Professional Documents
Culture Documents
Pierwsz katedr, a wedug Ormian pierwsz w ogle chrzecijask wityni tej rangi na
wiecie, ukoczono w roku 303. Zbudowano j z drewna, chocia zapewne czciowo z
kamieni. Bo legenda opowiada, jak krl nosi kamienie do jej budowy z gry Masis.
Klasztor eczmiadzyski sta si siedzib najpierw ormiaskich biskupw, nastpnie
patriarchw katolikosw. Katedra staa si gwn wityni kraju. Z czasem powsta
przy niej wany orodek nauki i szkolnictwa.
1500 lat historii
W V w. t pierwsz, drewnian budowl zastpiono kamienn i jej obecny rdze pochodzi z
okoo roku 480. Budow prowadzili budowniczowie Wagan i Mamikonjan. Bya ona,
podobnie jak inne obiekty zespou klasztorno-katedralnego, wielokrotnie przebudowywana,
poczynajc od pocztku VII w. Wwczas to dotychczasow drewnian kopu katedry
zastpiono kamienn, zachowan w stanie niemal nienaruszonym do naszych dni.
Wzniesiono te w pobliu, rwnie istniejce nadal, klasztory i witynie powicone
mniszkom mczennicom. W 618 roku w. Ripsime i w 632 w. Gajane. Wczeniej,
zapewne jeszcze w pierwszym klasztorze i katedrze, bo na przeomie IV i V wieku,
przebywa twrca uywanego do dzisiaj alfabetu ormiaskiego Mesrop Masztoc (Mesrop
Mashtots, 385-440 r.). Po serii niszczcych najazdw w X wieku miasto i jego okolice
zostay opuszczone przez ludno, ktra przeniosa si do Cylicji (obecnie w Turcji)
tworzc tam nowe pastwo, Krlestwo Maej Armenii. Dopiero po jego upadku,
poczynajc od 1441 roku Eczmiadzyn sta si ponownie stolic katolikosw. Do
waniejszych dat w dziejach eczmiadzyskiej katedry naley wzniesienie przy niej w latach
1653-58 trzykondygnacyjnej dzwonnicy. Ponadto zbudowanie w I poowie XVII w.
Refektarza. A take pokrycie wntrza katedry freskami, co w wityniach ormiaskich
naley do rzadkoci. Na przeomie XVII i XVIII wiekw namalowa je Ownatan Nagasz,
za w kocu XVIII w. O. Ownananjan. W XVIII w. ten zesp architektoniczny wzbogaci
si te o hotel dla pielgrzymw, a w latach 1738-1741 o Dom katolikosa. Na pocztku XIX
w. za o budynek szkoy klasztornej, pniej take o inne obiekty.
Khor Virap
Chor Wirap, czyli monastyr nad lochem
Monastyr nad wiziennym lochem w ktrym przetrzymywany by w. Grzegorz
Owieciciel jest jednym z najwitszych miejsc Apostolskiego Kocioa Ormiaskiego,
celem licznych pielgrzymek oraz wycieczek turystycznych.
Na niewysokim wzgrzu grujcym nad dolin rzeki Araks stanowicej granic midzy
Armeni i Turcj, w miejscowoci Lusart, zaledwie 8 km na poudnie od miasta Artaszat,
wznosi si obronny klasztor Chor Wirap (Khor Virap), co znaczy Gboki Loch.
Do stoecznego Erywania jest std 40 km. Za do szczytu biblijnej gry Ararat (5165 m
n.p.m.) w linii prostej zaledwie 30 km.
Natomiast klasztor Chor Wirap liczy swoje dzieje od roku 642. To wwczas na miejscu
wizienia w. Grzegorza Owieciciela katolikos Narses III zbudowa kaplic pod
wezwaniem tego witego Surb Gevork. Otoczony kilkumetrowej wysokoci kamiennym
murem obronnym z basztami klasztor powsta tu jednak dopiero w XVII wieku. Jego
centralne miejsce zajmuje koci Surb Astvatsatsin p.w. Matki Boej. Niewielki,
wzniesiony w piknym, klasycznym stylu ormiaskiej architektury sakralnej, ale bez
znanych z wielu innych wity dekoracji w postaci kamiennych paskorzeb. Przylega do
tej wityni kaplica stoi bezporednio nad lochem w. Grzegorza i z niej jest do niego
zejcie. Poza tym wewntrz murw obronnych znajduje si kilka budynkw klasztornych i
gospodarczych.
Warto wiedzie
W przeszoci klasztor Chor Wirap by przez pewien czas siedzib katolikosa patriarchy
Wszystkich Ormian, a take seminarium duchownego. Obecnie pielgrzymom i turystom
proponowane jest, za niewielk opat, symboliczne wypuszczanie na wolno gobi. Z
klasztornego wzgrza, a take ze szczytu poudniowego muru, roztacza si pikna
panorama okolic zarwno po ormiaskiej jak i tureckiej stronie granicy.
Mesrop Masztoc, orm. (ur. w 359 , zm. 17 lutego 440 ) ormiaski
duchowny i uczony. Twrca alfabetu ormiaskiego , ktry stworzy w latach 392 - 406 [1].
Mesrop Masztoc ju w szkole pozna jzyki grecki i syryjski . W latach 385 - 388 by
nadwornym pisarzem krla Armenii Chosroesa IV. Nastpnie zosta duchownym i
mnichem w prowincji Gochtn, gdzie zakada szkoy i kocioy. Po powrocie na dwr
krlewski zaj si opracowaniem alfabetu ormiaskiego . W tym celu podj studia
jzykoznawcze w Amidzie , w Edessie i w Samosacie. Prac nad alfabetem zakoczy w
406 . Zmar w glorii sawy, zosta pochowany w Oszakanie. Jest jednym ze witych
Kocioa ormiaskiego .
Kuchnia ormiaska
Kuchnia ormiaska istniejca od ponad trzech tysicy lat, zwizana jest z tradycj kuchni
staroytnej Azji, ale jak kada kuchnia pogranicza, jest bogata zarwno w swoje wasne
tradycje jak i tradycje ssiadw. Kuchnia zbliona po czci do kuchni greckiej i tureckiej
zachowaa jednake swoj odmienn specyficzno dziki szczeglnemu doborowi
przypraw wykorzystywanych do rnych da, ale te jako gwne skadniki potraw.
kapusty, kalafior, seler jak rwnie wiee licie: kolendry, szczypioru, pory, rzeuchy,
bazylii, estragonu, pietruszki i kopru. Zim wszystkie produkty przechowywane s w
glinianych dzbanach i workach z nasolonej skry (mortaach).
si z misa, ryb, warzyw, rnych przypraw. Czsto dodaje si do nich licie szpinaku
szczawiu, lazu czy lebiody. Przyprawione s czosnkiem, pieprzem, papryk, przyprawami
korzennymi, orzechami, octem oraz mazunem i mietan w rnych poczeniach, co
dodaje potrawom pikantnoci i aromatu. Powszechnie jada si takie przekski jak basturma,
oraz suduch misny, w ktrym przewaa smak czosnku, kminku, papryki i innych
aromatycznych przypraw. Pmiski ozdabia si marynowanymi warzywami, a czsto
rwnie caymi pomidorami czy ogrkami, a take papryk i rzodkiewk. Z warzyw
popularne s ziemniaki, pomidory, bakaany, kapusta, a znan ormiask zaksk s
marynowane w occie buraki, pomidory i fasolka szparagowa z du iloci wieego
estragonu, kolendry, bazylii oraz cynamonu, godzikw, lici laurowych i ziela
angielskiego. Podstawowe owoce to pomaracze, morele, pigwy i granaty, melony,
winogrona oraz gruszki, liwki i jabka. Ta rnorodno uwarunkowana jest klimatem i
rnorodnoci grskiej flory, ktra zawsze wzbogacaa wschodni, w tym take ormiask
kuchni.