby chopak, ktry odcigaby j
od nauki i zaburza rwnowag. Potem jednak, w semestrze letnim, poznaa Leonarda Bankheada
i jej postanowienia wyfruny za okno.
Goli si nieregularnie. Jego tyto mia mentolowy zapach, czystszy i przyjemniejszy, ni
Madeleine przypuszczaa. Za kadym razem gdy podnosia wzrok i okazywao si, e Leonard
wpatruje si w ni tymi swoimi oczami bernardyna (moe i si lini, s za to lojalne i wycign
ci spod lawiny), ona wpatrywaa si w niego znacznie duej. Nic nie moga na to poradzi.
Pewnego wieczoru na pocztku marca, gdy udaa si do Biblioteki Rockefellera po lektury z
semiotyki, zastaa tam Leonarda. Opiera si o kontuar i rozmawia z oywieniem z dziewczyn na
dyurze, ktra niestety bya cakiem adna w piersiastym stylu Bettie Page.
Pomyl o tym Leonard mwi do dziewczyny. Pomyl o tym z punktu widzenia muchy.
Dobra, jestem much rzeka dziewczyna, parskajc gardowym miechem.
Poruszamy si dla nich w zwolnionym tempie. Widz pack, jak zblia si z odlegoci
miliona kilometrw. Mogyby powiedzie: Obudcie mnie, gdy si zbliy.
Zauwaywszy Madeleine, dziewczyna rzucia do Leonarda:
Chwileczk.
Madeleine wycigna rewers i dziewczyna wzia go od niej, po czym znikna midzy
regaami.
Wypoyczasz Balzaca? spyta Leonard.
Tak.
Balzac na ratunek.
Normalnie Madeleine miaaby mnstwo do powiedzenia w tej sytuacji, miaaby w zanadrzu
mas komentarzy na temat Balzaca. Teraz jednak miaa pustk w gowie. Zapomniaa nawet, eby
si umiechn, i przypomniaa sobie o tym, dopiero gdy odwrci wzrok.
Bettie Page wrcia z zamwionymi ksikami i przysuna je w stron Madeleine, natychmiast
odwracajc si do Leonarda. Wydawa si jaki inny ni na zajciach, bardziej oywiony,
naadowany. Podnis brwi troch jak Jack Nicholson, co nadawao jego twarzy nieco szalony
wyraz, i powiedzia:
Teoria o muchach ma zwizek z moj teori, ktra tumaczy, dlaczego czas z wiekiem zdaje

si pyn coraz szybciej.

Dlaczego? spytaa dziewczyna.
Kwestia proporcji wyjani Leonard. Gdy masz pi lat, yjesz dopiero od paru tysicy
dni. Ale gdy stuknie ci pidziesitka, masz za sob okoo dwudziestu tysicy dni. Tak wic
dzie, kiedy jeste piciolatkiem, wydaje si duszy, stanowi bowiem wikszy uamek caoci.
Tak, tak, oczywicie przedrzeniaa go. Na pewno.
Ale Madeleine zrozumiaa.
To ma sens wtrcia. Zawsze si zastanawiaam, dlaczego tak jest.
To tylko teoria rzek Leonard.
Bettie Page poklepaa do Leonarda, by skupi na sobie jego uwag.
Muchy nie zawsze s takie szybkie oznajmia. Kiedy apaam je goymi rkami.
Zwaszcza zim podchwyci Leonard. Prawdopodobnie tak much bybym ja. Jedn z
tych otpiaych zimowych much.
Madeleine nie miaa ju powodu, eby duej si krci po czytelni, wsuna wic Balzaca do
torby i ruszya do wyjcia.
W dniu, w ktrym miaa zajcia z semiotyki, zacza si inaczej ubiera. Wyjmowaa
diamentowe kolczyki i zostawiaa uszy bez ozdb. Stawaa przed lustrem, zastanawiajc si, czy
okulary la Annie Hall nie nadadz jej nowofalowego stylu. Dochodzia do wniosku, e nie, i
wkadaa szka kontaktowe. Odgrzebaa stare bitelswki, ktre kupia na targu w Vinalhaven.
Stawiaa konierz i nosia wicej czerni.
W czwartym tygodniu Zipperstein zada Rol czytelnika Umberta Eco. Nie zrobia wielkiego
wraenia na Madeleine. Jako czytelnik nie bya a tak zainteresowana czytelnikiem. Wci miaa
sabo do tej coraz bardziej enigmatycznej istoty: pisarza. Madeleine czua, e teoretycy
semiotyki w wikszoci byli nielubianymi dziemi, czsto zastraszanymi lub zaniedbywanymi,
tak wic tlc si w sobie zo kierowali przeciwko literaturze. Chcieli zdegradowa autora.
Chcieli, eby ksika, ta z trudem wywalczona, transcendentna rzecz, bya tekstem,
przypadkowym, nieokrelonym i otwartym na sugestie. Chcieli, by gwn rol odgrywa
czytelnik. Bo sami byli czytelnikami.
Natomiast Madeleine cakowicie zadowalaa koncepcja geniuszu. Chciaa, eby ksika
zabieraa j tam, gdzie sama by nie dotara. Uwaaa, e pisarz powinien woy wicej wysiku w
pisanie ksiki ni ona w jej czytanie. Gdy szo o litery i literatur, Madeleine cenia sobie
waciwo, ktra wypada z ask: klarowno. Tydzie po lekturze Eco czytali fragmenty Pisma
i rnicy Derridy, a w kolejnym tygodniu On Decenstruction Jonathana Cullera i po raz
pierwszy Madeleine przybya na zajcia gotowa zabra gos w dyskusji. Zanim jednak zdya to

zrobi, ubieg j Thurston.

Culler jest w najlepszym razie taki sobie rzek.
Co ci si w nim nie podoba? spyta go profesor.
Thurston opiera si kolanem o krawd stou. Pchn teraz krzeso na tylne nogi, krzywic
twarz.
Czyta si go cakiem dobrze i w ogle powiedzia jest naleycie uargumentowany i tak
dalej. Pytanie tylko, czy mona stosowa zdyskredytowany dyskurs podejcie racjonalne do
wyjanienia czego tak paradygmatycznie rewolucyjnego jak dekonstrukcja.
Madeleine spojrzaa po twarzach wok stou, sprawdzajc, ile osb przewraca oczami, ale
pozostali studenci sprawiali wraenie zainteresowanych tym, co ma do powiedzenia Thurston.
Zechciaby rozwin? poprosi Zipperstein.
No wic chodzi mi o to, przede wszystkim, e racjonalno to tylko dyskurs jak kady inny,
prawda? Zosta tylko przesycony poczuciem absolutnej prawdy, bo jest uprzywilejowanym
dyskursem Zachodu. Tymczasem Derrida mwi, e trzeba stosowa rozum, bo wiadomo, prcz
niego nie ma nic. Ale jednoczenie trzeba mie wiadomo, e jzyk z samej swojej natury jest
irracjonalny. Trzeba wybi sobie z gowy podejcie racjonalne. Podcign rkaw T-shirta i
podrapa si po kocistym barku. Culler z kolei wci dziaa w starym systemie. W mono
zamiast w stereo. Wic z tego punktu widzenia ksika ta, tak, troch mnie rozczarowaa.
Zapada cisza. I pogbia si.
No nie wiem odezwaa si Madeleine, szukajc wzrokiem wsparcia u Leonarda. Moe
tylko ja tak to odebraam, ale czy nie czulicie ulgi, mogc cho raz przeczyta logiczny
argument? Culler podaje wszystko, co mwi Eco i Derrida, w atwo przyswajalnej formie.
Thurston obrci powoli gow i spojrza na ni z drugiego koca stou.
Nie twierdz, e ksika jest za powiedzia. Jest w porzdku. Ale praca Cullera to inny
kaliber ni Derrida. Kady geniusz potrzebuje kogo, kto go wyjani. Tym wanie dla Derridy
jest Culler.
Madeleine nie dawaa si przekona.
Mam duo lepsze pojcie o tym, czym jest dekonstrukcja, po przeczytaniu Cullera ni po
lekturze Derridy.
Thurston bardzo niechtnie powica uwag jej punktowi widzenia.
Uproszczenie ze swojej natury jest proste skomentowa.
Zajcia skoczyy si wkrtce potem, a Madeleine wci gotowaa si ze zoci. Wychodzc z
Sayles Hall, zobaczya Leonarda stojcego na schodach z puszk coli w rku. Podesza prosto do
niego.

 Dziki za pomoc fukna.

Sucham?
Mylaam, e trzymasz moj stron. Dlaczego nic nie powiedziae na zajciach?
Pierwsza zasada termodynamiki rzek Leonard. Zachowanie energii.
Nie zgadzae si ze mn?
Zgadzaem i nie zgadzaem rzek Leonard.
Nie podoba ci si Culler?
Culler jest niezy. Ale Derrida to waga cika. Nie mona go po prostu skreli.
Madeleine wygldaa na nieprzekonan, ale to nie na Derrid si wciekaa.
Biorc pod uwag, co Thurston cigle powtarza: jak bardzo wielbi jzyk, mona by
pomyle, e nie bdzie w takim stopniu powiela argonu. Dzisiaj uy sowa fallus trzy razy.
Leonard umiechn si.
Myli pewnie, e jeli bdzie to powtarza, to mu uronie.
Doprowadza mnie do szau.
Chcesz pj na kaw?
I faszysta. Kolejne z jego ulubionych swek. Znasz pralni na Thayer Street? Nazwa
ludzi z niej faszystami.
Pewnie co mu za bardzo wykrochmalili.
Tak.
Co: tak?
Wanie zaprosie mnie na kaw.
Naprawd? A rzeczywicie. Chodmy na kaw.
Leonard nie chcia i do Blue Room. Stwierdzi, e nie lubi siedzie wrd innych studentw.
Skierowali wic kroki, przez Wayland Arch, na Hope Street, w stron Fox Point.
Po drodze Leonard co chwila spluwa do puszki po coli.
Przepraszam za mj obrzydliwy zwyczaj rzek.
Madeleine zmarszczya nos.
Nie zamierzasz z tym skoczy?
Zamierzam odpar Leonard. Nie wiem nawet, dlaczego to robi. To co, czego si
nauczyem w czasach, gdy jedziem na rodeo.
Przy nastpnym koszu na mieci wyrzuci puszk i wyplu prymk tytoniu.
Po kilku przecznicach adne kampusowe kwietniki z tulipanami i onkilami ustpiy miejsca
ulicom, przy ktrych stay domy robotnikw pomalowane na wesoe kolory. Minli portugalsk
piekarni i portugalski sklep rybny z sardynkami i mtwami. Tutejsze dzieciaki nie miay placw

zabaw, ale wyglday na cakiem zadowolone, wczc si po pustych chodnikach. Bliej

autostrady wznosio si kilka magazynw, a na rogu Wickenden bya usytuowana miejscowa
knajpka.
Leonard chcia usi przy barze.
Musz siedzie blisko ciastek owiadczy. eby zobaczy, ktre do mnie przemawia.
Gdy Madeleine zaja stoek obok, Leonard wpatrywa si w gablot z deserami.
Pamitasz, jak kiedy serwowali do szarlotki plastry sera? spyta.
Sabo odpara.
Wyglda na to, e ju tego nie robi. Ty i ja jestemy prawdopodobnie jedynymi dwiema
osobami w tym miejscu, ktre to pamitaj.
Tak naprawd to nie bardzo pamitam przyznaa Madeleine.
Nie? Nigdy nie dostaa maego kawaka cheddara do szarlotki? Przykro mi to sysze.
Moe jeli poprosisz, doo ci plasterek do ciasta.
Nie mwiem, e lubi szarlotk z serem. Opakuj tylko przemijajcy zwyczaj.
Rozmowa zacia si. I nagle, ku jej zaskoczeniu, Madeleine sparaliowao uczucie paniki.
Czua, e cisza jest oskareniem. Jednoczenie niepokj wywoany t cisz sprawia, e
powiedzenie czego stawao si jeszcze trudniejsze.
Chocia to uczucie zdenerwowania wcale nie byo mie, na swj sposb jednak mie byo.
Dawno ju Madeleine nie zachowywaa si tak przy adnym chopaku.
Kelnerka rozmawiaa z klientem na drugim kocu baru.
No wic dlaczego zapisae si na zajcia Zippersteina? spytaa.
Z pobudek filozoficznych odpar Leonard. Dosownie. W tym momencie caa filozofia to
teoria jzyka. Lingwistyka. Pomylaem wic, e sprbuj.
Nie studiujesz te biologii?
Gwnie biologi przyzna Leonard. Filozofia to tylko dodatek.
Madeleine uzmysowia sobie, e jeszcze nie chodzia ze studentem nauk cisych.
Chcesz zosta lekarzem?
W tym momencie chc tu cign kelnerk.
Leonard kilka razy machn rk, ale bez skutku. Nagle powiedzia: Gorco tu, co?, i nie
czekajc na odpowied, sign do tylnej kieszeni dinsw po niebiesk bandan, ktr zawiza
sobie na gowie, poprawiajc j drobnymi i precyzyjnymi ruchami. Madeleine obserwowaa go z
pewnym uczuciem rozczarowania. Bandany kojarzyy jej si z gr w zok, zespoem Grateful
Dead i kiekami lucerny, a moga si oby bez kadej z tych rzeczy. Mimo to wraenie robiy na
niej rozmiary Leonarda na stoku obok. Jego wzrost, w poczeniu z agodnoci, niemal

delikatnoci gosu, budzi w Madeleine dziwne uczucie, jak gdyby bya ksiniczk z bajki
siedzc obok agodnego olbrzyma.
W kadym razie kontynuowa Leonard ze wzrokiem wbitym w kelnerk nie
zainteresowaem si filozofi przez lingwistyk. Interesoway mnie odwieczne prawdy. Chciaem
dowiedzie si, jak umrze, i tak dalej. Teraz raczej pytam: Co mamy na myli, mwic, e
umieramy?. Co to znaczy, co mamy na myli, mwic, e umieramy?
Wreszcie zjawia si kelnerka. Madeleine zamwia porcj wiejskiego serka i kaw. Leonard
zamwi szarlotk i kaw. Gdy kelnerka odesza, obrci stoek w prawo tak, e ich kolana na
chwil si zetkny.
To takie babskie powiedzia.
Nie rozumiem.
Wiejski serek.
Lubi wiejski serek.
Jeste na diecie? Nie wygldasz mi na kogo, kto si odchudza.
Dlaczego chcesz wiedzie? spytaa Madeleine.
I w tym momencie, po raz pierwszy, Leonard wyglda na skonsternowanego. Pod lini
bandany jego twarz zaczerwienia si, a on obrci si na stoku, zrywajc kontakt wzrokowy.
Po prostu jestem ciekaw. W nastpnej sekundzie znw si zakrci i wznowi przerwan
wczeniej rozmow. Podobno po francusku Derrida jest duo bardziej zrozumiay rzek.
Syszaem, e jego proza jest bardziej klarowna w oryginale.
W takim razie moe powinnam go czyta po francusku.
Znasz francuski? spyta Leonard, najwyraniej pod wraeniem.
Nie najlepiej. Ale Flauberta przeczytam.
Wtedy wanie Madeleine popenia wielki bd. Wszystko szo tak dobrze, nastrj by tak
obiecujcy (sprzyjaa im nawet pogoda, bo gdy skoczyli je i wyszli z baru, kierujc si z
powrotem do kampusu, marcowy deszcz zmusi ich do wsplnego skorzystania ze skadanej
parasolki Madeleine), e ogarno j uczucie podobne do tych, ktre pamitaa z dziecistwa, gdy
czstowano j ciastkiem lub innym deserem, szczcie tak przesycone wiadomoci wasnej
przemijalnoci, e odgryzaa jak najmniejsze kawaki, eby pty lub eklerka starczyy jej na jak
najduej. I teraz te, zamiast si przekona, dokd zawiedzie ich to popoudnie, Madeleine
postanowia si powstrzyma, zostawi troch na pniej, powiedziaa wic Leonardowi, e musi
wraca do siebie, eby si pouczy.
Nie pocaowali si na poegnanie. Nawet nie sprbowali. Leonard, skulony pod parasolk,
rzuci tylko Cze i odszed popiesznym krokiem w deszczu, nie podnoszc gowy. Madeleine

wrcia do Narragansett. Pooya si na ku i przez duszy czas si z niego nie ruszaa.

Dni wloky si do nastpnych zaj z semiotyki 211. Madeleine przysza wczeniej i usiada
obok miejsca, ktre zwykle zajmowa Leonard. Gdy si jednak zjawi, spniony dziesi minut,
zaj wolne krzeso obok profesora. Ani razu do koca zaj si nie odezwa ani nie spojrza w
stron Madeleine. Jego twarz wydawaa si spuchnita, a na jednym policzku mia jakie
przebarwienia. Gdy zajcia dobiegy koca, Leonard pierwszy znalaz si za drzwiami.
W nastpnym tygodniu w ogle si nie pojawi.
I tak Madeleine musiaa zupenie sama zmaga si z semiotyk, Zippersteinem i jego uczniami.
Przeszli ju do omawiania O gramatologii Derridy. Brzmiao to tak: W tym sensie stanowi
on Aufhebung innych rodzajw pisma, zwaszcza pisma hieroglificznego i leibnizjaskiej
charakterystyki, ktre wczeniej jednym i tym samym posuniciem poddano krytyce . A w
duchu poetyckim tak: Samo pismo w swym niefonetycznym aspekcie jest zdrad ycia. Zagraa
zarazem oddechowi, duchowi, historii jako stosunkowi ducha do siebie. Jest jego kresem,
skoczonoci, bezwadem.
Skoro Derrida twierdzi, e jzyk z samej swojej natury podwaa sens, jaki usiuje przekaza,
Madeleine zastanawiaa si, jak Derrida moe oczekiwa, e ona zrozumie sens jego wypowiedzi.
Moe wcale tego nie chcia. Dlatego rozwin tak enigmatyczn terminologi, tyle zaptlonych
zda podrzdnie zoonych. Dlatego przekazywa to, co przekazywa, w zdaniach, w ktrych
odnalezienie podmiotu zajmowao minut. (Czy dojcie do wielowymiarowoci i nielinearnej
czasowoci naprawd moe by podmiotem?)
Czytanie powieci po lekturze teorii semiotycznej byo jak bieganie z pustymi rkami po biegu
z obcieniem. Po semiotyce 211 Madeleine uciekaa do Biblioteki Rockefellera, zjedaa na
poziom B, gdzie regay roztaczay oywcz wo pleni, i chwytaa co cokolwiek, wiat
zabawy, Daniela Derond eby nie popa w szalestwo. Jakie to byo cudowne, gdy jedno
zdanie wynikao logicznie z poprzedniego! Jakie miaa wyrzuty sumienia, po kryjomu
napawajc si narracj! Madeleine czua si bezpiecznie w dziewitnastowiecznej powieci.
Wiedziaa, e bd w niej ludzie. I co im si przydarzy w miejscu, ktre przypomina prawdziwy
wiat.
No i oczywicie u Edith Wharton i Jane Austen byo mnstwo lubw. Oraz caa galeria
czarujcych ponurakw.
W nastpny czwartek Madeleine przysza na zajcia w norweskim swetrze w nieynki. Wrcia
do swoich okularw. Po raz drugi z rzdu Leonard si nie zjawi. Madeleine martwia si, e
zmieni kurs, ale mino za duo czasu od pocztku semestru. Zipperstein spyta:
Czy kto widzia pana Bankheada? Jest chory?
1

Nikt nie wiedzia. Thurston przyszed z dziewczyn, ktra nazywaa si Cassandra Hart, oboje
pocigali nosami i byli bladzi po heroinie. Thurston wycign czarny mazak i napisa na goym
ramieniu Cassandry: Nieprawdziwa skra.
Zipperstein by w doskonaym nastroju. Wrci wanie z konferencji w Nowym Jorku, ubra
si inaczej ni zwykle. Suchajc, jak opowiada o wykadzie, ktry wygosi w New School,
Madeleine nagle zrozumiaa. Semiotyka bya postaci, jak przybra u Zippersteina kryzys wieku
redniego. Dziki temu, e zosta semiotykiem, mg nosi skrzan kurtk, biega na
retrospektywne pokazy filmw Douglasa Sirka w Vancouverze i gromadzi na swoich zajciach
wszystkie seksowne zbkane dusze. Zamiast zostawi on, Zipperstein zostawi literaturo
znawstwo. Zamiast kupi sportowy samochd, uwierzy w dekonstrukcj.
Siedzia teraz przy stole i mwi:
Mam nadziej, e przeczytalicie na dzisiaj Semiotext(e). propos Lyotarda i w hodzie
Gertrudzie Stein pozwlcie mi zasugerowa nastpujc rzecz: w podaniu ciekawe jest to, e nie
ma tam tam.
I tyle. To bya zachta Zippersteina do zabrania gosu. Siedzia przed nimi, mrugajc
powiekami i czekajc, a kto co powie. Wydawao si, e ma w sobie nieskoczone pokady
cierpliwoci.
Od pewnego czasu Madeleine chciaa si dowiedzie, czym jest semiotyka. Chciaa wiedzie, o
co tyle haasu. C, teraz wydawao si jej, e ju wie.
I nagle, w dziesitym tygodniu, z powodw zupenie ponadprogramowych, semiotyka zacza
nabiera sensu.
By pitkowy kwietniowy wieczr, tu po dwudziestej trzeciej i Madeleine czytaa w ku.
Tekstem zadanym na ten tydzie byy Fragmenty dyskursu miosnego Rolanda Barthesa. Jak
na ksik rzekomo o mioci, ta nie wygldaa zbyt romantycznie. Okadka bya pospnie
czekoladowa, a tytu turkusowy. Nie byo zdjcia autora, tylko krciutka notka biograficzna z
list innych jego dzie.
Madeleine trzymaa ksik na kolanach. Praw rk wyjadaa maso orzechowe prosto ze
soika. yeczka pasowaa idealnie do uku podniebienia, pozwalajc, eby maso roztapiao si
kremowo na jzyku.
Otworzywszy na wstpie, zacza czyta:
Konieczno napisania tej ksiki wynika z nastpujcego przemylenia: dyskurs miosny
jest dzisiaj nadzwyczaj samotny .
Na zewntrz temperatura, ktra przez cay marzec pozostawaa niska, podskoczya do ponad
dziesiciu stopni. Powstaa odwil bya niepokojca w swej nagoci: rynny kapay, chodniki
2

zamieniay si w kaue, woda zalewaa ulice i cay czas sycha byo odgos spywajcej wartko
wody.
Madeleine miaa otwarte okno na ten wilgotny mrok. Z yeczk w ustach czytaa dalej:
To, co udao si w tej ksice powiedzie o oczekiwaniu, o trwodze, o wspomnieniu, jest
jedynie skromnym dodatkiem podsunitym czytelnikowi, ktry powinien go przej, co
doda, co odj i przekaza innym: wok figury gracze przekazuj sobie piercie i
niekiedy po raz ostatni otwierajc nawias przytrzymuj go jeszcze przez chwil, zanim
przeka dalej. (Ksika w ujciu idealnym powinna by wspprac: Czytelnikom
Zakochanym W jednej osobie).
Nie chodzio tylko o to, e jzyk Barthesa wydawa si Madeleine pikny. Nie chodzio tylko
o to, e ju pierwsze zdania natychmiast nabieray sensu. Nie chodzio tylko o ulg, gdy si
zorientowaa, e oto wreszcie pojawia si ksika, o ktrej moe napisa prac. To, co kazao
Madeleine usi na ku, wizao si bliej z powodem, dla ktrego w ogle czytaa ksiki i
zawsze je kochaa. Oto miaa przed sob znak, e nie jest osamotniona. Kto wyrazi co, co do tej
pory w gbi ducha sama czua. W ku w pitkowy wieczr, ubrana w spodnie od dresu, ze
zwizanymi z tyu wosami, z brudnymi szkami okularw, wyjadajca maso orzechowe ze
soika Madeleine znajdowaa si w stanie nadzwyczajnej samotnoci.
Miao to zwizek z Leonardem. Z tym, co do niego czua, i z tym, e nie moga nikomu
powiedzie. Z tym, jak bardzo jej si podoba i jak mao o nim wiedziaa. Z tym, jak potwornie
chciaa si z nim zobaczy, i z tym, jak trudno byo to zrobi.
W ostatnich dniach z kokonu swojej samotnoci Madeleine wysuwaa czuki. Rozmawiaa o
semiotyce 211 ze wsplokatorkami, wspominajc o Thurstonie, Cassandrze i Leonardzie.
Okazao si, e Abby zna Leonarda z pierwszego roku.
Jaki by? spytaa Madeleine.
Taki troch nakrcony. Naprawd inteligentny, ale nakrcony. Cigle do mnie dzwoni. W
sensie: codziennie.
Podobaa mu si?
Nie, po prostu chcia pogada. Potrafi godzin trzyma mnie przy telefonie.
I o czym rozmawialicie?
O wszystkim! O jego zwizku. O moim zwizku. O jego rodzicach, moich rodzicach. O
incydencie Cartera z krlikiem. Mia na tym punkcie jak obsesj. Nawija i nawija.
Z kim wtedy chodzi?
Z jak Mindy. Ale potem si rozstali. I wtedy naprawd zacz do mnie bez przerwy
wydzwania. Z sze razy dziennie. Rozwodzi si o tym, jak wspaniale Mandy pachniaa. Ten jej

zapach pono by idealnie dopasowany do niego chemicznie. Martwi si, e ju adna

dziewczyna nie bdzie miaa zapachu, ktry tak bardzo bdzie mu odpowiada. Powiedziaam
mu, e to pewnie jej krem nawilajcy. Ale nie, twierdzi, e to jej skra. Bya chemicznie
idealna. Taki jest Leonard. Przerwaa i przyjrzaa si badawczo Madeleine. A dlaczego
pytasz? Spodoba ci si?
Znam go tylko z zaj rzeka Madeleine.
Chcesz, ebym go zaprosia na kolacj?
Tego nie powiedziaam.
Zaprosz go na kolacj.
Kolacja odbya si we wtorek wieczorem, trzy dni pniej. Leonard przyszed, grzecznie
przynoszc ze sob prezent, zestaw cierek do naczy. Wystroi si w bia koszul i cienki
krawat, a dugie wosy zebra w mski kucyk jak szkocki wojownik. By rozczulajco serdeczny,
gdy wita si z Abby, wrcza jej zapakowany prezent i dzikowa za zaproszenie.
Madeleine staraa si nie okazywa mu zbyt wielkiego zainteresowania. Przy kolacji suchaa
Briana Weegera, ktrego oddech cuchn karm dla psw. Par razy, gdy zerkna w stron
Leonarda, zauwaya, e wbija w ni nieruchome spojrzenie i wyglda na niemal poirytowanego.
Pniej zjawi si w kuchni, gdzie Madeleine pukaa naczynia. Odwrcia si i zauwaya, e
bada wypuko na cianie.
To pewnie stary przewd gazowy stwierdzi.
Madeleine spojrzaa na wypuko, ktra zostaa zamalowana ju wiele razy.
W tych starych domach mieli kiedy lampy gazowe kontynuowa Leonard. Pewnie
pompowali gaz z piwnicy. Jeli komu gas pomie pilotujcy, na ktrymkolwiek pitrze,
dochodzio do wycieku. Gaz by wtedy bezwonny. Dopiero pniej zaczli do niego dodawa
metanotiol.
Dobrze wiedzie rzucia Madeleine.
Ten budynek by kiedy jak beczka prochu. Leonard postuka paznokciem w wystajc
cz ciany, a nastpnie odwrci si i spojrza Madeleine znaczco w twarz.
Nie chodz na zajcia rzek.
Wiem.
Gowa Leonarda unosia si wysoko nad ni, ale pochyli j agodnym ruchem rolinoernego
dinozaura.
Nie czuem si zbyt dobrze.
Chorowae?
Teraz jest ju lepiej.

Olivia zawoaa z salonu:

Kto ma ochot na delamain? Jest pyszny!
Ja! zawoa Brian Weeger. Jest diabelnie mocny.
Podobaj ci si cierki? spyta Leonard.
Co?
cierki do naczy. Kupiem w prezencie.
Ach, s fantastyczne odpowiedziaa Madeleine. Idealne. Bdziemy ich uywa! Dzikuj.
Przynisbym wino albo whisky, ale co takiego mgby zrobi mj ojciec.
Nie chcesz robi nic, co mgby zrobi twj ojciec?
Twarz i gos Leonarda pozostaway powane, gdy odpowiada:
Mj ojciec cierpi na depresj i leczy si alkoholem. Waciwie to samo mona powiedzie o
mojej matce.
Gdzie mieszkaj?
Rozwiedli si. Matka wci mieszka w Portlandzie, skd pochodz. Tata jest w Europie.
Mieszka w Antwerpii. A przynajmniej mieszka ostatnio.
Ta wymiana zda bya na swj sposb obiecujca. Leonard wyjawia jej szczegy prywatnego
ycia. Te za wskazyway na to, e jego stosunki z rodzicami s trudne, e oni sami maj kopoty
ze sob, a jedn z zasad Madeleine byo umawianie si z chopakami, ktrzy lubi swoich
rodzicw.
Czym si zajmuje twj ojciec? spyta Leonard.
Zaskoczona, zawahaa si.
Kiedy pracowa na jednej z uczelni powiedziaa. Jest ju na emeryturze.
Kim by? Profesorem?
Rektorem.
Twarz Leonarda drgna.
O.
To taka maa uczelnia. W New Jersey. Nazywa si Baxter College.
Wesza Abby, eby zabra kilka szklanek. Leonard pomg je zdj z grnej pki. Po jej
odejciu Leonard odwrci si do Madeleine i powiedzia, jak gdyby nagle chwyci go bl:
W Cable Car graj w ten weekend film Felliniego. Amarcord.
Madeleine rzucia mu zachcajce spojrzenie. Byo mnstwo przestarzaych, powieciowych
sw do opisania tego, jak si teraz czua, sw takich jak rozpomieniona. Ale miaa swoje
zasady. Jedn z nich byo to, e na randk zaprasza chopak, nie ona.
Zdaje si, e graj w sobot powiedzia Leonard.

 W najblisz?
Lubisz Felliniego?
Odpowied na to pytanie, zdaniem Madeleine, nie amaa jej zasady.
Przyzna ci si do czego wstydliwego? Nigdy nie widziaam adnego filmu Felliniego.
To powinna obejrze rzek Leonard. Zadzwoni.
Dobra.
Mam numer do ciebie? Ach, racja, mam. Przecie jest taki sam jak do Abby.
Chcesz, ebym ci zapisaa? spytaa Madeleine.
Nie odpowiedzia Leonard. Mam.
I wznis si brontozaurowato do swego miejsca midzy czubkami drzew.
Przez reszt tygodnia Madeleine wieczorami nigdzie nie wychodzia, czekajc na telefon od
Leonarda. Po powrocie z zaj wypytywaa wsplokatorki, czy nie dzwoni pod jej nieobecno.
Jaki chopak dzwoni wczoraj poinformowaa w czwartek Olivia. Gdy braam prysznic.
Dlaczego mi nie powiedziaa?
Przepraszam, zapomniaam.
Kto to by?
Nie mwi.
Moe brzmia jak Leonard?
Nie zwrciam uwagi. Byam caa mokra i kapao ze mnie.
Dziki, e mi przekazaa!
Przepraaaszam. Boe, to trwao tylko dwie sekundy. Powiedzia, e zadzwoni pniej.
I tak nadszed pitkowy wieczr pitkowy wieczr! i Madeleine nie wysza z Abby i
Olivi, eby zosta w domu i warowa przy telefonie. Czytaa O dyskursie miosnym i nie moga
si nadziwi, jak cisy zwizek ta ksika ma z jej yciem.
Oczekiwanie
OCZEKIWANIE. Koatanie lku wywoanego oczekiwaniem ukochanej osoby, gdy nieco
si spnia (na spotkanie, z telefonem, z listem, ze swym powrotem).
() Oczekiwanie jest zachwyceniem: otrzymaem rozkaz, abym si nie rusza.
Oczekiwanie na telefon splata si zatem w nieskoczono z tylu drobnych zakazw, e a
trudno je wymieni; zabraniam sobie wychodzi z pokoju, pj do toalety, nawet
telefonowa (eby nie byo zajte) ().
Syszaa wczony telewizor w mieszkaniu na dole. Pokj Madeleine wychodzi na kopu
State Capitol, jasno owietlon na tle ciemnego nieba. Kaloryfery, ktrych nie mogy zakrci,
wci niepotrzebnie grzay, postukujc i syczc.

Im duej o tym mylaa, tym bardziej pojmowaa, e nadzwyczajna samotno nie tylko
opisuje to, co czuje do Leonarda. Take wyjania, co zawsze czua, bdc zakochan. Wyjania,
czym jest mio, a moe nawet co jest z ni nie tak.
Zadzwoni telefon.
Madeleine usiada na ku. Zagia stron, ktr czytaa. Odczekaa najduej, jak tylko
zdoaa wytrzyma (trzy sygnay), i odebraa.
Halo?
Alton. Dzwoni z Prettybrook.
O. Cze, tato.
Co za entuzjazm.
Ucz si.
Jak to on, po swojemu, bez zbdnych ceregieli, przystpi od razu do rzeczy.
Wanie rozmawialimy z mam o twoim dyplomie.
Przez chwil Madeleine mylaa, e omawiali jej przyszo. Ale szybko uwiadomia sobie, e
chodzi tylko o kwestie logistyczne na dzie uroczystego wrczenia dyplomw.
Mamy kwiecie zaznaczya. Wrczenie dyplomw jest dopiero w czerwcu.
Dowiadczenie nauczyo mnie, e w miasteczkach uniwersyteckich miejsca w hotelach s
rezerwowane z kilkumiesicznym wyprzedzeniem. Musimy wic zdecydowa, co robimy. Jest
kilka opcji. Suchasz mnie?
Tak powiedziaa Madeleine i w tej samej chwili zacza si wycza. Wetkna yeczk z
powrotem do soika z masem orzechowym, a potem wsuna j do ust, tym razem tylko
oblizujc.
W suchawce gos Altona mwi dalej:
Opcja pierwsza: przyjedamy z matk dzie przed uroczystoci, nocujemy w hotelu i
widzimy si na kolacji po rozdaniu dyplomw. Opcja druga: przyjedamy rano w dzie
uroczystoci, zjadamy razem niadanie i wyjedamy po uroczystoci. Obie propozycje nas
zadowalaj. Wybr naley do ciebie. Ale najpierw pozwl, e ci przedstawi wady i zalety obu
tych scenariuszy.
Madeleine ju miaa odpowiedzie, gdy z drugiego aparatu odezwaa si Phyllida.
Cze, skarbie. Mam nadziej, e ci nie obudzilimy.
Nie obudzilimy burkn Alton. W kampusie jedenasta to nie rodek nocy. Zwaszcza w
pitkowy wieczr. Hej, co robisz u siebie w pitek wieczorem? Wyskoczya ci krosta?
Cze, mamo przywitaa si Madeleine, ignorujc jego pytania.
Maddy, zotko, odnawiamy twj pokj i chciaam ci zapyta

 Odnawiacie mj pokj?
Tak, trzeba go byo odwiey. Wic
Mj pokj?
Tak. Zastanawiam si, czy nie da zielonej wykadziny. No wiesz, mam na myli tak adn
ziele.
Nie! zawoaa Madeleine.
Maddy, od czterech lat nic tam nie zmienialimy mona by pomyle, e to jaka
kapliczka! Chciaabym, eby ten pokj mg od czasu do czasu suy jako sypialnia dla goci, ze
wzgldu na przyleg azienk. Nie martw si, wci bdziesz moga z niego korzysta podczas
swoich wizyt. To zawsze bdzie twj pokj.
A co z tapet?
Jest stara. Odazi.
Nie moecie zmieni mojej tapety!
No ju dobrze. Tapety nie ruszymy. Ale wykadzina
Przepraszam wtrci apodyktycznym tonem Alton. Mielimy omwi plany na czerwiec.
Phyl, odcigasz nas od gwnego tematu. O remoncie pogadacie sobie innym razem. A teraz,
Maddy, pozwl, e omwi wszystkie za i przeciw. Gdy twj kuzyn koczy Williams College,
wszyscy zebralimy si na kolacji po uroczystoci. I jeli pamitacie, Doats cay czas si skary,
e omijaj go wszystkie imprezy, a w kocu wyszed w poowie kolacji. Ja i twoja matka chtnie
zostaniemy na noc, a nawet dwie, jeeli bdziemy mogli si z tob spotka. Ale jeli bdziesz
zajta, moe wariant niadaniowy jest bardziej rozsdny.
Zostay jeszcze dwa miesice. Nie wiem nawet, co si bdzie dziao tego dnia.
To samo mwiam twojemu ojcu rzeka Phyllida.
Madeleine przyszo do gowy, e blokuje lini.
Pomyl o tym rzucia pospiesznie. Musz koczy. Ucz si.
Jeli mamy przenocowa powtrzy Alton musz szybko zrobi rezerwacj.
Zadzwocie pniej. Zastanowi si. Zadzwocie w niedziel.
Alton wci mwi, kiedy odkadaa suchawk, gdy wic dwadziecia sekund pniej telefon
znowu zadzwoni, Madeleine odebraa ze sowami:
Tato, daj spokj. Nie musimy o tym decydowa dzisiaj.
Na drugim kocu linii panowaa cisza. Po chwili odezwa si mski gos:
Nie musisz nazywa mnie tat.
O Boe. Leonard? Przepraszam! Mylaam, e to mj ojciec. Ju teraz panikuje i chce
zaplanowa, co bdziemy robi w dzie rozdania dyplomw.

 Ja sam wanie miaem may atak paniki.

W zwizku z czym?
Telefonem do ciebie.
To j ucieszyo. Madeleine przesuna palcem po dolnej wardze.
Ju si uspokoie czy chcesz zadzwoni pniej?
Dzikuj, ju si opanowaem.
Madeleine czekaa na cig dalszy, ale nie doda nic wicej.
Dzwonisz w jakiej sprawie? spytaa.
Tak. Pamitasz o tym filmie Felliniego? Miaem nadziej, e moe jeli nie jeste zbyt
wiem, e to niekulturalne dzwoni tak w ostatniej chwili, ale zasiedziaem si w laboratorium.
Leonard rzeczywicie wydawa si troch zdenerwowany. To akurat jej nie ucieszyo.
Madeleine nie lubia nerwowych chopakw. Nerwowi faceci denerwowali si nie bez powodu.
Do tej pory Leonard wydawa jej si raczej typem udrczonego, a nie nerwusa. Wolaaby
udrczonego.
Zdaje si, e to nie byo pene zdanie stwierdzia.
A co opuciem? spyta Leonard.
Na przykad: Moe bymy poszli razem?.
A bardzo chtnie.
Madeleine skrzywia si do suchawki. Miaa wraenie, e Leonard zaplanowa sobie t
wymian zda jak gracz w szachy wybiegajcy mylami osiem ruchw do przodu. Ju miaa si
poskary, gdy Leonard j ubieg.
Przepraszam. Mao mieszne. Odchrzkn teatralnie. Suchaj, nie wybraaby si ze mn
do kina?
Nie odpowiedziaa od razu. Zasuy sobie na ma kar. A wic potrzymaa go w
niepewnoci przez trzy sekundy.
Bardzo chtnie. Kocham kino.
I ju si pojawio. To sowo. Zastanawiaa si, czy Leonard zauway. Zastanawiaa si, co to
znaczy, e ona zauwaya. W kocu to tylko sowo. Kolokwializm.
Pogoda bya kapryna i w sobot wieczorem si ochodzio. Madeleine zmarza w brzowej
zamszowej kurtce po drodze do restauracji, w ktrej si umwili. Pniej udali si do Cable Car i
znaleli zapadnit sof pord innych niepasujcych do siebie foteli i kanap stanowicych
umeblowanie studyjnego kina.
Miaa problemy ze ledzeniem akcji. Wskazwki narracyjne nie byy tak wyrane jak w
filmach hollywoodzkich, a sam obraz, widowiskowy, lecz niespjny, mia charakter oniryczny.

Widownia, skadajca si gwnie ze studentw, miaa si wymownie w czasie pikantnych

europejskich momentw: gdy kobieta o wielkich piersiach wciskaa swj potny cyc w usta
modego bohatera lub kiedy starzec na drzewie woa: Potrzebuj kobiety!. Wydawao si, e
Fellini i Roland Barthes poruszaj ten sam temat, temat mioci, lecz tutaj, po wosku, wszystko
krcio si wok ciaa, a nie jak po francusku wok umysu. Ciekawa bya, czy Leonard wie,
o czym jest Amarcord. Bya ciekawa, czy to jego sposb na to, by wprawi j w odpowiedni
nastrj. Tak si zoyo, e bya w odpowiednim nastroju, ale nie za spraw filmu. Film by
wizualnie adny, ale niezrozumiay, i czua si jak naiwna dziewczyna z przedmiecia. Wydawa
si zarwno zbyt osobisty, jak i zbyt mski.
Gdy si skoczy, wyszli na South Main. Nie uzgodnili, dokd id. Madeleine z zadowoleniem
skonstatowaa, e Leonard, cho wysoki, nie jest przesadnie wysoki. Gdyby nosia wysze
obcasy, czubek jej gowy sigaby mu nad ramiona, prawie do brody.
Jak ci si podoba?
Przynajmniej teraz ju wiem, co znaczy felliniesque.
Sylwetki budynkw centrum miasta rysoway si za rzek, po lewej stronie, z wieowcem
Supermana widocznym na tle nienaturalnie rowego miejskiego nieba. Ulice byy puste, nie
liczc innych ludzi wychodzcych z kina.
Chciabym zosta przymiotnikiem, to mj yciowy cel oznajmi Leonard. Ludzie
chodziliby i mwili: To byo takie bankheadiaskie. Albo: Za bardzo bankheadiaskie jak na
mj gust.
Bankheadiaski brzmi niele stwierdzia Madeleine.
Lepiej ni bankheadowski.
Albo bankheadski.
Samo ski jest okropne. Jest joyceowski, szekspirowski, faulknerowski. Ale samo ski.
Kto ma samo ski?
Tomasz Mannski?
Jest kafkowski wymienia Leonard. Pynchonowski! Widzisz, Pynchon ju jest
przymiotnikiem. Gaddis. A od Gaddisa? Gaddisski? Gaddisiaski?
Od Gaddisa chyba si nie da ze ski powiedziaa Madeleine.
No rzek Leonard. Pechowiec z tego Gaddisa. Lubisz go?
Przeczytaam kawaek The Recognitions.
Skrcili w Planet Street i zaczli pi si pod gr.
Derridiaski wymienia dalej Leonard. Jest szczeglnie mio, gdy zmienia si nieco
pisownia: nabokowowski. Rosjanie to maj dobrze: czechowski, tostojowski. Ten go by

przymiotnikiem, ktry tylko czeka, eby powsta.

Nie zapominaj, e jest jeszcze tostojanizm przypomniaa Madeleine.
Mj Boe! zachwyci si Leonard. Rzeczownik! Nigdy nawet mi si nie nio, eby
zosta rzeczownikiem.
Co by znaczyo bankheadiaski?
Leonard zastanawia si przez chwil.
Zwizany z Leonardem Bankheadem (Amerykaninem urodzonym w 1959 roku),
charakteryzujcy si nadmiern introspekcj lub niepokojem. Ponury, depresyjny. Zob. kbek
nerww.
Madeleine zamiaa si. Leonard przystan i chwyci j za rami, wpatrujc si w ni powanie.
Zabieram ci do siebie owiadczy.
Co?
Cay czas, odkd wyszlimy z kina, prowadz ci do siebie. Taki podobno ju jestem. Wiem,
e to karygodne. Karygodne. Nie chc, eby tak byo. Nie z tob. Wic ci mwi.
Domyliam si, e idziemy do ciebie.
Naprawd?
Zamierzaam ci to powiedzie. Kiedy znajdziemy si bliej.
Jestemy ju blisko.
Nie mog do ciebie wpa.
Prosz.
Nie. Nie dzisiaj.
Hanniski rzek Leonard. Uparty. Ze skonnoci do stawiania na swoim.
Hanniny powiedziaa Madeleine. Niebezpieczny. Taki, z ktrym lepiej nie zadziera.
Ostrzeenie przyjte.
Stali, patrzc na siebie na zimnej i ciemnej Planet Street. Leonard wyj rce z kieszeni, eby
odgarn dugie wosy za uszy.
Moe wpadn na minutk ulega Madeleine.
Dni wybrane
WITO. Podmiot zakochany przeywa kade spotkanie z ukochan osob jako wito.
1. wito jest tym, czego si oczekuje. Tym, czego oczekuj od przyrzeczonej obecnoci,
jest niesychane nagromadzenie przyjemnoci, festyn; raduj si jak dziecko, ktre miejc si
na widok kogo, kogo prosta obecno zwiastuje i oznacza peni zadowolenia: bd mia
przed sob, dla siebie, rdo wszelkiego dobra.
Przeywam tak szczliwe dni, jakie Bg chowa dla swych witych; niech si ze mn

stanie, co chce, nie bdzie mi wolno powiedzie, e nie zaznaem radoci, najczystszych
radoci ycia.
Jest kwesti dyskusyjn, czy Madeleine zakochaa si w Leonardzie w pierwszej chwili, gdy
tylko go zobaczya. Wtedy nawet go nie znaa, a wic czua raczej podanie, nie mio. Nawet
kiedy mieli ju za sob wsplne wyjcie na kaw, nie bya w stanie powiedzie, czy to co wicej
ni tylko zauroczenie. Jednak tamtego wieczoru, kiedy po obejrzeniu Amarcordu udali si do
Leonarda i wyldowali w ku, kiedy Madeleine zorientowaa si, e zamiast czu niech do
kontaktu fizycznego, tak jak czsto bywao, zamiast znosi to jako lub stara si ignorowa,
przez ca noc martwia si, e to Leonard czuje fizyczn niech do niej, martwia si, e jej ciao
nie jest do pontne, a oddech niewiey po saatce cesarskiej, ktr niemdrze zamwia na
kolacj; martwia si te, e zasugerowaa wypicie martini, bo Leonard rzuci potem sarkastyczn
uwag: Jasne. Martini. Moemy udawa, e jestemy bohaterami Salingera; po tym jak w
rezultacie tego zamartwiania si nie odczua adnej erotycznej przyjemnoci, cho ich kowa
sesja trwaa cakiem dugo; po tym jak Leonard (jak kady facet) natychmiast zasn, ona za
leaa, gadzc go po wosach i ywic nadziej, e nie nabawia si zakaenia ukadu
moczowego, Madeleine zadawaa sobie pytanie, czy to, i spdzia wanie ca noc na
zamartwianiu si, nie jest w rzeczy samej niezawodnym dowodem zakochania si. I z pewnoci
po nastpnych trzech dniach, ktre spdzili u Leonarda, uprawiajc seks i posilajc si pizz, gdy
ju rozlunia si na tyle, eby doj co najmniej raz na jaki czas i wreszcie przesta si martwi
tak bardzo orgazmami, bo jej gd Leonarda zaspokajao niejako jego zaspokojenie, gdy ju
pozwolia sobie usi nago na jego ohydnej kanapie, przej do azienki, wiedzc, e Leonard
gapi si na jej (niedoskonay) tyek, zajrze do jego zaronitej brudem lodwki, przeczyta
byskotliwe p strony pracy z filozofii wystajcej z maszyny do pisania i sucha, jak sika
byczym strumieniem do muszli klozetowej, gdy miny te trzy dni, Madeleine wiedziaa na
pewno, e si zakochaa.
Co nie znaczyo, e musiaa o tym komu mwi. Zwaszcza Leonardowi.
Leonard Bankhead mieszka w pokoju z kuchni na drugim pitrze taniego akademika.
Korytarze zastawione byy rowerami i zamiecone ulotkami. Drzwi innych lokatorw zdobiy
nalepki: odblaskowy li marihuany, Blondie w sitodruku. Drzwi Leonarda byy natomiast puste
tak jak przestrze za nimi, gdzie porodku lea podwjny materac obok plastikowej skrzynki na
mleko bdcej podstawk pod lampk do czytania. Nie byo biurka, adnych pek na ksiki,
nie byo nawet stou, jedynie brudna kanapa z maszyn do pisania na drugiej skrzynce po mleku
tu obok. ciany te byy goe, nie liczc kawakw tamy maskujcej oraz, w jednym rogu,
maego portretu Leonarda wykonanego owkiem. Rysunek ukazywa go jako Jerzego

Waszyngtona, w trjgraniastym kapeluszu, chronicego si pod kocem w Dolinie Forge. Podpis

brzmia: Ekstra. Podoba mi si tutaj.
Madeleine wydawao si, e pismo jest kobiece.
W kcie dogorywa fikus. Leonard przenosi go na soce, gdy tylko o tym pamita.
Madeleine, litujc si nad rolin, zacza j podlewa, dopki nie przyapa jej na tym Leonard,
wpatrujc si w ni zmruonymi podejrzliwie oczami.
Co? spytaa.
Nic.
Mw. O co chodzi?
Podlewasz moj rolin.
Ma sucho.
Opiekujesz si moj rolin.
Od tamtej pory przestaa.
W malekiej kuchni Leonard parzy i odgrzewa cztery litry kawy, ktre codziennie wypija.
Na kuchence sta wielki zatuszczony wok. Ale jedyn aktywnoci kulinarn Leonarda byo
wsypywanie do woka patkw Grape-Nuts. Z rodzynkami. Rodzynki w peni zaspokajay jego
zapotrzebowanie na owoce.
Mieszkanie Leonarda przekazywao wiadomo. Wiadomo ta brzmiaa: Jestem sierot. Abby
i Olivia wypytyway Madeleine, co robi razem, ale nigdy nie miaa dla nich odpowiedzi.
Waciwie to nic nie robili. Przychodzia do niego, kadli si na materacu i Leonard pyta, jak leci,
szczerze zainteresowany. Co robili? Ona co mwia, a on sucha; potem on mwi i ona
suchaa. Nigdy nie znaa kogo, a ju na pewno nie chopaka, kto byby tak otwarty, kto tak by
wszystko chon. Domylaa si, e nabra tej psychoanalitycznej maniery po latach wizyt u
terapeutw, i chocia kolejn zasad Madeleine byo nigdy nie umawia si z chopakami, ktrzy
chodz na psychoterapi, zacza zmienia nastawienie do tego zakazu. W rodzinnym domu
powane emocjonalne rozmowy nazyway z siostr namawianiem si. Jeli w trakcie takiej
rozmowy zblia si do nich jaki chopak, podnosiy wzrok i daway ostrzeenie: Namawiamy
si. I chopak si wycofywa. Do czasu a ju si namwiy.
Spotkania z Leonardem byy jak jedno dugie namawianie si. Za kadym razem gdy si
widzieli, Leonard powica jej cakowit uwag. Nie zaglda jej w oczy ani nie przytacza tak
jak Billy, dawa jednak wyranie do zrozumienia, e jest do jej dyspozycji. Rzadko udziela rad.
Sucha tylko i mamrota co uspokajajcego.
Czy ludzie nie zakochuj si w swoich psychoanalitykach? Nazywano to przeniesieniem i
naleao tego unika. A jeli kto ju sypia ze swoim psychiatr? Jeli ko zajo miejsce

kozetki?
A poza tym podczas namawiania si nie zawsze byo powanie. Leonard potrafi by zabawny.
Z kamienn twarz opowiada niesamowicie mieszne historie. Jego gowa chowaa si w
ramionach, oczy wypeniay zadum, a zdania pyny jedno za drugim.
Mwiem ci, na czym umiem gra? Tego lata, gdy rozwiedli si moi rodzice, wysali mnie do
dziadkw w Buffalo. Ssiedzi byli otyszami. Bruverisowie. I oboje grali na koklach. Wiesz, co
to s kokle? To co w rodzaju cytry, tylko e w wydaniu otewskim. W kadym razie cign
czsto syszaem, jak pan i pani Bruverisowie brzdkaj na koklach na ssiednim podwrku.
Brzmiay niezwykle. Z jednej strony dziko i nieokieznanie, a z drugiej, melancholijnie. W
rodzinie instrumentw strunowych kokle choruj na depresj maniakaln. W kadym razie tego
lata nudziem si jak mops. Miaem szesnacie lat. Metr osiemdziesit trzy. Szedziesit trzy kilo.
Mionik skrtw z marihuan. Napalaem si w moim pokoju, wypuszczaem dym przez okno, a
potem siadaem na werandzie i suchaem, jak obok graj Bruverisowie. Czasem przychodzili inni
ludzie. Koklici. Ustawiali krzeseka ogrodowe na podwrzu i wszyscy razem siedzieli tam i grali.
Prawdziwa orkiestra! Koklowa. Pewnego dnia zauwayli, e ich podgldam, i zaprosili mnie do
siebie. Poczstowali mnie saatk ziemniaczan i lizakiem o smaku winogronowym, a ja
zapytaem pana Bruverisa, jak si gra na koklach. Zacz mnie wic uczy. Chodziem tam
codziennie. Poyczali mi swoje stare kokle. wiczyem po pisze godzin dziennie. Naprawd
mnie wcigno. Pod koniec lata kontynuowa gdy musiaem wyjecha, Bruverisowie dali mi
kokle. Chcieli, ebym je zatrzyma. Zabraem je do samolotu. Poprosiem o osobny fotel dla nich,
jakbym by co najmniej Rostropowiczem. Ojciec wtedy ju wyprowadzi si z domu. Zostalimy
wic tylko ja, moja siostra i moja matka. Nie przestawaem wiczy. Graem ju tak dobrze, e
mogem wstpi do zespou. Grywalimy na festiwalach muzyki etnicznej i ortodoksyjnych
weselach. Nosilimy tradycyjne kostiumy, haftowane kamizelki, bufiaste rkawy, buty do kolan.
Oprcz mnie wszyscy byli doroli. W wikszoci otysze, ale te kilku Rosjan. Naszym
popisowym numerem byy Oczy czarne. Tylko one pozwoliy mi przetrwa liceum. Kokle.
Wci grasz?
O nie. artujesz chyba. Na koklach?
Suchajc Leonarda, Madeleine czua, e jej szczliwe dziecistwo zuboyo j. Nigdy si nie
zastanawiaa, dlaczego zachowuje si tak, a nie inaczej, ani jaki wpyw na jej osobowo mieli
rodzice. Sprzyjajce warunki przytpiy jej zmys obserwacyjny. Leonard natomiast zauwaa
kady najmniejszy szczeg. Na przykad jeden z weekendw spdzili na Cape Cod (mieli midzy
innymi odwiedzi orodek Pilgrim Lake Laboratory, gdzie Leonard stara si o stypendium
badawcze) i gdy ju wracali, Leonard spyta:

 Jak ty to robisz? Po prostu wstrzymujesz?

Co?
Wstrzymujesz. Przez dwa dni. Dopki nie wrcisz do domu.
Gdy powoli zaczynao do niej dociera, o co pyta, zawoaa:
Nie, no nie wierz!
Nigdy, ani razu w mojej obecnoci si nie zaatwia.
W twojej obecnoci?
Gdy jestem obecny. Albo niedaleko.
Co w tym zego?
Co w tym zego? Nic. Jeli mwimy o sytuacji, gdy nocuj, a rano wychodz na zajcia, a
wtedy ty biegniesz do kibla i walisz kup, to zrozumiae. Ale gdy spdzamy dwa, prawie trzy dni
razem, objadamy si owocami morza, a ty przez cay ten czas ani razu nie oprniasz kiszek,
mog tylko doj do wniosku, e jeste bardziej ni tylko troch przewraliwiona.
Co z tego? To krpujce! zawoaa Madeleine. Nie rozumiesz? Po prostu si krpuj.
Leonard wpatrywa si w ni wzrokiem bez wyrazu.
Przeszkadza ci, gdy ja si zaatwiam? spyta.
Musimy o tym rozmawia? Troch to obrzydliwe.
Uwaam, e musimy o tym rozmawia. Bo najwyraniej nie potrafisz si przy mnie
rozluni, a przecie jestem tak mi si wydawao twoim chopakiem, a to znaczy lub
powinno znaczy e jestem osob, przy ktrej moesz si w peni odpry. Leonard rwna si
maksymalne rozlunienie.
To nie faceci zazwyczaj s gaduami. To nie faceci namawiaj partnerk, eby si bardziej
otworzya. Ale ten by inny. Powiedzia te, e jest jej chopakiem. Ogosi to oficjalnie.
Sprbuj bardziej si rozluni obiecaa Madeleine jeli ci to uszczliwi. Ale w
kwestii ekskrementw nie robiabym sobie wielkich nadziei.
Nie robisz tego dla mnie rzek Leonard. Robisz to dla pana Jelita Grubego. Dla pani
Dwunastnicy.
Chocia ten rodzaj amatorskiej terapii nie do koca okaza si skuteczny (po tej rozmowie na
przykad Madeleine miaa jeszcze wiksze, nie mniejsze, opory przed wyprnieniem si, jeli
Leonard znajdowa si w promieniu jednego kilometra), mia na Madeleine ogromny wpyw.
Leonard bacznie jej si przyglda. Czua, e obchodzi si z ni w odpowiedni sposb, jak z
czym cennym lub nadzwyczaj fascynujcym. Cieszya si, wiedzc, e tak bardzo absorbuje jego
myli.
Do koca kwietnia Madeleine i Leonard nabrali ju zwyczaju spdzania kadego wieczoru

razem. W dni powszednie, gdy Madeleine koczya si uczy, kierowaa kroki do laboratorium
biologicznego, gdzie zastawaa Leonarda w towarzystwie dwch chiskich magistrantw
wpatrzonych w szkieka pod mikroskopem. Jeli ju udao jej si wyprowadzi stamtd Leonarda,
musiaa jeszcze go namwi, eby przenocowa u niej. Pocztkowo Leonard lubi nocowa w
Narragansett. Podobay mu si ozdobne gzymsy i widok z jej pokoju. Oczarowa Olivi i Abby,
smac naleniki w niedzielne poranki. Szybko jednak zacz narzeka, e zawsze nocuj u
Madeleine i e nigdy nie budzi si we wasnym ku. Przenocowanie u Leonarda wymagao
jednak od Madeleine, eby za kadym razem zabraa wie zmian ubra, a poniewa nie lubi,
gdy zostawiaa u niego swoje ciuchy (i szczerze mwic, ona te tego nie lubia, bo zostawione
rzeczy przechodziy stchlizn), Madeleine musiaa je nosi ze sob na zajcia przez cay dzie.
Wolaa spa w swoim pokoju, gdzie moga skorzysta z wasnego szamponu, odywki i gbki i
gdzie na kad rod przypada dzie czystej pocieli. Leonard nigdy nie zmienia swojej. Miaa
niepokojco szary kolor. Do krawdzi materaca przylegay kbki kurzu. Pewnego ranka
Madeleine z przeraeniem odkrya kaligraficzny znak krwi, ktra wypyna z niej przed trzema
tygodniami, plam, ktr zaatakowaa kuchennym zmywakiem, gdy Leonard spa obok.
Nigdy nie pierzesz pocieli! wytkna mu.
Pior odpowiedzia spokojnie Leonard.
Jak czsto?
Gdy jest ju brudna.
Zawsze jest brudna.
Nie kady moe co tydzie odwiedza pralni. Nie kady dorasta, obchodzc dzie czystej
pocieli.
Nie musisz chodzi do pralni cigna niezraona Madeleine. Macie przecie pralk w
suterenie.
I korzystam z niej owiadczy Leonard. Tylko nie w kad rod. Nie utosamiam brudu
ze mierci i rozpadem.
Aha, czyli ja niby utosamiam? Mam obsesj na punkcie mierci, bo pior pociel?
Stosunek wielu osb do czystoci ma ogromny zwizek z ich lkiem przed mierci.
Tu nie chodzi o mier, Leonardzie. Tu chodzi o okruchy na przecieradle. Tu chodzi o to,
e poduszka mierdzi jak kanapka z pasztetow.
Pudo.
Wanie e tak!
Pudo.
Powchaj j!

 To salami. Nie lubi pasztetowej.

Do pewnego stopnia ten rodzaj przekomarzanek by zabawny. Ale potem nadeszy wieczory,
kiedy Madeleine zapominaa ubra na zmian i Leonard oskara j, e umylnie zmusza go w ten
sposb do przenocowania u niej. Pniej, co martwio j jeszcze bardziej, nadeszy wieczory,
kiedy Leonard oznajmia, e idzie si pouczy do siebie i e zobacz si nastpnego dnia. Zacz
zarywa noce. Jeden z jego profesorw filozofii zaproponowa mu skorzystanie z domku w
grach Berkshire, Leonard wyjecha tam wic na cay deszczowy weekend sam, eby napisa
prac o Fichtem wrci ze studwudziestotrzystronicowym maszynopisem ubrany w odblaskow
pomaraczow kamizelk myliwego. Ta kamizelka staa si jego ulubionym elementem
garderoby. Nosi j bez przerwy.
Zacz koczy za Madeleine zdania. Jak gdyby jej mzg pracowa zbyt wolno. Jak gdyby nie
mg si doczeka, a zbierze myli. Bawi si rzeczami, ktre mwia, robic dziwne dygresje i
wdajc si w gry sowne. Za kadym razem gdy mwia, e musi si wyspa, wcieka si i przez
kilka dni do niej nie dzwoni. I wanie w tym okresie Madeleine w peni zrozumiaa, jaki
zwizek ma dyskurs miosny z nadzwyczajn samotnoci. Samotno jest nadzwyczajna,
poniewa nie ma charakteru fizycznego. Jest nadzwyczajna, bo czuje si j w towarzystwie
kochanej osoby. Jest nadzwyczajna, poniewa tkwi w naszych gowach, w najbardziej odludnym
ze wszystkich miejsc.
Im bardziej Leonard si od niej odsuwa, tym bardziej jej na nim zaleao. Im bardziej jej
zaleao, tym bardziej Leonard si odsuwa. Przekonywaa sam siebie, eby zachowa spokj.
Chodzia do biblioteki pisa prac z intrygi maeskiej, ale atmosfera fantazji erotycznych
ukradkowe spojrzenia w czytelni, kuszce regay sprawiaa, e koniecznie musiaa zobaczy si
z Leonardem. I tak nogi niosy j mimo woli przez ciemny kampus na wydzia biologii. Do
ostatniej chwili Madeleine ywia szalon nadziej, e ten wyraz saboci jest by moe si. Bya
to genialna strategia, cakowite porzucenie strategii. adnych gierek, tylko szczero. Czy
Leonard, widzc taki bezmiar szczeroci, mg pozosta nieczuy? Bya niemal szczliwa,
podchodzc do niego od tyu, gdy sta przy stole laboratoryjnym, i poklepujc go po ramieniu, i
jej szczcie trwao dopty, dopki nie odwraca si nie z rozkochan, ale z rozdranion min.
Sytuacj pogarszao jeszcze to, e zacza si wiosna. Z kadym dniem ludzie jakby wkadali
na siebie coraz mniej. Drzewa magnolii pczkujce na kampusowym zielecu wyglday wrcz,
jakby stay w pomieniach. Rozsieway wo, ktra wpywaa przez okna sali, gdzie odbyway si
zajcia z semiotyki 211. Drzewa magnolii nie czytay Rolanda Barthesa. Nie uwaay, e
mio to stan umysu; magnolie upieray si przy tym, e jest czym naturalnym,
nieprzemijajcym.

Pewnego piknego i ciepego dnia w maju Madeleine wzia prysznic, wyjtkowo starannie
ogolia nogi i woya pierwsz wiosenn sukienk: krtk, jasnozielon, ze liniakowym
konierzem i bufiastymi rkawkami. Do nich wsuna na bose stopy kremowo-rdzawe buty w
stylu Bustera Browna. Jej odkryte nogi, wzmocnione od gry w squasha w zimowe miesice, byy
blade, lecz smuke. Nie zdja okularw, wosy zostawia rozpuszczone i udaa si do mieszkania
Leonarda na Planet Street. Po drodze zatrzymaa si na targu, eby kupi kawaek sera, krakersy i
butelk valpolicelli. Schodzc w d od Benefit w stron South Main, czua midzy udami ciepy
wietrzyk. Drzwi wejciowe do akademika Leonarda byy otwarte i podparte ceg, wspia si
wic po schodach pod jego mieszkanie i zapukaa. Leonard otworzy drzwi. Wyglda, jakby
wanie wyrwaa go z drzemki.
Noooooo, adna sukienka.
Ostatecznie nie poszli do parku. Urzdzili sobie piknik w ku. Gdy Leonard wcign j na
materac, Madeleine wypucia pakunki, majc nadziej, e butelka z winem si nie stucze.
Zsuna sukienk przez gow. Niedugo potem oboje byli nadzy i pldrowali, takie odnosia
wraenie, potny kosz ze smakoykami. Madeleine leaa na brzuchu, na boku, na plecach,
skubic wszystkie pysznoci, cudownie pachnce galaretki w cukrze, kurze udka, a take bardziej
wyszukane dary, anykowe cantucci, pomarszczone trufle, sone yeczki pasty tapenade. Nigdy
dotd nie bya tak czym pochonita. Jednoczenie czua si dziwnie nie na miejscu, nie do
koca w zgodzie ze swym schludnym ego, za to zespolona z Leonardem w jedn, wielk,
protoplazmiczn, ekstatyczn jedno. Wydawao jej si, e wczeniej bya zakochana.
Wiedziaa, e wczeniej uprawiaa seks. Ale te wszystkie rozpalone obmacywanki nastolatkw, te
wszystkie nieporadne igraszki na tylnej kanapie samochodu, powane, performatywne letnie noce
z chopakiem z liceum Jimem McManusem, nawet czue zblienia z Billym, podczas ktrych
nalega, eby patrzyli sobie w oczy w czasie orgazmu to wszystko nie przygotowao jej na ten
pd, na t niepohamowan rozkosz.
Leonard caowa j. Kiedy nie moga ju wytrzyma, chwycia go brutalnie za uszy.
Odcigna gow Leonarda i tak przytrzymaa, eby pokaza mu dowd tego, co czuje (wtedy
ju pakaa). Zachrypnitym gosem z nut czego jeszcze, poczucia zagroenia, Madeleine
wydyszaa:
Kocham ci.
Leonard wpatrywa si w ni. Jego brwi zadray. Nagle zsun si z materaca. Wsta i nagi
przeszed przez pokj. Przykucnwszy, sign do jej torby i wycign Fragmenty dyskursu
miosnego z kieszeni, w ktrej zawsze trzymaa t ksik. Przewrci kilka kartek, a znalaz to,
czego szuka. Wtedy wrci do ka i wrczy jej ksik.

Kocham ci
Je taime / Kocham-ci.
Gdy czytaa te sowa, ogarno j poczucie szczcia. Podniosa wzrok na Leonarda,
umiechajc si. Palcem pokaza jej, eby czytaa dalej. Figura ta nie odnosi si do deklaracji
mioci, do wyznania, lecz do powtarzanego krzyku mioci. Nagle szczcie Madeleine osabo
przymione poczuciem zagroenia. aowaa, e jest naga. Zgarbia si i przykrya przecieradem,
posusznie czytajc dalej.
Po pierwszym wyznaniu kolejne kocham ci nie znaczy ju nic
Leonard, wci kucajc, mia na twarzy cyniczny umieszek.
Wtedy wanie Madeleine rzucia w jego gow ksik.
Pod wykuszowym oknem Carr House auta goci cigny si ju nieprzerwanym sznurem.
Przestronne rodzicielskie limuzyny (cadillaki i mercedesy klasy S, a od czasu do czasu te
chryslery new yorker i pontiaki bonneville) suny z hoteli w centrum miasteczka na uroczysto
na College Hill. Za kierownic kadego samochodu siedzia ojciec, solidny i stanowczy, ale
prowadzcy ostronie ze wzgldu na mnogo ulic jednokierunkowych w Providence. Miejsce
pasaera zajmoway matki. Uwolnione od domowych obowizkw wanie tutaj, w rodzinnym
aucie prowadzonym przez ma, mogy swobodnie podziwia adn sceneri uniwersyteckiego
miasta. Samochody wiozy cae rodziny, gwnie rodzestwo, ale gdzieniegdzie wida byo
dziadka lub babci przywiezionych z Old Saybrook lub Hartfordu, by mogli zobaczy, jak Tim
bd Alice albo Prakrti lub Heejin odbieraj zdobyty z takim trudem dyplom. Jedziy te
miejskie takswki i hotelowe limuzyny, wydmuchujc siwe oboki spalin, a take mae,
przypominajce skarabeusze wozy z wypoyczalni, przemieszczajce si szybko z pasa na pas, jak
gdyby chciay unikn zgniecenia. Po przejechaniu rzeki, gdy zaczynali si pi Waterman Street,
niektrzy kierowcy wciskali klakson na widok olbrzymiego uniwersyteckiego transparentu nad
wejciem do kocioa baptystw. Wszyscy liczyli na pikn pogod w dzie uroczystoci. Ale
gdy chodzio o Mitchella, by cakiem zadowolony z szarego nieba i wyjtkowo jak na t por
roku niskich temperatur. Cieszy si, e ulewa popsua doroczn zabaw. Cieszy si, e nie wieci
soce. Aura nieszczcia, ktra wisiaa nad wszystkim, doskonale wspgraa z jego nastrojem.
Nigdy nie jest przyjemnie, jeli kto ci nazywa bcwaem. Jest jeszcze gorzej, jeli tak ci
nazwie szczeglnie ci si podobajca dziewczyna, a jeli akurat ta dziewczyna jest osob, ktr
skrycie chciae polubi, jest to wyjtkowo bolesne.
Gdy Madeleine wymaszerowaa z kawiarni, Mitchell pozosta przy stoliku unieruchomiony
alem. Pogodzili si na cae dwadziecia minut. Wieczorem wyjeda z Providence, a za kilka
miesicy z kraju. Nie wiadomo byo, czy kiedykolwiek jeszcze j zobaczy.

Po drugiej stronie ulicy dzwony zaczy wybija dziewit. Mitchell musia si zbiera. Za
czterdzieci pi minut mia si rozpocz pochd absolwentw. Czapk i tog mia w swoim
pokoju, gdzie czeka na niego Larry. Ale zamiast wsta, Mitchell przysun krzeso bliej okna. O
mao nie przycisn nosa do szyby, po raz ostatni przygldajc si College Hill, i po cichu
powtarza nastpujce sowa:
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Mitchell odmawia modlitw Jezusow od dwch tygodni. Nie tylko dlatego e modlitw t
powtarza Franny Glass we Franny and Zooey (chocia z pewnoci bya to jaka rekomendacja).
Mitchellowi podobaa si religijna desperacja Franny, jej wycofanie si z ycia oraz pogarda dla
sekciarzy. Jej rozwijajce si przez ca ksik zaamanie nerwowe, podczas ktrego ani razu
nie wstaa z sofy, nie tylko wydao mu si fascynujco dramatyczne, lecz take katartyczne w
sposb, w jaki mia zadziaa Dostojewski, a nie zadziaa w jego przypadku. (Tostoj to inna
historia). Ale chocia przechodzi podobny kryzys egzystencjalny, dopiero gdy natkn si na
modlitw Jezusow w ksice pod tytuem Koci prawosawny, postanowi j wyprbowa.

Jak si okazao, modlitwa Jezusowa naleaa do tradycji religijnej, w ktrej Mitchell zosta z
niejasnych powodw ochrzczony przed dwudziestoma dwoma laty. Dlatego czu si
upowaniony do jej odmawiania. Czyni to wic, krc po kampusie, podczas zgromadze
modlitewnych kwakrw w domu spotka niedaleko Moses Brown School lub w chwilach takich
jak ta, gdy wewntrzny spokj, ktry usiowa osign, zaczyna si burzy, mci.
Mitchellowi podoba si powtarzalny charakter tej modlitwy. Franny stwierdzia, e nie trzeba
si nawet zastanawia, co si mwi; wystarczy tylko powtarza t formuk, dopki serce nie
przejmie jej i zacznie powtarza za ciebie. Byo to wane, bo gdy tylko Mitchell prbowa
zastanawia si nad sowami modlitwy Jezusowej, niespecjalnie mu si one podobay. Panie Jezu
Chryste to trudny pocztek. Trci troch religijnoci pasa biblijnego. Podobnie proba o
zmiowanie wydawaa si zbyt poddacza i uniona. Przebrnwszy przez Panie Jezu Chryste,
zmiuj si nade mn, Mitchell musia si zmierzy z ostatni przeszkod grzesznikiem. I to
byo naprawd trudne. Ewangelia, ktrej Mitchell nie odczytywa dosownie, gosia, e trzeba
umrze, aby si odrodzi. Mistycy, ktrych odczytywa tak dosownie, jak tylko pozwala
metaforyczny jzyk, gosili, e wasne ja trzeba podporzdkowa boskoci. Mitchellowi podobaa
si idea podporzdkowania boskoci. Ale trudno byo umierci wasne ja, jeli lubio si tyle
rzeczy z nim zwizanych.
Recytowa modlitw jeszcze przez minut, dopki si nie uspokoi. Wtedy wsta i wyszed z
kawiarni. Po drugiej stronie ulicy boczne drzwi kocioa byy teraz otwarte. Organista rozgrzewa
si, a jego muzyka rozsnuwaa si nad traw. Mitchell spojrza w d tam, gdzie znikna
Madeleine. Nie widzc jej nigdzie, zacz schodzi Benefit Street, kierujc si do swojego
akademika.
Znajomo Mitchella z Madeleine Hann jego duga, aspiracyjna, sporadycznie obiecujca, a
jednak frustrujca znajomo rozpocza si na rzymskiej imprezie na pocztku pierwszego
roku. Byo to co, czego instynktownie nie znosi: balanga z darmowym alkoholem w togach
inspirowanych hollywoodzkim filmem, kapitulacja przed kultur masow. Mitchell nie przyjecha
na studia, eby si zachowywa jak John Belushi. Nie widzia nawet Animal House. (By fanem
Altmana). Drugim wyjciem byoby siedzenie samemu w pokoju, tak wic ostatecznie, w duchu
sprzeciwu, ktry nie wymaga cakowitego bojkotu imprezy, poszed na ni w zwykym ubraniu.
Gdy tylko zjawi si w pokoju rekreacyjnym w suterenie, wiedzia, e popeni bd. Myla, e
poprzez niewoenie togi bdzie si wydawa rwnym gociem, ktry jest ponad takie wygupy,
ale gdy sta w kcie, popijajc spienione piwo z plastikowego kubka, czu si wyobcowany, jak
zawsze na imprezach penych osb lubianych.
Wtedy wanie zauway Madeleine. Taczya porodku pokoju z chopakiem, w ktrym

rozpozna porzdkowego z akademika. W przeciwiestwie do wikszoci dziewczyn na imprezie,

ktre w togach wyglday grubo, Madeleine przewizaa si w talii sznurem, dziki czemu
przecierado bardziej przylegao do ciaa. Wosy miaa zebrane do gry i upite jak Rzymianka, a
jej plecy byy pontnie goe. Oprcz wyjtkowej urody Madeleine Mitchell zauway take, e
jest niezbyt zaangaowan tancerk trzymaa w rku piwo i rozmawiaa ze swym partnerem, nie
zwracajc wikszej uwagi na rytm i e co jaki czas zostawia wszystkich i gdzie wychodzi.
Gdy wychodzia po raz trzeci, omielony alkoholem Mitchell podszed do niej i wydusi z siebie:
Gdzie ty tak cigle znikasz?
Madeleine nie okazaa zaskoczenia. Pewnie bya przyzwyczajona do dziwakw, ktrzy prbuj
zagai z ni rozmow.
Powiem ci, ale pomylisz, e jestem trzepnita.
Nie, wcale nie obieca Mitchell.
Mieszkam w tym akademiku. Wykombinowaam sobie, e skoro wszyscy id na imprez,
pralki bd wolne. Wic postanowiam jednoczenie zrobi sobie pranie.
Mitchell napi si troch piany, nie odrywajc od niej spojrzenia.
Potrzebujesz pomocy?
Nie rzucia Madeleine. Dam rad. Po czym dodaa, uznawszy najwyraniej, e
zabrzmiao to zbyt obcesowo: Jeli chcesz, moesz przyj popatrze. Pranie to cakiem
ekscytujce zajcie.
Ruszya korytarzem z pustakw, a on zacz i obok niej.
Dlaczego nie przebrae si w tog? spytaa.
Bo to gupie! odpowiedzia Mitchell, prawie krzyczc. Kretystwo!
Niezbyt sprytne posunicie, ale Madeleine najwyraniej nie wzia tego do siebie.
Ja przyszam, bo po prostu mi si nudzio oznajmia. Gdyby ta impreza nie odbywaa si
w moim akademiku, pewnie bym sobie odpucia.
W pralni Madeleine zacza wyciga wilgotn bielizn z jednej z pralek na monety. Dla
Mitchella ju to byo do podniecajce. Ale w nastpnej sekundzie zdarzyo si co
niezapomnianego. Gdy Madeleine signa do pralki, wze na jej ramieniu poluzowa si i
przecierado si zsuno.
Zdumiewajce, jak taki obraz nic specjalnego, tak naprawd, ledwie par centymetrw nagiej
skry moe utrzymywa si w gowie, nie ulegajc zamazaniu. Trwao to moe trzy sekundy.
Mitchell nie by wtedy cakowicie trzewy. A jednak teraz, prawie cztery lata pniej, potrafi na
zawoanie przywoa tamt chwil (i byo zaskakujce, jak czsto mia na to ochot) razem ze
wszystkimi sensorycznymi doznaniami, omotem suszarek, dudnieniem muzyki w pokoju obok,

chemicznym zapachem wilgotnej pralni. Pamita dokadnie, gdzie sta i w jaki sposb Madeleine
si pochylia, odgarniajc za ucho pasmo wosw, gdy przecierado zsuno si i na kilka
emocjonujcych chwil jej blada, cicha, episkopalna pier si przed nim obnaya.
Szybko si zakrya, podnoszc wzrok i umiechajc si, przypuszczalnie zmieszana.
Pniej, gdy ich znajomo przerodzia si w zaye, ale niewystarczajce mu koleestwo,
Madeleine zawsze kwestionowaa wspomnienie Mitchella z tamtego wieczoru. Utrzymywaa, e
wcale nie miaa na sobie togi podczas imprezy, a nawet jeli j woya czego nie chciaa
przyzna nigdy si jej nie zsuna. Ani tamtego wieczoru, ani podczas adnej z tysica nocy od
tamtej pory nigdy nie widzia jej nagiej piersi.
Mitchell twierdzi, e ten jeden raz j widzia, i aowa, e to si ju nie powtrzyo.
W tygodniach, ktre nastpiy po rzymskiej imprezie, Mitchell zacz si pojawia
niezapowiedziany pod drzwiami Madeleine. Skoczywszy popoudniowe zajcia z aciny, w
chodnym, pachncym limi powietrzu, przechodzi do Wayland Road i gdy po gowie wci
koata mu si heksametr daktyliczny Wergiliusza, wspina si po schodach do jej pokoju na
drugim pitrze. Stojc w progu lub, gdy mia wicej szczcia, siedzc przy jej biurku, stara si
by zabawny. Wsplokatorka Madeleine Jennifer zawsze rzucaa mu spojrzenie mwice, e
dokadnie wie, po co tu przyszed. Na szczcie nie byy ze sob w najlepszych stosunkach, wic
Jenny czsto zostawiaa ich samych. Madeleine zawsze sprawiaa wraenie uradowanej z jego
wizyty. Natychmiast zaczynaa opowiada mu o tym, co aktualnie czyta, a on kiwa gow, jak
gdyby by w stanie skupi uwag na jej spostrzeeniach na temat Ezry Pounda albo Forda
Madoxa Forda, stojc na tyle blisko, by czu zapach jej umytych szamponem wosw. Czasem
Madeleine czstowaa go herbat. Zamiast owocowych herbatek firmy Celestial Seasonings, z
cytatem z Laozi na opakowaniu, Madeleine pijaa swojego ulubionego earl greya Fortnum &
Mason. Nie zalewaa te po prostu torebek, lecz uywaa herbaty liciastej, korzystajc z sitka i
ocieplacza na imbryk. Nad kiem Jennifer wisia plakat z krajobrazem Vail z narciarzem na
biaym puchu po pas. Strona Madeleine bya bardziej wyrafinowana. Powiesia kilka
oprawionych fotografii Man Raya. Jej narzuta i kaszmirowe poszewki na poduszki miay ten sam
powany ciemnografitowy odcie jak jej swetry w serek. Na toaletce lea zestaw ekscytujco
kobiecych przedmiotw: srebrna szminka z monogramem, terminarz Filofaxa z mapami
nowojorskiego i londyskiego metra. Ale byy te na wp wstydliwe przedmioty: fotografia jej
rodziny ubranej w dopasowane kolorystycznie stroje; szlafrok Lilly Pulitzer oraz prujcy si
pluszowy krliczek o imieniu Foo Foo.
Mitchell by gotw, zwaywszy na inne atrybuty Madeleine, przeoczy te szczegy.
Od czasu do czasu, gdy do niej wpada, zastawa tam innych chopakw. Piaskowosego

gogusia w pantoflach bez skarpet lub mediolaczyka w ciasnych spodniach, z wielkim nochalem.
Przy tych okazjach Jennifer zachowywaa si jeszcze mniej gocinnie. Co do Madeleine, bya albo
tak przyzwyczajona do mskiej adoracji, e ju jej nie zauwaaa, albo tak naiwna, e nie
podejrzewaa, dlaczego trzech chopakw przesiaduje u niej w pokoju niczym zalotnicy
Penelopy. O ile wiedzia Mitchell, nie sypiaa z tamtymi dwoma. To dawao mu nadziej.
Metod maych krokw najpierw siada przy jej biurku, potem na parapecie bliej ka, a
wreszcie kad si na pododze przed jej kiem, gdy ona wycigaa si nad nim. Czasem sama
myl, e ju widzia jej pier e wie dokadnie, jak wyglda jej otoczka sutkowa wystarczaa,
eby mu stan, i musia wtedy przetoczy si na brzuch. A jednak przy tych nielicznych
okazjach, kiedy wybierali si z Madeleine na co, co przypominao randk na wystawian przez
studentw sztuk lub na wieczorek poezji wok jej oczu dostrzega jakie napicie, jak gdyby
miaa wiadomo towarzysko-romantycznych komplikacji pokazywania si z nim. Ona te bya
na studiach nowa i dopiero odnajdywaa swoj drog. Pewno nie chciaa tak wczenie ogranicza
sobie moliwoci wyboru.
W ten sposb min cay rok. Caluteki rok erotycznego niespenienia. Mitchell przesta
zachodzi do pokoju Madeleine. Stopniowo ich drogi si rozeszy. Nie tyle o niej zapomnia, ile
uzna, e nie ma u niej szans. Za kadym razem gdy wpadali na siebie, bya tak rozmowna i tak
czsto dotykaa jego ramienia, e znw zaczyna sobie co wyobraa, ale dopiero na drugim
roku niewiele brakowao, a do czego by doszo. W listopadzie, kilka tygodni przed witem
Dzikczynienia, Mitchell napomkn, e podczas przerwy planuje zosta w kampusie, zamiast
lecie do Detroit, i Madeleine zaskoczya go zaproszeniem na rodzinne obchody wita w jej
domu w Prettybrook.
Uzgodnili, e spotkaj si na stacji Amtraka w rod w poudnie. Gdy Mitchell tam dotar,
taszczc przedwojenn walizk z wyblakymi zotymi inicjaami jakiej od dawna nieyjcej
osoby, Madeleine ju czekaa na niego na peronie, w okularach na nosie. Byy to due szka w
szylkretowej oprawce i jeli to w ogle moliwe, podobaa mu si w nich jeszcze bardziej. Szka
byy mocno porysowane, a lewy zausznik lekko wygity. Poza tym Madeleine wygldaa
schludnie jak zawsze, a moe nawet jeszcze bardziej, jako e jechaa do rodzicw.
Nie wiedziaem, e nosisz okulary powiedzia Mitchell.
Szka kontaktowe mnie dzisiaj uwieray.
Podobaj mi si.
Rzadko je nosz. Nie mam a tak kiepskiego wzroku.
Stojc na peronie, Mitchell zastanawia si, czy woenie przez Madeleine okularw oznacza, e
czuje si przy nim swobodnie, czy raczej e nie zaley jej na tym, by wyglda dla niego jak

najlepiej. Gdy ju znaleli si w pocigu w tumie innych podrnych jadcych na wito, nie by
w stanie tego ustali. Znaleli dwa miejsca obok siebie i wtedy Madeleine zdja okulary, i
pooya je na kolanach. Gdy pocig wytoczy si z Providence, znw je woya, eby podziwia
krajobrazy za oknem, szybko jednak je cigna i wcisna do torby. (Dlatego byy w takim
stanie; zgubia etui dawno temu).
Podr trwaa pi godzin. Mitchellowi nie przeszkadzaoby, gdyby trwaa pi dni.
Elektryzowao go, e Madeleine jest unieruchomiona na miejscu obok. Wzia ze sob pierwszy
tom cyklu A Dance to the Music of Time oraz, co najwyraniej byo jej wstydliwym podrnym
zwyczajem, gruby numer Voguea. Mitchell oglda przez szyb magazyny i warsztaty
blacharskie, nim wyj Finneganw Tren.
Chyba nie bdziesz tego czyta?
Bd.
artujesz!
To o rzece wyjani Mitchell. W Irlandii.
Pocig sun wybrzeem Rhode Island w gb Connecticut. Od czasu do czasu pojawiay si
ocean lub moczary, a potem nagle znaleli si na brzydkich obrzeach przemysowego
miasteczka. W New Haven skad zatrzyma si na zmian lokomotywy, po czym dotoczy si do
dworca Grand Central. Gdy dojechali metrem na Penn Station, Madeleine poprowadzia Mitchella
na kolejny peron, skd odjeda pocig do New Jersey. Dotarli do Prettybrook tu przed
dwudziest. Dom rodzicw Madeleine by stuletni rezydencj w stylu Tudorw z rosncymi od
frontu platanami londyskimi i umierajcymi cykutami. Wntrza wydaway si gustownie
urzdzone, cho sprawiay wraenie niszczejcych. Na orientalnych dywanach widniay plamy.
Kuchenne ceglane linoleum miao trzydzieci lat. Gdy Mitchell skorzysta z toalety, zauway, e
uchwyt na papier toaletowy zosta naprawiony tam klejc. Podobnie podklejono odac
tapet na korytarzu. Mitchell mia ju wczeniej do czynienia ze zuboaymi bogaczami, tutaj
jednak oszczdno biaej elity wystpowaa w najczystszej formie. Gipsowe sufity zapaday si
niepokojco. Ze cian wystaway szcztki alarmu przeciwwamaniowego. Przestarzaa instalacja
elektryczna sypaa iskrami, ilekro wyjmowao si wtyczk z gniazdka.
Mitchell zawsze wietnie sobie radzi z rodzicami. To bya jego specjalno. Nie mina
godzina od ich przyjazdu w rod wieczorem, a on ju zyska status ulubieca. Zna teksty
piosenek Colea Portera, ktre Alton odtwarza na wiey hi-fi. Pozwoli Altonowi odczyta
fragmenty On Drink Kingsleya Amisa i najwyraniej bawiy go nie mniej ni Altona. Przy
kolacji Mitchell rozmawia o Sandrze Day OConnor z Phyllid, a o operacji Abscam z Altonem.
I jakby tego byo mao, pniej zabysn podczas gry w scrabblea.

 Nie wiedziaam, e jest takie sowo jak grosz powiedziaa zachwycona Mitchellem
Phyllida.
To nazwa polskiej waluty. Sto groszy to jeden zoty.
Maddy, czy wszyscy twoi nowi koledzy na studiach s tacy wiatowi? spyta Alton.
Gdy Mitchell zerkn na Madeleine, umiechaa si do niego. I wtedy to si stao. Madeleine
miaa na sobie podomk. Nosia okulary. Wygldaa domowo, a zarazem seksownie, zupenie dla
niego nieosigalna, a jednoczenie w zasigu rki ze wzgldu na to, jak wietnie dopasowa si
ju do jej rodziny i jakim idealnym byby ziciem. Oeni si z t dziewczyn! wiadomo ta
przeszya go jak prd, poczucie przeznaczenia.
Obce sowa s zabronione zauwaya Madeleine.
witeczny ranek upyn mu na przenoszeniu krzese na prob Phyllidy oraz na sczeniu
krwawej mary i grze w bilard z Altonem. St bilardowy mia skrzane uzy z frdzlami zamiast
prowadnic. Przygotowujc si do kolejnego uderzenia, Alton powiedzia:
Kilka lat temu zauwayem, e st jest nierwny. Facet z serwisu powiedzia, e jest
spaczony prawdopodobnie od tego, e siadali na nim koledzy ktrego z naszych dzieciakw.
Chcia, ebym kupi ca now ram. A ja podstawiem tylko kawaek drewna pod jedn z ng. I
problem rozwizany.
Niedugo potem zjechao si towarzystwo. Kuzyn Doats o aksamitnym gosie, w spodniach w
szkock krat, jego ona Dinky, jasna blondynka o zbach jak z ostatnich obrazw de Kooninga,
ich mae dzieci i tusty seter Nap.
Madeleine przyklka, eby przywita si z Napem, mierzwic mu futro i przytulajc go.
Ale si spas powiedziaa.
Wiesz, czemu? spyta Doats. Prawdopodobnie przez sterylizacj. Nap jest eunuchem. A
eunuchowie zawsze synli z pulchnoci, prawda?
Siostra Madeleine, Alwyn, i jej m Blake Higgins zjawili si koo trzynastej. Alton
przygotowa koktajle, a Mitchell zaproponowa, e rozpali w kominku.
witeczny obiad min byskawicznie przy dolewkach wina i artobliwych toastach. Po
posiku wszyscy udali si do biblioteki, gdzie Alton zacz serwowa porto. Ogie przygasa i
Mitchell wyszed na dwr po drewno. Wtedy ju czu si cakowicie swobodnie. Spojrza przez
gazie sosen na rozgwiedone nocne niebo. By w sercu New Jersey, ale rwnie dobrze mg
by w Schwarzwaldzie. Bardzo spodoba mu si ich dom. Dom i cae to wielkie, szacowne,
zakrapiane alkoholem przedsiwzicie o nazwie Hanna. Wracajc z drewnem na opa, usysza
muzyk. Na pianinie graa Madeleine, a piewa Alton. Wybrali ulubiony utwr rodziny pod
tytuem Til. Gos Altona by zaskakujco dobry; kiedy w Yale piewa w grupie wokalnej.

Madeleine troch zbyt wolno zmieniaa akordy, wygrywajc je troch nieporadnie. Okulary
zsuny jej si z nosa, gdy czytaa nuty. cigna buty, eby naciska peday boso.
Mitchell zosta na cay weekend. Ostatniej nocy w Prettybrook lea w gocinnej sypialni na
poddaszu, czytajc, gdy usysza, e na korytarzu otwieraj si drzwi i kto wspina si po
schodach. Madeleine zapukaa cichutko i wesza.
Bya ubrana w T-shirt z napisem Lawrenceville i nic wicej. Jej uda, na poziomie gowy
Mitchella, byy nieco peniejsze, ni si spodziewa.
Usiada na brzegu ka.
Gdy spytaa, co czyta, Mitchell musia spojrze, eby sobie przypomnie tytu. By cudownie i
wstydliwie wiadomy swej nagoci pod cienk kodr. Czu, e Madeleine te jest tego wiadoma.
Zastanawia si, czy jej nie pocaowa. Przez chwil myla, e pocauje go ona. A potem,
poniewa Madeleine tego nie zrobia, poniewa by gociem i jej rodzice spali na dole, poniewa
w tym cudownym momencie Mitchell czu, e spraw nie da si ju powstrzyma i ma mnstwo
czasu, eby wykona ten ruch, nie zrobi nic. Madeleine w kocu wstaa z nieco rozczarowan
min. Zesza po schodach i zgasia wiato.
Po jej odejciu Mitchell odgrywa t scen w wyobrani, wymylajc inne zakoczenie. Nie
chcc zabrudzi pocieli, skierowa si do azienki i po drodze zahaczy o stary sprynowy
materac, ktry narobi haasu, przewracajc si. Gdy wszystko ucicho, ruszy dalej do azienki.
Spuci si do malekiej umywalki i wod z kranu zmy dowody a do ostatniej smuki.
Rano wrcili pocigiem do Providence, weszli razem na College Hill, objli si i rozstali. Kilka
dni pniej Mitchell zajrza do pokoju Madeleine. Nie zasta jej. Na tablicy z wiadomociami do
niej znajdowa si licik od jakiego Billyego: Tarkowski projekcja 19.30 Sayles. Przyjd, bo
jak nie, to. Mitchell zostawi niepodpisany cytat, fragment Gerty MacDowell z Ulissesa: A
pniej wybucha rzymska wieca i byo to jak westchnienie Och!, i wszyscy zawoali Och! Och!
w zachwycie, i wytrysn z niej potokami deszcz zotych wosw .
Min tydzie, a Madeleine si nie odzywaa. Gdy dzwoni, nie odbieraa.
Wrci do jej akademika. Znowu nie mia szczcia. Na tablicy z wiadomociami kto
dorysowa strzak do cytatu z Joycea z dopiskiem: Co to za zbol?.
Mitchell star to. Napisa: Maddy, zadzwo do mnie. Mitchell. Potem star i to i napisa:
Prosz o rozmow. M..
Po powrocie do siebie Mitchell przyjrza si sobie w lustrze. Stan bokiem, prbujc obejrze
wasny profil. Udawa, e rozmawia z kim na imprezie, eby sprawdzi, jak wyglda naprawd.
Madeleine nie odezwaa si w nastpnym tygodniu, wic Mitchell przesta dzwoni i
przychodzi do jej pokoju. Rzuci si w wir nauki, spdza heroiczne iloci czasu na ozdabianiu
3

swych prac z literatury lub tumaczeniu rozbudowanych metafor Wergiliusza o winnicach i

kobietach. Kiedy wreszcie znw wpad przypadkiem na Madeleine, zachowywaa si yczliwie
jak zawsze. Do koca roku pozostawali blisko, chodzc razem na wieczorki poetyckie i od czasu
do czasu jadajc kolacje w Ratty sami lub w towarzystwie innych osb. Gdy wiosn przyjechali
rodzice Madeleine, zaprosia Mitchella na wspln kolacj w Bluepoint Grill. Nie wrci ju
jednak do domu w Prettybrook, nigdy nie rozpali w ich kominku ani nie pi ginu z tonikiem na
tarasie z widokiem na ogrd. Stopniowo Mitchellowi udao si nawiza wasne kontakty
towarzyskie na uczelni i chocia nadal si przyjanili, Madeleine poruszaa si w swoim krgu
znajomych. Mimo to nigdy nie zapomnia tamtego przeczucia. Pewnego wieczoru w
padzierniku, niemal rok od wizyty w Prettybrook, Mitchell dostrzeg Madeleine kroczc przez
kampus w czerwonawym wietle zmierzchu. Bya z kdzierzawym jasnowosym chopakiem
Billym Bainbridgeem, ktrego Mitchell zna z akademika z pierwszego roku. Billy chodzi na
kursy genderowe i nazywa siebie feminist. Delikatnie trzyma jedn do w tylnej kieszeni jej
dinsw. Ona wsuna swoj rk do tylnej kieszeni jego dinsw. Poruszali si w ten sposb,
kade z czstk partnera w garci. Na twarzy Madeleine malowaa si tpota, jakiej Mitchell nigdy
u niej nie widzia. Bya to tpota wszystkich normalnych ludzi. Tpota szczliwych i piknych,
tych wszystkich, ktrzy dostaj od ycia to, czego chc, przez co staj si nijacy.
W Fajdrosie Platona wypowiedzi sofisty Lizjasza i pierwszego Sokratesa (zanim ten
zupenie nie zmieni tonu) opieraj si na tej zasadzie, e kochajcy jest nieznony (swym
ciarem) dla kochanego.
W tygodniach po rozstaniu z Leonardem Madeleine wikszo czasu spdzaa w Narragansett,
lec na ku. Na ostatnie zajcia chodzia jak na stracenie. Nie miaa apetytu. W nocy potrzsaa
ni niewidzialna rka, budzc j co kilka godzin. Smutek by czym fizjologicznym, zaburzeniem
we krwi. Czasem dopiero po minucie niejasnego lku budzik obok tyka, sine wiato ksiyca
powlekao szyb jak klej przypominaa sobie brutalny fakt, ktry go wywoa.
Spodziewaa si, e Leonard zadzwoni. Fantazjowaa o tym, e zjawia si w drzwiach i prosi j,
by wrcia. A gdy nic takiego si nie dziao, ogarniaa j rozpacz i wykrcaa jego numer. Linia
bya czsto zajta. Leonard radzi sobie bez niej znakomicie. Rozmawia przez telefon,
prawdopodobnie z innymi dziewczynami. Czasem Madeleine wsuchiwaa si w zajty sygna tak
dugo, e w kocu prbowaa wychwyci gos Leonarda, jak gdyby kry si pod warstw
dwikw. Gdy syszaa normalny sygna, myl o tym, e Leonard moe w kadej chwili
podnie suchawk, przepeniaa Madeleine radoci, potem jednak w przypywie paniki
odkadaa suchawk, zawsze odnoszc wraenie, e tu przed rozczeniem si syszy, jak on
mwi Halo.

Za spraw mioci staa si nieznona. Staa si cika. Leaa rozwalona na ku, starajc
si, eby butami nie dotyka pocieli (nawet w nieszczciu Madeleine pozostawaa pedantyczna),
i analizowaa wszystkie rzeczy, ktre mogy zrazi do niej Leonarda. Bya zbyt zaborcza,
wdrapywaa mu si na kolana jak maa dziewczynka, chcc mie go cay czas dla siebie. Pogubia
si w tym, co dla niej najwaniejsze, i zamienia si w kul u nogi.
Po zwizku z Leonardem pozostaa jej tylko jedna rzecz: ksika, ktr w niego rzucia. Zanim
wybiega z pokoju Leonarda tamtego dnia gdy on lea jak panisko nagi na ku, spokojnie
powtarzajc imi Madeleine i dajc jej do zrozumienia, e przesadza zauwaya ksik otwart
na pododze niczym ptak, ktry uderzy w szyb i pad oguszony. Podnoszc j, potwierdziaby
zarzut Leonarda e ma na punkcie Fragmentw dyskursu miosnego niezdrow obsesj, e
zamiast rozproszy jej fantazje na temat mioci, ksika jedynie je podtrzymuje i e w obliczu
tych wszystkich dowodw Madeleine jest nie tylko sentymentaln gsi, ale i kiepskim krytykiem
literackim.
A przecie pozostawienie ksiki na pododze skd Leonard mg j pniej podnie i
obejrze fragmenty, ktre zaznaczya, a take notatki na marginesach (cznie z pojedynczym
opatrzonym wykrzyknikiem imieniem Leonard! na stronie 161 w rozdziale pod tytuem W
kojcym magnesie twoich ramion) byo wykluczone. Zgarnwszy wic torb, Madeleine
jednym pynnym ruchem capna te Barthesa, nie majc miaoci sprawdzi, czy Leonard co
zauway. Pi sekund pniej zatrzasna za sob drzwi.
Bya zadowolona, e zabraa ksik. Teraz, w stanie przygnbienia, elegancka proza Rolanda
Barthesa bya jej jedynym pocieszeniem. Zerwanie z Leonardem ani troch nie osabio zwizku
Fragmentw dyskursu miosnego z jej yciem. Wrcz przeciwnie byo tam wicej rozdziaw
o zawodzie miosnym ni o szczciu. Jeden z rozdziaw nosi tytu Uzalenienie. Inny
Samobjstwo. Jeszcze inny Pochwaa ez. Szczeglna skonno zakochanego podmiotu do
paczu () Najmniejsze wzruszenie miosne, ze szczcia lub troski, wyciska z Wertera zy.
Werter pacze czsto, bardzo czsto i obficie. Czy to zakochany pacze w Werterze, czy te
romantyk?
Dobre pytanie. Od rozstania z Leonardem Madeleine pakaa waciwie bez przerwy. W nocy
zasypiaa, paczc. Pakaa rano, myjc zby. Staraa si nie paka w obecnoci wsplokatorek i
najczciej jej si to udawao.
Fragmenty dyskursu miosnego byy idealnym lekarstwem dla beznadziejnie zakochanych.
Byy instrukcj naprawy zamanego serca z wykorzystaniem jednego narzdzia mzgu. Jeli
odwoa si do rozsdku, uwiadomi sobie, e mio jest tworem kulturowym, zacz
postrzega swoje symptomy jako czysto umysowe, poj, e bycie zakochanym to tylko idea,

mona si wyzwoli spod tyranii mioci. Madeleine wiedziaa to wszystko. Problem polega na
tym, e niczego to nie zmieniao. Moga czyta dekonstrukcje mioci Barthesa cay dzie, a i tak
nie czua, e jej mio do Leonarda sabnie choby na jot. Im duej czytaa Fragmenty
dyskursu miosnego, tym bardziej czua si zakochana. Rozpoznawaa siebie na kadej stronie.
Utosamiaa si z Barthesowskim zagadkowym ja. Nie chciaa by uwolniona od emocji, chciaa
tylko, by potwierdzona zostaa ich waga. Oto miaa przed sob ksik przeznaczon dla
kochankw, ksik o zakochaniu, ktra zawieraa sowo kocha prawie w kadym zdaniu. I
och, jake j kochaa!
W wiecie zewntrznym wielkimi krokami zblia si koniec semestru, a take caych studiw.
Jej wsplokatorki, obydwie koczce histori sztuki, znalazy ju prac w Nowym Jorku, Olivia
w Sothebys, Abby za w galerii w Soho. Zdumiewajco due grono jej przyjaci i znajomych
odbywao rozmowy kwalifikacyjne w bankach inwestycyjnych. Inni zdobyli stypendia lub
przenosili si do Los Angeles, by pracowa w telewizji.
Jedyne, na co potrafia si zdoby Madeleine w ramach przygotowa do przyszoci, to
zwleczenie si z ka raz dziennie, eby zajrze do skrytki pocztowej. W kwietniu bya zbyt
zaabsorbowana nauk i mioci, by zauway, e min pitnasty, a z Yale nie przysza adna
korespondencja. Gdy wreszcie to zauwaya, bya zbyt przygnbiona rozstaniem z Leonardem,
by znie kolejne odtrcenie. Przez dwa tygodnie nie zajrzaa nawet na poczt. Gdy w kocu
zmusia si, eby tam pj i oprni zapchan skrytk, listu z Yale wci w niej nie byo.
Byy natomiast wieci zwizane z innymi zoonymi przez ni podaniami. Ze szkoy
organizujcej kursy angielskiego w Chinach dostaa egzaltowany list z odpowiedzi pozytywn
(Gratulujemy, Madeleine!) wraz z formularzem zgoszeniowym dla nauczycieli i nazw
chiskiej prowincji Szantung, gdzie miaa uczy. By te pakiet informacyjny zawierajcy liczne
wytuszczone zdania, ktre rzucay si w oczy:
Do urzdze sanitarnych (prysznice, toalety itd.) by moe trzeba si bdzie przyzwyczai,
ale wikszoci naszych nauczycieli z czasem zaczynaj si podoba te spartaskie warunki.
Chiska dieta jest dosy zrnicowana, zwaszcza jeli si j porwna do amerykaskich
zwyczajw ywieniowych. Nie zdziwcie si wic, jeli po kilku miesicach na miejscu
bdziecie ze smakiem zajada wa!
Nie odesaa formularza zgoszeniowego.
Dwa dni pniej dostaa za porednictwem poczty kampusowej odmow z Fundacji Melvina i
Hetty Greenbergw z wiadomoci, e nie przyznano jej stypendium na studiowanie hebrajskiego
w Jerozolimie.
Po powrocie do siebie Madeleine stana przed stert kartonw. Tydzie przed ich rozstaniem

Leonard dosta pomyln wiadomo z orodka Pilgrim Lake. W gecie, ktry wtedy wydawa
si znaczcy, zaproponowa, eby zamieszkali razem w przydzielonym mu w ramach stypendium
mieszkaniu. Gdyby Madeleine dostaa si do Yale, mogaby przyjeda na weekendy; jeli nie,
moga przezimowa w Pilgrim Lake, a potem ponownie si stara o przyjcie na studia
magisterskie. Bezzwocznie zmienia wszystkie inne plany i zacza pakowa ksiki i ubrania do
kartonw, eby przesa je do Pilgrim Lake przed wprowadzeniem si tam. Jako e powtpiewaa
w intensywno uczu Leonarda, jego zaproszenie do wsplnego zamieszkania wprawio j w
bog szczliwo, co z kolei odegrao istotn rol w wyznaniu przez Madeleine mioci kilka dni
pniej. A teraz, okrutnie jej przypominajc o tamtej katastrofie, puda stay w pokoju i nigdzie
si nie wybieray.
Madeleine zdara z nich naklejki z adresem i wcisna w kt.
Jakim cudem udao jej si odda prac dyplomow. Zdya te napisa prac semestraln z
semiotyki, ale nie odebraa jej po sesji egzaminacyjnej, eby zobaczy komentarze Zippersteina i
stopie.
Nadciga ostatni weekend studiw, Madeleine robia jednak wszystko, by tego nie zauwaa.
Abby i Olivia prboway zacign j na doroczny Campus Dance, ale przez burze, ktre
przetoczyy si nad miastem, przewracajc stoliki i zrywajc sznury z kolorowymi lampionami,
zabaw przeniesiono pod dach, do sali gimnastycznej, i nikt, kogo znali, si tam nie wybiera. W
sobotnie popoudnie Abby i Olivia, zmuszone, by zaj czym swoje rodziny, zgodnie z planem
uday si na piknik na play z rektorem Swearerem, ale po pgodzinie odesay rodzicw do
hotelu. W niedziel wszystkie trzy daroway sobie uroczysto dla absolwentek w kociele
baptystw. Do dwudziestej pierwszej tego dnia Madeleine przeleaa w ku zwinita w kbek z
Fragmentami dyskursu miosnego, nie czytajc go jednak, tylko trzymajc przy sobie.
Nie by to dzie czystej pocieli. Ju od dawna nie byo dnia czystej pocieli.
Rozlego si pukanie.
Chwileczk. Gos Madeleine zachrypia od cigego paczu. Miaa zanieczyszczone gardo.
Prosz.
Za otwartymi drzwiami ukazay si Abby i Olivia, rami w rami, niczym delegacja.
Abby podesza szybko do ka i zapaa ksik Barthesa.
Konfiskujemy j oznajmia.
Oddawaj.
Ty nie czytasz tej ksiki owiadczya Olivia. Ty si w niej nurzasz.
Napisaam o niej prac. Wanie co sprawdzaam.
Abby schowaa ksik za siebie i pokrcia gow.

 Nie moesz tu lee cay dzie, rozczulajc si nad sob. Ten weekend to prawdziwy
koszmar. Ale dzisiaj jest impreza u Lollie i Pookie, a ty idziesz z nami. Rusz dupsko!
Abby i Olivia mylay, e to romantyczka w Madeleine zalewa si zami. Uwaay, e
zachowuje si irracjonalnie, absurdalnie. Tak samo by podesza do sprawy, gdyby to ktra z
nich tak rozpaczaa. Cierpienia miosne s mieszne dla wszystkich prcz samego cierpicego.
Oddaj mi ksik nalegaa Madeleine.
Oddam, jak pjdziesz z nami.
Madeleine zrozumiaa, dlaczego jej wsplokatorki trywializuj jej uczucia. Nigdy nie byy
zakochane, nie tak naprawd. Nie wiedziay, z czym musi si mierzy.
Jutro koniec studiw! przekonywaa Olivia. To nasza ostatnia noc w kampusie. Nie
moesz siedzie zamknita w pokoju!
Madeleine odwrcia wzrok i stara zy z twarzy.
Ktra godzina? spytaa.
Dziesita.
Nie kpaam si.
Zaczekamy.
Nie mam si w co ubra.
Poycz ci jak kieck zaproponowaa Olivia.
Stay tam uczynne, a jednoczenie nieustpliwe.
Oddaj mi ksik powtrzya Madeleine.
Pod warunkiem e pjdziesz.
No dobra! Madeleine daa za wygran. Pjd.
Abby niechtnie podaa jej tomik.
Madeleine wbia spojrzenie w okadk.
A jeli bdzie tam Leonard? spytaa.
Nie bdzie odpara Abby.
A jeli bdzie?
Abby odwrcia wzrok i powtrzya:
Uwierz mi. Nie bdzie go.
Lollie i Pookie Ames mieszkay w ruderowatym domu na Lloyd Avenue. Gdy Madeleine i jej
wsplokatorki zbliay si do niego pod kapicymi wizami, syszay pulsujcy bas i gosy tych,
ktrym alkohol rozwiza jzyki. Przez zaparowane okna migotay pomienie wiec.
Schoway parasole za rowerami na ganku i weszy do rodka. Wewntrz powietrze byo ciepe
i wilgotne jak w lesie deszczowym pachncym piwem. Meble rodem z pchlego targu zostay

przesunite pod ciany, eby zrobi miejsce na parkiet. Jeff Trombley, ktry gra rol dideja,
korzysta z latarki do podwietlania pyt i na plakat Sandina na cianie za nim pada snop wiata.
Wchodcie pierwsze powiedziaa Madeleine. Sprawdzicie, czy jest Leonard.
Abby wygldaa na poirytowan.
Mwiam ci, e go tutaj nie bdzie.
Nie wiadomo.
Co by tu robi? Jest odludkiem. Suchaj, przykro mi, ale teraz, kiedy zerwalicie ze sob,
musz to powiedzie. Leonard nie jest do koca normalny. Jest dziwakiem.
Wcale nie zaprotestowaa Madeleine.
Moe by ju tak daa sobie z nim spokj? Przynajmniej mogaby sprbowa.
Olivia zapalia papierosa i powiedziaa:
Boe, gdybym ja si przejmowaa, e spotkam gdzie swojego eksa, nie mogabym nigdzie
wyj!
Dobra, niech wam bdzie ustpia Madeleine. Wchodzimy.
Wreszcie! zawoaa Abby. Chod, zaszalejemy. To nasza ostatnia noc.
Pomimo gonej muzyki taczyo niewiele osb. Na rodku pokoju Tony Perotti w T-shircie
Plasmatics wykonywa pogo, zupenie sam. Debbie Boonstock, Carrie Mox i Stacy Henkel
taczyy w krgu wok Marca Wheelanda. Wheeland ubrany by w biay T-shirt i workowate
szorty. Mia potne ydki. Barki te. Gdy trzy dziewczyny si przed nim wyginay, wbija wzrok
w podog, przebierajc nogami, i od czasu do czasu (bya to cz taneczna) minimalnie podnosi
muskularne ramiona.
Kiedy Marc Wheeland zdejmie koszulk? spytaa Abby, gdy przechodziy przez
przedpokj.
Za jakie dwie minuty zgadywaa Olivia.
Kuchnia wygldaa jak z filmw o okrtach podwodnych, ciemna, wska, z cigncymi si w
grze rurami i mokr podog. Madeleine deptaa kapsle od butelek, przeciskajc si przez tum.
Znalazy luniejsze miejsce na samym kocu kuchni i zday sobie spraw, e jest tam pusto, bo
obok stoi cuchncy kosz na mieci.
Ohyda! rzucia Olivia.
Czy oni tego nigdy nie myj? dodaa Abby.
Przed lodwk w pozie znamionujcej waciciela sta chopak w baseballwce. Gdy Abby
zajrzaa do niej, poinformowa je:
Grolsch jest mj.
Sucham?

 Nie bra grolscha. Jest mj.

Mylaam, e przyszam na prywatk powiedziaa Abby.
To jest prywatka odpowiedzia. Ale wszyscy zawsze przynosz krajowe piwo. A ja
przyniosem importowane.
Olivia rzucia mu miadce spojrzenie ze szczytu swej skandynawskiej wyszoci.
Bo my akurat chciaymy piwo rzeka z przeksem.
Pochylia si, by sama zajrze do lodwki, i skomentowaa z niesmakiem:
Boe, tu jest tylko piwo.
Wyprostowawszy si, rozejrzaa si wadczo po pokoju, a dostrzega Pookie Ames, i zawoaa
j, przekrzykujc haas.
Pookie, ktra zwykle chodzia w afgaskiej chucie na gowie, tego wieczoru miaa na sobie
czarn aksamitn sukienk i diamentowe kolczyki i najwyraniej czua si w tym stroju zupenie
swobodnie.
Pookie, ratuj nas bagaa Olivia. Nie moemy pi piwa.
Skarbie odpara Pookie jest jeszcze veuve clicquot!
Gdzie?
W lodwce, w pojemniku na warzywa.
Cudownie! Olivia wysuna szuflad i znalaza butelk. Teraz moemy witowa!
Madeleine zwykle nie pia duo. Ale jej aktualna sytuacja wymagaa zastosowania
tradycyjnych rodkw. Wzia sobie plastikowy kubeczek i pozwolia Olivii go napeni.
Udaw si tym swoim grolschem warkna Olivia do chopaka przy lodwce. Do Abby i
Madeleine powiedziaa: Ja wezm butelk.
Po czym odmaszerowaa.
Ostronie przetransportoway pene kubki z szampanem przez tum.
W salonie Abby zaproponowaa toast.
Dziewczyny? Za wspaniay rok w jednym mieszkaniu!
Plastikowe kubki nie stukay, tylko si giy.
Madeleine bya ju pewna, e na prywatce nie ma Leonarda. Jednak myl, e bawi si gdzie
indziej, na innej imprezie z okazji zakoczenia studiw, wyrwaa w jej piersi dziur. Nie bya
pewna, czy wypywa z niej krew i inne pyny ciaa, czy pompowana jest w ni trucizna.
Na najbliszej cianie szkielet z Halloween klcza przed wycit sylwetk Ronalda Reagana,
jak gdyby robi mu loda. Przy rozpromienionej twarzy prezydenta kto nabazgra: Nareszcie mi
stan!.
I wtedy nastpia zmiana na parkiecie, jak w kalejdoskopie, i ukazay im si Lollie Ames i

Jenny Cristin. Wygupiay si, napierajc na siebie biodrami i obmacujc si, a jednoczenie
chichotay i podaway sobie jointa.
W pobliu Marc Wheeland, oficjalnie ju zbyt zgrzany, zdj koszulk i wcisn j do tylnej
kieszeni. Z nagim torsem nie przestawa taczy, wykonujc ruchy jak podczas wicze na
siowni. Dziewczyny taczce wok niego zacieniay krg.
Od rozstania z Leonardem Madeleine nka niemal bez przerwy wyjtkowo dokuczliwy gd
seksu. Chciaa to robi cay czas. Ale lnice minie piersiowe Wheelanda na ni nie dziaay. Jej
podania nie mona byo przenie na kogo innego. Byo podpisane imieniem Leonarda.
Robia wszystko, co w jej mocy, eby kompletnie si nie zbani. Niestety, wntrze nie
chciao wsppracowa. Jej oczy wypeniay si zami. Wyrwa w piersi powikszaa si. Szybko
wbiega po schodach na gr, znalaza azienk i zamkna drzwi na klucz.
Przez nastpne pi minut Madeleine szlochaa nad umywalk, gdy muzyka wprawiaa ciany
w drenie. Rczniki wiszce na drzwiach nie wyglday na czyste, osuszya wic oczy zwinitym
papierem toaletowym.
Gdy przestaa paka, doprowadzia si do adu przed lustrem. Na skrze porobiy si jej jakie
plamy. Piersi, z ktrych zwykle bya dumna, jak gdyby zapady si w sobie. Madeleine wiedziaa,
e ta samoocena moe nie by zbyt wiarygodna. Zranione ego odzwierciedla wasny wizerunek.
Jedynie nadzieja, e nie wyglda tak tragicznie, jak jej si wydaje, skonia j do otwarcia drzwi i
wyjcia z azienki.
W sypialni na kocu korytarza w poprzek ka leay dwie dziewczyny z kucykami i w
perowych naszyjnikach. Nie zwrciy uwagi na Madeleine, gdy wesza do pokoju.
Mylaam, e mnie nienawidzisz powiedziaa pierwsza. Od wyprawy do Bolonii
mylaam, e mnie nienawidzisz.
Nie powiedziaam, e tak nie jest odpara druga.
Na pkach stali standardowy Kafka, obowizkowy Borges i snobistyczny Musil. Tu za nimi
wabi niewielki balkon. Madeleine wysza na powietrze.
Deszcz usta. Nie byo wiata ksiyca, jedynie mda powiata ulicznych latarni. Przed
odwrconym do gry nogami koszem na mieci stao popsute krzeso. Na tym prowizorycznym
stole leaa popielniczka i nasczony deszczem egzemplarz Targowiska prnoci. Z
niewidocznej kratki zwieszay si wybujae pncza.
Madeleine wychylia si nad rozchwierutan balustrad, spogldajc na trawnik.
Musiaa w niej paka zakochana, nie romantyczka. Nie miaa ochoty skaka. Nie bya
Werterem. Poza tym odlego do ziemi nie przekraczaa czterech i p metra.
Uwaga. Za jej plecami odezwa si nagle czyj gos. Nie jeste sama.

Odwrcia si. O cian domu opiera si Thurston Meems, na wp ukryty w pnczach.

Przestraszyem ci? spyta.
Madeleine pomylaa przez chwil.
Trudno si ciebie przestraszy stwierdzia.
Thurston przyj t uwag bez obrazy.
Racja, to raczej ja jestem przestraszony. Tak naprawd chowam si tutaj.
Brwi Thurstona odrastay, okalajc od gry jego szeroko rozstawione oczy. Chopak wspiera
ciar ciaa na obcasach butw za kostk, a rce trzyma w kieszeniach.
Zwykle przychodzisz na imprezy, eby si chowa? spytaa.
Imprezy pogbiaj moj mizantropi odpowiedzia. A ty? Dlaczego tu wysza?
Z tego samego powodu powiedziaa Madeleine i zaskoczya sam siebie, wybuchajc
miechem.
Thurston odsun kosz na mieci, eby zrobi wicej miejsca. Podnis ksik, podetkn j
bliej twarzy, eby sprawdzi, co to jest, po czym gwatownie wyrzuci j z balkonu. Z guchym
upniciem wyldowaa w wilgotnej trawie.
Domylam si, e nie przepadasz za Targowiskiem prnoci rzeka.
Marno nad marnociami powiada Kohelet odpar Thurston i cay ten szajs.
Na ulicy przystan samochd, a potem si cofn. Wysiedli jacy ludzie z szeciopakami piwa i
podeszli do domu.
Kolejni balangowicze powiedzia Thurston, spogldajc na nich.
Zapada cisza. W kocu Madeleine spytaa:
O czym napisae prac semestraln? O Derridzie?
Naturellement. A ty?
O Barcie.
Ktra ksika?
Fragmenty dyskursu miosnego.
Thurston zacisn powieki, kiwajc gow z przyjemnoci.
wietna.
Podoba ci si? spytaa Madeleine.
Ta ksika ma co takiego wyjani Thurston e pozornie jest dekonstrukcj mioci. W
zamierzeniu ma chodnym okiem przyjrze si tej caej romantycznej idei, prawda? Ale
jednoczenie czyta si j jak pamitnik.
I o tym jest moja praca! zawoaa Madeleine. Zdekonstruowaam dekonstrukcj mioci
Barthesa.

Thurston nie przestawa kiwa gow.

Chciabym j przeczyta.
Serio? Gos Madeleine podnis si o p oktawy. Odchrzkna, eby si znw obniy.
Nie wiem, czy warto. Ale moe.
Nie sdzisz, e Zipperstein jest troch zaskorupiay? spyta.
Mylaam, e go lubisz.
Ja? Nie. Lubi semiotyk, ale
Nigdy nic nie mwi!
Wiem przyzna Thurston. Jest nieprzenikniony. Jak Harpo Marx bez trbki.
Nieoczekiwanie Madeleine poczua do Thurstona sympati. Gdy spyta, czy chce si czego
napi, odpowiedziaa, e tak. Wrcili do kuchni, gdzie byo jeszcze goniej i cianiej ni
przedtem. Chopak w baseballwce nie ruszy si z miejsca.
Bdziesz tak ca noc warowa przy swoim piwie? spytaa go Madeleine.
Jeli tylko bdzie trzeba odpowiedzia.
Tylko nie bierz jego piwa Madeleine poinstruowaa Thurstona. Jest bardzo do niego
przywizany.
Thurston otworzy ju lodwk i siga do niej zasonity po swej skrzanej kurtki.
Ktre piwo jest twoje? spyta chopaka.
Grolsch.
Aaa, amator grolscha, tak? rzuci Thurston, przestawiajc butelki. Mionik staromodnej
germaskiej butelki z dug szyjk i gumow uszczelk. W peni rozumiem twoje preferencje.
Zastanawiam si tylko, czy rodzina Grolschw kiedykolwiek przewidywaa transport tych
fikunych buteleczek przez ocean. Wiesz, o co mi chodzi? Tyle razy grolsch mi si skwasi. Nie
wypibym go za adne skarby. Thurston podnis dwie puszki Narragansett. Te musiay
pokona najwyej trzy kilometry.
Narragansett smakuje jak szczyny stwierdzi chopak.
No tak, ty akurat musisz co o tym wiedzie.
I po tych sowach Thurston odcign Madeleine od lodwki. Wyprowadzi j z kuchni do
przedpokoju, gestem pokazujc, eby wysza razem z nim. Gdy znaleli si na ganku, rozchyli
skrzan kurtk, pokazujc ukryte pod ni dwie butelki grolscha.
Lepiej std spadajmy powiedzia.
Wypili piwo na Thayer Street, mijajc bary pene bawicych si studentw ostatniego roku.
Gdy oprnili butelki, udali si do baru w Grad Center, a stamtd takswk podjechali do
centrum miasta, do staromodnego baru, ktry Thurston lubi odwiedza. W wystroju przewaay

motywy bokserskie na cianach czarno-biae fotografie Marciana i Muhammada Alego,

podpisane rkawice Everlast w zakurzonej gablocie. Przez chwil pili wdk ze zdrowymi
sokami. Nastpnie Thurstona ogarna dojmujca tsknota za drinkiem zwanym sidecar, ktry
kiedy pija na narciarskich wyprawach z ojcem. Pocign Madeleine za rk i najpierw idc w
d ulicy, a potem przez plac, dotarli do hotelu Biltmore. Tamtejszy barman nie wiedzia, jak si
robi sidecar, i Thurston musia go poinstruowa, oznajmiajc z wyszoci:
Sidecar to idealny drink na zim. Brandy rozgrzewa ci kiszki, a cytrus zwalcza przezibienia.
Ale nie mamy zimy zauwaya Madeleine.
Udawajmy, e jest.
Jaki czas pniej, gdy chwiejnym krokiem maszerowali rami w rami chodnikiem,
Madeleine poczua, e Thurston skrca do jeszcze jednego baru.
Przydaoby si nam teraz oczyszczenie stwierdzi.
Przez nastpnych kilka minut Thurston objania jej swoj teori. Chocia to nie bya teoria, ale
prawda zdobyta dziki dowiadczeniu, poddana prbie i potwierdzona przez Thurstona i jego
wsplokatora z Andoveru, ktrzy po wlaniu w siebie duych iloci mocnego alkoholu gwnie
bourbona, ale te szkockiej, dinu, wdki, southern comfort, tak naprawd czegokolwiek, co im
wpado w rce, czegokolwiek, co byli w stanie podwdzi z rodzicielskich piwnic, przez
pewien czas blue nun w trakcie zimy liebfraumilch, kiedy mieli do dyspozycji domek narciarski
w Stowe, i, raz jeden, pernodu, bo syszeli, e jest to jedyny dostpny trunek zbliony do
absyntu, a chcieli by pisarzami i potrzebowali absyntu w jego najgorszym wydaniu Cakiem
odszed od tematu. Uleg swej saboci do dygresji. I tak Thurston, podskakujc na barowym
stoku i przywoujc barmana, wyjani, e w kadym z tych przypadkw, po kadym z tych
napojw wyskokowych wypicie jednego lub dwch piw na koniec zawsze agodzi morderczego
kaca, ktry nieuchronnie si pojawia.
Piwo na oczyszczenie powtrzy. Tego nam wanie trzeba.
W towarzystwie Thurstona czua si zupenie inaczej ni w towarzystwie Leonarda. Z
Thurstonem byo jak z rodzin. Jak z Altonem, tak skrupulatnym w przygotowywaniu drinkw,
tak przesdnym w kwestii mieszania rnych alkoholi.
Za kadym razem gdy Leonard wspomina o piciu alkoholu przez rodzicw, zawsze chodzio
o to, e alkoholizm jest chorob. Ale Phyllida i Alton pili duo, a wydawali si stosunkowo
zdrowi i odpowiedzialni.
Dobra zgodzia si Madeleine. Piwo na oczyszczenie.
I czy to nie byoby wspaniae? Przekonanie, e zimny budweiser mieli tu butelki o dugich
szyjkach; Thurston wpad do tego baru nie bez powodu moe wymie skutki caonocnego

pijastwa, miao w sobie co magicznego. A jeli tak, czemu mieliby poprzesta na tylko jednym
piwie? Nastaa ju ta pora po godzinie zamknicia baru, kiedy to poczuli si w obowizku zdoby
u barmana monety, stan nad szaf grajc i odczyta tytuy piosenek, stykajc si gowami.
Bya to ta ponadczasowa pora nocy, kiedy stao si absolutn koniecznoci wczenie Mack the
Knife, I Heard It Through the Grapevine i Smoke on the Water oraz zataczenie midzy
stolikami w pustym barze. Oczyszczajce piwo mogo zaguszy myli o Leonardzie i znieczuli
Madeleine na uczucie porzucenia i nieatrakcyjnoci. (I czy przytulanie si Thurstona nie byo
dodatkowym balsamem?) W kadym razie piwo najwyraniej zaczo dziaa. Thurston zamwi
dwa ostatnie budweisery, schowa je do kieszeni skrzanej kurtki i wypili je po drodze do
mieszkania Thurstona na College Hill. wiadomo Madeleine bya cudownie ograniczona do
rzeczy, ktre nie byy w stanie jej zrani: postrzpionych miejskich krzeww, falujcego
chodnika, pobrzkiwania acuchw na kurtce Thurstona.
Wesza do jego pokoju, nie zarejestrowawszy schodw, ktre do niego prowadziy. Ale gdy
si ju tam znalaza, miaa jasno co do wymogw etykiety i zacza si rozbiera. Pooya si
na wznak, ze miechem prbujc dosign butw, ale w kocu zrzucia je bez pomocy rk.
Thurston z kolei w jednej chwili by nagi, nie liczc bielizny. Lea zupenie nieruchomo,
stapiajc si z biel pocieli niczym kameleon.
Gdy przyszo do caowania, Thurston okaza si minimalist. Przycisn cienkie wargi do ust
Madeleine i gdy ona rozsuwaa swoje, odsun od niej twarz. Zupenie jakby tylko wytar o ni
wargi. Ta zabawa w chowanego bya nieco zniechcajca. Ale Madeleine nie chciaa by
nieszczliwa. Nie chciaa niepowodze (chciaa, eby oczyszczajce piwo oczyszczao), wic
zapomniaa o ustach Thurstona i zacza caowa go gdzie indziej. W szyj Rica Ocaska, w
wampirycznie biay brzuch, w przd bokserek.
W tym czasie on pozostawa milczcy, Thurston, ktry na zajciach by tak elokwentny.
Nie byo dla niej jasne, czego szuka, gdy cigaa Thurstonowi bokserki. Jakby staa obok
osoby, ktra to robia. Niektre sprynowe odboje drzwiowe wydaj z siebie brzdknicie, gdy
si je zwalnia. Madeleine czua, e musi zrobi to, co zrobia w nastpnej kolejnoci. Natychmiast
uwiadomia sobie, e co jest nie tak. Sprawa wykraczaa poza kwestie moralne, ograniczajc si
do tych biologicznych. Jej usta po prostu nie byy organem, ktry natura przeznaczya do tej
funkcji. Czua si oralnie nadwerona, niczym pacjent u dentysty, ktry czeka na wyschnicie
odlewu. Do tego jeszcze ten odlew nie chcia pozosta nieruchomy. A tak w ogle, kto wpad na
ten pomys? Kto by tym geniuszem, ktry uwaa, e przyjemno i dawienie si id ze sob w
parze? Moga umieci Thurstona gdzie indziej, ale pod wpywem pewnych fizycznych sygnaw
jego nieznajomy zapach, abie wymachy nogami Madeleine wiedziaa, e nigdy go tam nie

wpuci. Musiaa wic kontynuowa to, co robia, opuszczajc twarz nad Thurstonem, gdy ten
powiksza si jak stent, eby poszerzy objto jej garda. Jej jzyk zacz wykonywa obronne
ruchy, sta si tarcz przeciwko gbszej penetracji, a jej rka, jak do policjanta, sygnalizowaa
Stop!. Ktem oka zobaczya, e Thurston podoy pod gow poduszk, eby j lepiej widzie.
Tym, czego Madeleine szukaa u Thurstona, nie by wcale Thurston. Tylko samoponienie.
Chciaa si upodli i zrobia to, chocia nie miaa jasnoci co do powodu prcz tego, e wiza si
z Leonardem oraz z tym, jak bardzo cierpiaa. Nie koczc tego, co zacza, Madeleine podniosa
gow, przysiada na pitach i zacza cicho chlipa.
Thurston nie skary si. Mruga tylko szybko powiekami, lec nieruchomo. Na wypadek
gdyby mona byo jeszcze uratowa ten wieczr.
Rano obudzia si w swoim ku. Lec na brzuchu, z rkami za gow, jak ofiara egzekucji.
Co w tych okolicznociach mogoby by bardziej podane. Co mogoby przynie ogromn
ulg.
W swej przeraliwoci kac by naturaln kontynuacj poprzedniej nocy. Emocjonalne
wzburzenie osigno tutaj wyraz fizjologiczny: mdy wdczany posmak w buzi by smakiem
alu, a mdoci miay charakter autorefleksji, jak gdyby nie chciaa wyrzuci z siebie zawartoci
odka, lecz wasne ja. Jedyne pocieszenie czerpaa ze wiadomoci, e formalnie rzecz biorc,
pozostaa nietknita. O ile gorzej by byo, gdyby skapyway z niej resztki spermy Thurstona.
Myli te przerwa dzwonek u drzwi, wraz z ktrym uzmysowia sobie, e to dzie rozdania
dyplomw, a na dole czekaj rodzice.
W uczelnianej hierarchii seksualnej studenci pierwszego roku znajdowali si na samym dole.
Po niepowodzeniu z Madeleine Mitchell przey dugi, peen frustracji rok. Z kolegami, ktrzy
byli w tej samej sytuacji, spdzi wiele wieczorw na przegldaniu spisu studentw zwanego
wisk ksig i wybieraniu najadniejszych dziewczyn. Tricia Parkinson, Cleveland, Ohio,
miaa bujn fryzur na anioka Charliego. W kraciastej bluzce Jessica Kennison, Old Lyme,
Massachusetts, wygldaa jak wymarzona crka farmera. Madeleine Hanna, Prettybrook,
New Jersey, przysaa czarno-bia fotk, na ktrej mruya oczy w socu, a wiatr nawiewa jej
wosy na czoo. Byo to przypadkowe zdjcie, ani nie upozowane, ani nie narcystyczne, ale take
nie najlepsze. Wikszo chopakw omijaa je, skupiajc si na lepiej owietlonych i bardziej
rzucajcych si w oczy piknociach. Mitchell nie uwiadamia im bdu. Chcia, eby Madeleine
Hanna pozostaa jego ma tajemnic, i dlatego wskazywa Sarah Kripke, Tuxedo Park, Nowy
Jork.
Jako swoj fotografi do wiskiej ksigi Mitchell przysa wycite z ksiki o wojnie
secesyjnej zdjcie przedstawiajce luteraskiego pastora o szczupej twarzy, z siw czupryn, w

malekich okularach i z moralnym oburzeniem malujcym si na twarzy. Redaktorzy posusznie

wydrukowali je z podpisem Mitchell Grammaticus, Grosse Pointe, Michigan.
Wykorzystanie portretu starca zwolnio Mitchella z koniecznoci przysania swojego
prawdziwego zdjcia, a co za tym idzie stanicia do konkursu piknoci, ktrym wiska
ksiga nieuchronnie miaa si sta. By to sposb na wymazanie cielesnego ja i zastpienie go
dowodem wasnego dowcipu.
Jeli Mitchell mia nadziej, e koleanki ze studiw na widok tego zdjcia zainteresuj si nim,
srogo si rozczarowa. Nikt nie zwrci na nie wikszej uwagi. Chopakiem, ktrego fotografia
wzbudzia niewiecie zainteresowanie, by Leonard Bankhead, Portland, Oregon. Bankhead
przesa osobliw fotk, na ktrej stoi na zanieonym polu w komicznie wysokiej wenianej
czapce. Mitchellowi Bankhead nie wyda si jako szczeglnie przystojny ani nieprzystojny. Gdy
jednak mija pierwszy rok, historie o erotycznych podbojach Bankheada zaczy przenika do
krgu osb seksualnie poszkodowanych, w ktrym si obraca. John Kass, licealny kolega
wsplokatora Bankheada, twierdzi, e przez Bankheada jego kumpel musia nocowa poza ich
mieszkaniem tak czsto, e w kocu zoy podanie o pokj jednoosobowy. Pewnego wieczoru
Mitchell ujrza legendarnego Bankheada na imprezie w West Quad, gdzie wpatrywa si w twarz
jakiej dziewczyny, jakby chcia nawiza kontakt telepatyczny. Mitchell nie rozumia, dlaczego
dziewczyny nie potrafi przejrze Leonarda. Myla, e reputacja uwodziciela osabi jego urok, ale
miaa wrcz odwrotny skutek. Im wicej dziewczyn zalicza, tym wicej chciao si z nim
przespa. Co uwiadomio Mitchellowi w nieprzyjemny sposb, jak niewiele wie o pci
przeciwnej.
Na szczcie pierwszy rok studiw wreszcie dobieg koca. Gdy jesieni Mitchell wrci na
uczelni, pojawia si zupenie nowa partia studentek pierwszego roku, z ktrych jedna, ruda z
Oklahomy, zostaa jego dziewczyn w semestrze letnim. Zapomnia o Bankheadzie. (Oprcz
kursu religioznawstwa, na ktry obaj si zapisali na drugim roku, do koca studiw prawie go
nie widywa). Gdy Oklahomka z nim zerwaa, Mitchell spotyka si z innymi dziewczynami, a z
jeszcze innymi sypia, opuszczajc krg seksualnie poszkodowanych. Potem, na ostatnim roku,
dwa miesice po incydencie z elem rozgrzewajcym, usysza, e Madeleine ma nowego
chopaka i e tym szczciarzem jest Leonard Bankhead. Na dwatrzy dni Mitchell popad w
otpienie, stawiajc czoo tej wiadomoci i nie stawiajc jej czoa, a obudzi si pewnego ranka
przytoczony tak dojmujcym doznaniem upokorzenia i beznadziei, e wydawao mu si, i cae
jego poczucie wasnej wartoci (a wraz z nim jego penis) skurczyo si do rozmiarw ziarenka
grochu. Sukces Bankheada ujawni prawd na temat Mitchella. Nie by do dobry. Nie
wywieszono punktacji, ale wiadomo, na ktrym miejscu wyldowa. Poza stawk.

Ta przegrana miaa na niego olbrzymi wpyw. Mitchell wycofa si w cie, eby wyliza rany.
Jego zainteresowanie kwietyzmem byo obecne ju wczeniej, a po tej wieej porace nie zostao
ju nic, co powstrzymaoby go przed cakowitym wycofaniem si w gb siebie.
Podobnie jak Madeleine, Mitchell zaczyna studia z zamiarem specjalizowania si z literatury.
Jednak po lekturze Dowiadcze religijnych na kursie psychologii zmieni zdanie. Spodziewa
si, e ta ksika bdzie klinicznie chodna, ale nie bya. William James opisa przerne
przypadki: kobiet i mczyzn, ktrych pozna lub z ktrymi korespondowa, ludzi cierpicych
na melancholi, choroby nerwowe, problemy trawienne, ludzi, ktrzy pragnli samobjstwa,
ktrzy syszeli gosy i zmienili swe ycie z dnia na dzie. Relacjonowa ich wiadectwa bez cienia
kpiny. Co wicej, w tych historiach zwracaa uwag inteligencja opowiadajcych. Najwyraniej
zupenie szczerze opisywali w szczegach, jak stracili wol ycia, jak zachorowali, jak nie mogli
wsta z ek porzuceni przez przyjaci i rodziny, a nagle powstawaa w nich nowa myl,
myl o ich prawdziwym pooeniu we wszechwiecie, i w tym samym momencie przestawali
cierpie. Oprcz tych relacji James przeanalizowa dowiadczenia religijne znanych kobiet i
mczyzn, Walta Whitmana, Johna Bunyana, Lwa Tostoja, witej Teresy, Georgea Foxa,
Johna Wesleya, a nawet Kanta. Motywem nie by tu prozelityzm, przynajmniej nie w sposb
ewidentny. Ale skutkiem, dla Mitchella, byo uwiadomienie sobie centralnego miejsca religii w
historii wiata oraz, co waniejsze, prawdy, e uczucia religijne nie bior si z czytania Biblii ani
wizyt w kociele, lecz z najbardziej intymnych wewntrznych dowiadcze zwizanych albo z
wielk radoci, albo z olbrzymim blem.
Mitchell cigle wraca do podkrelonego akapitu o temperamencie nerwowym, ktry zdawa
si opisywa jego osobowo, a jednoczenie sprawia, e czu si z tym lepiej. Brzmia
nastpujco:
Nie ma bodaj midzy nami takich, ktrzy pod jakim wzgldem nie byliby sabsi lub
nawet wprost niezdrowi; a braki nasze nieraz niespodziewanie przychodz nam z pomoc. W
temperamencie psychopatycznym mamy wzruszeniowo, bdc conditio sine qua non
postrzegania moralnego; mamy napicie i skonno do dobitnoci, co stanowi istot
praktycznej mocy moralnej, i wreszcie mamy zamiowanie do metafizyki i mistycyzmu,
wynoszce interes jednostki poza paszczyzn wiata zmysowego. C wic dziwnego, e ten
wanie temperament wprowadza jednostk w dziedzin prawdy religijnej, na krace wiata
zawsze niedostpne dla filistra zadowolonego z siebie, pokazujcego swe bicepsy,
wypinajcego pier i dzikujcego Bogu za nieposiadanie ani jednego chorego wkna.
Jeli istnieje co, co uzna mona za natchnienie z krain wyszych, to temperament
nerwowy dostarczyby zapewne warunkw gwnych wymagalnej odbiorczoci .
4

Pierwszy kurs religioznawstwa wybrany przez Mitchella (ten, na ktry chodzi te Bankhead)
by modnym przegldowym kursem na temat religii Wschodu. Nastpnie zapisa si na
seminarium o islamie, a po nim przeszed na bardziej zaawansowane tematy kurs o etyce
tomistycznej, seminarium powicone niemieckiemu pietyzmowi by wreszcie, w ostatnim
semestrze, trafi na kurs o nazwie religia i alienacja w kulturze dwudziestego wieku. Podczas
pierwszych zaj wykadowca, mczyzna o surowej aparycji, ktry nazywa si Hermann
Richter, przyjrza si podejrzliwie okoo czterdziestu studentom toczcym si w sali i podnisszy
brod, ostrzeg ich powanym tonem:
To bardzo dokadny, pogbiony, analityczny kurs na temat dwudziestowiecznej myli
religijnej. Jeli komu si wydaje, e przydaoby mu si lizn co nieco na temat alienacji, to le
trafi.
Piorunujc ich gronym spojrzeniem, Richter rozda spis lektur. Zawiera Etyk protestanck
a duch kapitalizmu Maxa Webera, Auguste Comte and Positivism. The Essentials Writings,
Mstwo bycia Tillicha, Bycie i czas Heideggera oraz Dramat humanizmu ateistycznego
Henriego de Lubaca. Studentom zrzedy miny. Liczyli na Obcego Camusa, ktrego przeczytali
ju w liceum. Na nastpnych zajciach zjawio si niespena pitnacie osb.
Mitchell nigdy jeszcze nie mia profesora w typie Richtera. Wykadowca nosi si jak bankier:
szare garnitury w prki, konserwatywne krawaty, koszule z przypinanymi konierzykami i
wypolerowane pbuty. Mia krzepico znajome atrybuty ojca Mitchella pilno, trzewo,
msko jednoczenie wiodc ycie zdominowane przez denie do intelektualnego rozwoju,
zupenie nie jak jego ojciec. Kadego ranka do wydziaowej skrzynki Richtera dostarczano
Frankfurter Allgemeine. Potrafi zacytowa, po francusku, sowa braci Vrendrye na widok
badlandw w Dakocie. Wydawa si bardziej wiatowy ni wikszo profesorw i mniej
zaprogramowany ideologicznie. Mia niski gos, kissingerowski prcz akcentu. Trudno byo
wyobrazi go sobie jako dziecko.
Spotykali si z Richterem dwa razy w tygodniu i chodno analizowali, dlaczego wiara
chrzecijaska okoo roku 1848 wyziona ducha. Opinia wielu osb, e wci yje, e w ogle
nawet nie chorowaa, zostaa z miejsca odrzucona. Richter nie chcia adnych unikw. Jeli nie
umiao si odpowiedzie na zastrzeenia Schopenhauera, trzeba byo doczy do niego w
pesymizmie. Ale w adnym wypadku nie bya to jedyna droga. Richter utrzymywa, e lepy
nihilizm nie jest bardziej wiarygodny intelektualnie ni lepa wiara. Mona byo bada
chrzecijaskiego trupa, uciska mu klatk piersiow i wdmuchiwa w usta powietrze, by
sprawdzi, czy serce znw zabije. Ja yj. pi tylko. Sztywno wyprostowany, nigdy
niesiadajcy, z krtko przycitymi posiwiaymi wosami, mimo wszystko niepozbawiony

pewnych ludzkich akcentw, takich jak kwiat ostu w butonierce lub zapakowany prezent dla
crki wystajcy z kieszeni paszcza, Richter zadawa studentom pytania i wysuchiwa ich
odpowiedzi tu i teraz: w sali 112 Richardson Hall, Dee Michaels, ktra graa rol Marilyn Monroe
w studenckiej inscenizacji Przystanku autobusowego, moga przerzuci drabink linow przez
pustk. Mitchell obserwowa dokadno Richtera, jego empatyczne ujawnianie bdw, jego
niesabncy entuzjazm w roli tego, ktry kieruje oczyszczaniem mniej wicej dwudziestu
umysw zebranych wok seminaryjnego stou. Naprawianiem ich gw nawet teraz, na tak
pnym etapie studenckiej kariery.
Nie byo jasne, w co wierzy sam Richter. Nie by chrzecijaskim apologet. Mitchell
wypatrywa u niego oznak stronniczoci. Ale bez skutku. Z kadym mylicielem rozprawia si z
t sam surowoci. Niechtnie wyraa aprobat i nie szczdzi krytyki.
Pod koniec semestru zada prac zaliczeniow. Rozda pojedyncze kartki z dziesicioma
pytaniami. Mona byo korzysta z ksiek. Nie sposb jednak byo ciga. Odpowiedzi na te
pytania nigdzie nie byo. Nikt ich jeszcze nie sformuowa.
Mitchell nie pamita, eby zadanie to sprawio mu szczegln trudno. Musia si przyoy,
ale nie kosztowao go to wiele wysiku. Przesiadywa przy owalnym stole, ktry suy mu za
biurko, otoczony notatkami i ksikami. Larry piek chlebek bananowy w kuchni. Od czasu do
czasu Mitchell szed po kawaek. Potem wraca do stou i zaczyna w miejscu, w ktrym przerwa.
W trakcie pisania czu si, po raz pierwszy, jakby ju nie by studentem. Nie odpowiada na
pytania, eby dosta stopie na zaliczenie. Prbowa zdiagnozowa pooenie, w jakim si
znalaz. I nie tylko wasne pooenie, ale wszystkich znanych sobie ludzi. Byo to osobliwe
uczucie. Cigle powtarza nazwiska Heideggera i Tillicha, ale myla o sobie i wszystkich swoich
znajomych. Wszyscy, ktrych zna, byli przekonani, e religia to ciema, a Bg to fikcja. Ale
stosowane przez nich substytuty religii nie wyglday zbyt imponujco. Nikt nie mia odpowiedzi
na zagadk istnienia. Zupenie jak w piosence Talking Heads: I moesz zada sobie pytanie: Jak
ja si tu znalazem? I moesz sobie powiedzie: To nie jest mj pikny dom. I moesz sobie
powiedzie: To nie jest moja pikna ona. Mitchell koncentrowa si w swych odpowiedziach
na ich praktycznym zastosowaniu. Chcia wiedzie, dlaczego tu jest i jak ma y. Idealne
zwieczenie studenckiej kariery. Edukacja wreszcie wyprowadzia Mitchella ku yciu.
Natychmiast po oddaniu pracy zaliczeniowej zapomnia o niej. Zblia si koniec studiw.
Razem z Larrym zajli si planami swej wyprawy. Kupili plecaki i piwory niezbdne do
nocowania w ujemnych temperaturach. lczeli nad mapami i przewodnikami, nakrelajc
moliwe trasy. Tydzie po oddaniu pracy Mitchell wszed na poczt w Faunce House i znalaz w
swojej skrytce list napisany na uczelnianej papeterii. Nadawc by profesor Richter. Zaprasza

Mitchella na rozmow.
Mitchell nigdy jeszcze nie by u Richtera w gabinecie. Przed wizyt wpad do Blue Room po
dwie mroone kawy kosztowny gest, ale byo tego dnia gorco, a on chcia by zapamitany
przez swoich profesorw. W poudniowym skwarze zanis wysokie kubki z wieczkiem do
budynku z czerwonej cegy. Sekretarka wydziaowa poinformowaa go, gdzie ma szuka
Richtera, i Mitchell wszed schodami na pierwsze pitro.
Wszystkie pozostae gabinety byy puste. Buddyci wyjechali ju na wakacje. Islamici
pojechali do Waszyngtonu, do Departamentu Stanu, eby przekaza informacje na temat ukadu
odniesienia Abu Nidala, ktry niedawno zdalnie zdetonowa bomb w samochodzie na terenie
ambasady francuskiej w zachodnim Bejrucie. Otwarte byy tylko drzwi na kocu korytarza, a za
nimi, w krawacie pomimo upau, siedzia Richter.
Gabinet Richtera nie by pust cel nieobecnego profesora zamieszkan tylko podczas
dyurw. Nie by te przytulnym gniazdkiem kierownika katedry z litografiami i dywanikami.
Gabinet Richtera mia charakter oficjalny, wrcz okazay. Byy tam przeszklone gabloty pene
oprawionych w skr teologicznych ksig, szko powikszajce z rczk z koci soniowej i
mosina podstawka na kaamarz i pira. Biurko wygldao potnie zapora przed czajc si
ignorancj i nieokrelonoci wiata. Richter robi przy nim notatki wiecznym pirem.
Mitchell wszed do rodka i powiedzia:
Jeli kiedykolwiek bd mia gabinet, panie profesorze, to wanie taki.
Richter zrobi co zdumiewajcego: umiechn si.
Nigdy nic nie wiadomo.
Przyniosem panu mroon kaw.
Richter spojrza zza biurka na ten dar z lekka zaskoczony, ale wyrozumiay.
Dzikuj rzuci.
Otworzy szar teczk i wyj plik kartek. Mitchell rozpozna w nich swoj prac semestraln.
Wygldao na to, e naniesiono na ni mnstwo uwag eleganckim charakterem pisma.
Siadaj, prosz powiedzia Richter. Mitchell posucha go. Ucz na tym uniwersytecie od
dwudziestu dwch lat zacz Richter. Przez cay ten czas tylko raz dostaem prac, ktra
zdradzaaby tak gbi myli i filozoficzn przenikliwo jak twoja. Przerwa. Ostatni
student, o ktrym mogem powiedzie co takiego, jest teraz dziekanem wydziau teologicznego
w Princeton. Richter zamilk, jak gdyby czeka, a Mitchell pojmie wag tych sw. Nie do
koca pojmowa. Cieszy si, e dobrze mu poszo. By przyzwyczajony do dobrych wynikw w
nauce, ale wci sprawiao mu to przyjemno. Jego myli nie wykraczay dalej. Koczysz
studia w tym roku, zgadza si?

 Zosta tylko jeden tydzie, profesorze.

Brae powanie pod uwag karier naukow?
Powanie to nie.
Co zamierzasz zrobi ze swoim yciem? spyta Richter.
Mitchell umiechn si.
Czy pod paskim biurkiem nie ukrywa si mj ojciec? zaartowa.
Richter zmarszczy brwi. Przesta si umiecha. Splt przed sob donie, obierajc nowy
kierunek.
Na podstawie twojej pracy semestralnej wyczuwam, e jeste osobicie zaangaowany w
kwestie wiary. Mam racj?
Myl, e mona tak powiedzie odpar Mitchell.
Masz greckie nazwisko. Wychowywano ci w tradycji Kocioa greckokatolickiego?
Ochrzczono. I na tym si skoczyo.
A teraz?
Teraz? Mitchell potrzebowa chwili. Nie by przyzwyczajony do opowiadania o swych
duchowych poszukiwaniach. Dziwnie si czu, rozmawiajc na ten temat. Ale wyraz twarzy
Richtera by neutralny. Siedzia na krzele wychylony do przodu, z rkami splecionymi na
biurku. Patrzy gdzie w bok, prezentujc jedno ucho. Po jego zachcie Mitchell otworzy si.
Wyjani, e przyjecha na studia, nie wiedzc zbyt wiele o religii, i e z czasem, na kursach
literatury, zacz zdawa sobie spraw, jakim jest ignorantem. wiat zosta uksztatowany przez
wierzenia, o ktrych nic nie wiedzia. To by pocztek doda. Uwiadomienie sobie, jak
bardzo jestem gupi.
Tak, tak. Richter szybko pokiwa gow. Gest ten sugerowa wasne dowiadczenia stanw
mylowej udrki. Jego gowa pozostawaa pochylona, by lepiej mg sysze rozmwc.
Nie wiem, pewnego dnia zwyczajnie sobie siedziaem kontynuowa Mitchell i zawitao
mi w gowie, e niemal kady pisarz, ktrego czytaem na zajcia, wierzy w Boga. Na pocztek
Milton. I George Herbert. Profesor zna Georgea Herberta? Zna. I Tostoj. Zdaj sobie
spraw, e Tostoj troch przesadzi pod koniec ycia. To odrzucenie Anny Kareniny. Ale ilu
pisarzy zwraca si przeciwko wasnemu geniuszowi? Moe to wanie obsesja Tostoja na punkcie
prawdy zapewnia mu wielko. Ch rezygnacji z wasnej sztuki bya tym, co uczynio z niego
wielkiego artyst. I znw odgos zgody ze strony szarej eminencji nad bibuk do suszenia
atramentu. Pogoda, wiat na zewntrz przestay na chwil istnie. Latem rok temu sporzdziem
wic sobie list lektur relacjonowa Mitchell. Czytaem duo Thomasa Mertona. Merton
zainteresowa mnie Janem od Krzya, a Jan od Krzya Mistrzem Eckhartem i O naladowaniu

Chrystusa. Teraz czytam Chmur niewiedzy.

Richter odczeka chwil, nim zapyta:
Czy twoje poszukiwania miay charakter czysto intelektualny?
Nie tylko odpowiedzia Mitchell. Zawaha si, ale wyzna: Chodz te do kocioa.
Ktrego?
Lepiej spyta, do ktrego nie chodz. Mitchell umiechn si. Do najrniejszych. Ale
gwnie katolickich.
Mog zrozumie cigoty do katolicyzmu rzek Richter. Ale gdy przenosz si do czasw
Lutra i myl o naduyciach wczesnego Kocioa, chyba stanbym po stronie schizmatykw.
Z twarzy Richtera Mitchell odczytywa teraz odpowied na pytanie, ktre zadawa sobie przez
cay semestr. Zawaha si i spyta.
A wic pan wierzy w Boga, profesorze?
Stanowczym tonem Richter sprecyzowa:
Jestem wierzcym chrzecijaninem.
Mitchell nie wiedzia, co to dokadnie znaczy. Ale rozumia, dlaczego Richter dzieli wos na
czworo. To okrelenie dawao mu przestrze na wtpliwoci i zastrzeenia, historyczn analiz
wiary i odstpstwa.
Nie miaem pojcia powiedzia Mitchell. Na zajciach nie potrafiem stwierdzi, czy jest
pan wierzcy.
Takie s reguy tej gry.
Siedzieli tam razem, sczc w miej atmosferze mroon kaw. I wtedy Richter zoy mu
propozycj.
Chc, eby wiedzia, e wedug mnie masz potencja, by dokona czego wanego na polu
wspczesnej teologii chrzecijaskiej. Gdyby mia ochot, mgbym si postara, eby dosta
pene stypendium na wydziale teologicznym w Princeton. Albo na Harvardzie lub Yale, gdyby
wola. Nieczsto robi a tyle dla swoich studentw, lecz w tym przypadku czuj, e to mj
obowizek.
Mitchell nigdy nie planowa studiowania na wydziale teologicznym. Ale myl o studiowaniu
teologii studiowaniu czegokolwiek, w przeciwiestwie do pracy od smej do czwartej bardzo
mu si podobaa. Powiedzia wic Richterowi, e powanie si zastanowi. Wyjeda teraz na rok.
Obieca, e po powrocie napisze do Richtera i poinformuje, co postanowi.
Biorc pod uwag, e wszystko zmawiao si przeciwko Mitchellowi recesja, wtpliwa
warto jego dyplomu i poranny afront ze strony Madeleine planowana podr bya jedyn
rzecz, na ktr si cieszy. Wracajc do siebie, eby si przebra na uroczysto, Mitchell

wmawia sobie, e nie jest wane, co o nim myli Madeleine. Niedugo i tak mia std wyjecha.
Mieszka na Bowen Street, jedynie dwie przecznice od duo adniejszego akademika
Madeleine. Zajmowali z Larrym pierwsze pitro starej odeskowanej czynszwki. Po piciu
minutach ju wspina si po schodach.
Mitchell i Larry postanowili pojecha do Indii pewnego wieczoru po obejrzeniu filmu Satyajita
Raya. Wtedy jeszcze nie by to do koca powany zamiar. Pniej jednak, gdy kto pyta, co
robi po skoczeniu studiw, Mitchell i Larry odpowiadali: Jedziemy do Indii!. Reakcja
przyjaci bya jednolicie pozytywna. Nikt nie by w stanie uzasadni, dlaczego mieliby do Indii
nie jecha. Wikszo twierdzia, e chtnie zabraaby si z nimi. Rezultat by taki, e nie majc
jeszcze biletw lotniczych ani przewodnika i nic tak naprawd o Indiach nie wiedzc Mitchell
i Larry zaczli by postrzegani jako jednostki odwane, wolnomylne i budzce zazdro.
Ostatecznie wic uznali, e lepiej bdzie, jeli wyjad.
Ich podr powoli nabieraa ksztatw. Dodali odcinek europejski. W marcu Larry, ktry
studiowa teatrologi, wystara si dla nich o sta u profesora Hughesa, co nadao ich podry
wymiar akademicki i udobruchao rodzicw. Kupili wielk t map Indii i zawiesili j na
cianie w kuchni.
Jedyn rzecz, ktra o mao nie pokrzyowaa im planw, bya prywatka, jak urzdzili przed
kilkoma tygodniami tu przed egzaminami kocowymi. By to pomys Larryego. O czym
jednak Mitchell nie wiedzia, impreza ta nie bya zwyk prywatk, lecz projektem zaliczeniowym
Larryego na jeden z kursw. Larry, jak si okazao, obsadzi pewnych goci w rolach, dajc im
wskazwki, jak maj si zachowywa. Wikszo tych instrukcji sprowadzaa si do zniewaania,
podrywania lub straszenia niczego niepodejrzewajcych goci. W rezultacie przez pierwsz
godzin nikt si dobrze nie bawi. Podchodzili do ciebie znajomi i oznajmiali, e nigdy ci nie
ufali, e zawsze mierdzi ci z ust i tak dalej. Okoo pnocy ssiedzi z dou, maestwo Ted i
Susan (ktrzy, co Mitchell zauway pniej, byli idiotycznie przebrani we frotowe szlafroki i
puchate kapcie, a Susan miaa na dodatek waki na gowie), wpadli ze zoci do mieszkania,
groc, e wezw policj, jeli nie cichnie muzyka. Mitchell prbowa ich uspokoi. Natomiast
Dave Hayek, ktry mia ponad metr dziewidziesit i by wtajemniczony, wybieg z kuchni i
zagrozi ssiadom pobiciem. W odpowiedzi Ted wycign z kieszeni szlafroka spluw
(nieprawdziw), groc, e zastrzeli Haeyka, ktry zacz si wi po pododze, bagajc o lito,
gdy caa reszta albo znieruchomiaa sparaliowana strachem, albo rzucia si do drzwi, rozlewajc
piwo. W tym momencie Larry pozapala wszystkie wiata, wszed na krzeso i poinformowa
goci, ha, ha, e to tylko takie mae przedstawienie. Ted i Susan zdjli szlafroki, ukazujc pod
nimi codzienne ubranie. Ted pokaza wszystkim, e jego spluwa to pistolet na wod. Mitchell nie

mg uwierzy, e Larry nie powiedzia jemu, wspgospodarzowi imprezy, o swoich skrytych

zamiarach. Nie mia pojcia, e Carlita Jones, trzydziestoszecioletnia absolwentka, postpowaa
wedug scenariusza, gdy tego wieczoru zamkna si z Mitchellem w azience ze sowami: No,
chod, Mitchell. Zabawmy si. Tu, na pododze. Z wielkim zdziwieniem skonstatowa, e seks
zaproponowany otwarcie w ten sposb (jak to czsto bywa w fantazjach erotycznych) w
rzeczywistoci okaza si nie tylko niepodany, ale i wzbudzi w nim lk. Jednak pomimo
wszystko, cho tak bardzo wcieka si na Larryego za wykorzystanie tej okazji do zaliczenia
kursu (co prawda, powinien nabra podejrze, gdy zjawia si jego wykadowczyni we wasnej
osobie), Mitchell wiedzia jeszcze tej samej nocy, gdy wszyscy ju wyszli nawet gdy wydziera
si na Larryego, ktry wymiotowa z balkonu (No, ju. Wyrzygaj wszystkie flaki! Zasuye
sobie!) e wybaczy Larryemu t zamian ich mieszkania i prywatki w kiepski performance.
Larry by jego najlepszym przyjacielem, razem wybierali si do Indii i Mitchell nie mia innego
wyjcia.
Teraz wszed do ich mieszkania i uda si prosto do pokoju Larryego, otwierajc na ocie
drzwi.
Na cienkim materacu, z twarz na wp ukryt w czuprynie wosw la Art Garfunkel, Larry
lea na boku, a jego chude ciao ukadao si w liter Z. Wyglda jak mieszkaniec Pompei, kto,
kto skuli si w kcie, gdy lawa i popi dostaway si do rodka przez okno. Na cianie nad jego
gow wisiay przypite pinezkami dwie fotografie Antonina Artauda. Na zdjciu z lewej strony
Artaud by mody i nieprawdopodobnie przystojny. Na drugim, zrobionym krtkie dziesi lat
pniej, dramaturg wyglda jak wyniszczony szaleniec. Larryego fascynowao, jak szybko i
gruntownie nastpia fizyczna i psychiczna degeneracja artysty.
Wstawaj Mitchell zwrci si do Larryego.
A e ten nie reagowa, podnis z podogi scenariusz i cisn nim w gow przyjaciela.
Larry jkn i przetoczy si na plecy. Otworzy oczy i zamruga powiekami, ale wygldao na
to, e nie spieszy mu si do odzyskania przytomnoci.
Ktra jest?
Pno. Musimy si zbiera.
Po dugiej chwili Larry usiad. By raczej drobnej budowy z pewn chochlikowatoci lub
faunowatoci w wyrazie twarzy, co w zalenoci od wiata lub intensywnoci imprezowania
upodabniao go albo do Rudolfa Nuriejewa o wydatnych kociach policzkowych, albo do postaci
o zapadnitych policzkach z Krzyku Muncha. W tym momencie by czym porednim.
Stracie wczoraj superbalang powiedzia.
Mitchell zachowa kamienny wyraz twarzy.

 Skoczyem z imprezami.
Zaraz, zaraz, Mitchell, nie popadaj w skrajnoci. Tak bdziesz si zachowywa podczas naszej
podry? Jak nudziarz?
Wanie widziaem si z Madeleine wyjani ze zniecierpliwieniem. Postanowia, e znw
bdzie ze mn rozmawia. Ale potem powiedziaem co, co jej si nie spodobao, i znowu ze mn
nie rozmawia.
Dobra robota.
W kadym razie zerwaa z Bankheadem.
Wiem powiedzia Larry.
W gowie Mitchella rozlega si syrena alarmowa.
Skd wiesz? spyta.
Bo wczoraj wysza z imprezy z Thurstonem Meemsem. Mitchell, ona chciaa kogo
wyhaczy. Mwiem ci, eby przyszed. Szkoda, e skoczye z imprezami.
Mitchell wyprostowa si bardziej, eby osabi cios tej wiadomoci. Larry oczywicie wiedzia
o jego obsesji na punkcie Madeleine. Sysza, jak Mitchell wychwala jej zalety i broni bardziej
dyskusyjnych atrybutw lub rozpatruje je w szerszym kontekcie. Mitchell wyjawi Larryemu,
co mona zrobi tylko przed prawdziwym przyjacielem, rozmiary swego szalestwa, jeli chodzi
o Madeleine. A mimo to mia swoj dum i nie dawa po sobie nic pozna.
Ruszaj dup powiedzia, wycofujc si do korytarza. Nie chc si spni.
W swoim pokoju Mitchell zamkn drzwi i usiad na krzele przy biurku, zwieszajc gow.
Niektre szczegy tego poranka, poprzednio nieczytelne, teraz powoli zaczy wyjawia mu swe
znaczenie, jak pismo na niebie. Potargane wosy Madeleine. Jej kac.
Nagle z dzik determinacj zerwa wieko z tekturowego puda, ktre leao na biurku.
Wewntrz znajdowa si jego strj na uroczysto. Wycignwszy tog, wsta i zarzuci lnicy
akryl na gow i plecy. Frdzla, odznaka studencka i biret byy owinite foli, kade oddzielnie.
Po zerwaniu tych opakowa i przytwierdzeniu frdzli do biretu tak mocno, e powstao w nim
wgbienie, Mitchell usztywni go i naoy sobie na gow.
Sysza, jak Larry wchodzi do kuchni.
Mitchell zawoa Larry mam wzi jointa?
Nie odpowiadajc, Mitchell stan przed lustrem zawieszonym na drzwiach pokoju. Birety
miay redniowieczne pochodzenie. Byy stare jak Obok niewiedzy. Dlatego wyglday tak
groteskowo. Dlatego on wyglda tak groteskowo z tym czym na gowie.
Przypomnia sobie zdanie Mistrza Eckharta: Tylko do, ktra wymazuje, moe napisa
prawd.

Mitchell zastanawia si, czy powinien wymaza siebie, swoj przeszo, innych ludzi czy
jeszcze co. By gotw zacz wymazywanie od razu, kiedy tylko si dowie, co musi znikn.
Gdy uda si do kuchni, Larry parzy kaw ubrany w tog i biret. Spojrzeli po sobie z lekkim
rozbawieniem.
We jointa, koniecznie powiedzia Mitchell.
Madeleine wrcia do siebie okrn drog.
Bya wcieka na wszystkich i wszystko na matk, bo namwia j do zaproszenia Mitchella,
na Leonarda, bo nie dzwoni, na pogod, bo byo zimno, i na studia, bo si koczyy.
Z chopakami nie mona si byo przyjani. Kady, z ktrym kiedy si kumplowaa,
ostatecznie chcia czego innego albo chcia czego innego od samego pocztku i robi tylko
dobr min do zej gry.
Mitchell chcia si na niej odegra. I tyle. Chcia j zrani, a zna jej czue punkty. Co za
absurd, e Madeleine nie pociga go intelektualnie. Czy nie ugania si za ni przez te wszystkie
lata? Nie mwi jej, jak bardzo kocha jej umys? Madeleine wiedziaa, e nie ma inteligencji
Mitchella. Ale czy on dorwnywa inteligencj Leonardowi? Ciekawe. Powinna bya to wanie
powiedzie Mitchellowi. Zamiast si rozpaka i uciec, powinna bya mu oznajmi, e
Leonardowi jej poziom intelektualny cakowicie wystarcza.
Myl ta zabysa triumfalnie, ale zaraz przygasa, gdy Madeleine uwiadomia sobie, e przecie
nie s ju z Leonardem razem.
Spogldajc na Canal Street znieksztacon przez zy zamay pod kubistycznym ktem znak
drogowy Madeleine pozwolia sobie raz jeszcze sformuowa zakazane yczenie, by ona i
Leonard wrcili do siebie. Wydawao jej si, e gdyby moga uzyska t jedn rzecz, wszystkie
inne problemy byyby do zniesienia.
Zegar na budynku Citizens Bank wskazywa sm czterdzieci siedem. Miaa godzin, eby si
przebra i wspi na wzgrze.
Przed ni pojawia si rzeka, zielona, nieruchoma. Kilka lat temu zapalia si. Przez kilka
tygodni stra poarna prbowaa ugasi pomienie, ale bez skutku. Co nasuwao pytanie o to, jak
waciwie gasi si ponc rzek. Co mona zrobi, jeli substancja opniajca jest jednoczenie
substancj przyspieszajc?
Usychajca z mioci anglistka rozmylaa o symbolicznym wymiarze tej sytuacji.
Madeleine usiada na awce w niewielkim, urzdzonym na wskim kawaku terenu parku,
ktrego nigdy wczeniej nie zauwaya. Jej organizm zaleway naturalne opiaty i po kilku
minutach poczua si lepiej. Wytara oczy. Od tej pory nie bdzie musiaa spotyka si z Mi
tchellem, jeli nie bdzie miaa na to ochoty. Ani z Leonardem. Chocia w tym momencie czua

si wykorzystana, porzucona i wstydzia si siebie, Madeleine wiedziaa, e jest jeszcze moda, e

ma przed sob cae ycie ycie, w ktrym, jeli si bardzo postara, moe dokona czego
niezwykego i e jeli tego chce, musi midzy innymi przebrn przez takie chwile jak ta, gdy
przez innych ludzi czuje si maa, niekochana, pozbawiona pewnoci siebie.
Opucia park i wsk brukowan uliczk trafia z powrotem na Benefit Street.
W Narragensett otworzya sobie drzwi wejciowe i wjechaa wind na swoje pitro. Czua si
zmczona, odwodniona i musiala w kocu wzi prysznic.
Gdy wkadaa klucz do zamka, drzwi otworzya Abby. Wosy miaa wsunite pod biret.
Cze! Mylaymy, e bdziemy musiay wyj bez ciebie.
Przepraszam rzucia Madeleine moi rodzice, jak ju zaczn gada Poczekacie na mnie?
Naprawd szybko si uwin.
Olivia w salonie malowaa paznokcie u ng, opierajc stopy o stolik. Zadzwoni telefon i Abby
posza odebra.
Pookie mwia, e wysza z Thurstonem Meemsem powiedziaa Olivia, nakadajc lakier.
Ale powiedziaam jej, e to w adnym wypadku nie moe by prawda.
Nie chc o tym rozmawia owiadczya Madeleine.
I dobrze. Wcale mi nie zaley stwierdzia Olivia. Ale ja i Pookie chcemy wiedzie jedno.
Wskakuj pod prysznic.
To do ciebie poinformowaa Abby, wycigajc rk ze suchawk.
Madeleine nie miaa ochoty z nikim rozmawia. Ale byo to lepsze ni odpieranie kolejnych
pyta.
Odebraa suchawk.
Halo?
Madeleine?
Mski gos, nieznajomy.
Tak.
Mwi Ken. Auerbach. Madeleine nie odpowiadaa, wic jej rozmwca doda: Jestem
przyjacielem Leonarda.
Ach tak powiedziaa Madeleine. Cze.
Przepraszam, e dzwoni w taki dzie, ale dzisiaj wyjedam i pomylaem, e powinienem
przed wyjazdem do ciebie zadzwoni. Nastpia przerwa, w czasie ktrej Madeleine prbowaa
odgadn, o co chodzi, nim jednak to si stao, Auerbach poinformowa j, e Leonard jest w
szpitalu. Gdy tylko przekaza t wiadomo, natychmiast doda: Nie martw si. Nic mu si nie
stao. Ale jest w szpitalu i pomylaem, e powinna o tym wiedzie. Jeli jeszcze o tym nie wiesz.

Moe wiedziaa.
Nie, nie wiedziaam. Madeleine odpara tonem, ktry w jej uszach brzmia spokojnie.
Starajc si zachowa zimn krew, dodaa: Moesz chwilk poczeka? Przyciskajc suchawk
do piersi, wzia telefon i wyniosa go z salonu do swojego pokoju, chocia kabel ledwo tam
siga. Zamkna drzwi i podniosa suchawk do ucha. Martwia si, e gos jej si zaamie, gdy
znw zacznie mwi. Co si stao? Wszystko z nim porzdku?
Absolutnie zapewni j Auerbach. Fizycznie wszystko w jak najlepszym porzdku.
Baem si, e ci wystrasz tym telefonem, ale nie, nie nie mia wypadku ani nic takiego.
Wic co z nim?
C, na pocztku mia lekki napad manii. A teraz jest w gbokiej depresji. No wiesz,
klinicznej.
Przez nastpnych kilka minut, gdy deszczowe chmury suny nad kopu ujt w ramy okna,
Auerbach opowiada Madeleine, co si stao.
Zaczo si od tego, e Leonard nie mg spa. Przychodzi na zajcia, skarc si na
zmczenie. Pocztkowo nikt na to nie zwraca uwagi. Zmczenie byo w duej mierze tym, co
skadao si na bycie Leonardem. Poprzednio jego wyczerpanie brao si z nieodcznych
czynnoci dnia, takich jak wstawanie, ubieranie si, dotarcie na uczelni. Nie chodzio o to, e nie
spa; raczej jawa bya dla niego nieznona. Natomiast teraz wyczerpanie Leonarda wizao si z
noc. Twierdzi, e czuje si zbyt pobudzony, eby si ka, przesiaduje wic do trzeciejczwartej
nad ranem. Kiedy zmusza si do zgaszenia wiata i pooenia si spa, walio mu serce i oblewa
si potem. Prbowa czyta, ale gonitwa myli nie ustpowaa i po pewnym czasie wstawa i
zaczyna chodzi po mieszkaniu.
Po tygodniu Leonard uda si do przychodni, gdzie lekarz, przyzwyczajony do wizyt
zestresowanych studentw pod koniec semestru, przepisa mu proszki nasenne i kaza
zrezygnowa z kawy. Gdy proszki nie podziaay, lekarz przepisa agodny rodek uspokajajcy,
a potem mocniejszy, ale nawet to dawao Leonardowi zaledwie dwie lub trzy godziny pytkiego,
niepokrzepiajcego snu bez marze sennych.
Mniej wicej wtedy wanie, jak powiedzia Auerbach, Leonard przesta przyjmowa lit. Nie
byo jasne, czy zrobi to umylnie, czy po prostu zapomnia. Bardzo szybko jednak zacz
wydzwania do rnych ludzi. Dzwoni do wszystkich. Rozmawia przez pitnacie minut lub
p godziny, przez godzin lub dwie. Pocztkowo by zabawny, jak zawsze. Ludzie cieszyli si,
e go sysz. Wydzwania do przyjaci po dwatrzy razy dziennie. Potem pi lub sze. Potem
dziesi. Potem dwanacie. Dzwoni ze swojego mieszkania. Dzwoni z kampusowych
automatw, ktrych lokalizacji nauczy si na pami. Leonard wiedzia o telefonie w

podziemiach laboratorium fizycznego i o zacisznej budce telefonicznej w budynku administracji.

Wiedzia o popsutym automacie na Thayer Street, ktry zwraca monet. Wiedzia o
niestrzeonych aparatach na wydziale filozofii. Z kadego z tych telefonw Leonard dzwoni,
eby opowiedzie o swym zmczeniu i bezsennoci, o bezsennoci i zmczeniu. Najwyraniej
jedyne, co mg, to rozmawia przez telefon. Gdy tylko wstawao soce, Leonard telefonowa do
znajomych rannych ptaszkw. Nie zmruywszy oka przez ca noc, dzwoni do ludzi, ktrzy nie
byli jeszcze w nastroju do rozmowy. Pniej przerzuca si na innych, tych, ktrych zna dobrze
lub tylko troch, studentw, sekretarki wydziaowe, swojego dermatologa, promotora. Gdy na
wschodnim wybrzeu robio si za pno, eby do kogo dzwoni, Leonard przeglda swj spis
numerw, szukajc kogo, kto mieszka na zachodzie. I kiedy byo ju zbyt pno, by dzwoni
do Portlandu lub San Francisco, Leonard musia si zmierzy z przeraajcymi dwiema lub
trzema godzinami, kiedy zostawa sam na sam ze swym obumierajcym umysem.
Wanie tego okrelenia uy Auerbach, opowiadajc o wszystkim Madeleine. Obumierajcy
umys. Madeleine suchaa, starajc si dopasowa obraz malowany przez Auerbacha do
Leonarda, ktrego znaa i ktrego umys osabiony z ca pewnoci nie by.
Co masz na myli? spytaa Madeleine. Chcesz powiedzie, e Leonard traci rozum?
Nie to chciaem powiedzie odpowiedzia Auerbach.
Co znaczy obumierajcy umys?
Sam mi powiedzia, e tak si wanie czuje odpar Auerbach.
Gdy postpowaa dezintegracja jego psychiki, Leonard stara si powstrzyma ten proces,
przemawiajc do plastikowej suchawki, skontaktowa si i skomunikowa z innym czowiekiem,
wyposay t osob w dokadny opis swojej rozpaczy, symptomw i hipochondrycznych
przypuszcze. Dzwoni, eby pyta ludzi o pieprzyki. Czy kiedykolwiek mieli znami, ktre
wygldao podejrzanie? Ktre krwawio lub zmieniao ksztat? Albo zaczerwienienie na penisie?
Czy to opryszczka? Jak wyglda opryszczka? Jaka jest rnica midzy zmian opryszczkow a
wrzodem wenerycznym? Leonard wystawia na prb etykiet mskiej przyjani relacjonowa
Auerbach dzwonic do swoich kolegw i zadajc im pytania o stan ich wzwodu. Czy bywao
tak, e nie udao im si go podnie? Jeli tak, to w jakich okolicznociach? Leonard zacz
nazywa swoje erekcje Panem Gumbym. Jego penis zgina si, by plastyczny jak figurka
Gumbyego z dziecistwa. Czasem robi mi si z niego Pan Gumby mawia. Martwi si, e
przejazd rowerem przez Oregon pewnego lata zniszczy mu prostat. Poszed do biblioteki i
znalaz studium dysfunkcji wzwodu u uczestnikw Tour de France. Jako e Leonard by
byskotliwy i przezabawny, wypracowa u ludzi ogromny kredyt yczliwoci, wspomnie
wsplnie spdzonych przyjemnych chwil, a teraz swym milionem telefonw zacz czerpa z tych

zasobw, po jednym telefonie naraz, gdy jego rozmwcy czekali, a skoczy biadoli, i
prbowali wycign go z doka. Mino sporo czasu, nim wykorzysta cay zapas ich sympatii i
podziwu.
Ponure nastroje Leonarda byy zawsze tym, co wielu do niego przycigao. Z ulg suchao si,
jak wymienia wasne sabe strony i wtpliwoci co do amerykaskiego przepisu na szczcie. Tyle
osb na studiach odurzao si ambicj posiadacze sterydowych ego, inteligentni, lecz
bezwzgldni, pracowici, lecz niewraliwi, byskotliwi, lecz nudni e wszyscy czuli si w
obowizku by optymistami, pi si do celu w penej gotowoci, chocia w gbi ducha
wiedzieli, e wcale si tak nie czuj. Ludzie wtpili w siebie i obawiali si przyszoci. Byli
oniemieleni, przeraeni, a dziki rozmowom z Leonardem, ktry te taki by, tylko dziesi razy
bardziej, myleli o sobie lepiej i nie czuli si tak osamotnieni. Telefony Leonarda stanowiy rodzaj
swoistej terapii. Poza tym wiodo mu si gorzej ni wszystkim innym! By doktorem Freudem i
doktorem Zagad, ojcem spowiednikiem i skruszonym pokutnikiem, psychoanalitykiem i
pacjentem. Nie odgrywa przedstawie. By autentyczny. Mwi szczerze i sucha ze
wspczuciem. W najlepszym wydaniu rozmowy telefoniczne Leonarda byy rodzajem sztuki i
form kapastwa.
A jednak mwi Auerbach w pesymizmie Leonarda zasza w tym czasie pewna zmiana.
Pogbi si, oczyci. Straci wczeniejsze komediowe rekwizyty, pozr teatralnego numeru, i sta
si prawdziw, niebezpieczn, czyst rozpacz. Cokolwiek wczeniej dolegao Leonardowi, ktry
zawsze by przygnbiony, nie bya to depresja. Dopiero teraz zacza si depresja. Ten
monotonny monolog wygaszany przez nieumytego chopaka lecego na plecach na pododze.
Ta jednostajna litania jego modzieczych poraek, ktre w umyle Leonarda skazay go na ycie
wiecznie malejcych przychodw. Gdzie jest Leonard? pyta bez przerwy przez telefon. Gdzie
si podzia chopak, ktry potrafi pisa dwudziestostronicow prac o Spinozie lew rk, a
praw gra w szachy? Gdzie si podzia uczony Leonard, dostarczyciel mao znanych faktw z
historii czcionki we Flandrii i Walonii, autor rozpraw na temat literackiej wartoci szesnastu
powieciopisarzy z Ghany, Kenii i Wybrzea Koci Soniowej wydanych w latach
szedziesitych w taniej serii wydawniczej Z Afryki, ktr Leonard kiedy wyszpera w ksigarni
Strand i zakupi po pidziesit centw za sztuk, a potem przeczyta wszystkie tomy? Gdzie jest
Leonard? pyta Leonard. Leonard nie wiedzia.
Powoli jego przyjaciele zaczli sobie uwiadamia, e nie ma dla niego znaczenia, do kogo
dzwoni. Zapomina, kto jest jego rozmwc, i gdy komu udawao si rozczy, Leonard
dzwoni do nastpnej osoby i kontynuowa od momentu, w ktrym mu przerwano. Zreszt
ludzie byli zajci. Mieli na gowie inne rzeczy. Tak wic znajomi Leonarda zaczli si wykrca

od rozmowy. Mwili, e maj zaraz zajcia lub spotkanie z profesorem. Ograniczali czas rozmw,
a potem w ogle przestali odbiera telefon. Auerbach te tak robi. Teraz mia w zwizku z tym
wyrzuty sumienia i dlatego zadzwoni do Madeleine.
Wiedzielimy, e z Leonardem jest kiepsko wyzna ale nie wiedzielimy, e a tak.
Wreszcie nadszed dzie, kiedy telefon Auerbacha zadzwoni okoo siedemnastej.
Podejrzewajc, e to Leonard, nie podnis suchawki. Ale telefon dzwoni i dzwoni i wreszcie
Auerbach, nie mogc tego duej znie, odebra.
Ken? usysza rozedrgany gos Leonarda. Dostaj warunkowe zaliczenie, Ken. Nie
skocz studiw w terminie.
Kto tak twierdzi?
Wanie dzwoni profesor Nalbandian. Mwi, e nie zd ju nadrobi zalegoci. Wic daje
mi zaliczenie warunkowe.
Nie byo to dla Auerbacha zaskoczenie. Lecz bezbronno w gosie Leonarda, jak w krzyku
dziecka zagubionego w lesie, sprawia, e chcia powiedzie co uspokajajcego.
Nie jest tak le. Przecie ci nie oblewa.
Nie w tym rzecz, Ken powiedzia Leonard grobowym gosem. Rzecz w tym, e jest
jednym z tych profesorw, od ktrych miaem nadziej dosta rekomendacj. Spieprzyem
wszystko, Ken. Nie skocz studiw w terminie, jak wszyscy inni. A jeli nie skocz studiw,
anuluj mi stypendium w Pilgrim Lake. Nie mam kasy, Ken. Rodzice mi nie pomog. Nie wiem,
jak ja sobie dam rad. Mam dopiero dwadziecia dwa lata, a ju spieprzyem sobie ycie!
Auerbach prbowa przekonywa Leonarda, wyciszy go, ale bez wzgldu na to, jakie
podawa argumenty, Leonard niezachwianie trwa na stanowisku, e znajduje si w tragicznej
sytuacji. Nie przestawa narzeka, e nie ma pienidzy, e nie ma wsparcia w rodzicach jak
wikszo studentw Browna, e cae ycie mia pod grk i e to wszystko doprowadzio go do
takiego rozchwiania psychicznego. Przez ponad godzin krcili si w kko Leonard dysza
gono do suchawki, a jego gos brzmia coraz bardziej rozpaczliwie, natomiast Auerbach nie
wiedzia ju, co mwi, i zacz proponowa rozwizania, ktre nawet w jego uszach brzmiay
banalnie, na przykad e Leonard musi przesta tyle myle o sobie, e powinien wyj na dwr i
popatrze na kwitnce magnolie na zielecu czy on sam oglda magnolie? e mgby
sprbowa porwna swoj sytuacj z pooeniem ludzi w naprawd cikim pooeniu,
grnikw z kopalni zota w Ameryce Poudniowej albo pacjentw dotknitych poraeniem
czterokoczynowym, albo chorych w zaawansowanym stadium stwardnienia rozsianego, e ycie
wcale nie jest tak straszne, jak to przedstawia Leonard. I wtedy Leonard zrobi co, czego nigdy
wczeniej nie zrobi. Rozczy si. Jedyny raz w czasie tej telefonicznej manii Leonard pierwszy

odoy suchawk, i to Auerbacha przerazio. Zadzwoni do Leonarda, ale ten nie odbiera.
Wreszcie po telefonach do paru innych osb, ktre go znay, Auerbach postanowi uda si na
Planet Street, gdzie zasta przyjaciela odchodzcego od zmysw. Po dugotrwaych namowach
wreszcie nakoni Leonarda, eby pozwoli si zabra do przychodni studenckiej, gdzie lekarz
zatrzyma go na noc. Nastpnego dnia wysali go do szpitala Providence. By tam teraz leczony
na oddziale psychiatrycznym.
Majc wicej czasu, Madeleine mogaby rozdzieli i rozpozna emocje, ktre w niej zakipiay.
Na pierwszym planie panika. Pod ni wstyd i zo spowodowane tym, e dowiaduje si ostatnia.
A spod tego wszystkiego wypywajca dziwna euforia.
Znam Leonarda, odkd zosta zdiagnozowany na pierwszym roku powiedzia Auerbach.
Jeli bierze leki, nic si nie dzieje. Nigdy nic si nie dziao. Teraz po prostu potrzebuje wsparcia.
W zasadzie dlatego wanie zadzwoniem.
Dziki powiedziaa Madeleine. Ciesz si, e zadzwonie.
Na razie jest kilka osb, ktre trzymaj wacht, jeli chodzi o wizyty. Ale dzisiaj wszyscy s
zajci. No i nie wiem jestem pewien, e Leonard chciaby ci zobaczy.
Tak powiedzia?
Nie, tego nie powiedzia. Ale widziaem si z nim wczoraj wieczorem i jestem pewien, e by
chcia.
Po tych sowach Auerbach poda jej adres szpitala z numerem dyurki pielgniarek i poegna
si.
Czua, jak przepenia j determinacja. Pewnym ruchem odoya suchawk, wymaszerowaa z
pokoju i wrcia do salonu.
Olivia wci trzymaa stopy oparte o brzeg stolika, suszc pomalowane paznokcie. Abby
nalewaa rowy koktajl mleczny z miksera do szklanki.
Zdrajczynie! krzykna Madeleine.
Co? spytaa zaskoczona Abby.
Wiedziaycie! zawoaa Madeleine. Wiedziaycie cay czas, e Leonard jest w szpitalu!
Dlatego mwiycie, e go nie bdzie na prywatce. Abby i Olivia spojrzay po sobie. Obie
czekay, a odezwie si ta druga. Wiedziaycie i nawet sowem nie wspomniaycie!
Zrobiymy to dla twojego dobra oznajmia Abby z zatroskan min. Nie chciaymy,
eby si zdenerwowaa i wpada w obsesj. I tak prawie przestaa chodzi na zajcia.
Dochodzia do siebie po rozstaniu z Leonardem i mylaymy, e
Jak by si poczua, gdyby Whitney trafi do szpitala, a ja bym ci o tym nie powiedziaa?
To co innego rzeka Abby. Wy ze sob zerwalicie. Nie rozmawialicie nawet ze sob.

 To nie ma znaczenia odpara Madeleine.

Ja wci chodz z Whitneyem.
Jak mogycie mi nie powiedzie?
No dobra ustpia Abby. Przepraszamy. Naprawd jest nam przykro.
Okamywaycie mnie.
Olivia krcia gow, nie przyjmujc tych oskare.
Leonard to wariat powiedziaa. Zdajesz sobie z tego spraw? Przykro mi, Maddy, ale
Leonard jest wirem. Nie chcia wyj ze swojego mieszkania! Musieli wezwa ochron, eby
wywaya drzwi.
Te szczegy byy czym nowym. Madeleine zarejestrowaa je do pniejszej analizy.
Leonard nie jest wariatem oznajmia. Po prostu ma depresj. To jest choroba.
Nie wiedziaa, czy depresja to choroba. Nic o niej nie wiedziaa. Ale szybko, z jak
wyskoczya z tym zapewnieniem, miaa dodatkow korzy: wierzya mianowicie w to, co mwi.
Abby wci miaa wspczujc min i przygldaa jej si agodnymi oczami, przechyliwszy na
bok gow, ze ladem po koktajlu na grnej wardze.
Po prostu martwiymy si o ciebie, Mad wyjania. Martwiymy si, e wykorzystasz
okazj, eby znowu zej si z Leonardem.
Ach, wic mnie chroniycie.
Daruj sobie ten uszczypliwy ton rzucia Olivia.
Nie mog uwierzy, e zmarnowaam ostatni rok, mieszkajc z wami dwiema.
O, bo mieszkanie z tob byo tak wielk frajd! odgryza si Olivia z udawan radoci.
Z tob i twoim Dyskursem miosnym. No prosz ci! Co to nam cigle cytujesz? e czowiek
nigdy si nie zakocha, dopki najpierw o tym nie przeczyta? Wanie, ty nic tylko o tym czytasz.
To chyba cakiem mie z naszej strony, e zaproponowaymy ci wsplne mieszkanie,
przyznasz sama powiedziaa Abby, zlizujc koktajl z wargi. To przecie my znalazymy to
mieszkanie, wpaciymy depozyt i w ogle.
Teraz auj, e si zgodziam owiadczya Madeleine. Moe zamieszkaabym z kim,
komu mogabym ufa.
Chodmy rzucia Abby i odwrcia si od Madeleine, dajc do zrozumienia, e to koniec
dyskusji. Musimy si zbiera na parad.
Paznokcie mi nie wyschy zaprotestowaa Olivia.
Chodmy. Pno si robi.
Madeleine nie czekaa, a padn jeszcze jakie sowa. Wrcia do swojego pokoju i zamkna
drzwi na klucz. Gdy upewnia si, e Abby i Olivia wyszy, zabraa galowy strj biret, tog i

frdzl i zesza do holu na parterze. Bya dziewita trzydzieci dwie. Miaa trzynacie minut,
eby dotrze na kampus.
Najszybsza trasa na wzgrze oraz kierunek, gdzie nie grozio jej zrwnanie si ze
wsplokatorkami wioda wzdu Bowen Street. Z Bowen Street wizay si jednak pewne
niebezpieczestwa. Mieszka tam Mitchell, a Madeleine nie bya w nastroju na kolejne z nim
spotkanie. Ostronie wyjrzaa zza rogu i nigdzie go nie ujrzawszy, przemkna szybko obok jego
akademika i zacza si pi na wzgrze.
Chodnik by liski po deszczu. Nim jeszcze dotara na szczyt, jej buty pokryy si warstw
bota. Znw zacza j pobolewa gowa i gdy maszerowaa pospiesznym krokiem, zza konierza
sukienki buchna wo jej wasnego ciaa. Po raz pierwszy przyjrzaa si plamie. To mogo by
wszystko. Zatrzymaa si jednak, wsuna tog przez gow i ruszya dalej.
Wyobrazia sobie Leonarda zabarykadowanego w mieszkaniu, gdy do drzwi dobijaj si
ochroniarze, i przelaa si przez ni fala podszytego czuoci lku.
A jednak cay czas czua te t przeciwwan eufori, jak balon unoszc si w niej pomimo
tego nagego kryzysu
Po dojciu do Congdon Street przyspieszya. Kilka przecznic dalej dostrzega tumy. Policjanci
zatrzymali ruch koowy, a Prospect i College Street przed budynkami wydziau sztuk piknych i
biblioteki wypeniay si ludmi w kurtkach przeciwdeszczowych. Wiatr znw si wzmg, a
czubki wizw koysay si na tle ciemnego nieba.
Mijajc Carrie Tower, Madeleine usyszaa orkiestr dt, ktra stroia instrumenty. Wzdu
Waterman Street zbierali si absolwenci i studenci medycyny, a nad ich ustawieniem czuwali
uroczycie ubrani porzdkowi. Chciaa przej przez Faunce House Arch na zieleniec, ale sznur
studentw zastpowa jej drog. Zamiast poczeka, ruszya dalej wzdu Faunce House i zesza po
schodach na poczt, zamierzajc dotrze na zieleniec podziemnym przejciem. Gdy si tam
znalaza, przysza jej do gowy pewna myl. Znw zerkna na zegarek. Bya dziewita
czterdzieci jeden. Zostay cztery minuty.
Skrytka pocztowa Madeleine znajdowaa si w dolnym rzdzie. eby wprowadzi szyfr,
musiaa przyklkn na jedno kolano, co sprawio, e poczua si jednoczenie bezbronna i pena
nadziei. Mosine drzwiczki otworzyy si, ukazujc pociemniae ze staroci wntrze. Leaa tam
jedna jedyna koperta. Madeleine wycigna j spokojnie (bo przyjty kandydat nie okazuje
niepokoju ani niecierpliwoci).
By to list z Yale, naddarty i umieszczony w foliowej kopercie z wydrukowan informacj:
Przesyka uszkodzona w drodze do adresata. Przepraszamy za opnienie.
Rozdara zgrzan na gorco foli i ostronie wyja papierow kopert, starajc si nie

rozedrze jej jeszcze bardziej. Zostaa uszkodzona w sorterze. Na stemplu widniaa data: 1
kwietnia 1982.
Poczta w Faunce House wiedziaa wszystko o listach akceptacyjnych. Co roku napyway z
uczelni medycznych, szk prawniczych, uniwersytetw. Studenci przyklkali przed tymi
skrytkami tak jak ona teraz, eby wyj listy, ktre w jednej chwili przeistaczay ich w
stypendystw Rhodesa, senatorskich asystentw, wieo upieczonych reporterw, studentw
Wharton. Gdy Madeleine otwieraa kopert, zauwaya, e nie jest zbyt cika.
Szanowna Pani,
pragniemy Pani poinformowa, e w najbliszym roku akademickim 1982/1983 nie
bdziemy w stanie zaproponowa Pani miejsca na studiach magisterskich na wydziale
anglistyki Uniwersytetu Yale. Co roku otrzymujemy wiele poda od znakomitych studentw
i aujemy, ale nie zawsze moemy
Nie wydaa z siebie adnego dwiku. Nie zdradzaa adnych oznak rozczarowania. Delikatnie
zamkna skrytk, obrcia tarcz i podnisszy si, przesza wyprostowana do wyjcia. Niedaleko
drzwi, koczc dzieo zniszczenia rozpoczte przez amerykask poczt, przedara list na dwie
czci i wyrzucia go do kosza.
Studenci A, B, C i D zoyli podania o przyjcie na studia magisterskie na Uniwersytecie Yale.
Jeli A jest redaktorem The Harvard Crimson; B jest stypendyst Rhodesa, ktry w Milton
Quarterly opublikowa monografi na temat Raju utraconego; C jest dziewitnastoletnim
geniuszem z Anglii, ktry zna rosyjski i francuski oraz jest spokrewniony z Margaret Thatcher; a
D jest anglistk, ktrej osignicia to przecitna praca o spjnikach opublikowana w czasopimie
Pearl oraz 520 punktw z testu z logiki, ktry z kandydatw ma szanse na przyjcie na studia
magisterskie takie jak kostka lodu na przetrwanie w piekle?
Jej podanie zostao odrzucone ju w kwietniu, dwa miesice wczeniej. Jej los zosta
przypiecztowany, zanim jeszcze zerwaa z Leonardem, co oznaczao, e jedyna rzecz, ktra miaa
j podnie na duchu, na co liczya przez ostatnie trzy tygodnie, bya uud. Kolejna kluczowa
informacja, ktr przed ni ukryto.
Od strony zieleca dolatyway okrzyki. Madeleine penym rezygnacji ruchem woya na
gow biret, jakby to byy ole uszy. Wysza z poczty i wspia si po schodkach na zieleniec.
Na tym otwartym zielonym placu rodziny czekay na rozpoczcie przemarszu. Trzy mae
dziewczynki wdrapay si na kolana brzowej rzeby Henryego Moorea, umiechajc si i
chichoczc, gdy ich ojciec przyklk w trawie i cyka zdjcia. Wszdzie krciy si grupki
dawnych absolwentw, ktrzy przyjechali na zlot, w somkowych kapeluszach lub
baseballwkach z logo uniwersytetu i rokiem ukoczenia studiw.

Przed Sayles Hall ludzie zaczli wiwatowa. Madeleine patrzya, jak absolwent z okresu
paleolitu, zmumifikowane zwoki dawnego studenta spowite w marynark w paski, jest
wytaczany na widok publiczny przez wit jasnowosych wnuczt i prawnuczt. Z porczy wzka
inwalidzkiego w wiosenne powietrze wzlatywaa chmara balonw wypenionych helem, kady z
brzowym napisem Rocznik 1909. Staruszek trzyma rk w grze, dzikujc za aplauz.
Umiecha si, ukazujc dugie, upiorne zby, a jego twarz pod tradycyjnym kapeluszem
rozwietlao zadowolenie.
Madeleine przygldaa si przejazdowi szczliwego staruszka. W tym momencie orkiestra
zacza gra i pochd absolwentw ruszy z miejsca. Rektor uniwersytetu, niczym dyrektor
generalny, w pasiastych aksamitnych szatach i kapeluszu z opadajcym rondem, szed na czele
defilady ze redniowieczn kopi w rku. Za nim kroczyli plutokratyczni czonkowie zarzdu
oraz rudowosi, makrocefaliczni przedstawiciele rodu Brownw, a take zbieranina
administratorw i dziekanw. Studenci ostatniego roku, idcy dwjkami, wylewali si przez
Wayland Arch na zieleniec. Maszerujc, minli University Hall i sunli w kierunku bramy Van
Wicklea, gdzie zgromadzili si wyczekujcy rodzice, midzy innymi Alton i Phyllida.
Madeleine przygldaa si maszerujcym, czekajc na miejsce, w ktre mogaby wskoczy.
Szukaa jakiej znajomej twarzy, Kelly Traub czy nawet Lollie lub Pookie Ames. Jednoczenie
obawa przed natkniciem si znowu na Mitchella albo na Olivi i Abby nie pozwalaa jej si
ruszy z miejsca, staa wic za brzuchatym tatusiem dziercym kamer wideo.
Nie pamitaa, z ktrej strony powinna zwisa frdzla, z lewej czy z prawej.
Studentw ostatniego roku byo prawie tysic dwustu. Sunli dwjkami niekoczcym si
strumieniem, umiechnici lub rozemiani, wyrzucajc do gry zacinite pici lub przybijajc
pitki. Nigdy przedtem nie widziaa adnej z mijajcych j osb. Po czterech latach studiw
nikogo nie znaa.
Jak dotd przesza zaledwie jaka setka studentw, Madeleine jednak nie czekaa na reszt.
Zreszt twarzy, ktr chciaa zobaczy, i tak tu nie byo. Odwrcia si i przesza z powrotem
przez Faunce House Arch i Waterman Street ruszya w kierunku Thayer. Popiesznie, niemal
biegiem, przytrzymujc na gowie biret, dotara do pierwszego skrzyowania, gdzie toczy si
ruch samochodowy. Minut pniej zatrzymaa takswk i poprosia kierowc, eby j zawiz
do szpitala Providence. Kolejka si ruszya, gdy ju koczyli skrta.
Od pgodziny Mitchell i Larry stali owiewani wiatrem w cieniu Wriston Quad, porodku
ciemnej kolejki studentw ostatniego roku rozcignitej od gwnego zieleca a do zaronitego
bluszczem uku za nimi i dalej, na Thayer Street. Wskie chodniki porzdkoway kolejk z tyu i
z przodu, ale na otwartej przestrzeni dziedzica rozlewaa si i przypominaa imprez pod goym

niebem. Ludzie przemieszczali si, kryli midzy sob.

Mitchell osoni przed wiatrem Larryego, ktry przypala jointa. Wszyscy skaryli si na
zimno i chodzili w kko, eby nie zmarzn.
Mona byo sobie zakpi z ceremoniau na wiele sposobw. Niektrzy nosili birety pod
miesznym ktem. Inni udekorowali je nalepkami lub pomalowali farb. Dziewczyny
decydoway si na boa z pir lub ciemne okulary Spring Break albo lustrzane kolczyki
wygldajce jak miniaturowe dyskotekowe kule. Mitchell zauway, e tego typu przejawy
nieposuszestwa s tak powszechne w dniu rozdania dyplomw, i stay si czci tradycji jak
zwyczaje, ktre prboway omieszy, po czym odebra jointa od Larryego i przeciwstawi si
podniosoci tego dnia na swj banalny sposb.
Gaudeamus igitur rzek i zacign si.
Niczym jajo poknite przez czarnego wa sygna do wymarszu przesuwa si na skutek
prawie niewidzialnej perystaltyki wzdu krtego szeregu zebranych uczestnikw defilady. Ale
wygldao na to, e nikt jeszcze si nie rusza z miejsca. Mitchell spoglda przed siebie
zmruonymi oczami, eby sprawdzi, co si dzieje z przodu. Wreszcie sygna dotar do osb
bezporednio przed nim i Larrym i caa kolejka w jednej chwili zacza si przesuwa.
Przekazywali sobie jointa, wypalajc go teraz szybciej.
Mark Klemke przed nimi odwrci si, poruszajc brwiami, i powiedzia:
Pod tog nic nie mam.
Wielu absolwentw przynioso aparaty fotograficzne. W reklamach przekonywano ich, eby
utrwalili ten moment na kliszy, a wic to wanie zamierzali zrobi.
Mona si byo poczu lepszym od innych, a jednoczenie wyobcowanym.
W przedszkolu ustawiano dzieciaki w kolejnoci alfabetycznej. Podczas wycieczek w szkole
podstawowej trzymao si za rk ssiada, mijajc pimowou lub turbin parow. Szkoa bya
wiecznym ustawianiem si w szeregu i koczy j ten ostatni przemarsz. Mitchell i Larry sunli
wolno przez zacienion ziele Wriston Quad. Ziemia wci bya chodna, niedogrzana socem.
Jaki artowni wdrapa si na posg Marka Aureliusza i woy biret na gow stoika. Na
stalowym boku jego konia kto namalowa farb 82. Po wspiciu si na schody przy Leeds
Theatre szli dalej, mijajc Sayles Hall i Richardson w drodze na zieleniec. Niebo wygldao jak z
obrazu El Greca. Koo maszerujcych przeleciaa czyja kartka z programem uroczystoci.
Larry poda Mitchellowi skrta, ale ten pokrci gow.
Jestem ju nawalony powiedzia.
Ja te.
Stawiali mae kroczki jak grupa skazacw skutych acuchem, zbliajc si do zadaszonej

sceny ustawionej przed University Hall naprzeciwko morza biaych skadanych krzese. Na kocu
cieki kolejka zatrzymaa si. Czujc fal znuenia, Mitchell przypomnia sobie, dlaczego nie
lubi si upala rano. Po pocztkowym przypywie energii dzie stawa si gazem, ktry trzeba
byo wtacza na gr. W podry bdzie musia przesta pali trawk. Bdzie musia si
pozbiera.
Kolejka znowu ruszya. W oddali, przez gazie wizw, Mitchell dostrzeg zarys budynkw
centrum miasta, a potem tu przed nimi wyonia si brama Van Wicklea, przez ktre ponioso
go wraz z tysicem innych studentw.
Wydawali z siebie obowizkowe pohukiwania, wyrzucali do gry birety. Tum rodzicw na
zewntrz by gsty i wygodniay widoku potomkw. Z masy podstarzaych twarzy te nalece
do rodzicw Mitchella wyoniy si z frapujc klarownoci. Deanie, w granatowej marynarce i
paszczu firmy London Fog, rozpromieni si na widok najmodszego syna, najwyraniej nie
pamitajc, e nigdy nie chcia, eby Mitchell wyjeda na studia na wschodnim wybrzeu, gdzie
zostanie zdeprawowany przez liberaw. Lilian wymachiwaa obiema rkami w typowy dla
niskich ludzi sposb, w jaki prbuj zwrci na siebie uwag. Pod dystansujcym wpywem
marihuany, nie wspominajc o czterech latach studiw, tandetny dinsowy daszek nad oczami
matki i oglny brak wyrafinowania rodzicw podziaay na Mitchella przygnbiajco. Ale co si
z nim dziao. Bramy ju co z nim robiy, bo gdy podnis rk, eby im pomacha, poczu, e
znw ma dziesi lat, oczy wypeniaj mu si zami i dawi go czuo dla tej dwjki ludzkich
istot, ktre niczym mityczne postacie przez cae jego ycie posiaday umiejtno wtapiania si w
to, zamieniania si w kamie lub drewno, eby oy znowu, w kluczowych chwilach takich jak
ta, i obserwowa podr swego bohatera. Lilian miaa aparat fotograficzny. Robia zdjcia.
Dlatego Mitchell nie musia sobie tym zawraca gowy.
Razem z Larrym minli wiwatujcy tum i ponioso ich dalej, w d College Street. Mitchell
stara si wypatrzy rodzicw Madeleine, ale nigdzie ich nie widzia. Nie widzia te samej
Madeleine.
Na dole defilada stracia impet i absolwenci rocznik 1982, przesuwajc si w stron
krawnika, sami stawali si gapiami.
Mitchell zdj biret i wytar czoo. Nie bardzo mia ochot witowa. Studia byy atwe.
Wydawao mu si mieszne, e ich ukoczenie uwaa si za jakiekolwiek osignicie. Ale musia
przyzna, e byo przyjemnie, bardzo przyjemnie, i w tym momencie udzielia mu si podniosa
ekscytacja, tak wic sta i oklaskiwa swych kolegw, starajc si jak najbardziej zaangaowa w
obchody tego dnia.
Nie oddawa si religijnym przemyleniom ani nie odmawia modlitwy Jezusowej, gdy

zauway profesora Richtera, ktry schodzi w jego kierunku. Teraz przysza kolej na brygad
ciaa pedagogicznego, profesorw i wykadowcw w paradnych akademickich strojach, z
doktorskimi kapturami obszytymi aksamitem w barwach reprezentowanych dziedzin nauki i
podszytymi atasem w kolorze wasnych uczelni czerwieni Harvardu, zieleni Dartmouth i
bkitem Tufts.
Mitchell by zaskoczony, e profesor Richter zechcia wzi udzia w tych niepowanych
przebierankach. Mg zosta w domu i poczyta Heideggera, a tymczasem by tutaj, marnujc
czas na parad na cze jeszcze jednego rocznika koczcego studia, a na dodatek najwyraniej
wietnie si przy tym bawi.
Z samego koca akademickiej kariery Mitchellowi pozosta ten zdumiewajcy obraz: Herr
Doktor Richter mijajcy go tanecznym krokiem, o twarzy rozpromienionej dziecic radoci,
jakiej nigdy nie ogldano na zajciach z religii i alienacji. Jak gdyby Richter znalaz lek na
alienacj wanie. Jak gdyby nie podda si trendom epoki.
Gratuluj! zawoa takswkarz.
Madeleine podniosa wzrok chwilowo skonsternowana, zanim przypomniaa sobie, w co jest
ubrana.
Dzikuj.
Wikszo ulic dookoa kampusu bya zamknita, tote takswkarz musia wybra dusz
tras, wzdu Hope Street do Wickenden.
Studiujesz medycyn?
Sucham?
Kierowca oderwa donie od kierownicy.
Jedziemy do szpitala, no nie? To pomylaem, e moe si uczysz na lekarza.
Nie, nie wybkaa prawie niesyszalnie, wygldajc przez okno.
Kierowca zaapa, e Madeleine nie ma ochoty na pogaduszki, i do koca kursu ju si nie
odzywa.
Gdy takswka przejedaa nad rzek, Madeleine cigna biret i tog. W samochodzie unosi
si zapach odwieacza, jaka niezbyt natarczywa wo podobna do wanilii. Madeleine zawsze
lubia odwieacze powietrza. Nigdy si nad tym nie zastanawiaa, dopki Leonard jej nie
powiedzia, e wskazuje to na jej ch unikania nieprzyjemnych spraw.
Nie chodzi o to, e w pokoju nie mierdzi wyjania. Tylko o to, e ty tego nie czujesz.
Pomylaa, e przyapaa go na logicznej niekonsekwencji, i zawoaa:
Jak w pokoju moe mierdzie, jeli tego nie czu?
Och, ale mierdzi odpar Leonard. Mylisz waciwoci z substancj.

Tego rodzaju rozmowy prowadzili z Leonardem. Midzy innymi dlatego tak bardzo go lubia.
Gdziekolwiek si szo, cokolwiek si robio, odwieacz powietrza i tak prowokowa mae
sympozjum.
Teraz jednak zachodzia w gow, czy te rozgaziajce si myli nie doprowadziy go prosto
do miejsca, gdzie przebywa teraz.
Takswka zatrzymaa si pod szpitalem, ktry przypomina brzydko starzejcy si hotel
Holiday Inn. Wysoki na siedem piter, ze szklan fasad, biay budynek wyglda na zabrudzony,
jak gdyby cign brud z ssiednich ulic. W betonowych donicach po obu stronach wejcia
miejsce kwiatw zajmowaly pety. Pajkowata posta budzca skojarzenia z robotnicz niedol i
chorobami zawodowymi suna wsparta na balkoniku przez w peni sprawne automatyczne
drzwi.
W holu na ksztat atrium Madeleine dwa razy skrcia nie tam gdzie trzeba, nim odnalaza
recepcj. Recepcjonistka raz tylko na ni zerkna i spytaa:
Do Bankheada, tak?
Madeleine zdziwia si. Potem rozejrzaa si po poczekalni i zorientowaa si, e jest tam jedyn
bia.
Tak.
Nie mog pani jeszcze wpuci. Za duy tam tok. Jak tylko kto zjedzie, dam pani
przepustk.
Kolejna niespodzianka. Emocjonalne zaamanie Leonarda, a wrcz caa jego prezentacja siebie
jako osoby wybrakowanej, kcio si z tym natokiem goci. Madeleine bya zazdrosna o to
nieznajome towarzystwo.
Wpisaa si do ksigi wizyt i zaja miejsce naprzeciwko windy. Na dywanie widnia
rozweselajcy wzr niebieskich kwadratw, a w rodku kadego z nich znajdowa si dziecicy
rysunek tcza, jednoroec, szczliwa rodzina. Czekajcy przynosili jedzenie na wynos i posilali
si z piankowych pojemnikw filetami z kurczaka i grillowanymi mostkami. Na krzele vis--vis
niej drzemao mae dziecko.
Madeleine wpatrywaa si w dywan, ale na ni nie dziaa.
Po dwudziestu dugich minutach drzwi windy otworzyy si i wysiado z niej dwch modych
biaych mczyzn. Mczyzn odetchna z ulg. Jeden by wysoki i mia fryzur w stylu B-52,
drugi, niszy, nosi koszulk ze synn fotografi Einsteina wystawiajcego jzyk.
Wydaje mi si, e by w niezej formie powiedzia ten pierwszy. Lepszej.
Ty to nazywasz niez form? Jezu, potrzebuj papierosa.
Przeszli obok, nie zwracajc uwagi na Madeleine.

Gdy tylko zniknli, podesza do recepcjonistki.

Trzecie pitro poinformowaa j kobieta, podajc przepustk.
Winda o duej kabinie przystosowanej do przewozu noszy i sprztu medycznego wznosia si
powoli z Madeleine jako jedyn pasaerk. Mina poonictwo i reumatologi, nastpnie
osteologi i onkologi i zostawiwszy poniej wszystkie dolegliwoci, ktre mogy nka ludzkie
ciaa, cho adna z nich nie nkaa Leonarda, kabina zawioza j na oddzia psychiatryczny, gdzie
przypadoci pacjentw dotyczyy gowy. Madeleine bya przygotowana, na podstawie
obejrzanych filmw, na widok miejsca o ostrym nadzorze. Ale nie liczc czerwonego przycisku,
ktry otwiera podwjne drzwi od zewntrz (i nie mia odpowiednika w rodku), niewiele
wskazywao na to, e oddzia ma charakter zamknity. Korytarz by jasnozielony, z mocno
byszczcym linoleum skrzypicym pod stopami. Pod cian sta wzek do rozwoenia posikw.
Nieliczni pacjenci widoczni w swoich pokojach pacjenci psychiatryczni, cisno si do gowy
Madeleine spdzali czas jak inni chorzy, czytajc, drzemic, wygldajc przez okno.
W dyurce pielgniarek spytaa o Leonarda Bankheada i zostaa skierowana do wietlicy na
kocu korytarza.
Madeleine wesza do pomieszczenia i od razu musiaa zmruy oczy. Panujca tam jasno
najwyraniej bya sama w sobie terapi dla chorych na depresj. Cie mia zakaz wstpu. Cay
czas mruc oczy, Madeleine rozgldaa si po krytych laminatem stolikach, przy ktrych
pacjenci w szlafrokach i kapciach siedzieli pojedynczo lub w towarzystwie obutych goci. W
jednym z ktw wisia na stelau wczony gono telewizor. Okna w rwnych odstpach od
siebie daway widok na miejskie dachy wznoszce si i opadajce ku zatoce.
Leonard siedzia na krzele w odlegoci piciu metrw od Madeleine. Rozmawia z nim
pochylony mczyzna w okularach.
Zatem tak mwi okularnik. Wymylie sobie ma chorob psychiczn, eby si tu
dosta i skorzysta z pomocy. A teraz, kiedy ju tu jeste i pomocy ci udzielono, zdajesz sobie
spraw, e moe nie jest z tob tak le, jak ci si wydawao. Leonard sprawia wraenie
zasuchanego w sowa okularnika. Nie mia na sobie, jak si spodziewaa, szpitalnego stroju, lecz
wasne ubranie: flanelow koszul, stolarskie spodnie, niebiesk bandan na gowie. Brakowao
tylko butw Timberland, bo na nogach mia szpitalne kapcie z odkrytymi palcami i skarpetki.
Jego zarost by duszy ni zwykle. Pewne sprawy zaniedbano podczas terapii cign
okularnik musiae wic je zaakcentowa, wprowadzi na szersz aren, eby im si dobrze
przyjrzano.
Kimkolwiek by ten go, wyglda na niezmiernie usatysfakcjonowanego wasn interpretacj.
Odchyli si do tyu, spogldajc na Leonarda, jak gdyby czeka na aplauz.

Madeleine wykorzystaa t okazj, eby si ujawni.

Na jej widok Leonard podnis si z krzesa.
Madeleine. Cze powiedzia cicho. Dziki, e wpada.
I w ten sposb wszystko zostao przypiecztowane: trudne pooenie Leonarda przewayo nad
tym, e ze sob zerwali. Anulowao rozstanie. Co oznaczao, e moga go przytuli, gdyby
chciaa.
Nie zrobia tego jednak. Obawiaa si, e kontakt fizyczny moe by sprzeczny z regulaminem.
Znasz Henryego? spyta Leonard, przestrzegajc zasad dobrego wychowania.
Madeleine, Henry. Henry, Madeleine.
Witamy w wietlicy rzek Henry. Mia gboki gos, gos autorytetu. Ubrany by w
marynark z madrasu, ktra marszczya si pod pachami, i bia koszul.
Potworna jasno tego pomieszczenia sprawiaa, e w wysokich oknach sigajcych od
podogi a po sufit mona si byo przejrze, chocia na zewntrz byo widno. Madeleine ujrzaa
swoj widmow posta wpatrzon w rwnie widmowego Leonarda. Moda kobieta o dziko
zmierzwionych wosach, ktra nie miaa goci i bya ubrana w szlafrok krcia si po
wietlicy, mamroczc do siebie.
Fajnie tu, co? powiedzia Leonard.
Wyglda w porzdku.
To pastwowy szpital. Trafiaj tu ci, co nie maj kasy, eby dosta si do takich miejsc jak
Silverlake.
Leonard jest nieco rozczarowany wyjani Henry e nie znalaz si w towarzystwie
pacjentw depresyjnych z najwyszych sfer.
Madeleine nie wiedziaa, kim jest Henry ani co tam robi. Jego arty wydaway jej si, delikatnie
mwic, mao subtelne, eby nie powiedzie: zoliwe. Leonardowi najwidoczniej to nie
przeszkadzao. Przyjmowa wszystko, co mwi Henry, z zachannoci ucznia. Ta zachanno, a
take sposb, w jaki Leonard od czasu do czasu zagryza grn warg, byy jedynymi rzeczami,
ktre wydaway si w nim dziwne.
Drug stron nienawici do samego siebie s urojenia wielkociowe zauway Leonard.
Zgadza si przyzna Henry. Wic jeli masz dosta zajoba, chcesz to zrobi jak Robert
Lowell.
Wyraenie dosta zajoba Madeleine te uznaa za mao fortunne. Miaa to Henryemu za ze.
Jednoczenie to, e Henry bagatelizuje chorob Leonarda, sugerowao, e moe jego stan nie jest
a tak powany.
Moe Henry odpowiednio podchodzi do sprawy. Byaby wdziczna za jakie wskazwki. Ale

w tym momencie nie moga si zdoby na arty. Czua si potwornie skrpowana i nie bya w
stanie wykrztusi sowa.
Madeleine nigdy nie zwizaa si z kim, u kogo stwierdzono chorob psychiczn.
Instynktownie unikaa ludzi niezrwnowaonych. I cho to podejcie mogo si wydawa
bezduszne, stanowio nieodczn cz przynalenoci do jej rodziny, bycia osob
optymistyczn, uprzywilejowan, wychowan pod kloszem, przykadn. Jeli Madeleine Hanna
kim nie bya, to osob niezrwnowaon psychicznie. Tak w kadym razie przewidywa
scenariusz. Jednak po przyapaniu Billyego Bainbridgea w ku z dwiema kobietami
Madeleine odkrya w sobie skonno do niekontrolowanego smutku cakiem podobnego do
depresji klinicznej; a z pewnoci w ostatnich tygodniach, opakujc w swoim pokoju zerwanie z
Leonardem, usychajc z tsknoty i kochajc si z Thurstonem Meemsem, wic nadzieje z
przyjciem na studia magisterskie, co do ktrych nie bya nawet pewna, e chce je skoczy,
zamana przez mio, pust swobod seksualn i zwtpienie w siebie Madeleine zrozumiaa, e
ona i osoba chora psychicznie to niekoniecznie wzajemnie wykluczajce si kategorie.
Zapamitaa pewien fragment z Barthesa: Kady zakochany jest szalecem, mylimy. Lecz
czy wyobraamy sobie szaleca zakochanego?.
Leonard si martwi, e bd go tu trzyma w nieskoczono, cho ja uwaam, e wcale nie
maj takiego zamiaru mwi znowu Henry. Nic ci nie jest, Leonardzie. Powiedz tylko
lekarzowi to, co powiedziae mnie. Trzymaj ci tu tylko na obserwacj.
Za chwil zadzwoni pani doktor poinformowa Madeleine Leonard.
Wymylie sobie ma chorob psychiczn, eby si tu dosta i skorzysta z pomocy
powtrzy Henry. A teraz czujesz si ju lepiej i jeste gotw wrci do domu.
Leonard pochyli si, suchajc uwanie.
Chc si tylko std wydosta powiedzia. Nie dostaem trzech zalicze. Musz je uzyska
i skoczy studia.
Madeleine nigdy nie widziaa, eby Leonard by taki potulny. Pilny ucze, wzorowy pacjent.
To co pozytywnego stwierdzi Henry. Zdrowego. Chcesz odzyska swoje ycie.
Leonard przenis spojrzenie z Henryego na Madeleine i powtrzy jak robot:
Chc odzyska swoje ycie. Chc si std wydosta, uzyska zaliczenia i skoczy studia.
Do wietlicy wetkna gow pielgniarka.
Leonard? Dzwoni do ciebie doktor Shieu.
Z niecierpliwoci kogo, kto czeka na rozmow kwalifikacyjn, Leonard zerwa si z miejsca.
Id rzek.
Powiedz jej to samo co mnie przypomnia Henry.

Gdy Leonard wyszed, zapado milczenie. Przerwa je Henry.

Domylam si, e jeste dziewczyn Leonarda powiedzia.
W tym momencie nie jest to jasne odpara.
Jest w stanie fugi. Henry zakrci w powietrzu palcem wskazujcym. Jak ptla
dwikowa, cigle to samo.
Ale powiedziae mu przed chwil, e nic mu nie jest.
No bo Leonard potrzebuje takich zapewnie.
Jeste lekarzem?
Nie przyzna Henry. Ale studiuj psychologi. Co znaczy, e czytaem mnstwo Freuda.
Jego usta rozcign szeroki, niezgrabny, baamutny umiech kota z Cheshire.
No prosz odpara zgryliwie Madeleine a niby yjemy w czasach postfreudowskich.
Henry znis ten przytyk z czym w rodzaju przyjemnoci.
Jeli jeste dziewczyn Leonarda powiedzia albo mylisz o tym, eby ni zosta, albo
mylisz o tym, eby si z nim zej, ja bym ci radzi tego nie robi.
A w ogle to kim jeste?
Tylko kim, kto wie z wasnego dowiadczenia, jak pocigajca moe si wydawa myl, e
moesz komu pomc mioci.
Mogabym przysic, e dopiero co si poznalimy powiedziaa Madeleine. I e nic o
mnie nie wiesz.
Henry wsta. Z lekko uraon min, ale z niewzruszon pewnoci siebie oznajmi:
Ludzie nie ratuj innych ludzi. Ratuj siebie.
Zostawi j z tymi sowami, eby miaa o czym myle.
Kobieta z potarganymi wosami gapia si w telewizor, zawizujc i rozwizujc pasek
szlafroka. Moda Murzynka, te w wieku studenckim, siedziaa przy stole prawdopodobnie ze
swoimi rodzicami. Sprawiali wraenie przyzwyczajonych do tego miejsca.
Po kilku minutach wrci Leonard. Potargana zawoaa:
Hej, widziae moe, czy ju jest obiad?
Nie powiedzia Leonard. Jeszcze nie.
Zjadabym co.
Jeszcze p godziny i bdzie pocieszy j Leonard.
Bardziej przypomina lekarza ni pacjenta. Kobieta najwyraniej mu ufaa. Pokiwaa gow i
odwrcia si.
Leonard usiad na krzele i pochyli si, podrygujc kolanem.
Madeleine zastanawiaa si, co powiedzie, ale wszystko, co przychodzio jej do gowy,

brzmiao jak atak. Jak dugo tu jeste? Dlaczego mi nie powiedziae? To prawda, e zostae
zdiagnozowany trzy lata temu? Dlaczego mi nie mwie, e przyjmujesz leki? Moje
wsplokatorki wiedziay, a ja nie!
Zdecydowaa si na pytanie:
Co powiedziaa lekarka?
Nie chce mnie jeszcze zwalnia poinformowa spokojnie Leonard, nie tracc ducha. Nie
chce jeszcze o tym rozmawia.
Wic si zastosuj. Zosta i odpoczywaj. Na pewno moesz tu dokoczy swoje prace
zaliczeniowe.
Leonard spojrza w jedn i drug stron, mwic cicho, eby nikt ich nie podsucha:
Nie mam innego wyjcia. Jak mwiem, to pastwowy szpital.
To znaczy?
To znaczy, e gwnie faszeruje si tu pacjentw lekami.
Przyjmujesz co?
Zawaha si przed odpowiedzi.
Gwnie lit. Bior go ju od jakiego czasu. Dopasowuj dawk.
Pomaga?
S skutki uboczne, ale tak. W zasadzie odpowied brzmi: tak. Trudno byo stwierdzi, czy
tak istotnie byo, czy Leonard tylko tego chcia. Zdawa si intensywnie koncentrowa na twarzy
Madeleine, jak gdyby moga mu ona dostarczy jakich kluczowych informacji. Odwrci si
raptownie i spojrza na swoje odbicie w szybie, pocierajc policzki. Pozwalaj nam si goli
tylko raz w tygodniu powiedzia. Musi by przy tym sanitariusz.
Dlaczego?
yletki. Dlatego tak wygldam.
Madeleine rozejrzaa si po pokoju, eby sprawdzi, czy kto kogo dotyka. Ale nie.
Dlaczego do mnie nie zadzwonie? spytaa.
Zerwalimy ze sob.
Leonard! Gdybym wiedziaa, e masz depresj, toby nie miao znaczenia.
Powodem mojej depresji byo nasze rozstanie. Co nowego. I bya to, w niestosowny, acz
realny sposb, dobra wiadomo. Unicestwiem nasz zwizek kontynuowa Leonard. Teraz
to widz. Jestem ju w stanie myle troch janiej. Jeli dorastasz w takiej rodzinie, w rodzinie
alkoholikw, zaczynasz uwaa chorob i dysfunkcyjno za co normalnego. Choroba i
dysfunkcyjno to dla mnie norma. Nie jest za to normalne, gdy czuj Przerwa. Przekrzywi
gow, wbijajc spojrzenie ciemnych oczu w linoleum. Pamitasz tamten dzie, gdy

powiedziaa, e mnie kochasz? Pamitasz to? Widzisz, moga to zrobi, bo jeste osob z gruntu
normaln, ktra wychowywaa si w kochajcej, zdrowej rodzinie. Moga podj takie ryzyko.
Ale w mojej rodzinie nie chodzilimy i nie mwilimy sobie, e si kochamy. Wrzeszczelimy na
siebie. Wic co robi, kiedy mwisz, e mnie kochasz? Staram si to podway. Odepchn od
siebie, rzucajc ci w twarz Rolandem Barthesem.
Depresja niekoniecznie musiaa niszczy urod. Jedynie sposb, w jaki Leonard porusza
ustami, zasysajc je i zagryzajc od czasu do czasu, wskazywa na to, e przyjmuje leki.
Tak wic wysza cign. Odesza. I miaa racj, Madeleine. Leonard spojrza na ni
ze smutnym wyrazem twarzy. Trafia na wybrakowany towar doda.
Wcale nie.
Po twoim odejciu pooyem si i nie wstawaem przez tydzie. Leaem tylko, mylc o
tym, e pogrzebaem najwiksz szans na szczcie, jak kiedykolwiek miaem. Najwiksz
szans, eby by z kim inteligentnym, piknym i normalnym. Z osob, z ktr mgbym si
dogada. Pochyli si i z przejciem spojrza Madeleine w oczy. Przepraszam powiedzia.
Przepraszam, e jestem typem czowieka, ktry jest zdolny do czego takiego.
Nie martw si tym teraz powiedziaa Madeleine. Musisz si skoncentrowa na tym, eby
poczu si lepiej.
Leonard trzy razy zamruga szybko powiekami.
Zostan tu jeszcze przez co najmniej tydzie rzek. Omino mnie rozdanie dyplomw.
I tak by nie poszed.
Tutaj Leonard po raz pierwszy si umiechn.
Pewnie masz racj. Jak byo?
Nie wiem powiedziaa Madeleine. Uroczysto wanie trwa.
W tym momencie? Leonard wyjrza przez okno, jak gdyby mg sprawdzi. Nie posza?
Madeleine pokrcia gow.
Nie byam w nastroju.
Kobieta w szlafroku, ktra wczeniej leniwie krya po pokoju, teraz skupia si na nich.
Leonard mrukn pod nosem:
Uwaaj na ni. W jednej sekundzie moe si na ciebie rzuci.
Kobieta podesza bliej, szurajc, i zatrzymaa si. Uginajc nogi w kolanach, przyjrzaa si
bacznie Madeleine.
Co ty za jedna? spytaa.
Ja?
Skd pochodzisz?

 Pierwotnie z Anglii odpowiedziaa Madeleine.

Wygldasz jak Candice Bergen. Kobieta odwrcia si do Leonarda i umiechna szeroko.
A ty jeste 007!
Sean Connery powiedzia Leonard. Tak, to ja.
Wygldasz jak 007 z pieka rodem! zawoaa. W jej tonie pobrzmiewao rozdranienie.
Leonard i Madeleine, zachowujc ostrono, nic nie mwili, dopki nie odesza.
Kobieta w szlafroku znalaza si w odpowiednim dla siebie miejscu. Ale nie Leonard, uwaaa
Madeleine. Trafi tutaj tylko ze wzgldu na swoj emocjonalno. Gdyby wiedziaa od pocztku
o jego depresji, jego trudnej rodzinie, jego wizytach u psychoterapeuty, nigdy by sobie nie
pozwolia zaangaowa si uczuciowo. Teraz jednak, gdy ju si zaangaowaa, okazao si, e
tego nie auje. To, e czua tak wiele, byo nagrod samo w sobie.
A co z Pilgrim Lake? spytaa.
Nie wiem. Leonard pokrci gow.
Wiedz o tobie?
Nie sdz.
Jest jeszcze duo czasu powiedziaa Madeleine. To dopiero we wrzeniu. Telewizor
cay czas trajkota na swym stelau. Leonard zassa grn warg w ten swj nowy dziwaczny
sposb. Madeleine wzia jego do. Pojad z tob, jeli wci tego chcesz obiecaa.
Naprawd?
Moesz tu dokoczy swoje prace na zaliczenie. Lato spdzimy w Providence, a potem, we
wrzeniu, wyjedziemy do Pilgrim Lake.
Leonard milcza, przyswajajc to wszystko.
Mylisz, e dasz rad? spytaa Madeleine. Czy lepiej by byo, eby przez jaki czas
odpocz?
Myl, e dam rad stwierdzi Leonard. Chc wrci do pracy.
Nic nie mwili, spogldali tylko na siebie.
Leonard pochyli si bliej.
Po pierwszym wyznaniu powiedzia, cytujc Barthesa z pamici kolejne kocham ci
nie znaczy ju nic.
Madeleine zmarszczya brwi.
Znowu zaczynasz?
Nie, ale pomyl. To znaczy, e pierwsza deklaracja ma znaczenie.
Oczy Madeleine rozbysy.
Ja chyba mam to ju za sob.

 Ale ja nie powiedzia Leonard, trzymajc jej do. Ja nie.

1. Fragmenty O gramatologii Jacquesa Derridy w tumaczeniu Bogdana B anasiaka.
2. Wszystkie cytaty z Fragmentw dyskursu miosnego Rolanda Barthesa w przekadzie Marka Bieczyka.
3. Fragment Ulissesa Jamesa Joycea w tumaczeniu Macieja Somczyskiego.
4. Fragmenty Dowiadczenia religijnego Williama Jamesa w przekadzie Jana H empela.

PIELGRZYMI

Mitchell i Larry wyldowali w Paryu pod koniec sierpnia po caym lecie nudy i dorywczych
prac dla desperatw.
Na lotnisku Orly, cigajc bagae z tamocigu, Mitchell zauway, e bol go ramiona po
szczepieniach, ktrym si podda dwa dni wczeniej w Nowym Jorku przeciw cholerze w
prawym, przeciw tyfusowi w lewym ramieniu. Ju podczas lotu czu, e ma gorczk. Zajmowali
najtasze miejsca w ostatnim rzdzie, tu przy smrodliwych toaletach. Mitchell przespa
niespokojnie ca dug transatlantyck noc, dopki nie zapaliy si wiata i stewardesa nie
podetkna mu pod nos na wp zamroonego croissanta, ktrego i tak spaaszowa, gdy
olbrzymi odrzutowiec zacz schodzi do ldowania nad stolic Francji.
Nieklimatyzowanym autobusem penym gwnie rodowitych Francuzw (sezon turystyczny
ju si koczy) bezszelestnie przemknli gadkimi autostradami do miasta. Wysiedli niedaleko
Pont de lAlma, odebrali plecaki z luku bagaowego i ruszyli w drog, gdy wok nich zaczo
si rozwidnia. Larry, ktry zna francuski, szed z przodu, szukajc domu Claire, natomiast
Mitchell, ktry nie mia dziewczyny we Francji ani nigdzie indziej, nie wkada adnego wysiku
w prby odnalezienia celu.
Jet lag pogbia jego lekkie delirium. Wedug wskaza zegara by ranek, za to dla jego
organizmu rodek nocy. Wschodzce soce zmuszao go do mruenia oczu. Wydawao mu si
to w jaki sposb okrutne. A mimo to, na poziomie ulicy, wszystko prezentowao si tak, by
radowa oko. Drzewa byy gste od lici pnego lata. Ubrano je w elazne kratki, ktre jak
fartuchy osaniay pnie. Szerokie chodniki mogy pomieci kioski z gazetami, ludzi
wyprowadzajcych psy i dziesicioletnie elegantki w drodze do parku. Od strony krawnika
dobiegaa ostra wo tytoniu i tak wanie Mitchell sobie wyobraa Europ zapach ziemi,
wyrafinowania i czego niezdrowego, wszystko naraz.
Mitchell nie chcia, eby zaczynali podr od Parya. Mia zamiar jecha do Londynu, gdzie
mgby zwiedzi Globe Theatre, napi si piwa Bass i rozumiaby, co mwi ludzie. Ale Larry
znalaz dwa wyjtkowo tanie bilety na lot czarterowy na Orly, a poniewa pienidze musiay im
starczy na dziewi miesicy, Mitchell nie mg powiedzie nie. Nie mia nic przeciwko
Paryowi jako takiemu. W innych okolicznociach byby uszczliwiony, majc szans wyjazdu
do tego miasta. Problem z Paryem w tym przypadku polega na tym, e wyjechaa tam na rok na
studia dziewczyna Larryego i mieli si u niej zatrzyma.
To te bya najtasza opcja. I dlatego niepodlegajca dyskusji.
Gdy Mitchell prbowa upora si z paskiem plecaka, jego gorczka podskoczya o p
stopnia.
Nie wiem, ale chyba rozkada mnie tyfus albo cholera poinformowa Larryego.

 Prawdopodobnie jedno i drugie.

Larryego w Paryu pocigay nie tylko romantyczne perspektywy. By frankofilem. Jeszcze w
liceum przepracowa cae lato w restauracji w Normandii, gdzie nauczy si mwi po francusku i
szatkowa warzywa. Na studiach dziki biegej znajomoci francuskiego zdoby pokj we French
House. Autorami sztuk, ktre Larry reyserowa w studenckim teatrze Production Workshop, byli
naturalnie francuscy modernici. Od przyjazdu na wschodnie wybrzee Mitchell stara si zmy z
siebie rodkowy zachd. Wydawao mu si, e na pocztek wystarczy, jeli bdzie przesiadywa u
Larryego, popija mtne espresso parzone przez gospodarza i sucha go, jak opowiada o teatrze
absurdu. W czarnym golfie i biaych trampkach Larry wyglda, jakby wanie wrci nie z
wykadu historii, lecz z Actors Studio. Wpad ju po uszy w dorose uzalenienie od kofeiny i
foie gras. W przeciwiestwie do rodzicw Mitchella, ktrych artystyczne preferencje skaniay si
ku Ethel Merman i Andrew Wyethowi, rodzice Larryego Harvey i Moira Pleshetteowie byli
oddanymi wielbicielami kultury wysokiej. Moira odpowiadaa za program sztuk wizualnych w
Wave Hill. Harvey zasiada w zarzdach New York City Ballet i Dance Theatre of Harlem. W
latach zimnej wojny w domu Pleshettew w Riverdale ukrywaa si po ucieczce na Zachd
balerina Irina Kolnoskowa z baletu Kirowa. Larry, wwczas zaledwie pitnastolatek, zanosi do
ka baleriny buteleczki szampana i krakersy z penoziarnistej mki, a ona na przemian pakaa,
ogldaa teleturnieje lub namawiaa go, eby pomasowa jej mode, spektakularnie zdeformowane
stopy. Dla Mitchella opowieci Larryego o wydawanych w domu suto podlewanych alkoholem
przyjciach dla artystw, o Leonardzie Bernsteinie, ktrego Larry przyuway na korytarzu, jak
obmacywa si z tancerzem, albo o Benie Vereenie piewajcym piosenk z Pippina na weselu
starszej siostry Larryego, byy rwnie niesamowite jak dla innego chopaka byyby historie o
spotkaniu Joego Montany lub Larryego Birda. Lodwka Pleshettew bya pierwszym
miejscem, gdzie Mitchell natkn si na luksusowe lody. Wci pamita ten dreszczyk
podniecenia, gdy pewnego ranka zszed do kuchni, skd wida byo przez okno majestatyczn
rzek Hudson, i otworzy zamraark, a tam ujrza may okrgy pojemnik lodw o egzotycznej
nazwie. Nie byo to dwulitrowe opakowanie dla obartuchw, jakie kupowali Mitchellowie w
Michigan, nie tanie mroone desery mleczne, nie waniliowe, czekoladowe ani truskawkowe, lecz
o smaku, o jakim nigdy nawet nie marzy, o nazwie lirycznej jak wiersze Berrymana, ktre czyta
na zajcia z poezji amerykaskiej: rumowo-rodzynkowe. Lody o smaku alkoholu! W
wykwintnym plitrowym kubku. Sze takich kubkw ustawionych obok szeciu torebek
francuskiej palonej kawy Zabars. Gdzie jest Zabar? Jak si tam dosta? I dlaczego wdzony oso
jest taki pomaraczowy? Czy Pleshetteowie naprawd jadaj ryby na niadanie? Kim by
Diagilew? Co to gwasz, pentimento, rugelachy? Bagam, powiedzcie mi prosia niemo twarz

Mitchella. By w Nowym Jorku, najwspanialszym z miast na wiecie. Chcia si wszystkiego

dowiedzie, a Larry by tym, ktry mg go wszystkiego nauczy.
Moira nigdy nie pacia mandatw za ze parkowanie, tylko wrzucaa je do schowka
samochodu. Gdy Harvey si o tym dowiedzia, krzykn przy stole: To jest brak
odpowiedzialnoci fiskalnej!. Pleshetteowie uczestniczyli w zajciach terapii rodzinnej, caa
szstka co tydzie jedzia wic do psychoterapeuty na Manhattanie, eby u niego rozstrzygn
wszelkie konflikty. Harvey, podobnie jak ojciec Mitchella, suy w wojsku podczas drugiej
wojny wiatowej. Ubiera si w khaki, nosi muszki, pali dominikaskie cygara i pod kadym
wzgldem nalea do tego arcypewnego siebie, arcydojrzaego pokolenia, ktre poszo na wojn.
A mimo to raz w tygodniu kad si na macie, na pododze w gabinecie psychoanalityka, i bez
sowa skargi wysuchiwa obelg, ktrymi obrzucay go dzieci. Mata likwidowaa hierarchi. Lec
na wznak, wszyscy Pleshetteowie osigali rwno. Jedynie terapeuta growa nad nimi ze
swego fotela.
Pod koniec wojny Harvey stacjonowa z amerykaskimi wojskami w Paryu. Lubi opowiada
o tym okresie, wspomina z entuzjazmem les femmes parisiennes, co czsto u Moiry
skutkowao skwaszonym wyrazem twarzy.
Miaem dwadziecia dwa lata i byem porucznikiem armii amerykaskiej. Bylimy panami
tego miasta. Wyzwolilimy Pary, wic nalea do nas! Miaem wasnego szofera. Czsto
jedzilimy po ulicach i rozdawalimy poczochy i czekolad. Wicej nie byo trzeba.
Co czterypi lat Pleshetteowie wracali do Francji, by odwiedzi miejsca zwizane z
wojennymi dowiadczeniami Harveya. W pewnym sensie przybywajc teraz do Parya w tym
samym wieku, Larry odtwarza modo ojca z czasw, gdy Amerykanie wkroczyli do miasta.
Bya to ju jednak kwestia przeszoci. Ulica, ktr teraz maszerowali, nie miaa w sobie nic
amerykaskiego. Przed nimi na billboardzie reklamowano film pod tytuem Beau-pre. Plakat
ukazywa nastolatk topless na kolanach ojca. Larry przeszed dalej, niczego nie zauwaywszy.
Miny lata, nim Mitchell zorientowa si w rozkadzie Parya, nim mg uy sowa
arrondissement, a tym bardziej nim dowiedzia si, e ponumerowane dzielnice s
rozmieszczone spiralnie. By przyzwyczajony do miast, gdzie ulice tworz siatk prostopadych
linii. Nie miecioby mu si wtedy w gowie, e pierwsza dzielnica moe si ociera o trzynast,
bez czwartej i pitej pomidzy nimi.
Claire mieszkaa w kadym razie niedaleko wiey Eiffla i pniej Mitchell wykalkulowa, e jej
mieszkanie znajdowao si w modnej sidmej dzielnicy i musiao by drogie.
Ulica, gdy j wreszcie znaleli, wygldaa jak brukowany relikt redniowiecznego Parya.
Chodnik by zbyt wski, by porusza si po nim z duymi plecakami, musieli wic i jezdni,

mijajc samochody wielkoci zabawek.

Przy dzwonku z numerem mieszkania widniao nazwisko Thierry. Larry wcisn domofon.
Zabrzcza po dugim oczekiwaniu. Mitchell, ktry opiera si o drzwi, wpad do rodka.
Niech yje zgrabno! zaartowa Larry.
Mitchell podnis si i stan z boku, eby przepuci Larryego, a potem ruchem biodra
odepchn go i wszed pierwszy.
Wal si rzuci Larry niemal czuym tonem.
Niczym limaki dwigajce muszle powoli wspinali si po schodach. Im wyej wchodzili, tym
ciemniej si robio. Na pitym pitrze czekali w niemal cakowitych ciemnociach, a drzwi na
kocu korytarza si otworz i w ram wiata wkroczy Claire Schwartz.
Trzymaa w rku ksik i wygldaa raczej jak kto, kogo oderwano od lektury w bibliotece, a
nie dziewczyna z utsknieniem wyczekujca przyjazdu chopaka zza oceanu. Jej dugie wosy w
kolorze miodu zasaniay twarz, ale zaczesaa je rk, zatykajc kilka pasm za prawe ucho.
Najwyraniej dziki temu jej twarz odzyskaa zdolno wyraania emocji. Umiechna si i
zawoaa:
Cz, kochanie!
Cze, kochanie odpowiedzia Larry, przypadajc do niej.
Claire bya o siedem centymetrw wysza od Larryego. Zginaa nogi w kolanach, gdy si
obejmowali. Mitchell odczeka w mroku, a skocz.
Claire wreszcie go zauwaya i powiedziaa:
O, cze. Zapraszam.
Bya dwa lata od nich modsza, studiowaa na trzecim roku. Larry pozna j na letnich
warsztatach teatralnych na uniwersytecie w Purchase on studiowa teatrologi, ona romanistyk
ale Mitchell teraz widzia j po raz pierwszy. Bya ubrana w marszczon bluzk chopk i
niebieskie dinsy. Dugie wieloksztatne kolczyki przypominay miniaturowe dzwoneczki
wietrzne; skarpety w kolorze tczy miay osobne wypustki na palce. Ksika, ktr trzymaa,
nosia tytu New French Feminisms.
Chocia na Sorbonie uczszczaa jako wolna suchaczka na prowadzone przez Luce Irigaray
wykady Zwizek matka crka, najmroczniejszy z mrocznych kontynentw, Claire posza za
matczynym przykadem i wyoya dla goci rczniki. Mieszkanie, ktre podnajmowaa, nie byo
typowym chambre de bonne zagranicznego studenta, z zapadnitym kiem i wspln ubikacj
na korytarzu. Zostao gustownie urzdzone, cznie z oprawionymi obrazami, stoem jadalnym i
kilimem. Gdy Mitchell i Larry zrzucili plecaki, Claire zapytaa ich, czy si napij kawy.
Marz o kawie rzek Larry.

 Parz j w ekspresie cinieniowym oznajmia Claire.

Bosko ucieszy si Larry.
Gdy tylko Claire odoya ksik i znikna w kuchni, Mitchell spojrza na Larryego.
Cze, kochanie? wyszepta.
Larry patrzy na niego z niewzruszonym spokojem.
Byo bolenie oczywiste, e gdyby Mitchella tam nie byo, Claire nie parzyaby teraz kawy.
Gdyby Larry i Claire byli sami, ju uprawialiby seks po tak dugiej rozce. W innych
okolicznociach Mitchell by si ulotni. Ale nie zna nikogo w Paryu i nie mia dokd pj.
Zrobi wic drug najlepsz rzecz, jak mg zrobi w tych okolicznociach: odwrci si i
zacz wyglda przez okno.
Na chwil si uspokoi. Okno dawao widok na szare dachy i balkony z obowizkow
pknit doniczk i picym kotem na kadym z nich. Zupenie jakby cae miasto zgodzio si
podporzdkowa jednej prostej estetyce. Kady mieszkaniec we wasnym zakresie przestrzega
norm, co byo trudne, poniewa francuski idea nie by wyranie okrelony jak schludno i
ziele amerykaskich trawnikw, przypomina raczej malownicz ruin. eby pozwoli rzeczom
tak piknie si rozpada, potrzebna bya odwaga.
Odwrciwszy si od okna, Mitchell rozejrza si znowu po mieszkaniu i zda sobie spraw z
czego niepokojcego: nie mia gdzie spa. Gdy zapadnie noc, Claire i Larry poo si razem w
jedynym ku, a Mitchellowi nie pozostanie nic innego, jak rozoy mat na pododze obok
nich. Zgasz wiato. Gdy tylko uznaj, e zasn, zaczn si obmacywa i przez nastpn godzin
albo duej Mitchell bdzie zmuszony przysuchiwa si, jak jego przyjaciel w odlegoci kilku
metrw bzyka swoj dziewczyn.
Wzi do rk lec na stole ksik, New French Feminisms.
Na prostej okadce widnia cay szereg nazwisk. Julia Kristeva. Hlne Cixous. Kate Millet.
Mitchell widzia na studiach mnstwo dziewczyn czytajcych t ksik, ale nigdy adnego
chopaka. Nie przeczyta jej nawet Larry, ktry by drobny, wraliwy i zainteresowany
wszystkim, co francuskie.
Nagle Claire wykrzykna podnieconym gosem:
Uwielbiam t ksik! Wysza z kuchni rozpromieniona i wyja mu j z rk. Czytae?
Tylko przegldaem.
Czytam j na zajcia, na ktre chodz. Wanie skoczyam esej Kristevej. Otworzya
ksik i przerzucia kartki. Wosy znowu zsuny si jej na twarz i niecierpliwie odrzucia je do
tyu. Czytam ostatnio duo o ciele, o tym, e zawsze kojarzono je z kobiecoci. Ciekawe jest,
e w religii Zachodu ciao zawsze kojarzy si z grzechem. Naley je umartwia i si z niego

wyzwala. Ale Kristeva mwi, e musimy spojrze na ciao, zwaszcza matczyne ciao, od nowa.
Jest w zasadzie zwolenniczk Lacana, nie zgadza si tylko, e sygnifikacja i jzyk bior si z
lkw przed kastracj. W przeciwnym razie wszyscy bylibymy psychotyczni.
Podobnie jak Larry Claire miaa jasne wosy, niebieskie oczy i bya ydwk. Ale podczas
gdy rodzice Larryego nie chodzili do bonicy nawet w najwaniejsze wita i w seder, podawali
zamiast afikomanu nie kawaek macy, lecz ciasteczko Twinkie (pozostao po dziecicym figlu
sprzed lat, ktry teraz przewrotnie te zamieni si w tradycj), rodzice Claire byli ortodoksyjnymi
ydami yjcymi wedug prawa. Ich gigantyczny dom w Scarsdale mia nie dwa komplety
naczy dla zachowania zasad koszernoci, ale dwie oddzielne kuchnie. Byway soboty, kiedy
suca zapominaa zostawi wczone wiato i Schwartzowie siedzieli po ciemku. Kiedy
modszego brata Claire przewieziono karetk do szpitala (talmudyczna mdro znosia zakaz
jazdy samochodami w szabas w razie medycznej koniecznoci). Mimo to Schwartzowie odmwili
jazdy u boku wijcego si syna i odchodzc od zmysw z niepokoju, wyruszyli do szpitala na
piechot.
Problem z judaizmem i chrzecijastwem cigna Claire i niemal z kad religi
monoteistyczn jest taki, e wszystkie maj charakter patriarchalny. To mczyni stworzyli te
religie. Kto zgadnie wic, kim jest Bg? Mczyzn.
Uwaaj, Claire rzuci Larry. Mitchell studiowa religioznawstwo.
Claire skrzywia si i powiedziaa:
O mj Boe.
Powiem ci, czego si nauczyem na religioznawstwie rzek Mitchell z lekkim umieszkiem.
Jeli si poczyta ktrego z mistykw albo jak porzdn teologi, katolick, protestanck albo
kabalistyczn, wszyscy si zgadzaj co do jednego: e Bg nie mieci si w adnym ludzkim
pojciu ani kategorii. Dlatego Mojesz nie moe spojrze na Jahwe. Dlatego w judaizmie nie
mona nawet przeliterowa imienia Boga. Ludzki umys nie jest w stanie poj, czym jest Bg.
Bg nie ma pci ani adnych innych waciwoci.
Dlaczego wic w Kaplicy Sykstyskiej jest facetem z dug siw brod?
Bo to si podoba masom.
Masom?
Niektrzy potrzebuj obrazka. Kada wielka religia musi by inkluzywna. A eby bya
inkluzywna, musi zadowoli wiernych na rnych poziomach wyrafinowania.
Zupenie jakbym syszaa ojca. Za kadym razem gdy mu mwi, jak seksistowski jest
judaizm, on mi powtarza, e to tradycja. A skoro tradycja, to znaczy, e to co dobrego. I trzeba z
tym y.

 Ja tego nie mwi. Mwi, e dla niektrych ludzi tradycja jest dobra. Dla innych nie jest a
tak wana. Niektrzy ludzie uwaaj, e Bg objawia si poprzez histori, inni, e objawienie jest
progresywne, e reguy lub interpretacja mog si z czasem zmieni.
Samo pojcie objawienia jest teleologiczne i fikcyjne.
W Scarsdale, gnbic ojca w salonie obwieszonym Chagallami, Claire bez wtpienia staa
dokadnie tak jak teraz: z rozstawionymi stopami, z domi na biodrach, z lekko pochylonym
tuowiem. I chocia dziaaa Mitchellowi na nerwy, imponowaa mu te jak pewnie i panu
Schwartzowi podczas ich sporw si swojej woli.
Uwiadomi sobie, e Claire czeka na jego odpowied, powiedzia wic:
Jak to fikcyjne?
Cay ten pomys, eby Bg objawia si poprzez histori, jest niedorzeczny. ydzi buduj
synagog. Potem synagoga zostaje zniszczona. Wic ydzi musz znowu j zbudowa, eby
mg si zjawi Mesjasz? Pogld, jakoby Bg czeka tylko, a co si wydarzy, a uwaam, e
nawet gdyby istnia, wcale by si nie przejmowa tym, co robi ludzie, jest totalnie
antropocentryczny i z gruntu mski! Zanim powstay religie patriarchalne, ludzie oddawali cze
Bogini. Babiloczycy, Etruskowie. Religia Bogini bya organiczna i ekologiczna, zgodna z
cyklami przyrody, w przeciwiestwie do judaizmu i chrzecijastwa, w ktrych chodzi o
narzucenie prawa i dokonanie gwatu na przyrodzie.
Mitchell zerkn na Larryego i zauway, e ten kiwa zgodnie gow. Mitchell te pewnie by
kiwa, gdyby chodzi z Claire, ale Larry sprawia wraenie szczerze zainteresowanego babilosk
Bogini.
Jeli nie podoba ci si koncepcja Boga rodzaju mskiego Mitchell zwrci si do Claire
po co zastpowa go esk wersj? Czemu nie odej cakowicie od pojcia pciowoci?
Bo od pci nie da si uciec. Nie da. Czy wiesz, co to jest mykwa? Odwrcia si do
Larryego. Czy on wie, co to jest mykwa?
Wiem, co to jest mykwa oznajmi Mitchell.
Dobra, no wic moja mama chodzi co miesic do mykwy po okresie, tak? eby si oczyci.
Oczyci z czego? Z mocy wydawania na wiat ycia? Tworzenia ycia? Zamieniaj najwikszy
dar kobiety w co, czego powinny si wstydzi.
Zgadzam si z tob, to absurd.
Ale nie chodzi o mykw. W zinstytucjonalizowanej formie religii Zachodu chodzi o to, eby
wmwi kobietom, e s gorsze, nieczyste i podporzdkowane mczyznom. A jeli wierzysz w
te wszystkie brednie, to nie wiem, co powiedzie.
Chyba nie masz teraz okresu, co? spyta Mitchell.

Twarz Claire skamieniaa.

Nie wierz, e wanie powiedziae co takiego.
artowaem. Poczu nagle, jak pali go twarz.
Co za ohydnie seksistowski tekst.
No przecie artowaem powtrzy ze cinitym gardem.
Musisz lepiej pozna Mitchella wtrci Larry. Zyskuje przy bliszym poznaniu.
Ale ja si z tob zgadzam! Mitchell prbowa jeszcze przekona Claire, ale im duej j o
tym zapewnia, tym mniej szczerze to brzmiao i w kocu zamilk.
Ten dzie mia jednak jedn zalet: jako e dla Larryego i Mitchella by to rodek nocy, nie
byo powodu, eby nie zacz od razu pi. Wczesnym popoudniem znaleli si w Ogrodzie
Luksemburskim, rozpijajc butelk vin de table. Niebo si zachmurzyo, powlekajc kwiaty i
te wirowe cieki ostrym szarym wiatem. Niedaleko staruszkowie grali w bule, przykucajc i
koniuszkami palcw wypuszczajc srebrne kulki. Gdy uderzay w siebie, rozlegao si przyjemne
stuknicie. Odgos zadowalajcej, socjaldemokratycznej emerytury.
Claire przebraa si w letni sukienk na ramiczkach i sanday. Nie ogolia ng, woski na nich
byli cienkie i jasne i znikay w okolicach ud. Najwyraniej wybaczya Mitchellowi. On z kolei
robi wszystko, eby jej do siebie nie zrazi.
Pod wpywem wina Mitchell, ktrego jet lag chwilowo zela, poczu si szczliwszy.
Przeszli si nad Sekwan, minli Luwr i ogrd Tuileries. Pracownicy sub sanitarnych zamiatali
parki i chodniki w nieprawdopodobnie czystych kombinezonach.
Larry powiedzia, e chce co ugotowa na kolacj, wic Claire, ktra nie przestrzegaa ju
zasad koszernoci, zabraa ich na targ niedaleko swojego mieszkania. Larry rzuci si midzy
stragany do ogldania warzyw i wchania serw. Kupi marchew, koper woski i ziemniaki,
swobodnie rozmawiajc z wieniakami. Przy stoisku z drobiem zatrzyma si i pooy rk na
sercu.
O mj Boe, poularde de Bresse! To wam przyrzdz!
Po powrocie do mieszkania Claire Larry teatralnym gestem odpakowa kurczaka.
Poulet bleu. Widzicie? Maj niebieskie nki. Std wiadomo, e pochodz z Bresse.
Pieklimy je w restauracji. Niebo w gbie.
Zabra si do roboty w malekiej kuchni, szatkowa, soli, topi maso i korzysta z trzech
palnikw jednoczenie.
Sypiam z Juli Child stwierdzia Claire.
To raczej Bartolini Bartomiej herbu Zielona Pietruszka powiedzia Mitchell.
Rozemiaa si.

 Skarbie? powiedziaa, caujc Larryego w policzek. Gdy bdziesz si pastwi nad tym
kurczakiem, ja sobie poczytam.
Claire uoya si na ku ze swoj antologi. Mitchell odczuwa now fal zmczenia i
aowa, e nie moe si pooy. Rozpi za to plecak i zanurzy w nim rk, szukajc pod
ubraniami ksiek, ktre ze sob zabra. Stara si spakowa jak najmniej rzeczy na podr, biorc
po dwie sztuki wszystkiego: koszul, spodni, skarpet, bielizny, i jeden sweter. Lecz gdy przyszed
czas na wyselekcjonowanie lektur, nie udao mu si zachowa umiaru i zabra ze sob ca
biblioteczk: O naladowaniu Chrystusa, Wyznania witego Augustyna, Twierdz
wewntrzn Teresy od Jezusa, Posiew kontemplacji Mertona, Spowied i inne pisma religijne
Tostoja, spory tom pity Pynchona w mikkiej oprawie, a take God Biology. Toward a
Theistic Understanding of Evolution w twardej okadce. Na koniec, przed wyjazdem z Nowego
Jorku, Mitchell kupi w St Marks Bookshop Ruchome wito. Plan by taki, eby po
przeczytaniu kadej ksiki odesa j do domu albo odda komu, kto bdzie ni
zainteresowany.
Teraz wycign Hemingwaya, usiad przy stole i zacz czyta od miejsca, w ktrym przerwa:
Opowiadanie pisao si samo i nadaem za nim z trudnoci. Zamwiem jeszcze jeden
rum St. James i obserwowaem dziewczyn, ilekro podnosiem wzrok albo kiedy
temperowaem owek, a struyny zwijay si do spodka pod moim kieliszkiem.
Ju ci widziaem, moja piknoci, i teraz naleysz do mnie bez wzgldu na to, kogo
oczekujesz, i nigdy wicej ci nie zobacz mylaem. Naleysz do mnie i cay Pary
naley do mnie, a ja nale do tego notatnika i tego owka .
Prbowa wej w skr Hemingwaya, wyobrazi sobie, e jest nim w Paryu lat
dwudziestych, e pisze te klarowne, pozornie odarte z wszelkich ozdobnikw, acz wyrafinowane
zdania, ktre miay na zawsze zmieni sposb pisania amerykaskich prozaikw. Robi to
wszystko, a potem idzie na kolacj i wie, jakie sezonowe wino zamwi do hutres. Jest
Amerykaninem w Paryu w czasach, gdy bycie Amerykaninem nie byo obciachem.
Ty naprawd to czytasz? Mitchell podnis wzrok i zorientowa si, e Claire przyglda mu
si z ka. Hemingwaya? dodaa podejrzliwie.
Uznaem, e to dobra lektura na Pary.
Przewrcia oczami i wrcia do swojej ksiki. Mitchell wrci do swojej. A raczej prbowa.
Tylko e teraz mg tylko si w ni gapi.
Doskonale zdawa sobie spraw, e pewni pisarze, ktrzy kiedy naleeli do literackiego
kanonu (zawsze mczyni, zawsze biali), popadli w nieask. Hemingway by mizoginem,
homofobem, tumi skonnoci homoseksualne, mordowa dzikie zwierzta. Mitchell uwaa, e w
5

jego przypadku krytyka bya zbyt ostra. Gdyby jednak wda si w spr z Claire, ryzykowaby, e
jemu te przyklei atk mizogina. Co go bardziej martwio, Mitchell musia sobie zada pytanie,
czy nie odpiera zarzutu o mizogini rwnie odruchowo, jak uniwersyteckie feministki go
wysuwaj, i czy ten jego opr nie oznacza, e gdzie w gbi ducha faktycznie ma skonno do
mizoginii. No bo po co w ogle wyjmowa Ruchome wito? Dlaczego, wiedzc ju co nieco o
Claire, postanowi wycign z plecaka Hemingwaya w tym konkretnym momencie? Dlaczego w
rzeczy samej przyszo mu do gowy sowo wycign?
Odczytujc na nowo zdania Hemingwaya, Mitchell dostrzeg, e istotnie s one dyskretnie
kierowane do czytelnika mczyzny.
Krzyowa nogi i rozplata je, starajc si skoncentrowa na ksice. Czu si zaenowany tym,
e czyta Hemingwaya, i zoci si, e czuje zaenowanie. W kocu Hemingway nawet nie by
jego ulubionym pisarzem! Nie czyta prawie nic Hemingwaya!
Na szczcie chwil pniej Larry zakomunikowa, e kolacja zostaa podana.
Claire i Mitchell usiedli przy maym stole przeznaczonym dla samotnego paryanina, a Larry
ich obsugiwa. Pokroi kurczaka, oddzielajc na pmisku jasne miso od ciemnego i udek, po
czym wyowi ociekajce warzywa.
Pycha powiedziaa Claire.
Jak na amerykaskie standardy kurczak by mizerny a jego walory estetyczne polednie. Jedno
udo wygldao jak obsypane trdzikiem.
Mitchell ugryz kawaek.
I co? pyta Larry. A nie mwiem? A nie mwiem?
Mwie, mwie przyzna Mitchell.
Gdy skoczyli je, Mitchell upar si, e pozmywa. Uoy brudne naczynia przy zlewie, a
Larry i Claire zanieli resztki wina do ka. Claire zsuna sanday. Wycigna bose nogi na
kolanach Larryego, sczc wino ze swojego kieliszka.
Mitchell spuka talerze pod kranem. Europejski pyn do mycia naczy by albo ekologiczny,
albo tani. Tak czy siak, kiepsko si pieni. Mitchell doprowadzi naczynia do wzgldnej czystoci
i da sobie spokj. W tym momencie nie spa ju od trzydziestu trzech godzin.
Wszed z powrotem do pokoju. Na ku Larry i Claire wygldali jak wyjci z prac Keitha
Haringa: dwie kochajce si postaci ludzkie idealnie do siebie dopasowane. Mitchell przyglda
im si przez dusz chwil, po czym z nag stanowczoci przeszed przez pokj i zarzuci sobie
plecak na ramiona.
Gdzie tu w okolicy mona znale jaki hotel? spyta.
Zapada cisza, ktr przerwaa Claire:

 Moesz zosta tutaj.

Nie ma sprawy. Co sobie znajd.
Zapi pas biodrowy.
Nie prbujc go przekona, Claire od razu przesza do podania mu wskazwek.
Jak skrcisz w prawo przed moim domem, a potem w lewo przy nastpnej przecznicy,
dojdziesz do Avenue Rapp. Tam jest mnstwo hoteli.
Mitchell, zosta namawia go Larry. Nie przeszkadzasz nam.
Majc nadziej, e przybra odpowiednio neutralny ton, Mitchell odpowiedzia:
Wynajm sobie gdzie pokj. To widzimy si jutro.
Dopiero gdy zamkn za sob drzwi, zda sobie spraw, e na korytarzu jest ciemno. Nic nie
widzia. Ju mia zapuka do Claire, ale zauway podwietlany przecznik na cianie. Po
wciniciu go wiato si zapalio.
Mija ju drugie pitro, gdy wiato znw zgaso. Tym razem nie mg znale przecznika,
musia wic po omacku pokona jeszcze dwie kondygnacje.
Wychodzc na ulic, Mitchell spostrzeg, e zaczo pada.
Przewidzia chwil tak jak ta, gdy zostanie wygnany z ciepego i suchego mieszkania, eby
Larry mg rozebra Claire i wcisn twarz midzy jej swawolne nogi. To, e przewidzia t
chwil, lecz nie udao mu si jej zapobiec, zdawao si jedynie potwierdza, gdy skrca w
Avenue Rapp, jego elementarn gupot. Bya to gupota osoby inteligentnej, ale mimo wszystko
gupota.
Deszcz nasili si, gdy Mitchell kry po okolicznych ulicach. Dzielnica, ktra wygldaa tak
czarujco z okna Claire, teraz, w deszczu, ju go tak nie oczarowywaa. Sklepy byy pozamykane
i pomazane graffiti, a lampy sodowe daway szkaradne wiato.
Czy nie skoczyli wanie studiw? Nie zostawili za sob studenckich dysput? A jednak
prosz bardzo: zatrzymali si u suchaczki studiw feministycznych w trakcie rocznego
stypendium za granic. Pod pozorem krytyki systemu patriarchalnego Claire bezrefleksyjnie
przyjmowaa kad modn teori, jak napotykaa na swojej drodze. Mitchell cieszy si, e u niej
nie zosta. Cieszy si, e moknie na deszczu! Warto wybuli na hotel, byle tylko nie sucha
Claire serwujcej mu te wszystkie komunay! Jak Larry mg z ni chodzi? Jak Larry mg mie
tak dziewczyn? Co z nim jest nie tak?
Byo oczywicie moliwe, e zo Mitchella po czci bya skierowana ku niewaciwej
osobie. Moliwe, e tak naprawd zoci si na Madeleine. Przez cae lato, podczas pobytu w
Detroit, udzi si, e Madeleine jest znw wolna. Myl, e rzucia Bankheada i e ten facet cierpi,
za kadym razem poprawiaa mu nastrj. Wytumaczy sobie nawet, e zwizek Madeleine z

Bankheadem by czym dobrym. Musiaa uwolni si od takich facetw. Musiaa dojrze, tak jak
Mitchell, eby mogli znowu si zej.
I potem, dwie doby wczeniej, w noc przed wylotem do Parya, Mitchell nieoczekiwanie
spotka Madeleine na Lower East Side. Razem z Larrym przyjechali do Nowego Jorku pocigiem
z Riverdale. Siedzieli w klubie Downtown Beirut okoo dwudziestej drugiej, gdy nagle, nie
wiadomo skd, zjawia si Madeleine w towarzystwie Kelly Traub. Larry kiedy reyserowa
Kelly w jakim przedstawieniu. Natychmiast zaczli gada o sprawach teatralnych, nie zwracajc
uwagi na Mitchella i Madeleine. Pocztkowo Mitchell niepokoi si, e Madeleine wci jest na
niego za, ale nawet w nikym wietle zbombardowanego baru mg stwierdzi, e tak nie jest.
Wygldaa na szczerze zadowolon z tego spotkania i Mitchell w euforii zabra si do
przygotowywania tequili. Wieczr dopiero si zaczyna. Z Downtown Beirut pojechali gdzie
indziej. Mitchell wiedzia, e sytuacja jest beznadziejna. Zaraz mia wylatywa do Europy. Ale
trwao nowojorskie lato, z upaem jak w Bangkoku, i gdy mknli przez miasto takswk,
Madeleine napieraa na niego. Zapamita jeszcze, e sta przed innym barem w Greenwich
Village i patrzy zamglonym wzrokiem, jak Madeleine wsiada do takswki, sama. By szaleczo
szczliwy. Gdy jednak wrci do baru i zacz rozmawia z Kelly, dowiedzia si, e Madeleine
wcale nie jest wolna. Zesza si z Bankheadem zaraz po skoczeniu studiw i miaa si z nim
przeprowadzi na Cape Cod.
Jedyne, co podnosio go na duchu tego lata, okazao si mrzonk. Teraz, w swym
rozczarowaniu, Mitchell stara si zapomnie o Madeleine i skoncentrowa myli na tym, e przez
ostatnie trzy miesice przynajmniej zarobi troch grosza. Po studiach wrci do Detroit, gdzie
mieszka za darmo. Rodzice cieszyli si, e maj go w domu, a Mitchell cieszy si, e mama
gotuje mu obiadki i robi pranie, gdy on przeglda oferty pracy. Nigdy nie przyszo mu do gowy,
jak niewiele praktycznych umiejtnoci zdoby na uniwersytecie. Nie byo adnych posad dla
nauczycieli religioznawstwa. Ogoszenie, ktre przykuo jego uwag, brzmiao: Potrzebni
kierowcy wszystkie zmiany. Mitchell zatrudni si tego samego wieczoru, wystarczyo jedynie
wane prawo jazdy. Pracowa na dwunastogodzinne zmiany, od osiemnastej do szstej rano,
kursujc po wschodnich dzielnicach Detroit. Za kierownic kiepsko utrzymanych takswek, ktre
musia wynajmowa od firmy, Mitchell kry po pustych ulicach, szukajc klientw albo eby
zaoszczdzi na benzynie parkowa nad rzek i czeka na wezwanie przez radio. Detroit, gdzie
ruch pieszy niemal nie istnia, takswkowym eldorado nie byo. Nikt go nie zatrzymywa z
chodnika, zwaszcza o trzeciej lub czwartej nad ranem. Pozostali takswkarze prezentowali si
marnie. Zamiast dzielnych imigrantw lub miejscowych cwaniakw, jakich si spodziewa,
zaog tworzya grupa wyjtkowych nieudacznikw. Byli to gocie, ktrzy najwyraniej nie

nadawali si do adnej pracy. Nie nadawali si do obsugi dystrybutorw na stacji benzynowej,

nie nadawali si do sprzedawania popcornu w kinowym sklepiku, nie nadawali si do
instalowania ze szwagrem rur PCW w blokach, nie nadawali si do drobnych przestpstw,
zbierania mieci, pracy na kolei, nie nadawali si na uczniw i mw, a teraz trafili tutaj, nie
nadajc si na takswkarzy w koszmarnym Detroit. Jedynym prcz niego wyksztaconym
kierowc by szedziesiciokilkulatek, ktry skoczy prawo i ktrego zwolniono z firmy z
powodu rozchwiania emocjonalnego. Pno w nocy, gdy koczyy si wezwania radiowe,
kierowcy zbierali si na placu nad rzek, niedaleko starej cementowni. Mitchell przysuchiwa si
ich rozmowom, nic nie mwic, zachowujc dystans, eby si nie zorientowali, skd jest. Stara
si robi wraenie nabuzowanego, wzorujc si na postaci takswkarza z filmu Scorsese, eby
przypadkiem nikt z nim nie zadar. Podziaao. Pozostali takswkarze nie czepiali si go. Potem
odjeda, parkowa w lepej uliczce i przy latarce czyta Autografy Jeffreya Asperna.
Raz o trzeciej w nocy przewiz matk z czwrk dzieci z jednej rudery do drugiej.
Przetransportowa zaskakujco uprzejmego dilera narkotykowego. Zabra wygadanego sobowtra
Billyego Dee Williamsa z karbowanymi wosami i zotymi acuchami prbujcego sodkimi
swkami przebi si przez blokad oporu kobiety, ktra najwyraniej nie chciaa go wpuci, ale
w kocu wpucia.
Takswkarze zawsze mwili midzy sob o tym samym: e ktry nich, spord caej
trzydziestki, co zarobi. Kadej nocy przynajmniej jeden kierowca zgarnia dwiecie lub trzysta
dolarw. Wikszo z nich jednak nie wycigaa a tyle. Po tygodniu pracy Mitchell zsumowa
zarobki oraz pienidze wydane na benzyn i wynajcie takswki. Od jednego odj drugie,
podzieli wynik przez liczb przepracowanych godzin i wysza mu godzinna stawka w wysokoci
0,76 dolara. W gruncie rzeczy paci firmie East Side Taxi za moliwo jazdy jej samochodami.
Mitchell do koca lata pracowa jako kelner w zupenie nowej, stylizowanej na tawern
restauracji w greckiej dzielnicy. Mia sentyment do starszych lokali na Monroe Street, restauracji
takich jak Grecian Gardens lub Hellas Cafe, gdzie rodzice zabierali go z brami z okazji duych
rodzinnych uroczystoci, restauracji penych w tamtych czasach nie dorobkiewiczw z przedmie
przyjedajcych do centrum napi si taniego wina i zamwi ponce przystawki, lecz
wyelegantowanych imigrantw roztaczajcych wok siebie aur godnoci i tsknoty,
nieprzemijajcej melancholii. Mczyni oddawali kapelusze dziewczynie, zwykle crce
wacicieli, ktra ukadaa je starannie jeden na drugim w szatni. Mitchell i jego bracia, w
przypinanych krawatach, siedzieli grzecznie przy stole (czego takiego ju si nie widuje),
podczas gdy dziadkowie Mitchella i ich rodzestwo rozmawiali ze sob po grecku. Dla zabicia
czasu przyglda si ich wielgachnym uszom i tunelowatym nozdrzom. Tylko on mg wywoa

umiech na twarzach tych starych ludzi: wystarczyo, e poklepali go po policzkach lub

przesunli rkami po jego falujcych wosach. Znudzonemu dugimi kolacjami Mitchellowi, gdy
starsi pili kaw, pozwalano podej do gabloty, wyowi mitwk z misy przy kasie, przycisn
nos do szka i obejrze rne rodzaje cygar na sprzeda. W kawiarni po drugiej stronie ulicy
mczyni grali w tryktraka lub czytali greckie gazety, zupenie jakby mieszkali w Atenach lub
Stambule. Teraz jego greccy dziadkowie ju nie yli, grecka dzielnica zamienia si w kiczowat
atrakcj turystyczn, a Mitchell w jeszcze jednego mieszkaca przedmie nie bardziej greckiego
ni sztuczne winogrona zwisajce z sufitu.
Jego kelnerski strj skada si z brzowych dzwonw z poliestru, brzowej poliestrowej
koszuli z monstrualnym konierzem i pomaraczowej poliestrowej kamizelki, ktra
kolorystycznie wspgraa z obiciami w boksach. Po kadym wieczorze na kamizelce i koszuli
zostaway tuste plamy i matka musiaa je od razu upra, eby mg je woy nastpnego dnia.
Pewnego razu w restauracji zjawi si burmistrz Coleman Young z grup gangsterw. Jeden z
nich, agresywny pod wpywem alkoholu, przenis surowe spojrzenie na Mitchella.
Hej, ty, gwniarzu. Podejd no. Mitchell zbliy si. Nalej mi wody, sukinkocie. Mitchell
nala mu wody. Mczyzna upuci serwetk na podog. Upuciem serwetk, gwniarzu.
Podnie j.
Burmistrz nie mia szczliwej miny, siedzc w tym towarzystwie. Ale takie kolacje naleay do
jego obowizkw.
W domu Mitchell przeliczy napiwki i poinformowa rodzicw, jak tanie jest ycie w Indiach.
Mona spokojnie przey za pi dolarw dziennie. Moe mniej.
A co ci si nie podoba w Europie? spyta Dean.
Jedziemy do Europy.
Londyn to fajne miejsce. Albo Francja. Moglibycie pojecha do Francji.
Jedziemy do Francji.
Nie jestem przekonana do tych twoich Indii stwierdzia Lilian, krcc gow. Na pewno
zapiesz tam jak chorob.
Chyba zdajesz sobie spraw doda Dean e Indie s jednym z tak zwanych pastw
niezaangaowanych. Wiesz, co to znaczy? To znaczy, e nie chc wybiera midzy Stanami a
Zwizkiem Radzieckim. Uwaaj, e Rosja i Ameryka s moralnie rwnorzdne.
Jak si mamy z tob kontaktowa, gdy tam pojedziesz? spytaa Lilian.
Moecie przesya listy do American Express. Przechowuj je.
Anglia to fajne miejsce powiedzia znowu Dean. Pamitasz nasz podr do Anglii? Ile
wtedy miae lat?

 Osiem odpowiedzia Mitchell. Wic ju byem w Anglii. Chcemy z Larrym obejrze co

innego. Niekoniecznie na Zachodzie.
Niekoniecznie na Zachodzie? Mam pomys. Moe bycie si wybrali na Syberi? Moe
wpadlibycie do jednego z tych guagw, ktre tam prowadz w imperium za?
Syberia byaby nawet cakiem ciekawa.
A co si stanie, jak zachorujesz? spytaa Lilian.
Nie zachoruj.
Skd wiesz, czy nie zachorujesz?
Pozwl, e jeszcze o co zapytam rzek Dean. Na jak dugo przewidujesz t wypraw?
Dwatrzy miesice?
Bliej omiu odpar Mitchell. Zaley, na jak dugo starczy nam forsy.
A potem? Co zamierzasz robi? Ze swoim dyplomem z religioznawstwa?
Myl o zoeniu podania na wydzia teologiczny.
Wydzia teologiczny?
S tam dwie moliwoci. Mona si ksztaci na duchownego albo na teologa. Ja wybrabym
ciek naukow.
A potem co? Zostaniesz gdzie jakim wykadowc?
Moe.
Ile zarabia wykadowca religioznawstwa?
Nie mam pojcia.
Dean odwrci si do Lilian.
On sdzi, e to mao znaczcy szczeg. Wysoko pensji. Drobnostka.
Myl, e bdzie z ciebie wspaniay nauczyciel powiedziaa Lilian.
Tak? Dean zastanowi si nad tym. Mj syn wykadowc. Nie wiadomo, moe by ci si
trafio mianowanie na uniwersytecie.
Jeli bd mia szczcie.
Takie mianowanie to nieza rzecz. I nieamerykaska. Ale jeli ci si je uda zdoby, nie
bdziesz mia le.
Musz lecie powiedzia Mitchell. Spni si do pracy.
W rzeczywistoci wybiera si na katechez, o czym nikt nie wiedzia. W zupenej tajemnicy,
jak gdyby kupowa narkotyki lub odwiedza salon masau erotycznego, Mitchell co tydzie
spotyka si z ksidzem Maruccim w katolickim kociele Najwitszej Marii Panny na kocu
Monroe Street. Gdy Mitchell po raz pierwszy wcisn dzwonek plebanii i przedstawi swoj
sytuacj, krpy ksidz spoglda na niego podejrzliwie. Mitchell wyjani, e zastanawia si nad

przejciem na katolicyzm. Mwi o swoim zainteresowaniu Mertonem, zwaszcza jego relacj z

wasnego nawrcenia, Siedmiopitrow gr. Powiedzia ojcu Marucciemu mniej wicej to, co
wczeniej profesorowi Richterowi. Ale ksidz nie naciska, by moe nie zaleao mu specjalnie
na pozyskiwaniu konwertytw, a moe widzia ju wielu takich jak Mitchell. Da mu troch
materiaw do przeczytania i odesa go, mwic, e jeli bdzie chcia, moe przyj i pogada.
Ojciec Marucci wyglda jak wyjty ywcem z filmu Miasto chopcw i by szorstki jak
Spencer Tracy. Mitchell siedzia w jego gabinecie, oniemielony wielkim krzyem wiszcym na
cianie i obrazem Boego Serca nad drzwiami. Staromodne kaloryfery ozdobiono filigranem.
Meble byy cikie i solidne, a kka na sznurkach do podnoszenia aluzji wyglday jak
miniaturowe koa ratunkowe.
Duchowny mierzy go badawczym spojrzeniem przymruonych niebieskich oczu.
Przeczytae ksiki, ktre ci daem?
Tak.
Jakie pytania?
Mam raczej pewn obaw, nie pytanie.
Strzelaj.
Tak si zastanawiam, e skoro mam zosta katolikiem, powinienem przestrzega pewnych
zasad.
Cakiem dobry pomys.
Z wikszoci z nich nie mam problemu. Ale nie jestem onaty. Mam dopiero dwadziecia
dwa lata. Nie wiem, kiedy si oeni. To moe jeszcze troch potrwa. No wic przede wszystkim
chodzi mi o zakaz seksu przed lubem.
Niestety, nie moesz sobie wybra tylko tych zasad, ktre ci pasuj.
Wiem o tym.
Suchaj, dziewczyna to nie arbuz, w ktrym robisz dziur, eby sprawdzi, czy jest sodki.
Mitchellowi si to podobao. Potrzebowa wanie tego rodzaju rzeczowych porad duchowych.
Jednoczenie nie przypuszcza, eby dziki temu celibat sta si atwiejszy do zniesienia. Pomyl
o tym doda ojciec Marucci.
Na zewntrz zapalay si wanie neony greckiej dzielnicy. Centrum Detroit byo puste, z
wyjtkiem tego rozwietlonego odcinka i Tiger Stadium za Woodward Avenue, gdzie zaczyna
si mecz. Ciepy wieczorny wiatr pachnia rzek. Mitchell, wsunwszy katechizm do kieszeni
kamizelki, pomaszerowa do restauracji i zacz prac.
Przez nastpne osiem godzin sprzta ze stolikw. Asystowa gociom podczas posikw.
Niektrzy zostawiali na talerzach przeute kawaki misa i chrzstki. Jeli Mitchell znajdowa

dziecicy aparat na zby w porcji pilafi, zwraca go w pudeku do da na wynos, eby unikn
krpujcej sytuacji. Po uprztniciu stolikw ukada na nich nowe nakrycie. Potrafi za jednym
podejciem zebra talerze po posiku czterech osb i wynie je w stertach rozstawionych na
rkach.
Co oznacza pojcie ciao w odniesieniu do caego czowieka?
W odniesieniu do caego czowieka pojcie ciao oznacza czowieka w jego kondycji
poddanej saboci i miertelnoci.
Geri, ona waciciela, lubia zajmowa boks w gbi sali. Bya du kobiet o niechlujnym
wygldzie, troch jak dziecica kolorowanka niemieszczca si w liniach. Kelnerzy zapewniali jej
stay strumie whisky z wod sodow. Geri zaczynaa wieczory oywiona alkoholem, jak gdyby
czekaa na przyjcie. Pniej pospniaa. Pewnego wieczoru powiedziaa Mitchellowi:
Nie powinnam bya wychodzi za Greka. Wiesz, jacy s Grecy? Powiem ci, jacy s. S jak
arabusy. adnej rnicy. Jeste Grekiem?
W poowie odpowiedzia Mitchell.
Wspczuj ci.
Jak zmartwychwstan zmarli?
Zmarli zmartwychwstan we wasnych ciaach.
Nie bya to dobra wiadomo dla Geri. W poprzednich pracach Mitchell zawsze znalaz jaki
sposb, eby si troch poobija. W restauracji byo to niemoliwe. Mg odsapn tylko podczas
pitnastu minut, kiedy wrzuca w siebie kolacj. Mitchell rzadko zamawia sobie gyros. Nie robili
go z jagniciny, tylko z poczenia wieprzowiny z woowin przypominajcego
czterdziestokilow mielonk. W oknie obracay si trzy oddzielne rony, ktre kucharz dga i
nakuwa, odkrawajc kawaki. ona Stavrosa, jednego z kucharzy, bya chora na serce. Przed
dwoma laty zapada w piczk. Codziennie przed prac Stavros wstpowa do szpitala, eby przy
niej posiedzie. Nie mia zudze co do jej szans na wyzdrowienie.
Kto mwi, e modlitwa jest zawsze moliwa, nawet podczas gotowania?
Mwi o tym wity Jan Chryzostom (okoo 400 roku).
I tak mijao lato. Sprztajc stoliki, zgarniajc niedojedzone porcje, koci i tuszcz oraz
wykorzystane do wydmuchania nosa serwetki do ogromnego kosza na mieci wyoonego foli,
dodajc zabrudzone talerze do nigdy nietopniejcej sterty przytaczajcej jemeskiego pomywacza
(jedynego, ktry mia prac gorsz od niego), Mitchell pracowa na siedem zmian w tygodniu, a
zarobi na bilet do Parya i trzy tysice dwiecie osiemdziesit dolarw w czekach podrnych
American Express. Po niecaym tygodniu ju go nie byo, najpierw wyjecha do Nowego Jorku,
a trzy dni pniej do Parya, gdzie teraz nie mia gdzie mieszka i snu si w deszczu po Avenue

Rapp.
Woda nie miecia si w rynsztokach. Deszcz rozpryskiwa mu si na gowie i spywa za
konierz. Wieczorna ekipa sub porzdkowych rozstawiaa na ulicy szmaciane waki, eby
pokierowa strumieniem deszczwki. Mitchell min jeszcze trzy przecznice i wreszcie na rogu
ulic ujrza hotel. Dawszy nura pod daszek, zasta tam innego nieszczsnego turyst, chopaka w
przeciwdeszczowej pelerynie, z kroplami deszczu skapujcymi mu z czubka dugiego nosa.
Wszystkie hotele w Paryu s zajte powiedzia. Byem wszdzie.
Dzwonie?
Ju trzy razy.
Musieli zadzwoni jeszcze dwa, eby cign konsjerk. Przysza w peni ubrana, z
uoonymi wosami. Obrzucia ich chodnym spojrzeniem i powiedziaa co po francusku.
Ma tylko jeden pokj przetumaczy chopak. Chce wiedzie, czy wynajmiemy go razem.
Ty bye pierwszy zauway wspaniaomylnie Mitchell.
Bdzie taniej, jeli si podzielimy.
Konsjerka zaprowadzia ich na drugie pitro. Otworzywszy kluczem drzwi, odsuna si, eby
mogli obejrze pokj.
Stao tam tylko jedno ko.
Cest bien? spytaa.
Chce wiedzie, czy nam pasuje chopak powiedzia Mitchellowi.
Nie mamy specjalnie wyboru.
Cest bien powiedzia chopak.
Bonne nuit rzucia na odchodnym konsjerka i oddalia si.
Zdjli plecaki i uoyli je na pododze, na ktr ciekaa z nich woda.
Jestem Clyde przedstawi si chopak.
Mitchell.
W czasie gdy Clyde my si w malekiej umywalce, Mitchell zabra rcznik hotelowy i
przeszed do WC na korytarzu. Wysika si i pocign za acuch spuczki, czujc si przy tym
jak maszynista. Po powrocie do pokoju z zadowoleniem skonstatowa, e Clyde ju si pooy
odwrcony do ciany. Mitchell rozebra si do majtek.
Nie wiedzia tylko, co zrobi z portfelem.
Nie chcc nosi saszetki zapinanej na biodrach, jak turysta, ani trzyma pienidzy w bagau,
Mitchell kupi specjalny portfel wdkarski. By wodoszczelny, z aplikacj przedstawiajc
wyskakujcego z wody pstrga i ze wzmocnionym suwakiem. Mia te elastyczne szlufki, eby
go mona byo nosi na pasku. Ale poniewa noszenie portfela na pasku byoby tym samym co

noszenie turystycznej saszetki, Mitchell przywiza go sznurkiem do szlufki paska i wsun do

spodni. Tam by bezpieczny. Teraz jednak, gdy mia nocowa z obc osob, musia znale jakie
miejsce, eby go przechowa.
Poza czekami podrnymi trzyma w portfelu paszport, zawiadczenia o szczepieniach, piset
frankw, na ktre dzie wczeniej wymieni siedemdziesit dolarw, oraz niedawno aktywowan
kart kredytow. Nie mogc mu wyperswadowa wyjazdu do Indii, Dean i Lillian uparli si, e
sprezentuj mu co na czarn godzin. Mitchell wiedzia jednak, e uycie karty kredytowej
stworzy debet synowskiego dugu, ktry bdzie musia spaca comiesicznymi lub
cotygodniowymi telefonami do domu. Karta kredytowa bya jak urzdzenie obserwacyjne.
Dopiero po miesicu opierania si namowom Deana Mitchell ustpi i przyj kart, ale powzi
plan, e nigdy jej nie uyje.
Odwrcony plecami do ka, odwiza portfel od szlufki. Rozwaa schowanie go za komod
lub za lustrem, ale w kocu wsun go pod poduszk w ku. Pooy si i zgasi wiato.
Clyde nadal lea odwrcony do ciany.
Przez duszy czas nie odzywali si.
Czytae kiedy Moby Dicka? spyta wreszcie Mitchell.
Dawno temu.
Pamitasz, jak na pocztku Izmael kadzie si do ka w obery? Zapala zapak i widzi
Indianina caego w tatuaach, ktry pi obok?
Clyde przez chwil nic nie mwi, zastanawiajc si nad tym.
Ktry z nas jest Indianinem? spyta.
Imi moje: Izmael powiedzia w ciemnoci Mitchell.
Rytm dobowy wybi go ze snu wczenie. Soce jeszcze nie wstao, ale deszcz przesta pada.
Mitchell sysza gboki, nocny oddech Clydea. Udao mu si znowu zasn, a kiedy si obudzi
po raz drugi, byo ju zupenie jasno, a Clyde znikn bez ladu. Gdy zajrza pod poduszk,
okazao si, e portfel z pienidzmi te przepad.
W panice wyskoczy z ka. Gdy ciga pociel i wsuwa rk pod materac, co sobie
uzmysowi. Czeki podrne pozwalay podrowa bez obaw. W razie ich utraty lub kradziey
wystarczyo przedstawi numery seryjne czekw w placwce American Express i firma je
wymieniaa. Przez to jednak te numery staway si rwnie wane jak same czeki. Jeli w razie
kradziey nie miao si numerw seryjnych, wpadao si w powane kopoty. Jako e czeki
podrne wydawano z ostrzeeniem, eby nie przechowywa ich w bagau, byo rzecz logiczn,
e numerw seryjnych take nie powinno si tam przechowywa. No wic gdzie? Mitchellowi
wydawao si, e jedynym bezpiecznym miejscem bdzie portfel wdkarski, obok samych

czekw. I tam wanie Mitchell je ukry do czasu, a wpadnie na lepszy pomys.

Zdawa sobie spraw, e w jego rozumowaniu tkwi zasadniczy bd, ale do tej pory wydawao
si, e wszystko jest pod kontrol.
Przed oczami stana mu w caej swej upiornoci wizja upokarzajcego powrotu do domu po
trwajcej zaledwie dwa dni podry dookoa wiata. Wtedy jednak zajrza za ko portfel lea
na pododze.
Przed wyjciem z hotelu zatrzymaa go konsjerka. Mwia szybko, po francusku, ale
zrozumia istot tego, co chciaa przekaza: Clyde zapaci poow ceny za pokj, Mitchell by
winien drug poow.
Kurs wymiany wynosi troch ponad siedem frankw za dolara. Mitchell mia zapaci za
nocleg dwiecie osiemdziesit frankw, czyli okoo czterdziestu dolarw. Gdyby chcia zatrzyma
pokj na kolejn noc, musiaby dopaci osiemdziesit dolarw. Spodziewa si, e w Europie
wystarczy mu dziesi dolarw dziennie, a wic sto dwadziecia dolarw odpowiadao prawie
dwutygodniowemu budetowi. Opar si pokusie, eby zapaci za pokj kart kredytow. Ale
myl o wycigu, ktry przychodzi do rodzicw poczt z informacj, e ju pierwszej nocy
zatrzyma si w hotelu, daa mu si, eby si nie ugi. Wycign z portfela dwiecie
osiemdziesit frankw i poda je konsjerce. Poinformowa j, e nie zatrzyma si na kolejn noc,
po czym wrci do pokoju, zabra plecak i wyszed poszuka czego taszego.
Nim dotar do pierwszej przecznicy, min dwie ciastkarnie. Na wystawach kolorowe ciasteczka
leay w marszczonych papierkach jak arystokratyczne gwki w kryzach. Zostao mu dwiecie
dwadziecia frankw, okoo trzydziestu dolarw, i postanowi, e w adnym razie nie spieniy
kolejnego czeku do nastpnego dnia. Przeci Avenue Rapp i wszed do parku, gdzie znalaz
metalow awk, na ktrej mg posiedzie w cieniu, nie wydajc pienidzy.
Zrobio si cieplej, a ulewa zostawia po sobie bkitne niebo. Podobnie jak dzie wczeniej
Mitchell zachwyca si urod otoczenia, rolinnoci parku i jego ciekami. Syszc obcy jzyk
pyncy z ust ludzi, mg sobie wyobraa, e wszyscy prowadz inteligentne dysputy, nawet
ysiejca kobieta o aparycji Mussoliniego. Zerkn na zegarek. Bya dziewita trzydzieci rano.
Mieli si spotka z Larrym dopiero o siedemnastej.
Mitchell poprosi (sprytnie, jak mu si wydawao), eby wydano mu czeki podrne o
nominale dwudziestu dolarw. Niewielkie kwoty, jak sdzi, bd sprzyja oszczdnoci midzy
wizytami w biurach AmEx. Sto szedziesit cztery dwudziestodolarowe czeki skaday si jednak
na gruby plik. Razem z paszportem i innymi dokumentami czeki mocno wypychay portfel,
tworzc w spodniach zauwaalne wybrzuszenie. Jeli Mitchell przesuwa portfel na biodro,
wyglda ju nie jak saczek chronicy genitalia, ale raczej jak worek kolostomijny.

Z piekarni po drugiej stronie ulicy dolatywa niebiaski aromat ciepego pieczywa. Mitchell
zadar gow jak pies, ktry wyczu w powietrzu trop. W przewodniku Lets Go. Europe znalaz
adres schroniska modzieowego w rejonie Pigalle, niedaleko bazyliki Sacr-Cur. Dosy daleko,
tote gdy dotar na miejsce, by zlany potem i krcio mu si w gowie. Mczyzna w recepcji,
ktry mia dziobat twarz i przyciemnione lotnicze okulary, poinformowa Mitchella, e w
schronisku nie ma wolnych ek, i da mu wskazwki, jak doj do taniego pensjonatu na tej
samej ulicy. Pokj kosztowa tam trzysta trzydzieci frankw za noc, czyli prawie pidziesit
dolarw, ale Mitchell nie wiedzia, co innego mgby zrobi. Wymieni wic pienidze w banku i
wynaj pokj, gdzie zostawi plecak, i wyszed, eby nie marnowa reszty dnia.
Dzielnica Pigalle bya zaniedbana, a jednoczenie pena turystw. Przed Moulin Rouge staa
czwrka Amerykanw mwicych z poudniowym akcentem mowie poerali wzrokiem
zdjcia tancerek, gdy jedna z on oznajmia: Jeli kupicie nam co u Cartiera, chopcy, to moe
pozwolimy wam pj na show. Za secesyjnym wejciem do stacji metra prostytutka ruchami
bioder ncia kierowcw. Gdy wdrowa okolicznymi spadzistymi uliczkami, biaa kopua SacrCur cay czas pozostawaa widoczna. W kocu wspi si na wzgrze i wszed przez potne
wrota do rodka. Wydawao mu si, e sklepienie bazyliki zasysa go do gry jak wielka
strzykawka. Naladujc innych wiernych, przeegna si i przyklkn, nim zasiad w awce, i
gesty te sprawiy, e natychmiast poczu w sobie pobono. Zdumiewao go, e tutaj ten rytua
wci si odprawia. Zamknwszy oczy, odmawia modlitw Jezusow przez pi lub sze minut.
Po drodze do wyjcia zatrzyma si przy stoisku z pamitkami. Leay tam zote i srebrne
krzye, szkaplerze rnych ksztatw i kolorw, co, co si nazywao Veronica, i co innego, co
miao nazw Czarny Szkaplerz Siedmiu Boleci NMP. W szklanej gablocie lniy race z
czarnych paciorkw, kady niczym okrga zachta z krzyykiem zwisajcym na kocu.
Obok kasy wystawiono na widocznym miejscu niewielki tomik. Nosi tytu Matka Teresa z
Kalkuty, a na okadce widniaa fotografia Matki Teresy wznoszcej oczy ku niebu. Mitchell wzi
ksieczk do rk i przeczyta pierwsz stron:
Powinienem przede wszystkim wyjani, i byo yczeniem matki Teresy, aby nie kusi si
o aden rodzaj biografii czy studium biograficznego, powiconego jej osobie. ywot
Chrystusa pisaa do mnie nie zosta opracowany w czasie, gdy Jezus y, a jednak
dokona On najwikszego dziea na ziemi: zbawi wiat i nauczy ludzi kocha swego Ojca.
Dzieo to jest Jego dzieem i takim powinno pozosta; my wszyscy jestemy zaledwie
narzdziami w Jego rkach, narzdziami, ktre czyni rzeczy drobne i przemijajce. Szanuj
yczenie matki Teresy zarwno w tej, jak i we wszystkich innych sprawach. Tym, co nas tu
specjalnie interesowao, bya praca prowadzona przez matk Teres i jej Misjonarki Mioci

(zaoone przez ni zgromadzenie), ich wsplne ycie, jakie w subie Chrystusa wiod w
Kalkucie i w innych miastach. Wszystkie powiciy si szczeglnie najbiedniejszym z
biednych; wybray prawdziwie rozlegy teren dziaania .
Jeszcze kilka lat wczeniej Mitchell odoyby t ksieczk, nie wiadomo, czy w ogle by
zwrci na ni uwag. Ale w obecnym stanie ducha, nasilonym czasem spdzonym w bazylice,
przeglda ilustracje, ktre byy zestawione nastpujco: Tablica przed wejciem do Domu dla
Umierajcych; Chore dziecko w ramionach matki Teresy; Niedomagajca kobieta obejmuje
matk Teres; Obcinanie paznokci trdowatemu; Matka Teresa karmi wycieczonego
chopca.
Przekraczajc swj limit po raz drugi tego ranka, Mitchell kupi ksik za dwadziecia osiem
frankw.
Na cichej uliczce odchodzcej od Rue des Trois-Frres wyj z portfela numery seryjne AmEx i
zapisa je z tyu ksiki.
Przez cay dzie gd nka Mitchella falami. Gdy zbliao si popoudnie, fala godu ju si
nie cofna. Mijajc kawiarniane ogrdki, gapi si na jedzenie na talerzach. Niedugo po
czternastej trzydzieci da za wygran i zamwi sobie caf au lait, ktr wypi przy barze, eby
zaoszczdzi dwa franki. Reszt dnia spdzi w Muse Jean Moulin, bo wejcie byo za darmo.
Gdy pnym popoudniem dotar do mieszkania Claire, drzwi otworzy mu Larry. W rodku,
zamiast atmosfery bogiego rozleniwienia po igraszkach miosnych, Mitchell wyczu jakie
napicie. Larry wczeniej otworzy butelk wina, ktre pi sam. Claire leaa na ku i czytaa.
Umiechna si zdawkowo do Mitchella, ale nie wstaa, eby si z nim przywita.
I co, znalaze hotel? spyta Larry.
Nie, spaem na ulicy.
Akurat.
Wszystkie hotele byy pene! Musiaem wynaj pokj na spk z takim jednym. Spalimy
w jednym ku.
Wiadomo ta wyranie ucieszya Larryego.
Tak mi przykro, Mitchell powiedzia.
Pooye si do ka z facetem? przemwia Claire znad ksiki. Pierwszej nocy w
Paryu?
Wyuzdany Pary rzek Larry, nalewajc Mitchellowi kieliszek wina.
Po kilku minutach Claire posza do azienki umy si przed kolacj. Gdy tylko zamkna za
sob drzwi, Mitchell pochyli si do Larryego.
Dobra, zaliczylimy Pary. Wyjedamy.
6

 Bardzo zabawne, Mitchell.

Mwie, e bdziemy si mieli gdzie zatrzyma.
Przecie mamy.
Ty masz.
Larry ciszy gos.
Nie bd si widzia z Claire przez sze miesicy, moe duej. Co mam zrobi? Zosta jedn
noc i do widzenia?
Dobry pomys.
Larry przyjrza si Mitchellowi.
Jaki taki blady jeste stwierdzi.
Bo nic nie jadem przez cay dzie. A wiesz, dlaczego nic nie jadem? Bo wydaem
czterdzieci dolcw na pokj!
Wynagrodz ci to.
Nie taki mielimy plan wyrzuci mu Mitchell.
Plan by taki, eby nie mie planw.
Tylko e ty akurat masz plan. Bzyka si.
A ty by si nie bzyka?
Jasne, e tak.
Sam widzisz.
Dwaj przyjaciele spogldali po sobie i aden nie chcia ustpi.
Trzy dni i spadamy std zaproponowa Mitchell.
Z azienki wysza Claire ze szczotk do wosw. Pochylia si, a wtedy jej dugie pukle opady,
niemal dotykajc podogi. Przez pene trzydzieci sekund szczotkowaa je ruchami od gry do
dou, po czym wyprostowaa si gwatownie i zarzucia wosy do tyu, gadkie i puszyste.
Spytaa, co chcieliby zje.
Larry wkada teniswki.
Moe kuskus? podsun. Mitchell, jade kiedy kuskus?
Nie.
O, to w takim razie musisz sprbowa.
Claire skrzywia si.
Zawsze gdy kto przyjeda do Parya powiedziaa zaciga si go do Dzielnicy
aciskiej na kuskus. Kuskus w Dzielnicy aciskiej, co za bana!
Chcesz pj gdzie indziej? spyta Larry.
Nie oznajmia Claire. Bdmy nieoryginalni.

Gdy wyszli na ulic, Larry otoczy ramieniem Claire, szepczc jej do ucha. Mitchell sun za
nimi.
Szli zygzakiem przez miasto w korzystnym wieczornym wietle. Paryanie bez tego wygldali
dobrze; teraz wygldali jeszcze lepiej.
Wskimi uliczkami Dzielnicy aciskiej Claire zaprowadzia ich do niewielkiej, ale penej
goci restauracji o cianach wyoonych marokaskimi pytkami. Mitchell usiad naprzeciw okna,
dziki czemu mia widok na strumie przechodniw na chodniku. W pewnym momencie za
szyb przystana dziewczyna, ktra moga mie jakie dwadziecia kilka lat, z fryzur Joanny
dArc. Gdy Mitchell na ni spojrza, zrobia co zdumiewajcego odwzajemnia spojrzenie.
Byo przesycone szczerym seksualnym zainteresowaniem. Nie musiao to wcale znaczy, e
chciaa si z nim przespa. Nie miaa tylko nic przeciwko temu, eby da mu w ten wieczr
pnego lata do zrozumienia, e on jest mczyzn, ona kobiet i e jeli uwaa j za atrakcyjn,
jej to nie przeszkadza. adna amerykaska dziewczyna nigdy w ten sposb na Mitchella nie
spojrzaa.
Deanie mia racj: Europa to fajne miejsce.
Mitchell zatrzyma spojrzenie na kobiecie, dopki ta nie znikna. Gdy odwrci si do stou,
Claire wpatrywaa si w niego, krcc gow.
Nie boli ci szyja? spytaa.
Co?
Bo gdy tu szlimy, ogldae si za kad kobiet, ktr mijalimy.
Wcale nie.
A owszem.
Jestem w obcym kraju wyjani Mitchell, starajc si obrci spraw w art. Moje
zainteresowanie jest czysto antropologiczne.
A wic postrzegasz kobiety jako jakie plemi, ktre trzeba zbada?
Masz przechlapane, Mitchell stwierdzi Larry. Najwidoczniej Mitchell nie mg liczy na
adn pomoc z jego strony.
Claire wpatrywaa si w Mitchella z nieskrywan pogard.
Zawsze uprzedmiotawiasz kobiety czy tylko kiedy podrujesz po Europie?
To, e patrz na kobiety, nie znaczy, e je uprzedmiotawiam.
W takim razie co z nimi robisz?
Patrz na nie.
Bo chcesz si z nimi pieprzy.
Waciwie bya to prawda. Nagle, w krytycznym wietle spojrzenia Claire, Mitchell poczu

wstyd. Chcia, eby kobiety go kochay, wszystkie kobiety, poczwszy od matki. Dlatego te,
gdy jakakolwiek kobieta zocia si na niego, czu na sobie ciar matczynej dezaprobaty, jak
gdyby zachowa si niegrzecznie.
Zawstydziwszy si, Mitchell znw zrobi co typowo mskiego. Zamilk. Gdy ju zoyli
zamwienie i przyniesiono im wino i wybrane przez nich potrawy, skoncentrowa si na jedzeniu
i prawie si nie odzywa. Claire i Larry sprawiali wraenie, jakby o nim zapomnieli. Rozmawiali i
miali si. Podawali sobie kski na widelcach.
Na zewntrz tum przechodniw jeszcze si zagci. Mitchell stara si, jak mg, nie wyglda
przez szyb, ale nagle co przykuo jego uwag. Kobieta w ciasnej sukience i czarnych wysokich
butach.
O mj Boe! krzykna Claire. Znowu to robi!
Wygldaem tylko na ulic!
Zaraz mu oczy wyskocz z orbit!
Co mam zrobi? Zawiza sobie opask?
Ale Claire bya teraz zadowolona. Zachwycona zwycistwem nad Mitchellem, ktre jego
wyrane zakopotanie tylko podkrelao. A zarowiy jej si policzki.
Twj przyjaciel mnie nienawidzi powiedziaa, wspierajc gow na ramieniu Larryego.
Larry podnis wzrok i spojrza Mitchellowi w oczy, nie bez wspczucia. Otoczy Claire
ramieniem.
Mitchell nie mia mu tego za ze. Na miejscu Larryego zrobiby to samo.
Zaraz po skoczonej kolacji Mitchell wsta i powiedzia, e ma ochot si przej.
Nie gniewaj si na mnie! poprosia Claire. Moesz sobie patrze na wszystkie kobiety, ile
tylko chcesz. Obiecuj, e nic nie powiem.
Super powiedzia Mitchell. Ale i tak przejd si do swojego hotelu.
Wpadnij rano do Claire powiedzia Larry, starajc si zaagodzi sytuacj. Moe
wybierzemy si do Luwru.
Pocztkowo pchaa go przed siebie czysta wcieko. Claire nie bya pierwsz studentk, ktra
zarzucia mu seksistowskie zachowanie. Dziao si tak ju od lat. Mitchell zawsze przypuszcza, e
to pokolenie jego ojca byo ze. Pokolenie starych prykw, ktrzy nigdy nie umyli talerza i nie
zoyli skarpetek to oni byli prawdziwym celem feministycznej furii. Ale wtedy bya to jedynie
pierwsza fala natarcia. Teraz, w latach osiemdziesitych, spory o sprawiedliwy podzia
obowizkw domowych lub seksizm zawierajcy si w otwieraniu drzwi damie naleay ju do
przeszoci. Ruch sta si mniej pragmatyczny, a bardziej teoretyczny. Ucisk kobiet przez
mczyzn nie by kwesti tylko pewnych czynw, lecz caego sposobu mylenia i postrzegania

wiata. Uniwersyteckie feministki szydziy z drapaczy chmur, twierdzc, e to symbole falliczne.

To samo mwiy o rakietach kosmicznych, chocia, jeli si nad tym zastanowi, rakiety miay
taki, a nie inny ksztat nie z powodu fallocentryzmu, lecz aerodynamiki. Czy Apollo 11 w
ksztacie waginy dotarby na Ksiyc? Penis stworzya ewolucja. By to poyteczny ksztat do
wykonywania pewnych zada. I jeli sprawdza si w przypadku supkw kwiatowych, a take
organw zapadniajcych homo sapiens, czy nie bya to sprawa wycznie biologii? Ale nie:
wszystko, co due lub w zamierzeniu okazae kada duga powie, dua rzeba lub wysoki
budynek stawao si w opinii kobiet, ktre Mitchell poznawa na studiach, przejawem
mskich frustracji zwizanych z rozmiarem wasnego penisa. Dziewczyny bez przerwy omawiay
te msk przyja. Zawsze gdy dwch lub wicej facetw dobrze si bawio, niektre
dziewczyny musiay nada temu patologiczny wydwik. Co jest tak wspaniaego w kobiecych
przyjaniach, chcia wiedzie Mitchell. Moe przydaoby im si zaczerpn co nieco z mskich
wzorw.
Pieklc si w ten sposb, mamroczc pod nosem, Mitchell dotar nad Sekwan. Wszed na
jeden z mostw Pont Neuf. Soce ju zaszo i zawieciy si latarnie. W poowie mostu, przy
jednym z pkolistych siedzisk, zebraa si grupa nastolatkw. Jaki chopak z fryzur na JeanaLuca Pontyego brzdka na gitarze akustycznej, gdy jego przyjaciele suchali, palc i rozpijajc
wsplnie butelk wina.
Mitchell przyjrza im si, przechodzc obok. Nigdy nie by tego typu nastolatkiem.
Troch dalej opar si o balustrad i spojrza w d na ciemn rzek. Jego zo osaba i
zastpio j oglne niezadowolenie z siebie.
Niewykluczone, e uprzedmiotawia kobiety. No bo czy nie myli o nich cay czas? Cigle si
na nie gapi. I czy to mylenie i gapienie si nie jest zwizane z ich piersiami, ustami i nogami?
Istoty ludzkie rodzaju eskiego byy dla Mitchella obiektem najwyszego zainteresowania i
obserwacji. A jednak nie sdzi, by sowo takie jak uprzedmiotawianie oddawao uczucia, jakie
budziy w nim te pontne i inteligentne! istoty. To, co Mitchell czu na widok piknej
dziewczyny, byo raczej czym z greckiego mitu, jak przemiana w drzewo pod wpywem pikna,
wrastanie z miejsca w ziemi, na zawsze, za spraw czystego podania. Nie mona byo czu
wobec przedmiotw tego, co Mitchell czu wobec dziewczyn.
Excusez-moi: kobiet.
Claire miaa jeszcze jeden punkt na swoj korzy. Przez cay czas, gdy oskaraa Mitchella o
uprzedmiotawianie kobiet, on potajemnie uprzedmiotawia j. Miaa wprost nieprawdopodobny
tyek! Krgy, idealny, wprost ywy. Za kadym razem gdy zerka ukradkiem na jej pup,
doznawa dziwnego uczucia, jak gdyby odwzajemniaa jego spojrzenie, jak gdyby pupa Claire

niekoniecznie zgadzaa si z feministycznymi pogldami swej wacicielki i czua si absolutnie

szczliwa, gdy j podziwiano, jak gdyby tyek Claire, innymi sowy, mia wasny rozum. Poza
tym Claire bya dziewczyn jego najlepszego przyjaciela. Owocem zakazanym, co szaleczo
podbijao jej atrakcyjno.
Pod mostem przepyna rozwietlona d wycieczkowa.
Im wicej Mitchell czyta o rnych religiach, religiach wiata w ogle, a o chrzecijastwie w
szczeglnoci, tym bardziej zdawa sobie spraw, e wszyscy mistycy mwili to samo.
Owiecenie bierze si z wygaszenia dzy. Podanie nie przynosi spenienia, jedynie chwilowe
nasycenie do czasu pojawienia si kolejnej pokusy. I to tylko jeli jeste szczciarzem i dostajesz
to, czego pragniesz. Jeli nie, ycie mija ci na niezaspokojonej tsknocie.
Od jak dawna w skrytoci ducha liczy na lub z Madeleine Hann? I jak dua cz tego
pragnienia braa si z tego, e naprawd i szczerze lubi j jako osob, a nie z chci zdobycia jej,
eby zaspokoi tym samym wasne ego?
Zreszt polubienie swojego ideau moe nie jest a tak wspaniae. Prawdopodobnie po jakim
czasie, znudzeni, zaczynamy chcie czego innego.
Trubadur gra piosenk Neila Younga, odtwarzajc brzmienie sw z najwiksz precyzj, nie
wiedzc jednak, co znacz. Starsi, lepiej ubrani ludzie przechadzali si po obu stronach rzeki,
podajc ku owietlonym budynkom. Pary by muzeum, ktre wystawiao samo siebie.
Czy nie byoby lepiej z tym skoczy? Skoczy z seksem i tsknot? Siedzc na mocie noc,
gdy w dole pyna Sekwana, Mitchell mg sobie niemal wyobrazi, e mu si to udaje. Spojrza
w stron wszystkich rozwietlonych okien nad ukiem rzeki. Pomyla o tych wszystkich
ludziach, ktrzy kadli si spa, czytali lub suchali muzyki, o tych wszystkich ywotach
mieszczcych si w wielkim miecie takim jak to, i wznoszc si w mylach nad dachy, stara si
poczu te wszystkie miliony wibrujcych dusz, drc pord nich. Wiecznie czego poda,
chcia, na co liczy i wiecznie przegrywa. Mia ju tego do.
Przez dugi czas bstwa pozostaway w bliskim kontakcie z czowiekiem. Pniej nabray
wstrtu albo zraziy si i odeszy. Ale moe znowu wrc, nawi kontakt ze zbkan dusz,
ktra wci jest ciekawa.
Po powrocie do hotelu Mitchell posiedzia troch w lobby, na wypadek gdyby zjawili si jacy
yczliwi anglojzyczni podrni. Ale nikt nie przyszed. Wspi si na gr do swojego pokoju,
zabra rcznik i we wsplnej azience wzi letni prysznic. Przy obecnym tempie wydawania
pienidzy Mitchellowi z pewnoci nie starczy ich na podr do Indii. Od jutra musi zacz y
inaczej.
W swoim pokoju cign z ka mysi narzut i pooy si nago w pocieli. Lampka nocna

bya zbyt saba, eby mg przy niej czyta, wic zdj abaur.
Praca sistr polega midzy innymi na zabieraniu z ulic Kalkuty ludzi umierajcych i
dostarczaniu ich do budynku oddanego matce Teresie (kiedy bya to witynia Kali), gdzie,
zoeni przez siostry, umieraj pod okiem nachylonych nad nimi z mioci sistr. Niektrzy
umieraj, inni przeywaj i otaczani s opiek. Dom dla Umierajcych by sabo owietlony
jedynie przez niewielkie okna umieszczone wysoko na cianach i Ken zdecydowanie
twierdzi, e w tych warunkach nie moe by zupenie mowy o krceniu filmu. Mielimy ze
sob tylko jedn ma lamp i wyszukanie dostatecznie owietlonego miejsca w czasie, jaki
mielimy do dyspozycji, byo prawie niemoliwe. Zdecydowano, e mimo wszystko Ken
powinien sprbowa, ale na wszelki wypadek nakrci rwnie par zdj na dziedzicu,
gdzie kilku pacjentw siedziao na socu. Po wywietleniu filmu okazao si, e cz
nakrcona wewntrz miaa szczeglnie pikne delikatne wiato, podczas gdy sceny
nakrcone na zewntrz byy raczej ciemne i niewyrane.
Jak to wyjani? Ken nieustannie powtarza, e z technicznego punktu widzenia wynik taki
jest niemoliwy. Aby tego dowie, w czasie nastpnej wyprawy filmowej na rodkowy
Wschd posugiwa si tym samym sprztem w warunkach skpego owietlenia osigajc
wynik cakowicie negatywny. () Prowadzony przez matk Teres Dom dla Umierajcych
przepeniony jest atmosfer mioci, co kady natychmiast dostrzega, gdy tylko przekracza
jego progi. Mio ta rozsiewa wok wiato przypominajce aureole, jakie artyci
dostrzegaj i uwidaczniaj wok gw witych. () Osobicie jestem przekonany, e Ken
pierwszy zarejestrowa autentyczny i tajemniczy fenomen fotograficzny.
Mitchell odoy ksik, zgasi wiato i przecign si w nierwnym ku. Myla o Claire,
pocztkowo ze zoci, ale bardzo szybko myli te nabray zabarwienia erotycznego. Wyobraa
sobie, e idzie do jej mieszkania i zastaje j sam, wkrtce potem Claire jest ju na kolanach przed
nim i bierze go do buzi. Mitchell czu wyrzuty sumienia, snujc erotyczne fantazje o dziewczynie
swego przyjaciela, ale nie byy one na tyle silne, eby przesta. Nie podobao mu si to, co ta jego
klczca fantazja powiedziaa o nim, wic pniej wyobrazi sobie, e wspaniaomylnie robi jej
minet, a ona dostaje takiego orgazmu, jakiego jeszcze nie miaa. W tym momencie on te si
spuci. Obrci si na bok, eby sperma spyna na hotelow wykadzin.
Niemal natychmiast czubek jego penisa poczu zimno, strzsn go wic po raz ostatni i opad
na plecy zdjty nagym smutkiem.
Rano Mitchell zarzuci na ramiona plecak i zszed do lobby, gdzie zapaci za noc i wyszed. Na
niadanie wypi kaw i schrupa ciasteczko, ktre do niej podano. Zamierza znw sprawdzi
schronisko, a jeli zajdzie taka potrzeba, przenocowa na pododze u Claire. Gdy jednak dotar

przed jej dom, zauway, e Larry siedzi na schodach. Obok niego lea plecak. Najwyraniej
pali te papierosa.
Przecie ty nie palisz powiedzia Mitchell, podchodzc do niego.
Zaczynam. Larry zacign si eksperymentalnie kilka razy.
Po co ci plecak?
Larry udzieli Mitchellowi penego dostpu do intensywnego spojrzenia swych niebieskich
oczu. Papieros bez filtra przyklei mu si do penej dolnej wargi.
Claire i ja zerwalimy ze sob oznajmi.
Co si stao?
Claire sdzi, e bardziej interesuj j kobiety. Nie jest pewna. Zreszt i tak si teraz
rozstajemy, wic
Rzucia ci?
Niemal niepostrzeenie Larry si skrzywi.
Nie chce, eby kto j mia na wyczno.
Mitchell odwrci wzrok, eby oszczdzi Larryemu wstydu.
Co mi si zdaje prychn e zostae ukarany.
Za co?
Za mski szowinizm i te inne bzdety.
Zdaje si, e to ciebie uznaa za mskiego szowinist, Mitchell.
Mitchell mg zaoponowa, ale tego nie zrobi. Nie byo potrzeby. Odzyska przyjaciela.
Teraz ich podr moga si wreszcie rozpocz.
Na czternaste urodziny, w listopadzie 1974 roku, Madeleine dostaa prezent od Alwyn, starszej
siostry, ktra wyjechaa ju z domu na studia. Paczka przysza poczt zawinita w papier o
psychodelicznym wzorze i zapiecztowana czerwonym woskiem z wycinitymi w nim sierpami
ksiyca i jednorocami. Co podpowiedziao Madeleine, eby nie otwiera przesyki przy
rodzicach. Gdy tylko zaniosa j do swojego pokoju i pooya na ku, cigna papier i
znalaza w rodku pudeko po butach z wieczkiem, na ktrym napisano czarnym tuszem:
NIEZBDNIK SAMOTNEJ KOBIETY. W rodku znalaza nastpujcy licik napisany literkami
tak malekimi, jakby kaligrafowano je ig:
Droga siostrzyczko!
Teraz, gdy ju masz czternacie lat i chodzisz do LICEUM, pomylaam sobie, e napisz
Ci kilka rzeczy o SEKSIE, eby nie wpakowaa si, jak to mwi nasz ojczulek, w tarapaty.
Waciwie to wcale si tym nie martwi. Chc tylko, eby moja siostrzyczka dobrze si
bawia!!! Wic masz tutaj nowy, praktyczny niezbdnik samotnej kobiety, ktry zawiera

wszystko, czego potrzebuje nowoczesna, zmysowa kobieta do penego zaspokojenia. O

chopaka musisz postara si sama.
Wszystkiego najlepszego.
Causy, Ally
Maddy wci bya ubrana w strj szkolny. Trzymajc pudeko w jednej rce, drug
wyjmowaa kolejne przedmioty. Pierwszy, w maym foliowym opakowaniu, nic jej nie mwi,
nawet gdy przewrcia go na drug stron i ujrzaa posta w hemie. ciskajc palcami
opakowanie, wyczuwaa w rodku co liskiego.
I nagle zrozumiaa.
O mj Boe! jkna. O mj Boe, nie wierz!
Podbiega do drzwi i zamkna je na klucz. Po chwili zmienia zdanie otworzya je, wrcia
do ka i zabraa foliow paczuszk z caym pudekiem do azienki, gdzie moga si zamkn,
nie wzbudzajc podejrze. Opucia klap deski sedesowej i usiada.
Madeleine nigdy wczeniej nie widziaa opakowania prezerwatywy, nie mwic ju o
trzymaniu go w rku. Przesuna po nim kciukiem. Sugestia ksztatu wewntrz rozbudzia w niej
uczucia, ktrych nie umiaa opisa. Mazista substancja, w ktrej pywaa prezerwatywa, bya
jednoczenie odpychajca i fascynujca. Obwd piercienia szczerze j zaskoczy. Wczeniej nie
zastanawiaa si specjalnie nad rozmiarami mskiej erekcji. Do tej pory chopice wzwody byy
czym, co wywoywao u niej i u jej koleanek chichot i o czym raczej si nie mwio. Wydawao
jej si, e kiedy wyczua erekcj podczas wolnego taca na letnim obozie, ale nie bya pewna: to
moga by sprzczka od paska. Erekcja, podpowiadao jej dowiadczenie, jest tajemnym
zdarzeniem dziejcym si gdzie indziej, jak nadymanie abiej gardzieli na odlegych moczarach
lub napompowanie ciaa powietrzem przez kolcobrzucha w rafie koralowej. Jedyna erekcja, ktr
Madeleine widziaa na wasne oczy, naleaa do Wyliego, babcinego labradora wyaniaa si
rowo z futrzanej skarpety, gdy pies maniakalnie posuwa nog babci. Co takiego wystarczyo,
eby czowiek na zawsze porzuci myli o niej. Obrzydliwo tamtego wspomnienia nie
przysonia jednak odkrywczej natury prezerwatywy trzymanej teraz w rkach. Kondom by
przedmiotem pochodzcym ze wiata dorosych. Poza jej yciem, poza szko, istnia oglnie
przyjty system, o ktrym nikt nie mwi, umoliwiajcy firmom farmaceutycznym produkcj
rodkw antykoncepcyjnych dla mczyzn. Mogli je kupowa i naciga na penisy legalnie w
Stanach Zjednoczonych Ameryki.
Nastpne dwa przedmioty w pudeku byy czci kompletu, jednego z tych, ktre kupuje si
w automatach w mskich toaletach, gdzie prawdopodobnie zosta nabyty przez Alwyn, a raczej
chopaka Alwyn, razem z prezerwatyw. Komplet skada si z: czerwonego gumowego

piercienia z elastycznymi wypustkami; plastikowej zabawki skadajcej si z dwch ruchomych

postaci, mczyzny ze wzwodem i kobiety na czworakach, po pocigniciu za dwigienk
dwucentymetrowy ogier posuwa kobiet na pieska; maej tubki kremu Pro-long, ktrej nie
chciaa nawet otwiera; oraz dwch pustych srebrnych kulek waginalnych, bez instrukcji obsugi,
udzco podobnych, szczerze mwic, do kulek z automatw do gry. Na dnie pudeka
znajdowaa si najdziwniejsza z tych rzeczy, cienka miniaturowa paeczka chlebowa z przylepion
do niej kpk czarnego meszku. Paeczka zostaa przyklejona tam do karty pocztowej.
Madeleine zbliya j do twarzy, eby odczyta odrcznie spisan etykiet: Odwodniony penis.
Wystarczy doda wody. Spojrzaa znowu na malek paeczk, potem na meszek i wypucia
kart z okrzykiem: Fuj!.
Mino troch czasu, nim znw j podniosa, dotykajc tylko krawdzi karty. Cofajc gow,
ponownie zbadaa wzrokiem meszek i potwierdzia swoje przypuszczenia, e s to rzeczywicie
wosy onowe. Najprawdopodobniej Alwyn, cho moliwe, e jej chopaka. Alwyn byaby
zdolna do tego stopnia zadba o stworzenie pozorw rzeczywistoci. Przyklejone do podstawy
paeczki wosy byy czarne i krcone. Myl o tym, e s to prawdopodobnie wosy onowe
chopaka, budzia w Madeleine jednoczenie obrzydzenie i podniecenie. Ale pewnie to sprawka
tej wariatki Ally. Dopiero jej si trafia stuknita siostrunia! Alwyn bya dziwna i
nieprzewidywalna nonkonformistka, wegetarianka, uczestniczka marszw antywojennych a
jako e Madeleine te po trosze chciaa by taka, kochaa siostr i podziwiaa, nie przestajc
uwaa jej za kompletn szajbusk. Odoya odwodnionego penisa do pudeka i wzia do rk
plastikow park. Poruszaa dwigienk, patrzc, jak penis mczyzny wsuwa si w pochylon
kobiet.
Wspomnienie niezbdnika samotnej kobiety wrcio do Madeleine teraz, w padzierniku, gdy
staa na niewielkim lotnisku w Provincetown, czekajc na przylot Phyllidy i Alwyn z Bostonu.
Poprzedniego wieczoru Phyllida nieoczekiwanie zatelefonowaa z wiadomoci, e Alwyn
porzucia ma i e ona, Phyllida, udaa si z interwencj do Bostonu. Alwyn zatrzymaa si w
hotelu Ritz, korzystajc ze rodkw ze wsplnej karty kredytowej AmEx, i stamtd wysyaa
kurierem cignite z piersi mleko do domu w Beverly, gdzie zostawia swego
szeciomiesicznego synka Richarda pod opiek ojca. Phyllida, ktrej nie udao si przekona
crki do powrotu do domu, postanowia sprowadzi j na Cape Cod w nadziei, e Madeleine
przemwi jej do rozumu.
Ally zgodzia si przyjecha tylko na jeden dzie informowaa Phyllida. Nie chce,
ebymy si zmwiy przeciwko niej. Przylatujemy rano i odlatujemy wieczorem.
I co ja mam jej niby powiedzie? spytaa Madeleine.

 Powiedz jej, co o tym wszystkim mylisz. Ona ci sucha.

Dlaczego tata nie chce z ni porozmawia?
Rozmawia. Skoczyo si na dzikiej awanturze. Ja ju jestem bezradna, Maddy. Nie musisz
nic robi. Bd tylko sob, jeste taka zrwnowaona i rozsdna.
Syszc te sowa, Madeleine o mao si nie rozemiaa. Bya beznadziejnie zakochana w
chopaku, ktrego dwa razy hospitalizowano z powodu psychozy maniakalno-depresyjnej. Przez
ostatnie cztery miesice, zamiast koncentrowa si na wasnej karierze, pielgnowaa Leonarda
w chorobie, gotowaa mu posiki, praa ubrania, koia jego niepokoje i rozweselaa go podczas
czstych napadw obnionego nastroju. Cierpliwie znosia skutki uboczne wywoane now,
wysz dawk litu. Bez wtpienia to wszystko spowodowao, e pewnego wieczoru pod koniec
sierpnia Madeleine zacza si caowa z Mitchellem Grammaticusem przed pubem Chumleys na
Bedford Street, caowaa si i byo jej dobrze, nim ucieka z powrotem do Providence i oa
boleci Leonarda. Ostatni rzecz, jak mogaby o sobie powiedzie, byo to, e czuje si
rozsdna i zrwnowaona. Od niedawna wiodc ycie osoby dorosej, nigdy jeszcze nie czua si
tak bezbronna, przeraona i zdezorientowana.
Po wyprowadzce z pokoju na Benefit Street, w czerwcu, Madeleine zainstalowaa si u
Leonarda i mieszkaa tam sama, dopki nie wypisano go ze szpitala. Czua si podekscytowana
tym, e powierzy jej swoje rzeczy. Puszczaa sobie jego albumy Arvo Prta, a potem kada si na
sofie i suchaa muzyki z zamknitymi oczami, dokadnie tak jak Leonard. Kartkowaa jego
ksiki, czytajc zapiski na marginesach. Obok gstych fragmentw Nietzschego lub Hegla
Leonard rysowa twarze, albo umiechnite, albo skrzywione, lub tylko umieszcza !. W nocy
sypiaa w jednej z jego koszul. Wszystko w mieszkaniu wygldao dokadnie tak jak w dniu, gdy
zabrano Leonarda do szpitala. Na pododze lea otwarty notes, w ktrym Leonard najwyraniej
usiowa obliczy, na jak dugo wystarczy mu pienidzy. Wanna pena bya gazet. Czasem pustka
tego mieszkania sprawiaa, e chciao jej si paka nad samotnoci Leonarda na wiecie. Ani
jednego zdjcia rodzicw lub siostry. Pewnego ranka, przestawiajc ksik, znalaza pod ni
jak fotografi. Bya to fotka, ktr jej zrobi podczas pierwszej wycieczki na Cape, gdy leaa na
motelowym ku, czytajc i zajadajc batona lodowego.
Po trzech dniach, nie mogc znie otaczajcego j brudu ani minuty duej, zamaa si i
zacza sprzta. Kupia w sklepie Star Market mop, kube, par gumowych rkawiczek i ca
bateri rodkw czystoci. Zdaa sobie spraw, zanim jeszcze zabraa si do sprztania, e stwarza
fatalny precedens. Umya mopem podog, spuszczajc w sedesie kuby czarnej wody. Zuya
siedem rolek papierowych rcznikw, cierajc brud z podogi w azience. Wyrzucia zaplenia
zason prysznicow i kupia now, z zemsty jaskraworow. Wyrzucia wszystko z lodwki i

wyszorowaa pki. Po zdjciu pocieli z materaca zwina j z zamiarem podrzucenia do

najbliszej pralni, ale zamiast tego wyrzucia j do kontenera na mieci za domem i przyniosa
swoj. Powiesia w oknach zasony i kupia papierowy abaur na go arwk wiszc pod
sufitem.
Kilka lici na drzewku fikusa zaczo brzowie. Dotknwszy ziemi, przekonaa si, e jest
sucha. Wspomniaa o tym Leonardowi podczas jednej z wizyt.
Moesz podlewa moje drzewko powiedzia.
Nie ma mowy. Po tym, jak ostatnio zrobie z tego afer.
Masz moje pozwolenie.
Ale to nie brzmi jak proba.
Czy zechcesz podlewa mojego fikusa?
Podlewaa drzewko. Popoudniami, gdy przez okna wpadao soce, przenosia je do wiata i
zraszaa listki.
Codziennie po poudniu odwiedzaa Leonarda w szpitalu.
Lekarka skorygowaa dawk leku i z twarzy Leonarda znikn nerwowy tik tylko dziki tej
korekcie wydawao si, e jego stan znacznie si poprawi. Leonard mwi gwnie o
lekarstwach, ktre przyjmuje, ich dziaaniu i przeciwwskazaniach. Wypowiadanie ich nazw
wyranie go uspokajao, jak gdyby recytowa zaklcia: lorazepam, diazepam, chloropromazyna,
chlordiazepoksyd, haloperidol. Madeleine nie odrniaa ich. Nie bya pewna, kto je przyjmuje:
on sam czy inni pacjenci na oddziale. W tym czasie Leonard doskonale orientowa si w historii
chorb wikszoci swych towarzyszy. Traktowali go jak stayst, omawiajc z nim swoje
przypadki, wypytujc o leki, ktre przyjmuj. Leonard dziaa w szpitalu tak samo jak w szkole.
By rdem informacji: wszechwiedzcym. Od czasu do czasu miewa gorsze dni. Madeleine
wchodzia do wietlicy i zastawaa go zaspionego, rozpaczajcego z powodu nieukoczenia
studiw i zamartwiajcego si, czy podoa obowizkom w Pilgrim Lake: staa lista skarg.
Powtarza je w kko.
Leonard liczy na to, e zostanie w szpitalu tylko dwa tygodnie. Ostatecznie jednak wyszed
dopiero po dwudziestu dwch dniach. W dniu zwolnienia, pod koniec czerwca, Madeleine
pojechaa po niego swoim nowym samochodem, kabrioletem Saaba z dwudziestoma tysicami
kilometrw na liczniku. Auto byo prezentem od rodzicw z okazji ukoczenia studiw.
Chocia nawet tego nie widzielimy zaartowa Alton, nawizujc do zniknicia Madeleine w
dniu uroczystoci. W roju innych rodzicw stoczonych przed bram Van Wicklea Alton i
Phyllida czekali na przemarsz Madeleine; nie widzieli jej jednak i pomyleli, e musieli j
przeoczy. Prbowali odszuka j na College Street, dzwonili do jej mieszkania, ale bez skutku.

W kocu pojechali do niej i zostawili wiadomo, e si martwi i postanowili nie wraca do

Prettybrook zgodnie z planem. Zdecydowali, e zaczekaj na ni w lobby hotelu Biltmore, i
tam Madeleine znalaza ich po poudniu. Powiedziaa im, e nie posza na parad przez Kelly
Traub, ktra si potkna po drodze i zwichna kostk. Musiaa jej pomc dosta si do
przychodni. Madeleine nie wiedziaa, czy rodzice jej uwierzyli, ale nie dopytywali si o szczegy
zadowoleni, e nic jej si nie stao. Za to Alton zadzwoni kilka dni pniej i poinstruowa j,
eby kupia sobie samochd. Uywany zastrzeg. Roczny lub dwuletni. W ten sposb nie
traci tak na wartoci jak nowy. Madeleine postpia zgodnie z instrukcj i znalaza saaba w
ogoszeniach Providence Journal. By biay, z powymi obiciami kubekowych siedze, i gdy
czekaa przed wejciem do szpitala, zoya dach, eby Leonard j zauway, gdy pielgniarka
zwiezie go w wzku.
Fajna fura powiedzia, wsiadajc.
Przez dugi czas przytulali si, Madeleine pocigaa nosem, a w kocu Leonard si odsun.
Zjedajmy std. Mam ju do tego miejsca.
Do koca lata Leonard by rozczulajco sabowity. Mwi cichutkim gosem. Oglda baseball
w telewizji, trzymajc Madeleine za rk.
Wiesz, co znaczy raj? spyta.
A nie znaczy raj?
Raj w jzyku staroiraskim to pairidaeza, czyli miejsce ogrodzone, ogrd. Tym wanie jest
stadion baseballowy. Zwaszcza Fenway. Miejsce ogrodzone. Zobacz, jak tam zielono! To tak
uspokaja, gdy si tu siedzi i patrzy na boisko.
Moe powiniene oglda golfa zaproponowaa Madeleine.
Jeszcze bardziej zielono.
Przez lit cigle chciao mu si pi, a od czasu do czasu wymiotowa. Prawa rka zacza mu
lekko dre. W czasie spdzonym w szpitalu Leonard przyty prawie siedem kilogramw i przez
cay lipiec i sierpie przybiera na wadze. Jego twarz i ciao wydaway si napuchnite, pojawi si
te waek tuszczu, byczy kark. Nkao go cige pragnienie i musia bez przerwy sika. Bola go
odek i cierpia na ataki rozwolnienia. Co najgorsze, lit spowalnia jego umys. Leonard
twierdzi, e intelektualnie nie siga ju grnego rejestru. eby temu przeciwdziaa, u jeszcze
wicej tytoniu i zacz pali papierosy lub mierdzce mae cygara, ktre polubi w szpitalu. Jego
ubrania mierdziay dymem. Usta miay smak popielniczki i czego jeszcze, chemicznego i
metalicznego, czego nie lubia.
W konsekwencji tego wszystkiego, jako skutek uboczny skutkw ubocznych, osab apetyt
seksualny Leonarda. Po pocztkowym okresie, kiedy kochali si dwatrzy razy dziennie i nie

mogli si sob nacieszy, zwolnili, a w kocu niemal przestali uprawia seks. Madeleine nie
wiedziaa, co robi. Czy powinna zwraca wiksz czy mniejsz uwag na problem Leonarda?
Nigdy nie bya szczeglnie aktywna w ku. ycie tego od niej nie wymagao. Facetom
najwyraniej to nie przeszkadzao albo tego nie zauwaali, sami bdc stron aktywn. Pewnej
nocy zaatakowaa problem, jakby to by dropszot na korcie tenisowym; podbiega jak najszybciej
do siatki, docierajc tam pozornie na czas, po czym pochylia si nisko i odbia pik, ta jednak
uderzya w tam i spada apatycznie po jej stronie kortu.
Pniej ju nie ponawiaa prb. Trzymaa si z tyu, grajc jak zwykle blisko linii kocowej.
Moe i bardziej by si tym wszystkim przeja, gdyby kruchy stan Leonarda tak bardzo jej si
nie podoba. Byo co przyjemnego w tym, e ma swojego wielkiego bernardyna tylko dla siebie.
Nie chcia ju nawet wychodzi do kina. Interesowao go tylko jego psie legowisko, psia micha i
jego pani. Kad jej gow na kolanach, chcia, eby go gaskaa. Merda ogonem za kadym
razem, gdy wchodzia do pokoju. Wiecznie tak demonstracyjnie obecny, jej wielki wochaty
przyjaciel, jej wielki stary linicy si kudacz.
adne nie miao pracy. Dugie letnie dni mijay powoli. Po odjedzie studenckiej ciby na
College Hill zrobio si sennie i zielono. Leonard trzyma leki w kosmetyczce pod umywalk w
azience. Zawsze zamyka drzwi, gdy je yka. Dwa razy w tygodniu odwiedza Brycea Ellisa,
swojego psychiatr, i wraca z tych spotka emocjonalnie poobijany i wycieczony. Pada na
materac na godzin lub dwie, po czym wstawa, eby puci pyt.
Wiesz, ile mia lat Einstein, gdy wymyli teori wzgldnoci? zapyta ktrego dnia
Madeleine.
Ile?
Dwadziecia sze.
I co z tego?
Wikszo naukowcw dokonuje najwikszych postpw przed dwudziestym pitym
rokiem ycia. Ja mam dwadziecia dwa, prawie dwadziecia trzy lata. W tej chwili jestem u
szczytu swych moliwoci intelektualnych. Tylko e codziennie rano musz bra leki, ktre mnie
ogupiaj.
Wcale ci nie ogupiaj.
Ogupiaj.
Takie podejcie stwierdzia e niby skoro w wieku dwudziestu dwch lat niczego nie
odkrye, to ju nigdy nie zostaniesz wielkim naukowcem, wydaje mi si mao naukowe.
Takie s fakty rzek Leonard. Zapomnij o lekach. Nawet bez nich nie miabym szans na
dokonanie naukowego przeomu.

 Powiedzmy, e nie dokonasz przeomowego odkrycia powiedziaa Madeleine. Skd

wiesz, czy nie wymylisz czego mniej doniosego, co jednak przyniesie ludziom jakie korzyci?
Dobrze, moe i nie udowodnisz, e wszechwiat jest zakrzywiony. Ale moe wynajdziesz sposb
wykorzystania wody do napdu samochodw, dziki czemu pozbdziemy si spalin.
Wynalezienie silnika wodorowego byoby wielkim przeomem stwierdzi ponuro Leonard,
zapalajc papierosa.
Dobra, ale nie wszyscy naukowcy byli modzi. Na przykad Galileusz. Ile mia lat? A
Edison?
Moemy ju o tym nie rozmawia? poprosi Leonard. To mnie przygnbia.
Madeleine zamilka.
Leonard zacign si gboko papierosem i wypuci gono powietrze.
Nie mwi, e wpadam w depresj wyjani po chwili.
I cho Madeleine z oddaniem pielgnowaa Leonarda, cho z satysfakcj ledzia popraw jego
stanu, czasami musiaa si wyrwa z dusznego mieszkania. Uciekajc przed parnym powietrzem,
chodzia do klimatyzowanej biblioteki. Graa w tenisa z dwoma chopakami z uniwersyteckiej
druyny tenisowej. Byway dni, gdy nie chcc wraca do mieszkania, Madeleine snua si po
opustoszaym kampusie, starajc si przez kilka minut myle tylko o sobie. Wstpia do
profesora Saundersa, chocia widok wiekowego wykadowcy w szortach i sandaach pniej j
przeladowa. Szperaa w ksigarni College Hill Bookstore i z satysfakcj wybieraa uywane
egzemplarze Maej Dorrit i Vicar of Bullhampton, ktre szczerze zamierzaa przeczyta. Od
czasu do czasu fundowaa sobie lody. Siadaa wtedy na schodach Hospital Trust i przygldaa si
przechodzcym parom, ktre trzymay si za rce i caoway. Po zjedzeniu lodw wstawaa i
wracaa do mieszkania, gdzie czeka na ni Leonard.
Przez cay lipiec jego stan wci by niepewny. W sierpniu jednak wygldao na to, e Leonard
odbija si od dna. Chwilami przypomina dawnego siebie. Pewnego ranka, robic grzanki,
podnis paczk masa Land OLakes.
Mam pytanie powiedzia. Kto pierwszy zauway, e kolana squaw z tego opakowania
wygldaj jak piersi? Jaki go w Terre Haute je niadanie, spoglda na kostk masa Land
OLakes i myli sobie: Popatrz no na te kolana. Ale to jeszcze nie wszystko. Po tym olnieniu
jaki inny go postanowi wyci par kolan z tyu opakowania i wklei je pod kostk masa,
ktr squaw trzyma przed sob, a potem naci t kostk, eby si rozchylaa i squaw pokazywaa
cycki. Wszystko to dziao si bez jakiejkolwiek dokumentacji. Gwni bohaterowie przepadli w
odmtach historii.
Zaczli wychodzi z domu. Pewnego dnia pojechali do Federal Hill na pizz. Pniej Leonard

upar si, eby wej do sklepu z serami. W rodku, za zasonitymi oknami, panowa mrok.
Zapach stanowi osobny byt. Za lad siwowosy staruszek wykonywa jak czynno, ktrej nie
widzieli.
Na dworze jest dwadziecia siedem stopni szepn Leonard a ten go nie otwiera okien.
To dlatego, e ma tutaj idealn mieszank bakteryjn i nie chce jej zaburzy. Czytaem prac, w
ktrej chemicy z Cornella rozpoznali w podpuszczce dwiecie rnych szczepw bakterii. To
reakcja tlenowa, wic cokolwiek znajduje si w powietrzu, wpywa na smak. Wosi
instynktownie o tym wiedz. Ten go tutaj nawet nie wie, co wie.
Leonard podszed do lady.
Vittorio, jak leci?
Staruszek odwrci si i zmruy oczy.
Witaj, mj przyjacielu! Gdzie ty si podziewa? Dawno ci nie widziaem.
Byem nie w formie, Vittorio.
Mam nadziej, e to nic powanego. Tylko mi nie mw! Nie chc wiedzie. Wystarcz mi
wasne problemy.
Co by dzisiaj poleci?
Jak to: poleci? Ser! Jak zawsze. Najlepszy. Kim jest twoja przyjacika?
To Madeleine.
Lubisz sery, moda damo? Prosz, skosztuj. We sobie troch do domu. I pozbd si tego
gagatka. Nieze z niego ziko.
Jeszcze jedna rewelacja na temat Leonarda: przyjani si ze starym woskim serowarem z
Federal Hill. Moe tam wanie jedzi, gdy Madeleine widywaa go w deszczu na przystanku
autobusowym. Z wizyt do swojego przyjaciela Vittoria.
Pod koniec sierpnia spakowali rzeczy, oddali puda do magazynu, a reszt wcisnli do
baganika lub na tyln kanap saaba i wyruszyli na Cape. Byo gorco, ponad trzydzieci stopni,
i przez cay stan Rhode Island przejechali z opuszczonym dachem. Wiatr utrudnia rozmow, a
nawet suchanie muzyki, wic gdy przekroczyli granic Massachusetts, postawili dach. Madeleine
miaa kaset Pure Prairie League i Leonard jako j znosi do czasu, a zatrzymali si na stacji
benzynowej z minimarketem, gdzie kupi kaset z najwikszymi hitami Led Zeppelin, ktra graa
przez reszt podry za mostem Sagamore, gdy jechali przez pwysep. W przydronym barze w
Orleans zatrzymali si na kanapki z homarem. Wydawao si, e Leonard jest w dobrym nastroju.
Gdy jednak znw ruszyli w drog, mijajc po obu stronach sosny, zacz nerwowo wypala
swoje mae cygara i wierci si w fotelu pasaera. Bya niedziela. Wikszo pojazdw zmierzaa
w przeciwnym kierunku, weekendowicze lub letnicy wracali do domw ze sprztem

przywizanym do dachw samochodw. W Truro odbili z autostrady numer 6 w 6A i jechali

dalej uwanie, zwalniajc, gdy z prawej strony ukazao si niebieskie Pilgrim Lake. Prawie na
kocu jeziora ujrzeli znak wskazujcy drog do orodka i zjechali na wirow drog wijc si
midzy wydmami w kierunku zatoki Cape Cod.
Kto zabra mi lin? spyta Leonard, gdy ukazay si budynki, w ktrych mieli zamieszka
na dziewi miesicy. Masz moj lin? Bo nie mog jej znale.
W czasie krtkiej wizyty wiosn Madeleine bya zbyt zaaferowana nowym zwizkiem, by
zauway w Pilgrim Lake co wicej prcz jego piknej lokalizacji nad wod. Byo niesamowite,
e legendy takie jak Watson czy Crick pracoway lub mieszkay w tej dawnej osadzie
wielorybniczej, ale nazwiska biologw aktualnie prowadzcych badania w orodku midzy
innymi obecnego dyrektora orodka Davida Malkiela byy dla niej w wikszoci nowe. Jedyne
laboratorium, ktre wtedy odwiedzili, nie rnio si specjalnie od pracowni chemicznych w
liceum.
Jednak gdy tylko przenieli si do Pilgrim Lake i zamieszkali w orodku, Madeleine zdaa
sobie spraw, jak zudne okazay si pierwsze wraenia z tego miejsca. Nie spodziewaa si, e
znajdzie tam sze krytych kortw tenisowych, siowni ze sprztem Nautilus czy sal
projekcyjn, gdzie w weekendy wywietlano najnowsze filmy. Nie spodziewaa si, e bar bdzie
otwarty dwadziecia cztery godziny na dob ani e o trzeciej w nocy peno w nim bdzie
naukowcw czekajcych na wyniki bada. Nie spodziewaa si limuzyn przywocych
farmaceutycznych bossw i sawy z Logan na kolacj z doktorem Malkielem w jego prywatnej
jadalni. Nie spodziewaa si takiego jedzenia, drogich francuskich win, pieczywa i oliwy z
oliwek dobieranych przez samego dyrektora. Malkiel zdobywa ogromne sumy na prowadzenie
orodka, nie szczdzc ich swym rezydentom i kuszc innych do przyjazdu. To wanie on
zakupi wiszcy w sali jadalnej obraz Cya Twomblyego i to on zamwi rzeb Richarda Serry,
ktra staa za menaeri.
Madeleine i Leonard przyjechali do Pilgrim Lake podczas letniego seminarium genetycznego.
Leonard musia bra udzia w synnych wykadach drodowych prowadzonych przez Boba
Kilimnika, biologa, do ktrego zespou zosta przydzielony. Codziennie rano wychodzi z domu
jak przestraszony uczniak. Narzeka, e jego mzg nie pracuje jak trzeba i e pozostali dwaj
stypendyci w jego zespole, Vikram Jaitly i Carl Beller, obaj studiujcy wczeniej w MIT, s od
niego bystrzejsi. Ale wykady trway tylko dwie godziny. Reszta dnia bya wolna. W orodku
panowaa rozluniona atmosfera. Krcio si tam mnstwo studentw, asystentw badawczych, w
tym wiele dziewczyn w wieku Madeleine. Wieczorami niemal codziennie odbywaa si jaka
impreza, gdzie robio si dziwaczne rzeczy typowe dla naukowych maniakw podawano

daiquiri w kolbach stokowych lub parownicach albo przyrzdzano mae w autoklawach,

zamiast gotowa je na parze. Mimo wszystko byo zabawnie.
Po wrzeniowym wicie Pracy zrobio si nieco powaniej. Studenci powyjedali, co
radykalnie zmniejszyo esk populacj i pooyo kres letnim imprezom i atmosferze romansu.
Pod koniec wrzenia w Sunday Telegraph zaczto publikowa notowania Ladbrokes zwizane
z najbliszymi Nagrodami Nobla. Im wicej mijao dni i im wicej rozdano nagrd w kolejnych
dziedzinach nauki Kennethowi Wilsonowi z fizyki i Aaronowi Klugowi z chemii tym czciej
spekulowano przy kolacji, kto wygra w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Czoowymi
kandydatami byli Rudyard Hill z Cambridge i Michael Zolodnek. Zolodnek by rezydentem
Pilgrim Lake i mieszka w jednym z domkw krytych dwuspadowym dachem w czci orodka
od strony Truro. Wczenie rano smego padziernika Madeleine i Leonarda wyrwa z gbokiego
snu gony hurkot. Podeszli do okna i ujrzeli helikopter ldujcy na play przed ich domem. Na
parkingu stay zaparkowane trzy wozy transmisyjne. Prdko si ubrali i pobiegli do centrum
konferencyjnego, gdzie ku ich radoci okazao si, e Nobla przyznano nie Michaelowi
Zolodnekowi, tylko Diane MacGregor. Miejsca w sali byy ju zapenione przez reporterw i
personel Pilgrim Lake. Stojc na kocu, Madeleine i Leonard patrzyli, jak doktor Malkiel
odprowadza Diane do podium udekorowanego bukietem mikrofonw. MacGregor ubrana bya
w stary paszcz przeciwdeszczowy i kalosze, dokadnie w ten sam strj, w jakim Madeleine
widziaa j kilka razy na play podczas spacerw z czarnym pudlem. Przed konferencj prasow
dokonaa prby uoenia siwych wosw. Szczeg ten, w poczeniu z drobn figur, sprawia,
e pomimo wieku miaa w sobie co z maego dziecka.
Na podium Diane MacGregor umiechaa si z byszczcymi oczami, a jednoczenie sprawiaa
wraenie osaczonej.
Zaczy pada pytania:
Doktor MacGregor, gdzie pani bya, gdy podano wiadomo o nagrodzie?
Spaam. Tak jak teraz.
Mogaby nam pani powiedzie, jakiego rodzaju badania pani prowadzi?
Mogabym. Ale wtedy wy bycie zasnli.
Co pani zamierza zrobi z pienidzmi?
Wyda.
Po tych odpowiedziach Madeleine zakochaaby si w Diane MacGregor, gdyby ju jej nie
uwielbiaa. Chocia nigdy nie miaa okazji osobicie z ni rozmawia, wszystko, czego si o niej
dowiedziaa, sprawio, e Diane staa si jej ulubionym biologiem. W przeciwiestwie do innych
naukowcw w laboratorium siedemdziesiciotrzyletnia samotnica nie zatrudniaa adnych

asystentw. Pracowaa zupenie sama, bez wysokiej klasy sprztu, analizujc zagadkowe
mechanizmy koloracji w kukurydzy, ktr uprawiaa na poletku za swoim domem. Dziki
rozmowom z Leonardem i innymi ludmi Madeleine zrozumiaa, na czym z grubsza polegaj jej
badania miay zwizek z przekazywaniem genw i sposobem, w jaki pewne cechy s
powielane, modyfikowane lub usuwane tym jednak, co najbardziej podziwiaa, by samotny i
zdeterminowany sposb, w jaki pracowaa Diane MacGregor. (Gdyby Madeleine zostaa
biologiem, chciaaby by taka jak ona). Inni badacze w orodku drwili z niej, z tego, e nie ma
telefonu, i z jej oglnej ekscentrycznoci. Ale jeli bya tak zdziwaczaa, dlaczego wszyscy cigle
o niej rozmawiali? Madeleine przypuszczaa, e inni czuj si nieswojo wobec czystoci jej
postawy i prostoty jej metody naukowej. Nie chcieli, eby odniosa sukces, bo w ten sposb
podwayaby zasadno utrzymywania licznych zespow badawczych i rozdymania budetw.
Bywaa te apodyktyczna i obcesowa. Ludziom nie podobao si to u nikogo, a zwaszcza u
kobiet. Pracowaa na Wydziale Biologii Uniwersytetu Florydy w Gainesville, gdy poprzednik
doktora Malkiela, ktry dostrzeg jej marnujcy si geniusz, zebra pienidze, eby sprowadzi j
do Pilgrim Lake i zaproponowa doywotnie stanowisko badawcze. Jeszcze jedna rzecz, ktra
zdumiewaa Madeleine. Diane MacGregor pracowaa w Pilgrim Lake od 1947 roku! Przez
trzydzieci pi lat obserwowaa kukurydz z cierpliwoci Mendla, nikt jej nie zachca ani nie
opiniowa jej pracy, po prostu zjawiaa si codziennie pochonita wasnymi odkryciami,
zapomniana przez wiat i niedbajca o to. A teraz na koniec co takiego, Nobel, uznanie dziea jej
ycia cho wygldaa na cakiem zadowolon, wida byo, e wcale jej na tym nie zaley.
Nagrod Diane MacGregor bya jej praca, codzienne jej wykonywanie, sukces, na ktry skada
si milion szarych dni.
Na swj skromny sposb Madeleine rozumiaa, z czym musi si boryka Diane w tym
zdominowanym przez mczyzn rodowisku. Na kadej z prywatek, na ktre chodzili z
Leonardem, Madeleine nieuchronnie ldowaa w kuchni, gdzie pomagaa innym onom i
dziewczynom. Moga oczywicie odmwi, ale to by wygldao, jakby prbowaa co
udowodni. Poza tym nie wytrzymaaby nerwowo, gdyby miaa siedzie i przysuchiwa si
mskim dyskusjom, w ktrych gwnie chodzio o to, eby si popisa. I tak koczyo si na
tym, e zmywaa naczynia, i wkurzao j to. Prcz tego jedynymi formami interakcji spoecznych,
w jakich uczestniczya, bya gra w tenisa z mod on Malkiela Gret ktra traktowaa
Madeleine jak trenera od odbijania piki oraz spdzanie czasu z innymi wsptowarzyszkami.
Takiego okrelenia uywano wobec partnerek asystentw badawczych: wsptowarzyszki.
Prawie wszyscy asystenci byli mczyznami, podobnie jak wikszo utytuowanych biologw,
jeli wic nie liczy laborantek, pozostawaa jedynie Diane MacGregor, ktr Madeleine moga

dopingowa i prbowa po swojemu naladowa.

Zwaywszy, e stypendium Leonarda obejmowao wyywienie i zakwaterowanie, nie byo
powodu, eby Madeleine nie moga powica caego czasu na czytanie, spanie i jedzenie. Ale nie
miaa takiego zamiaru. Pomimo letniej dekoncentracji jej przyszo naukowa nabraa wy
raniejszych ksztatw. Oprcz pitki z pracy dyplomowej Madeleine dostaa od profesora
Saundersa list, w ktrym zachca j, aby przerobia prac dyplomow na krtszy artyku i
przesaa go niejakiej M. Myerson z Janeite Review. Niewykluczone, e opublikuj! napisa
Saunders. Chocia to, e M. Myerson okazaa si on profesora Saundersa, Mary, rzucio na t
rekomendacj cie nepotyzmu, byoby to i tak jakie osignicie. W swoim gabinecie Saunders,
gdy Madeleine wpada do niego z wizyt, gono potpi odrzucenie jej podania przez Yale,
oznajmiajc, e pada ofiar intelektualnej mody.
Pniej, w poowie wrzenia, Madeleine pojechaa do Boston College na weekendow
konferencj na temat literatury wiktoriaskiej, ktra pchna j w nowym kierunku. Na
konferencji zorganizowanej w hotelu Hyatt, z toncym w zieleni lobby i szklanymi windami,
poznaa dwie osoby rwnie zwariowane na punkcie dziewitnastowiecznych ksiek jak ona.
Meg Jones bya wysportowan zawodniczk softballu o chopicej fryzurze i silnej szczce. Anne
Wong, absolwentka Stanforda, nosia koski ogon, serduszko na acuszku Elsy Peretti, zegarek
Seiko i mwia ze sabym tajwaskim akcentem. Anne aktualnie robia studia magisterskie z
poezji na Uniwersytecie Houston, planowaa jednak uzyska doktorat, eby lepiej zarabia i
zadowoli rodzicw. Meg ju bya na studiach doktoranckich w Vanderbilt. Nazywaa Austen
bosk Jane i rzucaa faktami i liczbami z jej ycia z prdkoci komentatora sportowego. W
rodzinie Austenw byo omioro dzieci, Jane bya najmodsz crk. Cierpiaa na chorob
Addisona jak John F. Kennedy. W 1783 roku zachorowaa na tyfus. Rozwana i romantyczna
pierwotnie ukazaa si pod tytuem Elinore and Marianne. Austen przyja raz owiadczyny
niejakiego Bigga-Withera, ale po namyle zmienia zdanie. Pochowano j w katedrze w
Winchesterze.
Mylisz o tym, eby zaj si Austen? Anne Wong spytaa Madeleine.
Nie wiem. Miaam rozdzia na jej temat w pracy dyplomowej. Ale wiecie, kogo jeszcze
lubi? Troch si wstydz przyzna.
Kogo?
Pani Gaskell.
Uwielbiam j! zawoaa Anne Wong.
Pani Gaskell? upewnia si Meg Jones. Zatkao mnie.
Madeleine wyczua na konferencji, e wyania si nowa klasa badaczy. Mwiono o tych

wszystkich starych powieciach, ktre uwielbiaa, ale w nowy sposb. Wrd tematw znalazy
si: Kobiety majtne w powieci wiktoriaskiej, Wiktoriaskie autorki a kwestia kobiet,
Masturbacja w literaturze wiktoriaskiej oraz Wizienie kobiecoci. Madeleine i Anne Wong
byy na referacie Terry Castle na temat niewidzialnych lesbijek w literaturze wiktoriaskiej i z
daleka migny im Sandra Gilbert i Susan Gubar wychodzce z obleganego odczytu Wariatka na
poddaszu.
Madeleine przekonywaa si, e pisarki wiktoriaskie byy duo mniej wiktoriaskie, ni
mogoby si wydawa. Frances Power Cobbe ya otwarcie z inn kobiet i nazywaa j swoj
on. W 1868 roku opublikowaa artyku we Frasers Magazine pod tytuem Przestpcy,
idioci, kobiety i nieletni. Waciwa klasyfikacja? W pocztkowej fazie epoki wiktoriaskiej
kobietom nie wolno byo posiada ani dziedziczy nieruchomoci. Ograniczano ich udzia w
polityce. I wanie w tych warunkach, gdy dosownie stawiano je u boku idiotw, ulubione
pisarki Madeleine tworzyy swoje powieci.
Literatura osiemnasto- i dziewitnastowieczna postrzegana w ten sposb, zwaszcza ta tworzona
przez kobiety, wcale nie staa si przeytkiem. Pokonujc niewyobraalne przeszkody, gdy nikt
nie dawa im prawa do chwycenia za piro ani do odpowiedniego wyksztacenia, kobiety takie
jak Anne Finch, Jane Austen, George Eliot, siostry Bront i Emily Dickinson i tak chwytay za
piro, nie tylko doczajc do wielkiego literackiego projektu, ale te, jeli wierzy Sandrze
Gilbert i Susan Gubar, tworzc jednoczenie now literatur gray wedug regu ustanowionych
przez mczyzn, a jednoczenie je obalay. Dwa zdania z Wariatki na poddaszu zrobiy na
Madeleine szczeglne wraenie. W ostatnich latach, na przykad, gdy pisarze w coraz wikszym
stopniu sprawiaj wraenie wyczerpanych potrzeb rewizjonizmu, ktr precyzyjnie opisuje teoria
lku przed wpywem Blooma, pisarki postrzegay siebie jako pionierki w okresie tak
twrczym, jakiego ich koledzy pisarze nie znali od czasw odrodzenia, a przynajmniej od okresu
romantyzmu. Dzisiejszy pisarz, syn wielu ojcw, czuje si beznadziejnie spniony; dzisiejsza
pisarka, crka jake niewielu matek, czuje, e pomaga stworzy realn tradycj, ktra wreszcie si
wyania.
W cigu dwch i p dnia Madeleine i jej dwie nowe koleanki wziy udzia w szesnastu
seminariach. Zakrady si na koktajl konwencji agentw ubezpieczeniowych, gdzie najady si za
darmo. Anne cigle zamawiaa w hotelowym barze sex on the beach i za kadym razem
chichotaa. W przeciwiestwie do Meg, ktra ubieraa si jak robotnik portowy, Anne nosia
sukienki w kwiaty z Filenes Basement i buty na wysokim obcasie. Ostatniego wieczoru po
powrocie do pokoju hotelowego Anne opara gow na ramieniu Madeleine i wyznaa, e wci
jest dziewic.

 Nie do, e jestem Tajwank zawoaa to jeszcze dziewic! Jestem beznadziejna!

Chocia Madeleine miaa tak niewiele wsplnego z Meg i Anne, nie pamitaa, kiedy ostatnio
tak dobrze si bawia. Przez cay weekend ani razu nie zapytay, czy ma chopaka. Chciay tylko
rozmawia o literaturze. Ostatniego dnia konferencji wymieniy si adresami i numerami
telefonw i uciskay si, obiecujc, e bd utrzymywa kontakt.
Moe wszystkie wyldujemy na tym samym wydziale! stwierdzia wesoo Anne.
Wtpi, eby ktokolwiek zatrudni trzy wiktorianistki odpara rzeczowo Meg.
W drodze powrotnej na Cape Cod i w nastpnych dniach Madeleine czua przypyw szczcia
za kadym razem, gdy przypominaa sobie Meg Jones i jej wiktorianistki. Sowo to nadao
nagle realnoci jej niesprecyzowanym ambicjom. Nigdy nie dysponowaa sowem na to, kim
chciaaby by. Gdy zatrzymaa si na postj, wrzucia cztery wierdolarwki do automatu
telefonicznego i zadzwonia do rodzicw w Prettybrook.
Tato, wiem, kim chc zosta.
Kim?
Wiktorianistk! Wracam wanie z niesamowitej konferencji.
Musisz ju wybiera specjalizacj? Nie zacza jeszcze studiw magisterskich.
Nie, tato. To jest to. Jestem tego pewna! To bardzo szerokie pole.
Najpierw dosta si gdzie odpar Alton ze miechem. I wtedy wrcimy do tematu.
Po powrocie do Pilgrim Lake, do swojego biurka, prbowaa zabra si do roboty. Przywioza
ze sob wikszo, jeli nie wszystkie ulubione ksiki. Jane Austen, Eliot, Wharton i Jamesa.
Dziki Altonowi, ktry wci mia znajomoci w bibliotece Baxter College, udao jej si
wypoyczy na dugi termin cay stos opracowa literackich. Po przeczytaniu wymaganych
tekstw i sporzdzeniu dodatkowych notatek Madeleine zacza skraca swoj prac dyplomow
do publikowalnych rozmiarw. Korzystaa z tej samej maszyny do pisania marki Royal, na ktrej
wystukaa prac dyplomow. Tej samej, na ktrej Alton pisa wasne prace. Madeleine uwielbiaa
t czarn stalow maszyn, ale klawisze zaczy si zacina. Czasem, gdy pisaa szybko, dwa lub
trzy sczepiay si i musiaa je rozdziela palcami, co nadawao nowe znaczenie okreleniu rczna
maszyna do pisania. Przy poprawianiu klawiszy lub zmienianiu tamy brudzia sobie palce
tuszem. Wntrze maszyny byo odraajce: gromadziy si tam kaczki kurzu, waeczki z gumki
do cierania, drobiny papieru, okruchy ciastek i wosy. Madeleine dziwia si, e to urzdzenie
wci dziaa. Gdy zdaa sobie spraw, ile brudu kryje si w maszynie, nie moga przesta o tym
myle. Zupenie jakby prbowaa zasn w trawie po tym, jak kto wspomnia o robakach.
Prby oczyszczenia royala nie byy atwe. Maszyna waya ton. Choby nie wiem ile razy
udawao jej si przytaszczy j do zlewu i przewrci do gry nogami, paprochy nigdy nie

przestaway z niej wylatywa. Po przeniesieniu jej z powrotem na biurko Madeleine wsuwaa za

waek kartk papieru i przystpowaa do pracy, ale pod wpywem drczcej myli, e cay ten
brud wci w niej siedzi, a take cigego zacinania si klawiszy zapominaa, o czym pisze. W
kocu wic przydwigaa maszyn z powrotem do zlewu i oczycia j do koca szczoteczk do
zbw.
W ten sposb Madeleine prbowaa zosta wiktorianistk.
Miaa nadziej, e przygotuje skrcon wersj swojej pracy do pocztku grudnia, eby
doczy j do poda na studia magisterskie. Przyjcie artykuu przez Janeite Review i
umieszczenie go w yciorysie jako majcy si wkrtce ukaza byoby dodatkowym atutem. Po
odrzuceniu jej podania, tak jak odtrcajcy j chopak, co do ktrego nie jest pewna, czy jej si
podoba, studia na Yale jeszcze zyskay na atrakcyjnoci. Nie zamierzaa jednak siedzie w domu i
czeka na telefon, tylko skaka z kwiatka na kwiatek. Flirtowaa wic z bogatym starym
Harvardem, eleganck Columbi, intelektualistycznym Chicago i solidnym Michigan,
zastanawiaa si nawet nad podrzdnym Baxter College. (Gdyby Baxter nie przyj jej na swoje
marne studia magisterskie na anglistyce, mimo i jest crk byego rektora, Madeleine
odczytaaby to jako znak, e cakowicie powinna zrezygnowa z ambicji akademickich).
Spodziewaa si jednak, e nie bdzie studiowa w Baxter. Modlia si, eby nie musiaa tam
studiowa. Zacza si znowu uczy do egzaminw klasyfikacyjnych, liczc na lepsze wyniki z
czci matematycznej i logicznej. Przygotowujc si do testu z literatury angielskiej, uzupeniaa
luki, przegldajc antologi The Oxford Book of English Verse.
adnej z tych spraw jednak ani pisania, ani czytania nie posuna zbyt daleko z prostego i
niepodwaalnego powodu: priorytet miay jej obowizki wobec Leonarda. Teraz, kiedy
zamieszkali na Cape Cod, nie mia ju na miejscu terapeuty, z ktrym mgby si spotyka.
Musiaa mu wystarczy terapia telefoniczna, raz w tygodniu, z Bryceem Ellisem z Providence.
Dodatkowo jeszcze zacz si spotyka z nowym psychiatr, doktorem Perlmannem, w Mass
General, ale jako nie zapali ze sob dobrego kontaktu. Stresujc si prac w laboratorium, Leo
nard co wieczr wraca do domu i opowiada Madeleine o swoich kopotach. Traktowa to jako
substytut terapii.
Trzsem si dzisiaj jak wariat. Przez te drgawki nie jestem w stanie zrobi poywki. Cigle
mi co leci z rk. Dzisiaj upuciem kolb. Poywka agarowa rozprysa si wszdzie. Wiem, co
sobie myli Kilimnik. Myli sobie: Jakim cudem ten go dosta stypendium?.
Leonard utrzymywa swoj diagnoz w tajemnicy. Wiedzia z dowiadczenia, e gdy ludzie
dowiaduj si o jego pobycie w szpitalu, a zwaszcza o tym, e dwa razy dziennie przyjmuje leki
dla ustabilizowania nastroju, traktuj go inaczej. Niektrzy od razu spisywali go na straty, inni

unikali. Madeleine obiecaa, e nikomu tego nie wyjawi, ale w sierpniu w Nowym Jorku
wygadaa si Kelly Traub. Zobowizaa j do zachowania tajemnicy, byo jednak nieuniknione,
e Kelly powie jednej osobie, zobowizujc j do zachowania tajemnicy, ta osoba komu innemu,
i tak dalej, dopki sytuacja Leonarda nie stanie si tajemnic poliszynela.
Madeleine nie potrafia teraz si tym martwi. Wane byo tego padziernikowego dnia, gdy
czekaa na samolot z Bostonu z Phyllid i Alwyn na pokadzie, eby o niczym si nie
dowiedziay. Liczya na to, e maeskie problemy Alwyn odcign uwag od zwizku
Madeleine, ale na wszelki wypadek planowaa ograniczy do minimum kontakt swojej rodziny z
Leonardem.
Malekie lotnisko skadao si z jednego pasa startowego i terminalu przypominajcego
wojskowy hangar. Na zewntrz, w jesiennym socu, czekaa grupka osb, ktre albo gawdziy
ze sob, albo spoglday w niebo, czekajc na samolot.
Na spotkanie z matk Madeleine woya lniane szorty w kolorze khaki, bia bluzk i
granatowy sweter z dekoltem w szpic z biaym paskiem. Jednym z plusw skoczenia studiw i
mieszkania na Cape Cod, niedaleko Hyannisport byo to, e nic nie powstrzymywao
Madeleine przed ubieraniem si w stylu Jackie Kennedy, w ktrym czua si najswobodniej.
Zreszt jej prby przejcia na styl bardziej awangardowy koczyy si fiaskiem. Na drugim roku
kupia sobie jaskrawoniebiesk lun koszulk sportow z imieniem Mel wyszytym na kieszeni
i wkadaa j, gdy wychodzia na prywatki u Mitchella. Musiaa j jednak woy o jeden raz za
duo, bo pewnego wieczoru skrzywi si na jej widok i powiedzia:
Co? Znowu ta twoja artystyczna koszulka?
Jak to?
Wkadasz j za kadym razem, gdy bawisz si ze mn i moimi przyjacimi.
Larry te ma tak bronia si Madeleine.
Tak, ale jego jest totalnie wywiniona. A twoja jest w stanie idealnym. Jest jak koszulka
Ludwika XIV. Na kieszeni zamiast Mel powinno by napisane Krl Soce.
Madeleine umiechna si, przypominajc sobie t rozmow. W tym momencie Mitchell by
pewnie we Francji albo w Hiszpanii, albo jeszcze gdzie indziej. Tamtego dnia, gdy si na niego
natkna, w Nowym Jorku, Kelly wczeniej zabraa j na inscenizacj Winiowego sadu w
jednym z teatrw offowych. Pomysowo tej produkcji midzy siedzeniami ustawiono kosze z
patkami kwiatw wini, eby widownia czua zapach sadu, ktry Raniewscy sprzedawali razem z
majtkiem oraz interesujce twarze w tumie uwiadomiy Madeleine, e znajduje si w
niezwykym miecie. Po przedstawieniu Kelly zabraa j do baru chtnie odwiedzanego przez
niedawnych absolwentw Browna. Gdy tylko tam weszy, spotkay Mitchella i Larryego.

Chopcy nastpnego dnia wybierali si do Parya i by to ich poegnalny wieczr. Madeleine

wypia dwie wdki z tonikiem, Mitchell za popija tequil, a potem Kelly chciaa pojecha do
Chumleys w Village. Caa czwrka wcisna si do takswki i Madeleine usiada Mitchellowi na
kolanach. Dawno ju mina pnoc, okna otwieray si na tropikalnie ciepe ulice, a ona nie
minimalizowaa fizycznego kontaktu z Mitchellem, tylko opieraa si o niego swobodnie.
Ignorowanie przez nich erotycznego aspektu tej sytuacji tylko wzmagao podniecenie. Madeleine
wygldaa przez okno, a Mitchell rozmawia z Larrym. Kady wybj nis ze sob tajemnicz
informacj na caej trasie przez miasto wzdu Wschodniej Dziewitej. Jeli Madeleine czua si
winna, tumaczya sobie, e zasuguje na jedn noc szalestwa po tak cnotliwym lecie. Poza tym
nikt w takswce nie bawi si w policjanta. A ju na pewno nie Mitchell, ktry w trakcie jazdy
zrobi co bezczelnego. Sign pod bluzk Madeleine i zacz pieci jej skr, przesuwajc
palcem po ebrach. Nikt nie widzia, co robi. Madeleine nie powstrzymywaa go i oboje udawali,
e s pochonici rozmow z Kelly i Larrym. Po kilku przecznicach rka Mitchella signa
wyej. Jego palec stara si wlizgn pod praw miseczk stanika, ale wtedy Madeleine opucia
rk i do Mitchella si cofna.
W Chumleys Mitchell zabawia wszystkich anegdotami o swej letniej karierze takswkarskiej.
Madeleine przez chwil rozmawiaa z Kelly, ale do szybko wyldowaa w kcie obok Mitchella.
Pomimo oszoomienia wdk bya wiadoma, e celowo pomija imi Leonarda. Mitchell pokaza
jej lady na ramionach, gdzie wstrzyknito mu tego dnia szczepionki. Potem skoczy do baru po
nowe drinki. Zapomniaa, jak dobrze si bawi w towarzystwie Mitchella. W porwnaniu z
Leonardem by tak mao absorbujcy. Jak godzin pniej, gdy Madeleine wysza na ulic
wezwa takswk, Mitchell ruszy za ni i nim si zorientowaa, zaczli si caowa. Nie trwao to
dugo, ale znacznie duej, ni powinno. W kocu odchylia si i zawoaa:
Mylaam, e chcesz zosta mnichem!
Ciao jest sabe odpowiedzia, szczerzc zby w umiechu.
Jed sobie! powiedziaa Madeleine, uderzajc go w pier. Jed sobie do Indii!
Patrzy na ni swymi duymi oczami. Wzi j za rce.
Kocham ci! wyzna.
I Madeleine zaskoczya sam siebie, odpowiadajc:
Te ci kocham.
Miaa na myli, e go bardzo lubi, a nie kocha. To przynajmniej bya jedna z interpretacji i
tam, na Bedford Street, o trzeciej w nocy, Madeleine postanowia, e nie bdzie tego roztrzsa.
Raz jeszcze pocaowaa Mitchella, krtko i chodno, zatrzymaa takswk i ucieka.
Rano, gdy Kelly spytaa j, co robili z Mitchellem, Madeleine skamaa:

 Nic.
Sodki jest powiedziaa Kelly. Wyglda lepiej, ni go zapamitaam.
Mylisz?
Jest cakiem w moim typie.
Syszc to, Madeleine przeya kolejne zaskoczenie: poczua zazdro. Najwyraniej chciaa
mie Mitchella tylko dla siebie, mimo i go odtrcia. Jej egoizm nie zna granic.
Teraz pewnie siedzi w samolocie powiedziaa i urwaa temat.
W pocigu powrotnym na Rhode Island Madeleine opady wyrzuty sumienia. Postanowia, e
musi powiedzie Leonardowi, co si stao, lecz zanim pocig dojecha do Providence, zdaa sobie
spraw, e to tylko pogorszy sytuacj. Leonard pomyli, e traci j przez swoj chorob. Poczuje
si seksualnie niewydolny i cile mwic, nie bdzie si myli. Mitchell wyjecha, opuci kraj, a
Madeleine i Leonard mieli si wkrtce przenie do Pilgrim Lake. Majc to wszystko na uwadze,
Madeleine powstrzymaa si przed wyznaniami. Wrcia do swego zadania, ktre polegao na
kochaniu Leonarda i roztaczaniu nad nim opieki, tote po pewnym czasie wydawao jej si ju, e
chwile, gdy caowaa si z Mitchellem, nale do jakiej alternatywnej rzeczywistoci, onirycznej i
efemerycznej.
Teraz, nad zatok, wrd drobnych, jedwabistych obokw, pojawi si na niebie
dziesicioosobowy samolot regionalnych linii lotniczych i zacz schodzi do ldowania nad
pwyspem. Razem z innymi Madeleine patrzya, jak maszyna lduje i kouje po pasie startowym,
a sia jego migie przygina do ziemi trawy po obu stronach.
Pracownicy naziemni przytoczyli metalowe schody do drzwi samolotu, ktre otworzyy si od
rodka, i pasaerowie zaczli schodzi.
Madeleine wiedziaa, e maestwo siostry si chwieje. Wiedziaa, e ma za zadanie tego dnia
okaza pomoc i zrozumienie. Gdy jednak Phyllida i Alwyn wyoniy si z samolotu, Madeleine
nie moga odgoni myli, e wolaaby im macha nie na powitanie, ale na poegnanie. Miaa
nadziej, e opni rodzicielskie wizyty do czasu, a skutki uboczne przestan nka Leonarda,
co miao nastpi wkrtce, jak przekonywali wszyscy jego lekarze. Nie chodzio o to, e
Madeleine si go wstydzia, bya raczej rozczarowana, e Phyllida bdzie go oglda w obecnym
stanie. Leonard nie by sob. Phyllida z pewnoci odniesie niekorzystne wraenie. Madeleine
wolaaby, eby matka poznaa prawdziwego Leonarda, chopaka, w ktrym Madeleine si
zakochaa i ktry lada dzie mia powrci.
Do tego wszystkiego spotkanie z Alwyn nie mogo by przyjemne. W czasach gdy starsza
siostra przysaa jej niezbdnik samotnej kobiety, gdy Alwyn w duchu lat szedziesitych
krytykowaa wszystko, co jej si nie podobao, i zaspokajaa kady kaprys, jaki przyszed jej do

gowy na przykad po pierwszym roku rzucia studia i jedzia po kraju na motorze ze swym
chopakiem Grimmem, hodowaa zaskakujco uroczego biaego szczura o imieniu Hendrix albo
praktykowaa u wytwrcy wiec, ktry stosowa staroceltyckie techniki rzemielnicze wydawao
si, e Alwyn poda drog antymaterialistycznej, moralnie zaangaowanej kreatywnoci. Gdy
jednak Madeleine osigna wczesny wiek Alwyn, uwiadomia sobie, e siostrzane
obrazoburstwo i zaangaowanie w ruch na rzecz rwnouprawnienia byy jedynie czci trendu.
Alwyn robia te wszystkie rzeczy i gosia te wszystkie polityczne hasa, poniewa wszyscy jej
znajomi zachowywali si i mwili tak samo. Madeleine wcale nie aowaa, e ominy j lata
szedziesite, chocia panowaa opinia, e powinno si tego aowa. Czua, e oszczdzono jej
mnstwa bzdur, a jej pokolenie, przejwszy wiele dobrego z tamtego okresu, miao te do niego
zdrowy dystans, co pozwalao unikn wstrzsu spowodowanego tym, e w jednej chwili jest si
maoistk, a w nastpnej gospodyni domow na przedmieciach Beverly w stanie Massachusetts.
Kiedy si okazao, e siostra nie spdzi reszty ycia na motorze Grimma, kiedy Grimm bez
poegnania zostawi j na kempingu w Montanie, Alwyn zadzwonia do domu i poprosia
Phyllid o przesanie pienidzy na samolot do Newark, po czym ptora dnia pniej
wprowadzia si do swojego dawnego pokoju w Prettybrook. Przez nastpne dwa lata (gdy
Madeleine koczya liceum) wykonywaa rne prace usugowe i uczszczaa do dwuletniego
studium graficznego. W tym czasie urok starszej siostry w oczach Madeleine mocno przygas,
jeli nie zgas cakowicie. I znw Alwyn przystosowaa si do nowych warunkw. Przesiadywaa
w miejscowym pubie Apothecary z przyjacimi, ktrzy nie zdoali si wyrwa z Prettybrook,
przy czym wszyscy powrcili do lunego stylu z czasw liceum, sztruksw, swetrw pod szyj i
mokasynw L.L. Bean. Pewnego wieczoru Alwyn poznaa w Apothecary Blakea Higginsa, do
atrakcyjnego, rednio inteligentnego studenta Babson College, ktry mieszka w Bostonie, i
niedugo potem zacza go tam odwiedza i ubiera si tak, jak by tego od niej oczekiwali Blake
lub jego rodzina, bardziej szykownie, droej, w bluzki i sukienki od Gucciego lub Oscara de la
Renty, przygotowujc si do roli ony. Alwyn w swym najnowszym wcieleniu bya matk od
czterech lat i teraz ta prba stworzenia spjnej tosamoci te zaczynaa si kruszy, wezwano
wic Madeleine, z nich dwch bardziej odpowiedzialn, eby pomoga j scali na nowo.
Madeleine patrzya, jak matka i siostra id po schodni, Phyllida przytrzymujc si porczy, a
Alwyn z powiewajc na wietrze czupryn w stylu Janis Joplin, jedyn pozostaoci po jej
okresie hippisowskim. Gdy podchodziy do niej na pycie lotniska, Phyllida zawoaa wesoo:
Jestemy ze Szwedzkiej Akademii Nauk! Przyleciaymy na spotkanie z Diane MacGregor.
Niesamowite, e wygraa, co? odpowiedziaa Madeleine.
To musiao by ekscytujce, by tutaj w takiej chwili. Uciskay si i Phyllida dodaa:

Ktrego dnia jedlimy kolacj ze Snyderami. Profesor Snyder jest emerytowanym biologiem z
Baxter i poprosiam go, eby mi wyjani, czym zajmuje si doktor MacGregor. Wic jestem na
bieco! Transpozony. Ciesz si na rozmow z Leonardem na ten temat.
On jest dzisiaj troch zajty zastrzega Madeleine, starajc si, eby zabrzmiao to lekko.
Nie wiedzielimy do wczoraj, e przylatujecie, a on musi pracowa.
Oczywicie, nie chcemy mu przeszkadza. Tylko si przywitamy.
Alwyn dwigaa dwie niewielkie torby, po jednej na kadym ramieniu. Przytya, a jej twarz
wydawaa si bardziej piegowata ni kiedykolwiek. Pozwolia si uciska, ale po chwili odsuna
si.
Co ci mwia mama? spytaa. Mwia ci, e odeszam od Blakea?
Wspominaa, e macie kopoty.
Nie. Zerwaam z nim. Mam do. To maestwo si skoczyo.
Nie dramatyzuj, kochanie wtrcia Phyllida.
Nie dramatyzuj, mamo odpara Alwyn. Wbijaa gniewne spojrzenie w Phyllid, ale moe
w obawie przed bezporedni konfrontacj odwrcia si, eby przedstawi Madeleine swoje
stanowisko. Blake pracuje caymi dniami. Potem w weekendy gra w golfa. Jest jak facet z lat
pidziesitych. A opiekunki do dziecka prawie nie mamy. Nalegaam, eby niaka u nas
zamieszkaa, ale Blake stwierdzi, e nie chce, eby kto obcy pta mu si cay czas po domu.
Powiedziaam mu wic: Przecie ciebie nigdy nie ma! Moe sam sprbuj pozajmowa si
Richardem przez dwadziecia cztery godziny na dob. Ja si zmywam. Alwyn skrzywia si.
Problem teraz polega na tym, e zaraz mi eksploduj cycki.
Na otwartej przestrzeni, na oczach innych ludzi, chwycia obiema domi napczniae piersi.
Ally, ja ci bardzo prosz jkna Phyllida.
O co ci chodzi? Nie pozwolia mi w samolocie odcign mleka. Czego si spodziewasz?
Nie byo tam warunkw. I lot trwa tak krtko.
Mama si martwia, e faceci w rzdzie za nami zaczn si brandzlowa powiedziaa
Alwyn.
Wystarczy, e karmisz Richarda w miejscach publicznych. Ale eby korzysta z tego
aparatu
To si nazywa laktator, mamo. Wszyscy je maj. Ty nie miaa, bo twoje pokolenie karmio
dzieci mlekiem w proszku.
Wyglda na to, e wam jako nie zaszkodzio.
Kiedy nieco ponad rok wczeniej Alwyn zasza w ci, Phyllida nie posiadaa si z radoci.
Pojechaa do Beverly pomc urzdza pokj dziecinny. Kupoway razem z Alwyn dziecice

ubranka. Phyllida przesaa te z Prettybrook stare szczebelkowe eczko swoich crek. Ta

solidarno matki i crki trwaa do porodu. Gdy tylko Richard przyszed na wiat, Alwyn nagle
staa si ekspertk w dziedzinie opieki nad niemowltami i nie podobao jej si nic, co robia
matka. Gdy Phyllida pewnego dnia przyniosa smoczek, Alwyn zareagowaa, jak gdyby matka
zaproponowaa jej nakarmienie dziecka kruszonym szkem. Oznajmia, e chusteczki
pielgnacyjne, ktre kupia Phyllida, s toksyczne. I o mao nie wpia jej zbw w gardo, gdy
Phyllida nazwaa karmienie piersi chwilow mod. Byo dla Phyllidy zagadk, dlaczego
Alwyn tak dugo upiera si przy karmieniu Richarda piersi. W czasach jej modoci znaa tylko
jedn kobiet, ktra chciaa karmi dzieci piersi, i bya ni ich ssiadka z Islandii Katja
Fridliefsdottir. Cay proces opieki nad dzieckiem zdaniem Phyllidy nieprawdopodobnie si
skomplikowa. Po co Alwyn czyta tyle ksiek na ten temat? Czy naprawd potrzebuje
instruktorki karmienia piersi? Skoro to takie naturalne, jak twierdzi, po co jej instruktorka?
Czy Ally potrzebuje instruktora oddychania albo spania?
To pewnie twj prezent za skoczenie studiw powiedziaa Phyllida, gdy podeszy do
samochodu.
Tak. Strasznie fajny. Bardzo ci dzikuj, mamo.
Alwyn wgramolia si do tyu ze swoimi torbami.
Ja od was nie dostaam nigdy samochodu.
Bo nie skoczya studiw przypomniaa Phyllida. Pomoglimy wam za to z zaliczk na
dom.
Gdy Madeleine uruchomia silnik, Phyllida mwia dalej:
Szkoda, e nie mog namwi waszego ojca na nowy samochd. Wci jedzi tym swoim
strasznym starym thunderbirdem. Wyobraacie sobie? Czytaam w gazecie o pewnym artycie,
ktry kaza si pochowa w swoim samochodzie. Wyrwaam ten artyku dla Altona.
Tacie pewnie spodoba si ten pomys zgadywaa Madeleine.
Ot nie. Bardzo powanie traktuje temat mierci. Odkd stukna mu szedziesitka. Zacz
wiczy jakie wygibasy w piwnicy.
Alwyn rozpia jedn z toreb i wyja laktator oraz pust butelk. Zacza rozpina koszul.
Ile si do ciebie jedzie? spytaa siostr.
Okoo piciu minut.
Phyllida odwrcia si sprawdzi, co robi Alwyn.
Madeleine, mogaby zasun dach? poprosia.
Nie martw si, mamo odpowiedziaa Alwyn. Jestemy w Provincetown. Tutaj wszyscy
faceci s homo. Nikogo to nie zainteresuje.

Madeleine spenia prob matki i podniosa dach. Gdy przesta si przesuwa i cakowicie si
domkn, wyjechaa z lotniskowego parkingu na Race Point Road. Droga prowadzia midzy
chronionymi wydmami, ktre bieliy si na tle niebieskiego nieba. Za nastpnym zakrtem
pojawio si kilka wolno stojcych nowoczesnych domw z tarasami i rozsuwanymi drzwiami, a
potem znalazy si na obronitych ywopotami uliczkach Provincetown.
Skoro czujesz si tak przytoczona obowizkami, moe to dobry moment, eby odstawi
Ryszarda Lwie Serce od piersi.
Podobno musi min co najmniej sze miesicy, eby u dziecka rozwiny si wszystkie
przeciwciaa odpara Alwyn, cigajc mleko.
Ciekawa jestem, czy to naukowo udowodnione.
Wszystkie badania mwi o co najmniej szeciu miesicach, ja poczekam do roku.
No to lepiej bdzie zaproponowaa Phyllida, rzucajc ukradkowe spojrzenie Madeleine
jeli wrcisz do domu, do dziecka.
Nie chc o tym wicej rozmawia ucia Alwyn.
Dobrze. Porozmawiajmy o czym innym. Madeleine, jak ci si tu podoba?
Bardzo. Tylko e czasem czuj si jak kretynka. S tu sami matematyczni geniusze. Ale jest
piknie i jedzenie rewelacyjne.
A Leonardowi si podoba?
Podoba skamaa Madeleine.
Masz si czym zaj?
Ja? Mam mnstwo zaj. Przeredagowuj moj prac dyplomow na artyku do Janeite
Review.
Opublikuj go? Cudownie! Gdzie mog zamwi prenumerat?
Jeszcze go nie przyjli wyjania Madeleine ale redakcja jest zainteresowana, wic moe
co z tego bdzie.
Jeli chcesz si speni zawodowo wtrcia Alwyn mam dla ciebie rad: nie wychod za
m. Mona by pomyle, e czasy si zmieniy i jest rwnouprawnienie, e faceci s inni, ale
mam dla ciebie nowin. To nieprawda. Mczyni s tak samo beznadziejni i egoistyczni jak nasz
tata kiedy. Teraz zreszt te.
Ally, wolaabym, eby nie mwia w ten sposb o waszym ojcu.
Jawohl odpara Alwyn i umilka.
Urocze miasteczko ze swoimi podniszczonymi domami, niewielkimi piaszczystymi
podwrkami i zadziornymi ranymi krzewami od wrzenia stopniowo pustoszao, turystyczne
tumy na Commercial Street przerzedziy si do miejscowej ludnoci i caorocznych rezydentw.

Gdy mijay pomnik pielgrzyma, Madeleine wczya jaowy bieg, eby Phyllida i Alwyn mogy
go obejrze. Jedynymi turystami bya czteroosobowa rodzina wpatrzona z zadartymi gowami w
kamienny obelisk.
Nie mona si na niego wspi? spytao jedno z dzieci.
Mona tylko oglda wyjania matka.
Madeleine przyspieszya i wkrtce znalazy si na obrzeach miasteczka.
Nie mieszka tu przypadkiem Norman Mailer? dopytywaa si Phyllida.
Ma dom nad wod odpara Madeleine.
Kiedy spotkalimy go z ojcem. By bardzo pijany.
Po kolejnych kilku minutach Madeleine skrcia w stron bramy orodka Pilgrim Lake i
dugim podjazdem dotara na parking przy sali jadalnej. Wysiada z matk, natomiast Alwyn
zostaa w rodku ze swoim laktatorem.
Zaczekajcie, a skocz poprosia. Drug stron zrobi pniej.
Czekay w jasnym jesiennym socu. Byo poudnie, rodek tygodnia. Jedyn osob widoczn
na zewntrz by facet w baseballwce z dostaw owocw morza do kuchni. Kilka miejsc dalej sta
zaparkowany stary model jaguara doktora Malkiela.
Alwyn skoczya i zacza zakrca butelk z mlekiem. Jej matczyny pokarm by dziwnie
zielonkawy. Rozpia drug torb, ktra miaa izolacj i miecia w sobie worek z lodem.
Schowaa butelk i wysiada.
Madeleine oprowadzia szybko matk i siostr po orodku. Pokazaa im Richarda Serr, pla i
sal jadaln, a potem poprowadzia je chodnikiem z desek z powrotem w stron ich mieszkania.
Wskazaa laboratorium genetyczne, gdy je mijay.
Tutaj pracuje Leonard.
Moe wejdziemy i si przywitamy zaproponowaa Phyllida.
Najpierw musz wstpi do Maddy powiedziaa Alwyn.
To moe poczeka. Skoro ju jestemy na miejscu.
Madeleine zastanawiaa si, czy Phyllida prbuje ukara w ten sposb Alwyn, kaza jej cierpie
za grzechy. Jako e i tak nie chciaa za dugo zabawi w laboratorium, nawet jej to pasowao,
wprowadzia je wic do rodka. Miaa troch problemw z trafieniem do laboratorium Leonarda.
Bya tam tylko kilka razy, a korytarze wszdzie wyglday tak samo. Wreszcie zobaczya
podpisan rcznie tabliczk laboratorium Kilimnika.
Laboratorium byo jasno owietlon przestrzeni zorganizowanego baaganu. Na pkach i w
ktach stay kartonowe puda. Probwki i zlewki wypeniay szafki i stay w szyku na stoach.
Przy pobliskiej umywalce kto zostawi rozpylacz ze rodkiem dezynfekujcym obok pudeka z

chusteczkami kimwipes.
Przy biurku siedzia Vikram Jaitly, ubrany w gruby sweter w stylu Cosbyego. Podnis
wzrok, na wypadek gdyby wchodzi Kilimnik, ale widzc Madeleine, rozluni si. Spytaa go,
gdzie jest Leonard.
W cieplarni. Vikram wskaza na drugi koniec sali. Prosz, wejdcie.
Madeleine zajrzaa przez okienko pomieszczania przy drzwiach i zobaczya Leonarda,
odwrconego plecami, ktry sta przed wibrujc maszyn. Ubrany by w szorty i podkoszulek,
mia bandan na gowie, niezupenie tak, jak by sobie tego yczya. Ale nie byo ju czasu, eby
go przebra, otworzya wic drzwi i wszystkie weszy do rodka.
W pomieszczeniu rzeczywicie byo ciepo, okoo trzydziestu stopni. Pachniao jak w piekarni.
Cze rzucia Madeleine. Jestemy.
Leonard si odwrci. Nie ogoli si, a jego twarz pozbawiona bya wyrazu. Maszyna za nim
grzechotaa gono.
Leonard! zawoaa Phyllida. Tak si ciesz, e ci w kocu widz.
To wyrwao Leonarda z otpienia.
Witajcie powiedzia.
Podszed do nich i wycign rk. Przez chwil Phyllida wygldaa na skonsternowan, ale
ucisna mu do i powiedziaa:
Mam nadziej, e nie przeszkadzamy.
Nie, rutynowa robota. Przepraszam za ten zapach. Niektrzy go nie lubi.
Wszystko w imi nauki rzeka Phyllida. Przedstawia Alwyn.
Jeli Phyllid zaskoczy wygld Leonarda, nie daa tego po sobie pozna. Natychmiast si
rozgadaa o transpozonach doktor MacGregor, relacjonujc wszystko, czego si dowiedziaa
podczas przyjcia. Poprosia Leonarda, eby opisa jej swoj prac.
C odpar badamy drode i tutaj je hodujemy. To urzdzenie nazywa si wytrzsark.
Umieszczamy w niej drode, eby je natleni. Otworzy wieko i wyj kolb z tym pynem.
Co wam poka. Wyprowadzi je do gwnego pomieszczenia i odoy kolb na st.
Eksperyment, ktry prowadzimy, zwizany jest z koniugacj drody.
Phyllida uniosa brwi.
Nie przypuszczaam, e drode s tak interesujce. Zechciaby poda wicej szczegw?
Gdy Leonard przystpi do objaniania bada, w ktrych bierze udzia, Madeleine odprya
si. Byo to co, co Phyllida lubia: pouczajca rozmowa z ekspertem z danej dziedziny,
jakiejkolwiek dziedziny.
Leonard wyj z szuflady szklan rurk i wsun j do kolby.

 Teraz nabior pipetk troch drody i umieszcz je na szkieku, ebymy mogli si im

przyjrze.
Boe, pipetka! zawoaa Alwyn. Ostatnio syszaam to sowo w liceum.
Mamy dwa rodzaje komrek drodowych, haploidy i diploidy. Do koniugacji dochodzi
tylko midzy haploidami. Wystpuj dwa typy, a i alfa. Podczas koniugacji komrki a wybieraj
komrki alfa, a komrki alfa wybieraj komrki a. Wsun szkieko pod mikroskop. Prosz
spojrze.
Phyllida podesza do stou i przysuna twarz do mikroskopu.
Nic nie widz powiedziaa.
Trzeba ustawi ostro, o tutaj. Gdy Leonard podnis rk, eby jej pokaza, jego do
lekko zadraa. Chwyci krawd stou.
O, s, s! Phyllida sama ustawia sobie ostro.
Wida je? To s komrki drodowe. Jeli si przyjrze, mona zauway, e niektre s
wiksze.
Tak!
Te wiksze to diploidy. Haploidy s mniejsze. Niech si pani skoncentruje na tych
mniejszych, haploidach. Niektre powinny si wydua. Tak si dzieje przed koniugacj.
Widz jedn, ktra ma wypustk na jednym kocu.
Nazywamy j shmoo. Haploida przygotowujca si do koniugacji.
Shmoo? powtrzya Alwyn.
Jak ta posta z powojennego komiksu wyjani Leonard.
Mylisz, e ile ja mam lat? spytaa Alwyn.
Ja znam te komiksy powiedziaa Phyllida, wci wpatrzona w okular mikroskopu.
Shmoo to taki chopek roztropek. Niezbyt zabawne, o ile pamitam.
Powiedz im o feromonach podpowiedziaa Madeleine.
Leonard kiwn gow.
Komrki drody wysyaj feromony, co w rodzaju chemicznych perfum. Komrki a
wysyaj feromon a, a komrki alfa wysyaj feromon alfa. W ten sposb si przywabiaj.
Phyllida wpatrywaa si w mikroskop przez kolejn minut, relacjonujc krtko, co widzi. W
kocu podniosa gow.
C, ju nigdy nie bd myle o drodach tak jak kiedy. Chcesz zerkn, Ally?
Nie, dziki, zaloty ju mnie nie interesuj odpara kwano Alwyn.
Nie zwaajc na ni, Phyllida zwrcia si do Leonarda:
Wiem ju, co to s haploidy i diploidy. Ale powiedz mi jeszcze, czego chcecie si o nich

dowiedzie.
Prbujemy ustali, dlaczego potomstwo danego podziau komrek wstpuje na rne cieki
rozwojowe.
Ojej. Moe nie powinnam bya pyta.
To nie jest a tak skomplikowane. Pamita pani, e s dwa typy haploidw, typ a i typ alfa?
Tak.
W obu tych rodzajach wyrnia si jeszcze dwa typy. Nazywamy je komrkami matkami i
komrkami crkami. Komrki matki mog pczkowa i tworzy nowe komrki. Komrki crki
tego nie robi. Komrki matki mog te zmienia pe z typu a przej w typ alfa eby doszo
do koniugacji. Prbujemy ustali, dlaczego komrki matki potrafi to robi, a ich dzieci nie.
Ja wiem dlaczego wtrcia Phyllida. Matki zawsze wiedz lepiej.
Jest milion moliwych przyczyn tej asymetrii kontynuowa Leonard. Badamy jedn z
nich, ktra ma zwizek z genem HO. To skomplikowane, ale w zasadzie wycinamy gen HO i
wstawiamy go odwrotnie, eby mona go byo odczyta z drugiej nici DNA w drug stron. Jeli
to wpynie na zachowanie komrek crek, to znaczy, e za t asymetri odpowiada gen HO.
Obawiam si, e si pogubiam.
Madeleine po raz pierwszy syszaa, eby Leonard tak bardzo si rozgada o swojej pracy. Do
tej pory nic tylko narzeka. Nie lubi Boba Kilimnika, ktry traktowa go jak parobka. Mwi, e
praca w laboratorium jest rwnie interesujca jak iskanie. Teraz jednak Leonard sprawia wraenie
szczerze zainteresowanego tym, co robi. Jego twarz bya oywiona. Widzc go w takim stanie,
Madeleine czua si szczliwa i zapomniaa, e Leonard ma nadwag, nosi na gowie bandan
przy jej matce i zmusza j do wysuchania tego, co ma do powiedzenia.
Badamy komrki drody, poniewa zasadniczo s podobne do komrek ludzkich, tylko
duo prostsze. Haploidy przypominaj gamety, nasze komrki pciowe. Mamy nadziej, e to,
czego si dowiemy o komrkach drody, moe mie zastosowanie wobec komrek ludzkich.
Gdy wic ustalimy, jak i dlaczego pczkuj, moemy dowiedzie si czego o powstrzymywaniu
tego procesu. Istniej dowody, e pczkujce drode s odpowiednikiem namnaajcych si
komrek rakowych.
A wic pracujecie nad lekiem na raka? spytaa podekscytowana Phyllida.
Nie w tych badaniach odpar Leonard. Mwiem oglnie. Testujemy tutaj jedn hipotez.
Jeli Bob ma racj, bdzie to miao powane konsekwencje. Jeli nie, przynajmniej wykluczymy
jedn ewentualno. I bdziemy mogli zacz od nowa. Zniy gos. Moim zdaniem hipoteza
w tym badaniu jest do chrzanu. Ale nikt nie pyta mnie o zdanie.
Leonardzie, kiedy postanowie zosta naukowcem? spytaa Phyllida.

 W liceum. Miaem wietnego nauczyciela biologii.

Pochodzisz z rodziny o tradycjach naukowych?
Wrcz przeciwnie.
Czym zajmuj si twoi rodzice?
Mj ojciec mia kiedy antykwariat.
Naprawd? Gdzie?
W Portlandzie w stanie Oregon.
Rodzice wci tam mieszkaj?
Mama tak. Ojciec mieszka teraz w Europie. Rozwiedli si.
Ach tak.
W tym momencie wtrcia si Madeleine.
Mamo, powinnymy ju i.
Co?
Leonard musi wraca do pracy.
Ach, naturalnie. No c, mio byo ci pozna. auj, e mamy dzisiaj tak mao czasu.
Przyleciaymy pod wpywem szalonego impulsu.
Nastpnym razem wpadnijcie na duej.
Bardzo bym chciaa. Moe uda si przyjecha z ojcem Madeleine.
Byoby wspaniale. Przepraszam, e jestem dzisiaj taki zajty.
Nie ma za co przeprasza. Nie moemy hamowa postpu.
Chocia tak si wlecze stwierdzi Leonard.
Gdy tylko znalazy si na zewntrz, Alwyn zadaa, eby natychmiast j zabra do mieszkania
Madeleine.
Zaraz zaczn tryska.
To si zdarza? spytaa Madeleine, krzywic si.
Tak. Jakby bya krow.
Madeleine parskna miechem. Tak si cieszya, e spotkanie z Leonardem dobiego koca.
Nie miaa nawet nic przeciwko temu, eby teraz zaj si rodzinnym kryzysem. Poprowadzia
Alwyn i Phyllid przez parking. Alwyn zacza rozpina bluzk, zanim przesza prg mieszkania.
W rodku klapna na sof i znw wyja z torby laktator. Odpia lew cz stanika i przytkna
kapturek do piersi.
Bardzo niskie sufity zauwaya Phyllida, specjalnie odwracajc wzrok.
Wiem, Leonard musi si garbi powiedziaa Madeleine.
Ale widok jest przeliczny.

 O mj Boe rzeka Alwyn, wzdychajc z rozkosz. Co za ulga. Podobno niektre

kobiety dostaj orgazmu podczas karmienia piersi.
Bardzo mi si podoba ten widok na ocean, bardzo.
Widzisz, mamo, co stracia, nie karmic nas piersi?
Przymknwszy oczy, Phyllida oznajmia wadczym tonem:
Zechciaaby askawie robi to gdzie indziej?
Jestemy w rodzinie rzeka Alwyn.
Siedzisz przed duym panoramicznym oknem zauwaya Phyllida. Moe ci zobaczy
kady, kto bdzie tdy przechodzi.
No dobrze. Boe. Skorzystam z azienki. I tak musz si wysika. Wstaa z pompk oraz
szybko napeniajc si butelk w rkach i oddalia si do azienki. Zamkna drzwi.
Phyllida wygadzia spdnic garsonki i usiada. Podniosa wzrok na Madeleine i umiechna
si z wyrozumiaoci.
Gdy pojawia si dziecko, nigdy nie jest atwo. To cudowne wydarzenie. Ale wystawia
zwizek na cik prb. Dlatego tak wane jest, eby znale odpowiedniego partnera, z ktrym
mona zaoy rodzin.
Madeleine postanowia ignorowa wszelkie podteksty. Zamierzaa si skupia na samym
tekcie.
Blake jest wietny powiedziaa.
Jest wspaniay przyznaa Phyllida. Ally te zreszt. A Ryszard Lwie Serce jest wprost
boski! Ale sytuacja w domu zrobia si nie do zniesienia.
Rozmawiacie o mnie? zawoaa z azienki Alwyn. Przestacie mnie obgadywa.
Gdy tam skoczysz odpowiedziaa Phyllida chciaabym, ebymy wszystkie sobie
pogaday.
Da si sysze odgos spuszczanej wody. Alwyn wrcia kilka sekund pniej, wci cigajc
mleko.
Nie obchodzi mnie, co macie mi do powiedzenia, i tak do niego nie wracam owiadczya.
Ally zacza Phyllida, uderzajc w swj najbardziej empatyczny ton. Rozumiem, e w
twoim maestwie pojawiy si trudnoci. Mog sobie wyobrazi, e Blake, jak caa reszta
mskiego rodu, gdy przychodzi do opieki nad dziemi, dopuci si pewnych uchybie. Lecz
tym, kto najbardziej ucierpi z powodu twojego wyjazdu
Pewnych uchybie!
jest Richard!
Inaczej nie przekonam Blakea, e to co powanego.

 Ale eby zostawi dziecko!

Z ojcem. Zostawiam dziecko z jego ojcem.
Ale on w tym wieku potrzebuje matki.
Martwisz si tylko, e Blake nie bdzie umia si nim zaj. O to mi wanie chodzi.
Blake musi pracowa rzeka Phyllida. Nie moe siedzie w domu.
No c, teraz bdzie musia.
Zirytowana Phyllida wstaa i podesza do okna.
Madeleine poprosia porozmawiaj z siostr.
Jako modsze dziecko Madeleine nigdy jeszcze nie bya w takiej sytuacji. Nie chciaa
upokorzy Alwyn. A jednak byo co upajajcego w tym, e zostaa poproszona o osdzenie
starszej siostry.
Oddzieliwszy kapturek sscy od piersi, Alwyn osuszaa teraz sutek papierem toaletowym.
Opucia gow i tworzy si jej podwjny podbrdek.
Powiedz mi, co si tam u was dzieje poprosia agodnie Madeleine.
Alwyn podniosa na ni zbolae spojrzenie, woln rk odgarniajc z twarzy lwi grzyw.
Nie jestem ju sob! zawoaa. Jestem mamuk. Blake nazywa mnie mamuk. Na
pocztku robi to tylko wtedy, gdy trzymaam Richarda na rkach, a teraz mwi tak, nawet gdy
jestemy sami. Jakbym przez to, e zostaam matk, staa si te jego matk. To strasznie dziwne.
Przed lubem dzielilimy si obowizkami domowymi. Ale gdy pojawio si dziecko, Blake
zacz si zachowywa, jakby rozumiao si samo przez si, e pranie i zakupy robi ja. On tylko
pracuje, cay czas. Bez przerwy martwi si o pienidze. W domu nie kiwnie nawet palcem. Nie
robi zupenie nic. cznie z tym, e przesta si ze mn kocha. Zerkna na Phyllid.
Przepraszam, mamo, ale Maddy spytaa, co si dzieje. Przeniosa spojrzenie na Madeleine. To
si dzieje. A raczej nie dzieje.
Madeleine suchaa siostry ze wspczuciem. Rozumiaa, e skargi Alwyn na maestwo s
skargami na maestwo i mczyzn w ogle. Jak kady jednak, kto si zakocha, Madeleine
wierzya, e jej zwizek jest niepodobny do wszystkich pozostaych, nie imaj si go typowe
problemy. Z tego powodu sowa Alwyn poskutkoway gwnie tym, e Madeleine w gbi ducha
poczua si ogromnie szczliwa.
Co z ni zrobisz? spytaa, wskazujc butelk z mlekiem.
Zabior j do Bostonu i wyl Blakeowi.
To jakie szalestwo, Ally.
Dziki za wsparcie.
Przepraszam. Rzeczywicie Blake zachowuje si jak totalny palant. Lecz zgadzam si z

mam. Musisz myle o Richardzie.

Dlaczego to ma by mj obowizek?
Czy to nie oczywiste?
Dlaczego? Bo urodziam dziecko? Bo jestem teraz on? Nie masz o tym zielonego
pojcia. Ledwo skoczya studia.
Aha, i to znaczy, e nie mog mie wasnej opinii?
To znaczy, e musisz dorosn.
A mnie si wydaje, e to ty nie chcesz dorosn odparowaa Madeleine.
Oczy Alwyn zwziy si w cienkie szparki.
Dlaczego kiedy ja co robi, zawsze przypina mi si atk wariatki? Zwariowana Ally wynosi
si do hotelu. Zwariowana Ally porzuca dziecko. Ja zawsze jestem wariatk, a Maddy jest zawsze
krynic rozsdku. Akurat.
To nie ja wysyam dziecku mleko przez kuriera!
Alwyn rzucia jej dziwny, zacity umiech.
Zao si, e w twoim yciu wszystko jest w idealnym porzdku.
Tego nie powiedziaam.
Nie ma miejsca na nic szalonego.
Jeli kiedykolwiek urodz dziecko i je zostawi, moesz mnie nazwa wariatk, masz na to
moj zgod.
A jeli zaczniesz chodzi z wariatem?
O czym ty mwisz? spytaa Madeleine.
Wiesz, o czym mwi.
Ally rzucia Phyllida, odwracajc si nie podoba mi si, jakim tonem rozmawiasz ze
swoj siostr. Ona prbuje ci tylko pomc.
Moe powinna zapyta Maddy o lekarstwo w azience.
Jakie lekarstwo?
Wiesz, o czym mwi.
Wszya w mojej apteczce? spytaa Madeleine podniesionym gosem.
Butelka staa na pce!
Wszya!
Przestacie! zadaa Phyllida. Ally, to nie twoja sprawa. Nie chc sysze o tym ani
sowa wicej.
Bardzo logiczne! zawoaa Alwyn. Przylatujesz tutaj, eby sprawdzi, czy Leonard to
dobry materia na ma, a kiedy pojawia si powany problem, jak na przykad to, e yka lit, nie

chcesz o tym sysze. Natomiast jeli chodzi o moje maestwo

Nie powinna bya czyta, co jest na butelce.
Sama mnie wysaa do azienki!
Ale nie eby narusza prywatno Maddy. A teraz jedna i druga: dosy!
Pozosta cz popoudnia spdziy w Provincetown. Zjady obiad w restauracji niedaleko
Whalers Wharf, gdzie na cianach rozwieszono rybackie sieci. Kartka w oknie informowaa
goci, e lokal ma by zamknity w nastpnym tygodniu. Po obiedzie przespaceroway si w
milczeniu po Commercial Street, ogldajc budynki i wstpujc do sklepw pamitkarskich i
papierniczych, ktre wci byy otwarte, a potem wyszy na molo obejrze odzie rybackie.
Stwarzay pozory zwyczajnej wizyty (chocia Madeleine i Alwyn prawie na siebie na patrzyy),
bo naleay do rodziny Hannw, a czonkowie tej rodziny w ten sposb si zachowywali.
Phyllida upara si nawet, eby zamwi desery lodowe, co byo zupenie do niej niepodobne. O
szesnastej wsiady do samochodu. Jadc na lotnisko, Madeleine wcisna gaz, jak gdyby
rozdeptywaa robaka, i Phyllida musiaa j poprosi, eby zwolnia.
Gdy dotary na miejsce, samolot do Bostonu czeka ju na pasie startowym z obracajcymi si
migami. Szczliwsze rodziny obejmoway si lub machay do siebie. Alwyn doczya do
kolejki czekajcych pasaerw, nie poegnawszy si z Madeleine, i szybko nawizaa z kim
rozmow, eby zademonstrowa, jak serdeczna i sympatyczna moe si wydawa innym
ludziom.
Phyllida nie mwia nic do ostatniej chwili.
Mam nadziej, e wiatr si uspokoi. Troch nami rzucao w t stron.
Chyba ju tak nie wieje powiedziaa Madeleine, spogldajc na niebo.
Podzikuj od nas Leonardowi. Strasznie mio z jego strony, e powici nam troch czasu.
Dobrze.
Do widzenia, skarbie powiedziaa, po czym przesza przez pyt lotniska i zacza si
wspina po schodkach do samolotu.
Gdy Madeleine wracaa do Pilgrim Lake, na zachodzie zbieray si chmury. Soce zaczo si
znia do horyzontu, a jego ukone promienie zabarwiay wydmy na karmelowo. Cape Cod
naleao do tych nielicznych miejsc na wschodnim wybrzeu, skd mona byo podziwia zachd
soca. Mewy daway nura prosto do wody, jak gdyby prboway roztrzaska o tafl wody swe
malekie mdki.
Po powrocie do mieszkania Madeleine poleaa chwil na ku, wpatrujc si w sufit. Potem
w kuchni zagotowaa wod na herbat, ale jej nie zaparzya, zjada za to p batona
czekoladowego. W kocu wzia dugi prysznic. Wanie spod niego wysza, gdy wrci

Leonard.
Owina si rcznikiem i wysza do niego, oplatajc mu ramiona wok szyi.
Dzikuj powiedziaa.
Za co?
Za to, e wytrzymae z moj rodzink. Za to, e bye taki miy.
Nie wiedziaa, czy to T-shirt Leonarda jest mokry czy to raczej jej wilgo. Nadstawia twarz,
bagajc o pocaunek. Najwyraniej tego nie chcia, wic stana na palcach i sama go pocaowaa.
Wyczua delikatn metaliczn nut, ale przebia si przez ni, wsuwajc mu rk pod koszulk.
Pozwolia, by rcznik opad na podog.
No dobra powiedzia Leonard. To moja nagroda za to, e byem taki dobry?
To jest twoja nagroda potwierdzia Madeleine.
Poprowadzi j tyem, troch nieporadnie, do sypialni, opuci na ko i zacz si rozbiera.
Madeleine leaa na wznak, wyczekujc w milczeniu. Gdy Leonard pooy si na niej,
pocaowaa go i zacza gadzi po plecach. Signa w d i obja penis doni. Jego zaskakujca
twardo po miesicach nietwardoci sprawia, e wydawa si dwa razy wikszy, ni Madeleine
pamitaa. Nie zdawaa sobie sprawy, jak bardzo za nim tsknia. Leonard dwign si na kolana,
a jego ciemne oczy chony kady detal jej ciaa. Podpierajc si jedn rk, chwyci czonek,
wprowadzajc go w ni, ale nie do koca. Przez jedn szalon chwil Madeleine mylaa o tym,
eby go wpuci. Nie chciaa psu nastroju. Chciaa podj ryzyko, eby mu pokaza, jak bardzo
go kocha. Wygia plecy w uk, przyjmujc go. Ale gdy Leonard napiera coraz dalej, Madeleine
rozmylia si.
Moment poprosia.
Staraa si zaatwi spraw jak najszybciej. Przerzucia nogi przez krawd ka, otworzya
szuflad w szafce nocnej i wyja pudeko z krkiem macicznym. Wyja krek o gumowym
zapachu. Tubka ze rodkiem plemnikobjczym bya zmita. W popiechu Madeleine wycisna
za duo elu i skapn jej na udo. Rozszerzya kolana, cisna wkadk w ksztat semki i
wsuna j gboko, a poczua, jak si rozkada. Wytarszy rk o przecierado, przetoczya si z
powrotem do Leonarda.
Gdy zacz j caowa, znw wyczua ten kwany, metaliczny posmak, silniejszy ni
kiedykolwiek. Z przeraeniem zdaa sobie spraw, e nie jest ju podniecona. Ale to nie miao
znaczenia. Najwaniejsze, eby doszo do penego zblienia. Majc to na uwadze, signa w d,
eby przyspieszy spraw, jednak Leonard nie mia ju erekcji. Nie zwaajc na to, Madeleine
znw zacza go caowa. Zdesperowana, zacza karmi si kwanymi ustami Leonarda, starajc
si symulowa podniecenie, eby podnieci jego. Ale mino p minuty i Leonard odsun si.

Ciko przetoczy si na swoj stron, odwrci do niej plecami w milczeniu.

Nastaa duga, chodna chwila. Po raz pierwszy Madeleine poaowaa, e poznaa Leonarda.
By uomny, a ona nie moga na to nic poradzi. Okruciestwo tej myli smakowao intensywnie
i sodko, Madeleine napawaa si wic ni przez kolejn minut.
Lecz i ona si ulotnia, Madeleine za zrobio si al Leonarda, a jej egoizm wzbudzi w niej
poczucie winy. Wycigna rk i pogadzia go po plecach. Paka teraz, a ona prbowaa go
pocieszy, mwic to, co trzeba, caujc jego twarz i zapewniajc, e go kocha, kocha go,
wszystko si uoy, bardzo go kocha.
Zwina si przy nim w kbek i oboje ucichli.
A potem musieli zasn, bo gdy si obudzia, w sypialni byo ciemno. Wstaa i ubraa si.
Woya kurtk i wysza na pla.
Byo tu po dziesitej. wiata w sali jadalnej i w barze wci si paliy. Bezporednio przed ni
cienki ksiyc podwietla strzpy chmur przesuwajcych si szybko nad ciemn zatok. Wiatr
by silny. Owiewa jej twarz, jakby by osobicie ni zainteresowany. Przeby taki szmat drogi,
przez cay kontynent, eby dostarczy jej wiadomo.
Skupia myli na tym, co powiedziaa lekarka ze szpitala Providence podczas ich jedynej
rozmowy. Czsto musi upyn troch czasu, nim si dobierze odpowiedni dawk
powiedziaa. Skutki uboczne zazwyczaj s najgorsze na pocztku. Zwaywszy, e w przeszoci
Leonard dobrze reagowa na lit, nie byo powodu, eby nie miao si tak sta teraz. Kwestia
odpowiedniego ustawienia dawki. Wielu pacjentw z psychoz maniakalno-depresyjn yo
dugo i produktywnie.
Madeleine miaa nadziej, e to wszystko prawda. yjc z Leonardem, czua si wyjtkowa.
Zupenie jak gdyby zanim go poznaa, w jej yach krya szara krew, za to teraz bya w peni
natleniona i czerwona.
Przeraaa j myl, e mogaby na powrt zamieni si w t na wp yw istot, ktr bya
wczeniej.
Gdy staa tam wpatrzona w czarne fale, do jej uszu dolecia jaki dwik. Szybko zbliajcy si
po piasku cichy tupot. Madeleine odwrcia si, gdy nisko przy ziemi przemkn ciemny ksztat.
W kolejnej sekundzie rozpoznaa pudla Diane MacGregor, ktry mija j w pdzie. Mia otwarty
pysk, wystawiony jzyk, a ciao wyduone i ukierunkowane jak strzaa.
Kilka chwil pniej pojawia si sama Diane.
Pani pies napdzi mi stracha powiedziaa Madeleine. Mylaam, e to ko.
Wiem dobrze, o czym pani mwi.
Ubrana bya w ten sam paszcz, ktry miaa na sobie podczas konferencji prasowej przed

dwoma tygodniami. Cienkie siwe wosy opaday po obu stronach pomarszczonej inteligentnej
twarzy.
W ktr stron pobiega? spytaa bioloka.
Madeleine wskazaa rk.
Tam.
Diane zmruya oczy, prbujc przenikn wzrokiem ciemno.
Stay razem na play, nie czujc potrzeby cignicia rozmowy.
Wreszcie cisz przerwaa Madeleine.
Kiedy si pani wybiera do Szwecji?
Co? Ach, w grudniu. MacGregor sprawiaa wraenie mao zainteresowanej. Nie
rozumiem, dlaczego Szwedzi ka ludziom przyjeda do siebie w grudniu.
Latem byoby przyjemniej.
Dziennego wiata maj tam jak na lekarstwo! Pewnie dlatego wymylili te nagrody. eby
mieli si czym zaj zim.
Nagle pies znw przemkn obok nich, wzbijajc tumany piasku.
Nie wiem, dlaczego czuj si tak szczliwa, gdy ogldam moj pudlic w biegu
powiedziaa Diane. Zupenie jakby jaka czstka mnie galopowaa razem z ni. Pokrcia
gow. Na to mi przyszo. yj yciem wasnego psa.
Bywaj gorsze rzeczy.
Po kilku kolejnych rundach pudlica wrcia i zacza podskakiwa przed swoj wacicielk.
Zauwaywszy Madeleine, zwierz podeszo do niej, eby j obwcha, a nastpnie zaczo si
ociera gow o jej nogi.
Nie jest do mnie zbyt przywizana stwierdzia Diane, przygldajc im si obiektywnie.
Podchodzi do kadego. Gdybym umara, zapomniaaby o mnie w sekund. Prawda, e tak?
powiedziaa, przywoawszy pudlic do siebie, i podrapaa j energicznie pod pyskiem. Tak, tak.
Zapomniaaby, zapomniaa.
Po wyjedzie z Parya, podrujc z Francji do Irlandii, potem z powrotem na poudnie, a do
Andaluzji i Maroka, Mitchell zacz przy kadej moliwej okazji wymyka si do kociow. Jak
to w Europie, kocioy wznosiy si wszdzie imponujce katedry, ale i ciche kapliczki, z
ktrych wszystkie wci funkcjonoway (cho zazwyczaj stay puste) otwarte przed wdrownymi
pielgrzymami, nawet takimi jak Mitchell, nie do koca pewien, czy si do nich zalicza. Zachodzi
do tych mrocznych, przesyconych zabobonem przestrzeni i przyglda si wyblakym freskom
lub surowym, krwawym obrazom Chrystusa. Zaglda do zakurzonych relikwiarzy z komi
witego Jakiegotam. Wzruszony i powany, zapala wiece wotywne, zawsze z tym samym

niestosownym yczeniem: eby kiedy, w jaki sposb, posi Madeleine. Mitchell nie wierzy
w skuteczno tych zabiegw. By przeciwny modlitwom wstawienniczym. Ale czu si troch
lepiej, zapalajc wiec za Madeleine i mylc o niej przez minut, w cichoci starego
hiszpaskiego kocioa, gdy na zewntrz ocean wiary cofa si w wicie nocnego wiatru przez
nagie obszary jaowych piaskw i ska tego wiata .
Mitchell wietnie zdawa sobie spraw z tego, jak dziwnie si zachowuje. Nie miao to jednak
znaczenia, bo w pobliu nie byo nikogo, kto by to zauway. W kocielnych awach o twardych
oparciach, wdychajc zapach wiec, zamyka oczy i stara si siedzie zupenie nieruchomo,
otwierajc si na to, co tam byo i mogoby si nim zainteresowa. Moe niczego tam nie byo.
Ale skd mona to wiedzie, jeli nie wyle si jakiego sygnau? To wanie robi Mitchell:
wysya sygnay do bazy.
W pocigach, autobusach i na statkach, ktre transportoway ich do tych wszystkich miejsc,
Mitchell wyciga z plecaka ksiki, jedn po drugiej, i czyta. Trudno mu byo poczu
powinowactwo umysw z autorem O naladowaniu Chrystusa, Tomaszem Kempis.
Fragmenty Wyzna witego Augustyna, zwaszcza te o jego hedonistycznej modoci i
afrykaskiej onie, otworzyy mu oczy. Pasjonujc lektur okazaa si Twierdza wewntrzna
witej Teresy. Mitchell pochon j w trakcie nocnego rejsu promem z Hawru do Rosslare.
Wczeniej z Gare Saint-Lazare udali si do Normandii odwiedzi restauracj, w ktrej w czasach
licealnych pracowa Larry. Po sutym obiedzie z wacicielami i przenocowaniu u nich w domu
pojechali do Hawru na prom. Morze byo wzburzone. Pasaerowie spdzali czas w barze lub
prbowali spa na pododze otwartych kabin. Sprawdzajc, co jest pod pokadem, Mitchell i
Larry dostali si do pustej mesy oficerskiej, z jacuzzi i kami, i pord tego niespodziewanego
luksusu Mitchell czyta o drodze duszy do mistycznej jednoci z Bogiem. Twierdza wewntrzna
opisywaa wizj, ktrej dostpia wita Teresa, na temat duszy. Przedstawia mi si dusza nasza
jako twierdza caa z jednego diamentu albo na wskro przejrzystego krysztau, podzielona na
wiele rozmaitych komnat, podobnie jak i w niebie jest mieszka wiele . Na pocztku dusza leaa
w ciemnoci poza murami twierdzy, nkana przez jadowite we i dlce owady wasnych
grzechw, aczkolwiek z mocy aski niektre dusze wydostaway si z tego bagna i pukay do
wrt twierdzy. Tak wic wchodz do pierwszego najniszego mieszkania, ale tyle razem z nimi
wciska si gadzin, e nie s jeszcze zdolne zobaczy pikna gmachu ani w nim odpocz. Zawsze
jednak dobrze, e przynajmniej weszy. Przez ca noc, gdy prom unosi si i opada, a Larry
spa, Mitchell czyta o tym, jak dusza przechodzi dalej przez kolejnych sze mieszka,
umoralniajc si kazaniami, umartwiajc pokut i postem, speniajc miosierne uczynki,
medytujc, modlc si, uczestniczc w rekolekcjach, porzucajc stare nawyki i doskonalc si, a
7

w kocu dochodzi do zalubin. Gdy Pan ulituje si nad t dusz, ktra z tsknoty do Niego tak
mk cierpiaa i cierpi, a ktr ju sobie wybra za oblubienic, wtedy nim dopeni duchowych z
ni zalubin, wprowadza j do tego sidmego mieszkania, ktre jest Jego wasnym mieszkaniem.
Podobnie bowiem jak mieszka w niebie, tak ma w duszy drugie mieszkanie, w ktrym przebywa
Jego boska askawo, ktre zatem moemy nazwa jakby drugim niebem. Tym, co przykuo
uwag Mitchella w tej ksice, byo nie tyle obrazowanie, ktre wydawao si zapoyczone z
Pieni nad pieniami, ile jej praktyczno. Ksika ta bya przewodnikiem po yciu duchowym,
napisanym z wielk dbaoci o szczegy. Na przykad o mistycznym zjednoczeniu wita Teresa
pisze: Mylicie moe, e takiej dostpiwszy cznoci z Bogiem, dusza powinna by w cigym
zachwyceniu, a caa pochonita tym wewntrznym widzeniem, niczym si ju zaj nie potrafi.
Mylicie si. Owszem, z wiksz ni przedtem swobod i zapaem oddaje si ona wszystkiemu, co
si odnosi do suby Boej. Albo: Rozumie si, e ustawiczne to widzenie Boej obecnoci nie
jest w dalszym cigu tak zupene, czyli raczej tak jasne, jak gdy pierwszy raz si objawi albo gdy
spodoba si Bogu w danej chwili wznowi duszy t ask w pierwszej jej jasnoci i sile. Gdyby
bowiem ta jasno trwaa cigle, nie sposb byoby duszy widzie nic innego ani nawet obcowa
z innymi ludmi. Brzmiao to autentycznie. Brzmiao jak co, czego wita Teresa, piszca
piset lat wczeniej, dowiadczya, i byo to dowiadczenie tak realne jak ogrd za jej zakonnym
oknem w vila. Mona odrni kogo, kto zmyla, od tego, kto uywa metaforycznego jzyka
do opisania nieuchwytnego, ale prawdziwego dowiadczenia. Tu po wicie Mitchell wyszed na
pokad. Od czytania i braku snu krcio mu si w gowie. Gdy spoglda na szare morze i
zamglone wybrzee Irlandii, zastanawia si, w ktrej komnacie przebywa jego dusza.
Dwa dni spdzili w Dublinie. Mitchell zacign Larryego do witych miejsc mionikw
Joycea: na Eccles Street i do wiey Martello. Larry zabra Mitchella na sztuk teatru ubogiego
Jerzego Grotowskiego. Nastpnego dnia dostali si autostopem na zachd. Mitchell stara si
zainteresowa Irlandi, zwaszcza hrabstwem Cork, skd pochodzia ga jego rodziny ze strony
matki. Ale cay czas padao, mga przykrywaa pola i wtedy ju czyta Tostoja. S ksiki, ktre
przebijaj si przez zgiek wiata, chwytaj ci za konierz i opowiadaj tylko o rzeczach
najprawdziwszych. Tak ksik bya Spowied Tostoja. Pisarz przytacza w niej rosyjsk ba o
wdrowcu, ktry ratujc si przed dzikim zwierzem, wskakuje do studni. Spadajc, dostrzega na
dnie smoka, ktry tylko czeka, eby go pore. Wtem zauwaa ga wystajc ze ciany i chwyta
si jej. Dziki temu nie spada w paszcz smoka ani nie zostaje poarty przez dzikiego zwierza na
grze, okazuje si jednak, e pojawia si pewien problem. Dwie myszy, czarna i biaa, obskubuj
ga krzewu, na ktrej wisi. Jest tylko kwesti czasu, kiedy j przegryz, a on runie w d.
Dumajc nad swym nieuniknionym losem, zauwaa co jeszcze: z koca odygi, ktrej si

trzyma, skapuj krople miodu. Wdrowiec wyciga jzyk, eby je zliza. Takie jest twierdzi
Tostoj pooenie kadego czowieka: jestemy jak ten wdrowiec, ktry wisi na gazi. Czeka
nas mier. Nie ma przed ni ucieczki. Tak wic odcigamy od niej uwag, zlizujc krople miodu,
ktrych moemy dosign.
Wikszo lektur, ktre Mitchell czyta na studiach, nie niosa ze sob Mdroci przez wielkie
M. Inaczej ni ta rosyjska ba. Bya prawdziwa w odniesieniu do ogu ludzi, a take do samego
Mitchella. Bo c robili on i jego przyjaciele, jeli nie wisieli na gazi, wycigajc jzyki, eby
zliza odrobin sodyczy? Myla o ludziach, ktrych zna, z ich wspaniaymi modymi ciaami,
letnimi domkami, modnymi ubraniami, twardymi narkotykami, z ich liberalnymi pogldami,
orgazmami i fryzurami. Wszystko, co robili, albo byo przyjemne samo w sobie, albo miao
doprowadzi do przyjemnoci troch pniej. Nawet ci, ktrzy byli politycznie uwiadomieni i
protestowali przeciwko wojnie w Salwadorze, robili to gwnie po to, eby si pawi w
atrakcyjnym wietle bojownikw o suszn spraw. Najgorsi byli artyci, malarze i pisarze,
wierzyli bowiem, e yj dla sztuki, gdy tak naprawd karmili swj narcyzm. Mitchell zawsze
szczyci si swoim zdyscyplinowaniem. Uczy si wicej ni wszyscy, ktrych zna. Ale by to
tylko jego sposb na wzmocnienie uchwytu wok gazi.
Nie byo jasne, co Larry sdzi o lekturach Mitchella. Najczciej ogranicza reakcj do
uniesienia jednej powej brwi z Riverdale. Jako czonkowie rodowiska artystycznego na
uniwersytecie Larry i Mitchell przywykli do ludzi, ktrzy ulegali radykalnym przeobraeniom.
Moss Runk (dziewczyna) przyjechaa na studia jako rumiana czonkini druyny biegaczy
przeajowych. Na przedostatnim roku wyrzeka si strojw waciwych swojej pci. Chodzia w
bezksztatnych workach, ktre sama szya z ciepego szarego filcu. Jak traktowao si osob tak
jak Moss? Mitchell i Larry udawali, e nic nie zauwaaj. Gdy Moss podchodzia do nich w Blue
Room, jak odkurzacz zamiatajc podog swoj powczyst szat, przesuwali si, eby zrobi jej
miejsce. Jeli kto pyta, co to za stworzenie, odpowiadali: To Moss!. Pomimo dziwacznych
strojw Moss Runk bya wci t sam co zawsze pogodn dziewczyn z Idaho. Inni uwaali j
za dziwaczk, ale nie Mitchell i Larry. Cokolwiek doprowadzio do tej drastycznej odzieowej
decyzji, Mitchell i Larry o to nie pytali. Ich milczenie wyraao solidarno z Moss przeciwko
wszystkim konwencjonalnym osobnikom w puchowych bezrkawnikach i adidasach, ktrzy
studiowali ekonomi lub inynieri i w ostatnich latach cakowitej wolnoci w swoim yciu nie
robili nic ani troch nieprzecitnego. Mitchell i Larry wiedzieli, e Moss Runk nie bdzie w stanie
nosi swych androginicznych strojw wiecznie. (Pragna w przyszoci zosta dyrektork
liceum, co byo jeszcze jednym fajnym akcentem zwizanym z jej osob). Mia nadej taki dzie,
kiedy w poszukiwaniu pracy Moss bdzie zmuszona odwiesi swj szary filc i woy spdnic

lub akiet. Mitchell i Larry nie chcieliby przy tym by.

Larry w ten sam sposb traktowa zainteresowanie Mitchella chrzecijaskim mistycyzmem.
Zauwaa. Dawa do zrozumienia, e zauwaa. Nie komentowa jednak, przynajmniej na razie.
Poza tym Larry przechodzi w podry wasn transformacj. Kupi fioletow jedwabn
chust. Palenie, ktre Mitchell pocztkowo bra za chwilow poz, weszo mu w nawyk. Larry
najpierw kupowa papierosy na sztuki, co najwyraniej byo moliwe, szybko jednak zacz
kupowa cae paczki gauloises bleues. Zaczli od niego wyudza papierosy chudzi, wygldajcy
na Cyganw kolesie, ktrzy po europejsku otaczali Larryego ramieniem. Mitchell czu si jak
przyzwoitka Larryego, czekajc na koniec tych pogaduszek.
Dodatkowo Larry nie sprawia wraenia dostatecznie przybitego niedawnym rozstaniem. By
taki moment, na promie do Rosslare, kiedy wyszed na pokad zapali w samotnoci papierosa.
Wydawao si, e myli o Claire. Ale wyrzuci papierosa za burt, wiatr rozwia dym i tyle tego
byo.
Z Irlandii wrcili do Parya i nocnym pocigiem udali si do Barcelony. Powietrze wydawao
si niemal balsamiczne. Na Ramblas sprzedawano dzikie zwierzta, makaki o mdrych
spojrzeniach, papugi jak w technikolorze. Przenoszc si dalej na poudnie, przenocowali raz w
Jerez i raz w Rondzie, po czym zatrzymali si na trzy dni w Sewilli. Wtedy, uwiadomiwszy
sobie, jak blisko s Afryki Pnocnej, postanowili kontynuowa podr do Algeciras, skd
promem przepynli Gibraltar do Tangeru. W pierwszych dniach pobytu w Maroku nie udao im
si kupi haszu. W przewodniku wymieniono miejscowy bar w Tetuanie, gdzie mona byo z
atwoci zdoby hasz, zamieszczono jednak ostrzeenie, na dole tej samej strony, porwnujc
marokaskie wizienia do tureckiej ciupy z Midnight Express. Wreszcie w maym grskim
miasteczku Szafszawan zastali w hotelowym lobby dwch Duczykw z kawaem haszu
wielkoci piki softballowej. Mitchell i Larry spdzili kolejne dni bajecznie skuci. Spacerowali
wziutkimi uliczkami, suchali emocjonalnych okrzykw muezinw i popijali na rynku
jasnozielone napary herbaty mitowej. Szafszawan byo pomalowane na jasnoniebiesko, eby
stapiao si z niebem. Nawet muchy nie mogy go znale.
Wanie w Maroku zdali sobie spraw, e plecaki to nie najlepszy pomys. Najfajniejsi ludzie,
jakich poznali, nie byli piechurami ze sprztem biwakowym, a podrnikami, ktrzy wrcili
akurat z Ladakhu, dwigajc ze sob co najwyej torb na zakupy. Plecaki, nieporczne zreszt,
przylepiay ci atk turysty. Nie bdc nawet tustym, niemrawym Amerykaninem, stawae si
nim, jeli taszczye plecak. Mitchell nie mg si z nim wcisn do przedziaw w pocigu i
musia gorczkowo macha rkami, eby si nie zaklinowa w drzwiach. Jednak pozbycie si
plecakw wydawao si niemoliwe, bo gdy wrcili w padzierniku do Europy, zrobio si

chodniej. Opuciwszy ciepe poudnie Francji, zmierzali do jesiennej Lozanny i wietrznej

Lucerny. Wycignli swetry.
W Szwajcarii Mitchell wpad na pomys, eby paci kart kredytow za rzeczy, ktre wzbudz
niepokj u rodzicw, gdy dostan wycig. W cigu trzech tygodni obciy kart na nastpujce
kwoty: 65 frankw szwajcarskich ($29,57) za tyrolsk fajk i tyto z Totentanz: Zigarren und
Pfeifen; 72 franki szwajcarskie ($32,75) za posiek w restauracji Das Bordell w Zurychu; 234
austriackie szylingi ($13) za angielskie wydanie wspomnie Charlesa Colsona Born Again; i 62
500 lirw ($43,54) za prenumerat komunistycznego czasopisma wydawanego w Bolonii, ktre
miao by wysyane co miesic na domowy adres Grammaticusa w Detroit.
Dotarli do Wenecji w wycieane chmurami popoudnie pod koniec padziernika. Nie mogc
sobie pozwoli na przejadk gondol, spdzili pierwsze godziny w miecie, pokonujc mosty i
schody, z ktrych wszystkie zdaway si prowadzi, jak na rysunku Eschera, do tego samego
placu z t sam szemrajc fontann i duetem staruszkw. Po znalezieniu taniego pensjonatu
wyszli na spacer na Piazza San Marco. W sabo owietlonym muzeum w Paacu Dow Mitchell
zapa si na tym, e gapi si na tajemniczy przedmiot w jednej z gablot. Wykonany z mocno
skorodowanych metalowych ogniw, skada si z okrgego pasa, z ktrego zwisa drugi pas. Na
tabliczce przeczyta: cintura di castit.
Ten pas cnoty by najbardziej przeraajc rzecz, jak w yciu widziaem powiedzia
pniej Mitchell, gdy jedli kolacj w taniej restauracji.
Dlatego nazywaj redniowiecze wiekami ciemnymi rzek Larry.
Ciemne to mao powiedziane. Mitchell pochyli si i zniy gos. Byy tam dwa otwory.
Jeden z przodu na pochw i drugi z tyu na odbyt. Z ostrymi metalowymi zbkami. Gdyby si w
tym zaatwia, gwno wyciskaoby si jak krem z tuby
Dziki za ten obrazowy opis bkn Larry.
Wyobra sobie, e musisz nosi co takiego miesicami. Latami! Jak to czyci?
Byby krlow przypomnia Larry. Miaby kogo od tego.
Dam dworu.
Jeden z przywilejw pracy na dworze.
Dolali sobie wina. Larry by w dobrym nastroju. Szybko, z jak przebola strat Claire, bya
zdumiewajca. Moe Claire wcale mu si tak nie podobaa. Moe te jej nie lubi, podobnie jak
Mitchell. To, e Larry pogodzi si ze strat Claire w cigu paru tygodni, natomiast Mitchellowi
wci krwawio serce na myl o Madeleine mimo e nawet nie byli par oznaczao jedno z
dwojga: albo mio Mitchella do Madeleine jest czysta, szczera i piekielnie wana, albo uzaleni
si od uczucia melancholii, lubi czu si zrozpaczony, a uczucie, ktre ywi do Madeleine

nieco nasilone pod wpywem wypitego chianti jest jedynie wypaczon form mioci do
samego siebie. Innymi sowy: adna mio.
Nie tsknisz do Claire? spyta Mitchell.
Tskni.
Jako mi si nie wydaje. Larry przyj te sowa, spogldajc Mitchellowi prosto w oczy, ale
nic nie powiedzia. Jaka bya w ku?
Hola, hola, Mitchell Larry lekko go zbeszta.
No we powiedz. Jaka bya?
Bya dzika, Mitchell. Nieprawdopodobnie dzika.
Mw.
Larry w zamyleniu wychyli yk wina.
Bya sumienna. Bya typem dziewczyny mwicej: Dobra, kad si na wznak.
A potem ci obcigaa?
No tak.
Kad si na wznak. Jak u lekarza. Larry pokiwa gow. Brzmi cakiem niele.
Nie byo a tak wietnie.
Mitchell nie mg tego duej znie.
Jak to!? zawoa. Jeszcze narzekasz?
A tak bardzo tego nie lubiem.
Mitchell odchyli si od stolika, jak gdyby chcia si zdystansowa od takiej herezji. Wysuszy
kieliszek wina i zamwi nastpny.
Przekraczamy nasz budet przestrzeg Larry.
Mam to gdzie.
Larry te zamwi sobie lampk.
Popijali wino, a waciciel restauracji oznajmi, e zamyka. Wrciwszy chwiejnym krokiem do
hotelu, padli na wielkie podwjne ko. W pewnym momencie pogrony we nie Larry
wtoczy si na Mitchella lub Mitchellowi tylko si to przynio. Mia erekcj. Myla, e
zwymiotuje. Kto w jego nie ssa mu pa, moe Larry, a potem obudzi si i usysza gos
Larryego: Uuuu, ale od ciebie jedzie, chocia go nie odepchn. A potem Mitchell znowu
zasn i rano obaj zachowywali si, jak gdyby nic si nie stao. Moe nic si nie stao.
Pod koniec listopada dotarli do Grecji. W Brindisi wsiedli na cuchncy olejem napdowym
prom do Pireusu i znaleli pokj w hotelu niedaleko placu Syntagma. Wygldajc z balkonu,
Mitchell dozna olnienia. Grecja nie jest czci Europy. Jest Bliskim Wschodem. Szare
wysokociowce o paskich dachach, jak ten, w ktrym si zatrzymali, cigny si a po

zamglony horyzont. Z dachw i fasad wystaway stalowe dwigary, nadajc budynkom kolczasty
wygld, jec si w zadymionym powietrzu. Rwnie dobrze mgby si znajdowa w Bejrucie.
Gsty smog codziennie miesza si z gazem zawicym, gdy policja walczya z demonstrantami na
ulicach. Marsze protestacyjne odbyway si bez przerwy, przeciwko rzdowi, przeciwko
wpywom CIA, przeciwko kapitalizmowi, przeciwko NATO i za zwrceniem marmurw Elgina.
Grecja, kolebka demokracji, sparaliowana przez wolno sowa. W kawiarniach kady by
najlepiej poinformowany i nikt nie mg nic zrobi.
Kilka starych wdw, od stp do gw w czerni, przypominao Mitchellowi jego babk.
Rozpoznawa sodycze i wypieki, brzmienie jzyka. Ale wikszo ludzi wygldaa mu obco.
Mczyni generalnie byli o gow od niego nisi. Mitchell czu si jak Szwed, grujc nad nimi.
Tu i wdzie dostrzega jakie podobiestwo na twarzy, ale na tym si koczyo. Wrd
anarchistw i poetw o tych zbach w barze naprzeciwko hotelu lub takswkarzy o karkach
goryli, ktrzy go wozili po miecie, bd utytuowanych ortodoksyjnych ksiy, ktrych
widywa na ulicach i w zadymionych kaplicach, Mitchell nigdy jeszcze nie czu si tak
amerykaski.
Gdziekolwiek co jedli, potrawy byy ledwo ciepe. Musaka i pastitsio, jagnicina z ryem,
smaone ziemniaki, okra w sosie pomidorowym wszystko utrzymywano w temperaturze nieco
wyszej ni pokojowa na tackach w otwartych kuchniach. Larry zacz zamawia grillowan
ryb, lecz Mitchell, lojalny wobec wspomnie, nadal jad potrawy, ktre w dziecistwie
przyrzdzaa mu babka. Cigle jeszcze liczy na talerz pysznej gorcej musaki, ale po czwartej
porcji w cigu trzech dni zda sobie spraw, e Grecy lubi letnie jedzenie. Razem z t myl, jak
gdyby wczeniej chronia go niewiedza, pojawiy si pierwsze problemy odkowe. Wrci
pdem do hotelu i spdzi nastpne trzy godziny na dziwnie niskim sedesie wpatrzony w
najnowszy numer I Kathimerini. Zdjcia ukazyway premiera Papandreu, zamieszki na
Uniwersytecie Ateskim, policj odpalajc gaz zawicy i nieprawdopodobnie pomarszczon
kobiet, ktr podpis przedstawia nie do wiary! jako Melin Mercouri.
Grecki alfabet okaza si jego ostatni porak. Jako dwunastolatek siadywa u stp swojej
yiayia, ukochany wnuczek, i uczy si greckiego alfabetu. Nigdy jednak nie posun si dalej ni
sigma, a teraz zapomnia wszystkiego prcz A i .
Po trzech dniach w Atenach postanowili wyruszy autobusem na Peloponez. Przed wyjazdem
wstpili do biura American Express, eby spieniy czeki podrne. Najpierw jednak Mitchell
zapyta w okienku Inne usugi, czy nie ma dla niego poczty. Kobieta wrczya Mitchellowi
dwie koperty. Rozpozna w barokowej kursywie na pierwszej kopercie pismo matki. Ale to ta
druga koperta sprawia, e serce mu zakoatao. Z przodu jego imi i nazwisko oraz adres biura

American Express napisano na maszynie, w ktrej naleao wymieni tam. Wszystkie a i s

w nazwisku byy prawie bez tuszu. Przewrciwszy kopert na drug stron, odczyta adres
nadawcy: M. Hanna, Pilgrim Lake Laboratory, Starbuck # 12, Provincetown, MA 02657.
Byskawicznie, jak gdyby w kopercie kryo si jakie blunierstwo, Mitchell wcisn j do
tylnej kieszeni dinsw. W kolejce do okienka po pienidze otworzy list od Lilian.
Drogi Mitchellu!
Odkd kupilimy mieszkanie w Vero Beach, Twj ojciec i ja zamienilimy si w
wdrowne ptaki, ale w tym roku naprawd mamy pene prawo tak siebie nazywa. We
wtorek przelecielimy Herbiem cay szmat drogi od Detroit do Fort Myers. Troch to szalone,
eby lecie wasnym prywatnym samolotem, lecz caa podr trwaa zaledwie sze godzin.
(Pamitam, kiedy samochodem telepalimy si dwadziecia cztery godziny!). Fajnie byo
patrze, jak wszystko si przesuwa daleko w dole. Nie leci si tak wysoko jak prawdziwym
samolotem pasaerskim, wic wida ca okolic, wszystkie rzeki wijce si w rne strony i
oczywicie pola uprawne, ktre mi przypominay jedn ze starych patchworkowych koder
babci. Chocia nie mog powiedzie, eby lot sprzyja rozmowie. Silnik tak huczy, e prawie
nic nie sycha, a ojciec przez wikszo czasu mia suchawki na uszach, nasuchujc
komunikatw, wic nie miaam do kogo gby otworzy. Prcz Kerbiego, ktry siedzia mi
na kolanach. Wanie zauwayam, e Herbie i Kerbie si rymuj.
Twj ojciec po drodze pokazywa mi rne ciekawe miejsca. Przelatywalimy nad sam
Atlant i nad wielkimi mokradami, co mnie troch zmrozio. Gdybymy musieli tam
ldowa, w promieniu wielu kilometrw byyby same we i aligatory.
Jak moesz si domyli z mojej relacji, Twoja matka nie bya wzorowym drugim pilotem.
Dean cigle mi powtarza, ebym si nie martwia i e wszystko jest pod kontrol. Ale tak
nami trzso podczas lotu, e nie mogam nawet czyta ksiki. Mogam tylko gapi si przez
okno, a po jakim czasie nawet stare dobre Stany zaczynaj si nudzi. Przynajmniej jednak
dotarlimy na miejsce w jednym kawaku i teraz jestemy w Vero, gdzie jak zwykle jest za
gorco. W Boe Narodzenie przyjeda z Miami Winston (ma w Wigili jak sesj
nagraniow i nie moe by wczeniej). Jutro wieczorem przylatuj Nick z Sally i maym.
Planujemy z Deanem odebra ich z lotniska w Fort Lauderdale i zabra do fantastycznego
lokalu, ktry odkrylimy w Fort Pierce, tu przy A1A, nad wod.
Dziwnie bdziemy si czu w tym roku podczas wit, nie majc przy nas naszego
syneczka. Twj ojciec i ja bardzo si cieszymy, e Ty i Larry macie szans zobaczy
kawaek wiata. Po kilku latach wytonej pracy na studiach naley Ci si. Myl o Tobie
codziennie i staram si sobie wyobrazi, gdzie jeste i co robisz. Zawsze wiedziaam, gdzie

mieszkasz i gdzie sypiasz. Nawet kiedy bye na studiach, zwykle wiedzielimy, jak wyglda
Twoje mieszkanie, wic nie byo mi tak trudno zobaczy Ci oczami wyobrani. Ale teraz
najczciej nie wiem, gdzie jeste, wic ciesz si z kadej kartki pocztowej, ktr dostaj.
Przysza od Ciebie kartka z Wenecji ze strzak wskazujc nasz hotel. Jako nie mogam
si dopatrze samego hotelu, ale ciesz si, e jest tani jak barszcz, jak napisae na
odwrocie. Wenecja wyglda magicznie, idealne miejsce dla modego czowieka pira do
poszukiwania inspiracji.
Kerbi ma na grzbiecie takie miejsce, gdzie prawie zeszo mu futro. Lie je jak szalony.
Zawsze mnie rozmiesza, jak zwija si w precel, eby tam dosign. (Szkoda, e ja tego nie
potrafi, gdy co mnie askocze na plecach!) Jeli mu nie przejdzie w cigu kilku dni, bd go
musiaa zabra do weterynarza.
Pisz ten list na naszym patiu, pod parasolem, eby si schroni przed socem. Nawet
zim tutejsze soce wysusza mi skr, chobym nie wiem ile wklepaa kremu nawilajcego.
W tej chwili staruszek siedzi w salonie i spiera si z jakim politykiem w telewizji (oszczdz
Ci soczystego jzyka, ale najczciej powtarza si sowo bzdety!). Nie rozumiem, jak
mona cay dzie oglda wiadomoci. Dean poprosi mnie, ebym Ci co przekazaa: gdy
dotrzesz do Grecji, masz powiedzie tym wszystkim tamtejszym socjalistom: Dzikujcie
Bogu za Ronalda Reagana.
propos Boga, przed Twoim wyjazdem do domu w Michigan przysza do Ciebie
paczka od paulistw. Wiem, e mylisz o studiach na wydziale teologicznym i e to moe
mie z tym zwizek, dao mi to jednak troch do mylenia. Twj ostatni list nie pocztwka
z Wenecji, ale ten na niebieskiej kartce, ktr si skada w kopert (to si chyba nazywa
aerogram?) by jak pisany nie przez Ciebie. Co miae na myli, twierdzc, e Krlestwo
Boe nie jest miejscem, lecz stanem umysu, i e chyba widziae jego przebyski? Wiesz,
e cae lata prbowaam znale koci, do ktrego mogabym was zabiera, i e nigdy nie
potrafiam wierzy tak bardzo, jak bym tego chciaa. Chyba wic rozumiem Twoje
zainteresowanie religi. Jednak ten cay mistycyzm, o ktrym piszesz w listach, i ciemna noc
duszy to ju chyba przegicie, jak by to uj twj brat Winston. Miny ju cztery miesice od
Twojego wyjazdu, Mitchell. Nie widzielimy Ci przez ten czas i trudno nam si zorientowa,
jak sobie radzisz. Ciesz si, e podruje z Tob Larry, bo chyba martwiabym si jeszcze
bardziej, gdyby podrowa zupenie sam. Twj ojciec i ja wci nie jestemy zachwyceni,
e wybierasz si do Indii, ale jeste ju dorosy i moesz robi, co Ci si podoba. Ale bardzo
nas niepokoi, e nie mamy moliwoci skontaktowania si z Tob i e Ty nie moesz si
skontaktowa z nami w razie potrzeby.

Dobrze, do tych mamusinych rad. Chocia za Tob tsknimy i bdziemy tskni

zwaszcza podczas wit, Twj ojciec i ja jestemy szczliwi, e moesz przey t wielk
przygod. Od dnia Twoich narodzin, Mitchell, jeste dla nas najcenniejszym darem i cho nie
jestem pewna, czy wierz w Boga, dzikuj komu tam na grze kadego dnia za to, e da
nam tak cudownego, kochanego i zdolnego syna. Odkd bye may, zawsze wiedziaam, e
gdy doroniesz, wyjdziesz na ludzi. Jak Ci zawsze powtarzaa babcia: Daj im, chopcze,
popali!.
Znalazam przeliczne biurko w sklepie z antykami w Vero i sprowadzam je tu do pokoju
gocinnego, wic bdzie na Ciebie czekao, gdy bdziesz nas odwiedza. Po tych wszystkich
dowiadczeniach w podry moe zechcesz
Mitchell doczyta do tego miejsca, gdy osoba za nim poklepaa go lekko po ramieniu. Kobieta,
starsza od niego, po trzydziestce.
Zwolnio si powiedziaa.
Mitchell podzikowa jej. Wsunwszy list od Lilian z powrotem do koperty, podszed do
okienka. Gdy kontrasygnowa czeki podrne, przy stanowisku obok pojawia si kobieta, ktra
staa za nim w kolejce. Umiechna si do niego, a on odpowiedzia tym samym. Gdy kasjer
wypaci mu drachmy, Mitchell rozejrza si za Larrym.
Nie widzc go, usiad w holu i wycign list od Madeleine. Nie by pewien, czy chce go
przeczyta. Przez ostatni tydzie, od tamtej nocy w Wenecji, kiedy tak potwornie si sku,
odzyskiwa rwnowag emocjonaln. Co znaczy, e teraz myla o Madeleine dwa lub trzy razy
dziennie, a nie dziesi lub pitnacie. Czas i odlego robiy swoje. Ten list mg jednak w
cigu kilku chwil wszystko zburzy. W wiecie IBM Selectrics i eleganckich urzdze marki
Olivetti Madeleine uporczywie uywaa starej maszyny do pisania, tote jej maszynopisy
wyglday jak co wydobytego z archiwum. To, e Madeleine uwielbiaa staromodne rzeczy tego
typu, dawao Mitchellowi nadziej, e jego te moe pokocha. Tej wiernoci wobec starej
maszyny towarzyszya cakowita nieporadno w sprawach technicznych, co tumaczyo,
dlaczego Madeleine nie wymienia tamy, przez co litery a i s (najbardziej wyeksploatowane)
ledwo si odbijay. Wygldao na to, e pomimo naukowych zdolnoci Bankhead te nie zdoa
wymieni tamy w maszynie Madeleine. Najwyraniej by zbyt wielkim egocentrykiem i leniem,
a moe nawet sprzeciwia si uywaniu przez ni rcznej maszyny do pisania. List Madeleine
wszystko wyjania, cho nie zosta jeszcze nawet otwarty: Bankhead, w przeciwiestwie do
Mitchella, nie by dla Madeleine odpowiednim partnerem.
Mitchell wiedzia, co powinien zrobi. Jeli szczerze chcia zachowa rwnowag, oddali si
od spraw ziemskich, powinien zanie list do kosza na drugim kocu holu i wrzuci go tam. To

wanie powinien zrobi.

Zamiast tego wsun list gboko do plecaka, do wewntrznej kieszeni, gdzie nie bdzie o nim
musia myle.
Gdy podnis wzrok, zauway, e zblia si do niego kobieta z kolejki. Miaa dugie, proste
blond wosy, wysokie koci policzkowe i wskie oczy. Bya nieumalowana i do dziwnie
ubrana. Do workowatego T-shirta woya dug do kostek spdnic, a na nogi adidasy.
Pierwszy raz w Grecji? spytaa, umiechajc si zbyt szeroko, jak akwizytor.
Tak.
Od jak dawna?
Tylko trzy dni.
Ja tu jestem od trzech miesicy. Wikszo przyjeda obejrze Akropol. Pikna rzecz.
Naprawd. Staroytne budowle to naprawd co. Ale na mnie najwiksze wraenie robi caa
historia. Nie tylko staroytna. Te chrzecijaska. Tyle si tu wydarzyo! Jak mylisz, skd si
wzili Tesaloniczanie? Albo Koryntianie? Aposto Jan napisa Apokalips na wyspie Patmos.
Mona by wymienia i wymienia. Ewangelia zostaa objawiona w Ziemi witej, ale to w Grecji
rozpocza si ewangelizacja. A ciebie co tu sprowadza?
Jestem Grekiem odpar Mitchell. Mam tu swoje korzenie.
Kobieta rozemiaa si.
Trzymasz to miejsce dla kogo?
Czekam na kumpla.
Przysid si na minutk powiedziaa. Jeli twj kumpel si pojawi, znikam.
W porzdku rzek Mitchell. My i tak zaraz wychodzimy.
Myla, e to zakoczy rozmow. Kobieta usiada obok i zacza przeszukiwa swoj torb.
Mitchell znw rozejrza si za Larrym.
Ja tu przyjechaam na nauk znw odezwaa si kobieta. W Nowym Instytucie
Biblijnym. Ucz si koine. Wiesz, co to jest?
Jzyk, w ktrym spisano Nowy Testament. Stara potoczna forma greki.
Ojej. Mao kto wie takie rzeczy. Jestem pod wraeniem. Pochylia si bliej i spytaa
konspiracyjnym szeptem: Jeste chrzecijaninem?
Mitchell zawaha si przed odpowiedzi. Najgorsze, jeli chodzi o religi, to religijni ludzie.
Jestem greckim ortodoksem odpar w kocu.
Czyli chrzecijaninem.
Patriarcha ucieszy si na t wiadomo.
Mamy poczucie humoru, co? powiedziaa kobieta i po raz pierwszy umiech znikn z jej

twarzy. Pewnie dziki niemu przelizgujesz si po wielu problemach w swoim yciu. Ta

prowokacja odniosa skutek. Mitchell odwrci si i spojrza na ni. Koci prawosawny jest
jak Koci katolicki cigna kobieta. To chrzecijanie, ale nie zawsze wierz w Bibli. Maj
tyle rnych rytuaw, e czasem odwracaj one uwag od tego, co najwaniejsze.
Mitchell uzna, e pora na jego ruch. Wsta.
Mio byo ci pozna rzek. Powodzenia w nauce koine.
Dziki! odpara. Mog ci zada jeszcze jedno pytanie, zanim odejdziesz? Mitchell
czeka. Nieruchomo jej spojrzenia peszya go. Jeste zbawiony?
Po prostu powiedz, e tak pomyla Mitchell. Powiedz tak i spadaj std.
Trudno stwierdzi powiedzia.
Natychmiast zda sobie spraw ze swego bdu. Kobieta wstaa, przeszywajc go jak laserem
spojrzeniem niebieskich oczu.
Nie, wcale nie. Wcale nie trudno. Po prostu zapraszasz Jezusa Chrystusa do swego serca, a
On ci zbawia. Ja tak zrobiam. I to odmienio moje ycie. Nie zawsze byam chrzecijank.
Wikszo ycia spdziam oddalona od Boga. Nie znaam Go. Nie obchodzi mnie. Nie braam
narkotykw ani nic takiego. Nie balowaam po nocach. Ale czuam wewntrzn pustk. Bo
yam tylko dla siebie. Ku swemu zdziwieniu Mitchell zapa si na tym, e jej sucha. Nie jej
fundamentalistycznych tekstw o zbawieniu i przyjmowaniu Pana. Lecz tego, co mwi o swoim
yciu. Zabawne. Rodzisz si w Ameryce. Dorastasz i co syszysz? e masz prawo do pogoni za
szczciem. I e sposobem na osignicie szczcia jest zgromadzenie mnstwa adnych rzeczy,
nie? Tak te robiam. Miaam dom, prac, chopaka. Ale nie byam szczliwa. Nie byam
szczliwa, bo codziennie mylaam tylko i wycznie o sobie. Mylaam, e jestem ppkiem
wiata. Ale wiesz co? Nie jestem. Brzmiao to cakiem rozsdnie i szczerze. Mitchell pomyla,
e zgodzi si z ni i sobie pjdzie. Nim jednak zdy zareagowa, kobieta dodaa: Gdy stalimy
w kolejce, czytae list. Od matki.
Mitchell podnis gow.
Skd wiesz?
Przed chwil to wyczuam.
Zajrzaa mi przez rami.
Nie! zaprzeczya i klepna go artobliwie. Daj spokj. Bg po prostu przed chwil mi
przekaza, e czytae list od matki. Ale chc ci co powiedzie. On te zostawi dla ciebie list w
biurze American Express. Wiesz jaki? Mnie. Ja jestem tym listem. Bg przysa mnie bez mojej
wiedzy, ebym moga stan za tob w kolejce i powiedzie ci, e Pan ci kocha i e umar za
ciebie.

W tym momencie, niedaleko wind, pojawi si Larry.

Jest mj kumpel poinformowa Mitchell. Mio si rozmawiao.
Mnie te. Miego pobytu w Grecji, z Bogiem! Przeszed ju poow sali, gdy znw
klepna go w rami. Chciaam ci jeszcze da to. W rku trzymaa kieszonkowe wydanie
Nowego Testamentu. Zielone jak li. We i przeczytaj Ewangeli. Przeczytaj o Dobrej
Nowinie Jezusa. I pamitaj, to nic skomplikowanego. To proste. Najwaniejsze, eby uzna
Jezusa Chrystusa za swego Pana i Zbawiciela. Wtedy uzyskasz ycie wieczne.
eby si wreszcie od niej uwolni, eby przestaa mwi, Mitchell wzi od niej ksik i
ruszy dalej przez hol.
Gdzie ty by? spyta Larryego, gdy do niego podszed. Chyba godzin czekaem.
Dwadziecia minut pniej byli ju w drodze na Peloponez. Autobus jecha przez kilometry
mocno zabudowanej miejskiej niecki, nim wspi si na drog wzdu wybrzea. Inni pasaerowie
wieli na kolanach rne pakunki: upy z wielkiego miasta. Co kilka kilometrw miejsce
miertelnego wypadku drogowego zaznaczaa kapliczka. Kierowca zatrzyma si, eby zostawi
monet w jednej z puszek na datki. Pniej zjecha do przydronego baru i bez sowa wyjanienia
wszed do rodka na obiad, a pasaerowie czekali cierpliwie na swoich miejscach. Larry wysiad,
eby zapali i napi si kawy. Mitchell wycign z plecaka list od Madeleine, obejrza go i znw
schowa.
Wczesnym popoudniem dojechali do Koryntu. Posnuli si w mawce wok wityni
Apollina, a potem umknli przed deszczem do restauracji, gdzie Mitchell wycign Nowy
Testament, eby przypomnie sobie, co wity Pawe napisa do Koryntian okoo 55 roku naszej
ery.
Przeczyta:
Napisane jest bowiem: Wytrac mdro mdrcw, a przebiego przebiegych zniwecz.
I:
Cigle przecie jeszcze jestecie cieleni. Jeeli bowiem jest midzy wami zawi i niezgoda
() dobrze jest czowiekowi nie czy si z kobiet. Ze wzgldu jednak na
niebezpieczestwo rozpusty niech kady ma swoj on, a kada swojego ma. () Tym
za, ktrzy nie wstpili w zwizki maeskie, oraz tym, ktrzy ju owdowieli, mwi:
dobrze bdzie, jeli pozostan jak i ja. Lecz jeli nie potrafiliby zapanowa nad sob, niech
wstpuj w zwizki maeskie. Lepiej jest bowiem y w maestwie, ni pon .
Kobieta, ktra podarowaa mu Nowy Testament, zostawia w rodku wizytwk razem z
numerem telefonu w Atenach. Nazywaa si Janice P.
Pewnie zajrzaa mi przez rami skonstatowa Mitchell.
9

Nadchodzia zima. Z Koryntu udali si minibusem na poudnie, w stron pwyspu Mani,

zatrzymujc si na noc w maej grskiej wiosce Andritsena. Powietrze byo rzekie, pachniao
sosn, a miejscowa retsina miaa wstrzsajco rowy kolor. Jedyny pokj, jaki znaleli,
znajdowa si nad tawern. By nieogrzewany. Gdy z pnocy suny burzowe chmury, Larry
pooy si w jednym z ek, narzekajc na zimno. Mitchell nie zdejmowa swetra. Gdy upewni
si, e Larry zasn, wycign list od Madeleine i zacz go czyta przy bladym czerwonym
wietle lampki nocnej.
Ku swemu zdziwieniu odkry, e list zosta napisany nie na maszynie, lecz odrcznie drobnym
pismem Madeleine. (Moe i z zewntrz wygldaa normalnie, lecz wystarczy rzut oka na jej
charakter pisma, eby si przekona, e wewntrz jest cudownie popltana).
31 wrzenia 1982
Cze, Mitchell!
Pisz ten list w pocigu, w tym samym amtraku, ktrym pojechalimy razem do
Prettybrook na wito Dzikczynienia na drugim roku studiw. Byo wtedy chodniej,
drzewa byy bez lici, a wosy miaam obcite na anioka Charliego (to wci byy lata
siedemdziesite, jeli pamitasz). Co Ci chyba nie przeszkadzao.
Nigdy Ci tego nie mwiam, ale przez ca drog do domu mylaam tylko o jednym: eby
si z Tob przespa. Po pierwsze, widziaam, e Ty te bardzo tego chciae. Wiedziaam, e
to Ci uszczliwi, a ja chciaam Ci uszczliwi. Poza tym byam przekonana, e mnie te to
dobrze zrobi. Wtedy miaam za sob tylko jedno kowe dowiadczenie z chopakiem.
Martwiam si, e dziewictwo jest jak przekute ucho. Jeli przestanie si jej uywa, dziurka
moe zarosn. Zreszt zaczam studia z postanowieniem, e bd zimna i bezwzgldna jak
faceci. I w tym wskim okienku moliwoci ukazae si Ty.
Pniej oczywicie przez cay weekend bye niesamowicie czarujcy. Rodzice zakochali
si w Tobie, siostra zacza z Tob flirtowa, a ja staam si zaborcza. W kocu bye moim
gociem. Wic pewnej nocy weszam na poddasze i usiadam na Twoim ku. A Ty nie
zrobie absolutnie nic. Po jakiej pgodzinie zeszam z powrotem do siebie. Na pocztku
czuam si po prostu zniewaona. Ale po jakim czasie ogarna mnie wcieko. Uznaam,
e nie jeste dla mnie wystarczajco mski itd. Poprzysigam sobie, e ju nigdy, przenigdy
si z Tob nie przepi, nawet gdyby tego chcia. I potem, nastpnego dnia, pojechalimy
pocigiem z powrotem do Provincetown i przez ca drog zrywalimy boki ze miechu.
Zdaam sobie wtedy spraw, e tak jest duo lepiej. Chciaam cho raz w yciu mie
przyjaciela, ktry nie jest ani partnerem, ani koleank. Poza naszym niedawnym po
tkniciem tak wanie Ci traktowaam. Wiem, e nie bye tym zachwycony. Dla mnie byo

to jednak co niesamowitego i zawsze mylaam, e w gbi ducha te tak sdzisz.

Drugi rok studiw to ju historia. Mamy lata osiemdziesite. Drzewa nad Hudsonem s
zielone i bujne, a ja czuj si o jakie sto lat starsza. Nie jeste ju tamtym chopakiem, z
ktrym jechaam wtedy tym pocigiem, Mitchell. Nie musz Ci ju wspczu ani i z Tob
do ka z sympatii i litoci. Poradzisz sobie. Waciwie to musz si teraz mie przed Tob
na bacznoci. Zeszej nocy poczynae sobie cakiem miao. Jane Austen napisaaby:
swawolnie. Prosiam, eby mnie nie caowa, ale Ty nic sobie z tego nie robie. I chocia
wcale si nie skaryam, gdy to si stao (byam pijana!), dzi rano obudziam si u Kelly z
takim poczuciem winy i mtlikiem w gowie, e postanowiam natychmiast do Ciebie
napisa.
(Pocig si trzsie, mam nadziej, e mnie rozczytasz).
Mam chopaka, Mitchell. To co powanego. Nie chciaam wczoraj o nim rozmawia, bo
Ty zawsze si wtedy wciekasz, a zreszt, szczerze mwic, wyrwaam si do miasta, eby na
kilka dni o nim zapomnie. Mamy ostatnio z Leonardem problemy. Nie mog wchodzi w
szczegy. Ale odbija si to na nim, na mnie, na naszym zwizku. W kadym razie gdybym
nie bya taka zdoowana, nie wypiabym wczoraj tyle i nie byoby mowy o caowaniu si.
Nie mwi, e bym nie chciaa. Tylko tyle, e nie doszoby do tego.
Chocia to dziwne, bo jaka czstka mnie chce wysi na nastpnej stacji, wrci do
Nowego Jorku i Ci odnale. Ale na to jest za pno. Twj samolot pewnie ju wystartowa.
Lecisz do Indii.
I dobrze si skada. Bo nic z tego nie wyszo! Nie stae si przyjacielem, ktry nie jest ani
partnerem, ani koleank. Okazae si kolejnym facetem, ktremu w gowie tylko jedno.
Zatem tym listem zapobiegliwie z Tob zrywam. Nasze kontakty zawsze wymykay si
prbom kategoryzacji, wic chyba nie bdzie cakiem bez sensu, jeli tak samo stanie si z
tym listem.
Mitchell,
nie chc ju z Tob chodzi (chocia nigdy ze sob nie chodzilimy).
Chc zacz spotyka si z innymi ludmi (chocia ju si z kim spotykam).
Potrzebuje troch czasu dla siebie (chocia wcale nie zabierae mi czasu).
I co? Rozumiesz ju? Jestem zdesperowana. I podejmuj desperackie kroki.
Podejrzewam, e jestem zrozpaczona tym, e nie ma Ciebie w moim yciu. Ale moje ycie
i mj zwizek s ju dostatecznie skomplikowane, eby komplikowa je jeszcze Ty. Chc z
Tob zerwa, cho moe to by cikie i moe si wydawa gupie. Zawsze mocno
stpaam po ziemi. Teraz czuj, e trac grunt pod nogami.

ycz Ci wspaniaej, cudownej, niezapomnianej podry. Obejrzyj te wszystkie miejsca,

ktre chciae zwiedzi, zbieraj te wszystkie dowiadczenia, o ktrych marzye. Moe kiedy,
na zlocie z okazji pidziesitej rocznicy ukoczenia studiw, zobaczysz pomarszczon
umiechnit staruszk, ktra do Ciebie podejdzie, i to bd ja. Moe wtedy opowiesz mi o
wszystkim, co zobaczye w Indiach.
Powodzenia,
Maddy
PS (27 wrzenia)
Ju prawie miesic nosz ze sob ten list, zastanawiajc si, czy go wysa. I nie wysyam.
Jestem teraz na Cape Cod otoczona zewszd biologami, moliwe, e tego nie przeyj.
PPS (6 padziernika)
Wanie rozmawiaam przez telefon z Twoj mam, bo zdaam sobie spraw, e nie mam
do Ciebie adresu. Twoja mama powiedziaa, e jeste w trasie i nie mona si z Tob
skontaktowa, ale e za jaki czas bdziesz odbiera poczt z biura AmEx w Atenach. Podaa
mi adres. Nawiasem mwic, powiniene moe zadzwoni do rodzicw. Twoja mama martwi
si o Ciebie.
Dobra, wysyam.
M.
Gdzie nad dachem tawerny, na czarnym greckim niebie zderzyy si dwie chmury burzowe,
zalewajc miasteczko potokami deszczu i zamieniajc spadziste uliczki w wodospady. Pi minut
pniej, gdy Mitchell czyta list po raz drugi, wysiada elektryczno.
Lea w ciemnoci, prbujc oceni sytuacj. Z jednej strony, rozumia, e list Madeleine to
druzgoccy dokument. Czu si wic stosownie zdruzgotany. Z drugiej strony, Madeleine
odprawiaa Mitchella tak dugo, e jej zapewnienia byy jak formularz umowy, po ktrym
przelizgiway si oczy Mitchella, szukajc ewentualnych luk i ukrytych klauzul o istotnym
znaczeniu. Pod tym wzgldem znalaz sporo rzeczy, ktre mu si spodobay. Podnoszc na
duchu nowin, e Madeleine chciaa si z nim przespa w wito Dzikczynienia przed kilkoma
laty. Pewn arliwo, zupenie niepodobn do Madeleine, lecz obiecujc zupenie inn stron jej
charakteru. Martwia si, e zaronie jej dziurka? Madeleine napisaa co takiego? Sysza, e
kobiety maj rwnie brudne myli jak mczyni, ale nigdy nie dawa temu wiary. Jeli
Madeleine rzeczywicie mylaa o seksie podczas tamtej podry pocigiem, jednoczenie
przegldajc Voguea, jeli wesza na poddasze z zamiarem wskoczenia mu do ka, byo
oczywiste, e nigdy nie potrafi jej rozszyfrowa. Myl ta absorbowaa go przez dusz chwil,
gdy nad nim kotowaa si burza. Ze wszystkich innych rzeczy, ktre Madeleine miaa do

wyboru, postanowia usi i napisa do Mitchella list. Napisaa, e caowanie si z nim byo
przyjemne i e nagle chciaa wysi z pocigu i wrci do Nowego Jorku. Wystukaa na
maszynie imi i nazwisko Mitchella, polinia kopert i napisaa adres zwrotny, eby mg do niej
odpisa, eby wiedzia, gdzie j znale, gdyby jej szuka.
Kady list jest listem miosnym.
Oczywicie jak na list miosny mg by odrobin lepszy. Nie byo na przykad zbyt
obiecujce, e Madeleine nie chce go widzie, jak twierdzi, przez nastpne p wieku. Zniechcao
to, e traktuje zwizek ze swoim chopakiem jako co powanego (cho cieszyo, e maj
problemy). Przede wszystkim za Mitchell po lekturze tego listu uwiadomi sobie, e przegapi
swoj szans. Szansa na zwizek z Madeleine pojawia si wczenie, na drugim roku, a on nie
zdoa jej wykorzysta. To jeszcze bardziej go przygnbio, sugerowao bowiem, e jest mu
pisany los podgldacza, przegranego, nieudacznika. Dokadnie tak, jak powiedziaa Madeleine:
nie by dla niej wystarczajco mski.
Nastpne dni byy udrk dla jego duszy. W Kalamacie, nadmorskim miecie, gdzie nie
pachniao oliwkami, czego si spodziewa, lecz benzyn, Mitchell cigle natyka si na swoich
sobowtrw. Kelner w restauracji, mczyzna reperujcy d, syn waciciela hotelu, kasjerka w
banku: wszyscy wygldali dokadnie tak jak on. Nawet kilka ikon w popadajcym w ruin
miejscowym kociele przypominao Mitchella. Dowiadczenie to, zamiast przepeni go radoci
z powrotu do domu, wycigno z niego siy, jak gdyby zosta wielokrotnie skopiowany i
stanowi zamazan reprodukcj jakiego wyraniejszego, ciemniejszego oryginau.
Zrobio si zimniej. W nocy temperatura spadaa do kilku stopni. Gdziekolwiek si udawali, ze
skalistych zboczy wyrastay na wp ukoczone budynki. Aby zachci obywateli do wznoszenia
nowych domw, grecki parlament przyj ustaw, ktra zwalniaa ich z pacenia podatkw od
domw bdcych w trakcie budowy. Grecy wykazali si sprytem i zostawiali ostatnie pitra w
stanie nienadajcym si jeszcze do zamieszkania, jednoczenie korzystajc z wszelkich wygd na
niszych poziomach. Dwie zimne noce w miasteczku Itylo Mitchell i Larry przenocowali za
dolara od ebka na nieukoczonym drugim pitrze domu nalecego do rodziny Lamborghosw.
Najstarszy syn, Iannis, zagada do nich, gdy wysiedli z autobusu na rynku. Niedugo potem
pokazywa im ju dach zawalony stalowymi prtami i pustakami, gdzie mogli spa pod goym
niebem, po raz pierwszy i jedyny podczas tej podry korzystajc ze piworw i piankowych
mat.
Pomimo bariery jzykowej Larry spdza z Iannisem sporo czasu. Gdy Mitchell popija kaw
w jedynej kawiarni w miasteczku, wci skrycie cierpic z powodu listu Madeleine, Iannis i Larry
wybierali si na spacery po okolicznych zboczach penych kz. Iannis mia kruczoczarn grzyw i

rozpit koszul jak gwiazda greckiej estrady. Mia te brzydkie zby i sprawia wraenie
bumelanta, ale wydawa si do sympatyczny, jeli miao si ochot z tej sympatycznoci
korzysta, a Mitchell nie mia. Gdy jednak Iannis zaproponowa, e zawiezie ich do Aten,
twierdzc, e ma tam spraw do zaatwienia, Mitchell nie wiedzia, jak mgby mu odmwi, rano
wic ruszyli w drog malekim jugosowiaskim samochodem, Larry z przodu, Mitchell na
rozkadanej kanapie za nimi.
Zbliao si Boe Narodzenie. Ulice wok ich hotelu, nijakiego szarego budynku, do ktrego
skierowa ich Iannis, udekorowano lampkami. Sama temperatura przypominaa im, e czas ju
wyjecha do Azji. Gdy Iannis odszed zaj si swoj spraw, Larry i Mitchell wstpili do biura
podry po bilety lotnicze. Ateny syny z niskich cen przelotw i to si potwierdzio: za
niespena piset dolarw kady z nich kupi otwarty bilet na trasie AtenyKalkutaPary, w Air
India, z wylotem nastpnego dnia.
Wieczorem Iannis zabra ich do restauracji, gdzie serwowano owoce morza, i do trzech rnych
barw, nim podrzuci ich do hotelu. Rano Mitchell i Larry wybrali si do Plaki i kupili nowe,
mniejsze torby. Larry wybra pasiast kolorow torb na rami z konopi; Mitchell ciemny worek
marynarski. Po powrocie do hotelu przepakowali najwaniejsze rzeczy do nowych toreb, starajc
si, eby byy jak najlejsze. Pozbyli si swetrw, dugich spodni, teniswek, piworw i mat,
ksiek, a nawet szamponu. Mitchell usun wit Teres, witego Augustyna, Thomasa
Mertona i Pynchona, uwalniajc si od wszystkiego prcz cienkiej broszury Matka Teresa z
Kalkuty. Wszystko, co ju nie byo im potrzebne, zapakowali do plecakw i odesali na poczcie
do Stanw Zjednoczonych. Gdy tylko wyszli na ulic, przybili sobie pitk, po raz pierwszy
czujc si jak prawdziwi podrnicy, niczym nieskrpowani i nieobcieni.
Pogodny nastrj Mitchella nie trwa dugo. Wrd rzeczy, ktre zatrzyma, by list od
Madeleine, i gdy wrcili do hotelu, zamkn si w azience i znowu go przeczyta. Tym razem
jednak list wydawa si bardziej zowieszczy, bardziej ostateczny ni wczeniej. Mitchell wyszed
z azienki, pooy si na ku i zamkn oczy.
Larry pali na balkonie.
Nie widzielimy jeszcze Akropolu zauway. Musimy go obejrze.
Ja widziaem wymamrota Mitchell.
Nie weszlimy tam.
Teraz nie mam ochoty.
Przyjedasz do Aten z drugiego koca wiata i nie zamierzasz zwiedzi Akropolu?
Docz do ciebie pniej powiedzia Mitchell.
Poczeka, a Larry wyjdzie, i dopiero wtedy pozwoli sobie na zy. Zoyo si na to kilka

rzeczy, przede wszystkim list od Madeleine, lecz take te aspekty jego osobowoci, ktre kazay
jej napisa w list, jego nieporadno, urok, miao, wstydliwo, wszystko, co sprawiao, e
by prawie, ale nie do koca odpowiednim dla niej chopakiem. List ten odbiera jak werdykt w
sprawie caego swojego dotychczasowego ycia, skazujcy go na pobyt tutaj, w ateskim pokoju
hotelowym, gdzie samotnie lea na ku zbyt przytoczony rozczulaniem si nad sob, eby
wyj i wspi si na to przeklte wzgrze. Pomys, jakoby odbywa pewnego rodzaju
pielgrzymk, wydawa si niedorzeczny. Ta caa wyprawa to jaki art! Gdyby tylko nie by sob.
Gdyby by kim innym!
Mitchell usiad, ocierajc zy. Wspierajc si na boku, wycign z tylnej kieszeni Nowy
Testament. Otworzy ksik i wyj wizytwk, ktr dosta od nieznajomej. Na grze widnia
napis: Ateski Instytut Biblijny, a obok flaga Grecji z krzyem w zotym kolorze. Pod spodem
odczyta jej numer.
Mitchell skorzysta z hotelowego aparatu. Pierwsze dwie prby poczenia si byy nieudane
(pomyli numer kierunkowy), lecz przy trzecim podejciu odezwa si sygna. Ku jego zdumieniu
kobieta z kolejki w biurze AmEx, Janice P., odebraa, a jej gos brzmia bardzo wyranie.
Halo?
Cze. Tu Mitchell. Poznalimy si w biurze American Express.
Bogu niech bd dziki! uradowaa si Janice. Modliam si za ciebie. No i prosz,
dzwonisz. Chwalmy Pana!
Znalazem twoj wizytwk, wic
Jeste gotw przyj Pana do swego serca?
Byo to dosy nieoczekiwane. Mitchell spojrza na sufit. Od jednego koca do drugiego biega
rysa.
Tak powiedzia.
Bogu niech bd dziki! powtrzya raz jeszcze Janice. Wydawao si, e jest naprawd
szczliwa, zachwycona. Zacza mwi o Jezusie i Duchu witym, a Mitchell sucha jej,
eksperymentalnie. Zgadza si i nie zgadza. Chcia sprawdzi, jakie to uczucie. Mwiam ci, e
byo nam pisane si spotka! zawoaa Janice. Bg podpowiedzia mi w sercu, ebym z tob
porozmawiaa, a teraz jeste gotowy na zbawienie! Niech bdzie pochwalony Jezus Chrystus.
Potem zacza mwi o Dziejach Apostolskich, o zesaniu Ducha witego, o wstpieniu Jezusa
do nieba i przekazaniu chrzecijanom daru Ducha witego, Pocieszyciela, wiatru, ktry
przewysza wszelki umys. Wyjania dary Ducha, mwienie jzykami, uzdrawianie chorych.
Wyranie cieszya si z powodu Mitchella, a jednoczenie byo te tak, e moga mwi do kogo
zupenie innego. Duch wieje tam, gdzie chce. Jest jak prawdziwy wiatr. Pomodlisz si teraz ze

mn? Uklkniesz i przyjmiesz Jezusa jako swego Pana i Zbawiciela?

W tej chwili nie mog.
Gdzie jeste?
W hotelu. W lobby.
Wic zaczekaj, a bdziesz sam. Id do swojego pokoju, padnij na kolana i popro Pana,
eby wszed do twego serca.
A ty mwia kiedy jzykami? spyta Mitchell.
Raz spyn na mnie ten dar, tak.
Jak to si stao?
Poprosiam o to. Czasem trzeba poprosi. Modliam si ktrego dnia i w modlitwie
poprosiam o ten dar. Nagle w pokoju zrobio si naprawd ciepo. Jak w Indianie latem. Parno.
Wyczuwaam jak obecno. Otworzyam usta i dostaam od Boga dar mwienia jzykami.
Co mwia?
Nie wiem. Ale by tam kto, pewien chrzecijanin, i rozpozna jzyk, ktrym mwiam.
Aramejski.
Jzyk Jezusa.
To samo mi powiedzia.
Ja te mog mwi jzykami?
Moesz poprosi. Pewnie, e tak. Gdy tylko przyjmiesz Jezusa jako swego Pana i
Zbawiciela, popro Boga Ojca, eby da ci dar jzykw, w imi Jezusa.
A potem co?
Otwrz usta!
I to si tak po prostu stanie?
Bd si za ciebie modli. Chwalmy Pana!
Odoywszy suchawk, Mitchell wyszed obejrze Akropol. Woy dwie koszule, ktre mu
zostay, eby byo mu cieplej. Po dotarciu do Plaki min stragany z pamitkami, gdzie
sprzedawano imitacje greckich urn i naczy, sanday, sznury koralikw. T-shirt na wieszaku
gosi: Pocauj mnie, jestem Grekiem. Mitchell zacz si wspina po zakurzonych krtych
uliczkach na staroytne wzgrze.
Gdy na nie wszed, odwrci si i spojrza na Ateny, gigantyczn wann wypenion brudnymi
mydlinami. Powyej kbiy si dramatycznie chmury przeszywane promieniami soca
padajcymi na odlege morze jak wiato reflektw punktowych. Ta majestatyczna wysoko,
czysta wo sosen oraz zociste wiato przesycay atmosfer poczuciem attyckiej klarownoci.
Partenon oraz niewielk wityni w pobliu pokryway rusztowania. Poza tym i jedyn budk

stranika na drugim kocu wzgrza nigdzie nie byo adnych oznak ludzkiego nadzoru i Mitchell
poczu si swobodnie.
Wiatr wieje tam, gdzie chce.
Odwrotnie ni kada inna synna atrakcja turystyczna, jak Mitchell do tej pory oglda,
Akropol robi wiksze wraenie na ywo; adna pocztwka ani zdjcie nie oddaway jego
majestatu. Partenon by wikszy i pikniejszy, wymylony i wzniesiony z wikszym heroizmem,
ni to sobie wyobraa.
Larryego nigdzie nie byo wida. Mitchell przeszed po skaach na tyy maej wityni. Gdy
nabra pewnoci, e nikt go nie widzi, uklk.
Moe wysuchanie kobiety rozwodzcej si o yciu dla Chrystusa byo akurat tak lekcj
pokory, jakiej Mitchell potrzebowa, by umrze dla swojego starego zarozumiaego ja. A jeli
cisi rzeczywicie posid ziemi? A jeli prawda jest prosta, eby kady mg j poj, a nie
skomplikowana i wymagajca studiw magisterskich? Czy prawda moe by odbierana nie przez
mzg, ale przez jaki inny organ, i czy nie na tym polega wiara? Mitchell nie zna odpowiedzi na
te pytania, lecz gdy sta tam, spogldajc w d ze staroytnego wzgrza powiconego Atenie,
przysza mu do gowy rewolucyjna myl: e on i jego owieceni koledzy nic nie wiedz o yciu i
e moe ta (szalona?) kobieta wie co wanego.
Mitchell zamkn oczy, klczc na Akropolu.
Wyczuwa w sobie nieograniczone pokady smutku.
Pocauj mnie, jestem umierajcy.
Otworzy usta. Czeka.
Zerwa si wiatr, rozwiewajc mieci midzy skaami. Mitchell poczu kurz na jzyku. Ale na
tym si skoczyo.
Nic. Ani jednej sylaby po aramejsku. Po kolejnej minucie wsta i otrzepa si.
Szybko zszed z Akropolu, jak gdyby umyka przed jak katastrof. Byo mu gupio, e w
ogle prbowa mwi jzykami, a jednoczenie czu si rozczarowany, e mu si to nie udao.
Soce zachodzio, temperatura spadaa. W Place sprzedawcy pamitek zamykali stoiska, w
oknach ssiednich restauracji i kawiarni zapalay si neony.
Mitchell min swj hotel trzy razy, nie rozpoznajc go. Pod jego nieobecno popsua si
winda. Wspi si po schodach na pierwsze pitro, przeszed przez pusty korytarz i wsun klucz
do zamka.
Gdy tylko pchn drzwi, w ciemnym pokoju dostrzeg jaki ruch, ukradkowy i szybki.
Mitchell wymaca kontakt na cianie i gdy go znalaz, wyowi z ciemnoci sylwetki Larryego i
Iannisa porodku pokoju. Larry lea na ku z dinsami spuszczonymi do kostek, natomiast

Iannis klcza przy nim. Wykazujc si sporym opanowaniem w tych okolicznociach, Larry
zawoa:
Niespodzianka!
Iannis schyli si i znikn mu z oczu.
Cze powiedzia Mitchell i zgasi wiato. Wychodzc z pokoju, zamkn za sob drzwi.
W restauracji po drugiej stronie ulicy zamwi karafk retsiny i talerz fety z oliwkami, nie
prbujc nawet wypowiedzie kilku sw po grecku porozumiewa si na migi. Wszystko
nabrao teraz sensu. Dlaczego Larry pogodzi si z utrat Claire tak szybko. Dlaczego tak czsto
znika na papierosa z podejrzanymi typkami. Dlaczego nosi fioletow jedwabn chust na szyi.
Larry by kim innym w Nowym Jorku i kim innym teraz. Dziki temu Mitchell poczu, e
przyjaciel jest mu bardzo bliski, chocia podejrzewa, e tu koczy si ich wsplna podr. Larry
nie poleci wieczorem z Mitchellem do Indii. Zostanie jeszcze w Atenach z Iannisem.
Po godzinie Mitchell wrci do hotelu, gdzie jego przypuszczenia si potwierdziy. Larry
obieca, e spotkaj si w Indiach odpowiednio wczenie, by zdy na sta u profesora Hughesa.
Uciskali si i Mitchell znis swj lekki worek do lobby, eby zamwi takswk na lotnisko.
O dwudziestej pierwszej siedzia ju przypity do fotela na pokadzie boeinga 747 linii Air
India, opuszczajc chrzecijaski obszar powietrzny z prdkoci omiuset trzydziestu piciu
kilometrw na godzin. Stewardesy ubrane byy w sari. Na kolacj podano przepyszn potrawk
z warzyw. Nigdy tak naprawd nie spodziewa si, e bdzie mwi jzykami. Nie wiedzia, jak
korzy by mu to przynioso.
Pniej, gdy wiato w kabinie zgaso i pozostali pasaerowie prbowali zasn, Mitchell
wczy lampk do czytania. Po raz drugi przeczyta Matk Teres z Kalkuty, zwracajc
szczegln uwag na zdjcia.
5. Fragment Ruchomego wita Ernesta Hemingwaya w przekadzie Bronisawa Zieliskiego.
6. Wszystkie fragmenty ksiki Matka Teresa z Kalkuty Malcolma Muggeridgea w przekadzie Sylwestra
Zalewskiego.
7. Fragment Wybrzea w Dover Matthew Arnolda w przekadzie Stanisawa Baraczaka.
8. Fragmenty Twierdzy wewntrznej Teresy od Jezusa w przekadzie ksidza biskupa Henryka Piotra Kossowskiego.
9. Wszystkie cytaty z Pisma witego wedug Biblii Tysiclecia.

GENIALNE POSUNICIE

Dowiedziawszy si, e matka Madeleine nie tylko go nie lubi, ale te aktywnie prbowaa
doprowadzi do tego, eby crka z nim zerwaa, o tej porze roku, kiedy krtko dnia
naladowaa sabnc moc jego umysu, Leonard znalaz w sobie odwag, by wzi swj los w
postaci zaburze umysowych, na ktre cierpia we wasne rce.
Genialne posunicie. A to, e nie pomyla o nim wczeniej, byo kolejnym skutkiem
ubocznym przyjmowania litu. Lit atwo wywoywa stan umysowy, w ktrym przyjmowanie go
wydawao si wskazane. Pod jego wpywem czowiek zwykle tylko siedzia. I w sumie to wanie
Leonard robi przez ostatnie sze miesicy od wyjcia ze szpitala siedzia. Poprosi swych
psychiatrw zarwno doktor Shieu w szpitalu Providence, jak i tego nowego, Perlmanna z
Mass General by wyjanili mu kwestie biochemiczne zwizane z wglanem litu (Li CO ).
Speniajc jego prob, w kocu by tak jak oni czowiekiem nauki, mwili o
neuroprzekanikach i receptorach, zmniejszaniu si wydzielania noradrenaliny, nasilonej syntezie
serotoniny. Wymienili ewentualne niekorzystne konsekwencje przyjmowania litu, ale nie
rozwodzili si nad nimi, zreszt wspominali o nich tylko po to, bo omwi inne leki pomocne w
minimalizowaniu skutkw ubocznych. Oglnie rzecz biorc, Leonard musia przetrawi mnstwo
farmakologicznych i farmaceutycznych nazw, co nie byo proste w jego aktualnym stanie
umysu.
Cztery lata wczeniej, gdy w semestrze letnim na pierwszym roku studiw oficjalnie
zdiagnozowano u niego chorob maniakalno-depresyjn, nie zastanawia si specjalnie nad tym,
jak dziaa na niego lit. Chcia tylko znw poczu si normalnie. Wydawao si, e postawiona
diagnoza jest jeszcze jedn przeszkod jak brak pienidzy i jego popieprzona rodzinka ktra
moga stan mu na drodze, i to w chwili, gdy zaczyna myle, e pech go w kocu opuci.
Przyjmowa leki dwa razy dziennie, jak wzorowy student. Rozpocz terapi najpierw spotyka
si z psychologiem w kampusowej przychodni, a potem znalaz Brycea Ellisa, ktry zlitowa si
nad studenckim ubstwem Leonarda i pobiera od niego odpowiednio nisz opat. Przez
nastpne trzy lata Leonard traktowa swoj chorob jak przedmiot obowizkowy, ktrym nie jest
szczeglnie zainteresowany, ale musi zrobi absolutne minimum na zaliczenie.
Leonard wychowywa si w domu w stylu arts and crafts, ktrego poprzedni waciciel zosta
zamordowany. W przedpokoju. To makabryczne wydarzenie zwizane z domem na Linden
Street 133 sprawiao, e przez cztery lata nie byo na kupca i dopiero ojciec Leonarda Frank
naby t nieruchomo za poow ceny wyjciowej. Frank Bankhead prowadzi na Nob Hill
antykwariat specjalizujcy si w brytyjskich litografiach. Nawet wtedy by to kiepski interes, a
sklep suy Frankowi za miejsce, gdzie mg pali fajk i czeka na por koktajlow. Gdy
Leonard dorasta, Frank uwiadomi mu, e Bankheadowie nale do starej gwardii Portlandu,
2

jak okrela rodziny, ktre osiedliy si w Oregonie, gdy nalea on jeszcze do Terytorium
Pnocno-Zachodniego. Niewiele o tym wiadczyo, w miecie nie byo ulicy Bankheada ani
choby starego szyldu lub tabliczki z jego rodowym nazwiskiem, ani popiersia Bankheada w
Towarzystwie Historycznym Oregonu. Byy za to trzyczciowe garnitury Franka, jego
staromodne maniery. By antykwariat peen przedmiotw, ktrych nikt nie chcia kupowa:
litografii nie z wczesnego okresu rozwoju miasta albo zwizanych z czym, co mogoby
zainteresowa lokalnych klientw, lecz z miejscami takimi, jak Bath, Kornwalia i Glasgow. Byy
te scenki myliwskie, ryciny biesiadnikw w londyskich zajazdach, szkice kieszonkowcw,
dwa cenne Hogarthy, z ktrymi Frank nie umia si nigdy rozsta, i mnstwo tandety.
Antykwariat Franka z trudem wychodzi na zero. Bankheadowie utrzymywali si z malejcych
dochodw z akcji, ktre Frank odziedziczy po dziadku. Od czasu do czasu okazyjnie zdobywa
jak cenn grafik, ktr pniej sprzedawa z zyskiem (niekiedy wymagao to przelotu do
Nowego Jorku). Ale krzywa jego dochodw opadaa, w przeciwiestwie do jego towarzyskich
ambicji, i dlatego wanie Frank zainteresowa si domem na Linden Street.
Usysza o nim od klienta, ktry mieszka w okolicy. Poprzedni waciciel niejaki Joseph
Wierznicki, stary kawaler, zosta zadgany noem tu za drzwiami, i to tak brutalnie, e w opinii
policji zbrodnia miaa podoe osobiste. Nikogo nigdy nie aresztowano. Historia trafia do
gazet, cznie ze zdjciami zbryzganych krwi cian i podogi. I to mg by fina caej sprawy.
Po pewnym czasie dom wystawiono na sprzeda. Oczyszczono i wyremontowano przedpokj.
Ale przepisy nakadajce na agentw nieruchomoci obowizek przekazywania wszelkich
informacji, ktre mogyby wpyn na sprzeda, zmuszay ich do wyjawiania krwawej historii
domu. Na wie o morderstwie potencjalni nabywcy prbowali dowiedzie si czego wicej
(jeli wci byli zainteresowani), lecz wystarczy rzut oka na zdjcia, eby rezygnowali z oferty.
Matka Leonarda nie chciaa nawet sysze o kupnie. Wtpia, czy bdzie w stanie znie trudy
przeprowadzki, tym bardziej do nawiedzonego domu. Rita wikszo dni spdzaa w sypialni,
przegldajc czasopisma lub ogldajc The Mike Douglas Show, ze szklank wody na stoliku
nocnym. Sporadycznie rozptywaa huragan domowej aktywnoci, dekorujc kady centymetr
kwadratowy na Boe Narodzenie lub przyrzdzajc wykwintn kolacj z szeciu da. Odkd
Leonard siga pamici, jego matka albo separowaa si od innych ludzi, albo na si prbowaa
im zaimponowa. Jedyn rwnie nieprzewidywaln osob, jak zna, by Frank.
Zabawna gra towarzyska: czy jego umysowa chwiejno przesza na niego po mieczu czy po
kdzieli? Byo tyle moliwych rde, tyle zepsutych jabek na drzewach genealogicznych
Bankheadw i Richardsonw. Alkoholicy zaludniali obie strony. Siostra Rity Ruth prowadzia
szalone ycie seksualnie i finansowe. Kilka razy trafia do aresztu i Leonard wiedzia przynajmniej

o jednej prbie samobjczej. Do tego dochodzili dziadkowie, ktrych prawo miaa w sobie co
rozpaczliwego, jak gdyby trzymaa w ryzach szalecze odruchy. Pomimo wymuskanej
powierzchownoci ojca Leonard wiedzia, e ma on skonnoci nie tylko do mizantropii, ale i
depresji, a po alkoholu zdarzao mu si czsto rozprawia o vulgus i snu plany o przeprowadzce
do Europy i eleganckim yciu.
Budynek na Linden Street odpowiada wyobraeniu Franka o samym sobie. By duo
adniejszy i wikszy, ni normalnie mgby sobie na to pozwoli, z drewnianymi zdobieniami w
salonie, kaflowym kominkiem i czterema sypialniami. Pewnego popoudnia, wrciwszy
wczeniej z pracy, ojciec zabra Rit i Leonarda, eby go obejrzeli. Gdy przybyli na miejsce, Rita
owiadczya, e nie wysiada z samochodu. Frank zabra wic do rodka tylko Leonarda, wtedy
siedmioletniego, i obeszli cay dom z agentem nieruchomoci. Frank pokaza synowi jego nowy
pokj na parterze i podwrze za domem, gdzie, jeli zechce, wybuduje si domek na drzewie.
Przyprowadzi Leonarda z powrotem do samochodu, w ktrym siedziaa Rita.
Leonard ma ci co do powiedzenia rzek Frank.
Co? spyta Leonard.
Nie zgrywaj cwaniaka. Dobrze wiesz co.
Mamo, tam nie ma adnych ladw krwi powiedzia Leonard.
I co jeszcze? cign go za jzyk Frank.
Caa podoga jest zupenie nowa. W przedpokoju. Nowe pytki.
Rita siedziaa sztywno wyprostowana w fotelu z przodu. Miaa na nosie ciemne okulary, jak
zawsze, gdy wychodzia z domu, nawet zim. Wreszcie pocigna dugi yk ze swojej szklanki z
wod nie rozstawaa si z ni, pobrzkujc kostkami lodu i wysiada z wozu.
Trzymaj mnie za rk zwrcia si do Leonarda.
Razem, bez Franka, wspili si po schodkach, minli ganek i weszli do rodka. Obejrzeli
wszystkie pokoje.
I co sdzisz? spytaa Rita, gdy skoczyli.
Cakiem tu nawet fajnie.
Nie miaby nic przeciwko temu, eby tu zamieszka?
Nie wiem.
A twoja siostra?
Ona chce si tu przeprowadzi. Tata powiedzia jej, jak tu jest. Obieca, e bdzie moga
wybra wykadzin do swojego pokoju.
Przed wyartykuowaniem swego werdyktu Rita zadaa, eby Frank zabra j na kolacj do
Bryants. Leonard chcia wrci do domu i pogra w baseball, ale zmusili go, eby pojecha z

nimi. W restauracji Frank i Rita zamwili martini, i to cakiem sporo. Niebawem oboje si miali i
caowali, drwic z niechci Leonarda do ostryg, ktre zamwili. Rita nagle uznaa, e morderstwo
to walor tego domu. Wzbogacao jego histori. W Europie nikt sobie nic nie robi z tego, e
mieszka w domu, gdzie kogo zamordowano lub otruto.
Nie wiem, dlaczego tak si boisz tam zamieszka ajaa syna.
Wcale si nie boj zaprzeczy Leonard.
Nigdy nie widziaam takiej marudy, a ty? spytaa ma.
Nie, nigdy rzek Frank.
To nie ja marudziem powiedzia Leonard coraz bardziej sfrustrowany. Tylko ty. Nie
obchodzi mnie, gdzie bdziemy mieszka.
No to moe nie zabierzemy ci ze sob, jeli jest ci wszystko jedno!
Nie przestawali pi i zamiewa si, Leonard natomiast odmaszerowa wciekle do szafy
grajcej, by co chwila zmienia pyt.
Miesic pniej rodzina przeniosa si na Linden Street 133, nabywajc, razem z nowym
domem, kolejny temat, o ktry Frank z Rit mogli drze koty.
To wszystko byo rwnoznaczne z emocjonaln tyrani, o czym Leonard dowiedzia si
pniej od terapeutw. Nie zmuszenie go do zamieszkania w domu, gdzie popeniono
morderstwo, lecz narzucanie mu roli porednika w sprawach rodzicw, cige pytanie go o
zdanie, zanim sta si na tyle dojrzay, by je sobie wyrobi, rozbudzanie w nim poczucia
odpowiedzialnoci za szczcie rodzicw, a pniej za ich brak szczcia. W zalenoci od roku i
terapeuty, z ktrym si spotyka, Leonard nauczy si tumaczy niemal kady aspekt swej
osobowoci: lenistwo, nadmiern ambicj, skonno do alienacji, tendencj do uwodzenia,
hipochondri, poczucie niezniszczalnoci, nienawi do samego siebie, narcyzm, psychologiczn
reakcj na spory rodzicw.
Przez kolejne siedem lat rzdzi chaos. W domu odbyway si cige imprezy. W miecie co
chwila zjawia si jaki antykwariusz z Cincinnati lub Charlestonu i trzeba go byo zabawia.
Frank zawsze czyni honory podczas tych zakrapianych spotka, dolewajc wszystkim do
kieliszkw, doroli hulali, haasowali, a kobiety spaday z krzese, zadzierajc sukienki.
Podstarzali faceci zagldali do pokoju Janet. Podczas tych przyj Leonard i jego siostra musieli
serwowa drinki lub przystawki. Wielokrotnie po wyjciu goci, a czasem nawet przed ich
wyjciem, wybuchay ktnie Frank i Rita zaczynali skaka sobie do oczu. W swoich pokojach
na rnych pitrach Leonard i Janet wczali goniej muzyk, eby zaguszy haasy. Ktnie
dotyczyy pienidzy, niepowodze Franka w interesach, zakupw Rity. Nim Leonard skoczy
pitnacie lat, maestwo jego rodzicw si rozpado. Frank zostawi Rit dla Belgijki, niejakiej

Sary Coorevits, antykwariuszki z Brukseli, ktr pozna w czasie pokazu na Manhattanie i z ktr
jak si okazao mia romans od piciu lat. Kilka miesicy pniej Frank sprzeda antykwariat i
przenis si do Europy, co od dawna zapowiada. Rita zaszya si w swojej sypialni, nie
interesujc si, jak Janet i Leonard radz sobie w szkole. Sze miesicy pniej, gdy zaczli
kry wok niej wierzyciele, Rita niemal heroicznym wysikiem woli otrzsna si z apatii i
zdobya prac w miejscowym stowarzyszeniu YMCA, z czasem awansujc co graniczyo z
cudem na stanowisko dyrektorki, i wszystkie dzieciaki j ubstwiay, i nazyway pani Rit.
Czsto pracowaa do pna. Janet i Leonard sami przygotowywali kolacj i zamykali si kade w
swoim pokoju. I wydawao si, e tym, co zamordowano w tym domu, bya ich rodzina.
Myl godna osoby depresyjnej. Wtedy jeszcze aspirujcej do depresji. Dziwna rzecz, jeli
chodzi o chorob Leonarda niemal przyjemny sposb, w jaki si zaczynaa. Pocztkowo
napady przygnbienia byy blisze melancholii ni rozpaczy. Byo co pocigajcego w jego
samotnych wdrwkach po miecie, w jego cierpieniu. Mia nawet poczucie wyszoci,
susznoci, nie lubic tych samych rzeczy co jego rwienicy: piki nonej, cheerleaderek, Jamesa
Taylora, czerwonego misa. Jego przyjaciel Godfrey lubi zespoy takie jak Lucifers Friend i
Pentagram i przez pewien czas Leonard spdza sporo czasu u Godfreya, suchajc tej muzyki.
Jako e rodzice Godfreya nie mogli cierpie tych piekielnych wrzaskw, Godfrey i Leonard
zakadali suchawki. Najpierw Godfrey nakada je na uszy, opuszcza ig na pyt i zaczyna si
wi w ciszy, jedynie wniebowzitym wyrazem twarzy zdradzajc gbi deprawacji, ktrej by
poddawany. Potem przychodzia kolej na Leonarda. Odtwarzali piosenki od koca, szukajc
ukrytych satanistycznych wiadomoci. Analizowali teksty o martwych dzieciach i makabryczne
okadki pyt. eby posucha muzyki w tym samym czasie, Leonard i Godfrey podkradali
rodzicom pienidze i kupowali bilety na koncerty w Paramount. Stojc w kolejce w wiecznym
deszczu Portlandu z grup kilkuset innych nieprzystosowanych nastolatkw, Leonard zbliy si
najbardziej do poczucia, e jest czci wsplnoty. Byli na Nazareth, Black Sabbath, Judas Priest i
Motordeath, zespole, ktry, szczerze mwic, gra beznadziejnie, ale w trakcie jego wystpu nagie
kobiety dokonyway rytualnego uboju zwierzt. Mona byo zosta fanem mroku, koneserem
rozpaczy.
Przez pewien czas choroba ktra wtedy jeszcze pozostawaa nienazwana wabia go.
Mwia: podejd bliej. Pochlebiao Leonardowi, e czuje wicej ni wikszo ludzi; jest
wraliwszy, gbszy. Mocne filmy w rodzaju Ulic ndzy wstrzsay Leonardem, odbieray mu
mow i eby doszed do siebie, trzy dziewczyny musiay go tuli, kada przez godzin.
Niewiadomie zacz wykorzystywa swoj nadwraliwo. Na widok zdoowanego Leonarda
w wietlicy albo na prywatce zaraz zbieraa si wok niego gromadka zatroskanych.

Nie by pilnym uczniem. Nauczyciele zaszufladkowali go jako inteligentnego, lecz

niezmotywowanego. Zawala prace domowe wola lee na sofie i oglda telewizj. Oglda
The Tonight Show, pny film, jeszcze pniejszy film. Rano czu si wykoczony. Zasypia na
lekcjach i dopiero po szkole odywa, wczc si z kolegami. Potem wraca do domu, oglda
telewizj, pno zasypia i cykl zaczyna si od nowa.
Ale to jeszcze nie bya choroba. Przygnbienie wywoane sytuacj na wiecie
zanieczyszczeniem powietrza, klskami godu, najazdem na Timor Wschodni nie byo
chorob. Wizyty w azience, gdzie wpatrywa si we wasn twarz, zauwaajc upiorne yki
pod skr i ogldajc pory na nosie, a dochodzi do przekonania, e jest odpychajcym
potworem, ktrego nie pokocha adna dziewczyna nawet to nie byo chorob. Byo to
charakterologiczne preludium, jednak ze swej istoty ani nie chemiczne, ani nie somatyczne.
Anatomia melancholii, nie anatomia mzgu.
Pierwszy prawdziwy atak depresji Leonard przey na jesieni w drugiej klasie liceum. Pewnego
czwartkowego wieczoru Godfrey, ktry wanie zda na prawo jazdy, przyjecha po niego hond
rodzicw. Jedzili bez celu z wczonym magnetofonem. Godfrey zagodnia. Upar si, e bd
sucha Steely Dan.
Co za gwno skomentowa Leonard.
Nie, stary, wsuchaj si.
Wcz co Sabbathw.
Ja ju tego nie sucham.
Leonard spojrza na kumpla.
Co ci odbio? spyta, chocia zna ju odpowied. Rodzice Godfreya byli religijni (nie byli
metodystami, jak rodzina Leonarda, oni naprawd czytali Bibli). Latem wysali Godfreya na
obz organizowany przez Koci i tam, pord drzew i dziciow, duchowni urobili go na
swoj mod. Wci pi i popala traw, ale zespoy Judas Priest i Motordeath poszy w odstawk.
Leonardowi tak bardzo to nie przeszkadzao. Sam zaczyna ju mie powyej uszu tej muzyki. Co
nie znaczyo, e ma odpuci Godfreyowi. Wskaza na odtwarzacz. To dobre dla ciot.
Muzycy graj bezbdnie upiera si Godfrey. Donald Fagen ma wyksztacenie
klasyczne.
Co ci powiem, kochaniutki, jeli mamy jedzi po miecie, suchajc tego babskiego gwna,
to moe ju teraz spuszcz spodnie i dam ci obcign.
Po tych sowach Leonard otworzy schowek w poszukiwaniu czego bardziej odpowiedniego,
i wydoby kaset z albumem grupy Big Star, ktry cakiem mu si podoba.
Niedugo przed pnoc Godfrey wysadzi go pod domem. Leonard wszed do rodka i od

razu si pooy. Rano, po przebudzeniu, co mu dolegao. Mia obolae ciao. Czu si, jakby
jego koczyny byy zalane cementem. Nie chciao mu si wstawa, ale wesza Rita, wrzeszczc, e
si spni. Jakim cudem udao mu si zwlec z ka i ubra. Darowa sobie niadanie i wyszed z
domu, zapominajc o plecaku, po czym dowlk si do liceum Cleveland High. Zbliaa si
burza, zacieniajc obskurne witryny sklepw i kadki dla pieszych. Przez cay dzie za oknami
gromadziy si sine, zowrogie chmury, a Leonard snu si z lekcji na lekcj. Nauczyciele bez
przerwy utyskiwali, e nie ma ksiek. Musia poycza kartki i dugopisy od innych uczniw.
Dwukrotnie zamkn si w kabinie w azience i bez adnego wyranego powodu rozpaka si.
Godfrey, ktry poprzedniego dnia wypi nie mniej ni Leonard, wyglda zupenie zdrowo.
Poszli razem na obiad, ale Leonard nie mia apetytu.
Stary, co si z tob dzieje? Jeste nawalony?
Nie, chyba co mnie bierze.
O wp do czwartej zamiast na trening pikarski druyny rezerwowej Leonard poszed prosto
do domu. Przez ca drog nkao go poczucie nadchodzcej zagady, powszechnej wrogoci.
Ktem oka widzia, e gazie drzew gestykuluj gronie. Linie telefoniczne zwisay midzy
supami jak pytony. Gdy jednak spojrza na niebo, ze zdziwieniem skonstatowa, e jest
bezchmurne. Ani ladu burzy. Pikna pogoda, soce lejce si z nieba. Uzna, e ma co nie tak z
oczami.
W domu powyciga ksiki medyczne, prbujc ustali, co mu jest. Kupi cay zestaw na
wyprzeday, sze ilustrowanych tomw o cudownie odraajcych tytuach: Atlas chorb nerek,
Atlas chorb mzgu, Atlas chorb skry i tak dalej. Wanie te ksiki rozbudziy w nim
zainteresowanie biologi. Zdjcia anonimowych pacjentw wywoyway w nim niezdrow
fascynacj. Lubi pokazywa szczeglnie makabryczne ilustracje Janet, eby zacza krzycze.
Najlepiej do tego nadawa si Atlas chorb skry.
Nawet przy zapalonym w pokoju wietle Leonard nie widzia zbyt dobrze. Czu, e co
fizycznego za oczami blokuje mu wiato. W Atlasie chorb ukadu hormonalnego natkn si
na schorzenie zwane gruczolakiem przysadkowym. By to guz, zwykle niewielki, ktry tworzy
si w przysadce mzgowej, czsto uciskajc nerw wzrokowy. Powodowa lepot i wpywa na
prac przysadki. To z kolei prowadzio do obnienia cinienia, zmczenia i nieumiejtnoci
radzenia sobie z trudnymi i stresujcymi sytuacjami. Zbyt dua aktywno przysadki i
zamieniasz si w olbrzyma, zbyt maa i jeste kbkiem nerww. I cho wydawao si to
niemoliwe, Leonard najwyraniej przeywa obydwa te stany jednoczenie.
Zamkn ksik i pad na ko. Czu si, jakby zosta gwatownie oprniony, jakby wielki
magnes ciga krew i pyny z jego ciaa do ziemi. Znw szlocha, spazmatycznie, a jego gowa

przypominaa yrandol w domu dziadkw w Buffalo, ten, ktry wisia za wysoko, eby mogli go
dosign, i przy kadej kolejnej wizycie wiecia si na nim jedna arwka mniej. Jego gowa
bya starym, gasncym yrandolem.
Gdy Rita wrcia wieczorem do domu i zastaa Leonarda lecego w ubraniu na ku,
powiedziaa mu, eby si ogarn do kolacji. Gdy zakomunikowa, e nie jest godny, nie nakrya
dla niego do stou. Tego wieczoru ju do niego nie zajrzaa.
Ze swojego pokoju na parterze Leonard sysza, jak matka i siostra rozmawiaj o nim przy
kolacji. Janet, ktra zwykle nie bya jego stronniczk, spytaa, co si z nim dzieje.
Nic odpara Rita. Po prostu si leni.
Sysza, jak zmywaj, jak Janet wchodzi do siebie po kolacji i rozmawia przez telefon.
Rano Rita przysaa na przeszpiegi crk. Janet podesza do ka.
Co ci jest?
Nawet ta odrobina okazanego mu wspczucia sprawia, e Leonard chcia znowu wybuchn
paczem. Z trudem si opanowa, zasaniajc twarz jedn rk.
Symulujesz? wyszeptaa Janet.
Nie udao mu si wydusi.
Ale tu capi.
To wyjd powiedzia Leonard, chocia chcia, eby zostaa, chcia bardziej ni cokolwiek
innego, eby siostra pooya si obok niego jak wtedy, gdy byli modsi.
Usysza oddalajce si kroki wracajcej do kuchni siostry. Podsucha, e powiedziaa:
Mamo, myl, e on naprawd jest chory.
Pewnie ma klaswk i si nie nauczy stwierdzia Rita, rechoczc bezlitonie.
Wkrtce potem wyszy i w domu zrobio si cicho.
Leonard lea pod kocami, czujc si jak w grobowcu. Smrd, ktry wyczua Janet, wydzielao
jego rozkadajce si ciao. Plecy i twarz mia pokryte pryszczami. Powinien wsta i umy si
pynem phisoderm, ale nie mia siy.
W kcie pokoju sta jego stary st do minihokeja, Boston Bruins kontra Chicago Blackhawks.
Jako dwunastolatek Leonard tak si wywiczy, e mg pokona starsz siostr i wszystkich
kolegw. Zawsze koniecznie chcia gra Bruinsami. Kademu zawodnikowi wymyli nazwisko,
jedno woskie, jedno irlandzkie, jedno indiaskie, jedno kanadyjskie francuskojzyczne. W
specjalnym notesie z rysunkiem hokejowego kija i poncego krka na okadce prowadzi
statystyki dla kadego zawodnika. Podczas gry, gdy przesuwa metalowe prty, poruszajc
graczami na lodzie, i obraca pokrta, oddajc strzay, komentowa na bieco przebieg meczu:
DiMaglio przechwytuje krek, podaje do McCormicka. McCormick uderza, teraz krek ma

picy Niedwied, ktry przekzuje go Lecourowi, ten strzela i GOOOOOOL!. I tak bez
przerwy, przenikliwym przedmutacyjnym gosem Leonard relacjonowa przytaczajce
zwycistwa, zapisujc gole i asysty, zanim ulec mu z pamici. Swoje statystyki prowadzi z
obsesyjn dokadnoci, ochoczo aktualizujc wynik bramek strzelonych przez Lecoura nawet
podczas gry z Janet, ktra ledwo umiaa porusza zawodnikami. Jake siostra nie znosia gra z
nim w minihokeja! I jake trudno byo jej si dziwi, teraz to dostrzega. Leonardowi zaleao
tylko na jednym: na wygranej. Jeli wygrywa, dobrze, a przynajmniej lepiej myla o sobie.
Niewane, czy przeciwnik umia gra.
Choroba, ktra generalnie zaburzaa percepcj, ukazywaa takie defekty osobowoci z
bolesn wyrazistoci.
Ale Leonard gardzi nie tylko sob. Nie cierpia sportowych maniakw w szkole, nie znosi
psw z Portlandu w policyjnych wozach, sprzedawcy w kiosku, ktry mu powiedzia, e jeli
chce czyta Rolling Stonea, musi go kupi; by wrogiem wszystkich bez wyjtku politykw,
biznesmenw, wacicieli broni palnej, nawiedzonych kaznodziejw, hippisw, tuciochw,
przywrcenia kary mierci egzekucj Garyego Gilmorea w Utah, caego stanu Utah,
Philadelphia 76ers za pokonanie Portland Trailblazers, a najbardziej Anity Bryant.
Opuci cay nastpny tydzie w szkole. Ale pod koniec kolejnego weekendu by ju na
chodzie, co wizao si gwnie z pojawieniem si Godfreya pod oknem Leonarda w pitkowe
popoudnie. Okoo pitnastej trzydzieci tego dnia Janet wrcia ze szkoy i rzucia torb z
ksikami na kuchenny st. Kilka minut pniej Leonard poczu zapach podgrzewanej mroonej
minipizzy. Niedugo potem Janet gadaa ju przez telefon ze swoim chopakiem. Przysuchiwa
si siostrze i myla, jak nienaturalnie si zachowuje i e jej chopak Jimmy nie zna jej naprawd,
gdy nagle usysza stukanie do okna. By to Godfrey. Gdy Leonard ujrza go za oknem, zacz si
zastanawia, czy aby na pewno jest a tak przygnbiony, jak mu si wydaje. Ucieszy si na
widok przyjaciela. Zapomnia o tym wszystkim na wiecie, czego nie znosi, i wsta otworzy
okno.
Mgby skorzysta z frontowych drzwi powiedzia Leonard.
Ja? Nigdy! odpar Godfrey, gramolc si przez okno. Zakradam si tylko od tyu.
Powiniene si zakra do staruszki, ktra mieszka po ssiedzku. Czeka na ciebie.
A twoja siostra?
Dobra, moesz ju i.
Mam trawk poinformowa Godfrey.
Podnis torebk. Leonard wcisn w ni nos i jego depresja odrobin zelaa. Trawka
pachniaa amazoskim lasem deszczowym, bya jak wsunicie twarzy midzy nogi tubylczej

dziewczyny, ktra nie syszaa nawet o chrzecijastwie. Wyszli za gara, eby zapali, chronic
si przed deszczem pod okapem dachu. I tam wanie, mwic w przenoni, zosta do koca
liceum, pod okapem, palc trawk w deszczu. W Portlandzie wiecznie padao i zawsze gdzie w
pobliu by okap, za szko, pod Steel Bridge w Waterfront Park lub pod przeciekajcymi,
targanymi wiatrem gaziami sosny wejmutki na czyim podwrzu. Leonard nie wiedzia, jak
tego dokona, ale w poniedziaek przywlk si do szkoy. Przyzwyczai si do tego, e co
najmniej dwa razy dziennie potajemnie roni zy w azience, a potem udaje, e wszystko jest w
porzdku. Nie wiedzc, co robi, rozpocz autoterapi, upalajc si niemal codziennie,
popoudniami sczc drinki u siebie lub Godfreya, a w weekendy imprezujc i pijc na umr.
Jego dom sta si centrum imprezowym w kade popoudnie w dni powszednie. Kumple
przychodzili z piwem i trawk. Zawsze chcieli sucha o morderstwie. Leonard ubarwi swoj
opowie, twierdzc, e gdy si wprowadzali, plamy krwi wci tu byy.
Hej, moe wci tu s, jeli si dobrze przyjrzycie.
Janet unikaa tych imprez jak ognia. Cigle grozia, e powie matce, ale nie speniaa swej
groby. O siedemnastej Leonard i jego znajomi byli ju na ulicach, migajc na deskorolkach,
wpadajc na rne rzeczy i wybuchajc histerycznym miechem na widok najzabawniejszych
wywrotek.
To wszystko nie oznaczao zdrowia psychicznego, ale pomagao mu przetrwa. Choroba
jeszcze si w nim dobrze nie zadomowia. By w stanie si znieczuli w tych kilkudniowych lub
kilkutygodniowych napadach przygnbienia.
A potem zdarzyo si co niesamowitego. W przedostatniej klasie liceum Leonard wzi si w
gar. Byo ku temu kilka powodw. Pierwszym by sierpniowy wyjazd Janet do Whitman
College w Walla Walla w stanie Waszyngton, cztery i p godziny jazdy samochodem z
Portlandu. Chocia w ostatnich latach waciwie ignorowali si wzajemnie, Leonard poczu si w
domu samotny, gdy zabrako siostry. Wyjazd Janet sprawi, e mieszkanie w domu stao si
jeszcze bardziej nieznone. A jednoczenie pokaza mu sposb wyrwania si z niego.
Typowa sytuacja typu: jajko czy kura? Leonard nigdy nie by w stanie okreli, co pojawio si
pierwsze, pragnienie, by sta si lepszym uczniem, czy energia i koncentracja, ktre pozwoliy mu
tego dokona. We wrzeniu wprost rzuci si do nauki. Zacz na czas oddawa prace i czyta
lektury. Matematyce powica absolutne minimum uwagi, ktre wystarczao, eby zalicza
sprawdziany na pitki. Mia dobre wyniki z chemii, chocia wola biologi, ktra w jaki sposb
wydawaa si bardziej namacalna, bardziej ludzka. Gdy poprawiy si stopnie Leonarda,
przenoszono go do bardziej zaawansowanych grup, co podobao mu si jeszcze bardziej. Fajnie
byo by jednym z najtszych umysw w szkole. Na angielskim czytali Henryka IV, cz

drug. Leonard w duchu musia przyzna, e utosamia si z mow Henryka, w ktrej ten egna
si ze swym dawnym wystpnym yciem. Chocia na pocztku roku mia powane zalegoci z
matematyki, wiosn, przygotowujc si do egzaminw rekrutacyjnych na studia, nadrobi je z
nawizk i uzyska fantastyczne wyniki zarwno z czci matematycznej, jak i humanistycznej.
Odkry w sobie zdolno do niezakconej koncentracji, gdy uczy si po dziesi godzin, robic
przerwy tylko na poarcie kanapki. Zacz wczeniej oddawa prace. Przeczyta Ontogeny and
Phylogeny i Niewczesny pogrzeb Darwina Stephena Jaya Goulda tylko dlatego, e go
interesoway. Napisa do Goulda list peen zachwytw i w odpowiedzi dosta od wybitnego
biologa kartk pocztow. Drogi Leonardzie, Dzikuj za Twj list. Nie przestawaj ku. S.J.
Gould. Po drugiej stronie kartki widnia portret Darwina z National Portrait Gallery. Leonard
powiesi j nad biurkiem.
Dwa lata pniej, gdy Leonard mg spojrze wstecz wzbogacony o gbsz wiedz medyczn,
zacz podejrzewa, e ostatnie dwa lata liceum spdzi na granicy manii. Za kadym razem gdy
szuka jakiego sowa, znajdowa je. Gdy musia przedstawi jaki argument, w jego gowie
rozwijay si cae akapity. Mg na lekcji tylko otworzy buzi i mwi bez koca, jednoczenie
rozmieszajc suchaczy. Co wicej, nowa pewno siebie i sukcesy pozwoliy mu na
wielkoduszno. Uzyskiwa w szkole znakomite wyniki bez popisywania si, a jego nieznone
wcielenie z meczw minihokeja przepado bez wieci. Jako e nauka nie sprawiaa mu
najmniejszych trudnoci, Leonard mia czas pomaga kolegom, nigdy nie powodujc, e
wstydzili si swoich problemw, i tumaczy cierpliwie matematyk tym, ktrzy o matematyce nie
mieli zielonego pojcia. Leonard nigdy w yciu nie czu si tak dobrze. Jego rednia ocen w cigu
jednego semestru podskoczya z 2,9 do 3,7. W ostatniej klasie przystpi do egzaminw
klasyfikacyjnych na poziomie rozszerzonym z czterech przedmiotw, i dosta pitki z biologii,
angielskiego i historii oraz czwrk z hiszpaskiego. Czy to le, e jego krew zawieraa antidotum
przeciwko depresji, na ktr cierpia wiosn? Jeli tak, nikt si nie skary ani nauczyciele, ani
jego matka, a ju na pewno nie psycholog szkolny z Cleveland High School. W istocie wanie
wspomnienie ostatnich dwch lat liceum, kiedy choroba nie pokazaa jeszcze kw i bya
bardziej bogosawiestwem ni przeklestwem, zainspirowao genialne posunicie Leonarda.
Po liceum wysa podania do trzech uczelni, wszystkich na wschodzie, bo wschd by daleko.
Uczelni dajc mu najwiksze wsparcie finansowe by Uniwersytet Browna, miejsce, o ktrym
wiedzia niewiele, cho zostao mu zarekomendowane przez szkolnego psychologa. Po
dugotrwaych telefonicznych pertraktacjach z Frankiem, ktry teraz narzeka na wysoko
podatkw w Europie i twierdzi, e klepie bied, Leonardowi udao si przekona ojca do
opacenia mu pokoju i wyywienia. Dopiero wtedy przesa na Uniwersytet Browna list

akceptacyjny.
Gdy tylko stao si jasne, e Leonard wyjeda, Rita prbowaa nadrobi stracony czas. Wzia
tygodniowy urlop, eby zawie Leonarda samochodem do Walla Walla na spotkanie z Janet,
ktra zostaa w Whitman na lato i pracowaa w uczelnianej bibliotece. Rita zaskoczya Leonarda,
rozklejajc si za kierownic, zapewniajc go, jak bardzo jest z niego dumna. Jak gdyby by ju
dorosy, Leonard zrozumia nagle dynamik swoich relacji z Rit. Zrozumia, e matka
instynktownie bardziej kocha Janet, ma z tego powodu wyrzuty sumienia, a eby usprawiedliwi
swoj postaw, cigle go krytykuje. Zrozumia, e jako chopak Leonard przypomina matce
Franka i e w konsekwencji, wiadomie lub nie, Rita trzyma go na dystans. Zrozumia, e
bezwiednie przej zwyczaje Franka, dogryzajc Ricie w mylach, tak jak to Frank robi na gos.
Krtko mwic, Leonard zrozumia, e jego relacje z matk zostay w caoci uksztatowane przez
czowieka, ktry by w ich yciu nieobecny.
W dniu wyjazdu do Providence Rita odwioza go na lotnisko. Razem czekali na jego lot. Rita,
w ciemnych okularach, wielkich i okrgych zgodnie z najnowsz mod, z szyfonow chust
zawizan na wosach, siedziaa nieruchomo jak sfinks.
Wybrae uczelni tak daleko std powiedziaa. Mam to bra do siebie?
To dobra uczelnia odpar Leonard.
Harvard to to nie jest zauwaya Rita. Nikt o niej nie sysza.
Naley do Ligi Bluszczowej! zaprotestowa Leonard.
Na takich rzeczach zaley twojemu ojcu, nie mnie.
Leonard chcia si na ni wciec. Ale zrozumia tym swoim od niedawna dorosym umysem,
e Rita dezawuuje jego uczelni tylko dlatego, e jest czym, czego chcia on, a co nie miao
zwizku z ni. Sprbowa spojrze na sprawy z jej perspektywy. Najpierw zostawi j Frank,
potem Janet, a teraz Leonard. Rita zostaa zupenie sama.
Przesta o tym myle, bo zrobio mu si smutno. Najwczeniej, jak to byo moliwe, wsta,
uciska matk i przeszed przez hal do odprawy.
Leonard nie uroni ani jednej zy, dopki nie znalaz si na swoim miejscu w samolocie.
Odwrci si do okna, ukrywajc twarz. Start samolotu, sama jego dynamika, przyprawi go o
dreszczyk emocji. Leonard spoglda na silnik odrzutowy, nie mogc si nadziwi sile koniecznej
do poderwania maszyny z ziemi z tak wielk prdkoci. Rozsiad si, zamkn oczy i
dopingowa silniki, jak gdyby dopuszczay si koniecznej przemocy. Wyjrza przez okno dopiero
wtedy, gdy Portland zostao daleko w tyle.
Pocztkowo wszyscy, ktrych Leonard poznawa na uczelni, zdawali si pochodzi ze
wschodniego wybrzea. Jego wsplokator Luke Miller przyjecha z Dystryktu Kolumbii.

Dziewczyny z tego samego korytarza, Jennifer Talbot i Stephanie Friedman, byy odpowiednio z
Nowego Jorku i Filadelfii. Pozostali studenci z jego akademika pochodzili z Teaneck, ze
Stamfordu, z Amherst, Portlandu (Maine) i Cold Spring. Trzeciego tygodnia w kampusie
Leonard pozna Lol Lopez, dziewczyn o twarzy Bambiego, karmelowej karnacji i starannym
afro, ktra bya z hiszpaskiego Harlemu. Siedziaa na dziedzicu, czytajc Zor Neale Hurston, i
Leonard uda, e potrzebuje wskazwek, jak doj do Ratty. Spyta j, skd jest i jak si nazywa,
a gdy mu odpowiedziaa, zapyta, jaka jest rnica midzy hiszpaskim Harlemem a zwykym
Harlemem.
Musz to przeczyta na zajcia powiedziaa Lola i wrcia do lektury.
Jedyni spotkani przez niego studenci z zachodniego wybrzea pochodzili z Kalifornii, ktra
bya inn planet. Na wielu samochodach z tablicami rejestracyjnymi z Golden States napis na
nalepkach brzmia: Zdez-Oregonizowa Kaliforni, na co ich ssiedzi odpowiadali piknym za
nadobne: Witamy w Oregonie. Miego pobytu. A teraz wracajcie do siebie. Ale przynajmniej
Kalifornijczycy, ktrych pozna na studiach, wiedzieli, skd jest. Wszyscy inni, z poudnia,
pnocnego wschodu i rodkowego zachodu, pytali tylko o deszcz. Tam duo pada, prawda?
Podobno pada cay czas. Jak to jest, gdy cigle pada?
W Seattle jest jeszcze gorzej odpowiada Leonard.
Nie przeszkadzao mu to zbytnio. W sierpniu skoczy osiemnacie lat i choroba, jak gdyby
czekajc, a uzyska wiek uprawniajcy do picia alkoholu, zacza zalewa go rodkami
odurzajcymi. Mania powodowaa dwie rzeczy: nie dawaa spa przez ca noc i umoliwiaa
uprawianie seksu non stop. Codziennie do pnocy Leonard uczy si w Rockefeller Library, jak
student lczcy nad Tor w jesziwie. Po wybiciu dwunastej wraca do West Quad, gdzie zawsze
trwaa jaka impreza, zwykle w jego pokoju. Miller, absolwent Milton, ktry spdzi ju cztery
lata poza domem, doskonalc dionizyjski styl bycia, przymocowa do sufitu dwie olbrzymie
kolumny Burmester. W kcie przy swoim ku trzyma przemysowych rozmiarw pojemnik z
podtlenkiem azotu jak srebrn torped. Kada dziewczyna, ktra pocigna z gumowej rurki,
niechybnie mdlaa niczym dama w opaach. Leonard przekona si, e nie potrzebuje tego typu
forteli. Bez specjalnego wysiku zamieni si w faceta, na ktrego leciay dziewczyny. W grudniu
doszy go suchy o licie w damskiej toalecie w Airport Lounge, spisie najwikszych
przystojniakw w kampusie, i on te si tam znalaz. Pewnego wieczoru Miller dostarczy mu
licik od Gwyneth, punkujcej Angielki z farbowanymi na czerwono wosami i wiedmowatymi
czarnymi paznokciami. Napisaa w nim: Pragn Twego ciaa.
Dostaa je. Jak wszystkie inne. Reprezentatywnym obrazem pierwszego roku studiw
Leonarda byby go podnoszcy gow w trakcie oralnego zaspokajania partnerki po to tylko,

eby zacign si marihuan i poda waciw odpowied na zajciach. Brak snu uatwia
rozpustne ycie. O pitej rano mona byo wyskoczy z ka jednej dziewczyny, przej kampus
i wlizgn si do ka drugiej. Wszystko szo jak z patka, Leonard dostawa dobre stopnie, by
zaabsorbowany intelektualnie i erotycznie cay tydzie przed sesj ani razu nie zmruy oka. Po
ostatnim egzaminie wyprawi u siebie imprez, zemdla w ku z dziewczyn, ktra rano wydaa
mu si obca, nie dlatego e jej nie zna (t dziewczyn bya akurat Lola Lopez), lecz dlatego e
pogbiajca si depresja uczynia go lepym na wszystko prcz wasnych mczarni.
Tym razem prawdziwa mania. O tyle stopni przekraczajca stany oywienia w liceum, e
podobiestwo byo trudne do uchwycenia. Mania bya stanem umysu nie mniej niebezpiecznym
ni depresja. Pocztkowo jednak przypominaa eufori. Jeste absolutnie zniewalajcy, absolutnie
urzekajcy; wszyscy ci kochaj. Naraasz si na absurdalne fizyczne ryzyko, na przykad
wyskakujc przez okno pokoju na drugim pitrze akademika w nien zasp. Mania sprawia, e
caoroczne stypendium przepuszczasz w pi dni. Zupenie jakby w twojej gowie trwaa szalona
impreza, na ktrej jeste pijanym gospodarzem, nie pozwalasz nikomu wyj, chwytasz goci za
konierz i mwisz: No, chod, jeszcze po jednym!. A gdy ci ludzie, jak mona przewidzie, w
kocu znikaj, znajdujesz innych, kogokolwiek, byle tylko impreza si nie koczya. Buzia ci si
nie zamyka. Wszystko, co mwisz, jest byskotliwe. Masz po prostu najlepsze pomysy.
Pojedmy do Nowego Jorku! Dzisiaj! Wejdmy na List Art Building obejrze zachd soca!
Ludzie suchali Leonarda. Namawia ich na nieprawdopodobne eskapady. Ale w pewnym
momencie co zaczo si zmienia. Mia wraenie, jakby z jego umysu wycieka gaz. Sowa
staway si innymi sowami w jego gowie, jak wzory w kalejdoskopie. Cigle tworzy gry
sowne. Nikt nie rozumia, co mwi. Sta si draliwy, atwo wpada w zo. Teraz, gdy patrzy
na ludzi, ktrzy godzin wczeniej zamiewali si z jego dowcipw, widzia, e si o niego
martwi, niepokoj. I tak ucieka w noc lub w dzie, i znajdowa innych ludzi do towarzystwa,
eby szalona impreza moga trwa dalej
Jak pijak, ktry poszed w tango, Leonard mia pniej zamienie. Obudzi si obok Loli
Lopez w stanie cakowitej zapaci. Loli udao si go jednak cign z ka. Zaprowadzia go do
studenckiej przychodni, mwic, eby si nie martwi, eby si jej trzyma i e wszystko bdzie
dobrze.
Wydawao si wic szczeglnie okrutne, trzy dni pniej, w szpitalu, gdy do jego pokoju
wszed lekarz i poinformowa Leonarda, e cierpi na co, co nigdy nie minie, co, co mona tylko
kontrolowa, jak gdyby osiemnastolatek dopiero wchodzcy w doroso tak kontrolowan
egzystencj w ogle mg nazwa yciem.
We wrzeniu, wieo po przyjedzie Madeleine i Leonarda do Pilgrim Lake, trawa na

wydmach miaa liczny odcie jasnej zieleni. Koysaa si i gia, jak gdyby krajobraz by
malowanym japoskim parawanem. Strumyki sonej wody wiy si przez mokrada, a sosny
wirginijskie rosy w dyskretnych kpach. wiat sprowadza si tutaj do podstawowych
skadnikw piasku, morza i nieba ograniczajc do minimum gatunki drzew i kwiatw.
Gdy letnicy wyjechali i zrobio si chodniej, surowo krajobrazu jeszcze si wzmoga.
Wydmy przybray odcie szaroci, ktry pasowa do nieba. Dni stay si wyranie krtsze.
Idealne warunki do rozwoju depresji. Byo ciemno, gdy Leonard wstawa rano i gdy wraca z
laboratorium. Szyja tak mu si poszerzya, e nie mg zapi koszuli na pierwszy guzik. Lit
ustabilizowa jego nastrj, co potwierdzao si za kadym razem, gdy widzia siebie nagiego w
lustrze i nie popenia samobjstwa. Chcia, owszem. Uwaa, e ma ku temu pene prawo. Nie
potrafi jednak wykrzesa do nienawici do samego siebie.
To powinno mu poprawi nastrj. Ale dobre samopoczucie te byo nieosigalne. Skrajne
nastroje wyrwnay si, przez co czu si, jakby y w dwch wymiarach. Przyjmowa
zwikszon dawk litu, tysic osiemset miligramw, co powodowao odpowiednio nasilone
skutki uboczne. Gdy skary si doktorowi Perlmannowi podczas cotygodniowej wizyty w
szpitalu Mass General odlegym o ptorej godziny jazdy, elegancki psychiatra o lnicej ysinie
zawsze powtarza to samo: Cierpliwoci. Perlmann wydawa si bardziej zainteresowany yciem
Leonarda w Pilgrim Lake ni tym, e jego podpis wyglda teraz jak zoony rk
dziewidziesiciolatka. Psychiatra chcia wiedzie, jaki jest doktor Malkiel. Chcia sucha plotek.
Gdyby Leonard zosta w Providence pod opiek doktor Shieu, byby ju na mniejszej dawce,
tymczasem tutaj znalaz si w punkcie wyjcia.
W bibliotece w Pilgrim Lake Leonard prbowa dowiedzie si czego wicej o leku, ktry
przyjmuje. W tempie drugoklasisty, poruszajc przy tym ustami, wyczyta, e sole litu stosowano
na wahania nastroju ju w dziewitnastym wieku. Potem, gwnie dlatego, e nie mona jej byo
opatentowa i na niej zarobi, terapia litem stracia zwolennikw. Litu uywano do leczenia
podagry, nadcinienia i chorb serca. By kluczowym skadnikiem napoju 7 Up do lat
pidziesitych dwudziestego wieku (oryginalna nazwa brzmiaa: Napj o smaku cytrynowolimetowym z litem w butelce z nakadan etykiet). Aktualnie prowadzono eksperymenty
kliniczne, by zbada skuteczno litu w leczeniu plsawicy Huntingtona, zespou Tourettea,
migreny i klasterowego blu gowy, choroby Mnirea, oraz hipokalemicznego poraenia
okresowego. Firmy farmaceutyczne zabieray si do rzeczy w zej kolejnoci. Zamiast zacz od
choroby i opracowa na ni lekarstwo, najpierw tworzyy leki, a dopiero potem prboway
ustali, na co dziaaj.
Bez czytania Leonard wiedzia, e lit powoduje odrtwienie i mtnienie umysu. Zawsze mia

sucho w ustach bez wzgldu na to, ile wypi, do tego ten posmak, jak gdyby ssa stalow rub.
Midzy innymi dlatego u tyto, eby zabi t metaliczno w ustach. Z powodu drenia rk
straci koordynacj i nie mg ju gra w ping-ponga ani nawet zapa piki. I chocia wszyscy
lekarze uporczywie twierdzili, e nie jest to wina litu, libido Leonarda te znacznie osabo. Nie
eby cierpia na impotencj czy nie by w stanie sprawdzi si jako mczyzna, po prostu straci
zainteresowanie. Moe miao to zwizek z tym, jak nieatrakcyjny i przedwczenie postarzay si
czu po tym leku. W aptece w Provincetown Leonard zaopatrywa si nie tylko w yletki, lecz
take w leki na zgag i hemoroidy. Zawsze wychodzi z apteki, ciskajc ma foliow torebk, i
w obawie, e przezroczysta torba zdradzi sw wstydliw zawarto, jeszcze mocniej przyciska j
do piersi na wietrze Cape Cod. Leonard jedzi do apteki w Provincetown, nie chcc korzysta z
apteki w orodku, gdzie istniao ryzyko, e natknie si na kogo znajomego. Wymyla rne
wymwki, eby nie bra ze sob Madeleine. Najbardziej niepodwaaln bya, oczywicie, jego
choroba. Nie odwoywa si do niej wprost. Mamrota tylko, e chce by sam, i Madeleine
ustpowaa.
W konsekwencji fizycznego i umysowego osabienia Leonarda pojawi si jeszcze jeden
problem, z ktrym musia sobie poradzi: w jego zwizku z Madeleine przesun si ukad si. W
pocztkowej fazie to Madeleine potrzebowaa jego. Bya zazdrosna, gdy Leonard rozmawia z
innymi dziewczynami na imprezach. Wywietlaa znaki ostrzegajce o braku wiary w siebie. W
kocu cakowicie daa za wygran i powiedziaa Kocham ci. W odpowiedzi Leonard zachowa
si chodno, zgrywajc intelektualist, uzna bowiem, e trzymajc Madeleine w niepewnoci,
mocniej j ze sob zwie. Ale Madeleine zaskoczya go. Z miejsca z nim zerwaa. Po jej odejciu
aowa incydentu z Rolandem Barthesem. Wyrzuca sobie, e zachowa si jak najgorszy kretyn.
Spdzi wiele sesji u Brycea, analizujc swoj motywacj. I chocia diagnoza Brycea e
Leonard obawia si intymnoci, tote w gecie samoobrony zakpi sobie z miosnego wyznania
Madeleine bya cakiem trafna, nie sprowadzia Madeleine z powrotem. Leonard tskni za ni.
Zapa doek. Przesta przyjmowa lit, majc nadziej, e poczuje si lepiej, co byo gupot. Czu
tylko niepokj. Niepokj i przygnbienie. Zanudza wszystkich przyjaci, jakich mia,
opowiadajc bez przerwy o tym, jak bardzo tskni za Madeleine, jak bardzo pragnie jej powrotu i
jak spieprzy najlepszy zwizek, jaki mu si kiedykolwiek trafi. Wiedzc, e przyjaciele s ju
zmczeni jego tyradami, modulowa swoje monologi, czciowo za podszeptem intuicji
gawdziarza, ktra mu podpowiadaa, eby urozmaica opowie, a czciowo dlatego e wtedy
ju jego niepokoje zaczy si mnoy. Opowiada wic przyjacioom o swych pieninych i
zdrowotnych bolczkach, a w kocu pogubi si w tym, co i komu mwi. Mniej wicej w tym
czasie zjawi si Ken Auerbach w towarzystwie dwch ochroniarzy, ktrzy zabrali go do

przychodni. A naprawd szalone byo to, e kiedy nastpnego dnia przeniesiono go do szpitala,
Leonard by wkurzony. By wkurzony, e przyjto go na oddzia psychiatryczny bez frajdy, jak
daje rozbuchany atak maniakalny. Powinien by nie ka si przez trzy noce z rzdu. Powinien
by przelecie osiem lasek, wciga kok i wyjada galaretk z brzucha striptizerki o imieniu
Moonstar. Tymczasem siedzia w domu, wertowa wizytownik, naduywa telefonicznej
gocinnoci i opada na dno, a skoczy pod kluczem razem z innymi wirami.
Gdy stamtd wychodzi, trzy tygodnie pniej, dynamika si ulega cakowitemu odwrceniu.
Teraz on potrzebowa Madeleine. Prawda, odzyska j, co byo czym wspaniaym. Ale jego
szczcie mci cigy lk przed jej utrat. Jego brzydota tylko uwypuklaa atrakcyjno
Madeleine. Obok niej w ku czu si jak pulchny eunuch. Kady wosek na jego udzie wyrasta
z zaczerwienionego stanem zapalnym mieszka. Czasem, kiedy Madeleine spaa, Leonard
delikatnie ciga z niej kodr i gapi si na jej wietlist, row skr. Zastanawiajce w tej roli
potrzebujcego byo to, jak bardzo czu si zakochany. Niemale warto byo to wszystko znosi.
To uzalenienie od drugiej osoby byo czym, czego Leonard cae ycie si wystrzega, ale duej
nie by w stanie. Straci umiejtno zgrywania cynicznego dupka. By teraz zadurzony i
wydawao mu si to zarwno fantastyczne, jak i przeraajce.
Madeleine prbowaa oywi jego mieszkanie, gdy by w szpitalu. Zaoya now pociel i
powiesia story w oknach oraz row zason prysznicow. Wyszorowaa podog i blaty.
Owiadczya, e cieszy si z mieszkania u niego, bo ma z gowy Olivi i Abby. Ale podczas tego
dugiego i upalnego lata Leonard zaczyna rozumie, e Madeleine mogaby mie do
mieszkania w byle jakich warunkach z facetem prawie bez grosza przy duszy. Za kadym razem
gdy z tostera wybiega karaluch, wygldaa, jakby miaa zaraz zwymiotowa. Wkadaa sanday
pod prysznic, eby chroni si przed pleni. W pierwszym tygodniu po powrocie Leonarda
spdzaa z nim cay czas. Jednak w nastpnym zacza wychodzi do biblioteki lub na spotkania
ze swym starym promotorem. Leonard nie lubi, gdy Madeleine opuszczaa mieszkanie.
Podejrzewa, e powodem jej wyj nie jest uwielbienie dla Jane Austen tudzie profesora
Saundersa, lecz ch oderwania si od niego. Poza wizytami w bibliotece Madeleine dwa lub trzy
razy w tygodniu graa w tenisa. Ktrego dnia, prbujc zniechci j do wyjcia, Leonard
zauway, e jest za gorco na gr. Zaproponowa, eby poszli do klimatyzowanego kina.
Potrzebuj troch ruchu powiedziaa Madeleine.
Ju ja o to zadbam rzuci pust obietnic.
Nie chodzi mi o taki ruch.
Dlaczego zawsze grasz z chopakami?
Bo mog ze mn wygra. Potrzebuj prawdziwej rywalizacji.

 Gdybym ja co takiego powiedzia, nazwaaby mnie mskim szowinist.

Suchaj, gdyby Chrissie Evert mieszkaa w Providence, graabym z ni. Ale wszystkie
dziewczyny, ktre znam tutaj, s beznadziejne.
Leonard wiedzia, jak to brzmi. Zachowywa si jak kada z jego marudnych dziewczyn. eby
si bardziej nie pogra, zrobi nadsan min. W ciszy, ktra zapada, Madeleine chwycia
rakiet i puszk z pikami tenisowymi, po czym wysza.
Gdy tylko znalaza si za drzwiami, Leonard zerwa si i podbieg do okna. Patrzy, jak
wychodzi z budynku w biaym tenisowym stroju, ze zwizanymi z tyu wosami, z opask na
przegubie serwujcej rki.
Byo w tenisie co jego arystokratyczne rytuay, nabona cisza narzucana widzom,
pretensjonalne sownictwo i niedostpno samego kortu, gdzie swobodnie mogy si porusza
tylko dwie osoby, godna paacowych gwardzistw sztywno sdziw liniowych, sualcze
mignicia chopcw do podawania piek co czynio ze rozrywk zupenie mu obc. To, e
Leonard nie mg tego powiedzie Madeleine, w przeciwnym razie by si zdenerwowaa,
wiadczyo o spoecznej przepaci, jaka ich dzielia. Niedaleko jego domu w Portlandzie by
oglnodostpny kort tenisowy, stary i popkany, przez wikszo czasu na wp zalany wod.
Chodzili tam z Godfreyem pali trawk. By to jego najbliszy kontakt z tenisem. Madeleine
natomiast przez dwa bite tygodnie w czerwcu i lipcu wstawaa wczenie rano obejrze Breakfast
at Wimbledon w przenonym telewizorku, ktry zainstalowaa w mieszkaniu Leonarda. Zerka
pprzytomnie z materaca, jak Madeleine skubie angielskie mufinki i oglda mecze. Tam byo jej
miejsce: na Wimbledonie, na korcie centralnym, w ukonie przed krlow.
Madeleine ogldaa Wimbledon, a on oglda Madeleine. Ten widok go uszczliwia. Nie
chcia, eby go zostawia. Gdyby Madeleine odesza, zostaby znowu sam jak wtedy gdy
dorasta w rodzinnym domu, jak w swojej gowie i czsto w snach, jak w pokoju na oddziale
psychiatrycznym.
Ledwo pamita pierwsze dni w szpitalu. Podali mu chloropromazyn, lek
przeciwpsychotyczny, ktry zwali go z ng. Spa przez czternacie godzin. Przed przyjciem go
do szpitala siostra przeoona zabraa mu z kosmetyczki ostre przedmioty (maszynk do golenia,
obcinacz do paznokci). Zatrzymaa pasek. Spytaa go, czy ma jakie wartociowe rzeczy, i
Leonard wrczy jej portfel z szecioma dolarami w rodku.
Obudzi si w niewielkim pokoju, z jednym kiem, bez telefonu i telewizora. Pocztkowo
pokj wyglda jak normalna sala szpitalna, po pewnym czasie jednak Leonard zacz zauwaa
drobne rnice. Rama ka i zawiasy tacki byy zespawane bez rub, ktre pacjent mgby
wykrci, by si nimi poci. Hak na drzwiach nie by przymocowany na stae, lecz przyczepiony

elastyczn link, ktra rozcigaa si pod ciarem, eby kto si na nim nie powiesi. Leonardowi
nie wolno byo zamyka drzwi, zreszt nie miay zamka, jak wszystkie pozostae na oddziale,
cznie z kabinami w toalecie. cisy nadzr by kluczow cech oddziau psychiatrycznego:
Leonard zdawa sobie spraw, e w kadej chwili jest obserwowany. Dziwna rzecz: wiadomo
ta dziaaa na niego uspokajajco. Pielgniarki nie byy zdziwione jego stanem. Nie uwaay, e
wina ley po jego stronie. Traktoway go, jak gdyby zrobi sobie krzywd podczas upadku lub w
czasie kraksy samochodowej. Ich na wp mechaniczne posugi prawdopodobnie zdziaay wicej
ni cokolwiek innego nawet leki eby przeprowadzi go przez te pierwsze mroczne dni.
Leonard sam poprosi o przyjcie do szpitala, co znaczyo, e w kadej chwili mg si z niego
wypisa. Podpisa jednak owiadczenie, e powiadomi o tym szpital z dobowym wyprzedzeniem.
Wyrazi te zgod na podawanie sobie lekw, na przestrzeganie regulaminu oddziau oraz zasad
czystoci i higieny. Podpisa wszystko, co mu podetknito. Raz w tygodniu pozwalano mu si
goli. Sanitariusz przynosi mu jednorazow maszynk i sta obok, a po wszystkim zabiera j.
Leonard mia cile okrelony rozkad dnia, budzono go o szstej na niadanie, potem
prowadzono na wiele codziennych zaj, sesj z psychiatr, terapi grupow, warsztaty
rzemielnicze, znowu terapi grupow i sport w sali gimnastycznej przed godzinami wizyt po
poudniu. wiata gaszono o dwudziestej pierwszej.
Codzienne zagldaa do niego doktor Shieu. Shieu bya drobn kobiet o papierowej skrze i
czujnej postawie. Wydawao si, e gwnie interesuje j jedno: czy Leonard ma myli
samobjcze.
Dzie dobry, Leonardzie, jak si dzisiaj czujesz?
Jestem wyczerpany. Przybity.
Masz myli samobjcze?
Nie na powanie.
Czy to art?
Nie.
Jakie plany?
Sucham?
Planujesz co sobie zrobi? Fantazjujesz na ten temat? Przeprowadzasz w gowie rne
scenariusze?
Nie.
Okazao si, e ryzyko targnicia si na ycie jest wiksze w przypadku chorych z zespoem
maniakalno-depresyjnym ni u cierpicych na depresj. Najwaniejszym priorytetem doktor
Shieu byo wic utrzymanie pacjentw przy yciu. Kolejnym priorytetem bya poprawa ich stanu,

by mogli opuci szpital w cigu trzydziestu dni, zanim skocz im si wiadczenia

ubezpieczeniowe. Usilne denie przez ni do tych celw (co jak na ironi przypominao
widzenie lunetowe samej manii) prowadzio do mocnego wspierania terapii lekami.
Automatycznie przepisywaa schizofrenikom chloropromazyn, lek, ktry nazywano
farmaceutyczn lobotomi. Wszyscy inni dostawali rodki uspokajajce i stabilizatory nastroju.
Podczas porannych sesji terapeutycznych Leonard omawia z psychiatr rezydentem wszystkie
rodki, ktre zaywa. Jak toleruje walium? Czy ma po nim mdoci? Zatwardzenie? Tak.
Chloropromazyna moga powodowa dyskinez pn (powtarzalne ruchy, czsto wykrzywianie
twarzy i warg), ale zazwyczaj byy to objawy tymczasowe. Rezydent przepisywa dodatkowe leki,
eby przeciwdziaa skutkom ubocznym, i odsya Leonarda, nie pytajc go nawet, jak si czuje.
Psycholoka kliniczna Wendy Neuman przynajmniej zainteresowaa si emocjonaln histori
Leonarda, ale widywa j tylko podczas terapii grupowej. Zebrani siedzcy na skadanych
krzesach w sali spotka tworzyli wymieszan grup z narkomanami idealna demokracja
upadku. Byli tam starsi biali mczyni z wytatuowanym napisem M.I.A. i czarni kolesie, ktrzy
cay dzie grali w szachy, ksigowa w rednim wieku, ktra pia jak angielski rugbysta, i drobna
kobieta, pocztkujca piosenkarka, ktrej choroba psychiczna objawiaa si pragnieniem
amputacji prawej nogi. Dyskusj mia pobudza zniszczony tom w twardej oprawie z pknitym
grzbietem, ktry podawano sobie z rk do rk. Ksika zawieraa osobiste relacje osb, ktre
pokonay chorob psychiczn lub nauczyy si y z przewlek chorob. Cho ksika
odegnywaa si od tego, trcia religijnoci. Siedzieli w niekorzystnym fluorescencyjnym
wietle, kady czyta na gos jeden akapit, a potem podawa ksik nastpnej osobie. Niektrzy
traktowali j, jakby bya jakim tajemniczym przedmiotem. le wymawiali archaiczne sowa.
Innych nie znali. Ksika powanie ju si zestarzaa. Niektrzy wspautorzy depresj nazywali
chandr albo melancholi. Gdy ksika przywdrowaa do Leonarda, odczyta akapit z
intonacj i dykcj, ktre wyranie wiadczyy o tym, e do szpitala trafi prosto z College Hill. W
pierwszych dniach odnosi wraenie, e choroba psychiczna dopuszcza hierarchi i e on wrd
chorych na depresj maniakaln zajmuje wysze miejsce. Jeli leczenie choroby psychicznej
skadao si z dwch czci, lekw i terapii, i jeli terapia postpowaa szybciej u tych bardziej
inteligentnych, wiele osb z jego grupy znajdowao si na gorszej pozycji. Ledwo pamitali, co
si wydarzyo w ich yciu, nie mwic ju o odkrywaniu powiza midzy wydarzeniami. Jeden
z pacjentw mia tak gwatowny tik twarzowy, jakby dosownie wytrzsa z gowy spjne myli.
Krzywi si i zapomina, o czym mwi. Jego problemy miay charakter fizjologiczny,
podstawowa instalacja elektryczna jego mzgu bya niesprawna. Suchajc go, odnosio si
wraenie, e sucha si niedostrojonego radia ustawionego midzy dwiema stacjami: od czasu do

czasu padaa jaka wyrwana z kontekstu uwaga. Leonard wsuchiwa si ze wspczuciem, gdy
inni opowiadali o sobie. Stara si znale pocieszenie w tym, co sysza. Gwnie jednak myla o
tym, e ci ludzie s w o wiele gorszym stanie ni on. To przekonanie sprawiao, e czu si lepiej,
mylc o sobie, i kurczowo si tego trzyma. Potem jednak przysza kolej na Leonarda i teraz on
musia opowiedzie o swoim yciu. Otworzy usta i popyny z nich najpikniej
wyartykuowane i wymodelowane bajki, jakie mona sobie wyobrazi. Opowiada o
wydarzeniach, ktre doprowadziy do jego zaamania. Recytowa cae fragmenty Klasyfikacji
zaburze psychicznych Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, ktre pono
bezwiednie zapamita. Obnosi si ze swoj byskotliwoci, bo by do tego przyzwyczajony.
Nie umia si powstrzyma.
Wtedy Leonard uwiadomi sobie co niezwykle wanego na temat wasnej depresji. Im
bardziej jeste inteligentny, tym gorzej. Im bardziej wyostrzony umys, tym bardziej mona si
pokaleczy. Na przykad podczas swojej perory zauway, e Wendy Neuman skrzyowaa rce
na piersi, jak gdyby bronia si przed rac nieszczeroci jego sw. Chcc j do siebie
przekona, przyzna si:
Nie, cofam to. Kami. To wanie cz mojej choroby, cigle wciskam ludziom kit.
Przyjrza si Wendy, sprawdzajc, czy mu wierzy, czy raczej uwaa jego wyjanienie za
obudne. Im baczniej Leonard monitorowa jej reakcje, tym bardziej oddala si od powiedzenia
prawdy o sobie, a wreszcie zamilk zaenowany i rozpalony na twarzy, brzydkie uosobienie
faszu.
Podczas sesji z doktor Shieu byo podobnie, ale inaczej. Siedzc na trzeszczcym krzele w jej
gabinecie, Leonard nie wstydzi si wymowy czowieka wyksztaconego. Jego umys prowadzi
jednak na bieco analiz trwajcego starcia. eby wypucili go ze szpitala, Leonard musia da
wyrany sygna, e nie ma samobjczych zamiarw. Wiedzia jednak, e doktor Shieu wypatruje
wszelkich prb ukrycia samobjczych myli (ludzie o skonnociach samobjczych s bowiem
znakomitymi taktykami, gdy idzie o znalezienie okazji do targnicia si na ycie). Dlatego te
Leonard nie chcia si wyda zbyt pogodny. A jednoczenie nie chcia, by doktor Shieu odniosa
wraenie, e nie nastpia adna poprawa. Gdy odpowiada na pytania, czu si, jakby
przesuchiwano go w sprawie przestpstwa. Stara si w miar moliwoci mwi prawd, ale gdy
prawda nie suya jego celom, ubarwia j albo zwyczajnie kama. Rejestrowa kad zmian na
twarzy doktor Shieu, interpretujc j jako korzystn lub niekorzystn i odpowiednio modyfikujc
kolejn odpowied. Czsto zdawao mu si, e osoba odpowiadajca na pytania z trzeszczcego
fotela jest lalk, ktr porusza, i e tak byo od zawsze i e jego ycie tak mocno si z ni
zwizao, e on, brzuchomwca, zatraci osobowo i sta si tylko rk wepchnit w tuw lalki.

Godziny wizyt nie przynosiy ulgi. Przyjaciele, ktrzy go odwiedzali, dzielili si na dwie
grupy. Bya wrd nich grupa wraliwcw, gwnie dziewczyn, ktre obchodziy si z
Leonardem jak z jajkiem, oraz baznw, gwnie kumpli, ktrym wydawao si, e mu pomog
artami ze szpitalnych wizyt. Jerry Heidmann przynis mu kiczowat kartk z yczeniami
powrotu do zdrowia, a Ron Lutz wypeniony helem balon z namalowanym umiechem. Ze
sw padajcych z ust przyjaci Leonard zrozumia, e uwaaj depresj za rodzaj doka.
Wydawao im si, e to forma przygnbienia, tylko powaniejsza. Dlatego te starali si go z tego
doka wyrwa. Przynosili mu czekolad. Namawiali, eby si skupia na pozytywnych stronach
ycia.
adne z rodzicw, jak mona si byo spodziewa, nie pofatygowao si do niego. Frank
zadzwoni jeden raz, zdobywszy numer od Janet. W trakcie tej krtkiej rozmowy (inni pacjenci
czekali w kolejce, by skorzysta ze wsplnego aparatu) Frank trzy razy powiedzia Leonardowi,
eby si trzyma. Zaprosi go do Brukseli, kiedy poczuje si lepiej. Frank zastanawia si nad
przeprowadzk do Amsterdamu i zamieszkaniem na odzi. Przyjedaj, zrobimy sobie wycieczk
kanaami powiedzia przed rozczeniem si. Rita usprawiedliwiaa si dyskopati (pierwszy raz
o tym sysza), twierdzc, e w tym stanie nie moe podrowa. Rozmawiaa jednak z doktor
Shieu i pewnego wieczoru zadzwonia do Leonarda na numer dyurki pielgniarek. Byo pno,
okoo dwudziestej drugiej, ale pielgniarka na nocnym dyurze pozwolia mu odby rozmow.
Halo?
I co ja mam z tob zrobi, Leonardzie? Co? Powiedz mi.
Jestem w szpitalu, mamo. Na oddziale psychiatrycznym.
Wiem o tym. Dlatego dzwoni, na lito bosk. Dowiedziaam si od pani doktor, e
przestae bra leki. Leonard przyzna si do tego milczeniem. Co si z tob dzieje,
Leonardzie? spytaa Rita.
Zagotowaa si w nim zo. Przez chwil poczu si jak za dawnych czasw.
No c, pomylmy. Po pierwsze, moi rodzice s alkoholikami. Jedno z nich te
prawdopodobnie cierpi na psychoz maniakalno-depresyjn, tylko e niezdiagnozowan.
Odziedziczyem po niej t chorob. Oboje cierpimy na t sam jej posta. Zaburzenia nie
wystpuj u nas szybko jedno po drugim. Nie przechodzimy z jednego bieguna do drugiego w
cigu kilku godzin. Fale manii lub depresji s u nas bardzo dugie. Mj mzg cierpi na
chemiczny niedobr neuroprzekanikw, ktrych potrzebuje do regulowania nastroju, a pniej
jest nimi nadmiernie przesycony. Jestem popieprzony biologicznie przez swoj genetyk i
psychologicznie przez swoich rodzicw. Chciaa wiedzie, co si ze mn dzieje, mamo.
I wci zachowujesz si jak due dziecko, gdy zaczynasz chorowa stwierdzia Rita.

Pamitam, jak si ze sob cackae przy kadym przezibieniu.

To nie przezibienie.
Wiem rzeka Rita. Po raz pierwszy sprawiaa wraenie zalknionej i przejtej. To co
powanego. Rozmawiaam z pani doktor. Martwi si.
Odniosem inne wraenie.
Martwi si, martwi. Ale Leonardzie, skarbie, posuchaj mnie. Jeste ju dorosy. Wczeniej,
gdy mi mwili, e jeste w szpitalu, przyjedaam od razu. Nie tak byo? Ale nie mog do koca
ycia pojawia si za kadym razem, gdy zapomnisz zay lekw. Widzisz, wszystko przez to.
Jeste taki zapominalski.
Przestaem zaywa lit poinformowa Leonard bo mi si pogorszyo.
To si nie trzyma kupy. Gdyby bra leki, nie pogorszyoby ci si. A teraz posuchaj mnie,
skarbie. Nie obejmuje ci ju moje ubezpieczenie. Zdajesz sobie z tego spraw? Wypisali ci z
mojej polisy, gdy skoczye dwadziecia jeden lat. Nie martw si. Zapac za szpital. Zrobi to,
tym razem, chocia mi si nie przelewa. Mylisz, e ojciec pomoe? Nie. Ja to zrobi. Ale po
wyjciu ze szpitala, musisz si ubezpieczy.
Syszc te sowa, Leonard poczu nagy przypyw niepokoju. cisn mocniej suchawk,
pociemniao mu przed oczami.
Jak mam si ubezpieczy, mamo?
Jak to: jak? Skoczysz studia i znajdziesz prac jak wszyscy inni.
Nie skocz studiw! zawoa Leonard. Nie mam trzech zalicze!
No to je zdobdziesz. Musisz zacz dba o swoje sprawy, Leonardzie. Syszysz mnie? Jeste
ju dorosy i ja nie mog tego za ciebie robi. Przyjmuj leki, eby to si wicej nie powtrzyo.
Zamiast sama przyjecha do Providence, wyekspediowaa jego siostr. Janet przyleciaa na
weekend samolotem z San Francisco, gdzie dostaa prac w sklepie Gumps z wyposaeniem
wntrz. Mieszkaa ze starszym, rozwiedzionym facetem, ktry mia dom w Sausalito. Wspomniaa
o przyjciu urodzinowym, ktre j omija, i o swym wymagajcym szefie, eby uwiadomi
Leonardowi, ile musiaa powici, eby przyjecha i potrzyma go za rk. Janet najwyraniej
zupenie szczerze uwaaa, e jej problemy s waniejsze ni to, przez co przechodzi Leonard,
cokolwiek to jest.
Mogabym wpa w depresj, gdybym sobie na to pozwolia oznajmia. Ale nie
pozwalam.
Niektrzy pacjenci w wietlicy wyranie napdzali jej strachu i cigle spogldaa na zegarek.
Gdy wreszcie wyjechaa, Leonard odetchn z ulg.
Wtedy ju zaczy si egzaminy kocowe. Strumie goci Leonarda zmniejszy si do

jednegodwch dziennie. Zacz y przerwami na papierosa. Po poudniu i wieczorem siostra

przeoona rozdawaa papierosy i inne produkty tytoniowe. ucie tytoniu nie byo dozwolone,
wic Leonard bra to, co lubili jego rwienicy James i Maurice cienkie wilgotne cygara zwane
backwoodami, ktre pakowano w foliowe woreczki. Ca grup zjedali w towarzystwie Wendy
Neuman albo ochroniarza na parter szpitala. Na asfaltowym placu okolonym wysokim
ogrodzeniem podawali sobie jedn zapalniczk i zaczynali pali. Cygara Backwood miay sodki
smak i daway przyjemnego kopa. Leonard zaciga si, chodzc po placu i spogldajc w niebo.
Czu si jak ptasznik z Alcatraz, tylko bez ptakw. Mijay dni i nastpia wyrana poprawa.
Doktor Shieu przypisywaa t popraw dziaaniu litu. Leonard uwaa jednak, e ma to zwizek
ze star dobr nikotyn, ze spacerami i przygldaniem si, jak po niebie przepywaj pojedyncze
chmury. Czasem sysza klaksony samochodw lub okrzyki dzieci, a raz doleciao go co, co
brzmiao jak czyste odbicie piki na pobliskim boisku baseballowym, dwik, ktry natychmiast
go ukoi, solidne puk drewna w zetkniciu ze skrzan pik. Leonard przypomnia sobie, jak si
czu jako may gracz po wykonaniu idealnego odbicia. By to pocztek jego rekonwalescencji.
Zwyka zdolno przypomnienia sobie, e dawno temu szczcie byo tak proste.
A potem w wietlicy zjawia si Madeleine, opuciwszy uroczysto rozdania dyplomw, i
Leonardowi wystarczyo na ni spojrze, by wiedzie, e znw chce y.
By tylko jeden szkopu. Nie chcieli go wypuci do domu. Doktor Shieu nadal zachowywaa
ostrono i odkadaa dzie wypisu Leonarda. Tak wic wci chodzi na zajcia grupy, rysowa
na warsztatach plastycznych i gra w badmintona i koszykwk w sali gimnastycznej.
Podczas sesji grupowych jedna pacjentka wywara na Leonardzie szczeglne wraenie.
Nazywaa si Darlene Withers. Niska i krpa siedziaa z podkurczonymi nogami na skadanym
krzele, obejmujc kolana, i zawsze odzywaa si pierwsza.
Cze. Mam na imi Darlene. Jestem narkomank i alkoholiczk i cierpi na depresj. To mj
trzeci pobyt w szpitalu z powodu depresji. Trzy tygodnie tu ju siedz i Pani Neuman, jestem
gotowa wyj w kadej chwili.
Umiechna si szeroko. Grna warga wywina si przy tym, ukazujc lnicy rowy pas
odsonitej skry. Rodzina nazywaa j Trzyusta. Leonard podczas sesji spdza sporo czasu,
czekajc, a Darlene si umiechnie.
Ja akurat czuj t histori, bo autorka pisze, e jej depresja wzia si z niskiej samooceny
zacza Darlene. A ja si z tym borykam na co dzie. O, na przykad mam do siebie pretensje z
powodu mojego obecnego zwizku. Gdy mnie przyjmowali do szpitala, byam z kim zwizana,
na powanie. Ale odkd tu jestem, mj facet ani razu si nie odezwa. Nie przyszed mnie
odwiedzi, nic. Dzi rano si budz i zaczynam si nad sob uala: Jeste za gruba, Darlene.

Straszny z ciebie maszkaron. Dlatego ci nie odwiedza. Ale potem zaczynam myle o tym
swoim facecie I wiecie co? Jedzie mu z gby. Jak Boga kocham! Za kadym razem gdy si do
mnie zblia, musiaam wcha ten jego mierdzcy chuch. Dlaczego jestem w zwizku z kim
takim, kto nigdy nie myje zbw, nie dba o higien jamy ustnej? I odpowied przysza sama: Bo
tak masz o sobie opini, Darlene, jeste tak mao warta, e musisz si wiza z pierwszym
lepszym, ktry ci zechce.
Darlene bya na oddziale prawdziw inspiracj. Czsto siedziaa w kcie wietlicy, piewajc
pod nosem.
Dlaczego piewasz, Trzyusta?
piewam, eby nie paka. Te powiniene sprbowa, zamiast rozczula si nad sob.
e niby ja si rozczulam?
To mao powiedziane, smtna pyto! Trzeba ci postawi zupenie now diagnoz. Choroba
skwaszonej gby. I ju wiesz, co ci dolega.
Z opowieci Darlene podczas terapii grupowej wynikao, e nie skoczya szkoy. Ojczym
molestowa j, jako siedemnastolatka wyjechaa wic z domu. Krtko pracowaa jako prostytutka
w East Providence o tym epizodzie opowiedziaa z zaskakujc szczeroci podczas jednej z
sesji, a potem nigdy do niego nie wracaa. W wieku lat dwudziestu bya ju uzaleniona od
heroiny i alkoholu. Prbowaa zastpi alkohol i heroin religi.
Braam dragi, bo chciaam stumi bl, no wiecie. Potrafiam si tak zapa, e nie
wiedziaam, gdzie jestem. Szybko straciam robot i chat. Straciam wszystko. Znalazam si w
punkcie, gdzie nie panowaam ju nad wasnym yciem. W kocu wprowadziam si do siostry. I
teraz tak, moja siostra ma psa, Grovera. Mieszaca pitbulteriera. Wieczorami, gdy wracaam do
mieszkania siostry, czasem zabieraam Grovera na spacer. Nawet jak byo bardzo pno. Gdy
wyprowadzasz pitbulteriera, nikt ci nie podskoczy. Idziesz ulic i syszysz tylko O w mord!.
Chodzilimy z Groverem na taki jeden cmentarz, bo rosa tam trawa. No wic stoimy pewnego
razu za kocioem, ja jak zwykle pijana w trzy dupy, zerkam na Grovera, on na mnie i nagle
sysz: Darlene, dlaczego si zabijasz?. Jak Boga kocham! Wiem, e to dziao si tylko w mojej
gowie. Ale mimo wszystko to prawda. Z psiego pyska usyszaam! Nastpnego dnia poszam do
lekarza, a ten wysa mnie do szpitala Sunbeam House i nim si obejrzaam, ci ju mnie
przyjmowali na oddzia. Nawet nie pozwolili skoczy do domu. Od razu wpakowali mnie na
detoks. I wtedy, gdy ju byam czysta, dopada mnie deprecha. Jak gdyby tylko czekaa, ebym
odstawia dragi i alkohol, eby mi popierdoli w gowie. Przepraszam za jzyk, pani Neuman.
Spdziam w Sunbeam House trzy miesice. To byo dwa lata temu. I znowu tu jestem. Ostatnio
sprawy nie miay si najlepiej, finansowo i uczuciowo. Moje ycie staje si coraz lepsze, ale wcale

nie jest atwiej. Musz tylko wytrwa w terapii, eby walczy z uzalenieniami, i przyjmowa leki,
eby walczy z chorob. Midzy uzalenieniem i depresj zrozumiaam jedno. Depresja jest duo
gorsza. Depresja nie jest czym, co mona odstawi. Nie mona pj na odtrucie, i ju. Depresja
jest jak siniak, ktry nie znika. Siniak w gowie. Trzeba tylko uwaa, eby go nie dotkn, bo
zaboli. Ale zawsze tam bdzie. I to tyle. Dzikuj za uwag. Szcz Boe.
Leonarda nie dziwio, e Darlene jest osob religijn. Ludzie pozbawieni nadziei czsto
zwracaj si ku religii. Ale Darlene nie sprawiaa wraenia sabej, naiwnej ani gupiej. Chocia
nierzadko wspominaa o sile wyszej, czasem za o sile wyszej, ktr postanowia nazywa
Bogiem, wydawaa si osob wyjtkowo racjonaln, inteligentn i obiektywn. Gdy Leonard
wypowiada si przed grup, rozpltujc dugi, zakrcony supe swojego blagierstwa, czsto
podnosi wzrok i widzia, e Darlene przysuchuje mu si zachcajco, jak gdyby to, co mwi,
nie byo blag, a nawet gdyby byo, Darlene rozumiaa, e musi wyrzuci to z siebie, eby odkry
co prawdziwego i wanego na wasny temat. Wikszo uzalenionych od substancji pacjentw
wybraa religijny charakter programu dwunastu krokw. Wendy Neuman wygldaa na wieck
humanistk, jeli Leonard kiedykolwiek widzia kogo takiego, ale nigdy nie opowiadaa si po
adnej stronie i z pewnoci miaa suszno. Byo jasne, e kady z pacjentw oddziau trzyma
si resztk si. Nikt nie chcia powiedzie ani zrobi czego, co mogoby opni czyj
rekonwalescencj. Pod tym wzgldem oddzia psychiatryczny zupenie nie przypomina wiata
zewntrznego i by w porwnaniu z nim moralnie lepszy.
Jednak wiara w Boga nie leaa w mocy Leonarda. Irracjonalno wiary religijnej staa si dla
niego oczywista, na dugo zanim lektura Nietzschego potwierdzia jego przypuszczenia. Jedynym
kursem religioznawstwa, jaki wybra na studiach, byy popularne zajcia Wprowadzenie do
religii Wschodu. Leonard nie pamita, dlaczego si na nie zapisa. By to semestr zimowy,
diagnoz postawiono mu na wiosn i stara si wtedy nie forsowa. Siada z tyu zapenionej sali
wykadowej, przeczyta co najmniej poow lektur i przyszed na egzamin, ale nigdy si nie
odzywa. Zapamita z tych zaj gwnie gocia, ktry pojawia si ubrany w uywane
workowate garnitury i znoszone buty, troch jak podpity kaznodzieja lub Tom Waits. Nosi
czarn teczk z metalowymi krawdziami, tak, w ktrej mogoby si zmieci pidziesit tysicy
w gotwce, a nie tom Upaniszad w mikkiej oprawie pod redakcj Mircei Eliadego i na wp
zjedzone ciastko zawinite w papierow serwetk. Leonardowi podoba si w nim agodny
sposb, w jaki komentowa dyletanckie opinie przedstawiane przez kursantw. Grupa pena bya
studentw w sierminym stylu, wegetarian w ogrodniczkach i nierwnomiernie farbowanych Tshirtach. Religie Zachodu wedug nich byy odpowiedzialne za cae zo tego wiata: gwat na
rodowisku naturalnym, rzenie, eksperymenty na zwierztach, natomiast religie Wschodu

uwaali za ekologiczne i pacyfistyczne. Leonard nie mia chci ani siy polemizowa z tymi
argumentami, lubi jednak, gdy to robi mody Tom Waits. Na przykad gdy omawiali ide
ahinsy, mody Waits poczyni uwag, e Kazanie na Grze zasadniczo traktuje o tym samym.
Zaimponowa Leonardowi wzmiank, e Schopenhauer prbowa zainteresowa Europejczykw
myl wedantyjsk ju w 1814 roku i e do wymiany idei midzy obydwiema kulturami
dochodzio ju od dawna. Wielokrotnie podkrela, e prawda nie jest wasnoci jednej religii i
e jeli si dobrze przyjrze, mona znale paszczyzn, na ktrej wszystkie si zbiegaj.
Innego dnia zboczyli z tematu. Kto wspomnia o Gandhim i o tym, e jego wiara w
niestosowanie przemocy zainspirowaa Martina Luthera Kinga, co z kolei doprowadzio do
przyjcia ustawy o prawach obywatelskich. Wypowiadajcemu si chodzio o to, e Ameryka, tak
zwany kraj chrzecijaski, staa si bardziej sprawiedliwa i demokratyczna dziki hindusowi.
W tym momencie odezwa si mody Waits.
Gandhi by pod wpywem Tostoja.
Co?
Gandhi swoj filozofi niestosowania przemocy zaczerpn od Tostoja. Korespondowali ze
sob.
Tostoj nie y w dziewitnastym wieku?
Zmar w 1910. Gandhi by jego wielbicielem i pisa do niego listy. Nazywa Tostoja swym
wielkim nauczycielem. Masz racj. Martin Luther King przej koncepcj niestosowania
przemocy od Gandhiego. Ale Gandhi wzi j od Tostoja, ktry z kolei zaczerpn j z
chrzecijastwa. Tak wic filozofia Gandhiego nie rni si tak naprawd od chrzecijaskiego
pacyfizmu.
Chcesz powiedzie, e Gandhi by chrzecijaninem?
W gruncie rzeczy tak.
No to si mylisz. Chrzecijascy misjonarze cigle chcieli nawrci Gandhiego. Ale nigdy im
si nie udao. Nie mg przyj takich rzeczy jak zmartwychwstanie i niepokalane poczcie.
To nie chrzecijastwo.
Ale tak!
To tylko mity, ktrymi obrosy podstawowe pojcia.
No bo chrzecijastwo jest pene mitw. Dlatego o wiele lepszy jest buddyzm. Nie zmusza
ci, eby w cokolwiek wierzy. Nie musisz nawet wierzy w Boga.
Mody Waits zabbni palcami o teczk, nim odpowiedzia:
Tybetascy buddyci wierz, e gdy umiera dalajlama, jego duch odradza si w dziecku.
Mnisi rozjedaj si po kraju i ogldaj wszystkie niemowlta, eby sprawdzi, ktre jest jego

nowym wcieleniem. Maj ze sob osobiste rzeczy zmarego i dyndaj nimi nad twarzami dzieci.
W zalenoci od tego, jak zareaguj, wybieraj nowego dalajlam, stosujc tajn procedur, ktrej
nie mog nikomu wyjawi. I czy to nie zdumiewajce, e w Tybecie zawsze rodzi si
odpowiednie dziecko i mnisi mog je znale tam, a nie, powiedzmy, w San Jos? I e to zawsze
jest chopiec?
Wtedy zauroczony Nietzschem (i na wp picy) Leonard nie chcia zagbia si w t
argumentacj, ktra sugerowaa, nie e wszystkie religie s rwnie wane, lecz e wszystkie s
rwnie niedorzeczne. Gdy semestr dobieg koca, zapomnia o modym Waitsie. Przypomnia
sobie o nim dopiero dwa lata pniej, gdy zacz ju chodzi z Madeleine i przegldajc plik
fotek, ktre trzymaa w biurku, natkn si na spor liczb zdj z modym Waitsem. Niepokojc
liczb, prawd mwic.
Co to za kole? spyta Leonard.
Mitchell odpowiedziaa.
Jaki Mitchell?
Grammaticus.
Ach tak, Grammaticus. Chodziem z nim na kurs religioznawstwa.
To by si zgadzao.
By twoim chopakiem?
Nie! zaprzeczya Madeleine.
Wygldacie jak dwa gobeczki. Podnis zdjcie, na ktrym Grammaticus ley ze swoj
kdzierzaw gow na jej kolanach.
Madeleine zabraa mu zdjcie, marszczc brwi, i schowaa je w biurku. Wyjania, e zna
Grammaticusa od pierwszego roku, ale si pokcili. Gdy Leonard spyta, o co, odwrcia wzrok
i powiedziaa tylko, e to skomplikowane. Gdy spyta, co w tym skomplikowanego, wyjania,
e czya j z Grammaticusem platoniczna przyja, przynajmniej platoniczna z jej strony, ale
pniej on tak jakby si zakocha i poczu si zraniony, gdy nie odwzajemnia jego uczu.
Wtedy Leonard nie przej si t informacj. Oceni Grammaticusa wedug zwierzcej skali,
porwnujc rozmiary poroa, i da sobie znaczn przewag. Jednak w szpitalu, majc mnstwo
wolnego czasu, zacz si zastanawia, czy ta historia nie ma dalszego cigu. Wyobraa sobie
satyrow posta Grammaticusa wpezajc na Madeleine od tyu. Wizja Grammaticusa
posuwajcego Madeleine lub Madeleine robicej mu loda zawieraa odpowiedni mieszank blu
i podniecenia, eby wyrwa Leonarda ze stanu seksualnego otpienia. Z powodw, ktrych
Leonard nie pojmowa a ktre prawdopodobnie byy zwizane z potrzeb samoponienia
podniecaa go myl o Madeleine lubienie zdradzajcej go z Grammaticusem. eby przeama

szpitaln nud, drczy si t wypaczon fantazj, walc konia w azienkowej kabinie, gdzie
woln rk przytrzymywa drzwi bez zamka.
Nawet pniej, gdy zeszli si z Madeleine, ta myl nie przestawaa go nka. W dniu wypisu
wydosta si z budynku szpitala w asycie pielgniarki i wsiad do nowego samochodu
Madeleine. Przypity pasem do fotela obok kierowcy czu si jak noworodek, ktrego Madeleine
wiezie do domu po raz pierwszy. Miasto zazielenio si w czasie jego pobytu w szpitalu.
Wygldao licznie i leniwie. Studenci powyjedali, a College Hill opustosza i ucich. Pojechali
do mieszkania Leonarda. Zamieszkali razem. A poniewa Leonard nie by niemowlciem,
poniewa by dorosym chorym popapracem, pod jej nieobecno wyobraa sobie, e
Madeleine obciga w szatni swojemu tenisowemu partnerowi albo pochyla si nad nim midzy
regaami w bibliotece. Pewnego dnia, tydzie po powrocie Leonarda, Madeleine napomkna, e
wpada przypadkiem na Grammaticusa w dzie rozdania dyplomw i e si pogodzili.
Grammaticus wrci do rodzicw, ale podczas pobytu Leonarda w szpitalu Madeleine dugo
rozmawiaa przez telefon. Powiedziaa, e zapaci za wszystkie zamiejscowe rozmowy, i teraz
Leonard sprawdza na rachunkach telefonicznych poczenia z numerami kierunkowymi
rodkowego wschodu. Niedawno, co bardzo go zaniepokoio, zabraa telefon do azienki i
rozmawiaa przy zamknitych drzwiach, a pniej wyjania, e nie chciaa mu przeszkadza. (W
czym przeszkadza? W leeniu na ku i tyciu jak tucznik w boksie? W czytaniu tego samego
akapitu z Antychrysta, do ktrego podchodzi ju trzy razy?)
Pod koniec sierpnia Madeleine wybraa si do Prettybrook odwiedzi rodzicw i zabra z
domu troch rzeczy. Kilka dni po powrocie owiadczya bez ogrdek, e w Nowym Jorku
spotkaa Grammaticusa przed jego wyjazdem do Parya.
Po prostu na niego wpada? spyta z materaca Leonard.
Tak, w jakim klubie, do ktrego zabraa mnie Kelly.
Pieprzya si z nim?
Co?!
Moe si z nim pieprzya. Moe chcesz chopaka, ktry nie yka potnych dawek litu.
O Boe, Leonard, ju ci mwiam. To nie jest dla mnie wane. Zreszt lekarz mwi, e to
wcale nie od litu, tak?
Lekarze mwi rne rzeczy.
Mam do ciebie prob. Nie mw do mnie w ten sposb. Nie podoba mi si to, jasne? To
brzmi naprawd okropnie.
Przepraszam.
Wpadasz w depresj? Tak to wyglda.

 Nie. Nic nie czuj.

Madeleine pooya si na ku, oplatajc si wok niego.
Nic? Teraz te nic? Pooya mu do na rozporku. Jakie to uczucie?
Przyjemne.
Manewr ten zadziaa, ale nie na dugo. Gdyby zamiast dotykajcej go Madeleine wyobrazi
sobie, e Madeleine dotyka Grammaticusa, moe by go to rozpalio. Ale rzeczywisto ju mu nie
wystarczaa. I by to problem wikszy i gbszy ni jego choroba, problem, z ktrym zupenie nie
wiedzia, jak sobie poradzi. Tak wic zamkn oczy i mocno przytuli Madeleine.
Przepraszam powiedzia znowu. Przepraszam, przepraszam.
Leonard czu si lepiej w towarzystwie osb, ktrym byo tak ciko jak jemu. Latem
utrzymywa kontakty z kilkoma pacjentami, ktrych pozna w szpitalu. Darlene przeprowadzia
si do mieszkania koleanki w East Providence i Leonard par razy j odwiedzi. Sprawiaa
wraenie nadpobudliwej. Nie moga usiedzie w miejscu, bez przerwy mwia bez adu i skadu.
Cigle pytaa: Leonard, wszystko gra?, nie czekajc na odpowied. Kilka tygodni pniej, pod
koniec lipca, zadzwonia do niego Kimberly, siostra Darlene, z wiadomoci, e Darlene nie
odbiera telefonu. Razem pojechali do jej mieszkania, gdzie zastali Darlene w trakcie zaamania
psychotycznego. Wydawao jej si, e ssiedzi zmwili si przeciwko niej i chc j eksmitowa.
Rozpuszczaj o niej plotki. Baa si wyj, nawet eby wyrzuci mieci. Mieszkanie cuchno
zepsutym jedzeniem, a Darlene znw pia. Leonard musia zadzwoni do doktor Shieu i wyjani
sytuacj, natomiast Kimberly namwia Darlene, eby wzia prysznic i si przebraa. Jako udao
im si wywabi Darlene do samochodu i wybauszajc w panice oczy zawie do szpitala, gdzie
doktor Shieu ju przygotowywaa dokumenty. Przez cay tydzie Leonard codziennie zjawia si
w szpitalu w godzinach odwiedzin. Z Darlene przez wikszo czasu nie byo kontaktu, ale te
wizyty dziaay na niego krzepico. Bdc tam, zapomina o sobie.
Tym, co pozwolio Leonardowi dotrwa do koca lata, bya perspektywa wyjazdu do Pilgrim
Lake. Na pocztku sierpnia przyszed list z orodka. Wewntrz, na piknie wydrukowanych
stronach, kada z tak wyranie wytoczonym nagwkiem, jakby to bya mapa topograficzna,
znalaz materiay wprowadzajce. A take list zaadresowany do Sz. P. Leonarda Bankheada,
stypendysty, osobicie podpisany przez Davida Malkiela. Przesyka rozproszya obawy
Leonarda, e orodek dowie si o jego hospitalizacji i wycofa stypendium. Przeczyta list
stypendystw i uczelni, do ktrych uczszczali, i w odpowiednim miejscu znalaz swoje
nazwisko. Oprcz informacji na temat zakwaterowania i infrastruktury orodka w kopercie
znajdowa si take formularz, w ktrym Leonard mia wskaza swoje preferencje badawcze. W
Pilgrim Lake prowadzono badania na czterech polach: nowotworw, biologii rolin, biologii

kwantytatywnej oraz genomiki z bioinformatyk. Leonard wpisa 1 przy nowotworach, 2

przy biologii rolin, 3 przy biologii kwantytatywnej i 4 przy genomice. Niewielki wyczyn,
ale wypenienie formularza i odesanie go do laboratorium stanowio jego pierwsze osignicie
tego lata, jedyny namacalny dowd, e ma przed sob pouniwersyteck przyszo.
Gdy ju przyjechali do Pilgrim Lake w ostatni weekend sierpnia, dowody te zaczy si
mnoy. Wrczono im klucze do przestronnego mieszkania. Kuchenne szafki zastawione byy
nowiusiekimi talerzami i prawie nowymi garnkami. W salonie stay sofa, dwa fotele, st i
biurko. ko byo podwjne, a caa instalacja elektryczna i hydrauliczna dziaaa bez zarzutu.
Gniedenie si w ndznie umeblowanej kawalerce Leonarda przez cae lato przypominao raczej
mieszkanie w squacie. Teraz za, przekraczajc prg nowego, pooonego nad jeziorem lokum,
byli podekscytowani jak nowoecy. Leonard natychmiast przesta si czu jak inwalida, ktrym
opiekuje si Madeleine, i sta si bardziej sob.
Jego odzyskana pewno siebie utrzymywaa si do powitalnej kolacji w niedzielny wieczr.
Za namow Madeleine woy marynark i krawat. Obawia si, e za bardzo si wystroi, ale gdy
przybyli do baru ssiadujcego z sal jadaln, okazao si, e prawie wszyscy mczyni ubrani s
elegancko, i ogarn go podziw dla towarzyskiego wyczucia Madeleine. Odebrali identyfikatory i
plan rozmieszczenia goci przy stoach, po czym doczyli do sztywnego przyjcia koktajlowego.
Nie mino dziesi minut, gdy zjawili si dwaj inni stypendyci z zespou Leonarda, eby si
przedstawi. Carl Beller i Vikram Jaitly znali si ju z MIT. Chocia przyjechali do Pilgrim Lake
nie wczeniej ni Leonard (to znaczy przed dwoma dniami), emanowali wszechwiedz na temat
orodka i jego funkcjonowania.
I co spyta Beller jakie zaznaczye preferencje badawcze? Pierwszy wybr?
Nowotwory odpowiedzia Leonard.
Jak wszyscy stwierdzi Jaitly. Jakie dziewidziesit procent.
W efekcie doda Beller poniewa byo tylu chtnych na nowotwory, wielu wyldowao z
drugim lub trzecim wyborem.
A my gdzie jestemy?
Genomika z bioinformatyk odpowiedzia Beller.
To pole zaznaczyem jako ostatnie.
Naprawd? Jaitly wydawa si zaskoczony. Wikszo zaznaczya na kocu biologi
kwantytatywn.
Co by powiedzia na laboratorium drodowe? spyta Beller.
Wolabym drozofil rzek Leonard.
Niedobrze. Przez najbliszych dziewi miesicy naszym caym wiatem maj by drode.

 Ciesz si, e w ogle tu jestem przyzna Leonard zupenie szczerze.

Pewnie, bdzie wietnie wyglda w CV zauway Jaitly, chwytajc przeksk z mijajcej
ich tacy. No i mamy tu nieze warunki. Ale nawet w takim miejscu mona utkn na badawczej
pustyni.
Jak wszyscy pozostali stypendyci Leonard liczy na to, e zostanie przydzielony do zespou
jakiego znanego biologa, moe nawet samego doktora Malkiela. Jednak kilka minut pniej,
gdy zjawi si szef ich zespou, Leonard zerkn na jego identyfikator i nie rozpozna nazwiska.
Bob Kilimnik by mczyzn po czterdziestce o dononym gosie i cakowitym braku
zainteresowania kontaktem wzrokowym. Tweedowa marynarka, ktr mia na sobie, wydawaa
si zbyt ciepa jak na t pogod.
No wic mamy ju ca band stwierdzi Kilimnik. Witajcie w orodku Pilgrim Lake.
Machn lew rk, ogarniajc szerokim gestem okaza sal jadaln, kelnerw w biaych
marynarkach i rzdy stow udekorowanych bukietami polnych kwiatw. Nie przyzwyczajajcie
si do tego. Badania zwykle wygldaj inaczej. Pizza na wynos i kawa rozpuszczalna.
Pracownicy administracyjni zaczli zagania wszystkich na kolacj. Gdy gocie ju usiedli,
kelner zakomunikowa, e podane zostan homary. Poza Madeleine przy stole zasiada te ona
Bellera Christine i dziewczyna Jaitlyego Alicia. Leonard z satysfakcj odnotowa, e Madeleine
jest z nich najadniejsza. Alicia mieszkaa w Nowym Jorku i narzekaa, e prosto po kolacji musi
wraca do domu. Christie chciaa wiedzie, czy kto jeszcze ma w swoim mieszkaniu bidet i w
ogle po co to komu. Gdy podano przystawki i wok stou krya butelka pouilly-fuiss,
Kilimnik wypytywa Bellera i Jaitlyego o rnych profesorw biologii z MIT, z ktrych
wszystkich najwyraniej zna osobicie. Gdy pojawio si gwne danie, zacz objania
szczegy bada nad drodami.
Nie brakowao powodw, ktre tumaczyyby niemono zrozumienia przez Leonarda
wikszoci wypowiedzi Kilimnika. Po pierwsze, Leonard by nieco rozproszony pojawieniem si
na drugim kocu sali tutejszej gwiazdy, doktora Malkiela. Elegancki, z zaczesanymi nad
wysokim czoem siwymi wosami, odprowadza on do prywatnej jadalni penej ju wyszych
rang uczonych i grubych ryb biomedycyny. Poza tym Leonard by przeraony rozbudowan
zastaw stoow i trudnoci skonsumowania homara drcymi rkami. Z plastikowym fartuchem
zawizanym na szyi prbowa odama kleszcze, ale wylizgiway mu si cigle na talerz. Ba si
uy malekiego szpikulca do wycigania misa z ogona i w kocu poprosi Madeleine, eby
zrobia to za niego, tumaczc, e u nich, na zachodnim wybrzeu, jada si raczej kraby. Pomimo
tych wszystkich przeszkd Leonard pocztkowo nada za rozmow. Korzyci z bada nad
drodami byy oczywiste. Drode to proste organizmy eukariotyczne. Maj krtki czas

generacji (od ptorej do dwch godzin). Komrki drody mona atwo przeksztaca albo
poprzez wprowadzenie nowych genw, albo poprzez rekombinacj homologiczn. Drode to
genetycznie mao skomplikowane organizmy, zwaszcza w porwnaniu z rolinami i ze
zwierztami, zamiecone stosunkowo nielicznymi niekodujcymi acuchami DNA. To wszystko
Leonard rozumia. Lecz gdy tylko wsun ks homara do ust, od razu czujc mdoci, Kilimnik
zacz si rozwodzi nad asymetri rozwojow midzy komrkami crkami. Wspomnia o
homotalicznych i heterotalicznych odmianach drody i omwi dwie pono dobrze znane
prace, pierwsza Oshimy i Takany, druga Hicksa i Herskowitza, jak gdyby te nazwiska cokolwiek
Leonardowi mwiy. Beller i Jaitly kiwali gowami.
Trawione czsteczki DNA wprowadzone do drody pobudzaj skuteczn rekombinacj
homologiczn na trawionych kocach mwi Kilimnik. Tym samym powinnimy mc
umieci nasze konstrukty przy CDC36 w chromosomie.
W tym momencie Leonard przesta ju je i tylko popija wod. Mia wraenie, jakby mzg
zamienia mu si w papk i wypywa z uszu jak zielone wntrznoci homara na talerzu. Gdy
Kilimnik wyjania: Krtko mwic, bdziemy wprowadza do komrek crek odwrcony gen
HO, eby sprawdzi, czy wpynie to na ich zdolno zmiany typu pciowego i koniugacji,
jedynymi sowami, ktre zrozumia, byy pciowy i koniugacja. Nie wiedzia, czym jest gen
HO. Mia problemy z zapamitaniem rnicy midzy Saccharomyces cerevisiae a
Schizosaccharomyces pombe. Na szczcie Kilimnik nie zadawa adnych pyta. Poinformowa,
e jeli czego nie wiedz, usysz o tym na wykadach o drodach, ktre sam poprowadzi.
Po tym wieczorze Leonard zrobi wszystko, co w jego mocy, eby nadrobi zalegoci.
Przeczyta odpowiednie prace Oshimy i Hicksa. Materia nie by trudny, przynajmniej w zarysie.
Ale Leonard mia kopoty z utrzymaniem koncentracji do koca zdania. To samo si dziao
podczas wykadw na temat drody. Pomimo stymulujcego efektu prymki tytoniu w ustach
Leonard czu, jak jego umys zasnuwa si kilkakrotnie na dziesi minut, gdy Kilimnik
produkuje si przy tablicy. Poci si pod pachami ze strachu, e mgby w kadej chwili zosta o
co zapytany i wyszedby na gupka.
Gdy kurs wprowadzajcy dobieg koca, niepokj Leonarda szybko zamieni si w nud. Jego
zadaniem byo przygotowywanie preparatw, przecinanie nici DNA enzymami restrykcyjnymi i
czenie liniowych fragmentw. Byo to czasochonne, ale nie a tak trudne. Praca ta mogaby mu
sprawia wicej przyjemnoci, gdyby Kilimnik od czasu do czasu rzuci jakie swko zachty i
zapyta go o zdanie w jakiej sprawie. Ale ich szef rzadko zaglda do laboratorium. Wikszo
dnia spdza w swoim gabinecie, analizujc prbki, niemal nie podnoszc wzroku, gdy Leonard
wchodzi do pokoju. Leonard czu si jak sekretarka podrzucajca korespondencj do podpisania.

Gdy mija Kilimnika na terenie orodka lub w sali jadalnej, ten czsto nawet si z nim nie wita.
Beller i Jaitly byli traktowani nieco lepiej, ale niewiele. Zaczli przebkiwa o przeniesieniu si
do innego zespou. Chopaki w ssiednim laboratorium baday genetycznie zmienion muszk
owocwk, prbujc znale przyczyn stwardnienia zanikowego. Co do Leonarda,
wykorzystywa nieobecno Kilimnika i robi sobie czste przerwy, by w chodnej morskiej
bryzie za laboratorium wypali papierosa.
Jego gwnym celem w Pilgrim Lake byo ukrycie choroby. Po przygotowaniu DNA Leonard
musia przeprowadzi elektroforez, mia wic do czynienia z tackami z elem. Zawsze musia
zaczeka, a Jaitly i Beller odwrc si od niego, i dopiero wtedy prbowa wycign grzebie z
elu agarozowego, bo nigdy nie wiedzia, jak bardzo za chwil bd mu dray donie. Po
wylaniu elu i okoo godzinnej elektroforezie musia wybarwi prbki bromkiem etydyny i
dokona wizualizacji DNA w nadfiolecie. A kiedy upora si z tym wszystkim, musia zacz
wszystko od pocztku z now prbk.
I to byo najtrudniejsze: eby nie pomiesza prbek. Przygotowywanie acuchw DNA, jeden
po drugim, porzdkowanie ich, oznaczanie i przechowywanie pomimo rozkojarzenia i umysowej
niemocy.
Codziennie odlicza minuty do czasu, kiedy bdzie mg pj do domu. Kadego wieczoru,
wrciwszy z laboratorium, od razu wskakiwa pod prysznic i my zby. Potem, czujc si
chwilowo czysty, bez przykrego smaku w ustach, omiela si pooy obok Madeleine na ku
lub sofie i oprze wilgotn gow na jej kolanach. Bya to jego ulubiona pora dnia. Czasem
Madeleine czytaa mu na gos fragment jednej ze swoich powieci. Jeli miaa na sobie spdnic,
przykada policzek do jej supergadkich ud. Wieczorem, gdy przychodzia pora kolacji, Leonard
mwi: Zostamy tutaj. Madeleine jednak codziennie zmuszaa go, eby si ubra, i wychodzili
do sali jadalnej w orodku, gdzie Leonard stara si nie zdradza ze swymi mdociami i nie
przewraca szklanek z wod.
Pod koniec wrzenia, gdy Madeleine wyjechaa na swoj wiktoriask konferencj w Bostonie,
Leonard o mao nie przey zaamania. Przez cae trzy dni jej nieobecnoci okrutnie za ni tskni.
Wydzwania do jej pokoju hotelowego, ale bezskutecznie. Gdy Madeleine dzwonia do niego,
zwykle spieszya si na kolacj albo wykad. Czasem sysza w jej pokoju innych ludzi,
szczliwych, normalnie funkcjonujcych ludzi. Leonard usiowa jak najduej zatrzyma
Madeleine przy telefonie i gdy tylko odkadaa suchawk, zaczyna odlicza godziny do czasu, a
znw bdzie wypadao do niej zadzwoni. Gdy nadchodzia pora kolacji, bra prysznic, wkada
czyste ubranie i wyrusza deptakiem do sali jadalnej, ale perspektywa cicia si z Bellerem lub
Jaitlym o jak kwesti techniczn przekonywaa go, eby kupi mroon pizz w caodobowym

sklepiku w suterenie pod sal jadaln. Podgrzewa j w domu i oglda Hill Street Blues. W
niedziel, gdy jego niepokj jeszcze si zaostrzy, zadzwoni do doktora Perlmanna, eby
opowiedzie, jak si czuje. Perlmann skontaktowa si z aptek w Provincetown i zamwi dla
niego ativan, a Leonard poyczy od Jaitlyego hond i pojecha po lek, twierdzc, e chodzi o
rodek przeciwalergiczny.
I tak, trzy i p tygodnia po przyjedzie na stypendium, przyjmowa lit i ativan, rano i
wieczorem wciska midzy poladki dawk preparation h, wypija poranny sok pomaraczowy ze
szklank metamucilu i poyka w razie potrzeby piguk przeciwwymiotn, ktrej nazwy nie
pamita. Zupenie sam we wspaniaym apartamencie, pord geniuszy i przyszych geniuszy, na
kocu wygitego w uk cypla.
W poniedziaek po poudniu Madeleine wrcia z konferencji, tryskajc entuzjazmem.
Opowiedziaa mu o nowych koleankach Anne i Meg. Oznajmia, e chce si specjalizowa w
pisarkach wiktoriaskich, chocia Jane Austen w zasadzie zalicza si do okresu regencji i nie
mogaby o niej pisa. Leonard z ulg dowiedzia si, e Terry Castle jest kobiet (Madeleine
wygaszaa hymny pochwalne na jej cze), ale mina mu troch zrzeda, gdy si okazao, e Terry
lubi dziewczyny. Entuzjazm Madeleine w stosunku do przyszoci wydawa si jeszcze bardziej
widoczny w porwnaniu z nagym zniechceniem Leonarda, ktry czu si prawie zdrowy na
ciele i umyle, lecz nie mia typowej dla siebie energii i ciekawoci ani odrobiny dawnego
zwierzcego ducha. O zachodzie soca wyszli na spacer na pla. Choroba maniakalnodepresyjna przynajmniej nie wpywaa na wzrost Leonarda. Madeleine wci idealnie si miecia
pod jego ramieniem. Ale nawet przyroda pataa mu figle.
Czujesz tu jaki zapach? spyta.
Pachnie oceanem.
Ja nic nie czuj.
Czasem jedzili do Provincetown na obiad lub kolacj. Leonard zmaga si ze wiatem od
nowa kadego dnia. Wykonywa swoje zadania w laboratorium i dzielnie przetrzymywa
wieczory. Stara si ogranicza do minimum poziom stresu. Ale tydzie po ogoszeniu Nobla dla
Diane MacGregor Madeleine poinformowaa go podczas wieczornego spaceru, e jej siostra
przeywa maeski kryzys i matka przywozi j na Cape, eby przedyskutowa spraw.
Leonard zawsze ba si spotka z rodzicami swoich dziewczyn. Jeli wiosenne rozstanie z
Madeleine i jego pniejsze zaamanie miay jak pozytywn stron, byo ni usunicie
koniecznoci spotkania z pastwem Hannami w dzie rozdania dyplomw. Latem, nie majc
ochoty, eby ogldano go spuchnitego i roztrzsionego, Leonardowi udawao si unikn
spotkania dziki temu, e zaszyli si w Providence. Jednak duej nie dao si tego odkada.

Dzie zacz si w sposb pamitny, odrobin zbyt wczenie, od odgosw zblienia Jaitlyego
i Alicii w apartamencie na grze. Budynek, w ktrym mieszkali, Starbuck, by przebudowan
stodo i nie zosta w aden sposb wyciszony. Mieli wraenie, nie jakby Jaitly i Alicia byli w
tym samym pokoju, lecz jak gdyby leeli w tym samym ku, bzykajc si midzy Madeleine i
Leonardem, pokazujc im, jak to si robi.
Gdy odgosy ucichy, Leonard wsta si wysika. Pokn trzy tabletki litu z porann kaw,
przygldajc si, jak nad zatok wstaje wit. Czu si cakiem przyzwoicie. Pomyla, e to bdzie
jeden z lepszych dni. Ubra si troch porzdniej ni zwykle, w spodnie khaki i bia koszul z
przypinanym konierzykiem. W laboratorium odpali Violent Femmes w radiomagnetofonie i
zacz przygotowywa prbki. Gdy przyszed Jaitly, Leonard nie mg przesta si umiecha.
Jak ci si spao, Vikram?
Dobrze.
ko si nie zarwao?
Co? Chyba nie ty draniu!
Ja nic nie robiem, leaem tylko w ku i zajmowaem si wasnymi sprawami.
No, wiesz, Alicia przyjeda tylko w weekendy. Ty masz Madeleine cay czas.
A i owszem, mam.
Naprawd nas syszae?
Nie, wstawiam ci kit.
Tylko nic nie mw Alicii. Spaliaby si ze wstydu! Obiecujesz?
Twj operowy sekret jest bezpieczny rzek Leonard.
Nim jednak mina dziesita, jego umys zacza zasnuwa mga. Rozbolaa go gowa. Nogi w
kostkach mia tak spuchnite, e czu si jak Godzilla, krc midzy laboratorium a cieplarni.
Pniej, gdy wyciga grzebie z tacki, zadraa mu rka i w elu pojawiy si bbelki, musia
wic wyrzuci tack i zacz wszystko od nowa.
Mia te problemy gastryczne. Poknicie piguek z kaw na pusty odek nie byo dobrym
pomysem. Nie chcc zasmrodzi azienki w laboratorium, Leonard w porze obiadowej wrci do
siebie i z ulg skonstatowa, e Madeleine ju pojechaa po matk i siostr na lotnisko. Zamkn
si w toalecie z The Atrocity Exhibition, majc nadziej szybko zaatwi spraw, ale
wyprnienie byo tak gwatowne i poczu si tak zbrukany, e rozebra si i wzi prysznic.
Pniej, zamiast znowu woy swj adny strj, ubra si w szorty i koszulk, a na gowie
zawiza bandan. Mia spdzi wicej czasu w cieplarni i chcia si czu swobodnie. Wcisn do
skarpetki puszeczk z tytoniem do ucia i powlk si z powrotem do laboratorium.
Madeleine przyprowadzia matk i siostr po poudniu. Phyllida bya jednoczenie bardziej

oficjalna i mniej przeraajca, ni to sobie wyobraa. Jej wytworny bostoski akcent, jakiego
Leonard nie sysza poza kronik filmow z lat trzydziestych, by naprawd zdumiewajcy. Przez
pierwsze dziesi minut, gdy oprowadza j po laboratorium, myla, e Phyllida tylko udaje.
Cae dowiadczenie przypominao wizyt Jej Krlewskiej Moci. Phyllida, ze swoj starannie
uoon fryzur i torebk, ktr ciskaa w rku, sypaa wypowiadanymi wysokim gosem
pytaniami, chtnie przykadaa oko do mikroskopu i suchaa o najnowszych badaniach
naukowych poddanego. Leonard z zadowoleniem zauway, e jest inteligentna, a nawet ma
poczucie humoru. Wszed w rol pasjonata, wyjaniajc jej osobliwoci drody, i przez moment
czu si jak prawdziwy biolog.
Spotkanie utrudniaa nieco siostra. Cho Madeleine twierdzia, e jej rodzina jest normalna i
szczliwa, aura roztaczana przez Alwyn wskazywaa na co innego. Wrogo, ktra od niej
bia, rysowaa si tak wyranie jak bkit bromofenolowy. Jej spuchnita piegowata twarz miaa te
same skadniki co twarz Madeleine, tylko e wymieszane w zych proporcjach. Najwyraniej
przez cae ycie cierpiaa na syndrom brzydszej siostry. Wydawaa si znudzona wszystkim, co
mwi, i fizycznie co jej dolegao. Leonard odetchn z ulg, gdy Madeleine zabraa Phyllid i
Alwyn z laboratorium.
W sumie wydawao mu si, e wizyta wypada cakiem niele. Nie dra w sposb rzucajcy si
w oczy, udao mu si podtrzyma rozmow i spoglda na Phyllid z uprzejmym
zainteresowaniem. Wieczorem, gdy wrci do mieszkania, Madeleine przywitaa go ubrana w sam
rcznik. Po chwili rcznika te ju nie byo. Zaprowadzi j do ka, starajc si nie myle za
duo. Po zdjciu spodni uspokoi si na widok w peni satysfakcjonujcej erekcji. Stara si
wykorzysta t szans, ale praktyczna strona antykoncepcji szybko mu to uniemoliwia i szansa
znika tak szybko, jak si pojawia. A potem, w sposb enujcy, rozbecza si. Wcisn twarz w
materac i zacz paka. Kto wie, czy te emocje byy prawdziwe? Moe to lek w ten sposb na
niego dziaa? Kalkulujca istota zamieszkujca z tyu gowy przewidywaa, e pacz zmikczy
Madeleine, przybliy j do niego. I rzeczywicie. Przytulia si, masujc mu plecy i szepczc, e
go kocha.
W tym momencie musia zasn. Gdy si obudzi, by w sypialni sam. Poduszka, podobnie jak
przecierado pod nim, bya wilgotna. Zegar przy ku wskazywa 22.17. Lea w ciemnoci, z
sercem walcym w piersi, oszalay ze strachu, e Madeleine zostawia go na dobre. P godziny
pniej wsta, eby zay ativan, i po pewnym czasie znw zasn.
W nastpny pitek, w gabinecie Perlmanna w Mass Gen, Leonard opisywa swoj sytuacj.
Od czerwca bior tysic osiemset miligramw. Mamy padziernik. To cztery miesice.
I wyglda na to, e cakiem niele reaguje pan na lit.

 Niele? Prosz spojrze na moj rk. Leonard wycign j. Bya nieruchoma jak skaa.
Trzeba zaczeka. W kadej chwili moe zadre.
Badania hematologiczne wyszy adnie. Nerki, tarczyca dziaaj bez zarzutu. Nerki naprawd
szybko si oczyszczaj. Dlatego musimy utrzymywa tak wysok dawk. eby stenie litu
gwarantowao dziaanie terapeutyczne.
Leonard przyjecha do Bostonu z Madeleine jej saabem. Dzie wczeniej, o dwudziestej
drugiej, zadzwoni do niego Kilimnik z informacj, e potrzebuje na rano parti nowych prbek i
eby Leonard mu je przygotowa. Leonard po ciemku przeszed do laboratorium, przeprowadzi
elektroforez i wizualizacj, po czym zostawi na biurku Kilimnika obrazy fragmentw DNA.
Gdy wychodzi, zauway, e Beller albo Jaitly nie wyczy jednego z mikroskopw. Ju mia
wyczy iluminator, gdy spostrzeg, e na stoliku mikroskopu ley pytka. Pochyli si wic,
eby rzuci okiem.
Zagldanie do mikroskopu wci wywoywao w Leonardzie to samo zdumienie, jakie poczu,
gdy zrobi to po raz pierwszy, na uywanym zabawkowym modelu, ktry jako dziesiciolatek
dosta na Gwiazdk. Zawsze mia wraenie, e jest to dowiadczenie kinetyczne, jak gdyby nie
patrzy przez soczewk, tylko dawa nura w mikroskopijny wiat. Okular by nadmiernie
nagrzany od wczonego iluminatora. Leonard pokrci rub makro i mikro, eby ustawi
ostro, i oto pojawio si: stado haploidalnych komrek drodowych poruszajcych si jak
dzieci w wodzie na Race Point Beach. Leonard widzia komrki tak wyranie, e a go zaskoczy
ich brak reakcji na jego obecno; ale jak zawsze nie zwaay na niego, pywajc w krgu wiata.
Nawet w neutralnym rodowisku agarowej zupy komrki haploidalne swoj samotn egzystencj
zdaway si uwaa za niepodan. Jeden haploid, w lewym dolnym kwadrancie, orientowa si
w stron ssiedniej komrki. Byo w tym co piknego, przypominajcego taniec. Leonard mia
ochot obejrze cay wystp, zajoby mu to jednak kilka godzin, a by zmczony. Wyczywszy
iluminator, przeszed po ciemku do mieszkania. Byo ju po drugiej.
Nastpnego dnia Madeleine zawioza go do Bostonu. Wozia go co tydzie, zadowolona, e
moe przez godzin poszpera w ksigarniach na Harvard Square. Gdy sunli autostrad numer
sze, pod nisko wiszcym niebem tego samego nijakiego szarego koloru co budynki rozsiane
pojedynczo po okolicy, Leonard ktem oka przyglda si Madeleine. W egalitarystycznych
czasach studiw mona byo zignorowa dzielce ich rnice w wychowaniu. Ale wizyta
Phyllidy to zmienia. Leonard rozumia teraz, skd si bior charakterystyczne cechy Madeleine:
dlaczego w taki, a nie inny sposb wymawia pewne wyrazy; dlaczego lubi sos worcester;
dlaczego uwaa, e zdrowiej jest spa przy otwartym oknie, nawet w mrozy. Bankheadowie nie
byli typami wpuszczajcymi wiee powietrze. Woleli zamknite okna i zacignite zasony.

Madeleine bya prosoneczna i antykurzowa, bya za wiosennymi porzdkami, za trzepaniem

dywanw na balustradzie ganku, za usuwaniem z domu pajczyn i brudu, tak jak usuwa si
niezdecydowanie lub ponure myli z gowy. Pewny sposb, w jaki prowadzia samochd (czsto
twierdzia, e sportowcy s lepszymi kierowcami), wiadczy o prostej wierze w siebie, ktrej
Leonard pomimo caej swej inteligencji i oryginalnoci umysu nie mia. Na pocztku chodzisz z
dziewczyn, bo na sam jej widok mikn ci kolana. Zakochujesz si i zaley ci na tym, eby ci si
nie wymkna. A jednak im duej o niej mylisz, tym mniej j znasz. Zostaje tylko wierzy, e
mio pokona wszystkie rnice. Tak mia nadziej. Leonard nie poddawa si. Jeszcze nie.
Pochylajc si, otworzy schowek i przejrza kasety. Wycign Joan Armatrading i wczy
muzyk.
W adnym razie nie wiadczy to o mojej aprobacie zastrzeg.
Uwielbiam ten album! zawoaa Madeleine przewidywalnie, ujmujco. Zrb goniej!
Pnojesienne drzewa w Bostonie byy nagie. Nad rzek Charles amatorzy joggingu ubrani w
spodnie od dresu i bluzy z kapturami wydychali oboczki pary.
Leonard mia jeszcze czterdzieci pi minut do swojej wizyty. Zamiast wej do szpitala,
przeszed si do pobliskiego parku. Park by mniej wicej w takim stanie jak on. awka, na ktrej
usiad, wygldaa, jakby pogryzy j bobry. Dziesi metrw dalej z zaniedbanej trawy wyrasta
pomazany graffiti pomnik strzelca z czasw wojny o niepodlego. Wtedy onierze, uzbrojeni w
karabiny skakowe, walczyli o wolno i pokonali wroga. Ale gdyby przyjmowali lit, nie byliby
ani tacy sprawni, ani tacy szybcy. Zanimby naadowali bro i cignli na pole bitwy,
Brytyjczycy dawno by ju zwyciyli.
O czternastej Leonard wszed do szpitala, eby przedstawi Perlmannowi swoj sytuacj.
Dobrze, wic celowo odstawi pan lit. Moje pytanie brzmi: dlaczego pan to zrobi?
Bo miaem go do. Miaem do tego, jak si po nim czuj.
Czyli jak?
Ogupiay, powolny, na wp ywy.
Przygnbiony?
Tak przyzna Leonard.
Perlmann zrobi przerw na umiech. Pooy do na czubku ysej gowy, jak gdyby chcia w
niej zatrzyma genialn myl.
Czu si pan fatalnie, zanim odstawi pan lit. I teraz chce pan, ebym przywrci tamt
dawk?
Doktorze Perlmann, jestem na podwyszonej dawce od ponad czterech miesicy. I skutki
uboczne s gorsze ni wszystko, czego do tej pory dowiadczyem. Chc tylko powiedzie, e

czuj si, jakbym by powoli podtruwany.

A ja chc powiedzie, jako paski psychiatra, e gdyby tak rzeczywicie byo, dowody tego
znalelibymy w paskiej krwi. To, co pan powiedzia o swoich objawach, nie jest niczym
nadzwyczajnym. Oczywicie chciabym, eby zagodniay, ale czasem trwa to troch duej. Jak
na paski wzrost i wag tysic osiemset miligramw to wcale nie tak duo. Jestem skonny
obniy dawk w ktrym momencie. Jestem na to otwarty. Ale sytuacja jest taka, e jest pan
moim pacjentem od niedawna. I musz bra to pod uwag, oceniajc paski przypadek.
A wic przychodzc do pana, znw wracam na koniec kolejki.
Za metafora. Nie ma adnej kolejki.
W takim razie tylko zamknite drzwi. Tylko Jzef K. prbujcy dosta si do zamku.
Panie Leonardzie, nie jestem krytykiem literackim. Jestem psychiatr. Panu zostawi
porwnania.
Gdy Leonard zjeda wind do szpitalnego lobby, czu si wykoczony tym przekonywaniem
i proszeniem. Pomimo niebezpieczestwa ujrzenia chorych dzieci, co jeszcze bardziej by go
przygnbio, wstpi do barku na kaw i ciastko. Kupi gazet i przeczyta j od deski do deski,
spdzajc w ten sposb ponad godzin. Gdy o siedemnastej wyszed na ulic, gdzie mia si
spotka z Madeleine, latarnie ju wieciy, a szare listopadowe wiato dnia gaso. Kilka minut
pniej z zapadajcego zmierzchu wyoni si saab i skrci na krawnik.
Jak poszo? spytaa Madeleine, wychylajc si po causa.
Leonard zapi pas, udajc, e tego nie zauwaa.
Byem na terapii, Madeleine odpowiedzia chodno. To nie egzamin.
Tak tylko zapytaam.
Nie. Chcesz usysze raport o postpach. Twj stan si poprawia, Leonardzie? Przestaniesz
zachowywa si jak zombi, Leonardzie?
Mina chwila, nim Madeleine przyswoia sobie jego sowa.
Rozumiem, e tak to mogo zabrzmie, ale nie to miaam na myli. Naprawd.
Zabierz mnie std powiedzia Leonard. Nienawidz Bostonu. Zawsze go nienawidziem.
Za kadym razem gdy jestem w Bostonie, przytrafia mi si co zego.
Przez pewien czas adne z nich si nie odzywao. Odjechawszy spod szpitala, Madeleine
skrcia na biegnc wzdu rzeki Storrow Drive. Wybraa dusz tras powrotn, lecz
Leonardowi nie chciao si jej tego wypomina.
Ma mi nie zalee na tym, jak si czujesz? spytaa.
Moe ci zalee odpowiedzia Leonard spokojniejszym gosem.
Wic?

 Wic Perlmann nie chce zmniejszy mi dawki. Wci czekamy, a mj organizm si

przystosuje.
A ja dowiedziaam si dzisiaj czego ciekawego oznajmia pogodnie Madeleine. Byam w
ksigarni i znalazam artyku o depresji i moliwych terapiach, nad ktrymi pracuj. Odwrcia
si do niego z umiechem. Wic kupiam. Jest na tylnym siedzeniu.
Leonard nie wykona adnego ruchu.
Terapiach powtrzy tylko.
O terapiach i nowych metodach leczenia. Nie doczytaam do koca.
Leonard odchyli do tyu gow i westchn.
Na razie nie rozumiej nawet mechanizmu tej choroby. Nasza wiedza o mzgu jest znikoma.
Wspominaj o tym w artykule powiedziaa Madeleine. Ale zaczynaj rozumie coraz
wicej. Pisz o najnowszych badaniach.
Czy ty mnie w ogle suchasz? Nie ma mowy o tym, eby nie znajc przyczyny choroby,
wynale na ni lek.
Madeleine przedzieraa si przez dwa zatoczone pasy ruchu do wjazdu na autostrad.
Nieugicie pogodnym tonem oznajmia:
Przepraszam ci, kochanie, ale w tej chorobie, no wiesz, widzi si wszystko w czarnych
barwach. Czasem odrzucasz pewne rzeczy, chocia nic jeszcze o nich nie wiesz.
Za to ty jeste optymistk, ktra wierzy w kad terapi.
Po prostu przeczytaj ten artyku rzeka Madeleine.
Za skrzyowaniem z autostrad numer 3 zatrzymali si, eby zatankowa. Kierujc si
przeczuciem, e Madeleine, nie chcc wywoywa kolejnych spi, bdzie pobaliwa wobec
niego, gdy zechce zapali w samochodzie, Leonard kupi paczk backwoodw. Gdy znw
ruszyli w drog, zapali cygaro, opuszczajc lekko szyb. Bya to jedyna przyjemna rzecz, jaka go
tego dnia spotkaa.
Gdy dotarli na Cape, humor mu si nieco poprawi. Starajc si by milszy, sign po
czasopismo z tylnego siedzenia i obejrza je przy wietle deski rozdzielczej, mruc przy tym
oczy.
Scientific American! Chyba artujesz?
Co ci si nie podoba?
To nie jest nauka, tylko dziennikarstwo. Nie ma nawet recenzji naukowej!
Nie rozumiem, jakie to ma znaczenie.
No jasne. Bo nie masz zielonego pojcia o nauce.
Chciaam tylko pomc.

 Wiesz, jak moesz pomc? Dowie nas na miejsce warkn ze zoci Leonard. Odkrci
okno i wyrzuci pismo.
Leonard!
Jed!
Przez reszt drogi do Pilgrim Lake nie odezwali si do siebie ani sowem. Gdy wysiedli z
samochodu pod domem, Leonard prbowa otoczy Madeleine ramieniem, lecz wywina mu si
i wesza sama na gr.
Nie ruszy za ni. Mia po przyjedzie zajrze do laboratorium, a poza tym wiedzia, e lepiej
bdzie, jeli spdz troch czasu osobno.
Wszed na deptak prowadzcy wrd wydm, wzdu ogrodu z rzebami do laboratorium.
Zrobio si ju ciemno, budynki orodka srebrzyy si w wietle pksiyca. W powietrzu czuo
si chd. Wiatr przynis zapach mysich klatek z menaerii z prawej strony. Cieszy si nawet, e
idzie do pracy. Musia zaj umys czym nieemocjonalnym.
Gdy dotar na miejsce, laboratorium byo puste. Jaitly zostawi mu karteczk z zagadkow
wiadomoci: Strze si smoka. Leonard wczy radiomagnetofon, wycign z lodwki pepsi
(potrzebowa kofeiny) i wzi si do roboty.
Przepracowa jak godzin, gdy ku jego zdziwieniu otworzyy si drzwi i wszed Kilimnik.
Podszed do Leonarda, spogldajc na niego gniewnie.
O co pana wczoraj prosiem? spyta ostrym tonem.
ebym przygotowa kilka prbek.
Do proste zadanie, prawda?
Leonard chcia napomkn, e byoby atwiej, gdyby Kilimnik nie zadzwoni tak pno, uzna
jednak, e mdrzej bdzie si nie odzywa.
Niech pan spojrzy na numery powiedzia Kilimnik.
Wycign rk z obrazami fragmentw DNA. Leonard posusznie odebra je od niego.
Maj te same numery co seria, ktr dostaem od pana dwa dni temu rzek Kilimnik.
Pomiesza pan prbki! Co to jest, nie myli pan czy co?
Przepraszam bkn Leonard. Przyszedem tu wczoraj od razu po paskim telefonie.
Po to, eby odwali fuszerk! zawoa Kilimnik. Jak ja mam prowadzi badania, jeli
laboranci nie przestrzegaj najprostszych zasad?
Nazwanie Leonarda laborantem byo celow zniewag. Leonard odnotowa to.
Przepraszam powtrzy nadaremno.
Niech pan idzie i si wypi poradzi Kilimnik, odprawiajc go machniciem rki. Nie
chc, eby znowu pan co dzisiaj spartaczy.

Leonard nie mia wyboru, mg tylko zastosowa si do polecenia. Jednak gdy tylko opuci
laboratorium, wzia go taka zo, e o mao nie wrci i nie nawrzeszcza na szefa. Kilimnik
zmy mu gow za pomieszanie prbek, ale czy to miao jakie znaczenie? Byo a nadto jasne
przynajmniej dla Leonarda e przeniesienie genu HO do innego acucha DNA nie zmieni
asymetrii midzy komrkami matkami i crkami. Byo tysice innych potencjalnych przyczyn tej
asymetrii. Po zakoczeniu eksperymentu, ktry mia jeszcze potrwa od dwch do szeciu
miesicy, Kilimnik bdzie w stanie udowodni definitywnie, e pozycja genu HO nie ma wpywu
na asymetri w produkowaniu komrek drody, dziki czemu bd o jedno dbo bliej
odnalezienia igy w stogu siana.
Leonard wyobraa sobie, e wygarnia to wszystko Kilimnikowi prosto w twarz. Wiedzia
jednak, e tego nie zrobi. Gdyby straci stypendium, nie miaby dokd pj. I nie sprawdza si,
partaczy nawet najprostsze zadania.
Wypali za domem reszt paczki backwoodw.
Gdy wszed do mieszkania, Madeleine siedziaa na sofie. Na kolanach trzymaa telefon, ale z
nikim nie rozmawiaa. Nie spojrzaa na niego.
Cze rzuci Leonard. Chcia przeprosi, ale okazao si, e jest to trudniejsze ni pjcie do
lodwki po piwo. Stojc w kuchni, cign rolling rock prosto z zielonej butelki.
Madeleine nie wstawaa z sofy.
Leonard mia nadziej, e jeli zignoruje wczeniejsz ktni, bdzie tak, jak gdyby w ogle
do niej nie doszo. Niestety telefon na kolanach Madeleine sugerowa, e z kim rozmawiaa o
jego okropnym zachowaniu, prawdopodobnie z jak koleank. I to Madeleine chwil potem
przerwaa milczenie.
Moemy porozmawia? spytaa.
Tak.
Musisz co zrobi z tymi swoimi napadami zoci. Dzisiaj w samochodzie przestae nad sob
panowa. To byo przeraajce.
Zdenerwowaem si powiedzia Leonard.
Bye agresywny.
Nie przesadzaj.
Bye upieraa si Madeleine. Przestraszye mnie. Mylaam, e mnie uderzysz.
Wyrzuciem tylko przez okno to pisemko, to wszystko.
Wpade w sza.
Mwia dalej. Ta tyrada brzmiaa, jakby zostaa wczeniej przewiczona, a jeli nie
przewiczona, to naszpikowana zwrotami podsunitymi jej przez kogo, kto z ni rozmawia

przez telefon. Madeleine rozwodzia si o przemocy werbalnej, o byciu zakadniczk jego

nastrojw i posiadaniu autonomii w zwizku.
Rozumiem, e doktor Perlmann cigle ci zwodzi powiedziaa. Ale ja nie jestem za to
odpowiedzialna i nie moesz si na mnie wyywa. Mama uwaa, e rnimy si stylem
prowadzenia sporw. Wane jest, eby partnerzy kierowali si jakimi zasadami co do tego, jak
si sprzeczaj. Co jest do przyjcia, a co nie. Lecz kiedy ty przestajesz nad sob panowa tak jak
dzisiaj
Rozmawiaa o tym z matk? spyta Leonard, wskazujc telefon. O tym wanie
rozmawiaycie?
Madeleine podniosa aparat z kolan i odoya go na stolik przy sofie.
Rozmawiam z mam o wielu rzeczach.
Ale ostatnio gwnie o mnie.
Zdarza si.
I co mwi twoja mamusia?
Madeleine spucia gow. Jak gdyby nie chcc si rozmyli, wyrzucia z siebie szybko:
Nie lubi ci.
Te sowa byy dla Leonarda jak uderzenie obuchem w gow. Nie chodzio tylko o tre tego
zdania, raczej o decyzj Madeleine, eby o tym powiedzie. Takiej wiadomoci, raz
wypowiedzianej, nie da si ju cofn. Od tej pory miaa wisie w powietrzu za kadym razem,
gdy Phyllida i Leonard znajd si w tym samym pomieszczeniu. Budzia te podejrzenie, e
Madeleine nie dopuszcza ju moliwoci takiego spotkania w przyszoci.
Co chcesz przez to powiedzie?
Po prostu ci nie lubi.
Czego dokadnie we mnie nie lubi?
Nie chc o tym mwi. Nie o tym rozmawialimy.
Rozmawiamy teraz. Twoja matka mnie nie lubi? Widziaa mnie tylko raz.
I to nie byo zbyt udane spotkanie.
Gdy tu przyjechaa? Co takiego si stao?
Na przykad to, e ucisne jej rk.
I co z tego?
To, e moja matka jest starowiecka. Mczyni nie ciskaj jej doni. Jeli ju, sama to
inicjuje.
Przepraszam, ale nie wychowywaem si w Wersalu.
I ten twj strj. Szorty i bandana.

 W laboratorium jest gorco przypomnia Leonard.

Nie usprawiedliwiam punktu widzenia mojej matki powiedziaa Madeleine. Opisuj go
tylko. Nie zrobie na niej dobrego wraenia. I tyle.
Leonard wiedzia, e to moe by prawda. Jednoczenie nie mg uwierzy, e zwyke
naruszenie etykiety mogo spowodowa tak definitywne zwrcenie si Phyllidy przeciwko
niemu. Bya jeszcze jedna moliwo.
Powiedziaa jej, e jestem chory? spyta.
Madeleine wbia wzrok w podog.
Wie o tym przyznaa.
Powiedziaa jej!
Nie, Alwyn to zrobia. Znalaza w azience twoje leki.
Twoja siostra szperaa w moich rzeczach? I to ja nie mam dobrych manier?
Strasznie si z ni poaram z tego powodu powiedziaa Madeleine.
Leonard podszed do sofy i usiad obok Madeleine, biorc j za rce. Nagle poczu si
krpujco bliski ez.
Dlatego twoja matka mnie nie lubi? spyta aosnym gosem. Z powodu mojej choroby?
Nie chodzi tylko o to. Po prostu uwaa, e nie jestemy dobran par.
Jestemy wietnie dobrani! zawoa, prbujc si umiechn i spogldajc jej w oczy, w
ktrych szuka potwierdzenia.
Ale Madeleine mu go nie daa. Wpatrywaa si w ich splecione palce, marszczc czoo.
Nie jestem ju tego pewna rzeka.
Zabraa donie i wsuna je pod pachy.
Wic o co chodzi? spyta zdesperowany Leonard. O moj rodzin? O to, e jestem
biedny? e pobieram zasiek?
To nie ma z tym nic wsplnego.
Twoja matka boi si, e przeka swoj chorob naszym dzieciom?
Leonard, przesta.
Dlaczego mam przesta? Chc wiedzie. Mwisz, e twoja matka mnie nie lubi, ale nie
chcesz powiedzie dlaczego.
Po prostu nie lubi, i tyle.
Wstaa i wzia kurtk z krzesa.
Przejd si troch oznajmia.
Teraz rozumiem, po co kupia ten artyku powiedzia Leonard gorzkim tonem, ktrego
nie umia powcign. Chcesz znale lek.

 A co w tym zego? Nie chciaby poczu si lepiej?

Przykro mi, e jestem chory psychicznie, Madeleine. Wiem, to takie wstydliwe. Moe gdyby
rodzice lepiej mnie wychowali, bybym inny.
Jeste niesprawiedliwy! zawoaa Madeleine, po raz pierwszy wybuchajc prawdziw
zoci. Odwrcia si, jak gdyby si nim brzydzc, i wysza z mieszkania.
Leonard sta, jakby mu nogi wrosy w podog. Oczy wypeniay mu si zami, lecz jeli
dostatecznie szybko mruga powiekami, nie spywaa ani jedna. Cho tak bardzo nienawidzi litu,
w tym przypadku by jego sprzymierzecem. Leonard czu w sobie ogromn fal smutku, ktra
tylko czekaa, eby go pochon. Istniaa jednak niewidzialna bariera, ktra odgradzaa go od
rzeczywistoci. Jakby ciska foliow torb wypenion wod, czujc wszystkie waciwoci
cieczy bez zmoczenia rk. Przynajmniej za to mg dzikowa. ycie, ktre si rozsypao, nie
naleao w peni do niego.
Usiad na sofie. Przez okno widzia nocne morze, grzbiety fal wychwytyway wiato ksiyca.
Ciemna woda co do niego mwia. Mwia, e Leonard pochodzi z nicoci i w nico odejdzie.
Nie jest tak genialny, jak mu si wydawao. W Pilgrim Lake nie zrobi furory. Nawet jeli utrzyma
stypendium do maja, na pewno nie poprosz go o przeduenie pobytu. Nie mia pienidzy na
studia magisterskie ani nawet na wynajcie mieszkania. Nie wiedzia, co innego moe zrobi ze
swoim yciem. Strach, z ktrym dorasta, strach przed brakiem pienidzy, drczcy go mimo
otrzymywania stypendium, powrci z dawn si. Leonard zda sobie teraz spraw, e tym, co
midzy innymi pocigao go w Madeleine, byo to, e jest wolna od materialnych bolczek.
Wydawao mu si, e nie dba o to, dopki nie uwiadomi sobie, e jeli Madeleine go zostawi,
zabierze ze sob pienidze. Ani przez chwil nie sdzi, e stosunek Phyllidy do niego ma
zwizek wycznie z jego chorob. Choroba psychiczna bya jedynie bardziej zrozumiaym z
wszystkich jej uprzedze. Z pewnoci matka Madeleine nie bya zachwycona, e Leonard
pochodzi z niezbyt majtnej rodziny, cho z tradycjami, ani e wyglda jak czonek gangu
motorowego, ani e mierdzi tanimi cygarami ze stacji benzynowej.
Nie wyszed za Madeleine. Okaza ju do saboci i desperacji. Czas, eby zademonstrowa
troch charakteru i hartu ducha. Osign to, osuwajc si powoli na bok, a przyj pozycj
podow na sofie.
Leonard nie myla o Madeleine ani o Phyllidzie, ani o Kilimniku. Lec na sofie, myla o
swoich rodzicach, tych dwch istotach wielkoci planet, ktre kryy wok niego od samego
pocztku. I ju po chwili przenis si do wiecznie powracajcej przeszoci. Jeli dorastasz w
domu, gdzie nie jeste kochany, nie wiesz, e moe by inaczej. Jeli dorastasz z emocjonalnie
upoledzonymi rodzicami, ktrzy s nieszczliwi w maestwie i zwykli przerzuca to

nieszczcie na dzieci, nie wiesz, e to robi. Tak wyglda twoje ycie. Jeli w wieku czterech lat,
gdy miae ju by duym chopcem, zdarzy ci si wypadek i pniej do kolacji podano ci
talerz z odchodami jeli kazano ci je zje, bo chyba je lubisz, na pewno je lubisz, skoro zdarza
ci si tyle wypadkw nie wiesz, e w innych domach w ssiedztwie nie dzieje si tak samo.
Jeli ojciec zostawi twoj rodzin i znikn, eby ju nigdy nie wrci, a matka ywia do ciebie
uraz, gdy dorose, bo bye tej samej pci co twj ojciec, nie masz nikogo, do kogo mgby si
zwrci. W tych wszystkich przypadkach urazy nastpiy, zanim si o nich dowiedziae.
Najgorsze w tym byo to, e z czasem wspomnienia te stay si czym w rodzaju cennych
przedmiotw, przechowywanych w gowie jak w tajemniczym puzderku i wyciganych od czasu
do czasu, eby je poobraca w doniach. Byy kluczem do twojego nieszczcia. Dowodem, e
ycie nie jest sprawiedliwe. Jeli w dziecistwie nie masz szczcia, dowiadujesz si o tym dopiero
po latach. A wtedy ju nie moesz myle o niczym innym.
Trudno powiedzie, ile czasu Leonard przelea na sofie. Ale po duszej chwili jego oczy
rozbysy i nagle usiad. Najwyraniej jego umys nie by jeszcze zupenie do niczego, bo wpad
wanie na genialny pomys. Pomys, jak zatrzyma Madeleine, pokona Phyllid i przechytrzy
Kilimnika, wszystko naraz. Poderwa si z sofy. Zmierzajc do azienki, ju czu si lejszy o
kilka kilogramw. Byo pno. Pora na kolejn dawk litu. Otworzy buteleczk i wytrzsn
cztery piguki po trzysta miligramw. Zamiast jak zwykle dziewiciuset zay szeset
miligramw, po czym woy pozostae piguki do buteleczki i zamkn wieczko
Mino troch czasu, nim cokolwiek zaczo si zmienia. Zmniejszenie dawki nie od razu dao
o sobie zna. Przez pierwsze dziesi dni Leonard czu si gruby, lamazarny i otpiay jak do
tej pory. Ale w pewnym momencie w drugim tygodniu zacz miewa okresy umysowego
oywienia i pogody ducha, kiedy to czu si zupenie jak dawny Leonard w najlepszym wydaniu.
Mdrze je wykorzystujc, zacz biega i wiczy. Schud. Pozby si byczego karku.
Rozumia, dlaczego psychiatrzy robi to, co robi. W przypadku pacjenta z chorob
maniakalno-depresyjn ich gwnym obowizkiem jest wyeliminowanie symptomw. Biorc
pod uwag wysoki wskanik samobjstw wrd chorych, byo to najrozsdniejsze podejcie.
Leonard si z tym zgadza. Inaczej jednak podchodzi do tego, jak leczy. Lekarze zalecali
cierpliwo. Utrzymywali, e ciao si dostosuje. I do pewnego stopnia tak si dziao. Po pewnym
czasie pacjent dugo przyjmujcy leki nie pamita, jak to jest czu si normalnie. Na tym polega
dostosowanie.
Leonardowi wydawao si, e lepszym sposobem leczenia psychozy maniakalno-depresyjnej
jest znalezienie optymalnego punktu w dolnym puapie manii, gdzie skutki uboczne s zerowe, a
energia osiga niebotyczny poziom. eby cieszy si owocami manii bez wpadania w sza.

Troch tak, jakby utrzymywa maksymaln wydajno silnika, nie doprowadzajc do jego
przegrzania ani awarii: wszystkie toki pracuj na penych obrotach, a optymalne spalanie
generuje maksymaln prdko.
Gdzie si podziali lekarze przepisujcy leki w dowolnych ilociach, eby pacjent czu si
doskonale? Teraz wystarczao im, jeli czu si tak sobie lub rednio. Psychiatrzy nie chcieli
podejmowa nowatorskich dziaa, bo to zbyt trudne i niebezpieczne. Potrzebny by kto
wystarczajco miay, zdesperowany i inteligentny, eby zacz eksperymentowa z dawkami, nie
liczc si z zaleceniami klinicznymi, to znaczy kto taki jak Leonard.
Pocztkowo yka tylko mniej piguek. Potem jednak, gdy musial zej poniej trzystu
miligramw, zacz ci piguki noykiem. Szo mu cakiem niele, czasem jednak piguki
wystrzeliway mu spod ostrza na podog, gdzie nie mg ich znale. Wreszcie kupi w aptece
specjalne urzdzenie do cicia. Podune trzystumiligramowe tabletki litu atwo si kroio na p,
ale trudniej na wiartki. Leonard musia umieci piguk midzy gbczastymi szczkami
wewntrz urzdzenia i zamkn wieko z ostrzem. Dzielc piguk na pite lub szste czci,
Leonard musia to robi na oko. Nie spieszc si, obniy dzienn dawk do tysica szeciuset
miligramw przez tydzie, a potem do tysica czterystu. Jako e byo to co, co Perlmann obieca
mu za p roku, Leonard przekona samego siebie, e tylko przyspiesza troch bieg wypadkw.
Potem jednak zmniejszy dawk do tysica dwustu miligramw. A pniej do tysica. I wreszcie
tylko do piciuset miligramw.
W notesie precyzyjnie zapisywa codzienne dawki wraz z uwagami na temat swego stanu
psychicznego i fizycznego danego dnia.
30 listopada: Rano 600 mg. Wieczorem 600 mg.
Sucho w ustach. Zamulony umys. Drenie jeli ju, to silniejsze. Wyrany metaliczny
smak liny.
3 grudnia: Rano 400 mg. Wieczorem 600 mg.
Rano wietnie. Jakby w twierdzy gowy otworzyo si okno i przez kilka minut mogem
przez nie wyglda. adnie tam. Chocia pewnie stawiaj na dziedzicu szubienic. Te
chyba sabsze drenie.
6 grudnia: Rano 300 mg. Wieczorem 600 mg.
Dwa kilo mniej. Przez wikszo dnia dobra energia umysowa. Drenie mniej wicej bez
zmian. Mniejsze pragnienie.
8 grudnia: Rano 300 mg. Wieczorem 500 mg.
Przespaem noc, ani razu nie korzystajc z azienki. Umys sprawny przez cay dzie.
Przeczytaem 150 stron Ballarda bez koniecznoci odpoczynku. Przesza sucho w ustach.

10 grudnia: Rano 200 mg. Wieczorem 300 mg.

Nieco zbyt oywiony podczas kolacji. M. odsuna ode mnie kieliszek, sdzc, e za duo
pij. Przez nastpne dwa dni zwiksz dawk do 300 mg, eby si ustabilizowa.
Hipoteza: Moliwe, e praca nerek nie tak dobra, jak sdzi dr P.? Lub e s wahania? Jeli
lit nie jest usuwany z organizmu, czy mona zaoy, e nadwyka litu pozostaje w
organizmie, dokonujc w nim szkd? Jeli tak, czy moe to by przyczyna osabienia mzgu,
problemw gastrycznych, otpienia itd.? Dzienna dawka moe wic by faktycznie wiksza,
ni sdz lekarze. Do przemylenia
14 grudnia: Rano 300 mg. Wieczorem 600 mg.
Sprowadzony na ziemi, jeli chodzi o nastrj. Poza tym brak zauwaalnego powrotu
skutkw ubocznych. Zostaj na tej dawce kilka dni, pniej obniam.
Myl, e prowadzi wane badania naukowe, nasuna mu si tak gadko, e nawet tego nie
zauway. Nagle po prostu znalaza si w jego gowie. By kontynuatorem tradycji
nieustraszonych naukowcw takich jak J.B.S. Haldane, ktry zamkn si w komorze
dekompresyjnej, eby zbada skutki nurkowania na duych gbokociach (przy czym uszkodzi
sobie bbenki uszne), lub Stubbins Ffirth, ktry polewa wasne rany wymiocinami pacjenta
chorego na t febr, chcc udowodni, e choroba ta nie jest zaraliwa. U licealnego bohatera
Leonarda Stephena Jaya Goulda zdiagnozowano przed rokiem midzybonniaka i dawano mu
tylko osiem miesicy ycia. Kryy pogoski, e Gould opracowa dla siebie eksperymentaln
metod leczenia i trzyma si niele.
Leonard zamierza przyzna si przed doktorem Perlmannem, co robi, gdy tylko zgromadzi
do danych, by udowodni swoj teori. Tymczasem musia udawa, e stosuje si do zalece.
Pocigao to za sob symulowanie skutkw ubocznych, ktre znikny. Musia te liczy, kiedy
skoczyyby mu si leki, gdyby zaywa je normalnie, i regularnie je uzupenia, eby nie
wzbudzi podejrze. To wszystko nie sprawiao mu trudnoci teraz, gdy znw mg jasno
myle.
Gdy jest si Supermanem, problem polega na tym, e wszyscy inni s tacy powolni. Nawet w
miejscu takim jak Pilgrim Lake, gdzie wszyscy maj wysokie IQ, przerwy w wypowiedziach jego
rozmwcw trway tak dugo, e Leonard w tym czasie mg zrobi pranie i wrci. Koczy
wic za nich zdania. eby oszczdzi wszystkim czas. Dziki odpowiedniemu skupieniu z
zadziwiajc atwoci mona przewidzie orzeczenie na podstawie podmiotu. Wikszoci ludzi
do gowy przychodzio tylko kilka konwersacyjnych szablonw. Nie podobao im si jednak,
gdy ich wyrcza. A raczej: przestawao im si podoba. Na pocztku dochodzili do wniosku, e
wskazuje to na szczeglne porozumienie midzy nimi a Leonardem. Gdy jednak sytuacja si

powtarzaa, zaczynali si irytowa. I bardzo dobrze, bo to znaczyo, e nie musia ju traci czasu
na rozmowy z nimi.
Cisze ycie ma osoba, z ktr si mieszka. Madeleine narzekaa, jak bardzo niecierpliwy
sta si Leonard. Moe i znikno drenie rk, lecz za to wiecznie tupa stop. Wreszcie pewnego
popoudnia, gdy pomaga Madeleine przygotowa si do egzaminu na studia magisterskie,
niezadowolony z tempa, w jakim Madeleine rysowaa wykres problemu logicznego, wyrwa jej
dugopis.
To nie lekcja rysunkw burkn. Jeli bdziesz to robi tak wolno, zabraknie ci czasu.
Prosz ci.
W cigu piciu sekund narysowa wykres, a nastpnie odchyli si do tyu i z satysfakcj
skrzyowa rce na piersi.
Oddawaj Madeleine zabraa mu dugopis.
Pokazuj ci tylko, jak to zrobi.
Moesz std wyj? zawoaa Madeleine. Dziaasz mi na nerwy!
I tak Leonard kilka minut pniej wyszed, eby pozwoli Madeleine si pouczy. Postanowi
przej si do Provincetown, by zrzuci troch wagi. Pomimo zimna ubrany by tylko w sweter,
rkawiczki i now futrzan czapk myliwsk ze zwizywanymi nausznikami. Zimowe niebo
byo bkitne, gdy opuszcza teren orodka i maszerowa wzdu Shore Road. Jezioro, jeszcze
niezamarznite, pene byo sodkowodnych trzcin. Okoliczne wydmy, nakrapiane kpami traw
poza obszarami biaego piasku bliej grzbietu, gdzie wiatr nie pozwala urosn niczemu,
wydaway si stosunkowo wysokie.
Samotno zwikszaa napr bombardujcych go informacji. Dookoa nie byo nikogo, kto
mgby odwrci od nich jego uwag. Na Shore Road myli Leonarda kryy mu nad gow jak
samoloty nad lotniskiem Logan na pnocnym zachodzie: Byy tam dwa jumbo jety pene
wielkich pomysw, flota boeingw 707 z adunkiem wrae zmysowych (kolor nieba, zapach
morza), a take mae learjety z bogatymi samotnymi impulsami na pokadzie, ktre wolay
podrowa incognito. Wszystkie te samoloty jednoczenie prosiy o zgod na ldowanie. Z
wiey kontroli w gowie Leonard komunikowa si z nimi, nakazujc niektrym, eby kooway,
pozostae za odsyajc na inne lotniska. Ich strumie nigdy si nie koczy, a zadanie
koordynacji przylotw trwao nieprzerwanie od chwili przebudzenia do momentu zanicia. Po
dwch tygodniach szkolenia w Midzynarodowym Porcie Lotniczym Zoty rodek by ju
jednak starym wyjadaczem. ledzc rozwj wypadkw na ekranie radaru, Leonard by w stanie
sprowadzi kady samolot na pas startowy zgodnie z rozkadem lotw, jednoczenie wymieniajc
sprone uwagi z kontrolerem na stanowisku obok i jedzc kanapk. Gdy patrzyo si na niego, to

wszystko wydawao si takie proste. Zwyka praca.

Im jest ci zimniej, tym wicej spalasz kalorii.
Radosny nastrj, miarowa praca serca i wielka futrzana czapa na gowie skutecznie ogrzeway
Leonarda, gdy mija wielkie rezydencje nad wod i kryte gontem domki toczce si w wskich
zaukach. Ale gdy wreszcie dotar do centrum miasta, zdziwi si, e jest tak opustoszae, chocia
trwa weekend. Po wrzeniowym wicie Pracy restauracje i sklepy zaczy si zamyka. Teraz,
dwa tygodnie przed Boym Narodzeniem, dziaao zaledwie kilka. Lobster Pot by zamknity.
Napis otwarty. Front Street otwarty. The Crown & Anchor zamknity.
Leonard ucieszy si zatem, gdy w Governor Bradford zasta nieliczn popoudniow klientel.
Wspi si na stoek i spojrza na telewizor, starajc si sprawia wraenie osoby, ktra ma w
gowie jedn myl, nie pidziesit. Gdy podszed do niego barman, Leonard spyta:
Gubernator Bradford to ty?
Nie.
Duy guinness zamwi Leonard, obracajc si na stoku, eby zerkn na pozostaych
goci pubu. Zaczo mu si robi gorco w gow, ale nie chcia zdejmowa czapki.
Trzy spord czterech samic w barze zajte byy poprawianiem wygldu i przeczesyway
wosy, by okaza gotowo do kopulacji. Samce odpowiaday obnieniem gosu, a czasem
obmacywaniem samic. Jeli pominie si ludzkie cechy takie jak mowa i ubir, uwidaczniaj si
zachowania typowe dla naczelnych.
Gdy pojawi si guinness, Leonard obrci si do baru, eby go wypi.
Musisz udoskonali technik poradzi, zagldajc do szklanki.
Sucham?
Leonard wskaza rysunek w pianie.
To nie wyglda na koniczyn, tylko na semk.
Jeste barmanem?
Nie.
No to si nie wtrcaj.
Leonard wyszczerzy zby w umiechu. Powiedzia Zdrwko i zacz sczy kremowe piwo.
Jaka jego cz chciaa zosta w barze przez cae popoudnie. Oglda mecz i sczy piwo.
Przyglda si, jak samice homo sapiens wabi samcw, i podpatrze, jakie jeszcze zachowania
naczelnych przejawiaj. On oczywicie te by naczelnym, w obecnym kontekcie samcem
samotnikiem. Takie osobniki potrafiy narobi rnego rodzaju kopotw. Moe byoby
zabawnie przekona si, co mgby zdziaa. Wyczuwa jednak ze fluidy ze strony barmana,
zreszt mia ochot si przej, tak wic dopi piwo, wycign z dinsw banknot

dziesiciodolarowy i zostawi go na kontuarze. Nie czekajc na reszt, zeskoczy ze stoka i da

nura w przejmujco zimne powietrze.
Niebo zaczo ciemnie. Byo dopiero po czternastej, a dzie ju przygasa. Zadzierajc gow,
Leonard czu, jak razem ze wiatem odpywa jego dobre samopoczucie. Wczeniejsze umysowe
oywienie zaczo zanika. Popeni bd, wypijajc guinnessa. Wcisnwszy rce w kieszenie
dinsw, Leonard zacz si koysa na pitach. I to wystarczyo. Gdy tylko opuszczaa go
energia, po chwili czu, e zostaje uzupeniona, jak gdyby malekie zawory w arteriach
wytryskiway eliksir ycia co tylko potwierdzao suszno jego genialnego posunicia.
Pobudzony mzgowymi procesami chemicznymi, ruszy wolnym krokiem wzdu
Commercial Street. Przed nim chopak w skrzanej czapce i kurtce zszed po schodkach do Vault.
Na ulic wydostay si z klubu odgosy pulsujcej muzyki, zanim zamkn za sob drzwi.
Homoseksualizm by interesujcym tematem z darwinowskiego punktu widzenia. Cecha, ktra
skania populacj do bezpodnych stosunkw pciowych, powinna zanikn. Lecz chopcy w
klubie Vault byli dowodem na co wprost przeciwnego. Musi to by rodzaj dziedziczenia
autosomalnego, powizane geny zaapuj si na przejazd siostrzanymi chromosomami.
Leonard szed dalej. Patrzy na rzeby z wyrzuconego na brzeg drewna w nieczynnych
galeriach sztuki i na homoerotyczne pocztwki w witrynie sklepu papierniczego, ktry by wci
otwarty. I wtedy zauway co zaskakujcego. Po drugiej stronie ulicy sklepik z cukierkami toffi
by najwyraniej otwarty. Na wystawie pali si neon, a w rodku kto si krci. Co
tajemniczego, acz nieustpliwego, co, co przemawiao do jego pierwotnej natury, kazao mu
podej bliej. Wszed do sklepu, uruchamiajc dzwonek przy drzwiach. Przedmiotem
zainteresowania, o ktrym informoway go komrki jego ciaa, okazaa si nastoletnia
dziewczyna za lad. Miaa rude wosy, wysokie koci policzkowe i bya ubrana w obcisy ty
sweter.
Poda co?
Mam pytanie. Czy trwa jeszcze sezon obserwowania wielorybw?
Hm, nie wiem.
Ale maj tu do tego dki, prawda?
To chyba bardziej latem.
Aha! odpar Leonard, nie wiedzc, co powiedzie. Zdawa sobie w peni spraw, jak
drobne i idealne jest ciao dziewczyny. A jednoczenie sodki zapach w sklepie przypomina mu
cukierni, do ktrej chodzi w dziecistwie, nie majc pienidzy, eby co sobie kupi. Teraz
udawa, e jest zainteresowany toffi na pkach, splt wic donie na plecach i zacz przeglda
asortyment.

 Fajna czapka powiedziaa dziewczyna.

Leonard odwrci si i umiechn szeroko.
Tak? Dzikuj. Mam j od niedawna.
Nie jest ci zimno bez kurtki?
Nie tutaj z tob rzek Leonard. Jego czujniki wychwyciy przypyw nieufnoci z jej strony,
szybko wic doda: Jakim cudem jestecie otwarci zim?
Okazao si, e to dobre posunicie. Dao dziewczynie moliwo poskarenia si.
Bo ojciec chce mi popsu weekend oznajmia.
Ten sklep naley do twojego ojca?
Tak.
A wic jeste dziedziczk cigutkowej fortuny.
Na to wyglda stwierdzia dziewczyna.
Wiesz, co powinna powiedzie ojcu? Powinna mu powiedzie, e jest grudzie. W grudniu
nie ma popytu na toffi.
Ale ja mu to mwi. A on na to, e ludzie przyjedaj jeszcze na weekendy, wic
powinnimy otwiera.
Ilu klientw byo dzisiaj?
Moe ze trzech. A teraz ty.
Uwaasz mnie za klienta?
Przeniosa ciar na jedno biodro, coraz bardziej nieufna.
No jeste tutaj.
To nie ulega adnej wtpliwoci powiedzia Leonard. Jak masz na imi?
Heidi odpowiedziaa po chwili wahania.
Hej, Heidi.
Moe to przez jej rumieniec albo przez obcisy sweter, a moe przez to, e supersamiec znalaz
si w pobliu supersamicy niezalenie od powodu Leonard poczu, e mu staje. Bya to wana
kliniczna informacja. aowa, e nie ma swojego notesu, eby wpisa nowe dane.
Heidi powtrzy Leonard. Hej, Heidi.
Hej.
Hej, Heidi powiedzia znowu Leonard. Hi-de-ho. Syszaa o Hi-de-ho, Heidi?
Aha.
Cab Calloway. Synny jazzman. Nie wiem, dlaczego tak go nazywano. Hi-ho Silver. Hawaii
Five-O. Zmarszczya brwi. Leonard zauway, e nie nada za nim, powiedzia wic: Ciesz
si z naszego spotkania, Heidi. Ale powiedz mi jedn rzecz. Robicie toffi na miejscu?

 Latem tak. Nie teraz.

Uywacie sonej wody z oceanu?
Co?
Podszed do lady, na tyle blisko, by przycisn wzwd do szklanego frontu.
Tak si teraz zastanawiam, dlaczego nazywaj je sonowodnymi toffi. To znaczy czy
uywacie wody z sol czy sonej wody?
Heidi zrobia za lad krok w ty.
Mam co do zrobienia na zapleczu. Wic jeli co chcesz
Z jakiego powodu Leonard ustpi.
A id, id powiedzia. Nie chc ci odciga od obowizkw. Mio byo pogada, HeidiHo. Ile masz lat?
Szesnacie.
Masz chopaka?
Ocigaa si z odpowiedzi.
Tak.
Szczciarz z niego. Powinien by teraz tutaj, dotrzymywa ci towarzystwa.
Tata bdzie tu za chwil.
Szkoda, e nie bd go mg pozna powiedzia Leonard, napierajc na lad. Mgbym
go poprosi, eby nie psu ci ju weekendw. Ale zanim wyjd, kupi chyba troch cukierkw.
Znw zacz przeglda pki. Gdy si pochyli, spada mu czapka, w por jednak j zapa.
Idealny refleks. Jak Fred Astaire. Gdyby chcia, mgby j podrzuci, a ona wyldowaaby mu
prosto na gowie.
Te sonowodne cigutki s zawsze pastelowe zauway. Dlaczego?
Tym razem Heidi w ogle nie odpowiedziaa.
Wiesz, jak mam teori na ten temat, Heidi? Pastele to paleta morskiego brzegu. Wezm te
zielone, w odcieniu wydmowych traw, wezm te te rowe, jak soce zachodzce nad wod. I
wezm te biae, jak morska piana, i te te, jak soce na piasku.
Przynis do lady wszystkie cztery paczuszki, a potem postanowi wzi jeszcze inne smaki.
mietankowe. Czekoladowe. Truskawkowe. W sumie siedem opakowa.
Bierzesz wszystkie? spytaa z niedowierzaniem Heidi.
A dlaczego nie?
Nie wiem. Duo tego. Bardzo.
Bardzo lubi bardzo stwierdzi Leonard.
Wbia ceny na kas. Leonard sign do kieszeni i wyj gotwk.

 Reszty nie trzeba owiadczy. Ale przydaaby mi si torba na to wszystko.

Nie mam tak duych toreb. Chyba e dam ci worek na mieci.
Worek na mieci byby idealny.
Heidi znikna na zapleczu. Po chwili wysza z ciemnozielonym stulitrowym workiem z
mocnej folii i zacza pakowa do niego cukierki. Wykonujc t czynno, musiaa si pochyli.
Leonard gapi si na jej drobne piersi pod obcisym swetrem. Doskonale wiedzia, co zrobi.
Odczeka, a dziewczyna podniesie worek nad lad. I wtedy, odbierajc go od niej, powiedzia:
Wiesz, co? Skoro nie ma jeszcze twojego taty
I przytrzymujc j za przeguby, pochyli si i pocaowa j. Nie dugo. Nie gboko. Zwyke
cmoknicie w policzek, ale i tak cakowicie j zaskoczy. Staa z otwartymi szeroko oczami.
Wesoych wit, Heidi powiedzia. Wesoych wit. Po czym obrci si na picie i
wypad na ulic.
Szczerzy zby jak wariat. Zarzuciwszy po marynarsku worek na plecy, maszerowa ulic.
Erekcja nie przechodzia. Prbowa sobie przypomnie, jak dawk przyj rano, i zastanawia si,
czy nie potrzebuje odrobiny wicej.
Sens jego genialnego posunicia opiera si na jednej przesance: e choroba maniakalnodepresyjna nie jest wcale ciarem, tylko atutem. e jest cech korzystn. Gdyby ni nie bya,
wwczas te zaburzenia dawno by znikny, wyeliminowane jak wszystko inne, co nie zwiksza
szans przetrwania gatunku. Korzyci byy oczywiste. Energia, kreatywno, niemal poczucie
geniuszu, ktre Leonard czu w tej chwili. Nie wiadomo, ile wielkich postaci historycznych
cierpiao na depresj, ilu naukowych, artystycznych przeomw dokonali chorzy w fazie manii.
Przyspieszy kroku, zmierzajc do domu. Zostawi za sob miasteczko i znw mija jezioro i
wydmy.
Gdy wszed do mieszkania, Madeleine siedziaa na sofie, pochylajc sw pikn twarz nad
broszur egzaminacyjn.
Leonard cisn worek na podog. Bez sowa wzi Madeleine na rce i zanis j do sypialni,
gdzie pooy j na ku.
Rozpi pasek, zdj spodnie i stan przed ni, szczerzc zby.
Bez zwykych wstpw cign Madeleine rajstopy i bielizn, po czym wbi si w ni,
najgbiej, jak mg. Czu, e jego penis jest cudownie twardy. Dawa Madeleine to, czego
Phyllida da jej nie moga, i korzysta z tej przewagi. Czubek penisa dostarcza mu nadzwyczaj
przyjemnych dozna. Paczc niemal z rozkoszy, zawoa: Kocham ci, kocham!, i naprawd
tak myla.
Pniej leeli przytuleni do siebie, oddychajc ciko.

Madeleine, szczliwa, skomentowaa artobliwie:

Zdaje si, e naprawd ci si polepszyo.
Wtedy Leonard usiad. W gowie nie toczyy mu si dziesitki myli. Mia tylko jedn. Zsun
si z ka na kolana i wzi rce Madeleine w swoje duo wiksze donie. Wanie znalaz
rozwizanie wszystkich swoich problemw romantycznych, finansowych i strategicznych.
Jedno genialne posunicie zasugiwao na kolejne.
Wyjd za mnie poprosi.

UMARLI W PANU

Wczeniej Mitchell nigdy nawet nie zmieni dziecku pieluchy. Nie opiekowa si chorym ani
nie oglda niczyjej mierci, teraz za otaczaa go masa konajcych, a on mia pomaga im umrze
w przekonaniu, e s kochani.
Przez ostatnie trzy tygodnie Mitchell pracowa jako wolontariusz w domu dla umierajcych
ndzarzy. Przychodzi pi razy w tygodniu i od dziewitej rano do trzynastej robi to, co akurat
musiao by zrobione. Podawa leki, karmi, wykonywa masae gowy, przysiada na kach i
dotrzymywa chorym towarzystwa, patrzc im w oczy i ciskajc im donie. Nie byo to co, co
wymagao specjalnego wyszkolenia, a jednak przez dwadziecia dwa lata na tej planecie Mitchell
rzadko wykonywa te czynnoci, a niektrych w ogle.
Podrowa od czterech miesicy, odwiedzi trzy rne kontynenty i dziewi rnych krajw,
ale Kalkuta wydawaa mu si pierwszym prawdziwym miejscem. Miao to po trosze zwizek z
tym, e by sam. Brakowao mu towarzystwa Larryego. Przed wylotem Mitchella z Aten, gdy
planowali ponowne spotkanie na wiosn, rozmowa przelizgiwaa si wok powodu pozostania
Larryego w Grecji. To, e Larry sypia teraz z facetami, miao niewielkie znaczenie w szerszej
perspektywie, rzucao natomiast komplikujcy cie na ich przyja a zwaszcza na tamt pijack
noc w Wenecji przez co obaj czuli si nieswojo.
Gdyby Mitchell by w stanie odwzajemni uczucie Larryego, jego ycie mogoby teraz
wyglda zupenie inaczej. Doprawdy caa ta sytuacja, jakby wyjta z Szekspira, zaczynaa
wyglda do komicznie: Larry kocha Mitchella, ktry kocha Madeleine, ktra kochaa
Leonarda Bankheada. Samotny pobyt w najbiedniejszym miecie na wiecie, gdzie nikogo nie
zna, budki telefoniczne nie istniay, a poczta dziaaa opieszale, nie koczy tej romantycznej
farsy, jedynie usuwa Mitchella ze sceny.
Kalkuta wydawaa mu si prawdziwa take dlatego, e mia tam jaki cel. Do tej pory zajmowa
si jedynie zwiedzaniem. O swojej dotychczasowej podry mg najwyej powiedzie, e
wyznaczaa tras pielgrzymki, ktra doprowadzia go do obecnej lokalizacji.
W pierwszym tygodniu w miecie tylko si rozglda. Wzi udzia w naboestwie w kociele
anglikaskim z ziejc dziur w dachu i grupk szeciu osiemdziesiciolatkw. W
komunistycznym teatrze przesiedzia trzy godziny na inscenizacji Matki Courage po bengalsku.
Przemierzy w obie strony Chowringhee Road, mijajc astrologw czytajcych z wyblakego
tarota i fryzjerw strzygcych w kuckach na chodniku. Uliczny sprzedawca przywoa Mitchella,
zachcajc do obejrzenia swoich towarw: okularw korekcyjnych i uywanej szczoteczki do
zbw. Niezamontowana rura kanalizacyjna na drodze bya wystarczajco dua, by pomieci
ca rodzin. W Banku Indii biznesmen przed Mitchellem mia na przegubie zegarek napdzany
energi soneczn. Policjanci kierujcy ruchem byli tak ekspresyjni jak Toscanini. Krowy byy

chude i miay pomalowane oczy, zupenie jak modelki. Wszystko, co Mitchell oglda, smakowa
i wcha, rnio si od tego, do czego by przyzwyczajony.
Od chwili gdy samolot wyldowa na midzynarodowym lotnisku w Kalkucie o drugiej w
nocy, Mitchell czu, e Indie idealnie nadaj si do tego, eby w nich znikn. Podr do miasta
odbywaa si niemal w cakowitych ciemnociach. Przez zasonite okno takswki Mitchell
dostrzega kpy eukaliptusowych drzew wzdu pozbawionej wiata drogi. Bloki, gdy do nich
dotarli, byy cikie i ciemne. Jedyne wiato pochodzio z ognisk palcych si porodku
skrzyowa.
Takswka zawioza go do schroniska Armii Zbawienia, na Sudder Street, i tam wanie
mieszka od tamtej pory. Jego wsplokatorami byli trzydziestosiedmioletni Niemiec o imieniu
Rdiger i byy sprzedawca AGD z Florydy Mike. Caa trjka zajmowaa gocinny domek po
drugiej stronie ulicy, vis--vis gwnego zatoczonego budynku. Okolica Sudder Street
stanowia miniaturow dzielnic turystyczn miasta. Naprzeciwko schroniska sta otoczony
palmami hotel dla dawnej indyjskiej elity, gwnie Brytyjczykw. Kilka przecznic dalej, na
Jawaharlal Nehru Road, wznosi si Oberoi Grand z portierami w turbanach. Restauracja na rogu,
zaspokajajca potrzeby mniej zasobnych turystw, serwowaa naleniki z bananami i hamburgery
z bawolego misa. Mike poinformowa Mitchella, e na nastpnej ulicy mona dosta bhang lassi.
Wikszo ludzi nie przyjedaa do Indii, eby pomaga katolickim zakonnicom. Wikszo
ludzi przyjedaa do aramw, pali gandzi i y za grosze. Pewnego dnia Mitchell wszed do
jadalni na niadanie i zasta przy stole Mikea z szedziesiciokilkuletnim Kalifornijczykiem
ubranym na czerwono.
Kto tu siedzi? spyta Mitchell, wskazujc wolne krzeso.
Kalifornijczyk, ktry nosi imi Herb, podnis wzrok na Mitchella. Herb uwaa si za
czowieka uduchowionego. Dawa to do zrozumienia sposobem, w jaki przytrzymywa spojrzenie
rozmwcy.
Nasz stolik jest twoim stolikiem oznajmi.
Mike chrupa grzank. Gdy Mitchell usiad, Mike przekn i zwrci si do Herba:
No, mw dalej.
Herb sczy herbat. Mia ysiejc gow i kudat siw brod. Na szyi nosi medalion ze
zdjciem Osho.
W Punie jest niesamowita energia rzek Herb. To co, co mona poczu tylko na miejscu.
Syszaem o tej energii powiedzia Mike, puszczajc oczko do Mitchella. Moe bym
pojecha. Gdzie dokadnie ley Puna?
Na poudniowy wschd od Bombaju wyjani Herb,

Pierwotnie uczniowie Osho ktrzy nazywali siebie jego wyznawcami nosili szafranowe
stroje. Ostatnio jednak Bhagwan uzna, e widuje si za duo szafranu, wyda wic polecenie,
eby jego uczniowie nosili si na czerwono.
A co wy tam robicie? dry Mike. Podobno urzdzacie jakie orgie?
agodny umiech Herba wyraa pobaliwo.
Pozwl, e ujm to w sposb, ktry bdzie dla ciebie zrozumiay rzek. Same czyny nie
s ze ani dobre. Waniejsze s intencje. Dla wielu ludzi najlepiej jest, gdy sprawy przedstawiaj
si prosto. Seks jest zy. Seks jest be. Ale dla innych ludzi, ktrzy osignli, powiedzmy,
wyszy stopie owiecenia, kategorie za i dobra trac znaczenie.
Chcesz powiedzie, e urzdzacie tam orgie? nie ustpowa Mike.
Herb spojrza na Mitchella.
Naszemu przyjacielowi tylko jedno w gowie.
No dobra ustpi Mike. A co z lewitacj? Syszaem, e lewitujecie.
Herb zgarn siw brod w obydwie donie. Wreszcie przyzna:
Lewitujemy.
Podczas tej rozmowy Mitchell by zajty smarowaniem tostw masem i wrzucaniem kostek
cukru do herbaty. Wane byo, eby schrupa jak najwicej grzanek, zanim kelnerzy przestan ich
obsugiwa.
Gdybym pojecha do Puny, przyjliby mnie? spyta Mike.
Nie odpowiedzia krtko Herb.
A gdybym si ubra na czerwono?
eby zatrzyma si w aramie, musiaby by prawdziwym wyznawc. Bhagwan przejrzaby
ci bez wzgldu na to, w co by si ubra.
Ale mnie to interesuje owiadczy Mike. artuj z tym seksem. Ta filozofia i caa reszta s
interesujce.
Gwno prawda stwierdzi Herb. Widz, jak kto mi wciska kit.
Czyby? odezwa si nagle Mitchell.
Wyzwanie zawarte w tym sowie byo jasne, lecz Herb zachowa spokj, sczc herbat.
Zerkn na krzyyk Mitchella.
Co u twojej koleanki Matki Teresy? spyta.
Wszystko w porzdku.
Czytaem gdzie, e niedawno bya w Chile. Podobno przyjani si z Pinochetem.
Duo podruje, zbierajc pienidze.
O rany lamentowa Mike. Zaczyna mi by przykro. Ty masz Bhagwana, Herbie. Mitchell

ma Matk Teres. A kogo mam ja? Nikogo.

Podobnie jak sama jadalnia tost prbowa by brytyjski, ale nadaremnie. Kromki chleba miay
odpowiedni ksztat. Wyglday jak chleb. Zamiast jednak je opieka, grillowano je nad ogniem,
smakoway wic popioem. Nawet nieprzypalone kromki miay dziwny smak, zupenie
niechlebowy.
Ludzie wci schodzili si na niadanie z pokojw na parterze. Do jadalni wesza grupa
opalonych Nowozelandczykw, kady ze soikiem pasty Marmite, a za nimi dwie kobiety z
oczami pomalowanymi kredk kajal i piercieniami na palcach u stp.
Wiecie, dlaczego tu przyjechaem? spyta Mike. Przyjechaem, bo straciem prac.
Gospodarka ley i kwiczy, pomylaem wic, co mi tam, jad do Indii. Tutejszy kurs dolara jest
nie do pobicia.
Zacz recytowa szczegow list wszystkich miejsc, w ktrych si zatrzyma, i rzeczy, ktre
kupi za mieszne pienidze. Bilety kolejowe, cae talerze curry z warzywami, kabiny na play w
Goi, masae w Bangkoku.
Byem w Cziang Maju u grskich plemion odwiedzilicie kiedy grskie plemiona? To
dopiero dzikusy. Mielimy przewodnika, ktry zabra nas do dungli. Nocowalimy w jednej z
chat i jeden z tych dzikusw, jaki szaman czy co takiego, przyszed do nas z opium.
Kosztowao jakie pi dolcw! Za taaaaki kawa. Stary, ale si wtedy skulimy. Zwrci si do
Mitchella. Palie kiedy opium?
Raz odpowiedzia Mitchell.
Herb otworzy szerzej oczy.
A to mnie dziwi stwierdzi. To mnie naprawd dziwi. Mylaem, e chrzecijastwo nie
pochwala takich rzeczy.
Wszystko zaley od intencji opiumisty burkn Mitchell.
Herb zmruy oczy.
Kto tu wsta dzisiaj lew nog.
Nie powiedzia Mitchell.
Oj tak, tak.
Jeli Mitchell mia si sta dobrym chrzecijaninem, nie mg czu tak wielkiej niechci do
niektrych osb. Ale moe w przypadku Herba wyzwanie byo zbyt wielkie.
Na szczcie Herb niedugo potem wsta od stou.
Mike odczeka, a odejdzie wystarczajco daleko, i powiedzia:
Puna. Chyba Putana. Udzia w orgiach to cz tego ich interesu. Bhagwan kae facetom
wkada gumki. Wiesz, jak nazywaj t swoj organizacj? Kondom-inium.

 Moe powiniene si zapisa podsun Mitchell.

Kondominium zyma si Mike. Stary. I dziewczyny na to id. Obcigniesz mi druta, a
osigniesz wewntrzny spokj. Co za granda.
Znw prychn i wsta od stou.
Id do klopa poinformowa. Nie mog si tu przyzwyczai do tych azjatyckich kibli.
Zwyke dziury w pododze, cae zasrane. Ohyda, kurwa.
Inna technologia skomentowa Mitchell.
Zero cywilizacji wyrazi swoj opini Mike i z machniciem rki wyszed z jadalni.
Zostawszy sam, Mitchell napi si herbaty i rozejrza po jadalni, z jej przyblak ju elegancj, z
terakotow werand zastawion donicami, z biaymi kolumnami oszpeconymi kablami
wiklinowych wiatrakw zawieszonych pod sufitem. Midzy stolikami migao dwch indyjskich
kelnerw w brudnych biaych marynarkach, ktrzy obsugiwali podrnych przesiadujcych w
jedwabnych chustach i bawenianych spodniach ze sznurkami w pasie. Dugowosy rudobrody
facet siedzcy dokadnie naprzeciwko Mitchella ubrany by cay na biao, jak John Lennon na
okadce Abbey Road.
Mitchell zawsze sdzi, e urodzi si za pno, eby zosta hippisem. Myli si jednak. By rok
1983 i w Indiach a si od hippisw roio. Lata szedziesite w wyobraeniu Mitchella byy
zjawiskiem angloamerykaskim. Wydawao mu si czym niestosownym, e kontynentalnym
Europejczykom, ktrzy nie stworzyli wasnej przyzwoitej muzyki rockowej, pozwala si czerpa
z tej kultury, taczy rock and rolla, formowa komuny i piewa teksty Pink Floydw z
mocnym obcym akcentem. To, e Szwedzi i Niemcy, ktrych spotyka w Indiach, w latach
osiemdziesitych wci nosili hippisowskie koraliki, tylko potwierdzao uprzedzenia Mitchella, e
ich udzia w latach szedziesitych jest w najlepszym razie czym wtrnym. Lubili nudyzm,
ekologi, rzeczy zwizane ze socem i zdrowiem. Zdaniem Mitchella stosunek Europejczykw
do lat szedziesitych, a take do coraz wikszej liczby innych rzeczy mia w zasadzie charakter
obserwacji. Przygldali si z boku, a po pewnym czasie prbowali si przyczy.
Hippisi nie byli wszak jedynymi dugowosymi postaciami w jadalni. Ze ciany w gbi sali
spoziera Jezus Chrystus we wasnej osobie. Malowido cienne, ktre jak sysza Mitchell,
zdobio kad siedzib Armii Zbawienia na caym wiecie, przedstawiao owietlonego
niebiaskim snopem wiata Syna Czowieczego, o przeszywajcym spojrzeniu niebieskich oczu
wpatrzonych prosto w jedzcych.
Napis pod spodem gosi:
Chrystus jest Gow Domu.
Niewidocznym Gociem Kadego Posiku.

Cichym Suchaczem Kadej Rozmowy.

Przy dugim stole tu pod malowidem zebraa si dua grupa. Mczyni mieli krtko obcite
wosy. Kobiety nosiy dugie spdnice, bluzki ze liniaczkiem, skarpetki, a do tego sanday.
Wszyscy siedzieli prosto, z serwetkami na kolanach, rozmawiajc ciszonymi, powanymi
gosami.
Byli to pozostali wolontariusze od Matki Teresy.
A co jeli si szczerze wierzy i spenia dobre uczynki, a potem po mierci idzie do nieba i nie
lubi tam zupenie nikogo? Co wtedy? Mitchell ju jada niadania przy stole wolontariuszy.
Belgowie, Austriacy i Szwajcarzy witali go serdecznie. Szybko podawali dem. Zadawali mu
uprzejme pytania i w zamian grzecznie podawali informacje o sobie. Ale nie artowali i robili
nieco zbola min, gdy on to robi. Mitchell widzia tych ludzi w akcji w Kalighacie. Patrzy, jak
wykonuj cikie, brudzce czynnoci. Jako ludzie imponowali mu, zwaszcza w porwnaniu z
kim takim jak Herb. Czu jednak, e do nich nie pasuje.
Nie eby nie prbowa. Trzeciego dnia w Kalkucie Mitchell pozwoli sobie na luksus ogolenia
si u fryzjera. W popadajcym w ruin zakadzie fryzjer naoy gorce rczniki na jego twarz,
namydli mu policzki i ogoli je, po czym wymasowa mu ramiona i szyj aparatem do masau na
baterie. Na koniec obrci fotel w stron lustra. Mitchell przyjrza si sobie uwanie. Widzia blade
oblicze, due oczy, nos, usta i podbrdek, ale co z tym wszystkim byo nie tak. Ten defekt nie
by nawet fizyczny, by gosem nie tyle natury, ile ludzi, i nie tyle ludzi, ile dziewczyn, i nie tyle
dziewczyn, ile Madeleine Hanny. Dlaczego jej si nie podoba? Mitchell bada swe odbicie,
szukajc jakiego tropu. Kilka sekund pniej, ulegajc do gwatownemu impulsowi,
powiedzia fryzjerowi, e chce si take ostrzyc.
Fryzjer podnis noyczki. Mitchell pokrci gow. Fryzjer podnis elektryczn maszynk do
golenia i Mitchell przytakn.
Musieli wynegocjowa ustawienie i po kilku przecigniciach maszynk uzgodnili niecae p
centymetra. Po piciu minutach byo po wszystkim. Brzowe loki Mitchella wyldoway w
kpkach na pododze. Chopak w poszarpanych szortach wymit je na zewntrz do rynsztoka.
Po wyjciu od fryzjera Mitchell zerka na swoje pene dramatyzmu odbicie w oknach przy
ulicy. Wyglda jak wasny duch.
Witryna, przy ktrej si zatrzyma, by na siebie spojrze, naleaa do sklepu jubilerskiego.
Wszed do rodka i znalaz gablot z wisiorkami o motywach religijnych. Byy tam krzyyki,
islamskie pksiyce, gwiazdy Dawida, symbole jin i jang oraz inne, ktrych nie rozpoznawa.
Po namyle spord krzyy w rnych stylach i rozmiarach Mitchell wybra jeden. Sprzedawca
zway, starannie zapakowa, a nastpnie wsun krzyyk do satynowego woreczka, ktry

umieci w drewnianym pudeku, a wszystko owin ozdobnym papierem i zapiecztowa cay

pakunek woskiem. Gdy tylko Mitchell znalaz si z powrotem na ulicy, rozdar misterne
opakowanie i wycign krzyyk. By srebrny, z niebiesk inkrustacj. Cakiem duy.
Pocztkowo nosi go pod koszulk, ale tydzie pniej, gdy sta si oficjalnie wolontariuszem,
zacz go nosi na wierzchu, gdzie wszyscy, cznie z chorymi i umierajcymi, mogli go widzie.
Mitchell martwi si, e po pierwszych dziesiciu minutach wybiegnie stamtd z krzykiem. Ale
poszo mu lepiej, ni si spodziewa. Pierwszego dnia oprowadzi go po domu sympatyczny,
barczysty facet, waciciel pasieki w Nowym Meksyku.
Przekonasz si, e nie ma tu najlepszej organizacji wyjania pszczelarz, prowadzc
Mitchella przejciem midzy rzdami ek. Wolontariusze przychodz i odchodz, musisz wic
wskoczy akurat tam, gdzie mona.
Cae przedsiwzicie byo duo mniejsze, ni Mitchell sobie wyobraa po lekturze ksieczki o
Matce Teresie. Oddzia dla mczyzn zawiera niespena sto ek, moe bliej siedemdziesiciu
piciu. Cz dla kobiet bya jeszcze mniejsza. Pszczelarz pokaza Mitchellowi magazyn, gdzie
trzymano lekarstwa i opatrunki. Przeszli obok zabrudzonej sadz kuchni i rwnie prymitywnej
pralni. Przed wielk kadzi pen gotujcej si wody staa zakonnica, dugim patykiem dgajc
pranie, a druga wynosia mokr pociel na dach, eby j rozwiesi do wysuszenia.
Od jak dawna pan tu jest? spyta Mitchell.
Od paru tygodni. Przywiozem ca rodzin. Tak spdzamy Boe Narodzenie. I Nowy Rok.
ona i dzieciaki pracuj w jednym z sierocicw. Stwierdziem, e tutaj dzieciakom mogoby by
troch za ciko. Ale opiekowanie si sodkimi maluchami? Pewnie, e tak. Z opalon skr i
blond lokami pszczelarz wyglda jak legenda windsurfingu lub starzejcy si zawodnik futbolu
amerykaskiego. Jego spojrzenie byo spokojne i agodne. cigny mnie tu dwie rzeczy
powiedzia, zanim zostawi Mitchella samego. Matka Teresa i Albert Schweitzer. Par lat temu
zwariowaem na punkcie Schweitzera. Przeczytaem wszystko, co napisa. I ani si obejrzaem, a
zaczem chodzi na zajcia przygotowujce do studiw medycznych. Wieczorowe. Biologia.
Chemia organiczna. Byem dwadziecia lat starszy od caej reszty. Ale daem rad. W zeszym
roku zdaem egzaminy i zoyem papiery do szesnastu szk medycznych. Do jednej si
dostaem. Zaczynam jesieni.
A co pan zrobi z pszczoami?
Sprzedaj pasiek. Zaczynam nowy rozdzia. Rozpoczynam nowe ycie. Wybierz sobie
frazes, ktry ci si podoba.
Mitchell tego dnia wciga si tylko, nie przemczajc specjalnie. Pomaga przy obiedzie,
nakadajc do misek daal. Roznosi pacjentom szklanki wody. Oglnie rzecz biorc, mczyni

byli czystsi i zdrowsi, ni przypuszcza. Kilkunastu naprawd wiekowych, z wychudzonymi

twarzami, leao nieruchomo w kach, sporo byo jednak chorych w rednim wieku, a nawet
modszych. Czsto trudno byo stwierdzi, co im dolega. Przy kach nie wisiay adne
informacje. Oczywiste byo jedynie, e nie maj si gdzie podzia.
Siostra Louise, zakonnica kierujca orodkiem, bya subistk w czarnych rogowych
okularach. Przez cay dzie miaa baczenie na wszystko, wyszczekujc rozkazy. Wolontariuszy
traktowaa jak pite koo u wozu. Pozostae zakonnice byy jednakowo agodne i dobrotliwe.
Mitchell zastanawia si, skd tak drobne i delikatnie zbudowane kobiety bior siy, eby wciga
ndzarzy z ulic do starego ambulansu lub dwiga ciaa zmarych.
Pozostali wolontariusze tworzyli zbieranin rnych typw. Bya wrd nich grupa Irlandek
wierzcych w dogmat o nieomylnoci papiea. By anglikaski pastor, ktry Zmartwychwstanie
nazywa fajnym pomysem. By szedziesicioletni nowoorleaczyk (gej), ktry przed
przybyciem do Kalkuty przeszed tras pielgrzymki w Hiszpanii, zatrzymujc si w Pampelunie,
eby przebiec si z bykami. Byli Sven i Ellen, luteraska para z Minnesoty, ubierajca si w
dopasowane kamizelki safari z kieszeniami wypchanymi batonikami, ktre zakonnice zakazyway
im rozdawa. Byli dwaj gburowaci francuscy studenci medycyny, ktrzy suchali przy pracy
walkmanw i z nikim nie rozmawiali. Byy maestwa, ktre przyjeday popracowa na
tydzie, i studenci, ktrzy zostawali na p roku lub cay rok. Bez wzgldu na to, kim byli i skd
przyjechali, starali si postpowa zgodnie z przewodni filozofi orodka.
Za kadym razem gdy Mitchell widywa Matk Teres w telewizji, jak spotyka si z
prezydentami i odbiera nagrody za dziaalno charytatywn, wygldajc zawsze jak Baba-Jaga,
ktra wtargna na wielki bal, za kadym razem gdy podchodzia do mikrofonu, oczywicie
ustawionego dla niej za wysoko, i eby do niego przemwi, musiaa unosi witobliwie twarz
twarz dziewczc i babcin jednoczenie i rwnie nieokrelon jak jej wschodnioeuropejski
dziwny akcent syszalny w sowach dobywajcych si z jej bezustej buzi za kadym razem gdy
Matka Teresa przemawiaa, robia to po to, by zacytowa witego Mateusza 25, 40: Wszystko,
co uczynilicie jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mniecie uczynili. Ten fragment
Pisma witego stanowi fundament jej misji, jednoczenie wyraz mistycznej wiary i praktyczn
wskazwk, jak uprawia dobroczynno. Ciaa chorych w domu dla umierajcych ndzarzy,
zamane, schorowane, byy ciaem Chrystusa, boskoci immanentnie obecn w kadym z nich.
Ten fragment Biblii naleao potraktowa dosownie. Uwierzy mocno i szczerze, e za spraw
alchemii duszy patrzysz w oczy umierajcego i widzisz spojrzenie Chrystusa.
Mitchell niczego takiego nie dowiadczy. Nie spodziewa si tego, ale pod koniec drugiego
tygodnia uwiadomi sobie z przykroci, e wykonuje najprostsze, najmniej wymagajce prace.

Na przykad nikogo jeszcze nie wykpa. Kpanie pacjentw byo gwnym zadaniem
zagranicznych wolontariuszy. Codziennie rano Sven i Ellen, ktrzy w Minnesocie zajmowali si
projektowaniem ogrodw, przechodzili od ka do ka, pomagajc pacjentom skorzysta z
ubikacji na drugim kocu budynku. Jeli kto by zbyt saby lub zbyt chory, eby wsta, Sven z
pomoc anglikaskiego pastora lub pszczelarza przenosi pacjenta na noszach. Podczas gdy
Mitchell siedzia i masowa gowy, przyglda si ludziom, ktrzy wcale nie wygldajc
nadzwyczajnie, wykonywali nadzwyczajne zadanie: myli i wycierali patykowate ciaa chorych i
umierajcych rezydentw tego domu, a potem sprowadzali je z powrotem do ek z mokrymi
wosami, w wieym ubraniu. Dzie po dniu Mitchellowi udawao si unika tej pracy. Ba si
kpa chorych. Ba si ich nagoci, ba si chorb i ran, ktre mogy kry si pod ubraniem,
obawia si te wydzielin ich cia oraz tego, e mgby dotyka rkami ich kau lub moczu.
Co do Matki Teresy, Mitchell widzia j tylko raz. Nie pracowaa ju w orodku kadego dnia.
Prowadzia hospicja i sierocice w caych Indiach, a take w innych krajach, i przez wikszo
czasu nadzorowaa ca organizacj. Mitchell usysza, e jeli chce si zobaczy Matk Teres,
najlepiej wzi udzia w mszy w jej siedzibie zwanej Domem Matki, tak wic pewnego dnia przed
wschodem soca opuci schronisko Armii Zbawienia i przeszed ciemnymi cichymi ulicami do
gmachu zakonu na A.J.C. Bose Road. Po wejciu do owietlonej wiecami kaplicy Mitchell stara
si nie okazywa, jak bardzo jest podekscytowany czu si jak fan z przepustk za kulisy.
Doczy do grupki cudzoziemcw, ktrzy ju si tam zebrali. Na pododze przed nimi modliy
si inne zakonnice, nie tylko klczc, ale i lec przed otarzem.
Fala odwracajcych si gw wolontariuszy uwiadomia mu, e do kaplicy wkroczya Matka
Teresa. Wydawaa si niemoliwie wrcz maleka, jak dwunastoletnia dziewczynka. Przesza na
rodek kaplicy, uklka i dotkna czoem podogi. Mitchell widzia tylko podeszwy bosych stp
Matki Teresy. Byy popkane i te stopy starej kobiety wydawao si jednak, e drzemie w
nich jakie gbokie znaczenie.
W pewien pitkowy ranek, w trzecim tygodniu pobytu w miecie, Mitchell wsta z ka, umy
zby jodowan wod, pokn tabletk chlorochiny (przeciwko malarii) i po spryskaniu twarzy i
niemal bezwosej gowy wod z kranu uda si na niadanie. Doczy do niego Mike, chocia nic
nie jad (dokucza mu odek). Rdiger przyszed do stolika z ksik. Skoczywszy szybko
je, Mitchell zszed po schodkach na podwrze i wyszed na Sudder Street.
Zacz si stycze i byo chodno Mitchell wczeniej nie przypuszcza, e w Indiach moe
by a tak zimno. Gdy mija riksze przed wejciem, rikszarze zaczli go przywoywa, ale zby ich
machniciem rki, oburzony myl, e mona zatrudni istot ludzk jako zwierz pocigowe. Po
dojciu do Jawaharlal Nehru Road wtopi si w ruch uliczny. Nim dziesi minut pniej

nadjecha autobus, przechylony niebezpiecznie od ciaru pasaerw wiszcych u drzwi, zimowe

soce wypalio ju porann mgiek i robio si coraz cieplej.
Dzielnica Kalighat, na poudniu miasta, wzia sw nazw od wityni Kali w samym jej
centrum. witynia nie bya niczym oszaamiajcym i wygldaa jak budynek oddziau z dala od
centrali, ale ulice wok niej byy ruchliwe i kolorowe. Handlarze sprzedawali dewocjonalia,
girlandy z kwiatw, soiki z masem ghee i krzykliwe plakaty z bogini Kali wystawiajc jzyk
pielgrzymom, ktrzy toczyli si przy wejciu do wityni. Tu za ni, waciwie dzielc z ni
jedn cian, dlatego te wolontariusze nazywali go Kalighatem, znajdowa si dom dla
umierajcych ndzarzy.
Przecisnwszy si przez ludzk cib na ulicy, Mitchell przeszed przez nierzucajce si w oczy
drzwi i ruszy po schodkach do na wp podziemnego pomieszczenia. Poduny pokj by
ciemny, a jedyne wiato wpadao od gry przez okna na poziomie ulicy, przez ktre wida byo
nogi przechodniw. Mitchell odczeka, a jego oczy przyzwyczaj si do pmroku. Powoli, jak
gdyby wyaniay si z zawiatw, pojawiay si wymizerowane ciaa w trzech ciemnych rzdach
ek. Widzc lepiej, Mitchell przeszed przez cae pomieszczenie do magazynu na tyach. Zasta
tam irlandzk lekark przegldajc plik odrcznie spisanych notatek. Okulary zelizgny jej si
na czubek nosa i musiaa odchyli gow do tyu, eby zobaczy, kto wszed.
Ach, jeste powiedziaa. Za chwil bdzie gotowy.
Miaa na myli wzek z lekami. Staa przy nim, wkadajc piguki do ponumerowanych
przegrdek. Za ni opakowania zapasw medycznych wznosiy si a do sufitu. Nawet Mitchell,
ktry nie wiedzia nic o farmaceutykach, orientowa si, e maj problem z proporcjami: kilku
rzeczy byo o wiele za duo (na przykad gazy opatrunkowej oraz, z jakiego powodu, pynu do
pukania ust), innych za, antybiotykw o szerokim spektrum dziaania, na przykad tetracykliny
za mao. Niektre organizacje przesyay lekarstwa kilka dni przed przeterminowaniem, eby
skorzysta z ulg podatkowych. Wiele z tych lekw przeznaczonych byo do leczenia chorb
takich jak nadcinienie albo cukrzyca, wystpujcych gwnie w krajach bogatych, nie za tych,
ktre byy rozpowszechnione w Indiach, na przykad grulicy, malarii czy trachomy. Mieli
mizerny zapas lekw przeciwblowych brakowao morfiny, opiatw jedynie paracetamol z
Niemiec, aspiryn z Holandii i lek przeciwkaszlowy z Liechtensteinu.
No prosz powiedziaa lekarka, spogldajc na zielon buteleczk. Witamina E. Dobra na
skr i potencj. Akurat tego potrzebuj ci panowie.
Wyrzucia buteleczk do kosza na mieci, wskazujc na wzek.
Jest twj oznajmia.
Manewrujc wzkiem, Mitchell wyjecha z magazynu i zacz sun wzdu rzdw ek.

Wydawanie lekw byo jedn z tych prac, ktre lubi. Byo stosunkowo atwe, intymne, a przy
tym powierzchowne. Nie wiedzia, na co s wydawane przez niego medykamenty. Musia tylko
dopilnowa, eby trafiy do odpowiednich osb. Niektrzy pacjenci czuli si na tyle dobrze, e
siadali i sami odbierali od niego lekarstwa. Innym musia podpiera gowy i pomc przy
popijaniu. Mczyni, ktrzy uli paan, mieli usta jak zakrwawione, ziejce rany. Starsi czsto
byli zupenie bezzbni. Jeden po drugim otwierali usta, pozwalajc Mitchellowi pooy piguki
na jzyku.
Dla chorego w dwudziestym czwartym ku nie byo lekw. Mitchell szybko si zorientowa
dlaczego. Odbarwiony banda przykrywa mu poow twarzy. Baweniana gaza wnikna
gboko w ciao, jak gdyby przylegaa bezporednio do czaszki. Oczy mia zamknite, lecz usta
byy rozchylone w grymasie. Gdy Mitchell rejestrowa to wszystko, za nim odezwa si gboki
gos.
Witamy w Indiach. By to pszczelarz. Trzyma w rku wie gaz, tam i noyczki.
Zakaenie gronkowcem wyjani, wskazujc zabandaowanego mczyzn. Facet pewnie
zaci si przy goleniu. Albo zrobi co rwnie banalnego. Potem idzie si umy w rzece albo
odprawia pud i ju po nim. Bakterie dostaj si do rany i zaczynaj mu wyera twarz.
Zmienilimy mu banda trzy godziny temu i znowu trzeba to zrobi.
Pszczelarz mia w zanadrzu mnstwo takich informacji, a wszystko byo czci jego
zainteresowania medycyn. Z braku wyszkolonego personelu medycznego peni niemal funkcj
staysty, przyjmujc polecenia od lekarzy, a nawet wykonujc drobne zabiegi oczyszcza rany i
szczypcami wyciga larwy z obumarego ciaa.
Teraz przyklkn, wciskajc si w wsk przestrze midzy rzdami. Gdy delikatnie pooy
na ku gaz i tam, mczyzna otworzy zdrowe oko, jakby si przestraszy.
Wszystko w porzdku, stary powiedzia pszczelarz. Jestem twoim przyjacielem. Chc ci
tylko pomc.
Pszczelarz by na wskro szczerym, na wskro dobrym czowiekiem. Jeli Mitchell wedug
kategoryzacji Williama Jamesa mia chor dusz, pszczelarz by zdecydowanie zdrowomylny.
(Mam tu na myli () tych, ktrzy wobec nadchodzcego nieszczcia wprost odmawiaj
odczuwania go, jak gdyby byo ono czym zym i niegodnym). Jego przykad by budujcy
gdy pomylao si, jak doglda pszcz, wychowuje dzieci i pozostaje namitnie zakochany w
swej onie (czsto o tym wspomina). Czegokolwiek si tkn, wytwarza mid. I z tego
idealnego ycia wysza potrzeba wyrwania si z niego, naraenia si na trudy, aeby przynie
ulg cierpicym. Po to wanie Mitchell przyby do Kalkuty, eby znale si wrd ludzi takich
jak pszczelarz, eby zobaczy, jacy s, i sta si przy nich troch lepszym czowiekiem.

Pszczelarz odwrci pogodn twarz do Mitchella.

Jak ci dzisiaj idzie? spyta.
W porzdku. Wydaj wanie leki.
Dobrze ci tu widzie. Jak dugo ju przychodzisz pomaga?
To jest mj trzeci tydzie.
Zuch chopak! Niektrzy wymikaj po paru dniach. Trzymaj tak dalej. Potrzebna nam tu
kada para rk.
Jasne rzek Mitchell i pchn wzek dalej.
Obsuy ka w pierwszym i drugim rzdzie i zawrci, eby dotrze do tych po drugiej
stronie przejcia, pod przeciwleg cian. Mczyzna w ku numer pidziesit siedem
podpiera si na jednym okciu, przygldajc si Mitchellowi wyniole. Mia arystokratyczn
twarz o delikatnych rysach, krtkie wosy i ziemist cer.
Gdy Mitchell sign po jego piguki, zapyta:
Na co te wszystkie leki?
Chwilowo zaskoczony jego angielskim Mitchell odpar:
Nie wiem, na co dokadnie. Mog zapyta lekarza.
Nozdrza mczyzny rozszerzyy si.
To w najlepszym razie paliatywy stwierdzi, nie czynic adnego ruchu, by po nie sign.
Skd jeste? spyta Mitchella.
Jestem Amerykaninem.
Amerykanin nigdy by nie marnia w takim przybytku, zgadza si?
Pewnie tak przyzna Mitchell.
Mnie te tu nie powinno by owiadczy mczyzna. Lata temu, zanim zachorowaem,
miaem szczcie suy w Departamencie Rolnictwa. Moe pamitasz klski godu, jakie
mielimy w Indiach. George Harrison zorganizowa koncert na rzecz Bangladeszu. O tym
wszyscy pamitaj. Ale sytuacja w Indiach bya rwnie katastrofalna. Dzisiaj, na skutek zmian,
ktrych wtedy dokonalimy, Matka India znw karmi swoje dzieci. W ostatnich pitnastu latach
produkcja rolna na gow wzrosa o pi procent. Nie importujemy ju zboa. Uprawiamy je w
takich ilociach, eby wyywi siedemset milionw dusz.
Dobrze wiedzie wtrci Mitchell.
Mczyzna mwi dalej, jak gdyby Mitchell w ogle si nie odezwa.
Straciem stanowisko przez nepotyzm. W tym kraju panuje straszna korupcja. Straszna!
Potem, kilka lat pniej, zaraziem si chorob, ktra wyniszczya mi nerki. Ich wydolno
wynosi tylko dwadziecia procent. Teraz, gdy ze sob rozmawiamy, w mojej krwi narasta stenie

nieczystoci. Przekracza ju dopuszczalny poziom. Wbija w Mitchella dzikie spojrzenie

przekrwionych oczu. Mj stan wymaga cotygodniowych dializ. Prbuj o tym mwi
siostrom, ale nie rozumiej. Gupie wieniaczki!
Agronom jeszcze przez chwil rzuca wcieke spojrzenia. Po czym niespodziewanie otworzy
usta jak dziecko. Mitchell pooy mu na jzyku piguki i poczeka, a je poknie.
Po rozdaniu wszystkich lekw Mitchell poszed odszuka lekark, ale bya zajta na oddziale
eskim. Dopiero gdy poda obiad i mia ju wychodzi, udao mu si zamieni z ni sowo.
Jeden tutaj twierdzi, e potrzebuje dializ przekaza lekarce.
To na pewno powiedziaa ze smutnym umiechem i odesza, kiwajc gow.
Nadszed weekend i Mitchell mg robi, co zechce. Podczas niadania zasta Mikea
pochylonego nad stoem i wpatrzonego w zdjcie.
Bye kiedy w Tajlandii? spyta go Mike, gdy si przysiad.
Jeszcze nie.
Bajeczne miejsce. Mike poda fotk Mitchellowi. Spjrz na t lask.
Zdjcie ukazywao szczup Tajk, niezbyt adn, ale bardzo mod, stojca na ganku
bambusowej chaty.
Ma na imi Meha poinformowa Mike. Chciaa wyj za mnie. Prychn. Wiem,
wiem, jest hostess w barze. Ale gdy si poznalimy, pracowaa tam dopiero jaki tydzie. Na
pocztku nawet niczego midzy nami nie byo. Rozmawialimy tylko. Powiedziaa, e chce si
uczy angielskiego, do pracy, siedzielimy wic przy barze i nauczyem j kilku swek. Ma
jakie siedemnacie lat. Dobra, wic kilka dni pniej wrciem do baru, znw tam bya i
zabraem j do swojego hotelu. A potem pojechalimy na tydzie na Phuket. Jakbymy byli par.
No, w kadym razie wracamy do Bangkoku, a ona mi mwi, e chce za mnie wyj. Dasz wiar?
Powiedziaa, e chce ze mn jecha do Stanw. Przez jak minut nawet si nad tym
zastanawiaem. Serio. Powiesz, e mgbym tak dziewczyn znale w Stanach? Ktra by mi
gotowaa i sprztaa? I ktra do tego jest tak lask? W yciu, stary. To ju nie te czasy.
Amerykanki teraz troszcz si tylko o siebie. Waciwie to zamieniy si w facetw. No wic tak,
zastanawiaem si nad tym. Ale potem pewnego dnia sikam i czuj, e piecze mnie fujara.
Pomylaem, e musiaa mnie czym zarazi! Poszedem wic do baru i wsiadem na ni. Okazao
si, e nic mi nie jest. Pewnie dostao mi si tam troch rodka plemnikobjczego. Wrciem,
eby j przeprosi, ale Meha nie chciaa ze mn gada. Siedzia ju z ni kto inny. Jaki
holenderski fagas. Mitchell odda fotografi. I co powiesz? spyta Mike. adna, nie?
Prawdopodobnie dobrze si stao, e si z ni nie oenie.
Wiem. Kretyn ze mnie. Ale mwi ci, stary, tak mnie jaraa. Jezu. Pokrci gow i wsun

fotk do portfela.
Nie majc dokd pj, Mitchell jeszcze przez p godziny siedzia przy niadaniu. Gdy
kelnerzy przestali obsugiwa i zabrali mu talerz, uda si do maej biblioteki na pitrze, gdzie
przejrza pki z literatur inspiracyjn i religijn. Oprcz niego by tam tylko Rdiger. Siedzia
po turecku na pododze, jak zwykle boso. Mia du gow, szeroko rozstawione szare oczy i
nieco habsbursk warg. Nosi ubrania wasnej roboty, obcise rdzawe spodnie, ktre koczyy
si na wysokoci ydek, i bezrkawnik w kolorze wieo zmielonej kurkumy. Obciso stroju
razem z gibkim ciaem i bosymi stopami upodabniay go do akrobaty cyrkowego. Rdiger nie
zagrzewa nigdzie duej miejsca. Podrowa non stop od siedemnastu lat i jak sam utrzymywa,
odwiedzi wszystkie kraje wiata oprcz Korei Pnocnej i Jemenu Poudniowego. Do Kalkuty
przypedaowa, pokonawszy dwa tysice kilometrw z Bombaju na woskim rowerze z
dziesicioma biegami, nocujc pod goym niebem przy drodze. Gdy tylko dotar do miasta,
sprzeda rower, a za uzyskane pienidze mg przey nastpne trzy miesice.
Teraz siedzia nieruchomo i czyta. Nie podnis gowy, gdy wszed Mitchell.
Mitchell wzi z pki ksik, The God Who Is There Francisa Schaeffera. Zanim jednak
zdy j otworzy, Rdiger nagle przemwi.
Ja te obciem wosy oznajmi. Przesun doni po szczecinie na gowie. Miaem kiedy
takie pikne kdziory. Ale prno bya tak cika.
Nie wiem, czy w moim przypadku chodzio o prno powiedzia Mitchell.
W takim razie o co?
Pewnego rodzaju proces oczyszczenia.
Jedno i to samo! Znam takich jak ty stwierdzi Rdiger, bacznie przygldajc si
Mitchellowi i kiwajc gow. Mylisz, e nie jeste prny. Moe i nie, jeli chodzi o ciao. Ale
prawdopodobnie jeste bardziej prny, gdy chodzi o inteligencj. Lub dobro. Moe wic w
twoim przypadku obcicie wosw sprawio, e twoja prno staa si jeszcze cisza!
Moliwe rzuci Mitchell, czekajc na dalszy cig.
Lecz Rdiger szybko zmieni temat.
Czytam fantastyczn ksik powiedzia. Czytam j od wczoraj i co minuta si
zachwycam.
Co to za ksika?
Rdiger podnis wystrzpiony zielony tom w twardej oprawie.
Jezus odpowiada Hiobowi. W Starym Testamencie Hiob wiecznie zadaje Bogu pytania.
Dlaczego zsyasz na mnie takie potwornoci? Jestem twoim wiernym sug. Pyta i pyta. Ale czy
Bg mu odpowiada? Nie. Bg nic nie mwi. Z Jezusem jest inaczej. Autor tej ksiki ma teori,

e Nowy Testament jest bezporedni odpowiedzi na Ksig Hioba. Dokonuje penej analizy
tekstowej, linijka po linijce, i mwi ci, jest naprawd dokadna. Przychodz tu do biblioteki,
znajduj t ksik i jest w dech, jak to mwicie w Ameryce.
Nie mwimy w dech zaprzeczy Mitchell.
Rdiger sceptycznie podnis brwi.
Jak byem w Ameryce, cigle mwili w dech.
A kiedy to byo? W latach czterdziestych?
W siedemdziesitym trzecim! zawoa Rdiger. Benton Harbor w Michigan. Przez trzy
miesice pracowaem u pewnego znakomitego drukarza. Lloyda G. Hollowaya. I jego ony Kitty
Holloway. Mieli dzieci: Buddyego, Julie i Karen. Wpadem na pomys, eby zosta mistrzem
drukarskim. I Lloyd G. Holloway, ktry by moim nauczycielem, cigle mwi w dech
No dobrze ustpi Mitchell. Moe w Benton Harbor. Ja te jestem z Michigan.
Prosz ci rzuci lekcewaco Rdiger. Nie starajmy si rozumie siebie poprzez
autobiografi.
I po tych sowach wrci do lektury.
Po przeczytaniu dziesiciu stron The God Who Is There (sysza, e Francis Schaeffer
prowadzi w Szwajcarii fundacj, ktra oferuje darmowe zakwaterowanie) odoy ksik na
pk i wyszed z biblioteki. Przez reszt dnia wasa si po miecie. Zaniepokojenie Mitchella, e
nie sprawdza si w Kalighacie, wspistniao, co dziwne, z przypywem religijnych uczu. Przez
wikszo czasu w Kalkucie przepenia go ekstatyczny spokj, jak przy obnionej gorczce.
Pogbi wiczenia medytacyjne. Dowiadcza wraenia, jak gdyby porusza si z ogromn
prdkoci. Na cae minuty zapomina, kim jest. Na ulicach prbowa i czsto mu si udawao
znika dla samego siebie, eby, paradoksalnie, by bardziej obecnym.
Nie byo dobrego sposobu, eby to wszystko opisa. Nawet Thomas Merton potrafi tylko
wykrzesa rzeczy w stylu: Nabraem zwyczaju przechadzania si tam i z powrotem pod
drzewami lub wzdu cmentarnego muru w obecnoci Boga. Tyle tylko e Mitchell wiedzia
teraz, co Merton mia na myli, a przynajmniej tak mu si wydawao. Chonc przepikne widoki,
patrzc na piaszczyste tereny do gry w polo, wite krowy z malowanymi rogami, przyzwyczai
si do wasania po Kalkucie w obecnoci Boga. Ponadto wydawao mu si, e to nie musi by
nic trudnego utrzymanie bezporedniego i cakowitego kontaktu ze wiatem to raczej co, co
potrafi kade dziecko, a potem, dorastajc, jako o tym zapominamy i musimy uczy si od
nowa.
Niektre miasta popady w ruin, niektre zbudowano na ruinach, a jeszcze inne zachowuj
wasne ruiny, nadal si rozrastajc. Kalkuta bya takim miastem. Mitchell szed wzdu

Chowringhee Road, spogldajc na budynki, powtarzajc sowa zapamitane z Gaddisa:

nagromadzenie czasu w murach, i mylc, e Brytyjczycy pozostawili po sobie biurokracj,
ktr Hindusi jeszcze rozbudowali, tworzc w strukturach finansowych i rzdowych niezliczone
hierarchie lokalnego panteonu, wielopoziomowy system kastowy, tak wic zrealizowanie czeku
podrnego byo jak przejcie przed szeregiem pbogw, jeden sprawdza paszport, drugi
stempluje czek, nastpny sporzdza kopi transakcji przez kalk, a jeszcze inny wypisuje sum,
zanim kasjer wyda pienidze. Wszystko udokumentowane, sprawdzone, skrupulatnie
zaksigowane, a potem na zawsze zapomniane. Kalkuta bya skorup, skorup imperium, i spod
tej skorupy wypywao dziewi milionw Hindusw. Pod kolonialn powierzchni miasta kryy
si prawdziwe Indie, prastary kraj Radputw, nababw i Mogow kraj ten bucha z ogrodw
i wskich uliczek, chwilami za, zwaszcza wieczorami, gdy sprzedawcy instrumentw grali na
ulicach, wydawao si, jak gdyby Brytyjczykw nigdy tu nie byo.
Byy tam cmentarze pene brytyjskich grobw, dungla zniszczonych nagrobkw, na ktrych
Mitchell mg odczyta tylko kilka sw. Por. James Barton, m 185718 Rosalind Blade,
ona pk. Michaela Petersa. Umara w Panu, 1887. Pomniki zostay opltane przez tropikalne
pncza, a przy rodzinnych grobowcach rosy palmy. Na wirowych ciekach leay popkane
kokosowe upiny. Rebecca Winthorp, ya osiem miesicy. Mary Holmes, zmara przy
porodzie. Rzeby byy wiktoriaskie i okazae. Nad grobami czuway anioy o zniszczonych
twarzach. Apolliskie witynie o zwalonych filarach i przekrzywionych frontonach mieciy
szcztki urzdnikw Kompanii Wschodnioindyjskiej. Na malari. Na tyfus. Zjawi si str,
eby przypilnowa Mitchella. W Kalkucie nigdzie nie mona byo zosta samemu. Nawet
opuszczony cmentarz mia swojego stra. Umary w Panu. Umary w. Umary.
W niedziel Mitchell wyszed na miasto jeszcze wczeniej i spdzi tam wikszo dnia. Wrci
do schroniska dopiero na popoudniow herbat. Na werandzie, przy rolinie doniczkowej, wyj
czysty niebieski aerogram i zacz pisa do domu. Listy Mitchella z Indii byy tekstami wielce
osobliwymi. Czciowo dlatego e aerogramy suyy mu jako przeduenie wasnego dziennika,
pisa wic bardziej do siebie ni do rodziny, czciowo za ze wzgldu na wpyw dziennikw
Mertona z Getsemani. Zapisywa w nich rozmaite rzeczy, eby sprawdzi, czy aby na pewno s
prawdziwe. Raz zapisane, szy w niepami. Zanosi listy na poczt i wysya, nie zastanawiajc
si ani przez chwil, jakie wraenie zrobi na zdumionych rodzicach w Detroit. Ten list zacz od
szczegowego opisu mczyzny zakaonego gronkowcem, ktry wyjada mu twarz. Co
doprowadzio do anegdoty o trdowatym, ktrego Mitchell widzia ebrzcego dzie wczeniej.
Dalej Mitchell przeszed do omwienia mitw na temat trdu, ktry wcale nie jest a tak
zaraliwy. Nastpnie nagryzmoli kartk pocztow do Larryego w Grecji, podajc jako adres

zwrotny schronisko Armii Zbawienia. Wyj z plecaka list od Madeleine, pomyla nad
odpowiedzi i schowa go z powrotem.
Gdy Mitchell koczy pisa, na werandzie pojawi si Rdiger. Usiad i zamwi dla siebie
herbat.
Podano mu j i wtedy zwrci si do Mitchella:
Powiedz mi co. Dlaczego przyjechae do Indii?
Chciaem pojecha gdzie, gdzie jest inaczej ni w Ameryce odpowiedzia Mitchell. I
chciaem popracowa dla Matki Teresy.
Wic przyjechae tutaj, eby spenia dobre uczynki.
Przynajmniej prbowa.
Interesujca sprawa z tymi dobrymi uczynkami. Jestem Niemcem, wic oczywicie wiem
wszystko o Marcinie Lutrze. Sk w tym, e chobymy nie wiem jak bardzo prbowali by
dobrzy, nigdy nie bdziemy dobrzy wystarczajco. Wic Luter mwi: wystarczy wiara. Ale hej,
poczytaj Nietzschego, jeli chcesz si czego dowiedzie o tej koncepcji. Nietzsche uwaa, e
Luter tylko prbowa uatwi wszystkim zadanie. Nie martwcie si, ludziska, jeli nie moecie
czyni dobra. Wystarczy, e bdziecie wierzy. Wiara was usprawiedliwi! Zgadza si? Moe tak,
moe nie. Nietzsche nie by, jak wielu sdzi, przeciwko chrzecijastwu. Nietzsche uwaa po
prostu, e by tylko jeden chrzecijanin: Chrystus. Po nim wszystko si skoczyo. Zaduma si
i umiechnity, rozpromieniony, wpatrywa si w sufit. Fajnie byoby by takim
chrzecijaninem doda. Pierwszym chrzecijaninem. Zanim nastpi koniec, kaput.
Wanie kim takim chcesz by?
Jestem tylko podrnikiem. Podruj, wszystko, czego potrzebuj, nosz ze sob i nie mam
adnych problemw. Nie mam pracy, chyba e jej potrzebuj. Nie mam ony. Nie mam dzieci.
Nie masz butw zauway Mitchell.
Kiedy je nosiem. Potem jednak zdaem sobie spraw, e bez nich jest duo lepiej. Wszdzie
chodz boso. Nawet po Nowym Jorku.
Chodzie boso po Nowym Jorku?
Jest cudownie, jakby si chodzio po jednym wielkim grobowcu!
Nastpnym dniem by poniedziaek. Mitchell chcia najpierw wysa list i dlatego stawi si w
Kalighacie pniej ni zwykle. Wolontariusz, ktrego nigdy wczeniej nie widzia, rozwozi ju
wzkiem leki. Irlandzka lekarka wrcia do Dublina, a jej miejsce zaj nowy lekarz, ktry mwi
tylko po wosku.
Pozbawiony swojej rutynowej porannej czynnoci Mitchell spdzi nastpn godzin, snujc
si po mskim oddziale, sprawdzajc, czy moe si do czego przyda. W ku w grnym

rzdzie lea chopiec w wieku omiudziewiciu lat i trzyma pudeko z wyskakujcym

pajacykiem. Mitchell nigdy nie widzia w Kalighacie dziecka, wspi si wic na ko i usiad
obok niego. Chopiec, ktry mia ogolon gow i cienie pod oczami, poda Mitchellowi
pudeko. Mitchell od razu zauway, e zabawka jest popsuta. Wieczko nie chciao si zamkn,
przez co figurka tkwia w rodku. Przytrzymujc je palcem, Mitchell pokaza chopcu, eby
przekrci korbk i w odpowiednim momencie puci wieczko, pozwalajc lalce wyskoczy.
Chopiec by wniebowzity. Mitchell musia powtarza to raz za razem.
Tymczasem mina dziesita. Za wczenie na podanie obiadu. Za wczenie na powrt do
domu. Wikszo pozostaych wolontariuszy kpaa pacjentw, cigaa brudn pociel z ek
lub wycieraa gumowe maty chronice materace to znaczy zajmowaa si brudnymi,
mierdzcymi pracami, ktre Mitchell te powinien by wykonywa. Chwilowo postanowi, e
zacznie teraz, w tej minucie. Ale potem zobaczy pszczelarza, ktry zblia si do niego z
narczem brudnej pocieli, i w mimowolnym odruchu wycofa si przez uk i wszed po schodach
na dach.
Wmwi sobie, e wychodzi tylko na dwietrzy minuty, eby uciec przed zapachem rodka
dezynfekujcego. Dzisiaj przyby tu w okrelonym celu, a tym celem byo przezwycienie
wasnego wstrtu, przedtem jednak potrzebowa troch wieego powietrza.
Na dachu dwie wolontariuszki rozwieszay mokre pranie na sznurze. Jedna z nich, mwica z
amerykaskim akcentem, opowiadaa:
Powiedziaam Matce, e zastanawiam si nad wakacjami. Moe pojechaabym do Tajlandii i
przez tydzie lub dwa wylegiwaabym si na play. Jestem tu od prawie szeciu miesicy.
I co ona na to?
Powiedziaa, e jedyn wan rzecz w yciu jest dobroczynno.
Dlatego jest wita skomentowaa ta druga.
A ja nie mog sta si wita, a potem pojecha na pla? spytaa Amerykanka i obie
wybuchy miechem.
Gdy rozmawiay, Mitchell przeszed na drugi koniec dachu. Wygldajc nad krawdzi,
zdziwi si, widzc wewntrzny dziedziniec ssiedniej wityni Kali. Na kamiennym otarzu
starannie uoono sze kozich bw, wieo ucitych, o kudatych szyjach wci czerwonych od
krwi. Mitchell stara si, jak mg, prezentowa postaw ekumeniczn, ale ofiary ze zwierzt
przekraczay granice jego tolerancji. Jeszcze przez chwil wpatrywa si w kozie by, a potem z
nag determinacj wrci po schodach na d i odnalaz pszczelarza.
Jestem z powrotem oznajmi.
wietnie rzek pszczelarz. W sam por. Potrzebuj pomocy.

Poprowadzi Mitchella do ka porodku sali. Lea w nim mczyzna, ktry nawet wrd
innych starcw w Kalighacie wyglda na szczeglnie wychudzonego. Owinity w przecierado,
przypomina egipsk mumi, wiekow i brzow, a podobiestwo to podkrelay jeszcze jego
zapadnite policzki i zakrzywiony, ostro zakoczony nos. Jednak w przeciwiestwie do mumii
mia szeroko otwarte oczy. Byy niebieskie i przeraone, wpatrzone w co u gry, co tylko on
mg dostrzec. Bezustanne drenie jego czonkw pogbiao wyraz miertelnego przeraenia na
jego twarzy.
Tego dentelmena trzeba wykpa oznajmi pszczelarz swym gbokim gosem. Kto
zakosi nosze, wic musimy go przenie.
Nie byo jasne, jak maj to zrobi. Mitchell stan w nogach ka i czeka, a pszczelarz
cignie ze starca przecierado. Obnaony w ten sposb mczyzna wyglda jeszcze bardziej
chudo. Pszczelarz chwyci go pod pachami, Mitchell za kostki i w ten niezbyt delikatny sposb
dwignli go z materaca i przenieli do przejcia.
Szybko zdali sobie spraw, e powinni byli poczeka na nosze. Starzec by ciszy, ni si
spodziewali, i nieporczny. Zapad si midzy nimi jak zwierzca tusza. Starali si nie go jak
najostroniej. Gdy jednak zaczli sun z nim midzy kami, okazao si, e nie ma adnego
miejsca, gdzie mogliby go na chwil pooy. Wydawao si, e najlepiej bdzie jak najszybciej
dotaszczy go do azienki, i w tym popiechu zaczli traktowa go mniej jak osob, a bardziej jak
przedmiot. A sprzyjao temu to, e starzec najwyraniej nie zdawa sobie sprawy z tego, co si
dzieje. Dwukrotnie cakiem mocno uderzyli nim o ko. Mitchell poprawi chwyt wok kostek,
o mao go nie upuszczajc, po czym dotarli przez oddzia eski do azienki na tyach.
azienka, pomieszczenie z tego kamienia, ze stoem, na ktrym uoyli mczyzn, bya
owietlona mglistym wiatem sczcym si przez jedyne okno z kamienn kratownic. Ze cian
wystaway mosine krany, a porodku podogi wpuszczony by odpyw jak w rzeni.
Ani Mitchell, ani pszczelarz nie komentowali tego, e nie popisali si, przenoszc starca. Teraz
chory lea na plecach, jego koczyny wci trzsy si gwatownie, a oczy byy szeroko otwarte,
jak gdyby wywietlay niekoczcy si horror. Powoli cignli mu przez gow szpitaln
koszul. Pod ni krocze zakrywa nasczony banda.
Mitchell przesta si ba. Cokolwiek musia zrobi, by na to gotw. Wreszcie. Po to tu
przyjecha.
Pszczelarz przeci noyczkami tam. Zaplamione rop powijaki rozchyliy si, odsaniajc
rdo cierpie starca.
Moszn zaatakowa guz wielkoci grejpfruta. Pocztkowo sam rozmiar tej naroli utrudnia
utosamienie jej z guzem; wygldaa bardziej jak rowy balon. Guz by tak wielki, e rozcign

zwykle pomarszczon skr moszny i napi j jak na bbnie. Na kocu tego wybrzuszenia,
niczym zwizana szyjka balonu, zwisa skurczony penis.
Gdy opatrunek opad, starzec zasoni si drcymi domi. Pierwszy znak, e jest wiadomy
ich obecnoci.
Pszczelarz odkrci kran i sprawdzi temperatur wody. Napeni kube. Trzymajc go wysoko,
zacz polewa starca. Powoli, ceremonialnie.
Oto ciao Chrystusa rzek pszczelarz. Znw napeni kube i powtrzy cay proces,
intonujc: Oto ciao Chrystusa. Oto ciao Chrystusa. Oto ciao Chrystusa.
Mitchell te napeni wiadro wod i zacz ni polewa leacego. Zastanawia si, czy
spywajca na niego woda nie zwiksza jego blu. Nie sposb byo tego stwierdzi.
Goymi rkami namydlili starca antyseptycznym mydem. Umyli mu stopy, nogi, poladki,
tors, ramiona, szyj. Ani przez chwil Mitchell nie wierzy, e owo toczone przez nowotwr ciao
na stole jest ciaem Chrystusa. My starca jak najdelikatniej, masujc skr u podstawy guza,
ktry by jadowicie zaczerwieniony i sczya si z niego krew. Mitchell stara si, eby mczyzna
czu si mniej zawstydzony, chcia mu da do zrozumienia, e w tych ostatnich dniach nie jest
sam, nie cakowicie, i e te dwie dziwne postacie, ktre go myj, cho nieporadnie i niewprawnie,
mimo wszystko bardzo si dla niego staraj.
Gdy spukali mydliny i wytarli starca, pszczelarz zaoy mu nowy banda. Ubrali go w czyst
koszul i przenieli z powrotem na sal. Gdy pooyli go w ku, wci lepo wpatrywa si
przed siebie, dygoczc z blu, jak gdyby w ogle si tam nie pojawili.
Dobra, wielkie dziki powiedzia pszczelarz. A, mgby zabra te rczniki do pralni?
Mitchell zgarn rczniki, tylko troch martwic si tym, co na nich jest. W sumie czu si
dumny z tego, co si wanie zdarzyo. Gdy pochyla si nad koszem na bielizn, jego krzyyk
zadynda na acuszku, rzucajc na cian cie.
Szed wanie sprawdzi, jak si czuje chopiec z zabawk, gdy dostrzeg agronoma. Ten
drobny, ponury mczyzna siedzia na ku z cer znacznie bardziej pok ni w miniony
pitek kolor ten opanowa nawet biaka oczu, ktre nabray niepokojco pomaraczowej
barwy.
Dzie dobry powiedzia Mitchell.
Agronom rzuci mu surowe spojrzenie, ale nic nie powiedzia.
Jako e Mitchell nie mia do przekazania dobrych wiadomoci o jego szansach na dializ,
usiad na ku i nie pytajc o zgod, zacz masowa mu plecy. Wymasowa mczynie
ramiona, szyj i gow. Po pitnastu minutach, gdy skoczy, spyta:
Mog co jeszcze dla pana zrobi?

Agronom zastanowi si.

Musz si zaatwi oznajmi.
Mitchell by zaskoczony. Zanim jednak zdy cokolwiek zrobi lub powiedzie, zjawi si
przed nimi mody Hindus. By fryzjerem. Podnis miseczk, pdzel i brzytw.
Golenie! owiadczy radosnym tonem.
Bez zbdnych wstpw zacz namydla agronomowi policzki.
Chory nie mia siy protestowa.
Musz si zaatwi powiedzia znowu, nieco bardziej dobitnie.
Golenie, golenie fryzjer powtarza jedyne znane sobie angielskie sowo.
Mitchell nie wiedzia, gdzie si trzyma baseny. Ba si, co moe si sta, jeli szybko ich nie
znajdzie, ba si te tego, co si stanie, gdy je ju odszuka. Odwrci si, wypatrujc pomocy.
Wszyscy inni wolontariusze byli zajci. W pobliu nie byo adnej zakonnicy.
Zanim Mitchell si do niego odwrci, agronom ju cakowicie o nim zapomnia. Obydwa
policzki mia pokryte pian. Zacisn powieki z grymasem na twarzy i powiedzia z desperacj, ze
zoci, z ulg:
Robi!
Fryzjer, niczego niewiadomy, zacz go goli.
I Mitchell ruszy przed siebie. Wiedzc ju, e dugo bdzie aowa tej chwili, moe do koca
ycia, jednak nie bdc w stanie si oprze sodkiemu impulsowi, ktry przepywa przez kady
jego nerw, zmierza ku frontowej czci domu, mijajc Mateusza 25, 40 i dalej, po schodkach w
gr, na jasny, upady wiat.
Na ulicy toczyli si pielgrzymi. Ze wityni Kali, gdzie wci zarzynano kozy, dolatywa
brzk santuru. Dwiki osigny crescendo i umilky. Mitchell kierowa si w stron przystanku
autobusowego, idc pod prd. Sprawdzi, czy kto go nie ledzi, czy nie goni go pszczelarz, eby
zacign go z powrotem. Ale nikt nie zauway jego wyjcia.
Wysmolony autobus, ktry nadjecha, by jeszcze bardziej zatoczony ni zwykle. Mitchell
musia si wspi na tylny zderzak razem z band modych mczyzn i mocno si trzyma. Kilka
minut pniej, gdy autobus stan w korku, Mitchell wgramoli si na dach. Siedzcy tam
pasaerowie, te modzi, umiechnli si do niego rozbawieni na widok cudzoziemca
podrujcego na dachu. Gdy autobus toczy si w stron centrum, Mitchell obserwowa, co si
dzieje poniej. Na rogach ulic ebray grupki urwisw. Bezpaskie psy o brzydkich pyskach
grzebay w mieciach i spay na boku w poudniowym socu. W oddalonych od centrum
dzielnicach sklepy i domostwa wyglday skromnie, gdy jednak zbliali si do centrum, budynki
staway si coraz bardziej okazae. Gipsowe fasady uszczyy si, a elazne kraty na balkonach

byy uszkodzone lub w ogle przepady. Z tej wysokoci Mitchell mg zajrze do salonw. W
kilku dostrzeg aksamitne zasony i misternie rzebione meble. W wikszoci jednak jedynym
umeblowaniem bya mata na pododze, na ktrej siedziaa caa rodzina, spoywajc obiad.
Wysiad niedaleko budynku kolei. W nieowietlonym wntrzu, na ktre spoglda z gry
czarno-biay portret Gandhiego, Mitchell ustawi si w ogonku po bilet. Kolejka posuwaa si
wolno, dziki czemu mia mnstwo czasu, eby przestudiowa tablic odjazdw i podj decyzj,
dokd si wybierze. Na poudnie do Madrasu? Na pnoc do grzystego Dardylingu? A moe
by tak jeszcze dalej, a do Nepalu?
Mczyzna stojcy za nim w kolejce mwi do ony:
Wyjaniaem ci ju, jeli pojedziemy autobusem, musimy przesiada si trzy razy. Duo
lepiej pojecha pocigiem.
O dwudziestej dwadziecia cztery z dworca Howrah odjeda pocig do Waranasi. Do
witego miasta nad Gangesem dociera w poudnie nastpnego dnia. Bilet do drugiej klasy z
kuszetk kosztowa dziewi dolarw.
Mitchell wyszed i przystpi do gromadzenia prowiantu na podr w tempie, w jakim
przestpca szykowaby ucieczk. Kupi butelkowan wod, mandarynki, tabliczk czekolady,
paczk herbatnikw i kawaek dziwnie kruszcego si sera. Nie jad jeszcze obiadu, zatrzyma si
wic w restauracji na misk warzywnego curry i parath. Potem udao mu si znale Herald
Tribune i usiad w kawiarni, eby przeczyta gazet. Majc jeszcze troch wolnego czasu, zrobi
sobie poegnalny spacer po okolicy, zatrzymujc si przy jasnozielonej sadzawce, w ktrej
odbijay si sunce nad ni chmury. Byo ju po szesnastej, gdy wrci do schroniska.
Spakowanie si zajo mu ptorej minuty. Wrzuci do worka spodenki i koszulk na zmian
razem z kosmetyczk, kieszonkowym Nowym Testamentem i dziennikiem. W tym czasie do
domku wszed Rdiger, niosc pod pach jaki zwj.
Dzisiaj owiadczy z satysfakcj znalazem skrzan dzielnic. W tym miecie wszystko
ma swoj dzielnic. Podczas spaceru wpadem na pomys, eby sobie uszy superskrzan
torebk na paszport.
Torebk na paszport powtrzy Mitchell.
Tak, potrzebujesz paszportu, eby udowodni wiatu, e istniejesz. Ci z kontroli
paszportowej nie umiej spojrze na ciebie i zobaczy w tobie czowieka. Nie! Musz spojrze na
to mae zdjcie. Dopiero wtedy uwierz, e istniejesz. Pokaza Mitchellowi zwj wygarbowanej
skry. Moe tobie te uszyj.
Za pno. Wyjedam oznajmi Mitchell.
A wic nosi ci, co? Dokd jedziesz?

 Do Waranasi.
Zatrzymaj si w Yogi Lodge. Najlepsze miejsce.
Dobra, sprbuj.
Rdiger nieco oficjalnie wycign rk.
Gdy ci pierwszy raz zobaczyem powiedzia pomylaem sobie: Nie jestem co do niego
przekonany. Ale ma otwarty umys.
Spojrza Mitchellowi w oczy, jak gdyby wyraa swoj aprobat i yczy wszystkiego dobrego.
Mitchell odwrci si i wyszed.
Przechodzi przez dziedziniec, gdy wpad na Mikea.
Wymeldowujesz si? spyta Mike, zauwaywszy worek.
Postanowiem troch pojedzi wyjani Mitchell. Ale suchaj, zanim wyjad, pamitasz
ten sklep z lassi, o ktrym wspominae? Z bhang lassi? Pokaesz mi, gdzie jest?
Mike z radoci speni jego prob. Wyszli przez bram, przecili Sudder Street, minli stoisko
z herbat po drugiej stronie i wkroczyli w labirynt wszych uliczek. Podszed do nich ebrak,
wycigajc rk i woajc: Bakszysz! Bakszysz!.
Mike nie zatrzymywa si, ale Mitchell przystan. Pogrzeba w kieszeni, wycign
dwadziecia pajs i woy monet do brudnej doni ebraka.
Po przyjedzie tutaj te dawaem ebrakom powiedzia Mike. Potem zdaem sobie
spraw, e to beznadziejna sprawa. Worek bez dna.
Jezus powiedzia, eby dawa kademu, kto o to prosi rzek Mitchell.
Niby tak odpar Mike ale od razu wida, e nigdy nie by w Kalkucie.
Okazao si, e sklep z lassi nie jest adnym sklepem, tylko straganem ustawionym pod
podziurawion cian. Stay na nim trzy dzbany przykryte rcznikami, osaniajc je przed
muchami.
Sprzedawca wyjani, co jest w kadym z dzbanw.
Sone lassi. Sodkie lassi. Bhang lassi.
Przyszlimy na bhang lassi powiedzia Mike.
Wywoao to wybuch wesooci dwch mczyzn podpierajcych cian, przypuszczalnie
znajomych sprzedawcy.
Bhang lassi! zawoali. Bhang!
Sprzedawca nala im dwie wysokie szklanki. Bhangi lassi miao zielonkawo-brzow barw.
Pyway w nim kawaki czego.
Zobaczysz, odlecisz po tym przestrzeg go Mike, podnoszc szklank do ust.
Mitchell pocign yk. Smak koucha ze stawu.

 A przy okazji, mog zobaczy zdjcie tej dziewczyny, ktr poznae w Tajlandii?
Mike umiechn si lubienie, wycigajc je z portfela. Poda fotografi Mitchellowi. Nie
patrzc na ni, Mitchell natychmiast przedar j na p i wyrzuci na ziemi.
Hej!
I po zdjciu powiedzia Mitchell.
Podare moje zdjcie! Co ci strzelio do ba?
Pomagam ci. To aosne.
Wal si! Mike obnay zby jak szczur. Kurwa, co za witobliwy pojeb!
Zobaczmy, co gorsze. By witobliwym pojebem czy kupowa usugi nieletnich
prostytutek?
Ooooo, patrzcie, ebrak szydzi Mike. Rzuc mu monet. Jaki jestem wity! Zbawi cay
wiat!
Ooooo, patrzcie, tajska hostessa. Chyba leci na mnie! Oeni si z ni! Zabior j do domu,
eby mi sprztaa i gotowaa. W moim kraju adna na mnie nie poleci, bo jestem grubym
bezrobotnym frajerem. Wic skombinuj sobie tajsk dup.
Wiesz co? Gocie si, ty i ta twoja Matka Teresa! Spadaj, fiucie! Zabaw si z siostrzyczkami.
Mam nadziej, e ci obcign, bo bardzo tego potrzebujesz.
Ta maa wymiana propozycji wprawia Mitchella w wymienity nastrj. Dopi do koca bhang
lassi i wrci do schroniska. Weranda bya zamknita, poszed wic do biblioteki. Usiad na
pododze w kcie w gbi sali i uywajc Francisa Schaeffera jako podkadki, zacz wypenia
kolejny aerogram.
Droga Madeleine!
Pozwl, e sowami Dustina Hoffmana powiem to gono i wyranie:
Nie wychod za tego faceta!!! Nie jest Ciebie wart.
Dziki za fajny i dugi list. Odebraem go w Atenach jaki miesic temu. Przepraszam, e
do tej pory si nie odzywaem. Robiem wszystko, eby nie dopuszcza do siebie myli o
Tobie.
Wanie napiem si bhang lassi. Lassi, jeli nigdy nie pia, to chodny i orzewiajcy
indyjski napj z jogurtu. Bhang to trawka. Kupiem ten napj pi minut temu u ulicznego
sprzedawcy, co jest jeszcze jednym z wielu cudw tego subkontynentu.
A teraz do rzeczy. Kiedy rozmawialimy o maestwie (w sensie abstrakcyjnym
oczywicie), miaa tak teori, e ludzie dziel si na trzy kategorie. Ci, ktrzy klasycznie
polubiaj swoje sympatie ze studiw, zwykle pierwszego lata po uzyskaniu dyplomu, to
rzut 1. Ci z rzutu 2 bior lub w wieku okoo 28 lat. No i jest jeszcze ostatnia fala

lubw, rzut 3, tych, ktrzy decyduj si na maestwo w akcie desperacji, majc jakie
36, 37, a nawet 39 lat.
Mwia wtedy, e nigdy nie wyjdziesz za m od razu po studiach. Planowaa poczeka,
a ustawisz si zawodowo, i wemiesz lub po trzydziestce. Skrycie zawsze sdziem, e
naleysz do rzutu 2, ale gdy Ci zobaczyem w dzie rozdania dyplomw, zrozumiaem, e
zdecydowanie i nieodwracalnie naleysz do rzutu 1. Potem dostaem od Ciebie list. Im
duej go czytaem, tym bardziej zdawaem sobie spraw z tego, czego mi nie mwisz. Pod
tym drobniutkim pismem kryje si tumione pragnienie. Moe to wanie byo rol Twojego
pisma od zawsze prbowao nie dopuci do tego, by Twoje szalone pragnienia rozsadziy
Ci ycie.
Skd to wszystko wiem? Powiedzmy, e podczas swoich podry zapoznaem si z
wewntrznymi stanami, ktre niweluj dystans midzy ludmi. Czasem, pomimo e bardzo
jestemy oddaleni fizycznie, zdoaem si do Ciebie zbliy, a do tego najbardziej
strzeonego miejsca w gbi serca. Mog poczu to, co Ty czujesz. Std.
Musz si spieszy. Musz zdy na nocny pocig i wanie zauwayem, e w moim
polu widzenia pojawiy si na obrzeach jakie byski.
Wic tak, nie byoby z mojej strony uczciwe, gdybym napisa to wszystko, nie dajc Ci
niczego do przemylenia. Propozycji, tak to moesz nazwa. Charakter tej propozycji jednak
nie jest czym, co mody dentelmen (nawet taki jak ja, ktry zrezygnowa z noszenia
bielizny), mgby zawrze w licie. Jest to co, co musz Ci powiedzie w cztery oczy.
Kiedy to nastpi, nie wiem. Jestem w Indiach od trzech tygodni, a widziaem tylko
Kalkut. Chc zobaczy Ganges i tam wanie teraz jad. Chc odwiedzi Nowe Delhi i Go
(gdzie wystawiaj w katedrze nienaruszone szcztki witego Franciszka Ksawerego). Zaley
mi na podry do Radastanu i Kaszmiru. Larry wci planuje si ze mn spotka w marcu
(czekaj, a Ci powiem, co u Larryego!), ebymy odbyli sta u profesora Hughesa. Krtko
mwic, pisz ten list, poniewa jeli faktycznie zaliczasz si do rzutu 1, mog nie zdy
osobicie wpyn na bieg rzeczy. Jestem za daleko, eby sportowym autem pomkn przez
Bay Bridge i przerwa ceremoni (zreszt nigdy bym nie zablokowa drzwi krzyem).
Nie wiem, czy ten list do Ciebie trafi. Innymi sowy, musz oprze si na wierze, co
prbuj ostatnio czyni bez spektakularnych sukcesw.
To bhang lassi jest, musz przyzna, dosy mocne. Prbuj tutaj zgbia sprawy
ostateczne, ale w tej chwili chtniej zajbym si tymi bardziej przyziemnymi. Nic nie mwi,
ale w Princeton maj kurs dla magistrantw anglistyki. W Yale i na Harvardzie s studia
teologiczne. W maych klitkach w New Jersey i New Haven dwoje pilnych studentw moe

razem oddawa si nauce.

Ale o tym sza. Jeszcze nie. Nie teraz. Moesz przypisa te wszystkie niestosowne uwagi
mocy bengalskiego koktajlu. Tak naprawd chciaem tylko napisa krtk wiadomo. To
moga by pocztwka. Chciaem tylko napisa jedno.
Nie wychod za tego faceta.
Po prostu nie rb tego, Mad.
Zapad ju wieczr, gdy zszed na d. rodkiem ulicy przewalay si tabuny ludzi, a wiszce
nad ich gowami te arwki wieciy jak w czasie karnawau. Sprzedawcy instrumentw dli w
drewniane flety i plastikowe puzony, prbujc przycign kupujcych. Restauracje byy
pootwierane.
Mitchell maszerowa pod rozoystymi drzewami, a jego umys a wrza. Powietrze delikatnie
muskao mu twarz. W pewnym sensie bhang by zbdny. Natok wrae bombardujcych
Mitchella, gdy doszed do rogu ulic bezustanne dwiki klaksonw, perkotanie silnikw
ciarwek, okrzyki mczyzn mrwek pchajcych wzki zaadowane rzep lub zomem
przyprawiby go o zawrt gowy, nawet gdyby by zupenie czysty w rodku dnia. Jakby
wdycha dym ze skrta po wypaleniu skrta. By tak zaabsorbowany, e zapomnia, dokd idzie.
Mg tam zosta ca noc, przygldajc si, jak ruch uliczny przesuwa si o jeden metr. Nagle
jednak zatrzymaa si przy nim riksza, ktrej przybycie zarejestrowa ktem oka. Rikszarz,
wychudy, ciemnowosy mczyzna z zielonym rcznikiem zawinitym na gowie, skin na
Mitchella, wskazujc puste siedzisko. Mitchell zerkn na nieprzenikaln cian ruchu ulicznego.
Spojrza na siedzisko. I po chwili ju zajmowa miejsce.
Rikszarz pochyli si, eby podnie dugie drewniane rczki rikszy. I jak biegacz na dwik
wystrzau byskawicznie wmiesza si w gszcz innych pojazdw.
Przez duszy czas poruszali si po bokach ulicznego strumienia. Rikszarz przelizgiwa si
midzy pojazdami. Gdy tylko znajdowa przerw przy autobusie lub ciarwce, rusza do
przodu, a potem zwalnia przy kolejnej przeszkodzie. Riksza zatrzymywaa si i ruszaa znowu,
skrcaa, przyspieszaa i niespodziewanie stawaa, jak samochodzik w wesoym miasteczku.
Siedzisko rikszy byo jak tron, obite jasnoczerwonym winylem i udekorowane portretem
Ganei. Daszek by zoony, wic Mitchell widzia wielkie drewniane koa po obu stronach. Od
czasu do czasu zrwnywali si z innymi rikszami i wtedy Mitchell zerka na ich pasaerw.
Bramink, ktrej sari uwidaczniao waek tuszczu na brzuchu. Trzy uczennice odrabiajce prac
domow.
Dwieki klaksonw i krzyki przechodniw wydaway si Mitchellowi wytworem jego umysu.
ciska swj marynarski worek, ufajc, e rikszarz zawiezie go tam, dokd chce dojecha. Jego

ciemnoskre plecy lniy od potu, a minie i cigna napinay si jak struny fortepianu. Po
pitnastu minutach jazdy zygzakiem opucili gwn arteri i przyspieszyli, przejedajc przez
dzielnic w wikszoci pozbawion wiate.
Czerwone winylowe siedzisko w rikszy skrzypiao jak boks w barze. Ganea o gowie sonia
mia kruczoczarne rzsy gwiazdy Bollywoodu. Nagle niebo rozpogodzio si i Mitchell ujrza w
grze stalowe dwigary mostu. Wyrasta jak diabelski myn przyozdobiony kolorowymi
arwkami. Poniej rzeka Hugli, zupenie czarna, odbijaa czerwony neon stacji kolejowej na
drugim brzegu. Mitchell wychyli si z siedzenia, eby spojrze na wod. Gdyby teraz wypad z
rikszy, runby kilkadziesit metrw w d. Nikt by nawet nie zauway.
Ale nie spad. Pozosta w rikszy, siedzc w niej prosto wieziony niczym sahib. Zamierza
wrczy rikszarzowi szczodry napiwek, gdy dojad na stacj. Co najmniej tygodniow pensj.
Tymczasem czerpa przyjemno z samej jazdy. By w stanie ekstatycznego uniesienia. Wieziono
go by naczyniem w naczyniu. Teraz rozumia modlitw Jezusow. Rozumia zmiowanie. Na
pewno rozumia grzesznika. Gdy przejeda przez most, jego usta nie poruszay si. O niczym
nie myla. Zupenie jakby tak jak obiecaa Franny modlitwa przeja nad nim kontrol i
odmawiaa si sama w jego sercu.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.
Panie Jezu Chryste, zmiuj si nade mn, grzesznikiem.

I WSPCZUY SERDECZNIE

Gdy w poowie lat szedziesitych Alton Hanna zosta rektorem Baxter, opuciwszy
stanowisko dziekana wydziau w Connecticut College, i musia si przeprowadzi do New Jersey,
jego crki nie byy tym zachwycone. Podczas dziewiczej podry do Garden State zaczy apa
si za nosy i piszcze, gdy tylko ujrzay tabliczk z napisem Witamy w New Jersey, na dugo
zanim minli jakkolwiek rafineri. Gdy zamieszkali w Prettybrook, ich tsknota za starym
domem jeszcze si nasilia. Alwyn skarya si, e tskni za koleankami ze szkoy. Madeleine
uwaaa, e nowy dom jest niedogrzany, a poza tym budzi w niej lk. Baa si zasypia w swoim
wielkim pokoju. Alton sprowadzi crki do Prettybrook w przekonaniu, e spodoba im si
przestronny dom i zielony ogrd. Wiadomo, e wolayby nadal mieszka w ciasnym
szeregowcu w New London, miejscu, ktre skadao si gwnie ze schodw, nie bya czym, co
chcia usysze.
Ale w tym burzliwym dziesicioleciu dao si sysze niewiele miych rzeczy. Alton obj
Baxter College w czasie, gdy dofinansowanie uczelni kurczyo si, a bra studencka ochoczo
buntowaa. W pierwszym roku rektorskiej kadencji Altona protestujcy zorganizowali strajk
okupacyjny w budynku administracji. Uzbrojeni w szczegow list da zniesienie
egzaminw wstpnych, powoanie wydziau studiw afroamerykaskich, zakaz werbowania do
wojska na terenie kampusu oraz odrzucenie pomocy finansowej od korporacji zwizanych z
produkcj wojskow lub naftow rozbili obz na orientalnych dywanach przed biurem Altona.
Gdy Alton spotka si z ich przywdc Ir Carmichaelem, bezsprzecznie inteligentnym
chopakiem ubranym w bojwki z ostentacyjnie rozpitym rozporkiem, za drzwiami skandowao
slogany pidziesiciu zaronitych studentw. eby wysa sygna, e tego typu rzeczy nie bd
tolerowane za jego rzdw, a take dlatego e by republikaninem i popiera wojn w Wietnamie,
Alton w kocu sprowadzi policj. Usunicie studentw z budynku przynioso spodziewany
efekt w postaci zaognienia sytuacji. Wkrtce na uczelnianym zielecu palia si kuka podpisana
Hiroszima Hanna z ys gow powikszon odraajco na ksztat atomowego grzyba. Kadego
dnia pod oknem Altona zbieraa si chmara protestujcych, ktrzy haaliwie domagali si jego
krwi. O osiemnastej, gdy studenci si rozchodzili (ich oddanie dla sprawy nie obejmowao
powicenia kolacji), Alton salwowa si ucieczk. Przecinajc zieleniec, gdzie z wizu wci
dynday zwglone szcztki kuky, pospiesznie dociera do samochodu na parkingu dla
administracji i odjeda do Prettybrook, gdzie jego crki z uporem gono krytykoway
przeprowadzk do New Jersey.
Z Alwyn i Madeleine Alton mg negocjowa. Starsz przekupi lekcjami jazdy konnej w
Prettybrook Country Club. Szybko zacza chodzi w bryczesach i kurtce dokejskiej, nawizaa
niemal seksualn wi z kasztank o imieniu Riviera Red i nigdy ju nie wspomniaa o New

London. Madeleine zostaa zjednana wystrojem wntrz. Pewnego weekendu Phyllida zabraa j
do Nowego Jorku. Po powrocie do domu w niedziel wieczorem powiedziaa Madeleine, e
czeka na ni w pokoju niespodzianka. Madeleine wbiega po schodach na gr i okazao si, e
ciany jej pokoju pokrywaj reprodukcje z ukochanej wwczas ksiki, Madeline Ludwiga
Bemelmansa. Gdy spdzay z matk czas na Manhattanie, star tapet zastpiono now, ktr
Phyllida specjalnie zamwia u producenta tapet w Trenton. Wejcie do pokoju byo jak
zanurzenie si w samej Madeline. Na jednej cianie widniaa surowa jadalnia przyzakonnej
szkoy, a na drugiej rozbrzmiewajce echem dormitorium dziewczynek. Wszdzie dookoa liczne
Madeline dokonyway rnych miaych wyczynw, jedna robia min (A w Zoo, gdy tygrys
krat swej klatki przygryz i wyszczerzy ky, tylko prychna: Phi! ), inna miao balansowaa
na mocie nad Sekwan, jeszcze inna podnosia koszul nocn, ukazujc blizn na brzuszku.
Gboka, skbiona ziele paryskich parkw, powtarzany motyw Panny Rozsdek, ktra z
popiechu wprost mdlaa, rk przytrzymujc welon, i ktrej cie wydua si wraz z
przeczuciem, e co zakca porzdek, a nad kontaktem jednonogi onierz o kulach pod
napisem I wspczuy serdecznie ilustracje te oddaway ducha Parya, miasta
uporzdkowanego jak dwa proste rzdy dziewczynek, kolorowego jak pastelowa paleta
Bemelmansa, wiata instytucji rzdowych i posgw bohaterw wojennych oraz
kosmopolitycznych znajomoci takich jak syn hiszpaskiego ambasadora (zabjczo przystojny
modzian w oczach szecioletniej Maddy), Parya z ksieczki dla dzieci, jednak niezupenie
pozbawionego odniesie do pomyek i nieszcz dorosych i nieosadzajcego rzeczywistoci,
lecz szlachetnie stawiajcego jej czoo, wielkiego miasta reprezentujcego osobliwy triumf
ludzkoci, miasta, ktre, cho tak olbrzymie, nie przeraao jej, tak maej to wszystko w jaki
sposb przemawiao do kilkuletniej Madeleine. I do tego dochodzio jej imi, jake podobne,
znajome atrybuty klasy i poczucie, nieopuszczajce jej ani wtedy, ani teraz, e jest t jedyn w
caej gromadzie dziewczt, o ktrej pisarz moe napisa ksik.
Nikt nie mia takiej tapety. Dlatego wanie, dorastajc na Wilson Lane, Madeleine nigdy jej
nie zmienia.
Teraz wyblaka od soca i odazia na zczeniach. Jeden pas, z bouvierem w Ogrodzie
Luksemburskim, pok od przeciekajcej przez sufit wody. Jeli wprowadzenie si z powrotem
do rodzicw nie wiadczyo wystarczajco o regresji, budzenie si w starym pokoju, z ksikow
tapet dookoa, dowodzio, e ten proces postpuje. Dlatego Madeleine zrobia najbardziej
doros rzecz, jak bya w stanie zrobi w tych okolicznociach, mianowicie wycigna lew rk
t, na ktrej widniaa zota obrczka i poklepaa ko, eby sprawdzi, czy obok ley m.
Ostatnio Leonard kad si okoo pierwszej lub drugiej w nocy. Jednak trudno mu si zasypiao
10

w podwjnym ku znowu cierpia na bezsenno i czsto przenosi si do jednego z pokoi

gocinnych, gdzie prawdopodobnie znajdowa si teraz. Przestrze obok niej bya pusta.
Madeleine i Leonard mieszkali u jej rodzicw, bo nie mieli si gdzie podzia. Sta Leonarda w
Pilgrim Lake skoczy si w kwietniu, tydzie przed lubem. Mieli upatrzone mieszkanie do
wynajcia w Provincetown, ale gdy na pocztku maja Leonard trafi do szpitala w Monte Carlo,
musieli z niego zrezygnowa. Powrciwszy do Stanw dwa tygodnie pniej, Madeleine i
Leonard zamieszkali w Prettybrook, ktre oprcz tego, e byo spokojnym miejscem
sprzyjajcym rekonwalescencji Leonarda, leao w pobliu Filadelfii i Nowego Jorku z ich
najwyszej klasy opiek psychiatryczn. Bya to te dobra baza do poszukiwa mieszkania na
Manhattanie. W poowie kwietnia, gdy Madeleine spdzaa miodowy miesic w Europie, na
Wilson Lane, przez poczt w Pilgrim Lake, zaczy nadchodzi listy z uczelnianych biur
rekrutacji. Harvard i Chicago odrzuciy jej podanie, natomiast Columbia i Yale przysay listy
akceptacyjne. Odrzucona przez Yale rok wczeniej Madeleine z satysfakcj odpacia
uniwersytetowi piknym za nadobne. Nie chciaa mieszka w New Haven; chciaa mieszka w
Nowym Jorku. Im szybciej znaleliby tam z Leonardem jakie lokum, tym szybciej mogliby
poskada swoje ycie i omiotygodniowe maestwo.
Z t wanie myl Madeleine wstaa, eby zadzwoni do Kelly Traub. Skorzystaa z aparatu na
grze, w gabinecie Altona, maym, jednoczenie zagraconym i wysoce uporzdkowanym
beowym pokoju, ktrego okno wychodzio na ogrd za domem. Pokj ten pachnia jej ojcem,
co podkrelaa jeszcze czerwcowa wilgotno powietrza, i nie lubia przebywa tam zbyt dugo;
czua si, jakby wciskaa nos w stary szlafrok Altona. Wybierajc numer do pracy Kelly,
spogldaa na ogrodnika, ktry spryskiwa krzew czym w kolorze mroonej herbaty.
Sekretarka w biurze Kelly poinformowaa, e pani Traub wanie rozmawia na drugiej linii, i
spytaa, czy Madeleine zechce poczeka. Madeleine powiedziaa, e zaczeka.
W miesicach po skoczeniu studiw, gdy Madeleine mieszkaa na Cape, Kelly prbowaa
swoich si w aktorstwie, ale bez wikszych sukcesw. Dostaa niewielk rlk w oryginalnej
jednoaktwce wystawionej w jeden weekend w kocielnej suterenie w Hells Kitchen, pojawia
si te w ulicznym spektaklu norweskiego artysty, co wizao si z wystpowaniem pnago oraz
brakiem gay. eby si utrzyma, Kelly zacza prac w agencji handlu nieruchomociami ojca na
Upper West Side. Paca cakiem nieza, godziny pracy ruchome, miaa wic mnstwo czasu na
udzia w castingach. Dziki temu te bya idealn osob, do ktrej mona byo zadzwoni, jeli
szukao si mieszkania niedaleko Columbii.
Mina minuta i w suchawce odezwa si gos Kelly.
To ja powiedziaa Madeleine.

 Maddy, cze! Ciesz si, e zadzwonia.

Dzwoni codziennie.
Tak, ale dzisiaj mam dla ciebie rewelacyjn ofert. Siedzisz? Riverside Drive. Przedwojenna
kamienica, jedna sypialnia. Widok na Hudson. Gabinet do zamiany na drug sypialni. Od
pierwszego sierpnia. Musisz przyjecha i obejrze to mieszkanie dzisiaj, bo przepadnie.
Dzisiaj? powtrzya Madeleine niepewnie.
To oferta innego agenta. Kazaam sobie obieca, e wstrzyma si z ni do jutra.
Madeleine nie bya pewna, czy zdoa przyjecha. W minionym tygodniu ju trzy razy
pojechaa do Nowego Jorku na poszukiwanie mieszkania. Jako e zostawienie Leonarda samego
nie byo dobrym pomysem, musiaa za kadym razem prosi Phyllid, eby z nim zostaa.
Phyllida twierdzia, e nie ma nic przeciwko temu, lecz Madeleine wiedziaa, e matka si
denerwuje.
Jednoczenie mieszkanie wydawao si idealne.
Riverside na ktrym odcinku?
Przy Siedemdziesitej Sidmej Ulicy odpowiedziaa Kelly. Pi przecznic od Central
Parku. Pi przystankw do Columbii. atwy dojazd do Penn Station, na czym ci zaleao.
Rewelacja.
Poza tym, jeli przyjedziesz dzisiaj, zabior ci na prywatk.
Prywatk? powiedziaa Madeleine. Pamitam nasze prywatki.
U Dana Schneidera. Zaraz niedaleko mojej pracy. Bdzie tam mnstwo ludzi z Browna, wic
mona bdzie poplotkowa.
Najpierw musz ustali, czy w ogle przyjad.
Potencjalna przeszkoda nie bya tajemnic ani dla jednej, ani dla drugiej. Po chwili Kelly
spytaa ciszonym gosem:
Jak si czuje?
Odpowied nie bya atwa. Madeleine siedziaa w fotelu Altona, sigajc wzrokiem ku sosnom
na kocu podwrza. Wedug ostatniego lekarza nie francuskiego psychiatry doktora
Lamartinea, ktry zaj si nim w Monako, ale nowego specjalisty z Penn doktora Wilkinsa u
Leonarda nie wystpuje due ryzyko samobjstwa. Co nie znaczyo, e w ogle nie ma myli
samobjczych, tyle tylko e ryzyko jest stosunkowo niewielkie. W kadym razie wystarczajco
mae, by nie wymaga hospitalizacji (chocia to mogo ulec zmianie). W poprzednim tygodniu, w
deszczowe rodowe popoudnie Alton i Madeleine pojechali do Filadelfii na rozmow z
Wilkinsem w jego gabinecie w Penn Medical Center. Madeleine wrcia z tego spotkania z
przekonaniem, e Wilkins jak kady inny ekspert o duej wiedzy i dobrych zamiarach, na

przykad ekonomista, przewiduje wprawdzie przyszo na podstawie dostpnych danych, jego

wnioski w adnym wypadku nie s jednak autorytatywne. Zadaa mu wszystkie pytania, jakie
wpady jej do gowy na temat ewentualnych sygnaw ostrzegawczych i rodkw zaradczych.
Wysuchaa rozsdnych, lecz niezadowalajcych odpowiedzi Wilkinsa. A potem wrcia do
Prettybrook, eby nadal mieszka i sypia ze swym nowym mem, zastanawiajc si za kadym
razem, gdy opuszcza pokj, czy nie zrobi sobie krzywdy.
Bez zmian powiedziaa wreszcie.
No wic powinna przyjecha i obejrze to mieszkanie powiedziaa Kelly. Bd tu o
szstej, a potem pjdziemy na t imprez. Na godzink. Rozerwiesz si troch.
Zobacz. Oddzwoni pniej.
Do azienki, gdy szczotkowaa zby, wpyn przez siatki w oknach zapach wieo skoszonej
trawy. Spojrzaa na siebie w lustrze. Miaa such skr, nieco sinaw pod oczami. Drobna
degeneracja miaa dopiero dwadziecia trzy lata ale wygldaa inaczej ni choby rok
wczeniej. Na jej twarzy pojawiy si cienie, ktre pozwalay Madeleine przewidzie, jak bdzie
wyglda jej starsza twarz.
Na dole zastaa Phyllid w trakcie ukadaniu kwiatw nad zlewem w pralni. Rozsuwane
szklane drzwi na taras byy otwarte, a nad krzewami trzepota skrzydami ty motyl.
Dzie dobry powiedziaa Phyllida. Jak si spao?
Kiepsko.
Przy tosterze s angielskie muffiny.
Madeleine sennie podreptaa do kuchni. Wycigna z paczki muffina i zacza go
przeamywa palcami.
We widelec, skarbie poradzia Phyllida.
Ale byo za pno: gra muffina rozszczepia si nierwno. Madeleine wrzucia do tostera
nierwne czci i wcisna dwigienk.
Gdy muffin si opieka, nalaa sobie filiank kawy i usiada przy kuchennym stole.
Odpowiednio rozbudzona, powiedziaa:
Mamo, musz wieczorem pojecha do miasta obejrze mieszkanie.
Dzisiaj?
Madeleine kiwna gow.
Wybieramy si z ojcem na koktajl. Phyllida chciaa przez to powiedzie, e nie bd mogli
zosta z Leonardem.
Muffin podskoczy w tosterze.
Ale mamo nie ustpowaa Madeleine. To mieszkanie wydaje si idealne. Na Riverside

Drive. Z widokiem.
Przykro mi, skarbie, ale to spotkanie mam zaplanowane od trzech miesicy.
Kelly mwi, e trzeba si szybko decydowa. Musz tam dzisiaj pojecha. Miaa wyrzuty
sumienia, e tak j naciska. Phyllida i Alton okazali si dla nich tak dobrzy, tak bardzo wspierali
Leonarda w jego cierpieniu, e Madeleine nie chciaa jeszcze bardziej ich obcia. Wiedziaa
jednak, e jeli nie znajdzie mieszkania, nie bd si mogli wyprowadzi.
Moe Leonard pojedzie z tob zasugerowaa Phyllida.
Madeleine wyowia wiksz cz muffina z tostera, nic nie mwic. Zabraa Leonarda do
miasta w zeszym tygodniu i nie skoczyo si to dobrze. W tumie ludzi na Penn Station dosta
ataku paniki i nastpnym pocigiem musieli wrci do Prettybrook.
To chyba nie pojad powiedziaa w kocu.
Czemu nie zapytasz Leonarda, czy nie chciaby si przejecha? spytaa Phyllida.
Zapytam, jak wstanie.
Ale on ju wsta. I to dawno temu. Siedzi na tarasie.
To zdziwio Madeleine. Leonard zwykle spa do pna. Wstaa i wyniosa kaw z muffinem na
soneczny taras.
Leonard siedzia na niszym poziomie, w cieniu, w ogrodowym fotelu, gdzie spdza
wikszo swoich dni. Wydawa si duy i kudaty jak stwr z ilustracji Sendaka. Mia na sobie
czarny T-shirt i workowate czarne szorty. Nogi w starych sportowych butach opieray si o
balustrad. Sprzed jego twarzy wzbijay si smugi dymu.
Hej powiedziaa, podchodzc do fotela.
Leonard wychrypia pozdrowienie i wrci do palenia.
Jak si czujesz? spytaa.
Jestem wykoczony. Nie mogem spa, wic okoo drugiej yknem piguk nasenn.
Potem obudziem si koo pitej i wyszedem tutaj.
Zrobie sobie niadanie?
Leonard podnis paczk papierosw.
Na ssiednim podwrku zacza pracowa kosiarka do trawy. Madeleine przysiada na
szerokiej porczy fotela.
Dzwonia Kelly poinformowaa. Nie przejechaby si ze mn wieczorem do miasta?
Okoo wp do pitej?
Niezbyt dobry pomys odezwa si znowu skrzekliwym gosem.
Na Riverside Drive jest do wzicia mieszkanie z jedn sypialni.
To jed.

 Chciaabym, eby pojecha ze mn.

Niezbyt dobry pomys powtrzy.
Kosiarka buczaa coraz bliej. Na chwil znalaza si tu za ogrodzeniem, po czym znw
zacza si oddala.
Mama idzie dzisiaj na koktajl.
Moesz zostawi mnie samego, Madeleine.
Wiem.
Gdybym chcia si zabi, mgbym to zrobi w nocy, gdy pisz. Mgbym si utopi w
basenie. Mogem to zrobi dzi rano.
W ten sposb nie zachcasz mnie do wyjazdu do miasta zauwaya Madeleine.
Suchaj, Mad. Nie czuj si zbyt dobrze. Jestem wykoczony i mam zszarpane nerwy.
Chybabym nie znis kolejnej wyprawy do Nowego Jorku. Ale tu na tarasie jest mi dobrze.
Moesz mnie zostawi.
Madeleine zacisna oczy.
Jak mamy mieszka w Nowym Jorku, skoro nawet nie chcesz tam pojecha obejrze
mieszkania?
To paradoks rzek Leonard. Zgasi papierosa, wyrzuci niedopaek w krzaki i zapali
nastpnego. Monitoruj siebie, Madeleine. To wszystko, co mog robi. Ostatnio idzie mi coraz
lepiej. Ale nie jestem jeszcze gotw kisi si w metrze z tumem spoconych nowojorczykw
Wemiemy takswk.
Albo jedzi w takim upale takswk. Mog natomiast bez adnego problemu zaj si sob
tutaj. Nie potrzebuj niaki. Cigle ci to powtarzam. Mj lekarz ci to powtarza.
Odczekaa, a skoczy, eby wrci do gwnego tematu rozmowy.
Chodzi o to, e jeli to mieszkanie nam si spodoba, trzeba decydowa si od razu.
Mogabym po obejrzeniu zadzwoni do ciebie z budki.
Moesz decydowa beze mnie. To twoje mieszkanie.
Nasze. Twoje i moje.
Ty za nie pacisz zauway Leonard. Ty potrzebujesz lokum w Nowym Jorku.
Ty te chcesz mieszka w Nowym Jorku.
Ju nie.
Mwie, e chcesz.
Leonard odwrci si i po raz pierwszy na ni spojrza. Dziwne, ale tych chwil si obawiaa
chwil, gdy na ni patrzy. Oczy Leonarda miay w sobie pustk. Czua si, jakby zagldaa do
gbokiej, suchej studni.

 Dlaczego si ze mn nie rozwiedziesz? spyta.

Przesta.
Nie winibym ci. Cakowicie bym ci rozumia. Wyraz jego twarzy zagodnia w
zamyleniu. Wiesz, co robi muzumanie, gdy chc rozwodu? M powtarza trzy razy:
Rozwodz si z tob, rozwodz si z tob, rozwodz si z tob. I tyle. Mczyni eni si z
prostytutkami i zaraz potem si z nimi rozwodz. eby unikn cudzostwa.
Chcesz mi zrobi przykro? spytaa Madeleine.
Przepraszam. Wzi j za rk. Przepraszam, przepraszam.
Bya prawie jedenasta, gdy Madeleine wesza z powrotem do domu. Powiedziaa Phyllidzie, e
postanowia nie jecha do miasta. Po powrocie do gabinetu Altona zadzwonia do Kelly, mylc,
e moe ta pojedzie na Riverside i opisze jej mieszkanie przez telefon, eby na tej podstawie
moga podj decyzj. Kelly wysza jednak z klientem, wic Madeleine zostawia jej wiadomo.
Gdy czekaa, a oddzwoni, Leonard wszed na gr, woajc j. Zastaa go na korytarzu
przytrzymujcego si obiema rkami porczy.
Zmieniem zdanie powiedzia. Jad.
Madeleine polubia Leonarda owadnita si cakiem podobn do manii. Od dnia, w ktrym
Leonard zacz eksperymentowa z dawkami litu, do momentu, w grudniu, gdy wpad do
mieszkania ze swoimi szalonymi owiadczynami, Madeleine pyna na podobnie kaskadowej fali
emocji. Ona te bya do obkania szczliwa. Ona te bya hiperseksualna. Czua si potna,
niezwyciona, nieustraszona. Syszc w gowie pikn muzyk, nie suchaa niczego, co mwili
inni.
To porwnanie rozcigao si jeszcze dalej, bo Madeleine przed faz manii bya przygnbiona
prawie tak jak Leonard. Nic, co jej si podobao w Pilgrim Lake po przyjedzie krajobraz,
atmosfera ekskluzywnoci nie rekompensowao niedostatkw towarzyskich. Mijay miesice, a
ona tak naprawd z nikim si nie zaprzyjania. Nieliczne kobiety pracujce w laboratorium albo
byy duo od niej starsze, albo traktoway j z tak sam protekcjonalnoci jak mczyni.
Jedyn wsptowarzyszk, z ktr si dogadywaa, bya dziewczyna Vikrama Jaitlyego, ale
Alicia dojedaa tylko na jeden lub dwa weekendy w miesicu. Zreszt obsesja Leonarda na
punkcie utrzymania choroby w tajemnicy nie sprzyjaa rozkwitowi ycia towarzyskiego. Nie lubi
przebywa wrd innych ludzi. Jak najszybciej zjada kolacj, a pniej nie chcia przesiadywa w
barze jak inni. Czasem upiera si, eby zjedli makaron w domu, mimo i orodek zatrudnia
prawdziwego mistrza kucharskiego. Za kadym razem gdy Madeleine sza do baru bez Leonarda
lub graa w tenisa z Gret Malkiel, nie umiaa si rozluni. Jeli ktokolwiek pyta j o Leonarda,
zwaszcza jeli kto chcia wiedzie, jak Leonard si czuje, reagowaa paranoicznie. Nie moga

by sob i zawsze wychodzia wczenie. Wracaa do mieszkania, gdzie zamykaa drzwi i zasuwaa
rolety. Okazao si, e Madeleine ma swoj wariatk na poddaszu: by ni jej rosy chopak.
Potem, w padzierniku, Alwyn znalaza w azience lit i sprawy skomplikoway si jeszcze
bardziej. Po odlocie Phyllidy do Bostonu i powrocie matki z Bostonu do New Jersey Madeleine
czekaa na nieuchronny telefon. Zadzwoni tydzie pniej, na pocztku listopada.
Tak si ciesz, e miaam okazj zwiedzi synny orodek Pilgrim Lake! Zrobi na mnie
ogromne wraenie.
Tym, co zaniepokoio Madeleine, by przesadny entuzjazm w gosie Phyllidy. Madeleine
przygotowaa si na najgorsze.
I tak mio ze strony Leonarda, e znalaz czas w swoim napitym grafiku, eby nas
oprowadzi po laboratorium. Teraz wszystkim moim przyjacikom tutaj robi may wykad. Pod
tytuem: Co zawsze chciaycie wiedzie o drodach, ale baycie si zapyta. Phyllida
zachichotaa rozkosznie. Potem, odchrzknwszy, zmienia temat. Pomylaam sobie, e moe
chciaaby usysze, jak si maj sprawy u Higginsw.
Nie.
No wic z radoci informuj, e sprawy maj si duo lepiej. Ally wyprowadzia si z Ritza i
wrcia do domu, do Blakea. Dziki nowej niace ktr opacamy z ojcem dziaania
wojenne zawieszono.
Powiedziaam, e nic mnie to nie obchodzi.
Och, Maddy delikatnie zbesztaa j Phyllida.
Nie obchodzi mnie, i ju. Jeli o mnie chodzi, Ally moe si rozwie.
Wiem, e jeste za na swoj siostr. I masz pene prawo si zoci.
Ally i Blake nawet si nie lubi.
Nie sdz, eby to bya prawda rzeka Phyllida. Pojawiaj si nieporozumienia, jak w
kadym maestwie. Ale zasadniczo pochodz z tego samego rodowiska i rozumiej si. Ally
ma szczcie, e jest z Blakiem. To taki zrwnowaony mczyzna.
Co chcesz przez to powiedzie?
To, co powiedziaam.
Ciekawy dobr sw.
Phyllida westchna do suchawki.
Musimy o tym porozmawia, ale nie wiem, czy akurat teraz.
Czemu nie?
No, to trudna rozmowa.
Wszystko tylko dlatego, e Ally wcibia nos w nie swoje sprawy. W przeciwnym razie nic

by nie wiedziaa.
To prawda. Ale faktem jest, e wiem.
Nie polubia Leonarda? Nie by miy?
By bardzo miy.
Sprawia wraenie, jakby co byo z nim nie tak?
Nie, waciwie to nie. Ale w tym tygodniu duo si dowiedziaam o chorobie maniakalnodepresyjnej. Znasz crk Turnerw Lily?
Lily Turner to punka.
No, teraz to na pewno bierze silne leki. I bdzie je przyjmowa do koca ycia.
Wic?
Wic to choroba przewleka. Ludzie zostaj z ni do koca. Nie ma na ni lekarstwa. Chorzy
regularnie trafiaj do szpitala, przechodz zaamania, nie mog utrzyma pracy. A ich rodziny
cierpi. Kochanie? Madeleine? Jeste tam?
Tak powiedziaa Madeleine.
Wiem, e to dla ciebie nic nowego. Ale chciaabym, eby si zastanowia, co to znaczy
wyj za kogo chorego psychicznie. Nie wspominajc ju o wychowywaniu z nim dzieci.
Kto mwi, e wychodz za Leonarda?
Nie wiem. Tak tylko mwi, na wypadek gdyby nosia si z takim zamiarem.
A gdyby Leonard by chory na co innego, mamo. Gdyby na przykad by cukrzykiem. Te
by si tak zachowywaa?
Cukrzyca to straszna choroba! zawoaa Phyllida.
Lecz nie przeszkadzaoby ci, gdyby mj chopak potrzebowa insuliny, eby by zdrowy. To
by byo w porzdku, tak? Nie wydawaoby si, e jest w jaki sposb moralnie wybrakowany.
Nie mwiam nic o moralnoci.
Nie musiaa!
Uwaasz, e jestem niesprawiedliwa, wiem. Ale prbuj ci tylko chroni. ycie z tak
niezrwnowaon osob jest bardzo trudne. Czytaam artyku napisany przez kobiet, ktrej m
choruje na depresj, i byam dosownie wstrznita. Wyl ci.
Nie chc.
Wyl!
To go wyrzuc!
A wic wolisz chowa gow w piasek.
Po to do mnie zadzwonia? spytaa Madeleine. eby mnie poucza?
Nie odpowiedziaa Phyllida. Tak naprawd dzwoniam w sprawie wita

Dzikczynienia. Chciaam zapyta, czy macie jakie plany.

Nie wiem wycedzia Madeleine zesztywniaymi ze zoci ustami.
Przyjedaj do nas Ally z Blakiem i Ryszardem Lwie Serce. Byoby cudownie, gdybycie
wy te przyjechali z Leonardem. W tym roku bdzie kameralnie. Alice ma wolne w ten weekend,
a ja jako nie umiem korzysta z tego naszego piecyka. Nadaje si ju chyba tylko do muzeum.
Ale oczywicie twj ojciec uwaa, e dziaa idealnie. On, ktry potrafi ugotowa najwyej
owsiank.
Ty te nie jeste mistrzyni kuchni.
Przynajmniej prbuj. A raczej prbowaam, gdy byam moda.
Nigdy nie gotowaa wytkna jej Madeleine, umylnie zoliwie.
Phyllida nie daa si sprowokowa.
Chyba jednak z indykiem sobie poradz rzeka. Wic gdybycie z Leonardem chcieli
przyjecha, bardzo bymy si ucieszyli.
Nie wiem powtrzya Madeleine.
Nie zo si na mnie, Maddy.
Nie zoszcz si. Musz lecie. Pa.
Przez cay tydzie nie dzwonia do matki. Gdy telefon dzwoni w porze, kiedy to moga by
ona, nie odbieraa. Jednak w nastpny poniedziaek nadszed list. W kopercie znajdowa si
artyku pod tytuem: Polubiona depresji maniakalnej.
Poznaam mojego ma Billa trzy lata po skoczeniu studiw w Ohio. By wysoki,
przystojny i nieco niemiay takie odniosam na pocztku wraenie.
Jestemy teraz maestwem od dwudziestu lat. W tym czasie trzy razy kierowano go na
oddzia psychiatryczny, nie wspominajc o tym, e wiele, wiele razy sam si zgasza do
szpitala.
Gdy jego choroba jest pod kontrol, Bill jest tym samym pewnym siebie, troskliwym
mczyzn, ktrego pokochaam i polubiam. Jest wietnym dentyst, uwielbianym i
szanowanym przez pacjentw. Oczywicie trudno mu byo utrzyma sta praktyk, a jeszcze
trudniej pracowa w lecznicach z innymi dentystami. Z tego powodu czsto musielimy si
przenosi z miejsca na miejsce, tam gdzie w odczuciu Billa istniao zapotrzebowanie na usugi
dentystyczne. Nasze dzieci chodziy do piciu rnych szk i nie byo im przez to atwo.
Naszym chopcom, Terryemu i Mikeowi, ciko byo wychowywa si z ojcem, ktry
jednego dnia dopinguje ich podczas gry w baseball, a nastpnego dnia trajkocze bez adu i
skadu, zachowuje si dziwnie wobec nieznajomych albo zamyka w sypialni i caymi dniami
nie wychodzi.

Wiem, e odsetek rozwodw w parach, gdzie jeden z partnerw choruje na depresj

maniakaln, jest bardzo duy. Wiele razy wydawao mi si, e stan si jeszcze jednym
numerem w statystykach. Ale rodzina i wiara w Boga zawsze mi podpowiaday, ebym
wytrzymaa jeszcze jeden dzie, a potem kolejny. Musz pamita, e Bill jest chory i e
osoba, ktra wyprawia te wszystkie zwariowane rzeczy, nie jest tak naprawd nim, lecz
chorob, ktra przejmuje nad nim kontrol.
Bill nie powiedzia mi o sobie przed zarczynami. Poprzednie zwizki koczyy si, gdy
jego dziewczyny (a w jednym przypadku narzeczona) dowiadyway si o jego chorobie. Bill
powiedzia, e nie chcia mnie straci w ten sposb. Nikt z jego rodziny te nic mi nie
powiedzia, chocia nawizaam blisk wi z siostr Billa. Ale by rok 1959 i choroby
psychiczne naleay do tematw tabu.
Szczerze mwic, nie wiem na pewno, czy miaoby to jakie znaczenie. Bylimy tacy
modzi, gdy si poznalimy, i tak bardzo w sobie zakochani, e gdyby Bill powiedzia mi o
swojej chorobie na pierwszej randce (na Festynie Stanu Ohio, jeli chcecie wiedzie), pewnie
bym to zbagatelizowaa. Oczywicie wtedy nie wiedziaam tego, co wiem teraz o tej strasznej
chorobie i o tym, jak wielki ciar nakada na rodzin i dzieci. Mimo to myl, e i tak
wyszabym za Billa, wiedzc to wszystko bo by dla mnie tym jedynym.
artowaam sobie z Billem na naszym lubie: Od tej pory radz ci nie mie przede mn
adnych tajemnic!.
Artyku mia dalszy cig, ale Madeleine przestaa czyta. Co wicej, zwina artyku w kulk i
wcisna j do pustego kartonu po mleku, ktry zagrzebaa na dnie kosza na mieci, eby
Leonard niczego nie znalaz.
Jej zo miaa po czci zwizek z ciasnot umysow Phyllidy, po czci za z lkiem, e
matka moe mie racj. Dugie upalne lato z Leonardem w jego nieklimatyzowanej klitce i dwa
miesice w mieszkaniu w Pilgrim Lake day Madeleine nieze wyobraenie o tym, co to znaczy
by polubion depresji maniakalnej. Pocztkowo emocje zwizane z ich pojednaniem
przysaniay wszelkie trudnoci. Czua przypyw euforii, wiedzc, e jest Leonardowi potrzebna.
Gdy jednak mijao lato i jego stan si nie poprawia w sposb zauwaalny zwaszcza po
przeprowadzce na Cape Cod, gdzie wrcz mu si pogorszyo Madeleine zaczo brakowa
powietrza. Zupenie jakby Leonard zabra ze sob swoj gorc, duszn kawalerk, jak gdyby
emocjonalnie wci w niej mieszka, a kady, kto chcia mu towarzyszy, te musia si gniedzi
w tej upalnej psychicznej przestrzeni. Zupenie jakby musiaa zapuci si do tego samego
ciemnego lasu, w ktrym zabdzi Leonard, eby mc w peni go pokocha.
Gdy bdzimy po lesie, przychodzi taki moment, e zaczynamy si w nim czu jak w domu.

Im bardziej Leonard oddala si od innych ludzi, tym mocniej uzalenia si od Madeleine, a im

mocniej si od niej uzalenia, tym dalej bya skonna za nim pj. Przestaa gra w tenisa z Gret
Malkiel. Nie dbaa ju nawet o takie pozory jak wsplne drinki z innymi wsptowarzyszkami.
Aeby ukara Phyllid, Madeleine odrzucia jej zaproszenie na obiad w wito Dzikczynienia.
Razem z Leonardem spdzili ten dzie w Pilgrim Lake w sali jadalnej z garstk tych, ktrzy
nigdzie nie wyjechali. Przez reszt witecznego weekendu Leonard nie chcia nigdzie wychodzi.
Madeleine zaproponowaa przejadk do Bostonu, ale by nieugity.
Dugie zimowe miesice pitrzyy si przed Madeleine jak zamarznite wydmy w Pilgrim Lake.
Dzie po dniu siadaa przy biurku i prbowaa pisa. Podjadaa ciastka i kukurydziane chipsy,
majc nadziej, e dodadz jej energii do pracy, ale po niezdrowym jedzeniu czua si ospaa i
musiaa si zdrzemn. Potem przychodziy dni, gdy wydawao si jej, e duej tego nie
wytrzyma, kiedy leaa na ku i dochodzia do wniosku, e wcale nie jest tak dobra, e jest zbyt
samolubna, by powici si opiece nad kim innym. Fantazjowaa o zerwaniu z Leonardem i
wyjedzie do Nowego Jorku, gdzie znalazaby atletycznego chopaka, nieskomplikowanego i
szczliwego.
W kocu, gdy byo ju naprawd le, Madeleine zamaa si i zwierzya ze swych kopotw
matce. Phyllida suchaa jej bez zbdnych komentarzy. Wiedziaa, e zdobycie si na telefon do
matki jest dla Madeleine wanym przeomem, wymamrotaa wic tylko par sw do suchawki,
zadowolona z wywalczonego terytorium. Gdy Madeleine mwia o planach na przyszo, o
uczelniach, do ktrych przesaa papiery, Phyllida omawiaa z ni rne moliwoci, nie
nawizujc do Leonarda. Nie pytaa, co bdzie robi ani czy zechce si przenie do Chicago lub
Nowego Jorku. Po prostu w ogle o nim nie mwia. A Madeleine wspominaa o nim coraz
rzadziej, prbujc sobie wyobrazi, jak bdzie wygldao jej ycie bez niego. Czasem czua, jakby
go w ten sposb zdradzaa, ale to byy tylko sowa. Na razie.
I potem, na pocztku grudnia, jakby pod wpywem czarodziejskiego zaklcia, co
przypominao ich pierwsze wsplne dni, sytuacja zacza si zmienia. Pierwszym znakiem, e
skutki uboczne sabn, by zanik drenia rk. Za dnia Leonard przesta biega do azienki co
dziesi minut i pi cigle wod. Nogi w kostkach wyglday na mniej spuchnite, a jego oddech
sta si wieszy.
Nim si obejrzaa, Leonard wzi si do wiczenia. Zacz chodzi do siowni, gdzie trenowa z
ciarami i jedzi na rowerze stacjonarnym. Jego usposobienie stao si przyjemniejsze. Zacz si
umiecha i wygupia. Nawet porusza si szybciej, jak gdyby jego koczyny nie wydaway mu
si ju tak cikie.
Obserwowanie poprawy stanu Leonarda byo jak lektura trudnej ksiki. Byo jak prba

przebrnicia przez pnego Jamesa lub strony powicone reformie agrarnej w Annie Kareninie,
gdy nagle znw trafia si na dobry fragment, ktry staje si coraz lepszy i tak nas oczarowuje, e
jestemy niemal wdziczni za poprzedni nudny kawaek, poniewa tylko pogbi ostateczn
przyjemno czytania. Ni std, ni zowd Leonard znw by dawnym sob, ekstrawertycznym,
energicznym, charyzmatycznym i spontanicznym. Pewnego pitkowego wieczoru powiedzia,
eby ubraa si w swoje najgorsze rzeczy i kalosze. Poprowadzi j na pla, dwigajc duy kosz
i dwa rydle ogrodnicze. Trwa odpyw, a odsonite dno morza poyskiwao w wietle ksiyca.
Gdzie mnie zabierasz? spytaa.
Zabawimy si w Mojesza powiedzia Leonard. Przeprawa przez Morze Czerwone.
Odeszli daleko od brzegu, cho kalosze grzzy im w mule. Zapach by silny, rybny, maowy,
na wp zgniy; zapach prazupy. Pochylali twarze bliej dna, kopic w nim i lizgajc si. Gdy
Madeleine obejrzaa si, ze strachem zauwaya, jak daleko od play si znaleli. W niecae p
godziny zapenili cay ogromny kosz.
Odkd to znasz si na zbieraniu ostryg? spytaa Madeleine.
Zajmowaem si tym w Oregonie powiedzia Leonard. To prawdziwa ojczyzna ostryg.
Mylaam, e palie tylko trawk i wylegiwae si w swoim pokoju.
Raz lub dwa wyszedem na ono natury.
Zataszczyli ciki kosz na brzeg, po czym Leonard ogosi zamiar wyprawienia ostrygowej
imprezy. Zacz puka do domw i sprasza goci, a gdy ich mieszkanie zaczo si zapenia, sta
nad zlewem, oczyszczajc ostrygi i wyjmujc je ze skorupy. Niewane, e robi przy tym baagan;
surowe deski stodoy widziay gorsze rzeczy. Przez ca noc z kuchni pyny talerze z ostrygami.
Wysysali galaretowate, opalizujce ciaka prosto z muszli, popijajc je piwem. Okoo pnocy,
gdy gocie ju si przerzedzali, Leonard zacz wspomina o Indiaskim Kasynie na Sagamore
Beach. Czy kto miaby ochot zagra? Moe maa partyjka blackjacka? Jeszcze nie jest tak
pno. W kocu mamy pitkow noc! Grupka chtnych wpakowaa si do saaba Madeleine,
gdzie panie rozsiady si na kolanach panw. Gdy Madeleine zjechaa na autostrad numer 6,
Leonard zwin skrta na drzwiczkach schowka i wyjani niuanse liczenia kart.
W takim miejscu rozdajcy pewnie uywaj tylko jednej talii. atwizna.
Obaj panowie, bdcy fanatykami nauk cisych, wdali si w dyskusj na temat szczegw
matematycznych. Gdy dotarli do kasyna, palili si, eby sprbowa swoich si, i kady z nich
usiad przy innym stoliku.
Madeleine nigdy wczeniej nie bya w kasynie. Lekko przeraaa j tamtejsza klientela
zainstalowana przed automatami do gier, biali mczyni w baseballwkach z plamami
wtrobowymi na twarzach oraz zwaliste kobiety w dresach. Ani jednego Indianina w zasigu

wzroku. Madeleine razem z pozostaymi wsptowarzyszkami posza do baru, gdzie przynajmniej

mogy zamwi tanie drinki. Okoo trzeciej panowie wrcili, obaj z t sam historyjk.
Wygrywali ju kilkaset dolarw, kiedy rozdajcy zmienia tali, burzc im rachunki, i wszystko
przegrywali. Leonard pojawi si jaki czas pniej z rwnie smtn min, ale zaraz potem
umiechn si i wycign z kieszeni tysic piset dolarw.
Twierdzi, e wygraby wicej, gdyby rozdajcy nie nabra podejrze. Zawoa kierownika,
ktry przyglda si, jak Leonard wygrywa jeszcze kilka razy, nim zaproponowa, eby przerwa,
dopki jest na plusie. Leonard posucha rady, nie zamierza jednak koczy zabawy. Na
parkingu mia nowy pomys:
Za pno, eby wraca do Pilgrim Lake. Jestemy wykoczeni. Chodcie, przed nami cay
weekend!
I nim Madeleine si spostrzega, meldowali si ju w hotelu w Bostonie. Leonard za wygran
wynaj kadej parze podwjny pokj. Nastpnego dnia po poudniu zebrali si w hotelowym
barze i impreza trwaa nadal. Pojechali na kolacj do Back Bay, a potem chodzili od baru do baru.
Leonard wyciga kolejne banknoty z topniejcego pliku, rozdajc napiwki, kupujc jedzenie i
napoje.
Gdy Madeleine spytaa, czy wie, co robi, Leonard odpowiedzia:
To forsa z kasyna. Ile razy bdziemy mogli zrobi co takiego w swoim yciu? Wic mwi:
Bawimy si.
Ten weekend powoli przechodzi do legendy. Panowie skandowali Leonard! Leonard! i
przybijali sobie pitki. Pokoje hotelowe miay jacuzzi, barki, caodobow obsug i naprawd
wielkie ka. W niedziel rano panie artobliwie skaryy si, e nie mog chodzi.
Wtedy ju Madeleine te miaa problemy z chodzeniem. Pierwszej nocy w hotelu Leonard
wyszed z azienki goy i rozemiany od ucha do ucha.
Popatrz tylko na niego rzek, spogldajc w d. Mona by na nim powiesi paszcz.
Faktycznie. Jeli potrzebowali niezawodnego sygnau, e Leonard czuje si lepiej, aden nie
byby bardziej jednoznaczny. Leonard wchodzi z powrotem do akcji.
Nadrabiam stracony czas powiedzia po trzecim stosunku. I cho czua si wietnie i
cudownie byo zosta dobrze obsuon po miesicach posuchy, Madeleine zauwaya, e zegar
wskazuje dziesit osiem. Za oknem zrobio si ju cakiem widno. Pocaowaa Leonarda i
poprosia go bagalnym tonem, eby da jej si przespa.
Zgodzi si, ale gdy tylko otworzya oczy, znw chcia si z ni kocha. Cigle powtarza, jak
pikne ma ciao. Nie mg si ni nasyci, ani w ten weekend, ani w nastpnych tygodniach.
Madeleine zawsze uwaaa, e maj ze sob udany seks, ale ku jej zdumieniu stawa si coraz

lepszy, gbszy, zarwno bardziej fizyczny, jak i bardziej emocjonalny. I goniejszy. Mwili
sobie teraz rne rzeczy. Mieli otwarte oczy i zostawiali zapalone wiato. Leonard pyta
Madeleine, co by chciaa, eby zrobi, i po raz pierwszy w yciu bez oporw mu odpowiadaa.
Pewnego wieczoru w ich mieszkaniu w Pilgrim Lake Leonard spyta:
Jak masz najskrytsz fantazj erotyczn?
Nie wiem.
No we, powiedz.
Nie mam.
Chcesz posucha o mojej?
Nie.
To opowiedz o swojej.
eby go udobrucha, Madeleine zacza si zastanawia.
Zabrzmi to dziwacznie, ale chyba taka sytuacja, w ktrej jestem rozpieszczana.
Rozpieszczana?
Jak w salonie piknoci, gdy wszyscy koo ciebie skacz, myj ci wosy, nakadaj maseczk,
robi pedikiur, masa, a potem, no wiesz, krok po kroku
Nigdy bym nie wpad, e mona fantazjowa na ten temat powiedzia Leonard.
Mwiam ci, e to gupie.
Hej, to twoja fantazja. Tutaj nic nie jest gupie.
I przez nastpn godzin Leonard zaj si rozpieszczaniem Madeleine. Mimo jej protestw
przenis jeden z foteli z salonu do sypialni. Napuci wod do wanny. Pod kuchennym zlewem
znalaz dwie wieczki, przynis je do azienki i zapali. Zwizawszy wosy z tyu i zakasawszy
rkawy, podszed do niej, jak gdyby mia jej usugiwa. Gosem, ktry by przypuszczalnie jego
wyobraeniem o gosie fryzjera heteroseksualnego zwrci si do niej.
Prosz pani? Kpiel gotowa.
Madeleine chciaa si rozemia. Leonard zachowywa jednak powag. Zaprowadzi j do
azienki, w ktrej paliy si tylko wiece. Odwrci si z zawodow uprzejmoci, gdy ona
rozbieraa si i zanurzaa w ciepej, pachncej wodzie. Leonard klkn przy wannie i uywajc do
tego kubka, zacz polewa jej wosy. Wtedy ju Madeleine zacza wczuwa si w klimat.
Wyobrazia sobie, e donie Leonarda nale do przystojnego nieznajomego. Dokadnie dwa razy
jego rce zahaczyy o jej piersi, jakby testujc granice. Madeleine mylaa, e Leonard posunie si
dalej. Mylaa, e moe wylduje w wannie razem z ni, ale znikn i wrci z jej frotowym
szlafrokiem. Owinwszy Madeleine w szlafrok, zaprowadzi j do fotela i posadzi ze stopami
wyej, a nastpnie naoy jej na twarz ciepy rcznik i przez jak jej si wydawao godzin,

cho trwao to zapewne dwadziecia minut, robi jej masa. Zacz od plecw, potem przeszed do
stp i ydek, przesuwajc si do ud, ale zatrzyma si przed wiadomo czym i zacz masowa jej
ramiona. Na koniec rozchyli szlafrok i naciskajc mocniej, jak gdyby biorc sprawy w swoje
rce, wtar jej w brzuch i piersi krem nawilajcy.
Rcznik wci lea na jej twarzy, gdy Leonard dwign j z fotela i przenis na ko.
Madeleine czua si w peni czysta, w peni podana. Krem pachnia morelami. Gdy Leonard, te
ju nagi, rozsupa pasek szlafroka i rozchyli go, gdy powoli w ni wszed, by sob i nie sob.
By obcym mczyzn, ktry stara si j posi, oraz jej znajomym, bezpiecznym chopakiem,
dwa w jednym.
Baa si spyta Leonarda o jego skryt fantazj. Ale w duchu wzajemnoci, dzie lub dwa
pniej, zadaa mu to pytanie. Fantazja Leonarda bya zupenie inna ni jej. Pragn posi
dziewczyn, ktra pi, pic krlewn. Chcia, eby markowaa sen, gdy zakradnie si do jej
pokoju i wsunie do ka. Chcia, eby bya bezwadna i rozgrzana pociel, gdy bdzie
zdejmowa z niej koszul nocn, i eby nie odzyskiwaa wiadomoci, dopki si w niej nie
znajdzie. Wtedy jednak by ju tak podniecony, e najwyraniej nie zwraca uwagi na to, co robi
Madeleine.
E tam, to byo atwe powiedziaa pniej.
Masz szczcie. Mogem zada scenki z panem i niewolnic.
Racja.
I lewatyw.
Wystarczy!
Duch poszukiwa, ktry teraz zdominowa ich sypialni, mia na Madeleine przemony
wpyw. Sprawi, e niedugo potem pewnej nocy wyznaa Leonardowi, gdy chcia powtrzy
scenariusz z salonu piknoci, e rozpieszczanie nie jest tak naprawd jej cichym marzeniem. Jej
prawdziwa skryta fantazja bya czym, o czym nigdy nikomu nie mwia i do czego z trudem
przyznawaa si przed sam sob. Wygldao to tak: za kadym razem gdy si onanizowaa (ju
do tego trudno jej si byo przyzna), wyobraaa sobie, e jest ma dziewczynk, ktra dostaje
klapsa. Nie wiedziaa, skd si to wzio. Nie pamitaa, eby w dziecistwie dostawaa klapsy.
Rodzice byli przeciwnikami kar cielesnych. Zreszt tak naprawd to nie bya fantazja to znaczy
nie chciaa, eby Leonard poklepywa j po tyku. Ale z jakiego powodu, gdy wyobraaa sobie,
e jest ma dziewczynk, ktrej wymierza si klapsy, zawsze atwiej osigaa orgazm, gdy si
dotykaa.
No wic wyrzucia to z siebie najbardziej wstydliw rzecz, jak moga komu powiedzie.
Co dziwnego o sobie, co, co j niepokoio, gdy za duo o tym mylaa, i dlatego staraa si nie

myle. Nie miaa nad tym kontroli, a i tak czua si z tego powodu winna.
Leonard podchodzi do tego inaczej. Wiedzia, co zrobi z t informacj. Najpierw poszed do
kuchni i nala Madeleine duy kieliszek wina. Kaza jej wypi wszystko do dna. Nastpnie
rozebra j, przekrci na brzuch i zacz si z ni kocha. Robic to, klepa j po tyku, co wcale
jej si nie podobao. Powtarzaa mu, eby przesta. Powiedziaa, e tego nie lubi. e jest to co, o
czym od czasu do czasu mylaa, ale tak naprawd nie chce, by to robi w rzeczywistoci.
Przesta! Natychmiast! Ale Leonard nie sucha jej. Nie przestawa. Przytrzyma Madeleine i znw
da jej klapsa. Woy w ni palce i znw klepn. Teraz ju bya na niego wcieka. Prbowaa
si podnie. I wtedy to si stao. Co si w niej otworzyo. Madeleine zapomniaa, kim jest i co
jest mie. Po prostu zacza jcze z twarz wcinit w poduszk i gdy w kocu dosza, orgazm
by silniejszy ni kiedykolwiek wczeniej, krzyczaa, a spazmy wci j chwytay po kilku
minutach.
Nie pozwalaa mu tego powtrzy. Nie stao si to zwyczajem. Gdy wracaa mylami do tego
zdarzenia, palio j poczucie wstydu. Ale perspektywa powtrki bya obecna ju zawsze.
Oczekiwanie, e Leonard w ten sposb przejmie kontrol, nie bdzie jej sucha i zrobi, co zechce,
zmuszajc j do przyznania, czego pragnie naprawd pozostawao midzy nimi.
Pniej wrcili do regularnego seksu, ktry by jeszcze lepszy po tym okresie eksperymentw.
Robili to po kilka razy dziennie, w kadym pomieszczeniu (w sypialni, w salonie, w kuchni).
Robili to w saabie przy pracujcym silniku. Stary dobry seks bez adnych udziwnie, tak jak Pan
Bg przykaza. Kilogramy na Leonardzie wprost topniay, dziki czemu wrci do szczupej
sylwetki. Mia teraz tyle energii, wiczy w siowni po dwie godziny naraz. Madeleine podobaa
si jego uzyskana niedawno muskulatura. A to nie byo jeszcze wszystko. Pewnej nocy
przycisna usta do ucha Leonarda i powiedziaa, jak gdyby oznajmiaa mu nowin: Jeste taki
wielki!. I bya to prawda. Pan Gumby dawno ju przepad. Leonard wypenia Madeleine w
sposb, ktry by nie tylko zadowalajcy, ale i zapierajcy dech w piersiach. Najdrobniejsze
poruszenie, w t czy tamt stron, byo wyczuwalne na caej dugoci pochwy. Pragna go cay
czas. Nigdy szczeglnie nie powicaa uwagi penisom ani ich specjalnie nie zauwaaa. Ale penis
Leonarda by szczeglny, niemal jak trzecia istota w ku. apaa si na tym, e czasem ostronie
way go w doni. Czyby wszystko sprowadzao si ostatecznie do sfery fizycznoci? Tym
wanie bya mio? ycie byo tak niesprawiedliwe. Madeleine robio si al tych wszystkich
mczyzn, ktrzy nie byli Leonardem.
Oglnie rzecz biorc, ta byskawiczna poprawa niemal na kadym poziomie zwizku
Madeleine z Leonardem wystarczyaby, eby wyjani, dlaczego przyja w grudniu jego nage
zarczyny. Zbiego si jednak kilka czynnikw, ktre ostatecznie j przekonay. Pierwszym byo

to, jak bardzo Leonard jej pomg w prbach dostania si na studia magisterskie. Postanowiwszy
znowu zoy papiery, Madeleine stana te przed ewentualnoci ponownego podejcia do
egzaminw dla kandydatw. Leonard zachca j do tego, pomagajc jej w nauce matematyki i
logiki. Przeczyta jej prbk pisarsk (nowy esej, ktry wysyaa do Janeite Review),
zaznaczajc miejsca, gdzie jej argumentacja bya saba. Dzie przed terminem zoenia papierw
spisa na maszynie jej yciorys i zaadresowa koperty. A nastpnego dnia, po wysaniu poda z
poczty w Provincetown, Leonard rzuci Madeleine na ko, cign z niej spodnie, po czym
zacz jej robi minet, cho protestowaa, twierdzc, e musi si wykpa. Cay czas prbowaa
si wyswobodzi, ale Leonard przytrzymywa j mocno, zapewniajc, e wietnie smakuje, a w
kocu mu uwierzya. Rozlunia si w sposb gboki, ktry nie mia charakteru seksualnego,
raczej egzystencjalny. Ostatecznie wic bya to prawda: Leonard oznacza maksymalne
rozlunienie.
Kilka dni pniej owiadczy si jej i Madeleine powiedziaa tak.
Czekaa, a dojdzie do wniosku, e to zy pomys. Przez cay miesic nikomu o tym nie
mwili. Na Boe Narodzenie zabraa Leonarda do domu, do Prettybrook, rzucajc rodzicom
wyzwanie sprbujcie go nie polubi. Boe Narodzenie w ich domu zawsze obchodzono
hucznie. Mieli nie mniej ni trzy choinki, ubrane kada w innym stylu, i wydawali coroczne
boonarodzeniowe przyjcie dla stu pidziesiciu osb. Leonard znakomicie sobie radzi,
gawdzc z przyjacimi Phyllidy i Altona, piewajc ze wszystkimi koldy i generalnie robic
dobre wraenie. W nastpnych dniach udowodni, e jest w stanie oglda z Altonem mecze
futbolu amerykaskiego i jak przystao na syna antykwariusza, wypowiedzie kilka
inteligentnych uwag na temat litografii Thomasa Fairlanda w bibliotece. W drugi dzie wit
spad nieg i Leonard wyszed wczenie ubrany w troch groteskow czapk, eby sprzed domu i
chodnika odgarn nieg. Za kadym razem gdy Phyllida braa Leonarda na stron, Madeleine
ogarnia niepokj, lecz wygldao na to, e wszystko jest w porzdku. To, e mia dziesi kilo
mniej ni w padzierniku, i by niezaprzeczalnie atrakcyjny, nie umkno uwadze Phyllidy.
Madeleine jednak nie przeduaa wizyty, nie chcc ryzykowa, i po trzech dniach, nim wrcili do
Pilgrim Lake, wyjechali na sylwestra do Nowego Jorku.
Dwa tygodnie pniej Madeleine zadzwonia do domu, by przekaza wiadomo o
zarczynach.
Wyranie skonsternowani Alton i Phyllida nie wiedzieli, jak zareagowa. Sprawiali wraenie w
najwyszym stopniu zaskoczonych i szybko zakoczyli rozmow. Kilka dni pniej rozpocza
si kampania korespondencyjna. Od Altona i Phyllidy nadeszy osobne, odrcznie napisane
wiadomoci, w ktrych kwestionowali sensowno wizania si tak wczenie. Madeleine

odpisaa na te listy, co sprowokowao dalsz korespondencj. W drugim licie Phyllida przesza

do konkretw, powtarzajc wczeniejsze ostrzeenia przed maestwem z chorym na depresj
maniakaln. Alton powtrzy to, co napisa w pierwszym licie, wysuwajc argumenty za
sporzdzeniem intercyzy maeskiej, by chroni przysze interesy Madeleine. Madeleine nie
odpowiedziaa i kilka dni pniej nadszed trzeci list, w ktrym Alton ponownie przedstawi
swoje stanowisko w mniej legalistycznej formie. Listy rodzicw obnayy jedno: ich bezradno.
Byli niczym osamotniona dyktatura potrzsajca szabelk, niezdolna jednak speni swych grb.
Ich ostatnim posuniciem byo zaangaowanie porednika. Z Beverly zatelefonowaa Alwyn.
Syszaam, e si zarczya.
Dzwonisz, eby mi pogratulowa?
Gratulacje. Mama jest wkurzona na maksa.
To twoja zasuga przypomniaa Madeleine.
Wczeniej czy pniej i tak by si dowiedziaa.
Wcale nie.
W kadym razie wie. W akustycznym sygnale suchawki Madeleine usyszaa pacz
Richarda. Teraz wydzwania do mnie i prosi, ebym ci przemwia do rozsdku.
I po to wanie dzwonisz?
Nie odpara Alwin. Powiedziaam jej, e jeli chcesz za niego wyj, to twoja sprawa.
Dziki.
Cigle si na mnie wciekasz za te piguki? spytaa Alwyn.
Tak. Ale mi przejdzie.
Jeste pewna, e chcesz za niego wyj?
Te: tak.
No to nie ma o czym mwi. To twj pogrzeb.
Hej, to nie byo fajne!
artuj.
Oficjalna kapitulacja rodzicw, w lutym, zaowocowaa tylko dalszymi sporami. Gdy Alton i
Madeleine przestali si kci o intercyz i o to, czy taki dokument w swojej istocie nie burzy
zaufania, ktrego kade maestwo potrzebuje, by przetrwa, gdy dokument zosta sporzdzony
przez Rogera Pylea, miejscowego prawnika Altona, i podpisany przez obie strony, Phyllida i
Madeleine zaczy si kci o sam lub. Madeleine chciaa skromnej i intymnej uroczystoci.
Phyllida, dbajc o pozory, pragna hucznego wesela, jakie by wyprawia, gdyby Madeleine
wychodzia za kogo bardziej odpowiedniego. Zaproponowaa tradycyjn uroczysto w Trinity
Episcopal, miejscowym kociele parafialnym, a potem przyjcie w domu. Madeleine si nie

zgodzia. Alton zasugerowa mniej oficjaln ceremoni w Century Club w Nowym Jorku.
Madeleine wstpnie wyrazia zgod. Jednak tydzie przed rozesaniem zaprosze razem z
Leonardem natknli si na stary marynarski koci na obrzeach Provincetown. I wanie tam, w
surowej, opustoszaej przestrzeni na kocu wyludnionego pwyspu, w scenerii jak z filmu
Bergmana, Madeleine i Leonard wzili lub. Najbardziej lojalni przyjaciele Phyllidy i Altona
odbyli wypraw z Prettybrook na Cape. Zjawili si wujowie, ciotki i kuzyni Madeleine, a take
Alwyn, Blake i Richard. Przyjechaa rodzina Leonarda jego ojciec, matka i siostra, z ktrych
wszyscy wydawali si duo sympatyczniejsi, ni wynikao z jego opisw. Wikszo
czterdzieciorga szeciorga goci stanowili przyjaciele Madeleine i Leonarda ze studiw, dla
ktrych ta uroczysto bya nie tyle religijnym rytuaem, ile okazj do artw i wiwatw.
Podczas kolacji w przeddzie lubu Leonard odegra na koklach otewsk pie miosn, ktr
odpiewaa Kelly Traub. Jej dziadkowie pochodzili z Rygi. W trakcie bankietu weselnego
Leonard wypowiedzia prosty toast, nawizujc do swego zaamania tak subtelnie, e tylko ci,
ktrzy znali sytuacj, rozszyfrowali aluzj, i dzikowa Madeleine za to, e jest jego
wiktoriaskim anioem opiekuczym. O pnocy, po przebraniu si w stroje podrne,
pojechali wynajt limuzyn do hotelu Four Seasons w Bostonie, gdzie natychmiast zasnli. Po
poudniu nastpnego dnia wylecieli do Europy.
Spogldajc wstecz, Madeleine uznaa, e moe wychwyciaby sygnay ostrzegawcze
wczeniej, gdyby nie bya w podry polubnej. Pobyt w Paryu w penym rozkwicie wiosny
dostarcza jej tylu emocji, e przez pierwszy tydzie wszystko wydawao jej si idealne.
Zatrzymali si w tym samym trzygwiazdkowym hotelu, z siwowosymi kelnerami noszcymi tace
pod niebezpiecznym ktem, w ktrym Phyllida i Alton spdzili swj miesic miodowy i ktry
najlepsze lata mia ju za sob. Hotel w kadym razie wydawa si na wskro francuski. (Leonard
twierdzi, e widzia tam mysz w berecie). Wrd goci byli jedynymi Amerykanami, a okna
wychodziy na Jardin des Plantes. Leonard by w Europie po raz pierwszy. Madeleine cieszya
si, e moe go oprowadzi po miecie, wiedzie o czym wicej ni on.
W restauracjach zachowywa si nerwowo.
Nasz stolik obsuguje czterech rnych kelnerw powiedzia trzeciego wieczoru w miecie,
gdy jedli kolacj w restauracji nad Sekwan. Czterech. Liczyem. Jeden jest tylko od zmiatania
okruchw.
Znon szkoln francuszczyzn Madeleine zoya zamwienie za nich dwoje. Pierwszym
daniem by chodnik.
Leonard sprbowa i powiedzia:
Domylam si, e powinna by zimna.

 Tak.
Kiwn gow.
Zimna zupa. Nowa koncepcja.
Ta kolacja bya wszystkim, czego oczekiwaa od podry polubnej. Leonard wyglda
szaowo w lubnym garniturze. Madeleine te czua si pikna, z odsonitymi ramionami i
gstymi wosami opadajcymi na kark. Fizycznie osignli apogeum urody. Mieli przed sob cae
ycie cignce si jak wiata latarni nad rzek. Madeleine ju sobie wyobraaa, jak opowiada t
histori swoim dzieciom, histori o tym, jak tata pierwszy raz jad chodnik. Wino uderzyo jej
do gowy. O mao nie powiedziaa tego na gos. Nie bya gotowa na dzieci! A tu prosz, ju o
nich mylaa.
Nastpne dni zeszy im na zwiedzaniu. Ku zaskoczeniu Madeleine Leonarda mniej
interesoway muzea i kocioy, bardziej za towary na sklepowych wystawach. Co chwila
przystawa na Champs-lyses, podziwiajc rzeczy, ktrym wczeniej nigdy nie okazywa
zainteresowania garnitury, spodnie, spinki do mankietw, krawaty. Gdy wdrowali wskimi
uliczkami Marais, zatrzyma si przed zakadem krawieckim. Na nieco zakurzonej wystawie sta
bezgowy manekin spowity w czarn teatraln peleryn. Leonard wszed do rodka, eby j
obejrze.
Jest naprawd super zachwyca si, ogldajc atasow podszewk.
To peleryna powiedziaa Madeleine.
Czego takiego nie dostaniesz w Stanach stwierdzi Leonard.
I kupi j, wydajc o wiele za duo (jej zdaniem) ze swojego ostatniego miesicznego
stypendium z Pilgrim Lake. Krawiec zapakowa j i woy do pudeka i chwil potem Leonard
wynosi pakunek na ulic. Peleryna to osobliwa zachcianka, na pewno, ale nie bya to pierwsza
dziwna pamitka przywieziona z Parya. Madeleine szybko o niej zapomniaa.
Tej nocy nad miastem rozszalaa si nawanica. Okoo drugiej obudziy ich krople wody
skapujce z sufitu nad kiem. Po telefonie do recepcji zjawi si boy hotelowy z wiadrem
adnych przeprosin, jedynie niejasna obietnica, e rano przyjdzie ingenieur. Ustawiwszy
wiadro w odpowiednim miejscu i uoywszy si jedno w nogach drugiego, Madeleine i Leonard
zdoali znale tak pozycj, eby nie zmokn, chocia kapanie nie pozwalao im zasn.
To nasze pierwsze maeskie niepowodzenie rzek cicho Leonard w ciemnoci. Dajemy
rad. Nie poddajemy si.
Dopiero gdy wyjechali z Parya, co zaczo si psu. Z Gare de Lyon nocnym pocigiem
udali si do Marsylii, zajmujc romantyczny wagon sypialny, w ktrym jednak o romantycznych
zapdach nie mogo by mowy. Ze swym baaganem, atmosfer zagroenia i mieszan ludnoci

Marsylia wygldaa jak amerykaskie miasto, a na pewno mniej francuskie. Przewaay klimaty
rdziemnomorsko-arabskie; w powietrzu unosi si zapach ryb, oleju silnikowego i werbeny.
Kobiety w chustkach na gowie przywoyway gromadki brzowoskrych dzieci. Pierwszej nocy
w barze Leonard natychmiast zaprzyjani si z grup Marokaczykw w koszulach pikarskich i
dinsach z pchlego targu. Madeleine bya wykoczona; chciaa wrci do hotelu, ale Leonard
nalega, eby napili si caf cognac. Od przyjazdu do Francji uczy si nowych swek i
wykorzystywa je przy kadej okazji, jak gdyby to znaczyo, e mwi po francusku. Gdy
Leonard nauczy si jakiego slangowego wyraenia (na przykad branch, w odniesieniu do
ludzi, oznaczao, e s na czasie), informowa o tym Madeleine, jak gdyby to on mwi pynnie
po francusku. Poprawia jej wymow. Na pocztku mylaa, e artuje, ale najwyraniej nie.
Z Marsylii pojechali wybrzeem na wschd. Gdy w wagonie restauracyjnym podszed do nich
kelner, Leonard koniecznie chcia zamwi po francusku. Wydobywa z siebie sowa, ale
wymow mia koszmarn. Madeleine powtrzya jego zamwienie. Gdy skoczya, Leonard wbi
w ni wcieke spojrzenie.
Co?
Dlaczego za mnie zamwia?
Bo kelner ci nie zrozumia.
Zrozumia mnie doskonale utrzymywa Leonard.
Gdy dotarli do Nicei, zapad ju wieczr. Po zameldowaniu si w hotelu wyszli do maej
restauracyjki na tej samej ulicy. Przez ca kolacj Leonard starannie utrzymywa dystans. Wypi
duo stoowego wina. Oczy byszczay mu za kadym razem, gdy do ich stolika podchodzia
moda kelnerka. Przesiedzieli prawie cay posiek, nie odzywajc si, jak maestwo z
dwudziestoletnim staem. Po powrocie do hotelu Madeleine skorzystaa z cuchncej wsplnej
azienki. Gdy oprniaa pcherz, przeczytaa wywieszk, ktra po francusku zabraniaa
wrzucania do sedesu papieru. Obrciwszy gow, zlokalizowaa rdo smrodu: kosz na mieci
przepeniony by zuytymi kawakami papieru toaletowego.
Tumic odruch wymiotny, popdzia z powrotem do pokoju.
O mj Boe wydyszaa. Ta azienka jest ohydna!
Ksiniczka si odezwaa.
Id tam! Sam zobacz.
Leonard spokojnie zabra szczoteczk do zbw i wrci niewzruszony.
Musimy zmieni hotel oznajmia Madeleine.
Leonard umiechn si z wyszoci. Ze szklistym spojrzeniem powiedzia afektowanym
tonem:

 Ksiniczka z Prettybrook jest oburzona!

Kiedy tylko si pooyli, Leonard chwyci j za biodra i przewrci na brzuch. Wiedziaa, e
nie powinna mu pozwoli na seks po tym, jak j traktowa przez cay wieczr. Jednoczenie czua
si tak smutna i niechciana, e jego dotyk przynis jej ogromn ulg. Zawieraa jaki potworny
pakt, taki, ktrego konsekwencje mogy mie wpyw na cae jej maeskie ycie. Ale nie moga
odmwi. Pozwolia si obrci i wzi, niezbyt czule, od tyu. Nie bya na to gotowa i na
pocztku j bolao. Leonard nie zwraca na ni uwagi, napierajc lepo. Moga by kimkolwiek.
Po wszystkim Madeleine rozpakaa si, na pocztku cicho, potem goniej. Chciaa, eby
Leonard j sysza. Lecz on ju spa albo udawa, e zasn.
Gdy obudzia si rano, Leonarda nie byo w pokoju. Chciaa zadzwoni do matki, jednak na
wschodnim wybrzeu by rodek nocy. Poza tym oficjalna skarga na zachowanie Leonarda
moga mie grone skutki. Nigdy nie udaoby si jej odwoa. Madeleine wstaa wic i
przeszukaa jego kosmetyczk. Jedna buteleczka z pigukami bya do poowy pusta. Leonard
uzupeni drug przed lubem, eby podczas pobytu w Europie nie skoczyy mu si leki.
Upewniwszy si, e m zaywa lekarstwa, Madeleine usiada na brzegu ka, eby si
zastanowi, co zrobi w tej sytuacji.
Otworzyy si drzwi i do pokoju wmaszerowa Leonard. By rozpromieniony i zachowywa
si, jak gdyby nic si nie stao.
Znalazem nam wanie nowy hotel oznajmi. Duo przyjemniejszy. Spodoba ci si.
Pokusa, eby zignorowa ostatni noc, bya silna. Ale Madeleine nie chciaa ustanawia zego
precedensu. Po raz pierwszy przytaczao j brzemi maestwa. Nie moga tak jak kiedy po
prostu rzuci w Leonarda ksik i wyj.
Musimy porozmawia powiedziaa.
Dobra rzek Leonard. Moe przy niadaniu?
Nie. Teraz.
Dobra powiedzia znowu, nieco agodniej. Rozejrza si po pokoju za miejscem, gdzie
mgby usi, ale go nie znalaz.
Wczoraj potraktowae mnie okropnie zacza Madeleine. Najpierw wcieke si, gdy za
ciebie zamwiam. Potem przy kolacji zachowywae si, jakby mnie w ogle nie byo.
Flirtowae z kelnerk
Nie flirtowaem z kelnerk.
Wanie e tak! Flirtowae z ni. A potem wrcilimy tutaj i i wykorzystae mnie,
jakbym bya kawakiem misa! Wypowiadajc te sowa, znowu si rozpakaa. Jej gos zrobi
si piskliwy i dziewczcy, czego nie znosia, nie moga jednak nic na to poradzi.

Zachowywae si, jakby by z t kelnerk!

Nie chc by z adn kelnerk, Madeleine. Chc by z tob. Kocham ci. Tak bardzo ci
kocham.
Byy to dokadnie te sowa, ktre chciaa usysze. Rozum podpowiada jej, eby im nie ufa,
ale inna, sabsza cz jej istoty poczua si szczliwa.
Nie moesz mnie tak traktowa. Nigdy. Wci kaa spazmatycznie.
Nie bd. Nigdy wicej.
Jeli to zrobisz, koniec z nami.
Obj j, wciskajc twarz w jej wosy.
To ju si nigdy nie powtrzy szepn. Kocham ci. Przepraszam.
Poszli na niadanie do kawiarni. Leonard zachowywa si nienagannie, podstawi jej krzeso,
kupi jej w kiosku Paris Match, poczstowa malan bueczk z koszyka.
Nastpne dwa dni miny im przyjemnie. W Nicei niebo byo pochmurne, a plae pene
kamykw. Liczc na to, e bdzie moga zademonstrowa efekty przedlubnej diety, Madeleine
zabraa ze sob dwuczciowy kostium, skromny jak na Lazurowe Wybrzee, ale do miay jak
na ni. Byo jednak troch za zimno na kpiel w morzu. Tylko raz przez par godzin korzystali z
leakw zarezerwowanych przez obsug hotelu, nim deszcz zagoni ich z powrotem pod dach.
Leonard pozostawa troskliwy i miy, a Madeleine miaa nadziej, e nie bd si ju kci.
Wedug planu ostatnie dwa dni mieli spdzi w Monako, a potem wsi do pocigu do
Parya, by stamtd odlecie do Stanw. W bezchmurne pne popoudnie, pierwszy naprawd
ciepy, soneczny dzie ich pobytu, odbyli dwudziestominutow podr kolej. W jednej chwili
mijali cyprysy i byszczce zatoczki, a zaraz potem wjedali na zbyt gsto zabudowane, zbyt
drogie obrzea Monte Carlo.
Takswka mercedesa zawioza ich drog nad urwiskiem do hotelu lecego wysoko nad
miastem i portem.
Recepcjonista z fularem na szyi powiedzia, e maj szczcie, i przyjechali wanie teraz. W
nastpnym tygodniu zaczynao si Grand Prix i wszystkie pokoje w hotelu na ten czas
zarezerwowano. Na razie jednak byo w miar spokojnie, idealnie dla pary w podry polubnej.
Mona tu spotka Grace Kelly? spyta ni z gruszki, ni z pietruszki Leonard.
Madeleine odwrcia si w jego stron. Umiecha si szeroko, a jego oczy znowu nabray
szklistoci.
Ksina zgina w zeszym roku, monsieur odpowiedzia recepcjonista.
Zapomniaem rzek Leonard. Najszczersze kondolencje dla pana i paskich rodakw.
Dzikuje panu.

 Ale to waciwie nie jest prawdziwy kraj, no nie?

Sucham?
To nie jest krlestwo, tylko ksistwo.
Jestemy niepodlegym krajem, monsieur zauway recepcjonista, sztywniejc.
No bo tak si zastanawiaem, co Grace Kelly wiedziaa o Monako, gdy wychodzia za ksicia
Rainiera. Pewnie wydawao jej si, e jest wadc prawdziwego kraju.
Recepcjonista mia teraz obojtny wyraz twarzy. Wydoby klucz do pokoju.
Madame, monsieur, ycz udanego pobytu.
Gdy tylko znaleli si w windzie, Madeleine spytaa:
Co si z tob dzieje?
O co chodzi?
To byo takie chamskie!
Tak tylko si wygupiaem usprawiedliwia si Leonard ze swym groteskowym szerokim
umiechem. Widziaa kiedy filmy ze lubu Grace Kelly? Ksi Rainier w wojskowym
mundurze, jakby sta na czele jakiego wielkiego imperium. A potem przyjedasz tutaj i zdajesz
sobie spraw, e cay kraj zmieciby si w hali sportowej. Wyglda jak scenografia teatralna. Nic
dziwnego, e oeni si z aktork.
Mylaam, e si spal ze wstydu!
Wiesz, co jeszcze jest mieszne? kontynuowa Leonard, jakby jej nie sysza. To, e
nazywaj siebie Monakijczykami. Musieli wymyli jakie specjalne, dugie sowo, bo ich kraj
jest taki kurduplowaty.
Leonard wparowa do pokoju i rzuci walizk na ko. Wyszed na balkon, ale po kilku
sekundach wrci.
Chcesz szampana? spyta.
Nie odpowiedziaa Madeleine.
Podszed do telefonu i zadzwoni do obsugi. Funkcjonowa cakiem sprawnie. Cechy, ktre
przejawia ekstrawersja, witalno, miao byy tymi, ktre j w nim pocigay od samego
pocztku. Tylko e teraz nasiliy si jak dwik w wiey stereo podkrcony tak gono, e staje si
znieksztacony.
Gdy przyniesiono szampana, Leonard poprosi kelnera, eby wynis go na balkon.
Madeleine wysza z nim porozmawia.
Odkd to lubisz szampana? spytaa.
Odkd jestem w Monte Carlo. Leonard podnis rk i wskaza co. Widzisz ten
budynek? To chyba kasyno. Nie pamitam, z ktrego to Bonda. Moe po kolacji si

przejdziemy?
Leonard? Madeleine zwrcia si do niego agodnie. Kochanie? Jeli ci o co zapytam,
obiecasz, e si nie bdziesz zoci?
Co? spyta ju poirytowany.
Dobrze si czujesz?
Czuj si wybornie.
Bierzesz leki?
Tak, bior leki. A wanie wszed do pokoju po lit z kosmetyczki i wrci na balkon pora
na moje lekarstwo. Wrzuci do ust piguk i popi j szampanem. Widzisz? Czuj si
wybornie, wymienicie.
Ty nawet nie uywasz takich sw jak wybornie
Najwidoczniej jednak uywam. Rozemia si.
Moe powiniene zadzwoni do swojego lekarza. Tak na wszelki wypadek.
Do kogo? Do Perlmanna? zadrwi. To on powinien zadzwoni do mnie. Mgbym go
nauczy tego i owego.
O czym ty mwisz?
O niczym powiedzia Leonard, spogldajc w stron odlegego portu penego jachtw.
Tylko e odkrywam rzeczy, na ktre go taki jak Perlmann nigdy by nie wpad.
Potem ju byo coraz gorzej. Po oprnieniu butelki szampana, gwnie przez niego, Leonard
upar si, eby zamwi kolejn. Gdy Madeleine nie chciaa si na to zgodzi, wciek si i zszed
do baru. Zacz stawia drinki innym gociom, grupie szwajcarskich bankierw i ich partnerek.
Gdy godzin pniej Madeleine zesza go poszuka, Leonard zachowywa si, jakby si ucieszy
na jej widok. Przytuli j i pocaowa, przesadzajc z wylewnoci.
To moja pikna moda onka rzek. Przedstawi jej bankierw. To s Till i Heinrich.
Zapomniaem, jak maj na imi ich dziewczyny, ale nigdy nie zapomn ich piknych twarzy. Till
i Heinrich znaj wietn restauracj, do ktrej nas zabieraj. Najlepsza w miecie, zgadza si, Till?
Jest bardzo dobra przyzna Szwajcar. Miejscowy sekret.
wietnie. Nie chc i gdzie, gdzie jest peno amerykaskich turystw, wiecie, o co chodzi?
A moe pjdziemy prosto do kasyna?
Trudno byo stwierdzi, czy Europejczycy zauwayli, e Leonard zachowuje si dziwnie, czy
moe wzili jego przesadn poufao za typowo amerykask cech. Wygldali na
rozbawionych.
Wtedy Madeleine zrobia co, czego pniej aowaa. Zamiast zacign Leonarda do lekarza
(chocia nie miaa sprecyzowanego pomysu, jak tego dokona), wrcia na gr do pokoju.

Znalaza jego piguki tam, gdzie je zostawi, po czym poprosia recepcjonist, eby poczy j z
numerem doktora Perlmanna, ktry by zapisany na etykiecie. Nie zastaa go w pracy, ale gdy
powiedziaa, e sprawa jest pilna, sekretarka zapisaa numer do hotelu i obiecaa, e doktor
Perlmann jak najszybciej do niej oddzwoni.
Gdy mino pitnacie minut bez odpowiedzi, Madeleine zesza z powrotem do baru, nie
zastaa tam ju jednak ani Leonarda, ani szwajcarskich bankierw. Zajrzaa do hotelowej
restauracji i na patio, lecz nigdzie ich nie byo. Coraz bardziej zaniepokojona, wrcia do pokoju i
okazao si, e Leonard by tam pod jej nieobecno. Zostawi otwart walizk i rozrzucone na
pododze ubrania. adnej wiadomoci. W tym momencie zadzwoni telefon. Perlmann.
Madeleine w dugim potoku sw opowiedziaa Perlmannowi o wszystkim, co si wydarzyo.
Dobrze, prosz si uspokoi rzek Perlmann. Moe to pani dla mnie zrobi? Sysz, e
jest pani zdenerwowana. Mog pani pomc, ale musi si pani uspokoi, dobrze?
Madeleine wzia si w gar.
Dobrze odpowiedziaa.
Przede wszystkim, czy wie pani, gdzie Leonard mg si uda?
Zastanowia si.
Do kasyna. Mwi, e chciaby zagra.
Prosz mnie posucha powiedzia Perlmann opanowanym gosem. Musi go pani zabra
do najbliszego szpitala. Powinien go zbada psychiatra. Natychmiast. To pierwsza rzecz. W
szpitalu bd wiedzie, jak si nim zaj. Gdy go tam pani zabierze, niech im pani poda mj
numer.
A co, jeli nie zechce pj do szpitala?
Musi go pani tam zabra powiedzia Perlmann.
Takswkarz pdzi wijc si drog nad urwiskiem z wczonymi dugimi wiatami. Czasem
morze byo widoczne wprost przed nimi, czarne i puste, i wydawao si, jakby mieli run w
przepa, ale potem samochd skrca i pojawiay si wiata miasta, coraz bliej. Madeleine
zastanawiaa si, czy powinna pj na policj. Prbowaa wymyli, jak powiedzie po
francusku chory na depresj maniakaln. Jedyne sowo, jakie przychodzio jej do gowy,
maniaque, brzmiao zbyt surowo.
Takswka wjechaa w toczny rejon wok portu. Ruch uliczny w okolicy kasyna zagci si.
Casino de Monte-Carlo, otoczone francuskimi ogrodami i podwietlanymi fontannami, byo
budowl w stylu Beaux Arts z misternymi ozdobnymi wieyczkami i miedzian kopu dachu.
Na zewntrz, w szeciu rzdach, stay zaparkowane lamborghini i ferrari, a na ich dachach
odbijay si wiata neonw. Madeleine musiaa przed wejciem pokaza paszport, obywatele

Monako mieli bowiem zakaz wchodzenia do kasyna. Kupia bilet do gwnej sali i wkroczya do
rodka.
Od razu po wejciu stracia nadziej, e odnajdzie Leonarda. Grand Prix moe i jeszcze si nie
zaczo, ale kasyno pkao w szwach od turystw. Toczyli si przy stoach do gry, ubrani lepiej
ni gracze, ktrych widziaa w Indiaskim Kasynie, lecz z tym samym psim godem na twarzach.
Wok stou do bakarata siedziao trzech Saudyjczykw w ciemnych okularach. Wysoki
mczyzna w krawacie bolo rzuca komi. Grupa Niemcw, mczyzn w bawarskich kurtkach z
zamszowymi konierzami, podziwiaa freski na suficie i witraowe okna, dzielc si wraeniami
rozemocjonowanymi gosami. To wszystko w innych okolicznociach mogoby si wyda
Madeleine interesujce. Teraz jednak kady arystokrata lub hazardzista by tylko osob stojc jej
na drodze. Miaa ochot odepchn ich wszystkich na bok. Miaa ochot kopa i zadawa bl.
Powoli przecisna si na rodek sali, skupiajc uwag na stoach, gdzie grano w karty.
Zaczynao jej si wydawa coraz mniej prawdopodobne, e Leonard tu jest. Moe poszed na
kolacj ze szwajcarskimi bankierami? Moe powinna wrci do hotelu i zaczeka na niego?
Suna dalej w gb sali. I wtedy ujrzaa go siedzcego na obitym rdzawoczerwonym aksamitem
krzele.
Zrobi co z wosami zmoczy je lub naelowa tak, e byy zaczesane do tyu i przylizane.
Mia na sobie czarn peleryn.
Jego sterta etonw bya mniejsza ni u pozostaych graczy. Pochyla si do przodu ze
skupieniem na twarzy, ze wzrokiem wbitym w rozdajcego. Madeleine uznaa, e lepiej mu nie
przeszkadza.
Widzc go w takim stanie, z dzikim wzrokiem, w groteskowym stroju, z wosami przylizanymi
na wampira, Madeleine zdaa sobie spraw, e nigdy si nie pogodzia z chorob Leonarda
nigdy w peni nie przyja jej do wiadomoci. W szpitalu, gdy dochodzi do siebie po zaamaniu,
zachowywa si osobliwie, lecz zrozumiale. Jak kto w szoku po wypadku samochodowym. Ten
Leonard w stanie manii by inny. Wyglda jak prawdziwy szaleniec i to przejo j
panicznym lkiem.
Okrelenie maniaque nie byo wic a tak niewaciwe. Skd si w kocu wzio sowo
maniak, jeli nie od manii?
Przez cae ycie unikaa ludzi niezrwnowaonych. W podstawwce trzymaa si z dala od
dziwolgw. W liceum unikaa ponurych dziewczt o skonnociach samobjczych, tych, ktre
wymiotoway poknitymi pigukami. Co takiego w szalecach sprawia, e nie chce si mie z
nimi do czynienia? Niemono przemwienia im do rozsdku, to na pewno, ale jeszcze co, jaki
strach, jakby przed zaraeniem. Kasyno, ze swym rozedrganym, zadymionym powietrzem,

wydawao si projekcj manii Leonarda, haaliw stref pen bogaczy, ktrzy otwierali usta
tylko po to, eby obstawi numer lub zamwi alkohol. Madeleine zapragna nagle odwrci si
i uciec. Jeden krok do przodu skazywa j na ycie wypenione tymi samymi bolczkami:
martwieniem si o Leonarda, cigym nadzorowaniem go, zachodzeniem w gow, co si stao,
jeli spnia si p godziny do domu. Wystarczyo tylko, e si odwrci i wyjdzie. Nikt nie
bdzie jej za to wini.
A potem, rzecz jasna, postawia ten krok. Podesza do Leonarda i stana cicho za jego
krzesem.
Wok stou byo jeszcze szeciu graczy, sami mczyni.
Stana tak, by znale si w jego polu widzenia, i zwrcia si do niego:
Kochanie?
Leonard spojrza w bok. Nie wyglda na zaskoczonego.
Cze rzuci i skoncentrowa si znw na kartach. Przepraszam, e tak zniknem. Baem
si, e nie pucisz mnie do kasyna. Gniewasz si?
Nie powiedziaa Madeleine agodnie. Nie gniewam si.
To dobrze. Bo czuj, e dzisiaj sprzyja mi szczcie. Mrugn do niej.
Kochanie, chciaabym, eby poszed ze mn.
Leonard obstawi zakad. Znw przysun si do stou, skupiajc wzrok na rozdajcym.
Jednoczenie powiedzia:
Przypomniaem sobie ten film z Bondem, ktry tu krcono. Nigdy nie mw nigdy.
Rozdano pierwsze dwie karty. Dobieram powiedzia Leonard. Rozdajcy poda mu jeszcze
jedn kart. Jeszcze.
Po nastpnej karcie przegra. Rozdajcy zebra karty Leonarda, a krupier zgarn etony.
Chodmy powiedziaa Madeleine.
Leonard przysun si do niej konspiracyjnie.
Uywa dwch talii. Myl, e nie dam sobie rady z dwiema, ale si myl.
Leonard obstawi kolejny zakad i cykl zacz si od nowa. Rozdajcy mia siedemnacie, a
Leonard sdzi, e go przebije. Majc trzynacie, poprosi o jeszcze jedn kart i dosta waleta.
Krupier zgarn ostatnie etony Leonarda.
Kocz rzuci Leonard.
Chodmy std, kochanie.
Zwrci na ni szkliste spojrzenie.
Nie poyczyaby mi troch kasy, co?
Nie teraz.

 W dobrej i zej doli zacytowa Leonard.

Ale podnis si z krzesa.
Madeleine poprowadzia ma pod rami przez sal kasyna. Nie opiera si. Gdy jednak
zbliyli si do schodw, Leonard przystan. Zadar gow i zrobi dziwn min. Z brytyjskim
akcentem powiedzia:
Nazywam si Bond. James Bond.
Podnis nagle rce i owin si peleryn jak Drakula. Nim Madeleine zdya zareagowa,
rzuci si do ucieczki, trzepoczc peleryn jak skrzydami, z szalonym wyrazem twarzy, na ktrej
maloway si zachwyt, wesoo i pewno siebie.
Prbowaa go dogoni, lecz wysokie obcasy spowalniay j. W kocu zdja buty i wybiega z
kasyna boso. Leonarda nigdzie nie byo wida.
Nie wrci na noc.
Nie wrci te nastpnego dnia.
Wtedy ju bya w kontakcie z Markiem Walkerem z konsulatu w Marsylii. Dziki
znajomociom z absolwentami Baxter Altonowi udao si porozmawia osobicie z
amerykaskim ambasadorem we Francji. Ambasador Galbraith spisa informacje podane przez
Madeleine i przekaza je Walkerowi, ktry zadzwoni do niej z wiadomoci, e wadze Monako,
Francji i Woch zostay powiadomione o sytuacji i e skontaktuje si z ni, gdy tylko dowie si
czego nowego. Tymczasem Phyllida pojechaa prosto na lotnisko w Newark i dostaa si na
nocny lot do Parya. Rano doleciaa do Monako i tu po dwunastej w poudnie znalaza si w
hotelu Madeleine. W cigu tych osiemnastu godzin midzy rozmow telefoniczn i wejciem
Phyllidy do hotelowego pokoju Madeleine targay przerne emocje. Byy chwile, gdy zocia
si na Leonarda za to, e uciek, i takie, gdy wyrzucaa sobie, e nie zauwaya wczeniej
podejrzanych symptomw. Bya wcieka na szwajcarskich bankierw, i z jakiego powodu take
na ich partnerki, za wywabienie go z hotelu. Odchodzia od zmysw w obawie, e Leonard co
sobie zrobi albo zosta aresztowany. Czasami ogarnia j al na myl, e w prawdziw podr
polubn mona pojecha tylko raz w yciu, a jej miodowy miesic okaza si porak.
Zastanawiaa si, czy nie zadzwoni do matki Leonarda lub jego siostry, ale nie miaa do nich
numeru, zreszt nie chciaa z nimi rozmawia, bo w jaki sposb je te obwiniaa za zaistnia
sytuacj.
A potem zjawia si Phyllida, w towarzystwie boya hotelowego, w schludnym stroju i z
nienagann fryzur. W tej chwili Madeleine potrzebowaa akurat tego wszystkiego, czego nie
cierpiaa w swojej matce jej niewzruszonej poprawnoci, nieokazywania emocji. Rozkleia si,
kajc z gow na kolanach matki. Phyllida zamwia do pokoju obiad. Odczekaa, a Madeleine

zje cay posiek, i dopiero wtedy spytaa po raz pierwszy, co si stao. Wkrtce potem
zatelefonowa Mark Walker z wiadomoci, e wczenie rano do Szpitala imienia Ksinej Grace
przyjto odpowiadajcego rysopisowi Leonarda mczyzn, ktry cierpi na psychoz i ma drobne
obraenia w wyniku upadku. Mczyzn, mwicego z amerykaskim akcentem, znaleziono na
play, bez koszuli i bez butw, a take bez dowodu tosamoci. Walker zaproponowa, e
przyjedzie z Marsylii i bdzie towarzyszy Madeleine i Phyllidzie w szpitalu, gdy pojad
sprawdzi, czy tym mczyzn jest Leonard, co wydawao si wielce prawdopodobne.
Gdy czekay na Walkera, Phyllida poradzia Madeleine, eby si umya i ogarna, twierdzc,
e pomoe jej to poczu si pewniej, i tak si rzeczywicie stao. Walker, wzr taktu i
skutecznoci, przyjecha po nie z konsulatu samochodem z szoferem. Wdziczna za jego wsparcie
Madeleine staraa si, jak moga, zachowa pozory opanowania.
Szpital nazwany na cze Grace Kelly by miejscem, gdzie rok wczeniej dawna amerykaska
gwiazda filmowa zmara po wypadku samochodowym. Oznaki aoby wci byy tam widoczne:
czarna girlanda zapleciona wok olejnego portretu ksinej w gwnym lobby; tablice ogosze
obwieszone listami kondolencyjnymi z caego wiata. Walker przedstawi Madeleine i Phyllid
doktorowi Lamartineowi, szczupemu psychiatrze o kocistej twarzy, ktry wyjani, e Leonard
jest teraz pod dziaaniem silnych rodkw uspokajajcych. Podawali mu lek
przeciwpsychotyczny produkowany przez Rhne-Poulenc, niedostpny w Stanach. W przeszoci
lek ten dawa wietnie rezultaty, doktor nie widzia wic powodu, dlaczego w tym przypadku
miaoby si sta inaczej. Wyniki bada klinicznych leku byy wrcz tak znakomite, e odmowa
przyjcia go przez Amerykask Agencj do spraw ywnoci i Lekw bya zagadk. Cho moe
nie tak znowu zagadk, jak doda tonem zawodowej skargi doktor, zwaywszy na to, e lek nie
jest produkowany w Stanach. W tym momencie jakby przypomnia sobie o Leonardzie. Jego
obraenia byy nastpujce: ukruszone zby, siniaki na twarzy, zamane ebro i drobne otarcia.
Teraz pi poinformowa lekarz. Mona do niego wej i go zobaczy, lecz bardzo prosz
go nie budzi.
Madeleine wesza sama. Zanim odsuna zason, wyczua zapach tytoniu parujcy przez skr
Leonarda. Oczekiwaa niemal, e bdzie siedzia w ku i pali, ale mczyzna, ktrego ujrzaa,
nie by ani nieprzewidywalnym i dzikim Leonardem, ani tym wstrznitym i wycofanym, ani
maniakalnym, ani depresyjnym, by jedynie bezwadn ofiar wypadku. Do ramienia mia
podczon kroplwk. Prawa strona twarzy Leonarda bya spuchnita; rozcita grna warga, z
tworzcym si strupem, zostaa zszyta, a ciao wok niej miao odcie fioletu. Lekarz powiedzia
jej, eby go nie budzia, ale pochylia si nad nim i delikatnie podniosa grn warg. Wcigna
szybko powietrze na widok tego, co zobaczya; obydwa przednie zby Leonarda byy uamane

przy korzeniu. W przerwie lni rowy jzyk.

Nie byo do koca jasne, co si wydarzyo. Leonard by zbyt otumaniony, eby pamita
ostatnie ptorej doby. Z Casino de Monte-Carlo dotar do restauracji, gdzie jedli kolacj
szwajcarscy bankierzy. Nie mia pienidzy, przekona ich jednak, e ma niezawodn metod
liczenia kart. Po kolacji zabrali go do kasyna Loews, amerykaskiego, i dali mu pienidze na
rozruch. Uzgodnili, e podziel si wygran po poowie. Tym razem albo dziki sprytowi, albo
dziki szczciu Leonardowi na pocztku szo dobrze. Mia szczliw pass. W krtkim czasie
zarobi tysic dolarw. Od tego momentu noc zamienia si w prawdziwe szalestwo. Opucili
kasyno i odwiedzili kilka barw. Dziewczyny bankierw wci z nimi byy, a moe ju wrciy
do hotelu. Albo wtedy ju bawi si z kim innym. W ktrym momencie wrci do Loews.
Rozdajcy uywa tam tylko jednej talii. Pomimo manii, a moe dziki niej, Leonardowi udawao
si liczy karty i porzdkowa je w gowie. Moe jednak nie by do dyskretny. Po godzinie
zjawi si kierownik sali i wyrzuci Leonarda z kasyna z ostrzeeniem, eby nie wraca. Ale wtedy
ju Leonard zarobi prawie dwa tysice dolarw. I w tym momencie pami go zawioda. Reszt
historii Madeleine uoya z policyjnych doniesie. Gdy po raz ostatni wyrzucono Leonarda z
Loews, widziano go w pewnym przybytku w tej samej dzielnicy. Nastpnego dnia wyldowa w
Htel de Paris z jak grup to mogli by szwajcarscy bankierzy, ale niekoniecznie. W pewnym
momencie, gdy pili w ssiadujcych pokojach, Leonard zaoy si, e przeskoczy z jednego
balkonu na drugi. Na szczcie byo to tylko pierwsze pitro. Zdj buty, lecz nie doskoczy.
Zelizgn si, uderzajc policzkiem i szczk o balustrad, po czym spad na ziemi. Krwawic,
na wp przytomny, oddali si na pla. Tam zdj koszul i poszed popywa. Dopiero gdy
wyszed z morza i prbowa ponownie wej do hotelu, zgarna go policja.
Francuski lek przeciwpsychotyczny rzeczywicie zdziaa cuda. W cigu dwch dni Leonard
oprzytomnia. By tak skruszony, tak przeraony swym zachowaniem i prb manipulacji
dawkami, e podczas wizyt Madeleine albo przeprasza, albo milcza zdjty alem. Powiedziaa
mu, eby o tym zapomnia. Zapewniaa, e to nie jego wina.
Podczas pobytu Phyllidy w Monako, od chwili gdy si zjawia do jej wyjazdu tydzie pniej,
Madeleine ani razu nie usyszaa: A nie mwiam?. Pokochaa za to matk. Zaskoczeniem byo
dla niej to, jak yciowa okazaa si Phyllida, jak bardzo opanowana, gdy wyszo na jaw, co to
za przybytek odwiedzi Leonard. Na wie o tym Madeleine znw nie moga powstrzyma ez.
Phyllida jednak zwrcia si do niej z wisielczym humorem:
Bdziesz mie szczcie, jeli si okae, e to twoje jedyne maeskie zmartwienie. Dodaa
te wyrozumiale: Maddy, on nie by wtedy sob. Musisz o tym zapomnie. Po prostu zapomnij
o tym i yj dalej.

Madeleine uwiadomia sobie nagle, e Phyllida czerpie z wasnego dowiadczenia, e

maestwo jej rodzicw jest bardziej skomplikowane, ni kiedykolwiek przypuszczaa.
Wizyty matki w szpitalu byy jednak krpujce. Phyllida i Leonard wci mao si znali. Gdy
tylko Leonard wyszed na prost, odleciaa do New Jersey, by przygotowa dom na ich
przyjazd.
Madeleine przesiadywaa w hotelu. Nie majc nic do roboty prcz ogldania dwch
francuskich programw, ktre odbiera jej hotelowy telewizor, i postanowiwszy, e jej noga w
kasynie wicej nie postanie, spdzia wiele godzin w Muse Ocanographique. Tamtejsze
podwodne wiato i morskie stworzenia pywajce w akwariach dziaay na ni kojco. Na
pocztku jada posiki sama w hotelowej jadalni, ale zacza za bardzo interesowa mczyzn.
Zostawaa wic w pokoju, zamawiaa jedzenie i wypijaa wicej wina ni zwykle.
Miaa wraenie, jak gdyby przez ostatnie dwa tygodnie postarzaa si o dwadziecia lat. Nie
bya ju pann mod ani w ogle nie bya moda.
W bezchmurny majowy dzie Leonarda wypisano ze szpitala. I znowu, tak jak rok wczeniej,
Madeleine czekaa przed szpitalem, gdy pielgniarka zwozia go na wzku inwalidzkim. Wrcili
pocigiem do Parya i zatrzymali si w skromnym hotelu w lewobrzenej czci miasta.
Dzie przed wylotem do Stanw Madeleine zostawia Leonarda w pokoju i wysza kupi mu
papierosy. Pogoda bya cudowna, a kolory kwiatw w parku tak intensywne, e a raziy w oczy.
Ujrzaa przed sob przedziwny widok: gromadk uczennic prowadzon przez zakonnic.
Przechodziy na drug stron ulicy, zmierzajc w kierunku szkolnego dziedzica. Madeleine
patrzya na nie, umiechajc si po raz pierwszy od kilku tygodni. Ludwig Bemelmans napisa
dalsze czci Madeline. W jednej z nich Madeline doczya do cygaskiego cyrku. W innej
przed utoniciem uratowa j pies. Ale pomimo tych wszystkich przygd Madeline nigdy nie
przekroczya wieku omiu lat. Fatalnie. Madeleine przydaoby si kilka dobrych przykadw z
dalszych odcinkw tej serii. Madeline zdaje matur. Madeline studiuje na Sorbonie. (A pisarzom
takim jak Camus, tylko prychna: Phi!). Madeline uprawia woln mio, wstpuje do komuny
lub wybiera si w podr do Afganistanu. Madeline bierze udzia w protestach w 1968 roku,
rzuca kamieniami w policj lub skanduje buntownicze hasa: Pod chodnikiem plaa!.
Czy Madeline wysza za Pepita, syna hiszpaskiego ambasadora? Czy wci miaa rude wosy?
Wci bya najdrobniejsza i najdzielniejsza?
Niezupenie w dwch prostych rzdach, ale w sposb cakiem zorganizowany, dziewczynki
znikny za drzwiami przyzakonnej szkoy. Madeleine wrcia do hotelu, gdzie czeka Leonard,
wci zabandaowany, ofiara wojny innego rodzaju.
Umiechay si widzc

yczliwo dla zwierzt,

wykrzywiay si brzydzc
paskudn kradzie
i wspczuy serdecznie
kalekim onierzom.
W oddali, w mgiece sadzy unoszcej si w rozedrganym gorcym powietrzu, pojawi si
pocig linii Northeast Corridor. Madeleine staa na peronie przed t lini, mruc oczy za
przekrzywionymi okularami. Po dwch tygodniach odnalazy si poprzedniego dnia na dnie
kosza z bielizn. Szka byy ju dla niej za sabe, nie mniej porysowane i nie bardziej modne ni
trzy lata wczeniej. Zamierzaa zbada wzrok i przed rozpoczciem studiw magisterskich
zamwi sobie nowe.
Gdy tylko si upewnia, e nadjeda pocig, zdja okulary i wcisna je do torebki.
Odwrcia si, eby odnale Leonarda, ktry schroni si w kiepsko klimatyzowanej poczekalni,
skarc si na parno powietrza.
Dochodzia siedemnasta. Na pocig czekao dwadziecia kilka innych osb.
Madeleine wetkna gow przez drzwi poczekalni. Leonard siedzia na awce wpatrzony
mtnym wzrokiem w podog. Wci nosi czarn koszulk i szorty, ale zwiza wosy w kucyk.
Zawoaa go.
Leonard podnis wzrok i powoli wsta. Wycignicie go z domu i wpakowanie do
samochodu trwao ca wieczno i Madeleine martwia si, e si spni na dworzec.
Drzwi pocigu byy ju otwarte, gdy Leonard wyszed na peron i ruszy w lad za Madeleine
do najbliszego wagonu. Wybrali dwuosobowe miejsce, eby nikt si do nich nie dosiad.
Madeleine wycigna z torby mocno sfatygowanego Daniela Derond i rozsiada si wygodnie.
Wzie co do czytania? spytaa.
Leonard pokrci gow.
Bd wyglda przez okno i podziwia pikne krajobrazy New Jersey.
W New Jersey s bardzo adne miejsca powiedziaa Madeleine.
Tak gosi legenda rzek Leonard zapatrzony w widok za oknem.
Pidziesiciodziewiciominutowa podr pocigiem nie dostarczya wielu argumentw na
poparcie tej opinii. Jeli nie mijali ndznych podwrek, wjedali w kolejne umierajce miasto
takie jak Elizabeth lub Newark. Z torami kolejowymi ssiadowa dziedziniec wizienia o
zagodzonym rygorze, gdzie winiowie byli ubrani w biae stroje jak piekarze przy pracy.
Niedaleko Secaucus zaczy si jasnozielone bota, zaskakujco malownicze, jeli nie podnosio
si wzroku na otaczajce je kominy fabryczne i strefy zaadunku.

Dotarli do Penn Station w godzinie szczytu. Madeleine odcigna Leonarda od ruchomych

schodw w stron mniej oblonej klatki schodowej i tamtdy weszli do gwnej hali. Kilka
minut pniej otaczay ich ju upa i wiata smej Alei. Byo tu po osiemnastej.
Gdy stanli na kocu kolejki na przystanku takswek, Leonard spoglda na okoliczne
budynki, jak gdyby si martwi, e zaraz na niego run.
Nowy Jork powiedzia. Dokadnie taki, jak go sobie wyobraaem.
By to ostatni arcik Leonarda. Gdy wsiedli do takswki i ruszyli w stron centrum, Leonard
spyta kierowc, czy mgby wczy klimatyzacj. Kierowca poinformowa, e jest zepsuta.
Leonard odkrci szyb i wystawi gow jak pies. Przez chwil Madeleine aowaa, e go ze
sob zabraa.
Przeczucie, ktre j tkno w Casino de Monte-Carlo, sprawdzio si bardziej, ni wtedy moga
przypuszcza. Zamienia si ju w trzsc si on, wiecznie czujn opiekunk. W polubion
depresji maniakalnej. Dla Madeleine nie byo adn nowin, e Leonard moe si zabi, gdy ona
pi. Przyszo jej ju do gowy, e basen moe kusi wiecznym snem. Spord dwudziestu jeden
punktw sygnaw ostrzegawczych na licie przekazanej jej przez Wilkinsa Madeleine
zaznaczya dziesi: zaburzenia rytmu snu i wstawania; niech do komunikowania si;
zaniedbywanie pracy; zaniedbywanie wygldu; oddalenie od ludzi /zaniechanie aktywnoci;
perfekcjonizm; niepokj; skrajne znudzenie; przygnbienie; zmiana osobowoci. Byy te
punkty, ktre Leonarda nie dotyczyy: wczeniej nie podejmowa prb samobjczych (chocia
myla o tym), nie bra narkotykw (aktualnie), nie ulega czsto wypadkom, nie mwi o tym, e
chce umrze, i nie rozdawa swoich rzeczy. Z drugiej strony, gdy Leonard rano powiedzia, e nie
chce si przenosi do Nowego Jorku, i mwi o jej mieszkaniu, sprawia wraenie osoby, ktra
wanie rozdaje swoje rzeczy. Wygldao na to, e przyszo go nie obchodzi. Nie wiedzia, co
bdzie robi. Nie chcia wasnego gabinetu. Od dwch tygodni chodzi w tych samych czarnych
spodniach.
Dziesi sygnaw ostrzegawczych spord dwudziestu jeden. Niezbyt uspokajajce. Ale kiedy
wspomniaa o tym w rozmowie z doktorem Wilkinsem, powiedzia:
Gdyby u Leonarda nie wystpowa aden z tych sygnaw, nie byoby tu pani. Naszym
zadaniem jest zredukowanie tej liczby, krok po kroku, stopniowo, do trzechczterech. Moe
nawet do jednegodwch. Jestem pewien, e z czasem nam si uda.
A do tego czasu co? spytaa Madeleine.
Do tego czasu musimy by ostroni.
Staraa si zachowywa czujno, lecz nie byo to atwe. Zabraa Leonarda do Nowego Jorku,
eby unikn niebezpieczestwa pozostawienia go bez nadzoru w domu. Teraz jednak, gdy

znalaz si w miecie, pojawio si niebezpieczestwo ataku paniki. Miaa do wyboru: zostawi go

w Prettybrook i martwi si albo przywie go do Nowego Jorku i martwi si. Oglnie rzecz
biorc, martwia si mniej, gdy miaa go na oku.
Madeleine bya tym, co oddzielao Leonarda od mierci. Tak si czua. Poniewa znaa teraz
sygnay ostrzegawcze, wiecznie ich wypatrywaa. Co gorsza, wypatrywaa kadej zmiany w
zachowaniu Leonarda, ktra moga by zwiastunem jednego z sygnaw ostrzegawczych.
Wypatrywaa wic ostrzee przed sygnaami ostrzegawczymi. Mieszao si jej ju w gowie. Nie
wiedziaa na przykad, czy to, e Leonard wsta wczenie, stanowi now zmian w jego rytmie
snu, jest czci poprzedniej zmiany czy wskazuje na popraw jego stanu. Nie wiedziaa, czy
perfekcjonizm rekompensuje brak ambicji czy to dwie strony tego samego medalu. Gdy stoi si
midzy kim, kogo si kocha, a mierci, trudno jest pozostawa czujnym i trudno zasypia. Gdy
Leonard oglda do pna telewizj, Madeleine pilnowaa go z ka. Nie bya tak naprawd w
stanie zasn, dopki nie wszed na gr i nie pooy si obok. Nasuchiwaa jego odgosw z
dou. Zupenie jakby jej serce zostao chirurgicznie wyjte z ciaa i przetrzymywane w oddaleniu,
gdzie w pudeku, na otwartej przestrzeni, przez nikogo niepilnowane, cho wci z ni
poczone i pompujce krew do y, naraone jednak na niebezpieczestwa, ktre byy dla niej
niewidoczne.
sm Alej dojechali do Columbus Circle i skrcili w Broadway. Leonard wsun gow do
wntrza samochodu, jak gdyby testowa na nowo temperatur, po czym znowu wystawi j za
okno.
Kierowca skrci w lewo w Siedemdziesit Drug Ulic. Kilka minut pniej sunli ju
wzdu Riverside Drive. Kelly czekaa na chodniku przed domem.
Przepraszam! zawoaa Madeleine, wysiadajc z takswki. Pocig si spni.
Zawsze to mwisz powiedziaa Kelly.
Bo to zawsze prawda.
Uciskay si i Kelly spytaa:
Wic idziesz na t prywatk?
Zobaczymy.
Musisz! Nie mog i sama.
Przez cay ten czas takswka staa przy krawniku z pracujcym silnikiem. W kocu Leonard
wysiad. Cikim krokiem przeszed ze soca w cie pod markiz.
Kelly, ktra bya niez aktork, umiechna si do niego, jak gdyby nigdy nie syszaa o jego
chorobie, a on wyglda wietnie.
Cze, Leonard. Jak si masz?

Jak zwykle Leonard potraktowa to pytanie, jakby nie byo tylko zwrotem grzecznociowym.
Westchn i rzek:
Jestem wykoczony.
Ty jeste wykoczony? spytaa Kelly. A co ja mam powiedzie? Pokazaam ju Maddy z
pitnacie mieszka. Koniec z tym. Jeli nie wemiecie tego, zwalniam was.
Nie moesz nas zwolni. Jestemy twoimi klientami zauwaya Madeleine.
W takim razie odchodz. Wprowadzia ich do chodnego, wyoonego panelami holu. A
tak powanie, Maddy, mam jeszcze jedno mieszkanie do wzicia, bliej Columbii, moesz je
obejrze. Ale wtpi, czy jest tak adne jak to.
Po zameldowaniu si u portiera wjechali wind na jedenaste pitro. Kelly przed drzwiami
prbowaa wyowi z torebki odpowiednie klucze, co zajo jej troch czasu, w kocu jednak
otworzya drzwi i wprowadzia ich do rodka.
Do tej pory przyjacika pokazywaa Madeleine mieszkania, ktre wychodziy na kanay
wentylacyjne, ssiadoway z blokami, byy malekie lub zarobaczone albo mierdziao w nich
kocimi szczynami. Nawet gdyby Madeleine tak bardzo nie zaleao na wyprowadzce z domu
rodzicw, to mieszkanie by j olnio. Miao klasyczny wystrj, wieo pomalowane biae ciany,
gzymsy podsufitowe i parkiet na pododze. Sypialnia bya wystarczajco dua na podwjne
ko, cz kuchenna zmodernizowana, gabinet nadajcy si do uytku, salon niewielki, ale z
dekoracyjnym kominkiem. Bya nawet jadalnia. Jednak gwn atrakcj mieszkania byy widoki.
Madeleine z zachwytem otworzya okno w salonie i wychylia si nad parapetem. Soce, wci
par godzin przed zachodem, posypao cekinami rzek, a zwykle szarym klifom Palisades
nadawao rowawy odcie. Od strony pnocnej wznosia si aurowa konstrukcja G.W.
Bridge. Z West Side Highway dolatywa szum ruchu ulicznego. Madeleine spojrzaa w d na
chodnik przed budynkiem. Daleko. Nagle ogarn j lk.
Cofna gow i zawoaa Leonarda. Gdy nie odpowiedzia, znowu zawoaa. Wybiega do
przedpokoju.
Znalaza go w sypialni z Kelly. Okno byo zamknite.
Odetchna z ulg, co zamaskowaa, zagldajc do szafy.
Zaklepuj t szaf oznajmia. Mam wicej ubra ni ty. Moesz za to wzi gabinet.
Leonard nic nie powiedzia. Widziae gabinet?
Widziaem.
I?
W porzdku.
Nie chciaabym was naciska ani nic wtrcia Kelly ale musicie podj decyzj w cigu,

powiedzmy, p godziny. Drugi agent chce zacz pokazywa to mieszkanie dzisiaj wieczorem.
Dzisiaj wieczorem? powtrzya Madeleine nieprzygotowana na co takiego. Mwia
chyba, e dopiero jutro?
Tak mi mwi. Lecz teraz zmieni zdanie. Ludziom zaley na tym mieszkaniu.
Madeleine zerkna na Leonarda, prbujc odczyta jego myli. Po chwili zdecydowanym
ruchem skrzyowaa rce. Postanowia zmierzy si z wszelkimi niebezpieczestwami zwizanymi
z zamieszkaniem na Manhattanie wolaa to ni przeprowadzk gdzie na preri.
Dobra, bior powiedziaa. Jest idealne. Leonard, chcemy to mieszkanie, prawda?
Leonard odwrci si do Kelly.
Mogaby nas zostawi na minutk? poprosi.
Jasne! Bez problemu. Bd w salonie.
Gdy odesza, Leonard podszed do okna.
Ile kosztuje? spyta.
Niech ci o to gowa nie boli.
Nigdy bym sobie nie mg pozwoli na takie mieszkanie. Obawiam si tylko, czy nie bdzie
mi to przeszkadza.
Bya to sensowna rozmowa, jak mona przeprowadzi raz lub dwa razy, ale oni takich
rozmw odbyli ju ze sto. Tego dnia wiczyli jej now wersj. Smutna prawda bya taka, e w
miejscach, na ktre byoby Leonarda sta, Madeleine nie chciaaby zamieszka.
Kochanie powiedziaa. Nie martw si o czynsz. Pa tyle, ile moesz. Chc tylko,
ebymy byli szczliwi.
No wic mwi, e nie wiem, czy tutaj mgbym by szczliwy.
Gdybym bya facetem, ta rozmowa w ogle by si nie odbya. Byoby normalne, e m
paci wicej.
To, e czuj si w tym wszystkim jak ona, jest pewnym problemem.
Wic po co przyjechae oglda to mieszkanie? spytaa coraz bardziej sfrustrowana
Madeleine. Czego si spodziewae? Nie moemy wiecznie mieszka z moimi rodzicami. To ci
nie przeszkadza? e mieszkasz z moimi rodzicami?
Leonard skuli si.
Wiem powiedzia i w jego gosie sycha byo prawdziwy smutek. Masz racj.
Przepraszam. To jest po prostu dla mnie trudne. Rozumiesz, e to moe by trudne?
Przytaknicie ruchem gowy wydawao si najlepszym wyjciem.
Leonard jakie p minuty wyglda przez okno. W kocu odetchn gboko i powiedzia:
No dobra. Bierzemy.

Madeleine nie tracia czasu. Poinformowaa Kelly, e si decyduj, i zaproponowaa wypisanie

czeku na depozyt. Kelly miaa jednak lepszy pomys. Zaproponowaa, eby jeszcze dzisiaj
podpisa umow najmu, dziki czemu nie bd musieli znowu fatygowa si do miasta.
Moecie sobie pj na kaw, a ja tu wszystko przygotuj. To mi zajmie jakie pitnacie
minut.
Plan by rozsdny, caa trjka zjechaa wic wind do holu i wysza z powrotem na rozarzone
upaem ulice.
Gdy zbliali si do Broadwayu, Kelly pokazywaa im miejscowe punkty usugowe, pralni,
lusarza i naron knajpk z klimatyzacj.
Zaczekajcie na mnie tutaj zaproponowaa Kelly, wskazujc restauracyjk. Wracam za
pitnacie minut. Gra p godziny.
Madeleine i Leonard zajli boks przy frontowym oknie. Lokal mia helleskie malowida na
cianach i dwunastostronicow kart da.
Tu bdziemy si stoowa oznajmia Madeleine, rozgldajc si z aprobat. Moemy tu
wpada codziennie rano.
Podesza do nich kelnerka, eby przyj zamwienie.
Co ma by, sonka?
Poprosimy dwie kawy powiedziaa Madeleine, umiechajc si. A dla mojego ma
szarlotk z plastrem cheddara.
Mwisz i masz rzeka kelnerka i oddalia si od stolika.
Madeleine spodziewaa si, e Leonard bdzie rozbawiony. Jednak ku jej zaskoczeniu oczy
wypeniy mu si zami.
Co si stao?
Pokrci gow, odwracajc wzrok.
Zapomniaem o tym powiedzia chropowatym gosem. Wydaje si, e tyle czasu mino
od tamtej rozmowy.
Na chodniku wyduay si cienie. Madeleine wpatrywaa si w ruch uliczny na Broadwayu,
starajc si nie dopuszcza do siebie narastajcego uczucia beznadziei. Nie wiedziaa ju, jak ma
rozweseli Leonarda. Wszystko, czego prbowaa, przynosio ten sam rezultat. Martwia si, e
m ju nigdy nie bdzie szczliwy, e straci zdolno odczuwania radoci. W tym momencie,
zamiast cieszy si nowym mieszkaniem lub rozglda po swojej nowej dzielnicy, siedzieli w
winylowym boksie, unikajc swych spojrze i nie odzywajc si. Co gorsza, Madeleine
wiedziaa, e Leonard zdaje sobie z tego wszystkiego spraw. Jego cierpienie wyostrzaa
wiadomo, e zadaje je te Madeleine. Nie by jednak w stanie tego powstrzyma. Tymczasem

za szyb na ulicy trwao letnie popoudnie. Mczyni wracali do domw z poluzowanymi

krawatami, z marynarkami w rkach. Madeleine pogubia si w dniach tygodnia, ale odprone
twarze przechodniw i tumek wylewajcy si z baru naprzeciwko w czasie happy hour
wskazyway, e jest pitkowy wieczr. Soce miao jeszcze pozosta na niebie przez par godzin,
lecz wieczr weekend oficjalnie ju si zacz.
Kelnerka przyniosa szarlotk i dwa widelce. adne z nich jednak nawet jej nie skubno.
Po dwudziestu minutach wrcia Kelly z dokumentami. Zamiecia dwie poprawki w
standardowej umowie najmu jedna wprowadzaa wymg uzyskania zgody na podnajem, druga
zakazywaa trzymania zwierzt. Na grze formularza Kelly napisaa na maszynie imiona i
nazwiska Madeleine i Leonarda i wpisaa kwoty czynszu i depozytu. Usiada przy ich stoliku,
poczstowaa si szarlotk i poprosia Madeleine o wypisanie czekw na depozyt i pierwszy
miesiczny czynsz. Na koniec daa im do podpisania umow.
Gratuluj. Oficjalnie jestecie teraz nowojorczykami. Moemy to uczci.
Madeleine prawie o tym zapomniaa.
Leonard powiedziaa. Znasz Dana Schneidera? Urzdza dzisiaj prywatk.
To tylko jakie trzy przecznice std dodaa Kelly.
Leonard wbija wzrok w swoj filiank kawy. Madeleine nie umiaa stwierdzi, czy bada
swoje uczucia (samoobserwacja), czy jego umys si zawiesi.
Nie mam ochoty na zabaw odpar.
Nie to Madeleine chciaa usysze. Wanie podpisaa umow najmu mieszkania na
Manhattanie i chciaa to uczci, zamiast od razu wraca pocigiem do New Jersey. Zerkna na
zegarek.
Daj spokj. Jest dopiero po sidmej. Wpadniemy tylko na chwil.
Leonard nie powiedzia tak, ale i nie powiedzia nie. Madeleine wstaa, eby uregulowa
rachunek. Gdy stana przy kasie, Leonard wyszed na zewntrz i zapali papierosa. Pali coraz
apczywiej. Wciga dym przez filtr, jakby ten by zapchany i trzeba go byo odetka. Gdy
Madeleine wysza z Kelly, nikotyna najwyraniej udobruchaa go na tyle, e bez sowa skargi
towarzyszy im w spacerze po Broadwayu.
Cigle milcza w drodze do domu Schneidera, bezporednio przed stacj metra na
Siedemdziesitej Dziewitej Ulicy, i podczas jazdy wind na szste pitro. Gdy jednak weszli do
mieszkania, stan nagle jak wryty i chwyci Madeleine za rami.
Tak? spytaa Madeleine.
Spoglda w stron salonu penego ludzi, ktrzy rozmawiali przy gonej muzyce.
Nie dam rady powiedzia.

Kelly, wyczuwajc potencjalne kopoty, nie zatrzymywaa si. Madeleine patrzya, jak docza
do grupki lekko ubranych cia.
Jak to nie dasz rady?
Jest za gorco. Za duo ludzi.
Chcesz wyj? spytaa, nie potrafic ukry irytacji.
Nie odpar Leonard. Skoro ju tu jestemy.
Wzia go za rk, wprowadzajc do duego pokoju, i przez jaki czas wszystko szo cakiem
dobrze. Podchodzili do nich ludzie, gratulujc lubu. Leonard okaza si zdolny do prowadzenia
rozmowy. Ubrany w fartuch Dan Schneider, brodaty i krzepki, podszed do Madeleine z
drinkiem w rku.
Hej, syszaem, e bdziemy ssiadami powiedzia. Byo jeszcze wczenie, a on ju lekko
bekota. Zacz jej opowiada o okolicy, o tym, gdzie robi zakupy i gdzie je. Gdy opisywa
ulubion chisk knajp, Leonard oddali si od nich, znikajc w pokoju, ktry wyglda na
sypialni.
Byo co erotycznego w atmosferze tego gorcego mieszkania. Wszyscy w widoczny sposb
obficie si pocili. Kilka dziewczyn nosio koszulki bez stanikw, a Adam Vogel, siedzcy na
sofie, pociera szyj kostk lodu. Dan powiedzia Madeleine, eby wzia sobie drinka, i oddali
si chwiejnym krokiem.
Madeleine nie posza za Leonardem do sypialni. Miaa ochot przez kilka minut si o niego nie
martwi. Doczya do Kelly przy stole zastawionym butelkami whisky Jim Beam, ciasteczkami,
szklankami i lodem. Z wiey leciao Little Red Corvette.
Jest tylko bourbon powiedziaa Kelly.
Wszystko jedno. Madeleine wycigna rk ze szklank. Wzia ciasteczko i zacza je
chrupa.
Nim zdya si odwrci, z kuchni rzucia si na ni Pookie Ames.
Maddy! Wrcia! Jak byo na Cape?
wietnie skamaa.
Zima nie bya ponura i przygnbiajca?
Pookie chciaa obejrze obrczk, ale ledwo na ni spojrzaa, gdy Madeleine podniosa rk.
Nie wierz, e wzia lub powiedziaa. To takie pass.
Wiem! przyznaa Madeleine.
Gdzie twj facet? To znaczy m?
Trudno byo odczyta z twarzy Pookie, jak duo wie.
Jest tu gdzie odpara Madeleine.

Inni znajomi przepychali si przez tum, eby si z ni zobaczy. Cigle kogo ciskaa i
informowaa, e przeprowadza si do miasta.
Pookie zacza opowiada jak histori.
No wic pracuj w Dojos jako kelnerka i wczoraj wieczorem przywouje mnie klient i
mwi: Mam chyba szczura w kiebasie. Wic patrz a tam z jednego koca wystaje ogon.
Jakby w rodku ugotowano caego szczura.
O, nie!
A jedn z dodatkowych korzyci tej pracy jest to, e mona je za darmo, wic
Zaraz rzygn!
Ale czekaj. Zanosz potem t kiebas do kierownika. Bo nie wiedziaam, co zrobi. A on:
Powiedz klientowi, e je na koszt firmy.
Madeleine zacza si dobrze bawi. Bourbon by tak sodki, e smakowa jak alkoholowa
wersja coli. Mio byo przebywa wrd ludzi, ktrych znaa. Dziki temu czua, e decyzja o
przeprowadzce do Nowego Jorku bya suszna. Osamotnienie w Pilgrim Lake mogo by czci
problemu. Dopia whisky i nalaa sobie kolejn porcj.
Gdy odwracaa si od baru, zauwaya, e z drugiego koca pokoju przyglda jej si cakiem
atrakcyjny chopak. Ostatnio, zredukowana do roli pielgniarki, czua si tak aseksualnie, e bya
to dla niej mia niespodzianka. Przytrzymaa jego spojrzenie, lecz po chwili odwrcia wzrok.
Podesza do niej Kelly.
Wszystko w porzdku? wyszeptaa.
Leonard jest w sypialni.
Przynajmniej zgodzi si przyj.
Doprowadza mnie do szau. Sowa te od razu wywoay w niej poczucie winy i zagodzia
je. Jest naprawd zmczony. Mio z jego strony, e przyszed.
Kelly znw si pochylia.
Dan Schneider poi mnie alkoholem.
I?
A ja nie odmawiam.
Przez nastpne p godziny Madeleine krya wrd goci, zbierajc najnowsze plotki. Cay
czas oczekiwaa, e Leonard si zjawi. Po kolejnych pitnastu minutach, gdy wci si nie
pokazywa, posza sprawdzi, co u niego.
Sypialnia pena bya mebli w stylu misyjnym i sztychw o szekspirowskich motywach.
Leonard sta przy oknie, rozmawiajc z chopakiem, ktry by do niej odwrcony plecami.
Madeleine ju przesza przez prg, gdy zdaa sobie spraw, e to Mitchell.

Prawdopodobnie istnieli ludzie, ktrych przypadkowe spotkanie z Leonardem byoby dla niej
bardziej krpujce, lecz w tym momencie nikt taki nie przychodzi jej do gowy. Mitchell ci
wosy i zeszczupla. Trudno jej byo zdecydowa, co jest bardziej szokujce jego nieoczekiwane
pojawienie si, jego dziwny wygld czy to, e rozmawia z Leonardem.
Mitchell! zawoaa, starajc si ukry zakopotanie. Co ty zrobi z wosami?
Podciem troszeczk odpowiedzia.
Prawie ci nie poznaam. Kiedy wrcie?
Trzy dni temu.
Z Indii?
Ale tu wtrci si Leonard.
Jestemy wanie w trakcie rozmowy poinformowa z irytacj.
Madeleine raptownie przeniosa ciar ciaa, jakby zaskoczona serwem.
Weszam tylko sprawdzi, czy moemy ju wyj powiedziaa cicho.
Chciabym ju wyj. Ale najpierw chc dokoczy t rozmow.
Spojrzaa na Mitchella, jakby liczya na to, e zaoponuje. Jemu jednak te najwyraniej zaleao
na tym, eby zostawia ich samych. Machna wic lekko rk, starajc si sprawia wraenie
osoby kontrolujcej sytuacj, i wycofaa si z pokoju.
Po powrocie midzy goci prbowaa odzyska poczucie, e dobrze si bawi. Bya jednak zbyt
przejta. Zastanawiaa si, o czym to Leonard i Mitchell ze sob rozmawiaj. Obawiaa si, e o
niej. Widok Mitchella obudzi w niej uczucie, ktrego nie bya w stanie nazwa. Rodzaj
podniecenia podszytego alem.
Po pitnastu minutach Leonard wreszcie wyszed z sypialni i oznajmi, e mog ju i. Nie
patrzy jej w oczy. Gdy powiedziaa, e chce si poegna z Kelly, poinformowa j, e zaczeka
na korytarzu.
Madeleine doskonale zdawaa sobie spraw, dzikujc Kelly za pomoc w poszukiwaniach
mieszkania, e Mitchell wci gdzie tam jest. Nie chciaa z nim rozmawia sam na sam, bo jej
ycie i bez tego byo dostatecznie skomplikowane. Nie zamierzaa mu tumaczy swojej sytuacji
ani odpiera jego oskare, ani poczu tego, co rozmowa z nim moga w niej rozbudzi. Ale gdy
ju miaa wychodzi, zauwaya go i zatrzymaa si. Mitchell podszed do niej.
Zdaje si, e powinienem ci pogratulowa powiedzia.
Dzikuj.
To byo dosy nage. Mwi o lubie.
Rzeczywicie.
Chyba wic naleysz do pierwszego rzutu.

 Chyba tak.
Mitchell mia na nogach klapki i ubrany by w dinsy z podwinitymi nogawkami. Jego stopy
byy bardzo blade.
Dostaa mj list? spyta.
Jaki list?
Wysaem do ciebie list. Z Indii. Tak mi si przynajmniej wydaje. Byem wtedy na maym
haju. Naprawd go nie dostaa?
Nie. Co napisae?
Patrzy na ni, jakby nie dowierza. Poczua si nieswojo.
Nie wiem, czy to teraz ma jakie znaczenie rzek.
Madeleine zerkna w stron drzwi.
Musz lecie powiedziaa. Gdzie si zatrzymae?
Na sofie Schneidera.
Przez dusz chwil stali tylko, umiechajc si do siebie, i wtedy nagle Madeleine wycigna
rk i podrapaa go po gowie.
Co zrobie ze swoimi lokami? spytaa.
Mitchell pochyli gow, a ona przesuna doni po jego krtko obcitych wosach. Gdy
cofna rk, podnis twarz. Po ciciu wosw jego wielkie oczy miay jeszcze bardziej bagalny
wyraz.
Wpadniesz znowu do miasta? spyta.
Nie wiem. Moe. Znw zerkna w stron drzwi. W razie czego zadzwoni. Moe zjemy
razem obiad albo co takiego.
Nie pozostao jej nic prcz ucinicia go. Gdy to zrobia, zaskoczy j jego ostry zapach.
Wydawa si niemal zbyt intymny, eby go wdycha.
Wysza na korytarz. Leonard pali. Szuka miejsca, gdzie mgby wyrzuci niedopaek, lecz nie
znajdujc nic odpowiedniego, zabra go ze sob do windy. W kabinie Madeleine opara si o jego
rami. Czua si lekko wstawiona.
Fajnie byo powiedziaa. Dobrze si bawie? Leonard rzuci niedopaek na podog i
przydepta go. Czy to znaczy nie?
Drzwi si otworzyy i Leonard bez sowa przeszed przez hol. Madeleine ruszya za nim na
chodnik, gdzie w kocu spytaa:
Co si z tob dzieje?
Leonard odwrci si do niej.
Co si ze mn dzieje? A jak mylisz? Mam depresj, Madeleine. Cierpi na depresj.

 Wiem o tym.
Czyby? Nie jestem tego taki pewien. W przeciwnym razie nie zadawaaby takich gupich
pyta.
Zapytaam tylko, czy si dobrze bawie! Boe!
Powiem ci, co si dzieje, gdy kto cierpi na kliniczny przypadek depresji zacz Leonard
irytujcym lekarskim tonem. Ot mzg wysya sygna, e umiera. Mzg chorego na depresj
wysya ten sygna, ciao go przyjmuje i po jakim czasie myli, e te umiera. I wtedy zaczyna si
wycza. Dlatego depresja boli, Madeleine. Dlatego jest fizycznie bolesna. Mzg myli, e
umiera, wic ciao te myli, e umiera, a potem mzg to rejestruje i tak w kko, jak w ptli
sprzenia zwrotnego. Leonard pochyli si ku niej. To wanie si ze mn dzieje. To wanie
dzieje si ze mn kadej minuty kadego dnia. I dlatego nie odpowiadam, kiedy mnie pytasz, czy
dobrze si bawiem na prywatce.
By hiperelokwentny, ale jego mzg umiera. Madeleine prbowaa sobie przyswoi, co do
niej mwi. Bya rozgrzana bourbonem i upalnym powietrzem w miecie. Teraz, gdy znaleli si
na dole, z powrotem na Broadwayu, czua si rozczarowana, e wracaj do domu. Przez ponad
rok opiekowaa si Leonardem, liczc na to, e jego stan si poprawi, a tymczasem tak le jeszcze
z nim nie byo. Opuciwszy wanie prywatk, gdzie wszyscy sprawiali wraenie szczliwych i
zdrowych, uznaa t sytuacj za raco niesprawiedliw.
Nie moesz po prostu pj na godzin na prywatk, nie zachowujc si, jakby ci
torturowano?
Nie, nie mog, Madeleine. W tym cay problem.
Ze stacji metra wylewa si strumie ludzi. Madeleine i Leonard musieli zej na bok, eby ich
przepuci.
Rozumiem, e jeste chory. Ale przecie bierzesz leki. Inni ludzie bior leki i czuj si
wietnie.
Chcesz powiedzie, e odbiegam od normy nawet jak na chorego na depresj?
Chc tylko powiedzie, e czasem jest tak, jakby lubi by zdoowany. Jakby zaleao ci na
tym, eby cign na siebie uwag. Chc powiedzie, e to, e jeste chory, nie znaczy, e
moesz na mnie wrzeszcze, bo zapytaam ci, czy si dobrze bawie!
Nagle twarz Leonarda przybraa dziwny wyraz, jak gdyby rozbawia go jaka mroczna myl.
Gdybymy byli komrkami drody, wiesz, co bymy robili?
Nie chc sucha o drodach! zawoaa Madeleine. Mam ich po dziurki w nosie.
Idealnym stanem komrki drodowej jest bycie diploidem. Ale jeli jest to rodowisko bez
substancji odywczych, wiesz, co si dzieje?

 Nie obchodzi mnie to!

Diploidy dziel si znowu na haploidy. Samotne mae haploidy. Bo w sytuacji kryzysowej
atwiej przetrwa pojedynczej komrce.
Madeleine czua, jak w oczach zbieraj jej si zy. Bourbon przesta ju rozgrzewa, zostao
pieczenie w klatce piersiowej. Prbowaa mruganiem powstrzyma zy, lecz jedna kropla spyna
jej po policzku. Stara j szybko palcem.
Dlaczego to robisz? zawoaa. Chcesz, ebymy si rozstali? Chcesz tego?
Nie chc ci niszczy ycia powiedzia Leonard agodniejszym tonem.
Nie niszczysz.
Leki tylko spowalniaj proces. Ale koniec jest nieuchronny. Pytanie tylko, jak to cholerstwo
wyczy. Dgn gow palcem wskazujcym. To mnie niszczy, a nie mog tego wyczy.
Madeleine, posuchaj mnie. Suchaj. Ja nie wyzdrowiej.
Wypowiedzenie tych sw, o dziwo, najwyraniej go zadowolio, jak gdyby si cieszy, e
sytuacja zostaa wyjaniona.
Lecz Madeleine nie ustpowaa:
Wyzdrowiejesz! Mylisz tak, bo jeste w depresji. Ale lekarz mwi co innego.
Wycigna rce i zaplota mu je na szyi. Niedawno bya taka szczliwa, czujc, e w ich yciu
wreszcie zajdzie jaka zmiana. Teraz to wszystko wydawao si okrutnym artem mieszkanie,
Columbia, wszystko. Stali przy schodach do metra, jedna z tych objtych, paczcych par w
Nowym Jorku, na ktre nikt nie zwraca uwagi, mog si wic cieszy pen prywatnoci
porodku rojnego miasta w upaln letni noc. Madeleine nic nie mwia, bo nie wiedziaa, co
powiedzie. Nawet kocham ci wydawao si nie na miejscu. Mwia to Leonardowi tyle razy
w takich wanie sytuacjach i martwia si, e sowa te trac swoj moc.
Mimo wszystko powinna bya je wypowiedzie. Powinna bya zatrzyma rce na jego szyi i
nie puszcza, bo gdy tylko przestaa go obejmowa, Leonard odwrci si z nag stanowczoci i
zbieg po schodach do metra. Pocztkowo Madeleine bya zbyt zaskoczona, eby zareagowa. Po
chwili jednak pobiega za nim. Na dole nigdzie go nie byo wida. Przemkna obok kasy w
stron drugiego wyjcia. Mylaa, e moe Leonard wyszed z powrotem na ulic, dopki nie
zauwaya go idcego w stron torw po drugiej stronie bramek. Gdy otworzya portfel, eby
kupi bilet, usyszaa dudnienie nadjedajcego pocigu. Wiatr nis si przez tunel metra,
podrywajc z ziemi mieci. Uzmysowiwszy sobie, e Leonard musia przeskoczy przez bramk,
Madeleine postanowia pj za jego przykadem. Podbiega i przeskoczya przez barierk.
Dwch nastolatkw w pobliu parskno miechem, widzc skok eleganckiej kobiety w sukience.
W tunelu pojawiy si wiata pocigu. Leonard dotar do krawdzi peronu. Pocig wjeda z

rykiem na stacj i Madeleine, biegnc, widziaa ju, e si spnia.

Skad zwolni i zatrzyma si. Leonard wci tam sta, czekajc na otwarcie drzwi.
Madeleine dobiega do niego. Zawoaa go.
Leonard odwrci si i spojrza na ni pustym wzrokiem. Wycign rce i pooy je czule na
jej ramionach. Cichym gosem, w ktrym pobrzmiewaa lito, powiedzia:
Rozwodz si z tob, rozwodz si z tob, rozwodz si z tob.
A potem odepchn j, wcale nie delikatnie, i wskoczy do pocigu, nim zamkny si drzwi.
Nie odwrci si, eby na ni spojrze przez okno. Pocig ruszy z miejsca, pocztkowo tak
wolno, e Madeleine wydawao si, i moe zatrzyma go rk zatrzyma wszystko:
wypowiedzian wanie przez Leonarda formuk, odepchnicie jej przez niego i jej brak oporu,
jej wspudzia niebawem jednak przyspieszy i powstrzymanie go lub dalsze okamywanie
siebie nie leao ju w jej mocy; i wnet wszystkie mieci na peronie zawiroway, koa zapiszczay,
a wiata w wagonie zgasy i zapaliy si jak popsuty yrandol lub komrki umierajcego mzgu,
i pocig znikn w ciemnoci.
10. Wszystkie cytaty z Madeline Ludwiga Bemelmansa w przekadzie Zofii K ierysz.

NIEZBDNIK SAMOTNEJ KOBIETY

Kwakrom naleao si uznanie za wiele rzeczy. Odrzucali hierarchi kocieln. Nie odklepywali
wyznania wiary, nie uznawali kaza. Ju na pocztku siedemnastego wieku wprowadzili na
swych spotkaniach rwno pci. Niemal kady amerykaski ruch spoeczny, o jakim pomyle,
by wspierany i czsto inicjowany przez kwakrw, od zniesienia niewolnictwa po prawa kobiet,
abstynencj (no dobrze, jeden bd), prawa czowieka i ekologi. Czonkowie Religijnego
Towarzystwa Przyjaci gromadzili si w prostych pomieszczeniach. Siedzieli w ciszy, czekajc
na wiato. Mieszkali w Ameryce, ale nie byli do koca amerykascy. Odmawiali udziau w
wojnach Stanw Zjednoczonych. Gdy podczas drugiej wojny wiatowej rzd amerykaski
internowa obywateli japoskich, kwakrzy ostro sprzeciwiali si tej decyzji i przychodzili egna
japoskie rodziny, ktre zaadowywano do pocigw. Kwakrzy mieli swoje powiedzenie:
Prawda z kadego rda. Byli ekumeniczni i neutralni, pozwalajc przychodzi na swoje
doroczne zgromadzenia agnostykom, a nawet ateistom. Wanie ten duch otwartoci bez
wtpienia sprawi, e niewielka grupka kwakrw w domu spotka w Prettybrook zrobia miejsce
dla Mitchella, gdy zacz si u nich zjawia w gorce lipcowe poranki.
Dom spotka sta na kocu wirowej drogi tu za polem bitwy pod Prettybroook. Prosta
konstrukcja z uoonych rcznie kamieni, z biaym drewnianym gankiem i pojedynczym
kominem, nie zmienia si od czasw jej wzniesienia (w 1753 roku, jak gosia tabliczka), nie
liczc zainstalowania elektrycznoci i systemu grzewczego. Na tablicy ogosze na zewntrz
wisiay ulotka o marszu przeciwnikw broni nuklearnej, apel o wniesienie petycji do rzdu w
sprawie Mumii Abu-jamala skazanego na mier w minionym roku, a take rne broszurki na
temat kwakryzmu. Wyoone dbin wntrze z piknie wykonanym, ukowatym sufitem z
szarych listew umeblowane byo drewnianymi awami ustawionymi wzdu cian w taki sposb,
eby wierni widzieli si nawzajem. wiato wpadao do rodka przez osonite mansardowe okna.
Mitchell lubi siada w awkach z tyu, za filarem. Czu si tam mniej widoczny. W zalenoci
od pory (w niedziele odbyway si dwa spotkania: jedno o sidmej rano, drugie o jedenastej) w
tym przytulnym, przypominajcym kabin okrtu wntrzu siedziao w awkach od garstki do
okoo czterdziestu przyjaci. Przez wikszo czasu jedynym dwikiem by odlegy szum
trasy numer 1. Czasem mijaa caa godzina i mogo nie pa ani jedno sowo. Byy te jednak dni,
gdy ludzie, powodowani wewntrznym nakazem, przemawiali. Pewnego dnia Clyde Pettengill,
ktry podpiera si lask, wsta i zacz lamentowa nad niedawnym wypadkiem w elektrowni
atomowej w Embalse w Argentynie, gdzie doszo do cakowitej utraty chodziwa. Jego ona
Mildred poczua, e musi przemwi zaraz po nim. Nie wstajc tak jak jej m, lecz pozostajc na
swoim miejscu z zamknitymi oczami, zacza mwi czystym gosem, a jej uniesiona adna twarz
starej kobiety umiechaa si do wspomnie.

 Moe dlatego, e jest lato nie wiem ale przypomniao mi si, jak chodziam na spotkania
jako maa dziewczynka. Lato zawsze byo por, kiedy wydawao si, e najtrudniej jest grzecznie
wysiedzie do koca. Babcia miaa wic opracowan specjaln strategi. Przed rozpoczciem
spotkania wycigaa z torebki karmelka. Pokazywaa mi go, ale nie dawaa. Trzymaa w rku. I
jeli byam grzeczna i zachowywaam si, jak na przyzwoit mod dam przystao, po jakich
czterdziestu piciu minutach babcia dawaa mi cukierka. Teraz mam osiemdziesit dwa lata,
prawie osiemdziesit trzy i wiecie co? Czuj si dokadnie tak samo jak wtedy. Wci czekam, a
zacisn palce wok tego karmelka. Tylko e teraz ju nie czekam na cukierki, lecz na soneczny
dzie taki jak dzisiaj ze socem jak wielki okrgy karmelek na niebie. Widz, e na stare lata
staj si poetk. Wic chyba lepiej bdzie, jak skocz.
Mitchell nie odzywa si. Duch wity nie skania go do mwienia. Siedzia w awce,
napawajc si bezruchem poranka w przesyconym stchlizn domu spotka. Nie czu si jednak
upowaniony do iluminacji.
Wstyd, jaki czu po ucieczce z Kalighaty, jeszcze w nim tkwi, cho od tego czasu upyno
sze miesicy. Po wyjedzie z Kalkuty Mitchell podrowa po Indiach bez sprecyzowanego
planu, jak uciekinier. W Waranasi zatrzyma si w Yogi Lodge, codziennie rano schodzi na
ghaty i patrzy, jak palono ciaa zmarych. Wynaj wiolarza, eby zabra go na wycieczk po
Gangesie. Po piciu dniach wsiad do pocigu do Kalkuty i pojecha na poudnie. Uda si do
Madrasu, do byej francuskiej placwki Pondicherry (domu ri Aurobinda) i dalej, do Maduraju.
Jedn noc spdzi w Triwandrum na poudniowym kracu Wybrzea Malabarskiego, a potem
zacz podr na pnoc wzdu zachodniego brzegu Pwyspu Indyjskiego. W Kerali odsetek
osb umiejcych pisa i czyta gwatownie si zwiksza, a posiki podawano w liciach zamiast
w talerzach. Mitchell utrzymywa kontakt z Larrym, piszc do biura American Express w
Atenach, i w poowie lutego ponownie si spotkali w Goi.
Zamiast polecie do Kalkuty, jak pierwotnie przewidywa, Larry zmieni miejsce przesiadkowe
na Bombaj i do Goi pojecha autobusem. Uzgodnili, e spotkaj si na dworcu w poudnie, lecz
autobus Larryego si spnia. Mitchell przychodzi i odchodzi trzy razy, przygldajc si
pasaerom wysiadajcym z rnych wielokolorowych pojazdw, nim wreszcie okoo szesnastej z
jednego z nich wyskoczy Larry. Mitchell tak si ucieszy na jego widok, e nie mg przesta si
umiecha i poklepywa Larryego po plecach.
No nareszcie! powiedzia. Jeste!
Co si stao, Mitchell? powiedzia Larry. Wpade pod kosiark?
Przez nastpny tydzie wynajmowali chat na play. Bya kryta strzech w stylu tropikalnym i
miaa nieprzyjemnie funkcjonaln betonow podog. Pozostae chaty pene byy

Europejczykw, z ktrych wikszo chodzia bez ubra. Na tarasowych zboczach zbierali si

miejscowi mczyni, by podglda nieskromne zachodnie kobiety. Co do Mitchella, czu si
zbyt przezroczycie biay, by si obnaa, pozostawa wic w cieniu, ale Larry, ktremu
niestraszne byy poparzenia soneczne, spdza spor cz kadego dnia na play w jedwabnej
chustce na gowie.
Podczas tych bogich, owiewanych zefirem dni i chodnawych nocy opowiadali sobie o tym,
co si dziao, odkd si rozjechali. Larryemu zaimponoway dowiadczenia Mitchella w
Kalighacie. Najwyraniej uwaa, e trzy tygodnie pracy spoecznej maj swoj wag.
Uwaam, e zrobie co wspaniaego stwierdzi. Pracowae dla Matki Teresy! Nie
ebym chcia pj w twoje lady. Ale to co w sam raz dla ciebie, Mitchell.
Z Iannisem sprawy nie uoyy si najlepiej. Niemal od razu zacz wypytywa Larryego, jak
bogata jest jego rodzina. Usyszawszy, e ojciec Larryego jest prawnikiem, Iannis spyta, czy nie
pomgby mu zdoby zielonej karty. Zalenie od okolicznoci by zaborczy lub obojtny. Gdy
szli do baru dla gejw, Iannis szala z zazdroci, jeli Larry choby spojrza na innego faceta.
Przez reszt czasu nie pozwala Larryemu si dotkn w obawie, e ludzie odkryj ich sekret.
Zacz nazywa Larryego ciot, zachowujc si tak, jak gdyby on, Iannis, by hetero i tylko
eksperymentowa. To wszystko stao si mczce, podobnie jak cae dnie szwendania si po
Atenach, gdy Iannis wyjeda do domu na Peloponezie. I tak w kocu Larry uda si do biura
podry i przebukowa bilet.
Pocieszajce byo to, e zwizki homoseksualne s rwnie popieprzone jak hetero, ale Mitchell
powstrzyma si od komentarzy. W cigu nastpnych trzech miesicy, gdy podrowali po
subkontynencie, nie wspominali ju o Iannisie. Odwiedzili Majsur, Kochi, Mahabalipuram, nie
zatrzymujc si na duej ni dzie lub dwa w adnym z tych miejsc, po czym ruszyli z powrotem
na pnoc, w marcu dotarli do Agry, pojechali do Waranasi i wrcili do Kalkuty, eby si spotka
z profesorem Hughesem i rozpocz sta. Z Hughesem trafiali do odludnych wiosek bez instalacji
kanalizacyjnych. Zaatwiali si obok siebie, kucajc na otwartych polach. Mieli przygody,
widzieli witych mw stpajcych po rozgrzanych wglach, filmowali wywiady z wielkimi
choreografami indyjskiego taca w maskach i spotkali si z prawdziwym maharad, ktry mia
paac, lecz nie mia pienidzy i chroni si przed socem pod poszarpan parasolk. Na pocztku
kwietnia zaczo si robi gorco. Do pory monsunowej brakowao jeszcze kilku miesicy,
Mitchell czu jednak, e klimat staje si coraz mniej przyjazny. Pod koniec maja, drczony
rosncymi temperaturami i poczuciem bezcelowoci, uzna, e pora wraca do domu. Larry chcia
zwiedzi Nepal, zosta wic jeszcze na kilka tygodni.
Z Kalkuty Mitchell przylecia z powrotem do Parya, gdzie zatrzyma si w przyzwoitym

hotelu, po raz ostatni korzystajc z karty kredytowej. (Po powrocie do Stanw nie bdzie si w
stanie z tego wytumaczy). I gdy ju przyzwyczaja si do europejskiej strefy czasowej,
czarterowym lotem dotar na lotnisko JFK. By wic sam w Nowym Jorku, gdy si dowiedzia, e
Madeleine wysza za Leonarda Bankheada.
Jego strategia przeczekania recesji nie sprawdzia si. Bezrobocie przekroczyo dziesi procent
w miesicu, w ktrym wrci do kraju. Z okna autobusu kursujcego midzy lotniskiem i
Manhattanem widzia pozamykane sklepy z zamalowanymi witrynami. Wicej ludzi mieszkao na
ulicach, pojawi si te nowy termin: bezdomni. W portfelu wdkarskim mia jedynie dwiecie
siedemdziesit dolarw w czekach podrnych i banknot dwudziestorupiowy, ktry zostawi
sobie na pamitk. Nie chcc buli za hotel w Nowym Jorku, zadzwoni z Grand Central do Dana
Schneidera z pytaniem, czy nie mgby przekima u niego kilku dni, i Dan si zgodzi.
Mitchell dojecha autobusem z lotniska na Times Square, a potem metrem na Siedemdziesit
Dziewit Ulic. Wcisn przycisk domofonu i Schneider go wpuci. Czeka w drzwiach, gdy
Mitchell wjecha na jego pitro. Uciskali si krtko i Schneider rzuci:
Jejku, Grammaticus, troch od ciebie jedzie.
Mitchell odpar, e w Indiach przesta uywa dezodorantu.
No dobra, ale tu jest Ameryka rzek Schneider. Do tego lato. Kup sobie, bracie, old
spicea.
Schneider ubiera si na czarno, dopasowujc strj do brody i kowbojek. Jego mieszkanie byo
pedantycznie urzdzone, z wbudowanymi regaami na ksiki i kolekcj opalizujcych wyrobw
ceramicznych, ktre zbiera. Mia przyzwoit prac w Manhattan Theatre Club, gdzie
odpowiada za zdobywanie dotacji od sponsorw, i chtnie stawia Mitchellowi drinki w Dublin
House, barze niedaleko swojego domu. Nad szklankami guinnessa Schneider opowiedzia
Mitchellowi wszystkie plotki zwizane ze znajomymi z Browna, ktre go ominy, gdy by w
Indiach. Lollie Ames zamieszkaa w Rzymie i spotykaa si z czterdziestolatkiem. Tony Perotti,
kampusowy anarchista, zagodnia i zacz studiowa prawo. Thurston Meems nagra kaset z
muzyk w stylu faux-naf, na ktrej akompaniowa sobie na casio. To wszystko byo cakiem
zabawne, dopki Schneider nie powiedzia nagle:
O cholera! Zapomniaem. Twoja dziewczyna Madeleine wysza za m! Przykro mi, stary.
Mitchell zachowa spokj. Ta wiadomo bya tak druzgocca, e mg j znie tylko w jeden
sposb: udajc, e go nie zaskoczya.
Wiedziaem, e tak si stanie.
C, Bankhead to szczciarz. Nieza laska z tej Madeleine. Ale nie wiem, co ona widzi w
tym gociu. Jest jak Lurch. Schneider nadal narzeka na Bankheada i facetw takich jak on,

wysokich i wochatych, gdy Mitchell sczy gorzk pian z portera.

To symulowane odrtwienie pozwolio mu przebrn przez nastpnych kilka minut. A
poniewa tak dobrze si sprawdzio, Mitchell trwa w nim nastpnego dnia, a ciar tych
wszystkich odsuwanych emocji obudzi go o czwartej nad ranem jak ukucie noem. Z otwartymi
szeroko oczami lea na sofie w stylu shabby chic u Schneidera. Wyy trzy rne alarmy
samochodowe, wszystkie jak mu si zdawao w jego piersi.
Kolejne dni naleay do najbardziej bolesnych w yciu Mitchella. Snu si po rozpalonych
ulicach spocony, tumic w sobie dziecinne pragnienie, eby si rozrycze. Czu si, jakby
gigantyczny but spad z nieba i rozgnit go pod obcasem jak niedopaek na chodniku. Myla
cigle: Przegraem. Jestem martwy. On mnie zabi. Uwaczanie sobie w taki sposb wydawao
si nawet przyjemne, wic nie przestawa. Ale ze mnie dupek. Nigdy nie miaem szans. miechu
warte. Popatrz na siebie. Popatrz tylko. Brzydki, ysy, szurnity, religijny DUPEK!!!
Gardzi sob. Doszed do wniosku, e jego przekonanie, i Madeleine za niego wyjdzie, wzio
si z tej samej naiwnoci, ktra kazaa mu myle, e jest w stanie prowadzi witobliwe ycie,
pielgnujc chorych i konajcych w Kalkucie. Ta sama naiwno kazaa mu recytowa modlitw
Jezusow, nosi krzyyk i myle, e zdoa swoim listem powstrzyma Madeleine przed wyjciem
za Bankheada. Jego marzycielstwo, jego uniesienia jego inteligentna gupota byy
odpowiedzialne za wszystko, co byo w nim idiotyczne, za fantazj o polubieniu Madeleine i za
samowyrzeczenie, ktre miao go zabezpieczy na wypadek, gdyby ta fantazja si nie zicia.
Dwa dni pniej Schneider urzdzi u siebie prywatk i wszystko si zmienio. Mitchell, ktry
nie by w szczeglnie zabawowym nastroju, wyszed, gdy prywatka zacza si rozkrca. Po
obejciu kwartau jakie pi lub sze razy wrci do mieszkania Schneidera, gdzie zrobio si
jeszcze toczniej. Da nura do sypialni, zamierzajc pocierpie tam w samotnoci, i wtedy stan
twarz w twarz ze swym wrogiem Bankheadem, ktry siedzia na ku i pali. Co zaskoczyo
Mitchella jeszcze bardziej, wdali si w powan rozmow. Mitchell oczywicie mia wiadomo,
e obecno Bankheada na imprezie oznacza, e jest tam te Madeleine. Nie przerywa rozmowy z
nim midzy innymi dlatego, e obawia si wyj z sypialni i j spotka. Po jakim czasie jednak
Madeleine sama si zjawia. Pocztkowo Mitchell udawa, e jej nie zauwaa, w kocu jednak
odwrci si i byo tak jak zawsze. Sama fizyczna obecno Madeleine wstrzsna nim z pen
moc. Czu si jak go z reklamy kaset Maxwella ze zwianymi do tyu wosami, chocia nie mia
adnych wosw. Od tego momentu wszystko dziao si szybko. Bankhead z jakiego powodu
wyprosi Madeleine. Niedugo potem wyszed z prywatki, a Mitchellowi udao si zamieni z ni
par sw przed jej wyjciem. Ale dwadziecia pi minut pniej wrcia, wyranie
zdenerwowana, szukajc Kelly. Zauwaywszy Mitchella, podesza szybko do niego i roztrzsiona

wtulia twarz w jego pier.

Wsplnie z Kelly zabrali Madeleine do sypialni i zamknli drzwi. Gdy w drugim pokoju
impreza trwaa w najlepsze, Madeleine opowiedziaa im, co si stao. Pniej, gdy troch si
uspokoia, zadzwonia do rodzicw. Uzgodnili razem, e najlepiej bdzie, jeli wynajmie
takswk i pojedzie do Prettybrook. A e nie chciaa by sama, Mitchell zaproponowa, e
pojedzie z ni.
Od tamtej pory, ju prawie miesic, mieszka u jej rodzicw. Umiecili go na poddaszu, gdzie
nocowa podczas wita Dzikczynienia na drugim roku studiw. Pokj by klimatyzowany, lecz
Mitchell, wrciwszy niedawno z Trzeciego wiata, wola spa przy otwartych oknach. Uwielbia
zapach sosen i lubi, gdy rano budziy go ptaki. Wstawa wczenie, pierwszy w caym domu, i
czsto odbywa dugie spacery, po ktrych okoo dziewitej wraca na niadanie z Madeleine.
Wanie podczas jednego z tych spacerw Mitchell odkry dom spotka kwakrw. Wczeniej
zatrzyma si na polu bitwy, eby przeczyta informacje na tablicy przy jedynym rosncym tam
drzewie. W poowie tekstu zda sobie spraw, e Db Wolnoci przy obelisku usech lata temu
zaatakowany grzybem, a drzewo rosnce teraz byo jedynie substytutem, odmian bardziej
odporn na choroby, ale nie tak pikn i nie tak wielk. Co byo lekcj historii sam w sobie.
Odnoszc si do tylu innych rzeczy w Ameryce. Kontynuowa spacer i w kocu wirow drog
doszed do zadrzewionego parkingu w kompleksie kwakrw.
Pod murem cmentarza stay rne pojazdy spalinowe dwie hondy civic, dwa volkswageny
rabbit i ford fiesta. Oprcz nieskazitelnego domu spotka na skraju lasu na terenie kompleksu
znajdowa si te zaniedbany plac zabaw oraz dugi, wieloskrzydowy, kryty pap i oboony
aluminiow okadzin budynek, gdzie mieciy si przedszkole, biuro i sale recepcyjne. Naklejki
na zderzakach ukazyway Ziemi ze sloganem RATUJ MATK lub po prostu POKJ. Wrd
kwakrw z Prettybrook nie brakowao tych chodzcych w sandaach i dbajcych o rodowisko,
ale gdy Mitchell lepiej ich pozna tamtego lata, zrozumia, e to tylko stereotyp. Starsi kwakrzy,
tacy jak Pettengillowie, mieli oficjalny sposb bycia i ubierali si prosto. By te mczyzna z
siw brod i w szelkach, ktry przypomina Burla Ivesa. Joe Yamamoto, profesor inynierii
chemicznej z Rutgersa, i jego ona June przychodzili niezmiennie na spotkanie o jedenastej.
Claire Ruth, dyrektorka banku w miasteczku, chodzia do kwakierskich szk, jej crka Nell
pracowaa z upoledzonymi dziemi w Filadelfii. Bob i Eustacia Tavernowie, on astronom
amator, ona bya nauczycielka szkoy podstawowej, ktra teraz wysmarowywaa ogniste listy do
Prettybrook Packet i The Trentonian na temat pestycydw zanieczyszczajcych system
wodny w regionie Delaware, byli na emeryturze. Zwykle te byo kilku goci, urodzonych w
Ameryce buddystw z wizyt w miecie na konferencji lub studentw wydziau teologicznego.

Nawet Voltaire sprzyja kwakrom. Goethe zalicza si do ich wielbicieli. Emerson powiedzia:
Bardziej ni kimkolwiek innym, jestem kwakrem. Wierz w ten spokojny, cichy gos. Siedzc
w tylnej awce, Mitchell rwnie prbowa wierzy. Ale nie byo atwo. Jego umys zbyt
absorboway marzenia. Nie wyjecha jeszcze z Prettybrook tylko dlatego, e Madeleine tego nie
chciaa. Powiedziaa mu, e czuje si lepiej, majc go w pobliu. Spojrzaa na niego i uroczo
marszczc brwi, poprosia:
Nie wyjedaj. Musisz mnie ratowa przed rodzicami.
Spdzali razem niemal kad minut kadego dnia. Przesiadywali na tarasie, czytajc, albo
robili wypady do miasteczka na kaw lub lody. Po odejciu Bankheada, gdy Mitchell
przynajmniej fizycznie zaj jego miejsce, jego nieuleczalna naiwno znw si nasilaa. W ciszy
podczas spotka kwakrw Mitchell zastanawia si na przykad, czy polubienie Bankheada przez
Madeleine nie byo czci planu, planu bardziej skomplikowanego, ni mu si wczeniej
wydawao. Moe przyjecha do Nowego Jorku w idealnym momencie.
Co tydzie, gdy starszyzna podawaa sobie donie, sygnalizujc, e spotkanie dobiego koca,
Mitchell otwiera oczy i uwiadamia sobie, e nie uciszy umysu ani nie poczu przymusu
mwienia. Wychodzi na zewntrz do stou piknikowego, gdzie Claire Ruth ustawiaa soki i
owoce, i po krtkich pogaduszkach wraca do nieustajcego dramatu rodziny Hannw.
Przez pierwszych kilka dni po ucieczce Leonarda skupiali si na prbach odnalezienia go.
Alton kontaktowa si z nowojorsk policj miejsk i stanow i sysza za kadym razem, e
przypadek ma porzucajcego on uwaany jest za spraw osobist, ktra nie spenia
wymogw koniecznych do wszczcia procedury stosowanej w przypadku zaginicia. Nastpnie
Alton zadzwoni do doktora Wilkinsa w Penn. Gdy spyta psychiatr, czy widzia si z
Leonardem, Wilkins powoa si na tajemnic lekarsk i odmwi odpowiedzi. To rozwcieczyo
Altona, ktry nie tylko przysa Leonarda do Wilkinsa, lecz paci te za jego leczenie. Milczenie
Wilkinsa w tej sprawie wskazywao jednak, e Leonard jest z nim w kontakcie i przypuszczalnie
nadal przebywa w okolicy. Sugerowao te, e przyjmuje leki.
Wtedy Mitchell zacz obdzwania znajomych z Nowego Jorku i wypytywa, czy kto si
widzia z Bankheadem lub z nim rozmawia. W cigu dwch dni dotar do trzech rnych osb
Jessego Kornbluma, Mary Stiles i Beth Tolliver ktre twierdziy, e miay z nim kontakt. Mary
Stiles powiedziaa, e Bankhead mieszka w rejonie Dumbo w lofcie niesprecyzowanej osoby.
Bankhead wydzwania do Jessego Kornbluma w pracy tak czsto, e ten w kocu musia przesta
odbiera telefony od niego. Beth Tolliver spotkaa si z Bankheadem w barze w Brooklyn
Heights i powiedziaa, e wyglda na zasmuconego rozpadem swego maestwa.
Odniosam wraenie, e to Maddy rzucia jego powiedziaa.

Na ponad tydzie sprawy zostawiono wasnemu biegowi, a Phyllida postanowia zadzwoni

do matki Leonarda w Portlandzie i dowiedziaa si od niej, e Leonard od dwch dni przebywa w
Oregonie.
Phyllida opisaa t rozmow jako jedn z najdziwniejszych w swoim yciu. Rita zachowywaa
si, jakby to bya drobnostka, zerwanie dwjki licealistw. Jej zdaniem Leonard i Madeleine
popenili gupi bd, a Rita i Phyllida jako matki powinny byy to przewidzie. Phyllida
prbowaaby polemizowa, gdyby nie byo oczywiste, e Rita jest wstawiona, ale udao jej si
jeszcze dowiedzie, e po dwch dniach u matki Leonard uda si z dawnym przyjacielem z
liceum Godfreyem do chaty w lesie, gdzie zamierzali spdzi lato.
W tym momencie Phyllida stracia panowanie nad sob.
Pani Bankhead powiedziaa c, jestem jestem no nie wiem, co powiedzie!
Madeleine i Leonard s wci maestwem. Leonard jest mem mojej crki, moim ziciem, a
pani mi mwi, e zamieszka w lesie!
Pytaa pani, gdzie jest, wic powiedziaam.
Nie przyszo pani do gowy, e moe Madeleine chciaaby si o tym dowiedzie? Nie
pomylaa pani, e moemy si o Leonarda martwi?
Wyjecha dopiero wczoraj.
I kiedy zamierzaa pani nas o tym powiadomi?
Nie podoba mi si pani ton.
Mj ton nie ma tu nic do rzeczy. Sk w tym, e Leonard po dwch miesicach maestwa
zakomunikowa Madeleine, e chce rozwodu. Teraz ja i jej ojciec prbujemy ustali, czy mwi
powanie i czy dobrze si czuje, czy moe jest to kolejny aspekt jego choroby.
Jakiej choroby?
Depresji.
Rita rozemiaa si gono, a zagrzechotao jej w gardle.
Leonard zawsze mia skonnoci do teatralnych zachowa. Powinien zosta aktorem.
Ma pani numer do Leonarda?
Wtpi, eby mieli telefon w tej chacie. Warunki s tam do prymitywne.
Myli pani, e Leonard odezwie si w najbliszej przyszoci?
Z nim nigdy nic nie wiadomo. Od lubu prawie si ze mn nie kontaktowa, a tu nagle
zjawi si pod drzwiami.
Jeli si odezwie, prosz mu przekaza, eby zadzwoni do Madeleine, ktra wci jest w
oczach prawa jego on. T sytuacj naley jednoznacznie wyjani.
Tu si z pani zgadzam powiedziaa Rita.

Gdy ju si dowiedzieli, e yciu Bankheada nie zagraa bezporednie niebezpieczestwo, a

zwaszcza e od modej ony i teciw odgrodzi si caym kontynentem, Alton i Phyllida zaczli
do sprawy podchodzi inaczej. Mitchell widzia ich pochonitych rozmow w herbaciarni, jak
gdyby nie chcieli, eby Madeleine ich syszaa. Raz, wracajc z porannego spaceru, zaskoczy ich
oboje w samochodzie w garau. Nie sysza, co mwi, ale mg sobie wyobrazi. Wtem
pewnego wieczoru, gdy wszyscy wyszli na taras na drinka po kolacji, Alton poruszy temat, ktry
nie dawa im spokoju.
Byo troch po dziewitej i zmierzch zamienia si w ciemno. Za ogrodzeniem pracowaa
pompa basenu, ktrej szum nakada si na dochodzce ze wszystkich stron cykanie wierszczy.
Alton otworzy butelk eisweinu. Gdy tylko napeni wszystkim kieliszki, usiad obok Phyllidy
na wiklinowej kanapce i ogosi:
Chciabym zwoa rodzinne zebranie.
Stary dog niemiecki ssiadw, syszc jego gos, zaszczeka sumiennie trzy razy, po czym
zacz wszy pod ogrodzeniem. Powietrze byo cikie od ogrodowych woni, kwiatowych i
zioowych.
Temat, ktry chciabym poruszy, to sytuacja z Leonardem. W wietle rozmowy Phyl z
pani Bankhead
wirusk wtrcia Phyllida.
myl, e czas ju postanowi, co robimy dalej.
Chciae powiedzie: co ja robi sprecyzowaa Madeleine.
W gbi ogrodu zabulgota basen. Ptak, tylko nieco czarniejszy ni niebo, wzbi si z gazi.
Jestemy ciekawi z twoj matk, co zamierzasz zrobi.
Madeleine wypia yczek wina.
Nie wiem powiedziaa.
wietnie. Dobrze. Dlatego zwoaem to zebranie. Po pierwsze, proponuj rozway
wszystkie moliwoci. Po drugie, sprbujmy ustali ewentualne konsekwencje kadej z nich.
Gdy to zrobimy, bdziemy mogli je porwna i zawyrokowa o najlepszym trybie postpowania.
Zgoda?
Jako e Madeleine nie odpowiedziaa, Phyllida rzucia:
Zgoda.
Ja to widz tak, Maddy. S dwie moliwoci powiedzia Alton. Pierwsza: ty i Leonard
godzicie si. Druga: nie godzicie si.
Naprawd nie mam ochoty teraz o tym rozmawia owiadczya Madeleine.
Cierpliwoci, Maddy, cierpliwoci. Wemy pogodzenie si. Mylisz, e to moliwe?

 Chyba tak rzeka Madeleine.

Jak to?
Nie wiem. Wszystko jest moliwe.
Mylisz, e Leonard sam do ciebie wrci?
Powiedziaam: nie wiem.
Byaby skonna pojecha do Portlandu, eby go odnale? No bo jeli nie wiesz, czy wrci,
a nie byaby skonna przeprowadzi poszukiwa, powiedziabym, e szanse na pojednanie s
mizerne.
Moe tam jednak pojad! Madeleine podniosa gos.
No dobrze, dobrze uspokaja Alton. Przyjmijmy, e pojedziesz. Wylemy ci do
Portlandu jutro rano. I co? Jak zamierzasz odnale Leonarda? Nie wiemy nawet, gdzie jest. I
zamy, e go odnajdziesz. Co zrobisz, jeli nie zechce wrci?
To nie Maddy powinna tu cokolwiek inicjowa oznajmia Phyllida z ponur min. To
Leonard powinien tu przyjecha i baga j na kolanach, eby do niego wrcia.
Nie chc o tym rozmawia powtrzya Madeleine.
Kochanie, musimy powiedziaa Phyllida.
Wcale nie.
Przykro mi, ale musimy! nie ustpowaa Phyllida.
Przez cay ten czas Mitchell lea cicho na rozkadanym fotelu, popijajc wino. Czonkowie
rodziny Hannw najwyraniej zapomnieli o jego obecnoci albo te uwaali go teraz za czonka
rodziny i nie przeszkadzao im, e jest wiadkiem ich spi.
Alton prbowa uspokoi nastroje.
Na chwil odmy pojednanie na bok powiedzia agodniejszym tonem. Zamy, e w
tej kwestii mamy rne zdania. Jest jeszcze drugie wyjcie, nieco bardziej klarowne. Przypumy,
e ty i Leonard nie wracacie do siebie. Przypumy tylko. Pozwoliem sobie odby rozmow z
Rogerem Pyleem
Powiedziae mu? zawoaa Madeleine.
W zaufaniu rzek Alton. A zawodowa opinia Rogera jest taka, e jeli w tej sytuacji jedna
strona odmawia kontaktu, najlepiej jest postara si o anulowanie maestwa. Przerwa.
Rozpar si na kanapce. Sowo pado. Wydawao si, e wypowiedzenie go byo od pocztku
gwnym zmartwieniem Altona, i teraz, gdy ju je z siebie wyrzuci, chwilowo zamilk.
Madeleine patrzya na niego gniewnie. Anulowanie jest duo prostsze ni rozwd wyjania
Alton. Z wielu powodw. Uniewania maestwo. Zupenie jakby nigdy nie zostao zawarte.
Po anulowaniu nie jeste rozwdk. Jest tak, jakby nigdy nie wychodzia za m. A najlepsze w

tym jest to, e do anulowania nie trzeba dwch stron. Roger sprawdzi te ustawy z Massachusetts
i okazuje si, e anulowanie maestwa mona uzyska z nastpujcych powodw. Wylicza je
na palcach. Po pierwsze, bigamia. Po drugie, impotencja mczyzny. Po trzecie, choroba
umysowa.
Tu przerwa. Wydawao si, e wierszcze cykaj jeszcze goniej, a nad ciemnym ogrodem,
jakby to by zwyky miy letni wieczr, ukazay si wietliki.
Cisz zburzy dwik kieliszka Madeleine roztrzaskujcego si o podog tarasu. Zerwaa si na
nogi.
Id do siebie!
Maddy, musimy to przedyskutowa.
Jak tylko pojawia si jaki problem, ty umiesz tylko jedno: rozmawia ze swoim
prawnikiem!
No c, ciesz si, e zadzwoniem do Rogera w sprawie intercyzy, ktrej nie chciaa
podpisa przypomnia nieroztropnie Alton.
Wanie! podchwycia Madeleine. Dziki Bogu nie straciam adnych pienidzy! Moje
ycie lego w gruzach, lecz przynajmniej kapita nienaruszony! To nie jest zebranie zarzdu, tato.
To jest moje ycie! I po tych sowach pobiega do swojego pokoju.
Przez nastpne trzy dni Madeleine nie chciaa spoywa posikw z rodzicami. Rzadko
schodzia na d. To stawiao Mitchella w niezrcznej sytuacji. By jedyn niezaangaowan w
spr osob w tym towarzystwie i od niego zaleao utrzymanie komunikacji midzy obiema
stronami. Czu si jak Philip Habib, specjalny wysannik na Bliski Wschd, ktrego widywa co
wieczr w wiadomociach. Dotrzymujc Altonowi towarzystwa w porze picia koktajli przed
kolacj, Mitchell oglda Habiba, jak spotyka si z Jasirem Arafatem, Hafizem Al-Assadem lub
Menachemem Beginem, jedzi tam i z powrotem, przywozi wiadomoci, przypochlebia si,
podpuszcza, grozi, chwali i oglnie stara si nie dopuci do eskalacji konfliktu. Po drugim ginie
z tonikiem natchnienie podsuwao Mitchellowi porwnania. Zabarykadowana w swoim pokoju
Madeleine bya niczym frakcja Organizacji Wyzwolenia Palestyny ukrywajca si w Bejrucie
opuszczaa pokj od czasu do czasu, eby spuci ze schodw bomb. Alton i Phyllida,
zajmujcy pozosta cz domu, byli jak Izraelczycy, nieubagani i lepiej uzbrojeni, starajcy si
rozcign protektorat na Liban i podejmowa decyzje Madeleine za ni. Podczas wahadowych
misji do kryjwki Madeleine Mitchell wysuchiwa jej skarg. Powiedziaa, e Alton i Phyllida
nigdy nie lubili Leonarda. Nie chcieli, eby za niego wychodzia. Prawda, traktowali go dobrze
po jego zaamaniu i nie wymieniali sowa rozwd, dopki sam Leonard nie wypowiedzia go
pierwszy. Teraz jednak Madeleine czua, e rodzice skrycie si ciesz z tego, e Leonard znikn,

za co chciaa ich ukara. Zebrawszy jak najwicej danych o odczuciach Madeleine, Mitchell
wraca na d, gdzie konferowa z Altonem i Phyllid. Zauway, e okazuj duo wicej
zrozumienia dla sytuacji Madeleine, ni ta bya skonna przyzna. Phyllida podziwiaa jej
lojalno wobec Leonarda, uwaaa jednak, e sprawa jest przegrana.
Madeleine myli, e moe uratowa Leonarda powiedziaa. Prawda jest jednak taka, e
albo nie mona go uratowa, albo on nie chce, eby go ratowa.
Alton przybiera surow min i powtarza, e Madeleine musi zminimalizowa straty, a jego
czste okresy milczenia i mocne drinki, ktre popija, gdy w telewizji Habib w spodniach w
szkock krat kutyka po pycie kolejnego lotniska na pustyni, wskazyway wyranie, jak bardzo
cierpi z powodu Madeleine.
Biorc wzr z dyplomatw, Mitchell pozwala wszystkim si wygada i czeka, a poprosz go
o rad.
Jak mylisz, co powinnam zrobi? spytaa go Madeleine trzy dni po starciu z Altonem.
Przed prywatk u Schneidera odpowied Mitchella byaby atwa. Powiedziaby: Rozwied si z
Bankheadem i wyjd za mnie. Nawet teraz, skoro Bankhead nie okazywa woli ratowania
maestwa, znikajc w lenej guszy Oregonu, nadzieja na pojednanie wydawaa si nika. Jak
mona tkwi w maestwie z kim, kto ju tego nie chce? Ale stosunek Mitchella do Bankheada
znacznie si zmieni od rozmowy z nim i teraz odczuwa co, co przypominao empati, a nawet
sympati do dawnego rywala.
Tematem ich dugiego dialogu w sypialni Schneidera bya, co zaskakujce, religia. Co jeszcze
dziwniejsze, to Bankhead zainicjowa dyskusj. Na pocztku nawiza do kursu religioznawstwa,
na ktry razem chodzili. Przyzna, e to, co Mitchell mwi na zajciach, czsto robio na nim
due wraenie. Potem zacz wypytywa Mitchella o jego zapatrywania na religi. Wydawa si
pobudzony i jednoczenie apatyczny. Jego pytania tchny rozpacz, tak siln i gryzc jak tyto
z papierosw, ktre bez przerwy zwija podczas rozmowy. Mitchell powiedzia mu, co mg.
Przedstawi mu wiadectwo wasnej, bardzo specyficznej odmiany dowiadczenia religijnego.
Bankhead sucha uwanie, chtnie. Wydawao si, e zaley mu na pomocy, jakiej Mitchell moe
mu udzieli. Spyta go, czy medytuje. Chcia wiedzie, czy chodzi do kocioa. Gdy ju Mitchell
wszystko mu powiedzia, zapyta Bankheada, dlaczego si tym interesuje. I wtedy Bankhead
znowu go zaskoczy. Spyta: Potrafisz dochowa tajemnicy?. Chocia nie znali si dobrze, cho
pod pewnymi wzgldami Mitchell by ostatni osob, jakiej Bankhead powinien chcie si
zwierza, opowiedzia mu o niedawnym dowiadczeniu z Europy, ktre zmienio jego
nastawienie do wielu rzeczy. Znalaz si na play w rodku nocy. Patrzy na rozgwiedone niebo
i nagle poczu, e gdyby tylko zechcia, mgby wzlecie w kosmos. Nie powiedzia nikomu o

tym dowiadczeniu, bo jego umys wtedy nie by w najlepszej formie, co mogo zdyskredytowa
jego relacj. Tak czy siak, gdy tylko myl ta pojawia si w jego gowie, stao si: nagle znalaz si
w kosmosie i przelatywa obok Saturna.
To zupenie nie przypominao halucynacji opowiada Bankhead. Musz to podkreli.
Nigdy w yciu nie czuem si tak przytomny.
Przez minut, dziesi minut albo godzin nie wiedzia unosi si obok Saturna,
przygldajc si jego piercieniom, czujc na twarzy ciepy blask planety, a potem znalaz si z
powrotem na Ziemi, na play, w wiecie penym kopotw. Bankhead wyzna, e ta wizja
jakkolwiek j nazwa bya najbardziej zachwycajc chwil jego ycia. Wrcz religijn.
Chcia usysze opini Mitchella na temat tego zdarzenia. Czy jego zdaniem mona je zaliczy do
dowiadcze religijnych, bo tak wanie o nim myla, czy raczej nie, bo w tym czasie, formalnie
rzecz biorc, nie by przy zdrowych zmysach. I jeli dowiadczenie to naley uzna za niebye,
dlaczego wci ma na niego tak silny wpyw?
Mitchell odpowiedzia, e dowiadczenia mistyczne w jego rozumieniu maj znaczenie tylko
wtedy, gdy zmieniaj pojmowanie rzeczywistoci danej osoby i jeli ta zmieniona percepcja
prowadzi do zmiany zachowania i postpowania, utraty ego.
W tym momencie Bankhead zapali kolejnego papierosa.
Tak jest w moim przypadku stwierdzi cichym, poufnym tonem. Jestem gotw do skoku
Kierkegaarda. Moje serce jest gotowe. Mj umys jest gotowy. Ale nogi ani drgn. Mog cay
dzie mwi Skacz. I nic si nie dzieje.
Potem posmutnia i od razu nabra dystansu. Poegna si i wyszed z pokoju.
Ta rozmowa zmienia podejcie Mitchella do Bankheada. Nie by ju w stanie go nienawidzi.
Ta cz Mitchella, ktra uradowaaby si z jego upadku, wyczya si. Od pocztku tej
rozmowy wyczuwa to samo co wiele osb przed nim: mia nadzwyczaj przyjemne wraenie, e
Bankhead kieruje ku niemu ca swoj uwag. Poczu, e w innych okolicznociach on i Leonard
Bankhead mogliby zosta najlepszymi przyjacimi. Zrozumia, dlaczego Madeleine si w nim
zakochaa i dlaczego za niego wysza.
Poza tym Mitchell mg tylko szanowa Bankheada za to, co zrobi. Wydawao si moliwe,
e wyjdzie z depresji; co wicej, byo to wielce prawdopodobne, pod warunkiem e upynie
troch czasu. Bankhead by inteligentnym facetem. Mg si wzi w gar. Cokolwiek jednak
osignie w yciu, nie przyjdzie mu to atwo. Choroba zawsze bdzie mu ciarem. Bankhead
chcia oszczdzi tego Madeleine. By jeszcze daleki od wyjcia na prost i chcia to zrobi sam,
minimalizujc straty.
I tak mijao lato. Mitchell wci mieszka u pastwa Hannw i odbywa dugie spacery do

domu spotka kwakrw. Za kadym razem gdy napomyka, e powinien ju wyjecha,

Madeleine prosia, eby zosta jeszcze troch, a on si godzi. Dean i Lilian nie mogli poj,
dlaczego od razu nie wrci do domu, lecz ulga wywoana wiadomoci, e wyjecha z Indii,
dawaa im cierpliwo, eby poczeka na niego troch duej.
Lipiec przeszed w sierpie i Bankhead wci nie dzwoni. Pewnego weekendu do Prettybrook
przyjechaa Kelly Traub z kluczami do nowego mieszkania Madeleine. Powoli, po trosze kadego
dnia, Madeleine pakowaa rzeczy, ktre chciaa zabra ze sob na Manhattan. Na gorcym
poddaszu, w czci sucej za magazyn, ubrana w tenisow spdniczk i gr od bikini, z
lnicymi plecami i ramionami, wybieraa meble, ktre chciaa przetransportowa, i szperaa w
szafkach, szukajc szklanek i rnych drobiazgw. Prawie nic nie jada. Miewaa napady paczu.
Wielokrotnie analizowaa acuch wydarze, poczwszy od podry polubnej a do prywatki u
Schneidera, by znale jaki moment, kiedy wszystko mogo si zmieni, gdyby postpia
inaczej. Madeleine rozpogadzaa si tylko wtedy, gdy odwiedzaa j w domu ktra z dawnych
koleanek z liceum. Z nimi i im duej si znay i bardziej byy zbzikowane, tym lepiej:
przepadaa wrcz za pewnymi dziewczynami z Lawrenceville o imionach takich jak Weezie
Madeleine najwyraniej bya w stanie si woli powrci do szkolnych czasw. Jedzia z
koleankami na zakupy do miasta. Godzinami przymierzaa ciuchy. W domu leay nad basenem,
opalajc si lub czytajc czasopisma, gdy Mitchell wycofywa si do cienia na ganku, obserwujc
je z daleka z podaniem i niechci, dokadnie tak jak w czasach licealnych. Czasem Madeleine i
jej koleanki, znudzone, prboway namwi Mitchella, eby przyszed popywa, a wtedy
odkada Mertona i stawa przy basenie, starajc si nie gapi na byszczce i prawie nagie ciao
Madeleine lizgajce si w wodzie.
Wskakuj, Mitchell! zachcaa go.
Nie mam kpielwek.
To w szorty.
Jestem przeciwnikiem szortw.
Potem koleanki z Lawrenceville wyjeday i Madeleine znw stawaa si inteligentna.
Samotna, nieszczsna i zamknita w sobie jak guwernantka. Doczaa do Mitchella na tarasie,
gdzie czekay na ni ogrzane socem ksiki i mroona kawa.
Od czasu do czasu, gdy mijay kolejne dni, Alton i Phyllida dokonywali prb nakonienia
Madeleine do podjcia decyzji. Ale ona wci ich zbywaa.
Zblia si wrzesie. Madeleine wybraa kursy na semestr zimowy, jeden powicony
osiemnastowiecznej powieci (Pamela, Historia Clarissy Harlowe, Tristram Shandy), a drugi
powieci trzytomowej, prowadzony z perspektywy poststrukturalizmu przez Jeromea Shiltsa.

Przybycie Madeleine do Columbii, jak si okazao, zbiego si w czasie z pierwsz rekrutacj

kobiet, co odebraa jako dobr wrb.
I cho Madeleine chciaa mie Mitchella przy sobie, cho zbliyli si do siebie tego lata, nie
daa mu adnego wyranego znaku, e jej uczucia do niego ulegy jakiej znaczcej zmianie.
Zachowywaa si swobodniej w jego towarzystwie, przebieraa si przy nim, mwic tylko: Nie
patrz. I nie patrzy. Odwraca wzrok i sucha, jak si rozbiera. Prba poderwania Madeleine
byaby nie w porzdku. Byaby wykorzystaniem jej smutku. Prawdopodobnie ostatni rzecz,
jakiej w tej chwili potrzebowaa, byo obmacywanie przez faceta.
Pewnego sobotniego wieczoru, pno, gdy Mitchell czyta w ku, usysza, jak drzwi na
poddasze otwieraj si. To bya Madeleine. Zamiast jednak podej do niego wsuna tylko
gow i powiedziaa:
Chc ci co pokaza.
Znikna. Mitchell czeka, gdy ona krcia si po poddaszu, przesuwajc puda. Po kilku
minutach wrcia, trzymajc pudeko po butach. W drugim rku ciskaa czasopismo
akademickie.
Uwaga, uwaga! zawoaa, wrczajc mu magazyn. Przyszo z dzisiejsz poczt.
By to numer Janeite Review pod redakcj M. Myerson, z esejem niejakiej Madeleine Hanny
pod tytuem: Mylaam, e nigdy nie zapytasz. Kilka myli o intrydze maeskiej. Cudownie
byo to zobaczy, mimo i na skutek bdu drukarskiego zamieniono kolejno dwch stron
eseju. Madeleine od miesicy nie miaa tak uszczliwionej miny. Mitchell pogratulowa jej, na co
ona pokazaa mu pudeko. Byo zakurzone. Madeleine znalaza je w jednym z kartonw podczas
pakowania. Leao tam od blisko dziesiciu lat. Na wieczku, czarnym atramentem, napisano:
Niezbdnik samotnej kobiety. Madeleine wyjania, e to prezent od Alwyn na czternaste
urodziny. Pokazaa Mitchellowi wszystkie przedmioty w rodku, kulki waginalne, gumowy
piercie z wypustkami, plastikowe figurki i oczywicie odwodnionego penisa, ktrego teraz
trudno byoby rozpozna. Paeczk chlebow nadgryzy myszy. W pewnym momencie podczas
tej prezentacji Mitchell zebra si na odwag, eby zrobi co, na co nie mia odwagi si zdoby
jako dziewitnastolatek. Powiedzia:
Powinna to zabra do Nowego Jorku. Akurat ci si przyda.
I gdy Madeleine na niego spojrzaa, wcign j na ko.
Pniejszy strumie detali tak go oszoomi, e nie by w stanie czerpa z nich bezporedniej
przyjemnoci. Gdy zdejmowa ubrania Madeleine, warstwa po warstwie, jego oczom ukazaa si
fizyczna rzeczywisto, ktr tak dugo tylko sobie wyobraa. Midzy konkretem a
wyobraeniem pojawio si nieprzyjemne napicie, wskutek czego po chwili ani jedno, ani drugie

nie wydawao si cakowicie prawdziwe. Czy to naprawd pier Madeleine bierze do ust, czy
moe jest to co, co wyni, a moe wanie teraz pi? Dlaczego, skoro wreszcie mia j przed sob
na ywo, wydawaa si tak bezwonna i jakby obca? Stara si, jak mg nie ustpowa. Wsun
gow midzy jej nogi i otworzy usta, jak gdyby do piewu, lecz ta przestrze bya w jaki
sposb niezachcajca, a jej jki jakby odlege. Poczu si bardzo samotny. To nie tyle
zaskoczyo Mitchella, ile go oszoomio. W pewnym momencie Madeleine, muskajc jego sutek,
jkna i powiedziaa:
Naprawd musisz zacz uywa dezodorantu, Mitchell.
Niedugo potem zasna.
Ptaki obudziy go wczenie i zda sobie spraw, e jest niedziela. Ubrawszy si szybko,
pocaowa Madeleine w policzek i wyruszy do domu spotka kwakrw. Droga prowadzia przez
okolic zabudowan duymi, starszymi domami, przez urokliwe miasteczko Prettybrook z
rynkiem i posgiem Waszyngtona przeprawiajcego si przez rzek Delaware (odleg o jakie
dwadziecia pi kilometrw) i dalej, przez zielone uliczki i wzdu pola golfowego, a do pola
bitwy. Sceneria przesuwaa si, jakby Mitchell oglda j na ekranie. By zbyt szczliwy, by
zwraca na ni uwag, i chocia szed, mia wraenie, jak gdyby sta w miejscu. Co chwila
podnosi palce do nosa i wdycha zapach Madeleine wolaby, eby by intensywniejszy.
Wiedzia, e seks zeszej nocy nie by idealny, wrcz beznadziejny, lecz mieli teraz mnstwo
czasu, eby nad tym popracowa.
Dlatego te w pierwszym akcie wiernoci Mitchell wstpi do drogerii w miecie i kupi
dezodorant. Nis papierow torb z kosmetykiem do domu spotka i gdy ju zaj miejsce,
trzyma j na kolanach.
Zapowiada si upalny dzie. Z tego powodu na spotkaniu o sidmej zjawio si wicej ludzi
ni zwykle, eby skorzysta z porannego chodu. Wikszo przyjaci ju si wycofaa w gb
siebie, ale Joe i June Yamamotowie, ktrzy mieli otarte oczy, skinli mu gowami na powitanie.
Mitchell usiad, zamkn oczy i prbowa oczyci umys. Byo to jednak niemoliwe. Przez
pierwszy kwadrans myla tylko o Madeleine. Przypomina sobie, jakie to uczucie trzyma j w
ramionach, jakie odgosy wydawaa. Zastanawia si, czy Madeleine go poprosi, by wprowadzi
si z ni na Riverside Drive. Czy moe lepiej bdzie, jeli znajdzie sobie jakie lokum w pobliu i
bdzie dziaa powoli? Tak czy siak, najpierw czekaa go wizyta u rodzicw w Detroit. Nie musia
tam jednak dugo siedzie. Wrci do Nowego Jorku, znajdzie prac i bdzie ledzi rozwj
wypadkw.
Za kadym razem, gdy apa si na tych mylach, stara si delikatnie odwraca od nich uwag.
Prbowa przez chwil zanurza si w gb siebie. Wciga powietrze, wypuszcza je i

nasuchiwa pord innych zasuchanych cia. Ale tego dnia byo jako inaczej. Im gbiej
Mitchell wchodzi w siebie, tym bardziej by spity. Zamiast wczeniejszego szczcia wyczuwa
nasilajcy si niepokj, jak gdyby miaa si pod nim zapa podoga. Nie mgby gosi, e to,
czego dowiadczy pniej, byo wiatem, ktre w niego wstpio. Chocia kwakrzy wierzyli, e
Chrystus objawia si kademu czowiekowi, bez porednikw, i e kady jest w stanie
uczestniczy w trwajcym objawieniu, to, co ujrza Mitchell, nie byo objawieniem o znaczeniu
uniwersalnym. Przemawia do niego cichy, spokojny gos, mwi jednak rzeczy, ktrych nie
chcia sysze. Nagle, jak gdyby rzeczywicie nawiza kontakt ze swym wewntrznym sob i
ujrza swoj sytuacj z boku, Mitchell zrozumia, dlaczego seks z Madeleine wydawa mu si tak
dziwnie pusty. Dlatego e Madeleine nie przychodzia do niego; odchodzia tylko od Bankheada.
Cho opieraa si rodzicom przez cae lato, zaczynaa rozumie konieczno anulowania
maestwa. eby stao si to jasne dla niej samej, wesza na poddasze do Mitchella.
By jej niezbdnikiem.
Prawda wlewaa si w niego jak wiato i jeli jacy przyjaciele w pobliu zauwayli, e
Mitchell ociera zy z oczu, nie dawali tego po sobie pozna.
Paka przez ostatnie dziesi minut, starajc si robi to jak najciszej. W pewnym momencie
gos przekaza mu, e nie tylko nie zamieszka nigdy z Madeleine, ale i nigdy nie pjdzie na
wydzia teologiczny. Nie byo jasne, co Mitchell zrobi ze swoim yciem, lecz nie zostanie
mnichem ani pastorem, ani nawet uczonym. Gos namawia go, eby napisa o tym do profesora
Richtera.
I to byo cae zrozumienie, ktre otrzyma od wiata, bo minut pniej Clyde Pettengill
ciska ju do swojej ony Mildred, a po chwili ciskali sobie donie wszyscy w domu spotka.
Na zewntrz Claire Ruth zastawiaa piknikowy st muffinami i kaw, ale Mitchell nie zosta na
pogaduszki. Ruszy ciek, mijajc kwakierski cmentarz, gdzie na nagrobkach nie widniay
niczyje imiona.
P godziny pniej wszed przez frontowe drzwi do domu na Wilson Lane. Sysza, jak
Madeleine krzta si u siebie, wszed wic po schodach na gr.
Gdy wkroczy do pokoju, Madeleine ucieka spojrzeniem i trwao to wystarczajco dugo, by
potwierdzi jego przeczucia. Nie pozwoli sprawom pogmatwa si jeszcze bardziej, szybko wic
spyta:
Pamitasz, mwiem ci o licie, ktry do ciebie wysaem. Z Indii.
Ten, ktrego nie dostaam?
Wanie. Niezbyt dobrze zapamitaem tre z powodw, o ktrych ju wspominaem. Ale
by tam jeden fragment, na kocu, gdzie napisaem, e co ci powiem, zapytam ci o co, musz

to jednak zrobi osobicie.

Madeleine czekaa.
To pytanie literackie.
OK.
Czy wrd ksiek, jakie przeczytaa do pracy dyplomowej i do swojego artykuu, Austen,
Jamesa i wszystkich innych, bya jaka powie, w ktrej bohaterka wychodzi za niewaciwego
faceta i potem zdaje sobie z tego spraw, po czym zjawia si drugi zalotnik, jaki go, co zawsze
si w niej kocha, i potem zbliaj si do siebie, ale ten drugi adorator uwiadamia sobie, e
ostatnia rzecz, jakiej potrzebuje ta kobieta, to znowu wyj za m, e ma w yciu waniejsze
rzeczy do zrobienia? W kocu wic ten go w ogle si nie owiadcza, mimo e nadal j kocha?
Jest jaka ksika, ktra tak si koczy?
Nie powiedziaa Madeleine. Chyba nie ma takiej ksiki.
Ale mylisz, e to byoby dobre zakoczenie?
Patrzy na Madeleine. Moe nie bya wcale taka wyjtkowa. Bya jego ideaem, lecz wczesn
jego wersj, i wiedzia, e z czasem si z tym pogodzi. Mitchell posa jej nieco roztargniony
umiech. Myla teraz o sobie duo lepiej, jakby robi dla wiata co dobrego.
Madeleine usiada na kartonowym pudle. Jej twarz wygldaa bardziej mizernie ni zwykle i
starzej. Zmruya oczy, jak gdyby prbowaa skupi na nim wzrok.
Ulic przetoczy si samochd do przewozu mebli, wprawiajc dom w drenie, a artretyczny
dog ssiadw zaszczeka za nim chrapliwie.
I Madeleine nie przestawaa mruy oczu, jak gdyby Mitchell by ju daleko, a wreszcie,
umiechajc si z wdzicznoci, odpowiedziaa:
Tak.

Tytu oryginau
The Marriage Plot
Copyright 2011 by Jeffrey Eugenides
All rights reserved
Projekt okadki
Jasiek Krzysztofiak / www.jasiek.co.uk
Fotografia na okadce
Joselito Briones
Opieka redakcyjna
Karolina Macios
Korekta
Barbara Gsiorowska
Barbara Wjcik
Copyright for the translation by Jerzy Kozowski, 2013
ISBN 978-83-240-2096-6
Ksiki z dobrej strony: www.znak.com.pl
Spoeczny Instytut Wydawniczy Znak, 30-105 Krakw, ul. Kociuszki 37
Dzia sprzeday: tel. 12 61 99 569, e-mail: czytelnicy@znak.com.pl
Plik opracowany na podstawie Intryga maeska, Krakw 2013
Plik opracowa i przygotowa Woblink

woblink.com