DiYANET i$LERi BA$KANLIGI YAYINLA~I- SAYI : 123-1

SAH1H-i BUliARl
MUHTASARI

TECR1D-i SARlH
TERCEMESi
ve Serhi
DORD0NC0 CiLT

BE$iNCi BASKI

DiYANETi$LERi BA$KANLIGI VAYINLARI- SAYI : 1~l-1

SAHIH- i BUHARI
MUHTASARI

TECRID- i SARIH
TERCEMESi
. ve

~et:hi
' "} r.,.t

l!IJ11l!'i~tt1}1Ga:ul~
i91b u

..-IDirlN

ObROONCO Cl LT

MUTERClMl.

MUELLiFl

Zeynii'd-din Ahmed b. Ahmed

b. Abdi'l- Uirifi'z- Zebid1

ve ~arihi
KAM!L M!RAS

BE$iNCi BASKI

'

SAHlH-i

BUHARl

MUHTASARI

TECRlD-i SARlH MVTERCiMi

PROFESOR KAMiL MiRAS

( 1874- 1957)
VELi

ERTAN

Prof. Kamil Miras memleketimizin tamnm1~ din adamlarmdan hiridir. Sahih-i Buhari Muhtasan Tecrid-i Sarih'i dilimize c;evirmekle biiyiik
bir hizmette hulunmu~ hir ahsiyettir. ilmiylc amil fazliyle kiimil bir
zattu.

1874 (1291 Rumi) tarihinde Karahisar Sahip'te dogmu~tur, Ahmet

Efendi isminde hir zatm ogludur. Memleketinde Miras ogullan namiyle
taninmi~tir.

, ilk ve orta tahsilini Karahisar Sahip'te ikmal ettikten sonra istanbul'a gelmi~ biitiin c;ah~malarmi Arabi ilimlere hasretmi~, Fatih Camii
Ders-i amlarmdan ders vekili merhum Alasonyah Hact Ali Zeyne'lAbidin'den yiiksek ilimleri okumu~ ve iciizet almttir. Bundan sonra
Darulfiinun (Universite) Ulumu Aliye-i Diniyye ~ubesi~e girmi~ iic; sene
tahsilden sonra hurasm1 da pek iyi dereceyle hitirmi~tir.

1906 (1324 H.) tarihinde yapdan ruus imtihamm kazanm1~ ve hir

ytl sonra da Ba:yaZid Cami-i ~erifinde ders okutmaya ha~lami~tu.
ikinci merutiyetin ilamm miiteakip yaptlan intihabat neticesind.e
Karahisar Sahip'teJi meb'us Seffilmi~tir.
Bulundugu Memuriyetler:

30. Agustos. 1323 tarihinde Bayaztd Cami-i ~erifi Dersiamhgtyle

i~e ha~lami ve sua ile Darulfiinun Ulumu ~er'iyye ~ubesi Tarih, Din-i
islam, gene aym ~ubenin Tarih, Ftkth, Ulum-u Aliye, ilm-i Ahlak ve
lisan ~ubesi ulumu diniyye muallimliklerinde bulunmu~tur.
. 1911 (1330 H.) ytlmda tekrar Bayaztd Cami-i ~erifi Dersiamhgmt
ifa etmi~, hir ytl sonra Medrese-i Siileym;iniye Tarih, Ftkth; Sahan medresesi Manttk ve Kelam miiderrisliklerinde bulunmu~tur.

..,

1922 (1338 H.) Medrese-i Siileymaniye Tabakat-1 Kurra miifessirin

vekaleti vazifesini deruhte etmitir.
1923 (1339 H.) tarihinde Afyon- Karahisar'dan meb'us se~ilmi
ve Biiyiik Millet Meclisinde terii vazifesine balami ve 1/Haziran/1927
tarihinde devre sonunda meb'usluktan aynliDItir.
Bir miiddet a~Ikta kalan Kamil Miras 26JHaziranf1940 tarihinde
Diyanet ileri Reisligi Hey'et-i Miiavere Azahgma tayin edilmitir.
Bu vazifede ii~ sene ~ahtiktan sonra 24JNisanj1943 tarihinde de emekliye aynlmitir.
Art1k iistad hayatmm son giinlerini yaz1 hayatma hasretmi, bu
meyanda Dersiamhk vazifesini de ifa etmitir.
30 J Nisan /1957 tarihinde istanbul'da vefat etmitir.

"Ri
etmekte
yor. Ni)
hadisiy

lerini ~
larmi
hatmi1
ogrendi
riayett

En Biiyiik Hizmeti:
Merhumun miisliiman Tiirk milletine en biiyiik hizmeti, hi~ iiphesiz Biiyiik Millet Meclisinde ikinci intihap devresinde Kur'an-1 Kerim'in
dilimize terciime ve tefsir edilmesi hususunda meclise vermi oldugu
kanun teklifidir. Nitekim Biiyiik Millet Meclisi bu teklifi oy birligiyle
kabul etmi ve bu suretle zamanm biiyiik ulemasmdan olan Elmah'h
Hamdi Yazu tarafmdan "Hak Dini Kur'an Dili" namiyla hazulanan
dokuz cilt tefsir Diyanet ileri Reisligi tarafmdan bastmlmitir.
Kur'an-I Kerim ile birlikte Buhari'nin de terciimesi Biiyiik Millet
Mcclisince kabul edilmitir. Bu eser de oniki cilt olup Diyanet ileri
Rcisligi tarafmdan neredilmi; birinci, ikinci, ii~iincii ciltler merhum
Ahmed Nairn, dordiincii ciltten onikinci cilde kadar da merhum Prof.
Kamil Miras tarafmdan izahh bir tarzda dilimize ~evrilmitir.

bize

":l!
h

"

lanmu
tmdan
Sadr-I
(Radi)

izahla
tar-I 1

"

vaffal

Eserleri ve Tesirhri :
Sahih-i Buhari Muhtasan Tecrid-i Sarih terciimesinin ii~iincii cildinin miisveddesi Ahmet Nairn tarafmdan hazulanmi ve tashihi de
Dersiamdan Prof. Kamil Miras tarafmda~ yapiliDItir. Bu cildin son
k1smma musahhihin bir sozii ilave olunmutur. Dordiincii ciltten onikinci cilde kadar olan Sahih-i Buhari Muhtasan Tecrid-i Sarih Terciimesi, erhleriyle beraber, tamamen merhum tarafmdan yaptlmitir.
Merhum, onikinci cildinin sonunda Buhari hakkmda tesbih ve
tahmid hadisi miinasebetiyle ve sonuncusu olmak hasebiyle oyle demektedir:

terci

5
"')

"Rivayet ilminin alemdart olan biiyiik Tiirk alimi Buhari izah

etmekte bulundugumuz bu hadis-i ~erif ile Sahih'ini bitirmi~ bulunuyor. Niyyet hadisiyle baladtgt bu muhalled kitabtm tesbih ve tahmid
hadisiyle bitirmesi ne giizel fatiha ne ali hatemdir.
"Biz de Buhari'nin bir hidayet me~'alesi olan Sahih'inin l~Igmda
miitteka-yi iftikanmiZ o}an U aciz ka}eme dayana dayana bu SOn duraga gelmi~ bulunuyoruz. On senelik geceli giindiizlii devam eden mesai
merhalclerinde Asr-1 Saadet'in ibadet hayattm yaadtk. lman ve akidclerini vicdammtza sindirdik. 0 miibarek devrin medeni ve siyasi olaylarmi gordiik. Bir~ok kahramanhk menktbeleriyle dolu gaza ve fiituhatmi temaa ettik. Bu umumi hayatm yanmda daima gordiigiimiiz ve
ogrendigimiz ~ey, insan haklarma hiirmet ve adalet, hiirriyet umdelcrine
riayettir.
"lslam medeniyetinin bu mefahirini gormek, yaamak hususunda
bize 1mam-t Buhari rehberlik etti.
"Bu cihetle biiyiik Tiirk 1mamtm rahmet ve minnctle ananz. lzahlanmtzda Ashab ve tevabiini akvali ile eimme-yi kiramm mii~teheda
tmdan istifade ettik. Bu suretle ~u on senelik hayattm miinhasuan
Sadr-I islam ulemas1 arasmda derin bir huzur ve siikun i~inde ge~ti.
(Radiya'llahu anhiim).
"Hadis-i eriflerin terciimelerinde, astllarma sadakat etmeyc ve
izahlarmda hata etmemeye ~ahttm. Fakat ben de bir insamm ve mas
tar-1 acz ve nisyamm.
"Cenab-1 Hakk'm afvtm ve Resul-i Ekrem'in efaatini dilerim. Mu
vaffaktyetim ise, miinhasuan Allahu Teala'nm tevfik ve inaycti eseri.
"Bu teslimiyetimi H a yr e t merhumun U rubaisiyle ifade ederim :

"Ya Rab, kerem et niam Sen;indir

Afveyle bu miittehem Sen'indir
Kulun nesi var elinde Allah!
Hatta $U yazan kalem Sen'indir'~.
(Rabbena leke'l-hamd evvelen ve ahira).
10 Muharrem 1367 13 Kastm 1947.

* **

Merhumun terciime ettigi Tecrid-i Sarih'ten -baka diger te'lif vc

terciime eserleri unlardu :

1-

Din-i !slam Tarihi'nin Emevi ve Abbasi devirlerine ait lusm1

2-

Tarih-i F1k1h
3 - Kur'an ve Tefsir Tarihi
4 - Ahlak-1 ~er'iyye
5 - Kur'an'm Cem'i
6 - tlm-i Kelam Tarihi
7 - Ramazan Musahabeleri.
Merhum Kamil Miras'm hitabeti oldukc;a kuvv~tli ve iislubu sadeydi. Arap edebiyatmm inceliklerine vukiifiyeti dolaJisiyle en c;etin
hadisleri bile kolay anlaIlabilecek bir tarzda dilimize c;evirmeye muvaffak olmutur. Bu meyanda tabiai-1 i'riyesi de vard1. Nitekim Bursa'da
Yeil Caminin ic;indeki aduvan ic;in:

hh-i

edilm
kada1
Kabl

izah1
redH
ret ~

"Ey Miisliiman! $u adtrvan, sanma sade bir faglayan

Tanr,t mtzm rahmeti bu, su degildir ondan coan
' Koelerinden jtktran, hiizme bir nurdan direk
Goniilleri ho etmede dokiiliirken siiziilerek".

fik-1

Merhum, Arapc;a ve Fars~a dillerini zahmetsizce konuur ve yazard1.

tab a

Cenab-I Hak ruhunu ad etsin.

eyle

Buli

rabi
ve 1

ola
lal!
bil
leJ
a)l

e1

m1

ONSOZ
Diyanet lleri Reisligi yiiksek makam1 tarafmdan Sahih-i Buhari Muhtasan "Tecrd-i Sarfh, i tercemeye me'mur
edilmi olan Ahmed N aim merhum "Salat-i Tehecciid, e.
kadar terceme ettikten sonra bu degerli iistad vefat etniitir.
Kabri nur, makarm Cennet olsun.
Salat-i tehecciidden i'tibaren alt tarafmm terceme ve
izah1, ahiren Riyaset-i Celile tarafmdan muharrir-i acize emredildi. Pek mebrur ve fakat c;ok gii<; olan bu hizmetin kudret ve liyakattmdan iistiinliigiinii pek iyi bildigim halde tevJik-1 Hiida'y~ giivenerek bu ali emre icabet ettim.
Hadis-i eriflerin tercemesinde asillanna sadakat ve mutabakati iltizam edip metinlerin hatfiyyen tercemesine i'tina .
eyledim. Gerek turuk-1 sairedeki ziyade-i rivayattan, gerek .
Buhdr erhlerinden istifade ederek qtetn,.i hadisin izahma 1
rabtma, kolay anla1lmasma medar olabilecek kelimelerin
ve bilhassa metn-i aslinin ifade ettigi hiikiim iizerind.e miiessir
.olacak ciimlelerin ilavesine liizum goriildiigiinde bunlan,.
metn-i aslinin tercemesin~en kolayca ay1rd edebilmek ic;in
kavis ic;inde gosterdim.
Tecrid' deki. hadisleri izah ederken en evvel bu eserin ash
.
olan Sahih-i Buharf'den istifade ettim. Sahh-i Buhdr bablanmh pek c;ok terceme ve unvanlannda o mevzulara dair
bir veya bir kac; ayet-i kerime zikredilmitir. Halbuki bu ayetleJil ihtisar ic;in Tecrid'e almmam1t1r. Izahlarda en once bu
ayat-1 kerimenin tercemesine ehemmiyet verildi.
Sonra Tecrid sahibi eserinde Miisned ve Muttas1l hadislerf iltizam edip isnad1 Maktu' veya Muailak haberleri terk
etmitir.
Halbuki her terceme edilen hadisi izah ic;in miira.
.

KA.MtL MtRAS

caat edilecek en yakm bir vas1ta da ahbar-1 tabii veya ta clikan rivayet edilmi~ olan haberlerdir. Buhlirf'de bin iic; yiiz
kirk kadar Muallak hadis vard1r ki, bunlardan hie; birisi Muallak olarak Tecrfd'e ahnmami~tir. Bunlan aid olduklan bablarm hadislerini izah ic;in nakil ve terceme etmek c;ok liizumludur; izahlanm1zda bunlar da goriilecektir.
Hulasa : Muhtasar-z Buhlir'yi en once Sahh-i Buhlir ile
izaha c;ah~t1k. Sonra da sair asar-1 hadisiyyeden istifade ettik.
Bu hususta ba~hca rehberimiz Buhlir ~arihi allame Ayn i'nin
"Umdetil' l-Kiir" sidir. Bundan ba~ka Ayn i, bize metn-i hadisin tahlilinde ve hadisten miistefad olan f1khi, ic;timai, ahlaki
hiikiimlerde de rehberlik etmi~tir.
Hadisleri izah e'derken bir de okuyucularm kolayhkla
mutalaa edebilmelerini temin ic;in : raviler, rivayetler, f1khi
hiikiimler, ic;timai hakikatlar, ahlaki umdeler, terceme-i haller gibi bir takim tali unvanlar iltizam edip bir klSlm hadislerin istilzam ettigi uzunca izahlar, boyle miiteaddid mutalaa
merhalelerine aynlmi~tir. Bunlardan yalmz "rlivfler, rivliyetler" unvam her hadisin izahmda goriilecektir. Bu unvan altmda K ii~miheni, E bu Zer, Asili, M iistemli gibi
Sahh-i Buhlir'yi rivayet eden huffaz-1 hadisin viicuh-1 rivayati ile beraber mevzuubahs olan hadisin gerek Buhlir'nin
ba~ka bablanndaki, gerek diger slhah, siinen, mesanid sahiblerinin cami (lerindeki rivayetlerine ve bu rivayetlerdeki
ziyade-i rivayata veya rivayet farklarma i~aret edilmi~tir.
"Terceme-i haller" unvam altmda da izah1 sadedinde bulundugumuz hadisin Sahabi ravisinin veyahud dolay1siyle ismi
gec;en sair eimmenin miinasebet dii~diikc;e bahsettigimiz
terceme -i halleri goriilecektir.
Bu hususlarda bir dereceye kadar muvaffak olabildimse
hie; ~iiphesiz bu, her hal ve karda muinimiz olan Cenab-1
Hakk'm tevfik ve inayeti eseridir. 0 tevfik-1 B.a ri ki, tahrir

hayatmd
R1fa t r
taddan :
humda ~
Ken:dile1
eylerim.
muhtere
Diyanet
pek yal
Nairn :
de c;ok
etmegi

~ir

ve dini
her ~ey
mize Sl
Meclisi
biiyiik

6NS6Z

hayatmda bu aciz muharriri Diyanet t~leri Reisi Saym

R1fat Borek<_;:i gibi bir hamiye mazhar etmi~tir. Bi.iyi.ik i.istaddan zaman zaman gordi.igi.im <_;:ok k1ymetli te~vikler, ruhumda yeni yeni ve pek feyizli mesai h~ tmleleri uyandirmi~tir.
Kerrdilerine derin sayg1larla samimi te~ekki.irlerimi takdim
eylerim. Aym hi.irmetlerimi, te~ekki.irlerimi Mi.i~avere Hey'eti
muhterem Azasmdan Bay Hamdi Akseki'ye de sunanm.
Diyanet t~leri ne~riyatmdaki devamh ve me~kur faaliyetini
pek yakmdan bildigimiz bu muhterem arkada~1m1zm gerek
N aim merhumun mi.isveddelerinin, gerek bu eserin tedkikinde <_;:ok degerli .emekleri sebketti. Kendilerine burada te~ekki.ir
etmegi bir vazife bilirim.
~imdi vesile-i ~i.ikran olmak i.izere as1l kaydedilmesi milli
ve dini bir vecibe olan bir cihet kalmi~tlr ki, o da bu eserin
her ~eyden evvel Bi.iyi.ik Meclisin zade-i ilham1 olarak milletimize sunulan bir fazilet armagam olmas1d1r. Bu sebeble Yi.ice
Meclisimize ~li muvaffakiyetler dilerken Turk Milletinin
bi.iyi.ik ba~bugu At at i.i r k'i.i derin saygilarla selamlanm.
KA.MiL MiRAS

~'

f.~

{'"

-0\

~.'
e..
{\
. . ..

~'

~- ~'

~\

~:

~'
(!..'

~'

v\

L'

~'

~' ~
'-"

~" ~ \

01\ .

-......

-0\

... '

{'
.....

~"

S-'"

....

~'

["
_,

f;\'"

,.~

'

6"

1"

'-- \

~\
-0\

~\

... ,

.'-

r... '

~\

I)

. l. \ \

V'

c,'"'

~'

--

l;.."

~ \

"

t"'

"- \

''"- \\

'--

~\

,_ 0

'II> \

.....

'-...

'P

"...
L

~ \

\}...:..

-,

r'"

L'

_,

~ ...
a:::*-

~,'
~'

1\

_o

t\

L' c;_"

t. ~

S-...

-0\

...

..

~'

~\

_,

~\

~\

r ...... { \

'II> \

S-'"

l!..'

~\

{ ,... c,'"' c' ,...

-...

r...
~'

S-'"

'-- \

~
--o
'-- \ ,~"
- \
~, - .
~.., .! ... . "'
c.,...
<:" C. + \
v\ ~~
. .__,\ ':t
..! ...
~ \ 'l' ~
,<:"
c. c. 'c._
~~~
o
:t l. , ' ~. ,ro
t:"
~- \ c..
~-::'

S-...

t" ~,
'1' .

~...

v \ '-

~\

-0\

"'
r: . \

~e

~Cl,
~ ~ c._

tj

~td

zu

~~

~td

=z::td

t.:
~

- o .-r.
~ t:''
::z:: z
~
''-r-.
~
t:~ tj z '1S-'",,

- \

... ,

,.-

L'

CA,
- \

't:s_,
.....
E"
L'
r'

L'"
l.: -:t"
-
....
_,, - {'
"
\. ...
t::"
c,'"'
_,
l_o,

{'" \- ... ,. <f.s ,... { \

1:11
"'I
1:11

_,

~-

-~

~tj

~td

CFJ

m
~~\<

~ +'
t""" ~
h"
'
\~
~\
~
(i) \
~
::z::
::=
\
~ \ \ ~- v\ v\ (.~ \ \::'.
~w. ( '
~ \- \ - ~ ~ ('"
-o.
~~"
~. ~~0 ~
(!..' "
~\
...
~
'
~ o .r,
.....
w.
- r\...- ' '~~>.,.
ec
~ 0 c L" 1 , r~, ::z::tj
~\
r- , ...
\~
'~
'--"
'-'
'(' ~,_,.
...
\.' ~
~
~'
V'
- '" ,, ~ ._,
~\
C.'
L"
..,, '
'c.~\ < ~)
...
{'
.t.
tj~
(' \:l ,.,. t~
-

~\

\10-

'-'

I)

-0\

l.. \

~\

~' '.~
'-' ~ ~'

..

~\

c;-;
J \

~\

{'"

... ,

~
,-,

~.

-'Y\..

~\

S-"

'II>

{'"

~'

'II>

-0\

L~

'.r

. .
V" {'"
- ~'

\..

('"

~\

~'

\..\.

_,.,' t~

Vo'
....~\

('" {'"

\_o

' t:-

~-'

\.. ...
V~''

~'

' t..~

\10-

~"

{.....'
_,,

12

TEHECCOD BAHSt
TERCEMESi

!bn-i Abbas radiya'lltihii anhiima'dan (isnad-1 sahih) ile

~oyle rivayet edilmi~tir:
.,
Abdullah !bn-i Abbas demi~tir ki: Resulullah
sallalltihii aleyhi ve sellem, gecenin bir k1smmda tehecciid i<_;in
kalkd1klarmda (oyle) dua buyururdu : Ya Rab! Her hamd
Sen'in i<;indir. Sen, goklerin ve her yerin ve bunlardaki her ~e
yin daimi miidebbirisin. Yine her hamd Sen'in i<;indir. Sen,
goklerin ve her yerin ve bunlardaki her ~eyin nurusun, (bunlan
<i:Ydmlatirsm). Yine her hamd Sen'in i<_;indir. Sen goklerin ve
her yerin ve bunlarda bulunan her ~eyin sahibisin. Yine her
hamd Sen' in i<;indir. Sen haksm, Sen' in va <din de hakt1r.
(Ahirette) Sen'i gormek de hakt1r. Soziin hakt1r. Cennet'in
de hakt1r. Cehennem'in de hakt1r. Peygamberlerin de hakt1r.
Muhammed ( sallalltihii aleyhi ve sellem) de haktir. K1yamet
giinii de hakt1r. Ya Rab! Ancak Sana itaat ettim, Sana inandim, Sana giivendim, Sana yoneldim, yalmz Sen'in (burhanlann) a dayanarak (dii~manlarla) miicadele ettim. Aram1zda
yalmz Sen'i hakem klld1m. Ya Rab! Once i~ledigim ve sonra
i~lerim sand1g1m, gizli yaptigim ve a~ikare i~ledigim (biitiin)
giinahlanmi 'bagi~la !.. (.Ahiret hayatmda beni) takdim eden,
(Diinya tarihinde niibiivvetimi) te>hir eden ancak Sen'sin.
(Allah1m !) !badete lay1k tann yoktur, yalmz Sen varsm, yahud Sen'den ba~ka ibadete laytk tann yoktur. Hakimane tasarruf da, tam kuvvet de Allah ile kaimdir.

1 Z A HI
RA.viLER, RivAYETLER :

lmam Buhari, bu hadis-i erifi buradan baka dua ve tevhid

baolarmda da zikretmitir. Muslim, Nesei, lbn-i Mace de salat
bahsinde rivayet etmilerdir. Bu babm unvam KiimihenP riva-

yetinde
yani," 1
gece nam

"E
Ebu 2
suretim
uyumal
mus'da
uyamp
il.yi< ol
gece u
girmiti

tir. Bt
gore, j
Abda'l1
bana t
iiyledir.
"Sakzn

mihe d
hari'd

Merv'
Bagdad
den ha
buri g
mi.ittel!
bi'l-be,
Sifat,
asan ~

s.
1

Ki.i~miheni,

Ebu'l-Heysem

Muhammed

b.

Mekki'dir.

Ki.i-

301

yan z

RESOL-1 EKKEM'iN TEHECCOD DUASI

13

yetinde ( JJI ,y -1>:-.;JI ...,.,4) suretindedir. Bu rivayet, nazm-1 Kur'an'a

yani, " 1 .!-lllliU ~ -~>:-.;; J.:~l ,Y.J = Habfbim! Sana mahsus bir sevab ve Jazilet olan
gece nama;:.zna, gecenin bir kzsmznda uyan, kalk" kavl-i erifine muvaf1ktir.
"E bu Zer2 " rivayetinde Besmele-i erife zikredilmemitir. Yine
E b u Z e r rivayetinde ( ~ -~>:-.;;) nazm-1 erifi ( ~ J'f""! = gece uyan)
suretinde tefsir edilmitir. Lugatte tehecctid kelimesi, tefa 'ul vezninde
uyumak ve uyanmak rna 'nalarmda mtista 'meldir. Bu sebeple Kiimus'da bu kelimenin ezdaddan oldugu haber veriliyor. Bilahare gece
uyamp namaz k1lan kimseye "Sabur" vezninde "Hecud" denilmesi
ayi' olmu ve boylece tehecctid kelimesi namaz veya zikru'llah ic;in
gece uyan.mak rna 'nasmda isti 'mal olunarak er'i 1stilahat s1rasma
girmitir.
TEHECCUD

AYETi

HAKKINDAKi TEFSiRLER :

Kibar-1 Tabiinden ve Muhadramundan 3 Esved ile AI kame :

"r>J!..v.~ ~JI = Tehecciid, uykudan sonradzr" demilerdir. Binaenaleyh
tehecctid ic;in uyku haylulet etmek arttir. Hatta hie; uyumaks1zm
btittin geceyi ibadetle gec;irmegi adet edinmek mekruh addedilmitir. Buhari'nin Amr 1bn-i As radiya'lliihu anhiima!dan rivayetine
gore, bir kere Peygamberimiz, Abdullah 1bn-i Amr'e: "Ya
Abda' lliih! Senin her giin oruf tuttugun ve her gece ba~tanba~a nama;:. kzldzgzn
bana bildirilmedi mi samrszn?" buyurmular. Abdullah da: "Evet
iiyledir ya Resula' lliih, Biitiin gece nama;:. kzlarzm" demiti. Res u 1- i E k rem
"Sakzn iiyle yapma, kah oruf tut, kah iftar et; gecenin bir kzsmznda nama;:. kzl,
miheni Sahlh-i BuMrf'yi dogrudan dogruya "Firebri" den,
hari'den ahz ve rivayet etmi~dir. (Hedyil's-Sar).

o da

imam-1 Bu-

Sure : I7 ( lsra'), ayet: 79

Ebu Zer, Haf1z, Abdilrrahim b. Ahmed Herevi'dir. Ebu Zer,
Merv'de, Kilmiheni'den Buhari ahz ettigi gibi Herat, Serahs, Belh, Basra,
Bagdad, ~am, Mekke gibi ilim merkezlerini dolaarak buralardaki eimme-i hadisden hadis ahz ve rivayet etmi~tir. Kendisinden de oglu lsa ve Ebu Salih Nisaburi gibi pek c;:ok muhaddisinin rivayetleri vard1r. Alim, abid, sahi ve son derece
miltteki bir zat idi. En sonra ~eyhu'I-Harem olmutu. Tasavvufta da mil~ariln
bi'l-benan idi. Sahhayn ilzerine gilzel bir tahrici ile beraber Kitabil's-Silnneti ve'sSifat, Kitabu'l-Cami', Kit<ibu'd-Dua, Faz:ail-i Kur'an, Delailu'n-Nubuvve gibi bir c;:ok
asan vard1r. Di:irt yilz otuz di:irt tarihinde vefat etmi~tir. (Tez:kiretil'l-Huffaz: C. 3,
s. 301) .
3 Asr-1 Peygainberiye yeti~ip de ru:yet ve musahabet-i seniyyeye nail olamiyan zevata Muhadramun denilir.
2

TEHECGOD BAHSI

14

bir kzsmznda da uyu 1 " buyurmular. Vine boylece tercemesi (593) iincii
say1 ile gelecek olan Enes lbn-i Malik hadisi ile de ibadette iddet iltizam .edilmesi men< edilmitir.

( .!llllit;) nazm-1 erifindeki "Nijile" ziyade rna <nasmadir. Emirin

veya kumandanm, askerinden fazla -yararhk gosterenlere muayyen
hisselerine zamime olarak verdigi ganimet malma "Nifil" 1tlak
olunur ve "Enfal" ile cemi<lenir. "Lam" da. ihtisas i<;:indir.
Binaenaleyh ayet-i kerimeden Tehecciid namazmm, Peygamberimiz'e, iimmetinden miistesna olarak tahsis buyurulan bir ibadet oldugu miistefad oluyor. Fakat bu ziyade ve miistesna ibadetin
hiikmii, mahiyyeti nedir? Bu mubarek namaz, Resul-i Ekrem i<;:in
bir fazilet-i zaide midir? Binaenaleyh mendub demek midir? Yoksa
be vakit namaz iizerine ziyade ktlmmi fariza-i zaide mi demektir?
Bu cihet seleften halefe ihtilaf edilerek intikal etmi bir mes'eledir.
Tabii miifessirlerinden "M iicahid lbn-i Ce bir" demitir ki :
Tehecciid namaz1 Hazret-i Resul i<;:in nafiledir, ziyade-i sevabtir,
ziyade-i fazilettir. Qiinkii Peygamber-i Zi-an'm ma-tekaddem ve
ma-teahhar yani ge<;:mi olan ve ileride ilenmesi farz olunan bii"tiin
giinahlan magfiret olunmutur. Dmmet hakkmaa ise boyle degildir.
Onlar i<;:in gece namaz1 keffaret-i ziinubtur. Vesile-i magfirettir.
Miicahid gibi Katade'nin de ayet-i kerimedeki nafileyi tetavvu<
ve faziletle tefsir ettigi rivayet edilmitir. lbn-i Hibban'm rivaye- .
tine gore, E b u D m am e radiya' lltihu anh' den: "Tehecciid namazt kzlan
bir mii 'min ifin bu namaz nafile midir? Yani ziydde-i mesubdt hiikmii car
midir ?" diye sorulmu da o da cevaben: "Bu Jazilet Resul-i Ekrem'e
mahsustur. Her an giinahtan hal olmryan iimmet hakkznda bu naszl olur?
Tehecciid iimmet ifin keffaret-i ziinubdur" demitir 2 Buhdr arihlerinden
lbn-i Battal, seleften, gece namazt Resul-i Ekrem'e vacibdi, diyenlerin Tehecciid ayeti hakkmdaki U tefsirlerini nakletmitir : Bu
gece namaz1, Habibim Sen'in i<;:in be vak!t namaz iizerine ziyade
ktlman bir farzdtr, bu namazla Sen, iimmetinden miimtaz kthndm 3

rt

t-J

~J ._,..WI.:t..J/ .:t. .ill~

~ .id J- .r.JI Jli
~ J:lll i_,:A;.J Jt;ll i~ .!DI .1!.:.1
(..s;~I.IJJ] . f.J r-i.J).ii.J ("" ,j..A;')I;
z Cessas, Ahkamu'l-Kur'an: C. 3, S. 207.
a .!.1;:..1 .J!~ ,:r lr. .;..~ ._,.....;.JI .;..I.,LJI J.c: >JJj .!.U ~.) t;:l
1

t-J

!.:1-~:.c:

4.: ~ .:1

~ .ill J- .r.JI Jli.J

! .ill J_,...J 4. ~ : Jli

Tehe
Mendub
iki nevi< i
milerdir.
demitir 11
ziinubu Il
keffaret d
goz nur~
Ehl-i Ce~
akkatle 1
Ebu Be!
tiyar ede1
d1g1 her~
magfur o
retle Ce11
ve ukiibt
bakasmd
Bu
Cihan ~~
ve tama
savve.r d

BiR:

erife d1
muhtac

CE'
Peyga1
olunup
naenale
ve sryan
dolayt ~
Te
iimmet
cibdir,
dirmek
rih etr
1

TEHECG(}D AYETt HAKKINDA .TEFSfRLER

cii
d-

n
n
k

15

Tehecci.id narnazmm Cenab-1 Risalet-rneab hakkmdaki hi.ikrni.i,

Mendub veya Vacib olduguna dair F1klh kitablannda -takrir olunan
iki nevi< ictihad tarafdarlan, selefin bu nevi< haberlerine istinad etmilerdir. lrnarnii'l-Harerneyn, fazilet-i zaide tarikm1 iltizarn ederek
derni.tir ki : Resul-i Ekrern'in rna tekaddern verna teahher kaffe-i
ziinubu rnagfur oldugu i<;:in onun ibadetleri hi<;: bir vechile vesile-i
keffaret degildir. Tekalif-i ilahiyyenin kaffesi Peygarnberirniz i<;:in
goz nuru, goni.il si.irurtidur. Mesela U diinyada klld1g1 narnazlan,
Ehl-i Cennet'in tesbihi rnesabesindedir. Bu ibadetler ne ki.ilfetle, rneakkatle eda edilrnitir. Ne de bu rnaksatla teklif buyurrnutur. Kadi
Ebu Bekr Baklllani ise nafileyi fariza-i zaide ile tefsir tarikm1 ihtiyar ederek dernitir ki : Cenab-1 Hakk'm lslarn i.irnrnetine vacib k1ld1g1 her ey Hazret-i Resul i<;:in de vacibdir. V~levki esas itibariyle
rnagfur olsun ve rnukabilinde bir vaidi rnutazarnrnm olrnasm. Bu suretle Cenab-1 Peygarnber'e tevecci.ih eden tekalif-i ilahiyyenin -azab
ve ukiibetten ernin ve rnutrnain bulunrnalarma ragmen- devarn ve
bakasmda bir irntina < yoktur.
Bu iki nokta-i nazardan her ikisine gore netice Udur ki : lki
Cihan Serveri, ki.i<;:i.ik, bi.iyi.ik bi.iti.in gi.inahlardan karnilen rnasurndur
ve tarnarniyle rni.iberradu. Hakk-1 alilerinde azab . ve ukiibet rnutasavver degildir. (Salla'lliihu aleyhi ve sellem ve errefe ve kerrern)l.
BiR SUAL: ( o__,A;.:..I.J ~J ~ ~~) ayet-i kerirnesiyle emsal-i nuSUIU
erife de Habib-- i Hilda Efendirniz'e istigfar ile en:rrolunrnas1,
rnuhtac-1 magfiret bir hal ve hareketten dolay1 degil midir?
CEVAB : Hayu, rne'rnuru bih olan bu istigfar teabbi.ididir. Yani
Peygarnber Efendimiz'den magfireti mucib bir halin suduru farz
olunup ubudiyet lazimesi ola'rak magfiret dilemekten ibarettir .. Binaenaleyh Resul-i Zi-an'm istigfan: "Rabbim! Hakkzmdaki ismet
ve szyanetin olmasaydz; elbette i#emege yakl~acagzm hzlafi mar;:. ahvalden
dolayz Sen' den magfiret dilerim" demek olur 2
Tehecci.id narnazt ehl-i hadisin ve fukahanm Ciirnhuruna gore .
i.irnrnet hakkmda Mendubdur: Seleften bazllan i.irnmet i<;:in de vacibdir, derni. Fakat Nevevi bunun yanh bir iddia oldugunu ~1dirmekte gecikmiyerek Mendub ve Si.innet-i rni.iekk.ede oldugunu tasrih etrnitir.
1

Kastaldn C.

2,

S. 348.

Kastaldn C.

2,

S. 348.

TEHECC{.lD BAHSt

16
MAKAM-1 MAHMUD:

Tehecciid ayeti ( 1.:._,~ L..LA.. .!lu ~ .JI <$"&> ) kavl-i erifi ile tamamlamyor. "Rabbin Teala'mn Ahiret giiniinde seni, Makiim-t Mahmud'a, en
~erifli bir makiima yiiceltmesi muhakk.akttr" demektir. ~ ~" lafzt, iimidlendirmek demek olan Itmaa mevzu' ise de Cen~h-1 Hakk'a nisbetle
bu kelime ilahi hitablarda kat'iyyet ifade eder. 1b n- i E sir Nihdye'sinde Maka.m-1 Mahmud'u oyle ta 'rif ediyor : Makam-1 Mahmud,
yiice bir makamdu ki, orada her iimmet ve biitiin beeriyyet H atemii'l-E:Qbiya Efendimiz'in efaat ve delaletiyle miista'celen
hesablanmn rii 'yet edildiginden ve <;ok uzun ve. iiziicii bir vukuf ve
intizardan kurtulup ebedi rahata kaVUtuklanndan dolayt bu ceza
giiniiniin yegane efaatcisi olan Peygamberimiz'e hamd ederek
minnettarhklarmt arzeder. Baztlart .da makam-1 efaatttr, demitir 1
Resul-i Ekrein Efendimiz'in efaat-i kiibralan hakkmdaki
ahadis-i erife Sahihayn'de miiteaddid senedlerle Ebu Hiireyre
ve Enes lbn-i Malik gibi miiteaddid Sahabiden rivayet edihnitir. Hazret-i Enes'in efaat hadisleri Tecrd'in en son hadisleridir
ki, tercememizin oralara kadar ilerliyerek httama ermesini Cenab-1
Mevla'nm kerem ve inayetinden dileriz.
TEHECCUDUN EFDAL-i EVKATI :

Sahh-i Muslim' de E bu H iireyre radzya'lliihu anh'den rivayet edilen bir hadis-i erifde Tehecciid namazmm fazlletli ve en feyizli zamam 6yle bildirilmitir : "Farz namazdan sonra en Jazletli namaz, gece
namazzdtr. Geceyi iki kzsma taksm edersen, msf-t ahri namaz iin en Jeyizli
bir vakttttr. Ej,er geceyi iife bolersen, orta ktsmt en miibarek zamandtr" buyurillUtur2. Salat-1 Davud aleyhi's-selam hakkmda (581) nci olarak tercemesi gelecek olan Abdullah lbn-i' Amr lbn-i As'm hadisine
gore, gecenin altt ciiz'iinden dordiincii ve beinci ciizlerinde kthnan
namaz daha feyizlidir.

..;,_,;_,JI J_,l. ,:;.-

J:lll.:.......; .;t; ,J:lll ;")\..... 4u::S::l.l

~V~JiJ

yUI

._;.l;JI c7: ";:i

o..l~

t--

j..dl

B!

Peyg :
duay1
Iaytk
olan ~
saniye
uyku1
okum]
habeli
bas a
teyzes
mitir
nezdi:
dukla
oldug

fill (

tearu

tekra

..s.UI y. .)_,....!\ iWI

[~'}\~'} ~~)
~;;")\..a)\

Su
bir hal
rna' dan
ark ad~
ve zevct
tur. B
(yok 1
menzile
buyun

.~U!.Jiy.

:t--J ~..:ill j.... ~I Jt;

J:iJ

[~.:ill ~J ;;~_,...~I .r
.IJJ] J..ail J....J '}lH~')IJI..:.-; .J\J .j..a;ly:-~1 ~l; ~
Bu hadis-i ~erifin tercemesinde Diyanet t~leri Reisi biiytik iistadmuz Saym Bay Ruat
Boreks;i'nin alimane i~adlanna nail olmakla miite~ekkir ve mubahiyim.
K.M.

.Jil

Sure: .

17

TEHECCt)DON EFDAL-1 EVKATI

tam-

Siinen-i Ebu Ddvud'da Tehecciid namazma tergib i<;in akdolunan

bir babda Ebf.t Said-i Hudri ile Ebf.t Hiireyre radiya'lliihu anhiimd'dan rivayet olunan bir hadis-i erifde : "Her kim gece uyamr ve hayat
arkadtljznt da uyandmr da ikisi birlikte iki rek'at namaz kzlarlami bu zevc
ue zevce ( .;..If l.iJI .J I~ .:i.i I <%.;)\.ill ) ziimresinden sayzlzrlar 1 " buyurulmutur. Bu hadis-i erifde : "Erkek olsun, kadm olsun Alliih'z Ok zikredenler
( yok mu? lte ) Alliihu Tedld bu ehl-i zikr ifin magjiret ve yiice ecr-ii.
menzilet hazzrlamz~tzr" mealindeki ayet-i kerimenin 2 tefsirine de iaret
buyurulmutur.
BiR TEARUZ ZANNININ DEF 'i :

diza-

rerne
an

Mevzf.t-r bahsimiz olan lbn-i Abbas hadlsinin zahirine gore

Peygamberimiz Tehecciid namazma kalkdrklarmda bu mubarek
duay1 okurlarm1 ve Cenab-1 Hakk'a hamd ii sena ederek Rabb1m1z1
lay1k oldugu evsaf-1 cemile ile overlermi. lbn-i Abbas'tan sabit
olan diger bir rivayete gore, Resul-i Ekrem Efendimiz ezvac-1
saniyelerinden Me y m u n e radiya' lliihu anhd yanmda gecelediklerinde
uykudan uyanmca "Al-i lmran" suresinin sonundan on ayet-i kerime
okumulardu. lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiimd'dan gelen bu iki
haber arasmda tearuz vard1r zannedilmemelidir. Qiinkii lbn-i Abbas ayn ayn ahid oldugu iki vakrayr haber vermitir ve ikincisini de
teyzesi Dmmii'l-mii'minin Meymune nezdinde duydugunu bildirmitir. ~u da muhtemeldir ki, Peygamber Efendimiz Meymune
nezdinde kald1klan gecede hem bu ayetleri ve hem de bu duay1 okuduklan hal de 1b n- i Abbas duay1 evvelki rivayetinde bildirmi
oldugundan ondan siikut edip ayetleri haber vermitir. Nak1lin unutmu olmas1 da tearuzu def'a kafi ii<;iincii bir ihtimaldir ve herhalde
tearuz yoktur 3
MEVZUUMUZ

OLAN

HADiSDEKi

ESMA-i

~ERIFENiN

MA 'NALARI :

Resul-i Ekrem Efendimiz'in bu dualannm her ' f1krasmda

tekrar buyurulan ( ~ ,y .J) kavlindeki ";;-" lafz1, ak1l ve idide
I ~.; ~ ~T.rl ~~.J J:lll ;;- .liA,...I ;;-) :t-.J ~.:iii J- .:ill J_,...J Jt;
y,l .J .s.J.b.ll ~ ~I .y .).Jb _,~1 .I.JJ ( .;..l.}'l.ili.J I~ .:ill.:t_fl.iJI ;;- ~ ~

.~ .:i.ii~J .;:...2 ( L.::~ lr.I.J ;.;AA.. ~ .:iii ~I .;..l)'l.ili.J I~) .:i.il ,.;:.fl.iJI): .:i.i4 ~I
Sure: 33 ( Ahzab), ayet: 35
3 Aynt: C. 2, S. 584.
F ..: 2

TEHECCDD BAHSt

1!1

ilc mi.imtaz olan insan ncv'inc dclalet edcr. Halbuki bu duada amIan ilahi isimlcrin miltcallaklan ve medlullcri, yerlcri ve goklcri dolduran ak!l, gayri ak!l; canh, cans1z biiti.in mevcudat-1 mi.imki.inc oldugundan bu i.imuli.i taglib tarik1yle terccmcmizde gostcrdik. ~imdi
duadaki Esma-i ~erifc ilc baZI elfaz1 tahlil edcccgiz:
"Allahiimme" nin ash "Ya Allah" d1r. "Allah" ism-i erifi, bi.itiin
kcmal s1fatlanm kendisindc tophyan, eksik s1fatlardan tamamiylc uzak
bulunan Vacibi.i'l-Vi.icud'un alem-i mahsusudur, yani Zat-1 Bari'nin
oz ad1d1r. Qi.inki.i Allah ism-i erifi, bi.itiln i.iluhiyyet s1fatlanyla tavsif cdilmcge mi.isaiddir. Rabb1m1zm o bir isimlerinden hi<; birisi ne
Allah ism-i Crifi ilc, ne de sair Esma-i ~crife ile umumi bir tavsife
mi.itehammil dcgildir. Halbuki Rabb1m1z i<;in bir isim gercktir ki,
bi.iti.in iiluhiyyct s1fatlat1 0 mubarek ismin mahiyeti i.izerinc cari o}abiJsin, bu sebeble Ma 'budumuz'a yegane a! em ve oz ad olarak
"Allah" ism-i ~erifi tcayyi.in etmitir 1
Allah ism-i ~erifi, hakiki vilcud ile mi.imtaz olan Vacibi.i'l-Viicud'un alem-i hass1d1r. Vi.icud, O'nun zatmm muktezas1d1r. Sair mevcudat vi.icudunu, varhgm1 umumiyetle O'nun nurundan iktisab etmitir. Binftcnalcyh her vi.icud, her teayyi.in O'nun Viicudu Mutlak'r oni.inde tamamiyle soniik ve siliktir.
Allah ism-i ~crifi, siibhani isimlc:;rin en ehass1d1r. Hi<;bir ferd, bu
Yi.ice ismi nc hakikaten, ne de mecazen Hak Taa.Ia'dan baka hi<;bir
mevcude izafc ctmemitir. ~uurlu bir insanm bu mukaddes ismiyle
bakasma hitab ettigi, bir eye ad verdigi, bqcr tarihindc duyulmami vc iitilmcmitir.
Allah ism-i ~erifi, ibadctte ve ri.ibubiyyct havassmda itiraki redde
dclalct eden yegane bir isimdir. Bu cihetlc (La ilahe illa' llah) kclimesi,
tcvhid ifade cdiyor da Rabbimiz'in obi.ir isimleriyle tevhid sahih
olmuyor. ( Beyzav T ejsiri).
( .;4J,..\ .!.1!) Hamd, kemal s1fatlanm yad etmek demektir. "Hamid" de sena cdilen, ovi.ilen zata denir. Cenab-I Hal(k'm kendi zatm1,
haiz oldugu kcmal s1fatlariyle tavsif buyurmalan cihetiyle ezelen ve
kullarm Rabhimizi hamd ve senast dolay1siyle de ebeden "Hamid"
dir. Hamid, akaidi, ahlak1, sozii, ozii di.izgiin olan ve hi<;bir fenahkla
aibedar olm1yan insana da Itlak olunur. Bata enbiyalar serveri
1

Bevzavf tejsfri: C.

1,

S. 5

Peyga
faziletle
imam,
istihkalQ
Teala'd
ren hat
mahdlli

( '-

yum" u
Halka
eden G
mahluk
ve idan

~erifin

diriy01
kiraeti
nisbet
"J.J.i_
(Ayni
E
tac ol
muhti
cisiml
diyetl
denin
leyh
hatta
nad
kulla
lari~l

"mil
keyf1
bu z
dan,
gibi
Me~

ESMA-t iLAHiYYENiN MA'NALARI

101-

ololdi
lin

ak
m
\'-

19

Peygamberimiz oldugu halde biitiin enbiya, ve bunlarm vans-1

faziletleri olan asfiya-yi iimmet boyledir. Bu aziz simalardan her biri
imam, ahlakl ve 'diiriist hareketi cihetiyle medh ve senaya derece-i
istihkakma gore "hamid" dir. Fakat gene hamid-i Mutlak Allahu
Teala'd1r. Nebi-i Efham Efendimiz'in bu dualannda miikerreren hamd etmeleri, b':l mukadcfes vazifenin anma ihtimam i<;in olmahdlr. (Gazali, El-Maksad).

f} .;:..,;\) ciimlesindeki "kayyim" ile "kzyam ve kayyum" bir manayad1r. Bizatihi kaim, mukaddes bir varhk demektir.
Halka ve biitiin eyaya yaamak kudretini veren ve vermege devam
eden O'dur. Bu ma'na Katade'den menkuldiir. Katade: "Kayyim,
mahlukiitzn hayatznz, mai~etini ve her nevi' say ve hareketini ikiime
ve idarne eden ;:,at demektir." demi. Zemaheri ( i..J::.oJI ..s-).1) Kavl-i
$erifinin tefsirinde ( f-.OJI, il,AJI) sure~inde klraat olundugunu da bildiriyor. Baz1 ehl-i ilim bunu, Orner ibn-i Hat tab radiya'lliihu anh'in
k1raeti oldugunu haber vermi. Baz1lan da b~ k1raeti Alkame'ye
nisbet etmilerdir. ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiirna ( i..J::;) ii:
"J, ..i:. )I .s.ill_,~ = kendisine fanilik eriJrniyen ;:,at" diye tefsir edilmitir.
( Ayni).
Eya varhklanm muhafaza edebilmek i<;in ya bir mahalle muhtac olur. Arazlar, kuvvetler, vas1flar gibi. Yahud boyle bir mahalle
muhtac olmaz. Maddeler, cevherler cisimler gibi. Fakat maddder,
cisimler bir hayyize, bir mahalle muhta<; olmamakla beraber mevcudiyetlerinin devam ve bekas1 birtak1m hayati artlava tabi 'dir. addenin bekas1 i<;in bu artlarm viicudii, tahakkuku laz1md1r. Binaenaleyh bi<;bir arta, hi<;bir kayda tabi' olm1yan ve bizatihi yaIyan,
hatta biitiin kainatm daimi surette varltg1 ve nizam1 kendisine istinad eden Vacibii'l- Viicud, "Kayyum Teiila" d1r. Kayyum vasfmda
kullann alaka ve ittisaflannm derecesi, fanilerden derece-i istignalariyle ol<;iiliir. (Gazali, El-Maksad).
( '-'..;_;)1\.J .;.,I_,~JI

(......;_;)II, .;.,I_,~JI_;_,; .;,..j\) ciimlesindeki "nur ", ism-i fail sigasiyle

"miinevvir" demektir. Esas i 'tibariyle nur, goziin gordiigii arazi bir
keyfiyettir, ziya ve aydmhk rna 'nasmad1r. Goziimiiz ibtida bu nuru,
bu z1yay1, sonra da bunun vas1tasiyle sair eway1 goriir. Giinele aydan, kendilerine muvazi olan kesif cisimlere dokiilcn keyfiyet-i muziye
gibi. ite bu rna 'naca Cenab-1 Hakk'a nur denilmcsi dogru degildir.
Meger ki, bir muzaf takdir edilerek "Sahib-i Nur" denile, veyahud

TEHECCOD BAHSl

20

mecaza hamledile. Bu "sebeble mi.ifessirlcr 1( '-"".))II J ..::..I_,....J\nj .:UI) a.yet-i

kerimesindeki nuru, med.zi olarak "miinevvir" ile tefsir etmilcrdir ki,
"Alliihu Teiild gokleri ve yerleri ziyddar ecrdmiyle nurlandzrn:zzJlzr". demek
olur. Bu tefsiri tercememizde mu 'terize ic;inde ( bunlarz aydznlatzrszn)
diye gosterdik. Nas1l ki, mazi sigasiyle (u..;.J)IIJ ..::..1_,.--JI.J_,; .:UI) suretinde
de k1raet edilmitir. lbn-i Abbas nuru hidayetle tefsir ederek
( J.-.L-1 ..,~L> =Allah goklerin ve yerlerin sdkinlerinin miirJidi ve miindsidir)
demi. Ebu Aliye'nin tefsiri ise daha i.imulli.idi.ir: "Allah, gokleri
ayla, giineJle, sdbit ve seyydr biitiin kevdkible tenvir; ve yeryiiziiniin her cihetini
de enbiyd ile, ulemd ile, evliyd ve asfiyd ile tezyin etmiJlir." suretind'Cdir.
Nur, gene mecazen "mucid" ilc de tefsir edilmitir. "Allahu

Teala goklerin ve yerlerin ve bunlarda bulunan bi.iti.in qyanm mucidi ve hahk1d1r." demek olur. Nur, zulmetin z1dd1 olarak ziya ve
aydmhk manasma oldugu gibi nurun Ufuna da dcnilir ki, zulmcti
izale eden "jule" dir, lIk demektir. ( Kiimus). ~u halde nurda tam bir
zuhur ve inkiaf manas1 vard1r. Nurun kendisi zahir olmakla beraber
sair qyayt da muzhirdir. Sonra vi.icudi.i ademle kaqilatirdigimizda
hie; i.ibhesiz "zuhUr" mefhumunu, "viicud" mahiycqnde buluruz.
Nas1l ki, "hafd'" nm ash da "adem" dir. Ademden derin bir hafa',
bir zulmet mutasavver midir? Binaenaleyh : "Rabb1m Sen, goklcri
ycrleri ve bunlarda mevcud bi.iti.in qyay1 adem zulmetindcn, nurlu
VUCud sahasma <;Ikaran VC bi-zatihi "mi.itecelli ve feyyaz buJunan
Vacibi.i'l-Vi.icud'sun." dcmek olur. Gi.inqin nurundan bir zerre nas1l
emsin vi.icudi.inc delalet ediyorsa i.ibhesiz goklcr, ycrlcr vc buralardaki her zcrre de kendi halikmm vi.icubi.i vi.icudi.inc, vahdctine oylc
dclalct cder. ( Beyzdvi T efsiri).
~T .J .;, j) J
2 ..~>-IJ ..;\ J"" J.G
Sa 'd i'nin JU iki beyti de bu mcvzuun iki ilhcscridir
3 ~_,) ~ ~ .r )I . ~. .... J
.J.u.J ~.i jl .s' d' ~)?
4
1

.)l).)

.;...;

..1' .::...-~;..~ j.)J

.)Jb

.Jl,! Jib )a;

.J.l ):--

tncil

Birisi
Nuru
rede1
1"

til

giinii1
nnda

Baz1

bi.iti
ken
olm
Ian
mi.i!
ler,

.Jl:>- .J~ !.lJ

Sure : 24 ( Nur), yet : 35

Her ~cycle Rabbimiz'in varhgma ve birligine delalet eden -goren goz ve
dii~iinen zeka sahiblerinin goriip sezebilecekleri- delil vard1r.
3
Her ekin, ycrdcn r;1k1p goriindii mii insanm ~uuruna : "Allah birdir, e~i ve
bcnzeri yoktur" ma'nasm1 ilham eder. Malumdur ki mezruat yerden igile gibi ince
ve tck bir sak halinde goriiniir ve basiret sahibine bu hiss-i tevhidi ilham eder.
Agar;lann ~u ye~il yapraklan yok mu? Akh, idraki yerinde olanlann nafiz
nazannda onun her yaprag1, Alliih'm varhgm1 ve birligini bildiren hirer levhad1r.
2

vi.is'a
olsun

2) ):
kalb
nm,

Kitti

har<~

beni
her

ESMA-1 1LAH1YYEN1N MA'NALARI

21

Nurun semavata ve arza izi'tfe buyurulmasi, bu nuru miibinin

viis<atini ve iimuliinii ifade ic;indir. Itlak ve isti<mali ister hakiki
olsun, ister mecazi olsun nurun birtakim nevi <Ieri vard1r. Kamus miitcrcimi As1m Efendi Besair'den naklen U izahati veriyor :
N ur iki nevi <clir : Diinyevi, uhrevi. Diinyevi nur da iki nevi <clir:
Birisi vicdani goriile idrak olunur. Ve Nuru Bari'den miinteir olur.
Nuru akil, nuru Kur'an gibi. Obiirii gozle hissolunur ki, ecram-1 neyyireden ibarcttir. Ay, giine, ytldiZlar gibi. Uhrevi nur, Cenab-1 Hakk'm
1
" ~~-4 3 r-t:-~;1 ~~ ~.. n; d'-~ ..::..L:..Jll 3 ~:...Jll ..s;iY.. = Habibim! Kzyamet
giiniinde iimmetinden erkek, kadzn biitiin mii 'minleri, nurlarz onlerinde ve saglarznda giderken goriirsiin !" a yet-i kerimesinde mansus olan nurdur.

Baz1 miifessirler U beyitlcrde nurlarm aksamm1 toplamitir :

..)~ 0-fl:..

..JJJ...
..)J:...

J:!-"
..rl-

~I 3 J~l
2 ~)I

.:UIJ

..rl,J(.,..)

.lc-JI,:r

(S.;.j

.dUJ

~~

4::jl~J ..)..\~

.r'

.J

~ /"

04~)11

,:r ~~ 3
.:UI )II y..J )1 J

..Jiyl

~~

4.1JL;

..J~ ji.JI J ..,..lAJI i yj. LIP

~ ..::..~1 3 .:UI yl::f' ..,1..1
..sfl~

.:UI 3 .:UI Jy..J ,j:A..!

(~:-- yl::f'3 n;.:U1,;rf-~-~;) ayet-i kerimesinde Resul-i Ekrem'e

nur Itlak olunffiUtur. "Kullarzm! Allah tarafindan size Prygamberiniz
Muhammed Emin ve Kur'an-z Miibin geldi." demektir.
( ._,..;..J)IIJ ..::..I_,.._JI .!1L. .;..;I) ciimlesindeki "melik", zatmda ve s1fatmda
biitiin qyadan miistagni olan ve her ey, viicudiinde ve bekasmda
kendisine muhtac bulunan viicudii mutlaktir. !nsanlar bu s1fat1 haiz
olmadiklanndan, hatta diinyada her tiirlii ihtiyac;tan azade bulunmalan farz ve tahmin olunan fani hiikiimranlar bile Zat-i Bari'den
miistagni olmadiklarmdan O'nun bihakkm kulu ve memlukiidiirler, Zat-i Hak da (Melik-i Mutlak)ttr.
3

Sure: 57 (Hadid), ayet::

12

2 Ma'nas1 : Or;: nur vard1r ki, gokten yere ziya sar,;ar: 1) Bedir halinde ay,
2) Yildtzlar, 3) Miinevver ve miidevver olan giine~. Bunlarm hirer e~i de sema-i
kalhimdc resmedilmi~tir. 1) Aktl, hir hedr-i ~uur ve idraktir, 2) Bilgilerim ve duygulanm, parlak hirer ytldtzdtr, 3) Ma 'rifet-i 1Iahiyye ise parlak hir giine~tir. 1mamtm,
Kitabullah'tir. Kthlem, Beyt-i ~erif'tir. Dinim de, hiitiin dinlerden iistiindiir, iftihara laytkttr. ~efiim Resululliih Salla'lliihu aleyhi ve sellem'dir. Alliihu Teala da
heni magferet eder. Allah'dan ha~ka iha~ete lay1k hi<; hir Ma'hud yoktur. Allah,
her ~eyden hiiyiiktiir.
3
Sure: 5 (Maide), ayet: 15

22

TEHECCOD BAHSt

"Mdlik", kay1ds1z, arts1z miilkiine sahib olan, arzu ve iradesini

diledigi gibi miilkiinde yiiriiten bir varhkt1r. 0, var eder, yok eder,
ibka eder, ifna eder. "Melik" lugaten, saltanat rna <nasma olan "melk"
ten almmitlr. Zevi'l-ukiil olan mevcudat iizerinde emir ve nehiy ile
tasarruftur. 1 ( r..r.J\ .!.ill\.)) a yet-i kerimesinde mansus olan miilktiir.
"Kzydmet giiniinde saltanat kimindir ?" demektir. "Mdlik", sahib rna 'nasma olan "milk" ten me 'huzdur, ayan-i memluke iizerinde tasarruftur. 2 ( ..il .C...Y. y)II.J l!~ ._,...U .;-li ~)I iJ~) ayet-i kerimesinde bu ma<na
maksuddur. "Kzydmet giiniinde hif bir kimse kendi menfaatine sdhib olama;:.
0 gun, emir ve tasarruf Alliihu Teiild'ja mahsustur." demektir.

HULASA : Miilk, ukala iizerinde hiikiimranhk, milk, ayan iizerinde tasarruftur. (Bey;:dv ve El-Maksad).
(..;J-I.::.JI): 1bn-i Esir Nihdye'sinde Hakkl 6yle ta<rif ediyor:
Hak, hakikati mevcud, viicudii ve iiluhiyeti miitehakkik zattlr. Esas
i<tibariyle viicudii sahih ve miitehakkik her eye Hak denir ki, batll
mukabilidir. ( Kiimus) 3 ( 4iLJ..I 1... U.J-1) kavl-i erifi bu ciimledendir,
"Ba<s, hesab, ce;:d gibi vdkzalann kendisinde tahakkuk edecegi saat" demektir.
Taybi demitir ki: Resul-i Ekrem bu dualanmn yalmz iki
yerinde, ( ..;J-1 !l-~&..J .J ..;J-1 .::..,;\ ) ciimlelerinde ifade-i hasr i<;in muarref
bi'l-:Iam irad etmiIerdir: "Allah sdbittir, ddimdir, bdkldir.. Sdir mevcUddt
;:evtite mahkumdur." demek oluyor. ;;air Lebid b. Rebia radiya~lliihu
anh de boyle demiti:
JSI_; 4!~ )I f-";

JS' .J

J14

..ill -:N;- 1... ..s!

JS' \1!

ve taa
Vacib
Vacib

mindek

erifi

her e
tahak

tedki~

vii cue
tahak

hayu
sa ten

"$eyt
fikarq
yardz
nisbet,

r.'ehen

den

Ma <nasi : Bilmi~ ol ki: Allah' tan ba~ka her mevcud fendya ve her nimet sdhibi muhakkak ;:evdle mahkumdur.

nasi I!

Yukanda Hak, batll mukabilidir, demitik. Eya, ya mukabili

veya muhalifi ile bilinir. Kendisinden haber verilmek istenilen her
eyde bu muttarid kaideye miiracaat edilir. Her haber verilen ey ya
"mutlak bdtzldzr", yahud "mutlak Hak" tlr, yahud bir bak1mdan Hak,
diger cihetten batlld1r. Bizatihi miimteni< olan mefhumlar, mutlak
bat1l olan tasavvurlard1r. Viicudderi, teayyiinden tamamiyle mahrumdurlar. 1ki z1ddm, iki nakizm bir arada ictima1 gibi. Bi-zatihi
vacib olan Viicudii Bari de "mutlak Hak" tlr. Bi-zatihi miimkiin olup
baka me~cude klyas ile bat1l ve fani olan her ey de -bi-zatihi viicud

Ne~

1
2
3

Sure: 40 ( Mii'min), ayet: I6

Sure : 82 ( lnjitar), ayet : 19
Sure: 6!) (Hakka)' ayet: I-2

"Km

de nil
rak'
kavl
bee

Sure:

ESMA-1 tLA.HlYYENlN MA'NALARI

23

ve taayyiinleri olrnadigi it;in- batildir. ~u kadar ki, bunlara viicud,

Vacibii'l-Viicud'dan feyezan ettigi ve bunlann viicudleri, Viicudii
Vacibe delil oldugu it;in de Hak'tir. ( ~.J )II .!.llt. .5- Jf = lmkan alemindeki her fan helake mahkumdur. Yalmz Vacibii' l- Viicud bdkidir) kavl-i
erifi ile rnutlak Hakk'a iaret buyurulrnutur.
Ma <kulata, yani akhn idrak ettigi ve kendisine viicud verdigi
her eye de Hak denilir. Bu cihetle de Hak rnedluliine en ziyade rniistahak alan Zat-i A<la, Vacib Teala'd1r. Zeka-i beerin Hak olarak
tedkik ettigi rnaarif-i urnurniye arasmda hadd-i zatmda aklm viicubii
viicudiine kanaat e,t tigi yegane rnevcud, Hak Teala'd1r.
( .;J-1 !.l..uo.J .J) : "Ya Rab I Sen'in va<din de haktzr, va<dinin vukuunda,

tahakkukunda Jek edilmez" "Va<d" kelirnesi rnutlak olarak zikredilirse,

hayu ve erden her ikisi birden kasdedildigi gibi hay1r ve erden hassaten birisi de rnurad olunur. Meali bervech-i ati ayet-i kerirnede :
"$rytan, size fakr u ;::aruret va<dederek, (sizi fakr u zaruretle korkutarak)
jikaraya tasadduktan men< eder, buhl ile emrryler. Alltihu Tetila ise jikaraya
yardzmzmz sebebiyle Allah tarafindan magfiret olunacagznzzz ve ihsanznzz
nisbetinde malznzzzn artacagznz va<d buyurur 1 .'' kavl-i erifindeki birinci
va <dden er, ikinciden hayir kasdeylernitir. Kur'an'm U rnealdeki :
"Cenab-z Hak kendisine itaat edenlere Cennet va<d etmiJiir, kiifiir edenlere de
r_.'ehennem va<detmiJtir. 2 " ayet-i kerirnesindeki iki va <d de hay1r ve erden her ikisine delalet etrnektedir.
( ~ !.ljl.i.J .J) ciirnlesindeki Iikii, ba <s, yahud Rii'yetu'Iliih rna<_
nasma rnahrnuldiir. Mevt rna <nasma harnledenler de vard1r. Fakat
N evev i bu rna <nada goriilen za <fa rnebni bunu reddetrnitir.

( ~ .!.ll_,; .J) "Ya R'ab I So;::iin dogrudur, medlulii sabittir.'' dernektir.

"Kavl" kelirnesi Sidk u kizb ile tavsif olunarak "dogru so;::, _yalan so;::"
denildigi gibi baz1 kere de Hak ile, vak1a rnutabakat ile tavsif olunarak "hak soz, bdtzl so;::" de denilir. (La iltihe illa'lltih) .Kelirne-i Tevhid'i
kavl-i Hak't1r, ezelen ve ebeden vakia rnutabiktir. Hak rnedluliinden
beerin hissernend olrnas1, kendi nefsini, kend~ varhgm1 batii gorrnesi,
1 ( ')1...4; .J

...:.. .-_r4;...

.L.~ ..: 1.J .L!....A.J4 .)""~ .J _,A.lll

Sure: 2 (Bakare), ayet: 268.

~ .Jlk:,.!.JI ) : ..: 4 .loA::.. I

[Sure: 14 (Ibrahim}, ayet: 22} ( .;J..I..uo.J f-"""'.J .:ill .JI) : .:4 ~::..1 kavl-i ~erifi
_,t:JI J."'.J .J ~u.l,:;. ._;J-1 J.~>.J n suretinde tefsir edilmiitir.

u ~_,,:;.

24

TEHECCOD BAHSt

Viicudii Bari'dcn baka bir Hak gormemesi artiyledir. Bu scbeble "Ene'l-hak" diycnlcrin bu si:izii batll addcdilmitir. ( Beyzavi,
Gazali).
( J>- ..lUI J ..;- ~I) Ccnnet'le Cehennem'in mevcud olduklanm
ikrftr ve tasdiktir. ( ..;- ,:,.>:~\ J) Enbiya-i Zi-an'm AWihu Teala tarafmdan meb<us olduklanm tasdiktir. Hatemii'l-Enbiya Efendimiz
bu ziimre-i enbiyada dahil iken ( ..;- .~..~ J) diye tekrar buyurulmas1
bi <sct-i Ahmediyenin ins ve cinne iimulii bulunmak ve Hatemii'lEnbiya olmak gibi hus(tsiyetlerine mebnidir.
( ..;- ~Lll J) ciimlcsindeki saat ile yevm-i ktyamet maksuddur.
Lugatte saat; zamandan bir pan;adtr. Sonra ktyamet kopacak zaman i<;:in istiare edilmi ve o miithi vaktin ismi olmutur : "Kendisinde umur-z azfrrie tahaddiis edecek saat-i yesire ve hdjile" demek olur.
Ktyarriet giinii, kendisiyle zaman takdir olunan aydan, giinqten ve
sair ecramdan mahrum bulunacagmdan burapa saati hakiki rna <nasma hamle imkfm yoktur.
( ..:-LI ~ r-~~1 ) "Ya Rab! Yalmz Sen' in emrine inkzydd ve yalmz Sen' in
nelzyinden ictinab ettim. ( .;...;...T .!-4 J) yalmz Sen'in varlzgzm ve birligini ikrar
ve tasdik eyledim. ( ..::..1)_,; ~"J) ad sebeblere iltijat etmiyerek yalmz sana
tifviz-z umur ettim, (..:.~I .!.l::li.J) tedbir-i umur. hususunda yalnzz Sana riicu<
ettim" suretindc tefsir cdildiklcrinden biz bunlan: "Ya Rab! Sana
boyun egdim, Sana inandzm, Sana giivendim, Sana yoneldim." diyc tcrceme

cttik.

(.

(y:-')11'

InCI

daha:
sirin

yaklaJ,

sir eel
I

.,

Crlfi

ffilZin

diyoli
vee
nii, l
datu

ae,
ikabt

CriB
ve t2

sellen

( ..::....:"\..:. .!.l:ll J) ciimlesi, "Bana bahJelligin hiiccetlere, biirhanlara istindd ederek diiJmanlarla muhdsama ve miicddele ettim, ( .::.SL>- .!.l:li.J) de, Bu

pek
an

hiiccetleri ve bu haklarz inkar edenlerle muhdkemeyi Sen'in divamna arzettim.

Sen'i, aramzzda hakem kzldtm." suretinde tcfsir cclilmitir. ( Hakcm)

sen a

1sm-i A <zam ciimlesindendir. Hiiki.im ve kazas1, hiikiimlcrin en. isabetlisi olan ve herkesin mi..iscllcmi bulunan hakime dcnir ki, hiikiimlcrini tetkik vc temyiz ve kazflSlm reclcleclecek O'nun fcvkincle bir hakim me'mul ve mutasavver clegildir. Bu hakim-i mutlak ise Vacib
Teala'dtr.
Resul-i Efham Efendimiz magfUr iken (-:..y:.l \...J ..:;....;.; L. J.;ii\.;=

Ab
han
de

Evvelce if[edigim ve gelecek zamanda iJlerim sandzgzm gizli ve aJikar giinahlarzmz magliret ~yle ya Rabbi!) diye clua buyurmalan iki sebebe mebni

olabilir : Biri tevazu<, ~an-1 Bari'ye ta<zim, cligeri de duada huzfmn

ve hiss-i tazarruun luzumunu iimmete ta<Jimdir.

nin

hi<;:

ABDULLAH lBN-1 ABBAS

25

(J..:. jll .:.;I_, i~l .:.;I) ciimlesini arihlerden 1bn ii' t- Tin J}il .:.;I)
(J..:.~I.;..jl_, diye tefsir etmitir. lbn-i Battal ise, tercemesi (478)
inci olarak gec;en ( .J~UI .J_,J..:.~I .:J.) hadisinden istifade ederek

daha ziyade bir vuzuh ve isabetle tefsir etmitir ki, tercememiz, bu tefsirin zade-i ilhamtdtr. Gazall de: "lnsanlan Bari-gah-i Ahadiyyetine
yakla~tzran da, Dergah-z Rububiyyetinden uzakla~tzran da Sen' sin" diye tefsir ediyor ki, bu da son derece arifanedir.'
HADISiN KIYMET-i EDEBiYYE VE AHLAKIYYESi :

~arih Ki rmfm i, izah1 sadedinde bulundugumuz bu hadis-i

erifi Cevamiii'l-Kelim 1 hadislerinden addediyor. Bunu da izahtmtzm bir fczlekesi, ve hiisnii hatimesi olarak zikrediyoruz : Kirman i
diyor ki : Bu hadis edebi bir vecizedir. Evvela ( d) lafziyle cevahir
ve ecsamm viicud ve ktvami, sonra ( .)_,; ) lafzl ile arazm taayyiinii, Bari Teala ile kaim olduguna, ( .!Jl.) lafziyle de biitiin mevcudat iizerinde icaden ve i<damen diledigi gibi hiikiimran bulunduguna
iarct buyurulmu ve bunlardan her biri Hamdu'lliiha makrun olarak
zikredilmitir. Sonra (~I .:.,;\) kavliyle mebdee, ( Jl!..l _, J.,;) ilc mcae, ( ~L..) ile de meade 've aym zamanda niibiivvete, -sevap ve
ikiibtan ibaret olan- cezaya iaret buyurulmutur. Gene bu hadis-i
Crifte imfmm, lslam'm, tevekkiiliin viicubuna, Alliihu Teala'ya inabe
ve tazarruun, istigfann liizumuna da iaret vardtr.
Gene bu hadis-i erif'ten Resul-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve
sellem Efendimiz'in Cenab.:-1 Hakk'm azametini ve kemal-i kudretini
pek ziyadc miidrik ve arif oldugunu, Zikru'lliiha, dua ve senaya her
an miidavim bulundugunu istifade ediyoruz. Dualartmtzdan evvel
Hak Tcala'dan dilekte bulunmazdan once Perverdigi'mmtza hamd ii
scna cdilmcsi miistahab oldugunu da ogreniyoruz.
TERCEME-i HALLER :

halu sadedinde bulundugumuz tehecciid hadisini rivayet eden

Abdullah b. Abbas radiya'llahu anhiima, Abdii'l-Muttalib'in
hafidi ve . Resul-i Ekrem'in amca-zadesidir. Abbasi halifelerinin
de ccdd-i alastdu. Validesi Vmmii Fadll'd1r ki, Dmmii'l-mii'minin Mcymfme radiya'llahu anha'nm ktzkardqidir. lbn-i Abbas
hie; iibhesiz Ashab arasmda en yiiksek ilmi bir simadtr. 1Iminin c;ok1

K1sa bir ctimle ile

~i.imullti

ve cemiyctli rna 'na ifade etmektir.

TEHECCOD BAHSl

26

lugundan kinaye olarak (El-Hibr ve El-Bahr) diyc yad cdildigi gibi

tcfsir ve tc 'vii-i Kur'an'daki miistcsna kudret ve isabctindcn dolay1
(Terccman-1 Kur'an) iinvan-1 fahiri ile de 6hrct-iar olmutur.
!bn-i Abbas Hicret-i seniyyedcn tic:_;: sene evvcl Mckkc'dc dogIDUtU. !rtihal-i Ncbevi masmda oniic:_;: yamda idi. Resul-i Ekrcm
Efcndimiz'in \Ok yiiksek dua ve tcvecciihlcrinc mazhar olmutur.
Bir kcrc Rcsul-i Ekrem !bn-i Abbas'1 kucaklay1p: "Ya Rab!
Bu l!,ence kitab ogret, yani Ulumu Kur'dniyye bahjeyle" buyurmu 1 . Bir
kcrc de Rcsul-i Ekrem halaya girdigindc !bn-i Abbas hcmcn bir
abdcst suyu haz1rlay1p 6ylc koymutU. Resul-i Zi-an, bu suyu buraya kim koydu? diyc sorup 1bn-i A b bas'm koydugunu ogrcnincc :
"ilaht, bu gencin dindeki duygu ve bilgisini artzr" diye dua buyurmutu 2
Peygambcrimi_z'in !Ju dualan berckatiylcdir ki, tbn-i Abbas
Ashab-1 Kiram ar~1smda tcfsir-i Kur'an ile, flk1h ile temayiiz etmitir.
1bn-i Mes 'ud. radiya'lliihu anh bile : "ibn-i Abbas, Hazret-i Kur'an'zn en giizel tercemdmdzr. Eger bu genf bizim yagzmzza eri~irse, hif birimiz onunla miisahabet ve muaJerete muktedir olamzyacaktzr" demitir 3
1bn-i Abbas Hazret-i Ali'nin zaman-1 hilafetinde bir sene
Emir-i Hac ta'yin edilmiti. Ebu Vail, tbn-i Abbas'm bu cmarctinde Arafat'ta irad ettigi hutbedcn ve okudugu Sure-i Nur'u tefsirindcn bahsederck dcmitir ki : Bu hutbcyi milel ve akvam iitseydi
onun teblig ettigi hikem ve belagate hayran olarak nail-i hidayet
olurlard1.
Abdiirrezzak'm Ma 'mer'den rivayetinc gore 1bn-i Abbas,
bu dcryalar kadar vasi ( olan ilmini, Ashab-1 Kiram'dan U iic:_;: muhtcrem zattan iktisab etmitir: Orner, Ali, Dbey b. Ka 'b radiyalliihu anhiim. Katade'den de 1bn-i Abbas'm: "Bir saat ilmi miitdlea
ve miizakere, bir geceyi ibddetle ihyd etmekten hayzrltdzr" diycrck ashabm1
ilme tqvik ettigi rivayet edilmitir.
Ta vus. demitir ki: Pcygambcrimiz'in Ashabmdan yctmi kadar
zit a yeti tim. 1 b n- i Abbas bir mcs 'cle hakkmda bir mii talca dcr1

r-+m : Jt.; .J ~.J

<~:~.:ill

J.... .:ill Jy J ~ ...;

JL;

1.-;"' .:ill 1.$;,.)

...,.~~ .:t.l

~...;.J

Jl; .;,\;JI j>.l f'"'.J ..J~ .:ill

J. . .

[ <->J~I .I.JJ yl::SJI<t..~

._,i-JI.JI : 1.-~:"' .:iii ($;,J ..,.l~"' ~I ,y.

[ ...,.;L~I .!J.;] ~.tJI j o~t.U r-'*~1 : Jt; ~l.i ~ 1..:... c_...;J .y JLA; i_,...;.J J
3

~I L:.. ..r!d. l;_j\.:.....1

!l_;.li_,J ,_r~ .:::1 .Jl_,.<JI .Jll-: j

hiikme~

onun ii

intifu
en c:_;:ol
Abb2
dugu
yiiz ~
Buh2
ktrk

if'te
tara1
jtit e

.:r

meyan
ratrdt.
ilmiye
bir lis6
demit
daha c
hiisniin
miisaha
Bir m

Oro
Ak

LEBID tBN-1 REBIA

27

meyan edip de Ashab muhalefet ederse, onlan ikna edene kadar ugraIrdi. Mekhul de 1bn-i Abbas'a haiz oldugu bu yiice mertebe-yi
ilmiye nas1l nail oldugu soruldu da o da : ( J~ ..,JiJ J;... 0U~=Soran
bir lisan, dii~iiniip muhtikeme eden bir vicdan ile) diye cevab verdi,
demitir. A 'mq ise 1bn-i Abbas'm inaddi ve manevi varhgm1
daha etrafh tasvir edip demitir ki: "Ben, lbn-i Abbas't goriince onun
hiisniine hayran olup bu, miistesna bir insan giizelidir, dedim. Sonra esna-yt
miisahabette asnnzn en fasih bir lisan-t beliigati olduguna kanaat ettim.
Bir mes>e[e hakkznda Jikir ve miitiileastm iriid edince de a'lem-i na.f olduguna
hiikmettim." M ii ca hid de : "lbn-i Abbiis bir ~ryi tefsir ve iziih edince,
onun iistiinde nuru ilmin dalgalandtgznz goriiriim" &r iini.
1 bn-i Mes 'ud
. ile 1 bn-i Abbas kadar ~erviyyat-1 tefsiriyesi
intiar eden hi<;bir Sahabi yoktur. Fukaha-yi Ashab'm en genci ve
en <;ok fetva vereni 1bn-i Abbas't1r. l'liimii'l-Muvakkzin'de: 1bn-i
A b b as'm muahharen cemedilen fetvalarmm yirmi cilde balig oldugu "lbn-i Hazm" den naklen bildiriliyor. Kendisinden bin alt1
yiiz altmi hadis rjvayet edilmitir. Bunlardan yetmi be hadiste
Buhari ile Muslim ittifak etmilerdit. Yirmi yedi hadisi Buhari,
kirk dokuz hadisi de M ii s I i m miinferiden rivayet etmitir.
1bn-i Abbas Hicret-i Seniyyenin altmi sekizinci yilmda Taif' te v_efat etmitir. Cenaze namaz1 Muhammed b. Han e fi y y e
tarafmdan k1lmmi ve : "Bugiin lsliim iimmetinin en biiyiik miirebbisi ve'
fat etmi~tir" demitir 1

LEBin lBN-i REBiA radiya'lliihu anh Cahiliyet devrinde iirle~i

bi'l-miisabaka Ka 'be'nin duvarma as1lan yedi benam Arab airlerindeh birisidir. Yukandaki beyit de bu muallakasmm aheser bir matla!dir. Ve Resul-i Ekrem'in takdirine mazhar olup: Hi<;bir airin
agzmdan bunun kadar giizel bir soz <;Ikmamitlr, buyurmutur.
L e bid, "Sene iii' l- Viifud" denilen Hicret'in dokuzuncu y1hnda kabilcsi
halktyle birlikte Medine'ye gelip Miisliiman olmutur.
Le b id'in Cahiliyet devrine aid olan e'an pek <;oktur. lstiab'da
Hazret-i Aie'den naklen bunlarin on iki bin beyt oldugu haber
verilmitir. L e b i d'in Miisliiman olduktan sonraki q'an pek azd1r.
Orner 1bn-i Hattab radiya'lliihu anh bir gun Lebid'e: Ya Eba
A k il; bana iirlerinden bir ey inad eder misin? demiti. L e bid :
1

Tezkiretu'l-Hziffaz, Hulasa, Ayni.

'

.,

1 -

28

TEHECGOD BAHS1

AWihu Teala bana Sure-i Bakare ve Sure-i Al-i Imran'1 ogrettikten

sonra art1k ben iir soylcmez oldum, diye ccvab vermi ve Kur'an-1
Kerim'in fesahat ve bclagat-1 nuru kaqlSlnda q'annm a'aa-i ikbali
sondi.igiinii bildirmek istcmitir.
Hazret-i Orner, Lebid'in tahsisatma bq yiiz dirhem ilave
ederck iki bin dirheme <;1karmiti. Sonra Hazret-i Muaviye'nin
de\Tinde mi.iariin-ilcyh tarafmdan bu iki bin dirhem tahsisatma bq
yiiz daha zam edilmek istenildi ise de L e bid : Art1k ben oli.iyorum.
Bu iki bini de size b1rak1yorum, diye kabul etmedigi ve bir miiddet
s~mra vefat ettigi Egiini'de haber veriliyor.
Egiin sahibi Lebid'in (r45) sene yaad1gm1, bunun (go) scnesi
Cahiliyct dcvrindc ge<;ip baki hayat1m Islam olarak yaad1grm vc
M u a vi yc dcvrinin son zamanlannda vefat cttigini bildiriyor. Fakat
lstiab'da Ebu Omcr'in Imam-1 Malik'den (qo) yamda vefat
ettigi hakkmda bir rivayeti vard1r ki, bu daha dogru olacakt1r. <;unkii
Lcbid'in Miisliiman oldugu dokuzuncu Hicrct_ y!lr ile Muaviye'nin
vefatr tarihi olan (sg) uncu Hicret senesi arasmda (so). senclik bir
zaman vard1r. (go) yamda Miisliiman olan Lebid'in (r4o) yamda
vcfat ctmi olmasr icabedc.r. lsabe sahibi de (r4r) rivayct ediyor ki,
bu da, M u a vi yc'nin (6o) tarihinde vefatr hakkmdaki rivayete muva(Ikt1r. (Hiisnii's-Sahdbe, Ali Fehmi: S. 350).
.J..J.~

,.

,.

(..$~ ~) I 0ts' :
,,...

,...:;;:"""

"",..J.o,...-l~,

,.

""

',...""'

,o.J.

J~ t.,...a.i ~j J (51 J 1.;

,

J.t ....

l._...a.i U
""' ""

""0

' t

.J.

' J.

l:J J (.5) 01

11

""J.

J.

o J.

Jl

,.;;;;,.,

l
~....

..........

~..,

o~

,-

0 -! I w~

.J.I,~~.,

. 57 6

-;ii

,,..

.;;;; ....

.J. ,..

.iii IJ~ '-S/:..1 I ~ \-::>-

..........

.J. 1

r-L J ~-:J~ .iii IJ. ~I ~ J .....J

. ('..,.. J _,.t.-::1~ .iii I JP ~I ~ J..,.. J J~
..- ~..-

..-

",..

('"J...., J . ..t.:)&-

~ .. :.....:; .

. L l!. l.-Y\&:. ~;.~ J

l

"'"'"""'
.J... ~

L..._:.~ .u~l <.SP J

J t.i

.J. ....

..-

"" ..-

J. I ~

1......

0 ,

(ii ..-

o#

.J. , '

,. 0

J. ..-

.J.

I..,

0 ,.

~I . .JJ..,..J ~+~ J~ . .~-~~(..$~ \L;I ~;.~ J

, , ., ,

., .... '

~,,..

" .,

0 ~

.J.

,.... .,

(..$-~ ~~.u (..$-~ ll>-1 w-::~1.. 0 ~ . . \ J:J 1(..$~ ~: 1.);

,

"'"'

I~ 1
J . ,0 L; .J.i
....

.,.",.,..

t+J 1.;1
J
....

,_.,....,.

,-~

o,

,,.

. ,..J~
.. ~~
, I ~h~ 4-:Jh
""
, I~

,.

rJ:..;

p .,):J I J l

(ii

.):..!

mi~ti ,

sellem
onu ,
Ben fj
ve sel~
gem;d
mn a
gordiJ
nem'c
olaral

Bura~

lunu
deme
(Bus
rna,
sa'ya
sellem
Faka

29

TEHECCOD NAMAZININ FAZlLETt

'o:i

.-

.~ot

.1-

.1-t

o.-.- .-

J.

.1-J.o.-.-

o .-

.J." I

.,

,..

1......

.J.,

.-1 .-

. __}.:J\ ~~ ~~ . .;_,~1 : J_,.il ~1~~;. t':JJ~ ...Li u ... L;I t+:~

,

o""

I..,..

"'.J.

,. ,

o ,

.J. ,

~~b.~ t,.::..,a..,a.A; . t.J;

""""'

,.~,.,

Jl..it . tJ..... _,

0 "',

.J.!~ ~

...

, ,

"', ,

tJ ~ J W J>- I ~1~ t_:;~Jj J li

1_,

;--::~ .u~l J--~ ~I

,J.,

__J_, ..... J

o .....

,....~

,.,

J~ ~...ak- ~,..:..,a...4j

rl~~ ~~ 0~ ./J;jH :;~ J~~ 0t5-' ~J ~I ~;_ J~~j "'t~~

I

Gi

. ~~; ':J ~ __ J~j I ~~

TERCEMESi

ibn- i 0 mer radiya' ltahil anhilma' dan ~oyie rivayet edii:

ibn- i 0 mer demi~tir ki : " Neb salta' ltahu aleyhi ve
seltern!_in saghgmda (Ashab'dan) birisi bir dii~ gordiigii zaman
onu Res u I u l Hi h salta' ltahu aleyhi ve seltem' e hikaye ederdi.
Ben de bir dii~ gormek ve onu Res u l u 11 a h salta' ltahu aleyhi
ve sellem' e arzetmek isterdim. (0 s1rada) ben, (erken) taze bir
gen<;dim. Ve Res u I u 11 a h salta' ltahu aleyhi ve sellem zamamnm adeti iizere mescidde uyurdum. Bir kere ben de rii >yamda
gordiim ki : Guya beni iki melek yakalay1p benimie Cehennem'e gittiier. Cehennem, kuyu duvan gibi ( ta~la ) oriiimii~
oiarak goriindii. Onun iki boynuz (gibi iki cenah) 1 vard1.
Burada ( Kurey~'ten) kendiierini iyice tamd1g1m kimseler bulunuyordu. ~imdi ben : Cehhennem'den Allah'a s1gmmm,
demege ba~lad1m . (B~ndan sonra) ibn-i Orner demi~tir ki :
(Bu s1rada) bize, ba~ka bir melek miilaki oldu. Ve bana korkma, dedi. Bu rii >yami (hem~il-em Ummii'l-mii >minin H afs a'ya aniattlm. H a f sa da Res u I u 11 a h salta' ltahu aleyhi ve
sellem'e arzetti. Resul-i Ekrem :Abdullah ne iyi adamd1r.
Fakat gecenin bir klsmmda (kalklp da) namaz kllmag1 adet
mi~tir

TEHE~GOD BAHSt

30

edinseydi, buyurmu~. Bundan sonra ben gecenin az bir k1sm1

miistesml. olmak iizere geceleri uyumad1m.

YZA HI
R.A VILER, RIVA YETLER :
B u h a ri'nin bu hadisi digcr bir tarikle bir rivayeti daha vard~r
ki, bunun terccmesi de (597) nci say1 ile yakmda gelecektir. Bir de
ri.i 'ya ta 'biri bahsinde N Hi' tarik1yle ve uzun bir metin ile i.i~i.inci.i
bir rivaycti vard1r. Bu rivayete gore: ( [L.... ~_; .:ill.y> .JI = Abdullah
ne ryi adamdzr) buyurulmutur ki, medh i.i sen ada bu rivayet daha sarihtir. Mi.islim'in rivayetinde: ( 4_;... 4t.:. l.-")1&.) ziyadesi vard1r ki: 0
s1rada ben erken, taze bir gen~dim, demektir. M i.islim'in bu ziyadc-i rivayetine tercemede iaret ettik. Bu hadisi, B u h ar i bur ada
gecc namazmm faziletine clair a~t1g1 bir babmda zikretmitir. Hadisin
bu i.invana mutabakat noktas1 da : "Abdullah ne iyi adamdtr, fakat
ltece namazz kzlsa" fikrasidir.
Bu f1kra, Peygamber Efendimiz'in Abdullah lbn-i Omer'i,
gecc namaz1 kilmasmi temenni kaydiyle medh ettigini bildirmektedir.
' Binacnaleyh tchecci.id namazma devam eden her ferdin, iyi kii olarak
mcdh i.i scnaya layk oldugu mi.istefad olur.
Kurtubi demitir ki: Resul-i Ekrem'in Abdullah lbn-i
Omcr'in ri.i'yasm1 vech-i memduh ile tefsir ve tabir buyurmas1; mi.i<lri.in-ilcyh, Cehcnnem'e arzolunup da sonra affedilmi bulunmasmdan dolay1d1r.
TEHECCUD

NAMAZI

iLE

DiGER

SUNNET

NAMAZLARIN

FAZILET

DERECELERi ;

M i.i s 1i m'in Sahh'inde tehecci.id namazmm fa:zileti hakkmda

E b (t H i.i r eyre radrya' llahu anh'in U mealdeki hadisini de gori.iyofJ.!Z : Farz namazdan sonra en faziletli namaz, gece namaz1d1r 1
Ebu Hiireyre'nin bu hadisi, tehecci.id namazmm, sabah namaZInm si.innetinden efdal olduguna delalet etmektedir. N evev i de bu
cihcti Ravza'da takviye etmitir. Fakat Ebu Hi.ireyre hadisinin vaslindc, irsalinde, ref'inde, vakfmda ihtilaf edildigi i~in Buhari bu
hadisi Sahih'ine almamltlr. ~ayan-1 i 'timad olan kavl; salat-i vitrin
gcrck si.inen-i Revatlbdan, gerek Duha namaz1 gibi bilumum mes-

nun o!
Hazre
haiz ~l

gelir. ,
lullah
nama;;.z1
di" de1
ile gel
ge~en

haricd
veriliy
de : "
kzymetl
B~

iki rek
ilim, .E
nan n2
te 'vil t

I)
celeye11
2)
kadar

3)
uzakla.
i.imidtigi ni
1

(Zarryat
4

Sure: 32

TEI-JECG0D0N FAZtLET1Nt BtLDiREN AYETLER

iffil

'du
de

ICU

'iih

ih-

0
Z1-

da
in
~at

,0

1,

ir.

ilk

u-

n-

oT

)-

11

31

i:m olan namazlardan efdal olmas1d1r Bu cihetle E b u Han ife

Hazretleri vitrin viicubuna, sair eimme de vacib derecesinde fazileti
taiz bulunduguna hiikmetmilerdir.
Vitir nam'a zmdan sonra efdal olarak sabah namazmm siinneti
elir. Sahihayn'de rivayet edildigi iizere H azret-i Aie: "Resuu ll ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem nafile namaz/ardan hi; birisi i;in sabah
0

namazmdan evvelki iki rek'at siinnet derecesinde ~iddetli muhdjazakdr def)llerdi" demitir ki, bu Hazret-i Aie hadisi, tercemede (599) uncu say1

ile gelecektiro Gene Hazret-i Aie'nin tercemesi (351 ) rakamiyle

ge<;en bir hadisinde Resul-i Ekrem'in ne Hane-i Saadet'te, ne de
haricde sabah namazmm iki rek'at siinnetini b1rakmad1klan haber
veriliyoro Miislim'in gene Hazret-i Aie'den gelen bir rivayetinde : "Sabah namazzmn iki rek'at siinneti diinyadan ve diinyadaki her nevi'
lcz.ymetlerden hayzrlzdzr" buyU:ruldugu bildirilmitir 1o
Bu hadislerden miistefad olan hakikat, iki rek'at siinnet-i fecrin,
iki rek 'at tehecciid namazmdan efdal oldugudur. Binaenaleyh ehl-i
ilim, E bu H iireyre hadisini : Farz namazlardan sonra gece k1hnan nafile namazlar, giindiiz kthnan nafilelerden -efdaldir suretinde
te 'vil etmilerdiro
Cenab-1 Hak tehecciid ashabm1, Kur'an-1 Kerim'in meali erifleri bervech-i ati bir <;ok ayetlerinde medh ve sena buyurmutUf :
I) Ehl-i takva, Rablanmn nzasi ic;in sacid ve kaim olarak geceleyen kimselerdir 2
2) Miittekiler, geceden az bir ktsmmi uyurlar ve sehar vaktine
kadar istigfara devam ederler 3
3) Miittekilerin yanlan, (tehecciid ic;in rahat) doeklerinden
uzakla1fo Onlar, (Allah'm celalinden) korkarak ve (rahmetinden)
iimid-var olarak Rablarma dua ederler ve Cenab-1 Hakk'm bahettigi nimetlerden fukaraya infak ederler 4 o
0

.I_,J]

L. _, L.:;-4!1 t.r- .J'j- _r.AJI

l:.S"J : t--

_,

~ .:UI

J-

.:UI

JyJ Jt;

[ ~~ .:r
l..l,i _, i~

.J.>=:~ .y_.ill _,) : .:U4 ~I Sure : 25 (Furklin), iiyet~o 64

3 ( .:,_,_;.;,;._.~ r-";L,o:')l4 J
.:,_,..>:-1:. L. J.,l d )I.Ji IJ;lS") .:U4 ~I Sure: 51
( .(ariyat), ayet : 1 B
4 ' (.J->~r-"\;.;jJll_, L....!._,li~r-t:J.J.J"~ ~l...J. I .y r-t:>--:- j~) .:U4~1
2 (

r-t:J

Sure : 32 (Secde), ayet: I6

32

TEHECCOD BAHS1

4) Tehecciid sahibleri ic;in iledikleri hasenatm miikafati olarak

saklamlan, gozleri en, (goniilleri mesrur) eden nimetkrin yiiksek
mahiyetini, (ne melek-i mukarreb, ne de nebiyyi miirsel) hie; bir nefis
anhyamaz 1
Bu son zikrettigimiz ayet-i kerimede tehecciid sahiblerinin ziihru
ahiret olacak miikafat1 bildiriliyor. Fakat one biiyiik miikafatttr ki,
onun mahiyetini idrake maddi ve manevi biitiin vesait-i rna <rifetin
kifayet etmiyecegi, onun ancak A!Hih'm ezeli olan ilminde mahfuz
bulun~ugu taraf-1 Siibhani'den haber veriliyor. Buhari Sahh'inde
bu ayet-i kerimenin tefsirinde "A<rec" tariktyle Ebu Hiireyre'den
U mealde bir hadis-i kudsi rivayet ediyor: Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem, "Cendb-z Hak : Salih kullarzm i;in Cennet'te goderin gormedigi, kulaklarm i~itmedigi ve hi;bir kimsenin hayalinden ge;medigi ni<metler
hazzrladzm, buyurdu" demitir. Ravi Ebu Hiireyre: "lsterseniz delil
olarak 2 (~.,.\ ;_; .j- !"'f) .j>-1 Lo ..,.-,4; ~ ')\j) ayet-i kerimesini okuyoruz" demitir 3
E bu H iireyre'nih bu hadisi, ayet-i kerimenin tefsiri mahiyetindedir. Qiinkii bu hadis-i erifte de ashab-1 tehecciid ic;in zuhru
ahiret olarak izhar buyurulan niam-i siibhaniyyenin kemmiyyet ve
keyfiyyetine biitiin niifUsii miidrikenin vukuf ve Ittlliit nefyedilmitir.
Buhari'nin bu hadisi, "Ebu Salih" tarik1yle gelen rivayetinde :
( ::k f-ll-1 .J ~ T._.>j ) Ziyadesi vardtr ki : "Ahiret azzgz olarak hazzrladzgzm nimetlerden sizin bildikleriniz ~iiyle dursun, 0 salih kullara hi;bir goziin
giirmedigi . .. " demektir 4
~arih

K as tal ani Selef'ten bazt biiyiik zevatm 6yle dedigini

bildiriyor : Cenab-1 Hak bazt stdk ve ihlas sahiblerine 6yle ilham
buyurmutur: Birtaktm kullanm vardtr ki, onlar bana ibadet ederler,
ben de onlara muhabbet ederim. Onlann bana ak ve itiyakt vardir, ben de onlara miitaktm. Onlar beni zikrederler, ben de onlan
1 (.J~ I _,itS" Lt l_r. ~.,.\ ; _;
Sllre: 32 (Secde), ayet: 17
I Sure: 32 (secde), ayet: 17

~ .j>- 1 L. ~ ~

fV ')\j)

:;:.:. .JI

l;_;t.; ; .f..~ Y.l Jti. ~ ~

')\j)

..~~ I

J"' )a.:. "i .J

.;...,.r'

J.....

.:ill J_,..J Jti

.J.ll "i .J

dJ

~ "iL.

(~l;_;.r ~ j>-IL. ~
4

(t..)) .t:..... .J

...:...:! J!..

Cena

ozler
nama
Iam1n
ilk i
onlan
berd<
l
beya1
kand
niille
her n
mast
mna
feyuz
bata

y1 s'
Terc
i.izen
ile lJ
ve a~
du.
I ik' t
Hu d
(; _,~:JI

a ~.L.L..li~S.)YJ u.)~\ :JW.J !.IJ\.; .I Jti, ~.J <,k .I

I!

rr

.r

magf
sana

~I.}> ~ ~ ( ~) <.>..r"~l Jti

vetin
detir
ile g
c;as1

R0'YA-Yi SALiHA

33

magfiret ederim. Ey mii'min kulum! Sen de onlann yolunda gidersen

sana da muhabbet ederim. ~imdi mii 'min kul soruyor:
- Bu sevgili kullarmm iar ve alametleri nedir ya Rabbi!?
Cenab-1 , Hak Oyle eevab veriyor :
- Bu sad1k kullanm, kulann yuvalanna itiyakl gibi akam1
ozlerler. Gece karanhg1 ~okiince Dergah-1 Uluhiyyetime karI ayakta
namaza dururlar, yiizlerini hak-i secdegaha siirerler. Bana, kendi kelamimla miinacat ve ni <ffietlerime iikrederler. Bu sad1k kullanma
ilk ihsamm, onlann kalblerine ziilal-i rahmetimden sa~makt1r. Ben
onlan nas1l tamyorsam, onlan da feyz-i uluhiyetimden yakinen haberdar etmektir.
Muhterem kari 'lerim! Tehecciid namazmm beerin tasvir ve
beyanma s1gm1yan feyiz ve fazileti hakkmda nazi! ve varid olan yukandaki ayat-1 kerime ve ahadis-i seniyye boyle temiz ve imanh goniilleri geregi gibi teshir eder. Bunlan s1dk ve ihlas ile okuyup ogrenen
her mii 'minin gonliinde bu sevimli gece ibadetine bir incizab duymamasi miimkiin degildir. Seher vakti gozii ve kaibi uyamk Allah divamna duran her tehecciid sahibi, sakin bir bahar yagmuru gibi kalbine
feyuzat-1 ilahiyyenin dokiildiigiinii meserret i<)nde hisseder, o giinii
batanbaa 0 nq'e i)e yaar ve fcrdanm tchccciid vaktini ozler.
MEVZUUMUZ

OLAN

iBN- i

MER

IIADISiNDEN

MUSTEFAD

OLAN

HUKUMLER:

1) Resul-i Ekrcm Efendimiz'e rii'ya arzolunmas1, rii'yayt saliha ve sadikanm vahiy ciimlesinden bulunmasma mebnidir.
Tercemesi (3) numara ilc gc<;cn H azret-i Ai~e hadisinde goriildiigii
iizcre Peygamberimiz'in niibiivvct-i scniyyelcri rii'ya-yt sadil(a
ile balamiti. Hi~ bir rii 'ya gormczdi ki, o, sa bah aydmhg1 gibi a<;Ik
ve aikar zuhur etmesin. Ri.i 'yasmda her gordiigii aynen vakl c olurdu. Bu hal, alt1 ay clevam ctmiti. Buhari'nin Encs ibn-i Malik'ten, Ubade ibn-i Sftmit'clcn, Ebu Hiircyrc'den, Ebu Said-i
Hudri'den ayn ayn vaki< olan rivayctine gore, Resul-i E.krem
( _,~:JI,y i;~ ~uiJ :c:. . .:rj~ ,:r;ll 4JJ = .Mii'minin sddzk rii'yasz, niibiivvetin kzrk altz ciiz 'iinden bir patfaszdzr ) buyurmulard1. N iibiivvet miiddetinin yirmi ij<; sene clevam etmi bulunmasma, gore, rii 'ya-yl sadika
ile ge<;en miicldet, niibiivvct zamamnm k1rk alt1 ciiz 'Linden bir par<;asi ol ur 1
1

Buhari: C. g, S. go, 31.

F.: 3

TEHECCOD BAHS1

34

Yine Buhari'nin Ebu Hiireyre'den rivayetine gore, Resul-i

Ekrem Efendimiz bir kere ( .;...1_,.!~1 )II .J-:=JI ,y J.:!. ~ =Niibiivvetten iimmete yalnz;:; miibet~iriit kalmtJltr ) buyurmu~lard1. Miibe~~irat nedir ya
Resula'llah? diye soruldugunda cevaben: ."Rii'yii-)lt salihadtr" buyurmular. Yukandaki Bu h ar i hadisinde (mii 'minin rii 'yast) ta <bir
buyurulmasmdan UOU anhyoruz ki, boyle sad1k VC salih rii 'yay1
ancak feyz-i ilahiye rna <kes olan imanh ve uurlu kulf1b-u safiye sahibleri gorebilir. Ehl-i gafletin gordiigii diiler adgiisii ahlamdan baka
bir CY degildir.
2) Her mii 'minin ind-i llahideki derece ve menziletini anlamak
i<;:in boyle rii 'ya-y1 sadtka temenni etmesinin merfliyyeti.
3) Mescidde uyumanm cevaz1. !mam-1 ~afii mescidde uyumakta kerahet gormemitir. T i r m i z i'nin nakline gore, ehl-i ilimden
<;:oklan mescidde uyumaga ruhsat vermilerdir. 1 b n- i Abbas radiya'llahu anhiima: "\~;,.o...J \:::~ .JJ.;.,.; 'l=Mescidi ikametgiih ve uyku, istirahat mahalli yapmaytm;:;" der imi. Bir kiSlm ehl-i ilim de 1 b n- i Abbas'm bu kavlini iltizam etmilerdir. Malikilerden !bn-i Arabi:
"/b n- i A b b as'tn bu kavli, ev, bark sahibi kimselere aiddir. Cur bet ellerin~
deki kimsesi;:;lerin en teklijsi;:; evi ve mu <tekifin ikametgaht hif ~iibhesi;:; mesciddir" demi. lcabmda devletce hastanm mescidde tedavisi caizdir.
N as1l ki, Hendek gazasmda mecruh olan Sa <d 1 b n- i M u az radi.Ya'llahu anh'in cerihasmdan miitemadiyen kan akmakta oldugundan
Resul-i Ekrem Efendimiz mescidde bir <;:adtr kurdurup orada
tedavi edilmiti. !mam-1 Malik'le 1bn-i Kas1m da sahih ve mu 7
kim olan kimsenin mescidde beytutetini kerih gorenlerdendir.
4) Tehecciid namazmm Cehennem ateinden halasa vesile oldugu,
5) Gen<;:lerin ibadetleri, yahlannkinden efdal bulundugu,
6) Biitiin gece uyumamn keraheti de bu hadisten miistefad olur.

?" 0

..

""

-::

I..S::>-..:.!.1 : J li
.

J.

0"

4..:.&-

J. ~ .. ""

~ ..

""

J. J.

.~J.~I c..s~ J ~I ~&- 0~ ~..A:.~

,.
""
,

.--~-:.::l-:J J I 4J-:J r-.A~ tj;

Kw

tb
In

riva
yah
Ab
yaJ
del
del
bet
riva
BeJ
ven

"J
teb
tini

bile
had
ola1
oldt

""

0&- . 57 7

o'""""'E""'""'"""'""~"'"'

bir
edi

o"".,..J.I

".,.,.:::;

r-L J ~-:J&- ..111 J~ I..S.)..:J 1,.

TERCEMESi

Ciindiib 1bn-i AbdilHih radiya'lltihii anh'ten:

"Neb i sal!a' llahu aley hi ve sellem bir ara keyifsizlendi de

sell
is til
geh
( ji

HASTANIN TEHECGODO TERKt CAlZDtR

35

bir gece, yahut iki gece (namaza) kalkmad1" dedigi rivayet

edilmi~tir.

1 ZA HI

'
RA.viLER, RiVAYETLER:

Bu hadisi mi.iteak1p Buhari'nin tbn-i Kesir'den, fazail-i

Kur'an'da Ebu Nuaym'den, Tefsir-i Kur'an babmda Ahmed
1bn-i Yfmus, Gi.indiir Bindar'dan rivayet etmitir. Miislim'in Magiizi bahsinde, Tirmizi'nin ve N e sai'nin Tefsir babmda ririvayetleri vard1r. B u h ar i, bu "'hadisin ravisini buradaki senedinde
yalmz "Ciindeb", hunu ta 'kib eden rivayetinde "Ciindeb lbn~i
Abdillah ", kitab-1 tcfsirdeki senedinde ise "Ciindeb 1bn-i Siifyan" diye zikretmitir. Bunlann u~i.i de birdir, aym zatt1r, "Ciindeb lbn-i Abdilliih lbn-i Siifyan-I Beceli" dir. Ravi Ciindeb'in, gah babas1 Abdulliih'a, gah biiyiik babas1 Siifyan'a nisbet edildigirii ~arih Ayni haber veriyor. Kendisinden k1rk ii<; hadis
rivayet edilmitir. Yedisinde Buhari ile Muslim ittifak etmilerdir.
Beini de M i.i-slim miinferiden rivayet etmitir. Altmi tarihinde
vefat ctmitir. Ciindeb, dal 'm fethi ve zamm1 ile mazbuttur.
Bu hadisin Buhari'deki suret-i sevki 6yledir : .:......~ : Jli .) _,....')II ,y"
Zebidi merhum ihtis~ r cderken simaan rivayeti an'aneye
tebdil ile beraber miizari siygasmJ da maziye tahvil ctmek zaruretini hissetmitir.
"J.J~ ~x.':"

Bu hadisi, Bu h ar i, hastahk sebebiylc gece.. namazmm terkedilebilecegine dair a<;t1g1 bir babmda zikrctmitir. Sahfh'inde B u h a r i bu
hadisi takib eden ve Muhammed tbn-i Kesir vasJtasiyle vaki'
olan diger rivayetinde bu rahats1zhgm fasJ!a-i vahiy zamanma miisadif
oldugu bildiriliyor ki, meali 6yledi1.' :
Ci br il aleyhi's-selam (Bir miiddet) ~ e b i salla'llahu aleyhi ve
sellem'e goriinmemiti. 0 mada Kurey'ten bir kadm, ( ~ematet ve
istihza maksadiyle ) Muhammed'in Cytam (Haa) Muhammed'c
gelmektc agirlati, demiti. Miiteakiben !l~_, l.. . ...r.-- l.ll .hJII_, -s-..aJIJ )
( Ji t.. .J .!.1;.) ayeti nazil oldu 1 Ayet-i ker!menin meal-i erifi Oyledir:
I

t~ \ '-'~) ,:r- ;i .rl .:.JW . t""J "=k ~ ~

. ( Ji t.._,

.!.1, .)

~.l.)l..

J..... :..>~:JI J"

( )Lll ~ j, ~ v-~1
: ..:..J _:.,;; <.ill..,.! "=J."

.s-~ bl J.,UI _, .s.......;.JI _, )

TEHECGOD BAHS1

36

"Duhd hakkz iin ve ;:,ulmet-i kdinatz biiriiyen gece hakkz lflll Habibim!
Rabbin seni bzrakmadz ve sana danlmadz."
Hakim bu, igren<; kelimeyi, Muhammed'in eytam Muhammed'e gelmektc ag1rlatl, soziinii sarfeden kadmm Ebu Sufyan'm
hemiresi "tJmmii Ciimeyl bint-i Harb" oldugunu rivayet etmitir ki,
"Ebu Lebeb" in kar1S1d1r. Bu kadma, lisan:I Kur'an'da ( ~:l-1 ;Jt,..)
yani odun hammah diye ad verilmi ve bu Jakab kendisi i<;in tarih
sahifelerinde ebedi niane-i tezyif olmutur. Bu tesmiyenin sebebini
Buh ari (Tebbet) suresinin tefsirinde M i.ic ahid'in '';;..~J~~ '-:"'J.:l-1 ;Jt,.. "
suretindeki bir tefsirini nakletm!tir kj, Neb i aleyhi' s-seldm ve Ashab1
ile miirikler arasmda soz getirip goti.irerek fesad ikama <;ahtlgl i<;in
bu kara ad1 almaga miistahak olmu bulunuyor. Sonra tl mm ii
C ii mey I' in ceza-yi mel 'aneti bir tebih-i belig suretinde : ~.~.::~ .j)
( ..~-~ ,y ~ kavl-i erifi ile bildirilmitir ki : Bu odun hammah
kadmm, (Adi hamallar gibi) liften bukulmii ipi boynundad1r, demektir.
BaZI Siyc~ ve Tefsir kitablarmda bu habis ruhlu kadmm birtak1m
dikenli otlan iplc baglayarak geceleri Resul-i Ekrem Efendimiz'in guzergahma eza kasdiyle dokmesi de vech-i tcsmiye olarak zikredilmitir. Servet sahibi ve eraftan hir kadmm bu cinayeti bizzat ikaa
<;ahmasJ, hi<; i.ihhesiz bu fazihay1 iicrctle irtikab edecek bir ecir-i
mel 'anet ve bir vas1ta-i err i.i mefsedet bulamamas1 dolay1siyledir.
Kurey ed.fmdan bir kadmm, omuzu ile hamallar gibi diken taImaga
katlanmas1 elbettc bir ceza-y1 ilahidir. ~arih Ayni, bu hadiseye iaret ederek : Bu, di.inyevi bir cezad1r. Bunun ikincisini vc daha elimini ahirette boynuna atetCn bir zinciriri sanlmas1 suretinde gorecektir, diyor. Ve bu rivayeti Urve tariklyle 1bn-i Abbas'a isal
ediyor.
ttC Hakim 'in, mevzu-1 bahsimiz olan hadis-i Crifteki tk!l ..\J)
( ;lk:-! ~ kavl-i Cniini tefevviih eden kadm olm~k i.izerc haber
verdigi tl m m ii C ii me y I, 1m kara yuzlii kadmd1r.
Bu kadmm zevci bulunan Ebu Leheb de Buhari'nin !bn-i
A b b as'tan rivayetine gore 1 (~~}}II .!.liJ:;!" J~\ J) a yet-i kerimesi nazi]
olup Resul-i Ekrem Efendimiz, yakm akrabasm1 Allahu Teala'nm azabiyle. korkutarak din-i !slam' a da 'vete memur oldugunda bu
1

Sure:

26

($uarli}, liyet:

214

tb
tur
kay,
let
ne
bil
leri
hm
t(u

''~U

Sttl

der

d1r

dol
tea

t s1
Fa
ha
bil
di-y
Ek
E1
nn
tet
*(

F eridun ERTUGRUL
Kitaplas':;n
EBO LEHEB VE KARIS! UMMU CUMEYL-1NKITA-t VAHY

37

da 'vet-i seniyyeyi : "Bid bunun iyin mi topladzn ?" diye soze balay1p
agzm1 bozarak karIlayan Ebu Leheb olinutu.
Sana ey ~t.l1-1 Riisiil uymayanm bitmez 11
Bu leheb gibi anm "'J:'ebbet" olur serzemI
LucAvi TAHLiLLER vE BA.z1 RivA.vETLER :

Hadis-i Crifteki ( LS:::_;I ) kelimesini arihler C e v he ri'den,

1bn-i Esir'den naklen "Maraz" ile tefsir ediyorlar ve taab ve fiiturdan ibarettir, diyorlar. Kiimus mi.itercimi .Astm Moll a da : "$i..
kayet, izhrir-z bess ii huziin ve ihbdr-z zaaj-t hdlden ibarettir" diyor. Risalet-Md.b Efendimiz'in ikaycti ncden ibaret idi. rahats1zhklan
ne idi? ite bu cihet, bu hadisin turuku rivayatmdan hi\ birisinde
bildirilmemitir. Baz1 arihlerin scbeb-i ikayet olarak dermeyan ettikleri Cyleri de ~arih A y n i begenmiyerek caiz ki diyor: Vahyin teahhuru, boyle bir iki gecc namaza kalkamiyacak dcrecedc zaaf vc fiittlrtl mucib oJmutUr.
Bu hadisi Buhari'nin Tcfsir-i Kur'an'daki rivayeti byledir :
".!.l:." lk~l 'Jil '4>l..., .s) l.. ! .:ill J_,....J l; >i_,..I..:...Jli" Bu rivayetteki kadmm ya Rcsula'llah! diye hi tab etmesinc, ve C i b r i I hakkmda sahib-i Resuli'!Hih
demesinc bakihrsa bu kadm, Ummi.i Ci.imeyl'den baka bir kadmdir. v c istihza kasdiyle degil, bcra-y1 teessi.ir bu sozii soylemitir.
Tcahhur-i vahiy, Betaet-i vahiy, ink1ta-1 vahiy namlariyle kaydolunan bu hadisenin miiddet-i devam1 hakkmda da mi.iellifler miiteaddid rivayctler dermcyan cdiyorlar. ibn- i Abbas tef~irindc
ismail ibn-i Ziyad-i ~ami'nin rivayetindc bu inkttam k1rk gi.in,
Farra'nm Meani'l-Kur'an'mda on be, ibn-i Ci.ireyc'den gelen bir
haberde on iki, baz1 raviler tarafmdan da yirmi be gi.in devam ettigi
bildirilmitir.
Sebeb-i ink1ta hakkmda da rivayetler miiteaddittir : i bn-i ish ak
diyor ki : Ci bril'in sebeb-i teahhuru, bir kere mi.irikler Resul-i
Ekrem'c Zi.ilkarneyn'den, ruhtan sua! etmilerdi. Fahr-i Alem
Efendimiz de onlara bir giin sonra cevab va'detmiti. Bunun i.izerine bir mi.iddet vahiy teahhur etti. Hadiste bildirildigi ve15hile ematet-i ada balaymca derhal ~JI.J suresi nazi! olmakla beraber J_,A; ':i.J)
* (.:ill,\..:.~ C>l ':II lo~.:. .!.IJ.) J"l; jl '..,;J ayet-i kerimesiyle bir tenbih-i ilahi de

Sure: rB ( Kehf), qyet: 23

TEHECCOD BAHS1

38

onu ta 'kib ctti. Bti a yet-i kerimenin meal-i erifi Ciyledir: (Sakzn
Hab ibim! Yapacagzn bir i~ iyin "Allah dilerse" demedikye "Bunu yarzn
muhakkak yapanm !" deme) 1 1te ink1ta-1 vahyc sebeb olarak kaydolunan rivayetlerin en mqhuru budur. "V ahidi" nin, Hadime-i Ncbevi H a v l e'yc muntehi olan bir rivaycti de vard1r . . T ifsir-i Nesifi'de 1 bn- i Cer ir'den bir habcr de nakledilmitir. Bahsin uzamasmdan ictinab cderek bunlan naklctmedik.
( J:,.lii.J ~\.J) VC emsal-i kasemlcrdc ( Rab ) ism-i ~erifi mukadderdir: "J.,m ~.).J ...?'....;.ll ~.) = Duhd'mn ve".f~ecenin sahibi olan Alliihu Teala
hakkz irin" demektir. Duha'y1 Katadc vc Mukatil "Sadr-z nehdr,
gun ortasz'' diyc tcfsir ctmilcrdir ki, kaba kulugu ta 'kib eden vc
msfu'n-nehara yaklaan zamand1r. Ayet-i kcrimede "Duhd", ''Lql" c
mukabil zikrcdilmi bulundugundan T ifsir-i Nesefi'dc "Duhd" ile
ariin maksudu, nehann hey'et-i mecmuasidir, denilmitir.

de
ce
ve

(rr
U1

vc
~

~'E

_,.,.,,,~,""'

~.:.-Y .& I c..s;,

J ~J Lb ~-~I 0~
.,.,
1f'
,..
l
.....

~-:-:.ll
01
.....
...-J, ..

.....

!,..-.

.J.,;,.

,..,

"",

~IJ ..~ . .~I~_,....,

.
J ~j ~ ... ~t;
,). .,., ,
! ~I J_,...., J
t

'E.~,.,

.,.,

,II,.

J.

.... ~, .}

J. ,.,

,~/,.

,,,,

J_y

ba

. 57 8

."",

,.,,.

i:ii-'

.,.

,.. .,

4-.i J~ tJ...., J ~~ .&I J. "'

....... '

,..

~.,., 0 /

/ /

:~Lit ~ ~ t-::J..,a.; )'I : J t.A; . ~J-::J

~,

tJ...., J ;-::J~

Bu
ol2
re

bel

(.
Bu

A
o.,~,.J,.J..,.J.J.o

J.

'-:"!"'~-:

J _, .. _,;:. J
,

"" /'

)' J.:::-

"';:i~

4..:~....,

~ 0.,. ., ,

""o

.....

Jl

t.; . L!-::.!.

' ....

.,.',""

'

"

.}

t_-;. J-: tJ J ~}~ t.:.J.i

,

:.S;, y!S" I 0 t_ _j ~ I 0 ts-' J

....

~ ..... ,

.J. ,

JJ .A-: J;:, J

,,

.,

o.1~;

TERCEMESi

Ali 1bn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh'ten:

"Bir gece Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem'in kendisine ve
R e s u I u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem' in k1z1 Fat 1m a'ya (Ziyaret i<;in) geldigi ve siz namaz k~lmaz mismiz? (diyerek
tehecctid namazma te~vik) buyurdugu" rivayet edilmi~tir.
1

Aynl: C. 3, S. 91.

bil
ce
dii

me
(\I
et
fa
yea
1 (

TEHECCVDE TE~VlKA DA1R HAZRET-1 ALl HADlSt

39

(A 1i y y- i M u r t a z a rivayetine devamla demi~tir ki :)

Ben, ya Resula'llah! Hayat1m1z Allahm yed-i kudretindedir, bizi uyand~rmak dilerse uyandmr, dedim. Biz boyle
ceva b verince R e s u 1u 11 a h geri dond ii. V e ban a hie; ceva b
vermedi. Yalmz yiizi.ini.i bizden c;evirirken R f:S u'l ullah'm
(mi.ibarek elini) d.izine vurarak: ( "'lJ.."' <..5;. J$"1 ~Li'll ~\5'" J =
Umumiyetle insanlar, ne de fOk cidalci oluyor) buyurdugunu i~ittim.

I ZAH I

;'

RA. viLER, R.iv AYETLER :

.Bu hadis-i erifi B u h a ri 1'tis am, Tevhid, Tefsir bahislerinde de
zikretmitir. M i.islim ile N esei de Kitabu's-Salat'da, tekrar N esei
Kitabii't- T efsir'de rivayet etmitir. Bu hadisi, Bu h ari gece namaz1i1a
ve nafile namaza bila-icab tqvik hususundaki hadislere clair ac;:tigi bir
babmda zikretmitir. Bu babda Buhari'nin daha i.ic;: hadisi vard1r.
Bunlardan birisi Ummi.i ' Seleme hadisidir ki, tercemesi (95) inci
olarak gec;:mitir. 1kincisi, tercemesi bunu ta 'kib edecek olan H a zr c t- i Ai e hadisidir. Dc;i.inci.isi.i de metne aid baz1 kelime farklar\ylc
bedtber (41 I) inci olarak gec;:mitir.
Bu hadisin Buhari'deki sf1ret-i sevk1 Oyledir: J'- j~,.:..l )
( ... t""J ,Y.. .:ill J... .:ill J_,....; ,:;1 ~I ..,JU. ~I;;-_ j<> ,:;1 .~1 J'- ; -_ ~-.... ,:;1 ~- J.
Bu seneddcki birinci ravi bulunan Ali 1bn-i Hi.iscyin, Zcyne'lA bid in unvan-1 fahiriyle ve yi.ikse~ ilmiyle, faziletiyle Ohret-iar olan
bir hafid-i Nebevi'dir. Zcyn e' 1-A bid in Hazretlerinin pederinden,
ceddinden rivayet etmek suretiyle vak1' olan isnad1, ehl-i had is indinde "Esahh-z esanid, ewf-i esanid" say1hr.

izA.HI :
Hadisteki "J). '' gece ziyaretine dcnir. Bu cihetle ":i.l) " kelimesi te'kid ifade ediyor. Resul-i Zi-an Efendimiz'in C!l.J')' 1 ,:;L)J )
. ( '1~ tS::_;n buyurmalan, Hazret-i Ali'nin hazircevabhgma i).ayrct
etmi olmalanna mebnidir. Yoksa "Cede!" bat1lda husumet ve mi.idafaa demektir. Hazret-i Ali'nin : ".:ill .1~ L;_.<.;l = Hqyatzmzz Alliih'zn
yed-i kudretindedir" kavl-i beligi, 4--l.. j .;;..i r Jl J L; y ~ ... .....,.ii')l .jy.!. .:ill)
1 ( <.$"--' J~l Jl <.S.J,.:..')/1 j...--:_J .;:..._,11 .y.. ~ Jl d.-:~ ayet-i kerimesinden
HAnisiN AYET-i KERIME iLE

Stlre: 39 ( Zumer)' ayet: p

,,

TEHECGOD BAHSl

1ktibas edilmitir. Meal-i erifi: "Ruhlar iilduklerinde ve olmryip uykuya

daldzklarznda, Alliihu Teala bu ruhlan yed-i kudretine alzr. Bunlardan kendisine alUm takdir ettigini elinde tutar, bzrakmaz. O!Um mukadder olmzyan
uykudakini de, muayyen bir ;:amana kadar bzrakzr" ki, bu birakilma, UUrun iadesi y e uykudan uyanma keyfiyetidir. ~imdi ayet-i kerimeyi bu
suretle tefsir edip te Cenab-1 Murtaza'mn irticalen soyledigi
"..:1.~::~ l:._.iil" vecize-i edebiyyesi bir kere daha okununca bu muhterem
Peygamber damachnm ilmi, edebi mevki-i biilendi, zeka ve dehasmm
iimul ve viis<ati daha fazla bir vuzuhla anlaIhr. Ayet-i kerimenin
ruhunu ifade eden bir vecize ile Hazret-i Ali'nin cevab vermi
olmasmdan dolay1d1r ki, Peygamberimiz bu ali ve irticali cevaba
hayran olmular vc hayranhklanm mubarek clini dizine vurmak ve
bir ayet okumak suretiyle izhar buyurmulard1r. Diz dovmek teesstir ve teessiif s1rasmda yap1hrsa da burada hadisenin seyrine gore
taacciib manasi maksuddur.
Bu HADis-i ERiFTEN isTiFADE EDiLEN HAKiKATLER :
I) Verine gore siikutun en belig bir cevab oldugu,
2) Taacciib Sirasmda darb-I fahzin cevazi,
3) Kur'fm-1 Kerim'den rna <na intiza c edilebilecegi,
4) ( .JL;)I\ .J\.)_,) kavl-i erifinden rna <na-yi am miiltezem olup
kiiffara has oltnadigi,
5) Hazret-i Ali'nin giizide bir menkabesi.
~arih 1bn-i Battal, ulii' l-emrin nevafilde iddct iltizam etmege
hakk1 olmadigi hiikmiiniin de istifade edilebilecegini "M ii he I l e b i"
den naklediyor. Miiariin-ileyh demitir ki: Resul-i Ekrem, Hazret-i Ali'nin i<tizanm kafi gormiilerdi. Farz bir namaz olsayd1
"Enfusuna bi-yedi'lliih" ccvabmr kafi goremezlerdi.

TERCEME-i HALLER :
Bu hadis-i erifin izahmda hanedfm-1 Niibiivvet-Penahi'ye men~
sub ii<; miihim zatm terceme-i hallerinden bahsedecegiz : Damad-1
Nebevi Ali 1bn-i Ebi Talib, kerime-i Nebevi Fatlmetii'z-Zehra, hafid-i Risalet-Penahi Ali Zeyne'l-Abidin radiya'lliihu anhum.

I) EMiRi.i'L-MU'MiNiN HAZRET-i ALi, Ebi.i ' l-Hasan

ibn-i
Ebi Talib ibn-i Abdilmuttalib ibn-i Abd-i Menaf-i
Haimi'dir.(Validesi Fatima Bint-i Esed ibn-i Haim ibn-i
Abd-i Menaf'tlr. Mekke'de miisliiman olmu, Medine'ye hicret

etm
Re:

fill!

Tar
idi.
akcl

" p
"

dqil
taz<l
harr
Eb
Ca

bflZI
ke'd
Vesi

SO nil

En

1bnJ
rc t-i

Restt

gcldi

ginde
buldu
tan d

E
Cenat
. .~>I '

[.;.U

~'erid.nn _t:;f '-'

GRUL

Kitdpl1g
HAZRET-t ALI'NlN TERCEME-1 HALt

41

etmi ve Resul-i Ekrem'in saghgmda vefat ederek eenaze namazt

Resul-i Ekrem tarafmdan ktlmm1~t1r. )Dordi.inci.i olarak halife-i
mi.islimin olmuttt. Bi.iyi.ik oglu Hazret-i Hasan ile ki.inyclenmitir.
Taraf:.t Risalet-Penahi'den (E b Ct T i.i ra b) ki.inyesi 1 de bah~edilmi
idi. Bunlardan baka ResCtl-i Ekrem, Ashflb arasmda i.thuvvet
akdettiklcrinde Cenab-1 Murtaza'y1 kendileri ic;in intihab edcrck :
" J..,:."'i .J l:,; ..dl .j c?l -::...;1 =

ra Ali,

sen benim dii,!ydda da, Ahiret' te de kar-

de~imsin! 2 "

buyurtnakla "Ebt1 Resuli' lliih" ki.inyesini de haizdi. (Murtaza, Haydar, Esedull:'ih) lakablariyle yadolunmutur. Bi 'set-i Muhammediyye'nin ikinci gi.ini.i on iki yamda mi.isli.iman olmutu.
Ebu ;:ra.lib'in dordi.inci.i oglu olup kardqleri Talib, Akil,
Ca 'fcr-i Tayyar'dan ki.i<;i.ikti.i.
ResCtl-i Ekrem Efcndimiz Mcdine'yc hicrct cderlerken
bazt emanetleri Ashabma tcslim ctmek i.izere Hazret-i Ali'yi Mekke'de b1rakmt ve firfl.-1 saadet}erinde yatmasmt tavsiye buyurmUtU.
Vesaya-yt scniyyeyi tamamiylc ifa edip 1tes Ctl-i Ekrem'dcn bir gi.in
sonra da Cenab-1 Murtaza ailesiylc birliktc Mcdine'ye hicret ctmitir.
En mqhur i.ic'an-i 1slamdan olup :Bedir, Uhud, Hendek gibi bi.iti.in
mqahidde maiyyet-i Risalct-Pcnahi'de bulunmu ve her birisindc ayn
ayn musab olmutur.. Uhud gazasmda isc on altt ccriha almtt1. Yal1 Bu"Ebz1 Tiirab" yani toprak babast kunyesinin tcsmiyesini Muslim, Sehl
ibn-i Sa'd radiya'llahu a11h'tcn ~oyle rivayet etmi~tir:
Bir kere Rcsul-i Ekrcm, Fattma radiya'llliltu a11lul'mn cvinc gclmiti. Hazrct-i Ali'yi evdc goremeyincc Hazret-i Fattma'ya:
- Amcan oglu ncrededir? diyc sordu. Hazret-i Fattma:
- Aramtzcla bir ho~nudsuzluk oldu, bana hicldctlenib gitti, diyc cevab verdi.
Rcstd-i Ekrc-m orada buldugu birisinc:
- Haydi git, bak AI i nerededir!' buyurdu. 0 kimsc gidip bir muddet sonra
gcldi :
- Ya Resula'lliih, Mesciddc uyuyor, dedi. Resul-i Ekrcm mescidc gcldigindc AI i'yi omuzundan ridast du~mu~, viicudiinc toprak bula~mt~ bir halde uyur
buldu. Bir taraftan miibarek eliyle A I i'nin viicttdiindeki topragt siliyor, bir tarat:.
tan da :
- Kalk ya Eba Tiirab, kalk ya Eba Tiirab! diye uyandmyordu.
Ebtt Tiirab ki.inyesi, Resul-i Ekrem'in bu iltifatmt yada vesile oldugu ic;:in
Cenab-t Miirtaza bu kiinyc ile c;:agmlmastm pck ziyadc ho~lamrdt.

2 ~~ ~,.. .J <~:k .ill J., .ill J .J'"" J c.~-T ll : Jli ~ .ill($;. J '-'"'\.; .J ~I i.J. .L..... ,y
. .~.>I ~u ~ ti.J; t.J .!.4L..,..I ~ ~T ! .ill J.J,..J 4 JL<; ~ C:;.; J.. ll~ ~L..-1
[-s.i....PJI~~?-1) '?-"'I.J L,;J.JI.j~l -::...;1 :J~ t--.J ~.ill ,J..... ..iliJyJ .:;....1:" JLU

TEHECGOD BAHSt

42

mz Tebiik esnasmda canib-i Risalet'ten Medine'ye muhaf1z ve naib

ta 'yin buyurulmakla bu gazada bulunamam1tu. Hayber'in fethi
s1rasmda sapcag-1 Saadet Cenab-1 Haydar'm yed-i kifayetine verilerek arttk fetih ve zaferin bu erefli ve ahenin el ile vukii bulacag1 ihbar
lmyurulmu ve bu tebir-i Risalet-Penahi aynen tahakkuk etmiti 1
Hazret-i Ali ecaati nisbetinde ilmi bir dehaya malikti .. Fesahat ve belagati, talakat-i beyam miistesna bir derecede olmakla heraher asnnm rna 'lumu olan ultima vak1f bir nadire-i zamfm idi. Hikmet-amiz emsali ve bin;:ok huteb ve q'an nakledilmitir. Hie;: iibhesiz
ilim ve kazada Ashab-1 Kiram arasmda birinci tabakada idi. ~ey
hayn hazarat1, Hazret-i Ali'nin feyz-i ilmindenistifade etmilerdir.
Hazret-i Orner: "J~> UW;I =Re<yinde ve hiikmiinde en isabetli kadzmzz,
fakihimiz Ali' dir" buyurmutur. Said 1 b n- i M ii s e y y e b : "Bir emr-i
miihimde Hazret-i A(i'nin bulunmadzgz meclis-i mii~averede Hazre.t-i
Orner, Cenab-z Hakk'a szgzmrdz" demitir. Kendisinden ogullan Hasan,
Hiiseyin; Muhammed, Fatima, 1bn-i Orner, 1bn-i Abbas
rivayet etmitir.
Me s r u k der ki : Muhammed salta' lliihu aleyhi ve sellem'in Ashab1m koklad1m. Bunlann ilimlerini alt1 zata miintehi buldum ki,
Ali, Abdullah 1bn-i Mes'ud, Orner, Zeyd 1bn-i Sabit,
Ebii'd-Derda', Ubey 1bn-i Ka'b'd1r. Sonra bunlan da ayn
ayn koklad1m. Bunlann ilimlerini de Ali ile 1bn-i Mes'ttd'a miintehi buldum.
Hazret-i Ali'nin ahkam ve fetavas1 intiar ctmitir. Lakin
1 b n- i K a yy i m'in dedigi vechile gulat-1 ia kendisine muhabbettc
ifrat ederek bunlara tiirlii tiirlii yalan kantlrmak ile onun ilminden
~Sogunu ifsad eylemitir. Bu sebeble 1mam-I Buhari, 1bn-i Sirin'in Hazret-i Ali'den rivayet edilen ahbar ve fetavanm kizb olduguna
hiikmettigini nakil vc rivayct etmitir. Ali kerrema' lliihu veehe de bu
esef- n~k halden bizzat ikayet ederek : ( ;1;-- ..::..~1 .JJ WJI u... j .JI =
$u kalbim ilim ile dolu fakat sahih olarak hifz ve nakledecek ravfye tesddiif etseydim) der imi. Bu sebeble ashab-1 s1hah Hazret-i Ali'nin yalmz
L,.. ~ J .ill;:::; _;11 ~UI .L .JLS"'~ . : ~:> ;Jji.- j.:... .ill .si..: t._,s--~1 ,y
.iJI~~Jj ,J_,_....:_, .ill~ ~_; i~ '-!,1)1 ~" ~ : ~J 4:J... .ill J. . . .ill J.J--'J Jt;
~I J..... .ill J_,_....:
J" l.i..o. I.JJW .?."_; u ~ ~ I~L; . :k .ill~ , ..J.J.... .JJ
1

.u.....t;

~- J

.;..: ~I

~__,>I ] ~ .iJ I ~ '-!,I )I ~. . . J 4:k

ch
tar

ha
AI
m

Bu
de
ve

den

cdi
ruz

kml

rna

h~Sll

tmci
Bii

ten
bug
Baz
Giil
baJ
Res
run'1
mun
sun"
muH

ika

HAZRET-t ALI'NtN TERCEME-t HALt

43

chl-i beyti yahut Abdullah ibn-i Mes'ud Hazretlerinin ashabr

tarikleriyle rivayet edilen ahadis ve kazayasma i 'timad etmilerdir.
H a z ret- i A I i'nin ilim ve kazada haiz oldugu mertebe-i aliyc
hakkmda Tirmiz i'nin tahric ettigi : ( l-t:4 j<-.J ~.!.I)~ tii) hadisini
Ali yy u' 1- Kar i Mevzuat'mda munkerdir, diyor. Sonra i bn-i Main'in : Bu hadis yalandrr, ash yoktur, dedigini naklediyor. Sehavi de :
Bu hadis icyin vech-i sahih yoktur, demi. 1bn-i Hacer-i Askalani'dcn soruldugunda o da : Bu hadis, hadis-i Hasen'dir, diyc ccvab
vermitir.
Cenab-r Haydar, Hazret-i Osman'm vak'a-i dil-sih-i ~chadetin
dcn sonra makam-1 hrlafete gecymi ve icma-r ummetle kendisine biat
cdilmiti. Be sene makam-r hilafette kalmrtrr. Guna-gun girdibad-r
ruzigar ilc gec;en bu muddetin hitammda ve Hicret-i Seniyye'nin krrkmcr yrh Ramazan'm on yedinci gunu sabah namazmda Abd urrahm an ibn- i M u Ice m nammcla bir harici tarafmdan zehi rli bir krhcyla vurulmu vc iki gun sonra ehiden KUfe'de vefat etm~tir. Vefatmda altmr ucy yamda idi. El-yevm Necef'te bulunan turbesi Ali
Buvcyh Ad ud u' d-Devle tarafmdan ina edilmitir.
Hazret-i Ali gayetle alicenab ve merhametli idi. Grll u gitcn ari, nezih bir kalbe malikti. Mizah ve Ietaifi severdi. Orta boylu,
bugday renkii, iri gozlU idi. BaI c;rblaktr. Beyaz ve gur sakaih idi.
Bazan sakahm boyardr. Aym on dordu gibi melih bir simasr vardr.
Guier yuzlU idi. Ashab-r Kiram arasmda Ali b. E b i Tali b ismindc
baka bir sahabi yoktur.
AI i M urtaza pek c;ok sitayi-i Nebevi'yc mazhar oimutur :
Rcsui-i Ekrem Efendimiz: "Ya Ali! Senin bana karabetin, Harun'un Musa'ya nisbet-i karabeti gibidir . .u kadar ki, benden sonra niibiivvet
munkati' bulundugundan peygamberlik paye-i r~fiasmdan mahrum bulunuyorsun" buyuruimutur 1 Yine Ren\I-i Ekrcm, Hazrct-i AI i'yc

muhabbet-i measir-i iman ve ona bugz ve ihaneti de alamet-i nifak ve

ikak addetmiti 2 . Seyyidina Ali'ye aid menakrb, sayrlamryacak derecede c;oktur. Bunlardan bir krsmrm Z e he b i ( Fethii' l-metalib fi menakzb-z Ali b. Ebi Talib) nammdaki mustakii bir eserinde topiamrtrr 3
t

2
3

..;1 ';II. r..s'Y.:,.. .J.JJl"' 4l.f..t. _; ..::.JI :jJ t..- .J o~J<- .ill J..- .ill J_,..-.; Jl.i
[ .;.i..;JI.J ~_. .J .;.;l~l ':" _,.,:.1 ] .;-1~ _,; ':i
[.;.i..;Jio~':" _,.,:.1] J.il:... ')I .!l...a.o7. ':1 .J .:,.._;..';II d.:>: ':1 .
Terceme-i haldeki ma'lumat Ayni, Tezkiretii'l-Hujjd::., Huldsa'dan

ahnmi~tlr.

44

TEHECCUD BAHSt

2) F.ATIMETu':z;-ZEHRA radiya'lliihu anha, Nebiyy-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz'in muhterem kerimesi ve miisliiman kadmlarmm seyyidesidir. Validesi, Hadicete'l-Kiibra radiya' lliihu anhd' d1r. Bir rivaycte gore Res u I- i E k r e m'in k1zlannm en
kiic;iigii idi. Fakat akl ii zeka, hiisn ii cemal, ziihd ii takva cihetiyle
h.epsinin yuksegi bulunuyordu. E b u Said' i H u d ri radiya' lliihu anh'ten merfllan rivayet olunan bir hadis-i erifte Resul-i Ekrem
Efendimiz: "Fatzma, Cennet'teki kadmlarm seyyidesidir 1 " buyurmutur. Misvcr b. Mahremc radiya'lliihu anh'ten merfi':tan rivayet olunan bir hadis-i erifte de : "Fatzma, benden ayrzlmtJ bir cii;:;diir, onu hoimid eden her Jey, beni memmlr1 eder. Ona e;::a veren her Jry de beni e;::alandzrzr 2 "
buyurmutur. 1bn-i Mes 'ud radiya'lliihu anh'ten merfUan rivayet
cdilen bir hadiste de : "Fatzma, ismetini muhija;::a etmiJ bir kadzndzr.
Cenab-z Hak kendisini ve ;::iirriyetini Cehennem' e haram kzlmzJllr 3 " buyurulmutur.
Hazret-i Fatima Hicret-i Seniyye'den on ii~ sene evvel Mekke'de dunyaya gelmitir. Uhud vak'asmdan sonra canib-i Nebeviden
Ali b. Ebi Talib'e nikah edilmit~r. 0 zaman Hazret-i Fatima,
onbe yaml alti ay tecaviiz etmiti. Hazret-i Ali de yirmi bir yamda idi. Resul-i Ekrem Efendimiz'in diger kerirnelerinin evIadi olmay1p, olanlar da kuc;iik yata vefat ettiklerinden Jtesul- i
Zi-an'm nesl-i paki, Hazret-i Fat1ma'nm evlad veahfadma miinhaSir kalmitlr. Hasen, Hiiseyin, Muhsin isimlerinde iic; erkek
ile Dmmii Giilsiim, Zeyncb isimlerinde iki k1z evlad1 diinyaya
gelmitir.
Hazret-i Fatima, duru beyaz bir simaya malik oldugundan
(Zehra) lakab1 ile yad buyurulmutur. Zi.ihd ii takvas1 gibi ilmi ve
edebi hissi de. c;ok yiiksekti.

Peder-i alileri Hatem.ii'l-Enbiya Efendimiz'in irtihal-i dar-i

baka buyurduklarmda bir kere Ravza~i Mutahhare'yi ziyaret edip
i.i.zerinden bir kabze toprak ahp koklayarak U mersiyeyi soylemitir :
1 ~I

jJ-1 ,t_; i.!="' (J~; 01 ~.,;,;

t..l : W.LA.J

(l 1~...illr.S;..J d..!J~,y- ~--.J .;).;..~I':"J.:-1]

._._.!

rL..J ::1~ ..ill

..::..S::-.....a.;

J.....

bid
den
gibJ
etm
nar,
find

vc
tb il
had
Ali

maj
miI

...,~:!1 Jt;

.~L;J}... jJ>IJ.JI d;I.J

j.J t...~l L. ~~Ju ~I) L.. ~.-:_ ,_;.

W. L; ) .... J<.::.k....ill J..... <.>.::JI Jl.i
. ~..A~I.W L~l.) _;. 4.-..A; W.L; : .;.J~I;,_I.J.J
~.J~ .J Jl,.j ...illlf~J...; , t.':"} .;...;.....,.. ~L; 01 ) .... .J ~" ..tl J- __,.;JI JL;
[ ......,~] .JUI Jc.

koku
ma'I
1btio
ve h

HZ. FATIMA'NIN TERCEME-1 HALt - AL1 ZEYNE'L-ABtDIN

ll::liJ.<. .Jt.._;J\ .>.l.. {~ ':} .)\

i'

.:,.0 J~ .s.)l.o

._,...;t...... ~ ~
Ma 'nasi 6yledir : "Mefhar-i alem salla' lliihu aleyhi ve sellem'in
t::lt:J 0 ..r"'

r4':11

J~ ~-

..l.o'-1 ~j

45

1;1 _,1

merkad-i miibarek-i hak-i 1t1r-nakini koklayan insan, miiddet-i hayatmda en k1ymetli kokular1 koklamaktan ebedi miistagni olur. Baham,
Server-i Ena'm salla'lliihu aleyhi ve sellem'in irtihali hengam1 gonliime
oyle kara musibetler dokiildii ki, bu alam ve mesaib U giindi.izler
iizerine dokiilseydi o nurlu giindiizler, karanhk gece kesilirlerdi."
NAZMEN TERCUMESi
Muhammed Mustaja'ya rav;::a-i rzdvan olan hdki
Kokanlar istemez kokrnak bahadar hif ztzrnaki
V~fatiyle dokiildii gonliime iiyle mesaib kim
Leyal asa karartzrdz dokiilseydi iU ejtaki
Hazret-i Fat1ma'dan sekiz hadis rivayet cdilril.itir. Bunlardan
birisini Buhari ile Muslim miittefikan rivayet etmitir. Kcndisinden Hazrct-i Ali, oglu Hiiseyin, Aie, Enes radiya'lliihu anhiim
gibi zcvat rivayet etrrtitir. Resul~i Ekrem'den alt1 ay sonra vefat
etmitir. Zcvci Ali radiya'lliihu anh tarafmdan gasledilip namaz1 kihnarak geccleyin dcfnedilmitir. 'N amazmm H a z ret- i Abbas tarafindan kilmdigi hakkmda da bir rivayet vard1r 2
3) ALi ZEYNE 'L- ABiDiN HAZRETLERi; gerek ilmi, gerek vera (
vc takvas1 cihctiyle Haimilerin giizide bir simas1d1r. Z ii h ri : Ali
ibn-i Hiiseyin'den daha fakih bir kimse gormedim. ~u kadar ki,
hadis az rivayet ederdi, demitir. Said ibn-i Miiseyyeb de:
Ali ibn-i Hiiseyin'dcn daha miitteki bir kimsc gormedim, der
imi . . Zcynelabidin unvan-1 fahirinin sebeb-i tesmiyesi hakkmda
imam-1 Malik 6yh; dcmitir: Benim duyduguma gore Ali ibn-i
H iiscyin vefatma kadar her gece vc giindiiz bin rck'at namaz kilmaga dcvam ctmi ve bu cihetlc kendisinc ",Zey neldbidin" denil-
mitir.
1 Birinci beytin sonundaki (Gavali), galiyenin cem'idir. Giiliye, k1ymetli guzel
kokuya denir. Ktimus tercemesinde ve (Babulya, faslu'l-gayn ) de giiliye : Tiyb-i
ma'ruf ad1d1r, Turki'de tahrifle "Kalye, misk" derler. Murekkebat-1 kadimedendir.
1btida am icad eden Calinos'tur. As1l maddesi : misk, anber, ban yag1, aselbend
ve ho~bu mukattar sulard1r. K1ymetli ol~as1 vech-i tcsmiyesidir.
2

Bu terceme-i halin me'hazleri ( Hullisa: 425) ve ( Ayni C.

I,

S. 941).

TEHECCOD BAHSt

46

Zeynela bid in Hazretlerinin, ceddi H azret-i Ali' den murselen rivayt:ti vardrr. Pederi Hazret-i Huseyin'den, amcasr Hazret-i Hasen'den, Hazret-i Aie'den, Safiyye Bint-i Huyey'den, Ebu I,-Iur c yre'den, 1bn-i Abbas'tan ve daha bakalanndan
rivayet etmitir. Kendisinden de oglu Muhammed Bakrr, Zeyd,
Orner, Abdullah, Zeyd 1bn-i Eslem, Asrm, Zuhri, Yahya 1bn-i Said, Ebu'z-Zinad rivayet etmilerdir. 1bn-i Ebi
~eybe: Zuhri' ninashab-resanidi ( ~U.~I;y_ J"<f"-::~1.:;" ~-J-1;y_J"0" )
senedi oldugunu soyledigine yukanda iaret etmitik. Tarih-i vefatr
Tezkiretii'l-Hujfaz'da doksan dort, Hulasa'da ise Ebu Nuaym'den
naklen doksan iki olarak kaydedilmitir.

I~

,. ,., . t., , ..,, ,;

J...~

l ... .J

.,. "' ,

01 ~~~ Jib J
~.....

""' ,

~.,,

J;.,"',.

"',,o

J...JI t.~J r-J. . . J

0;""

_,.,

.J.

.:;:;

~I JJ...., J ~...., t,4 J. r-!::l~ ~ .r4-::.i ~~I.Y't.:JI

,.,. '!!-,.-""

. t,~.....':J

'!!-,.!;""

L$..i

,.,. o.J.

l J ..k.i L$~~ I ~-:.....

,.1-,.

"'" ..... .., -;;.,...

~J~ ..:ill J. "'

..... ,

'E "'.,

J..."~ 01

~-::.!>-

,.,.)11,# Ill,.

H::

ler
kw
na1
Te
hal
rinl
Bu
Ai
bul
Ai
As!
cu
Bu

SUII

far1
ru1
ret
ed2

tJ...., J ~;J~ ..:ill J""'

0

TERCEMESi

Ai~e radiya'lltihu anha'dan ~oyle rivayet edilmi~, Hazret-i

A i ~ e demi~tir ki :

drr
hiin

Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem'in, halk, onunla

amel eder de i.izerlerine farz kthmr korkusu ile i~lemesini sevdigi bir klSlm haytrh i~i (i~lemeyip ) btrakmak mutadi idi.
Res u 1u 11 a h salla' lltihu aleyhi ve sellem asla d uha namaz1 da
kllmamt~ti. Duha namazm1 ancak ben kllardtm.

1 ZA HI
RA. VILER, RIVA YETLER :
Bu hadisi Buhari'den baka Muslim, Ebu Davud, Nesd
de Kitabu's-Salat' ta tahric etmilerdk Dordunun tarik-1 rivayeti
1mam-r Malik'te birlemekte, 1mam-r Malik de Muhammed
1bn-i Muslim 1bn-i ~ihab-1 Zuhri'den rivayet etmektedir.

ve11

.Feridun ERTUCRUL
Kitapl1g1.
DUHA NAMAZI

47

Hazret-i Aie bu hadiste : Resul-i Ekrem baZI hay1r ve ibadetleri ilemeyi arzu ettigi halde, iimmete farz k1hmr diii.incesiyle birakirdi, demekle bunlan hi<; iletrtezdi, demek istemiyor. Qi.inki.i gece
namazmm Resul-i Ekrem'e farz veya nafile kilmdigi Kitabi.i'tTehecci.id'i.in ilk hadisinde izah edilmiti. Belki Hazret-i Aie bu
hadisinde Resul-i Z i-an Efendimiz'in bu ubudiyet lazimelerini cemaat halinde eda etmekten <;ekindiklerini bildirmek istemitir.
Bunun en vaz1h delili de terce.mesi (4 I I) numara ile gee,; en H a zr e t ~ i
Aie'nin diger bir hadisidir ki, Buhari Sahih'inde, hu izah etmekte
bulundugumuz hadisten sonra tekrar zikretmitir. 0 rivayetinde
Aic-i S1ddika Hazretleri diyor ki: Resul-i Ekrem iki gece
Ashabma gece namaz1 k1ld1rm1lard1. Fakat i.i<;i.inci.i veyahut dordi.inci.i gece namaza <;1kmad1lar. Ve sabahleyin Ashabma hi tab edip :
Bu akam namaza kalkmakhg1ma bir mani' yoktu. ~u kadar ki, bu
suretle anccmaatin gece namazma ' devarp. edilerek taraf-1 ilahiden
farz kilmmasmdan endie ettim. lte bu rivayetinde S1ddika-i mi.iari.in-ileyha mi.inferiden gece namazma devam bvyurulduguna iaretle beraber endie-i seniyyelerinin yalmz cemaatle salat-1 leylin
edasma mi.iteveccih oldugunu ifade etmi oluyor.
Hadisi erifin ikinci k1smmda, Duha namazm1 Res ul-i Ekrem
k1lmazd1. Onu yalmz ben k1lard1m, denilmesine gelince bu da muhtac-1 izahttr.
Buhari'nin boyle bir rivayeti Mi.iverrek-1 lcli'den de vard1r. M i.i v err e k demitir ki : Bir kere 1b n- i 0 mer radiya' lliihu anhiima'ya : Duha namazm1 k1lar m1sm? diye sordum :
- Hay1r, k1lmam; diye cevab verdi.
- Orner kilar m1yd1? dedim. Cevaben :
- Hay1r, dedi.
- Ya, Ebu Bekr k1lar m1yd1? diyc sordum.
- Hay1r, diye cevab verdi.
- Ya, Neb i sal/a' lliihu aleyhi ve sellem kilar m1yd1? dedim.
- Resul-i Ekrem'in k1hp kilmad1gm1 bilmiyorum, diye Cevab
verdil.

1 ~..r...ill ~;l
.:ill ~J /.:,: ~ ..:Jj) : J':""ll JJy ..:..!-'- ,ja->JI41->-'J
~I----' 4-)c .:ill J.... cr.Jl.i ..:J; ~ : JIJ ~ J~_,,t; .;..li ~ : Jl.i ~ _rAi ..:J; ' ~ : Ji;
[~~~I .:_,:1 4!1;] ~;,:. _, ~.:. _, ~ ~I ..::..1.:. ,y. clol ~ ->1 ( ~t.::l ~ : JJ;


48

TEHECCOD BAHSt

Abdurrahman tbn-i Ebi Leyla'dan da : "Biz;e Ashdb-z

Kiram arasznda, "tJ m m ii Han i 1 " den bajka, Neb i salta' lliihu aleyhi ve
sellem'in duhd namaz z kzldzgzm gordiigiine diiir kimse hif bir haber vermedi"
demitir.
Bu haberler Duha, namazmm menfi bir cebhesidir. Bunun bir
de miisbet taraft vardtr. Ve bu cebhe daha kuvvetlidir.
1) D m m ii Han i dcmitir ki : Neb i sal/a' lliihu aleyhi ve sellem
feth-i Mekke giinii evime gcldi vc igtisal buyurup sekiz rek 'at namaz
ktldt. Bu namazdan daha hafif bir namaz gormedim. ~u kadar ki,
riiku' vc siicudu tamamhyordu 2
2) Yine Ummii Hani'den: ResululHih salla'lliihu aleyhi ve
sellem feth-i Mekke giinii sekiz rek'at namaz ktldt. Bu namaz, duha
namazt idi, dedigi mcrvidir 3
3) Muazc Bint-i AbdulHih-i Adeviyye demitir ki: Hazret-i Aie'den, Resululli'ih salla'lliihu aleyhi ve sellem duha namazmt
kac; rek'at ktlardt, diye sordum. Cevaben : dort rek'at ktlardt. Allahu
Teala ne kadar dilerse o kadar da ziyade ederdi, buyurdu 4
4) Enes 1bn-i Malik radiya'lliihu anh demitir ki : Bir seferde
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Duha namazmt sekiz rek'at
ktldtgmt gordiim 5
5) D m m ii D ii rr e de demitir ki : A i e radiya' lliihu anha'yt d uha
namazt ktlarken gordiim. Stddika-i miiariin-ileyha: Resulullah
salla'lliihu aleyhi ve sellem'in duha namazmt dort rek'attan fazla ktldtgu;I gormedim, demitir 6.
1

Ommti Han.i, Ebu Talib Hazretlerinin

~iresidir. lsmi "Fahite" dir.
ll

kiZI

ve Hazret-i Ali'nin hem-

Ji

r
v

0
d
d

li J
b

('.

(6
k

sn
bi
ali

ZJL./ ,J...,.J ~l; ~ C::::j i->~ L;~ J.;..) ~.J ~ ..ill J.... ..,-:=JI ZJI .jU. il,y
[.)WI .llj) .)Y.--JI.J t_')l {'..~I~&. L;.. ...;..:.1 .ld ;')~...,._) ~ .:-L..f.;

s .:-L.S'.; Jt./ c::=-"1 iY-

J....

1--- .J ~ ..ill J.... ..ill

j_,.....) ZJI : JU. il

.:r

~......JI j.J
~p,. ..!.~~ .J

' ~JI J-~ 1---.J ~..ill

5

IJ
E
A

J....

..ill

J ....

.;A- j ~-- .J ~ ..ill

J.,.....;

..il l J.,.....; ZJLS"" : ..:..Jli ~ ..ill r..S;..) 4!J~ .:r

. I.J.J] ..ill .l.!l.. ~/...J ~)

[ f_.

J....

~i.; t.. J.>z.J ~I

..ill J.).... .) ~i.)

Jli:~ ..ill~.) ._,..;1

d e~

rna

.:r

( ft..- .I.J.;] .:-L.S'.; ZJLi ~I

di'
ba'
ilin
nn

ule
4-:--

lm,

( .u- 1 .I.J.J) .:-W".; ~) ~I ._k ~.J ~..ill j....

ese1
line
vefl

J-:i ~..ill

~.; ~;~ ~i.;

: .:..Jli ;.;.) il ,:r

MUAZE BlNT-1 ADEViYYE VE 1BN-1 ABD1'L-BER

49

J)uha namazm1 miisbit daha bOyle birc;ok ahadis-i erifeyi,

'':{,iidii'l-mead" ' da cern' eden "jbnii'l-Kayyim" sonra rical-i Saha-

be'den Ebu Said-i Hudri, Ebu Zerr-i G1fari, Zeyd 1bn-i

Erkam, Ebu Hiireyre, Biireyde-i Eslemi, Ebii'd-Derda>,
Abdullah tbn-i Ebi Evfa, Utban ibn-i Malik, Ertes
tbn-i Mali!{, Utbe tbn-i Abdullah, Ebu Dmame radiya'lliihu anhiim, ve kadmlardan Aie, Vmmii Hani, Ummii Seleme
radiya' lliihu anhiin. Bu ciimhur-i Sahabe, Res ul u lla h salla'lliihu aleyhi
ve sellem'in duha namaz1 kiid1gma ehadet etmilerdir, diye Hakim'den naklediyor.
Sonra 1bn-i Kayyim Taberani'nin Ali, Enes, Aie,
Cabir radiya'lliihu anhiim'den Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
duha namazm1 alt1 rek'at k1lar olduguna clair hadisler rivayet ettigini
de bildiriyor.
Usulen miisbit ile nafi tesadiim edince miisbit nafiye tercih edilir. Qiinkii miisbit nafiye hafi olan ziyade-i ilmi mutazammmd1r.
Sonra Duha namaz1 hakkmda SahihaJn'da bin;ok vesaya-y1 Nebeviyye de vard1r. Bu mubarek namazm muhafazas1 emredilmitir,
faili medh ii sena buyurulmUtUr. Bunlardan bir tanesinin tercemesi
(6o~) numara ile yakmda gelecektir.
lzah1 sadedinde bulundugumuz Hazrct-i Aie hadisi hakkmda 1bn-i Abdi '1- Ber 1 demitir ki:
Ashab-1 Kiram'dan her ferd ic;in ahadis-i Nebeviyye'nin kaffesini ihata etmek miimkiin degildi. Birisinin bildigi bir vakiay1 obiirleri
bilemezdi. Ahadis-i Seniyyeye ala vechi'l-ihata vukuf, edvar-1 ahirede
ahadis-i Nebeviyye hadis kitablannda topland1ktan sonra kurunu
1
lbn-i Abdi'l-Ber, ~eyhulishim Ebu bmer, Yusuf ibn-i Abdillah ibn-i Abdi '1-.Ber'dir. Enduhls'un en buyuk imam1dtr. D<; yuz altmt~ li<; senesinde Kurtuba'da dogmu~tur. Memleketi ulemil.smdan tahsil-i ilim ettikten sonra butun islam
ilim merkezlerini gezmi~ ve M1str'da, Mekke'de ehl-i hadise mulazemet edip her birinden icazet almt~ttr. Ebu Velid Baci Ebtl bmt>r seviyesinde bir muhaddis yoktur,
demi~tir. ibn-i Abdi'l-Ber te'lifatmm <;oklugu ve guzelligi ile i~tihar eden eil.ztmdan
rna 'duddur. Yalmz milntesib I.Julundugu Malik! fukahas1 arasmda degil, butiln
ulema-yt islamiyye arasmda sozleriyle, fikirleriyle istidlal edilir gilzide bir simad1r.
imam Malik'in mezhebi ilzere yazd1g1 "El-Kiifi" nammda on be~ cild muazzam bir
eseriylt> Ashab-1 Kiram'm terceme-i hallerine clair "El-lstilib" 1, "El-lstizkiir" 1 misline tesadtif edilmiyen ~aheserlerdir. Dort yuz altmt~ li<; senesinde "~auba" da
vefat etmi~tir. ( Tezkiretu'l-Hujjliz : C. g, S. 324).

F.: 4

TEHECCOD BAHSt

50

ahire ricali ic;in tniiyess~r olmutur. Hazret-i Resul, duha vaktinde

Hazret-i Aie nezdinde nadir bulunurdu. Qok zaman mescidde,
yahut misafir olarak Ashabmdan birisinin yamnda veyahut da- Dmmiihat-I miisliminden birisinin odasmda bulunurdu. Bu sebeble
Hazret-i Aie, Resul-i Kibriya'nm Duha namaz1 kild1gmi
gorememiti de, Rcsul-i Ekre~'in Duha namaz1 klldigm1 gormedim, dcmitir.
Sonra bu nefi ve inkar asi-1 salata degil, muttariden mi.idavcmete miiteveccih olabilir. Bu ciheti M ii slim'in M u az e Bin t-i
Abdullah-1 Adeviyye'nin rivayet ettigi atideki bir haberde te'yid
etmektedir.
M u a z c demitir ki: A i c radiya' lliihu anha' dan Res u l u lla h
sal/a' lliihu al~yhi ve sellem Duha namazm1 ka<; rek 'at k1lard1? diye sordum. Hazret-i Aie: Dort rek'at k1lard1, Alliihu-Teala'mn diledigi
kadar ziyade de ederdi, diye ccvab verdi. Bu hadis yakmda ge<;mitir.
Hattabi de: Hazret-i Aie bilmedigini, gormedigini degil;
bildigini, gordiigiinii haber vermitir, diyor. Fakat bu tevcihler,
lbni'l-Kayyim'in Kiitiibii Sitte ve diger asan hadisiyyeden senedleriyle ,(adii' l-Medd'da naklcttigi bunca rivayetler ve bilhassa M iis I i m'in Muaze'den, Ahmed ibn-i Hanbel'in Ummii Diirre'~en
t4hric ettikleri hadisler kar1Smda bu t~vcihlerin pek de yerinde olmad1g1 anla1hr. yiinkii Resul-i Ekrem'in Duha namaz1, Hazret-i
Ai~e ic;in de mec;hul olmad1gm1 anhyoruz.
Binaenaleyh arih A y n i'nin tevcihi vechile bu nefi ve inkar,
asl-1 salata degil, belki devam ve muvazabete miiteveccih olmahd1r.
Nefi ve inkarm boyle asl-1 salata degil, miidavemete miiteveccih
olduguna gore, Hazret-i Aie izahiyle megul bulundugumuz hadisinde: Rcsulullah'm ale'd-devam Duha k1ld1klanm gormedim.
Fakat bu Duha namazm1 ben, devamh olarak k1lard1m, demi oluyor.
TERCEME-i HAL :

Hadis-iCrifte ismigec;en Muaze Bint-i Adeviyye, Ummii'sSahba-i Basriyye'di.r. Abide bir kadmd1r. Ali ve Aie radiya'lliihu anhiima'dan rivayeti vard1t. Kendisinden de Ebu Kdabe, Eyyub, As1m-1 Ahvel gibi birtakim zevat rivayet etmitir. lbn-i
Main Muazesika'd1r, demi. Zehebi'de diyor ki: Bana vas1l olan
habere ~ore Muaze geceleri ibadetle ihya eder ve : Hayatta uyuyan

(g
k.,

d<

di
b~

su
ih

TEHECCODDE KADEM-1 SAADET'tN ~i~TtGt

51

goze hayret ederim. Benilll, bildigime gore uzun uyku kabirdf:'dir, der
imi. 1b n- i C e v z i, M u az e'nin seksen i.i<; tarihinde vefat ettigini
bildirmitir 1.

TERCEMESi

Mugirc ibn-i ~u<be radiya'lliihu anh'ten-rivayet cdilmi~tir:

Mug ire demi~tir ki: Neb i salta' lliihu aley hi ve sellem

(gece) namaz kilmak i<_;:in iki ayag1, yahut iki baldm ~i~ene
kadar ayakta dururdu. Kendisine (Hazrct-i Ai~e tarafmdan : Ya Resula'lHih! Allah, senin i~lenmi~ ve i~lenmesi farzedilmi~ giinahlanm magfiret etmi~tir. ibadet hususunda ni<_;:in
bu kadar me~akkat ihtiyar ediyorsunuz ?) denilirdi de, R es u 1- i E k rem : (Ben, bu gufran-1 ilah iye kar~1 gece namaz1
ile) ~iikreder bir kul olmiyayim m1? diye cevab verir idi.

I Z A I--f I
RA:viLER, Riv A. YETLER :

Bu Mugire hadisini Buhari, Rikak ve Tefsir bahislerinde de

zikreder. Muslim, Evahir-i Kitab'da, Tirmizi SaHit bahsinde,
Nesei de Salat, Tefsir, Rikak bahislerinde, ibn-i Mace de Kitabi.i's-Salat'ta tahric etmilerdir.
B u h a r i Tehecci.id bahsinde kadem-i Saadet'in namazda UZUP.
mi.iddet tevakkuftan itigine dair bir bab a<;:IDI ve orada yalmz bu
hadis-i Crifi zikretmitir. Bu babm unvanmda Hazrct-i Aie'nin :
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem, mubarek ayaklan <;:atlaymcaya kadar
k1yam buyururdu 2 dedigini de ta<Jikan rivayet ediyor. Bu Hazret-i
1

Huliisa : 427.

[<.>-'~] ..::...<.!..ii.;.,Jk.4;1

,_;_,.4.!.)\_,_,k.A.II L...; J!.i; ~ f""-'~ ~ I

J-" _,~1 it,;

TEHECCOD BAHS1

52

Aie hadisini Sure-i Feth' in tefsirinde de Mi.isned'en rivayet etmitir.

Buhari'nin metninde bu hadisin suret-i sevk1 sima' tarik1yledir. Ve
tabii daha kuvvetlidir. Fakat miiellif Z e bid i, ihtisar zaruretine mebni an'aneyd tebdil etmitir. Kerime rivayetinde ( J..... ~ i.A:l ) suretinde mazbuttur. Hazret-i Aie hadisinde de ( J)l ..r i_,A.! 01.5' )
suretinde rivayet edildiginden tercemede kavis i\inde gecc kaydiyle
takyid ettik ki , as1l mevzuumuz budur. ( o\....U i; .;,... ) ciimlesi miiteaddid suretlerde rivayet edilmi ise de hunlarm ciimlesi hir ma 'naya .
delalet ettiginden izahmdan sarf-1 nazar ettik.
( ln kane )deki in edat1 hemzenin kesriyledir, in-i sakileden muhafteftir. Ash (innehu kane) dir. Zamiri an hazf ve in-i sakile tahfif
edilmitir.
(Fe-yukalu lehu) mechul s1ygasiyle rivayet edilmitir. Ne mekulii
kavil, ne de kail zikredilmemitir. Tecrid'in ash olan Buhdr metninde
de boyledir, Hazret-i Peygamher'e ne denilmi, kim soylemi?
Bunlar Buhari'nin, Mugiyre'den gelen rivayetinde me\hul birakilmitit. Bu iki noktay1 Bezzar'1p., Ebu Ya 'la'mn, Taberaninin, lbn-i Mes'ud'dan, Enes lbn-i Malik'ten, Ebu Hiireyre'den, Nu 'man lbn-i Bqir'den mealen miittehid olan rivayetlerinden ogreniyoruz ki : Allah senin ilenmi ve ilenmesi tahmin edilmi
gi.inahlanm magfiret etmitir, denilmitir. Bu sozii soyleyene gelince,
bunun da Hazret-i Aie oldugunu S1ddika-i mi.iariin-ileyha'nm
kendisinden ogreniyoruz. Hazret-i Aie: -liJ :..:1 J>-"-' 4 I.(~ L:...,.; r n"
(( .!11..:1 _,A&. = Ya Resula' lliih! Sizi Cenab-z Hak magjur etmi~, ibadet hususunda nifin bu kadar me~akkat ihtiyar ediyorsunuz.." demitir. Bu rivayet
Jeri tercememizde .u zunca hir fikra olarak kavis i<sinde gostcrdik.
BiR

TENBIH :

Baz1 ulema demitir ki, Kitah ile Si.innet'te baz1 enhiya ic;in gi.inah isnad edilmitir. Mesela Hazret-i Adem hakkmda (,_, i.)T ~-.J )
buyurulmutur. Bu ve emsali nususta varid olan zi.inf.tbu enbiya,
Kitab ve Si.innet'e izafe edilerek lisan-1 Kur' an ve hadis ile tekelliim
edilmelidir. Kur'an ve Si.innet'in haricinde enbiyaya zi.inub izafe edilmemelidir.
Kitab ve Si.innet' te varid olan zi.inub da terk"i evla ile te 'vil edilmitir. Terk-i evla, enbiya ic;in c;ok gori.ilerek bundan (zenb, gi.inah,
rna 's1yet) ile tabir edilmitir. N~s1l ki baz1 ulema ( ~_,.a I ..:...1;.-_, 1...-: 'Y I .;:...\;..- )

DA VUD PEYGAMBER'lN TEHECCODO

53

demilerdir. Yani ebrar-1 ummctin iledikleri hayrat ve hasenat, mertebe-i kurbe vasll olan rical-i mukarrebin ic;in seyyiat telakki" edilir.
~u halde Hazret-i Aie'nin Resul-i Ekrem Efendimiz'den iba{iet iqin fazla uziilmelerinin sebebini sorarken : "Sizin matekaddem ve ma-teahhar yani gefmi~ ve gelecek, i~lenmi~ ve i~lenecek kajfe-i
ziinubunuz ajv ii magJiret olunmu~tur" demesi, Sure-i Fetih'teki tebir-i
ilahiye izafeten soylenmi oluyor. Hatta Ebu Hureyre hadisinde bu
suretle tasrih de edilmitir: .y i"'.o; L. d.;.i.<- ~ .J\ ..ill .y !J,L':"' .~;_, -!..11~ j...i.J11"
".;.:-t; LA-' .!.!~~ = ra Resula' lliih! Siz biiyle me~akkatli bir ibddet hayatz ya~ryor
sunuz. Halbuki gefmi~ ve gelecek giinahlarznzzzn tamamen magjiret olundugu
Allah tarajindan size teb~ir buyurulmu~tur."
TERCEME-i HAL :

Ravi Mugire !bn-i ~u 'be, !bn-i Amir-i Sakafi'dir.

Hendek harbi s1rasmda musliiman olmu, Hudeybiyye'de bulunmutur. Kendisinden yiiz otuz alt1 hadis-i Crif rivayet edilmitir. Bunlardan dokuz hadisin rivayetinde Buhari ile Muslim ittifak etmilerdir. Bir hadisini Buh a ri, iki hadisini de Muslim munferiden rivayet etmitir. Kendisinden oglu 1-lamza ile Urve, ~a'bi rivayet etmilerdir. Y emame, Y ermuk, Kadisiyye gazalannda bulunmutur.
Gayetle akll, edib, fatin, dahi bir zat idi. Hicret'in ellinci y1hnda vefat
etmitir. (Hulasa: 329).
,.~,.

\..,._~

-'lr. . "'
,..
..
l ...
JJ) ~~ J u~ \:;J I 0~ J .J ... ._ ~ JJ) I
,
,
/

ssi

,. . .

of-:._ 0._

1.~"'
.,...a;;
~ ,.',.,.,.. "",.",..,
~I J1~ ':>\...a.JI ~;~~-I A.! J\j r-L J

. o""', JJ,_. ~.,

:--:J.,

0\s-- J .~~~; r~~ ~rsl _ ,~. ~H ~;.i;

JJ) I J~

~~

'->:::J I 01

~~~; ~~:~ Jt;:;

TERCEMESi

Abdullah 1bn-i Amr 1bn-i

dan ~oyle rivayet edilmi~tir.

As

radiya'llahu anhi.ima'-

~1

TEHECCOD BAHSt

Abdullah 1bn-i Amr'e, Nebi salla'lliihu aleyhi ve

sellem demi~tir ki:
Allah\~

Teal<1'ya en sevimli olan namaz, Davud (aleyhi's-selam)'m namazrdrr. Yine Allahu Teala'ya en sevimli olan
oru<;, Da vud (Peygamberin) orucudur.
D a v u d, gee en in yansmda uyurdu. Ve gecenin ii<;te birisindc namaz kilard1. Geccnin siidiisiinde yinc uyurdu. Da vud,
bir gi.in oruc tutardr, bir gi.in de iftar ederdi.

1 Z A HI
RA.viLER, RiVAYETLER

Bu hadisi Buhari, Ahadis-i Enbiya'd:t da Kuteybe'den tahric

ctmitir. Muslim, Ebi:t Davud, ibn-i Mace de Savm bahsinde,
Nesci hem Savm, hem de Salil.t bahislerinde zikrctmilerdir. Haz-
rct-i Davud'un namaza tahsis ettigi suli.isii leyl, gece altr pan;:aya
aynldrkta dordiinci.i vc bqinci pan;alara tesadiif eden zamandrr.
Si.idusii ley! de altmo ciizii'diir ki, fecrin tulfmndan bnceki zamandrr,
ve tam sehcr vaktidir. Hazrct-i Davud'un dordiincii ve bqinci
pan;alan ibadete tahsisinin selwbi, bu zamanm bir saat-i. icabet olmasmdan dolaytcllr. (!}go) met sayt ilc tcrccmcsi gclccek olan E bu
H i.i r c y r c had isindc : "Gcccniii sui i.isi.i ah irindc dua cdenlerin dileklcri verilccq~i, istigffu edcnlcrin map;firct olunacagr habcr verilmitir
ki, gcccnin bqinci pan;ast her iki ciiz'iin nokta-i itiraki oluyor. Seher vaktinin tckrar uykuya tahsis cdilmesi de tchecciid namazmdan
hasrl olan yorgunlugu dinlcndirmck maksadma mebnidir.
( .:ill Jl o)I....JI ..,..,...I ) daki "Ehah' ' kclimesi mahbfth rna 'nasmadtr,
sevimli dcmektir. Ef'al-i tafd ilin bu yo Ida isti 'mali pek azdtr. Ekseriyctle fail rna 'nasmda isti'mal olunur. Ccnab-1 Hakk'm muhabbeti,
hayrr irade buyurmasmdan kinayedir.

Bir giin yemek, bir gun iftar ctmek suretiylc oruc tutmamn efdal
olmast, daimi oruclu bulunmaga kryas iledir. Kuva-yr bedeniyyenin
boyle daimi bir ibadcte tahsis edilmesi, sair ibadetlerden inkrtai miistelzim oldugundan D a v u d ~eygamberin orucu efdal olmutUr.

.F'ridun
':

~,

_, FUl

RTT~.,

... fi

RESUL-t EKREM'lN TEHECGOD VAKT1

.,,., ,
. . .,. . o,..
'I .. :' ,,.......
~
"'J
., ""
.,, ,,.,
""

~I

_....--

~ls-" ~~
,.,

\,oo

.;

,.

J
... ,. '* "' "'
~ tj t..,.:s. J. 1 , ~;,)

""

t+J J:~

~IJ} ~t J

,., .,

~--

,.~

"'

"'

u.n~

."",.Jl,.

"'

55

:.r . ss2

o ...

,,

,,

'"

_,.

~,.

t~I...\JI t~ J ~~ 4UIJ.-." ~I ~J .....J

-.;;

tJl..,aJI t~

,.

.J

,,

Jl
,,.,

1,;1 \ J~ ~l$'" : ~Jtj ~ \ J~

~ ......

.J. ,aj

rlj

,,

tJ~JI e:~ l.;l

TERCEMESi

A i ~ e radiya' llahu anha' dan rivayet

edilmi~, H a z ret- i

Ai ~ e

demi~tir

ki :
Resul-i Ekrem salla'lldhu aleyhi ve sellem'in en ziyade
ho~landrgr ibadet, devamh oland1. A i ~ e'ye:
Res u l u 11 a h gece namazma ne zaman kalkardr? diye
sorulmu~, Q da:
Horoz sesini i~itince kalkardr, diye cevab vetmi~tir.
Bir rivayette de Ai~e: Resul-i Ekrem, horoz sesi i~i
tince kalktr, miiteakrben namaz kildr, demi~tir.

1 ZAH I
RA VILER,

RIV A YETLER :

Muslim, Ebu Davud, Ncsei bu hadisi Kitabii's-Salat'ta

tahric etrnilerdir. B u-h ar i gerek bu hadisi, gerek bundarr evvelki vc
bundan sonraki hadisleri zikretrnitir. Zebidi, (ve fi rivayetin) kavliyle hadis-i sabtkm, baka bir tarik ile rivayetine iaret ediyor ki, bu
da Buhdri rnetninden ogrendigirnize gore, Buhar.i'nin "Muhammed
lbn-i Seliim" dan rivayetidir. Ebu Zer rivayeti boyledir. Birinci
rivayeti ise "Abdiin" dandtr.
LOGAVI IZAHLAR :

(Ed-dairn) lafz1 devamdan me>huzdiir. Ve orfi rniilaiernet ve

rniidavernet maksuddur, her zamana iimulii olan bir devarn-1 mut-
lak degil. Qiinkii devam-1 mutlak miiteazzirdir. Ve binaenaleyh malayutak1 tekliftir. ~u halde hadisten rniistefad olan ma'na: Resul-i
Zi-an'm en<;ok sevdigi ibadet, gecenin rnuayyen zarnanmda kalk1p
tehecciid narnaz1 kilrnaktt, dernek olur.

TEHECCUD BA.HSt

56

(Sarih ) horozdur. Sarha da iddctli sayhaya dcnir. Horozun ottiigii zamam ta 'yin hususunda gecenin msfi, ondan biraz 'evvel veyahut biraz sonra veya siihisii ahir olmak iizere horoz sesi kadar <;ok
nokta-i nazar dermiyan etmilerdir. Horoz, bu yakitlerin hepsindc
oter, fakat arih ibn-i Battal'm dedigi gibi, onun <;Ilgmca sayhalanmn tevalisi ancak siiliisii ahirde duyulur. Davud peygamberin
Cenab-1 Hakk'a scvimli gelen tehccciid namazmm vakti de bu degil
mi idi? Saat-i icabetin de siiliis-i.i ahirde oldugunu (590) rakamiyle
tercemesi gelecek Ebi'1 Hiireyrc h'ad,isinde gorecegiz. Bunlar,
Hazret-i Aie'nin maksad1, siiliis-ii ahir olduguna bizc pek giizel
rehberlik edebilirler.
HDKUMLER :
Bu hadis-i erifte ibadetc tqvik ve tergib vard1r. Az, fakat devamh olan ibadetin, <;ok fakat inkitaa maruz olan ibadetten hayuh
oldugunu da bu hadisten ogreniyoruz. Mqakkatsiz, kulfetsiz yap1lan
ibadetler hie; iiphesiz nefsin neat ve inirahm1 ve bu suretle devammi mucib olur. Binaenaleyh ibadette i 'tidal ve ikt1sad iltizam, guliiv
ve ifrattan ictinab cdilmesini de bu hadisten istifadc ediyoruz.
"Resululliih gece namazzna ne zaman kalkardz?" diyc soran zat, bu
hadisi Hazret-i Aie'den rivayct eden ~'Mesruk jbn-i Ecda' "d1r.
Bunu Bu h ar i'nin hadisi Stlrct-i SC\'k,inden anhyoruz. Bundan baka
Mesruk: "Resul-i Ekrem hangi ibddeti fok severdi ?" diyc de sormu~,
Hazret-i AiC de "Devamlz ibiideti" diyc ccvah vcrmitir. Zebidi
merhum hadisi ihtisar cdcr ikcn hadisin sual vc ccvab mahiyetinde
olan Cklini de degitirmitir. Miicllifin ihtisar ic;in mctn-i Buhiiri'dc
fazla tassarruf cttigi hadislerdcn birisi de budur.

.J.,

,.,. ,

0~

0 /

.. ""'

l> ~~ _r-J I oLiJ I l: : ~H.i 4.;~ ,.<t.: IJ__J u.~ J . 58 3

... ~_.""

o:.,,.. JO! ... ~ ...

tJ. . J ;-::J_y

'.1

o"'

':Jl

TERCEMESi

Yine
k a- i

Ai ~e . radiya' lliihu

mii~ariin-ileyha

RA.viL
Bu ha
bii's-SaU'lt't
(Ma e1
denildigi iii
Resul
duklan, bu
mebdei bil~
horoz sesiyl
arih Ayn i,
ge<;en hadis
tan sonraki
in bir terce
ak1ben de i
gosteriyor.
etmitir. Bu
nd1r da den
Battal di)l
Ramazan-1
zan-1 erift
diger bir h
BiR SUA
olduguna g
Ltlr yok m
CEv.A.B

z: t.

""~

.u~l J. ~ ~~:J I LS:~; l...~ l.i

Seha r
lurdu. Ha
aleyhi ve s

anha' dan gel en bir habcrde S 1 d d idemi~tir ki:

E b C1

e l e mc, 1
ni; ye lcrini

SEHER VAKTt UYKU

57

Sehar vakti onu, benim yammda muhakkak uyur bulurdu. Hazret-i Ai~e (onu zamir-i gaibiyle), Neb i salla'lliihu
aleyhi ve

sell~m'i kasdetmi~tir.

I Z A HI
RA. VILER, RIV A YETLER
Bu hadisi Muslim, Ebu Davud, ibn-i Mace de Kitabi.i 's-Salat'ta tahric etmilerdir.
(Ma elfiihii), "A<!a vecedehu'' ile tefsir edilmitir. Schar, yukanda
denildigi i.izere tulu-u fecirden evvelki vakittir.
Resul-i Ekrem Efcndimiz'in schar vakti uykuda bulunduklan, bu had is ten sarapaten ma 'lf1m oluyor. Yalmz bu . uykunun
mebdei bildirilmiyor. Bu cihetlc hadis arihlerinden baz1lan bunu,
horoz sesiylc kalktp namaz ktld1ktan sonraki uykudur, diyor. Fakat
arih Ayni, yukanda Hazret-i Aie'nin (574) i.inci.i olarak tercemesi
ge\en hadisindeki rivayeti vechile sabah namazmm si.innetini ktld1ktan sonraki 1zt1ca' buyurmaland1r, diyor ve delil olarak da M i.i s I i m'in bir tercemesindc: "Babii' l-l<.llca' ba'de rek'ati' !-Jeer" demesini, mi.i teak1ben de izahl sadec!.inde bulundugumuz bu hadisi rivayet etmesini
gosteriyor. Yine (5 74) i.inci.i hadise istinaden nevmi, 1zt1ca' ilc tefsir
etmitir. Bu nevm, Davud alqhi's-selam'm si.idi.is-i.i leyldeki uykuland1r da deniliyor ki, sehar vaktindeki uykudan ibarettir. ~arih ibn-i
Battal diyor ki : Resul-i Ekrem'in sehar vaktindeki uykulan
Ram.azan-1 Crif haric olmak i.izere uzun gecelere mahsus idi. Ramazan-1 Crifte ise sahurun te 'hiri, terccmcsi (gIg ) UnCU oJarak geJecek
diger bir hadis ile sabit olmutur.

BiR suA.L : (Ma elfahi.i) de gaib zamiri Rcsfd-i Ekrem'e raci'

olduguna gore, kablc'z-zikir 1zmar gibi metn-i hadistc bir edcbi mahzur yok mudur?
CEVAB: Yoktur: Bu hadisi Hazret-i Ai~c'den ridyct eden
zat, EbC1 Selemc ibn-i .1\.bdurrahman ibn-i Ad't1r. Ebf1
Seleme, Hazrct-i Aic ilc Resul-i Ekrcm'in mcnaklb-1 seniyyelerini gori.ii.irken sa bah namazmm iki rC'k 'at siinnctini kildiktan soma schar vaktindcki Rcsfd-i Ekrcm 'in uykusunu Hazrct-i
Aic'den sormutu. 0 da : Schar \akti onu, bcnim yammda uyur
bulurdu, diyf' cf'va.b vermiti. Bu cihctle kable'z-zikir izmar cdilmi
olmuyor. Bununla berabcr bu zamii V-J 4:1.. .:1.1 J.... ..,-~ 1 ~ ..;) kavliylc

tefsir de cdilmitir.

TEHECGOD BAHSl

sidir. Na
oldugu h
Ekrem'c

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mes'ud radiya'lltihu anh'ten ~oyle

rivayet edilmi~tir:
1b n- i Me s 'u d demi~tir ki : Bir gece ben, Neb i salta' lltihu
aleyhi ve sellem ile beraber namaz klld1m. Resul-i Ekrem
mutemadiyen kaim idi. (Bir derecede ki) en sonu ben, fena
bir i~ i~lemeyi kurdum.
Ne du~undun? diyc lbn-i Mes'ud'a soruldu. lbn-i
Mes 'ud:
lstedim ki, ben oturay1m da, Neb i salta' lttihu aleyhi ve
sellem'i (ayakta yalmz) b1rakay1m.

I ZA HI
RA.viLER, RiVAYETLER:

Bu hadis-i Crift M i.i slim ile 1bn-i Mace, Kitabi.i's-Salat'ta,

T i r m i z i de ~email bah sin de tahric etmilerdir. B u h a ri, gece ktyamm uzatllmasi hususunda bir bab a<;rnitir. Orada bu hadis ile
Huzeyfe radiya'lliihu anh'in bir hadisini zikretmitir ki: Nebiyy-i
M u h t ere m, gece tehecci.id namazma kalkttgmda agzm1 misvak
ilc ogardl 1 mcalindedir.
"Hememtu" den mi.istefad olan "Hem" kasd rna 'nasthadtr. "Ezeru" kelimesi "tedeu'' gibi Arab'm mazisini imate ettigi elfazdan biri1

u~UI if ~it; 1~\ .JLS'

t-"' J

)..

~I

J. . .

._r.JI .J\ : dj. ~I

c.S;J

[ <.SJ~JI ,\.))]

U;_..i- ,j<-

!.ll_>-)4 .\.;

..r"J~

riiku' ve
den ve sa
him-i
ciimleden
kmda da
lim'in ri
ki: Neb!
soruldu <
buyurdul
Bur a
ya delalfj
Davud'u
te'yid et1
Bir I<
efdal oldt
cac etm
anh'ten r
lbadetlerin
Bun!
rivayet et
Sami t'i
Bir kul A
kak o sec
affeder, oj
ediniz 1 .
Bu
turuk-u ~
.. t m;,
gore

TEHECCOD NAMAZINDA KIYAMIN UZATILMASI

59

sidir. Nafile namazm, kiyama muktedir iken oturarak kilmmasi caiz

oldugu halde tbn-i Mes'ud'un bunu emr-i su' addetmesi, Resul-i
Ekrem'e muhalefet eklinde terk-i edeb olmasmdan dolayidir.

l4

~UKUMLER :
Bu hadis-i eriften, tehecciid namazmda tul-i kiyamm kesret-i
riiku' ve siicuddan efdal oldugu sarahaten miistefad oluyor. Tabiinden ve sair eimmeden Ciimhur'un mezhebi budur. Mesruk, tbrahim-i Nahai, Hasan-i Basri, Ebu Hanife, Ebu Yusuf bu
ciimledendir. ~ afi i'nin, Ahmed 1 bn- i Han be l'in itiraklcri hakkmda da bir kavil vard1r. Ciimhur'un delillerinden birisi de M ii slim' in rivayet ettigi Cabir hadisidir. Cabir radiya'lliihu anh demitir
ki: Neb i sal/a' lliihu alqhi ve stllem' den, hangi namaz efdaldir? diye
soruldu da Resulullah cevaben: Kunutu uzun olan namazd1r,
buyurdular.
Burada kunut kiyam manasmadir. HUU ( gibi birtakim rna 'naya delalct eden kunuttan k1yam rna 'nasi maksud oldugunu E b u
D a v u d'un rivayetinde k1yamm sarahaten zikredilmi ):mlunmas1
te 'yid etmektedir.
Bir kiSim alimler de riiku' ve siicudun <;ok olmas1 uzun k1yamdan
efdal olduguna zahib olmulardir. Bunlar da birtak1m hadislerle ihticac etmilcrdir. Ciimleden birisi M ii s l i m'in Sub an radiya' lliihu
anh'ten rivayet ettigi hadis-i eriftir: ".) -'':'.JI3 t__,)) _;) Jl.<-)11 j..ail =
!.P!!etlerin en de,~erlisi ve hayzrlzsz riikziu ve siicudu fOk ol~ndzr."
Bunlann ihticac ettikleri diger bir hadis de Ibn-i Mace'nin
rivayet ettigi Ubade fbn-i Samit radiya'lliihu anh hadisidir. 1bn-i
Samit'in rivayetine gore, Resu,l-i Ekrem oyle buyurmutur:
Bir kul Allah nzas1 i<;in bir kcrre secde edince Cenab-1 Hak muhakkak o secde sebebiyle bir hasene yazar, yine secde sebebiyle bir giinah
affeder, onu bir derece de yiikseltir. Binaenaleyh Ashab1m! Qok secde
ediniz 1 .
Bu mealde Tahavi'nin, tbn-i Hanbcl'in, Beyhaki'nin de
turuk-u miiteaddide ile rivayetleri vard1r. Evzai'nin ve bir rivayete
gore fmam-1 ~afii ve Ahmed fbn-i Hanbel'in, Muhammed
FIKHi

lat'ta,
kiyais ile
hiyy-i
misvak
"E;:;ebiri-

Lr.

4)

L. : J.,.A~

t-- 3

c}n . ~

.)...

. .:...

.ill

l~ 3

J..... .ill J..,.....;

c..,... <(jl .:... .il l <.S;,.; .;...l..... J .

4=-....- l~ 41 J~

3 j.<. .ill~

o.) l~

.r

)I I ~ .ll "":---~ _.~., .:,..

[~L..:,.: I .I 3 .;] .)Y:--11.:,.. 13 _;s'"li .~.;.)

TEHECCUD BAHSt

60

ibn-i Hascn'in mczhebi de budur. Bu mezheb, lbn-i Orner

radi;a'lliihu anhiimd'dan da rivayet edilmitir 1

Riyasct-i Cclilc tarafmdan miisveddelerimi tedkike memur buyurulmu olan Saym Hamdi Akseki'nin hat1rlatt1g1 bir miihimmeyi
arzetmek istcrim. CiimhC1r'un mezhebiyle ami! olmak i<;in tabii mu:
sallinin uzunca sureler bilmcsi icab cder. Fakat namaz surelerinden
vc belki de Fatiha suresiyle lhlas-1 ~erif'ten baka bir ayet bilmiyen
ashab1 tehccciid i<;in E v z a i mezhebiyle a mel etmek ve aded-i rekeatm kesretinden riiku' ve siicudun feyz ve faziletinden istifade etmek
zarC1ridir. Bu da ihtilaf-1 iimmetin, rahmet-i vasia olmasmm berekat-1
ftsanndand1r.
TERCEMb-i HALLER :

Burada iki terceme-i halden bahsedecegiz : A b d u !Ia h 1b n- i

Me s 'u d ile Sub an radiya' lliihu anhiimd.
AsnuLLAn lsN-i MEs'un radiya'lliihu anh, lmam-1 Rabbani
Ebu Abdurrahman-1 Hiizeliyy-i Kufi'dir. Kudema-y1 Sahabe'den olup Hazret-i Omer'den cvvel miisliiman olmu idi. islama
gelenlerin altmciSI oldugu hakk1hda da rivayct vard1r. Sahabiyattan
olan validcsi "Ummii Abd" e nisbetlc "lbn-i Ummii Abd" denmekle
rna 'ruftur.
1 bn-i Mcs 'ud Hazrctlcri islam olduktan soma Hizmet-i Nebeviye girmi, Bedir gazasmdan balayarak biitiin meahidde R ~~ ul-i Ekrem'in maiyyet-i seniyyelerinden aynlmamitl. Sefer ve
hazarda daima sohbet~i Scniyyede bulunmak berekatiyle fikihta,
kiraat-i Kur'fm'da en yiiksck payeyi ihraz etmiti. Zaht-I elfaza son
dcrecc ihtimam eder, rivayette iddet iltizam cylerdi. Tilmizlerini de
clfaz-1 nus(tsun zabtmda tehaviinden her zaman men' eylerdi.
Abdullah ibn~i Mes'ud dogrudan dogruya fem-i Saadet'ten
yetmi surc-i ~c rifc h1fzctmitir. Resul-i Ekrem, ibn-i Mes'ud'un hiiz \T klraat hus(tsunda bu hazakat w ihtimamm1 her zaman
takdir \T tahsin cdcrek : "Her kimyeni ndzil o!dugu gibi Kur'dn okumaga
muhabbet ederse Kur' dn' z, j b n- i U m m ii A b d' in kzrdati iizere okusun"
buyururdu 2 Abdurtahman lbn-i Yczid-i Nahai demitir ki:
1

A_yni: (C . :J , S. 6o6 )
Jjl Jlf L...;<. .JTJ..AJ I i.~.<.; .JI ..,_.,.. I .:.r

"=1" .I J.... .:ill J_,_.....J J\;

; )' ..\;] .1~" i I .J.I ;.1_;> J-" .i _;.4).;

: ~-- .J

[ J,;L.;J. I

Biz bir k

ram ifind
stllem'e e
lisamnda

cevaben
Mes'ud,
mertebece
Sii
Mudau
lbn-i
Mes'ud
bir me~
dulliih
Muhamm
Bunlara i
kmda .si;:;i
ya'lliihu a
bakarak:
radiya'lla
heraher
bu tebi
ibn
de hadis
elfazmd2
Amr-i
meclis-i
"Kiile R
bir ihtiy;
viicudiin
Resulul
yakm buy,
alileri,
zamamn~
lb
lah'a 2 1

lD
2

Ti

ABDULLAH iBN-1 MES'UD

Orner

~ ur bulmrneyi
:.> ii rnu:
erinden
Jlmiyen
I rekea. etrnek

~ rekat-1

61

Biz bir kerre H uzeyfe radiya'llahu anh'in yanma gidip: "Ashdb-z Kirdm ifinde hiddyet ve hiisn-i siret cihetiyle Resulullah salla'llahu aleyhi ve
sellem' e en benzeyen zdtz haber verir misiniz? Biz, Kit db ve Siinnet'i onun
lisdn zndan i~itelim, ondan hifzedelim" demitik. H u z e y f e Hazretleri
ceva. ben: " Bu gii<;fde evsdji hdiz olan zdt, jbn-i Mes'ud'dur. jbn-i
Afes' ud, biitiin Ashdbzn malifuzdt-z ilmiyyesini bilir. 0, Ashdb-z Nebi'nin
mn-tebece Allahu Tedld'ya en yakzn olan mubdrek bir simdszdzr" dernitir.
Sufyan-1 Sevri de Ebu tshak vas1tasiyle Harise tbn-i .
Mudarrab'dan Oyle rivayet etrnitir. Harise dernitir ki: Orner
1bn-i Hattab radiya'llahu anh Arnrnar ' 1hn-i Yasir ile 1hn-i
~fes 'ud'u KUfe'ye gonderrniti. KUfe'ye geldiklerinde bize Halifenin
bir rnellftru okundu. Onda: "Size Ammdr jbn-i Ydsir'i emir, Abdullah jbtz'-i Mes'ud'u muallim ve vedr giinderiyorum. Bunlar Ashdb-t
Muhammed salla'llahu aleyhi ve sellem'in ehl-i Bedir'c!en iki necib simdszdzr.
Bunlara iktidd ediniz, emirlerini kabUl ediniz. Bilhasfa j b n- i Me s 'u d haklunda .sizi ben, nefsime tercih ettim" denilrniti. Bir kerre de b rn e r radiya'llahu anh ayakta bulunan 1hn-i Mes'ud Hazretlerinin endarnma

bakarak: 1te ic;i ilirn dolu bir dagarCik 1 dernitir. 1 b n- i Me s 'u d

radiya' llahu anh'in ufak tefek yap1h hafif bir vilcude malik olrnakla
beraber yiiksek deha-yt ilrnisi diiiiniiliince, b rn e r 1 b n- i H a tt a b 'm
bu tebihindeki belagat ve is~beti iyice anla1hr.
1hn-i Mes 'ud'un, saha-i rnahfuzat1 bu kadar geni oldugu halde had is rivayetinde iklal ve irnsak eylerdi. Bu da ahadis-i erifenin
elfazmda son derece rniiteverri' olmasmdan ileri geliyordu. E b ft
Arnr-i ~eybani dernitir ki: Bir sene kadar 1hn-i Mes'ud'un
rneclis-i irfanmda bulundurn. Bir liizurn ve zaruret hissetrnedikce:
"Kale Resulu~llah salla'llahu aleyhi ve sellem" dedigini iitmedirn. Fakat
bir ihtiyac iizerine : Kale Resulu' ltah salta' llahu aleyhi ve sellem" deyince
viicudiinii bir titreme istila ederdi. Ve : "b .yo ~)_,1 I~ J~ _,1 I~ Jli=
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem biiyle veydhut bunun gibi,y4hut buna
yakzn buyurdu" der idi. N astl ki 1b n- i M ~ s 'u d Hazretlerinin bu de 'b-i

alileri, gerek kendi telarnizi ve gerek sair zevat-1 rnuhaddisin ic;in

zarnamrntza kadar ittiba edilen bir siinnet-i ilrniyye olrnutur.
1hn-i ~ihab,' tbn-i Mes'ud'un, Abdullah 1bn-i Abdullah 'a 2 Oyle vastyyet ettigini rivayet etrnitir : "Yd Abda' ltah bir ce1
2

.t.k J.
JLU il.i ..\i _, :..>._.. c~.l J l ;r yr ._)a; ..\i_,
Tabii ricali arasmda Abdullah lbn-i Abdullah adh bir hayli niviler

62

TEHECCOD BAHS1

miyet ejriidznzn akzllarz ermiyecegi miiJkil bir hadsi onlara rivayet edersen
muhakkak o hads onlardan btizzlarz ifin Jitneyi, dalaleti mt1cib olur" demi
vc herkese ak1l ve idraki derccesinde hi tab edilmesini ta 'lim buyurIDUtur. Ebu'l-Ahves de Abdullah 1bn-i Mes'ud'un: "Ki~iye
giinah olarak her i~itt(~ini rivdyet etmesi kifayet edet 1 " dedig;:ti rivayet
ctmitir.
i bn-i Mcs 'tid Hazrctleri hadis rivayc:tinde son derece ihtiyatkar olduklan i<;in kendilerinden sekiz yuz kirk hadis rivayet edilmitir. Bunlardan altmi di:irdunu Buhftri ile Muslim muttefikan, yirmi bir hadisini B u h ar i, otuz he hadisini de Muslim munferiden
rivayct etmilcrdir. Sahabe'dcn bir hayli zevat ve kibar-1 Tabiinden
Alkamc, Esved, Mesruk, Kays lbn-i Ebi Hazim gibi bin;ok
muhim simfdar had is rivayet etmiler ve fetava-y1 ibn- i Me s 'u d'u
lnfz vc nakleylcmilcrdir. Scinra N e h a i ailesinin bir necl-i necibi
olan vc lrak hkhmm bir mesned-i muhimmi bulunan ibra.him
1b n- i Y e z i d- i N c h a i Hazretlcri bunlardan ahzettigi ahadis vc
ahkam1 Hammad ibn-i Ebi Suleyman'a nakil ve rivayetle ondan da Ebf1 Hanifc Hazrctleri ahzederek lrak meslek-i f1khisi meydana gelmitir. Bu mcslek-i f1khi, bir taraftan H az re t-i Al i'nin
kazaya ve fetavfl.Sl ile Kadi ~ureyh'in hukumlerinc miistenid olmakla bcrabcr daha ziyadc i bn-i Mes 'ud'un fetava ve merviyyatma muntehi olmaktad1r. Hicaz meslek-i fikhisi de Hazret-i Omer'in kazayasma, Hazret-i Aie, Abdullah ihn-i Orner, Abdullah ihn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'un merviyyat ve fetavasma
istinad ctmitir.
ibn-i Mcs'ud'un 'tilmizl-eri Ashab-1 Kiram'dan hie; birisini buyuk ustadlarma tafdil ctmezlerdi. Al kame, Mes ruk 'a : "Ashdb
arasznda fzkzhda A b dull ii h j b n- i Me s 't1 d' dan kuvvetli bir kimse yoktur"
dcrdi. imam Ebu Hanifc de Evzai'ye i:iylc demitir: "jbrah m- i .N eh a, Sa lim j b n- i Ab dulliih'dan ejdaldir. Ef,er miisahabe-i
seniyye bmkatz vlmasaydz, ben deidim ki, A l kame de A b dull ii h j b n- i
Omer'den efdaldir".
Hammad ibn-i Ebi Suleyman'm rivayetinc goic, ihn-i
Me s 'u d 'un tilmizlcrinc atideki vesayas1 da ulum-u islamiyyede tuvard1r. Bunlardan hangisi 1bn- i M es' ud'un vasiyyetkerdesi oldugunu kestire
medik.
K. M.
1 [ ~Y'-- .:.r.l .:;<- ._,..,_,>-y\Y.\ ,\J.J] C.!:" L. J):; ..:.,~ 01 Lc'l .)4 .)5'"

cak en

1bn-

ABDULLAH tBN-1 MES'UD

edersen

demi
uyurKi~iye

vayet
tiyatilmi, yirriden
inden
in;ok
ud'u
cdbi
him

;0:1
meyi'nir
d oliyyaer'sma
i bii-lshdb
ktur"
braabe-i
bn- i

63

tulacak en dogru nehc-i ilmiyi irae etm.ektedir. Biiyiik iistad-1 Sahabi

buyurmutur ki : ihvamm! ilim ortadan kalkmadan ilim tahsiline
ihtimam ediniz. ilmin ortadan kalkmas1 tabii ehl-i ilmin mevti iledir.
izden hi~ biriniz kendisine ne zaman miiracaat edilecegini tayin
edemez. Fakat yakmda bir s1mf insanlarla karIlaIrsmiz ki, onlar sizi
Kitab u' llah'a davet ettiklerini iddia ederler. Halbuki bu ehl-i bid 'at,
K itabu 'llah'1 arkalarma att1klanm farketmezler. Boyle dalalet zamanmd a ilmin 'saye-i iradma s1gmmamz1 tavsiye ederim. Bid 'at iltizam
etmekten, kelami tekelliiften, felsefi teammuktan saklmmz. Dinimizin afvet-i asliyye'sini muhafazaya c;ahmlz. Abdurrahman ibn-i
Y e z i d'in rivayet ettigi : ( 4&~1 j "~':II .:r j.,..;,;l <:..JI j .:>L.....::;':II ) ciimle-i
hakimaneleri de bu ciimledendir.
Said ibn-i Ciibeyr tariklyle Ebii'd-Der?a> radiya'lliihu
anh' ten gelen bir rivayetten de ibn-i Mes'ud'un yiiksek bir hatib
oldugunu ogreniyoruz. E b ii 'd -De r d a, Hazretleri demitir ki :
Bir kere Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem klsa bir hut be irad etti. Sonra :
Ya Eba Bekr! Kalk bir hutbe de sensoyle, buyurdu. Ebu Bekr de
kalktl ve Resul-i Ekrem'in hutbesinden k1sa bir hutbe soyledi.
onra Resul-i Ekrem, H azret-i Omer'e : Kalk ya Orner! Bir
hutbe de sen soyle buyurdu. Hazret-i Orner de Ebu Bekr'den kisa
bir nutuk soyledi. Res 0.1-i Z i- an bakalarma da bu suretle emredip
en sonra : Ya 1b n- i V m m ii A b d, imdi sen soyle buyurunca,
lbn-i Mes'ud hemen ayaga kalklp Cenab-1 Hakk'a hamd ii sena
cttikten sonra : "Ey ntis! Alliihu Teata rabbimizdir, dn-i jstam, azz
dinimizdir, (eliyle Neb i salta' lliihu ale)'~i ve sellem' e iaret ederek) ~u zat-z
ali de Peygamberimiz' dir. Alliih'zn ve Resululliih'zn bizim ifiTl begenip Sefligi
her haberi, biz de begendik, razz olduk" demi, ve "Es-Selamii. aleykii.m"
ciimle-i duaiyyesiyle huzzan selamhyarak nutkuna nihayet vermitir.
Bunun iizerine Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem: "jbn-i Vmmii.
Abd isabel etmi~tir, jbn-i Vmmii. Abd dogru siiylemi~tir" buyurmutur.
lbn-i Mes 'ud'un buraya kadar k1ymetli siyret~i seniyyelerinden c;ogunu T~zkiretii.' l-Hu.ffaz 'mdan terceme ettigimiz H af1 z Z e he b
diyor ki : ibn-i Mes 'ud'un terceme-i hali bir cildin msfm1 dolduracak kadar c;oktur. 0, Sahabe ululanndan bir ilim hazinesidir, imam-1
Hiida'd1r. Her imam onun fetvasm1 ahzetmitir. Ebu Nuaym,
!bn-i Mes 'ud'un Medine'de Hicret'in otuz iic;iincii yllmda altml
kiisur yamda vefat ettigini rivayet etmitir ( ~... I.J ;.,..; ~ .:ill 4.1-.; ) .

TEHECCOD BAHSt

64

Ebu Abdullah Suban rad~ya'llahu anh, Peygamber Efendimiz'in mevalisindcn azadh hirkolesi idi. An-as1l Yemen'deki Hmlycr kabilesindendir. Seferde ve hazarda Resfd-i Ekrem'in hi:z.metlerinden bir an bile aynlmam1tL Resul-i Ekrem Efendim-iz'in
vefatmdan s~n~a $am' a hicret ctmi, sonra l\-!1Slr'da, daha sonra H1m1s'ta ihtiyar-1 ikamct edip Hicret-i Seniyye'nin clli dort veya elli
altmc1 y1hnda vefat etmitir. MlSlr'm fethinde bulunmutur. Kiitiib-ii Sitte sahiblerinin Sub an 'dan rivayetleri vard1r. Bu rivayetler
yiiz yirmi yt>di hadisc balig olmutUr. (Hutasa: 50).

bir rek'at
onra da 1
Ens
idi . Bu ik
hesab edi
b u rivay<
rekat vit
nin daav

~.);p

laralc teA
J. ,..

,.,

,.

,.

.). ....

o":>\::, 015" : Jt; t....,:.~

..-

,. ,

~......

;I'

...

.u~l ~~ J ~\-:~
,;'

0 .....

~ .....

,..

, ,.

,..

..,J;.lJ ~ r..:t~IU 4AS" J o.J.!.~

, ,

~ ")\j

~""'

,..

0~1

,. ,.

~tir.

0~ . 585

,;'

'

~,.,

rJ:., J ;~ iii I J+' u;::J I

TERCEMESi

Abdullah 1bn-i Abbas radiya'lltihu anhiima'dan :

"Neb i salta' lltihu aleyhi ve sellem'in namaz1 on ii<; rek<at
idi" dedigi rivayet edilmi~tir. 1b n- i Abbas (Bu namaz ile)
gece namaz1 kasdetmi~tir 1

Bu
namaz1
esire g
retler v
lulHih s

tuun ii~

I Z A HI
RA. viLER,

Riv A. YETLER :

Bu ibn-i Abbas hadisi, Resul-i Ekrem Efendimiz'in gece

namazma dair rivayetlerin en mqhurudur. Uzun. ve k1sa metinlerlc
Buhdri'nin mi.iteaddid bablannda zikredilmitir. M ii s 1i m ve siinen-i
erbea sahi hlcri de Ohretle rivayet etmilerdir. B u h ar ~'nin VUZU (
ve salat-1 vitir hahislcrindcki metinleri daha mufassald1r. Biribirinin
tamamiyle aym olan bu mctinler buradaki rivayeti izah eder mahiyettedir. (I 4 I) numara ile tercemesi gec;mi olan bu rivayette hulasaten !bn-i Abbas demitir ki: "Birgece, tqzem, Vmmii'l-Mii'min in M eymune radiya'llahu anha'mn yanznda kalmz~tzm. Resul-i Ekrem
tehecciide kalktzlznda abdest alzp iki rek'at 11amaz kzldz. Sonra yine iki rek'at,
yine iki rek'at, y ine iki rek'at, y ine iki rek'at,yine iki rek'at ktldz. (En) sonra
(lbn-i Abba s, bu , namaz ile gece na'mazmi kasdetmi~tir) diyen, lbn-i
Abbas'm ravisi Ebu Cemre Nas1r'd1r.
1

RA
Bu

Feridun ERTUGRUL
Kitaplaga
tBN-t ABBAS VE A1$E HADlSLERt

Efenhizmetimiz'in
nra HIveya elli
ur. Kiiivayetler

65

bir rek<at ktldt. Sonra muezzin, sabah namazzna davet edinceye kadar uzandz.
Sonra da hafif iki rek<at kzlzp sabah namazzna ;zktz".
En sonra klld1klan iki rek<at namaz, sabah namazmm siinneti
idi. Bu iki rek<at hesab harici kalmak iizere, fakat vitir namaz1 dahil-i
hesab edilerek on iit; rek<at kllmi oluyordu. Qiinkii lbn-i Abbas'm
bu rivayetinde ikier rek <at altl defa tekrar edilmi, en sonra da bir
rek<at vitir klld1g1 bildirilmitir. Sonra bu on iit; adedi gerek Buhari'nin daavat bahsindeki rivayetinde, gerek M ii s I i m'in: o)\.., .::J..\.S::;:j "
u ~J ? .!>~ = Bu suretle Resul aleyhi's-selam'zn gece namazz on ilf rek<at
olarak tekdmiil etti, (tamamland1)" ziyade-i rivayetinde tasrih edilmitir.
Bu mtinasebetle Tahavi demitir ki : Resul-i Ekrem'in gece
namaz1 hakkmda lbn-i Abbas'tan rivayat-1 muhtelife ile ahadis-i
kesire gelmitir. Aie radiya'lliihu anhd'dan da bu babda birt;ok rivayetler vard1r. Bu hadislerin medlulleri bir araya toplanmca Resu1u II ah salta' lliihu aleyhi ve sellem'in klld1g1 vitir namazmm aded-i rekeatmm iit; oldugu sarahaten rna <Jum olur.

TERCEMESi

Aie radiya'lliihu anha'dan 6yle rivayet edilmitir :

Hazret-i Aie demitir ki : Neb i salla'lliihu aleyhi ve
sellem gecenin ( Bir k1smmda) on tic; rek<at namaz k1lardi. Vitir namaz1 ile sabah namazmm iki rek<at (Siinnet) i de bu
aytdan rna <dud idi.

l ZAHI
RAviLER, Riv.AYETLER :
, 1bn-i

Buhari gerek bu hadisi :ve gerek tercemesi bundan evvel get;en

l b n-i Abbas hadisini Resul-i Ekrem'in gece namazmm aded-i

F.: 5

TEHECGOD BAHSt

66

rekefttma clair <:<5t1g1 bir babmda zikrctmitir. Bu hadisi B u h fu i

"Kaszm 1bn-i Muhammed" vflSltasiyle H az rc t-i A ic'dcn tahric.
cylemitir. Buhari'nin bu baba mensub vc Mesruk tarikiyle rivayct cttigi~ 'digcr bir hadisi daha vard1r ki, bu hadisindc Hazret-i
AiC, kendisinden Res ul-i Ekrem'in gccc namaz1 soruldugunda :
((~I .;,s-.; <.5.>-- W'.; ; f+ .;,;.-1_, ~ _, L-' = Sabah nama:::;zmn iki rek'at siinnetinden ba~ka ( gah) yedi, ( gah) doku:::;, ( gah) on bir rek'at kzlardz)) diye
ccvab vermitir.
Hazret-i Aie'nin bu sonraki hadisinde Rcsul-i Ekrem'in
gccc namazm1 dokuz ve hatta yedi rek'at de kild1klan tasrih edilmitir. N esili'nin yine Aic-i S1dd ika'dan bir rivayetinde daha
ziyade bir vuzuhla S1dd ika-i miiari.in-ileyhamn : "Resul-i Ekrem,
gece nama:::;zm doku:::: rek'at kzlardz. Fakat ziyade ya#andzklarznda yedi rek'at
kzlar oldular" dedigi bildirilmitir 1
Mcvzuu bahsimiz olan ve Kas1m ibn-i Muhammed vas1tasiyle Hazret-i Aie'ye miintehi olan on ii<s rivayetiyle Mesruk
tarikiyle gelcn on bir, dokuz, yedi, rivayeti arasmda bir tearuz goriilmemelidir. Kas1m'm Hazret-i Aie'dcn on ii<s rek'at rivayeti,
Rcsul-i Ekrcm'in ekser ahvalde kild1klan gcce namazma aiddi1.
Mesruk rivayetinde ise, Hazret-i Aie, Resul-i Ekrem'in muhtelif zamanlarda gah ycdi, gah dokuz, gah on bir kild1klanm bildirmitir. Bunu, N esci'nin, Resul-i Ekrem ziyade yaland1klarmda
yedi rek'at k1lar olduklanna clair rivayetinden de anlam1t1k.
BiR suA.L : Buhari, saba.h namazmda k1raate clair olan bir babmda Hazret-i Aic'nin : "Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem
gece on iif rek'at nama;:: kdardt. Bundan sonra sabah namazzna fagmldzgznz
i[itim:e hafif iki rek'at daha kzlardz 2 " dedigini lmam-1 Malik tarik1yle rivayet etmitir. Bu rivayet, lmam-1 Malik'in Muvatta'mda
da ayni suretle tahric edilmitir. Bu hesabca gecc namaz1 on be
rek'at oluyor. Bu ise, Kas1m rivayetine muhalif bulunuyor.
CEVAB: Buhari'nin, lmam-1 Malik tarikiylc gelen ve Muvatta'da da tahric edilen rivayetinde Hazrct-i Aic, bu on iic; rek'ate

BiR
za n-1 C~

r~e~cs1
mc nm,

~~;a~aj

Ekrem,
bir rek'
Oyle k~
0, taSVl
da hiisnl
sonra
dan onc1
iki go::::u"l
bu hadis
dir. ~u I
hadisi d

d,

CEv

sabah m
da bahs'
hesaba 1
Re:
Hazret
muhteliJ
harctle
.
.
c1mme-1
lcalanm
l

J-

.:,--1 ~ \..__j ~

I---' ::k

.ill

J....

._,~1 .JI :~.ill<.$,;,.) ~~ , f

[JUI .1 3 .;]

;p ~)I~ J:!i4 ~I---'":# .ill J.... ~I.JLS' :.:.Jli ~.il l ~.; 4.-!J~ ,y
[~I ;;.; .j! _;<; 1.. '-<'4 .j 1.5.;~1 .I_,_;] ~:-"::..:. ~_; ~....!4 ,I.<:JI c."' 1~1 ~ f
2

.. _.)_;

.ill

TEHECGOD HAKKINDA HAZRET-1 Ai!;>E HAD1St

uhari
tahric.
rivar c t-i
unda:
at siin-

" diye
em' in
edildaha
krem,
rek'at

asitasruk

ildirnnda
ir basellem

ldzgznz
tari'mda
be

Mu-

67

yat 1 namazmm son siinnetini de idhal ederek haber vermi oluyor.

Bu iki rek'at yatsmm son siinneti ~1kanhnca on bir rek'at kahr, ve
u h namazmm iki rek'at siinneti ile beraber on ii~ rek'at olur ve
di cr rivayctlcrle aralannda miinafat kalmami bulunur.
BiR su.AL DAHA : Res u 1u II a h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in Ramazfm-I erifteki gecc namazma clair olan bir babmda Buhari'nin,
rct mcsi (592 ) numara ilc gelecck olan bir rivayetindc Ebu Seleme 'nin, Hazret-i Aie'den, Resul-i Ekrem'in Ramazan'daki
ece namazmm kemmiyyet ve keyfiyyetini sordugunda S1ddJka-i
IDUariin-ileyhanm 6yle cevab verdigini ogrcniyoruz : "Resul-i
Ekrem, ne Ramazan'da ve ne de Ramazan'dan baka gecelerde on
bir rek'at iizerine ziyade etmi degildir. (1btida) dart rek'at k1lard1.
Oyle ki) : sen, o namazm giizelliginden ve uzunlugundan sorma,
0, tasvir ve beyana s1gmaz). Sonra dart rek'at daha k1lard1. Bunun
da hiisniinden ve (1stigrak ilham eden) uzunlugundan sorma. En
sonra da ii~ rek'at k1lard1. (Bir kerre) Ya Resula'llah! Vitir namazmdan once uyur musun? diye sordum. Cevab verip : "Ya Ai ~ e I Benim
iki gii:::;iim uyur, Jakat kalbim uyumaz" buyurdu 1 "Hazret-i Aie'nin
bu hadisini diger Kutiib-ii Sitte sahibleri de boylece tahric etmilerdir. ~u halde Hazret-i A.ie'nin, Ebu Seleme tarik1yle gelen bu
hadisi de on uc; rivayetine miinafi dcrgil midir?
CEVAB: Miinafi degildir. Qiinkii Hazret-i Aie bu hadisinde
sabah namazmm iki rek'at siinnetinden bahsetmernitir. Ya unutrnU
da bahsetmemitir. Yahut sabah namazmm siinnetini bu rivayetinde
hesaba koymaga liizum gormemitir.
Resul-i Ekrem'in gece namazmm adcd-i rekeatma clair
Hazret-i A.ie radiya'lliihu anhd'nm bu miiteaddid ve fakat zahiren
muhtelif goriincn bu rivayetlerini, boyle sual, cevab tarzmda meharetle te'lif eden ftrihi allame Bedrcddin Ayni, bundan sonra
eimme-i muhaddisinin Hazret-i Aie rivayetleri hakkmdaki miitalcalanm bildiriyor:
1

-OJ I

J_,....; ;; ')1.., .:...ilf ._:..,f L;.o

-OJ I

..s;,_; d.!.;~

JL .; I .:,;-) I

~ J d...L ..;1 ,y

~-~... 1 J.o Lo~.:. J ':l.J .Jl.4...; J ..~;.~ .J l? L. : ..::..m ; ~ .JL...a...; j f"'.J "=~.:ill J....
. .fil)>_J~ ,y JL; ')\; L..~ _;l ..,~
.~)>_J ~ -:r JL' ')\j L..~_; l J..-.: .~_;

;p

.Jl.l;,j

.;:.o .JI ! d,.!.j~ 4 JLO ~ j

J ; .J\ J~

il:..ii ! -OJ \ J_,....; 4 .:;..lA; : ..::...1\.i ~~ J.o.i, (

[

~.J ~_;~ I ~_,.:.1

1 ~ r4 ':I_J

TEHECCOD BAHSt

68

Kurtubi demitir ki: Resul-i Ekrem'in gece namazmm

aded-i rekeatma clair Hazret-i Aie'den gelen rivayetler ulemadan
~ogunu ikal etmi ve bunla1da~ bazilan. Aie hadisinin IZtirabma
hi.ikmetmilerdir. Fakat Hazret-i Aie, Peygamber aleyhi's-seldm'm yalmz bir zamandaki namazmdan haber vermi ve kendisindcn
yalmz bir ravi rivayet etmi degildir ki, Hazret-i Aie hadisinde
IZtlrab bulunsun. Hazret-i Aie'den mi.iteaddid raviler, ayn ayn
zamanlara aid vaklat-I salatl rivayet etmi bulundukJarmdan IZtlrab
ile itham etmek muvafik degildir 1
ibn-i Abdilber de Oyle demitir: Ehl-i ilim AiC radiya'lliihu anhd'nm hac, nda', Resul aleyhi's-seldm'm gece namazi, misafirin
kasr-I salati hakkmdaki hadislerini muztarib addederler. Hie; i.ibhesiz
ki, bu hadislerin ravileri bu haberleri Aie-i Siddika'dan hifzetmilerdir. Hazret-i Aie de oyle zannediyorum ki, miiteaddid zamanlardaki ve baka baka ahvalin taht-I te'sirinde olarakkilman vaklat-I salatl haber vermitir.
ibn-i Kayyim-i Cevziyye ,Zddii'l-Medd'da diyor ki : Resu1u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in gece namazi hakkmda ibn- i
Abbas ye Aie radiya'lliihu anhiim'den gelen rivayetler, on bir ve on
i.i<; olmak i.izere muhteliftir. On bir rek'at, hakkmda ittifak vardir.
ihtilaf, son iki rek 'ate aiddir. Bu.iki rek 'at sa bah namazmm si.inneti
midir, yoksa gcce namazi ciimlesinden mi maduddur? Her iki Surette
de neticc birdir. Resul-i Ekrem'in her gi.in kildiklan namazm adedi i.izerinde miiessir degildir. ~oyle ki: Resul-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem'in farz, si.innet-i Ratibe, gece namazi olmak i.izere gcce
ve gi.indi.iz kildiklan yevmi namazm aded-i rekeatl kirktir. Res u 1- i
Ekrem bi.iti.in hayatmca yevmi bu kirk rek'at namazi muhafaza buyurmutur ki : On yedi rek'at farz, on veyahut on iki rek'at ratibe,
on bir veyahut on i.i<; rek'at tehecci.id namazidir. Resul-i Ekrem'in
bu kirk rek'at namaz i.izerine ziyade olarak kildigi b~zi namazlar
daha vardir ki, bunlar gayr-i Ratibdir, si.innet-i avanzdir. Salat-I
fetih, salat-1 duha, tahiyyeti.i'l-mescid, bir dostunu ziyaretinde klldigi
namaz ve emsali.
1

Hadis-i muztarib, bir ravi tarafmdan viicuh-i muhtelife ile rivayet edilen
hadistir. lztJrab, hadisin s1hhatinde, hiisniinde miiessir olan hiisn-i zabt1, ravinin
haiz olmadigmi ifade ettiginden hadise za 'f iras eder. lzt!rab bazan metinde, baz1
def'a da senedde. h~?:! da hem .metinde, hem de senedde bulunur ( Tedrfb-i rdu).

Res~

kcyfiyyef
dan ba
Enes ilJ
Zeyd 1
lbn-i E
.. em, El
de ismi n
\ yn i bu
brraber '
Bun
hdir. Me
iki rek'a
t ccci.id ~
Hazretidyet e
tinden
Resulul

TEHECCOD HAKKINDA HAZRET-1 At~E HAD1St

69

ibnii'l-Kayyim, Resul-i Ekrem'in gece namaz1 hakkmdaki

Hazret-i Aie ve ibn-i Abbas hadislerindeki zahirl: mubayenetin ameli suret-i hallini gosterdikte? sonra en mi.ifik bir mi.irid sifatiyle 6yle ogi.id veriyor : Her mii 'min, hayatmm son demine kadar
bu namazlara devam ve muvazabet eylcmelidir. Bir hane sahibinin
gece, gi.indi.iz kirk def'a kaplSlm c;alan bir kimseye icabet etmekteki
dcrece-i isti 'cali ve kaplSlm ac;makta azami mi.isaraati tasavvur olunsun. Sonra da her hal ii karda muinimiz, zahirimiz olan Rabbimiz'in hadsiz, hisabsiz lutuf ve inayeti di.iiini.ilsi.in. Rabbimiz'in dualanmiza icabet buyurmamasma, bizi der-gah-1 uluhiyyetinden me'yus c;evirmesine ih timal verilir mi?
~ ey h

Sa' d i de bu hakikati U belig beytiyle terenni.im etmitir;

Ma 'nasi 6yledir : Bir kimse iki sa bah Padiah'm hizmetine gelirse, i.ic;i.inci.i sabah Padiah'm o hadime lutf ile nazar edip ihsan ve
iltifat edecegi muhakkaktir.
GECE NAMAZINA DAiR SAiR TURUK-U RiVAYAT :

<dilen
ninin
baz1
rav).

Resul-i Ekrem'in gece namazmm gerek kemmiyyet ve gerek

kcyfiyyeti hakkmdaki haberler Hazret-i Aic ile ibn-i Abbas'dan baka daha on dort Sahabi'den gelmektedir. Ve unlardir :
Enes ibn-i Malik, Cabir, Haccac ibn-i Amr, Huzeyfe,
Zeyd ibn-i Halid, Safvan, Abdullah ibn-i Orner, Ali
t bn-i E b 1 Tali b, Fadd tbn-i Abbas, M ua viye ibn-i Hakem, Ebu Eyyub-ii Ensari, Habbab, Dmmii Seleme, bir
de ismi rna 'lum olmiyan bir Sahab1 radiya' llii.hu anhiim. ~arihi all arne
.\ yn 1 bunlann hepsini metinleriyle, senedleriyle, muharricleriyle
bcraber "Umdetii'l-Kii.ri"' de zikretmitir.
Bu rivayetlerin ifade ettigi kemmiyyetler tabii biribirinden farkhdir. Mesela Taberan1 Ebu Eyyub-i Ensar1'den rivayetle her
iki rek'atte selam vermek iizere Resul-i Ekrem'in dort rek'at tehccciid kildiklanm haber verdigi hal de Ahmed 1b n- i Han be I
H a z ret- i Ali' den, feraiz haric olmak iizere, on alt1 rek 'at k1lchklanm
rivayet etmitir. Abdullah ibn-i Miibarek'in miirselen bir riva\'Ctinden de on yedi kildiklanm ogreniyoruz, H uzeyfe ise : Bir gece
Resululliih'm yanmda tehecci.id namaz1 kildim. Yedi rek'atte seb'-i

70

tlvali okudu, diyor. Encs i bn-i Malik sckiz, Safvan on bir rek'at
bildirmitir. Bu rivayctlcr Rcsul-i Ekrem Efendimiz'in ayn ayn
zamanlarda kildiklan tchccciid namazlanna aiddir. Her Sahabi kendi
gordiigtiny, bildigini habcr verdigi i<;in aralarmda bir fark bulunmas1
pek tabiidir.

'
TER

TERAVIH NAMAZI
. AsR-I SAADETTE TER.A.viH :

Ramazan-1 Crife mahsus olan teravih namaz1 da bir gccc namazidir. R c s td- i E kr c m salla' llrihu aleyhi ve sellem tarafmdan b~ gece
ibadetine "K1:Jtim-z Rama::.an = Rama;::ari. nama;::z" unvam bahedilmi~tir 1 Bu siyrt't-i scniyycye tcbaiyyctle mczheb-i Hancfi'nin erkan-1
crbeasmdan bir riikn-i mtihimmi say!lan, "Hidaye" metninde teravih
b;:dsine : "Rama:::.an namazz hakkznda faszl" unvaniyle balanm1t1r.
Bir de Res{d-i Ekrem Efendimiz'in Ramazan namazmm her
dart rck'atinde bir mtiddet istirahat buyurduklanm rivayet eden
ibn-i Abbas radiya'lliihu anhuma, bu adct-i Nebeviyye'nin teravih
namazmdaki tercvvtih ve istirahatin ash ve mtistcned-i aleyhi oldugunu da .haber vermi olmasma nazaran bu <;ok sevimli ve ne 'eli
ibadetimizin, en ziyadc Ohrct-iar oldugu (Tcravih namaz1) unvam
ilc de ta sadr-1 !slamdanberi yad olunagcldigini anhyoruz 2
Teravih namazmm ccmaatle k1lmmas1, rek'atlerinin muayyen
bulunmas1, hatim stinnetini haiz olmas1 gibi hususiyyetleri bulundugundan .gerek hadis, gcrck f1kih kitablannda bu namaz, mesnun olan
diger gece namazlanndan aynlarak "Kitabii's-Savm" in bir lahikas1
halinde ve hususi bir babda zikredilmitir. Bizim i<;in de teravihten
Kitabii's-Savm'da bahsetmek icab ederdi. Fakat biraz had is' ile megul bulunan baZI kimselerin !bn-i Abbas ile Hazret-i Aie'nin
bu hadislcrine ve bilhassa S 1d d ik a- i mtiariin-ileyha'nm tercemesi
1 Lil.r_l .Jl...a...J rli ,y. : Jli ~ _, ~ .:ill J- .:ill J_~.....J .JI ~.:ill r.S,;J ;J.../' ~I .y
[ ~.;f _, .;_,t-l.JI_, ;..!.J'JI .:f-JI '-:-'l,l_, .JL;_,.....:.JI .I_,.J) ~~ ,y. r.l.A~ t.. .J J~ 4L~I _,
2

.;f.J C~_,I_;JI

. ..,..t.. J-~ r~

[ ". o .y , 1 \::

,_,l.....~

f""-' ~

~l..., ..::-L.S")
: Jl~

J.... .:ill J_,....J .J\5' ~;...:ill~~ cl"l~ .;:1 Jli

c.-1) JS' ~' Y uP.. .J\5'_, ;_,JI., ~s--.J J..P
.:ill

-...;.JI...;..!.f] l:"!_,I_;JI

o;\.,.. j

it..:il U; .j j .... }!l_,-

~u-.
I~

Res
ddetmi
mazan m
maga de
t<'ravih ~
\llah nzl
buyururl<
imandandz
maZI k1hi
nife:"1
AsR-

YAT-I SAE

I)

yetine go
Mescid-i
Ramazan
hem farz
ciimtinii
odasma 1
resinde st
baz1 Ash
cemaate
k!lmak h
kat bOyl
l,y.

c=-~ J.-~
~k ..,._:S'_,J
[ .J~..:.JI \

ASR-I SAADET'TE TERAVlH

71

(592) numara ile gelecek olan diger bir hadisine bakarak Resul-i
Ekrem sekiz rek'atten ziyade teravih namazt ktlmamttlr. Bundan
fazlast matlubu i'tri'. degildir, dediklcri duyuldugundan Resul-i
Ekrem'in sal~t-1 leyli hakkmda izahat verdigimiz U strada teravih
namazmm er'i vaziyyeti, cemaatle keyfiyyet-i edast ve aded-i rekeatt hakkmdaki asar-1 erifeyi bildirmeyi de muvaftk bulduk.
TERAViH NAMAZININ ER'i VAZ'iYYETi:

a-

Resul-i Ekrem Efendimiz'in bu namazt tmanm bir ilbesi

addetmi olmalan suretinde hulasa edilebilir. Resul-i Ekrem, Ramazan namazmt birka<; gece miistesna olmak iizere miinferiden ktlmaga devam buyurduklan gibi Ashabmt da: Her k'i m Ramazan'da
teravih namazmm hak olduguna inanarak ve riya karttlrmtyarak
Allah nzast i<;in ktlarsa, onun gec;mi giinahlan bagtlamr; diye tevik
buyururlardt. Bu hadisi, Buhari "Najile alan teravih namazmz kzlmak
imandandzr" um aniyle a<;ttgt bir babmda zikretmitir. Teravih namazt ktlmak imandan bir ilbe addedildigi i<;in 1mam-t Ebu Han ife: "Teravih, siinnet-i miiekkededir" buyurmutur.
AsR-1 SAADET'TE KILINAN TERAViH NAMAZI VE B'J BABDAKi RivA.YAT-1 SAHIHA :

en
uan

1) Zeyd 1bn-i Sabit radiya'llahu anh'den Buhari'nin rivayetine gore, Res u 1- i E kr em salla' llahu alryhi ve sellem 1 Ramazan' da
Mescid-i Saadct'te i 'tikiif i<;in hamdan bir hiicre ittihaz etmiti.
Ramazan-I Crifin ar-I ahirinde birkac; gece buradan <;tktp cemaatle
hem farz ve hem de teravih namazt kt!mttl. Ahiren cemaatin tehaciimiinii goriince bir gece, yalmz yatst namaztm ktldmp, bu hastr
odasma c;ekilmi, teravih i<;in <;tkmamtttr. Resul-i Ekrem'in hocresinde scsi duyulmaymca uyudu zannedilerek uyansm ve <;tksm diyc
bazt Ashab oksiirmege baladt. Resul-i Ekrem <;tktp intizar eden
cemaate hitab ederek buyurmutur ki : Cemaatle teravih namazt
ktlmak hususunda sizde gordiigiim bu arzu ve itiyak daimidir. Fakat boyle cemaat halinde bu ibadete devam ederken teravihin farz
1 .:r ~-11 j ~ .t;il f.- J ~ ..lil J... ~101 .:" ..lil <.Si.) ~I.;
t-...:.:i.; J..~ i \j ..; ~I I_,:.1; J ;J,J 4j.>- IJ-1.0 ( u \j 4.;:1&. t..::~ I ~ J l:J

~ ~j .:r
~ j...i ..r.:-

~1&-~)_,JJ .~,1>~01 ~~ ~.:r ~t.;lS.lJI~ Jljl. :JW .~lr?-:l

[ .:,~~~ .IJ.J J ~~I )II .-::.! j iJll o".>\- J-A-il .J\j ~.r.; j ! u-l:.lll'(l 1_,1.....; . "! () L.

TERAVtH BAHSt

72

k1hnmasmdan ve farz k1lmd1ktan sonra hepinizin an~cemaatin edasma muktedir olamamamzdan korkanm. Ey nas! Bu namaz1 evinizde
k1hmz. Farz namazlardan baka siinnet ve nafile namazlan kiinin
evinde kumas1 daha faziletlidir . .
Cabir !bn-i Abd i,llah radiya'llrihu anh'ten Miislim'in rivayetine gore Hazret-i Cabir, Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem
Oyle buyurdu demitir : Sizin biriniz farz namaz1 mescidinde ki1d1kta (doniip evine gelerek siinnet, miistehab, kaza namazlanm evinde
k1lmak suretiyle) evini de namazm feyz ve bereketinden nasibedar
k1lsm. Cenab-1 Hak onun namazmdan, evinde feyz ii bereket yarat1r 1
2) Buhari'nin Hazret-i Aie'den rivayetine gore 2 Resul-i
Ekrem Efendimiz 'in boyle cemaatle teravih namaz1 k1lmas1 iki
yahut ii<; geceye miinhamd1r. Hazret-i Aie demitir ki : Bir Ramazan gecesi Resul-i Ekrem, Mescid-i Saadet'te teravih namaz1
klld1. Ashab-1 Kiram da kendisine iktida edip klld1lar. Ferdas1 gece
de boyle cemaatle k1ldllar. Halk <;ogald1. Ut;iincii veyahut dordiincii
gece yine toplanm1lard1r. Fakat Resulullah salla'llrihu aleyhi ve
sellem o gece teravihe <;1kmad1. Sabahleyin <;1k1p namazdan sonra :
"Ey nds! Si:dn cemdatle Ramazan namazz kzlmaga olan ~edid arzu ve i~ti
ydkznzzz goriiyorum. Benim iin de namaza fZkmaga hif bir mdni' yoktu. Yalmz
bdyle a~zrz bir i~tiydk ile devdm edilerek iizerinize farz kzlznmaszndan, sizin de
eddszna muktedir olamamanzzdan endi~e ettim" buyurdu. H a z ret- i A i e
bu namaz hadisesi Ramazan'da vuku' bulmutu, demitir.
3) M iislim'in Urve tariklyle Hazret-i Aie'den rivayetinde
daha fazla tafsilat vard1r 3 Bu rivayete gore, Hazret-i Aie demi1

..b-1 tS,..; ~~~

)I...JI

[ f-'

1JJ]

1.. J .,k .ill J..... .ill J_,...J JL;

~~ .;")...... .:,.. -.:::,

~J .:..I~

j.....

J J.. l.:-

.ill .Jl; .;;')\....,.:,..

f.- J <::k .ill J..... .ill J_,...J .JI

~\!ll a,J!I .:,.. ly~l {

rJ

:~.ill

J-..... {
i.t . ;.. J <::k .ill J.....

. u*UI ;5:.; d.l,l.ill.:,..

JL; ~ .ill &'J ...o:t..:- ,y

4_;

&'J

~~ J-o~ ~

~jll il ~~

,y
. '-'*\.; .;~ J.-...i . J-:--11 J
.ill J_,..J ~I ~):. f ;..:1)1 Jl

~... .s.iJI ~~J ..1.! : JL; c~"""l

.Jl.,.a..J J d~J ~" "';~; .JI ~> .jl )II ~JI p_.>JI.:,.o ~-

[ .SJ~I ,IJJ

. d-1,

f"" J .,1.,

.ill

J..... .ill

J_,,..J .JI .;j~>l ~ .ill .s;J ~~ .JI ~)I .J, ;Jf' ,y

.:,_,~_,_~ <.I*UI C~t; . .;')1_, Jl.:-J ~ , ~I

f.-

J.:.~l .,jy;-

.y

~J>

;n

I_,L..; ~\.:JI a,JJI J

J ~ .ill J.... ~I J_,...J ~__,;.; r~
~l;
~UI .;..;IS" i.t 1_,1-; ~__.;.; . 4.!l\.:JI ~UI J ~-11 J.-1
d~ .JJ~.l, '-'*t;.JI ~t;
.;;")L...:

.r...ill ;)I...J ~J> ~'"" , f""J <::k .ill

J.....

;s:,; .
f . .U...I ,y

.ill J_,,..J ~):

J-':"-11 j~ ~1)1

r cede ce

f:

ASR-1 SAADET'TE TERAVIH

~<ttin

edal evinizde
1 kiinin
'in riva. ve sellem
"nde ktl1 evinde
asibedar
yaratlr 1
Resul-i
mast iki
Bir Ranamaz1
ist gece
ordiincii
lryhi ve
sonra :
ve i~ti
. ratmz
sizin de
~ Aie
yetinde
demi-

,y
.J.o:--llj
4..~1)1

Jl

v-- ~
,y

v-I

73

tir ki : Resul-i Ekrem teravih namazmt gece yansmda mescidde

ktldtrmttl. Birc;ok kimseler de kendisiyle beraber k1lmttl. Ferdast
giinii ag1zdan agtza Res u I- i E k r e m'in teravih k1ldtrd1g1 ayi <olunca
ikinci gece ,mescidde bir gece evvelkinden ziyade kalabahk vardt.
Resul-i Ekrem bu gece de teravih ktldtrdt. Bunun ferdas1 giinii ise
teravih haberi daha ziyade ayi< olmutu. Bunun ic;in iic;iincii gece halkm tehaciimii daha ziyade artmtt1. Resul-i Ekrem bu gece de
ktld1rd1. Dordiincii gece artik Mescid-i Saadet istiab edemiyecek derecede cemaat c;ogaldt. Bunun iizerine Resul-i Ekrem dordiincii
gece teravihe c;tkmadt. Yalruz sabah namazma c;1k1p namazdan sonra
cemaate donerek bir hutbe irad eyledi, ehadetle ve (Emma ba <dii)
fasl-1 h1tah1 ile balad1g1 bu belig hutbesinde gece teravihe c;1kmad1gmm sebebini, bundan evvelki hadislerde izah olundugu iizere anlatt1.
4) Tahavi'nin ve Siinen-i Erbaa sahiblerinin Ebu Zerr-i
G1fari radiya'llahu anh'den bu babdaki rivayetleri ise daha ziyade
tafsilati muhtevidir. Ebu Zer Hazretleri demitir ki : Resulullah
salla'llahu aleyhi ve sellem ile birlikte bir Ramazan oruc tuttuk. Ramazan-1 erifin hitamma yedi giin kalmcaya kadar Resul-i Ekrem bize
hie; bir gece farzdan baka namaz ktld1rmad1. (Yats1 namaz1ru ktld1r1r, sonra Hiicre-i Saadet'ine girerdi). Aym yirmi iic;iincii gecesinde,
gecenin bir siiliisii gec;ene kadar bize teravih natnaz1 ktldtrdt. Ramazan'dan alti gece kalmca (yani Ramazan'm yirmi dordiincii gecesi)
bize namaz k1ldtrmad1. Ramazan'dan be gece kalmca (yani Ramazan'm yirmi beinci gecesi), gecenin yans1 gec;ene kadar bize namaz
k1ldtrd1. Ben dedim ki: Ya Resulallah! Gecenin geri kalan yansmda da namaz ktldtrsaydmtz, (bizim ic;in daha hayuh olurdu).
Resul-i Ekrem cevab olarak : lmam, namazt bitirinceye kadar
onunla namaz k1lmak biitiin geceyi namazla ihya etmek ic;in kafidir,
buyurdu. Ramazan'dan dort gece kalmca (yani Ramazan'm yirmi
altmc1 gecesi) Resul-i Ekrem yine bize namaz ktldtrmad1. Gecenin
siiliisiine kadar intizar ettik. Ramazan'dan iic; gece kalmca (yani
yirmi yedinci gece) Resul-i Ekrem, ehlini, kadmlanru ve Ashabm1 toplad1. Bize (biitiin gece) namaz ktldudt. (Namaz o kadar uzad1

(J,:.

\.i
c:-:-

l:JI ~ Li

. ~1)1

.JJ . 4l)!l ~t; _y ...:.~

1 ~\.i
[ !--

..,..ut

y.;

( ~ t..l ) Jt.o ~ ( .
~ ~~ ?."AJI ~..;;
. IJJ ] Y. IJJ:o:-.ci , J:UI ;")\..., ~ _,;. ~ .JI ~

74

TERAVIH BAHSt

ki!) biz, sahuru gec_;irecegiz zannettik. Bundan sonra Resulullah,

Ramazan'm geri kalan gecelerinde bize namaz klld1rmad1 1
!te bur a ya kadar nakil ve terce me ettigimiz Z e y d 1b n- i Sa bit.
Aie, Ebu Zer radiya'lliihu anhiim hadislerinden ogrendigimize gore,
Resul-i Ekrem Efendimiz iki veyahut iic_; gece cemaatle teravih
namaz1 kllrrtllardu. Fakat boyle devam edilirse gitgide farz k1hmr
endiesiyle cemaati b1rakm1lar ve herkesin evlerinde miinferiden
kllmalanm emretmilerdir. Zaman zaman da : "Kim ki, Rama;:;an'tn
~erif ve fa;:;iletine inanarak ve Alliihu Teala'nzn rz;:;ahnz dileyerek Rama;:;an
Mtzrasz iin nama;:; kzlarsa, onun geymi~ giinahlart bagz~lanzr 2 " diye farz
degil, nafile olarak miinferiden teravih namaz1 kllmaga tqvik ve tergib buyurmutUL
AsR-I SAADET'TE KILINAN TERAViHiN ADED-i REKEATI HAKKINDAKi
ASAR-I ERIFE :

Yukanda nakil ve tcrceme ettigimiz haberlerde Resul-i Ekrem

salla'lliihu aleyhi ve sellem tarafmdan cemaatle kllman teravih namazlnm kac_; rek 'at oldugu bildirilmemitir. Bu ciheti aag1daki ahadis-i
erifeden ogrenecegiz :
1) Tercerriesi (592) rakamiyle gelecek olan Aie radiya'lliihu anha
hadisinde goriilecegi vechile Resul-i Ekrem Efendimiz'in Ramazan-1 erifte k1ld1gl teravih namazmm kemmiyyet ve keyfiyyeti
H a z ret- i A i e' den soruldugunda S1ddika-i miiariin-ileyha cevaben : Resul-i Ekrem'in ne Ramazan'da, ne de sair gecelerde klld~g~ gece namazlannda on bir rek 'at iizerine ziyade et~edigini bildirmitir. Bu hesabda iic_; rek'at vitir namaz1 da dahil bulundugundan,
Resul-i Ekrem'in klld1rdigl teravih namazmm sekiz rek'atten ibaret oldugu anlalhr.
1

t:; ~ ~ ~ ~ J ~.ill

.,:..jl.fi.IJ ~ rA~ ( ;.....)UI ..:..;\.5'

j... .ill J.,.....;

c: l.:.:"

: Ji.; ~ .ill~.) .)ol ~I ,y.

VJ , J.:~l ~ ..,....,..) ~ ~ il t:' j! ~ ~I .:r

: JLA; : 6.1.~1 .u. rl:; l.:.:.l..j J ! .ill J.,... J 4. : .:,.1.4; .h.~ I J..! ..,....,..; _;.... ~ it; ;_.wl
~ ~ ~ ~ t ;...~1)1 .,:..j\.5' V; . 4V iY J ..,_.... ._:,..r~ ~ i\..':11 c: J.... 1.ll J~)I.J I
, ~')\..4)1 L:.;_,~ .JI l.:.z...!..... ~ ~ il.O v-l.:.liJ L.;J .a1 c_l-. '-!!WI ..:,.;\.5' VJ . JJ1 ~~
[ ~.;ll1.=;_J1 "="l...,.1J ($JWJI .IJJ] .x-!.ll '-:,A~ ~ ~ ( ( Jy-ll : Jli ~ ~')\.4)11... J *: ..:.Jj
* Jol ~I ,y. ($JI)I_,,. J J:l.i .;:1 ~ .>"' jSLJIJ
2 Z>l..i..) J_,.A~ f... J ~.:ill J .... .ill j_,....J ~.r:' :Jt; 4-il 4 .ill .s,;J o.;:..J"' ~I ,y.
[ ($J~1 .IJ.;] ~.) .:r i.W \.. 41 p
4W...I J lit.c_l "t; .:r

HlJLEFA-YI RA$1D1N DEVR1NDE TERAV1H

75

2) ibn-i Hibban ile ibn-i Huzeyme'nin Sahihlerinde Cabir '

radiya'lliihu anh'den, Resul-i Ekrem'in Ashab ile sekiz rek'at tera-

vih, sonra da vitir namaz1 klld1klarm1 rivayet etmilerdir 1.

3) ibn-i Ebi ~eybe'nin, Taberani'nin, Beyhaki'nin ibn-i
Abbas' dan vakl' olan rivayetlerinde ise 1b n- i Abbas radiya' lliihu
anhiima,'Resul-i Ekrem'in Ramazan'da yirmi rek'at teravih klld1rd1g1m bildirmitir 2 Buhaber, Hazret-i Aie ve Cabir rivayetlerine
mugayir olmakla beraber bunun senedinde lb&-i Ebi ~eybe'nin
biiyiik babas1 Ebu ~eybe ibrahim ibn-i Osman'm bulunmas1,
bu zatm da ehl-i hadis nazarmda za'f-1 rivayetle flibedar olmas1,
lbn-i Abbas'm bu c;ok k1ymetli olan haberinin za'fm1 mucib olmutur. Aag1da izah edilecegi iizere nevakilin isbat ve istidlalinde
hadis-i zaif kafi olmakla beraber za 'fm1 izale edecek amel-i Sahabe
gibi birtak1m miieyyideler bulundugundan bu da mevzuumuzun
medar-1 istinad1 olan haberlerden birisi oldugu muhakkakt1r.
HULEFA-Yi R.AiDiN DEVRiNDE TERAViH NAMAZI :

ndan,
n iba-

Buhari, Sahth'inde ibn-i ~ihab Ziihri'nin irtihal-i Peygamberi'ye kadar teravih namazmm Asr-1 Saadet'teki vaz1yyeti, yukanda
nakl ii terceme ettigimiz asar ve ahbar dairesinde cereyan ettigini
te'yid ettikten sonra Hulefa-yi Raidin devrindeki vaz1yyetini U
uretle izah ettigini rivayet ediyor:
irtihal-i Peygamberi'den sonra Ebu Bekr ve k1smen de Orner
lbn-i Hattab radiya'lliihu anhuma zamanlarmda teravih namaZI,
:\sr-< Saadet'te oldugu gibi miinferiden kllmmak suretiyle cereyan
f'tti. Bilahare cemaatle k1hnmaga baland1. U r v e'nin A b d u r r a hman ibn-i Abdii'l-Kari' 3 den rivayetine gore, Abdiirrahman
I

.jJI ( , .:;.;l.S'J .:>L/

J-

~J -~:~ .:iii

J.....

",&

2 .)l..,.a,..)

.j

..k

.:>lS' ~ J -~:k .:ill

J- .:ill J_,.....)

._,:-=JI .:>I ~ .:iii <S;.J ~~ .y

[~.c.? J. I J .:>l~- .J: I .IJJ]
.:>I ~...~.:ill($;..) ..r'~ .:;:1 .j"

[\'""'~J ..s~I .J ~I J ~ ~i .J:I .IJJ] j)IJ ~...(J ;y__r;:.

8 Kiiri, yanm te~didiyle "Kiire" kabilesine mensub demektir. Bu zat, Hazret-i
Clmer'in beyttilmiU emini idi. BaZ!lan Abdurrahman'm sohbet-i Nebevi'ye nail
ve binaaenaleyh Sahabe'den oldugunu rivayet etmi~lerdir. Kendisinden Saib 1bn-i
Yezid'in rivayeti vard1r. Sahib-i terceme de 6mer ve Ebu Talha'dan rivayet
~tmi~tir. Merviyyat1 yetmi~ sekiz hadisten ibarettir. 1bn-i Main sikad1r, der.
I bn-i Sa 'd, Abdurrahman'm seksen Hicri y1hnda seksen y~mda Medine'de
efat ettigini bildirmi~tir ( Hulasa ve Ayn).

TERAVlH BAHSt

76

demitir ki: Bir Ramazan gecesi Orner 1bn-i Hattab radiya'lliihu

anh ile mescide ~rkmttik. Mescidde halk mtinferid ve mtiteferrik bir
halde teravih namazr krhyordu. Kimi kendi bama yalmzca namaz
krhyordu; kimi namaz krhyordu ve bunun namazma bir klSlm halk da
teberyyet ediyordu. Hazret-i Orner: oyle zannediyorum ki, bunIan bir imam arkasmda toplarsam -daha ho olacak, demiti. Sonra
azmetti. Ve hakikaten ferdas1 gtinti, Obey 1bn-i Ka 'b radiya'lliihu
anh'i teravih imam1 ta 'yin edip cemaati onun arkasmda topladr. Teravih namazr cemaatle krhnmaga balandr. Baka bir gece yine Orner
1bn-i Hattab ile mescide c;:rkmttlm. Nas, imamlar1 Obey 1bn-i
Kab' ile beraber namaz krhyorlardr. Hazret-i Orner, halkm diui
bir vecd ile namaz ktldtklanm gortince : " .u. ;.,.y\ ~ = $u terdvihin
bayle cemdatle ktlznmasz her vechile ne giizel ddet oldu" diye sevincini izhar
eyledi. Ve "Fakat namaz[arznz gecenin sonuna te'hir edip de $imdi uyuyanlar,
~imdi namaz kzlanlardan daha ziydde hdiz-i jazilettirler" soztinti de ilave
etti. Nas, teravihi gecenin evvelinde ktlmakta idiler 1
Halkm boyle meserret ic;:inde teravih namazt ktldtgmt gortince
Hazret-i Omer'in : "Bu terdvihin cemdatle kzlznmasz ne giizel ddet
oldu" sozti, teravihin cemaatle eda edilmesine tevik ve tergibi mtitezammmdtr. Lisan-1 Arab'da "Ni'me" kelimesi bir fi'l-i medihtir, btitiin mehasini cami 'dir. "Bi'se" kelimesi de bir fi '1-i zemdir, bu da btitiin mesaviyi cami 'dir.
Hazret-i Faruk'un vaz' edilen bu adet-i miistahseneyi bid'at
yad etmesi, bu namazm ne Asr-1 Saadet'te, ne de Ebu Bekr zamanmda cemaatle kthnmasma devam edilmemi ve gecenin evvelinde
ktlmmt olmasma ve aded-i rekeatlmn da en sahih rivayete gore ziyade edilmi bulunmasma mebnidir.
Bid'~t, ashnda ResululUih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in zaman-1
Saadet'inde mevcud olmryan bir emri ihdas etmekten ibarettir. Te-

r.J

1 .r'JI .JlS' { . .!Jl;, j&- .r'ii.J

4:l"" .ill J...- .ill J.r-J ,jp : y~ ~I Jt.; .
if. ;.JJ"' ,y y~ .:t.l ,y .J ~ ..ill.s..;J / ;;')\,;. .:.r iJ..L....- .J ~~I oJ\,:. .j .!Jj;, j&;1:) ~ .ill <.S; J ylk;.J\ ~ J.r -c.~ ~ f- : Jl; .-;I <.SJI.All .l:&- i.l. .J\j..}.l:&- ,:r ~;II
J-:.i ~)I ~.J .-A;.J ~)I~ .:,J;P t_I.J.JI ._,..l:JI l;,t; . ~I Jl .JL.i..J ,j
~~ ij&J!..l .Jts::J -l>I.J .;Jli J-" .'J_r ~ J .;) Jl : J.r JLA; .k~o)\ 4j~
~I !""; : J.r Jt.; ~;Jt.; ;~ .JJ.l....:~ u.l:JI.J <.Sf-1 ~J ,:..-:- f- { . 0 ~ ~I J-"

f.

<.SJt;;] .J.JI

.JyJA~ ._,..l:JI.JlS'.J J..:Dif-

T ~.;:,

L!yj~ Jl ,y J.,.a.;l ~ .Jy~ JI.J

.u.

[ .JL.i.. J it_; .J' j..a.; Y4 ,j

;
r

iaret
bid 'a
Ebu B
daha

ta

ravih nal11
lebilmi i
1m am
ttine gore
i'yi Rama2
iben yiiz 2

Ucale
.. ehd i OY
masma kan
okutup i~le
cede okuy
emretti.
Hazr~

oldugu gio
bir halde
yiizer ayet
vih ktlmdrg
Yine E
tir. Hazre
Stileymat
Hazret-i
da, erkekle
ktlmalarm1

HULEFA-YI RA$1D:i:N DEVRiNDE TERAV1H

rya'lliihu
ferrik bir
halk da

teravihin
ll)uyanlar,
de ilave
goriince
zel ddet

-i bid 'at

.::.1 JL; .

..; d~ ~
~ , f J;!JI
.JL..i...) .j
1-.a)l <(j~

f J. ~I ~
' )I J .u.
.. Y4j

77

ravih namazmm cemaatle eda edilmesi bid 'a tin bu umumi rna 'na-.
smda pek tabiidir ki, dahil degildir. Qiinkii Resul-i Ekrem cemaatle teravih namaz1 kildirmilardi. Ve bit mazeretle cemaati terkedip
herkesin mii~feriden evinde k1lmalanm emretmilerdi. Resul-i
E k r e m'in irtihali iizerine boyle bir mahzur kalmamitl. Bu miihimmeye iaret i~in Aliyyii'l-Kari teravih namazmm cemaatle edas1
sureta bid 'attir, hakikatte degildir, adet demektir, diyor.
E b u Be k ~ radrya' lliihu anh ise, hilafeti zamamnda teravihten
<;ok daha miihim ilerle megul bulunuyordu. tslam'm beka ve mevcudiyyetini tehdid eden o <;etin ve korkun<; irtidad gaileleri bu ilk
ve biiyiik halifeyi baka hi<; bir ie baktlrmamitl. Hazret-i Omer'in ilk devr-i hilafetini de k1smen igiil eden bu nevi gavailden dolay1
teravih namazma s1ra ancak bu gaileler bertaraf edildikten sonra
gelebilmi idi.

tmam-1 Malik'in Muvatta'da Saib ibn-i Yezid'den rivayetine gore Hazret-i Orner, Ubey ibn-i Ka 'bile Temi.m Dar i'yi Ramazan imam1 ta 'yin etmiti. S ai b, her rek <atte imamm takriben yiiz ayet okudugunu haber vermitir.
U cale'den naklen Mirkat'ta bildirildigine gore, E bu Osman
N ehd i oyle demitir : Hazret-i Orner, teravihin cemaatle kilmmasma karar verince kurradan ii<; zat1 davet etti. Ve bunlara Kur'an
okutup i<;lerinden siir'atli okuyana her rek'atte otuz ayet, orta derecede okuyana yirmibe, agir okuyana da yirmi ayet okumalanm
emretti.
Hazret-i Osman radiya'lliihu anh zamanmda devr-i Faruki'de
oldugu gibi teravihin cemaatle k1lmmasma devam edilmitir. Hem
bir halde ki, devr-i Faruki'de kilmdigi gibi her rek'atte takriben
yiizer ayet okunarak ve iddet-i kiyamdan asaya ittika cdilerek teravih k1lmdigm1 Beyhaki Saib ibn-i Yezid'den rivayet etmitir .
Yine Beyhaki, Hi am ibn-i TTrve'den de Unu rivayet etmitir. Hazret-i Orner, erkekleri Ubey ibn-i Ka 'b'm, kadmlan da
Siileyman i bn-i E bi Hasme'nin arkasmda ayn ayn toplamitl .
Hazret-i Osman zamfmmda ise Halife-i miiariin-ileyh kadmlar1
da, erkekleri de Ebu Hasme'nin arkasmda cern' etmi ve ayn ayn
kilmalarma liizum gormemitir 1
1

Mirkat: C.

2,

S. 674.

TERAVtH BAHSt

78

All M u rt a za. radiya' lliihu anh de zamanmda halk1 bu mubarek

namaza daima tqvik ctmi~ vc : "Allah, Omer'in kabrini nurlandzrsm,
naszl ki

0 mer,

mescidlerimizi teravihin Jeyziyle nurlandzrzp Jeriflendirdi ise"

diyerck tcravih namazmm Ramazan-1 ~erife ve meabid-i muslimine

.
.
hususi ~crcf bah~ettigini bildlrmi~tir 1
Yinc Hazrct-i Ali'nin ashabmdan ~ubrume I' . n-i ~ekil'
dcn Bcyhaki'nin ridyctinc gore, mi.i~arun-ileyh hazretleri Ramazan'da imam olup nasa bq tcrviha ilc yirmi rek 'at teravih namaz1
kildirmi~tir 2 Yir:.c H a z rc t- i Ali, ashabmdan bir zata da yirmi rek'at
tcravih kildirmasmi cmrcttigi "Ve k i"'dcn naklcdilcrek "Mugni"
de bildirilmi~tir 3.
Abdullah Ibn-i Mes'Od radiya'lliihu anh gibi eaz1m-1 Ashab
da bizzat imam olup tcravih kildirmi~lardi. Muhammed Ibn-i
Nasr-1 Mcrvczi'nin Zeyd ibn-i Vehb'dcn rivayetine gore,
Zcyd demitir ki: Abdullah ibn-i Mcs'O.d Ramazan'da imam
olup bize teravih kildirdi. Namaz1 bitirip de cvimize dondugumuzde
henuz ~afak atmami, fakat <;ok yaklami bulunurdu. A 'mq de :
ibn- i M cs '0. d yirmi rck 'at tcravih ve ii<; rck 'at vitir namaz1 k1lardi,
demitir 1 .
HuLEFA.Y-1 RA.iDIN DEVRiNDE KILINAN TERAViH NAMAZININ ADED-i
REK 'A TI HAKKINDAKi RiV AYETLER :

Ibn-i Hacer, Hulcfa-yi Ra~idin devrinde kilman teravihin

yirmi rck'at oldugunda Ashab'm icma1 vard1r, diyor. Yalmz I mam-1
Malik'in Saib lbn-i Yczid\len rivayct ettigi on bir rek'at rivaycti vard1r ki, bu da d.cvr-i Faruki'dc tcravihin ccmaatle k1lmmaga
baladigi ilk gi.inlcre aid bulundugundan teravihin yirmi rek'atte
kesb-i istikrar cttigi muhakkaktir. Ashab ve Tabiin'dcn yirmi rek<atten fazla kilanlar da bulundugunu apg1da goreccgiz. Nevafilde ziyade i<;in bir had olmad1?;mdan bu habcrlerin mcvzuumuzla tezad
tekil etmiycccgini imdidcn kaydcdcrck yirmi rck'at hakkmdaki
rivayetlcri bervcch-i ati nakl vc tcrccme cdiyoruz :
b m c r radiya' lliihu anh zamanma aid olmak i.izere me'sur olan
rivayetler Tabii ricalinden Yczid lbn-i Ruman ile Ashab'dan

[ fi.'Ji L"~
li~L. .J_,ilS
Mirklit C. 2, S. I 74
3
Ayni: C. 3, S. 598.
Ayn: C. 5 S. , 356.

L':'..;.. ..:i!I.J_,i : "i~J .:ill iJ') .} JL;

ibn

T ruk-1 riv

r) 1m2
an'dan 1li

. a.s, Orner
'rmi ilf rek'1

namaz1 olai
f4 \tctmiyen

.arargir old
.amazznzn sa

me-i Hane
aydediyor
Gen;i
~in teravili
lbn-i Ru1
nnda emar
mi~tir. FaK
1azarat1, m
bir beis go1
dendir. A
Kendisinde
radan Na
"lbn-i Ru

ihticac edil
ibn-i Hu

tine gore

Saib
deri Yezid
ya~mda idi. l
re'de vefat e
ettiginden h~
Sa 'd Tabak
son vefat ed
2

HULEFA-YI RA~1D1N DEVRiNDE TERAVlH

i ~ekil'

i Rama-

gore,
Lt imam
,umiizde
mq de:
1 kllardi,

'at riva1lmmaga
rek'atte
rek'atafilde zi-

Saib ibn-i Yezid radiya'lliihu anhiima'ya miintehi olmaktad1r.

Turuk-1 rivayati cihetiyle ikinci birinciden daha kuvvetlidir.
I) t mam-1 Malik'in "Miivatta"' mda Yez id t bn~i R uman'dan rr{unkati' bir isnad ile rivayetine gore, ibn-i Ruman:
"Nas, Orner lbn-i Hat tab radiya'lliihu anh ;:;amamnda Rama;:;an nama;:;zm
yirmi iif rek'at kzlardz" demitir 1 Beyheki: Bu ii<; rek'a~ ziyade, vitir
namaz1 olacaktir. diyor. Aliyyii'l-Kari de tamam s1rasmda f1rsat
fevtctmiyerek: "Bu iif rek'atin vitir namazz olmasz, devr-i Salzdbi'den son
karargir oldugu ii;:;ere vitir nama;:;zmn bir degil, iif rek'at olduguna ve vitir
nama;:;znzn salat-z leylde dahil olmadzgzna .va;:;zhan delalet eder" diyerek eimme-i Hanefiyyenin vitir namaz1 hakkmdaki ictihadlannm isabetini
kaydediyor.
Gerc;:i ibn-i Ruman, Hazret-i Faruk devrine yetimedigi
is;in teravih hakkmdaki bu rivayetinde inklta' vard1r. Ve bu haberini
ibn-i Ruman miirselen rivayet etmitir. 1rsal ise ehl-i hadis nazarmda emare-i za 'ft1r. Hatta t m am -1 ~ afi 1 murselat ile arne! etmemitir. Fakat Ebu Hanife, Malik, Ahmed ibn-i Hanbel
hazarati, miirsil sika olmak artiyle haber-i miirsel ile arne! etmekte
bir beis gormemilerdir. Yezid ibn-i Ruman isc sik~it-1 Tabiin:'dendir. Abdullah ibn-i Zubeyr'den, Urvedcn rivayet eder.
Kendisinden de Cerir ibn-i Hazim, ibn-i ishak, eimme-i kurradan N afi' gibi giizide zevat rivayet etmilerdir. 1b n- i Sa' d de :
''lbn-i Ruman alimdir, sikadzr, kesirii'l-hadistir" diye Sidk u adline ehadet etmitir. Binaenaleyh ibn- i Rum a n'm bu haberi ile pekala
ihticac edilir. Nas1l ki kiitiib-i Hanefiyye'de ezciimle Fethii'l-Kadir'de
1bn-i Hiimam, ibtida tbn-i Ruman'm bu haberini makam-1 ihticacda zikretmitir.
2) Beyheki'nin, Siinen'inde Saib ibn-i Yezid 2 den rivayetine gore Saib: "Bi;:;, Orner ibn-i Hattab radiya'lliihu anh ;:;amamnda

-"!. ,y ~JI ~J.)

[ .;:_.A.4JI c:='] ::U.).) ,:Z..r.:... J ..:.,~
2 Sil.ib ibn-i Yezid radiya'llahu anhuma Sahil.bi oglu Sahabi'dir. Saib, pederi Yezid ile beril.ber Hacceti.i'l-Veda'da bulunmu~tur. 0 zaman Saib yedi
~mda idi. Hicret'in seksen alt1 veyahut doksan bir tarihinde Medine-i Mi.inevvere'de vefat etmi~tir. Sehl 1bn-i Sa 'd rle Medine'de doksan bir tarihinde vefat
ettiginden her ikisinin de Medine'de son vefat eden Sahil.bi olmas1 icab eder. i bn-i
a' d Tabakat 'mda Saib'in tarih-i vefatl ihtilafhd1r. Sehl ise. bila-hilafMedine'de
on vefat eden Sahabi'dir, demi~tir. (Hulasa: 113, 133).
~U.;.JI ~ /

olan
'dan

79

..r.J j CJy_,:R, ..rl:JI CJIS" :Jli CJL.J.) ~I

TERA VlH BAHSl

80

yirmi rek 'at teravih ile vitir namazz kzlardzk" demitir. N e v c vi, Hulas a' da
bu haberin isnadt sahihtir, demitir I.

kiyamui
Iinde te

3) Abdiirrezzak, Musannif' inde Muhammed lbn-i Yusuf tariktyle yine Saib lbn-i Yezid'den 0yle rivayet etmitir:
Saib: "Dmer ibn-i Hattab, Ramazan'da Obey lbn-i Ka'b ile
Temfm Dari'yiyirmi bir rek'at kzldzrmak ii<:ere nasa imam ta'yin etmiJti.
Bunlar, her rek'atte yiizer ayet mikdarz okuyarak teravih namazz kzldzrzr ve
fecrin tuluuna yakm mescidden dagdzrlardz" demitir. 1bn-i A bdi' 1- Ber,
bu bir rek 'at vitir namaZidir, demitir 2

ibD

4) lbn-i Abdi'l-Ber de Haris lbn-i Abdirrahmfm tarikiyle gelen rivayette Saib lbn-i Yczid'in: "Dmer ibn-i Hattab
zamamnda (Ramazan namazm1) yirmi iif rek'at kzlardzk" dedigini rivayet etmitir. Ve bu i.i<; rek 'at ziyade vitir namaz~na mahmuldiir,
demitir 3
Bu son iki rivayet ki, yirmi bir ve yirmi uc; rek 'at rivayetleridir.
lraki: "Bunlard(lki yirmi iizerine zaid olan rek'atlerin tevcihinde ibn-i
Abdi'l-Ber isabet etmiJlir. r;unkii Yedd ibn-i Hasife tarikzyle Saib
ibn-i Ye<:id'den Hazret-i Dmer zamamndayirmi rek'at teravih nama;:.z
kzlzndzgz, vitir namazz karzJlzrzlmzyarak riviiyet edilmiJtir" diyor.
YiRMi REK'ATTEN AZ RiVAYETLER :

1) imam-1 Malik'in Muvatta'da yine Saib lbn-i Yezid'dcn digcr bir tarik ile rivayetindc Sa i b radiya' llahu anh demitir ki :
Orner radiya'llahu anh Obey lbn-i Ka 'bile Temim Dari'yi Ramazan'da nasa on bir rck 'at kild1rmak iizere tcravih imam1 ta 'yin
ctmiti 4 lmam her rek'atte takribi olarak yuz ayet okurdu. Hatta

.:,.- j j .Jl.a..J j i _,.ii lS : JL; ~): J. I...,.JUI ,y 4;.r-1 I j ~I I.SJJ

( .,;:...1..411 ~) i:.=_..,. .)l;......l r.>n:JI Jt; . j _,Jl . _, d,.)J J_..r~ ...:s. ~I ..,;. J ..,..lWJ

J. /

e . ..,..lb;.JI J, yr

.JI ~): ;y_

..,JL... j ,[ j....;:li-1:..J4 -...A:...all ,j Jlj)l ~ r.>JJ

~ J...P- J r.>-~.~-1 _y r.>).JI r.1 _y J ~ J. ~~ _y .JL.a.J J ..,.u1

)J;J"'...:.;_J .J::!l4 .Jy_,A.!.

[ r o v v", o c:::_: ~'") j _,Jl-1..... \_,J\

01

_y _;;Jl ~ ,:;:1 J\.J J . t_,l!.JI tJ~I ~yl ,j .~1 tJ.J: j

3 : J\.J ~): J. ._,.JUI ,y '-:'4~ ~I .:t. 01...1-)I~ .:t. .;.., J~ I r.>JJ : _;;Jl ~ J_l Jl.i
[ ~'") j_,~ 0)WI.J\ _y J_,...:.l...\.. _;;11 ~ .:t_l Jl.i. ;;J J.P.J .;..,~ / -4<- _y il:All .:,1.)
4

Aliyy-i Kiiri: "Hazret-i Obey ile Temim Dari'ye miinavebe ile kzldmrlardz,
_yahut teravih rek'atlerinin bir kumzm birisi, biikfsini de obirisi kzldmmJ olacaktzr. (:iinkii
kadmlar iyin de Siileyman lbn-i Ebi Hasme'yi imam ta;>ln etmijti" diyor.

gunu n
vayeti t
haye te1
eylemit
Be
Ekrem'1
baJka ge
muvafik

emretmi~

2)
ishak
yette de
Iraki:
oldugu,
bildirm

3)
rivayeti
gimiz A
re'yi ok
imamm
Bu
Kesret----'
1 .
u

Feridnn ERTUGRUL
K

.. apl

HULEFA-YI RA~tDIN DEVRtNDE TERAVIH

tariattab
riva-

81

kiyarmrt uzamasmdan dolay1 biz, asaya dayamrd1k. Ve fecrin evailinde teravihten anca dag1labilirdik 1.
ibn-i Abdi'l-Ber ~ Bu on bir rek'at rivayeti vehimdir, sahih
olan rivayet Hazret-i Orner zamanmda teravihin yirmi rek'at kthndigidir, diyor. Fakat bu on bir rek 'at rivayetinin senedi sahih oldugunu nazan dikkate alarak Aliyy-i Kari de diyor ki: Bu on bir rivayeti teravih k1hnmaga baland1g1 ilk gecelere aid olacakt1r. Ennihaye teravih namaz1 yirmi rek'at olarak kesb-i istikrar ve kat'iyyet
eylemitir.
Beyheki de: "Bu on bir rek'at rivayeti Hazret-i Ai$e'nin: Resul-i
Ekrem'in salat-z leyli hakkznda: Resul-i Ekrem ne Ramazan'da, ne de
ba$ka gecelerde on bir rek'at iizerine ziyade etmemi$lir, suretindeki rivayetine
muvafiktzr. Fakat bu on bir rek'at kzlznmasznz Hazret-i Orner ilk gecelerde
emretmiJli. Sonra yirmi rek'at tekarriir etti" demitir.

2) Gerek hadis ve gerek fik1h kitablarmda Muhammed 1bn-i

ishak tarikiyle yine Saib ibn-i Yezid'e mi.intehi alan bir rivayette devr-i Faruki'de on ii<; rek'at kilmdigmi da gori.iyoruz. Fakat
I r ak i : Bunun da cemaatle kllmmaga ba:land1gi ilk zamanlara aid
oldugu, bilahara yirmi rek'atte teravih rekeatl tekarrUr ettigini,
bildirmektedir.
3) lmam-1 Malik'in, meahir-i Tabiin'den A 'rec tarik1yle
rivayetinde mi.iari.in-ileyh demitir ki : Bizim, zamanlarma yetitigimiz Ashab ve Tabiin devirlerinde imam sekiz rek'atte sure-i Bakare'yi okurdu. Eger imam sure-i Bakare ile on iki rek'at klldmrsa nas,
imamm k1raati tahfif ettigine hi.ikmederdi 2
Bu rivayet teravih namaz1mn rek'atini tesbit ve takrir etmiyor.
Kesret-i k1raati temsil i<;in sekiz ve on iki rek'at zikrediliyor. Yirmi
1

,JI <.S..!\.~1 J...::.c- .J ~ j_ ~I ..;; .ill~.)

WI .} .4.:A.i l:S' .$-

* ~~

<I)L<:.I.J J;I.JI _r.A.II t.J).J [.!lit.. .I.J..!

[ \y t
2

I)

:JI,j ~..i:

i.!.' ~WI,y

J _r.All

t.J)

..r

)I J

~ 'I' [ : .:..l,;.r

.;..I..$"..! ,JI../

>.:.L;,;JI ~ 41)1.:.

J L-:"._"'JI

J ; ~I ; JY
[.!lit.. .IJJ J

)I ~~

-0 J

.rl.:..U t..~
)II ~__.....:..; l:S'Li rl:AJI J.,J- ,J'

J_>-l~ .;1 :_r.> j_l Jl,j ~~:JI )I '-:{_,A:JI '!.:.1)1 ,JI.J"UoJI.J ~t..

":/ 41.4:-. ;..!_._... ~I ~

r;unkii

J..r .rl

!_A. ~).All ,J\S:,; . ~J .,? .;~~ <JI..,.&....!

c!':

<.;,T ;st..~ ~

~I

JS"

~j: Jl

J_,.o.JI ~ :;;_. 4.il .} ~ ~~};J~ ?JI ~) J

C~ ~).All ,J\S"' ..,... l:.JI l:S'J.:.I

.._A.A.:. .li

~I ..,..t:.JI c;l.J ;...S'..!

lc-:--

t.. : Jl,; U")fl ,y

~ J . ~ i\.j I.)I.J ,

;p

F.: 6

82

TERA VlH BAHSt

rek'atten naksan alan rivayetlerin devr-i Faruki'de cemaatle teravih

k1lmmaga balad1g1 ilk giin,lere aid aldugunu, muahharcn teravih
yirmi rek'atte kesb-i istikrar eyledigini gerek ehl-i hadis ve gerek
fukaha rrtilttehidil'l-lisan alarak bildirmilerdir.
Osman ve Ali radiya'lliihu anhiima'nm zaman-1 hilafetlerinde de
yirmi rek'at kilmmaga devam edildigini Abdullah ibn-i Mes'ud
gibi eaz1m-1 Ashab'm yirmi klld1klan ve boyle kilmmasm1 emrettiklerini yukanda gormiltilk. $arih Ay n i: Ashab-1 Kiram'dan hi<; bir
muhalif bulunmaksiZin Ubey ibn-i Ka 'b radiya'lliihu anh'ten sabit
alan rivayet de bu suretle bulundugunu bildirmektedir.
Hulefa-y1 Raidin devrine aid vilcuh-i rivayat1 da buraya kadar
gormii bulunuyaruz. Hulefa-y1 Raidin dahil aldugu halde Ashab-1
Kiram'm teravih namazma gosterdikleri derin alakaya bakarak
Saib Mugni: " tLr-:';'L) u,.; = Artzk bu fokluk Hulefa-yz RaJidfn devrinde yirmi rek'at teravih kzlzndzgz hususunda Sahabe'nin icmaz derecesinde
bir kuvvettir" demitir ( Aynz').
lbn-i Hacer de teravihin yirmi rek'at olduguna Ashab'm icma1
ile istidlal edilmclidir, demitir ( Mirkat).
Ncvevi de: Ashab1m1z eimme-i $afiiyyenin ittifak ettiklcri cihet,
teravih namazmda cemaatin efdal oldugudur. Fakat birtaklm ehl-i
ilim, cemaat ve aded-i rekeatm yirmi oldugunda Ashab'm icma1 bulundugunu, kabul etmitir, diyor.
B c y he k i, teravih namazmda Ashabm kaffcsi cern' olmamlt1r
ki, icma' bulunsun. Belki ekserisi bulunmutur, diye icma' iddiasma
muhalcfet etmitir. Filhakika ibn- i b mer gibi baz1 zevatm tehalllifil
rivayet cdilmitir. Bu cihctlc 1st1lah-1 f1khi ilzerc icma' olmasa bile
sahib-i Miignz"nin dedigi gibi icma '- dereccsinde bir ckseriyyet bulundugu ilmi bir miltearefe halinde kabul edilmitir.
BiR HULASA :

Teravih bahsinin ibtidasmdanberi tarihi bir silsilc takib edcrek

gerek Asr-1 Saadet'e, gerek Hulefa-y1 Raidin devrine aid olmak
ilzere milta}ca ettigimiz rivayetlerden ogrendiklerimiz YC bunlann
delaJet VC irUd1 ilc vas1l aldugumuz neticelcr Unlard1r :
1) Resul-i Ekrem Efendimiz Hazret-i Aie rivayetine
gore yitir namaziyle on bir rck 'at ramazan namaz1 ( teravih ) kilill1tlr. Vitir namaz1 i<;in il<; rek 'at tarh ve tenzil cdilince teravih i<;in

bi r azril
t raf1 il
i. must
E r e m
rad~)a' lla
hl -i ha
1h icac
mu tc ni
'n me

ber

HUI,.EF J.v Yl RA~tDtN DEVRtNDE TERA VtH

ravih
ravih
gerek
de de
s'ud
cttikis- bir
sa bit
adar
hab-1
arak
devt Jinde

cmai
ihet,
chl-i
bu-

83

sekiz rek'at kahr ki, bu aded, Hazret-i Cabir'in Resul-i Ekrem

tarafmdan ramazanda kildmlan teravihin sekiz rek 'at oldugu hakkmdaki rivayete tamamiyle muvafiktir. Ve bu iki rivayet sahihtir.
Resul-i Ekfem Efendimiz'in yirmi rek'at kildiklan da !bn-i
Abbas' dan rivayet edilmitir. Fakat bu haberi senedinde gorulen
za 'ftan dolay1 ehl-i had is taz 'if etmitir. Bununla beraber biz med~r-I istinad birtak1m mueyyideleri haiz bulundugundan bum:inla
da aag1da ihticac edecegiz.

2) Resul-i Ekrem, ramazanda u~ gece Ashabma cemaatle

namaz kildirmitir. Fakat farz k1hmr diiiincesi ile cemaati biraktiklanm bildirerek herkesin miinferiden evinde kilmasmi emretmitir.
Bu i 'tizar ve tavsiye-i Nebeviyye : "Asluibzm! Eger bifyle bir dii~iince ve
endi~e

olmasaydz teravih namazzm

cemaatle kzldzrmaga devam ederdim"

demek oluyor.
3) Cemaatle teravih namaz1 kilmmasi, devr-i Faruki'de te'sis
edilmitir. Qiinkii vefat-1 Nebevi iizerine farz k1lmmak gibi bir mahzur kalmamitl. Ashab-I Kiram bu te'sise muctemian, fi 'len ve kavlen itirak ve muvftfakat etm;Ierdir. Aded-i rekeatl da yirmi olarak
beyne'l-Ashab takarriir etmitir.
4) ~u halde Ebu Da~d'un tahric ettigi: .L..il.;JI4:..._, ~ ~,,"
H .s.J.!

;y_ .01)1 = Ashdbzm! 'Benim siiiznetime, benden sonra da Hulifa-yi Rasiinnetine ittibd' ediniz, ittibd' etmek vacibdir" ferman-I Nebevisi

~idin'in

ltlr
ma
lhifu
bile
lun-

crek
ak
ann
tine
kili~ in

bizi, Hulcfa-yi Raidin' in siinnetine davet etmektedir.

5) Ramazan-1 ~ erifte sekiz rek'at teravih ve u~ rek'at vitir namazmm cemaatle kilmmas1 rivayet-i sahihaya miistenid fi '1-i Nebevi
ile sabit bir siinnet-i seniyyedir. Esas i'tibariyle siinnet, ya Resul-i
Ekrem'in devam buyurduklan veyahud devam ederken bir mfmiin,
bir ozriin araya girmesi ile terkettigi umurdur. Bu sekiz rek'atin iist
taraf1 ile beraber yirmi rek'at olmas1, Hulefa-yi Raidin'in siinnetidir
ki, miistehab unvan-1 f1khisi ile yadolunur. Diger taraftan Resul-i
E k rem tarafmdari yirmi rek 'at kilmd1gma clair de 1b n- i Abbas
radiya'lliihu anhiima'dan gelen bir rivayet vard1r ki, senedinden dolay1
ehl-i hadis tarafmdan taz'if edilmitir. Fakat bir~ok fukaha onunla
ihticac ettiklerinden bu rivayete gore yirmi rek 'a tin de fi '1-i N ebevi'ye
miistenid siinnet-i seniyye oldugu sabit olur. Her iki cihetin de fukaha
i~in medar-1 ihticac ve istinad oldugu aag1da suret-i istidlalleri ile
beraber goriilecektir.

84

TERAV1H BAHS1

T ABii DEVRiNDE TERAViH

Tibii devrinde yirmiden az rek'atle teravih kilmd1gma clair hi<;
bir haber nakledilmemitir. 1bn-i Ebi Miileyke, Haris-i Hemedan!, Ata' tbn-i Ebi Rebah\ Ebu Buhtiiri, Hasan-1
Basri'nin kardqi Said-i Basri, Abdurrahman 1bn-i Muhammed Ibn-i Ebi Bekr ve daha bu tabakada bir<;ok rical-i Tabii,
Hulefa-yi Raidin ile Ashab-1 Kiram gibi, teravihi yirmi rek'at olarak
kabul ve iltizam etmilerdir.
tbn-i Abdi'l-Ber lstizkar'mda Esved ibn-i Yezid'in kirk
rek'at teravih ile yedi rek'at vitir namaz1 klld1gmt rivayet etmitir.
Ziirare ibn-i Evfa ile Said ibn-i Ciibeyr'in de otuz sekiz
rek'at feravih ile ii<; rek'at vitir namazt k1ldiklan rivayet edilmitir.
T i r m i z i, ehl-i Medine'nin vitir ile beraber k1rk bir rek 'at ktldiklanm rivayet etmitir. Muhammed 1bn-i Nasr'm 1bn-i Eymen
tarik1yle 1mam~I Malik' ten rivayetine gore, tmam-1 Malik:
"Ramazan'da miistehab olan teravih namazz otuz sekiz rek'attir. Bu otuz sekiz
rek'at imam ile kzlzndzktan sonra bir rek'at de yine cemaatle vitir namaz z kzllmr" demitir. Muhammed tbn-i Nasr: "Bu suretle teravih ve vitir
namazznzn kzlznmasz (Harre 2 ) vak'asmdan evvel ba#amz~tz. Yiiz bu kadar
1 Ata' 1bn-i Ebi Rebah, kibar-1 Tabiin'dendir. Mekke'nin fakihi ve mtiftisi idi. 1hn-i Abbas radiya'lltihu anhuma'nm vefatmdan sonra Mekke'de riyaset-i
ilmiyye, Ata'nm ~ahsmda tekarrtir etmi~tir. Hatta 1bn-i Abbas Hazretleri
saghgmda kendisinden dini mes 'eieier soruldugunda : Ey Mekkeliler! Aramzda
A ta' gibi bir alim varken benim ba~1ma neye toplamyorsunuz, der idi. Abadile-i
erbaa'dan, Dsame 1bn-i Yeziii'den, Hazret-i Ai~e'den, Ebu Htireyre'den,
Dmmti Seleme'den radiya'lltihu anhum hadis rivayet etmi~tir. Kendisinden de pek
~ok Tabii rivayet etmi~tir. tmam-1 Ebu Hanife, Ata'dan faziletli bir alime rastgelmedim, der idi. Ata', ~ahsen ~olak, ~a~1 bir Habe~i idi. Fakat ilmen ve ahlakan
haiz oldugu fazileti, ona, ulum-1 1slamiyye tarihinde sahifeler ay1rm1~tlr. Yetmi~ten
fazla haccetmi~tir. Hazret-i Osman' m devr-i hilafeti sonlarmda dogmu~ ve ytiz
on dort veya ytiz on be~ tarihinde Mekke'de vefat etmi~tir (Ayni: C. r, S. 519 ve
Hulasa: 125) .
2 Kamus mtitercimi As 1m Moll a (Harre) kelimesinde ~u izah1 veriyor :Harre,
zahir-i Medine'de taht-1 vak1mda bir mevz'd1r ki, anda ikinci Emeviyye htiktimram
olan Yezid vaktinde bir vak'a olmu~tur . Yezid tarafmdan Nehb-i Medine ve istisal-i Ashab i~in Meslemt 1 bn-i Uk be vanp hesaret-i ktilliye cesaret eylem~tir.
1bn-i Racer Heytemi de bu zultim ve i'tisaf s1rasmda Mescid-i Saadet'tl::
ezan okumimam1~ bulundugundan Hticre-i Saadet'ten ezan sesi ytikseldigini rivayet ederek Resul-i Ekrem'in Merkad-i Mubarekinde ebedi bir hayata mazhar
bulunduguna istidlal ediyor.

lundugu
Jerine te
ne gibi
cemaatle
r -i iista
unne t-i

EtMME-t MOCTEHtDINtN tCTtHADLARI

85

sene evvelden, ;:;amammv::a kadar Medfne' de ve ehl-i Medfne arastnda can

olagelen bir ddettir" demitir. Fakat tmam-1 Malik'ten rivayet olunan

kavl-i mehura gore teravih otuz alti rek'attir. 0<; rek'at vitir namaz1
ile berabeli otuz dokuz olur ve 1bn-i Eymen rivayeti ile kavl-i mehur aras1p.da adedce mi.isavat bulunur. Yalmz 1bn-i Eymen rivayetinde vitirin iki rek 'ati, teravih rek 'ati ile cern' edilmitir. Elyevm
ehl-i Medine'nin ameli otuz alt1 rek'at teravih ve ii<; rek'at vitir namaz1 olmak i.izere caridir.
TERAViH HAKKINDA EiMME-i MUCTEHiDiNiN VE FUKAHANIN AKVAL
VE iCTiHADI :

1bn-i Abdi'l-Ber diyor ki: Ci.imhur-i ulemamn me~hebi

teravih namazmm yirmi rek'at oldugu merkezindedir. Eimme-i
Hanefiyye ve ;;afiiyye'nin, Hanbelilerle ekser-i fukahanm mezhebleri
budur. 1bn-i Abdi'l-Berr'in fukahay1 ekseriyyetle takyid etmesi,
Malikiler indinde teravihin otuz alt1 rek'at olmasma mebni olsa gerek.
Teravih hakkmda eimme-i metbuinden hi<; birisi teravih namaz1
i<_;in yirmiden noksan bir aded ihtiyar etmemitir 1 Ve en kuvvetli
sozi.i akdemi.i'l-eimme Ebu Hanife Hazretleri soylemitir. Asar-i
hadisiyye ve ' f1khiyyeden her hangi birisi mi.italea olunursa teravih
bahsinde muhakkak 1mam Ebu Hanife'nin bu kuvvet ve kat'iyyet
ifade eden sozlerine tesadi.if edilir. "lhtiyar" dan nakledilerek kaydolunduguna gore tmam-1 Ebu Yusuf, i.istad1 Ebu Hanife Hazretlerine teravih nam-;:znim hi.ikmi.ini.i ve Hazret-i Orner tarafmdan
ne gibi bir delile istinad edilerek bu namazm yirmi rek 'at olmak ve
cemaatle eda edilmek suretiyle ortaya konuldugunu sormUtU. Hazret-i i.istad cevaben demitir ki : Teravih namaz1 hi<; ilbhesiz bir
si.innet-i mi.iekkededir. Hazret-i Orner bu namazm an-cemaatin
ve yirmi rek'at k1lmmasm1, ne ictihad-1 zatisi ile tilka-i nefsinden
<_;1karmltlr, ne de Asr-1 Saadet'te cari olmiyan bir emr-i diniyi ortaya koymu bir mi.ibtedi'dir. Elbette Orner bunu, kendisince ma'lum olan bir asl-1 er'iye ve bir vas1yyeti Nebevi'ye istinad ederek
emretmitir 2
1 ;-.. ~:..,..
2 ~Jifil :

c.r! ~~ ~:..OJ\
JLZ . ..~..r .J..J \.. J J..r"' ~ 41 JL ._A...>!. 41 .J\ : .}.,::.:. )II J __s'.)

~..U J.-..1 ,y )II ~ _,..~

l.<:..~:.:--

.y ~ J 4-....A.i .lAt ,:,. ..~..r ~ ..t~

[ _;;1)1 ~IJ ~ ~J -sk .:I j.... .:I

J ;_;.. .;.;...
J_,....J ,:,. -4.<:.J

86

TERAV1H BAHSt

Hazrt:t-i Faruk'un, hakkt batildan, Sunnet'i bid'atten tefrik

hususundaki mustesna kudretini ve emr-i dindeki derece-i ihtimamim, mukerreren vahye tevafuk eden, isabet-i nazar ve ictihadm1 pek
iyi takdir eden Eb.u Hanife Hazretleri, her halde Hazret-i
bmer'in bu teravih iini de gerek cemaat, gerek yirmi rek'at kihnmak hususlannda bir asl-1 er'iye ve Cenab-1 Peygamber'den telakki
ettigi bir ahd ve vas1yyctc istinad ettirmi oldugunu kahul ederek
yirmi rck 'atinin de fi 'l-i Pcygamberi'ye mustenid sunnet-i muekkede
olmasm1 mant1kan zaruri bulmutu. Bu cihetledir ki, gerek Hanefi
ve gerek ~afii fukahasmdan bir kismi, tcravih namazmm yirmi rek'a. tinin de fi'l-i Ncbevi ile sabit Sunnct-i Seniyye oldugunu kabul ederek
1bn-i Ebi ~eybe'nin ve emsali ehl-i hadisin rivayet ettikleri 1bn-i
Abbas hadisi ilc istidlal ctmilcrdir. ~u kadar ki, ehl-i had is tarafmdan bu 1bn-i Abbas hadisi iki suretle taz'ifedilmitir: I) Senedinde
1bn-i Ebi ~eybe'nin ccddi 1brahim ibn-i Osman'm bulunmasi, 2) Rivayat-I sahiha'ya zahircn mugayir olmas1. Bu rivayete
istinad cdcbilmek ic;in bu iki ukdcnin c;ozulmcsi icab eder.
1bn-i Abbas hadisinin bu surctle taz'if edildiginden korkan
Zeyla i, 1 bn-i H urn am, S u yu t i, Z ur kani gibi birtaktm namdar
ulcma, bu hadise istinad ctmiycrck teravihin sckiz rek'atinin yukanda
gec;cn Aie ve Cabir radiya'lliihu anhuma hadisleriyle sabit ve fi'l-i
Peygamberi'yc mustcnid sunnct-i Ncbcviyye oldugu, on iki rek'atin
de sunnct-i Sahabi bulundugu zcmininde bir istidlfd tarik1 takib etmilcrdir. Biz burada her iki tarik-1 istidlali takrir edecegiz. Ve evvela
yirmi rck'at hakkmdaki ibn-i Abbas hadisinin senedindeki za'ftan,
Hazret-i Aie ve Cabir hadislcrine mugayeretinden gelen iibheleri izalcye c;ahacagiz. Som:a da obur tarik-I istidlali tqrih edecegiz.
Birinci cihet hakkmdaki tcdkikatiiDIZ, bervech-i atidir:
I) "Keifii'l-Gumme;' de gordugumuz 1bn-i Abbas hadisinin
metni daha ziyade tafsilati muhtevi bulundugundan her eye takdimen bunu mutalca edecegiz. Bumetne gore 1bn-i Abbas radiya'lltihu
anhiima demitir ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem munferiden
yirmi rek'at teravih ve aynca vitir namazi k1lardi. Teravihin de her
dort rek'ati arasmda bir muddct dinlcnirdi. Sonra kalkar, mukadder
ol<1n namazma dcvam ederdi. Teravih namazmdaki tervihanm esas1,
bu Sunnet-i Seniyye'yc musteniddir 1

Ma'lumdl
eri, kendisin
leri hadisleri
m Hanefi v~
astl ki, 1bn
dis i ile istidlal
dan dolayz terai
lzdir" demiti

ctine istinad

2) ibn-i

1bn-i Ebi

A bs i'dcn dol
Ebu ~eybc
lbn-i Utey,
ahadisten ri
Utcybe ki,
kahadand1r.
Ebu Vail'd
ve ittika' hili
~u 'be gibi
U saydigirnlz
zuafadan hili

Sonra E
Harun'dur.
Ebu ~cybe
Ebl1 Davu
bildiriyorlar
lar. Katibi

tii'l-Hujjliz'd

czbcrden tal
desti ile sabi
takvasma da
kabcler n~kt

Hulasa.

EtMME-1 M0CTEH1DINtN tCTtHADLARI

tefrik
mamtm pek
zret-i
kihnelakki
ederek
kkede
ffanefi
rek'ar derek
1bn-i
rafmdinde
pulunayete
orkan
mdar
and a
fi 'l-i
It 'a tin
ib et-

rvvela
'ftan,

~ bhe

cgiz.

i inin

akdi'llahu

rid en
r.. her
dder

~sas1,

87

Ma'lumdur ki, lmam ~a 'rfmi'nin bu c;ok miihim ve mehur

eseri, kendisinin de bildirdigi iizere miictehidin-i 1zamm istinad ettikleri hadisleri muhtevidir. Binaenaleyh lbn-i Abbas hadisi bir ktstm Hanefi ve ~afii eimmesinin medar-1 istinadt oldugu iibhesizdir.
Nastl ki, 1bn-i Hacer de: "Eimmemizden btlzzlan lbn-i Abbas hadisi ile istidllil tarikmz iltizlim etmi#erdir. Fakat bu hadisin derklir olan <:a'findan dolayz terlivihin yirmi rek'at olduguna icma-z Sahtibe ile istidllil edilmelidir" demitir. Hidliye e~hi lnliye ile Kifliye'de de 1bn-i Abbas rivayetin~

istinad edilmitir.

2) 1 b n- i Abbas hadisine za 'f isnad1, bu hadisin senedindeki

1bn-i Ebi ~eybe'nin biiyiik babas1 1brahim 1bn-i Osman-i
A bs i'den dolayidir. Bu zatin rivayet hususunda mevkiini bilmeliyiz.
Ebu ~eybe Kllfe'lidir, VflSlt'ta kad1hk etmitir. DaylSl Hakem
1bn-i Uteybe'dcn, Ebft 1shak'tan ve daha bu tabakadaki rical-i
ahadisten rivayeti vard1r. DaylSl ve kendi eyhi Hakem 1bn-i
Uteybe ki, 1brahim-i Nahai'nin ashabmdan ve en mevsuk fukahadandir. Ebu Cuhayfe'den, Abdullah 1bn-i ~eddad'dan,
Ebu Vail'den, 1bn-i Ebi Leyla'dan rivayet eden sahib-i siinnet
ve ittika' bir zattir. Kcndisinden Mansur, A 'mq, Ebu A vane,
~u 'be gibi eimme-i hadis rivayet etmitir 1 1nsan boyle bir eyhin,
U saydigimiz tilmizleri arasmda riayetinden korkulacak derecede
zuafadan bir zatm bulunmasma hie; ihtimal vcrmiyor.
Sonra E b u ~ e y b e'nin kendi riivisi de Katibi Y e z i d 1 b n- i
Harun'dur. Bu da, kendi eyhini ka~ada adl ile taYsif eylemitir.
Ebu ~eybe'yi taz'ifedenler, Yahya 1bn-i Main'in, Buhari'nin,
Ebfr Davud'un tenkidatm1, Nesai'nin mctrukii'l-hadis dedigini
biJdiriyorJar da en yakm ravisinin hiisnii ehadctinden bahsetmiyorJar. Katibi ve ravisi Yezid 1bn-i Harun ki, Zehebi, Tezkiretii'l-Hzif.fliz'da Y ez id'in senedlcriyle birliktc yirmi dort bin hadisi
czbcrden tahdis cyledigi vc ktrk bu kadar sene akpm namazmm ab~
desti ile sabah namaz1 klldtgt yollu hiisn-i h1fzma, itkamna, kemal-i
takvasma dair Ahmed 1bn-i Hanbel gibi eimmeden birc;ok menkabcler naklctmcktedir. Bu derecc saduk ve miittcki olan ve eyhinin

.0L..
1

~i-'~f .~\... .;..,\...S'J ~) JS' ~! Y 'C-'~ .;,\S"_, .j_,JI, ;..S'J j_~ ~Lf.:
[ - , Q V"' , 1 1::. : ;.,.;JI ..;...!.5')
~,,,;JI o')\..... J tl..)'l 'C"j J J..... l_,- I~
Huliisa.

Et

TERAVtH BAHSt

88

her halini herkesten 1y1 bilmesi icab eden bir zatm kendi eyhinin
s1dk u adli hakkmdaki hi.isni.i ahadeti kabul edilmek icab eder.
Eimme-i intikiiddan Ebu Ahmed lbn-i Adi de: "EbU eybe,
hakikaten tazlf edilmi~tir. Fakat Ebu eybe, lbrahim lbn-i Hayye
gibi zuaja ziimresinden saytlmamaltdir. Bundan fOk daha hayzrltdtr. E b u
Sey b e'nin rivayetleri ifinde birfok salih hadsler vardzr" demitir 1 1b n- i
Abbas hadisinin mucebi i.izere Hulefa-yi Raidin devrindenberi
bila-inJ{lta <amel-i i.immet cari olduguna gore, bu teravih hadisi de bu
salih hadislerden birisidir, deriilemez mi? Bu gayri ilmi bir hi.iki.im
mi.idi.ir? lte bu nokta-i nazardan dolay1dtr ki, bin;ok fukaha bu had is
ile ihticac etmilerdir.
3) lbn-i Abbas Hadisi, ehl-i hadis tarafmdan te'min-i s1hhat
i<;in iltizam edilen usul-i rivayete uym1yarak velev ld senedindeki
ravilerden birisinin ufak bir halinden dolay1 taz<if edilebilir. Bu, ehl-i
hadis i<;in bir hak ve bir vazifedir. Fakat ehl-i hadis tarafmdan her
zaif addedilen hadis hemen terkedilmemitir. Belki bunlardan i.im. metin mazhar-1 kabuli.i olmak gibi medar-1 tashih bir mi.ieyyedeyi
haiz olanlar1 ehl-i ilim tarafmdan tashih edilmitir. S i.i yu t i, Tedrbii'r-Ravi'de bu mi.ihimme-i ilmiyyenin bir<;ok ehl-i ilim tarafmdan bir
kiiide halinde kabul edildigini bildiriyor.
lbn-i Abdi'l-Ber de "lstizkdr" da deniz suyunun tahareti
hakkmda si.inen-i erbaa sahiblerinin E btl H i.ireyre radiya'lliihu anh'ten rivayet ettikleri "(( ~.. J.:l-1 , J\.. .;Ji!.ll_,... = Deniz suyu tahirdir, meytesi de helaldir" hadisini ayni sebeble Buhari'nin tashih ettigini Tirm i z i' den naklederek bildirmitir.
Bu hadis-i bahrin senedindeki "Said lbn-i Seleme" hakkmda
has1l olan i.ibhe ve cehaletten dolay1 ehl-i hadis bunu taz<if ve ta <lil
etmi iken lmam-1 Buhari, ehl-i ilmin bu hadis ile amel ettiklerini gorerek senedindeki za <fa ragmen tashih etmitir 2 T i r m i z i Siinen'inde
Muhammed lbn-i lsmail Buhari'den hadis-i bahri sordum.
"Hadis-i sahhtir" diye cevab verdi, diyor.
Yine lbn-i Abdi'l-Ber, Temhd'inde 3 Hazret-i Cabir'in
,bir dinann yirmi dart k1rata mi.isavan hakkmdaki hadisi de boyledir.
1

Tehzfh.
1 Fethu'l-Kadfr: C. 1, S. 48.
3 Temhid'in asil ad1
( ~\....'~J\.J JWI if' tl. yil .j ll Y) tir. Haftz Orner
lbn-i Abdi'l-B e rr'in enktymetdar asarmdandtr. 1bn-i Hazm Temhld ic;:in f1k1h

ini olmutur,
l te bunlar
r olduguna b
zuu bahsimii
n de s1hhati
luba rek gibi
1ih edince,
mme-i dinin i
uyu ti gibi riv
r muadele-i ih
lbn -i Abbas' tt
"z. Hi<; iibhesi
inden daha ha
iyetlidir 1
4) (592) rei
di i ile lbn-i .

.- i e'nin haberi
ih namazma
ret-i sevkinden
Eb u Seleme

ci.id namaztml1
A ie'den Ram
ztmn kemmiyy:1
Ramazan' da , ne
diye cevab veli
1ddika-i mi
uzunlugundan ne
denilmesi de

hadiste nazirin
ederek "lstizkar" 1
tir. 1bn-i Abdi'

\'e

if

EtMME-1 MDCTEH1DtNtN tCTiHADLARI

ra
il

89

Bu da nasm icmama bakllarak Abdullah tbn-i Miibarek tarafmdan kabul ve nakledilmi ve iistad Ebu 1shak'm da mazhar-1
tahsini olmutur, diyor.
tte bunlar gibi., bir<;:ok asar ve ahadisin, iimmetin kabuliinemazhar olduguna bakllarak ehl-i ilim tarafmdan tashih edildigine gore
mevzuu bahsimiz olan tbn-i Abbas'tan rivayet edilen teravih hadiinin de s1hhatine hiikmedebiliriz. Buhari ve Abdullah tbn-i
Miibarek gibi eimme-i hadis, ulema ve salihinin telakkileriyle hadis
tashih edince, Hulefa-yi Raidin'in, Sahabe ve Tabii'nin ve bunca
eimme-i dinin icmama bakarak ve ahiren bu miihimme-i ilmi)ryeyi,
Siiyuti gibi rivayet ve dirayeti nefsinde cern< eden eimme-i kiramm
bir muadele-i ilmiyye halinde eserlerinde tesbit eylediklerini gorerek :
"lbn-i Abbds'tan mervi terdvih hadisi sahihtir" demekte tereddiid etmeyiz. Hi<; iibhesiz ki, teravih hadisinin tashihi, hadis-i bahr'in tashihinden daha hakh ve hadis-i D inar'm tahsininden <;:ok daha ehemmiyetlidir 1.
4) (592) rakamiyle tercemes1 geiecek olan Hazret-i Aie hadisiile tbn-i Abbas hadisi arasmda tearuz vard1r, sahih ve racih
olan ahmr, zay1fve mercuh olan b1rakihr, denilmek de muvaf1k degildir. Evvela bu iki rivayet arasmda tearuz yoktur. Qiinkii Hazret-i
Aie'nin haberi,' tehecciid namazma, tbn-i Abbas rivayeti ise teravih namazma miiteveccihtir. Bunu, Hazret-i Aie hadisinin suret-i sevkinden ogreniyoruz. ~oyle ki : Hazret-i Aie'nin ravisi
Ebu Seleme tbn-i Abdurrahman, Ramazan-1 erifin hususiyetini nazar-1 dikkate alarak ve Ratnazan'da Resul-i Ekrem'in tehecciid namazmm aded-i rekeat1m arttiracag1m diiiinerek Hazret-i
Aie'den Ramazan'da Resul-i Ekrem'in kild1g1 tehecciid namazmm kemmiyyet ve keyfiyyetini sormu, o da : "Resul-i Ekrem, ne
Ramazan' da, ne de ba~ka gecelerde on bir rek<at iizerine ziydde etmemi~tir"
diye cevab vermitir. Hazret-i Aie hadisinin bu suret-i sevki ve
S1ddika-i miiariin-ileyha tarafmdan: "Bu namazzn giizelliginden ve
uzunlugundan ne sizin sormanzza, ne de benim tasvir ve brydnzma liizum vardzr"
denilmesi de delalet ettigini bu hadisin arihleri bildirmektedir.
ve hadiste nazirini gormedim, diyor. Sonra ibn-i Abdi'l-Ber, Temhid'i ihtisar
ederek "lstizkar" 1 yazmt~hr. Buna da (Jla..)ll ~11 -,....t.U .;tf"..i:..-)11) adm1 vermi~
tir. ibn-i Abdi'l-Berr'i di.inyaya tamtan bu muazzam eserleridir.
1 1 o ..r' , r [. : ~WI o\S:.!.. c..r! ~~JI J::L.::ll

90

TERA VIH BAHS1

ibn-i Abbas hadisi ise. mi.inhas1ran Ramazan'da Resul-i

E kre m'in l<Iidigi tcravih namazma aiddir. ~i.ibhesiz ki, tehccci.id
namazt ile tcravih namazi arasm~a zaman-1 edalan cihetiyle fark
vard1r. , Teravih namaz1 gcccnin oni.indc, si.ili.is-i cvvclindc kilm1r,
tchccci.id namazt isc si.ili.is-i ahirindc. Yukanda Eb.u Zcr hadisindc
gormi.iti.ik ki, Rcsul-i Ekrcm Efcndimiz'in cemaatle k1ld1klan
ilk tcravih namazml geccnin birinci si.ili.isi.indc kildirffiitl. ikinci
gcce, gcce yansma, i.ic;i.inci.i gece de fecrc yakm zamfma kadar uzatIDIlardi. Her i.i<; geccde de mcbdc-i salat gccenin evvcli idi. Bu sebeble fukahadan baz1lan tcravihi gcccnin si.ili.is-i ahirine kadar te'hir
etmckte kerahct gormi.ilerdir. Bu nokta-i nazardan, baz1 ehl-i ilim,
H a z ret- i A i e hadisinin tchccci.id namazma, ibn- i Abbas hadisinin de Ramazan namazma aid oldugu kanaati ilc her iki habcr arasmda tearuz bulunmad1gmi kabul etmilerdir.
5) Muvatta' Crhinde BacP ve daha baz1 chl-i f1k1h ve hadis,
Hazret-i Aie hadisinin de teravih namazma aid oldugunu kabul
cderck Hazret-i Aie, Resul-i Ekrcm'in bir<;ok gccclcrde kildtklan
tcravih namazm1, ibn-i Abbas ise baz1 gccclcrdc kild1klan tcravih
namazm1 bildirmitir, diyerck her iki habcri te'lif etmilerdir 2
Atideki ahbar vc asanri iqad vc dclfdctlcri ile Resul-i Ekrem'in yirmi rek 'at k!ldtgt bu baz1 gecelcrin, Ramazan'm ar-i !lhiri, yani
son on gccesi dahilindc oldugu neticesine varabiliriz. Bu en mevsf.tk
haberlcrin terccmelcri hurf.tfu hee.a strasiyle bervcchi atidir :
A) Apg1da (958) numara ile tercemesi gclccck olan hadiste
gori.ilecegi i.izere Hazret-i Aie Ramazan-1 ~erif'in ar-i ahirinde
Resul-i Ekrem'in ahval-i seniyyclerinin tamamiyle degitigini bildirerck diyor ki : Ramazan'm ar-i ahiri girince Ncb i salta' llahu aleyhi
ve sellem aile ha'yatmdaQ tecerri.id edcrek kel'ldisini tamamiyle ibadete
verir, gcccleri batanba~a ihya ederdi. Aile efradm1 da (namaz ve ibadet i<;in) uyandmrd1 3
1

Baci, Ebu'l- Velid, Si.ileyman ibn-i Halef'tir. "Bdce" cim-i hafife

ile Endulus'te bir ~ehir veyahut Afrika'da bir koydi.ir ki, sahib-i terceme oraya nisbetle ~ohret-~iard1r . Baci'nin bu eserinin ad1 "Miintekti" d1r. Ve !bn-i Abdi'lBerr'in "Temhid" inin ihtisar edilmi~ bir ni.imunesidir. Esasen Endi.ili.is'i.in bu iki
yi.iksek simas1 muasudirlar. !bn-i Abdi'l-Ber (463 ), Baci (47t) tarihinde vefat
etmi~tir ( Keifii'z-Zunun ve Liibbii'l-Liibtib).
2

.~.~

__,.;..JI j>..> I~ I

tl.y j<-

~I ..;,1.::11

t--' .J

~ .ill

J-....-

._r.JI .JLS" : .;.Jlj ~ .ill r..S..;.; ~l&. ,:r

[ ..s;l>..:JI_.I.J; J .J.,.I .!U:I.J .J.)L,-I.J
~)II

;;.J...

B) Ti
Hazret-i
aleyhi ve sellt
/n-deki mesa
C) Ti
rivayetinde
u sellem Ra
uyandmrd1

D) M

eleme r
n giin katz ,
maga mukte6
demitir 3

E) Te
\e Ebu .H
rem salla'h
lerden kan

F) Yu
den Tah2
radiya' llahu
dird1klan
gormi.iti.iK
Bu ri
cdilen veE
bi'l-ictihad
ar-i ahin
. astl ki, i
. ebi'yi h<
ul'i.in iki

EtMME-1 MVTEH1DlN1N lCTlHADLARI

91

B) T i r m i z i ise, sthhati11e ve hiisniine iaret ederek bu hadisi,

Hazret-i Aie'den 6yle rivayet ediyor: "Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem rama;:;an'tn afr-i ahfrinde nama;:; ve ibddet hususunda sair gece. lerdeki mesailerinden fa;:;la me[giil olurdu 1 , .
C) Tirmizi'nin Ali lbn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh'den
rivayetinde Hazret-i Ali demitir ki : Resulullah salla'llahu aleyhi
ve sellem Ramazan'm ar-i ahirinde biitiin aile halktm gece (ibadet i<;:in)
uyandtrtrdi 2
D) Muhammed lbn-i Nasr-1 Mervezi'nin Zeyneb bint-i
Seleme radiya'lliihu anhd'dan rivayetinde, Zeyneb: "Rama;:;an'dan
on giin kabnca Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem, aile halkzndan, nama;:; ktlmaga muktedir olabilenlerin hepsini namaza kaldznrdt. Hif birisini btrakma;:;dt"
demitir 3
E) Tercemeleri (664, 959) uncu numaralarla gelecek olan Aie
ve E b u H ii r eyre radiya' lliihu anhiima hadislerinde de Res u 1- i E kr em salla' lliihu aleyhi ve sellem, Ramazan'm ar-i ahirinde hayati gailelerden kamilen tecerriid buyurduklan goriilecektir.
F) Yukanda Buhari'nin Zeyd 1bQ-i Sabit radiya'lliihu anh'den Tahavi ile Siinen-i Erbaa sahiblerinin Ebu Zerr-i G1fari
radiya'lliihu anh'den rivayetlerinde, Resul-i Ekrem'in Ashabma kildirdtklan teravihlerin Ramazan'm ar-i ahirine miisadif oldugunu da
gormiitiik.
Bu rivayetlerin hey'et-i umum:iyesi, ibn-i Abbas'dan rivayet
edilen ve H a z ret- i A i e hadisi ile te 'lif edilerek baz1 gecelerde ktld1gt
bi'l-ictihad tahmin edilen bu yirmi Rek'at teravihlerin Ramazan'm
ar-i ahirine miisadif gecelerde ktlmmi oldugunu hattrlattyor.
Nas1l ki, lbn-i Abidin de Hazret-i Aie, ekser ahvaldeki salat-1
Nebi'yi haber vermitir. ibn-i Abbas rivayeti ise, Hazret-i Resul'iin iki gece ktldlrdlgl teravih namaz~na aiddir, diyor.
1

2 ,:_,..

l~ . w
rJ-

.:ill .y-._,.
I - ....:J! .JlS' : .;..JL; I . - ..ill _;,.) ~~ ".&.
~
<>.
v
[ l:,.- , ,:.r- ~~ l.i... Jt.; J 15-i..;ll .IJ.;] t.. J':.;. ,j ~ '} \..

I }II ..r--II '-'...r;;.

".c
r.J

_,.:-IJ}II _r.JI ,j J..l .WY.. )-- J <::k ..ill ~ ..r.JI 01

[ 'C_:#f!' ,

s .Jl...a..; ,:_,.. ~ l.ll ~ J ~..iii~ ..r.JI _~

Lr'"j ;.;-_ .l.~

_y

.;r
,:.r- ~~ JL;, 15-i..;JI .IJ.;] .JL..o...;
4:s

..ill ..s;._;

t l~ ..ill .s".; 4.J... ~ ..,.-4.) .;r

.IJ.J] ._.t.;i }II iYli.d;~ J..l ,:_,.. i~l t_-4~ il~l

.?-

92

TERAVlH BAHS1

6) ibn-i Abbas hadisinin miieddas1, Hulefa-yi Raidin'in

siinneti, Ashab-1 Kiram'm icma1 ve bata akdemii'l-eimme Ebu Hanife Hazretleri oldugu halde biitiin eimme-i miictehidin hazaratmm
ara ve ,ictihadlariyle miieyyed oldugundan, S1hhatinden bir an ic;in
sarh nazar edilse bile ihticac edilecek mes 'ele, feraiz ve vacibattan
olmay1p fezail ve nevafil ciimlesinden bulundugu ic;in bu derece-i
za<f1 ile beraber yine ibn-i Abbas hadisi ile pekala istidlal edilebilir. Qiinkii ehl-i ilim, hadis-i sahiha muanz olmad1kc;a fezailde hadis-i zaif ile amel etmilerdir. ibn-i Abbas hadisi ile rivayat-1 sahiha arasmda tearuz olmad1gm1 biraz evvel miitalaa etmitik.
Buraya kadar teravihin devr-i 'ictihada aid olan vaz<iyyet-i er<iyyesini izah ic;in aded-i rekeati hakkmda ibn-i Abbas hadisinc
tevdh edilen iibheleri izale ve bununla istidlal tarikm1 irae etmi
bulunuyoruz. ~imdi ikinci tarik-1 istidlali gorecegiz.
iBN "' i HDMAM VE EMSALi EiMME-i FIKHIN suRET-i isTiDLALLERi :

Hanefi ve ~afii fukahasmm en giizide simalarmdan bir k1sm1

teravih namazmm yirmi rek<atini U suretle isbat ediyorlar : Ramazan'da ii<; rek<at vitir namaZI ile beraber sekiz rek<at teravih namaz1run cei:naatle k1hnmas1, Hazret-i Aie ve Cabir hadislerinin bildirdigi iizere fi<I-i Peygamberi'ye miistenid Siinnet-i Nebeviyye'dir.
Esas itibariyle Siinnet, Resul-i Ekrem'in devam buyurduklan
veyahut ilemege devam ederken bir maniin araya girmesi ile terkeyledikleri umurdur. Bu sekiz rek <a tin iist taraf1 yukanda izah olundugu
iizere Ashab'dan Saib ibn-i Yezid radiya'lliihu anh ile Tabii ricalinden Yez id ibn-i Ruman'dan rivayet edilen asar ile sabit oldugu
iizere Hulefa-yi Raidin'in siinnetidir. Ve : J...A::.i)\ .lA.l;.ll :i:.... _, ~ ~ 11"
<<<->"'~._:.A:- Benim siinnetime, benden sonra da Hulefa-yi Ra~icfin'in siinnetine
ittibri< etmeniz vricibdir" hadis-i sahihi mucibince Hulefa-yi Raidin'in

adet-i aliyyelerine ittiba < etmek bir vecibe-i er<iyyedir ki, miistehab
unvan-1 f1khisi ile yad olunur. Binaenaleyh teravih namazmm sekizi
siinnet-i ratibedir, on iki rek<ati miistehabd1r.
Bunun haricde bir misal ve naziri yats1 namaZirun farzmdan
sonraki dort rek<at nafiledir ki, bunun, iki rek<ati Resul-i Ekrem'in
ale'd-devam klld1klan ve iimmetine de kilmalanru emir ve vas1yyet
buyurduklar1 siinnet-i ratibedir. Dort rek<at kilmmas1 miistehabd1r.
~oyle ki: Hazret-i Aie radiya'lliihu anhri'dan rivayet edilen ve ehl-i

Yine ~
vats1run
ian bi
ibn-

F eridun ERTUCRUL
Kitapltga
EtMME-t M0CTEH1D1N1N 1CT1HADLARl

.n

l-

n
n
n

-1

l-

l-

'c

93

had is ile fukaha arasmda "Musdbere hadfsi 1 " unvaniyle yad olunan bir
hadis-i erifde Resul-i Ekrem Efendimiz iimmetine yats1 namaz1nm farzmdan sonra iki rek'at nafile namaz kilan kimseye Cennet'te
bir kok ihsan buyurulacagm1 bildirmilir. Miisabere, miidavemet demektir. Miisabere hadisini Buhari'den baka bin;:ok ehl-i hadis Ummii'l-Mii'minin Ummii Habibe radiya'lliihu anhd'dan da rivayet
etmilerdir. Bunlardan baka (sog) numara ile tercemesi gec_;:en 1bn-i
b mer radiya' lliihu anhiima hadisinde de ya ts1 namazmdan sonraki
nafile, iki rek'at olarak bildirilmitir. Gerek bu viicuh-i rivayattan ve
gerek metn-i hadisteki "Miisabere" unvamndan Resul-i Ekrem
Efendimiz'in yaJs1mn farzmdan sonra iki rek'at nafile k1lmaga devam buyurduklan istifade edilmi ve bu iki rek'at nafile siinnet-i
ratibe olarak teayyiin etmitir.
'

Yine Aie radiya'lliihu anhd'dan gelen diger bir rivayet tarikmda

ise yatsmm farzmdan sonra Resul-i Ekrem'in dort rek'at nafile
k1ld1klan bildirilmitir : Hazret-i Ali'nin kibar ashabmdan ~ii
reyh ibn-i Hani demitir ki: Aie radiya'lliihu anhd'ya Resululhih salla'lliilui aleyhi ve sellem'in nafile namazm1 sordum da Hazret-i
Aie: "Yatsmzn farzzndan sonra Hazret-i Resul, kat'iyyen mescidde
namdz kzlmamz~tzr. Resul-i Ekrem, benim odama gelirdi. jferi girdiginde
odamda diirt, ydhut altz rek'at ndjile kzlardz" diye cevab verdi ( Bahr-i
Rdik).
Fakat yukandaki viicuh-i rivayat daha kuvvetli ve boyle dort
rek'at kilmaga devam buyurulduguna muanz bulundugundan Hazret-i Aie'den, ~iireyh ibn-i Hani tarik1yle gelen bu rivayet-i
ahire ancak istihbab ifade edebilmitir. Miiebbeh-i bihi bu vechile
izah ettikten sonra ibn-i Hiimam ve emsali diyorlar ki:
Bunun gibi teravih namazmm sekiz rek'ati rivayat-1 sahihaya
istinad ettigi ic_;:in siinnet-i ratibedir, yirmi rek 'at k1hnd1gma clair
1 ~.ill j.... .ill Jy.) JL; \ -:.)l; ly:.. .ill ~.J 6..!J~ (f ~ LA J.l J <.>.i..;JI' ($J.J
~W.JJJiWI.h.f .,:..t.,S'.J t~) :41 j ~~.ill~ u l ,j- 6.S".J ;_r.., ~I j<o_.;:U ,j- : f""J,
,:r <.>.J~I)II ;..,IJ.I<.>J.JJ .#l.h.f ~.JJ .l.!...JI.v.~ ~.JJ ~_,All~ ~.JJ !..~
,j-' L.. : J~ J ~ .ill j.... .ill Jy.J .:;-.t:") ..:..JL; ~I .JL.,A..- ~I ~ ~ il ~..u..
..)I~ J (~~I j ~ .ill~ )II 4....a:!_;A.ll ~ ,y ~.Ji.j 6.S".J ;_r.., ~I iY. J' J .i1 ~
.L!.JI ~ ;;w.).J J ~ yJ.I .v.~ ~.J J Lo.v.~ ~.J J JiLiJI J.z.i ~ .J I ) \ JL.iJI J <.>.l..:PJI
( _;;1)1..-.JI J .;:.!.All ~ ] (;1-lOJI ;')l..JI J.z.i <.r::.) J

f.-

t--

TERA VtH BAHSt

94

lbn-i Abbas'dan menkul olan rivayetin za'fma mebni Hulefa-yi

Raidin'in siinneti olarak kabul edilip miistehab denilmitir. Bu sebeble Ebii'l-Hasen Muhammed Kuduri, Muhtasar-t Mu'teber'inde: '" Terduih namdz:.z miistehabdtr" demitir. Yine izah ettigimiz
ayni sebebden dolay1 "Hidiiye" sahibi de "Terduih namdz:.t siinnettir"
demi. Fakat ne Kuduri sahibi yirmi rek'atin hepsini miistehab addetmitir; ne de sahib-i Hidaye yirmi .rek'atin hepsi siinnettir demek
istemitir. Mezheb-i Hanefi'nin bu iki imam1 Hanefi f1khmm medareyni olan metinlerinde taglib tarik1yle miistehab veya siinnet unvamm vermilerdir. ~li kadar ki, Hidiiye sahihinin siinnet ta 'birinde taglib daha zahirdir. Ve sahib-i mezheb Ebu Hanife Hazretlerinin, yukanda izah olundugu iizere siinnet-i miiekkede ta 'birine daha uygundur. Bir de bOyle tagliblerde inde'l-1tHik kuwetli taraf iltizam
edilip zikredilir. Fi'l-i Nebevi'nin, fi'l-i Sahabi'den efdal ve akva oldugu aikar bulunduguna gore, tagliben siinnet ~enilmesi miinasibdir.
Dc;:iincii bir medar-1 tercih olan cihet de Hiddye sahibinin siinnet
ta 'biri, cemaati teravihe tevik ve tergibi miitezammm olmasldlr.
lbn-i Racer de bu tarik-1 istidlali begenmitir. Sebeh olarak
da digerleri gibi lbn-i Abbas hadisinin za'fm1 ve buna mukabil
icma-1 Sahabe delilinin daha kuvvetli oldugunu gosteriyor.
Teravih n;1mazmm yirmi rek'at oldugu hakkmdaki ikinci tarik-1
istidlale de burada nihayet veriyoruz. Bir gayeye turuku miiteaddide
ile vanlabilir. Turuku istidlalin teaddiidii, ilmi gayenin kuvvetini
arttmr. Her iki tarik-1 istidlali takib eden eimme-i kiram, hirer sirac-I iimmet ve me'al-i hidayettir. Her rues 'elede oldugu gibi teravih hususunda da bize rehberlik edip bu miibarek namazm Asr-1
Saadet'teki, Hulefa-yi Raidin devrindeki, sonra da kam-1 selefdeki
devam edip gelen vaz'iyyet-i ilmiyyeleri giin gibi iikar gostermilerdir ( ~.til_.. .:I JY).
MEZAHiB-i ERBEA EiMMESiNiN HULASA-i MUCTEHEDATI:
~emsii'l-Eimme

Ebu Hanife Hazretlerinin teravih hakkmdaki

nokta-i nazarlanm yukanda lmam Ebu Yusuf'un bir sualine verdigi cevabmdan ogrenmitik. Bu nokta-i nazanm diger bir tilmizi
Hasen lbn-i Ziyad da rivayet edip : "Teravih, terki caiz olm1yan
bir siinnettir" demitir. Sadr-1 ~ehid, bu kavl, kavl-i sahihtir, demi-

MEZAI

tir. "At ta 1
miiekkeQ.ed
biiyiik Har
olmtyan bir

viicub ile :
cetnaatin [;
den kifaye1
Teravi
esasiyesindt
Ebu Han
hur-i ulem
den hic;:biri
miyor 3 Yi
hadd-i mu
Malik He:
babda ehlaltl rek'at
Yukar
evvel Medi
rivayet etti:
bulduguna
suretle ted
rmda tezyi

1 Attill
fiyye'den alir
denilmekle m
de "$erh-i z~
miistesna bir
Leknevi $ei
Cami-i Kebir
Binaenaleyh
eden hiikmii,
Attab Buhar~
Behiyye Sa. 31
z Natd
leleri ihtiva
dii'l-Kerim
( Keifu' z-Zum

3 r' ._ \

MEZAH1B-1 ERBAA E1MMES1N1N HULASA-1 M0CTEHEDATI

k
I

95

tir. "At tab i"~ .Cevamiii' l-Ftkh'mda 1 teravih namaz1 bizatihi siinnet-i
miiekkeg.edir. Cemaatle edas1 ise vacibdir, demitir. Her halde bu
biiyiik Hanefi fakihi t m am -1 A< z a m'm : "Teravih namazt terki caiz
olmryan bir siinnet-i miiekkededir" suretindeki miiekked hiikmiin kuvvetini
viicub ile ifade etmi bulunuyor. Nat1fi2 'de Ravzatii'l-Hanejiyye'de
cemaatin fazilet oldugunu, Zahire'de de ekser meayih-i Hanefiyye'den kifayeten siinnet-i miiekkede ictihad1 rivayet edilmitir.
Teravihin gerek cemaat ve gerek aded-i rekeat gibi. ahkam-1
esasiyesinde lmam-1 ~afii ve lmam-1 Ahmed lbn-i Hanbel de
E bu Hanife'nin ictihadma itirak etmilerdir. Kad i I yaz: Ciimhur-i ulemadan menkiil olan da budur., demitir. Eimme-i metbuinden hic;birisinin yirmi rek<atten noksan teravih ihtiyar ettigi bildirilmiyor 3 Yirmi rek <atten fazlas1 ise esasen nevafilde ziyade ic;in bir
hadd-i muayyen olmad1gmdan miicazd1r. Ziyade hakkmda lmam-1
Malik Hazretlerinin mezhebini goriiyoruz. lmamii'l-Medine bu
babda ehl-i Medine'nin ameline istinad etmitir, Maamafih bu on
altl rek<at teravih degildir. Mutlak bir nafile nal!lazdu.
Yukanda Muhammed lbn-i Nasr'm Harre vak<asmdan
evvel Medine'de, Medine halkmm otuz alt1 rek<at teravih k1ld1klanm
rivayet ettigine ve bu dilsuz vak <a run altm1 ii<; Hicret senesinde vuku <
bulduguna gore, lmam-1 Malik'ten bir am evvel Medine'd<;! bu
suretle teravih kilmmaga baland1g1 anla1hr. F1klh ve siyer kitablarmda tezyid-i rek<atm sebeb ve saikl Ciyle bildiriliyor :
1 Attabi: Ebu Nasr, Ahmed lbn-i Muhammed'dir. Kibar-1 Hanefiyye'den alim bir zattlr. Yukanda zikrettigimiz Ceviimiu'l-Fzkh'1, Fetiiuii":Yi Attiibryye
denilmekle ma'rUftur. Vc dort biiyiik cildi muhtevidir. Te'lifatl ciimlesinden birisi
de "$erh-i Z!Jiidiit" tlr ki: Attabi bu ~erhinde hie;: bir ~arihe miiyesser olm1yan
miistesna bir tarzda biitiin mesail-i f1khiyyeyi tedkik etmi~tir. Abdii'l-Hayy-i
Leknevi $erh-i Z!Jadiit'1 miitalaa ettigini bildiriyor. 1m am -1 Muhammed'in
Ciimi-i Kebir ve Ciimi-i Sagir'ini de ~erhetmi~tir. Miikemmel bir de tefsir yazm1~tlr.
Binaenaleyh teravihin cemaatle edas1 vacibdir, s(tretinde kuvvet ve kat'iyyet ifade
eden hiikmii, hiirmetle kabule ~ayan bir sima-yi ilmidir. 582 tarihinde vefat etmi~tir.
At tab Buhara'da bir mahallenin ad1d1r ( Keifii'z-Zum1n: C. I, S. 312 ve Feuiiid-i
Behryye Sa. 36.
2 Nat1fi'nin Rauza's1 ftiru-1 Hanefiyye'ye dairdir. Kiic;:iik, fakat nadir mes'eleleri ihtiva etmesi cihetiyle k1ymetli bir eserdir. Fiiru-1 ~afiiyye'ye dair de Abdii'l-Kerim Rafii'nin bir Rauzasz vard1r. Natlfi 446 tarihinde vefat etmi~tir.
( Keifii' z-Zum1n : C. I. Sa. 449).
3 ~""- 1 i f , 1 ~ :
~_..,. C~ ~I c=Ali

t--

96

TERA VlH BAHSi

Mekkeliler Harem-i ~erif'te teravih kilarken teravihin her terdhasmda bir kerre tavaf etmek ve miiteak1ben iki rek'at tavaf mimaz1
kilmak i 'tiyadmda idiler. Mekkelilerin bu faziletkarane hareketlerine
g1bta eden Medine-i Miinevvere ahalisi de Mekkelilerin tavaflanna
ve tavaf namazlanna muadil olmak iizere her tervihada di::irt rek'at
nafile kilmay1 kabul etmiler. ~u kadar ki Mekkeliler, bqinci tervihada yani teravih namazmm hitam1 ilc vitir namaZI arasmdaki son
tervihada tavaf etmediklcrinden Medinelilcr de bu son tervihadan
sonra nafilc kilmamilardir. Dart tervihada dorder rek'at olarak killnan on alt1 rek'at nafile, as1l teravihe zammedilince otuz alt1 rek'ate
balig olur. U<; rek'at vitir namazi ile otuz dokuz rek'at eder. ite otedenberi devam edegelen bu ameli, ehl-i Medine'yi imam-1 Darii'l- .
Hicre Hazretlcri delil olarak kabul ettiginden Maliki mczhebinde
teravihin aded-i rekcati on alt1 rek'at nafile ile bcraber bu derece
yiiksclmi bulunuyor. Bu babda cimme-i selasenin yirmi rek'at hakkmdaki ictihadlanm miidafaa eden i'trih Ayni; Ashab-1 Kiram'm
miistemirren devam edip gelen ameli, ittiba i<;:in, ehl-i Mecline'nin
amelinden daha cvlad1r, diyor. Tervihalarda zikru!Hih ile, salat ve
selam ile, her nevi' ibadat ve taat ilc itigal edildigi i<;in sair mezheb
imamlarma gore de tervihalarda nafile namaz k1lmabilir. ~u fark ile
ki, Malikilerin kildigi gibi cemaatle dcgil, miinfcriden kibmr. Mezheb-i Hanf'fi 'de cemaat, yalmz teravihin hususiyetlerindendir.
HA.TiME: Teravih namazmm gerek mahiyyet-i esasiyesi, gerek
cemaatle edas1 ve aded-i rekeati hakkmdaki izalum1za burada nihilyet veriyoruz. Bu nq 'eli ibadetimizin sair ahka.m1m Kitab-1 Savm'm
bir lahikas1 olarak gele~ek olan hususi bahsinde izah edccegiz. Buradaki izalum1zm bu kadar uzamasmm sebebi, bu bahsin balangicmda
da arzolundugu i.izere Hazret-i Aie'nin, Resul-i Ekrem'in tehecci.id namaz1 hakkmdaki sekiz rek'at rivayetini teravih zanneden
baz1 kimselcrin: "H azret-i Pey g amber sekiz rek'attenfazla teravih kzlmamzJtzr. Bundanjadasz matlub-u Jari' degildir" diye ortaya bir iibhe koyduklanm teessi.ifle duyduk. Miibarek Ramazan'm erefli gecelerinde
evk vc heyecan ilc eda ettigimiz bir ibadetimizin rek'atleri hakkmda
kulub-1 safiye-i miisliminde iibhe uyand1rmak ne kadar biiyiik bir
gi.inah ise, bunun . ilmen izalesi de o nisbette biiyi.ik bir vazife idi.
Bu babda muharrir-i acizi irad eden ve bir hayli me'haz-i ilmiyyeyi
zengin ki.itiibhanclerinden gondermek lutfunda bulunan Bay A.
Hamcli Akseki arkadaImiza samimi teekki.irler sunanm.

~im4

ftkhi ted!
gcldigi b
ruz. Tev

zan ned
veya kt
Yi
(o kad2
rakmty.
lerde t<
Yi
namaz
namaz
niazdt,
BiR

SllllTiirl
ca iislub

RESOL-1 EKREM'tN GECE NAMAZI VE UYKUSU

97

~imdi tcravih hakkmda saydtgtmtz bunca asar vc ahadis ilc,

ftkhi tedkikat ilc ilmmct-i islamiyyc'nin sadr-1 islamdanbcri ifa cdcgcldigi bir ibadct hakkmdaki biitiln iibhclcri izalc ctmi bulunuyoruz. Tcvfik isc, Ccnab-1 Hak'tandtr.

te
e1-

TERCEMESi

k
n

a
n

e
a
r

Enes 1bn-i Malik radiya'lliilzu anlz'den ~oyle rivayet

ediimi~tir :
H az ret- i Encs demi~tir ki : Res uI u llah salta' lliilzu
aleylzi ue sellem her aydan (o kadar gtinierde) oruc; tutmaz idi
ki, biz (onu art1k) o aym hie; bir gtintinde oruc; tutm1yacak
zanneder idik. (Halbuki sonra o, geri kalan gtinlerde tamamen
veya k1smen oruc; tutard1).
Yine Res uI u 11 a h salta' lliihu aleyhi ue sellem her aydan
(o kadar gtinierde) oruc; tutar idi ki, hiz onu art1k orucu btrakmtyacak zannederdik. ( Haibuki sonra o, geri kalan gtinlerde tamamen vcya ktsmen iftar eder idi).
Yinc Res u1 ateylzi' s-selam't geceden bir k1smmda sen in
namaz ktlar gormek istcmen bop c;kmaz. idi. CMuhakkak
namaz k1lar gortirdtin). Uyur gormck istemen de bo~a c;kniazdt, (muhakkak uyur gortirdtin).
IZAHI
BiR iFADE: Bu hadis-i Crifin ncfi ve isbatt ihtiva eden ikinci fikrasiru Tiirkc;cmizin tarz-1 ifadcsinc uyarak miicvvclen tcrccmc cttik. Arabca iisluba gore Oyle tcrceme edilmek icab ederdi : Geccden bir kisF.: 7

TEHECCOD BAHSt

98

mmda Res u 1u 1Hi h salta' ltiihu aleyhi ve seltem'i sen, namaz ki1ar gormek istemezsin, meger onu o s1rada namaz kllar goriirsiin. Uyur gormek istemezsin, meger onu uyur goriirsiin.
RA VILER, RiV AYETLER :

Bu hadis-i erifi Buhari burada Resu1-i Ekrem'in geceki namaz ve uyku hallerine clair a<_;t1g1 bir babmda zikretmitir. Yine bu
hadisi ayni sened ve ayni metin ile Kitabii's-savm'de savm-i Neb i ve
iftar-1 Nebi aleyhi's-sPlam hakkmda da sevketmitir. Buhari her ikisinde de eyhi Abdii'l-Aziz'den rivayet etmitir. Buhari'nin Kitabii's-savm'da diger eyhi Muhammed 1bn-i Selam'dan birrivayeti
daha vard1r ki, bunun tercemesi 943 numara ile gelecektir. Bu rivayette Hazret-i Enes'ten hadisi Jivayet eden Humeyd-i Tavil
diyor ki : Bir kerre Enes radiya'lliihu anh'e Resulullah salta'lliihu
aleyhi ve seltem'in orucunun keyfiyyetinden sormutum. Enes bana
6yle cevab verdi: Ben, Resulullah'1 her aydan her hangi bir giinde
oru<_;lu gormek arzu edince, muhakkak onu oru<_;lu goriirdiim. Oru<_;suz gormek isteyince de muhakkak onu orn<_;suz goriirdii1t1. Geceden
l~er hangi bir k1smmda namaz k1lar gormek isteyince muhakkak
Hazret-i Resul'ii namaz ki1ar goriirdiim. Uyur gormek isteyince de
muhakkak uyur goriirdiim. Ben, Res ul ulHih salta' ltiihu aleyhi ve
seltem'in (erefli) elinden yumak, ne bir yiin sof, ne de ipek1i bir harir
messctmedim. Yine Resulullah salta'lliihu aleyhi ve seltem'1n rayiha-i
seniyyelerinden Iatif, ne bir misk, ne de bir anber koklamad1m 1 Bu
mevzua clair Hazret-i Aie'nin bir hadisi de (942) numara ile tercemesi gelecektir.
Buhari'nin Kitabii's-Savm'da yine savm ve iftar-1 Nebi babmda Abdullah . tbn-i Abbas'tan da bir hadis tahric ettigini
goriiyoruz. 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhuma demitir ki: Resulullah salta'lliihu aleyhi veseltem Ramazan'dan baka aylardan hie,: birisini tamamiyle saim olmamlt1r. (Sair aylarda) Resulullah oruc,:
tutard1. Bir haldeki (onu her goren:) Hay1r, va!Uihi ResululHih (bu
ay hie,:) iftar etmiyor, der idi. Yine ResululHih bir ay i<_;inde iftar

Ol'U<_; tut
Gerel
Enes ib
Sahabi'ni1
ediliyor. F
ruf etmil
1bn-i ~
Resul-i
muayyen
meleridir.
ENES

~aril:l

nafile na
Ekrem'i1
ortasmda
Resul-i I
baz1 gec9
1armda n
her gom
goz1eyere
goriirdii.
Ekrem rn
istenilmiyo

~aril

Ekrem'i
miimkiin
iki hdlind
digerine g
~ar

tefsir edi

"Bi~

Hazret-

f--J

1
<~::k ..:1 j - ~I il.,-..... ,y ~.I ..s-i.; wl ..::...JL Jli ~_,.l.Jio~,.~- ..;~
'J'I Llt.; JJI..:,.. 'J' J ~1.; 'J'I l).A. 'J' J ~i.; )'I LlL... .;-r!-)1 if .1.;1 .:>I ._,-I .:.:S"L. : JW
~ iii I J- .I J>-....; ...:..:,.. ~~~; -'..r 'J' J ;_;.,;. ..;:...._.. 'J' J ~i.; 'J'I LlL; 'J' 1 ~i.;
[..s.;l;..,JI.i 1 .;V-'J <~::k .I J- ..:1 J_,....; ~1.; if~~~ '>'J ~ .::...l- '>' J
J

f. .

Feridun EP i'UGRUL
Kitapll Q
R ESUL-1 . EKREM'iN GECE NAMAZ VE UYKU HALt

99

ederdi. Hatta (onu her goren: ) Hay1r, valHihi R~s ul uWih (bu ay hi<;)
oru<; tutmuyor, der idi 1
Gerck ibn-i Abbas'm bu haberi, gerek mevzuu bahsimiz olan
Enes ibn-i Malik hadisinin metni hakikaten miikildir. Her iki
Sahabi'nin bu hadisleriyle istihdaf ettikleri rna 'na gli<;liikle istifade
ediliyor. Her ikisinin de bu ikalinden dolay1 arihler turlu turlu tasarruf etmilerdir. Fakat hepsinin itirak ettikleri bir cihet vard1r ki,
lbn-i Abbas'm da Enes ibn-i Malik'in de bu haberleriyle
Resul-i Ekrem'in nafile namaz k1lmak ve oru<; tutmak hususunda
muayyen ve muttarid bir programa tab!' olmad1gm1 bildirmek istemeleridir.
ENES iBN-i M.ALiK HADisi HAKKINDA ARiHLERiN MUTALAALARI :

~arih

Ayni diyor ki: Enes ibn-i Malik hadisinin ma'nas1,

nafile namaz k1lmak ve nafile oru<; tutmak hususunda Resul-i
Ekrem'in bali muhtelif idi. Ycabma gore gah aym ilk gunlerinde, gah
ortasmda, baz1 aylann da 'son gunlerinde oru<; tutard1. Yine boyle
Resul-i Ekrem baz1 def'a gecenin onunde, baz1 def'a ortasmda,
baz1 geceler de sonunda namaz kllard1. Gecenin bu muhtelif zamanlarmda namaz klld1gmi, yine boyle gunduzleri oru<;lu bulundugunu
her gormek istiyen Sahabi, Zat-i Risalet-penahilerini mukerreren
gozleyerek namaz k1larken, yahut oru<;lu iken rastlar ve diledigi gibi
gorurdu. Yine arih Ayni: "l~te hadisin ma'nasz budur; Yoksa Resul-i
Ekrem miitevaliyen oruf tutardz, yahut biitiin gece nama;:; kzlardz, denilmek
istenilmiyor" diyor.
~arih Kirmani de diyor ki : Her ne zaman istenilirse Resul-i
Ekrem'i namaz k1lar veyahut istenildigi zaman uyur gormek nasll
mumkun olur. Bu haberden maksud olan ma'na; "Resul-i Ekrem'in
iki htilinden yani nama;:;, uyku ve yahut savm, iftar htillerinden gah birisi
digerine giilib olurdu. Baj.z def'a da bunun aksi htilde bulunurdu" demekti.
~arih Kastalani ise hadisin ( .. J.,~I ,:,- . 1; 01 .l.!.j L..) k1smiru Oyle
tefsir ediyor :
"Biz:;, aleyhi' s-salatii ve' s-selam' dan bir emrin z:;uhUrunu arz:;u ettigimiz:;de
Haz:;ret-i Resulii muhakkak onunla mqgul bulurduk. Onu nama;:; ktlar
1

~;. , ":}

.W\1. \S- i ~ ~J
: j;l.AJ I J.J.A~

...,.t..

.:iliJ... _r.JI il..L..: JLJL..~ .:ili~J...r~.:.r.l.y-

..?- J...O:J

. .;~ ":} .:il i J , ":} : j;l.AJI J->.4~

..?-

i.J-.4!.J .JL,..o..J

[~l.. .J:IJJWI I J .;.l..fi i J t~ .IJJ 1.\)J ..s.~!..;._~ l .ln] i.J-.4!. ":} .:iliJ

TEHECCOD BAJ-ISt

100

giirmek dilmek, her M.lde kendilerini 1lama;:.da hulurduk. Uyur giirmek istersek de U)'kuda bulurduk".
Kasta)ani'nin bu tefsiri bize fazla bir ey bildirmiyor. Enes
had isini, ibn- i Abbas hadisi ile tefsir etmi oluyor. Halbuki her iki
hadis ayni dercccde miikildir. ~u farkla ki, 1bn-i Abbas rodiya'llahu
anhuma, R e s(d-i Ekrem'in Ramazan'dan baka hie; bir ayda batanbap orw: Iu olmadklanm bizc kemal-i vuzuhla ogretmitir. Hie; tibhcsiz hadisin bu flkras1 bu mevzuda bir nastlr. lte bu vuzuhla ve bu
f1kranm irad \'C dclalctiyle hadisin' maba 'dinde Oyle demi olduklanm anhyoruz: Rcsul-i Ekrem'inRamazan'dan gayriaylarda tuttuklan oru<;lann czman vc cyyam1 muayycn degil idi. Bir aym ontindeki,
ortasmdaki, sonundaki giinlerinde hem orm;lu oldugu, hem de iftar
cttigi giinlcr bulunurdu. Bu cihetle aym her giiniinii oruc;lu veyahut
oru<;suz zanncdcrlcrdi.
E nes Hazretlcri de hadislcrinde ayni hakikati ifade cfmi oluyor. Oruc; hususunda boyle oldugu gibi namaz hususunda da bOyle
idi. Bir gcccnin miiteaddid saatlerindc yatmak, kalk1p namaz k1lmak
hallcri s1k s1k tckcrri.ir cdiyordu. Bu ahval-i seniyyclerini gozleyeh ve
mii~ahadc cdcnlcr, Resul-i Ekrcm'i adeta btitiin gece namaz k1lar
vcyfthut biitiin gccc uyur zanncdcrlerdi.
Bu

MEvzu HAKKINDA DAHA TENEVVUR EDEBiLMEK i<;:iN ATiDEKf

HADiSLERi MUTALAA EDELiM:

1) Dmmi.i Scleme radiya'llahu a1lhti'dan Rcsul-i Ekrem'in

gccc namaz1 sorulmu~, o da Oyle cevab vermitir: ResululHi.h'm
namaziylc nc c;ok megul oluyorsunuz. R c suI u 1Hi h gcce namaz kilardi ve namaz kildg kadar da uyurdu. Sonra (kalkar), uyudugu
kadar namaz klard1. Sonra (uzamr), namaz k1ldigi kadar uyurdu,
Sabaha crir~nc kadar boyle dcvam edcrdi 1

2) Nesfd'nin Habbab 1bn-i Eret radiya'llahu anh'ten rivayetine gore H abba b, Res u 1u !Hi h salla' llahu aleyhi ve sellem ile Bedir
gazasmda bulunmutu. Ve Res u I u !Hi h salla' llahu aleyhi ve sellem'i
Bcdir geccsi bi.iti.in gcce fccir zamanma kadar gozlcmiti. R c s u 1- i
Ekrem, namazmdan sclam verince Habbab Hazretleri huzur-1 Saa-

J- t...~.u

i~-' ~ .;lS'" ~ .:;")...., _, pt.. : ..:...Jli ~ .I ..s.:..~

[ JL\JI _, .;.l.;JI _, .)Jb _,~1 .I_,J) ~ ~ J- L.. .1-li i~

1 (.

w.. rl .:r

f .r4 \... J~ J~

det'e gel
gecc bir
d1gmiZI
dogru sii)
buyurm

3) .

Halid
ki: Rc!
ledim. F
sonra ik
nunda i

bunda~

kld1. B
vitir na1

kild1gm
Sonra
dugu k
yaslam
dzgt kadi
BOyIeee
namaz
1

-;

'

RESOI:-1 EKREM'1N GECE NAMAZ VE UYKU HALt

Itt!

det'e gelmi~ ve: Ya ResululHih! Baham, anam sana fcda olsun. Hu

gecc bir namaz ktldmtz ki, sizin bu namaz kadar yi.iksck bir nam;iz ktldtgmtzi hi<; gormemitim, demi, Rcsul-i Ekrem de : "Ey /Jabbab,
dogru siiyliiyorsun! Bu na'maz, salat-z havftir, saldt-i tezarru' ve ibtiMldir"
buyurmulardu 1
3) Yine boyle Muslim ile Siinen-i Erbea sahiblcrinin Zcyd tbn-i
Halid Ci.iheni'den rivayctlerine gore, Hazret-i Zcyd dcmitir
ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sdlem'in gccc namaztm iyicc gozledim. Resul-i Ekrem (ibtida) hafifiki rek'at namaz ktklt. Bundan
sonra iki rck'at uzun, uzun namaz ktldt. Sonra bundan e\vclkinin dununda iki rck'at ktldt. Bundan sonra iki rck'at daha kllch. Bunlar da
bundan cvvclkilcrin dununda idi. Bundan sonra cia iki rck 'at daha
kildt. Bunlar da kendilerinden cvvclkilcrin dununda idi. Sonra da
vitir namaz1 ktldt, 1tC bu1 on i.i<; rck'at namazdtr 2
4) Ncsai'nin, Hum,e yd tbn-i Abdurrahman vasttasiylc
ismi ta 'yin cdilcmiycn bir Sahabi'dcn ri\'ayctindc o zat dcmitir ki :
ValUihi ben, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in gccc nastl namaz
ktldtgmt go rene kadar kendilerini gozlcdim. R c s u 1u lla h gccc uyudu.
Sonra kalktp namaz ktldt. (Ben kcndi kendimc :) "R estllull iilt IQ'U
dugu kadar namaz kzldz" dedim. N amazdan sonra R c s ttl u Wi h Oylc
yaslamp uyudu. (Yinc ben kendi kcndimc:) "Res ulull ii h nama::. kzldzgz kadar uyudu" dcdim. Sonra uyandt. Vc ilk dcf'aki gibi namaz klldt.
Boylecc Rcsulullah fccrin evvclinc kadar i.ic; dcf'a uyudu , uyan(h ,.c
namaz kildt 3 ,
1

J--' .:ill J_,..J C: IJ.1~ .1~ .JtS" .J ~I .y '":"~ .:_.: .U. I -1~~ ~"
t"" ~~I C: .JtS" r ltl5" ;,lJ!I rL..J :k .0:.,1J-" .:.,1 J,,..J

~IJ ~It- .J ~.:ill

~.J ~.:ill

J.-

.:ill

J_,..J

.;:..,1- ~lJ L. ;)I., ;l,~l .;:..,1- .IAJ ._,1 J .;..;I ~4 ! .:ill J_,..J 4 JW '":"~ d~ .;;\.... ,:_...
. [ JLi.ll .I.J.)] ...,.,..) J ~.) ;)\., lt=l ~~I : ~ J ":,k .j: l J.... .j:l J y ; Jl! . \..> .J,.:
2 ~::..)J

J-d: t- .J ~.:ill ..,L... .:ill JJ--J

J.... f ~~I i.JJ~

.y

f.

L..- J ~=...}; j.... ~_,!. ~_,!. ~~_,!. ~~-S".J J....

.:.~:~
~..)J j..~~I ;;.J~ l_. J ~::.S"; J.....
~~ I ;_,.J~ l _. J ~:.S'.J
( ~J':II .:,;_JI '-:"l.-.1 .J
.I.JJ] 4-S'; ; _,;. .!..;!J .!ll.li . j.J I
h.W ~I

f.

.J.J~

t. .J

.:.li

r ~~ r rl; L. ..,.li J....

;-:J..., ~;':! : Jli ;.~I .U~ .:.0: .1!.)

f,

!---

f.

t""J ~ .:ill. j.... .:ill JJ--J ~J~ ..:i!IJ : Jt,; ~I 4.C"I ._:,.r! t ~l""" .y j;_,W I .1:;- .y

.!..~ ~ J ~ .:ill j.... .:ill J_,..J

..::.li

J..Ai ;-"'

.r ,.J-i rli r .:ill

J.Jl

j.; tf'

J..Ai

Jy.)

.l&.O:.._.I

rl; ..w

..s)

.r

f . J- L. ,;.li it; .11

. ( JUJI I.J.;]

.r.<Ji ..,l;.i

..:..1-"'

102

TEHECGOD BAHSi

BiR TF.NBIH : Bu hadis-i Crif ile tercemesi (582) numara ile ge<;en
Hazret-i Aie'nin: ( t..JL...:JI e:_l:" 1~1 .J\5') haberi arasmda m'iinafat
yoktur. Gcrek Hazrct-i Aie, gerck Hazrct-i Enes muttali' olduklan vakmlan haber vermilcrdir.

TEHEccun NAMAZI HAKKINDA MuzzEMMiL suREsi :

")~:;; .JTJA.JI j;..J J ot.,l....)jJI 'YI:l.i...:.... ._,..i.il Jl .u...a.; , ")\);)II J.:lll r; ! J.jlll-r:.l L;)
( ')\~_,k t~ ..Jl;J I j .!lJ .JI ")1:; i _,;I_, tk J -.~::,1 d' J,~l <:...:.\..; .JI Y~:.A~ ')I:,; -1:!... jL-L;I

, t.S;,.r ~ .:.,_,~ ... .JI

!"

.JT~JI ..f ...r-~; L. lj~L;

...r-~; L.. Ij )\..; .:ill J,~ j .:., _,1;~ .J J_..:-T J , .:ill

j...;.;

, ~:!... '-:"'t;j ._,~.;.

..f .J_,A::~' ._,;,.))II j

.JI ~) .J_,;J
.:., JJ,.:.T _,

.:., Y. ~~

.J;.,(. .r;.>- ..f ~.;)11_,..-.~;.;L.._,, l.:....> l....;} .:iill_,....;;l_, lS'jJII_,;T_, oYlall 1 _,~;1_,,...:....

( r--..)

.).J.Ai.

..:il i .JI '..:ilii_,_,.AA::...I J

'

IR.I rk"l

T.r;..>- -"" ..:illo.~;.p

Buld.ri bu babm unvanmda (Miizzemmil suresinin U ayetlcrini

zikretmitir :
MEA.L-i ERiFi : "Ey siyabzna biiriinen peygamberim! Gece namaza
kalk. Fakat bir azznda (yani) yarzsznda kalkma, (dinlen). Yahut bu (istirahatc aid) yarzdan biraz eksilt. Yahut buyarzya ziydde et. Kur'an'z da giiyet
dJzgiin oku. Senin duJ-i niibiivvetine (hudud vc feraizi muhtevi) mehabetli
Kur'an yiikl~vecegiz. ( Habibim !) Bu gece namazz, hissin kalbe uygunlugu
cihetiyle fOk salabetlidir. (0 za,manki) kzraat de giiyet diizgiindiir. (Halbuki)
giindiiz de havayicin ifin uzun boylu doniip dolaJmak vardzr".
Yine Miizzemmil surcsinde Cenab-I Hak i:iyle buyurmUtUr :
"Alliihu Teala bilir ki, siz, gece namazma ve onun evkiitznz takdir ve ta'yfne
muktedir olamazsznzz. Bu sebeble Cen_ab-z Hak gece namazz hakkznda size
ruhsat vermiJtir. Siz bu namazdan kendinize . kolay olanz ktlznzz. Allah b.ilir
ki, sizden kiminiz hasta olur. Bajka bir kzsmznzzyeryiiziinde sifer eder. (Ticaretle mqgul olarak) rzzkznz Cenab-z Hakk'zn hazine-ijazl ii kereminden arar.
Daha birtakzm mii'minler de Allah yolunda cihdd ederler. Binaenaleyh siz, gece
namazznz miimkiin oldukfa kzlznzz, (farz) namaz da kzlznzz. :(ekat da veriniz.
(Farz olan zekattan baka) goniil hojlugiyle ve Allah rzzasz ifin sadaka da
veriniz. Kendi hesdbznzza her ne hayzr ijlerseniz, onu yine hayzr olarak l.fe biiyiik
bir ecri hdiz olarak ind-i ilahide bulursunuz. Alliihu Teala' dan magfift dileyiniz. Allah Gafur' dur, Allah Rahim' dir".
'
AvET-i KERiMENiN izA.m :
Bu sure-i Crifenin ilk ayetlcri belagat-i Kur'aniyye'nin bir ftheseri olmakla beraber baka bir lisana harfiyyen tcrceme edilince, mc5.1-i Crifini ifiide gi.i<;lqiyor. Bunun i<;in tcrcemede baz1 muavin ve

tefsiri .k
Kur'an'G
sirler i

I)
(leyl) d
den ist1

2)
vecih,

(ot.,l... .)j_,l

raci ( ol
meyi i~
nup isti
istirah'a
zam ve
ziyade

H1
yansm~

sonra t
Bu

Abba~

"4~4

Kat a
yam, na
demi.

kmda
Arabca

Ciimh~

iki lug
ya faih
fat! bu

H
ediyor
muvata
det-i n

MDZZEMM1L SURESiNiN TEFS1Rt

10:1

tefsir1 kelimeler kullanmaga mecbur olduk. Ebii'l-Beka'nm l'riib-z .

Kur'dn'da beyanma gore, a yet-i kerimedeki (.u......i) kelimesinde miifes-

sirler iki vechile tesarruf etmilerdir :

1) Ciiz'iin kiilden be del olmasr kabilinden bu ( ....:....a; ) kelimesinin
(leyl) den bedel olmasr ve ( '-jJi )II) kavl-i erifinin (.__:.._a;) kelimesinden istisnasrdrr.
2) (...:.......;) kelimesinin ( '")\,li) den bedel olmasrdrr. Bu ikinci
vecih, ayet-i kerimenin zahirine daha miinasibdir. Qiinkii 4:... ~.o.;l Jl )
(.;).. .lj) )\).i kavl-i er1findeki ( ~ ' ..:... ) zamirlerinin (.__:..._a;) kelimesine
raci' olmasr, bu miinasebeti istildm etmektedir. Biz de a yet-i ker1meyi ikinci veche gore terceme ettik. ~u halde gecenin msfmda uyunup istirahat edilmesi, diger msfmda kalkrp namaz krhnmasr, yahud
istirahate mahms olan msrftan biraz azaltrhp namaza aid olan msfa
~am ve ilave edilmesi, yahut da uykuya, istirahate aid olan msfa
ziyade edilmesi matlub-1 ari' oluyor.
HuLASA: Cenab-1 Hak, Resul-i Ekrem Efendimiz'i gece
yansmda, yahut gece yansmdan biraz evvel, yahut gece yansmdan
sonra tehecciid namazma kalkmakta muhayyer birakmttir.
Buhari, bu ayat-1 kerimedeki ( tl.J J eli) kelimelerinin ! bn-i
Abbas'dan ta'likan tefsirlerini de rivayet ediyor: !bn-i Abbas
"'-.!.:J-4 ili ,L!J = Ne~e' kelimesi Habe~ dilinde kame ma'ndsznadzr" demitir.
Katade, Hasen -i Basri, Ebu Miclez de: "Yatszdan sonra herkzydm, nd,riedir" demi. M iicahid de: "Namaz ifin gece kalkmak n~iedir"
demi.
Kur'an'da Arabcanm gayri bir kelime bulunup bulunmadrgr hakkmda ulemanm ihtilafr vard1r : Bazrlat1 "Siccil, Firdevs, Ndsie" gibi
Arabca olmryan kelimeler bulundugunu kabul etmilerdir. Fakat
Ciimhu1-1 ulema Kur'dn'da ecnebi kelime yoktur, bu gosterilenler de
iki lugatin rastgele tevafukundan ibarettir, demilerdir. ~u halde naie,
ya faile vezninde masdar oluyor. Tahut ism-i fail ve bir mahzf:tfun srfati bulunuyor:
1b n- i Abbas radiya' lliihu anhumd ( tl.J ) kelimesini de Oyle tefsir
ediyor: "I_,A:il..r.) lfoi_,:J "-;liJ .r..a~ J ....._~ "-Aily .L.!I.JT.;.Allotl.l_,. = Kur'dn'zn
muvataasz, gece okunan Kur' dn'zn giindiizden ziytide sem'a, basara, kalbe ~id
det-i niifuz ve muvdfakati vardzr, demek oluyor. (1_,;.;1_,) ljl.I_,:J) demektir."
( ~_,!. ~_;~I j .!.ll.JI) kavl-i ~erifindeki ( C:--') kelimesi Tefsir-i
Kurtub'de "eery ii deverdn" rna 'n~sma hamledilmitir. Biz de "diinup
dola~mak"

diye terceme ettik.

TEHECCOD BAHSt

104

Mufessirlcr bu sftrcyc ad veri len "Afii;:.;:.emmil" kclimesini ...A:lil

fl ~L:,! j diye tcfsir cttiklcrinclen biz de "siyabzna biiriinen" diyc tcrccmc
ettik. Z c m a h ~ c r i'nin bcyanma gore bu " ..Hii;:.;:.emmil" sure-i ~erifcsi
nazil oldugunda Resftl aleylti's-selam bir gccc siyabma biiri.inmti~
uyuyormu~; Zat-i ~criflcri uyarttlmt~ vc bu ayct-i kerime kcndilerine
tcblig edilmi~tir. Yinc Zcmah~cri'nin beyanma gore, o gccc Fahr-i
Kainat'm btirundugu scvb ncidi? diyc Hazrf't-i Ai~e'den sorulmu~,
0 da cevab olarak: " i\1irt)) denilen on dart ;:.ira< u;:.unlugunda bir kuma~
idi. Bul/ll12)'Grlsznda ben ll)'lll'dum. rarzsznda da Resululliih nama;:. kzlardz"
dcmi. Sonra bu kum;t~m mahiyyeti, ncden mamftl oldugu sorulmu~,
ccvaben : "0 kuma-?tn eri-?i kzl, argacz deve yiiniinden yapzlmz~tzr, tiftik ve
ibri-?im gibi ~l')'lerden mamiil degil idi." dcrnitir.
Zcmahcri bu vahy hadisesinin mebdcini de Hazret-i Haticc'yc mi.intchi hir habcrlr: oylc naklcdiyor: Hadicctti'l-Ktibra
huyurmutnr ki : Bir knre Fahr-i Kainat mtiteheyyic bir haldc yamrna gdmiti, hcycdndan boynunun damarlan vuruyor vc titriyordu.
"Beni iirtiinii::. !" huyurdu. Ben, o hazreti hastad1r sand1m, ortttim,
bastmbm. Bu halcle iken Hazrct-i Cibril gclip "j.).llr..14 = Ey
sfyabma biiriinen" diyc scslcndi.
T efsir-i Kesefi 'de dcniliyor ki : Bu habere gore ( Jojll Lr.l 4)
kavl-i Crifi, Resul-i Ekrem'in boyle sanmp, btirtintip uyumaga
\ahmalanm aytphyan bir hitabd1r. Bunu da Resul-i Ekrem'in
tchccci.id nam ftzmi iltizftm \ ' C bu ibadcte ihtimam etmcleri hakkmdaki
emr-i ilahi ttkib ctmitir. Tifsir-i Nesefi'de bu kudsi hitab1, lkrime'nin " L)a-. t.~l ..,1....i ..s.lll Lr..' 4. = Ey biiyiik bir iii dufii nii.biivvetine yiiklenen
;:.at!" surctinde bir te(o;iri de naklcdilmitir. Bu tefsire gore bu hitab-1
Si.ibhfmi, Res(tl-i Ekrem'i ta<yibi miltczammm dcgildir. Nas1l ki,
Hazrct-i Aie'nin de: "Ya eyyiilze'l-mii;:.;:.emmil! niddsz Hazret-i Prygamberi ta'_yibe delalet etme;:.. Belki ;:.at-i wiflerini senayz ve bulundugu htll-i
/wzur ve siikunu takdir ve talzsini muhtevldir ve bu hal ii<.,ere devam huyurmalanm amirdir" clcdigi rid'lyct olunmutur.
Bu

suRE-i ERiFEDEN MUSTEFAD OLAN HUKUMLER :

~a r i h A y n i bu izahat1 bize bah~ettikten sonra gecc namazmm

htikmi.ine dair de ulemamn ti~ nevi< ictihadlanm bildiriyor : Birincisi, gcce namaz1 mendubdur, farz .degildir. Farz olmadiS1na ( J:.lll ri)
emrindcn sonra ( .Y.. .)..i.JI ':>\Ji .;;.. ...,......,, .JI ~) kavlinin evamiri takib ve
cahyir etmesidir. Boyle terdide mukarin olan bir emir nas1l vticub

ifade edebilt
mazt vaci
Efendimiz
; a'lltihu anhz
Sir in de: '1
her miisliima
ile istidlal <!
~afii I

vakit namaz
rimesi ile bil
Siz namazda
mutur. Bi11
bunun yiisi
ikinci bir fa1
kavl-i Crifi
hangisini::l 1
. aramak zar
yoktur" had
cak kadar bit
rrlk hir kavl
suh oldugu
Nesai'nin
dub oldugu
"Allahu Tea
Jar<., kddz. j
geceleri tehec
jijti, renkleri
hare lefkat-i
nafile krlznd

evvelini nes
mensuh ola
ntizulii aras
1

Sure:

sare:
sare:

Sure:

MOZZEMMIL SDRESININ TEFSlRt

105

ifade edebilir? Binaenaleyh mendubdur, deniliyor. tkincisi, gece namflZI vacibdir. O~iinciisii, gece namazt yalmz Resul-i Ekrem
Efendimiz hakkmda vacibdir. Bu ii~iincii kavl tbn-i Abbas radiya'llahu anhuma"dan da rivayet edilmitir. Hasen-i Basri, tbn-i
Sir in de: "Bir koyun sagacak kadar bir zaman ifinde de olsun gece namazz
her miisliimana farzdzr" demiler ve 1 ( .JT__.AJI ,J' .r~ I.. lj)li) nazm-1 Crifi
ile istidlal . etmilerdir.

~afii rahimehu'llah da bazt ulemadan Oyle iittim, diyor: Be

vakit namaz farz k1lmmazdan evvel 2 ( ">l::li ~~ J.:lll ri.J-).1 ~~ 4) ayet-i kerimesi ile bir namaz farz k1hnm1t1r. Sonra bu namaz 3 " - ~;I.. I;;li =
Siz namazdan miimkiin olam krlrmz !" buyurularak bu vi.icf1b nesholunmutur. Binaenaleyh saH\t-1 leylin mendub olmast icab eder. Fakat
bunun yi.isi.ir ve si.ihl:tletle mukayyed olan ( lj)li) emrinin ifade ettigi
ikinci bir farz olmas1 da muhtemeldir. Nastl ki 4 ( .!I 4J.ili "! ~ J.:lll .yo J)
kavl-i erifi de buna dclalet etmektedir. Binaenaleyh bu iki cihettcn
hangisinb. maksud-1 ari' oldugunu ta 'yin is-in si.innetten bir delil
aramak zaruridir. Aramldt ve : "Bet vakit nama;:;dan bafka vacib nama;:;
yoktur" hadisi bulundu. Ebu Orner, "Bazr Tabiin'in: bir koyun sagacak kadar bir ;:;aman zaifmda olsun kr__w1m-r leyl far:;.drr, demeleri fazdzr, metruk bir kavldir. <;unkii kryam-r ley/in ( ~ J .;I~) nazm-z ferifi ile mefsuh oldugu hakkrnda ulemamn icmaz vardzr" diyor. Miislim'in ve
Nesai'nin Hazret-i Aie'den rivayetleri de gece namazmm mendub olduguna delalet etmektedir. Hazret-i Aie de demitir ki :
"Allahu Teilta gece namazznr bu surenin, yani Miiz;:;emmil suresinin etJvelinde
far::. kzldr. Neb i aleyhi' s-selam Ashclbz ile birlikte gece uykularzm brrakrp
geceleri tehecciidle ihyaya fO/zflzlar. Bir derecede ki, bu miicahidlerin ayaklarz
fitti, renkleri sarardz. Bu tahammiil-fem1 ibadet bir sene devam etmi$li. Biltlhare tifkat-i ilahiyye ile tahfif buyuruldu. Bu suretle gece namazz far;:; iken
nafile krlzndz."
( A yn i )
Bht ulema : Kur'an'da Mi.izzemmil suresinden baka bOyle ahiri
evvelini nesheden hi~ bir sure yoktur, demilerdir. Bu surc-i erifcnin
mensuh olan ilk ayctlerinin eref-i ni.izulti ile nasih olan son ayetlerin"
niizulii arasmda bir sene, ve bir kavle gore on alt1 ay ge~mitir. Tabii1

Sure:
Sure:
Sure:
Sure:

t
3

73
73
73
17

( Muzznnmil), ayet:
( Miizztmmil}, ayet:
( Muaemmil), ayet:
{lsra'), ayet: 79

!lO
I

:10

N)

TEHECGOD BAHSt

dir ki, bu miiddet, bu surenin tamamiyle Mekki oldugu hakkmdaki

kavle gi:iredir. 1 ("~ .!..4J .J\) kavl-i erifi Medeni'dir, denildigine gore
nasih ile mensuh arasmdaki mi.iddet, on sene olmak icab eder. Said
ibn- i Gi.i beyr : Neb i salta' lltihu aleyhi ve sellem ile Ashab't, on sene
gece namazma devam etmilerdir. On sene sonra ( ... r_,:t; .!.lJ\ t~ 4J .JI )
ayet-i kerimesi nazil olmutur. Bazllan da bu surenin evveli ahm ile,
ahm da salevat-1 hams ile neshedilmitir, demilerdir 2 ,

0 ~

u:"'.A.:J
I
,

TERCEME-i HAl,:

Ravi Enes ibn-i Malik radiya'lliihu anh, Ensar-1 Kiram'dan ve

Beni Neccar'dandtr. ibtida-yi Hicret'ten irtihal-i Nebeviye kadar on
sene Resul-i Ekrem'in hizmet-i seniyyelerinde bulunmakla ~ref:.
yab olmutur. ibn-i Sa <ci, Hazret-i Enes'in Ashab-1 Bedir'den
oldugunu zikretmitir. ite hem bu miilazemet-i medide ve sohbet-i
Seniyye berekatiyle, hem de am-dide bir hayata m!lik olrriast hasebiyle Hazret-i Enes'ten pek <;ok hadis rivayet edilmitir. Bu merviyyatm mecmu~ bin iki yi.iz seksen alt1 hadise balig olmutur. Bunlardan yiiz altmi sekiz hadisi Buhari ile Mi.islim miittefikan, sek-
sen i.i<;iini.i B u h a ri, yetmi birini de M ii s I i m mi.inferiden rivayet
etmilerdir. Ebu Bekr, Orner, Osman, Obey ibn-i Ka <b
radiya' lltihu anhiim gibi bir<;ok Ashab'dan rivayet etmitir. Kendisinden
de Hasen-i Basri, Zi.ihri, Katade, Sabit Benani, Humeyd-i
Tavil, Si.ileyman-1 Teymi, Yahya ibn~i Said ve emsali bir
hayli zevat rivayet etmilerdir.
Hazret-.i. Enes'in tarih-i vefati hakkmda (go, 91, 92, 93) olmak
iizere mi.iteaddid rivayetler vardu. Vefatmda yi.iz ya~Iru tecaviiz ettigi
Hulasa'da haber veriliyor. Yine Hulasa'da Basra'da en son vef!t eden
Sahabi Hazret-i Enes'tir, deniliyor. Fakat Te;:;kiretii'l-Huffti;:;'da
Hazret-i Enes'in mutlak olarak en son vefat eden Sahabi oldugu
bildiriliyor.

1
\

Sure: 78 ( Miizzemmil), iiyet:

~__.All ~ ')\A.j J..-!-1 J \.0::..

20

Ebt
Res
Sizh

ii<; diigi

bir gec1
uyamp
anarsa}

ziiliir.l'i
Art1k o

bir hal<
namaz

RA.,
Bu
inde (
ikincide
leri de
temli,
olan bir
dir, diy
rivayet 1
sigasiyle
"darb" 1
daha b1

NAiMJN ~OYUN KOKONU ~EYTANIN DUGOMLEMESi

o.J..,~,,.

""'""'o",

,o,.-:,.J.

.J.

"'.J."

~1~.;1 L,.;'J,;

,..,..,..~_,o_.,..l..,""'

ru JA

,.,_,.,,..,.

'...l; )J J.,Ji, J-:J ~::l~ !--l.As:- Js' ~1 ..~ .;;.~ ~Y\J

.~,..o,.1.~,,.o.,

.10:

""""r~"o,.,,

01j ,o...l;,~ ~1~.;1 .u~I~S".)JJ:i-L.:..... II.)lJ

,, 0

~
'-'

...

,.,

. "'u

o,.

til,., til,

o...l;,~ ~l>c:.,~!
,

J""'

0lj

,.,0

.J.

c.\;,~

J.

'Gi

. 0Y\:.5' ~..4.:J I
"'

TERCEMESi

E b u H ii r eyre radiya' lltihu anh' den ~oyle rivayet edilmi~tir:

Res u1- i E k rem salta' lltihu aleyhi ve sellem buy _-_rmu~tur ki:
Sizin biriniz (gece) uyuyunca ~eytan onun boyun kokiine
ii<; diigiim diig!,!mler. Her diigiim (yerine) : "Senin i<;in uzun
bir gece vard1r, rahat uyu" (diyerek eliyle) vurur. 0 kimse
uyamp (Kur'an okuyarak, tesbih ve tehlil ederek) Allah'1
anarsa 5 bir diigiim <;oziiliir. Abdest ahrsa, bir diigiim daha <;6ziiliir. Namaz da k1larsa, ~eytamn diigiimlerinin hepsi <;oziiliir.
Artik o tehecciid sahibi diigiimii <;oziik ve gonlii ho~ ve ne~'eli
bir halde sabaha dahil olur. Fakat zikretmez, ve abdest ahp
namaz kllmazsa gonlii kirli ve uyu~uk bir halde sabaha girer.
lZAHI
RA VILER,

'da
gu

RIVA YETLER :

Bu hadisi, tmam-1 Malik, Muvatta'mda, Muslim de Sahfh'inde ( ~). 'Y-:1 a).~) rivayet etmilerdir. Muslim birincide (ukde)
ikincide ( ukdetan), u<_;uncude ( ukad) rivayet etmitir. B u h a r i ravileri de zabt hususunda ihtilaf etmilerdir: Hamevi ve Mustemli, rivayetlerinde ( fw_,JA 1~1) dir. tbn-i Racer, mazi sigasiyle
olan birinci rivayeti <_;ok dogru buluyor, ve Muvatta'da da boyledir, diyor. ~arih Ayni ise, Mustemli rivayetini begeniyor. Bu
rivayet cumle-i ismiyyedir, haber de isimdir, diyor. Muvatta'da mazi
sigasiyle rivayet edilmi olmasm1 sebeb-i tercih bulmuyor. Hadisteki
"darb" 1, hadis arihleri "darb-z yed" ile takyid etmiler ve bu tebihi
daha belig bir ekle koymulardu. ( Ukad) kelimesini bu tiin Buhdri

TEHECCOD BAHSt

JOil

ravi ve arihleri cemi' sigasiyle zabtediyorlar. Kad i I yaz: "Bu kelime, ccmi' vc miifred olarak rivayet edilmitir. Her ikisi de sahihtir.
Fakat cemi' sigasiylc zabtt daha miinasibdir, biz de bOyle zabtettik"
diyor.
'
LuGAvi TAnLiLLER :

"Kiifiye-i re's" ba~m miintehastdtr. Esascn her eyin miintehasma

"kqfiye" denir. Aruzculann bcyitlcrin son kclimesine kafiyc dcmeleri

de bundan dolaytdtr. J..amus Tercemesi'nde kafiye kafa rna 'nasmadtr.

Kaf.'l, boyunun ardma denir ki, ense tabir olunur, deniliyor. "Kiifiye-i
re's" in Tiirk<;cmizde en giizcl ve te~ekkur ilc ka~tladtgmt, bir muk~
bilini bize Saym Mi.iderris Bay ~ercfiiddin Yaltkaya arkadatmtz
hcdiyye ettilcr ki : "Bo;un kokii" diir.
lbn-i Melck: Bu bir kcsel vc atalct ukdesidir ki, ~eytan bu
kcscl vc ataleti gafillcrin iizcrine yiikler, demitir. Ttybi de: yta
nm chl-i gafleti agtrla~tlrmast ve bunlan baglamt gibi harekettcn
ahkoymastdtr, dcmi~tir. Bcyzavi de oyle diyor: ~eytamn ukdesi,
~eytfmm uykuyu tezyinindcn ve o kimsede uykuya karI derin bir
scvgi uyandtrmasmdan is.tiare cdilmi~tir. Ukdelerin ii~ tane olmas1 da
zikru'llaha, abdeste, namaza kar~t hirer ukde ittihaz etmi~ olmasmdan
ve ~eytanm bu ii~ ibadetten, ii~ tesvil ve igfal ile ahkoymasmdan
dolaytdtr.
A I i yy i.i '1- Kft r i : Mirkat'ta mahall-i ukde olarak boyun kokiinl'ia i;1tihf~ 1 ) ~-:1;11'Y\~~~ ~:: ~:':.yan-1 dikkattir, diyor. Her halde ba~m bu
noktast kuvvc-i vfthimcnin mcrkczi vc mahall-i tasarrufu olmasmdan
dolaytdJr. Hakikatcn insanm kuva-yt ruhiyycsi i<;inde vahime kadar
Cytfmi tcsvilftta fazla mutavaat vc bu tesvilata siir'atle icabet eden
hi<; bir kuvvct yoktur.
~cytfmm bu ukdc'lcrinden tabiidir ki, hakiki ukde kasd edilmiyor.
Bu bir tcmsildir. lbn-i Karkul de: "Sihirbadarm baglad1klan kimseyi hile ile tasarruflan men' etmelerinden istiare edilmi[lir" demi~tir. ~eyta
nm bu ukdcsini sahirin ukdcsi gibi hakikat rna 'nasma hamledenler de
vardtr. Cahiliyyct dcvrinde Ceziretii'l-Arab'da bilhassa kadmlar arasmda ipi di.igiimlcyip birtaktm efsunlar soyliycrek iizerinc iiflemek ftyi
idi. (Sftrc-i FcHik) da bunlarm Crr ii mcl'anetlerine iflret olunarak
R c s (tl- i E k r c m' c : "Ct .lA.J I .j .;..l!LA.:J Ir .:r J = Sahir kadznlartn iplerint okuyup iifleyerek icra-yz mel'anet eylemelerinden Alf!ih' a s1gznmm" diye istiaze
etmcsi, talim buyurulmutur. Bu sihirbaz kadmlardan Crr ii mel':-

netlerini
diiCnler
mmtzda 1
Beel
cem'iyyel
katen ke11
aytrd ede
ZI~dl~.

E,

mmct asr
arasmda
ile yaa~
bu hadisi
masmdan
~eytan t<
"rat, yai
gece nan

~ar i

iibheyi l
SuA.1
ilk ktsmtJ
bu hard

CEv

gooiilleri
zma kaU
kadder o
yetiyle y

1 Sih
T ercemesi'n
cad1hga d(
sersem eylc
Ve sihrin i
Sihir
!)u'bede, h
eder. lkinc
olur. O~lir:
Mesela ba
yoktur. Me
Her halde


.Feridun E RTU GRUL
Kit a pllg~

StHtR tTtYAD VE lBTtLASI

li1r.

k"

n
l,

a
n

109

netlerini Hazret-i Peygamber'e kadar temil edebilmek iimidine

dtienler de bulunmu ve bu surenin sebeb-i ntizulii olmutur ki, lisammlzda bu kadmlara cad1, denilir.
Beer tarihi ile balayan bu sihir ve efsun i 'tiyad1 her asuda
cern 'iyyet-i beeriyye arasmda pek muztr te 'sirler buakmt ve hakikaten kendisinden istiaze edilecek bir ekil almttlr. Hele dua ilc bunu
ay1rd edemiyen saf kalbler iizerindeki te 'siri daha derin ve daha muZlrdtr. En g~ribi udur ki, ilim ve fennin gaye-i kemale erdigi bu yirminci asr-1 medeniyette, akvam-1 cahile Oyle dursun, medeni milletler
arasmda bile hala bu me'um i'tiyadm kadim zamanlardaki zindeligi
ile yaadtgmi teessiirle goriiyotuz. Binaenaleyh E bu H iireyre'nin
bu hadisindeki ukdeyi, kalbin ukdesinden, azm ii iradenin felce ugramasmdan ibarettir, diye tefsir eden alillller isabet etmilerdir. Guya
$eytan tehecciide kalkmak itiyakmda bulunan mii 'minin gonliine :
"rat, yat! Daha gecen uzundur" diye vesvese ve endie buakarak onu
gece namazmdan ahkoymu oluyor 1
~arih Ayni merhl1m, atideki sual ve cevab ile gonullerden bir
iibheyi kaldtrmt oluyor :
SuAL : Ebu Bekr ve Ebu Hureyre radi;a'llahu anhuma gecenin
ilk k1snunda vitir namaz1 klhp son k1smmda uyurlard1. Bu hadis ile
bu hareket nas1l te 'lif edilebilior?

CEv AB : Bu hadiste bildirildigi iizere ~eytana mel 'abe olanlarm

gooiilleri kirli ve magmum bir halde kalkmalan, gece tehecciid namazma kalkmak niyetiyle yatm1yanlar hakkmda bir cezadu. Yoksa mukadder olan vitir ve nafile namazmi kthp da tehecciide kalkmak niyetiyle yatanlar ve fakat uyanamamt bulunanlar, bu vaidin daire-i
1

Sihir kelimesinin

esas

i'tibiriyle higavi vaz'1da bunu te'yid ediyor. Kamus

Tercemesi'nde Astm Moll a: "Sihir, hulkumun ucuna ve akcigere dcnir. Sihir ki,
cad1hga denir. Fil'as1l bir adamm sihrinc yani akcigerine vurup am mi.itegayyir ve
sersem eylemek ma'nasma masdar olup ba'dehu cad1hkta isti'mal eylediler" diyor.
Ve sihrin i.i~ ncv'ini habcr veriyor :
Sihir i.i~ gunedir : Biri mahz-1 hud'a ve tehayyi.ilattlr ki, hakikati yoktur.
~u'bede, hokkabazhk ve gozbagc1hk ta'bir olunur. Hiffet-i yed ve si.ir'atten OC!l'et
eder. lkincisi; ~eyatine tekarri.ib scbcbiylc baZI mcrtcbc muavenetlerini isticlab ile
olur. V~i.inci.isi.i irtikah-1 ktifr ilc cfsun cderck suvcr vc tabay1-1 guya tagyir edcrler.
Mescla baz1 adam1 humar cderler ki, bu dahi ger~i mtiessirdir. Lakin hakikati
yoktur. Meshur olan adamm kcndisini humar oldum k1yas1 ile i~kencesinc ~ivc eder.
Her hllldc sihrin vukuu vard1r. Muavvizeteyn ol bibda nazildir.

TEHECCiJD BAHSt

110

~iimu!Unde dahil degillerdir. tbn-i Hi b ban'm Sahih'inde tahric

cttigi iizere ~u 'be'nin Ebu Zer veyahut Ebii'd-Derda' radiyalliihu anhuma'dan birisinden 1 rivayetine gore, Resul-i Ekrem salla'lliihu aleylzi' ve sellem buyurmutur ki: "Bir mii 'min kul, gecenin bir saatinde
kalkzp da tehecciid namiizz kzlmaga kalben niyet etmiJ iken o saatte uyur kalzrsa,
o mii 'min in bu uykusu; Cenab ~ z Hakk'zn kendisine ihsiin ettigi bir sadakasz
olur. AJni :;.amanda difter-i a'miiline, niyet ettigi tehecciidiin ecr ii seviibz
yazz lzr " 2

Bu HADiSTEN isTiFADE EDiLEN HUKUMLER :

Bu hadisten en ziyade istifade ettigimiz hakikat zikru'llahm, abdestin, namazm, ~eytam ve onun telkinatuu, nefsin ~err ii fesada olan
temayulunu def' etmesi keyfiyyetidir.. Bir de ashab-1 teheccudun gozu
nurlu, gon!U sururlu olarak yeni gunun sabaluna girmesidir. Bu nq 'C'
ve meserret butun gun chl-i teheccudun nurani nasiycsinde parlar ve
kemal-i vuzuhla goru!Ur. Her gunun hayrr ve bereketi, ve hatta srhhi
saadeti de o gunun fecri ile birlikte dogar. Bir Turk edibi, sade bir
iislub ile bu hakikati ~u rubaisinde ne guzel terennum etmi~tir :

Alemin nej' eli sabiilzznda

Her seher Jeyz-i hak olur taksim
~

-::ii

,..o,.,

""

,..

_...,.,,..o't

,..,....,.o,)lt~

J.

l$.~::.H ...\.:.~ J~ ~

Go:;. afandan gider biitiin korku

Rzzka mani'dir ol zamiin uyku

1..,

,.

,...,...,.,

,..,.)1,.,..~.,,..

o"',...}~,# -~,..,

l.. ~--~1 l$.:>-L~.~U Jlj l.. J~~j J~J I'"J""'J _:-:J~ .u~IJ ..~
,.,.,.,.,,

-'""o~

,...~

"0

RA.\

Bu l
zikreder.
etmilerc

iiziin~

(ji

( ;')\.
letmek v
Ayni la
ki, Sufy
bu adamJ

temsile }
mm uykt
kulagma
mitir. 'I
tahakkur
mi~tir"

,.

~,.~

JLi D.;.~ iii I :SP) iii I;.~~;;~ . 589

huzurm
dalar, 1

"",

0lk-:..:.l I Jl..~ Jl.~j ' ~YL.al IJl l.i

TERCEMESi

Abdullah ( 1bn-i Mes'ud) radiya'lldhu anh'den ~oyle

rivayet edilmi~tir :
A b d u II a h demi~tir ki : Neb i salta' lldhu aleyhi ve sellem'in

<

doldurulm
denilebilir
gormesin
bir ey u
kenif ve
Baz1
krhp has

. 1 .)j5

2 (
1

Bu iki Sahabi'nin hangisinden i~ittiginde ~u 'be tereddud etmi~tir.

t,~

[ 0~ ..::.1

rl:J J.,ll l ..:r- ~L.

c:::-"" . :,.-

r l:~

._;="JI J.<;

......._,;;

J .SJ; L.

..:.,.~~ ~

..:,.-

t.. :

f"" J

J~\ .J --?'J )~

~ ~~

4:

'J~~ j\--:0

.;,.J I

J-" ~~

~ \ J..~...aj

Jy_; Jt;
:;;.~..,.., o...y 01.5'

'}I

-:.~1_;

Feridun I.:B. UGRUL

'-''~tap 1g;

TEHECCl)DDEN GAFiLLERi $EYTANIN TAK~! Ri

,_

111

huzurunda biri~i amld1. Ve bu adam sabaha kadar uykuya

dalar, namaza kalkmaz denildi de, Resulullah:
"Gyle ise bunun kulagma ~eytan i~emi~tir" buyurdu.

IZAHI
RA.viLER, Riv.AYETLER :

Bu hadisi Buhari '~Sifat-t lhUs" hakkmda ac;t1g1 bir babmda da

zikreder. Muslim, Nesa!, 1bn-i Mace de salat bahsinde tahric
etmilerdir. Cerir'in, Mansur'dan rivayetinde tesniye siga~iyle
(ji iiziineyhi) dir.
( ;':>~-)I Jl ili L.) ci.imlesindeki lam-1 ta 'rif cins ic;indir. Ahde hamletmek ve salat ile salat-1 mektube kasdetmek de caizdir. Hatta ~arih
Ayn i lam-1 ta 'rifin ahde hamledilmesi daha zahirdir, diyor. Nasi!
ki, Sufyan-1 Sevri Hazretleri de: "H~.r<JI ,y il.i l.i~ u.~=Bize gor,;
bu adam farz namazt uyku ile gefirmijtir" demi.
~~~

J4

Kulagzna $eytan ijemijtir" tabirini Hattabi

temsile hamlederek vech-i mi.imaseleti 6yle tasvir etmitir: Bu adamm uykusunun ag1rhg1 ve kendisini namazdan gafil bir hale getirmesi,
kulagma ienen ve hiss-i sem 'i ifsad edilen kimsenin haline tebih edilmitir. T aha vi de : "Bu hal ~eytanm bu adam i.izerindeki derece-i
tahakki.imi.inden, onun da ~eytana kemal-i ink1yadmdan istiare edilmitir" demitir. T a y b i de 1 : ".}eytan, bu giifilin kulagznz btitzl jeylerle
doldurulmuj ve kulagznda hak sozii ijitmege man bir sagtrlzk ihdas etmijtir
denilebilir" diyor. Turbqti2: Bu hal, ~eytamn bu tarik-i salat1 alc;ak
gormesinden ve onunla istihfaf etmesinden kinayedir, adi gori.ilen
bir CY i.izerine i~enmesi, iddet-i istihfaf1 mucib bir adettir. 0 adi Cy,
kenif ve mi.isterah addediliyor, demektir.
BaZI alimler, goz, mahall-i nevm oldugu halde hadiste onun b1rakihp hassaten kulagm zikredilmesi, kulak mevrid-i intibah olmasm"H

. l

,j .Jl!a,_..:.jl

_,_,$'.J .k.-I.J

~ oo~l! ._,..;:kl I J I

J'..s:J 4 J "-z::k J T J I

~__,.. .J .JJS::..J I .J

l::Al4

[ yWJI ~] jly:JI
2 (

._,n

jl~

~\.... .JIJ ( ..;_,.; .:.,. >l::..:ll

.:.r

~_,;

..;_,; .:.r

~.;;~

~JI .::.}; 1..\.s::~o ;~_,11 L:JI

f"'-: ~_,_,j Jl y _,-'..

<:::!L...ll e: _,L.; , .;.:..u_,j .

~:S"L... ~ 0':....,., ( .)JS::_ ..... ..~ ....__,. 4 ( ;_,_,_s::~ .1_,

r_::;.J ..;_,.; .:.,. ;l:..::J.I .l:.JI r""-! ( yWJI ~ J .;:.,~WI J $:-....JI

[ J J! L., ] <1,$:: ;;s-_,J.. 4 ~....;

TEHECC()D BAHSI

112

dan dolayJdir, demiIcr. Kurt ubi de ~cytamn bu fi 'lini rna 'na-y

hakikiye hamletmekte beis gormemitir.

.\ l i ibr

lbn-i

l bn-i E

yor. ~ ar
lbn-i P
.\mr il
Encs i l
Ebu S:
Dmmii
Bu:
kaya

TERCEMESi

E b u H ii r e yr c radiya' lltihu anh'den R c s u1u ll ah salta' lltihu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugu rivayet edilmi~tir:
Gecenin (iic;te ikisi ge~ip de) son siiliis.ii kaldtgmda Rabbimiz Tebareke ve Teala (keyfiyyeti bizce mec;hul bir halde)
her gece diinyamn semasma inerek buyurur ki : Hani bana
kim dua eder ki, onun duasma icabet edeyim! Bend en kim
hacet ister ki, dilegini vereyi~! Benden kim magfiret diler ki,
onu magfiret edeyim!
lZAHI
RA vi LEi,

Riv AYETLER :

B u h a r i bu hadis-i Crifi gecenin son saatlerinde dua edilmesi ve

namaz krlmmas1 hakkmda a~t1g1 bir babmda tahric edip bu unvanma
U meildeki nazm-1 erifi ilave etmitir : (Muttckiler, gcceden az bir
k1smmda uyumak ve sehar vaktine kadar istigfar etmek i 'tiyadmdadirlar) 1
Hadis-i niizul diye amlan bu hadis-i Crif, Kiitiib-ii Sitte'de ve sair
Sihah, sunen, mesanid VC meacim'in kaffcsinde kesrct-i rivayetle miimtaz olmak ve miiteibihattan bulunmakla muhim vc mehurdur. Bu
rivayetler, yirmi bu kadar Sahabiye miintehi oluyor. Tirmiz i Miisned'inde bu hadisi Ebu Hiireyre'den tahric ettikten sonra bu babda

ffi(

bakilmc:
miylc rh
anlaIhr

Tabiin'
turuk-1

diyor. ~
hadis d

w dirfry

Ti 1

dis-i sal
smda e1

(... _,..:-~\
en sahil
( '1
tub i:

fi 'lin rr
Allah b1
yetin s1
( ... t_b
ile gele
dan s01
yettir,
kurb i
Hak lu
Cenab
iimesir.

GECF;NLN SOLOSONDE HAKKIN NUZULO HADISi

113

AI i ibn-i Ebi Talib, Ebu S.aid-i Hudri, Rrfaa 1 Cubcyr

ibn-i Mu t 'im, ibn-i Mes 'ud, Ebii'd-Derda ', Osman
ibn- i E b i '1- As radiya' lliihu anhum'den de rivayet edildigini bildiriyor. ~arih ' Ayni de bunlara U Sahabi ravilerini ekliyor: Cabir
tbn-i Abdullah, Ubade ibn-i Samit, Ukbe ibn-i Amir,
A mr i bn-i Anbesc, E bu '1-Ha tta b, E bu Bekri' s- Srdd ik,
Encs ibn-i Malik, Ebu Muse'l-E'ari, Muaz ibn-i Cebel,
E b u Sa '1 e be, A i e, ibn- i Abbas, N ii vas ibn- i S em 'an,
tJ m m u N u vas radi;a' lliihu anhum.
Bu Sahabi ravilerin c;:okluguna ve bunlarm Ashab'dan -her tabakaya mcnsub zcvattan mliteekkil bir cemm-i gafir bulunmalarma
bakrlmca, hadisin, ta karn-r evvelde Ashab-1 Kiram arasmda tamamiylc muntqir oldugu ve tevatlir derecesinde bir kuvvet ifade ettigi
anlarhr. Sonra hadis kitablannda tesbit ve tahrir edilene kadar
Tabiin vc Etba-r Tabiin eimme ve meayihinden mlitqekkil senedler,
turuk-1 rivayetler ise akrllara hayret verecek bir derecede kesret arzediyor. ~arih-i all arne A y n i, her Sahabi'ye mlintehi olan senedleri,
hadis cami'lerindcn "UmdetU'l-Kiiri" de hirer hirer naklederek rivayet
\'C dirayet hususundaki kemal u meharetini bu bahiste de gostermitir.

kim
ki,

Tirmizi diyor ki: Ebu Hiireyre hadisi hie;: libhesiz bir hadis-i sahihtir. Vucuh-i kesire ile rivayet edilmitir. Fakat bunlar arasmda en sahih olan rivayet Udur : /~""' J .)., ..:UI '-'L..... 15,.:!1 ,y --:..;" ~I ,:;., )
( ... ,:-'11 J.,~l .:..t ~ J:.,.. JL,.; ..:UI J;~ : Jl; .;1 bu rivayet, rivayetler arasmda
en sahih olunca oblirlcri de iibhesiz sahih demek olur.
( Yen;::ilu) Buhdri ni.ishalannda ya'nm fethi ile mazbuttur. K u rt ubi: "Bazr ehl-i ilim, ya'nm zammiyle kaydetmilerdir. Bu surette
fi'lin mahzUf hir mef'ule ta'diye etmesi zaruridir: " ... \S::i...:UI JP,, =
Allah bir melek giinderir" demek olur, diyor. Sonra Kurt ubi bu rivayetin srhhatine delil olarak Nesai rivayetinin: ..,L-: J_,.4~ 4~l:....r4.( ... )
( ... tb ,:;.- suretinde oldugunu bildiriyor. Muslim'in, Malik tarikr
ile gelen rivayetinde de (yetenez;::elu) diir. Bu riYayette mlizari' ya'smdan sonra ta ziyadesi vardrr. Manevi nlizule en mi.isaid olan bu rivayettir, deniliyor. Maamafih ya'nm fcthi ile yenzilii rivayetinden de
kurb ile te'vil edilerek mfmevi niizul kasdolunabilir. Ve : Cenab-1
Hak lutf ii keremi ile kullanna yaklaIr, demek olur. V e ( semd-i dunyd),
Cenab-1 Hakk'm bize yaklamasr halinden ibard bulunur. Dlinya kelimesinin "diinuv" den kurb rna 'nasi ifade etmesi de bunu te 'yid eder.
F. 8

TEHECGOD BAHSi

114

Bu

HADis-i

ERiFiN

TA <viN-i

MAHiYYETi

HAKKINDA

ULEMANIN

FiKiRLERi :

1bn-i Kuteybe vc 1bn-i Abdi'l-Ber gibi baz1 ehl-i hadis, b!l

hadisin zihiri ile istidlfil ederek Cenab-1 Hakk'a cihet isna4 etmilerdir. Fakat Cumhur-1 ulema, Zat-i Bad i<;in cihet kabuli.il}ii <;irkin
gormi.ilerdir. V c : "Cihct kabulu, Hak Teala'nm bir mekanda tehayyi.iziinii ve hakikat-i hakk1, bu fanikrin vas1ta-i rna <rifeti ile idrak
ve ihata' mumkiin oldugunu kabul ctmek demektir. Halbuki Cenab-1
Hak hayyizden, mekfmdan ve kiinhii ile idrak ve ihata edilmekten
alidir ve mi.inezzehtir.
.
Ehl-i ilimden baz1lan da miiteabihatm te'vilinde ifrat etmilerdir. Bu babda en dogru yol, Cumhur-1 selefin meslekidir.
Eimme-i selefbunun gibi ini.iteabihatm.an-i Bari'ye lay1k oldugu
vechile hakikatine iman ve bizim hakktm1zda miitearif olan ekl-i
zahiri, matlub-1 ari< olmad1gm1 beyan etmilerdir: Binaenaleyh selef,
evaib-i hudustan Cenab-1 Hakk'1 tenzih ile beraber boyle zavahir-i
nusustan miisteban olan yed, vech, gazab, rahmet, istiva gibi mi.iteabihatm te'vilini iltizam etmemilerdir. Ziihri, Abdullah 1bn-i _
Mii barek, Mekhul, Sufyan 1bn-- i Uyeyne, Leys lbn-i
Sa <d, Ham mad lbn-i Seleme gibi eimme-i hadisin ve Ebu
Hanife, ~afii, Ahmed lbn-i Hanbel Hazaratm~n mezhebleri
budur.
E b u Han ife Hazretlerinden ehadis-i ni.izul soruldugunda :
"Bila-keyj" diye cevab vermitir. Yani gecenin sonunda Hakk'm nii-.
zulii vak1 <dir. Fakat keyfiyet bizce mechuldur.
lmam-1 ~afii de: " HU.:fJ ( J-_.,..-JJ J l.i:":1 = Asia iman edilir, fakat ni;in ve naszl? diye sorzilmaz" demi, sonra "ash" da Kitab, Sunnet,
baz1 Sahabi'nin kavli, iimmetin icma1d1r, diye izah etmitir. Gori.iyoruz ki, 1mam Ebu Hanife ile lmam-1 ~afii 'nin bu sozlerinde
hi<; te'vil aibesi yoktur. ~eyhi.i'l-islam 1bn-i Teymiyye de eimme-i
selefin yolunu takib etmitir. Bu minhac-1 , miistakimin muhafa~as1
ugrunda sebkeden huda-pesendane miicahedeleri yakmda (604) numara ile tercemesi gelecek olan E b u H ii r eyre had isinin izahmda
goriilecektir.
1m am-1 M alik'in niizulii iki vechile te 'vii ettigi rivayet ediliyor:
1) Allah'm emri, yahut rahmeti, melekleri nazil olur, demektir.

2) Dua
tevecciil
te'vil et
1m
nusustar
Kibar-1
medar-1
firak-1 c
lshak-1
ma,lm
lerdir. J

Ka
sabittir
halde y
~an-1 Bi
rahmet-

~ar

bir hiik:
ki: Bu
Madem
kendisiy
hareket1
magfire
mas1d1r,
terek rr
baz1 sel

Nil
gecenin
ilahiyye
lb
(I

~ij~

Beni Dii
Abdul
olarak:
te'hir ea
ber de '

NUZOL
HAKKINDA
MOFEVViZLER MOEVViLLER
.
.

115

2) Dua edene Cenab-1 Hakk'm icabetle, lutuf ile, rahmetle ikbal ve

tevecciihiidiir, demi. Hammad 1bn-i Zeyd de niizfdii, ikbal ile
te>vil etmitir.
lmam-1 Malik, Evzai, Sevri ahadis-i niizul gibi zavahir-i
nusustan miisteban olan miiteabihatm te>vilini iftizam etmilerdir,
Kibar-1 seleften olan bu zevatm te 'villeri, miiteahhir ulemaya ileride
medar-1 l.stinad olmutur. Miicessime, Ciihemiyye gibi birtaktm
firak-1 dalle, mi.iteabihatm tiirlii tiirlii te 'vile baladiklarmda E b u
lshak-1 ~irazi, 1mamii'l-Haremeyn, Gazali ve emsali ulema, lmam-1 :M:alik ve emsalinin bu te'vil yolundan istifade etmilerdir. Fakat hi<; birisi lafzm iaret ve iktizasmdan aynlmamtlard1r.
Kadi Beyzavi diyor ki: Edille-i akliyye ile kat'i surette
sabittir ki, Cenab-1 Hak cismiyyet ve tehayyiizden miinezzehtir. ~u
halde yiiksek bir mahalden aagt bir yere intikal rna 'nasma niizul,
~an-1 Bari'de miimteni'dir. Bi.n aenaleyh hadisteki niizul ile murad1
rahmet-i ilahiyyenin ashab-1 tehecciide takarriibiidiir.
~arih Ayn i de niizuliin intikal, i 'lam, kavl, ikbal ve tevecciih,
bir hiikmiin suduru rna 'nalarmda isti 'mal edildigini bildirerek diyor
ki : Bu rna 'nalarm hepsi ehl-i lugat arasmda rna 'lum olan eylerdir.
Madem ki, niizuliin boyle miiterek rna 'nas1 vardtr. Allahu Teala'nm
kendisiyle tavsifi caiz olan bir rna 'naya hamledilmesi en dogru bir
harekettir. Burada Cenab-1 Hakk'm rahmetle, dileklerini vermekle,
magfiret etmek suretiyle Ashab-1 tehecciide ikbal ve tevecciih buyurmastdtr, denilebilir. Bu bir te'vil degil, belki lafz1, medlulii olan miiterek ma'nalardan birisine hamletmektir ki, lmam-1 Malik gibi
baz1 selefin te'villert de hep bu yolda bir te'vildir.

Nihaye'de : "Cenab-1 Hakk'm ashab-1 tehecciide tevecciih t<;m

gecenin bu siiliis-i ahirini intihab buyurmas1, herkes uyurken rahmet-i
ilahiyyenin bu miibarek . zamanda sa<;tldtgt i<;indir;, deniliyor.
1bn-i Mes 'ud radiya'lliihu anh sehar vaktinde : .;;.,.1 .!1;1 r-JIIl"
.;..J.ti = Ya Rab! Sen bana emrettin. Ben de emrine itaat ettim.
Beni Divan-z Kibriyana da'vet ettin. Ben de icabet ryledim" diye dua edermi.
Abdullah lbn-i Mes 'ud'dan bunun sebebi sorulmu, o da cevab
olarak: "Ya'kub prygamber fOcuklarz hakkznda edecegi dutiyz sehar vaktine
te'hir ederek: ( ~J ~I . j y ) buyurmu~tur" demitir. Davud peygamber de Cebrail aleyhi's-selam'a: "Gecenin hangi vakti dua kabul olunur?"
u ~ti .;;.>&-:..J

PEYGAMBER1MiZ'1N GECE NAMAZININ

116

diye sormu, Ce brail de : "Bilmiyorum, jakat sehar vakti oldugunda

Rahmdn titrer" demitir.
Bir rivayette bu niiz(Jl hadisinin nihayetinde JL..; J !.!_;~; "':.-<~ ~~ ( )
( ..J':'..ciJ I~ ~ i _,lt '1 J (..~& ~;:. v-" J.q ,:r : J _,.:.~ ;ziyadesi vard1r. Ma 'nasi byledir : Bundan sonra Cenab-1 Hak : "Fakir degil gan ; ahdine vefdsz:::.
degil, son derece vefakiir olan Ceniib-z Hakk' a, zvii:::.znz almak ii;:.ere ~imdi
Odiinf olarak mal ve beden kim ibiidet verebilir ?" diycrek hazine-i kerem
ve inayetini ar;ar, ve rahmet-i ilahiyyesini ashab-1 tehecciide bol bol
sac;ar. !te Cenab-1 Hakk'm bu kerem ve inayeti ve ashab-1 tehecciide
karI bu siibhani hitab1 tuluu fecre ve sabah zuhur edene kadar devam
eder.

nda nam
babmdz
r da'yi g
hadisi ~
m'da m
etmitin
lzah1
e namal
,e d i b l
rC' t-i sed
dden ba~

Ar~-z

',.

oJ\ ..~
.....

o""'

,.~-;

'-'

,o,....

.}1~,.

i f ~1!
, ..... l+.; I Lf.~ ~I

,. . . ,!_,,.,.,,.
4JJI \l~ <JlS'""
J.~,_,o.,~~

.~

"""

LS;)
,.

,.-;:;;,.....,.

"""'

'

"".,

~.!.Jl~
i f . 591
.,.

o"'"'-'l"~"'

1,.

J~
_I.,.

: ~H.i ,J~Jj~ tL J :~J~ .u~l J. .~ ~I ~J""'J

,.,

"'J.

o;{.J.~.,J.'J..-

cJ~.fJI 0~1 ~~~; t\~I)Jl t-?-".;~

r-J J...aJ

"'

4.i~J

1.-

rJ:~ ~

J.-".-

o.;~ I \ J.A~)

TERCEMESi

A i ~ c -radiya' llahu anha' dan Res u1u 11 a h salta' llahu aleyhi

ve sellem'in gece namaz (mm keyfiyyet) inden soru1dugu, onun
da (~oy1e ) cevab ve~:digi rivayet edi1mi~tir :
Res u1u 11 a h salta' llahu aleyhi ve sellem gecenin oni.inde
uyurdu. Sonunda da ka1klp namaz k11ard1. (Namazdan) sonra
da yatagma doner, (girer) di. Ve muezzin ezan okumaga ba~1aymca ( ne~'e i1e yerinden) su;rard1. ~ayed kendisince bir
ihtiyac; o1ursa gusi.i1 ederdi. Yoksa abdest ahr ve (Mescid'e)
<;1kard1.
IZAHI
RA. viLER,

. I ' 4..::._,1
~t
,

u~. M-';

Yine
aleyhi ve se
e keyfiy)
rivayet e<

Riv A. YETLER :

Bu hadisi Muslim ile Nesai Salat, Tirmizi ~email bablannda zikretmilerdir. Buhari bu hadisi, gecenin oniinde uyuyup so-

.J. .

,_ J

Hazr

~;~ .:il l '-

KEMM1YYET VE KEYFiYYETi

117

hunda namaz kilmak, Kur'tin okumak, zikretmek efdal olduguna clair

bir babmda zikretmitir. Bu babda Selman-1 Farisi'nin, Ebi.i'dD e r d a'yi gccenin sehar vakti oldugunda namaza kaldird1gma clair
bir hadisi de ta'likan rivayet etmitir. Bu hadisi Buhari Kitabi.i'sSavm'da mufassal bir metin ile Ebu Cuhayfc'den mi.isneden rivayet etmitir ki, terccmesi orada (941) numara ile gclecektir.
lzah1 sadedindc bulundugumuz hadistc Rcsul-i Ekrem'in
gece namazmm keyfiyyetini Hazret-i Aie'den soran zatm, ravi
Esved ibn-i Yezid oldugunu, bu hadisi Buhari'nin Sahih'indeki
suret-i sevkinden ogreniyoruz 1 . Mi.iellif Ze bid i merhum Sahabi
raviden bakalanm ihtisar i\in tayyettiginden saili mechul birakmitir.

J""'
".....

.... ,...

....

,}

....

~j'":)..""' , .~ ~1.!.....
,.,....
.....
~

Jl"" ""

t.,J

J,,..,.

~t

l+_j I
""

,.o,

.Jl........

"""

l,:.~ ~I , ~;
J
.....
~

.... ,.,,.

,. ,.,.

..,o,,

l+# J

. 59 2

,.".,... .....

o""".Jt ..

.lill J. ."' ~I JJ;.IJ J 0ls-' l.. : ~j ljj 0l. ..a. .. J u;~ I'"J;.IJ J ~-;J-Y .lill

TERCEMESi

Yine Ai~e radiya'lldhu anha'dan Resulullah salla'lldhu

aleyhi ve sellem'in Ramazan'daki (gece) namaz (mm kemmiyyet
ve keyfiyyet) inden soruldugu, onun da (~oyle) cevab verdigi
rivayet edilmi~tir :
1

Hazret-i Ai~e'nin bu hadisi, Buhari'de ~oyle sevk edilmi~tr :

.:u1 J.... ..,.:-:11 ;")\..,.. .:,l.f'...;...? ~~& .,:ul c.S;,.J ;.;.;~.&. .:.JL : Jli .)_,....;/1 .j&-

t"" .J )&

( ... r4 .:,lf : .:.JI.i

~ J:~4

118

' PEYGAMBER1M1Z'1N TEHECC()D NAMAZININ

Res u 1u 11 a h. salta' llrihu aleyhi ve sellem ne Ramazan' da, ne

de Ramazan'm gayri (geceler) de on bir rek'at iizerine ziyade
etmi~ degiJdir. Resul-i Ekrem (ibtida) dort (rek'at) k1lardt.
(Artik) o rek.~atlerin giizelliginden ve uzunlugundan sorma!
(0, sualden ve cevabdan miistagnidir). Sonra Resul-i Ekrem
dort (rek'at daha) . kilardt. Bunlann da giizelliginden ve uzunlugundan sorma. Sonra iic:; (rek'at) kilardt. H az ret- i Ai~ e
demi~tir ki:
Ya Resula' llah! Vitir kllmazdan once uyur musun? diye
sordum. Resul-i Ekrem:
Ya Ai~e! Benim iki goziim uyur, halbuki kalbim uyumaz,
diye cevab verdi.
IZAHI
RA. viLER, Riv AYETLER .:
Bu hadisi Kiitiibii Sitte sahiblerinin hepsi tahric etmilerdir.
Hazret-i Aic'nin, Resul-i Ekrem'in gecc namazt hakkmdaki
bir hadisi de (586) nCl olarak terceme cdilmiti. Bu hadisin izahmda
Resul-i Ekrem Efendimiz'in gece namazmm aded-i rekeatt hakkmda Hazret-i AiC ve ibn-i Abbas radiya'lltihu anhiim'dcn baka
daha on dart Sahabi'den gclen miiteaddid rivayetler bulundugunu
bildirmitik, miitalaa buyurulsun . .
Haz-ret-i Aie, Resul-i Ekrcm'in gece namazml overken:
"Onun giizelliginden ve uzunlugundan sormayzmz" demekle Hatemii'lEnbiya'nm Allah divanmdaki huzu' ve hutmnun kemalini ve bu
ilahi divandaki istigrakmm biitiin rek'atlerde uzadtgmt ifade etmitir. Bu, o kadar a<;tk ve iikar idi ki, bunu, nc senin sormana, nc de
benim cevab vermekligime liizum yoktur, demi oluyor.
Buhari'nin Sahfh'indeki suret-i sevkine gore, Hazret-i Aie'den, Resul-i Ekrem'in Ramazan'daki tehecciid namazma clair sual
soran zat, ravi E bu S.eleme'dir 1 E btt Selemc, Ramazan'm erefve
1 Hadisin Buhari'de suret-i scvk1 ~oyledir:
j l y-)1 ..Y. J. W... ~I ,f ... )
~ .J\...4...) J
.J ~.:il l J.... .:ill J_,. . .) ;)I.,.. ~1.) --.:.,5' ~ .:ill~.) ~~... JL ...;1 .~1
( .. .:ill J_,.....) .:,I.)L. : .;.JW

t. .

fazilctine
mn kemr
Hazret
Fakat H
Ekrcm'i
deki nan

FIKI

Ha i
edilmiti

I) ]
kzlardz"

ktlmak <
mczhcbi

2)
Hanefiy
sarih bi1
cdilebili
dimiz'i
yen bir ~
illUtUf.

eden iki
cemes1 !
yet cdiJ,
den ge<
"Gece na

~iibhe ell
fifl rek'

3)
madtgn
halii1in
Zi-an't
dugu b
hiha il(
lam'm'
inamn2

KEMM1YYET VE KEYFtYYETt

119

faziletine mebni Resul-i Ekrem'in Ramazan'daki tehecciid namaztnm kemmiyyet ve keyfiyyetinde bir tahavviil vukiiunu tahmin ederek
H a z ret- i A i e' den yalmz Ramazan' daki gece namazmt sormu~tu.
Fakat Hazrct-i Ai.e, sailde hie; iibhc btrakmamak ic;in Resul-i
Ekrem'in hem Ramazan'daki, hem de Ramazan'dan baka gecelerdeki namazma tqmil ederek ccvab vermitir.
FIKHI HUKUMLER:

Hazret-i Aic'nin bu hadisindcn bcrvech-i ati hukumler istifade

cdilmitir :

1) Hadis-i Criftcki ''yusalli erbean = Resul-i Ekrem dart rek'at

kzlardz" kavlinden, nafile olan gcce namazmda bir selam ilc dort rek'at
kilmak cfdal oldugunu ogreniyoruz ki, E btl Han ife Hazretlcrinin
mC'zhcbidir. V c mezhebi ic;in bu had is, en kuvvetli bir hiiccettir.
2) ( Summe yusalU seldsen = Sonra Uf rek 'at kzlardz) kavli de eimme-i
Hanefiyyc i<;'in vitir namazmm bir selam ile iic; rek 'at olduguna en
sarih bir hi.iccettir. Hadisin bu sarahatinden ancak bir deli! ile udul
cdilebilir. Ger<;'i vitir bahsinde ge<;'tigi iizere Resul-i Ekrem Efendimiz'in bir rek'atlc itar buyurduklan ve "ve men Jdefel;t1tir = .Dileyen bir rek'atle vitir kzlszn" buyurduklan rivayat-1 sahiha ile s~bit olmutur. Fakat eimme-i Hancfiyye bu bir rek'atin, kendisine tekaddiim
eden iki rek'ati teklqtirdigine kanidir. Nasil ki (525) rakamiyle tercemesi gec;en Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan rivayet cdilen hadis-i Crifte Res 1d- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve sellem'den gece namazmm kac; rck'at kiimacagt soruldugunda cevaben :
"Gece namazz ikiJer ikiJerdir. Her hanginiz sabah namazzmn vakti girdiginden
Jiibhe ettiginde tek bir rek'at kzlar. Bu bir rek'at, kendisinden once kzlznan
;ift rek'ati tekleJtirir" buyurmutur.
3) Resul-i Ekrem Efendimiz'in uyku ile abdestinin bozulmadtgmt da bu hadisin son ftkrasmdan ogreniyoruz. Bu ftkra ile uyku
halinin bizim ruhumuzda icra ettigi gaflet-engiz te'sirden Peygamber-i
Zi-an'tmtzm mubarek ve miinevver kalbi tamamen masun bulundugu bildirilmitir. Bu hal, Hasais-i Enbiya'dan oldugu rivayet-i sahiha ile sabit oldugu ic;in diger Enbiya-i Kiram aleyhi's-salatii ve's-seldm'm da kalb-i erifleri nevmin gafletinden masun bulunduguna
inamnz.

120

TEHECGOD BAHS!
TERCEME-i HAL :

Bu hadisi Hazret-i Aic 'den, rivayet eden Ebu Seleme,

Abdurrahman ibn-i Avf radiya'lliihu anh'in ogludur. Kibar-1
Tabiin.'den :VC Mcdinc'nin en bcnam alimlerindendir. .tmam-1
M a 1i k , E b ft S e I c m e'nin oz ad1 olmay1p ki.inyesiyle amld1gm1 haber vcrmitir. Bazilan da isminin Abdullah oldugunu bildirmitir.
Ebft Sclcmc, babas1 Abdurrahman'dan pek az hadis rivayet etmitir. Aic, Ebu Hi.ircyrc , Hassan ibn-i Sabit radiya'lliihu
anhiim gibi bir hayli Sahabi'dcn rivayeti vard1r. Kendisinden de Salim, Ebu Nadr Sa 'd ibn-i ibrahim, Ebu Zinad, Zi.ihri,
Yahya ibn-i Said , Yahya ihn-i Kesir gibi hadis haf1zlan
hadis rivayct ctmilcrdir. Ebft Selcmc, yi.iksek bir kudret-i f1khiyye
yi de haizdi, ibn-i Abbas ile mi.inazara cderdi. Doksan dort veya
hut yi.iz dort tflrihindc vcfat ctmitir. ( Te;::kiretii'l-Huffaz:,).
~

~ ~ ,

,.. ,.

u~.:J I J>~
.;'

""'""'"

.,..,.,

.,

.-:. .J.

: J\J
.: ;:;

Jt.A; _u~.::..;Jt....JI

""1il,.,.

~.AJ"',;

.J.,,-;.~

(~ J.::o- I

,.,,

0 ,.,

J.!

,4 ,

sP-

-'o"' ,_ o.,...

"'f.

""'

;'

a..:..~ .u!l 0 ;,
,., J ;JJ\.4
.,., ,.,.u-: u"".i
,. I i f . 593
::;.-

"'o,

u-:-:
-:'"'

'

":"" ,.~,.""'

..... ., Jl,. ~,..

~ JJ.A-.4 J~=-- bp r-J..... J ~~J~ .u~l J~

,..

"'o,

.J. .,

~"'

""'

-' o

"' 1

.J;j l~p ~.:~;J

., J~=-- IJ.A : IJJ\.i ~ J~~jl I..L~
.J.

.J.

.&_,...,.

.,.~,,

o"",J.l,~~~,

"

t..

"""""'

J. .a-::~ oJJ> ':1 : t.L... J f;-l~ ..u~l J . ~ u-::.:..J I J t.Aj ,4.j

0

_,..,.,

,,,

,.

.....

.J.""

Ha
c;ozi.ini.iz.
ayakta) .
oturdug

RA.vi!

Bu h
rivayetind
girdigi tas
in rivayet
Nesai, 1
Hadi
"Ze;neb B
mda zikrc
ctmitir. S
gerek "M
yet ettigi1
zevcat-1 s
Bint-i C:'
rivayeti d
rivayet et
rak ge~m

..,.

. J."'~J.i .J;.i I~ ~j A..b \.!..i

'fERCEMESi

En es 1 b n- i Malik radiya' llahu anh'ten ~oyle rivayet

edilmi~tir:

Enes 1bn-i Malik de mi~tir ki: Nebi salla'llahu ateyhi

ve sellem (bir kere mescide) girmi~ti. Girince mescidin iki diregi
arasma bir ip c;ekilmi~ oldugunu gordi.i. Bu ip nedir? diye
sordu. Ashab-1 Kiram:
Bu, l Zeyneb'in ipidir. Zeyneb, ( namazda ayakta
durmaktan) yorulunca bu ipe tutunur, dediler. Neb i salta' lldhu aleyhi ve sellem buyurdu ki :

FIKH

Bu h
na-yi saH
tamamla1
i 'tidale t~
dmlann t

1 Ki D
stif lbn-i
kesriyle zal
oldugunu b
mi~tir. Kii
kesr ile te\2
hir kasaba

1BADETTE ~tDDET 1HT1YA.RININ KERAHET1

121

Hay1r, (ibadette boyle gii<_;liik ihtiyar edilmez). Bu 1p1

<_;oziiniiz. Sizin biriniz zinde ve miinbesit olduk<_;a namaz (m1
ayakta) ktlsm. Yorulunca da hemen otursun, (ve namazm1
oturdugu halde t~mamlasm).
IZAHI
RA.viLER, RiVAYETLER :

Bu hadisi Muslim de Salat bahsinde zikretmitir. Miislim'in

rivayetinde (el-mescid) ziyadesi vard1r ve Resul-i Ekrem'in mescide
girdigi tasrih edilmitir. Biz de bunu tercemede gosterdik. Miislim'in rivayetinde ( ld) edat1 yoktur. Yine bu hadisi E btl D a v u d,
Nesai, lbn-i Mace de Salat bahsinde tahric etmitir.
Hadiste kendisinden bahsedilen Z eyne b radiya' lliihu anhd'nm
"~_e) neb Bint-i Ca~-i Esedvye" validemiz oldugunu Hat i b, "Miibhemdt"
mda zikretmitir. Bu babda ~arih Kirmani de 1 Hatib'e tcbciyyet
ctmitir. Sahib-i Tavzth'delbn-i Ebi ~eybe'ningerek "Miisned"inde,
gerek "Musannif" inde Zeyne h'i, boyle miicerred olarak zikr ii rivayet ettigini bildirmitir. E b u D a v u d bir rivayetinde bu kadmm
zevcat-1 seniyyeden Zeyne b'in kendisi degil, hemiresi "H amne
Bint-i (,' ahf" oldugunu rivayet etmitir. Ahmed ibn-i Hanbel'in
rivayeti de "Hamne" dir. Buhari'nin bu babda Hazret-i Aie'den
rivayet ettigi bir hadisi daha vard1r ki, bunun tercemesi (40) mc1 olarak gec_;mitir.
FIKHI HUKUMLER:

Bu hadis-i erifin zahirinden : ayakta namaza balay1p da esna-yi salatta devama mani ( aciz ve za 'f anz olursa, oturup kaiden
tamamlamak caiz oldugu miistefad olur. Yinc bu hadiste ibadette
i 'tidale tevik, kiilfet ve mqakkat iltizam etmektcn nehy vard1r. Kadmlann cami 'de nafile namaz kllmalan caiz oldugu da bu had is ten
Kirmani, Buhttri ~arihlerinden i;)emsiiddin Muhammed ibn-i Yusiif ibn-i Ali Ki.r mani'dir. Siiyuti "Lilbbu'l-Liibab' mda "Kimuin" i kaf'm
kesriyle zabtetmi~ ve biiyiik bir vilayetin veyahut Ni~abur'da bir mahallenin ismi
oldugunu bildirmi~tir. Tevih'te de 1bn- i S em' a n'm feth ile tashih ettigi kaydedilmi~tir. Kirmani'nin kendiside Buhttri~erhinde kendi beldesi halkmm miittefikan
kesr ile telaffuz ettiklerini haber vermi~tir. Yakutii Hamevi, Gazne'ye miilhak
hir kasaba oldugunu bildiriyor.
1

122

THiECGOD BAHS1

istifade edilmitir. Qunku .Resul-i Ekrem Efendimiz, Zeyneb'i

mescide 'gelmekten men' etmemitir. Butun gece namaz kllmak mekruh olduguna da bu hadis delalet etmektedir. Cumhur-i ulemanm
mezhebi de budur.
TERCEME-i HALLER :

Mevzuu bahsimiz alan hadisin ravisi Enes 1bn-i Malik radiya' lliihu anh Ensar-1 Kiram'dand1r. Hicret'ten irtihal-i Nebi'ye .kadar on
sene Resul-i Ekrem;in hizmeti'ndc bulunmutur. Bu hizmet-i Seniyye berekatiyle ve uzun zaman muammer olmakla kendisinden pek
<;:ok hadis rivayet cdilmitir. Merviyyatl bin iki yuz scksen altl hadisc
b_alig olmutt1r. Bunlardan yuz altm1 sekiz hadisi B u h ar i ile Muslim muttefikan seksen u<;: hadisi, Buhari; yetmi bir hadisi d~ Muslim miinferiden rivayct etmilerdir. Ebu Bekr, Orner, Osman,
Ubey 1bn-i Ka 'b radiya'lliihu anhiim'den ve daha bir hayli Sahabe'den rivaycti vard1r. Kendisinden de oglu Mus a, N ad r, E b u Be k r,
Hasen-i Basri, Sabit~i Benani, Suleyman-i Teymi gibi say1lam1yacak derccede <;:ok zevat-1 Tabii rivayet etmitir. !bn-i Sa 'd,
Enes !bn~i Malik'in Bedr gazasmda bulundugunu, doksan veya
doksan iki tarihindc yuz yami mutecaviz olarak vefat ettigini bildirmitir. Basra'da en son vefat eden Sahabi: Enes 1bn-i Malik'tir 1
Yinc bu hadis-i erifte kendisinden bahsedilen Z e y neb Bin t- i
Cah, zevcat-1 Peygamberi'dendir. Kendisinden on bir hadis rivayct edilmitir. Bunlardan iki hadisin rivayetinde Buhari ile Muslim ittifak etmilerdir. Kendisinden birader-zadesi Muhammed
!bn-i Abdullah, Zcyneb Bint-i Ebi Seleme rivayet etmitir.
H a z ret- i .A i e : "Diydnette, takvdda, dogru soz[iiliikte, szla-i rahme ridyet
hususunda ,Zey neb derecesinde yiiksek bir kadzn gormedim" demitir. Res u 1- i
Ekrem'in irtihalinden sonra da zevcat-1 seniyyeleri i<;:inde ilk vefat
eden kadm, Zeyneb Hazretleridir. Hicret'in yirminci yilmda vefat
etniitir 2

Abt
dan 6y:
lbr
ve sellem
gece (ni1
terkeylet

RA.v
Bu
Maced
bu hadi~
Seleme'
Haleb, ~
tik-I ilmi
ve intia
dikkati 1
Hac
oldugu 1
eseridir,
canib-i
"Resul-i
~ahst mu
kalkmak
istedikler

~a1

1
2

Tezkiretii'l-Huj[tiz ve Huldsa.
Huldsa ve Ayn i.

!bn-i
dis-i e:
'ibadete
Qunku
ibadett

.Foridun ERT UCRUL

~j tap l aga

TEHECCOD ADETtNt BIRAKMANIN KERAHETt

123

J!~ ::,S:;~ ,~r~~ ~ ~L

' j ,~~ 'lrj:, .,1r0J::>J, J~
Ill

"" "'

"" ,.,.,.

.Ill

..

..

"" ""

,. ..

.__J.:JH \ l::~ !J _rj J-:JJ I \ J~ 0 tS"" ~~;

TERCEMESi

Abdullah tbn-i Amr tbn-i As radiya'llahu anhuma'dan ~oyle rivayet edilmi~tir:

t b n- i Am r demi~tir ki : Res u1u 11 a h salta' llahu aleyhi
ve sellem bana: "Ya Abda'llah! Sen, filan kimse gibi olina. 0,
gece (nin bir ktsmm) da namaza kalkardt. Sonra gece namazmt
terkeyledi" buyurdu.
1ZAHI
RA. viLER, RivAYETLER .
Bu hadis-i erifi Muslim Kitabii's-Savm'da Nesai ve 1bn-.i
Mace de Kitabii's-Salat'ta rivayet etmilerdir. Buhari, Sahih'inde
bu hadisi ii~ senedle sevketmitir. D~ii de kibar-1 Tabiin'den E b u
Seleme'ye miintehi olmaktad1r. Senedlerdeki ravilerin Bagdad,
Haleb, ~am, Beyrut, Merv, Yemame, Med.ine gibi miiteaddid menatik-1 ilmiyyeye mensub olmalan, hadisin miistesna bir derecede iiyu (
ve intianm ifil.de etmekle ilm-i rivayet bak1mmdan hassaten nazar-1
dikkati celbetmektedir.
Hadiste "jildn" diye kinaye tarik1yle zikredilen kimsenin kim
oldugu bilinememitir. Zahir Mle gore bu ibham, ravilerden birisinin
eseridir, deniliyor. Baz1 ehl-i hadis de bu ibham, setr-i kusur i~in
canib-i Risalet-Penahi'den iltizam ed~lmitir, demitir. BaZilan da :
"Resul-i Ekrem'in kinaye ile ifdde buyurmalanndu.n, bununla muayyen bir
~ahsz murdd etmeyip, belki Abdullah lbn-i Amr'i bO.Jle gece namd;::zna
kalkmak itiyddmda iken bildhare gece namd;::mz terk etmekten tenfir eylemek
istedikleri miistejdd olur" demilerdir.
~arih Ayni de Resul-i Ekrem, gece namazma Abdullah
1bn-i Amr'i tergib i~in ''fildn gibi o{ma" buyurmutur, diyor. Hadis-i erif, hem gece namazma tevik ve tergibi, hem de bu feyizli
ibadete ah1p da sonralan terketmekten tahziri miitezammmd1r.
Qiinkii gece namazm1 adet edinen bir kimsenin bilahare terketmesi,
ibadetten i <raz1 i <ar eder ki, hakikaten tahzire iyestedir.

124

TEHECGOD BAHSt

o"', -'!_.g

...

-:#it

J1

J.O;

.}I

"'_,,.

,... .J.

,.

,.

..-

':1 o1>- J
. .r..~

'

,.

~I ':1! ~J! ':1

~ ,.

~ _,.

1,.

G;. JS"' J~

.,.,.

,.

'Gi

,...

J l..4j ,.J~Jj I ~~

_,. ,.

_,.

... 0

_,..,""

~~ J ~4><-j I d J

,.J.

,;"

o~ t~~ :,r . 59 5

4.-::J~ .ull J~ l$.~:J I 01 4._:.~ .J.\1 ~;.)

"'
"'
,.

,""'

}~..i :;:. :
_,.

0 _,. 0

J."'

"""

,..

Ill, .,

J l.i tJ...., J
J.""

""

"'

i.!lfJ I 4.j ,s:J i.!l~,.J..;,

O/.J.~

'$......:

,o.,

~1
~,~J"
..~ J"'L"'""
.. p J_j

ut
~J

ibn-i M
diycir ki:
uyanmag1
sozlc mut
intibalu 1!
tur. Bu IT1
zikrc mal
Aliy
kunun as:
mak" rna
boyle hu
vaz'iyyetJ
vc tahmi
Ehl-

TERCEMESi

Ubadc !bn-i Samit radiya'llrihu anh'ten Nebi salla'llrihu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugu rivayet edilmi~tir:
Her kim geceden (bir .kismmda) bir taraftan obi.ir tarafa
doncrek uyamr da mi.iteakiben: (la ilahe illa'llahu vahdehu
la ~erike lch, lehi.i'l-mi.ilki.i ve lehi.i'l-hamd, ve hi.ive ala ki.illi
ey'in kadir. El-hamdi.i li'llah ve si.ibhane'llah, ve la ilahe
illa'llahu va'llahi.i ckber. V c la havle ve la kuvvete ill a billah)
dcyip sonra: ( Allahiimme'gfir' li = Allah'1m, beni yarhga!)
dcrse ( magfirct edilir). Yfthut dua edersc, onun duasma
icabct cdilir. Abdest ahp namaz kilarsa, o da kabul olunur.
IZAHI
RAviLER, RIVAYETLER :

Bu hadisi Ebu Davud Edeb hahsinde, Nesai Yevm vc Leylc

babmda Tirmizi ilc ibn-i Mace Dua bahsinde rivayct etmilerdir.
Buhari nushalarmda Ubade Hazretleri "ibn-i Sdmit" lakabiyle
birliktc mazbuttur. Bu sebeble tercemede kavs i<;indc gostermege
llizurn gormcdik.
LucAvi TAIILiLLER:

(Tearrc) kclimcsinin ash "tedrere" dir, idgam edilmitir. Uykudan uyanmak vcyahut bir taraftan obur tarafa donmek rna 'nasmadtr.

tur, anc;
hamd o
i<;indir.
ma'bud
Miilkum
Buc
tcvhidi,
Rcsul-i
evvelki t'.
duklan 1
Musey
mii'min

AI
v
J,:ur'an ve
1

dogmu~

( Kejfii'z-

TEHECCOD DUASI

125

1 b n- i Mel e k, Me~iirik erhinde bu rna 'nalarm ikisini de cern' ederek

diyor ki: Tearre kelimesi Szhah'da, bir taraftan obiir tarafa donerek
uyanmaga mevzu' oldugu bildiriliyor. Bu hal-i yakaza, ekseriyyetle
sozlc miiteraftk oldugu ic;in ale)'hi's-saliitu ve's-seliim Efendimiz, bu
intibalu takib edecek soziin tesbih ve tehlil olmasmi arzu buyurmutur. Bu miibarek itiyad ise tehlil ve tesbih ile miimaresesi olan ch1-i
zikrc mahsustur.
Aliyyii'l-Kari de Mirkat'ta Ebu Ubeyd-i Hcrevi'den 1 : "Uykunun asar-1 bakryyesi heniiz iizerinde oldugu halde soylenerek uyanmak" rna 'nasma mevzu' oldugunu naklediyor ki, ashab-1 tehecciidiin
boyle humar-1 ncvm ile miiteraftk olarak uyanmast en sevimli bir
vaz'iyyetidir. 1te Resul Efe.ndimiz bu sevimli vaz'iyyette tesbih
vc tahmid edilmesini ta 'lim buyuruyor.
Ehl-i tehecciidiin, tehecciid namazma uyandtgt stradaki bu <;G
mahmur, cazibeli ve son derece iimullii vaz'ryyetine iki kelime ile
iaret buyuruldugu ic;in ( J.,DI ;.,- .;L~;) ciimlesini ehl-i had is "Ceviimiii' lkelim" den saymtlardrr.
Du.ANIN TERCEMEsi:

Bu miibarek duanm tercemesini, ifadeyi ikal etmemek ic;in ayrrchk. Meal-i erifi byledir : Allah'tan baka ibadete layrk Tann yoktur, ancak bir Allah vardrr. Onun eriki, yoktur. Miilk onundur,
hamd onundur. Onun her eye giicii, kudreti yetiir. Her hamd Allah
i<;'indir. Allah noksan stfatlardan miinezzehtir. lbadete layrk hie; bir
ma'bud yoktur, yalmz Allah vardrr. Ve Allah her eyden biiyiiktiir.
Miilkiinde hakimanc tasarruf ve tam kudret iibhesiz Allah'mdrr.
Bu duanm ( Ve hiive alii kiilli ~ry 'in kadir) e kadar olan birinci krsm1
tevhidi, tenzihi ve hamdi muhtevidir. ~arih Ayn i bu klSlm hakkmda
Rcsul-i Ekrcm Efendimiz'in : "Bu dud, benim okudugum ve benden
evvelki f'rygamberlerin siiyledikleri tevhid ve tahmidin en hayzrlzszdzr" buyurduklan rivayet edildigini kaydediyor. 1m.am-t Malik, Said lbn-i
Miiseyyeb'den: (Ve'l-bakzyatii's-salihat) kavl-i erifi ile murad,
mii 'min kiinin "Siibhiine' lliih ve' l-hamdii li' lliih ve Iii ilahe illii' lliihu
Ahmed lbn-i Muhammed Ka~an i'dir. Merv'in Ka~an karyesindt
ve Herat'ta yeti~mi~ me~ahir ulemadand1r. (40 1) tarihinde vefat etmi~tir.
il"ur'iin ve Hadis'in c!faz-1 garibelerini cami' ( Kitabii'l-Garfbeyn) i ile me~hurdur
( Kejfii'z-Zunun).
1

dogmu~

126

TEHECCOD BAHS1

va'lliihu ekber" kelimat-1 miibarekelerini zikretmesidir, dedigini rivayet etmitir. Bu tefsir, 1bn-i Abbas radiya'llahu anhuma'dan da rivayet edilmitir,_
Kadim Buh ari arililerinden 'jbn-i Battal" m 1 buradaki miiridane bir nasihatini bildirmek isterim. Kurtube'nin bu biiyiik imam
ve muhaddisi bize i:iyle ogiid veriyor : Cenab-1 Hak, sevgili peygamberi Muhammed Emin'in . ~ftd1k lisaniyle bize va'detmitir ki: Her
kim, diliyle boyle AlHih'1 tevhid, tekbir, tesoih,. tenzih ederek uykusundan uyamrsa onu magfiret ve onun duasma icabet buyuracaktir.
Abdest ahp namaz kllarsa, onu da kabul edecektir. :;;imdi insafa muvaflk olan Udur ki, bu hadis-i erif kendisine eriell her UUrlu mii 'min bunun hiikmii ile amel etmelidir. Ve Allah'm bu ulvi va'dini
s1dk u ihlas ile ganimet bilmelidir.
Tercemede goriilen: "Alliihzm, beni yarlzga derse, yahut dua ederse"
ciimlesindeki terdid, ravinin hadisi zabtmdaki ekkine mebnidir.

Eb

Eb
. .
urken F
Resulbeyitleri
~i.H

,.~,..,

....... ,

~J,

~.,

..

,.._u 1I'"L J ~-:J~ ~I J. "'

;'

'

~j ...\,J
,. ,

o,

._.:..f(.J

'-""'

' ..

1 1bn-i Battal, tmam-1 Ebii'l-Hasen Ali tbn-i Halef-i Maliki'dir.

Kurtube'nin en benam muhaddislerinden iken orada s;1kan bir ihtilal iizerine Arablarm "Belensiye" dedikleri "Valensiye" ~ehrine gitmi~tir. Buhari ~erhini burada yazmi~ olmas1 s;ok muhtemeldir. 0 s1rada Valensiye miisliimanlarm en biiyiik ilim ve
medeniyet merkezlerinden birisi idi. Dort yiiz k1rk dtirt tarihinde vefat etmi~tir.
Bedriidd in Ayn i, Umdetu'l-Kiirt'yi yazarken 1bn-i Ba ttal'dan s;ok istifade etmi~tir. Bu sahrlan yazdigimlz s1rada bu ~erhin M1s1r'da tab'ma te~ebbiis edildigini

~itiyoruz.

ber ven
Re
ya'llahu

"T

ki) Re!
bize dal
O'na, (
0 Nebi
Miirikl
mm fir

Der
Revah:
riin eby:
lam't ve
air-i N
s;ahtlm

tBN-1 REV AHA'NIN BELiG BtR ~t'RI

,J,

,.,,.,.o,..,

~l....2Aoll

o.JO

.,.,

0 .,.... 0

127

,~'

c.J::f'_~..:.A-J ~ ~..:J.A!.:..... II,; l

TERCEMESi

E bu H iireyre radiya'llahu anh'ten ~oyle rivayet edilmi~tir:

. E bu H iireyre, (bir kerre dostlanna) menkabeler anlatlrken Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'i de yad ederek
Resul-i Ekrem'in, (Abdullah lbn-i Revaha atideki
beyitleri in~ad ettigi s1rada hiisn-ii ~i crini takd~r ederek:)
~iibhesiz karde~iniz batll soz soylemez, buyurdugunu haber vermi~tir. (Ravi Z ii h r i demi~tir ki :)
Resulullah "karde~iniz" soziyle lbn-i Revaha radiya' llahu anh'i kasdetmi~tir. (Kasidenin tercemesi ~6yledir :)
"Tanyeri aganp fecr-i sadlk yiikseldigi Slrada_ (ne mutlu
ki) Resulullah Kur'an okuyarak aram1zda bulunuyor. 0,
bize dalaletten sonra, hidayet nuru gostermbtir. Goniillerimiz
O'na, (O'nun niibiivvet ve risaletine) tereddiidsiiz inanm1~t1r.
0 Nebiyy-i Em in, her ne ki teblig etti ise, muhakkak vakl cdir.
Mii~riklere yataklan istiskal ederken, o Nebiyy-i Zi-~an, yamm fira~(-1 saadet) inden uzakla~tlrarak gecelerdi.
IZAHI
Derin bir hiirmet ve heyecan ile okudugumuz bu ii<; beyit, lbn-i
Revaha Hazretlerinin bahr-i tavilden inad buyurdugu bir kasidenin ebyati ciimlesindendir. Hem kalemi ile, liem kllmciyle din-i lslam'l ve Neb i aleyhi' s-selam'1 miidafaa eden bu giizide ve kahraman
air-i Nebevi'nin bu beyitlerini bervech-i ati nazmen de tercemeye
<_;ahtim:

128

PEYGAMBERiMlZ'1N TEHECCODONO OVEN

levhalan
yi altiist
nevi' i
Yoksa g
nun da
ibaret b
dimiz,

Saherde fecr-t sridzk ; ukselip nur SGfltgt bir an

Resululliih okur Ashtibwa tertii ile K ur' an
Halas etti dalaletten hidayet etti jslam'a
jnandz giinliimuz bildirdigi bilcum/11 ahkama
A mn irJiid ii terg fbiyle girdik din-i mejture
f,tkardz ;::ulmet-i kiifr ii dalaletten bizi nure
FiraJzndan fZkzp eyler idi Mepla'yz istikbal
Gece, miip-iklere, madca'lan e_vlerken istiskal

"A
radiya' ll

~i'RiN MEMDlTII VE MEZMUM OLANLARI :

(Refe-s), hatd soz dcmcktir. Abdullah lbn-i Rcvaha Hazrctkri mczkftr kasidcyi in~ad cttigi mada Rcsul-i Ekrcm'in mccliste
haztr bulunanlara hitabcn : "KardeJini;:: Jiibhesiz blitz! siiz siiyleme;::"
buyurmalan gtizd i 'rin, guzcl soz gibi mcmduh vc mahmud olduguna vazthan ddakt cder. Ayni zamanda Rcsul-i Ekrcm'in, i'rin
fuh vc hatd ktsmmt vc hicvc clair olan ncv'ini zcmm ii takbih buyurmu~ olduklan mustcfad olur. Qiinkii i 'rin battl olmtyam hak ve
mcrgub olmak vc onun air vc nazum mc'cur bulunmak icab cder.
Nasd ki, Ashab-1 Sthah \ ' C Siincn'in kesretlc rivayet cttiklcri bir hadis-i
Criftcn Rcsftl-i Ekrem Efendimiz'in: "Fasih ve belig alan sii;:.de
sihir, Jiirde hikem ve menafi' vardzr" buyurduklanm ogrcniyoruz 1
Rcsul-i Ekrcm'in zem vc men' ettikleri iir, fuhu zemmi ihtiva vc ahlakt ifsad eden k1smtdtr. Ahmed 1bn-i Hanbcl'in Musned'indc Encs 1bn-i Malik radiya'lliihu anh'ten rivayet ettigi bir
hadis-i Criftc : "Siz:.den birini;::in mi'desine maddi hayatzm z:.ehirliyecek irin
gibi mevadd-z semmiJye doldurmasz, hdfi;:.asz.na ruhunu !fsad edecek Jiir doldurmaszndan hayzrlzdzr" buyurmulardrr 2 .'
Maddi vc rna 'nevi hi<; bir krymet, iir kadar insanm ruhunda
fusunkar bir haldc mucssir olamamrtrr. ~iir, ihtiva cttigi mevarz ve
cmsak gore tchzib-i ahlaka hizmet ettigi gibi iir kadar insanm ruhunu, fazilet hislcrini ifsad eden hi<; bir vasrta-i fesad da yoktur. ~iir,
iki yuz!U ktlm\ gibi fczailc clair olsa da, rezaili ihtiva ctse de ayni iddetle mucssirdir. Bir rcssamm flr<;asmd ' n daha can!t vc bedii fazilet

J t~ _;..':.JI u

,IJ,;

;,J J:> ~~.

01J i .J->' 0~1

,:r

01 :

[ ;.:~ .:ill ~.)

s-

l,..";

f-"J

.J,E-

.J~ .:ill

J....

.:t.l ,y .;.i..;JI

Kays

niikab~

Abdu
tbn-i
kasidel

.:il l J_,_.....,; JL;

J

lahu ale

.lJb_,~l J .;).;...~

f ;,.. I

,jy~ 'j:.c_ 0~ : f"" J ;,)~ .:ill J.... .:il l J_,.-,; JL;

[ ;.:.- .:il l ($;,.) .;JJL. J. ,,;-;I ,y .u-1 , I).)] 1.) .:. j::.c_ 0!

.j

tBN-1 REVAHAN'IN TERCEME-1 HALt

129

levhalan resmeden bir flirin kalemi, ayni zamanda fezail-i insaniyyeyi altiist edecek tablolar da s:izebilir. lte Resul-i Ekrem birinci
nevi< i<ri medh ii sena, ikincileri de zemm ii takbih buyurmutur.
Yoksa gaye-i bi>seti mekarim-i ahlak1 ta <lim etmek oldugunu ve bunun da yegane vas1ta-i tebligi, edebi iislub ile meva1z-1 haseneden
ibaret bulundugunP her vesile ile teblig buyuran Efsah-1 Beer Efendimiz, i <ri s:ok severlerdi.
"Amr lbn-i $erid" in babas1 ~erid lbn-i Siiveyd~i Sekafi
radiya'lliihu anh'ten rivayetine gore, ~erid: "Resul-i E~rem salla'lliihu alfYhi ve sellem bir kerre Omeyye lbn-i Eht Salt'zn #<rini okumakltgzmz istedi. Ben de Omeyye'nin Iiirlerindenyiiz ktifiye i~ad ettim" demitir 1.
~air lbn-i Revaha Hazretleri son beytiyle meal-i ei-ifi bervech-i ati ayet-i kerimeye telmih etmitir : ( Mii'minlerin yanlan
(geceleri) rahat ;ataklanndan uzaklaw. Onlar, (Cenab-1 Hakk'm celal ii
azametinden) korkarak ve (bi-nihaye rahmetinden) iimidlenerek Rablanna dua ederler. Ve hizim kendilerini merzuk ettigimiz ni<metlerden in.fak
ederler 2 " .
TERCEME-i HAL :

Abdullah lbn-i Revaha lbn-i Sa <Jebe lbn-i !mrii'lKays-i Ekber'dir. Hazrecilerden ve Akabe biatinde bulunan
niikabadan yiiksek bir simad1r. Bu derece kadimii'l-lslam olan
Abdullah lbn-i Revaha, Hicret-i Seniyye suasmda Hassan
lbn-i Sabit radiya'lliihu anh ile beraber kudum-i Nebeviye dair
kasideler soylemilerdir. Mescid-i Kuba'mn illasmda hem bedenen
s:ah1yordu, hem de inftd ettigi iirleriyle s:ahanlarm ta cb-1 mesailerini ta.hfif ediyordu. Hicret giinii her s1mf balk Resul-i Ekrem'e
m:ihmandarhk etmek isterken Abdullah tbn-i Revaha da Haris
lbn-i Hazrec ogullan namma mihmandarhklanmn kabuliinii rica
etmiti.
Bu vechile Resul-i Ekrem'in mukarrebini s1rasma girmek
erefini ihraz eden bu ftir-i Nebevi suasiyle Bedir, Uhud, Handek,
Hudeybiyye, Hayber gazalarmda haz1r bulunmu ve "Mute" muha1

~I ~I :

Jli

t-- ~~~~~_,.!)I if.

.~\;.st.. ~"'.!,jl
2

.:,~ ~l:.ijJ Lt J W

.r
J

J/

~..l.!.il,; .;..L.JI ~~

~~

i.J.

~~

0!. J
p .:r

~~

Jt;

t--J ~

.ill
tiy. rr,J .J~ ~L...iJ.I ,:r 1'-t:~ .j~

J..-

[~I;J_,..]

F.: 9

tBN-1 REVAHA'NIN TERCEME-1 HALt

130

PEY

rebesinde ehiden vefat etniitir. Bu cihetle Mekke'nin fethinde bulunamam1tlr. Mute harbi Hicret'in sekizinci yll1 ciimaziye'l-ula'smda
cereyan etmiti. Halbuki Mekke'nin fethi i<;in bu senenin ramazanmda
Medine'den , hareket edilmiti.
I( ... I~ .:11_,_,5"".)_, .:-U..L..JII.)'I _, I_,:..T .:,.:_.ill )II) nazm-1 erifi AbdulHih lbn-i Revaha ile Hassan lbn-i Sa bit ve Ka 'b ibn-i
Malik haklarmda nazil olmutur. Muhacirlerle Ensar arasmda
uhuvvet akdedildiginde Resul-i Ekrem Abdullah ibn-i Revaha ile, Mikdad ibn-i Esved'i karde etmiti.

ibn-i Revaha, Mute harbi iimera-yi askeriyyesinden birisi

idi. Bu harb i<;in ii<; bin kHlik bir ordu techiz edilmiti. Ve bu orduya
taraf-1 Risalet'ten Zeyd ibn-i Harise kumandan ta'yin buyurulmu idi. ~ayet Zeyd chid olursa Ca 'fer ibn-i E hi Tali b'in kumandan olmas1, o da Chid olursa Abdullah ibn-i Revaha'nm
kumanda etmesi de emr-i Risalet- Penahi icabatmdan idi. Bu ii~ biiyiik kumandanm hakikaten ii<;ii de . bu muharebede chid diitii.
Dordiincii olarak sancag-1 Saadet'i eline alan Halid ibn-i Velid'e
zafer miiyrsscr oldu. (644) nurriara ile tercem~si gelecck alan Hazret-i Aic hadisinde bu kafilc-i iiheda hakkmdaki Resul-i Ekrem'in derin teessiirleri goriilecektir. Abdullah ibn-i Revaha'nm Mute
seferine <;1karken balay1p ehadeti zamanma kadar biitiin merahil-i
seferiyyede soyledigi suziin e'an Siyret-i lbn-i HiJam'da temamiyle
kaydedilmitir. 1bn-i Revah a, kudret-i edebiyyesinin kemalini, bu
chid diitiigii seferdeki c'annda gostermitir, denilebilir. Bu iirlerinin
hepsinde chadete can att1g1 vaz1han goriiliir. ( Rahmetulliihi aleyh).
Buhari, lbn-i Revaha'nm mevkiifen bir hadisini rivayet
etmitir. Ebu Hiireyre'nin, ibn-i Abbas'm, ibn-i Revaha'dan
rivayetleri vard1r. Kays tbn-i Ebi Hazim gibi kibar-1 Tabiin
de miirselen rivayet etmilerdir. [ ,. o : ~ ~ ~~t......JI .)-]

Sure: :z6 ($uara}, ayet:

227

lbl
mi~tir:

lb i
ve selle1
lastan l
bir yen'i
oraya u
bana g
lb
k1yye-i

RA.1
Mu
kanda I
eyhi E
diger
gelen b
bir md
iaret el
de hem

Bw

rivayat1
beni Ct
bir Me!
dedi. C
Resub
de : ".A
mutur
vam C)

PEYGAMBER1M1Z'1N tBN-1 CMER't TEHECCODE TE~VlKI

131

TERCEMESi

lbn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan ~oyle rivayet edilmi~tir:

lbn-i Orner demi~tir ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi

ve sellem zamamnda bir rii 'ya gormii~tiim. Guya elimde atlastan bir kuma~ parc;as1 bulunuyordu. Guya, ben, Cennet'te
bir yere gitmek istedigimde hemen o kuma~ parc;as1 (benimle)
oraya uc;ard1. Yine (rii 'yamda) gordiim ki : Guya iki (Melek)
bana geldiler.
lbn-i Orner, hadisin gerisini de anlatm1~t1r ki, o bakiyye-i hadis, (yukanda) gec;m~tir.
IZAHI
R.AVILER, RIVA YETLER :
Miiellif Z e bid i merhumun ge<_;tigini haber verdigi had is yukanda (5 76) rakamiyle terce me edildi. B u h ar i, bu hadisi burada
eyhi E b u N u <man' dan tahric etmitir. Rii 'ya tabiri bahsinde de
diger eyhi Ma <Ja lbn-i Esed'den rivayet ediyor. Ma <Ia.'dan
gelen bu rivayette ( JI .::.._;1.1. ')II) yerinde ( 4:JI ~ .:..JU. )II) suretinde
bir mef<ul ziyadesi vardtr ki, tercememizde buna ( benimle ) diye
iaret ettik. Muslim, Fa~ail bahsinde, Tirmizi Menaktb'de, Nesai
de hem Menaktb'de, hem de Rii 'ya bahislerinde tahric etmilerdir.
Buhdrf metninde bu lbn-i Orner hadisinin buradaki baktyye-i
rivayati mealen 6yledir : ... Guya iki Melek bana geldi. Bunlar
beni Cehennem'e gotiirmek istiyorlar idi. Fakat bunlar1 da ii<_;iincii
bir Melek yakalad1. Ve bana : korkulmasm, senin i<_;in korku yoktur,
dedi. 0 iki Melek de buaklldtlar. Bu rii'yam1 hemirem Hafsa,
Resululliih salla'lliihu alryhi ve sellem'e arzetmiti. Resul-i Ekrem
de : "Abdullah ne !Ji adamdtr, geceden bir kzsmtnda namaz ktlsa" buyurmutur. Ondan sonra lbn-i Omer tehecciid namaz1 ktlmaga devam eyledi. Ashab-1 Kiram da miitemadiyen N e bi salla'lliihu alryhi

1ST1HARE BAHSt

132 .

ve sellem'c Lcylc-i Kadr'in, ramazanm yirmi yedinci gecesinde olduguna clair gordi.ikleri rii'yalan anlatlyorlardi. R~sul-i Ekrem de
cevaben : ''Goriiyorum ki, rii'yamz ramazanzn afr-i ahirine tevdjuk ediyor.
Kim ki leyle-i Kadr'i taharri ederse, onu ramazamn afr-i evahirinde arastn"
buyurdu 1

":jj,
J ..

c~

rivayet
H
aleyhi v
~lerim
-

_J~ . ..

J.,

.:;; }

,..~J I : Jj~ ~J

;I

.; J1

.,

t "' .~

.,

,.

'

"",

3...a:,J.AJ I ..r.i:- ,;,;a ~.r:JtS' J

.,

.; J

"' ,.

,.,

.; "'

"'

_,

"'
~ ., I:

c:.

..

J..

'J.
'''

.JJ J .. ) I.J

...

...

"

0-! ~JL...,I J ~!J~..t:. !lJ;.A.:-1 J ~~

::;;i J Jt:i~i ~ J )(]~; J ~;if~ J ~~j; ~;~ . . r+:!l ~}:~

"'"' .........
J ..

~~ J~

':J\

"'' t .,. ............ '

l..l.- )I

1i.J.f

,I

,.,.

'.i.,

tJ,u ~':S ~l tJJI . .~ J-:;JI \;k.

~~~ .JI bl) 'cA~I ~~ .)\.) 4J.J ~~.J : Jl; ~.:ill

.;:1 ,:r
~ .:1 J- ._r.JI ,Y. L-b. .:;............ . .:s 1J.:. . tJ ( : JW . .!.ll... ~Lib . .~l:JI Jl
. J:lll.:,. ~ ..Jl.) _,J .ill .y. J.:. )I~; : f"" .J ~ .:I J- ~-+JI JW . ..sliJ.J ..s-'-1
.J
. .J"'-I.J')'I_r.JI.:,. ~W! ~I j t...;I-4J)I ~.J ~ .:1 J-lf~l.} .:.,~ .J_,JI.i:_ ')' 1_,;\.) .J
t.:.~-j
.~.:.I.J')'I _r.JI J .:...!l.l.l ..1i f4J.J ..s) : ~ .J ~ .:I J..- ~I JW
( J-i J:.UI ,:r .J\.,.;, & Y4 .j ..S.J~I .t.JJ] ri.J"))I _,.!..11 J \.,.~
1

<Si.J

.I.F

t..

.:.,\.).:) .

buyur
se farz
ktlsm.
tike ve
ta<femu
ta<[emii
Fakdiir
enne h
ann v

olan <J
rem) 1
halbu
bilme
de pel
iiphe

1ST1HARE HADlSt

133

TERCEMESi

Cab i r 1b n- i A b d i 11 a h radiya' llahu anhuma' dan ~oyle

rivayet edilmi~tir :
Hazret-i Cabir dem~tir ki: Resulullah salla'llahu
aleyhi ve sellem Kur'an'dan bir sure ogretir gibi (biiyiik kiic;iik)
~lerimizin hepsinde bize istihare (duastm) ta <lim ederek
buyurdu ki : Sizin biriniz, bir i~e kalben azmettiginde o kimse farz degil, (istihare niyetiyle nafile olarak) iki rek<at namaz
ktlsm. (Namazdan) sonra ~oyle di(ye dua et)sin :
"Allahiimme! lnn estahfriike bi-ilmike ve estakdiriike bi-kudretike ve es >eliike min fadlike' l-azfm. Fe-inneke takdirii ve za akdiru ve
ta<[emii ve la a<[emu ve ente allamii' l-guyub. Allahiimme! ln kiinte
ta<[emii enne haze'l-emre hizyriin u f din ve mea~ ve akzbeti emTt:
Fakdiirhii U ve yessirhii U. Siimme barik U jfh. J~ in kiinte ta<leinil .
enne haze'l-emre ierriin l f din ve me4 ve akzbeti emrt. Fa'srifhU
ann va'srifn anhii. Va'kdiir li'l-hayre haysii kane. Siimme ardzn bih." .
DuANIN TERCEMEsi

Ya Rab! ( Hakktmda haytrllSlm) . bildigin t<;m Sen {in

dergah-1 inayetin) den ben, haytrhsmt ( bildirmeni) dilerim.
Ve (haytrh cihete) giiciin yet~tiginden, Sen' (in hazine-i liltfun) dan beni kudretlendirmeni dilerim. Ya Rab! Hay1rh.
olan cihetin tebyin ve takdirini Sen'in o biiyiik fazl (ve ke-
rem) inden isterim. Allah'1m! Sen' in (her ~eye) giiciin yeter,
halbuki benim yetmez, Sen (her ~eyi) bilirsin de halbuki ben
bilmem. Muhakkak Sen, Uilrumuzdan uzak olan her eyi
de pek yakmdan bilirsin. Ya Rab! Bilirsen (ki, bildiginde hie;
~iiphe yoktur) U azmettigim ~ dinime, diinya ve ahiretime

134

tSTtHARE DUASI

taalluku cihetiyle (yahut istihare eden kimse diinya ve ahiret emrinde der) benim ic;in hay1rd1r. Bunu bana mukadder
kil, (beni , buna muvaffak kil) ve bunu bana miiyesser k1l.
Sonra i~lemege kudret bah~ettigin ve bana miiyesser kild1gm
bu i~i, bana miibarek k1l, (hayr-ii bereketini artt1r). Yine bilirsen (ki, bildiginde hie; ~iiphe yoktur) ~u azmettigim i~ dinime,
diinya ve ahiretime taalluku i<tibariyle (yahut istihare eden
kimse diinya ve ahiret emrinde, der) benim ic;in ~erdir. Bu i~i
benden, beni (ve gonliimii) de bu i~ten .. c;evir. Ve hay1r, (zaman ve mekandan) her nerede ise o hayn bana makdur (ve
miiyesser) kil. Sonra nefsimi, bu hayr-1 makdure raz1 kil.
Hazret-i Cabir demi~tir ki: istihare eden mii,min,
(duamn "bu i~" diye kinaye tarik1yle zikredilen her yerinde ).
hacetini adiy le anar, (tasrih eder).
1ZAHI

RA. viLER, RIVA YETLER :

B u h ar i bu istihare hadisini Da <vat ve Tevhid bahis1erinde de
aynca tahric etmitir. Siinen-i Erbea sahib1eriy1e sair eimme de Cami<1erinde zikretmemi1erdir. Buhari'nin bu hadise clair senedinde
Abdurrahman 1hn-i Ebii'1-Mevali vard1r 1 Bu zat, istihare
hadisini rivayetle teferriid etmitir. B u h ar i'nin de A b d u r r a h man
1hn-i Ebii'1-Mevali'den rivayetle teferriid etmi o1masi, bu hadisin 1etaif-i isnadmdan addedilmitir.
Tirmizi diyor ki : Cabir'in istihare hadisi, iibhesiz hadis i
hasendir, sahihtir, garibdir. Biz, bu istihare hadisini ya1mz Abdurrahman 1hn-i E bii' 1- Mevali'nin rivayetinden ogreniyoruz.
Maamafih 1bn-i Ebii'1-Mevali eyh-i Medenidir, sikad1r. Kendisinden Siifyan-i Sevri bile hadis rivayet etmitir. Sair eimmeden
bin;ok ravileri vardir. 1b n- i Hi b ban da istihare hadisinin Slhhatini
bildirmitir. Bunun1a beraber Ahmed 1hn-i Hanbe1 istihare hadisinin za <fma hiikmetmi ve : istihare hakkmdaki 1 ~ n- i E b ii' 1-M evali'nin hadisi miinkerdir, demitir. Fakat Ciimhur-i u1ema tevsik
1 Ebu'l-Mevali, Ali 1bn-i Ebi Talib radiya'llahu anh'in kolesidir. 1smi
Zeyd'dir. Abdurrahman da bunun ogludur.

etmiler
Ebii'1kadar
mitir"
Iraki (
nin had
istihare
ibn-i
sikad1r,
ist
den, E
ibn-i
Hih i
den d
Umdet
1erde
ihn-i
isti~are

me ali

"Rab
kzlma.
olur.

1STtHARE HAD1StN1 ASHAB'DAN RtVAYET EDENLER

135

etmilerdir. 1bn-i Adiy "Kamil" inde : "1stihare hadisini 1bn-i

Ebi.i'l-Mevali ic:;:in mi.inker addeden Ahmed 1bn-i Hanbel, ne
kadar garibdir ki, kendisi bu hadisi bu kadar Sahabe'den rivayet etmitir" demitir. 1 bn-i Adi yy'in bu hi.isn-i ehadetini Zeyni.i' d-din-i
lraki de: 1bn-i Ebi.i'l-Mevali'nin bu rivayetine birc:;:ok Sahabe'nin hadisinden ahid bulundugu suretinde tefsir etmitir. Binaenaleyh
istihare hadisi, ferd-i mutlak olmaktan :;:1k1yor. Tirmizi, Yahya
tbn-i Main, Ebu Davud, Nesai, tbn-i Ebi.i'l-Mevali ic:;:in
.
sikad1r, demilerdir. Ebu Zi.ir'a da saduktur, demi 1
1stihare hadisi 1bn-i Mes'ud'dan Ebu Eyyub-i.i Ensari'den, Ebu Bekr-i S1ddik'ten, Ebu Said-i Hudri'den, Sa 'd
1bn-i Ebi Vakkas'dan, Abdullah 1bn-i Abbas'dan, Abdullah 1bn-i Omcr'den, Ebu Hi.ireyre'den, Enes 1bn-i Malik'den de radiya'llahu anhiim rivayet edilmitir. Burivayetleri, arih Ayni
Umdetii'l-Kari'de senedleriyle beraber birer birer zikretmitir. Metinlerde ziyade, noksfm, takdim, te'hir farklan vard1r. Yalmz Enes
1bn-i Malik'ten gelen rivayet: "lstihare eden kimse husran gormez, ve
istiiare eden nadim olmaz, iktzsada riayetkar olan kimse de ihtiyac gormez"
mealinde 2 istihareye teviki muhtevidir.
Bu istihare hadisini Buhari gece namaZimn ikier rek'at kihnacagma clair ac:;:t1g1 bir babmda zikretmitir. Bu babda bu Cab i r
hadisinden baka alt1 hadis daha tahric etmitir ki, bunlardan bqinin tercemesi 267, 504, 509, 256, 268 rakamlariyle gec:;:mitir. Birisinin tercemesi de (601) numara ile gelecektir.
LuaAvi MA 'N.ALAR :

1stihare lafz1, istif'al babmdan hayr1 teysir taleb etmektir ki :

"Rabbim! .)u azmettigim iiin jiil veya terkinden, i#emesinden veyahut bzraktlmaszndan hangisi hayzrlt ise onu bana mi{yesser ktlmam dilerim" demek
olur.
(Hayr), errin Zidd1d1r. Menfaati mazarratma galib olan her
i.imniyyeye hayr denir.
(Fi'I-umuri ki.illiha = Her iide istihare edilir) denildigine gore
ilenmesi veyahut terkedilmesi mi.ibah olan her i hakkmda istihare
1

Ayn: C 3, S 647.
Jl.:. ':1 J .;l..!.i.-1 .;,..

~~ .;,..

r-li ':1 J

_;\;.::....! .;,.. ~t.:.

t..

136

LOG

lSTlHARE DUASININ

cart oldugu rniistefad olur. Binaenaleyh nikah, sefer gibi rnuazzarnat-1 urnurda istihar edildigi gibi kii~iik ilerde de edilebilir. Nice
hakir goriilen iler vard1r ki, kii~iiktiir diye istihare edilrniyerek onun
fiil veya terkine devarn edilir de neticede rnazarrat goriiliir. Bu sebeble Resul-i Ekrern Efendirniz Ashabm1 biiyiik, kii~iik her i
hakkmda istih~reye tevik edip : "Her hacetiniz lzakkmda haytr dileyiniz,
naltmmzm tasmast koptugunda bile 1 " buyurrnutur. Tercernernizde (biiyiik, kii~iik) suretinde goriilen ta <rnirn, bervech-i rnaruz sahih bir
habere rniisteniddir.

(lstihare duasmt Kur'an'dan bir sure ogretir gibi ttrlim buyururdu)

kavli, bu duaya Resul-i Ekrern salla'lliihu aleyhi ve sellem~in iddetle

itina ve ihtirnarn buyurduklanmn en a~1k ve yiiksek bir delilidir.
. ~ihabiiddin Kurafi diyor ki:
( JJ.lili) kavli Tuninryye'de dal'in zarnrniyle zabtedilrnitir. Bu
ii. bana rnakdur ve rniiyesser kll, dernektir. Dua, vaz<-1 lugavisi i<tibariyle zernan-1 rniistakheJe taalluk eder, duarun rnaziye iirnfl}ij
yoktur. Qiinkii dua, talebden ibarettir. Maziyi taleb ise rnuhaldir.
Binaenaleyh bu istihare duas1mn rnuktezas1 takdir-i ilahinin zernan-1
rniistakbelde vukiiunu kabul dernek olur. Halbuki takdir-i ilahinin
kaffesi ezelidir, ezelde vak1< olrnutur. Abdin duasiyle ve hi~ bir
sebeble Allahu Teala i~in takdirini istinaf rnuhaldir. Bu rnahzura
rnebni istihare duasmdaki takdir, rnecazen teysir rna <nasma harnledilrnitir. Bu suretle ( ve yessirhii) de atf-1 tefsir olur. Baz1lan da
"JJ.li ~ 41.;.,)1 = Ta Rabbi, bu i~i benim kudretim altma koy, bana bu ifi
btziaracak kuvvet ihsan buyur" suretinde tefsir etrnilerdir.
1bn-i Es ir, Nihaye'de diyor ki : Bu istihare hadisinde kader,
rniikerreren zikredilrnitir ki, Cenab-1 Hakk'm hiikrnii kaza buyurdugu ernirdir. Ve kadere, yakdiriiden rnasdard1r. Leyle-i Kadr'e
bu ismin verilrnesi de, erzak ve acalin o gece takdir ve kaza buyurulrnasmdan dolaYid1r.
(...; J !lJ4) ciirnlesinden evvel hayra rnakrun bir taleb sebkettiginden buradaki taleb, ziyade-i hayr1 talebden ibarettir. Buna da tercernernizde iaret ettik.
"~ d.JI ~I = Ta Rab! Sen bilirsen" kavlinin zahiri ilrn-i ilahi
hakkmda ek ve tereddiidii ifade ediyor. Bunun i~in Aliyyii'l-Kari.
1

..~~

.;....

415"'

~l... ..; ~J

r~~ JW

[ ~ .I..,;J ._...;1 .y

.J~

: t---.J ~ -1 J.... -I J_,..J Jli

.:ti.J '-'.l..;JI .I.JJ] ~~ 1.)1 41.;

c-.!

"~j

karrer ise'
Sen bilirJ
"tecahiilii

ile rnezc
zahirin
bir rna
lundu "
te'vile
rnedlulgosterd
(~

radiya'll

diginde
(
tahii' t-

erifte

Lanna n
(B

t1r : ii
hayal-i
varida
bir h ..
trade,
bir tar
vecciih
yas-i

ridnn
1

LOGAVl TAHLlLt- tSTlHARE NE ZAMAN ED1LMEL1D1R? 137

".!..l.Js j .J\5"" .JI = Sen' in e;:.el ilminde bu i~in hakklmda haytrlt oldugu mukarrer ise" suretinde tefsir ediyor. T iy b i de : ( ~ .!lil r-JI = Ta Rab!
Sen bilirsin) diye tefsir etmitir. U<;iincii bir cihet de ehl-i belagatin
"tectihiilii arif" dedikleri bir san<at-i edebiyye olmas1 ve ekkin yakin
ile mezcedilerek ifade edilmi olmas1dir. Evvelki iki tefsirde kelam,
zahirinden sarf ve ihmal edildigi halde bu iislub-u edebide oyle
bir mahzur da bulunmaytp kelam, oldugu gibi i <mat edilmekte bulundugundan, daha hotur. Tercememizde bu tarikt iltizam ederek
te 'vile liizum gormedik. Fakat mezleka-i akdam oldugu i<yin bunun
medlul-ii hakikisini kavs i<yinde (bildiginde hi<; iibhe yoktur) diye
gosterdik.
(Mea ile aktbeti emir) tabirleri tbn-i Mes <ud ve Ebu Eyyub
radiya'llahu anhuma hadislerinde (di.inya ve ahiret) diye rivayet edildiginden biz de bu vechile terceme ettik.
( ~T J .sri .kl&. J J J l) ciimlesindeki (ev) edat1ru Cezeri "Miftahii'l-Hmn" da : "tahyir i<yindir, binaenaleyh istihare eden kimse
muhayyerdir, dilerse (meai ve ak1beti emri der, dilerse (fi acili emri
ve acilih) der" dernitir. Binaenaleyh canib-i Risalet-Penahi'den tahyir buyurulmu oluyor. Tiybi de : "zahir-i ibareye gore bu, ravinin ekkidir, Resul-i Ekrem'in bunlardan hangisini soyledigini
ravi Hazret-i Cabir kestirememitir" demitir. Biz, tercememizde
Cezeri'nin nokta-i nazanna iaret ettik.
( y x-JI r)!&. .;..; I J ) ciimlesi ( ~I 'i J ~ J ) ciimlesinin bir zeyli ve i tnab1
muhtevi bir tetimmesidir. Duada itnab iltizam edilmesi de hadis-i
erifte : ".t&...UI J ~~~.:I .JI =Allah, dutida ikdam ve ibram eden kullanna muhabbet eder" varid olrnu bulunmasma mebnidir.
(Hem) kelimesinden de -kasd ve irade rna <nas1 matlubdur.
RuHi vE TERBiYEvi HuKuMLER :

1b n- i E b i C em r e, kalbin temayiilatlru alt1 dereceye aytrrnitlr : ii<; evvelkilere : Hemme, Lemme, Hatre deniliyor ki, bunlar,
hayal:-i beerde esiveren gelip ge<yici ruhi temayiillerdir. Bu nevi<
varidat-1 kalbiyyede sebat ve istikrar bulunmadtgmdan kendilerine
bir hiikm-ii er<i bile terettiib etmiyor. Us: sonrakiler de : Niyet,
trade, Azimet yadedilrnilerdir. Bu derecelerde uftrun fiil ve terkten
bir tarafa kat<i surette temayiilii ve sahibinin, o emre temamiyle tevecciih ve temekkiinii bulunur. Bu nevi< ruhi haller bu cihetle mikyas-i haytr ve er olabildiklerinden sahibi miisab veya muakab oluyor.

138

fSTtHAREN1N V1CDANLAR 0ZER1NDEK1 TE'S1R1

ibn-i Ebi Cemre: "uflr bu ikinci derecelerdeki iddetli cereyamm almadan ve birinci derecelcrdeki hiimum ve havat1r halinde
iken istihare edilmclidir. Hadis-i erifteki (hem) tabirinden il.riin
matlubu da bu aldugu 1.nla1hyar" dcmitir.
Yine ibn-i Ebi Cemre diyar ki : (hem) lafziyle ruhun miinteha-yi temayulat1 alan "A;:Jmrt" rna 'nasi kasdedilmi almas1 da muhtemeldir. Qiinkii birinci nc\'i' tcmayGlat-I ruhiyyede heniiz siibut ve
istikrar yaktur ki, istihareyc llizt:tm gorulsun. istihare yalmz bir fi 'lin .
tasmimi s1rasmda ay1rdcdilir. Yaksa her hat1r ve hayale esiveren eylerde istihareye kalkimak taz'yi-i evkattan ibarcttir. Ve istihare gibi
bir mesned-i ruhiyi mcl'abeye <;evirmektir. Taberani'nin rivayet
edip Hakim'in Slhhatinc hi.ikmcttigi i bn-i M cs ( ud radiya' llrihu
anh'in hadisinde: "iJAI f-~>-1.)1..;1 1~1 = Si;:.in biriniz biremri kasd ve irdde
ettiginizde istihdre ediniz" surctinde " jrade " lafzmm musarrah almas1
da istiharenin icrasi zamanmm irade haline mahsus aldugunu vazthan gosterir.
istiharcnin vicdanlar i.izerindeki faziletkar terbiyesi de c;:ak
muhimdir:
insfm bir iin hayr i.i Crrini; menfaat ve mazarratm1 kestiremedigi; fiil ve terkindc mi.itehayyir kaldigi bir mada istihar, mi.i 'minier
ic;:in en em in bir mcrci' ve en met in bir istinadgaht1r. Nefsin mechul-i
mutlaka tcvccci.ihu kadar insam s1kan dar bir vaz'iyyet yaktur. Kendisine bir hayat arkadaI intihab edccek alan saygil1 bir kimsenin
halini tasavvur edclim : Hie;: bilmcdigi, sevab1k-t ahvalinden, erait-i
hayatiyyesinden temamiyle gafil bulundugu bir kimse ile ebedi bir
hayat yalculugu yapacak alan bu kimsenin zahirde yapabilecegi i,
Undan bundan sarup ogrenebileccgi birtaktm rna ')umattan ibarettir.
Fakat bunlan aklm muhakemesinc havale edince c;:ak def'a akhn, bu
rna 'lumatm hcpsinde birtak1m U.bheli naktalar buldugu vaki 'dir.
Ak1l bu rna 'lumati, dastluk gayrcti, insanhk efkati gibi hakikati setreden birtak1m ahvalin tc'siri altmda i.ikuk ve iibuhat ile alude bulabilir. Haydi bu hususlann nafiz nazarlarla gorulmesi mi.imki.in alabilsin. Bilhassa intihab cdecegi hayat arkadamm ruhi temayullerine,
vicdfmi kanaatlcrine nufO.z etmck en c;:etin bir mes 'cledir. Kurulacak
aile yuvasmm temeJ taI ise bu Iki aile ti.iknuni.in fikri vahdet Ve ffiUcanesctlcridir. Ahval-i ruhiyyeye nufllz ise, uzun zaman i.ilfet ve iinsiyyete tevakkuf cder. Binacnaleyh her zaman akil ile vc tam bir isa-

betle ha
irade z2
it
lerin, it
hil aldu

gun a
i hak
miiste
ri.ili.ir.
kimse
derin

l<;In,

tin
bir

.Feridun E F.TUGRUL
~ita plU}l
1STlHAR~NtN

HtKMET-1 ME$R0tYYET1 ,

139

betle hayn bulmak gi.ic;ti.ir. Bu guc;letikc;e fikri dalalet o nisbette artar,

irade zay1flar, adeta insan, gayri UUrl hareket edecek bir hale gelir.
tte boyle mi.ikil akvalde mi.i 'minier ic;in istihare, ruhi kuvvetlerin, iradenin bir Ihi.ieyyidesidir. Fikri mi.itehayyir, iradesi mi.izmahil oldugu s1rada bir mi.i 'min iki rek'at namaz kllarak Cenab-1 Hakk'a
tevecci.ih eder : (tqebbi.is edecegi i, intihab edecegi hayat yolda1,
d!ni, di.inya ve ahireti ic;in ha)'lrh ise gonli.inde bu ie kaq1 hadsi bir
duygu, bir iilirah ve incizab uyand1rmasm1; vi.icudi.inde bu hayn ifaya kudret ve kuv\'et yaratmasm1 ve iyet bu i er ise, bu ii kendisinden, gonli.ini.i de bu iten c;evirmesini) niyaz ve istirham eder. Ve boyIeee Cenab-1 Hakk'a tefdz-1 umur ederek gonli.inde bir hafiflik duyar.
Dualanmtza icabet buyurulacag1 va 'd-i ilah! .muktezas1 olduguna her mi.i 'min temamiyle mutmain bulundugundan, istihare ettigi
i hakkmda kendisi ic;in hayrm tecelll edecegine de kalben emin ve
mi.isterih olur. Ve hakikaten s1rr-1 muvaffak1yyetin tecelli ettigi gori.ili.ir. Duarun karin-i icabet oldugunun en yak!n ahidi, istihare eden
kimsenin istihare ettigi i hakkmda gonli.inde bir illirah ve inbisat,
derin bir incizab ve temayi.il uyanmas1d1r. Hatta goniilde boyle bir
inirah ve temayi.il uyanmazsa, istiharenin tekrar edilmesi hakkmda
da haberler vard1r.
1stiharenin karin-i icabet olmasmda istihare eden kimsenin iman
ve kanaatindeki salabetin biiyi.ik bir te 'siri vardtr. Bu nevi' miimtaz
zevatm vicdanlanndaki safvet ve ahlak ve imanlanndaki nezahet ve
samimiyyet eseri olarak kalbleri mir'at-1 mi.icella gibi feyz-i ilahiye
ve bu sayede iilinat-1 kevniyyeye rna 'kes olmaktad1r. Nefsinde bu
yiiksek fazileti goremiyen kimselerin hiisn-i zan ettigi kulub-1 safiye
ashabma istihare ettirmelerinde isabet vard1r.
I

fsTiHARENi

HiKMET-i MERUIYYETi :

1stihare, insarun mustakbel hay1r ve saadete mazhar olabilmesi

ic;in, Cenab-1 Hakk'm ilim ve kudretinden istiane etmesi ve beeriyyetin fal, remil gibi mi.ibtela oldugu hurafattan tahHsi gayesine ma'tUf
bir vaz'-1 din!dir. Tarihin her devrinde ve her millette istikbale aid
iiU.nat-1 kevniyyeyi vukuundan evvel sezebilmek ic;in tiirli.i tiirlii
falCihklarm revac buldugu ma 'lumdur. Arablarm Ezlam1, Fars ve
Rum'un tavla ve satranc; oyunlan ile gunagun remiller, tencimler
hep bu ci.imledendir. 1stikbalin kesif zulmetleri arasmda saklanan
hay1r VC saadet 11gmt goremiyen insan}ar, ta 'yin-i mukadderat ic;in

tSLAM DlNt HURAFATI REDDEDER

140

boyle hurafevi birtaktm vahi vasttalardan istiane edegelmilerdir.

Bugiin yirminci medeniyyet asnnda bile en miiterakki milletlerin en
miinevver ictimai struflan arasmda bununla megiil olan zekalarm
eksik olmadtgmt hayretle goriip iitiyoruz.
Vaktiyle Arablar arasmda "Edam" denilen bir nevi' fal revac
bulmutU ..Arablarm ezlam1 tic; oktan ibaret idi. Bunun birisinde :
"emereti Rabbi = Rabbim bana emretti, obiiriinde .: "nehtini Rabbi .
Rabbim beni nehyetti", tic;iinctisiinde de : "gaflet" yazth idi. Ka 'be derununda bir iicret veyahut kurban mukabilinde icra-yi san 'at eden
falc1, bu ezlam fahru ac;ttgmda emir ~1karsa, tefe 'iil edilen ie teebbiis
edilirdi. Nehi c;tkarsa buakthrdt. Gaflet c;tkarsa fal tecdid edilirdi.
Cahiliyyet devrinde sefer, nikah, bey' ii ira gibi hususlarda bu fal
oklarmm ktsmeti ve ilmi taleb edilirdi. Bu sebeble lisan-1 Ktir'an'da
bu tefe 'tile "istiksam-i ezltim" denilmitir.
Din-i 1slam, bilumum cahiliyyet hurafeleriyle miididele ettigi
gibi bu nevi' adctlerle, kanaatlerle de miicadele etmitir. Kur'an-1
Kerim'in bir ayetinde ezlam ile tefe 'til, ~eytanin tesvilatmdan ne 'et
eden murdar ve mekruh bir adet oldugu ve fenahkta arap ic;mege,
kumar oynamaga ve putlara tapmaga miisavi bir ciiriim bulundugu
bildirilerek bunlardan ictinab edilmesi emrolunmutur 1 Yine Kur'an-I Kerim'in baka bir ayetinde ezlam ile tefe 'iiliin bir ftsk oldugu
bildirilerek bu nam ve hesaba kesilen hayvan etinin yenilmesi, meytenin, putlar namma kesilen hayvan etinin yenilmesi gibi haram kilmmitlr2.
Kur'an-1 Kerim'in istiksam-1 ezlam1 ftsk ile tavsif etmesinin sebebi
"bana Rabbim emretti, beni nehyetti" soziiniin CeRab-t Hakk'a karI iftirayt mucib olmastdtr. Diger bir sebebi de bu falm, emsali vechile
gaybe vukuf ve ttttlii' gibi bat1l bir iddia ve i 'tikada miieddi bultinmastdtr: Halbuki hie; bir insanm yarmki hayati miiktesebattru bu'giinden sthhat ve isabetle bilmesine imkan yoktur 3 Daha umumi bir surette kainattaki biitiin niifUs-1 miidrikenin, ferdanm iiflnat-1 kevniyyesine vaktf olmas1 miisteb'addir. Bu vukiif, yalruz ilm-i ilahinin mutet ~ l~t;

C>IJ.:...!.llj.F

.,r

,r;-J i'}j )II .J ...,..L-;'}I.J _,-zli.J ~I Lt' l

[ o.IS\.0
2 [ .~St..

:J_,.. ]

.:,1.-AJ

:J_,..]

._;-j ~::. r'1.i":1 4 1_,..-A:-; .:,1 .J ..,..-:JI

i..~&. ~ .;::.L. ..,...A; c.>JJj L.. .J

y.

<:~::. t.. .J

:J_,..}

.JyJZ

tSLAMtYYETtN FAL-l HAYRI

141

all<1kx bulunan bir keyfiyyettir 1 Hie; i.ibhesiz haza.in-i gaybm anahtarlarx nezd-i Bari'de mahfUzdur. Oraya, degil alelade insanlann,
miirsel nebilerin ve Hakk'a en yakm Meleklerin bile UUr ve idrakkrinin ni.ifuz etmesi imkan ve ihtimal haricindedir. 0 haremgah-x
gay be yalmz ilm-i ilahi lah1k olur 2
Cahiliyyet devrinin ve bi.iti.in tarihi devirlerin bu mi.inker ve
mi.istekreh falCihgma karI Res u 1- i E k rem sal/a' llahu aleyhi ve sellem
. Efendimiz, kelime-i sa.Iiha ile yfmi iyi sozle tefe>i.il edilmek hayxrh
oldugunu bildirmi 3 , bir de istihareyi ta 'lim buyurmutur.
~eriat-i lslamiyyenin kabul ettigi fal-x hayxrdan lisarumxzda
yiimi.in kelimesinin muharrefi olarak yom tutma, ve ugur dileme ile
tabir olunur. "Tzyere" ki, tee'i.im ve ugursuzJuk saymakt1r, tefe'i.ili.in
z1ddxdxr. Bahs-i mahsusunda izah edecegimiz fal-x hayxr ic;in burada
bir iki misal iradiyle iktifa edecegiz : Meahir-i i.ideba-yi Arab'dan .
Esmai, a'lam-x Tabiinden Abdullah lbn-i Avn'den kelime-i
saliha ile tefe 'til nedir? diye sormu, o da cevaben : Bir hastarun, kendisine "salim !" diye hi tab edilmesinden, hastahktan kurtulup iktisab-x afiyet edecegirie tefe 'i.il etmesi gibidir, demitir. Yitigini arayan
bir kimseye de : "vacid" diye seslenilmesinden tefe 'i.il etmesi de fal-1
hayxr ciimlesindendir. Bi.ireyde Hazretlerinin rivayeti vechile Resul-i Ekrem bir ie gonderecegi kimsenin ismi ile dahil olduklan
bir koyi.in ismi ile tefe'i.il buyurmulardxr.
Gori.ili.iyor ki, Resul-i Ekrem'in hay1r ile tavsif buyurduklan
fal n~ kadar sade ve ne derece nezihtir. Tefe>i.ili.in bu basit ve nezih
nev'i en mi.inevver ve miitefekkir insanlarm bile vicdanlarmda yaayan bir halet-i ruhiyyedir. Her insan, yaadlgx mi.istesna demlerde
duydugu ve iittigi bila-reviyye soylenen gi.izel sozleri hayra yormak ve
bunlardan hissemend-i teselli olmak itiyadmdadxr. Hatta bu hal fxtridir biLe denilebilir. lstiharenin kuva-yx ruhiyye ve irademiz i.izerindeki terbiyetkar te 'sirleri ise yukanda zikredilmiti. Teebbi.is edilecek
bir i hakkmda Allahu Teala'dan ilim ve kudret dilemek, rxza-yi ila-

j.&. :.)_,... 1 .ill~~ ~~ ..,.-.)~~ .J ..:..I_,.....JI ..; .:r

~
2 [ rWI :.J_,...] _,.~I 4~ ~ ~~ {t.i. ~ .J
3 ~~.J~'Y: t--.J4:k..iil J..-..iil Jy.J Jli ,Jli ~..ill.s.i.J .;:.~ ~~ ,y
JUJI :.s.J_,:.ll Jl.i .J [ .Jt;._,.!jl .I.J.J] (~14~ a.L.,.. ~~: Jli f JUJI \.. .J I_,JI.i. Jl.4JI
_,...JI .j~l .J.,S:.j 'Y ;~J.JI .J . .J~_rll ,j ~WI .J ~ \...) .J _r.. L.,i J-:-!
1 [

142

:tsTtHARE HAD1StNDEN MDSTEF AD OLAN

h~in

inkiafm1 istemek ve kemal-i ihlas ile dergah-1 Siibhaniye yonelmek temamiyle ubudiyyetkarane bir vaz'iyyettir. Kalbi Allah
duygusu ile <;arpan her reid insanm, bir tarafa tevecciih edemeyip
hayran, serkerdan kalrug1 demlerde Barigah-1 ilahiye tevecciih etmesi
kadar dogru bir hareket olamaz. Boyle s1dk-u ihlas ile Halikma tevecciih eden bir kalbe bila-terahi s1rr-1 ilahi feyezan edeceginde, <;ok
siirmeden maksad hakkmda miilhem olacagmda iibhe edilmemelidir.
lte bqeriyyeti hurafattan men' eden !slam Dini, ivez olarak
hayu ve saadetin, nza ve inayetin Cenab-1 Hak'tan dilenilmesini gostermi ve bu suretle istihare teri < buyurulmutur 1
lsTiHARE HADisiNDEN MUSTEFAD OLAN FIKHi HUKUMLER:

r) Bu had is ten, sahibi tarafmdan iyiligi veya fenahg1 kestirilemiyen bir i hakkmda istihare namazmm ve namazdan sonra istihare
duasmm miistehab oldugu miistefad olur. Binaenaleyh hay1r ve savab
oldugu muayyen ve rna 'lum alan ibadat ve taat hakkmda, rna 'ruf
alan sanayii iltizam hususunda hi<; de istihareye liizum yoktur.
2) lstihare namazmm hadiste muayyen bir vakti bildirilmediginden bu 1tlaka gore kerahet vakitleri haric olmak iizere her zaman
istihare namaz1 k1hnabilecegini ekser ehl-i ilm bildirmilerdir. En
sahih bir kavle gore, ~afiilerin de muhtar alan mezhebi budur.
3) Bu hadiste ilm ve kudret hususunda ehl-i siinnet akidesi tasrih
edilerek kullardan ilm, kudret nefyedilmitir. lnsanlarm bu sifatlardan nasibedar olabilmeleri, Allahu Teala'run bildirmesi ve takdir buyurmas1 iledir, demek olur ..
4) Bu hadiste insarun kaffe-i umurunu Vacib Teala'ya tefviz
eylemesi vacib oidugu ta 'lim buyurulmu~tur. >" _, ~..:. IJ"' ~; .JI r I)"
2u
~ = Sizin ho#anmadtgzmz nice ~ey'in hakkmzzda hayzr olmasz me'muldiir"
kavl-i Crtfi mucibince beerin vasrta-i idraki, heniiz tahakkuk etmemi
bulunan avaktb-1 umuru temamiyle ve yakm bir isabetle idrake kafi
degildir. Hay1r olarak mukadder alan nice ilerin bizim zekam1zla
bakilmca er goriildiigii, nadir vak'alardan degildir.
5) Bir fi 'lin iltizam1 i<;in gonliinde bir inirah, bir duygu uyanmadigi surette istiharenin tekrar edilmesi matlub mudur? suretinde
irad ettigi bir suale arih Ayn i, evet tekrar etmek miistehabd1r, di-

Hiiccetu'lltihi'l-Baliga: C. II, S. 5
Sure: 2 (Bakare), O.yet: 216

yor. Hatta yedi)]

~1alik'e miinteH
E krem Efe ndi
bir ie teebbiis
istihare eyle. Sol
kalbinde dogan
d1ru zaif gordii
Resul-i Ekre
ettikleri sabit b1
olunur, diyor.
Aliyyu'larzu ve tehisiii
lidir. Bu miidd
alan bu iniraH
sidir. BaZI yedi~
rara tahammiil
u "'::; ; ,r.;JI

J J":' I .

ihtiyar et ve mev
''..sJ'-=::,.;.1 ~ fi; ~
hayn ihtiyar ve 1

dua eder (Mir

6) Neve"
sonra (Kul ya
ehad) surp leri1
Neve v i'ye te
bahsetmitir.
Fakat Z e
dan hif birisin '
madzk" demi
Tirmiz ~
gore Resulsiinnetinde o~
ve sellem'i bir
l~t-_,~)
.Jli ~ Jl J:4

FIKH1 HOKOMLER

niye yobi Allah

demeyip
h etmesi
'kma tede, <;:ok
rne1idir.
o1arak

a'ruf
rnediaman
r. En

143

yor. Hatta yediye kadar tekrar edilebilecegi hakkmda Enes 1bn-i

Malik'e miintehi bir haber de naklediyor 1 Bu habere gore Resul-i
Ekrem Efendimiz, Enes radiya'lliihu anh'e dernitir ki, ey Enes,
bir ie teebbiis etmek istediginde o i hakkmda yeniden yedi def'a
istihare eyle. Sonra kalbinden ges;en ruhi temayiile bak. Qiinkii hay1r,
kalbinde dogan ma'nadad1r. ~u kadar ki, Nevevi, bu haberin isnadmJ zaif gordiigiinii de kaydediyor. Bu haberde bir za 'f olsa bile
Resul-i Ekrem Efendirrtiz dua buyurduklarmda ii<; def'a tekra
ettikleri sabit bir hakikattir. Bununla ii<;e kadar tekrar is;in istidlal
olunur, diyor.
A.liyyii'l-Kari diyor ki : 1stihare eden sonra goniilde nefsin
arzu ve tehisinden hali bir inirah uyanmas1 i<;in bir zaman ge<;melidir. Bu miiddet zarfmda boyle ruhi bir temayiil uyanmazsa zahir
olan bu inirah uyananana kadar istihare narnaZJrun tekrar edilmesidir. Baz1 yediye kadar tekrar edilir demi. Fakat i acele olur da tekrara tahammiilii bulunmazsa 0yle dua da etmelidir: ~] r r-JI ll"

J J~'.J J;.:-t .J [ .L;J\ = Yd Riib! Bana hayzr ver, benim ifin hayrz
ihtiydr et ve mevcudat araszndan hayrz tasfiye edip benim ifin sef", yahut
''..s.;l,:.:-1 ~ ~; '1 .J J;.:-1 J J.r ! r-JI = Yd Rab! Bana hayzr ver, benim ifin
hayrz ihtiyar ve tercih eyle ve Alliih'zm, beni kendi ihtiyarzma bzrakma !" diye
dua eder (Mirkiit: C. 2, S. 187).
u "::; ;~;..]\

6) Neve vi, istihare namazmm birinci rek'atinde Fatiha'dan

sonra (Kul ya eyyiihe'l-kafirun), ikinci rek 'atinde de (Kul hiiva'llahii
ehad) surplerinin okunmas1 miistehabdu, diyor. Bu hususta Gazali,
N evev i'ye tekaddiim ederek ihya'da, bu surelerin okunmasmdan
bahsetmitir.
Fakat Zeyniiddin-i lraki: "istihare hadisinin turufr-z rivayatzn-

1zla
ande
di-

dan hif birisinde bu iki rek'atte okunacak surelerin ta'_ytnine dair bir ~ey bulmadzk" demitir.
Tirmizi'nin 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan rivayetine

gore Resul-i Ekrem Efendimiz bu sureleri sabah namaz1run

siinnetinde okurlarrni. 1 b n- i 0 mer : "Res u lull ii h sal!a' lliihu aleyhi
ve sellem'i bir ay goz[edim, sabah namazznzn siinnetinde (Kul ya eyyiihe'l1

.JL; ~

:t--.J ~::k ..illj......:i!IJ_,.....; JL;..,...;\ .y~lli.J i~.JIJ..r.j .;,..JI.;:I

Jl

.r.-- 1.5.\JI Jl

Jla;\

f . .:...t.r C;-"" "::; ~.;

__.;..::.......(.;

Y4

<.5.JJ

.;.......J> 1~1

.U.J

! ._,..;I

4.

"::j~\

HAZRET-t CABlR'iN TERCEME-1 HALt

144

kafirune ue Kul hiiua'lliihu ehad) surelerini okurlardt" demitir. Gazali'nin boyle rivayetlerden miilhem olarak bunu istihare namazma da
temil etmi hat1ra geliyor.
7) Hadis-i erifte "~:.; f" ~ = lki rek<at nafile namaz ktlstn" buyurulmast istihare i<;in kthnacak namazm aded-i mesnunu iki
rek<at oldugunda sarihtir. Bir rek<at namaz ile istihare sahih ve caiz
degildir. Dort rek<at ve daha ziyade kllmabilecegi de Ebu Eyyub-ii
Ensari radiya'lliihu anh'den (.!.II ~141.. J.... ( = Duadan sonra Alliihu
Teata'mn senin ifin mukadder ktldtgt kadar namaz ktl) suretinde mutlak
o1arak rivayet edilmi olmasmdan anlathyor.
I

TERCEME-i HAL :

lzah-t sadedinde bulundugumuz istihare hadisinin ravisi Cabir

ibn-i Abd i llah radiya'lliihu anhuma, Ebu Abdullah Ensari ve
Selemi'dir. Akabe-i Saniye biatinde haz1r bulunan yetmi kadar
Ensar arasmda bulunmutur. Bizzat Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi
ue sellem'den ahz-i ilm etmi ve zamamnda Medine-i Miinevvere'de
mufti olmutur. Validesi Bint-i Akabe'dir. Bedir gazasmda bulunup bulunmad1gi hususunda ihtilaf edilmitir. Handek'te Bbit-i
R1dvan'da bulundugu muhakkakt1r. Bunlardan baka daha on dokuz
gazada bulunmutur. Kesret-i rivayetle ohret-iar olan alt1 Sahabi'den birisidir. Kendisinden bin be yiiz kirk hadis rivayet edilmitir. Bunlardan elli sekiz hadisin rivayetinde Buhari ile M iislim
ittifak etmilerdir. Yirmi sekizini Buhari, yiiz yirmi alt1Slm da
M ii s I i m miinferiden rivayet etmitir. Kendisinden Said 1b n- i
Mina, Ebu Ziibeyr, Ebu Siifyan, Talha lbn-i Nafi, Hasen-i Basri, Muhammed lbn-i Miinke'dir ve daha bir<;ok
zevat hadis rivayet etmilerdir. Bir as1r kadar muammer olmu ve
Hicret'in yetmi sekizinci senesinde doksan dort yamda vefat etmitir. Medine'de en son vefat .eden Sahabi, Hazret-i Cabir'dir. Cenaze namazx Medine valisi bulunan Eban lbn-i Osman tarafmdan klhnmitlf.
Ashab-1 Kiram arasmda Cabir lbn-i Abdi llah isminde
sahib-i tercemeden baka daha iki zat vardlr : I) Cabir 1bn-i
Abdi l!ah lbn-i Rehab, 2) Cabir lbn-i Abdi llah Rabisi'dir. Yalmz Cabir adh Sahabi ise yirmi dort zattir.
( Tezkiretii'l-Huffa<.: c. I, s. 37), (Hulasa: so), (Ayn: c. I, s. 7).

..

SABAH NAMAZININ SONNET!

145

TERCEMESi

Ai~e radiya'llahu anha'dan :

"Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem, nevafilden his: bir namaz

hakkmda sabah namazmm iki rek <at siinneti derecesinde ~id
detle muhafazakar degildi" dedigi rivayet edilm~tir.
YZAHI
RA.viLER, RivA. YETLER :
Bu hadisi Muslim, Ebu Davud, Nesai de Salat bahsinde
tahric etrililerdir. Buhari bundan evvel Resul-i Ekrem'in seferde
ve hazarda sabah namaziiun siinnetine devam buyurduklarma clair
ac;tigi bir babmda yine Hazret-i Aie radiya'llahu anhd: "Resul-i
Ekrem salla' lliihu aleyhi ve sellem'in sabah namazzmn ezam ile kameti arasmda iki rek<at najile kzlardz. Ve bu iki najileyi hi; bir zaman terketmediler"
demitir 1
~arih Ayn i: "Sabah namazzmn siinneti hakktndaki Buhar'nin bu
- rivayetleri, bizim rivqyete olan hararet-i i~tiyakzmzzz sondiirmedi" diyerek bir
hayli ahadis-i erife nakletmitir. Baz1lan .unlardir :
1) Siinen-i Ebu Davud'da Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayet edilen bir hadis-i erifte Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve
sellem: "Sizi siivari kovalasa bile yine sabah namazznzn iki rekat siimietini
terketmeyiniz" buyurmutur ki, sabah namazmm siinnetine devam edilmesi hususunda miibalagadan kinaye bir ifade ile tergibi miitezammmdir2.
1

(J

J~l ,;.s-J I~

~i..I:.J\0, ~J ~ ... _, ~ .:UI

j....-

~I

~ .:UI.siJ ~~ .:,r
[ cS.J~I .I_,J
I.~.! I ~ ....
~I .:,r u .:UI..s,;J ;~__,. ~~ ,:r
[ .)_,\, Y.l .IJJ] .J.:;JI ~::._), ) _,

j....- : .:..JI,;

J.

'1 : Jt;

1-- _, ~

.:UI J-

F.: 10

NAF1LE.L ER tQtNDE EN Y0KSEG1- SDNNET-t FEC1R

146

2) Sahih-i Miislim'de Aie radiya'lliihu anha'dan rivayet edilen

bir hadis-i erifte Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem: "Sabah
namazznzn iki rek<at siinneti, diinJadan ve diinyada mevcud her ~eyden hayzrltdzr" buyurmutur 1 Miislim'in bu hadisini Tirmizi de rivayet
etmi ve bu hadis, bir hadis-i hasendir, sahihtir, demitir.
3) Yine Muslim ile N esal'nin lbn-i Orner vas1tasiyle Hafsa
radiya'lliihu anha'dan rivayetlerine gore Hazret-i Hafsa: "Resul u ll ii h sal!a' lliihu aleyhi ve sellem fecir tulu < edip ~afak sokiince hafif surette
kzldzklart iki rek<at nOjileden ba~ka namaz ktlmazdt" demitir 2
4) lbn-i Adiyy'in, Kamil'inde tahricine gore, lbn-i Abbas
radiya'lliihu anhuma: ResululHih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Sure-i
Tur'daki 3 ( ~ _,~1 .;4)1 .J ~ J.:~l ,y. .J) kavl-i erifindeki idbar-i niicumdaki ibadetle murad-1 tlahi sabah namazmm siinnetidir, buyurdugunu rivayet etmitir 4 Ayet-i kerimenin meal-i erifi oyledir :
"Habibim! gecenin bazt vaktinde, bir de gecenin sonunda yzldzz[ar battzgt
ve ~afak attzgz szrada Cenab-t Hakk'a ibadet eyle." Sure-i "Kiif" daki
"ldbar-i siiciJd" ile de murad, farz namazlan miiteakib siinnetlerdir,
denilmitir. Akam namazmm siinnetidir, diyenler de vard1r.
Bu

HADisLERDEN isTiFADE EDiLEN FIKHi HUKUMLER :

Hazret-i Aie'nin gerek mevzuumuz olan ve gerek onu izahan

terccme ettigimiz yukandaki iki hadisinde Resul-i Ekrem Efendimiz'in sabah namazmm iki rek<at siinneti derecesinde hi~ bir
nafile namaz hakkmda iddetle muhafazakar olmadtgmt, seferde ve
hazarda bu iki rek <at namaz1 hie;: terketmedigini bildirmekte olduguna gore, sabah namazmm siinneti miistesna bir erefi haiz bulunuyor. Bu namazm istinad ettigi nususun kuvvetine ve bunlann gerek
mantukan ve gerek mefhumen bu namaza biiyiik bir eref izafe etmekte bulunmalarma bakarak Hasen-i Basri Hazretleri : "Bu
1

L:;.lll .f

J:!-

t--.J ~.ill

.r.AJI L::..S'"J : Jt;

j..... .ill

Jy.;

~.!.rl&o ,:r

[ t-- .I.J.)]

L.

.J

,:,\5"" : .:..Jli ~ .ill~.;~ ,:r _,.;- ,J,I ,:r

[ Jw.II.J
8

t-- .J ~ .ill J..... ~l,:r ~ .ill <$;..;

t-- .I.J.;] ~ ~.))It ~)I .r.lll c:ll- 1.)1

nama<. vi
oldugun
erefine
olmtyara!
lmamcegi esa:
sahib-i
kanaati1
Hanife
UllU iii
bere haa
mezhebir
namaz,
miiekked
Yi1
ilimden
mes1 1~
namazJ
lard1r 2
Yi
dan v'
hadisir
;:_tntn Si
miilhe1
siinnet
lamak
siinnet
din ka
imam<
korkai
iktida
mn sii
d1ktan
kamet

Sure: 52 (Tur), tiyet: 49

4!_,; ,j ~.J ~ .ill j...o ~I ,:r w .ill~.; V"'~ LJ:I ,:r

.J: I .I.J.; ) .r.lJI J.:i ~.; : Jt; ( ~~I .;4.)1 .J -:-i J:.lll ,y. .J)

JW .J ~~

[ j.LSJI ,j <S.~&o

sinde

II
I

HADtS.LERiNDEN iSTtFADE EDiLEN FIKHt HOKOMLER

dir,

ve
uu-

~J

147

namaz vacibdir" demitir. Fakat sahib-i Tavzih bunun az bir rivayet

oldugunu ve ash olmad1gm1 bildirmitir. Yine bu namazm bu yuksek
erefine mebni lmam-1 E bu Han ife'nin de : "Bir ozre miistenid
olmzyarak sabah nama;:;tntn siinnetini oturarak kzlmak caiz degildir" dedigini
1m am -1 Hasen nakletmitir. N evafilin bila-ozur kaiden kiimabilecegi esasma gore, bazilan 1 mam-1 E bu Hanife'nin hu hukmunden
sahib-i mezhebin de Hasen-i Basri gibi bu namazm vacib oldugu
kanaatini bildirmilerdir; Hatta arih Ayni: "Miirginani, Ebu
Han ife'nin viicuba kiiil oldugunu ;:;ikretmi~tir" diyor ve muteak1ben de
UllU ilave ediyor: "Eimme-i Hanifiyye, sabah namazzmn siinnet-i Musabere hadisinde 1' obiir siinnetler arastnda zikredilmi~ bulundugundan sahib-i
me;:;hebin viicuba kiiil olmadzgzm bildirmekte gecikmemi~tir. Binaenaleyh bu
nama;:;, lmam-z Ebt1 Hanije'y gore de siinnettir. Fakat siinnetlerin en
miiekkedidir".
Yine sabah namazmm bu kuvvet ve erefine mebni fukaha, ehl-i
ilimden merci-i fetva olan zatm, nasin bu dini ihtiyacm1 telafi edebilmesi i<;in sair sunnetleri terkedebilecegini tecviz ettikleri halcle sabah
namazmm stinnetini bu cevaz Ve mtisaadeden mtistesna tutffiU}ard1r 2
Yine sabah namazmm mustened-i er'isi bulunan ahadis ve asardan ve bilhassa (r) numara ile terceme ettigimiz Ebu Hureyre
hadisinde Resul-i Ekrem'in : "Sizi siivari kovalasa bile sabah namazzmn siinnetini bzrakmayzmz" suretindeki vasiyyet-i Nebeviyyelerinden
mulhem olarak eimme-i Hanefiyye demitir ki : sabah namazmm
sunnetini evinde kilmadan mescide gelen bir kimse, imam1 farza balamak iizere bulursa ve bir rek'ati fevtedeceginden korkarsa bile yine
stinneti terketmeyip cemaa'te muhalefet izhar edilmemek i<;in mescidin kap1s1 oniinde veyahut bir direk dibinde k1lar ve ikinci rek'atte
imama iktida eder. ~ayed farzm iki rek'atini birden ka<;1racagmdan
korkarsa daha iniihim olan cemaati fevtetmemek i<;in hemen imama
iktida ederek siinneti terkeyler. Bu. kadar tekayytidat, sabah nama:z1nm siinneti i<;iJl ihtiyar edilmitir. Diger siinnetler, imam farza balad1ktan sonra kat'iyyen kilmmaz. Qiinkii Resul-i Ekrem Efendiiniz
kamet edildikten sonra farzlardan baka namaz Johnmaz, buyurmU1 Mtisabere hadisinin gerek metni, gerek tercemesi bu cildin 93 tincti sahife'
sinde muharrerdir.
2 Fethu' l-Kadfr: C. 1, S. 313.

148

. SONNET-1 FECRlN KAZASI ZAMAN!

lard1. Yalmz sabah namazmm si.inneti, iddetle mi.iekked bulunmasma mebni, istisna edilmitir.
Tahavi'nin 1bn-i Mes<ud radiya'lliihu anh'den rivayetine gore,
1bn-i Mes 1ud bir kerre mescide geldiginde sabah namazmda farz
ic;in kamet ediliyormu. 1 b n- i Me s <u d mescidin diregine kaq1
si.inneti k1lm1t1r. Ve bu hadisc-i salat, Huzcyfe, Ebu Muse'lE <ari gibi kibar-1 Sahabe huzurunda vaki< olmutur.
Bu suretle farz kilmarak ka<_;mlan si.innetin ka;zas1 laZim m1d1r,
de gil midir? Kazas1 kabul edildigi surette zaman ta <yini hususunda
fukaha ihtilaf etmilerdir ki, bu da sa bah namazmm mi.istesna mevkiinin nctkcsidir. Bu namaz hakkmdaki ahadis ve asann kuvvetinc
mebni Ata tbn-i Ebi Rebah, Tavus, bir rivayettc tbn-i Orner
radiya' lliihu anhuma farz gibi bu si.innetin ebedi kaza edilebileccgine
hi.ikmetmilcrdir. tmam-1 ~afii'nin en zahir olan kavli de boyledir.
~arih 1 bn-i Bat tal da ekscr i.ilemadan bu vcchilc nakledildigini
bildiriyor. Bir klSlm i.ilema da o gi.ini.i gi.inq dogduktan sonra kaza
edilir, demitir ki, bir rivayctte 1bn-i Orner, Kas1m 1bn-i Muhammed, Evzai, Ahmed tbn-i Hanbel, fshak, Ebu Scvr,
Bi.iveyti'nin rivayetine gore tmam-1 ~afii bu zi.imre-i i.ilemadand1r. tmam-1 Malik ile tmam-1 Muhammed de: dilerse gi.inq
dogduktan sonra kaza edebilir, demilerdir. t mam-1 A <zam'la
Ebu Yusuf ise kaza edilmez, demiler. Qi.inki.i haric-i vakitte kaza
vacibata mahsustur. Bu asl-1 er<idcn ancak bir nas ile udul edilebilir.
Boyle bir nas da yoktur. Sabah namazmm si.inneti, farz ile birliktc
tcrkedildigi surctte ikisinin birlikte kaza edilmesi, ley le-i ta <riste gcc;irilcn farz ilc si.innctin, onun sabahmda bu surctlc birlikte kaza edilmi
olmasma mebnidir 1

I
sellem
net) i
hatta
ha'y1

B
veya 1
(Omn

cazibt
ilahi ,
Jad1g1
Kerim
taallu
eden
ibarc
1 (I JL:J
)'edi 4
miti;

Fatih

gund
Aie
halde

Fatih

Efc1
va'W

~1i.i !

~1c
1

Ta 'ris; gece seferinde istirahat is;in bir mahalle konmaga denir. "Leyle-i
Ta'ris" de Resul-i Ekrem Efendimiz'in bir gaza seferinde konakladiklan bir
ycrdc maiyyeti ile uyuyup kalarak sabah namazm1 fevt ettikleri gecedir ki, bunun
sabahmda gune~ yukseldikten sonra farz ile sunnet'i birlikte kaza etmi~lerdi.

yetlt

RESUL-t EKREM'tN SONNET-t FECRt TAHFtFt

149

TERCEMESi

Yine Ai~e radiya'llrihu anha'dan ~oyle rivayet edilmi~tir :

H a~ ret- i A i ~ e demi~tir ki : Neb i salta' llrihu aleyhi ve
sellem sabah namaz (mm farz) mdan evvelki o iki rek<at (sunnet) i, (k1raet ve ef<al-i salat cihetiyle olkadar) hafifletirdi (ki)
hatta ben ( gonliirnde) kat<i olarak: acaba Resulullah Fati
ha'y1 okudu mu? der idim.
IZAHI
Bu hadisi B u h ar i, sa bah narnazmm siinnetindeki ktraetin uzun
veya k1sa olrnak gibi stfat ve keyfiyyetine dair bir babmda zikretrnitir.
(Ommii'l-Kur'an), Kur'an anas1 dernektir. Ve Fatiha-i $erife'nin en
cazibeli bir isrnidir. Bir ey'in anas1 onun ashd1r. Kur' an-z Kerim'deki
ilahi ve ali hiikurnlcrin ve rna 'nalarm biitj.in astllanm kendisinde topladigi it;in Fatiha suresine "Ommii' l-Kur' an" buyurulrnutUr. Kur' an-z
Kerm'in ihtiva ettigi hikern-i aliye ii<; astlda toplamyor. I) Mebdee
taalluk .eden astl ki, Rabbtrntz'a harnd ii senadan, 2) Meae taalluk
eden ktsrnt ki, ibadetten, 3) Meade taalluk eden kiSrni ki, cezadan
ibarettir. Ve Fatiha-i $erife'de bunlann hepsi cern' edilrnitir . .!..i0 .J 11"
1 (( Jl:ll ,y t.~ !l4;T = Adz peygamberim! Sana biz namazda miikerrer okunan
yedi 4Jet verdik" kavl-i erifiyle de Fatiha'ya "Seb'u'l-mesan" adt verilrnitir. Bu da Fatiha'nm isirnleri arasmda en rnuhteern bir unvamdtr.
Kurtubi diyor ki: Hazret-i Aie'nin "Acaba Resululliih
Fatiha okudu mu? derdim" soziyle Resul-i Ekrem'in Fatiha okudugunda iibhe ederdim, ma'nast anlatlrnamahdir. Belki Hazret-i
Aie: "Resul-i Ekrem, umumiyetle najile kzlarken ktraeti uzattzklarz
halde sabah namazzmn siinnetinde hafifletirlerdi. 0 derecede ki, adeta insan
Fatiha okumadzlar zannederdi" dernek istiyor. Sonra Resul-i Ekrern
Efendirniz'in Fatiha'dan sonra (Kul yd eyyiihe'l-k8firun ve Kul hiiva' lliihii ehad) surelerini okurnak itiyadmda bulunduklanna dair
Mi.islim'in ve Siinen-i erbea sahiblerinin ibn-i Orner'e, ibn-i
Mes 'ud'a, Enes ibn-1 Malik'e J?iintehl olan mi.iteaddid rivayetleri vard1r ki, arih Ayni bunlart "Umdetii'l-Kiir'' de senedleriylel

Sure: I5 ( Hicr)' ayet: I87

ISO

RESOL-t EKREM'lN FECRtN SONNETtNDE

beraber bize bildiriyor. 1 (l:..:,JI J;l L.._, .ll4 L:..l I_,J_,i) ve .:.J;I~. L:..l ~J)
2( .:r.~L!JI t" ~S""li J_,...)I t:..-:-:;1 _, ayetlerini okuduklanru da E bU. H iireyre'den Miislim, Ebu Davud, Nesai rivayet etmilerdir.
lbn-i , Hibban'm Sahth'inde, Cabir lbn-i Abdulliih'dan
tahricine gore, Hazret-i Cabir demitir ki : Ashab'dan birisi sabah
namaz1run siinnetini kilarken birinci rek<atte "Kul ya ey;iihe'l-karirun"
suresini okudu. Sure bitin~e Resul-i Ekrem: "~J ..:,.r --~~ 11. =l~te
bu adam, Halzk'mt bilen bir kuldur" buyurdu. Sonra ikinci rek<atte
"Kul hiive'lliihu ehad" suresini okudu. Yine sure bitince Resul-i
Ekrem: "~.;: .:,.-T i:V.=l~te bu, Rabbisine man eden, inam olan bir kuldur"
buyurdular s.
Bu HADiSTEN MUSTEFAD OLAN HUKUMLER :
Bu hadisten tehecciid Iiamazm1 uzatmak hususundaki adet-i
Nebeviyyeye nisbetle sabah namaz1run siinnetinde tahfif-i ktraette
miibalaga edilebilecegini ogreniyoruz. Yoksa suret-i mutlakada kuaeti uzatmakta hi<; 'bir beis yoktur. lbrahim-i Nahai'nin, Miicahid'in, Hanefilerin mezhebi budur. Ebu Hanife Ha~retlerinden
sabah namaz1run iki rek<at siinnetinde bazan iki h1zib okururn, buyurduklan rivayet ediliyor. Baz1 iilema : "Bu babdaki tahfif, gece namaz.mda kendisince ktraeti mu<tQ.d olan hzz.bi bitirmi~ olan ehl-i tehecciid i;indir.
$dyed kzraette mu<tddt olan mikdardan bir ~ey kalzrsa, onu sabah namaz.zmn
siinnetinde okur" demilerdir. lbn-i Ebi ~eybe, Musannif'inde bunu

Hasen-i Basri'den, Miicahid'den, Sevri'den nakletmitir. Yine

lbn-i Ebi ~eybe'nin Musannif'inde Said lbn-i Ciibeyr'den
miirselen rivayetine gore, Resul-i Ekrem Efendimiz'in de bazan
siinnet-i fecri uzatt1klan olurmu. Bunu Beyhaki de rivayet etmitir.
Zeyniiddin-i Iraki: Bu -iki rek<atte miistehab olan lhlas suresi okunmas1d1r, demi. Bu kavl, Ashab'dan lbn-i Mes <tJ.d, Tabiin'den Said lbn-i Ciibeyr, Muhammed lbn-i Sirin, Abdurrahman lbn-i Yezid-i Nahai'den rivayetedilmitir. Eimme-i
~afiiyyeden de bu suretle menkuldiir. lmam-1 Malik ise sabah namaz1run siinnetinde "Ommu'l-Kur'an" a bir ayet bile ziyade etmem,
der imi. lmam-1 ~afii de Fatiha'ya k1sa bir sure zammetmekte
beis yoktur, der imi. Bu babda Hazret-i Ai&e hadisinin zahirine

emessiik
namiizlru
Bu
hadisini

lw.fif iki
salat-1 le
(586) ra
erilmiti

El:l
m~tir:

K
mem:
Duha

RA
Bu
ile Nes1
Ene s 1

1 A~
1
2

Sure: 2 (Bakare), ayet: Ij6

St1re: 3 (Al-i lmran}, ayet: 53

I~
1

Ayn: C. 7, S.

229

OKUDUCU MESOR SORELER, AYETLER

151

messiik edecegiz, diye en geriye kalan zahirilerdir. Onlar sabah

namazmm siinnetinde hie;: bir ktraete liizum gormemilerdir 1
Buhari bu babda Hazret-i Aie'nin salat-1 leyle dair bir
hadisini de rivayet ediyor ki, meali 6yledir : "Resulullah salla'llahu
ale_it-' ':H! sellem, gece on Uf rek<at nama;:; kzlardt. Sonra sabah e;:;antnt i#tince
hafif iki rek<at de sabah nama;:;tntn siinnetini ktlardt." Hazret-i Aie'nin
alat-1 leyl hakkmda miiteaddid rivayatmm suret-i tevfik1 hakktnda
586) rakamiyle tercemesi gec:;:en hadisin izahmda icab eden tafsilat
verilmiti 2.

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den 6yle rivayet edilmitir : E bu H iireyre demitir ki :

Kalb1 dostum (Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem)
bana iic; ey vas1yyet etti. Bunlan oliinceye kadar asia terketmem:
Her aydan iic; giin oruc (tutmak) (her giin iki rek<at}
Duha namaz1 (kllmak), vitir (namaz1) klhp da uyumak.
IZAHI

RAVILER, RivAYETLER

Buhari bu hadisi Savm bahsinde de tahric eylemitir. Miislim

ile N esai de Salat bahsinde rivayet etmilerdir. Buhari bu babmda
Enes tbn-i Malik radiya'llahu anh'in, meali ber-vech-i ati bir hadi1

Ayni, C. 7, S. 231.

J..o .:1 J_,..J .Jts"': .:.Jl; ~ .:1 ~J 4.!JlP ,:r

lf:,:A.#~J ~4 .l.c.JI c!' l.ll ~ ( W"J

.!.~ J:D~ ~f.- J ~.ill

( cSJ~I .I_,J]

;_,;..

152

DUHA NAMAZI VE EYYAM-I BIZ ORUCU HAKKINDA

sini de rivayet etmi~tir. Hazret-i Enes demi~tir ki : Ensar'dan iri

viicudlu, ~i~man birisi, Neb i salla'llrihu aleyhi ve sellem'e gclip : "Yd
Resula' llrih, (goriiyorsunuz ya) mescide gelip siz.inle namdz kzlamzyorum"
demi~ti. V e yemek haz1rhyarak Res(tl-i Ekrem' i evine davet ctmi~ti. (Res u 1- i E k rem icabet buyurup geldiginde) ham seccftdenin
bir yiiziinii su serpcrek yumu~att1. Res(tl-i Ekrem de onun iistiinde
iki rek'at (nafile) namaz k1ld1. Carud oglu, filan oglu filan, (yani
Abdiilhamid lbn-i Miinzir) Hazrct-i Enes'den: "Resul-i
Ekrem Duhd namazz mz klldz ?" diye sormu~, o da : "0 giinden ba~ka bir
giinde biiyle bir namaz kzldtgtnt gormedim" diye cevab vermi~tir 1
(Halil), muhabbeti kalbe yerle~en ve sevgisi daima goniilde yaayan halis dost demektir. A~k-1 ilahi ve muhabbet-i Bari'den baka
his; bir mevcuda kendi sahasmda yer vermiyen vicdan-1 Muhammed!
en sevgili yar-1 gan ve biitiin hayatmda bir refik-1 vefakan olan E b u
Bekr-i S1ddik radiya'llrihu anh'in bile muhabbetine yer vermemi ve
tercemesi (293) rakamiyle gec;eri hadis-i erifte : "Gonliimde hubbu
Bari yamndafanilere yer vermek isteseydim, E b t1 B ekr'i dost tutardtm. Lakin o benim karde~im ve yolda~zmdzr" buyurmutu. Resul-i Ekr e m'in
bu vechile bakasmt dost ittihaz1 miimteni' idi. Fakat bunun aksi degil
idi. Bu cihetle E bu H iireyre'nin (halili = dostum) tabiri bu hadise
miinafi dii~memi~tir. N esai'nin rivayet ettigi ve ayni vesaya-yi seniyyeyi havi olan Ebu'd-Derda ' hadisinde de ( ~ JL.... JI) dedigi
rivayet edilmi~tir ki, o da ayni tafsile tabi 'dir.
Vs; gun oruc tutmaktan zahiren miistefad olan "Eyyam-z biz" dir
ki, aym on uc;iincii, on dordiincii, on be~inci giinleridir. Maamafih
aym miitevaliyen ii<;: giinii olmak da muhtemeldir.
Hadiste Duha namaz1 mutlak olarak zikrolunmu~tur. Fakat
::\lu sl i m'in rivayctinde ( ~I .;.s-..~ = lki rek'at ku#uk namaz z! ) diye
aclecl-i rckcat tasrih edilmitir. Ahmed 1bn-i Hanbel' in rivayetinde ~se ( i ~~ JS' ~I ;)\..... J = Her gun DuM namaz z ) diye her gun
kthnmas1 hakkmda bir ziyadeyi muhtevi bulundugundan bunlarm her
ikisini de tercememizde mutenza is;inde gosterdik. (j.) cY i _;, J) ciimlcsi, .

.Jlf" J

.;L.a.i~ l ,:;~

J..:..;

c.r.JI

Bu
Ce
arasmd,
mazhar~c-rc k E
idi. Zen
un. Bi
orucla
ibadctl
Ho
he r ha)
bu hcs.
E bf1 I1
cagmd
mek e
E

etmitiJ

I)

y e rral
Orn e r

JL; : J t.; ~l~ :..t. _,..; I .::......~ : Jt; .:,.:~.... J. .;~...il .y

.!.1... ; ;,U I t-:1.::.... I ':! J I tL. J <:k ~I J.... ._r..ll ~...;

._,....i ~ ~J_;L~ t :..t. .J ;,~< J. .J~< JL;J 0-::-.s'.; 4::1& ...,~......;.Lt. ~-"->-...:._,!. ..J L.....z; J ::>! j l .~~
( .; } $:; J u-:!1 ~~ ~<- ...,L.... c,.i.; ~ : J .; ~ 0 ......aJI ~ tl.... J p ~I J.... <.Y:-:JI .J'S' i ~ ~ J. I
~ l...l. ~ .... J ~ ...i. I ._,L....

Bu ld.rl
dan evve

EBU HDREYRE t-IADISt, 1HT1VA ETT1Gt HDKDMLER

: "Ya

153

13uhari'nin Savm bahsindeki rivayetinde ( iL;I 01 chi jJI 01 J = Uyumazdan evvel vitir kzlmaklzgzm ) suretincledir ve daha sarihtir.

rum"

'yani

sul-i

e yaba~ka

mcdi
Ebu

Bu IIApisTEN isTiL\DE EDiLEI\" HAKiKATLER :

Cenab-1 Peygamber'in bu li<;: kiymetli tavs1yesiyle Ashab_
arasmda Ebu Hureyre ile Ebu'd-Derda' radiya'lliihu anhuma'nm
mazhar-1 iltifat olmalan ayam tedkiktir. Gerek E bu H u reyre,
gcrck Ebu'd-Derda', fukara-y1 Ashab'dan feragat sahibi iki sima
idi. Zengin dcgillerdi ki, kendilerine mali ibac;letlcr tavsiye buyurulsun. Binamaleyh bcdeni ibadetlerin en ereflisi bulunan namazla,
orucla taltif buyuruldular. Bu sayede ummet de nevafil arasmda bu
ibacletlcrin gi.izide k1ymetlerini ogrenmi olclular. Ne mutlu !..
Her aym li<;: gi.inuni..in oruca tahsis buyurulmas1, her hasene ve
her haynn on misli sevab _ile kaq!lanmas1 mev'ud bulundugundan
bu hcsabca her aym oruclu gec;:irilmi olmas1 gayesine mebnidir. Yine
Ebf1 Hureyre hadisinde uykudan ev,-cl k!lmmas1 tavsiyesi de gece
sonuncla uyanam1yan kimsclere muteveccihtir. Yoksa uyamp kalkacagmdan cmin olanlar ic;:in vitir namazm1 gecenin sonuna te'hir etmck efdal olduguna clair haclislcr vard1r.
Ebu Hi.ireyre hadisi hazarda salat1 duha hakkmdad1r demitik.
Bunun mukiibili olarak imam-1 Buhari Sahih'inde seferde salat-1
duha hakkmda da bir bahis ac;:mi, oncla da bize U iki hadisi rivayet
etmitir 1 :
r) (579) uncu hadisin izalunda cla zikredildigi uzere, ravi Mu,errak diyor ki: !bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'ya :
- (Scfercle) Duha namaz1 k!lar mlSln? diye sordum. ibn- i
Orner:
- Hay1r, k1lmam .. diye cevab verdi .
.. i
-Orner k!lar m1yd1? diye sordum.
- Hay1r, kilmazdi; dedi.
- Ebu Bekr kllar miydi? dedim.
- Hay1r, kilmazdi, diye cevab verdi.
- Ya, Neb i sa !La' lliilzu aleyhi ve sellem? dedim.
-:J! , '] : JL; ~' .r"; d! , '] : JL; ~ <->,._.;JI .....~ i / i.J.'l .;l;, : ..iJ_,ll Ju
[ <SJG..:JI ,IJ) ] .Jl>-1 '1 J u ~ tL, J <:k ~ ~ J.... ...,.J_t.; : .;J; , '1 \ JL; ~ p:~_,t>

~I

154 DUHA HAKKINDA SAiR RiVAYAT-DUHA HADlSLERiNiN TE'L!Fi

- Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in kthp kilmadtgtm bilmiyorum, diye cevab verdi.
2) Yine yukanda (579) numarah hadisin iz"a hmda Buhari'den
naklediler'ek arzolundugu iizere Abdurrahman ibn-i Ebi Leyla
demitir ki : Bize Ashab-1 Kiram arasmda V m m ii Han i'den baka
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem'in Duha namaz1 ktldigmt gordiigiine
clair hi~ bir kimse bir ey haber vermemitir. V mm ii Hani: ''Neb i
salta' lliihu aleyhi ve sellem feth-i Mekke giinii, kendi evine geldigini, igtislil
edip sekiz rek<at namliz kzldzgznz ve bu namlizdan daha hafif bir namliz gormedigini, ~u kadar var ki, H a z ret- i Res ul' iin riiku < ve siicudu tamamlar
oldugunu" haber vermitir 1 V m m ii Han L Haimi'lerden idi. E b u

rs ul i
ir halde
~arin

-,j'de zi
i. dart, <
re t-i Pe
.<ate ka
vurduk

Talib'in k1z1 ve Hazret-i Ali'nin hemiresi idi.

~imdi goriiyoruz ki, ibn-i Omer'in haberi ile Dmmii Hani'-

den gelen haber arasmda nefyen ve isbaten a~1k bir tezad vardtr :
ibn-i Orner, ne Cenab-1 Peygamber'in, ne de ~eyhayn'in seferde Duha namazr ktld1klanm bilmedigini soyluyor. D m m ii Han i
ise biitiin tafsilatiyle kildigmi haber veriyor. Bu babda Ahmed ibn-i
Han bel'in, Enes ibn-i Malik'den gelen rivayeti de miisbit bir
haberdir. Bu tezaddt, arih Ayni Ciyle kaldmyor : ibn-i Omer'in
gormemesi nefse'l-emirde adem-i vukii.unu icab etmez. Gerek Hazret-i Peygamber'in, gerek ~eyhayn'in seferde ve hazarda Duha
namazt ktld1klan vakJ<dir. Fakat ibn-i Orner bunlardan haberdar
degildir. Yahud ibn-i Omer'in nefyi, vukii.u nefi degildir. Belki mii
davemet eyledigini nefidir. Nas1l ki, Hazret-i Aie'nin (579) uncu
olarak tercemesi ge~en : "Resul-i Ekrem, Duhli namlizz kzlmazdz. 0
namlizz yalnzz ben kzlardzm" hadisindeki nefi de bu suretle tevcih edilmi idi.
Hakikaten Resul-i Ekrei:n Efendimiz'in Duha namazma
muntazaman devam buyurmaytp baz1 zamanlarda kildigmt Tirmiz i'nin E bu Sa id-i H udr i'ye miintehi olan U rivayetinden ogrcniyoruz. Ebu Said radiya'lliihu anh demitir ki: Resulullah sal~
la' lliihu aleyhi ve sellem Duha namaz1 ktlardt (bir derece devam ile ki)
hatta biz, Resulullah, Duha namazm1 hie; terketmez der idik.
1

<..S.......aJI ~ f""" J 4:k .:ill

~I .;I .

;s:..

r=; i

[ <.>.;~I.IJJ ] .)Y:--J\

y_
J

J.... <->~;JI <.>!.;

j,:-.)

t_ )I f>_

.;~..~,...1 8-l>- L..

~..,. J <:k .:ill

J-....

..;I ~j;.

...A> I

t_;A

J,l

~ I ;.;-. ,y- )I .~.:~ JL;

..:...Jli ~Li Jt,. il ~<

~;JI .JI :
.kj

o)\....,)

f; . ,::A..(.;

JL./

J.... J

""
u.-1

I m'in

og

namazll

tcrketme

RA.vi
Bu 11
: ie-i ~
yhayn'1
babda
mitir 1
miyle g

155

OCLE VE SABAH NAMAZININ SONNETLERt

I E'L!Ft

Resul i Ekrern'in Duha narnazm1 k1lrnay1p b1rakt1g1 da olurdu.

Bir halde ki) hatta biz, Res ul ullah Duha narnaz1 k1lrnaz der idik 1
~arih Ayni, bu hadisin erhinde Ashftb-1 Kirarn'dan bir cernrn-i
gafirin hadislerini senedleriyle, muharricleriyle beraber Omdetii' lKari'de zikr ii cern' etrnitir. Bu rivayetlerde Resul-i Ekrem'in
iki, dart, alt1, sekiz, on iki rek 'at k1ld1g1 haber verildigine gore, H a zret-i Peygarnber'in rniiteaddid zarnanlarda iki rek'atten on "iki
rek'ate kadar klld1klan ve Ashab-1 Kirarn'a da bu suretle vasiyyet
buyurduklan anla1hyor.
0"'"'.}1.~~~,'

,4..:.1&- ~I

J . "'

'

.;;;;~"!

,; 0 ""'.JI

u~:J
., I 0 I t+:.~ -:ill

,,....O.,o""

o"",....o,...

o~

:.s;
,

.,,.,,

"o,.

~~., t~ if . 60 2

,o"'~"o't.J

,,.,,

. ~l...t;J I ~j ,0-::~5"~ J _?f.l;J I J~j t.-~J I tJ~ '::J

0 t$" 'tJ:.. J

TERCEMESi

Ai ~ e radiya' llahu anhii' dan, Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem'in ogle (namazmm farzi \ ndan evvel dart (rek'at), sabah
(namazmin farzm) dan evvel de iki rek'at (tetav":u' kllmay1)
terketmedigi rivayet edilmi~tir.
l:ZAHI
R.A viLER,

Riv.A YETLER :

Bu hadisin Buhari'deki turuk-1 rivayat1 dorttiir. Muslim de

Aie-i S1dd ika'dan dart tarik ile rivayet etrnitir. Binacnaleyh
~eyhayn'in s1hhatinde kuvvGtle ittifak ettikleri bir hadistir. Buhari
bu babda 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan da bir hadis rivayet
etrnitir ki, bunun tercernesi Cum 'a bahsinin sonunda (509) rakarniyle gec;rnitir 2 1 bn-i b mer' in bu rivayetinde ogleden evvel

J_,.ii ~.... ~ I j-: ~ J <1-::k ."ill J.... cr.JI ,:,[5""

[..:.;.."ill ..s""J <.S.;..L>.JI ..~::...... ~ I :r ..sl..;Jl .IJ.)] Y~ ~
2
lbn-i Orner hadisinin buradaki rivayetinde ~u ziyade vard1r: .;....;[5"" J ll"
.)~1 t.u..J ,J.)_;l.\ ,J.)I I ~\ ,:,[5"" .,;\
,;:~..~..... ~ ;~ J -~::k ."ill J.... ~\ .}- j>-J~ ~ ~\.....
1

J_,.Aj

~ ~..l!. J

~..l!. ~

...u....

II~.; J....-... = Sabah namiizmdan evvel bir saat vard! ki , o saatte Resul-i Ekrem'inyamna girilmezdi. Bana kardejim H afsa haber verdi ki, muezzin eziin okuyupfecr tulu' ettiginde
Resul-i Ekrem iki rek'at sabah namazzmn sunneti11i kzlarm!j."

AK~AM

156

NAMAZINil\" F ARZINDAN EVVEL

Resul-i Ekrem'in iki rek'at krldrklanm haber vermiti. Binaenaleyh her iki haber arasmda .bir fark oldugu mcydandadrr. Bu ihtilaf
birka<; ti.irlii teYcih edilmitir: r) Abdullah ibn- i 0 mer, 1rek 'a tin
ikisini u'nutup iki rck'at rivayet etmi bulunmasr. 2) Resul-i Ekrem
Efendimiz'in oglenden evvclki si.innetleri gah dort, gah iki krlmr;
birinciyi Hazret-i Aie, ikinciyi de ibn-i Orner rivayet etmi olmasr, 3) Resul-i Ekrem mescidde iki, Hane-i Saadet'te dort kilmrtlr. Bunlardan birinci ibn-i Orner, ikinci de Hazret-i Aie
tarafmdan rivayet edilmi bulunmasr.
~u viicuh ve ihtimfllatr izah eden arih Ayn i sonra diyor ki, bu
ahvalin kaffesine gore de ogle namazmm siinneti dorttiir, aagr tenzil
edilmemelidir. Qiinkii dort sayrsmda iki dahild.ir. Ve Hazret-i
Aie'nin dort rek'at rivayeti, ibn-i Omer'in iki rek'at rivayetini
muhtevidir. Yine denilmitir ki, ibn-i Orner, Resul-i Ekrem'in
yalmz mesciddeki haline muttali' idi. Hazret-i Aie ise, hem mesciddeki, hem de Hane-i Saadet'teki ahval-i seniyyelerine vakrftr. Gerek ihn-i Orner, gerek Hazret-i Aie ahid olduklan vakralan
hildirmi olmakla beraber H a z ret- i A i e'nin mqhudatr daha <;ok
olmasr icah eder. Nasrl ki, Taheri: "Resul-i Ekrem'in diirt rek'at
kzlmalarz ekser ahvalde idi. jki rek'at kzldzklarz ise az idi, demi~tir".

.,

,.

o.,o

"""',

Jt.i _,'-:'_,.;~.J I _,o~~

~~.,

4.:. .....

.J.

"'o,.

~.9

M ii zen i radiya'llahu anh'den, Neb i salfa' llahu aleyhi ve sellem'in (iic,: def'a) ak~am namaz (mm farz)
mdan evvel (iki ,rek'at nafile namaz) klhmz buyurdugunu,
iic,:iinciisiinde halkm bu namazl, devam edilmesi lazlm bir
ibadet telakki etmesini ho~lanm1yarak : "lsteyen kzlszn" dedigini, Res u1- i E k rem' den (i~idip ) naklettigi riva yet edil
mi~tir.

RA.viLE
Buhar
ciYud da,
Lte Resu
d digi ve ii
B rivayet 1
I ri musan
.retindeki
'tanza i
d.desil h1
nundaki '
:fiyye deg
Bu hal
bn-i Am
-Eh
mazmdaJ
-Ha
d krlardrk
-Ya
- ilC
Bu Hll
tmazmm
rdir : As};

U"' t.:J I
TERCEMESi

A bd ullah-1

tK1

nzer haci
IlmryanlaJ
I
namaz
nler de K
an evvel
'aka hi<;
1

~.ill

.l! Ji
.;I .

J.-.. .

iKi l(EK~AT NAFiLE HAKKINDA M0ZEN1 HAD1St

Jinaenaihtilaf
rck'atin
Ekrem
1lmr;
mi olrt krli Aie

r ki, bu
tenzil
tzret-i
ayetini
rcm'in
m mes1. GeJalan
ha <;ok
rek'at

'1

sal-

farz)

unu,
n bir

dediedil

157

IZAHI
RA.viLER, RiVAYETLER:
Buhari bp hadisi i'tisam bahsinde de rivayet etmitlr. Ebu
Davud da, Kitab-rSalat'ta Kavariri'den rivayetetmitir. Burivayette Resul-i Ekrem'in "(Jf def'a akfamdan evvel iki rek'at ktlmtz"
dedigi ve ii<;iinciisiinde "dileyen ktlsm" buyurdugu haber verilmitir.
Bu rivayet daha vazrhtrr. Ve Resur~i Ekrem'in ii<; def'a emrettikleri musarrahtrr. Bu vuzuh ve sarahati ismaili'nin ( -::..1__,.. .:...~)
suretindeki ziyade-i rivayeti de te >yid eder. Bu ziyadeyi tercememizde
mu'tanza i<;inde gosterdik. Ebu Nuaym'in miistahrecinde ( ~J)
ziyadesi 1 bulundugundan tercememizde buna da iaret ettik. Hadisin
sonundaki "siinnet" kelimesi, tarikat-i lazime rna 'nasma olup siinnet-i
orfiyye degildir. Tercememizde bu fark da gozetilmitir.
Bu babm Sahih-i Buhdr'de rivayet edilen bir hadisi de Ukbe
ibn-i Amir hadisidir. Ravi Mersed ibn-i Abdillah, Ukbe'ye:
- Ebl Temim'in iine amaz mlSlruz? Ebi Temim akam
namazmdan evvel iki rek'at namaz krhyor, demi. Ukbe cevaben:
-Hayrr, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem zamarunda biz
de krlardrk, demi. Mersed:
- Y a imdi krlmaktan seni ahkoyan nedir? diye sormu. U k be :
- ile, gii<;le ugramak, diye cevab vermi 2
Bu HADISTEN iSTiFADE EDiLEN HUXUMLER : Eimme-i selef, akam
namazmm farzmdan evvel nafile klluimasr hususunda ihtilaf etmilerdir : Ashab'dan, Tabiin'den ve fukahadan bir krsmr caizdir, demi.
Bunlarm hiiccetleri, tahiye etmekte bulundugumuz hadis ile buna
benzer hadislerdir. Yine Ashab'dan ve Tabiin'den boyle bir namaz
krlmryanlar da haber verilmitir. ibn ii' 1- Arabi demitir ki : Bu
iki namaz hakkmda Ashab ihtilaf etmilerdir. Ashab'dan sonra gelenler de kllmamilardrr. Said i bn-i M iiseyye b, akam namazmdan evvel iki rek'at namaz krlan, Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas'dan
baka hi<;: bir fakih bilmiyorum, demitir. Hasen-i Basri'den bu
.1..!.} Jl.i ( . l~-).; 4JL; ~:S'J '-:-' .J.a\ ~ 1_,1...... \ ~ ~') e::_,.;.::-11 J J
~\ ..J' 4~1 ')\ .:JA; . ~~I .)~~ C/. ~.4.- ..:..:j\ : J~l .ill~ ::.t. ~.r Jl.i
..:UI J- ~~ ~ .} .U..li LS I.; I ~~ Jl.4> ...,... _;All oJI...., ~ ~-:.S'.)
J.. ~ r!.
( .;J~\ .IJJ] . j;.!JI Jl.i ~ 0')\ d..:..t_ Li .:..1.4>
J
1

.y...

cF

158

. BU NAMAZ HAKKINDA ULEMANIN AKV ALi

namaz soruldugunda: "Rzza-yi ilahi kasdiyle kzlan kimse iin bu iki

rek'at, iki hasenedir" demi. ishak ibn-i Rah uye de, Ahmed
ibn-i Han bel de boyle demilerdir. Sahib-i Mugni: "Ahmed
1b n- i Han bel' in bu so;:;iinden bu narnaz z kzlmak caiz oldugu anla~zlzyor.
Fakat siinnet oldugu degil" demitir. Ashab'dan Ensar'm k1hp Muhacirin'in kilmadiklan hakkmda da Said ibn-i Miiseyyeb'den
Z ii 4 ri: bir haber naklediyor.
ibn-i Hazm; Abdurrahman ibn-i Avf'in, Ubey ibn-i
Ka 'b'm, Enes ibn-i Malik'in, Cabir'in ~ecere-i ndvan ashabmdan daha bq zat ile lbn-i Ebi Leyla'nm bu namaz1 kild1klanm
zikretmitir. Habib ibn-i Seleme de: "Ashab-z Neb aleyhi'sselam'tn far;:; namaza ko~ar gibi bu ntimaza ko~tuklartnz gordiim." demitir
Bu namaza en ziyade muhalif olan KUfe fukahas1d1r. ~arih ibn- i
B'!-ttal: "lbrahim-i Nahai'nin ne Ebu Bekr, ne Orner, nede Osman
radiya' lliihu anhiim bu namazz kzlmadzlar. Bu nama;:; bid'attir" dedigini nak-
letmitir. Sonra da: "Ali, lbn-i Mes'ud, Hu;:;eyje, Ammar, Ebu
Me s 'u d gibi K uje' de bulunan kibar-z Sahabe'ye miisahib olanlardan hif bir
kimse, burilarzn, ak~am tzamaztndan eVlle[ namaz kzldzklarznz bildirmemi~fir,
E b u 'nan ife' nin, Malik' in, hatta SaJ i 'nin kavli de budur" diyor.
BaZI eimme-i Hanefiyye demitir ki: Abdullah-i Miizeni
hadisinin hiikmu, ibtida-yi islam'da cari idi. Gunqin gurubu ile
menhi olan vaktin <;Iktigmi, nafile ve farz namazlarm kllmmaSl halal
olup hi<; bir mani' kalmad1gm1 ifham i<;in k1hmrd1. Bilahare akam
namazmm farzl, efdal-i evkatmdan .teahhur etmemek i<;in nas, farza
miibaderet ve miibaeret edip evvela yalmz akam namazmm farzm1
iltizam eder oldular.
ibn-i ~ahin de bu Abdullah-1 Miizeni hadisinin Biireyde
hadisi ile mensuh oldugunu iddia etmitir.
Biireyde ibn-i H useyb radiya'lliihu anh'in rivayetine gore,
Resul ullah salla'lliihu aleyhi ve sellem: "..,.. _;J. I I ~L. ~:S".;.;;; 1~1 j5' ~ =
Ak~am namazzndan ba~*a.her iki e;:;an (ve kamet) arasznda iki rek'at nama;:;
va~dzr." buyurmutur." Ebu Davud'un Siinenin'deki Abdullah ibn-i
Orner radiya'lliihu anh'den bervech-i ati bir rivayeti de bu nesh keyfiyetine vuzuh vermitir. ibn-i Omer'den bu namaz soruldugunda
"Res u lull ii h zamanznda ben biiyle bir nama;:; kzlan kimse gormedim" cevabmda bulunmutur 1
1

Ayn: C. 3, S. 647.

Hm
aber m
ab'dan
(" sabit
zahib, b
Hanefi)')
ur, den
mriimd<
disini ii
Bu 1
merkezd,
abul e<

~ liizenl

tehab ol<

Mu1

Bul
eked ve
umu misi
de"l-ferai
bahsinde
tftavvu '"

cum 'a n
Kat
miz Ha:
l:ih-i M
lb n-i )
.1~a m n

yatsmm
<tme mi
O rn er r
ullem Ej
y Alliih
1b n-i l

'

i{in bu iki

Ahmed

Ff..RZLARDAN EVVELK1 VE SONRAK1 NAF1LELER

159

HULASA : Bu namaz1 Resul-i Ekrem'in klld1gma clair 'bir

haber nakledilmedigi gibi Hulefa-yi Erbea ile beraber eaz1m-1 Ashab'dan pek <;ogunun boyle bir namaz .ktlmad1klan rivayet-i sahiha
ile sabit bulundugundan kibar-1 Tabiin'den ekserisi ile eimme-i mezahib, bu namazl iltizam etmediklerindcn kuvvet alarak fukaha-yi
Hanefiyye akam namazmm farzmdan evvel namaz kllmak mekruhtur, demilerdir. imam-1 Ahmed ibn-i Hanbel, bu namazt
omrumde bir k,erre ktldtm, o da A b d u !Hi h -1 M u zen i'nin bu hadisini iittigimde, demitir.
Bu namazm rivayet ve dirayet cihetiyle vaz'iyyet-i ilmiyyesi bu
merkezde iken fukaha-yi ~ afi i yy e bunu miistehab bir namaz olarak
kabul ediyorlar. (370) numara ile tercemesi ge<;en Abdulliih-i
M iizeni hadisinin izah1 miitalea olunsun. Orada bu namazm miistehab oldugu hususunda ne derece 1srar edildigi hayretle goriilecektir.
MuHiM BiR NoKTANIN izA.HI :

Buhari, Sahh'inde kable'l-feraiz ve ba'de'l-feraiz ktlman mii- .

ekked ve gayr-i miiekked nevafile clair haberleri " t_,k::JI ~ I Y. I " unvan-1
umumisi altmda ve her birini ayn ayn bablarda zikretmitir.' Ba 'de'l-feraiz tetavvu' hakkmda tercemesi ( sog ) numara ile Cum 'a
bahsinde ge<;en ibn-i Orner hadisini burada da "Ba'de'l-mektube
tetavvu'" unvam. altmda tekrar rivayet ederek ogle, akarn, yatsl,
cum 'a namazlanmn son siinnetlerini bildirmitir.
Kable'l-mektube tetavvua clair de bundan cvvel terceme ettigimiz Hazret-i Aie hadisi ile, izah etmekte bulundugumuz Abdulliih-i Miizeni hadisini, bir de izahtmtzda terceme ettigimiz Ukbe
ibn-i Amir hadisini rivayet etmitir. Bu hadisler ise sabah, ogle,
akam nevafili hakkmdaki ahkam1 ihtiva etme_k tedir. ikindinin ve
yatsmm ilk siinnetleri hakkmda Buhari bize hi<; bir haber rivayet
etmemitir. Halbuki Ebu Davud, T.irmizi Szinen'lerinde ibn-i
b mer radiya' lltihu anhuma' dan, Res u 1- i E k rem salla' lltihu aleyhi ve
sellem Efendimiz'in : "ikindininjarz zndan evvel dart rek'at namdz kzlan ki~i
ye Allah rahmet etsin 1 " buyurdugunu rivayet etmilerdir. Bu hadisi
ibn-i Hibban da Sahih'inde tahric eylemitir. Ebu Davud ile
ceva1

.l_,byl .1_,.)

J ~)

__.-.JI ~ J-l ._,.l..iJ I r

.) : ;.-_, "-::Lo ..ill J. . . ..il l J.,... .) Jli

[ ~ '":"'!. J i:. '.:...,-~>-

lh Jl..i_, .;.i..._;;JI

<.SJ.J

l.i)_,

1K1ND1 S0NNET1N1N MOSTENED-1 ~ER'lSt

160

Tirmizi'nin Ali lbn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh'den de ayni

suretle rivayetleri vard1r. Tirmizi'nin rivayeti daha mufassald1r.
H azre t- i Ali demitir ki: "Resu lull iih salta' lliihu aleyhi ve sellem ikindinin farzzn'dan evvel diirt rek'at kzlardz. Bu dort rek'atin arasmz, melaike-i
mukarrebine ve bunlarla beraber butun musliimanlara ve mu'minlere selam
vererek aymrdz." Buradaki selam ile maksud, tqehhiiddiir. Bunun i<;in

melaike ile takyid edilmitir. Y oksa namazdan <;Ikmak i<;in veri len
selam degildir. Sair ashah-1 siinen de baz1 ihtilaflarla berabe~ bu hadisleri rivayet etmilerdir 1. Taberani'nin Abdullah lbn-i Amr
lbn-i As'dan bir rivayetinde Abdullah radiya'lliihu anh de 0yle
demitir : Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem, aralarmda Orner
lbn-i Hattab radiya'lliihu anh'in bulundugu bir klSlm Ashab ile
oturup goriiiirken ben de vard1m. Ve Resul-i Ekrem'in son sozii
olarak 0yle buyurduklanm iittim : kim ki ikindi namazmm farzmdan evvel dort rek'at namaz kilarsa, onu Cehennem atqi messetm"ez 2 lkindinin dort rek'at siinneti hakkmda bunlardan baka daha
birtak1m haberler de vard1r ki, bunlar da Ebu Hiireyre, Dmmii
H a b ibe, D mm ii S eleme radiya'lliihu anhum~den rivayet edilmilerdir. Fakat bunlardan hi<; birisi B u h ar i'nin te'min-i Sihhat i<;in
iltizam ettigi erait-i rivayeti baiz olmad1gmdan, bunlan Buhari
Sahih'ine almamitir. I rak i; ikindiden evvel dort rek 'at namazm
miistehab olduguna istidlal i<;in bunlar da kafidir, demitir. Neve vi
de : Bu dort rek<atin siinnet oldugunda ihtilaf yoktur. Yalmz ihtilaf,
siinnet-i miiekkede olup olmadigmdadir, demitir. Muhammed
Cerir-i Taheri de: "Bize gore dogrusu, ikindiden evvel dort rek<at nOfile

-':ll&JI .jl
~\

-r

r::.mdan
rafina y

ndan ri
hadisi
Abd
ryhi ve

c;i.inciisii
"ih-i M
ra kamiyl

na
indir. E
Ir. Ak
~am

kzlmanzn efdal olmaszdzr. r;unku bu babda H a z ret- i Ali' nin Res u l- i

Ekrem'den rivqyeti sahihtir" demitir. lkindiden evvel dort rek<at na-

file kilanlardan birisi de Hazret-i Ali idi 3

Yats1 namazmm farzmdan evvelki dort rek'at siinnet hakkmda
da Buhari'nin rivayeti yoktur. Maamafih Buhari ile beraber diger
1

oi.JJ]

~_;I __,......JI

chi

~f.-- J

.y..

.:ill j.... .:ill J_,__.J 0\.S' :~~.:ill

~Ajl\ J ~-1\.:,.- ~ , / J ~_,..a\ ~')\1\

2 .;,.-

t--- .J .Y..

.yl:.JI .j .1~li
.:ill

J....

t- J .Y.. .:ill J. . . .:ill

JyJ

...,~ ,Y.J
..:,t..)J

[ ~ ~~ Jli.J ..s.l..)\
J ..::.:~ : Jt; ........ \...JI :.J. .JJ..r y J

.:ill J.YJJ ~.U..I _;>T .:S.).)t; ~.:ill~.) ylk;JI J. _;..~- r,:_.. o~; l.'1

[ J I_;;WI ~_;.:.I) . )..:JI ._;

3

<S;..)

j&. f-L..iJ4 ~ ~

Ayni: C. 3, S. 661, 662.

t _rJI J:.i

.;_, l..)J ~)

J.... .;,.- : J~

'It

YATSININ tu(. SONNET!NtN MOSTENED-t ~ER'lSt

161

S1hah ve Siinen ashabmm da R,esul-i Ekrem'in bu dort rek<ati klldiklan hakkmda sarih bir rivayetleri yoktur 1

F1k1h kitablannda da bu hususta bir hadis zikredilmemitir.

"t)IAJ\ J l.r "cla Hazret-i Aie radi..Ja'lliihu anha'dan U: i)l..Jio~.:L .JIS"'n"
{( e.-~ \A~) Lt.~ \~,;I ,\.!JI Ji J..o~ = Res ul alejhi's-seldm yatsz namdzznzn
far::.zndan evvel diirt, farzzndan sonra da dart rek<at nOfile kzlardz. Sonra yan
tarafina ydslamrdz." suretinde bir haber rivayet edilmekte ise de fakat
bunun. muharrici bildirilmediginden i <timad edilemiyecegi tabiidir.
Lakin B u h ar i'nin dahil bulundugu bir cemaat-i muhaddisin tarafmdan rivayet edilen Abdullah lbn-.i Miizeni radiya'lliihu anh'in
U hadisi ile pekala istidlal olunabilir, deniliyor.
Abdullah-i Miizeni demitir ki: Resul-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem, her iki ezan arasmda bir namaz vard1r, dedi. Sonra .
ii~iinciisiinde : "dileyen kzlmak iyin" soziinii ilave buyurdu 2 A bd u 1lah-i Mi.izeni'nin bu hadisinin iki tarik-1 rivayetle tercemesi (370)
rakamiyle gec;mitir. Y atsmm farzmdan ' evvel nafile kllmaga bir
mani < olmad1g1 ic;in bu had is istihbab ifade eder. Bir mani < bulunmamakla takyidimiz Hanefiler ve Malikiler ile selefden ekserisi indinde
akam namazmm farzmdan evvel teneffi.ili.in mekruh olduguna iaret
ic;indir. Ercah bir kavle gore, ~afiiler ile bir taife muhalefet etmilerdir. Akam namazmdan evvel iki rek<at namaz mi.istehabd1r, dediklerini de yakmda izah etmitik.

TERCEME-i HALLER :

Burad.a dort zatm terceme-i halinden bahsedecegiz :

I ) Mevzuu bahsimiz olan hadisin ravisi Abdullah 1bn-i
Mugaffel-i Mi.izeni radiya'lliihu anh ni.ikaba-i Sahabedendir. Biat-1
R1dvan'da haz1r bulunmutur. lrtihal-i Nebevi'den sonra da Basra'da ihtiyar-1 ikamet etmiti.r. Kendisinden kirk dort hadis rivayet
edilmitir. Buhari ile Muslim dort hadisin rivayetinde ittifak,
hirer hadisi de miinfefiden rivayet etmilerdir. 1bn-i Bi.ireyd'in,
Said 1 bn-i Ci.i beyr'in sahib-i tercemeden rivayetleri vard1r.
Hicret'in elli yedinci ve bir rivayette altmilfiCl salinde \'efat etmitir 3
1

Halebi-i Kebfr, e1 musemma bi' l-gunye.

,;')!..., ~;1 ~ 1 ...IS"'~~ . >)I... ~ 1 ~ 1 j) ~~ : ti_.J

"-::4

.:il l

J. . .

[ J_;l l j.t;.,. :..t, .:il l ~ .y- ..;J\.;..~1 , \JJ) . ; \..:.

3

.:il l

.:.J

J,_.J J L;
;,:JL.:JI .j JL;

Hulasa: 185.

F. : 11

- - - - - - - - - - - - ----------

162 ABDULL..\M-1 M0ZENJ, UKBE B. AM1R ... '1~ HAL TERCEMELER!

2) Ukbe lbn-i Amir Ciiheni radiya'lliihu anh: fasih, hatib,

katib, Kitabu'llah'a vak1f ve a lim bir sima-yi Sahabidir. Z e he b i,
lbn-i Yunus'iin: Ukbe, kendi mushaflm kendisi yazm1tJr \'C
el 'an mevc'uddur, dedigini haber veriyor. Halife M u a vi ye tarafmdan U k be MJSJr'a ta 'yin olunmu, bilahare deniz seferine kuva-yi
bahriyye kumandanhgma ta 'yin edilmitir. S1ffin vak 'asmda M u aviye nezdinde bulunmutur. Kendisinden elli be hadis ri\ayet edilmitir. Bunlardan yedisinin rivayetinde B u h ar i ile M ii s I i m infirad
etmilerdir. Kendisinden Cabir, lbn-i Abbas, Kays lbn-i
Ha~im ve daha bin;ok zevat-1 Tabii riva.yet etmitir. tbn-i Yunus
tarih-i vefatmm elli sekiz senesi oldugunu haber \ermitir 1
3) Mersed lbn-i Abdullah, H1myeri ve Yezeni'dir. MJSJr'm
en benam fukahasmdand1r. Amr lbn-i As'dan, Ukbe ibn- i
Amir'den ve daha birtakim SaMbi ve Tabiin'den rivayet etmitir.
Kendisinden de Yezid lbn-i Ebi Habib, Ca 'fer lbn-i Rebia
gibi zevat rivayet etmitir. Doksan hicri yilmda vefat etmitir 2
4) Ebu Temim, Abdullah tbn-i Malik Cenani'dir.
Kibar-1 Tabiin'den ve muhadramundand1r. Asr-1 Saadet'te miisliiman
olmu ve Kur'an'1 Muaz ibn-i Cebel radi.ya'lliihu anh'den okumu,
ogrenmitir. Omer-i Faruk'un hilafeti zamanmda MJSJr'm fethinde
haz1r bulunmu ve orada ihtiyar-1 ikiimet etmitir. Asr-1 Saadet'i
idrak ettiginden dolay1 Sahabe'den addedenler de bulundugunu Zeh e b i Tecrid-i Sahabe'de zikretmitir 3
~air,

Bu
(vE

Nel
radiya' llii

Re~

:\amaz
degildir.
t dilir : J

~Iescid-i

RA.v1
1
2
3

Tu;kiretii'l-Hujjtiz: C. 1, S. 37 ve Huliisa, 127.

Huliisa: 318.
A;,mt: C. 3, S. 674.

Bu h
. c sai d
>Urada ~
h ususund

ERt

tatib,

Bu

BAB, MEKKE MESciDi

iLE MEDINE MESciDiNDE

( VE MEsCiD-i AKsA'DA) KILINAN NAMAZIN FAZILETi

HAKKINDAKi HADIS-i ~ERiFLERi MUHTEVIDiR.

i~tir.

bia
i'dir.
mfm
ffiU,

~,

.J!..-

',.

.,

_,o..,

.; "'.,o,.J

J~,,..

~."'

.u.~l J. "' L$~::J l,,;r d.;~ .u.~: lS~ J o.;-!..;;;. u7- I ~ 604
0

.,

...~-.. ~l-..

.,

,,.

5j~j Jr~'l

inde
det'i
Ze-

,..

~ ,

.J ,

Jl~ )I J..!.;'l : Jl.i

~,

, ,

r-j...., J . ~,k.

TERCEMESi

Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem' den naklen E b u H ii r eyre

radiya' llahu anh' den ~oyle rivayet edilmi~tir :
Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem buyurmu~tur ki:
(Namaz ve ibadet it;in) hi<; bir mescide sefer edilmesi dogru
degildir. (Ziyade' sevab umarak) yalri1z ( ~u) ii<; mescide sefer
edilir : Mescid-i Haram, Mescid-i Resul ( aleyhi's-selam) ve
. Mescid-i Aksa.
IZAHI
RAviLER, Riv AYETLER:

Bu hadis-i erifi, Muslim ile Ebu DaYud, Hac bahsinde,

Nesai de Salat bahsinde rivayet etmilerdir. Buhari bu hadisi,
burada Mekke ve Medinc mcscidlerinde kilman namazm fazileti
hususunda sevketmitir ki, bu cihet aagtd~ bizim i<;in medar-1 ihti-

. . . - - - - - - - - ------------

164

MESACiD-i SELASEDE KILINAN NAMAZIN FAZILETi

cac olacakt1r. Hadiste Haremeyn mescidlerinden baka Mescid-i .

Aksa'da mqkur iken babm unvamnda bunun imam-1 Buhari
tarafindan birakilmasi, Sahih-i Buhari metninde Mescid-i Aksa i<;in
mii~takil bir bah a<;masmdan dolayidir. Miiellif Z e bid i tarafmdan
bu bah, ihtisar i<;in Tecrid'e almmad1gma gore, buradaki unvana
Mescid-i Aksa'nm ilavesi icab ederdi. Bu noksam, babm unvamm
terceme ederken kavs i<;inde gostererek telafi ettik.
Buhari'nin bu Ebu Hiireyre hadisinden baka Ziyad ibn-i
Ebi Siifyan'm kolesi Kazaa vas1tasiyle Ebu Said-i. Hudrl''den
de bir rivayeti vard1r ki, bu rivayet ~bu Hiireyre hadisinden fazla
daha ii<; hiikmii ihtiva etmektedir. Kazaa demitir ki : Ebu Said-i .
Hudri radiya'lliihu anh'in Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'den
dort ey rivayet ettigini iittim. Dogrusu bunlar bana hem hayret,
hem .meserret bah etti. Resul-i Ekrem buy].lrmutur ki: 1) Zevci
veya bir mahremi kendisiyle beraber bulunm1yan her kadmm iki giinliik mesafeye sefer etmesi dogru degildir. 2) Ramazan bayramm~n ilk
giinii ile Kurban bayrammm dort giiniinden ibaret olan, Ramazan
ve Kurban bayram1 giinlerinde oruc tutulmaz. 3) iki namazdan sonra
da namaz k1lmmaz : ( Birisi) sabah namazmdan sonra giinq dogup
yiikselinceye kadar, (obiirii) ikindi namazmdan sonra giinq batincaya kadar. 4) Namaz kilmak i<;in U ii<; mescidden baka hi<; bir
mescide sefer edilmez : Mescid-i Haram, Mescid-i Aksa, bir de benim
mescidim 1 .
Buh ari E bu Said hadisini burada muhtasar zikretmitir.
Yalmz Ebu Said Hazretlerinin on iki gazada Resul-i Ekrem'in
maiyyet-i seniyyeleriride haz1r bulundugunu bildirmitir. Terceme
ettigimiz bu mufassal metin, Hac ve Savm bahislerindeki tahricine
aiddir ki, tercemesi, Ceza-i Sa:yd babmda (884) numara ile gelecektir.
Mevzuu bahslmiz olan Ebu Hiireyre hadisinin Ahmed

b n-i Ha1
drya' lliihu
Ebu J
t avdet e<
r den geldi
digini soylc
ztme;::den ev
alla' lliihu t
t er etmeyin
M iisl :
fa edilir."
acnaleyh
dair bir hi
Licce t old
al edebilir
1ldugunu

LuGA'
Had is
rden kin
dati nefi<
.ik1' olar
diye nehi
duguna d<
Nehi<
ildiriyor
urette sal
d en IatiJ
.. ten nel
~ka mesc

1 t:.J4 ..:....1S: u- ~I ..si.; .>.;.~>.JI -1: ..... \~1 .:;_,../:" : J\i . ~4j J_,.
~;; .:_.&4-:-.J..i ~.,)II ~Y.. ;\)1 )l_; )I : Jt; ._;:.A.iT., _;4~t; (..-., 4).. ~I J. . . ~I Jy.; ,y
r~l .(,..! : .P.j"J\.,.. -~"! o')~ ..... )I., <..S""...;)I I ., .;k..A.II : ~ Y., .j i _,...., )I ., . i .-.:. r... .; .,:, .,1
iiJ~I.L:-_. : .1~l_. 4~')\~ Jl ~ I J~)IJ..-!.j)l., ._,..J;.; ~ _,....JI -l"!.J v-.!.llc:ikj ._;...
[ ~L. .:t.l ., JL-iJI., .5.l..;JI .J o:.>l;.,.!.JI .I.,J] . ->.L:--- .J ..s-4;)11 -1':'-.,

* J,l_,,.., .I;JI
['\A v"'

0~

J.:i., . 4--_,:A.. t..lS'"

4.fll ~.JI., .>I) I J

r ~: ~&.] <:JWIL~ I .;~ .0L::.4..- ~ I J. ~l,_j

J_,.

....:.LAJ4

~_,...)1 1 J.l

~;;

J.:i., ../:.

- ' .... y .J ~

_.;J .u- 1 . 1

~~ )I J '
~ J.:i .J

~EDD-1 RIHAL HADISiNtN R!VAYET TARIKLARI

cid-i
hari
ic;in
ndan

ilk

165

!bn-i Hanbel ile Bezzar ve Taberani taraflarmdan Ebu Basra

radiya'llahu anh vas1tasiyle suret-i sevki U izah1 ihtiva etmektedir :
E b u Basra bir kerre namaz kilmak ic;in Tur-1 Sina'ya gitmi
ve avdet ede-rken Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'e kaVUffiUtU. Nereden geldigini Ebu Hiireyre'nin sormas1 ve onun da Tur'dan geldigini soylemesi iizerine E bu H iireyre demitir ki : "Eget Tur'a
gitme;:;den evvel seninle gorii~miii olsaydtm, hif gitRleZ idin. r;unkii Res ulull ii h
salla'lliihu aleyhi ve sellem: vf mescidden b~ka mescidlere (namaz ic;in)
sifer etmeyiniz ! .. ;' buyurdu, bu~u kulag1mla iittim 1.
M iislim'in bir rivayeti : ".1.>:-L ~">'; Jl J~ )1...;.; =Of mescide sefer edilir." suretindedir. M ii s I i m'in bu rivayetinde hastr yoktur. Binacnaleyh bu iic; mescidden baka mescidlere sefer edilmenin tnen 'ine
clair bir hiikme de delalct etmemektedir. Yalmz aded -rnefhumunun
hiiccet olduguna tarafdar olanlar, Miislim'in bu rivayeti ile de istidlal edebilirler. Fakat iilemanm Ciimhur'u, aded mefhi:1munun hiiccet
oldugunu kabul etmemilerdir.
LuGAvi BiR izA.H :

up
tmbir
mm

me
tir.
ed

Had isteki ( Iedd-i rihO.l), deveyc yiik baglamak demektir. V e seferden kinayedir. Bu cihetle edd-i rihali sefer ile terceme ettik. (La)
edati nefidir. Nehi ma'nasmad1r. Biraz once Ebu Basra vas1tasiyle
vakl' olan rivayetin cemi' sigasiyle : ( Jt>.)IIJ.<.!.; ':J = Sefer etmeyiniz)
diye nehi suretinde bulunmas1 da edat-1 nefyin nehi rna 'nasma olduguna delil olabilir.
Nehiden nefye uduliin bir niiktesi olmak iizere arih Ayni Unu
bildiriyor : Bu iislub-u beyanda mesacid-i selase ziyaretirie en belig
surette samii tevik ve bunlardan baka mescidlere ihtiyar-1 seferden
d~ en latif bir ekilde men~ ve tahzir vard1r. Taber ide nefyin, sara
haten nehiden daha belig oldugunu bildirerek : "Bu hadis-i Ierifte
baika mescidler ifin ihtiyar-t sefer etmek dogru olmadtgt ve en dogru hareket,
1 ~ .;..1~1

J..l ,j : Jt1; ,;_,J.JI ,:;- .l'='"_,~ _, ; Jj' l!l jl ._;I .s)J..JI ; . ~I .y

.:ilf J_,..,; .:-.r- Jl .;..1.0::) l. ji.; .JI chi ..!.1:5".;~1 _,J : Jli . "':; ..:...:1..., 'j_,J.JI ,:;- : Jli
Jli J ~I oiJ;] . ( ~.t~.l -l>:-L. 4.~":>\~ Jl )II J~ )I IJJ..!.j '}) : J_,~
J ~:1&. .:ill J....
. .r 'i j .Jl,~l...,. ._,!1 J y .s;lAAJI ; r ! ~I ~. ; ;A! : ....-:.UI JL; [ ..:...l.i~ d.:._.-I JL"='".;
4-=~ J:i J <.l..ill .l~l ~ . ch.,.. ~I JL; J; _r.a! ~I~. ~ J:i J J:.,.. ;r ! ~I ~I J

t--

. r-'ii _,. JJ'il

166

. BU HADiSTEN MUSTEFAD OLAN HUKUMLER

iif mescidi ;::iyaretten ibaret bulundugu ta'lim buyurulmuJ oluyor" diyor ki,
biz de tercememizde buna iaret ettik.
Hadis-i erifteki istisna, "Miiferrag" d1r. Bu nevi' istisnalarda mi.istesna minh, biiti.in iimuliyle melhuz \'e mukadder bulundugundan
tercememizde bu i.imuli.i de gosterdik.

De,:

$U

FIKHI HUKUMLER :

Bu hadis-i erif ehl-i hadis ile fukahanm, i.izerinde en c;ok tevakkuf eyl.:digi hadislerden birisidir. ihtiva ettigi ahkam i 'tibariyle bir
bak1ta pek sade ve basit gori.ilmeklc beraber hakikattc mi.iteaddid
cihetlerden miitehalif nokta-i nazarlar i<;in mecal-i ictihad olmutur.
Bu muhteliffikir ve nazarlan ilmi bir tasnife tabi' tutarak her birini
aid oldugu kadro dahilinde mi.italaa ve bu suretle okuyuculanm1Zm
fikirlerini teetti.itten s1yanet etmeyi muvaf1k bulduk.
Bu hadisten mi.istefad olan ahkam evvela U i.i<; esasa aynhr :
1) De; mescidin sair mesacid ve mea hide fad1l ve ri.icham, 2)
Mesaciq-i selaseye sefer edilmenin mqruiyyeti ve bunlara sefere tergibi mutazammm bulundugu, 3) Bu ii<; mescidden bakasma sefer
edilmenin menhi oldugu.
EvvELA : De; mescidin obi.irlerine ri.icham, hadis-.i erifin sarahati muktezas1 bulundugundan bu babda i.ilemanm ittifak1 vard1r.
Yukanda bildirdigimiz vechile Bu h ar i'nin hadisi suret-i sevkine clair
unvam da bunu nat1kt1r. Binaenaleyh muhtac-1 tafsil degildir. Yalmz
bu iic; mescidin kendi aralarmdaki derece farklan vard1r ki, bu da
Ciimhur-i iilemaya gore hadis-i erifteki tertib vechile Mescid-i Haram, efdal-i mesaciddir. Bunu ta 'kiben Mescid-i Medinc gelir. Mescid-i Aksa da Mescid-i Medine'yi ta 'kib eder. Bundan sonra tercemesi
(6os) inci olarak gelecek olan ( $u benim mescidimde kzlznan bir nama;:.,
Mescid-i Haram miistesna olmak ii;::ere obiir mescidlerde kzlznan bin nama;::dan hayzrlzdzr) mealindeki hadis-i erifte Medine nlescidinin Mescid-i
Haram'dan baka mescidlere fazilet vc ri.icham bulundugu bildirilmitir. Yalmz bu rivayette Mescid-i Haram ile Mcscid-i Medine'den
hangisinin digeril'le ri.icham oldugu bildirilmemitir. Bunu da Ahmed
f bn-i Han bel'in, N es a i'nin ve daha bakalarmm Siinen'lerindeki
rivayetlerinden ogreniyoruz. Bu rivayette Mescid-i Haratn'm yi.iz
bin ve Mescid-i Aksa'nm bq yi.iz namazdan hay1rh oldugu haber \Trilmitir ki, bu haber, Mescid-i Haram'm Medine mescidine ri.icham
bulundugunu nat1kt1r.

Her
r unla be

~rhi' s-se~

id-i Ah
mdan d1
re me' j
1'minl\
d .lemele1
~ud

1\yenin
.. . d l
:ur-1 !
1ab-1
mcleriyl1
; nib-i I

yJ

SA~

da J
m 1ktez4
. ih dl
Sii
!'lra G
nra k
tl'thiyc
maz
r n oln

H2

e_y m
a -z ka

' A
2

- "~ \

---

-~) I

..,~ ..:'

,:.J.....

0<; MESC1D1N DtGERLER1NE SEBEB-1 RUCHANLARI

167

Dc;:

MESciDiN DiGERLERiNE SEBEB-i RUCHANLARI :

Her iic,:iiniin enbiyalar yediyle te 'sis edilmi olmaland1r. Buunla beraber Mescid-i Haram, lbble-i enamd1r. Mescid-i Resfd
;/e_rhi's-seldm takva iizerine miiesses olan rna 'bed-i Nebevi'dir. Mesid-i Aksa da iimem-i salifenin k1blesidir. Mescid-i Haram'a uzakh,mdan dolay1 da Mescid-i Aksa denilmitir 1. Bir scbeb de bu mescidere me 'mur birtak1m melekler bulunup bunlarm1 buralara gel en
mii 'minlerin aralannda doniip dolaarak haklarmda hay1r ve saadet
dilemeleridir.
~u da iibhesizdir ki, buralan ziyaret etmek, insana millet-i islamiyyenin ululanm yada vesile olur. Bir de bu mescidlerin umrim,
eair-i dini -ta 'zim ve Kelimetu'llah'1 ilad1r. Bunlann umram ise as-
hab-1 yasar mii 'minlerin aktar-1 alemden buralara gelip ziyaret etmeleriyle miimkiindiir. Bu miihim gayenin te 'mini ic;in bu iic,: mescid,
canib-i Risaletten digerlerine tafdil cdil~itir de denilebilir 2
SA.NiYEN : Bu iic,: mescidi ziyaret ic,:in sefer edilmenin merftiyyeti:
Bu da me\"ZliU babsimiz olan Ebu Hiireyre hadisinin sara.hati
muktez~smdand1r. Hakim' in Sahih'inde rivayet ettigi U haber-i
sahib de bunu te 'yid etmektedir :
Siileyman aleyhi's-seldm Bey~-i Makdis'in binasm1 bitirdikten
sonra c en a b -1 H a k'tan iic,: dilekte bulunmUtllf: I ) Kendisinden
sonra kimseye miiyesser olmtyacak bir miilk ve saltanat, 2) Hiikmii .
ilahiyc muvaf1k bir hiikmii kaza kudreti bahedilmesi, 3) Yalmz
namaz kt!mak ic,:in Mescid-i Aksa'y1 kasdedip gelenlerin mazhar-1 gufran olmast 3 , vesilc-i gufran olan her ey ise mqru'dur, mergubdur.
Hadisin alt tarafmda Resul-i Ekrem'in : "Cendb-t H,ak,
Siiley mdn'a bunlardan _iki evvelkileri vermi~tir. Vfiincii niydz.tmn da maz.har-z kabul olmasznz temenni ederim" buyurdugu rivayet edilmitir.
I A_yni: C. 3, S. 682.
" Huccetii'llahi'l-btiliga : C. 1, S. 153.
a
U) : J L; ;.- .J :.1~ .:il l J ..... .:il l J _,.....! ,y l-,~~ .:il l <.S;,..! J,r J . .:il l --~~~ :.:~
,_:d~~ l~ .J....,
.. .. .J \ : l~;\~ J~
. ..... . )... ..:il I JL u ... -L<ll _:....,
... ,;.;.,. \,; -:;\-!1 \r -~
... ~._, I ~ """'. . .J\...J_
..

C)

uz
em

;-:- J> )'I ) ;;\.....JI ~'I .!.;J ~ ~ I ~-1 1 I.U Jt~ ~ ..; I _, .-~.., :: ~ ~ ...s"-:>~ ~~ L(l .J ~
~I .J~) .J lflk~ l ..1-'.! ~:j,~l l. l : tl... .J J~ ..:il I j ..... .:il l Jy..J J L.<.; . 1 ,;.-~ J _, i .J:)" ~j~ :.:

j .J l,~ _:_.,_ I

<.c___;> ;y_ I.J l ..k..iUI.J :;~ l .:_~I .J JL-;JI .J ..~;- I , I.J J ( :;:!L:JI c,sb l ..li .J.JS:::'.
._,..:-"~.:JIJ '-:-::~ ;1\ j U.S::"] .J <i<- ~~ J hJ...r;; j <- c:> J t;.J l h,:;. J .Jl.l f' l!.I .J '.-<::"':>
[ n' u-"': <.5..!..\:.....11
J

BA~KA MESCIDLERE SEFERIN HIKMET-t

168

MENt

~eyhii'l-1slam 1bn-i Teymiyye, Mescid-i Aksa'y1 ziyaretin

meruiyyeti hakkmda yazd1g1 miistakil bir risalesinde Hakim'in
Sahh'indeki bu rivayeti naklettikten sonra bu ziyaretin yalmz ibadet
ic;in ihtiyar edilmesini kayd ii izah ederek diyor ki : Mesacid-i selase
' ziyaretlerinde niyyeti .halisa matlubu ari' oldugu ic;in ibn-i Orner
radiya' lliihu anhuma Mescid-i Aksa'y1 ziyarete geldiginde mesciddc
namaz k1lard1. Ve hie; bir C)' ile megul olmay1p b~r yudum su bite
ic;meden geri doriup giderdi. Bu ahbar-1 sahihaya istinaden namaz,
dua, zikru'Wih, k1raet-i Kur'an, i 'tikaf gibi ibadat-1 merfla ifas1 ic;in
mesacid-i selaseye sefer edilmesi emr-i miistehab oldugunda iilema-yi
Muslim in i ttifak etmilerdir.

SA.Lis:EN : Sair mesacid vc meabide seferden nehyedilmesi ve bu

nehyin hikmeti \'e h~dudu :
Seyr ii sefer nefse'l-emirde bir emr-i miibah oldugundan bu iic;
mescidden baka mescidlere sefer ihtiyarmdan men' edilmesi elbette
bir sebeb ve hikmete mcbni olacakur. Muhaddis-i miidekkik ~a h
Veliyyu'llah-i Dehlcd diyor ki: Cahiliyyet devrinde akvam-1
cahile kendilerince ayan-1 ta 'zim gi:iriilen mevazn ziyaret ic;in edd-i
rahil ederek bu ziyaret ettikleri makamlarla teberriik kasdederlerdi.
Bu ise Allahu Teala'nm gayri bir Hmiye ibadete zeria ve vesiledir,
eair-i diniyyeyi tahriftir. -Res u 1- i E k rem salla' lliihu aleyhi ve sellem
dir-i diniyyeden olm1yan bu nevi' ziyaretlerin eair-i diniyyeye kaflmamas1 ic;in bu kap1y1 kapam1tlr. Bana gore hak olan evliyau'llah'dan her hangi bir velinin mahall-i ibadetini ve kabrini ziyaret ic;in,
Tur-1 Sina ic;in ihtiyar-1 sefer etmek kamilen menhi olmakta miisavidir. "Alliihu a'lem" 1
Dehlevi'nin nehye sebeb olarak dermeyan ettigi bu miitalea
ile vas1l oldugu netkenin saha-i iimulii <_;:ok gcnitir. . Halilii'rRahman gibi meahid-i enbiyanm ziyaretlerine kadar uzanabilir.
Bu sebeb ve bu vasi' net ice ile De h levi tamamiyle ibn- i T e ymiyye'nin bu babdaki efkar ve ictihadm1 terenniim ctmi bulunuyor
ki, aag1da eyhii'l-1slam'm bu ictihadm1 tedkik edecegiz.
Bir bak1mdan hadis-i erifteki istisna-i miiferrag da nehyin bu
umum ve iimuliinii gosterir. istisna-i miiferraglarda miistesna-minh
biitiin iimuliylc mukadder ve melhuz bulundugundan, burada miis1

Hiiccetu' lliihi' l-btlliga: C.

1,

S.

1 53

Ct!!\lH

olan b
c:t ic;in s

nml'
obiir

und.nda1
am. he
ede bu
olan (6o
r mescid
t ic;in I
mescide
idler bi
ik hakk
nezredil
belki m

nefi, faz
'tmzaya go
~ 1 nefsine n
diste nch)i
dlere sefer
rih 1bn-i

rzu eder df
hakkuk eU
bOyle suleha
imam101 rak gidil
t>ndi meml
. udiis mesc

CuMHCR-1 ULEMAYA GORE BU NEHY1N MuTEALLAKI

169

na olan bu i.ic; mescidden baka hie; bi1 mescide, hie; bir mehede
"varet ic;in scfer caiz olmad1gi mi.istefad olur.

c bu
u i.ic;

ea
'r-

lr.

yr
u

CuMHtTR-I ULEMAYA GORE BU NEHYiN MOTEALLAKI: Bu i.ic; mescdk obi.ir mescidler arasmda fazilet farki bulunmas1 ve obi.ir mesHilerin faziletcc mi.isavi derecedc ulmalandir. Bu hadisin babmda
mam-1 Buhari bu noktaya iarct ederek: "Bu btibdaki hadislerin sevki,
t\iicid-i seliisede kzlznan namii;::larmjazileti hakkznda oldugunu" bildirmiti.
Bu unvandan hein mesacid-i selasedeki ibadetin obi.irlerine fad! i.i
cham, hem de obi.ir mescidlerdc edilen ibadctlerin faziletce mi.isavi
ierecede bulunduklanm ogreniyoruz. Tcrcemesi bundan sonra geleek olan (6os) numarah hadis-i Crifte de pl!l cihet izah edilecektir.
bi.ir mescidlerde edilen ibadetler faziletce mi.isavi olunca, namaz ve
badet ic;in kendi bcldesinin mescidini btrakip uzaktaki her hangi
bir mescide sefer Ye meakkat ihtiyar etmek elbette dogru degildir.
~1escidler hirer beytu'llah olduklanndan ibadet ic;in birisini digerine
ta.fdile hakki.mtz yoktur. Bu cihetle Ci.imhur-1 i.ilema boyle bir nezr
1c;in nezredilen mescid ve mehede kadar edd-i rahle li.izum olmad1gm1, belki memleketi mescidinde nezrini eda etmek kafi bulundugunu
bildirmilerdir. Bu noktalan tenvir ve izah ic;in i.ilemanm bu babdaki
nokta-i na:zarlanm bervech-i ati naklediyoruz :
Neve vi, Ci.imhur-1 i.ilemadan naklederek diyor ki : hadisin
rna 'nflSl; bu mescidlerden baka her hangi bir mescide ihtiyar-1 sefer
etmekte bir fazilet yoktur, demektir. Yine boyle 1bn-i Melek de :
Bu nefi, fazilet-i tammeyi nefidir, diyor. ~arih 1bn-i Battal da:
"Ulemiiya gore bu had is, mesacid-i seliiseden baJka bir mescidde namaz kzlmqyz nefsine nezreden kimse hakkwda viirid olmuJlur" diyor ki, bundan da
hadiste nchyin nezre mi.iteveccih oldugu ve binaenaleyh baka mescidlere sefer etmeyi nezretmek mu\'flfik degildir, demek oluyor. Yine
arih ibn- i Batt al diyor ki : Bir kimse sulehanm ,.e ashab-1 takvanm bulundugu bir mescidde teberrQken ve tetavvuan namaz kllmak
arzu eder de bu arzusunu yaya veyahut binitli olarak nezirsiz gidip
tahakkuk ettirmek isterse bu da mi.ibaht1r. Ve hadis-i erifteki nehi,
boyle suleha mescidine gitmege mani degildir.
imam-1 Malik rahimehu'llii.h demitir ki: Yaya degil, binitli
olarak gidilebilecek bir mescidde namaz kilmay1 nezreden kimse,
kendi memleketi mescidinde nezrini ifa eder. Yalmz Mekke, Merline, .
Kudi.is mesCidleri boyle degildir. Bunlarda namaz k1lmay1 nezreden

iMAM-! MALiK'i~, H.-\TTABI'!';iN F1KiRLER1

Iio

E1MM

kimsc 1\lll buralara gidi p nezrini yerine getirmek borcdur. i ffi a ffi -1
M a 1i k'in bu fetvasmdan da mesacid-i selaseden baka mescidlerde
ibadet ctmck i<;in nezredilirse bu nezrin miin 'akid olmad1g1 ve edd-i
rahli m(~eib bulunmadJgi anlaIhyor.
N c'" c.d de bu nokta-i nazan izah ederek demitir ki : Bir kimse
bu ii<; inescidden baka her hangi bir . mescidde namaz kilmayi ve
yahut her hangi bir hay1r ilcmeyi nezreder ise nezrini oraya gidip
ifa laz1m gelmcz. Sair mescidlerin yekdigerinc fadl ve riichanlan
bulunmad1gmdan nezrini hangi bir mescidde eda ederse kifayet eder.
Bu hususta Leys ibn-i Sa 'd'den baka, seleften muhalefet eden bir
kimsc bilmiyoruz. Lcy.s, nezrc \efa vacibdir, demitir.
Hat tab i'nin 1 bu babda fikri daha vaZ1ht1r. Sahih-i Buluiri'nin
ilk arihi olmak gibi biiyiik biqerefi haiz bulunan Hat tab i diyor ki :
"la tiiJeddii" kelimesinin lafz1 haberdir, rna 'nas1 icabd1r. V c kendisi
ile teberriik olunan buk 'alardan birisinde namaz kilmayi nezre miiteveccihtir. Binaenaleyh bu ii<; mescidden baka kendisi ilc teberriik
olunan mesacid-i enbiya aleyhimii's-selam'dan birisinde namaz k11maYJ nczreden bir kimsc i<;in nezrini yerine getirmek vacib degildir.
Boyle bir nezr iizerine bu uzak mesafelere gitmege liizum da yoktur.
Nezreden kimse muhayyerdir : dilerse gider, nezrini nezrettigi buk'ada, makamda ifa edn, dilerse hi<; gitmeden kendi beldt>sinde nezrini
yerine getirir.
1 Hattabi, imam Ebu Siileyman Ahmed ibn-i Muhammed ibn-i
ibrahim'dir. Liibbii'l-Liibtib'da EbLI Siileyman'm Orner ibn-i. Hattab radi.ra'lltihu anh'e, yahut karde~i Zeyd'e, yahut ceddi Hattab'a veyahut da Hattabi'ye
nisbet edildigi bildiriliyor. K;'s ta I ani de Hat tab i'nin Buhtiri ~erhi, Iatif niikteleri
ve k1ymetli mes 'eleleri muhtevi giizel bir ~erhdir, diyor. Sahib-i tercemenin Bu har i
~erhinden ba~ka .\1edlimii's-Sijnen, i'Ldmii's-Siinen, Garibii'l-Hadis namlannda i.i~ miihim eseri daha vard1r. Garibii'l-Hadis'i de Sahihi Buhdri ~erhi gibio kendi mevzuunda
ilk yazt!an ii~ miihim esetden birisidir. Diger birisi Garibii'l-Hadis fenninin ilk miiellifi bulunan Ebu Ubeyd Muammer i bn-i Miisenna'du ki miiellifi iki yiiz on
tarihinde vefat etmi~tir. Obiiriisii de Dineveri* Ebu Muhammed Abdullah
ibn-i Kuteybe'nindir. ibn-i Kuteybe'ni.n tarih-i vefatl da iki yiiz yetmi~ alt1
hicret tarihidir. Hatt5,b1, Garibu'l-Hadis'indc Ebu Obeyde ile Kuteybe'nin
meskk-i tahrirlcrini . takib etmi~tir. Kendisi de ii~ yiiz seksen sekiz tarihinde vefat
ctmi~tir.
[ KeJfii'z-,(umln'clan hulasa cdilmi~tir.]

.r-S::~ uyl.<ll __i .J G~.-5" .J Jl..\!1 ::-": ...; \ <.>..l.,-:..U.J U~ ~I .J>t).;

. Ml

:.J~.U\

~)\~ C:'.>~J .J.JI c:::A~ y~I...,..Jj.J JIJJ\..rS::~ u-.>l.<JI JJ Ji.UI

Yine H
ma edd-i
m'in Mes '
d-i rihal
mek de ki

Mesacic
b oldugu
minin ittifi
meyi nezrl
gil midir?
uriisii me
hmed il:l
rd1r. EbO
Bunlar, Bul
ie hadis]

'Kim ki Al
rm ki, Alta~

uyurmutU

imam
adem-i viic
hususunda 1
Teala'ya ta
acib olmal
iktiza eder.
hac, umre'
dcibat-1
obiirlerinin
umreden bz
yalmz Mes~
.Mescid-i H
i 'tikaf nezri
l

.lil~

Feridun ERTUGRUL
Kitapl1g1
EtMME-1 ERBAA'NIN NEZ1R HAKKINDAKI ]CT1HADLARI

171

Yine Hat tab i diyor ki : Bu ii<; mescide gelince, Mescid-i Haram'a edd-i rihal hac ic;in, umre ic;in farzd1r. Sonra Resul-i Ekre m'in Mescid-i ~erifine kendisinin hal-i hayatmda hicret maksadiyle
edd-i rihal edilirdi. Binaenaleyh Mescid-i Neb i alryhi's-selam'a sefer
etmek de kifayeten vacibdir. Beyt-i Makdis'e sefer de bir fazilettir,
miistehabd1r.
EiMME-i ERBAA HAZARATININ NOKTA-i NAZARLARI:

Mesacid-i selasede ibadet ic;in ihtiyar-1 seferin bir emr-i miistehab oldugunda eimme-i erbaa hazaratmm ve biitiin iilema-i Mtisliminin ittifak1 vard1r. Yalmz bu tic; mescidde namaz kilmayi, i 'tikaf
etmeyi nezreden kimse ic;in nezrine vefa etmek vacib midir? yoksa
degil midir? bu noktada ih tilaf edilmitir. Bu babda birisi miisbet,
obiiriisii menfi iki rivayet menkuldiir. imam-1 Malik ile imam-1
Ahmed ibn- i Han be 1 bu nezrin liizum ve vucubuna kail olmulardir. Ebu ish~k-1 Mervezi de bu liizumu ihtiyar etmitir.
Bunlar, Buhari'nin Sahih'inde tahdc ettigi bervech-i ati Hazret-i
Aie hadisi ile ihticac etmilerdir. Resul-i Ekrem Efendimiz:
"Kim ki Allah' a, tdat etmryi nezrederse, nezrini ifa ve Allah' a itdat etsin,
kim ki, Allah' a dsi olmayz nezrederse, nezrettigi ma 'sz_yeti irtikdb etmesin !"

buyurmutur 1

bn-i
radi-

bi'ye

imam-1 Ebu Hanife ise, boyle bir nezrin mutlak surette

adem-i viicubunu kabul etmitir. E b u Han ife Hazretlerinin nezir
hususunda kabul ettigi esas _ udur: N ezir; bir eriJ.r-i mefUU Aliahu
Teala'ya ta'zim kasdiyle iltizam etmekten ibaret oldugu ic;in nezrile
vacib olmak ic;in nezl'edilen cy'in vacibat-I er'iyyeden bulunma,si
iktiza eder. Binaenaleyh Ebu Hanife'ye gore namaz, oruc, sadaka,
hac, umre'ye nezredilebilir. Ve bu nezredilen eylerin cinsinden
vacibat-I Cr'iyye bulundugu ic;in nezrolunan namazm, orucun, VC
obiirlerinin ifasi vacib olur. Fakat bu vacibat-I Cr'iyyeden hac ile
umreden bakalanmn edasi bir mekan ile mukayyed olmad1klan ic;in
yalmz Mescid-i Haram hakkmda nezir muteberdir. Ve yalmz nezr ile
Mescid-i Harama edd-i rahl edilir. Hatta Ebtl Hanife'ye gore
i 'tikaf nezrini ifa etmek de -i 'tikafm kendi mezhebince orucla sahih
I

.:1.u1

.il l ;.s-: .J I .J.li ,:yo .J .....!.)> .il l t:k: .J I .J.li .:_... t"".J "'::k .ill J..... .il l J__,...J Jt;
[~.il l ~.J ;.:.;~.&. ,y- .J.WI.J .Jl..:_)'l ..,., L~ ~ <.S.J~I oi.J.J] . 4....-..: ':ll;

172

EiMME-1 SELASE; EBU YUSOF, MUHAMMED'iN MEZHEBi

olmasmdan dolay1_:_ vacibdir. i'tikaf hakkmda imam-1 Malik'in

ve bir rivayette Ahmed ibn-i Hanbel'in mezhebi de boyledir.
imam-1 Mafik ve Ahmed'e gore menzuruh vacibat-1 er'iyyeden olmasqart degildir. Fakat kendisi ile istidlal eyledikleri Hazret-i
Aie hadisindeki taatin de me'muriin-bihi er'i ma'nasma hamline
bir mani yoktur. Bu haldc H azre t-i Aie hadisi, 1mam-1 E b u Hanife'nin nokta-i nazanm te'yid eder ve Malik ile Ahmed hazaratmm nokta-i nazarlan bir da 'vay1 mticerred halinde kahr.
imam-1 ~afii'den nezir mes'elesinde iki kavl nakledilmitir.
Birisi BiiveytP rivayetidir ki, bu rivayete gore, im'am-1 ~afii de
Malik ve ibn-i Hanbel gibi nezrin vticubuna kail olmutur. Obtirtisti imam-1 ~afii'nin (El-Vmm) nammdaki kendi eserinde mazbut
alan ictihad1d1r ki, .bu da imam-1 Ebu Hanife'nin ictihadma muvafiktlr. El-Vmm'de imam-1 ~afii; kendisine fariza-i hacCin taalluku
cihetiyle Mescid-i Haram hakkmdaki nezr 'i<;in Cdd-i rahlin vticubuna ve Mescid-i Medine ile Mescid-i Aksa'da ifas1 nezredilen ibadet
i<;in edd-i rahlin adem-i vticubuna kail olmutur.
imam-1 Eb'u Yusufile imam-1 Muhammed'in bu babdaki
ictihadlan da boyledir. Hatta Mescid-i Haram, Beytullahi'l-Haram,
Makam:1 ibrahim gibi hususi tabirlerle oldugu gibi (Harem veya
Mekke'ye meyetmek, uzerime vacib olsun) diye nezrede.n kimseye de
Eimme-i Hanefiyyenin ittifak1 ile bir hac ile umre vacib olur.
Hulasa : Hac ve umre i<;in Mescid-i Haram:a gitmeyi nezreden
bir mti 'mine nezrini ifa etmek tizere Mescid-i Haram'a edd-i rahl
etmesi, eimme-i erbaamn icma1 ve tilemanm ittifakl ile vacibdir 2
ibn-i Munzir 3 : Haremeyn hakkmdaki nezrin vticuburiu,
Mescid-i Aksa hakkmdaki nezrin adem-i vticubunu kabul etmi ve
1 Buveyt, babm musaggan olan buveyb vezninde MlS!r-1 ednada bir karyedir.
M1m'm imam ve fakihi olan Y us ii f 1 b n- i Yah y a B u ve y t i bu kariyedendir.
[ Kamus ve Liib. ]
2
Eimme-i erbaanm bu husustaki nezre clair izah ettigimiz mezahibi hakkmdaki ba~hca me'hazlerimiz : [ Umdetu'l-Kar' C. 3, S .. 683, lbn-i Teymiyye'nin
~edd-i rihal hadisi ~erhi : S. 53, 54, LiibO.bii'l-Menasik ve ~erhi : 46.[
3 lbn-i Miinzir Ebu ishak ibrahim ibn-i Miinzir Harami'dir.
Medine'nin kibar-1 tilema ve muhaddislerindendir. imam-1 Malik'den, ibn-i
Uyeyne'den, Ma 'n ibn-i Isa'dan rivayet eder. Kendisinden de Buhari'nin,
M tis li m'in ve diger eimme-i niuhaddisinin rivayetleri vardtr. Biitiin ehl-i had is,

NE
usta C

id-i Aks~
( nin Me
bir hadisi
Zeyntid
ttii' l-Kar'
r ki : Bu
IZ mesaci
en baka
- i lm i<_;in,
barekeyi,
nlardan ba
il degildi
anda bu ,
med ib
dr i radiy
rtiiilmiitii
rllem'in: "
lcasma nam1
ldirmiti. 1
'bu nokta-i
babda en

nda asrmm en

Alai" 1bn-i l

r. Esnevi del
rihinin ~eyhidi
n i. Usul-i hac
ir. Siiyutin'in
ehavi'nin "D
ufassal tercem

NEZ1R HAKKINDA iBN-1 M0NZ1R'1N 1CT1HADI

lik'in
ledir.
'iyyere t-i
mline
Hahaza-

mulluku
ucuadet
aki
am,
eya
e de
den
ahl
2

nu,
ve

173

bu hususta C a bi r radiya' lliihu anh'in U hadisi ile istidlal eylemitir :

Bir kimse, Resul-i Ekrem'e: Ya Resula'lliih! Cenab-z Hak, Mekke'nin
tthini miiyesser kzlarsa, Beyt-i Makdis'te nama;;; kzlmayz ne;;;rettim, demi~ti de
ts ul-i Ekrem; bu adama; sen namazzm burada ( Medine'de) kzl, diye
nab vermiJti". ( Ayn)

Fakat Resul-i Ekrem'in bu cevab1, Mescid-i Medine'nin,

. Iescid-i Aksa'dan efdal olmasma mebnidir. Medine'de bulunm1yan
.msenin Mescid-i Aksa hakkmdaki nezrini ifa vacib olmad1gma
( a b i r hadisi ile istidlal, nakiStlr.
Zeyni.iddin-i IrakP 'nin bu hadis-i erif miinasebetiyle
l"mdetii'l-Kiiri'de en miihim bir miitaleasma ahid oluyoruz. Iraki
vor ki : Bu hadisin en giizel bir mahmili vard1r ki, bu hadisten
lmz mesacide aid olan hiikmiin maksud olmasidlr. v e bu ii<; mesc dden baka hi<; bir meseide edd-i rahl edllmemesidir. ~u halde tah'1 -i ilm i<;in, ticaret i<;in, t~nezziih i<;in, suleha-yi iimmeti, meahid-i
ubarekeyi, ihvan ve yaram ziyaret i<;in ve mesacidin gayri daha
unlardan baka birt~k1m makas1d i<;in sefer etmek hadisteki nehide
ahil degildir. I r ak l'nin bildirdigi bu miihimme-i ilmiyyeyi nasd ki
kanda bu hadisin bir tarik-1 rivayetinde de gormiitiik. M iisned-i
\h med 1bn-i Hanbel'de tahrk olunduguna gore; Ebu Said-i
Iu dri radiya'lliihu anh'in yanmda Tur'a namaz kdmaga gidildigi
ori.iiilmiitii de E b u Sa 1d Hazretleri, Res u I u lla h salta' lliihu aleyhi
sellem'in: "Mescid-i Haram, Mescid-i Aksa, bir de benim ~u Mescidimden
a;kaszna nama;;; kzlmak iin sefer etmek miinasib degildir" buyurdugunu

ildirmiti. lmam-1 Buhari'nin bu hadisin babma verdigi unvam

a'bu nokta-i nazan te 'yid eder mahiyette bulundugunu bildirmitik.
Bu babda en menfi ictihid, Kadi Iyaz ile Hanabile'nindir.
'hib-i tercemeyi tevsik etmi~lerdir. Yalmz Ahmed tbn-i Hanbel, halk-1 Kur'an
es'elesinden dolay1 tbn-i Mi.inzir'i ho~lanmazd1. 1ki yi.iz otuz alh tarihinde vefat
m~ hr.
[ Hulasa: tg.]
1 Iraki Haf1z Ebi.i'l-Fadl Abdi.irrahim'dir. Rivayet ve dirayet husumda asrmm en yi.iksek bir simasidir. 0 devrin bi.iti.in ~i.iyuh u muhaddisini Si.ibki
Altli" tbn-i Kesir gibi kendisini sena etmekte uzun uzadiya mi.ibalaga etmi~ler
.1r. Esnevi' de Hafizi.i'l-asir diye tebcil etmi~tir. I rak i, Sahfh-i Buhtlr'nin iki bi.iyi.ik
.1.rihinin ~eyhidir. Hafi z Bedri.iddin-i Ayni, ve Haftz fbn-iHacer-i Askaa n i. Usul-i hadise clair Elfiyy e'si ile ~erhi ilm-i' dirayette yaz1lan eserlerin ~aheseri
ir. Si.iyutin'in Hiisnii'l-Mu}u2dara'st'nda 8tg tarihinde vefat ettigi bildirilmi$tir.
e havi'nin " Dav'-z Lami'" ile Hafiz tbn-i Hacer' in Mu'cem'inde lraki'nin
~lUfassal terceme-i bali vardir.
[ Fevaid-i Behiyye: 222.]

174

KADI IYAZ'IN iCTiHADI

Kadi lyaz diyor ki:

De;

mesciddcn bakasma scfer iltizam etmek, hadisteki nehyin

olarak haramd1r. ~Miilerden Ebu Muhammed Cubin'in ictihad1 da bOyledir. Fakat Neve vi, bunun yanh bir ictihad olduglJnu bildirmekte gecikmemitir. Hanabile'ye ge lince; bunlar da nezrin mi.in <akid olm1yacagma kail olmakla iktifa etmeyip keffaret-i
yemin laz1m old,1gunu iddia etmilerdir.
muktez~s1

SEYY

Mesi
orada M1
hu ale;hi
bahsediln
len bu dt
izah edi~
Res
triflerin
mezhebi
edilmitiJ
Aleyhi's-s
afdal-i t,
indinde
yakm biJ
gerek ic
bir mah1
terketm
Eimmesi
baz1 Ma

1 Bu
muteberi
veyahut "
hat1ra gel
denil.mesin
bu tabiri 1
diyor ki:
muvaf1k
tapzhr put
lerinin kab 1
z)'aret etti1
2

Bulak),

' '

ym
n'-

SEYY1D0'L,M0RSELIN SALLA'LLAHU ALEYH1

VE SELLEM't Z1YARET 1
Mesacid-i selaseyc Cdd-i rihal hadisi nerede mevzuu bahs edilirse,
orada Mescid-i N ebeYi ziyaretini ta 'kiben Res u 1- i E kr em salta' lliihu aleyhi ve sellem'in kabr-i Saadetlerini ziyaretin er'i vaz'iyyetinden
bahsedilmektedir. Gerek hadis ve gerek fiklh kitablannda i'ltizam edilen bu de 'b-i ilmiye tevfikan biz de mi.istakil bir unvfm ile bu ciheti
izah ediyoruz.
Resul-i Ekrem salla'lliihu ale)lhi ve sellem Efendimiz'in kabr-i
eriflerini ziyaret etmek mendubdur. Seleften, haleften Ci.imhurun
mezhebi budur. Bu babda bi.iti.in mi.isli.imanlann icma1 da rivayet
edilmitir. N end ile 1b n- i H i.i m am da icmaa kail olanlardand1r.
Aleyhi' s-salatii ve' s-selam Efendimiz'in merkad-i mi.ibarekelerini ziyaret,
afdal-i taat. \'e a 'zam-1 kuru bat buhindugundan eimme-i Hanefiyye
indinde mali vaz'iyyeti mi.isaid .olanlar ic;in ziyaret-i Nebi, vacibe
yakm bir emr-i dinidir. Fariza-i Hac'da oldugu gibi, gerek ferdi \'e
gerek ictimai, gerek hayati \'e gerek iktisadi emn i.i selamete mi.inafi
bir mahzur bulunmad1k<;a agniya ic;in ziyaret-i Neb i aleyhi' s-selam'1
terketmek buyuk gaflet w kat1 yureklilik addedilmitir. Baz1 Maliki
Eimmesi ise, ziyaret-i Neb i aleyhi's-selam'a vacibdir, demiler ve diger
baZI Maliki Eimmesi de sunen-i vacibden addetmilerdir 2
Bu unvam ~eyh Sind i. Mcnasik' e clair yazlian eserlerin en mevsuk ve en
muteberi olan Labdbii'l-l11enasik' inde ihtiyar etmi~tir. Ve ' Kabr-i Saadet'i ziJ'aret"
veyahut "Hiicre-i Saadet'i ziJaret " unvanlarma tercih eylemi ~ tir. Sebeb-i tercih-olarak
hat1ra gelen ~ey, imam-1 Malik gibi baz1 selefin: ' J,:abr-i .\ebi'_yi ziyaret ettim"
rlenil.mesini kerih gormU~ olmaland1r. Kadi lyaz $i[a's1f!da !mam-1 Malik'in
bu tabiri ni<;in kerih gordUgU hakkmda birtaklm sebebler zikr ye reddettikten sonra
diyor ki : Bana gore Imam-1 Malik, ziyaret lafzmm Kabr-i Saadet'e izafe edilmesini
mmaf1k bulmuyordu . Resul-i Ekrem'in: (lq Rab! T"ifatllndan sonra kabrimi,
tapzhr put haline koyma! ) ve ( Allah , 1 ehfid ve .\'asara'_ya gadab qlesin; bunlar, pqgamberlerinin kabirlerini secdegah ittihii.z ettiler) buyurmu ~ olmalanndan dolay1 " Res fi lull ti h '1
zi)'aret ettim" denilmesini daha ho~ buluyordu.
1

2 (Lababii'l-.\lenasik li's-Sindt": S. 183), ( $erh-i Sifri li A liJ)il'l-J..'tirt: C.

BuJak), ( El-Cevheru' l-.Hunazzam li' l-Hqtemf S. 95 ).

2,

S. 85

MER~AD-1 SAADET ZtYARETiNtN H0KM0- ZtYARETlN

176

Kabr-i Saadet'i ziyaretin fazileti hakkmda pek <;ok asar-1 Crife,

vard1r. Bunlardan baz1lannr Kadi lyaz'm $ifa'smdan bervech-i
ati nakl i.i tercerne ediyoruz :
1) 'E~-$ifa jf Hukukt'l-Mustajii'da Abdullah lbn-i ' Orner
radiya' lliihu anhumii' dan rivayet olunduguna gore, Res u I- i E k r ern
Efendirniz, (Kim ki kabrimi ziyiiret ederse, onun ifin ~efliatim siibit bir hak
olur) buyurrnutur.
2) Enes 1bn-i Malik radiya'lliihu anh'den de: (Kim ki seviib
kasdederek Medine' de beni ziyiiret ederse, o benim miiclivirim olur, kzyiimet
giinilnde ona ~efaat ederim) buyuruldugu rivayet edilrnitir.
3) Abdullah lbn-i Orner radiya'lliihu anhumii'dan gelen bir
rivayette de : (Kim ki veflitzmdan; sonra beni ziyliret ederse, haylitzmda ziyaret etmi~ gibidir) buyurulrnutur 1
4) 1bn-i Adiyy'in isnad-1 hasen ile rivayet ettigi bir hadiste
.l.ii J;~ ( .J ~I~ .:r = Kim ki Beyt-i $erif'i kasd ve ;:;iyliret edip de
beni ziyaret etme;:;se bana cefa etmi~ olur) buyurulrnutur. A I i y y i.i '1- Ka r i
gerek Diirretii'l-Mudzyye'de, gerek Liibdb'm k1yrnetli bir erhi olan ElMeslek'inde ziyaret-i Neb i aleyhi' s-selam'm viicubuna kiiil olan iilerna
tarafmdan 1 b n- i ' Ad i yy'in rivayet ettigi bu haberle istidlal olundugunu haber veriyor 2

( J~

bir tar.
( cefli)
ve bun
rnes1ne
k1<de b

Muhtlin
ifin ;:;ry,
KJ

~<;t1g1 1

Ibn-1
Beytu'l
sonra J
rnas1
1

Birinci hadisin metni ( ~lA....! ..J ~ .J .;~ .;lj

,jo) dir. lkinci hadisin

.:..S .J .;)Yo" .j .JIS"~~ ~..UI.j J)j,:,:.) dir. O~tinfii
Lt"LS::; Jy -l..~ J;ij.:r) dir. Aliyyii'l-Kari, $ifa ~erhinde

metni de: ( ;..L:AJI iY..l~ ~

de: (JL:~JJ,;ij
bunlarm muharriclerine ve bir~ok turuk-1 rivayet ve ~evahidine i~aret ediyor. Hatta
birinci metin, bu turuk ve ~evahid cihetiyle Haf1z Zehebi tarafmdan tahsin
edildigini bildiriyor. lbn-i Teymiyye ise Menasik-i Hacc'mda; ziyaret husilsunda Resul-i Ekrem'den bize bir ~ey nakledilmemi~tir. Bu babda rivayet edilenler
de ya zaiftir veyahut ~evzu'dur, diyor.
2 ~u

kadar var ki, Dare Kutni bunun ravilerinden biri bu hadisi rivayetle
teferriid etmi~ bulunmasmdan dolay1 bu hadise.miinkerdir, demi~tir. 1bn-i Cevz i
de mevzuat meyanmda zikretmi~tir. Muhterem tistad lzmirli lsmail Hakk1
Si;er-i Celfle,i Ne6eviyye nammdaki k1ymetli bir eserinde Esne' l-l'Jetalib, TezkiretU'l-Mevzrlat, Temyizil't- T~vyib'den naklen : Bu hadis sahih degildir, diyor.Fakat
lbn-i Hacer-i Heytemi, lbn-i. Qevzi'nin mevzuat meyanmda zikretmesini
isaet addederek pek olsa bu hadis garibdir. Bir mcvzi'de bir ravi il~ rivayet edilmi~tir, diyor. Stibki de : Muhaddisinin bi-hasebi't-turuk ~linker addetmesinden metn-i hadis de reddedilmi~ olmaz. Fukaha pekala onunla arne! edebilir. Fukahii.mn miinkerdir, dedigi had is, me\zu' olan had is diye miidafaa ediyor.

ziyareti~
(Gilnahk
Hakk'a
elbette Ct
Ge1
Cenab-1
d1r. Ve
bulunan
caat et

Fa~

ti~fia

d6
hab-1 m

FAZILET1 HAK. ASAR -

iBN-1 HACER'iN lSTiDLALt

177

Fakat bu hadis, haiyemizde bildirdigimiz vechile ehl-i hadis

tarafmdan ileri geri intikad edildiginden, Cumhur-1 iilema bununla
ziyaretin viicubuna istidlal etmeyi muvaflk bulmay1p ziyaretin mendub olduguna hiikmetmilerdir. Bu suretle kabr-i Saadet'i ziyaretin
mendub oldugunda icma < has1l olmutur. Fakat Hanefi fukahas1
bir taraftan metn-i hadisin hiisniine, obiir taraftan metn-i hadisteki
( cejii) kelimesinin birr ii silay1 terke ve g1lzat-i tab <a delalet etmesine
ve bunun da umuru nisbiyyeden olup terk-i mendube de denilebilmcsine bakarak ziyaret-i Neb i aleyhi' s-seliim'1 viicuba yakm bir mevkJ<dc bulmulardir.
ibn-i Abidin merhum da: "Gerek Liibiib'zn, gerek Feth ile $erh-i
Muhtiir'zn ibiirelerinden I miistejiid olan ma<nii, mal kudret ve vus<ati olanlar
ifin ziyiiretin vaz<-z Jer<si, viicuba yakzn bir hiikiimdiir" diyor 2
Ka d i I y az da $ifii'smda ziyarct-i Ncb i aleyhi' s-seldm'a dair
a<_;t1g1 bir fashnda bu ziyaret siinnetini ve bu babdaki icma1 ishak
ibn-i Rahuye lisanmdan 6yle anlat1yor :. Sadr-1 islamdanberi
Beytu'llah'1 ziyaret ve haccedcn her mii 'minin ya hacdan evvel veya
sonra Medine-i Miinevvere'ye gelerek Mescid-i Saadet'tc namaz kiimasi ve Ravza-i Mutahharc'yi, Minber-i ~erif'i, Kabr-i Saadet'i
1

.:r

.ill

J-....

<.....J .J J.

..

i.iS::..- ...s.J:...JI :ill ~) d-.\:.1\ y~ >..~~

..I'Ll\ 1i'J .:;.,l&-lk!l J..o>l J .:;.,4.~.4!1 ~&-I .:r ~\ t.U...4 ; .... J ~
.:;.,4-I_,J\ .:r 1.;1 j,; ~: <>/.j ...sJWI j<--).:.... d...yWI Jt;J .:;.,~I_,JI ~_.).)

~} ..:;.,\~ ).<]\

~ .~11 .l,.--- ~~..i 01 f&-1 :

J;.!

. [ r vr

~A:~

.j ]

ibn-i Hacer-i Heytemi "El-Cevherii'l-Miinauam" mda Hucre-i Saadet-i

ziyaretin me~ruiyyetine meali bervech-i ati ayet-i kerime ile istidlal etmi~tir :
(Giinahkar insanlar, irtikab-t ma'szyetle nefislerine zulmettiklerinde tovbekar olup Cenab-z
Hakk' a istigjar ederek ve Resuliine arz-z i'tizar ile haklarmda jifaat dileyerek sana gelselerdi,
elbette Cenab-t Hakk'm tovbelerini kabul ve rahmet ile mwimele edecegini bilmij olurlardt) *.
Gerc;:i bu ayet-i kerime Resul-i Ekrem'i ziyaret edip Huzur-1 Saadet'inde
Cenab-1 Hakk'a istigfar n kendisinin ~efaati taleb edilmesine tergibi mi.itezammmd1r. Ve i.imem-i salifeden iki muayyen kavm hakkmda nazi! olmu~ ise de bu vas1fta
bulunan her ferdin kendi peygamberine isti~fa' ve Cenab-1 Hakk'a istigfar ic;:in mi.iracaat etmesine umumi bir illet ve sebeble ~ami! olabilir.
Fakat ayet-i kerime, Resul-i Ekrem'i yalmz hal-i hayatmda ziyaret ve isti~faa delalet eder. Kabr-i Saadet'i ziyarete delaletten kas1rd1r. Bu cihetle diger ashab-1 menasik istidlal etmemi~lerdir

41_,; .ill IJ~ _,J J_,..., )\ ('""+J _).A::....IJ .ill IJ_;;.:....t.; !lj~ ~I 1_,...1!; ~\ ~I _,JJ
[ .L..i :..~_,....]

~J

F.: 12

178

ZiYARETiN EFDAL-1 EVKATI-KAB1R 1LE MESCiD-1 SAADET

'

gori.ip kadri.i'l-ayn olrp.as1 mi.isli.imaq.lar arasmda cad olagelen bir

si.innettir. Resul-i Ekrem'in Mescid-i Saadet'te oturdugu yeri
yanmda namaz kild1g1 i.isti.ivaneleri, mi.ibarek elinin dokundugu,
Kadem-i Saadetinin <signedigi erefli mevazu, istinad buyurduklan ve
hal-i istinadda Hazret-i Ci bril'in kendilerine vahiy teblig ettigi
diregi g6rmekle teberri.ik edilegelmitir. A ley hi' s-salatii ve' s-selam'I ziyarete tebaan da Sahabe'den ve eimme-i Mi.islimin'in .bir<soklannm
meahid-i mi.ibarekeleri ziyaret edilmitir.
ZiYARETiN EFDAL-i EVKATI :

Kabr-i Saadet'in kable'l-hac m1, yoksa ba 'de'l-hac m1? ziyaret

edilmesi de tedkik edilmitir. imam-1 Hasen'in E bu Hanife
rahimehu' lliih' dan rivayetine gore eger hac, farz olarak eda edilmekte
ise en gi.izel hareket, ibtida haccetmek sonra da merkad-i Neb i
aleyhi' s-selam'1 ziyaret eylemektir. Maamafih ibtida ziyaret edilip de
sonra ef'al-i hacca balanmas1 da caizdir. Bu cevaz, Medine-i Mi.inevvere'nin hacuun yol ugrag1 bulunmamasiyle merlittur. Eger
~am ve Suriye halk1 gibi Medine-i Mi.inevvere kendileri i<sin yol
ugrag1 bulunursa, i.ibhesiz bunlar i<sin ibtida merkad-i erifi ziyaret
ederek eda-y~ hacca balanmasi lazimdir. Bu vaz'iyette ziyaretin
te'hiri, sahil1inin kasavetini, kati yi.irekli oldugunu i'ar eder 1
Kabr-i Saadet'i ziyarete niyet eden kimsenl.n Mescid-i ~erif'i ziyarete niyet etmesini de fukaha tedkik edip niyet edilmelidir, demilerdir. Fakat ibn-i H i.imam: "Bana kalzrsa salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Kabr-i Saadet'ini ;:;iyarete nfyet ederken bu niyeti, Mescid-i Nebevi
ziyareti niyetinden ayzrmalzdzr. Kabr-i Saadet'i ziyarete varzlznca, Mescid-i
$erif'i ziyaret de hdszl olaca,~z tabiidir" diyor. Ve niyet edilirken Kabr-i
Saadet ziyaretini, Mescid-i ~erif ziyaretinden tecrid etmekte Resul-i .Ekrem'i daha ziyade ta'zim ve tebcil bulundugunu iddia ve.,
U hadis-i erif ile isbat-1 mi.iddea ediyor : Resul-i Ekrem Efendimiz" ~\.,.All i->i. L.,A.:. .JI.J\ ~lb. .JlS' J.;l:j''~' l ~l..> .J......j ':} 1;1..1 J.~ ,:r- =Kim
ki beni ziyaretten ba~ka gonliinde hi; bir emel ve arz.u hdkim olmzyarak beni
ziyarete gelirse, kzyamet giiniinde elbette ona ~efaat;i olurum." buyurmutur.
V e kendisini ziyaretin hi<s bir hacet ile aibedar edilmemesini ta 'lim
eylemitir. Bu arzu-y1 Muhammedi'yi tamamiyle tahakkuk ettirmek
i<sindir ki, varis-i irfan-1 Muhammed! olan Mev 1an a Cam i'nin hac

r '"r .r- .: .l....-A:l.l

d..-11

Z1YAR

eferinde l\
,' erif'i ayn

Ziyare
Ianna da
rahet var n
Kerhi'den
Ziyaret-i J
ziyaret-i k1
mutlak ola:
evleviyyetle
ziyaretlerin
kabul etmi

f ~eyhi.i
men'i riva~
her nerede
lefet isna&
canlarur. B
len bu mes;
bir islam
bir tercemc
1
2

(Redd

1bn-i
Hard.ni ve
mensub bir c
le-i nesebini t
Ahmed ib1
idi. Vefatmd
ti.irli.i bitiriler
istilas1 i.izerin
usuli.i flklh ol
Asakir gi~i
dugu haber
Sfbeveyh'i her:
gibi ulumu
Zekas1, kuvv<
zat-1 ilmiyyes
zamamnda v
hkla yadeder
kulde, selef v

Z1YARET NiYYETl-'-iBN-i TEYM1YYE'N1N TERCEME-1 HALt

bir
eri
gu,
ve
tigi
Zl

1In

ret
ife
te
hi
de
i.i-

er
ol
et
m

179

seferinde Merkad-i Saidet ziyaretini hacdan aytrdtgmt, ve Kabr-i

~erif'i ayn bir zamanda ziyaret ettigini Rahmeti nakletmitir 1
Ziyaret-i Neb i aleyhi' s-seliim'm bu mqruiyyeti miisliiman kadmlarma da ilmil' bir miisaade midir, yoksa kadmlann ziyaretinde kerahet var m1d1r? Bu cihet de tedkik edilmitir. Hanefi Mezhebi'nin
Kerhi'den ve diger fukahadan menkiil olan en sahih kavline1 gore,
Ziyaret-i Neb i aleyhi' s-seliim, kadmlar i<;in de miistehabdtr. Qiinkii
ziyaret-i kubur hakkmdaki ruhsat, erkekler ve kadmlar hakkmda
mutlak olarak varid olmutur. Bu 1tHikm, Kabr-i Saadet'i ziyarete de
evleviyyetle iimulii oldugu kabul edilmitir. Baz1 iilema da kadmlann
ziyaretlerini ol babda tasrih ve ta 'yin ettikleri bazt erilit dairesinde
kabul etmilerdir.
~eyhii'l-!slam !bn-i Teymiyye'nin Kabr-i Saadet'i ziyaretten
men 'i rivayeti dogru mudur? / Kabr-i Neb. i ale.J>
hi' s-seliim ziyaretinden
her nerede bahsedilirse, muhakkak orada Ibn-i Teymiye'ye muhalefet isnadiyle halayan uzun bir cidal ve miinakaa zemini gozoniinde
canlarur. Biz eserimizde bunun bir tarihini yazacak ve miinakaa edilen bu mesailin tqrih ve muhakemesiyle megul olacak degiliz. Biiyiik
bir !slam miitefekkiri olan !bn-i Teymiye'nin ilmi ve intikadi
bir terceme-i haiini tahiye etmekle iktifa ediyoruz 2 Biz burada yalruz

~1-

~~

/i

'-i
-1

ee.,

1-

m
u

r.
n
k
c

(Reddu'l-Muhtar: C. 2, S. 303).
lbn-i Teymiyye, Tak1yytiddin Ahmed lbn-i Abdti'l-Halim-i
Harran i ve Hanbel i'dir. Yedinci derecedeki ceddi Tebtik'de Teym kabilesine
mensub bir cariye dolayisiyle bu lakabla yadedilmi~tir. Teymiyye'ye kadar silsile-i nesebini te~kil eden ecdadmm hepsi ilim ile i~tihar etmi~ kimseierdir. Bu cihetle
Ahmed lbn-i Teymiyye ecdadmdan mevrus zengin bir ktittibhaneye miUik
idi. Vefatmda veresesi tarafmdan bu metrukat-1 ilmiyye senelerce satilmi~, bir
ttirlti bitirilememi~tir. (661 ) tarihinde Harran'da dogan lbn-i Teymiyye, tatar
istilas1 tizerine pederiyle Sam'a gelerek orada ne~ 'et etmi~tir. Pederinden f1k1h ve
usulti fikih okumu~ ve Semstiddin, Zeyntiddin-i Senca, Muhammed 1bn-i
Asakir gi~i zevattan hadis ahzetmi~tir. Stiyuhunun adedi iki ytizti mtitecaviz oldugu haber veriliyor. Kutilbii Sitte ve Mesanfd'i mtikerreren okumu~tur. Kitab-t
Sibeveyh'i hem okumu~ ve hem tenkid etmi~tir. Tefsirde, feraizde, hesab ve cebir
gibi ulumu riyaziyyede, kelam ve felsefede mtinteha-yi kemale vas1l olmu~tur.
Zekas1, kuvve-i haf1zasi, talakat-i beyam cihetiyle f1tratm bir harikas1 idi. Mahfuzat-I ilmiyyesini asia unutmak bilmiyen bu zeka ntimunesinin bu mahfuzatim, tam
zamanmda ve yerl.i yerinde talakatle sarf ve sevkettigini Hafiz Zehebi hayranhkla yadeder. Yirmi ya~ma varmadan tedris ve iftaya ba~lami~ti. Menkul ve ma'kulde, selef ve halefin mezahibine vukufta misli gi:irtilmemi~ bir seviyyede idi. Tef2

180

MUHAC!MLER! TE'ViLCiLER, MDDAFi'LERi TEFVIZCiLER

yukanda irad ettigimiz bir suale sthhat vc isabctle cevab verebilmek

ve lbn-i Teymiyye'nin esas itibariylc ziyaret aleyhinde bulunmadtgmt gostermek i<;in uradan burada~ delil ve ahid aramaga li.izum

gormeksiz1
rinin kend
bu mevzu

sire, hadise, fikha, usule clair eserlerinin ve firak-I dalle hakkmdaki reddiyelerinin,
mesali-i mu~kileyi hall ic;:in yazdigi risalelerinin adedi lie; yuze balig olmu~tur.
Zehebi ise: Zamammizda gi:irulebilen te'lifatmm be~ yuze balig oldugu istib'ad
edilmemelidir, diyor. Bervech-i ati eserler, ~eyhin te 'lifatl CU!Jl!esindendir : Tearuzu'l-akl-i ve'n-nakl ki, di:irt cilddir. Cevab-1 Sahfh ise Nasara'y1 redde clair olup bu da
di:irt cilddir. Akide-i Isfahan; bir cilddir. Felasifeyi red de clair eseri di:irt cilddir.
Birer cildden ibaret olan lsbat-1 Mead, 1b n- i Sin a'yi red, Siibutu Niibiivvet, lsbtit-i
Sifat, Kitabii'l-Ar:J Ref'u'l-melam, ~eyh-i $ia Ebu Mansur 1bn-i Mutahher'i
red ic;:in yazdigi Er-Red Ale'l-lmamiyye ki, iki buyuk cildden ibarettir. Kaderiyyeyi,
Hululiyye ve lttihadiyyeyi reddiyyesi, fazail-i E bu Bek r ve b mer'e clair eseri,
eimme-i erbaay1 tafdili, di:irt cildden ibaret olan Umde jerhi, Diirreti.i'l-i'v!udry;e, Menasik-i Kiibra ve Sugra, Kitab-t Talak, Es-Sarimii'l-Meslul ala men Sebbe'r-Resul, Halk-t
ef'al, Risale-i Bagdadiyye, Tuhfe-i Irakryye, Isliihii'r-rai ve'r-rai;ye, Red ala te'sisi't-takdis
li'r-Razi yedi cild, Red ale'l-Mantzk, Kitabii'l-Fiirkiin, Kitabii'l-lstikiime iki cild, Minhticii' s-Siinne.

ctidd in-i
fessir Ebu
Bu saffm b.
Muhamm
hammed l
hadisleri b
din-i Ayn
1bd.him
(11 7o), ~al
Hasen Ha
te 'vilcilerdi
cavtiz olan
Fakat muH

!bn-i Teymiyye'nin biribirinden mustesna bir gUzelligi bulunan bu eseHeri

ic;:inde en ~aheseri Minhticii's-Siinne'sidir. Mu~arun-ileyh bu eserini, ~eyhU'r-Revafiz
ibn-i Mutahher'in Minhacii'l-Kerame'sine kar~I yazmi~ti. !mameti isbat maksadiyle yaziian ve ~ia arasmda yuksek bir kiymeti haiz bulunan bu eserde tarik-I hakdan nas!l udul edi.Jdigini !bn-i Teymiyye Minhticii's-Siinne'sinde hirer hirer gi:istererek fl,finhacu'l-Kerame'nin altmi ustune getirmi~ ve ~ia alemini hayret ic;:inde birakmi~tir. Bu mevzuda bu derece muvaffakiyyetli bir eser, ne ondan evvel yazilmi~
tlr, ne de sonra yazilmak muyesser olmu~tur ve yazilamaz da. Bu eseri ile ibn-i
Teymiyye, ehl-i sUnnet aleminde ~eyhu'l-!slam unvan-I fahirine bihakkm kesb-i
istihkiik etmi~ bulunuyordu. Nasi! ki bi-eman husamasmdan olan Hafiz ibn-i
Subki bile ~eyhu'l-!slam'm bu eserindeki muvaffakiyyetini bir mektubla Hafiz
Z e he b i'ye bildirmek kadir~inashgmda bulunmu~tur. ~e garibclir ki, araclan iki
buc;:uk asir kadar uzun bir zaman gec;:tikten sonra ibn-i Haceri Heytemi gelmi~,
saika-i ihtirasla i bn-i Teymi yye'ye ~eyhU'I-islam dcnilmesinin mucib-i kufUr
oldugunu ilan etmi~tir. Gerc;:i bu ki:ir silah-I tekfir daha evvel de kullamlmi~ti. Fakat
Seyyid Safiyuddin'in "El-Kavlii'l-celt" sinde bir suret-i mUtalea-gUzanmiz olan
Allame Bed red din- i Ayn i'nin giiyetle belig bir mektubu uzerine bu ki:ir silah artik but tin bUt tin kesmez bir hale geldi zannediliyordu. Alli!ne A y n i: ~eyhi
tekfir edenler, bi-hakkm kiifirdir, diyordu. Maliki ~eyhi Bisati de: "Bu tekfir
si:izU, i~itenlerin tUylerini Urpertecek ~ekilde c;:irkin, ~eytam gUidurecek derecede
iblisane ve mucib-i handedir" demi~ idi. ~e yazik ki, bu pash silah-I tekfir zaman
zaman ortaya <;Ikanlmi~ ve koca bir din ulusunun aleyhinde kullamimaga c;:ah~Ilmi~tir.

Sekizinci karn-I Hicri'de cercyan eden bu !bn-i Teymiyye bahs ve cidalinin muhacimleri ba~mda, o devrin riciilinden Hafiz Subki (756) ilc oglu Ta-

lamellar v
ettigini g61
degildir. Dl
akhn mtidi

uzakl~hrnl
hususund~J

Bu cihetle
Cenab-1 ll
ederek nusj
fiyyetlerin~
yeseden be
dini safvet
beeriyyete
mi~ler ve
Bari ic;:in,
imdiye k2
~ari'in nru
ne hakk1

CY ifade e
lizerinde i
yolda rna
gi:istermek

~eyh\1

rna nihaye

Foridun ER TUC. .. d .JL

ita p i 1g1
TARlHE RlC'l BlR NAZAR

181

gormeksizin dogrudan dogruya bu biiyiik tslam hatib ve miitefekkirinin kendi eserlerini miitalea ctmeyi muvaf1k bulduk. Bunun i<_;in de
bu mevziiun iki miihim eseri olan Kitabii' l-Menasik'i ile edd-i rahl
'

da
dir.
tit-i
er'i

eyi,
ri,
\!elk-z
;dfs

lin-

leri

11~

n-i
b-i
n-1
frz

iki

ir
de
an

d!-

di-

a-

ctiddin-i Stibki (776), tzzuddin Muhammed ibn-i Cemaa (766), mtifessir Ebu Hayyan (745) gortiltir. Mtidafiler ise, bunlardan maada ehl-i ilimdir.
Bu saffm b~mda da lbn-i Kayyim (751), Zehebi (748), lbn-i Kesir (774),
Muhammed 1bn-i Kudame (774) ile Ahmed ibn-i Kudame (771), Muhammed 1bn-i Mtiflih (763), gibi $eyh'in gtizide tilmizleri ve o 'devrin haf1z-1
hadisleri bulunmaktad1r. Bunlan da lbn-i Hacer-i Askala.ni (852), Bedrtiddin-i Ayni (855), Stiyuti (911) gibi huffaz-1 ahadis takib etmi~lerdir. Daha sonra
1bd.him $ihabtiddin-i $ehrizuri (1101), Aliyyti'l-Kari (1014), Alusi
(1170), $ah Veliyyulliih-1 Dehlevi (1176), $evkani (vefat1 1250), $1ddik
Hasen Han (tevelltidti 1148) gibi silsile-i muh~ddisin takib etmi~tir. Muhacimler,
te'vilcilerdir. Mtidifi'ler de selef meslegini iltizam eden tefvizcilerdir. Vesile-i tecavtiz olan mes'eleler de b~hca ~edd-i rahlin htirmeti, Talak, A~, S1fat mesailidir.
Fakat muha!ifleri as1l hticuma sevkeden sebebler, Ciltiii'l-Ayneyn'de naklolundugu
vechile, da-i muasara, ~ohret-i Hzibe, akide muhalefeti, Muhiddin-i Arabi
gayretidir.
Tarihi tetebbuatlmiZ1 daha ileri gottirtirsek bunun vaktiyle ehl-i hadis ile kelamctlar ve daha evvel selef ile mu 'tezile arasmda ve daha ilmi bir ~ekilde cereyan
ettigini gortirtiz. Bunlar, o ihtilaflann naho~ hirer zeyli olmaktan b~ka bir ~ey
degildir. Din mtiesses~i, btittin ilham1m nastan alan bir vaz'-1 ilahidir. Nas tizerinde
akhn mtidahalesini ve hakimiyetini kabul etmek, dini te~ehhi ile vaz'-1 aslisinden
uzakl~t1rmaktad1r. Bu ali ve ilahi mtiessese, be~eriyyeti hayr ti saadete sevketmek
hususundaki kudret ve kiibiliyyetini mtinhas1ran nastan mtilhem olarak gostermi~tir.
Bu cihetle eslif-1 1zam1m1z akhn mtidihalesi ile nass1 te'vile ltizum gormemi~ler,
Cenab-1 Hakk'1, bi'I-umllm s1fat-1 be~eriyye ve levaz1m-1 mtimkineden tenzih
ederek nususun ifade ettigi hakikatleri aynen kabul ve bu mansus hakikatlerin keyfiyyetlerini ta'yinden, mtimkinat tizei'inde me~hud olan ernsal-i faniyesiyle mukiiyeseden be-gayet ictinab edip bunlarm ilmini sahibine b1rakm1~lard1r. 1~te bu yol,
dini safvet-i asliyyesinde muhafaza eden selef yoludur. 1Imiyle, mekarim-i ahlak1yle
be~eriyyete fazilet enmuzeci olan eimme-i selefimiz hep bu yolda ytirtiyerek yet~
mi~Ier ve milyonlarca ashab-1 isti'did ve ihlasm vesile-i ir~ad1 olmu~lard1r. Tevhid-i
Bari i~in, tenzih-i Stibhani i~in cedeli ve iskolastik nazariyyat ile ugr~mak,
~imdiye kadar ne bir mtister~idi ir~ad, ne de bir muanidi ilzam etmi~tir. Hem de
$ari'in nass1 tizerinde insanlann tasarrufa ve daha dogrusu ak1l hocahg1 etmege
ne hakk1 vard1r.
Asr-1 haZirda bu nevi' kelami mtinak~alar dini za 'fa ugratmaktan b~ka bir
~ey ifade etmez. Dinimiz yalmz Kur'an'm, hadisin, siyer ve f1khm kavaid-i erbaas1
tizerinde ihti~amm1 gostermi~tir. Bugtin din mtir~idlerine teretttib eden vazife, bu
yolda maaliyat-1 1slamiyyeyi telkin etmek ve eslaf1m1zdan canh fazilet ntimuneleri
gostermektir.
$eyhti'l-1slam'm terceme-i hili arasma bi'l-istitrad kan~m~ olan ~u mtitalealanma nihayet vererek lbn-i Teymiyye'nin btilend paye-i ilmisine kar~1 Zehebi ile

182

.tBN-1 TEYM1YYE'N1N TERCEME-1 HALt

hadisine dair yazd1g1 bir risillesini intihab ettik. 0 devrin ge<;mesiyle

bir tiirlii kapanm1yan bu bahis ve cidalin hakiki <;ehresini gostermekle
beraber ak~em ve eref-i vezaifimiz olan ziyaret-i Neb i aleyhi' s-selbn-i Dakik 1'l-I yd'in hayranhklanm i~'ar eden yaz1lan arasmdaki ~u mtistesna
iki vecizeyi kari 'lerime arzederek maksada avdet ediyorum. Biitiin tabakiit kitablarmda mesel-i sair olarak bildirildigine gore : Z e he b i diyor ki : Riikn ile Makam
arasmda Allah'a yemin ederek: "lbn-i Teymiyye'nin nazrini ne ben fU gozlerimle
gordum, ne de lbn-i Teymiyye'nin kendisi bir ejini gormilflilr" desem aslii yeminimde
hanis olmam. Ben de derim ki : "H ajzz Zeheb i gibi ehl-i intikaddan bir zatzn fU samimi takdiri derecesinde insana i'timad ve emniyyet telkfn eden kuvvetli bir jehiidet, ilm-i Dirayet tedvin edileli kaydedilmetnijtir" diye insan yemin etse hanis olmaz.
lbn-i fmad'm $ezratu'l-Zeheb'de nakline gore fbn-i Dak1kl'l- I yd'den
1bn-i Teymiyye ile ictjmamdan sonra :
- $eyhi nas1l gordiiniiz? diye sorulmu~, lbn-i Dakik cevaben :
- lbn-i Teymiyye'nin oniinden ilim, (sinema ~eridi gibi) ge~iyordu. 0
istedigini orad an ahyor, istemedigini bJrak1yordu, demi~tir. Sonra 1 b n- i D ak ik'ten:
- Ni~in miinazara etmediniz? diye sorulmu~, buna da :
- 0 bir hatib idi, sozii ~ok seviyordu. Ben de siikO.tu ~ok severim, diye cevab
vermi~tir.

Bu $eyh-i Hanbeli hakkmdaki ~u yaz1lanm, onun binlerce menaklbinin binde

birisi degildir. Yukanda 1 bn-i Ka yyim'den b~layarak S1dd ik Han' a kadar
isimlerini sayd1glm ve sayamay1p da bJraktlgJm bir~ok huffaz-1 muhaddisin ve fukaha taraflanndan bu hususta miistakil eserler yazJlmJ~tlr. Alusi Zade NO.man
Hayreddin'in Cilau'l-Ayneyn'i bunlan kendisinde toplam1~ alan cem'iyyetli bir
eserdir. Bu terceme-i halde bizim de b~hca me'hazimizdir. Daha ziyade izahat
almak isteyen ashab-1 miitaleaya bu ~ok k1ymetli eseri tavsiye ederiz.
Hatemii'l-Enbiya'nm tebligat ve hayat-1 seniyyelerine, kurunu selase ricali
ile eimme-i selefin miictehedat-1 ilmiyyelerine yakinden ve sahih olarak vak1f
olmak isteyen herf1k1h vehadis miintesibinin 1bn-i Teymiyye ile tilmizi 1bn-i
Kayyim'in kitablanndan zevkyab ve bunlarm fezail-i aliyelerine meftun olmamasJ miimkin degildir.
lbn-i Teymiyye'nin bir kusuru varsa, o da bu $eyh-i Harrani'nin kanaatinde pek miifrit ve tebliginde pek miiteheyyic olmasJdlr. Beyaz bir sima iizerine
dokiiliip kulaklanndan a~ag1, geni~ omuzlan iizerine sarkan siyah sa~larmm arasmdaki parlak iki gozii, iki lisan kadar belagatle heyecan ifade ederdi. Bu miihib vaz'iyyetini, cehirii's-savt olmas1 artmyordu. Ate~ in bir zeka ile birlikte ilme ve mefkureye
~iddetle baghhk da onun vicdani seciyyesini te~kil etmi~ti. Bu ugurda, dost, dii~man
tammaz, hatlra goniile bakmazd1. lbn-i Teymiyye'ye fzhar-1 husumet eden
Siibki ve Ebu Hayyan gibi muhaddisler ve miifessirler hep $eyhii'l-1slam'm bu
halinden miiteessir olarak muhalif cebhe almJ~lardJ.
Zehebi'nin, Askalani'nin rivayetlerine gore Ebu Hayyan gibi bir edib,
bir miifessir, kendisini kasideler in~ad ederek medh ii sena edip dururken Sibeveyh
aleyhinde bulunarak danltm1~ ve esna-yi miinazarada Ebu Hayyan'a : "Sen bit-

lam'm ad:
zamanda
kitab1 ala
ediyoruz.

mezsin! Sib
bir jahs-z mt
ve gerek di
Bu Ha
olarak kab1
Sii b k i'nin
1bn-i Te)
goklere ~1k
buyiik ali~
Miifessir P
miitalea ett
disini habi~
Bu 1b
yan etmi~ti
bak1mmda
arasmdan
gosteren b
Bu as
~1karak ce1
ve Harem
Nasu K,
olduklan
Beyb
Teymiyy
ediyordu.
Teymin
muhteris :
hinde Na
lerdi. Fak
anlayarak
Bus1
lehine hal
Beybers
sene ge~r
tahta ge~
davet olu
B.u n
eden ve (
~oyle bil<

?EHEBI'NtN, tBN-1 DAK1K'1N StTAYt~t

183

lam'm adabma dair en sahib rna 'lumat vermi bulunacagu. Aym

zamanda bu bahsi, Menasik mevzuunun en muteber ve mevsuk bir
kitab1 olan Liihabii' l-Menasik ve $erh-i Aliyyii' l-Kiiri ile takib ve. tevsik
ediyoruz.

'den

.o
'ten:

mezsin! Sbeveyh, kitabzmn seksenyerinril hata etmitir. 0, ne nahvin peygamberidir, ne de

bir ahs-z ma'sumdur" diyerek aralan a<;Ilmi~tir. Ebu Hayyan da gerek Tefsirinde
ve gerek diger eserlerinde tabii 1bn-i Teymiyye'nin aleyhinde bulunmu~tur.
Bu Hanbeli imammm bu halini Haf1z tbn-i Siibki hakkmda da bir sebeb
olarak kabul edebiliriz. t bn-i M iiflih'in Tabakat'mdan naklen Cilau'l-Ayneyn'de
Siibki'nin Zehebi'ye yazd1g1 bir mektubunu goriiyoruz ki, bunda Siibki,
tbn-i Teymiyye'nin miistesna mevki-i ilmisini, ziihd ii takvasm1 yadederek onu
goklere <;1kanyor. Fakat tbn-i Teymiyye'nin ta~kmhg1, rivayet ve dirayetin bu
biiyiik ali!llini de giicendiriyor. En sonu bimun miiracaati iizerine habsediliyor.
Miifessir Alusi de Risale-i f'tikadryye'sinde tbn-i Teymiyye'nin biitiin asanm
miitalea ettigini lisan-1 takdir ve tebcil ile yadettikten sonra onun t~kmhgmm kendisini habishanelere siiriikledigi kanaatini izhar ediyor.
Bu lbn-i Teymiyye vakii.yii sekizinci karn-1 Hicri'nin birinci msfmda cereyin etmi~ti. Bu yanm as1r, gerek !slam ilimleri, tslam tarihi ve gerek Turk tarihi
bak1mmdan pek miihim ve girift vakii.yii ihtiva etmektedir. 0 girdibad-1 hadisat
arasmdan sahib-i tercemeye aid olan ve onun kerem-i tah'ml ve uliivvii cenabmi
gi:isteren bir hadiseyi de se<;ip bildirmek isterim :
Bu asrm b~langicinda tahta ge<;erek ve tekalliibat-I zeman ile ii<; def'a inip
<;1karak cem'an 43 sene M1s1r ve ~am iizerinde saltanat siiren ve ilme, medeniyyete
ve Haremeyn-i Muhteremeyn'in imarma pek biiyiik hizmetleri dokunan Melik
Nas1r Kalavun ile bunun ~am Emiri olan Beybers Qe~negir'in hiikiimran
olduklan gi:iriiliir.
Beybers Qe~negir, Muhiddin-i Arabi'nin ~iddetli muhibbi idi. fbn-i
Teymiyye ise Muhiddin'in efkanm, asanm mev'lzalariyle, yaZJlariyle tenkid
ediyordu. Bu ate~in hitabeleriyle halkm pek ziyade tevecciihiinii kazanan fbn-i
Teymiyye'nin bu miistesna mevkiini <;ekemiyen Nasr-1 Miinci gibi birtak1m
muhteris ~am iilemas1 Emir Qqnegir'i tahrik ederek 1bn-i Teymiyye aleyhinde Nasir Kala vun'a ~ikayet ve (705) tarihinde M1s1r'a celb ve habsettirrni~
lerdi. Fakat Melik Nasir <;ok ge<;meden fbn-i Teymiyye'nin deha-y1 ilmisini
anlayarak onu 1tlii.k ve izaz eylemi~tir.
Bu s1rada Nasr-1 Miinci ve emsalinin Nas1r Kalav'un aleyhine ve Beybers
lehine hareket etmeleri iizerine Melik N as1r saltanattan isti'fa' edip ~am' a gelmi~,
Beybers de Misir'a gidip saltanat tahtma ge<;mi~ bulunuyordu. Fakat aradan bir
sene ge<;meden halkm son derece mergubu olan miista'fi Melik Nasir tekrar
tahta ge<;irilmi~ ve Qqnegir katledilmi~tir. Ve ilk i~ olarak ~eyhii'l-tslam MISlr'a
davet olunmu~tur.
B.u muht~em M1s1r saraymda Sultan ile tbn-i Teymiyye arasmda cereyan
eden "e iistadm uliivv ii cenabm1 gosteren bir muhavereyi 1bn-i Kes ir, tarihinde
~oyle bildiriyor:

184

KAE

KEREMt VE ALI- CENABLICI

lbn-i Teymiyye, Menasik'inin, Mescid-i ~erif ile Hucre-i Saadet ziyaretine tahsis ettigi bir faslmda diyor ki : Medine-i Munevvere'ye gelen her mii 'min ibtida' Mescid-i Neb i aleyhi's-selam'a gitmelidir. Ve mescide girince ibtida namaz kllmahd1r. Qiinkii burada
kllman bir namaz, Mescid-i Haram mustesna olmak uzere diger mescidlerde k1lman bin namazdan hay1rhd1r. Namaz ve ibadet i<;in hi<;
bir mescide edd-i rahil edilmez. Yalmz Mescid-i Neb i aleyhi' sselam'a, Mescid-i Haram'a Mescid-i Aksa'ya sefer edilir. E b u H iir eyre ile E b u Said- i H u d ri radiya' lliihu anhuma' dan Sahihayn' de
sabit olan budur 1 Bu haberler baka tarikler ile de rivayet edilmitir.
Mesc~d-i Neb i aleyhi' s~selam'm hududu, bugunku sahasmdan <;ok
kii<;iiktii. Mekke'deki Mescid-i Haram da boyle idi. Muahharen
Melik N asu:
- Vstad! Beni isti'fa'ya mecbur, seni de daima bi-huzur eden bu Nasr-1
Mtinci ile arkada~lanm idam edecegim, siz ne dersiniz? diye sormu~. 1bn-i Teymiyye cevaben :
- Hay1r, bunu yapmaym1z. Bunlar alim ve dani~mend kimselerdir. Bunlan
oldtirtir isen bir daha bunlar kadar ytiksek ilim adamlan bulamazsm!Z. Nesl-i ilmi
munkati' olur. Siz, bunlan affediniz. Bana gelince, beni rencide edenlere kaq1 hakk1m1 helal ediyorum. Kimseden intikam almaga heveskar degilim. Bunlar, Allah'a
ve Res ill ti 'ne kaq1 kusur etmi~lerdir. Onun cezas1m da Allah verir, diyerek muhaliflerini mevt-i muhakkaktan kurtarmJ~tlr.
Vaktiyle 1bn-i Teymiyye aleyhinde icra-yi faaliyyet edenlerden 1bn-i
Mahluf ~oyle dem~tir: Ben tbn-i Teymiyye kadar sahib-i kerem bir kimse
gormedim. Biz onu oldtirtmek istedik, fmat bulup muvaffak olamad1k. Halbuki o,
fmat buldu. Fakat bizi S1yanet edip muhakkak olan bir oltimden kurtard1.
Bundan sonra lbn-i Teymiyye ~am'a gelmi~, 719 tarihinde talak mes'elesi
ortaya konulmu~, 72 I 'de de Kabr-i Neb i aleyhi' s-selam'1 ziyaretten men 'e dair bir
iddia ile habsedilmi~ ve bu habs, vefatma kadar devam etmi~tir. [Bu ma'lumat,
1bn-i Kesir'in Tarih'i ile 1bn-i Hacer-i Askalani'nin "Diirer-i Kamine" sinden
hulasa edilmi~tir].
1bn-i Teymiyye btiytik bir Turk Emiri Mahmud Gazan gibi, M151r
Sultam Nasir Kalavun gibi btittin islam mtilUk ve timerasmm mazhar-1 ihtiram1 bulundugu halde yalmz ~am timeras1 tarafmdan mtikerreren habsedilmesi ve
nihayet (728) tarihinde habishanede terk-i hayat etmesi, bu at~-pare-i zeka ve iradenin ele avuca s1gmaz bir halde bulunmasmdan dolay1d1r. Nas1l ki, vefatmda halk
kadar, htikilrnet de bu ilim 1~1gmm sonmesine aCiyarak cenazesinin btiytik bir ihtifal ile kaldmlmasma mtisaade etmi~, binlerce cemaat tarafmdan u-;: nobet cenaze
namaz1 k1hnm1~t1r (Rahmetu'lltihu aleyh).
1

Ebu Htireyre hadisi (604) numara ile izah etmekte bulundugumuz hadistir. Ebu Said-i Hudri'den mervi olan hadis de izah1m1Zda terceme. edilmi~ti.

Hulefa-yi Rfu
nndan tevsi <
Saadet'teki n
Namaz
sellem' e tevec
Orner radiya
baka eimme
aleyhi ve sellt
bana ruhurq.u
buyurmutm
1 Mescid
lbtida namaz I
mi~ olur. Bu t<
mtimkiin olma
Ravza'da ve dl
f mda k1Imak

mtibareklerine
Enbiya-i
tlliyyinde karl
I ~':li\ J-:?)4
buyurdugu R
Enbiya-i kira
Resul-i Ekl
mti~tti. Altmc1
Halbuki Mus
biya rUhlar
Ai~e ve Mu
gore, !sra' ge
bareklerine a

reddeder" de
baz1larmm z
zolunur dem

gitrada
meshi<;
hi' s-

KABR-t SAADET ztyARETt -

ZtY ARETtN ADABI

185

Hulefa-yi Raidin ve onlardan sonra gelen hulefa ve selatln taraflarmdan tevsi< edilmitir. Bu ziyade kilman saha da her vechile Asr-1
Saadet'teki mescid hiikmiinii haizdir 1
Namaz kHdiktan sonra zair, ResululHih salla'lliihu aleyhi ve
sellem'e tevecciih edip selam verir. Sonra da sahibeyni Ebu Bekr ve
0 mer radiya' lliihu anhuma'ya .s elam verir. E b u D a v u d'un ve daha
baka eimme-i hadisin rivayetlerine gore, Resul-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem "Bir kimse bana setam verince, muhakkak Cenab-z Hak
bana ruhurrtu iade eder, ben de 0 kimsenin selamzm redaederek kar.Jzlarzm"
buyurmutur 2
1 Mescid-i Saadet'e girildiginde k1hnan bu namaz, tahiyyetii'l-mesciddir.
!btida namaz kllmmakla hakku'llah, hakk-1 Resululliih'a ta'zimen takdim edilmi~ olur. Bu tahiyyetii'l-mescidi Resul-i Ekrem'in mihrab1 yanmda k1lmak, bu
miimkiin olmazsa minber ve mihraba yakm bir mahalde, bu da miimkiin olmazsa
Ravza'da ve daha sonra Resul-i Ekrem zamamndaki mescid sahasmm bir tarafmda kllmak efdaldir. Buna da muvaffak olam1yanlar mescidin tevsi' edilen aksa:
mmda k1larlar.
[ Liiblibii'l-MenO.sik ve ~erhi 287 ].
2 .)) ~ <f.JJ
.ill.lJ}II
~~I ,:;-1..:
~.ill J... ~I Ji,;
[.c.&. .ill &'J ;;-':.? ~~ ,y .)_J\.) .>!1 oi.JJ] i")L..II ~
1hnii'l-Kayyim, .(adii'l-Metld'da Resul-i Ekrem'in rllhunun beden-i
miibareklerine ba 'de'l-vefat redd ii iade buyurulnias1 keyfiyyetini ~oyle izah ediyor :
Enbiya-i kiram'm ruhlan bedenlerinden miifarakat ettikten sonra A 'la-yi
tlliyyinde karar k1lar. Resul-i Ekrem Efendimiz'in vefatt s1rasmda ~.1-lr-+Uin"
n j->}11 J:.i)4 = Ta Ro.b! Beni Rejk-l A'la'ya ilhtik eyle" diye vuslatm1 temenni
buyurdugu Refik-1 A 'la, makiim-1 illiyyindeki ervah-i enbiya aleyhirnu's-selam'd1r.
Enbiya-i kiram ruhlarmm mevt ile bedenlerine taallllku kesilm~ degildir. Nasll ki,
Resul-i Ekrem, Mi'rac gecesi Hazret-i Musa'y1 kabrinde namaz ktlar gorm~tii. Altmc1 kat semaya vard1gmda M usa aleyhi's-selam'1 burada da bulmu~tu.
Halbuki Musa, Cenab-1 Peygamber'le mi'rac etmemi~ti. t~te bu hadise, enbiya rllhlarmm bedenlerine devam-1 taallllkunun ac;1k bir misalidir. Hazret-i
Ai~e ve Muaviye radiya'llahu anhumti'dan rivayetlerinde mi'racm rllhi oldu~na
gore, !sra' gecesi Resul-i Ekrem'in ruhu Saadetlerinin ba'de'l-uruc beden-i miibareklerine avdet edene kadar taallllku kesilmemi~ti. Bunun gibi Resul-i zi-~an'
m vefatt iizerine A 'la-y1 11liyyine giden ruhu saadetlerinin beden-i miibarekleri
iizerindeki i~rak ve i~raf1 devam etmektedir. A 'la-y1 illiyyin, ruhu Saadetlerinin
makiim1, Hiicre-i Saadet de beden-i miibareklerinin makarnd1r. Giine~in z1yasmm
biitiin mevcudat-1 kevniyyeyi ziyaland1rd1g1 gibi Seyyid-i Enbiya Efendimiz'in
ruhu da bedenlerine i~rak eylemektedir. Bu miibarek ne~'e ile Kabr-i Saadet'e verilen selamlan reddeder. Binaenaleyh : "A lltih, her selam verildikfe n1humu bedmime
reddeder" demek, "n1humun bedmim iizerindeki taallukunu idame eder" demektir. Yoksa
baz1larmm zannettigi gibi her selam verdikc;e ruhu Saadet reddolunur. Sonra kabzolunur demek degildir. [ Zadii'l-Mead: C. 1, S. 304 ].

t-.J

. KABR-1 SAADET Z1YARET1- EYYOB-1 SAHTEYANI

186

Abdullah tb,n-i Orner radiya'llahu anhuma da Mescid-i Saadet'e girdiginde: (Es-Setamii aleyke ya Resulallah!, .Es-seldmii aleyke
ya Eba-Bekr! Es-selamii aleyke ya ebeti!) demek, sonra geti donmek
itiyadmda idi. Biitiin Ashab-1 Kiram da bu vechile selam vermilerdir.
Bundan sonra !bn-i Teymiyye, Menasik'inde Resulullah
salla'llahu aleyhi ve sellem'e selam verilirken Hiicre-i Saadet'in istikbal
edilip klbleye arka verilmesini ogretiyor. Ve ziyaretin bu de>bi; Malik, ~afii, Ahmed !bn-i Hanbel hazaratl gibi ekser iilemarnn
mezhebi 0 ldugunu ve tmam-1 Ebu Hanife'ye gore, bilakis k1blenin istikbal edilmesini ve E b u Han ife'nin baz1 ashabma gore de
eimme-i selasenin ictihad1 vechile Hiicre-i Saadet'in istikbal edilecegini bildiriyor.
Yalrnz ~eyh'in burad,a !mam-1 Ebu Hanife'nin inezhebi hakkmda verdigi rna <Iumat muhtac-1 izaht1r. Bu babda bir Hanefi ile
bir ~afii muhakk1k1run !mam-1 Ebu Hanife'nin mezhebini nasll
izah ettiklerini dirdeyelim. Ali yyii' 1- Kar i Meslek-i Miitekasstt'ta,
1bn-i Hacer-i Heytemi de Cevher-i Miineaam'mda oyle izah
ediyorlar.
Ebii'l-Leys gibi baz1 meayih-i Hanefiyye ve buna tebaiyyetle
Kirmani ve SerucP gibi baz1 zevat, esna-yi ziyarette klblenin istikbal edilmesini, tmam-1 Ebu Hanife'den lmam-1 Hasen'in bir
rivayetine istinad ederek bildirmilerdir. Fakat muhakk1k !bn-i
Hiimam: "Ebii'l-Leys'in bu rivayeti merduddur. (_;iinkii lmam-z
Ebu Hanfe Miisned'inde lbn-i Omer radiya'llahu anhuma'dan ziyaret
esnasznda hiicrenin istikbali mesnun oldugunu rivayet etmi~tir" diyor. t b n- i

Hiimam'm bu miiddeas1ru, Abdullah tbn-i Miibarek'in, Ebu

Hanife'den iittigini bildirdigi U vak1a te>yid etmektedir.
Ebu Hanife Hazretleri demitir ki: Ben Medine'de iken
Eyyub-i Sahteyani2 Medine'ye gelmiti. Kendi kendime: "TaJl ._,.,_,_.....;.. .1)1 ~ J ~4
2 Eyyub-i Sahteyani, Basra'da yeti~en me~ahir-i huffazdand1r. Said 1bn-i
Ciibeyr'den, ~bn-i Sirin'den ve daha bu tabakadaki ehl-i hadisten rivayet etmi~tir. Kendisinden de ~u 'be, Ma 'mer,. iki Hammad ile iki Siifyan ve 1bn-i
Uleyye gibi bir hayli eimme-i hadisin rivayetleri vard1r. ~u 'be, sahib-i tercemeyi
Seyyidii'l-iilema unvaniyle yadedermi~. Ziihd ii takvas1 ve si.innet-i seniyyeye ~iddet-i
ittiba1, rivayette adaleti hakKmda pek ~ok nevadir menkuldiir. K1rk def<a haccet.mi~tir. tmam-1 Ebu Ha~ife'nin miilakiit1, bu haclardan birisinde olacaktir.
1 [

y~l

..,..J] .JI_r

..r-1~ ~ ~

: r._J.r'

mam straj
edecektir ?I

Saadet'e
siz agla~
tmam-1
mular.
miistehaJ
m1za nib
ediyoruz
!bn
Resula'll~

ala rabbl
Nebisi!
tstifa ed~
hamide P.
Saadet'i

evsafm
me 1 ~ten

yesi cii

1bnolan bir
Ebu Ya
ve bi.iyi.i
dua etti.
i~tikten s
avdet ett
Bu H
tim. Bas!
Zeyd'e H
lunan ve
dum, dert
C. I, 8.
1

de maz1:
edilmesi

"Ey

Sana arz

RESOL-1 EKREM'E SAL~T V SELAM

187

mam szraszdzr. Giireyim, ~u miihim Tdbii simdsz Hiicre--i Saddet'i naszl ziydret
edecektir ?" dedim. E b u E yy u b, arkasm1 kibleye vererek ve Vech-i

Saadet'e tevecciih ederek bakl ve gayri miitebaki bir halde yani sessiz aglayarak ziyaret ett~. Bundan U anlaIliDItir ki; Hazret-i
lmam-1 Ebu Hanife bu. mes'elede bir miiddet miitereddid bulunmular. Sonra ziyarette Vech-i ~erif-i Nebevi'ye tevecciih edilmesi
miistehab oldugu ictihadni.da karar kilmilardir. Burada bu izahimiza nihayet vererek yine ibn-i Teym!yye'nin Mendsik'ine avdet
ediyoruz :
1b n- i T e y m i yy e diyor ki : Ziyaretci : ( Es-Selamii aleyke yd
Resula' lliih! Yd Nebiyya' lliih! Yd hireta' lliihi min halkzh! Yd ekreme' l-halkz
ala rabbih! Yd imame'l-miittakfn = Ey Alliih'zn Resulii! Ey Alldh'zn
Nebfsi! Sana seldm ederim. Ey Alliih'zn, mahlukiitz ve mevcuddtz araszndan
zstifd edip Sefligi Peygamber-i zi-$dn'z ! Ey halkzn All iih'zna kar~z hzsdl-i
hamide perverde eden en necib simdsz !, Ey miittakilerin imamz! Senin huzur-z
Saddet'ine seldm sunarzm!) diye selam verirse, bu da muvaf1ktir. Bu ali

evsafm kaffesi, ugrunda babam1, anam1 ve biitiin varhgimi feda etme1~ten bir an bile c;ekinmedigim aziz Peygamberimiz'in Sifat-1 aliyyesi ciimlesindendir 1
!bn-i Akil, $email-i Zilhhtid nammdaki eserinde E bu Ya 'mi.ir'e mi.intehi
olan bir senedle sahib-i tercemenin harika-i tabiat bir meflkabesini naklediyor.
Ebu Ya'mi.ir demi~tir ki: Bir kerre Mekke yolunda giderken kafile susuz kalmi
ve bi.iyi.ik bir tehlike bagi:istermi~ti. Eyyub vaz'1yyeti anlaymca bir claire c;:evirdi,
dua etti. Oradan su nebean etmege baladL Bi.iti.in kafile halkl ve devt;leri kana kana
ic;:tikten sonra Eyyub elini su c;:1kan mevziin i.isti.inde yi.iri.itti.i, (nasi hal-i sab1kma
avdet etti.
Bu hadiseyi raviden nakleden Ebu Rebi' de diyor ki: Bunu Rey'de iitmitim. Basra'ya geldigimde Basra'nm meahir-i eimmesinden Hammad lbn-i
Zeyd'e hikaye ettim. 0 da cevaben : Bunu ben de Eyyub ile beraber o seferde bulunan ve hadiseyi bizzat mi.iahede eden Abdi.i'l- Vahid !bn-i Ziyad'dan duydum, demi~tir. Eyyu b I 3 I tarihinde 63 yamda vefat etmitir. [ Tez:kiretii'l-Hu.ffaz:

C.

S.

1,

I I 7 ).

Gerek Liibab'da, gerek sair menasike clair eserlerde daha uzun selam suretleri
de mazbuttur. Aliy yi.i'l-Kari Liibtib erhinde U mehur ri.ibai'nin de selima
edilmesini tavsiye ediyor :

flli..J t_LAJI.:rr.,k

r.__,s::!l_, .:~_,~1 "'=; _,

....1:.... 1 ._,.,_;;JI j

.j-o ._,.,L:.;

.jl..i..J\

"=;

..:..;.;.:> .j-o ~ 4.
.IJ.A.JI <.S"Ai

...s'L..... ..::...;1--".4!

MANASJ
I

"Ey U milbtirek toprak iyine defnolunan niljusil bejer~yyenin hayzrlzst alan Peygamberim!
Sana arz:-z ta'zm ederim. Bu merkad-i milbtirekin nisbetinden, y eryilzilniln biitiln daglarz,

KABR-1 SAADET zty ARETt

188

Resul-i Ekrem'e selam vermekle beraber salat etmek de

dogrudur, mergubdur. Resul-i Ekrem'e salat ve selam, AWi.hu
Teala'mn evamiri ciimlesindendir 1
Eimme-i f1klh ve hadisin ittifakma gore, esna-yi ziyarette Hiicre-i
Saadet'e kaq1 yalmz selam verilir, Hiicre-i Saadet'e el siiriilmez,
takbil edilmez, tavaf olunmaz, hiicreye kar1 namaz k1lmmaz, hiicreye kar1 dua edilmez. Bu cihetler eimmenin ittifaklyle menhidir.
Kabr-i Saadet'in yanmda dua etmek bid<attir. Ashab'dan hie; birisi
hiicre huzurunda dua ic;in tevakkuf etmemitir 2
Bu ba.bda Lii.babii.'l-Menasik ile erhinde U izahati goriiyoruz :
Ziyaretc;i esna-yi ziyarette Kabr-i Saadet'i:1 duvanna dokunmaz.
Takbil de etmez. Makam-1 vakarda mess ii takbil, hilaf-1 edeb olmakla
beraber baz1 erkan-1 Ka <be'nin havassmdand1r. Zair, Kabr-i Saadet'in
etrafinda tavaf da etmez. Bu da Ka<be-i ~erife'nin havassmdand1r.
Hic;bir enbiya ve evliya kabrinin etraf1 tavaf edilip dola1lmaz. Baz1
cehelenin boyle yapt1g1 taklid edilmemelidir. Velev ki bu avam,
meayih ve iilema suretinde olsalar bile. Yine ziyaretci Kabr-i Saadet'e kar1 inhina edip egilmemelidir. Ve o arz-1 miibareki takbil de
etmemelidir. Bunlann hepsi bid<attir, gayri miistahsendir ve binaenaleyh mekruhtur. Hele Kabr-i Saadet'e kaq1 secde etmek kat<iyyen
haramd1r. Ve bilhasa Kabr-i ~erif'e dogru namaz k1lmak haram
olmakla beraber Kabr-i ~erif'e kar1 ibadet ve ta <zim kasdiyle kllmmas1 mucib-i kiifiirdiir.
1te Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'i ziyaret hakkmda
ta<dad edilen bu adabm kaffesi, 0 Resul-i zi-~an'm kendi tebligatmdan miistefadd1r. Artik bunlardan hie; birisine kendi ali huzurunda muhalefet etmek caiz degildir. 1m am -1 ~ afi i radiya' lliihu
anh'in U edibane hareketi bizim ic;in niimune-i imtisal olmahd1r :
1m am -1 ~ afi i kaddese' lliihu sirruhU, 1m am -1 A< z am Hazretlerinin
ovalart mutayyebdir. Muhterem Peygamberim! Senin siikin bulundugun bu kabr-i jerife camm
fedii olsun!. ljfet ve ne::;iihet cUd ii kerem hep bu kabrin ifinde meclfun ve mevcuddur.'
1 * i...,W I_,..L J ~ I_,.L... I_,;..T .:_,_.ill ~I 4 ~I j<- .J_,~ .-;5:..;-y.,..J .ill .JI
2 ibn-i Teymiyye burada diyor ki: Halife Mansur, Hucre-i Saadet
-huzurunda dua ederken krbleyimi yoksa hucreyimi istikbal edecegini yamnda.. bulunan tmam-1 Malik'ten sordugu, onun da hucreyi istikbal ediniz, dedigi suretindeki rivayetin ash yoktur, yalandrr. Hucre huzurunda duaya mesag yoktur. Ashab-1
Kiram, dualanm Kabr-i Saadet'ten aynldtktan sonra Mescid-i Saadet'te ederlerdi.

Sure: 33 ( Ahziib), iiyet: 56.

kabr-i eri
mezhebine
siinnetini
alan harek[
Adaboyle bild~
"Resu
vejatmdan
edilirken h:1
edilmez" d1
Rule~
Kabr-i Sal
Saadet'e g
Malik OJ
Kabr-i s~
Kur'an-t ~
ta<lim ed~

.J

2,,._,~=

bazzmzayi
buyurmu
Cen~
=Peygaml
ve mii.eddel
ktlmz$lzr)
Yine
4(1.;:...\~1

sana nida
anlamryan
Bina
ta<zim e<

1m a

terbiyesir
nas1h, ne
1

(Li

1
1

Sat-1
Sfm

'

sar~

(~iJ

ZtYARETtN ADABI

k de
llc'ihu
icre-i
lmez,
hi.iclidir.
birisi .
ruz :
maz.
akla
't'in
d1r.

aa1 de
tenyen

ram
lmnda
bll-

di.

189

kabr-i erifini ziyaret ettiginde; bi.iyiik lmam'm huzurunda onun

mezhebine muhalefetten haya ederim, diyerek kendi mezhebinin bir
siinnetini terketmitir. lte tma:m-1 ~afii'nin bu ayan-1 imtisal
olan hareketi gaye-i teeddiibdiir. Miinteha-yi Uur ve irfandtr 1
Adab-1 ziyaretten bir miihimmini de Kadi lyaz, .)'ifd'smda
6yle bildiriyor :
"Resul-i Ekrem'e, hdl-i hayatznda naszl tevkr ve ta<zfm edilirse,
vqatmdan sonra da iiyle hiirmet edilir. Binaenaleyh Kabr-i Saddet ziyaret
edilirken hu~u! ve siikun iizere derli, toplu ve ~urlu hareket edilir. Rej<-i savt
edilmez" dedikten sonra 6yle bir hadise rivayet ediyor :
Hulefa-yi Abbasiyyenin ikincisi olan Ebu Ca<fer-i Mansur,
Kabr-i Saadet'i lmam-1 Malik ile birlikte ziyatet etmiti. Mescid-i
Saadet'e girdiklerinde Mansur, yiiksek sesle soyleniyormu. lmam-1
Malik 6yle demitir: Ya Emire'l-mii'minin! Mescid'de ve ' bilhassa
Kabr-i Saadet'in kurbiinde ref<-i savt etmeyiniz. Cenab-1 Hak
Kur'an-z Kerim'de, bir kavme, Resul-i Ekrem ile miisahabe adab1m
ta<Iim ederek: ~~ ~ J_,Al4 .U I.J.;~ -y_, ~I .;.,_,.., ..;_,; ~1_,..,11_,..;; 'J "
2
11 ..,..z....:l = Sesinizi Peygamber'in sesinin fevkinde yiikseltmeyiniz. Ve bdzznzzm
bdzzmza yiiksek ses ile siiylendigi gibi Peygamber' e kar~ cehr-i savt etmeyiniz."
buyurmutur.
Cenab-1 Hak, diger bir kavmi de: 3 11 .311 J_,...J ~ r-t=l_,.,t <;_,.;.;.._ .J:_.lll <;\ n"
=Peygamber'inyamnda soz siiylerken seslerini kzsan Ashab-z Neb, iiyle miittaki
ve miieddeb kimselerdir ki, All ii h onlarzn kalblerini hayr ii takva iin hdlis
kzlmz~tzr ) diye medhetmitir.
Yine Cenab-1 Hak bedevi bir kavmi de : .IJ_, ./ .!.l.i.J.)~ .;:..ill <;I p'
4 11 .;.,\~I = Hiicrelerinizin arkasznda ( ya Muhammed d1an c;1k, diye )
sana nida edenler (e rencide olma. Bunlar) m ek~erisi senin yiice mertebeni
anlamzyan kimselerdir" diye zemmetmitir.
Binaenaleyh Resul-i Ekrem'e hayatta iken nas1l hiirmet ve
ta <zim edilirse, meyyiten de oyle hiirmet edilir.
lmam-1 Malik'in bu nasihati iizerine Ebu Ca <fer, edeb ve
terbiyesini taklmp hadiane ve hiiane bir vaziyet alrmtlr. Ne giizel
nasth, ne giizel kabil? .. 5
1 ( Liibabii' l-Merulsik ve ~erhi : S. 293).
' Silre: 49 ( Hiic!Jrat), .ayet: 2
I Sare: 49 (Hiicurat), ayet: 3
' Sare: 49 (Hiicurat), ayet: 4
'(~ifa ~rhi Aliyyii'l-Ktir: C. 2, S. 41).

190

ZiYARE TiN B1D'1 ~EKLi

iHTAR : Resul-i Ekrem'e : (Ya Muhammed, dz~arz ftksana)

diye kabaca hitab eden Uyeyne ibn-i Husayn ile Akra < ibn-i
H a bi s idi. Bunlar, Beni Temim kabilesinden yetmi kiilik bir hey'etin riyasetinde olarak Medine'ye Resul-i Ekrem'i ziyarete gelmilerdi. Geldikleri ku~luk zamanma tesadiif etmi ve Resul-i
Ekrem uyur bulunmutu. Bunun iizerine bu bedevi adamlar, Resul-i Ekrem'i uyand1rmak maksadiyle hiicuratm a\ka tarafmda
yiiksek sesle ve kabaca boyle bagirm1lardi. Ve itab-1 ilahiye miistahak olmulard1.
~imdi yine ibn-i Teymiye'nin Menasik'ine avdet ediyoruz.
Miiariin-ileyh diyor ki : Ashab-1 Kiram, Hiicre-i Saadet huzurunda
yalmz salat ii selam ederdi. ~efaat dilerdi. Dua i<;in tevakkuf etmezdi.
Ashab-1 Kiram, Kabr-i Saadet'ten aynld1ktan soma Mescid-i Saadet'te k1bleye kar1 namaz kilar, burada dua ederdi. Qiinkii Resul-i
Ekrem Efendimiz: ( ! .1~ 8_, <->~; ~ ':1 rJI = Ya Rab, benim kabrimi
tapzlan put hiiline koyma ) diye Cenab-1 Hakk'a arz-1 niyaz etmitir.
~eyhayn'in Sahih'lerinde tahric ettikleri bir hadis-i erifte de Resul-i
Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem: .;_,.; ?0~ IN ':1 _, IJ..:.c. <->~ 1_,~ ':1 ll"
11 ~ {5 ~ 1_,1.,,..,_,1 = Ashiibzm I Sakzn kabrimi bayram yeri, evlerini;:;i de
kabir hiiline koymayznz;:;. Nerede bulunur iseni;:; orada bana salavat getirini;:;.
0 bana eri~ebilir" buyurmutur.
_ Yine Resul-i Ekrem: .Jli ! ;..~1 dl,l _, ;..,..~ 1 p: ;;)l....JI .:r J.c. 1_,;n )),

4k l:.;)l..., ._.;, f i 4 : I_,JW . J<' -...;,_,-""' ?0)1...,

JS'~ .J I ._,..;.;':1 1 J.c. i _;,.... = Ashdbzm I Bana cum<a giinii ve cum<a

.:ill .JI : JL; ~ ~ c5l ..::.;,.;! .U_, ~

11

l:~':JI .lL;;I

gecesi fok salavat edini;:;. Si;:;in getirdigini;:; Salavat-z $erife bana ar;:;olunur,
buyurmu~tu. Ashiib-z Kiram:
-Ya Resula'lliihl Selamzmz;:;, Hiicre-i Saadet'ine naszl ar;:;olunur?
Si;:; kabrini;:;de filriimii~ bulunuyorsunu;:;, diye sorduklarznda Resul-i Ekrem
Efendimi;:;:
- Cenab-z Hak, enbiya cesedlerini yemeyi bu topraga haram kzlmz~
'.tzr" diye cevab vermitir.
Yine Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem: .)~1 .:ill .:,J ))"
11J=;L r.;L:~I .;_,.; 1_,~ 1 . <.>.;WI_, =Allah; YehUd ve Nasara'ya g;dab etsinl
Bunlar, peygamberlerinin kabirlerini mescid ittihii;:; etmi~lerdir." diye Y ehud
ve N asara'mn ef<al ve adatmdan men ( ii tahzir buyurffiUtur. Bu miinasebetle Hazret-i Aie radiya'lliihu anhii: "Bu hadfsile nehyedilmemi~
ohzydz, Ashiib-z Kiram, Kabr-i Saadet'i herkese kii~ade bulundururlardz. Lakin
_/

Ashiib, mesc
surette mescz
irtihal
Hazret-i
rarak) defn
hat-1 mii 'rr
zamamnda
Valisi huh
rat-1 seniy~
Resul-i I
de mescid
miinharif\
kaq1 kims(
Miislim'i1
sellem: ( l-t:
kabirlere ka
Daha
ret-i kubu
ediyor ki,
rettir. Bid
mektir_. di

-;de~giz.

Daha
kllmak m
umre gib
N esai , 1
bildiriyor.
Sonn
namaz kll
bu ziyare
edilebilec<
Mescid-i
Bund
mqayih '
minin itti
akvaline
memleket

MESC!D-1 KUBA Z!YARETi

rzksana)
' 1bn-i
)ir hey'de gelesul-i
ar, Rerafmda
musta-

s ui-i

.- 'i )),

nizi de
tirini;;:.

_.:n )),
~')\

rum'a
lunur,
unur?
krem

tsin I
ehud
mu-

memi~

Lakin

191

lshtib, mescid ittihdzzm kerih gordiiler. Dogru~u ben de ayzk bulunduruldugu

Iirette mescid ittihiiz edilmesinden endi~e ederim" demitir.
!rtihal-i Peygamberi uzerine Ashab-1 Kiram Vucudu Saadet'i,
Hazret-i .Aie'nin odasmda vefat ettigi yere (fira~-i Satidet'i kaldzrarak) defnettiler. Gerek H a z ret- i A i e'nin odas1, gerek sair ummehat-1 mu 'mininin odalan mescid haricinde idi. Ahiren A bd ulmelik
zamamnda Mescid-i Saadet ta'mir edilirken Abdulmelik'in Medine
Valisi bulunan Orner ibn-i Abdu'l-Aziz tarafmdan bu hucurat-1 seniyye itira edilerek mescide ilave edildi. 0 zamandanberi
Resul-i Ekrem'in medfen-i mubareki olan Hazret-:i .Aie hucresi
de mescid dahilinde bulunuyor. 0 s1rada Hucre-i Saadet, kibleden
munharif ve musennem bir hal de bina edildi .. Ta ki, Hucre-i Saadet' e
kaqi kimse ic;:in namaz kilmak mumkun ve muyesser olmiya. Qunku
Muslim'in, Ebu Mersed'den rivayetine gore, salla'lliihu aleyhi ve
sellem: ( l-dl I_,L.; 'i .J .J..J~AJ\ J" i_,..J.f 'i = Kabirlerin iistiine oturmayznzz ve
kabirlere kar~z namaz kzlmayznzz) buyurffiUtUr.
Daha sonra ibn-i Teymiyye, Menasik'inde umumiyetle ziyaret-i kuburdan bahsederek bunun er'i ve bid 'i olan iki eklini izah
ediyor ki, ziyaret-i er'iyye : meyyite selam verip dua etmekten ibarettir. Bid 'i olan ziyaret de ~v__!yicini ziyaret ettigi meyyitten dilemektir, diye hulasa edebiliriz. Bunlar"i"')7akmda cenaze bahsinde h:ah

;d~~giz.

Daha sonra Mescid-i Kuba'y1 ziyaret etmek ve orada namaz

kllmak mustahab oldugunu, Mescid-i Kuba'da kilman namazm bir
umre gibi fazileti haiz bulundugunu Ahmed ibn-i Hanbel,
Nesai, Tirmizi, ibn-i Mace'den rivayet ettigi hadisi eriflerle
bildiriyor.
Sonra ~eyhu'I-islam, Mescid-i Aksa'ya sefer edilmesi ve orada
namaz kihp dua, zikir, kiraet, itikaf olunmas1 mi.istahabd1r, diyor. Ve
bu ziyaretin ister esna-yi hacda, ister her hangi bir zamanda icra:
edilebilecegini bildirerek, burada da mesh, takbil, tavaf gibi yalmz
Mescid-i Haram'a aid bulunan ef'alden tahzir ediyor.
Bundan sonra hi<; bir kimse ic;:in Arafat'tan baka ne enbiya, ne
mqayih ve saire kabirlerine karI vakfe etmek ic;:in eimme-i Mi.isliminin ittifakiyle sefer caiz olmad1gmi bildiriyor. Ve ulemanm azher-i
akvaline gore, hi<; bir kabri ziyaret ic;:in edd-i rahil edilmez. Yalmz
memleketinde ve yakininde bulunan kubur, ziyaret-i er'iyye ile ziya-

[>

192

Z1YARET1N MEBNA-ALEYH1

ret edilir. Mescid-i Kuba'nm Medineliler tarafmdan ziyaret edilmesi

gibi, diyor.
~imdi ~eyhii'l-islam ibn-i Teymiyye, adab-1 ziyarete clair
verdigi izahatm mebna aleyhi, tevhid esasm1 s1yanete rna 'lllf oldugunu bildirerek diyor ki :
Din-i islam, iki asll lizerine bina kilmmitlr :
I) ibadet, yalruz ve mlinhaman Cenab-1 Hakk'a edilir. 01
Allah ki, kendisinin uluhiyyette, havass-1 rlibubiyette, ibadete istihkakda eriki ve naziri yoktur.
2) Cenab-1 Hakk'a ibadet merf.I' bir ekilde eda edilir. Bid'i
bir surette Hakk'a ibadet edilmez. Nas1l ki, Cenab-1 Hak Kur'an-1
Azimli-an'mda zatmda eriki, Slfatmda naziri olmadigmi ilan etmesini Resuliine emrettikten sonra: (Kim ki, Mevlaszna hiisnihdl ile miilak almak dilerse, amel-i salih iJlesin! Ve Alliih'zna hif bir JI!Ji artak kzlmaszn!) buyurmutur 1
Bunun i<;in Orner ibn-i Hattab radiya'lliihu anh: "Ya Rab!
ibddetlerimi her vechile Sana salih ve layzk ve rzza-yz ilahne hdlis kzl" diye
dua ederdi. Fuda y l i bn-i i y az da: ..:,-I ~I fhl L.:~ IJ ..::..).1 -tl>- -s.lJiu"
2
<< w = Ol Cendb-z Hak ki, diinydda mevti, ahirette hayatz yaratmzJtzr. Ta ki,
hanginiz hayzr ve ibddet cihetiyle daha hdlis aldugunu anlaya." ayet-i kerimesindeki (ahsen) kelime-i erifesini ( ahlesiihU ve asvebiihU = Daha ozlii
ve daha dagru) diye tefsir ederek : "Halzs ve oz/ii alan ibddet,yalmz Alliih
iyin edilen ibddettir. Dagru alan ibddet de Siinnet-i Seniyye'ye uygun alan ibddettir" demitir.
Ahadis-i sahihadan miilhem olan bu vesaya ve tekayyudat,
din-i islam'm lissli'l-esas1 olan tevhid akidesinin halelden s1yaneti
gayesine rna 'tuftur. Din-i islam, ibadetlerimizin mlinhaman Allah
i<;in olmasim, yalruz Allah'a kaq1 mes'ul oldugumuzu bilmemizi,
Allah'tan korkup Allah'tan limidvar olmamizi taleb eder. Kur'an-1
Kerim ibadette tevhidi emr li t<r'lim eden ayat-1 kerime ile doludur 3
1
2

**(

[ ....:.~f :_;_,...] l..~..>-1 ~_; o.)l;--~ !.!_?. ')J \J..L...., -;A..r j ....,t ~_; .l.4Jy~--:. <Jlf.)
Sure: 67 ( Millk), ayet: 2
d:JI L:.J:;I Lil p1 ~?JI .:ill.:,. ...,.,L:SJI J;__;;) : Jt...; J !.!_;~; .:ill Jt; lf

~.) 4J L...J~ ~I ..:ill

j;) .;J._,; Jl *( '-""'"J~I .J:_..UI..:i! ')I.J:_.JJI J

*Sure: 39 (:(_ilmer), ayet: I-3

**

L...J.;! .ill ~L; J,L4 ...,.,~JI

Sure: 39 (:(_umer), ayet: 14

HuL

hem Mel
ibadetin
bulunuy'
ziyaretin
nin tami
sulli olall
Abidin
olmad1g1
aleyhi's-~

dan nai
Teymi)J
suretind
miilhem
Fa!

mlitale~

hadisi ~
bu risa
aleyhi' srihal e~
lbrah
nisbet '
Sina v
me said
bunun
I)
den ba
ittifaki
k1lmag
lara n<

tBN-1 'fEYM1YYE'N1N MENt DOCRU MUDUR?

mesi
clair
ldu-

01
tih-

id (i
an-I
meiila'ma-

ab!
rye
q ))"

ki,
e z~a

lah
"btl-

at,
eti
ah
ZI,
01
3

~'15!
193

HuLASA: Buraya kadar 1bn-i Teymiyye'nin Menasik'inden

hem Merkad-i Sa~det ziyareti ile Mescid-i Nebevi'de eda-yr salat ve
ibadetin adab ve fazailine dair iimmiihat-r mesaili miitalea etmi
bulunuyoruz. Hem de Minhacu' s-Siinne miiellifinin Kabr-i Saadet
ziyaretinin esasma mu 'teriz olmadigim, bilakis bu babdaki kanaatinin tamamiyle aha<;lis-i sahiha ile eimme-i selefin miictehedatl mahsulii olarak merft< bulundugunu ogrenmi oluyoruz. Bunun i<;in 1bn-i
Abidin merhum Reddii'l-Muhtar'da bu men<-i ziyaretin asl ii esas1
olmad1gm1 ve esas. itibariyle ~eyhii'l-1slam'm da Kabr-i Nebi
aleyhi' s-selam'1 ziyaretin meruiyyetine kail bulundugunu baz1 iilemadan naklederek bildiriyor. ~imdi yukandaki unvamm1zda : ( lbn-i
Teymiyye'nin, Kabr-i Saadet'i ;;.iyaretten men'i rivayeti dogru mudur ?)
suretinde irad ettigimiz suale iistadm kendi Ment1sik'ini miitaleadan
miilhem olarak : ( Hgzr, dogru degildir )_ diye cevab verecegiz.
. ~IL.fit.
Fakat bu isnadm menei nedir? Bunu da 1bn-i Teymiyye'nin
miitaleas1m yukanda vadettigimiz iki eserinden ikincisi edd-i rihal
hadisi hakkmda yazd1g1 bir risalesinde gorecegiz. lbn-i Teymiyye
bu risalesinde, mevzuumuz olan hadise istinaden Kabr-i Nebi
aleyhi' s-selam'1 ziyareti nezr ile iltizam ederek ifa-y1 nezr i<;in edd-i
rihal edilmesi menhidir, demitir. 1 b n- i T e y m i yy e aym zamanda
1 bra him H a IiI aleyhi' s-selam'm kabrine ve baz1 enbiya ve meay1ha
nisbet edilen mekabir ile makamat ve meahid-i miibarekeye, Tur-1
Sina ve Cebel-i H1ra gibi baz1 daglara ve magaralara sefer; keza
mesaid-i selaseden baka mescidlere nezr ile iltizam-1 sefer edilirse,
bunun menhi oldugunu bildirerek U yolda miidafaa ediyor :

1) Ebu Hiireyre hadisindeki nehye binaen mesacid-i selaseden baka mescidlere nezr ile iltizam-1 sefer edilirse eimme-i erbaamn
ittifakiyle bu nezr-i ifa ctmek vacib degildir. l<;inde be vakit namaz
k1lmaga me 'mur oldugumuz mescidler ki : kaffesi Allah evidir. Bunlara nezrederek sefer etmek menhi olunca bu mekabir ve makamat-1

'"="'l;SJI .:I ~;Y. .J I ~ .Jln.. ) JW

,:;.. f'j

.J:_.iJI 1_,.,..) 1 ji)

'-":_=~'1 1

2 (

Jli J

1 ( .J.,.L.4- I l1:1 ~.. I JJ.f't; .: I ~Ai l ) 4l_,i J l

.: I .JJ.),:;..

l .ll~ 1_,;_,( vl:.ll J_,~

;~IJ ,}:J.I J

'-":_~'J I a ( ~" _,...ill ....;..!.)" .J_,>:l..c.. )l.i

Jl

.; J.)

Sure: 39 (.('.umer) , ayet: 64

Sure: 3 (Al-i lmran} , ayet: 79
s Sure: 17 (lsra'}, ayet : 56
2

F.: 13

194

lBN-1 TEYM1YYE'N1N KABR-1 SAADET't ZtYARETTEN

miibarekeye edd-i rahl edilmesi evleviyyetle menhi olur. Ezciimle

Kuba mescidi ki, Resul-i Ekrem tarafmdan te'sis buyuruldugu gibi
kendileri de biitiin hayatl miiddetince her cumartesi giinii rakiben veyahut m~iyen gitmek itiyadmda bulunduklan Sahihayn'de 1bn-i
Orner radiya'lliihu anhuma'dan rivayet edilmitir. Bu mescide .bile sefer
edilmesi, nehyin umulii dahilindedir. Tirmiz i'nin tashih ve hiisniine
hiikmettigi ve daha baka muhaddislerin de tahrk ettikleri bir hadiste
Res u 1- i E kr em : "Kim ki evinde giizel gusiil abdesti alzr ve sonra K ubd
mescidine gelir de, bu ziyaretinde bu miibarek mescidde nama<; kzlmaktan baJka
bir erne! beslemezse, bir umre etmiJ gibi kendisine sevab kaydolunur" buyurmutur 1 : 1te bu derece haiz-i fazilet olan Kuba mescidine de nezr ile
ihtiyar-1 sefer edilmesi menhidir. Halbuki Medineliler i<;in bu mescidi ziyarette sefer bulunmadg it;in ziyaret miistehabd1r.
2) Sahihayn'da Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'den rivayeti sabit olan bir hadis-i erifte Resul-i Ekrem: "Allah, Yehud ve
Nasara'ya gadab etsin; bunlar, peygamberlerinin kabirlerini mescid ittihtiz
etmif[erdir" buyurup bu adetten Ashahm1 ve iimmetini men' ctmitir.
Bu hadisin terceme ve izah1 (655) numara ile gelecektir.
3) Sahih-i Miisli11l'de ve sair hadis kitablarmda tahric olundugu
iizere Resul-i Ekrem: "Sizden evvel gelip gefen iimem ve akvii.m, kabirlerini mescid ittihO.z etmek itiyii.dtnda idiler. Si;:; bunlardan miitenebbih olup da
kabirlerinizi mescid ittihii.z etmeyini;:;. Si;:;i bu fenii. itiyii.ddan men' ederim''
buyurmutur. Bu men' ii tahzire binaen Ashab-1 Kiram, meahid-i
enbiyadan hi<; birisine, ne mehed-i H alii 1brah im 'e, ne de baka
bir peygamberin mehedine sefer etmedilcr, diyor.
4) Hadis-i Sahih'de varid oldugu iizere, Resul-i Ekrem
Efendimiz Leyle-i Mi'rac'daki seferinde yalrnz Beyt-i Makdis'te iki
rek'at namaz k1hp baka hi<; bir yerde namaz kilmadi. Baz1 kimselerin
Mi'rac seferinde Resul-i Ekrem'in Medine'de, M usa ale.Jhi's-selii.m'm kabrinde, Halilii'r-Rahman'm kabrinde namaz kld1gi
hakkmda rivayet ettik.leri hadisler, mevzu' ve yaland1r.
1bn-i Teymiyye bu delilleri serdettikten sonra diyor ki :
Baz1 iilema, meahid-i miibarekeye sefer edilmesine ruhsat vermi-

.:r

1 ftJ..j
)""J ~ .:ill J-..... .:ill JyJ Jt; Jt; oW> .: 11.$;) ~ ;.:. J.r. ,y
. ~L. .;:1 J JL..iJIJ.u-1 .IJJ] . ; / .r.lS' .J .:,lS';")l... ~ J-i .~ ~~ J l ( .::~j

[ .J J&Ali iJ

___.....

lerdir. Fa:k
bir ziHtan
sik-i Haec'"
OiiileJ
ma'ruftur
i<;in sefer
dilmitir.
gore, bu
ma's1yet a
BiR

rendigimil
I) D
Halil 11
nezir ile
2) F
hid-i mii
tiyle ziya
lte
had1bu

dir; hara
Teymi
ile hera
degildir,
sebeb-i

hurun 1
demesi9

edilmi~

Teym ~

mqrui~

~EN'i

d-i
ka

m
iki

RiVAYETiNiN MEN~Et NEDlR ?

195

lerdir. Fakat bunlarm bu cevaz ve miisaadeleri ne eimme-i sel.eften

bir zattan menkulchir, ne de bir delil-i er<iye miisteniddir. Menasik-i Hacc'inde de bu noktay1 daha izah ederek diyor ki :
Oliileri ziyaret etmek, oliilere selam verip dua etmek bir emr-i
rna <ro.ftur ve mqru <dur. Fakat enbiya ve suleha kabirlerini ziyaret
i<;in sefer edilmesi eimme-i iilema tarafmdan bid <at ve miinker addedilmitir. Bu babda sahih olarak mcrvi olan iki kavilden kavl-i esahha
gore, bu sefer gayri merli <dur. Hatta baz1 iilema bu seferi sefer-i
rna <s1yet addederek esna-yi seferde kasr-1 salat1 tecviz etmemilerdir.
BiR HULASA DAHA: ibn-i Teymiyye'nin ikinci eserinden ogrendigimiz miitaleas1 da iki nokta iizerinde teksif edilir :
1) V <; mescidden baka mesacide, Merkad-i Neb i ve Merkad-i
Hal il 1brah im aleyhi' s-se/am gibi merak1d-I enbiya veya evliyaya
nezir ile ihtiyar-1 sefer edilmesi menhidir.
2) Fakat her mii 'minin kendi memleketindeki merak1d ve meahid-i miibarekeyi usul-i er<i dairesinde, selam ve dua etmek suretiyle ziyaret etmesi mqru <dur, miistehabd1r.
ite ibn-i Teymiyye'nin ftyan~I nazar ve tevakkuf olan ictihadibunlardan birincisidir. Merkad-i Neb ev i de dahil oldugu halde
merak1d-i enbiya ve evliyaya nezir ile ihtiyar-1 sefer edilmesi menhidir; haramd1r, demesidir. Halbuki yukanda izah ettigimiz ve ibn-i
Teymiyye'nin kendi lisamndan naklettigimiz vechile eimme-i erbaa
ile beraber eimme-i selefin Ciimhuru, yalmz bu nezrin ifas1 vacib
degildir, diyorlard1. Buhiiri'nin hadisi suret-i sevkinden ve hadisin
sebeb-i viirudu hakkmda verdigimiz izahattan da bu nehyin, namaz
ve ibadet i<;in edd-i rihal edilmesine miiteveccih oldugu miistefad
oluyordu. Miicerred ziyaret i<;in sefer ve seyahat edilmesini ciimhur-1
iilema miibah addediyorlard1. Bilhassa selefin bu ara ve efkanndan
miilhem olarak I r ak i'nin miitaleas1, bu hadis-ierifin hakiki mahmilini
ve hadisten miistefad olan nehyin hududunu ve miinteha-yi iimuliinii
kemal-i vuzuh ile ta<yin etmiti. ite ibn-i Teymiyye'nin Kabt-i
Saadet'i ziyaretten men<i rivayetinin menei budur, zahiren Ciimhurun mezhebine muhalif olarak nezir ile iltizam-1 sefer menhidir,
demesidir. Fakat imdi gorecegiz ki, bu da ehl-i ilim tarafmdan tevcih
edilmitir. Sonra Kitiib-z Meniisik'te miitalea ettigimiz vechile 1bn-i
Teymiyye de esas i<tibariyle Kabr-i Nebi aleyhi's-seliim'1 ziyaretin
merliiyyet ve faziletine kiiil idi. Bir<;oklan bu iki noktay1, yani asll

196

KASTALANl'N1N ~NKlD1- AL1YY0'J..- KARl, ,GAZALl

ziyaret ile nezrederek iltizam edilen ziyaret arasm1 tefrik etmiyerek,

kimisi bi'l-iltizam bilerek, kimisi bilmiyerek : "lbn-i Te)'miyye,
Kabr-i Saadet'i ziyaretten men' etmiflir" diye ortaya igren; bir iddia atmllardu. '
.~ -arih Kastalani bile bu amatelerden miiteessir olara_
k ve as1l
ziyaret ile nezrederek iltizam edilen ziyaret arasmdaki fark1 gozetmiyerek Fethii'l-Bari'de mevzuu bahsimiz olan hadisin erhinde bu men'-i
ziyaret mes 'elesini naklettikten sonra: " u ~ :iJ_,A;.ll J;UI ~I .:r .JI>.J=lhn-i
Teymiyye'nin Kabr-i Nebi aleyhi's-selamt ;;:iyaretten men'i hakkzndaki
ictihadt, kendisinden menkiU olan mesailin en ;i.rkinidir" diye 1b n- i T e y-

miyye'yi muahaze ediyor.

Hi; iibhesiz ki, Mevahib-i Lediinniyye gibi iimmet-i lslamiyyenin
gonliine ak-1 Muhammed i sa;an bir eserin bu faziletli miiellifi
bu miitaleas1m lbn-i Teymiyye'nin husamas1 gibi bir kin ve ihtiras ile yazmam1tlr. Qiinkii o nezil} gonlUnde Resul-i Ekrem'e
muhabetten baka bir eye yer vermemitir. Nas1l_ ki, baz1 erbab-1
tahkik lisamndan naklederek : "lbn-i Teymiyye, ;;:iyaret lij;;:mtn
K abr-i Neb i alryhi' s-se/am' a i;;:Oje edilmesini kerih gormiqtiir" suretinde
tevcih etmitir. Nitekim lmam-1 Malik gibi baz1 eimme-i selefin
de . bunu kerih gordiiklerini yukanda ogrenmitik.
Aliyyii '1-Kari de $ija erhinde bu men'-i ziyaret mes'elesini
tevcih ederek diyor ki : Bu hiirmet veya kerahet; bir mevsimde ve
bir anda kadm, erkek biribirine kanarak miinker ve mekruh bir
surette ziyarete ve Kabr-i Saadet'in bayram yerine ;evrilmesine masrllf olmaSl ;ok muhte'm eldir. Bu ise : (Ta Rab! Kabrimi bayram ytri
ittihtlz edilmesinden S!Janel buyur!) suretindeki. niyaz-1 Nebevi ile vaidi
miitezammmdtr. lctinab edilmesi lazimdtr.
~eyhii'l-lslam'm gerek muasm ve gerek m.iiteahhiri bir;ok huffaz-t ahadis ve ehl-i intikad, -~cyh 'in bu tahrimini bu nevi' tevcihlerle kaFtlamtlard1r. Minhacii' s-Siinne miiellifinin bu tahrimden maksad1 da her halde bu yolda bid 'i bir ziyaret i;in edd-i rahle miiteveccih olmas1 iktiza eder.
Maamafih ~afiilerden Kadi lyaz ile Ebu Muhammed Cub in' in mesacid-i selaseden bakasma edd-i rahlin hiirmetine kail
olduklartm ve Neve v i'nin bunun yanhhgm1 tashihe ;ahttgm1 yukanda bildirmitik. Daha evvel de edd-i rahli alehtlak tahrim edenler
bulunmu olacaktlr ki, bunlan da Gazali muahaze ediyor.

NE DlYi

Gazal
ahid-i mii
edd-i rahli
makamlan
Mace, Sii
bir hadis-i

btm! Sizi e
ediniz 1 " b1

Meall
daire-i Uil
disi mucib.
muriin-bin
baka mes~
bir mesci
bir tesavi
betinde zi
men' edeii
aleyhimii' s-.ll

Bu ise son
Hati
sened ile J
Hanife'm
onun kab
anz olunc<
nin kabrit
Hak' tan
olunur.

vechile b
pek miifri
davramyo
hissedince
den ad ile
ve kasd ii
1

. l.u

NE DIYOR?- EBU HANlFE'NlN KABR1Nt ~AFlt'NlN ZIYARET1 197

Gazali diyor ki: Baz1 tilema bu Ebu Htireyre hadisi ile me~ahid-i mtibarekeyi, tilema ve suleha kabirlerini ziyaret etmek i<;in
edd-i rahlin menhi olduguna istidlal etmilerdir. Bence bu mtib~rek
makamlan 'ziyaret memnu< degil belki me'murun-bihdir. 1bn-i
Mace, Siinen'inde 1bn-i Mcs<ud radiya'llahu anh'den rivayet ettigi
bir hadis-i erifte Rcsul-i Ekrem salla'llahu aleyhi ve sellem: "Ashabzm ! Si;::i evvelce ben, kabirleri ;::iyaretten nehyetmi[tim.. Artzk fimdi ;::iyaret
edini;:: 1 " buyurmutur.
Mqahid ve makamat-1 mtibareke Ebu Hureyre hadisinin
daire-i umulii haricinde bulunduguna gore, bu 1 bn-i Mes <ud hadisi mucibince bu makamat-1 mtibarekeye gidip ziyaret etmek me'murtin-bih vc mendub olur. Vine Gazali diyor ki : Bu ti<; mescidden
baka mescidler faziletce mtitesavidir. Hi<; bir belde yoktur ki, i<;inde
bir mcscidi bulunmasm. Fakat r'heahid-i mtibareke arasmda boyle
bir tesavi yoktur. Belki onlar arasmda nezd-i Bari'deki dereceleri nisbetindc ziyaretlerinden iktisab-1 feyz edilir. Bilseydim ki bu ziyaretten
men< eden alimler bu memnuiyyeti Ibrahim, Musa, Yahya
aleyhimii's-selam'm merak1d-i mtibarekelerine temil etmiler midir?
Bu ise son derece haktan uduldtir.
Hatib-i Bagdadi Tarih'incle tmam-1 ~afii\e vasd olan bir
sened ile ~Hi i Hazretlerinin ~oyle dedigini rivayet ediyor: Ben E bu
Han ife'nin_ kabrini ziyarctte ytimn ii bereket buldum. V e her gun
onun kabrini ziyarct etmek itiyadmday1m. Kendime bir ihtiyac
anz olunca hemen menzilimde iki rek<at namaz k1hp Ebu Hanife'nin kabrine giderim. Onun merkadi yanmda hacetimi Cenab-1
Hak'tan dilerim. Aradan <;ok bir zaman ge<;meden hacetim kaza
olunur.
ufihke-

uii
r

HuLASA : Miifessir AIus i'nin Risale-i hikadiyye'sinde bildirdigi

vechile bu ~eyh-i Hanbeli, . yalmz fikirlerini teblig ve tahrir eder;ken
pek miifrit bulunuyor. Ve muhaliflerini pek ziyade muahazekarane
davramyordu. Mesela ziyaret-i kuburda biraz fazla hiirmetkarhk
hissedince bunu Nasara'nm Mesihe' ve Uzeyir'e ibadeti kabilinden ad ile mucib-i kiifiir addediyordu. Halbuki bu iki fiil ve hareket
ve kasd ii niyyet arasmda daglar kadar fark vard1. Fakat ~eyh'in
1

.IJJ] . U..u.J..i.i J.r.AJI

"

: f- _, :k .:ill J..:., .:ill J.>--J Jli

[ -:t/f!' J ~ .:I ~J .)~ .:,_1 ,:r ~.l.,~

o.)4j ,:r ~.f. d

198

ME

MESCtD-1 NEBI ALEYH1'S-SELAM

bu ifratt din-i 1slam'm iissii'l-esas1 olan tevhidin siyaneti gayesine

ma'tiifolacaktlr. Bunda hie; iibhe yoktur. ~u kat'i ifademiz, bu ~eyh-i
Harran'm nezr ile itizam-1 ziyaretin menhi oldugu hakkmdaki miiddeasm1 isbat ic;in Saht'hayn'den naklen irad ettigi delillerin hep tevhid-i Bari'nin halelden masuniyyetini istihdaf eden ahadis-i erife
ciimlesinden bulunmasma mebnidir. Resul-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ue sellem: (Allah, YehUd ue Nasara'ya gadab etsin. Bunlar; peygamberlerinin kabirlerini mescid ittihaz etmiJlerdir) ve ( Sizden euT:Jel gelip geyen
iimem ue akuam, kabirleri mescid ittihaz etmek itiyadznda bulundular, siz bunlardan miitenebbih . olup da kabirlerini:d secdegah ittihaz etmeyiniz. Sizi bu
jena itiyaddan men' ederim) kavl-i erifleri ile ibadetin yalmz Allahu
Teala'ya kar1 eda edilecegini ta 'lim buyurmutur. Daima ve daima
Cenab-i Hakk'm zatinde ve havass-1 rububiyyetinde itiraki ifade eden
her kasd ii niyyeti men' ettigi gibi ibadette ve ibadete istihkakta itirake badi olan her fiil ve hareketi de iddetle men' etmitir. 1 b n- i
T e y m i yy e de nezir ile ziyaret iltizam eden bin;:ok kimselerin bu c;ok
nazik olan miihimme-i diniyyeyi idrak edemiyerek Peygamber'in
istemedigi ve iddetle men' ettigi tevhide miinafi bir tehlikeye diimelerinden dolay1 nezir ile ziyaretin menhi oldugunu kabul etmi

bulunuy~

RA.v
Bu l
Tirmizi l
hadisi t<
Said-i
Z ii bey
anhiim'de
Ayni
lerde m
Enes, S
rivayeth
Musd'

Resul

cevab

...... '

""

l.l~ \,;:>,,.
,t'...b..-~,_,
...; ;~:~:

,.

,.

Jli

,,,..o .......... o ~
r 1 J~ 1 ~~-~~~l

miistesn
efdaldi
Ya
goriien
lbn-i
lbn-i
ogreni
oldugu

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den Nebi salla'Uahu aleyhi

ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet edilmitir :
Benim U (Medine'deki) mescidimde kllman bir namaz,
(Mekke'deki) . Mescid-i Haram miistesna olmak iizere, baka
mescidlerde k1lman bin namazdan (ecr ii sevab cihetiyle)
hay1rhd1r.

verip
aleyhi

eridun E ' UGRUL

-''ra

MESCtD-1 NEBl (A.S.) 'DE KILINAN NAMAZIN FAZILETt

)U r;ok
her'in
(" diietmi

199

~
1ZAHI
RA.VILER, RiV AYETLER :
Bu hadis-i erifi M iislim Menasik'de, Nesai Hac bahsinde,
Tirmizi i.le 1bn-i Mace de Salat bahsinde zikretmilerdir. Tirmizi,
hadisi tahric ettikten sqnra bu hadisin Ali, Meymfme, Ebu
Said-i Hudri, Ciibeyr 1bn-i Mut<im, Abdullah 1bn-i
Ziibeyr, Abdullah 1bn-i Omer,Ebu Zerr-i G1fari radiya'llahu
anhiim'den de rivayet edildigine iaret etmitir. Allame arihimiz
Ayni Umdetii'l-Kar'de bu viicuhii rivayatm senedierini ve . metinlerde mevcud olan farklat1 bildirmekle beraber E r k am, Cab i r,
Enes, Sa <d 1bn-i Ebi Vakkas, Aie radiya'llahu anhiim'den gelen
rivayetleri de zikretmitir. Bu turuk-1 rivayat ir;inde E b u Y a< 1a
Musdi'nin Miisned'inde Ebu Said-i Hudri hadisinin esna-y1
sevkinde, sebeb-i viiruduna iaret edilmi bulundugundan burada
onu da bildirmek isteriz :
E b u Said- i H u d ri radiya' llahu anh demitir ki : Bir kerre
Resulullah salla'llahu aleyhi ve. .sellem birisi ile veda<lati sonra da :
- Nereye gidiyorsun? diye sordu. 0 da :
- Beyt-i Makdis'e (namaz kllmaga) gitmek istiyorum .. diye
cevab verdi. Resul-i Ekrem:
- Benim U mescidimde k1hnan bir namaz, Mescid-i Haram
miistesna olmak iizere baka mes~idlerde k1lman yiiz namazdan
efdaldir, buyurdu 1 Bu rivayette bin adedi yerinqe yiiz zikredilmitir.
Yalmz bu tarik-1 rivayette Resul-i Ekrem ile veda<laan ve
goriien zatm kim oldugu bildirilmemitir. Bunu da 1mam Ahmed
1bn-i Hanbel'in Miisned'inde, Taberani'nin Mu<cem'tnde, Osman
1bn-i Erkam'm, ceddi Erkam radiya'llahu anh'den gelen rivayetten
ogreniyoruz. Ta berani'nin rivayetinde Erkam'm ehl-i Bedir'den
oldugu da bildirilmitir. Erkam, bir gun Resul-i Ekrem'in huzuruna seferber vaz<iyyette gelip selam vermiti. Resul-i Ekrem:
- Ne tarafa gidiyorsun? diye sormu. 0 da :
- tte uraya gitmek istiyorum, ya Resulullah! diye cevab
verip eliyle Beyt-i Makdis'e iaret etmi, Resul-i Ekrem salla'llaltu
aleyhi ve sellem:
1 .:t..l .J Jl.Ai -)...;~ 1---J ~.I j...o .I J_,....~ t.)J 4:S .ill ..s"~ J,..... ~l,y11. .;~ __. .j ~ :
J ~ .ill j...o .I JJ_...~ JLA; ..,...illl ~ ~) : J\.j ! .L_j
[ o.)LI 'C.~ J J..-).1 J~ .J~I .IJ~] . il)-1 .lo:--il 'YI .rf j ;)~...., ;Jl.. ,y. ~I

t--

r
200

HA

Bl,T MUZAAF ECtR, MESCtD'lN KADlM SAHASINA MI

- 0 tarafa yolculuga seni sevkeden nedir, tica.ret ' mi? diye sormu. 0 da:
- Ha)'lr, maksad1m ticaret degil, Beyt-i Makdis'de namaz
kilmaktu, ~edim, demi. Resul-i Ekrem:
- ( Mekke'ye iaret ederek ) burada k1lman bir namaz ( ~am
tarafma iaret ederek) orada k1hnan bin namazdan hayirhdir, buyurmutur 1
Taberani'nin Ebu Zerri G1fari radiya'llahu anh'den rivayeti
de Oyledir : Ebu Zer demitir ki : Biz bir kerre Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in huzurunda Mescid-i Resululiah m1 efdaldir, yoksa Beyt-i Makdis mi? diye miizakere etmitik. Resul-i Ekrem: Benim U Mescidimde k1lman bir namaz, Beyt-i Makdis'te kihnan dort yiiz namazdan efdaldir. Benim Mescidim, ne giizel namaz

k1lmacak yerdir, buyurdu 2

MA 'NALAR VE HUKUMLER :

( I..U.~J.:-o ,j = Benim .fU mescidim ) kavlindeki ism-i iaretle iaret

buyurulan mescid, Medine Mescidi'dir. Kuba Mescidi degildir. Bu
ziyade-i hayr ii fazilet, Mescid-i ~erif'in Asr-1 Saadet'teki ekl-i kadimii,le mi hastir? Yoksa muahharen tevsi' edilen k1smma da iimulii
var rn1d1r? Bu cihet iilema arasmda mevzuu bahs ve ihtilaf olrnutur.
Neve vi diyor ki : Hadis-i erifte bildirilen muzaaf ecre nail olmak ic;in namazda mescidin Asr-1 Saadet'teki sahas1 taharri ve intihab edilmelidir. Mescid'in Hulefa-yi R~idin tarafmdan ve onlardan
sonra tevsi' edilen aksamma bu mev'ud olan ecrin iirnulii yoktur.
Bu ecr ii sevab, yalruz ism-i iaretin miiariin-ileyhi olan saha-i miibarekeye mahsustur. Bu babda Siibki ve daha bakalan da Nevevi'ye
muvafakat etrnilerdir.
1 .I j... .ill j_,..J Jl .~ ~I : rJJ>'I ~ .y. rJJ>'I ;.;-_ .ill .l.;s- ;.,_ .J~ ,y
.J'>j- Jl .~t. .JI .J . ~ ! .ill J_,_....J 4 .;....)) : JW ~ J.J..j .:.r.l JW . ":# ~
.J ~
ij.Jli Jli .~ i")\...JI .;.,.lJI J .J )I .;.1; JW ~ ;J~I , ,YI ~): ~ Jli . ._,...\All~
.llj.J ji~J..JI.J J,.l .IJJ] iL!JI Jl ~t..JlJ ;JL...., ._All,:;. .1';!- ~ Jl ~ t..JI .J 4[ 4.J~ .JlS'".J jl~l
2 k.l ~ J ":#.I J ..... .I J_,..J .J.:s ~ .J u _fl,lj Jli u. .ill r.$~J. J~ ~I .y.
: ~ .J ~k .ill j...o .I JyJ JW ._,...\All ~ Jl ~ .J ":#.I J..... .ill J_,..J .lo:- ~ '"'t...il
(.k....J)II,j ji~I.IJ.J] .J...ll ~J .y .;.,I_,L. ~;I,:;. J4il~>.lo:-J i')i.....

t--

Siibk
a'lamdand
siyle istidl
lbn-i
lerdir. 1b
kllman n<l
Saadet'te~
de hasr ii
da bu ecr
Ebu
matlub ol
mescidleri!
Nas1l ki ~
cid-i Saac
cid-i Serif
Resulull

1m a

ecrin Asr
verrnitir
~aril
de-i lisanr
isim ile il
galib add
libiyetini
ederek "
anlaIlsa,
olur.
lbrr
"Ser<an t
hata edilG
fiyye'nill!
iarete g<
dilmemi1
Bu
ecrin M

-1

~,;

HASTIR, !LAVE ED1LEN KISMINA DA ~AMtL MtDlR?

et
u

i-

lii
r.
1-

201

Subki diyor ki: Siifyfm-i Sevri de ihttsasa kail olan eimme-i

'lamdandu. 0 da : "benim fU mescidim" diye iaret buyurulmu olmayle istidlal etmitir . .
1bn-i Teymiyye ile Muhibb-i Taheri ise muhalefet etmirdir. 1bn-i Teymiyye Menasik'inde diyor ki: Mescid-i Mekke'de
timan. namazm muzaaf ecri haiz olmas1 Mescid-i Haram'm Asr-1
aadet'teki sahasma miinham degildir. Bunun gibi Mescid-i Merline
e hasr ii tahsisten salimdir. Mescid-i Saadet'in tevsi' edilen k1smma
a bu ecrin iimulii vard1r.
E bu H iireyre hadisindeki ism-i iarete gelince, bununla tahsis
matlub olmay1p Kuba mescidi gibi Resul-i Ekrem'e nisbet edilen
mescidleri mev'ud olan faziletten haric b1rakmak kasdedilmitir.
~astl ki Merline tarihinde Hazret-i Orner radiya'llahu anh'in Mescid-i Saadet'e ilavesi matlub olan k1sm1 ziyade ettikten sonra : "Mescid-i Serif Ziilhuleyje'ye kadar tevsi' edilmif olsa, bu saha-i vesia da mescid-i
Resululllih'tzr" dedigi bildirilmitir.
!mam-1 Malik'ten de bu mes'ele soruldugunda bu muzaaf
ecrin Asr-1 Saadet'teki mescid sahasma hususiyyeti yoktur, diye cevab
vermitir 1
~arih Ayn i bu ihtilaft miistesna kudret-i edebiyye ile bir kaide-i lisaniyyenin netice-i ihtilaft halinde tasvir ederek diyor ki : bir
isim ile iaret taglib tarik1yle ictima' ettiginde isim mi, yoksa iaret ~p.i
galib addedilecegi hususunda ihtilaf edilmitir. Neve vi, iaretin galibiyetini iddia etmitir. Bu esasa gore mesela muktedi imama iaret
ederek "Zeyd'e iktida ettim" diye niyet etse de imamm Amr oldugu
anlatlsa, Nevevi'ye gore, iaretin taglibi suretiyle bu iktida sahih
olur.
!bn-i . Rif'a ise adem-i s1hhatine kail olmutur. !bn-i Rif'a
"Ser'an ta'yini lazzm ve miiltezem olmzyan bir emir, ta'yin edilip de ta'yinde
hata edildigi anlafzltrsa ibddet ' Jtisid olur" demitir. Eimme-i Hanefiyye'nin zahir kavillerine gore, hata zahir oldugu surette ismin,
iarete galebesi esas1 iltizam edilerek Hanefilere gore iktida kafi addedilmemitir.
Bu ihtilafm bir nokta-i ittihad ve itiraki vardu ki : Bu muzaaf
ecrin Mescid-i Saadet'e ahiren ilave edilen ktsma da iimulii bulun-

MESCiD-1 ~ERIF'iN ASR-I SAADET'TEKt M1SAHASI

202

dugunu kabul edenlere gore de Mescid-i ~erif'in saha-i kadimesindeki

namazm daha ziyade haiz-i riichan olmas1d1r. Bu kadim saha-i .miibarekenin her taraf1, Hatemii'l-Enbiya'nm binlerce niibiivvct
hatlralanm ihtiva etmektedir. Ravza-i Miibareke, Minbcr-i Nebcvi,
miibarek elinin dokundugu, yamnda nam;:tz klld1g1, kendisine istinad
ettigi iistiivfmeler hep buradad1r. Burada vahiy gelmi, ali ve ilahi
huteb-i Muhammediyye burada irad edilmi vc her :zerre-i haki,
nazargah-1 Muhammcdi olmakla begam buyurulmutur. Bu i::ihetlerden dolayt bu saha-i kadimenin, ilave edilen klsma bilittifak rileham vard1r. Bu nokta-i nazardan biitiin ashab-1 menasik, Merkad-i
Ncbevi ziyaretinden sonra iikren li'llahi Teala k1lmacak namazm
musalla-yi Neb i aleyhi' s-selam'da yani Mihrab-1 Nebi'nin min here
yakm tarafmda kllmmas1, ayet bu miimkiin olmazsa Ravza dahilinde, bu da miimkiin olmazsa Mescidin kadim hududu dahilinde, bu
da miiyesser olmazsa Mescidin ilave cdilen k1smmda kllmmas1 efdal
oldugunu ale't-tertib bildirmektedirler.
Kadi lyaz da .)'ifa'smm Ziyaret,i Nebi faslmda: "Meva;:;z-z
teniffiiliin bana en sevimli olanz "Amud-z muhallakdzr 1, yani yanznda Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in nama;:; kzldzgz musallii-yz Nebi'dir" diyor.

sac age:
sonra
surette
1hn-i
torlug
sellem'i1
miti.
herabe
hediye

MEscin-i ~ERiF'iN AsR-I SAADET'TEKi MiSAHASI: ihn-i Siibki

diyor ki: M escid -i Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem'in eni boyu yetmier
zira' oldugu rivayet ediliyor ki, misaha-i sathiyyesi (4.goo) zira' murabba1d1r. Aliyyii'l-Kari de Liibdb erhinde: bu mikdann Asr-1
Saadet'teki bina-i evvele aid oldugunu, ahiren taraf-1 Risalet'ten Mescid tevsi' edilip eni boyu yiizer zira' derecesinde genileyerek misaha-i sathiyyesi ( w.ooo) zira' murabbama balig oldugu ayan-1 itimad
miiverrihlerin tahkikatma atfederek bildiriyor 2
E b u Be kr'in zaman-1 hilafetinde Mescid-i ~erif bu eklinde
muhafaza edilmitir. ilk Halife, mescidin his; bir tarafm1 ta 'dil ve
tecdid etmemitir. Esasen o furtunah devir, buna miisaid degildi. ilk
def'a Mesi::id, Hazret-i Orner tarafindan tevsi' ve tecdid edildi.
Hazret-i Osman zamanmda ise duvarlan tala oriilmek ve sakf1

DEREC
M
mevzu
Me sci
arih
hat1r

1 Haluk: Zagf1ran ile gi.izel kokulardan mi.irekkeb ma'cuna denir. Amud-1

muhallak da bununla boyanm1~ demektir [ Alryy u'l-Kari: C. 2, S. go Bulak tab'1).
2

Lubdb whi:

s.

287 ].

ettigi l
yaptm
bir de1
edilen
inaat
Bi
~erif'i

emsal"
eder.

cid-i l
cid-i
Batt:

bildi~

Qiin
liizu

gimiz
"Tenez

MlSAHA-1 AHIRESt

indcki
miiiivvct
ebevi,
stinad
ilahi
haki,
cihet-1

az1n
nbere
dahie, bu
efdal

dzz-z
Reebi'-

sac agaciyle kapatllmak suretiyle tevsi' ve tecdid edilmitir. Daha

sonra Vel id'in zaman-1 hiikumetinde Mescid, daha muhteem bir
surctte tevsi' ve tecdid edildi. Velid, Medine Valisi bulunan Orner
ibn-i Abdii''l-Aziz'i bu ie me'mur etmiti. ~arki Roma 1mparatorlugu'na gondcrdigi bir mektubunda Neb i salta' lliihu aleyhi ve
sellem'in mescidini tecdid etmek istedigini bitdirip usta ve i<;i istemiti. imparator, k1rki Rum ve kirk! Ktbti olmak iizere (So) i<;i ile
beraber bir hayli de levaztm-I inaiyye gondermi ve k1rk bin dinar
hediye takdim etmitir.
Orner ibn-i Abdii'l-Aziz Hicret'in (91 ) inci yllmda ik~al
ettigi Mescid-i ~erif'e ilk def'a olmak iizere bir mihrab ile erefeler
yaptmp, sonra Hulefa-yi Abbasiyye'den Mehdi zamanmda Mecsid
bir dercce daha tevsi' edilmitir ki, el-yevm Mescid, bu son tevsi'
edilen hudud ile mahdud bulunmaktadtr. Ve badema vukiibulan
inaat ve ta 'mirat hcp bu hudud dahilinde icra edilmitir 1
Binaenaleyh hadis-i erifte mev'ud olan muzaaf ecrin Mescid-i
~crif'in ekl-i ahirine i.imuliinii kabul eden ibn-i Teymiyye ve
ems ali i<;in M e h d i zamanmdaki bu tevsi-i ahir mu 'teber olmak icab
eder.
MEscin-i

.bk j

esad
nde
ve
ilk
ldi.
kfJ
ud-1
b'I).

203

MEKKE

iLE

MEscin-i MEniNE

ARASINDAKi

FAZiLET

DERECESi:

Medine'deki Mescid-i Nebevi' nin Meseid-i Aksa'ya fadl ii riicham

mcvzuu bahsimiz olan hadisin sarahatinden miistefad olmaktadlr.
Mesc::id-i Haram ile Mescid-i Medinc arasmdaki hiikme gelince,
<lrih Kirmani diyor ki : hadis-i eriftcki istisnada ii<; vecih varid-i
hatir olur :
1) Mescid-i Haram'm Mescid-i Nebi'ye mi.isavi olmas1, 2) Mescid-i Haram'm Mescid-i Nebi aleyhi's-seldm'dan efdal olmas1, 3) Mescid-i Nebevi'nin Mescid-i Haram'dan efdal olmas1. ~arih ibn-i
Batt al da hadisteki istisnadan bu ii<; ihtimalin miistefad oldugunu
bildirerek demitir ki : Birinci vechin digerlerine riicham vardtr.
Qiinkii iki mescidin miisavatt' halinde derece-i tefadiil i<;in bir delile
liizum yoktur. ikinci ve ii<;iincii vecihlerde ise fadllm mefdule mikdar-1
1 Mescid-i ~erifin hududu kadime ve ahiresi hakkmda buraya kadar verdigimiz izahati !stanbul'da Umumi ktittibhane'de (1905) numarada Stibki'nin
" Teneu:.Ulu' s-Sekine . alii Kanlidili~l-A1edne" nammdaki bir eserinden naklettik.

204

MEKKE VE MEDlNE MESCtDLERlNtN FAZlLETLERt

tefaduliinii ta 'yin ic;in bir delile liizum vard1r. Baztlan da bu hadisin

turuk-1 rivayat1 arasmda Ahmed 1bn-i Hanbel'in, Taberani'nin, 1bn-i Hibban'm Abdullah 1bn-i Ziibeyr'den tarik-1 rivayetlerinde; Mescid-i Haram'daki bir namazm Mescid-i Medine'deki
bin namazdan efdal oldugu sabit olmasiyle istidlal eclerek ikinci vechi
terdh etmilerdir.
1bn-i Abdi'l-Ber de diyor ki : Bu hadisin ma'nasmda vc
te'vilinde iilema ihtilaf etmilerdir. t m am -I M a 1i k'in ashabmdan
E bu Bekr Abdullah 1 bn-i N Hi' ile birtakrm Maliki i.ilemasr :
Mescid-i Resulullah'ta krhnan bir namaz, Ka 'be' de ktlman namazdan
bin derece fark olmaksrzm efdaldir. Sair mescidlerde k1lman namazlardan ise bin def'a farkh ve faziletlidir, demilerdir. Bazrlan bu rna'nay1 tmam-1 Malik'ten de nakletmilerclir.
' Ehl-i f1khm ve ehl-i eserin umumuna gore, Mescid-i Haram'da
k1lman namaz, Medine mescidinde krlman namazdan efdaldir. Ci.imhur-1 fukaha ve muhaddisin bu babda bervech-i ati ahadis ve asann
zahiriyle istidlal etmiler :
1) Abdullah 1bn-i Zi.ibeyr radiya'llahu anhuma'dan Ahmed
1bn-i Hanbel ve bakalanmn rivayetlerine gore, Resul-i Ekrem
salla'llahu aleyhi ve sellem, E bu H i.ireyre hadisinde goriildiigii vechile
Mescid-i Saadet'lerinin obiir mescidlere ri.ichamm bildirdikten
sonra: "Mescid-i Haram'da kzlznan bir namaz, JU Mescidimde (Medine
Mescidi) kzlznan yiiz namazdan ifdaldir" buyurmutur 1
2) Cabir radiya'llahu anh'den, !mam-1 Ahmed ile !bn-i
Mace'nin rivayetlerine gore Resul-i Ekrem: "Mescidimde ktlznan
bir namaz, Mescid-i Haram htiric, b~ka mescidlerde kzlznan bin namazdan
hayzrltdtr. Mescid-i Haram' da ktltnan bir namaz da, sair mescidlerde kzlznan
JUZ bin namazdan 'ifdafdir" buyurffiUtUr 2
1

;".>\...,.: ~J ~.ill

~...llj o"i--J

J-....

.1 JJ..-_; Jt; Jt; ~.ill~_; ~;JI J . .ill~~~

il.)-1 .J..;-il)ll -~>:-WI.:_..- oly l.) o"i- ..;.JI.:_..- J...dl l.l. <.>..i.::---J

~ .)ljJ -=~J .:,~~ J.IJ ~.cJ- ;.,.IJ .u-1 .IJ_;] l.l.Aj ;')\..... ~\....:_..- J...dl ii.IJ-1
[~..U.I

.l.o:-_.

!--

2 j..,.;l -s.l.o:--- j '"i- : Jt;

J ~.I J- .I Jy.; .:,I .:.&. .I -.s;.; J.\.:- ~"
t')l_...,. ._A)\~\....:_..- J...dl ii_;.L-1 -~.o:---11 j t')\...., J (\_;.L-1 ~\ )!\ oly l.,; ;')I.,.. ._:.)\ ,Y

[ <.!-:~ j_.)L:.....4 "'="L.. J.\ J .u-1 'J.)]

Bu Cabir hadisiile bundan evvelki lbn-i Ziibeyr hadisini Miinziri'nin
Tergib ii T erhib'inden naklettik : S. 340.

Her i
Haram M
Medine'ni
gore, Mes
bin derec
ibarettir.
Hazn
cid-i Had
ftrih Ayn
ile Oyle n
Si.ile
Z ii beyr'i1
"Mescid-i
ifdaldir, de
ederek : (
ekkil ve t
huzurund
demitir.
telakki e~
Ciim
mescidini
bildiriyor
efdal old
Malik'i

Resul-i
olmakla
faziletli ~
icmar va
rekenin s
hid'inde
gelen ha
twda ora)l

~aril

selam'm z

ratrld1g1
rivayete

isin

i'-

vaeki
chi
VC

an
I;

an
z-

m
le
n

n
n

MESCtD-1. HARAM'IN TAFDlL1NE DAtR HABERLER

205

Her ik~ rivayet mealen birdir. Birinci rivayete gore, Mescid-i

Hararn Mescid-i Medine'den yiiz derece efdal olduguna ve Mescid-i
Medine'nin de sair rnesacide bin derece haiz-i i'iichan bulunduguna
gore, Mescid-i Hararn'daki narnaz, rnesaeid-i sairedeki narnaza yiiz
bin derece faik olur ki, bu da ikinci rivayetin ifade ettigi rakarndan
ibarettir.
Hazret-i Orner ile ibn-i Ziibeyr radiya'lliihu anhiim'iin Mescid-i Hararn'm derece-i faziletini rninber iizerinde teblig ettiklerini
arih Ayni, Ebu Orner ibn-i A.bdi'l-Ber'den sened-i rnuttas1l
ile oyle naklediyor:
Siileyrnan ibn-i . A tik-i Medeni: ( Abdullah ibn-i
Ziibeyr'in bir kerre hutbe irad ederken Hazret-i Orner'in:
"Mescid-i Hariim'da bir namiiz, ba~ka mescidlerde ktlman yiiz bin nam/izdan
ejda/dir, dedigini" soyJedi, bunu kuJagirn}a iittirn, deytp UnU da i}ave
ederek: (ibn-i Ziibeyr bu hutbesini Ashab ve Tabiin'den rniiteekkil ve bilrnedikleri bir habere karI asia siikut etrniyen bir cemaat
huzurunda irad etti ve bunlardan hie;: birisi redd ii inkar eylernedi)
dernitir. Baz1 iilerna bu rivayetin ifade ettigi siikutu, bir icrna' gibi
telakki etrnilerdir.
Ciirnhurun bu kuvvetli delilleri karIsmda Malikilerin Medine
rnescidinin tafdili hakkmda hie;: bir delili bulunrnad1gmt arih Ayn i
bildiriyor. ibn-i Abdi'l-Ber de : Mekke'nin biitiin yeryiiziinden
efdal oldugu i rna rn -1 M a 1i k' ten rivayet edilmitir. Yalmz 1rna rn -1
Mfdik'in bazi ashab1 Medine'yi tafdil etrnilerdir, diyor.
KABR-i NEBEvi'NiN FADL u RUCHANI: Kadi Iyaz diyor ki:
Resul-i Ekrern salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Merkad-i Miibareki
olrnakla erefyab olan rnukaddes rnevz1 ', hie; iibhesiz yeryiiziiniin en
faziletli ve en erefli bir noktasidir. Bu babda biitiin rniisliirnanlarm
icrna1 vard1r. A'za-yi ~erife'nin rnedffm bulundugu bu buk'a-i rniibarekenin sebeb-i tafdiline gelince, bunu da ibn-i Abdi'l-Ber, Temhid'inde oyle bildiriyor : Mevkiifen At a- i H u rasa n i tarikmdan
gel en haberde : ",Zamiin-z hzlkatte ki~inin topragz nereden alzndz ise viflitznda oraya difnolunur" denildigini rivayet ediyor.
.
~arih Ayni de Ziibeyr ibn-i Bekkar'm: Cibril ale;hi'sseliim'm zarnan-1 h1lkatte Resul ullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in yaratildigi toprag1 Ka 'be' den ald1gma dair bir ri_vayetini bildiriyor. Bu
rivayete gore, Resul-i Ekrern'in rnedfUn bulundugu buk'a-i rniiba-

206

ESREF-1 MEVAKI' MAKBER-i SAADET'TiR

reke, Ka 'be topragmdan ibaret oluyor ve bahsedilcn fazilet de Mekke'ye tevecci.ih ediyor. Fakat arih Ayn i bu haberi bu suretle naklettikten sonra : "eger dogru ise" diyerek za 'fma iaret ediyor.
MAKBER-i SAADET'TEN soNRA EREF-i MEvA.zr': Kufe vc Mekke
fukahasiyle ibn-i Vehb'c ve ibn-i Habib'e 1 gore, Mekke'dir.
Bunlara gore Mekke, Medine'den efdaldir. Bunlarm medar-1 ihticaCI, eimme-i hadis taraflanndan Abdullah ibn-i Adiyy-i Hamra', Ebu Hureyre, ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'den miiteaddid senedlerle ve metinlerle rivayet cdilen hadis-i erifdir ki, hey'et-i
mecmuasmm ifade cttigi rna 'na oyledir. R c s (Jl u II a h salla' lliihu aleyhi
ve sellem Mekkc'de Hurure mevkiinde rakib bulundugu deve iizerinde
tevakkufcderek irad ettigi bir hutbesinde: "Ey Mekke! Alliih'a;emin
ederim ki sen, yeryiiziiniin en hayzrlz bir parraszsm. Ve arzu' lliih'zn, Allah' a
en sevimli bir Jehrisin. Eger ben senin beni biiyiiten Jefkatli dguJundan zorla
uzaklaJlzrz[mamzJ o/saydzm, kat'iyyen ihtiyarzm[a flkmazdzm" buyurffiUtUf.
Ebu Davud'un Urve tarikiyle Hazret-i Aie'den rivayetinde ise Resul-i Ekrem'in Mekke'ye kaq1 bir kerre de Medine'de
nasi! izhar-1 teessiir ve telehhiif buyurdugunu goriiyoruz. Hazret-i
Aie diyor ki : Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem, kendilerini
Mekke'deri hicrete mecbur eden ri.iesa-y1 Kurey'e kaq1 bed-dua i<;in
ibtaynmm beyaz1 goriilene kadar miibarek ellerini kald1rarak :
"All iih'zm, Sen benimle (riiesd-yz K ureyJ'in adlarznz sayarak) jildn ve jildn
arasznda hdkim olup bunlarzn ldyzk olduklarz cezdlarznz ver. Bunlar All iih'zn
rok sevimli bir beldesi alan Mekke' den beni pkardzlar" buyurmutur.
Hazret-i Orner ve baz1 Sahabe ile imam-1 Malik ve ashabmdan ibn- i N afi' ile Medine'nin ckser fukahas1 Medine'nin Mekke'ye fad! ii riichamm kabul etmilerdir. Fakat Malikilerin Hazret-i
b me r'in Medine'nin tafdili ictihadmda bulunmasmdan baka delilleri yoktur. Hatta ibn-i Abdi'l-Ber: imam-1 Malik'in de
.Mekke'nin kiirre-i arzm her tarafmdan efdal olduguna kail oldugu
rivayet edilmitir, diyor.
1 lbn-i Vehb, Kurqi Abdullah ibn-i Vehb'dir. Eimrne-i kiramdan
ve Mis1r'm, Hicaz'm en benam muhaddislerindendir. Hicret'in 199 tarihinde 74
ya~mda vefat etmi~tir. ibn-i Habib de Basri Ebu Zekeriyya Yahya'd1r.
MUslim ile sUnen-i erbaa sahiblerinin kendisinden rivayetleri vard1r. 24 tarihinde
\'efat etmi~tir [ Hulasa: 362 ].

Hadisfarz ile ber

ihtilaf olm
olduguna '
nafileye ii
bu namaz
~u da
tedilen ecz
kalml olar
maza mah
ittifak var'
~/

,.

.J.

,j.. J...a~
/

, J""

....

\ ..~.~ . '

I~""

.J.,

~I JJ'""'~
J.

J. /

JJ~ 0

Ab<
Nafi<) d

namaz 1

F eridun E RTUGRUL
~itapl1g 1
SONRA MEKKE GELiR

nakekke
'dir.
ihtiamead'et-i
leyhi
in de
em in
iih'a
~orfa

Hadis-i erifte muzaaf fazileti bildirilen namaz farz m1d1r, yoksa

farz ile beraber nafileyc de iimuh.i var m1d1r? Bu cihet de mu 'cib~i
ihtilaf olmutur. Ta h a vi, hadisteki namaz ile murad, farz namaz
olduguna zahib olmutur. Eimme-i Malikiyye'den Mutrif, farza ve
nafileye iimuliinii kabul etmitir. Neve vi de: bizim mezhebimizde
bu namaz hem farza, hem de nafileye amildir, demitir.
~u da ma 'lum olsun ki : Bu ziyade-i fazilet, sevaba raci 'dir. Fevtedilen ecza-yi salata miitevec:ih degildir. Mesela iki namaz1 kazaya
kalmt olan bir kimse, Medine mescidinde bir namaz kilsa bu iki namaza mahsub edilemez. Bu hususta fukaha arasmda ihtilaf yoktur,
ittifak vardtr.
.
~
~""-'

fllll

tc;m
ak:
ilan

h'zn

hack~

.,

.JO,J.I,~~

,,,.J

0ts-' 4..i 1 t: .:.~ ~~

0 ,.,,.

cs;,) 1 ... ~ .,..u-!1

;

,. ~ ,.

.J:;; ,.

;""

.J

0,.

~ . 606

....

0 ; 0""'

\... ..l~ 0l5'" 4..ip 4.S:: .. \~~ ~ \ J-! __0-:.. J-! L$-~ 'Y! L$>L ..,ajl
2...

0""

.,.

,,.,,

"",.. 0

0 ,.

0,. / 0

,.

,. ""'

,.

-:,

""

' .. ,..

.J. ,.

-:;1

~ ,

' .J.

). ,.

,..

J J...., J 0 I ~..l>L-! 0ls-' J ~~

_,

.J,.,,,

J J~

~ ~

,,

.,.

~,

~,

.J

,~ .J""ot

dede
ugu

IJ .J~:;

",,

J."o,.

t:; u Jk-:; u.>L.. ;,

,.~,

.J

.J}

,,..,.

,..

..... r

'i 0 I ~~i- ,.),,.;

JI

,.,.

..1

,{I.,,..

tJ...., J
.t,

C:"' I 'Y J 0 J1t.:...,a-! u~ ~..,o I ~:I J

.;;;"""""" ...... -;,..

.J

,..J.""

......

.} 0

"i ;

J. ,a-! u.;>- 4~ ~.J~; 0 I o/-s--

0l5'" J ~~ t.. J ~~I J oJJ j-! 0ls-'

01 1-l>-1

.J ,.,

~?~ 0ls-' 4..ip ~l-;'j ~~-..

;"

~I

~ ~ J..

~,.,..,

.:;; .J

JS"

--:~--4-jl J=>-~ l~p ~~. . .

.}

J . .a-;:

L$?l: \ J-! j , \ L~ .J I ~1:>- ,0-:;.1t)' J

(' t- i

dan
e "74
'dtr.
in de

,J~t

"""""

:;,... J...a-! 'Y

,. .J."""

yec'de
c t- i

207

o"

o,..,.J:I,~ -;:; .....

~-:J~ ~I J~"'

,.."

l:.S"

.J/o

,~

L.:..,o I \.,....i!

,.,,~'

~,

~J-:J 0~ t t..;, :~ \...., c..> I uf J . .o

---- _,.,. ---.:;;
,.,.
. lf-! J .Ji- 'Y J u:=-:. ..:J I tJJ.b
.;

TERCEMESi

Abdullah 1b n- i 0 mer radiya' lltihu anhilma (nm kolesi

Nafi<) den gelen rivayete gore: ibn-i Orner, duha vakti
namaz ktlmazdi. Y almz iki giindeki hali bundan miistesna

- - - - - - -- - - -

208 KUBA H;AKXINDA 1BN-1 bMER HADlSt- RESOL-1 EKREM'fN

idi. (Bunun biri) Mekke'ye geldigi giindiir. Qiinkii 1b n- i

Orner Mekke'ye duha vakti gelirdi. Miiteaktben (Beyt-i
~erif'i) ,tavaf ederdi. Sonra da Makam( -1 1brah im)'in arka
tarafmda iki rek'at namaz kllard1. (Digeri) Kuba Mescidi'ne
geldigi giindiir. Qiinkii 1b n- i 0 mer, her cumartesi giin ii
Kuba Mescidi'ni ziyarete gelirdi. Mescid'e girince oradan namaz k1lmadan <;1kmay1 <;irkin goriirdii de nihayet Mescid'de
namaz k1lard1. Ve Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sel!em'in
(her cumartesi gi.inii) bu Kuba mescidini yaya veyahut binit!i
olarak ziyaret ettigini (ve iki rek'at namaz klld1gm1) haber
verirdi. Ve yine der idi ki: dostlanmm nasil ziyaret ettiklerini
gordiim ise, ben de o suretle ziyaret ederim, ve ben, gece veya
giindiiz herhangi saatte namaz kilan bir kimseyi namazuidan
men' etmem. ~u kadar ki, onlar da (namaz i<;in) giine~in dogdugu veyahut batt1g1 vakti intihab etmesinler.
IZAHI
RA. VILER,

RiV AYETLER :

B u h a r i bu hadisi Sal at bahsindc de zikretmitir. Buradaki rivayeti Kuba mescidinin fazileti hakkmda ar;tigt bir babmda vakt 'dir.
Gerek suret-i sevkine ve gerek metninin uslubu beyfmma gore, bu hadisin astl ravisi 1bn-i Orner degil, kolesi Nafi'dir. 1bn-i bmer'in
duha vakti namaz kilmadtgmt, yalmz Mekke'yc vardtgt gunu bir,
bir de Kuba mescidini ziyareti gunu bizzarurc duha vakti namaz
ktldtgmt N Hi' habcr vcriyor. Nas1l ki had is, Buhlir metninde de:
( ... j..a~ 'Y .JlS" ..~~ .:,._ I ,y ~.;1..; ,y ) suretinde sevkedilmitir. Muellif Z e bid i
merhum Tecrid'dc Sahabi'den baka ravi zikretmemek esasm1 ta 'kib
ettiginden 1 b n- i b mer' in bu itiyadm1 kendi lisanmdan nakletmege
mecbur olmutur. Tercemcmizi bu mahzurdan s1yanet i'r;in rav.i
Nafi'i, kavs i<;indc gostermegc mecbur olduk. Bu hadisi, Muslim
ile Siinen-i Erbaa ashab1 w bakalan mliteaddid tariklerle ve metinlerle rivayet etmilerdir.

KuBA
alt1 mil b1
sonra birta
birlerine it
gini haber
bir zaman
safede oldt.
eder. 1bnarasmdaki
vaz'iyyete
Biildan'da

Mescid-i 1
len Kuba

KuBA
nin ve bu
etmektedir
sul-i Ekr
en racih
bahedilm

siim jbn-

koyun en
verildigi t
ailesi taraJ
arzetmele1
oldu. Ve
hurmalan

KuBA
!slam tari
noktasmd;

1 Ru~ a

(.JLS'; I ..:,I.J.J.

Muhamm
tan naklen .
'addir. Ru
kadim eserl
bildiriliyor.
Ru~ati (46'

IN

bn-i
eyt-i
ark a
di'rie
gtinti

naid'de
"11l'in
initli
aber
erini
veya
dan
dog-

rival'dir.
har'in
bir,

id i
'kib

KUBA ZiYARETi- KUBA'NIN FAZ1LETi

209

KuBA. KOYU vE KuBA. MEscini: RiiatP Kuba'nm Medine'den

alt1 mil bu'dii mesafede bulundugunu, fakat Hicret-i Seniyye'den
son:ra birtaklm hutut-1 muvasale ile ve birtaklm rna 'murelerin biribirlerine ittisali ile Mcdine'den addedilecek derecede tekarriib ettigini haber veriyor. R ii ;lt i'nin jktibdsii' l-Envdr'mdan bir as1r kadar
bir zaman sonra yazllan Mu'cemii'l-Biilddn'da Medine'ye iki mil mesafede oldugunu bildirmesi de Medine'ye derece-i tekarriibiinii ifade
eder. ibn- i K ark e l de iic;: mil uzakhgm1 bildirmitir ki, bu rivayetler
arasmdaki fark, Kuba koyiiniin muhtelif zamanlarda iktisab ettigi
vaz'iyyete gore, Medine'ye derece-i tekarrubunii gosterir. Mu'cemii'lBiildan'da Kuba'mn Mekke'ye gidilirken sol t~rafa tesadiif ettigi ve
Mescid-i Takvanm burada bulundugu bildiriliyor ki, hadiste bahsedilen Kuba Mescidi'dir.
KuBA.'NIN FAZILETi: Bu hadis, Kuba koyiiniin ve Kuba Mescidi'nin ve bu Mescid'de klhnan namazm faziletine, sarahaten delalet
etmektedir. Kuba M escidi, Hicret-i Nebeviyye Sirasmda bizzat Resul-i Ekrem tarafmdan te'sis buyurulmu ve lisan-1 Kur'an ile ve
en racih bir kavle gore, ona (Mescid-i Takva) unvan-1 mubareki
bahedilmitir. Birc;:ok Medineliler Kuba koyiinde yaarlard1. "Giilsiim jbn-i Hedm" in riyaset ettigi "Amr jbn-i A vj" ogullan bu
koyun en ma'rllf sekenesinden idi. ibn-i Hiam'm Siret'inde haber
verildigi iizere, Resul-i Ekrem Hicret s1rasmda Amr ibn-i Avf
ailesi tarafmdan tekbirlerle karIlamp kendilerine mihman-niivazhk
arzetmeleri iizerine, Gulsiim ibn-i Hedm'in hanesinde misafir
oldu. Ve dort be gi.inliik bir musafereti zarnanmda G ii l s u m'un
hurmalanm kuruttugu yerde bu miibarek Mescidi ina buyurdu.
KuBA.'NIN DiN! VE TARiHi EHEMMiYETi: Kuba rna 'bed-i miibareki
islam tarihinin i 'til a' devri arcfesinde ve butiin rna 'nasiyle bir doniim
noktasmda te 'sis buyuruldugu ic;:in pck ziyade k1ymetli hat1ralan haiz1

Rii~at:
Mu' cemii.'l-Biildfm 'da Sebte bogaz1 civannda bir kasaba olup
( . > Lr'SI\ -::-IJ..>J ;., ~..,.....JI ._,.,L.; I .j ) .:.j')ll ._,..Q IJ ) J i'YI ._,..L;,:.i l ) unvanh kitabm sahibi Ebu
Muhammed ibn-i Ali Rii~ati'nin meskat-i re 'si oldugu bildiriliyor. Nibras'tan naklen Liibbii.'l-Lii.bab'da bir vech-i nisbet daha bildiriliyorsa da bizce miisteb'addir. R ii~ at i'nin, Ensab'a clair olan bu kitab1 rical-i ahadise clair yaZ!lan en
kadim eserlerdendir. Keifii.'z-Zunun'da Sem 'a,n i'nin Ensab'1 iislubunda yazild1g1
bildiriliyor. Fakat S em' an i'nin Ensab'1 bundan bir as1r sonra yazilml~tlr. Qiinkii
R ii~a t i (466) da, Sem 'ani ise (562 ) tarihinde vatam olan (Merv) de vefat etmi~tir.

F.: 14

210

KUBA'NIN D1N1 VE TAR1H1 EHEMM1YET1, 1N~ASI,

dir. Sure-i Tahrim'deki ( -':+t .:Jl~ ..~....! :o:J')\1\J .P.:.. J.ll tL.... J .k~~ J .':}_,..y. .ill .Jt.;)
kavl-i erifi miieddasmca Hicret-i Ahmediyye iizerine imdi iki
cihan serverinin Allahu Teala sahib ve hamisi, Kerrubiyyunun reisi
alan Cibril onun karini, mii'minlerin sulehas1 da etba< ve avam
ve bunlardan baka meleklerin kuva-yi kiilliyyesi de miizahiri bulunuyordu. Diimanlarma kar1 Muhammed Mustafa'mn haiz bulundugu bu mukaddes ve ahenin cebheyi hi<;: bir kuvvetin taarruzu,
hi<;: bir erkan-1 harbin sevkulceyi hi<;: bir zaman sarsam1yacakt1. Artlk
onun teblig ettigi tevhid-i nuru Ceziretii'l-Arab'l dolduracak ve az zaman sonra da, Kisralan, Kayserleri sernigun ederek biitiin beeriyyete
halikm1 ve benligini ogretecekti. Bu nurii miibinin bqeriyyete masuniyyet-i ahsiyye, musavat-1 hukuklyye, adalet-i tamme huzmeleri
sa<_;:arak sur<atle intian Hakk'm ezeH iradesi muktezas1 idi.
ite Kuba rna <bed-i mukaddesinin zaman-1 illas1, bqer tarihinde misli .goriilmiyen bu hadise-i ictimaiyye ve siyasiyyenin mebde-i
tahakkuku oldu. Bu mes<ud ve mev<ud gayeyi en yakmdan sezen
zeka-i Muhammed! islam aleminin ilk secdegah1 olmak erefini kazanan bu miibarek Mescid'in inas1m tesri< buyurdu. Ve Taberani'nin rivayeti vechile kendisi de bir i<;:i gibi <_;:ahtl.
Bu anh ve erefli mesaiye ahid olanlann gozleri oniinde bu
yakm istikbalin hamil bulundugu o nurlu giinler, canlanarak hem
<;:ah1hyor, hem de miiaare ve miinaede ile izhar-i adiimani ediliyordu. En benam islam bahad1r ve airi Abdullah ibn-i Revaha'mn U m1sra <Ian o giinii inad ettigi e<an ciimlesindendir.

MA <N.Asr : Kuba Mescidi'nin illasma itirak eden her mii 'min

saadete ermitir. Bu miibarek mescidde ayakta olsun, otururken olsun
Kur'an okuyanlara ne mutlu! Gecelerini uyku ile ge<_;:irmiyenlere ne
saadet !..
Tevbe suresinde meali bervech-i ati ayet-i kerime ile bu mescid-i erifin te 'sisinde perverde edilen takva ve tevhid mefkuresine
iaretle beraber burada eda-yi salat eden ashab-1 ihlas ve ittika 6yle
sitayi buyurulmutur: Muhakkak ki bu mescid, inas1 giinii takva
ve tevhid temeli iizerine kuru!mu ve boyle devam edegelmitir. Habibim! Bu mescidde senin namaz kllman <_;:ok dogru ve hay1rhd1r. Bu

mescid()
vard1r.
io
kerime
lerinde
miisar
bulunu

Resul

bir

su~

Ensar

Mefha

( Ehl-i

lerdi.

selerdiTI
1

KUR'AN'DA TAKVA MESCiDi D1YE ANILMASI

I .Jli )

i iki
reisi
vam
ulubu-

aride-i
zen
ka-

,,

I -

bu
em
ilia'-

In

un
ne
es-

211

mescidde son derece temizligi ve nezaheti seven mtitteki bir cemaat

vard1r. Allah da <;ok temiz ve fazlletli olanlan sever 1
ibni H uzeyme'nin, Bezzar'm rivayetlerine gore, bu ayet-i
kerimenin eref-i ntizulti tizerine, Resul-i Ekrem maiyyet-i seniyyelerinde baz1 Muhacirin bulundugu halde Kuba mescidini ziyarete
mtisaraat buyurdular. Mescidin kapiSI ontinde Ensar'dan bazilan
bulunuyordu. Resul i Ekrem bunlara hitab ederek :
- Siz Allah'a !man eder misiniz? Ensar btiht ii hayret i<;inde
siikut ettiler. Resul-i Ekrem tekrar ederek:
- Siz, Allah'a iman eder misiniz? diye suali iade buyurdu.
b iner i bn-i H a tt a b radiya' lliihu anh:
-Ben de kendileriyle beraber oldugum halde elbette iman ederler ya Resula'llah! diye cevab verdi. Bundan sonra Resul-i Ekrem
byle bir sual daha sordu:
- Siz kazaya raz1 olur musunuz? Ensar :
- Evet, ya Resula'llah! Raz1 oluruz, diye cevab verdiler.
Resul-i Ekrem:
- Belaya sabreder misiniz? diye sordu. Ensar:
- Evet, sabrederiz, diye cevab verdiler. Resul-i Ekrem son
bir sual daha irad ederek :
- Bollukta ni 'met-i ilahiyyeye kaq1 iikreder misiniz? buyurdu.
Ensar:
-Evet, tikrederiz, ya Resula'llah! dediler. Bunun tizerine
Mefhar-i Alem salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz:
- Ka 'be'nin sahibine yemin ederim ki, siz, bihakkm mti 'min
kiilersiniz! deyip yanlarma oturdu. V e :
- Ey Ensar cemaati! Cenab-1 Hak Kur'an-1 Kedm'de sizi :
( Ehl-i K ubd fOk temiz ve ne;;;ih ki~ilerdir) diye medh ii sen a buyurmutur.
- Siz nasil temizlenir, nas1l abdest ahrs1mz? diyc sordu. Ensar :
- ibtida ti<; tala, sonra da su ile temizlenir, abdest almz, demilerdi. Bunun tizerine Resul-i Ekrem:
- 2 " l_,~k:~ .JI .J.J~:S: J\..:-..> = Ehl-i Kubti son derece temiz[igi seven kimselerdir" nazm-1 erifini okumutur.
1

\_,~ .JI .:,~

Sure: 9 (Tevbe), O.yet: zoB

J\..:-..> "-}

i _,A; .JI ._;..-\

jY..

J_,l .:r- -s~l j&. v_.\ ~I

[ ~.); :..>y] J..~l ~

~1_,

212

KUBA HALKININ TAHARETt VE NEZAHETt

Bu mtitevali suallerin abdest ve taharete dair olan son suali mtistesna olmak tizere obtirleri kamilen ehl-i Kuba'nm derece-i ittildilanm ve kalben, ahlakan ne derece temiz kimseler olduklanm isbat ve
izhar i<;in irad buyurulmutU. Son sual ile de harici taharetlerine
derece-i ihtimamlan tesbit edilmek isteniliyordu. Alman cevablar
tizerine ehl-i Kuba'nm batmen nezih ve zahiren <;ok temiz ve bihakkm ~ti 'min kiiler olduklan lisan-1 Kur'an ile takrir ve tesbit buyurulmutur 1
Bu cihetle Res u 1- i E k rem Hazretleri her cumartesi gtinti bu
Kuba mescidini mukteza-yi hale gore, gah yaya gah binitli olarak
ziyaret ederdi. Ve stinen sahiblerinin rivayeti vechile Ashabmt da :
"Kim ki evinde bol su ile igtisal edip de sonra Kubd mescidine gider ve hi{ bir
arzu beslemiyerek yalmz namaz kasdederse, bir umre etmi~cesine 0 kimse htliz-i
mesubdt olur 2 " buyurup Kuba ziyaretine tqvik ederdi. Ashab-1 Kiram da Hazret-i Resul'tin bu vesaya ve ef'al-i seniyyelerine ittiba'
ederek Kuba'ya karI hi<; bir vakit feragat gostermemilerdir. Sa' d
ibn-i Ebi Vakkas radiya'lliihu anh: Kuba mescidinde iki rek'at
namaz ktlmak bana, iki def'a Beyt-i Makdis'e gidip ziyaret etmekten
daha sevimlidir, der idi. Maamafih, bununla ne mesacid-i selase i<;in
ta 'yin buyurulan muzaaf ecrin Mescid-i Kuba hakkmda da mev'ud
oldugu, ne de Kuba'mn Beyt-i Makdis'e tafdili kasdedilmiyordu.
Kuba'yt ziyaret etmek ve mescidinde iki veyahut Taber an i'nin
rivayeti vechile dort rek'at namaz ktlmak mtistehab olmutur. Bu
ziyaretin cumartesine mtisadif olmast da mtistehabd1r.
Kuba ziyaretinin cumartesine sebeb-i tahsisi udur : Kuba halkt
cum 'a gtinleri cum 'a namaz1 i<;in Medine'ye gelirler idi. islam ale-
minin bu ilk mescidi, cum 'a gtinleri garib kahrdt. Ahde vefayt, hukuku -kadimeye ttirmetkarhg1 measir-i imandan addeden Resul-i
Ekrem Efendimiz cumartesi gtinlerini bu gtizel takva mescidl.ni
ziyarete tahsis buyurup kadimti'l-ahd olan bu mescidin cum'alardaki
garib halini telafi ederlerdi.
Mescid-i Kuba'mn misaha-i kadimesi; tulti ve arz1 mtisavi olmak iizere 66 zira 'dan ibaret oldugu U rve'den gelen bir rivayetten
1

(Ayn: C. 3, S. 691).
~ Jl { .;~1.:,-1 J ~ .j flJ,.j ,j' : ~J ~ .ill
~I Jli
[ 4.:-L. J.l J JUIJ .u-1 .IJJ] -./ .r.IS" 41 ,Jl$' .y -.)\...11 ')'I ~~ '1

l:-i

J-

anlaIh1
genii '
Ekrem
mevkio
R~sul

,Zddii'lne kad;
degildi1
aldtktal

dimesi ,

diya'lliil
ftkrast
nin iz2

E
bir h<

mm ii

EBO H0REYRE'N1N RAVZA-1 TAH1RE HADISt

213

anlathyor. Esasen birka<;: giinliik miisaferet miiddetinde bundan

genii de yaptlamazdt. Ehl-i Siyer'in rivayetine gore, Resul-i
Ekrem, Kuba'aa dort giin kalmtlardt. Beinci cum<a giinii Hicret
mevkib-i alisi Medine'ye hareket etmiti. Buhari'nin rivayetine gore,
R~sul-i Ekrem Kuba'da on dort giin kalmttl ki, tbn-i Kayyim,
,Zddii'l-Mead'da bu rivayeti tcrcihan naklediyor. Ve bu Mescid-i ~erif
ne kadar kii<;iik olursa olsun, dort giin i<;:inde yaptlmast miimkiin
degildir. Hazret-i Osman zamanmda Kuba, bir ma<mure halini
aldtktan sonra Halife-i miiariin~ileyh tarafmdan tevsi< edilmitir.
Nafi'in bir rivayetine gore, Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma Kuba'ya geldiginde, Mescid'in Asr-1 Saadet'teki saha-i kadimesini kasdederek "iistiivane-i muhallaka" ya kart namaz ktlarmt 1
DuH.A NAMAZI: Bu hadis-i erifte Abdullah 1bn-i Orner radiya' lliihu anhuma' nm zahiren duha namaztm inkar ettigi zannedilen bir
ftkrast hakkmdaki tevcihimiz 589 numarah Hazret-i Aie hadisinin izahi strasmda gec;mitir.

.,.

,
~,.. ""
,,.,.
., -...... ""',., .,.~,.
""
~~} ~~ ~..;, JJ ($,.;~:.~ J u-f-:~ U-:~ \.- J\j t.C. J ~-:js;.

,
.
J,...J~ (.5,.r.~ J :~JI

.
:
LSf

.....

...... .,.

.....

TERCEMESi

E b u H ii rey re radiya' llahu anh'den, N.e b i salla' llahu aleyhi

ve sellem'den naklederek ~oyle rivayet edilmitir :
Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem buyurmu~tur ki :
Evimle minberim arasmdaki saha, Cennet bah~elerinden
bir bah~edir. Minberim de (bana bah~edilen Kevser) havzlmm iizerinde ( kurulmu~ bulunmakta) d1r.
lZAHI
R.AviLER, RIVAYETLER: Bu hadisi, Miislim ile Siinen, Mesanid ve Meacim sahibleri miiteaddid senedler ve biribirinden farkh
1

Ayn(: C. 3, S. 6go.

214

RAVZA'NIN TA'YlNt MANAS!

metinlerle' Ebu Bekr, Orner, Ebu Said-i Hudri, Sa <d Ibn-i

Ebi Vakkas radiya'lliihu anhiim'den rivayet etmilerdir. Buhari de
buradan baka H<:!.c, Havz, !<tisam bahislerinde tahric ve burada
Kabr-i Saadet ile Minber-i ~erif arasmdaki sahanm fazileti hakkmda
ac;t1g1 bir babmda zikretmitir. Yine bu babda ayni hadisi E bU. H iireyre'den baka Abdullah Ibn-i Yezid'den de rivayet etmitir.
Yalmz bu rivayette ( .s..;r ~ <.>.;:...) fikras1 yoktur. Bu hadis-i erifin
baz1 rivayet tariklerinde (beytz") yerinde (kabr) varid olmutur.
Nasll ki, Buhari de bu hadisin unvanmda ( ~~.J ~.4!1 ~ L. j....;..; .,..,4)
diyerek bu rivayete iaret etmitir. Resul-i Zi-an Efendimiz
diinya hayatmda sakin olduklan Hazret-i Aie hiicre-i miibarekesinedefnolundugundan diinyadaki saadethaneleriyle merkad-i ebedtleri mahallen birdir. Her iki tabir arasmda miiteallak i <tibariyle
ittihad vardir. Fakat (beyt) rivayeti, rivayet-i sahihad1r.
Ravza, lugatte, bagc;e ve bostan demektir. Riyaz ile cemi <Ienir.
Kiimus tercemesinde 6yle tarif ediliyor : "Rav;:.a, kumluktan, ;ayzrlzk ve
fCmenlikten SU yatagz o[an ve cabeca su[u o[an yere denir ki, miirgzar tabr
olunur".

ret edilmekt
olur.
zu< bulu
havZidir ~
gorecegiz.
Kad
hakkmda
Minber-i
buyurur,
ma<na da
bulundug
Hat
isal eder
Nebevi'd

RA

Ravi

HADISiN MEDLULUNU TA <yiN HUSUSUNDA ULEMANIN AKVALi:

Dlemadan pek c;ogu bu hadis-i erifin zahirine bakarak Peygamberimiz'in Ravza-i Mutahhare'lerinin aynen, oldugu gibi Cennet' e naklolunacagma kail olmulardir. Bazllan da P e y gam be r'in
Saadethaneleriyle minberleri arasmdaki bu sahada ibadet etmek,
ibadet eden mii >mini Cennet'e isale sebeb olur, rna >nasi kasdolunabilir, demilerdir. Nas1l ki, Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem
haJ.ka-i zikirde, ilim meclisinde bulunmamn Cennet'e mus11 oldugunu
bildirerek ( ~I ..,..;4J .j \_,.;) = Cennet bag;elerinde yafayznz;:., istifade ediniz)
buyurmu ve zikir, ilim meslislerini riyaz-1 cennet ile yadetmitir.
Binaenaleyh hadis-i erif, Kabr-i Neb i aleyhi' s-selam'I ziyarete, Mescid-i Saadet'inde ve bilhassa Kabr-i Saadet'le minber arasmdaki
Ravza-i Miibareke'de namaz kllmaga tevik ve tergibi muhtevidir.
Yine boyle: ( ...:S>,:---ll J')lt ~ 41 = Cennet, kzlzn;larzn golgesi altzndadzr) kavl-i erifinde: "cihad, kendisi i;in Cennet mev<ud olan bir behadzrlzktzr" rna <nasma mecaz oldugu gibi burada da: "Rav;:;a-i Mutahhare'yi ;:.iyaret edenlere Cennet mev<flddur" rna <nasma mecaza hamledilmitir.
Bunun bir tebih olmas1 ve edat-1 tebihin mahzUf bulunmas1 da
muhtemeldir : "Kabr-i Saadet, ins ii cin ve melaike tarafindan daima ziya-

safcema.
~u halde
demektir
Min
bulunuy
Saadet z

k1lmaca~

en ziyad
d1r ki, c1
run her
Mevsim
kollama
Ra
bir irtiH
d1r. lki
Mi1
~erif, sc

RAVZA-1 TAH1RE'N1N M!SAHASI

n-1
ide
rada
nda

H u-

tir.
'ifin
ur.

..... ~)

niz

r.
ve
br

ynIn

215

ret edilmekte bulunmasz sebebiyle bu buk<a-i miiblireke Cennet gibidir" demek

olur.
KEysER HAvzr: Hadis-i erifte Minber-i Saadet'in, iistiinde mevzu.< bulundugu ihbar buyurulan Havz-1 Neb i alryhi's-selam, Kevser
havz1d1r ki, Buhari'nin bu babdaki rivayetlerini bahs-i mahsusunda
gorecegiz.
K ii d i I y az : ( Minberim, havzzm iizerine kurulmuitur) ciimlesi,
hakkmda diyor ki : iilemadan c;ogu bu f1kray1 da zahirine hamlederek
Minber-i Saadet'i Cenab-1 Hak aynen havz-1 Nebevi iizerinde iade
buyurur, demilerdir. Bu ciimleden kemal-i vuzuhla miistefad olan
rna <na da budur. Baz1 iilema da Havz-1 Nebevi iizerinde bir minber
bulundugunu ifadedir, demilerdir.
Hattabi de: Bu buk<a-i miibarekede ibadet, sahibini Cennet'e
isal eder. Minber-i Saadet kurbiinde ibadet de Cennet'te Havz-1
Nebevi'den ic;mege vesile olur, ma<nas1 maksuddur, demitir.
RAVZA-i TAHiRENiN MiSAHASI :
Ravza ki, Kabr-i Saadet'le Minber-i Nebev1 arasmdad1r. On
metre arzmda ve yirmi metre tuliinde olup misaha-i sathiyyesi iki
yiiz metre murabbama balig olur. Ashab-1 tahkikm iihud-1 tedkiklerine miistenid ameli bir hesaba gore, bu saha-i miibareke en c;ok be
sa cemaat istiab ve her safta azami yirmi be kii eda-yi salat edebilir.
$u halde Ravza-i Miibareke azami iki yiiz elli musalliyi istiab ediyor,
demektir.
Minber-i Saadet'e yakin ve basit bir buudde Mihrab-1 Saadet
bulunuyor ki, yukanda (6o4) 'numarah hadisin izahmda Kabr-i
Saadet ziyaretinden sonra Alliihu Teala'ya secde-i iikretmek iizere
kilmacak iki rek<at namazm bu mihrab ile minber arasmda kilmmas1
en ziyade haiz-i fazilet oldugunu bildirmitik. Fakat hangi bahtiyard1r ki, cemaat-i Miisliminin kesretinden, de gil burada, hatta Ravza'run her hangi bir noktasmda namaz kilmak f1rsatma nail olabilsin.
Mevsim-i Hac'da Ravza'da namaz kilabilmek ic;in giinlerce firsat
kollamak laz1md1r.
Ravza, elyevm mescidden bir derece yiiksek ve bir metreye yakin
bir irtifada san bak1rdan rna <mul bir dirzen ile muhat bulunmaktad1r. 1ki medhali vard1r. Ve en nefis iran hahlariyle mefrU.tur.
Minber-i Saadet'in yerinde elyevm mevzu < bulunan Minber-i
$erif, som mermerden rna <mul ve miizehhebdir. Takribi yedi metre

'

216

KADNIN MESAFE-1 SEFERt

irtifamdad1r. Asr-1 Saadet'te minberin bir tarihc;esi Kitabi.i'l-Cum'a'da

ve bu eserin ikinci cildinde (498) numara ile tercemesi gec;en hadisin
izah1 s1rasmda bildirilmiti.
(TENBIH) Bundan evvel (604) numara ile tercemesi gec;en E b u
. H i.ireyre hadisinin izahmda Mescid-i Aksa ziyaretine dair ac;t1g1
mi.istakll bir babmda E b u Said- i H u d r i radiya' lliihu anh' den de bir
rivayeti bulundugunu ve bu rivayette mesacid-i selaseden baka mescidlere edd-i rahledilmesi nehyedilmekle beraber bunun daha i.i<;
menfi hi.ikmi.i ihtiva ettigini bildirmitik ki : .1) Hie; bir kadmm ya
zevci veyahut mahariminden birisi bulunmaks1zm iki gi.inli.ik bir
mahalle sefer etmesi, 2) Ramazan bayrammm ilk gi.ini.i ile Kurban
bayrammm dart gi.ini.inde oruc; tutulmas1, 3) Sabah namazmdan sonra
gi.ine yi.ikselene kadar, ikindi namazmdan sonra da gi.inq batmcaya
kadar namaz kllmmas1 idi 1 E b u Sa i d- i H u d ri ri vayetinde bunlarm da menhi oldugu bildiriliyordu.
B u h a ri, - E b u Said hadisini burada mevzuu bahsimiz olan
Ravza hadisini mi.iteak1b zikretmitir. ~arih Ayni de Umdetii'lKiir'de bu i.i<; mes >eJeyi ayn ayn U suretle terih eyleinitir :
EVVELA KADININ MiSAFERETi MES >ELESiNDE BE MEZHEB VARDIR :
r) Hasen-i Basri, Zi.ihri, Katade'nin mezhebidir. Bu Tabii i.ilemas1, E b u Said- i H u d ri hadisi ile ih ticac ederek kadm ic;in
zevci veya bir mahremi bulunmaksiZm iki gecelik bir mesafeye sefer
caiz degildir. Bundan az bir mesafe ic;in caizdir, 'demilerdir.
2) !brahim-i N ehai, ~a 'hi mezhebidir. Bu Tabii eimmesi
de uzak olsun, yakm olsun mutlak surette kadmm zevci veya mahremi
birlik bulunmakslZln sefer etmesi caiz degildir, demilerdir. Bunlarm
medar-i ihticac1 Tahavi'nin rivayet ettigi meali bervech-i ati !bn-i
Abbas hadisidir. 1bn-i Abbas radi;a'lliihu anhuma demitir ki:
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem bir kerre halka karl irad ettikleri umumi bir hutbede, bir kadm, yarunda mehariminden birisi
1 ~I

Jt; . .l4_j Jy ~ ji .y
i.J;:'Y.. ;l)l .)W'll : JL; ~T_, ~~l.i t-'-' .,k .ill j....
..l..~ _, ..,_.!JI
~I~ ~'Y- ..1~ ;')\..., )I_, <>..,;.)It_, Jl.AJI 21:.:.-"- j iJ""' )!_,
.;~ _, IS""';)! I~_, il.)-1 ~ ..1~L-. ;J~ Jl )II J~ )I..L!.; )I_, y y.;
_,.....JI
.4-o_r_,~_,l

.y

bufunma
biri bulUJ
dan bir l

-"Y
Maddi v
haccetm{
vererek :
-ll
Mil
rivayetle
umumu
la-mahn
Said-i
rivayeti

3) .
den bir
kad1run
ki'nin, :
re'den 1
Resulu
feye ya
yurmu

4) i
Bunlar<i
vard1r.
harimir
Malik
olm1ya1
1 :

: Jw J,
.ill J_J.....

t~J4 ~~~.:ill ..s;.J .;.;.b.ll.~,: ...... l~l ~t:' :

4':-_,j 4----_, )II

clki .r

.r

[ .;.;~l.l_u]

Ber
vidir. B

HAKKINDA ATA VE EVZAI'N1N 1CT1HADLARI

'a'da
disin
Ebu
<;tigi
e bir
mesa iic;
n ya
bir
ba~
nra

tii' l-

IR :

217

bufunmadik<;a sefer etmesin. Yine bir kadmm yanma, mehariminden

biri bulunmad1k<;a ecnebi bir erkek dahil olmasm! buyurdu. Ashab'dan bir kimse ayaga kalkarak :
- Ya Resula'llah: Ben filan filan gazalarda bulundum.
Maddi ve rna 'nevi miistefid old urn. ~imdi hayat yoldaImla birlikte
haccetmek istiyorum, ne buyurulur? dedi. Resul-i Ekrem cevab
vererek :
- Evet, sen zevcenle haccedebilirsin, buyurdu 1
Muslim, ibn-i Mace de Buhari'nin bu rivay~tine benzer
rivayetlerde bulunmular ve ciimlesi de bu ibn-i Abbas hadisinin
umumu ile ve uzak olsun, yakm olsun suret-i mutlakada kadmm bila-mahrem seferden memnuiyyeti ile hiikmetmilerdir. T aha v i'nin
Said-i Makberi tarikiyle Eb.u Hiireyre'den de bu mealde bir
rivayeti vardtr ki, bunu Bezzar da tahrk etmitir.
3) .Ata' ibn-i Ebi Rebah, Said ibn-i Keysan, zahirilerden bir ktsmtrun mezhebidir. Bunlar da bir Berid'den az bir mesafeyP.
kadtrun bila-mahrem yolculugunu tecviz edip Tahavi'nin, Beyheki'nin, Ebu Davud'un, Said-i Makbiiri tadktyle Ebu Hiireyre'den rivayet eyledikleri meali atideki hadisi ile istidlal etmilerdir :
Res u 1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem : Hie; bir kadm, bir bedd mesafeye ya zevci veyahut bir mahremi bulunmadtkc;a sefer etmesin, buyurmutur 2
4) Evzai, Leys ibn-i Sa <d, Malik, ~afii'nin mezhebidir.
Bunlarda bir giinden az bir mesafeye kadmm mahremsiz hakk-1 seferi
vard1r. Bir giinden ziyade bir mesafeye kadm, ancak zevci veya mehariminden birisi ile gide bilir' demilerdir. ~u kadar ki, 1rr. am -1
Malik ile imam-1 ~afii bu bir giinliik mes:lfeyi gidilmesi vacib
olmtyan seferler hakkmda mikyas olarak kapul etmilerdir. Ve farz

I :

iklSI

t-

1 : J\..4; ..,..u1
J .y.. .ill J.... .ill J>"".J ._,.b.:- : ~ .ill <.5;,.) ..,.~ .:r.l JL;
: JW .k.J iW r-.J J~ lt"'J )II .k.J l~ J.:-~ l'. J . r.J J) l....-J )II ;!~I jU l'
.ill J_,_...J JW . Jl.r4 ~I 01 ..::....).;1..\iJ l.l) J !.iS' ;Jji:. .j ~1-li Jl ! .ill J_,...J l;,

( ..s~l.JI .IJ.J) ! .!.tl.rl t' ~I : f-- J .Y.. .ill J....

2 ;w l' :
J .y.. .ill J.... .ill J_,...) JL; : JL; .Jj ~~ .:.r , ..s~:al -'=..... .:.r
[ .)JI.) Y.l J ~I J ..s}...l.JI.IJ.J] i .),:.. .;) Jl ~J.i
)II 1~.;: >l.rl
Bedd; iki, bazdanna gore dort fersah mesafedir. Bir fe;rsah da uc;: mile miisavidir. Bir mil ise dort bin zira' takdir edilmi~tir.

t-

rr

218

KADININ MESAFE-1 SEFERl HAKKINDA EBO HANIFE MEZHEBl

olan hac seferine kadmm bila-mahrem gidebilecegi re 'yinde bulunmulard1r. Bunlann da medar-1 istinad1 Muslim'in rivayet ettigi U
mealdeki Ebu Hureyre hadisidir. Resul-i Ekrem: Allahu
Teala'ya ve,ahiret giiniine iman eden her kadm i<;:in bila-mahrem bir
giinliik mesifeye yolculuk etmesi helal degildir, buyurmutur 1
5) Sufyan-i Sevri, A 'mq, Ebu Hanife, Ebu Yusiif,
Muhammed'in mezhebidir. Bunlar da, kadmm ii<; giinliik ve daha
ziyade mesifeye mahremsiz hakk-1 seferi yoktur. Bundan az olursa,
bila-mahrem sefer edebilir, demiler. Ve Ebu Davud'un, Ahmed
ibn-i Hanbel tarik1yle Nifi'den, onun da Abdullah ibn-i
Orner radiya'lliihu anhumd'dan rivayet ettigi U mealdeki hadis-i erif
ile istidlal etmilerdir.
Resul-i Ekrem: Hi<; bir kadm, mahremsiz ii<; giinliik bu'dii
mesafede bir mahalle sefer etmesin, buyurmutur 2
Mesife-i seferin ii<; gun ile takyid buyurulmas1, iibhesiz bunun
madununu ibahad1r. U<; gunluk mesifenin madununu ibaha matlub
olmasayd1 ii<; adedini zikr ii ta 'yinde bir faide bulunmazd1, yine iibhesiz ki, hakim olan bir zatm saz U ligvden ve faydas1z ciimle ve kelimeleri ihtiva etmekten temamiyle masundur. Bu sebeble ii<; adedinin
zikredilmi bulunmasiyle onun madununun ibahas1 kabul edilmek
kab eder.
~iMDi BiR su.AL : ~u halde gerek mutlak olarak ve gerek bir, iki
giinliik ve bir berid bu'dii mesifeye sefer hakkmda varid olan haberler
ile Eimme-i Hanefiyye'nin merci-i ictihad1 olan ibn-i Orner hadisi
arasmda tearuz bulunmaz m1? Pekala bulunur. Qunkii ibn-i Orner
hadisi, ii<; gunden az seferin miibah oldugunu miifiddir. Obiirleri ise
madune's-selas seferin tamamen veya kismen menhi. bulundugunu
natlkt1r.

adisi, ii<;'ii~
lduguna go
kmda ibaha1
bur haberle
ahvalin icab
Orner hadi
menhi, bir
haberlerden
daha uygur
Kadi :
yette mesafe
yette ii<;ten
hadisinde d
ve bir gece,
menhi oldu
ibn-i
yor. ~u hal
te'yid eden
yade ayest
fiyye'nin ic
Her ha
aleyhi ve sel
rine goru1
muteaddid
gordugii ve
kat bulund
bir hareke

KADH
LlK EDiLM

Hay1r, tearuz yoktur, <;iinkii : "ii<; gunliik mesafeyi miifid olan ibn-i Orner hadisinin zaman-1 viirudii, digerlerinden ya
muahhard1r, yahut mukaddemdir. Birinci 1kka gore, ibn-i Orner
CEVAB :

J: ':i : t- .J

"::1.. .ill J.... .ill J_,... ..~ Jli Jli ~ .ill ..s.#_; '-c.J" ~I .y
.1.J..~ J
<>.) c: ':II iY.. ~ JU 01 .r'il r.HI.J .il~ .:r-Jj
L;:AJ ;!)I )L; ':i: JL; rl--.J ~.ill J.... ._r.JI.y 1.-~ .ill ..s.#_; /
.J:I.y
[ .!Jl.i.) <.>}><-l.JI 4~ _;>-I .J ~ .): -l;-1 .y ~.Jb _,~I .I.J_; J i _r:. .J.) l+"" .J ~I

;l_,..':i

[ r1--

r..1

Tarihi
mikyas-i f1
safhalar a1
hayatma g
kad1mn m
ictimai liz
kabul etm
1

Aynd

t
n-

U
hu
bir

r,
ha
sa,
ed
-1

rif

S1

e
u

KADININ, MAHREMt 1LE H1KMET-1 SEFERt

219

. adisi, lic;'lin madununu ihbar eden haberleri nasihtir. Mukaddem

lduguna gore de ibn-i Orner hadisi, lic;ten az mesafeye sefer hakiunda ibahay1 mlifid iken bilahara lic;ten az mesafeye sefer edilmesi
"blir haberlerle nehyedilmitir" denilebilir. Ve her halde selase adedi
ahvalin icabma gore isti'mal edilmi olur. Bu sebeble yani ibn-i
Orner hadisinden baka haberler madune's-selasin bir bakimdan
menhi, bir cihetten mlibah oldugunu ifade ettiklerinden dolay1 bu
haberlerden ziyade ibn-i Orner hadisi ile amel ~tmek daha evla ve
daha uygundur.
Kadi Iyaz diyor ki: Ebu Said-i Hudri'den gelen bir rivayette mesafe-i sefer lie; gece, obur rivayette iki gun, lic_;:lincu bir rivayette uc;ten ziyade oldugu bildiriliyor. Yine boyle E bu H lireyre
hadisinde de bir rivayette bir gecelik mesire, diger rivayette bir gun
ve bir gece, uc;uncu bir rivayette i.i.c_;: gunluk bu'du mesafeye seferin
menhi oldugu haber veriliyor.
ibn-i Orner hadisi ise sabit olarak lie; glinluk mesafeyi bildiriyor. ~u halde oburlerinin hirer tarik-1 rivayeti ibn-i Orner hadisini
te'yid ederek daha ziyade iktisab-1 kuvvet etmi oluyor. Ve daha ziyade ayeste-i ihticac bulunuyor. Bu cihetle eimme-i selase-i Hanefiyye'nin ictihad1 daha ziyade mukarin-i savab olacakt1r.
Her halde Uras1 kat'idir ki, bu haberler Resftlullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem'den muteaddid mahallerde muteferrik hadiseler uzerine goruliip iidilerek zabt u nakledilmitit. Hatta bir Sahabi'nin
muteaddid zamanlarda muteferrik vakialan gorerek veya iiderek
gordugu veya iittigi ekaline gore ahz u rivayet ettigi sabit bir hakikat bulundugundan bu haberler arasmda tearuz aramak hie; de dogru
bir hareket degildir 1
KADININ YOLCULUGU, NEDEN BiR" MAHREMiNiN

VESAYETiNE

TA'-

LIK EDiLMiTiR?

a
r

Tarihin her devrinde, her millette kadm mes'::lesi her devrin

mikyas-i faziletine, her milletin fazilet telakkilerine gore muhtelif
safhalar arzettigi gibi bir milletin muteaddid zamanlardaki ictimai
hayatma gore de gunagun tehavvule ugram1tlr. Cahiliyet devrinde
kad1mn mutereddi vaz 'iyyeti ile islam dininin ta 'yin ettigi nizam-1
ictimai uzerine iktisab ettigi btilend mevkii arasmda k1yas ve nisbet
kabul etmiyecek derecede yuksek bir fark vard1r. islam Dini kadmm
1

Ayn: C. 3, S. 695 ve 6g6.

220

BAYRAMLARDA ORUCUN SEBEB-1 HORMETt

biittin tasarrufat-I hukiiktyyesini tammi, medeni haklarmdan geregi

gibi istifadesini te 'min etmitir. Yalmz bd1mn biinye ve iradesindeki
f1tri za 'fa mebni muayyen husus:hta kad1m, meharimbden bir erkegin vesayetine vermitir ki, kad1mn uzak bir sefere gidebilmesi,
kad1mn aile harimine ecnebi bir erkegi kabul edebilmesi, yahut bir
ecnebi ile yalmz bir mahalde bulunabilmesi i<;in zevcin veya bir mahreminin bulunmasm1 art kllmas1 bu ciimledendir. !slam Dini, kadimn bahbama uzak bir sefere gitmesini, kad1mn vekahat, ve ismetinin
s1yaneti namma tehlikeli b: lmu, zevcinin veya bir mahreminin itirakini art kllmltlr.
1KiNci MES 'ELE, bayram giinlerinde oruc tutmamn hiirmeti idi.
Tirmizi'nin Siinen'inde tahricine gore Orner 1bn-i Hattab
radiya'lliihu anh bu giinlerdeki orucun sebeb-i tahrimini rivayet ederek
bir hutbesinde demitir ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
bu iki bayram giinlerinde oruc tutmaktan nehyederek 6yle buyurdugunu iittim : "Ashabtm! Rama;::,an bayramt, orucunu;::,u bo;::,dugunu;::, bir
giindiir. Bugiin biitiin miisliimanlann bayramtdzr. Binaenaleyh oruc tutmak
muvafzk degildir. Kurban bayramt da kurban kesip etinden yiyecegini;::, giindiir.
Bu bayramda da oruc tutmaytm;::,. Kurbamm;::,m etindenyeyini;::,". Bu sebeble
Kurban bayram1m baz1 iilema, ziyafet-i ilahiyye giinii olmak 'iizere
kabul ederek~ o giinii oruc tutmayt ziyafet-i ilahiyyeden i 'raz mahiyyetinde tasvir etmilerdir. Binaenaleyh bu iki bayramda oruc tutmanm hiirmetinde ehl-i ilmi11 icma1 vard1r. Kurban etinden yenilmesi
de bi'l-ittifak miistehabd1r.
~afii fukahasmdan Rafii, ~mam Ebu Hanife'nin bu iki
bayramda oruc tutmayt nezreden kimseye oruc tutmak vacibdir,
sure tin de bir fetvas1m hikaye etmek gibi bir garibe ortaya koymutur. Fakat arih-i Allame Ayni bu garibenin hakiki mahiyyetini
U SUretle terih etmekte gecikmemitir :
Ebu Hanife Hazretlerine gore, nezrin miin'akid olmas1
i<;in, nezrolunan eyin vacibat-1 er'iyye cinsinden olmas1 arttu. Bu
esasa gore,-Ebu . Hanife Hazretleri bayram giinlerinde oruc tutmayi nezreden kimsenin nezri muteber olacagml esas itibariyle kabul
edip o giinii oruc tutmak menhi bulundugundan, orucun bayram
giinii yenilmesini ve nezr ile iltizam edilerek edas1 vacib olan bu
orucun baka bir giinde kaza edilmesi ictihadmQ.a bulunmutur.
'0 <;iincii mes 'ele ki, iki vakitte namaz kllmanm hiirmetidir. Sal at
bahsinde ge<;mitir.

---

NAM

J. ~ ...._,

'11-'

I"'J....:_j
..... ....
~

\;...1~

l:.~

~, ...

~ .)~
~,,

"'""""
L~ ~.J-!.

ibn-i
tir : ibn(ibtid

mazda ike
dugu hald
hicret etti
namazda)
Resul-i

"Nam

geregi
sindeki
bir erilmesi,
ut bir
r mah' kadt-

NAMAZDA isTiANE BAHSi ATIDEKi HADiS-i ERiFLERi

MUHTEVIDiR

iindiir.

beble
uzere
mac tutlmesi
u iki
bdir,
ffiU-

etini
mas1

. Bu

tut:abul
rram
l bu

lalat

" "
l.:.J~

TERCEMESi

1b n- i Me s <u d radiya' lliihu anh' den

~oyle rivayet edilmi~

tir : lbn-i Mes <ud demi~tir ki :

(lbtida-yi lslam'da) Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem namazda iken biz kendisine selam verirdik. 0 da (namazda oldugu halde) bize redd-i selam ederdi. Vakta ki biz, (diyanna
hicret ettigimiz) N eca~ i'nin yamndan doniip geldik. (Yine
namazda) Resul-i Ekrem'e selam verdik. Fakat (bu def<a)
Resul-i Ekrem bize mukabele etmedi. Ve :
"Namaz iinde (Allah ile) i~tigal-i azim vardzr" buyurdu.

222

NAMAZDA iSTiANE BAHSi

YZAHI
R.A VILER,

RiV AYETLER :

Bu had1si Buhari yine boyle Habq'e hicreti babmda, Yahya'

dan, Salat bahsinde de ibn-i Eb1 ~eybe'den rivayet etmitir.
Muslim, Ebu Davud, Nesai de Salat bahsinde tahric etmiler
dir. Bu hadis-i erifi, B u h ar 1, namazda soylenmek menhi oldugun
clair bir babmda zikretmitir. B u h ari'nin buna tekaddum eden bir
bab1 daha vard1r ki, o da emr-i salattan olmak ve namaz1 takviye
etmek iizere el ile istianenin cevaz1 hakkmdad1r. Or ada B u h ari, mu
sallinin namazda kendi viicudiiniin her hangi bir uzvundan istiane
edebilecegi hakkmda i bn-i A b b as'm ta 'likan bir had1sini rivayer
ediyor. Sonra da E b u ish a k'm 1 namazda takyesini eli ile kaldmp
koydugunu rivayet ediyor. Yine bu babda A 11 ibn- i E b 1 T a I i b
radi.Ja' lliihu anh'in namazda sag elinin ayasnu sol kolunun bilegi ile
eli arasmdaki mefsah iizerine koydugunu ve namazda cildi kaImakta,
ebiseyi diizeltmekte beis yoktur, dedigini rivayet ediyor 2
En sonra da tercemesi ( 141 ) numara ile ge<_;:en ibn-i Abbas
had1sini burada da tahric ediyor. Bu had1ste ibn- i Abbas, teyzesi
Zevcat-1 Tahirattan Meymune radiya'lliihu anhii nezdinde kald1g1 bir
gece Resul-i Ekrem tehecciid namazma kalkt1gmda ibn-i Abbas
da kalkarak abdest ahp Resul-i Ekrem'in sol tarafma durdugunu,
tek olan bir mukted1nin, imamm sag tarafma durmas1m ta 'lim ve
tenbih i<_;:in Resul-i Ekrem, sag elini ibn-i Abbas'm baI iizerine
koyup sag kulagm1 biiktugunii bildirmitir ki, bu fi '1-i Nebev1 mesalih-i salat ciimlesinden oluyor ve mani-i salat say1lm1yor. Buhari bu
i bn-i Abbas had1sini, Sahh'inin on iki yerinde tahric etmitir. Bu
metinlerin ciimlesi ufak tefek kelime farklan ile beraber 141 numara
ile ge<_;:en metnin aymd1r. Burada tekrarma liizum gormedik.
Buhari yukandaki rivayetleriyle amel-i yesirin namaza mani'
olm1yacagm1 ifade etmek istemitir. Amel-i kesir ise iibhesiz namaza
mani 'dir. Fukaha, namazdaki a 'mali ii<; klsma ay1rmilard1r :
Ebu !shak, Amr ibn-i Abd illah Sebii'dir. KUfe'de yeti~en kibar-1
Tabiin'dendir. Otuz sek~ Sahabe'den rivayeti vard1r. I I 6 tarihinde g6 ya~mda
vefat etmi~tir. imam Ebu Hanife'nin me~ayihi ci.imlesinden ma'duddur. [Ayn:
c. 3, s. 6g7 ].
2 yl c:-"J.J ~.:,... .U.Lc: <\i)\....,.j .k-)1~~
..:ili~J ..,..~ .J:I JL;
1

'-"~ 15 );,.;

J.r.

';il

4;._..)

. ~ .:ill ~J ~ t_.;.J J ~,.;J J o)L...JI.j <\i_,-ili J l..,.l

[ o)\...JI _,. I .:,... .:,\.)I.) I o)\...JI .J J.,ll ;.;L.:...I

I)
cudiinii
namaz
2)
hareket,
3)
ler ger
Ahme

kimseyi
rivayeti
oturan
nan ehl
T.A

N!

rmda Si
likine

diiriist

manlali
rem E
saade
amcas1
sun bu

yoruz.
bahe
aleyhi's
reti i

AMEL-t YES1R MANi-t SALAT DEG1LD1R

Yahya'etmitir.
etmilerolduguna
eden bir
1 takviye
ari, muistiane
i rivayet
kaldmp
Talib
ilegi ile

r.

~Imakta,

223

I ) Hakikaten amel-i yesir olan hareketlerdir. Yan bakmak, vi.icudi.ini.i ka1mak gibi. Bu nevi' ameller amden veya sehven yap1lsm
namaza mfmi' degildir. On saftaki bir fi.irceye tehatti de boyledir.
2) Bundan ziyade amellerdir, namazdan ins1raf gibi. Bu nevi'
hareketlerin amden icras1 namaz1 ibtal eder, sehven yapllmas1 degil,
3) Cami 'den harice o:;1kmak gibi mqy-i kesirdir. Bu nevi' hareketler gerek amden ve gerek sehven yapllsm namaz1 ibY.il eder 1 imam
Ahmed ibn-i Hanbel'in Sunen'inde ibn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan rivayet ettigi bir hadiste ibn-i Orner: Resul-i Ekrem
salla' lliihu aleyhi ve sellem'in namazda bir eline dayanarak oturan bir
kimseyi bu hareketinden nehyettigini bildirmitir. E b u D a v u d'un
rivayetine gore, Resul-i Ekrem sol eline istinad ederek namazda
oturan birisini gormi.i de o kimseye : "Sakzn bayle oturma. Azab olunan ehl-i Cehennem bayle oturur" buyurmular.
T.ARiHi iZAH :

Abbas
teyzesi
d1g1 bir
Abbas
~ugunu,

'lim ve
iizerine
i mesaari bu
tir. Bu
umara
mani'
amaza
r:
kibar-1
ya~mda

[Ayn:
~ lj

1-i .j l>:"l
;,;L...::,...I

N ecai: nunun fethi ile de, kesri ile de okunur. Habq'e diyannda saltanat si.iren hiiki.imdarlara N ecai denir. Nasll ki Ti.irk melikine Hakan, Rum melikine Kayser, Furs meHkine Kisra, Hind
melikine Betlamyus, Yemen hi.iki.imdanna Ti.ibba' denile-gelmitir.
Habeliler otedenberi Arablarla mi.inasebat-1 ticariyyede bulunarak
di.iri.ist muameleleriyle kendilerini Arablara sevdirmilerdi.
ibn-i ishak'm rivayetine gore, Mekke'de Kurey~'in mi.isli.imanlar i.izerindeki eza ve cefalan kesb-i itidad edince Resul-i Ekrem Efendimiz Ashabmm Habee diyanna hicret etmelerine mi.isaade etmiti. Gero:;i Zat-i Risalet-penahileri s1yanet-i ilahiyye ile
amcas1 Ebu Talib'in himayesinde di.imanlann tecavi.izi.inden rnasun bulunuyordu. Fakat Ashab1 hakkmda Kurey'in reva gordi.igi.i
mezalimi reddedemiyordu. Bu sebeble Ashabma, Habe~e melikinin
adil bir kimse oldugunu, milkinde kimseye zulmedilmedigini iidiyoruz. Bari oraya hicret ediniz. Cenab-1 Hak sizin io:;in bir genil~k
baheder de tecavi.izden kurtulursunuz, buyurdu. Ashab-1 Nebi
aleyhi's-selam da Allah'a s1gmarak hicret ettiler ki, bu, ilk Habee hicreti idi.

Ayn: C. 3, S. 6g7.

NAMAZDA !ST!ANE B.-\HSi - HABE~E MUHACERETt

224

V aktd i Habqe'ye ilk hicretin Nubuvvet-i Ahmediyye'nin beinci yllmm Receb aymda vuku' buldugunn ve bu kafile-i Muhacirin'in aagtda isimleri muharrer on bir erkek ve dort kadmdan ibaret bulundugunu, yaya ve siivari olarak sahil-i bahre vanp adam baIna yanm dinara isticar edilen bir sefine ile Habqe sahiline <;Iktiklanm bildiriyor: Osman 1bn-i Affan, refikas1 Riikayye Bint-i
Resulullah aleyhi ve sellem, Ebu Huzeyfe 1bn-i Utbc, haremi
Sehle Bint-i Suheyl, Zubeyr 1bn-i Avvam, Mus'ab 1bn-i
Umeyr, Abdurrahmfm 1bn-i Avf, Ebu Seleme 1bn-i Abdi'l-Esed, zevcesi Dmmii Seleme Bint-i Ebi Dmeyye, Osman 1bn-i Maz'un, Amir 1bn-i Rebia, refikas1 Leyla Bint-i
Ebi Hasme, Ebu Sebre 1bn-i El:-i Riihm, Hatib 1bn-i
Amr, Suheyl lbn-i Beyza, Abdullah 1bn-i Mes'ud radiya'lliihu anhiim.

1b n- i C e rir de : "V d k z d i' den

ba~kalarz bu ilk H abe~e muhdcide-

rinin adedini kadznlarla ;ocuklar hdric olmak iizere seksen zki erkekten ibdret
oldugunu bildirmi~lerdir. Yalmz Ammdr jbn-i Ydsir radiya'lliihu anh'in
bunlar meydmnda bulunup bulunmadzgznda ihtildf edilmi,~tir. Am m d r da ddhil-i hesdb edilince seksen iif ki~iye bdlig olur" diyor.

Muslumanlar Habqe'de hurmet gordiiler i.se de bir arahk

Kurey'in tamamen musliiman olduguna clair bir haber intiar etmiti. Bunun uzerine sevinerek Mekke'ye avdet etmilerdi. Bu def'a
miirikler daha zalimane muamele etmege baladiklanndan Habee'ye ikinci def'a bir daha hie ret edildi. A b d u II a h 1 b n- i Me s 'u d
radiya' lliihu anh bu ikinci hicrette de bulunarak Habee'ye iki def'a
hicret etmitir. Birinci Habqe muhacirleri, Nedi'den gordiikleri
husn-i kabulu Mekke'ye geldiklerinde anlattlklanndan ikinci Habee
hicretine itirak edenler adeden birincilerin birkac; misli fazla idi.
ikinci Habee doniiiinde Ashab, Medine'de Resul-i Ekrem'e
mulaki olmulardt. Hatta ibn-i Mes 'ud Medine'ye Hicret-i Seniyye vukiiunu iidince Habee'den avdetini tesri' etmi ve Resul-i
E k rem Bedir harbi ic;in tedarikat-1 seieriyye ile megul bulundugu
bir mada Medine'ye gelmi ve Bedir gazasma itirak etmitir.
Mevzuu bahsimiz olan hadiste Abdullah 1bn-i Mes 'ud'un:
"Vaktd ki biz Necd~i'nin yanzndan doniip geldik" soziyle muradt, birinci
1

Bu s1rada

I-Jabe~e'de

hiikiimran olan

Nec~i'nin

ismi "Ashame" idi.

Habee
dine'ye
de mi ~
iilema
T
vuku' 1
den M
hadma
radiya'l
zamdm
goru~eb!

muhdja
lindeki
etmemi

Bakar
sar-1 ]
adet-i
dine'y

ud'un
detini
Medin

dugu s
Bedir

kafilemiler
habsed
haz1r
1

- --

~Al\1AZDA TAHRIM-t KELAM

IuhaibabaIuklai n t-i
remi
bn-i
AbOsn t- i
bn-i
iya'l-

cirleM.ret
nh'in
daahk
et-

'e
SeJl-i
ugu

m:
nci

- - - - - - - - - - ---....,_....,

225

Habqe'den Mekkc'yc donii miidiir, yoksa ikinci muhaceretten Medine'ye avdet midir? Ta'bir-i aharla namazda tahrim-i kelam Mekke'de mi vuku' bulmutur, yoksa Medine'de mi? Bu noktamn ta 'yininde
iilemanm ihtilafr vardu :
Taheri ile birtakrm iilema namazda tahrim-i kelam Mekke'de
vuku' buldu. ibn-i Mes'ud da bu sozii ile bi'rinci Habqe hicretinden Mekke'ye a vdet kasdetmitir, diyorlar. Fakat bunlann bu ictihadma tercemesi bundan sonra gelecek olan Zeyd ibn-i Erkam
radiya'lliihu anh'in hadisi mani'dir. ibn-i Erkam: "Biz Resululliih
zamamnda Hazret-i Resul'ii.n arkasznda namaz kdarken biribirimiz/e
giJrii.Jebilirdik. Sonra: ( salevat-z mifruzayz ve bilhassa orta namazz eda ve
muhiijaza ediniz, ve namazzmzz dii.Jl)'a kelamzndan sii.kut ederek kzlzmz 1 mealindeki 4Jet-i kerFme nazil oldu da Res u l- i E kr em bize, namazda sii.kut
etmemizi emir buyurdu" diyor. Gerek bu ayetin menSL!b oldugu Sure-i
Bakare ve gcrck bu ayet-i kerime medenidir. ibn-i Erkam da Ensar-r Kiram'dandrr, Hazreci'dir. ibn-i Erkam'm namazda bir
adet-i cariyye olarak vukuunu bildirdigi hadise-i miikaleme de Medine'ye aid vakrat-I salattandrr.
Birtakrm iilema bu cihetleri nazar-1 i'tibara alarak)bn-i Mes'ud'un hadisteki : "NecaJ i'nin yamndan geldik" sozii ile Medine'ye avdetini kasdetmilcrdir. Ve namazda tahrim-i kelam, Mekke'de degil,
Medine'de vuku' buldu, demilerdir. Filhakika ikinci Habqe muhaceretinden avdet eden Ashab-r Kiram . Rest:d-i Ekrem'e Medine'de miilaki olmulardr. Hakim'in Mii.stedrek'inde Abdullah
i bn-i Mes 'ud'un oglu A bd ullah'm rivayetine gore, Medine'ye
Hicret-i Seniyye vuku' buldugu Habqede ayi' olunca Abdullah
ibn-i Mes 'ud, herkesten ev\el hareketini tesri' ederek Rcsul-i
Ekrem'in Bedir Gazasr i<;in tedarikat-1 seferiyye ile megul bulundugu srrada Medine'ye gelerek Resul-i Ekrem'e miilaki olmu ve
Bedir gazasmda bulunmutur.
ibn-i ishak'm beyanma gore, bunlardan ilk def'a avdet eden
kafile-i Muhacirin otuz ii<; kiiden ibaret idi. Bunlar Mekke'ye gelmilerdi. ikisi Mekke'de vefat edip yedisi de miirikler tarafmdan
habsedilmekle Medine'ye yirmi dordii vasrl olmutur, ve Bedir'de
hazrr bulunmulardrr. Abdullah ibn-i Mes 'ud'un da bu kafi-

F.: 15

226

HABESEYE HiCRET SIRASINDAKt NAMAZ

le-i Muhacirln arasmcla bulundugu pek ftikard1r. Qunku Abdullah

ibn-i Mes 'llcl'lln lkdir'dc bulundugu kat'idir. Ratta Ebu Cehl'in
kafasm1 bizz;\t i bn-i Mcs 'lid kopanp Ruzuru Saadet'e surukleyerek gctirdigi mazbuttur.
Rabqe hicreti s1rasmda be vakit namaz farz kilmmamiti. Qun. ku Rabqeye ilk muhaceret Nubuvvet-i Ahmediyye'nin beinci yilmda vuku' bulmutu. Be vakit namaz da Buhari'nin Enes ibn-i Malik radiya'lliihu anh'den rivayet ettigi Mi'rac hadisinde tafsil buyuruldugu uzere, Mi 'rae gecesinde farz k1hnm1tir. Mi 'racm zaman-1 vukuu ise, Rabee muhacereti tarihinden hayli zaman sonrad1r. Gen;:i
Mi 'racm tarih-i vukuu hakkmdaki habcrlcr muhtelif olmakla beraber
bu haberlerin bir hadd-i miitereki varcl!r-ki;" o da Razret-i Had ice
radiya' lliihu anhd'nm vefati ile Medinc'F Hicret-i Seniyye'nin eref
vukuu arasmdaki uc;: senelik bir zaman dahilinde Resul-i Ekrem'in
mi 'rae buyurmu olmaland1r. Sahih-i Buhdr'de ve Sret-i lbn-i Hi~am'da Muhammed ibn-i ishak'm rivayeti uzere Razret-i
Radice ile Ebu Talib Hicret'ten uc;:.sene evvel bir sene ic;:inde arka
arkaya vefat etmile_rdi. ~u halde Mi 'rae, Ricret-i Muhammediyye'den azami uc;: sene evvel vuku' bulmutur. Be vakit namaz da o gece
farz kilmmitir. Bu hal de Mi 'rae ile ilk Habee hicreti arasmda be
senelik bir fasila vard1r.
ibn-i Racer, Fethii'l-Bari'de Zuhri'den, Mi'rac'm Ricret'ten
bq sene evvel vukuunu naklediyor. Ve Kadi lyaz, Kurtubi,
Neve vi gibi eimme-i hadisin bu kavli te'yid ettiklerini bildiriyor. Bu
hesabca da yine Mi 'rae ile be ~akit namazm farz k1lmmas1 Rabee
muhaceretinden sonrad1r.
Be vakit namazdan evvelki namaza gelince : Tercemesi (587)
numara ile ge-c;:en Enes ibn-i Malik hadi~inin erhinde izah olundugu iizere ibtida-yi bi 'sette ( Miiz;:;emmil) sure-i erifesinin eref nuzulu ile gece namaz1 far:z; kilmml idi. Razret-i Aie'den gelen bir
rivayette bildirildigi iizere, Razret-i Peygamber'le Ashabmm geceleri sabahlara kadar namaz kllmaktan ayaklan iiyor, simalan
saranyordu. Bu namaz hali bu suretle bir sene ve bir kavle gore on
alt1 ay devam etmiti. Yine ( Muzzemmil) suresinin alt tarafmda
( .. ~ yl:i ._,_~ J .JI f-= Alliih bilir ki siz gece namazzna bu suretle devama
muktedir olamazszmz. Cenab-z Hak, namaz hususunda size ruhsat vermi~tir.
Siz kendinizce kzlznmasz kola)' olam kzlznzz) buyurularak bu vucub nesh-

edilip Mi
gecesi de

Abd
hu anhumJ
ilk hicret
ediliyord
DmamG
namazzn I
vab vechitl
Muaz ~
suretle n4
Muaz 1

Rul
mm mul
Me
sul-i E
ne'ye a~l
Abdull
selam vi
tir. Bu ~
ne'ye hi
ibti
rivayet
fukahan
ic;:in nar
m1 mii1
lara liiz
ister sel

RA

miyerek ,
lama n

BE~ VAKtT NAMAZIN MIRAC'DA FARZ KILINDIGI

In

en-

n-

a..

e
ef
n

za
c

227

edilip Mi 'rae gecesine kadar da mendub olarak devam edildi. Mi 'rae

gecesi de be vakit namaz farz kllmd1.
Abdullah ibn-i Mes 'ud ve Zeyd ibn-i Erkam radiya'lliihu anhuma'nm rivayetleri vechile gerek Mekke'de ve gerek Medine'ye
ilk hicret giinlerinde gerek farz, gerek nafile namazlarda teati-i selam
ediliyordu. Taberani'nin Ebu Dmame'den rivayetine gore, Ebu
D m am e H a z ret 1e r i : "Bir mii 'min, mescide namaz kzlzmrken geldiginde
namazzn kaf rek'at kzlzndzgznz _yanzndaki musalliye sorabilirdi ve aldzgz ce. vab vechile evvelajevtettigi rek'atleri kzlardz, sonra cemUu.:.; 11ihil olurdu. Hatta
Muaz lbn-i Gebel radiya'lliihu anh de bir kerre mescide gey gelmi~ ve bu
suretle namaza dahil olmu~tu" demitir 1 . Gerek E bu D marne, gerek
Muaz radiya'lliihu anhuma her ikisi de Medine'lidir, Ensar'dand1r.
Hulasa! N a mazda kelar'n tahrim edilene kadar namazda kelamm miibah oldugunda ehl-i rivayet ihtilaf etmemitir.
Medine'de bu hal pek az devam etmi olacakt1r. Qiinkii Resul-i Ekrem'in Bedr'e miiteheyyi-i azimet oldugu bir Sirada Medine'ye avdet eden ve namazda tahrim-i kelamdan haberdar olm1yan
Abdullah ibn-i Mes'ud, Hazret-i Peygamber'e namazda
selam verdigi halde selammm mukabele gormedigini haber vermitir. Bu cihetle arih Hat tab i : namazda kelam Peygamber'in Medine'ye hicretinden pek az zaman sonra nesholundugunu kaydediyor.
ibtida-yi islam'da namazda kelamm miibah oldugunda ehl-i
rivayet ittifak ettikleri gibi muahharen tahrim buyuruldugunda da
fukahanm ittifaki vard1r. ~u kadar ki, imam-1 Malik, 1slah-1 salat
i<;in namazda kelam1 tecviz etmitir. imam -1 ~Hi i de sehven kelami miifsid-i salat addetmemitir. Eimme-i Hanefiyye ise boyle [arklara liizum gormcmitir. Namazda kelam, ister 1slah-1 salat kasdiyle,
ister sehven irad edilmi olsun namazr ifsad eder, demilerdir.
HANEFiLERiN DELiLi : 2 ( ~ I.J ..:ii Iy

:>J = N amazznzzz diinyd keldmz sO_ylemiyerek kzlmzz) diye emrolunmas1 \T hu hitab-1 ilahi'nin tahrim-i kelama miiteveccih oldugunun _gerck Zeyd ibn-i Erkam hadisin1 {"'~__,.;~I J>,) 1~1 J.:. )I .JL
S': 4;_., .:ii i ~.J d,..l..l '-!I ~..~.>- 0- Jl~l.ll c.>J.J
.j j>...; L..__,~ ~~ .L~ ~ . tf"" j>~ ( lS~ .Glj ~. ~; ~~ Jl .;.ill JL 0~

[ V v-" ' f

z Sure: 2 ( Bakare), ayet: 238

1:.: ~]~.(~I_,)~ ;;')L..,)I

228

NAMAZDA REDD-i SELAM

den, gcrek sair ahbar-1 me,sureden mustefad bulunmas1d1r. Gerek bu

nazm-1 Crifin sebeb-i niizuliinde, gerek bu ahadis ve ahbann esbab-1
viirudunda namazda soylenen sozlerin sehiv, amd veya 1slah-1 salat
kasd1, adem-i kasd1 gibi bir tefrike tabi tutuldugu hakkmda bir rivayet nakledilmemitir 1
NAMAZDA SELAM MES ,ELESiNE GELiNCE: Bu babda da ihtilaf edilmitir: Nutkan redd-i selam edilmesini Ebu Hiireyre, Cabir
radiya'lliihu anhuma ile Hasen-i Basri, Said ibn-i Miiseyyeb,
Katade, lshak lbn-i Rahuye kabul etmilerdir. Malik, Ahmed 1bn-i Hanbel, ~afii, Ebu Sevr Hazarat1 iaretle redd-i
sela~ edilmesi miistehabd1r, demiler. imam-1 Ebu Hanife kal- .
ben redd-i selam edilir, ictihadmda bulunmu. Bazllan da namazdan selam verince redd-i selam eder, demilerdir ki, bunlar da Ata'
ibn-i Ebi Rebah, Siifyan-i Sevri, Nehai, Muhammed
ibn-i Hasen'dir. Ebu Zer ile Ebii'l-Aliye'den de bu ictihad
rivayct edilmitir. imam Ebu Yusiif ise ne namaz ic;inde, ne de
namazdan sonra redd-i selam edilir demitir 2 ki, maksad1 nutkan
redd-i selamm adem-i liizumunu beyandan ibaret olacakt1r. Ve
imam Ebu Hanife'nin ictihadmm ayru demektir. MeYzuu bahsimiz olan Abdullah ibn-i Mes 'ud hadisinin zahirindcn miistefad olan da budur.
Namazda iaretle redd-i selam1 miistehab addeden mezahib-i
selase eimmesi, nutk ile de, iaretle de redd-i selam1 tecviz etmiyen
imam E~u Hanife aleyhine Miislim'in Sahh'inde rivayet ettigi
cab i r hadisi ile istidlal etmilerdir. cab i r radiya' lliihu anh demitir
ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem bir sefer esnasmda bcni bir
ie gondermiti. 0 iten doniip geldigimde Resul-i Ekrem'i namaz
kllar buldum. Ve kendisine sclf\m verdim. Bana iaret eyledi. Namazdan farig olunca da : "Ey Gdb i r! Ben namazda iken sen ban a selam
verdin. Namazda bulunmakhgzm, sana kar~z saylenmeme man oldu" buyurdu 3
v"' ' ' r
Ayni: C. 3, S.

1 t t t
2

rL _,

: V"'L..:Jl

.J\.1.411 i~l

701.

r1--

s ~\.- _j
~k .:i;l J.-. .:;;\ J_,... _; ~~ JL; ~ .:;;\ ..s;_; J.l~ ,y
<.S.J.J
..s.lll ~ j-..-1 L.;l_, L;.; T ..;:....1... .!.11 : JL;
L..J..; Jl _;L::L; ~ -::.-L.; ~ _,,._, ,.Spl (

tJ

(~_;)II

.;..JI ._,.,l~l .1_,_; l.lS:,. ] ..1$1 .J\ ~

Ca
etrnilerd
Sahih'in

buyurulii
mitir. 1
Nebevi'
dan farij
soylenm
medim,
Fa
birisi 61
hie; de n
eden dig
mektedi
liihu ale

hacete

Go1
rivayett
Efendi
digi ve
edilmiti
diger t
yetinde
rettir. l
diger b

NAMAZDA SELAM HAKKINDA CAB!R HADISt

bu
b-1
lat
nilir
b,
h-

n
r
r

229

Cabir hadisini bu suretle Stinen-i Erbaa sahibleri de rivayet

etmilerdir. Hatta bu rivayet tariklerinden birisinde ki, Mtislim'in
Sahih'inde tahric edilmitir. H a z ret- i Cab i r'in, bir hacet i<;in izam
buyurulmast "Ben Mustalik" a giderken vuku' buldugu. da bildirilmitir. fte mezahib-i selase fukahast, C a bir hadisindeki iaret-i
Nebevi'yi redd-i selam mahiyyetinde telakki etmilerdir. Ve namazdan farig olunca Resul-i Ekrem'in namazda bulunmakhgtm sana
soylenmeme mani old~!, buyurulmasmt da nutkan redd-i selam edemedim, iaretle iktifa ettim, suretinde te 'vil etmilerdir.
Fakat Cabir hadisinin diger rivayet tarikleri ki, bunlardan
birisi 613 numara ile gelecektir. Boyle bir ma'na istifade edilmesine
hi<; de mtisaid degildir. Hadisin bu babda daha ziyade tafsili ihtiva
eden diger bir tarik-1 rivayeti daha vard1r ki, onu da Tahavi nakletmektedir. Bu rivayete gore, Hazret-i Cabir: Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem ile bir seferde bulundum. Res u 1u lla h, beni bir
hacete gondermiti, o ii goriip dondtigiimde Resul-i Ekrem'i,
devesi tizerinde buldum. Selam verdim. Selam1m1 reddetmedi. Sonra
rtiku' ve secde ettigini gordtim. N amazdan selam veri nee bana selam1m1 reddeyledi 1
Goriiliiyor ki, T aha v i'nin rivayeti derecesinde obiir tarik-1
rivayette vuzuh yoktur. Tahavi'nin rivayetinde Resul-i Ekrem
Efendimiz'in, Hazret-i Cabir'in selamm1 namazda reddetmedigi ve selam verdikten sonra selamla mukabele buyurdugu tasrih
edilmitir. Ta h av i'nin bu tarik-1 rivayeti vaz1han delalet eder ki,
diger tarik-1 rivayette zikredilen iaretin medluhi redd-i selam mahiyetinde olmay1p bilakis namazda redd-i selam1 nehy ti inkardan iba. rettir. Hatta Cabir hadisinin Tahavi'ye, A 'mq tarik1yle gelen
diger bir rivayetinde Hazrct-i Cabir: "Nama;:. kzlan bir kimseye selam
vermeyi ho#anmam. Nama;:.da iken bana seltim verilir ise, ona da nama;:.dan
yzktzktan sonra mukiibele ederim" demitir ki, bu da T aha v i'nin rivayetindeki vuzuhu tamamiyle inkiaf ettirmitir. Fazla olarak musalliye
selam verilmesi muvaf1k olmad1gm1 da bildirmektedir. Birinci tarik-1
1

.Y

:.J_

rL

~ .ill

J...

r.li 4::1.&. .::.....!....;

01 ~ .ill~

J.

.ill JyJ t:' 1_;.): Jli 4-il

~I_;

4.&-

.ill ~J .;:l~ ;. ~.Jw..JI ~.JJ

"':)I ~J
l~l ..:....Qll.;t.; ' ~'- J ~ _,.&... J
.;:~ 1-4; . ~.Jw..JI J t_; J . j<> :._; 1~ W; ~':'--~ J c[J.. ~T_; J
.~ :._; .;j":}._,:,,:;.
u ~~ J .~ :.J_ r r-L-J ~ .:ili. J..o fill J_,...J

.Y .J".J

t)

230

ZEYD 1BN- ERKAMl HADlSt- NAMAZDA KELAM

rivayette gec;en iaret, Resul-i Ekrem tarafmdan redd-i selam mahiyyetinde olsayd1, Hazret-i Cabir musalliye selam verilmesini kerih gormiyecekti.

f1kralar
birinci
daiyye i
ic;in ira~
miiekki~

Sahih-i
Bu~

rakmit
musalli1
susa dal
diiiinc~

TERCEMESi

Zeyd lbn-i Erkam radiya'llahu anh'den sabit olan bir

rivayette mi.iari.in-ileyh demi~tir ki:
Muhakkak biz, Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem zamamnda
(Resul-i Ekrem'in arkasmda) namazda (iken) gori.i~iirdi.ik.
Bizim birimiz (yamndaki) arkada~ma hacetini soylerdi. En
sonu [ ~li ~ 1_,...Ji J l..$.k...._,ll ;;'.>l,a.l\J ul)..aJI ~ '\.Jwb- = Ey mii'mi~ler! Namaz[arz ve (hususiyle bunlann) orta (smdaki) namazz
muhafaza ediniz. Ve ( namazm1z1 ) siikflt ederek Allah iin ktltmz]
ayet-i kerimesi nazil oldu da Resul-i Ekrem bize (namazda) siikut etmemizi emir buyurdu.

inden

lZAHI

buyuru
Resul
edilmel

RAVILER, RiVAYETLER :
Bu hadis-i erif de namazda kelamm menhi oldugunu ifade eden
hadisler ciimlesindendir. B u h a ri Tefsir babmda da tahric etmitir.
Muslim, Ebu Davud, Nesai, Tirm i zi de Salat bahsinde rivayet etmilerdir. Tirmiz i'nin aynca Tefsir babmda da rivayeti vardir. Sahih-i Buhdri metninde hadis, U suretle : ~I .Y 'Y-11j ~ \S .JI)
( I__,Ja;~ .::J_;: _;.... ~~ ~\..... L;~l ~ .J.. .J .,1- .il l J... sevkedilmitir. Fakat
miiellif Z e bid i mer hum, hadisi ihtisar ederken pek ifrat etmitir. Oyle
zannediyorum ki, miiellifi bu ifrata sevkeden, hadisiil birinci ve ikinci

nacat 'J
ilahi o
gaye il
minin l
mal-i
ilahiye
( ~\j

.l

Eimme
nid ol

MOBAH

make-

JL,.
bir

tnt- NAMAZDA

KELAMIN TAHRlMt

231

fikralanru bir mealde addetmesidir. Bu sebeble ikinci ile iktifa edip

birinci f1kray1 tayyetmitir. Halbuki birinci f1kra "inne 1 " ile lam-1 ibti- .
daiyye ile miiekked bulunuyardu. Sanra ikinci f1kra birinciyi te 'kid
i<;in irad edilmi idi. Halbuki hadisin bu muhtasar ekli, bildirdigimiz
miiekkidattan tamamen mahrum b1rakllm1tlr. Bu cihetle hadisi,
Sahih-i Buhiiri metnine gore terceme ettik.
Buhiiri metninde (bi-hacetihi) kayd1 vard1r ki, miiellif anu da b1rakm1tlr. Halbuk~ bu. kay1d namazda soylenen soziin nev<ini, yani
musallinin muhtac aldugu, mesela aded-i rekeat1 isti <lam gibi bir hususa clair aldugunu ifade etmekte bulundugundan ihtisar gibi tali bir
diiiince ile terkedilmesi hi<; de muvaf1k degil idi. Demek aluyar ki,
namazdaki bu goriimeler, afaki, uzun baylu miisahabeler nev<inden
degil idi. Belki hadisin, E b u D m am e radiya' lliihu anh' den gelen diger
rivayet tarikmdan ogrendigimize gore, Zeyd tbn-i Erkam'm bu
hadisinde bildirmek istedigi hacet, namaza miitealhk ihtiyaclar nev<inden idi.

AYET-i

KERIME iLE HADIS-i ERiFTEN MUSTEFAD OLAN MA (NALAR VE

.da

HUKUMLER:

lk.

I) 1btida-yi 1slam' da namazda soylenmek miibah iken sanra

neshedilmitir. Hakikaten namaz, mii 'minlerin Rablanna kar1 miinacat ve izhar-1 ubudiyyet etmeleri i<;in teri< buyurulm.U bir te 'sis-i
ilahi aldugundan musallinin bunu, fanilerin kelaim ile ihlal etmesi
gaye ile te'lifi kabil alm1yan bir hareket idi. Namaza dururken mii 'minin kendisini derleyip taparlamas1, fanilerden yiiziinii ~evirip kemal-i huU < ile ve biitiin kuva-yi ruhiyye ve cismiyyesiyle bari-gah-1
ilahiye yonelmesi en miihim ubudiyyet lazirriesi idi. Bunun i<;in
( ~l.i .: ly_,i .J = Namaztnz<,t siikut ederek Rabbinizin nziist ifin kzltmz )
buyurularak namazda kelam-1 beer haram kllmm1t1r. Bunu da
Resul-i Ekrem'in namazda her nevi< kelam-1 ademiden siikut
edilmesine clair emirleri ta <kib etmitir.
Namazda hiirmet-i kelam hakkmda iilemanm da icma1 vard1r :
Eimme-i Miislimin namazda tekelliimiin Kitab ve Siinnet'e miistenid alan hiirmetine mebni bu hiirmeti bilerek, sehven degil amden,
1slah-1 salat gibi veya rna <ruzu helak alan bir gafili iki!z gibi bir maslahat muktezas1 alm1yarak namazda soylenmek namaz1 1btal eder,

En

lZ-

en
1r.

a-

Lr-

'')
at
le
0.

Hadisde

(lS .JI) deki elif, nun maddesi m~edded (.JI) den tahfif edilm~tir.

232

SALA1

HORMET-1 KELAMDA DLEMANIN lCMAI

demilerdir. Bu esas-1 er'ide ittifak eden eimme-i kiram yalruz bunun

tafsilinde U suretle ihtilaf etmilerdir.
Bir maslahata miistenid alsa bile E bu Hanife, Malik, Ahmed lbn-i Hanbel, ~afii Hazaratma gore, tekelliim ile namaz
batll alur. Evzai ile lmam-1 Malik'in baz1 ashab1 maslahata miistenid alan tekelliimii tecviz etmilerdir. Nasiye gelince : lmam-1
~afii'ye gore kelam1 kalil ile namaz batil almaz. lmam-1 Malik'in,
Ahmed 1bn-i Hanbel'in, ciimhur-i fukaharun mezhebi de budur.
Eimme-i Hanefiyyeye gore batll alur. Nasinin kelam-1 kesirinde
eimme-i Hanefiyye'den iki kavl-i mehU.r menkuldiir. Bunlardan en
sahih alan kavle gore yine nasinin namazi batii alur.
Nevevi diyar ki: Nasi hakkmdaki ictihad1m1zm delili Ziilyedeyn hadisidir 1.

Bu hadiste nasinin hiikmii zahir alarak goriilmektedir, diyar.

~arih Ayni de: Ashab1m1z fukaha-yi Hanefiyye tarafmdan U
suretle cevab verildigini bildiriyar : "Ziilyedeyn k1ssasma dair alan
Z i.i 1 y e dey n hadisinin tercemesi 299 numara ile gec;mi~tir . E bu H i.ireyre radiya'lltihu anh'den mervi olan bu hadiste m~ari.in-ileyh demi~tir ki :
Bir def'a Resul-i Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem bize ogle veya ikindi namazlarmdan birini inldmrken iki rek'atten sonra selam vermi~ti. Sonra kalkip mescidin
ic;inde uzatilmi~ kuru bir agac; parc;asma dayand1. Resul-i Ekrem gadaph gibi
gori.ili.iyordu. Ve sag elinin ic;ini sol elinin arkas1 i.isti.ine koyup parmaklanm kan~
tlrarak sag yanagm1 sol elinin ardma yapi~hrmi ~ ti.
Resul-i Ekrem bu hey'ette cemaate bakarken cemaatten acele cy1kmak istiyenler Mescid'in kap1larmdan c;Ikiyorlar ve birbirlerine " namaz ktsaldt" diyorlard1.
Cemaat ic;inde Ebu Bekr , Orner radiya'lltihu anhuma da bulunmakla beraber bunJar da huzuru Saadet'teki mehabetten c;ekinerek bir ~ ey soylemiyorlardi. Yine
cemaat ic;inde -kolla n uzun oldugu ic;in- Zi.ilyedeyn denilen bir zat vard1.
Zi.ilyedeyn:
- Ya Resulallah! Unuttun mu, yoksa namaz kisaldi m1? diye sordu. Res ul-i Ekrem:
- Ne unuttum, ne de namaz kisaldi, diye cevab verdi. Sonra Resul-i Ekrem,
cemaate hitab ederek :
- Zi.ilyedeyn'in dedigi gibi mi? diye sordu. Cemaat:
- Evet, Zi.ilyedeyn' in dedigi gibidir, diye cevab vermi~lerdi. Bunun i.izerine
Resul-i Ekrem hemen mihraba dogru ilerleyip namazdan eksik biraktigi rek'atleri kildirdi. Sonra selam verdi. Sonra tekbir ahp secde etti. Sonra b~tm kald1np
tekbir ald1. Sonra tekbir ahp secde etti. Sonra yine J:~m1 kalchnp tekbir alru.
Sonra lmran 1bn-i Husayn'in rivayeti vechile Resul-i Ekrem selam
1

vermi~ti.

hadis, lb1
hadisleriyl
vechile Bt
k1ssas1 da
naklediya!
Ebu
ber'den e
hat1r ala~
vukuund:l
den veya

rivayetle~

AYE'

Had

~L; ayl

gibi mul
te'yid et

( .::..1 _

etmekte
k1hnan ]
nazm-1 ~
vaktinde 1
faza ile
(Salat-1
ked alar
Sal
nakledil
i<;inde e
aldugur
Ebi T
Ens ad
Semiir
Hazara
anhumii'
sahih t
Basri,
Said 1

SAL...\.T-I VVSTANIN MAH1YYET1Nt TA<YIN EDEN HABERLER

~nun

Ahmaz
f11iism-I
"'in,
~ur.
"nde
en

233

hadis, lbn-i Mes <ud ve Zeyd lbn-i Erkam radiya'lliihu anhuma

hadisleriyle mensuhtur. Qiinkii Zlilyedeyn, Ziihri'nin rivayeti
vechile Bedir gazasmda ehid olmutur. Rivayet edilen bu namaz
k1ssas1 da Bedir' den evvel vuku < bulmutur" diye cevab verildigini
naklediyor.
E bu H iireyre, Hayber s1rasmda !slam olduguna gore, Hayber'den evvelki bir hadiseyi nas1l nakledebilecegi? suretinde varid-i
hat1r olan bir iibheyi de yine Allame Ayni: bir hadisenin zaman-1
vukuunda haz1r bulunam1yan Sahabi ahiren ya Resul-i Ekrem'den veyahut diger bir Sahabi'den iiterek rivayet edebilir ve boyle
rivayetler vaki <ciir, diye izale cdiyor.

yeAYET-i KERIMEYi lZAH EDEN RiVAYET TARiKLERi :

for.
U

Jan
~ii~"din
~ibi
n~-

~ti

~di.

iunme

ret I.

~e-

m,

~e

~t

"tP

Hadis-i erifin ihtiva ettigi ~ ly_,; J Ja.-_,JI o)\......)1 J .:...i_,L.JI ~ l_,ldt-)

( .J?L; ayet-i kerimesindeki ( l_,ldl>.) emri, sigasiyle viicub ifade ettigi
gibi muhafaza kelimesi de sigamn medlulii olan viicub hiikmiinii
te'yid etmektedir.
( .::..I_,L.) siga-i cern <ine lam-1 ta <rifin diihulii rna <hude iaret
etmekte bulundugundan bununla da her giiniin gece ve giindiiziinde
kilman bq vakit namaz maksuddur. Binaenaleyh ( .::..I_,L.JI ~ I_,J.a;l-)
nazm-1 erifi : "Be~ vakit nama:cz; far;::,lanm istifa, hududuna i<tina ve tam
vaktinde eda ederek m1Jhijazaya devam ediniz" demek olur. Qiinkii muhafaza ile emrolunmasi, bunlann tamamen tahakkukunu iktiza eder.
(Salat-I vusta) mn miiteakiben ve miinferiden zikredilmesi de muckked olan muhafaza-i salat hiikmiinii bir kerre daha te'kid etmcktedir.
Salat-1 vustanm ta <yin-i mahiyyeti hakkmda muhtelif rivayetler
nakledilmitir ki, bunlarm mecmuu yirmiye balig olmaktadir. Bunlar
ic;inde en ziyade haiz-i riichan olam, salat-1 vustamn ikindi namaz1
olduguna clair olan rivayettir. Ashab'dan Ebu Hiireyre, All lbn-i
Ebi Talib, lbn-i Abbas, Dbey lbn-i Ka <b, Ebu Eyyubii
Ensari, Abdullah lbn-i Mes <ud, Abdullah !bn-i Amr,
Se~iire !bn-i Ciindeb, Dmmii Seleme radiya'lliihu anhiim
Hazaratmm kavli budur. lbn-i Hazm: All ve Aie radiya'lliihu
anhuma'dan salat-1 vusta hakkmda bundan baka gelen rivayetler
sahih degildir, diyor. Tabii ve ittiba-1 Tabii ricalinden Hasen-i
Basri, Ziihri, !brahim-i Nehfd, Muhammed !bn-i Sirin,
Said !bn-i Ciibeyr, Ebu Hanife, Ebu Yusiif, Muhammed,

SAL~T-I VOSTANIN SAL~T-I ASR

234

Ziifer, Yuniis, Katade, ~afii, Ahmed, Dahhak, Ubeyd

ibn-i Meryem, Muhammed ibn-i Saib gibi daha bir hayli
zevatm mezhebi de budur. Ebu Hasen-i Maverdi, salat-1 vusta
ciimhur-i Tabiin'in mezhebidir, diyor. lbn-i Abdi'l-Ber de ehl-i
eserin ekserisinin mezhebi oldugunu haber veriyor. ibn-i Atiyye
ise ciimhur-i nas tarafmdan -salat-1 vusta, ikindi namaz1 olarak kabul
edilmitir, diyor. E b u C a' fer Tab e ri de bu babdaki ahbardan
tezahiir eden hakikat, ikindi namaz1 olmas1d1r, diyor. Tirmizi de
gerek Sahabe'den, gerek kurun-1 miiteak1be ricalinden ekser iilemanm
mezhebi bu merkezde oldugunu bildiriyor.
SALAT-I vusTANIN iKiNoi NAMAZI OLDUGUNA o.AiR v.ARio OLAN
HABERLERDEN BAZILARI UNLARDIR:

1) Miislim'in rivayetine gore, Ali radiya'llahu anh Resul-i

Ekrem salla'lltihu aleyhi ve sellem Handek giinii: ~_,J i oJWI,y L;_,.l;.!n"
<<_,......JI bL.... = KureyJ miiJrikleri bizi orta namazdan ki, ikindi namaztdtr,
altkoydular, buyurdu" demitir.

Miislim'in Hazret-i Ali'den gelen bu rivayeti gayet sarihtir,

salat-1 vusta, salat-1 asr ile tefsir edilmitir. B u h ari'nin de sure-i
Bakare'nin tefsirinde H a z ret- i A li'ye miintehi bir rivayeti vard1r.
Hatta Resul-i Ekrem'in: "i.;Li ...;->:~ .JI ~.;_,.,;...il l -:>\.. =Allah, bu Kurey~'in kabirlerine, -bir rivayette- evlerine aleJ doldursun" diye dua buyurduklan hakkmda bir ziyadeyi muhtevidir. Taberani'nin ibn-i
Abbas' dan uaklettigi bir rivayetinde de ( ~ ~ ->~ 1 .J ) ziyadesi vard1r
ki : (Allah bunlann kabirlerine ve goniillerine aleJ doldursun) diye dua buyurulmutur. Fakat bu rivayetler, bu tafsilat1 ihtiva etmekle beraber
bunlar da M iislim'in rivayeti gibi salat-1 vusta, salat-1 asr ile tefsir
edilmemitir.
2) Yine Miislim'in rivayetine gore, Abdullah ibn-i Mes 'fld
radiya'lliihu anh: Bir kerre miirikler Resul-i Ekrem'i ikindi namaZ1Ill kllmaktan ahkoymulard1 da Resul-i Ekrem: o"J_, ,y li_,.l.o.! n"
u r..s..__. _,JI

Bizi bu miiJrikler orta namazt ktlmaktan altkoydular, buyurdu"

demitir ki, bu ibn-i Mes 'ud rivayeti de bu babda gayetle sarihtir.

3) Yine Miislim'in Hazret-i Aie radiya'lliihu anhd'dan kolesi
E b u Y u n ii s vas1tasiyle gel en rivayetinde E b u Y u n ii s demitir ki :
Bana Hazret-i Aie, kendisine bir Mushaf yazmakhg1m1 emretmiti . .v e ( .::.-l~ll j&. l_,k!l.,..) aye tine geldigimde kendisinden istizan

etmem1
istizfm
suretind
sellem'den

Mii
vusta ile
beyre'n
Ziieyb,
bildirm~

oldugun
vuku' l::l
den, At
heti te'
4)
edilen ~

sizin i
etmiti
zat idi.
dedi.
girdi. S
dugum

5)

lemiye1
lerinde
bu me
kuma lJ
nim K
Sonra
Sonra
kini t~

Ekre

OLDUGUNA DAiR HABERLER

Dbeyd
r hay1i
1 vusta
e eh1-i

~ tiyye
kabul
~ ardan

izi de
~ mamn

OLAN

esu1-i

tazzdzr,
rihtir,
sure-i
ard1r.
uKua bubn-i
ardir
a buraber
tefsir

s'ud

~ rna

~ ))"

Jrdu"
htir.
o1esi
ki :

uet

izan

235

etrnerni tenbih buyurrnutU. Yaz1 ii bu ayet-i kerirneye geldiginde

istizfm ettirn. Bana bu a yeti ( .r"'-..JI ;-y.....,. _, Ja..- _,JI o">UI J ..::...I_,L..JI ~ l_,l.d!- )
suretinde irnla ettirdi, ve: ( bu qyeti, Res ulull ii h salta' lliihu aleyhi ve
sellem' den bayle i,1ittim buyurdu) :
Miislirn'in bu rivayetine gore, Hazret-i Aie indinde salat-1
vusta ile salat-1 asr arasmda rnugayeret bulunuyor ise de E b u H iibeyre'nin Kubeysa'dan rivayeti tarikmda Kubeysa 1bn-i Ebi
Zueyb, Hazret-i A.ie Mushaf'mda da vav-1 at1f bulunrnad1gm1
bildirrnitir. tbn-i Hazrn da, Kasirn'den gelen rivayetin ravisiz
oldugunu haber veriyor. Ve bu at1fs1z rivayet .Hazret-i Aie'den
vuku' bulan rivayetlerin en sahihidir, diyor. Sonra Hazret-i Ali'den, Abdullah tbn-i Mes'ud'dan sabit olan rivayetler de bu ciheti te 'yid ediyor.
4) 1bn-i Huzeyrne'nin Sahih'inde Ebu Hureyre'den tesbit
edilen bir rivayete gore, E b u H ii r eyre Hazretlerinden salat-1 vusta
hakkmdaki ihtilaf sorulrnu, o da dernitir ki : Bu rnes 'ele hakkmda
sizin ihtilaf ettiginiz gibi biz de Hane-i Saadet'in civarmaa ihtilaf
etrnitik. Ararn1zda H a i rn ibn- i U t be bulunuyordu ki, ho bir
zat idi. Bize : ~irndi ben rnes 'elenin dogrusunu ogrenip size bildireyirn,
dedi. Ve Resul-i Ekrern'den rniisaade alarak Huzur-1 Saadet'e
girdi. Sonra <;1k1p yamrn!za geldiginde salat-1 vustamn salat-1 asr oldugunu bize haber verdi.
5) Ta beri'nin dvayetleri arasmda Sahabe'den isrni ta 'yin edilerniyen bir zatm rivayeti de vard1r ki, bu rnevzuun en sarih rivayetlerinden rna 'duddur. Bu zat da dernitir ki : Ben kii <;iik bir yata iken
bu rnes'ele hakkmda bir kerre Ebu Be kr ve Orner radiya'lliihu anhuma beni Resul-i Ekrern'e gonderrnilerdi. Resul-i Ekrern benirn kii<;iik parrnag1rn1 tuttu. Ve : Bu sabah narnaZidir, buyurdu.
Sonra onun yanmdaki parrnag1rn1 tuttu : Bu da ogledir, buyurdu.
Sonra ba parrnag1rn1 tutup akarn narnaz1d1r, dedi. Onun yanmdakini tutarak bu da yats1d1r, buyurup sonra bana :
- ~irndi hangi parrnagm kald1? diye sordu. Ben de:
- Orta parrnag1rn, dedirn. Sonra yine sordu :
- Hangi narnaz geriye kald1? Ben de :
- 1kindi narnaZI, diye cevab verdirn. Bunun ' iizerine Resul-i
Ekrern:

236

NAMAZ'DA TESViYE-i TURABIN HDKMD

- 1te orta namaz, bu ikindi namaz1d1r, buyurdu.

Zeyd ibn-i Sabit radiya'lliihu anh'e gore salat-1 vusta ogle
namaz1d1r. Cabir !bn-i Abdilli'ih, Muaz ibn-i Cebel, bir
rivayette ibn-i Abbas ile ibn-i Orner, Ata ', ikrime, Miicahid, Rebi', Malik ibn-i Enes rahimehiimulliih da sabah namaZl
oldugunu kabul ctmilerdir.
Abdullah !bn-i Orner radiya'lliihu anhuma, salat-i vustay1 bq
vakit namaz i<;inde gayri muayyen birisidir, suretinde tefsir ctmitir.
Miiariin-ileyh Hazretlerinden turuk-1 sahiha ile gelen bir rivayette
kolesi N afi' demitir ki: 1 b n -i b mer' den salat-1 vusta soruldugunda:
"u ~15' ~ l_,t;W .;,;....

...?' =Orta nama;:, beJ vakit namazdan ma'duddur. Bu

beJ vakit namazm hepsini muhijaza ediniz" diye cevab verdi. Binaen-

aleyh salat-1 vusta, bq vakit namazdan gayri muayyen birisi oluyor.

Bir rivayette Zeyd !J;m-i Sabit'in de mezhebi budur. Kadi ~ii
reyh de bu mezhebi iltizam eylemitir.
Salat-1 v usta hq.kkmdaki akval-i saireyi ~arih-i Al!ame Ayn i
Umdetii'l-Kiiri'de biitiin tafsilat1 ile bildirmitir. [ Umdetii'l-Kiiri: C. 3,

s.

706, 707, 708].

....

,~.,

Jl.i
....

tJ . . . J

.,,

}.

0~>-l~j ~~lj ,::.,.:.~

/

..,.

. TERCEMESi

M u a y k 1 b radiya' llti~u anh' den Neb i salla!lltihu aley hi ve

sellem'in (secdeye vanrken) s!,cde y eriilln Jo,graSI[; (eliyle)
diizelten bir kimseye ( hitab ederek : )
- Bir daha boyle tesviye-i tiiraba mecbur olursan, bir
def<a mesheyle! buyurdugu rivayet edilmi~tir.
IZAHI
R.AviLER, RiVAYETLER :

Bu hadisi Muslim ile Siinen-i Erbaa sahibleri de Salat bahsinde

tahric etmilerdir. B u h ari bu hadisi secde mahallindeki <;ak1llann

namaz s1r
retmitir.
Had is
hirinden
mii umulli
mahsus ol
def'inde,
ibn-i M
Ebu Ze~
Tabiin'de
Hazret-
miilerdir
mfmm itt"
liyeti nan
bulundug
nazar va~
amel-i ye
yapt1gm1
namazda
izalc ctti~
tir. Ehl-i
lerdir.
Kad'
an topra
edilmesim
Said iJJ
ediyor. i
muhalifti
yiiziinii s
BunG
hp iizeril
burada
bervcch-

Ene

salta' lliihu

s1cagm
yerine y2

NAMAZ'DA AMEL-1 YESiR

ogle
1, bir

ucamaz1
1 be
itir.
yette
nda:
. Bu
aenyor.
~ ii-

yni
. 3,

ve

le)
If

de

237

namaz s1rasmda izalesi caiz olduguna clair ac;:t1g1 bir babmda zikretmitir.
Hadis-i erifteki ( ck- )I ) tagliben varid aldugundan hadisin zahirinden mustefad alan mesh-i hasat ve tesviye-i turabm cevaz1 hukmii umumiyyetle erkek \"C kadm hakkmda caridir. Ve bir def<aya
mahsus almak iizere secde cderken musalliye eza verecek c;:ak1llarm
def'inde, tapragm el ilc diizeltilmesinde hie;: bir er'i mahzur yaktur.
ibn-i Mes <ud'un ve ibn-i Omer'in boyle yapt1klan menkuldiir.
Ebu Zer, Ebu Hureyre, Huzcyfe de buna ruhsat vermilerdir.
Tabiin'den ibrahim-i Nehai'nin, Ebu Salih'in mezhebi de budur .
Hazret-i Orner, Cabir, Tabiin'den Hasen-i Basri kerih gormiilerdir. Neve vi, hfiislim erhinde bunun keraheti hakkmda iilemanm ittifakl aldugunu ve namaz kilan bir kimsenin bu nevi ( megiiliyeti namazda viicudii matlub ve miiltezem alan tevazua miinafi
bulundugunu haber veriyor. Lakin arih Ayn i bu ittifak hikayesinde
nazar vard1r, ayan-I tcdkikdir, diyar. Ve imam-1 Malik'in boyle
amel-i yesirdc bir beis gormedigini, hatta kendisinin namazda boyle
yapt1gm1 bildiriyar. V c hakikaten "Telvih" de selcften pek c;:aklarmm
namazda sccdc mahallindcki c;:aklllan bir def<aya miinhas1r alarak
izalc cttikleri naklcdilerek birden ziyaclcde kerahet vard1r, denilmitir. Ehl-i zahir isc, birdcn ziyadenin haram alduguna hukmetmilerclir.
Kadi Iyaz da diyar ki: Namaz kilarken musallinin alnma yap1an taprak, c;or c;:op gibi Cylerin mcscidden aynlmadan almdan izale
edilmesini selcf c;:irkin goriirlerdi. ibn-i Abdi'l-Ber de bunun
Said ibn-i Cubeyr'den, ~a'bi'den, Hasen-i Basri'den hikaye
ediyar. ibn-i Mes 'lid radiya'lliihu anh de dort ey iddetle Sunnet'(
muhaliftir, der imi : Si.itresiz namaz kilmak, namazdan aynlmadan
yi.izunii silmek, ayakta iemek, ezan akunurken icabet etmemek.
Bundan sonra Buhari, giyilen elbisenin secde etmek iizere yay1hp iizerine secde edilmesinin cevaZI hakkmda bir bab daha ac;:arak
burada da Sal at bahsinde tercemesi (25 I) numara ile gec;:en me ali
bervech-i ati Enes ibn-i Malik hadisini zikretmitir.
Enes ibn-i Malik radiya'lliihu anh demitir ki: Biz Nebi
salta' lliihu aleyhi ve sellem ile birlikte namaz kllard1k da bazilanm1z
s1cagm iddetinden dalay1 (buri.indi.igu) elbisenin bir ucunu secde
yerine yayard1, (ve iizerine secde ederdi).

H.-\ZRET-i MU.-\YKiB'iN TERCEME-i HALf

238

Bundan sonra Buhari namazda amel-i yesirin cevaz1 hakkmda

da bir bab a<;arak burada da Kitab-1 Salat'ta tercemesi (249) numara
ile ge<;en Hazret-i Aie'nin U hadisini tahric eylemitir:
Res u l u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in zevcesi A i e radiya' lliihu
anhii demitir ki : Ben Res {d u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in kaq1-.
smda (gece) uyurdum. iki ayaklanm da Resul-i Ekrem'in secdc
mahallinde bulunurdu. Rc s{d -i Ekrem secdeyc vard1g1 zaman
eliyle bana durterdi. Ben dl ;tyaklanml (geriye) <;ekerdim . (Secdeden)
kalkmca ben yine uza t m l111 1: H a z ret- i A i e : 0 zamanlar evlerde
llk da bulunmazd1, dcmi~tir.
Buhari'nin yine bu babda tahric ettigi Ebu Hureyre'nin bir
hadisi daha vard1r ki, bunun da tercemesi (288 ) numara ile ge<_;:mitir. Hadisin izahmda selefim Ahmed Nairn merhumun klymetli
bir mutaleasl da yazlh bulundugundan karilerimize mutalea etmelerini tavsiye cdcriz.
Muellif Z e bid i mer hum bu hadisleri or ada zikrettiginden ihtisar i<_;:in burada terketmitir.
TERCEME-i HAL :

Ravi Muayklb radiya'lliihu anh, ibn-i Ebi Fat1ma-i Dcvsi'dir. Mekke-i Mukerreme'deki ilk musliimanlardan ,.e ikinci Habee
muhacirlerindendir. Hayber s1rasmda Habqe'den avdet etmitir.
Resul-i Ekrem Efendimiz tarafmdan kendilerinc muhurdar
ta 'yin edilerek taltif buyurulmutur. E b u Be k r ve b m c r radiya' lliihu
anhuma'nm zaman-1 hilafetlerinde de beytu'lmal emini idi. Hazret-i
Omer'in devr-i hilafetinde cuzam illetine mubtcla olmu ise de taraf-1 hilafetten et1bba celb ve tedavi edilerck hastahk tevkif edilmitir.
Hazret-i Osman'm zaman-1 hilafctinde Hatemu'l-Enbiya'nm
hatem-i Saadet'i sahib-i terceme tarafmdan "Erise" kuyusuna diilirulup zayi' edilmi ve bulmak mumkun olamamitlr. Hazret-i
Osman'm son devirlerinde yahut H azre t-i AI i'nin ibtida-yi hilafeti masmda k1rk tarihinde irtihal etmitir. M u a y k1 b radiya' lliihu
anh'in Buhari'de bu hadisten baka rivayeti yoktur. ibni't-Tin:
Ashab arasmda cuzam illetine bundan baka tutulan olmad1gmi
bildirmitir 1.
;

Ayn: C. 3, S. 718.

NAMAl

~u

rivayet
Ez
ler) ile
nnda b
tutarak
zatin E

vermi~t'

o da h:
lad1. Bl!

yara c~
(ycrck!
farig ol
soyledij
ve sellerr
lundu
iimmet
nim bl!
b1rakm

NAMAZDA Y0R0MENiN H0KM0NE DAiR EBO BERZE HAD1Si 239

hakkmda
numara
, .J.., 0

diya' lliihu
'in karI-.
in secde
1 zaman
cdeden)
evlerde

.,.

,,

""

~"'-:~ ~ J
.Jl ... ,.,..

., J. .} .:;;: ~

J.

14,&- j
,

,_,

.J.

,. ,

.,.

.J./

.,,

,."" o'E

,.

,. , "" ,

,.;; ., J. "'

J.

,,.

.,."

,.

0..il

u Jj$:.

Jt.Aj

,.....

'-"' .....

&

~ ,

'E
I

.,. .,. ,

'E .J.

""

'

0 ,

..,

.,.",""

~&-

.J.

\......

~ .J. , ,

. ~ J.!..:;

,..

..il J

J.,

..... ~

t+~L; Jl

0.,.

0 ,..,_....;
....~ -

&"-"'!.

\.......,

~ ..... ""

.,,

r-J. . . J

t.~b ,.... Jl-~~) 01 ~;.)' 01 , ..

"-'\.

:i"'

,,

I.!J}_; u~ 4J J:~

,,., ~

"'"" o't

,.,.,.

"',.,,.,

u~~J 0t4,; Jl ~~Jj$:. C;..... JI ~IJj$:. ~::"

,,.. Jl "-"',>-\

,.,

t;; ~-! l .d I ~.:..JA~j ,o ...l-:-! ,"'~ I~ ~ ~J J ~ J j$:.

.u~l J""' ~~ ~Y" J L

'nin bir
ge<_;mitymetli
ctmele-

v .;; Lf,&-~ I 01
J.

0 ,.,

.... ,

TERCEMESi

lm ihti-

Dc vsi'Habee
tmitir.
1hurdar
w' lliihu
1zret-i
d e talmitir.
tya'nm
diiiizre t-i
i hila-

ua/zu

-Tin :
tdtgmi

~u <be 1bn-i Haccac, Ezrak 1bn-i Kays'dan ~oyle

rivayet etmi~tir :
Ezrak demi~tir ki : Ehvaz'da Haruriyye (denilen hariciler) ile harb ettigimiz gi.inlerde (Di.iceyle) nehr (inin) kenannda bulunuyordum. Birisi de orada binidinin gemini elinde
tutarak namaz klhyordu ki, ravi ~u <be, bu namaz kllan
zatin Eslemi E bu Berz e radiya'llahu anh oldugunu haber
vermi~tir. Namaz k1larken hayvari, E bu Berz e'yi <_;:ekmege,
o da hayvana uymaga (ve onunla namazda yi.iri.imege) ba~
ladL Bu vaz<iyyete ~ahid olan bir harid : "Ya Rab : ~u ihtiyara cezasm1 ver (o, hayvam i<_;:in namazm1 terkediyor) di
(yerck sebb i.i tahkir etmege ba~la) d1. Ebu Berze namazdan
farig olunca (hariciye kaq1) ~oyle cevab verdi: Senin ( ~imdi .
soyledigin) sozi.ini.i i~ittim. Ben, ResululUih salla'llahu aleyhi
ve sellem ile birlikte alt1, yahut yedi, yahut sekiz gazada bulundum. Resul-i Ekr e m'in (namazda ve sair hususlarda
i.immetine) yi.isr i.i si.ihulet gosterdigine ~ahid oldurn . ~imdi benim bu hayvamn hareketine uysal olmakhg1m onu ( ba~1 bo~ )
b1rakmakhg1mdan daha hay1rhd1r. (Qi.inki.i b1rakmca) hay-

LUGAV1

240

1ZAHLAR

van, yemligine, ahmna donecektir. 0 zaman benim i<_;in (uzak

menzilime gitmek) gii<_;lqecektir.
IZAHI
BiR TENBiH : Miiellif z e bid i bu hadisin asil ravilerinden ikisini yani ~u <be ile Ezrak ibn-i Kays'1 Tabiin'den diye tayyederek yalruz Sahabi Ebu Berze'yi zikretmitir. Halbuki Sahih-i Buhriri metnindeki hadisin suret-i sevkine gore bu vakia-i salati nakl ii
rivayet eden Ezrak ibn-i Kays'tir. Ve hadise sahibinin Ebu
Berze oldugunu haber veren de ~u <be'dir. Yine miiellif merhum
hadisin suret-i sevkinde bildirilen mukaddimatl da hadis-i Nebevi
mahiyyetinde bulunmadigiru gorerek bunu da Tecrid'e almamitir.
Bu noksanlan telafi etmek ic;:in hadisi Buhtir metninden terce me etmege mecbur olduk ve birinci ravi olarak ~u <be'yi gosterdik 1
Hadisteki haricinin ismi de Buhari tarafmdan ta<yin edilememitir. Bu cihetle Buhari, bu hadisin isnadmda Ciimhur-i muhaddisinden teferriid etmitir.
LuoAvi izA.HLAR:
( ft. 0 .r. ) terkibinde ciiriif, dm'in ve ra'nm zammiyle sel suyunun yard1g1 yen~ denir. Lisarum1zda yar tabir olunur. ( .JU. 0 .r. ) , sel
suyunun oyu.p gotiirdiigii arz parc;:as1d1r. Binaenaleyh ( .J.;. 0 .r. ) ,
nehir yan demek olur. Fakat arih Kastalani bu kelimenin Kiimihen i rivayetinde ha.,i miihmek ile mazbut bulundugunu ve hiiriifiin de canib ma<nasma oldugunu bildirdiginden (nehir kenan) diye
terceme ettik. Bu nehrin musaggar olarak ( Diiceyl ) nehri oldugunu
da bize Kastalan i bildiriyor.
(Ehvaz) Kamus tercemesinde 6yle izah ediliyor :
Ehvaz, Basra ile Fars arasmda dokuz kazaya 1tlak olunur ki, her
birinin ism-i mahsusu vard1r. Mecmuuna Ehvaz denir. Her birine

miifrcd
~l..).t~ .)1"i

(( .,;~'l :....

hilafeti
(H
Kllfe'dl
bildiriy
C<
hakkm
Hicret'
halkm1
Ebi S
,am e
Miibe
tama (
daha q

T1
R!
imam
Enes
man,
sind en
1hn-i
Sufya
imi. l
~ afi i,
Haki
1bn-i
yet ett
pek c;

B
1

Jjlii jl_,.')f4 lS : <.J""'} J. J.Jj')ll 8-l>o Jli , ~ l~-l> , i.)T ~.l>

~_, .,..jL:.; ~l..ul ~

M::! ..:;b

rl!-

1~1 _, J-~ J.;-.J 1~1

.x

0.r.

L;l l~ ~.J_,)-1

! ~I l.it; J..il ~I : J.J~ ")Y-JI .:r- J::-.J ~ ~')I\ oj~ Y.l _,. ~ Jli l~

.;..... r1-- _,

p_;

~ .ill J- .ill J.r.J C:' .;:..,_,.;&. Jl _,

~ Jl : Jli ~I 0~1 !);
._,.-\ ~b C:' t::-1) .JI d
.JI Jl _, ~ .:_,J..r! _, .JL/ _,1 , .;:..,1_,.)&.
.;:..,\_,.)&.

[ ~I..UI .:.:.LA;\ 1~1 y~ j .>.J~I .\_,.J]

c::- _,\ ,

J.!.~ ~A.Jt Jl e;-j ~.)\ .JI

.:r-

Berze
ten n
Hac
kadar

~U'BE, EZRAK, EBO BERZE'N1N TERCEME-1 HALLERt

241

J'.; (')"

ikiede-

Bu1 ii
bu

yusel
. )'
ii rii-

tye
nu

er
ne

J. l

mi.ifrcd olarak Hevz 1tlak olunmaz. Dokuz kaza Unlard1r: , _;..

~.;J-} J.~ (v) 'J/ (i) '...:'>"' (o) " .J.J~L~..w:- (t ) ~ (r) '(r<...rG (r )
II .;~l:... ( -. ) '(~I (A). Bi.iti.in Ehvaz camias1 Hazret-i Omer'in devr-i
hilafetinde fethedilmitir.
(Haruriyye) Haruraya mensub demektir. R i.i at i, Haruramn
KUfe'de haricilerin ictima' ettikleri bir kasabanm ismi oldugunu
bildiriyor.
Cnheri Muhammed lbn-i Kudame'nin Ahbar-i Havaric
hakkmdaki kitabmda bildirdigine gore, Ehdz'daki havaric harbi,
Hicret'in (65 ) inci y!lmda cereyan etmitir. Ve haricilerin, Basra
halkm1 muhasara etmesi i.izerine i.ic 'an-1 lslamdan M i hIe b 1b n- i
Ebi Sufre kumandasmda gonderilen ordu tarafmdan bir sene de,am edenbir harbi mi.iteaktb tenkil edilmilerdir. Ebu ' l-Abbas
M i.i berred'in Kamil'inde altml tarihinde balayip 65 tarihinde hitama crdigi bildirilmitir ki, E b u Berze'nin vefat1 tarihine gore,
daha dogrudur.
TERCEME-i HALLER :
RAvi ~u'BE i~N-i HACCAC, eimme-i Mi.islimin'den yi.iksek bir
imamdtr. Basrada.ihtiyar-1 ikamet etmitir. Muaviye lbn-i Kurre,
Enes lbn-i Sirin , Sabit-i Benani, Hammad lbn-i Si.ileyman, A 'mq gibi zedlt-I Tabiin'den hadis rivayet etmitir. Kendisinden de Eyyubi.i Sahteyani , Si.ifyan-i Sevri, Abdullah
1h n- i M i.i bare k gibi cimme-i muhaddisin ri,...ayet etmilerdir.
Si.ifyan-i Seni, ~u 'be, ilm-i hadiste emiri.i'l-mi.i'minindir, dcr
imi. lbn-i Mein de imami.i'l-mi.ittakin diye yadetmitir. lmam
~afii, ~u 'be olmasaydt Irak'ta ilm-i hadis bilinemezdi, demitir.
Hakim'in beyamna gore ~u 'be , Enes lbn-i Malik'i ve Orner
lbn-i Seleme'yi gormi.iti.ir. Vc dart yi.iz Tabiin'den de hadis rivayet etmitir. Merviyyatt iki bin hadise varmttlr. Mcnak1bi hakkmda
pek c;ok neddir menki.ild i.ir. ( 160) tarihinde vefat etmitir 1
EzRAK bN-i KAYS da Basra' nm muhaddislerindendir. E bu
Berze'den, Abdullah 1 bn-i Amr'dan, En e s 1bn-i Malik'ten rivaycti vardtr. Kendisinden de iki Hammad'lar, ~u'be lbn-i
H a cc ac rivayet etmitir. Z e he b i, sahib-i tercemenin ( 120) tarihine
kadar muammer oldugunu bildiriyor. [ Hulasa, 21 ].
1

Ttzkiretu'l-Hu.ffaz: C. 1, S. 174 ve Hulasa 140.

F . : 16

EBU BERZE HADlS1NDEN

242

EB(J BERZE radiya'lliihu anh'in ismi Nadle !bn-i Abid'dir.

Kadimii'l-!slam bir Sahftbi olup bu da Basra'da ihtiyar-1 ikamet ve
bir rivayette Basra'da vefat etmitir. Haricilcrle yaptlan muharebelerde Hazr~t-i Murtaza'nm maiyyetinde bulunmutur. Nisabur'da veyahut Herat ile Secistan arasmda bir magarada vefat etttigi
hakkmdaki rivayetler daha kuvvetlidir. H az ret-i M u a vi ye'nin
evahir-i saltanatmda, yahut Yez id'in ilk devrindc 64 tarihinde vefat
ctmi~tir. Belki de hadiste bildirilen hftdise-i salatm cereyan ettigi sene
dahilinde vefat etmi olmahdtr 1
Yukandaki tarihi ve cografi izahat ile teraciimii ahvali miitlHea
cttikten sonra mevzuu-bahsimiz alan hadisteki hadise-i salat daha
ziyade tevazzuh etmi bulunuyor.
R.A.viLER, RiVAYETLER VE FIKHi HUKUMLER:
Buhari'nin Sahih'inde izah etmekte oldugumuz hadisten evvel
Katade'den ta'likan 6yle bir rivayeti vardtr. Katade rahimehu'lliih:
"Nama;:. ktlan bir kimse, hlrsl<.zn, elbisesini yakaladlglm gorse, nama<.l bozarak hzrsl<.l ta'kib eder" demitir. Abdii'r-Rezzak bu haberi mevsulen

rivayet etmekle beraber ziyade olarak Ka tade'den Unu da rivayet

etmtt1r : Musalli, bir c;ocugun kuyu etrftfmda oynad1gm1 goriir de
c;ocugun kuyuya diimesinden korkarsa namazm1 bozar, c;ocuga
koar.
Lnam-1 Muhammed Siyer-i Kebir'inde Ezrak !bn-i Kays
hadisini 6yle rivayet etmitir: Ezrak !bn-i Kays: "Ebu Berze'nin atmm dizginini elinde tutarak namaz ktld1gm1 gormii ve iki
rek'at k1ld1ktan sonra atmm dizgini, Ebu Berze'nin elinden kurtularak atm k1ble tarafma kac;maga baladtgmt, ELu Berze'nin de
onu ta 'kib ederek atm dizginini yakalad1gm1 sonra arka arka doniip
gelip gcri kalan iki rek 'ati de kild1gmt" bildirmitir.
!c;inde bu hadisenin cereyan ettigi namazm bir ogle namaz1
oldugu, bu hadisin turuk-1 ,rivayatmdan Ham mad tarik-1 rivayetinde
tasrih edilmitir.
imam-1 Muhammed Siyer-i Kebir'inde diyor ki: Biz Hanefiler E b u Be r z c radiya' lliihu anh'in bu vakmsmdan Unu istinbat ederiz ki: Ebu Berze U hareketi ile beraber yine namazt sahih addedilrnitir. Qunkii E bu Berz c arka arka ric'at etrnitir. Yiiziinii k1ble1

Ayni: C. 3 S.

720.

den <;~
namaz
edilme
mqy-1
yihimit
miler
Jasid o
halli, a
musallil

nin bu
te '\'il
lenmi
mqy-i
E
bile n
Baz1 n
rin ist1
mqy-i
hadisi
bu hii
k1yas11
~
ki : fu
salat-1
sin de
Amr
A

Ehu
mes1,
yes it
Bcrz

;:.

r--d'dir.
et ve
rebe~isa

tttigi
e'nin
vefat
sene
talea
daha

vvel
llrih:
~oza

ulen
a yet
r de
uga

ays
~er
r iki
rtu~ de
niip

~ne

~de

~de
ble-

tsTtFADE EDtLEN FIKHI HDKDMLER

243

den <;evirmemitir. ~ayet E b u Be rz e, yiizi.inii k1bleden <;evirse idi,

namaz1 fasid olurdu. Sonra bu hadiste az veya <;ok yi.iriinmesi de tefrik
edilmemitir. Bu da bize namazda k1ble istikbal edilmek artiyle
mew-i kesirin dahi namfl.Zl ifsad etmiyecegini i'ar eder. Baz1 meayihimiz bu hadisi te 'vil etmilerdir ve te 'vii hususunda ihtilaf eylemilerdir : Bunlardan bir klSIDl : "Secde mahallini tecaviiz etmezse namazz
jasid olmaz, tecaviiz ederse fasid olur. c;:unkil Mefazede musallinin secde mahalli, onun musalliiszdtr. Mescid de mevz:.i-i szifuf mesabesindedir. Binaenaleyh
musalliida tehattisi ma ~fiivdiir" demilerdir. Bir kismJ da E b u Be rz e'nin bu mewini mi.iteJaslk \'e mi.iteJahik bir seyr i.i hareket olmamakJa
te 'vil etmilerdir. Belki E b u Be rz e bir hatvc yiiriimiitiir, sonra dinlenmitir, sonra da bir hatve daha yiiriimiiti.ir. Bu suretle hareket
mqy-i kalildir, miifsid-i salat degildir.
Eger musallinin meyi miitelas1k olursa, k1ble istidbar edilmese
bile meY-i kesirden addoJunur ve namaz fasid oJur, demiJerdir.
Baz1 mqayih de bu hadisin zahiriyle arne! ederek mqy-i kalil ve kesirin istihsanen miifsid-i salat olm1yacagma hiikmetmilerdir. K1yas ise,
mqy-i kesirin mi.ifsid-i salat olmasJdtr. Fakat burada Ebu Berze
hadisiyle k1yas terkolunuyor. ~u da hatlrdan <;Ikanlmamahd1r ki,
bu hiiki.im, hal-i ozre mahsustur. Bir ozrr mi.istenid olm1yan ahvalde
klyasm muktezasiyle arne! olunur 1
~arih Kasta!ani de bu tafsilin bir fezlekesini bildiriyor da diyor
ki : fukahanm icma1 ilc sabit olan Udur ki : miitevali mqy-i kesir
salat-1 mektubedc namaz1 ibtal eder. Bunun i<;in Ebu Berze hadisinde mevzuu bahs edilen yiiri.iyii, mqy-i kalile hainledilmitir.
Amr tbn-i Merz uk'un rivayeti de bunu te'yid etmektedir.
Amr lbn-i Merzt1k'un rivayetinde : ( .>_,Ay4!1 c_"':"J ( i.>.i.,;.l.j =
E b u Be r z e atzm yakaladz, sonra namaz:.gahzna ark a ark a dijniip geldi ) denilmesi, bu ri.icuun mqy-i kesir ile olmadigmi i'ar eder. Bu bir amel-i
yesii \T mqy-i kalil idi. K1bleden istidbar da yoktu. Bu sebeble E bu
Berze radiya'llrihu anh bu fi'lini namaza mani' addetmiyordu 2

_,J. o . ,
,.
~J-;.J I ~! .J.>
,.
,

.~

'
,

o,..J1_.,.

., , ,

....

., ,.,

u ~$"',; ti.:.&- ~I IS;,,. J ~.!.J., t&-

'

r-~~ ).:JI ~:I)

2

"'..,.

.J...iJ J

0 ....

L;&\

612
,.

ttl"' , .

~~~_,; .J.~ 3-:IJ)I ...0~~ u~ Jtj J

~ni:

C. 3, S. 724.
Kastalani C. 2, S. 404.

244

HAZRET-1, At~E'N1N HUSCF HADISt

TERCEMESi

Husufhadisesini evvelce (Husufbahsinde) bildiren.Ai~e radiya'ltahu anha'dan Res u 1- i Ek rem salla'lldhu aleylzi ve sellem'in:
( Husuf namazmda ). Cehennem'i de gordum, dedikten
sonra ~oyle buyurdugu rivayet edilmi~tir :
Cehennem ate~inin baziSI baz1sma ( ~iddet-i hararetle)
k~hr ii galebeye <_;ah~Iyordu. Cehennem' de "Am r 1b n- i
Lilhayy"i de gordiim. Bu Amr, ( putlar namma) develeri
adak olarak sahverirdi. (Putlara boyle kurban nezrini en once
o koymu~tu).
IZAHI
RA.viLER, Riv AYETLER:

Buhari, husUf hadiscsinc dair ahadis-i erifeyi Sahz"h'inin mute.:

addid mevzi 'lerinde bata A i e ve 1b n- i Abbas radi;a' lliihu anhiim
olmakuzereAbdullah tbn-i Orner, Ebu MfJ~e'l-E'flri, Ebu
Bekre, Esma' Bint-i Ebi Bekr radiya?llahu anhiim gibi bir hayli
Sahabi'den rivayet etmitir. Hatta bu babda (Kitabii'l-kiisuf) unvfmh bir bahis de ac;mitlt. Miiellif Z e bid i'nin evvelce bildirildigini
soyledigi Hazret-i Aie hadisleri o bahiste, (548), (sso), (554)
numaralarla gec;miti'r. Fakat Buhari'nin buradaki mctninde baz1
ziyade-i rivayat vard1r ki, bu ziyadeler, yukanda muellif tarafmdan
Tecrid'e alman Hazret-i Aie hadislerinin hi<; birisinde yoktur.
Muellif merhumun yukanda zikredildigine iarct ettigi ( _;UI .::~1_; .t<J J )
fikras1 da yine burada B u h ar i metninde gorulmektedir. Bunlar ihtisar ic;in hep tayyedilmitir. Binaenaleyh ihtisarda bu kadar mubalaga etmek muvaflk degil idi. Dahas1 var : B u h ari, bu husUf hadisini
burada namazda mey-i yesirin mufsid-i salat olmadigmi isbat ic;in
sevketmiti. Halbuki Buhdri metnindeki buna dair olan f1kralar da
burada Tecrid'e almmamitir. Bunlarm bahca sebebi muellifin hadislere yalmz rivayet noktasmdan nasb-1 nazar etmesidir. Her hadisin

ihtiva e
noksfmf
kcsire t
Bm
hadisler
Ekrem
3) Irad
kusllfm
yesirin
k1smen

R
numar<
salatta,
elini m
Ekren
lard1r 1
y.e t ed1
R!

J.Al ~ i.J..i.j
...,..~ :S.il

(( ~\.J__)

Hatta

ben,
fekilir
sznz (I

$
bu rii
rait-i
lJ

~
be, n
mlmiJ
de-i i
tesyil
ceye
ona

i'did.u.u

~;tap!
tSTlNBAT EDiLEN FIKHl HOKOMLER- SAtBE NEDiR?

.....

!lila.I

ra,.
m:
ten

le)
n- i
leri
1ce

1te.:

r.iim

btl
.yli

JnJm

i4)
ilz1
an

vRU.r,.
!
245

ihtiva ettigi hiikm-i er'i bak1mmdan miinasebetini aramamitir. Bu

noksam telafi i<;in Buhdri metninin mevzuumuz olan namazda mey-i
kcsire taalluk eden k1smim aynen nakil ve terc.eme ediyoruz.
Buna takdimen bir cihcti hulasaten arzetmek isteriz ki, husllf
hadisleri ii<; cihct hakkmda ma'lumat bahetmektedir : 1) Resul-i
Ekrem'in klldigi kiisuf namaz1, 2) Namazdaki uhrevi mehi'Idat1,
3) had buyurduklan hutbe miindericat1. Bunlardan birincisi olan
kiisllf namaz1 ile bahsimizin alakas1 yoktur. Bahsimiz, namazda mqy-i
yesirin miifsid-i salat olmadigi keyfiyyetidir. Bunu yalmz ikinci ve
k1smen ii<;iincii cihetlerde bulacag1z. ~oyle ki :
Resul-i Ekrem Efendimiz kiisuf namazm1 k1ldmrkcn (551)
numarah 1b n- i Abbas hadisinde de izah olundugu iizere, esna-yi
salatta, bulundugu mahalden biraz ilerledigi '-:e bir ey tutar gibi
elini uzattigi, sonra geriledigi goriilmiitiir. Bunun sebebini Res ttl- i
Ekrem namazdan sonra irad buyurduklan hutbelerinde anlatmilardir ki, Hazret-l Aie buradaki rivayetinde bunu U suretk rivay~t ediyor:
Res(d-i Ekrem Efendimiz buyurmutur ki : <.~l.<. J ~iJ .LtJ ,,"
.~AJ, i.~.A;I .;J..~ j_,...::~iJ ~>- ;.;~I.:,..- L.J..j .i.,:.T .J I~) ~~J .uJ ._;..... -.:i.~s-_, ,y J5' 1.1.
...,..~ ;>.iJI_,.o J ..? .:;: .u-E- l~:; ..::..~lJ J.,::.. J,.;.l; J~;iJ ~ .... l~ l,rA..~ ~ ~ ~~J
u ..,_JI_,.-JI = .)u kiisuj nama;::z kzldtgzm yerde bana va'dolunan her .J'!Y gordiim.

Hatta benim nama;::da ileriy dogru gitmege baJ[adzgzmz gordiigiinii;:: vakitte

ben, Cennet'ten bir salkzm ii;::iim ~lmak istedigimi gormil.Jfilm. Beni geriye
yekilir gordiigiinii;:: szrada da Cehehnemi gormii.Jfilm. Cehennemin bd;::m bdzz
szm (iddet-i hararetle ) yutmaga, kahretmege ugra.Jzyordu ... "
. ~unu da hulasaten kaydetmek isterim ki, Resul-i Ekrem'in
bu rii 'yeti, goz gibi, zaman, mekan, bu 'd, intibak gibi vesait ve erait-i rii 'yet ile mukayye'd. bir ri.i 'yettir, zannedilmemelidir.

Jr.
1 )

ti-

ani

:la
am

LuGAvi iz.AHLAR:
( ..,_JI_,.-JI ~) ciimlesindeki scvaib kelimesi saibenin cern 'idir. Saibe, nezredilerek baI bo sahverilen ve bir daha hi<; bir ide kullamlmiyan devedir. Arablar, dhiliyyet devrinde bir hastamn iade-i Miyeti ve yahut bir yolcunun selametle avdeti nezri ile deve
tesyib ve ihmali itiyadmda idiler. Art1k saibe devc, eceli ile oliinceye kadar istedigi mer'ada otlar, istedigi sudan i<;erdi .. Hi<; bir kimse
ona binmek, ona yi.ik yiiklemek hakkm1 haiz degildi. Dzerinde saibe

246

LUG

BAHIRE, VASiLE, HAM NELERD1R ? - KDSOF, HDS0F'UN

nianesini tatyan hayvam kullanmak cahiliyyet Arablannca haram

idi 1 Maide suresinde (( i~ '}J a., ....J '} J ~L.. '} J ~-: .j .il l ~ L. II ayet-i
kerimesi ile bu adetin merU.' ve rna 'kul bir ey olmadtgt bildirilerek
redd ii tahrim edildi.
(Bahre) de bq batm doguran ve bqinci yavrusu erkek olan deveye denirdi. Ehl-i cahiliyye bu ana~ devenin kulagma da parmak
suretiyle bir en vurup sahverirlerdi. Bu da badema ne kullamhrdt, ne
slid ii sagtltrdt.
(Vasile) ise yalmz koyun ktsmma mahsus bir unvandtr. Bir koyun
yedikann dol dogurup da yedincisi dii olursa bu koyun sahibine aid
olurdu. Erkek dogurursa putlara tahsis ve kurban edilirdi. Eger ana<;
koyun yedinci batmda erkekli, diili ikiz dogurursa " L.. l.:. l ~;'}I d....J =
Arttk diJi yavru, erkek kardeJine eklendi" diyerek o erkegi putlar namma
kesmezlerdi ve buna \'asile derler idi.
(Ham) da sulbiinden on batm dolii alman bugur deveye denir.
Bu vastftaki hayvam da cahiliyyet Arabian kullanmayt haram addedcrlerdi. Bu bugurun da kulagma bir iaret vurulup sahverilirdi 2
Kurun-I kadimenin biiti.in cahiliyyet adetleri ile miicadele ederek ortadan kaldtran ve yerine UU.rlu ve nurlu bir medeniyyet alemi
yaratan !slam dini, (bahire , saibe, vasile, ham) gibi ibtidai insanlarm
hayallerinde uyanan ve bir ucu irke varan bu nevi ( cahiliyyet adetlerini de ortadan kaldtrmitlr.
( K usOF, HusOF' ) : Kiisuf, gi.inq ve ay tutulmak rna 'nasmadtr.
Arabcada bu semavi hadisenin her ikisine- de kiisllf ttlak olunur.
Kamus miitercimi Astm Molla kusllfun bu umumi isti'malini bildirdikten sonra : "en giizel isti'mal Jekli, kiisufun giineJ, husufun da ay
tutulmasmda kullamlmaszdtr" diyor. Orner ibn-i Abdi.i'l-Aziz radiya'llahu anh'in vefat1 iizerine inad ettigi bir mersiyesinde mehU.r
air C e r i r :
1 Kamas mlitercimi Astm Molla, cahiliyyet devrinin bu saibe tahrimi mlinasebetiyle Arablarm vaktiyle ~ive-i istihcan ile soylenmi~ bir meselini bildiriyor:
Gazve denilen nehb li gar;lt ile binecek hayvam kalmtyan bedevi bir Arab
t;:aresiz kalarak ba~l bo~ bir saibe deveyi yakalaytp uzerine biniyor. Bunu goren
diger bir Arab :
- Yahu .. harama biniyorsun , diye levmedince :
- .J J'>l>- '1 .j i \.)-1 ~./.. = Helali olmtyan kimse pekala harama hifler,
diye cevab vermekle bedevinin bu sozu emsal-i Arab arasma girer.
2 Bey ;;av tefsiri : C. I, S. 36 I.

Dem
giineJ tutu
Jimdi seni
demektir

~eri<

ttlak olu

.,.., .,

_,

I .........,..,.,.)

.J.

"" ,

~Jt~)

"

"- o I '

'-"' ....A-.

~ .....:. t

... J. .....
u,.
0

<)\

~<

c
rivaye
H
aleyhi
mi~ti.

aley hi

LUGAV1 MANALARI- NAMAZ'DA REDD-t SELAMIN MENt

247

Demi~ti ki : "Ey biiyiik insan! Senin oliimiiniin ;::ulmet-i mesaibi ile

giineJ tutulup kararmzJlzr. Artzk gecenin, giineJlen nurlanan ayz ve yzldz;::lart,
Jimdi sen in matemini tutarak tu[u' edemiyecek, nur ve ;:_iya Safamzyacak[ardzr"
demektir.
~eriat urfunda da ki.isUf; hem gi.inqin, hem de aym tutulmasma
1tlak olunmutur.

,.

"' ,..

0,.

,. ,. ,..

,.... ~

,. ,. .....

-;;; .... ..,

~,},

,.,

0 ........

-:,;

'

J.

-:;i,...

~ J.

}o

, .....

J-Y ~ .;-:! r-J.i ~-:J~ ~~ r-J ulk~ I

01 u~;.,. t... ..i l J tA; J~ ~ .;.i ;-:J~ ~ ... J..... rJ J J 'Y I ~ .;:J I
'!-,. l
Jl l._~J.: .. ,cl>IJ
J~ 0 \~ J J""" I ~.:~ u..il l.!..l:J~ ~)
, "
~~..\.!.I u-r.J.i u~ ~ J;
o "

~ ,,..,

,.

,;

,- .... ~....

""'

I.,

~,... ,.

,.

""'

,....,

,..

.J.

o}

~"i.

,..

"..,

"'J.'

TERCEMESi

Cab i r 1b n- i A b d i 1Ui h radiya' lliihu anhuma' dan ~oyle

rivayet edilmi~tir :
Hazret-i Cabir demi~tir ki: ResululLih sall[l'lliihu
aleyhi ve sellem (Beni Mustalik seferinde) beni bir i~e gondermi~ti . Gittim. Sonra o i~i gorerek geri doniip Neb i salla' lliihu
aleyhi ve sellem'e miilaki oldum. Ve Resul-i Ekrem'e selam

248

NAMAZDA REDD-t SELAM HAKKINDA

verdim. Fakat Resu1-i Ekrem sehl.miml bana reddetmedi.

Bunun iizerine ka1bimde oy1e ~iddetli bir hi.izi.in hasd o1du ki,
onun mahiyyetini (ya1mz) Allah bi1ir. l<_;:imden dedim ki;
zannedersem Res u 1u 1Ui h salta' llahu aleyhi ve sellem bana dan1di; bu i~i ag1r gordi.igi.ime hi.ikmetti. Sonra Resu1-i Ekrem'e
(tekrar) selam verdim. Yine Resul-i Ekrem, selam1ma mukabele buyurmad1. Bu def'a gon1iimde birinci def'akinden
daha ~iddetli bir hi.izi.in vak1' o1du. Sonra Resu1-i Ekrem'e
(i.i<_;:i.inci.i bir daha) selam verdim. Bu def'a (namazdan farig
o1arak) selamiml kar~11ad1. Ve dedi ki: Beni sana redd-i se1am etmekten, mi.icerred benim namaz kllar bulunmakhgml
men' etmi~tir. Bu s1rada Res u 1- i E k rem, devesi i.izerinde
kib1e cihetinden ba~ka bir istikamete miiteveccih o1arak gidiyordu.
IZAHI
R.A viLER, Riv AYETLER :
Bu hadisi Buhari, Ata' , ibn-i Ebi Rebah vasttasiyle Cabir
radiya' lltihu anh' den tahric etmitir. M ii s 1i m de E b u K ami 1 tarikt
ile yine Cabir'den rivayet eylemitir. Ebu Ziibeyr'in Cabir'den
rivayeti tarikinde bu vakta-i selartun "Ben Mustaltk" seferinde cereyan ettigi tasrih edilmi bulu.ndugundan bunu tercememizde gosterdik.
Bu hadisi Buhari "Nama;:,da selam reddedilmez" unvanh bir babtnda sevketmitir. Bundan evvel de "Nama;:;da kelam menhidir" diye
ac;ttg1 bir babmda zikretmi idi. Bu babm bir hadisi de tercemesi
(6o8) numara ile gec;en ibn-i Mes 'ud radiya'lliihu anh hadisidir.

lshak'm,
retle redd
seyyeb'd
Bu babd2
gore tecv
ktstm ali~
lerdir.
Nam
dedildigi
laf edilm
radiya' lla~
Hazretselam ver11
~a 'hi:
Bu ictih~
tir. lsha
alimler
had, A\l
lmamve gere
demitili
imi.

ca~

namaz
rilmesi

FIKHi HUKUMLER :

~arih 1bn-i Battal bu Cabir ve ibn-i Mes'ud hadislcri ile

namazda nutkan redd-i selam edilmesi caiz olmadtgma istidlal edildigini ve bu babda icma' bulundugunu bildiriyor. Yalmz iaretlc
redd-i selam edilmesi hususunda U suretle ihtilaf edilmitir, diyor :
bir kts1m iilema, iaretle redd-i selam1 da kerih gormiilerdir ki, bu
ictihad, 1bn-i Orner ile ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'den menkuldiir. Ebu Hanife'nin, ~afii'nin, Ahmed ibn-i Hanbel'in,

E
nin
dedig

249

FUKAHANIN tCTtHAD VE tHTlLAFLARI

uen
'e

1-

lshak'm, Ebu Sevr'in mezhebi de budur. Bir klSlm iilema da iiretle redd-i selima ruhsat vermilerdir ki, bu da Said lbn-i Miiseyyeb'den, Katade'den, Hasen-i Basri'den rivayet edilmitir.
Bu babda lmam-1 Malik'ten iki kavil menkuldtir: Bir rivayete
gore tecviz etmi, obur rivayete gore kerih gormiitiir. Dc;uncu bir
klSlm alimler de namazdan farig olduktan sonra reddedilir, demilerdir.
Namazda redd-i selam hakkmda boyle muhtelif ictihadlar kaydedildigi gibi namaz kdan kimseye selam verilmesi hususunda da ihti-
laf edilmitir : Bir klSlm alimler mekruhtur, demilerdir ki, Cabir
radiya'lliihu anh'den m2rvi olan budur. Yukanda bildirdigimiz vechile
Hazret-i Cabir; "Namaz krlan bir cemaatin yanma vardrgrmda onlara
selam vermek istemem" demitir ..Bu sebeble Ata' lbn-i Ebi Rebah,
~a 'b i : N amaz k1lan kimseye selam vermek mekrtlh tur, demilerdir.
Bu ictihad1 lbn-i Vi.iheyb, lmam-1 Malik'ten de rivayet etmitir. lshak lbn-i Rahuye de kerahetc kail olanlardand1r. Bir 'klSlm
alimler de musalliye selam verilmesirii tecviz etmilerdir. Bu ictihad, Abdullah lbn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan menkuldtir.
1m am -1 M fd i k'in "Miidevvene" deki ictihadr boyledir. Gerek farz
ve gerek nafile namazlarda musalliye selam vermekte kerahet yoktur,
demitir. Ahmed lbn-i Hanbel ise musalliye bizzat selam verir
lffil.

Gahir hadisinden istifade edilen bir htikmti er'i de stivari bir

kimsenin kibleden baka tarafa dogru gittigi mada rahilesi tizerinde
namaz k1lmasmm cevazidir. Diger bir htiktim de musalliye selam verilmesinin kerahetidir.
~

...

...... "' ... , .... , l ............, .... ,.

J""' u-:-:.llu+..i
Jli
,..
*'

~ ~~I.$~)
0.)~.)~ u~
...
:~

,,!._~j,

. .r!'-...~ .. ~ .J

j,..

w$- . 614

.u"o4~
. r. . , u. ', .r-'-'
. ~ . . .J.

4:~ ,l

.. -

TERCEMESi

E b u H ii r eyre radiya' lliihu anh' den

"Neb i sal/a' lliihu aleyhi ve sellem' in (namaz k1lan) kimsenin elini bo~ bogriine koyarak namaz k1lmasm1 nehyeyledi"
dedigi rivayet edilmi~tir.

250

1HT1SARDAN NEHYE DA1R

IZAHI
R.AviLER, RIVAYETLER :

Buhari bu metni Hiam vas1tasiyle ibn-i Sirin'den, o da

Ebu Hi.ireyre'den ridyet ediyor. Buhari'nin bundan evvel bir
tarik-1 rivayeti daha vard1r ki, o da Eyyu b-i Sah teyani vas1tasiyle
!bn-i Sirin'dendir. Ve ( ~I....JI J~l.:, .. s.;. ) suretindedir. Mi.islim,
Ebu Davud, Tirmizi, Nesai de tahric ctmilerdir. Fakat hadisin
medar-1 istinad1 olan ( r,;. ) kelimesinde raviler pek ziyade ihtilaf
etmilerdir: ( r'i.' _}_..:,;. \ '~ 'r~ 'r=~ '_,..=;- ). Maamafih bun-
lann hepsinin medluli.i birdir : musallinin elini bo bogriine koyarak
namaz kilmas1d1r. Resul-i Ekrem bu hey'ette namaz kilmmasm1
nehyetmitir.
(Muhtem) kelimesi ihtisardan me'huzdiir, k1saltmak demektir.
Nastl ki, sozii k1saltmaga ihtisar denir. Ebu Davud, bu Ebu Hiireyre hadisini miiteakib ihtisan, kiinin elini bogriine koymasidir,
diye tefsir etmitir ki, bu da kelimenin delalet ettigi umumi bir rna'na-y1 liigavidir. N amaza tahsis edilmemitir. T i r m i z i de; namaz
k1lan kimsenin elini 1Jogriine koymas1d1r, diye tefsir etmitir ki, bu
tefsir, !bn-i Ebi ~eybe'nin Musannif'inde bu hadisi Ebu Hiireyre'den rivayet eden Muhammed ibn-i Sirin'den nakledilmitir.
Beyheki de Sunen'inde Hiam vas1tasiyle !bn-i Sirin'den rivayet
etmi~tir. ~arih Ayni, Tirmizi'nin bu tefsiri, rivayet cihetiyle en
sahih bir tefsirdir, diyor. Ebu Davud'un Ziyad ibn-i Sabih-i
Hanefi'den rivayet ettigi U haber de bunu te'yid etmektedir. Ziyad demitir ki :Ben bir kerre Abdullah ibn-i Omer'in yanmda
namaz k1hyordum. Namazda elimi bogriime koymutUm. Namazl
bitirince ibn-i Orner bana : Bu yapt1gm "salb'' dir. Yani maslubun
hey'etine benzer bir vaz'iyyettir. Maslub da kulacm1 kismaz m1, demi ve Resul-i Ekrem Efendimiz'in bu vaz'iyyette namaz ki1mmasm1 men' ettigini haber verdi. !mam-1 Buhari de Sahih'inde bu
hadisin mensub oldugu babm unvanmda ( ;')\_....J\ J J'"..v.JI ) diyerek
namazda ihtisara iaret etmitir. N a mazda ihtisann fi '1-i Y ehud oldugu hakkmda da haber vard1r: Bu cihetlc tercememizde tercihan
ihtisann bu rna 'nasm1 iltizam ettik.
Bundan baka ihtisann daha birtakim rna 'nalan vard1r. Bunlann
bir mi.ihimmini ibn-i Esir Nihaye'sinde byle naklediyor : ihtisar,
farz namazda musallinin sureyi temamen okumay1p da sonundan

bir veyahut
!bn-i Siri
ettiklerini h.
miiteallakm
birinci tefsil
musallinin
etmemek iq
lediyor. Bi~
nad etmesJ
Fakat bu s
tisann mJ
t.ir : 1htisa
'yle hafi

1 .\'

EBO HOREYRE HADlSl

251

bir veyahut iki ayet okuyarak kisaltmasidir. Bu rna 'nay1 da gerek

!bn-i Sirin'in gerek ba~ka ravilerin EbCt Hiireyre'den rivayet
cttiklerini haber veriyor ki, bu haber de hem sahihtir, hem de nehyin
miiteallakmdaki hikmet-i ameliyye cihetiyle daha iimulliidiir. Fakat
birinci te(~ir kadar kuvveti haiz degildir. Yine 1b n- i E sir Niluiye' de
musallinin secde ayeti bulunan bir sureyi okurken secde ayetini secde
etmemek i<;in okumay1p atlamasidn, suretinde bir rna 'na daha naklediyor. Bir rna 'nada musallinin namazda elinde asa tutup ona istinad ctmesidir ve hadisteki nehi buna miiteveccihtir, denilmi~tir 1
Fakat bu son ma'na i<;in !bnii'l-Arabi: miinkerdir, demi~tir. lhtisarm miihim bir tefsirini de Herevi Garibryn'inde hikaye etmi~
~ir : 1htisar, namazda kyam1, riikuu, siicudii ksaltmakt1r. Hadist~
'yle hafif tertib namaz k1lmaktan nehyedilmitir, denilmitir.

Xihaye: C.

1.

S. 33 1.

Nehai V I
olmaktad
ka M iisl
in bir ri\!
Sizin ni.ry1
ni.ryan ile
Sonra R
virdi. lk:
Muslim
seliim ver
ifin iki se
~~

,.,.,1, . . , ,., .

..,"'

,..

't

,fl,

""'"""

,.#,

4ill
,.

,,.

J_,....,J

Bu~

l.# "' . ,

01 ~ ~ I..S~J ~y'e.-,. .,.,~ .,~~~~~ ~. 615

~

.J.""'"'

,..~

""

'o /,

""

!~.aJ ILS~ ~)I ~J J~ l-...>- .Jf12.11 J. -"

"'"", "',""'II

e"', ..-;,.,

.; -.;;.,...,

o".,.Jl, ~.,..

tJ...., J ~~~I J . -"

,

,, /

,., ,

,..,.

. tJ.:., t.. ~ ,<.J-:.i~~ ..... ~~-; \-...> ~:1:-" Jl; !JI,; t.. J J\.Aj
TERCEMESi

Abdullah tbn-i Mes cud radiya'llahu anh'den, ~oyle rivayet edilmi~tir :

(Bir kerre) Res u 1u 11 a h salta' llahu aleyhi ve sellem ogle
narnazml be~ rek (at ktlml~tl da kendilerine :
- Namaza ziyade mi kthndt? diye soruldu. Resul-i
Ekrem de :
- Bu nastl sualdir? buyurdu. Sonra Sahabi de :
- Namaz1 be~ rekcat ktldmtz, demesi i.izerine Resul-i
Ekrem, selam verdikten sonra (sehiv i<;:in) iki def<a secde
eyledi.

haline d
vardtr ki
miine dl
gec;en A
sar ic;in .
hadisi eJ
noksanu
hadise-i
tbn-i l
zikrediy
. .;:.;I_,UI

.J"'J ~j~

TE

byle ri
la'llahu
Sonra
kendile
lay1p b
bir al
Sonra

lZAHI
RA. VILER, RIVA YETLER :
Bu hadisi Buhari buradan baka k1ble bahsinin iki babmda da
zikretmitir. Bu ii<; mevzi <de de B u h a r i'nin isnadt, 1bra him- i

ha~iyele

SEHVE DA1R tBN-1 MES'UD HADISt

253

Nehai ve Alkame tarik1 ile Abdullah !bn-i Mes'ud'a miintehi .

olmaktadtr. Bu cihetle hadis-i erifayan-I itibardtr. Buhari'den ba~
ka M ii slim ile Siinen-i Erbaa sahibleri de tahric etmilerdir. M ii s 1i m'in bir rivayetinde Resul-i Ekrem'in : "Ben de sizin gibi bir insamm.
Sizin niryan ettiginiz gibi ben de unutabilirim. Sizin biriniz namazda bi!Jle
niryan ile karJd~ttgtnda (sehiv i<;in) iki secde ile secde. etsin" buyurdu.
Sonra Resul-i Ekrem heniiz oturdugu yerde yiiziinii ktbleye <;evirdi. 1ki def'a secde eyledi \ suretinde bir ziyade de vardtr. Yine
Miislim'in bir rivayetinde: "i')IS::JI.J (}.....)I ..\A~ _,-r-JI J.t~ .J.~ = Namazdan
selam verdikten ve bu suretle sual ve cevabdan sonra Res u l- i E kr em sehiv
ifin iki secde ile ~ecde eyledi" suretinde bir ziyade daha vardtr.
Buhari bu hadisi dort rek'atli namazm be rek'at kthnmast
haline dair bir babmda zikretmitir. Bundan evvel bir babt daha
vardtr ki, o da birinci celsenin terki suretiyle vuku' bulan sehvin hiikmiine dairdir. Bu babm hadisi yukanda tercemesi (458) numara ile
ge<;en Abdullah 1bn-i Buhayne hadisidir. Burada miiellif ihtisar i<;in Tecrid'e almamttir. Halbuki mevzuumuz olan 1 bn-i Mes 'ud
hadisi ef'al-i salatta ziyadenin, (458) numarah hadis de ef>al-i salatta
noksanm hiikmiinii irae maksadiyle sevkedilmilerdir. Namazdaki
hadise-i sehvin her iki cihetini miitekabilen miitalea edebilmck i<;in
tbn-i Buhayne hadisinin ash iie birlikte tercemesini bervech-i ati
zikrediyoruz :
. .;:., I_,L.JI ..,.._~ .:;,. ~)_; ~ .... .J ~ ~ I J..- . :id J _,.... _; l:J J.... J l,j ..; I 2 0:.:~ .J: ~ I ~ ._r )
_,,..J ~;~ r}--All

-h _;f 4..,1-_;

L:)i;.J ~j")\ .... <.S..;.; L.t ...... ._,.l:JI iw ~ ~ il,j (

.( w.... ( ...,..Jl.:Abdullah 1bn-i Buhaync radiya'lliihu anh'den

oyle rivayet edilmi, miiariin-iley.h demitir ki: Resulullah salla'llfihu aleyhi ve sellem bazt namazlardan iki rek'atini bize ktldndt.
Sonra (birinci tqehhiid ic;in) oturma (ytp ayaga kalk) d1. Ccmaat de
kendileriyle bcraber ayaga kalktt. Resul-i Ekrcm namazmt tamamlaytp biz selam vermesine intizar cderkcn selam vermeden cvvel tekbir ald1. Ve oturdugu halde (sehiv ic;in) iki secde ile secde eyledi.
Sonra da selam verdi.
TERCEMESi:

1 ~.u~

c"'
,_.

[ rl--

..... '' lii'u:-'I J'' -0 (

~,.,
'I.
<.S'"''l ~
.
")......., ..J

'I .f'loll I J _,.... _; "!.

I
" .. . )
...l:-"~

.J.~_;

.I.J.J ] ~;~ .J.-:-...i ~I J_,.... _; J_,;i

~~ ~ f.J. ... I ~ 1.)1.;
2
Abdullah lbn-i Buha y ne'nin terceme-i hali (254, g86) JnCI hadislerin
ha~iyelerinde muharrerdir.

254

SECDE-1 SEHtV SELAMDAN ONCE MtDtR, SONRA MIDIR?

Bu hadisi diger bir senedle ve bir dereceye kadar farkh bir metin
ile Buhari bu babda da tahric etmitir. 0 tarik-1 rivayette sehvedilen ogle namaz1 oldugu tasrih edilmitir. Burada ise mechuldtir.

Yani ist
ziyade
alan ka'<

Zuhri ,
Bu

HADiSTRN MUSTEFAD OLAN FIKHi HUKUMLER :

I ) Bu hadise-i sehve nazaran ka 'de-i ulanm terki tizerine bu

noksanm secde-i sehiv ile telafi buyurulmas1 birinci teehhtidtin farz
olmadtgma delalet eder ki, 1mam Ebu Hanife'nin, 1mam Malik'in, Sufyan-1 Sevri, $Hii, tshak tbn-i Rahuye, Leys
tbn-i Sa 'd; Ebu Sevr gibi Cumhur-1 fukahanm mezhebi budur.
Yalmz Ahmed lbn-i Hanbel'e gore, birinci teehhtid farzd1r.
Hidaye erhinde tbn-i Humam: "Ka'de-i ulada te~ehhiid okumak
Imam Ebu Hanife'ye gore vacibdir. Sahih ve muhtar olan da budur. Bir
{avle gore siinnettir ki, bu da ktyasa muvafzktzr. Fakat ;;.ahirii'r-rivaye kavle
muhtlliftir" diyor.

2) Selamm ecza-yi salattan rna 'dud olmad1g1 da bu hadisin

f1krasmdan mtistefad oluyor. Namazm tamam olmas1 ir;in selama ltizum gortilmtiyor. Hatta selamdan evvel abdesti bozulsa namaz yine tamam olur.
Ebu Hanife'nin mezhebi budur. Bu babda Hanefilerin baka delilleri de vard1r ki, arih Ayn i izah etmitir.
".;")L... ~,.; W; = Resul-i Ekrem nama;;.zm kzldz ise"

3) Secde-i sehvin iki sec de ile mqru' oldugu,

4) 1mam sehvedip se:cdc ettiginde me'mumtin de birlikte secde-i sehv etmesi ltizumu istifade edilmitir.
E bti '1- Yiisr'tin Mebsut'unda cemaat ir;inde mesbuk olm1yan
musallinin dahi velev ka 'de-i ahirede veyahut namazm ortasmda
imama iktida etse bile imam ile hirlikte secde-i sehiv etmesi ltizumu
tasrih edilmitir. Me 'mum sehvederse , ne kendisine, ne de imama
secde-i sehiv laz1m olmadigi,
5) Tarik-1 teri' ve tebligde bulunan Enbiya-yi Kiram hakkmda
dahi sehiv ve nisyanm cevaz1,
6) Secde-i sehvin selam verilmezden evvel ifa edilmesi ogrenilmitir.
~ukahadan bu babda be nevi' ictihad menkuldtir :
I) Bir k1sm1 bu Ebu Buhayne hadisinin zahiriyle amel ederek
secde-i sehvin mutlaka selamdan evvel yap1lmasma kail olmulard1r.

zai, L
2)
ziyaded
her hal
Hazre1
y asir'<i
tbn-i
Ebi U
istinad
1bn-i
kmda
hadisid1
dan son
mtitead
mi bin
yeti va1
selamd
nin, T

y a'lliihu
bir kere
Hatzrla
yip nan
iyin sec

g)
i<)n ise
yap1lni
hadda
4)
yapt1g1
sonra
1

ULEMANIN iHTiLAFI

255

Yani ister namazdaki bir noksam telafi i<;in olsun, ister namazda bir
ziyade iltizam olunmasma mebni edilsin. Mezheb-i. ~afii'de sahib
olan ka vii budur. V e ~afiiler bahca bu had is ile istidlal etmilerdir.
Z iihri, Mekh ul, Re hi a tii 'r-Re 'y, Yah ya t bn-i Said, Evzai, Leys !bn-i Sa 'd de buna kaillerdir.
2) E bu Hanife ile ashab1 ve Siifyan-i Sevri ister namazda
ziyadeden, ister noksandan dolay1 sehiv secdesine liizum goriilsiin,
her halde selam verildikten sonra yap1hr, demilerdir. Bu mezheb,
Hazret-i -Ali'den, Sa 'd 1bn-i Ebi Vakkas'tan, Ammar 1bn-i
Yasir'den, Abdullah !bn-i Mes'ud'dan, !bn-i Abbas'tan,
!bn-i Ziibeyr'den, Enes 1bn-i Malik'ten, Nehai'den, 1bn-i
Ebi Leyla'dan ve Hasen-i Basri'den de menkuldiir. Bunlarm
istinad ettikleri deliller de bahca mevzuu bahsimiz olan Abdullah
1 b n- i Me s 'u d hadisi ile tercemesi (299) numara ile ge<;en ve yakmda (509) numarah hadisin izalpnda hulasa edilen Ziilyedeyn
hadisidir. Abdullah !bn-i Mes'ud hadisinde secde-i sehvin selamdan sonra ifa edildi.gi sarihtir. Ziilyedeyn hadisi de Buhari'nin
miiteaddid bablannda miiteaddid senedler ve met:inlerle rivayet edilmi bir hadis-i sahihtir. M iislim'in de ayni derecede kesretle rivayeti vard1r. Bu hadisin birtaklm rivayet tariklerinde de secde-i sehvin
selamdan sonra eda edildigi musarraht1r. Bunlardan baka Tahavi'nin, Tirmizi'nin, Ebu Davud'un Mug ire 1bn-i ~u 'be radiya'lliihu anh'den rivayetlerine gore M ugire: ( Resul-i Ekrem bi;:,e
bir kere namaz kzldzrdz. Sehvederek iki rek'at kzldzktan sonra ayaga kalktt.
Hatzrlatmak iyin (siibhdna'lliih) dedik. Fakat Resul-i Ekrem geri donmeyip namaza devam buyurdu. Namazz bitirip selam verince iki secde ile sehiv
iyin secde eyledi) 1

3) !mam Malik ve Malikilere gore, sehiv secdesi noksam telafi

i<;in ise selam verilmezden evvel, ziyadeden dolay1 ise selamdan sonra
yap1lmahd1r. E bu Sevr ile Hicaz fukahasmdan bir k1sm1 da bu ictihadda bulunmulard1r.
4) Hanbeliler de Resul-i Ekrem'in selamdan evvel sehiv
yapt1g1 yerlerde selamdan evvel, bunun haricindekilerde selamdan
sonra yap1lmas1 ictihadmda bulunmulard1r.
1

~k .ill J- .ill
J'l"'-ll ~ ~ ....

lr...i ~ J

.;_,l... I..JI .1_,.)]

J ... J lj .;;.&. .ill .si.) ~ (J. ..r,:M if

o')\......!1 (I 1.1; .s.&.i ~!~_; ~:..5"")1 j i.J;

Jy.) ~

rL _,

[ .;.l..;JI-' .)_,1.) Y.l _,

256

RESOL-1 EKREM'1N SECDE-1 SEHIVLERt

5) Zahirilerin ictihadt ise daha cezridir Bunlar da : "R esu 1- i

Ekrem ha~lgi hallerde sehv ifin secde etti ise oralarda yapzlzr, bQlka tiirlii secde-i sehve lii:o1m yoktur. F arz namdzda sehvedilirse, yeniden cebr-i saldt edilir;
mendub bir namdz ise, bunun ifin de secde icdb etmez" derler.
Secde-i sehvin selamdan evvel veya sorira yaptlmast hakkmdaki
ihtilaf, evleviyyet hususunda bir ihtilafttr. Namazm sthhat ve fesadt
ile hi<; de alakast yoktur. Bu noktayt gerek sahib-i Hiddye, gerek N eve vi tenbih etmilerdir.
Resul-i Ekrem Efendimiz be def'a sehiv i<;in secde etmilerdir :
1) lbn-i Buhayne hadisinde gori.ildi.igi.i i.izerc, iki rek'at ktldtktan sonra teehhi.idsi.iz ii<;i.inci.i rek 'ate kalkttklarmdan dolayt,
2) Zi.ilyedeyn hadisinde haber verildigi i.izere, iki rek'atte sel~m vermekle,
3) t mran tbn-i H usayn hadisinde ogrenildigi \"echile ii<;
rek 'atte selam verdiklerinden oti.iri.i,
4) lbn-i Mes'ud hadisinden ma'lum oldugu i.izere, be rek'at
ktldtklan i<;in,
5) E b u Said- i H u d r i hadisinde varid oldugu vechile ckkederek sehiv i<;in secde etmilerdir.
Secde-i sehiv mes 'elesinde bi.iti.in i.ilemfmm ittifak ettikleri bir
cihet vardtr ki, bu da ziyade-i rekeat ne suretle olursa olsun selamdan
sonra secdc-i sehiv edilmesidir. Qi.inki.i bu surettc sehiv ba 'de's-selam
anlathr, s~lamdan sonra secde edilmesi zaruri olmastdtr.
BiR suA.L: Zi.ilyedeyn hadisinde gori.ildi.igi.i i.izere, yanhhkla
cksik ktlan imam, makammdan aynldtktan sonra sehvin anlatlmast
\.izerine makamma avdet ederek heni.iz kthnmtyan rek 'atleri ktltp
tamamlamak sCtretiyle namaz sahih olur mu?
CEVAB : Bu mes'elede fukaha ihtilaf etmilerdir :
lmam ~afii'den namazm sthhatine, butlanma dair iki nevi'
ictihad rivayet edilmitir. Namazm sthhati, essahh-1 rhayet olarak
nakledilmitir. Delil de Zi.ilyedeyn hadisidir. ~afiiler: "Bu hadisin
M i.isli m'deki rivayet tariklerinden baztlannda: ~.; J r:>,.:. ( ~ I J.:..) )
( .:;">'- ~ .J ..rWI suretindeki ziyade-i rivayete gore, bu hadisc-i sehiv
i.izerine halkm scr'am, yani cemaatin acele dagtlmak istiyenleri
"namaz kzsaldz" diye soylcnerek mescidden dagtldtklan strada Resul-i Ekrem de Hiicre-i Saadet'e terif ettikleri, ve sonra <;tktp gele-

SEC
rck ve
kthp hit
rak sab
ictihadt
mezheb
lam ka
guc:;tiir'

1111
kadar ~
hadt m
Bunlar

lrr

ettigi b
a tte scl
kelam-1
ktyye-i
hil-i sa
sahihti1
mak ve
edebili1
hid hi.i
nam az

111

vee h-i
sehvini
den h
cemaal
Sahra
hebdeii
chad-i
Bazt A
fasid o
kabul
sustur.
fasid

hukm~

SECDE-i SEHViN ZAMAN-I 1CRASINDA ULEMANIN 1HTILAFI

257

rck ve cemaatin acele dag1lanlan da avdet ederek bakiyye-i salat1

k1hp hitammda bu sehv-i salat1, sccdc ile tclafi buyurdugu sahih olarak sa bit bulunuyor" derler. imam afi i'nin butli'in-1 salata clair
ictihad1 da afiiler indindc Kavl-i mehurdur. N evevi: "Sahib-i
mezhebin bu ikinci ictihad1 cidden miikildir. Qiinkii namazm butHim kabul edildigi surette Z iil y e dey n hadisini te 'vii etmek <;ok
gii<;tiir" diyor.
imam M a I i k'ten de : Abdes bozulmad1k<;a zaman ve fas1la ne
kadar uzun olursa olsun bina-yi salat etmek caizdir, yolundaki ictihad1 naklcdilmitir. Bu ictihad, Rebia'dan da rivayet olunmutur.
Runlar da i m dtn ibn- i H us a y n hadisi ile istidlal etmilerdir.
imam Ebu Hanife'nin mezhebi ise, en s1ki bir ictihadm iril.e
ettigi bir tarik-1 ilmidir. E btl Han ife'ye gore, imam sehven iki rek 'atte selam verirse, bulundugu yerde yiiziinii k1bleden <;evirmedik<;e,
kelam-1 ademi tekelliim etmedik<;e iizerinde ifas1 zaruri bulunan baklyye-i rekeat1 edaya riicu' edebilir. Bu vaz 'iyette imam, heniiz ciahil-i salatta bulunuyor, demektir. Kendisinc bir lahikin iktidas1 bile
sahihtir. Yiiziinii klbledcn <;evirmi olursa, mescid dahilinde bulunmak ve tckelliim etmemi olmak artiyle bakiyye-i rekeati yine bina
edebilir. ~:tinkii mescid, mahall-i salat olmak itibariyle mekan-1 vahid hiikmi.indedir. Fakat mesciddcn <;Ikttktan sonra sehvi hat1rlarsa
namaz fi'tsid olur, riicu ( miimkiin olamaz.
imam Ebu Hanife'yc gore, sahradaki vak1a-i sehiv de bervech-i ati tafsile tabi 'dir : lmam sahrada namaz kilarken sehveder de
sehvini; arkasmdaki, yahut sag veya solundaki saflan tccaviiz etmeden hat1rlarsa, baklyye-i salat1 kdarak sccde-i sehiv cdcr. Bu sufllf-1
cemaati tedtviiz etmi ise, namaza: avdet zamam fevtcdilmi o_lur.
Sahrada sehveden imamm on tarafa miiruru hakkmda sahibi mezhebden bir CY naklCdilmemitir. Yalmz imam Ebu Yusiif'ten
ehad-i canibeyne k1yas ve itibar edilmesi hakkmda hir nakil vard1r.
Baz1 Ashab-1 Ebi Hanife, secde mevziini tecaviiz edcrse, namaz
fasid olur, dcmilerdir ki, Hanefiler indinde en sahib bir kavil olarak
kabul olunuyor. Bu da imamm oniinde siitrc bulunmad1g1 hale mahsustur. imamm oniindc siitrc varsa, bunu tecaviiz etmekle namaz
f<isid ve avdct fmat1 fntedilmi olur. Sahrada dahil-i siitre mescid
hiikmiindedir. ( f-1 .:ill) 1.
1

Umdeti/1-Kar: C.

2,

S. 459
F.: 17

258

HAZRET-1 OMER'lN SECDE-1 SEHV!

Goriiyoruz ki, E bu Hanife'nin sehve clair ictihadt, diger eirnrne-i rnezahib derecesinde rniisaid degildir. Fakat narnaz rnefhurnunda aramlan huu' ve huzur ile en yakmdan alakadar bir ictihadm
rnahsulii ilrnisi oldugunda iibhe yoktur. !rnarn $afii'nin Ziilyedeyn had lsi ile istidlal etrnesine nazaran bu sehiv rnes 'elesinde narnazm vaz'iyyet-i kadirnesine bina-yi hiikrnetrni bulunuyorlar. Yukanda (6og) nurnarah hadisin izahmda tafsil edildigi iizere, Z ii 1y edeyn radiya'lliihu anh Bedir harbinde Chid olrnutu. Bu hesabca bu
sehv-i salat hadisesi Bedir'den evvel cereyan etrnitir. Ve her halde
narnazda kelarn rniibah oldugu bir devre aid hadise-i salatiyyedir. Ve
rnuahharen narnazda kelarn tahrirn buyurulup neshedilrnitir. Bunun
en yakm ahidi Hazret-i Orner radiya'lliihu anh'in ayni hadise-i
sehiv kaqlSlnda baktyye-i salat1 eda ve secde-i sehiv ile telafiye teebbiis etrneyip yenibatan dort rek'at ktlrnt olrnas1d1r.

olacaktn
Hazret
etrnitir

Tahavi'nin Ata' !bn-i Ebi Rebah'a rnuttastl bir sened ile

!bn-i Me-rzuk'dan rivayetine gore Ata' dernitir ki : Bir kerre
0 rn e r 1b n- i Hat tab radiya' lliihu anh ashabma narnaz ktldmrken
iki rek'at k1hp selarn verrniti. Cernaate dondiigiinde kendisine iki
rek'at ktld1gl soylenince Hazret-i Orner: "Ben, lrak'da palaniyle,
yiikii ile bir kerban techiz etmi~tim. Bugiin Medine'ye gelmi~tir. Fikren bununla mew1l idim" diyerek kalklp dort rek'at narnaz klld1rd1.
Goriiyoruz ki, Hazret-i Orner'in sehv-i salat hakkmdaki bu
hareketi Ziilyedeyn giinii vuku' bulan fi '1-i Neb i aleyhi's-selam'a ternarnen rnuhaliftir. Ha-zret-i Orner'in Ziilyedeyn giinii rnescidde
haz1r bulundugu ise Ziilyedeyn hadisinde rnusarraht1r. Cenab-1
Faruk nazannda vaktiyle .ic;inde bulundugu Ziilyedeyn hadisesinin
neshi tahakkuk etrnerni olsaydt dort rek'at ktlrnas1 ve Resul-i
E k re rn'in fi 'line rnuhalefet etrnesi rniirnkiin rnii idi? Hususiyle
Hazret-i Orner'in bu rnuhalefeti rnescid-i erifte bir Sahabe cernaati huzurunda vuku' buluyor. Ve ic;lerinden hies birisi C en a b -1
Faruk'un bu hareketini redd ii inkar etrniyor. Bu sebeble Hazret-i
0 rn e r'in bu hareketi kendisinin ictihad-1 rnahsusu rnahiyyetinde kalrn1yor. Ashab-1 Kirarn'm siikuti bir icrna1 eklini iktisab ediyor. $u
da rnuhakkakt1r ki, Hazret-i Orner gibi ahkarn-1 Cr'iyyenin hiisn-i
zabt1nda ve her guna ztya' ve halelden rnasun olarak nakline son
derece itina ve ihtirnarn eden bir halife bu fi 'lini, kadirnen cereyan
etrni olan Ziilyedeyn hadisini nesheden bir habere istinad ettirrni

1
~oyle

I
Abd
radiya

mahiye
Nebi
kayyi.id
metlid

itl'iduu ERTUGRUL
~~taphll
DMMD SELEME HADlS1

259

olacakt1r. Bu cihetle Ebu Hanife Hazretleri sehiv mes'clesinde

Hazret-i Omer'in bu fi'linc ve Ashab-1 Kiram'IP icmama istinad
etmitir 1

_,.J..-;,,

.s..:.: IJ
....

.::;~

,...o

"""' ............... ~

t / . ,a;J I ...1.~ /~.r:.;!1t~) 1_0

,.

1 . , ,..~

....

",

....

t.~.-:Js;.
"

u'..:-: r-L J

&:-

:E . . .

..-.~.

...

....

~"' .J.

,..

.s.;J1 ~1::.. ~ l_j

-.).)I J~P

L~.__,::L.a-:

"

~,..

.... . , , ..........

0p

J L!.l

.J'

,..t,

..........

0/

.....

~.,..

l ......

l~J. .,a; !.II) J 0-:;l~ 0s;.u'..:; ~::!It~ -.lll

,),
J J...... J

"
"
.,"" i..... ......
.... . . . ,-;., .J.., .... 0
, .... ,...,. ,.....
2..... ......
,
~ .;> l.::......U \o,.........1.-::-!
J t...:. U 4.;)~j I ~l~.i .s.;s;. t..> .)> L;...., U o...1.-:-!
,...
,.
,..
I ,
1 .,... ,
/

,,-:;;

of.,...--:,,.../

c Jlj j~..._a_jll4Jj

'E""

....

0-:~~ )1 __0s;. ~jL...... ~.41u-~l ~j

0

.....

.}; ,. .,..

.... 0

0.....

_.0s;. L>~ JJ~.!..i y--:jj I 0--:s;. ~

2

.""' ....

,.

........

c..J"' L.;

,., .....

,... ....

.}

....

o.., .:;:;"""'-'o""

.....

4\..:s;.
0 .....

u~ t-; I t.~._j J _..J".aJ I ~~

.:e

, ........... -:;;

........... -;:;

. _.0-::;l~ t4,; _..J,tJ I J.~ _.0-:;JJ I_.0-:~~) I

TERCEMESi

1bn- i Ab b as'm kolesi K ii rcy b radiya'llahu anh'den

~oyle

rivayet edilmi~tir
Bir kerre lbn-i Abbas, Misver lbn-i Mahreme,
Abdurrahman lbn-i Ezher radi;a'llahu anhilm, beni Ai~e
radiya' llahu anha'ya gonderip demi~lerdi ki :
1

Umdetu'l-Ktirf: C. :.1 , S . .J.OO.

Bu hadisin Buhar i metninde uzunca bir stlret-i sevki vard1r. Hadis-i Nebevi
mahiyetinde olmad1g1 i<;in muellif tarafmdan Tecrfd 'e ahnmam1~t1r. Fakat Ashab-1
Neb i aleyhi' s-se lam tarafmdan ahkam-1 1sh'tmiyyenin zabt u naklinde gosterilen takayyud ve ihtimamm burada da belig bir delili \"C ~ahidi goruldugu i<;in t;ok k1ymetlidir. Bu cihetle hadisi Buhiirf metninden aynen terceme etmeyi muvaf1k bulduk.
2

260

iK1NDiDEN SONRA NAMAZIN NEHYi

Hepimizden Hazret-i Ai~e'ye selam soyle ve ikindinin

'
farzmdan sonraki iki rek<at
nafile namazm hiikmiinden sual
edip "bu namaz1 klld1gmdan haberdar oldugumuzu, halbuki
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem' in bu iki rek <at namazdart
Ashab'1 men< ettikleri haberi bizc balig oldugunu soyle" dediler. lbn-i Abbas (ilave olarak) : Ben, Orner lbn-i Hattab ile birlikte halktan boyle iki rek<at namaz kllanlan doverdim, demi~ti.
Kiireyb demi~tir ki: Hazret-i Ai~e'nin huzuruna girdim. Beni gonderen zevatm benimle .gonderdikleri haberi kendisine teblig ettim. Hazret-i Ai~e bana cevaben: Sen bu
mes'eleyi Dmmii Seleme'ye sor, dedi. Ben de huzurundan
<;lktlm ve gelip bu ii<; zate, Hazret-i Ai~e'nin cevabml soyledim. Bunlar, Hazret-i Ai~e'ye gonderdikleri gibi bu def<a
da beni D m m ii S e I em e radiya' lliihu anhd'ya gonderdiler 1 .
D m m ii S e 1em e radiya' lliihu anhli dedi ki : Neb i salta' lMhu aleyhi ve sellem hakikaten ikindiden sonraki bu namazdan
nehyettigini i~ittim. Sonra bir kerre de Resul-i Ekrem'in
ikindi nainaz1 k1ld1g1 s1rada iki rek<at namaz daha klld1gm1
gordiim. ( ~oyle ki:) Resulullah benim odama gelmi~ti. Fakat o s1rada yammda Ensar'dan ve Beni Haram'dan birtaklm
kadm (misafirler) bulunuyordu. Resul-i Ekrem (namaz kllmaga ba~lad1. On) un boyle (aynca iki rek<at daha) namaz
k1ld1gm1 goriince, kendilerine bir cariye gonderdim. Ve cariyeye dedim ki: Resul-i Ekrem'in yamnda dur! : "Ya

ResuJ

nehyet
diye s<
na) eli
yenne
mekle
-R
ederd
klldlgl
~udur,

kimsel
zmdai
koym1
son si
R

Bu

namaz
.zikretr
eylemi
vard1r
de rfn
ilm-i 1
mahe
ilim l
Ekrei
iaret

F
B

Hadisin suret-i sevkini bildiren Buhliri metninin tercemesi burada bitiyor.

Tecrfd'e alman asll metn-i hadisin tercemesi burada n alt taraf1dir. Hadisin sevkini
ifade eden metnin ash ~oyledir: J. ,y- ) I ~ J 4...;~ J. .;_,_1 1J ._,.I~ J.l .JI ~~.}' .y.l~ ~:.S)I.y- t..L-J l.o:~. L:.~ i)U\ ~ 1)1 I_,JL<; . L~ .:il l ~.; 4.!.;~.&. J l J_,L.;i ~j l

.W

<.>.r

rl-- J

4:~ .:il l

~;~.&. ~ d,.:.-1; : ~~

w.... r'

Jl

JJ.);

J- ..r.JI .J I l:.A-4 .).jJ y .....; .!.1 1 Li~,.:. 1

L; I

4J J.i , . _,...a.JI

Jt; . y ._,..ll,.;.JI J. .;..r L' ._,. UI ._,.. ..r>l .;..S J

l+ J J~ r.;~ t; ~ ~

._,.~ J _l

nm -ct

Jt; J

.::..Jl<i ~ J_,L..) ~ t.;;4

~~.1J. I W.... i l .::..JLA; "--.!,;~.&. .j_,L.;I ~ J!.c.

-::....:-_,;.; . 41...

[ -s.;~ ]

r' ..,L..

;y,_.,

tsmi

HAKKINDA t.JMMO SELEME HADiSl

261

Resula'llah! Sana Dmmti Seleme ~u iki rek<at namazdan

nehyettiginizi i~ittim. Halbuki ~imdi kildigmizl gortiyorum,
diye soruyor" de!.. Eger Resulullah (namazda bulunduguna) eliyle i~aret -ederse, huzurundan geri c;ekil. Cariye bu emri
yerine getirdi. Ve hakikaten Resul-i Ekrem eli ile i~aret etmekle cariye geri c;ekildi.
'
-Resul-i Ekrem namazdan farig olunca (bana hitah
ede:r:ek :) Ey E b u V me yy e k1z1l, ikindi namazmdan sonra
klld1glm iki rek<at namazdan sual etmi~ idin. Bunun sebebi
udur, buyurdu : Ban a A b d ti' 1- Kay s kabilesinden baz1
kimseler (arz-1 1slam ic;in) gelmi~lerdi. Bunlar, ~u ogle namazmdan sonraki iki rek<at (nafile) den beni me~giil edip ahkoymu~lardl. Bu klldiglm iki rek<at namaz, oglenin o iki rek<at
son stinnetidir.

c
c

1,

1f-

ar
l-

IZAHI
RAVILER, RiVAYETLER :

Bu hadisi Buhari "musalliye soylenmesi, onun da dinleyip

namazda hulunduguna eli ile iaret etmesi" hakkmdaki hir habmda
zikretmitir. Buradan haka yine Buhari Megaz.i bahsinde de tahrk
eylemitir. Muslim ile Ehu Davud'un da Salat hahsinde riv~yetleri
vard1r. Bu hadiste alt1 Sahahi'nin ismi ge<;iyor. Hadisin senedinde he
de ravi isimleri mevcud hulundugundan on hire halig oluyor. tte
ilm-i rivayet hu suretle gii<;leiyor ve miihalagas1z hu ilim, hir esami
maheri halini ahyor. Git gide "nakd-i ricaP' e clair en miihim hir
ilim boylece dogmutur. Hadisin istihad edilen noktas1, Resul-i
Ekrem'in namazda cariyenin soyledigi sozleri dinlemesi ve eliyle
iaret ederek namazda hulundugunu hildirmesidir.

r
ll

FIKHl VE AHLAKi HUKUMLER :

Bu hadisten hervech~i ati hiikiimler istifade edilmitir :

r) Namaz kllan kimsenin, hakasmm soziinii dinleyip anlamaslnm cevaz1 ve hunun namaza zarar vermemesi,
1
Ebu Omeyye, Ommti Seleme radiya'lltihu anha'mn pederinin ktinyesidir.
ismi S iiheyl' yahut Huzeyfe ihn-i Mugire'dir, Mahzumi'dir [Kastalan}.

}
)

262

!,

SOZ DtNLEMEK M0FS1D-t SALAT DEG1LD1R

2) Musallinin eli ile ve af'al-i hafifeden rna 'dud olan her hangi
bir fi '1 .ii hareket ile iaret etmesinin namazt ifsad etmiyecegi,
3) Her alimin, kendisinden yiiksek ashab-t ilm ii fazilete istiknah-t mes 'ele ic;in miiracaat etmesinin miistehab oldugu,
4) Simfmn haber-i vahidin ve haber-i mer'enin kabulii,
5) Dmmii'l-Mii 'minin Dmmii Seleme Hazretlerinin miistesna zeka ve fetaneti ve sual hususunda gosterdigi ince ruhlulugu,
sonra emr-i dine derece-i tekayyiid ve ihtimamt,
6) Siinnet-i miiekkedelerin kazast miistehab oldugu ki, 1m am
~Hii'nin mezhebidir. Ve bu hadis.ile istidlal etmitir. 1mam Ebu
Hanife'ye gore yalmz sabah namaztmn siinneti farzt ile beraber o
giiniin zevalinden evvel kaza etmek miistehabdtr, baka siinnetlerin
degildir. Siinnetlerin adem-i kazast Ciimhur-i iilemamn mezhebidir.
Bu hadis-i erifte bildirilen ogle siinnetinin kazast keyfiyyeti nev'-i
ferdine mahsus bir hassa-i Nebeviyyedir. Qiinkii bu hadisin diger
bir rivayet tarikmda: "l:;jl,; 1.:.1 ~:il.iil J_, ...J ~ .::Ji 4...1... il .:..Jli = Omm-i
S e l em e : Ya Resulalliih! Bu iki rek'at oglenin siinnetini fevtettiginizde biiyle
kaza eder misiniz? diye Resul-i Ekrem'den sordum da haytr, kaza etmem
buyurdular, demi~tir." ~imdi eimme-i ~afiiyyenin bu hadis ile istidlal

ederek astl olan fi '1-i Nebeviye ittiba' etmektir, demeleri yerinde

olma7.

ediln

daha

(ulul

se, c

Bu

BAB,

CENAZE

( VE SON NEFESiNDE

)lf

SON SOZU :

"LA iLAHE iLLA'LLAH" DEMEK OLAN Ml.i'MiNiN HALi)

HAKKINDAKi HADIS-i ERiFLERi MUHTEVIDiR

-1

:Ia

le
0

.J.

.J. ..... ~

01 J ~1.i

""/

.....

).

.J.

~~ ~

....

~.:.~~I J>-~ l.!-::.;. ~ l~ !J J.!.-;. '1 u;._. I 0,4 ~ ~ 0,4

/

,,

'

....

1,

........

,,.

1.,..

. J .r" 01 J u_; j 01 J J lj J _;-'"" 01 J u._; j

~
:le
er

unr-

TERCEMESi

Ebu Zerr (-i G1fari) radiya'llahu anh'den, by1e rivayet

edi1mitir :
Ebu Zer Hazretleri demi~tir ki:
Res u 1u 11 a h salta' llahu aleyhi ve sellem :
Bana rabbim tarafmdan (sefaretle) ge1en Cibri1, (bir kerre
daha) ge1mi ve :
- Ummetimden her kim Allahu Tea1a'ya hie; bir' ey'i
(u1uhiyyette ve havass-1 rububiyyette) ortak tamm1yarak i::i1i.irse, o kimse Cennet'e girer, diye haber verdi, buyurqu. Ben :

264

ASHAB-1 KEBA1R CEHENNEM'DE MUHALLED DEG1LD1R

- (Ya Resula'llah !) 0 adam zina ettigi ve sirkat eyledigi halde (yine Cennet'e girer) mi? diye sordum. Resul-i
Ekrem:
- (Evet) zina ettigi ve sirkat eyledigi halde de (Cennet'e
girer) diye cevab verdi.
LUGAVl BiR iZAH :
Cenaiz, cenazenin cem'idir. Kiimus tercemesinde bu kelime byle
izah ediliyor : Cim'in kesri ilc cinaze, meyyite denir. Cim'in fethi ile
de caizdir. Ala kavlin kesr ile meyyitc ve feth ile de serire yani tabuta
denir. Ala kavlin aksi iizeredir. Yahut cim'in kesriyle iistiindc meyyit olarak tabuta denir. Ve bu, siitre rna 'nasmdan me'huzdiir. Miitercim der ki : fudalanm birisinden : cenaze ile cinaze arasmdaki
fark soruldugunda ( _r-5: __,...s::JI J c:All ~I ) diye cevab vermitir. Fetha,
kelimenin iistiinde olmakla meftuha, meyyite vc kesre altmda olmakla meksure, serire ttlak olundugunu telmih eylemitir.
RA.viLER, RiVAYETLER :

Bu hadisi Buhari Tevhid bahsinde de zikretmitir. Muslim,

Ebu Davud, Nesfti, Tirmizi de yine Ebu Zer Hazretlerinden
rivayet etmilerdir.

Bu babm unvaru, Asfli ve Ebu'l- Vakt niishalannda (Kitabii'lcenaiz) dir. Bu niisha daha ilmidir. Qiinkii cenaze bahsi pek c;ok
bablan ihtiva etmektedir. Bu bablar (kitab) unvan-1 umumisi altmda
toplanmi olur. Nasil ki, imam Buhari, Sahfh'inin pek c;ok yerlerinde bu ilmi usulii iltizam etmitir. Faka:t yfmini niishalarmda bu
Asili ve Ebii'l-Vakt rivayetlerine haiye halinde iatet edilmitir.
Buhar metnindeki unvanda " .iJ I )II !I )I
y:.T .:.,!.) .f .J = Ve son
nifesinde son sozu (La ilahe illa' lliih) demek alan mu 'minin hdli '' f1kras1 da
vard1r. Bu unvanda Bu h ar i de artm ciimle-i cezaiyyesini zikretmemitir. Turuk-1 miiteaddide ile rivayet edilen hadis-i erifte Kelime-i Tevhid ile ahirete intikal eden kimsenin miikaf<lt-I uhreviyyesinin Cennet'e duhulden ibaret~ oldugu bildirilmitir ki, Unlardir :
I) lsnad-I muttasil ile E b u D a vu d'un rivayetine gore, M u az
lbn-i Cebel radiya'lliihu anh, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem:
"~I J.:..) .iJ I )II .!1 ':1 ""'">IS'__.,.:.T.:.,!.) ..:,A = Her kim ki, son sozu "La ilahe illa' lliih"
demek olursa, o kimse Cennet' e girer" buyurdu, demitir. E b u D a vu d'un
bu rivayetini Hakim: "isnddz sahihtir" diye te'yid etmitir.

"-

2)
sahih i
Iullah
Enes!
C.ennet'l
3)
Cebe l
sellem

ki: Ht

4
tine g
ya' lliih
dedi l
II

~J:. I '

~e/u]de,

etmer

ile n1
cezan

zikrc
ta 'li~
ibnlar.

Sen
kapt

ca.b

KEL1ME-1 TEVHlD HAD1SLERI

265

2) Ebu Bekr lbn-i Ebi ~eybc'nin Musannif'indc isnid-1

sahih ile rivayetine gore Enes lbn-i Malik radiya'lliihu anh, ResuIullah salla'lliihu aleyhivesellem'in: ";.+1 J.:-.) ~~)II <Ill')' ,:,1,~.~ ,:r ,:,1 f-1 = Ey
Enes! Bil ve herkese bildir ki: Her kim 'La ilahe illa' lliih' diye ~ehadet ederse
C,ennet'e dahil olur" buyurdugunu haber vermitir.
3) Mtisedded'in Miisned'inde rivayetinc gore, Muaz 1bn-i
C e be I radiya' lliihu anh Oyie demitir. Res u I u II a h salla' lliihu aleyhi ve
sellem bana :
- Ya Muaz! diye seslendi. Ben de icabet edip:
-- Buyurunuz ya Resula'llah, dedim. ResululHih ti\ def'a
-- Ya Muaz! diye seslendi. Ben de icabet ettim. O~tinctide :
-"~+I J.:-.)~1 )II <Ill )I Jli,:r ..,jl ,.r.ul A = Ey Muaz! Halka miijdele
ki: Her kim "La ilahe illa' lliih" derse Cennet' e dahil olur" buyurdu.
4) Ebu Ya'.la Musdi'nin Miisned'indt: Ebu Harb'denrivayetine gore, Ebu Harb, babam Zcyd lbn-i Halid Ctiheni radi- ,
ya'lliihu anh tamamen kanaat ettigi U hakikati lisancn bildirerek bana
dedi ki: Rcsulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem: .:ill ')'I...JI ') .JI-4-; .:r 11"
rr ~~ 1 j>..) = Kim ki "La ilahe illa' lliih" diye Alliih'm varltgma ve birligine
~duidfl ederse, Cennet' e dahil olur" buyurdu. V c hu hakikati halka ilan
etmemi emreyledi.
SuA.L : Madem ki, art ceza ile birlikte olarak rivayat-1 sahiha
ile nakledilmitir. 1m am B u h ar i tarafmdan bu babm unvamnda
cezanm zikredilmemesindc ne gibi bir sebeb di.iiini.ilebilir? ..
CEVAB: Haftz - tbn-i Hacer demitir ki: 1mam Buhari'nin
zikretmemesi bu unvanm alt tarafmda Vehb 1bn-i Mi.inebbih'ten
ta 'likan rivayet ettigi bir haberi te'vil gayesine rna 'tl!ftur. "Vehb
ibn-i Miinebbih" e :
--La ilahe illa'Wih, Cennet'in miftahi degil midir? diye sormular. 0 da:
- Evet, miftahtdtr. Lakin bu miftahm i.ibhesiz ki dileri vardtr.
Sen Cennet'in kap1s1 ontine dili bir anahtarla vanrsan sana Cennet'in
kaplSl a<;tltr, yoksa a<;J!maz, diye cevab \ermitir.
Vehb lbn-i Miincbbih 1 bu ccvabt ilc Cennet'e girebilmek

c
1
1
1,

1-

IT
1-

i
I

e
~

e
r
1-

l-

..!
1

Vehb 1bn-i Munebbih, Ebu Abdullah AhbAri'dir. tbn-i Abbas,

Cabir, Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu a11hilm gibi birtak1m SahabFden rivayeti

)
)

266

KEL1ME-1 TEVHID CENNET'1N AI':AHTARIDIR

i\in vacibat-1 diniyyeye bagh olmanm li.iz(Imuna iaret etmi ve mi.icerred bu Kdime-i Tevhid'i soylemekle ibadetsiz, taatsiz Cennet'e
girilmez, demek istemitir.
~arih A y n i diyor ki : Bu tcvcihe gore, B u h a ri'nin de ibn- i
Mi.inebbih'in rc'yinde olmasr icab eder. Bu sebeble Buhari edat-1
artm cezaSilll hazfetmi demek olur. Halbuki boyle degildir. Bence
B u h ar i'nin unvanmda cezayr hazfetmesi bu babm hadisinde mezkur
bulunmasmdan n onunla iktifa etmesinden dolayrdrr. Qi.inki.i mevzuu bahsimiz olan hadis-i eriftc : "Kim ki Alliih'a bir ~IJI'i ~en'k kabul
ve i'tikiid etmeden O'liirse, Cennet'e dahil olur" buyurulmutur.
Vehb lbn-i Miinebbih'in bu haberini Beyheki,- Siinen'inde
Muaz ibn -i Cebel'den merfUan rivayet etmitir. ~oyle ki: Resul-i
Ekrem s~lla'lliilzu al!Jihi ve se/lem Muaz lbn-i Cebel'i Yemen'e vali
gonderirken buyurmutur ki : "Ey 1\1 uaz! 'Yemen'e vardzgmda yamna
Ehl-i Kitab gelerek sana muhakkak Cennet'in miftahz nedir? diye soracaklardzr.
Sen onlara cevriben: 'Lii ilahe illa'lliih' ciimle-i wifidir. Lakin bu kelime-i
tevhid Cennet'in diJSi<:. bir anahtarzdn. Eger sen Cennet'in kapzsz oniine di~li
bir anahtarla gider isen Cennet sana ayzhr, yoksa ayzlma;:_" diye cevab ver,
buyurmutur 1
Ebu Nuaym Isfahani Ahval-i Muvahhidin nammdaki kitabmda demitir ki : Bu anahtann dileri taat-i vacibedir. Bunlan eda
etmek ve Allah'a kaqr rna 'sryet irtikabmdan ictinab eylemektir.
~arih-i

allame Ayn i bu tevhid hadisini takyid, sonra bu kaydm

Oyle boyle te 'vii ve tevcih edilmesini hi~ muvafrk bulmuyor. Yukanda saydrgiiD!Z tevhid hadisJeri hep ffiU tJak oJarak varid oJIDUtUL
Binaenaleyh miftah-1 Cen[let hakkmdaki "esnan" kaydr "miidrec" dir.
Hadise sonradan ilave edilmitir. Sonra bu miftah ile hakiki bir
miftah
maksud degildir ki, bunun esnam aramlsm. Belki bu miftah,
.

vard1r. Kendisinden de Sernrnak 1bn-i Fad!, Hernrnarn ibn-i Nafi' gibi

rnuhaddisler rivayet etrni~lerdir. N esai, Veh b sikad1r, derni~. M iislirn 1 bn-i
Halid de kirk sene yatakta yatrnad1gmi bildirrni~tir. Yiiz on tarihinde Y us iif
!bn-i Orner tarafmdan rnaktulen irtihal-i dar-i bakii eylerni~tir.
Yusiif ibn-i Orner, Sekafi'dir. Me~h1ir Haccac ibn-i Yusiif'iin yegeninin ogludur. Buhtiri'de hadisi vard1r. [Hulasa: 349].
Yusiif de Haccac gibi iirnera-yi Erneviyye'den olup uzun zarnan Irak'ta icra-yi rnezalirn eylerni~ ve !26 tarihinde ~arn'da itlaf edilrni~tir.
1

Urruktu' l-Kiiri: C. 3, S. 3

kelime-i t
kinayedir,
sini de t(
"La ilahe
nmda tal
m1yacag1~

lerin meZJ
ler, muK
Halbuki
1 ( l!.: J. .:.
kendisine
fetmiyec~

olursa o.
bahsimiz
Sahih-i ,
"~I

j,;.

Alliihu 1
dzgznz bi
~a.r

hammedii
kelime-i

. ~a

ehi'tdetl
ridir. B
miirik
molunu
yaarsa
i'tikad
vetini i
Arab'a
demest
ehade

ffilZ b~

"islam
m1lar

6 ridun EfiTUGRUL
~i

tapJJGJ

KELlME-1 TEVHiD 1LE CENNET'E G1R1L1R

267
30i

kelime-i tevhid irad edildiginde Cennet'e girmege temekkiinden

kinay~dir, diyor. Daha sonra arih Ayn i esnan ile taat kasdedilmesini de tehlikeli buluyor. Qiinkii hadisin mefhum-i muhalifi yani
"La ilahe illa'llah" deyip de oliinceye kadar tevhid akidesini vicdamnda ta1yan, fakat ibadet edemiyen tali 'sizlerin Cennet'e dahil olam1yacag1iu istilzam ediyor. Bu ise raf1ia ve ibadiyye ile ekscr haricilerin mezhebidir. Bunlara gore ashab-1 kebair ve giinahkar mii 'minIer, mukteza-yi Cehennem'de muhalled ve ebedi olarak kahrlar.
Halbuki nass-1 Kur'ani bu akidenin bozuklugunu nat1kt1r. ') .:iii.:,\)
1( .~.) ~~ .:;J;, t.. _,.4~ J ~ !.l_,..!.! '-''A ayet-i kerimesinde Cenab-1 Hakk'm
kendisine kar1 irk edilmek suretiyle irtikab-1 fezahat edilmesini affetmiyecegi ve irkin madunundaki her hangi rna 'sqet ashabmdan
olursa olsun, diledigi kimseyi af buyuracag1 bildirilmitir. Mevzuu
bahsimiz olan hadis-i erif de bu batll i 'tikad1 tekzib etmektedir.
Sahih-i Muslim'de merfUan rivayet olunan bir hadis-i erifde :
"~I J..:..;, .:iii ')I o~JI ') 01 f"'- J"' J ..::...L. :; = Her kim ki Olur de mevti anznda
Alliihu Teala' dan baJka ibadete laytk ve mustehak hif bir mabud bulunmadtgtnz bilir ve i'tikiid ederse, Cennet' e dahil olur " buyurulmutur.
~arih Kirmani: (Lailahe illa'lliih) Kelime-i Tevhid'inin (Muhammedun Resulu' lliih = H a:ue t- i Muhammed Alliih'm Resu!Udur)
kelime-i erifesi bir lahika-i ehadetidir, diyor.
~arih Ayni de byle izah ediyor: (La ilahe illa'lliih) kelime-i
ehadetinin Cennet'e duhule vesile olmasm1 ifade eden hadisin zahiridir. Bunun miirik hakkmda varid oldugu anla1hyor. Binaenaleyh
miirik (La ilahe illa' lliih) derse, o kimsenin miisliiman olduguna hiikmolunur, miisliimand1r denir. Oliinceye kadar miisliiman olarak
yaarsa Cennet'e de girer. Fakat Tevhid-i Bari'yi bu suretle kabul ve
i'tikad eden kimse, Muhammed salla'lliihu aleyhi vesellem'in niibiivvetini inkar ederse, yahut Hazret-i M uhammed'ih hassaten kavm-i
Arab'a meb'us oldugunu iddia ederse, onun yalmz (La ilahe ilta'lliih)
demesi ile islamiyyetine hiikmedilmez. ( Muhammediin Resulu' lliih)
ehadetinin zamm ii ilave edilmesi laz1md1r. Hatta Ciimhur-i iilemam1z bu iki kelime-i ehadeti tekelliimden sonra bu yeni miisliimamn :
"]~lam Dini'nden baJka biitiin dinlerden teberr ettim" demesini de art kllID1lard1r 2 Binaenaleyh yukanda ta 'dad ettigimiz tevhid hadislerinin
1
2

Sure: 4 ( Nisa'), ayet: 48

Umdetil' l-Kiirt: C. 4, S. 3

de
lC

Til

t-i
dl,

atIts-

bir
.'5td
1-i
r'
da
ile
OJ..

de
ler
n~~r

tr'-i,
.e-

.I

i)
j)

268

II

I!li

MUHAMMEDON RESULULLAH ~ARTIDIR - EBU ZER

hulasa-i meali : ehl-i irk'ten birisi (la ilahe illa'lliih) der ve oliinceye
kadar irketmezse Cennet'e dahil olur, demt;:k olur. Bunun en yakm
delili de izah1 sadedinde bulundugumuz E btl Zer hadisiriin buradaki rivayetidir. E b u Z e r Hazretlerinin buradaki rivayetinde irketmeden olen kimsenin Cennet'e girecegi tebir buyurulmUtUr.
Terk-i irak ise tevhiddir. ( La ilahe illa'lliih) demek de izhar-1 tevhid:len ibarettir.
( <-!J .:r ..:...T J t.;l) ci.imlesinde canib-i Hak'dan sefaretlc geldigi ihbar buyurulan mukaddes mevcudiyyet ile murad, C i b r il aleyhi' srelam'dtr. Buhari'nin Kitabi.i't-Tevhid'deki yinc Ebf1 Zer radi;a'l~ii.hu anh' den bir rivayeti hunu te 'yid etmektedir. Res u 1- i E k rem
Efendimiz buyurmulard1r ki :
"Bana Cibril geldi. Ve miijde verdi ki : Her kim Alliih'a o~irketmeden
Oliirse, Cennet'e dahil olur. Cibril'e: Sirkat etse de, zind else de mi ? dedim.
( Evet, sirkat etse de, zind etse de) diye cevab verdi. 1 "
Cibril aleyhi's-selam ile ,-uku' bulan bu telaki, bu tebir ve bu
sua} Ve cevab, hal-i menfunda, ri.i 'ya-y1 sad1ka halinde vuku' bu}IDU
tur. Bunu da Buhari'nin Libas hahsindeki rivayetinden ogreniyoruz.
Buhdri'nin Libas bahsindeki metni bu turuk-1 rivay<lt arasmda en
mufassahdtr. Ve aynen tercem esi 6yledir:
Ebu Zer Hazretleri demitir ki: Bir kern~ Nebi salla'lliihi
aleyhi ve sellem'i ziyarete , -armltlm. Kendisini br\az bir elbise i<;inde
uyur buldum. Bir mi.iddet sonra geldim. Bu dC'f'a uyanmilardi
J:tesul-i Ekrem buyurdu ki :
- Hi<; bir kul yoktur ki (La ilahe ila'llah) desin, sonra bu tevhid
akidesi iizerine olsun da Cennet'c girmesin, muhakkak Cennet'e girer,
buyurdu. Ben :
- Zina etse de, sirkat etse de mi? diye sordum. R esul-i Ekrem:
- (Evet) zina Ftse de , sirkat etse de girer, buyurdu. Ben tekrar :
- Zina etse de, sirkat etse de girer mi? diye sordum. Resul-i
Ekrem:
- (Evet) zina etsc de, sirkat etse de girer, buyurdu. Ben i.i<;iincii
bir daha sualimi tekrar ettim. Ve :
1 \._,;

.:il l~ !.I _r.:

"}

[ J..:~ __,::)1 yl::S' .;Jl$; J

r.L

..:...L.. ..J ..,; \ J_r.~ .Y.,~ J l; \

lij .)\ J J -~ <J\ J : JL; ~ lij 01

4.:~ .:il l J-... ._,.;.JI JL;

J.r C>\ J : di . ~~ ! J_,;..~

_y

Resul-i
- (l
zina etse
Ebu
burnu k1
tsrar ile
lm l
daki icti~
hid, bu 1
soylemi
0 mii'n
ilia' lliih )
(J_,
( J.r e,\ J

, cyledigi
Bul
hadis-i i
kaqt ira
ceme et
Eb
Qunku
la' llii.hu
zint1 edel
~erifi i
bmda r
ile ikisii
run esa
nuyord
Bu
lerinin

1 J

.41~
~

: J\j

.._:..;\ ~)
~ \.l.
[

HADlSiNiN L1BAS BAHSiNDEKl R1VAYET1

269

- Ya Resula'llah! Zina etse de, sirkat etse de mi girer? dedim.

Resul-i Ekrem:
- (Evet) E bu Zerr'in horluguna, hakirligine ragmen o k.ul
zina etse de, sirkat etse de muhakkak Cennet'e girer, diye cevab verdi.
Ebu Zer Hazretleri bu hadisi rivayet ederken: Ebu Zerr'in
burnu kmlsa da, izzet ii gurflru ezilse de Resul-i Ekrem boyle
!Star ile tebir buyurdu, dedi (gini ravi bildirmitir) 1
lmam Bu4ari bu hadis-i erifi rivayet ettikten sonra bu babdaki ictihadm1 bildirerek diyor ki : (La ilahe illa' lliih) diyen o muvahhid, bu kelime-i erifeyi ister oltirken soylemi olsun, ister daha evvel
soylemi ve tevhid akidesi tizerine devam etmi bulunsun, mtisavidir.
0 mi.i 'min in gtinahlarmdan tevbe ve nedamet edip de ( LO. ilahe
illa' lliih) demesi kendisi ic;in vesile-i magfiret olur.
( J.r .J\_, lij .JI.J) ctimlesinde istifham edati mahzUftur. 41 J.;..)t)
( J.r .J\ _, l;j .Ji .J takdirindedir ki, tercemede bunu (zina ettigi, sirkat
, eyledigi hal de Cennet' e girer mi ?) diye gosterdik.
Buhari'nin Kitab-1 Libas'taki bu rivayeti mevzuumuz olan
hadis-i erifteki istifhamm E bu Zer tarafmdan Resul-i Ekrem'e
karI irad edildigini sarahaten gostermektedir. Biz de bu ekilde terce me ettik.
Ebu Zer, bu bahayi-i ilahiyi istib<ad etmekte ma.<zur idi.
Qtinkti bu s1rada Ebu Zerr'in zihnini muttas1l Resululla.h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in: ".:;.-;.. y. _, J~ ~ JI;JI J~ ':1 = Hif bir ;:intlkar,
zina ederken mii 'min oldugu halde bu Ji<t-i menfure ciir'et edemez" kavl-i
Crifi igiil etmi olacakt1. Hakikaten Sahi'h-i Buhdrt'nin sekiz on babmda rivayet edilen bu hadis-i erifin ifade ettigi menfi bir htik.tim
ile ikisinin arasm1 te 'lif etmek gli<;: gortiltir. Fakat birinci hadiste imamn esas1 kasdedilmitir. lkincide ise imanm kemali selbedilmi bulunuyordu.
Buhari'nin Kitab-1 Lib~s'taki rivayetinde Ebu Zer Hazretlerinin suali tic; def<a tekrar etmesi, iki btiytik rna <s1yeti irtikftb eden

t-

y. .J ..,A:~ I ~_; ~ J
.J ~ ~I~ ...s~l .:.~I ~ .ill~.;.;~ .>!1 Jli
';II .!..\I~~ .;..l.. ( ~I ':11411 ') Jli
t.. : Jl.Ai .J.iA:i..-1 J.i.J ~1 ( (1.;
: .Jli ~ J.r .JI.J lij .J\ _, : ..:...li , JJ .JI _, lij .JI _, Jli ~ J .r .J1 J lij .J1 _, : ..:...li
._A; I rS-.; j.> jJ .J\_, Uj .JI J
: Jli . ~ J.r .Ji_, \.ij .JI _, : ..:..t , J.r ,JI_, lij .J1 _,
..\:.<' \.U. :~I Y.\ Jli . .)~ ~\ ....:..;\ rS-.) ,J\_, : Jli '-it: .!.>o~... 1~1 .)~ -'!1 .J\.) J .)~ ~\
[ ~'}\ ~l:,!J\. ~4 j ~.;~\ ~_,..:.I] 41 fi ~1 ')I Jl '1 Jli..J ~ _, ~\; 1~1 ~_,1 .;.._,11
I

.41

J.:..)

:ic

c
11

-I

h,
z/-

.ur

ad
-I

...

:ia
ile
li
de
er

un~r

It
I,

.~.

~-

.:r

..!

.. )
.i )

270

EBD ZER HADiS1NlN HAKlKi MEDLDLO- KELlMETEYN-1

kimsenin Cennet'c girmcsinde gordi.i.gi.i. garabeti isti 'zam ettigini ifade

eder. Neb i salla' lliilzu aleyhi ve sellem'in ayni surette cevablanrun tekerri.i.r ve teYali ctmcsi de Ebft Zerr' in bu hayret ve teacci.i.buni.i. muekkeden redd i.i. inkar buyurduklanm ve bu surette redd i.i. inkarda
1srar buyurulmas1, Resul-i Ekrem'in bqeriyyete son derece mi.i.fik
bir seciyyeyi haiz bulunduklanm i'ar eder. Bilhassa i.i.c;:i.i.nci.i. cevablannda "_;~~I.__.:.;\ ~_; j<o = Ebu Zerr'in burnu topraga siirtiils.e ve bayIeee zel1 ve hakir olsa bile yine Cennet' e girer" tabir buyurulmas1, E b u
Zerr'in istigrabm1 redd i.i. inkar hususunda munteha-yi mi.i.lagaya
delalet eder. ( Ragim) kelimesi fi'l-asl toprak rna 'nasma mevzu' olup
sebebin; ism-i mi.i.sebbeb ic;:in istiare edilerek zi.i.ll i.i. hakaret rna 'nasmda isti 'mal olunur. Lisarum1zda : "filan burnunu topraga si.i.rttii"
tabiri zebanzeddir. Bu vaklay1 rivayet ederken E b u Z err' in. .J\ .J 11"
(I_;~ ~I ._:.;I ~_; = Ebu Zerr'in burnu topraga siirtiildiigii halde yinr Peyg am b er'in bu tebJirini bildirdi" diye hikaye etmesi, teerruf ve iftihar
ic;:indir.
MtiHiM BiR SUAL : Bu E b u z e r hadisi cehele-i nasa fazla bir
timid bahetmez mi? Bunun gibi tebirat-1 sad1kadan cesaret alarak
onlann measiye ikdam vc inhimakini art1rmaz m1?

II

CEVAB : Bu hadisin hakiki medluli.i. zahirde gori.i.ldugi.i. gibi degildir. Kavaid-i 1slamiyyemiz mucerred iman ile olmekle hukuku
bqerin sakJt olmqacag1 esas1 i.i.zerine kurulmutur. Fakat hukuku
bqerin bu masuniyyeti, Cenab-1 Hakk'1, Cennet'ine idhal etmek
istedigi kullanndan tekeffi.i.li.i.nu esirgemesini de icab etmez. Bu sebebledir ki, Resul-i Ekrem Efendimiz Ebu Zerr'in istib'admt
mukerrer ve muekked olarak reddetmitir. Bir de hadisteki (Cennet'e
girer) kavli (nihayet Cennet'e gider) demek olmas1 da t;ok muhtemeldir. Cennet'e bu gidi ya evvelemirde dogrudan dogruya vuku'
bulur. Yahut muktcza-yi rna 'styct Cehennem'de 6yle boyle gorecegini gordi.i.kten sonra olur 1 .
Yukanda Buhari'nin Enes i bn-i Malik radiya'lliihu anh'den
rivayet ettigi (41) numara ile tercemesi get;en . bir hadis-i erifte
Resul-i Ekrem Efcndimiz: (La ilahe illa'lliih) deyip de kalbinde
bir arpa, bir bugday, bir zerre kadar hay1r ve imam bulunan kimsemn Cehennem'dcn c;:1kacag1 tebir buyurulmutur.
Umdetii'l-Karf: 8. 4, S. 5

. ..
-

f)l
J

Yine
hadisi ise
ehl-i Ce1
sonra kal
Cehenne1
bu habe:
gorecekl
viyye il9
Ger1
medi.in R
tlm'in n
ettigi, m
En
ve sellem
bulunu)'l

rinize i
haz1nm,

hitab u

baka A
Resulu
ram etn

reyim d
buyurd
verdi 1
1

Jl

!~1 j_,_.._

.:UI )II 4JI

.yUI ~

[ rl-ll . .,. .\

~EHADETEYN HAKKINDA ENES !BN-1 MALlK HADlSl

271

Yine boyle (2r) numara ile terceme edilen Ebu Said-i Hudri
hadisi ise daha vazrhtrr. Burada da Resul-i Ekrem Efendimiz'in
ehl-i Cennet Cennet'e, ehl-i nar da Cehennem'e aynhp girdikten
sonra kalbinde hardal danesi kadar imam bulunan usat-1 mi.i 'mininin
Cehennem'den c;:rkanlmasr emredilecegi haber verilmektedir. Bi.itiin
bu haberler, giinehkar insanlann Cehennem'de ceza-yi rna 'sryetini
goreceklerip.i, fakat ebedi orada kalmayrp efaat-i seniyye-i Nebeviyye ile c;:rkanlacaklan tebir buyurulmutur.
Gerek bu ciheti, gerek (La ilahe illa'lliih) ehadetine ( Muhammedii.n Resululliih) ehadetinin ilhakr liizumunu Buhari'nin Kitab-1
1lm'in nihayetinde Kat a de tariklyle E nes 1bn- i M ftl i k'ten tahric .
ettigi, mea]i atideki had_is-i erifte temamen izah etmektedir :
En e s 1b n- i M a 1i k diyor ki : Bir seferde Neb I salta' lliihu aleyhi
ve sellem'in rakib oldugu merkebin terkisinde M u az ibn- i C e be I
bulunuyordu. Resul-i Ekrem bir ara :
- Ya M u az ! diye seslendi. M u a z radiya' lliihu anh:
-~ ........ .J.:iliJ_,....;4_4.,J =EmirbuyurunuzyaResula'llah! emrinize itaate, hizmetinizi yerine getirmege biitiin mevcudiyyetimle
hazmm, diye cevab verdi. Tekrar Resul-i Ekrem:
- Ya Muaz! diye seslendi. Muaz tekrar:
-Emir buyurunuz ya Resula'llah! diye icabet etti. (Ve bu
hitab i.i icabet) i.ic;: kerre (vak1' oldu. Dc;:iinciide) :
-Hie;: bir kimse yoktur ki, kalben tasdik ederek Allah'dan
baka Allah olmad1gma ve Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
Resulullah olduguna ehadet etsin de Allah onu Cehennem'e haram etmesin, (her haldc haram eder) buyurdu. M u az:
- Ya Resula'llah! Bu (tebir buyurdugu) nu halka haber vereyim de sevinsinler mi? diye istizan etti. Res u 1- i E k rem :
- Hay1r soyleme. (Sonra buna) giiverrirler (de ibadet etmezler)
buyurdu. Muaz bunu vefatma yakm, giinahtan srynlmak ic;:in haber
verdi 1
1

I i

:ic
C

11
-1

h,
11'S

nr

a-

vi
-1

,.

Ja

le
11

Je
er
lJ-

nr.1,

c'f',

J-)1 ~ .u:.~.) :,\.,....J ~ .... .J ..,k :ill j ..... _r..l l "-'1 ~:il l ~.J ~lil.. 0-. ._,..;1 .y

! ~~ J_,...) 4. ~.u..... .J -!1:;.,1 : JL; ~ -1-':"" .:t. :,t.... 4. JL; . ( ~~..t~ l j J~ . . L. ~ AJ-1 J<> .;1 )
:ill ~I .JI ~ .:.,1 -4-!.: .<... I ,:;- 1.. : JL; . \;JI~ ! ~-~ ..... .J :ill J_,...J 4. ~J : JL; . ! :,L,... 4. JL;
'-"'UI "! .;:>-1 )\;! ~I J_,_....;

4. Jl; . .;UI ~

[ rl-JI .,..L:S'" .;>- T j .;.;\;.~ I ,IJ.)]

tlt;

:il l -...;>- ~ I ..,_li .:, L;o~...., :ill J_,...J l ..t..~ 0 1.J

.;.r ~ :,\.,... ~~ ~ .J . lfo. 1:,1 : JL;. ~ VA=-:i

)
)

SEKERAT-1 MEVTTE

272

Bu hadiste kelimeteyn-i Chadeteynin mtitereken irad edjlmesi

haber veriliyor.
Yine bu had is-i eriftcn usat-1 mti 'mininin Cehennem' de az~b
olunacag1, sonra Cfaat-i Muhammedi ile <;tkacaklar1 mtistefad olmaktadir ~i, ehl-i stinnet ve cemaatin kabul ettigi esasat-1 i <tikadiyyeden
bir miihim esastlf.
T a y b i diyor ki : Bu dakika-i muhimmeye mebnidir .ki, M u az
radiya' lliihu anh'in halka tebir etmesine izin verilmemitir. Fakat M u az,
ah1r-i omrtinde 1 ( ~_,..:S:.; ~ .J ....-l:..U ..:.=.;p ~L::S:JI I_,;.JI o%~1 Jl;,.- ..ill .i..:-1 .;1 .J)
nazm-1 erifi mucibince evamir-i diniyyenin ketm ti ihfasmdaki
mahzur-1 er<iyi diitincrek ahu omrtinde teblig etmitir.
Buhad'nin yine Enes 1hn-i Malik radiya'lliihu anh'den rivayet ettigi (41) numara ile tercemesi ge<;en hadis-i Crifi La ilahe
illa'llah diyerek kalbinde zerre mikdan imam alan giinehkar mii 'minlerin Cehennem'de ebedi kalm1yacaklan da ehl-i siinnet mezhebini te'yid etmektedir. (21 ) numara ile terceme edilen Ebu Said-i
H udri hadisi ise daha vaZihtir: Ehl-i Cennet, Cennet'e ve ehl-i nar,
Cehennem'e aynhp girdikten sonra kalbinde hardal danesi kadar
imam alan usat-1 mti 'minlnin Cehennem'den <;1kanlmas1 emredilecegi haber verilmektedir. Bunlar da ehl-i stinnetin edilmesi ctimlesindendir.
BiR iHTAR : Glum ki, U fena ilemindeki merahil-i hayatiyyenin
mtintehas1 ile baka illerinde ge<;irilecek ebedi hayatm bir dontim noktas1dlr. 1nsanm bir hatvc daha atarak kavuacagi bir ahiret aleminin
yegane vesile-i saadeti tevhid-i Bari oldugundan imamti'l-muhaddisin
Muhammed 1bn-i 1smail Buhari Hazretlerinin hususi bir unvan ve bir, iki had is ile tevhid-i Bari'yi hat1rlatmas1, hakikaten bir
htisn-i tertib ntimunesidir. Fakat fena ile bakarun bu iltisak noktas1
pek ziyade hevl-engiz vc can-h1rad1r. Bu, herkes i<;in oyle bir evden
obtiriine go<; etmek gibi sade ve basit bir mes'ele degildir .. 1nsarun
caniyle ugratig1 ve nefsiu, ~eytanm olanca kuvvetiyle, cemaatiyle
idlale <;ahtlgt en tehlikeli bir dem-i hayatidir. Bu zavalh yolcuya
yanmda bulunan akrabasmm veyahut her hangi bir din kardeinin
kelime-i tevhid telkin ve ta 'lim ederek en son ve mtihim bir yardlmda
bulunmalan ve boyle bir miftah-1 Saadet'in zavalh bir muhtezmn cline sunulmas1 en degerli bir ahiret armagam olacaktu.
1

sar.:

3 (Al-i lmran), aylt: Ili;

M
mda
musta]
\'C Eb
(( ,j,\

':!1

disi, 1:
hari'11
Bu ha
ekser
Buha
H
sinin 1
tabma
taciri
dedigi
~eytfu

on a y:
,.,.

,.

na1z 1,
gasil,

meyy~

hususi
rahati
i<;in e
Sal at
E
hal-i 1
kam-]

en m t

bahsi

KELiME-1 ~EHADET TELKINt

Muslim Sa/z/z'inde bunu unutmam1t1r. Cenaze bahsinin bamda bu hahsc, mc\taya "La ilahe lla' lliih" telkini hakkmda a<;:t1g1
miistakii bir bab ile balam1tlf. Sonra bu babda Ebu Said-i Hudri
\e E b tt H i.i r e y r c radiya' llizlzu anhurrui'dan rivayet ettigi: L; _,.. l__,:.o.J n"
u..:;, I :n .JI '1 = Oliilerinize fa ilahe illa' lliilz telkfn edip iyice ogretiniz" hadisi, bakaca bir hi.isn-i tertib daha gostcrmitir. Fakat imam Buhari'nin iltizam cttigi erait-i sthhatc uymam1 olmahd1r ki, imam
B u h ar i bu telkin hadisini rivayet ctmcmitir. M i.i s I i m ile bcraber
ckser Siinen sahibleri eserlerinde tahric cyledikleri halde imam -1
B u h ar i Sahflz'ine almam1tlr.
Hadis-i eriftcki oli.ilerinizc tcvhid tclkin ediniz, emr-i Nebevisinin hakikate hamledilmiyecegi aikardir. Qiinkii oli.i, fanilerin hitabma muhatab olmak kabiliyyetini kaybetmitir. Burada oliiler
taciri ile, oli.imi.i yaklaan kimseler kasdedilmitir. (Sekerat-1 mevt)
dedigimiz bu halde zavalh hasta, oliimi.in, en iddetli sadmelerine,
~eytanm tiirlii tesvilatma rna 'ruz bulundugundan, olmii farzedilmi ve
ona yapdacak tevhid-i Bari telkininin pek muhim olacag1 bildirilmitir.
imam Buhari'nin gosterdigi bir hi.isn-i tertib de Kitab-1 Cenaiz'i, Salat bahsi ile Zckat bahsi arasmda zikretmesidir. Meyyit i<;:in
gasil, tekfin gibi ihtiyar olunan birtaktm ilcr arasmda en muhimmi
meyyit iizerine ki!macak namazd1r ki, bu namaz, meyyitin azabdan,
hususiyle bir an sonra dcfnolunacag1 kabir azabmdan halas vc istirahatine duay1 muhtevidir. Meyyitc yaplian hizmetlcr arasmda meyyit
i<;:in en ziyade matlub olan bir hizmettir. Bu cihetle imam Buhari,
Salat bahsjni miiteak1b Kitab-1 Ccnaiz hadislerini tahric eylemitir.
Bir de insanlar iki z1d hale rna 'ruz bulunmaktadtr : hal-i hayat,
hal-i mcvt. Bu iki halin hcr ikisinc de birtaklm ahkam-1 ibadat ve ahkam-I muamelat tealluk ctmektcdir. Dirilcrc tcalli:tk eden ibadattan
en mi.ihimmi namazd~r. Mucllif imam Buhari, dirilerc aid namaz
bahsini bitirincc onu ta 'kihcn oli.ilcrc ait namaz bahsine balamitir.

_,.

_,.

!\J J""")
"" :.Jlj :Jli
_,..ul
, ~
,.
I
~
:. ~l.J
}.:J I J>-~ l ...........
.
' ,/

0 ......

,.,
4.~

"~r:sp~

.u~l

0 _,.

...\... ~

.
"'
!J..)--:.
:.
0(~~ "'r-.1 "'. . . J
/

J.

"'

273

:lc
C
11
-1

ii,

11-

)If

a'l.

-1

, ,.
da
ile
:11

de
kr

:unlr-

.ki,
te-

_,.

618

'}I

lj

"

.q
'")
F.: 18

iBN-t ~1ES'UD'UN

274

TERCEMESi

Abdullah ihn-i Mes 'ud radiya'llrihu anh'den ~oyle

rivayet edilmi~tir :
lbn-i Mes'ud Hazretleri, bir kerre Resulullah salla' llrihu ale_)' hi ve sellem :
"Allah'a bir ~eyi menend addederek olen kimse, Cehennem'e dahil olur" demi~ti. Ben de dedim ki :
Allah'a hi<; bir ~eyi menend addetmiyerek olen kimse
Cennet'e dahil olur.
IZAHI
R.AviLER, RiVAYETLER :

Buhari bu hadisi Tefsir, Iman, Niizur bahislerinde de zikretmitir. Muslim ile Nesai de rivayet etmilerdir. B~ rivayetler mealen miittehid olmakla beriiber liifzan muhteliftir. Mesela M ii s I i m'in
Veki' ve ibn-i Niimeyr tarikiyle rivayetiude bu iki ciimle U suretle rna 'kusen rivayet edilmitir: "Resulullah: Kim ki A ltah' a biqey'i
~erk addetmeden Oliirse Cennet'e dahil olur" buyurdu. Ben de dedim ki: "Kim
ki Allah' a bir Jey'i ~erik ittihd;:, ederek Oliirse, Cehennem'e girer" dedim 1
B u h ari * ( bl.lil .:I Cl.J~ u-- .G.:,. u-- <.l.l:.JI u-- 3 ) ayet-i kerimesinin tef~i
rinde ( ~l.li I ) kelimesini ( ~lo~....;l ) ile tefsir etmitir ki, misli muhiilif demektir. Nas1l ki Beyzavi de Tifsr'inde ** "(.J_r-1.; ?I.J bl.lil ..: l_,.l..~":>1..i=
Allah' a hif bir vechile mii~abeheti olmzyan birtakzm putlarz, bunlarm aykmlzklarmz bile bile Allah' a menend addetmeyiniz" ayet-i kerimesinde Ccrir'in hi1
beyti ile istihiid ederek ( o~; ) i z1dd1 muhalif rna 'nasma hamlctmitir.
Buhari'nin Kitab-1 Tcfsir'deki bir tarik-1 rivayctinde de ( !.l..r;)
bedelinde ( .li) suretinde rivayet edilmitir 2

41

J.:.~ ~..;; ..:4 !.l..r!.: ') .::..,l..

u-- :

r-L .J 4:k .:I JJ .:ill J_,..-J JL;

.):.JI J.:.~ ~_;.:ill~ !.lp .::..,L. u-- L;l

.;.J;.J

..:il Y-1: ') J".J ul.. .:_... L;l .:J;.J _;l.:JI ..,l>.~ l.li .:ill Cl.J~ cf' Y-1: JI'.J .::..,l.. ,jA
;;.~I J.:.~ l.li

* Sure:

2 ( Bakare),

<::lire:

ayet: 165
(Bakare), ayet~ 22

Kan
ki, maks
nend" d
ib]
Niimey
fesi miit
f1kt1r. H
parc;as1,
tarik1yh

Ha

lealar d
sozlerin
sin hem
mitir. l
birinci :
zaman
ctmitir
sure tic
~arih

Bui
olsa ge1
Saddet't,
tevfikan
Veki' J

""
)'.)~1
,.

"'

~,a.Al

,.

....

el'idun ERTUCRUL
30i

t{jtapJJgj
TEVHIDE DAiR HADISf

275

de

Kiimus miitercimi Aszm Molla ( .u) i mfmend ma'nasmad1r, diyor

ki, maksada temamiyle tevafuk eden ve lisamm1zda terhim ile "menend" diye me 'nus bulunim bu kelimeyi miirahham olarak kulland1k.
ibn-i Mes'ud hadisinin Sahh-i Muslim'deki bu Vek1' ve
N ii meyr tarik1yle gel en rivayeti istisna edilirse, turuk-1 sairenin kaffesi miittehiddir. Mcvzuumuz olan tarik-1 rivayete temamiyle muvafiktir. Hadisin vaidc mi.itealhk olan k1sm1 merfuan, va 'de clair olan
par<;as1, mcvkufolarak rivayet edilmitir. Veki' ve ibn-i Niimeyr
tarik1yle gclen rivayet isc, bunun temamiyle rna 'kusudur.

ni

t-i
dJ,
alesbir

Had is arihleri bu iki tarik-1 rivayeti te 'lif i<;in birtak1m miitalealar detmcyan etmilerdir. N evev i diyor ki : Bu babda soylenen
sozlerin en dogrusu udur: 1bn-i Mcs'_ud radiya'lliihu anh bu hadisin hem vaide, hem de va 'da miitealhk olan her iki k1sm1m da h1fzetmitir. Fakat bilahara va 'de clair olan k1sm1 unutmutur. Binaenaleyh
birinci k1smi merfllan, ikinci k1sm1 da mevkufen rivayet etmitir. Bir
zaman sonra da bunlan rna 'kusen hatirlami ve bu yolda rivayet
etmitir. Yine Nevevi: iki rivayeti cern' etmenin yolu budur. Ve bu
suretle hadisin her iki k1sm1 da merfllan rivayet edilmi olur, diyor.
~arih Ayni de temamiyle N evcvi'nin bu tevcihine itirak ediyor.

:a-

Bu hadisin V e k i' tarikiyle rivayctine vak1f olm1yan baz1 zevat

olsa gerektir ki, bunlar: "lbn-i Me~'ud bu iki hukumden birisinifem-i
Saddet'ten ifilmif, onu rivayet etmiflir. lkinci hukmu de kavdid-i fer'iyyeye
tevjikan kzyds ederek bildirmi[tir" demilerdir. "Telvih" de : "] b n- i
Vek i' tarikzmn szhhat ve siibutu bu nokta-i nazarz reddeder" deniliyor.

su-

nn
1-1

da
ile
nl!i

de
ler
in-

>-::r
arki,
tc'ye.
lU~

,,.

,.~

,.'

j.H::.~I . . L.
y~,j4
Li~ .. l ..-\..,..
Aft~
, ,.
,
""o

,.,.

J.o . ,. . o

.,.,

,; .; ,

.......

~tt~--1
0 ~ ut..i J ?\...,...:
,

o "".,

-;;

,.

~,

"""""

~L
J ,4-:J~
\
.... o

,.

) IJ-1l J . . ~ JJ.I:2:JI J..,.2..i J LSF l . .dl ~ t~lJ u~,J~ 1 o,.,L:~ J

0

'

,.

'0,

,""",

~,

...... ~

~..~.A
4.:..i I~ t..i~..i Ju-k~l
,. ll ,,.
, ....
,~:.o..!.,j
' J ..... ~~-H

,;

-"""

"~

.......

......

,.

,,

.....

,.,) J ~-d.\

,~.

em

""'

. .'-'J~~~I J '-S:...A.JI J . . ~~ ...dl J ,....Y..,J~I J ...."":"'~J.H . . t;\>. J

}I

YEDt

PEYGAMBERtMiZ YEDi ~EYtN i~LENMES1Ni

276

TERCEMESi

Be ra. ' (t b ~- i A z i b) radiya' ltahu anh' den ~oyle rivayet

: Be r a' demi~tir ki : Neb i salta' ltiihu aleyhi ve seltem
bize yedi ~ey'i i~lememizi emretti. Y edi ~eyden de bizi nehyeyledi.
edilmi~tir

Resul-i Ekrem bize, cenaze arkasmda gitmeyi, hastayi ziyaret etmeyi, d~.vete icabet eylemeyi, mazlume yard1m1,
yemini kabul etmeyi, selam1 kaqtlamay1, aks1ran.a dua etmeyi
emreyledi.
Yine Neb i salta' ltiihu aleyhi ve seltem bizi : giimii~ kap
(kullanmak) dan, altm yiiziik (takmak) tan, harir, diba, kasiy, istebrak (denilen ipekli kuma~ isti 'malin) den de nehyetti.
IZAHI
RA.VILER, Riv AYETLER :
Bu hadis-i erif, turuk-1 rivayatmm kesreti ilc mumtaz olan hadislerden birisidir. Yalmz Buhari Sahih'inin on yerinde zikretmitir.
'Buradan baka Mezalim, Libas, Ttb, Edeb, Nuzur, Nikah, isti~an,
Eribe bahisleridir.
Muslim de Et'ime bahsinde, Tirmizi istizan, Libas bahislerinde, Nesai de Cenaiz, Iman, Nuzur, Ziynet bablarmda; ibn-i
Mace de Keffarat, Libas bablannda tahric etmilerdir.
CENAZEYE iTTiBA ( : Cenazeyi peiSira ta 'kib etmek ve ccnaze
namazm1 klldtktan sonra da bu suretk devam eylemektir. ittiba' tabirinin zahirinden mustefad olan ma'na budur. Bu sebeble Hanefilere
gore cenazeyi ta 'kib etmekte efdal olan, cenazenin arkasmdan gitmektir. ~afiilere gore efdal olan, cenazenin on tarafmda gitmektir.
Malikiler arasmda : r) onde gitmek, 2) arkada gitmek, 3) yayalar
ondc, si.ivariler arkada gitmck suretiyle li<; nevi' ictihad vardtr. Bunlardan muhtar olam, Hanefilerle beraber olam ve cenazenin arkasmda ta 'kib edilmesidir. Cenazeye itirak eden kadmlann, cenazeyi
arkadan ta 'kib etmelerinde eimmenin icma1 vardtr 1
1

Kastallini: C. 2, S. 25.

Ce1
yedir. l
ittiba'
bid'at [
ivJ
sormak
Iinde o'
Baz1 ul
yatand,
hepsi Ii
kuka l
musteb
den ri,
deJini It
Cemzet
rulmul
B1
nan b
Nebi
Resul
Ve bu
Babas1
Resu
btndan

islam'
a nasi
karao
nan :
MiJkJ

i
bunl~

bah
]

yalm:

YED1 ~EYiN DE TERKEDiLMESiNi iSTiYOR- iYADE-1 MARIZ

277

307

Cenaze namazma gelince, Ciimhur-i iilemaya gore, farz-1 kifayedir. Komularm, ve cenazenin ahbab ve yaramnm cenazelerine
ittiba' etmeleri de vacibdir. Aliyyii'l-Kari MiJkdl erhindc chl-i
bid'at bu hakdan miistcsnad1r, diyor.
ivA.nE-i MARiz : Hastay1 ziyarct etmek ve onun halve hatmm
sormakt1r, hastamn muhtac oldugu ve ziyaretcinin de istitaati dahilinde olan yard1mda bulunmakt1r. Bu yolda hasta ziyarcti siinnettir.
Baz1 iilema, viicubuna kail olmulard1r. M ii s I i m olsun, zimmi bir
vatanda olsun, yakm bir komU veyahut uzak bir hemehri bulunsun
hepsi miisavidir. Hepsi iyade edilebilir. Bu yolda iyade-i mariz, hukiika hiirmetkarhk gibi bir vazife-i diniyye ve ahlak1yye oldugundan
miistelzem-i mesubatt1r. Sahih-i Muslim' de S e v ban radiya' lliihu anh'den rivayet olunan bir hadis-i Crifte : "Bir muslilman, muslilman kar-

de

deJini hasta iken zi)aret ettiginde lzasta baJzndan ayrzlana kadar o ziyarelfi
Cennet bostamnda yaJar", yani Cennct bostanma miistehak olur, buyu-

rulmutur 1 .
Buhari'dc Encs ibn-i Malik radiya'lliihu anh'den rivayet olunan bir hadiste Hazret-i Enes demitir ki : Bir Yahf1di genci,
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem'e hizmet ederdi. Bir ara hastaland1.
Resul-i Ekrem bunu hastahgmda ziyaret etti. Baucunda oturdu.
Ve bu gence miisliiman olmasm1 teklif etti. 0 da babasma bakt1.
Babas1: "Oglum! Ebii'l-Kiisim'e itaat et" demekle miisliiman oldu.
Resul-i Ekrem hastanm yamndan <;Ikmca : "$u genci Cehennem azabzndan kurtaran Cenab-z Hakk' a hamd u senalar olsun" buyurdu.
iyadc-i mariz i<;in dost, diiman; bildik, bilmedik herkes nazar-1
islam'da miisavidir. Hatta muahid ve miiste'mcn olan gayri muslim
anam da zimmi vatandalar gibi .addedilmitir. Yalmz arada hakk-1
karabet ve hakk-1 civar olm1yan ve miinker bid 'atlerle me 'lUf bulunan siifehanm bu haktan miistesna olduklanm Aliyyii'l-Kari
MiJkat-i Mesabih erhinde bildiriyor.
iyadc-i mariz hakkmdaki haberler o kadar <;oktur ki, ~arih Ayni
bunlan toplamitit. Otuz bu kadar Sahabi'ye miintehi oluyor. Adeta
bah bama miihim bir eser tekil ediyor.
Bu eserimizde . bunlardan bahsetmek miimkiin olamad1gmdan
yalmz bu SaMbi ravileri bildirmekle iktifa edecegiz :

~c
11~

:-1
:h,
a!es)If

avi
-I
r"

da

ile
l~

de
er

un~r

lf-

.a,

cye.
u~-

278

I'

I!

,,

HASTA ZiYARETiNiN ~EKLt

Ebu Muse'l-E'ari, Sevban, Ebu Hureyre, Ali 1bn-i

Ebi Talib, Ebu Umame, Cabir 1bn-i Abdilliih, Cabir
1bn-i Atib, Ebu Mes'ud, Ebft Said-i Hudri, Abdullah
ibn-i Orner, Enes ibn-i Malik, Usamc ibn-i Zeyd, Zcyd
1bn-i Erkam, Sa 'd 1bn-i Ebi Vakkas, Abdullah 1bn-i
Abbas, Abdullah Amr, Ebft Eyyubi.i Ensari, Osman,
Ka'b ibn-i Malik, Abdullah ibn-i Ebi Bekr, Orner ibn-i
Hattab, Ebu Ubeyde ibn-i Cerrah, Miiseyyeb, Selman,
Osman ibn-i Ebi As, Avf ibn-i Malik, Ebft'd-Dcrda',
Safvan, Muaz, Ciibeyr, Aie, Fatime-i Huzzaiyyc, Umm i.i S iiI e y m, U m m ii A Ia radiya' lliihu anhiim.
Bu Sahabiden her birisi sadr-1 islam'da, o faziletli devrin fenl.gatkar hayatmda gordiigii bir veya birkac;: menkabcyi nakledip ahlafm enzar-1 itiban online koymulard1r. Ey ibret-bin olmak kabiliyyetini taIyan insanlar! 1te size bin;ok merhamet efekat vc fazilet
enmuzeci, demilerdir.
Bu rakamlarm kesreti bizc sadr-1 1slam'da hasta ziyaretine verilen ehemmiyetin yiiksekligini gosterir. Esasen ictimai yard1m umdcsine islam Dini kadar k1ymet ve ehemmiyet veren hie;: bir din, hie;: bir
ictimai tCekki.il gosterilemez. islam tarihi bunun binlercc canh ornekleriyle doludur. i yade-i mariz de bu ictimai yard1m umdesinin
en miihim bir u'besidir. ~arih Hafiz Bedriiddin Ayni'nin Umdetii' l-Kiir'de toplad1g1 bu ahadis ve asardan birkac;: niim(mc olsun
nakl ii terceme etmckten kendimizi alamad1k.

r) imam Ahmed ibn-i Hanbel iyade-i marizm son derecc

efkat ifade eden veciz bir eklini Ebu Umame radiya'lliihu anh'den
Oyle rivayet ediyor : Res u I u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem: "Sizden
biriniz hasta ;;;iyaretine vardzgznda elini hastanzn alnz ve yahut eli iistiine koyup okJayarak "naszlsznz;;;" diye hal ii ahvalinden miiva;;;iJkarane sormast
iyade-i marzin miitemmim adabzndandzr" buyurmulard1r. Bu hadis-i
erifin bize ta 'lim ettigi biiyi.ik hakikat Udur ki : Hasta ziyaretinin
hastahgm derecesine, hal ve vaz 'iyyetin icabatma gore oyle ince nok.
talan vard1r ki, bunlar saymakla tiikenmez. Bunlan muktezayi hale
gore ziyaretcinin zekas1 ve ince ruhu aray1p bulmahd1r. Yalmz umumi ve mi.itemmim ma'lumat olarak bir ciheti ogretecegiz ki, hastaya

J
vanldti
yahut
2)
a11h'dcr
aleyhi
taht-z
~erifte

infak,
zikredi

3)
dan m
ol~.ug

Db ad

icabet
Goriiy
ziyarel

4:

rivaye
tim.

rek eli

5
huma'<
sellem ,
Bu ku

bu di
bir ic
(

be vi
Hiin

279

JO'i

Yanldtgmda, ziyarctci, hastanm clini hiirmetlc avucu t<;mc alarak,

yahut alnmt ve yiiziini.i okayarak hal ve hatmm sormaltdtr 1 . '
2) Buhari'nin Sahih'indc Ebtt Muse'l-E'ari rad~ya'lliihu
anh'dcn rivayet cttigi bir hadis~i erifte Res u 1- i E k rem salta' lliihu

de

ASHAB'IN 1YAD EYE 1HT1MAMI

alryhi ve sellem: "Ashdbzm! Hastalarz zrydret ediniz, arlan doyurunuz,

taht-t esaretinizdeki kiileleri salweriniz" buyurmulardtr. Bu hadis-i
~erifte

hasta ziyaretinin teavi.in-i ictimai ziimresinden olan a<;lan

infak, koleleri azad etmek gibi fadtl teaviinlere takdimcn ve tercihan
zikredilmi bulunmast ayfm-t itibardtr 2
3) Muslim'in, Abdullah ibn-i Orner radrya'lliihu anhiima'dan naklettigi bir cserde Sa 'd i bn-i Ubade radrya'lliihu anh'in basta
olcl.ugunu iiten Resulullah salla'lliilzu alryhi ve sellem: Sa'd ibn-i
Db ad e'yi kim ziyaret etmek istcr, diyerek ayaga kalkmttt. Biz de
icabet cdip kalkttk. (Bir de nc gorcyim? ) on klisur ziyarctei olduk.
Goriiyoruz ki, Hatemi.i'l-Enbiya, Ashabmm gonli.indc hasta
ziyaretine kart ne heyceanlt bir ak Ye alaka uyandtrmtttr.
4) f!:akim'in Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas radrya'lliihu anh'den
rivayctinc gore, Sa 'd Hazretlcri: Bir kerrc Mekkc'de hastalanmtttm. Res{dulLih salla'lliihu airyhi ve sellem beni iyadeyc geldi. Miibarek elini almma koydu (ve hal ii hatmmt sordu ) demitir.
5) Yinc Hakim'in Abdullah ibn-i Orner radrya'lliihu anhuma'clan rivayet cttigi bir hadiste Rcs{dulL'ih salla'lliihu alryhi ve
sellem: "Sizin biriniz hasta zryaretine gittiginde "!!-'~" ..;.::1 ri~l = Ya Rab!
Bu kuluna 1ifd bah}et, drye dud esin" buyurmutur.
DAVETE iCABET: iki suretlc olur: I) yardtm dilcycn bir kimsenin
bu dilegini ycrinc gctirmegc icabet s{tretiylc, 2) vclime gibi haytrlt
bir ictimaa edilcn davetc icabct etmekle.
Gerek mevz(m bahsimiz olan hadis-i Crifte icftbetin emr-i nebevi muktezasmdan olmasma, gerck yinc Sahih-i Buhdri'de E b ii
H urcyrc radiya'lliihu anh'den rivayet cdilcn .JI rlJI Jo r-1-11 .._;;- :.r- .JI)
( ok) 1~1 ~ hadis-i erifinde bir miisli.imant diger bir miisliiman kardei davet ettiginde icabet etmesi, miisli.imanlar arasmda mer'i hu1

s~ ~ -'!.

f .~.>-I

C..~ .JI ~)1 o.)l:,<- il.i

:.r-

2 [

~..

Jt..JII.Js::.;J ~l~l I_,....J.IJ ~)IIJ.)Y : ($.Jl>.:JI ~ r.S'Y ~I ~..\,..

sal-

zesbir

\'alev
Il-l
IJT"

'lda
ile
IDI

nde
zler
lSil-

sin.her
;arki,
ktee')'e,
mu~

rem

)'I

J.lj

:~I ~ d..\... I ~I .;..~.~.>-

[ ~=" ] .)::. ....:./ .uL~ J

IC

fit
t-i
tdt,

-'!. Jl

)'..t )
)\,;

280

DAVETE 1CABET-MAZLUMA NUSRET

kiiku miiterekeden bulundugu bildirilmesine gore, baz1 iilema davete

icabet edilmesini vacibdir, demilercur. Baz1lan da her iki hadistcki
emri ve hakkl terki mucib-i rna 's1yet veya kcrahet olan mendub
rna 'nasma hamletmilerdir.
Tavzih'te velime-i nikaha icabet etmek Ciimhur-i iilemaya gore
vacibdir. Hatta orw;-lu bir davetlinin bile orucunu bozup velime taammdan yemesi vacibdir, denilmitiL Fakat Hanefi fukahasma gore
velime-i nikaha icabet etmek de miistehabd1r.
Ta y b i de : Bir miisliiman, miisliiman kardqini ziyafetc veyahut muavenete dhet ederse icabct etmek vacibdir, demi. ~u kadar
ki, vakl' olan her hangi bir davete icabetin liizum ve tahakkuku, ciavet edilen bu ziyafet mahallinde munkerat-1 er'iyyeden bir ey bulunmamaklv merU.t oldugunu Ta y b i ile beraber biitiin ehl-i ilim
haber \'criyor. Ziyafet yerinden miistelzim-i rna 's1yet ve miinafi-i
fazilet melahi gibi miinkeratm Yiictldii takdlrinde daYete icabetin
vesile-i rna 's1yet olacagmda iibhe yoktur. Her vesile-i rna 's1yet 1se,
rna 's1yet derccesinde miistclzim-i vebaldir.
Fakih Ebi.i'l-Leys: Velimeye da,ct edilcn bir miisliiman, da\et eden kimsenin mali kazanc1 haram dcgilse icabet cder, baram
olduguna vaklf olursa icabet etmez, demitir. Yine E b ii '1- Ley s;
iL'm-1 flsketmi bir sefihin davetine, miicerred o fas1km flskma raz1
olmad1gm1 ilam ic:;:in icabet cdilmemelidir, demitir. Yine E b ti '1Leys, icabet edilip gidilen bir ziyafct mahallinde miinker bir ey
gori.iliince o miinker nehyedilmelidir, diyor. Tabii bu nehy, fesad ye
nizaa miieddi olmiyacak ckilde kelime-i tayyibe ile o cy'in fenahgm1
soylemektir. Bu meuua clair aagida daha vasi izahliDIZ gelecektir 1

mazluma
ahadis-i l
I) fj
alan JU in
tur 1 Bit
kavlindd
olmay1p
ma'naya
min kuH
lanna b<
2) 1l
anh'den
Resulu

Emr-i nafiz ve muta' olan veya fi'len miiessir

olabilen kimsenin bir mazlumu kurtarmasidir. Bu suretle bir mazluma
nusret ve muavenet etmek farzd1r. 0 mazlum muslim olsun, zimmi
olsun; nusret ve muavcnet de kavlen veyahut fi 'len olsun musavidir.
Kavlen bir mazluma nusret emir ile veyahut efaat suretiyle olur.
Fi'len nusret, yalmz dil ile degil el ile kahren nusrettir. Tabii bu
nusret, halaskann haline ve vaz'iyyetin icabma gore ne muinin kendisine ve ne de cern 'i yyete zarar vermiyecek sC1rctte ifa edilir. Gerek
zulmiin enaati ve zalimin denaeti hakkmda, gerek merdlik ian olan

4)
Muaz
bih salt
himaye

MAZLUMA NUSRET:

-i
d1m et,
-~

anlad1m.
stz muv
'

-- J

ki, bu d

3) :

anlziima'<i

oyle bu
miisliim
etmektc
nusretti1

1 [
2

ll

281

30i

mazluma nusretin fazileti hakkmda, gerek Kur'an-z Kerm'de ve gerek

ahadis-i Nebeviyyede pck ;ok ayat ve ahadis vard1r:
r) Kur'an-z Kerfm'dc Cenab-1 Hak: "Ey kullarzm! ,(uliimkar
alan JU insanlara meyletmeyini;:.. Sonra sizi azab-z ilah istila eder" buyurmU
tur 1 Birtakrm takva sahibleri, bu ayet-i kerimcdeki "meyletmeyiniz"
kavlindeki nehyi, zaleme ilc yalmz diiiip kalkmaktan men 'e rna 'tuf
olmayrp belki onlara imale-i nazar ctmeyiniz, sihctinde daha amil bir
ma'naya miiteveccihtir, demilerdir. Demek ki Cenab-1 Hak mii'min kullarm gozlerinin, zalimlerin miistekreh \'C Cehennemi Sirnalanna bakmasma bile nza gostermiyor.
2) Buhari'nin Sahih'inde Enes i bn-i Malik radiya'lliihu
anh'den rivayet ettigi bir hadis-i eriftc Hazret-i Enes diyor ki:
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem bir kerre :
- ister zalim olsun, ister mazlum olsun, mii 'min kardeine yardrm et, buyuriDUtUr. Ashabdan bir zat :
- Ya Resula'llah! Mazlum olan kimseye' nusret ederim, bunu
anlad1m. Fakat z~tlime nasil nusret ederim, zalime yard1m edilmesini
s1z muvaflk bulur musunuz? dedi. Resfd-i Ekrem:
- Zalimi de irtikab etmekte bulundugu zuliimden men'edersiniz
ki, bu da zalime nusrettir, buyurdu 2

de

VE MUAVENET FARZDIR

3) Miislim'in Sah/z'inde Cabir ibn-i Abdillah radiya'liilhu

anlziima'dan rivayetine gore de Res u l u llah salta' lliihu aleyhi ve sellem

oyle buyurmulard1r : Her kii ister zalim olsun, i5ter mazlum olsun,
miisliiman kardqine yard1m ctmelidir: Din kardqi zalim ise, irtikab
etmektc bulundugu zuliimden nehyedilmelidir ki, bu zalim iin bir
nusrettir. Mazlum ise esasen nusretc: muhtac ve miistehakt1r 3
4) Ebi:1 Davud'un Siinen'inde "Sehl ibn-i Muaz'm babas1
Muaz ibn-i Enes radiya'lliihu anhuma'dan tahricine gore, Resululla h salta' lliilzu aleylzi ve sellem: "Kim ki bir mii 'mini bir miinaf1kdan
himayc eder, korursa (oyle zanncdiyorum ki peygamberimiz Oyle
I

:>.JA ;..!_,....] ..!UI ~..;:.; ly4J.l;

J...i.JI Jl lyS; ':/

t-i
d!,

:attesbir
l'il-

ev
1-1

'r''
tda

ile
nl

ade
ler

suin)'::f

arki,
te'ye,
lU~

em

)'I
3

,\ 3 ..! ] ..r-"'; ..:Jb JL; ~II .j'" ~ 3 1 .;:.;.~ : JL::

.L.ylli. 3 1 Ult .L,;.t J~)I~J 3 : JL; ~ 3 ~ .iliJ..... c.r.:JI ifJ.~ y
.13 ..!] ~l; L.yit .JLS"' .J\ 3 .J ..r...; .;L.; ~; U\.t .:,l) .J\

[ r-L..

nl

llU; :..\L,;.\..r_..;\ : 1.,.1~ 3 "-::k .ill '-'\....., .ill J.>-~..! JL; JL; ~ .ill ..s;..! ...,..;! .j'"
~ ..r_..;\ .....A. 0S'Lllt C!LS"'C!I ..::...:_\_)\ . l..yit~ .JLS"'\~1 ..r..,;\ !.ill Jy..! 4 J~..! JLA; .l.ylk.
2

[ <.5~ ;JI 3 <5..!~\

LC

.IJ
}.i )

'
282

iBRAR-1 KASEM - REDD-1 SELAM

buyurdu) k1yamet giinli Cenab-1 Hak bu haminin vucudunu

Cehcnnem ateinden s1yanct ic;in bir mclek gonderir 1
5) 1bn-i Hibban'm Kitab-z Tevbih'inde 1bn-i Abbas radiya'lliihu anhuma'dan rivayetine gore, Rcsulullah salla'lliihu aleyhi ve
sellem: "Cenab-z Hak: lzzetim ve celalim hakkz i;in eninde de, sonunda da
~u zalimden maz/umun intikiimmz almm. Tine bayle bir maz/umun zulme ugradzgznz giiriip maz[uma muavenete giicii yettigi halde yardzmznz esirgeyen katz
yiirekli kimseden de maz/umun intikiimmz alttzm, buyurdu" demitir 2
1BRAR-i KASEM : V crilen sozu, cdilen yemini rcddctmcyip kabul etmck. Bu da mekarim-i ahlaktand1r.
REnn-i SELAM : Verilen sclama mukabclc ctmek redd-i sclamd1r;
vc farz-1 kifaycdir. ~arih Allamc Ayni, Umdetii'l-Kiiri'dc sclam mes'clcsi hakkmda U k1ymctli izahat1 vcriyor: Tavzih'te : 1mam Malik
vc 1mam ~afii'yc gore verilcn selama mukabclc ctmek kifayeten
farzd1r. Fakat Kufe fukahasma gore, bir cemaate kar~1 vcrilen selama
kar1 cemaat efradmm ayn ayn redd-i selam etmcleri farz-1 aymd1r,
dcnilmitir. Sahib-i Meune de ibtida selam vermck sunnettir. Fakat
sonra redd-i selam etmek cvvclkinden daha muekked bir sunncttir
ve <>elamm en k1sa ekli : ( Es-Selamii aleykiim = Ayzblardan, afetlerden
u;::ak olunuz) demektir, demitir.
Eimrre-i Hanefiyyeyc gore, verilen bir selam1 iitenlerin hcpsinc
reddetmeleri farz-1 aymd1r. Fakat ic;lerinden bazilannm redd-i selam
etmeleri ilc oburlerinden de farz sakit olur, farz eda edilmi addolunur. Selam vermck ise sunnettir. Selam1 rcddetmek farz, sclam vermek
siinnet oldugu haldc bu siinnetin yani sclam vermcnin sevab1 claim
ziyadedir. Selam reddedilirken selam veren zatin o redd-i selam1 duymas1 artt1r. Mmlt1 ilc ke~ahcti miifid olan redd-i selam sahib degildir.
Meger ki, selam vercn kimse sag1r olsun. Bu surettc de redd~i selam
eden kimse dudaklanm hareket ettirmek suretiyle mukabelesini samiine izhar ve ilam etmcsi liizftmu bildiriliyor.
1

~ .:ill

J......

._,~ll ,y- <::I ,y- ~-~ .;.I c.s.#_; ,;~1 ..,..il

_;\,; .r ;..t,.iJI i Y. .w.

s~

Lf. ~t... J_
\SJ.. ..iJ I -=....! Ji,; ,I _;I JiL. ,:r \.:..._;. ...?" .r

J1"' ,y: Ji,; : r.l.. J

[~_,I.)Y. I

,1_,_;]

r.l.. _,

2 !..!_;~; ..iJI Jli

<:k .:~ I J .... .;.I J_,...._; Jli Ji,; 1.-~ ..iJI c.s;,_; ul:s- Lf.l ,y .f...:~ .JI _;-ili l. ylli.. lSi_; .; ..:,..cj 'J _, ~~T _, ~ \s. J (Uall.;- .:,...;.;:j'J J '>~ _, J_r _, Jt..i

[ t:u::!l yt.:S J

.Jlz-

.:.t, I .I_,_;] J...i.!_

_,

r1

lc;ind
olm1yanla
maz. Kad
kadmm s
seltmemel
veren kaci
Selam vtj
Bura
verdigim
kmda dal
mccburii
vc ulvi 1
Kur'
mqgull
flk degi I
bir selan
den bir
kimsc m

SEL
oldugu :
iyyesi v<
ta bah
selam i~
kilmamJ
mesini 1
tehattiq
selamm
icma1 t

RE

berekatil
olunuz)
den va
demek
aag1 b
Bu hu
Hure1
kitab

..F.eridun E h TU GRUL
Kj tapj H}t
\

REDD-1 SELAMIN !CTtMAI MEVKti ~.rE !;iEKLi

283

i<;indc <;ocuklar da bulunan bir ccmaatc s~l~m verildigindc rCiJ

olm1yanlann mukiibclc cimclcriylc ccmaat rcdd-i sclam ctmi say1l
maz. Kadm i<;in crkcgin selam1m reddetmesi de .racibdir. ~u kadar ~i,
kadmm scsi, avrct oldugu i<;in selama mukiibelc cdcrken scsini yiikscltmcmclidir, dcniliyor. Kadm erkcgc selam verdigi surette sclam
veren kadlii yam1 balll1 alm1 bir sinde ise erkek redd-i selam edebilir.
Selam veren kadm taze bir <;agda ise erkek, kalben redd-i selam eder.
Buraya kadar kadm ile erkegin teati-i selam etmelerine clair
verdigimiz izahat bundan sonra izah edecegimiz "Tefmt-i atzs" hakkmda da aynen ve temamen caridir. Dilencinin selamm1 red i<;in bir
mccburiyyeti er'iyyc yoktur. Qiinkii selamdan matlub olan ictimai
vc ulvi giiyeden sailin selam1 temamiyle mahrum bufunmaktadtr.
Kur'an okuyan kimseye selam verilmemelidir. Kelam-1 ilahi ile
mqgul bulunan bir mii 'mini selam vererek igiil etmek hi<; de muvaf1k degildir. Fakat Kur'an okumakta bulunan bir miisliiman boyle
bir selam ile kaqllat1gmda redd-i selam etmesi vacib olur. Miinferiden bir kimseye kar1 verilcn sclama yaln.tz o selama muhatab olan
kimsc mukiibele eder.
SELAMIN icTiMA.i MEVKii : Miisli.imanlar arasmda vesile-i teariif
oldugu i<;in sclam ile redd-i selamm pek yiiksek bir klymet-i ictimaiyyesi vard1r. Kitab ve Siinnet'ten sonra en yiiksek mevkii, ictimaiyyata baheden islam Dini, ictimai pek miistesna bir klymeti haiz olan
selam i<;in tammak gibi bir teariif-i kadimin sebketmi olmasm1 ~art
k1lmam1tlr. Miisliimanlar i<;in, bildigine ve bilmedigine selam verilmesini bir vazife olarak kabul etmitir. Redd-i selamm ise daha miitehattim bir vazife oldugunu bildirmitir. ~ e v k ani Neylii' l-Evtar'da
selamm ibtidada verilmesi siinnet vc reddi farz oldugunda ~ilemanm
icma1 bulundugunu ibn-i Abdi'l-Ber'den riaklediyor:
REDD-i SELAMIN EKLi : ( Ve aleykiimii' s-selam ve rahmetu' lliihi ve
berekatiihit = Ajetlerden u:::.ak ve Alliih'm rahmetine ve bereketine yakm
olunu:::.) dcmektir. Bu Ckil, selamm en miikemmcl stfattdtr. Bu ciimleden vav terked.ilebilir. Yine boyle vav ile vavsiZ (aleykiimii's-sclam)
demek de kafidir. Y almz, efdaliyyeti terkedilmi olur. Arttk bundan
aagt bir ekilde redd-i sclam edilmesine clair bir cevaz-1 Cr'i yoktur.
Bu hususta fukaha arasmda ittifak vard1r. Sahz'h-i Buhdri'de E b u
Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayet edilen bir hadis-i Crifte ehl-i
kitab tarafmdan verilen selamm yalmz (ve aleyk.iim) diyerek redde-

307

r de
~ie

tmi
et - i
lad1,
salmes. bir
iva'nev
)ll-1

tur"
mda
i ile
tmi
in de
>zler
usuisinaher
varz ki,
:kte~e'ye,
tmu~

;rem

TE~M1T-! ATIS- GUMU~ VE ALTIN KAP

284
di~mesi

Ashaba bildirilmitir 1 . Sahhayn'dc ayni mealde bir had is de

Enes ibn-i Malik radiya'llahu anh'den nakledilmitir 2 Buhari'nin
ibn-i Orner radiya'llahu anhuma'd'!J.n da bu mealdc bir rivaycti vard1r.
Ehl-i kitaba selam verilip verilmemesi de tedkik cdilmitir :
Sahihayn'de D same radiya' llahu anh'den rivayet edilen bir hadistc
Res{d-i: Ekrem Efcndimiz'in i<;lerinde muslim vc mlirik kanIk
olarak bulunan bir meclisc ugrarhklannda selam vcrdikleri bildirilmitir 3,
Yine Sahihayn'dc Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in Rum
meliki "Hirakl" e "<>o~iJI L-;1 .:.. J" r)"-- = Selam, mazhar-z hidayet alan
kimseye mahsustur" diyc yazd1g1 bir mcktubda sclam n~rmi olduklan
musarraht1r.
TEMIT-i ATIS: Akman kimse ( El-Hamdii li'llah = Allah' a hamdatsun) derse, buna kaq1 ( Yerhamiike' llah = Allah sana rahmet etsin!)
diye mukabele etmegc Crlat lst!lahmda "tqmit-i atzs'' dcnilir. Bu yolda
mukabele de sunnet-i kifayedir. Muteclklbcn akmamn (yehdikiimii'llah
ve yuslihii bdlekiim = Allah sizi hidayette kzlsm ve hdtzrzmzz haJ etsin!) diyc

mukabele etmesi de sunnetin cuz'u mutemmimidir.

Hadis-i erifte Resul-i Ekrem Efcndimiz'in emir buyurduklan yedi ey hakkmda kafi derecede izahat vermi.bulunuyoruz. ~imdi
nehyettikleri eyleri birer birer mutaleaya ma gelmitir :
Gumli kab kullanmak haramd1r. Hadisteki nehy, nehy-i tahrimdir. Altm kab kullanmak da yine boyle haramd1r. Belki bundaki
tahrim daha iddetlidir. Eimme-i Hanefiyyeye gore, bu babda tabrim, erkekler i<;in oldugu gibi kadmlara da amildir. Qunku bu babda
varid olan Huzeyfc radiya' llahu anlz hadisinde bir cemaate kaq1:

Buhur
yanm isti 'r
mutlakt1r,
Yusuf me:
ribdir. i rr
ve gumli
tezeyyund
Gerel
mevzuu b
kumalan
edilen ha
hca At'ili
Leyla "
ettigi ati

Tab

radiya' lliV

istemi,
gore, bi1
lerine gi
"Seni b]
imdi b

ve sellem
11 >_;>-~1 .j
alan ipe)
da su i9

"Ey Ashdbzm! Siz giimz'iJ ve altzn bardaktan su iymqini;:, bunlarzn tabaklarzndan yemek de yemeyiniz" 4 buyurmutur.
1

~)<-

rL

rL .J

J ....

Jt_; : JL; C<' .:ill <SP) ;-'..-'" ~~ ,f

[ <>.;l;..~J\ , I.JJ ] ~:k- .J I_,J _,.4! '-:-'l:S::JI Jt> I
~ 1'.1."' 1~1 :Ji.; rl . . J:k- .:ill J.... . :U I J_,.....J 01.<.:..<- ..:UI<.>;,J.:Jll.;_,., u...il .:;"
[ 0~.:.JI .I.JJ] ~J....J I_,J_,.A; ""l:S::JI J.. l
.1)\>-1 ) u-1~ J" y I'L .J )" .:il l J.... .:il l J_,....J 01 .<.:. <- .:ill <S;,.J <..l...l ~
[ 0~.:.!1.1_;)] l'i:.l.. rl-; ~)_r.li.J ~.Lll .::
1_,1)~ ~ .J :i....4.<!1 .J <-:-".ill <:;T j IY.__,.:s ':1 .J : .J <:k- .:ill J.... .:ill J_,....) Jl!
f <"'.-~I .I.J.J ] yl.> j
bl

:k- .:ill

.:ill

Jy)

rL

zeyfc
etmi,
Hazr

KULLANMAK HARAMDIR

285

Buhurdan, misk kutusu, ka1k ve bu makulc altm ve gumli qyfmm isti 'mali kadm ve erkek i<;in bila-istisna haramd1r. Qunku nehy,
mutlaktir, umumidir. icma' da vard1r, deniliyor. Fakat imam Ebu
Yusuf mekruhtur, demi. imam Muhamme-d'in kavli ise muztaribdir. imam Muhammed'e gore, tefahur kasdedilmiyerek altm
ve gumi.i cvani ile tezeyyi.in caizdir. imam Muhammed bu yolda
tezeyyunde ni 'met-i ilahiyyeyi izhar vardu, demitir 1
Gerek altm ve gumli kab ve ev qyas1 isti 'mfdinin, gerek enva1,
mevzuu bahsimiz olan hadis-i erifte zikr i.i ta 'dad buyurulan ipekli
kumalardan rna 'mul elbise giyilmesinin hurmeti hakkmda istidlal
edilen hadis-i eriflerden bir muhimmi de imam Buld.ri'nin bahca At'ime, Eribc, Libas bablannda Abdurrahman ibn-i Ebi
Ley 1a vas1tasiyle H uz eyfe radiya' lliihu anh Hazretlerindcn rivayet
ettigi atideki hadis-i eriftir :
Tabii imamlarmdan ibn-i Ebi Lcyla diyor ki: Huzeyfe
radiya' lliihu anh Medayin'de bulundugu mada bir mecliste su i<;mek
istemi, bir rivayete gore, Medayin qrafindan bir zat, diger rivayete
gore, bir mecusi, gumli bir bardakla su getirmi. Huzeyfe Hazretlerine gumii bardak sunulunca bardagl a}lp sahibine flrlatml ve :
"Seni bu bardakla su getirmekten ka<; def'a men'etmi olmasayd1m
imdi bu muameleyi yapmazd1m. Ben Resul u!Uih salla'lliihu aleyhi
ve sellem'in: 1_t; '} 3 ;;,.,Q..<ll 3 ...,.... ..ul ;,; T .;- lx.r:.; '} 3 :~..UI '} 3 --:_.;:LI I~'}})"
11; _,.,.:.'11 J l:J 3 l:;..UI j ~ l~l; L~;L..,., j =Ashdbzm! Harr, dbdc namlariyle ma'ruf
olan ipekli kumaJlardan ma'mul elbse giymeyini:::; !, Altzn giimilJ bardaklardan
da su iymeyini:::; bunlarzn yanak ve tabaklarz iyine konulan yemekleri de yeme)'ini:::;.Bu efya diinyada kiiffdra did :::;iynet eJydszdzr. Ahirette de bi:::;im vesdit-i
te:::;eyyiiniimii;: olacaktzr" buyurdugunu iittim" demitir.
Medayin; Dicle uzerinde ve Bagdad'a yedi fersah mesafede o
denin en buyuk \c en medeni bir ehri idi. Mqhur Eyvan-1 Kisra'yi
sinesinde taIyor ve iran muh)kur.iin makarr-1 ihtiam1 bulunuyordu.
6 mer Ibn- i H a tt a b radiya' lliihu anh'in zaman-1 hilafetinde Sa' d
ibn- i E b i V akkas radiya' lliihu anh'in yediyle fethedilmiti. H uzeyfe Hazretleri de bu fi.ituhat s1rasmda Nihavend'de kumandanhk
etmi, Hemedan Rey ve Dinur'u fetheylemi bulundugundan, gerek
Hazret-i Omer'in, gerek Hazret-i Osman'm hilafetleri zaman-

30i

de
lC
ffil
t-i
tdl,
salrusbir

valev
n-1
ur"
nda
ile
.ml
nde
zler
JSU-

sintber
var: ki,
kte;e'ye,
mu~

.rem

j )'I
..1.1

..!

; ')\J )
)\J )

Ayni': C. 4, S. 13.

286

HUZEYFE HAZRETLER1N1N MENAKIBI

lannda Medayin Valisi bulunmutu. Bu hadise de vallligi zamfmmda

cereyan etmi olacaktl. Hi<; iibhesiz ki, iran batanbaa fethedilmekle bedtber iran medeniyyetinin aileler arasmdaki debdebe vc
ihtiarnl devam ediyordu. Kim hilir, H uzeyfc Hazretlerine, o giiniin
iran Umumi Valisi olmak cihetiylc nasll miizeyyen bir hardakla su
verilmiti.
Halbuki islam Dini insanlar ic;in sadc hir hayat, demokrasi bir
medeniyyet te >sis ctmek, agniya ve siifehanm ipekli kumalarla evani-i sim ii zerle fukaraya kaq1 tefahiiriinii ortadan kald1rmak istiyordu. insanlara sadc \T mi.imkiin oldugu kadar miisavi bir hayat
yolu gosteriyordu. Hatem ii '1- En bi y a'nm istihdftf ettikleri bu ahlaki ve ictimai gaye ile beraber ikinci ve ikt1sadi bir gayeleri de halk1
israftan, sefahetten men< ii tahzir idi. Nice haniimfmlan sonduren ve
muazzam medcniyyct vc saltanatlan miidhi tarrakalarla y1kan bu
isrftf ve sefaheti ortadan kald1rmak ve zengin, fakir hcrkesi tutumlu,
miisavi, temiz bir hayata mazhar etmek istiyordu.
H uzeyfe Hazretleri ki, kudema-yi islam' dan ve Hazret-i
Resul'iin mahzen-i esrar1 olmakla mehur ve miimtaz idi. Resul-i
Ekrem'in vcsile-i tefahiir vc isrftf olan ewa isti<malinden halkl men<
etme1erindeki sebeb ve hikmetini herkesten iyi biliyordu. Bu sebeble
H uzeyfe Hazretleri eski medeniyyetin vas1ta-i tefahuru olan bardag1
tereddiidsiiz firlatmi ve Hazret-i Peygamber'in bu babdaki yasagml cezri bir surette tatbike balamiti. Bu bir hulinetle hareket de
degildi. Qiinkii miisliimanlarm iran Valisi, bulundugu ziyafetlerde
miikerreren ve Cdiden bu yasag1 ilan ve ihtar ~ tmi bulunuyordu.
Bu halde hala inad eder gmi altm hardakla sn getirilmesi biiyiik bir
kabahk idi.

H uzeyfc Hazretlerine aid bir fikray1 da bildirmeden gec;cmiyecegim: Hazrct-i bmer-i Faruk yeni fethedilcn iran memalikinin Beytii'l-mal Eminine gonderdigi hir mcnlirda Huzcyfe
radiya'lliihu anh ne isterse merk"ez-i hilftfetten istizfu~ etmedcn hemen
veriniz, diyc H uzcyfc i<;in gcni bit biidcc fash ac;mJti. Halbuki
H uzeyfe, kendi yiyecegi ile atmm yeminden baka beytiilmalden
bir santim almarnlti. Merkcz-i hilafete, Medine'ye bir liizum iizerinc
geldiginde, ayni mefkureye iddetle bagh bulunan Hazrct-i Orner,
bu meslckdaml hi<; degimiyen eski miitevaz1 < halinde goriince, boynuna sar1larak: "!Jy.l \.; I .J ..;-1 .;..;I =Sen benim karde~imsin, ben de senin"
diyerek 1zhar-i memnuniyyet etmilerdir.

HuLASJ
bardaktan !
hi.irmetine:
Huzeyfe 1Ebu Han '
de budur.)
zihtir, ded'
Yalmz
yoktur.
Altm
malidir. E1
zuu bahsi1
malinin m[
ic;:in istisna
olduguna
Mfaniyi' l-J
sened ile ]
6yledir:
Rftvi
retlerinin
nic;:in bu
sulullah
Bunu bar
ihsan ettig1
isti'malin
Altu
kaq1 iki 1
nas tdtru
yet olun;
evvel cer
kuvvetli
yiizi.ik <;<
1

Un:

2 '-:

J.:- .J .r

.:ill

287

307

HuLASA: Bu Huzeyfe hadisi, ipekli isti'malinin altm ve giimii

bardaktan su i<_;:menin, altm ve giimii tabaklardan yemek yemenin
hiirmetine sarahaten delalet eder. Eimme-i miitekaddiminin ekserisi
Huzeyfe hadisindeki nehyi, nehy-i tahrim alarak kabul etmilcrdir.
Ehu Hanife, Malik, ~afii, Ahmed 1bn-i Hanbel'in mezhebi
de budur. Yalmz 1mam ~afii kavl-i kadiminde bu nehye, nehy-i tenzihtir, dedigini Ebu Aliyy-i Scnci hikayc etmitir 1
Yalmz altm ve giimii yaldtzh qyanm isti'mi'tlinde hiirmet
yaktur.
Altm vc giimii mcs 'elesinin miihim bir U 'hcsi de yiiziik isti 'malidir. Erkekler ic;in altm yiiziik isti 'mali haramdtr. Dclili de mevzuu hahsimiz alan B c d\.' Hazretlerinin hadisinde altm yiiziik isti 'malinin mcnhi aldugu sarihan rivayet cdilmi bulunmastdtr. Kadmlar
i<_;:in istisna del iii vard1r. Erkekler i<_;:in de altm yiiziik isti 'mali miibah
alduguna hiikmedcn fukaha vard1r. Bunlann delili de Tahavi'nin
M~aniyi'l-Asar erhinde Muhammed 1bn-i Malik'e muttasll bir
sened ile rivayet cttigi Bera' 1bn-i Azih'in diger bjr hadisidir. Ve
oyledir:
Ravi Muhammed tbn-i Malik diyar ki: Ben, Bera' Hazrctlcrinin parmagmda altm yiiziik gordiim. 0 mada kcndisinden
ni<_;:in bu yiiziigii kulland1gt saruldu : 0 da cevaben : bu yiiziik, Res u 1u !Hi h sal/a' lliihu aleyhi ve sellem'in bana bahettigi bir armagamdtr.
Bunu bana ResululHih takmttlr. Ve: "Alliih'zn veResululliih'zn sana
ihsan ettigi bu yiiz;iigii kullan, buyurdu" demitir. Bu haber de altm yiiziik
isti'malinin mi.ibah alduguna sarahaten delalct etmektedir 2.
Altm yiiziik isti 'malinin hiirmetinc kail alan fukaha bu hadisc
karI iki tiirlii cevab vcriyarlar : 1) Miibih alan nassile muhrim alan
nas tearuz ettiginde muhrimin tercih edilmesi bir aslldtr. 2) Bu rivayct olunan Be ra.' vakiaSI, altm yiiziik isti 'mali tahrim edilmczden
evvel cercyan etmi bir hadisedir. Fakat ikinci cevab, birinci kadar
kuwetli degildir. 'Qiinkii Bera' Hazretlerinin parmagmdaki altm
yiiziik c;ak goriilerek kendisinden bunun ni<_;:in kullamldigtmn sarul-

r de

ALTIN YOZOK iSTiMALi HARAMDIR

Umdetitl-Kari: C. g, S. 686.
'-:"'""~

,:;A lit.:. ,\~)\

J"

~t)

JL; .!Jll. J. J...~ J\ o.)l:...~ <.SJWJ\

<.SJJ .l.Ai

.kJ;" ..:i!l.l-fl.. ._,~\ JliJ. o~::~Jt; ~--J ...,k ..:i!IJ...o ..:i!IJyoJ f..; :JW .~.U J.:A..i

( H' ._,.. ' t ~ : ..s).AJI;u] . .UyoJ J

Ue

tmi
e t-i
lad1,
salmes. bir
iva'uev
ln-1

tur"
mda

i ile
tmi
inde
>zler
usuisinaher
varl ki,
:kte~e'ye,
lffiU~

trem

GOMO~ YOZOK iSTi'MALi CAiZDiR- AL TIN

288

mas1 bunun kable't-tahrim degil belki tahrimden sonra cereyan etmi

bir hadise olduguna delalet eder. Birinci cevab ise kuvvetlidir.
Gi.iMi.i vi.izi.iK isTi<M.hi cA.izniR. Bi.iti.in ehl-i hadisin Cabir ibn-i
Abdillah radiya'llahu anhuma'dan rivayetlerine gore, Cabir Hazretleri diyor ki : Resulullah salla'llahu ale_ylzi ve sellem gi.imi.iten bir
yi.izi.ik edinmiti. Usti.inde de Habqistan tamdan bir ka vard1. Usti.inde de i.ic; satlr olarak (Muhammed Resulu'llah) yaz1h idi. Muhammed bir satlr, Resul bir sat1r, Allah da bir sat1rd1 1
(Muhammed Resulu'llah) ci.imle-i erifesinin hatem-i Saadet'e
hususiyyeti bulundugundan yi.izi.ik kama bu ibare-i erifenin yaziimasi baz1 ehl-i ilim tarafmdan ihtar ve tenbih edilmektedir.
lhtiyar'da bila-liizum hatem ittihazmm terk-i evla ve efdal oldugu
bildiri1mitir. H u 1van i'nin baZI tilmizlerini yi.izi.ik takmaktan neh. yettigini Kirmani bildiriyor. ihtiyar'cla tehatti.im, bir ihtiyac i.izerine olursa si.innettir, dedikten sonra Hakimler ve Devlet adamlar1
hatem ittihaz edebilirler, deniliyor. Tatar Haniyye'de mutlak surette
caizdir, ve biz Hanefiler bu kavil ile amel ederiz, denilmitir.
AL TIN NiAN HALKASI iSTi <MALi :

"
Yi.izi.igi.in
madeni cinsinden sarfmazar, bunun tarz-1 imal ve
isti<malinde orfi.in c;ok te<siri gori.ilmi.iti.ir. Kadim zamanlarda kulla1

,:r- lil.:- ~I I'L.. _, <~;:1., .:ill

) ..... .:iii_,)..... J_,.....)

.J).....:

..~.~

J....

. .-~!.....1

.:ill J _, . . .) L! I l~~ .. .:ill .s' _; .!UL. J. ,r; I .y

;j)\; .:ill J_,.....) ,)..,~ ::1.. ~.J c.S!..:-> ._,...; .J <.,.a.;

[ rl--- _,

4..V..I .1_,_;]
Hulefa-yi erbeanm da gi.imli~ yi.iztikleri var idi. Ozerlerindeki yazllan ~oyle
idi : Ebu Bekr radiya'lliihu anh'in : ".:iii_;.)LAJI !"";
dir'',

bmer radiya'lliihu anh'in :

"! /4 11:... 1-'

Allah, 11e giizel kudret sahibi-

.:.._,ll~

.j) = Ya Orner! Sana vaiz

ve naszh olmak iizere iiliim kqfidir'', Osman radiya'lliihu anh'in: "..:r-d _,1 .J~..a:l =
Ya bela ve mesaibe sabredersin, J'ahut nedamet edersin ), A I i M li r t a z a radiya' lliihu anh'in:

".:ii.!llil = lvliilk Alliih'zndzr", Ebu Hanife Hazretlerinin: ".:..S:. . L;}ll_, _;;;JI

=Hayzr sayle, yoksa sus", imam Ebu Yustif'iin: "i.J..i -lA>

Ji

:.i.;: J.r ,jA=Kmdi hissi

ile hareket eden peimanlzk duyar", . imam Muhammed'in: "JAJ.; ~-..:r- =Sabreden dervi, muradzna ermi."
Tarikat-1 Muhammediyye ~erhi Beriyka'dan. Vaktiyle bu kitah bas1hrken hizmet-i
tashihinde bulundugumdan, gerc;:i miiellif Had i m i mer hum tarafmdan me 'hazine
i~ret edilmemi~ olmakla beraber birc;:ok hikem ve nasayihi muhtevi bulundugundan
not olarak nakledildi. Tarikat-i Muhammediyye'nin <;liger ~erhi Veslle'de de bu
ma'lumat ayni ibare ile Receb Efendi tarafmdan da verilmektedir.

mlan k<
kalan i
terkedil
ihtiyac<
dir. H2
diyle yi
na say
yi.izi.igi.i
bunun
M
mali a

I)

hillini,
ya'llah
amel ~
daha

sebeb~
hilli n
2

evani
diyor.
ve bi11
olan
addet

nm b
eser-i
bir z
israf
lugu
add'e
tefftl:1
nip11
akid
aile
de 11

N1$AN HALKASI 1ST1MAL1 M"OBAH VE MA'RUFTUR

30i

289

mlan kaba yiiziikler gitgide zarclfet iktisab etmi ve bugiin nian halkalan istisna edilirse, erkekler tarafmdan yiiziik isti 'mali temamen
terkedilmitir ve hatta ay1p addedilmektedir. Vaktiyle fukaha da bir
ihtiyaca miistenid olm1yarak isti 'mil.lini iar-1 hamakat addetmilerdir. Hakimlerin, Devlet me'murlanmn miihiirleri muhclfaza maksadiyle yiiziik kalan iizerine hakkedilir bulundugundan bunlar miistesna say1hyordu. Bugiin erkekler tarafmdan kullamlan yalmz nian
yiiziigii ve halkas1d1r. Ve bu halka altmdan rna 'mill olmak cihetiyle
bunun Cr'i vaz 'iyyetini ta 'yin etmek isterim.
Muharrir-i acize gore, altmdan rna 'mill nian halkasmm isti'mali atideki esbab ve delaile istinaden miibahtlr.
1) Yukanda izah ettigimiz vechile atm yiiziik isti 'malinin hemhillini, hem de hiirmetini ifade eden ve ikisi Be ra' 1 b n- i A z i b radiya'lliihu anh'e muttas1l olan iki sahih rivayet vard1r. 1kisi ile de fukaha
amel ve istidlal eylemilerdir. ~u kadar ki, hiirmeti ifade eden rivayet
daha kuvvetlidir. Ve iltizam edenler daha <;oktur. Fakat aag1daki
sebeblerin inz1mam1 ile nian halkas1 hakkmda Be r a' Hazretlerinin
hilli miifid olan hadisi terdh edilebilir.
2) 1mam Muhammed tefahur kasdedilmiyerek altm ve giimii
evani ile tezeyyiin caizdir. Bunda ni 'met-i ilahiyyeyi izhar vard1r,
diyor. Nian yiiziigii de tefahur i<;in degil, hi<; iibhesiz teberriik i<;in
ve bir hatlra olarak takllmaktad1r. 1m am ~ afi i de mevzuu bahsimiz
olan hadisteki nehyi, velev ki kavl-i kadiminde olsun nehy-i tenzih
addetmesi de medar-1 istinad olabilir.
3) Fukaha, erkeklerin esas i'tibariyle giimii yiiziik kullanmalanm bile bir zaruret ve bir liizum iizerine miibahtlr, bunun haricinde
eser-i belahettir, diyorlar. Nian yiiziikleri isti 'malinde orfe miistenid
bir zaruret bulundugu ise muhakkaktlr.
4) Altm isti 'malindeki hiirmetin menat-1 er'isi, bunun vesile-i
isrclf ve vesile-i tefahur olmas1 idi. Asr-1 hazirda altm madeninin bollugu sebebiyle bir halkanm k1ymet-i itiraiyye ve ikt1sadiyyesi isrclf
addedilecek bir halde degildir. Bu sebeble de nian halkalan vesile-i
tefahur olmaktan <;1kiD1tlf. 0, miicerred vesile-i teberriiktiir. 1ki ak1d
nian yiiziikleriyle tarih-i hayatlarmm unvan-1 mefahiri olan fatiha-i
akidlerini hat1rlarlar. Nikahtaki gaye-i er'iyye diiiiniiliirse, yeni bir
aile yuvas1 kurmanm bir niane-i mefhareti oldugt,{ i<;in bununla belki
de miisab olurlar.
F.: 19

~r

de

Aie
~ tmi

ret-i
lad1,
1 salmesn bir

rivaz'nev
bn-i
(tur"

unda
;i ile
~ tmi

1inde
ozler
msulisintaber
varIZ ki,
ekte:~e'ye,
nmu~

krem

..-ll.j
,; )\J )
~ )\J )

290

iPEKLi iSTi'MALiNiN HUKMU - GiYiM HUSUSUNDA

HARiR : ipekten nes<;olunmu kumatir. Harirden rna 'mul qyfmm isti'mali de erkekler i<;in haramd1r, kadmlar i<;in degil. ipekli
kumam kadmlar i<;in mubah olduguna delalet eden pek <;ok ahadis-i
erife menkuldur. Ezcumle Ebu Davud'un, ibn-i Mace'nin,
Hazret-i Ali'den rivayet ettikleri bir hadise gore, Resulullah
salla' lliihu alf_) hi ve sellem bir kcrre ipekli bir kuma alarak Oyle sag
tarafma koymu, bir altm par<;as1 da ahp onu da sol tarafma koymu,
sonra bunlara iaret buyurarak : ite hunun ikisi de ummetimin
erkeklerine haramd1r, buyurmu. ibn- i Mace rivayetinde : "Ommetimin kadznlanna helaldir" ziyade-i rivaycti de vard1r. V c Libhesiz
istisnada daha sarihtir. Kadmlarm hurmet-i harirden istisnalanm
ifade eden ahadis-i erife bir<;ok Sahabi'den menkuldur: Hazret-i
bmer'den Bezzar, Ebu Muse''l-E'ari'den Tirmizi, Abdullah ibn-i Amr'den Ebu Ya 'la Musuli, Abdullah ibn-i
Abbas'dan Eezzar, Zeyd ibn-i Erkam'dan ibn-i Ebi ~eybe,
Vasile'den Taberani, Ukbe ibn-i Amir-i Cuheni'den
[ radiya' lliihu anhiim] E b u Sa i d ibn- i Y u nus tahric eylemilerdir.
DiBA,cE : Erii ye argaCI ipek olan kumatir. Turk<;emizde "dba"
diye zebanzeddir. "Kasiy" ketenle kanIk ipekli kumam ad1d1r.
"jstebrak" da kahn ipekli kumatlr.
Asr-i Saadet'te ipekli olarak bu kumalar kullamlmi vc her biri
de ya imal edildikleri mahalle, yahut tarz-1 nescine gore hirer isim
almitlr ve hepsi de ipeklidir. Bunlann umumi unvam "harr" dir.
Sonraki Li<;Li atfU'l-has ale' l-am olarak ve mucerred te 'kid ve te'yid
kasdiyie harir uzerine atfedilmilerdir.
Giyim hususunda islamiyyetin istihdaf ettigi gayeler Unlardir :
Giyilen ey 'in temiz olmasi, israf, ve sefaheti, kibr u gururu mucib
olmamas1. Bunun i<;in islamiyyet, bir taraftan gerek vucudun, gerek
giyilen elbisenin nezafetine ehemmiyet vcrmi, bir taraftan da ipekli
giyilmesini yasak etmitir. islam Dini, beer tarihinin her devrinde
insanlar i<;in hirer vesile-i gurf1r ve tefahur olan ve bu ugurda ihtiyar
edilen agir masraflarla ferdlerin ve binnetice cern 'iyyetlerin servet vc
saadetlerini mahveden ipekli giyim ibtilasma ve altm, gumii gibi
cevahir-i rna 'deniyye ile tezeyyOn diikiinliigiine kaq1 vaz' ettigi
ahlaki ve ictimai kaidelcr dairesinde mucadele etmi ve insanlara orta
halli ve son derecede akli ve insani bir giyim ve ge<;im yolu gostermitir. Bu gun bir tarafta ahlakc1larm .i ctimaiyyatC!lann ve butiin mute-

fekkir r
tarafta
me etm
mak hu
balamJ
siye edi
istihfafi
gundeL
tezeyyi:
Cenab
tiginiz1
jakat ~
servet .li
venete ,
lerinder
ifin m1
buyur

Teala,
gorme
leriyh
fj

lard a
Yine
Efen
bin
kark~

~ 3 (

er

n ERTUC.RUL
K~tc.pla

gl

iSLAMiYYET1N 1ST1HDAF ETT1G1 GAYELER

291

fekkir muharrirlerin demokrasi prensiplerine istinad ederek, obur

tarafta hi.ikumetlerin milli serveti korumak ve saadet-i ammeyi idame etmel< gayesini ta 'kib eyliyerek halk1 itidal ve tasarrufa ahtlr- mak hususundaki mekur olan mesailerine islam Dini on ii<; as1r evvel
balamitir. Dinimiz bize giymek i<;in yi.in, keten, pamuk elbise tavsiye ediyor. Bunlar da ne vesile-i gurur olacak derecede nefis, ne de
istihfafl davet edecek surette hasis olacak. ite bu, zaruri ve adet iizere
gi.indelik bir giyim tarz1d1r. Bl).nun bir de miistehab tarz1 vard1r,
tezeyyiin ve iisti.inde bamda h.i 'met-i ilahiyyeyi izhar etmektir.
Cenab-1 Hak, Kur' an-i Kerfm'inde: ( Ey adem ogullarz! Mescide her gittiginizde z'b'netini:d takznznzz, temiz g-ryininiz", "Ey insanlar yeyiniz, ifiniz,
fakat sakzn israj etmeyiniz! ; Allah, israf eden kullarznz ho#anmaz", "Ey
servet sahibleri! Alliih'zn size ihsan ettigi ni'metlerden siz de Alliih'zn, muavenete muhtac olan fakir kullarzna ihsan ediniz. Fakat siz de bu diinya ni'metlerinden miistifid olmayz unutmayznzz !", "Habibim! Alliih'zn, istifadeniz
iin miibah kzldzgz bunca ni'metleri size kim haram kzlabilir? d'b'e sayle)
buyurmutur *.
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz de: "Alliihu
Teala, kullarzna verdigi ni'metlerinin measir-i $iikranznz onlarzn uzerinde
gormeyi ho#anzr" buyururlard1 **. Ashab'm, Mescid~i ~erife i elbiseleriyle gelmelerini holanmazd1.
Giyim hususunun bir de miibah derecesi vard1r ki, o da cum'alarda, b~yramlarda, halk toplantllannda giizel elbise giyilmesidir.
Yine bunun da gurur vesilesi olmamas1 arttlr. Resul-i Ekrem
Efendimiz Hane-i Saadet'ten harice <;1karken alelade zamanlarda
bin dirhem kiymetinde bir rida giydikleri hal de cum 'a namazma <;Ikarken dort bin dirhem klymetinde bir rida ile <;1k1p namaz kllarlard1.

307

de
le

:ml
~t-i

ad1,
salmesbir
ivanevi
ln-1
!ur"
nda
. ile
tmi
inde
izler
usuisin'lber
var~ ki,
:kte?e'ye,

*
1 3 (

Js' .l4- ~~j

1_:.\.,:. i.)T ~~ 4) : ..:il4 --1

d:l\ .:ill .:_,.-1 \) .:,->-1 J l:iJ.JI .:_,A ~..,..; u..i.j ':J J ) , 2 ( ~; .r-11 ~ ':J ~I 1_,; r ;
5( Jj)l ~ ..:..l;:kJI.: o.)~J u>l _;ll .:I ~j i r ~ J;) , 4( .!.11 .:ill J>-1 L. i ,;~ ~)

':1.: 1_,~/!1_: l_,lS') ~';II

**
1
3

'

.I.:<- j.-. .._,.; j l

r.;J

I (

.JI ~ .:I .JI

[ 4:... .:I ~J

Sure: 7 ( A'rlif)' ayel: 3I

Szhe: 28 ( Kasas), li;e t: 77
Sure: 7 ( A'r4f), liyet: 32

t"".J

.JyF

2
4

.J:

,Y.-. .:I j.... .:I J_,..J Jli

.:I..~..:" .:_,.-. flJ.I .J ,;.t.;JI .I.JJ]

Sure: 7 ( A'riij), liyet: 31

Sure: 66 (Tahrim), liyet:

lffiU~

crem

292

CENAZEN1N YANIN.I\ KEFENLE ND1KT EN SONRA

HuLASA ; Kibir \e gurur i<;in giyimde kera het vard1r. israf ise
esasen haramd1r. R e su l-i Ekr e m Efe ndimiz bir<;ok mev 'izele. rinde Ashabma : " Y~y in iz, ifiniz, tasadduk ediniz, giyinini;::. Fakat isriif
etmiyerek, kibirlenmiyerek" diye nasihat ederlerdi" 1

.J.O~

.J.~

;~......

o;.,

.-{::';;I 4._; l ~J Li t.l__.,

J. .-o.,.o"f..-

~-~

;.o .-

J.

.- o;.

salla' l

, .::
~_:.:.J I lj I~ ~~~

.J.I,. ,.;;,..

~-::.1-" ~I
J.

.,.....,..

cirler
nin st
Qsm ;
sonra]
gas led

.:;;

J . "'

.-.-_. .- .-

,..

tfl.-o"

....

.-J.O

J.

.-

ederel

t.:J j..i u ~ J-'t~.O 0~ ~ t~.!.Y \.:.J) \.kj 4-Y .;; ~J .;~ t,~H

nin h
dur k
inaye

~ ~

~)I,}

~ ..... ~

"""'-''""

~ .....

J-'

-a

,.,.

~,J;j t~J, ~=~ ~,J;j c..>~JI 41t.~J

.,

~......

.,ot

oJ..,.-

~1..U ",.J__., j 4-;.l.Y ~I

I

"'

I,~~.J.

J.,

,J. "", ,.

vJ,

J--Y J

"'"'

""--:

"'

,. 0

\.:.~\-=~~

J . "' ~I JJ__.,J J>-~ "~I JJI ~-.9 0.A~ J

.-

1_.

.,,t.,"'"' 0 " ' , ., , , . , ,

':il
.,t, .""',.. ,,.,,.,.,
.u~l ~ .. .;~I ..\.4J ~:~ ~-?~ \~j --~~\....J I \~I ~:.1-Y ~I 4~~J

.J.l,..,

.;.,,.o t,... .. "~

4..0 .)~I ~ I ~ I
~~"'

"'"

.,. ,.,.

..:, ,.

"-'J.Io~J.J.

;,.-;.

........... _,,..,-a;,.,

._e

,..

,,

(.-J__., J ;-::J_y ~I J . "' ~"":'.:.J I J \jj

~!I) ..\-:! \.o J

1.~,.,

0 ,.,,.,

J..-

.-

o~

f.

J.

,t ,

o '

ts

,.,,.,,....,~.....

, 0 .,...

.J.,.

.J.

0 """

't

,..

,.. o

.J.

,.

o ., ,

Ul Jc..S,J~I \;~1J .;-::;..,.JI 4.jJ~J':l ~..il ~I J0:~-:ll o~l~ ..\.4.i

'

~,/.,

, ...... . , ,

,., .,.,.,

.. .,.

. I~ I o..\~ I..\~ I~~ j I ':1 ~I J.9 ~H.i ~-~~ J.tt.A-:! \,. .u~l
.-

.J.,

J J__., J

TER C EMESi

Ensar'dan bir kadm olan D mm u Ala> ( bin t-i H aris) radiya'llahu anhd'dan Oyle rivayet edilmi ~tir. Dmmu
A 1a> Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem' e biat ed en kadmlardan
idi.
1

._; l..r.l J'} j

1_,_~1 J I_,;J..aj J I_,~__..;I J

[~ .:ill

<.S;, J JJ-"

J . .:iJIJ~

1_,1) : f-- J 4::1~ .:ill J . . . .:ill J.J .. J J t;

~ l~ J. I J JUIJ J..,.. l . IJJ ) a,~ ~ J

.:_,<-

gunu

Allan
ram

oJ.

\,.I JL~.i ~I 4..o!~ 0~; ~I JJ__., J ~ ~jl ~-~lj ~H

_,lb

Res ~

,~.J.,

ederi
nm.
beri
edile

kims

T efsi
etmi:
dikte
in de

293

307

Ommii Ala' demi~tir ki: (Hicret-i Seniyye'de) muhacirler kur'a ile (Ensar arasmda) taksim edilmi~ti. Bizim ailenin sehmine de Osman ibn-i Maz'un dii~mii~tii. Biz,
Osman'1 evimizde konuklad1k. Fakat Osman (bir miiddet
sonra) sebeb-i mevti olan bir hastahkla hastaland1. Vefatmda
gasledildi. Kendi elbisesi ile kefenlendi. Sol)ra Res u lull a h
salta' ltiihu aleyhi ve sellem cenazeye geldi. Ben (cenazeyi tezkiye
ederek) :
- Ey E b u Sa i b; Cenab-1 Hak sana rahmet etsin! Senin hakkmda bildigim ve bu cemaate bildirmek istedigim ~u
dur ki : sen, Allahu Teala'mn ( ahiret aleminde ) kerem ve
inayetine mazhar olmu~ bir zatsm, dedim . Bunun iizerine
Res u lull a h salta' lliihu aleyhi ve sellem :
- Allahu Teala'nm bu oliiye ikram ve inayet buyurdugunu neden biliyorsun ?" suretinde sorgulanna cevaben ben de:
- Ya Resula'llah, babam, (anam) sana feda olsun!
Allah, (bu imanh, taatli kuluna ikram etmez de) ya kime ikram eder? dedim. Bu def'a da Resul-i Ekrem:

r de

GiRiLMESiNE DAiR UMMU ALA' HADIS1

'

- Osman ibn-i 11az'un olmii~tiir .' Ve Allah'a yemin

ederim ki, ben de bu (miibarek) alii it;:in hayir ve saadet umanm. Yine Allah'a yemin ederim ki, ben, Allah'm bir peygamberi iken bana (ve size yann) Allah tarafmdan ne muamele
edilecegini bilemem, buyurdu.

0 m m ii Ala'

demi~tir ki : V allahi bun dan sonra ben,

kimseyi tezkiye etmege

ces~ret

edemedim.

UC

tmi
et-i
ad1,
salmesbir
iva'nev
lll-1

tur"
mda

i ile
tmi
inde
izler
usuisinaber
varl ki,
~ktc~e'ye,
lffiU~

crem

IZAHI
RAviLER, RIVAYETLER :

Buhari bu Dmmii Ala' hadisini buradan baka ~ehadat,

Tefsir, Hicret, yine Tefsir, T ahir, yine Cenaiz, bahislerinde tahric
etmitir. Buradaki h adisin 'mensub oldugu bah, cenaze tekfin edildikten sonra yanma girmek caiz olduguna dairdir. N e sa i de Siinen'inde Rii 'ya bahsinde zikretmi~ tir.

...ll
~

')u )
')\.q

294

RESCLlJ EKREM'iN MA-TEKADDEM

EBu SA.iB; Osman ibn-i Maz 'lin radiya'lliihu anh'in kiinyesidir. Kudema-yi Sahabe'dendir. islam olanlann on dordiinciisiidiir~
ibtida Habee'ye, sonra Medine'ye hicret etmitir. Bedir gazasmda
yararhklar gostermi ve Hicret'in ikinci y1hnda vefat etmitir. ibn- i
Maz'un'un vefat1 Resul-i Ekrem'in pek ziyade badi-i teessiirii
olmutur. Medine muhacirlerinden ilk vefat eden Sahabi i bn-i
Maz 'un radiya'lliihu anh'tir. ( A_yn).
Metn-i hadiste harf-i nida mahzllftur, ( .,.JL... L~l 4 ) takdirindedir.
"~ J..~ L. .S_;.)I LA.= Bilmiyorum ki, kryamet giinii bana ne muamele olunacaktzr" kavl-i erifi Ahkaf suresindeki: "~' 'J J ~ J..l L. -s_;.)I LA" nazm-1
kerimine muvaftkt1r. Bunun i~in tercememizde buna iaret ettik.
Bu hadise-i vefat ve tezkiye Hicret'in ikinci senesi vuku' buldugu
i~in heniiz sure-i Fetih nazil olup Resul-i Ekrem'in ma-tekaddem
ve ma-teahhar ziinubunuri magfiret olundugu va 'd ii tebir buyurulmam1ti. Bu tebir, Hicret'in altmc1 yrlmda Hudeybiyye miisalahanamesinin imzalanmasmdan sonra Medine'ye gelirken yolda vak1'
olmutu.

Res u I- i E k r c m'iri ge~mi ve gelecek, ilenmi ve ilenecegi

farzolunan giinahlarm afv-i tebirini nat1k olan sure-i Feth'in U ilk
ayetleridir: (l~t; LAJ ~; ~ _:,.. i..lA.j LA .ill .!.lJ .ra=::! l:.~A k; ..;.lll:....:; L;l II Meal-i erifi
byledir : Habibim! Vazife-i niibiivvet ve risaletini hakkiyle ifa
edebilmen i~in ve ma-tekaddem ve ma-teahhar kusurunu magfiret
etmek i~in Mekke'nin fethine hiikmettik. 0, bir fetihtir ki, onun fikri,
ictimai, siyasi ve ahlaki haiz oldugu satvet ve ehemmiyyeti, pek yakmda y1ldmm siir'atiylc tevali edecek vakayi' ve hadisat 'ile herkes
tarafmdan goriiliip bilinecek derecede a<;1k ve aikard1r.
Bu sebeble baz1 iilema: yukandaki Sure-i Ahkaf ayetinin Fetih
suresinin bu ayeti ile mensuh oldugunu bildirmiler ise de dogru
degildir. Qiinkii bu bir haberdir, hiikiim degildir. Nesih ise hiikme
tealluk cder, habere degil.
BiR suA.L : Bedir harbinde haz1r bulunan bahtiyaran-1 Ashab'm
nail-i gufran olduklan Resul-i Ekrem Efendimiz tarafmdan
ihbar ve tebir buyurduklan sahihan sabit bir hakikat iken 0 s man
ibn-i Maz'un hakkmda tereddiidii ifadc eden bir i.islub ile Ummii
Ala'ya cevab vermeleri kabil-i te'lif midir?
CEVAB : Osman ibn-i Maz 'un'un, vefat1, Bedir harbinde
bulunanlarm ehl-i Cennet olduklan haber verilmezden evvel idi.

M1

mans us
kmda
kalbi ~

edilme

3J

P.
Mevz\

,biivve
lar. B

bilere
de'n-1
hilaf-

mez
den 1
kizbi
mefl
beri1
de ~
kula
Ve
kao
yok
nid
Ma

ya1

VE MA-TEAHHAR KUSURUNUN AFV1

295
307

MusTEFAD aLAN HUKUMLER :

Bu hadis-i eriften bervech-i ati hiikiimler istifade edilmitir :

I) Aete-i Miibqere ve Ashab-1 Bedir gibi Cennetlik olduklan
mansus ve miibqer olan zevat-1 aliyeden baka hi<; bir kimse _h akkmda Cennetliktir, diye hi.ikmedilmemesi, hususiyle ihlas, bir emr-i
kalbi oldugundan kimsenin vicdamna niifUz etmenin yolu bulunmad1g1,
2) Mal-i mcnzili olm1yan fukaraya miivasat vc rriuavenet
edilmesi,
3) Olii cvinc techiz vc tekfin cdildikten sonra girilmesi.
PEYGAMBERLER BUYUK, KU y UK GUNAHLARDAN MA '_S l]M MUDURLAR?

Mevzuumuz bizi bu mes 'eleyi de tedkike davet etmitir, byle ki :

I ) Enbiya-yi kiram gerek kable'n-niibiivve, gerek ba 'de'n-nii,biivve, gcrek celi ve gcrek hafi kiifiirden miinezzch ve mutahhard1rlar. Bu babda icma' vard1r.
2) Yine Enbiya-yi Kiram gerek. amden ve gerek sehven, gerek
bilerek vc gerek bilmiyerek gerek kable'n-niibiivve ve gerek ba 'de'n-niibiivve gerek bir maslahata mebni olsun ve gerek olmasm,
hilaf-1 vakl' ihbar etmekten ibaret olan kizibden de rna 'sumdurlar.
Yalmz bu ikinci hiikiim muhtac-1 tafsildir. ~oyle ki: Enbiyanm amden, bilerek ihtiyar-1 kizb etmiyecekleri hakkmda icma' vard1r. Fakat
sehven ihtiyar-1 kizb etmekten masuniyyetleri Ciimhur-i iilemamr
mezhebidir. Bu babda icma' yoktur. Sonra, ba 'de'n-niibiivve kizioden masuniyyetleri hakkmda da icma' vard1r. Qiinkii bir peygamberin
kizbine ihtimal vermek, pcygamberin istinadgahl olan mu 'cize
mefhumunun muktezasma miinafidir. Bir klSlm alimler, bir peygamberin kable'n-niibiivve hayatmda ne peygamberlik vasf1 vard1r, ne
de ortada mu 'cize mefhumunun heniiz miiteallakl olabilecek harikulade bir emir vardrr ki, aralarmda miinafat aramlsm, demiler.
Ve bu nokta-i nazan mebde-i hareket ittihaz ederek peygamberlerin
kabJ.e' n-niibiivve bila-ihtiyar sehven kizbetmesinde akli bir imtiml'
yoktur, demilerdir. U<;iincii bir kayd1m1z ki, bir maslahata miistenid olan ve olm1yan kizibden de peygamberlerin masuniyyeti idi.
Ma'lumdur ki, Sa'di:
~~ .:.::.; ..:....- 1,; j l ~

~~.T .::..,..1.....,. t_., J ~

Beytinde : fitne ve fesada badi olan dogrudan, calib-i maslahat

yalanm <;ok daha iyi oldugunu haber veriyor. Bu calib-i maslahat

er de

AiC
etmi
ret-i
>lad1,
~ sal-

mesn bir
rival 'nev
bn-i
~tur"

unda
;i ile
~tmi

1inde
ozler
msulisin1aber
var.z ki,
ekte:~e'ye,
nmu~

krem

...liJ
;; )I,; )

; ')\,;

296

PEYGAMBERLERiN GUNAHLARDAN MASUNiYYETLERt

yalan, iimmet hakkmda miicazd1r. Fakat Cenab-1 Hak, peygamberlerini bundan da s1yanet buyurmutur.
~imdi Enbiyanm kebair ve sagairden masun olup olmad1klanna
gelmi bulunuyoruz. Enbiya-yi kiram, giinah-1 kebairin biitiin
enva' ve efradmdan tamamen ve bi'l-icma' masundurlar. Bu babda
ittifak eden alimler bu masuniyyetin sehven suduru mefruz olan kebaire de iimulii var m1d1r? Yoksa amden irtikab-1 kebaire mi has?
Seyyid-i ~erif gibi bir klSlm iilema peygamberleri Cenab-1 Hak
gerek amden ve gerek sehven giinah-1 kebair ilemekten muhafaza
buyurmutur, ictihadmda bulunmulard1r. Fakat sahib-i . Mevakif
gibi bir k1Sffi1 sehven sudurunu caiz gormiilerdir.
Kii<;:iiK GUNAHLARA GELiNCE : Sagair iki k1S1md1r :
I.) Sagair-i miiteneffiredir ki, onu irtikab edenlere kaq1 her gorenin tab 'mda nefret ve istikrah uyand1ran sagirelerdir. Gizlice . bir
lokma ekmek aIrrrtak. Sat1lan bir ey 'i tartar ken mesela, bir iki kiraz
danesi eksik tartmak gibi rna 's1yetler.ki, bunlar ne kadar kii<;iik olsalar
da yine bir kasa h1rs1zhgmdan daha ziyade miirtekibinin hissetine ve
denaet-i tab'ma delalet ettiklerinden, peygamberler gerek amden ve
gerek sehven boyle igren<; sagairden de muhafaza buyurulmulard1r.

2) Miineffir olmqan sagaire gelince, Enbiya-yi Kiram ba 'de'lbi'se bunlardan mahfllzdurlar. Teftazani .)erh-i Makiiszd'da bu ictihadl iltizam etmitir. Fakat ,Serh-i Akiiid'de: Ciimhur'a gore peygamberlerden amden sagairin suduru caiz goriilmiitiir. deniliyor.
Sonra sehven saga~rin sudftrunun cevazmda ittifak bulundugu bildiriliyor.

Celaliiddin-i Devvani, biraz uzam1 olan U izah1m1z1 icmal

ederek diyor ki : Selef-i ,salihine ve ehl-i hadisin muhakk1klerine gore,
Enbiya-yi Kiram ba 's olunduklarmdan soma gi.inah-1 kebairin biitiin
enva' ve efradmdan gerek amden ve gerek sehven s1yanet-i ilahiyye
ile mahfllzdurlar. Yine boyle amden sagairden de mahfllzdurlar. Binaenaleyh Enbiya-yi Kirama kizib, rna 's1yet isnadma clair bir rivayet
naklolunursa, o rivayet tarik-1 ahad ile menkul ise merduddur. Tevatiir tarik1 ile naklolunmu bulunuyorsa mi.ievveldir.
Kelam kitablanndan hulasa ettigimiz bu izahat1 arz ettikten
soma Ka d i I y az'm bu mevzua clair ,Sifa'smdaki <;ok klymetli rna' Iumatl da bervech-i ati hulasa ediyoruz : Enbiyalar I) i'tikadiyyat,

PE

2) akval,
ma'sumd~

1'TiK:

tma, ef'al
ya-yi Kir
him ale.J
emvat mu 1
tatmin iyil
. I
kudretmo
lundugu11
hususunq
ve za 'f1
sinden a1
Yin<

*(. ,_,l:S::ll ~

ilahide J
diin me
soylcmes
ki "~.)'
hakktnda

buyuru~

bu yold!
~u

ya-yi K!
gibi ka~

PE

diniyye
sehv ii
da urn~
den vel
ister ci~
peygan
1

~.J>:,; ~\

.~~~

.Peridun ERTUCRUL
~ l tapltga

PEYGAMBERLERiN SOZLERi HATADAN MASUNDUR

297

Lt

2) akval, 3) a 'mal hususlannda bir mahzur-i er'ide bulunmaktan

rna 'sumdurlar :
1'TiKADiYYAT: Enbiya-yi Kiramm, Cenab-I Hakk'm zatma, Sifatma, ef'aline vukiifu, yakin derecesinde bir ilimdir. Bu babda. Enbiya-yi Kiramda ek, cehil bulunmasi bil'icma ( miimteni 'dir. 1 brahim aleyhi's-seltim'm : "~ J.L.J .;::1.J = Ya Rabbi! Sen'den ihya-i
emvat mu'ci;:.esini isteyi)im, kemal-i kudretin hakkmda kalbimi son der~ce
tatmin iindir " demesi Cenab-I Hakk'm ihya-i emvat hususundaki
kudretinden gop.liinde bir ukde-i istifham bir iibhe ve tereddiid bulundugundan dolay1 degildir, belki Cenab-1 Hakk'm duasma icabet
hususunda nezd-i Bari'deki derecesini anlamak i<sindir. Yakin kuvvet
ve za 'f1 !<abil bir halet-i rub.iyye oldugundan ilmii'l-yakin derecesinden aynii'l-yakin derecesine yiikselmek i<sindir.
Yine boyle Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'e: J .Jl; )
* (y~JI .J j_,.A. j_ .UI j.:...L~ .!.~JI L:J j I lJ d..:. j ayet-i kerimesi ile vaki' olan hitab-1
ilahide R ,esul-i Ekrem'in gonliinde ha.k ikateri bir ek ve tereddiidiin mevcud oldugundan dolayi degildir. Belki bu ehl-i ekke boyle
soylcmesini ta 'lim i<sindir : ( .. J .J I -1~ l J> ) takdirindedir. Nas1l
ki ".;:_~ .:r- d..:. c.i (S .J ! u.UI L-t: l L: j = Ey nas! Teblig ettigim din-i islam
hakkmda Jek ve tereddiidiinii;:. varsa, de .. " ayet-i kerimesinde boyle ta 'lim
buyurulmutU. Hulasa : bu yolda varid olan hitabat-i ilahiyye 1 hep
bu yolda miievveldir.
;;u da ehl-i ilmin icma1 ile sabit bir hakikattir ki : ;;eytan, Enbiya-yi Kiramm cisimleri ;;eytamn zarar vermesinden masun oldugu
gibi kalbleri de vesvese ilka etmesinden mahflizdur.
PEYGAMBERLERiN sozLERiNiN HATADAN MASUNiYYETi: Ya ahkam-1
diniyyenin tebligine aid olur ki, zev<lt-1 Enbiya bu babda amden ve
sehv ii nisyan suveriyle hata etmekten bi'l-icma' masundur. Yahut
da Uillllf-1 diinyaya aid oJur ki, bu babda da yine peygamberler amden veya nisyanen VC hataen, ister haJ-i nzada, ister hal-i gadabda,
ister ciddi, ister tnizahi, ister hal-i s1hhatte, ister hal-i marazda olsun
peygamberler yine masundurlar. Bu babda da selefin icma1 vard1r.
1 ..s-4JI j~> 1'.., .... ~ .,:UI,L,;. _,J .J ) r-1--'.J ":~ .:il l j ... .1J4 Lb. Ji..u .U.J; v.J
.J .JS::j .J I .!..lJ.i., I J I ~ ~ ..!..ll ~J t,. ~.l!_j )\.j ) i )I...JI 4:1., [. _,:.) .J ( .:r.Lo ~I .;, ~ .J>:; )\;
.~~I..:;.,H .Jy'il j ~I i..v.! .J.i.,.JJI_,.,. ~I)IJ! ~tl Ji~l..:;.,l:~'i ~ ( ~l~l.:r-

Szlre:

IO

(Yunus}, ayet: 91

307

.ber de
e .Aie
Iretmi
zret-i
1pladi,
iih salu mes~m

bir
t riva~a'nev t
1bn-i
oktur"

sunda
isi ile
etmi
hinde
sozler
husudisinhaber
1 varJZ ki,
tektec~e'ye,
tnmu~

krem

--ll.j
.! )\j)
~ )\;)

298

i~LEDiKLER1 t~LERDE MA'SUMDUR- RESUL-i EKREM'iN

Halef, felsefi yollarda dola1rken ihtilaf etmilerdir. Bu babda en ziyade meglil eden ey de yukanda mukerreren izah edilen Z.ii I yedeyn klssas1d1r. Bu hadisede Zulyedeyn Hazretlerinin "Nama:::;
kzsaldz mz, yoksa nisyan m: buyurdunu:::; ?" sualine kaq1 : "~~ ( ~~ JS"' =
Bunlarzn ikisi de vdkz' degildir" diye cevab vermilerdi ki, nisyanm vukiiu muhakkak idi. Hatta bu hadisin baz1 rivayet tariklerinde Zulyedeyn'nin: ".ill J_,...J \~ ~~._,.;...~,:,(f.~;= Bunun ikisinden birisi vdkz'
olmu~tur yd R estJl a' ll ii h" soziyle nisyanm vukii unu tevsik etmitir.
Bu hadise de gunagun tevcih ve te 'vil edilmitir. Fakat en basiti bunun bir nisyan degil, sehiv olmas1d1r. B u h ar i hile bu mevzua dair olan
hadislcri ( Bdbii' s-sehiv) diye bir unvan-1 umumi altmda toplamam1
m1 idi? ( Bdbii'n-nisydn) dememiti. Qunku sehiv ile nisyan arasmda
liigavi fark vard1r. Nisyan; bir gaflet, bir ruhi afettir. Sehiv ise, bir
ugl-i kalbidir. Bunun i<;in Resul-i Ekrem namazda sehveder de
namazda nisyan etmez.
PEYGAMBERLERiN ILEDiKLERi iLERiN HAT ADAN MAS(JNiYYETi: Bu
da ya peygamberlerden teblig muktezas1 olm1yarak varid olan akval-i
enbiyaya amil olur ki, bi'l-icma' peygamberlerin fevahi ve kebairden
masun bulunduklanm mukerreren bildirmitik. Yalmz ihtilaf, peygamberlerden ihtiyarlariyle veyahut muktedir olam1yarak measidcn
masuniyyetlerindedir. Bu da izah edilmi idi.
Sagaire gelince, selef fukaha ve muhaddislerinden bir klsm1
bunda bir masuniyyet aramam1lar, belki tecviz etmilerdir. Baz1lan
tevakkuf etmilerdir. Ne lehte, ne de aleyhte beyan-1 re'y etmemilerdir. Selefin muhakkikleri ise peygamberlerin kebairden masun olduklan gibi sagairden de masCm olduklan ictihadmda bulunmulard1r.
Bunlar, peygamberlere rrtutlak ve bila-kayd u art ittiba' bu suretle
tahakkuk eder, demilerdir ki, bu mevzuun aheser bir fikir ve ictihad1d1r. imam Ebu Hanife'nin imam Malik'in, imam ~a
fi i'nin "rahimehiimu' lliih" mczhebi budur. Bu mevzu' hakkmdaki
meslek-i muhaddisin uzerine izah1m1za da burada nihayet veriyoruz.
CENAZENiN YANINA GiRiLMENiN CEVAZI HAK.KINDA
TARiKr iLE RiVAYET EDiLEN HAzRET-i AiE HADisi 1 :

Mcvzuu bahsimiz olan D m mu

VEF)

"meyyitin .
bir babm
disi ile b1
HazretAie' nin
E b
lem'in ze
(irti
mahalles
inip Me~
kimseye
girdi. H
Resul'i.i
ortiiyli
kapand1
Bunu n
ndb-z }{,.
kadder o
matcm

EBU SELEME

A 1a' hadisini B u h ari'nin:

1 Ebu Seleme ; Abdurrahman ibn-i Avf radiya'lltihu anh'in ogludur.

Medine'nin en namdar fukaha ve muhaddislerindendir. 1smi Abdullah'd1r
[ Hulasa].

ismidir.
var idi
~efat e

bu J:llU
hatta g

ridun

UL

VEFATii\"D:\ EBC BEKR'iX ZiYARETi VE TAR IHI H UTBESi

299

"mey)litin )lanma kifenine sanld1ktan sonra girilmesinin cevrh.z'' hakkmdaki

b ir babmda zikrettigini bildirmitik . B u h a ri, bu D m m u A I a' had isi ile b u uman arasmda da irtihal-i Ncb i aleyhi' s-selam'r muteakrb
H azret-i Ebu Bekr'in c;ok firakh olan ziyaretine clair H azret - i
A i e'nin de bir hadisini rivayet ediyor ki, meal en byledir :
E b u S e I em e Hazretlcri, Res i:d u I Ui h sal!a' !Lahu aleyh ve _jeltem'in zevcesi AiC rad~ya'llahu anlzd bana bylc haber verdi, diyor :
(irtihal-i NebeYi uzerine ) E bu Bekr radiya'llahu anh "Silniih"
mahallesindeki 1 meskeninden atma binip (Mescid'e) ge ldi. Atmda n
inip Mescid'e girdiginde (Mcscid'dcki cemaatin kalabahgma ragmen )
kimseye bir ey soylemcyip dogru A i ~ e radi;a' llahu anha'nm od asma
girdi. H emen Nebi salla'llahu ale;hi ve sellem'e yaklati. H azre t- i
R esul'un mubarek yuzu bir .bi.irde-i yemani ile orti.ilU idi. Yi.izu nden
ortliyu kaldrrdr. Sonra, bu (Bedr-i Mi.inir-i Ni.ibuvvet) in Qzerine
kapand1. Vc (iki gozi.i arasmt hi.irmetlc) opti.i . Ve aglamaga bala dr 2
Bunu mi.iteakrb : ( Ya .Nebzy)la' llah! Babam, anam sana jeda olsun, Cenab-z H ak sana bu oliim ~iddetinden ba1ka ikinci bir keder vermiyecektir. M ukadder alan bu Oliim geyidirzi ise Jimdi atlatmzJ bulunuyorsunuz) diye izhar-r
matcm eyledi .
'
R avi Ebu Sclcmc Hazretlcri diyor ki: ibn - i Abbas radi)'a'llahu anhuma da bana Unu haber ,erdi : Ebu Bekr radiya'llahu
anh Hazret-i . Aie'nin odasmdan c;rkt1. (0 srrad a) O rner radiya'llahu anh: (H er kim M uhammcd'i oldi.i dcrse ikiye bic;erim, diye) soyleniyordu. Ebu Bekr ona:
- Otur! dedi. Fakat Orner (dehetindcn ) oturmad1. Ebft Bekr
bir kerre daha :
- Otur, dedi. Orner, yinc oturmad1. Bunun i.izerine E bi:t Be k r
(yuksek seslc ) ehadet getirdi. Bunun i.izerinc halk, Hazret - i Omer' i
brrakrp Ebft Bekr radiya'lliihu anh'in yanma gcldi. Ebi:t Bekr (byle)
bir hutbc irad ctti . Vc hutbcsindc :

307
~r

de

Ai e
~tmi

ret-i
1ladr,

7 salmesn bir

riva r'nev
bn-i
ctur"
unda
;i ile
~ tmi

tinde
ozler
msulisinaber
varz ki,
ekte:~e'ye ,
.1mu~

krem

1
SUnUh; Haris ibn-i Hazrac ogullanna aid evlerin bulundugu mahallenin
ismidir. Bu mahallc ilc mcnzil-i ="1 c b i alli)'hi's-sel(un arasmda bir mil mesafe uzakhk
var idi [A)'Ill] .
2

Neb i salla' llahu alqhi l'e sP!lem de 0 s man ibn- i 1\1 a z 'u n radiya' llahu anh
;efat ettiginde boyle yapm1~t1. Resul-i Ekrem Efendimiz kadimU'l-islam alan
bu :rnUcahidin cenazesinin Uzerine kapanm1~ t1. Onu opiiyordu, son.ra agh yordu,
hatta goz ya5lan mUbarek yanaklan Uzcrine aklyordu [Ayn i naklen ani't Tirmiz i].

_!.I

.j

')\,;

: ')\j )

HAZRET-i EBU BEKR'iN TARIHI NUTKU

300

- AlHih'a hamd u sena ettikten sonra dedi ki: "Sizden her kim ki
Muhammed'e tapryorsa bilsin ki; Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem
Olmii,Jtiir. Kim ki Allah' a ibadet ediyorsa bilsin ki, Allah haydzr. La-yemuttur.
Alliihu Teala (Kur'an-1 Kerim'inde :) Muhakkak ki, Muhammed birpeygamberdir. Ondan evvel ge;en prygamberler gibi o da ge;ecektir. Muhammed
ya iiliir ve yahut katlolunursa ok;eni:::.e baszp (arkamza) mz doneceksini:::.. Kim
ki biiyle geriye doniip htil-i ,Jirke avdet ederse, bundan Allah' a bir :::.arar eri.Jme:::..
Ni'met-i istam' a .Jilkredip sabit kalan mil 'minlerin ise Cenab-z H ak yakznda
miikOjatznz verir".
(ibn-i Abbas, rivayetine devam ederek: ) Allah'a, yemin ederim ki; Ebu Bekr radiya'lliihu anh bu ayet-i kerimeyi okuyana kadar
Ashab-1 Kiram (hazretlerinden) bu ayet-i kerimeyi hit; bilmiyorlar
gibi idiler. Guya Cenab-1 Hak bu ayeti yeni inzal etmiti. Onlar
Hazret-i S1ddik'ten yeni duyup ogreniyorlard1. Her iiten Sahabi
muhakkak ayet-i kerimeyi (hayret it;inde) lisam ile okuyordu 1

~ZRET-i

AiE HADISiNDEN MUSTEFAD OLA!\ HUKUMLER :

rivayeti
lbn-i
dimu'lsul-i .
yordu,
yanakh
<;ok fir
Maz'u
4-~ ~

iyindir.
buyurn

Bu
hadisin
smdan
kefenle
riyle o

1) Meyyitin yuztinii ortmek miistehab oldugu;

2) Meyyi:tin yiizunii takbil etmenin cevaz1. E b u Be k r radiya' lliihu anh'in Vech-i Saadet'i takbili bir delil olmakla beraber E b u
Bekr-i S1ddik bu hareketi ile Resul-i Ekrem salla'lliihu alryhi
ve sellem'in bir fi 'line iktida etmi bulunuyordu. T i r m iz i'nin sahihan
1

:.:..Jl; 4;~1

rL J

"::1" -Uil

J ..... ._r.JI

[..J.i ~ -Uil ..s"'.J ;.:.;t., 01 4L ~I ,y

..,..u1 ~ tt ~-11 J>-.~; J.; .;,... c=-.-J4 .s._~ .:r 4..- _,.; J.. .wo -Uil ..s"'.J .)~ _,,1 J~'
._:..!5:; o~.)~ ..r.~ _,~> .J tl....J ~ .:ill J..... ._r.JI r-:':; l~ -Ui\ ..s"'.J ;..:.;t" J<- "j.:..) .;...
l.l ~;y 41., .:ill t~ ~ ! -Uil ~ 4 .:....i.l ~4 JLAj j:,
01 :
-Uil ..s,;.J ...,..~ .::.1 J.J;,;.L; 4L _,,1 Jl; . L;...1.A;

w
*

. t.._,~ ~ ~

.r:

~-~

u . ..,..u1

Sure-i Al-i lmrfm ayetleri ciimlesinden alan bu a yet-i kerimenin tamamt

~LA... I ~

(}.Ail j:i .JI .::; l~ 0l;i

J..- ) I ~

~oyledir:

.:r .J

4)
dugu
ak1b c
zann1,
S1ddi
rulemi
hab-1

( 41;..4; ~~I ( "f~.J ,y

4k .:il l ....,.:.S J l J.J~I ;;_,11

! _,..1~1 J\.4; . ~l.i ! u-1~ I JW . ..,..UI t.lS:; .wo -Ui I ~.J _;? .J [_.;>- .wo .:il l ..s..; .J .;~ t,l
~ 0\.f ..;.; ..l..! L.l JW . .;? l_,)j .J u.UI -,!1 J lj .wo -Ui l ..s"'.J .;S::u,l ..l.r:.A; ~t;
-Ui10Li -Uil..l~~ 0\.f ..i'.J . .::;l...; r-L.J 4:1.<- -Uil J..... l.l..s! 0l.i ~ ... J ~ .:ill J..... l.l..s! ~..~
-Uil_,;
J,..;f"L!JI Jl . . J..-)1 J~; ..;~ .:..1.:...; Jy.J ~I ..l4s! L.. J: Jl...; -Uil Jt.;. 0y(_ ~ c.r
..:... t..L.Ab .wo -Uil ..s,;.J .Js::, _,, 1 t..;\j .;... ~~'.'I J~: 1 .:ill .)\ 0_,...1..~ 1_,;_,~ ..,..u1 0\s::J

3)

..;~ .:,.1,:...; J_,.....J ~I ..l...s! l. .J )

(. J...;f" l.!JI -Uil <.>..i':':'"' .J ~ .:il l _,.~ ..;t "-:~" '-'l.. ..,J~

~ ji

FIKHt HiJKDMLER

301

307

rivayetine gore, vaktiyle Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem de 0 s man

er de

1b n- i M a z 'u n radiya' lliihu anh vefat ettiginde boyle yapmiti. Kadimi.i'l-islam bir mi.icahid olan ihn-i Maz 'un'un vefatmda Resul-i . Ekrem Osman'm cenazesi i.izerine kapanmiti, onu opi.iyordu, sonra mi.itemadiyen aghyordu. Hatta goz yalan mi.ibarek
yanaklan i.izerine ak1yordu. ibn-i Abdi'l-Ber de Temhtd'inde bu
<;ok firakh vak1ay1 oyle rivayet ediyor: Resul-i Ekrem, ibn-i
Maz 'un'un cenazesi tabuta konuldugu Sirada da: t .)~ 4 .!.IJ ~). ,,,

<c ~ t J l:,;..U\.!1-~; = Ey Osman, ne mutlu sana! $imdi devlet, saadet senin

ipndir. Ne diinya sana bir hulle giydirdi. Ne de sen diinyaya bir kzymet verdin"

buyurmutur.
Bundan evvel (620) numara ile terc.emesi ge<;en Dmmi.i Ala'
hadisinde izah olundugu i.izere ibn-i Maz 'un, muhacir fukarasmdan idi. Hal-i fakrmdan dolay1 kefen bulunamay1p eski ehram1 ile
kefenlenmi idi. Resul-i Ekrem Efendimiz bu matemli sozleriyle o aCikh vak'aya iaret buyurmulardi.
3) NevhaSIZ ve ref'-i avaz etmiyerek aglamanm cevazl;
I

4) Hazret-i S1ddik'm, Hazret-i Faruk'tan daha alim oldugu da sarahaten bu hadiseden anlaIhr. irtihal-i Nebevi'yi mi.iteakih cereyan eden bu mes 'ele, E b u Be k r Hazretlerinin ni.ifuzu nazanm, ilm i.i irfamnm kemalini, en mi.ikil zamanlarda Ebu Bekr-i
S1ddik'te gori.ilen mekanet ve metanet Ashab'dan hi<; birisinde gori.ilemiyordu. Bunun i<;in E b u Be k r soz soylemege balaymca, Ash a h-I Kiram derhal hama toplamvermiti.

Aie
etmi
ret-i
Jlad1,
h salmes-

n bir
riva'l 'nev
bn-i
ktur"

unda
si ile
etmi
1inde
:ozler
:msulisintaber
vartz ki,
ektee~e'ye,
nmu~

krem

......LIJ
.J.

.J.

-'"'>

OJ~~j)

,; )\j)

~ )\i )

.102

Cl

MEYYiTE QIGLIKSIZ AGLAMANIN CEV AZI

TERCEMESi

Cab i r 1b n- i A b dill a h radiya' lliihu anhiima' dan ~oyle

rivayet edilmi~tir : H a z ret- i Cab i r demi~tir ki :
Baham (Uhud ga,zasmda) ~ehid edildiginde aglayarak
iizerinden elbisesini <_;1kanyordum da beni aglamaktan men'
ediyorlard1. Halbuki Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem nehyetmiyordu. Hal am Fat 1m a da aglamaga ba~lad1. Neb i sal!a' lliihu aleyhi ve sellem (halam1 ta 'ziye ve ~ehidin yiice mertebesini
bildirerek) buyurdu ki:
Ey Fat 1m e, siz on a aglasamz da aglamasamz da siz ~e
hidi (magselinden) kald1rana kadar melekler (onun iizerine
topland1lar), kanadlariyle onu golgelendirdiler.

bir kims
iibhesiz
ffiltlf.
_, I .-

fll _,.

.&IJ..~

Jld
E
mi~tir

R
IZAHI
RA. VILER,

RiV AYETLER :

Buradan baka bu hadisi Buhari Megazi bahsinde, Muslim

Fezail, N es a i Cenaiz ve Menakib bahislerinde. tahric eylemilerdir.
Hazret-i Cabir'in pederi Abdullah ibn-i Amr Selemi
radiya'lliihu anhuma Uhud harbinde diimanm pek zalimane ikencesine ugrayarak Chid olmutu. Gaddar diiman bu miibarek ehidin
burnunu, iki kulagm1 kesmek gibi enaat irtikab etmiti. Res u 1- i
Ekrem ehidin hemiresi Fat1me'yi ta'ziye etmi ve Abdullah'm,
meleklerin kanadlariyle golgelendigini, Allah yanmda miikerrem bir
ehid oldugunu bildirmi idi.
Davudi diyor ki : Meleklerin kanadlariyle golge yapmas1, Chidin ruhunun suudu hengammda meleklerin, Chid iizerine toplanarak onun ruhunun bir ihtifiH ile suuduna miibaderet eylemelerini
ve nezd-i Bari'de kendisi i<;in haz1rlanan kerametleri, ni 'metleri miijdelediklerini i'ar eder. Giinein hararetinden korumak gayesine de
rna 'tUf olabilir.
Baby ibn-i Mahled'in Cabir ibn-i Abdillah radiva'lliihu
anhuma'dan rivayetine gore, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem,
Hazret-i Cabir'e: "Sana bir miiJde vereyim mi? Allah, babam diriltti.
Ve kendisine perdesiz dogrudan dogruya siiyledi. Halbuki ~imdiye kadar hif

tim, l
(Sonr:
dart 1
R

B
daha
Cenaz
(r
(l
Sfre'si1
diyor.
E bi ~
ise H;
bildiri
olmas

CENAZE iLANININ CEV AZINI BiLDiREN CABiR HADISi

hir kimseye hi!Jle bilii-hiciib sayledigi viikt' degildi" buyurmutur 1 Hi<;

ilbhesiz ki, bu taltif-i iL1hi dilnyada hi<; bir Chide milyesser olmamitlr.

-a
.,
\..S;.l~:J I
"'
~

"''Of, ,-:;; ....

,-

. l~ J I .r:)" J

o;;i

/.,.

'Gi,.

r-.,+j ~; J~:J I

Ebu Hureyrc radiya' llahu anh'ten ~oyle rivayet edilmi~tir :

Res u1u 11 ah salla' litihu aieyhi ve sellem N eca~i'nin vefatlm, Neca~i oldugu gi.ini.i (Mescid'de bizzat) haber verdi.
(Sonra Mescid'den) musalHiya <;1k1p Ashab'1 ile saf baglayarak
dort tekbir ald1.
IZAHI
Riv AYETLER :

B u h a ri'nin bu hadisi yine Cenaze bahsinde ikinci bir rivayeti

daha vard1r. Muslim ile Siinen-i Erbaa sahiblerinin hepsi de boyle
Cenaze bahsinde rivayet etmilerdir.

(NA 'v) sa 'y vezninde bir kimsenin vefat ettigini haber \ermektir.
(NEcA.i) Habe meliklerine verilen unvand1r. ibn-i Ishak
Sire'sinde, bu Necai'nin ismi (Ashame) dir, at1yye rna 'nasmad1r,
diyor. Ebu'l-Ferec de Ashame ibn-i Ebceri'dir, demi. ibn-i
Ebi ~eybe'nin Musannej'inde Sahme, diye zabtedilmitir. Telvfh'te
ise Habee IisanCilanmn ha-i mu 'ceme ile (Ashame) telaffuz ettikleri
bildirilmitir. ibn-i Sa 'd'in Tabakiit'mda bu Necai'nin milslilman
olmas1 Oyle rivayet edilmitir :

rl""

1
.J 4..:~ .:I '-'L..., .: I j_,_....1 ~A.I
: ~ .:I ~ 1 -':l':"" .y u ~- ~ ISJJ
: ~] y~> .IJJ ,jA ':II _k; 1;,>1 tiS" L..J ~ l .$J !l41 crl .:I .JI !l_r.!l )II Jl.O

['I' ...,...

~r

de

AiC
etmi
ret-i
>ladi,
'z salmes-

.J.O

TERCEMESi

RA. viLER,

307

303

(.

n bir

rivaz'nev
bn-i
~tur"

unda
si ile
etmi
1inde
>ozler
.msulisin1aber
varIZ ki,
.ektce~e'ye,
nmu~

krem

I J ;JI

304

NECA$l 'NiN MUSLUMANLIGI

Res u 1u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem Hicret-i seniyyelerinin altmc1

ytlmda Hudeybiyye'den avdet buyurup yedinci Hicret yilmm muharrem'inde "Amr !bn-i Dmeyye Damri" radiya'lliihu anh vedaatiyle birmektub gonderip !slam'a da'vet buyurmutu. Ned.i, Resul-i Ekrem'in mektubunu hiirmetle ahp 6yle karISma gozii oniine koymu ve izhar-1 hiirmet ederek tahtmdan inip yer iizerine oturmu ve sonra miisliiman olmutur. Ve Din-i Miib_in-i !slam't kabul
ettigini bir mektubla Resul-i Ekrem'e arzetmitir. N ecai'ye
Ca'fer !bn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh tarafmdan ta'lim-i din
edildigi de !bn-i Sa 'd'in rivayat1 ciimlesindendir.
Necai'nin vefatt; Tebuk seferinden doniildiigii yedinci ythn
receb ayma tesadiif etmiti. Sahih-i Miislim'de taraf-1 Risalet'ten kendisine mektub gonderilen Ned. i'nin cenazesine namaz ktldtgt
N e c ii i olmadtgt zikrediliyor. Mektubun tarih-i tahrir ve irs ali ile
vefat tarihi arasmda alt1 ay gibi ktsa bir zaman gec;:mi olmas1 da
M ii sl i m'in bu ,rivayetini bir dereceye kadar te 'yid edebilir. Fakat
~arih Ayn i, bu haber, bazt ravilerin vehmidir, denildigini haber
veriyor. Caiz ki, o ravi ikinci derecede baz1 Habqe miilukiyle as!l
melik-i kebirden tabir etmitir.
Bu HADiSTEN vuc{mu MUTEADDiDE iLE AHKAM isTiNBAT EDiLMiTiR:
Birinci, cenaze ilamnm cevaztdtr. Res u I- i E k rem E fend im i z'in Mescid-i Saadet'te evvela N e c :1 i 'nin vefatm1 haber vermesi,
sonra c;:tktp cemaatle namaz ktlmast, cenaze ilamm tahsin eden fukaha ic;:in gayetle vaz1h ve kuvvetli bir delildir. (Na'y), yani "jildn
kimse oldii" diye miinad.i vasltasiyle ilan etmek caiz olup olmadigi
iilema arasmda mucib-i ihtilaf olmutur. Bu ihtilafi izaha girimezden
evvel bu ih tilafm meneini ve ortada izahma c;:ahtigtmiz E b u H iireyre hadisi gibi bir nas ':;'ar iken bu ihtilafa s~bebiyyet veren bir hadiseyi arzetmek isteriz :
N evev i'nin bildirdigine gore, bu "na) = Oliim ildm" cahiliyyet
devrinde de vard1. Fakat bambaka bir ekilde idi. Cahiliyyet zamanm~a eraftan birisi oli.ince kabilelere hirer siivari gonderilir, ve :
"fildn oldii. Amnla birlikte Arab ka vmi .de Oldii" diy,e rek ve miiteveffanm
birtaktm mefahiri say1larak oliim ilan edilir idi. Bu ilam da aglamalar, inlemeler, ve sac;: yolmak, yaka pac;:a y1rtmak gibi tiirlii c;:Ilgmhklar
takib eqerdi. Din-i !slam, aag1da goriilecegi iizere bu yoldaki "nay"i

mer
IJld

mii:
me~

ihti
son
tehr,

alir
Ha1

"CI
han
te'

M
nv
za1

yai

ila
bu
dii

tb

H
El
E.

cd
m

la

dt
m

g;

le
y

CENAZE tLANI HAKKINDA ULEMANIN 1CT1HADLARI

305

men< etmitir. Bu fi <J ii hareket halk1 inzara, 1hafeye badi oldugu it;:in
l)lekruh addedilmitir.
!te oliim ilanmda mahzur gormiyenler ve belki de istihsan edip
miistehabd1r, diyenler boyle miinkerat kantmlm1yan sade bir ilam
merfi< addederek mevzuu bahsimiz olan Ebu Hiireyre hadisi ile
ihticac etmilerdir. Nevevi, bu cahiliyyet adetini hikaye ettikten
sonra : "meyyitin akrabtisz, ahbtiblarz, dostlarz tarajindan ilan edilmesi miistehab" diyor. !brahim-i Nehai'nin de aralannda bulundugu baz1
alimler de, meyyitin ailesi tarafmdan akrabasma, ihvan ve yaranma
ilan edilmesinde beis yoktur, demilerdir. Zeynii'd-Din-i lraki:
"Cenazenin ailesinin, akraba ve taallukiitmzn ilamnz ashdb-z tahkik ve fukahdmn ekserisi istihsan etmi#erdir" diyor. Bazr alimler de fazla cemaat
te>mini i<;:in muhtar olan ilan edilmelidir, demilerdir.
!mam Ebu Hanife, ilanda hi<;: bir mahzur gormemitir. 1m am
Malik~in bir ictihad1 da boyledir. !bn-i Tin'in !mam Malik'ten
rivayetine gore, imam-1 miiariin-ileyh cami< kap1lannda, <;:ar1, pazarda ilam "nay" addetmemitir. Ahmed !bn-i Hanbel bu ilam
yalmz akrabaya tahsis etmitir. Alkame !bn-i Kays da cenaze
ilam, halkt inzard1r, na<ydir, cahiliyyet adetidir, demi. Beyheki
bu nehyin Ashab ve Tabii'den atideki zevattan naklolundugunu bildirmitir: Abdullah !bn-i Orner, Ebu Said-i Hudri, Said
!bn-i Mi.iseyyeb, Alkame, !brahim-i Nehal, Rebi< !bn-i
Haysem. ~arih Ayni bu isimlere Unlan da ilave ediyor: Ebu Vail,
Ebu Meysere, Ali !bn-i Hiiseyn, Siiveyd !bn-i Gafle,
Ebu Cemre.
T i r m i z i, H u z e y.f e Hazretlerinin Oyle bir vasiyyetini rivayet
ediyor. H uzcyfe: "ben oldiigiimdc sakm benim oliimiimi.i ilan etmeyiniz. Bu ilanm "nay" olmasmdan korkanm. Resulullah salfa' lliihu aleyhi ve sellem'in "nay" den Ashab'r men< ettigini iittim"
demitir. Tirmizi, bu hadisin hiisniine ehadet ediyor. Yine Titmizi, Abdullah'tan, Resul-i Ekrem'in: "Nay den ictinab ediniz, fiinkii nay, cahilliyyet adetlerindendir" buyurdugunu rivayet ediyor.
Tirmiz
"
i, bunun bir hadis-i garib oldugunu bildiriyor. Fakat cihet-i
garabetini haber vermiyor.
Bu izalum1zdan iyice anlatlm1t1r ki, ne}liy cihetini iltizam edenlerin korkusu, ilanm cahiJiyyet adeti iizere mekruh bir ekiJ aJmas1d1r.
Yoksa nefs-i ilam onlar da miinker bulmuyorlar.
F.: 20

307

de
Ie
ffi1
: t- i
td1,
salrzes-

bir

vaICV

n-1
lT"

Ida
ile
mi

Ide
:ler
suinber
arki,
:te'ye,
lU~

em

':}I

.iJ
1\> )
,~,;

NECA~l'NtN OLOMONO RESUL-t EKREM'1N 1LANI

306

1lam tecviz edenlerin istinad ettikleri deliller mevzuu bahsimiz

olan hadis-i erif ile Buhari'nin bunu ta<kiben rivayet ettigi Enes
lbn-i Malik hadisidir. Bu hadiste Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
Zeyd lbn-i Sabi t, Ca <fer ibn-i Ebi Talib, Abdullah
t b n- i Revah a Hazeratmm ehadetlerini hizzat ilfm buyurduklarl
bildirilmitir 1 Yine hadis-i sahihte varid oldugu uzere irtihal-i Nebevi iizerine Hazret-i Fattma radiya'lliihu anhd: Ey Tannsmm
emr ii fermam kendisinc erien babaCigtm! Senin haber-i mevtini
Cibril aleyhi's-selam'a duyurahm, diye na<y etmiti.
Yine Hazrct-i Fattmetu'z-Zehra> irtihal-i Nebevi iizerine:

Uzerime i:iyle musibetler di:ikuldu ki, bu mesaib gunduzler iizerine di:ikulseydi bu nurlu giinduzler, simsiyah gece kesilirdi, diye
ilan-1 teessiir eylemiti-r.
Yine Buhari'nin ibn-i Abl?as radiya'lliihu anhuma'dan rivayetine gore, hastahgmda kendisini Resul-i Ekrem'in iyade ettigi
bir zat gece vefat etmiti ve gece defnedilmiti. Sabahleyin Res u 1- i
E k rem salta' lliihu aleyh,i ve sellem' e ha ber vcrilince : "Bana vefatzm ni;in
bildirmediniz" ihtarmda bulundu. Gece karanhgmda sizi rahats1z etmek istemedik, diye cevab vermilerdir. Resul-i Ekrem de kabrini
ziyaret edip namaz ktlmttlr 2
Hadis-i Criften istifade edilen ikinci bir hukiim de cenaze namazmm mescid dahilinde degil, mescidin haricinde musallada ktlmmastdtr: Qunkii Resul-i Ekrcm EJendimiz Necai'nin vefatm1
Mescid'de Wtn etmi, sonra c~maatle musallaya <;tkmtttr. E b u Han ife'nin de mezhebi budur. Ebu Hanife Hazretleri: "Mescidin
aszl cemaatyerinde cena;:,e namazz kzlznamaz" demitir. imam Malik'in,
lbn-i Ebi Zi<b'in mczhebi de budur. imam ~Hii, imam Ahmed ibn-i Hanbel, ishak ibn-i Rahuye, Ebu Sevr, cami<
tel vis edilmemek artiyle _mescid dahilinde cenaze namaz1 ktlmma-

f.

t"'.J

-~~ti y4~ 1..~1

..,..~t.; o~;..J .~1)1 ~I
~ .ill J... ..s~l Jli
[ .;.;~] . .Jt;j;J .I J_,....J .;::" .JI.J . ~t.; ~IJJ .:,:I 1..~1
2 ":>~::! ._,:.;..~; J:JJL~ ..:..t.: .)_,~ .:,LS' .Jwl ..:..L. Jli 1.-.r.. .I .s,;J <)"~ .:;I .:.r
J-.=.; .JI Wl.; .::.JLS'.J l:..aop::; J:lll .JIS" I_,JL; J_,....l..j .JI ~ L. JW .J~,;.Ic::~l ~,l;
[ c.>J~I .IJJ] 4;k J-i ._,..; JL; 4k
.1

CENAZE NAMAZININ MUSALLADA KILINMASININ DEL1Li

307

smda bir mahzur gormemilerdir. Bunlann istinad ettikleri haber de

udur:
Sa <d 1bn-i Ebi Vakkas radiya'llahu anh vefat ettiginde Aie
radiya' llahu anhd cenazenin mescid-i Crife idhal cdilmesini emretmi
ve ezvac-i Neb i aleyhi' s-seldm da namaz k1lm1lard1. Sonra H a z ret- i
Aie, halk, bu hareketimi ay1plad1 m1? diye sormu. Evet ay1plad1,
diye cevab verili.nce, ~ 'Auryib, ne de fabuk unutmu#ar; Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem Sehl lbn-i Beyzd'nm 1 cendze nama;:.zm mescidde kzldzlar" demitir 2
Hanefi imamlarmm ve onlann ictihadma tarafdar olanlann bir
delili de Ebu Davud'un Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayet cttigi : "Kim ki cena;:.e namazzm mescidde k1larsa, o namazda.n ma<nev
bir jdide me'mul deg,ildir" mealindeki hadis-i Criftir 3 Hatta tbn-i
Ebi $eybe Musannif'inde: "J :;)1...')'-.i = 0 kimse i{in nama;:.yoktur"
sCtretinde rivayet ctmitir ki, cami<dc namazm k1hnmamas1 hususunda
bu rivayet daha sarihtir.
$imdi iki tarafm istinad cttikleri H a z r c t- i A i e hadisi ile
Ebu Hiireyre radiya'llahu anhumd hadisi biribiriyle tearuz etmi
bulunuyorlar. Her iki rivayetin esas itibariyle lehinde ve aleyhinde
$arih Ayni'nin Umdetii'l-Kiiri'de naklettigi vechile pek <_;ok sozler
soylenmi ise de bunlardan sarfl nazar cderek bu tearuzun halli hususunda en ziyade isabeti goriilen, fukahadan ve niikkad-i muhaddisindcn Ebu Ca <fer-i Tahavi 'nin fikridir. Tahavi diyor ki: iki haber
tearuz edincc, bunun hangisi muahhar oldugunu bilmege liizum vardlr. Ta ki, o miiteahhir rivayete nasihtir, diycbilelim. Goriiyoruz ki,
Hazret-i Aie hadisi ibaha halinde fi<J-i Nebevi'yi ihbar etmekte1 Sehl i bn-i Bcyza. KureHi'dir. Kudcma-i Sahabcdendir. ibtida Habe~e'ye,
sonra Medine'yc hicret etmi~tir. Bedir gazasmda ve sair gazalarda haz1r bulunmu~
tur. Hicret'in dokuzuncu y1lmda irtihal etmi~ ve cenazesini bizzat Resul-i Ekrem
klldlrml~tlr. [ Hiilasa ].

!)

.l...a=~

:..t.

Ji

:;jl~ J~ ,.l~" ~ .ill

J...

.il l J~.J <->L... L. IJ_il.. t r l L.

~ ~ I..>L... .:,-) : .ill JJ--.J Jt; Jt; ~;I ~J

J;~.!I J '-:-::la;JI J l;

'.s! J

[ (-" .IJ.J] ~I ,j ':/I

..;1 ,y. .:>JI.:. J~ l t$J.J .J.A!

~) : 4la.AJ _, ~L. .:t.l .l ..u _, . J '_; ')\; .L:---ll

C:........JI_, .;,...t; tla~ .J _r:-1 ')\; '-!,I_,.J ~I~ .;:1 Jt;_, ( .J r.l
( l ;)\..I

)I;)

)I;)

<.SJ.J

J '.s;. ')\;)

~ ...0.:........ ,j ~~ ~I .:t. I .IJ.JJ ( l '.s! ')~ )

3()8

CENAZE NAMAZINDA SAF BAGLAMAK StlNNETTiR - SALAT-1

dir. Kendisine nehiy tekaddiim etmemitir. E bU. H iireyre hadisi

ise kendisine tekaddiim eden ibaha hukmii vaz'iyyetini nehyetmektedir. Binaenaleyh Ha~rct-i ' Aie hadisinin Ebu Hiireyre hadisi
ile mensuh oldugunu kabul etmek icab eder. Bununla beraber Hazret-i Aie'nin yagmur gibi bir oziir ile mescidde k1lmmasm1 iltizam
etmi olmas1 da ihtimal dahilindedir.
Mevzuu bahsimiz olan E bU. H iireyre hadisindep. istifade: edilen iic;iincii hir hukiim de sair namazlarda oldugu gibi cenaze namazmda da saf haglanmanm siinnet olmasidir. Tirmizi'nin Malik
ibn-i Hiibeyre'den rivayet ettigi iizere .Resul-i Ekrem Efendimiz: "Hangi bir cenfi:::;e ki, onun ii:::;erine iif saf cemfiat nama:::; kzlar, Cennet
vrya magfiret ona vficib olur" buyurmulardir 1
Nesai'nin, Hakein ibn-i Fiiruh'dan rivayctinc gore, Hakem
demitir ki : bize E b ii '1-M iiI e yh 2 bir kerre cenaze namaz1 ktldumiti. Biz onu tekbir ald1 zannettik. Halbuki o bize yiiziinii c;evirdi
ve : "Soflanm:::;z ikiime edini:::;, mryyit hakkznda dufinz:::;, ~ifiiatini:::; hiisn-i
kabule ma:::;har olsun" dedi 3
Yinc E h ii' 1-M ii 1e y h demitir ki: bana Abdullah, ezvac-1
Nebevi'den Mcymune radiya'lliihu anhfi'dan Resul-i Ekrcm'in:
"Bir mryyit ki, onun ii:::;erine nfistan bir iimmet nama:::; kzlar, muhakkak onlar
o mryyit hakkznda ~efiiat ederler" buyurdugunu rivayet etmitir. Ebii'lM i.i 1 y h' e, i.immet nedir? diye sorulmu. 0 da k1rk kiidir, ccvabm1
vermi.
Hadisten dordi.inci.i dercce istifadc edilen cihct, bu hadisin gaib
i.izerine cenazc namaz1 k1lmmastm tecviz eden i.ilemaya hi.iccet ol~astdir. imam ~afii ve ~hmed ibn"i Hanbel tecviz eden eimmedendir. Neve vi diyor ki : .meyyit o heldc ic;in~e ise ~afii mezhe~

binde de ima
olmamastdtr.
" lmiimla cena4,
mesiife bulunm
imam
k1lmmasm1 t
kabilindedir,
arih i b n- i l
hakkznda iimm
salfit-z giiibe ce
Abdi'l-Bcr
guna kiiildir. 1
Had is ten
namazmm d~

:t--.J <:k .ill j..... .:i:IJ_,....J J L; Jt; ~ .:_.: 1 .!.UL. ..:...;,..u.- .y ..s.l..fi\ <.S.JJ
;p<.;J.I ..1 .:;.~.J .JI . ~I 4) .:.-;~.J .L:...... ~.JI .t4; ..;,_,:..- ;J')IJ ~ J..... .y

Enes j
liyor: Haz
"Res u
i.izerinde : ' '
katlolundu.
0 da katloh
ald1, o da ~
lah salla'W

~]

[n._,...q~

Ebii'l-Miileyh , Hiizeli'dir, ismiAmir ibn-i Dsamc ibn-i Umcyr'dir.

Babasmdan, Enes ibn-i Malik'tcn Ai ~ e ralirya'lltihu anhiim'den ve daha bir tak1m
Sahabi'den rivayeti vard1r. Kendisinden de Salim ibn - i Ebi Ca 'd, Kat a de ,
E y yu b gibi kibar-1 me~ayih had is ahzetmi~lerdir. Hicret'in g8 tarihinde vefat etmi~tir. 1 b n- i Sa 'd Tabaktit'mda I I 2 tarihinde vefat ettigini kaydetmi~tir. E b ll
Z e r 'a tevsik eylemi~tir [ Huliisa ].
2

'('"S::~l.i! ~:)

~_,--- 1.>-::;1

GAYB HAKKINDA ARA VE MEZAHtB

309

binde de imam mcyyitin yanmda haztr bulunmadtk<;a namazm caiz

olmamastdtr. Bazt ~afii fukahast bunu da tecviz etmitir. R Hi i de :
"lmamla cenaze arasznda takriben iki yiiz yahut iif yiiz zira'dan fazla bir
mesafe bulunmamak lazzmdzr" demi;
1mam Ebu Hanife ile ashabt; gaib iizerine cenaze namazt
kthnmasmt tee viz e::tmemilerdir. N e c a i hadisesi, hususi madde
kabilindedir, bu babda ihticaca salih degildir, demilerdir. Hatta
arih 1 b n- i Batt a 1 "Saldt-z giiib hakkznda bu hadis ile amel edilmemesi
hakktnda iimmetin ittifakz vardzr. Bazz miistesnalardan kat'-z nazar edilirse,
salat-z giiibe cevaz veren iilemadan bir kimse bilmiyorum" demitir. 1 b n- i
Abdi'l-Ber de: "Ekser ehl-ilim, salat-z giiibin Neca~i)e mahsus olduguna kiiildir. Bazzlan tecv iz etmi~tir " demi.
Hadisten bqinci derecede istifade edilen bir hiikiim de cenaze
namazmm dort tekbir ile ktlmmastdtr .
.}

J. .... ....

....

....

.... .}

J, ..... ) J t; : J Li
,., ......

0....

.}

1 .. ....

d.;.~ .J.~I

....

(.$;.,)

,.,

.,.,.

.,,,.0;1',.,-.;

t'tii"'"'

lA~I

....

"''E

....

~ t:. ~ '"".....j 1 tY-

......

,...

""'

'.,~ ..... ,

. 62 3

.'.,JJ,,..c;;,

J, ..

tj "-:"':i'"u ~~j ~ 1) I ~>-I tJ...., J ;-::~ .ull J~ ~I

:ll
"'
.., "'"' ., .J.o !\""' .,.,.,t(.J. .,.
l .... ,. ..... .,
01 j "-:"':i""'U 4>1JJ ~ ~ ...\-:-~ t.~J>-1 tj "-:"':~u J.A.tt:>;, , , '

~ ~

.,

o;..,.

tA.b:-1 tj ~t;/..l;J

,.~,""

r-L J
J."'

' , ,J.t,. .:;;,

I,.

,.,

o ...... ,

~;J~ .J.\1 J . "' ~I~_, ..... J u.~

J."'

"'

o"' -o

4J ~~..0} J~l ;-:.~ 0~

.,o

,.

J.

"'

;:tJll ~ ~~l>-

TERCEMESi

En e s 1b n- i M a 1i k radiya' llahu anh' den ~oy le rivayet ediliyor: Hazret-i Enes demi~tir ki :
"ResululHih salla'llahu aleyhi ve sellem (bir kerre minber
iizerinde : "i~te) sancag1 Zeyd (ibn-i Harise) ald1, Zeyd
katlolundu. Sonra sancag1 Ca'fer (tbn-i Ebi Talib) ald1.
0 da katlolundu. Sonra sancag1 (Abdullah) ihn-i Revaha
ald1, o da katlolundu" buyurdu. (Bunu soylerken) Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in (miibarek) iki goziinden ya~

310

MOTE HARBl -MOTE ~EH1DLER1

ak1yordu. ( Resul-i Ekrem devamla:) "Bundan sonra sancagi emirsiz, Halid lbn-i Velid ald1. Ona f\th ii nusrat
ihsan olundu" buy..trdu.
1ZAHI
Bu hadis-i Crifte ehadetleri bildirilen bu ii<; kahraman kumandan, Hazret-i Peygamber'in ve islam oldusunun goz bebegi idi.
Bu dilsuz ehadet hadisesi de "Mute" 1 harbinde vuku < bulmutu.
islam tarihinin pek actkh bir fashm tekil eden bu muharebede islam
ordusu kumandan Zcyd lbn-i Harise chid olmutU. Sonra kumanda mevkiine gec;en Ca <fer ibn-i Ebi Talib, bunun da ehadeti iizer.ine Abdullah ibn- i Revah a radiya' lliihu anhiim kumandan
olmu ve miiteaktben o da chid olmutu. En sonra Halid ibn-i
Vel id kumanday1 ele alarak feth ii zafer miiyesser oldu.
Bu silsile-i i.ihedamn aCI haberleri heniiz Medine'ye gelmeden
Resul-i Ekrem Efendimiz bunu aynen Ashab'a haber vermitir.
Vaktdi Abdullah ibn-i Ebi Bekr'e mi.intehi olan bir senedle
bu mi.ibarek ehidlerin Resul-i Ekrem tarafmdan Ashab'a nastl
teblig buyuruldugunu 6yle rivayet ediyor :
lki ordu Mute'de harbc tutuunca Resulullah salla'Lliihu aleyhi
ve sellem Medine-i Mtinevvere'deki Minber~i Saadet'ine oturmu ve
kendilerine, Medine ile ~am arasmda fersahlarla uzayan bu geni
saha ac;tlarak meydan-1 rna <rekeyi bizzat goriiyordu. ite sancagt
Zeyd aldt, chid oldu, buyurdu ve Chadet getirip Chide salat ii selamdan sonra siz de Z e y d ic;in istigfar ediniz, Z e y d Cennet' e girdi.
Orada say ii safadad1r. ~iindi sancag1 Ca <fer ibn-i Ebi Talib ald1,
o da chid oldu, buyurdu. Buna da Chadet, salat, dua edip siz de is1 Mute, ~am miilhakatmdan "Belka" denilen bir hitte-i arazide vakl' bir
ka'Sabad1r. Hazret-i Peygamber, biiti.in cihan hiikiimdarlanna lslam dinine
da 'vet i<;in hirer mektub gi:inderdiginde Bizans lmparatorunun himaycsinde bulunan
" Busrli" , imdiki "Havran" Emiri "~urahbil lbn-i Am r" ada " Haris 1bn-i
Ume y r " radiya'lltihu anh yediyle bir mektub gi:indermi~ti. Digcr siifera-y1 Seniyye
emniyyetle ifa-y1 vazife ettikleri halde Hazret-i Haris ~iirahbil tarafmdan
ehid edilmiti. Bunun iizerine i.i<; bin mevcudlu bir ordu techiz ve "Zeyd lbn-i
Harise" kumandan ta'yin buyurulup gi:inderildi. ~ayet Ze y d ~ehid olursa yerine
Ca'fer ibn-i E b i Talib, bu da ehid olursa Abdullah ibn-i Revaha'mn s1ra
ile kumandan olmalan emrolunmutu. "Mute" de harb edildi. Fakat di.iman ord' " mun mevcudu yiiz bin neferden ibaret idi.

ediniz~

i [;h
digi tarafa ik
e \aha al
ahi t ile duad
Cennet'e da
inde gordi.i~
madiyen ya
, lm bir kth

'urulmamlt'
lameti nan
nukaddes bJ
Buhari
tihedd aras1
rh z'din vzicu~
Buhari, Mu
0 giinii elim
dcdigini haJJ
d 1r. Peyga1
~e g fmc ismi
zu 'l-cenahe)j
de ma<rufdu
nukabadan
~~tli

(sg6)

Bu had
b u lslam 1J
haber verm
tefad olur. E
fevkalade a ,
hyor. Haz1
ordunun m~

Feridun EQTUGRUL
~itao

SIDK-1 NOBOVVET-1 AHMED1YYE

nra sanii nusrat

n kumanebegi idi.
bulmu~tu.

ede islam
Sonra kuda ehaumandan
id ibn-i
gelmeden
vermi~tir.

ir senedle
'b'a nastl
lahu aleyhi
urmu~

ve

bu geni~
e sancagt
alat ii seet'e girdi.
;lli b aldt,
siz de is-

de vakl' bir
slam dinine
de bulunan
aris ibn-i
-y1 Seniyye
I tarafmdan
eyd !bn-i
!ursa yerine
ha'nm s1ra
dtiman or-

311

tigfar ediniz, buyurduktan sonra ite Ca 'fer de Cennet'e girdi, istedigi tarafa iki kanadla uc;uy6r. Bu def'a da bayragt Abdullah ibn- i
Revaha aldt, o da Chid oldu, dedi. Onun hakkmda da ehadet ve
sal at ile duadan sonra siz de Abdullah ic;in magfiret dileyiniz. Bu da
Cennet'e dahil olmutur, buyurdu. Enes i bn-i Malik'in hadiinde gordiigi.imiiz iizere, Res td-i Ki bri ya'nm gozlerinden mi.itemadiyen ya aktyordu. Bundan sonra bayragt si.iyUf-1 ilahiyyeden
yahn bir kthnc olan H ali d ibn- i V c I i d aldt ve feth ii zafer miiyesser oldu. Halbuki H ali d taraf-1 Risalet'ten kumandan ta 'yin buvurulmamttt. Fakat harbin en tehlikeli bir zamanmda ordunun
selameti namma kumanda mcvkiine gc<;ip sancagt cline almayt en
mukaddcs bir yazifc bilmiti.
Buhari'nin ibn-i Omer'dcn ri\ayetine gore, ibn-i Orner:
" .)'iihedd arasmda Ca'fer jbn-i Eb t Tdlib'i aradzk, bulduk; bu azh:.
~ehidin viicudiinde yetmi~ bu kadar ok ve kzlwc yarasz bulduk" demitir.
Buhari, Mute'deki edaid-i harbi tasvir edell: Hazret-i Halid'in:
"0 giinii elimde dokuz kzlznc kzrzldz. Yalnzz bir "safiha-i yemdniyye" kaldz"

dcdigini haber veriyor. Z e y d ibn- i H ar is c ilk miisli.imanlardandtr. Peygam be rim i z kendisini evlad edinmiti. Kur'an-z Kerim'de
yegane ismi zikredilen bir Sahabi'dir. Ca 'fer ibn-i Ebi Talib,
zi.i'l-cenaheyn ve sahib-i Hicreteyndir. Cevad ibni'l-Cevad diye
de ma'rUfdur. Abdullah ibn-i Revaha da Akabe'de biat eden
niikabadan biridir. Cest1r vc en atqin bir islam airidir. Terceme-i
bali (596) numarah hadisin izahmda gec;mitir.
Bu hadis-i Criftc stdk-t niibi.ivvet-i Ahmcdiye delalet vardtr ki,
bu islam bahadirlcrinin Chadctlerini hcni.iz bunlar Mute'de iken
haber vermilerdi. Yinc bu had is ten, meyyite aglamanm cevaz1 miistefad olur. Bir de li.izum tahakkuk edince menafi-i umumiyye namma
fevkalade ahvalde ta 'yinsiz tevelli-i umur edilmesinin cevazl anla~l
hyor. H a z ret- i Hal i d'in bizzat kumanda mevkiine gec;memest,
ordunun mahvm1 ve i.immetin felaketini mucib olacakti.

312

ENES 1BN-1 MAL1K HAD1St - <;OCUK ACISININ

TERCEMESi

Yine Enes 1bn-i Malik radiya'llahu anh'den, Resu1u 1Hi h salta' llrihu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdu~ dedigi rivayet edilmi~tir:
U<; <;ocugu heni.iz erlik <;agma ermeden vefat etmi~ hi<;
bir mi.isli.iman yoktur. Ancak Cenab-1 Hak o mi.isli.imam, bu
<;ocuklara ihsan buyurdugu geni~ rahmet ve keremi ile Cennet'e idhal eder.
IZAHI
RA. viLER, Riv AYETLER :
Bu hadis-i erif de rivayet vichelerinin kesretiyle temeyyiiz etmi
hadislerden birisidir. Turuk-1 isnad1 k1rk kadar Sahabi'ye miintehi
bulunmaktad1r ki, Unlardu :
Ebu Hiireyre, Abdullah i bn-i Mes 'ud, Abdullah
ibn-i Abbas, Ebu Said.-i Hudri, Muaz ibn-i Cebel,
Utbe ibn-i Abid, Cabir ibn-i Abdillah , Mutrif, Enes,
Ebu Zer, Ubade ibn-i Samit, Ebu Sa 'lebe, Ukbe ibn-i
Amir, Ku'r re, Ali ibn-i Ebi Talib, Ebu Dmame, Ebu
Musa, Haris, Cabir ibn-i Semiire, Amr ibn-i Abse, Muaviye ibn-i Hayde, Abdurrahman ibn-i Bqir, zuheyr
ibn-i Alkame, Osman ibn-i Ebi'l-As, Abdullah ibn-i Ziibeyr, lbn-i Nadr-i Selemi , Sefine, Hashas lbn-i Bekir,
Abdullah ibn-i Orner, Ziibeyr ibn-i . Avvam, Biireyde
Ebu Seleme (Resul-i Ekrem'inraisi), Ebu Berze, Dmmii'lMii 'minin Aie, Habibe ibn-i Sehl, Dmmii Siileym, Dmmli
Miibqit ve daha ismi ta'yin edilemiyen Sahabi radiya'lliihu anhiim.
Bu Ashab-1 Kiram'dan rivayet eden Ta.bii ve onlardan ahz li
rivayet eden Etba-1 Tabil ile dordiincii tabakadaki ravileri insan
6yle gozoniine getirince, bir tiirlii hayret etmekten kendisini alamaz.
islam d~ni'nin safvet-i asliyyesinde mahfUz kalmasmm bu da canh
bir ahidi. Bu Ashab-1 Kiram'dan rivayet edilen metinler biribirinden tabiidir ki farkhd1r. Yalmz ifade ettikleri ruh-i rna 'na birdir.
Hadis mevzfmnda matlub olan da budur. Buglin ark ve garb miitefekkirlerinin itiraf ve takdir ettikleri bir hakikattir ki, islam Dini
kadar hi<; bir hadise-i ictimaiyye metodolojik bir usul ile zamamm1za

kadar nakle(
zin mazhar <
Bu hadi
ulan vc Ccr
miisllimanm
li<; <;ocugu vc
ri'nin bu un
arzcttigimiz
cdilenleri va
oluyor. Nasi!
Rcsul-i El
bzm Alliihu 1
mu. Bu s1ra
olmiii olursa 0
"Evet, iki fOC
biri de sorsa
Vmmii
cc41.) = Bir
dilerse, o kim.
Hadistc
gore k1z vc
crkck vc ka ,
imam
"bir fOcu,gu o

*u J.J.L..J\ =

Jj

fini ziyadc c
~oylc tavsif h
birler, o miislt
hayatta ktr<.a:
Hakk'a riicu'
Bu ayet
altmdaki ayt
(( .jJ~11 ~ ..1:.
1 :

j\j . ~

ihtisab, vc

Sure:

.Feridun ERTUGRUL
~ ita p Ja g a
313

315

kadar naklcdilcmcmi~tir. Bu, yalmz ve yalruz ahkam-1 islamiyyemi'

zin mazhar oldugu bir lutf-1 ilahidir.
Bu hadisi Buhari; bir c;ocugu vefat edip de kaza-yi ilahiye raz1
ulan ve Ccnab-1 Hak'dan rahmet vc magfiret dileyerek sahredcn
miisllimanm faziletine clair ac;t1g1 bir babmda zikretmitir. Hadistc
ii<; <;ocugu vefat eden mUsH.iman ta 'bir edildigi halde 1m am B u h ar i'nin bu unvanda bir c;ocugu vefat eden ta 'bir etmesi, bu hadisin
arzettigimiz birc;ok tarik-1 rivayctlcri arasmda bir vc iki ilc takyid
edilenlcri vard1r da B u h a r i bun lara da bu unvanmda iarct ctmi
oluyor. Nastl ki, N c sa i'nin atidcki rivayctinde iki adedi musarrahtlr :
Resul-i Ekrem Efcndimiz: "Kim ki vifat eden iif fOCugunun sevabtnt Alliihu Teala'dan dilerse, Cenab-t Hak onu Cennet'e idhtil eder" buyurmu. Bu S1rada bir kadm ayaga kalk1p: "ra Resula' lliih, iki fOCugu
olmiif olursa o da bu ecre nail olur mu ?" diyc sormu da R c s u 1- i E k rem:
"Evet, iki fOcugu olen de rui.il olur" buyurmu. Sonra bu kadm : "Kcljki
biri de sorsa idim ?" diyc tecssUf ctmitir 1
DmmU Eymcn'dengclcnrivayette: .;.;IS" ..,...-~ l _,~....; i~l_,_;.),:,"
u 41 .) = Bir fOcugunu difneden kimse, sabreder ve Cenab-z Hak'tan ecrini
dilerse, o kimseye Cennet' nas ib olur" huyurulmutur.
Hadiste mutlak olarak "veled = fOcuk" ta 'hir cdilmi olmasma
gore ktz vc crkck c;ocuklanna amildir. (Muslim) ta 'biri de amdtr,
erkck ve kadma amildir. Her ikisi de nail-i mesubat olur ..
imam Buhari, bu hadis-i Crifin mcnsub oldugu unvanmda
"bir fOcugu oliip de sabreden kimsenin .fa;::_ileti" dedikten sonra : A_,.,,"
*(( J...J:UI = Habibim! Ka;:;aya, belaya sa.breden kullara miijdele" kavl-i Crifini ziyadc ctmitir. Ccnab-1 Hak bu ~abreden kullan Bakare surcsinde
oylc tavsifbuy!-lruyor: ".JJ'">:- IJ "'=JI u!' _,.:iit.; i l_,m ~~-- ~\.:...11.)1 ~.lll = Sabirler, o miisliimanlardtr ki, onlara her hangi bir musibet eriftiginde: "Biz;
hayatta kaza-yi ilah fye rz;:;a ifin yarattlmz~ kullan;:;, oliince, elbette Cenab-t
Hakk' a riicu' edecegi;:; derler ".
Bu ayet-i kcrimcde mUbqirbih zikrcdilmcmitir. .F akat bunun
altmdaki ayct-i kcrimc bu mahzufa delalet etmektedir : 1'"1:1.. .!1!1_,1 "
(( .::_,.~:tll ~ .!l!l_,l _, 4z. J _, r-t:J ,:,. .:,I.}- = Bu suretle izhtir-t sabreden kullara

m bUJalanmhavLberler
:vevi,
mi ole gore
e'y ve
iz bu-

UHREV1 MOKAF ATI - SABRIN ECR 0 SEV ABI

1 :

Ji; . ~ .Jl:.~\ _,i ..:..JW i.rl .;...I.A; .4*1

J>.)

~,:,. ~~ ~I ,:,-

. i~ l_, ..::..li

~<:! \.: olJll ..:..J l.U .J~I _,

ihtisab, vcfat eden c;;ocugu ic;;in C.:enab-1 Hak'tan sevab dilemekdir.

Sure:

2 ( Bakare),

ayet: 156

1adis-i
n ibaevlad
lerden
L kar1
ir. Bu
tyvaniekik-i
ir ifavladm
ikliigii
1adis-i
ayatzm
armm
h veracaba
' Ana,
mr ki,
s alan
etinde
enab-1
mUkakadar

ETFAL-1 M0SL1M1N VE M0~RIK1N

314

Rablarz tarajindan bahjedilmii salavat ii magJirel ve lutf ii ihsan vardzr~

Bu sabir kullar, hakka, dogruya delalet edilmi}lerdir. Hal-i musibette ve Ml-i
meserrette ne yapzlacagzm bilirler".
Bryzavi Tefiiri'nde ~oylc hir haher rivayct cdiliyur: "Kim ki
musibet zamamnda Cenab-z Hakk'a yonelirse, Allah onun musibetini telaff
ryler, sonunu iyi yapar, kulun hojlanacagz bir surette p,iizel bir halljzni ihsa11
eder" buyurulrnutur 1 Yinc Bryzav T lj!;iri'nde alryhi' s-salatii ve' s-selam'm, rnusibcti, "~.,a.._,~ .:r- Jl I .s~J!. '..s~ JS'" = Mii 'mine e;:.a veren her ~ry musibettir" suretindc ta 'rif buyurdugu da naklcdilrnitir.
Said lbn-i Cubeyr Hazrctleri: "Musibete sabr ii tahammiil
hususunda Muhammed iimmetine veri/en haslet-i necibe, iimme-i saireden
~if birisine miiyesser olmamzjlzr" dcrni~tir: Uhud harbindc R c s u 1- i
Ekrcrn'in rnubarek dii kmldtgt, yuzu yanhp kanlar akttgt bir Strada
butlin bu Cdaid-i rnusibetc sabredcrck bunlann rnuscbbiblcri ulan
Kurcy'in nail-i hidayct olrnalarma ".j_,; /~ ':1 r,r \; <J _,;;...I r-tUI = Ya Rab!
K avmimi, nail-i hidayet kzl! Onlarzn juuru, benim mertebe-i niibiivvetimi
anlamzya miisaid degildir" diyc duft buyurdu. Halbuki N u h alf)'hi'sselam kavrni hakkmda:
"IJ4..) .:,:_j\s:JI .:r- ...,..;J':II j<- J.l; ':1 '-:-'J = Rahbim! Yeryiiziinde kajirlerden
gezen bir ferd bzrakma !" diyc dua ctrniti.
( .;J.I ~~ t ) hu hadisin butlin rivayct tariklcrindc ha-i rnuhrnelcnin kcsri ve nunun sukunu, alurmda da sa-i rniiscllesc ilc rivayct cdilrni~tir. Yalmz sahih-i Metali' Davudi'den ha-i rnu'ccrnenin
icth-i ba-i rnuvahhedc ilc ( ~ ) rivayet cdildigini hikayc ctrni~tir.
Buna gore dunya rna 'styctinc eli hularnadan dcrnek olur ki, bu .da
u rna 'nayt ifade etrncktcdir.
En 'AL-i MusLiMiN vE MU~RiKiN : Bu hadis-i ~criftcn etfal-i Musliminin Cennctlik olduklan mustefad olur ki, hu babda icrna' vardtr.
Tav;:.ih'tc Cehriyyc'den baka bu hususta muhaldct eden bir firka
yoktur. Bunlann icrnaa muhakfetkrinin de hi<; hir ilmi ktymeti yoktur, dcniliyor. Yalmz etfal-i mu~rikin hakkmda ihtilaf edilrni~tir.
1rna rn E b u Han i fc etfal-i rnli~rikin_in Ccnnct vcyahut Cchcnncrnlik olduklarma hukrnedilrneyip tcvakkuf cdilrncsi ictihadmda bulunrnu~tur. Abdullah lbn-i Miibarck'in, Harnrnad'm, lshak
1

Lz.A..

f"" J o,l.. .:ill J.... ....~\.,:,..

[.s,;:-A; .s_,l....a:d . \...;J, \!.\..... ~ 4.1 J"~.J

.,:,-I-' ~~ .:il l ~~ ~~I..~.:.<- t~;,..I .J'

....

ULVI BiR TESLiYE

315

tbn-i Rahuye'nin mezhebleri de budur. Miirik <;:ocuklannm biiyiidiiklerinde saadet yoluna siiluk edip Cennet'e mi? yoksa babalanmn tarik-1 irk ve ekiivetine mi malik olacaklar1, ilm-i ilahiye muhavvel bir keyfiyyet bulundugundan ve bu babda rivayet edilen haberler
de ihticaca salih goriilmediginden en dogrusu tevakkuftur. Neve vi,
sahih olan Cennetlik oldukland1r, demi. Ehl-i Cennet'in hadimi olduklan hakkmda da rivayet var. C e 1a:1 e d din- i D a v van i'ye gore
de ehl-i nard1r. Fakat Biireyka da bu ictihadlarm hepsi ya re'y ve
k1yasa miistcnid oldugu veyahut da ahbar-1 vahiyedcn me'huz bulundugunu Mesabih erhinde Tftrbuti'den naklen bildiriliyor.
HAois-i ERiFTEN MUSTEFAD OLAN uLvi BiR TEsLiYE :

Yukar1daki izahat1m1zla temamiyle anla1lm1tlr ki, bu hadis-i

erifin sebeb-i viirudu musibet-zede ana ve babalan tesliyeden ibarettir. Hi<; bir musibet evlad ac!Sl kadar dilsf1z degildir. Qiinkii evlad
muhabbetinin goniillerdc maldan, candan, her tiirlii k1ymetlerden
yiiksek bir mevkii vard1r. Bu sebeblc insanlar edaid-i ruzigara kar1
malmdan, canmdan once evladmm hayati masuniyyetini diiiiniir. Bu
yalmz insanlara mahsus bir halet-i ruhiyye de degildir. Biitiin hayvanlar da bu his ile mefturdur. Lisan-1 edebiyyatta kullamlan Ckik-i
ruh, cigerpare ta 'birleri bile bu hiss-i ruhi ve f1trinin tam bir ifadesi degildir.
Ana ve babanm vicdanlannda ta1d1klan bu nccib his, evladm
sinni ile rna 'kuseri miitenasib olarak inkiaf eder. Yamm ki..i<;:iikliigii
nisbetindc <;:ocugun sevgisi goniillerde biiyiir. Bunun i<;:in hadis-i
Crif' de : " ..:..J-1 t4 r = Erlik fagzna ermemiJ ve kendi baJzna hayatznz
kurtaracak bir sinne gelmemiJ" olmakla tavsif buyuruluyor. Qocuklanmn
hayatl, s1hhati iizerinde her an i<;:i titriyen bir ana, baba, Allah vermesin, giiniin birisinde <;:ocuklannm oliimii ile miisab olurlarsa, acaba
bunlar ne ile miiteselli olabilir, ne suretlc tesliye edilebilirler? Ana,
babanm vicdanlannda evlad sevgisinden i.istiin bir kiymct yoktur ki,
medar-1 tcselli vc tesliyet olsun? Ancak din hissi ile miitchassis olan
ana, babad1r ki, bu ezici sadme kar1Smda bii~iin teselliyi dinletinde
ararlar. Dinin kendilerine sundugu ilk teselli tiryaki ise, Cenab-1
Hakk'a riicu < ve sab1rd1r. Ve sabrm nezd-i Bari'deki hesabs1z miikafatld1r 1 Hakk'a riicu' ve teslimiyyet, ne kadar Uurlu ve ne kadar

BtR SUAL VE CEVAB- FETH-1 MEKKE GONO

316

Ki

huluslu olursa, afet-zede ana, baba o nisbette kendilerine bir mesned-i teselli bulurlar. Ve o nisbette nail-i miikafat olurlar. Bu teselliden mahrum bulunan zavalh bedbahtlann vaz'iyetleri ise c;:ok aCikhdtr. intihara kadar siiriiklen~bilir.
BiR suAL : Bu suret_le teselli, acaba bazr gafil apa ve babalan,
c;:ocuklannm S1hhi terbiyesine neV ii nemalannm inkiafma karI kay1ds1z bulunmaga sevketmez mi? Adam sen de c;:ocugum oliirse, uhrevi miikafatl vard1r. Ahiret'e kendim ic;:in bir terifatc1, bir efaatci
gondermi olurum. Nic;:in iizerinde titremeli? diye bak1ms1zhga sevketmez mi?
CEYAB : Hay1r, etmez. Gerek Kur'an-1 Kerim'de, gerek ahadis-i erife'de biiyiik, kiic;:iik biitiin insanlarm hayatlannm hiisn-i' muhafaza ve isti 'mali hem ferdin ve hem cern ',i yyetin zaman ve kefaletine tevdi' edilmitir. Qocuklann hayat ve s1hhatleri hakkmda vesaya-yi er'iyye daha c;:oktur. Res u 1- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve sellem
Mekke'nin fethi giinii kadmlardan biat almiti. Bu biatin Miimtehine suresinde zikr ii ta 'dad buyurulan mevadd1 unlar idi : I) kad1nlar, Allah'a irk etmiyecekler, 2) sirkat etmiyecekler, 3) zina etmiyecekler, 4) c;:ocuklan oldiirmiyecekler, 5) zevcinden olm1yan bir c;:ocugu, bu senindir, diye kocalarma biihtan eylemiyecekler, 6) Resul-i
Ekrem'in rna 'ruf emirlerine muhalefet etmiyecekler 1
Cahiliyyet Arabian arasmda c;:ocuk biiyiitmek bir kiilfet ve ailenin nzkma, maietine bir itirak ve bir tecaviiz addedilerek diri diriye
gomiip oldiirmek mubah addedilirdi. Bu miibayaa mevadd-1 miihimmesi arasmda kadmlann <;ocuklanm oldiirmiyeceklerine clair bir maddenin kon1JlmaS1 bu vahet-engiz adetin ortadan kaJdmJmas1 maksadma mebni idi. Buhari'nin Sahih'inde Hazret-i Aie radiya'lliihu
anhd'dan rivayet ettigi bir hadis-i erifte Resul-i Ek.rem salla'lliihu
alryhi ve sellem Efendimiz: Nezd-i ilahi'de en biiyiik giinah, seni yaratan AlHihu Teala'ya bir faniyi erik kilmakhgm, bundan sonra
senin nzk u maietine itirak edecektir. diiiirlcesiyle <;ocugunu oldiirmek, sonra da komusunun namusuna tecaviiz etmektir. Goriiyomz ki,
katl-i evlad, Allah'a irk etmege, komu kadmma zina etmege, ciirm ii
1 .} .r-!.

'1 .J . ~.! ..:4 J A '1 .JI ~ .!1~~ ..::...!.:...;il !J.~ 1~1 ~I Lr.l 4.

.J .!.1.:~ 'l.J ~_;I.J .:rt;,~ l ~~ ~~ .:,~ ~;~ '1.J ..:r-.)'l.JI ~~ 'l.J ~;.J:. 'l.J
[ ......::l

;.Jj--'] .j.J_ru

cinayet
ramdrr.
tine ;~2.

kal~m1

cesme b
iddetiyl
balar, J
bir vaz'i
cadele et
mevzuu I
kar1 ka~
degildir,

. .
.. .

-!t.....,.,.,. ~u.,
1.; l.i
!.

)Jj
"'

0tj

J ~~

~oyle

Dmt
riva

Omm
Ensari'dir d{
lardand1. H a
tedavi eden hi:
terem kadm y 1
gihi hunlan hi

KADINLARIN BlATt -

esllilk-

~n,

ka-

~h

Hci

K:V-

,ha-

MEYY1TiN SU VE SiDR iLE GASLt

3i 7

cinayette miisavi bir fezahat addedilmitir. Herkes bilir ki, zina haramdtr. Fakat bir komunun. mukaddes namusuna vc harim-i ismetine goz dikmenin hiirmet ve enaati daha agtrdtr.
Fakat cahiliyyct devri gec;mekle bu menfur zihniyyet ortadan
kalkmi da degildir. Qocuk dogurup biiyiitmeyi bir kiilfet ve aile biidcesine bir bar-i maiet telakkisi bu.giin en medeni muhitlerde olanca
iddetiyle hiikiim siirmektedir. Bu c;irkin zihniyyet, c;ocuk diiiirmekle
balar, dogan nevzadm s1hhatine ihtimam ctmemek gibi tahribkar
bir vaz'iyyet ahr. Din-i 1slam, bugiin de bu cahiliyyet adetleriyle miicadele etmekte ve bu gafilleri intibaha c;ahmaktad1.r. Binaenaleyh bu
mevzuu bahsimiz olan hadis-i erif baz1 gafil aileleri <;OCUk bak1mma
karI kay1dsiZhga sevketmez mi? suretindeki sual, dogru ve yerinde
degildir, diyecegiz.
*"' ., ,..

...... ~I "'.,

o "' ,

....:

o't o

"'.:;;;

,~..-

.......

~l

,..... '

' ~

.,.

t.- I

o "'

J>-~ ~Hi l~ ~I~~) ~}t.::a_j':JI 4.:~-Y \I ,y . 625

,,,~~..- ....

J l.U

<;oul-i

'

""~~~,

~ J. o "..,

'

,.

J. ,

I~!; tiP JJ;~ d """

6i'

f/$

0 ,

...

~..-

... ~

I'"J...., j ~ .ul I J. p ~I

~::; J; <.):~
I

~l::__, ~j.) 0~ IJ ~ ~j.) d ~!~I

"'
....
,
~ ,

aile-

~~"'

4..::W I

l!.::..::. Jl

J. ,

"

o 'f.

~""""""

wJ""'J

II

"'""'

j I l-:_>- J I U")U
'

'

,.

\.:.-::.!&.

,.o

o,.

t+.:J-~ I
,

,.,

IJJj~ .;>-':II
~j, 0k~IJ , J..J......
J
,
.,

.J.,,

e"'J.~

, ......

Otll

o)jl ~-~ old l._..i .J~,!,I

TERCEMESi

Dmmii At1yye-i Ensariyye 1 radiya'lliihu anha'dan

~oyle rivayet edilmi~tir :

~ .J
_, .J/'""

1 Dmmi.i Atiyye'nin ismi ".Niiseybe Bint-i Ka'b" d1r. Bint-i Haris-i

Ensari'dir de denilmi~tir. Dmmi.i Attyye Resul-i Ekrem'e biat eden kadmlardandl. Hat i b-i Ti briz i D mm i.i A t1 yye'nin hastaya bakan bir doktor, yara
tedavi eden bir cerrah oldugunu bildirmi~tir. i~te Hazret-i Zeyneb'ide bu muhterem kadm y1kamJ~ ve H a z ret- i P e y gam be r'den ald1gl emirleri ifa ettigi
gibi bunlan birer hirer Dmmete rivayet eyledigi i~in tJ mm i.i A t1 yye hadisi, ftkhm

318

0MM0 ATIYYE H1\DISt- RESUL-1 EKREM'iN KER1MES1

D mm ti

A tlyye demi~tir ki : Resul ullah salla'lltihu

. aleyhi vesellem'in k1z1 (Zeyneb radiya'lltihu anha) vefat ettiginde
Resulullah yammtza gelip buyurdu ki:
K1z1m1 su ve sidr ile tic;, yahud be~, hatta icab ederse
daha ziyade ytkaymtz. En sonrakinde kafUr, yahut kafur
nev'inden bir koku kullammz. Gasilden farig oldugunuzda
ban a bildiriniz. Biz, gasli bitirince Res u 1- i E k rem' e haber
verdik. Resulullah bize "Hikiv" denilen kendi izanm verdi.
Ve: Bunu k1z1ma ic; gomlegi yaptmz, buyurdu.
(Ravi Muhammed lbn-i Sirin diyor ki) : Dmmti
Attyye "Hikiv" ile izar kasdetmi~tir.
IZAHI
B u h ar i bu D m m ii A ti yy e hadisini Sahih'inin on bir yerinde
zikretmitir. Hepsi de Cenaze bahsindedir. Fakat bunlardan hi~ birisinde bu gasledilen az iz cenazenin P e y gam be rim i z' in hangi k1z1
oldugu tasrih edilmcmitir. Biz, bunun Zeyneb radiya'lliihu anM
oldugunu Miislim'in sarihan vakl' olan rivayetinden ogreniyoruz.
Bunun ic;in tercememizde mu 'teriza i~inde tasrih ettik. BaZI ehl-i
siyer, Peygamberimiz'in bu gaslolunan kerimesi, Hazret-i Osman'm zevcesi Dmmii Giilsiim radiya'llii.hu anhfi oldugunu zikretmitir. E b u D a vu d cia bir rivayetinde D m m ii G iiI s ii m diye haber
vermitir. Fakat Hafiz Abdii'l-Azim-i Miinziri, Ayni'nin de
bize naklettigi bu rivayetin senedine iki cihetlc ve hakh olarak ta 'n
etmitir. ~u kadar ki, M'iinzid de bir noktada ziihul ediyor. Bu da
Dmmii Giilsiim'iin vefatmda Hazret-i Peygamber'in Hayber'de bulundugunu, Ebi:t Davud'un bu rivayetine iic;iincii birta'n
olarak zikretmesidir. hayber strasmda vefat eden kerime-i Nebevi
gasl-i meyyit babmda en emin ve yegane bir mercii olmu~tur. Ommti Atiyye
hadisi iki karde~in rivayetleri etrafmda doner. Bunlar 1bn-i S irin'in oglu M uhammed ile kiZI Hafsa'd1r. Gerek izah1 sadedinde bulundugumuz, gerekse bunu
ta'kib edecek olan Ommti Atiyye hadislerinin ravisi Muhammed tbn-i
Sirin'dir. Buhdri''deki Hafsa Bint-i Sirin'in rivayetleri ise, kardei Muhammed'in h1fz etmedigi cihetleri tamamhyor. Bu sebeble 1bn-i Miinzir demi~tir ki:
gasl-1 meyyit hadisleri is;inde Ommti At1yye hadisinden a'la bir hadis yoktur:
Btittin eimme bu hadise muracaat etmi~lerdir.

Rukay;
Dmmii
Hicret'in
etmiti.
\efat etm
neb'i de,
Peygam
medigind
isim tasri)
gu sabit
Zey
mesidir.
Hadicet
lbn-i R~
me" isiml
hayatmda
evlenmitiJ
zuumuz 0 1
zesinde b
[ Ayni].
Bu U1
clair ac;txg1 I
noktalan il
kam istifad

I) ME
Hanefilere
iimmetle s<
hakk1d1r.

SDNNE1

I:~;ahi

"Su ile, sidr,

gelecek ola1
aynen goree
lb~-i Ah
lettigine go1
miler, kefe
once kazip

ZEYNEB- MEYY1Tt GASL1N HVKMV VE DEL1L1

a'llahu
iginde

uzda
haber
verdi.
mmii

erinde
i<t bigi kiZl
anha
yoruz.
ehl-i
-i Oszikrethaber
ninde
ta'n

319

"R u ka yye" radiya'lliihu anhii idi. R uka yye'nin vefatl iizerine

Dmmii Giilsiim, Hazret-i Osman'a tezvic edilmi idi. Sonra
Hicret'in dokuzuncu, ythnda da V m m ii G i.i l s ii m Hazretleri vefat
etmiti. Hazret-i Zeyneb de Hicret'in sekizinci yilt ibtidasmda
vefat etmitir. Dmmii Attyye, gassale bir kadm oldugundan Zeyneb'i de, Dmmii Giilsiim'ii de o ytkarni olabilir. Caiz ki, Buhari,
Peygamberimiz'in bu iki .kerimesinden hangisi olduguou kestiremediginden "~I .:..;_,; :..r:_> = Peygamberimiz'in kzzt iildiif,iinde" diye
isim tasrih etmemitir. Fakat Miislim'in eraitine gore, Zeyneb oldugu sa bit oldugundan, M ii s 1i m tasrih etmitir.
Zeyneb radiya'lliihu anhd, Peygamberimiz'in en biiyi.ik kerimesidir. Veladetinde Peygamberimiz atuz yamda idi. Validesi
Had icet ii' 1- K ii bra radiya'lliihu anhti'du. Ze.yne b, "Ebu 'l-As
ibn-i Rebi'a tezvic buyurulmu ve bu izdivacdan "Alive Dmame" isimlerinde bir ogu ile bir ktzi diinyaya gelmiti. Oglu, kendisinin
hayatmda vefat ve k1z1 Q marne muammer olup Hazret-i Ali ile
evlenmitir. Z e y neb, sekizinci sene ibtidasmd.a vefat etmi ve mevzuumuz alan hadiste goriildiigii iizere Resul-i Ekrem bizzat cenazesinde bulunmutur. Ktzt V m a me'den ziirriyyeti kalmarnttir.
[ Ayn].
Bu Dmmii Attyye hadisinde Buhari gasl-i meyyitin hiikmiine
clair a<ttlgi bir babmda zikretmitir. Bu unvan gayet iimulli.idiir. Bin;ok
naktalan ihtiva etmektedir. Aym zamanda hadisten de pek <tOk ahkam istifadc edilmitir.
r ) MEYYiTi GASLETMEK FARZ MIDIR, v .AciB MioiR, si.iNNET MiDiR?

Hanefilere gore, kifaye ola.rak vacibdir. Viicftbu, siinnetle, icma-1

ummetlc sabittir. Olunun gasli, diriler uzerinde olunun en buyuk
hakk1d1r.
Si.iNNET DELILi :

bunu
tbn-i

tir ki :
oktur:

hah1 ile megul bulundugumuz hadiste Resul-i Ekrem'in:

"Su ile, sidr ile, yzkayzmz" buyurmalandtr. (629) uncu alarak tercemesi
gelecek alan ibn-i Abbas hadisinde de bOyle bir emr-i Nebevi'yi
aynen gorecegiz. Bu babda en kuvvetli bir delil de udur: Abdullah
lbtt-i Ahmed'in Miisned'de rivayet edip neyheki'nin mealen naklettigine gore : Adem aleyhi' s-seldm oldiigiinde melekler gelip gasletmiler, kefenleyip kokularntlar, tabuta koyup namazm1 ktlrntlar,
once kaz1p hazulad1klan bir lahde defnetmiler, sanra kabirden <tikip

GASL-1 MEYY1T1N SEBEB-1 VOCDBU

320

iizerine toprak koymular: Sonra "Ey Adem-ogullart, i~te bu sizin yolunuzdur!" demiler. 1bn-i Hiimam da viicub-1 gasle delil olarak bunIan zikrediyor 1 Bunlardan da daha biiyiik delil, Resul-i Ekrem'in
viicud-i Saadetlerinit:t de irtihal-i dar-i bak'a buyurduklarmda gaslolunmasidir. Ebu Bekr radiya'lliihu anh'den itibaren biitiin 1slam iimmetinin !fa edegelmesi, hi<; bir zaman, Chid miistesna olmak iizere
terkedilmemesi de en kuvvetli bir icma <delilidir. Veciz ~erhinde gasl-i
meyyitin, tekfinin, meyyit namazmm kifayeten farz oldugu ve bunda
iimmetin icma1 bulundugu zikredilmitir. Nevev1 de gasl-i meyyitin
farz oldugunda icma< vard1r, diyor.
2) GASL-i MEYYiTiN SEBEB-i VUClTBU:

Baz1 fukaha, gaslin sebeb-i viicubu hadestir, demi. Haile-i mevt

ile mafsallarm gevemesi ve ahirete abdestle go<_;:en bir mii 'minin bile
her halde abdestinin bozulmas1 iibhesizdir. lrak fukahasmdan bazilan sebeb-i viicub necasettir, demi. Viicud-i beer de sair hayvanlar
gibi daim1 cereyan halinde bir kana maliktir. Bu cereyanm inkitAiyle hayvanflt nas1l lae haline geliyorsa, insan da oyledir, demiler.
Fakat bu fikr ii nazar baz1 nususa muhaliftir. Buhari'nin, mevzuumuz olan babm unvamnda da 1 bn-i Abbas radiya'lliihu anhuma'dan
ta <Jikan rivayet ettigi bir haberde : "Mil' min hayyen ve meyyiten necis
olmaz 2 " demitir. 1bn-i Ebi ~eybe bu haberi ta<likan oyle rivayet
ediyor. 1bn-i Abbas: "Oliilerinize necistir, demeyiniz . .(Jra mii'min ha~----------~,~-----

1 bn-i H i.i mam, yukandaki delilleri zikrettikten sonra : "Kij" de Resul-i Ekrem'in her mi.isli.imanm mi.isli.iman i.izerinde sekiz hakk1 vard1r, buyurqugu; bunlar arasmda gasl-i meyyitin de bir farz olarak zikredildigi rivayet olunuy!}rsa da "bunu Allah bilir" diyerek bu rivayetin za 'fma i~aret ediyor. Sonra 1 bn-i
, Hi.imam ilaveten diyor ki, "Sahihayn'de gordi.igi.imi.iz: (Redd-i selam, iyade-i mariz, ittiba-1 cenaiz, icabet-i dua-y1 mazlum, te~mit-1 ahs)hr. M i.islim'in rivayetinde
(nasihat dileyene ogi.id verilmesi) de bir hak olarak zikredilmi~tir. Bununla alt1
olur" diyor. Ve Sahihayn'de gasl-i meyyit bir hak olarak zikredilmedigine i~aret
ediyor.
(618) numara ile tercemesi gec;en Bera' hadisinde de ittiba-1 cenaiz, me'muri.in-bih ?ian yedi ~ey arasmda ztkrediliyor. Gerc;i ittiba-1 cenaiz gasli istilzam eder,
denilebilirse de mi.istakiilen ve sarahaten bir hak olarak zikredilmemi~tir. Binaenaleyh en kuvvetli si.innet delili 1bn-i Abbas'm Sahlhayn'de rivayet edilen ._,wt)
1

( JJ.,.J .Lc. diye emir buyurmu~ olmas1 vc Resul-i Ekrem'in de gasledilmi~

bulunmasidir.
2 ~~ J L:,- ...r":"-:~ '1 .:,.-_;ll : 1.-~ .ill ~J ..r'l~ .:,: I Ji;

ulen
de ka
lae hA
tahare
B
1bn-i

mq;it
3)
nettir.
Hanefi
fi <Jin t

rilmtsi"
itir.
mebni
gzma,
beyr'in
I n da

ap1ldl~

h dlnda
-nmLktir'
tmeleri,
r h bi
Temeyn
Imam
Han ife,
a kon
ti de~

iaun

R L

L<\i Japi!QI
GAS1LDE ABDEST1N H0KM0

sizin yolularak bun-

'I

de Re-

i~aret

. _,wl)
ledilmi~

321

yatznda da, mematznda da necis degildir" demitir 1 lbn-i Abbas'm bu

muallak hadisi, tercemesi (xgg) rakamiyle sebkeden Ebu Hiireyre
hadisinin bir pan;astdir. Buhari, bu E bu H iireyre hadisini mevsulen de rivayet etmitir. Hem, necis oldugu kabul edilirse, tahireti
de kabil degildir, demek olur. Nas1l ki viicud-i beerin mevt ile bir
lae haline inktlab ettigini kabul eden baz1 Hanbeli fukahas1 gasil ile
taharet kabul etmez, demilerdir ki:' bu soz hark-1 icma'd1r, batild1r.
Buhari'nin bu babda ta'likan rivayet ettigi bir haberde, Sa 'd
1b n- i E b i V a k kas radiya' lliihu anh de : " ::..-.L. ~ .JLS'"~
' = Eger
meyyit ~er'an necis otsaydz ona ben elimi dokundurmazdzm" demitir.
3) ESNA-Yi GASiLDE MEYYiTE ABDEST ALDIRILMASI; bu abd.est siinnettir. Ve hal-i hayatta igtisal esnasmda abdest gibidir. ~u fark ile ki,
Hanefilere gore bunda mazmaza ve istinak yoktur. Qiinkii bu iki
fi'lin tatbiki giic;:tiir. Mebsut'ta : "Meyyitin agzzna verilen suyun ihracz
miimkiin degildir. Suyu ftkarmak ifin cenaze yiiziistii fevrilse, dahilden btlzt
~eylerin de her halde ftkmast mahzuru vardzr. Hem bu suretle cenazeye su vermek mazmaza olmaz, saky olur" deniliyor 2 Filhakika C e v her i gibi bazx
ehl-i liigatin mazmazay1 : " 1..All .j .l11 .!..4.J.,: = Suyun agzzda hareket ettirilmesi" diye tariflerine gore bu ameliyye, dirilerin yapabilecegi bir
itir. Mazmazamn, istinakm meyyit iizerinde tatbikindeki usrete
mebni olacaktir ki, Miifn sahibi: Ehl-i ilmin c;:oguna gore meyyitin
agzma, su idhali miimkiin olmad1gm1 bildirmitir. Said lbn-i Ciibeyr'in, N ehai'nin, Sevri'nin, Ah~ed lbn-i Hanbel'in ictihadlan da bu merkezdedir. Yalmz lmam ~afii dirilerin igtisalinde
yapild.tgx gibi oliilerin gaslinde de mazrnaza ve istinakm liizumu ictihadmda bulunmutur. N evevi de mazmazayt: "Oliiniin agzzna su
vermektir" diye ta 'rif ediyor. ~afiilerin bunu, zi-hayatm fi'line k1yas
etmeleri, ehl-i liigatin mazmazay1 ta 'rif ve telakkilerine gore temamen
farkh bir k1yas oluyor. Bundan dolay1 olsa gerektir ki, lmamii'l-Haremeyn mazmazay1 Nevevi'nin ta'rifine benzer telakkileri dogru
bulmam1tlr. ~ayan-1 istigrab bir cihet varsa o da Tavzih'te : "Ebu
Han ife, gasl-i meyyitte abdeste liizt1m gormezdi" sure tin de bir isnadm ortaya konulmas1d1r. Halbuki lmam Ebu Hanife ve Hanefiler abde~ti degil: mazmaza ve istillakt miiteassir addetmilerdir, bunlara
1

<.)~!

Mebst1t C .

.r.) .:,-jli.Jt.;

fl.:i;.

1_,~~

':I : Jt; .:1 1.-~ .iii .y#J ..,.~ .:r.l ,:.r

-~.J ~

2,

S. 59
F.: 21

322

MEYY1T1N SU VE SiDR 1LE GASLi - SUYUN SICAK VEYA

bedel agzm, 'burnun y1kanmasma ihtimam edilir, demilerdir. BaZI

Hanefi alimleri gasilin parmagma bir bez sararak meyyitin agz1m,
burnunu, dilerini temizlemesini miistehab addetmitir 1
4) Su VE siDR iLE GASLEDiLMEsi :
Sidri, KiimU.s miitercimi As1m Molla Oyle ta'rif ediyor:
Sin'in kesri ve dal'in siikfmu ile "sidr ", ecer-i nebk ismidir ki, Arabistan kiraz1 ta 'bir olunur. Trabzon hurmas1 ol nevi 'dendir. iki nev'i
v~ud1r : Birisi bostanidir ki, yemii hotut. Yaprag1 ilc gaslolunur.
Birisi de Berri'dir ki, keki-ek olur. Ahteri sahibi hemehrim Karahisari
Mustafa Efendi de "nebk" sidr agacmm yemii ki, "koknar yemii
dahi derler, diye ta 'rif ediyor.
Sidr, bulunmazsa, ~oven, hatmi kullamhr, denildigine gore bunlarm hepsi kiri gidermek ic:;in sabun yerine kullamhrmi. 1zale-i evsah
i~in bunlardan hi~ birisini bulmak miimkiin olmazsa yalrnz halis su
ile gasledilir. lbn-i Hiimam diyor ki: Bu Dmmii At1yye hadisi,
temizlikte miibalaga edilmesi matlub oldugunu gosteriyor. Yoksa
as1l taharet, su ile has1l olur ve kafidir.

S1cak su ile y1kamak mes 'elesi de boyledir. Meyyitin iyice yikanmasi gayesine rna 'tuftur. Hanefiler bu noktadan hareket ederek s1cak
su ile y1kanmas1 da ariin matlubu oldugunu kabul etmilerdir. ;;afiiler ise SlCak SU istirha-i cesedi VC bu suretle zuhur-1 necaseti mucib
olur, diyerek s1cak su ile gasl-i meyyiti mekruh addetmilerdir. Halbuki bu sebeb ve illet, s1cak su ile y1kamay1 istilzam eder. Baz1 Hanabilenin mezhebi de boyledir. lmam Malik tahyir tarikm1 iltizam
etmitir.
1bn-i H iimam: "Meyyitin iiz.erinde yara, here varsa ibtidd bunlan
yzkamakla i[e ba[lanmaltdzr. Pe[in, bunlann kiri giderilmelidir. Meyyitin
viicudii bu suretle temiz./endikten sonra kafurlu su ile tatyib edilmelidir", diyor.
Bir de Hidaye'nin zahirinden miistefad olan sabunun ve sidrin ilk gasilde isti 'mal edilmesidir. E b u D a v u d 'un, bu mevzuun en giizide
bir ravisi olan Muhammed 1bn-i Sirin'den sened-i sahih ile
rivayetine gore, D mm ii A t1 yye ilk iki def'a sidr ile ii~iinciiyii su ve
kafur ile gasledermi [ Mirkat ].
Muhit ve Mebsut'ta, evvela safi su ile, so:r.ua sabunlu veya sidirli
su ile, ii~iinciide kafur kan~tmlmi su ile y1kamlmas1 ta 'rif ediliyor.
1

Fethu'l-Kadir C.

1,

S. 449

O(,c'K

e 1bn-

1b n-i

:t1

"de sui
f i i sid
di or. A
bunku
in mezhe

s) c

Res
.ah ud be
buyurmu:
te rtibini '
b u viicul:l
demitir.
ha b olur.
Liiz'

d isin riva1
or. Hadi
ta hakkuk
mitir. Dg
oriilmesit
ddedilmi
fad oluri.

6) K 1
Hadi
llanznzz."
ru n gasildfj
kafur k~
Iinde mele
1

Kastal

Astm
olan bir t
i o agac
!

SOGUK OLMASI - GASLtN KEMM1YYET1 VE KAFUR tSTlMALt

323

Ve ibn-i Mes'ud'dan bOyle rivayet edildigi haber veriliyor. Said

ibn-i Miiseyyeb, Nehai, Sevri indinde ise, birinci ve ikinciler
sade su ile, ii<;iincii sidr veya sabun ile yikampahdir, demiler. imam
~afii sidr, sabun birinci suda kullamhr, demi. Kadi lyaz da boyle
diyor. Ahmed ibn- i Han be 1 ise ii<; suyun ii<;iinde de sidr veya
sabun kullamhr, demitir. Ata>, ishak, Siileyman ibn-i Harb'in mezhebi de budur.
5) GASLiN KEMMiYYETi :
Resul-i Ekrem Efendimiz Dmmii At1yye'ye ii<; kerre,
yahud be, yahud temizlige liizum goriirseniz daha fazla y1kaymiZ,
buyurmutur. ~arihlerin eksedsi bu ta 'lim-i Nebevi, gaslin suret-i
terti bini ifade eder, diyorlar. Neve v 1, izale-i evsah edildikten sonra
bu viicub bir def'a ile sak1t olur. D<; def'a y1kanmas1 mendubdur,
demitir. Taybi de iki, ii<; gasil ile cenaze anmrsa, be def'as1 miistehab olur. Yoksa yedi def'as1 miistehabdtr, demitir.
Liizum goriirseniz fazla y1kay1mz, buyurulduguna gore matlubu ari' meyyit iizerindeki pisligin izalesidir. D<; def'a ytkamakla
zail olmazsa be, yedi def'a y1kanmasi miistefad olur. Fetih'de bu hadisin rivayet tariklerinde yediden fazlas1 rivayet edilmemitir, deniliyor. Hadis-i erifte mebde-i beyan ii<; oldugu i<;in ii<; su ile taharet
tahakkuk edince bun dan fazlasmt imam E b u Han ife tecviz etmemitir. D<;ten fazlas1 meyyitin viicudiiniin pislikten annmasma liizum
goriilmesine mahsustur. Bu armma tahakkuk edince fazlas1 teehhi
addedilmi~tir. D<;den fazla suyun da tek olmas1, bu hadisten miistefad olur 1.
6) KAFUR isTi'MALi:

Hadisteki: "Son suda kiifur kullanzmz, yiihud bu makiile kokulardan

kullanznzz" terdidi, ravinin ahzindeki tereddiidiinii ifade eder. Kafurun gasilde sebeb-i isti 'mali, cism-i meyyitin kafur ile tesalliib etmesi
ve kafur kokusundan haeratm nefret etmesidir. Bir de kafur isti'malinde meleklere ikram ve ihtiram vard1r. Kafur isti 'mali miistehabd1r 2
1 Kastaliinf:

C. 2, S. 435
As1m Molla, kafur hakkmda ~u ma'lumah veriyor: Kafur bu isimle rna'
rUf olan bir t1yb ismidir. Bahr-i Hind ve Qin cibalinde nabit bir ~ecerden has1l olur.
Yani o agacm zamkidir. l;lecer-i mezkur begiiyet kebir olmakla sayesinde halk-1
kesir mtitemekkin olur. 01 mekanm harareti sebebiyle kaplanlar ~ecer-i mezbur
2

324 MtSK GtBt KOKULARIN tSTtMALt M0STEHABDIR- GASLtN

r;. bq,

~arih

Ayni, Tavzih sahibinin: "Ebu Hanije, kafur isti'malinde fukahadan ayrzlmtiltr, kafur isti'mali astlda miistehab degildir, demiJtir"
suretinde bir isnadmt naklediyor. Ve bunun temamen bir biihtandan
ibaret olduguriu bildiriyor. Nassm sarahati kartsmda eimmenin a 'lemi ve akdemi olan Ebu Hanife Hazretlerinden boyle bir soziin
suduru aklen miisteb'addir. Kafur isti'mali mezheb-i Hanefi'de de
miistehabdu.
Hadisteki ha'nm fethi ve kesri ile (hakv) lafzt ile ravi M u hammed lbn-i Sirin, Dmmii Attyye'nin izar kasdettigini hadisin
sonuna ilave etmitir. (Hakv) fi'l-astl izarm bel tarafmdaki yeridir.
Mecazen izare ttlak edilmitir [ Ayni ve Kastalani].

rt:an k
bir ha b
or nas

z n ne
mahlu k

7) MisK vE EMsALi KOKULARIN isTi'MALi :

Sidr, kafur isti'mali miistehab oldugu gibi misk ve emsali kokulann isti 'mali de caizdir. Dlemamn r;ogu boy Ie giizel koku isti 'malini
tecviz etmilerdir. Ali lbn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh: "$u miski,

ahdes t <
h
Jnazmaza
magma b

cenaz.emi gaslederken kullammz.. (:iinkii Res u lull ii h salla' lliihu alryhi ve

sellem'in gaslinden artzp kalmtfltr" diye vastyyet etmitir. Enes lbn-i
Malik, Abdullah lbn-i Orner, Said lbn-i Miiseyyeb de
kullanmtlardu. Eimme-i Hanefiyye kadmlar ir;in de, erkekler ir;in de
misk isti 'mali helaldtr, demilerdir. B u h a ri bu babmda t b n- i 0 mer
radiya'lliihu anhuma'nm Said lbn-i Zeyd'in bi.r oglunu tahnit eyledigini ta 'likan rivayet ediyar. Tahnit ise meyyitin kefenine giizel kokular sar;makttr, tebhir ma'nasmadtr. lmam Malik, lmam ~afii,
lmam Ahmed lbn-i Hanbel, lshak da tecviz etmilerdir.
Ata' tbn-i Ebi Rebah, Hasen-i Basri, Miicahid mekruhtur, demiler. lmam Ebu Hanife'den miistehab degildir, dedigini
1b n- i C e v z i ile K u r Hi nakletmiler ise de arih A y n i bu naklin
bir eser-i hata oldugunu bildirmektedir.

dr liklerim
edilegelmJ
) 1karur. S
(.mra aya l
lin sonum

b1rak!lmas
naze gasli

t 'hirine ~
btilig, y ahu
unaz_esi yatl
met ninde,

SALiSA
m1zda sab
zivnet ir;in
m taramr

8) GAsLiN SURETi :
Cenaze gasline dair verecegimiz ameli rna 'lumatl Mebst2t'tan ve
Hidaye ile erhi Fethii'l-Kadir'den naklediyoruz :
Cenaze gaslolunacak taht -ki, lisammtzda teneir (tenU.y) denir-

EvvELA: Bunun etrafi odagacl gibi bir koku ile tiitsiilenir. Bunun
etrafmda iva ederler. Kafurun k1lletine sebeb budur. Ve ah~ab1 ak ve miilayim olur.
Kafur onlarm cevfinde bulunur. Kafurun enva1 vard1r. Levni ibtida kirmizt olmakla tas'id ile beyaz olur.

----=--=---

Hai-i

al ile san
. .-ti var ise
amakta ki.i
2 M eyy
t.athirine ltizi

S0RET1 VE TAHNIT- G:\SILDE MEYY1TE ABDEST VER1L1R

325

i.ic;, bq, ycdi gibi tck olmas1 arttir. Tahtm baz1lan tulen, baz1lan da
arzan kiblcyc kaq1 konulmas1 re 'yinde bulunmular ise de bunlar
bir habere mustenid olmadiklarmdan esah olan mahallin icabma
<TOr nasd kolay olursa oyle konulur. Meyyit soyulmu olarak bu tahtm
liz rinc yatmhr. 1nsan nev'i hayyen vc meyyiten ayan-I ihtiram bir
m hluk oldugundan avret-i galiza mahalli bir bez parsasi ile setredilir1. ResuluWih salla'llahu aleyhi ve sellem Ali ibn-i Ebi Talib

uhamhadisin
yeridir.

i koku-

radi;a'llahu anh'c: "Ne diri, ne de alii lzif bir kimsenin uyluguna, avret mahalline bakma" buyurmulardir. Bunun isin imam Ebu Hanife ve
~1 u ham me d'in kavillerine gore meyyitin avret-i galiza mahalli
istinca edilirken gasil, elinc birbcz par<;asi sarar. imam Eb(t Y.usuf
istincaya !Uzum gormemitir.

SA.NivA.: Namaz ic;in abdest ahmr gibi meyyite abdest verilir. Ve

abdest azasma hayatta gaslcder gibi sagdan balamr. ~u kadar ki, '
mazmaza vc istinak b1rakihr. Fakat baZI ulemaya gore gasilin parmagma bir bez pan;as1 sararak meyyitin dilerini, dudaklanm burun
deliklerini temizlemesi mustehabd1r. Bugune kadar da bu suretle amel
edilegelmitir. ibtida meyyitin yuzu, sonra elleri dirseklerinc kadar
y1kamr. Sonra muhtar olan kavlc gore bama mesih verilir. Daha
sonra ayaklan y1kamr. Ayaklann y1kanmas1 hayattaki gusul gibi gaslin sonuna birakilmaz. Dirilerin igtisalinde ayaklarm guslun sonuna
birakilmasi, musta 'mel su ilc ayaklarm kirlenmesine mebni idi. Cenaze gaslinde ise boyle bir mahzur bulunmad1gmdan gaslin sonuna
te 'hirine ltizum gorulmemitir 2 H u 1van i: "Bu suretle abdest verilmesi
brilig, ydhud namaz ktlmayz miidTik dktl cenazesine aiddir. Gayr-i akzl fOCUk
cenazesi yalmz gaslolunur, abdeste liizum yoktur" demitir. Fakat ne Hidaye
metnindc, ne de Mebsut'ta boyle bir istisna kaydedilmemitir.

SA.LisA. : Mcyyitin baI, sac;1 vc sakah s1cak su ile sidr -zamammizda sabun- ile y1kamr. Meyyitin sac;1 ve sakah taranmaz. Taramak
ziynet ic;indir. Meyyit ise bu ihtiyacdan varestedir. Bir de sas ve sakalm taramrkcn doktilmcsi ihtimali vardu. Halbuki meyyitin oldugti
1 Hal-i hayatta oldugu gibi meyyitin gobeginden a~ag1 her tarafm1q bir petemal ile sanlmas1 hakkmda 1m am Ebu Hanife'den t m am Hasen'in bir rivayeti var ise de bu bir rivayet-i nadire olup rivayet-i zahirede boyle izar altmda
y1kamakta ki.ilfet goriildiigiinden bir bez pan;:as1 ile ortiilmesi kafi sayilmitlr.
2 Meyyit bakasmm eli ile .y1kandigi ic;:in hayattaki abdest gibi ellerin ibtida
ta thirine ltizum gortilmemitir.

326

KADIN CENAZESiNiN GASLi- GASiLE ABDEST DE, GUSDL DE

vaz'iyyette defnedilmesi mesnundur. Bu cihetle meyyitin trrnaklan,

Sa~I ve sakah ve sair azasmdaki zaid eyleri kesilip trra edilmez.
RA.BiA: Cenaze sol yamna yatmhp sag yam sabunlu srcak su ile
armasrya ve cenazenin altmdaki su halis ve berrak gori.ilene kadar
hayattaki gusi.il gibi i.i~ kerre yrkamr. ibn-i Hi.imam: ite bu, birinci gasledir, diyor. Sonra meyyit sag yanma yatmhp bu def'a da
sol tarafr, sagr gibi temiz i.i~ kerre yrkamr. Yine ibn- i H i.i m am;
bunu da ikinci gasledir, diyor. Sonra meyyit oturtulur gibi kaldmhr,
karm nfk u mi.ilayemetle mesholunur. Necasetten bir ey ~rkarsa
izale ve yalmz orasr gaslolunur. Fakat abdest ve gasil iade olunmaz 1
1bn-i Hi.imam: ite, bu i.i~i.inci.i gasledir, diyor. Sonra sol tarafma
yatmhr. Bu def'a kafurlu su doki.ilerek meyyit gas! i.i tatyib edilir.
Bu suretle gasil itmam edilmi bulunur.
HA.MisA. : meyyitin cesedindeki rslakhk bir havlu veya bir bezle
silinip ki.Irulamr. Ve tebhir edilerek hazrrlanmi olan kefenin i~ine
cenaze silecekle getirilip gomlek geydirilerek silecek altmdan ~ekilir.
Secde azalanna yani cenazenin alnma, burnuna, ellerine, diz kapaklanna ve ayaklanna kafur konulur. Bama, sa~ma ve sakalma gi.izel
lwku si.iri.ili.ir. Sonra tebhir edilerek hazrrlanan kefene sanhr 2
Erkek ve kadm cenazelerinin suret-i tekfini, aagrda (627) sayrda
gori.ilecektir.

g) KADIN CENAZESiNi KADINLARIN YIKAMASI :

Yine bu hadis-i eriften kadm cenazesini kadmlann yrkamasr
zevcinin yrkamasmdan efdal oldugu mi.istefad olur. Hasen-i Basri'nin, Sevri'nin, ~a'bi'nin, Ebu Hanife'nin mezhebi budur. Ci.imhur bunun hilafma kail olmutur. Eimme-i selasenio, Evzai'nin,
1shak'm kavilleri de bu merkezdedir. Tav:::;ih'te Hazret-i Fatrma'nm, Ali radiya'lliihu anh'e boyle vasryyet ettigi zikredilmitir. Bu vasiyyetin mahzar-1 Sahabe'de vuku' buldugu ve kimsenin i 'tiraz etmedigi
de bildiriliyor. Mebsut, Muhit, Bedayi' rhi.iellifleri gibi bir~ok Hanefi
fukahas1 bun a karI U ha beri naklediyorlar : 1 b n- i Me s' u d radi1 Resul-i Ekrem salla'lldhu aleyhi ve sellem'i gasleden Ali ibn-i Ebi Talib
radiya'lldhu anh de boyle yapm1~t1r. Resul-i Ekrem'in mi.ibarek karmm mesheder
etmez evin her tarafm1 gi.izel bir koku kaplad1. Bunun i.izerine Hazret-i Ali:

"l=:--_, l::>- ~1. = Ya Resula'llah! Sen hayatmda da vifatmda da te~izsin" demi~tir.

2

Mebsut: C.

2,

S. 59 ve Fethu'l-Kadir. C.

1,

S. 448, 449, 450.

10)
B u k
dmm

-~.F:j.J.

iftil eden
z lcrldz.
d etti
Bu

(L

DE

'llaklan,
mez.

ilk su ile
kadar
bu, bitief'a da
timam;
,aldmhr,
<;Ikarsa
nmaz 1
tarafma
edilir.

1t'

ir bezle
in i<;ine
c;ekilir.
z kapakna giizel

LAZIM DEG!LD!R- BU BABDA EHL-1 1LM1N !CT!HADLARI

327

ya' lliihu anh' den H a z ret- i A 1i'nin Fatima radiya' lliihu anhd'y1 gasli

mes 'elesi sorulmu, o da cevaben : Fa t1 m a, Ali'nin diinyada ve

ahirette zevcesidir, diye cevab vermitir. M~amafih iddeti i<;inde vefat
eden zevcesini zevcinin y1kamasi caizdir. Fakat terki evlad1r [ Ayn ].
Io) Bu hadiste Resul-i Ekrem'in kendi izanm verip de :
"Bunu kzz.zma if gomlegi yaptnzz." buyurmalanndan erkek elbisesiyle
kadmm kefenlenmesinin cevazl anlaIhr. Gerek bunun ve gerek bunun aksi olarak kadm elbisesi ile erkek cenazesinin kefenlenmesinin
cevaz1 hakkmda iilema arasmda ihtilaf sebketmemitir. Ekser iilema
kadm cenazesinin bq par<;a bezle kefenlenmesine kail olmulardlr ki :
dir', izar, lifafe, himar, h1rkedir. Bunlann izah1 ve surct-i isti 'malleri
(627) say1h gelecek olan hadisin izahmda goriilecektir.
I I) Cenaze gasleden kimseye gusiil veyahud abdest laz1m m1d1r?
Bu babda tedkik edilen bir mes 'ele de budur. Ger<;i bu mes 'elenin
Dmmii At1yye hadisi ile alakas1 yok ise de Buhari'nin Ummii
Atlyye hadisinden evvel 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan ta'likan bir rivayeti vard1r ki, bu eserde: ...1;-. .J o~~j J. -':"-l ~I /J.I .lo:.> .J n"
ut...; J::,. J ..~ J..... .J = j bn-i mer radiya'llahu anhuma, said j bn-i Zeyd'in

vefat eden bir oglunu gasledip tahnit ve tebhir eyledi. Cenaz.eyi nakledip namaz.znz ktldz. Halbuki kendisi abdest almadz" deniliyor. 1te bu eser, yukanda

irad ettigimiz suali tedkike ve bu babdaki eimme-i selefin ara ve ictihadlanm miitaleaya giizel bir zemin haz1rlam1 bulunuyor.
"Ikamasl
Basri'r. Ciimz a i'nin,
atima'Bu vasiyetmedigi
Hanefi
tid radi-

1 mesheder
ret-i Ali:
., demi~tir.

Bu

BABDA DA EHL-i iLMiN

~~UHTELiF

ARA

VE EFKARINA ARiD

OLUYORUZ:

Gerek Ashab'dan ve gerek kurun-1 miiteaklbe ricalinden bir

k1sm1, meyyiti gasleden kimseye gusletmek laz1md1r, bir klsm1 da gusiil degil, abdest almak icab eder, demilerdir. 1m am Malik:
gasl-i meyyit iizerine gassal i<;in gusletmek miistehabd1r. Fakat vacib
olup olmad1gm1 bilmiyorum, demitir. 1mam $afii de ay.m suretle
beyan-1 re'y ~tmitir. 1 mam Ahmed 1bn-i Han bel de gassal i<;in
gusiil vacib olmad1gm1 umanm. Fakat gassal i<;in laz1m olan taharetin en az1 da abdesttir, demitir. 1shak 1bn-i Rahuye de abdestin liizlimunu bildirmitir. Abdullah 1bn-i Miibarek rahimehiimu'lliih ise gassale ne gusiil, ne de abdest icab etmez, demitir ki,
delHi de B u h a ri'nin Abdullah 1 b n- i b mer' den ta 'likan rlvayet
, ettigi bu eserdir. Ebu Davud'un, Tirmizi'nin bu babda Ali ve
Aie'den bu yolda rivayetleri vard1r.

328

MEYYlTt TEK SU lLE YIKAMAK MlJSTEHABDIR

Tav;:, ih'te : 1m am ~ afi i'nin, kadim ve cedid iki ictihad1 bulundugu ve kavl-i kadiminin gusliin viicubundan ibaret oldugu zikredilmitir. Said lbn-i Miiseyyeb'in, lbn-i Sirin'in, Ziihri'nin
mezhebleri de bu merkezde oldugunu lbn-i Miinzir haber vermitir. H a tt ahi de : "Gasl-i meyyit ile gusiil vdcib olduguna hiikmeden bir
kimse bilmiyorum. Ahmed lbn-i Hanbel ile lshdk, abdest vdcib olduguna kaillerdir " diyor.
lmam Buhari'nin bu ta<Iikmtlmam Malik, Nafi< tadk1 ilc
vaslederek ayni suretle rivayet etmitir. lbn-i Ebi ~eybe de Urve
tadk1 ile, miiariin-ileyhin: ".t.. c.r". ( .J J.;.... .J l:,~ .:; ./ .;:1 ,J\ = lbn-i
Orner bir meyyiti kefenledi, kokuladz da halbuki elini suya dokundurmadz"
digini rivayet etmitir. Ebii'l-Ehvas da Said lbn-i Ciibeyr'in,
Abdullah lbn-i Omer'e:

RA.

de-

1 bn-i

Cenaz~

ytkamaktan dolay1 gusleder misiniz? diye sordum.

Orner:

- "Haytr etmem, diye cevab verdi" dedigini rivayet etmitir.

Yine Said 1 b n- i Gii beyr demitir ki : Annem bir cenaze gasletmiti. "Cit bir anla, gusiil icdb eder mi ?" diye bana havale etti.
lbtida lbn-i Omer'e gidip sordum Bana: "~- 4i =Gasiettigi necis midir ki yzkanszn" diye cevab verdi. Sonra da 1b n- i Abbas
radiya'lliihu anhumd'ya gittim. 0 da bu suretle cevab verdi.

TERCEMF.Si

Ummi.i At1yye hadisinin diger bir rivayet tarikinde

ResululUih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in : " (K1z1m1 tek su
ile y1kaym1z), gasle, Zeyneb'in sag tarafi ile ve abdest azalarz ile
b~layzmz" buyurdugu ve Dmmi.i Atlyye'nin de: "..('eyneb'in saftm taradzk, (tarakla a<;tlktan sonra da kalmca) Uf bukle
yaptzk (ve bunlan arkasma sahverdik) ".

Bu

10

TEK ADED 0ZERiNE T Al'\SiSiN HiKMETl

IZAHI

bulunRA. viLER,

vermiden bir
ib oldu-

arikl ilc
e Urvc
= lbn-i
,, dceyr'in,

sordum.
i~tir.

e gas-

329

Riv AYETLER :

Bu hadis, Buhari'nin, meyyitin tek su ilc ytkanmast miistehab

lduguna clair a<;ttgt bir babmda rivayct cttigi hadisin bir par<;astdtr.
bur ktsmt bundan cvvel (625) numara ile ge<;en hadisin aymdtr.
Bunun i<;in miiellif, ihtisar i<;in hadisin bu ilk ktsmmt terketmitir. ~u
dar ki, bundan evvelki hadiste zikredilmemi~ alan "1;.J L,.:.L.s.l =
tk su ile yzkayzm;:;" ftkrasmt da miiellif btrakmtttr. Halbuki bu cmr-i
bevi burada hususi bir hukmu ifade etmektedir. Hatta Bu h ari'nin bu baba unvan olarak hadisin i<;inden intihab ettigi bu ftkradtr.
Bunu terccmemizdc mu <teriza i<;inde gostererek noksam telafi cttik 1
Bu hadisin sonundaki: ",Zeyneb'in saftnl taradzk, ilf bukle yaptzk"
1kras1 Vmmii Attyye'nin ihbandtr. Yoksa hadiste bunun taraf-1
Risalet'ten vak1 <alan bir emr u iaret iizerine yapildtgma clair bir kaY'd vc bir rivayct yoktur. Bu sebcblc imam Ebu Hanifc bununla
amel etmcmitir. Hancfilere gore sa<;, iki bukla yapthp kadmm gogline, dir<in ilstiine konlJ,lur. ~afiilcrce ii<; bukle yaptlarak arkaya
uzatlhr. Ahmed lbn-i Hanbcl'in, ishak'm mezhebleri de budur.

I.

=GasAbbas

kinde
ek su
n ile
'Zeyhukle

FIKHI HUKUMLER :

I) Gasilde tek aded iizerine tans is buyurulmasmm sebebi,

Cenab~t Hak indinde tek adedinin mergub olmastdtr. Bundan dolayt
1
Bu noktay1 iyice izah edebilmck i<;:in ~u ha~iycyi ilavcye mccbur oldum :
Bu Ommi.i Atiyye hadisinin i.i<;:i.inci.i dercccdeki ravisi "Eyyub" dur. tkinci derecedeki ravi de yukanda i~arct ettigimiz vechile 1bn-i Sirin'in oglu Muhammed
1le kiZl Hafsa'd1r. Eyyub, bundan evvel gc<yen hadisi Muhammed 1bn-i Sirin'den rivayet ettigi gibi burada da onu aynen tekrar ettikten sonra rivayctine
)Oyle devam etmi~tir: Bu Ommi.i Attyye hadisini bana Muhammed 1bn-i
irin haber verdigi gibi k1z karde~i Hafsa 1bn-i Sir in de rivayet etti. Fakat
Hafsa'nm rivayetinde Muhammcd'in rivayetinden fazla olarak ~u ma'lumat ta
verilmi~tir: "ljJ ~1.-<.1 = Zeyneb'i tek suyzkayzmz" yine Hafsa'nm rivayetinde

" ~ J\ ' l_i... J\ ' \,;yj = ljf Sll, yahud bej SU, yahud Jedi Sll yzkayzmz" ziyadcsi vard1r.
Yine Hafsa'nm rivayctindc : "l~ ._,....;)\ c_....;l_,.. J L~l,4. l_,i~l = Zeyneb'i yzkamaga sagmda_n baJlayzmz. Ve aza:yi vuzu' ile baJlayzmz" ziyadesi vard1r. Yine Hafa'mn rivayetinde: "<JJJ; ~':>\~ Lo.l;.k.!...J ..:.Jli = Vmmii A tz_yye'ni11: Zeyneb'in saflnz
Uf

bukle yaptzk, dedigi" fazlas1 da vard1r. Ger<;:i bu ( lj J t;L<.I)

f1kras1

ri'nin Hafsa'dan gelen rivayet tariklcrinin hepsinde yoktur. Yalmz TJll__....;

4-U>- =

Kadznzn safz arkasma salwerilir" suretindeki babmda zikretmi~tir.

Buha-

_j.4 n"

330

GASLE SAGDAN, ABDEST AZALARI 1LE BA~LANIR

Camiii's~Sagir'de Tirmiz i 'nin H azret-i Ali, ibn-i Mace'nin de

Abdullah 1b n- i M c s 'u d radiya' lliihu anh' den rivayetlerine iaret edilen mqhur bir hadis-i erifte ";__,JI ...,...s:; j ..J ."ill .JI = Allah tektir,
tekleri sever" buyurulmutur. Bu sebeble gasilde itar miistehabd1r. Bir
def'a y1kamakla meyyit anmrsa, istincada oldugu gibi viicub-1 gasil
tahakkuk eder, ziyadesi mendub olur. Bu tek adedinin tahakkuku,
haiyemizde iaret ettigimiz vechile Hafsa rivayetinde meyyitin ii<;:
veya' bq veyahud yedi su y1kanmas1, i:ibiir rivayetlerde ise ii<;: veyahud
bq su y1kanmas1 iizerine tansis buyurulmutur. Bu rivayetlerin zahirine bakarak baz1 ehl-i ilim, gasilde matlub olan "itar = tekleme", en
aag1 ii<;: su y1kamakla tahakkuk eder, demilerdir. Fakat hadiste ii<;:,
bq adedleri, itan beyan i<;:in sevkedilmilerdir. ~ayet bu adedler varid olmasayd1 vitir; bir, ii<;:, bq, yedi adedlerine amil olurdu. Fakat
gasilden matliib olan gaye, meyyitin temizlenmesidir. Ve tek su ile
temizlenmesi matliibdur. Bu temizlik, bir su y1kamakla olursa, ~arih
Ayni istincada oldugu gibi bir su ile vacib ikame edilmi olur, diyor.
Bu hadisin rivayet tariklerinde yedi sudan fazlas1 rivayet edilmemitir. Yalmz Ebu Dav~d'unbirrivayetinde ".::.;.i.J.J I .!.ll~.:,.._;n.J il~.JI =
Yahud yedi su, veyahud liizum goriir isen daha ziydde su ile yzkayabilirsin"
suretinde rivayeti vard1r. imam M a 1i k tarik1 ile gel en bu rivayette,
liizumunda yediden fazlas1 miistehab demek olur. imam Ahmed
1b n- i Han bel yediden fazlas1 mekruhtur, demitir. 1b n- i A bdi' 1- Be r de : Yediden fazlasm1 kabul eden fukahadan bir kimse bilmiyorum, demitir. Miiteak1ben de H afs a'nm bu rivayetini sevketmitir. Maverdi de ziyadesi israftlr, demi. ibn-i Miinzir de:
bana bildirildigine gore yediden fazlaziyle meyyitin viicudii gever,
ziyadesini muvaflk bulmam, demitir.
Bir de hadisteki (ev) edatl tertib i<;:indir, tahyir i<;:in degil. Bir su
ile gasil kafi gi:iriiliirse, viicub-1 gasil tahakkuk etmi bulunur ve ii<;:
su miistehab olur. Bundan ziyadesin.de kerahet bulunur. Eger ii<;:
def'a y1kamakla matlub has1l olursa, bq y1kamak miistehab ve yedi
y1kamak mekruh olur. En son hadd-i miistehab da yedidir 1
2 ) GASLE, MEYYiTiN SAG TARAFINDAN BALANMASI :

Hadisin mevzuu - bahsimiz olan rivayet tarikindc bu cihet tansis vc tasrih cdildigi gibi Rcsul-i Ekrem kaffe-i umurunda teyem-

.Feridun EP 1'UGRUL
KitapfJ9!
GASlLDE KADIN SAQININ TARANMAMASI

e'nin de

tme", en
diste ii<;,
dler vaFakat

~J\=

bilirsin"
id.yette,
.\hmed

evket-

a teyem-

331

munu severdi. Sag taraftan balanmast ile maksad, meyyite abdest

aldmlmtyan gasillerde gasle, meyyitin sag tarafmdan balanmast,
demektir.
3) Gasle, abdest azalariyle balanmast ki, hu da mustehabdtr .
Bu abdest, mazmaza ve istinak bulunmakstzm hayattaki gusul abdestinin aym demektir. Hanefilerce bu abdest si..innettir. Baztlan bu
hadisle mazmaza ve istinakm liizumuna istidlal etmilerdir. Fakat
Hanefiler agtza, buruna verilen suyun <;IkanlmasJ mi.iteazzir oldugunu
nazar-1 i'tibara alarak abdestte bu iki ey'c li.izum gormemilerdir.
4) Kadm cenazesinin sa<;mm taranmasi \'C i.i<; boli.ik ori..ili.ip arkasma biraktlmasi, ki imam ~afii'nin mezhebidir. Ahmed i bn-i
Hanbel'in, ishak ibn-i Rahuye'nin mezhebi de budur. Ve bu
hadis ile istidlal etmilerdir. Eimme-i Hanefiyye ise iki boliik yap1hp
ccnazenin gogsi..ine ve dir' denilen gomlegi,n iisti..ine konulmasl ictihadmda bulunmulardir. Hanefilerce sa<_;l tarakla arkaya atmaga liizum yoktur. Eimme-i Hanefiyye sa<_;m taranmas1 ve arkaya at1lmasJ
keyfiyyetinin Res u 1- i E k r e m'in bir emr i.i iareti ile yap1ld1gma
dair mevzuumuz olan hadiste bir ey gormuyor. Hadiste gorulen
0 m m u A t1 yye'nin kendi fi 'lini ihbanndan ibarettir. Ger<;i 0 m m ii
A t1 yye'nin, Res ul ull ah'm emri ile yapmi olmas1 hatira gelebilir.
Fakat boyle bir emr i.i iaret olsayd1, bu kadmm Resul-i Ekrem'den telakki ettigi obiir emirleri bildirdigi gibi bunu da bildirmez mi
idi? Endiesi de o hattray1 ta'kib eder. Halbuki Ummii At1yye
bunu kendisi yaptigmi a<;Ikca soyliiyor, bu sarahat kaqiSinda Resul-i
Ekrem'in emri ile yapmi olmas1 bir ihtimalden ibaret kahyor. ihtimal iizerine bina-yi hiikmedilmiyecegi ise bir esas-1 er'idir. Hem
boyle ccnaze sa<;mm taramp arkaya atllmas1 bir ziynetten baka bir
ey degildir. Meyyit ise bundan miistagnidir. ibn - i Ebi ~eybe'nin
.\fusannif'inde rivayet ettigi iizere Aie radiya'lliihu anhd da : ~! L. n"
~ \.).)...,:;..; = Kadzn cena;:;enin Saflnt taramaga neden lii;:;um goriiyorsunuz"
diye taramanm liizumsuzlugunu bildirdi. Tazfir ki, sa<;m orulmesidir. Bunun esasmda muhalefet edilmemitir. ihtilaf, yalmz taranmasma ve arkaya atilmasma munhastrd1r.

V0C0D\J PAK-1 MUHAMMED1'NiN

332

TERCEMESi

Ai ~ e radiya' llahu

an/za' dan :
"Resulullah salla'llahu aleylzi ve sellem, (Ahirete intikal
ettiginde) pamuktan (ma'mul), sehuliyye (denilen) ti<; par<_;a
beyaz Yemen hezi i<;inde kefenlendigi, ve bunlann i<;inde kamis ve imame bulunmadigi" rivayet edilmi~tir.
lZAHI
LtiGAVi TAHLiLLER :

( ...,~!\

'._,..i::; ) in cem'idir. Ak ey'c denir.

( <~::;Lt_ ), ya'nm tahfifi ile Yemen'e mensub dcmektir. Kaide,

ya-i nisbetin tqdidini iktiza eder ise de elif ziyadc kthnarak ya-i nisbet tahfif edilmitir. Fil'astl "Yemaniyye" iken "Yemaniye" denilmitir.
( )_,..,:) yi Ezheri: "Sin'infethi ile Yemen' de be;::, dokunan bir nahiyenin, sin'in ;:,ammz ile de beyaz be;::,in adz" diye ta 'rif ctmitir. Diger
chl-i liigat da Yemen' de bir nahiyenin adt oldugunu, baka rna 'nalanna takdimcn bildiriyorlar.
( .....;..,. _} ) kaf'm \'C sin'in zammi \'C ra'nm si.ikunu ile pamuk
demektir.
( '-:'1_,~1) sevb'in cem'idir. "sevb"i Kiimus miitemmt: ''ji'l-a.1tl me/Hue
alan be;::,, keten, harfr, sof makfilesidir. Mayeulii ileyh itibdriyle meca;::,en libdsa
ztliik olunur" diyc ta 'rif ediyor. Ki.irsi.if, kelimesinin dclaleti ile Crhlerden pamuk bezi oldugu anla~thyor. Lisfmtmtzda astar, amerikan diyc
zebanzed olan bez olacakttr.
( ...,.a:.i ) gomlek, ( !marne ) de sank demcktir.
RA.viLER, RiVAYETLER :

Buhari bu hadisi buradan baka Ccnaze bahsinin "kam.ssi;::,,

imamesiz cena;::,enin tekjini" hakkmdaki iki babmda daha tahric eylc-

TEKFIN1NE DAtR HABERLER

,.

.)~ 0~

intikal

pan;a

n de ka-

. Kaide,
a -i nisil mitir.

bir ndr. Digcr

ma 'napa muk

tT

mensuc
libdsa
rhlcr-

m issiz,
ir cyle-

333

mtttr. Hadisin buradaki mensub oldugu babm unvam "kifen tfm

heyaz bezin hii.kmiine ddir" dir. M iisli m, E b u D a vu d, N cs a i, 1 bn-i
~face de miiteaddid tarikler ile rivayet etmilerdir.
Hatemii'l-Enbiya Efendimiz'in vi.icudi.i saadetlerine sanIan kefenin a dedi vc s1fat1 hakkmdaki rivayetler muhteliftir. Bunlar
Aie, Ali, 1bn-i Abbas, 1bn-i Orner, ibn-i Mes'ud radi_ra' lltihu anhiim gibi bir hayli Sahabi'ye kesb-i ittisal etmektedir. ~arih
.\yni bu tarik-1 rivayctleri Umdetii'l-Ktiri'de toplamttlr. Fakat bu
fa rklarm bir ktsmt kclime ve tstJlaha aid oldugu anlaIlmaktadtr.
~Iesela Hazret-i Aie hadisindeki esvab-1 yemaniye, yerinde 1bn-i
.\bbas'a muttastl olan Ebu Davud'un rivayetinde "Esvdb-i Necrdn!Jye" goriilmektedir ki, NeCIan, Yemen'de bir kasabanm ad1 olduguna gore, kelime farkmdan ibaret bulunur. Yine boyle Tirmizi'nin
rivayet ettigi 1 b n- i b mer hadisinde "Riydt-z Yemdniye" deniliyor ki,
riyat yumuak kumaa denildigine gore, yine ihtilafm bir kelime farmdan ibaret oldugu gori.ili.ir. Ebu Davud'un bir rivayetinde:
" ;.;:>- .~-I_, "="' _,! j = Tek bir bii.rd-i yemdniye konuldu" denilmitir ki, bu
rivayet kemmiyyet, ve keyfiyyet i'tibariyle hakikaten farkhdtr. Aded
i ' tibariyle farkh oldugu gibi yol yol <;ubuklu kumaa hibr denildigi
rh l-i lugat tarafmdan bildirildigine ve Tehzfb'de klrmtzl . kumaa
denildigi haber verilmesine gore, keyfiyyet cihetiyle de fark vardtr.
Fakat bu hususta Tirmizi: "Bu bir, veydhud iki kat hibr ile keftnlendigi
hakkzndaki riVtzyet H az re t- i Aiie' den soruldugunda Szddika-i miifdrii.n-ileyhd
maben: Vdkza biiyle bir biirde-i hibre getirilmiiti. Fakat Ashdb-z Kirdm
rrddetti ve ona kifenlemedi" demitir. Demek oluyor ki, Resul-i Ekrc m'in tekfini masmda boyle bir bi.irdenin ellcrde dolattgt gori.ilmi.i
'e onun reddedildiginden haberdar olm1yarak bi.ird-i hibre ilc kefc nlendigi rivayet edilmitir.
Sonra Ahmed 1bn-i Hanbel'in, ibn-i Ebi ~cybe'nin,
B~" zzar'm Ali 1bn-i Ebi Talib rad!Ja'lliihu anh'clen tahric ettikleri:
_.-i) l ~ j f.--_, -~:1.. .ill J..... ._.::JI .:;5' = Re su lull tih salta' lltihu aleyhi ve sellem
rdi parfa bez ile kifenlendi" deniliyorsa da bunun da senedinde A b d u 1l.ih 1bn-i Muhammed 1bn-i Akil bulunup bu da su-i htfz ile
m 'rM bulundugundan bunun da sikatm rivayetlerine muhalif olan
rid.ye ti reddedilmitir 1

334 BUNLAR ARASINDA Ai$E HADIS1N1N EHEMM1YYET1- FIKHi

HuLASA: bu tatik-1 rivayetler i<;inde en sahihi Hazret-i Aie'den gelen ve mevzuu- bahsimiz bulunan Hazret-i Aie hadisidir.
Tirmizi: "Neb salla'lliihu aleyhi ve sellem'in kefeni hakkmdaki muhtelif
rivdyetler arasmda en sahhi Hazret-i AiF hadsidir. Gerek Ashtib'dan
ve gerek kun1n-i_miiteahhire ricalinden ehl-i ilmin fOgu H azre t- i A iJe hadsi
ile amel etmiJlerdir" diyor.

Miislim'in Sahih'inde bu babm tarik-1 rivayetleri arasmda

Hiam 1bn-i Urve tariki ile Hazret-i Aie'den 0yle bir rivayeti vard1r. Hazret-i Aie diyor ki : Resul ullah salla'llahu
aleyhi ve sellem ibtida Abdullah 1bn-i Ebi Bekr radiya'lliihu anhuma'ya aid bir Yemen hullesine konulmutU. Sonra Ashab bunu muvaflk bulmaylp <_;:Ikanldi. Sehuliyye denilen ii<; par<;a beyaz Yemen
.bezi i<;inde kefenlendi. Abdullah 1bn-i Ebi Bekr de, bu hulleyi
oldiigiimde bununla kefenlenirim, diye muhafaza etmiti. Bilahara,
Allah raz1 olsayd1 Res u 1u lla h bununla kefenlenirdi. Onun kefenlenmedigi bir hulleyi ben de kefen edinmem, diye sattl ve bedelini tesadduk eyledi 1
FrKHi

HUKUMLER :

Erkekler hakkmda mesnun olan kefenin ii<; par<_;:a bezden ibaret

olduguna Hanefiler bu hadis ile ihticac etmiler, ve meyyit ii<; par<_;:a
lifafe, yani sarg1 i<_;:ine sanhr, demilerdir. Fakat Hanefi kitablannda
bu ii<; par<_;:a bezin izar, kamis, lifafe diye zikredilmesi bu istidlale bir
mania tekil etmekte oldugunu, Hanefi olan arihimiz Ay ni bildiriyor. Hakikaten hadiste bu ii<; sevb i<_;:inde kamis yoktu, denilmesi
Hanefiler aleyhinde en sarih bir hiiccettir. ~afiiler de bu hadisin zahiri ile ihticac etmiler, ve meyyit ii<; par<_;:a lifafe -sarg1- i<_;:ine sanhr,
demilerdir. Ahmed 1bn-i Hanbel'in de ictihad1 bOyledir. ~imdi
Hanefiler istidlallerini tamamlamak mecburiyetinde bulunuyorlar.
~arih Ayn i bunu da bize bildirerek diyor ki :
1

,y ~l_,>" -r':~ ylyl

;j')\;

c.i ~ .. .J

....,k .:ill

J- .:ill J_,..J

.};S -:Jlj ;..:.;\&.

. ~ AJ

,j"'

.J ~;.:.1 t.r 1 ~ U"w1 J" ~ Lit; -.u. 1 L.l ;...t..c 'i .J ..,...:.i t1:> ..,...~ ...:.....))'
.;... t;:-~ 'i J t-4; . _;S:::~ ~ 10'. .:ill -l:" Lo.-1> t> '-:l _,.; -r':~ '-:' IY 1 ~')\; c.i ,:;;.).J -.u.. 1d;.;
<:I.JJ j .J . 4.~ J-1,...; _, t, .. t.,; L-:; ..:.A>:! "'~ J~ _, .;.c .:ill L~nl Jt.;
<S".Aj l~:; ,:;..<)'
( _;S:::~ ~I J. .:ill .1~ ..::.Jl)' '-i.e. a ... j f- .J ~:k .:ill J.... .:ill J_,.... _; r_;~l d..!Jl&. .:.Jt.;t.;_;,;.
J LA; :J~ I .:ill -l:" (} _;; <>'":; 'i _, d.l..C l~:; ...,..~ d.:j l.c_ J _,.>" y 1_,; I ;j')\~ J ,:;..<)' _, .;..c .::....c;
[ f_. .I.JJ] l1; J.~,...:; Lr> _:,;S I_, ; ... _, ~l.c .:ill J.... .:il i J_,....J ~; fio Jt; ( ~; .:;;S '

H(

" lidun L TUGRU.tJ

1(:-t:ap.,~

HUKUMLER -tZAR, L1FAFE, KAMISiN TARiFLERi

Aie'disidir.
muhtelif
htlb'dan
r hadisi

rasmda
r rivaza' lliihu
u anhu-

nu muYemen
hulleyi
!ahara,
fenlen. tesad-

ibaret
parc;a
lannda
lale bir
bildirinilmesi
isin zasanhr,
~imdi

yorlar.

- .j"

- ._:..,..,J~
. I .;S_;;

'-\~

.:;.<n

- \j t <.).)_,:..\
~

.::..s-;

'-!:; .:;.<~\

335

Ashabtmtz eimme-i Hanefiyye "jbn-i Adiyy" in Kami['inde ri., a yet ettigi U Cab i r i b D- i S e ill U re hadisi ile istidlallerini tamam.amtlardtr. Cab i r radiya' lliihu anh demitir ki: "Resu lull iih salla' lliihu
aleyhi ve sellem ilf parfa sevbe sarzldz: K am is, izar, lifafe idi." Bu rivayette
imame yoktur. Mebsut'ta : "Bazz meJayihimiz imameyi dahil-i hesab etme; i hoJ gormediler. 9iinkii bununla bez adedi diirde balig oluyor, ve fift oluyor.
Halbuki siinnet olan tek olmaktzr" deniliyor. Miiteahhirinden baz1 meayihimi:z; ise imameyi idhal etmeyi tahsin eylemilerdir. Bunlar da,
aid ibn-i Mansur'un rivayetine gore: "jbn-i Orner radiya'lliihu
-znhuma'nzn oglu V ak i d Oldiigiinden milJariin-ileyh Hazretleri oglunun cena::tsini beJ parfa bez ile kefenledi" diyorlar ki : kamis, imame ve iic; parc;a

ifafedir. Ve ibn-i Orner imame denilen parc;ayt meyyitin c;enesi

altmdan dolamiti, deniliyor. [ Ayni: C. 4, S. 55].
HANEFI KiTABLARINDA BU U<( PARy'A BEZ OYLE TA 'RIF EDiLiYOR :

(Lifafe, "lef" den me'huz olup alehtlak sargt demektir). Cenaze

bahsine aid olan ftkhi lSttlahta : meyyitin bamdan ayagma kadar
\ i.icudiinii biiri.iyen ortiiye Itlak olunur.
izar da ayni rna 'naya hamledilmitir. 13atan ayaga kadar viicudii biiriiyen ortii demektir. ~U kadar ki, baZI fukaha izar, omuzdan
aagtyt biiri.iyen ortiidiir, demilerdir. Fakat bu izar degil, kamistir.
lbn-i Hiimam, tercemesi bundan sonra (628) numara ile gelecek
olan i bn-i Abbas hadisinde Arafat'ta vefat eden bir hacmm ihramma sanlmas1 ve kefenlenmesi emrolunduguna gore, izarm omuzdan
aagiyl biiriiyen ortii suretineki tefsiri daha dogru bulmaktadlr.
Kamis ise yakastz, yensiz ve etraf1 diki ile bastmlmamt, gogiis
tarafl ac;tlmamt gomlek demektir. ite bu iic; parc;a bez, erkekler ic;in
mesnun olan bir kefendir. Hadiste imame sarahaten istisna edildiginden dahil-i hesab degildir. Bu cihetle Miicteba'da esah olan rivayete
gore, imame isti 'malinin keraheti tasrih edilmitir.
Bu iic; par<;a bezin temiz olmak artt ile yeni veya miista 'mel olmast miisavidir. Abdullah ibn-i Miibarek Ha.zretleri: mi.i'minin, i<;inde namaz ktld1g1 elbisesi ile kefenlenmesi daha dogrudur, der
imi. Tabii, ibn-i Miibarek Hazretleri meyyitin beyaz olan libasmt kasdetmitir.
Kefenin beyaz pamuk bezinden olmast da bu hadis-i eriften
miistefad oluyor. Erkekler i<;in hal-i hayatmda geyilmesi haram olan
ipekli bez il~ tekfin edilmesi de caiz goriilmemitir.

336

KEFEN1N P.-\MUK BEZ1NDEN OLM.-\SI - HAZRET-t EBO

Erkekler i<;in kcfenin bir de kifayet derecesi Yardtr ki : izar, lifafeye hasredilmesidir. Abdu'r-Rezzak'm Hazrct-i Aie radiya'lliilzu anlzti' dan rid.yetine gore, E b u Be k r radiya' lliihu anh; is:inde hastalandtgt iki kat elbisesine iarct ederek :
- Bt:mlan C\"\"C Ia ytkaymtz sonra beni bunlarla kefenleyiniz!
diye vastyyet etmiti. Hazret-i Aie:
- Sana bunlarm yenisini almtyahm m1? diyc sormu. 0 buyiik
halife :
- Hayn, bunlann ycnilerinc oli.ilerden ziyadc diriler laytktir,
huyurmu 1 Bu cihctlc Tulife'de kt"fen hususunda gasil ile cedid arasmda hir fark olmadtgt zikredilmitir.
Ru hadisc hakkmda Buhari'nin rivayeti boyle degildir. Orada
Hazret-i Ebu Bekr'in, kerimesi Hazret-i Aie'ye:
- Resulu!Hih salla'l/iihu aleyhi ve sellem ka<; parc;a bez ile kefenltndi? diye sormu. 0 da :
- Kamis ile imame haric olmak i.izcre i.ic; par<;a beyaz pamuk
bezinden ibarct idi, diye cevab vermi. Sonra Ebft Bekr Stddik,
ic;inde hasta bulundugu elbisesine baktp onda zagftran lekesi gorcr-ek :
- Bu elbisemi ytkaymtz. Ve buna iki parc;a bez daha ilavc cderek heni bunlarm ic;ine sanmz, huyurmu, Hazret-i Aie:
- BabaCigtm! Bu cskidir, demesi i.izerine mi.isliimanlann bu ilk
ve bi.iyi.ik halifesi :
- Bunun yenisine diri, oli.iden daha laytkttr, diyc cevab vermitir 2
Gori.ili.iyor ki, Buhari'nin bu rivayeti ilc Abdii'r-Rczzak'm
rivayeti arasmda tearuz vardtr. 1bn-i H i.imam: "Abdii'r-Rez;:;ak'm
senedi, Buhari'nin senedinden aiagz degildir. Abdii'r-Rezzak'm rivdyeti
tercih olunur" diyor. Ve 1hn-i Abbas radiya'lliihu anhuma'mn bundan
1

.iil..s;.J JS::u~l Jli: ..::Jt; t;... .iii ~J :i.;.;\.<- Jl

. ~~..(~~ .!ll ~p.!.;)li :

J. . dl.~

:i.;.;\.<- .::...JW . ~'~I_,$ J LJ: _,1-<.1 : ~..::;

..;lj)l..l:-<- ~JJ

<.J.:.r .J\5" .y_llll 4~_,:1 ..:s

[ ~ot . y , 1 1: ;.;:_..1Alle::;) ..::-;:11.:,.. ~41JI u-1 .J-1, )I Jli
2 \' tL. J <::k .iii J- .iii j_,_.J ,:; f j : ~;W Jt; J~ 4t .:,I ~J~I.jJ
"'=' ~ J.&. .:.,\5" 4;:1.<- y -'~ Jl Jla;.; .... ~ )I J~j \.:~ <.)"'~ ~ yl_,~l 4h\~ j : ..::Jt;
I~ .JI .::J; . 4:,; J_,:1 ~ur <::k IJ..l~j J l..i,.. ~-'~ 1~1 : JW . .JIJ.A<. j .y t~J ~
[ tot <.J"" , , 1: :.;:-~All e::;] .::..,11.:r- ~44 ..;... I .J-1 : Jli . ~

izar
aim
diz

a~1

u ag

nra I l
Lifafe
ni n a<;: tlJ
nda t

KAJ
Erk
d nilir,
I n bir b
mani' 0
bir bez
Har
budur.
lui k , El

rii:dyet ed

ce nazesi

BEKR'1N TEKF1N1 -

Bl:
zar, lifaadiya' l/ii-

nde hasnleyiniz!

0 biiyiik

layikttr,
did ara-

TEKFIN1N SURET1

33'i

bir hadis sonra (628) numara ile tercemesi g~lecek olan ve ihramh
olarak vefat eden bir S.ahabi hakkmda varid bulunan: "~~) j .f-A.) =
Bu centizryi iki kat bez ite kefenleyiniz" hadisini zikrediyor.
Sonra 1bn-i Humam, bu rivayetleri cern' ederek aralarmda
goriilen tearuzu kendisine has olan ilmi ve edebi bir hazakatle i:iyle
kaldmyor : Abdii'r-Rezzak ve emsali raviler, hadisin bir kiSIDlnl
rivayet etmilerdir. Hazret-i S1ddik'm : Buna iki par<;a daha ilave
ediniz, dedigini rivayet etmemilerdir. Buhari ise tamamm1 rivayet
etmitir. !bn-i Abbas'm rivayet ettigi vaklada hal-i zarurete mebni
miisaade buyurulmu olur ki, matlub olan da bu idi. Sonra !bn-i
H ii m am: ii<; kat kefen tedarikine muktedir olanlar ic;in ikiye ikt1sar
etmek hilaf-1 evlad1r, diyor.

r. Orada

Jlc kefen-

pamuk
Iddik,
~oreFek :
Jan ede-

LZ

nn bu ilk
ab verzzak'm
flt:::zak'm
m riva;eti

bundan
s

.,$).)

4~_,;;J ..:.&.

~I '':}

Jl;

.JJ
-~

j : ,;..Jl;

- ,f t_~.J ~

: .:~; . ..;!-

Bu SARGILARIN suRET-i isTi'MA.Li :

Sera h si, Mebsut'unda bunlann suret-i isti 'mallerini i:iy le ta 'rif ediyor: evvela lifafe denilen par<;a, u~ununa yayll1r, bunun i.izerine
de izar serilir. Kamis varsa cenazeye bu geydirilir. Bamm sa<;ma,
sakahna koku siiriiliir. Secde azalan olan alnma, burnuna, iki ellerine,
diz kapaklanna, ayaklanna, kafur konulur. Sonra izarm sol taraftaki
ucu sag tarafa at1hr. Bamdan ayagma kadar cenazcnin ce~edi sanhr.
Sonra izarm sag taraf1 da boylece sol tarafa dogru atllarak sanhr.
Lifafe de boyle soldan saga, sonra sagdan sola atllarak sanhr. Kefenin a<;Ilmasmdan korkulursa baglamr. Fakat cenaze kabre konuldugunda bu bag <;i:iziiliir 1
KADINLAR iyiN MESNUN OLAN KEFEN ADEDi BETiR :

Erkek cenazesinde mu 'teber olan kamis, -ki kadm kefeninde dir'

denilir, kadm gomlegi demektir,- izar, lifafeden baka "himdr" deni-
len bir ba ve yiiz ortiisi.i ile "hzrka!' denilen ve bu bezlerin a<;Ilmasma
mani' olmak i<;in kadmm gobegi ile memesi arasma baglanan enli
bir bez par<;aSidir. Bunlann mecmuu be par<;a oluyor.
Hanefiler indinde kadmlar i<;in mu 'teber olan kefen-i mesnun
budur. 1bn-i Miinzir: "Sa'b, Nehti, Stifi, Ahmed, lshdk, Ebu Sevr, lbn-i Srin gibi kendilerinden i'timdd edilerek ahz ii
rivtiyet edilen eht-i ilmin 'mezhebi de budur" demitir. 1 bn-i Sir in kadm

cenazesi be sevb ile kefenlenir: dir', himar, iki lifafe, bir hirkadir,
1

Mebsut: C.

2,

S. 6o
"F

22

333

KADIN KEFEN1NiN ADEDi VE SURET-i TEKFINi

demi. ibra.him-i Nehfli de be par<;ad1r, demi: dir', himar.

lifife, mebtan, rida>. Hasen-i Basri'ye gore de bqtir: dir', himar,
lifafe, izar, h1rka. imam ~Hi ide be oldugunu bildirmitir: u\ lifafe,
izar, himar. imam Ahmed ibn-i Hanbel'e gore de U par\alardir: kamis, mi'zer, lifafe, maknaa (ba ortlisu), lurka. Yalmz Ata>
ibn-i Ebi Rebah't1r ki, U\ par\a oldugunu kabul etmitir: dir', .
biri dir'in altma, oburu ustline sanlmak uzere iki sevb. Buhari'nin
Sahi'h'inde Hasen-i Basri'den ta'likan bir rivayetinde h1rkanm beinci bir par\a oldugunu bildirmesi, onun da aded-i mesnunun be
oldugu kanaatini izhar eder. H1rka, beinci olunca clbettc bunun
dorduncusu de bulunacakt1r.
Cevzeki'nin, ibrahim ibn-i Habib tarikl ilc Hafsa'clan
ve bu vas1ta ile de Dmmu At1yye'den bir rivayeti vard1r ki, bu
babda en sarih bir mesned-i f1khidir. D mm u A t1 yye diyor ki :
"j-1 4~J~ l.:. t.o. u_;.._, ._,.,1_,;1 ;__;...j .i;...; = Bi;::, ,Zeyneb'i beJ parfa be;:; ifinde
kifenledik ve kadznlarzn hayatta baJ ortiisii. ile sarzndzklarz gibi :(_eyneb'i himarzna, baJ ortii.siine sardzk" demitir ki, tamamiylc Ebu Hanife mezhebinin bir ekl-i ifadesidir. [ Mebsut, Hiddye, Fethii' l-Kadir ].

KADIN CENAZESiNiN SURET-i TEKFINi :

Bunu da allame arihimiz Ayni oyle ta'rif ediyor : cenazc evvela dir'a sanhr. Yani gomlek geydirilir. Sonra himar denilen bez,
ba ortlisu gibi kadmm bama ortlili.ir ve gomlek i.izerine a\1hr. B~
nun i.izerine izar, onun i.izerine de lifafe denilen en geni bez sanhr,
en sonra da bu bezler a\1lmamak i\in lurka denilen enli bez kadmm
mcmesi ile gobcgi arasma baglamr. [ Umdetii'l-Kiirf: C. 4, S. 49 ].
Kadmm tekfininde bu terti be riayet edilmesi, . B u h ari'nin,
mevzuumuz olan bu babmda Eyyubi.i Sahteyani ve ibn-i Sirin
tarikl ile Dmmi.i At1yye'den mevsulen vakl' olan bir rivayetine
mi.isteniddir. E yyu b 'un rivayetine gore i bn-i S irin demitir ki :
Dmmi.i Atlyye Basra'daki oglunu gormek i\in anslZln Basra'ya
gelrniti. Bu mada bize Z ey n e b'in gas! i.i tekfini vak1asm1 anlatt1.
Ve en sonunda Res u l u llii h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in izanm kcndilerine verip : "ol:l t;J'..:\ = Bu i;:;drzmz :(_eyneb'e sarznz;::, buyurdugunu"
soyledi.
Eyyub, ibn-i Si.rin bundan baka bir ey soylemedi. Vc bu
gaslolunan Peygamber'in hangi klZl oldugunu da bilmiyorum,
demitir. Eyyub'un, hadisindeki i'an, ilfafma'nasma hamlettigi ve

If

i
.1/e

0 dum,
1

,;!

j...,L.Si

. .4_1

J.'

iKi KAT KEFEN HAKKINDA iBN-1 ABBAS'IN YAKS HAD1St

imar,
imar,
lifafe,
alar.\ ta'
: dir', .
r i'nin
m ben bq
unun

i bn-i S irin'in de kadm cenazesinin tekfininde izarm. degil, dir'in

takdim cdilmcsini emreder oldugu da B u h a ri'nin
ciimle-i riva.yatmdandn 1
,-.J.,;

,...,. 0

,.

.;

,_,o,

.}1,~

o.,#

-~,

,.,

bu tarikteki

J~J l.o..:.-:~ J l.i t.o.+..:s. ~I ~~ J '-( ~.Y -~I ...0'&- . 6 2 8

o.,,.,,.o

c} J ,;l

~ .....

.,.,.,..,.,.

o"",_-1,~~~~.,...

.,

l,~

.J..,,,.,..,

dJ ,;1t.j "t.l... . J ;-:.l.Y ~I J~ ~I ~J"'"' J L ~~IJ

.,.,. .J.I,~~ ~ ....
~
~ ,~~, ""',}
"o't"'., """"j J.o.; ',""'
"'
"'
.t..:J_y ~I ~ l.S-:-.::J I J l.i ~..::..,a.i J U J \.i J 4-..::..,a.i J; 4-..::J,...I J

0-Y

J ..

0 .,

.J.

.J. ~

.J.

'

,.

t'dan
i, bu
r ki :
ifinde

339

..... ,

-'"t ,

.J.

0 ..... 0 '"':

.J.

.J.

.,

......

~ ......

,6

J.k.:.~.; ">} J 0~ J; l.$"; 0 J.:..A.~ J ) ..,L..... J ~ ~- 0 JJ-&:.1 ~j...., J

"'

'f$

~""' .J. ' ,

mez-

0 ,

.J.

~""
..,
, 0 .J. .J. .;;; ,. .J. , :.....

. ~~,4 ~,4l-:.ill ,. J~ ~1t.-:-~ 4-..ip

...

'lima-

.,.

...

4 .....

"'\

.J. ~ ,

.J. " ,

1J IJ,; .o.>..; ">} J

TERCEMESi

ibn-i Abbas radiya'ltahu anhuma'dan ~oyle rivayet edilmi~tir:

ibn- i Abbas demi~~ir ki : Res ul ullah salta' lttihu aleyhi

ve seltem ile birisi (Haccetii'l-Veda 'da) Arafat'ta vakfe ederken
ans1zm devesinden dii~tii. Dii~er dii~mez de deve, (zavallmm)
boynunu k1rd1. (V c derhal oldii). Neb i salta' lltihu aley hi ve
sellem buyurdu ki :
Bu (ihramh) adam1 su vc sidr ile y1kaym1z, ve iki kat ihrami ic;:inde defnediniz. Ona koku siirmeyiniz, onun ba~ma
bcz de sarmaym1z. Qiinkii bu (ihramh) haCI, k1yamet giiniinde
( ba~I ac;:1k olarak ve) "Lebbeyk Alltihiimme lebbeyk = Fermamna
uydum , dfvfinzna geldim ... " diyerek ba 's olunacakt1r.
.JL.a;)ll,:r ;i _,..l ~~~ .:ill &'..! ~b i l .;...~ J_,~ J.~.J:\01 YY.. I _,~1 _;,:. I)
~ I L:,k j,:..) : .::JL; ~.b..! . S>.; f' l~ l:.;l _).)~ o_r-4~ 1 .::,...;.; ..:r-;.4 J)IJI._:,.('J . 41 t; .J...;I Jl~! ,~,.. L:JI j JI l:.c~ lt ) J l ~o~,LI ( ~ I J-;u .:).J
J :k
~ J <~.::! ~.4.4JI .Jt....:.)ll ) yy,l ( r-~j _, 4J~ <>I t>.J.)I )I J ~~ J~) J.~ .J:I ( .).::
[ t>.J l~] JJ;; ':/ J ~ 01 ;I ).4 _,..t~ .:..:.~... .J:I .JIS"
1

.:ill

J-

t-'

340

1HRAMLI bLEN1N iHRAMLILIGI KALlR MI?

IZAHI
RA.viLER, RivA.VETLER :

Bu hadisi Buhari buradan baka Cenaze bahsinin bir babmda

daha ve aynca Hac bahsinde de zikretmitir. M ii s 1i m, E b u D avud, Nesai de Hac bahsinde rivayet eylemilerdir. BuMri'de bu
hadisin yine bu babdaki rivayet tarikmda : "..::.,Li ..::......;\,; = Hacmm
devesi boynunu klrdl TJe derhal Oldii" suretinde varid olarak mevti tasrih
edilmi bulundugundan tercemede mu 'teriza ic;inde bu ziyadeyi
gosterdik. Bu hadise, Hac bahsinde goriilecegi iizere Haccetii'l-Veda 'da vuku' buldugundan buna da iaret ettik.

Yine

bu

t.

tir.
h

Bu

( -.;:..,d_,~ Jli _,1 4:_..,d_,j )

ciimlesindeki terdid, ravinin zabtmdan
nq 'et eden bir ektir. Birincisi ( <.1"'-;-' ) dand1r, boynu klrmak rna 'nasmadir. 1kincisi ( ._,..~1 ) dan me'huzdur ve azd1r. Esah olan siilasi- .
dir. Bu sebeble tercemede bunu gostermedik.
'

Bu hadisi Buhari cenazeyi iki parc;a bez ile kefenlemenin cevazi hakkmdaki bir babmda zikretmi ve bu unvan ile Buhari, kefenin ii<; olmas1 vacib degil, siinnet olduguna iaret eylemitir. Binaenaleyh bir zarurete miistenid olm1yarak kefenin iki pan;aya indirilmesi ile siinnet terkedilmi olur. Bir parc;a ise viicuben laz1md1r.

...

1.).

FIKHI HUKUMLER :

Bu hadis ile ~afii, Ahmed 1bn-i Hanbel, 1shak 1bn-i

Rah u ye, zahiriler ihramh olarak vefat eden mii 'minin ihram halinin oldiikten sonra da devam edecegine istidlal e tmilerdir. Ve ihram
halinin devamma mebnidir ki, tekfininde bamm setredilmesi, koku
kullamlmas1 nehyedilmitir, demilerdir. Bu ictihad; Osman, Ali,
1bn-i Abbas radiya'lliihu anhiim ile Ata', Sevri'den de nakledilmitir.
1mam Ebu Hanife, lmam Malik, Evzai ise ihramh da,
ihramh olm1yanlar hakkmda cari olan ahkama tabi'dir, demilerdir.
Bu nokta-i nazarda Aie, Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu
anhiim ile Tavus'tan rivayet olunmutur. Bunlara gore bu hac, namaz
ve oruc gibi ifasma balamp da mevt ile batll olan bir ibadettir. Nasll
ki Res u1u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem: ( Adem-oglu Oliirtce ona haylr
ve ibddet kapllan kapamr. Yalmz bundan ilf jey miistesnadlr: devamll haylr,
kendisind~n bejeriyyetin istifade edecegi ilmi eser, Oldiikten sonra kendisine

l..O

KEFEN-t KtFAYE tKt , KEFEN-t ZARURET BtR PARQADIR

341

dua edecek hayzrlt evldd) buyurmulard1r 1 1hram da ink1taa ugrayan

abmda
ll Da"'de bu
Hactmn

i tasrih
iyadeyi
ti' l-Vebt mdan
ma'naiilasi-

amellerden birisidir. Oldiikten sonra ihramm devam1 kabul edilince

a rttk miihrim olarak olen kimsenin tavaf etmesini ve menasik-i hacc1
tamamlamasm1 da kabul etmek icab eder. Tahnit ve tacmirden miistesna tutulmas1, dem-i ehid gibi iar-1 ihramm devam-1 hikmetinc
mebnidir. Gasil, tekfin gibi diger cenaze ahkam1 tamamiyle caridir.
Yine bu hadis-i eriften iki pan;a kefenin cevaz1 miistefad oluyor ki, bu kefen, kefen-i kifayedir. Kefen-i zaruret ise bir parc;adan
ibarettir.
Bu hadis-i erifte : "lki kat 'bez ile kifenleyiniz" buyurulmasmdan
zahiren miistefad olan yeni bir bezle kefenlenmesidir. Ve buna kail
olanlar da bulunmutur. Fakat aag1da Kitab-1 Hac'daki bu hadisin
tarik-1 rivayetinde "~_,~ j = Kendi ihramtnda" ziyadesi bulunmas1
maksad1 tamamiyle tasrih ve ta 'yin eylemitir.

n m cei, kefeBinaenindirildl r.

l bn-i
m hali-

ihram
. koku
. Ali,
ledil-

.}l~.....

.u~l

r..s;,
, J

""'

.} , ,.,

,..,,,...,,.

Li I

J l..u

J."'o

...... ,. . . . ~, .}

..... ..... '

.J...s- ~.1~ ,"-:~ J...a~ ~I ~I)

..... Jo

."".,

~:~~ l.:.~ I J~

"" "'

o .J.""'o

, ,

...................

"'"

l.o.l.i 4._;_; lJ ,~-:.1&.

-'t""'""'.J.1.-

o''E"""""J.o

J:.a.; ~I !J ~ ..l\1 u'-::J I Jl4j

0

"'o""' "'o'Eo F"'o

"'o ,., ......

~~

""',.,.,

""'

.; ~ ~+J ..J.4it;_,; ~ J I ~'-+J ..J.4A.:.... I Jlj ~-:,;.J-:> ~~

'~'-+J J.4it.:-_
"'
\
"'
\
,
.....
,.
~ .....

J.

.,,..

"".,.,"""

""

~.; ~ ' ~J _r; ~-:~

namaz
. :'lrastl
a hayzr
1 haytr,
disine

, , ..... .J."' Jl

J. ,aj r-+J

.....

,.

r!t- ..u_,_,l

~ ~

.,

..l\1 ..)~it~ ~jj 0.).. ~~..... 'E ,..

. I..l.J I ..:.,., l..

1

, , . , , ..... ,.

J..

'

r- .._;.~ />-I

,,

J~

_,1 ~.J I..:- ~ : .;.,~ ,:r- )II ..LF tl..A.il i.)T ~ ..::...~ 1.:.1
[ ~ .:iii .s#.J o--:_.J~ ~~ ~ (-A.J "<'.l)i\ .j <.S.J~\ I.J.J] J ~

342

ABDULLAH iBN-1 UBEY . iBN-i SELUL

TERCEMESi

ibn-i Orner radiya'llahu anhiima'dan ~oyic rivayet ediimi~tir:

Abdullah ibn-i Ubey oidugiinde ogiu (Abdullah)

Nebi salla'llrihu aleyhi ve sellem'e geimi~ ve: "Ya Resula'llah! ( Miibarek) gomlegini bana versen de babamz onunla kefenlesem. (Lutfen) namazznz da kzlsanzz ve ona istigfar buyursanzz" .demiti. Neb i salta' llrihu aleylzi ve sellem, A b d u 11 a h' a gomlegini
verdi. Ve : (Cenaze haz1rianmca) bana haber veriniz, namazmi kilay1m, buyurdu. Abdullah Resui-i Ekrem'e hazirIandigmi arzetti. Res u I u ll a h 1b n- i Db e y y' in cenazesine
namaz kilmak iizere iken 0 mer radiya' llalzu anlz, Res u I u II a h'(m arkasmdan ridasm) 1 <;ekti. Ve : "Ya Resula' llalz! Allah
sizi miinafiklar uzerine namaz kzlmaktan nehyetmedi mi ?" dedi.
Resui-i Ekrem: Ben, istigfar etmekte ve etmemekte
muhayyerim. Allahu Teaia : "Habbim! Bu miinijzklara sen,
ister istigfar et, istersen istigfar etme (miisavidir. Faraza) bunlar
iyin yetmiJ dej<a istigfar etsen Allah, aslri onlarz magfiret etmiyecektir"
buyurmu~tur, diye cevab verdi. Ve Resuiullah Abdullah
ibn-i Ubeyy'in cenazesine namaz k1Id1. Bunun iizerine:
"Bu miinafiklardan Olenlerin hif birisine namaz kzlma habbim !"
meaiindeki A.yet-i Kerime nazii oidu.
IZAHI
TERCEME-i HALLER :
Burada bir baba ve ogulun ter~eme-i hallerini izah edecegiz.
Baba, koyu bir miinaf1k, ogul da halis, temiz bir mi.isliiman J-1 ~.;~ 11"
*II ..::-:,11 ,j- = Kudret-i fatzra, oliiden diri yaratzr" kavl-i Crifi ile bildirilen
icazkar bir diisturun tam ve kamil bir tecellisi.
ABDULLAH iBN-i UBEY, ibn-i Selul'diir. Medine miinaflklarmm reisidir. Sel ul, Huzaa'dan bir kadmd1r. Abdullah, cahiliyyet devrinde Hazrecilerin reisi idi. Hicret-i seniyycden sonra za-

Sure: 30 ( Rllm}, ayet: 19

~I

MUNAFIKL\RIN AHVAL-1 LEIMESt - - B1R Ki\<;: M1SAL

edil-

i la' l-

fenle., de-

tazirt.esme

lah'Allah
nekte
sen,
ounlar

dlah

34->

hirdc miisli.iman olmutu. Fakat tekil ettigi mi.inaf1k bir hizbin

riyasctinde gizli, flikar her ti.irli.i Crr ii fesad ikamdan geri kalmxyordu. Mi.isli.imanlann en mi.ikil zamanlarmda lslam hey'et-i ictimaiyyesini inhilale ugratacak ftrSatlar kollar VC hi<;birisini ka<;Irmazdi.
Cahiliyyet devrinde Hazrec kabilesinin reisi bulundugundan nifak-cu.ane hareketleri kabilesi halk1 i.izerinde mi.iessir de oluyordu. Bunun
idare ettigi zi.imre-i habisenin ahd.li mi.istakil bir sure ile 6yle tasvir
buyurulmutur. "Aziz Peygamberim! mi.inafxklar huzuruna geldikkrinde : "Senin Resululliih olduguna mulzakkak iman ve ~elzddet ederi;:;"
derler. Hi<; i.ibhesiz Allah da bilir ki, sen Allah'm Resuli.isi.in. Yine
.\llah Chadet eder ki, bu mi.inafiklar zi.imresi, iman vc Chadet iddiasmda yalancidxrlar. Huzurundaki imanlan, mi.icerred hayatlanm korumak ve mi.isli.imanlan Allah yo lunda mi.icahededen men' etmek i<;indir. Bunlann bu iki yi.izli.i harckctleri nc fcna eydir. Bunlar, lisanlariyle iman, sonra kalbleriyle ki.ifrederler. Bunlann kalblerine dalalet
mi.ihri.i vurulmutur. Hakk1 , hakikati anlamazlar. Onlan her gordi.igi.inde harici simalan vc ag1zlanndan iittigin di.izgi.in sozleri, Habibim! seni aldatabilir. Fakat onlar hakikatte "Hu~ub-i miisennede =
duvara dayanzlmz~ ruhsuz kuru agaf parfalan" gibidirler. Bu korkaklar
zannederler ki, her sayha kendilc rine haykmr. Bu mi.inafiklar i.ibhesiz di.imandxrlar. Bunlardan hazer i.izere bulun! Allah bunlan helak
etsin! Ta ki haktan nasxl udul edilirmi, cezasmx gorsi.inler !" 1 Bu tenbih-i ilahi mucibince Resul-i Ekrem bunlann riyakarane vaz'iyyetlerini nazar-1 dikkatlerinden uzak bulundurmazd1.
ABDULLAH 1BN-i UBEYY ' iN MEL'ANETi HAKKINDA BiR iKi MiSAL:

cegiz.
::_ .;~

))"

nafikcahira za-

1) Uhud harbinde Res u 1- i E k r em'in maiyyetinde harbe itirak

ettigi halde harbin en iddetli bir zamanmda ordunun i.i<;te birisi
derecesinde mi.ihim bir kuvvetini igfal cderek harbden <;evirip Medine'ye getirmiti.
2) Bir gazaya gidilirken "Miireysi'" suyu bamda ve bir Mi.ihacir'le Ensar'dan birisi arasmda cereyfm eden bir su kavgasmx !bn-i
1 ..11"'~

.!.lb

ill

.iii_, .J_,....) &;I

.ii i_, ..:i; IJ_,... )

&; I

..11"'!..i

l_,]l; .J_,.<;l:.l l !.],~

l~lu

.:,~~ 1_,;\S' L. ,L,.. ~I .ill J:~ ,:,;~ l_,.~..,aj <:.~ ~~- 1 1 _,~1 <> .JY.~ts::J ~;l:.ll .JI

.JI_, ("iA~~ ~j ri~j_, ~~~-' ill .J_,.,_4A,; ~ rti r-r:_,l; J<- ~ 1_,~
\_,:.AT r-Y4
.iii r.tL; ~_,.l.:.L; .,~-~All~ , ~ 4-:..... jS" .:,_,.,..~ .c._. ~ ~\S' r-tl_,.4l ~ 1_,!_,.4;
[ ~\.:,. :_,_,...] (( .:,_,..'(;_j.; jl

344

ABDULLAH 1BN-1 ABDULLAH 1BN-1 OBEY- RESOL-1 EKREM

Vbey vesile-i fesad edinerek : "Ey Ensar! .)u Resulullah bajmdaki

Muhacirlere ekmek vermeyiniz de bajtndan dagzlsmlar" diye Medine halkmt
muhalefete, isyana tevik ediyordu. lbn-i Vbeyy'in bu fezahati,
lisan-1 Kur'an ile haber verildigi gibi Cenab-1 Hakk'm : "Bu mii-.
nafiklar, kala anlamzyorlar ki, goklerin ve biitiinyerin hazineleri Allah ifindir"

mealindeki cevab1 da yine Miinaftkin suresinin bir ayet-i kerimesiyle

tesbit buyurulmutur ~- H azret-i Orner hadiseden haberdar olunca:
- Ya Resula'llah! Miisaade buyur da U herifin boynunu
vuray1m, demiti. Fakat Resul-i Ekrem miisaade etmedi, ve:
- Hayu, olmaz, bu def'a da mes 'elenin mahiyyetini bilmiyen
halk: Resulullah, Ashab'mt oldiirmege baladt, derler, buyurdu.
3) Yine bir seferde miinaf1klar : "Artzk Medine'y_e dondiigiimiizde
aziz olanlar, zelil olanlan Medine'den ftkarsm!" demilerdi. Aziz ile
Ensar'1, zelil ile de Muhacirleri kasdediyorlard1. Lisan-1 Kur'an ile
buna da 6yle cevab veri lip : "lzzet ve ~eref ii saadet Allah ifindir, Allah'm Peygamber'i ifindir ve mii'minler ifindir. Lakin miinafiklar bu hakikati anlamaz/ar ki" buyuruldu. Bu hadise de Miinaftkin suresinin bir ayeti ile

tesbit edilmitir 2
Vakidi, Abdullah lbn-i Vbeyy'in, Hicret'in dokuzuncu
y1h evvalinin son giinlerinde hastalamp zilka 'de dahilind~ vefat ettigini ve hastahgmm yirmi gun devam ettigini bildiriyor.
ABDULLAH lBN-i ABDULLAH lBN-i VBEY: lbn-i Vbeyy'in
boyle leim bir ahsiyyet olmasma mukabil, bunun oglu Abdullah
radiya'llahu anh ebrar-1 iimmetten ve Ashab-1 Kiram'm en haytrh ve
faziletli simalarmdan birisi idi. Evvelce ismi ha-i miihmele ile "Hiibab" idi. Sonra taraf-1 Risalet'ten kendisine Abdullah ismi bahedildi. Abdullah, biitiin gazalara itirak edip Resul-i Ekrem'in
maiyyetinden his; aynlmamitlr. E b u Be k r- i S 1d d i k radiya' llahu
anh'in hilafeti zamanmda "Yemame" harbine de itirak edip orada
Chid olmutur. Abdullah, babasmm nifak-cuyane hareketlerinden
tabii his; memnun degildi. Babasma son derece ktzardt. Taraf-1 Ri1

.::...I_,.....JI Jl_;,;.. ..i1 .J I~ ~ .ill Jy.J

..\:.&.

[~\.:... :.)_,....]
2

j<- I..J:U:.; '}

0..JJ..J~ .:,._.UI~

0..>-.AA:'l ~.4.il:.li~J.J _,i.)'}I.J

.,Jy) .J o;.JI ..il.J , J~')l ~ ~'}I ..r.?-::l ~JJ.I Jl t.:...-:-.J 0'} 0)~~
[ ~1.:... :.)y] 0.,...4 '} ~.4.il:.ll .;,S:J .J ~;..Jl.J

BE\

Eeriuun ERTUGRUL
"-i tapliQI

lBN-1 {)BEYYE NlQlN GOMLEG1N1 VERDi, NAMAZINI KILDI?

345

alet'ten miisaade olunsaydi, babasmm boynunu vurmaktan bir an

bile <;eki~miyecek idi.
SuA.L : Resul-i Ekrem'in, miinaf1klarm relSlne hayatmda bu

kadar . miisaadc huyurmalannm ve oldiigiinde miibfuek gomlegini

,-ermek vc namazm1 k1hp istigfar etmek suretiyle son derece lutufkar
bulunmalarmm se beb ve hikmeti nedir?
Bu sualin birinci kismma yani hayatmda bu miinafiklar
reisine miisaadekar bulunmalannm sebebi, islamiyyet'in heniiz itilaya balad1g1 ilk giinlerinde miisliimanlann kuva-yi umumiyyesinin
_ii<;te biri derecesinde kalabahk olan kabilesine riyaset etmekte olan
bir ahsi oldiirmeyi muvafik bulmuyordu. ~eklen olsun miisliiman
olmu- bir hizbin riyasetindeki bir adam1 oldiirmekle maiyyetinin
inkisan, ve Muhammed, Ashab1'm oldiiriiyor, demeleri muhaklcakti. Bu vaz'iyyeti, her tiirlii fenaligma ragmen 1slah ve idare etmek
hazim ve basiret. icab1 idi. A b d u 11 a h ibn- i Db e y'yin vefatmda,
cenazesine kaql gosterdigi derin alakaya gelince, bu hususta da ilk
hat1ra gelen ey, oglu Abdullah radiya' lliihu anh'in taltif buyurulmasidir. ikinci ve belki de daha miihim bir sebeb de U olabilir ki, bu
atlam son dem-i hayatmda Resul-i Ekrem'in gomlegi ile istifa'
ettigi goriiliip duyularak kabilesi halkmdan heniiz miisliiman olmiyanlarm miisliiman olmalan, ,miinaf1klann da samimiyetlerinin
te 'minine medar olmas1 maksad1 istihdaf edilmi olabilir.. N asil
ki vakayi-i ahire bunu tasdik etmitir. Res ul u llah'm sevbi ile teberriik edildigi goriiliip ayi' olunca ibn- i Db e yy'in riyaset ettigi
Hazrec kabilesinden bin kiilik ilk bir kafile birden miisliiman olmutur. Bu, vahy ile miieyyed olan zeka-i Muhammedi'nin ilk semere-i siyaseti idi. Uc;iincii bir sebeb olarak da byle bir vak1a kesretle dermeyan edilmektedir : Resul-i Ekrem'in miibarek gomlegini ibn-i Ubeyy'e geydirmesi, Bedir giinii Hazret-i Peygamber'in amucas1 Hazret-i Abbas'a Ubey tarafmdan kendi gomleginin hediyye edilmi bulunmasma bir mukabeledir. Bedir giinii
Abbas, Kurey esirleri arasmda bulunuyordu. Maglubiyyetin perianhgi ile iizerinde gomlegi de yoktu. Kendisine geydirilmek iizere
oir gomlek aramld1. Fakat Abbas uzun boylu oldugundan yalmz
ibn-i Vbeyy'in gomlegi denk gelmiti. Miiariin-ileyh de hemen
gomlegini A b b as'a hediyye etmiti. Buna mukabele edilmesi Arablar arasmpa cari olan adab-1 ictimaiyye muktezasmdan idi. Fakat
CEVAB :

) ._,i_;)i\ J

~;..~ J

346

KEFEN GbMLEG1 DiKi~Li DE, DlKt~stz DE, OLL'R

zemin-i miinasibinde kaqllanamam1 bulunuyordu. ite taraf~1 Risalet'ten bir gomlek verilerek muhtcrem amucas1, ibn-i Ubeyy'in
bar-1 minnetinden kurtanlm1 oluyordu.
HAnisTE BiLDiRiLEN HAZRET-i 0MER'iN NEHYi NEREDEN isTIFADE
EDiLMiTiR? : H azre t-i b m er'in : "Yii Resula' ll iih Ceniib-t Hak,
sizi miiniifiklar ii;::,erine nama;::, ktlmaktan nehyetmedi mi ?" demesi vc bu
nehy-i ilahiyi H azret-i b mer' in hangi ayetten istifade ettigi tedkik
edilmitir. ~arih Ayni Hazret-i Orner bunu: "Habibim! Bu
miiniifiklara istiffJiir etsen de, etmesen de netice miisiivdir, Allah bunlart magfire! etmiyecektir" mealindeki kavl-i eriften alm1tlr 1 diyor. H a z rc t- i
b me r'in ictihadma gore istigfar, sal at ile te 'vii edilerek 2 bu kavl-i
eriften, namazdan nehy buyuruldugu miistefad oluyordu.
Gen;i Res u 1- i E kr em miiteak1ben, mealen naklettigimiz bu
aycti okuyarak : "Ben istigjiir etmekte ve etmemekte muhayyerim" buyurmu ve bu ayetten nehy matlub olmad1gm1 Hazret-i Omer'e bildirmiti. ~arih Kastalani ise Hazret-i Omer'in bu nehyi :
"Neb i aleyhi' s-seliim iyin ve mii 'minter iyin mii~rikler hakkznda istigfiir etmeleri muviifik degildir 3 " mealindeki a yet-i kerimeden alm1 olacagm1
bildiriyor. Vak1a bu Ayet-i Kerimedeki nehy, daha sarihtir, daha
kat<idir. Ve mahall-i ictihad da degildir. Fakat bu nehy miirikler
hakkmda olup miinaf1klar ise miirik addedilemiyeceklerinden- bu
ayetten, namazdan nehy istidlal ve istinbat etmek gii<;tiir.

iBN-i 0MER HADisiNDEN isTiFADE EDiLEN HUKUMLER:

r) Meyyi tin, "kamis = gomlek" i<;inde kefenlenmesi vc gomlegin etraf1 bastmlm1 ve dikilmi olup olmamas1 miisavi oldugu. Baz1
fukaha : "Etraf1 bastinlmam1 olmad1kca kamis isti <maline cevaz-1
er<i olmad1gma ve ridaya benzememek i<;in iliksiz de olmas1 liizumuna kail olmulard1r. Fakat Buhari bu kavli, bu hadis i<;in iltizam
ettigi babm unvam ile redde.t mitir. Buhari'nin unvam: .r:....4ll j ~J\11"
11 ~ ':I _,I ...:.~ .s..ill = Etriifi gerek diki#i, gerek diki~siz gomlek ile kifenlenmenin cevii;::,t'' suretindedir. ~arih Kirmani, Buhari'nin bu unvamm
terceme ettigi~iz surette tefsir ctmitir. Bcyhaki Hiliijiyyiit'mda
1 [ A,

, ~__,; ~JY

J ~ _;.;.::,_; ':}

~ Buhari ravilerinden lsmail:

_,I I'",.J J.b::..l

"istigjara, duaya salat denilir" demi~tir.

a .:rf_r..JJ I_,J.4~ .JII__,:...T.:,:.UI_,..s-i-U .JIS'l- [ Sure: 9 (Tevbe), ayet:IIJ )

i bn-i S

konulmu~

ihtiyan \
olmamas1

2) B
Fakat kaJ
babda ih,
lim olan
Ebi:1 Ta .
Hazret-i
cmretmi1
gore, Ha
vefat ettil
Ekrem a
koy" bu
tekrar ba
vam ede
lercc onu
Nihayet
minlerin, 1
Ayct-i Ka
Yine
akrabas1,
memelidi1
hd1r. Yin
gibi vesil~
bir bez 1
~afii'nin

Ahmed
netmek e<
defnetmc2

3) B1

munda m
Boyle bir
soz sayler

HAZRET-i OMER'iNi CTiHADINDA iSAI3ETi

- Risflyy'in
riFADE

- Hak,
vc bu
tedkik
m! Bu
rz magzrct-i
kavl-i
~1z

bu
buyurr'e bilnchyi :
'far etcagm1
daha
1~rikler

en bu

gomleBaz1
cevaz-1
1 lilzudtizam

~u.

_.fiJi n"
-rzlenme:1van1n1
at'mda

tir.
113 }

347

ibn- i Sir i n'in: kamis-i mcyyitin, kamis-i hay gibi dikilmi vc ilik
konu1mu o1maS1 mlistehabd1r, dedigini rivayct etmitir. B u h a ri'nin
ihtiyan vechile kefen climlcsinden olan gom1ck, etrafl diki1mi o1up
olmamas1, i1ik konu1mu wyahud ko11ulmam1 bulunmas1 mlisavidir.

2) Bu hadis-i erifte kafir ohislinc 11amaz kilmaktan nehy vard1r.

Fakat kafir ollisi.inli11 gas1i, tckfi11i, dcfni caiz midir, degil midir? Bu
babda ihtilaf-1 ara vard1r. Hiddye sahibi diyor ki : kafir ollince milslim olan evliya-yi karibi gas1eder, kcfenlcyip def11eder. Nas1l ki,
E b u Tali b vefat ettigindc R c s u 1- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve sellem,
Hazret-i Al i'yc babasm1 gasletmcsini, kefcnle~esi11i, dcfncylcmesini
cmretmitir. ib11-i Sa 'd'in Tabakiit'mda Vakldi'dc11 rivayetinc
gore, Hazret-i Ali radiya'lliihu anh demitir ki: babam Ebf1 Ta1ib
vefat ettiginde aleyhi' s-salatii ve' s-seldm'a ge1ip haber verdim. R c s u 1- i
Ekrcm ag1adi. Sonra bana : "Haydi git, babam gaslet, kefenle, topraga
kay" buyurdu. Bu ileri gortip ge1diktcn sonra Resul-i Ekrcm
tekrar bana : "Babanz gaslet", buyurdu. Hazrct-i A 1i, rivayctine devam ederek demitir ki: babamm vcfatmda Resu1-i Ekrem glinlerce onun ic;in istigfar etti. Hane-i Saadct'tc11 bir tarafa <;1kmad1.
Nihayet Ce brail aleyhi's-selam: "Neb ( aleyhi's-seldm) 'm ve mii'minlerin, miijrikler hakkznda istigfdr etmeleri dogru degildir" mea1indcki
Ayet-i Kcrime'yi getirdi.
Yine Sahib-i Hiddye diyor ki : ii'tkat bir kafir ollislinli mlislliman
akrabas1, bir mlislliman cc'n azeyi gas1eder gibi y1kayacakt1r zanl1edilmcmelidir. Bu gasi1, kirli \'e 11ccasctli bir c;ama1r y1kar gibi ytkamahd1r. Yi11e boyle tekflni de kefen adcd-i mqruuna bakm1yarak kafur
gibi vesile-i hlirmet \ ' C riayct olan eylcri 11azar-1 i'tibara alm1yarak
bir bcz parc;asma sarmak kabi1inden bir tekfin olacakt1r. imam
~afii'nin ictihad1 da bu merkezdcdir. imam Malik ilc imam
Ahmed i b 11- i Han b cl' e g6_re_, kafiri11 velisi ic;i11 kafiri gasl li defnetmek caiz degi1dit. imam M a 1i k; milslliman veli, kafir ollisilnil
defnetmcz, topraga gomer, demitir.
3) Bu hadisten Hazret-i Omer'in fazileti ve ictihadmm
vahyc muvafakati an1a1hr.
4) Yinc bu hadistcn bir i11sanm hayatmda oldugu gibi lilzumunda mematmda da aleyhinde Chadet etmek caiz oJdugu anla1hr.
Boyle bir 1ilzum ve ihtiyacdan ~arf-1 nazar edi1il1ce mevta aleyhinde
soz soylell1ek mekruh tur. P e y gam be r E f e 11 dim i z : olilletinizin

348

iBN-1 "OBEY HAKKINDA CABlR HADISl- MEYY1T1N BA~KA

mehasinini ammz, seyyiat ve mesavisinden di1inizi tutunuz 1, buyurmutur.

5) Kendisinde daha iyisi ve yenisi bu1undugu ha1de miicerred
teberriik i<;in ashab-1 birr ii takvadan bir ey istemek caiz o1dugu da
istifade edi1ir.

TAF

Hazr
rzkardz. Ve
defno1undl
Ekrem'in
deki gom1
FrKHi
~arih

TERCEMESi

Cab i r radiya' lltihu anh' den ~oyle rivayet edilmi~tir:

Hazret-i Cabir demi~tir ki: Abdullah lbn-i Obey
defnolunduktan sonra Neb i salla' lltihu aleyhi ve sellem geldi.
(Emr-i Nebevi ile) olii hufresinden <_;Ikanldi. Resul-i Ekrem
onun cildine ti.ikri.igi.inden i.ifledi. Ve ona gomlegini geydirdi.
YZAHI
RA viLER, Riv AYETLER :

Bu hadisi Buhari, buradan baka Cenaze bahsinin baka bir

babmda, Libas ve Cihad bahis1erinde de zikretmitir. M ii s 1i m
Tevbe, N es fti de Cenaze bahsinde tahric ey1emi1erdir.
Bu Cabir hadisine nazaran Resu1-i Ekrem "lbn-i Ubeyy" i
ai1esi kabrine defnettikten sonra ge1mitir. Ha1buki bundan evvel
terceme ve izah ettigimiz ! b n- i b mer radiya' lliihu anhuma hadisinde
defno1unmazdan evve1 ge1dik1eri ve namaz kildik1an haber veri1iyordu. !ki haber arasmda gorii1en bu tearuzu clef' etmek i<;in arihler,
!bn-i Orner hadisindeki : "gomlegini verdi" demek, "ihsan buyurdu"
demektl.r. Res u 1- i E k r e m'in verecegini va 'd etmesinden mecazen
verdi, diye ta 'bir edi1mitir, diyorlar. ! bn-i Ce vz i de, Res u1-i
Ekrem'in iki gom1ek vermi o1dugu muhteme1dir, diyor.
1

fU.. I .J .;.i.;JI .J .).J.Jb Y.l

.I.JJ]

roL_. ,y. lj..<S"" .J

( '"J. .r..JI

f Lj_,...

.:r-l~ I.J)""~I

.... S>? .J l~ ~I ..s;. J _/

.J: I ,y.

J.t:~I.J

1ahat i<;in 1
lbn-i Kas
yiir etmi o
kilmd1ktan
n<he iizeri1
ictihadmda
<;Ikanlmam
demitir.
Afebsut
tir : meyyi
nu1mu, yal
hud baI a;
o1ur ve kab
1iizum yokt1
heniiz topn
mesnun iize
icra edi1ir. 1
~Hi i de k1
ac;I1mahdir,

Meyyiti
i<;in tedkik
Bir kiSim all
beis yoktur"
seferi mikya:
tecviz etmi
hesab ey1em

Nak1-i n
Osman radl
cid-i Saadel

TARAFA NAKLi HAKKINDA ULEMANIN iCTiHADLARI

349

Hazret-i Cabir'in: "Resululliih, ibn-i Obeyy'i hufresinden

ttkardz. Ve ona gomlegini geydirdi" .demesinden bu oliiniin gomleksiz
defnolundugu anlaIlmamahd1r. Qok muhtemeldir ki, Resul-i
Ekrem'in gomlegi ile teberriik etmek istenildiginden meyyitin iistiindeki gomlek <;:Ikanlml ve kamis-i Nebevi geydirilmitir.

da

FrKHi HUKUMLER :

ey

bir
lim

" i

azen
u.l-i

ft.~ I J

~arih K irma n i diyor ki : lm hadis-i e~iften bir hacet ve maslahat i<;in meyyitin kabrinden <;1kanlmas1 caiz oldugu miistefad olur.
ibn-i Kas1m da: namaz1 k!lmmadan defnolunan bir meyyit tegayyiir etmi olmas1 ihtimali bulunmad1kca kabrinden <;1kanhr ve namaz1
kllmd1ktan sonra tekrar defnolunur, demitir. ibn- i V e h b ise cenaze iizerine toprak attld1ktan sonra onun yerinden oynat1lmamas1
ictihadmda bulunmutur. Esheb de: Uefnolunan meyyit, yerinden
<;1kanlmamahd1r, o kabrinde yatarken iize'rine namaz klhnmahd1r,
demitir.
Mebsut'ta, Beddyi'de de bu mev7uun U mes 'eleleri izah edilmitir : meyyit kabre konuldugunda yiizi.i k1blenin aksi cihetinde konulmu, yahud meyyit sag tarafma degil, sol tarafma yatmlmi, yahud bal ayak yerine ve ayaklan da bam yerine tersine konulmu
olur ve kabrin i.istiine toprak at1lm1 bulunursa, art1k kabri qelemege
liizum yoktur. Bu fmat fevtedilmitir. Eger kabir kerpi<;le oriilmii de
.heniiz toprakla kapat!lmaml ise kerpi<;ler ahmr ve meyyit vech-i
mesnun iizere vaz' olunur. Hatta meyyit gasledilmemi ise gasli bile
icra edilir. imam Malik'in ve Eheb'in kavilleri de budur. imam
~ afi i de k1blenin gayriye miiteveccihen defnolunan meyyitin kabri
a<;Ilmahd1r, demilerdir.

Meyyitin bir taraftan, baka bir tarafa nakli mes 'elesi de iilema
i<;in tedkik zemini olmutur : Baz1 iilema bunu kerih gormtilerdir.
Bir klSlm alimler de tecviz edip : "Bir mil, iki mil mesdfeye nakletmekte
beis yoktur" demilerdir. Baz1 alimler ise, nakl-i meyyit i<;in mesafe-i
seferi mikyas olarak kabul edip mesafe-i seferden az bir mahalle nakli
tecviz etmilerdir. Baz1lan mesafe-i seferin miintehasm1 da dahil-i
hesab eylemilerdir.
Nakl-i meyyit hakkmda istinad edilen de]illerden birisi Hazret-i
Osman radiya'lliihu anh zamanmda cemaatin kesretine mebni Mescid-i Saadet'in tevsiine li.izum goriildiigiinde oradaki kabirlerin

350

SA'D iBN-i EBi V,_\KKAS iLE SAID iBN-i ZEYD

"Bak"' kabristanma nakillerini emretmi ve : "mescidinizi geni,Jletiniz"

demitir. Yine boyle Ashab-1 Kiram'm buyuklerinden ve Aere-i

Mubqere'den Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas ilc Said ibn - i Zeyd
radiya' lliihu anhuma'nm cenazeleri "Akik" den Medinc'ye naklolunup
defnedilmiti. Her ikisi de Ashab-1 Bedir'den idi. Yinc Acrc -i Mubeere'den olup Cemel vak'asmda ehiden irtihal' eden \e H az re t - i
Ali Miirtaza tarafmdan namaz1 kilman Talha ibn-i Abclillah
radiya' lliihu anh de Medine'ye nakledilmitir.
Sa'cl ibn-i Ebi Vakkas'm "Akik" den Mcclinc'yc naklolunup defncclildigi Te;:_kiretii'l-Hziffaz'cla mazbuttur. Hazrct-i Sa'cl
hal-i ihtizarda softan rna 'mftl \-c mahfUz bir eski cubbeyi gctirtmi
ve: "Beni bun a kejenleyiniz . r;:unkii Bedir giinii ben, bu eski ciibbe iinde harb
ettim" clemitir. Halbuki bu bi.iyi.ik Sahabi'nin elli bin clirhcmlik terckesi olclugu rivayet ecliliyor. Sa' d Hazretleri Hicrct'in elli beinci
y1lmda vefat etmiti.
Said ibn-i Zcyd radiya'lliihu anh'in "Akik" den Mcclinc'yc
nakledildigi de V aki d i'den nakledilerek Hulasa'da bildirilmektcdir.
Bu da Hicret'in clli birinci y1hnda vefat ctmitir.
AKiK NERESiDiR? Akik, Medine'ye dort mil mesafede bir mahallin
ad1d1r. Sa'd ibn-i Ebi Vakkas'm cenazesi buradan mutad YCchile omuzda nakledilmitir. Taif'te de Akik namiylc rna 'rUf bir mahallin mevcud oldugu Kiimus Tercemesi'nde gorulmekte ise de Zehcbi'nin Sa'd ibn-i Ebi Vakkas ic;in Cemel ve S1ffin vak'alan
cereyan ettigi s1ralarda Medine civannda ina ettirdigi kasrmda
ihtiyar-1 uzlet etmitir, demesi bu iki buyuk cenazenin nakli, Fethii' lKadir'de goruldugu vechile Medinc civanndaki Akik'den olclugunu
ta 'yin etmitir.
imam Muhammed, nakl-i meyyit miistelzim-i ism u ma's1yettir, demi. t m am $ afi i de nakl-i meyyiti hie; holanmam. Meger
ki Mekke, Medine, Beyt-i Makdis civanna nakloluna, der imi. Bunu
da bu emkine-i mukaddeseye defnin derkar olan fazileti namma teeviz etmi oldugu anlaIhyor. Bag a vi de nakli kerih gorenlerdendir.
Kadi Hiiseyin, Daremi ve yine Bagavi nakl-i meyyit haramd1r,
demilerdir. Neve vi de esah olan, hiirmet-i nakildir, demitir. Ahmed t b n- i Han be 1 ise meyyitin bir kabirden obiiriine naklinde
hie; bir mahzur gormemitir. Ve bu babda cemaate muhalefet eylemitir. imam Ahmed ibn-i Hanbel delil o'tarak, Hazret-i

T alha'n1
hemiresi
Ashab-1 1
n da ara
almamala
luzum na
~

~ ,.,

l.

u"":.:J I
~

t.:....; 411C
"

"

.fo

0 _,

.fo

,..r:...s- 0

r-u -j>l

""

.fo l

'

.J:>-.) ~ I
" "

H ab l

edilmi~tir ~

Ha b
nza-y1 Ba
dine'ye) hl
muktezas1 j
lan m1zdan
gidenler v2
sidir. Dost
1

Umdetii'l

MUS'AB 1BN-1 UMEYR'1N DEFN1 HAKKINDA

351

a 1h a'mn cenazesinin nakledildigini M u a z 1b n- i C e be l'in de

f"miresinin kabrini neb ii tahvil ettigini gostermitir 1 Hakikaten
\ hab-1 Kiram'm mazbut olan bu nakil hadiseleri karIsmda yukada ara ve ictihadlanm bildirdigimiz fukahanm menfi bir cebhe
lmamalan icab ederdi. Bu eimmcnin muhalefetleri her halde bilazum naklc masruf olacaktlr.
~

':ii, ,.,..,

.,s::.ll
~

.....

0,_,

,. ,

U?.L~ Jtj

,. l,.,.
~

,.

"'0

,.

J.l, .....

-:;; ..... ,.,

..:UI(.$~) "'~~>-'

JJ.:.&-

""-" t .,."" . . . "" l

~; ~I J&- t_j J~ I
,

, .,. .

"';

., ., ..... ~,,

.J.

c!J; ~I JJ.~J "r~j_j

0

o..

tl

,. 0

,j&-

"""' ... , ""-:;;;,.....

t.L. J ;;t&- ~I J~"'

0

~,

,.

/~..s- ,j~ , ~.-...,a.. r-+~ l!..:.!. 1o_!~ I ,j~ JS"l;

"'"'

.J.

t ""',

~ ;l>-1 \ J-!.

.J

j.;i

..,.J

......

,..,

t..,~ ~+-!. ,..,;

_,..J,,.,.
JJ._j

.J""

,. 0

"

"",.f. ,

.J. .J.

_,.,.~,)1

J.,... , , ,

4.:..AS:_j

"'

t.. ,j.4

,.,.,.,.. ... 0.,

o
,., )1,:,"'
"'olii"' "'"'-"'o.f.lii
~ ~~)
~
.)~
~I)
l+-:
l~.b.&:.
1.;! 0~ .)~ ~! I~
.,
,
,
.J. I "" ~,

r-J u

.;:;;

J...; JJ.J ~....:.-:I d l~

'"'o

o.,...,.,.

.631

-'o"

t.. J.~_j
,

~ ""

~&- Ail IJ""" ~~:J I ~ .J,.lj 4....,1 J ~J~ ~~) t~h&:. 1.;l J
'

....

_~~~~I ,j~ ~-:L:-,J

'

j&-

..... ,

t "

J..... :.... ,

~ ,. .J.

'

J~~..i ~I J ~IJ ~.b.~_j ~I

""

ji;'i,

.....

r-J..., J

TERCEMESi

H abba b

1b n- i Ere t radiya' lliihu anh' den,

~oyle rivayet

cdilm~tir:

H abba b Hazretleri demi~tir ki : Biz, (dtinya ic;in degil)

nza-yt Bari kasdederek, Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem ile (Medine'ye) hie ret etttik. Arttk ecr ii mtikafattmtz (va <d-i ilahi
muktezast) Cenab-1 Hakk'a ( ~er<an) vacib oldu. Yolda~
lanmizdan bu ecr ii ni <metten hie; bir ~ey tatmadan ahirete
gidenler vard1r ki, "Mus< ab 1b n- i 0 mey r" bunlardan biriidir. Dostlanm1zdan, kendilerine hicret semeresi ula~an ve
1

Umdetu'l-Kari: C. 4, S. 63.

HABBAB HADIS1- HABBAB HADIS1N1N

352

bu meyveyi dev~irenler de vard1r. 1v1 us' ab, Uhud gunii ~ehid

olmu~tu da biz onu saracak bir kefen bulamami~tik. Yalmz
~ehidin bir kaftamm bulmu~tuk ve bu (aziz) ~ehidi ona sarmaga ~_;ah~m1~tlk. Ba~m1 biiriirken ayaklan a<_;Ihyordu. Ayaklanm kapat1rken ba~1 a<_;Iga <_;Iklyordu. (Bu yoksulluk kar~I
smda) Neb i salta' lliihu aley hi ve sellem bize ~ehidin ba~m1 ortmemizi ve ayaklannm iistiine de "izhir" (denilen kokulu attan) koymakhgimizi emreyledi.
YZAH~

RA. viLER,

Riv AYETLER :

Buhari, bu hadisi Hicret bahsinde de birka<; tarik ile rivayet

etmitir. M iislim de mi.iteaddid senedlerle Cenaze bahsinde, E bu
Davud Vesaya'da, Tirmizi Menaklb'de, Nesai Cenaze'de rivayet
etmilerdir.
Bu hadis-i erifin bir tarik-1 rivayetinde ( .:ill J.. t;_r.l (}_,; ) cum- .
lesi ".I j.<- Liy:-1 ~ _,; = Artzk ecr ii miikafatzmzzz vermek Alliihu Teala'ya vacib oldu" suretinde rivayet edilmitir. . Tabii bu "viicub ale'lliih"
va'd-i ilahi muktezfm bir vi.icub-1 er'idir. Vucub-1 akli degildir.
Tercememizde bu noktaya iaret ettik.
( :>J. ) yi arih Ayn i ( .;.~: ) ile tefsir ediyor ki, alaca yi.in kaftan demektir. Fakat K u t b i, cariyelerin geydigi, Sa' 1e b de yah kadmlarm geydikleri <;izgili bir sevbdir, dediklerine gore, bunlann telakkilerinde daha bir hususiyyet vard1r. Mus 'ab 1bn-i Vmeyr'in
bir kocakan libasm1 geyecek derecede fakr ii ihtiyac i<;inde ge<;en feragatkar hayatml daha belagatle ifade ediyor.
Bir de hadisteki ( ;;,--': ) niishas1, Ebu Zerr'in Kiimiheni'den rivayetine mi.isteniddir. Haf1z 1bn-i Hacer ekser rivayatm
zamir ile ( :>.;: ) suretinde oldugunu bildiriyor ki, <;ok dogrudur ve
Buhari'nin bu hadisin babmdaki unvanma tamamiyle muvaf1kt1r.
~oyle ki, Buhari'nin bu hadisin babmdaki unvam : "meyyitin keftni,
onun siiliis-i malinden degil, mecmu' malinden tesviye edilecegine dairdir".
( :..;: ) niishas1, bu Biirde'nin Mus'ab Hazretlerine aid oldugunu
ifadeden kamd1r. Halbuki 1bn-i Hacer'in rivayet hususunda ekseriyyetini bildirdigi ( o:J.;: ) niishas1nda mef'ul zamiri Mus' a b'a raci'
oldugu.ndan, ehidin tekfin edildigi Biirde'nin kendisine aid oldugu

tasrih
vanma
Meyyit
lesidir.
dugu t

H~

Bu
edebiyi
m goni.
hicret s
intikal
1slamiY
rinin S(
oyle Ve(
ressamn
tekabil
rinin b
ten ba](
telkin ej
Slkllp I(
milli V (
ilham e
Ha
nesi ola
anh'in n
kinden i
man 1t
ric ettig
Bu
rivayeti ,
bamm a
sma Ciy
ehid ed
ehid (k
ayaklan
diyor ki
yine (U

1! ridun

EI~T JGR UL

dta_pl g!
iFADE ETT101 ALI HAKiKATLER

353

tasrih edilmi bulunuyor. Bu ise, hadisin, mensub oldugu ba.bm unvfmma mutabakati cihetiyle son derece laz1m olan bir mes'eledir.
Meyyitin ciimle m3Jinden en evvel tekfin masrafmm aynlmas1 mes 'elesidir. Bu da hadisteki Biirde'nin Mus' a b radiya'lliihu anh'e aid oldugu tasrih edilmekle te 'min olunabilir.

arak~1-

HAilRET-i

rt-

ot-

m- .

'La'tih"
dir.

kafkater'in
fe-

.,

matm
r ve
kt1r.

nu
kse-

aci'
ugu

HABBAB HAnisiNiN BiR VASF-r MUMEYYizi :

Bu hadis-i erif, iislub-1 beyam i 'tibariyle en yiiksek bir paye-i

edebiyi haizdir. Hadiste hicret Sirasmda Ashab-1 Neb i aleyhi' s-selam'm goniillerinde hakim olan kudsi ve meleki halet-i ruhiyye, ve ilk
hicret senelerinde Hicret'in tuhfe-i in 'amm1 tatmadan canib-i Hakk'a
intikal eden feragatkar bir ziimre-i aliyyenin ziihdi hayatlan, sonra
1slamiyyet'in devr-i ikbalini idrak eden bahtiyarlarm, 0 saadet giinlerinin semere-i miikafatmdan nas1l kana kana miistefid olduklan
oyle veciz ve oyle belig bir Surette tasvir edilmitir ki, en hassas bir
ressamm fm; as1 bile islam tarihinin mebde' ve miintehasmdaki miitekabil vaz 'iyyeti, ii<; be kelime ile tasvir eden H abba b Hazretlerinin belig lisam kadar vuzuh ile resmedemez. Her hangi bir cihetten bakilsa, bize milli ve ictimai pek biiyiik fazilet ve intibah dersi
telkin eden bu H abba b hadisinin, bir cenaze, bir tekfin mevzuunda
Slkllp kalmasmi goniil hit; arzu etmiyor. H abba b hadisi, bugiiniin
milli ve ictimai kiymetlerine gore, daha ali mevzu 'lara sermaye-i
ilham edilmelidir.
H abba b radiya' lliihu anh'in o feragatkar ziimrenin bir niimunesi olarak iimmete gosterdigi Mus 'a b 1 b n- i U me y r radiya' lliihu
anh'in ne derecelerde yiiksek bir sima-yi fazilet oldugunu daha yakinden anlayabilmek it;in bir de Aere-i Miibeere'den Abdurrahman ibn-i Avfradiya'lliihu anh:in yine Buhari'nin bu babmda tabric ettigi U hadisi miitalea edelim :
Buhari'nin Abdurrahman ibn-i Avf'm oglu ibrahim'den
rivayetine gore, i bra him diyor ki: oruclu bulundugu bir giin babamm oniine bir iftar sofras1 getirilmiti. Baham (miikellef iftar sofrasma 6yle bak1p) dedi ki: Mus'ab ibn-i Umeyr (Uhud) giinii
ehid edildi. Halbuki Mus' a b, bend en <;ok hay1rh idi. Bu miibarek
ehid (kefen) yerine bir kaftana sanlmiti ki, bununla baI ortiilse
ayaklan a<_;Ihyordu. Ayaklan ortiilse baI a<_;Ihyordu. (Ravi ibrahim
diyor ki) : oyle zannediyorum ki, babam soziine 6yle devam etti :
yme (Uhud) de Hamza da ehid edildi. 0 da benden haytrh idi.
F.: 23

354

MUS'AB VE ABDURRAMAN B. AVF- HABBAB RADi. ANH'iN

Onu da kefenliyecek bir h1rkadan baka bir ey bulunamad1. (Bunlar

boyle ziihdi bir hayat i<;inde hak evine gittikten) sonra diinyfmm bunca ni 'metleri kaq1ma seriliyor. Ahiret i<;in kazand1g1m1z hasenat1m1z
ta 'cil edilip de diinyada verilmi olmasm! deyip (o ehidlerin yiiksek
derecelerine viisulii teahhiir ettigine miiteessir olarak) aglamaga baladl. Hatta (iftar) yemegini de terkeyledi 1
Buhari bu Abdurrahman ibn-i Avf hadisini mevzuubahsimiz alan H abba b radiya' lliihu anh hadisinden evvel iki tarik ile
rivayet etmitir.
Abdurrahman ibn-i Avf ki, islam'a sekizinci olarak ilk
dahil alan kudema-yi Sahabe'den bir zat idi. Yine boyle iken Mus'ab tbn-i Umeyr benden hay1rh idi, diyor. Ger<;i bu soz tevazuan
soylenmitir. Qiinkii Abdurrahman Aere-i Miibqere'den idi. Bu
Uhud harbinde Resul-i Zi-ftn'm maiyyetinde yirmi bir yerinden
yaralanmltl. Tebuk gazasmda Resul-i Ekrem'in, ibn-i Avf'in
arkasmda namaz bile k1ld1gm1 ~.rih Ayni kaydediyor. Fakat Mus'ab tbn-i Umeyr de kudema ve fudala-yi Sahabe'den idi. Cahiliyyet devrinde Mekke'nin en Crefli bir ailesinin <;ocugu olarak naz ii
naim i<;inde yaaml ve iyi bir tahsil gormii melih bir zat oldugu
halde miisliiman olduktan sonra ziihdi bir hayat yolunu ihtiyar etmiti. Hicret'ten evvel ve Akabe biatinde bulunan Ensar'a tf'rfikan
Medine-i Tahire'ye ta 'lim-i Kur'an ve ta 'lim-i ahkam-1 diniyye i<;ingonderilmiti. Hicret-i seniyyeden evvel Medine'de ilk cum 'a namaZlm Mus 'a b Hazretleri klld1rm1tlr.
* "..iJ\\J..v.~ \... !_,;..~,.,.. J~-> ~:..._;11 ,y = Mu'minlerden iiyle erler vardzr ki,
bunlar, Allah' a verdikleri ahde bag,lz kalmzJlardzr." A yet-i Kerimesi Mus' a b
Hazretleriyle emsali kafile-i miicahidin'in bu dilsuz ehadetleri iizerine nazil olmutur. islam tarihinin bu necib'' simalarma aid menaklbi sayllam1yacak derecede <;oktur.
HABBAB iBN-i ERET radiya' lliihu anh, E b u Abdullah kiinyesi
ile amhrd1. Kendisinden otuz ii<; hadis rivayet edilmitir. Bun:JW llL.., .JIS"J iW.~ Jl .c."' ..iJ\~J - ._:,_,.,. ;,;-_ .:r- )\ ;,;-_ f-"1->:1 Ju
J ~J .:...~ "-'iJ Jai. .:>1 >.:..;: J (.)S' .;. ~ -'"J ->'..,.r- 1..1. ._,........... J;:;
~~ Jt; Jl .k-! L. t,;.dl.j.o l;J .1.-! ( _;.. Y:.,;.. _,. J >jK- J:.J Ju ,\) J . ....,j-> .:...-<~
1

~J jai. .J\

rl..WI ~; .;-

s.':'!.

( .u

~ t:.;L.:--

.:,_,s;:; "'' 4..:.,;..

-<> _,

t:).,.l L. t,;..ul

.j.o

[ <.SJ~JI ,\J)]

Sure: 33 ( Ahztib), tiyet : 23

lardan
Buha1
Alkan
bar-i 1
de "$ ~
miislun
yan .is
Bedir'd
Ali M
dugund
maz1 H
alakad2
mizc a~

FI
Bu
mqyesv
dirmit'
mesi h al
Hallas
ri\'ayete

Mu.
Zuhri ,
Buhad
tedir : 1
mutcvcfl
Nehai:
cede bore
edilir" d1
anhumd''fl
leri var 111
lu:::.um go
"Kabir u
kifen cilm
Bu I
uzerinc ]
deniliyor
libas ile 1

TERCEME-1 HALi- TEKFiN MALIN MECMUUNDAN ED1L1R 355

lardan i.i<; hadiste Buhfu'i ile Muslim ittifak etmilerdir. iki hadiste
B u h ar i, bir hadiste M i.i s 1i m mi.inferid kalm1lard1r. Kendisinden
Alkame, Mesruk, Kays ibn-i Ebi Hazim gibi birtak1m kibar-i Tabii hadis rivayet etmilerdir. Mevzuu bahsimiz olan hadisi
de "$akik ibn-i Seleme" rivayet etmitir. Habbab Hazretleri ilk
mi.isli.imanlardan ve Mekke'dc Kurey'in en iddetli ikencelerine ugra-,
yan .islam mi.icahidlerindendir. islam'a girenlerin on altmc1Sldir.
Bedir'de ve sair IDCahidde hazlr bulunmutur. Siffin vak<asmda
Ali Mi.irtaza Hazretlerinin maiyyetinde bulunup KUfe'ye doni.ildi.igi.inde orada 37 tarihinde ve 73 yamda vefat etmitir. C~naze namaZI Hazret-i A'li tarafmdan kildmlmitir. [ Huliisa]. Bu hadis ile
alakadar simalan tamd1ktan sonra hadis hakkmdaki izahat-1 esasiyyemizc avdet ediyoruz :
FIKHI HUKUMLER :

Bu hadisi Buhari tekfin masrafmm meyy1tm emval-i umumiyyesinden yapilacagma clair mi.istakil bir babmda z'i krettigini bildirmitik. B u h a ri bununla mi.iteveffanm si.ili.is-i rna linden sarfedilmesi hakkmdaki yanh bir ictihad1 reddetmek istemitir. Bu ictihada
Hallas ibn-i Orner zahib olmutur. Tahavi, Tavus'un ve bir
rivayetc gore Said ibn-i Mi.iseyyeb'in _mezhebi de budur, demitir.
Mi.iteveffanm malinin mecmuundan tesviye edilmesi At a',
Zi.ihri, Amr ibn-i Dinar ve Katade'nin mezhebi oldugunu
B u h a ri ta 'likan ri vayct ediyor. B u h a ri Unlan da rivayet ctmektedir: I) Amr ibn-i Dinar, esna-yi gasilde kullamlacak koku,
mi.iteveffanm mccmuu malinden sarfolunur, demi, 2) ibrahim-i
N e h a i : "Miiteveffiinzn miilinde te!ifin ile tasarrufa bajlanzlzr, ikinci derecede borclarz tesvrye edilir, iiyiincii olarak da miiteveffiinzn vasryyetleri tenjiz
edilir" demitir. Resul-i Ekrem'in Hamza ve M us<ab radrya'lliihu
anhumii' y1 tekfin cderken : "Bunlarzn borclarz olup olmadzgzm ve vasryyetleri var mzdzr, yok mudur? bu cihetleii hif sormamzJ, ve viirislerine miirdcaate
liizum gormemiJtir" diye ihticac eylemitir. 3) Si.ifyan-i Sevri:
"Kabir iicreti, gasil masrafi kifen ciimlesinden ma<duddur, ydni bunlarzn hepsi
kifen ciimlesindendir, re'sii'l-miilden s,mfedilir, siiliis-i malden degil" demitir.
Bu hadisten fukahamn istifade ettikleri bir hi.iki.im de zaruret
i.izerinc bir kefenle meyyitin tekfin edilmesinin cevaz1d1r. Mebsut'ta
deniliyor ki : bir kefenle tekfin edilmesi gi.inaht1r. Hal-i hayatta bir
libas ile namaz kllmak mekruhtur. Bunun gibi bir kefen ile tekfin de

356

KEFEN1N, MEYY1Tt TAMAMEN ORTMESt LAZIMDIR

mekruhtur. Meger ki -baka bir par<;a bez bulunamamak gibi bir zarurete miistenid ola. Nasll ki Hamza, Mus'ab radiya'lliihu anhumii'mn tekfini mes 'elesi de boyle bir zarurete miistenid idi:
Yine bu hadis-i Criften sadr-1 islam'm ilk senelerinde <;ekilen
mesftib-i fakr ii ihtiyacm ne derecelerde amanS1Z oldugu ve fakr ii
zaruretin bu ahenin mqakkatlerine tahammiiliin menazil-i ebrardan
bulundugu ogrenilir.
Yine bu hadisten kefenin, meyyitin aksam-1 viicudiinii tamamen
setretmesi liizumu, binaenaleyh meyyitin biitiin viicudii muhterem
oldugu anla1hr. Mezheb-i Hanefi'de insamn biitiin aksam-1 viicudii
hal-i hayatta da, oldiikten sonra da ayan-1 hiirmettir. Bu sebeble ecnebi bir erkegin, kadm cenazesini, yine boyle bir kadmm ecnebi bir
erkek cenazesini gasletmcsi caiz degildir. Hasen ibn- i Z i y a d'm
Ebu Hanife Hazretlerinden sabit olan bir rivayetine gore, esna-yi
gasildc izar gibi geni bir bezle hftl-i hayatta oldugu gibi temamen
ortiilcrek gasledilmesi liizumu da mezheb-i Hanefi'de oliilerin de
diriler gibi muhterem olmas1 esasma mebnidir. Fakat zahir-i rivayette boyle bir izar altmda meyyitin gaslinde derkftr olan miikilata
mebni yalmz avret-i galiza mahallinin bir bez par<;asiyle setrolunmasiyle iktifa edilmitir. Bediiyi''de beyan olunduguna gore, gassalin
eline bez par<;as1 sararak bu avret-i ga liz a mahallini y1kamas1 -ki
istincad1r- Ebu Hanife indinde laz1md1r. Ebu Hanife Hazretleri
bundan da dirilere, k1yasen, liizumunu kabul etmitir. imam M uhammed de bunu kabul etmitir. Ebu Yusiifistincaya liizum gormemitir. i rna m Mali k'in Miidevvene'de mazbut olan mezhebi de
budur.

riva)J

dokm
lem'in

Onla1

oyled)

Ve

Sl:i

aleyhi
var icl
mtz) <1

geydin

zate g

bi.irde)

den,

istedin

ASR-1 SAADET'TE KEFEN 1HZAR ED1L1RDi

357

TERCEMESi

Sehl ( ibn-i Sa 'd-i Saidi) radiya'llahu anh'den ~oyle

rivayet edilmi~tir :
[ Sehl demi~tir ki: (Bir gun) bir kadm, (elinde) kenarh
dokunmu~ bir biirde ile Res u 1u 11 a h salla' llahu aleyhi ve sellem'in huzuruna girdi. (Sehl: )"
-- Bilir misiniz bu biirde nedir? (diye oradakilere sord u).
Onlar da :
- ~emledir, ihramd1r, diye cevab verdiler. Sehl, evet
oyledir, dedi.] Kadm:
- Ya Resula'llah! Bu hiirdeyi kendi elimle dokudum.
Ve size geydirmek i<;:in gel dim, dedi. Res u 1u 11 a h salta' llahu
aleyhi ve sellem de ald1. Kendisinin boyle bir biirdeye ihtiyac1
var idi. Sonra Res u 1u 11 a h, bu biirdeyi giyerek biz (im yammiz) a <;:1kt1. Filan (Sahabe) de bu burdeyi tahsin ederek :
- Ya Resula'llah! Bu ne giizel imi~? (Lutfen) bunu bana
geydir, dedi. ( Resulu11ah:
-Pekala, buyurup Hane-i Saadet'e girdi. Ve durup o
zate gonderdi). Mecliste haz1r bulunanlar ona :
- Bun u iyi etmedin. Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem bu
biirdeyi ihtiytc1 olarak geymi~ti. Sonra sen, Resul-i Ekrem'den, kendisinin (hi<;: bir saili) reddetmedigini bildigin halde
istedin, dediler. 0 da :

358

RESOL-i EKREM REDDETMEZDi -HAL-I HAYATTA

- Vallahi ben, bu biirdeyi geymek i<;in istemedim. (01diigiimde) kefenim olsun, diye istedim, cevabm1 verdi. Sehl
(lbn-i Sa <d) :
- Hakikaten bu burde o zatin kefeni oldu, demi~tir.
IZAHI
RA. viLER, Riv A. YETLER :
Bu hadisi Buhari buradan baka Libas, Edeo bahislerinde de
tahric eylemitir. Diger S1hah ve Siinen sahiblerinin de rivayetleri
vard1r. Tercemede kavs i<_;indeki iaretlerimiz, hep o rivayet tarikletinden miilhem olarak gosterilmitir. Hadiste cemaate kaq1 : (bilir
misiniz bu biirde nedir?) sualini irad eden, Sehl radiya'lliihu anh'dir.
(~emledir, ihramd1r) diye cevab verenler de mecliste haz1r bulunan
Ashab-1 Kiram'd1r. Sonra .: (evet, emledir) diye tasdik eden de
Sehl Ha;:_retleri'dir. Buhari, Kitab-1 Edeb'de bu ciheti tasrih ederek:
" p4li J"~" JtA.i = Cemdate kar.Jz S eh l demi.Jtir ki" suretinde tahric ettigi
i<;in biz de tercememizde mu 'teriza i<;inde tasrih ettik. Ve bu sual
i le cevabm hey 'et-i umumiyyesi rivayet arasma girmi bir ciimle-i
mu 'teriza oldugu i<;in biiyiik mu 'teriza i<_;ine ald1k.
Ravi SEHL iBN- SA 'n-i SA.ini radiya'.lliihu anh, Hazreci'dir.
Ensar-1 Kiram'dand1r. Kendisinden (I88) hadis-i erif rivayet edil- mitir. (28) inin rivayetinde Buhari ile Muslim ittifak etmilerdir.
{ 2 I) hadisini de B u h a ri miinferiden rivayet etmitir. z ii h ri' E b u
Hazim, Ebu Sehl-i Esbahi ravileri ciimlesindendir. Ebu Niiaym, Sehl Hazretleri'nin (gi) tarihinde vefat ettigini haber veriyor. ibn-i Sa'd de Tabakiit'mda: Medine'de en son vefat eden
Sahabi Sehl'dir, Sehl'in, Medine'de en son vefat eden Sahabi oldugunda Tabakiit sahipleriyle aram1zda hi<; bir ihtilaf sebketmemitir,
diyor [Hulas a : I 33 ] .
Bu hadisi, Bu h ar i Asr-1 Saadet'te kefenini hayatta iken hazlrhyanlan Resul-i Ekrem'in rcddetmedigi hakkmda a<_;t1g1 bir babmda zikretmitir. Bu hadis-i erifte de kefen yapmak i<_;in biirde-i
Saadet isteniliyor. Taraf-1 Risalet'ten de bu talebi is'af buyuruyorlar.
Ashab-1 Kiram da ibtida bunu giymek i<;in istenildi zannederek inkar
ediyorlar. Fakat muahharen kefen ittihaz1 i<_;in istenildigini anlaymca rna 'zur goriiyorlar. Bu vakiadari fukaha Unu istifade ediyorlar
ki : bir mii 'minin hal-i hayatmda ma-ba 'de'l-mevt i<_;in kefen gibi

KAB

biitiin te
mead i<;
salta' lliihz
fOk ydded

ZaiJ

hab degi
men hali
halde sal
Bir
vaz1 da
bu iimm
kendi ell
ve tekarr
birisinin
detmilen
ayi' olm
adem-i v
gordiikle1
midir? H
Ayn
eden bu ~
(Ha
tii's-sevb
ve tezga.H
nianesidl
edilen iz2
(~ern

hafifihr'
ile tefsir,
Ravi l
demesi, y
Resul-i
mas1na m
Bub
mek cesaJ
kim oldu
gelcn bir

KAB1R VE TEKFIN LEV AZIMINI HAZIRLAMANIN CEV AZI

359

biitiin techiz ve tekfin ihtiyaclanm haz1rlamasi caizdir. Bu hazuhk

mead i<_;in oldugundan fazilet telakki edilmitir. Resul-i Ekrem
salla'lliihu aleyhi ve sellem: "Mii'minlerin iman cihetiyle enjaziletlisi, oliimii
fOk yadeden ve ona iyi hazzrlanandzr" buyurmutur [ Ayn].

Z ami r i demitir ki : insanm kendi kefenini haz1rlamasi miistehab degildir. Qiinkii bu da Ahirette suali mucib olur. Meger ki, tamamen halal olduguna kanaat ettigi bir malden hazrrlanmi olsun, bu
halde sahihtir.
Bir mii 'minin hal-i hayatmda kendi kabrini haz1rlamasmm cevazl da bu bahse ilhak olunabilir mi? ~arih ibn-i Battal diyor ki:
bu iimmetin sulehasmdan pek <_;oklan kendi kabirlerini saghklannda
kendi elleriyle kendileri hazirlamilardir. Bu haz1rhk, oliimiin hulul
ve tekarri.ibi.ini.in canh bir timsalidir. Baz1 i.ilema da Sahabe'den hi<;birisinin boyle bir hazirhkta bulundugu vakl ( degildir, diyerek reddetmiler, ve boyle bir haz1rhk mi.istehab olsaydr Ashab arasmda
ayi' olurdu, demilerdir. ~arih Ayni de diyor ki: Ashab arasmda
adem-i vukuu adem-i cevazmr istilzam etmez. Mi.i 'minlerin hasen
gordi.ikleri, iyidir dedikleri her ey, Allah indinde de hasen degil
midir? Hususiyle sulehadan pek <_;oklan bu haz1rhkta bulunmulard1r.
Ayni de, ibn-i Hacer de "Bu biirdeyi Re s ul-i Ekrem'e takdim
eden bu saliha kadznzn ismi bilinemedi" diyorlar.
(Haiye) kumam iki tarafmdaki sa<_;aga 1tlak olunur, haiyeti.i's-sevb manasmadlr ki, bu sa<_;ak, kumalll miista 'mel olmadigmm
ve tezgahtan <_;Ikt1g1 gibi <;i<_;egi burnunda yeni bir kuma oldugunun
nianesidir. Ravi Sehl radiya'lliihu anh de huzur-1 Saadet'e takdillJ
edilen izann sa<_;ag1 i.isti.inde yeni oldugunu bildiriyor.
( ~ernie ) , bi.irde iizerine biiri.ini.ilen kisvedir. K iimus Tercemesi'nde
hafifihramd1r, deniliyor. ~u halde bi.irdeden eamd1r. Ve bi.irdeyi emle
.
ile tefsir, mecazi ' bir tefsirdir.
Ravi Sehl'in, Hazret-i Resul'iin boyle bir ihrama ihtiyae1 vard1
demesi, ya Resul-i Ekrem'in agzmdan bu ihtiyacr iitmi vey~hud
Res u 1- i K i b r i y a'nm hemen geyip <_;Ikmasmdan istidlal etmi olmasma mebnidir.
Bu bi.irdeyi takdir ve tahsin eden ve Resul-i Ekrem'den istemek cesaretini gostererek Hatemane bir ihsana nail olan bahtiyann
kim oldugunu Buhari bildirmiyor. Taberani'nin Kuteybe'den
gelcn bir rivayetinde bu :z;atin Sa' d 1b n- i E b i V a k k as radiya' lliihu

360

SEHL HADIS1NDEN ALINAN HUKUMLER- KADINLARIN

CE

anh oldugu haber veriliyor. Fakat B u h ar i'nin Lib as bahsinde, N e sa i'-

nin Ziynet babmda Kuteybe'ye miintehi olan rid.yetlerinde Sa'd

1 bn-i E hi Va kkas zikredilmemitir. M u hi bb-i Ta beri ise, bunun
Abdurrahman 1bn-i Avf radiya'lliihu anh oldugunu bildirmitir.
Buhari'nin siikutundan miilhem olarak tercemede bu isimlcrdcn
birisini tasrih etmcyi muvaftk bulmadtk.
Bu biirdcyi isteycn zata R c s u 1- i E k r c m'in onu bah ii ihsan
buyurduklanm yalmz radnin : "Bu biirde onun kifen-i olmu~tur" soziindcn anhyoruz. Maamafih 1 b n- i Mac e'nin rivayetinde bu cihet
daha musarrahtir: "0 adam: Ya Resula'Lliih! Bu biirde ne giizel
~I')' imi~? Bunu bana grydirseniz" dedi Resul-i Ekrem: Pekala buyurup hane-i Saadet'e gittiginde diiriip o zata gonderdi 1 1 bn-i Mace'nin bu rivayetine istinad cderek terccmemizde biz de tasrih ettik.
Bu

HAnis-i ERiFTEN AAGIDAKi .An.AB-I icTiM.AivvE vE AHLAKIYYE

Urr
mi~tir:

Urr

lah salla

ten neh
k1lmmad

iSTiFADE EDiLMiTiR :

1) Server-i Enbiya E f c n dim i z'in hiisn-i hilkatini cCtd ii schasmm iimul vc viis'atini ogreniyoruz. yiinkii kendilerine liizumu olan
ve muhtac olduklan kat'i bulunan bir biirdeyi bile ihsan etmekten
<;ekinmemilerdir. Her ne suretle olursa olsun, bir saili bo c;evirmcmek kendileri ic;in bir seciyye ve bir tabiat-i rasiha olmas1.
2) Bir dostun geydigi yeni bir elbiseyi tahsin etmek bir cmr-i
miistahsen oldugu.
3) Hiirmet derecesine varmtyan ve fakat zahiren muhalif-i cdeb
olan bir ey'i redd ii inkann meruiyyeti.
4) Asar-1 salihin ile teberriik edilmesi. Nastl ki, Res u 1- i Z ian'IID!Zlll viicud-i saadetlerine temas ediJen eylerlc tebcrriik edqdigi
mervidir. Bunun gibi biiyiiklerden bir ey istemek caiz oldugu.
5) Resul-i Ekrem Efendimiz'in hediye kahftl buyurduklanna, bu hadis ile istidlal edilmiise de bu kadmm bu biirdeyi hediyc
olarak takdim ettigine delalet eden bir cihet yoktur. Vakta, Resul-i
Ekrem'in bu biirde mukabilinde, kadm1 miikafatlandtrdtgma clair
de bir ey yoktur. Fakat bedelinin der-akab verilmcmi olmasi, hediyc
olmasm1 kab etmez. Resul-i Ekrem hunun bedelini muahharcn
de tesviye buyurmu olabilir. Yinc boyle Resul-i Ekrem miikafatSIZ, mukabelesiz hediye kabul etmitir, demek de dogru degildir.
1

U.\_,1. j.>.) J..L; t"; Jl.i : Y-'1 ~ ;.)~1 .i.o .;.-I L.. ~ .I J_,....J 4 JLA;
[ ~L.. .:t.l .IJ.J] <~.;:Jl \.r. J-.._;1 J

R.Av1
Bu h
s1rasmda
daki rivay
Biz kadznl

mitir. Bu

Resululli

tindc tah
edildigi i~
iilemanm
diste bu m

itirazlann
mechul si1
vetini ha
Cumhur-1
Taberan
izah ctmc
demitir k
edip dahi
Orner ra1
Resululla
"sirkat elm

..i'ridu.n EBT UGRUL

&!taph'u
CENAZE TA'KIBi HAKKINDA ULEMANIN iCTiHADLARI

361

'd

n
r.
n
TERCEMESi

11

n-

et
el

u-

a-

k.
E

D m m ii A t1 yy e radiya' lldhu anhd' dan,

~oyle rivayet edil-

mi~tir:

Ummii At1yye demi~tir ki: Biz (kadmlar, Resulul1a h salta' lldhu aleyhi ve sellem tarafind an) cenazeyi ta 'kib etmekten nehyolunduk. Cenazeye ittiba ', bizim iizerimize farz
kllmmad1.
IZAHI
RA.viLER, RiVAYETLER:

Bu hadisi, Buhari Hay1z bahsinde ve kadmlann hay1z igtisali

masmda koku isti 'rnallerine clair bir babmda da zikretrnitir. Oradaki rivayetinde cenazeye ittiba' rnes'el~sini : ";1~ I tt~l .)" ~; l:SJ =
Biz kadznlar, cenlizeyi ta 'k ib etmekten nehyolunduk" suretinde tahric eyle::k .il l j .... .ill J_,.....; ut; = Biz kadznlarz,
rnitir. Bu hadisi isrnaili:
Res u lull ii h salta' lliihu aleyhi ve sellem renlize ta 'k ibinden nehyetti " suretinde tahrjc etrnitir. Bu rivayette Peygarnber'in nehyettigi tasrih
edildigi ic:;:in obiir rivayetlerden daha vaz1ht1r. Ve binaenaleyh baz1
iilernamn : "Bu Ummu Atzy ye hadisi ilzticlica slilih degildir. r;unkii lzadiste bu nehyin kimin tarafindan vlikz' oldugu bildirilmemiJtir" suretindeki
itirazlannm da dogru olrnad1gi anlaIlrnitlr. Esas i'tibariyle boyle
rnechul sigas1 ile rivayet edilen haberlerin hadis-i rnerfu' hiikrnii kuvvetini haiz olup olrnad1klan hususunda ihtilaf edilrnitir. Fakat
Curnhur-1 iilernaya gore bu da hadis-i rnerfU' hiikrniinii haizdir.
Taberani'nin rivayeti ise, Buhari'nin bu rivayetini tarnarniyle
izah etrnektcdir: Taberani'nin rivayetine gore, Urnrnii At1yye
dernitir ki : R c s u 1u lla h salta' ltiihu aleyhi ve sellem Medine'ye hicret
edip dahil oldugunda Merline kadmlanm bir evdc toplad1. Sonra
Orner radiya'ltiihu anh'i bize gonderdi. Hazret-i Orner: "Ben

"rJ

Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in siz e gonderdigi bir resuliiyiim:

~ 'sirkat etmiy~ceginize, zina etmiyeceginize... " ddir soz vermeniz ifin beni size

4_.

362

EBO HANIFE M0NAS1B DE01LD1R, DEMt~

K.A

gonderdi, dedi. Ve en sonunda bizim bayramlara flkmamzzz emir ve cendzeye

flkmamzzz nehyetti" dedi. ~imdi Taberani'nin bu ekl-i rivayeti ve
emr ii nehyin Hazret-i Peygamber'e ref'ii isali, mevzfmmuz olan
hadisin miirsel olduguna delalet eder.

( L::l" i ~ f ) f1kras1 mechul sigasiyle ya : "Bize vdcib ve farz

Jr.t-

lmmadz" demektir. Yahud da : "Bizi cendze teviinden nehy hususunda

sdir menhiyydttaki nehi derecesinde te~did ve te'kid buyurulmadz" takdirindedir. Her iki takdire gore de ciimlenin ma'nas1: "Ommii Atzyye, bize
cendze tevii tahrim edilmiyerek mekruh ktlmdz, demi~tir" demek olur. Bu
cihetle Kurtubi, hadisin zahiri, bu nehyin nehy-i tenzihi oldugunu
iktiza eder, demitir ki, ehl-i ilmin ciimhurunun mezhebi de budur.
1bn-i Miinzir de: 1bn-i Mes'ud'un, 1bn-i Omer'in, Aie'nin, E bu D mame'nin, kadmlann cenaze teyiine itiraklerini kerih
gordiiklerini rivayet etmitir. 1brahim-i Nehai'nin, Hasen-i
Basri'nin, Mesruk'un, 1bn-i Sirin'in, Evzai'nin, Ahmed'in,
t s h ak'm da kerahetine hiikmettiklerini bildirmitir. s iify an-i
Sevri de kadmlarm cenazeye itirakini bid'at addetmitir. Ebu
Hanife'den de : ".w.u .!.lJ.) ~ ':1 = Kadznlara cendze ta'kibi miindsib
degildir" dedigi rivayet edilmitir.
Diger tarafta 1bn-i Abbas, Kas1m, Salim, Ziihri, Rebia,
Ebii'z-Zinad'dan cevaz1 riv.lyet edilmitir. 1mam Malik bu hususta yah kadmlara ruhsat vermi, genc;ler ic;in ho gormemitir.
1mam ~afii de mekruhtur, fakat haram degildir, demi. 1mam
Malik'ten de keraheti hakkmda bir rivayet vard1r. Fakat bu rivayette 1mam Malik, miiteveffanm mensub oldugu aile kadmlanru
bu kerahatten istisna etrn;stir. Bu babda en miisaid mezheb, zahiri
mezhe bidir. 1 b n- i H a z r. diyor ki : "Kadznlar cendzeye i~tirdkten men'
edilemez. (}iinkii men 'e ddir olan eserler sah ih degildir. Bu eserler ya mechUl bir rdviden rivdyet edilmi~tir, ydhud miirsetdir. Ydhud da rivdyetine i'timdd
edilemiyen bir rdvinin eser-i rivdyetidir. Bu bahda en ziydde meddr-z istindd olan
Buhdrtnin bu hadisidir. Fakat bu da miisned degildir, bilmiyoruz ki, nehyeden
kimdir? Bdzz Sahdb tarafindan nehyedilmi~ olmasz da muhtemeldir. Miisned
olsa bile belki de bu nehy yalmz kerdhet-i tenzih ifdde eder. helki de nehyin
htldfi vakz'dir ve sahihtir. 1bn-i Ebi ~eybe'nin Ebu Hiireyre radiya' lliihu anh' den rivayet ettigi bir hadise gore : Res u 1u 11 a h salta'lliihu
aleyhi ve sellem bir cenazede Orner radiya'lliihu anh'in bir kadma bag1rd1gmi gormii ve Hazret-i Omer'e: "Ya Orner, bzrakzmz! $u dn,

gozun agla
bir zamandi
~arih

tahric etrr
Fakat Ha
bu hadisi1
"Seleme 1
"Seleme,
senedlerinde

HULA!

ictihad, bt

Neb!
radiya' llahu
'Omrr
ve sellem'in

Allah'
den baka
gildir. Lak
izhar eder.

KADINLARIN CENAZEYE YAS Mtl'DDET1 HAKKJNDA

e
e

11

e
u

r.

363

go;:;un af,ladzgz, gonliin miisab oldugu, hddise-i mevtin pek yakzn bulundugu
bir ;:;amandzr" buyurmutur 1
~arih Ayni diyor ki: bu Ebu Hiireyre hadisini Hakim
tahric etmitir ve ~eyha yn'in ~artlarma gore de sahihtir, demi.
Fakat Hakim'in bu hiikmii ayan-I tedkiktir. Bir kerre Beyheki
bu hadisin inkitama hiikmetmitir. Sonra bu hadisin senedinde
"Seleme ibni' l-E;:;rak' vard1r. ibn-i Kattan, bunun hakkmda :.
"Seleme, hdli ma'lum olmzyan bir kimsedir, nakd-i rical ashdbzndan bunu
senedlerinde ;:;ikreden hi; bir sima bilmiyorum" demitir.
HULASA : kadmlann cenazeye ittiba 'Ian hakkmdaki en kuvvetli
ictihad, bunun tenzihen mekruh olmasidir.

ih
-1

-1

u
ib
a,
u-

r.
m

am
'ri

n'

TERCEMESi

Neb i salla' llahu ale_yhi ve sellem'in zevcesi D m m i.i Habib e

radiya'llahu anha'dan ~ay1e rivayet edilmi~tir :
D m m ii H a b i b e : Ben R e s u1u 11 a h salta' llahu aleyhi
ve sellem'in ~ay1e buyurdugunu i~ittim, demi~tir :
Allah'a ve Ahiret giiniine iman eden bir kadmm zevcinden ba~ka bir alii i~in ii~ giinden faz1a yas tutmasl hala1 degi1dir. Lakin kadm, zevcine kar~1 dart ay on giin teessiiriinii
izhar eder.
1

~~

i.J!Si--_,

t--'-'

..:1J..- ..;1 :

. :1

~.; ;~? ~1 .!.~~,:.,.. ~ ~1

.J:1

15 _,,;

~ . i.i1 J..- ..:1 J_,--.; ~ JW Lr: 1:W ir1 ~ ..i.l1 c$;.; / 15i_; 3~ .j
. ~) -4J1_, ~L,.... .rl:.J\_, ;,..,.b ~1 i.Jl.i J..F l:_

364

0MM0 HABIBE HADISi

lZAHI
RAVILER, RiVAYETLER VE TERCEME-i HALLER :
B u h ftr i bu hadisi Hay a fi'l-ilim babmda da rivayet etmitir.
Bu hadisin Buhdri'de suret-i sevki Oyledir: tlmmi.i Habibe'nin
kendi kiZI ve ravisi olan Zeyneb Bint-i Ebi Selcme demitir ki:
(~am'dan Ebu Si.ifyan'm vefat1 haberi Medine'ye geldiginin i.ic;i.inci.i
gi.ini.i (Ebu Si.ifyan'm kizi, annem) Ummi.i Habibe, zagferanh
koku istedi. Bunu iki yanagmm safhasma ve iki kollanna si.irdi.i. Vc
dedi ki : ben boyle si.isten mi.istagni bir kadm1m. Ne c;are ki ben,
Neb i salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Oylc buyurdugunu iittim : AlHih'a
ve Ahiret gi.ini.ine iman eden bir kadm ic;in i.ic; gi.inden ziyade bir oli.iyc
yas tutmas1 halal degildir. .. ).
UMMU HABIBE radiya'lliihu anhd, Rcsul-i Ekrcm'in zevcat-1
seniyyelerinden olup Ebu Si.ifyan'm klZI ve Hazrct-i Muaviye'nin hemiresidir. ismi de "Remle" dir. il:itida-yi islam'da
zevci Abdullah ibn-i Cah ile birlikte Habee'yc hicret etmi
idi. Orada zevci tenassur ederek vefat etmekle Habqe'de iken nikahi Resul-i Ekrem'e bi'l-vekale kiyilmi ve mehri de Resul-i
Ekrcm hesabma Necai tarafmdan te'diye edilip Medine'ye gonderilmitir. tl m m i.i Habib c, ilk mi.isli.iman olan kadmlardand1r.
Dini salabeti ilc mqhurdur. En sahih rivayctc gore (44) i.inci.i Hicrct
y1hnda vefat etmitir.
ZEYNEB BiNT-i EBi SELEME radiya'lliihu anhti ki, bu hadisin ravisidir. Bu da Ummii Habibe'nin ilk zevci Abdullah'tan olan
kizidu. Abdull~h, Ebu Seleme ki.inyesiyle amldigi ic;in Zeyneb
de, Bint-i Ebi Seleme diye amhrd1. Bu cihetle Zeyneb, Resul-i Ekrcm'in rebibesidir. Ummi.i Habibe'nin ilk zevcinden
Orner ibn-i Seleme isminde bir de oglu var idi. Bu da Zeyncb'in
kardei oluyordu. Zeyneb (73) tarihindc vefat etmitir. Buhari
iki, Mus lim de bir hadisini rivayet etmitir. [ Ayni: C. 2, S. 352 ].
Zeyneb'in, Ebu Sufyan'm ~am'da oldi.igune clair bu hadisteki ihban clyan-I tedkik gori.ilmi.iti.ir. ~arihler: Ebu Si.ifyan'm
Medine'dc oldi.igi.i, ehl-i ilim arasmda bila-hilaf sabit olmu bir hakikattir, diyorlar. Tarih-i vefati da bi'l-itti!ak (33) Hicret senesine
miisadiftir. Si.ifyan ibn-i Uyeync tarikmdan baka bu hadisin
diger rivayet tariklerinin hie; birisindc ~am kaydmm gori.ilmemesi

de :irihleJ
i bn-i U
Thm oldL
(ibn) kelim
degil, Ebu
olacaktzr" 1
tarik1yle gt
nin baban ,
bulunmas1
nin (44) ta
tarihinde ,
dm1 hir ve

YAs II
Mevz(
iki rivayeti
tarafmdan

radiya' lliihu
Seleme di
Habibc n
''Ru ululla
eden bir kad1
ki, zevcine ya
nu ijittim" c
neb Bintde koku ist
almi bir ka
lullah sallt
gunu iittin;
den haka
Lakin kadu
..:UIJ-

i _,,JI

.J

..:U~

.:r.

u~~~

..:UI J~..... .J
.;_,;

~A

.;.. .. ~:"

I.>~ J

YAS HAKKINDAKt Dt(;ER RtVAYETLER

de ~arihlerin nazar-1 dikkatinden kac;mamitir. Binaenaleyh Siifyan

ibn-i Uyeyne tarikryle gelen bu rivayetteki ~am kaydmm bir
vchm oldugu zannediliyor. Bazr arihler : "j!ztimal ki, bu rivayette bir
(ibn) kelimesi ha.ifolunmuJlur. Binaenaleyh vefatz haber verilen Ebu Siifyan
degil, Ebu Siifyan'zn oglu ve Ommii Habibe'nin kardeJi Muaviye
olacaktzr" demiler ise de Buhari'nin Malik ve Siifyan-1 Sevri
tarik1yle gelen rivayetlerindc: ".JL:,.it.- J~IL._,:IJ_,;~... =Ommii Habibe'nin babasz E b t1 Siifyan .)'am' da vefat ettigi ;::aman" suretinde musarrah

r.

1:

ii
h
'c
n,
'a
ye

bulunmas1 bu zanm izale ctmegc kafidir. Hem de Ummii Habibc'nin (44) tarihinde vefat ettigi muhakkakt1r. Halbuki Muaviye (6o)
tarihinde veHtt. ctmitir. Binaenaleyh bu tarik-1 rivayetteki ~am kaydm1 hir vehm addedenlcre hak vermek icah eder.
YAS IIAKKINDAKi DiGER RiVAYETLER :

t-1

Mcvzuu-bahsimiz olan bu hadisin babmda Buhari'nin daha

iki rivayeti vard1r : Bunun birisi yine E bu Selcme'nin krz1 Zeyne b
tarafmdan sevk edilen Ummii Habibe ile Zeyneb Bint-i Cah
radiya'lliihu anhumii'ya ftiddir. Bu rivayete gore Zeyneb Bint-i Ebi
S e I em c diyor ki : Neb salla' lliihu aleyhi ve sellem 'in zevcesi D m m ii
Habibe radiya'lliihu anhii'nm yamna gitmitim. Ummii Habibc:

I-

r.
et

an

b
en
n

sn

e
n
Sl

."R f.' lull ii h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in, Allah' a ve ahiret giiniine iman
eden bir kadzmn iif giinden ziydde bir oliiye yas tutmasz haldl degildir. Meger
ki, zevcine yas etmiJ ola. Bu halde o kadzn, diirt ay on giin yas tutar, buyurdugunu i}ittim" dedi. Sonra bir kerre de ben, kardei vefat ettiginde Z e yneb Bint-i Cah radiya'lliihu anhii'nm yanma gitmitim .. Zeyneb

de koku isteyip siiriindii. Sonra dedi ki : benim gibi yaIn1, baIn1

alml bir kadmm kokuya ne ihtiyac1 olabilir. ~u kadar ki, ben, Res u1u !Hi h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in minber iizerinde byle buyurdugunu iittim: Allah' a vc ahiret giiniine iman eden bir kadmm zevcinden haka hir olii i<;in iic; giinden fazla yas tutmasl halal degildir.
Lakin kadm, zevcine kaq1 dort ay on giin teessiiriinii izhar eder 1
1

.i;l

j....

~I

u..i

'-:-~ il

j..

.;..1.;..:. : .;..)\,; .,;_;;>I ..;I

:W....

~I ~ ~j

,:r

;-.-J

J .i;4 .:,.;; i./J J-: '1 J_,.<~ ~J "=k .i;l J- .i;l J_,.... .~ ~ ..:..Jw
J..
1?J J~l ~.. ~) u..i "'~')\ ..:.,')\~ ..;_,.; ~ u~ ~ ?'11
c)~ ..:..i.; ~j J.. ..:..1.:..:.
.i;l J~.... .~ .;.... "" Jl .r:! ~l>- ,:_.. ~kJ4 JL. .;..)\,;
~ ..:..-..i ..,..~ ~,jj L._,.:.l ,j_,; ~
..;_,; ~ u~ J.i. ~'11 i-'=J\ J .i;4 .jy oiJ.') JS:. ') : J_,~ _;;:,11 J.. ~ J ~ .i;l J....

i-'J'

r.

[ ..sJl-:JI .IJ.i]

IJ:."J J't';l ~~) Uj

j .. ')l

..:.,~

366

ZEYNEB BiNT-1 CAH$ RADiYA'LLAHU ANHA

ZEYNEB BiNT-i CAH:

Resul-i Kibriya Efendimiz'in halas1 Umeyme Bint-i

A bd ii' 1-M ii t t a lib' in k1z1d1r. Hicret'in ii<;iincii senesi dul olarak
zevcat-1 Nebeviyye idadma idhal buyurulmutur. El ileri gibi sanayi-i nefiseye vaklf, gayetle hassas ve hay1r-perver bir kadm oldugu
i<;in daima nezd-i Peygamberi'de nail-i iltifat ve i 'tibar olmu ve
Hicret-i Seniyye'nin yirminci y1lmda vefat etmitir. Zeyneb Bint-i
Cah'in ii<;kardei vard1. Abdullah, Ubeydullah, Ebu Ahmed.
Bunlardan A b d u 11 a h ile E b u Ahmed, kendisinden evvel vefat
ettiginden, hadiste zikredilen yasm, Ubeydullah'm Habqe'de vefatlm iiterek tutulmu olmasm1 arihler bildiriyorlar.
Bu hadis, tarih baklmmdan ayan-1 tedkik gorulmektedir. ~oylc
ki: Zeyneb Bint-i Cah'in matemini tuttugu kardqi Ubeydullah ibn-i Cah, Ummii Habibe'nin zevcidir. Ummii Habibe'nin Resul-i Ekrem'e tarih-i akdi hakkmda altmCI ve yedinci Hieret senesi olmak iizere iki rivayet mazbut olduguna gore, bu tarihler
Ubeydullah . ibn-i Cah'in vefat1 tarihi de olabilir. Qunku kudema-yi islam' dan olan D m m ii Habib e'nin tesliyc ve tesriri son derece matlub ve miiltezem idi. Bu cihetle zevcinin tenassur ve vefatmdan miisab olan Ummii Habibe'nin bi'l-vekale hemen akdi icra
k1lmm1tl. Bu mada Zeyneb Bint-i Ebi Seleme ku<;uk bir .kizcagiz olmak cihetiyle bu yas hadisesini teakkul edip rivayet etmesi
cidden miisteb'addir. Abdullah ibn-i Cah'in vefat1 ise daha eskidir. Uhud harbinde Chid olmutur. E b u Ahmed de daha evvel
vefat etmitir.
Zeynii'd-Din-i lraki bu tarihi mukilati bu su1ctle tasvir
ettikten sonra: "Tine akreb-i ihtimlillit Ubey.dulliih jbn-i CahJ'in mlitemi olmaszdzr" diyor. Fakat bundan daha kuvvetli bir ihtimal, bu oli.iniin Zeyneb Bint-i Cah'in ana bir kardei, yahud da bir siit kardei olmas1d1r.
Yine bu hadiste Zeyneb Bint-i Cali'in matemi hadisesinin
Ummii Habibe'nin, babas1 Ebu Siifyan'a matemi hadisesinden
sonra rivayet edilmi olmas1 ve tertib ii terahiye delalet eden ( ()
edatiyle bir hadise-i miitekaddimenin, miiteahh1r bir vaklaya atfedilmi bulunmas1 da aynca ayan-I nazar goriilmutiir. Hakikaten
Zeyneb Bint-i Cah, Ebu Siifyan'dan yirmi bu kadar sene evvel
vefat etmitir. B_inaenaleyh bu at1fta da bir isabet goriilmiyebilir. Fakat

buna
tib, hi
Ebi S
tarihi

B]
hadisi1
ibn-i
oglu o
Ve bul
ii<; gun
(

.)

olumuli
"kadznu

boyaszz
Ka
gun ~te
zamand
yoktur.
gibi, CCI
kadmm
nunidd
yoruz. B
arayiteli
ve cari~
etmesi "
Bu
.
i
b1r ac1 ,
iddet-i ht
namaz. J
kaybettig
baba gibi
nun eheli
kendi go1
i'tibariyle
1

i _r.JI

(<..>_;~! .IJ_

ZEYNEB HAD1Si HAKKINDA iNTiKAD-1 TARtHI- iHDAD

n t-i
larak
i sadugu
t ve
int-i
me d.
vefat
.e ve-

oyk
dulbibe'i Hicrihler
kuden defatm1 icra
ir k1ztmesi
ha esevvel
tasvir

'in mau oli.iit kar-

esinin
sinden
n (()

a atfeikaten
1e evvel
. Fakat

367

buna arih Ayni pek giizel cevab veriyor : burada matlub olan tertib, hiikiimde tertib degildir, ihbarda tertibdiL Ravi Z eyne b Bin t-i
Ebi Seleme bu tertib ile ihbar-1 keyfiyyet eylemitir. 1ki hadisenin
tarihi seyrini nazar-1 itibara almamttir.
Bu babda Buhari'nin ii<;iincii bir rivayeti de Ummii Attyye
hadisidir ve 6yledir: Ummii Atqye'nin ravisi Muhammed
1 bn-i S irin diyor ki : U mm ii A t1 yye radiya'lliihu anhd'mn bir
oglu olmiitiiL V efatmm ii<;iincii giinii olunca safranh koku istedi.
Ve bunu siiriiniip dedi ki : biz kadmlar, kocadan baka oliiler i<;in
ii<; giinden ziyade yas etmekten nehyolunduk 1
( ~I..~>- I ), ihdad, kadmm zevcine veyahud akrabasmdan birisinin
oliimiine yas ve matem tutmas1d1r. CCV h Cr i bu matemin Cklini :
"kadzmn ellerini ve saflnt kznalamamasz ve huzn ii keder ifade eden bir ~ekilde
boyastz elbise giyinip tuvaletten ictinab etmesidir" diye ta 'rif ediyor.

Kadmm zevcinden gayriye yasmm miiddeti ii<; giindiir. Bu ii<;

gun ~tq-i huzniin galebe ve alam ii ekdarm iddetle tehaciim ettigi
zamand1r. Bu yas vaCib degildir. Hadiste viicub ifade eden bir siga
yoktur. Meyyitin anas1, babas1, oglu, klZI gibi karibi yas edebildigi
gibi, ecnebi birisi de edebilir. Hadisten, viicubu miistefad olan yas,
kadmm zevcine karI tutacag1 ve tutmaga bon; lu oldugu yastir. Bunun iddet-i hengam1 olan dort ay on giin siirecegini hadisten ogreniyoruz. Bu miiddet zarfmda kadm, zeyb ii ziyneti terkedecek ve nefsini
arayiten men ( edecektir. K'adm, talak-I bayin ile bo olsa bile, hiirre
ve cariye olsa bile, olen zevcine miiddet-i iddet-i hengammda yas
etmesi vacibdir.
Bu yas, zevcin ze.vce iizerinde bir hakk-1 meruuduL C>liim gibi
bir aCI ak1betle einden ve hayat yoldamdan aynlan bir kadmm, ,
~ddet-i hengammda siislenmesi kadar Uflrsuz bir hareket tasavvur olunamaz. Kadmm bu miiddet i<;incie zeyb ii ziyneti terketmesi, hem
kaybettigi hayat ortagmm hakine hiirmet, hem de miiteveffamn ana,
baba gibi berhayat olan ailesine kaq1 derin bir sayg1 ifade eder. Bunun ehemmiyyetini, bunun liizum ve viicubunu her _duygulu insan
kendi gonliinde hisseder. Bu sebebledir ki, zevce kari ihdadm esas
i'tibariyle viicubunda iilemannl. icma1 vard1L Hanefllerle eimme-i
1

r.r.JI .JLS" ~t

. L~ .:ill ~J ;.,k i~ .j,l ~_,; : JIJ ...;1 JJ~ .j,

J....$.

.:.r

[-sJl>.:JI.IJJ] . u.): ~I .!.>.y; ,y _;S"I.l~ .JI L:.:.r :.::..n;J~ ~j ;;_,.4.....! ~~~WI

368

HAKKINDA tlMMtl ATIYYE HADlst- KADININ ZEVClNE

selase arasmda i_h tilaf fer'i mes 'elelerdedir. Yas ic;:in kadmm kendisini
arayiten men' etmesi geceli giindiizliidiir. Ciimhurun mezhebi budur. Ciimhure gore, zevci vefat eden bir kadm geceli, giindiizlii dart
ay on giin tezeyyiinden memnu 'dur. Baz1 iilema bu miiddetin hesabmda miinteha-yi ccel olarak geceyi nazar-1 i'tibara almilar ve dart
aydan sonraki onuncu giinii tezeyyiin halal olur, demilerdir.
ZoRLU BiR su.AL : R Hi i diyor ki : bu had is ten zevcenin zevcine karI izhar-i huziin eylemesinin viicubuna istidlal edilmek isteniliyor. Halbuki bu hadisten boyle menfi bir hiikiim istifade etmek
c;:ok giic;:tiir. Qiinkii nefiydcn istisna, menfiyi isbattir. Burada mcnfi
olan, kadmm, zevcinin gayrisine iic;: giinden fazla yas etmesinin adem-i
hillidir. Bu "adem-i hil" den, istisna, kadmm kocasma yas etmesinin
hillini isbat eder. Yoksa humin viicubunu isbat etmez.

CEvAB: ~arih A y n i bu i 'tiraz1, had is in zahirine nazaran pek

yerinde olmakla beraber diyor ki, bu istisnanm viicuba hamli hususunda iilemanm icma1 vard1r. Hakikaten bu bir mes 'ele-i edebiyye
olmaktan ziyade iilemanm ekli telakkisine ve amel-i iimmetin suret-i cereyamna tabi'dir. Yukanda flrih Kastalani'den naklen
bildirmitik ki, zevceye zevci ic;:in izhar-i huziin etmesi vacibdir ve
bu viicubun esasmda iilemfmm icma1 vard1r. Hanefilerle eimme-i
selase fukahas1 arasmdaki ihtilaf, fer'i mes 'elelere aiddir.
(Sufre) aslmda san renge 1tlak olunur. Burada, ic;:inde san madde
bulunan ve Arab kadmlan tara.fmdan kullamlan bir nevi' kokudur.
lmam Malik'in U ta'rifi daha vftzihtu: ic;:inde safran sans1 bulunan miirekkeb bir koku.

. . . J,..,

~..,

~I ~..S~,jl

0.,.,.,.

"'J , ,

.....

.}.

t""""'

.J

~ ..~,j

o ,f.,,~ . . . "'

~ ~ ~;lj

.....

tJ

.....

I.J.. Lj

~,

;'

j"'..... ,

,.

~ ~ ~I

tL J

-]

sab degi
llahu ale.;
-1
rine kad
leri) kap

kap1s1 yl

girdi.) '

-1
di. Res

...
p

J.

.....

"'

..... """"

til,

~; ~j ~:.~ ~-:J l ~j t.A; c.> ,.J__~ ..p I J

o"'J.I,. .;:;;,

-(

Allah'm
buyurdu

R.Avl

~/

,.

:
Ha
sellem, ('i
bir' kad1

(tahamn

-;., 0,.

t.Aj ~~; ...l;~ ~~,j

tJ J u.f'-::~,..j

""

0,..

En
mi~tir

..,_,-;;i

"'

".J
4-j

r-L J ~-:J~ .& I J--P ~~:J I 4-.i l 4-J J:f;

0 .,...

}~,j

Buh
mitir. 1\1
bahsinde
yan kadu

KARSI YASI-: Z1YARET-i KUBOR BAHSi

369

llll

budort
>salort
TERCEMESi

zevistemek
cnfi
m-1
llllll

pek
usuiyye
suklen
r

ve

me-1
dde
dur.
bu-

Enes 1bn-i Malik radiya'llahu anh'den ~oyle rivayet edilmi~tir :

H a z ret- i En e s demi~tir ki : Neb i salta' llrihu aleyhi ve
sellem, (<;ocugunun) kabri yamnda (avaz avaz) aglam,akta olan
bir' kadmm yamndan ge<;mi~ti de o kadma :
- ( Ey emetu'llah = Ey Allah1m mahluku kadmcag1z ! )
Allah'm gadabmdan kork! ve sabreyle, (<;Ighk koparma!)
buyurdu. Kadm :
- Haydi benden uzakla~, sen benim musibetim ile miisab degilsin ki, demi~ti. Halbuki kadm, Resulullah sallalllahu aleyhi ve sellem'i tamm1yordu. Kadma denildi ki :
- Bu zat, Neb i salta' llrihu aleyhi ve sellem' dir. Bunun iizerine kadm, Neb i salta' llrihu aleyhi ve sellem'in (hane-i Saadetleri) kaplSlna geldi. Kadm, (saray kapilan gibi) Peygamber'in
kap1s1 yanmda kap1cilar,_ gozciiler bulmad1. (hemen huzura
girdi.) Ve :
- Ya Resulullah! Seni bilemedim, (beni affediniz) dedi. Resulullah:
- Sabrm kemali, musibetin birinci darbesi s1rasmda
(tahammiil edebilmek) dir, buyurdu.
IZAHI

,..-

\J
""
J~t...J

;'

R.A viLER,

Riv.A YETLER :

Buhari bu hadisi Cenaze, Ahkam bahislerinde de tahric eylemitir. Muslim, Ebu Davud, Tirmizi, Nesai de hep Cenaze
bahsinde rivayet etmilerdir. Biitiin Ashab-1 sthah ve siinen, bu aglayan kadmm kim oldugunu ogrenip rivayet edememilerdir. Buhari,
F.: 24

370

SABRIN KEMAL1, SADME-1 ULADAK1 SABIRDIR- ENES

bu ka:dmm kime aglad1gm1 da bildirmiyor. Bunu, Miislim'in:

" 4J ~ J~ S.;. = Kendi fOcuguna aglzyordu" suretindeki rivayetinden
ogrenip tercememizde tasrih ettik. Abd ii' r-Rezzak da "L>..U_,! ~I -li
= Kadm, fOcugunun oliimii ile musfbet-zede idi" diye kadmm c;:ocuguna
aglad1gma iaret etmitir.
Kurt ubi, " .:il l ._;;I = Allah' tan kork !" emrinin zahirinden miistefad olan, bu kadmm nevha ile, feryad ederek aglamakta olmas1d1r,
diyor ki, bunu da tercemede gosterdik. Ta y b i de, takva emri, sabr
. ile emrin bir mukaddimesidir. "Sabretmezsen Alltih'm gadabma ugrarszn,
demektir" diyor. Ebu Niiaym'm Miistahrec'inde: ".iii\._;;\ ..:i!\;...14_ = Ey
Alltih'm kadm kulu, Allah' tan kork !" suretinde bir ziyade rivayet bulundugundan bunu da tercemede gosterdik. ( .!.i:JI ), esma-1 ef'aldendir,
benden uzak ol, demektir.
Kadma : bu zat Resulullah't1r. diyerek onu intibaha davet
eden zatm orada bulunanlardan bir kimse oldugu anla1hyor. Ve
E b u Y a' l a Mus 11 i 'nin rivayetinde bu soziin istifham suretinde :
" :.:;.rJ j. = Bu kimdir biliyor musun ?" suretinde irad edildigi mazbuttur ki, bu rivayet, felaketzede ve biuur olan kadmm iizerinde
matlub olan intibahm husuliinde daha miiessirdir. Ve derhal te>siri'
de goriilmiitiir de. Nasll ki kadm, aclSlm unutmu ve Resul-i Ekrem'e bilemedigini arzetmek ve oziir, afv dilemek arzusiyle Hane-i _
Saadet'e komutur. Buhari'nin rivayetinde kadm iizerinde bu
intibah1 te>min eden zatm kim oldugu da bildirilmiyor. Bunun da
Fadl lbn-i Abbas oldugunu Taberani'nin Evsat'indeki rivayetinden ogreniyoruz.
"~!IY. ~ ~
= Kadzn, Resululltih'tn kapzsz oniinde bekciler gozciiler bitlmadz" ciimlesi, Resulullah'm biitiin hayatl ve zamam
halk arasmda gec;:tigini, kaplSl oniinde sultan saraylannda herkesin
diihuliine mani' olan kavaslar gibi ne bir bekcisi, ne de halk ic;:inde
gezerken sagmda, solunda bir gozciisii bulunmad1gma vazilian delalet eder. T a y b i de : bu soz, kad1mn miiluk ve selatin kap1larmdaki
hacibler ile, Saadethane-i Muhammed! oniinde de ka~1laacag1m
tahayyiil ederek korku ic;:inde gidip de hie;: bir mani 'siz huzur-1 Muhammediye girip onun miifik simasiyle kar1land1g1m gormekten
miitevellid :tJ.ayret ve taacciibiinii ifade eder, diyor.
"4-..l..oo = Sadme" kelimesi ashnda, katl ey ile tokumak rna 'nasmadir. Sonra mecazen her emr-i mekruh ile ka~Ilamakta kullaml-

t;

H~

ffiitlr.
de : "Sq.,
szradaki
.

FIK

Bu
ziyaretci
lime ve)j
hadiste
ziyaretin
hakkmd
All
ibaha, u
tiyle u
ler ic;:in fj
erife va

I)

hadis-i
ben, kabi
buyurm1
2) .
ben, kab
salta' lltiha
kabirleri
rulmutt
lbn
radiya'lla

1 B"
de, sonra 1
yet edilmi~
iki, M ilsll
Abdullan
tarihinde

( Bilrey ~

Bilr e

[t--2

.I....!

[..:..

HADISiNDEKi VOCUH-1 RiVAYETLER- BUREYDE ( R. A.)

371

mitlr. "Haktk sabzr, ilk sadmedeki sabzrdzr" demek olur. H a tta b 1

de : "Sa,hibini medh ii takdre liiyzk kzlan sabzr, mustbetin ansz;:;zn bastzrdzgz
szradaki sabzrdzr" diyor.
a

FIKHI HUKUMLER :

Bu hadis-i eriften kabir ziyaretinin mutlak Surette cevazl ve

ziyaretcinin erkek veyahud kadm olmas1, ziyaret olunan kabrin miislime veya kafire aid bulunmas1 miisavi oldugu miistefad olur. Qiinkii
hadiste boyle bir tefrik yoktur. Nevev1 de Ciimhur-i iilema, kabir
ziyaretinin cevazma hiikmetmitir, diyor. ~arih Ayn 1, kabir ziyareti
hakkmdaki iilemfmm ara ve ihtilaflanm U suretle tafsil ediyor;
All arne ibn-i Abdi'l-Ber diyor ki: Kabir ziyareti hakkmdaki
ibaha, umumi bir ibahad1r. Nas1l ki, kabir ziyaretinden nehy de vaktiyle umumi idi. Sonra nesholundu, ve umuma miibah k1lmdi, erkekler ic;in de, kadmlar ic;in de caiz oldu. ibaha hakkmda birc;ok ahadis-i
erife varid olmutur. Bazilan Unlardir :
1) Miislim'in, Biireyde 1 radiya'llahu anh'den tahric etttigi bir
had1s-i erifte Res ul u lla h salta' llahu aleyhi ve sellem: "AshO.bzm I Sizi
ben, kabirleri ziyaretten nehyetmiitim. Artzk iimdi kabirlerinizi ziyaret edin[z"
buyurmutur.
2) Tirmizi'nin bu babdaki rivayeti 6yledir: "Ashtibzm! Sizi
ben, kabirleri ziyaretten nehyetmiitim. Fakat peygamberiniz Muhammed
salta' llahu aleyhi ve sellem' e anasznzn kabrini ziyaret ifin izin verildi. Siz de
kabirleri ziyaret ediniz. <;unkii kabir ziyareti ahireti hatzrlamaktzr" buyurulmutur2.
1bn-i Mace ile ibn-i E bi ~eybe ayni mealde 1bn-i Mes'ud
radiya'llahu anh'in de bir hadisini rivayet etmilerdir.
1 Bureyde 1bn-i Huseyb radiya'lliihu anh. ESlemi'dir. 1btida Medine'de, sonra Basra'da, daha sonra Merv'de ya~ami~tir. Kendisinden ( 164) hadis rivayet edilmi~tir. Buhari ile Muslim yalmz bir hadisinde ittifak etmi~lerdir. Buhari
iki, Muslim de onbir hadisini munferiden rivayet etmi~lerdir. Kendisinden oglu
Abdullah ile _Ebu'l-Muleyh Amir'in rivayetleri vludJr. (62), yahud (63)
tarihinde Merv'de vefat etmi~tir. Sahabe'den Hor:tsan'da en son vefat eden
(Bur e y de ) Hazretleridir [ Huldsa: 40 ].
Bureyde Hazretlerinden rivayet edilen hadisin metni ~oyledir :

[t-" .I_,J]
2

(l"JJJ)JJ~I o.Jld if ~=:f.

..1.....& 0~1 ..~;..; . .)_,~.<JI

[..:.-ill&".) ..~:.;:

A.i .r

.r

~:;.

.,s.l..;JI .1_,.)]

.:.:5')

.:...:.5": t-'-' "k

.ill~ .ill

.r~l;_f'j,j

t.;:li t.._,.)_,.;;

J_,.....) Jli
""I~

Aj J

372

KAB1R Z1YARET1N1 MUBAH KILAN ESERLER

3) Ebu Davud'un, Ebu Hiireyre radiya'ltiihu anh'den nvayet ettigi bir hadiste E b u H ii r eyre demitir ki : Neb i salta' ltiihu
aleyhi ve seltem anasmm kabrini ziyaret edip agladr. Ve etrafmda bulunanlan da aglatt1. Ve Resulullah buyurdu ki: "Validem hakkznda
istigjar etmek i;in Rabbimden miisaade istedim. lzin verilmedi. Validemi
ziyaret i;in izin diledim. ,Ziyaretime miisaade edildi. Siz de kabirleri zi)'dret
ediniz. Kabirleri ziyaret etmek insana oliimii hatzrlatzr 1 ."
~arih Ayni bu mealde tbn-i Mace'nin, Ali tbn-i Ebi Talib'den, Taberani'nin Hayyan-i Ensari'den, Hakim'in Ebf1
Zerr-i G1fari'den, Ahmed 1bn-i Hanbel'in yine Ali 1bn-i
E b i Tali h'den rivayetlerini naklettikten sonra oyie devam ediyor :
4) Ahmed 1bn-i Hanbel'in Miisned'inde 1bn-i Abbas
radiya' lliihu anhuma' dan rivayetine gore bir def'a Res u 1u lla h salta' ltiihu aleyhi ve sellem birtak1m kabirlere ugray1p bu kabirlere yiiziyle yonelerek : "Es~Selamii aleykiim = Korktugunuzdan emin ve umdugunuza nail
olunuz" diye dua buyurmutur.
5) 1bn-i Abdi'l-Ber de sened-i sahih ile U mealde bir hadis
rivayet etmitir : Bir mii 'min diinyada iken tamd1g1 bir mii 'min kardeinin kabrine ugrar da selam verirse, o kabirde medfun olan meyyit elbette bu selam veren kimseyi tamr ve ona selamla mukabele eder 2
6) Orner 1bn-i Hattab radiya'ltiihu anh bir kabre gelip ziyaret ettiginde ehl-i kubura selam vermi ve Resulullah salta'ltiihu
aleyhi ve sellem de bOyle selam verirdi, demitir. [ A)'ni].
Yukanda bir numara ile terceme ettigimiz Biireyd e hadisini
Tirmi z i rivayet edip de demitir ki :- iimmet-i 1slamiyye arasmda
bir adet-i i:nustemirre olan kabir ziyaretinde ehl-i ilim hie; bir mahzur gormemitir. Abdullah tbn-i Miibar e k'in, ~afii'nin, Ahmed 1bn-i Hanbel'in, 1shak'm mezhebi de budur. Tirmizi,
Ebu _Hiireyre'nin kadmlan kabir ziyaretinden men'e clair olan:
"J~I..:..I)J..i ..:ill .jJ

=Allah, stk szk kabirleri ziyaret eden kadznlara la'net

etsin" hadisi her halde ruhsattan evvel varid olmutur, diyor.

.J

Su ...

rJ

s~IJ
I~
.,k ..:ill J-... ~I )_): JLj ~:.. ..:ill r.S;.J .-': ....... ~I .:r
0~\..i Lo.JJJI .JI .j <:;j~t:...IJ J .J~t~
t.J ~I .JI J ~J .:.J~t::... l Jw . .J_,,... ,y
1

!l

[ ~Jb _,~ 1 .IJJ J ..:.._,11_}".1; l;\,; J.r.'JI IJJJ.i.;

i')I...Jioy.. ~JJ ~y~l .,k ~-~~.Ill J .uf'~ .J\) .:,;11<~::>- 1 ~ ..~ .r_ .J.....I ,y L..
[ ~JI ~" .:,: I . IJJ J

Eb
(Resul
kabirleri

buyurdu
kable'l-i
olam1ya
yirhdir,
Ku
kanIk o
gunu bil
lerle do
yah ka1
Hususi
liizum ~
kadmlar
Ku
da iaret
anh'den

den hadJ

Kadmla~

ilerini y
tilerinde
Daha ziy
lere miil'
det yalml
er'iy)reyi
hie; de fa

KABJ

Esast
maktaki I
leri kims
Arab'da <i
liyordu. l
yani yaln
1

J.>;-l

KADINLARIN KABiRDEN MEN'iNE DAiR HABERLER

373

Ebu Davud'un, lbn-i Abbas radiya'llahu anhuma'dan :

(Res u1u lHih salta' llahu aleyhi ve sellem'in "Allah, kabirleri ziyaret ve
kabirleri secdegah ittihtlz eden, kabirlere kandil yakan kadmlara la'net etsin"

buyurduklan) 1 mealinde rivayet ettigi hadisi de lbn-i Abdi'l-Ber,

kable'l-iba.ha varid olmutur. ~u kadar ki, gene; kadmlar, fitneden emin
olam1yacak 11.rmdan bunlarm kabir ziyaretine gitmemeleri daha hay1rhd1r, diyor.
Kurtubi de, yah kadmlarla genc;ler, ziyaretin erkek, kadm
kan1k olmasiyle kadmlara mahsus ziyaret olmas1 arasmda fark oldugunu bildirerek diyor ki : bir kerre gene; kadmlarm kabirlerde erkeklerle dolamalan miistelzim-i fesad oldugu i\in hara.md1r. Fakat
yah kadmlar ic;in erkeklerle miiterek ziyaret olsa bile mi.ibaht1r.
Hususi kadmlann ziyaretlerine gelince, bu ziyarette ya farki aramaga
liizum yoktur. Kadmlann erkt:klerden miinferid bu ziyarctlcri gene;
kadmlar ic;in de miibaht1r, caizdir.
Kurt ubi, zairat-1 kubur ile ziivvarat-1 kubur arasmdaki farka
da iaret ederek diyor ki : T i r m i z i'nin E'b u H ii r eyre radiya' llahu
anh'den rivayet ettigi hadisteki zi.ivvarat mubalagaya delalet ettiginden hadisin ifade ettigi memnuiyyet kesret-i ziyarete miiteveccihtir.
Kadmlarm boyle S1k S1k kabirlerde gezip dolamalan bir kerre aile
ilerini yuz iistii b1rakmay1 mucib olacagi gibi kadmlann bu gezintilerinde izhar-1 teberri.ic ve ziynet eylemeleri de c;ok muhtemeldir.
Daha ziyade tehlikeli bir cihet de kesretle ziyaret itiyadmm ve kabirlere miilazemetin kabirlere ta 'zime miieddi olmas1d1r. Ta 'zim ve ibadet yalmz ve miinhaman Cenab-1 Hakk'a aid oldugundan bu dakika-i
er'iyYeyi farkedemiyen kadmlarm boyle kesretle kabir ziyaretlerinin
hie; de farkmda olm1yarak irke mi.ieddi olmasmdan c;ok korkulur.
KABiR zjyARETiNDEN NEHYEDiLMENiN SEBEB VE HiKMETi:

Esasen ibtida-yi !slam' da kabir ziyaretinden men' ii nehyolunmaktaki hikmet de bu degil mi idi? Yehud ve Nasara, aziz addettikleri kimselerin kabirlerini secdegah ittihaz etmilerdi. Cezireti.i'lArab'da da Cahiliyyet devrinde putlara tap1hyor, kabirlere secde ediliyordu. En biiyiik ve en miihim vasf-1 miimeyyizi tevhid-i Bari'den
yani yaln14 'AlHihu Teala'y1 rna 'bud tammaktan vc miinhas1r!ln O'na
1

_;_r.AJI ..::..1;\j

.y.,

..:1

J....

..:1 J_,...._;
[ .)_1b

.:r-J :Jli ~ ..i! l ..s;,_;

J!l .In

J ~..rJI J

,y~ .J:I ,y .

~U I 4:k .:,:_.i.>dl J

374

BU BABDAK1 1CT1HADLAR-Z1YARETTEN 1BT1DA NEH1Y

ibadet etmekten ibaret olan din-i !slam, pek yeni ve cahiliyyet zamanma c;ok yakm bulundugu zamanlarda Resul-i Ekrem salla'lliihu
aleyhi ve sellem Efendimiz iimmetini tehlikeli gordiigii kabir ziyaretinden men' etmiti. Fakat tevhid-i Bad akidesi goniillerde kesb-i
resanet ve istikrar eyledikten sonra bu memnuiyyetin devamm1 dogru
bulmadl. Miisliimanlann oliileri ziyaret edip haklannda dua ve istigfar etmelerini hem oliiler ic;in, hem de hayattakilerin oliilere kafl
kalblerinde taIdiklan muhabbeti izhara vesile oldugu ic:;:in faydah
bularak kabir ziyaretine miisaade buyurdu. Yukandaki hadislerden
miistefad oldugu iizere bu ruhi ihtiyaCI Resul-i Ekrem Efendimiz
bizzat kendileri de hissetmiti. Ve feth-i Mekke seferinde valideleri
Hazret-i Amine'yi ziyaret buyurduktan sonra art1k Ashab1m siz de
oliilerinizi ziyaret ediniz, buyurdu. Aleyhi's-salatii ve's-selam Efendimiz, iiheda-yi Uhud'u her sene ziyarete balad1. Ara s1ra Baki' kabristamna da gider, ziyaret ederdi. E bu Bekr, Orner, Osman
radiya'lliihu anhiim de kabirleri ziyaret ederlerdi. Ali, 1bn-i Mes'ud,
Enes 1bn-i Malik radiya'lliihu anhiim'iin kabir ziyaretinin cevaZI
hakkmdaki ictihadlanm 1 b n- i E b i ~ e y be zikretmitir. Fat 1m a
radiya'lliihu anhd her cum'a giinii Hamza radiya'lliihu anh'in kabrini
ziyaret ederdi. Hazret-i Orner de babasmm kabrini ziyaret eder ve
kabrinde tevakkuf eylerdi. Hazret-i Aie'nin Mekke-i Miikerreme'de medfun olan kardei Abdurrahman 1bn-i Ebi Bekr'in
ka brini ziyaret ve bu ziyaretine devam ettigini A b d ii' r- R e z z a k
zikretmitir.
Kadmlar ic;in kabir ziyaretinin miibah olduguna tarafdar olan
iilemanm istinad ettikleri en kuvvetli delil, 1bn-i Abdi'l-Berr'in
Tetnhid'de Abdullah 1bn-i Ebi Miileyke'den rivayet ettigi U haberdir : 1 b n- i E b i M ii 1e y k e demitir ki : A i e radiya' lliihu anhd
bir kerre kabirlerden dogru geliyordu. Kendisine :
- Ey V mmii'l-mii 'minin, nereden geliyorsunuz? diye sordum.
S1ddika-i miiariin-ileyha :
- Kardeim Abd urrahman 1bn-i E b i Bekr radiya'lliihu
anh'in kabrini ziyaret ettim. Oradan geliyorum, diye cevab verdi. Ben,
A i e radiya' lliihu anhd'ya :
- Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem kabirleri ziyaretten
nehyetmez mi idi? diye sordum. Aie Hazretleri :
- Evet, vaktiyle nehyetmiti. Fakat sonra ziyaret edilmesini
emretti, diye cevab verdi.

H<
zikr ii t
ic;in ka
suret-i 1
erkek, l
vesile-i
yor. Yal
gene;, it

~ar

suretle I
ki : zan
haramd1
ic:;:in kal
ruhsat v
hayat Y'
birbirim
I) I
mes'ele,
tenid de
umumid
2) I
de ResG
tevazuu
etmeyip

3) I
takva ile
yattan o.

.Feridun
SONRA 1BAHANIN SEBEB1- KADIN

i$

.t. ~

UG

0L

lB~ @~L!Li

375

Hazret-i Aie-i S1ddika'nm bu hiikmii beyanma ve yukaml.a

zikr ii ta 'dad ettigimiz haberlere istinaden ciimhur-1 iilema, kadmlar
i<;in kabir ziyaretinin miibah oldugunu kabul etmilerdir. Yalmz
suret-i umumiyyede dermiyan edilen bir mahzur varsa, bu ziyaretin
erkek, kadm kan1k icra edildigi surette gen<; kadmlann itirakinin
vesile-i mefasid olmas1d1r ki, bu surette gen<;lerin itiraki haram oluyor. Yalmz kadmlara aid ziyaretlerde boyle bir mahzur olmad1gmdan
gen<;, ihtiyar diye bir tefrike liizum goriilmemitir.
~arih Ayni, bu bahsin sonunda kendi kanaat ve ictihadm1 U
suretle bildiriyor. MISir'da imrar-1 hayat eden biiyiik arihimiz diyor
ki : zamamm1zda ziyaret-i kubur kadmlara mekruhtur, ve belki de
haramd1r. Hususiyle MISir kadmlan ki, bunlarm <;ogu fitne ve fesad
i<;in kabir aralannda dola1rlar. Halbuki kabir ziyaretine eriatte
ruhsat verilmesi ahireti diiiinmek, oliilerden ibr.et almak, ziihdi .bir
hayat yolu tutmak i<;indir. Bu gaye ile bugiiniin orfii ve gorenegi
birbirine temamiyle muhalif bir haldedir.
I) Fakat arihin mekruhtur veya haramd1r, diye hiikmetmesi bu
mes 'ele, vaz'iyyet-i esasiyyesi hakkmda varid olan bir habere miistenid degildir. Belki def'-i mefasid gayesine rna 'tuftur. Ve hiikmii
umumidir.
2) Bu Enes 1bn-i Malik hadisinden istifade edilen bir cihet
de Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendi 'liz' in kemal-i
tevazuu ve cahile nfk ile muamele eylemek, musibet-zedeyi muahaze
etmeyip i'tizanm kabul etmek hususundaki yiiksek seciyyesidir.
3) Resul-i Ekrem'in, yiiksek sesle aglayan kadma sab1r ile,
takva ile emir buyurmalan da ceza ii fez am, feryad ii figanm menhiyyattan oldugunu i'ar eder.

376

OL1.lYE AGLAMANIN CEV AZI HAKKINDA VSAME HADISi

""""

J.

.:;

,.

J. """"

"""" ,..J.

J.

o""

J.,..,..""

,.. """"

""'"'""

~......

""

.J..

BUHA

o ,

. . ~ 0-! ,;t~.. J o~~.P ~~ ~~ 4~.. J \\.Aj ~..:-:~L:J ~-:~

,
~"":';jiJl t_~.JJ J~} J
~

~ ,

r:r-

, .J..-: ..- ,

, '$",

.J. ""

.J. .J.

0, , ,

.-: ,

.J.

o ..... ,

" 1

""""

0 ,

t,.,..

,..

~ ..:ill

J . -"

RA.v'

"o" o -,..

""""

.,l,

Ht.; ~ ~~jJ ~~~~ 0~ ~I

,

~.,; L~ c}~.A.::.; 4-.A..; J ~"":" ..,.:2J I

.,.;_o,

lerine ~
Hak bt
eder, bt

.,

~,

.J. t ,. 'iii,

0,,

r-L J

.},.. ,.. .,.o,. ' ' '

J.

4...>-J ~~~ Jl.i I..Lt~l.. ~I Jy"J l-: ~-'t..... Jl.A.t ol..:-:-P ~ ..;,t.A;
""' ~

. '

J. I .- J."" o""

. ~l...:>-)I o~l"":'.P ~.0 ..:ill ~>-.J~

"".,

"'.1

J.J.

J. I

""""

t..,.,;l.... J'.....
o~\~.P ~_,J.i, L"j ..:ill \+j-'t~
, ., .
"-""'

TERCEMESi

Dsame 1bn-i Zeyd radiya'lliihu anhuma'dan ~oy1e riva:

D same Hazretleri demi~tir ki : Neb i salla' llahu aleyhi
sellem'in k1z1 (Zeyneb radiya'lliihu anhd) Resu1ullah'a:
- Og1um o1dii, bana ge1iniz, diye haber gonderdi. R es.u1u1Uih da ktzma se1am soyleyip :
- Allah'm a1mak ve Allah'm vermek istedigi her ~ey
kendisine aiddir. Ve her ~ey'in ilm-i ilahide muayyen bir
omrii vardtr. Ktztm, sabret, ve bu -sabrm Allah yanmda
ecr ii sevab1 o1dugunu hattrla! diyerek cevab yollad1. Bu
def<a Zeyneb, Resul aleyhi's-selam'a and vererek:
- Her ha1de ge1iniz, diy~ haber gonderdi. Bu ha,b er
iizerine Res u 1u 11 a h ka1ktL Maiyyetinde sa < d t b n- i
Ubade, Muaz tbn-i Gebel, Obey tbn-i Ka <b ve
Zeyd 1bn-i Sabit o1dugu halde (Zeyneb'in evine ge1di.
Hasta) <;ocuk, Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem ( in kucagm) a veri1di. Qocugun hayat1 ihtizarda ve muztarib bir ha1de idi.
Viicudii (za<fiyetten) eski ktrbaya donmu~tii. Res u 1u 11 a h'm
iki gozii ya~ dokiiyordu. Sa <d ibn-i Ubade:
- Ya Resula'llah! Bu ya~, bu ag1ayt~ nedir ya? diye
izhar-i hayret etti. Res u1-i Ekrem:
yet

edi1mi~tir

Buh
mitir. M
bahsinde
hgm hiikr
Buhari ,
burada ta
Meyyit, ai1
tur. Must'
sulen rivfr
mek !stiyo
bu haber
kendisine a1
Buhari, r
han zikret
iaret etmi
Sonra
hazen olm

" ~ ,j'

'-

_,;J

ittiMz eden
,.
nevIn hiik
mii 'minter,
' siyle istidla
hayatmda ,
bu mekruh
def'a da k(
hiisn-i terbi
miikellef bt
nevhazenlik
>eyyiesi olm

* Sure:

BU HADIStN R1VAYET TAR1KLER1- VAZlFE VE MES0L1YET 377

- Bu goz ya~t, AlHih'm (merhametli) kullanmn goniillerine koydugu rahmet(-i ilahiyyeriin eseri) dir. Cenab-1
Hak bu rahmeti, kullarmdan ~efkatli olan (goniil)lere ihsan
eder, buyurdu.
lZAHI
RAviLER, RivAYETLER :

Buhari, bu hadisi T1b, Nezir, Tevhid bahislerinde de zikretmitir. Muslim, Ebu Davud, Nesai, ibn-i Mace de Cenaze
bahsinde tahrk eylemilerdir. Bu hadis, Buhari'nin meyyite aglamakhgm hiikmiine dair ac;t1g1 bir baba mensubdur. Bu babm unvanmda
Buhari ag1da mevsulen riv~yet edecegi 1bn-i Abbas hadisini
burada ta 'likan rivayet ediyor ki, udur : ".y.. JJ-1 .~ ~:-; .:..,11 ...,...~ =
Meyyit, ailesinin bir nevi' affJamaszndan dolayz azab olunur" buyurulmutur. Miistelzim-i azab olan biika', nevhad1r, c;1ghktir. Aag1da mevsulen rivayet edecegi bu haberi ta 'likan rivayet etmekle UfiU bildirmek 'istiyor ki, yine aag1da lbn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan da
bu haber mutlak olarak , ".y.,. .W.I ~ y.lA!. .:..,11 .JI = Meyyit, ailesinin
kendisine aff,lamasz sebebi;le azab olunur" U rivayet edilmitir. Miiellif
Buhari, mukayyed olan lbn-i Abbas hadisini bu unvanda tercihan zikretmekle o mutlakm bu mukayyede hamledilmesi liizumuna
iaret etmi oluyor.
Sonra Buhari bu unvanmda meyyitin, hal-i hayatmda nevhazen olmaSI veyahud olmamas1 suretiyle bir farka iil.ret ederek :
"ci..- if u:.ll .JlS'" 1~1 = Saglzgznda Oliilere nevha ve ferytid ile aglamayz adet
ittihtiz eden kimse, ailesinin kendisine nevha etmesiyle azab olunur" birinci

n~v'in hiikmiinii bildiriyor ve: *" l)j ~IJ ~.4jll_,; : J\...j .ill J_,.V =

.?Y

mii'minler, kendinizi ve ailenizi Cehennem'den koruyunuz" ayet-i kerime-

, siyle istidlal ediyor. Ayet-i Kerime ile suret-i istidlale gelince, hal-i
hayatmda oliilere nevhazenlik eden bir adam c;olugunu, c;ocugunu da
bu mekruh adete ahtlfffil ve kendisi oliince bu ab~Ik aile halk1 budef'a da kendisine bermutad feryad ii figan eylemi olacaklarmdan
hiisn-i terbiyeleriyle ve menahiden s1yanet edilmeleriyle me'mur ve
miikellef bulundugu ailesi efradmm hiisn-i terbiyeleri byle dursun
nevhazenlik gibi bir mekruha ahtlrmi bulunacagmdan kendi eser-i
:;eyyiesi olarak azab olunur, demek olur.

* Sure:

66 (Tahrim), ayet . 6

378

HAD1STEKi, RESUL-t EKREM'iN HANG! KIZIDIR

Buhari bu Ayet-i Kerimeden sonra te'yid-i miiddea ic,:in Nebi

salla'lliihu aleyhi ve sellem'in "=:".J .;,~ J_;-. p5'.1 t_I.J ?Js' = Ey mii'minler!
Sizin hepiniz fObanszmz, ve hepiniz biribirinize kar~t miitekiibil vezaif ile
miikellef ve mes'ulsiiniiz" kavl-i erifini zikrediyor. (487) numara ile
Cum 'a bahsinde gec,:en bu hadis-i erifte reis-i devletten bir hammala
kadar cem'iyyetin her ferdinin miitekabil vezaif ile miikellef ve miitekabil hukuku Miz ve mes'ul olduklan bildirilmitir. Bu meyanda
bir aile reisinin vezaifine de "o=:".J ,y J_;-. 3 t_I.J Jo:-)1 =Her ki~i, ailesi
halkznzn rzzk u maf~etinden ve tahsil ii terbiyesinden mes'uldiir" kavli ile iaret edilmitir. ~imdi :B u h a r 1 nevhaCihgt itiyad edinen kimseye ailesi
feryad ii figan ile izhar-1 matem ederlerse kendi eser-i taksiri olarak
azab edilmelerine Kitab ve Siinnet ile iaret etmi bulunuyor.
Bundan sonra Buhari bu babm unvanmda ikinei nev'a iaret
ederek: * '\>.;,:.. \ .J3J J)J J;'1 3 : l~" ~~ ~.J ~.!.:l" .::.Jt; 15" _,.;~;......r .:,>..;..( \.;\.;=
Olen ki~i hayatta iken oliilere feryad etmek itiyadznda degilse, ~imdi ailesinin
kendi arkasznda nevha eylemelerinden mes'ul degildir. Bu kimse, Ai~e radiya' lliihu anhd'nzn dedigi gibi: "Hif bir giinahkar nefis ba~kasznzn giinahzm
yiiklenmez" kavl-i erifinin hiikmiine tabi 'dir. Bu Ayet-i Kerime ile
Hazret-i Aie'nin istidlali aagtda (638) numara ile gelecek olan
hadiste goriilecektir.
Sonra Buhari: "cY ~<- .:r- .LS:~JI..r v ...,:..~ \....1 =Bilka' envazndan ~a
riin ruhsat verip miisaade ettigi yalnzz nevhaszz biikadzr" dedikten sonra
mevzuu-bahsimiz olan Dsame ibn-i Zeyd radiya'lliihu anhuma'mn
hadisini sevkediyor. Ve Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
<;ocuguna aglamast ile ve Hazret-i Sa'd'e cevaben: "Goz y~z,
Alliih'zn merhametli kullanmn goniillerine koydugu rahmet-i ilahiyyenin eseridir. Cendb-z Hak, bu rahmeti, kullarzndan ~ifkatli olan goniillere ihsan eder"
kavl-i erifi ile istidlal eyliyor.
HAoisiN MA 'NA.sr VE TAHLiLi :

Buhari, c,:ocugu i<;in Resul-i Ekrem'e haber gonderen kerime-i Nebeviyyenin ismini bildirmiyor. Bunun Zeyneb radiya'lliihu
anhd oldugunu ibn-i Ebi ~eybe'nin Musannif'indeki rivayetinden
ogreniyoruz. Bu cihetle tercememizde tasrih ettik. Yine boyle B uh a r i, bu <;ocugun admt da bildirmemitir. Bunu da arih Ay n i
Dimyati'nin, bu hadisin haiyesinde: Ali 1bni'l-As 1bn-i

Szi{e: 35 ( Fatlr)' ayet: IB

Rebi' di
turuk-1 rh
iddiasiyle
edenlerin
etmez. Tu
ve Dimy
miisellem
iibhe ile
muttali' o

1kinci
Ebi'l-As'
iddiastdtr :
Zeyneb'in
devesinde t
ttlak olunUJ
halkm mul

Resu1
vefat etme)
teban oluy:
oldii" diye
bulunmasm
gelen rivaYI
cugun vefa
~u'be rivz
Kzzzm oliiyo
degil, ktz o
Miisned'inde
"~ lt-....t.iJ

salta' lliihu
Ebu' l-As
veriyordu" d<
Fakat ,
Attyye hao
klzt Dmam
F.attma ra~
evlenmitir.
vak 'ast i.izen

bLEN QOCUGUN ADI VE TA'YIN-1 MAH1YYET1

379

Reb j< diye kendi hattiyle yazd1g1m haber veriyor. Gen;i bu hadisin
turuk-1 rivayatmdan hi<;: birisinde boyle bir isme tesadiif edilmedigi
iddiasiyle reddedilmek istenilmise de arih A y n i bu itiraz1 dermiyan
edenlerin muttali <olmamalarmdan nefsii'l-emirde bulunmamas1 icab
etmez. Turuk-1 rivayatm kaffesini ihata etmek miimkiin olmad1gma
ve Dim y at i'nin saglam h1fz1 ve rivayet hususundaki s1dk u adli
miisellem ve huffaz-1 muhaddisinden bulunduguna gore, bu ihbanm
iibhe ile karIlamamak icab eder. Dim y at i, bu c;ocugun ismine
muttali < olmasayd1 tasrih etmiyecegi muhakkakt1.
lkinci bir iibhe olarak ortaya konulan bir mes 'ele de Ali 1b n- i
Ebi'l-As'm sabi -degil, belki erlik c;agma erimi bir gene; oldugu
iddias1d1r: Ziibeyr lbn-i Bekkar gibi ehl-i ilimden birc;ogu
Zeyne b'in bu oglu Ali'nin, feth-i Mekke giinii Resul-i Ekrem'in
devesinde terkisine binmitir, diyorlar. Bu yataki bir gence nas1l sabi
1tlak olunur, deniliyor. Fakat ehl-i lisan 1st1lahmda miisaid olmasa bile
halkm muhatabatmda genc;lere sabi denildigi c;ok ayi<dir.
Resul-i Ekrem, Zeyneb'in evine geldiginde c;ocugun heniiz
vefat etmeyip hal-i ihtizarda oldugu, hadisin f1kra-i ahiresinden miisteban oluyor. Binaenaleyh Zeyneb'in, Resul-i Ekrem'e : "oglum
oldii" diye haber gondermesi, ~ocugun son dem-i hayatim idrak etmi
bulunmasma mebnidir. Maamafih bu hadisin Hammad tarik1 ile
gelen rivayetinde ( ..::.._,11 j) diye Resul-i Ekrem'i davetinin, <;:ocugun vefati iizerine vuku< buldugu da zabtedilmitir. Buna mukabil
~u<be rivayetinde de ha.i-i ihtizarda oldugu : "..::.. ~ .U ~I .JI =
Kzzzm oliiyor" diye tasrih edilmitir. Fakat bu rivayette c;ocugun erkek
degil, kiZ oldugu bildirilmitir. Hatta Ahmed 1b n-i Han bel'in
Miisned'indeki rivayetinde k1z c;ocugunun ismi de tasrih edilerek :
"~ lt-....ii J c_:~)l .J, ._,WI ~':1 d' J ~..i ..::...4 4.\..4 !-- .J ~ .ill J..- <.>~I Jl = ]{ e b i
salla'lliihu aleyhi ve sellem Z,eyneb'in kzzz Vmame'ye geldiginde ki, o,
Ebii' l-As lbn-i Reb<in fOcugu idi. Nejesi muztarib idi. Giifliikle altp
veriyordu" denilmitir.
Fakat bundan evvel (625) numara ile tercemesi gec;en Dmm ii
Attyye hadisinde izah ettigimiz vechile Zeyneb Hazretleri'nin
kiz1 Umame irtihal-i Peygamberi'den sonra yaami ve Hazret-i
F.a tl m a radiya' lliihu anha'nm vefatmdan sonra H a z ret- i Ali ile
evlenmitir. Hazret-i Ali'nin ehadetinde berhayat idi. ~ehadet
vak <as1 iizerine M ~ g ire ile evlenmi ve onun nikahmda vefat etmi-

380

RAHMET-1 lLAHtYYENtN V"0S'AT1

tir. ~arih Ayn i bu babda ehl-i haberin ittifak1 vard1r, diyar. Binaenaleyh bu hadisin rivayet tarikleri ic;:inde savab alan rivayet bu
c;:acugun Vmame degil, Ali aldugudur. ( ~i;l ) rivayeti degil ( ~I)
dagrudur. Buhari'nin Abdullah 1bn-i Miibarek tarikl ile
gelen rivayeti de bu suretle tesbit edilmitir. Baztlarmm tasgir sigasiyle ( '-:AI ) rivayet etmeleri ise biitiin biitiin hatahd1r. Qiinkii
Zeyne b Hazretlerinin Alive V marne radiya'lliihu anhuma'dan baka
c;:acugu almamltlr. Her halde bu ( ~I ) tasgiri, ( -..\...1 ) den galat
alacakt1r.
Bu hadis-i edfte medar-1 teselli alan : "Alliih'zn almak ve vermek
istedigi her ~ey kendisinindir. Her ~ey'in nezd-i Bari'de muayyen bir omrii
vardzr" kavl-i erifidir. Allah'm her verdigi kendisinin alunca bunlar
arasmda hayaH beer de bir emr-i miisteard1r, bir vedia-i 1lahiyyedir.
Binaenaleyh zi-hayattan hayat1 istiare edilince feryad ii figan etmek
hie;: de miinasib degildir, demek aluyar. ~u halde sabretmek ve sabnn
nezd-i Bari'de mev'ud olan ecr ii miikafatmdan iimidvar almak en
dagru bir hareket aluyor.
Sa 'd 1bn-i Dbade Hazretlerinin: Ya Resula' llah, bu ya ve
aglay1 nedir ya? diye istigrab etmesi, Resul-i Ekrem'in boyle
musibet ve felaket demlerinde herkese sabr ii metanet tavsiye buyurmalariyle imdi aglamalanm te'lif edememekten miitevellid ruhi
bir izt1rabm neticesidir.
Resul-i Ekrem Efe ndimiz: "Bu goz ya~z , Alliih'zn, kullarzmn
gonliine koydugu rahmetinin eser-i cereyanzndan ibarettir. Cenab-z Hak rikkatli
ve merhametli oldugunu bildigi goniillere bu rahmetini tevdi' eder" suretindeki
cevablan "ile boyle miisibet hengammda kat1 kalbli ve . ta _yiirekli
almanm da makbul biqey almad1gm1 ve goz yaI, rahmet-i tlahiyyenin eser-i cereyam alduguna gore bunun, mukavemeti miimkiin olm1yan bir hal-i tabii bulundugunu haber vermi oluyarlar.
~arih A y n i'nin, s1hhatini bildirerek naklettigine gore, Cenab-1
Hak, yiiz parc;:a rahmet yaratm1, bundan daksan dokuz parc;:asm1
hazine-i rahmetinde ahkayup bir parc;:asm1 kullanmn goniillerine
koymu. 1te insanlarm biribirlerine kafI gosterdikleri efkat ve atlfet, bundan daguyar. Ana gonliindeki evlada kar1 payans1z merhamet
ve meclubiyyet, hep bu bir katra rahmet-i siibhaniyyenin eser-i feyz ii
bereketidir. K1yamet giiniinde Rahman ii Rahim alan Rabb1m1z hazine-i ket:eminden a daksan dakuz parc;:a rahmetini c;:1kanp bu bir katra

Nl

ile birleti
eyleyecekt
bal alan

etme~n

Bu H 1
1) Ha
bir zati d'

caiz aldugt
bilmek ic;:in
lebilmesi, 1
lam veri!~
cevazi.

NEVHl

B.AzrLARINI

I ) Tit
radiya' lliihu
Resululla
iken Resu
koymutu.
aleyhi ve selll
la' lliihu aley
-Res
0 da:
-R~s

verdi. Resu
-Ben

1
Ommu
yattandir. 0 s a
in dayesidir. A1
d ullah'm cari)
Harise'ye tez
azadhlarmdan !
Osame'yi neki
(lc..ll ~ c..ll=tJm
Eymen, PeyJ

~ C.._;,.J

.:ill

J__,....J
OJ.(

.Feridun ERTUGRUL
"-1 taplJfU
NEVHASIZ AGLAMANIN CEVAZI- 0MM0 EYMEN'1N

381

ile birlqtirecek ve halkl bu rahmet-i kamilesi sayesinde nail-i saadet.

eyleyecektir. Bir derece mebzul ve bol bir rahmet ki, her kiifr ii fesadm
baI olan ~eytan bile bu cua-cfl olan rahmet-i ilahiyyeden istifade
etme~n iimide diiecektir.
/ B u HADis-i ERiFTEN BERVECH-i P..Ti AHKAM iSTIFADE EDILIR :

I) Hal-i ihtizarda bulunan hastanm yanma fadl ii takva sahibi

bir zati davet etmek ve onun duasmdan hayr ii bereket iimidlenmek
caiz oldugu, 2) Bu ne 'e ve seviyyedeki muhterem bir simayi getirebilmek i~in icabmda : Allah'1 severseniz buyurunuz, diye and verilebilmesi, 3) Miisibetzede bir zate karI soze balamazdan evvel selam verilmesi, 4) Feryad ii figan etmeksizin, siikunetle aglamanm
cevazl.
NEVHASIZ AGLAMANIN CEVAZI HAKKINDA PEK goK ESER VARDIR.
BAZILARINI NAKL

TERCEME EDiYORUZ :

1) Tirmizi'nin ~email bahsinde Abdullah ibri-i Abbas

radiya'lliihu anhuma'dan tahricine gore, ibn-i Abbas demitir ki:
Res ul u llah salta' lliihu aleyhi ve sellem'in kii~iik bir k1z1 hal-i ihtizarda

iken Resul ullah ~ocugu kucagma almi, elini ~ocugun iizerine

koymutu. Qocuk enin-i ihtizar ile inliyordu. Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem aglad1. Ummii Eymen de aglad1 1. Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem, Ummii Eymen'e :
- Resulullah yanmda iken ni~in aghyors~n? diye sordu.
0 da:
- R~sulullah aglarken ben ni~in aglam1yayim, diye cevab
verdi. Resulullah :
- Ben aglam1yorum. 0 goz yaI rahmettir, buyurdu 2
1
Ommii Eymen radiya'lltihu anhd, Bereke Bint-i Sa 'lebe'dir, Sahabiyyattandir. Osame 1bn-i Zeyd radiya'lltihu anhumii'nm validesi ve Resul-i Ekrem'in dayesidir. Aslen Habe~'li olup Resul-i Ekrem'in peder-i alisi Hazre.t-i Abdu!Hih'm cariyesi idi. Resul-i Ekrem Ommu Eymen'i bilahara Zeyd lbn-i
Harise'ye tezvic eylemitir. Ze y d de Had icetii' 1-K ii bra radiya'lltihu anhii'nm
azadhlarmdan idi. Osame bu izdivacdan dogmutur. Resul-i Ekrem Zeyd'i ve
Osame'yinekadarseverse, Ommii Eymen'ideoderece c;:ok severdi ve..r.lrl))"
((1.11 .l.o.! 1.11= Vmmii Ey men, annemden sonra benim ikinci annemdir" buyururdu. 0 mmii
Eymen, Peygamber'in irtihalinden sonra vefat etmi~tir.

.ill

oJ.J_ C..;.J (

J_,.....)
O.).l-.4

..:... ~ u : Ji;

..,..~ J.l .:r ..s.l.;JI <$J.) ..w

J_,.....) l..l>.\.J 0~ t-J ~ .ill J...o

~~ .ill($ .. .)

J l ~J t-J ~.ill

J...o

.ill

382

TERCEME-1 HALt

Bu rivayette ihtizardaki <;ocugun Resul-i Ekrem'in klZl oldugu haber verilmesi ayan-I nazard1r. Hadisin ravisi 1 b n- i Abbas
olduguna gore, bu hadise Medine'de vuku' bulmutur. Halbuki ne
Mekke'de, ne de Medine'de Resul-i Ekrem'in bOyle kii<;iik bir
yata k1z <;ocugu vefat ettigi bildirilmiyor. Her halde bu <;ocuk erkek
<;ocuk olacak ki, 1brahim'dir. (646) numara ile aag1da tercemesi
gelecek olan En e s 1 b n- i Malik radiya' lltihu anh hadisinde gorulecegi
uzere cenab-1 1brahim, Resul-i Ekrem'in Haccetu'l-Veda'dan
avdetini mutea.k1b vefat etmiti. Ve haklkaten <;ocugu ihtizar halinde
iken kucagma ahp operek, koklayarak aglam1t1. Ve: f-"1.;:1 ~ .!.lii..,AJt;l,."
<< (J_JJ.J~ = Ey lbrahim! Biz (im gonullerimiz ) senin ( derd-i ) firakznla
fOk mahzun ve miikedder" diyerek izhar-1 teessur eylemiti.
1kinci bir ihtimal de Resul-i Ekrem'in ahfadmdan veya akrabasmdan bir k1z <;ocugu olmas1d1r.
2) Ebu Davud-i Tayalisi'nin tbn-i Abbas radiya'lliihu
anhuma'dan rivayetine gore, lbn-i Abbas demitir ki: Resul-i
Ekrem'in kerimesi Rukayye radiya'lliihu anha vefat ettiginde kadmlar aglamaga balamtlard1. Hazret-i Orner de bunlan men' etmek
istiyordu. Resulullah salla'lliihu alryhi ve sellem: Ya Orner! B1rak
U kadmlan, varsm aglasmlar, dedi. Ve sonra : .;l; (Jll.,.!.ll_r.-; .J f4.1 ,,"
(( (Jlh:.!JI.) .~:JIJ (.;LUI ,jo (.;_,~ L..J 4.1-)1.) ..,..WI ,f.J ~I ,j' (J~w = Sizi cenazede
Ieytan amrmaszndan men' ederim. Eger aglamuk gozden, kalbden gelirse o,
Alliih'tn rahmetinin eser-i cerryamdzr. Eger dilden, elden gelirse (dil, bag1nr el de yaka pa<;a y1rtarsa) bu da $rytandandzr" buyurmutur. lbn-i
Abbas radiya' lliihu anhuma rivayetine devam ederek diyor ki : Fattma radiya'lliihu anhuma her zaman ablas1 Rukayye'nin kabrine
gelerek kabrin kenannda aglamak itiyadmda idi. Resulullah salla'lliihu alryhi ve sellem ktzmt bu halde gorunce mubarek eli ile, elbisesi ile yuzundeki goz yalanm silmege musaraat ederdi.
Beyheki Siinen'inde bu hadisi rivayet ettikten sonra bunun
kuvvetli bir haber olmadtgma iaret etmitir. Fakat ~arih Ayni'nin
dedigi gibi sahib-i meyyiti goz yamdan dolayt Allahu Teala'mn azab

;..j

.:ill J.... .:ill J,....) 41 Jw .r_l rl ..::..s:::-i r-.J ::k .:ill J.... .:ill J,....) s~
../'.J ~
.:ill j.... .:ill J_,....J.J ~I ~ JL. : .::JW . !Jx., .:il l J.J.... J .J ~ .r.l il 4. ~.; i : t- .J ~
: ISJLAJI ;,v] 4.1- J l~ .J .}.~I .:-1 Jl : t- .J ~ .:ill._,\.., .:ill J_,....J JW .}.~
.J ~

t""

[AY'.y't(

etmiyece
hadisinil
3)
demitir
birisi ve
radiya' lliiA
mamt da
<<

'-:'!..) .lJI

ili[me I .)
hayatz pek
4) 'TI
lbn-i S1
Ebu Me
cariye de

-Y~

bmdan ve
ettim. Bm

...

veltme cern',
maga miisaa

"'

,....

l~ l..i .t~

..

..

~~)II..,

~~ ..:ill (
, ., ,... ,... ......

Jl..U Jlj

Enes
edilmitir l
Hazr
aleyhi ve set

SOKONETLE AGLAMANIN CEVAZI

383

etmiyeceginin ahadis-i sahiha ile sabit olmas1, bu 1bn-i Abbas

hadisinin rna 'nasma delalet, s1hhatine ehadet eyledigi muhakkakt1r.
3) Nesai'nin rivayetine gore, Ebu Hiireyre radiya'llahu anh
demitir ki : Res u 1u lla h sal/a' llahu aleyhi ve sellem fin ehl-i beytinden
birisi vefat etmiti. Kadmlar da toplamp aglaIyorlardi. 0 mer
radiya' llahu anh bunlann aglamalanm men' etmek ve bu kadm ictimaim dag1tmakistedi. Resulullah salla'llahu aleyhi vesellem:! yF 4n"
<< ~} -l...JI_, '-:"t...... ..,J..cll.: ...... b ~~ .)l.i =
Su kadznlan bzrak ya Orner, onlara
ilitme! Su saat; goz[erin agladzgz, kalblerin musab oldugu, cenazenin Mtzra-i
hayatz pek yakin bulundugu bir zamandzr" buyurdu.
4) Taberani'nin Amir !bn-i Sa'd'den rivayetine gore,
!bn-i Sa 'd demitir ki: Bir kerre bir ziyafette bulundum. Orada
Ebu Mes'ud, Karaza !bn-i Ka'b da bulunuyorlard1. Birtak1m
cariye de teganni ediyordu. Ben :
- Yahu! Siz, Muhammed salla'llahu aleyhi ve sellem'in Ashabmdan ve Bedir gazilerindensiniz. Bu ne haldir? diye izhar-1 hayret
ettim. Bunlar da bana :
- " ~t:,; .J';"- .j .~1 _, ._,. ~~ .j .\;.;JI .j l;J <.JA.;.._; = Biz miisliimanlar ifirl
velime cem'!yyetinde tiir intad ve terenniimiine, cenazede de ah iifiganszz aglamaga miisaade buyuruldu" diye cevab verdiler, demitir.
t~

.,..

l~ u~f.!.
,
,.

Jt;

J..,

.,,~

~ .J.\1

...

,.

,;".,.

I.S;
J ~H.. w~ u....;l ,y- . 637
, "'""',.
.,

~~ ..lr j~ ~~ JJ:J:; :.nj 'rt ) ;-;j~/lr j:p ~~ ~J~~!

:_Hjj J~ 0'~~
~~~
,
.,

2J) Jti ,J~~~ ~ ;_J~

--~:C
.,
' j

Jti t:;i 'WI, J~i J~j ~JJI ~JCA~ tj J~) t5::~ ~

.
. lA _r.i
,

,.

.
L$.J J_r.j 0
, ,. .,,

..~,

j..i U

"'

TERCEMESi

Enes
edilmi~tir

1bn-i Malik radiya'llahu anh'den

~oyle rivayet

:
Hazret-i Enes demi~tir ki: Resulullah salla'lliihu
aleyhi ue sellem'in k1z1 COm m i.i G i.i 1s i.i m radiya' lliihu anha) mn

384

SA.KtN AGLAMANIN CEV AZINA DAtR ENES HADlSt

cenazesinde bu1unduk. R e s u 1u 11 a h kabrin bir tarafma oturmu~tu. Yine Enes: "Resulullah'm iki goziiniin ya~ doktiigiinii
gordiim" demi~tir. Ve yine demi~tir ki: Resu1ullah salla'llahu aleyhi ve sellem :

- t<_;inizde bu gece giinah i~1ememi~ kimse var m1d1r?

diye sordu. Ebu Ta1ha:
-Ben vanm (ya Resu1a'llah) dedi. Resulullah:
- Haydi kabre in, buyurdu. Enes Hazretleri : Bunun
iizerine E b u T a 1h a, V m m ii G ii 1s ii m'iin kabrine indi,
demi~tir.

YZAHI
RA. VILER, RiVAYETLER :
Buhfni bu hadisi yine Cenaze bahsinde bir kerre daha rivayet
. etmitir. T i r m i z i de $email' de tahric ey1emitir. Gerek bu had is,
gerek bundan evve1ki D same hadisini Buhari, olii1er i<;:in nevha
ve feryad etmiyerek sakin goz yal dokmenin cevaZI hakkmda a<;:ttgt
bir babmda zikretmitir. Resu1-i Ekrem'in kabrinde goz yal doktiigii bu muhterem kerimesinin ismini Buhari bi1dirmemitir. Bunun
Hazret-i Osman'm zevcesi D mmii Gu1siim radiya'lliihu anhd
o1dugunu V akldi rivayet etmitir. lbn-i Sa <d da Tabakiit'mda
D m m ii G ii 1s ii in radiya' lliihu anhd'nm terceme-i ha1inde tasrih ederek rivayet etmitir. De v 1a b i, Tab e ri, T aha vi de bu suretle tasrih etmi1erdir. Bu biiyiik a1imlerin rivayetlerine istinad ederek biz
de tercememizde mu<tenza i<;:inde gosterdik. Dmmii Gii1siim Hazretlerinin vefatl Hicret'in dokuzuncu ytlma miisadiftir. Bu cenazenin obiir kerime-i Nebevi R uka yye Hazretferi o1dugu haberi dogru
degildir. Qiinkii Hazret-i Rukayye'nin cenazesinde Resul-i
Ekrem haz1r bulunamamtti. Bedir'de idi.
Hat tab i ( ._,..;~ t ) kelimesini " .j_;LA~ ( = giinah i#ememi$'' diye
tefsir etmitir.
Bazt arihler de : "J..l t"~ = E~i ile cins miinasebette bulunmamz~" suretinde tefsir etmilerdir. Bu ikinci tefsir it;in oyle bir sebeb
de bi1diri1iyor ve deni1iyor ki : D m m ii G ii 1s ii m Hazretlerinin vefatl gecesi zevci Osman radiya'lliihu .anh'in bir cariyesiyle yattigmi

Resfll.
mek su
soyIerne
de zrm
ilenildi
(E
nakible1
seniyyel
"Asker z
buyuru
pelemi,
zur-I Sa
feda ols
lardr. A1
reye isaH
Resul-i
(radiya'l!
mitir. B
bir, Mu s
oglu A b
Abdu!H
Enes: E
Resul-i
otuz don
man tal!
irtihal-i ]
dogru ha
Hula.
niliyor ki
Kurban ,
ge<;:mitir.
tutmazmt
FIKHJ

Bu H
istidlal ed
1 ~_)

1i' rl un EP.TGGRU
kijtapJJQ$
KABiRDE OTURMAK HAKKINDA iHTiLAF

385

Resul-i Ekrem iitmiti. K1zmm kabrine kendisini kabre indirmemek suretiyle Hazret-i Osman'a itab etmi olmakla beraber boyle
soylemekle de ta <riz etmi oluyorlard1. Maamafih bu ta <riz birincide
de Zlmni ve fakat daha mi.iessir SUrette mevcuddur. Qi.inki.i gi.inah
ilenildigi tasrih buyurulmutu.
(Ebu Talha) Zeyd 1bn-i Sehl-i Ensari'dir. Ve Ensar'm
nakiblerindendir. Bi.iti.in harblerde Resul-i Ekrem'in maiyyet-i
seniyyelerinde bulunmutur. Salla'lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz:
"Asker iyinde Ebu Talha'nzn haykzrmasz, yii;:; neferden daha hayzrlzdzr"
buyururlard1 1 Yalmz Huneyn gi.ini.i di.imandan yirmi tanesini tepelemi, bunlarm elbise ve eyasl kendisine verilmiti. Harbde huzur-1 Saadet'te bama toprak sa<;arak : "Hayatzm senin a;:;;:; hayatin ifin
feda olsunya Resula'lliih!" der, ve sonra oklanm savurmaga balardi. Arkasmdan da Resul ullah mi.iba.rek bami kaldmp okun nereye isabet ettigini tedkik ederdi. E b u T a 1h a mi.ikil zamanlarda
Resul-i Ekrem'i vikaye i<;in gogsi.ini.i vi.icudi.i Saadet'e siper yapard1
(radiya'lliihu anh). [ Ayn]. Kendisinden doksan iki hadis rivayet edilmitir. Buhari ile Muslim iki hadisinde ittifak etmilerdir. Buhari
bir, M i.i s 1i m de diger bir hadisinde infirad eylemilerdir. Kendisinden
oglu Abdullah'm, Enes 1bn-i Malik'in, Ubeydullah 1bn-i
Abdullah'm ve daha bir<;ok zevatm rivayetleri vardu. Hazret-i
Enes: Ebu Talha, Uhud harbinde <;ok bi.iyi.ik tehiikeler atlatti. Ve
Resul-i Ekrem'i vikaye i<;in bir kolu <;olak oldu, demitir. Hicret'in
otuz dordi.inci.L yilmda vefat etmi ve cenaze namaz1 H a z ret- i 0 sman tarafmdan kilmmitlr. Hazret-i Enes, Ebu Talha'mn
irtihal-i Nebevi'den sonra kirk sene yaad1gm1 haber vermitir. En
dogru haber budur, demitir.
Hulasa'da bu rna <Jumat verildikten sonra Teh;:;Zb'den naklen deniliyor ki: irtihal-i Nebevi'den sonra Ebu Talha'mn bi.iti.in hayat1,
Kurban ve R~. mazan bayramlan mi.istesna olmak i.izere hep oruclu
ge<;mitir. Halbuki eyyam-1 Saadet'te gaza ile mqgul olup nafile oruc
tutmazml (radiya'lliihu anh ve rahmetu'lliihi aleyh).
FIKHI HUXUMLER :

Bu hadis-i erif ile kabrin bir tarafma oturmak caiz olduguna

istidlal edilmitir. Malik, Zeyd 1bn-i Sabit, Ali 1bn-i Ebi

F.: 25

KADIN CENAZESiNi ERKEGiN DEFNi

386

Talib radiya'lliihu anhum'iin mezhebleri budur. ibn-i Mes'ud,

At a ' ibn- i Reb a h kabirde oturulmaz, demilerdir. imam ~a
fi i'nin, ciimhur-1 fukahanm kavilleri de bOy ledir. Bunlann delilleri de
Miislim'in Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayet ettigi: '->':J n"
<< ~ ~ .rl~ 01 .jo ~J.J;,:.. o-Il=:- Jl
<.I..J>..:;; ~\:~ Jp::.i >_;~ ~ foo~>-1 ~ = Si;dn
birinizin od kiizunun iistune oturup elbisesini yakmasz ile ate~inin vucudune
i#emesi, kabir ustilne oturmaszndan elbette hayzrtzdzr " hadisi ile istidlal
etmilerdir. M ii s I i m bu hadisi, kabirde oturmak ve kabre dogru
namaz k1lmanm menhi olduguna dair bir babmda iki isnad ile tahric
etmitir. Bundan baka Ebu Mersed-i Gunevi'den de iki isnad
ile : "~JI I_,L.; ':J .J J->~..4JI J~ 1_,~ ':J = Kabirlerin ustunde oturmayzmz ve kabirlere dogru nama;:; kzlmayzm;:;" hadisini rivayet ediyor ki, evvelkinde ne
derece belagatla nehi buyurulmu ise bu rivayette de o nisbette vuzuh
ve sarahat vard1r. Bu sebeble Mehamili ve emsali, kabirde oturmak
haramd1r, demilerdir. Nevevi, Muslim $erhi'nde bu hiirmet hiikmiinii Ashab'dan da nakletmitir. Fakat ibn-i Melek ikinci hadisin erhinde bu nehyin, bir nehy-i tenzihi oldugunu ve meyyiti istihfafa badi oldugundan nehyedildigini bildiriyor. Hatta baz1 iilema:
"Abdullah ibn-i Omer'in kabirde oturdugu, Ha;:;ret-i Ali'nin de yamna dayanarak uzandzgz suretindeki rivayetlere bakarak kabirde oturmayz
kerih giirmeyip bu nehyi, idrak etmek ifin oturmaga hamletmi~lerdir" diyor.
Fakat arih Ayni, bu te'vil, Harice ibn-i Zeyd ile imam Malik'in te'vili oldugunu bildirerek bunun bir te'vil-i baid olduguna
hiikmediyor. Tav;:;ih'te de bir li.izum ve zaruret olmad1kca kabir
<_;ignenmemelidir, deniliyor ve kabre ihtiramen kabre istinad edilme~i mekruh addediliyor.
Bu hadisten kadm cenazesinin kabre erkek tarafmdan konulmasmm cevaz1 da istifade edilmitir. Erkeklerin biinyesi daha gii<_;lii ve
kuvvetlidir. Zevc ve baba gibi meyyitin en yakini var iken bunlarm
izni ile ecnebi erkek tarafmdan kadm cenazesinin mezarma konulmasmm CeVaZl da anlaIlmitlf.

.,.,
... ,.
Ws;.
t_~.i .
;'.,

;.o,

,.,""

......

.UAt ~ tS:-! 4.).a1t-:-!, ~ ~J;-;

... "'

---- ...... "'

,;

4.;.s;. ~\IS;,)
...

.J-4-Y

0,;

-uJ.o
0,;

""

"'

,; 0 ...

...!.~_,

"'

...,

~ .... 0

~ ...4j\

..

....

:;;

01- "tj:.. J ~~
. .

... "" I
\~;s;. ~\(..$;,) 4.!Jls;. ~u.;
_..o,-

.J. I

,;

_..

,;

,.,

,;

--

""":....

~I ..As;.

,.

...

.,

.J

,;

oJjiJ
.
....

Ab
diya'llahz
(NamazJ

gelmi~di

de bu <
1bn-i A
m yamn:
rna otun
Bunun u
Osman'

-$

salla'lldh
hesiz ki 1
buyurdu.

"
yit, kendi.9
masz sebeb
~u hadise

-B
dan domi

( "::k .J.,..I .ts:::~

"'"" .,l .. ~.,.

l""'"

'-:"'-4

.;..,il .JI ) HAD1Si HAKKINDA

.J.,

,..

"""

J,

.,.

387

,,. .J. .J.l .. .,

oU) I

~, .J."" ""'I

,. ,.,.

t::- J ::.J l_Aj

/t
0~j ;-:JP ~~~~I ~ \.:>--1 uf~ u~ _;.~J I ~ .l"-:j ~I 01 tL J
, ..,
;,r
, ,.. '
, ,,
, , , , ..
J.. ,.
41.1&:- ~~ \.:>-J I ...\~ j;J ~I 0l J li tJ...., ) ;-:J&:o ~I J. ~ ~I J _,. . , J
,:"-:J&:o .u~l J+' ~I J_, ..... J 0
~

~.J.

o '

o "",.

...\>-

o,..

l.o ~I J J~

,.

""~

o .J. o

.J.

~,

, ~

~,

J. ,.

,. "'

"'

.J.

"'

"'"'

.J. I o .J. o

oJ) IJ Jj,; 'i J 0

.J.

I.Jjj I

~.J.o

"'

"' "'"'

"'"'

"'

.J.

t"'-:->- ~H.i J ;~ ~~~ I ~ \5:-:;.

I

I"' 0

l>.J::-:.1 J]J
"'
TERCEMESi

Abdullah ibn-i Miileyke demi~tir ki: Osman radiya'llahu anh'in k1z1 (U mm ii E ban) Mekke'de vefat etmi~ti .
(Namazmda ve defninde) bu1unmak i<;in biz de bu cenazeye
gelmi~dik. ibn-i Orner ve ibn-i Abbas radiya'llahu anhum
de bu cenazede haz1r bulundular. Ben, ibn-i Orner i1e
ibn-i Abbas'm arasma oturmu~tum. Yahud ibn-i Omer'in yanma oturmu~tum da ibn-i Abbas da ge1ip benim yamrna oturmu~tu. (Bu s1rada evden kadmlarm feryad1 yiikseldi).
Bunun iizerine ibn-i Orner (yamnda bu1unan Hazret-i)
Osman'm oglu Amr'e dedi ki :
- ~u kadm1an susturmaz m1sm? Qiinkii Res u1u 11 a h
salla'llahu aleyhi vesellem: ".s.:k .s.kl ... tS::~ ~.l~ ~:l.l 01 =$ub-

hesiz ki meyyit, ailesinin kendisine aglamaszndan dolayz azab edilir"

buyurdu. Bunun iizerine Abdullah ibn-i Abbas da:

"I.!J.l~ u~

J.J~ .;r 0\5'" ..U = 0 mer radiya' llahu anh, mey-

yit, kendisine ailesinin her aglamasz yiiziinden degil, bazz guna aglamasz sebebiyle azab olunur, der idi" dedi. Sonra da ibn- i Abbas
~u

hadiseyi an1atti :
- Ben Mekke' den 0 mer radi;a' llahu anh i1e birlikte hacdan donmii~tiim. Biz, (Mekke i1e Medine arasmdaki) "Bey-

ULEMANIN RiVAYETLERi VE 1HT1LAFLARI

388

da'" mevkiinde duraklamakta iken biiyiik bir agacm altmda

develi bir yo leu kafilesi goriindii. 0 mer bana :
- Git bak bakahm, bu kafile i<;inde kim var? dedi. Ben
de bakt1m. Ve derhal "Suheyb" i tamd1m. Ve (Hazret-i)
Omer'e haber verdim.
- Oyle ise Suheyb'i bana <;agmmz, dedi. Suheyb'in
yanma dondiim. Ve :
- Emirii'l-mii 'min in' in yanma buyurunuz, ve (onun
mevkibine) iltihak ediniz, dedim. (Beraber Medine'ye geldik.
Qok ge<;medi), Orner vuruldugunda Suheyb:
- Ay karde~im, ah yolda~1m! diyerek ve aglayarak yamna geldi. Orner:
- Ey Suheyb! Bana m1 aghyorsun? (Sakm aglama! ),
Resulullah salla'llahu al~hi vesellem: ~l~ u,.;."'~~~~~ll 01 )),
<~:~ <lkl

= Meyyit, ailesinin ba;:,z guna aglamalarzndan dolayz a;:,ab

olunur, buyurdu" dedi.
(Sonra) 1bn-i Abbas ( ~oyle ) anlatti: Hazret-i Orner
vefat ettiginde bu vak<ay1 Hazret-i Ai~e radiya'llrihu anhd'ya
anlatt1m. 0 da dedi ki :
<<

dedi.
sonra)

anhum

R
Bu
lerdir.
bildirm
tindeki
M iisli 1
kadmla
mede b
lerden

ABi

ad1 Z

zammr
Ceddi l

- Allah, Omer'e rahmet etsin. Allah'a yemin ederim

ki, Resul ullah salla'llahu aleyhi ve sellem: ,.:;.. jll ~.l...:l ..:ill 01 "

<~.~ ~I ~l~

Allah, ehil ve ailesinin aglamaszndan dolayz bir

mii'mini a;:,ab eder" dememi~tir. Lakin Resulullah salla'llahu
aleyhi ve sellem : "<~.:~ <~k I ~lS::~~ l~ IJ.&. )ls:JI ..t.:~l ..:ill 01 = Allah, ehl ii
<<

ailesinin kendisine aglamaszndan dolayz. kafirin a;:,abznz teqzd eder"

buyurdu. Ai~e radiya'llahu anha .(soziine devamla) :
-Size Kur'an kafidir. Cenab-1 Hak:JjJ oJjiJ J:i ':JJ l(
<<

lS J:>-1 = Hif bir giinahkar, baJkasznzn giiniihznz yiiklenmez" bu-

yurmu~tur. Aie radiya'llrihu anhii'nm sozlerinin naklini miite-

akib Abdullah tbn-i Abbas:

..:., .;..1-.o

~~I J[A;
'7"::1'"...

Jl

. ~,..L... IJ
.;_)I .J I ; ...
..:-.}""~~
; -- .J

:h. ~

-"~ ...:UI .JI

J. l j\.j (I
v.. I Jt.; L..

1BN-1 EBI MDLEYKE RAD1YA'LLAHD ANH

389

"~\ J ~I J"' .lil\J = jnsanz Allah guldurilr, Allah aglatzr"

dedi. (Ravi) ibn-i Mtileyke (bunlan nakl ti rivayet ettikten
sonra) :
- Allah' a yemin ederim ki, ibn- i 0 mer radiya' lahu
anhuma bundan sonra bir ey soylemedi, demitir 1 .
IZAHI
RA. viLER, RivAYETLER :
Bu hadisi M ii s 1i m ile N e sa i de Cenaze bahsinde tahric etmilerdir. Hazret-i Osman'm bu vefat eden kizmm adm1 Buhari
bildirmiyor. Bunun (Ummii Eban) oldugunu Miislim'in rivayetindeki sarahatten ogrendik. V e tercememizde tasrih ettik. Yine
Miislim'in rivayetinde cemaatin cenazeye intizar ettigi Slrada evde
kadmlann aglatlklannm iitildigi musarrah bulundugundan tercemede buna da iaret ettik. Digef mu <teriza i<;indeki iaretler de erhlerden istifade ettigimiz kelimeler ve ciimlelerdir.
ABDULLAH iBN-i UBEYDULLAH iBN-i MuLEYKE, Kureyi'dir. Oz
ad1 Ziibeyr'dir. Abdullah ibn-i Ziibeyr radiya'lliihu anhuma
zamanmda Mekke'nin kadlSl \'C Harem-i ~erif'in miiezzini idi.
Ceddi Ebu Miileyke'den, Aie'den, Ummii Seleme'den Ab1

l:.!~ _,

Kendisinden terceme ettigimiz metn-i asliyi de buraya aynen naklediyoruz :

: J \.j
~I J. ..iJ I ..1 0~ .J: I ..iJ I ~" .:_.s:.

;s::,t.

<S::C. -.;., ..iJ I t.S,; _; .J ~AJ :<.:.,I .;,.0; _,;

jl .;....J.~ Ji,j _,1 J...-;:~ ...,..J~ Jl_, ('"~ .ill t.S,;_; <Y~" ;y_l_, ./ ~I ~.f..;.,__, ~-4-:..iJ
.:,~ J. J.r"J J...~ .ill r..S.#_; /
U: .ill~" JLA; _,..:.~ Jl ...:-1:-' ~,,:.'":JI k:~.;,_I
JW "::k .u~l .LS:7~ '-:'.i...::l .;..011 .JI : JL;
<~:k .ill J... .ill J_,...; .JL; .~l.y. t.>.;.j )li
w_;~ JL; .:..,.;,... ~ '.!.lb ...:~ J_,.i~ ~" .ill' t.S.#_; .J,r .JLS' ..1i ~ .ill t.S.#_; ...:-~" .:_.:1
'-:"""~I J\..4; ; f Jl; .;.;. ~J. ~ 1~1 .1.;:7!4 L:.S' 1~1 ~,.. ;s:. .:,.. ..:... 1 .ill t.S.#_; .J,r

t""-'

c:

Jl ~) . J ~.)I JW .;-'!,:.L; . .,.-:-r"" I~L; ..:;., _,1:.:; JL; ~)I l'Y, .:,.. _)o;L;
. ~,..L... 1_, , ,t,:.T 1_, : J_,.<~ S.~ '-:-:t'""' j,:..) / ~I 1.1 . .;::...Jll-'.':""1 ..;,LL; J,.:_;l .:::_l.o.;

'-:-:-r-"'

.::..:11 .:,I t"" J ~ .ill J... .ill J_,...; j\.j .;; J UL., s.7ji ! '-:""":'<"""' l: : .:, .ill r..S,;.) /
JW
. :;., 5~ ...... .ill t.S,;.J.),r ..:;.,\... ~l..i: ~.-~ .ill t.S;,.J ...:l7" u:l JL; :k .11~1 .ts::~ ...:~~~ '-:'i.~
t""-' :k .ill J- .ill J_,_,.,._; .:..,.;,... L. .ill_, .J,r .ill('",..._; .;.)LA; L;_:, .ill t.S;,_; ;..:.;w .!.!J~

t--J

: JL;
~.ill j....... .ill j_,_..._; l _, :k l~l ,L'(~ ._:,..jll '-:'.i.A:l ..ili.JI
.:.r:l JL; . ( ..s?l _;JJ ;_;_jl_, _;j- )I_,) : .JT_,.AJI ~-- .;.It;_, ~ .kf .~ 41.1, >ls::ll

~.)} .ill .JI

.:_.:1 JL;\... .ill_, ..S::,.L. ~\ J.\ JL; .(~1_, .!.l..,i>\ ~.ill_,) :.!.ll~ ~ ~-;" ..illr..S;,_; ...:~"
r .qL;..,.JI ,I_,.; J . ~.:. 1.-j.:, .ill r..S..,.J .J.r

390

SUHEYB'iN TERCEME-1 HALt - bLOYE AGLAMANIN

dullah ibn-i Arnr ibn-i As'dan, ibn-i Abbas ve ibn-i

Orner'den ve daha bu tabakada birc;:ok Sahabe'den hadis rivayet
etrnitir. Otuz Sahabi'yi idrak etrnitir. Kendisinden de Arnr ibn-i
Dinar, Eyyub, ibn-i Ciireyc, Yezid ibn-i ibrahirn, Cerir
ibn-i Hazirn, Nafi ', Ebu Arnir, Leys ibn-i Sa 'd ve daha
bunlar gibi birc;:ok zevatm rivayetleri vard1r. Fakih idi, fasih idi, hiiccet idi. Sika oldugu rniittefikun-aleyhdir. Buhari, Hicret'in yiiz on
yedi tarihinde vefat ettigini bildirrnitir. [ Tez:,kiretii'l-Hujjiiz, Huliisa].
SuHEYB radiya'lliihu anh de "ibn-i Sinan-1 Rurni" dir. Musul
diyannda "Nernr ibn-i Kaslt'' ailesine rnensub oldugu ic;:in
Ebu Yahya Nernevri de yadedilir. Peder-i Musul taraflarmda
Kisranm hizrnetinde bulunrnakla kiic;:iik bir yata iken Rurnlar tarafmdan esir edilrnitir. Bilahara Abdullah Ciid 'an tarafmdan satm
ahmp i'tak edilerek Mekke'ye gelrni ve Mekke'de Arnrnar ibn-i
y a sir ile bir giinde rniisliirnan olrnutUr. Su heyb Hazretleri ilk
rniisliirnanlardan ve Kurey'in pek zalirnane eza ve ikencesine rna'ruz olan ebrardand1r. Medine'ye hicret edip Bedir'den i'tibaren biitiin
gazalarda bulunrnutur. Kendisinden bir hayli hadis-i Crif rivayet
edilrnitir. B u h ar i rniinferiden yalmz bir hadisini, M ii s 1i rn de iic;:
hadisini rivayet etrnitir. Kendisinden ibn-i Orner'in, ibn-i Ebi
Leyla'nm, Said ibn-i Miiseyyeb'in rivayetleri vard1r. Siiheyb
Hazretleri kiic;:iik bir sinde esir edilip diyar-1 Rurn'da ne'et ettiginden Arabcay1 unutrnutu. Yeniden ogrendi ise de c;:etrefil konutugu
ic;:in "Rum" diye amlrn1tlr. ibn-i Sa'd, Tabakiit'mda sahib-i tercernenin, Hicret'in otuz sekizinci y1hnda vefat ettigini bildirdigi ve Y a'kub ibn-i Siifyan'm da otuz dart dedigi Huliisa'da zabtedilrnitir
Buhari'nin Sah.ih'inde bu tercerne ve izah1 ile rnegul bulundugurnuz hadis-i erifi rniiteaklb Ebu Biirde vas1tasiyle Ebu Biird e'nin pederi E b u Muse' 1- E 'a r i'ye vas1l olan bir rivayeti daha
vard1r. Bu rivayette Ebu Muse'l-E'ari radiya'lliihu anh dernitir
ki: b rn e r radiya' lliihu anh vuruldugunda S u hey b : "Vah kardefim !"
diyerek aglarnaga balarn1t1. Bunun iizerine Orner: Ya Suheyb!
Neb i salta' lliihu alryhi ve sellem'in : "Dirinin aglamasiyle muhakkak alii
az;iib olunur" buyurdugunu iitrnedin rni? diyerek ikaz eyledi 1

Bu
rak di1
"kabile'
kelirnes
aglamas

H1
dernesi
taz ola1
( .;....k L.

~a!

men' elTi
Resul-1
miistel;;:il
Qiinkii
bir bei~
Mugir
rnernesu
sulen ri'
ettigind1
Orada 1

- ]
niz, den

ibn-i '
bagn1p
bir hiikii

Ma'
senesindt
Ekrern'J

.JI
1 (I ,\.,:.II_, I): j_,A;_ ~ J~ ~ .:iJI <S;..J _;-''-;-:\""'I U: Jl_; ~~,Y ~--': ~~.jP
[ .;.JL;..~I ,I_,.J] ~I.~ y.1.:,l .::..:11 .JI : JL; _,~.ill J ..... ...,:-:JI.JI.;..--4 L..T : / JW

f""

..;-r.:k

.ill ,
~

.ill~.) -Y~

VAZ'-I ~ER'1S1

.i'eridun ERTUGRUL
~ltapf~~~

Bu rivayetteki "hay" kelimesini tercemede oli.ini.in mukabili olarak diri rna 'nasma hamlettik. Bu kelimeyi baz1 had is arihleri de
"kabile" ile tefs1r etmilerdir ki, bu da obi.ir rivayet tarikindeki "ehil''
kelimesine muvaf1k bir tefs1rdir. Ve: "Olii, kendisine kavm ve kabilesinin
aglamasiyle azab olunur" demek olur.
Hazret-i Omer'in, Suheyb'e: "..::....k L..i = Bilmiyor musun?"
demesi Suheyb'in bu had1si Resul-i Ekrem'den iitmekle mi.imtaz olan Ashab-J Kiram'dan birisi olduguna delalet eder. Bu cihetle
( ~ L. i ) yi "i~itmedin mi ?" diye terceme _
e ttik.
~arih ibn-i Battal: "Ha z ret-i Omer' in Suheyb'i aglamaktan
men' etmesi, Suheyb'in aglarken rif'-i savt ederek ve bu yolda aglamasznzn
Res l- i E k rem tarafindan nehyedilen aglama mahiyyetini iktisab eyleyerek
miistelz im-i azab ve ukubet olmaszndan dolayzdzr" diyor ki, <;ok dogrudur.

Qi.inki.i 6 mer ibn- i Hat tab da si.ikunetle ya dokerek aglamakta

bir beis gormezdi. Bunu vaz1h olarak Hazret-i Faruk'un Beni
Mugire kadmlanm Halid ibn-i Velid 'e aglamaktan men' etmemesinden anhyoruz. Buhari'nin ta'likan, Beyhek1'nin de mevsulen rivayet ettigi i.izere Halid ibn-i Velid radiya'lliihu anh vefat
ettiginde Ben i Mug ire kadmlan top lamp aglamaga balamilardi.
Orada bulunan cemaat Hazret-i Omer'e:
- Bir haber gonderseniz de U kadmlan aglamaktan men' etseniz, demilerdi. b mer radiya' lliihu anh de bunlara cevaben :
- ~u kadmlan b1rakm1z, varsm Ebu Siileyman [ Halid
i bn-i V e lld] e aglasmlar. Balanna toprak dokmedikce, avaz avaz
bagnlp <;agnmad1kca yalmz goz yaI dokmek bu kadmlar aleyhinde
bir hiikiim ifade etmez, demitir 1
Ma'lumdur ki Halid ibn-i Velid, Hicret'in yirmi birinci
senesinde vefat etmitir. Hazret-i Orner, Asr-1 Saadet'te Resul-i
Ekrem'in cahiliyyet eklinde olmlyarak aglanmaSllll bir ihtiyik-i

01.:,~

.ill ~.J o~:J _,JI

J.

t... : J,... JW .

;J\..,;.. ..::..\...

~; l; .Ji:ll

ll Jli J:.i.!. .? <..1!.-")1 1 J l j ....:ll .c._ l4 -.t-r.:~l

j..) : J..J J:.i; .4:1..

<.SJ.J

<P.~~ ;~ill~ ;_,_; ~I ~

..iii~.J -':J.Jll J. ..U\...:. :<:S .Jl..,L _,,IJ . ~.ilil Jl t.ii ~( l .JL.:,L ~I~

.Ji<-y.l .:iJ-1::

['Hu""~t;::~]~

392

HAL1D 1BN-i VELID'1N TERCEME-i HALl- OLUYE AGLAMANIN

VAZ

tabii addettigini bildigi ve bizzat Res u1- i E k r e m'in de aglad1gm1

gordiigii i<;in Beni Mugire kadmlanm aglamaktan men' etmiyordu 1
irtihal-i Peygamberi'den sonra Ashab-1 Kiram'm ihtilaf ettikleri mes 'eleler arasmda bir miihim mes 'ele de meyyite aglanmas1
mes'elesidir. Be drii' d- D in-i Ayn i, Umdetii'l-Kiiri)de kendisinin
de iftihar ile iddia ettigi iizere hi<; bir Buhari arihine miiyesser olmadigi bir surette tahkik ederek bu babdaki viicuh-i rivayat1 U suretle nakletmitir :
1) ibn-i Orner radiya'lliihu anhuma'dan bu babda iki tiirlii haber menkuldiir. Biri : ( .,1.. J,l .lS::~~ yl~ ..::..,11 .JI ), obiirii : y~ ..:..)I .JI)
. ( 4:1.. J-1 .l~~ Bunlarm her ikisi de merfllan rivayet edilmitir. Burada miihim bir cihet varid-i hat1rd1r ki : biri mutlak, obiirii rimkayyed olan bu iki haberden mutlak olan biika-yi hay, mukayyed
olan aile aglamasma hamledilerek azab, yalmz aile aglamasma ml
tahsis edilmelidir? Yoksa mutlak 1tlal,<.I iizere cari olarak azab hiikmii,
rivayet-i ammeye tevecciih ederek meyyitin ister ailesi efradmdan,
ister ailesinden haric her hangi bir zihayat kimsenin aglamasl vesile-i azab olur mu? denilmelidir.

Zah
mesidir.
her ikisir

1 Halid ibn-i Velid Suriye Valisi ve kumandam iken Hazret-i Orner

tarafmdan azledilmi~ti. Ve Suriye'de vefat etmi~ti. Fakat bu geni~ k1t'amn hangi
~ehrinde vefat ettigini ta 'yin hususun.da siyer sahibleri ihtilaf etmi~lerdir. H az ret- i
Faruk'un devr-i hilafetinde Suriye denilince bu nam altmda Arab cografiyyunu,
garben ~am ile M1s1r arasmda Refah, cenuben Sahra-yi Tih, garben Haleb, ~ima
len H1sn-1 Mansur, l'v1ara~, Tarsus arasmda vaki' bir h1tta-i arazi resmetmi~lerdir.
Ma 'zul kumandan, bi.iyi.ik kit'anm hangi ~ehrinde vefat etmi~tir?
V ak1d i, H1ms'a bir mil mesafede bir kariyede vefat ettigini bildiriyor. lvfir'at-i
Zaman'da Muhiddin-i Nevevi, Vak1di'nin bu ihbanm bi.iti.in mi.iverrihlerin
ittifak ettikleri bir haberdir, diyor. ibn-i Cevzi de, Halid azlolunduktan sonra
<;ok ya~amay1p ihtiyar-1 ikii.met ettigi H1m1s'ta vefat ettigini bildirmi~tir. 1sl;lak
1bn-i Bi~r de Medine'de vefat ettigini, cenazesinde Hazret-i Omer'in haz1r
bulundugunu ve validesi tarafmdan birtakim beyitler in~ad edilerek izhar-1 matem
edildigini hikaye etmi~tir. Yine ehH Siyerin bir kism1, Medine'de vefatm1 tasvir ve
tafsil ederek nihii.yetinde Hazret-i Omer'in de cenazede bulunup bu kadmlarm
agla~mas1 i.izerine: "bzrakznzz aglasznlar.. " dedigini rivayet etml~lerdir. Fakat Vak1di, Ebu Dbeyd, 1brahim ibn-i Mi.inzir, Muhammed ibn-i Abdull'ii.h, Ebu Orner, Usfi.iri, Musa ibn-i Eyyub gibi en benam siyer sahiblerinin hepsi (2 1) tarihinde H1m1s'ta vefat ettigini kabul etmi~lerdir. ~u hal de hadiste
bildirilen Beni Mugire kadmlarmm aglama hadisesi ve Hazret-i Omer'in,
bunlan aglamaktan men' etmemesi H1m1s't.an Halid ibn-i Velid'in vefat1 haberi Medine'ye gelmesi i.izerine vaki' olmu~tur, diyecegiz.

Sonr
bir tahzi1
tin ailesi
zurdur. '
edilmitir
anh'den t<
sub bir
Orner bt
Orner JU k
miisab oldu
buyurmu
belig be)
mez. Res
( ~ .W.I

.ts::

ve en tabii

2) H<

ki, bunda1
azab olum
biika' tasa
Had is
ihtiraz edi
nin gark il
(( J.).i:... l_,;l)

aglamadz, Vi
ve arzm l
hadiste, bt
bildirilmi
Yezid ib
buyurdugur
tur, ancak o
den o mii'mi.
girer. 0 mii'

VAZ'-1 ~ER'lSt -GAYRt HAYYtN AGLAMASI NE DEMEKTtR

393

Zahir olan hiikm-i ammm cad olmas1dir, aileye tahsis edilme~

mesidir. Qiinkii "biikd! ", miistelzim-i azab olduguna gore bu sebeb,
her ikisinde mevcuddur.
Sonra oliiye nevhazenligi san 'at ittihaz edenler hakkmda hususi
bir tahzir de vard1r. Halbuki bu fi '1-i mekruhun san 'atkarlan, meyyitin ailesi ciimlesinden degildir. Bir de ehl-i meyyit aglamakta rna'zurdur. Ve bu tabii rna 'zeret taraf-1 Risalet'ten de bildirilip tesbit
edilmitir. Nesai'nin, ibn-i Mace'nin Ebu Hiireyre radiya'lliihu
anh'den tahric ettikleri bir hadis-i erifte hancdan-1 Niibiivvet'e mensub bir cenazede kadmlar toplamp aglatlklan Slrada Hazret-i
Orner bunlan men'e kalkiIDltl. Resul-i Ekrem ise : "Bzrak ya
Orner JU kadznlarz, varszn aff,lasznlar. r;unkii bugiin goziiny~ dokecegi, kalbin
miisab oldugu ve hadise-i mevtin heniiz vuku' buldugu en aczklz bir zamandzr"
buyurmutur. Musibet-zede bir aile i<;in Resul-i Ekrem'in bu <;ok
belig beyanatmdan yiiksek bir i 'tizar tasavvur ve tasvir edilemez. Resul-i Ekrem'in bu ruhsat1 ehl-i meyyite hast1r. ~u halde
( ~ .U...I ~) kavli, galib vqayi' iizerine varid olmutur. Ma'rlif olan
Ve en tabii bulunan cenaze <;Ikan bir CV halkmm oliilerine aglamas1d1r.

2) Hadisteki "J-1 ~ = dirilerin aglamasz" kavlinin rna 'nas1 nedir

ki, bundan baka gayr-i hay addederek onun aglamasmdan meyyit
azab olunmasm, hem de zi-hayat olm1yan hangi ey vard1r ki, onda
biika' tasavvur olunsun?
Hadisteki dirilerin aglamas1, kavli ile cemadatm aglamasmdan
ihtiraz edilmitir. Sure-i Diihan'da Fir'avn'm ve Fir'avn'm askerinin gark ile ihlak edildikleri bildirildikten sonra : .1c-JI ~ .:.S::~ lj n"
<< .J:,.Jt;... lylf
L..J ._,.;.)}'I.J = Fir'avn'zn ve al-i Fir'avn'zn helakine gok ve yer
aglamadz, ve onlarzn aza,blarz imhdl edilmedi" buyurulmutur ki, sema)
ve arzm bakalanna aglad1g1 bu ayet-i kerimeden anlaIhr. ite
hadiste, bu biika-1 cemadatm, meyyit i<;in vesile-i azab olm1yacagi
bildirilmi oluyor. ~arih Ayni, ibn-i Merdeveyh'inTifsfr'inden
Yezid ibn-i Rekai'nin Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem'in.6yle
buyurduguna clair bir rivayetini naklediyor : "Hif bir mii'min yoktur, ancak o mii'min ifin giik yiiziinde iki kapz vardzr. Bu kapznzn birisinden o mii'minin rzzkz ftkar, objiriisiinden de siiyledigi sozii ve i#edigi ameli
girer. 0 mil 'mine bu diihUl ve huruc munkatz' olur. Ve bu kapzlar miiteveffa-

394

OLDYE AGLAMANIN HDKMDNE DAiR iBN-1 OMER

ya aglarlar." Resul-i Ekrem boyle buyurduktan sonra: ~ ~ lj)

( c:..:.Ji:.. l_ylS" L._, ..,;.;)11_, .1,;-JI Ayet-i Kerimesini okumular 1.
3) Meyyite biika' hadisi Abdullah 1bn-i Orner rivayetinde
Oyledir : "4:;k J.-1 ~ y~ ..:..::11 .JI = Meyyit, kendisine ehlinin, ailesinin
aglamaJz sebebiyle a;:;ab olunur." lbn-i Ebi ~eybe'nin Musannef'inde
lbn-i Orner hadisinin baz1 rivayet tariklerinde: ...,...~ 4.it; ~" r=; ,:;.n"
u 4.-l,All i __,; ~ e::; Lc. = Kim ki meyyite Jeryad ederek aglarsa, o meyyit, kendisine yapzlan bu nevha sebebiyle a;:;ab olunur" suretinde tahric edilmitir.
Bu iki tarik-1 rivayetten birinci rivayetteki mutlak alan biika ',
nevha ile, feryad ile mukayyed alan biikaya hamlolunur. Bu babdaki iilemanm icma1 da bu hamli te 'yid eder.
Sonra mevzuumuz olan Hazret-i Orner hadisindeki : '-'~')
( ~ .1.1 ~ rivayeti de buradaki mutlakm mukayyede hamlini iktiza
eder. Bu hamlin ii<;iincu bir mueyyidesi de bu hadislerin ravisi olan
Orner ile 1bn-i Orner radiya'lliihu anhuma'mn meyyite fi'len aglam1 olmaland1r. ibn-i Ebi ~eybe'nin Musannef'inde Hazret-i
Aie'den gelen bir rivayette S1ddika-i miiariin-ileyha diyor ki :
Sa 'd ibn- i M u az radiya' lliihu anh' in cenazesinde Res u I u 11 a h
salla'lliihu aleyhi ve sellem ile Ebu Bekr ve Orner haz1r bulundular.
Ben de odamdan bunlara bak1yordum. M uhammed'in hayat1 yed-i
kudretinde bulunan Cenab-1 Hakk'a yemin ederim ki, ben Omer'in
Hazret-i Sa 'd'e o giinii aglad1gm1, Ebu Bekr'in aglad1gmdan
daha iyi biliyorum 2 Yine ibn-i Ebi ~eybc'nin Musann~f'inde
Osman radiya'lliihu anh'den gelen bir rivayette Osman diyor ki :
Omer'in yanma gelmitim, Orner, elini bama koyarak Nu 'man
ibn-i Mukrin'e aghyordu.
Hulasa'da bildirildigine gore, Nu 'man 1bn-i Mukrin radiya'lliihu anh, kudema-yi islamdan olup devr-i Faruki'deki !ran fiitu1

t'-'

-~::1.. .ill

J- ..r.-JI .y

l~l; . .U.r _, -...'}.( 4:;

.j:\.;)1 J:..% 4;1_,.; ,:;. .~;.; .j "!.J~.r .:t.l ..SJJ ..\i_,

:.~l.j .J~4..J ;II ,j-J ,:;.l.. :Jl.i
:~\II .u. )\;_, ~" l,S:::u .l.u; ..:...L.

j.:-.1; y~_, 4ij.;.,;,.. (-J~Y4

. *( .:..:.)o:... l_y\S" L. _, ._,.o.;)ll_, .p f'"'.-::h .:..S:::; lj)

[ A Y ._,,.,.
2.

,:;. .;.r

..ill

J-

.ill

.ts::, ....:s r

'

t 1: : ..s.;l.4JI

oU J

~ : .;..Jt; ~;,;t.,. ~-l>- .:: .~"""' .j ~~I .::.I ..SJJ J.A.i

)I Jl .1.:! -~,...:. ._,..lj ..s.lll__,; ~t.... .::. .~....... ~~
~ __,,1 _,

t" _,

4:.t..

. Jr.->- J Jl_, .;S:::, ~I

.~

J_,.....;

Sure: 41 ( Duhlin), ayt: 29

.1' _,

hatmda
diimiit
kahram2
Hem de

Ab
fi'den y]
demitir
disine ha
Orner J
balad11.

4) I
radiya' lliilr
oglu Ab<
Iar edilm
kiki mab
meldir.
vesile-i t<
varid oln
her hald~
Aie'nin
ki: Bu ba
ihtimali d
arasmda Ji
lar cahili
ve sayha
adet son (j
adeti iirl
sinin sahil

"Ey

Sl

oldugu miis~
parya et" c
Arablar an

RiV AYETi- HAZRET-i Ai~E'NiN OMER VE

395

hatmda isfahan fatihi olmutu. Miiteaklben de Nihavend'de ehid

diimiitii. ite bu haber-i ehadet, Halife hazretlerine gelince, bu
kahraman kumandanm vefatma aglamaktan kendini alamamtti.
Hem de o kaviyyii'ekime Halife, elini bama koyarak aglamtti.
Abdullah ibn-i Omer'in meyyite agladtgmt da kolesi Nafi'den yine ibn-i Ebi ~eybe, Musannef'inde tahric etmitir. Na.fi<
demitir ki: ibn-i Orner <;artda otururken "Hucr" un vefati kendisine haber verildi. Ellerini dizlerine baglaytp oturmakta olan 1b n- i
Orner hemen ellerini <;oziip ayaga kalkt1. Ve iddetle aglamaga
baladt 1
4) Hazret-i Aie'nin, Orner ve Abdullah ibn-i Orner
vehme nisbet etmesi: Hazret-i Orner ile
oglu A bd ullah'm bu iki hadisinin mahmilini ta <yin hususunda ihtilaf edilmitir. H a~ t a bi diyor ki : Oliiye aglamak mes'elesinin hakiki mahiyyeti H a z ret- i A i e'nin ictihad1 vechile olmas1 muhtemeldir. Qiinkii Hazret-i Aie'nin rivayetine gore, oliiye aglamanm
vesile-i ta <zib olmas1, Yahudi cenazesine hastir ve bunun hakkmda
varid olmutur. Sonra miifesser olan haber, miicmel olan haberden
her halde daha kuvvetlidir. Daha bir ii<;iincii cihet de, Hazret-i
Aie'nin ayet ile ihticac etmi bulunmastd1r. Yine Hattabi diyor
ki: Bu babda Abdullah ibn-i Omer'in rivayetinin sahib olmas1
ihtimali d~ vard1r. Bir kerre i bn-i 0 me r'in rivayetiyle A yet-i Kerime
arasmda bir ihtilaf ve bir mugayeret yoktur, denilebilir. Qiinkii Arablar cahiliyyet devrinde ailelerine oldiiklerinde aglamalanm, nevha
ve sayha etmelerini vas1yyet ederlerdi. Arab kabileleri arasmda bu
adet son derece kesb-i itihar etmiti. Bir<;ok giizide Arab airleri bu
adeti iirlerinde terenniim etmilerdir. Muallakat-1 Seb<a'dan birismm sahibi olan Tarafe 1bn-i A bd 'in U beyti o ciimledendir :
radiya'lliihu anhuma'yt

..L:.. il

4 '-:-:~1

J~

~I Ul

j.!. .J

Lc. ~jt;

..::,.... 1~1

"Ey sevgilim Vmmii Ma<bed! Ben oUiigiimde benim mevtimi, layzk

oldugu miistesna bir tarzda ilan et. Gliimiimden miiteessir olarak yakam par;a
par;a et" demektir. Bunun Arab iirlerinde pek <;ok emsali vardtr.

Arablar arasmda bu yolda vas1yyet cari olduguna gore, oliiye agla1

J>:-"'" "'::JI ~..;:, ..;.J.JI

J/

.:;-,1 .JL). : Jt.;

[ A A <J"' '

dli .j"c::_ :

d.:,J.<)

cJ: I .j<-

~~ ~I

cJ: I <.>JJ

'-:-:,..;.)1 4:k .J it; .J

.,j _r.>

Jll.li

iBN-1 bMER'i VEHME NiSBET ETMES1

396

mak, . bu yoldaki bir vastyyete terettiib ettiginden dolay1 ailesinin

aglamasiyle meyyitin azab olunmas1, o meyyitin vaktiyle iktisab ettigi ciirm ii rna 'styetin muktezas1 oluyor ki, yukanda bu ciheti izah
etmitik.
Kiinin ecr _ii vebali, iktisab ettigi hasenat ve seyyiatma tabi'
oldugu M ii s l i m'in rivayet ettigi meali bervech-i ati bir hadisi erifte
kemal-i vuzuh ile teblig buyurulmutur: "Kim ki, din-i jslam'da te'sfs
buyurulan giizel bir hayrz ibtida iJlerse, hem iJledigi bu hayrzn sevabz, hem de
kendisinden sonra iJ[iyecek olan ashab-z hayrm ecri kadar, o hayrtn btidi ve
Jtitihine aid olur. 0 hayrt iJliyenlerin ecr ii sevabtndan bir santim eksiksiz bir
misli o haynn ilk salikine verilir. Yine kim ki, din-i jslam'da kotiiliigii bildirilen haymzz bir iJe baJlarsa, hem iJledigi bu miinker iJin vizr ii vebtili, hem de
kendisinden sonra iJliyecek olan erbab-z Jerr ii fisadtn ism ii ma 'sryetleri kadar,
o Jerrin ilk miileJebbisine aid olur. Hem de bunlarzn giinahlanndan bir zerresi
eksik olmakszzm o wrin ilk miileJebbisine yiikletilir 1 .''
Bu c;ok mi.ihim bir asl-1 er'iyyeyi vaz' u te 'sis eden bu hadisin
suret~i sevki de metn-i hadisi izah etmekte bulundugundan onu da
mealen arzediyoruz: Miinzir ibn-i Cerir'in, babast Cerir
ibn-i Abdi llah'tan rivayetine gore, Cerir radiya'lliihu anh demitir ki : Bir kerre biz, giin ortasmda Res u 1u lla h'm huzurunda.
iken Mudar kabilesinden ac;, c;tplak bir kafile-i fukara gelmiti. BunIan, derin bir fakr ii faka ic;inde goren Res u 1u lla h'm miifik simftsl
derhal degimiti. BiliU'e ezan okumasm1 ve kamet etmesini emreyledi. Ogle namazm1 krldtktan sonra irad ettigi belig bir hutbesinde 2
Ashabm1 sadakaya, nusret ve muavenete tqvik buyurdu. ilk once
Ensar'dan bir zat, eli ile tatyamtyacak derecede agtr ve para ile dolu
bir torba ile geldi. Bundan sonra yiyecege ve giyecege clair kesretli ve
ehemmiyyetli iki kiime mal bunu ta 'kib etti. Bu vak 'ada, Res u1u lla h
salta' lliihu aleyhi ve sellem'in miibarek yiiziinii, altm yaldtzh giimii bir
1

J 1....:~1 .1; <.:........ d.:...- i)\... )'I _j ,:r .:.: : t" J ":k .:ill '-'L... .:ill J_,....: JL;
d.!::_.. <:....-. i )L... )II .j ,:r- .:_.. J '..s; r-"' J .J~ I .:_.. '-''"A.:.~ 0 I .::." .:; ........, l;-: J~ ,:r

?.I

<~;:l<- 0 lS'

~ J.l:.il ~

t-

.IJJ

J '..s~

r).JJI .:_~ '-'""-"~ 01 J;i- .:.:

.-L<,

.:r l-;:

J~

.:r

J.iJ J L..J.i J

[ ..;..,. .:il l ..s.;,J .:ill ..\:-<- J J.?. ) ~ J_?.

2 Bir hayli ayit-1 kerime ile miivq~ah olan , bu hutbe-i !'\ebevi Matbaa-i
Amire matbuu harekeli .Hiislim-i $erfj'in (3) iincii cildinin (87) inci sahifesinde yaz1hd1r. BuJak basmasmda : C . 1, S. 278) dedir. Kitab-1 Zekat'taki izih1m1zda da
gelecektir.

levha g
rem: (.:
da bulw
hem de
iaret bu

Ite
Iiyyet ao
meyyit d
lann cez

Bey
Hazretaglamag<
rivayetle1
zeyeni H
sabit olan
Kerime

I) "
hzm yiikleri

2) '\,~
sznzn sa 'yi.
Diinytida i~
Necm).
3) ".
ahirette on
4) "'olunmak ifi
Hazr
Imam ~a
ve sellem bi
-Bu
-Eve

""'::]

cintiyet ikii e
iledigi ciin
Muha
ma'nas1, m~

1MAM ~AF1I'N!N HAZRET-1 At~E MEZHEB!Nt TE'YlDi

397

levha gibi parlar bir surette gi::irdiim. Bunun iizerine Resul-i Ekrem: ( ~J.l- 1 "-:..- :;;..... .:r- .:r- ) buyurup Ensar'dan ilk ve miihim yardimda bulunan zatl kasdederek onun hem kendi nusret ve teaviiniinden,
hem de U hay1rh yard1mlann hepsinden me 'cur ve miisab olacagma
iaret buyurdu.
ite mevzuu-bahsimiz olan meyyite biika > mes 'elesinde de cahiliyyet adeti iizere kendisine icra-yi matem edilmesini vasiyyet eden
meyyit de hem bu vas1yyetinin, hem de yapllan yaygara ve amatalann cezasmi gi::irecektir.
Beyheki'nin Siinen'indeki rivayetine gore, ~afii Hazretleri de
Hazret-i Aie'nin re'y ve ictihadma meylederek demitir ki: Oliiye
aglamaga clair Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'den vak1< olan
rivayetler i<;inde Res u l u lla h 'tan mahfuz olduguna en ziyade benzeyeni Hazret-i Aie hadisidir. Kitab ve Siinnet'in delaleti ile
sabit olan Hazret-i Aie rivayetidir. Bu rivayeti te'yid eden A.yat-1
Kerime Unlardir :
r ) ".sy:- I .;j.J o.;j\.J .;; ':1 .J = Hi; bir giinahkar nefis, baJkasznzn giinahzm yiiklenmez" (Sure-i Necm).
2) ".s.;:,. ._j>- '="""' .JI.J ....s"" \..':}I .JLjJ\l '-""~ .J I.J = Ahirette insan i;in ba~ka
szmn sa<yi Jayda vermez , ancak diinyadaki hayzrlt mesasinden miistifid olur.
Diinydda insanm hayr ii ~erden her i~ledigi, yarzn mzamnda goriiliir" (Sure-i
Necm).
3) ".;:,. i_r. J~ Jl.4!.. J~ .) = Kim ki, diinydda zerre kadar bir ~er i~lerse,
ahirette onun azabzm goriir" (Sure-i Zilzal).
4) "<.>"-; L:_ '-""A.i j) .sr.:J = Her nifs hayr ii wden i#edigi ile ceza
olunmak i;in kryamet giinii muhakkak gelecektir" (Sure-i Ta-ha).
Hazret-i .Aie rivayetini te'yid eden Siinnet delili olarak da
imam ~afii U hadisi rivayet etmitir: Resulullah salla'lliihu aleyhi
ve sellem bir kimseye, yanmdaki <;ocuguna iaret ederek :
- Bu senin oglun mu? diye sormu, o da :
- Evet oglumdur, ya R e sula'llah! demi. Resul-i Ekrem:
- "o~:k .;.f.. ':1 .J d:k ~ ':1 ._; I \..I = Ne bu ;ocuk sana karJz ciiriim ve
cinayet kii eder, ne de sen bu ;ocuga cinayet edebilirsin" diyerek her kiinin
iledigi ciiriim ve cinayetin kendi nefsine aid oldugunu bildirmitir.
Muhammed ibn-i Cerir-i Taberi ile emsali de, hadisin
rna <nasi, meyyit, ehlinin ve ailesinin aglad1gm1 iiterek ve dinleyerek

398

OLOYE AGLAMA HADISLERi HAKKINDA

ta <zib edilir, demilerdir. Kad i I y az: bu rna <na, bu babda soylenen sozlerin en iyisidir, diyor. Bunlar da U hadis ile ihticac etmilerdir : ogluna aglamakta olan bir kadm1, Res u 1u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem aglamaktan men< edip buyurmulardu ki : Sizin
biriniz oliisiine aglaymca, 0 oliiniin bu nevhalan dinleyip de ibretbin olmas1 kendisinden taleb edilir. Ey Allah'm kullan, ihvan-1 dininizi boyle bir vaz <iyyete sokarak ta <zib etmeyiniz 1.
Oliiye aglamamn vesile-i ta <zib olmasm1, biika' ve nevha ile
vas1yyet edilmesine hamledenlerin kavline gelince : bunu da Bey he k i
Miizeni'den naklederek, Nevevi de Ciimhura atfederek diyor ki:
Cumhur-1 iilema, bu meyyite biika' hadisini, meyyitin zaman-1 hayatmda kendisine oldiikten sonra nevha edilmesini, yiiksek sesle aglanmasmi vasiyyet edip de bu vasiyyetin meyyitin ailesi tarafmdan
tenfiz edilmesi suretinde te'vil etmilerdir. Nevevi'nin hikaye ettigine gore, baz1lan bu babda daha s1kl bir ictihad yolu tutarak kendisine biika' ve nevha edilmesini vas1yyet etmiyenlere de ta <zibin
amil oldugunu kabul etmilerdir. Binaenaleyh biika > ve nevha ile
vas1yyet, nas1l vesile-i ta <zib oluyorsa, biika > ve neyha edilmemesini
vasiyyet etmeyi ihmal etmek de ayni suretle meyyitin azab olunmasma badi olur, demilerdir.
HuLASA : iilema ( ::k .W.I ,JS:~ yl~ .:.:1101) hadisi hakkmda sekiz
tiirlii te 'vii ve ictihad zikr ii rivayet etmilerdir. Bunlann i<;:inde en
sahihi ciimhurun te 'vilidir ki, imdi arzettigimiz vcchile ta <zibin
vas1yyete hamledilmi olmasidir. Miiellifimam Buhar ide ciimhurun
mezhebine zahib olmutur. Bu babm unvanmda: " ci... u u:JI 0\5' 1.)1 =
Meyyite yzglzk, onun saglzgznda adeti ise" demesi bunu gosterir 2

' Li.iGAVl

(Re
leri ile a
tarik-1 r
nezdine
ag1rhk o
iyyetinde
ret-i Ol

( .l,;..l

elif, med
da zamir

Haz
cezm ii k
sellem'den
hud da t
dolapd1r.
Haz1
anhumd'nu
insanlann
olmadikla
den ibarel
madigmi i
.Jl, ".,..

.u~l J. ""

~~

("f.il

..-

Jt.

TAHLiLLER:

(Beyda ') lafz1 mefaze = ova, demektir. Burada Mekke ile Medine arasmda bir mefazedir. (iza) miifacee i<;:indir.
I_}~ 1.)1 f'-~>-1 01 :

,Y

L.l ~I._;,.._,. ~ll

"-!l~ yf

,Y

JL.;_, ~I ,Y .lql.y. ;;iyi.J~j f-- _, 4:k ..:UI

...;s:__,...::

J-

'-'i-ll 01

~I.Jll_, .~1_,,;..1 l_,~l,.:; '1 ..:UI~~ l) ~S:>-"' ...JJ~I

~J_ Jt...Q.:_..-)11 y4_, .:.,I~JI .:;.J j

~. t..l _, .:-I~JI

J_,j ..,Jk

.S~.

-,.Jk.U "-!4

[ II V i f ' t r_ :<.>.;tAll ;;..t,.r ]

2

l4: I

Bu uzunca devam eden izahat1m1zm mevadd-1 esasiyyesini Umdetii'l-Kari'nin

dordtincti cildinin 86, 87, 88, 8g uncu sahifelerinden naklettik.

Aie
Haz
aleyhi ve s1
Yehudi k<

rine aglzyor

COMHDRUN MEZHEBi- HAZRET-1 A.i~E HAD lSi

399

(Rekb) on ve daha fazla deve yolcusuna denir. Suheyb Hazretleri ile ailesi efradmdan miiteekkil bir kafile olacaktlr. Bu hadisin bir
tarik-1 rivayetinde lbn-i Abbas, Suheyb'i Hazret-i Omer'in
nezdine davet ettiginde ailesi de yanmda bulundugundan ve Halifeye
ag1rhk olacagmdan bahs ile itizar etmi olmas1 da Suheyb ile maiyyetinden miiteekkil bir kafile oldugunu sarahaten bildiriyor Ha zr e t- i b mer maa-aile gelmesini istemiti. Ve o da gelmiti.
C.~I IJ) de "vd" edat1 niibde ic_;:indir. ( .~I) nun ahmndaki
elif, medd-i savt1 tatvil ic_;:in mendubun ahmna ziyade k1hmr. "M"
da zamir degildir, ha-i sekittir.

Hazret-i Aie'nin : ( ... .I J_,..J .:.,.~,.-\...I J) diye yemin ile ve

cezm ii kat<iyyetle ifade etmesi, ya Resulullah salla'lliihu aleyhi ve
sellem'den bu azabm kafire ihtisasm1 sarihan iitmi oldugundan, yahud da bu iht1sas-1 karain ile bi'l-ictihad anlam1 bulunmasmdan
dolaYid1r.
Hazret-i Aie hadisinin sonunda, lbn-i Abbas radiya'lliihu
anhumii'nm: "~I J .!.l....;.I.IJ = Allah giildiiriir ve Allah aglatzr" demekle
insanlarm, giilmenin ve aglamamn menei olan ibrete bizatihi malik
olmad1klanm ve insanlarla UUnat-1 kevniyyeyi nefsinde teemmiilden ibaret olan ibret mefhumu arasmda bizatihi bir nisbet bulunmad1gm1 ifade etmi bulunuyor .
..JI., ",...

"

"

~I J. "' ~:JI
....

""" o

.J,.

,... ;

,o,... ..JI.,

,...

~H.i lf.:.P ~~ ~~ J

tf~ l :Hii lfJA i

TERCEMESi

Aie radiya'lliihu anha'dan Oy~e rivayet edilmitir :

H az ret-i Aie demitir ki : Res ul ulHih salla'lliihu
aleyhi ve sellem (bir kerre) ailesi bamda aglamakta olan bir
Yehudi kansmm (mezan) yanmdan ge~miti de: "Bunlar Olulerine agltyorlar. Halbuki olu kabrinde azab olunuyor" buyurmutU.

400

RAFi' 1BN-1 HUDEYC iLE

iZAHI
RA.VILER, RIVA YETLER :
Hazret-i Aie'nin bu hadisinde de bundan evvelkinde oldugu
gibi Abdullah ibn-i Orner radiya'lliihu anhuma'nin : ._,.,.l.:J :ill .JI)
( ~ 4>1 .\5:~ ..:,- Jll rivayetini redd i.i inkar vard1r. Hazret-i Aie'den ibn-i Abbas, ibn-i Omer'in ehl-i meyyitin oliilerine aglamasma terettiib eden azabl, . mil 'min cenazesine temil ve belki
de tahsis ettigini sordugunda H azre t-i Aie'nin bu rivayetine gore,
S1ddika'-i miiariin-ileyha: "Hayzr, Resululliih, mii'min, ehl ii ailesinin
aglamaklzgz ile azab olunur" demedi. Belki Res ul ullah bir Yehudi kadimn kabri . bamda ailesi efrad1 aglaIrken oradan ge<_;miti de bunlan
goriince : "Bunlar oliilerine aglzyorlar. Halbuki alii, kabrinde azab olunuyor"
buyurdu, demi oluyor. Buhari'nin bu rivayeti muhtasard1r. imam
Malik bunu Muvatta'mda daha uzun bir metin ile tahric etmitir. Ve
tamamiyle Buhari'nin bu muhtasar rivayetini izah eder mahiyyettedir. imam Malik'in rivayetine gore, Aie radiya'lliihu anha'ya
Abdullah i bn-i b mer' in bu rivayeti bildirildiginde S1ddika-i,
miiariin-ileyha oyle demitir: "Allah, - Ebu Abdurrahman'z (Abdullah ibn-i Omer'in lakab1d1r) magfiret etsin. Ebu Abdurrahmiin'1
tekzib etmek kimsenin hatzrzndan geyme;;_. Fakat Ebu Abdurrahman ya
iJittigini unutmuJtur, yahud da vaktiyle yanlzJ hzfzedip bellemiJtir. Hakikat
Judur ki, Resululliih bir kerre Yahudz' karzsznzn mezarz yanzndan geymiJti
de: Bunlar..." demiti 1
Bu hadisi, Muslim de Sahfh'inde imam Malik'ten bu suretle
tahric ettigi gibi Ebu Avane de Siifyan tarik1 ile Abdullah ibn-i
E b i Bekr'den ayni suretle ve U ziyade ile beraber rivayet etmitir :
R afi' 2 vefat ettiginde ibn- i b mer radiya' lliihu anhuma cenazede bulunanlara sakm R afi 'a aglamaym1z. Qiinkii dirinin oliiye ag1 ._,.,.i..:J ..::.:11 .JI : J_,.<,. J..c 0: ..:ill.~:.o. .JI '-!JW _,S".; : ~ .U._,ll J dt.. .I.J.J
. \b. I .JI IS"; <t.:S::J J ._,.,.15:: ( <l.il L.l .J.l- )I ~'1 :ill yti:! : '-!Jl.<- .::JW . ~ ,) i ,\5:~
L,r I .J l~ .J _,S:::-::J r.r I J l.o . 41.-1 l-t::l-" $-:J.. <: ~ J-t: J.o. t... J <zl.o. :ill J.... :ill J _,... .J .r Lt"l
L..~ J ._,.,.1..:!
2 Ashab-1 Kiram arasmda Rafi' ismi ile birka<;: Sahabi vard1r. Bunlar arasmda
en me~huru, Rafi' 1bn-i Hudeyc-i Evsi'dir. Uhud'de ve ondan sonraki muharebelerde bulunmu~tur. Kendisinden (78) hadis rivayet edilmi~tir. Bunlardan be~
hadiste Buhari ile Miislim'in ittifaklan vard1r. D<;: hadisini de Muslim miinferiden z:ivay.et etmi~tir. Vefat1 (74) Hicret y1lma miisadiftir ki, 1bn-i 6mer de o sene

1amas
sordu
hadisi

buyurc

Bt

diye yl
agz1md

N1
i~ittim

H<
sebebiy
Lua
(Ne
ilc agla~
diihilindc ,
hat1ra ibn

'G

Hicret'in

)j

401

UMRE- MUG IRE HADISi

lamas!, oli.iye azabdir, demiti. Bunu u mre 1 Hazret-i Aie'ye

sordu. A i e Hazretleri de : "Allah j b n- i 0 mer' e rahmet etsin" diyerek
hadisin alt tarafim rivayet etti.
,. 1,. ~,.

_,.

"

"'

.J. o,.

' ,. ,

"'

.J.

.,

~~J~ L$~:JI ~~~.:.. Jt.i ~;.._~I c.s.~ J ,oJ:~~JI ,0~ . 640

~

.J.

, , .J.

,. ,.

"'

,j: /;..i J~ ~~::s:-~ u'-~J J~ l~~~ 01 J_,.A~ r-J~ J ~;J~

,

.J

'

,. ,

,.

L$"'"::.J
I ~~_....
,
, J
"'"',

,.

.J.

-;;

J \:.J I
~.,.J.

""'"'

,.

,;;.o,

-:,ii

.,., .; 0 .,

: , , " " , . 0""'

"'

,. .,

o...\~.A.. I_,~;-:Jj 1...\,..-.:.. ~J._ ~ J~

""'""",

0,

. ,~j., e:~ \~ ~ ...\~-: ,~-:j., e_:~ ,;;.o

_,.

.J.,,. :ii,.,. ."",..,.,,. ~,

~-:J&- .&1 J . "'

J _,.A-: r-J..,N J

TERCEMESi

Mug ire radiya' lliihu anh' den ~oyle rivayet edilmi~tir :

Mug ire, Res u I u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in ~oyle
buyurdugunu i~ittim, demi~tir :
Benim agz1mdan yalan soylemek, ba~ka bir kimseyi dedi
diye yalan soylemek gibi deg;ildir. Her kim bile bile benim
agz1mdan yalan uydurursa Cehennem' deki yerin'e haz1rlansm!
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugunu da
i~ittim :
Hangi meyyit ki, ona nevha ve figan edilirse, bu nevha
sebebiyle azab olunur.
IZAHI

LuG A vi

IZAHLAR :

(NC\ha) bama toprak sac;arak, sa<;lanm yolarak feryad ve figan

ik aglamaktlr. Bundan C\'\'el (638) numara ile terceme ettigimiz
dahilinde vcfat etmi~tir. Hadistc Rafi' ismi mutlak zikredildigine gore, ilk once
hat1ra ibn-i Hudeyc geliyor. [Huldsa].
1
L'mre. Ensar'dan :\bdurrahman ibn-i Sa'd'in kizidir. Medine'nin en
bcnam fukahiJ.Sinclan ve Tabii kadmlannm seyyidesidir. Ai~e Dmmii Selem~ gibi
bin;ok kadm \T erkek Sahabi'den rivayeti vard1r. Kendisinden Ziihri, Siileyman
ibn-i Yesar, Ebu Bekr ibn-i Hazim gibi me~ahir hadis ridyet etmi~lerdir.
Hicret'in yiiz tarihinckn cncl ycfat etmi~tir. [ Huldsa: 425].
F.; :!6

402

OLOYE FERYAD ETMENiN KERAHETi- RESUL-i EKREM'iN

Hazret-i Orner hadisinde izah olu~dugu uzere Hazret-i Orner,

Hal i d ibn- i Vel i d radiya' lliihu anh'in vefatmda aglaan kadmlan
men' etmek istiyenlcre : "Kadznlara ili~mryiniz, varszn Ebu Siileymdn'a
(H a lid i bn-i v cl id ) aglasznlar! Ba~larzna toprak Safmadzkca ve ferydd ii figiin etmedikce yalmz aff,lamakta bir mahzuryoktur" demiti. B u h ari
bu haberi, tahiye etmekte bulundugumuz hadisten evvel ta 'likan :
( <.AL<J .JI tli .:.,S:.~ ( L .Jl.._,L.. ~I J~ ~7~ '--i"'.:> 4;.,;; .ill c.S,;,.J . / JL; .J ) diye rivayet
etmitir. Sonra imam B u h a ri, H a z ret- i b me r'in lm kavlindeki
( ..ili.J j tli ) kelimelerini tefsir edcrek: "..::... _,.,..JI <..41.4UI .J c:))l ~ y i; JI c_.A:JI =
Nakz', ba~n toprak safmak, ldkldka da aglarken fZkanlan sestir" diyor.
Buhari ravilerinden ism ail i bu savtJ, "savt-z ali = y iiksek ses" diye
vasrfhyor ki, feryad u figan , .c <;1ghkt1r.

iki s
[ Umt

1
lerdir
akdet
mii it
uydur
haber
hiikm
B
hususi

Said ibn-i Mansur: "y_r.~l J.! c_A:.ll = Nakz',yakalanmyzrtmak"

diyc ta 'rif edildigini bildirmitir. Bu rna 'nay1, ibn- i Sa' d de
V eki 'den rivayet etmitir. Miicmel'de ve Szhdh'ta da bu naki' kelimesi
surah ile tefsir edilmitir ki, sayha demektir.

r)
salla'l!t
ki beni1i
dedigi

Kazzaz, laklakay1, "tevdl -i savt = soziin ulanmasz" diye ta 'rif etmitir ki, bu kelimenin vaz'-1 aslisine tamamen muvafikt1r. Qunkii
laklaka esas itibariyle leylek scsine rtlak olunur. Yukanda izah olundugu iizere cahiliyyet devrinin fas1las1z, giinlerce de\am eden nc\halan bu kelimenin en uygun bir mahall-i rtlakt olur.
SmK u KiziB: Kizib, s1dkm muhalifidir, hilaf-1 vakn ihbard1r,
yalan soylemek demektir. Afzsbdh'ta deniliyor ki, kizib hususunda mutekellimin kasdr ve hatas1 da miisavidir. Qiinkii Ehl-i Siinnet indinde
s1dk ile kizib arasmda vasrta yoktur. ~u kadar ki giinah, kasd u irade
ile soylenen kizbe taalluk eder. Binaenaleyh E'arilere gore kizib :
ister amden, ister sehven hilaf-1 vakn ihbardan ibarettir. l\fu 'tezile,
ameli art k1lm1tlr. Kelam kitablannda s1dk u kizbin ta 'yin-i mahiyyeti hus(tsunda lie; mezheb \'arda : I) Kizb, soziin vakta \'e nefsi.i'l-emre mutab1k olmamas1d1r, srdk da, vakra ve nefsii'l-emre mutabrk olmasrdrr. S1dk u kizbi ta'rif hus(tsunda hak olan m ezheb budur. 2) Srdk, muhbirin itikadmca ihbar cttigi vakranm nefsii'l-emre
mutabrk olmasrdrr. Kizb de muhbirin kanaatince haber \erdigi vakranm haricde nefsii'l-emre mutabrk olmamasrdrr. 3) S1dk, ihbar cdilen ey'in hem muhbirin itikad ve kanaatine, hem de nefsu'l-emrc
mutab1k olmas1drr. Kizb de, her ikisine de mutabrk olmryan sozdi.ir.

2)
bir ker

salta' llii.
iitmed
hicreti
alryhi ve
ben Re
deki kar,
3)

~iibhesi<
1

[
2

ly.

..~
.:r

J_,.A~ -c:..r

[:

L1SANINDA~ YAL.\N UYDURMA~IN CEZASINA DA1R

-!03

1ki sonraki mczhehlere gore, s1dk ile kizb arasmda d.s1ta vard1r.
[ Fmdetii' l-Kiiri: C. I, S. 54 7].
RA.viLER, RivA_YETLER :

Bu hadisi M ii slim ile N e sa i de Cenaze bahsinde tahric etmilerdir. Yine bu hadis, Buhari'nin meyyite biika ve nevha hakkmda
akdettigi uzunca bir babm hadisleri cumlesindendir. Hadis, iki hiikmii ihtiva etmektedir: I) ResuluWih'm lisan-1 mi.ibarekinden yalan
uydurmaga ve Resul-i Ekrem'in soylemedigi bir eyi, soylcdi diye
haber vermege terettiib eden azab, 2) Oliiye nevha edilmesine .aid
hiikm ii ceziL
Bunlardan birinci klSlm ic;in Buhari Hazrctleri Kitab-1 1lim'dc
hususi bir bah ac;arak U hadisleri rivayet etmitir :

I) Ali tbn-i Ebi Talib radiyalla'lliihu anh'den: Resulullah

salla'lliihu aleyhi ve sellem'in : "Benim ag;::zmdan yalan uydurmaymz;::! Kim
ki benim ag;::zmdan yalan siiylerse Cehennem'e girsin !" buyurdugunu iittim,
dedigi rivayet edilmitir 1
2) Abdullah 1bn-i Ziibeyr radiya'lliihu anhuma demitir ki:
bir kerre babam Aere-i Mubeerre'den Zubeyr 1bn-i Avvam'a:
. - Filan ve filan Sahabe'nin tahdis ettigi gibi senin, Rcsulullah
salla'lliihu aleyhi ve sellem'in akval ve ef'alinden bir ey haber verdigini
iitmedim, diye sordum. Z ii beyr Hazretleri bana oyle cevab verdi :
- Bilmi ol ki, ben miisliiman oldugum giinden sonra, Habee
hicreti miistesna olmak iizere hie; bir zaman Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem'in yanmdan ne seferde, ne hazarda aynlmadtm. Lakin
ben Resulullah'm : "Kim ki, benim ag;::zmdanyalan siiylerse Cehennem'deki karargahzna ha;::zrlanszn !" buyurdugunu iittim 2
3) Enes 1bn-i Malik radiya'lliihu anh de oyle demitir:
ki, beni size c;ok had is bildirmekten ahkoyan ~)', Neb i

~iibhesiz

IY..is::i ":} : J__,~

t-' _,

,Y.. .ill j.... .ill J_,...J .:..at:" : Jli

[ ~\... .:t.l _, JWJI _, .;.l.._j\JI _,

2

: J__,~

y
41:"

f-' _, .;}~JI

.;.,;,j. .!l..r-1 ":} Jl ~) .:J; : Jl.i 4::-!1 ,y

J J

,y

.I_,J] JUI ~ ~ y.iS"",:,. ,ol,; ~

w .ill ~J ~)I .:t. .ill .t:s- ,y.

<li).il ( Jl \...I ! Jli (.)~ _, (.))\; C>-IS:, lf

( ~\... .:,: I J JL,.i.JI _, .)_,b Y.l

~ .ill ~J ~

<.SJ~I .I_,.;] .;UI ,:,.

t--

.y..

o..\A.i.

.ill

J....

i#

.ill J.,... J

~ '-:",:,.

('//

'

40-l

HABERLER- R,ESUL-i EKREM 'i:'\ OZ :\DI :\LINIR, SOY ADI

salta' lliihu aleyhi v~ sellem'in : "Kim ki beni dedi diye bile bile yalan ilti;::am
ederse, Cehennem' deki y enne ha;::zrlanszn !" buyurmu olmas1d1r 1
4) Seleme ibn-i Ekva' radiya'llahu anh de, Nebi salla'lliihu
aleyhi ve sellem'in: "Kim ki, benim soylemedigim bir so;::ii, beni sayledi di(yerek yalan ismld ede) rse Cehennem' deki karargahzna ha;::zrlanszn" buyurdugunu iittim, demitir 2
5) Ebu Hureyre radiya'llahu anh de Nebi salla'llahu aleyhi ve
sellem 6yle buyurdu, demitir: "Benim ( Muhammed oz) adzmz
( kendinize ve ba:kalarma) takznz;:: da kiinyem ( olan E b u '1 K a Sl m
soy ad1m ) z takznmayznz;::. Kim ki, beni rii 'ytlda giiriirse (hakikatte ) beni
giirmiiJ olur. 9unkii $eytan benim suretime gireme;::. Yine kim ki, benim ag;::zmdan bilerek yalan uydurursa Cehennem'deki yerine ha;::zrlanszn 3 ." Bu
hadisin izah1 (92 ) nci say1 ile ge<_;mitir. Birinci cildin (88) inci sahifesindeki tercemesin,de sehven (takmaym1z ) yazilmitlr. Bunu da liHfen (takm1z) diye tashih ediniz *.
Son hadisin munderecatmdan birisi, Resul-i Ekrem'in kunyesiyle soy ad1 takmllmamas1d1r. Bu nehy, mucerred olarak soy ad1 ahmp
da (E bu' 1- Kas1m) denilmesini nehiy degildir. Belki er'an menhi
alan Resul-i Ekrem'in oz ve soy admm ahs-1 vahidde cern' edilip
de ( Ebu'l-Kas1m Muhammed) denilmesidir. Bunu da bu suretle tasrih eden bir tarik-1 rivayet bulundugu gibi bu nehyin neshine
ve asr-1 Neb i aleyhi' s-selam'a maksur olduguna kail olanlar da vard1r.
Nitekim Muhammed ibn-i" Hanefiyye ile Muhammed ibn-i
Ebi Bekr'in, Muhammed ibn-i Talha'mn kunyeleri hep Ebu'lKasi m idi. Bunu burada kaydetmeyi hassaten luzumlu goruriiz.
Mevzuu-bahsimiz alan Mugire hadisinin birinci k1sm1m yine
Buhari'nin rivayet ettigi diger tariklerle izah etmi bulunuyoruz.
B u h ar i'nin bu hadisleri " ~\All .u.L!.JI rl t4:J = jzmi (bur ada) ha;::zr
1 .Y., ._,:-=JI .JI I~\;;_~ ~~;.>! .JI ~:! Jli .ol .:.&. .ill ~_; .!..UL. J. _,..;I ,y
[ JLiJI.J t--.J <.SJL;.~I .I.J_;] _;l:.JI.,:r- .:~.A.. i_r.A:t 4.15' ~ ..w.j .,:r- : Ji.i iJ\-JI.J o")\....a)l

r L.

J~

J.4, .,:r- : J-'.4' f--.J "::!....il l J..... ~I

.:;....t:" Jli t__,s'';II.J, 4..L ,y

[ <.SJL;..~I .I.J_;] _;l:.JI ..:r- J..A..' i.r.A::l,; Jil

3 ';I.J <..$t:" 4 I-'..__; : J l; f-- .J ~ .ill J-- ~JI ,y .:.&. .ill ~_; ~.;_. ~I ,y
~ y.iS' .:; .J .]_;-'""' _j J:..~ ';I .Jlk:,...!JI .J\,; J T_; ;.A,; il:.il _j J T_; ..:r- .J ~:.5:~ I~;

[t-- .J <.>_;~JI .I.JJ]

Yet;li Ti.irk harfleriyle bastinlan

_;l:.JI ..:r- .:~..A. 1& 1:~...:.

nci bask1da bu yanh~hk di.izeltilmi~tir.

olanlar
etmi
kam-1
ahlafa
yuruld

M
miistel<
Sahabi
ibn-i
Ebu ~
viye,,
As1m,
Ierne ra

$ar
digini v
kesb-i it
beraber

Bu
bervechMa
oyle ta
((~..J =

kadzna,yt

ibn
dmlardar
Habfbim!
so;:: alznz;::'
dznlarz, iil
larzna dai1
cahiliyyet
yiizlerini
ettiklerini
Mua
gore, Ha:

Sure

1\LINMAZ-NlYAHANIN MDSTELZiM-i AZAB OLDUGU

JO.'l

olanlar, olmzyanlara bildirsin" unvanh bir babm1 miiteaklb tahric

etmi bulunmas1 da bu hadislerin ifade ettigi inzar ve tahvif ile ahkam-1 diniyyenin kemal-i dikkat ve ihtimam ile zabt ii lufzedilerek
ahlafa s1hhat ve isabetle teblig ve nakledilmesi gayesi istihdaf buyuruldugunu gosterir.
Mugire hadisinin ihtiva ettigi ikinci hiikiim ki, i::iliiye nevhan~n
miistelzim-i azab olmas1d1r. Tav;:;ih'te bu babdaki rivayetlerin on bq
Sahabi'ye kesb-i ittisal ettigi bildirilmitir ki, unlard1r : Abdullah
ibn-i Mes'ud, Ebu Muse'l-E'ari, Ma'kd ibn-i Mukrin,
Ebu Malik-i E'ari, Ebu Hiireyre, ibn-i Abbas, Muaviye, Ebu Said, Ebu Dmame, Ali, Cabir, Kays ibn-i
Astm, Ciinade ibn-i Malik, Dmmii Attyye, Dmmii ScI e me radiya' lliihu anhiim.
~arih

Ayni, bunlarm muharriclerinin Tavzilz'te iaret cdilmcdigini ve bunun bir noksan oldugunu bildirerek biiti.in bu Sahabi'ye
kesb-i ittisal eden senedlerini, muharriclerini farkh olan metinleriyle
beraber zikretmitir.
Bu turuk-1 rivayattan B u h ar i'nin Sahih'ine ald1g1 rivayetleri
bervech-i ati naklediyoruz :
Ma'kd ibn-i 'Mukrin'in hadisini Kucci Siinen-i Kebir'inde
oyle tahric etmitir: 4!..")\J\.J ~~ d.il!JI.J <.; )\ t- .J <:k .:ill J-..- .:ill J_,.... 1 .:,J 11"
<< ~.J = Res ul u ll ii h salta' lliihu aleyhi vc sellem, pek yii<.lii, utanzp arlanmaz
kadzna,yakaszmyzrtan kadzna, avucu ile yiiziinii doven kadzna la'net etmiJtir."
ibn-i Abbas'm hadisini; ibn-i Merdeveyh Tejsr'inde kadmlardan alman biat maddeleri arasmdaki * "0.J.;N' j ~~ ':1 .J =
Habibim! Kadznlardan, ma'ruf olan emirlerine muhdlefet etmiyeceklerine ddir
siiz alznzz" kavl-i erifini ibn-i Abbas radiya'lliihu anhumd'nm: "Kadznlarz, oliilere nevha etmekten men' ettiginde sana karJz isyankdr olmzyacaklarzna ddir soz vermeleri" suretinde tefsir ve tahsis ettigini rivayet edip
cahiliyyet kadmlarmm matem S1rasmda elbiselerini parc;alad1klanm,
yiizlerini t1rmaladlklanm, sac;lanm yolduklanm, oliimlerini temenni
ettiklerini bildirmitir.
Muaviye hadisini de: ibn-i Mace'nin Siinen'inde tahricine
gore, Hazret-i Muaviye H1m1s'ta bir hutbe irad ederken hutbe-

Sure: 6o ( Miimtahine}, ayet:

12

406

OLt)YE QIGLIGIN MOCiB-1 AZAB OLDUGU

sinde Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in nevhadan nehy buyurdugunu bildirmitir.

Ebu Said-i Hudri de: Ebu Davud'un Siinen'inde tahricine
gore, Resulu!Hih salla'lliihu aleyhi vesellem'in: "4....=-.11J ~l;,J\ .ill ..rl =
Allah, hem nevha eden kadzna hem de onu dinle;en kadzna gadab etsin" diye
dua buyurdu, demitir.
Ebu Dmame'nin hadisini, ibn-i Mace Ciyle tahric etmitir:
Ebu Dmame Hazretleri; Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem:
" .;~I 3 Jul4 :i,,\..lll J ~~ d.il..:JI J L~ 3 d..!..l;..JI .ill .:,J = Yiiziinii tzrmalzyan, yakasznz yzrtan, mahv ii helakini dileyen kadzna Allah gadab etsin !" buyurdu,
derr:.itir.
Ali, Cabir hadislerini ibn-i Ebi ~eybe, Kays hadisini
N e sa i, nevhadan nehy suretinde rnuhtasar bir surette rivayet etmilerdir.
Ciinade ibn-i Malik hadisirii Taberani U suretle rivayet
etmitir : C ii n ad e Hazretleri : Res u 1u !Hi h salta' lliihu aleyhi ve
sellem: V<; ey cahiliyyet adat ve ef'alindendir. Miisliimanlar bunlan
iddia ve kabul etmez : "-::..:11 js; ~lz.ll J ~I J ..rkll 3 ..,SI..,s:J4 .L.A-A..-)11 =
Yzldzzlardan yagmur dilemek, nesebini horlamak, iiliiye nevha etmek" buyurdu, dernitir.
Tavz,h'te on bq Sahabi'den Abdullah ibn-i Mes'ud, Ebu
Muse'l-E'ari, Ma 'kil ibn-i Mukrin, Dmmii Seleme,
Ummii Atlyye'nin hadislerini Buhari tahric etmitir. Bunlan nakletmiyoruz.
Bu on be Sahabi'den baka 3.rih Ayn i daha on Sahabi'nin
muharricleriyle beraber rivayetlerini bildiriyor ki, 0 mer, En e s,
Amr ibn-i Avf, ibn-i Orner, imran ibn-i Husayn, Abbas
ibn-i Abdii'l-Muttalib, Selman, Semiire, Ebu Musa'nm
zevcesi, ehl-i biatten bir kadm radiya' lliihu anhiim'diir. Bunlardan
ibn-i Orner ile imran ibn-i Husayn'in rivayetleri hirer hususiyyeti haizdir. Obiirleri yukanda nakl ii tercerne ettigirniz rivayetlerle lafzan ve rnealen miiteabihtirler. ibn-i Orner ile imran'm
rivayetlerini de naklederek bu izah1rn1za nihayet verecegiz.
Abdullah ibn-i Orner hadisini, Beyheki Ciyle rivayet
ediyor: ibn-i Orner radiya'lliihu anhuma, Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem: u~J JL;J ;;;._,:11 3 ;;l'I_,JI 3 WUI 3 ull~ I J ;;....::..J,I 3 ~L:JI .i.il .:,J n"
H

.;~I Jt;.~ I

t.L.,;l J

,WJJ

= Allah, nevlza eden ve edilen nevha ve Jigiinz dinle_yen

kadznla
lara, el
dua ett
yoktur,

t
ibn- i

rniti. <

ailesi n
rfme bi

sen yal

iM
radiya'll

burada
bab, EJ
vayetim
maba'di
Bu bah(
kedir v

ca.

kulaklar
rayarak
1ullah J
iizerine E
yamna
a<;rnak i
s(d ullaE
kadm sa

-E
-A
\erdiler.
-B.
hidi mel

YANAKLARINI DOVMEK - NEVHA Bl'L-lCMA< HARAMDIR

407

kadznlara, hengiim-z musibette sa;znz yolan ve yiiziinii yolup tzrmalzyan kadznlara, eline, koluna dogiin yaptzran ve yapan kadznlara Allah gadab etsin, diye
duii etti ve yine Resululliih, kadznlanil ceniize ta<kibinde de bir ecr ii seviib
yoktur, buyurdu" demitir.
imdn !bn-i Husayn hadisini, Nesfd 6yle tahric etmitir.
1b n- i H us a y n Hazretleri bir kerre bir mahfilde:
- Meyyit, ehl-i meyyitin nevhas1 scbebiyle azab olunur, demiti. Oradakilerden bir kimse :
- Zanneder misin ki, Horasan'da olen bir kimseye Medine'deki
ailesi nevha eder de bununla oradaki olii azab olunur? diye miinkirfme bir sual irad etmesi iizerine ibn- i H us a y n Hazretleri:
- Res ttl u lla h salta' ltiihu aleyhi ve seltem dogru soylemitir. Fakat
sen yalanCism! ccdb-1 miiskiti ile katIlamitir.
iMAM BuHA.Ri':dN UNVANSIZ BiR BABI: Buhari, bu Mugire
radiya' ltiihu anh hadisinden sonra terce me ve unvans1z bir bab a<;arak
burada Cabir Hazretlerinin bir hadisini rivayet etmitir. Ger<;i bu
bab, Ebu Zer ve Kerime rivayetlerinde yoktur. Yalmz Asili rivayetinde vard1r. Bundan evvelki babm nihayet bulduguna iaret ve
maba <dini makablinden fasletmek i<;in boyle bir bab vaz< edilmitir.
Bu babdaki Cabir hadisini Buhari Muhammed ibn-i Miinkedi r vas1tasiyle tahric etmitir ve oyledir :
Cabir radiya'lliihu anh demitir ki : Uhud giinii babam, burnu,
kulaklan kesilmek suretiyle diimanm pek vahiyane ikencesine ugrayarak Chid diimiiti.i. Babamm cenazesi bu vaz<iyyette Res u1u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in huzuruna getirilip konuldu. Ve
uzerine bir bez ortiildii. Ben, babamm iistiinden ortilsilnii a<;mak iizere
yanma vard1m. Beni akrabam bundan men< ettiler. Sonra bir daha
ac;mak i<;in Yardim . Yine kavm ii kabilemiz men< etti. Bu def<a Res (d u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem' in emri ile ortii a<;Ildi. Bu suada bir
kadm sayhas1 duyuldu. Resulullah:
- Bu kadm kimdir? diye sordu. Orada bulunanlar :
- Amr'm kizidir, yahud Amr'm k1z kardeidir_, diye cevab
,erdiler. Resulullah:
- Bu kadm ni<;in aghyor, yahud aglamasm! Qiinkii o aziz ehidi melekler kanadlariyle daimi golgelemektedirler, buyurmutur.

CAHiLiYYET ADETLERt:\"iN HURMETiNE DAiR

lOR

Bu hadis-i erifte mahall-i istihdaf olan cihet, Res u1-i Ekre m'in
zahirdc olmasa bile nefsii'l-cmirde ehidin hemiresi Fa tl m a Bin t-i
Am r'1 yiiksek ses ile aglamaktan nehyetmesidir.
HuU.. sA : Buraya kadar zikrettigimiz bunca ahadis-i erifeden
istifadc edilen en biiyiik f1khi hiikiim, meyyit i<;in nevha ile aglamanm haram oldugudur. Bu babda icma' vard1r. Nevhas1z aglamanm
miibah oldugu yinc bu hadis-i erifcden istifade cdilmitir .
.J1...,~.,....

~\

.....

';;i

J.-,?'. ~~:JI
,
,

.J..J.

_,.o,.J.I,~~_,

...............

'""

.....

o"

Jl.i Jl.i 4~ ~I LSPJ

~l..t.i 0 ... 641
., ..... .....
~ ~ .....

.....

.....

-'

.J.

.....

.....

0,.

~ :J ) ~ J-:~J I 0..;, J :J J ..t>J I tkJ 0.o t;~ u""-.:J

..... ';;i .....

,..

r-J.:.. J

0 , .....

~;_1..

TERCEMESi

Abdullah ibn-i Mcs'ud radiya'llahu anh'den ~oyle nd.yet cdilmi~tir

ibn- i .:VIes' u d demi~tir ki : 1'\ e b i salta' lldhu aleyhi ve
sellem: Kim ki (ohilcr i<;in) avuc i<;i ile yanaklanm, (yuzunu)
dover \'C yakalanm y1rtar YC cahiliyyet adeti UZCfC (munasebetsiz sozler soyleycrek) feryad u figan eylerse, bu kimse biz
(im ehl-i si.innetimiz ) den degildir, buyurdu.
IZAHI
RA.viLER, RiVAYETLER :

Bu hadisi, Bu h ar i 1fenakib, yine Cenaiz bahsinde de zikretmitir. Muslim de !man, Tirmizi, Nesai, ibn-i Mace de Cenaze bahsinde zikretmilcrdir.
1Ieyyit i<;'in yliziini.i . YC bami do\mek, yaka~m1 y1rtmak, mlinascbetsiz sozlcr so:liyerek fcryad etmek haramd1r. Ve hurmeti, bahca
hu haclis-i Criften istifade edilmitir. Bu neyi ( cahilane hareketler
kaza-yi iLihiyc raz1 olmamak demektir.
Bu memni:1iyyetin tahakkuku i<;in bu li<; hal Ye hareketin bir
aracla ictin;a1 cla art clegilclir. Bunlardan her biri ayn ayn memni:t '-

'

HABERLER ONBE~ SAHABI'DEN MER VIDiR

409

dur. Sonra yanaklanm di:ivmek memnu' oldugu gibi diger azasm1 ve

mesela dizini ve ballll di:ivmek de haramd1r. Bir de cahiliyyet devrinde kadmlar bazl azalarma nisbet ederek \"C mescla "ah bilegim"
diyerek nevha ederlermi. Bu hadis-i erif ilc bu yolclaki matemler de
haram kilmmitlr.

"L.:... ...,..~ = Bu yolda cdhilane hareket edenler bi;::den degildir" buyurulmasi, nehiycle miibalaga maksacl1 ile varid olmutur. Hakikatte
ise : "Bi;::im siinnetimi;::e tebaiyyet etmemiJ ve koydugumu;:: islam ddet ve medeniyyetine uymamtJ olurlar" demcktir. Yoksa Mi.ishimanhktan tamamiyle <;Ikarlar, clemek degildir. Ehl-i Si.innet' e gore, irtikab-1 rna 'slyet, sahib-i rna 'siyet olan mii 'mini, 0 rna 'siyetin halal oldugunu i 'tikiid etmedikce imandan <;:Ikarmaz. Yalmz s ii f y an -1 s e v ri Hazretleri bu babda muhalefet etmitir. Siifyan-1 Sevri, ahadis-i erifede
"L.:... c.r:l = Biz miisliimanlar cemaatinden degildir" suretindc Crcf- varid
olan sigalan, men' ii tahzir hususunda daha beligdir, diyerck te'vilc
liiz(Jm gi:irmeksizin zahiri iizere kabul etmitir.
~arih

Kirmani: (Hadisin iddetli bir iislub-1 beyan ile varid olmasi, halki bu fen a ad etten kat 'i surette mer!. ( etmek giiyesine
mebnidir. Yoksa hakikaten dinden <;:Ikar clemek clegildir. Meger ki,
bu cahiliyyet adeti vechile hareket mt1cib-i kiifi.irdiir, clenile. Nasll
ki, haram1 halal itikad etmek, kaza"yi ilahiye raz1 olmamak gibi ahval kiifrii mueibdir. Bu halde hadisteki : " L:.. ...,..:l = Bi;::den degildir"
suretindeki nefiyden hakikat rna 'nas1 miistefad olur) demitir.
~arih 1b n- i Batt a l da : " L.:... ..,-~ = Bi;::den degildir " ciimlesinin
rna 'nasi : " l:.::.\_! l.:i._. .J L:! 4.1::.4~ u-:l = Bi;::e uymu.J ve bi;::im yolumuzu tutmuJ degildir" rna 'nasmad1r, demitir. Bazllan da bu ciimlenin rna 'nasi,
bu cahiliyyet i:irf ii adetini istihlale mahmuldiir, demilerdir.
( ,).J..\0.-J\ rk! ) f1kras1 ( ,).JJ.;.JI y ~ ) suretinde de rivayet edilmitir. Hudud, haddin cem'idir. ( .1.,:.) Had, yanak ve yi.iz di:ivmektir. Darb-1
hudud da yiize vurmak demek olur. Hususi olarak yiiziin zikredilmesi,
ekseriyyetle nevhazenlerin yiizlerine vurmak itiyadmda bulunmalanna mebnidir. Yoksa yiiz gibi baklyye-i viicuda vurmak da bu ne. hiyde dahildir.

( Y>.:~l

_;.!) f1krasmclaki "ciiyub", ceybin cem'idir. Ceyb, elbise

geyilirken ba ge<;mek i<;:in a<;Ilan fethad1r ki, lisamm1zda yaka ta 'bir

olunur. Arablann avam lisamnr1.a "ceyb, tavk" rna 'nasmda kullamhr

~AKK-I CUYUB = YAKA YIRTMAK-RESUL-1 EKREM'iN

4.10

ki, bogaza tak1lan gerdanhk demektir. ~akk-1 si.iyub yaka y1rtmak

demek olur.
( :<:L.. l;\- I <.>.>"~ i..o.l .J ) f1kras1 M i.i s li m'in Sahh'indeki rivayetinde :
( :t..l;\- I J:.l <.>.>"~ ) suretinde rivayet edilmitir. Cahiliyyet devri ile,
din-i islam'm zuhurundan evvelki fetret ve vahet zamamd1r. islam
dini bunlarla mi.icadele etmi ve tamamiyle muvaffak olmutur. Bunlardan birisi de budur.

"' ""0

"'

,.

.J.

"'

.J., ,

~,; ,

0~ __ t_l.~ Jj I 3~>- l~ u.-~~ J1t..!. ('"J...., J

,t

.J.

,. ,.

..::;; "' ,.

~I)~~; l; .. &;J10~ u.~ c_-1~ .J..i u._jl ~1..0 u.-,-1..1.;.;.1 ,.&J

"""

"'J J.

J ~ ,

,f, .... -;;

~!,

,..

--.~

JLi ~l.. u.!J.!_;. J.J....a;UI ~.:~I 'll u.i'_;;~ '1 ~ ~l; J,;
~

~~

t::""

.J.

...........

..

J l.i

G..1.!J I J G..1!j I

t .... , , ,

,..,.,

d:Jlp ~~).1; 01 0,4 .;-:.>- ~L;.:.i:-1 ~:j) J

.
I

"'

-lll
,

.,,
"''
4~ J lf~
u.-,~~;
,..

"'

.J.,.

,,.,

"".J.

oJ,.,

..,..,,",.

,
~,.,,..,

'E,.,o..,

.J. ...... ,.

"'

JJ....,) ~ ~1;; ~!1.) .. 1(...$~ u.-~ J~~_j t..

~:~ j::.~; :_;1~~ ::) :!]; l J

"

,;

""' J.o-;_,..~,,~.J.:::,.o

u.> ~1~; 01 ~1~

d:.A.A_j J.A.:.;
~ ~i l J cJ" l.:.J I
,..

.,:::,

,.,

"'

"

\~:. u .)~1

'll

tz u.~ l~--~i ~;~ :11-;;.f ~

!>_; ~; J J 4~) ~ ,~~

..,.:;;,~,,

" ....
(...$;:--

,.

,.,.._,

.....

o.,

0 ..,

tJi.

.,

u ~ ~ j I 'll t~J, l""'

.J.,.,s.~t

.... t',.

.....

'--',.2
.. 1 tt~Jj I 0 J .;>- I ~~
.J"~-:! J ~\ IJ.i I ~:""' '-._,..
-" ..4;.:.;
,
\
,
"'""""~ .~

...

"'

,......,

...

1,..

.~~~ .. "", .~ .......

4J J>- 0~ ...1.~..... u-~ \~j 1__0~J r-JJ tA~ I J~ t~ ~ .;; '1

J ('"~;.;~~

~S::::. ~t; ~i . tj:.;

.
~i;.~~rJ:p ~~0J:~ ~J u.?~~

.I.-~e:dJun E .. i

....; ~ U

I,Hj jaP119A
SA'D tBN-1 HAVLE'YE MERStYESi VE KEDERLENMESt

411

TERCEMESi

Sa <d lbn-i Ebi Vakkas radiya'lliihu anh'den ~oyle nvayet edilmi~tir :

Sa <d Hazretleri demi~tir ki : Veda< HacCI y1h (Mekke'de) ~iddetli bir hastahg1mda Res u 1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve
se1lem beni iyade ve ziyaret ederdi. (Bir ziyaretinde) ben :
- Ya Resula' llah! Bendeki hastahk, goriiyorsunuz ~u
miizmin hadde ermi~tir. Ben, servet sahibiyim. K1z1mdan
ba~ka da bir varisim yoktur. Malimin ii<;te ikisini tasadduk
edeyim mi? diye sordum. Resulullah:
- Haytr, tasadduk etme, buyurdu. Ben :
- Yansm1 edeyim mi? dedim. Resulullah:
- Yine haytr, tesadduk etme, .diye cevab verdi. Ve sonra Res ul ullah ( sozune devam ederek ) buyurdu ki:
- Siiliisiinii tesadduk et (kafidir !) Siiliis (malin) de
buyiiktiir. Yahud <;oktur. Ey Sa <ci! Senin varislerini zengin
btrakman, muhtac ve halka (sadaka i<;in) ellerini a<_;ar bir
halde btrakmandan <;ok haytrhdtr. Ey Sac d! Allah nzas1 i<;in
infak ettigin her nafakadan ~ubhesiz me>cur olursun! Hatta
(yemek yerken) hayat yolda~mm agzma verdigin lokmadan
da me>cur olursun.' Yine ben :
- Ya Resul ullah! (Siz Medine'ye doneceksiniz de)
ben dostlanmdan geriye mi kalacagtm? diye sordum. Resu1u 11 a h salta' lliihu aleyhi ve sellem buyurdu ki :
- Haytr, sen (bizden) geri kalamazsm. ( ~ayet burada
kahr da) amel-i salih i~lersen elbette onunla derecen artar,
merteben yiikselir. Sonra oyle zannediyorum ki : sen uzun zaman ya~ayacaksm. Hatta senden birtaktm akvam miistefid
olacak, diger birtaktm akvam da zarar gorecektir. Ya Rab!
Ashab'tmm (Mekke'den Medine'ye) donii~iinli tamamla, onIan ters izine dondiirme! (Bunun lizerine Sa< d 1b n- i E b i
Vakkas demi~tir ki) :

412

HACCETO'L-VEDA'

HACCET0'L-BELAG

-Lakin en bi~are Sa <ci ibn-i Havle'dir. Eger Sa <d

Mekke' de oliirse, Res u I u II a h salta' lliihu aley hi ve sellem on a
~ok ac1r, mahzun ve miikedder olur.
IZAHI
RA. viLER,

Riv A. YETLER :

B u h ar i bu hadisi Sahfh'inin on yerinde zikretmitir. Buradan

baka Megazi, Da 'vat, Hicret, Nafakat, Feraiz, Vesaya'nm iki yerinde,
T1bb'm iki bab1~da. M ii slim ile Siinen-i Erbea sahibleri de tamamen
Vesaya bahsinde tahric etmilerdir. N esai'nin aynca Yevm ii leyle
bahsinde de bir tahrici vard1r. Bu had is in babma d<t "Neb i 'salta' lliihu
aleyhi ve sellem'in Sa'd jbn-i Havle'ye mer;iyesi ve izhdr-z huziin etmesi"
unvanm~ vermitir. ibn-i Abdi'l-Ber diyor ki: bu hadis, ehl-i
ilmin senedinin s1hhatinde ittifak ettikleri ve cumhur-1 fukahanm
vas1yyetin mikdannda bir asl-1 er'i olarak kabul eyledikleri bir hadistir, yalmz bu hadisin nakllleri arasmda baz1 elfaza aid ihtilaf vard1r. Bunlardan birisi Siifyan ibn-i Uyeyne'nin Haccetii'l-Veda'
y1h yerinde Feth-i Mekke senesi diye rivayet etmesidir. Haccetii'lVeda' rivayet eden Ziihri'dir. Yine ibn-i Abdi'l-Ber diyor ki:
Biz bu hadisi Ma 'mer, Yuniis ibn-i Yezid, Abdii'l-Aziz
ibn-i Seleme, Yahya ibn-i Said-i Ensari, ibrahim ibn-i
Sa 'd tariklerinden rivayet ettik. Bu ravilerin kaffesi Z iihr i'den Haccetii'l-Veda' diye rivayet etmilerdir. imam Malik'in rivayeti de
bi:iyledir. Mevzuu-bahsimiz olan tarikmda da Buhari, yy .J-.1 .:,~.!.IlL.)
( '-'..,t;_, ~I,:;: ..t..... .:;-, .)~~ ~... diye eyhi Abdullah ibn- i Y u n ii s'ten rivayet
ediyor. i bn-i M ii nz ir de Haccetii'l-Veda' diyenlerin rivayeti <_;ok
dogrudur, diyor.
HADISiN MA 'NASI: '

Haccetii'l-Veda', Hicret-i Ahmediyye'nin onuncu senesi eda

buyurulan hacdn. Haccetii'l-Veda' denilmesi, Resul-i Ekrem'in
Araf~t'ta, Miizdelife'de, Mina'da irad ettikleri hutbelerinde : "Menasikinizi benden gordiigiiniiz gibi muhdjaza ediniz. Belki bundan sonra sizinle
birleJemeyiz" diye Ashab1 ile veda' etmi olmalanndan dolay1d1r. Bu
hutbelerinde Resul-i Ekrem Efendimiz, cahiliyyet devrinin
biitiin an 'anelerini, biitiin adetlerini tamamen y1km1 ve inkllabkar
her hiikmii bildirdikten sonra : " ~ j.o. ~ i . Ey nas! Size bunu da
teblig etti~ mi ?" diye soruyordu. Bu cihetle buna Haccetii'l-belag da

SA' I

denilir. Resu
seksen kiisur
( J~ t; l)
bu ciimlenin
incaz eylemek
de muhtemelc
" c.S""-' t; 1 = !11
edilmitir. i rr
diyor ki : Bu ~
( J-l..a; t; l ) sure
etmilerdir. Y
jbn-i $ihab
jnJa-Alliihii Tt
rivayet tarikle

( ):.!.! 4 .;J.

Qiinkii B u h a
nszm vasryyet .

( ~ l>l ~

ahhuru ile m
Sa 'd ibn-i
vefat ettigine
Sa 'd ib
simalanndan
1slam'a girmi
gen<;di. "Mus,
den rivayet ec
Buhari, ib1
gazalarda bu
[ Aynz: C. 4, ~
Sa 'd iJ
Resul-i Ek1
Din ugrunda
ibni'l-Miise
damnda : "Ai
ok verdigini,
maiyyet-i seni
eden zat Haz

413

415

denilir. Resul-i Ekrem Efendimiz Mekke'den avdetinden sonra

seksen ktisur gun sonra irtihal-i dar-1 baka buyurmutur.
( J..\.,.J t; 1) ctimlesindeki hemze, istifham ic;indir. Binaenaleyh
bu ctimlenin medlulti, istihbar tarik1 ile bir istifhamd1r. Ya derhal
incaz eylemek, yahud maba 'de'l-mevte ta 'lik etmek 1klarmm ikisine
de muhtemeldir. B u h ari'nin diger bir tarikmda ( J..~....aj t; l) yerinde
" .s"" .J t; l = Malimin siiliisiinii vaszy)et edeyim mi ?" suretinde rivayet
edilmitir. i m am 1b n- i A b d i' 1- Be r, baz1 ehl-i ilimden naklederek
diyor ki: Bu Sa 'd ihn-i Ebi Vakkas hadisini Amir ibn-i Sa 'd
(J..\.,.Jt;l ) suretinde, Mus'ab ibn-i Sa'd de ( .s"'.Jt;l) diye rivayet
etmilerdir. Yine ihn-i Abdi ' l-Ber: "Benim bu husustaki kanaatim,
lb n- i $ihab Sa' d'den bunu ( .s"" .J t; l ) diye, Mus' ab gibi rivayet etmi~tir.
ln~a-Alliihii Teala sah ih- alan da budur" diyor. Sonra A mir'den gel en
rivayet tariklerinde de ( f.S"".J t; l ) rivayeti bulundugunu bildiriyor.
( ).!14 .;J.A; ) ctimlesindeki atn, tercemede n1Slf olarak gi:isterdik.
Qtinkti Bu h ari'nin diger bir rivayet tarikmda ".....:......:J4 .s"'.J t.; 1 = Yanszm vaszyyet edeyim mi ?" suretinde tasrih edilmitir.
( ~ .JI .!.lW ( ) ctimlesinde Hazret-i Sa 'd'in tehalltifti ve teahhuru ile mudd, uzun zaman muammer olmas1d1r. Ve hakikaten
Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas Hazretleri Hicret'in (55) inci senesinde
vefat ettigine gore, bundan sonra tam (45) sene yaaffi1t1r.
Sa 'd lbn-i Ebi Vakkas Ashab-1 Nebi aleyhi's-seltlm'm gtizide
simalarmdan birisidir. Aere-i Mtiheere'dendir. Yedinci olarak
lslam'a girmitir. Mtisliiman oldugunda on yedi yamda ttivana bir
genc;di. "Miisliiman oldugumda yiiziimde tiiy yoktu" dedigi, oglu Amir'den rivayet edilmitir. Babas1 ibn- i H a v le de mtisltiman olmutu.
Buhari, ibn-i Havle'nin hicret ettigini, Bedir'de ve mtiteak1b
gazalarda bulunup Haccetti'l-Veda 'da vefat ettigini zikretmitir
[ Aynf: C. 4, S. 101 ].
Sa'd ibn-i Ebi Vakkas en namdar mticahidlerdendir.
R esul-i Ekrem Efendimiz'den evvel Medine'ye hicret etmiti.
Din ugrunda Allah nzas1 ic;in ilk oku Hazret-i Sa 'd atmitir. Said
t b n i'l-M tis eyye b: Res ul u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in gaza meydanmda : "At ya Sa' d! Baham anam sana feda olsun" diyerek muttas1l
ok verdigini, Sa' d'in agzmdan iittim, demitir. Btittin gazalarda
maiyyet-i seniyyeden aynlmazd1. Aere-i Mtiheere'den en son vefat
eden zat Hazret-i Sa'd'dir.

stilus
erdir.
stilus
1rd1r.
emieden
.kkm1
s 'ud
:1yyet
ihad1
HaEbu
bn-i

SA'D iBN-1 EB1 VAKKAS RADiYA'LLAHU ANH'iN

vabeyr. Bu
ar'tn
azla-

~rese

= ra.
yade
lllf-1
rna~

olanam
zai,
1 ve
.nda
biz,
yor.
mek

rsa,
nesi
1m-

414

TERCEME-1 HALt- MIKDAR-1 VASIYYET HAKKINDA

Bu hadis-i erifte Peygamber Efendimiz'in bir mu'cizesine

ahid oluyoruz : Agu basta bulunan Sa' d ibn- i E b i V a k ka s, o
giinlerde babasmm vefat1 iizerine hayatmdan iimidini kestigi ve vasiyyet etmege balad1g1 s1rada: "Ya Resula'lliih! Siz Ashdb ile Medine'ye gideceksiniz de ben buralarda oliip kalacak mryzm ?" diye iimidsiz bir
halde sordugunda Resul-i Ekrem: "Hayzr! YaJayacakszn. Hem
fOk yaJayacakszn da senin hayatzndan bdzz kavimler miistejid olacak, bdzzlan
da zarar gorecektir" buyurmutu. Hakikaten Sa' d ibn- i E b i V a k-

k as bu tarihten sonra daha k1rk bq sene yaad1gm1 bildirmitik. ;;arib ibn-i Battal demitir ki: Sa 'd, lrak emaretine ta'yin olundugunda birtak1m kabailin irtidad ettiklerini gormii ve bunlann tevbe
ve din-i islam'a riicu' etmelerini kendilerinden istemiti. Bunlann bir
klSffil tevbe edip nail-i eman olmu, bir klsm1 ise !Star edip zarar gorffiUtii. lrak fiituhatmm mukaddimetii'l-ceyi hie; iiphesiz H a z ret- i
Sa 'd'dir. KUfe ehrini te'sis eden, h1tta-i Iraklyyeden lranileri siiriip
c,:1karan, Medayin, Fars illerini islam camiasma ilhak eden bu bahadir kumandand1r. H a z ret- i 0 me r'in dilsuz ehadeti iizerine Halife
intihab1 ic,:in tekil olunan ftrada ibn-i Ebi Vakkas da dahildi.
S1ffin, Cemel vak 'alarmda uzleti ihtiyar etmiti. H a z ret- i Ali
radiya'lliihu anh, Sa 'd'in bu hareketine g1bta ederek demitir ki :
Sa 'd ile ibn-i Omer'in bi-taraf hareketleri c;ok dogrudur. Bu uzlette giinah varsa, her halde o giinah kiic;iiktiir. Sevab varsa o da iibhesiz c;ok biiyiiktiir.
Qocuklan Amir, Muhammed, Mus'ab, ibrahim kendisinden hadis rivayet etmilerdir. Orner, Aie gibi eaz1m-1 Ashab'm;
Kays ibn-i Ebi Hazim, Said ibni'l-Miiseyyeb, Alkame,
E bu Osman-1 N ehdi, M iicahid gibi Tab'iin'in de pek c;ok rivayetleri vard1r. Kendisinden B u h a ri ile M ii s1i m miittefikan yiiz on
be had is rivayet etmiierdir. Bq had is in rivayetinde B u h ar i, sekiz
hadisinde de M ii s 1i m in fir ad etmilerdir. Bedir gazasmda geydigi
eski bir sof ciibbeyi muhafaza etmi ve onunla tekfin edilmesini vasiyyet etmitir. Medine'ye on mil mesafedeki kasrmda ve elli beinci
Hied y1lmda vefat etmi, Medine'ye nakledilip "Baki"' kabristanma
defnedilmitir ( Radiya' lliihu anh ve rahmetu' lliihi alryh).
[ Tezkiretii'l-Huffaz, Hulasa, Ayni]
FIKHI HUXUMLER :

Ebu Orner demitir ki: Bu Sa 'd ibn-i Ebi Vakkas hadisi,

senedinin s1hhatinde ehl-i ilrrtin ittifak ettigi bir hadistir. Cumhur-1

ULEMANIN iCTiHADLARI

415

fukaha, bu hadisi m1kdar-1 vas1yyet hakkmda ve miiteveffanm siiliis

malini tecaviiz etmemesi hususunda bir as11 olarak kabul etmilerdir.
Bir miisliimanm <;ocuklan ve asabe varisleri varken vasiyyetinin siiliis
malini tecaviiz etmemesi hususunda !slam alimlerinin ittifak1 vardu.
Hatta, iilema, siiliisten noksan vas1yyet edilmesi miistehabd1r, demilerdir. y almz hi<; bir suretle uzak, yakm varisi olm1yarak vefat eden
bir miis~iimamn siiliis malinden fazlasm1 vas1yyet edebilmek hakkm1
haiz olup olmadigi hususu ihtilaf1 mucib olmutur. 1 b n- i Me s <u d
radiya' lliihu anh bila-varis vefat eden kimsenin mecmu < malini vas1yyet
edebilmesi hakkm1 kabul etmitir. Ebu Muse'l-E<ari'nin ictihad1
da boyledir. Tabii fukahasmdan Mesruk, Dbeyde, 1shak, Hasen-i Basri de bu ictihada tarafdar olmulard1r. Kurtubi: Ebu
Hanife ile Ashabmm, Malik'in, bir kavle gore Ahmed 1bn-i
Hanbel'in mezhebleri de boyledir, diyor.
Z e y d 1 b n- i Sa bit radiya' lliihu anh siiliis malden fazlasm1 vas1yyet etmek asla caiz degildir. Miiteveffanm veresesi yoksa bile beytiilmal vard1r. Beytiilmal, varisi olm1yanlarm varisidir, demitir. Bu
ictihad1 da fukahadan bir cemaat kabul etmitir. Fukaha-i Emsar'm
bir noktada daha icma1 vardir ki, 0 da varisler siiliis malden fazlaSlll1 vas1yyete muvafakat ederlerse, bi'l-icma < bu da caizdir. Verese
siiliisten fazlasma icazet vermezse, siiliisten fazlas1 tenfis edilmez.
Bu hadisin bir tarik-1 rivayeti olarak : ".us- Jt.. J..l,aj t; l = Ya
Resula' lliih! malimin topunu tasadduk edeyim mi ?" suretinde bir ziyade
bildiriliyor. ~arih A y n i diyor ki : eger bu rivayet sahlh ise cumhur-1
ulemanm hibe, Sadaka, 1tk hususlarmda marizm yalmz siiliis rna~
linde kavli caiz ve nafiz olup mecmu-1 mali hakkmda mu <teber olam1yacag1 suretindeki ictihadlanna sarih bir hiiccet-i katia olur. 1mam
Ebu Hanife ile ashabmm ve Malik, Leys tbn-i Sa <d, Evzai,
Sevri, ~afii, Ahmed 1bn-i Hanbel, 1shak Hazaratmm ve
umumiyyetle ehl-i had is ve ehl-i re 'yin mezhebleri de budur.
BaZl alimler ile zahiri ulemas1, marizm mecmu-1 mali hakkmda
hibesi mu <teberdir, demilerdir. ~arih 1 b n- i Batt a 1 : dogrusu biz,
miitekaddiminden bu ictihadda bulunan bir kimse bilmiyoruz, diyor.
Ehl-i ilimden bir kism1, malin siiliisiinii tamamen vas1yyet etmek
de mekruhtur, demilerdir. Tavus, yalmz varisler az, mal <;okolursa,
siiliis vas1yyet edilmesinde beis gormemitir. Rub<u vas1yyet edilmesi
1bn-i A-bbas radiya'lliihu anhuma'dan rivayet edilmi~ ve ehl-i ilim-

416 MIKDAR-1 VASIYYET HAKKINDA ULEMANIN 1CTiHADLARI

den bir krsmr rub'un mustehab olduguna biil olmulardrr. ishak

ibn-i Rahuye de vasryyette sunnet olan rubu'dur, demitir. Ve
Resul-i Ekrem'in Ebu Said hadisinde (.r;?' cl:JI) buyurmu
olmasr ile istidlal etmitir. Meger vasryyet eden kimsenin malindc
ubhesi ola. Bu surette suliis vasryyetin de caiz oldugunu bildirmitir.
~u kadar ki, ibn-i Abdi'l-Ber, ishak'm: "Siinnet olan rubu'dur"
hi.ikmunun bir delili yoktur, diye i'tiraz etmitir. Halbuki ishak
Resul-i Ekrem'in (Bu siiliis de fOktur) buyurdugundan istifade ctmitir. ibn- i A b d i' 1- Be r r'in, ish ak'm bu de1iline vaklf olmasr pek
tabii olacagma gorf", bununla istidlali muvafrk bulmamr demek olur.
Hakikaten Res u 1- i E k rem ( Siiliis de fOktur) demezden evvel ( Siiliis
muvofzktlr) buyurmular. Bu halde (suli.is muvaflktrr. Bu da az gorulmemelidir, suli.is de coktur) demek olur. V e hakikaten o yolda
istidlal <;ok zayrf bulunur.

ibn- i Batt al da b mer radiya' llalzu anlz'in rubu' malini vasryyet ettigini bildiriyor. Bir klSlm ulema da sudus malin vasryyet edilmesi ictihadmda bulunmulardrr. E bu Bekr radiya'llalzu arilz de humus vasryyet edilmesini tavsiye edermi, kendisi de humus malini
vasryyet etmi, ve : " W:.J .:ill &" _; L. ..s-i:J ..::..~....; _; = Kendi vasryyetim iin
lzumsii ihtiyar ettim. Naszl ki Cenab-z Hak ganfmetin lzumsiinii kendi nzasz
iin ihtiyar buyurdu ise" demitir.
(BiR HULASA ) Gerek Ebtl Said-i Hudri radiya'llalzu anh hadisinden \'e gerek bu hadisi izah eden viicuh-r rivayat ile eimme-i kiramm mu<;tehedat-r aliyyelerinden Unu geregi gibi ogrenmi oluyoruz
ki, . eriat-i islamiyye hi be, vasryyet hususlarmda i 'tid ali tavsiye ve
ifrattal). sryanet etmitir. Bir aile reisinin malinin hepsini hibe etmesi,
Yucuh-i hayra sarfmr vasryyet etmesi ictimai muavenet bakrmmdan
ilk nazarda pek cazib gorulurse de, fakat iyice tedkik edilince bu mufrit hareketin, ictimfti hey 'etin anasrr-1 esasiyyesini tekil eden aile
servetini tamamen malwettigi gorulur, oteki hayrr, bu yrkrlan aile
ocaklanm ihya degil, ta 'mir bile edemez. Bu cihetle hukiiku islamiyyemiz, varisi bulunan bir aile reisinin me emu ( malini bu suretlc
dagrtmasma musaade etmemitir. Hatta varisi olmryan bir marizm
bile mecmu ( malinde tasarrufunu fukaha-yr islamiyye muttefikan
kabul etmemitir. Bir krsrm fukaha onun da varisi beyti.ilmaldir. Yani
hey 'et-i ictimaiyyedir, demilerdir.
Zekat ki, mali bir vecibedir. Muavenet-i ictimaiyyenin terk ve
ihmali kabil olmryan birinci fashm tqkil eder. ~eriatimiz bunda bile

daha
Serv1

~eri<

serve
bu sJ
te 'sis
zeng1
bir 1

frkhi
tahal
kata
ancaj
olan
taat

duny
buy
agzm
Hat1
lay an
falan
yurm
efka
de tin
bulu
efraclj
ve hfj
diyoL
olmal
kasde

.For:idun EftTUC.RU

IAitaplJ9!
RI

ishak
tir. Ve
. UfffiU

alindc

ishak
ade etas! pek
k olur.
( Siiliis
az goyolda
vasiyt edil-

ve

SILA-i RAHM

417

daha ziyade mu 'tedil bir tarik-1 teaviin iltizam etmitir : k1rkta bir.
Servet yiikseldikcc teklifin azalmasi ise son derece ayan-I nazard1r.
~eriat-i islamiyyenin muavenet-i ictimaiyye hususundaki prensibi, aile
servetini s1yanet etmek, fukaray1 nemasmdan miistefid etmektir ki,
bu sayede ashab-1 servet ile fukara arasmda bir sevgi, bir muhabbet
te'sis ediliyor. Kurun-1 ahirede ortaya konulan iktisadi meslekler ise
zengin ile fakir, sermaye ile amele arasmda giinden giine geniliyen
bir boluk a<;mitir.
E b u Said- i H u d r i hadisinden istifade edilen bir hiikm-i
fikhide kiinin malinden viicuh-i hayra sarf vc infak etmesinin miistahab oldugudur. Ayni suretle s1la-i rahme teviki, akraba ve taallukata tergibi de muhtevidir. insanm iledigi her hay1r ve ibadetten
ancak hiisnii niyeti ile musab olacag1 asl-1 er'isine mebni mubah
olan umura bile nza-yi ilahi kasdedildiginde o fi '1-i mubahm mahz-1
taat ve binaenaleyh mucib-i sevab ve fazilet olacagl da miistefad olur.
Resul-i Ekrem Efendimiz bu miihimme-i diniyyeye huzuz-1
diinyeviyyenin en latif ve en ziyade meleki olan bir misali ile tenbih
buyurmulardir ki (miidaabe) dir. Yani kiinin refika-i hayatmm
agzma lokma vermesidir. Mekarim-i ahlakm yegane bir miiqidi olan .
Hatem-i Enbiya Efendimiz, belig bir vecize ile a1Ie bagm1 saglayan ve aile saadetini te 'min eden her nevi ( miicamele ve miilatafalarm zevc ve zevce i<;in vesile-i hayn ve sevab oldugunu ta 'lim buyurmu oluyorlar. Aile hayatmda pek ziyade lutufkar ve son derece
efkatli olan Resul-i Ekrem Efendimiz bu vecizelerinde aile saadetinin her safhasm1 biitiin esbab ve neticeleriyle iimmetine gostermi
bulunuyorlar.
Bu hadis-i erife nazaran insan infak1 iizerine vacib ol~n aile
efradm1 infak ederken nza-yi ilahi kasdederse, hem vacibi eda etmi
ve hem de infak ve tasadduk sevabma nail olmu bulunur. K urtu bi.
diyor ki: Bu hadisin mantukuna gore, aile infa.k mdan dolay1 miisab
olmak ancak kurbet kasdiyle basil olur. Binaenaleyh Allah'm nzas1
kasdedilmezse vacib sakit olursa da fakat me 'cur olmaz.

nB

EBO MUSE'L-E~'ARI HADIS1- LATM-1 HUDUD

l,.., . .

,...,. .; ;

~I J.,....,J

0l

, , , .,

tLJ

"'""

;.-:.1$;

.~ol,..,

",..

.J.

,. .....

.uliJ~ ~I JJ'""'J

~jl~H) ,fut;jl
j ..,.4iJ~JI0.o
~;
--~t)
....
,
,
,.,.
\

soyli
ikisi1
had]
Buh
Yah
del

TERCEMESi

Ebu Musa (el-E~<ari) radiya'llahu anh'in oglu Ebu

Bi.irde'den ~oyle rivayet edilmi~tir: Ebu Bi.irde demi~tir ki:
(Bir kere bah am) E b u Mus a ~iddetli bir hastahkla
hastalanml~ti. Bu Slra ba~l, ailesinden bir kadmm gogsi.inde
olarak bayilmi~tL Bunun i.izerine haremi (U m m- i A b d u 11 a h
Bin t- i E b u De v me ~iddetle bag1rarak) aglamaga ba~lad1.
Fakat Ebu Musa'nm halve vaziyeti kadmm bu hareketini
men< etmege bir ti.irli.i mi.isaid degildi. E b u Mus a bu baygmhgi atlatlp ac;Ilmca demi~tir ki: ResululHih salla'llahu aleyhi
ve sellem'in (ho~lanmay1p) uzak bulundugu herkesten ben de
uzag1m. Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem musibet zamanmda sayha eden, sac;m1 yolan, elbisesini y1rtan kadmlardan
uzak bulunurdu.

zam
Guy
eder
diye
edili
terc1

edilt
ihtij
Buht
Tero
diye

illiZI

gm<l
si.in1

IZAHI
RAVILER, _RiVAYETLER :

Bu hadisi M i.isli m ve N esai de rivayet etmilerdir. Hadisin

s(trct-i sevkine clair olan ba tarafm1 Buhiiri metninden terceme ettik.
Qi.inki.i Ebu Mi:tse'l-E'ari bu bay1lma ve ayllma k1ssasm1 bizzat
kendisi de gil oglu E b u B i.i rde rivayet ediyor. Mi.iellif ihtisar ic;in
birakmitlr. Fakat baygmhk suasmda tahaddi.is eden bir hadiseyi
E bu M usa'nm rivayet etmesindeki ac;1k .olan garabete mebni bunu
Buhari metninde oldugu gibi oglu Ebu Bi.irde lisanmdan terceme
ettik.
Buhari'nin burada iki bab1 daha vard1r. Bunlardan birisi musibet zamanmda yi.izi.inii dovmenin, obi.iri.i de "oldiim" diye feryad
etmenin ye vahet devrinde mutad oldugu i.izere mekruh kelimeler

fethi

olum
n:asm
ederl
ki, k:
hasd
reket
kalb~

harel
Ana
milrn

azan
tabir

HARAMDIR- GAY~ D iGMA ARASINDA FARK .

419

soyliyerek aglamamn menhi olduguna dairdir. Bu bablardan her

ikisinde de B u h a r i tercemesi (64 I) numara ile gec;en 1b n- i Me s 'u d
hadisini rivayet ederek isbat-1 miiddea etmitir. Bu suretle miiellif
Buhari bu hadisi iic; yerde ayni metinlerle rivayet etmi bulunuyor.
Y almz bir kelime fark1 ile ki (64 I) numarah hadisteki ( .) J-I>JI ~ ) yerinde burada daha sarih olarak: ( .)J~JI ...,., ~ ) suretinde rivayet etmitir.
LuGAvi TAHLiLLER :

( ":A!.J IJ ) evvelce miifredatm1 tahlil ettigimiz bu kelime, musibet

zamamnda Arablarm irad ve isti'mal eyledikleri bir nida-i tefeccii'diir.
Guya o musibet-zede bu kelime ile kendisine mevti ve helaki da 'vet
cder. Bu kelimenin Arablarca bu tarz-1 isti'maline gore: (oliim gel, yeti)
diye tercemesi icftb ederse de fakat lisamm1zda "oldiim !" diye niidbe
edilip aglandigi ayi' oldugunda_n yukanda boyle veciz bir suretle
terceme ettik.
( ~ ,/t;) yerinde baz1 niishalarda ( ~ -~) zabt u rivayet
edildigini arihler bildiriyor. K as tal ani birinciyi; A y n i ikinciyi
ihtiyar ederek zikredip diger rivayete iaret etmilerdir. Bizdeki
Buhtiri niishalannda da birinci rivayet tercihen zikredilmitir. Kamus
Tercemesi'nde As1m Molla birinciyi bayilmak, ikinciyi de ugunmak
diye terceme ediyor ki, her ikisi de bihud olmak demek olup lisammizda gal at olarak "beyhUd" diye bu kelime de ayi 'dir 1.
( .r.>) ha'mn harekat1 selasesi ve cim'in siikuniyle insanm kucagma denir. Baygmhk halinde hastamn ekseriyyetle baI, tutanm gogsiine istinad eder vaziyette bulundugundan bu suretle terceme ettik.

r Kamas tercemesinde bu iki kelime hakkmda ~u tafsilat vard1r : Ga~, gayn'm

fethi ve ~in-i mu 'cemenin siikuniyle bihud olmak rna 'nasmad1r ki, bay!lmak ta 'bir
olunur. <<-/11~1 J.J-&~1 .t.:.-:JI ~ lil:.!.i.J l:.!.i. ~ <.S!S:. J t~"Vebu,. setriigita'ma'
nasmdan me'huzdur. ~arih der ki ekser lugaviyyin "gajy" ile "igma" beynini farkederler. Vak1a Kiitiib-i T1bbiye'de dahi bu vechile me~ruhtur ki; g~y bir h:llettir
ki, kalbin za 'fmdan ve ruhu hayvaninin dahile hareketi, yahud muhtakin olmas1
hasebiyle bilkiilliye kalbe i~timamden na~i kalb teueffiis edemediginden his ve hareketin muattal olmasidir. Yahud ruh kalil ve rakik olmakla maden-i ruh olan
kalbde mevcud olan ruhtan fazla olmamakla sair azaya tevzi' olmadgmdan his ve
hareket muattal olur. Yahl'd sebebi, biirudetin ~iddeti veya hararetin hiddeti olur.
Ana baygmhk ta'bir olunur. Ve igma, biitun-i dimag barid ve galiz balgamla
miimteli oldugundan mecralarmda ruhun nufllzunu mani' sedde-i kamile sebebiyle
azanm his ve hareketten kahp muattal olmasmdan ibarettir. Buna da "ugunmak"
tabir olunur;

(SALlHA, HALiKA, ~AKKA) NIN MANALARI- YED1 NEVi'

420

M iislim'in rivayeti ( <;J. <::=....,;.ill.;~ il .;i.rl .;:..4!1 J ($._,.. J~l J~ _/I) suretinde olup Ebu Muse'l-E'ari'nin zevcesinin ismi ve sayha ile
agladigi tasrih edildiginden kavis i<_;inde bu cihete de tercemede iaret
ettik. Ebf1 Musa'nm zevcesi Dmm-i Abdullah'm, Ebu Devme'nin k1z1 oldugu da N esai'nin Sunen'inde musarrah bulundugundan
biz de tercememizde tasrih eyledik. b mer 1b n- i ~ e b be 1 ise Basra
Tdrihi'ncle Ebu Musa'nm kadmmmismi Safiyye oldugunu ve Ebu
Musa'mn oglu Ebu Biirde'nin validesi bulundugunu bildirmi ve
bu hastahk hadisesinin Basra' da b mer radiya'.lliihu anh tarafmdan vali
bulundugu s1rada vnku' buldugunu bildirmitir.
( 4.0Jl... ' ,;,JL,.,) rna 'nalan miisavi iki lugattir. Musibet zamanmda ref'-i savt eden kadm demektir. Jvluhkem'de de Sayha ve velvele ile
tefsir edilmitir. 1b n ii' 1- Arabi de darb I vechile tefsir etmitir.
( .4ll>- ) sa<_;im yolan kadma denir.
( .;L.:.) Musibet zamanmda elbisesini pan;ahyan kadmd1r. Muslim'in bir rivayetinde Resfd-i Ekrem'in:
( j_;>- J ._;1... J ..;1>- ..;t '.SJ. l.ii ) dedigi bildiriliyor ki, erkek, kadm her
kim olursa sa<;mi yohtrak, sesini yiikselterek, elbisesini y1rtarak nevha
ederse, ben o kimseden uzag1m demek olur.
Neve vi diyor ki : Aag1daki cahiliyet adetleri Ashab-1 Kiram'm
ittifakryle haramd1:-.
r) N iidbe, meyyitin mehasinini say1p dokerek aglamak, 2) Niyaha, avaz, avaz aglamak, 3) Latm-i had, yanaklanm, yiiziinii, baIni, dizlerini dovmek, 4) ~akk-1 ceyb, yaka, elbise y1rtmak, 5) Ham-i
vech, yiiziinii tirmalamak, 6) Ner-i iir, manzumelerle oliiniin mehasinini iaaya <_;ahmak, 7) Dua-y1 veyl ii siibur, azab ve helak ile dua.
~arih Ayn i de : Bunlar Hanefilere gore de haramd1r. Kerahet
diyenlerin muradi da herhalde kerahet-i tahrimiyyedir, diyor.

, ,

JU

selteJ

ibn

salta

huz1
rule
Res

dedJ

salta
men
1ull
ber

geld

bmer !bn-i ~ebbe, ibn-i Abid'dir. Odebadan ve yi.!ksek muverrihlerdendir. Basra'nm guzld..: bir haftzi ve alimi idi. Dareku tn I sikad1r, demi~tir.
(262) tarihinde vefat etmi~tir . [ Huldsa, 140 l.
1

dedi
lanl

CAHiLiYYET ADETi HARAMDIR- MUTE $EHIDLER1

,...o ~ .,

,~ ~ll
,

.,o

....

.,. .,. 0;;:

"'t .... ,.

0 .,.

.,. ..... 0.,.

J.!. ,.~ ~ll ,.J ,..H~ 0 ...

,.. )2..i I U I J 1.) .;~ll ,.d.:-9, u

, 0

't ,~,,t., ~,

,,

,.,

. / ... ,"" ,. ,

, .......

~~ 1.)1 oJ.ol.i 0;1! ~~~ .)5"~ J Jl"~ ~\-~

"'

421

,.,. ,.

............

Js-.-!. uJ~
~"'

.J. ,f,~

!,)! J\..4..9 J~J o\,jlj

Jt.4.t

.J.

o\~~-!.

'.J.'Gi' , . , , . f,.,

l,."J -"""I"' "'"o""'

JNI) l-!. t:..:-:J~

~I

,.

'Gi

.,.,

, ,

~ '' ' ~ ""

, "" ,. '

.J.

I"'J 0 +.,;1 o.)~>u ~~ t.:J I ot,j I tj ~;1!.1.9 0;1!

0

I,..,
..L4J .,.iii I J J L4.9
"""

"' "'

'Gi

,J. ,* ,

'

.,. ,

0 ,.

4,!j t.:J I otj U ~+_;I

.,

TERCEMESi

Ai~e radiya'llahu anha'dan ~oyle rivayet edilmi~tir :

Hazret-i Ai~e demi~tir ki : N ebi salla'llahu aleyhi ve

sellem (Mute ~ehidleri Ze y d) 1bn-i Harise'nin, Ca<fer'in,
. 1b n- i R evah a'mn haber-i ~ehadetkri geldiginde Neb i
salla'llahu aleyhi vesellem (Mescid'de) oturmu~tu. Yi.izi.inde asar-1
hi.izn i.i keder gori.ili.iyordu. Ben de kapmm, Resulullah gori.ilebilecek bir arahgmdan kendisine baklyordum. Bu s1rada
Resulullah'a birisi geldi. Ve:
- Ca <fer'in (haremiyle ailesi) kadmlan ( agla~Iyorlar)
dedi. Ve ( nevha ile ) agla~t1klanm soyledi. Resul ullah
salta' llahu aleyhi ve sellem de o kimseye kadmlan bu c;:1ghktan
men< etmesini emretti. 0 adam gitti. Sonra ikinci def<a Res u1ullah'a geldi ve kadmlann kendisine itaat etmediklerini haber verdi. Resulullah gene:
- Kadmlan men< ediniz, buyurdu. 0 adam i.ic;:i.inci.i def<a
geldi ve :
- Ya Resula' llah! Vallahi kadmlar bize galebe ettiler,
dedi. (Ravi Omr'e diyor ki :) Hazret-i Ai~e:
- Resulullah o adama (haydi git) bu kadmlarm agizlanna, (Y.iizlerine) toprak sac;:, buyurdu, dedi.

'

ZEYD iBN-i HARiSE'NiN TERCEME-i HALl

4-22

IZAHI
RAVILER, RIVAYETLER, VE TERCEM-i HALLER :
Bu hadisi, Buhari yine bOyle Cenaze bahsinde ve Megazi'de;
M ii slim, E b u D a v u d, N e sa i de Cenaze bahsinde tahric etmilerdir. Sahfh-i Buhar 'de bu hadisin mensub oldugu bftbm m -;am :
Bir musibet hululiinde kiinin mahzCm ve miikedder oturup izhar-1
hiizn etmesinin cevazm1 ifade etmektedir.
Buhari'nin metninde bu hadisin sonunda 6yle bir flkra da
vard1r: Hazret-i Aie o adama demitir ki: Allah seni zelil etsin!
N e Res u l u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in sana verdigi pmri yerinc
getirdin; ne de hiizn ii keder ic;inde bulunan Res u l u lla n'1 kendi
halinde btraktm 1.
ZEYD 1BN-i .H.ARiSE radiya'lliihu anh: Kelebi ve Kuzai'dir.
Ve ResCtlulL'ih salla'lliihu aleylzi- ve sellem'in azadh kolesidir. Zeyd'in
annesi, cahiliyet zamanmda mensub oldugu Beni Ma 'n ailesini ziyarete giderken yanmda bulunan Zeyd, Beni Kays'tan bir siivari tarafmdan esir edilip Mekke'ye getirilmiti. S ii hey I i'nin rivayetine
gore Zeyd, Arab'm mehur panay1rlanndan Hubae panaymnda
satihga c;tkanlmt ve Hakim ibn- i HIram tarafmdan halas1
Had ice Bin t-i H u vey lid radiya' lliihu anha ic;in satm ahnm1tir.
Hazret-i Radice de Niibiivvet'ten evvel Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem'e hibe etmitir. Zeyd, o ma sekiz yamda idi. Resul-i
Ekrem tarafmdan i'tak edilip ogulluga kabul buyurulmutur. -Ve
(Zeyd ibn-i Muhammed) denilmege balanmitir.
Zeyd'in kabilesinden bftz1 kimseler bir Hac mevsiminde Zeyd'i
tamy1p babasma haber vermekle babas1 fidye ile almak iizere Mekke'ye gelmiti ve Resul-i Ekrem'e miiracaat ettiginde Resulullah
Zeyd'i muhayyer hirakmi, o da Resul-i Ekrem'i babas1~a, anasma tercih ederek : Benim anam da, babam da sensin demiti. Bunun
iizerine. Resulullah Zeyd'i bir ta iistiine 91kararak Arab'm orfiine
gore: ";JIJ .}.:_ _;!ll.~.;,j .JIIJJ.r-;;1 !f..i>- ._:,..4= Huzzdr-z kiriim! $ahid olunuz ki,
,Zeyd benim oglumdur; o bana viiris olacaktzr, ben de ona" buyurmutur.
Sonra ebeveyni ve akrabas1 memnun olup geri donmiilerdir. r-" ~d )
( ~Vl Ayet-i Kerimesinin eref-i niizulii iizerine bu yolda veraset
1

J; ( J

* Sfre:

t--

o~:l" .ill

J-

33 ( Ahzab), ayet: 5

.ill J_,_....) !1_,...1 \... J..l; ( .!.Li.;l .ill ~.;I .:...W

[ .,s~l~] .L;.JI.:,.. rL. J . "::!,. .ill J.... .ill JyJ

nesh

nlrru

cc'ni

bun
nse
onn
Haz1
mils!
:\1 i,
den
miti

gaza
gore.
fmd<
Zey
Zey
kald
bulu
Ia' llr,

ya
ve f
tafsi
kum
ve (
yar'
muh

mat

CA<FER 1BN-1 EBl TAL1B- MUTE HARB1NDEN BtR NEBZE

423

nesh olunmu ve Zeyd de ha<de-ma Zeyd lhn-i Harise diye <;ag1nlm1tlr.

Resul-i Ekrem Zeyd'i <;ok severdi. Onu Hazret-i Hadic e'nin azadhlanndan D m m- i E y men Berek e ile evlendirmi ve
hu mes<ud izdivacdan Usame diinyaya gelmitir. Zeyd lhn-i Harise ilk iman edenlerdendir. Radice ve Ali radiya'llahu anhuma'dan
sonra hir rivayette, Hazret-i Ehu Bekr, ohir rivayette Zeyd
Hazretleri iman etmiti. Bunlarm nokta-i itiraki kadmlardan ilk
miisliiman olan Hadice'dir; erkeklerden Ehu Bekr, <;ocukiardan
Ali, azadhlardan Zeyd radiya'ltahu anhiim'dir. Sahih-i terceme Zeyd'den ha&ka hi<; hir Sahahe?nin Kur'an-1 Kerim'de ismi zikredilmemitir.
Zeyd Bedir'den i<tiharen Mute'de ehid oluncaya kadar hiitiin
gazalarda hulunmutur. Hazret-i Aie'den rivayet olunduguna
gore, Hazret-i Aie: ResululHih salla'llahu aleyhi ve sellem tarafmdan techiz edilen seriyyelerden herhangi hir seriyye ki, onda
Zeyd lhn-i Harise hulunurdu. Muhakkak o f1rka-i miicahidine
Zeyd kumandan tayin huyurulurdu, Resul-i Ekrem'den geri
kald1g1 zamanlarda da muhakkak Zeyd'i Medine'de vekil h1rakm1
hulunurdu 1
CA<FER 1BN-i EBi T.ALiB radija'llahu anh: Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in amca-zadesidir. Ali radiya'llahu anh'ten on
ya hiiyiiktiir. En kadim miisliimanlardandu. Hahee'ye hicret etmi
ve Hayher'in fethi giinii avdet etmitir. (623) iincii hadisin izahmda
tafsil ettigimiz vechile Resul-i Ekrem Efendimiz hu ii<; namdar
kumandamn Minher-i Saadet iizerinde hirer hirer ehid olduklanm
ve Cennet'e girdiklerini haher verdiginden, gerek Ca<fer-i Ta_yy ar'm, gerekse Zeyd ile 1hn-i Revaha'nm Cennetlik olpuklan
muhakkaktu.
/
ABDULLAH 1BN-i RE.v.AHA radiya'llahu anh'in terceme-i halini
(596) numara ile terceme ettigimiz hadis-i erifin izahmda hildirmitik.
Mute harhi hakkmda (623) numarah hadisin izahmda rna <Jumat-1 kafiye vermitik. Yalmz hurada Unu hildirmek isteriz ki : 1s1

~j

t--J

~.ill

J- .ill JyJ

~ L.. :

J_,.t; .::,.;15' ~ .ill ~J CJ\.r. <r

[ JWI J .u-1 .IJJ] ~ ':i ~ ~) J ~ .__...1 ':il ~_,....) ;JJ~ .:t,l

424

MUSlBET ZAMANLARINDA HUZN GbSTERMEMEK

lam ordusunun ii<; bin kiiden ibaret bir avu<_; miicahidden ibaret
olmasma mukiibil diiman ordusunun mevcudu yiiz bini Rum, yiiz
bini de Lah1m, Ciizam, Kayn gibi nasara-y1 Arab'dan miiteekkil
olmak iizere iki yiiz bin kiilik bir kesret arzediyordit. Bire altml
nisbetinde bir fazlahk .. Hi<;bir tarih-i harb tarafeyn ordulan arasmda
bu yolda nisbetsiz bir kemiyet kaydetmemitir. Bir giinliik en <_;etin
bir muharebe karIsmda islam ordusunun ehidi on iki kiiden ibarettir. Bu harikanm sebeb ve saik1, islam ~mmandanlannm feda-yi
nefs ederek harbi yakmdan idare etmeleridir.
Hazret-i Aie'nin...bu hadisinde beceriksizligine mebni Hazret-i Aie tarafmdan muahaze edilen bu zatm kim oldugu ta'vin
edilememitir. H a z ret- i A i e tarafmdan isminin bildirilmemesi, bu
adama S1ddika-i miiariin-ileyhanm dargm bulunmas1 muhtemeldir.
Aglaan kadmlar Hazret-i Ca 'fer'in haremi (Esma' Bin t-i
u meys) ile aile ve akraba kadmlan oldugundan, bunu mu 'terize
i<_;inde tercemede gosterdik. C a' fer radiya' lliihu anh'in haremi bir
tane idi. ( ~ .L; .JI) rivayet edilmesi taglib tariklyledir.
Bu babm Buharf'de tahric edilen hadislerinden birisi de Enes
ibn- i M a 1i k radiya' lliihu anh hadisidir ki, tercemesi ii<_;iincii cildde
(53 1) rakamiyle ge<_;miti. Oradaki metin mufassald1r. Buradaki rivayeti (Resululliih salla'lliihu rzleyhi ve sellem "Bi'r-i Maune" de yetmi~ kadar kurra ~ehfd edildiginde, bir ay mujrikler alyhine dud buyuruf
kunut eyledi. Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'i o zamandan daha
~iddetli bir huzn ile aslii mahzun giirmedim 1) suretinde muhtasardu. Ora-

En
edilmi~t

H
hasta ol
cesi (U 1
ledip 1<
geldigin

daki metin ve izah1 miitalea buyurulsun.

0......

""

...... ; ' ,

0,

'~,

Jt

0 .....

~~ ~ li ~k J~ I ~ ~ t.Q.Jj ~:-:j I "-:'"~, ~

,;

;'

,.,

,; ., o

J ,

c.' .J.:,...,I ~.i 0 J~

t#

,.

"'

o '

ot

01 y~-)

.J. .J o ""

d. ....

-;.,

_,

I ... ;

o ......

J 0.;;; ...... "" ~

0 .....

6..:~ J l~.!.

., .,

_...

., -'o

diyorun
(Sevine1
<_;:Ikmak
oldugii
lahu ale
o gece <
sellem d

.A_j ~ I~ ..l.i ~H.i \ ~;J I

diye du
1

u .I _,..All J.:i

~ 1.)~

f"" .J

~ .ill

J-.. . . .ill J.,....J .:..;.;

[ .sJl>.:JI .I.JJ] <~:... ~~ ..k! U;,- .J_i>

.:r

lbaye

.ill J>"'J ~~.J

Umm-

~ .ill~.) ..,..;I

t"'.J <::1"

.ill

J. . .

O!v'M-i SOLEYM'iN, ';OCUGUNUN 0Ll)M0NE $1DDET-t SABRI 425

ret

.,

,J._,.,.o

't ~~,-a,,

"'"' Jl.-

~~ o.r.>-1 (J r-L J ~J~ .u.~l

"' ,. "" , I , '.j , , ,

Jt~J 4UI
.J.

1li,. ,.

0 "'"'

~.,

{~..,,,

~.,. ~"

J..P ~~:J I L J...aJ

.1- I "' 1li,.

I "' .1-

.1- /

"'..-

.,. . -:

u ~ ..b

, .1- o

"' "'

"'

J"J r-L J ;.-:~ 4UIJ..p ~I JJ....,J JU.9 ~~~ 0ls'

-;,.,

~ 0

"'

,.

.J.

~~ 1_;.9 _.,J l..,t::t..i 'Y Ic).4 J=:-)

;'

..-

""

, .J.

J l.i \,Q.S:::;J;J
IS~
....
.,. 0

"'

"'0"'

"' ,} "'

lo.~J !l, J \~~ 01

.,.~..,.

..-

t ..-

.,. ...

. 0T~.4JI lj~.L.Li r-~JS" }'Yjl ~:.~ .d

TERCEMl<.:Si

Enes
edi1mi~tir

i bn-i Malik radiya'lltihu anh'den

~oyle rivayet

:
Hazret-i Enes demi~tir ki: Ebu Ta1ha'mn (ag1r)
hast a o1an bir og1u E b u T a 1h a evde yokken o1mii~tii. Zevcesi (Umm-i Sii1eym), <_;c ~u;'n o1diigiinii goriince onu gas1edip kefen1edi. Ve evin bir ko~esine koydu. E bu Ta1ha
geldigind ~ :
- Og1an naslld1r? diye sordu. Umm-i Sii1eym:
- Qocugun 1zt1rabi sakin1e~ti. lstirahat ettigini zannediyorum, dedi. Ebu Ta1ha kadm1 dogru soy1iiyor sand1. Ve
(Sevinerek) yattl (e~i i1e de birle~ti). Sabah o1unca gus1edip
<_;Ikmak istediginde Umm-i Sii1eym Ebu Talha'ya <_;ocugun
o1diigiinii bi1dirdi. E bu Ta1ha (Mescid'e gidip) Neb i salla'lltihu aleyhi ve sellem ile namaz klld1. Sonra bu kan koca arasmda
o gece o1up biten1eri an1attl. Res u 1u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve
sellem de:
- Cenab-1 Hak bu gecenizi hakk1mzda mubarek ki1sm!
diye dua buyurdu. Siifyan lbn-i Uyeyne: (Ensar'dan
lbaye lbn-i Rifaa isminde ) bir kimse (bu <_;iftle~meden
Omm-i Sii1eym, Ebu Ta1ha'ya Abdullah'1 dogurdu.

426

BU HAPlSDE DMM-t SlJLEYM'tN BtR MENKABESt

Bu) Abdullah'm dokuz oglunu gordi.im. Bunlarm hepsi de

Kur'an okurdu, dedigini bildirmi~tir.
IZAHI
R.AviLER, Riv.AYETLER :

Ebu Nuaym diyor ki: Bu hadis, Buhfui'nin Bif 1bn-i

Hake m' den rivayet ederek teferriid ettigi hadislerden birisidir.
Muslim de miiteaddid tariklarla ve Enes 1bn-i Sirin ve Humeyd-i Tavil tariklanndan da tahricleri vard1r ki, bu iki tarik-1
rivayet de Enes 1bn-i Malik'e muttas1l olur.
Biitiin Buhdr metinlerinde ve <irihlerin iltizam ettikleri niishalarda bu hadis ( .::..U Jli WJ. ~'1 .:;,I ..}:.!.1) diye sevkedilmitir. Halbuki
miiellif Zebidi Tecrid'de: ( WJ. ~'1 .:.;,1 ..::..\.. ) ekl-i muhtazmnda rivayet ediyor ki, hie; dogru degildir. Qiinkii c;ocugun hastahg1 mec;hul
b1rak1hyor. Gerc;i her oliime bir hastahgm takaddiim ettigi varid-i
hat1r ise de fakat oliimle hastahk arasmda bir telazim bulunmas1 ekseridir, umumi ve daimi degildir. Hem de rivayet huzusunda bu nevi
diiiinceler de hakim olamaz. Miiellif merhum bu ciheti herkesten
iyi bildigi ic;in bunun bir hata-yi miiteahhir . oldugunu kabUl ederek
metn-i Buhlir 'ye gore terceme ettik ve kavis ic;ine almaga liizum
gormedik.
Bu olen c;ocugun admm Ebu Umeyr oldugunu lbn-i Hibban
bildirmitir. Ebu Umeyr son derece zeki ve melih bir c;ocuk idi. Bu
sebeble Ebu Talha bu oglunu c;ok severdi. Ve hastahgma c;ok iizi.ilmiitii.
Ebu Talha'mn ad1, Ensari Zeyd lbn-i Sehl'dir. Kansmm
ad1 Dmm-i Siileym'dir. Ve Enes 1bn-i Malik Hazretlerinin
annesidir. Bunlan da Hatib haber vermitir.
Qocugun vefatl s1rasmda babas1 Ebu Talha'mn evde bulunmad1gm1 izah ederek 1smaili 6yle rivayet etmitir: "()ocuk oliirken
Ebu Talha giiniin sonunda Resulullah'znyanznda bulunuyordu. tJmm-i
Siileym, of,lu Enes'i gonderip Ebu Talha'yt yagtrttt. Ve Enes'e fOcugun
o'ldiigiinii E b u Tal h a'ya soylememesini emir ve tenbih eyledi. E b u Tal h a
oruylu idi."

.::..Y.) f1kras1 miicmeldir. Bazllan oruclu olan zevcine yemek

haz1rladi, diye tefsir ctmitir ki, E b u Tal h a'mn oruclu olmasma
( t:;

ayet \
ti ni his
lrndigi
kaddid

ri ,aye~
hu da

.a hit
I

~,;

d.:

iiley n

Bu ri

( ~ ..::.. .

(<J
kJlffiltJ
T a lh
cuk
Ebu
nedilm
n ndan
E bu
bu no

sl

tisali (

~faam ;

..;._. .....,L

Talha

rivayetl
ry m t
lQjtt"

gel en
etmi g
iiI cy1
Zinhar
bi riniz
E bu 1
getirdi.
\'akte

.Feridu

E ... v' GRUI.

SPl!Si
UMM-1 SULEYM'tN BiR MENKABESt

de

uki

ten
erek

gayet uygundur. Baz1lan da Umm-i Slileym'in evdc oliim vaziyctini hisscttirmemek i~_;in zc\cinin hissini tahrik eclecck clerececle zinetlcndigini bildirmitir ki, bu tefsircle o geccki birlemelerinin bir mukaddimesi olarak gayetle mud.f1ktir. Ebf1 Davud-i Tayalisi'nin
rivayetinde t:;ocugu gasl \T tekfin eyliyerck hazirladigi bildiriliyor kl,
bu da hadiscnin esasma son derecc uygundur. Bu rivayet, Um~i"re
Sabit'ten dkl' olan Urivayet i}sdc te'yidveizahedilmitir: ~ " "
II 4_; )~ .;;..::= ~ J ::.Af J
cl_;.j d-- il .:.,...l.<j ~~ = r;ocuk o{dii. lj mm- i
Sii ley Ill hemen fOCugu gasletti, kifenledi, kokuladz. (jzerine de bir ortfi orttii."
Bu rivayetin tarikleri daha c;ok \ ' C kuvvetli oldugu i~_;in hadisteki
( t:..:. ..:...~"' ) flkrasm1 bu tefsire gore terceme ettik.
( d.i.ll.. t,rl 6.-ll. Y.l .:,t _,) ftkrasi da Tecrid metninde yoktur. Ni<;in birakilmttir? Bunun sebebini anlamak imkam yoktur. Bu ftkrada, E b u
Talha'nm oglan nasildtr? sualine karI Umm-i Stileym'in: Qocuk sakinlqti. Rahatlatigmi umuyorum, diye cevab vermesini,
Ebu Talha dogru zannetti, sozlinden kadmm yalan soyledigi zannedilmemelidir. Qtinkti c;:ocuk, son dem-i ihtizann canhtra tztirablarmdan kurtulmu ve ayn bir slikun ve istirahate kavuIDUtu. Yalmz
E bu Talha oglunun tizerinde fani hayatm devamm1 telakki ederek
bu noktadan kansmm dogru soyledigini zannediyordu.
( ~I J:~l ~..,..1 ~ ..:...l~,;) ftkrasmda E bu Talha'mn sabahleyin ig-
tisali karinesiyle ( ..:...4 ) bate kelimesi cimaclan kinayedir, deniliyor.
Maamafih bu cihet lbn-i Sirin rivayetinde: ( ..s!..:,; .\..!...JI <:ll ~.1.<,;""
L.,:.. "':-'l..,..l = Omm-i Siileym Ebu Talha'ya akJam taamz getirdi. Ebu
Talhayemeginiyedi. Sonra eJineyaklaJtz" deniliyor. Sabit'ten Ca'fer'in
rivayetinde: "L.,:.. "':-'l..,..l ( ...J ..;;......;~..:..::,k:i ( = Yemekten sonra Omm-i Siileym tuvaletini yapzp Ebu Talha'ya goriindii. Ebu Talha da eJine yaklaJtz" deniliyor ki bu daha sarihtir.
Mtislim'inSahh'inde Stileyman ibn-i Mugire'nin Sabit' ten
gelen bir rivayet tariki vard1r ki, bu vticuhu rivayat1 tamamiyle cern'
etmi gibidir. Bu rivayette deniliyor ki : E b u Tal h a'nm D m m- i
Stilcym?den alan oglu vefat ettiginde Umm-i SLileym ev halkma:
Zinhar E bu Tal h a'ya oglunun oldugunti ben soylemedik<;e hit;
biriniz duyurmaym1z! diye s1ki bir emir ve tenbihte bulunmutu.
E b u Tal h a geldiginde Lr m m- i Stile y m kocasma akam yemP ~ini
getirdi. Ebu Talha da yiyip i-;tikten sonra Umm-i Stileym, o
vakte kadar ihtiyar etmedigi agtr bir tuvaletle stislenip zevcine go11

ma

427

-128

UMM-1 SULEYM'1N TERCEME-i HALt

riindii. Ebu Talha da muYakaa eyledi. Umm-i Siileym zevcinin

bu arzu ve ihtiyac;:lannm tatmin edildigini goriince :
- Ey E b u Tal h a! Birtaklm insanlar ailelerine baz1 emanetlerini ariyet olarak blraksalar, bir zaman sonra da bu emanetlerini
almak isteseler bunlan men< etmek dogru mudur? diye sordu. E bu
Talha cevab Yerip :
- Hay1r, dogru degildir, dedi. Umm-i Siileym:
- Oyle ise aziz zevcim, sen de oglunu istiare edilmi bir vedia
say, diye cevab ,erdi. Encs demitir ki, imdi Ebu Talha hiddetlendi. Ve :
- Mademki i:iyledir, neye beni kendi halime b1raklp bu ilerc
bulatlrdm. Sonra oglumun i:ildiigiinii duyurdun, diyerek kalkt1. Ve
Resulullah'm yanma kadar gitti. Ve bu vaklalan oldugu gibi
Res(dullah'a arzetti. Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem de:
" LS:::i/;: l~ ,j l!\J ..i:L~J.;l~ = Ey E b u Tal h a ! Geyen gecenizi Alliihu Tealii
hakkznzzda muhiirek kzlszn ! " bu yurd u. V e U m m- i S ii ley m o geceden og;u A bd ullah'a yiiklii kald1 1 .
Hadisteki : "Bu fiJlleJmeden tJmm-i Siileym Abdulliih'z dogurdu.
Onun dokuz oglunu gordiim hepsi de Kur'iin okurdu" diyen kimsenin kim
oldugunu Buhari'nin tahricinde Ravi Siifyan ibn-i Uyeyne bildirmiyor. "Ensiir'dan bir kimse" diye mec;hul b1raklyor. Bunun "jbiiye
jbn-i Rijiia" oldugunu Beyheki Deliiil'inde bildirmitir. Bu rivayette Umm-i Enes'in Ebtl Talha'ya sonsuz bir muhabbeti bulundugu da bildirilmitir.
TERCEME-i HALLER :
Bu hadiste bahsedilen zevc ve zevceden E b u Tal h a'mn terceme-i halini bundan evvel (637) numara ile terceme ettigimiz Enes
ibn-i Malik hadisinde izah etmitik. Burada Umm-i Siileym'i
bildirecegiz :
UMM-i StiLEYM radiya'lliihu anhii: Bint-i Melhan'd1r; Beni
N eccar' dand1r. Sahabiyye olan D m m- i H a ram radiya' lliihu anhii'mn
kardeidir Enes ibn-i Malik radiya'lliihu anh'in de validesidir.
1 Bu hadisin uzun metni, a~aglda Omm-i Siileym'in terceme-i haline dair
olan k1smJ ile beraber Matbaa-i Amire basmas1 Miislim'in : (C. 7, S. 145 ve 146) ve
Bulak basmas1 : (C. 2 , 250) dedir.

unusi
olmutu.
hal-i kiifii
vacmdan
idi. Vali
Muslim'[
oglunun

-ll
ic;in getin
Ekrem d
-YI
mutu. Bu
ikisini de
buyurmu
lftlik I
Bugiinyiiz

rek takdis
Vmn
\acma tfl,l
uleym
abul edej
dirdi. E b~
en namda
Dmn
zeka ve ,
radiya' lliihu
r sellem: '
"onra oniim

~~ uslim'i!

annesi Bil

Mevzl
Mm-i l
rihte ems'
liyle muta
bir menka
edir olanl
oldugunu

"OMM-1 S"OU'.' -M'iN TERCI<,ME i Hk.... t

mn
idir.
dair
t,

ve

429

Siinusi diyor ki: Umm-i Siileym :..avmiy!:; beraber m'.isJiiman

olmutu. Zevci Malik b;_m a klzarak ~ an:.'a <_;eki~ i!) gitm; ve oraC'a
hal-i kiifiirde vefat etmitir. Umm-i Siile y m'i'- M id 'k ile bu 1zdi
vacmdan En e s Hazretleri kalmttlr. 0 sm.Ja En~,, sekiz, Dil ya.~: TJ.da
idi. Validesi getirip Resul-i Ekrem'in hizmetine tevdi e ' rr- t~ti.
Miislim'in Enes Hazretlerind n rivayetine gore, Umm-i Siileym
oglunun elinden 'tutarak huzuru Saadet'e getirmi ve :
- Ya Resulullah, bu oglum Enes'ciktir. Sana hizmet etmek
it;in getirdir;n. Bunuu it;in Allah'a dua buyurunuz, demiti. Resul-i
Ekrem de:
- Ya Rab! Bu <_;ocugun mahm, evladm1 <_;ogalt, diye dua buyur.,
mutu. Bu dua-i Nebevi berekatiyle bu mal ve evlad nimetlerinin her
ikisini de Cenab-1 Hak Hazret-i Enes'e bol bol bezl ii ihsan
buyurmutur. Miislim'in Sahh'inde rivayeti vechile Enes lbn-i
Malik Hazretleri : "Mfilim ;oktur. Evladzm, evladzmzn evlddz da fOktur.
Bugiin yib:; kadar fOlugumu, fOcugumu sayarlar" diye yemin ile te 'kid ederek takdis-i nimet eylerdi.
Dmm-i Siileym'in ilk zevci oldiikten sonra Ebu Talha izdivacma tfl,lib olmutu. 0 zaman Ebu Talha miirik idi. Umm-i
Siileym tabii reddetti. Bu teklifi ) .:: lmz miisliiman olmak artiyle
kabul edebilecegini ve miisliiman olursa mihir de istemiyecegini bildirdi. Ebu Talha miisliiman oldu. Umm-i Siileym ile evlend. Ve
en namdar Islam miicahidleri masma girdi.
Umm-i Siileym islam kadmlan arasmda dini salabeti ve f1tri
zeka ve metanetiyle temeyyiiz etmitir. Sahih-i Muslim' de Cab i r
radiya' lliihu anh'in rivayetine gore, Res 0. I E k rem salta' lliihu aleyhi
ve sellem: "Bana Cennet gosterildi. Orada Ebu T alha'nzn karzsznz gordiim.
Sonra oniimde bir ayak sesi duydum. 0 da Bilal idi" buyurmutur. Gene
Miislim'in diger bir rivayetinde Aesul aleyhi's-selam: Enes'in
annesi Bint-i Milhan'1 Cennet'te gordiim, buyurmutur.
Mevzuu-bahsimiz olan hadiste ta('>il ve izah edildigi iizere
Umm-i Siileym'in nefsini kahrederek sabn iltizam etmesi ve tarihte emsaline nadir tesadiif edilir bir surette kaza-yi ilahiye kemaliyle mutavaat gostermesi, Umm-i Siileym it;in bahbama biiyiik
bir menkabedir. Umm-i Siileym'in bu hareketinden ulema, muktedir olanlar i<;in ruhsatl terkederek iddet tarikml iltizam etmek caiz
oldugunu !stifade etmitir. (Radiya'lliihu anhd ve rahmetu'lliihi aleyhd).

HAZRET-i iBRAHiM'iN VEFAT-1 HADISt

430

.-: .... f..,.. ....

...l>- U
.....

.....

....

,.

,..

...... 0

'.,., .... ~.,., ....

't

0;

,. ""'

{-~ I.J-! ~ I.J~ 0lS'" J ;,-:All ~:...,~-~I J&- tJ..., J ;~J&-

,-.). .,,.

.,.,,.,.

til

,.

....

l;.b:-; (..J ~:.;.:; ~jj "'r-:~ 1;,1 (..J::..:; ~-''.ii J""' ~~ J J::.,J
J.,

J. ....

.... 0.,

.... ., .....

.,

~ ""' .J.

.J.

;I'.

1 ., ,

.... .,

0 ........

~I ~ J...,J t.:..:&- ~1~.t ~~~ ~ J~-:! (':~ I.J-! l J ~~~ ~-! ~J&......

.J.

1 .:;;;

J"""'

.;. ......

.... .,..

~~'~ J&- <)-! };4~) I ...l-:&- .d J ljj

.,...,._J.,.

.....

",..-l,.,

.,~ ........

....

9lj}-.1,; tj..., J ;.;J$:- ~I J""'

.,....

lf~;i ~r; ~::.;..~ t+.il ~ ~~ :r.r ~ 'Jw ~r'JJ:~ ~ ~;i;

~

.~l

.J.

,.,.

"'

.J.

"'

"'

J. .,.. .,.. J.

....

JJj.i ~) 0j;.~ ~.-:J.4JI

.,

.J.

"'

til

J ~~,; ~;~1 01
....

""

.,

o;il

....

.,..

.,...,..

Jljj ~~>-\.;

......, .,

. 0 J.iJj>w-4-J {-~I.J-!ll: l!l~I.J;4~ l.ilJ ~J

ledigi)
bir nev
ta ckib

J.

'-Sf J-:!

""'

l..

olacag1
l brahi
edderil

RA.\

Bu
ya'lliihu

E n es 1
den, 1b
C mam
vard1r.

MAJ
TERCEMESi

Yine En e s 1 b n- i M a 1i k radiya' lltihu anh' den ~oy1e

rivayet edi1mi~tir : Hazret-i Enes demi~tir ki : (Bir kere)
Neb i salta' lttihu aleyhi ve seltem i1e Haddad bir san catkar o1an
Ebu Seyf (Ben1' 1bn-i Evs) in evine gitmi~tik. Ebu Seyf
(in zevcesi Dmm-i Bi.irde Peygamber'in mahdumu Hazret-i) 1brahim'in murdms1, si.it ninesi idi. Resu1ullah
salta' llahu aleyhi ve seltem 1 bra hi m'i (kucagma) a1dt. 1 brahi m'i opti.i, kok1adt. Bun dan sonra bir kerre daha E b u
Seyf'in evine gittik. (Bu defca) 1brahim can veriyordu.
Res u 1u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve sellem'in iki gozi.i ya~ dokmege ba~1adi. Bunun i.izerine (Abd.urahman) 1bn-i Avf:
- Ya Resu1ullah! Ha1k musibet zamamnda sabretrri
yehi1ir, fakatsen de mi? diye taacci.ib ve istigrab ey1edi. Re
su1u.llah:

(~

Ebu Se

(;1;

run zam,
denildig
( .:iJ I

cemede
(
~.l!

mahm lJ
harc1yo
lmak n
TA.I
~ar

den na~
kizind
di miz'i

HAZRET-1 IBRAHiM tBN-1 NEB1 ALEYH1'S-SELAM

431

- Ey ibn-i Avf! Bu hal, (babanm c;ocuguna karI besledigi) rikkat ve efkattir. (Yoksa sab1r ve tevekkiile miinafi
bir nevha degildir) buyurdu. Sonra bu goz yaml bir digeri
ta <kib eyledi. Bu def<a da Res u I aleyhi' s~setam :
- Goz aglar ve kalb mahzun olur. Biz, Rabbimiz'in raz1
olacag1 sozden baka bir kelime ile izhar-1 hiizn etmeyiz. Ey
lbrahim! Biz, senin aynhgmla pek ziyade mahzun ve miikedderiz, buyurdu.

tzAHI
RA.viLER, RiVAYETLER :

Bu hadisi B u h a r i bu babm tercemesinde 1b n- i 6 mer radiya' lliihu anhuma'dan da ta 'likan rivayet etmitir. M i.i sli m'in yine
Enes lbn-i Malik'ten, lbn-i Mace'nin Esma' bint-i Yezid'den, lbn-i Hibban'm Ebu Hiireyre'den, Taberani'nin Ebu
Dmame ile Saib lbn-i Yezid'den (radiya'lliihu anhiim) rivayetleri
vard1r.
MA 'NALAR VE TAHLiLLER :

~oyle

kere)
olan
Seyf
u HazlulHih
lbd.Ebu
ordu.
okmeAvf:
. Re

( ~' ), haddadd1r, demirci demektir. E bu S eyf'in sifat1d1r.

Ebu Seyf'in ad1 Bera' lbn-i Evs'dir, Ensari'dir.
(,;Jo ), murd1adir, si.itnine demektir. lbn-i Cevzi <;ocuk, zevcinin zaman ve kefaletinde murd1aya teslim edildigi i<;in zevce de ( ,;Jo )
denildigini bildiriyor.
(.ill

JyJ

4 .:.JI .J) ci.imlesi bir mukaddere rna 'tUf oldugundan ter-

cemede kavis i<;inde o mukadderi gosterdik.

( ~ .)-'~) f1krasm1 Cezeri lbn-i Esir Nihqye'sinde L.~):)
( ... L...J~ .J diye tefsir ediyor ki, sahib-i kerem ve seha bir kimsenin
mahm bezl ve harcettigi gibi 1bra him de enfas-1 madudesini hoi
harc1yordu, demektir. As1m Molla da : Cevad, can vermek i.izere
olmak manasmad1r. CsAA-: .JI yJLi 1.)1 w~ .)~ Jl.A.:) diyor.
T ARiHi IZAHLAR :
~arih Ayni, Muhammed lbn-i Sa 'd'in Tabakiit-z Kebfr'inden naklederek diyor ki : H a z ret- i 1bra him Hicret-i Seniyye'nin
sekizinci y1h zilhiccesinde di.inyaya gelmitir. Fa h r- i K ain at E fendimiz'in. azadhlarmdan "Selma" nm ebelik ettigi bunun zevci E bu

432

HAZRET-i iBRAHiM iLE DiGER EVLAD-I

Rafi'in de Resu1 aleyhi's-selam'a tebir ey1edigi ve Peygamber

Efendimiz'in de pek ziyade mesrur o1dugu rivayet edi1iyor. H azret-i ibrahim'in dogum giinii Medine kadm1an arasmda onu
e::nzirmek i<;:in bir miinakaa ve istirkap uyanmitl. Nihayet N ebiyy-i Muhterem Hazret1eri nevzad-1 irda' i<;in Miinzi.r'in klz1
"Omm-i Biirde" ye tes1im buyurmutur. Kad i I yaz D mm-i .Biirde'nin ad1 "Havle" dir, zevci de Ebu Seyf, Bed.' ibn-i Evs'dir, diyor. Bu kan kocamn her ikisi de Ensari ve Hazreci'dir. Resu1-i
Z 1-an Efendimiz'in i brah im'den baka Had icetii '1-K ii bra
radiya'lliihu anhd'dan ii<; og1u daha o1mutu. Birisi Kas1m'd1r ki,
Peygamberimiz bmun1a kiinyelenir, ve Ebii'1-Kasim yad o1unur. Diger ikisi de Tayyib i1e Tahir idi. Baz1 eh1-i siyer bunun ikisini bir addediyor. Kerime-i Nebevi de dort idi: Zeyneb, Rukayye,
D mm-i Gii 1siim, Fa t1ma radfva'lliihu anhiim. z;eyn e b ibn-i
Ebi'l-As'm, Rukayye i1e tl'mm-i Gii1siim Hazret-i Osman'm,
Fatima da Hazret-i Ali'nin zevce1eri idi. Hazret-i Peygamber'in ya1mz Hazret-i Fatlma'dan ahfad1 devam edege1mitir. Biitiin
evlad-1 Nebev_i de Hazret-i Hadice'den diinyaya gelmitir. Ya1mz
Hazret-i ibrahim Mariye-i K1ptiyye'den dogmutu. ibrah im'in tarih-i tevelliidii hakkmda eh1-i haber ittifak ettik1eri ve sekizinci Hicret y11mm zi1hicce'sinde dogdugunu bi1dirdik1eri ha1de tarih-i
vefati hakkmda ihti1af edi1mitir. Vakldi: "Onuncu Hicretyzlz rebiiilevvel'in onuncu giinii oldugu kat'idir" diyor. Siinen-i Ebu Davud'da vefat-1
Neb i aleyhi' s-selam i1e ara1annda yetmi giin o1dugu rivayet edi1iyor.
Baz11an da on a1ti ay sekiz giin, bazllan on yedi ay, diger bazllan
ise bir sene, on ay, alt1 giin muammer o1dugunu bi1dirmi1erdir.
Hazret-i Ali'ye miintehi o1an bir sened1e Hazret-i ibrahim'in Baki' kabristanma defnedi1digi ve bu kabre iptida ibn-i
Maz'un'un, onu muteak1b de Hazret-i ibrahim'in defnedi1digi
bi1diri1mitir. A 1- i A 1i ibn- i E b i T a 1i b' den birisinden, bir rivayete
gore de definden sonra Hazret-i Resu1 aleyhi's-selam bir k1rba su
istemi1er ve kabrin iizerine dokiilmesini emir buyurmu1ardir. Bu
izahat1 ~arih Ayni verdikten sonra namaz mes'elesi hakkmda U ihti1afi bi1diriyor :
Cenab-1 Peygamber, Hazret-i ibrahim'e cenaze namaz1
k11m1 m1d1r, yoksa k11mam1 m1d1r? ibn-i Hazm tashih, Ahmed
ibn-i Hanbe1 inkar etmitir. Siiddi: Enes ibn-i Malik radi-

; a'll1
sorul
ise, j
d Jgl

teess
radiy
salta'
Olen
mne

I~
~

I....,

u .J

NEBEVI HAKKINDA MA'LUMAT

433

ya' lliiltu anh' e Neb i aleyhi' s-selam i bra him' e namaz krld1 m1? diye
soruldu. 0 da bilmiyorum, dedi, demi. Ata' ibn-i Ebi Rebah
ise, ibn-i Aclan vasrtasiyle Hazret-i Enes'ten dart rek<at ile krldrgmr rivayet etmitir. Ayni: "Ata' ifkahtzr." diye bunu tercih ettigini anlatlyor ve "cai::; ki Ha ::; ret-i Peygamber kilsufile me~gul bulundugu cihetle cena::;e nama::;z ba~kasz tarafindan kzldzrzlmt$ltr" diyor. Ve bunu da "Hafz::; Ebil'l-Abbas-z Iraki" lisanmdan hikaye ediyor.
Ebu'l-Abbas: Taraf-1 Nebevi'den namaz k1lmd1g1 hakkmdaki rivayetin kuvvetli, diger rivayetlerin hafif oldugunu kaydetmitir.
Resul-i Ekrem Efendimiz bu necl-i necibinin vefatma miiteessir olmutu. Sahfh-i Milslim'de rivayet edildigine gore, Orner
radiya' lliihu anh demitir ki : i bra him vefat ettiginde Res u I u !Hi h
salla'lliihu aleyhi ve sellem: "jbrah im benim oglumdur. 0, meme emerken
Olen bir silt ku::;usudur. Onun zr::;aznz tamamlamak ifin Cennet'te iki tane siltnine tayin buyurulmu~tur." diye teessiir izhar ettiler.

I~ "tj::.. J~;. "'1ur j:"' ~7~1 ~~ ~jfl ($i~ t:ii --tL ~

oJ.

...0 j~

".-

o"

J.

~ .. J.

"_.l..,~

"

J.

o"

'1 J 0~ I --~~ '-:'.l~~ '1 .u~l 01 0yt:...;

"i:

"

""

'11 Jt..U

F.: 28

434

RESOL-1 EKREM'1N SA'D 1BN-t UBADEYt iYADESt

TERCEMESi

A b d u 11 a h 1 b n- i 0 mer radiya' lliihu anhumd' dan ~oy1c

rivayet edi1mi~tir: 1bn-i Orner demi~tir ki: Sa <d 1bn-i
u bade ( bir kere ) kendisine anz o1an bir hastahktan do1ayl
(mizacmdan) ~ikayet ediyordu. Neb i salla'lliihu aleyhi ve sellem
A bdurrahman 1 bn-i Avf, Sa <d 1 bn-i E b i Vakkas ve
Abdullah 1bn-i Mes <ud i1e birlikte Sa <d'i iyade ve ziyarete gelmi~lerdi. Resu1ullah Sa <d'in yamna girdiginde onu
ai1esi tarafmdan dikkat ve ihtimamla ihata edi1mi~ bir halde
bu1du. Res u 1u 11 a h aleyhi' s-selam:
- Y oksa Sa< d oldii mii? diye sordu.
- Hay1r ya Resula'llah! 01medi, diye cevab verdiler.
Aleyhi' s-saldtii ve' s-selam (miiteessir olup) aglad1. Res u 1u llah'm aglad1gm1 goriince oradakiler de agla~tllar. Bunun iizerine
Resulullah:
- 1~itmediniz mi? Allah gozya~1 ile, i<; iiziinti.isii ile in. sam azab etmez. Ve eliyle (mubarek) diline i~aret ederek :
1~te bunun yiiziinden (ya) azab eder, yahud (vaidini infaz
etmez,) merhamet eder. Ve meyyit, ailesinin kendisine (menhi bir ~ekilde) aglamasmdan do1ayl azab o1unur, buyurdu.
0 mer radiya' lliihu anh de (cahiliyet adeti iizere) aglan digmda
(te>dib i<_;in) sop a ile dover, <_;ak1l attmr, toprak sa<_;tmrdl.
YZAHI
'Ru hadisi, M ii s 1i m de rivayet etmitir. Hadisin flkra-i ahiresi
ki, ~lazret-i Omer'in te'dib ve tekdirini muhtevidir. Sahh-i Buhtir metninden terceme ettik. Bunu miiellif merhum Tecrid 'e almaIDItlr. Asll hadis ki: ( ~ .U..I ~ ,.>.i.,.~ .:..~11 ,:,\) dir. Bu babdaki ihtilafati
(638 ve 639) numarah hadislerin izahmda tamamiyle tafsil ettik.

i.izerc]

a lm1~t

ahdin
Dm111
iki ka
daha

B1
miiteal
deleri
Din-i i
goriilm
bir su,efa e<
yaha a_,
beniml
miiteal
de rhal

T1

,.":.-::;
~~.,
~:::JI t.:..;~ J.>-1 ~HJ lf~ J.UI \S~ J 4.~._ \I

ra ile ~
clair bi

t~ ::._j:; t:i C-'~ ~ ~ i ~:;J, ~~~ --t~ ; ~;:i~ --.tr j:~

ettigim

-::i

'o"~"".""""~,,J.l~ . . .

'

w._ . 648

CAH1L1YYET :\EVHASINI iLK TERK EDEN

.J-E,,,~,_, 0 ,

" """"'"

"',.,o ~~,.

o""J.

/,l

~~.) .. lo.J-:-"""~-~1 A.:.~IJ !:j\;jl \IJ .. {~J...., \1

'0

l,p.t,.,~,

. , , J-;.,.,, , , . ,

}"'"'

".

435
~.~ tJt,.,.

u;...>- .J-:.~

ol.),.,

"'t,,,,. , ,

~>.J>-1 oi.J,.IJ,:~ .. oi.J.. IJo.J-:-"""~-~1 ~.:.~\.!' ~\_ji.J,.IJ ;~ ..

TERCEMESi

D m m- i A t1 yy e radiya' lliihu anha'dan

~oyle rivayet edil-

mi~tir: Umm-i At1yye demi~tir ki:

Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem biz (kadmlar) dan (lslam

i.izerc) biat ald1gmda, oltiye ncvha etmiyecegimize clair de soz
al!DI~tl. Be~ kadmdan ba~ka bizden hi<;bir kadm (o s1rada)
ahdini ifa etmedi. ( Bu bq kadm:) Dmm-i S i.ileym,
O'mm-i Ala', Muaz'in kans1 olan Ebu Sebre k1z1 ve daha
iki kadmd1r. Yahud Ebu Sebre k1z1 ile Muaz'in kansi ve
daha bir kadm.
IZAHI
Bu hadisin mahall-i ictihad olan noktas1, Hicret-i Nebeviyyeyi
miitdtklb kadmlardan din-i !slam namma biat almd1gmda biat maddeleri arasma oli.iye nevha edilmemesinin de konulmu olmas1d1r.
Din-i islam'da niyaha menhi olmasayd1 boyle bir ahd ii arta liizum
gori.ilmezdi. N evev i bu hadisin ta<yin-i rna <nasi hususunda mi.ihim
bir su-i tefehhume iaret ederek diyor ki: Hadiste, bizden ahdine
vefa eden yalmz be kadmd1r, demekle obi.ir mi.isliiman kadmlar niyaha adetini birakmad1lar, demek istenilmiyor. Belki V mm-i A t1 yye
benimle biat eden kadmlardan bei haric olarak obi.irleri muahedeyi
muteak1b bu mekruh adeti birden birakamad1lar. Fakat bu be kadm
derhal bu muahedeye baghhklanm gosterdiler, demek olur.
TERCEME-i HALLER :
DMM-i ATIYYE radiya'lliihu anhti'y1 gerek tercemesi (625) numara ile ge<;en hadisin izahmda, gerekse bunu takib eden gasl-i meyyite
clair bir <;ok hadislerde iyice tammi bulunuyoruz.
DMM-i StiLEYM radiya'lliihu anhti'y1 da (645) rakamiyle terceme
ettigimiz Enes lbn-i Malik hadisinde yeni ogrendik.

BE~ iSLAM KADINI- CENAZEYE KIYAM BAHSt

i36

UMM-i ALA.' radiya'lltihu anhti Ensariyye'dir. Zeyd 1bn-i Sabit

radiya'lltihu anh'in karlSldlr. Medine'nin yedi benam fukahasmdan
Harice i bn-i Zeyd 1 de bu faziletli kadmm siidiyle biiyiittiigii oz
ogludur.
~imdi D mm-i A t1 yye'nin ahde vefakar olmak iizerc ta\sif
ettigi bq kadmdan ii<;iinciisiine geldik. Ravi Dmm-i Attyyc hu
ii<;iinci.i kadmm hiidyyetini tayin hususunda tereddiid etmitir. E bft
S e b r e klZl yad edilen bu kadm, M u a z 1 h n- i C e b d radiya' lltihu anlz'in karlSldlr da her ikisi bir ahsiyyet midir? Ve binaenaleyh geriyc
bei doldurmak i<;in iki kadm m1 kahyor? Y oksa E b u S c b r e klZl
ayn, Muaz ibn-i Cebel karlSl da ayn olarak dort oluyor da geriyc
bir kadm m1 kahyor? 1tC Rhi Dmm-i Atlyye' nin ridyctindc go:
riilen tereddiidiin menei buras1d1r.
Bu iki nokta-i nazardan birincisine vfl\-1 at1fS1Z ( .ll.... ;;j_,..l) rivayetiyle ikinciye de vav-1 atlfla ( .)l,.. ;;1_,..1_, ) ridyeti ile iarct edilmitir.
Birinciye gore, bei doldurmak i<;in iki kadm, ikinci ri\ayete gore de
birkadm kahyor. ~arih Kastalani'nin beyanma gore, HH1z ibn-i
Hacer, ikinci vav-1 atlfla alan rivayeti daha dogru bulmutUr. Qiinkii
Muaz ibn-i Cebel'in karlSl "Hallad jbn-i Amir" in klZl Dmm-i
Amir'dir. Ebu Sebre klz1 degildir. Ebu Sebre kiziyle Muaz
1 bn-i Ce bel'in kans1 ayn ayn simalard1r, demitir. ~u halde geriye
ismi tasrih edilemiyen bir kadm kahyor.
~arih Ayni HH1z Zehebi'nin vav-1 at1fs1z rivayetine gore,
Ebu Sebre klZl, Muaz ibn-i Cebel'in karlSl oldugunu kabul
ediyor. Bu hesabca ismi tasrih edilmiyen iki kadm kahyor
Jl.,. til,...~

"

....

,.,...,, ............................ ....

.li!IJ'""' ~.:JI0~
4.~ 4ill ~;J ~~J<.)-:.rt&.~.
649
~
'
_,
;

\~~ ~ tj 0Ij ~jt~ tS'~f ~f) 111 Jti t~; ~;:i~

o"'

.,J-:j <.)~

"'

-'

e<=

c_:P,; J I

_,,... J.o ,... e<=

,...., J.o ,...

~,...

4..AJ~; J I t..,.AJ~ ~J>

-' ,o,...

t.i:.U l~
, .... ,.. "'<=

. 4..Al~; 0 I
1 Harice ibn-i Zeyd rahmetulliihi aleyh, az hadis rivayet ederdi. Bu sebeble
Zehebi Tezkiretu'l-Huffaz'da kibar-i ulemadan ve ecille-i fukahadan diye ibn-i
Zeyd'i tavsif ettikten sonra az hadis rivayet ettigi is;in hafizlar arasmda zikredemedik diye esefleniyor.

N
RehiCl
tur ki

mez.'~~i

cenaz
hud o
lene k;

RAi
Bu

birisidi~

ellif Teo
Rebia
dislerdil
dtr. SunJ
de be
Bm
edatmm
Goriilen
nevi< h<
Birinci
Rebia
_1oksa cen
medigin
lulii bir
bir nevi
edatl da
Bu
tarik-1 r
Bu
d isinde

t""_,; _,j

ytihud ce;

CENAZEYE KIYAMIN MUNTEHA-Yl MUDDETl

' 437

TERCEMESi

Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem' den ahzeden Ami r 1b n- i

Rebia'dan ~oyle rivayet edilmi~tir: Resulullah buyurmu~
tur ki:
Sizin biriniz bir cenaze gordiigiinde, amnia gitmek istemezse (cenaze ilerileyip) cenazeden geri kalana kadar; yahud
cenaze (yi gotiirenler) 0 kimseyi geride birakana kadar; yahud o kimseyi geride b1rakmazdan evvel cenaze yere indirilene kadar klyam etsin !

gore,
kabUl

IZAHI
RA. viLER, Riv AYETLER :
Bu hadis turuk-1 rivayatl mliteaddid ve mlitekessir hadislerden
birisidir. Bu babda Buhari'nin on kadar tarik-1 rivayeti vard1r. Miiellif Tecrid'e bunlardan lie; tanesini alm1t1r ki, birisi bu Amir i bn-i
Reb i a hadisidir. Oblir ikisi tercemeleri bunu takib edecek olan hadislerdir. Mlislim'in de Sahih'indeki tarik-1 rivayetleri ondan fazlad1r. Siinen-i Erbaa sahibleri de bu suretle tahric etmilerdir. T aha v i'nin
de be tarik-1 rivayeti vard1r.
Buradaki rivayetin tarz-1 edas1 biraz kan1kt1r. Hadiste iki terdid
edatmm birbirini vcly li takib etmesi tefehhlimli hayli ikal ediyor.
Gorlilen bir cenazeye k1yamm mlinteha-y1 mii'ddeti irae edilirken lie;
nevi< hareket teblig edilmitir zannediliyor. Halbuki boyle degildir.
Birinci ev terdide, ikinci tenvia mahmuldlir. Ravi Amir 1bn-i
Rebia Resul-i Ekrem'in: (Siz cenazeden geri katana kadar mz,
yoksa cenaze sizi geride bzrakana kadar mz ayakta durunuz) dedigini kestiremediginden terdid ile ifade etmitir. Bu iki f1kranm ikisinin de medlulii birdir : Cenaze uzaklaana kadar ayakta durulmas1d1r. Ve bu
bir nevi <dir. 1kinci nev<i de cenazenin yere konulmas1d1r. ikinci ev
edat1 da bunu ifade ediyor.
Bu hadisin mealini daha iyi anhyabilmek ic;in Buhari'nin U
tarik-1 rivayetini de mi.italea edelim :
Buhari'nin gene Amir 1bn-i Rebia'ya muttas1l olan bir hadisinde Resulu!Hih salla'lliihu ale_vhi ve sellem: ~- I_,..J..o ~jl~l ~1J \.;Ill"
(I ~_;; _,1 ~1$:" =
Siz bir cenaze gordiigiiniizde cenaze sizi geride bzrakana,
yahud centke (musalla gibi bir yere) konulana kadar kzyam ediniz" buyur-

438

CENAZEYE KIYAM BAHS!- EBU SAID-1 MAKB0Rl

VE

mutur. Bu rivayette, cenaze gorenlerin ayaga kalkmalan ve bu klyamlarmm, ya cenaze kendisini bnaklp ilerliyene kadar, yahud cenaze
ileri gottiriilmeyip orada musalla gibi bir yere konulana kadar devam 1
etmesi emrolunuyor. Bundan sonraki hadis de bu mevzfm miieyyid
olan hadislerdendir.

II

j,

r, ,.

.,

.J.'

,. ,

.,

.,. " ,

..ll

~~~J 'Ill~
..... J..~I
,:~j
~
..~J; ~I
~;
.. ,

\......

~,

....................

..... ~

,. , .,. ,

.J. ' .,.

....._,.... ,

.,

.,,

., ., ,

l..~ J

l-kjoJL:>-,
.,..;

tf$

'-iOii'

t ....

..

r; JW ~ljJ; . ..l::j
.
..i>U u.

~~ll ~I ll~ r~ ...L4J ~I )j

, l "' "'

...... , , ,

l~j
(./-:

'

................

.,.

., ,

f"" ,

....

........

0 ..... .,

- 1 ~) oJ~J~ J~ 1 J t..u ~~.) it" u4-.; r-J. . . J ;-:J~

1

.J.l
411

"""

rJ..P

TERCEMESi

E b u Said- i M a k b uri radiya' llahu anh' den ~oyle rivayet

: Makburi demi~tir ki : Biz bir cem1zede bulunduk. Ebu Hiireyre radiya'llahu anh Merva'nm elinden tuttu.
Cenaze (omuzdan yere) konulmazdan evvel oturdular. Bunun iizerine Ebu Said( -i Hudr.i) radiya'llahu anh geldi.
Mervan'm elinden tuttu. Ve :
- Kalk, dedi. V allahi ~u adam (E b u H ii r eyre) bilir ki,
Neb 1 salta' llahu aleyhi ve sellem bizi cenaze omuidan yere indirilmedik~e oturmaktan nehyederdi, dedi. E b u H ii r eyre de :
- E b u Sa 1d dogru soyliiyor, diye tasdik eyledi.
edilmi~tir

IZAHI
RAviLER, RivAYETLER :

Buhari'nin bu rivayetinde bilinmesi ltizumlu fakat mec;hul bualalan bir cihet varsa, o da Ebu Said'in Mervan'a kalk, demesi iizerine Mervan'm kalk1p kalkmad1g1d1r. Bu ciheti Tahavi'nin ~a <bi
tarikiyle .Ebu Said-i Makburi'den bir rivayeti tenvir ediyor. Bu

rivayettc
bir cen;
Hudri

gec;ti de
men ay:
rivayetir
yor, der
Bu
Makbu

( . .J\_,f

isnadm 1
pek bar
degil, B
Ma
me'mur
siyle M
daha m1
muhadd
Ali, D
oglu Sa
ettigini 1

ME

mn dor
,.e Hica
Mumail,
tir. Bu 1
Ashab-1
Asr-1 Sa
mugayir
diginden

EB(

lik'tir.

lahu anh

Said H
kat mtit<
Ebu Sa

VE MERVAN-EBU SAlD-1 HUDRl'N1N TERCEME-1 HALt

bu k1cenaze
devam '
tieyyid

5(.

\a yet
uluntuttu.
. Bugeldi.

ir ki,
indide:

b1ra. iizea<bi
. Bu

439

rivayette Makburi Ebu Said diyor ki: Mervan'm yanmdan

bir cenaze ge\miti; Me rv an ayaga kalkmam1t1. E b u Said- i
Hudri Mervan'a hitaben :

- Res u I u !Hi h saila' lliihu aleyhi ve sellem'in yanmdan bir cenaze

ge~ti de Resulullah cenazeye ayaga kalkt1, dedi. Mervan da hemen ayaga kalkti. Hadisin ash bir oldugundan dolay1 Buhari'nin
rivayetinde me~hul kalan bu cihet de imdi tenevviir etmi bulunuyor, demektir.
Bu hadisin as1l SaMbi ravisi Ebu Hiireyre degil, Ebu Said-i
Makburi'dir. Sahih-i Buharf'deki sevki Oyledir: :Jli.s~l-1:"'"" ~l,:.r)
( ... .JIJr ..~:~ ~ ..ill ~J Jj _,~I ..i,:.l.i ;_;~ j I.:S" Miiellif ihtisar i<;in silsile-i
isnadm bama E bu H iireyre'yi ikame etmitir. Fakat metn-i hadiste
pek bariz bir rekaket has1l olmutur. Bu cihetle hadisi Tecrid'e gore
degil, Buhdr metnine gore terceme ettik.
Makburi Medine'lidir. Beni Dinari'nin kabirlerini muhafazaya
me 'mur oldugundan dolay1 mim'in fethi ve ba'nm harekat-1 selasesiyle Makburi diye yad edilmitir. Ve tabii kabre dair rivayetleri
daha mu 'teberdir. B u h ar i'nin M a k b ii ri' den rivayet ettigi bu had is,
muhaddisler arasmda Buhari'nin ifradmdan addolunur. Orner,
Ali, U same radiyalliihu anhiim'den rivayeti vardu. Kendisinden de
oglu Said ve bir cemaat rivayet etmitir. V ak 1d i, yii~ tarihinde vefat
ettigini bildirmitir. [ Hulasa,. Ayni].
MERVAN, bNu'L-HAKEM, EBD'L-As'd1r. Emevi hiikiimdarlannm dordiinciisiidiir. Muaviye'nin hiikumeti zamamnda Medine
ve Hicaz valisi olmutU. Bu hadise de valiligi zamamnda olmutur.
Mumaileyhin Medine valiligi k1rk sekiz tarihine kadar devam etmitir. Bu tarihlerde h1tta-i Hicaziyye ve bilhassa Medine-i Miinevvere
Ashab-1 Neb i aleyhi' s-selam ile dolu bulundugundan Mer v a n'm,
Asr-1 Saadet'tenberi devam edip gelen birtak1m siinen-i seniyyeye
mugayir harekatl daima Ashab-1 Kiram tarafmdan red ve inkar edildiginden boyle bir ~ok hadislere ismi kanffiltlr.
EBfr SAin-i HunRi mdiya'lliihu anh'in ismi Sa <d 1bn-i Malik'tir. SaMbi oglu Sahabi'dir. Pederi Malik 1bn-i Sinan radiyalliihu anh Uhud gazasmm aziz ehidlerindendir. Uhud masmda E bi:1
Said Hazretleri on ii~ yamda bulundugundan gottiriilmemiti. Fakat miiteak1b gazalarda ve Hudeybiyye biatinde hazu bulunmutur.
E bu Sa_id-i H udri Hazretleri, Ashab-1 Kiram'm ulema ve fukaha- '

440

CENAZEYE KIYAM HAKKINDAKt HABERLER

'

smdandrr. Kendisinden bin yiiz yetmi hadis rivayet edilmitir. Bunlardan (43) hadisin rivayetinde Buhari ile M iislim ittifak etmilerdir. (26) hadisini Buhari, (52) hadisini de Muslim miinferiden
rivayet etmilerdir. T5.nk ibn-i ~ihab, Said ibn-i Miiseyyeb,
~a 'bi, Nafi' gibi bir hayli Tabiin'in rivayetleri vardrr. Vakldi,
(74) tarihinde vefat ettigini bildiriyor. [ Hulasa: r 15].
Ebu Said-i Hudri'nin kabrinin istanbul'da Ayvansaray'da
Ka 'riyye camii havlisinde bulunduguna clair halk dilinde kuvvet ve
Ohretle bir rivayet deveran etmekte ise de tarihi hie; bir kayrdla miisbet degildir. Maamafih Hazret-i Halid Ebu Eyyub-i Ensari
gibi fetih ordusiyle gelmi olmasr da c;ok muhtemeldir.
CENAZEYE

KIYAM

HAKKINDA

RiVAYET

OLUNAN

3) 1
et ettig
anh demi
~ec;ti de
a nazeye

4)

1bn-i ,

ahabi 1!
1rada bi
dakiler G
mulardr
5) :li

HABERLERDEN

BAZILARI UNLARDIR :

r) Tahavi'nin Eban ibn-i Osman'dan rivayetine gore: Bir

kere E ban'm 1 yamndan bir cenaze gec;miti. E ban bu cenazeye klyam edip demi ki : Osman radiya'lliihu anh'in yanmdan bir cenaze
gec;miti. Osman ona kryam edip dedi ki: Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem'in yanmdan bir cenaze gec;ti de Resulullah ayaga
kalktr 2
Bu hadisi Ahmed ile Bezzar da tahric eylemilerdir.
2) Gene Tahavi'nin Ebu Said-i Makburi ile Ebu Hiir eyre' den tahricine gore, Res Ul u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem :
"Sizden biriniz bir cenaze namazz kzlzp da cenaze ile gitmezse, cenaze kendisinden uzakla~znca oturabilir. Eg,er cenaze ile giderse, bu halde de cenaze yere indirilmedikfe oturmG.!zn !" buyurmutur 3
1 Eban, Osman ibn-i A f fan radiya'llahu anh'in, ogludur. Babasmdan,
Zeyd ibn-i Sabit'ten rivayeti vard1r. Kendisinden de oglu Abdurrahman,
Ztihri, Ebti'z-Zinad rivayet etmi~lerdir. Medine'de Tabii fukahas1m on sayantar E ban'1 bu gtizide fukaha ztimresinden sayarlar. ( 105) tarihinde vefat etmi~tir.
[ Hultisa 13 ].
1z Jt; .J t.J il.i.i >j~ '! .::., JA -.;1 .J~ if. 041 ~.~. ...
I.SJWaJI 4':' _,.,:.I .J....;
iw >j~ "-! .::., r
.J ~.. .ill J..... .ill J_,..J 01 Jt; J 41 iLA; >j~ "'! .::., JA .:,~ 01

.:r

t-

[ 4:,:.

..r- 0u

)~I.J J..~-1

,I.JJ .J

J 41

~ ~

rA:t ~ v!.c_ t .J >j~

J,:.

f.~....l

J.....

1~1 : Jt;

t. .

.J 4:1" .ill
c:-"->j ..;.... ~ )\;

~-:

.ill

1)1.):
4

j,:.

[ ',,.. ~')!

~I 01 ~ .ill ~J ;~/' ~I J I.S.J!.ill ~~I ~J.... ,:r I.SJ~J.JI (f-1

4:,:.

den UnU
bu kryan
masr, 2)
mevzuu-1
den, iki
edatr, te
den mad

J.....
4

-~

5 IJl u

[ 1r

CENAZEYE KIYAMIN V0C0BUNA KAiL OLANLAR

441

3) ibn-i Mace, Ebu Se1eme'nin Ebu Hiireyre'den nvayet ettigi hadisini 6y1e tahric etmitir. E b u H ii r eyre radiya' lliihu
anh demitir ki : Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem'in yamndan bir cenaze
gec;:ti de Resu1ullah cenazeye klyam etti. Ve : "Siz de kalkzmz. r;unkii
ceml;::_eye kryamda, mevtin hevl ii ~iddetini tazim vardzr" buyurdu 1
4) Nesai'nin Yezid ibn-i Sabit'ten tahricine g6re, 2 Yczid
ibn-i Sabit radiya'lliihu anh'in de dahi1 bu1undugu bir cemaat-i
Sahabi Resu1ullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in yanmda bu1unduk1an
Strada bir cenaze g6rii1mii. Res u 1 aleyhi' s-selam ktyam etmi, yamndaki1er de ktyam etmi1er ve cenaze uzaklaana kadar ayakta durmu1ardtr 3
5) ibn-i Ebi ~eybe'nin Abdullah ibn-i Sahbere 4 'den
tahricine gore, E b u Muse' 1- E 'a r i radiya' lliihu anh, "Neb salta' lliihu aleyhi ve sellem'in yanzndan bir cenaze gefliginde cenaze gefene kadar
ona ayaga kalktzgznz" bir ziimre-i Sahabi'ye haber vermitir 5
Bu rivayetlerin sarahatinden ve Amir i bn-i Reb ia hadisinden Unu anhyoruz ki, cenazeye itirak etmiyerek ayaga ka1kt1dtgmda
bu ktyamm miinteha-yi miiddeti ikidir : r) Cenazenin iyice uzak1amast, 2) Uzak1amadan musalla gibi bir yere indirilmesi. Birinciyi
mevzuu-bahsimiz o1an Amir hadisindeki ( 4..a;.:: _,1 ~...U.S: ~,...) kav1inden, ikinciyi de ( .. ~J; Jl) kav1inden istifade ediyoruz. Ve bu (ev)
eclat!, tenvi' ifade ediyor, terdid degil. Terdid, birinci ftkradaki (ev)
den matlubdur, Ravinin rivayetindeki tereddiidiinii ifade etmektedir.
1

~.ill

J- .r.JI

j<- .r : Jt; o..~;.f' ~I ,:;&. 4L ~I ~~

,j- ~L. .;:I .;_,J

~.&.j; .::.._,.Jl.J\j 1_,.._;: Jt;_, iL-4; ojl:..f.

!'""-'

Yezid ibn-i Sabit radiya'llahu allh, Ellsari'dir. Zeyd ibn-1 Sabit'in

kardeidir. Bedir gazasmda bulunan dilaverlerdendir. Medine'nin yedi benam Tabii fukahasmdan olan Harice 1bn-i Zeyd ki, sahib-i tercemenin birader-zadesidir. Ve kendisinin de gi.izide bir ravisidir [ Hulasa 370 ].
3

.ill

J-

.ill

J_,.,J ~ L.._,.L:- I_,;LS' 1"";1 ~l~ ,:t. -1:.): ~.,~,...

L.L,; 1)1.):

f .~

,j- it; J

j<-

~ .j~l

r-""

[ \ 'iA ~")!,:.] .:.~j

5

.ill

~.ill

J-

,j- JWJI ~__.,:-1

.ill JJ'"") ilA; ojl.:.':'" ..:......lW f'"" _, ":k

y,l :J..,.ll .Jl5:.,4 .;-\.,)II 6....::--11 0~.. 4

. .;..~ .;,...

;~:..,:.

.J:

.ill ~

J . .ill,~)'_, .j .;..L.;..... .J: I JL;. ~ ;y_l 4A~ _, ~I~_, '-:"~ _,

J- ..,.:JI.JI

[ 1 ". , . 1 1 ~

!-- _,

~~,:.I

.r '

41

.JI ;~:..,:. .::r. .ill~~.~,... ,:; 4..::.:. ~I ,:t.l <5JJ

t ~ : .;Jl.AJI ;u] j_,l~ .;,... it; oj~ "! .::.. .r 1~1 !'"" _, "=k

.s-.r

442

GOMHURA GORE KIYAM MENSUHTUR

Bu rivayetlere selef ve haleften bina-yt hiikmden bir ktstm ulema

cenaze gec;erken ayaga kalkmamn vacib olduguna ve bu viicub mensub bulunmadtgma hiikmetmilerdir. Katade, Muhammed ibn-i
Sirin, ~a<bi, Nehai gibi bir klsmi Tabii, yamndan cenaze gec;en
bir adamm ayaga kalkmas1 vacibdir, demiler. Ebu Hiireyre,
ibn-i Orner, ibn-i Ziibeyr, Ebu Said-i Hudri, Ebu
Muse'l-E<ari, cenazeye ktyam ve ittiba< eden kimsenin cenazc
omuzlardan indirilmedikc;e oturmak caiz degildir, demilerdir.

3;

hrici

undu~

\1 i:

ratli)a' j

T aha vi, bu ictihada muhalif ve ktyamm mensuh olduguna kail

olanlann da : "Yanmdan cenaze gec;erken kalkmak, yahud cenazeye
itirak eden kimseye cenaze yere indirilinciye kadar ayakta bulunmak
bir lazime-i diniyye degildir" dediklerini nakletmitir ki, bunlann
da Urve, Said ibn-i Miiseyyeb, Alkame, Esved, Nafi<,
ibn-i Ciibeyr, Ebu Hanife, Malik, ~afii, Ebf1 Yusuf,
Muhammed oldugunu, At a' ibn-i E hi Re bah'm, M iicahid'in,
Ebu ishak'm da bu ictihadda olduklanm, Ali ibn-i Ebi Talib'den, oglu Hasen'den, ibn-i Abbas'tan, Ebu Hiireyre'den bunun
nakil ve rivayet edildigini ~arih A y n i haber veriyor.

lt>di.
Bu cih
crnaze

Kadi lyaz: Ahmed ibn-i Han bel, ishak ibn-i Habib,

ibn-i Macisun da cenazeye ktyam ile emir, tevsia ve tahyire mahmul oldugunu kabul etmilerdir, diyor.

R
li.i ca.
a hb<

CENAZE GEQERKEN KIYAMIN

MENSlJH

OLDUGUNA KAiL OLANLAR

AAGIDAKi HADiSLERLE iHTiCAC ETMiLERDiR :

r) Miislim'in Sahfh'inde tahricine gore, Ali radiya'lliihu anh demitir ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem cenaze gec;erken ktyam ederlerdi. Sonra oturdular, klyam etmediler 1

2) ibn- i Hi b b a n'm Sahfh'inde tahricine gore, Ali radiya' lliihu

anh : Res u I u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem bize cenazeye klyam etmemizi emrederdi. Sonra kendileri kalkmadllar, oturdular. Bizim de
oturmakhgtmtzl emir buyurdular, demitir 2
1

.JlS' ~.J ~.ill j.... .ill J__, ...J .JI ..:... .ill ~ J

.!..1!~

..l..!

-rL:-

._,!.&.

,y ~#' ~

!--

J il::Al4 \.j.r~

ltl';:im

:amm1
iihu ar
rdu.
tdt)'hi
re t-i

sri/em:

illUtUI

~J"'- 1

.~_,,. ..r".
t,.. I~ :;_;~IJ i--'~

.::~~

4)
Eb u
en c;ok
/a'll(
iisliim
i-, ha,

.JlS' : "-=#' J .)~ .:_.:1 ~f-1 ..li

[ !.SJLAJI :;u J .;:..JI JA;] <.).)~4 .r '

..i. l ,
[ ,-c,

COMHURUN iSTiNAD ETTtGt HADlSLER

uiema
b mend !bn-i
1

reyre,
Ebu
cenaze

ma kail

mniann
~Hi',

Yusuf,
a hid'in,
Taiib'bunun

are mah-

OLANLAR

anh derken k1-

izim de

3) Ahmed !bn-i Hanbei Musned'inde Ebu Ma 'mer'den

tahdcine gore, E b u M a' mer demitir ki: A I i radiya' lliihu anh iie bulundugumuz bir mada bir cenaze ge<;ti. Haik ayaga kaikt1. Hazret-i
Ali:
- "~ 11- ,foi ,:r = Bufetvayt size kim verdi?" diye sordu. Oniar da:
-----' Ebu Muse'I-E'ari verdi, dediler. Bunnn i.izerine- . Ali
radiya' lliihu anh :
- Rest:dullah salla'lliihu aleyhi ve sellem bunu ancak bir def'a
iIedi. Bu k1yam keyfiyeti Ehi-i Kitab'a teebbi.ihi.i mucib oiuyordu.
Bu cihetle taraf-1 iiahiden nehyoiundu. Resui-i Ekrem de ba'de-ma
cenaze ge<;erken kiyam etmekten ictinab buyurdu, dedi 1
4) Leys !bn-i Sa 'd'in Ebu Bi.irde'den rivayeti tarikl iie
Ebu Muse'I-E'ari'ye muttas1I oian bir hadis ise bu mevz(mn
en <;ok tafsili muhtevi oian hadisierindendir. Bu rivayete gore, Neb i
salta' llii.hu aleyhi ve sellem: "Sizin yanznzzdan bir cenaze gefliginde o, ister
mus!Uman, ister yahUd, yahut da nasran Olusu olsun ayaga kalkznzz. r;unku
biz, hakikaten o o!Uye kalkmzyoruz, belki onunla. bile alan Jvfeleku'l-Mevt'e
ta';dm edip kalkzyoruz" buyurmutur.
Ravi Leys !bn-i Sa 'd diyor ki : Bu E bu M usa hadisini ben
Mi.icahid'e aniattim. Mi.icahid dedi ki: bana Abdullah !bn-i
Sah ber'e ,U vakiayl aniatarak dedi ki :
- Biz, Ali radiya'lliihu anh iie bir cenazeye intizar edip otururken
yamm1zdan baka bir cenaze ge<;ti. Biz ayaga kalkt1k. Ali radiya'llii.hu anh:
- Sizi bu cenazeye hangi bilgi ve duygunuz kaidmyor? diye
sordu. Dedi ki :
- Biz ne biiiyorsak ancak siz Ashab-1 Muhammed salla'llii.hu
aleyhi ve sellem'den duydukianm1za, gordi.ikierimize medyunuz. H azret-i Ali:
- Duydugunuz nedir ki? diye sordu. Biz :
- E b u Mus a zannedi yor ki : Res u I u ll ah salta' lliihu aleyhi ve
sellem: "rammzdan bir cenaze gefliginde muslim olsun, yahUd .... " buyurmUtUr. Ali radiya'lliihu anh:
1

.k .:ill

~f

443

~ JW ..,... li 4! i\..0 oj~ ~.) ....:... .iii\&>.; J"' C: i.:S' Jt; .r-'-' ~I y.
J.,.. .iii\ Jy.; .!.J!~ j..> ~ 1 J\..0 <.S">" Y. \ l) lii ~ lh foi ,:r o~:... .iii\&>.;

[ ,. o ..r' , " 1: : J~)l

e;=; ._:,.. JAi] . ..s~l ..s_;. J..lj ...,.,L:SJI j..~ <.:~ .:,ts::; o.;-

t"" .J

444

CENAZEYE KIYAM BAHSi- CUMH0RUN DELiLLERi

- Res u 1 aleyhi' s-selam bir def<a bir erkek yahudi cenazesi ge<;erken kalkmaktan baka asia k1yam buyurmad1. Bunlar Ehl-i Kitab
idiler. Res u I aleyhi' s-selam (vahy bulunm1yan umuru miistahsenede)
Ehl-i Kitab'a teebbiih eylerdi. Hak Celie ve Ala teebbiihten nehy
buyurunca, Res u I aleyhi' s-selam da cenaze ge<;erken k1yamdan ictinab
eyledi. Ve bundan sonra bir da:ha k1yam etmege avdet buyurmad1.

5) Muhammed ibn-i Sirin'den rivayet edildigine gore,

Hasen ibn-i Ali ile ibn-i Abbas radiya'ltiihu anhiim bir arada iken
bir cenaze ge<;mitir. Hazret-i Hasen kalkm1, ibn-i Abbas hazretleri oturmutur. Hasen Hazretleri ibn-i Abbas'a:
- Yahu bilmiyor musun? Res u I u lla h salta' ltiihu aleyhi ve sellem'in yanmdah bir cenaze ge<;ti de kiyam buyurdu, demi. ibn-i
Abbas da:
- Evet, biliyorum, fakat sonra da oturdu, kalkmad1, demitir.
Hazret-i Hasen de ibn-i Abbas'm bu cevabm1 redd ii inkar
etmemitir.
6) Hasen ibn-i Ali radiya'ltiihu anhiimii'den rivayet edildigine
gore, miiariin-ileyh Hazretleri bir cemaatle otururken yanlarmdan
bir cenaze ge<;mi. Orad a bulunanlar kalktiklan hal de H a z ret- i
Hasen kalkmami ve : "Ne yaptmzz? Res u lull ii h salta' ltiihu aleyhi ve
seltem bir kerre bir yahUd i cenazesi ge;erken kalktz amma cenazede yaktzklarz
buhur kokusundan ezalanarak kalkmz~tz" demitir 1
Biilugu'l-Emani'de deniliyor ki: Hasen ibn-i Ali radiya'ltiihu
anhuma'dan gelen bu (6) numarah rivayette miiariin-ileyh hazretleri
Resul-i Ekrem'in yehudi cenazesi ge<;erken k1yam buyurmalarma
sebeb olarak buhur kokusundan ezaland1klanm bildiriyor. Taberani'nin ve Beyheki'nin yine Hazret-i Hasen'den rivayetlerinde
Resul-i Ekrem'in k1yam1, yehudi oliisiiniin re's-i Saadet'ten yiiksekte bulunmasml kerih gormii olmalanndan dolayidlr, suretinde bir
ziyade de vard1r ki, bu da mezkur sebeb ve illeti te'yid ediyor. Fakat
bu ta 'lil, yukanda ge<;en iki ta 'lile muanz degildir. Bunun birisi
Leys ibn-i Sa 'd'in (4) numara ile terceme ettigimiz rivayetinde
niifusu bqeri kabza me'mur alan Melekii'l-Mevt'i i'zam ve tebdl
1 4, 5, 6 Numarah hadisleri Miisned-i imam Ahmed'in yeni tertib ile matbuu
Fethil'r-Rabhani 'den terceme ettik. Metn-i aslileri nakletmek uzun olacagmdan icti
nab ettik. Metn-i asliler mezktlr eserin (C. 8, S. 35, 36, 38) de muharrerdir.

1-i me
izah
kbur

men~

~en

El
mitir? I
Bu J
btl Sa]
naze

gd

l iiyors~

i etmil
uahhare
j
oldug
htl Sai

Cena

da va
rin isti
e lli deb

1yan hu:
le bir'
Fakat
yet edil1

CENAZE HADlSLERiNDEKi EMlRLERiN MEDL0L0

gore,
iken
haz-

ze sel-

l bn-i
i~tir.

inkar

'lliihu

birisi
tin de
tebdl

445

idi. Obiirii de Cabir ve Ebu Hureyre hadislerinde bildirilen

hevl-i mevti ta 'zim idi. Bir hadisenin esbab-1 miiteaddidesi olabilir.
Izah1 ile megul bulundugumuz (65o) numarah Ebu Said-i
Makburi hadisi de cenaze ge<;erken k1yamm mensuh oldugunu iddia
edenler i<;in miistak1l bir dCiil olabilir. Tavzih'te deniliyor ki : E bu
Said-i Makburi hadisinde bildirildigi iizere, Ebu Hureyre ile
Mervan'm oturmalan bu cenaze ge<;erken ktyamm vacib olmad1gma
pekala bir delildir. Qunkii Ashab arasmda k1yam bir adet-i cariye
olsaydt, bunlar oturmtyacaklardt. Yalmz bu M a k b uri hadisinde bir
cihet hattrlan i~gal ediyor ki, Ebi'1 Hureyre cenaze ge<;erken ktyamm mensuh ve metrukii'l-amel bir adet-i kadime olduguna kani' ise
rieden Ebu Said-i Hudri'yi: "Dogru soyliiyorsun" diye tasdik
etmitir?
Bu ~iipheyi de ~arih Ayni ~oyle kaldmyor: Ebu Hiireyre'nin
E bu Said-i H udri'yi tasdik etmesi, Resul-i Ekrem'in vaktiyle
cenaze ge<;erken oturmaktan nehyettigini bildiginden dolayt dogru
soyliiyorsun, diye miitekaddim zamana aid olan ktyam hiikmiinii tasdik etmitir. Aym zamanda Ebu Hiireyre, Nebi aleyhi's-selam'm
muahharen oturdugunu ve bu oturmaktan nehyin mensuh ve metruk oldugunu da biliyordu. Bundan dolayi da oturffiUtU. Ve belki
E b u Sa i d'in bu i 'tirazma ragmen kalkmamitl.
. Cenaze ge<;erken k1yam edilmesi hakkmda buraya kadar nakil
ve terceme ettigimiz ahadis-i erifedeki emirlerin medlulii hakkmda
ulema ihtilaf etmilerdir. Bazilan bu emirleri viicube hamlederek
cenaze ge<;erken ktyam etmek vacibdir, demilerdir. Bazilan nedb ve
istihbaba hamletmiler ki, ibn-i Hazm'in de mezhebi budur. Bazilan da vacib idi, sonra nesholundu, diye hiikmetmilerdir. N eve.v i
emrin istihbab i<;in oldugunu ihtiyar etmitir. ~afiilerden M ii tevelli de buna zahib olmutur. N evevi'ye gore nesh yoktur. Neve vi:
Bunun gibi hususlarda nesh da 'vas1 da sahib degildir. Qiinkii nesh
ahadis-i miiteanza ve muhtelife aras1m cern' ve tevcih miimkiin olmiyan hususlarda miiracaat edilen bir mahlas-1 ilmidir. Burada ise
boyle bir zaruret yoktur, diyor.
Fakat yukanda muhtasar ve mufassal miiteaddid tariklarla rivayet edildigini gordiigiimi.iz Ali radiya'lliihu anh hadisinde nesh hususu tasrih edilmitir. Bu cihetle Ebu Hanife, Malik, ~afii
hazarati nesha kaildirler. Beyhaki'nin, Hazimi'nin imam-1

446

KIYAM EMiRLERiNiN MEDLULONDE 1HT1LAF

~Hi i'den nakil ve beyanlanna gore (649) numara ile terceme ettigimiz Amir ibn-i Rebia hadisi hakkmda imihn-1 muarun-ileyh
sayd1g1 vucuhu ihtimalat hep neshi mueyyeddir. ~Hi i Hazretleri
diyor ki : Cenaze ge~_;erken klyam hukmunun mensuh oldugu istib'ad
edilmemitir. ' Yine bOyle baz1 Muhaddisinin rivayetleri vechile
Resul-i Ekrem'in bir sebebe mebni bir yehudi cenazesi ge~_;erken
k1yam ettikleri ve sonra terk buyurduklan vakl'dir. Resul-i Ekrem'in bu fi 'li, ve siz de kalklmz, emri iptidi vucuba mahmul ise, bilahare
terketmeleri ve Ashab'1 da men' etmeleri neshten baka bir ey degildir.
Eger evvel istihbab ise, sonra da mustahab olabilir. Evvel mil bah ise 1 ,
bilahare de mubah olur, fi '1 ve terkinde bir beis yoktur, denilir. Bence
oturmak k1yamdan daha evlad1r. Qunku kuud, cenaze ge~_;erken oturmak Resul-i Ekrem'in son fi'lidir. Sonra k1yam ile emir, muslim
cenazesine ve Ehl-i Kitab olan gayri muslim cenazesine ftmildir.
E b u Muse' 1- E 'a r i'n:in yukanda terce me cttigimiz hadislerinde
musarrahtlr: "t.J l_,.._,:o yl.f,..; _,\ \;,.)_,;:) I.L ,:,\.) ,:,t,; ..;~ ~~.;.., / 1~ 1 = Sizin
yammzdan ceniize gefliginde ister muslim, ister yehUd f, ister nasran f hnistiyan
cenazesi olsun, kzyam ediniz. c;unkii biz , ceniizeye degil, belki onun yanmdaki
meleklere ve Me le kii' l-M ev t'e kzyam ediyoruz." buyurmulard1r.
Zeynu'd-Din-i lraki de: Ebu Muse'l-E'ari hadisinde
mezkur ve musarrah olan sebeb ve illet . muslim ve gayri muslim cenazede mutehakklk bulunduguna gore, hukmun, Ben i Adem'in
kaffesine Umulunu hatta Ehl-i Kitab olm1yan kafirlerin cenazesi
ge<;erken bile klyamm luzumunu muktazidir, demitir.
...,

_,

_,

} o

} I

t~~:
Jt; t~~ .&I:S;~
.,
,
.,.&1 ,~~;. .,w~ ,...)~\~
,.
"'

"'

"'

~ t:.l.A;
J.

"'0 } "'

"'

~"'

"'

t;..o.i J tJ...., J

-'., ,_, "'., o J.J. 0 t.,

IJ ..J..U ojL:.~J I

! .. ~"'

,. "' . "' "'"' ,. "' ,.,

J. "' ~;:J I tfJ \ L~j oj ~

-"

"' ""'

J.., J., ,.,

ul

am,

IU.v

Bu h
li m
Jr.

ehu4
cak b
Buh

w;. . 651

:-::J~ .ull

0 "'"' }

aze
-a k

.,~

J.,.,..

es i ~_;i
Izah

.J.,

t;-: IJ 1~1 JL~; ~;J+:. oj t;.~ \f.il ~I JJ""'J

TERCEMESi

Cabir 1bn-i Abdillah radiya'lltihu anhilma'dan oy1e

rivayet edi1mitir :
Hazret-i Cabir demitir ki : (Bir kerre) yammtzdan
bir cenaze gec;miti de Res u1u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve sellem

- - Ju.
Kad

.Feridun EFn-U \.7RUL

~lt&PI!'U
CENAZEYE KIYAM VE CAB1R HAD1S1

447

cemlze ge<_;tigi i<_;in k1yam etmiti. Biz de (kendisine uyarak)

ayaga kalktlk. Ve :
- Ya Resula'llah! Bu bir yehudi cenazesidir, dedik
Res u1 aleyhi' s-selam :
- Bir cenaze gordi.igi.ini.izde (muslim olsun, kafir olsun)
kiyam ediniz !. (Qi.inki.i oli.im korkun<_; eydir) buyurdu.
IZAHI
RAVILER,

m cee m'in
nazesi

1
"~
""
)

Bu hadisi, Muslim, Ebu Davud, Nesai de rivayet etmilerdir .

.\h.islim'in rivayetinde : "r:J .::...>LI ,:,1 = Oliim korkunf Il!Jdir" ziyadesi
\'ardtr. Sebeb-i ktyam tasrih edilmitir. Nesai'nin rivayeti de Musli111'in aynidir, ondan da, Ebu Davud'un rivayetinde de sebeb-i
k1yam tasrih edilmitir. Bunun i<_;:in biz de tercememi~de iaret ettik.
Ebu Davud'un rivayeti daha ziyade tafsili muhtevidir. Ebu
Davud'un rivayetinde: Biz, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem
ile beraber idik. Bu mada yamm1zdan bir cenaze ge<_;:ti. Resulullah
ayaga kalktl. Biz de kalk1p cenazeyi omuzlamak i<_;:in kotuk. Varmca
onun bir yehudi cenazesi oldugunu gorduk. Ve: Ya Resula'llah, bu
bir yehudi cenazesidir, dedik. Resulullah: "Oliim, korkunf ve ibret
alznacak bir hiidisedir. Herhangi bir cenaze goriince kzyam ediniz" buyurdu 1
Buhari'nin mevzuu-bahsimiz alan rivayetinde aleyhi's-salatii
ve' s-selam E fend i m i z k1yama, cenazeyi ru 'yeti sebeb olmak uzere
bildirmitir. Oburlerinin rivayetinde ise mevt, mucib-i istibsar bir
musibet oldugu i<_;:in ayaga kalkllmahd1r, buyurulmu oluyor: Binaenaleyh olum, hevl-u iddeti hat1rlatan bir hadise olmas1 cihetiyle olunun muslim, kafir cenazesi olmast musavidir. Her beni adem olusu
herkes i<_;:in medar-1 intibah olabilir.
Izah ettigimiz bu Ca bir hadisinden sonra Buhari'nin Sahih'inde Abdurrahman ibn-i Ebi Leyla'dan bir rivayeti daha vard1r.
Bu rivayette lbn-i Ebi Leyla demitir ki: Sehl lbn-i Hanifile
Kays lbn-i Sa cd "Kiidisiyye" de 2 otururken yanlanndan bir ccnaze
ge<_;:ti. Bunlar ayaga kalktilar. Bunlara :

~oyle
.:::.._,11 01
2

~~ t- .J "'=k .:ill J... ~~ c:: L:S' : J\i .)_Jb ~~ JW .J

Jw . -s.)x >jl:.':'" ....!' .:ill J.,_..J 4 \.:.J..4j -s.)x oj4- ....!' 1~1 J..-:.l y~

.LtJ iw . oj~ .:::.. .1~

dan
ellem

RiV AYETLER :

1.1.;

. I~ _,.Ai oj4- ~~ J l~li t..i;

Kiidisiyye, lrak-1 Arab da kadim ve mtistahkem bir kasaba olup elyevm ha-

f/;1

448

CENAZEYE KIY AM BAHSt- KAD1S1YYE HARBt

Bu cenaze bu diyann i<;ilerine yani ehl-i zimmete 1 aiddir,

dediler.
Sehl ile Kays da :
- Neb i Salta' ltiihu aleyhi ve seltem'in yanmdan bir yehudi cenazesi ge<_;miti. Res u I u lla h bun a k1yam ettiginde bunun bir yehudi
cenazesi oldugu kendisine bildirildiginde Resulullah: Bu da (yaaYIP olen) bir insan degil mi? diye cevab verdi, demilerdir.
Resul-i Ekrem Efendimiz bu cevabiyle k1yama sebeb olarak
cenazenin, mevtin suubetini ve bu hevl-engiz hadisenin iddetini hatirlatmi olmasm1 gostermitir.
Ahmed ibn-i Hanbel'in Miisned'inde Abdullah ibn-i
Am r ibn- i As' dan tahricine gore miiarun-ileyh demitir ki : Bir
kimse Res u I u lla h salta' ltiihu aleyhi ve seltem'den ( baz1 eyler) sordu
da dedi ki :
- Ya Resula'llah! Yamm1zdan kafir cenazesi ge<_;iyor. Buna
da ayaga kalkacak m1y1z? Resulullah:
- Evet, kafir cenazesine de kalkimz. Qunku siz (hakikatte) o
kafir cenazesinc kalkm1yorsunuz. Belki nufllsu beeri kabzeden Zat-1
Ecell ii A 'la'ya ta 'zim ederek kalk1yorsunuz, buyurdu.
rabd1r. ~arih Kirman i Kadisiyye ile Kufe arasmda on be~ fersahhk bir mesafe
bulundugunu ve Orner ibn-i Hattab radiya'llahu anh'in hilftfeti zamanmda (16)
nc1 Hicret senesinde hanilerle vuku' bulan muharebenin burada cereyan ettigini
bildiriyor. Kamusii'l-a'lam'da ~u toplu ma'lumat v~riliyor. Kadisiyye, Sa 'd 1bn-i
E b i Vakkas radiya'llahu anh'in kumandas1 altmda asakir-i mi.isliminin !ran askerine kar~1 kazand1klan galibiyet-i kat'iyye ile me~hurdur. Burada dort muharebe
olup birincisine (Yevm-i lrmas), ikincisine (Yevm-i lgvas), lic;:linclisline (Yevm-i
Ammas), dordlinclisline (Yevm-i Kadisiyye) denir. Bu dordtincli meydan muharebesinde Yranilerin ba~kumandam Rlistem katlolunup iran ordusu peri~an edilerek
o glin 1ran'a fethedilmi~ nazariyle bakilmi~tlr. Kadisiyye c;:ok vakit ma'mur kalmayip dordlincli asr-1 Hicri'de harab bulundugu Mes'udi'nin ta'rifinden anla~I
hyor. Buras1 baz1 me~ahir-i ulema ve muhaddisinin maskat-1 re'si bulunmu~tur.
Dicle'nin sahil-i yesarmda Samerra'nm IO kilometre cenubu ~rkisinde ve
Bagdad'm 140 kilometre ~imal-i garbisinde dahi bu isimle bir klic;:lik kasaba bulunmu~ ve bu dahl vaktiyle harab olmu~tur. Baz1 mliverrihin, bunu btiylik 1ran ftituhatmm mahalli zannederek yamlmi~lardir. Yakut-1 Hamevi be~ ~ehir vard1r ki,
be~ine de Kadisiyye denilir, diyor.
1 Mtisltimanlar fethettikleri memleketlerin gayri muslim ahalisini i~c;:ilikle bulunduklan memleketlerinde ipka ederler ve bunlara vergi tarhederlerdi. Bu vergi
Harac unvaniyle ahmrd1.

m1n,
lerin
bir c
bu su
Mus
hudi

edib

Cen
rind
Egel
gidi1
fil )
ded

seval
i<;ind
yc'ye

449

EBU SAID-1 HUDRI HADISi:

Resf:tl-i Ekrem Efendimiz bu cevabmda da cenazeye kiyamm, cenazeyi ta 'zim degil, belki biitiin zi-hayata, hayat ve maietlerini veren Cenab-1 Hakk'm bunlann ruhlatm1 ve hayatlanm alarak
bir ciisse-i camide ve hamide hiikmiine koydugunu hat1rlatt1gm1 ve
bu sf:tretle Cenab-1 Hakk'a ta 'zim edilmi bulundugunu bildirmitir.
Muslim cenazesi azamet-i ilahiyyeyi yada vesile oldugu gibi, bir yehudi ve bir nasrfmi cenazesi de sebeb olabilir, demek olur.
ha-

t,....-

.&I

.J.,-~~J.O/J;t,.,....

J.,..... ) 0 I

,~

o.J.o

"', 0

.1-,

"'

"'

""

t$

,.

....

l+-4.:> I J oj l:.~ll ~~ J b l J l.i

.J. ~ ....

'to'

"'

.,,.,.,.o ,.,

,.

tJ.;~ .&1 I..S;,) (,$ )...\>J I ..l:~..... L~ I 0~

0lJ u.~J,...,\j

~....

.....

~Jlj ~~t:~ ~;l~

o"', _,l,. -;;;..,. .

~,.,."'

f:l~

tJ...., J

. 652

_,

0p r-J~l~l

......

.u)
,J.

J.._p

,; ~

J~ J~~ll

..
_,, o"', o~l "~o" "' o "'rt"' -:"' I - ,o". o "'t~
---: ~ 0 J~A.l.i 0-: l:.""':J l-: ~J j ~l~ .;-:,~ ~j J

"c:_:~ ~ 1':,. ,

.., . . . .,....;

..... " .. ,..

.......

*'.c;;~

.... ...-..J.

.....

,..

J~J tJ.~~ .,Jj 0l.-J~I ~l :;~ J~ lf.i~

TERCEMESi

E b u Said- i H u d ri radiya' lliihu anh' den

:

~oyle

rivayet

edilmi~tir

Res u 1u 11 a h salla' lliihu aleyhi ve sellem buyurmu~tur ki :

Cenaze (tabuta) konulup erkekler omuzlanna yi.iklendiklerinde o cenaze iyi bir kii ise : Beni (sevab1ma) ula~tmmz, der.
Eger o cenaze koti.i bir ki~i ise: Eyvah ! Bu cenaze ile nereye
gidiyorsunuz? diye feryad eder. Cenazenin bu sayhasm1 (gafil) insandan baka her meYcud i~itir. lnsan da bunu duysa
derhal bay1hr.
YZAHI
MA:\'ALAR:

\'ergi

"J_,.. ..u = Beni makberime ulaJtzrimz" diyen salih kimse, hay1r ve

sevaba kaVUIDakta isti 'cal ederck YC oniindeki sermedi bir hayat
i<;-inde nail olacagt mcv'tld olan niam-1 ilahiyye ve eltaf-1 Subhaniyyc'yc bir an cvvcl kavumak i<;-in boyle soyler. Fena kimse de :
F.: 29

'
45Q

KADINLARIN CENAZE NAKLiNE

" Lr: .J ~.ij ~I lt4J 4 = Yazzklar olsun, bu cendze ile nereye gidiyorsunuz?" der. Yukanda 11 Jy.li n mutekellim olduguna gore bu fikrada "'-! .J.,~J.; .:t.l ..i:J l! -= Eyvdh! Beni yiiklenip nereye gidiyorsunuz ?" suretinde olmak icab ederdi. Nasllki, aag1da gorecegimiz Ebu Hureyre
hadisinde de boyledir.
( -J..;.J l;) nm manas1 : Ey huznum, gel art1k tam senin zamanmdir, demek olup helak ve musibete maruz olan kimse tarafmdan irad
edilir. Mevzu umuz olan E b u Sa 1d rivayetinde oldugu gibi veylin
gaibe muzaf olarak vurudunda ve mutekellimden adul edilmekte bir
nukte aramhrsa, 0 hayirSIZ cenazenin yakmda karIlaacagi helak ve
azabl bir turlii nefsine izafe etmek istememesidir, denilebilir ki, bu
i'tibarla bu rivayet, Ebu Hureyre rivayetinden daha bellgdir.
Bu hadisi Buhari, cenazeyi kadmlann degil, erkeklerin yuklenmesi liizumu hakkmda a<_;:t1g1 bir babmda zikretmitir. Hadisin medar-1
istidlal oian noktas1 da: "r+;L;;I Jl JL:- )I lt~l J = Erkekler omuzlarzna
yiiklendikten sonra" cumle-i ihbariyyesidir. Bu cumle ile cenazeyi ham!
ve naklin erkeklere mahsus ve munham oldugu istifade edilmitir.
Vak1a bu bir cumle-i ihbariyyedir, hukum ifade etmcz, kadmlann
cenaze naklinden memnu ( olduklanna nasi! delll olabilir ? diye bir
suillin hat1ra gelmemesi kabil degildir. Fakat cevaben denilebilir ki,
ilriin kelam1m, vakiayi ihbar halinde b1rakmak onu ihmal etmektir
ve hi<; dogru degildir. Belki mumkun oldugu kadar kelam-1 ilrii teria, bir hukmu er'i ifade edebilecek vaziyete hamletmek gerektir.
Maamafih kachnlann bu kulfetli vazifeden muaf ve memnu' olduklanna delalet eden baka hadisler de vard1r.
Ebu Ya 'la'nm tahric ettigi Enes ibn-i Malik radiya'llahu
anh hadisinde Hazret-i Enes demitir ki : ( Bir kerre) Resulullah
salla'llahu aleyhi ve sellem ile bir cenazeye gitmitik de Resulullah
(orada) birtaklm kadmlar gormiitii. Resul-i Ekrem bunlara :
Cenazeyi omuzlar mismiz? diye sordu. Bunlar :
Hay1r, omuzlamay1z, dediler. ResululHih:
Ya oliiyu ctefneder misiniz? buyurdu. Kadmlar :
Hay1r, diye cevab. verdiler. Res u 1u lla h :
Oyle ise nikabmiZla ve hi<_;:bir hay1r ve sevaba nail olm1yarak
evinize donunuz, buyurdu 1

It--

4:k .:il l

j-

.:il l

J_..... J C:

yf .::..IJJ.Jt. ~Jl; Jli . ~

Ji

l;~_p-

Jt;

~ .:ill ~J .ril

,:r

J~.Y. I ~ y:-1

~ .:;..~;i Jli . ~ ,)i ~ cl...i-T JL;.; ;_,....; ~i; oj~ ,j

. .:..I).)~ t.

Husus
mil de
ur. Ka9
ma'kul deg
alan ma2
1te
e itirakl
buh.J
iz ediiJ

bJ

arih
olarak
"una gii

-~ sa1:tz I

lie ;a]

Fa kat
ir. Belki
ar ve

hme
h ran'd<
bdu

iSTiRAKLERi TEf:VlZ EDiLMEM1ST1R

ror-

raere

. n-

n-1

na

h
h

451

Hususiyle kadm biinyesi zay1ft1r, erkekler gibi ag1r ilere miitehammil degildir. Sonra bu hammal ii kadmlar it;in mazmne-i inkiaft1r. Kadmlann a<;1k, sat;rk, ul<;a, pult;a bu ilere girimeleri hit;
rna <kul degildir. Hele erkeklerle miitereken nakil ve ihtimale kalkimalan mazmne-i fesaddrr, mahall-i fitnedir.
ite bu nakli, akli, frtri delillerden dolayr kadmlann cenaze nakline itirakleri tecviz edilmemitir. ~u kadar ki, cenazeyi nakledecek
erkek bulunmazsa, boyle miistesna vaziyet bir zarurettir. Bu surette
tecviz edilmitir.
~arih ibn-i Battal demitir ki: "Cena;:;e iyi bir ki~i ise, beni ul~
tzrznz;:;, demesi nefsi ve ruh bir tekellilmdiir. Yoksa medarik-i ~uur olan ruh
bedenden ayrzldzktan sonra bedenin tekelliimii miimteni<dir. Meger ki, kudretu' lliih oliiniin ruhunu "bedenine red ve iade etmi~ olsun."
~arih Ayni de diyor ki: "jbn-i Battal'zn bufikri, hayat, kelamzn
~artz olarak kabul edilmesine goredir. Halbuki kelam, asvat ve hurujtan ibdret
olduguna gore, hayat ~artzna lii;:;um ve ihtiyaf olmaksz;:;zn kudret-i ilahiyye o
laf;:;-u savtz mryyitte de yaratabilir. Kelam-z nefsi ruh ile kiiim olur. Ve yalnz;:;
mryyitte yaratzlan asvat i~itilmi~ olur. Hadis ile kasdolunan bu olsa gerektir."
Fakat bize gore bu kelam ne kelam-1 nefsidir, ne de kelam-1 lafzidir. Belki her cenazenin U fena alemindeki hayatma gore mu <cib-i
i <tibar ve miistelzim-i istibsar olmasrdrr. Hayatrm hayu yolunda ge<;iren iyi bir kii ile zalemeden birisinin, ii<;ii, bei bir t;atl altma s1gman
feragatkar bir aile oliisii ile diinyaya S1gam1yan bir cihangirin, bir
fakir ile diinyaya tasarrufa t;ahan bir milyonerin imdi it;ine srgmdrklan tabutlan acaba hayar-i beere neler haykum1yor; bu sandrklar
it;inden hayalimize ne manah sesler aksetmiyor. Beerin gafleti bu
<;ok manah sesleri iitmege ve ibret-niima bu levhalan gormege mani
oluyor. Enzar-1 ibret oniinden hergiin gelip get;en bu nevi< Uflnat-r
kevniyyeyi hakkryle gormek, bu sesleri layrkryle iitmek miimkiin
olsayd1, hadis-i erifte haber verildigi vechile insan derhal di.ier,
bayrhrdr.
Ahmed i bn-i Han bel'in Miisned'inde Abdurrahman ibn-i
Mihran'dan 1 rivayetine gore, miiariin-ileyh tarafmdan: Ebu
1 Abdurrahman 1bn-i Mihran, Ezdi'dir. Ebu Hi.ireyre'den rivayeti
vard1r. Kendisinden de Ebu Said-i Mi.ikberi rivayet etmi~tir. Ebu Hatem:
"A bdurrahman salih ki;idir" demi~tir. [ Hulasa: I99 ].

EBU R0REYRE'N1N V ASIYYET1- CENAZE NAKLiNDE

452

Hiireyre radiya'lliihu anh'in oliimii yaklamca 6yle vas1yyet ettigi

bildirilmitir : Ben oldiigiimde kabrimin iistiine 1$ad1r kurmaym1z,
cenazemi buhur yakarak ta 'kib etmeyiniz, cenazemi gotiirmegi tesri'
ediniz. Qiinkii ben Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in: (1yi kii
tabutuna konuldugunda : "Haydi beni gotiiriiniiz, beni gotiiriiniiz !" dedigini, kotii kii de tabu tuna konuldugunda: "Eyvfilz! Beni yiiklenip nereye
gidiyorsunuz ?" diye haykirdigmi) haber verdigini iittim, demitir 1
-''

.. ""'

4lll J~ L$"""::J
I if 4.~ 4lll c_sP J
,., ,, .,,.,. ,,.,.
4~t.::, ~j <J!j ....oj~J~
....
....

TERCEMESi

Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem'den nakleden E b u H iir eyre radiya' lliihu anh' den Neb i aleyhi' s-selam'm ~oyle buyurdugu rivayet edilmi~tir
1 :

/ .... J

j<'

.::...__,11.::... ~ :.r:_... Jli . ~ .:ill

c.S;.J ;--':.-""

bir ki
ve Se'
degils
bulur

R
B

" ...... ., ..... .,, ..........

~

41

.JI .JIJi~ ~ .,r-)1 ,y

~ .:ill J.... .:ill JyJ .;:.....t:" JU . ~ I.J&- r i J ~. J~ ':J J U.tl...; J" I_,~_,.Aj ':J
._,.JI ~)I c_...;J 1.)1 J , ! J_,...u J_,...li : Jl; J..r j<' tL...JI ~)I c_...;J 1.)1 : J~

! '--! .J~.i; 0:_1 .ti:J 4 : Jli .J..r

Bu hadisteki (Fustad), k1ldan, ke~eden yap1lm1~ ~ad1r demektir. Vaktiyle oliiniin kabri iizerine boyle ~adu kurulur, yahud ~ardak yap1hr da i~inde toplamlarak
cenazenin ailesi bunun i~inde ta 'z1ye edilirmi~.
(Micmer) de i~ine ate~ konularak odagac1 gibi kokulu ~eyler yakllan buhurdanhkd1r. Cahiliyyet devrinde cenazeni~ oniinde boyle kokular yak1larak ta 'kib
edilirmi~. $eriat-i 1slamiyye bunlan nehyetmi~ ve bu cahiliyyet adetlerini i~liyenleri
zemmeylemi~tir. Umumiyetle ashab-1 manas1b ve erbab-1 servet cenazelerinde devam edip gelen bu tiitsiilerle cenaze nakli adetinin Cumhuriyet devrinde birakllmas1 ~eriat-i 1slamiyye hesabma ~ayan-1 memnuniyyettir. Fakat bunun yerine daha
ag1r masraflar ihtiyar ve israf edildiginin goriilmesi de ~ayan-1 eseftir. Goniil ister
ki, bu fuzuli masraflarm ~ok miihim olan tutarlan Allah nzas1 ic;:in, meyyitin istirahat-i ruhu i~in rpemleketimizin K1z!lay, ~ocuk bak1m1 gibi hay1r cemiyetlerinc
verilsin ! Bu hareket meyyit i~in ne derece hay1r ve sevab1 mucib olacag1 izahtan
miista.gnidir.

tir. :M
Tirm
Mace
ciimle:
ri 'nin
Erbaa
B
naklec
mitir.
ler! S1
yiiriiyii1
ile A l
senedl
y
da : "
gitmel
demd
imkan
Buha
baz1la
gunu

rtin ve I

Tehzib',

etmi~tir

sind en

'T?

ri un ERTGGR
KitapiJ9

1'T1DAL 1LE S0R'AT- CENAZE NAKL1 VE NAKL1N ADABI

453

Cenazeyi ( i<tidal ile) everek naklediniz. Eger bu olti IYI

bir ki~i ise bu bir hay1rd1r. Onu (bir an evvel kabirdeki) hay1r
ve sevabma ula~tirmi~ olursunuz. Eger bu cenaze iyi bir ki~i
degilse, bu-da bir ~erdir. (Bir an evvel) omuzlanmzdan atm1~
bulunursunuz.

i.ir-

rak
urkib
Jeri
de-

~1-

llha
liter
b tirine
,tan

IZAHI
RA. VILER, RiVAYETLER :
Bu hadisi Buhari, Siifyfm 1bn-i Uyeyne'den rivayet etmitir. Muslim 1bn-i ~eybe'den, Ebu Davudu Miiseddid'den,
Tirmizi Ahmed 1bn-i Meni'den, Nesai Ku.teybe'den, 1bn-i
Mace de 1bn-i Ebi ~eybe'den rivayet etmilerdir. Bu ravilerin
ci.imlesinin eyhi de Siifyan 1bn-i Uyeyne'dir. Bu i<tibarla Buhari 'nin bu had is, hakkmdaki isnad1, gerek M ii s 1i m'in, gerek Siinen-i
Erbaa ashabmm isnadmdan bir derece alidir.
Bu hadisi Buhari, cenaze omuzland1ktan sonra onu teyi< ve
naklederken siir<at iltizam edilmesine clair ac;t1g1 bir babmda zikretmitir. Buhari bu unvanmda Enes 1bn-i Malik'ten: "Ey mii'minler! Siz Oliiyii tevi< ediyorsunuz. Onun oniinde, arkasmda, sagmda, solunda
yiiriiyiiniiz 1 . " dedigini de ta<likan rivayet ediyor. 1bn-i Ebi ~eybe
ile Abdurrezzak da yine Enes 1bn-i Malik'e muttas1l alan bir
senedle mevsulen rivayet etmilerdir.
Yine bu unvanda Buhari, Enes 1bn-i Malik'ten bakasmm
da : "Cenazeye yakm gidiniz !" dedigini rivayet ediyor. Cenazeye yakm
gitmek de cenazenin cihat-1 erbaasmdan cenazeye yaklaarak gitmek
demek olacakttr. Bu suretle icabmda cenazeyi yiiklenenlere muavenet
imkam te'min edilmi olur. "Enes lbn-i M alik'ten baikast" diyerek
Buhari'nin kinaye tarik1yle zikrettigi zatm kim oldugu aratmlmi,
baztlan bunun Abdurrahman 1bn-i Kurt 2 radiya'lliihu anh oldugunu zannetmilerdir.
1

4!0 J

~"'- ,YJ

4A.L:. J

l-r,.~ ~! 1_,.!-.l.; ;,;~ ~~) :.:..~.ill ~J ._,...;! JL;

[ t>J~I ,\JJ]

( ~ 4) ) ._,..;1 J:!- ~~ ( 'J:.;. JL;J

Abdurrahmfm 1bn-i Kurt, Ashab-1 Suffe'dendir. Buhususta Buhari'Hin ve ba~kalarmm rivayetleri vard1r Abdurrahman' m Ashab-1 Suffe'den oldugu
Tehzib'de de tasrih edilmi~tir. 1rtihal-i Nebevi'den sonra ~am'da ihtiyar-1 ikiimet
etmi~tir. Hazret-i <Jmer'in hilafeti zamanmda "Hzms" ta valiligi vard1r. Kendisinden Siileym . 1bn-i Amir rivayet etmi~tir [ Ayni ve Hulasa ].
2

454

CENAZENiN ARKADAN

Said ibn-i Mansf:tr'un tahricine gore Abdurrahman ibn-i

Kurt, bir cenazede halkm kimi onde cenazeden aynhp ileriledigini
bir ktsmmm da geride kald1gm1 goriiyor. Cenaze A b d u r r a h m a n'm
emriyle yere konuluyor. Sonra A b d u r r a h man bu ilerideki, gerideki
cemaati ta atarak davet ediyor, topland1klarmda cenaze onun emriyle yiikleniliyor. Sonra Abdurrahman -diyor ki :
- Arttk imdi cenazenin oniinde, arkasmda, sagmda, solunda
yiiriiyiiniiz!.
Hadis-i Crifte ( l_y_rl = KoJunuz) cmrinden siir'at-i edide matliib
olmaytp yiiriimekle komak arasmda mutavass1t bir seyir ve hareket
matliib oldugunu arihler kaydettiklerinden tercemede i 'tidal ile
evilmesini kaydettik. Zeyniiddin-i Iraki: "Ebu Bekre hadisindeki "j...J .:.,1-lL>:i IJI=Biz, cena;;;eyi teu' ederkenyelmege yaklawdzk" soziyle
maksf:td olan miisaraat-i edide degildir, demi. Ebf:t Davud'un
Uyeyne ibn-i Abdi rrahman'dan rivayetine gore, Abdurrahman ibn-i Avfdemitir ki: Ben, Osman ibn-i Ebi'l-As'm cenazesinde bulundum. Cenazeyi ag1r ag1r gotiiri.iyorduk. E bf:t Bekre
bize yetiip de : "Resululliih salla'lliihu ale_thi ve sellem ile cena;;;ede
hafif surette miisaraat ettigimi;;;i sen go;;;iinle gordiin" demiti 1
ibn-i Ebi ~eybe de "Musannef" inde AbdulHih ibn-i
Amr'dan Unu rivayet ediyor : Baham Amr i bn-i As bana Oyle
vas1yyet edip demiti ki, beni tabuta koydugunda si.ir'atle betaet arasmda mutavass1t bir halde yiiri.i, ve cenazemin arkasmda bulun! Qiinkii cenazenin onu meleklere, arkas1 da Adem-ogullanna mahsustur.
Yukanda (519) numarah hadisin izahmda Hanefilere gore, cenazenin arkadan ta 'kib edilmesi efdal oldugunu bildirmitik. Binaenaleyh ou Abdullah ibn-i Amr ibn-i As hadisi de Hanefiler i<;in
aynca bir hiiccet olabilir. Bu babda Hanefiler ic;in medar-1 istidlai
alan baka haberler de vard1r. Said ibn-i Mansf:tr'un, Haftz
Ebf:t Ca 'fer-i Tahavi'nin, Beyheki'nin rivayetlerine gore, Ali
ibn-i Ebi Talib cenazenin arkasmda' cenazeyi ta'kib edermi. Ve:
(Cena;;;cnin arkaszndan gitmenin, onden gitmege nisbetle derece-i fa;;;/eti, far;;;
namazzn nafile nama;;;a nisbetle Jazileti gibidir) der imi. Baz1 rivayette
1 iJ. .:_,~ ;_;~ j
.:_,\5' ...;I ",;I ,y ..y-)\ ~" J. d.:.::,.. ,y .)_,b ~I ~I_,J J _,
C: ,:;~ _, l:~! J .uJ J LA.i .,;.J-*' (} J; ; JS:, .J; I l:.A,.J,; Li::.A.>. L:..:.. ~~ l.:S' _, '-'""WI ~I
[ ~:..ll .J.A.; U.S::~>] )\..J j.._; ~ _, :k ..:iJ I J... ..:iJ I J.J .... J

cemaat!
gibidir,
zenin 6
zenin _I
tarafta
arkad
cenaze
gini go

diye c~
. '
nyyey
berabe
diii.ind
delilc j
gerek i
(519) n
Bize R
de arl{i
dan tal
Yine }

..

~ _,
;;;adzr,

((

M
i<;in d1
fiyye I
efdaldi

B~

marne!
lerdir.
"Husa
tir ki :

1 1
refine n
~ehid ol

TA'KlBi EFDALD1R
-1

m
m

ki

et
le
n-

le
n

455

cemaatle k1lman namazm, miinferid k!lman namaza derece-i nisbeti

gibidir, denilmi~tir. E bu Be kr ile b mer radiya' lliihu anhiima ise cenazenin oniinde giderlermi. Resul-i Ekrem Efendimiz'in de cenazenin oniinde cenazeyi tqyi' buyurduklan rivayet ediliyor. Diger
tarafta Abdullah ibn-i Orner radiya'lliihu anhuma'nm da cenazeyi
arkadan takib ettigini N Hi' tarik1 ile Tah a vi rivayet ediyor. Bir
cenazede ibn-i Orner Hazretlerinin cenazeyi arkadan ta'kib ettigini goren N a fi ' :
-Ey Ebu Abdurrahman (ibn-i Orner), cenazenin oniinde
mi, yoksa arkasmda mt gidilmelidir? diye sormu. ibn- i 0 mer de:
- Beni gormiiyor musun? ite cenazenin arkasmda gidiyorum,
diye cevab vermi~tir. i bn-i Orner radiya'lliihu anhiima, siinnet-i Nebeviyye'ye ittiba hususunda ~iddet-i htrSl ile i~tihar etmi bir zat olmakla
beraber onun fi '1-i Nebevi'ye bu muhalefeti, erbab-1 f1k1h ve ictihadt
diiiindiirmii ve ibn- i 0 me r'in bu fi 'li kendisince rna 'lum bir
delile miistenid olmast kabul edilerek gerek Resul-i Ekrem'in ve
gerek ~eyhayn'in onden gitmeleri teshile hamledilmitir. Yukanda
(519) numarah Bed. ' i bn-i Azi b hadisinde: "jl:.~\ tt;4 .:ill J_,. . .J L;..r"\ =
Bi::.e Resululliih cenazeyi ta'kib ile emretmi~tir" buyurulmasmm zahiri
de arkada gidilmek efdal olduguna delalet eder. Qiinkii ittiba, arkadan tall ve ta 'kib ile olur. Mukaddem tabi' degildir. Belki metbu 'dur.
Yine Ali radiya' lliihu anh: ~ _,.. ..5' LcL; 4-'::<- ...,......._; l~-:-1 J .!.4-~: ~ ~.~; 11"
(( ~ .. J ;_;- .G J

= Genazeyi oniine at ve iki goziinii ona dik! Cenaze bir tnev'z-

zadzr, ahireti hatzrfafzr, ondan ibret aftnzr" buyurffiUtUf.

z
e

Maamafih cenazeye ittiba' ve tqyi' ile emir, nedb i<;:indir, vii cub
I<;:m degildir. Bu sebeble onden ta 'kib etmekte de Eimme-i Hanefiyye kerahet gormemilerdir. ~Hi i imamlan, onden ta 'kib etmek
efdaldir, demilerdir.
Baz!lan bu ta'cil ve tesri' ile matliib olan, oliim tahakkuk ve tamamen taayyiin ettikten sonra te<_;hiz ve tekfini ta 'cil etmektir, demilerdir. Delil olarak da Ebu Davud'un Siinen'inde rivayet ettigi
"Husayn ibni Vahvah" hadisini zikretmi~lerdir 1 Husayn demi
tir ki : Talha ibn-i Berra' hastalanmltt. Resulullah salla'lliihu
1 Husayn !bn-i Vahvah: Ensari'dir. Sahabi'dir, sohbet-i Nebeviyye ~e
refine nail olmu~tur. Kendisinden Said-i Ensari'ni!l rivayeti vardtr. Kadisiyye'de
~ehid olmu5tur [ Hulasa: 73 ].

CENAZE NAKLiNDEKi tSRA'IN MA'NASI -- MEYM0NE

456

aleyhi vesellem iyade i<;in geldiginde na-umid olarak: "Ben Talha'yl

ryi bulmadzm, ona Oliim fats a gerek. Oliince bana bildiriniz. Tech izini, defnini
ta'cil ediniz. Zira bir .musliiman govdesini ailesinin gozu iinunde hapsedip
kokutmak muvafik degildir" buyurdu 1
FIKHI HUKUMLER :

)3u hadis-i eriften cenazenin miisaraatle nakli miistef<ld olmutur. 1bn-i Kudame bu hadisteki "l_,~..r-'1 = eviniz" emrinin, ulema
arasmda ihtilaf edilmeksizin istihbaba hamledildigini nakletrnitir.
1bn-i Hazm ise Yiicubuna kail olmutur. "$erh-i Miihezzeb" de bazt
seleften cenaze naklinde siir'at etmenin keraheti nakledilmi ise, bunun : "Cenazenin ifi dzJma ftkacak" derecede miifrit isti 'cale mahmul
oldugu kabul edilmitir.
" M ebsut " da Sera h s i : "Cenaze naklinde tevkit ve ta 'yin edilmiJ
bir had yoktur. $u kadar ki, j mam E b u Han ife acele edilmesini severdi"

demitir. ~arih Ayn i'nin beyamna gore, mezheb gayretiyle rna 'lul
Qlan baz1 muellifler ~emsii'l-Eimme'nin bu soziinu vesile-i intikad
ederek : "Bazz selef israz, siit'at-i meJry manaszna hamletmiJlerdir. E b u
Hanife'nin mezhebi de budur" demilerse de ne Ebu Hanife'nin mezhebi budur, ne de ~emsu'l-Eimme "acele" ile bu zevatm hat1rladig1
"siir'at-i meJry" mfmas1 kasdetmitir.
Bakm1z Hidaye ki, imam E b u Han ife'nin umde-i akvalini
muhtevidir. Orada : "Cemaat cenaze ile yiiriirler.. ve yelmenin dununda
siir'at ederler" deniliyor ki, mutavass1t bir isra'd1r. Hi<; iiphesiz ~em
su'l-Eimme'nin "ta'cfl" ile kasdettigi de mutavass1t siir'attir. .
1m am -1 ~Hi i'nin ve Cumhur-1 fukahanm mezhebleri de budur.
Beyheki "Ma'rifet' te imam-1 ~afii'nin U kavlini naklediyor;
imam-1 miiarun-ileyh : "Cenaze ile isra', mu'tad alan tabi yiiriiyiiJiin
Jevkinde bir yiiriiyiiJliir, isra-z Jedid mekruhtur" demitir ki, Mezheb-i Hanefi'de, mu'teber olan isram aymdn.
Buhari ile M uslim'in At a' i bn-i E bi Re bah'tan rivayetlerine gore, At a' demitir ki: ibn- i Abbas radrya' lliihu anhuma ile
beraber Meymune radrya'lliihu anhd'mn Serif'te 2 cenazesinde bulun-

HA2J

1k. ibn
ftymun
rszp sal!

ibn
cn rivay
aleyhi

inder enazeleJ

ite
zla sur'

(MD
den me
dilmitir
akkuk e
-rifte bu
irihleri
irtaklm

adis rivayl
uhari, IJ
ezid 1bt
mi~tir. G.
mresinde1
esul-i E
derek bu I
rde vefat
ezid ib 1
~;;~

Serif:
..1il mesafeo
1n1dJr [ Kl
1

1 .s)

:J Jl JW . ~_,~

~' ~ 01 (---

:i..AJ-

ti_.J

~ :J

4;:1<- .:ill

J.....

4; l> l_,l.f J

.._,

~I .L;L> u..;,Y ,1-':'11

J. ;i,,.Jk 01
~; J~ l; ,;:.,_,11 . _, .::.. J.> .ii J :J I 4,.J1,
.J..I J IJii;

Meymune radiya'lllihu anhii Haris-i Hilali'nin klZldtr. Ommi.i'l-Mi.i'minin'dir. Yedinci Hicret senesinde tezevvilc buyurulmu~tur. Kendisinden (46)
2

,j..r

hzab sure
aliha ile 1

~JJ) _;

!-"'
:!

<.)..;..,.

;_s- J~; J.

HAZRETLERiNiN TERCEME-1 HALi- MUHiM BiR TENBIH

457

duk. 1bn-i Abbas huzzara hitab ederek dedi ki: "Bu muhterem alii,
.\1 eym une radiya' lliihu anhti' dzr. Bunun a;:.::. na'Jznz kaldzrzp gotiiriirken
sarszp sallamayzm:::., ihtimam ile gotiiriinii:::. 1 ''
1bn-i Ebi ~eybe'nin Ebu Muse'l-E'ari radiya'lliihu anh'den rivayetine gore, Ebu Muse' I-E 'ari demitir ki: Neb salla'lliihu aleyhi ve sellem'in yanmdan bir cenaze ge<;irildi. Cenaze. -tabut
i<;inde- tulum yuvarlamr gibi sarsthyordu. Resul-i Ekrem:
"Cena:::.elerini:::. hakkznda i'tidal ve ihtimam gosterini:::." buyurdular 2
!te bu ahadis-i erifede cenaze umurunda nfk ile hareket etmek,
fazla sur'at gostermemek mlistehab olduguna delalet eder.
(MtiHiM BiR TENBiH) buraya kadar ta 'dad ettigimiz ahadis-i erifeden meyyitin te<;hizinde, naklinde iltizam-1 si.ir'at edilmesi istifade
cdilmitir. Fakat pek tabiidir ki, bu tesri' keyfiyeti meyyitin mevti tahakkuk ettikten sonra bal.ar. Bu bir emr-i bedihi oldugu i<;in hadis-i
erifte bunun tenbih ve ihtanna llizum gorulmemitir. Yalmz hadis
arihleri tarafmdan ehemmiyetle kaydedilmitir. Uyku hastahg1 gibi
birtaklm hastahklar vardlr ki, bunlarla musab ve rna 'l(tl olanlar, ollihadis rivayet edilmi~tir. Yedisinde Buhari ile Muslim ittifak etmi~tir. Bir hadisle
Buhari, be~ hadisle Mu-s lim infirad etmi~tir. Kendisinden ibn-i Abbas'm,
Y ez id 1 bn-i Asamm'm rivayetleri vard1r. (51 ) inci Hicret y1hnda "Serif" de vefat
etmi~tir. Carib bir tesadiiftiir ki, Res(tl-i Ekrem yedinci Hicret y1lmda Kaza
Umresinden avdet ederken Meymune Hazretleri mihirsiz nikah buyurmalanm
Resul-i Ekrem'den rica etmi~. Resul-i Ekref!l de bu Serif mevkiinde nikah
ederek bu kadm1 taltif buyurmu~tu. i~te Meym une Hazretleri nikah olundugu
yerde vefat edip oraya defnedilmi~tir. Ahmed ibn-i Hanbel'in A1iimed'inde
Yezid ibn-i Esam'dan gelen bir rivayetinde:
u L;;.,lj ...>.r! .::...l.. J }1")1>-

lt:

~ J }!")\>- ~_,..,A kavli

U; f. .

~.ill

J.... .ill J__,. . .J 01 n

ile bu tesadi.if bildirilmi~tir.

Ahzab suresindeki: << l.r-.A.i ~ J 01 '-:A_;.. oiyl J n kavl-i ~erifindeki mii'mine ve

saliha ile murad, M eym une Hazretleri'dir, deniliyor [ Huldsa ve sa ire].
Serif: "Ten' m" kurbunda bir mahallin adidir. Ten 'im de Mekke'ye ii<,:, dort
mil mesafede bir mevziin ismidir. Beyt-i ~erif 'e helal alan etraf mahallerin en yakimdir [ Ktimiis Tercemesi].
1

l.. __,J_;J;

f-..,J
}I J

2 <J;.,..i

.y-

J=-"'! .J:

...,_l<- ..iJI'-'L_., LS"~:J\ [Jj d..;J'"':::A ojL:- u~-" 0.1 l: li.;-..2..>-: ,\la<- J\.;
t.._,.. ;<-; ')\; l~-.:...i ;..;_) bl . ~J::-' ,_\., : '-"~ .:.,:1 J l;,; Jt; . ...>_,.-!
[ .u-1 ,IJ.J J

if J ; j~ f.- J ~:1:. .ill J.... s~JI j<- y : Jt; .;_, .::}11 c.S' y '-!I .y.y- ~:..::'-!I 0.1 ,IJ.J] f;L:- j .,k_.--<!4 ~ J~; J)lu.v...:_lf

..l..o!

[ <.$' y

'-!I .y- ~-': '-!I .::..;.,

458

CENAZE TE~YitN1N FAZILET1- CENAZEYE

den zorlukla tefrik edilirler. Gec;ici bir buhranla bay1lan nice zavalh
hastalarm olii zannedilerek teneir tahtasma konuldugu ve s1cak
suyun te 'siriyle ay1hp nice zaman yapd1g1 emsal-i adidesiyle vak1 'dir.
Bunlardan defnolunduktan sonra ay1lanlann saylSl ise daha c;oktur.
Ve bu talihsizlerin vaziyeti adeta bir faciad1r. Ve oliim c;ukurundan
kurtulabilmeleri nadir bir tesadiife baghd1r. Bu zavalhlar olmemitir,
ailesinin dikkatsizligi ile oldiiriilmii demektir. Boyfe bir felakete meydan vermemek ic;in biitiin ulema mebde-i tesri' olarak mevtin geregi
gibi tahakkuku zamamm kabul etmilerdir. Hatta 1b n- i Be z i z e gibi
bir klSlm alimler, mevtin laytktyle anlatlmast ic;in aradan bir giin
ve bir gece gec;medikc;e meyyitin techizi tesri' edilmemelidir, demilerdir. Zamammtzda belediyye tabibi tarafmdan bilmuayene mevtin
tahakkuku hakkmda bir rapor verilmedikc;e techiz edilmemesi en iyi
bir tedbirdir. Eski zamanlara aid olmak iizere duyulan facialar duyulmaz olmutur. Yalmz bu muayenenin ciddi olmas1 arttlr. Ve
bOyle bir muayene, meyyitin ailesi iizerinde en miitehattim bir hakktdlr. Koylerde muayene miimkiin olmad1gmdan bir gun sonra
defnedilmelidir.

kimse
deniln

te) <;ol
Ebu

la' llah1
lbn- i
sen a)

R1
Bu
dendir.
den riv
dan b
bir tar
Miise1
1
r i'nin
A 'rec'
Sonra
yeti su
lard an
Yezid

Habb~

TERCEMESi

Abdullah 1bn-i Orner radiya'lltihu anhumd'dan (N afi<

tariki ile) ~oyle rivayet edilmi~tir : (N a fi c demi~tir ki :) 1b n- i
Om.er'e

olan dij
leri va1
(11
yarlSld
kuatla
hayud11
mikyastemsil

Fridun ERTUGRUL
~itapiJ9
iTTiK\ HAKKINDA ULEMANIN iCTiHADLARI

alh
cak
dir.
tur.

459

- E b u H ii r eyre, cenazeye uya (rak kabre kadar gide) n

kirnse i<_;in bir k1rat (ecir) vard1r, diyor, (Siz ne dersiniz?)
deni1rni~ti. ' 1bn-i Orner:
- (Artik) Ebu Hiireyre de bize (hadis rivayet etrnekte) <_;ok o1du, diye cevab verrni~ti. Fakat A.i~e radiya' llahu anha
E bu H iireyre'yi tasdik ederek :
- Ebu Hiireyre'nin dedigini ben de ResululUih salfa' llahu aley hi ve sellem' den i~ittirn, dernesi iizerine A b d u 11 a h
lbn-i Orner:
- Allah'm bir <_;ok ihsanlanm alrnakta kusur ettik (desen a) buyurdu.
IZAHI
RA. viLER,

i'
-1

Riv A.YETLER :

Bu hadis, rivayet tariklanmn kesreti ile mi.imtaz olan hadislerdendir., Buhari'nin buradaki isnad1, Cerir ibn-i Hazim'in Nafi'den rivayeti sureti iledir. Mi.islim'in de boyle bir senedi vard1r. Bundan baka Buhari'nin Muslim, Nesai, ibn-i Mace ile beraber
bir tarik1 daha vard1r. Bu da: Ma 'mer, Zi.ihri, Said ibn-i
Mi.iseyyeb vas1tasiyle Ebu Hi.ireyre'ye muttas1l olur. Yine Buhari'nin M i.i s 1i m ve N e sa i ile beraber diger bir tarikl da Z i.i h r i'nin
A 'rec'den rivayeti suretiyle E bu H i.ireyre'ye mi.intehi olmaktad1r.
Sonra Buhari Said-i Makbi.iri'nin, babas1 Makbi.iri'den rivayeti suretiyle E bu H i.ireyre'den bir rivayet tarikl daha vard1r. Bunlardan baka Si.iheyl ibn-i Ebi Salih'in, babas1 Ebu Salih'ten;
Yezid ibn-i Keysan'm, Ebu Hazim'den; Sahib-i Maksure
Ha bba b'dan rivayetleri suretiyle M i.islim'in E bu H i.ireyre'ye vasil
olan diger senedleri de vard1r. Bu son tarikte E b u D a v u d ile itirakleri vard1r.
(Kzrat) 1 arih K_irmani tefsir ederek: K1rat, lugaten "denk" in
yans1d1r. Fakat burada nasib demektir, diyor. Baz1lan da burada
k1ratla murad, Allahu Teala indinde rna 'lum olan eczadan bir ci.iz'-i
hayirdir, demilerdir. K1rat, muamelat-1 beeriyyede mi.itearef bir
mikyas-1 vezni oldugundan, bunun .taraf-1 Risalet'ten Uhud dag1 ile
temsil buyurulmas1 nezd-i Bari'deki ecza-i sevabm mi.itearef olan

460

CENAZEYE

vezn-i ikt1sad1 gibi hakir degil, buyuk oldugunu hayal-i beere takrib
i<;indir.
Bu hadis, Buhari'nin cenazeye ittibam fazileti hakkmdaki bir
babma rnensubdur. Cenazeye ittiba' etrnek, cenaze ile bile gitmek ve
cenaze narnazm1 ~Ilrnakla tefsir edilrnitir. Binaenaleyh cenaze ile
gidip de sonra geri don up gelrnekle cenazeye ittiba' edilrni olrnuyor.
Bu yolda gidip gelrnekle ne cenaze bir ecre nail, ne de cenazeyi teYi'
eden rnusab oluyor.
Buhari bu babm unvanmda Zeyd ibn-i Sabit radiya'lliihu
anh'in : "~ ..s.l!l .::..~ -1.4; .::..,1..... I.:. I = Cenii;::.e nama;::.znz kzlznca, cenii;::.eye
ittibii borcunu OdemiJ olursun" kavlini ta 'likan rivayet ediyor. B u h ar i'nin bu rnuallak rivayedni Said. ibn-i Mansur ile ibn-i Ebi
~eybe qe Zeyd ibn-i Sabit'e vaslederek rivayet etrnilerdir. Bunlann rivayetinde : Bor<; olan narnaz eda edildikten sonra : 1_,1;.; I)"
11 Y,.l .;::: .J 4. = Cenii;::.e
ile cenii;::.e siihiblerini .kendi hallerine bzrakznz:::."
ziyadesi vard1r.
Zeyd ibn-i Sa bit radiya'lliihu anh Ashab-1 Kirarn'm fuzalasmdan
ve fetva sahiblerindendir. Bu fetvasiyle eirnrne-i rnuslirnin arnd ederek
cenaze narnazl kllmrnakla kifayet suretiyle vacib olan bore eda edilrni olur. Narnazdan sonra kabre kadar ittiba' edilrnek istenilirse,
bunun i<;in de ziyade ecir vard1r, dernilerdir.
Ebu Hureyre'nin cenazeye ittiba' edene bir klrat ecir verilecegine clair olan haberini ibn-i Orner'e Sahib-i Maksure Habbab radiya'lliihu anh'in 1 soyledigini Muslirn'in Sa'd ibn-i Ebi
Vakkas'tan vakl' olat:~- bir rivayetinden ogreniyoruz: Bir kere Sa 'd
ibn-i Ebi Vakkas, Abdullah ibn-i Orner'in yamnda otururken oraya H abba b radiya' lliihu anh gelrni, derni ki :
Ey Abdullah ibn-i Orner! Ebu Hiireyre'nin Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'den 6yle buyurdugunu iittirn,

dedi gin
cenii;::.e n
dagz ka1
donerse,

H:

H iirey
haber '
1bn-i
~ihaye

rine it
<;ok km

Sa
seleden
Hazre
Aie'y(

tan bo'
mes'ele

Ve
rilrniti1
derniti1

ah veri
m verd
Orner
1

Habbab radiya'llahu anh'e ne cihetle Sahib-i Maksure denildigini ara~trr

drk, bir tiirlii bulmak miimkiin olmadL Huldsa'da Ha b ba b'm Medineli ol~p,
Sahib-i Maksure denildigi, Resul-i Ekrem'in ~eref-i sohbetine nail olmu~ bir
Sahabi oldugu ve Ebu Hiireyre ile Ai~e radiya'llahu arthumd'dan rivayet edip
Amir i bn-i Sa 'd'in de kendisinden rivayet ettigi bildiriliyor. i bn-i A bdi' 1-Ber,
ibn-i Esir, ibn-i Racer de Sahabe'den olup bu lakabla amldrgmr bildirdikleri
halde vech-i tesmiyeye clair bir ~ey soylemiyorlar. Bizim gibi vaktiyle Sahih-i Miislim'i
harekeleyip tah~iye ederken Hacr Zihni Efendi merhumun da bu sebeb-i tesmiyeyi c;:ok arayrp bulamadrgmr bu hadis hakkmda yazdrgr bir ha~iyeden ogrendik.
1

.il\ J_,.-.) I
.J 0ts"" ,:j
.-1>-lj:..

~~.J-..::.

j.t.... 4.!J~

;~:$' .kul

ib

If

e
le
r.
i'

iTTiBAlN FAZILETt

461

dedigini duymadm mt? : (Kim ki cent1ze ile beraber cenaze evinden tkar ve
cenaze namazzm kdar da sonra defnedilene kadar cenaz:.eyi ta'kib ederse, Uhud
dagz kadar ona iki kzrat ecir verilir. Kim ki, cenaze namazmz kzhp da sonra
donerse, ona da Uhud kadar bir ecir verilir).
Hazret-i Sa 'd devarn edip demitir ki: ibn-i Orner Ebu
H ii r e y r e'nin bu rivayetini sorup anlarnak ve sonra gelip kendisine
haber verrnek iizere Habbab'l Hazret-i Aie'ye gonderdi. Sonra
ibn-i Orner Mescid'in c;aktllanndan ahp elinde dondiiriiyordu.
Nihayet Habbab geldi. Ve ibn-i Orner'e Hazret-i Aie'nin:
- E b 0. H ii r eyre dogru soylemi, dedigini bildirdi. Bunun iizerine ibn- i 0 rn e r elindeki c;aktllan yere atarak : Oyle ise biz, bir
c;ok ktratlan almakta kusur ettik, dedi 1
Said ibn-i Mansur'un rivayetine gore, Ebu Hiireyre rneseleden haberdar olunca ibn- i 0 rn e r' e gelmi bu def'a birlikte
Hazret-i Aie'nin huzuruna gitrnilerdir. i bn-i Orner Hazret-i
Aie'ye hitab ederek :
- Ey Urnrnii'l-rnii'rninin! Allah sizden sorar; siz, ResululHih'tan boyle birey soyledigini iittiniz rni? diye mucib-i ihtilaf olan
rnes'eleyi takrir eder. Hazret-i Aie:
-

AlHihu a'lern iittim, diye cevab verir.

v elid'in rivayetinde bu hadisenin Oyle bir rna-ba 'di de bildirilrnitir: Bunun iizerine Ebu Hureyre !bn-i Orner'e Oyle
demitir :
- Beni, Resululliih'tan ne badiyyede agac; garst, ne de c;aqtda
ah veri rnegul etrnernitir. Benirn biitiin iirn, giiciirn Resulullah'm verdigi bir lokrnayt yernek, ne bildirirse onu bellernek idi. lbn-i
Orner de:
1

21-

.)1 J..r

J. .ill~"

i.~.&-li .Jlf -.j l "='I ,y u""liJ ~I J. ..\....- J. _,.t.. ,y

! J,r J_ .ill ~ 4 : J l.A.i ;.J_,....;.l\ ..,.-.L... ._,.,~

..l:.&-

.ill J_,..,.J c_t:" .UI o.;:_/' Y.l J_,A,_ lA ~j )l j

y..

... J .:, lf ,j.l; _;,.. 4..~; ('

J.... J t;:,~ 0-" j ~ c: ( ?- .; : J _,A,_ t- J ~ .ill J....
. -l>-1 J!.- ?.")II .y. ..J .Jlf
.J (
l~ J.... .y. J .l... l ~ .11J:; Jf . ?."I .y. .Jl11~
.i..:-1 J .:..lli L. .;0) "-;:ll e.--':
;J_..r" ~I J_,; ,y 4Jt~ 4.!Jt.. Jl 4~ J..r ;_;._1 j.-)..i
J.\ .... 4.!.St.. -::Jli :J\.4; . J_,....JI . . ~I t_>:".J .;,.. ~ J Y.i: -l>:--11~ .:r- ~J..r J.l
~~~).) j W.~ -l.idJ t; ( . u;.J)l l .~j .Jlf -s.lll .sAJ-4 / J.l._,.,_,..o.; o.;:,/'Y.I
[ L..,~;l J ojl:.~ l j.. ;~I J..a; j t-' ~ ?-1]

e-

BiR 1NT1KAD- CENAZE NAMAZININ

Biz de Res u I u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in huzurunu ihtiyar ettik. Bize de Res u I u lla h, ahadis-i erifeierini biidirdi, diye
rnukabele etrnitir.

Zebidi
Ttcrd'e
arnazm(

arnazm~

BiR iNTiKAD :

Bu hadis-i erifte bir nokta enzar-1 intikad1 kendisine celbetrnektedir ki, Abdullah ibn-i Orner'in Ebu Hi.ireyre hakkmda
Art1k bu da rivayet hususunda c;:ok oiuyor, dernesidir. Bu soz bir ba
klta insana E bu H i.ireyre'nin duyrnad1g1 veyahud iitrnedigi ey.
leri de rivayet edebilecek bir kabiliyet ve cesarette bulundugu hissin;
verir. Halbuki ibn-i Orner'in i.iphe etrnekten, Ebu Hi.ireyre'nin
de i.iphe edilrnekten anlan alidir. Hie; i.iphesiz ki , ibn-i Orner
Hazretleri bu sozi.i ile ve tahkik-1 keyfiyyet etrnekle, Ebu Hi.ireyre
Peygarn ber'den duyrnad1g1 bir sozi.i de soyiiyebilir, dernek isterniyor. Yaimz i bn-i Orner, E bu H i.ireyre'nin sehv ile, i.iphe iie
rivayet etrnesinden korkuyordu. Ahkarn-1 diniyyenin hi.isni.i rnuhafazas1 narnma, Unun bunun daniacagm1 hit; de hesab etrniyerek
Hazret-i Aie'den rnes'eleyi tahkik etrnitir.
ibn-i Orner radi;a'lliihu anhuma c;:ok hakh idi. Kendisi Ashab-1
Kirarn'm en rni.irntaz ilrni sirnalanndan birisi idi. Makas1d-1 er'i
ilel-i Nusus1 ve Nebiyy-i Zi-an'm edebi i.islubunu tarnarniyle kavrarn1 bir vaziyette bulunuyordu. F1kha intisab1 oirn1yan her Sahabe'nin rivayetleri gibi E bu H ii reyre'nin rivayetlerini de pederi H azret-i Orner gibi tahkik ve rnuhakerne etrnek rnevkiinde idi. Ahkarn-1 diniyyenin zabt u nakli hususunun ki.ic;:i.ik, bi.iyi.ik her ti.irii.i
i.ipheierden beraet ve rnasuniyyeti kendisi ic;:in dini bir vazife idi.
Tekrar ediyoruz, ibn-i Orner'in bu hareketi Ebu Hiireyre hakkmda bir i.ipheye rnebni degil idi. Ashab-1 Kirarn'm hepsi ehi-i s1dk
ve adiidi. ibn-i Orner'in en sonra yi.iksek bir edebi zarafetle: Oyie
ise biz, bir c;:ok k1ratlan zayi ( ettik, dernesi de son derece rnunsif oldugunu gosterir. Bu telrnihe nazaran ibn-i Orner Hazretierini Ebu
Hi.ireyre hadisi hakkmda tahkika sevkeden belki de bu k1rat kelirnesidir.
TETiMME-i MEBAHiS:
hah1 sadedinde buiundugurnuz bu (654) nurnarah hadisle buna
takaddi.irn eden E b u Said- i H u d ri hadisi arasmda Sahih-i Buhdr
rnetninde Cenaze bahsinin en rni.ihirn babian vard1r ki, rni.iellif

irtaklrn
Bunlan l

CENJ
Cen~

et-penah
. .1pt1'd :l
nm
rai t-i SI
olaraj( bu
ci.irnle-i ~
ihtivi etJ
Bi.iti.in bu
>jl:.J:-1 ~
bir unvan
Ayni'nin
leri' bu)i
ediien bu
duguna c
deiiller ir
bunda da
nas1I tekb
duguna (

GENA

TiLAF KA,
OLACAC'H,
iHTiLAF E

Ebu
iki selarn
mezhebin
ile istidia:
Abdulla!
oluna sel:
c:--~ ~~

.. .

MAH1YETt- tFT1TAH TEKB1R1NDE 1HT1LAF

h-

ye

463

Z e bid i mer hum bunlan ihtisar i<;in iltizam eyledigi usule tevfikan
Tecrd'e almamitlL Halbuki bunlar cenazenin mahiyyeti, cenaze
namazmda aded-i sufUf, cenaze namazmda aded-i tekbirat, cenaze
namazmda s1byan, meyyitin kabrine namaz k1lmanm cevaz1 gibi
birtakim bahislerdir ki, hi<; bir di.iiince ile terk ve ihmali caiz degildir.
Bunlan hirer hirer izah ederek bu noksanlan telafiye <;ahacagiz :
CENAZE NAMAZININ MAHiYETi :

y
n;
Ill

r
e

-1

(i

i.i
1.

Cenaze namaz1, birtak1m Urut ve erkam haiz olarak taraf-1 Risalet-penahi'den teri< buyurulmu bir farz-1 kifayedir ki, Cenaze bahsinin iptidasmda bunun delillerinden bahsetmitik. Cenaze namazmm
~era.it-i s1hhati sair namazlar gibi abdestsiz, istikbil.l-i k1blesiz, uryan
olarak bu namazm da caiz olmad1g1d1r. Tekbirle iftitah edilmesi de
ci.imle-i erkamndand1r. Diger namazlardan fark1 ri.iku < ve si.icudu
ihtlva etmemesi ve ri.iku < ve si.icudsuz merfl < kilmmi olmas1d1r.
Bi.iti.in bucihetlere iaret ederek lmam-1 BuhariHazretleri: ~4n"
j~ I ~ ;")~...)\ 4;..... = Cenaze iizerine namaztn te~r< buyurulmast bahsi" diye
bir unvan a<;mitlr. Bu unvandaki si.innet ile mi.iellifin murad1, ~arih
A y n i'nin bildirdigi vechiyle Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem tarafmdan
teri< buyurulmu olmas1dir. Sonra Buhari kendisinde meyyite dua
edilen bu hey'et-i mahsusaya taraf-1 Nebevi'den "salat" 1tHik olunduguna clair : ( ~l.:-:JI jt. I_,L... ' ~t.... ~ I_,L... 'ojl:..;-1 ~ J..... ,:,-) gibi
deliller irad ediyor. Diger namazlarda nas1l tekelli.im caiz degilse,
bunda da oyle di.inya kelaml caiz olmadlgma, yine sair namazlara
nas1l tekbir ile balamr ve teslim ile <;1bhrsa, bu namazm da oyle olduguna ( ~ .J ~ y .J ~ ':/ .J) kavli ile Buhari iaret ediyor.
CENAZE NAMAZININ iFTiTAH TEKBIRiNDE EiMME ARASINDA BiR iH-

k
e

TiLAF KA YDEDiLMEMi OLMAKLA BERABER TESLIMiN BiR VEYAHUD iKi

OLACAC;I, SiRREN VEY AHUD CEHREN SELAM VERiLMESi HUSUSLARINDA
iHTiLAF EDiLMiTiR :

Ebu Hanife Hazretleri'nin mezhebinde sair namazlardaki gibi

iki sehim ile selam verilerek namazdan <;1k1hr. tmam-1 miiclri.in-ileyh,
mezhebine Abdullah 1hn-i Ebi Evfa radiya'lliihu anh'in hadisi
ile istidlal etmitir. Bey he k i'nin Siinen'inde rivayet ettigine gore,
Abdullah 1hn-i Ebi Evfa Hazretleri cenaze namazmda sagma,
so}una selam verip namazdan <;Iktlktan sonra ha}ka hitaben: f ~jl ':J n"
11 ~~ 1..\5:,. .JI ~ )--_.J ~.ill J..... .ill J_,..J ~~J L. ~ = Resululliih salla'lliihu

464

SELAM HAKKINDA ULEMANIN 1HT1LAFI - iLK TEKB1RDE

aleyhi ve sellem'in cena;:;e nama;:;mda iJledigini gordiigiim ef'al-i satat ii;:;erine ey

cemaat! size bir Jey zi;Gde etmiyorum" demitir. Bu had is hakkmda Hakim
hadis-i sahihtir, demitir. ibn-i Ebi ~eybe de Musannef'inde
bir sened-i ceyyid ile Cabir ibn-i Zeyd, ~a 'bi, ibrahim-i
N eh a i'den iki teslime ile selam verdiklerini rivayct etmitir.
Hattabi de Ma'rijet-i Siinen ve asannda E-bu Abdurrahman'dan bir rivayetinde Abdullah ibn-i Mes'ud radiya'lliihu anh:
J!. oj~l J~ ~I .J"I-~>-1 . ._,..\.:JI ,ji)j ~ t'-' .J .Y., .I j.:.. .ill Jy_; .JlS' .;.,~ ll"
u o')\...a)l.j ~UJI = Uf Jeyi Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem iJ[emege
devam buyurdugu halde halk bun/an terketmiJlir. BunlardanGbirisi nama;:;da iki
teslime ile selam verildigi gibi cena;:;e ii;:;erine nama;:;da bu suretle selam verilmesidir" demitir. Halbuki baz1 kimseler bir teslime ile selam verilir,
iddiasmd<!- bulunmutur.
Buic;tihad; Ali, ibn-i Abbas, ibn-i Orner, Ebu Hiireyre,
Cab i r, E b u V m am e i b n- i S e h l, En e s radiya' lliihu anhiim ile
Tabiin'den bir cemaatten nakledilmitir. Malik, Ahmed ibn-i
Hanbel, ishak Hazaratmm kavilleri de boyledir.
Selam hakkmda ikinci mahall-i ihtilaf olan bir cihet de selamm
mren ve yahud cehren verilmesi keyfiyyetidir. Sahabe'den ve Tabiin'den bir cemaat tarafmdan hafiyyen selam verilmesi rivayet edilmitir. hnam Malik de yamndaki iitecek derecede cehredilebilir demitir. 1m am E b u Y us u f ne pek cehredilir, ne de fazla gizli ses ile
seHim verilir, demitir.
Cenaze namazmm bir hassa-i farikas1 da iftitah tekbirinden
baka tekbirlerde el kaldmlmamas1dir. Tekbir cihetiyle bayram namazma benziyen bu namaz, bayramdaki tekbirlerde el kaldmlmas1
suretiyle birbirinden aynhrlar. Bu babdaki mesned-i ilmi de Ti rmizi'nin Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den merfllan rivayet ettigi:
"~; J.JI .j ~~~ t._;J_ .it.:..:- ~ J.... 1~1 = Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem
cena;:;eye nama;:; ktlmak istediginde ilk tekbirde ellerini kaldmrdt " hadisidir. Bun a benzer bir had is de ibn- i Abba s'tan menkuldiir. S erahsi Mebsut'unda Ali, 1bn-i Orner radiya'lliihu anhiim'iin cenaze
namazmda yalmz ilk tekbirde el kaldmhr, dedikleri kaydedilmitir.
ibn-i Hazm de ibn-i Mes'ud ile ibn-i Omer'den fazla olarak
ilk tekbirden baka tekbirlerde el kaldmlmaz, diye tasrih ettiklerini
hikaye ediyor. Ve maada tekbirlerde el kaldmlmas1 hususunda ne
bir nas vard1r, ne de icma ', diyor. El kald1rmak ilk tekbire mahsus

EL I<

oldugt
lbn-i
hikaye
E
hib-i .
hul'dc
dugun
B
tahare
gm1 v<
maziy
etmek

Batt a
Qiinki
tir, diJ
ten b~
lbn-1
Ber,
diyere
ta'lik ,
(t,...U.j

ki# ce1
etmi1

vashn~

d1r. li

kac;1ra
teyem
tesna
haizdi
Atft,
1

lloddun ERTUGRO
~tap}l~L
EL KALDIRILIR- CENAZE NAMAZINDA TEYEMMOM MEVKlt 465

ne ry
kim
in de
lffil

an'anh:

igi :
diem
disiSenaze
itir.
arak
enn1
a ne
ihsus

oldugunu Nehai'den., Hasan 1bn-i Salih'ten de naklediliyor.

1bn-i Miinzir ise ilk tekbirde el kaldmlmas1 hususunda icma' da
hikaye ediyor.
Eimme-i ~afiiyye'ye gore, tekbirlerin hepsinde el kaldmhr. Sahib-i Tav;:,ih bunun 1bn-i Omer'den, Salim'den, Ata'dan, Mekhul'den, Ziihri'den, Evzai'den, Ahmed'den, 1shak'tan naklolundugunu iddia ediyor.
Buhari Sahh'inde ta'likan 1hn-i Omer'in: Cenaze namazm1
taharetle klld1gm1, giinein dogdugu ve batt1g1 zamanlarda kllmad1gm1 ve tekbirde el kald1rd1gm1, naklediyor 1 V e bununla cenaze namaziyle salevat-1 saire arasmda miiabehet bulunduguna istidlal
etmek istiyor. Buhari'nin bu rivayeti ii~ mes'eleyio ihtiva etmektedir:
BiRiNci MES'ELE :
1bn-i Omer'in cenaze namaz1m abdestli klld1g1d1r. ~arih 1bn-i
Battal diyor ki : Buhari bununla ~a 'bi'yi reddetm<;:k istiyor.
Qiinkti ~a' b i . cenaze namazm1 riiku 'suz secdesiz bir duadan ibarettir, diyerek abdestsiz kllmmasm1 tecviz etmitir. Fakat seleften, haleften biitiin fukaha ~a 'bi'nin hilafma kail. olmulard1r. Muhammed
1bn-i Cerir-i Taheri ile ~ia da tecviz etmitir. 1hn-i Abdi'lBer, 1hn-i Uleyye'nin de cenaze namazm1 istigfardan ibarettir,
diyerek taharetsiz cevazma hiikmettigini bildiriyor. Buhari'nin bu
ta'likm1 1mam-1 Malik Muvatta'inde vaslederek N afi'den:_/ .:tl .JI "
'' ...,.u. _,-J '}'I ij~l ~ .k-)\ ~ ")' J.J.A~ .JI5'=lbn-i Orner radiya;lliihu a~huma
ki~i cena;:,e ii;:,erine namazz ancak tahir olarak kzlabilir, der idi" diye rivayet
etmitir. Fakat gerek Buhari'nin ta'likmdaki, gerek 1mam Malik'in
vashndaki "tahtlret" in hem abdeste, hem de teyemmiime iimulii vardir. Her ikisinin de yerine gore taraftarlan vard1r.
1m am E b u Han ife; abdest ile itigal ederek cenaze namaz1m
kac;1racagma kanaat eden kimse i~in suyun mevcudiyeti ile beraber
teyemmQmii tecviz etmitir. Yalmz bundan cenazenin velisini mtistesna tutmutur. Qiinkii veliy-yi meyyit cemaate kar1 hakk-1 intizan
haizdir. 1hn-i Miinzir Ebu Hanife'nin bu ic;tihadm1 Ziihri,
At a,, Salim, Nahai, 1krime, Sa 'd 1bn-i 1brahim, Yahya
1

eJ.. J \.r.J.}- ':J J ..,-.!JI t.Ju.. ~

~ ':J J 1...,..u. ':}I ~ ':J / w:1 .:,15'J

,:r ~.)~~ .IJ.)

[ eli

~
F.: 30

466

KERAHET VAKiTLERiNDE CENAZE NAMAZI KILINMAZ

Ens ad, Re bia, Leys, Evzai, Sevri, ishak, ibn-i Veh b

gibi a'lam-1 miictehidinden nakletmitir. Ahmed ibn-i Hanbel'den de bu babda bir rivayet vard1r. 1bn-i Adiy de 1bn-i Abbas'tan merfuan: "('""':::; .>..;..J yf ~ ..:;..ji.J oj~ ..!.1;~\j 1~\ = Abdestsi;:. bulundugun
bir szrada anszzzn cenaze namazz ile kar~tl~zr isen teyemmm eyle" hadisini rivayet etmitir. 1bn-i Ebi ~eybe de bu hadisi 1bn-i Abbas'tan mevkiifen rivayet etmi ve Hakem'den, Hasen-i Basri'den de
hikaye eylemitir.
Malik, ~afii, Ebu Sevr Hazarat1, cenazc namazmda tcyemmiimii tecviz etmemilerdir. 1hn ! i Tin de ibn-i Vehb'den 6yle
bir fark nakletmitir : Cenaze namazma abdest alarak <_;Iklp da abdesti
sonra bozulan . kimse ir;in teyemmiim etmesi caizdir. Abdestsiz t;Ikan
kimse ir;in caiz degildir.

D9
H

rini ka
rini kal
tekbirc
yedeyn
birin l
lerek l
ibn-i
dzgz ha1

C1
SUFUF:

Bt
iKiNci

MES'ELE :

Cabir
11

ibn-i Omer'in giinein tulu' ve gurubu zamanlannda cenaze

namaz1 kilmamasidir. Bu mes'ele hakkmda ibn-i Ebi ~eybe'nin
Musannif'indeki rivayeti de 6yledir : Bir kere cenaze getirilip musalHiya konulmu. Abdullah 1bn-i Orner de cenaze namazma muntaZir olmu, sonra : Bu cenazenin vellsi nerededi~? Giinq dogmadan
cenaze iizerine namaz kilmsm! demitir. Ebu Bekr ibn-i Hafs da
Abdullah 1 b n- i 6 mer ikindi namazmdan sonra cenaze vukii unda
namazm1 ta'cil ederdi, demitir. Tirmizi'nin Ukbe ibn-i Amir'den rivayeti daha vaZih ve mufassald1r. Ukbe demitir kj : Dr; saat
vard1r ki, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem bu saatlerde namaz
k1lmaktan, oliilerimizi defnetmekten nehyederdi : Giine dogarken
yiikselehe kadar; iistiiva-yi emste, giin ortasmda, giine batiya devrilene kadar; bir de giine batarken gurub edene kadar. Titmizi'nin
bu rivayetini Muslim ile beraber diger Siinen sahibleri de tahric
etmilerdir. Sonra Tirmiz i: Gerek Ashab-1 Neb i aleyhi's-selam'dan,
gerek kurunu miiteaklbe ricalinden baZI ehl-i ilim bu hadisle amel
ederek bu iir; vakitte cenazeye namaz kllmmasm1 kerih gormiilerdir,
diyor. Abdullah 1bn-i Mubarek Hazretltri: ( t.;l.;_,.. .:rt:;_;;A.; .:.1\) fikrasmm manasm1 cenaze iizerine namaz kilmaktan nehiydir, demitir
ki, Ahmed 1bn-i Hanbel'in, 1shak'm ictihadlan da bOyledir.
1m am. ~a fi i : Sair namazlarm kendisinde kilmmas1 mekruh olan
bu vakitlerde cenaze namaZI k1lmakta beis yoktur, demitir.

..;Jl!JI ~~

Need~,

hadisic
tutmas
bir hii
ek ile i

"~..... l

saf bag
Bt
leti de
Buhar
jmamzn

ALINMA

Bt

saf ba
ahnma:
gelen b
"\....;) ~
salla' llii
(nama
saflar b

.r.ndun ERTUGRUL
kitaplq;~~
iLK TEKB1RDE EL KALDIRILMASI

U <fUNCU

467

MES 'ELE :

ibn- i b mer Hazretlerinin cenaze namazmda tekbir ahrken ellerini kaldumas1 keyfiyyetidir. Buhari'nin buradaki "~~ (}..!_.J=Ellerini kaldmrdt" rivayeti mutlaktlr. ilk tekbir kasdedilebildigi gibi dort
tekbire hamle de mtisaiddir. Hatta baz1 ulema, Buhari'nin ref<-i
yedeyn hakkmda mtistakil bir kitabmda ibn-i Omer'in dort tekbirin hepsinde ellerini kald1rdigm1 mevsulen rivayet ettigi iddia edilerek buradaki 1tlakl oradaki rivayetiyle takyid etmilerdir. Fakat
ibn-i Hazm'in "Omer'in ilk tekbirden b~ka tekbrlerde ellerini kaldtrdtgt hakkznda ne nas vardtr, ne de icmii<" dedigini yaklnda nakletmitik.
CENAZE NAMAZINDA iMAMIN ARKASINDA SAF TUTULMASI VE ADED-i
SUFUF:

Buhari'nin burada Tecrd'e ,almm1yan hadislerinden birisi de

Cabir i bn-i A bdillah radiJa'llahu anh'in: }-- .J ~.:ill J......id J_,...J j- ,,,
cc ..:Jl:.li.JI Jl!l: ....A.....JI j .::..:S.J _;~I .}- = Resu lu llah salla' llahu aleyhi ve sellem
N ec ii~ 'ye ceniize namazt ktldt. Ben de ikinci veyiihud ilfiincii safta idim"
hadisidir. Bu ha9is, cenaze riamazmda cemaatin bir veyahud iki saf
tutmasmm mtistahab olduguna delalet ederse de fakat tic; safhakkmda
bir htikmti mtifid degildir. Qtinkti Cabir Hazretleri tic;tincti saffl
Ck ile ifade etmitir. M tislim'in ca. hi r'den rivayeti ise daha kat<idir:
"~.... U.4...U l:..i = Biz Necii~ f 'nin cenazesine namaz ktldtk. jki saf olarak
saf bagladtk" suretindedir.
Bu hadisin imamm arkasmda cemaatin saf baglamalarma delaleti de kamd1r. Bu ciheti hadisin buradaki rivayetinden degil; yine
Buhari'nin Habe'e hicreti bahsinde Ka tade'den : "4SIJ.J UA....; =
jmamzn arkasznda saf olduk" suretindeki rivayetinden ogrenilmitir,
'
CENAZE NAMAZINDA CEMAATiN

ti<;:

SAF OLMASI VE DORT TEKBiR

ALINMASI :

B u h a r i'ni; cenaze namazmda cemaatin imamm arkasmda tic;

saf baglamasmm mtistahab oldugurtu ve ayni zamanda dort tekbir
almmasm1 ifade eden bir bab1 ve E bu H tireyre radiya'llahu anh'den
gelen bir rivayeti daha vard1r. Ebu Htireyre Hazretleri demitir ki:
"!...~) ~ <1A1:- I_,.Lz.; i.<.Aj ( _;~I ~l.:'1 Jl
.J ~ .:ill j - ~I~ =Neb
sal!a' llahu aleyhi ve sellem N ecii f 'nin vejiituzz 1shiibzna haber verdi. Sonra
( namaz k1ldirmak ic;in cemaate) tekaddiirr, eyledi. Cemiiat de arkaszndt
saflar bagladz.': Gortiyoruz ki, E bt H tirey:. e'nin bu rivayeti daha sa-

t-

CEMAATtN OQ SAF OLMASI- KESRET-1 CEMAATtN

468

rihtir, ve bu rivayette: I) Resul-i Ekrem'in namaz i~in cemaate takaddiim buyurdugu, 2) Ashabm arkada saflar bagladtgt, 3) Namazda
dort tekbir aldtgt vazthan ifade edilmitir. Bu rivayette saf adedi cemi< sigasiyle varid aldugundan ekall-i cemi< alan ii~ saffm miistahab
aldugu miistefad alur.
Bu tarik-1 rivayeti Tirmizi, N esat, lbn-i Mace de Siinen'lerinde .tahric etmilerdir. ~arih 1b n- i Batt a 1 diyar ki : Bu rivayetten cenaze namazmda tesviye-i sufllf edilmesi de miistefad alur.
Hatta Buhari bu rivayeti ile lbn-i Ebi ~eybe'nin lbn-i Ciireyc'den tahrk ettigi Ata' lbn-i Ebi Rebah'm tesviye-i sufufun
adem-i liizumuna clair alan i~tihadmt reddetmi bulunuyar. lbn-i
Ciireyc diyar ki, Ata'ya:
- Cenaze namazmda obiir namazlarda aldugu gibi cemaate
saf diizmek meru c kthnmt mtdtr? diye sardum. 0 da :
- Haytr yaktur. Cemaat yalmz tekbir ahr, istigfar eder, diye
cevab verdi.
Taheri diyar ki: Ebu Hiireyre hadisine tevfikan cemaatin
ii~ saft diizebilmesi i~in cenaze sahibinin meyyitin . tagayyiiriinden
endie etmedik~e cemaatin geregi gibi toplanmasma intizar etmesi
laztmdtr.
KESRET-i

CEMAATiN

VESILE-i

GUFRAN

OLDUGUNA

DAiR

ASAR-i

3)
anh'den
< ~P,

bu namt

4)
lbn-i 1
lam'm
aleyhi'si

(( 4:i l_ri.J
meyyit J

Ebii'l-

5)

Abdili
lbn-i
de veyl

sordu.

ERIFE :

I) Ebu Davud ile diger siinen sahiblerinin Malik lbn-i Hiibeyre'den rilerfUan rivayetlerine gore:" '-:"':".JI ..1Ai ..;,_,;..., ~~ ":k J..- .r=

aleyhi v

Kimki, oliisii iizerine iif saf cemaat namaz ktlarsa, bu namqz, Cenab-t Hikk'zn
'va<di muktezast 0 {imsenin affim vacib ktlar" buyurulmutUr. Bu hadisi

hi;bir i
nin bu 1

Tirmizi tahsin, Hakim de tashih eylemitir.

tim, de
Bt
ve ktrl<
Iyaz <
manlat
cevabl:
verilmi
kerre ~
tenler,

2) Aie radiya'llahu anh'in Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem'den

rivayet ettigi atideki hadisi, Tirmizi'nin tahrkine gore, ResululHih
aleyhi's-setam: ~L.Iy~ .)I I~ ~I .:,. 4.1 ~ J..:i ~I,:;- ~I .;.,jf_ ':In"
u ~ I~ ':II 41 I~=Erkek olsun, kadzn olsun miisliimanlardan olen bir kimse
yoktur ki, onun oliisii iizerine miisliimanlardan yiiz kijiye balig olan bir ziimre
namaz ktlzp hakktnda hayzr dilekte bulunursa, bu meyyit hakkzndaki iefaatleri muhakkak kabtll olunur ... buyurmutur. Bu hadisi Muslim, Nesai

de tahric etmilerdir.

(I

":j .:ii II

VESlLE-1 GUFRAN OLDUGUNA DA1R ESERLER

469

3) lbn-i Mace'nin sened-i sahih ile Ebu Htireyre radiy~'llahu

anh' den tahricine gore, Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem: 4:\.. ~ jJ .:r ll"
< J p
~I .:r =Kim ki, miisliimanlardan yii;: ki[i oliisiine nama;: ktlarsa,
bu nama;: o kimse i;in vesile-i magfiret olur" buyurmutur.
4) Nesai'nin Ebti'l-Mtileyh'ten tahricine gore, Abdullah
lbn-i Abbas, Dmmiihat-I Mii'minin'den birisi ve Nebi aleyhi's-seldm'm . zevcesi olan Meymune radiya'llahu anha'dan Resulullah
aleyhi's-selam'm oyle buyurdugunu rivayet etmitir: :k j...!. ~ ,:r L.. "
u ~ I_,..A.!. ')II ..,..L:JI ,:r 4..1 = tJ;:erine halktan bir .;:iimrenin nama;: ktldtgt bir
meyyit yoktur, a1lcak onun hakkmda o ;:iimrenin haytr dilekleri kabul olunur."
Ebii'l-Mtileyh'den, ravisi:
- Dmmet ve ziimre ka~Y kiidir? diye sordum, o da :
__:_ Kirk kiidir, diye cevab verdi, demitir.
5) Muslim, Ebu Davud ve lbn-i Mace'nin ~tireyk lbn-i
Abdillah 'm Ktireyb'den rivayeti tarikmda Ktireyb demitir ki:
lbn-i Abbas radiya'llahu anhuma'nm Haremeyn arasmdaki Kudeyd'de veya Asfan'da bir oglu olmiitii. lbn-i Abbas. Hazretleri bana:
- Ey Kiireyb! yik bak bakahm, cenaze i~Yin halk toplanmi
midir? dedi. Ben de ~Yiktim, baktim. Cemaat toplanmiti. Girdim, ve :
Cemaat toplanmitir, dedip1. lbn-i Abbas:
Cemaatin k1rk kii oldugunu tahmin ediyor musun? diye
sordu.
Evet, kirk kii vardir, dedim. lbn-i Abbas Hazretleri:
Oyle ise cenazeyi ~Yikanmz, ~Yiinkti ben Res u I u lla h salla' llahu
aleyhi ve sellem1in .ii41.Jyr,A ':1 ~J I.J.J"!JI ;jl;." .Y r,.Y .;.,y.r_ f-.- .k-J .:r \..)),
u 4:; .ill r-f,.A; 'il ~; = Miisliiman bir ki[i oliip de onun cena;:esinde Allah' a
hi;bir ~eyi ~erik addetmiyen ktrk kt[i nama;: ktlma.;:, ancak Allah o ktrk kifini1l bu cena;:e hakktndaki haytr dileklerini kabUl eder, buyurdugunu iittim, demitir.
Buraya kadar naklettigimiz haberlerde bildirilen adedler yiiz
ve kirk olmak tizere muhteliftir. Bu fark ve tefaviitti te'lif i~Yin Kadi
lyaz demitir ki: Bu haberler, Resul-i Ekrem'in miiteaddid zamanlarda kendisinden sual eden muhtelif zevata karI verdikleri
cevablan ihtiva etrnektedir. Bu zevattan her birisinin sualine cevab
verilmitir. Neve vi de diyor ki : Caiz ki, Res 6.1 aleyhi' s-se/am bir
kerre yiiz kiinin meyyit hakkmdaki efaatini bildirmitir. Bunu iitenler, bunu habe!' vermilerdir. Baka bir zamanda da kirk kiinin

470

CENAZE NAMAZI DORT TEKBYR 1LE KILINIR

efaatini haber vermitir. Bunu iitenler de bu duyduklanm haber

vermilerdir. Sonra bir def'a da ii<; saf cemaatin meyyit i<;in efaatini
haber vermitir. Bu ii<; saf, isterse aded i 'tibariyle k1rktan az bile olsun.
Bunu duyanlar da bunu ihbar etmilerdir.
~u da varid-i hat1r ve muhtemeldir ki, bunlar birer mefhumu
adeddir ki, cumhur-i usuliyyin mefhumu aded ile ihticac etmemilerdir. Binaenaleyh yiiz kiilik cemaatin efaatinin kabuliiniin bildirilmesinden, bunun madununun kabul edilmesini men' etmez. Binaenaleyh k1rk adedi de boyledir. D<; saf da yine bOyle.
CENAZE

NAMAZININ

DORT

TEKBiRLE

KILINMASI

KEYFiYYETiNE

GELiNCE:

E b u H ii r eyre hadisinin son f1kras1, cenaze namazmm dort

tekbirle k1lmmasma vfl.Zlhan delalet etmektedir. Cumhur-i ulema
bununla istidlal etmilerdir. Muhammed ibn-i Hanefiyye,
Atil.' ibn-i Ebi Rebah, Muhammed ibn-i Sirin, Nahai,
Siiveyd ibn-i Gafle, Sevri, EbC1 Hanife, Malik, ~afii,
Ahmed Hazaratl bu ciimledendir. Bu ictihad; Orner ibn-i Hattab
oglu Abdullah, Zeyd ibn-i Sabit, Cabir ibn-i Abdi llah,
ibn-i Ebi Evfa, Hasan ibn-i Ali, Bera' ibn-i Azib, Ebu
Hiireyre, Ukbe ibn-i Amir radiya'lliihu anhiim'den de nakledilmitir.
Bfl.Zl alimler de cenaze tekbirlerinin be olduguna zahib olmulardir. Bunlar da A b d u r r a h man i b n- i E b i Ley l a, H u z e y f e
Hazretlerinin kolesi Is a, M u a z ibn- i C e bel Hazretlerinin ashab1,
, imam Ebu Hanife'nin ashabmdari imam Ebu Yusuf'tur.
Zahirilerin, ~ia'nm mezhebi de budur. H a z i m i de ibn- i Me s 'Ll d,
Zeyd ibn-i Erkam, Huzeyfe ibn-i Yeman radiya'lliihu anhiim'iin de bq tekbire kail olduklanm bildiriyor.
Bir klSlm alimler de cenaze tekbirlerinin yedi olduguna hiikmetmilerdir ki, Z e y d i b n- i Hub e y onlardand1r.

U<; tekbir olduguna kail olanlar da Enes ibn-i Malik, Cabir

ibn-i Zeyd radiya'lliihu anhiim'diir. ibn-i Miinzir, ibn-i Abbas
radiya' lliihu anhumii'y1 da ii<; tekbire taraftar olan Sahabi ziimresinden
say1yor.
ibn-i Ebi ~eybe'nin Musannej'inde, Resulullah salla'lliihu
aleyhi ve sellem Uhud ehidlerine namaz kllarken Ham z a radiya' lliihu

anh'e do

bir baka
farig olur
old.ugu A

noksan te
evlii olan
hakkmdakl
yiin etmiJt

Har
ahrsa, m~
ahrsa, faz
den de n
bir rivay~
selam da

Dart
Ebu H<
Akil de

CEN\

NAN ALiM

I) :N
U haber1
ibn-i E
tekbir ah
sebebini
Bu babe

2) 1
ricine go
Hazretle1
tekbir al

iMAM BE~ TEKBIR ALIRSA tTTtBk EDiLtR Mt ?

471

anh'e dokuz tekbir ile, sonra diger bir ehide gelip yedi, daha sonra

bir bakasma be tekbirle k1ldig1 ve bu ehidlere namaz kllmaktan

farig oluncaya kadar bu vechile tekbir ahp bu tekbirlerin hepsi tek
old"ugu Abdullah ibn-i Haris'ten rivayet edilmitir.
mu

nildina-

e,
1 i,

ii,
ab

h,

ibn-i Kudame bir kaide-i um(tmiye halinde Unu bildiriyor :

"Mezahib-i muhtelife arasznda cenaze namazzmn yediden ziyade ve diFrtten
noksan tekbirle kzlznmasz caiz olmadzgznda bir ihtilaj kaydedilmemiJtir. Fakat
evla alan dort ile kzlznmasz ve dort iizerine ziyade edilmemesidir. Tekblr adedi
hakkzndaki ulemamn ihtilaflarz hep bu dort adediyle yedi sayzsz arasznda cereyan etmiJtir" diyor.

H a r a k i de demitir ki 1 cenaze namazmda imam bq tekbir

alma, me'mum da imama uyarak be tekbir ahr. Fakat beten ziya~e
alma, fazlasmda mi.itabaat etmez. Bu kavl Ahmed ibn-i Hanbel'den de nakledilmitir. H a r b'in Ahmed ibn- i Han be 1' den diger
bir rivayetinde imam bq tekbir ahrsa, me'mum beinci tekbiri almaz,
selam da vermez. imam1 bekler ve imamla birlikte selam verir.
Dortten ziyade tekbirde imama mi.itabaat edilmemesi; Sevri,
Ebu Hanife, Malik, ~afii Hazaratmm da mezhebidir. ibn-i
Ak il de bu mezhebi ihtiyar etmitir.
CENAZE NAMAZININ BE TEKBiRLE KILINMASI iyTiHADINDA BULUNAN ALiMLERiN iSTiNAD ETTiKLERi HABERLER UNLARIHR : .

I,

r.
d,

tr

1) Muslim Sahih'inde Abdurrahman ibn-i Ebi Leyla 'nm

U haberini tahric etmitir. ibn-i Ebi Leyla demitir ki: Zeyd
ibn-i E 'rkam radiya'lliihu anh cenazelerimize namaz klldmrken dort
tekbir ahrd1. Gi.ini.in birisinde bir cenazede de be t.ekbir ald1. Bunun
sebebini sordum. Resulullah bq tekbirle kJlard1, diye cevab verdi.
Bu haberi, Si.inen-i Erbaa ashab1 ile Tamavi de rivayet etmilerdir.

2) Tamavi'nin Yahya ibn-i Abdillah -i Teymi'den tahricine gore, mtiari.in-ileyh demitir ki: Huzeyfe ibn-i Yeman
Hazretlerinin kolesi Is a ile bir. kerre cenaze namazl kildim. Is a bq
tekbir ald1. Namazdan sonra da bize donerek :

n
1 .:; J>J\

u
u

Jr. ~; , .:; .;> Jl ...,.. _,_.._. -..Jli J

~...:l: , .JJ>..r-"'::$.1 ._,..,..L. ~I .:u-1 J. .i!IJ.~ J. /
f"l.AJI_,,I !'"'.:., ._,.,L,:JI J
[ ._,.,L.;)II ,j ._,.,~1 ..,..! ] n:4 Jl.J'I if ~) ._,;l~

t-:' Jl __.-<::14 J

0_,s::.... J ..JJ\ c:::A:

472

BE~ TEKBIR HAKKINDAKt HABERLER -

T AHA Vt'N1N

- Zannetmeyiniz ki, ben vehme kapilarak, yahud sehvederek

cenaze tekbirlerini be ald1m. Hay1r, ne vehmettim, ne sehveuim.
Fakat efendim ve. veliyy-i ni'metim Huzeyfe lbn-i Yeman radiya'llahu anhiim'iin tekbiri gibi tekbir ald1m. Huzeyfe Hazretleri bir
kere cenaze namaz1 kildmp be tekbir alm1tl. Sonradan bize donerek:
- Ben ne vehmettim, ne sehvettim. Belki Res u 1u lUi h salta' lliihu
aleyhi ve sellem'in tekbir ettigi' gibi tekbir getirdim, buyurdu.
3) lbn-i Mace de Sunen'inde Kesir lbn-i Abdi .llah'm
babasmdan, onun da ceddi Amr lbn-i Avf'dan -Uli J... -U~IJ_,.....; .Jin"
'' lJ.. J'.f ~ .J ~= Resulullah salla'lliihu aeyhi ve sellem be~ tekbr aldz"
dedigini rivayet etmitir.

Cumhur-1 ulema ki, cenaze namazmm dart tekbirle kilmacag1

i~tihadmdad1r. Bunlar, bu naklettigimiz dortten ziyade tekbiri ifade
eden hadislerin mensuh oldugunu iddia ederek cevab vermilerdir.
Tahavi, cenaze tekbirlerinin sadr-1 lslam'daki vaziyyet-i er'iyyesini lbrahim-i Nahai'den gelen bir isnada atfederek en salahiyettar bir muhaddis, bir mtiverrih, ve bir fakih edasiyle oyle bildiriyor :
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem dar-i bekaya irtihal buyurduklarmda Asha.b-1 Kiram cenaze tekbirlerinin adedinde ihtilaf etmilerdir. 0 devre bir kere irca-i nazar edilirse, Ashab'dan kiminin
Resulullah'm yedi tekbir ald1g1m, kiminin be, daha obtirtistintin
dart tekbir ald1g-tm iittim, dedikleri duyulur ve gortihir. Ebu Bekr-i
Stddik radiya'lliihu anh'in hilafeti zamamnda da hal ve vaziyel. bu
merke~de idi. Orner radiya'lliihu anh halife olunca, halkm bu hususta
devam edip giden ihtilafmt holanmad1. Asha.b-1 Kiram'dan bir hey'et
tekil etti. Ve resm-i iftitahmda hey'ete irad ettigi bir nutkunda :
- Ey .Ashab-1 Resul'tin gtizideleri! Siz herhangi bir mes'elede
ihtilaf ederseniz, gerideki halk da ihtilaf eder. Siz ne zaman bir mes'elede i~tima' ve i ttifak ederseniz, halk da sizin i<;tima' ettiginiz mes' ele
etrafmda toplamr. lttifak ettiginiz herhangi bir mes'eleye dikkatle
bakm1z, muhakkak onda halkt ikaz ve irad1mzm izlerini gortirstintiz,
demiti. Buna kaqt irad olunan cevabi nutukta Hazret-i Omet;'in
bu fikir ve teebbtisti takdir ve tasvib edilerek :
- Ey Emirti'l-Mti 'minin! Bu mes 'ele hakkmda bizi biraz ten vir
ve irad buyurunuz, dediler. Hazret-i Orner:

CEN~

-H

edeceginiz
insamm, h1
Bunun
tekbirlerinil
Jeri gibi do1
fak ettiler.
ketini pek
bu karanm
Omer'in
dortten ziy
radiya' llahu
~.b.iH

ile nastl ne
mtin'akid ~
yat-1 seniY1
nesih ca.ri I
~ARiH

lema ',
icma' tarik
olduguna g
evla olarak
hey 'etin ic1
salta' lliihu ll
ettigi dart
Peygamber
Ashab-1 K
gunu izhar
Baz1 t
Necai riva
Ebu Htir1
da rivayat

MEDFl

iCTiHADLAI

Buha
ricale <;ocu
radiya' lliihu

CENAZE TEKBIRLERtNtN, SADR-1 tSLAMDAKt VAZlYETt

erek
tim.
adibir
rek:

lahu
h'm

. 1,,"
dt"

'iylabiluretnm
iin
r-i
bu
sta
'et
de
'e-

ele
tie
z,
m

ir

473

- Hay1r efendiler! Ben sizi degil, siz beni ietihadmiZla, ittihaz

edeeeginiz isabetli karanmzla iqad edeeeksiniz. Ben de sizin gibi bir
insamm, buyurdu.
Bunun iizerine Ashab-1 Kiram .aralarmda eenaze namazmm
tekbirlerinin de Ramazan ve Kurban bayramlan namazmm 'tekbirleri gibi dort tekbir olmas1 karanm ittihaz ve bu kararda iema' ve ittifak ettiler. Hazret-i Orner de Resul-i Ekrem'in her fiil ve hareketini pek yakmdan goriip bilen Ashab'dan miiteekkil bir hey'etin
bu karanm hiisnii telakki edip derhal mevki-i ieraya koydu. Hazret-i
Omer'in mevereti Sahabe ile bu tekbirlerin dorde irea' edilmesi,
dortten ziyade adedleri bildiren Zeyd lbn-i Erkam ve Huzeyfe
radiya' llahu anhuma haberlerinin neshinden baka bir ey degildi.
~ARiH AYNi BU NOKTADA OYLE BiR SUAL iRAD EDiYOR: lema'
ile nasll nesih sa bit olur? Qiinkii iema ', Asr-1 Saadet ger;tikten sonra
mtin'akid olur. Neshin zaman-1 eereyam ise, Resul-i Ekrem'in hayat-1 seniyyelerinin devam1 zamamdtr. lrtihal-i Nebevi'den sonra
nesih eari olamtyaeagi hususunda iema ( vardu.
~ARiH

BU SUALiNE OYLE CEVAB VERiYOR :

lema', nas gibi ilm-i yakin icab ettigine gore baz1 meayihimiz
iema' tarik1 ile neshi teeviz etmilerdir. Haber-i mehur ile nesih eaiz
olduguna gore, ondan daha kuvvetli bir hiieeet olan iem"a' ile nesih
evla olarak eaiz olmak icab eder, demilerdir. Hususiyle bu babdaki
hey'etin iema1 ve bundan sonra biitiin Ashab'm kabulii Resulullah
salta' llahu aleyhi ve sellem'in son fi '1-i peygamberilerinin kesb-i istikrar
ettigi dort adedi iizerine te'sis edilen bir bina-yi iema'dtr. Son fi'l-i
Peygamberi kendisine takaddiim eden ef'ali ref' etmi oldugundan
Ashab-1 Kiram'm iema1 son fi'l-i Nebevi'nin lazimii'l-ittiba' oldugunu izhardan ibaret oluyor.
Baz1 ulema da hadis-i Neeai nasihtir, demiler. Gerr;i hadis-i
Neefti rivayet-i sahihada Ebu Hiireyre 'den tahrie edilmitir. Fakat
Ebu Hiireyre'nin lslamt, N eeai'nin vefatmdan mukaddem oldugu
da rivayat-1 sahihaya miisteniddir.
MEDFUN OLAN MEYYiTE NAMAZ KILMAK HUSUSUNDA ULEMANIK
iCTiHADLARI :
Buhari'nin gerek bu hususu, gerekse eenaze namazmda sufllf-1
rieale r;oeuklarm da dahil olabilmelerini i'ar eden lbn-i Abbas
radiya'llahu a1.1huma'dan ~a'bi (Amir) vasttasiyle U rivayeti vardtr:

474

HAKKINDA BtR TAR1HQES1 VE DORT TEKB1R HAKKINDA

ibn-i Abbas demitir ki: Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem

geceleyin ic;ine cenaze defnolunan bir kabre ugramttl. Orada bulunan
cenaze sahiblerine :
- Bu cenaze ne zaman defnolundu? diye sordu. Onlar da :
- Gec;en gece. Yani diinkii giiniin gecesi, diye cevab verdiler.
Resul-i Ekrem -bu oliiyii hastahgt zamfmmda iyade ve ziyaret
etmi bulundugundan- cenaze sahiblerine :
- Nic;in bana haber vermediniz? diye itab etti. Onlar da :
- Ya Resula'lHih! Cenazeyi gecenin karanhgmda defnettik.
Sizi uykunuzdan uyandumag1 iyi bulmadtk, diye i <tizar ettiler.
Bunun iizerine Res u I u lla h salta' lliihu aleyhi ve sellem namaza
durdu. Biz de arkasmda saf bagladtk. ibn-i Abbas diyor ki: Ben
de bu saflann ic;inde bulundum. Resulullah bu medfun olan meyyite
namaz kild1 1
Bu hadisin ravisi olan 1bn-i Abbas Hazretleri kendisinin
de sufllf-1 rica! ic;inde cenaze namazm1 ktldtgmt bildirdigine ve o mada
heniiz na-balig olmasma gore, bu hadisten c;ocuklann da cenaze
namazm1 saflar arasma kanarak ktlabilecekleri miistefad olur.
Meyyitin kabrine namaz ktlmmasmm cevaz1 hakkmda arih
Ayni U izahatl veriyor: Eimme-i Hanefiyye'ye gore, namaz1
- ktlmniakstzm defnolunan meyyitin ecza-i bedeninin dagtldtgl tahmi'1
edilmedikc;e medfun oldugu halde namaz ktlmak caizdir. Bu mes 'ele
Mebsut'ta bu suretle muharrerdir. Bu hiikmii fetvaya gore, meyyitin
tefessuhundan ve ecza-yi viicudiiniin teferrukundan itibah edilince
o meyyite namaz ktlmak caiz degildir. Tecrfd erhi Mufid. ve Mezid'de : ek ve itibah halinde namaz ktlmmamast Ashab'm bu babdaki
fetva ve beyanma miisteniddir, denilmitir. imam ~afii'nin, Ahmed ibn-i Hanbel'in mezhebleri de budur. Orner iloln-i Hattab,
E bu Muse' 1- E <ari, Aie radiya'lliihu anhum'iin, 1bn-i S irin
ile E v z a i'nin ic;tihadlan da bu merkezdedir.
t

)"".J ~.ill

J.... .ill JyJ

o\.;.;.) 1)\.i ~ j_,..;:;~l . ")\; i

j-.;

.JI ~~ .. .ill ~J ..rY. .J:I y ( ._r..!.ll.;l ).r~ y

: Jli

* ~ J~J\

~ Lil .J : ..r~ .;:I JL;

* ;.. . )~J\

l_,n; ~ 1.1.> .).) ._; . : JLZ Y-:J .).) .Ai ~~ .r

4AL:. I.:..U..~ il.Aj . .!.LJ,a;_,; 01 b ~ J.,UI Wi;
[ ... )~1 ,I.J) J

..:,.4l.J ~.... }-;JI ...::.41 L. J_,.4; .

.;......i..

a,1 y_;l ~All

. Jl_; ..,1

: ..>f..:~l JL;
e . .:r.,. J J.J~I

Bird~

vazl ic;iJ
emaa d
r. Hidaye'
Bu btibda
alebe-i za
-ann-z giilil
tsinden kUl
ibi zamam

iman
nra kthn
tllem'e ii~
Yaktdi'm
U<;iincii gii
ri\ayetine
bulundugu
1ldtklan i!
Hanbel'i1
defnedilmi
Eimm
giine kad
.\hmed'd
kthnabilec
zetekan-I
caizdir, dfj
etmilerdi11
Haremey
etmilerdi11
ish a
giine kada1
nne nama1
namaz ktb
derece ehe
haa cena2J
dogruya C
ic;in dua e
dilemekten

ASHABIN 1CMAI -- KABRE NAMAZ KILINMASININ

475

Bir de sahih olan kavle gore, meyyitin kabrine namaz kllmanm

cevaz1 i<;in meyyitin gasledilerek defnedilmi olmas1 arttrr. ibn- i
Semaa da imam-1 Muhammed'den art olmadrgmr nakletmitir. Hiddye'de Murginani, "Cenaze tifessiih etmezden evvel namaz kzlzmr.
Bu babda mu'teber olan galebe-i zandzr. Eg,er cenazenin tifessiihii hakkznda
galebe-i zan hdszl olursa, namaz kzlznmaz. Eger adem-i tifessiihii hakkznda
zann-z giilib hdszl olursa namaz kzlznzr. T ifessuh ve adem-i tifessuhu .Jek derecesinden kurtulamazsa yine kzlznmaz. Semen, hezal gibi hdlin, har ve berd
gibi zamanzn tehavviilii miiessir oldugundan zann-z giilib muteberdir" diyor.

naze
arih
az1
mh
'ele
itin
mce
fd'-

aki
Ahab,
rin

. .r

4.llo
JJ

J)ll

imam E b u Y us u f: U <; gune kadar namaz krhmr, i.i<; gun den

sonra k1hnmaz, demitir ve Ashab'm Resulullah salla'lliihu aleyhi ve
sellem'e u<; gun namaz krld1klan ile istidlal eylemitir. Hakikaten
Vak1di'nin Megiizi'de Hazret-i Aie'den rivayetine gore, irtihalin
u<;uncu gunu seher vakti defni mumkun olabilmitir. ibn-i Sa 'd'in
rivayetine gore, yucudu Muhammedi Hazret-i Aie odasmda
bulundugu i<;in halk fevc fevc ku<;uk cemaatler halinde girip namaz
krld1klan i<;:in cenaze namazr u<_;: gun devam etmiti. Ahmed i bn-i
Hanbel'in rivayetinde ise, irtihal-i Nebevi'nin dorduncu gecesi
defnedilmitir.
Eimme-i ~afiiyye'den miiteaddid ictihad nakledilmitir : U<;:
gune kadar krhnabilecegi, bir aya kadar k1hnabilecegi ki, imam-1
Ahmed'den de bu suretle nakledilmitir. Bir de ebedi ve her zaman
krhnabilecegi i<;:tihadrdrr ki, bu kavle gore, Asr-1 Saadet'tenberi kuzetekan-r ehl-i imandan herhangisine arzu edilirse namaz krlmak
caizdir, demek olur. Fakat bunun bir kavl-i zaif oldugunda ittifak
etmilerdir. Ma verdi, Mehamili, Fur ani, Beg a vi, imam u '1Haremeyn, Gazali gibi kibar-1 ~afiiyye bu kavlin zaafm1 tasrih
etmilerdir.
ish ak da, seferden gel en kimse bir aya, hazari olan kimse u<_;:
gune kadar krlabilir, demitir. Malikilerden Sa h nun da : Kabir uzerine namaz krlmakta fenahk gorulurse, sedden li'z-zeria kabir uzerine
namaz krlmak caiz degildir, demitir ki, tevhid-i Bari namma son
derece ehemmiyetli bir ictihaddrr. Cenazeye namaz krlmak demek,
haa cenazeye ibadet etmek degildir. ibadet munhas1ran ve dogrudan
dogruya Cenab-1 Hakk'a aiddir. Cenazeye kaqr namaz ktlmak. cenaze
i<_;:in dua etmekten, onun i<_;:in Cenab-r Hak'tan magfiret ve istirahat
dilemekten ib~rettir. Kabir uzerine namaz krlmak, bu noktayr idrak

476

li
I

II

CEVAZI VE BUNUN MONTEHA-Yt MODDETt- GECE CENAZE

edemiyenler i<;in tehlikeli bir vaziyet ihdas edebilir. Biz Miidevvene

miiellifinin "Fenaltk" tabirinden bu ehemmiyetli manay1 istifade
ediyoruz.
Buhari'nin Ukbe 1bn-i Amir'den rivayetine gore, Resul-i
Ekrem salla'lliihu al':)hi ve sellem'in Uhud gazas1 ehidlerine sekiz sene
sonra namaz k1ld1gt bir i'tiraz mahiyetinde dermeyan edilirse, baz1
eimme-i Hanefiyye'nin dedigi gibi, bu bir duadan ibaret idl, denilebilir. ~u kadar ki, Tahavi'nin Ukbe'den rivayetinde: .:ill J.,....J .JI "
11 .:..:,11 Jr. .:;:J.- ~I J:i Jr. J....i L..Y. c?- f- J ~ .:ill j.... =Resululliih salla'lliihu al':)hi ve sellem bir giin ftktp Uhud ~ehidlerirte m':)yite nama;:. ktlar gibi
cenaze namazt ktldt" diye namaz tasrih edilmi bulundugundan en
dogrusu : Uhud'un, bu aziz ehidlerinin cesedleri <;iiriimemiti. Ve
ebedi <;iiriimiyecektir de, denilmelidir.
Gece cenaze defninin cevaz1 da bu 1 b n- i Abbas radiya' lliihu
anhuma hadisinden miistefad olur. Bu ve emsal-i rivayetlere mebni
ehl-i ilmin pek <;ogu gece cenaze defnine ruhsat vermilerdir. Hususiyle Resul-i Ekrem'in ve Hulefa-yi Erbaa'nm gece defnedilmi
olmalan bu ruhsatm en saglam bir mesned-i ilmisidir. ~u kadar ki
Miislim'de Cabir 1hn-i Abdi1Uah radiya'lliihu anhuma'dan rivayet
olunduguna gore, Resul-i Ekrem Efendimiz bir kere irad ettikleri bir hutbesinde : Ashab'dan vefat eden bir zatm gayri kafi ve viicudiinden noksan bir kefen ile tekfin edilip gece defnedildigini zikrederek bir zaruret olmad1k<;a meyyite namaz kllmmcaya kadar boyle
gece vakti cenaze defnini nehyederek : ( Si;:.in biriniz mii 'min karde~ini
kefenlf:Jince onun kejenini miisaid bir surette gii;:.el ktlstn!) buyurmutur.
Bu hadisi E bu D~ vud ile N esai de tahric etmitir. Bu hadisin bundan evvelki hadislere muhalif ve menfi bir hiikiim ihtiva etmesine
bakarak ~arih Ayni diyor ki: Bu hadisler arasmdaki ihtilaf, gece
cenaze defninin evvelce menhi oldugunu fakat sonra ruhsat verildigini ifade eder. N evevi de : "Bu hadfste nehyolunan, namazt ktltnmadan
cenf2ze defnidir" diyor. Fakat namaz1 k1hnmadan cenazenin defni, mutlak surette menhidir. 1ster gece defnedilsin, isterse giindiiz. Binaenaleyh hadisin zahirinden miistefad alan gece cenaze defnidir. v elev .
ki o cenazenin namaz1 kllmml olsun.
Bu nokta-i nazan, 1hn-i Mace'nin SUnen'inde . Cabir radiya'lliihu anh'den tahric ettigi: "IJ.JJ.i...i; .JI )II J:U4 ft;.>~ l.>:..t-1; l' = Bir giifliik
bulunm~dtkfa oliilerinizi gece defnetm':)iniz" hadisi de te'yid etmektedir.

DE
Neh~

te'yid ed
mi bulur
bir mahzl
CENA
OLAN KiM

tir. t rna
Hazretle
mazmda i1
tine razt ol
~arih

memleketl
imamet H
Basri'nin
Ebu Ha
hebleri de
yiti valide
de tbrah
dan, Tall
lundugu n
yet etmit!
Ata' da
ederlerdi.
Siify
demitir K.
cenazesind
idim. Mii~
vilerden S
Buyurunuz,
olmasaydt,
bdbda bund4
bu ~ehddetin
mu~tur" dl

Evliya~y1 n

1m an
cenaze nan
Basri'nin

DEFNtNtN CEVAZI- tMAMEITE HAKK-1 TEKADDVM

477

N ehy taraftarlarm1 miikiil vaziyete sokan ve gece cenaze defnini

te'yid eden Resul-i Ekrem ile Hulefa-yi Erbaa'mn gece defnedilmi bulunmaland1r. Bunun i11in ekser ehl-i ilm gece cenaze defninde
bir mahzur gormemitir [ Ayni: C. 4, S. 135 ].
CENAZE NAMAZINDA

iMAMETE

EN ziYADE

LAYIK

VE MUSTAHAK

Sahih-i Buhdri metninde bu mes 'eleye de temb edilmitir. lmam-1 Buhari'nin ta<Hkan rivayetine gore, Hasen-i Basri
Hazretleri : "Zamanlarzna yeti~tigim kibdr-z Ashtib ve Tabiin'in cenaze namazznda imamete en ziyade layzk gordiikleri zat, farz namaz/arda imametine razz olduklarz kimse idi" demitir.
~arih lbn-i Battal diyor ki : Ulei:nadan pek 11oguna gore,
memleketin valisi, meyyitin velisinden ziyade cenaze namazmda
imamet hakkm1 . haizdir. Bu ictihad, Alkame, Esved, Hasen-i
Basri'nin dahil bulundugu bir cemaat-i ulemadan nakledilmitir.
Ebu Hanife, Malik, Evzai, Ahmed, 1shak Hazaratmm mezhebleri de budur. lmam Ebu Yusuf ile lmam ~afii veliyy-i meyyiti va.Iiden ziyade imamete lay1k gormiilerdir. 1bn-i Ebi ~eybe
de lbrahim-i Nahai'den, Ebu Biirde'den, lbn-i Ebi Leyla'dan, Talha, Ziibeyd ve Siiveyd lbn-i Gafle'den cenazenin bulundugu mahallin imammm hakk-1 takaddiimii haiz oldugunu rivayet etmitir. E bu ~a <sa', Salim, Kas1m, Ta vus, Miicahid,
Ata' da cenaze namazmda imamete o mahallin imamtm takdim
ederlerdi.
Sufyan-1 Sevri'den rivayet olunduguna gore, Ebu Hazim
demitir ki : Hasen 1 b n- i Ali radiya' llahu anhuma'mn vefat1 giinii
cenazesinde H iiseyn 1bn-i Ali radiya'lliihu anhuma'mn yanmda
idim. Miiariin-ileyh Hazretleri o giinii Medine valisi bulunan Emevilerden Said 1 b n- i A s't imamete ge11irdi. V e: ".!b..li ~ 4:....11 'i_,l; i-IZ =
Buyurunuz, namaz ktldmmz. Eger imamete valiyi takdim, bir adet-i ~er<iyye
olmasaydz, seni imamete gefirmezdim" buyurdu. lbn-i Miinzir: "Bu
Mbda bundan ala bir deli! olamaz. Qiinkii Hiiseyn lbn-i AI Hazretlerinin
bu ~ehddetine Muhdcir ve Ensar' dan miite~ekkil bir Sahdbe cemaati ~dhid olmu~tur" diyor. Hidaye metninde de Sultan, Kad1, lmam-1 Hay,
Evliya~y1 meyyit ale'd-derecat imamet ederler, deniliyor.
OLAN KiMDiR?

en
Ve

ahu
bni

lmam Buhari bu babmda esna-yi salatta ge1en bir kimsenin

cenaze namazma suret-i duhuliine de temas ediyor. Ve gene Hasen-i
Basri'nin : ";~ r.- ~~ .:,~ ~ .J oj~l Jl t.;il 1~1 = Bir kimse cenaze

478

SONRA GELEN NAMAZA NASIL GiRER- NAMAZA ABDESTSiZ

namazzna cemaat nama;:, kzlarken ula~zrsa, cemaatle beraber bir tekbtr alarak
namaza dahil olur" suretinde bir ictihadrm ta 'likan . rivayet ediyor.
1bn-i Ebi ~eybe Musannej'inde Hasan-i Basri'nin bu ta'likmr
da E 'as vasrtasiyle vaslederek rivayet ediyor. Hiam'dan gelen bir
rivayet tarikmda Hasan Hazretleri : "J:..- t.. ~~ ~ .J !.\.).)\ l.. ~ =
Esna-yi salatta yetiJen kimse yetiJebildigi tekbirleri alzr,- geyen tekb.irleri kaza
e;lemez" demitir. Muhammed 1bn-i Sirin'in de: !.\.).)\ L.. ~n"
<c J:..- L.. c.SA.A.; .J = Yeti~tigi tekbirleri alzr. Geyen tekbirleri de kaza eder" de~
digi rivayet edilmitir.
Ebu Hanife ile 1mam Muhammed'e gore, imam bir veya
iki tekbir aldrktan sonra gelen bir kimse, imam tekbir alasrya kadar
tekbir almaz, intizar eder. 1mam ikinci veya iic;:iincii tekbiri alm4:a
onunla birlikte tekbir ahr. 1mam namazdan farig olduktan sonra bu
kimse cenaze musalladan kaldmhncrya kadar fevtettigi bir veya iki
tekbiri de ahr. 1mam E bU. Y O.suf ise bu kimse hemen gelince tekbir
ahp namaza dahil olur. 1mam-r ~afii'nin ve bir rivayete gore,
Ahmed 1 bn-i Hanbel'in mezhebi de budur. [ Ayni, 139 ].
Buhari'nin bu babmda Hasen-i Basri'den ta'likan rivayet
ettigi bir mes'ele de abdestsiz olarak cenaze namazma rasgelen kimsenin vaziyyet-i er'iyyesidir. 1 bn-i E b i ~ ey b e'nin de rivayetine
gore, Hasen-i Basri'den bu kimsenin tarz-1 hareketi soruldugunda:
Bu kimse su arar, teyemmiim etmez, abdestli olarak namaz krlar,
diye cevab vermitir. Said 1 b n- i Mans 0. r'un bir tahricinde H asen-i Basri'den : "Abdestsiz cepn;:_eyi rastlzyan bir kimsenin vaziyyeti,
abdest alaszya kadar namazzn fevtedilecegi suretinde dar bir halde ise ne yapmalzdzr? diye soruldugunda teyemmum edip nama;;; kzlar, dedigi" rivayet edilrilitir. ~u halde 1mam Buhari Hasen-i Basri'nin bu iki ictihadmdan menfi alan ictihadrm ihtiyar etmitir.
1mam Ebu Hanife ise, boyle srkiIk bir vaziyette teyemmiimii
tee viz etmitir. Y almz meyyi tin velisini bu cevazdan istisna eylerrtitir ki, yukanda izah etmitik.

YET1~ENi

Nel
radiya' lla
Ne'
"Allah Jl
berlerinin
ret-i) Ai
sulullali
edilme.;ina

RA.vi
Buh l
Megazi o
ediyor. B

kerahetin~

kabirlerin
bmda da
daki riva)J
tahgr srra
"J\.1ariye"
celerinden
vaktiyle
giizelligini
lullah sal
tiler iiyle ki
rine bir me
Allah indi
1~\

.jo

t;j

( i"":-__. "-':

[ l~ ~\'"';

TSiZ

alarak

YETi~ENiN TEYEMMDMD- KABiRLERiN MESCiD iTTiHAZININ

, , 0-:

o.J-:,

479

.J., 01., ,.
\ ,. ,.. 0 "" :: ,
, ,
, ' , .J. !
, ,. ~ ..
IJjr. 'Y ~1,; 'Y JJ ~H.i ~t-.. t:+~~;.;l JJ-:1 IJ.l~;l
:11

""

~ .J. o '

~" ., 0 ""

'-:~- .. .1~~ 01 ~!.>I ~.;1 J-:f-

i kaza
~"
de~

veya
kadar

1r

alm~a

nra bu
ya iki
tekbir
gore,

TERCEMEsi
_Neb i salla'llahu aleyhi ve sellem'den rivayet eden Aie
radiya' llahu anha' dan ~oyle nakledilmitir :
Neb i aleyhi' s-selam ahirete nhlet eyledigi hastahgmda :
"Allah yehud ve nasarayz rahmetinden uzak kzlszn . Bunlar peygamberlerinin kabirlerini hirer mescid edindiler" buyurmutur. (Hazret-i) Aie: "Bayle bir endi~e olmasaydz (Ashab-1 Kiram) Resulullah'zn kabrini afzk bzrakzrlardz. Lakin ben mescid ittihaz
edilme;inden korkarzm" demitir.
IZAHI
RA.viLER, RIVAYETLER :

va.yet
kim-

B u h ftr i bu hadisi Cenaze bahsinin bir babmda daha ve bir de

Megazi bahsinde tahric etmitir. Muslim de salat bahsinde rivayet
ediyor. Bu hadisi B u h ar i kabirlerin secdegah ittihaz edilmesinin
kerahetine clair bir babmda zikretmitir. Bundan sekiz bah sonra da
kabirlerin iizerine mescid inasmm keraheti hakkmda ac;t1g1 bir babmda da tahric eylemitir. B u h a rinin yine H a z ret- i A i e' den oradaki rivayetine gore, Res u I u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in bir hastahgl s1rasmda kadmlarmdan baziian Habe diyannda gordiikleri
"J\1ariye" denilen bir kiliseden bahsetmilerdi. Resulullah'm zevcelerinden Dmm-i Se!eme ve Dmm-i H~bibe radiya'lliihu anhuma
vaktiyle Habee hicret ettiklerinde o zaman gordiikleri bu kilisenin
giizelligini ve ic;indeki klymetli tasvirleri bize anlatiyorlardi. Resu1u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem hem en bami kaldirdi. Ve: "Habe~
liler iiyle kimselerdir ki, bunlardan aziz bir kiJi oliince hemen onun kabri iizerine bir mescid yaparlar. Ve o azizin bir resmini o mescide korlar. Bunlar
Allah indinde halkzn en wridirler" buyurdu 1
1

~I

v-".;4 ~i.; 4

...;w ...,..a...:

.:...._j"~

f-J

~ .:I

J....

_r.JI .):::..:.1 U

~ V"' l; _j" .ii ~I v-") (:;1 ~ .ill~.; ~ il 3 W.... il .:.JIS"" 3

4~.;\ ..

( i~_...... .;:> ,J~ I~ [l.-11 J")l ~ .:....\...1~1 d!J 3 1 : Jw ...,i.; (}) ~

J

t..J

Jl.A~

J_ 3 L....j 3

[ l~ .:I <.S.;.; 4!Jt" ,y .;.;~I .1 3 .;] .iii~ ~ll.;l_,.! .!.1!! 3 1 o.;_,_)l .!.11; ~; I.J.J.J....

MENHl OLDUCU- KUBBE tN~ASI HAKKINDAKt tCTlHADLAR

480

Buhari bu unvamnda U vaklay1 da bildiriyor: Hazret-i Ali'nin hafidi "Hasen lbn-i Hasen" vefat ettiginde zevcesi ve Hazret-i
Ali'nin hafidesi "Fattma Bin,t~i Huseyn" zevcinin kabri iizerine
bir sene kadar bir kubbe kurmutU. Sonra bu kubbeyi kaldumlh. 0
mada 'Fat1ma Hazretleri oyle bir sayha iitti. Sayha sahibi :
" IJ.W \.. IJ~ J jl. ')'l = Dii[iin bak! Bu musfbet-;::edeler gaiblerini
buldular mz ?" diyc soruyordu. Diger bir sahib-i sayha da buna:
- "l.r.lZli I~~ = Belki iimidlerini kestiler, me'J'US olup dondiiler !"
diye cevab vermiti. 1 b n- ii Tin bu iki sayha sahiblerinin taife-i
cinn'in mii 'niinlerinden olmalan, yahud melaikeden bulunmalan
muhtemeldir, diyor.
~arih Ayni diyor ki: Herhalde Fatlma'nm bu kubbesi ic;inde
namaz kdmmaktan bali degildi. Bu da kabir yanmda mescid ittihaZlm miistelzim oluyordu. Bu ise mekruh idi. Eger bu kabir bir de
k1ble cihetine miisadif olursa, bu def'a kerahet bir kat daha tezayiid
etmi bulunur. ~arih 1bn-i Battal da: "Ha;::ret-i Hasen ii;::erine
kuru/an kubbede hem oturuluyor, hem de nama;:: kzlzmyordu. Bunun ifin Buhar i
bu hadisryi kerahete deli! olarak irad etmi[tir" diyor. Ahmed 1 b n- i
Han be 1 de kabir iizerine "jus tat" denilen ve aair tarafmdan yiinden
imal edilen c;adulanndan kurulmasm1 da kerih goriirdii. Oglu 1 brahim'e kendi kabrine boyle ''fustat" kurulmamasm1 vas1yyet etmiti.
1 b i Habib : "Kadzn kabrine kubbe kurmak herhalde erkekten daha
muvafiktzr" <lemitir. Hazret-i Orner de Dmmii'l-Mii'minin Zeyne b Bin t-i Cah 1 radiya'llahu anhd'mn kabrine kubbe kurmutur.
Hazret-i Aie de kardeinin . kabrine kurmutur. Sonra 1bn-i
Orner tarafmdan nez' edilmitir. Muhammed Jbn-i Hanafiyye
tarafmdan da 1 bn-i A b bas'm kabri iizerine kuruldugu rivayet ediliyor. 1bn-i Habib: "Kabrin e[ilip de[ilmesinden korkulursa bir, iki, ilf
giin muhdfa;::a altma alznmaszm muvdfik bulurum" demitir.
1 bn-i Tin meyyitin kabri iizerine kubb~ kurulmasm1 kerih
goren zevat arasmda 1bn-i Orner, Ebu Said, 1bn-i Miiseyyeb
Hazaratmm da bulundugunu bildirmitir.
1mam Ebu Hanife ve Ebu Yusuf'tan kabir iizerine bina
ve kubbe inasmm keraheti rivayet edilmitir. Bu babda medar-1

n-

Zeyneb Bint-i Cah~, Abdullah lbn-i Cah~'m hem~iresidir. Abdii'l-Muttalib'in k1z1 Ome y me'nin kiz1d1r. lbtida Resul-i Ekrem onu Zeyd
lbn-i Harise ile evlendirmi~ti. Mute'de Zeyd'in ~ehiden irtihali tizerine Zeyneb'i
1

ictihad

hu anh' c
(( 4:1" ~

y apzlmas

nehy etmi,

Ne

miilkii 1
de urn(
1m a m
de bh
kubbele
men' et
zahirin<
kaildir.
kabir ii
ptlsm. ]
deniliyo
ise ked
deniliyo
M6
nehyolun
dugu gio
diyor ki
bervecb

H
ic;in AI
ziyaret
diyor. ]
tar olaii

Resul - i
perver o
Orne r 2
mal den ~

alm1~ v_e
" Bir daha
Ve haki
tarafmda

.Feridtin E.:\ TUGRU

itapiH~!
ZEYNEB BiNT-1 CAH~ HAZRETLER1

481

ictihad ve istidlal olan haberlerin bamda Miislim'in Cabir radiya'lliihu anh'den rivayet ettigi : .JI.J ~.All ...,-=.~ .JI t-' .J .Y.. .:ill J- .:ill J_,.....; <->.;.))"
<< .Y.. ~ .JI J .,_lp ..v.-4~ =Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sett'em kabrin kire;le
yapzlmaszm, kabir ii;::.erine oturulmaszm ve kabir ii;::.erine bimi kurulmaszm
nehyetmi~tir " hadis-i erifi vard1r.
N evevi bu hadisin erhinde diyor ki : Bu kurulan bina, baninin
mi.ilki.i i.izerine kurulmu ise mekruhtur. Eger baninin mi.ilki.inde degil
de umuma aid kabristan dahilinde ise haramd1r. Bunun hiirmetini
! m am $ afi i de tasrih etmitir. ( El- Om rde imam $ afi i : Mekke'de bflzi valilerin bu nevi ( kabristan dahilinde ina edilmi Qlan
kubbelerin yikildiklanm gordiim. Halbuki ulemadan hi<;birisi bunu
men' etmemitir. diyor, Zahiriler'den !bn-i Hazm hadisteki nehyin
zahirine binaen kabir iizerine binamn suret-i mutlakada hi.irmetine
kaildir. "Biilugu'l-Emani" de bu bin a ister dogrudan oliiye aid olsun,
kabir iizerine ina edilen kubbe gibi, ister dirilerin istifadesi i<;in yapilsm. Mescid gibi, ziyaret<;ilerin istirahatine mahsus hiicre, oda gibi,
deniliyor. Gene bu eserde, eger bina ziynet ye tefahi.ir i<;in yapilmami
ise kerahet vard1r. Ziynet ve tefahi.ir kasdiyle yap1ldiysa haramd1r,
deniliyor.
M asabih arihi Tor b q t i rahmetu' lliih da : "Kabir ii;::.erine in~asz
nehyolunan bind, ta~ ve emsali levazzm-z i~aiyye ile yapzlan binaya ~amil oldugu gibi sahra-ne~in olan go;ebe halkzn ke;eden yaptzklarz evlere de ~amildir"
diyor ki : "kubbe" yi ehl-i lugatin bu ikinci rna 'nada isti 'mal ettikleri
.
bervechi ati goriilecektir.

HuLASA : Seleften bir kismi kabre kubbe kurmulardir. Bunun

I<;m Aliyyii '1-Kari: Mqhur meayih ve ulema kabirlerine nasm
ziyaret ve istirahati i<;in kubbe kurulmasm1 selef tecviz etmilerdir,
diyor. !bn-i Hiimam'm da kuaat-i Kur'an i<;in haf1z iclasmda muhtar olan adem-i harekettir, dedigini naklediyor [Mirkat: C. 2, S. 372).

a
-1

,.1

Resul-i Ekrem ezvac-i tahirat idoldma koyarak taltif buyurmutu. Sahi, hayrperver oldugundan Zeyneb umumun hi.irmetini celbetmiti., Hele Hazret-i
Orner Zeyneb Hazretlerine ~ok ta'zim ederdi. Hilafetinin ilk senesinde beyti.ilmalden mi.ihimce bir para hediye etmiti. Zeyneb Hazretleri bu paray1 aghyarak
almi vr o gi.ini.i tamamiyle f1karaya tasadduk ederek geceleyin Barigah-1 Kibriya'ya:
"Bir daha boyle bir para almaga muhtac etmemek ifin cammz al yii Rabbi!" diye dua etmiti.
Ve hakikaten ferdas1 sene-i Hicriyyede irtihal-i dar-i bekii etmi ve Hazret-i Orner
tarafmdan kabr,i i.izerine bir kubbe in~a edilmi~ti. Ayni].

F.: 31

482

FATIMA BlNT-1 HOSEYN HAZRETLERt- HASEN tBN-1

(Kubbe) yi ibn-i Esir .NiMye'sinde:

.;:.A:-

~ ~ it,>JI ,:,-~I>> "

<< ~ __..JI .::...>.:~ .:r y .J = . (}adzrdan ma'mul kubbe, kiifiik ve yuva~lak bir odaczktan
ibdrettir. Arablar arasznda isti'mali ~qyi' alan evlerden ma'duddur" diyc

ta 'rif ediyor. (Darb-1 kubbe) de ~admn, yere ~aktlan birtak1m diliCkler iizerine nash ii ikamesinden ibarettir. (Fustat) 1 da Cevheri yilnden rna 'mul odadu, diye ta 'rif ediyor. Mugrib'de de Hayme-i azimedir, deniliyor. Zemaheri de hal-i seferde kullamlan ebniyyeden
bir nevi 'dir, diyor. ~u ta'riflerdefi anlaIld1gma gore, go~ebe . halinde
yaIyan akvamm ~adm ve evidir ki, medeni akvamm betonarme evlerine muadil demektir.
TERCEME-i HALLER :
FATIMA BiNT-i H USEYN radiya'lliihu anhuma, hiisnii cemal ve
terbiyede ve ziihd ii takvada ceddesi, baba-annesi Fa t1ma tii' z-Zehra
radiya'lliihu anhtl'ya benzedigi mervidir. Fat1me-i Nebeviyye unvan-1 fahiri ile yad olunur. Medar-1 intibah bOyle bir sayha iitmesi de
kemal-i takvasmm bir eseri olacaktir. ( 110) tarihinde vefat etmitir.
MlSlr'da medfun olup tiirbesi ziyaretgaht1r. Babas1 Hiiseyn ibn-i
Ali radiya'lliihu anhuma'dan ve kardei Ali Zeynii'l-Abidin Hazretlerinden rivayeti vard1r. Kendisinden de oglu Abdullah 1bn-i H asen ibn-i Hasen rivayet etmitir. Buhari'nin Fatima Hazretlerinden yukandaki ta 'likan rivayeti vard1r. [ Hulasa ve gaynlan ].
HASEN lBN-i HAsEN lBN-i ALi HAZRETLERi: Beni Haim'in
en nedb ve fad1l simalarindand1r. Pederi Hasen 1b n- i Ali radiya'lliihu anhuma'dan ve Abdullah ibn-i Ca 'fer'den rivayeti vard1r.
Ogullan Has e n'le Abdullah da kendisinden rivayet etmitir. Peder-i alilerinin vasisi idi. (97) tarihinde vefat etmitir. Hulasa'daki
terceme-i hali arasmda bu darb-1 kubbe hadisesi de Buhari'de.n naklen
zikredilmitir.
Bu HADISTEN Mi.isTEFAD OLAN GAYE-i MuHAMMED!: Hatem-i
Enbiya Efendimiz'in faniler arasmdan ~ekilip beka alemine intikal edecegi ve bunu her vesile ile hutbelerinde, vas1yyetlerinde izhar
eyledigi bir mada musevilerin ve isevilerin Enbiya kabirlerine ibadetlerinden ve bir vaz'-1 taabbiidi ile ihtiramlanndan iddetli bir ilen~
ile bahsetmeleri, iimmetini yehud ve nesaranm bu miirikane ve cahilane hareketlerinden men' ii tahzir i~indir. islam dJni ki, tevhid
dinidir, bir Allah'a inan ve kulluk dinidir. Bi'set-i Muhammediyye'-

HASEl

den en bii
Bari akide
Adem za1
gonderilen
desi, Resu
"tesls" .de
0 tarihlerc
beer, vic
taabbiid el
mada Ha
miyle, ira~
ibadete da
Arabistan
da 'vete ic ~
metten nu

Goriiy
Tevhid'dir
da kabir
desi geregi
Resul-i J
h ali su asm
anduan h
eyledi. R e
koyma!) di

Sakzn kabri
Nerede bulu~

Sonra

urn~

kabirleri meJ
sec de _yeri yaj

mulard1r.
pek ziyade

Mevz ~

zuun en ku
dugu gibi
aziz Peyga
kurmazlarcj
th1e kiiad

HASEN HAZRETLERi- HAZRET-i Ai~E (R. A) HADtSiNDEN

483

den en biiyiik gaye, beerin tiirlii ihtiraslariyle bozulan bu tevhid-i

Bar! akidesini saffet-i asliyyesi ile insanlara ta 'lim etmekten ibaretti.
Adem zamanmdanberi gunagfm tahavviile ugnyan ve zaman zaman
gonderilen peygamberler vas1tasiyle 1Slahma <;ahIlan "bir Allah" alddesi, Resul-i Ekrem'in i'lan-1 niibiivvetine takaddiim eden senelerde
"tesls" .denilen bir ekl-i garibe sokulmu ve devam edegelmi idi.
0 tarihlerde min-tarafi'llah inkiafa namzed ve miistaid olan zeka-yi
beer, vicdamm tatmin ve biitiin anas1r-1 hayatiyyesi ile kendisine
taabbiid edecek bir ilah-1 zii'l-_Celal'e ihtiyac hissediyordu. ite bu
mada Hatem-i Enbiya Efendimiz, insanlan biitiin eyay1 il~
miyle, irade ve kudretiyle idare ve idame eden bir hahk-1 kainata
ibadete da'vet etmi bulunuyor. Ve on senelik az bir zaman zarfmda
Arabistan Ceziresinin biitiin sunllfu ictimaiyyesinin fevc fevc bu
da 'vete icabet ettikleri ve bir asra varmadan da biitiin goniilleri zulmetten nura, dalaletten hidayete iqad ettigi goriiliiyor.
Goriiyoruz ki, isla.m dininin alamet-i far,ikas1 ve en bariz firmas1
Tevhid'dir. Bu cihetle Resul-i Ekrem Efendimiz ibtida-y1 islam'da kabir ziyaretinden Ashab1 men' etmiti. Goniillerde Tevhld akldesi geregi gibi teessiis ettikten sonra ziyarete miisaade buyurmutur.
Resul-i . Ekrem Efendimiz'in Tevhld'e kar1 bu k1skan<;hg1, irtihali masmda bir kere daha kendisini gosterdi. Kabrine kar1 irki
and1ran her nevi' ubudiyetkarane ihtiramlardan iimmetini men'
eyledi. Resul-i Ekrem gah (Ya Rab! Kabrimi tapzlan put haline
koymq!) diye Cenab-1 Hakk'a arz-1 niyaz ederdi. Gah : "Ashabzm!
Sakzn kabrimi bayram yeri edinmeyiniz, evlerinizi de kabir hiiline koymayzmz!
Nerede bulunursanzz orada bana salavat getiriniz! 0 bana eri~ir" buyururdu.
Sonra umumi surette : ( tlmmetim! Sizden evvel gelip ge;en milletler,
kabirleri mescid ittihiiz ettiler. Siz, bunlardan miitenebbih olunuz. Kabirlerinizi
secde _yeri yapmayznzz. Sizi bu Jenii i'tiyaddan ~iddetle men' ederim) buyurmulard1r. Bu Tevhld mevzuunu ( 6o4) numarah hadisin izahmda
pek ziyade tafsll ettigimizden oraya da miiracaat buyurulsun.
Mevzuu-bahsimiz olan Aie radiya'lliihu anhii hadisi de bu mevzuun en kuvvetli hadislerinden birisidir. Hazret-i Aie'nin buyurdugu gibi boyle kabre taabbiid endiesi olmasayd1, islam iimmeti
aziz Peygamberlerin~n Kabr-i Saadet'i iizerine duhule mani' bir bina
kurmazlard1. Belki merkad-i mubareklerini bila-hicab halkm ziyare hae kiiade qulundururlard1. Yine A i e- i S 1d d i k a Hazretleri :

484

MOSTEFAD OLAN GAYE-1 MUHAMMED1- CENAZE BAHS1

Fakat Kabr-i Saadet kefolunur olunmaz mescid ittihaz edilmesinden

endie ederim, buyurmutur. Hazret-i Aie'nin izhar buyurdugu
bu endieye bakarak arih Ayn i Kabr-i Saadet'in ibraz edilmesini
men' eden Hazret-i Aie olmak icab eder, diyor ki, c;ok dogrudur.
Bu fikrin s1hhat ve isabetinin en bariz bir delili, Ebu Davud'un rivayeti vechile Aie Hazretleri'nin birader-zadesi ve kendi terbiye-gerdesi olan Kasim ibn-i Muhammed'in bile vaki' olan rica ve Isran
iizerine bir def'a Merkad-i Saadet'i gostermi ohriasidir. Bu sebebledir
ki, Resul-i Ekrem ile Ebu Bekr ve Omer'in kabirlerinin vaziyeti: hakkmdaki Ashab ve Tabii Hazaratmdan menkul olan rivayetler
yekdigerine muhalif olarak sekize, ona balig oluyor ki, bunlar a~a
gtda (684) numarah hadisin izahmda goriilecektir.
B u h a ri arihleri H a z ret- i A i e'nin bu endieli sozleri Merkad-i Mubarek'in, Mescid-i Saadet tevsi' edilmezden evvelki vaziyyetine gore soylenmitir. Mescid-i ~erif tevsi' edildigi mada Kabr-i
Saadet'in bulundugu Hazret-i Aie hiicresi -odast- oyle bir
ekilde tahdid edilmitir ki, kibleyi istikbal ederek Kabr-i Saadet'e
kaqt namaz k1lmak imkam kalmamitir.

ahric et '
nundad
mi bir h 1
bahsindek

4k..-J

il.<;

.Yeb i sallj
ortaszna doj
naye oldq
gibi iki ri
Bu hadisi
hastran CG
nun 1c;m
ler bu hac
ic;in birtal
muhakem
sebebiyet
zikretmesi
sadma m
M iislim
zikretmill

L(JGA

Buh 1
rinde nan
nun Ens2
I i m'in ri\1

TERCEMESi

1b n- i C i.i n deb radiya' llrihu anh' den

yet edilmi~tir : ! b n - i C i.i n d e b demi~tir ki :
S em i.i r e

~oyle riva-

Logusahgmdan dolay1 vefat eden ( Ensar'dan D m m- i

Ka'b adh) bir kadma Resulullah'm arkasmda ,namaz klldtm. Res u 1 aleyhi' s-selam cenazenin (tam) ortas1 h~zasma dogru durmu~tu.
IZAHI
RA. viLER, RivAYETLER :
Buhari bu hadisi dogum s1rasmda vefat eden kadm iizerine
kilman cenaze namazmm keyfiyyetine clair akdettigi bir babmda

( L,..-LA

(Nifa
da dogun
k1yasi bir
nun'un fe
rediedir,
Hadi
degildir. 1
hikayeden
ahz-i me'
tabi 'dir.

CENAZE NAMAZINDA iMAM MEYYiTE KAR~I

esm1
dur.
ivager-

1ybr-i
bir
et'e

485

tahric etmitir. Aym zamanda bu hadisi, Buhari Gusi.il bahsinin

sanunda da rivayet etmitir ki, Tecrd'in (22a) numara ile terceme edilmi bir hadisidir. Her iki metin yekdigerinden biraz farkhd1r. r;i.isi.il
bahsindeki metin de 6yledir : .I J.... ..r-~1 ~kj...r.; . ,)-! .i -:...;1... ;j.f'\ .JI 1),
rr ~k,....J ilA; ~ .J ~ = Bir kadzn, karmndan rahatsz:::.lanarak vefat etmi~ti.
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem bu kadzna kar~z nama;:; kzldz ve cena;:;enin
ortaszna dogru durdu." Bu metindeki (fi batmn) ta 'biri lagusahktan kinaye aldugu ic;in her iki rivayet mealen birdir. Bazilanmn zannettigi
gibi iki riv~yette iki hadise ve iki namaz vak'as1 bildirilmi degildir.
Bu hadisin as1l sevk ve istidlal mahalli buras1d1r. Qi.inki.i hadis, mi.inhas1ran cenaze namazma aid bir hi.ikmi.i er'i ifade etmektedir. Bunun ic;in ibn-i Battal, ibn-i Mi.inir, ibn-i Rqid gibi alimler bu hadisin gusi.il bahsinde -sevk u irad edilmesinin sebebini ta 'yin
ic;in birtak1'm mi.itehalif mijtalealar dermeyan etmiler, ve bunlan
muhakeme etmek ic;in arih Ayn i'nin li.izumsuz nefes sarfetmesine
sebebiyet vermilerdir. Hulasa Buhari'nin bu hadisi Gusi.il b::thsinde
zikretmesi, lagusanm necis degil, tahir aldugunu isbat etmek maksadma mebnidir. Fakat hadisin asil mahall-i istihad1 buras1d1r.
M i.i s 1i m ile Siinen-i Erbaa sahiblerinin dordi.i de cenaze bahsinde
zikretmilerdir.
LuGATLER , MANALAR

JJ

-1

1-

g-

ne
da

B u h ar i'nin gerek buradaki, gerek Gusi.il bahsindeki rivayetlerinde namaZI k1hnan bu lagusa kadmm ismi tasrih edilmemitir. Bunun Ensar'dan 0 mm-i Ka 'b isminde bir kadm aldugunu M i.is1i m'in rivayetinden ogrendik ve tercememizde bu suretle tasrih ettik.
( L(""L<; j ) da fi edati ta 'lil ic;indir.
(Nifas), kitab vezninde kadm lagusa almak demektir. (Ni.ifesa')
da dagum zamam yaklaan lagusa kadma denir. Bu kelime gayr-i
klyasi bir mi.ifred sigas1d1r. E bu Ali Kitab-z Memdud ve Maksur'unda
nun'un fethi ile de caizdir. fakat birinci lugat-i fasiha, ikincide lugat-i
rediedir, demitir.
Hadisteki nifas kayd1, medar-1 hi.ikm alan bir vasf-1 mu 'teber
degildir. Bu babda ulemanm ittifaki vard1r. Bu kay1d bir emr-i vak1i
hikayeden ibarettir. Binaenaleyh lagusa kadm da cenazeye kar1
ahz-i mevkl' keyfiyetinde diger kadmlar hakkmda cari alan hi.ikme
tabi 'dir. Eimme arasmda asil medar-1 ictihad ve ihtilaf alan nakta

486

NE VAZ1YETTE DURMALIDIR?-CENAZE NAMAZINDA

kadmhgm bir vasf-1 mu <teber olup olmad1g1 keyfiyyetidir. Bu da U

suretle bir tafsile tabi <dir :

goniille1
edilmesi
jnnu

FIKHI HUKUMLER :

Fukahadan baz1lan kadmhg1 bir vasf-1 mu <teber addetmiyerek

umumiyetle erkek ve kadm cenazelerinde cenaze cesedinin ortas1
hizasma dogru ahz-i mevkl< edilerek namaz klhmr, demilerdir. Baz1lan da kadm c.enazesi cemaatten setredilmege daha lay1k ve miistahak olduguna gore, kadmhg1 bir vasf-1 miimeyyiz addederek kadm
cenazesinde imamm kadmm ortas1 hizasmda, erkek cenazesinde de
baUCUnda ahz-i mevkl < etmesini muvaflk bulmulard1r. j m am -1
~afii'nin, imam-1 Ahmed'in, imam-1 Ebu Yusuf'un mezhebleri budur. Eimme-i Hanefiyye'den mehur olarak naklolunan rivayette kadm, erkek tefrik edilmiyerek imam cenazenin sadnna miihazi
durur, imam -1 Muhammed de her iki cenazede imam cenazeyi
tam ortalar, demitir.
imam-1 Malik de tefrike kail olanlardand1r. ~u kadar ki,
erkekte ortaya, kadmda omuzlanna miihazi durmahd1r, demitir.
~afiilerden Tab e ri E b u Ali, imam erkek ve kadm cenazesinde
gogsiine miihazi durmahd1r, demi. imamii'l-Harameyn, Gazali
de bu kavli ihtiyar etmilerdir. Serahsi de bu kavlin s1hhatine hiikmetmitir. ~emsii '1-Eimme Mebsut'ta: ,1..\>: ..::...,11 ..;.- il..)ll ....;.;1_,.. ..;->IJ rr"
11 .J.w.JI . imamzn meyyit tarafindan en miinlisib mevkzi, meyyitin gogsiine dogru
. olannoktadzr"diyor. ~emsii'l-Eimme sadr-1 meyyiti de vasat-1meyyit
diye ta <rif ve tefsir ederek meyyitin gogsiinden yukarlSl, iki elleriylc
ba1d1r. Alt taraft da karm ile ayaklandtr, diyor. Cevlimi-i Fzkzh'ta bu
bir kavl-i muht'ardtr, deniliyor. Tahavi de bunu ihtiyar etmitir.
tmam-1 Hasen de Ebu Hanife'den: imam, kadm cenazesinde
vasat-1 meyyite muhazi durmahdtr, dedigini nakletmitir. ibn- i
Ebi Leyla'nm, Nehai'nin kavilleri de boyledir. Bedliyi<de de gene
tmam-1 Hasen'in imam Ebu Hanife'den Namaz bahsind~:
Erkek cenazesinde imam, cenazenin ortasma, kadm cenazesinde de
ba tarafma miihazi durmahdtr, sihetindeki ictihadmt naklettigi bildiriliyor. Bagdad fukahast, Kadi Hiiseyin Muhamili, Sahib
H avi de imamm cenazeye kaqt mevk1fi nas ile ta <yin edilmemitir,
kanaatindedirler.
Bir ktsmtm yazd1g1m1z ve bir klsmm1 da b1rakt1g1m1z U ucu,
bucag1 bulunm1yan ihtilafat arasmda en ziyade ashab-1 ictihadm

a, ,

kapag1
~emsu

nin kav
olan go
ayaklarr
yani i
F1~

cenaze
cenazey
Bu
olmakl2
lunmas1
oliirse
Kat ad
149 ve

1l

ktldtgl
sini 0~
dedigi

R.A

Bu
Cenaze
senedle

.aridun ER TUGRUL
l<itapi
FAT1HA, 1BN-1 ABB~'A GORE SDNNETT1R

erek
rtas1

aZI-

staadm
de
m-1
lebva1az1

ki,
tir.
de
all
t.ik-

1g1

487

goniillerinde hakim olan ruh, makarr-1 iman olan kalbin istihdaf

edilmesi, bir de kadm cenazesinin setri keyfiyetidir. 1kinci cihetten
''nu :mhyoruz ki, o zamanki cenaze nakledilen tabutlann iistiinde
kapag1 yokmu. Nas1l ki ekseriyetle hala koylerde boyledir. ~u halde
~ems ii' 1- E i m me ve emsalinin naklettikleri Eimrne-i Hanefiyye'nin kavl-i muhtar ve mehilruna gore imam, meyyitin mahall-i iman
olan gogsiine kaq1 durmahd1r. Meyyitin bal imamm sag tarafmda,
ayaklan sol tarafmda kalm1 olur. Hidaye metninde de bu vechile,
yani imamm cenaze erkek olsa da, kadm olsa da sadnna karl durmasl tasdh edilmitir. Ma<muliin-bih olan da budur.
F1klh imamlanmn icma < ve ittifak ettikleri bir nokta vard1r ki,
cenaze ile imam arasmda bir fiirce ve boluk bulunmas1d1r. 1mamm
cenazeye miilas1k bir vaziyette bulunmamas1d1r.
Bu had1sten istifade edilen bir hiikiim de niifesa' kadm Chide
olmakla beraber gasl ve namaz hususlannda ehidlerden farkh bulunmas1d1r. Hasen-i Basd zinadan hamil olan kadm logusa olarak
oliirse ne kendisine, ne de <;ocuguna namaz kllmmaz, demitir.
Kat ad e, <;ocugu hakkmda namaz1 tecviz etmitlr. [ Ayn: C. 2, S.
149 ve C. 4, S. 151).

gru
yit
de
bu
TERCEMESi

IL

de

1b n- i Abbas radiya' lltihu anhuma' dan, cenazeye namaz

-1

ktldtgt ve ( namazda cehren) Kur'an-t Kerm'in Fatiha (sure)

sini okuyup (sonra da) bilsinler ki, Fatiha okunmas1 siinnettir,
dedigi rivayet edilmitir.

ne
e
"1b
r,

lZAHI
RA. viLER,

Riv A. YETLER :

Bu hadisi E bU. Da vud, Tirmizi, N esai de Siinen'lerinde

Cenaze bahsinde rivayet etmilerdir. B u h ar i Sahih'inde bu hadisi iki
senedle sev~etmitir. Her ikisi de Tabii fukahasmdan Taiha 1 bn-i

CENAZE NAMAZINDA FATlHA KIRAETl

488

A bd i llah'a 1 miintehidir. Bu hari metninde had is sevkedilirken

Talha 1bn-i Abdi llah'm 1bn-i Abbas'm arkasmda cenaze
namaz1 kild1g1 ve bu namazda 1bn-i Abbas'm Fatiha suresi okuyup bunun klraati siinnettir, dedigini bizzat iittigini de bildiriyor ki,
hadisin s1hhat ve kuvveti nokta-i nazarmdan ayan-1 ehemmiyettir.
Buhari Sahih 'in bu babmda H asen-i Basri rahmetu'lliih'tan
da ta'likan Fatiha okunacagm1 rivayet ediyor. Buhari'nin bu ta'likl,
E bu N asr A bd ii' 1- Vahha b 1 bn-i A ta' tarafmdan Cenaze bahsinde Said 1bn-i Arube'den rivayet edilerek vasledilmitir. Bu
mevsul olan rivayete gore, 1 bn-i Aru be' den : Qocuga cenaze namazi kilm1r m1? diye sorulmu. 0 da Katade'nin: (Evet Hasen-i
B asr ;ocuga cenaze namazz kzlardz. jbtida tekbir alzrdz. Sonra Fatiha Suresini okurdu. Sonra da " lr.! J W... J tk) l:J .J.~I tfUI = Ya Rab! Bu ;ocugu
-Cennet'te- bizim i;in istikbalci, te~rifatp ve Ahiret armaganz kzl" diye
dua ederdi) dedigini rivayet ederek cevab vermitir.
FIKHI HUKUMLER :

Bu hadisi Buhari cenaze ,namazmda Fatiha-i ~erife k1raatinin

mqruiyyetini beyan sadedinde a<;t1g1 bir babmda zikretmitir. Fatiha
k1raatinin IDCri'tiyyeti ihtilafh bir mes 'eledir. 1 b n- i M ii n z i r Hasen
1bn-i Ali'den, Abdullah 1bn-i Ziibeyr'den, Misver 1bn-i
M a h rem e' den meri'tiyyetini nakletmitir. 1m am -1 ~Hi i, ish a k
da buna kaillerdir. Obiir tarafta E bu H iireyre'nin, Abdullah
1bn-i Omer'in de cenaze namazmda klraati inkar ettikleri rivayet
edilmitir. imam Malik'in, KUfe fukahasmm ictihadlan da boyle
menfidir.

Hanefilere gore cenaze namazmda kiraat yoktur. ~arih i bn-i

Battal da Sahabe ve Tabii ricalinden atideki zevatm, k1raati inkar
edenler Sirasmda bulunduklanm bildiriyor : b mer ibn- i H a tt a b,
Ali 1bn-i Ebi Talib, 1bn-i Orner, cenaze namazmda klraati
inkar edenlerden sayilmitir. Orner 1bni'l-Hattab, Ali ibn-i
Ebi Talib, 1bn-i Orner, Ebu Hiireyre ra_diya'lliihu anhum,
Tabiin'denAta', Tavus, Said 1bn-i Miiseyyeb, 1bn-i Sirin,
1

Talha ibn-i Abdi Wih lbn-i Avf'tir. Medine kad1s1 id i. Talhatii'nNeda denmekle ma'ruftur. Amcas1 Abdurrahman lbn-i Avf, Osman, ibn-i
Abbas'tan rivayeti vard1r. Ziihri, E b ii'z- Z in ad da kendisinden rivayet etmi~tir. lbn-i Sa'd, 97 tarihinde vefat etti~ini bildirmi~tir. [Huliisa, 153].

Said ibn
:Mucahid
i mam-1 ]
mizdc - M1
Mekh
hu ye birinl
ise her tekb
i bn-i Ma
sure okunn
Bu h

anh hadisin
ki : Resul
tekbir ald1.
rife- yi ok
dm1 zay1f b
Bu 1bJ
kavl-i sahiH
Ve hadis-i 1
Sahh-i Buhi
t1g1 halde m
almitir.
~arih

salta' lliihu all

ne de bizzat
ta 'yin buyurn
de yoktur. Seo
diin terkedi
naze namazz
tzn Fatiha'yz
meldir '' dem
Cenaze
bunun \'UCu

. 1 Fatihaolmasmdan ve
dolapd1r. Hatt
da denilmi~tir.

FATiHA, SiRREN Mi, CEHREN Mt OKUNUR?

489

aid ibn-i Ciibeyr, ~a 'bi, Hakem, ibn-i Miinzir, bunlara

Hammad, Sufyan-i Sevri'yi de ilave etmitir.
Imam -1 M a 1i k de cenaze namazmda Fatiha k1raati bizim beldemizde -Medine'de- rna 'muliin-bih degildir, demi.
Mekhul, imam ~afii, imam Ahmed, ishak ibn-i Rah u ye birinci tekbirden sonra Fatiha okunur, demiler. H asen-i Basri
ise her tekbirden sonra Fatiha okunabilecegine hiikmetmitir. Misver
I bn-i Mahreme'den gelen bir rivayette Fatiha'dan sonra k1sa bir
ure okunmasl bile vardlr.
Bu hadis-i erifte Fatiha'mn mahall-i kmlati bildirilmemitir.
Bcyhcki'nin imam ~afii tarik1yle rivayet ettigi Cabir radiya'ltiihu
anh hadisinde mahall-i k1raat 6yle bildirilmitir. Cabir demitir
ki : Res u 1u lla h salta' lliihu aelyhi ve sellem cenaze namazmda dort
tekbir ald1. Birinci tekbirden sonra Dmmii'l-Kur'an -Fatiha-i ~e
rife- yi okudu 1 Fakat ~eyh Zeyniiddin-i Iraki bunun isnadmi zay1f buldugunu arih A y n i bildiriyor.
Bu ibn-i Abbas hadisi, iibhesiz bir hadis-i mevkuftur. Fakat
kavl-i sahiha gore, kavl-i Sahabi Siinnet-i Seniyye'den rna 'duddur.
Ve hadis-i merfU' hiikmiindedir. Bu sebeble miiellif Z e bid i mer hum
Sahih-i Buhdri'yi ihtisar ederken maktu' ve muallak hadisleri b1rakt1g1 halde merfU' hiikmiinde oldugu i<;in ahadis-i mevkiifeyi "Tecrid"e
almitir.
~arih Ayni, ibn-i Mes'ud r~diya'lliihu anh'in: "Resululliih
salta' lliihu aleyhi ve sellem ne kavlen ve ne de kzraat cihetiyle yani ne emrederek,
ne . de bi;::;::at kendileri okuyarak cenaze nama;::znda kzraat edilmeszni tevkt ve
ta'yin buyurmamzJlzr. Artzk kendisinde ruku' bulunmzyan bir nama;::da kzraat
de yoktur. Secde-i tilavet gibi" dedigini bildiriyor. T aha vi de tqehhiidi.in terkedilmesiyle kiraatin terkedilmesine istidlal etmi ve : "Cenaze namazz meyyite bir duadan ibaret olup Ashab' dan Fatiha okuyan ;::evatzn Fatiha'yz tilavet kasdi_)'le degil, dua niyetiyle okumuJ olmalarz fOk muhtemeldir" demitir.
Cenaze namazmda Fatiha kiraatini kabul eden Eimme-i ~afiiyye,
bunun viicub tarik1yle k1raat edilecegini iddia etmemilerdir. Belki
~fucahid,

1
.
Fatiha-i :;;erife'ye "Vmmii'l-Kur'an" denilmesi, Kur'an-1 Kerim'in mebdei
olmasmdan ve bu cihetle Fatiha-i :;;erife Kur'an'm asli ve men~ei addolunmasmdan
dolapd1r. Hatta Fatiha Suresi mebde-i Kur'an olmas1 i 'tibariyle bu sureye "Esas"
da denil'?i~tir. [Beyzavi Tefsiri].

CENAzE NAMAZJNIN SURET-t EDASI

490

CEN)

,miistahabdtr, demilerdir. Qiin\cii sahib-i mezheb ~ afi i Hazretleri

Fatiha ktraatinin ikinci tekbirden sonraya te 'hirinde bir mahzur gormemitir. Sahib-i mezhebin bu cevazmdan kendilerince Fatiha klraati vacib degil, miistehab oldugu anlallmltlr. BendinicP ibn-i
Rif'a Kadi Hiiseyn, lmamii'l-Haremeyn, Gazali de birinci tekbiri miiteak1b Fatiha k1raat edilecegini hikaye etmilerdir.
Fatiha'nm s1rren mi, yoksa cehren mi okunacag1 ibn-i Abbas
hadisinin bu rivayet tarikmda bildirilmitir. K1raatin bu keyfiyyeti
Beyheki'nin imam ~Hii tarik1 ile Said ibn-i Ebi Said'den:
":;jl:J:-1.} ;")l...ll.j '":-'l::s:JI ~~ Ji,f. ..,...~ .;:1 .::..,.../:" = Cendze namazznda jbn-i
A b b ds'zn Fdtiha-i $erife'yi cehren okudugunu i~ittim" suretindeki rivayctinde tasrih edilmitir.
Cenaze namazmda Fatiha -ktraati hakkmda ibn-i Mace'nin,
Ebu Nuaym'in, Nesai'nintlbn-i Ebi ~eybe'nin de rivayetleri
vard1r. ~arih A yn i tarafmdan nakl ve rivayet edilmitir.

Bund
( siib hdnekl

CENj
Cena
yahud ka
naze erke
qya), kad
nin kadm
olmazsa j
ve duada
Qocuk ce1
(~u kzzcag
da (ima
erkek <_;oc

CENA

CENAZE NAMAZININ SURET-1 EDASI

VE MEYYlT DUASI
Bata Mllslim'in Avf lbn-i Malik'ten rivayet ettigi dua olmak iizere diger Sthah ve Siinen sahibleri miiteaddid dua rivayet etmilerdir. Oyle anla1hyor ki, Resul-i Kibriya Efendimiz k1ld1klan cenaze namazlannda muayye'n bir dua buyurmamllar, bunlardan her birisinde baka baka dua etmiierdir. Her Sahabi de iittigi duay1 nakil ve rivayet etmitir. Bu cihetle fukaha, musallinin bildigi k1sa, uzun her hangi bir duay1 okumasm1 tecviz etmilerdir. ~u
kadar ki, ed 'iye-i me 'sure meyyite, ve musalliniri zatine ve bun dan
baka bii~iin miisliimanlara clmil bir dua oldugu ic:_;in ediyye-i me'sureden baka dua edildig'inde bunlan ihtiva etmesi efdaldir.
Ed 'iyye-i me 'sureyi ~arih A y n i ve daha evvel ibn- i H ii m am
senedleriyle beraber cern' etmilerdir. Bunlan ayn ayn terceme etmektense bildigimiz mehur meyyit duasm1 - ki bu, ed 'iyye-i me 'sureden intihab edilmitir. Ve ilk evvel lbrahim-i Halebi tarafmdan pek miikemmel ihtiyar ve intihab edildigine kanaat ettigimiz bu
mehur duay1- nakil ve terceme etmegi ve aslllanm me 'hazleriyle
beraber gostermegi muvaf1k bulduk :

Bus'
Ekber) deJ
artidu. "'1
sonraki iit
riikniidiir,
dart tekbi
dir. ibn-l
iftital

.J!~~ Jl r..>:-

4.,:,;. ( ~WI __,.5 3 J 3 oy\ ~.f-11 ~J):..__, 3 ~11 3 .JJI <:~

[ yL:Jll ..,.! ] .)\..(;..~ '":-') .A-4 _;:ll

.Ja..,U~

Bund
SOnra saiT
erife oku
1

TERQ

lsmin yiicedir
uludur. Sen' d11
416 nm
Fakat Hane

CENAZE NAMAZINDA NiYYET, TEKBIRLER VE SOBHANEKE

491

Bundan evvel cenaze namazmm suret-i edasm1, i<;inde okunacak

( siibhiineke' lliihiimme ... ) duasiyle salevat-1 erife suretlerini bildirecegiz.
CENAZE NAMAZINDA NiYYET :

Cenaze namazma haZir olan kimse evvela cenazenin erkek veyahud kadm oldugunu bilmesi, o suretle niyyet etmesi 1az1mdir. Cenaze erkek ise ( Niyyet eyledim Allah rzzasz iyin namaz ve ~u erkiJi iyin duqya), kadm ise ( ... ~u kadzn iyin duaya) diye niyyet eder. Eger cenazenin kadm ve erkek oldugunu bilemez ve ogrenmege de vakit miisaid
olmazsa (imamzn namazznz kzldzgz ~u cenaze iyin duaya) diye niyyet eder
ve duada ziikura aid duay1 okur, zamirleri meyyit te 'viii ile kullamr.
Qocuk cenazesinde de erkek <_;:ocuk ise ( ~u oglanczk ... ), k1z <_;:ocuk ise
(~u kzzcagzz ... ) diye niyyet eder. Oglan ve kiZ oldugu bilinmezse buna
da ( imamzn namazznz kzldzgz ~u fOcuk iyin duaya) diye niyyet eder. V e
erkek <_;:ocuk duas1 okur.
CENAZE NAMAZINDA TEKBiR VE SUBHANEKE DUASI :

Bu suretle niyyet ettikten sonra musalli iki elini kaldtrarak ( Alliihu

Ekber) der ki, bu birinci tekbir, iftitah tekbiridir. Cenaze namazmm
art1d1r. Yalmz bu tekbiri ahrken el kaldmlmas1 siinnettir. Bundan
sonraki ii<; tekbirde el kaldmlmaz. Bu ii<; tekbir cenaze namazmm
riikniidiir, ecza-yi miitemmimesindendir. Cenaze namazmm boyle
dort tekbir ile kilmmasi me 'surdur. Ve Eimme-i Erbaa'nm mezhebidir. ibn-i Abdi'l-Ber icma' bile vard1r, diyor.
iftitah tekbirinden sonra musalli U tesbih ve tahmid duasm1 okur:
""'

""' .-""'

!l)~_j

""'

0 ""'

.,.- ;:; ,. ....... ""'

J !l;o4-~j J

""' ""'

0,.

t'Jjl ~jl~~ .....

0-: ": I " ""'J ( :.J

~I { l~ -;: ;:; I:.""' )
J .....J ~ J

1 : I ,.
II
:.J J":~ <U e l

Bundan sonra ikinci tekbir ahmr. V e ( Alliihu Ekber) dedikten

sonra sair namazlarda teehhiidden sonra okudugumuz U salevat-1
erife okunur :
1 TERCEMESi: "llah; Sen'i tesbih eder, paklik ile anarun. Sana hamdeder, Sen'i overim.
lsmin yiicedir, zatzn yiiksektir, herjeyden iiotiindiir. Sen'in medhin de ta'rife szgmaz derecede
uludur. Sen'den bajka hakiki Tann y oktur".
416 numarah hadisin izahmda daha uzun bir hayli iftitah dualan vard1r.
Fakat Hanefi mezhebinde muhtar olan yuka.nda yaz1h olan duad1r. Bu duadaki

492

ERKEK CENAZES1N1N DUASI

'.i ,

.J.

1,...

,... '.i .J.'(. .-

,...

'.i, .J.

1, ,

~ ,

I,

tf.

,...

'.i .J. ~ ,.

J. "'

~I J&- J ,_..l....>o..o ~

; ....>--..

Ege
aynen ol

r-+jj I

1,,,

J&- !J. . J ~ r-+Jll . ..l:~-- ..l:~ ~j l t:~ I.J~ l ~ I J&- J t:~ I~~1
~I J&- J (':~I.J~l J&- ~$" J~
..l~~-- ..l:~>- ~j 1t:~ l.}~l
'

,,.... ..... ....

.... 0

,....

;"'

...........

lo

,,.

,'(.,

,...

01). \

~~~~

Bu salevat-1 erife okunduktan sonra i.i<;i.inci.i tekbir ahmr. Ve

( Alliihu Ekber) dedikten sonra eger namaz1 k1hnan cenaze erkek ise
U dua okunur :

Ege1
yme ayn
0

' .....

.J. ,

'Cii

0 ,

,.

.:;; ,} "

""

.....

,. 0

l ,.

1~>-lJ l~ ~>-1 ~.. ! r-flll . l_il!.jl J

.... ,

.;:;;

-'

.....

0,

,~ ..... .,,~

.....

1.1A~>- J. ~l~~IJ&.

4.j J,;.j

_,,.~

.... .... . . .

L.;}$".)

...........

.....

....

,;'

,;'

J w;:f J

""'

.,,

,~..-~~I J&:

L:..- ol:.:jJ; ~ .. J
....

. 01~:p~J\; .,o~l~:JI)
~~~JI ~ ~;..1}1 J rj~J~.... :::;:J1
....
.....

.....

tl

.J.

....

....

,;'

l!:-1.. 0l5" 01 J .

.;

I o..l.

~lJ jJI

"" o

4._j L>-

L..sj'

I o ,J. o

....

,:) j j
..,
.....

0 "t

.J.

....

,;'

'.i .J. '(. ....

l;->o.,o 0l5" 01 ! ~+jj I

,

~ "'

~;I ~s::J I ; . ~ .1.!.-:JI J ~,. 'll ....4-.AJ :J

2 ....

Ege1
okunup

.....\.....,..:

.;;;

.....

;. o,

. 4..;&-

.,.'., . . .

'

0 .,

.,.

den hayat b6
Oldiirecekleril
ifinde ebedi
bir hayai ba)
ziytidesiyle i1
me'r-Rdhimt
iili merteb~t

..... ,

j J l~
, ......

~ ....
>-I) I tt->J I l: ~ . . >- .;~
1 ....
\
....
....

kavis ic;:ine aldlglmlz (ve celle senaiike) flkrasl me~ahir-i rivayette bulunmadlgmdan
sair namazlarda bu f1kra okunmaz.
1 TERCEMEsi:

"Alltih'1m, Muhammed 'e ve Muhammed 'in iimmetine rahmet

~yle! Naszl lbrahim'e ve lbrahim'in iimmetine rahmet ettin ise. Rabb1m, Sen elbette }la-

mid'sin, elbette Mecid'sin! Alltih'1m, Muhammed'e ve Muhammed'in iimmetine hay1r ve

bereket ihsan et!. Nasi/ lbrahim'e ve lbrahim'in iimmetine ihsan buyurdun ise. Rabb1m!
Sen Hamid'sin, sen lvfecid'sin".

ra 1
Yii Rab, bu
ifin jiflialfi
2

2 TERCEMESi:

"ra Rab! Dirimizi ve o{iimiizii, burada hazlr olanlart ve olmryanlan,

kiifilgiimuz..u ve biryiigiimuzii, erkegimizi ve kadm1mw magjiret ~le ! .. Ya Rabbi! Sulbiimuz-

,.

TER

rahat, payan
bahje_yle ! A
jimdi Sen de
lartm affe_yle
Onu Ahiret

'

KADIN CENAZES1N1N DUASI- OGLAN VE KIZ

493

Eger namaz1 k1hnan cenaze kadm ise, yukanki duanm ilk k1sm1
aynen okunup (ve hussa) dan i<tibaren alt taraf1 6yle okunur :
""

0, 0

,. 0

-:;;

""

,.

'

,.

'

,. ,. ~,. 0

-:;1

'

.,.

~.J~.tt:JI J 3_~> )I J 5>"l)l J ~CJ)~ ~ ...JI ~~A~> J

.,..,

.:;;..-fii~

......

~""

~jt$'" 0! r-~.JJI . 0\J..;)IJ

Eger namaz1 kilman cenaze oglan <_;:ocugu ise, duanm ilk k1smi
yine aynen okunup (ve hussa) dan alt tarafmda U dua okunur :

Eger namaZI kilman k1z <_;:ocugu ise, duamn birinci kism1 aynen
okunup (ve hussa) dan alt tarafmm yerinde U dua okunur
den hayat bahjederek vilcud verecegin yeni nesilleri lsliim dlni uzere yarat!. Bizden eceli gelip
oldureceklerini de fman uzere oldur!. Rabhim! Bu meyyite hazfne-i kereminden temiz bir hava
iyinde ebedi rahat, payanszz rahmet, gilnahlardan magfiret, Cennet ve nalm-i Cennet ifinde
bir hayat bahjeyle! Allah'zm! Bu olil, yoksullara ihsan ve Sana iman etti ise, jimdi de Sen ona
ziyadesiyle ihsan eyle! Eger hu iii agilnahkar ise ondan vazgef, gunahlarzm afjeyle! Ya Erhame'r-Rahimin! Bu olilyu korktugundan emfn kzl , luifun ile mujdele!. Onu ahiret Jerifine ve
ali .mertebeye kavujtur !".
1 TERCEMESi :

"ra Rab, bu kadma hazine-i kereminden temiz bir hava iyinde ebedi
rahat, payansrz rahmet, gilnahlarzndan magjiret, Cennet ve naim-i Cennet iyinde bir hayat
bahjeyle! Allahzm! Bu kadm yoksullara ihsan ve Sen'in vadzgma ve birligine iman ettiyse,
Jimdi Sen de ona ziyadesiyle ihsan eyle!. Eger bu kadm gilnahkar ise, ondan vazgef de gilnahlarznz affeyle!. Ya Erhame'r-Rahimin! Bu kadzm korkudan emin kzl ve luifun ile mujdele!
Onu Ahiret jerifine ve aU mertebeye kavu<tUr!,.
2

Ya Rab! Bu oglanczgz bizden once Cennet'e ulQJtzr, Kevser havuzunda bize saki kzl!
ra Rab, bu oglanczgl bizim iyin ecr-u sevab ve Ahiret azzgz kzl! ra Rab, bu oglanczgz bizim
ifin Jefoatfi kzl ve Jifaatini kabul buyur !".

CENAZE DUASI - KUNUT DUALARI

494

~ J.~ ~

t+jj I
~~

....

.,.

""

,.,.

.,. ......

'$ J.~ ""'

tl,~; l:.J t+.Lt~ I t+lll

.... .,. ...

t$ ........

.............

':::i.J.~;

. .t~.A.!..o J ~~L!. t:.J lfJ~~I t+jj I

Cenaze erkek, kadm, oglan, k1z <;ocugu olduguna gore yukandaki dualardan birisi okunduktan sonra dordiincii tekbir ahmr. V e :
( Alliihu Ekber) dedikten sonra iki tarafa selam verilir. Zahir-i rivayete
gore, dordiincii tekbir ile selam arasmda hi<; bir ey okunmaz. Baz1
Hanefi meayihi ( .)UI yl~ L;.;J '4:...,.. __..:-';I .i J 4:..... L:,;:.UI j WT ~.) ) duasm1
okumak miistehabd1r, demi. ibn-i Hiimam'a gore, musalli bu
selamlarda hem meyyite, hem cemaate selam vermege niyyet eder.
Fakat Siireyci'nin Miirginani'den nakline gore, yalmz cemaate
selam vermek kasdedilmelidir. Kazi Han'm Fetava'smda da yalmz
cemaate selam kasdedilir, deniliyor [ Gunye: 586 ].
(BiR KOLAYPK) cenaze namaz1 arada s1rada kilman bir namaz
oldugu gibi yukandaki dualar da herkesin haf1zasmda tutabilecegi
derecede pek de kolay olmad1gi i<;in bu dualann yerine hergiin vitir
namazmda okumakta bulund~gumuz kunut dualanm okumak kafidir. Kunut dualan Unlardir :

,.

,~. _ .J.,

...... ,,.

"J.

....... .,..,.,.. .J.

...... .,.

~~ 0~J..i J . ~~+;-..i J !) .J~.tt;-..i J ~::~;_..i

.;;;

Kunut
kitablannd
kunut dua

Duas1
2

(~Wiy.)-.~

degil, vitir I
caizdir. H2
( Alliihiimm

fidir, demi

~"'~"'

Ul t+jj I

~.,.

~j$'

guzel sifatlarla
isyan etmeyiz. I
"Ey Rab
iyin secde ederi~
Sen'in azabznda

Bu me'su
da Hadis ve F.
dua ciimlece

Duanm s<
kaydi bulund~
1
1

"Alltihzm, bu kzzcagzzz bizden once Cennet'e ulajttr da bize Kevser havuzunda saki
kzl! Alltihzm, bu kzzcagzzz bizim ifin ecr-u sevab ve Ahiret azzgz kzl! Ya Rab , bu kzzcagzzz
bizim ifin Jifliatfi kzl ve Jefaatini kabUl buyur !" .
2 TERCEMEsi : llahi! Sen'den yardzmzm, gunahlarzmzzz maff,jiretini, nzii-yz ilahine
hidayet ve ;irJiidmz dileriz. Sana iman eder, her iimizi Sana havale ederiz. Her turlii

TERCE

Cehennem azab~
2

TERCE

Teiila, miiJriklez
berlere bi;:;den s
erijtiren Hak Ti

Fttridnn ERTUGRUL
Kitapl9!
KABtR SUALt

Kunut duflSlm da bu suretle okuyamtyanlar, umumiyetle ftkth

kitablannda Hanefi imamlanndan naklolundugu iizere efdal olarak
kunut duas1 yerine :

'Iii

.,

.,.,

. ;\.:JI ~~~
""

Duast okunur. Yahud: "" ~ ).1 ~ i";}..., .:,_,~ l' ;_;JI y; ~; '-'~ )
2 ( ~WI y; ..il.W.I J duas1 okunur. Bu dualarm yalmz cenaze namazmda
degil, vitir namazmda da Kunut duasm1 okuyamtyanlar ic;in okunmas1
caizdir. Hatta onu da okuyamtyanlar ic;in: E bii' 1-Leys iic; kerre:
( Allahiimme zgfirl), baztlan da (
Rab,yti Rab, ya Rab) demek kafldir, demilerdir. [ Gunye: 418 ].

ra

""'

~I

..:j.

658

giiz.el sifatlarla Sen'i iiver, Sana ta'z.{m ederiz., Sana ukrederiz., Sana kiifretmeyiz.. Sana
i.ryan etmeyiz.. Sana isyan edenleri b~amv;dan atap Urkederiz.".
"Ey Rabb'zm! Yalnzz. Sana ibddet ederiz.. Yalnzz. Sen'in i;in nama;: kzlar, Sen'in
i;in secde ederiz.. Yalmz. Sen'in rzz.ana dogru koar, ;ahalarzz.. Sen'in rahmetini umanz.,
Sen'in az.abzndan korkarzz.. &n'in ciddi az.ahtn kafirlere ulazr".

Bu me'sur ve me~hur duanm birincikismmdaki ( .!.L:JI '-:'J:,;J) ci.imlesi hakkmda Had is ve F1kih kitablannda bir rivayete tesadi.if edemedik. Halbuki bu mi.ibarek
dua ci.imlece bu tevbe f1kras1 ile mahfuz bulunduA-undan zikrinde bir beis gormedik.
Duanm sonundaki ( ~~~) den sonra haZI rivayette cim'in kesri ile (~I)
kaydi bulundugundan tercemede bunu da g&terdik.
1 TERCEMESi:

"Alltih'zm! Biz.e diinydda ve Ahirette hay11 ve saadet ihsan eyle. Ve biz.i

Cehennem az.abmdan esirge !' '.
2 TERCEMESi : " ( Az.fz.

Peygamberim!) Her varltktan jistiin, iz.z.et sahihi olan Rabbin

Teala, miiriklerin isndd ettikleri adi sifatlardan ez.eli ve ebedi miinez.z.ehtir. Biitiin peygamberlere hiz.den selam olsun. Her hamd ii senada alemleri yaratan ve bunlart biiyiitiip kemale
eri,rtiren Hak Teata'ya mahsustur".
[Sure: 37 {Sa.ffat), ayet: r8o- 182]

KAB1R SUAL1 HAKKINDA

' 496

. mu~tur.

bu suall
1.-)1 .....

)1"<:

.i I ~~

Jl_...

Jl_....-

<:)I

<~._j I ..1.-f-..::. I

J _,~;

}1,~~~,..

~I

J.~

~ .. .,.,.

~,..o,.

o,

}it_. ................ o'i

~""

4.:.;j I 0,., IJ..-.A.. ,,....

o\~ ~I ,!JlJ.~ I ,).:.J I 0,.,
, J
.J. .,. ..... .J.
..... ).
t .J. ~f 't, ~
,. / .J. ,. ,., , ~, ,
'j J _,.A-:j J~ t.:.AJ I_! I J~ l>J I t,. I J t--:t~ ~~I J-:j tj...., J ~-:~
l.$-:":J
,. I

J L;

.....

_,..

o"'""

",,..

0 ;;

o , " , .J.

.,,,.

.J.

.J.

J.,

,.,

~:J; ~ _, ~~J~ 'j Jt.A-:j '-.l..,l:JI J_,.A-: t..

.J.t,.J.

J_,.il

oJ.

O'E"

~;$"' l>.J~I
I

J.

..--:

ona (pe
.soylerdiJ
veya m1

..... ~l

.........

e_:~-:J ~_j~ I ~

TERCEMESi

Enes ibn-i Malik'ten N ebi salla'llahu aleyhi ve sellem'in

0yle buyurdugu rivayet edilmitir :
(Mu>min) kul, kabrine konulup onun ashab ve yaram
geri doni.ip gittiklerinde - ki meyyit, bunlar yiiriirken ayakkablannm sesini bile muhakkak iitir- on a (M ii n k e r ve N ekir adh) iki melek gelir. Bunlar meyyiti oturturlar. Ve ona :
- Ha ! ~u Muhammed -salla' llahu aleyhi ve sellemdenilen kimse hakkmda (ki kanaatin nedir ?) N e dersin? diye
sorarlar. 0 mii,min de:
- Samimi bildigim ve size de bildirmek istedigim udur
ki, Muhammed salla'llahu aleyhi ve sellem Allah'm kulu, ve
Allah'm Resulii'diir, diye cevab verir. Bunun iizerine melekler tarafmdan :
- Ey mii >min! Cehennem'deki yerine bak, Allahu
Teala bu azab yerini senin ic;in Cennet'ten (yiice) bir makama
tebdil eyledi, denilir. Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem : "0 mii >min, Cehennem ve Cennet' teki iki makamzm birden goriir" buyur-

kafir ve
vurulur.
ile bir b.
olan he1

RA.vl
Bu h
ric eyle
Hibban
yetlerdeki
farkhdu l
Miis
Mii>min
Resulii d

Ienir. Ve b
;:;amana k

verildi, di
rivayetleri
lbntinde U t
korkusuz,
- S<

-M
Sonra:

KOTOB-t S1TTE'DEK1 R1VAYETLER

497

. mu~tur.

Fakat kafir veyahud miinaftk olan meyyit (melekterin

bu sualine kar~I) :
-Muhammed hakkmda bir~ey bilmiyorum. Halkm
ona (peygamber) dedikleri bir sozii (i~itir), ben de halka uyup
soylerdim, diye cevab verir. Bu iki melek tarafindan bu kafir
veya miinaftka :
- Hay sen anlamaz ve uymaz olaydm! denilir, sonra bu
kafir veya miinaftkm iki kulag1 arasma demirden bir topuzla
vurulur. 0 topuzu yiyince kafir. veya miinaftk ~iddetli sayha
ile bir bagmr ki, bu feryad1 ins ve cinden ba~ka bu oliiye yakm
olan her~ey i~itir.
lZAHI

RA. viLER, RivAYETLER :

Bu hadisi, Muslim ile Siinen-i Erbaa sahiblerinin dordu de tahric eylemilerdir. Bunlardan baka Hakim, .Taberani, lbn-i
Hi b ban gibi ehl-i rivayet de eserlerinde rivayet etmilerdir. Bu rivayetlerdeki metinler mufassal ve muhtasar olmak uzere birbirlerinden
farkhd1r :
Muslim Sahh'inde Katade'den U ziyadeyi rivayet etni.itir. :
Mu'min olan meyyit, Muhammed aleyhi's-selam Allah'm kulu ve
Resulu dedikten sonra Kat ad e : "0 mii 'minin kabri yetmii ;cira< geniilenir. Ve burast yefilliklerle tarh ve tan;cim edilip insanlann ba<s olunduklan
zamana kadar ;ciimriidin bir mesire halinde devam eder" diye bize haber
verildi, diyor 1 Ebu Davud ile Nesai'nin de muhtasar ve mutavvel
rivayetleri vard1r.
lbn-i Mace'nin Ebu Hureyre radiya'llahu anh'den rivayetinde U tafsilat vard1r : Mu 'min kimse kabre konuldugunda orada
korkusuz, endiesiz, sessiz, sadas1z oturur. Sonra ona :
- Sen ne halde yaadm? diye sorulur. 0 da :
- Musliimanlar ic;inde lslam hayati yaadim, diye cevab verir.
Sonra:
1

rY.. Jl .~ ~ S\.t__,

~~;~ <JJ-':"'

..r! J 4J c-A:.

<JI L:J )'"~ _, o.)l::i

[ ;\;JI4A.... .j

Jli _,

t-- "':" _...:-1 ]

4J foo.::

F.': 32

39

KABlR AZABI HAKKINDAKl

498
~u

adam hakkmdaki iman

\T

kanaatin nasild1r? diyc sorulur.

0 da:
Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem Alliih'm kulu ve Re.sulidir. 0 bize Allah Teala canibinden birtak1m bilrhanlarla peygamber geldi. Biz de onun nilbilvvet ve risaletini kabul ,.e tasdik eyledik,
diye cevab verir. Sonra bu mil 'mine :
- Y~ sen Allah'1 gordiln mii? diye sorulur. Buna kaq1 da :
- Hayu, gormedim. Ve hi<;bir kimse i<;in bu fani ne'e ile gormek de milmkiln degildir, diye cevab verir. Bu sua! ve cevab ilzerine
Cehennem tarafma bir pencere a<;Ihr. Mil 'min bu pencereden Cehennem'i ve Cehennem'in alevinin birbirine iddet-i hararetten galebeye t;ahtigmi gorilr. Bundan sonra :
- Ey mil 'min! ~imdi bir de Allah'm bu ate ten seni koruyarak
koyacag1 makamma bak, denilir. Ve Cennet tarafma bir pencere at;Ihr.
Mil 'min bu def<a Cennet'in yeil manzarasm1 ve it;indeki gilnagun
ni 'metlerini gorilr. Ve kendisine:
- 1te bu mubarek yer senin rnakammd1r. Sen diln)'ada samimi
bir iman yaadm, bu iman ve kanaat ilzerine oldiln. tna-Allalm
Teala bu nuru imanla ba 's olunacaksm, denilir.
Kotil kii de kabre konuldugunda milthi~ bir korku it;inde feryad
ederek oturur. Ona da hayatmdan sorulur. Bilmiyorum, diye cevab
verir. Sonra Resul aleyhi's-seldm hakkmdaki kanaati sorulunca da :
Halk peygamber diyorlard1. Ben de oyle soyledim. . . El-Hadis 1
H akim'in rivayetinde de ~u tafsilat vard1r : Mil 'min kabre konulunca hemen k1ldi~ namaZI ba~ucuna; orucu sag tarafma; zekati
sol tarafma; sadaka, s1la ve biltiln hayrat ve hasenati ayaklan altma
gelip ahz-i :mevk1' ederler. Herhangi bir cihetten mil 'minin yamna
gelmek istenilse men' olunuyor, yamna gelmek milmkiln ,olmuyor. Bu
1

~~All Jl ~ .:.:J.I .JI : ~-':.

4j.

..ill

<.S;J

..-:?

SJJada
<>hilr lu
Ti

.ziyadel~
melek g
hayatta

Allah'u1
ibadete
sulii'dilJ

cttigini
zira' ge
tenvir e1

\'Crcyim

cdene kl
hunlan,
Ege

de onlar
vcrir. N
-

hiliyord1
nur. Yei
hirine ge
rundan I

~I ,y ~\... ,:,:I .;~J

: JlA:,i i')L."))I.j .:;..:S J_,AJ ~ .::..5 r} .J J~ f . y_,A.!.. ')I .J t) _;}- (t...ll ~)I
J.. : -J JLAJ ol:.i..l....d ..ill J:s. ,Y. ..:..4.J4 \;.~ ..ill J_,.-J J.J. : J_,AJ ~ J>:- )I I.U, \...
~ ~ Yl )a:.J Jt:.JI ~ ~ .) .J (~; '..-: .JI J.~"Y ~\...~')I : J>':i -~ ..1 ~T.J_
JlA:,i y l.. ~ .J"3 Jl Jl.i:.::i ~I~; ~ j -J UA; ( ..I !lli~ l.. Jl )i.il -J JLA:i .L,.i..~
~)I~~. JW ..ll!..il 4
~.i..:... ~~ d
~JI ~ .J JUu. !lw.. 1-i..
. ~~I Is.) ~ .j ._,.JI

..::...; !

*JJ.~

J>:- )I

I.U.

t;

.Jb

' .Jl)L. J.,.A,

RiV~YET TARiKLARI

499

s1rada da mii 'mine, gi.inq gurub halinde temessiil ediyor. Sonra

()bur hadisJcrde haber \'CriJen sua! VC cevabJar rivayet ediJiyor 1
Tirmizi'nin Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayetindc U
ziyadelcr vard1r .: Meyyit kabre konulunca yamna iki gok siyah renkli
melek gelir. Bunun birine Mi.in~er, obiiri.ine Nekir dcnilir. Bunlar:
- ;;u adam hakkmda ne dersin? diye sorarlar. Mii 'min kii,
hayatta iken dedigi gibi oyle cevab verir :
- Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem Allah'm kulu \'e
Allah'm Resuli.i'di.ir. Ben iman vc ilan ederim ki, Allah'tan baka
ibadete lay1k bir tann yoktur. ~uhamrped de Alliih'm kulu ve Rcsulii'diir. Bu sual melekleri de :
- Biz senin diinyada da ~ilinle boyle soyleyip kalbinlc tasdik
cttigini bilirdik, derler. Sonra bu mi.i 'minin kabri eni, boyu yctmier
zira' genilenir. Sonra bu geni saha -batanbaa- mi.i 'minin erefine
tenvir edilir. Sonra bu mii~mine :
- Artlk uyu, rahat et, denilir. Bunun iizerine mii 'min kii":
- Ben de' gideyim .\U mes'tld hayatlml)ehl ii aileme haber
\'Crcyim,der. Melekler de :
- Allah seni klyamet gi.iniinde U miibarek merkadinden ba 's
cdene kadar gelin ve giivey uykusu gibi rahat uyu. 0 gelin, gi.ivey ki,
hunlan, aile halkmm kendilerine en sevimli olam uyandmr.
Eger meyyit mi.inaf1k bir kii ise, meleklerin suallerine:
- Muhammed hakkmda, halk, peygamberdir, diyt>rlard1. Ben
de onlar gibi dedim. Yoksa benne oldugunu bilmiyorum, diye cevab
vcrir. Melekler de :
- Senin diinyada boyle dedigini ve imdi de boyle soyliyecegini
hiliyorduk, derler. Bunun iizerine arza : "Szk .fU adamz" diye emrolunur. Yer de onu iyice s1kar. Bir halde ki, vi.ictldiindeki kemikleri birhirinc ge<;irir, ve Allahu Teala bu miinafiki U azab ve mihnet <;ukurundan ba 's edene kadar, bu azab dcvarn edcr 2
1

.;..;l)-' 4 . .y. i~l .;..;l) J <~..-1_; ~ ;")l.aJ1

oy~_; ~ ._,..L;JI

.k- )I I~ .j

Ji

.JL-li\.J ._j-'_rJI

J_,.t:; l.. 4l

.;..;LS"'t:...; .J\5" .JL; fl~l ~IJ.J ~-'

<.L..JI J 4i..l..,..ll,:_,. .::.,l_p.JI j...; .J\5"-' J~~ ;IS'")

J~; '-:"-'Jill .;..;~

-1i ._,-.!.JI .J

~ -1..-":; ~- t.,.:. Ji ~ <>t;

. c=""' JL; -' 'J Jla.. ~~I

-sk .:ill j.... .:ill Jy_; JL;

2 .J\~_,....1 .J\51. .1.:;1

.b-1 JL; -'\ ..:...:11 ~; \~\ : t-"-'
. .J\S'"L. J_,.o:; ~ ~ )1\.l.o. .j J_,.t:; .;...:5" L. .:,_,J_,;.:; ~J\,;.:.'5\Jl

_J

JS::ll l~.b-:1 J~ C!l.i_;jl

39

500

KAB1R AZABI HAKKINDAKi RiYAYET TARIKLARI

ibn-i Hibban'm rid.yetinde de: ( 4) suresinde ._...;_rl ,j>J n"

<< ~....; ~~ ~J .Jt; i.SJn ,y =
J(im ki benim ;::ikrimden, bana ibddetten yii::.
fevirir, 0 kimse iin szkzcz bir hayat tar::.z ya~amak mukarrerdir" a yet-i kerimesindeki dik-1 maiet ile murad, kafirlerin ve mi.inaflklann . <;ekecekleri kabir azabldlr ki, tazyikm tahammi.il ve mukavemeti gayri
kabil bir surette artmasmdan bu bedbahtlapn kaburga kemikleri
birbirine ge<;ecegi haber verilmitir.

(( 0_,...)1

rakatii',
ve lisa
ettik (
arzm l
f1k cen
memni
mindel
meleri
zaruret
lat ve
hareke1
Bt:
gayet h
gibi a
mi.icerr
han ol
ta'zim
imtihar

MA.xA.LAR:

Meyyite gelen bu iki melegin ismi Buhari'nin rivayetinde zikredilVtedigi halde bunlara Mi.inker ve Nekir denildigini Tirmizi'nin Ebu Hi.ireyre'den bir rivayetinden ogrendik. Bu iki kelimenin
medluli.i aslisi birdir. Ve gayri rna 'rUf demek olup bunlann hilkati
insanlarm, meleklerin, hayvanat ve sair behaimin hilkatlerine benzemeyip ma'rUf ve rna 'lum olm1yan bir ekl-i garibde yarat1lm1 olduklanndan kendilerine bu iki isim verilmitir. Boyle gayr-i me'nus bir
ekl-i bedi 'de iki melek v'as1tasiyle mii 'min kiiye bu suallerin irad1
ve ahiret makarnmn irae edil_mesi, mi.i 'minin kalbinde uhrevi hal ve
vaziyetine clair emniyyet bahetmek ve kafirle mi.inaf1km gonli.ine de
yanmn azabma nas1l kesb-i 1stihkak ettiklerini U berzahi hayatta
gosterilerek azab ve lStlrab uyandlrmak maksadma mebnidir. Bu iki
melege "Fettiinii' l-kabr=Kabir sorucusu ve imtihanczsz" da denilir. Bunlann hilkatlerinde suubet ve suallerinde iddet ve g1lzat bulundugu i<;in
kabrin fitneci bir imtihanclSl denilmitir.
( .jil:..li Jl ) kavJi, ravinin ekkidir.
( ~.;.) '1 ) dirayetten me 'huzdur. ( ..:..:J.; '1 ) kelimesi hakkmda
lug"!-t sahibleri ve onlardan naklen hadis arihleri pek <;ok tasarrufatta
bulunmulard1r. Bunlar arasmda makama en uygun olan rna 'na
Zemaheri'nin "._,...l:.JI ~I '1 J = Halka uyma::. olaydzn" suretindc tasarrufudur. Tercemede biz de bu rna 'nay1 ihtiyar ettik.

Bu
Bu
himmi
bidir. j
Si.innet'

Az
I)
ibtida:
a;::db nil<
rilmi, s

( l:.!..:: J
\!5" J.i .J'}_,A:,i lyJJ
=

~" i-l...~ .JI -1~ I J .:ill '}I .JI '} .JI .1.,..;1 ,)_,.....; J .:ill~ y. J_,.<~

r J J~ 1 4J J.;.f:..! r .~ J lsi.;~

.:;_,"-:-"' ~..; J r:_.~

.1.u. J_,Aj .!.1;1 f.,j

~.;:-.:-l! J.o-1 Jl ~) J_,A,;

~ 4::JI 4-1 ..,_I '}I oldY.'} ..s.ill v~J__,.JI ;.._,:5' ( .:;:;_,:A.,;

.J'}_,:A.:J <.SJ.)\ '} (>f.l::. .::.J..<j ..)_,)_,~ ._,...l:.JI.;....~ Jt; W\.;.A .)l).Jl; . .!Jb ~

,j> .:ill.:,.~

Ji.J:_ ')\; c-')l....;ly...A.l;;.:;."::k ;:.~;; . 4::k ~:JI ._...;.;".>\! J l:A.,! ,.!.ll~ J_,A; .!.11 ~; l;S' -1;

[ '-:"!._;.

.:r- ~~~

JliJ .-:~ ~I ,y ..s.L.;JI .IJ.; J

. .!.11~

~ ,y .:il l ~~ ~ 4~ l~

IJ

raklarznc.
if

yi.L.JI

-~~

kadar kc.
k1yamet
ikil
gdhlarzm

AZAB-I KAB1R HAKKINDAK! AYETLER

501

( Mztraka) hallac tokmagma ve c;:ekice denir. Cevheri: ..;;. n"

0 _,...!\ .)l:-:JI = Yorgancz yiinii yzrptz" denir, ve demircinin c;:ekicine: "Mztrakatii' !-haddad" denildigini bildiriyor. Bu mfmalann umumuna amil
ve lisamm1zm tarz-1 isti 'maline uygun olarak "topuz" diye terceme
ettik ( Sekaleyn) ins ile cindir. Bu iki s1mfa sekaleyn denilmesi, kiire-i
arzm bahca ag1rhgm1 tekil etmelerinden dolay1d1r. Kafir ve miinaf1k cenazesinin kopard1g1 bu canhm1 sayhay1 ins ii cinnin iitmekten
memnim olmalannm sebeb ve hikmeti, dar-i ibtila olan bu fena alemindeki ibtila ye imtihamn devam1d1r. Bu iki s1mfm bu sayhay1 iitmeleri miimkiin olsa, ibtila ve imtihan ortadan kalkar ve iman bir
zaruret halini ahr. Bu iki s1mfm beka-y1 nev'ine hadim olan muamelat ve miinasebat derhal durur. Ziraat, ticaret, sanayi' gibi ictini.ai
hareketler birdenbire ta 'til-i faaliyet ederler.
Bu hadisin biitiin rivayet tariklerinde bu melekler meyyite kar1
gayet hain bir tav1rla : "Bu adam hakkznda ne dersiniz ? Ne biliyorsunuz ?"
gibi an-1 Muhammedi'de viicudii muktazi ta'zim ve tevkirden
miicerred bir halde sual irad etmeleri bu vaziyetin bir zemin-i imtihan olmasmdan dolay1d1r. Bu vaziyette sailin suallerinde asar-1
ta 'zim goriilmesi, mes'ul olan ahsa tarik-1 ta 'zim irae edilmi olur ki,
irntihan vaz'1 ile kabil-i te'lif degildir.
'
cc

Bu HADiSTEN MUSTEFAD OLAN HUKUMLER VE AZAB-I KABR :

Bu hadis-i eriften miistefad olan hiikiimler arasmda en miihimmi kabir azabmm siibutudur ki, ehl-i siinnet ve cemaat mezhebidir. islami hiikiimler arasmda azab-1 kabr keyfiyyeti, Kitab ve
, Si.innet'teki delailinin kesretiyle miimtaz olan mesail ciimlesindendir;
AzA.B-I KABRE DELALET EDEN A.vA.T--1 KERIME UNLARDIR :

I ) Mii 'min suresinde 'Fir'avun ve Al-i Fir'~vn'dan bahsolunup

ibtida: "yl.lAll._,... IJ.J~>-.}J J"4 ..;\- .J = Fir'avn'zn kavmini gark gibi en kiitii bir
azab nazi! olup kapladz., diye bunlann diinyadaki fena aktbetleri bildirilmi, sonra alem-i berzahtaki, kabirdeki halleri tasvir edilip ,: .;UI n"
cc ~.!.<. .J I.J~ Y.. iJ_,..; J'~ = Al-i Fir'avn sabah ve ak~am Cehennem' deki ate~ ten duraklarzna arz olunurlar" buyurulmutur. Daha sonra da: 4&-UI i _,A; p~.J n"
u yi.WI J..!l iJ .J&-) J T 1_,1,:...)\ = K zyamet koptugu giinde ey Fir'avn etbdz! -$imdiye
kadar kabirden giirdiigiiniiz- ~u ~iddetli makarr-z azaba giriniz" buyurulup

klyametteki feci' vaziyetlerine iaret edilmitir.

ikinci f1kradaki (Al-i Fir'avn' a sabah ve ak~am Cehennem' de karargahlarznzn giisterilmesi) :keyfiyyeti, ehl-i kiifiir ve rna 'styyetin oldiikten

502

KABtR AZABI HAKKINDAK1 HABERLER

sonra k1yamet giiniine kadar azab oluna~aklan hususunda gayetle

sarihtir. K 'u r tub i: Bu azaba arzolunmak keyfi)lyetinin berzahta
vuku' bulacag1 hususunda Cumhuru ulemanm ittifak1 vard1r, diyor.
Miicahid, ikrime, Mukatil, Muhammed ibn-i Ka 'b gibi
kudema-yi miifessirin, bu ayet-i kerime, diinyadaki azab-1 kabre delalet eder, demilerdir. ibn-i Mes'ud radiya'llahu anh'den: "Al-i
Fir'avn' a ve kiiffardan fir'avniler ayarmda olanlara sabah ve akfam Cehennem' deki duraklarz gosterilerek: ifle miistakbel eviniz buraszdzr" diye azab
olunacaklan rivayet edilmitir.
D9UNCU FIKRA Ki : Azab-1 ahireti nahktlr. Ve sabah, akam arz-1
nar ile ta 'zibe rna 'tuftur. Ve elbette ki bu azab-1 ahiret, rna 'tUfu
aleyhteki arz-1 nar azabmm bakaS1d1F.
2) Yine Mii'min suresinde "~~l:..:~l J ~I L:..:..il:.;.J = Ey Rabbimiz!
Sen bizi iki kerre oldiirdiin, iki kerre de dirilttin" buyurulmutUr. Bu imate
ve ihyanm tekerriirii, ancak kabirde bir hayat ile bir mevtin tahakkukunu kabul etmek suretiyle miimkiin olur. Bu surette iki mevtten
birisi diinyadaki hayat1 ta 'kib eden mevt olur. Digeri de kabirde sual
i<;in gelen diriligi ta'kib eden mevt olur. Bu ayet-i ker'ime ile istidlal
birinci derecesinde kuvveti haiz degildir. Bu tarik-1 istidlale birka<;
noktadan i 'tiraz edilebilir.
KABiR AZABI HAKKINDAKi AHADIS-1 ERIFE
Kabir azabma delal~t eden sahih hadisler ve miitevatir haberler
1se pek <;oktur. Bazllan Unlard1r :
1) Mevzuu-bahsimiz alan Enes i&n-i Malik hadisidir.
2) Zeyd ibn-i Sabit radiya'llahu anh'den Miislim'in rivayet
ettigi uzun bir hadis-i erifte: ".;:Ali"':"'l.i..;r-..il41J.)3 ..; = Kabir azabmdan
Allah' a stgtmmz" buyurulmutur.
.
3) Kutiib-i Sitte sahiblerinin t b n- i Abbas radiya' llahu anhuma'~
dan tahric ettikleri bir haberde Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem
iki kabrin yamndan ge<;erke.n, 0 kabir sahibleri hakkmda: ".J4l.:JI.-.rl =
Bu zavallzlar azab olunuyorlar" buyurffilJtUr.
4) Yine Kutub~i Sitte sahiblerinin Bera' ibn-i Azib radiya'llahu
anh"den tahric ettikleri bir hadiste, Res u I u II ah salta' llahu aleyhi ve
sellem: (Mii 'min kabrine konulup da sual melekleri tarafmdan soruldugunda: Mii'min: "La ilahe illa'llah ve enne Muhammeden Rest1lu'l~
lah" der) buyurmutur ki, bu ehadet ;t,J-1 J ~l.:JI J_,A.l41_,:..-T .J:_.lJI..ill ~ ,,"
11 ~~~ JJ y..VI = Allahu Teala kendisine fman eden kullarzm
diinya ha-

eder 1 " ka
ayct-i keli
tir. Yuka1
den nakl
5) ~

ettikleri 1
azab olwm
6) E
Hattab

"

aleyhi vest:
Allah' a szj

7) l\J
rhayctinq
bir istiaze
rem'in a~
.;:AJI "':"' l.i.

buhulden,

II

8) H
Orner ra
1

S1lre

Bu J
Ekrem'in b
viyye ile, ka
calib bulun
kakhk ve irJ
vc her turli
uhrevi saad
dillik addol

az m1 gorul
({lf ..A J) oJ_
irade ve sco
k1yye herkes
lah'm en buy
____J

Siire

KABIR AZABI

503

)'tlfznda da, iihiret hayatmm mebdei olan kabirde de kavl-i sabit iizere tesbit
eder 1 " kad-i Crifindeki kavl-i sabitin rnedlMi.idi.ir. Ve SahihaJn'da bu
ayct-i kerirnenin azab-1 kabr hakkmda nazi! oldugu rivayct cdilrnitir. Yukanda bu babda daha bir <;ok hadisler Kiitiib-i SzMh ve Siinen'den nakl ve tercerne etrnitik.
5) ~eyhayn'in \T Nesfli'nin Ai~c radiya'lliihu anha'dan tahric
ettikleri bir hadis-i trifte: "..;... ~JI '-:"'1.1.. .J = Ehl-i ma'szyyetin kabirde
az.ab olunmalan da haktu" ci.irnlesi de vardtr.
6) Ebu Davud, Nesai vc !bn-i Macc'nin Orner lbn-i
Hat tab radiya' lliihu anh' den tahric ettikleri hadis-i Criftc :
";-l-!1 <.:.::; .J~JI ...,.,1.1&. .J J.>..;li.J ~I ,j" .i_;:! .JlS' = Resululliih salla'lliihu
aley hi ve sellem korkaklzktan 2 , cimrilikten, kabir az.iibmdan, goniil daliiletinden
Allah' a stgtmrdt" diye haber ,erilrnitir. .

7) Mi.islirn'in Zeyd lbn-i Erkarn radiya'lliihu anh'den bir

riyayctinde 1b n- i E r k a rn bir kere yanmda bulunanlara, irndi size
bir istiaze bildirecegirn, bunu ben dogrudan dogruya Rcsul-i Ekrern'in agzmdan iittirn, diyerek: .:;+I.J j-S::JI.J;:-..JI.:,- ~ ~J" I Jl rJin"
11 ~I ...,.,1.1.. .J J;..:li.J = Ey Rabbim! Aciz. ve .<_a ']tan, agtrltktan, korkaklzktan,
buhulden, az.ab-t kabirden Sana szgmmm !" kavl-i erifini rivayet etrnitir.
8) Hakirn-i Tirrnizi'nin .Nevadir-i Usul'i.inde Abdullah lbn-i
Orner radiya'lliihu anhuma'dan rivayetine gore, lbn-i Orner dernitir
1

Szlre: 14 (Ibrahim), ii_Jel: 27

Bu hadis-i ~erifte korkakhk, azimsizlik ve inidesizlik demektir. Res u 1- i
Ekrem'in bu halet-i ruhiyyeyi fenahkta buhul ile, kabir azab1 gibi mesaib-i uhrcviyye ile, kalbin hasis ve mekruh temayillleriyle milsavi addetmeleri nazar-1 dikkati
calib bulundugundan ufak bir tah~iyye ile i~aret etmeden ge.yemiyecegiz : Korkakhk ve iradesizlik insanlarm iktisadi, i.ytimai ve siyasi hareketlerin de ayak bag1
vc her tilrlil terakki hamlelerine mani oldugu gibi vacibat-1 diniyyesini ifftya ve
uhrevi saadetlerine de engel olur. Namaz k1lmak avam-pesendlik, oru.y tutmak safdillik addolunur korkusiyl~ vezaif-i diniyyesini ihmal eden ~uursuzlar cemiyet i\indc
2

az m1 gorillilr? Kur'an-1 Kerim'de mil 'minlerin en bilyilk vasf-1 milmeyyizi ':I .J )

*((':I ..AJJ .Jyi~=lvlii'mi/ller ll/lll/1 huilll/1 dedi-kod!IS!t/ldQ/1 korkmazlar) ayet-i kerimcsindc

irade ve scciyye sahibi olmak ilzere ta'rif buyurulmu~tur. Fakat bu salabet-i ahlak1yye herkese milyesser olmuyor ki. * (L!.: ..:,- 4::>Y. .ill J...d .!ll~ = Bu adm ze irtide, Alltih'm en biiyiik ni'metidir. Onu Allah, diledigi kullanna uerir).
Siire: ' s

(.~.faide), ii_yet: 54

**

Siire: 5 (.\!aide) , tfret: 5-J

,..---,----------~~~---- -- ---- -

BAZI Sl!ALLER ~ MEYYi.TiN

504

ki : Res u 1u !Hi h salta' lliihu aleyhi ve sellem bir kere ka bir halinden ve
kabir sualinden bahsetmiti. Orner !bn-i Hattab, kabirde hayatm mahiyyetini iyice anlamak i<;in :
- ".ill J_,....J 4 l:JJ~ ~.J_i = Aklzmzz baJzmzza idde olunacak mz?" diye
sordu. Resul aleyhi's-seldm da :
- " i .J:JI ~$' l'""j = Evet, bugiinkii hey' etinizde akzl ve JUurunuz idde
olunacaktzr" buyurrnutur.
BiR SUAL: * ( J.J)I\ ~_,11 )1\..::,Jl\ y .J_>iA )I) a yet-i kerimesinde ehl-i
Cennet'in Cennet'te cHum ac1Sl tatmiyacaklan, onlann yalmz dunyada bir kerre tattiklan bildiriliyor. Binaenaleyh bu kavl-i erif kabirde
bir hayatm vucudunu kabiHe mani '. de gil midir?
CEV AB : Hayir, mani ( degildir. Qunku bu a yet-i kerimedeki mevte-i ul<l, muhale ta'lik edilerek Cennet'te, ehl-i Cennet'in ebedi olmiyeceklerine clair olan hukum ve haberi te 'kidden ibarettir. Guya
deniliyor ki, Cennet'te cHum farzolunsa, dunyadaki hadise-i mevte
klyasen bir kerre ' olmak laz1m gelir. HalbUki Cennet'te dunyadaki
gibi 0 tek olum aClSllll tatmak da yoktur, buyurulffiUtUr.

c:-r.

BiR SUAL DAHA: ** ( )J~AJ\.; ,f

.::,_j\ \....J ) a yet-i kerimesinde: "Habibim ! u miiJrikler -yok mu, bunlar kabirdeki oliiler gibi duygusuz insanlardzr. Bunlar- a inzdrznz bir tiirlii duyu_ramazsm" buyuruluyor. Bu ayet-i
kerime de i:Jlulerin adem-i his ve idrakine delalet etmez mi?
CEVAB : Hay1r, delalet etmez. Qunku ehl-i kabre adem-i isma',
kabirdeki olulerin idrakten mahrumiyetlerini istilzam etmez. Adem-i
isma' ile adem-i idrak arasmda telazum yoktur. Hiss-i semi' mecari-i
Uurdan birisidir.

Uc;:uNcu BiR su.AL : Sual melekleri meyyite suallerini sorup gi-ttikten sonra meyyitin vaziyyeti ne olur?.
CEVAB : Eger said bir kii ise, onun ruhu Cennet'e gider, eger
aki ve gunahkar bir kii ise, onun ruhu da Cehennem'in kenarmda
buyuk bir ta uzerine gider. !bn-i Abbas'tan rivayet edildigine gore,
bir klSlm insanlar da berzahda bulunurlar ki, buras1 ne Cennet'tir,
ne de Cehennem. Ashab-1 a'raf klssas1 da buna delalet eder.

bilhassa
caya kad
daki diri
zat vefa1
ne itedi1
nun ruht

-Ya

eder. Eg
-Ya

-0
cevab
-

V('

( .J

bir yol t
Baz1
s1rasmda
lerinc izi

u~:J\

"I

,.

Jl u~

" """, J:!'

:~
""l, . . t ..
~I Jl...

J~

Ju

F AiDE : Bazl ulemanm beyanma gore ervah-i suada ' . Cennet'te

olmakla beraber kabirlerine olan alaka ve Ittlla'lan kesilmez. Bu alaka

Sure: 44 ( Duhlin) , iiyet : 56

**Sure: 35 (Fiittr), iiyet:

22

Um

.i'ttridun ER TUGRUL
L<itapllgl
KABlRDEKl tHTlSASATI -- CENAB-1 HAKK'IN

505

bilhassa cum 'a gece ve giindiizii ile cumartesi gecesi giinq doguncaya kadar pek canh bir surette vuku' bulur. Ervah-i suada', diinyadaki dirilerin iledikleri ilerden de haberdar olurlar. Said olan bir
zat vefat ettiginde ona dunyadaki ftinalanmn ahvalinden ve filan
ne itedir? Filan ne yaptyor? diye hirer hirer sorarlar. Eger yeni oliiniin ruhu, sorulan kimse hakk~nda: Haytr haber verirse, sail olan ruh :
- Ya Rab! Bu dostumuzu hayrmda claim ve sa bit ktl, diye dua
eder. Eger haytrdan baka bir cevab verirse, buna da :
- Ya Rab! Hayra yonelt, hayra ~evir diye dua eder. Eger yeni ruh:
- 0 dostunuz bir zaman evvel olmiitii. Size gelmedi mi? diye
cevab verirse, bu def'a da:
- ( .;_,.>:-1.; -slll.il_, ..Lit) derler. Ve: Yaztk, bizim yolumuzdan baka
bir yol tutmu da Cehennem'deki duragma gitmi, diye aCimrlar.
Bazt alimler dC ervah-i suadanm kabirlerine olan bu alakalan
strasmda kendilerine selam veren kimsenin selamm1 iitirler. Kendilerinc izin verilirse, selamma mukabele de ederler 1
..... , .~ ............ . l .... ....

.,.,..,l, ..................... ,

... . .

~J..J\~l..~JI Jli~.:.&- ~~lS~JoJ~J~~-~~~&-. 659

'

,._,.c,. ,.,

Jl LSr;j..., )I Jl..u ,~J Jl

,.,

_,

,.J~,

~,.,

&~j 6',...~ 0 ~~ l~j

, .-,,
lSN

J.eJl

~ J.~ \..._,....
~~~r Jti:; 2;.
~J !~' ~ rj ~J:J1 ~.. ,J~.. ~ '~:~
.
.
, .... ,

~,(-. ,,.....

~ ,

~,.

:~ ~.,., 0~ ~~
, ~k&. t; ~
,..
'l.-"'"..-"''''" , ,

. ~I JW 0\'Li Jli

.....

~:JI

,........

....

....

4]j ,)Jj ,~.:..

t,..

""" ",. ....

J&- 0~~ \......."..,4~

~,,",

. ,.,. ....
rj Jli 1.) l; "'""'
'"rJ ~~~I, .Jli
~.:.:.,

J~ Jli ,h~ ~~) ~~:i:JI ~~~~<.)~ ~~~ 0i J'~

~~~ r-~~~ ~rj ::._~~jjj ""rL:; ;;J; "J,rj~ ~rJJ~J

. . _;;..~I
.
. ~~~
.
~~ ,.J!,Jkjl --~Jl~ J1
1

Umdetii'l-Ktir: (C. 4, S. 163 ve 164).

19

506

MELEK-1 MEVT tLE MOSA'YI tMTtHANI HAKKINDA

TERCEMESi

Ebu Htireyre radiya'llahu anh'den, Buhari'nin tahricine

gore Ebu Htireyre demi~tir ki:
Melek-i Mevt Musa aleyhi's-selam'a gonderildiginde
(~edidti'~-~ekime olan) Musa, Azrail'in yiiziine kemal-i tehevviirle bakt1. Bir hal de ki, ntifUsu be~eriyyeyi kabza me'mur olan bu bi-aman melek korktu, gozii karardt. Derin bir
ha~yet i<;inde Cenab-1 Hakk'a :
- Ya Rab! Beni bir kuluna gonderdin ki, o olmek istemiyor, diye arz-1 hal etti. Cenab-1 Hak Azrail'e eski kudr~t ve
metanetini iade buyurarak tekrar Mus a'ya gonderdi.
- Ma <dud ve bi'r hududti miinteha ile mahdud ve muayyen olmak ~artiyle kendisine arzu ettigi kadar ya~amas1 bah~edildigini soyle buyurdu. M usa bu bah~ayi~-i il.lhiye muttali < olunca :
- Ya Rabbi! Bundan sonra ne olacak? Olecek miyim,
yoksa daha ya~1yacak m1y1m, diye sordu. Taraf-1 llahiden :
Oleceksin, buyuruldu. Musa:
- Oyle ise Oliim ~imdi gelsin, niyazmda bulundu. Ve
yine Cenab-1 Hak'tan bir ta~ at1m1 menziline kadar kendisini
Beyt-i Makdis'e yakla~t1rmasm1 ve orada oliip oraya defnolunmasm1 diledi.
Ebu Hiireyre demi~tir ki: Resulullah salla'llahu
aleyhi ve sellem :

- Eger ben Musa'nm medfeninde sizinle beraber bulunsaydim, onun yol kenarmda olan ve k1z1l bir kum tepesinin yanmda bulunan kabrini size gosterirdim, buyurdu.
IZAHI
BiR TENBiH : Kari'lerimiz goreceklerdir ki, hadisi tercemcmiz
aynen bir terceme degil, mealen tercemedir. Hadisin son ftkrast ki,
astl merfU< olan ve Resul-i Ekrem'e rivayeti kesb-i ittisal etmi

bulunan b
ber'in kela
soziidiir. '
aleyh terce
gostermeg

RA.vii

~imdi

diye bahy
ref' etmer
Ahadis-i e
bahsinde
bahsinde l

Had is
aleyhi' s-sela
bar ,.c imt
kurban et1
han buyur
degildi. !'1
olsaydt, de
muktedir
~arih

olan tarih
zaman-1 v
Musi
bulunuyor
tiyle Haz
ile Tih sal
Hak emre
MlSlr'a dt
dolayt Ce1
haram ktl
kiitlesi alt
mahkum
1

Arz-1
1sniil'in vat<

EBO HOREYRE HADISt- HAZRET-1 MOSA 1LE

507

639

bulunan bu ftkrad1r. Bundan i.ist taraft mevkuftur. Cenab-1 Peygamber'in kelam1 oldugu isnaden sa bit degildir. E b u H i.i r e y r e'nin kendi
soziidi.ir. Ve bata.nbaa bir tahayyiil ve temsilden ibarettir. Binacnaleyh tercememizde vaktanm teinsili cephesini degil, hakiki <;ehresini
gostermegi m1,1vaftk bulduk.

RA. viLER,

Riv AYETLER :

~imdi bildirdigimiz vechile hadisin ( Ebu Hiireyre demi~tir k"i)

diye bahyan son f1kras1 hadis-i merfU<dur. Ost tarafm1 E bCt H iireyre
ref< etmemitir. Bunu 1smaili hadis i<;in noksan addediyor. Fakat
Ahadis-i enbiya bahsinde ref< edilmitir. M i.islim de Ahadis-i enbiya
bahsinde tahric etmitir. N esai'nin bu hadisi rivayeti de Cenaze
bahsinde goriilmektedir.

Hadisin mana~yi sahihi Ccnab-1 Hakk'm Melek-i Mevt'i Mus a

aleyhi's-selam'a ruhunu kabz i<;in gondermemitir. Belki Musa'yt ihtibar ve imtihan i<;in gondermitir. Nasll ki bOyle bir imtihanla, oglunu
kurban etmesi emredilerek 1 bra him H alil aleyhi's-selam'1 da imtihan buyurmutu. Halbuki bu emrin tahakkuku matlub ve mi.iltezem
degildi. ,Mus a'mn ruhunun kabzolunmasl irade-i ilahiyye muktezasi
olsaydt, derhal ruhu kabzolunurdu. Ve Mekk-i Mevt'i bedlemegc
muktedir olamazd1.
~arih Kastalani Beni tsrail'in Hazret-i Musa devrine aid
olan tarih-i hayatm1 bervech-i ati hulasa ederek bu hadise-i mevtin
zamfm-1 vukuunu 6yle bildiriyor :
Mus a aleyhi' s-selam bu mad a ka vmi ile beraber Tih sahrasmda
bulunuyordu. 0 kavmi ki, tarihte Beni !srail diye yad olunur. Vaktiyle H a z ret- i Mus a ile M1Slr' dan <;tktp bunlar Bahriahmer tarik1
ile Tih sahrasma gelmilerdi. Arz-1 Mukaddes'e girmelerini 1 Cenab-1
Hak emrettigi halde onlar imtina < etmilerdir. Daima goni.illerinde
M1S1r'a donmek arzusu hakim burunuyordu. Bu muhalefetlerinden
dolay1 Cenab-1 Hak bunlann bu Ken<an illerine girmelerini ebedi
haram kllmitlr. Yanm milyon muharibi tecavi.iz eden Beni 1srail
ki.itlesi alt1 fersahhk bir saha dahilinde tam ktrk sene kef i.i gi.izara
mahkum ve mecbur oldular. Fersah lugaten i.i\ mil mcsafeyc ttlak
1 Arz-1 Mukaddes, Kudi.is ile Filistin hlttasma wcrilen kadiin bir isimdir. Beni
1srail'in vatan-1 aslisidir.

s
4

2
0

4
9

BENt iSRAIL'iN TIH SAHRASINDAKi SERGVZE~TLERi

508

olunduguna gore, Beni israil'in kirk sene ic;inde doniip dolatlklan

mmtakamn on sekiz mil viis'atinde oldugu anla1hr. Yanm tnilyonu
miitecaviz bir kesafet-i niifusa nazaran avuc ic;i kadar dar addolunabilecek bu arazi dahilinde Beni lsrail, hergiin ciddi bir mey-i askeri
ile akama kadar yiiriirlerdi, akam iizeri tam nokta~i hareketlerine
avdet etmi bulunurlard1. Bu suretle Hazret-i Musa'm11 riyase t
ettigi Beni israil'in bu isyankar neslinden hie; birisine Arz-1 Mukaddes'e girmek miiyesser olmam1tlr. Hergiin ileri, geri gidip gelmek ve
yine yerinde saymak suretiyle azab olunan bu asi ziimre tamamiyle
miinkariz olmu ve yalmz bunlann evlad ve ahfadmdan teekkiil eden
yeni nesil Yua' ile Kaliib'iin riyasetleri altmda girebilmitir 1
Hazret-i Musa'nm Arz-1 Mukaddes'e girmesi miiyesser almaymca hadiste beyan olundugu iizere bir ta atim1 menziline kadar
kendisinin Arz-1 Mukaddes'e yakm bir mahalde vefatm1 ve ileride
Arz-1 Mukaddes'e nakl ic;in kabrinin ac;1lmasma liizum goriilmemek
iizere o yakm mahalle defnedilmesini Cenab-1 Hak'tan niyaz etmitir.
Fakat hadiste Mus a'mn nerede vefat ettigi ve kabrinin nerede
oldugu tasrih ve ta'yin edilmemitir. Yalmz Resul-i Ekrem kabre
'' ~; ~;'l ( d
_,1; = Ben orada sizinle bile bulunsaydzm, size bir yo!
kenarmda kzrmu:.z bir kum tepecigin yanmda Musa'mn kabrini gosterirdim"
buyurmutur. Qi.inkii Resul-i Ekrem Mi'rac seferinde Musa'y1
kabrinde namaz ~Ilarken gormiitii. Biliyordu. Resul-i Ekrem'in
bu haberinden Mus a'nm Beyt-i Makdis dahilinde medfun olrnad1g1,
belki kabrinin Beyt-i Makdis haricinde ve belki de bir derece yaktnmda oldugu anlatlabilir. Fakat oras1 neresidir? Yine mec;huldiir.
Sonra Musa'nm taleb ve temenni ettigi bir ta atim1 ile o zamamn
orfiine gore ne kadar bir bu'dii mesafe maksuddur. Yoksa Musa
bu talebi ile o h1tta-i mubareke dahilinde gayri muayyen her hangi
bir yer mi kasdetmitir? Buralan tamamiyle mec;huldiir. Bu cihetle
ulema, Hazret-i M usa'nm kabr-i erifini ta 'yin hususunda miiteaddid miitalealar dermeyan etmilerdir. ~arih A y n i Mir'at'tan U
kavilleri naklediyor :
1) Hazret-i Musa'nm kabrinin Arz-1 Tih'de oldugudur.
Gerek Musa ve gerek Harun aleyhi's-selam'm Arz-1 Mukaddes'e girt

ly~-4~ f;4~1 j>- \J.,~;_j 'l.J ~ .:iii

(~UH pAll

J>- ._,..t;

-J! ._,..;;'ll.j .:,J'f::~ ~....

_;11 4...~.411 ._,..;;'}1\J.L,:.~\ i>; l~)

~"!) t~;;.. .)~ ~u Jt;) Jl ( .:t.._,...~>
[ .~L.. ).)--' ]

HAZ

meyip yaln
hak vas1ta
ibn-i Ab
Resul-i I
isteseydiler
un kabirle1
ittihaz ede1
Rahme is:
vefat eden
kabre deJa
2) Be)
bir kavl-i 5
Abbas, V
ken bu na

3) Me
halle aras1:
rivayet etrr
Ve esah ol<
aynca kay'
4) Bw
gudur 2
s) Di1
K a' bii' l-Ahh
~.arih

Hi b ban'n
smda Med
kat 1bn-i

1 Li.id, 1
mel 'unu onu:

2 Meab
olup Busnl y
radiya' lltihu an
Meabiler ayr

[ Kamusii'l-A'l
3 Medy
kasabad1r ki,

leyhi' s-selam i

HAZRET-1 M0SA'NIN KABRt HAKKINDAK1 HABERLER

509

meyip yalmz bir ta atimi kadar takarri.ib ettikleridir. Bu kavl Dahhak vasitasiyle ibn-i Abbas radiya'llahu anhuma'dan menkuldi.ir.
ibn-i Abbas'a gore, kabr-i Musa ma<rUf ve ma<Ium degildir. .
Resul-i Ekrem de ' bunu mi.ibhem bildirmitir. Ta<yin buyurmak
isteseydiler sari han bey an ederlerdi. Eger Y ehud, Mus a ve H a run'un kabirlerini bilmi olsalardi, Allahu Teala'dan baka iki ilah daha
ittihaz ederlerdi, demitir. ibn-i !shak: Musa'mn kabrine yalmz
Rahme isminde birisi muttali< olmutur. Bu kimse, Musa'dan evvel
vefat eden H aru n'un kabrine de vakifti. Fakat Cenab-I Hak bu iki
kabre delalet etmemesi ic;in bunun akii ve ilhammi almitir, diyor.
2) Beyt-i Makdis'te Bab-I Liid'de oldugudur \ Taber i bunun
bir kavl-i sahih oldugunu iddia etmitir. Fakat arih Ayni: ibn-i
Abbas, Vehb ve ulemanm kaffesi Arz-I Tih'de olduguna hi.ikmederken bu nasi I ka vi-i sahih olur? diye Taber i'ye i <tiraz ediyor.
3) Mescid-i Kadem civannda Aliye ve Uveyle denilen iki mahalle arasmdadir. ' Bunu da Hafiz Ebii'l-Kasim Tarih-i DimeJk'de
rivayet etmi ve bunun bir rii'yaya miistenid oldugunu bildirmitir.
Ve esah olan Be~i lsrail'in makarn olan Tih sahrasmda oldugunu da
aynca kaydetmitir.
4) Busra ile Belka' arasmda Arz-I Meab'da bir vadide oldugudur 2
5) Dimek'de bulunmasidir ki, bunu da Hafiz Ebi.i'l-Kasim
Ka<bu'l-Ahbtlr'dan rivayet etmitir.
~arih Ay n i bu rivayetleri Mir<at'tan naklettikten sonra 1b n- i
Hi b b.a n'm Sahih'inde Mus a'nm kabrinin Medine ile Kudiis arasmda Medyen'de bulunduguna clair de bir rivayet naklediyor 3 Fakat lbn-i Hibban'm bu rivayetine de Ziya' Muhammed lbn-i
1 Li.id, Filistin kazasmda birkarye ad1d1r. Hazret-i Isa aleyhi's-seliim Decca!
mel '(mu onun kap1s1 oniinde oldiirecektir. [ Kamus Tercemesi].
2 Meab, ~am h1ttasmm cenubunda vaki' "!3elka'" buk'asmda eski bir belde
o1up Busra yani eski >5am'dan sonra veya evvel Ebu Ubeyde lbn-i Cerrah
radiya'llahu anh canibinden fetholunmu~tu. Elyevm harab olup ni~am kalmam1~Ur.
Meabiler ay.nca bir kavim addolunup Bahriahmer sahiline kadar htikiimleri vard1
[ Kamusii'l-A'liim].
3 Medyen, Ca'fer vezninde ~uayb aleyhi's-seliim Hazretlerinin sakin olduklan
kasabad1r ki, Bahr-i Kulzum civarmdad1r. ~arih der ki: Medyen, 1bn-i lbrahim
leyhi's-selam ismiyle miisemmad1r. [ Kamus Tercemesi].

639

:>10

UHUD ~EH1DLERtNtN SURET-t DEFNt

Abdi.ilvahid ltel-i Ahddis'inde i<tiraz ederek Medyen'in ne Kudi.is'

nc de Arz-1 Mukaddes'e yakm olmad1gmi dermeyfm etmitir.
En ziyade kesb-i itihar eden, kabr-i M usa'nm Kudi.is'i.in yirmi
kilometre imal-i arkisinde ve Bahr-i Lut'un imal-i garbi cihetindr
vak1< "Ertha" kasabasmda oldugudur. Hadiste bildirildigi vechik
burada bir "Kesib-i ahmer = Kzrmu:;t kum tepecigi" ile bir yol bulundugu
ve burada dua mi.istecab oldugu da naklediliyor. Kadim bir kasaba
olan Eriha'yt Is a aleyhi' s-selam'm, ziyaret ve bir amanm gozlerini iyi
ettiginc clair bir rivayeti de ilave ederiz.

gasledild
defnolun

RA.vi
Buh
rinde da
Buradaki
rivayeti d
TirmiziJ
lerdir. 1l:l
heki'nin
daha fazl
gi.ini.i Re
-li

-B

TERCEMESi

Cab i r t b n- i A b d iII a h radiya' llahu anhuma' dan gelen

bir rivayette, mii~ariin-ileyh demi~tir ki :
Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem Uhud (gazast) ~e
hidlerinden iki~er ki~iyi bir kabirde yerle~tiriyordu. Ve bize :
- Bunlarm hangisi Kur'an't daha ~ok ogrenmi~tir? diye
soruyordu.
Bu ~ift ~ehidlerden birisine i~aret edilince, onu kabre once
koyuyordu. Ve sonra :
- K1yamet giiniinde ben bu miicahidlerin hayatlanm
feda ettiklerinin ahidiyim, buyurdu. Sonra da aziz ehidlerin

Hamza'11
bir sfirett
kulagt ker
mi.iteessir
selam bu ,
_:. B
bczl-i ha
defnedinil
yaras1 k~
misk kok1
nuz, buy1

Hadi
nulmasm1
1

.ill

~ ._M_, .;;

~JI .J~

[J~

t ..r.

.~\.i L;T)

J'eridun ERTUCRUL
~i tapl1g1
HAZRET-t HAMZA'NIN FAC1A-t $EHADET1 .

511

gasledilmeden Y-e iizerlerine namaz k1hnmadan kanlar ic;inde

defnolunmalanm emreyledi.

639
fe

IZAHI
RA viLER,

Riv AYETLER :

Buhari bu hadis-i ~erifi buradan baka Cenaze bahsinin iki yerinde daha Siileyman 1 bn-i Said ile Abdan'dan rivayet etmitir.
Buradaki rivayeti Abdullah 1bn-i Yusuf'tandtr. Dordiincii bir
rivayeti de Megiizi bahsinde Kuteybe'den vardtr. E.bu Davud,
Tirmizi, Nesai de cenaze bahsinde Kuteybe'den tahric etmilcrdir. lbn-i Mace de yine Cenaze b<~,hsinde tahric etmitir. Beyheki'nin de Ka 'b lbn-i Malik'ten rivayeti vardtr. Ve bu rivayet
daha fazla tafsili muhtevidir. Hazret-i Ka 'b demitir ki : Uhud
giinii Res u 1u llii h sal/a' llahu alryhi ve sellem:
- Hamza'mn maktelini goren var mtdtr? diye sordu. Birisi :
- Ben gordiim ya Resula'llah! deyip delalet etti. Resulullah
Ham z a'mn bat ucunda tevakkuf edip aziz amucasmm pek feci'
bir sfirette Chid edildigini gordii. Miibarek karm deilmiti. Burnu,
kulagt kesilerek ikenceler ic;inde Chid edilmiti. Res u 1u lla h, c;ok
miiteessir oldu. Amcasma bakmak istemedi. Sonra Resul alryhi'sseliim bu iiheda mecmamm ortasmda durdu ve :
____: Ben ktyamet giiniinde bu miibarek Chidlerin Allah yolunda
bezl-i hayat ettiklerine ehadet edecegim. Bunlan, kanlariyle sanp
defnediniz. Gaza meydanmda her yaralanan ehid, Arasat meydanma
yarast kanayarak gelecektir. Rengi, ayni kan rengidir. Kokusu da
misk kokusudur. Bunlardan Kur'an't c;ok bilenleri once kabre koyunuz, buyurdu 1

:8

Hadisteki ( ~I.J yly j) ibaresinin zahiri, iki Chidin bir kefene _konulmasmt ifade ederse de Masiibih erhinde M u z hi ri burada sevb-i

.ill

. } ._MJ

J....

.:ill J_,....; .:;1 ~.1 .y .!.IlL. ;;., ~ ;;., .y- )I .y ~I <.S.J.;

[?-i . Lil .k-.; JLU ~ ;~ j:.t.. ..st., ,:r ': ~I iJ!. Jli ~ .J ~
.JI ~.J ~ .ill J- .1 J_,....; ~p:; 4! J!.-J ~ ~ -liJ .T _; o.iJ"
..,_::1 .;L; .r-rl..,) J r--yV .':Jy. .Y ..~.:~ Lil JL.u .J:A~I .,s_,..L; ~ ._Aj.J

cr

( ~I ~
u~
.~\.i liT) i_,AJI

t-?.

;n

ly..li Jli.J .!Lll

.

t-J

~JJ i..UI .:;_,J .;_,J !./J.J.. ;..l:AJI iY. .~)II

. [ .$:-JI ..W l,a ] .wll J

IJ

,6

5
4
5

~EH1DE NAMAZ KILINIR MI ?

5l2

vahidin kabr-i vahid manasma oldugunu bildirmitir. Biz de bu

suretle terceme ettik.
( 1_,1~ ( .J) me<;hul sigas1 ilcdir. B u h ar i'nin Cenaze bahsindeki
diger rivayet tarikmda ise ( r,.Li! ( .J r~ ~ ( .J ) suretindedir.
Bu

nidin ri
hirer m
4)
de lm 11
yiik olai

HADiSTEN MUSTEFAD OLAN HUKUMLER :

ki, bir .c;ok

ulemanm rnezhebi budur. Yalmz Hasen-i Basri, bunu kerih gormiitiir. Hatta Ebu Hanife, Malik, ~Hii, Ahmed lbn-i
Hanbel, ishak Hazarat1 kadm ile erkegin bir kabre defninde bir
beis gormemilerdir. ~u kadar ki, imam ~Hii ile imam Ahmed
bu cevazt, zaruret hali ile takyid etmilerdir. Huccetleri de bu Ca bir
hadisidir. Eheb: Baztlannm dedigi gibi iki cenaze arasma toprak
konulmasma liizum da yoktur, <;iinkii bu konulan toprak kabri daraltmaktan baka bir ma<na ifade etmez, demitir. Kuduri ve Serahsi
liizum goriildiigiinde bir kabre iki, ii<; cenazenin defninde beis yoktur,
demilerdir. M ii r gin ani bee kadar zikretmitir. Bedayi<de defnedilirken efdali takdim edilmelidir ; ve her iki cenaze arasma topraktan
bir haciz ve fas1l konulmahdtr, defnolunurken erkek, namaz1 kihmrken kadm takdim edilmelidir, denilmitir.
2) ~EHiDiN GASLOLUNMADAN DEFNi. S U hey li demitir ki: iihedanm gaslolunmamasi, bu azizlerin olii degil, diri olduklanm tahkik
ve: *( tl>-1 .:ill J.,~ .j l_,l::i i.J.. .lll ..,...~ ":1 .J =All ii h yo lunda terk-i hayat eden ditaverleri si;:, olii zannetmeyiniz. Belki onlar ebedi diridirler) a yet-i kerimesinin
ifade ettigi bir hakikati tasdiktir. ~ehidin gaslolunmadan defnedilmesinde fukaha arasmda hie; bir ihtilaf kaydedilmemitir.
3) ~EHiD UZERiNE NAMAZ KILINMAMASI. ~ehidin namazi hakkmda
fukaha arasmda ihtilaf vard1r. Biz Hanefilere gore, Chid gaslolunmaksizm namaz1 krhmr. Hanefilerin bu babda ihticac ettikleri
hadislerden birisi, tercemesi bu hadisi ta <kib edecek olan U k be 1b n- i
Amir radiya'lliihu anh hadisidir. Bir digeri de lbn-i Mace'nin lbn-i
Abbas radiya' lliihu anhuma' dan rivayetidir. 1b n- i Abbas Hazretleri
Uhud giinii Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem iiheda-y1 Uhud'e
onar onar namaz kllmltlr. Hazret-i Hamza'ya da namaz ktlmitir, demitir. Tahavi'nin de bu suretle lbn-i Abbas Hazretlerinden rivayeti vard1r. Bunlardan baka bir <;ok ashab-1 Siinen ve mesaI ) iKi MEYYiTiN BiR KABRE DEFNOLUNMASININ CEV AZI

Sur~: 3 (Al-i lmran), ayet: I6g

~,o

~ ....JI

u:

guna g
y akm)
ktlar gi

Ve ( o

buyurd
Bel

Hak

)l

b en,
emin a

anahta,
~ir edil

necegirl
nefsani

513

UKBE iBN-1 AMiR HADISi

nidin rivayetleri vard1r ki, ~arih Ayni Umdetii'l-Kari'de bunlan hirer

hirer nakl ve rivayet etmitir.
_
4) K1raet-i Kur'an'da haiz-i takaddi.im olanlarm defnini takdim
de 1m hadisten mi.istefad olur. K1raattc mi.isavi olanlarm sinnen bti'
yi.ik olanlan takdim olunur. Qi.inki.i sin i<;in fazilet vard1r, deniliyor.
J,l,..

'Gi...,..

'Gi C7 .J.~""

'Gi

J""" (..$-::-ll
01
.,

.u~l

...... 0

...... ,.

-'l,,...

~:..~ .u~l

.J. ...... , ""

""

......

o "',o .J.

,,....

o ~ .J. ., ""

....

, ~

'Gi.,

0 ......

~::..,1 I J~ d._j~..~ ~>-I ~J~ I J~ J~.9 l.. J-!.

o!'~ ..
.."'j;_

,p.

-"'

I>- - ..\;:~.!.

"'t .,

uI J

.,

a ,.

0~ ~j~ 0~

~......

.J.

.,

(.$;, J .).. l~

,. ,.

,. o

"' ,.. ,

~,.

......

......

J!

"'

;,. ,.

0 ...... ""'

o., .;:;:; ,J.

Jl

., ,..

'f. ,

'!-

,.

t>--;:J~ ~ l>- I t.. ~I J l.$.;! j

.J. ,

.... ,

'f.

. t+::~ IJ_;l:.._j 01

...... ,..

0 .... 0

......

......

..... 0

....

uf' J )'I e_::? l.A.. J Iuf'J )'I ,0~ Ij>.J.

r>--::J~ ~t~l

.,.,..,

.J.

.r

:-::J~ .

t>-.b.;j (..$~ J ljj /~~I

~.;...a.~ I tJ
,
............ .J.
'0 t
~ . ......
,.._.
0,
......
.J.} ....... ,.
.t
~ ...
e.=?l.A.. ~::~~~ l.$~lJ 0)'1 (.$~ )~
.)~~')' ~\ J l.$~!J
0

fe

. 661

(_..;>- tJ...., J

639

.J.

0~J) l>~~ 1JS'"'.)::._j 01

TERCEMESi

Ukbe lbn-i Amir radiya'llrihu anh'ten rivayet olunduguna gore, Res u 1u 11 a h salta' llrihu aleyhi ve sellem (irtihaline
yakm) bir gun <_;:1k1p Uhud (gazas1) ~ehidlerine meyyite namaz
kllar gibi namaz hld1. Sonra (Medine'ye) gelip minbere <_;:1kt1.
Ve ( oliilere, dirilere veda cder gibi bir hutbe irad edip)
buyurdu ki:
Ben sizin Kevser havuzuna ilk eri~eniniz olacag1m. Sizin _
Hak yolundaki hizmetlerinize ~ehadet edecegim. Vallahi
ben, ~u anda ( Cennet'teki) havuzumu goriiyorum . . Ve
emin olunuz yine ~u anda bana hazain-i arzm yahud arzm
anahtarlan verildi, (biitiin cihana lslam nurunun intian teb~ir edildi). Vallahi ben, vefatimdan sonra sizin bal-i ~irke doneceginizi umarak hi<;: endi~e etmem. Y almz sizin (ih tiras ik)
nefsaniyet giidijp didismenizden korkanm.
F.: 33

4
5

514

$EHiDE NAMAZ KILINMASI HUSOSUNDA FUKAHANIN AKVALl

IZAHI
RA. viLER,

Riv A.YETLER :

Bu hadisi Buhari Sahi'h'inin miiteaddid bablarmda rivayct ctmitir. Alamat-1 Niibiivvet babmda Said lbn-i ~urahbil'den,
Megazi bahsinde Muhammed lbn-i Abd i rrahim ile Ku teybe'den, Havuz babmda da Amr lbn-i Halid'den tahrici vard1r.
Muslim de Fazail-i Nebi aleyhi's-seliim babmda Kuteybe ile
Ebu Musa'dan rivayet etmitir. Ebl! Davud Cenaze babmda
muhtasaran Kuteybe'den ve Hasen tbn-i Ali'den, Nesai de
yine Cenaze'dc K u tey be' den tahric etmilerdir.
.1; ) elimizdeki B u h a r i nushaiarmda ( ~ .J.) ) surctinde
mazbuttur. Buhari arihleri de boyle bir rivayet ihtilaf1 bulundu-
gunu bildirmiyorlar. Yalmz Muslim'in rivayeti ( ~~) suretindedir. Buhari''yi ihtisar eden muellif Zebidi'nin, Miislim'in rivayetini
tercih etmitir, demek guliinc; bir CY olur. Her halde miiellifin niishasl boyle idi, diyecegiz.

(p..

MANALAR:

~uhari gerek izah etmekte hulundugumuz bu hadis-i Crifi,

gerekse b~ndan evvel terceme ve izah ettigimiz Cabir hadisini Chide
namaz k1lmanm hiikmii hakkmda ac;t1g1 bir babmda zikretmitir.
Bundan evvelki hadisle imam ~Hii, Malik, Ahmed ibn-i
Hanbel, bir rivayete gore, lshak lbn-i Rahuye ihticac ~derek,
Chid, gasledilmedigi gibi Chide narp.az da k1lmmaz, d~milerdir. Bu
Ukbe lbn-i Amir hadisiyle de lbn-i Ebi Leyla', Evzai, Sevri,
Ebu Hanife, Ebh Yusuf, .Muhammed ve bir kavle g6re, Ahmed lbn-i Hanb~l ile lshak amel etmilerdir. Bunlar Chide gasilsiz namaz k1hmr, demilerdir . Ehl-i Hicaz'm mezhebi de budur.
lbn-i Hibban, Beyheki, Nevevi Chid hakkmda varid
olan ehadis-i erifedeki namaz laflzlariyle dua manas1 maksuddur,
demiler. Fakat bu U k be hadi.sinde : "Ha;:;re~-i Resul, Uhud {ehidlerine
m~yyite nama;:; ktlar gibi ktldt" diye varid olmas1 duaya hamledilmesini
tamamiyle men<eder. Nevevi, bu hadisteki salat ile de, d~a mak- .
suddur. Ve binaenaleyh : "Resul-i Ekrem baka meyyitlere dua
cttigi gibi iiheda-y1 Uhud'a da dua buyurdu" demek oldugunu iddia
ediyorsa da hie; iibhesiz ki, bu iddia salat lafzmm tazammun ettigi
manadan uduldiir.

Ta
heda-y1
ctmekte
terk-i sa
mediyy(J
taya naJ
olmas1. :
namaz
Mil
tafsili m
salta' lliih
ne'ye gel
irad edj
sizi orad
Cuhfe aJ
sonra hi
hmiyle
evvelki 1
olmamzc
Uk
ve sellem'
goriiiim

HAl

. ~ari
la'lliihu a
1

Eyl
1si.1m'da li
c;:ok ehadls
Cuhfe
Mekke'ye
Mtihey',a ~
goturup te
gec;:er . Bu
2

UHUD ~EHIDLERiNE NAMAZil\l SEBEB-1 TEAHHURU

515

Tahavi diyor ki: Resulullah salla'lltihu aleyhi ve setlem'in iiheda-yi Uhud'a klldiklan bu namaz, U ii<; manadan birisine delalet .
etmekten hali degildir : 1) Bu fi ' l-i salatm, bundan evvelki iihedaya
terk-i salatl nasih olmas1, 2) 'yahud Chid namazmda adet-i Muhammediyyenin boyle bir miiddet ge<;tikten sonra klhnmas1, 3) sair mevtaya namaz k1lmmasi vacib oldugu halde iihedaya namazm caiz
olmasl. Bu ii<; manadan. hangisi iltizam edilirse edilsin,
Chid iizerine
I
-
namaz kllmmasl sabit -olur.
Miislim'in bu babdaki rivayeti daha vaz1htlr ve daha ziyade
tafsili muhtevidir: Ukbe 1bn-i Amir demitir ki: Resululliih
salla'lltihu aleyhi ve sellem Uhud ehidlerine namaz k1ldi. Sonra (Mcdine'ye gelip) minbere <_;Ikarak dirilere, oliilere veda' eder gibi bir hutbe
irad edip buyurdu ki: Ben, sizin Kevser Havuzu'na ilk erieniniz ve
sizi orada karIlayammz olacag1m. Kevser Havuzu'nun arz1, Eyle ile
Cuhfe arasmdaki mesafeye benzer 1. Ben sizin (hepinizin) vefatlmdan
sonra hal-i irke av~et edeceginizden korkmam. Lakin siz!n dilnya
h1rsiyle nefsaniyet giiderek birbiriniz,i bogazlamamzdan \it: sizden
evvelki milletlerin helak olduklan gibi sizin de mahv ve miinkariz
olmamzdan korkanm.
Ukbe b. Amir radiyd'lltihu anh: Resululliih salla'lltihu aleyhi
ve sellem'i bu goriiiim, minber iizerinde aleyhi' s-salatii ve' s-selam'1 son
goriiiim oldu, demitir 2
, ~arih Hattabi diyor ki: bu hadis-i .erifte Resululliih salfa' lltihu aleyhi ve sellem'in bir zaman ge<;tikten sonra Uhud Chidlerine
1 Eyle, Bahriahmer'in Akabe korfezi mtintehasmda bir kasabad1r. Devr-i
/
.-1s!am'da hayli rna 'mur ve ticaretgah olup ahalisi ahden mtisltiman olmu~tur. Bir
c;:ok ehadis-i ~erifede ismi gec;:mektedir. Elyevm harab bir haldedir.
Cuhfe de Mekke-i Mtikerreme ile Medine-i Mtinevvere arasmda bir koydtir.
Mekke'ye (82) mil mesafede vak1'dir. ~am haCilarmm mikatidir. 1sm-i kadimi
Mtihey'a olup ihve-i Ad olan Beni Adil kabilesiyle meskun iken bir sel bunlan ahp
gottirtip. telef ettiginden (Ctimfe) denilmi~tir. Bunun da baz1 ehadis-i ~erifede ismi
gec;:er. Bu da harab bir haldedir~ [ Kamus ve Mu'cemu'l-Bii.ldan].
2 .v......
.~>-I
j&.
J ~ .ill
.ill JyJ
JL; __...t&. .J, ~

lr.;
.ill

r.
1.)

J:i

t-

4.,i._r .JIJ ._,..;~1

J...-

j&.

~)

J...-

JJ : Jw

.:r

,..:,ly'l'IJ

.t,>)IJ t_.l_,l\5" pi

1_,_;\;,j .JI L.,;..UI ~:k L>..:.,:.l ~J c.>~ I_r.i jl ~# ~I .;...J jl

j...> .ill J_,,.,.J .::..;,1.;1.. _p.T

.;...;\~ ~~

Jt;

. [iV

.~

fe

5
4
5

HADISTEN MUSTEFAD OLAN , HUKUMLER:

Jl 4.4_1 ~~

639

.~

0\S",:,.. ~ 1.) l_;s:J,_;; l,l::m J .

..r' ,y ( : ;-...

l.u]

~I

j&.

t,.J

516

UKBE HAD1S1NDE 1Kt MU'CiZE-1 MUHAMMEDI

namaz kilmasi, d6eginde olen kimse gibi Chide de namaz kilmacagma delalet eder ki, !mam Ebu Hanife'nin mezhebidir. Resid-i
Ekrem'in Uhud harbi suasmda bu iihedaya namaz kilamamas1, o
Sirada maglub bir ordunun ifaSI zaruri ve miista<cel umuru ile ,megul
bulunmasmdan dolayidir. !slam tarihinin Asr-I Saadet?e aid . olmak '
iizere kaydettigi yegane magiubiyet Uhud idi. Miinafiklann el altmdan bozgunculuklan, tecriibesiz gen~ miisliimanlarm harb sahasmda:
verilen emir ve kumandalan layikiyle ifa edememeleri bu maglubiyet ve inhizam1 tevlid etmiti 1
Bunun i~in Resul-i Ekrem Efendimiz ordusunun tanzimi
ve edaid-i maglubiyetin tehdniyle megiil idi. ~iihedamn namazlanm miisaid ve miinasib bir zamfma te'hir buyurmulardi.
UKBE HAnisiNDE iKi BUYUK Mu'cizE-i MuHAMMEDi:

Bu hadisten Havz-1 Kevser'in elyevm mahluk ve mevcud oldugu

ve bu havuzun mevcudiyeti bir hakikat oldugu da "anlaIhr. Sonra
Resul-i Ekrcm'in Havz-1 Kevser'i bu diinya hayatmda gori.ip
Ashabma haber vermesi de bir mu<cize-i Muhammedidir. ikinci
mu <cizeleri de hazain-i arzm anahtarlan bana verildi. Benden sonra
iimmetim afak-1 arza nur-1 islam'I ner i.i ilan edeceklerdir, buyurulmasidir. Biri birisinden yi.iksek ve bahir olan bu mu <cizat-I seniyyeden ikincisi, tarih-i siyasi bak1mmdan daha parlaktn:. Hicybir dinin,
hicybir tnedeniyetin lemhati.i'l-basarda bu kadar sur<atle intian kaydedilmemitir. Her dinin azizleri ve her medeninin liderleri, ortaya
koyduklan umdelerinin intianm az c;ok tesadi.ife medyundurlar.
Fakat nuru !slam'm zaman ve mekan-1 intianm kudret-i fat1ra ile
miieyyed olan zeka-yi Muhaminedi giinii gi.iniine denilecek derecede
tam bir isabetle i.im!lletine haber vermitir. Bun dan biiyiik mu <cize
m1 olur?
1 Asr-1 Saadet'e aid vakiiyi-i harbiyyeyi ve bilhassa Uhud harbindeki sevku'lhareketini harita iizerinde tetk!k eden asnm1zm en kudretli erkamharbleri
Resul-i Ekrem'in ittihiiz ettikleri tiibiye-i askeriyi fenn-i harb nokta-i nazarmdan
son derece isiibetli buluyorlar. Fakat islam siivarileri Resul-i Ekrem'in tayin ettigi
noktay1 muhiifaza etmemi~lerdi. Gii.libiyyetin tahakkukunu gorerek emr-i Nebevi
hiliifma muhiifazasma me'mur olduklan noktay1 terketmi~lenli. Dii~manm arkada
boyle bir f1rsata miiterakk1b bulunan siiviirileri hiicum ederek kazamlan bir harbi
kendi ordularmm lehine ~t:virmi~lerdi . Bir kumandan i~in ans1zm ve bila-mucib
urtaya ~1kap bir miini' ile kazamlan harbin kaybedilmesi nekadar ac1khdir.
cey~

Bu
Ekrem
desi i.ize
emin ol
yetitird
Muhal]
Onlar f(

Re
diinyevl
eden "t
da pek

Te1
"k1ymet
mek icyi1
olunuyo
medlul-.
den ah
Resul(( t. __,_;l:.:
biiyiik e
tiirlii m
milel-i 1
ettilerse
mamzd1

Re
aradan
seler go
ekime
det ve
Osma
bu halij
sacytigi ~
ari.in-il
kanm1
ederek J

RESUL-t EKREM'1N, ASHAB'I HAKKINDA 1'T1MADI

517

RESUL-i EKREM'iN AsHABINA YUKSEK BiR i'TiMADI VE SEBEBi :

Bu hadis-i erifin delalet ettigi en yiiksek hir hakikat de Res u 1- i

Ekrem Efendimiz Ashahmm dini vaziyyetlerinden ve tevhid akidesi iizerinde sebat edip kat'iyyen hal-i irke avdet etmiyeceklerinden
emin olmas1d1r. Hatem-i Enhiya Efendimiz kendi medrese-i irfamnda
yetitirdigi giizidelere tam ve kamil hir i 'timad perverde ediyordu.
M uhammed'in Aere-i Miiheeresi ysa'nm Havvariyy(mu degildi.
Onlar feyz-i Muhammediden kana kana sirah olmulard1.

639
fe

.I

Resul-i Ekrem'in yegane endiesi, Ashahmm ve iimmetinin

di.inyevi ihtirasata kap1larak aralarmda tehasiid ve tenafiir tevlid
eden "tenafi.is" idi. Bu kelimenin ahlaki inedluli.i, li.igavi mfmasmdan
da pek iyi anlaIhr.
Tenafiis, mi.inafese manasmad1r. Kamus Tercemesi 'nde mi.inafese:
"k1ymettar hir eye en once nail olarak kesh-i imtiyaz ve infirad eylemek ic;in muaraza suretiyle o nefis eye raghet edimek" diye tarif
olunuyor ki, hadis-i erifteki "tenafi.is" kelimesinin tam bir SUrette
medlul-i ahlakisidir. 1bn-i Es i r de NiM.ye'de : Tenafi.is, mi.inafeseden ahnm1tir, diyerek mi.inafeseyi bu suretle tarif ettikten sonra
Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem'in : .S:::l" t.,;..U\ .1.-~; .J\ ..s:..:.l n"
11 t..._,_;l:.; t.f i.AJ_;L:.::; ~ .Jlf ~ ~ .::..lo-~ t.f = Ashah1m! Hakklmzda en
hi.iyi.ik endiem, sizden evvelki milletlerin enzar-1 ihtiras1 oni.ine di.in;a,
ti.irli.i metam1 yayd1g1 gihi sizin gozleriniz online de sac;1p dokerek o
milel-i kaditne hunlara nail olmak ic;in nas1l mi.inakaa ve muaraza
ettilerse, sizin de hirhirinizle 0 suretle muhasede ve muarazada hulur~
mamzd1r" huyur'dugunu rivayet ediyor.
Resul-i Ekrem'in hu endielerinin nekadar yerinde oldugunu
aradan c;ok hir zaman gec;meden yekdigerini takih eden mi.iessif hadiseler gostermitir. Omeri.i'l-Faruk'un devr-i hilafeti hu kaviyyii'ekime halifenin demir iradesi sayesinde mi.isli.imanlar arasmda vahdet ve tesani.idi.i geregi gihi muhafaza etmi idi. Fakat Hazret-i
Osman'm devr-i hilafetinde hilm i.i hayanm nur:lni hir timsali alan
bu halifenin za'f-1 pirisinden istifade eden hirtak1m erhah-1 ihtirasm
sac;t1g1 tohm-i ikak u infirad gi.inden giine inkiaf ederek halife-i mi.iftriin-ileyhin seheh-i ehadeti olmutur. Ve artlk hu dokiilen halife
ka~m1 Cemel, S1ffin, Kerhela ve 1 h n - i Z ii 'n. e y r hadiseleri Hl.kih
ederek Resul-i Ekrem'in endieleri hirer hirer tahakkuk eylemitir.

,6

5
'4

2
0

4
9

HUZEYFE lBN-1 YEMAN HAZRETLER1NiN FiTNE HADISI

511!

Resul-i Ekrern, bu rnuessif vakayiin zuhuruna urnurn! Surette

hutbelerinde iaret buyurmakla beraber zarnan ve suret-i cereyamm
havass-1 Ashabma mahrem bir surette hirer hirer hikaye buyurrnutUr.
Bilhassa kendisinin pek sevgili bir srrdaI olan H u z e y f e ibn- i Y eman Hazretlerinin gonlii bu nevi< havadisin rnahzen-i esran idi.
Bu.nlan izhara me 'zun olrnainakla beraber fitratan da son derece
keturn olan H a z ret- i H u z e y f e zaman zarnan remiz ve iaretle
Ashab'a bildirirdi.
Bu har i'nin H uzeyfe Hazretlerinden rivayetine gore, rniiariirt-ileyh diyor 'ki : Bir giin Em!rii'l-rnii 'rnin!n Orner radiya'llii.hu
anh'in yamnda oturuyorduk. Hazn; t-i Orner:
- Resulullah salla'llii.hu aleyhi ve sellem'in fitne hakkmdaki
sozlerini hanginiz hrfzetmitir? diye sordu.
- Ben bilirim. Hem de nasrl haber verdiyse oyle bilirirn, dedirn.
Orner:
- Bu srrrr ifa etmege arnrna da cesursun, dedi. Ben de :
- insanin ehli, mah, 'evladr, kornusu yiiziinden du<;ar oldugu
fitneye narnaz, oruc, sad aka, emir bi'l-ma <ruf, nehiy ani'l-miinker
kcffaret olur, dedim. Orner:
- Hayrr, sorrnak istedigirn fitnc bu degildir. Ogrenrnek istedigirn fitne, deniz dalgalamp kabardrgr gibi kabaran ve kuduran fitne~
dir, dedi. Bunun iizerine Huzeyfe:
.
- Ya Ern!re'l-rnii'rninin! Bu fitneden sana bir zarar yoktur.
Qiinkii seninle onun arasmda kilidli bir kapr vardrr, dedi; Orner:
- Kapr kmlacak rnr, yoksa a<;rlacak rnr? diye sordu.
- Kmlacak, dedi. Hallfe Hazretleri:
- Oyle ise kryarnete kadar ebed! kapanmryacaktrr, dedi.
Bu rnecliste bulunanlardan birisi tarafmdan Huzeyfe'ye:
-Orner bu kapryr biliyor rnuydu? diye sorulmu. Huzeyfe de:
- Evet, biliyordu, hem de yar'mdan once bu akamm gelecegini
bildigi gibi yakn.dan biliyordu, derni. Ve benirn Omer'e soyledigim
bu sozde yalan, yanh yoktur, demi~. Sonra H uzeyfe'dcn :
- Ya kapr kirndir, diye sorulrnu. 0 da :

L..*

~I : JLA; '"" .ill~.; J,r J:.."

~ .:lil : Jt; .m 1.5' ,L;I : .;:..1; ~ 4.:.:.4!1
1

H~

yordu.
makta
mn aza
matl 0
Hazretl

,,

<..> .J; I
.Jil ..

~-

4111J

i.J..a.ll .J
Jt; .n

.~ 1:::~

t.:S' :

t"".J

Jt; ..:.., .ill~.; ~..b.. 0"

:k .ill
.ill Jy.; J.J; ~

J. . .

.JI

if '

[ ..s.;\;.)1

IBN-I SAYY AD

519

639
1.

Orner kendisidir, diye cevab verrnitir

Hazret-i Orner radiya'lliihu anh bu fitnenin kopacagm1 biliyordu. Ve kendisinin tun; bir kapr gibi bu fitnenin zuhurunu karIlarnakta o.l duguna da pek yakmdan vak1f idi. Yine boyleyken bu fitnenin azarnetini diiiinerek ve kendi devr-i hilafetinde bunun rnukaddirnatl belki zuhur eder diye end ie ederek arada s1rada H u z e y f e
Hazretlerinden sorrnakta kusur etrnezdi.
.

................
.....
,-

(.$~ ....

l...f.:S. .ut '-$,;, J .;...~ <Y.. d ...1.-:~ ~~ 6 6 2

II'

...."' .... ,

rL J

_.Jl,o

....... Jllr ......

'J

.... ,

J.., u_:;J I L

~;J~

-.'3

,.....'J.

,.,, ,,.}

r-k I ...L:.~ ~\::-::-~I L ~~

~,.,,.,

~, '

.. , , ,.,,

. .~. ..!..; ;L;""' _<.J~'! Jt.i

.J_,,

0J

~J

"" 'J 'J J. o

<.}:-;: .. Yl

J.

J. "' ..,..

~f

J. ""

,~,

, .... ,~...

...

,. ... ,

~,;s. .iii I '-S~ J

~ ..... ,

-:;i..,..

u.;>- ;

J ... ~

L;:..p ....~-!I J-:~

"""-'l""'

"

J. .-,

JJ""'J ~; I ...l.f,!, J l.Ai ; t.;.._.. <.J-!

~ ....

......... J.J,

o"'

~J

'iii,~

.;;;;

"""" "'""

I .., J.

~ ....

J.

....

.J..,.. ..-

""

.,.. ..-

.J. J.

.,..

.J.

_.;

.,.. .,.. ""

> ........

"" ..- .J. .,.

.J.

.} ..-

IS J.; I~ ~ 4j Jl..U 4..1..... .r. J .4 ~ ~:..- I Jl.i J 4.-,.:i.iJ; .u~f JJ""'J

' .... , , "'
,
J.l.- "'""

(.

............ ,.

"" .... .,.

.u~IJ..p u-_;.:11 J~ ~~\$"" J

""

l..;

~ .... " ... "" ....

J;L:,. u-f:t~ ;t-;:..P .<..J-!1 Jt.i

(. , ........ "" .. .J. , .... . .., ........ "'~, .... (._,. _ ."' ....
~-::~ .u~IJ..p ~.:JI ~ Jl.i tJ J .. 'JI ~:.1~ ..kl>- r-L J ~~
"l.~

"'..-

""

35
Br
64

35

l :;:b.:.; ~I JJ""'J

' '~-''

o .-I

36

J. "

~ .aal J""' u_fl~ ; L:. p <.J-!1 J \jj

I ;

or

Oo#"".,.

r-J ~~ rL) ~~ diJ.."' ~-::JI

f "" ..,. ""

I I

,.,

~~:; LS~~ ~~~ j.jj "r1~~ ~?."", ::,~r ~)~ ~;:; ~3~~
LS_jl

88

.,., . . . ,l, ........ , . . , . lf ...........

"{~

0 Jk_j I 0\..i

~A J ~

1ife

i-'..,...J\_, o".ll......ll [,.JAS:j o.;l~j .u_,_, .JL._, 4AI j J~)l ~ : ..:J; . '.s.)-lt:k _,1
Jti -~' u.t_ If. r_,i Jt ~~ ~_, .~;tt.u. ..,-::! : Jt; -~'"' .r~t_, 4i.l......JI_,
. ~ e~ i' ,_r->:~t : Jt; .~ 44 ~:., .!4 "'' ! ~:.. Jl' .;;-' 4 ..,.4 L;.. -1:1" ..r.J
.JI If , !""' : Jli ~ "::'l:UI h, J"' .J\S"l U~.U.. .J:.Ai . h~l ~ ~ T.ll Jt; . _rS;.~ Jli
[ .s.;~\ .I_,.;) ..~.r : J~; . ~ yl~l .;,- JW .1-:ll~~~ ~J c.,_~~~... Jl . 6.1,1!1 .l;JI .J_,:.

55

lBN-1 SA YYAD'IN KEHANET1NE DA!R

520,

------------------------------------------------------

<_;agma
lam'1 bi
anlad1.
o

.,_,

,_o.J

"'~"'"'

.....

o"'"' )II,~~.,

" ' . , , . .J,-.J..J

'

01 ('"J...., J :-::J~ .iii I J~ L>_:::J I J t..o u# '-:'1 ..;, I

~::.~ l)~i J tj ,o~.~.:j L$-~ ~j .)~>- ~j .~.3:~ tj 0l J ;;J~ .,bj_,;
;-::J~ .iii I J:P ~I JJ""'J ~l ~ ..l~ JJk_j I tj o~.;~ .\ill ~~ J
~; ~~
.J .}

,,

""'

.J. 1 ,.

,.J,

J.o,.,,

, , ;.-'

,. ,., o.,

~"'

.J o,.

"'

~, J.

.J. I ,

.J. , ,

O'

..-;

o""t~-

0 ,..

,,....

0 ,.,,...

,.,.

.... ~-~

.,,..

J.l, ~,

.,.

J. p
~,

'~"'

~I

....

,;.,

JJ""' J
0

,.;;,

} \-:..P

< ,,

,.,.. 0

t .J.

c_4-.J.. 01

J~.J..

-''Gi

~,,

"' ...... , ,

-'J.

~ ....

~ l~ to:! ; t-;:..p --~ ~ ~j t.O ~~:J I ... tJ...i.~ L>.f.::.J..

~

~.:J I

........

J tjj

.J."'

,.,

,~

JA J

r-J..... J

... ,,,,.,,, l..tl6, ; \-;:~P ;,r.l... {'"'I,... ,.,

\-:~ 0~ I \..ti
Jl6 J
-;;;,

;.

......

n1nm,

da.

o,

;_.~I \I u I~ o_; ..J t.:~ o~.J

~

Resul

,.,

}l:~; L>-~ t:~k..~~ )~) r-~) ;;J~ ".ii!i J~ ~:~.:J I ~~~j

~ .\ill

dedi.~

J.o"',-1,,~

......

~ t-:~ !)-:I o~ .r 01 J~.9 t!-:.!. ; \-:..P ;_;-:I !)~

,

.J.

,,

t;~ 0~ I t~~ L>.~J I .,J~:J I J l ~~:-.~ !)~ L>~ I J ('"j...., J

.1- 0

~,.....

"',

.J. ,

1, J

,.; ....

JA J ;

~.,

(Ru'ya
Bunun

sonra 1

bakayu

ffil~tl~

..t4>r..o

,- .:;,; ..... .J.O"" , ,

o""

/-:;#/;I"

o"", .Jil,- " ....

. 0~ o~.5 .),j JJ r-J..... J ;-:J~ .u~l J..P

Bu
~imdi

TERCEMESi

A b d u 11 a h ibn- i b mer radiya' lliihu anhuma' dan nvayet olurtduguna gore, mii~ariin-ileyh demi~tir ki : Orner
radiya' lliihu anh Neb i salta' llrihu aleyhi ve sellem ile beraber bir
cemaa t i<;inde ibn- i sa)' y ad (denilen bir kahin) in yamna
gitmi~lerdi. Resulullah ile maiyyetindeki zevat ibn-i Sayyad'I (Ensar'dan) l:kni Megale soyunun kasn yamnda <_;ocuklar1a oyn.arken buldular. ibn-i Say ya d o s1rada heniiz erlik

boynm
mur d
hay1r
Yi

R
kerre

~dun ER T UGR UJ,

Kltapl1g1
ABDULLAH iB~-i OMER H.-\Dist

521

<_;agma ermege yakla~mi~tl. Bu gen<_; kahin Res u I aleyhi' s-selam'I bilemedi. Resul-i Ekrem eli ile buna (hafifc;c) vurarak:
- Benim Resulu'llah olduguma inamr m1sm? deyince
anlad1. Resul-i Ekrem'e bakarak:
- . Senin i.immilerin peygamberi oldugunu kabul ederim,
dedi. Ve sonra Resul-i Ekrem'e :
- Sen de benim resulu'llah olduguma inamr m1sm, dedi.
Resulullah bunun sualine cevap vermegi b1rak1p: .
- Ben Allah'a ve Allah'm (hak) peygamberlerine mamnm, buyurdu. Sonra da bu ki.i<;i.ik kahine :
- Di.i~te, ti.irede ne gori.iyorsun bakahm? diye sordu.
0 da:
- Bana ger<_;ek haberler de gelir, yalan haberler de.
(Ri.i>yamm kimi egri <_;Ikar, kimi dogru) diye cevab verdi.
Bunun i.izerine Res u I aleyhi' s-se/am:

639
ife

B8

I I

)I

- Oyle ise senin i~in <_;ok kan~Iktir, buyurdu. Bundan

sonra Neb i salla' lldhu aleyhi ve sellem 1b n- i Say y ad' a :
-- Haydi gonli.imde senin i<;in bir~ey saklad1m, ~unu bil
bakay1m? buyurdu. ( Ve zihninde Sure-i Di.ihan'I hatirlami~ti) . lbn-i Sayyad:
- Gonli.indeki "Duh" dur, diye cevab . verdi.
Bunun i.izerine Resul-i Ekrem:
- Haydi sus, y1kil git, haddini tecavliz etmc, buyurdu.
~imdi 0 me r radiya' lldhu anh :
- Ya Resula'llah mi.isaade buyur da ~u yalanCI pi~in
boynunu vuray1m, dedi .. Neb i salla' lldhu aleyhi ve sellem:
- B1rak ~unu, eger bu decca} ise sen onu vurmaga me'mur degilsin. Decca! degil ise onu Oldlirmekte senin i<_;in ne
hay1r ve menfaat vard1r, buyurdu.
Yine lbn-j Orner radiya'llahu anhuma demi~tir ki :
Res u I u II a h sal!a' llahu aley hi ve sellem bundan ba~ka bir
kerre de Ubey lbn-i Ka <b radiya'llahu anh ile beraber

:o
9

iBN-1 SAYYAD HAKKINDA

522

1bn-i Sayyad'm bulundugu bir hurmahga gitmi~ti. Resulullah onu gafil avlamak ve !bn-i Sayyad kendilerini gormeksizin onun hususi hayatm1 gormek ve onu:n: kehanetini ve
gayri tabii halini Ashab'a gostermek istiyordu. Neb i salta' llahu alf:._vhi ve sellem onu kadife kisvesi ic;inde yan yatm1~ bir halde
gordii. Htrka ic;inde genizden gelen bir hmlt1 vard1. Tam bu
strada bir hurma agacmm arkasma gizlenmi~ bulunan !bn-i
Sayyad'm annesi, Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'i
gordii. Ve hemen :
- Ya Safi! t~te Muhammed geldi, diye seslendi. Safi,
1bn-i Sayyad'm ad1d1r. tbn-i Sayyad sur<atle ayaga
kalkt1. Bunun iizerine Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem maiyyetinde bulunan zevata :
- ~u kadm oglunu o halde h1raksayd1, o, sac;ma sapan
sozleriyle gayri tabii hali ile size ne mal. oldugunu anlatird1,
buyurdu.
I ZA HI
RAVILER, RiVAYETLER :

Bu hadisi, Buhari burada A bdan'dan tahric eylemitir. Hilkat

ve Ahadis-i Enbiya bahislerinde de yine A bdan'dan rivayet etmitir.
M iislim'in rivayeti de Fiten bahsinde Harmele'dendir. Bundan
baka M,i.islim'in Sahfh'inde daha bir hayli rivayetler vard1r. E bu
Davud'un ve pbiir Siinen .sahiblerinin de pek <;ok rivayetleri goriilmektedir. ibn-i Sayyad aag1da gorecegimizbir rivayete gore,
"Harre" vak<asma kadar yaaml ve hatta miisliiman bile olmu bulundugundan onun ahs1 Hind fakirlerini golgede b1rakacak bir hayli
garibelerin rivayetine vesile olmutur.
LUGAVI TAHLiLLER VE MANALAR :
( ,k.,;

= Reht ), Ebu Zeyd'e gore,

on'dan az olan cemaat-i

ricalc denir.

( .)l::- .:,:1 = 1bn-i Sayyad), ibn-i Said de rivayet edilmitir. Sayyad, said'in mubalaga sigas1du. ismi de metn-i hadisde
goriildiigii iizere Safi'dir. Baz1lan Abdullah oldugunu rivayet etmitir. yakidi, .lbn-i Sayyad'm Beni Neccar'dan oldugunu bil-

-1BN-l OMER HADISi

diriyor. B~lZilan da Beni Ncccar'm dostu bir Yehudi ailcsinc mcnsubdur, dcmilerdir. ibn-i Sayyad'm oglu Umare ahyar-1 mi.islimindendir. Hulasa'da Hazret-i Cabir'den rivaycti oldugu vc
. imam Malik'in ~eyhi olup Dahhak'in de kcndisinden rivayeti
bulundugu bildiriliyor. ibn-i Sa'd, Ebu Eyyub diye amlan
Umare'yi, Mervan ibn-i Muhammcd'in hi.ikumcti zamanmda.
vefat etmitir, diyor.
( r1.1 = Utum) kale dcmektir. Baz1lan tatan yapdmi bir bina-yt muhrez bir atodur, demilerdir.
(Beni Megale = Megale ogullan) dcmektir. Beni Mcgalc, Ensar'dan bir soydur. Mescid-i Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem de Beni
Megale mahallesinde idi.
( ~,AI = U mmiyyin), R i.i at i, bu is min Arab mi.i,riklerine mahsus oldugunu ve Arab kavminin tevari.is edegeldigi 11arse nisbet edilip
bilhassa bu kavmin okuyup yazmak bilmiyen anadan dogma i.immi
bir i.immet olduklanm bildiriyor.
( t.:. = Duh) kelimesi ki, hattr-tNebevi'de saklanan manayt kef
i<;in ibn-i Sayyad tarafmdan soylenmiti. Bu kelimenin hem lftfzlnm suret-i zabtmda, hem de ta'yin-i manasmda ihtilftf edilmitir. En
mqhuru Cevheri'nin dal'in zamm1 ile zabt1d1r. Sibeveyh de kitabmda ha'nm sakin oldugunu yalmz iirde tedid ile mazbut olup
metn-i hadisde de mi.iedded bulundugunu bildirmitir.

~a~ih Kirmani, bu kelime .duhan manasimtdir, diyor. ibn-i

Karkul da 6ylc diyor: "Duh" kelimesi, duhan manasmda mi.ista'mel bir lugattir. ibn-i Sayyad, zamir-i Nebevi'de bulunan Sure-i
Duhan'm duh~n kelimesinden yalmz bu iki harfini soyliyebildigini,
nas1l ki kehftnet-fi.irulann, evliya-yi cinlerinden boyle baz1 kelimeleri 'iktitaf i 'tiyadmda olduklanm, haber .veriyor. Ve . bunun i<;in
Resfil-i Ekrem: "!.1.;-li J .~,.; J.; L:-1 = r;:ekil git, haddini tecavuz etme,
sen bir kahinsin, bundan ileri geyme! " buyurmutur.
( t.->-1) kelimesi, ;:tslmda kclbi kogmak i<;in kullamlan bir lftf1zdtr.
Sonra bir hitab-1 zecr i.i istihane olmutur : Zelil ve matrud olarak
sus! demektir.
(!.lJ-IiJ-"'; J.;) f1krasm1 tefsir ederek ibn-i Cevzi diyor ki:
Gayba 1ttlla', enbiyaya mahsus vahy ile, sulehft-yi i.immetin idraki
olan ilham ile mi.imki.indi.ir. ibn-i Sayyad'm bu sozi.i, ilka~i eyta-

52 -~

lBN-1 SAYYAD HAKKINDA

niden baka bir ey degildi. Resul-i Ekrem, maiyyetindeki zevata '

yolda gelirken Sure-i Duhan'1 lufzmda tutacagm1 soylemiti. Nas1l
ki, Orner radiya'lliihu anh de Resulu!Hih'm kendisine soyledigini
haber verdigi rivayet cdilmitir. 1te kahinin soyledigi lafiz, o mada
\alman iki harfdir. Resi:d-i Ekrem'in bu yalanCI peygamberi boyle
bir imtihana tabi < tutmas1 da ashab-1 kehanetin kizbini gostermek
ic;indir.
( .:...~ .JI ) deki zamir-i muttas1l kane fi <Jinin habcridir. V c zamir-i
munfas1l makamma ikame edilmitir. 1smi de zamir-i miistetirdir.
Ahmed !bn-i Hanbel'in Musned'indeki rivil.yetinde Resu1ullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Sure-i Duhan'm : ( Jtj p!. ..,....t;).;
( ~ .Jl>-~ .~II a yet-i kerimesini hattrladtklan bildiriliyor ki: "Habibim!
Bu Kurey~ z;alimlerinin Senin ve Ashabtmn hakktmz;da reva giirdukleri z;u!Um
ve me[<anetin cez;ast olarak bir kahta ugra_ytp Gfltktan giiz[eri karanp giik_yuz;unii duman burum~ z;annedecekleri bir gunun viiruduna muntaz;zr ol ! "
mealindedir.
(Kehanet) de KiimuJ Tercemesi'nde : Gaibden haber vermek
manasmadtr. FalCihk ve baktCihk eylemek ta <bir olunur, diye izah
ediliyor ki, ehl-i Crr'ir1: "Miistakbel zamana aid esrar-1 gayb1 bilmek iddiastdtr" suretindeki tariflerinin vaz1h bir eklidir.
Miislim'in Sahih'inde Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in:
r"j;_ rt.lS" ~)~ ,y. '":'"!.) .J.J~I.l$'" .J)l~.) ~~ .;~ ;..,LJI pZ 'i = Hemen
otuz;a yakzn yalancz bir taktm decallar tureyip hepsi nubuvvet iddia etmedikce kzyamet kopmzyacaktzr." buyurmasma gore, hie; iibhesiz t bn-i sa yy ad da
bu yalanCilardan birisi olacaktlr. Hatta bu otuz adedi kesretten kinayedir. Qiinkii bqer tarihi her devirde boyle nice yalanCI miitenebbiler kaydetmitir. Buimn ic;in Hazret-i Orner, !bn-i Sayyad'm
bu deccallardan olduguna kani olarak bu kanaatini yemin ile tevsik
etmitlr. Miislim'in Muhammed !bn-i Miinkedir rahimehu'lliih'tan rivayetine gore, Cabir 1bn-i Abdillah radiya'lliihu
anhuma da bu kanaatte idi. Siinen-i Ebt1 Davud'da E bu Seleme 1 IJ.n-i
Abd i rrahman'dan gelcn bir rivayctte, Ebu Selemc demitir ki,
Hazrct-i Cabir:
Decca!, ite bu 1bn-i Sayyad'd1r, diyc ycmin etti. Ben:
- 1bn-i Sayyad olmiitiir, dedim. Cabir:
- plse de Deccal'dir, dedi. Ben :
"~I JJ-"J ~;I

Ha
huyudu:
diiktcn
rindcn'
de oldii1
s1rada )
oldiigiin

Ta

Harre'd
kat<i de
ordusun
doktugu
olmad1g
hakkmd
tbl
indc El
Me
Said (

nediyor
lem'in :
Ben de:

\ ' C Mek
Ben de

unuz k
,.c son

n imc
Hudri
an tire

igini
ada
oyle
mek

CABtR HADISt -1BN-1 SEYYAD HAKKTNDA

525

!bn-i Sayyad !slam olmutur, dedim . Cabir:

Mi.isli.iman olsa da yinc Dcccal'dir, dedi. Ben:
!bn-i Sayyad Mcdinc'de dogmutur, dcdim. Cahir:
Medine'de dogsa da, bi.iyi.ise de Deccal'dir, dedi.
Hattabi de demitir ki: Gen~ligi berbad olan !bn-i Sayyad'm
hi.iyi.idi.ikten sonraki halinde selef ulemas1 ihtilaf etmilerdir. Bi.iyi.idi.iktcn sonra !bn-i Sayyad'm mi.isli.iman oldugu, eski kchanctlcrindcn vc pcygamberlik iddiasmdan vazge<;ip tovbe ettigi vc Medine'de oldi.igi.i ridyet cdilmitir. Hatta oldi.igi.inde, buna namaz kilm~hgi
s1rada yi.izi.indeki orti.i kaldmlarak halka gostcrilmi vc bu adamm
oldi.igi.ine siz de ilhid olunuz, denilmitir.
Taybi Ha~ret-i Cabir'den: Biz !bn-i Sayyad'1 yevm-i
Harre'de kaybettik1 suretinde bir haber naklederek Medine'dc oldi.igi.i
kat'i dcgildir, demi ise de Yevm-i Harre Yezid !bn-i Muaviyc
ordusunun Medine-i Tahire'yi unveten bastmp pek <;ok Sahabe kam
dokti.igi.ine ve gi.inlerce Mescid-i Saadet'te namaz k1lmak mi.imki.in
olmad1gma gore, Hattabi'nin !bn-i Sayyad'm Medine'de mevti
hakkmdaki ridyetini kabul etmek icab eder.
!bn-i Sayyad'm mi.isli.iman olduguna clair Mi.islim'in Sahih'inde E b u Said- i H u d ri Hazretlerinin U haberi iivayet ediliyor :
Mekke'ye , vuku' bulan bir Hac veya Umre seferinde 1bn-i
Said ( Say y ad ) ile yoldahk ettim. Ban a dedi ki :
.
- Halkm hakkimdaki hissiyatma vak1f degil misiniz? Halk zannediyor ki, ben deccahm. Sen, Resulullii.h salla'lliihu aleyhi ve sellem'in : Decdil'in ~ocugu yoktur, buyurdugunu iitmedin mi? dedi.
Ben de:
- Evet, iittim, dedim. !te benim <;ocugum vard1r, dedi. Sonra:
- Resulullii.h salla'lliihu aleyhi ve sellem'in Decca! Medine'ye
ve Mekke'ye girmiyecektir, buyurdugunu da iitmedin mi? diye sordu.
Ben de yine:
- Evet iittim, diye cevab verdim. !bn-i Sayyad: Biliyorsunuz ki, ben Medine'de dogdum. ~imdi de Mekke'ye gidiyorum, dedi
\ 'C son soz olarak :
- Fakat vallii.hi ben, Deccal'in ne zaman ve nerede dogdugunu
,.e imdi nerede bulundugunu pek iyi bilirim, .dedi. Ebu Said-i
Hudri Hazretleri: Dogrusu !bn-i Sayya_d'm bu sozleri zihnimi
kantirdi, d.emitir.

526

SE

EBO SAlD HADI"St- BU SERSERiYE DOKUNULMADIGININ

Nevevi diyor ki, ibn-i Sayyad'm ilk sozleri kendisinin deccal

olmaktan beri olduguna ve ayni zamanda imanma parlak hirer delil
olabildigi halde son sozii gayba vukuf iddiasmdan ibaret olup kiifrii
ha~kmda kuvvetli bir hiiccet tqkil ettigi i<;in E b u Said Hazretleri:
Bu adamm bu kanIk sozleri, fikir ve muhakememi kantirdi, demitir.
BiR suAL : Boyle garibii'l-ahval alan ve iddia-y1 niibiivvet eden
bir serseriye kar1 Resul-i Ekrem ni<;in lakayd bulundular. Medine'de ikametini ni<;in tecviz buyurdular :
CEVAB : Bu bir fitne idi. Cenab-1 Hak bununla mii 'minkri imtihan ediyordu. Nas1l ki, Yakti'yle Musa aleyhi's-selam'm kulunu da
bir s1g1r buzag!Sl ile imtihan ctmi~ti. Nail-i hidayct olanlar, o fitncden ma'sum kalmi, necat bulmu~tu. 0 fitncyc uyanlar hel;1k olIDUtU.
Bu suftlin daha ameli bir ced.b1 da ~udur : Miisliimanhgm ilk
senelerinde her tarafla hiisnii amize Yc miinascbet siyaseti ta 'kih
eden Resul-i Ekrem Hazretleri, en yakm komU \"e muahidleri bulunan yehudilerin igbirar \ ' C inkisanm celbetmek istcmiyordu. Bu
fikir dogrudan dogruya kendimizin de degildir. Buhtiri'nin ilk ve kudrctli arihlerinden H a tt a b i'nindir. 0 H a tt a b i ki, kendisinden
so11ra yaz1lan biitiin Buhtiri erhlerine onun bu giizel kitab1 emin bir
me'haz olmutur. ite Ebu Siileyman Hattabi diyor ki: Bana
gore bu kissanm medlulii alan hadise, Res f1l- i E k rem ile Y ehudiler
arasmda bir m uahedenin cari old ugu bir zamana m usadiftir. Res fd- i
Ekrem Efendimiz Medine'ye hicret buyurduklannda yehf1dilc
ile bir muahedename imzalamilardi. Bu muahedenamenin mevadd-1
esasiyyesi : Yehudiler tehcir edilmiyeceklerdi. Kendi hallerinde ve
kendi yurdlannda serbest yaIyacaklardi. ibn-i Sayyad da bu muhedeye vaz'-1 imza eden bir aileye mensub idi. Bir serseri hakkmda
Kadi Iyaz'm dedigi gibi ne bir had icra, ne de Medine haricine
nefy ve tagrib gibi siyasi bir ceza tatbik edilebilirdi. Vaziyeti, bulundugu hal~e idare etmek en dogru -bir hareketdi. Nas1l ki, bu mes 'elc
hakkmda ilk hiikmii zaman vermitir. Beni Neccar'm himayesindc
bulunan yehudiler bu serseri gencin sokakta, pazarda yaptiklarmdan
sikilmaga ve miisliimanlardari ve bilhassa kendi hamileri bulunan
Beni Neccar'm levminden utanmaga baladilar. Ve en nihaye ibn-i
Sa i d'i aile soyundan tardet"tiler. Bu tard karanna yalmz elli .kii
muhalefet etmiti ki, bu da calib-i dikkat bir kerriiyettir. Demek olu-

.or ki,
belki de

derek, is
bulunan
BiR
ardtr?

CE~
ederse, Cl
<dilir mi
abiye rn
.f'naze I
d1ii;ildir.
'

~...>~ J+-!.
""'
.,.

) I ,.

fii _,.

.ii!IJ~

Jl ~12:
.,.

J.:.~JI

F~ridu ..

~U(fRU

Kiter
SEBEBt -

iifrii
Jeri:
itir.
den
ediIm-

da
tnc-

olilk
<kib
buBu
ud-

J,g,

QOCUGA MuSLVMANLIK TEKLlFtNtN CEV AZI

527

yor ki, daha evvet lbn-i Said hakkmda bir ceza tertib edilseydi,
belki de biitiin kabilesi halki, aradaki muahedenin infisahma hiikmederek, isyankar bir vaziyet alacaklardi. Dahas1 var, belki de hamileri
bulunan Beni Neccar'm ne'esi kmlacakh.
BiR suAL DAHA: Bu uzun k1ssamn Cenaze bahsiyle ne miinaseb~ti
1'ard1r?
CEVAB : Buhari bir sabi, miisliiman olur da 1slam oliuak v'efat
ederse, cenaze namaz1 kihmr m1? Sonra sabiye miisliimanhk tek!if
cdilir mi? diye ac;t1g1 bir babmda bu hadisi de zikrediyor. Binaenaleyh
s~biye miisliimanhk teklif olunaca!mi bildirmek ic;in bu uzun hadis,
Ccnaze bahsinde zikredilmitir. Daha dogrusu bu hadisin yeri buras1
dcgildir. Miislim'in yapt1g1 gibi bunun yeri "Kitabii'ljiten" dir.
~

j.;

,. ""

~ ..-

,.

""

""

,. ;

;"'i ;

"""'

.J.l .- ~ "' '

"'l ;

t..>:.J+-!. \;A~ 0ts' Jli -.~ ~I (.9~J ~ ;_r . 663

.J. I ,.

:;1

.J. ,1, ""

, "" "' -"" "'

..:i.IIJ""' lSJ:JI ol.jU~; ...;

tJ...., J

'.i

-' .J. "'

;-:~~I J .."' <..S;;jl \..l;..-!.

Jl ~f2~j r-::J :J J t~:i ~~t~ J.~ ~:~ ;~J~ rJ::; _ ~j~

r-1: J ~;j~ "'.iillj..:, ,.l'"~t:-.!1 4i ~ i ~ :.ll~ ;J.~ ~~; ::~i
J.o_,

_,.

, . , " ' , ,~ .... - ,. -

..l4~J I JJ~

JA J ('"j...., J

"'""'

Jl

""'

"

, "'"': ~ , ..... t":

}-:~ ~I J""' ~:J I [_J"'J ('"L LJ

TERCEMESi

an
an
I

En e s 1b n- i Malik raqiya' lltihu anh' den, OYle dedigi rivayet edilmitir: (Abdii'l-Kuddiis) adh bir yehudi <;ocugu
vard1. Neb i salla'lltihu aleyhi ve sellem'e hizmet ederdi. (Bir ara)
<;otuk hastaland1. Neb i aley hi' s-selam bunu iyadeye geldi. Ve
baucunda oturdu. Ve <;ocuga : "Mi.isliiman ,ol I " buyurdu.
Qocuk (yanmda bulunan) babas1 (mn yiizii) ne bakt1. Babas1
ogluna : .

528

ALLAH'IN, INSANLARI HAKKI KABOLE MVSAtD

- E b i.i' 1- K as 1m salta' llahu aleyhi ve s~llem'in emrini kabul et! dedi. Abdi.i'l-Kuddi.is de hemen:
--- (Ehedi.i en la Wihe illa'llah ve qhedi.i enne Muhammeden resulu'llah) deyip mi.isli.iman oldu. N e biyy-i Erham
salla'lliihu aleyhi ve sellem (hastanm yanmdan) c;1karken : ~u
'
c;ocugu Cehennem ateinden halas eden Cenab-1 Hakk'a
hamd i.i senalar ols un, diyordu.

ZlDl

~I

I Z A HI
Bu hadisi, Nesai'nin 1shak !bn-i Rahuyc'den rivayetindc:.
Qocuk (islam oldu) yerinde (Ehedii en H'l ilahc illallah ve qhedii
enne Muhammeden resulu'llah) varid olmutur. Tercemedc bu riYayet tarikma iaret ettik.
Bu hadis de bundan evvelki uzun hadis gibi c;ocuga Miisliimanhk
teklifinin cevazm1 ifade cder. imam E bu Han ife ile 1 marn Malik
bu hadislerle amel edip cevazm1 kabul etmilerdir. 1m am ~Hi i
muhalif kalmitir. Zimmiyi, hususiyle komuluk hakk1 da bulunursa
iyade etmek caiz oldugunu da bu hadis-i eriften ogreniyoruz. yiinki.i
bu ziyarette mehasin-i islam'1 1zhar ve ehl-i zimmetle ziyade iilfet
ederek islam'a tergib vard1r. Kafirin, sagirin istihdam1 caiz oldugunu, hukuka hiirmetkarhk . faziletini de bu hadis-i erif bize ta 'lim
etmektedir.
Buhad Sahh'inde bu hadisi miiteakib UbeydulHih ibn-i
Ebi Yezid-i Leysi tarik1 ile ibn-i Abbas radiya'lliihu anhuma'nm
6yle dedigini rivayet ediyor : Gerek ben gerek ann em L ii babe,
Miistad'afin'den yani Medine'ye hicret edemeyip Mekke'de kalan
zuafa-y1 miisliminden idik. Ben miistad 'afin-i vildandan idim, ann em
de miistad 'afin-i nisvandan idi.
Resul-i Ekrem'in amucas1 Hazret-i Abbas, Bedir gazasmdan
sonra miisliiman olmutu. Bedir'de miirikler arasmda esir bile edilmiti. Fakat ogl4 Abdullah ile refikas1 Liibabe radiya'llii.hu anhuma
ikisi de Hicret'ten evvel miisliiman olmulardi ve Resul-i Ekrem'in
miisaadesiyle hicret etmeyip Mekke'de kalmilardi. Harb ve darba,
edaid-i seferiyyeye muktedir olamay1p hicret edemiyen c;ocuk, kadm,
rna 'lul miisliimanlar lisan-1 Kur'an'da miistad 'afin, diye amlmilar
ve zuafa-y1 iimmet addedilmilerdir. Abdullah ibn-i Abbas
radiya' lliihu anhuma'nm yukandaki beyanatm1 yani gerek kendisinin,

Jfl

J~'

llii

an.

YARATTI(71 FITRAT-I ASL1YYE. FITRAT-1 tSLAMtYYEDlR

i kalamam
: ~u
kk'a

529

gerek yalidesi L i.i b a b e'nin Hicret'ten evvel mi.isli.iman olduklanm

Buhari burada rivayet etmekle sabiye ta 'lim-i din edilmesinin cevazml te>yid etmek istemitir.

Hii
ursa
nkii
"lfet

gu-

TERCEMESi

'lim

Ebu Hiireyre radiya'llrihu anh'den, Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdu, dedigi rivayet edilmi~tir :
Her dogan <;ocuk muhakkak !slam f1trat1 iizerine dogar.
Sonra anasiyle babas1 onu yehudi yahud nasrani, yahud mecusi yaparlar. Nas1l ki, her hayvamn yavrusu tammii'I-a<za>
olarak dogar. Hi<; o yavrunun burnunda, kulagmda eksik,
kesik bir ~ey goriiliir mii? Sonra Ebu Hiireyre radiya'llahu
anh: [Habibim! Allah'm insanlan hakk.1 idrak ve kabule
miisaid yaratt1g1 fitrat-1 asliyyeyi - ki, fitrat-1 1slamiyyedirrehber-i haieket ittihaziyle Allah'm yaratt1g1 bu !slam ve
tevhid seciyyesini ~irk ile tebdil etmek muvafik degildir. Bu
!slam ve tevhid dini, en dogru bir dindir*] mealindeki nazm-1

n-i
nm
be,
Ian
em

a,
In,
Jar
as

n,

~erifi okumu~tur.

* ~ure:

30 (Rum) , ayet: 30

F.: 34
'

NAMAZI KILINACAK QOCUGUN EVSAFI

530

t Z A HI
Bu hadis de sabiye din-i islam teklifinin \'C sabavct halindc yefat
eden <;ocuga namaz k1hnmasmm caiz olduguna dair Buhari'nin
a<_;:t1g1 bir babmm hadisleri ciimlesindendir. Buhtid'de bu hadis daha
uzundur vc iki eyi ihtiva etmektedir : 1) Z ii h r i'nin bir haberini,
2) Ebft Hi.ireyre'nin bu terceme ettigimiz hadisini. Hatta Buhdrt
metninde ikinci klSlm birincinin delili olarak sevkedilmitir. Binaenaleyh Buhliri'den bu klsm1 da bervech-i ati nakl ve terceme ediyoruz :
ibn- i ~ i h a b -1 Z ii h ri demitir ki : Her olen <;ocuga, zina
mahsulii olsa bile namaz klhmr. ~undan dolay1 ki : 0 <_;:ocuk, islam
f1trat1 ve hllkati iizere yaratllmltlr. Onun anasiyle babas1 yahud
anas1 gayrimiislim olsa bile, bilhassa babas1 miisliiman olduklanm
iddia etmilerse, o <_;:ocuk dogum s1rasmda aghyarak dogmu ise, ona
namaz k1hmr. Boyle emare-i hayat izhar ederek dogm1yan <_;:ocuga,
eksik ve miiddet-i hamil tamam olmadan dogdugu i<_;:in namaz klhnmaz. Qiinkii E bu H iireyre radiya'llaku anh bize U hadisi rivayet
etmitir. ... 1
Goriiliiyor ki, hadisin bu klsmmm isnad1 Ebu Hiireyre'ye
vasledilmemi, Ziihri'de mevkuf kalmltlr. Qiinkii Ziihri Ebu
Hiireyre'ye yetimemitir. Ondan rivayet yoktur. Buhari'nin Tabii'den mevkUfen rivayet ettigi haberleri terketmek miiellif Ze bid i
merhumun mukarrer usu!ii ciimlesinden bulundugundan hadisin
bu k1smm1 Tecrid'e almamitlr. Maamafih hadisin bu k1sm1 bir <_;:ok
tariklerle merffi' olarak da rivayet edilmi~ vc bu tariklarm hepsinin
s1hhatine hiikmolunmutur.
Ziihri'nin bu kavli, Katade miistesna olmak iizere, cumhuru
fukahanm mezhebidir. Yalmz Katade ciimhurdan, infirad etmi ve
sabiye namaz k1lmmaz, demitir. (istihlal) ki, mevludun hayatma
delalet eden asar ve alamattan ibarettir. Eimme-i Hanefiyye, dogum
s1rasmda eser-i hayat izhar eden <_;:ocuga ad verilir, gaslolunur, namaz
k1hmr, demilerdir. Dogumiyle oliimii bir olan, fakat kendisinde
eser-i hayat goriilen <;ocuk da Hanefilere gore boyledir. Goriilmezse
gaslolunmaz. Varis olamaz, tabii kendisinden tevariis de miimkiin

JU ~ .d_, .;1 J~l .J' <:,;J .JLS'~l _, "'J'_p ~__,Jy JS' ~ J-~ ":"l.r;; .J:I Jt;
J,;.;-1 r)\....l'l Jl.."- ~ ... 1 ..:..;Ls- 01_, ~..... t.:. .Y.1 _,1 ()\... )11 .1__,~1 .J~ r)\....)11
.. ,.;_,~ ~LS' ~ ~I<.S..;.J oy_y'> 41 .Jlj J..A... ~~ ~~ .jo Jt:-~ )1 ..JA ~ ~ )1_, .Y., j ....

olmaz.
tdibmm
an sik
yet e

bi'lBasri,

L,.;..)~

'd.

l'l'fdnn ERTU GRUL

L<i tap I q]t
DiN DUYGUSU FITRIDiR

\efat
i'nin
aha
rini,
uhiin'
aenuz :
zina
lam
hud
nm
on a

lin

'}I

531

olmaz. Ta h a vi : "Ceninin aliisii gaslolunur. Bu bO.bda muhalefet de hikaye

edilmemiJtir" demi. imam Muhammed'den de : "Hilkati ::::.ahir
alan sikt, gaslolunur, telifn ve tahnft edilir, Jakat nama::::. ktlznma::::." kavli rivayet edilmitir. imam Ebu Hanife ise, daha ameli olarak: "Dogum szrasznda fOCugun kzsm-z ekserisi hdrice fZkar ve hareket ederse, buna nama::::. kzltmr, eger fOCugun a::::. kzsmz fZkar da aliirse, buna nama::::. ktlznma::::."
demitir. imam M a 1i k de : "9ocukta ihtilac ve hareket gariilmedikfe
nama::::. ktlznma::::." demi. ibn- i b mer asar-1 hayat goriilmese de namaz kthnmasi re'yinde imi. ibn-i Sirin, Said ibn-i Miiseyyeb,
Ahmed, is ha k'm re 'yleri de boyledir. A b de ri : "9ocuk dart aylzk
bir hamlin mahsulii bulunur ve kendisinde hareket de hissedilme::::.se, bi' l-icmt1
nama::::. kzltnma::::." demitir. Halbuki imam Ahmed'le Davud-1
Z a hi r i ktlmmasmt re 'y etmilerdir. ibn- i K u dame de : "Szktz,
anast alii vrya teJekkiilii noksan olarak dogursa, eger hayat asarz hissolunmuf
ise bi'l-icmt1' nama::::. ktlznzr" demi. Fakat ibrah im-i N ehai, Hasen-i
Basri, Hammad, Malik, Evzai, ashab-1 re'y dogumda eser-i
hayat goriilmedik<;e kthnmaz, demiler. Bu babda imam ~afii'den
miisbet, menfi olarak iki ictihad nakledilmitir. imam Malik de:
Anadan ~_;ocuk aynldtktan sonra aghyarak 1zhar-1 hayat etmedik~_;e
namaz kthnmaz, demitir.
Qocugun aglamas1 bi'l-icma' istihlaldir. Yani niane-i hayattir.
Fakat mevludun akstrmast, hareket-i kesiresi, biraz meme emmesi de
istihlal midir? Bu babda iki kavl rivayet edilmitir : Rtza', tul-i meks
ile hareket-i kesire istihlal hususunda aglamak hiikmiindedir. Leys
ibn-i Sa'd 'in, ibn-i Vehb'in, imam Ebti Hanife'nin, imam
~Hii'nin mezhebleri budur. Baz1 Malikiler de ~_;ocugun iemesini,
biiyiik abdestini yapmasm1 niane-i hayat addetmilerdir.
DiN nuvausu : Bu hadis-i erifin talim buyurdugu en biiyiik bir
hakikat de insanlarda din duygusunun ve hakikat akmm fttri oluu
ve aktllara hayret wren U hayatm ye harici, dahili birtaktm ihtisasatla mi.icehhez bulunan U muazzam bina-yi beerin, o necib din
duygusu iizerine kuruluudur. Bu hakikati, gerek mevzuu-bahsimiz
olan hadis-i erifteki Peygamberimiz'in mubarek sozlerinden, gerek
istidlalcn zikredilen (fttratu'llah ) ayet-i kerimesinden ogrenmi bulunuyoruz.
Ehl-i tefsir, ayet-i kerimedeki ''fitrat" I, din-i Hakk't kabule
isti 'dad ye ka biliyet rna 'nasma hamlederler ki, nazmm muktezas1

532

FITRt DtN, !SLAM DlNl'DlR

budur, hilkat-i asliyye demektir. !bn-i Atiyye diyor ki: F1trat

lafzmm ayfm-1 i'timad tefsiri, nevzadm masnuat-1 ilahiyyeyi temyize, utinat-1 kevniyyeyi tefrika miistaid bir hey'et ve kabiliyyette
yaratlhIdir. Bu kabiliyyet inkiaf ettikc;e, nevzad Hahkm1 bilir ve
bulur, erftyi'deki hiisnii idrak eder. 1nsanlann ruhunda kudret-i
fatiranm bir vedias1 olan bu hakka temayiil ve temekkiin isti 'dad1,
kulaklanmizm mesmuatl iitmege, gozlerimizin mi.ibsarati gormege
meftur bir halde yaratihlan gibidir. Afetten salim goz ve kulagm
miibmat ve mesmuatl gormemesi ve iitmemesi nasil muhal ise, harid miidahaleden azade bir fitrat-1 selime sahibinin de Hahkm1 tammamas! oyle miimkiin degildir. Bu sebeble yani nevzad irkten, ki.ifi.irden salim bir halde iman iizre yaratild1gl ic;in ister mi.i 'min, ister
kafir bir ana ve babadim di.inyaya gelsin, sinn-i kemali idrak etmeden
olen nevzadm ciimhura gore cennetlik oldugu kabul edilmitir. Nevzadm umuru di.inyay1, yeri, gokii; ay1, giini.i; geceyi, gi.indi.izii ve
Cenab-1 Hakk'm varhgma ve birligine delil olarak yaratt1g1 mevcudat-1 kevniyyeyi idrak <;ag1, f1trat-1 Selimenin inkiaf ve bu ayat-1
mansube ile istidlal devridir. 1te c;ocugun ana, baba gibi bi.iti.in eyatini bu Sirada bama i.ii.ierek nuru fitrati sondi.irmege ve salik olduklan din ve mezhebe gore yahudi, yahud h1ristiyan, yahud da
mecusi yapmaga c;ah1rlar. Bu hakikat hadis-i erifte belig bir tqbihle
ne gi.izel izah edilmitir : Bi.iheymecik dogdugunda kusursuz ve her
uzvu tamam bir halde doguyor. Fakat yavrucak biraz korpeleince
sahibi kendi niane-i mi.ilkiyyeti ile damgalamak ic;in zavallmm burnunu, kulagm1 delik, dqik ederek berbad bir hale koyuyor.
FITRi DiN,
IMAN DINiDiR.

!sLAM oiNiDiR,

TEVHiD oiNiDiR,

ac;lk ve ai
tekami.ili.i i
di.m edip

"

~tk~-

"

~\ ..l.:S. .

"

'

~
,

VE BiR ALLAH'A

Hazret-i Adem'den Hazret-i Muhammed'e gelinceye

kadar bi.itiin peygamberler !slam Dini esaslanm ve tevhid akidesini
teblige memur edilmilerdir. Bu Din-i Mi.ibin, miistaid oldugu gaye-i
kemali ancak Hatem-i Enbiya'da bulmutur. Dinleri, ihtiva ettikleri
kavaid ve ahkam1 ile, teblig ettikleri medeniyet-i faz1la ile velhas1l
bCeriyetin her tiirli.i enin ve 1st1rabma devasaz olabilmeleri cihetiyle
tetkik eden her muns1f alim ve mi.itefekkir, Hak Din'in !slam Dini
olduguna hi.ikmetmekte tereddi.id etmez. Sair dinler, zemin-i tetkik
olabilecek bir vuzuhu tarihiyi haiz olmad1klan halde !slam Dini, tarihi
en ya\cm bir hayata malik olmas1 cihetiyJe bllti.in ahkam1, gi.ine gibi

~~

igi r

Eb]

R e ulu

TEVHID AKIDES1DtR

F1trat
ri temliyyette
>ilir ve
.udret-i
ti'dad1,
:>rmege
mlagm
se, hall tanin, kiit, ister
meden
. NevIZii ve
mevayat-I
iin elik olld da

533

ac;:1k ve 3.ikar olarak zamamm1za nakledilmitir. Onun tarihi seyri, bir

tekamiilii ilmi ta 'kib etmekte bulundugu ic;:in saffet-i asliyyesiyle de,am edip gidecektir de.

~bihle

e her
~ince

bur-

.AH'A

1ceye
lesini
aye-i
ikleri
has xi
tiyle
Dini
~tkik

irihi
gibi

1t

i:ii .J.

...... _

,.,...

J_y

~~I J --~~k,.JI ~ :j~

"' ~ _,

o , , .J. ~

~ ""

.J.

} ,

JA
"'

.J. .,"tJ .....

.....

.....

J'

.J.

o '

t+_.j$"' t.- .Jj-1 ..~Jtk J~l

, .,.- .J. t

..:;;

,. 1

,....

I'"J...., J }-::~ .u~l J~ ~I J J..-.J J t.A.i 4111 'i l o~.J l 'i J JA~ ~I
t

.J. 1

~ J~ 4111

o'i:

0j.;u

"'

--

cJ.:.$; "'.;'

...

, "" '"'

(..J ~ cJJ

.,.f. . . . l , . . . "

~ .J.Ait.;..,..'i .u~ I J L.-1

.-

.-

TERCEMESi

!viti s e yy e b 1b n- i H a z n radiya' llahu anhiima' dan ~oyle

dedigi rivayet edilmi~tir : .
,Ehu Talib'e oltim (alametleri) geldigi s1rada ona,
Res u1u 11 ah salta' llahu aleyhi ve sellem geldi. Ve amcasmm ya-

534

RESUL-t EKREM'1N, EBO TAL!B'E TEVH!D TELK1Nt

mnda Ebu Cehl lbn-i Hi~am ile Abdullah lbn-i Ebi

Umeyye'yi buldu. Resulullah salla'lliihu aleyhi ve selle;n
Ebu Ta1ib'e :
- "Ey ammi! (La ilahe illa'llah) de, nezd-i Bari'de kendisiyle sana ~ehadet ve ~efaat edebilecegim (bu mi.ibarek) kelimeyi soyle!" buyurdu. Ebu C.ehl ve Abdullah lbn-i Ebi
Dmeyye:
- Ey Ebu Talib! Abdi.ilmuttalib milletinden yi.iz mi.i
<_;evireceksin? diye men< ettiler. Resul-i Ekrem amucasma
bu kelime-i tevhidi arza devam ediyordu. Bu ikisi de mi.itemadiyen o sozlerini tekrar eyliyorlard1. Nihayet Ebu Talib
bunlaxa soyledigi son soz olarak :
-"0, (yani ben) Abdtilmuttalib milleti tizredir" dedi, ve
"La ilahe illa'llah" demekten <;ekindi. Res u I u 11 a h salta' tlahu
aleyhi ve sellem :
- "1 yi bil amcaCigtm! Y em in edcrim ki ben, hakkmda
magfiret dilemekten nehy olunmadtk<_;a herhalde Allahu Teala'dan senin i<_;in af ve magfiret dilerim !" dedi. Bunun i.izerine
Cenab-I Hak : ( .. \$:..110t$' ~ ) (ayet-i kerimesini) inzal buyurdu.

I Z AH

irad etn
rikin 1s
hadis-i
teha-y"

,ermi)i
Ehu

RA.viLER, RIVAYETLER :

Bu hadisi, Buhari, Tevbe suresinin tefsirinde de 1shak 1bn-i

1bdihim'den tahric etmitir. Buradaki rivayeti 1shak 1bn-i Rahuye'dendir. Bu hadisi, Buhari, (La ilahe illa'lliih) diyen birmiirikin Criat nazanndaki vaziyetine clair a<;t1g1 bir babmda zikretmitir.
Bu vaziyet U suretle bir tafsile tabi 'dir :
Oliirken (La ilahe illa'lliih} diyen bir gayrimiislim ya Ehl-i Kitabdir, yahud Ehl-i Kitab degildir. Her iki surette bu kelime-i ehadeti
0 kimse ya oliim goriinmeden irad etmitir, yahud oliim gelip <;attlgl
s1rada soylemitir. Bu ekl-i ahire gore, son dem-i hayatma cren bu
Sure: 9 (Tevbe), ayet: IIJ

kimse

den

Poridun EHTUGlH
~tapl1g1

TEVHiDDE MU'TEBER OLAN ~ARTLAR

Ebi

ettem
kenkeliEbi
mii
sma
iite-

Iib
, ve
lahu

da
ne
du.

n-i

a-

1-

535

kimse Ehl-i Kitab olsa da, mi.irik olsa da bu ehadetin hi<;bir faydas1
yoktur. Sure-i En'am'da "L;Lc_l LA.i c}<:..; ':! ~.; .;..,4T ~..~ Jt~ i .>~ = Rabbinin
bd;::z qyatz gelip Olum ayan oldugu ;::aman hif bir ki.Jiye iman ve .JChtldeti fayda vermez" kavl-i erifi bu hakikati natiktir. Kelime-i Chadetin fayda ve menfaati yalmz Ehl-i Kitab olm1yan ve hal-i hayatta
irad etmi bulunan mi.iriklere mahsus ,e mi.inhasirdir. Bo)e olan r.li.irikin !slam olmas1 ile hi.ikmolunur. ( .:UI ':II .UI ':I I.>J.>.o~ ._;,.. ....,.LJI J;l.;l .JI.;.., _,..1)
hadis-i Crifinde Ehl-i Kitab olm1yan mi.iriklerle mukatelenin mi.inteha-yi mi.iddeti, kelime-i ehadet iradiyle tahdid ve ta'yin buyurulIDUtur. Ehl-i Kitab yalmz kelimeteyn-i Chadeteyni irad ve (La ilahe
illa'Wih Muhammedun Resululliih) demekle mi.istefid olabilir. Bundan
baka (islam dininden ba.Jka butiin dinlerden teberr ettim) demesi de art
kihniDItlr.
Bu izahat1m1za gore, hadisteki "l.t)l ~lk l!l .;.., ..r-">- Ll = E b u T at ib' e Olum (gelip) ;atznca" kavlinin manasl, oli.im alametleri gori.iliince,
demektir. Qi.inki.i nezi' hali tahakkuk ettigi madaki ehadetin fayda
vermiyecegini gormi.iti.ik. Mevti bu suretlc alamat-1 mevt ile tefsire
E b u T a 1i b Hazretlerinin Res u 1- i E k rem ile \'C yanmdaki ri.iesa-yi Kurey ile muhavere etmesi de mi.isaiddir. Bunur. i\in tercememizde alamat-1 mevt ile tefsire iftret ettik. Maamafih bu kelam1, bu
suretle tevcih etmeyip de hakikatine hamletmek ve oli.im yakinen
rna 'I urn oldugu madaki ehadetten mi.istefid olmak Res u1- i E krem'in <;ok sevgili amucasma has ve mi.istesna bir hal olmak i.izere de
kabul edilebilir.
"~~ IJ .;AA:-~ .JI I.>:..T .:.,:.i.JI J ,_r.JJ .Jl)L. = Neb i ale_y/zi' s-selam' m ve iman
eden muslumanlarzn mu.Jrikler lehine istigfar etmeleri muvafik degildir" ayet-i
kerimesindeki "ma" edat1 nefye hamledildigi gibi nchyc de hamledilebilir. Baz1 ulema da a yet-i kerimedeki istigfan salat ile te 'vii etmilerdir. (Mi.iriklerin oli.ilerine namaz kilmak olmaz) demek olur.
Bu ayet-i kerimenin E bu Tali b hakkmda nazil oldugu bG hadis-i erifte tasrih edilmitir. Bu sebeble Zecdc'm Meiini'l-Kur'an'mda bu babda mi.ifessirlerin icmal bulundugunu kaydettigi v ahidi'den nakledilmitir. Resul-i Ekrem'in valideyni hakkmda nazil
oldugunu, binaenaleyh valideyni i<;in de istigfardan nehy buyuruldugunu iddia edcnler de vard1r.
Bu iddianm saikt, M iislim ile Sunen-i Erbaa sahiblcrinin tahric
ettikleri atideki Ebu Hi.ireyre hadisidir: Yukanda kabir ziyare-

536

RESUL-t EKREM'IN MUHTEREM EBEVEYNt

tmin, men1iyetine clair haberler rneyamnda zikrettigirniz iizere E bu

Hit r eyre radiya' lliihu anh dernitir ki : Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem,
validesinin kabrini ziyaret etti ve aglad1. Yanmdakileri de aglattl.
Sonra da buyurdu ki : "Valideme istigJar etmek i;in Rabbimden izin diledim. Miisaade buyurulmadz. Kabrini ziyaret etmek i;in istizan ettim. Buna
miisaade edildi. Arttk siz de kabirleri ziyaret ediniz. Kabir ziyar~ti oliimii
hattrlattr."

Fakat Resul-i Ekrern'e validesine istigfar i<;:in izin verilrnernesi,

validesinin rniirik olrnas1m istilzarn etrnez. Caiz ve yakinen rnuhterneldir ki, istigfar, giinahkann ziinub ve rna <styeti ile rnuahaze olunrnarnasi i<;:in Cenab-1 Hakk'a rniiracaattan ibaret. olup hayat-1 cahiliyyet devrinde ge<;:en ve aziz oglunun devr-i rnualla-yi risaletini idrak etrnek erefinden rnahrurn bulunan bir anada ne gibi bir giinah
ve kusur bulunur ki, bununla rnuahaze irnkan ve ihtirnali bulunsun
da istigfan rnucib olsun? Bunun i<;:in taraf-1 1lahiden istigfara liizurn
goriilrnerni ve yalmz ziyarete rniisaade buyurulrnutur.
Resul-i Ekrern'in aglarnalan validesinin kabrinde azab olun. duguna ve bu azabda netice-i irk ve rna <s1yet bulunduguna zahib
olrnak da yanhtlr. Bu hususta da hisli bir insan i<;:in en once hatlra
gelen ey Resul-i Ekrern'in, kendisini (bu diirr-i yekta-yi risaleti)
rneirne-i rahrn-ii efkatinde sakhyan, sonra agCtu izzet ve ihtirarnmda besleyip biiyiiten bir ananm, oglunun bu feyz ve saadet giinlerini
gorernernesinden rniitehassis ve rniiteessir olrnas1d1r. Maarnafih Beyhaki'nin Biireyde radiya'lliihu anh'ten: Hazret-i Orner'in Resul-i
Ekrem'den: Ni<;:i:ri bukadar <;:ok aghyorsunuz, . diye sorrnas1 iizerine, Resul-i Ekrern'in: "~ t.;;_, ~s-_,.)1_, = Anama kar~t gonlii.me gelen derin bir rikkat ve tahassiirle agladtm" buyurdugunu rivayet etrni
olrnas1, yukandaki nokta-i nazanrn1zm isabetini tarnarniyle te'yid
etrnektedir.
HULASA: Miislirn'in rivayetinden Resfil-i Ekrern'in validesine istigfara me 'zun olrnarnas1, kiifriinden ve kafire istigfar caiz olrnarnasmdan dolay1 degildir. Ve hadisten boyle bir netice almrnas1
hi<; dogru sayllarnaz.
Resul-i Ekrern'in peder-i alileri Hazret-i Abdullah hakkm- .
dada Miislirn'in Enes 1bn-i Malik'ten Oyle bir rivayeti vardtr:
Bu rivayete gore, bir kere Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'e bir
kirnse gelrni :

EHL-1 NECAT VE NECABETf1R

m,
tt.
lena

537

- Ya Resiila'!Hih! Baham ncrededir? Ccnnct' tc mi, Cchennem'de mi? diyc sormu. Resiil-i Ekrem de :
-- Cehenncmde'dir, diye cc\ab vcrmi. Bu adam doniip gidecegi
1rada c;ag1rarak .:
- .. Benim babam da, scnin baban da Cchcnncm'dcdir! bu. urmU 1
Bu rivayet hakkmda da CeHdiiddin-i Sii y iiti'nin ilm-i rivact bak1mmdan iyan-1 dikkat bir miitaleasm1 bildirecegiz. S ii yii t i
u rivayetteki (benim ve senin baban Cehcnncm'dedir) f1kras1 hakmda cvvela had is ravilerinin ittifak1 bulunmadigmt emare-i za 'f
olarak 6yle bildiriyor :
Hadisteki bu ziyadeyi Hammad lbn-i Selemc Sabit'ten,
da Enes tbn-i Malik'ten rivayet etmitir. Ve bu tarik-1 rivaeti Muslim Sahih'ine almitlr. Halbuki hadisi Ma 'mer lbn-i
Raid de Sabit'ten rivayet etmitir ve Hammad 1bn-i Selcme'ye
muhalefet ederek bu fikray1 zikretmemitir. Buna bedel: I~ I .0 Jli 11"
; W4 ~ _;\5'" A =nr = 0 kimseye bir kafir kabrine ugradtgznda o
abirdekini Cehennem' le miijdele" buyuruldugunu rivayet etmitir. Bu
bir lafz-1 am olmak i'tibariyle bunun Resiil-i Ekrem'in muhterem
pederine iimiilii yoktur. Hazret-i Abdullah lbn-i Abd i 1m u t tali b'in bu umumda dahil olmas1 ic;in onun miirik ve kafir olmast icab cder. Halbuki Aslab-1 Tahireden Erham-1 Tahire'ye intikal edip gelen niiru Muhammedi, degil Abdullah ve Amine
Hazaratmm, belki silsile-i neseb-i alilerindeki ecdad ve ceddat-1 alilerinden hie; birisinin temiz gon1ii, irk ve kiifr ile kirlenmemitir.
Lisal!-1 Kur'an'da ehl-i irk necs olarak tavsif buyurulduguna gore,
miilevves bir viiciidiin mecra-yi niiru Muhammedi olmasm1 kabul
etmek dinen ve aklen miisteb 'addir. Taharetle necaset arasmda tezad vard1r. Bu ciheti miistakil bir unvanla vasi' bir saha-i ilmiyyede
izah edecegiz. Burada yalmz bu iki ravi arasmda ilm-i dirayet-i hadis
nokta-i nazanndan goriilen bir farka H af1 z S ii y ii t i lisaniyle iaret
edecegiz.
Bu iki rivayetten Ma 'mer'in rivayeti, Ham mad 'm rivayetin-.
den daha kuvvetlidir. Daha ziyade ihticaca'salihtir. Qiinkii Ma'mer
t;

1 JW o\;.) ji W. ,Jl:JI J : Jli ~~I .:,._1 ! .ill J_,..._; 4 JL; )!":'; .JI ._,..; I ,y.
( ;l:JI j _,.; _;0 ~ ..::.i... ,:,- .JI .J~ Y4 J .Jl.t_'.:/1 J t-- oi.J;] _;l:Jl J !.141 J ~I .JI

538

RESUL-t EKREM'lN MUHTEREM EBEVEYNl

nakd-i rica! bak1mmdan Hammad'dan ~ok yiiksektir. Hammad'm

h1fz1 hakkmda ehl-i ilim dedikodu etmitir. Merviyyatl arasmda miinker hadisler bulunmutur. Hele rebibesinin kendi fikirlerini l1ammad'm kitablarma yazip gizlemesi hakkmdaki ittiham daha agirdir.
Hammad hadis h1fzetmezdi. Duyduklanm kitabma yazar, ondan
rivayet ederdi. Ve iivey kizmm medsusatmdan iibhelenirdi. Bu cihetle
Buhari Hammad'dan hi~bir hadis tahric etmemitir. Miislim'in
de usuldeki tahricleri yalmz Sabit'e miinhamd1r. Sabit'ten baka
rical-i Tabii'den rivayeti ise hep evahide aiddir.
Ma <mer'e gelince onun hiisn-i h1fz ve zabt-1 lisam sitayile
amhr. Rivayet ettigi hadislerden hi~birisi de ehl-i ilim tarafmdan
red ve inkar edilmemitir. Bu rivayetlerin bir ~oklanmn tahricindc
Buhari ile Muslim ittifak etmilerdir. Bu hadisin Sa <d !bn-i
Ebi Vakkas'tan gelcn bir tarik-1 rivayeti Ma <mer !bn-i Raid
rivayetini te'yid etmekte ve ayni lafz ile rivayet e.dilmektedir. Sonra
Sa<d 1bn-i Ebi Vakkiis hadisi ~eyhayn'in erclit-i isnadm1 tamamen haiz olmakla Ma<mer rivayetine i<timad ve Hammad rivayetine tercih edilmesi taayyiin etmektedir. Daha bir miihim cihet
vard1r ki, bu hadisi Taberani'nin ve Beyheki'nin ridyetlerinde
bu suali inid eden A <rabinin muahharen miisliiman olmas1 ve miisliiman olduktan sonra: )15"' A .::.,;.Jr t.. '~ 1--.J ..,k .I J..... .ill J_,....; ~ n"
<< JL:J4 ~A )II = Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem bana bir me~akkat
yii.kledi ki, ben ~imdi herhangi bir kafir kabrine ugramam, ancak 0 kabir sahibini Cehennem' le mii.jdelerim" demi olmas1d1r.
!te Resul-i Ekrem'den sad1r olup Nrabi' nin !slam olduktan
sonra imtisali vacib bir emir olarak bildirdigi bu lafz-1 am, imtisali
muktazidir. Cevab, Hammad rivayeti suretiyle olsayd1, onda emri
ifade eden biqey bulunmazdi. Neticede yakinen Unu ogrenmi bulunuyoruz. ki, Hammad rivayetinde, ravi, kendi fehm ve idrakine
gore hadisi mana cihetiyle naklederken hadiste tasarruf etmitir.
Yukandaki izah ettigimiz delaile gore tasarruf edildiginde hi~ iibh(
yoktur.
HuLASA: "~_r...ll V_,A.A:-~ .JI

4 .....

1_,:... T ~.iJI.J ~ .JIS' \... = Nebi aleyhi's

selam'zn ve onunla beraber fman eden mii.slii.manlarzn mii.~rikler lehine dua etmelen
dogru degildir" kavl-i erifinin Resul-i Ekrem'in muhterem validc
ve pederleri Cenab-1 Amine ve Hazret-i Abdullah haklannda nazil
olmutur, diyenler imdi nokta-i istinadlanndan tamamiyle ve hi

hakkm
kat<iyyen
haklannd
:Miiseyy
amucalar1

al ileri
bi n t-i ~
dair bir ~
u r. BunL
H afiZ s
itab1d1r
sh tisar
tetkikiitu

ehl-i neo
:iti bir ~

bu nlar,
n evv
ri me

I)
i;hir ii

mutUr.
Ce
kt>rimen
birligi11e
ide de
'
lefet, h
bu ayet
delil va

EHL-1 NECAT VE NECABETTlR

mad'm
a miinl1amg1rd1r.
on dan
cihetle
lim'in
baka

akkat
ir sa-

ktan
tisali
emri
bu-

azil
bi-

539

hakkm mahrum bir vaziyette bulunuyorlar. Bu ayet-i kerimede

kat'iyyen Resul-i Ekrem Efendimiz'in valideyn-i muhteremeyni
haklarmda nazil olmu degildi-r. Belki izah etmekte bulundugumuz
Mtiseyyeb 1bn-i Hazn hadisi mucibince Resul-i Ekrem'in
amucalan E b u T a I i b hakkmda nazil olmutur.

RESUL-t EKREM EFEND1M1Z'1N MUHTEREM

EBEVEYN1N1N NECAT VE NECABELER1
Hatem-i Enbiya salla'llahu aleyhi ve sellem Efendimiz'in peder-i
alileri Abdullah 1bn-i Abdi lmuttalib ile valideleri Amine
bin t-i Veh b Hazretlerinin ehl-i nar olmay1p ehl-i necat olduklanna
clair bir <;ok zevat-1 aliye tarafmdan pek <;ok miistakil cserler yaZilffi1tir. Bunlar arasmda iislub-1 tahriri i'tibariyle en giizeli Celaltidd in
Haf1z Siiyu ti'nin ( ~ .J ..,.t.. .ill J...- jk.....ll .s.JJI.J .j .LA.:.J- 1 .!..UL..) nammdaki
kitab1d1r. S ii yu t i'nin bu kitabm1 esas ittihaz, fakat baz1 taraflanm
ihtisar ve baz1 cihetlerini de tafsil cderek bu mevzu hakkmdaki
tetkikatirnizt kari 'lerimizin nazar-1 miitalealanna arzediyoruz :
Resul-i Ekrem Efendimiz'in valideyninin ehl-i nar degil,
ehl-i necat olduklanm pek <;ok alimler tasrih ve mes 'eleyi ber-vech-=
ati bir ka<; ekilde takrir ve miidafaa etmilerdir :
BiRiNCi EKiL :
Resul-i Ekrem'in valideyni ztimre-i naciyedendir. Qiinkii
bunlar, bi'set-i Muhammediyye'den evvel vefat etmilerdir. Bi'setten evvel vefat edenlere ise azab yoktur. Bu hususa iaret eden ayat-1
kerime Unlardir :
I) Cenab-1 Hak 1sra) suresinde: "':/y) ..;..~; ._;... ~.1.... lS ~ .J = Biz,
hi;hir iimmeti kendilerine peygamber gondermedik;e azab etmeyiz" buyurffiUtUr.
Cessas Ebu Bekr-i Razi Ahkdmii'l-Kur'an'mda, bu ayet-i
kerimenin manast : "Cenab-x Hak, Peygamber lisaniyle kendi varlxgma ve
birligine delil ikame etmedik;e azab etmez" demektir. Peygamber vasttasiyle delH-i sem 'i varid olmadan ahkam-1 akliyye muktezasma muhalefet, hiikmii ilahide azab icab etmez, diyor. Beyzavi T efsiri 'nde de
bu ayet-i kerimede Crlat varid o}madan viicub tahakkuk etmedigine
ddil vard1r, deniliyor. Biitiin Ehl-i Siinnet imamlan bir peygamberir

540

RESOL-1 EKREM'tN MUHTEREM EBEVEYNt

da 'veti kendisine vas1l olmadan vefat eden kimsenin nail-i necat

ve selamet oldugunda ittifak etmilerdir. Birisi ~erefiiddin-i Miinavi'den: Valid-i Nebevi Cehennem'de midir? diye sordugunda
Miinavi iddetle hayk1rarak: Valid-i Peygamberi zaman-1 fetretde
vefat etmitir. Peygamber ba 's olunmazdan evvel ise azab yoktur,
demitir.
1bn-i Cerir, tb.n -i Ebi Hatem de tefsirlerinde Katade'den: Cenab-1 Hak'tan bir emir ve haber gelmedik<;e, Allahu Teala
kimseyi azab etmez, dedigini nakletmilerdir.

2) Yine 1sra' suresinde yukandaki a yet-i kerimenin alt tarafmda,

"1-'!-'..; l..l;.r.U JAJI ~ J...i l~ I_,A.-.U y;. t;.rl ~) ..!J4: .JI \.;.)_;1 1~1_,= Ezeli
hiikmii kazamtzt injaz etmek iyin bir kavmin helakini istl!digimizde o kavmin
. ashdb-t yesanna peygamber lisaniyle man ve itdat etmelerini emrederiz. Onlar
ise fisk edip man etmez/er. Bu halde arttk ardara azab vacib olur. Biz de bunlann karyelerini, Jehirlerini tahrib ve kendilerini helak ederiz" buyurulmutur. Beyzav T efsri'nde yukandaki a yet-i kerime gibi bu da helak ve
azab i<;in lisan-1 Resul ile da'vetin art olduguna, delalet eder,
deniliyor.
3) En 'am suresinde, '' .J.)jli ~I _, t~ \$.JAJI .!l4A .!..4.1 ..!. ~ .J I .!.lb =
Habbim! Enbiyamn ba'si ve onlara isyan edenlerin azab olunmasmdan giiye
JUdur ki: Rabbin Teala, Allah duygusundan mahrum bir iilke halktm, Peygamber gonderip iktiz etmedik~e hefak Ve azab etmez" buyurmutUr.
cc

4) Kasas suresinde '1 _,J L:~J l_,l.JA:; r-t:,.~~ 1..::,.....\i t.c. ~-- ~; .JI ') _,J _, n"
.!l;t..J ~ '}y.J L:..;ll .:.L) = Eger, miiJriklerin vaktiyle ikti-

~:..._;11 ~ .J_fi:.;_,

sab ettikleri Jirk ve ma'styet sebebiyle kendilerine azab isabel ettiginde: ra

Rabbi! Bize vaktiyle bir peygamber gonderip de ayat ve ahkammt bildirse idin
biz o dyetlerine ittibd ederdik de mii'minlerden olurduk, demeleri olmasa idi,
biz peygamber gondermege liizum gormezdik" buyurulmutur.
1bn-i Ebi . Hatem, bu ayet-i kerimenin tefsirinde Hasen-i
Basri senedi ile Ebu Said-i Hudri radiya'lliihu anh'ten Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in 6yle buyurdugunu rivayet etmitir : Fetret zamamnda olen kimse: Ya Rabbi, bana ne kitab geldi, ne
de peygamber, der, sonra da: .J.J>..;_, .!.tL] t~ ')y.J L:..;JI .;.LJI 'i _,J ~J)
( ~;J.I .:r ayet-i kerimesini okur.
5) Ta-ha suresinde l:JI .;.L) 'j_J) ~J I_,JLAJ ~ ~ yl.l..! r"'t.:.s::l,.l Lil _,J_, n"
cc .;;i _, J.U .JI .hi .:.,- .!.t4T ~ ') >" J = Eger biz,
bu miipikleri, peygambe

gander
Rabbi
ztlil v

6
~ l:.;t.,J

milleti
medik~

bu a)l
aleyhi
ve az
da in
miti

?
~~~w

insanl
Miib
iik. B
\1iibil
nzal
an g

( ~llli

tahd~

9iinki
ve az
ICJ_.l:JI

henne1
irtika
diye
kimse

541

EHL-t NECAT VE NECABETT1R

gondermeden bir azab ile helak etseydik, muhakkak K1Jiarrzet giinii onlar: Ya
Rabbi! Bize peygamber gonderip ayat ve ahkammz bildirse idin, biz biiyle
zel1 ve riisvay olmazdzk, derlerdi" buyurulmutur.
Yine lbn-i Ebi Hatem bu ayet~ikerimenin tefsirinde At1yye'den : "Fetret zamamnda Olen kimse: Ya Rabb, ne kitab geldi, ne de peygamber, diye i'tizar eder, sonra da: ( ;,_)11 ~\.:SJ.,.I UI_,J .J) kavl-i ~erifini okur"
buyuruldugunu tahric etmitir.
il

6) Kassas suresinde _,1~ 'i_,...J t..--1 J .;.....:-!. ~ ..s__.All .!.-14~ ~J .Jlf"L. .Jn"
84_T r~ = Habbim! Rabbin Teata #rk ile alt1de bir karye halkzm, bir

milleti; onlann ulularzna ayatzmzzz okuyup anlatan bir peygamber gondermedikfe helak eder olmadz" buyurulmutur.

Yine 1bn-i Ebi Hatem ibn-i Abbas'tan ve Katade'den

bu a yet-i kerimenin tefsirinde : Cenab-1 Hak Muhammed salta' lliihu
aleyhi ve sellem'in hi 'set ve eriati kendilerine irimeyen milletleri helak
ve azab etmez. Muhammed'in Slyt-i eriati kendilerine vasll olup
da inkar ve tekzib eden milletleri azab eder, dedikleri rivayet edilmitir.
7) En 'am suresinde : ,:, _,.,..; p..! I_,Ajl .J ~li !.!)-:.... L:J.JI y\5 l.a .J ,,"
11 ~W ~ IJ.) .y t:S' .JI .J t:..y .:r ,JfASll ~ yt;s:JI J.Jil.('l I_,J _,:tj .JI = Bu Kur' an,
insanlarzn her nevi' hayzr ve menfaatlerini bildiren bir kitabdzr. Biz bu Kitdb-z
Miibin'i, insanlarzn mucebi ile amel ve hilafindan hazer etmeleri ifin indiriik. Bu suretle rahmet-i ilahiye nail olmalarz me'muldiir. Tine biz bu Kur'an-z
\.fiibin'i Mekke mi4rikleri, bizden evvel Yehud ve Nasara'ya Tevrat ve lncil
nzal olunmu~tu. Fakat biz -kendi dilimizde olmzyan- bu iki kitabz okumakan giiji/ ve aciz idik, der/er, diye giinderdik" buyurulmUtUr.
~uara suresinde : i:S'L. .J ..s_;'':. ~ .J.JJ.l:,.. t..J 'il
= Habbim! Biz, hif bir cem'iyyeti, kendilerine

8)
~lLJ.;

'-!.}

.:r

'

t:S:.lj.l I....J n"

~irk

ve ma'szyetten
tahzir edecek peygamber gondermedikfe heldk ve azab etmedik ve etmeyiz.
9iinkii bu inzar, avakib-i umuru kendilerine ihtardzr. Biz kable' l-inzar heldk
ve azab eden za/im/erden degi/iz" buyurulmutUr.
<

9) F~t1r suresinde : ..s.ill~~ U..L. J-; ~ _rl ~J y .Jp. ~ r-" .J n"

~ .J _;- j;; .:r .y _;- k_ 1... .r-J .JI J...u t:S' = Ehl-i kiifr V'tl ma 'szyet Cehennem'de: 'Rabbimiz/ Bizi buradan ftkanp diinyaya idde et de bundan evvel
irtikab ettigimiz o kiifiir ve ma'szyete mukiibil ~imdi giizel ameller ii[eyelim'
diye fagmwlar. Cenab-z Hak: Biz, sizi aklz ba~znda, re~id bir miiteftkkir
kimsenin avakib-i umuru dii~iinup idrak edebilecegi bir faga kadar J.'a~atmaII

J_.l:JI

542

RESUL-t EKREM'iN MUHTEREM EBEVEYNt

dzk mz ? Ve size Ne;:,ir bir peygamber de gelmedi mi? diye il;:,am eder "
buyurulmutur.

Miifessirler bu ayet-i kerimedeki nezir peygamberle murad

Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem'dir. Ve omin ba<s buyurulma
sidir, demilerdir.
Bi<sET-i MuHAMMEDiYYE'DEN EVVEL FETRET ZAMANINDA OLENLE-

~ocuklann

luhakhl!
,et-i keli
olmad1gt i
acagt bi-

Yuka

RiN CEHENNEM'DEN MAStJNiYETLERiNE DELALET EDEN U HADISLERi DE

MUTALEA EDELiM ;

I) Altmed lbn-i Hanbel ile lshak lbn-i Rahuye'nin

Miisnedlerinde, Beyhaki'nin de Kitab-1 l<tikad'da Esved lbn-i
S e ri< radiya' lliihu anh'ten 1 rivayetlerinc gore, Neb i salta' lliihu aleyhi
ve sellem buyurmutur ki : dort sm1f ins an, k1yamet giiniinde Cehennem'den afv olunmalanm iddia ve istidlal ederler : I) hit;: bir vechile
iitmiyen sag1r, 2) ahmak ve akh k1t, 3) bunak, 4) fetret devrinde
olenler. Sag1r : Ya Rabbi! Gerc;i ben devr-i lslam'1 idrak ettim, fakat
Miisliimanhk nedir, ne gibi ahkam1 ihtiva eder? Benim ic;in iitip ogrenmek miimkiin olmamitlr, der. Ahmak ve bon kimse de : Ya
Rabbi! Miisliimanhk geldiginde akhm k1t idi. Qocuklar beni deve
k1gma tutarlard1, der. Bunak ihtiyar da: Ya Rabbi! Gerc;i ben Miisliimanhk devrini idrak ettim. Fakat benim it;:in onun ahkam-1 aliyesini idrak ve ihata etmek miimkiin degil idi, der. Fetret zamamnda
vefat edep. kimse de: Ya Rabbi! Benim yaad1g1m strada Miisliimanhgi bana ta <Jim edecek bir peygamber gelmemitir ki, onun ahkammt ogr_e nip ona muti< ve miinkad olaytm, der.
Sonra bu dort stmf insanlar imtihan ic;in Cehennem'e sevk olunur, ve bunlara : Cehennem'e giriniz! denilir. Bunlardan itaat edip
girenlere Cehennem bir herd ii selam olur. Cehennem'e girp-tiyenler
de Cehennem'e c;ekilirler.
Bu mealde daha bir c;ok hadisler de S ii yut i tarafmdan zikredilmitir.
2) Yukanda ctfal-i miirikin hakkmda ulemamn ictihad ve efkanm bildirirken ashab-1 tahkikm ihtiyar ettiklcri mezheb, miirik
1 Esvcd lbn-i Seri', Sahabi'dir. Basra'da ihtiyar-1 ikiimet etmi~tir. Kendisinden sekiz hadis rivayet edilmi~tir. Resul-i Ekrem'in maiyetinde dort muharebede bulunmu~tur. ~air, fasih, muhsin ve mtikrim bir zat idi. Basra'nm ilk kadJsJdJr.
(42) tarihinde vefat etmi~tir. [ Hulasa: 31 ].

denier
oktur.
Res
Bunlara
tarihen s

Haz

EHL-1 NECAT VE NECABETT1R

murad
rulma

ERi DE

ye'nin
1bn-i

i deve
Miisaliyerunda
iimanahkak olut edip
enler
zikrec efiirik
endiare151dir.

543

<;ocuklannm cennetlik olduklanm Neve vi lisanmdan bildirmitik.

Muhakk1kinin bu babdaki delilleri de ( ~yJ ~ ~ ~;1... l:.$'" L. .J)
ayet-i kerimesidir. Yine Nevevi diyor ki .: Kendisine da'vet vastl
olmadtgi i<;in balig ve reid azab olunmazsa, obi.irlerinin azab olunmtyacagt bi-tarikl'l-evla sabit olur.
Yukandaki ayat-1 kerime ve ahbar-1 erife ile kat'i surette sabit
o}an hakikat-i diniyye Udur ki : kendisine bir nebinin da 'veti vast}
olmtyan kimse azab olunmtya_cakttr. Cehennem bunlar i<;in herd i.i
selam olacakttr.
Fakat bir pcygamberin da 'vetini iitiptc ki.ifi.ir ve irkte tsrar
edenler Cehennem'de azab olunacakttr. Bunda hit;bir niza' ve ihtilaf
yoktur.
Resul-i Ekrem Efendimiz'in ebeveyn-i erifeynine gelince :
Bunlara da enbiya-yi salifeden hi<; bir nebinin da 'veti vastl olmadtgt
tarihen sabit olan bir hakikattir. ~oyle ki, ahd-i niibiivveti o devre
en yakm olan peygamber Isa aleyhi's-selam'd1r. lsa peygamberle
Resul-i Ekrem'in ahd-i niibiivvetleri arasmda alt1 yiiz kiisur sene
kadar bir fetret vardtr. Mehd-i intian Arz-1 Mukaddes olau lseviyyet Suriye havalisine ve betaetle garba dogru intiar ettigi halde
Ceziretii'l-Arab'm atein <;ollerine bir tiirlii girmek cesaretini kendisinde bulamamitlr. Esasen an 'anelerine ve asubet-i kavmiyye ve milliyelerine son derece bagh bulunan Arablar arasmda putperestlikten
baka bir dinin kabulii imkan ve ihtimali de yoktu. Bunu, baz1 htristiyan papazlan tecriibe ederek anlamtlardir. Vaktiyle yehud dininin de Medine'den Mekke'ye sirayet edememesinin bahca bir sebebi
de budur. Kurey'in putlanm yalmz Hazret-i M uhammed'in
yi.iksek iradesi ser-nigun etmitir. Binaenaleyh Resul-i Ekrem
E fend i m i z'in .muazzez valide ve pederlerinin sem 'ine hit;bir nida-yi tevhid ulamamttlr. Resul-i Ekrem'in peder-i alileri Hazret-i Abdullah'm miinteha-yi seferi Medine idi. 0 da hurma almak
iizere bir ka<; giinli.ik bir seyahatten ibaretti. Ehl-i Kitab'm makarri
olan ~am'a ve miilhakatma hi<;bir sefer etmedigi muhakkakttr. Esasen Hazret-i Abdullah pek gen<; vefat etmiti. ( ~..o:JI J.::... ..u_,.. J ~I :;J..UI)
nammdaki Haftz Salahiiddin'in b'ir eserinde Hazret-i Amine'nin Res(d-i Ekrem'e hamile kaldtklan tarihte Abdullah Hazretleri on sekiz yamda idi. 0 sene i<;inde Medipe'ye Beni Neccar'dan
day1larmm yanma gitmiti. Orada vefat etmi~ Ye Resul-i Ekrem


544

RESUL-t EKREM'1N MUHTEREM EBEVEYNt

ana karmnda diirr-i yetim gibi yetim kalmttir. Resul-i Ekrem 'in
validesi ise, degil Mekke'den belki kendi evinden bile harice <;tkmamttir.
HuL..\sA : Mekkelilcrin kadm, erkek edyanla alakadar olduklan
ya'ktu. Bu sebcbledir ki, i <Ian-1 niibiivvet buyurduklannda Mekkeliler
kadm, erkek hayret etmilerdi. Bu ne haldir: ,.r~.J""J i_,.!~ .ill ~=Allah
insanlardan peygamber gondersin" atlacak eydir, diyorlardt. Yine boyle
".J!l.J~I W4T ,j I~ \.;.,..("' \.. ~')\.. J:i'i ~J .~ _,J = Tanrtmtz peygamber gondermek
dileseydi ~iiphesiz ki, melek bir peygamber gonderirdi. Bayle, insandan peygamber oldugunu eski ve enya~lt babalartmzzdan da i~itmedik" diyorlardt. Arabm
peygamber ba 's ii irsali hakkmda biraz rna 'iumati olsaydt, bu 'kadar
cahilane bir hayret gostermiyecekti, v_e Resul-i Ekrem'e o kadar
yan bakmtyacakti. Gerc;i 1 brahim aleyhi's-selam'I peygamber olarak
iitiyorlardt. Fakat bunun da niibiivveti kendi zamanma maksur ve
miinhastr oldugunu zannederlerdi. Sonra: 1brahim'in ahkam-1
esasiyyesi ned en ibaret idi? Risalet-i Ahmediyye ile 1 bra him Peygamber arasmda ii<; bin senelik bir fastla-i medide bulunuyordu.
1brahim eriatini ne bilen ne de bulunacak vesaik ,-ardJ. Hie; iibhesiz ki, Resul-i Ekrem'in ebeveyni de peygamberlcr hakkmda hic;bir
rna 'lumata malik degillerdi.
ZAMAN-I FETRET NEDiR?:

Fukaha fetret deyince, Isa aleyhi's-selam ile Resul-i Ekrem arasmdaki zamam kasdederler; bu alti yiiz kiisur sene zarfmda gelip
gec;enlere ehl-i fetiet denilir. Ehl-i fetret ii<; klSlmdtr :
I) Cenab-1 Hakk'm birligini zekasiyle diiiiniip bulan ve bilen
kimselerdir. Bunlardan bir ktsmt hic;bir eriate dahil olmamttir.
Kus lbn-i Saide., Zeyd tbn-i Amr 1bn-i Niifeyl gibi. Birktsmt .
bir Criate dahil olmutur. Tubba' ve kavmi gibi.
2) Tevhidi tebdil ve tagyir edip irki kabul eden ve kendisi ic;in
biqeriat uydurup tahlil ve tahrim edenlerdi.Amr 1bn-i Luhay gibi
ki, Arablar arasmda putperestligin vazudtr. Yukanda izah olundugu
iizere Bahire, Saibe, Vasile, Ham gibi ahkam teri' etmitir. Arablardan cinlere, meleklere ibadet edenler vardt. Ktz c;ocuklanm yiiz
karast addedenler, diri diri topraga gomenler buluriuyordu.
3) Ne miirik ne de muvahhid olup bir peygamberin, eriatine
dahil _olmtyan ye kendisi ic;in ne bir Criat, ne bir din icad ve ihtira'

ctme1
iinco
bOylo
l

kiifii~

Bunl:
zikre

d. hie
vereo

olan ~

iman

rem J
taifeNev
an'aJ
re-1 1
ve s2
Bun
kiraii
vi.icu
( . .b.

v:. .

Aziz
ashtit
gibi
ve d
muH

dull
ham
Muh
man
sem

Fridun E .. UGRUL
lii tapltg l
l':HL-1 NECAT VE ~ECABETTiR

.krem 'in

~e ~_;Ikma-

e boyle
ondermelc
prygam. Arabm
u kadar
o kadar
olarak
ur ve
kam-1
m Peyyordu.
~i.ibhe
hi~_;bir

aragelip

yi.iz

a tine
tira <

fi4 .;

ctmeyip bi.iti.in . omri.ini.i gafletlc _gec;iren ye zihni boyle metafizik di.ilincclcrden tamamiyk hali bulunan kimsckrdi. Cahiliyct dcvrinclc
boyle uc;uncii bir s1mf halk da vard1.
Ehl-i fetretin bu ii~_; s1mf halktan ikinci stmfm ta <zib olunacaklan
kiifurleri muktezas1 muhakkakt1r. U<;lincii s1mf, hakiki ehl-i fetn::ttir.
Bunlann da muazz~b olmad1klan yukanda as1llanm ve tercemelerini
zikrettigimiz DUSUSUn Chadetleriyle sabit bir bakikattir.
Birinci klSlmda zikrettigimizK us ibn- i S aide ile Z eyd iimmet-i
Yahide olarak ba<s olunacaklard1r. Tiibba< \'e emsali hakkmda ilmin
verecegi hi.iki.im de bunlardan devr-i islam1 idrak edip de mi.isli.iman
olanlardan baka idrak edememi bulunanlarm ehl-i din ve sahib-i
iman oldukland1r.
1Ki:xci MESLEK :

Resul-i Ekrem'in ebeveyni ehl-i neca.ttirler. Qunki.i bu muhterem ana ve babanm ehl-i irk olduklan sabit olmamitlr. Belki bunlar,
taife-i Arab'dan Zeyd ibn-i Amr ibn-i Niifeyl ve Varaka ibn-i
Nevfel ve emsalleri gibi biiyi.ik babalan ibrahim aleyhi's-selam'dan
an<anevi varis olabildikleri bazl adab ve i <tikad i.izere olan bir ziimre-i naciyye ve muhteremeden ma'duddurlar. Bu meslegin sahibleri
ve salikleri de Fahr-i Razi gibi bir hayli islam mutefekkirleridir.
Bunlara gore, ne Hazret-i Muhammed'in, ne de sair enbiya-i
kiramm aziz peeler ve valideleri kafir degildirler. Bu miiddealanm
vi.icuhu adideyle isbat etmilerdir. Bu delillerden birisi : ;.r;,... !.II-': .;.ill)
( .J:,-1.:-Lll ..s ~ J p.Ai ayet-i kerimesidir.
.
~uara suresinin bu a yet-i kerimesinde Cenab-1 Hak : " Habibim!
Adz ve Rahim olan o Cenab-z Hakk_'a teifk-z umur eyle ki, 0, - senin gece
asMb-z tehecciid arasznda- nama.;; kzldzgzm ve - kzyam, kuUd, rii.ku <, secde
gibi erkan-z salat arasznda- intikiil ettigini goriir. 9ii.nkii Allah fOk ryi iiilir
ve duyar ve O'nun ilm ii. draki fOk geniitir" buyurmutur.
Bu a yet-i kerimedeki ( .J:.~L... = Nama.;; kzlanlar ) ile birtak1m
muhakk1k miifessirler, ta Adem ve Havva aleyhi's-selam'dan Abdullah ve Amine radrya'lliihu anhuma'ya gelinceye kadar nuru Muhammedi'nin vaslta-i intikali olan erkek, kadm biitiin usul ve ecdad-1
Muhammed! maksuddur, .demilerdir. Bu Surette ayet-i kerimenin
manas1 : (Habibim! Allah senin namaz klldigm1 ve bundan evvel de
seni:ri. nurunun bir sacidden obiir sacide intikal edegeldigini goriir) deF.: 35

RESUL-i EKRDI"i:\ ~ICHTERDI EBE\'EYl\i

mek olur. Bu tkl-i tefsire gore, bu fl.yet-i ke1:ime Hazret-i Adem'e

kadar imtidad eden ccdad ve ceddat-1 Muhammedi'nin kamilen
mus!Uman olduklanna d elalet eder.
~ :lsile-i ncscb-i 1\Iuhammcdi arasmda Ibrflhim alf_ylzi's-seldm'm

pederi Azer'in Kur'an'da sttrc-i En'am'da csnfuna taabbi.idi.inc clair

olan kay1d ye iaret de mttcib-i liphe ve tereddi.id olmamahdtr. Silsilc-i neseb-i Muhammed! arasmda siya h bir halka zanncdilen A z e r'in esnama taa bbudu, tarihi tetkihita istinad ederek diyebiliriz ki,
nttru Muhammcdi'nil] d.lidc-i i b rah i m'e intikalinden sonradtr.
Hatta tarihi tetkikat, baz1 ulcmfmm: Azer, ibrahim Pcygamberin
babas1 degildi, amucas1 idi. Mcd'tzen ayet-i kcrlmcde baba ta 'bir lmyurulmutur, suretinde kavaid-i edcbiyycnin pek mi.isaid oldugu bir
tcvcihe de li.izum yoktur. Azer'in ogluna kaq1 muhalif ~ir cephc
almas1, ib:-ahim'in i'lan-1 ni.ibi.ivvetinden sonra oldugu muhakkaktir. Fiituhdt-z jfdhiyye gibi bir <;ok tefsiri eserlerde bunun bu babdaki
~uphclerc karI bir "cevdb-z hasen'' diye tavsif ed1lerek nakledilmesi
bu tarihi hakikate mi.istenid olmasma mebnidir. F ahri.i dd in- i
Razi'nin Esrdr-z Tenzfl'indeki bymctli bir mutaleas1m nakletmcden
gc<;cmiyecegiz:
Aba-i Muhammed aleyhi's-seldm'm mi.irik olmadiklannm bir
dellli de Rcstd-i Ekrem'in: ".:t__y>Llall i\.....J':11 JI.J:,y>Lkl ._,.,')L.I ,y JAil J_;l =
Ben, miitemddiyen temiz babalarm sl!luiinden, temiz ana/ann rahmine naklolunageldim" buyurmu olmas1dir. Kut'an-1 Kerim'in: "..r.f. .J__,~I Lc' l =
= $iiphesiz ki miiJrikler, necisdir" diye tavdfine ve taharet ile necaset,
iman ile irk, mi.i 'min ilc miirik arasmda tezad ve tekabiil bulunmasma gore, Re ~u l - i Ekrcm'in ecdad-1 kirilmmdan hi<; birisinin
mi.irik olmadtklanm kabtd ctmek \'ftci b olur.

1
ricleri
Rcsul
Orad a
def'a
havviil

buyur
ettikte1
El
kail ol
hiikmfj
dis<;e 1
( ._Aj)l\

edcnle
Bunda
hi<; bil
dokiil

D9 uNcu

MEsLEK :

Restd-i Ekrcm'in cbcvcyni mi.irik degillerdir: Qiinki.i Allahu

Tcala Resul-i Ekrcm'in ana ve babasma hayat bahetmi ve bu
muhterem ana, baba; aziz ogullanmn ni.ibiivvet ve risaletini kabul
Yc iman etmilerdir. Bu mesick de bir <;ok huffaz-1 mt' taddisinin salik
olduklan bir tarik-1 istidlaldir. ibn-i ~ahin, Haf1z Ebu Bekr,
Hatib-i Bagdadi, Si.i h eyl i, Kurtubl , 1viuhibb - i ~abed,
Allame Nasiruddin ibn-i Munir ve daha bu tabakada bir <;ok
ehl-i ?adis bu yolda istidlal etmilerdir.

disi a
hirdili
ret-i
yetle
]

nazi
masH
gore,
ve h
baba

hakk
veyn

EHL-1 NECAT VE NECABETT1R

ldm'm
c dftir
If. Sil.\zer'riz ki,

nad~r.

bcrin

in -i

eden

,jJj

ibn-i ~ahin'in Nasih ve Mensuh'unda, Hatib-i Bagdiidi'nin

Sabzk ve Lahik'mda, Darekutni ve ihn-i Asakir'in Garazb'de tahriclerine gore, Aie radiya'lliihu anhd demitir ki : Haccctii'l-Veda'da
ResuluWih salla'lliihu aleyhi ve sellem bizimlc birlikte haccctti. Sonra
Hacun kabristamna ugrad1. Hazret, hazin Ye magmum aghyordu.
Orada uzunca bir zaman kald1'ktan 5..mra benim yamma gcldi. Bu
def'a ferahnak ve miitebessimdi. Ben halinde gordiigiim bu bariz tahavviiliin sebebini sordugumda :
- Annemin kabrine gittim. Cenab-1 Hak'tan annemi ihya
buyurmasm1 diledim. Kabul buyurup annemi diriltti ve bana iman
ettikten sonra ebedi halinc red ve iade buyurdu, diyc cevab ycrdi.
Ehl-i hadis bu rivayctin za'fma hiikmetmilerdir. Hatta vaz'ma
kiiil olanlar da bulunmutur. Fakat bunun k1ymeti yoktur. Za'fina
hiikmedilmesi senedinden ne 'et etmitir. Bab-1 rivayettc ehl-i hadis<;e matliib olan erait-i rivayeti haiz olmamasmdand1r. S ii hey li
( ...:..;l'l ,..,.._,J = Ravzatii'l-iinf) te bu hadisi Hazret-i Aie'dcn rivayet
edcnler arasmda ehl-i hadis<;c ahvali me<;hul iki ravi vard1r, diyor.
Bundan sonra da Siihcyli: Allah her Cye kadirdir, O'nun rahmcti
hi<; bir eyden aciz ve kiim degildir. Bu derya-yi rahmetin en ziyadc
dokiildiigii bir mansab-1 mubareki varsa, o da kalb-i Muhammedi'dir,
diyor.
KuRTUBi DE DiYOR Ki: Bu hadis-i ihya ile istigfardan nehy hadisi arasmda tearuz yoktur. Qiinkii hadis-i ihya, istigfardan miiteahhirdir. Bunun delili de ihyanm Haccetii'l-Veda'da vukuunu Hazret-i Aie'nin rivayet etmesidir. Bunun it;in ihya hakkmdaki rivayetlerin istigfar haberlerini naslh oldugunu kabul etmitir.
NAsiRuDDiN iBN-i MuNiR-i MA.LiKi DE DivoR Ki :
Resul-i Ekrem'i tatyiben ebeveyninin ihya buyurulmasmm
naziri lsa ihn-i Meryem aleyhi's-selam i<;in vaki' olmu bulunmas1dir. Resul-i Ekrem ebeveynine istigfardan mer:' olunduguna
gore, mahzun olan kalb-i Muhammed! muhterem ebeveyninin ihya
ve imanlariyle tesrir buyurulmutur. Mii 'min olarak da bu ana,
baba hal-i sab1klanna red ve iade edilmitir.
YiNE KuRTUBi DiYOR Ki: Resul-i Ekrem'in vcfat1 anma kadar
haKkmda Alliih'm lutf u keremi tevali ve cemadi etmitir. Sonra ebcveyninin ihya ve imam dane aklen ve ne de er'an miimteni degildir.

RESUL-t EKREM'lN MUHTEREM EBEVEYNt

548

Bundan baka Kur'an'da Katil-i Beni 1srail'in ihya ve katilini ihbar

etmesi varid olmutur. 1sa aleyhi' s-selii.m yediyle Cenab-1 Hakk'm
ihya-i emvat buyurdugu da sabit bir hakikattir. Resul-i Ekrem
hakkmda ziyade bir kerem ve fazilet olarak ebeveyninin ihya edilip
iman etmelerinde hic;bir imtina < yoktur.
HH1z ~emsi.iddin ibn-i Nasiri.iddin-i Dimqki'nin
( .;.:>l,.li .Uy J .;.:>l.all .:>_;y) nammdaki bir eserinde bu. hadis-i erif mi.inasebetiyle U neidesini ira.d etmitir :
l; j.) 4; .J l5' -' j..Q; J>l..i:I.J -y,...,.a.; ~ .J Lc_']

41 1.15'_, .. 1 t::>t;

LA:.,.; ~

.z.li 1-4

~-~:l-1 .J\5" .JI -'

j..Q; ..t~.i ..s-~:JI .:U I ~ .

r.o~A.Jl;

MA.NA.sr: Cenab-1 Hak Habib-i Edibi'ne fazil~t i.izerine faziletler

bah ve ihsan buyurdu. Qi.inki.i Allah, Peygamberine kaq1 son derecede raUf ve rahim idi. Sonra en ltttif bir fazl i.i inayeti de kendisine
iman edebilmeleri ic;in ebeveynini ihya buyurmas1d1r. Ey sami<! Bu
hakikati ifade eden "hadis, zay1f" olsa da buna Allahu "Kadim,
Kadir" oldugunu teslim eyle.
~iMDi VALiDEYN-i NEBEVi'YE AiD BAHSiN iPTiDASINA BiR DAHA
A VDET EDEREK DiYECEGiZ Ki :

( .:,f.r.Jl

1_, _;~ .JI ly..T .J:_.lll_, ~ .JlS't..)

ayet-i kerimesinin valideyn-i

Nebevi hakkmda nazi! oldugunu iddia eden ulema nazannda, bu
mesalik-i istidlaliyyeden hie; birisi haiz-i kuvvet degildir. Bunlar da
M i.islim'in yukanda kendileri ic;in medar-1 istinad oldugunu bildirdigimiz her iki hadisini zahirleri iizerine ibka etmilerdir. Baz1 ulemaya
gore bu babda siikut ve tevakkuf ihtiyar edilmelidir. Hie; bir miisli.iman ic;in Resul-i Ekrem'in eheveyninin ki.ifr ve imanmdan, muazzeb olup olmadiklanndan bahsetmek muvafik degildir. Taciidd in -i F aki han i, Fecr-i Miinir 'inde : " <:!y l J l~ ~.. I .ill = Res ul- i E krem 'in ebeveyninin htilini Allah bilir." diyor.
Ebu Nuaym'in Delii.il-i Niibiivvet'inden Zi.ihri tarikiyle Dmm-i
Semaa'nm validesinden 6yle dedigi rivayet edilmitir : RF.SU1ullah'm validesi Amine'nin maraz-1. mevti olan hastah~mda ziyaretine gitmitim. 0 s1rada be yama 1 girmi olan Muha m med
1 En sahih olan rivayete gore, Resulullah salla'lllihu aleyhi ve sellem lm s1rada
'
.

altl ya~mda idi.

iiliir, h

agim.
deyip
bu ifa
re t-i
lerden
reiSI
mam

,\bd
Siret-1
httbe
~' ev
miti
hedi
ad1
lah'1

Hel

EHL-1 NECAT VE NECABETTtR .

bar .
k'm
em
ilip
nin
na-

ler

-I

549

salla' lliihu aleyhi ve sellem annesinin bawcunda oturuyordu. Amine,

bir miiddet kem~l-i efkat ve dikkatle oglunun yiiziine bakti. 1 brahim'in nuru tevhidini, Yusuf'un giizelligini taIyan ve Musa'mn
mu'cizelerini, 1s a'mn asalet ruhunu haiz olan oglunun simasmdan
miilhem olarak U beyitleri inad eylemitir :
it:.ll.j ..:...r~l l.. i:..... .:,1
riJ-1 J
~1..3 ..:..."':'
i\..1.;:1 ~ll .!.1:~1 i.l_~
il_,.t)ll t: . Lr.lly; )li

J:

~I

;_.J,.. .;: ..s.lll.:,:l

Lt_

it.;)' I Jl .:..,J"': .;...;Li

i":)\...)11 J J:.4....:JI j ~;
il:..,..)ll ,y !lt;l .ill;

MA.KA.sr : "Ey biiyilk bir gilvercinin mahsul-i hayall olan oglum! Mena:
mzmda gordilgilm ril'ya dogru ftkarsa sen, ins ve cinne, hill il hareme ba's olunup
peygamber olacakszn! Adz oglum ! Sen, islam dininin, ceddin H a z ret- i
1bra him dininin hak din oldugunu tasd ik ve ta' lim if in ba's olunacakszn.
Alliih seni, milletlerle beraber tevali edip ya~ryagelen ~u putlardan .ve bunlara
ibadetten nehyedip e,Jirgemi~tir".
H a z ret- i Amine bu iirini inad ettikten soma : "Her ya~ryan
iiliir, her yeni eskir, her fOk azalzr, her biiyiik Jena bulur. Siibhesiz ben de iilecegim. Fakat ebedi anzlacagzm. Dilnyada . oglumu hayril'l-halef bzrakryorum"
deyip miiteakiben vefat etmitir. Hazret-i Amine'nin bu iiri ve
bu ifadeleri kamil bir muvahhidin lisamna yaraIr bir haldedir. H azret-i Amine'nih yiiksek bir kudret-i edebiyyesi bulundugu bu iirlerden ve bu s6ilerden ac;1k bir surette anlaIhr. Pederi Beni Ziihre
reisi V e h b'dir. V e h b, k1z1mn tahsfl ve terbiyesine pek ziyade ihtimam ettiginden Amine Kurey k1zlannm en yiiksegi addolunurdu.
Valide-i Nebevi gibi Resul-i Ekrem'in pederi Hazret-i
Abdulla h'm tevhide delalet eder e'an vard1r. Ciimleden biri
Siret-i lbn-i Hi~am'da rivayet olundugu iizere, A bd nllah, A min e'ye
h1tbe edilmezden evvel Beni Esed'den bir kadm ki, Varaka 1 bn-i
N evfel'in hemiresi idi. Ka'be derununda ac;1ktan i'lan-1 ak etmiti. Hatta muvafakati suretinde kendisine miihim bir servet de
hediye edecegini va 'dediyordu. Boyle hayas1zca arz-1 nefs eden bu
kadma kart yiiksek bir fazilet dersi veren U kit'as~dtr ki, A b d u 1la h'm kemal-i iffetine de delalet eder:
.c.~A....Li

J...

)I

~~ J

.;J~ ..:..L.ili . riJ-1

.C.:":; ..s~l r)l4

._:..~;

~~J ..;.r-r.~ 1 .r:

t..l

MANAS! : Haram o kadar aCidir ki, 6liim acisi ondan c;ok hafiftir.
Helal ise ~ok. t.athd1r. Var kadm, sen ac;1kc;a helalini ara!. 1zzet ve eref

RESUL-t EKREM' iN l\IUHTEREl\1 EBEVEY~t

550

sahibi olan ll'Zllll \'C dinini himaye ye muhafaza eder. Rosbuluk dcmek olan bir ie nastl cesaret gostcrir?
Abdullah haseb ve nesebcc Kurey'in en tcmiz bir soyuna mcnsubdur. Buhari Sahh'inde ve Tdrih'inde Resul-i Ekrem Efendimiz'in atalanm sayarken ibrahim aleyhi's-selam'a kadar <_;Ikanr.
ibrahim Halil Ka'be'nin ilk bftnisi bulundugundan, Resul-i Ekrem'e gelene kadar biitiin i bra.him evlad1 Ka'be'ye hizmet edegelmilerdir. Bu cihetle Resul-i Ekrem'in ccdad-1 kirammm biitiin
hayatlan kemal-i vuzuh ile mazbuttur. Hepsi de sahib-i Cref Ye fazilct insanlardu. ~Jl4 ~ vA!..?" ~ L. ~ .::_;~ ~jl ,j' j_,.....) r~ .t4J )
1 (

r..>.J .._:,;) ayet-i kerimesindeki (

bir ktraate gore (

'~""'

o....

r;,,~

!""

,-A-..W
\

Sure: 9 (Tevbe}, iiyet:

J.l Li l , ...,..~ ':1 ui-ll Ul

Bir
ebia
' llah

....

I) ka\'l-i erifi ftZ olan

...

I) okunffiUtUr. Bu aZ ktraate gore rna-

nasi: Ey im:anlar! Sizin en giizel ve temiz bir soyunuzdan, size en

necib bir peygamber geldi, demektir.
Resul-i Ekrem Efendimiz kendileri de Runeyn gazasmda
islam ordusunun bozuldugu Strada niibiivvet ve risalet kuvvetinin
kendisine bahettigi yiiksek bir irade \'e mehabetle miinhezim bir
orduya hitab ederek . "Ben Allah'zn peygamberiyim, bundn yalan yoktur!
Ben, Abdiilmuttalib'in torunu)'um, soyumda )'alancz )'Oktur 2." buyurmular
ve bozulan ordunun kuvve-i maneviyyesini iade etmilerdir.
Bir dereceye kadar hayatlan hakkmda izahat verdigimiz valideyn-i Nebevi'de_n irk suduru cidden miisteb'addtr.
Hulvani Mevakib'de diyor ki: Resulullah salla'llahu aleyhi
ve sellem'in ebevcyninin [ neuzii billah] kiifiirlerine hiikmetmek aktlden sudur eden agtr bir zelledir. Boyle bir hiikmiin agtzdan ka<_;mlmasi kiifre kadar vanr. Qiinkii boyle bir soz sarfetmek, Resul-i
Ekrem'e eza vermektir. Taberani'nin rivayetine gore, Ebu Cehl'in oglu, islam bahadtrlanndan i k rime radiya' llahu anh : Bir kerre
Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem'e gelip babasma sebbedildiginden bahs
ile ikftyet ettiginde, Res u 1 aleyhi' s-selam: ".;...ly ':II "-:-"-! .L:,.. ':II IJ:,.;'1 =
Oliilere sebb ii ~etm ederek dirilere e;:a vermeyini;:." buyurmutur. Hi<; iiphesiz ki, Resulullah kabr-i eriflerinde haydtr, iimmetinin amali
1

El

128

: ~:.:.- .1!1~ .c... ~J ~ .ill J . . . ._r.JI Jli

[ ($.)~1 oiJ.)] .,JJ.ll~

rum

.1
ha
em
E

EHL-t NECAT VE NECABETT1R- EBO TALIB, EBO CEHL,

deenn-

a
n
rr

!
r

55!

kendilerine arzolunur. 1 kr i me radi)!a' lliihu a11h, babast hakkmda cehenncmliktir, dcnilmesinden miitcezzi olarak nehyolunnrsa, Res u1- i
Ekrem Efendimiz'in hatir-1 alilerinc riayct etmck daha cvlad1r vc
vacibdir,
Bir kerre de Ebu Lehcb'in klZl Diirrc dcnilmcklc ma'rUfolan
Sebia radiya'lliihu anha Resul-i Ehem'c gelmi ve: Ya Rc sula' llah ! Halk bana : ".)l:J\ ._,.b. .::...41 4 = E.J! Cehennem odununun kzzz."
diye c;agmyorlar, suretinde ikayet etmiti. Bunun iizerine Rcsi:d-1
Ekrem iddetli bir gadabla kalk1p : Baz1 kimselerin benim nescbimle ugramt~ga ne hak!a vard1r? buyurmu ve : Kim ki bcnim
nesebimle ugra1rsa, emin olunuz ki, o kimse bana eza verir. Kim ki,
bana eza eder, 0 kimse Allahu Teala'ya eza verir, buyurmUtUr.
Bu bahsi hulasa e~rek Jeriz ki' : Res u 1- i E k rem sal/a' lliihu
aleyhi ve sellem'e taraf-1 ilahiden alemlerc rahmet oldugu hitab edilirken, ~ems-i miinir-i niibiivvet ve risalet heniiz tulu' etmeden o nuru
rr.iibini sine-i ihtirammda ta1yan bir ana, babay1 evladmm feyz YC
nurundan mahrum farz etmek hem edebe, hem mant1ka i'nuvaf1k
degildir. Hususiyle Resul-i Ekrem'in valideyn-i muhteremeyninin
hayatlan cahiliyet devrinde gec;mitir, Risalet-i Ahmediyye zamamm
idrak etmemilerdir. ~airin U rubaisi ilc bu izah1m1za nihayet veriyorum:
jki . cihan giine~i biirc-i saadette iken
Valideynine Mevla riice verineye wefi .
r;e~m-i insaf ile ey dil nazar et gavvdsa
Alzcak diirrini )lab ana atar mz sadefi?
TERCEME-i HALLER :

Mevzuu-bahsimiz olan Miiseyyeb 1bn-i Hazn radiya'lliihu

anh hadisinde gec;en bir kac; ismin miisemmalan ile hadis ravisihin
terceme-i hali ber-vech-i atidir :
Ebu Talib?ir ismi, Abd-i Menaf'tlr. Fakat Hakim, miitevatircn naklolunan haberlerc gore, E b u Tali b kiinyesi ayni zamanda
Amm-i NeJ;>i aleyhi's-seldm'm ismidir de, diyor. Gene Hakim,
Hazret-i Ali'nin hatt-1 destiyle de bu suretle mazbut ve muharrer
bulunmutur, demitir.
Ebu Cehl'in kiinyesi Ebii'l-Hakem'dir. Ebu Cehl kiinyesi
Resul-i Ekrem tarafmdan verilmitir. ismi de Amr 1bn-i Hi-

iBN-1 EBI UMEYYE, MUSEYYEB iBN-1 HAZN'iN

am'dn. Ebu Cehl aI idi, rrie'bun idi. ibn-i Diireyd'in Vi~a

ha'da beyfmma gore, alem-i 1slam'da ilk kopanlan diiman kafasl,
Ebft Cehl'in ba1d1r. Abdullah ib:r;t-i Mes<ud radiya'llahu anh
yediyle kopanlmltlr [ Ayni'] .
. Abdullah .tbn-i Ebi Dmeyye de Ezvac-1 Tahirat'tan Dmm-i
S e l em.e radi)'a' llahu anha'nm kardeidir. Res u 1- i E kr em sal(a' llahu
aleyhi ve sd{em'e kaq1 iddetli adavet beslerdi. Feth-i Mekke'den evvel
miisliiman olmutur. Hayber gazasmda bulunmutur'.' Taif'te ehiden
vefat etmitir [ Kastalani'].
Miiseyyeb 1bn-i Hazn 1bn-i Ebi Vehb radiya'llahu anhuma Kureyi'dir. Baba, ogul ikisi de Sahabi'dir. Validesi Resul-i
Ekrem'in ammesi Atike'dir. Hazn 1bn-i Ebi Vehb eraftandt.
Hicret erefini de ihraz etmitir. Onuncu Hicret senesinde E b u
Bekr radiya'llahu anh'in devr-1 hilafetine musadif Yemame harbinde
ehiden vefatm1 arih Ayni Zehebi'den naklediyor. Miiseyyeb
radiya'llahu anh de Hicret erefini ihraz etmitir. ~ecere-i Rtdvan altmda biat eden bahtiyarlardand1r. Miiseyyeb ibn-i Hazn, Sahabi
oglu Sahabi olduklanndan tercemede tesniye sigasiyle tarziye ettik.
M iiseyye b Hazretleri ticaretle itigal ederdi. Kendisinden yedi
had is rivayet edilmitir. D <;ii Buhdri' 'de vardtr. Tabii Hazaratmm
yedi benam Medine fukahasmdan birisi Said 1bni'l-Miiseyyeb
sahib-i tercemenin ogludur. Ve babasmm ravisidir. Said ibn-i
M iiseyye b selamet-i h1fz1 ve stdk-1 beyam cihetiyle ehl-i hadisin
goz nurudur. Miirselen rivayet ettigi hadislerinin esahh-1 merasil oldugunda icma< yardtr [ Hulasa ve A)lni'].

~-',,

,., """"

,.~

_,o, J t ,

o,.

;.c:~ ~-~ !)>.~-~ t:..S" Jli. ";,~ .\ill <.sf')~~ r:;~ . 666
. . . -. ,,,,,,;'.,.

.,, "l"

,~,.,.

0 .

Q,,j

,. <

y.a. ~~.J
~ :..J J"'~j
"" ,.
.,.
_, .J..o"""

..

~.:$"'
'j 1 Q,...., J.A:...o
.,
~

~,,;

''E

oJ...~)I

.,

"'

~' ""

0"'

c..r;~

.,.

"'.:;;

~,

J""' ~_::JI
,.,
"' 5::-:-=J -J .. .

Li~ J J."'..i9 ~J...., J }-::J~ ~I

, ,, ,.
, .....
""
-". ~o,...
I.)""'

...
'-', t~ J.>ol

..... ....
.,.

o,

"'

'i:ii '

~A

4......4.!.
' ~:.:5"'
, J.j 'j 1 J ):..JI
.....

, ..... o

.,.

..~

_,., 0 -

"'"' "' "JJ>

~
,a.~.o
J
.....
"' ..... ~ .,.
5:~
"' 0

..

,,",

Ut;U ,J.j~\

"'

~-

'{~,

Jtj ~j
.,. ,,

(~
....,
J ~~JI
. "'.,.
'-'
.....

"'

TERCEME-1 HALLERi -ALl ( R. A ) 'iN KAZA VE

_, , ,..

t...u

,..

,.

,.,...

~\-:?" J~

.l:'1

1'::-;_

).T _).)._
,., .,

;,

'

~......

.J.

Jf;..i

,.t

"'

~j\ ..J..\11

-1

, , ~

.J. .,

J_,...., J

.,

., ..... ,

,_

.....

.;. ~ ,

..,

,., ,.

l-: J~J Jt.Aj

......

.J.'(..-.J.-'

_.,fl)

'

.J.Ot

""

, , ,.,.,

'Gi ~""'

"" ,."G

4J: l:.: <Jl~ ~.. \,.1 J __o~~..JI

, "'

.....

~t,,

JAI ~} 0J.;-~ ,0~~-JI JAI \,.\

""
n-

...

J'l~ .;:~-.t
"' . . . . . .-: ..o~""\"A-J
~ ' I Jo '1 t" - : l-;.., "' ""' ,., . . . . . . fI
.,. A ~~ ;.~ U ~ ~~ (J4AJ

..J..~J1.;:i'~-j}JLA.!.JI ..JAI
en

553

Jli

J. '

.... ~

Ot

o_,l.A.!.JI JAI
""
,
''

. "" .,

..0J l.A.!.ll , JA I __j:A} 0 J.J~":j }J \.A.!.JI JA I t.. l J }~ \A_Jl

,,..__,o * t ~,~,
t to,
~'t,.... ';, ' {
t, ~I ~.A:.il J L$.k~l ~.. l .. u \.Jj ("'-'
TERCEMESi

Ali: radiya'llahu anh'in ~oyle dedigi rivayet edilmi~tir :

(Biz bir kere) Baki-i Garkad (kabristanmda) bir cenazede bulunduk. Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem de yammtza gelip oturdu, biz de etrafma oturduk. Resul-i Ekrem'in elinde bir
asa vard1. 0 hazret ba~m1 egdi. Asasiyle yere vurmaga ba~
ladi. Sonra buyurdu ki :
- Sizden hi~bir kimse ve niifUsu mahlukadan hi~bir nefis yoktur ki, onun (Allahu Teala tarafmdan) Cennet'teki ve
Cehennem'deki yeri takdir ve ta <yin edilmemi~ olsun! Onun
~a'ki ve said oldugu t~sbit olunmam1~ bulunsun! Bunun iizerine Ashab-1 Kiram' dan birisi dedi ki :
- Oyle ise ya Resula'llah! Ameli ve ibadeti btraktp Ce-_
nab-1 Ha:kk'm takdirine i <timad edemez miyiz? Bizden, saadet
ehli (olmas1 mukadder) olan her ki~iyi kaza-yt ilahi, ehl-i saadetin (hay11;- ) ameline sevkeder, ( ki~i Cennet'e nail olur). Yine bizqen ehl-i ~akayetten (olmas1 mukadder) olan her ki~iyi
de .kaza-y1 ilahi, ehl-i ~akavetin ( ~er) ameline sevkeder, (bu

* Sure:

92 ( 4ylJ,

ayet: 5

>54 KADERE DAtR BtR HADist - KABtR 0ZER1NE GARS-t E~CRA

da Cehennem' e girer). Res u1- i E k rem salta' lliihu aleyhi ve

sellem cevaben :
- Saadet ehline, saadet sahiblerinin (haytr) ameli (sevdirilerek) ifas1 kolayla~tmhr. Ehl-i ~akavete de e~ktya zi.imresinin ( ~er) i~leri ( sevdirilerek ) ifas1 teshil edilir, buyurdu.
Sonra Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem ~u mealdeki ayet-i
kerimeyi okudu:
- 0 kimse ki Allah hakkm1 verir, Allah'tan korkar, gi.izel kelimeyi, (La ilahe illa'llah) Kelime-i Tevhid'ini tasdik
eder, muhakkak biz 0 kimseye hayra kar~l ylisri.i mucib bir
haslet mi.iyesser ktlanz. 0 ' kimse ki, hakku'llah'a buhl edip
inayet-i ilahiyyeden istigna ve gi.izel kelimeyi tekzib eder, ona
da hayra kar~l usri.i ~iddet-i mucib bir haslet mi.iyesser kllanz 1

l Z AH I
R AVILER, RIVA YETLER :
Buhari buradaki rivayetini Osman ihn-i Muhamm e d'den
ahzetmitir. Bu hadisi Tefsir bahsinde de Adem i bn-i E b i 1yas'tan,
Bir ibn-i Halid'den, Ebu Nuaym'den; Kader bahsinde de
Abdan'dan, Edeb bahsinde Bindar'dan tahric eylemitir. Muslim
de Kader bahsinde boyle muteaddid senedlerle, Ebu Davud Siinnet,
Tirmizi Kader, Nesai Tefsir, ibn-i Mace Siinnet bahislerinde
rivayet etmilerdir.
Bu hadisin, metn-i BuMri'de mensub bulundugu babm unvam,
kabirde mev'Izadir. Kabirde cemaat halinde' durmak gerek hayattakilerin, gerek olulerinin mesalihine miiteallik olursa mekruh degildir. Mesela dirilerin kabirde oturup ic;lerinden birisi mevti, ahireti
yada vesile olacak mev'1zada buh,mmas1 dirilerin menfaatine muteallik bir ictima' olur. Yine kabirde Kur'an okumak, zikretmek ic;in
toplanmak da oliilere istifade bah eden bir ictimad1r. E b u D a v u d'un rivayetine gore, M3. 'kd ibn -i Yesar R e sululL'i.h salla'lliihu
aleyhi ve sellem: "f\.;y ,J~ .:.--: 1; _,1 = Oliilerini;:;in n1huna Tasin okuyunuz"
1

* ~1_,

J;; ..:r- t..'_, *.sA ~

* .SJ-4 ..;.~ ..... _, .:. _;:;1_, c..5bl ,:r L.t.; )

* ( ..s.--Jl. ~ .;. .SJ.4 '":".i.)J
i)

, *Sure: 92 (Leyl), iiyet : 5 -

10

buyurdu
rivayet
ile must
Bu
daha va
mudur.
hurma <
ekseriye
tcfe 'iild

radiya'l~

Ne
iki kab

ic;in de
de kog~
taze hi
hirer pi
Ekr e

hafifle
Bt
gec;m1

td

yapma
bevlde
<';lklYer
birisi s
her iki
hirer
milleti
ictinal

.J,;..'; I l
. l_>] l.<i

.[ ~

HAKKINDA iBN-1 ABBAS HADIS1

et-i
gi.i-

ik

et,
de

buyurdu, demitir. Bu hadis-i Nesai ile 1bn-i Mace de bu surctle

rivayet etrililerdir. Binaenaleyh bu hadisten, oli.ilerin ktraat-i Kur'an
ile mi.istefid olduklan istifade edilmitir.
Buhari;nin bu hadisc takaddi.im eden bir bab1 ve bir rivayeti
daha vard1r. Babm unvam, kabre cerid ki, hurma dah dikmenin hi.ikmi.idi.ir. Buhari bu babmda Bi.ireyde-i Eslemi'nin kab1ine iki
hurma dah dikilmesini vasiyet ettigini ta 'likan rivayet ediyor. ~arihler
ckseriyetle bu gars-i qcarm sebebini, agacm mahsuli.i bereketiyle
tcfe'i.ildi.ir, diyorlar. Sonra Buhari bu babmda 1bn-i Abbas
radiya'lliihu anhuma!mn U mealde bir hadisini tahric etmitir :
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem (bir kerre) sahibleri azab olunan
iki kabrin yanmdan ge<_;iyordu. Resul-i Ekrem:
- Bunlar azab <_;ekiyorlar, hem de azab gormeleri bi.iyi.ik bir i
ic,:in de degildir. Bunlardan birisi, bedinden sakmmazd1. Obi.iri.isi.i
de koguculuk etmege <_;ah1rd1, buyurdu. Sonra yapraklan kopanlmt
taze bir hurma dah ald1. Bunu ikiye boldi.i. Her kabre bunlardan
birer par<_;a dikti. Ashab-1 Kiram :
- Ya Rcsula'llah! Bunu ni<;in diktiniz? diye sordular. Resul-i
Ekrem:
- Bu aga<_;lar kurumaytp taze kaldtk<;a umanm ki, azablan
hafifler, buyurdu 1.
Bu hadis, buna yakm bir metin ile yukanda "Kitabii'l- Vuzu'" da
ge<;mitir. V e ( 1 63) numara ile terce me edilmitir.
1drar ederken ihtimam edilmiyerek si<_;ratmak ve koguculuk
yapmak nefsi.i'l-cmirde ki.i<_;i.ikti.ir, denilmek istenilmiyor. Birka<; damla
bevlden ne <;tkar diye; <;ekinilmemesi, birka<_; dedikodunun agtzdan
<;lktYermesi cihetiyle ki.i<;i.ik addedilmitir. Nefsi.i'l-emir i 'tibariyle
birisi sthhi vc medeni, obi.iri.is_i.i koguculuk da ahlaki ve aym zamanda
her ikisi dini pek bi.iyi.ik birer kusurdur. Birisi zahiri, obi.iri.isi.i batmi
hirer pisliktir. Hele koguculuk en bi.iyi.ik bir musibet-i i<_;timaiyyedir. Bir
milletin ferdleri arasmda koguculugun taammi.im ve intian ye adeta
ictinab1 laztm bir kusur addedilmemesi en muz1r bir fevza-yi i<_;timai
1

.J4~

.J:A

J ...

~~

t"J

.J,;.~I L..I.J J~l ,:;.. j.:_~'}

J

555

. lyll.4; . ..l... I.J ~;

. ( .;Jl~ll .IJJ

~ .ill ..,L.... ._,.:JI ,:r h~ .ill ~J v~' .:.r.l ,:r

~..l... l L..l .A .j .Jl~.i~ L.. .J 041.:1 1_-;1 : JL<>

.:,tS::;

J5 .j jj- ~~ y..:.; ~J ~.}':" .i.,:.l ...,..:J4 .;..c_ .Jl>:;

J. L:-:~ t L~ 1_-i~ ...;,...<~ .: I ~1...1 : JL.4; ~ 1.1.:. .;.....;...,., t .ill J_,..J 4

556

HAZRET-1 ALt HADlSlNlN KIYMET-1 EDEBiYYESt

tevlid eder. Bunun ic;in Kur'fm-1 Kerim'de " 1 r.b .:ill .c.~~ J l:.:" ..;.,r.-:i J =
Siz, so;:, naklini kolay zannedersiniz. Halbuki bunun tevlid ettigi mazarrat ve
ma'szyyet, Alliihu Teiilii indinde fOk biiyiiktiir" buyurulmutur.

guc;luk
ecbur oldu
Mes'ele
Kahre agac; d!kilmesinin ma'nevi faydas1, bu hadis-i eriften ve 'Htr insanm
Resul-i Ekrem'in bu kavlinden, fi'linden miistefftd oldugu gibi /Wtide takdi~
&sUIa' lliih !
2
( -~~ c~~ }'I '~~ .) ,JI J) nazm-1 erifinde biitiin mevcud;h-1 miimkihene te' siri
nin kendilerine has olan hirer lisfm-1 ibadet ve ubudiyetle hahklanm zikr, tesbih ve tahmid eyledikleri haber verildiginden, kabre diki- R e sul-i E
tur, herkes
len agac; ya kald1kc;a onun zikrinden sahib-i kabrin miistefid olmas1
rr ve ~erd1
hukuku miicaveret muktezas1d1r. Maddi, medeni, s1hhi faydalan ise
uyurmutu
izahtan miistagnidir.
Bu miil
n lm1, en
MANALAR:
nlmltlr.
Mevzuu-bahsimiz olan hadis-i erifteki ( o~i .)JI c:A.!) 1\fedine-i
ramazd1.
Miinevvere'de mehur bir kabristanm ad1d1r. Garkad, burada yetien
bir nevi' dikenli agac;d1r. Bu kabre ibtida Osman ibn-i Maz'un lirdi. Hadis'
1i olabilir
radiya' lliihu anh defnedilmitir. On dan sonra da Res u 1- i E k rem' in
oldugunu
zi
necl-i necibi Hazret-i ibrahim defnolundu. Bunlann defni maale
orada
smda bu yabani agac;Iar kesilip Bakl' bunlardan temizlenmitir. BuT irmizi, S
giin bu agacm cinsi kesilmitir, yalmz ismi kalm1tlr.
la n hakkm'
(M1hsar) mim'in kesri ve sad'm fethi ile dayanmak iizere elde
Tayll
ta1mlan kadibdir, dal pan;as1d1r. Asa, baston malc.i;tlesidir. 1bn-i
Resul-i El
Battal ile ibn-i Tin m1hsan asa ile tefsir etmilerdir. Biz de boyle
gtirar edilii
terceme ettik.
taraftan ao
(MenfUse), masnua ve mahluka demektir. (Neks) de ba igmektir.
manda urn
~arih Kastalani bu hadisin baz1 f1kralanmn tarz-1 beyanmda
hab1m!
garabet goriiyor. Hakikaten Medine-i ilm ii edebin biiyiik bir haris
~in sebebve nigahbam olan Hazret-i Ali kerrema'lliihu veche, bu hadis-i erifin
ibadeti ala
tebliginde hie; goriilmedik bir kudret-i edebiye izhar etmitir. Mesela
hadisin bamda arka arkaya, "nefi" edatlan goriiliiyor, arka arkaya
te'sir ve te
iki istisna bunlan takib ediyor. Bunlar "leff ii nw" halinde midir,
d olay1 nic;i1
degil midir? diye hadis arihlerini derin diiiincelere sokuyor. Sonra
ahik olma
da o sual ve cevab gayet icazkar bir lisan ile tasvir edilmi bulunuyor.
CEVAl1
Mevzfmn nezaketi de buna inz1mam ctti~inden biz de terceme ederhalliyeti i 't
fi 'le maha
1
Sure: 24 (.Nur), ayet: 15
bir giizel 1
~ Stire: IJ (lsra'), ayet: 44

SAADET VE

~EKA VET

HAKKINDA

557

ken gii<;lilk <;ektik. Birtaklm muavin kelimeler, f1kralar kullanmaga

~J =
:arrat ve mecbur olduk.
Mes'ele hulasa olarak Udur. Resul-r Ekrem Efendimiz:
iften ve "Her insamn saiidet ve Jekiiveti, Cennetlik ve Cehennemlik oldugu ezelde ilm-i
gu gibi ltahide takdir edilmiJlir, buyuriDU, Ashab'dan bir zat : "6yle ise yii
mkihe- Resula' llah! Diinyiida say ve ibiidetin, birtakzm meJakkatleri iktihiim etmehahkla- nin ne te' siri vardzr ? Varszn herkcs mukadder iikibetine dogru siiriiklensin! "
Resu'l-i Ekrem Efendimiz cevaben : "Hayzr! Tekiilifte meJakkat
re dikiy
oktur, herkes muktazii-yi fitrata nail ve miiyesser oluyor, Ceniib-z Hak herkese
olmasi
h~yzr
ve Jerden nryi miiyesser kzldzysa, o kiJi onu kolaylzkla seve seve if[iyor."
!an ise
buyurinutur ..
Bu miihim suali Hazret-i Peygam ber'e kimin sordugu aratmlmi, en kuvvetli olarak bunun Hazret-i Ali oldugu neticesine
vanlmitlr. Ve <;ok dogrudur. Qiinkii boyle derin bir suali her SaMbi
d ine-i
soramazd1. Yalmz ilmiyle, f1khiyle itihar etmi yiiksek simalar sorabietien
lirdi. Hadisin ravisi olmas1 delaletiyle ilk hatlra gelecek zat, H a z ret- i
a z'un
Ali olabilirdi. Bu sebeble Buhari Kitabii't-Tefsir'de Hazret-i Ali
e m'in
oldugunu zikretmitir. Yalmz ( l:li ) lafziyle irad edildigine gore, bu
1 sirasuale
orada bulunan zevatm da itirak ettikleri anlaIhyor: Miislim'le
r. BuTirmizi, Siiraka lbn-i Malik oldugunu bildirmitir. Daha bakalan hakkmda da rivayetler vard1r. [ K astaliini].
elde
Ta y b i demitir ki: Bu cevab iislubu hakimaneden rna 'duddur.
bn-i
Resul-i
Ekrem Efendimiz bu cevabiyle hem ibadete i'timad ve
bOyle
igtirar edilmesini, hem de ibadetin terk olunmasm1 men' etmitir. Bir
taraftan abde mukteza-yi ubudiyeti ifa etmesini_ emretmi, ayni zaektir.
manda umuru ilahiyyede tasarruftari tahzir eylemitir. Binnetice :
unda
Ashab1m! "lbadeti, terk-i ibadeti Cennet'e veya Cehennem'e duhul
haris
t<;in sebeb-i miistakil kilmaymiz, belki ibadeti niane-i saadet, terk-i
rifin
ibadeti alamet-i ekavet biliniz" buyurulmu oluyor.
esda
BiR suAL : Saidin ibadeti, akinin ekaveti kaza-i ilahi muktezas1
aya
te'sir
ve teshil-i Bari ile olduguna gore, kul ibadet ve ekavetinden
.idir,
dolay1
ni<;in diinyada medih ve zemme, ukbada sevab ve azaba miisonra
tahik olmahd1r?
yor.
CEVAll : Bu medih ve zem, kulun failiyyeti cihetiyle degil, maderhalliyeti i 'tibariyledir. Yani 9 kulun o fi 'li ilemesi cihetiyle degil, o
fi'le mahall-i sudur olmas1 dolay1siyledir. Mesel~, bir <;irkin zem ve
bir giizel medih edilir. Bu giizellik ve <;irkinligin her ikisi de eser-i

; ss

E$'ARILER VE MUHAL!FLER

kudrettir. Ne giizelin kendi giizelliginde, ne de c;irkinin c;irkinliginde

sun 'u te'sirleri vard1r. .rC.udret-i beerin bu hususta te 'siri olsayd1
diinya Y us u f misal giizellerle dolard1. Binaenaleyh giizel, giizelligin
faili olarak degil, masdan olarak medh edilir. Qirkin de boylece zem
olunuyor. Bunun gibi said, hay1r ve faziletin faili degil, masdan oldugu ic;in medhediliyor, sevaba miistahak oluyor. ~aki de boylece
zem ve ikaba ugruyor. ite Eaire'nin abde izafe ettikleri "kesb" bu
olacaktlr.
~arih ibn-i Battal demitir ki, bu hadis-i erif, kavaid-i Ehl-i
Siinnet'ten en miihim bir kaideyi muhtevidir ki, saadet ve ekavet
Hakk'm eser-i halk ve takdiri oldugu aslidir. Kaderiyyeciler Ehl-i
Siinnet'e muhalefc~ ctmiler, er, Hakk'm cser-i halkl degildir,
demilerdir.

Neve vi de bu hadis-i erifte kaderi isbat vard1r. Biitiir. vaklat,

ef'alinden hic;bir kuvvete karI mes'ul olm1yan AHah'm kaza vc takdiri vechile caridir. Baz1 ulema: "Strr-t kader insanlara dunyrida munke~if
degildir. lnsanlar bu stm Cennet' e girdiklerinde anltyacaklardzr." demiler.
Bu HADIS-i ERiFTE CEBRiYYECiLERi DE RED VARDIR :
Hadis-i erifte ibad'e hay1r ve er teysir buyurulacag1 bildirilmitir. Teysir : insanm bir ii seve seve yapmasm1 teshildir. Cebir
ise, istemiyerek insanm siiriiklenmesidir.
Kiinin saadet ve ckaveti diinyada bilinebilir mi? Tabir-i .. haria
said ve aki olanlar bilinebilir mi? Bir klSlm ulema bu ayet-i kerime
ve hadis-i erifle ihticac ederek amel-i salih, alamet-i saadet, er de
alamet-i ekavet oldugundan kii, me 'lllf bulundugu ameli ile rna'lum olur, demiler. Baz1lan da inkar etmilerdir. ~arih A y n i, hak
olan cezmen degil, zannen idrak olunur, diyor. ibn-i Teymiyye
mes 'eleyi U ekilde vaz' ederek : ".A1uhammed ummetinin sulehdsmdan
oldugu, halkm lisan-t sztkz ile i~tihdr eden bir kimse hakkmda Cennetliktir, diye
kat' olarak hukmedilebilinir mi ?" diyor. Sonra iilemamn miisbet menfi
ihtilaflanm bildiriyor. Hiikmedilebilir, diyenler yukandaki ayet-i
kerime ve hadis-i erifle istidlal etmilerdir.
Bu hadisten kabirde oturmanm, ilim ile mevaiz-i hasene ile
goriimenin cevaz1 da anla1hyor. Esasen B u I- a r i 'nin bu hadise
clair unvam da bundan ibarettir.

,
i
f
,

~,,

,
,

.\'I
,

'

0 ,

...J-:
J,

..b...,

... .

4.-

. c b is

ahhak ra
Resul
ir dine ka:z
d digi gibi
ldi.irurse, bt

RAVILER,

Ruhari
maii'den, N
I 1hammec
hnan'da miit
hi lerinde E
leni'den, N
~e n, ibn-i ~
rid.yct eylem
Bu hadi:
) a' lltihu anh :
an altmdaki
ltii.tubu Sitte' c
Buhari ile ~
nfirad cylem
rd1r. Altm1
rih te vefat et
m i~tir. [Hull

ridun F ~

UGR

itaplq;]a
tSLAM'DAN BA~KA DINE YEMIN

nnde
sayd1
ligin
zem
'1 ollece
'bu

'1-

.::;

.,

'->~.:J I ,.if
,.,

.-\~ .... ~I

559

"o"'
4:.&o,

_r-&-

~hl-i

~vet

:hi-i
dir,
at,
k~if

er.

il-

-1

e
e

TERCEMESi

Neb 1 salta' lliihu aleyhi ve sellem' den nakleden Sa bit ibn- i

D ':\ h h a k radiya' lliihu anh' den ~oyle rivayet edilmi~ tir :
Res uI aleyhi' s-selam buyurdu ki : Kim ki lslam' dan ba~ka
bir dine kazib ve mtiteammid olarak yemin ederse, o kimse
dedigi gibi (yalanCI) dir. Kim ki, keskin bir aletle kendini
oldiiriirse, bu kimse de Cehennem ate~inde o aletle azab olunur.
IZA.HI
RA. viLER, RivA. YETLER :
Ruhari bu hadisi, yine boyle Edeb bahsinde MU.sa 1bn-i
ismail'den, Niizur'da Ma'la !bn-i Esed'den. Yine Edeb bahsinde
:\Iuhammed !bn-i Beftra'dan tahric etmitir. Muslim de
Iman'da miiteaddid tariklardan, Ebu Davud Iman ve Niizur bahislerinde Ebu T .e vbe'den, Tirmizi Iman'da Ahmed 1bn-i
Meni'den, Nesei 1shak 1bn-i Mansur gibi miiteaddid meayihten, 1bn-i Mace de Keffarat'da Muhammed b. Miisenna'dan
rivayet eylemilerdir.
Bu hadis-i F.rifin ravisi bulunan Sa bit 1 bn-i Dahhak radiya'lliihu anh: Ebu Zeyd, 1bn-i Halife-i Eheli'dir, ecere-i t'Idvan altmdaki biatte bulunmu muhterem bir Sahabidir. Kendisinden
Kiitiibii Sitte'de on dort hadis rivayet edilmitir. Bunun birisinde
B u h a ri ile M i.i s I i m i ttifak etmilerdir. Diger bir hadisinde M ii s I i m
infirad cylemitir. Kendisinden E bU. Kda be ve emsalinin rivayetleri
vard1r. Altmi dort Hicri y1hnda vefat etmitir; dogru olan da bu tarihte vefat etmi olmasidir. K1rk be tarihinde vefat ettigi de bildirilmitir. [ Hulasa: ,48 ].

!SLAM DlN1NDEN BA~KA B1R DINE YEMlN1N HUKMO

560

MANALAR:
(Millet), din mfmasmad1r. Mill~t-i lslamiyye, millet-i Yehudiyye,
millet-i Nasraniyye gibi lslam'dan baka bir dine edilen yeminiJ?. sureti, din-iN asaraya, din-i Y ehuda yahud mil el-i kefereden herhangi
bir milletin namma yemin etmektir.
( 4 ~15"" ) kayd1, halefe fi 'Iinde mi.istetir bulunan zamirden haldir.
Ve : "Yemin eden kimse, namma yemin ettigi din ve millete ta'zim
etmekte yalanCI olarak" demektir. Ve bu hal, ahval-i lazimedendir.
Qiipkii islam Dininden baka bir dine y~min eden kimse, herhalde
ve her zamanda bu yemininde kazibdk Hal-i s1dka intikali ihtimali
yoktur. Binaenaleyh ( 4~15' ) kaydiyle halifin mahluf-i aleyhde kizbi
veya s1dk1 mevzuu-bahs degildir. Millet-i lslamiyyenin gayri bir millete yemin, eriat nazarmda mezmf.tm oldugu ic;in gayri lsiami bir
dine ta 'zim kasdederek yemin ederse onun mahlUfu aleyhde sadlk
veya kazib olmas1 miisavidir. Ve bu yeminin, o dinin kendi miintesiblerinin yemininden hie; fark1 yoktur.
HuLASA : Bir nama yemin etmek o eye ta 'zim ifade ettiginden ta'zimde kazib olarak yemin ederse, demektir. ( 4~15') kaydmm
miiteallak1 budur. MahlUfu aleyhdeki s1dk u kizb degildir.
( i.w.::.. ) kaydi : "bu yeminin gen;:ekten kizbine ve bir g:Una ta 'zim
ifade etmedigine i'timad ve i 'tikad ederek" demektir. Bu kayd da
ahval-i miitedahile veya miiteradifedendir. Bununla takyid buyurulmasi, halif, bu yoldaki yemininin bir kizb olduguna kanaat beslemeyip
de belki bunun bir ta'zim oldugunu i 'tikad ederse, yemininde en
ag1r bir giinah irtikab etmi olur. Ve o din ve millete ta 'zim eden
kendi miintesiblerine tamamiyle benzemi bulunur. Bu halde halif,
* ( r-~.:... ..;t; ~;.. r-,.J~ ,j J ) ayet-i kerimesi mucibince !slam camiasmdan
<;Ikarak namma yemin ettigi milletin dalalet ziimresine iltihak etmi
demektir. Kurtubi de bunun kiifriine hiikmediyor.
( Jli Jlf ~ ), o kimse yemininde hakikaten kazibtir, kafir degildir, demektir. Qiinkii bu hadise-i yemin ile !slam Dininden <;1k1p
namma yemin ettigi dine dahil olmu degildir. ~u kadar ki; onun bu
yemini, i 'tikadmm z1dd1 ve hilaf1 o1dugu ic;in kazib olur.
Nas1l ki, ~arih lbn-i Battal da, ( ~~IS') kaydi delaletiyle halifin, naquna yemin ettigi dine ta 'zim, hilaf-i mu 'tekad1 oldugunu

Sure. 5 (Maide), ayet: 51.

~arih

bir din iize

tmek ona
i. burada
hakikaten
Buhar
hadis-i erl
. asara din
\e bu kizbl
aten yeml
mektir.
(

o..\~~ :

hadid de <J
men' etme
,-i.izden m
FIKHI

im-a
islam'm g
yemin mu
minler, k
miin'akid
gelmez. Y.
ictihadm
mezhebi o
sel aTrJ. m,
niimma ye
ile ihticac
keffarctin
sm1 istilza
.A

'

. '

~imd

edecegiz.

MUNTEHiRE NAMAZ KILINIR MI ?

angi
ldir.
'zim

m-

mn
im
da
1ip
~n

en
if,
an

561

istifade ederek : ( Jli l5' _,.;) nin rna 'nas1 : "o kimse dedigi gibi kazibdir", kafir degildir, diyerek bu yolda yemin ile dini islam'dan
\1k1p yemin ettigi dine girmi olmayacag1 neticesine .varmitlr. Qiinki.i
halif, i'tikad cttigi bir eyi soylememitir, kazibdir, kafir degildir. Biz
de tcrcemede yalanCidir, diy~ tasrih ettik.
1;iarih ~irmani de. ( Jt,; l5' _,.;) ciimlesini islam Dininin gayri
bir din iizerinedir, suretinde tefsir etmitir. Qiinkii bir ey'e yemin
etmek ona ta'zimi ifade eder, diyor. Sonra da Kirmani, U kadar
ki, burada zahir olan tagliz i<;in bu ag1r ccza zikredilmitir. Yoksa
hakikaten kafir olur, demek degildir, hiikmiinii iliive ediyor.
Buhiiri erhlerindcn mi.ilhem olarak verdigimiz U izahata gore,
hadis-i erifin meali: (kim ki, islam Dininden baka YehUd veya
Nasara dini gibi bir din namma o dine ta 'zim etmekte kazib olarak
ve bu kizbine i 'timad vc i 'tikad cderek yemin ederse, o kimse hakikaten yemininin ifade cttigi ta 'zimdc ihtiyar-1 kizb etmi. olur) demektir.
( o-l~-'> = Had ide ) ilc kiiir;-, l)l(;:ak gibi kcski aleti maksuddur,
hadid de dcnilir. 1;iu kadar ki, hadide, ha'didden ehastlr. Bu kelime
men' etmek rna 'nasma olan "had" den me 'huzdur. Sahibini tecaviizden men' ettigi i\in alet-i katlaya bu isim yerilrr.itir.
FIKHi HUKUMLER:

im-am Ebu Hanife ile ashab1 bu hadis ile ihticac ederek din-i
islam'm, gayri bir dine kazib ve miiteammid olarak yemin ederse,
yemin miin 'akid olur ve keffaret laz1m gelir. Qi.inkii bu yoldaki yeminler, kavl-i zurdur, mlinkerdir, demilerdir. N evevi de: Yemin
miin 'akid olmaz. 0 ii ister ilesin, ister ilemesin keffaret de Iaz1m
gelmez. Yalmz halif istigfar cder, kelime-i ehadet getirir, diyor ve bu
ictihadm imam 1;iafii'nin, imam Malik'in, cumhuru ulemamn
mezhebi oldugunu bildiriyor. N ev e vi bunlann da aleyhi' s-saliitii ve' sselarr/m, ".ill )II .JI 'J' ul.<); .sj.JI_, .;..')\J4 JL<; ..;.1,.. .:r= kim ki Liit, Uzzii put/an
namzna yemin ederse n'liiteaktben 'La ilahe illa'lliih' desin" kavl-i erifi
ile ihticac ettiklerini iJaye ediyor. Hanefiler de bu istidlale, bu hadiste
keffarctin zikredilmemi olmas1 viicubu keffaretin nefyedilmi olmasim istilzam etmez, diye cevap vermilerdir.
1;iimdi hadisin katl-i nefisten ibaret olan ikinci k1sm1m izal
edecegiz. Bu hadisin, Cenaze bahsinde as1l zikredilmesini mucib olar,
F.: 36

562

M0NTEH1R HAKKINDA CONDUB HADISt

da bu f1krad1r. ~arih 1bn-i Bat tal diyor ki: Fukaha ve Ehl-i Siinnet
ulemasl ittifak etmilerdir ki, hayatma kasdeden, intihar eden bir
kimse, bu \Ok <;irkin hareketi ile !slam camias1 haricine \lkffil olmaz.
Binaenaleyh namaz1 kthmr. Giinalu kendisin~ aiddir. t m am M alik'in mezhebi de budur.
Yine 1 b n- i Batt a l diyor ki: 6 mer 1 b n- i A b d i 'l- A z i z ile
E v z ai istisna edilirse, biitiin fukaha miintehire cenaze namazt ktlmakta kerahet olmadtgmda ittifak etmilerdir. Qiinkii Resulullah
salla'lliihu aleyhi ve sellem biitiin miisliimanlara namaz ktlmak adetini
vaz< etmiler ve bundan hi\ bir miisliimam istisna etmemilerdir.
~arih A y n i de 1m am E b u Y us u f'un: "Miintehire nama;;: kdznma;;:. 9iinicii milntehir kendi nejsine zulmetmi~ti . Bag ve kiitz-z tarik mesabesindedir" dedigini ve lmam-1 A <zam ile lmam Muhammed'in
de : "Miintehirin, darb ve cerhsi;;: kendi dii~eginde olen kimse gibi kam hede:
olup katl-i nefiste diyet bulunmadzgzm ve binaenaleyh nama;;:z Kzlzmr" dediklerini haber veriyor.

TERCEMESi

C i.i n d i.i b radiya' lliihu anh' den Neb i salta' lliihu aleyhi ve
sellem ~oyle buyurdu, dedigi rivayet edilmi~tir : (Sizden evvel
gec;en bir i.immet ic;inde) bir adamm yara:n .vard1. (Istirabma
day:mamt~.y1p) kendisini oldi.irdi.i de, Allahu Teala : "Kulum
kendi kendisinf (oli.ime te~ebbtis <ederek) bana takaddum eyledi. Ben
(de) ona Cennet'i hcram kzldzm" bt:.yurdt'.

tz: AHI
R.AviLER,

Riv .A YETLER :

lmam Buhari, bu hadisi buraG.a ta<likan ri;ayet etmitir. Fakat Ahbar-1 Beni lsrail'de de ~eyhi Muhamm e d lbn-i Ma <mer'-

1NT1

den mevs
yet etmi
~aril1

Jar. Beni
ismini bi~
Buh
rivayet e
kedilmit
(! Jl.i ~-'.J ..
diib radi
den atideA
salta' lliih
- 9iinkii
mu~tur k~
Ger
Sabit J
babmda
Baz
ccm<idir
(hurac)
afet-zedl
mfundat
habbeci
(Be
ruhu,
dir. Bu

miiebb~

katilin
me ett
edildigi
etmez.
adamm
miirik
a<malii
tam am
dir. Bu
biqey

1NT1HAR EDEN KiMSEYE CENAZE NAMAZI KILINIR MI ?

linnet
n bir
lmaz.

MaI

z ilc
ktllliih

esad'in
hede:
dik-

ve
e]

563

den mevsf.tlen bir rivayeti vardtr. M ii s 1i m de ayn bir me tin ile rivayet etmitir.
~arihler, intihar eden bu adamm ismi bilinemedigini soyliiyorlar. Ben! !srail tarihinde ge<;cn adi bir intihar vak'ast kahramamnm
ismini bilmege ne imkan vardtr, ne de liizum.
Buhari'nin sencdinde bu hadlsi Ciindiib radiya'lliihu anh'den
rivayet eden Hasen-i Basri Hazretleridir. Ve hadls U sf.tretle sevkedilmitir : ..,.,.iS:~ .J\ .._:,~ L. J 4--J lj ~ll l.i..o J ..;.., '":"'..l:..:- 8.~.> .:,.-J-1 Jli H"
u Jt; t'"" J ~ .iii J ..... ... ~:JI ,:r '":"'..l:..:- = Hasen- i B asr demi~tir ki: Bi;:;e Ciind ii b radiya' lliihu anh ~u Basra mescidinde Neb f salta' lliihu aleyhi ve sellem'den atideki hadisi riv4ve: eyledi. Bi;:;, o hadisi unutmadzk. Ciindiib'iin }nib
salta' lliihu aleyhi . ve sellem' den yalan nakletmesinden korkumu;:; da yoktur.
-()iinkii Ciindiib ;ok dogrudur. - Neb salla'lliihu aleyhi ve sellem luyur. "
'
mu~tur k z... .
Gerek bu hadisi, gerck bundan evvel terc...:me ve izah ettigimiz
Sabit !bn-i Dahhak hadlsini Buhari Katil-i Nets unvanh bir
babmda zikretmitir.
Bazt Buhdrt niishalarmda ( rlr.- ), kitab vezninde cerahanm
ccm'idir, yaraya cienir. Bazt Buhdr niishalarmda (cirah) yerinde
(hurac) rivayet edilmitir. Hurac, ttbbltsttlahta "verem" e denir ki,
afet-zede bir uzvun lifindeki bir tecvlfe mikrobik madQelerin ictimamdan husule gel en iliktir. Neve vi de hurac, viicudde <;tkan
habbecik kurhalardan ibarettir, diyor.
(Bederenl) miibaderet manasmdadtr ki, kulun kendi yatagmda,
ruhu, Allahu Teiila tarafmdan kabzedilinceye kadar sabretmemesidir. Bu miintehire Cennet'in haram oluundan, bunun bir uki.i.bet-i
miiebbede oldugu anlatlry0r. Cezamn ebedi olmasmm sebebi de bu
katilin intihan helal addetmi olmastdtr. Yoksa bundan evvel terceme ettigimiz Sabit 1bn-i Dahhak hadisinin izahmda beyan
edildigi iizere intihar, kiifrii ve binaenaleyh miiebbed bir azabt icab
etmez. ~u da muhtemeldir ki, bu cbedi azab, hadis-te beyan buyurulan
adamm ahsma aid olsun. Vc bu adamm intihar ciirmiinden baka
miirik olmast da bulunsun. ~u kadar ki, bu te\cih, kiifffmn fiiru-i
a'malinden de sorulacagmt kabul eden ulemanm mezhebine gore
tamam olur. Hilafma kail olanlara gore, miistahsen bir tevcih degildir. Bundap baka hadiste bu adamm kiifr ve irranma delalet eder
birey de yoktur.

1NT1HARIN ~EKL1NE GORE AZAB

Bu babda varid olan bir haber de Cabir tbn-i Semiire

hadisidir. ibn-i Ebi ~eybe'nin Musannif'inde rivayetine gore,
lbn-i Semi.ire radiya'lliihu anh demitir ki: Resulullah salla'lliihu
aleyhi iJe sellem'in ashabmdan bir kimse bir yara ahp alam ve Istlrabma
dayanam1yarak elinc ge\'irdigi bir bi\akla intihar etmi ve Resu 1-i
Ekrem de namazm1 kilmamitlr 1

TERCEMESi

E b u H i.i r eyre radiya' llahu anh' den, Neb i salta' llahu ale;:lzi
ve sellem ~oyle buyurdu, dedigi rivayet edilmi~tir :
(Duriyada ip ve emsali ile) kendini bogan kimse Cehennem'dc kendini bogar (ak, bu;ak gibi ~eylerle ) kendini vuran
. da Cehhennem'de kendini vurar(ak azab olunur).

1 Z AHI
Bu hadistc katil-i ncfis hakkmdaki babm hadislcri ciimlcsindendir. imam Buhari bunu aag1da Kitabii't-T1b'da da daha uzun
bir metin ile ri\ayet edip miiellif Zebidi de nakletmitir. Meali
i:iyledir : Kim ki kendini bir dagm tepesinden atar d'a oldiiriirse, o
kimsc Cchcnnem atqindc cbedi ve daimi muhalled bir halde kendini
atarak azab olunur. Kim ki, zchr i\crck kendini oldiiriirsc Jm da
Cehennem ateinde zchir kadehi elinde cbedi ve daimi i<;erck muhalled bir halde azab olunur. Kim ki, camm b1<;ak ve sairc ile vurarak
katledcrse, bu da Cehenncm atqindc bi<;agr elinde daimi vc ehedi
karnma saphyarak muhallcd bir Surette azab oJunur 2

r--

-Ju.;J 01 : ~ .:ill <S,;,_;.

~ .;:l.;- ..:,<- "-:::..; ..;_I ~I ._:.:..... .j :>)J ..; J
._L...; f ._A.; ~ j::.<; L"".<..:... l.:.L; dl; :<.-1.;-:- ~t....,l 1-- J ::k .:ill ._,l..... cs-7.!1 ~t~l ..:
. .,.[" 1-- J "::!.<- .0: I j.... u7-!1
2 -.>:>;; ~-:- )_; J J~ -A; j::.<; ch:o:- ..:, .;:>; _; : ;..- J "::1" .O: IJ_., u~:J \ Jt;
i;J l.:. fi~ )l; J ol-:; o.l; J 4_; "-.ii j:.<; ~-- ~ ;,. J i.vl l.,_; i-ll~ i:,.Jl,:. l;:;
1

Muslim
onda kendini '
ile intihar sui
i-~.>1. L..;
,_ i.U zi.
de muhalled
olanlar bu zi
Ehl-i Siinnet
den birisi, bu
inde bu hadis
s1zm tahric e
mitir. Qiinki
lacak, bir n
Cehennem'd
lillerini bura

~ /

,~\k;.J\
....

, ....

I.L'b J

} ~

u
....

~.:.~

Enes
edihnitir
(Bir l
rmdan bi
and1Iar .

MEYYiTi iYiLiKLE YADETMEK

tire
ore,
liihu
una
il- i

II,..

.iii I .

Mi.islim'in de Sahh'inde bu yolda bir rivayeti vard1r. Yalmz

onda kendini bogarak intihar ekli ri~ayet edilmemitir. Miislim'de zehr
ile intihar sureti vard1r. Yin e. M i.i s li m'in rivayeti , l-<J L>- r-~~u .j .>i; ,,"
<< i~l ~-:; i~ ziyadesini de muhtevidir. Ashap-1 rna 's1yetin Cehennerri'
de muhalled olduklan esasm1 kabul eden Mu'tezile ile .onlara peyrev
olanlar bu ziyade-i rivayet ile tezlerini mi.idafaa etmilerdir. Fa:kat
Ehl-i Si.innet ulemas1 mi.itcaddid suretle cevab yermilerdir. Ci.imleden birisi, bu ziyadenin birvehm olmas1d1r. Nas1lki, Tirmizi Siinen'inde bu hadisi yine E bu H iireyre 'den ( hl~ , l-<ll>-) kayd1 bulunmakS1zm tahric etmi ve bu rivayetin esahh-1 rivayat oldugunu kaydetmitir. Qtinki.i en sahih rivayete gore, ehl-i tevhid Cehennem'e konulacak, bir mi.iddet azab olunup gi.inahlanndan annd1ktan sonra
Cehennem'den <;1kanlacaktlr. Ehl-i Si.innet'in bu babdaki obi.ir delillerini burada irad etmek zaiddir. '

lti
0

o:E:,..

IJ;;.JU

n-

tn

565

"

,. , ,

~ .J.

.,..

~,

oj \.:.~~

IJ .J,4

.,

.,.. ,

"' .;;:; ,

.J. o.,

J t.i

.J t ,_,.

d.;~ .\ill

J. o .J.,.,. .J. ,..

., .,

.,.. .,..

,. -;. 0 _,

u-..i I :.;~ . 6 70

"""

, ,;

J.' ,

IJ J~ I'"J ~~:::-J I'".L J ;-::J~ .iii I

' .,..

lS;, J

.,.

~""'

"

J. "'
,

:::=

.,

.,.. .... ~

0.....

.... 0., /

~::;J I J t.A.i 1.1-::>- \~-::J~

~~~~,

.,

o:E: ,.

,,

,....,

.,. ,

t o .J.

, ~ \k>J I :_;~ ; ....~ J\.A.i ~~::;) J\.A.i I.J";, 4--::J~ I~.:.JU l> .1>-l~
,

nm

,..,

.,.. .J.~, o J."o

,...,.,...,~

o,...

o"',

o -'o"'t.

I.L~ J ~;~j I .J ~~:::-J; 1.1-::>- ;-::.1$:. I'" ~.:.J I u~

J t.i

o ,,.,

~~:::-J

\,4

tli
0

1i
a
1-

Ii

TERCEMESi

Enes .t)Jn-i Malik radiya'lliihu anh'den ~u hadis rivayet

edihni~tir :

(Bir kerre) Resul-i Ekrem ile- baz1 Ashabmm yanlanndan bir cenaze ge<;ti. Ashab-1 Kiram bu cenazeyi hay1r ile
and1lar. Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem de "vacib oldu !" bu-----------------------------------------------~----~--

\.1)1,:. ~~ .;lj

.j .cl.; .j lr, ~ ...~ .j .;~_.~; ...~..~ ..._;,; j::; ,f J . l.<;l ~; i.u.;:.

.[-':./ ~~ ,y ..s);..)l .IJ.;] .\~lli,; i..U>:.

566

DiRiLER ALLAH'IN ~AH1DLER1D1R

yurdu. Sonra ba~ka bir cenaze daha gec;:miti. Ashab-1 Resul

bunu da er ile andllar. Resul-i Ekrem de yine "vacib oldu"
buyurdu. Bunun tizerine Orner lbn-i Hattab:
- Ne vacib oldu, ya Resula'llah? diye sormast tizerine,
Resulullah:
- ~u once gec;:en cenazeyi haytr ile yadettiniz, ona Cen-
net vacib oldu. Sonraki cenazeyi er ile andtmz. Buna da
Cehennem vacib oldu. Qtinkti siz yerytiztinde Allah'm ahidlerisiniz, buyurdu.

I Z A HI
RA. viLER, Riv..\YETLER :
Bu hadisi Muslim, Enes 1bn-i Malik'ten; Ebf1 Davud da,
Hakim Nadr 1bn-i Enes'ten; Taberai:d Ka'b 1bn-i Ucre'den mtitavvcl, muhtasar metinlerle rivayet etmilerdir. Buhari.
dirilerin oluleri hay1r ile, guzel Slfatlarla sena edip ovmelerinin meruiyyeti unvanh bir babmda zikretmitir. Dirilerin dirileri medh ti
sena eylemeleri, eger senada mubalaga edilirse, menhiclir. Qunku
mubalagakarane medh u sena mufsid-i ahlakt1r. Hem medhedenin,
hem de medholunan kimsenin ahlaklan uzerinde su-i te 'sir icra eder :
Memduhu ucbe, madihi de riyaya, tabasbusa, temelluka sevkedebilir
ki, insamn zati erefi ve benligi namma buyuk bir ziya 'd1r. .
Muslim bu hadisi 1bn-i Uleyye vas1tasiyle Hazret-i Enes'ten tahric etmitir. V e U yolda te 'kidleri ihtiva etmektedir. Bu rivayete gore, En e s 1 b n- i M a 1i k radiya' lliihu anh demitir ki : Bir cenaze ge~miti, ve sena edilmiti. Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem : V ecebet, vecebet, vecebet buyurdu. Sonra bir ceriaze daha ge~ti. Bu da
er ile tevsif edildi. Resulullah bunun i~in de : Vecebet, vecebet,
vecebet buyurdu. Sonunda da : Siz yeryuzunde Allah'm ahidlerisiniz, siz yeryuzunde Allah'm ahidlerisiniz, siz yeryuzunde Allah'm
ahidlerisiniz, b~urdu.
Hakim'in N adr 1 bn-i Enes'ten 1 rivayeti de U tafsilleri muh- ~
1 Nadr lbn-i Enes,
Enes 1bn-i Malik-i Ensari radiya'lltihu anh'in
ogludur. Babas1 Hazret-i Enes'ten, lbn-i Abbas radiya'llahu anhum'den rivayet
eder. Kendisinden de Bekr-i Muzeni, Katade'nin rivayetleri vanhr. Nesli,
sahib-i terceme hakkmda : Sikad1r. Rivayetleri ~ayan-1 i'timadd1r, diye sen! etm~tir.

[ Hulas a : ~44 ] .

vidir : Ene
R c;s u1u lla h
e~ti. Resuh!
- Bu kir
amndakiler :
- Filan
ve Allah'a ib.
cevab verdile
- Vecel
naze ge~ti. E
- Bu c
- Filan
bugz eden,
kimsedir, diy
- Vece
- Ya1
de er ile ta
niz de u~ ke

yeryuzunde
den me'lUf
Bu hadl
prtma gore
ine bu laflz
Taber
Yalmz Ebu

"'~

..,.U!

vud'un EB

(I

.l:,~ <.)~

.Y-

selam gokyiiY..

Sizin btiztntl?i

LuGAv
(U ~
Hay1rda ist
isti'mal ed

CENAZEYt TEZK1YE

e,
n-

567

tevidir : En e s 1b n- i M a 1i k radiya' lliihu anh demitir ki : Bir kerre

Rt;sulullah salla'liiihu aleyh ve sellem'in yanmda idim. Bir cenaze
gec;ti. Resulullah:
- Bu kimin cenazesidir? diye sual buyurdu. Resul-i Ekrem'in
yanmdakiler :
- Filan aileye mensub filand1r. A!Hih'I ve Resulu'llah'1 seven
ve A!Hih'a ibadet edip daima hayra, ibadete koan iyi bir zattir, diye
cevab verdiler. Bunun .i.izerine Resul-i Ekrem:
- Vecebet, vecebet, vecebet buyurdu. Sonra da baka bir ce.
naze gec;ti. Resul-i Ekrem:
- Bu cenaze de kimdir? diye sordu. Oradakiler :
- Filan soya mensub filand1r, bu da Allah'a ve Resulu'llah'a
bugz eden, gi.inah iliyen, ve daima gi.inah ve fesada c;ahan koti.i bir
kimsedir, diye cevab verdiler. Bu def'a Resul-i Ekrem yine :
- Vecebet, vecebet, vecebet buyurdu. Oradakiler :
- Ya Resula'llah! Biz, birinci cenazeyi hay1r ile, sena, ikinciyi
de er ile tavsif ettigimiz halde siz ikisi hakkmda da bir hi.iki.im verdiniz de i.ic; kerre vecebet, buyurdunuz, dediler. Resul-i Ekrem:
- Evet ya Eba Bekr! Oyle soyledim. Qi..nki.i Allahu Teala'mn
yeryi.izi.inde bir klSlm melekleri vard1r ki, bunlar, kiinin hay1r ve erden me 'lUf oldugu eyi beni Agem lisaniyle soylerler, buyurdu.
Bu hadisi bu suretle rivayet eden Ha'kim: Bu hadis, Mi.islim'in
artma gore de sahih bir hadistir. Fakat her nedense Mi.islim Sahih'ine bu laf1z ile almamitir, diyor.
Taberani ile Ebu Davud da ayni suretle rivayei: etmilerdir.
Yalmz Ebu Davud'un bir rivayetinde hadisin son f1kras1 6yledi.r:
",1~ vA'"~ .} ~"""~ .JI =Sizin btlzzmz, bUzznzzzn ~ahidlerisiniz." E bU. Davud'un Ebu Hi.ireyre'den gelen diger rivayetinde: 1 )\..)ll'"~;s:J')\lln"
<<-1::-r-! ..,~.} ~ .:,1 . .._.;. .;l'l.j ~1.1~ ?I.J 1:-ll.i ~~.b.,.; =Melaike aleyhimii'sselam gokyiiyiinde Alliih'zn ~ahidleridir. Siz de yerde Alliih'zn ~ahidlerisiniz.
Sizin btlzznzz, bazznzzzn ~ahidisiniz" ziyadrsi vard1r.
LtrGAVi IZAHLAR :

( .1.;.~ =

Send), H1sal-i hamide ve evsaf-1 cemile ile yad etmektir.

Hay1rda isti 'mal olunur. Senanm erde isti 'mali azd1r. Burada erde
.isti 'mal edilmesi ~ayra mi.iakele ic;in iltizam edilmitir.

568

CENAZEY1 HA YIR VFYA ~ER 1LE

(Cennet vacib oldu) ci.imlesindeki vi.icub ile si.ibut ve tahakkuk

manalan kasdedilmitir. Hi.ikmi.in s1hhat-i vukiiu o derece kuvvetlidir
ki, vacib derecesini bulmutUr, demek oluyor. Yoksa Allahu Teala'ya
hi<; birey vacib olmad1g1, Ehl-i Si.innet mezhebinde mukarrer olan
usuli.i 1slamiyyeden bir asl-1 mi.ihimdir.
Hatta sevab, fazl-1 Bari, ikab da adl-i ilahi muktezas1dir. Allahu
Teala hi<; bir fi 'linden hi<;bir varhga ve hi<;bir kuvvete kar1 mes'ul
degildir. Bi.iti.in mevcudat ile bunlann haiz olduklan maddi ve manevi
kuvvetler O'nun eser-i kudretidir. Bu asla gore hadis-i erifin manast:
"Dirilerin oli.iler hakkmdaki hay1r ile senalan, o oli.ini.in di.inyada
hay1rperver, iyiligi sever bir kimse olduguna delalet eder. Bunun i<;in
va 'd-i ilahi muktezas1 Cennet vacib olur. Dirilerin oliileri er ile
tavsifleri de o oli.ini.in di.inyada ii, gi.ici.i er olduguna delalet eder.
Bunun i<;in de adl-i ilahi muktezas1 Cehennem vacib olur" demektir.
Hadis-i erifte tasrih buyuruldugu i.izere mi.i 'minlerin baz1lannm
baztlanna ehadetlerinin te 'siri bu suretledir.
Mi.islim'in ve daha bakalanmn rivayetlerinde gordi.igi.imi.iz
tekrir, kelamm te'kid ve tahkiki gayesine ma'tuftur. Resul-i Ekrem'in ekser tebligat-1 seniyyelerinde vesile-i ikayet bir cihet b1rakmamak i<;in ihtiyar buyurduklan bir i.islubu edebidir.
Davudi diyor ki: Bu hadiste di.ihuli.i Cennet'i vtkib ktlan sena
ve ehadet, fukahaya gore ehl-i faziletin, ashab-1 s1dk-1 ihlasm ehadetidir, fflSlklann sena ve ehadetleri degildir. <;i.inki.i fesaka, kendileri
gibi ehl-i ftsk ve rna 's1yeti sena edip overler. Ve tabiidir ki, mev'ud
olan mi.ikafatm husuliinde hi<;bir vechilc miiessir olamaz.
Yine Davudi'yc gore: ~erile tavsif ve ittihamdabir adavete
mi.istenid olmamakla meruttur. Baz1 kere sulehadan bir zat hakkmda
husumet perverde eden bir kimse bulunabilir. Vefatmda bunun tarafmdan birtak1m fuzuli dedikodular sarfedilebilir. Binaenaleyh boyle
husumete mi.istenid bir tavsif ile 0 reciili.i salih de hadisin i.imulii
dahiline girmi olmaz. Kul kusurdan bali olmad1gma gore bu ada-
vet, mukteza-yi adalet olsa bile di.inyada faziletkar bir hayata malik
olan kimse hakkmda er ile ehadet hi<; de dogru degildir.
SuAL: Zeyd 1bn-i Erkam radiya:llahu anhumd'dan varid olan
bir hadis-i sahihde mevtaya sebbetmekten nehy edilip oli.ilerin ancak hay1r ile amlmaS1 emrolunmu iken o1i.ilerin mesavisinden bahsetmek ve erir bir kii idi diye ehadet etmek nas1l caiz olur?

CEVAB: E
mekten nehy, K
lanlar hakkmd
bid 'a tin bakasl
t>mek, -bunlanl
1aram degildir.
Enes 1bn-i
( Siz, yeryii4
olan Ashab-1 N
de bu babda
Ithdddt" daki
uretinde amdt
ehadeti, meyyJ
(TENBIH)
risiniz) kavl-i e
ne derse onla
hakkmda hi.isn
aksi de bOyle
dur : Bir cenal
vefatmda erb'

vard1r. Onu
haber verildi ~
Resul-i Ki b
kiimdi.ir. Son
tezkiye ile hu
hiisni.i ehade
sebebledir ki
menfaat, cena
edilmitir. Ce
sonraki hadis

T AVSIFiN UHREVI TE'SIR1

569

CEVAB : Emvata sebbetmekten, onlan er ile yad ve tavsif eylemekten nehy, kafir, miinafrk, fisk ile, bid 'at ile me 'lllf ve mqhur
olanlar hakkmda degildir. Bu, ehl-i kiifr ve nifakm, sahib-i fisk ve
bid 'a tin bakasr oliiler hakkmdadrr. Bunlan er ile zikr ve tavsif eylemek, -bunlarm yoluna girmek istiyenleri tahziri mucib oldugu i<;inharam degildir. Kurtubi diyor ki: Caiz ki, sebb-i emvat hadisi, bu,
Enes 1bn-i Malik hadisinden miiteah-hir ve bunu nasih olsun.
( Siz, yeryiiziinde Allah'zn ~iihidlerisiniz!) hitab-1 erifine muhatab
olan Ashab-1 Kiram ise de onlann srfat ve siretindeki mii'minlerin
de bu babda hakk-1 itirakleri vardrr. Hatta Buhari'nin "Kitdbii's~ehiidiit" daki rivayeti,
( {j\ = Siz) yerinde ( ~.>....jll = Mii'minler)
suretinde amdrr. Binaenaleyh sahib-i fazilet her mii 'minin sena ve
ehadeti, meyyit i<;in vesile-i duhul-i Cennet olur.
(TENBiH) Muzhiri demitir ki: (Sizyeryiiziinde Allah'zn .Jahidlerisiniz) kavl-i erifinden "ashab-qiihud ve tezkiye bir meyyit hakkmda
ne derse onlann dedikleri gibi olur. Hatta Cehennemlik bir kimse
hakkmda hiisnii ehadet edilirse, hemen Cennetlik oluverir, bunun
aksi de boyledir" manasi anlaIlmamahdrr. Belki bunun manas1 Udur : Bir cenazenin hayatmda kendisinde gordiikleri hay1r ve salah1,
vefatmda erbab-1 takvanm anarak tezkiye etmeleri, Cennetlik olclugunun alametidir. Bunun aksi de boyledir.
M u z hi r i'yi ta 'kiben Nfi.Jkiit erhinde T a y b i'nin ince bir goriiii
vardrr. Onu da miitalea edelim: Taybi demitir ki: Bu hadiste
haber verildigi iizere, Ashab-1 Kiram'm bir meyyiti senasmdan sonra
Resul-i Kibriya'nm: "Viicib oldu" buyurmalan iibhesiz ki, bir hiikiimdiir. Sonra tu hiikmii aag1da bir vasf-1 miinasibin ta'kib etmesi,
tezkiye ile hiikiim arasmda illiyet ifade eder. Yani meyyit hakkmda
hiisnii ehadet, duhul-i Cennet hiikmiiniin sebeb ve illeti oluyor. Bu
sebebledir ki, cenazeyi tezkiye, cenaze hakkmda mucib-i hay1r ve
menfaat, cenaze sahibleri i<;in de medar-1 tesliyet olmak iizere kabul
edilmitir. Cenaze hakkmda hiisnii ehadetin detece-i te 'sirini bundan
sonraki hadis-i erifte de . g6recegiz.

CENAZEYi HAYIR VEY A ~ER iLE

570

TERCEMESi

0 mer radiya' lltihu anh' den, Res u 1u 11 a h salta' lltihu aleyhi

ve sellem Oyle buyurdu, dedigi rivayet edilmitir :
Hangi bir miisliiman ki, onun hakkmda dart (mii 'min)
hay1r ile sena ve ehadet eder, Cenab-1 Hak o miisliimam
Cennet'e idhal eder. Biz dedik ki:
- Ya Resula'llah! U<;: kii ehadet ederse de boyle midir? Resul-i Ekrem:
- .V<_;: kii ehadet ederse de boyledir, buyurdu. Sonra:
- 1ki kii ehadet ederse de boyle midir? dedik. Resul-i
Ekrem:
- 1ki kii ehadet ederse de boyledir, buyurdu. Bundan
sonra biz, Resul-i Ekrem'den bir ahidden sormad1k.
IZAHI
R.A VILER,

RiV AYETLER :

Bu hadis-i B u h ari ~ehadat bahsinde de zikretmitir. T i r m i z i

ile N e sa i de Cenaze bahsinde tahric eylemilerdir. Bu da B u h ar i'nin meyyiti senaya clair babmm ikinci bir hadisidir. Hadisin Buhdri'deki suret-i sevk1 6yledir : E b ii '1- E s v e d 1 demidr ki; bir kere Basra'dan Medine'ye gelmitim. 0 mada Medine'de fena bir hastahk
vardt. lnsanlar anstzm oliiyorla1 dt 2 Ben 0 mer 1b n- i H a tt a b'm

TAV~

yanmda 4
:1in me!la
anh de :'
Orada b1
Orner yi
Bu alUyii

_,

" Vlifib ol,

Orner o

-:E

dim. Re
hadisi bi

SuAJ

sunda a
nedir?

CEv
ihtilMa t
zaili hall
herkes t<
ve kesre1
ala mert
buyurmt
oldugun<
ikiye kas
Kiram 1
hakkmd;
yurulma
bir rahn

SuA
Ebi.i'l-Esved rahimehu'lltih D i.i e I i'dir. Sadat-1 Tabiin'dendir. lsmi Zalim
tbn-i Amr ibn-i Si.ifyan'dn. Basra ~ad1s1 idi. Orner, Obey lbn-i Ka 'b,
Ali radiya'lltihu anhiim'den rivayetl vard1r. Oglu Ebu Harb, Yahya ibn-i Ya'mi.ir gibi bir cemaat~i muhaddisin kendisinden rivayet etmi~lerdir. Vabdi Ebi.i'lEsved'i Muhadremun'dan addetmi~tir. Nahv-i Arab!nin imami.i'l-eimmesidir ve
H a z ret- i A I i 'den sonra ilk vaznd1r. lbn-i Ma-in (6g) tarihinde ( Carif )
denilen taunda vefat etni~tir, diyor. [ Hulasa ve Ayni'] .
2 Bu f1kray1 Buhtiri''nin Kitabi.i -ehadat'taki ziyade-i rivayatmdan nakil ve
terceme ettik.
1

kendisiy]
1

~/-4

yl

.r

: .), JL&i
.ill j.... ..;i-

TAVSIF1N UHREVI TE.SIR1- TEZK1YEN1N UHREVt TESlRt

571

yanmda otururken yamrn1zdan bir cem1ze gec;ti. Oradakiler cenaze~

:tin rne!lasinini, terniz hayatm1 hay1r ile yad ettiler. Orner radiya'lliihu
anh de : "Artzk vacib oldu" dedi. Sonra ikinci bir cenaze daha gec;irildi.
Orada bulunanlar bu cenazenin sahibini de sena ettiler. Hazret-i
0 rn e r yine : "Vacib oldu" dedi. Daha sonra i:.o;iincii bir cenaze gec;ti.
Bu olUyii de er ve rna 's1yetiyle and1lar. Buna da H a z ret- i 0 rn e r :
"Vtifib oldu" dedi. Ebu'l-Esved diyJr ki, ben :
- Ya Erntre'l-Mii 'rnintn, nc vacib oldu? diye sordurn. Eazret-i
Orner cevaben :
- Ben, Neb i sal/a' lliihu aleyhi ve sellem'in buyurdugu g:bi soyledirn. Res u l u lla h buyurdu ki : "Hangi bir miislim ... " 1 rnealindeki
hadisi bildirdi.
SUAL : Cenazenin hiisn-i haline veya su-i haline ehadet hususunda ahidlerin dort, iic;, iki olarak, ihtilafmdaki sebeb ve hikrnet
nedir?
CEv A.o : Bu ihtilaf-1 aded, ehadetin rneani ve rneratibindeki
ihtilMa tabi' bir ihtilaftir. Qiinkii ro.eyyit baz1 def'a, rnehasin ve fazaili halk dilinde ayi' ve rniinteir bir kirnse olur da hiisnii hulku
herkes tarafmdan duyulur, bilinir. Boyle cenazede Uhudun tevatiir
ve kesreti rniistehab kilmrn1tlr ki, dorttur. Ve bu aded, ehadetin
ala mertebesidir. Cenab-1 Hak bunu yalmz ehadet-i zinada teklif
buyurrnutur. Sonra ehadet, rnehudu lehin ahvalini idrttke vesile
oldugundan dort ahid buhinarnazsa iic;e, iic; flhid de bulunarnazsa
ikiye kasredilmitir ki, bu da edna rnertebesidir. Bu sebeble Asha.b-1
Kirarn bir ahidden sual etrnernilerdir. ~ehadetin, ahiret umuru
hakkmda da diillya urnurunda oldugu gibi cereyanma rniisaade buyurulrnas1 hie; iibhesiz Cenab-1 Hakk'm rnii'rnin kullanna bahettigi
bir rahrnetidir.
SuA.L: Meyyite rnenfaat-bah alan sena ve ehadet, diinyada iken
kendisiyle diiiip kalkan iinalannm ve yakm kornulanmn ehadeti
":"u...JI i.J. / Jl .::.....L:.i v.i.r 4: ~.J J.j.J ~J.ll .;:....J.i: .),.,...':11 Y.l Jt;
~ J : .;s. .:ill.s.i_; J; Jl.tj .i~ l-t:>'\...... j&- ~~l; ,oj~ tf:Jj
: J; JW .I_,:. ~~\...... j&- ~li ~l!l4 .r ( . ..:..:-':' J : /
JW . i~ ~ l .... j&- ~~t;
.I jJ ..si-ll Jt; ~ .:.J.; : Jt; . ~ ~ jJ.I ~I 4 ~ J L.J : ..:.J.A; .) _,...)II Y.l JLU . ~ J
1

~?-4

.r

.[~_;~JI,I.J_;] ~;j..L~Lt_l

:t--.J ~

572

TEZKiYENiN BiLGiYE VE VAKIA MUTABIK OLMASI

midir? Yoksa meyyiti bilmiyen kimselerin umftmi hiisnii zan ve ehadeti de miiessir midir?
CEvA.~ : N!Jslisun zahirinden miistefad olan, gorgiiye ve duyguya miistenid olan ehadettir. ~ehadetin boyle bilgiye miistenid olmas1m E bu Ya<la M usd i'nin Musned'inde isnad-1 sahih ile rivayet ettigi En e s 1b n- i Malik radiya' lliihu anh'in hadisinde daha aikar olarak goriiyoruz. Enes radiya'lliihu an~, ResululHih salla'lliihu
aleyhi ve sellem - 6yle buyurdu, demitir- : Bir miisliiman oldiigiinde yakm komulanndan dort ev halkl kendisi ic;in : "Bu adam hakkmda hay1rdan baka bir ey bilmiyoruz" diye ehadet ettilermi, AlHihu Teala
6yle buyuruyor : Ey mii 'minier! Sizin ilminizi, bu olii hakkmdaki
ahadetinizi kabul ettim. Sizin billl).ediginiz kusurlanm da ben afveyledim 1 .

E~

surlan afv
eyledim, l
~

t."":.:J\

-....

~ J. ....

~...1&-

j.-1 ,y ~)

.::J:->

.~;

4l -4-!-~

Jt,..; .ill

_J

0.J~_

f-'

,y \... :

t\...,_J ~

.il l J..... .ill

r-j '-..$~\
,.,0 ........

"'J J; 1!.1

SuAL : Meyyit hakkmda sena ve tezkiyeden meyyit miistefid olabilmek ic;in bu sena ve tezkiyenin vak1a ve nefsii'l-emre mutab1k
olmas1 art m1d1r? Yoksa vakm muhalif olsa bile miiessir midir?
CEVAB: Zeynii'd-Din-i Iraki, bu babda, iilemamn iki kavli
vard1r, demi ve en dogru alan kavli, delili ile beraber 6yle izah etmitir : evet, sena ve tezkiye vakla mutab1k olmasa bile oliiniin bundan miistefid olmas1d1r. ~ayed istifade, vakia mutab1k olan ehadete
hasredilirse, bu tezkiyenin manas1 kalmaz. Qiinkii oliiniin hiisnii haline delalet eden a <mal-i salihas1 esas i <tibariyle nezd-i Bari'de mazhar-1 mllkafat olacagmdan tezkiye ile ~ramlan hay1r ve menfaat,
tezkiyenin vesile-i gufran olmas1d1r. Bu kavl-i esahh1 te'yid eden delil ise ibn-i Adiyy'in "Kamil" inde ibn-i Orner 1adiya'lliihu
anhuma' ya miintehi olan bir senedle rivayet ettigi U hadis-i eriftir.
Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem buyurmutur ki: Kii, halkm tezkiyesinden, giinahlarmm setredilmesinden, hakkmda halkm muhabbet
gostermesinden ahirette elbette merzuk olacakt1r. Hatta Hafaza
Melekleri :
- Ey Rabbimiz, Sen bilirsin, biz de biliriz ki, bu oliiniin medh ii
sena edilen bu iyilikleri haricinde birtak1m kusurlan da vard1r. - ya
bunlar ne olacak?- derler. Cenab-1 Hak cevaben :

:i

Ber

[a' lliihu
(M1
oturtuld
izta: llah,
"Allah r.
ve kabira
ifadesi)

..

Buh
an'da ri 1
babmda,
babmda
oldugun<
babmda
1

<S- ...

Sur

J_,..._) Jti

JLJ )II .I_;;>- )I I 0 ->1.;, :1 1'";1 ~~Ji :1 ! <li 1.;::" ,y .::...l)

[ u...i l

,y

J. . . .Jl \ J~

.J~I

,I__,_) ) . 0 .Jl.; '} L.

4] .::... .JA.~__,

$ART MIDIR ? - KAB1R AZABI HAKDIR

573

- Ey Melekler! ~ahid olunuz ki, ben onlann bilmedikleri bo kusurlan afvettim, bildikleri eyler hakkmdaki sehadetlerini de kabul
eyledim, buyurur 1.
J.l,#,.

.u~l

"'

0 ..

OJ,..,
I,.

I L

.J

.....,.,

J.

"'
I..S~ J

oJ.

"

fl''-:') l.,
:_1

<.i~.fJI ~~,1

.,,..o

~~~

""" .

!: IJ-:l I ~<..)._

~,.-:; ,~,

bl J\,

67 2

o"'"'

-'l~~,.

I'"J...., J ~-::J., .u~IJ .. ~

TERCEMESi

Be r a > lb n- i Az i b radiya' llahu anhilmii' dan, Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet edilmitir :
(Mi.inker, N!rkir adh) melekler gelerek mi.i >min kabrinde
oturtuldukta (bunlann suallerine cevaben:) mi.i >minin "Lii iliihe
illii' llah, Muhammediln Resulullah" diyerek ehadet getirmesi :
"Allah mu_>minleri, gonilllerinde yerleien iehiidet kelimesiyle dunyiida
v~ .kabirde bayle siibit kzlar" mealindeki kavl-i erifi (n canh bir
ifadesi) dir.
1ZAHI Buha:ri bu hadisi, yine boyle Cenaze bahsinde ve Tefsir-i Kur'an'da rivayet etmitir. Mi.islim S1fat-1 nar'da, Ebu Davud Siinen
babmda, Tirmizi Tefsirde, Nesai Cenaze'de, ibn-i Mace Ziihd
babmda tahric eylemilen;lir. Bu hadisi Buhari, azab-1 kabrin hak
olduguna clair varid olan haberleri rivayet etmek iizere ac_;:t1g1 bir
babmda zikretmitir. Bu unvanla Buhari bu babda rivayet edecegi
._,..\:JI ..;,.. ~!J ;..JtJ ,1.;.:]\ Jj~... ..L:.JI 01 : t-'J <::k _.i.ll J.... .r.JI Jt;
0_,...1"1. 'H.. ~J .;.,_;.;, .U Jl r-S""o~,.!l J__,A;i .0__,!__,~ \.. .rf t";J ~; dil l:.~J ~I J__,z
.[/ .:_.:! ,y .S~ J.\ oi_JJ 0__,)__,~ \.. j&- r-;.)1.,..! .::...W J
1 _;...

Sure: r4 (lbrlihim), liyet: 27

574

KAB1R AZABININ HAK OLDU(';UNA DA1R

hadislerde yah11z azab-1 kabrin mevcudiyeti kasdedilip bu azabm

ruha m1, yoksa ruh ile bedenin mecmuuna mi miitealhk bulunduguna
taarruz e<.lilmedigini ve edilmiyecegini biidirmek istemitir. Ehl-i
Siinnet'in bu babdaki mezhebini, (658) numara ile terceme ettigimiz
En e s 1b n- i M a I i k hadisinde izah ve Mu 'tezilenin muhalefetine
iiiret eyledik.
Ebii'l-Velid, ayet-i kerimeyi (O_r')IIJ_,l:i..UI;t.;.l,j) kelimat-1
erifesiyie birlikte rivayet etmitir. Bu rivayette daha isabet vard1r.
Qtinkii hadis-i Crifin sebeb-i viirudu diinya merhale-i hayatm1 kat'
ederek ebediyyet aleminin kaplSlna gelen bir mii 'minin, ahiretin
ka?ICilan demek olan sual meleklerine U miiki.il iritikal anmda hie;
sarsilmadan cevab vermesini, ve bunun hie; iibhesiz Cenab-1 Hakk'm
0 mii 'mini diinya ve ahiret, hayatmda kelime-i ehadet iizere tesbit
buyurmasmm eseri oldugunu bildirmekten ibarettir. Bu ise, ayet-i
kt:rimenin bu kism1 zikredilmekle tam bir surette ifade edilmi olur.
Hatta diyebiliriz ki, ayetin as1l n:edar-1 istidlal olan .lusm1 l:i.UI ;t.;.l J )
(~_,.:.')II J _, ciimlesidir. Nas1l ki, selefden icmaa yakm bir ekseriyet bu
ayet-i kerimedeki "hq.yfit-l ahiret" ile kabir hayat1 murad oldugunu
bildirmitir. Biz de o yol~a terceme ettik. Buhari'nin Muhammed
lbn-i Bear'dan gelen ikinci bir tarik-1 rivayetinde : .:t..lll.l ~ )"
( . I_,:..T nazm-z wifi azab-t kabir hakktnda nazil olmu;tur." ziyadesi
de vard1r. Abdii'r-Razzak'm Tavus 1bn-i Keysan'a miintehi
alan bir rivayetinde Tavus: "Hayat-z diinyddaki kavl-i sabit (La itahe
illa'llahJ dzr. Ahiretteki kavl-i sabit, kabir sualidir." demi.
Hadisin Tecrd'dek.i metninde ne suale, ne mes'ulii anhe dair bir
kay1d yoktur. Mii 'mine suai soruldugunu, verdigi cevabdan anhyoruz. E b i.i '1- V e I i. d rivayetinde ise, sual de tasrih edilmitir: "Miislim
kabirde sual olundugunda (La ilahe illa'ltah Muhammediin Remlullah) diye
~ehadet eder" denilmitir.
~arih Ayni Ebu Hiireyre'ye mi.intehi bir senedle 1bn-i
Kesir Tefsiri'nden kabirdeki suallerin Unlar oldugunu naklediyor.
Mii 'mine kabirde : ".f!.abbin kimdi:r? Dinin nedir? Nebin kimdir?" denildiginde mii 'min : "Rabbim Allah, dfnim, din-i lstam, peygamberim
Muhammed salla'llahu aleyhi ve sellem'dir . .(ahir ve bQhir birtakzm ayeilerle
Allah tarafindan gelmi~tir, onun niibiivvetine man, risaletini kabul ve tasdik
ettik." . der. Sonra mii 'mine sual meiekleri tarafmdan: "Dogru sO_ylii-

yorsun!
cakstn."
Bu
mey1 a1
hari H
kabr K
zikrolm

Bir
ratznda
diye zal
- hayret
bir azab

1t'
Bundan
1ki
A'rabda
vardzr k1
biz iki
birde 3 lamas1
tefsirinc
M
ta 'zibd:
isnad i
1

c.J

:J~.
2

AYAT-1 KERIME- BU AYETLERDEKt AZABI; SELEF

575

yorsun! Sen diinyada bu i'tikadla ya~adzn, baylece Oldkn, bayle de ba's olunacakstn." denilir 1
B u h a ri bu babm unvanmda azab-1 kabre dair U ii<; a yet-i kerimeyi arka arkaya zikretmitir. Anla1hyor ki, biiyiik imam1m1z Buh a r i Hazretleri kabir azab1 bahsine <;ok ehemmiyet vermi ve azab-1
kabr Kur'an'da yoktur, diy~nleri yoliyle reddeylemek ve Kur'an'da
zikrolundugunu isbat etmek istemitir. Sayi mekf.Ir olsun.
Birinci ayet-i kerime m-:alen 6yledir : "Habi.bim I 0liimiin sekeratznda melekler ellerini afarak ruhlarzmzz - cesedlerini;:;uen - ftkartnt;:;
diye zalimleri - tokatladzklarzm ve arkalarzndan itip kakttklarzm- bir giirsen
- hayret edersin! - Bunlar bu iiliim giiniinde ihanet ve #ddeti muta;:;ammzn
bir azab ile cezalandmlzrlar 2 ".
fte o}iim SlfaS1 bahyan azab, SQnra paydoc; edi}ecek degi} ya?
Bundan sonraki ayet-i kerimede de bunun devamm1 gorecegiz.
tkinci ayet-i kerime de mealen 6yledir : "Etrafimzda bulunan
A 'rabdan bir giin1h miinafiklar ve Medine halkzndan nifaka germiyet verenler
vardzr ki, habibim/ Sen bu miinafiklarz tammazsm, biz ;ok iyi biliriz. Bunlarz
biz iki kere azab edecegiz : - Biri iiliirken meleklere tokatlatarak, iibiirii kabirde 3 - " Bu tercemede, kerre i<;inde gosterdigimiz meleklerin tokatlamas1 ve bir de kabir azab1 suretiyle tercememiz tbn-i Abbas'm
tefsirine miisteniddir.
Mucahid: "Bu iki azabdan birisi a<;:hkttr, obiiriisii kabirde
ta'zibdir, demi 4 Taberani ile 1bn-i Ebi Hatem de bir silsile-i
isriad ile 1 bn-i A b ba~'m U tcfsirini rivayet etmilerdir. 1 bn-i
1

~~_,,,.iJI~J

:J_A,j

.~.!..l,~.:,.._,~~~L._,~.!.-4J.:,.o~llj .!J:il.)l

: J\.A:j .::.J.~...o _, "'! .:;..;....'(; .iJI .cs. .:,.- .:..4.] 4

l.:-

t--'

~ .:.,1

J-..o

[ ~~I :._r. l ~-Z .:,.. .;:JI J.ii I~ ] .:_.~; ~ _, .;.... ~.J

2

~')II

-~.o.,e. ~ _, ,
.:...:.;.

l.i,.

i")(..)ll

.Y . ..::..i.lJ

~IIY.' __..:.1 'r+~~II_,J....4 ~11_, , .:_.yii.:..IJ.i j

.)yii.Wi .)1 .;i _,J _,

[ iW')II ;.)_,...] .:,_,.JI._,.,I.l&. '-'.JA i_,JI
.)yil.loJI.)I .;i _,J _,) J L...; Jyj j ~ .iJI <.J~J ..r~ J.l ,y. JI~I.JI .;_,J
[ ~] ~J l~~l_, ~r..J .:,_,~J~ ._,.,~1 ~1_, .:..yil .cs l.l. JLi
,

r+...l.;

)I

J:i .J

~\

.Y

.:,_,.u\:.. ._,.,~)11 .:,.. ?J..J>- ,:h

[ ~ .Jj :.Jy] r.l.ioo y l.loo Jl l..l_,~J..
~.r !"1:.L.:... .~ ~
._,.,!.>..,_, t~4 ...,..I.WI ~ _, . ~\ .J j;.4JI IJ:.;.r o~.. L~ JLi_,

JU:..II

1_,~__...

O:.~.U.I J-1 ;,. _,

.~AJI...,..I.ioo_,~l

AZAB-1 , KABR 1LE TEFSlR ETM1~LERD1R

576

Abbas demitir ki : Bir cum <a giinii Res u1u lUi h salta' lliihu aleyhi
ve sellem hut be irad ederken buyurdular ki: "Ey filan, sen -kalk, mescidden- c;1k, sen miinaflksm! Ey filan sen de c;1k, sen de miinaf1ksm !"
diyerek birtak1m kimseleri mescidden <_;1kard1 ve bunlann nifaklanm
ortaya dokerek riisvay eyledi. Bunlar mescidden <_;Ikarken Orner
radiya' lliihu anh geldi. Halk Cum <a namazmdan dag1hyor zannederek
utand1. Ve hayasmdan bunlardan saklanmak istedi. Bu miinaflklar
da hadiseden Hazret-i Omer'in haberi var zanniyle ondan saklanmak istediler. . 0 mer mescide girince namaz klhnmad1gmi anlad1.
Miisliimanlardan birisi : "Ya Orner! Miijdelerim, Allahu Teala miinafiklan riisvay eyledi" dedi.
Bu rivayeti miiteak1b ibn-i Abbas demitir ki : ite bu tard
ve tehir birinci azabdlr. ikinci de kabir azabldir 1
V<;iincii ayet-i kerimenin meali de Oyledir : Fir<avnun k;~.vmine
- gark gibi- en kotii bir azab nazil oldu. - Sonra- sa bah ve akam
da atee konulurlar. K1yamet giiniinde ise : Ey al-i Fir<avn! Daha
iddetli olan U azaba giriniz, denilir 2
Kuffarm k1yamet giiniinde ugnyacaklan bu azabdan ev.vel akam, sabah iki nobet arzolunduklan azab hi<; iibhesiz ki, kabir azabid1r. Nas1lki, Ebii'l-Leys-i Semerkandi: "Buayet-ikerime azab-1
kabre pek aikar delalet eder. Qunkii ayet-i kerimenin flkra-i ahiresinde yevm-i k1yamete aid olan azah-1 edid aynca zikredilmitir.
Sa bah ve akam . arzolunan azab, bu azab-1 edidden baka ve ona
tekadduin ei:len bir azabd1r, kabir azab1d1r" diyor. Hakikaten i.J~-')
(~UI 1_,;.j bu suretle mugayir olur. Bu ictihad, 1b n- i Me s <ud radiya' lliihu anh'den de menkuldiir.
(

Jl; vl;;:- .:._.:I if dJt.. ~I if I.SJ....ll ..;~). ,jo

(l>-

t-- _,

~I .:_.:I _, Jl~l I.S.JJ

(fl-' .;.it:... dili ! (..)-j.j 4 (.J.:.I : J\.4; ~I i-'~

.Y., .:1 J.... .:1 J_,...J -.J...:.
.1' .l~ r-....:...m
Lt.; ~11 .;,.- u.:.l; ..;H:... .!_.l;li ! (..)')1; 4 r::r 1_, ! (.)')I; 4
c.J"l:JI (..)1 .); _, ~~ -4..:., ( ...;I .~,...
...s~t.; .~I ,jo (.)_,":" .)~ r-" _, w. .:I<S;J
l~lj ~11 j.:.:U /
~ r-"Yl, f~ ,1; ...;II_,:J.; / i f r-" 1_,~1_, ,1_,;~1 ..; _:.
.:_.:I Jw .~A..il:11 ..:ill ~;I ,~;; ! .;' 4 _AI : ~11 .:, j>;-J .J Jl .I~ ( c.J"l:JI
Jt; IJS' _, ~I yl.l&. Jl!ll yi.WI_, ~I .;,.- !'"-f":" r l ~,... J_,':il yi.WI l-4i c.J"~

r;..

r;..

[ n 1 ~ <.Y" \ t

.;:~] l.t. ~ .!lit.. ~I if I.So~..JI if I.S.JF(

2_ pA.i i-'U t:,..:..._, 1_,~ ~ (J_,..;,fi Jl:JI * yi.WI._,... (.)~.;; Jl, Jl,._,

Ku

hayatt
hamm
diinyad
1bn- i
ud'un
sabah
digi bil
kiiffarn

A
dedig
Kalil)
damn

dunm
tarafi
yorsu

vab

, r:: :

(,jo.;il_,.... ] yi.WI ..;1 '-'~.1; JT 1_,1:.,)1 ~UI

E
yor. 1

--

..J'eridun EE l'U CRU:Iit

Kitaplagl,
RESUL-t EKREM'1N EHL-1 KALIBE HtTABINA

577

Kurtubi de diyor ki: Cumhuru ulcma, bu arz-1 azabm bcrzahi

hayatta vukiiuna kaillerdir. Mtidthid, ikrime, Mukiitil, Muhammed ibn-i Ka 'b gibi eimme-i selefin kaffesi, bu ayet-i kerime
di.inyada azab-1 kabrin vukiiuna delalet eder, demiIerdir. A b d u llii h
1b n- i Me s 'u d radiya' lliihu anh' den gel en bir haberde 1b n- i Me s 'ttd'un gark olan kavm-i Fir'avnun ve kuffardan emsalinin ruhlan,
sabah akam atee gosterilir, ite buras1 sizin karargahmtzdtr, denildigi bildirilmitir. 1bn- i Abbas radiya'lliihu anhuma da: bu iki vakitte,
kiifffmn ruhu Cehennem'e arzolunur, demitir.

aleyhi
mesksm!"

~lanm

~mer

~erek

lfiklar
aklan.nladt.
il mtitard
mine
kam
Daha
I akabtab-1

TERCEMESi

~
.)')\j

II$;.)
"I - .U

..,..L:.JI

'

--...

A b d u II a h 1 b n- i 0 mer radiya' llahu anhiima! dan ~oyie

dedigi rivayet ediimi~tir : Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem ehl-'i
Kalib'i (ki Bedir'de maktul olan rliesa-yi Kurey~'in harb meydamnda seriien Ia~eleridir) mli~ahede buyurdukta, bunlara:
- Nasil, Rabbinizin va 'dettigi azab li cezay~ hak buldunuz mu? diye hitab etmi~ti. ( Orner 1bn-i Hattab
tarafmdan: )
- Ya Rcsula'llah! Bu (duygusuz) cifelere mi hitab ediyorsunuz? denildiktc, Resul-i Ekrem:
'
- Siz bunlardan fazla i~itir degilsiniz. Fakat bunlar ccvab ,veremezler, buyurdu .

YZ A HI

..,.. ~
.
.;;~(

RA.viLER, RivA.vETLER :

Buhari bu hadisi~ burada Hafs ibn-i Omer'den ri\ayet ediyor. Yine Cenaze bahsinde Bindar'dan da bir rivayeti vard1r. KiF.: 37

;i78

DAlR lBN-1 OMER VE ENES HADlSLERt

tab-1 tefsir'dede Ebti'l-Velld'den rid.yet etmitir. Muslim S1fat-1

nar bahsinde, Ebu Davud Kitabti's-Stinnet'te, Tirmizi Tefsir'dc,
N e sa 1 Cenaze ile Tefsir bahislerinde, t b n- i Mace de . Z tihd 'de ve
bunlann kafffesi Bindar'dan tahrk etmilerdir. Bu hadis de A'zah-1
kabir hakikatine dair ac;Ilan baba mensubdur.
(Kallb) tala oriilmemi ve k1rlarda sahibsiz hrakilmi eski kuyulara 1tHik olunur. Toprag1 kalb ve nakledildigi i<;in bu kuyu c;ukur- _
Ianna "kalib" denilmitir. Hadiste zikredilen bu kalibin Bedir'de
oldugu ve Ehl-i Kalib'in isimleri Miislim'in Enes 1bn-i Malik'ten vak1< olan bir rivayetinde tasrih edilmitir. Bu rivayete gore,
Res u I u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem Bedir'deki diiman oliilerini tic;
giin hali iizere birakmi, sonra gelip bu oliilerin yanmda durarak :
"Ey Ebu Cehl 1bn-i Hiam! Ey Vmeyye tbn-i Halef! Ey
Utbe 1bn-i Rebia! Ey ~eybe . 1bn-i Rebia! Rabbinizin va<detdigi azab1 hak buldunuz degil mi? Muhakkak ki ben, Rabbimin ban a
va <dettigi zafer ve galibiyeti hak buldum, diye nida etmiti. Res u1u lla h salla' lliihu aleyhi ve sellem'in bu sozlerini 0 mer radiya' lliihu anh
iitince :
- Ya Resula'llah! Bunlar sizin sozlerinizi nas1l iitirler? N as1l
cevab yerirler? Bunlar hirer cife haline gelmilerdir, demiti. Res U.1u II a h salla' lliihu aleyhi ve sellem cevab vererek:
- Hayat1m yed-i kudretinde olan Cenab-1 Hakk'a yemin ederim ki : Siz benim sozlerimi bunlardan fazla iitir degilsiniz. Bunlar
da sizin gibi iitirler. Lakin onlar ceYab vermege kadir olamazlar,
buyurdu.
Sonra Resul-i Ekrcm'in emriylc bu laeler siiriiklenip Bedr'in
kor kuyusuna at1ld1 1
Bu hadis-i erifin medar-1 ictihad olan noktas1 : "Siz bunlardan
jazla duymazstnzz" f1krasdr. Bu f1kra vaz1han delalet eder ki, oldiikten sonra berzah alemi diye amlan kabirde bir hayat vard1r. Azaba
miistahak olanlann orada azab olunacaklan muhakkaktir.
1 j:i !.lj f--.1 y_~ .:i!IJ... .:I JJ-_.J .;1 ~ .:i!l.si.; ..,_;1 .y f--- t>JJ
....AL:- :..t. ~~ 4 ! it.!.. J. J~ 41 4 : JlAi , ~bl;.j , ~ iw , ~t;l ( .\J')\; .)~

u.b;-.J Ji Jl; ~lb. ~J ~J L. f.b:"J -li u--::11 .! ~~_; J, ~.! 4 ! 4.::~.; J, ~ 4

~ .:ill Jy,; 4 JW
.J ~ .:i!IJ.... ...s~l JJ; ~ .:i~l..s..;J yr L"'""; .l.t... J~.J t..

t-

-~ J.Jilll

t"'-"4

?I t.. .!:~ ~.;~I .J Jli.J ~ l k .li.J 1>::~ JI.J 1.>""-! ...;..~':"

. _;.I~ ~ J I.J.Oll; l..r.--.i 1"1: rl
.J.J~ 01 0.J_;.I.i~ '1 r~J

f .

./

de me

sozii:t
ki, A

buyu

I
ihtiv~
nokta
lam J
fill I
lah
goriil
tikler
Ve 1
"J).
te'yi
yet
bul <
rivay
Haz
bizz(l
bulu
deni,

EHL-1 KABlBE DAtR At~E RlVAYETt

579

:at-1

~ de,

ve
b-}

TERCEMESi
Ai~e radiya'lltihu anha'dan ~oyle dedigi rivayet edilmi~tir :
Neb i salla' lltihu aleyhi ve sellem: (Bedir maktulleri i~itir,
demedi. Belki) bu oliiler kendilerine soylemekte bulundugum
soziimiin hak ve dogru oldugunu ~imdi bilir, buyurdu. Nas1l
ki, Allahu Teala da : "Habibim, soziinii oliilere duyuramazsm !"
buyurmu~tur.

Y Z AH I
RA.viLER, Riv.AYETLER :

Bu hadis de Buhari'nin kabir azab1 hakikatine dair hadisleri

ihtiva eden bir babma rnensubdur. Hadisin bu unvana rnutabakat
noktas1 da : "Arttk bu Bedir maktulleri kendilerine teblig edegeldigim lslami hakikatlerin nekadar dogru oldugunu .Jimdi bilir ve anlarlar" buyurulrnu olrnas1d1r. ~u kadar ki, Hazret-i Aie'nin bu hadisiyle AbdulHih 1bn-i Orner'in bundan evvelki rivayeti arasmda bir tearuz
goriilebilir. 1 bn-i Orner Bedir rnaktullerinin hitab-1 Nebevi'yi iittiklerini rivayet ediyordu. Hazret-i Aie: "Bilirler" buyurdu, diyor.
V e 1 b n- i 0 rn e r'in rivayetini reddetrni bulunuyor. Ve rniiddeas1m:
"J_,.ll ~ '1 .!lil = Habibim! So;:;iinii oliilere duyuramazsm!" kavl-i erifiyle
te'yid ediyor. Fakat curnhuru ulerna Hazret-i ~ie'nin bu rivayet ve istidlaline rnuhalefet edip ibn-i Orner'in rivayetini kabul etrnilerdir. Qiinkii ibn-i Orner'in rivayeti, bu hadisin diger
rivayet tariklarma rnuvaf1kt1r. Sonra S ii hey li'nin dedigi vechile
Hazret-i Aie Bedir'de bulunrnarni ve bu hitabet-i Seniyyeyi
bizzat iitrnernitir. ibn-i Orner ile obiir raviler ise bizzat haZir
bulunup Resul-i Ekrern'e : Bu cifelere rni hitab ediyorsunuz?
denildiginde : Benirn soziirnii siz bunlardan ziyade iitrnezsiniz! bu,*Sure: 27 (Neml), ayet: Bo

580 tBN-1 ()MER VE A1$E R1VAYETLER1N1N TE'LIFt- HAZRET-1

yuruldugunu dogrudan dogruya iitmilerdir. Yinc S ii h cy 1i'nin dcdigi vechile cumhura gore, Resul-i Ekrem'in hitabnu bildikkri
kabul edilince, cesedlerinden ciida diien kopuk balarm bile iittiklcrini kabul ctmek icab eder. Qiinkii hiss-i semi' de mecari-i Uurdan
birisidir. Ayet-i kerimeye gelince ( Jyll ~ :i ..!lil ) ayet-i kerimesi,
* (~I ..sJ..f. Jl ~I c.-; .;:.;t;i) kavl-i erifi gibidir. ( Habibim! Sen mi sagzrlara soziinii iiittirir, yahud korlere rehberlik edersin?) Hay1r, sen in tebligatm1 biz iittirir, senin hidayet ve iradmJ biz feyyaz ve miiessir
k1lanz, demektir.
lbn-i Tin diyor ki: lbn-i Omer'in rivayeti vechile Resid-i
Ekrem'in : Bu Bedir maktulleri imdi iitiyorlar, buyurmasiylc
ayet-i kerimedeki : "Mevtaya soziinii i#ttiremezsin" hitab1 arasmda
miinafat yoktur. Qiinkii bu ayet-i kerimede : "Kiiffar-1 Kurey'in"
SOZ iitir kimse}er oJmad1g1, bun}ann hissiz UUfSUZ oJiilerden farkt
bulunmad1g1, belki bu kafirlerin oliiler gibi Allah'm duyurmasiyle
iitebilmeleri miimkiin oldugu bildirilmitir. Miifessirlerin bu ayct-i
kerimeden istifade ettikleri mana budur. Cumhuru ulema bu babda
Hazret-i Aie'ye muhalefet etmiler, diger rivayetlere muval1k
o!dugu ic;in Abdullah lbn-i Omer'in hadisini kabul etmilerdir.
Maamafih Resul-i Ekrem'in her iki sozii de soylemi olmasmda bir
mani' yoktur. Hazret-i Aie "bilirler" buyuruldugunu h1fz ve rivayet etmi, 1b n-i b mer de, "iiitirler" buyuruldugunu iitmi vc
rivayet eylemi olabilirler. Bir de mevta ic;in "bilgi" vasf1 kabul edilince "duygu" vasfm1 da kabul etmek pekala caizdir. Amma bu iitmc
ister uzni, ister yahuz ruhi olsun. Elverir ki, oliide bir nevi' "duygu"
bulundugu sa bit olsun. ~u kadar ki, bu ta 'mim, ciimhurun mezhcbine uymaz. Kabirde sualin bedene hulul etmeksizin yalmz ruha tcvecciih ettigini kabul edenlerin mezhebine gore tamam olabilir.
Halbuki ftyan-1 i 'timad olan cumhurun mezhebidir. Meyyitin kabirde ruh maa'l-cesed miitena 'im ve yahud muazzeb olmas1d1r. Su<!l vc
azabm yalmz ruha tahsisi halinde kabrin bu azaba ihtisas! miimkiin
olmaz. [ Kastalani].
BiR TENBIH : Kabir suali vc kabir azabt ta 'birlerinden maksud
olan mana berzahi bir hayattlr. Binaenaleyh oliim hali, ister fira-1
ihtizannda gelip c;atsm da beton ve mermer bir kabir ic;ine defnedil"' Sqre: 43 ( Zuhruf), ayet: 40

sin, ist<
olsun, i
miisavi
eq:a-yi
bahya
muazz<

sellem'e
hakika
Hazrc
i<;in so

nitak;
edilm
1
iradu
sualle
tafsili
edip

F
E
tercer
oldug
disidi
ta 'bir

O.MER'tN SUALiNDEN GAYESt- KABtR AZABI HAKDIR

581

sin, istcr Fir'avn vc ctbfu gibi dcnizde gark olarak bahklara lokma
olsun, istcrsc bir yangmda yamp kiil olarak ccza-i viicttdu savrulsun
miisfl\'idir. Ve oliim her nc sebeble tal~akkuk cderse etsin, viicudunun
ecza-yi maddiyyesi ncrcde bulunursa bulunsun, . berzahi bir hayat
bahyacaktir. 0 hayatta sorulacak. o DC 'c ile miitena 'im ve yahud
muazzcb olacakt1r.
0 m c r radi.J,a' lliihu anh'in R c s u1- i E k rem sal/a' lliihu aleyhi ve
sellem'e: Bu oliiler sizin hitabmtzl iiteceklcr mi? diye sormas1 bir
hakikatin tevsik vc tesbiti maksadma mebni olsa gerektir. Yoksa
Hazrct-i Orrier'in gonliindc bir iiphe uyanmi da onu izftle etmck
i<)n sormu degildir.
.,

., 0

""'

.J.

0 , ,}

o .... o ,.,o

.,

~,

\ li 1.:.JU l.~+# .u~l

~....

t.

., t

,...

C.$;; J ~~ w>~ I ~;;. ,;t_...... I tY' . 67 5

.,., """"!' ~

,.

""~,

o""'

J.1,. .:,,

',..J

.J.,;

.J.

_,0"'

u~J I ~J~jj I 4.:.~ .;~ .H t~:~> t.L J :-:~ 4i\l JA.-:' ~I JJ""'J
:::::::'~,

.,.,.

-'

.J.O

_,

,.

I,"""

4~ ..p 0J ..~-:JI ~..p ~}~ .;~~

~"'"""

0 ,o

t,.Jj ~ .;,.ll lf:~ 0~.:..A~

c E M E si
E b u Be k r ( - i S 1 d d i k) radiya' lltilzu anh'in kizt (Zatii'nnitakayn ) Esma' radiya'lltihu anha'dan ~oyle dedigi rivayet
edilmi~tir :
Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem (bir kerrc) hutbe
iradma ba~lami~ ve ki~inin kabirde goriip gec;:irecegi sorgu ve
sualleri anlatmt~tt. Resul-i F.krem kabir ahvalini boyle
tafsilatiyle anlatmca miisliimanlar deh~etli bir surette feryad
edip agla~ttlar.
E R

I Z A HI
RA.viLER, RiVAYETLER :

Bu hadis-i erif de bundan evvelki (672, 673, 674) numaralarla

terceme vc izah ettigimiz hadisler gibi azab-1 kabrin dini bir hakikat
olduguna delalet eden haberler ciimlesindendir ve bu babm bir hadisidir. Hadisin unvam, mevzua mutabakat cihcti de hadisteki (fitne)
ta 'birinin kabir suali ile kabir azabma delalet ve boyle umumi bir

ESMA' ZATD'N -NiTAKAYN'tN

.S82

manay1 ihtiva etmesidir. Hatta kabirdeki bu sual ve cevabm kiiffar

hakkmda azabdan ibaret olmas1d1r ki, yukanda (658) numara ile
terceme e_ji!imiz Enes 1bn-i Malik hadisi ile tavzihan zikrettigimiz diger aqadis-i erifede miitalea etmitik. Bu sebeble N esa i bu
hadisi daha uzunca bir metinle azab-1 kabirden istiaze hakkmdaki bir
babmda zikretmitir.
N e sa i bu rivayetinde B u h a ri'nin terceme ettigimiz bu k1sm1m
aynen zikrettikten sonra U ziyadeyi de nakletmitir : " ..... Cemdatin buftr;dd vefigiim, Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in bu hitabelerini anlamama mani' oldu. Bu sayhalar siikunet bulunca bana yaktn olan
birisine:
- Cendb-z Hak bereket ve saadeiini artzrsm! Resululliih salla'lliihu
aleyhi ve sellem hitdbderinin sonunda ne buyurdu? diye sordum. 0 da :
- Bana vahy olundu ki, siz, kabirlerinizde deccalm jitnesine yakm bir
jitne ile imtihdn olunursunuz, buyurdu, dedi 1 "
BaZI Buhdr niishalarmda Esma' radiya'lliihu anhd'nm bu hadisinin sonunda: "~I '-:"'\.is. .J~ .)lj = Ravi Gunder azdb-z kabr haktzr, ciimlesini ziydde etmi~tir" ibaresi vard1r. Gunder'in bu ziyadesinden ( hak)
kelimesi de mahzuftur. ~arih Kastalani bu kelimenin yalmz Ebtt
Zerr-i Herevi niishasmda mevcud oldugunu, U kadar ki, l~u kelimenin iizerine alamet-i sukut konuldugunu bildiriyor.
TERCEME-i HAL :

Esma' radiya'l/iihu anhd, Hazret-i Ebu Bekr'in biiyiik klZI

ve Hazret-i Aie'nin ablasidir. Zatii'n-Nitakayn lakab1 ile mehurdur. Fahr-i Alem salla'lliihu aleyhi ve sellem ile Ebu Bekri'sS 1d d i k radiya' lliihu anh leyle-i Hicret' de gar a terif cdecekleri Sir ada
kendilerine yiyecek ve i~ecek haz1rlamakta olan Esma' Hazretleri
yemek ~1k1m ve taam sofras1 yapacak alelacele birey bula mad1gmdan
belindeki nitakuu 2 ~1kanp ikiye bolerek bunun birisini ycmek sofras1,

.:..:.S::.. ~J..; ~.J ~ .ill j.... .ill J_,....J ~I .J\ ~ .J ~ .:.Jl>- ~....; .
-sk .ill J..... .ill J_,....J Jli I~L. ! .!1,; .ill !.I.J4 ..sl ~ ..,..~; ~) .;..1; t~....;
[JL:JI.I.J.J] J~.UI ;;.;..:,; ,:r ~) .JJ~\ J .J_,;.;:.A.; ~\ Jl..s~) ..li : Jli . ~ ..J_,; J,:.T J
1

rl.. .J

2 Nitak, kitab vezninde nisvan-1 Arab libaslarmdan bir libastlr. Hakikati izar
gibi bir par\ad1r. Vasatmi bellerine baglay1p yukansmt a.5ag1smm tizt:rinden dizlerine dogru sahverirler. ~agtsl ise yerde stirtintir. Haliya fistan ta 'bir ettikleri gibi
bir sevbdir. [ Kamus T ercemesi].

bir pan
kendisii
van-1 n

H<
zevcesu
me'de '
beyr'ir
ma-yi :
muhas<
edildigi
Esma'
siitunla
me tan(

H
buluna
Bunla11
hadisit
ctmil(
1 bn-i
yeti va
him an
has tal

1sha~

i<;inde
Urve
bile d
dan rJ

TERCEME-1 HAL-t - AZAB-1 KABRE DAtR

uffar
a ile
tigii bu
i bir

mm

~aa

tibeolan
iihu

bir
i i-

mk)
~ ll

li-

Zl
~

Isa

583

bir pan;asm1 da k1rbaya bag yapm1 oldugundan taraf-1 Nebevi'den

kendisine bu tarihi isim bahedildiginden kendisi ic;in ebedi bir unvfm-1 mefharet olmutur.
Hazret-i Esma' Aere-i Mubeere'den Hazret-i Zubeyr'in
zevcesidir. Yezid lbn-i Muaviye'den sonra Mekke-i Mukerreme'de dokuz ay kadar icra-yi hilafet eden AbdulHih lbn-i Zubeyr'in validesidir. Abadile-i erbaadan say1lan ve mustesna bir sima-yi ilmi olan Abdullah tbn-i Zubeyr, Haccac tarafmdan
muhasara ve tazyik ve Beyt-i ~erif'e kart her turlu fezahatler irtikab
edildigi gunlerde, yuksek bir hakim, metin ve iradeli bir kadm olari"
E s m a' Hazretleri, dumanm bu zalimfme hareketlerine kaq1 tarih
sutunlarma gec;en hakimane nasihatleriyle oglunu teci ile sebat ve
metanet tavsiye eylerdi.
Hicret erefini haiz olan ve hie; ubhesiz faz1lat-1 lslamiyyeden
bulunan Esma >, Hazretlerinden 56 hadis-i erif rivayet edilmitir.
Bunlardan ( 14) hadisin rivayetinde Buhari ile Muslim ittifak, d6rt
hadisin rivayetinde Buhari, diger bir dordunde de Muslim infirad
ctmilerdir. Kendisinden oglu Abdullah, Urve, kolesi Abdullah
lbn-i Keysan, lbn-i Abbas ve daha seleften bir cemaatin rivayeti vardtr. 1b n- i 1s h a k sahib-i tercemenin on sekizinci olarak musluman oldugunu bildiriyor. Fatima bint-i Munzir, Esma'mn,
hastahgmda butun kolelerini azad ettigini haber veriyor. t bn- i
lshak: Esma' (93) tarihinde vefat etti, diyor. Zehebi, muhacirat
i<;inde en son vefat eden kadm olmak uzere kaydediyor. Hiam lbn-i
Urv e de, Esma'mn yuz yama girdigi halde agzmdan bir diinin
bile dumedigini, akil ve idrakine bir anza da gelmedigini babas1ndan rivayet etmitir. [ Hulasa, Siret-i -lbn-i Hi;dm ve saire.]

n
I,

.,,

Jl..4.i

~.,

,;

, ,.

".~

,,.,. ,. . , ""' , ",""'

lj J"~ L~-.i u-....!.l I ~:'!" J ..lj J

,.,

.""., -'!--

r-L J ~
""

J.

-::ii.,...

.ell I~

~.,.,J. J.

J.,.,

. ~,.,JJ-:-j 4.S'~ ~.AA; ~ J~

584

EBO EYYOB-1 ENSARI HADISt- AZAB-1 KABtRDEN

TERCEMESi

seslerini

Ebu Eyyub(-i Ensari) radiya'llahu anh'den:

(Bir gun) Resulullah salla'llahu aleyhi ue sellem'in, giine
battlktan sonra (Medine haricine) c;Iktlgi ve bir ses iiterek :
- Y ahudiler mezarlarmda azab olunuyor, buyurdugu
rivayet edilmi~tir.

t Z A HI
R..\ viLER, Riv AYETLER :
Bu hadisi Muslim, ehl-i Cehennem'in stfatma clair bir babmda
Nese i de Ccnaze bahsinde rivayet etmitir. Hadisin Buhtlrt"de mensub oldugu babm unvam da kabr azabmdan Allah'a stgmmamn keyfiyyetine dairdir. Qerek bu babm, gerek bundan evvelki babm hadisleri mevzulan i 'tibariyle mutedahil ve mutqabihdir. U mumiyyetle
kabr azab1 hakkmdadtr. Bunlardan haka (658) numarah hadisin
izahmda da bu mevzua clair diger eimme-i hadisin rivayetlerini de
nakl ve terceme etmitik. Nakledemeyip btrakttgtmtz daha birtak1m
ahadis-i Crife de vardu. Bu cihetle kabr azabma delalet eden haberler hakikaten <;oktur.

su~

Hu,dri
lerin sad
lanm, b
Resul- 1
CE
sellem'in
Eyyub
Bu l
bir had
La' lliihu
diyor 2
Bu
babmda

MANALAR:

Resul-i Ekrem'in iittigi ses neydi? Resul-i Ekrem'in ychudilerin azab olunduklanm haber vermesine gore, bu sesin azab olunan yehudil.erin enin-i tsttrablan olmas1 ilkonce hatlra gelir. Azab
melek1erinin yehudilere karl hayktrdtklan azab-1 tehdid vc ta 'zib
olmast da caizdir. Yehudilerin enin-i ikayetleri oldugunu Taber ani'nin Ayni senedle A b d u '1- C ebb a r tarikmdan gel en bir rivayeti de
te'yid etmektedir. Bu rivayete gore, Ebu Eyyub-i Ensari Ha~ret
leri demitir ki :
Bir gun gune batarken- Neb i salta' ltiihu aleyhi ve seltem ile birlikte
Medine haricine <;tkmttlk. Elimde su dolu toprak bir ibrik vard1.
Resul-i Ekrem kaza-y1 hacet i<;in aynld1. Sonra gelip abdest ald1.
Ve bana:
- Benin! iittigim scsi sen de iittin mi? aiye sordu. Ben :
- Hayir, Allah ve Resulullah bilir, dedim. ResululHih
salta' lliihu. alejhi ve sellem :

E
N
vam, (

( i Jl.ii
r.J.r.;

2 ~

1ST1AZE HAKKE\'DA EBU HUREYRE HADtSt

585

Ben, U kabristanda kabirlcrindc azab olunan yehudilcrin

seslerini iittim, buyurdu 1
SuAL : Yukanda (652) numara ilc tercemc ettigimiz E b u Said- i
H udri hadisiyle (658) numarah Enes 1bn-i Malik hadisinde oltilerin sada-yi ikayet ve azabm1 ins ii cinnin iitmckten mcmn(t' olduklanm, bunu ins ii cinden baka her mevdtdun .iittigini gormi.i~ti.ik.
Resul-i Ekrem nasd iitmitir?
CEVAB : ~arih Kirmani: Resulullah salla'lliihu aleyhi ue
Jellem'in bu iitmeleri, mu'cize tariktyledir, diyor. Bu sebeblc E bu
Eyyu b- i Ensari iitmemitir.
Buhari, bu babmda Halid 1bn-i Said'in k1z1 Eme'nin de
bir hadisini rivayet etmitir. Miiari.in-ileyha da: ResuluWih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in kabir azabmdan istiaze buyurdugunu iittim,
diyor 2
Buhari'nin boyle bir rivayeti Da'vat' da vardtr. N esai de Nuut
babmda rivayet etmitir.

TERCEMESi

Ebu Hiircyre radiya'llahu anh'den:

Neb i salla' llahu aley!ti ve sellem ~oyle dua buyurmaga devam, (ve i.immetine ta 'lim) edcrdi, dedigi rivayet edilmi~tir :

ti

.:ill

J....

<>~JI C: ~ J.>. .k.AJ

. 1:..JI lit: J4- 1 ..\~oo ..;;.). ,:;.. J l ~kJI

<.>JJ

J l.O ~L;_,; ~ ~ ~~ J.lk.i li .L.. ,:;.. j~ <>'A 3 ._,.......:JI ~ J<. .;_;.- ~-- 3 4:k
rJ.r.; J '-'Y.~ .).>1:!1 ..::..1.1-"1 ~ ~ : Jl.i
ly J 3 .ill : .;:J..i ~ ~ ~ ~ c:-'

FI

-<::k .ill

J....

<>~I ~..- t_; l ._,...WI

J.

..~: ......

J. ..U l,.:.

~i ,y .;Jl>.)l

<.>JJ

~I .., l..ioo ,:;.. _,A ~

)..- J

586

KABtRDE bLOYE CENNET VEYA CEHENNEM'DEKt

- Ya Rab! Kabir azabmdan, Cehennem azabmdan, hayat ibtilasmdan, oliim ~edaidinden, mesih deccalm fitnesinden
sana sigminm!

Al

su~ulU

YZAHI

edilmi~ 1

Bu hadisi M ii s 1i m de Salat ve Dua bahislerinde tahric etmitir.

Miislim'in Aie radiya'lliihu anM'dan rivayetinde U sf.tretle takdim
ve te >hir vard1r :

Si2
makam
makam
hiicrele
(miistal
buraya

;.;.;;,; ,:;. .!.4 ~_yi.J J~..UI c:\-ll ;.;.;;,; ,:;. .!.4~_ri.J ~I y l ~ ,:;. .!.4~.J" I J l ~I )
. (~~ ~ .;..IJ.I ;.;.;;,; .J l:,....ll

Ki.imihenirivayetinde: .,...-.T Jll"i~l J_,A: .J.YJ.J. .JlS"' sf.tretindedir.

Azab-1 kabirden istiaze edildiktcn sonra azab-1 nardan istiaze
cdilmesi tahsistan sonra ta 'mimdir. Nastl ki, kayd1 hayat ve iddet-i
memaftan sonra mesih deccahn fitnesinden istiaze de ta 'mimden
sonra tahsis bi'z-zikir gibi bir san 'at-i edebiyyeyi haizdir.
Resf.tl-i Ekrem Efendimiz bu fitnelerin ve bu ihtibar ve
imtihanlann kaffesinden emin ve masf.tn oldugu halde bunlardan
istiaze buyurmalan, bu istiazenin de ( Jfil ~I = Rabbim, beni
magfiret buyur ) gibi bir dua ve ibadet olmas1 cihetiyledir. Resul-i
Ekrem'in ma-tekaddem ve ma-teahhar kaffe-i ziinf.tbu magff.tr oldugu halde yine istigfar buyururlar ve bu sf.tretle dua ve ibadet etmi
olurlard1. Bununla beraber Resf.tl-i Ekrem'in istiazeleri iimmete
ta 'lim ve. iimmeti irad gibi faideyi de ihtiva etmektedir.

....

J.

~t

, , . , J.l ... ,

"'"'"

.!.

"'.,

~I~.,..... ) 01 l ...._:.~ ~I c.s~ J .J..s- ~ ~~..l..:~ ~

.,
""
, ,,
"'"'

""

.J.

""

,. ,

t ~

,. ~ ,

-$,

. 678

"'""

.Jl.-

"' I

!l..l~t.4.. l.lA

J.

"' J."'

o t o

.;

Jl.i:i ,) L:J I....JA I ,:;,...i ..,) L:J I , ~

i ,j..
o

""

"'

"'

-$,.,

~e naze

dan,.

01

( <..YJ1

~J

tsmail
bu riva1

yet et

II , , ,

~J~ u~;~ ul.. 1~1 (~~I u! Jt; r-L J ~ 41l1J ..~

Q,o
ofo
.. ~.,.
'j .,,. '1- ,o
, .....
J.J.,.,
4,;.~j I jA1 ~ 4~ I jA ,j.. 0ts"' 0! c.s!.;J I Jol..l;J ~ o .M.A..
,
,
"" ,
,.
..,.
,
"""
"' J. "'o "'

RA.
Bu

"'

0ts"' 0! J

~A l,A!

rilecegin
dan tah
, M~
M~

buras1 s
hfttab o
kabird
lal etti~
kadar s
ya me

MAKAMI GOSTERiLECEGt

587

TERCEMESi

r.

Abdullah lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima!dan, Resulullah sal{a'lliihu aleyhi ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet
edilmitir :
Sizden biriniz vefat ettiginde sabah ve akam ona kendi
makam1 gostcrilir: 0 kimse ehl-i Cennet'ten ise, ehl-i Cennet
makamatmdan bir makam; ehl-i nardan ise, Cehennem'in
hticrelerinden bir karargah gosterilir. Ve ona ~ Buras1 senirt
(mtistakbel ve ebedi) duragmdtr. Ktyamet gtinti Allah sem
buraya gonderecektir, denilir.
IZAHI
RA VILER, RiV AYETLER :

Bu hadisi M ii s I i m Stfat-t nar hakkmdaki bir babmda N e sa i de

:Jenaze bahsinde zikretmilerdir. Miislim'in Yahya 1bn-i Yahya'dan, anun da 1mam Malik'ten bir rivayetinde ( oyl .ill~ ..;,...
( <..l;:AJI P'- suretinde ( oyl ) ziyadesi vard1r. B u h ar i'nin bu rivayeti de
tsmail tbn-i Ebi Uveys vasttasiyle 1mam Malik'tendir. Fakat
bu rivayette a ziyade yaktur. 1 b n- i A b d i' 1- Be r diyar ki : Bucar
maa'l-mecrurun rivayetinde, veya terkinde 1mam Malik'in ashab1
ihtilaf etmilerdir. Ekserisi Buhari'nin rivayeti gibi terkederek rivayet etmitir. 1bn-i Kastm, Muslim gibi ( "::!\) ziyadesiyle rivayet
etmitir. "Allah, seni IU mak<adma gonderecektir" demektir. Yine M ii slim'in Ziihri ve Salim tariklyle gelen bir rivayeti de !l..v.A.. lh JL.<.; ( ,,"
u d...l,AJI i Y.. <:)1 ..:.....~ .s.lll = ... Sonra meyyite: "jile burasz, kzyamet giinii gonderilecegin karargahmdzr, denilir." suretindedir. N es aide t bn-i KaSlm'dan tahric etmitir. Fakat hadisin metni Buhari'nin rivayeti gibidir.

MusTEFAo oLAN HUKUMLER :

Meyyitc Cennet veya Cehennem'deki makarnmn arzalunmast,

burast senin duragmdtr, diye haber verilmesidir. Meyyitin buna muhatab alabilmesi ve ihban idrak etmesi cidden miisteb<addtr. Meyyite
kabirde sual edildikten az bir zaman sanra cesedinin tamamiyle inhilal ettigi gozle goriilen bir hadisedir. Binaenaleyh ktyamet giiniine
kadar sabah, akam devam edecek alan bu arz ve irae keyfiyetinin
ya meyyitin yalmz ebedi berhayat alan ruhuna ve yahud ruh ile

ARZ-J !\1.-\KAJVI MOKERRER MtDtR?

:l_HH

bcrabcr in hila! eden ecza-yi bedcninden mlintahab bir cliz 'line taallftk c-ttigini kabftl etmek icab cder. Yahud da bu arz keyfiyyetinin
hergi.in dcgil, bdki defnolundugu glinlin akam ve sabahmda bir
dcf'a ntktm kabltl edilmelidir. ~arih Kastalani bir clef'aya mi.inhastr olmast, siyak-t mcs'eleckki aldtdis-i sabtkaya daha muvaftktu,
diyor.
ibn- i Tin de diyor ki : Bu arz ik, ktyamct gi..iniinc kadar her
glini.in sabah ve akammda arzolunmaytp bclki hir clcf'a, bir sabah \"C
bir akam arzedilmek kasd9lunmast muhtemelclir. Her sabah ve her
ak~am arzolunmast ihtimalinc gore lm da yalmz mcyyitin ccza-i beclenindcn bir ci.iz 'i.ini..in ihya vc on a ma kammm arzedilmcsi sflretiylc
mi..imkiin olabilir. Meyyiti sa bah akam mcyyit olarak, mliahede ettigimizc gore, meyyitin hcrgi..in akam, sabah buti.in eczasmm yeni batan ihya vc rflhunun buna iadesi mlimtcni 'dir. Fakat meyyitin bir
ci.iz 'tine hayat iadc \ 'C buna hi tab cclildigini kabft! ctmck daha ma 'kuldi.ir.
Kurtubi de bu yolda beyfm-1 mi..italea cdiyor: Vc gerek mi..i'minin, gerek kafirin mustakbel makamlannm yalmz ruhlarma arzcdilcligini kabfll ctmek caizdir. lnhilal eden bedeninin bir ci..iz 'li ihya
ve rfth ile b~t cliz 'c hi tab edilmi olmak da caizdir, diyor.
Herhangi Ckilde arzedilirse edilsin mi.i 'min-i kamile Cennct'tcki
makammm, kafire de Cehennem'deki _m akarrinin gosterilmesi husftsunda hadisin delaleti vazthttr. Yalmz rna 'styet sahibi olan \c Cchcnnem'de muvakkat azab olunmasi muktazi bulunan bir mu'minin
ilk makarr-i azabt mt, yoksa Ccnnet'teki makamt mt gosterilccegi hus(tstmda hadis sakittir. Bu gunahkar mli 'minin filcumle cennetlik
olmast cihetiyle bu da hadisin i.im(tlu dahilinde bulunur, dcniliyor
ki, imanm Crefinc hurmcten Ccnnet'teki makamt gostcrilir, dcmek
oluyor.
~u

cla rna 'lllm olsun ki, bu arz-1 makam kcyfiyycti tihcda cnahmdan bakalarma mahsustur. Qunku erd.h-1 i..ihcda cescdicrinc
mukarin olarak Cennet'tedirler. Baz1 ulema hadis-i erifteki arzm,
i.ihedaya da ftmil olmast muhtcmeldir, demilcrdir. ~uhcda hakkmdaki faide-i arz, liheda ervahma, cesedlerine mukarin olarak Cennet'te devam ve istikrarlanm tebirden ibaret olur. Bu sflretc muanz
olabilecck birey varsa o
b n- i A b d i' I- Be rr'in bazt seleften naklcttigi hir habere gore crvahm, efniyye-i kabirde yani kabrin k6esindc,

hucagm
haberi t
ye-i kuH

mahklt~

l\Hilik'
yere gidl
Ianna n
kabre g
i 'tibareii
edilmitl

Bm
ulemam
tur. He)
scbebi, J
vastta-i
ic;:in isb
blirhanl
mevcud
mute hal
uhre\iyl
olarak l

Bt
salla'llc

fat etti

tb
lar), b

Bu
c;:ocukla

HAZRET-i iBRAHiM'il'\ CEN~ET'TE IRDAI

a!nm
bir
un'ttr,
I ('I'

n.:

l ll'r

.e-

va

589

bucagmcla aram-giizin bulunmalandtr. ibn-i Abdi'l-Ber bu iki

haberi te '!if cderck diyor ki : Bana gore ervah, bazt zamanlar efniyye-i kuburda bulunur. Yaksa her zaman kabirde ihtiyari bir hapse
mahkftm gibi beklcmcz, kabirdcn aynldtgt zamanlar da vardtr. imam
l\Htlik'e d.stl alan bir habere gore ervah, kabirden \Ikar, dilcdigi .
yere gider, gezer. Ve bunun '<;tktp gezmesi,efniyyc-i kuburcla hulunmalanna mani < degildir. Kabirden t;tkar, bir zaman gczer. Sanra yinc
kabre gelir girer. M ii c ahi cCden de meyyit defnalundugu giinden
i <tibaren yedi giin hit; aynlmtyarak kabrinclc bekler, dedigi rid yet
edilmitir. [ Umdetii' l-Kar: C. 4, s. 332 ].
Buraya kadar arz-1 makiim hakkmda verdigimiz izal11mtzdaki
ulemanm akval ve ictihadlannda kat<iyyct ifade eden hic;bir soz yaktur. Hepsi ihtimalc miistcnid miitalealardan ibarcttir. Bunun ycgfme
scbebi, alem-i ahiretin, vc anun mebdei alan berzahi hayatm beerin
vastta-i idrak \:e ihatasmdan tamamiyle uzak bulunmastdir. Bunun
ic;in isbat ve evsaf-1 uluhiyyct vc niibiivvet hakkmda birtakm1 akli
biirJ:tanlar saytp doken vc bu ali mebadiyc bir mukaddeme olarak
mevcudat-1 miimkincnin her nev<inden bir fizik alimi vc bir biyalaji
miitchasslSl gibi bahsedcn kelamctlar, fcrda-yi hayata aid mesail-i
uhrcdyycde miinhastran nassm irad ve ilhammt umftmi bir kaide
alarak ka bftl ctmilerdir.

ki
ito(_'-

u-

ik
or

Bera.' (lbn-i Azib) radiya'llahu anh'den ResululUih

salla'lldhu aleyhi ve sellem'in (memede iken oglu) lbrahim vefat ettiginde:
lbrahim'in Cennet'te siitninesi vard1r, (nzam1 tamamlar), buyurdugu rivayet edilmi~tir.
IZAHI
Bu hadisi Buhari heniiz balig almadan vefat eden miishiman
<;ocuklarma aid haberler hakkmda a<_;tigt bir babmda rivayet etmitir.

QOCUGUN HAYAT VE TERB1YES1NE

;>90

Hadisin bu mevzua mutabakat noktas1 da mahdumu necabct-penahi

Hazret-i lbrahim'in Cennet'te irza' edi1diginin ihbar buyurmastdir
ki, efta1-i miis1iminin cennetlik o1duguna vazthan de1alet eder.
Buhari bu undnmda Ebu Hiireyre'nin de 6y1e bir ha~isini
ta 'likan rivayet ediyor. Res u 1u lla h salta' ltiihu aleyhi ve seltem: "Her
kimin biiluga ermeden iif fOcugu Oliirse, bu fOCuklar o kimse iyin Cehennem' e
luiil olurlar. Yahud o kimse Cennet'e dahil olur. " buyurmutur. 1 Bu c;ocuk1ar, ana ve baba1an i<_;in Cehennem'e hirer hicab olurlarsa kendi1erinin Cehennem'den mahcub ve mahfuz olduklan evleviyetle sabit
olur.
Buhari bu unvanm birinci hadisi olarak da Encs 1bn-i Malik
radiya'lliihu anh'in U mea1deki bir hadisini merfllan rivayet ediyor :
Res u 1u lla h salta' ltiihu aleyhi ve seltem buyurmutur ki : Giinah i1emek c;agma ermemi iic; c;ocugu vefat eden hi~_;bir miisliiman (ana ve
baba) yoktur. elbette Cenab-1 Hak fazla rahmetiyle bunlan Cennet'e
idhal eder.
Neve vi diyor ki : Bu hadis-i eriflere nazaran ilim ve ictihadma
i 'timad edilen zevat, miisliiman c;ocuklanmn cennetlik olduklannda
ittifak etmilerdir.
MuHiM BiR UBHENiN izAH vE iz.ALEsi :

En e s 1 b n- i M a 1i k radiya' lliihu anh'in izahan nakil ve terceme

ettigimiz bu hadisi, daha evvel (624) numara ile terceme ettigimiz
Enes hadisinin aynidir. Bu ci1din (316, 317) inci sahifelerine musadif
olan bir sual ve cevab1mtzda, "Qocuklannm vefatiyle dilsuz olan ana
ve babalar gerc;i bu uhrevi miikafatla miiteselli olurlar. Ve hadisin
oradaki as1l sebeb-i sevk ve rivayeti de bu idi. Fakat bu nevi' rivayetler, baz1 cahil ve gafi1 ana ve babalan c;ocuk1anmn hayat ve sthhati
hakkmda ihtimamstzhga sevketmez mi?" demitik. Sonra da menfi
bir cevab verip izah etmitik. Bu sual ve cevabtmizm miitaleasm1 tavstye etmekle beraber oradaki cevabi yazllanmtza ttnu da i1ave ederiz.
Resul-i Ekrem Efendimiz pek tabii olarak iimmetinin c;oklugu ile iftihar eder, ve iimmet ve ashabm1 tenakiih ve tenasiile tevik
ederdi. Aile tCkiline en miihim bir mani' olan fakr ii ihtiyacdan ve
1

;;":>i; ~ ..:..L. .:r : ~..

[ l.A:i-j

~~ .ill

J....

<.SJ~I .I JJ] ~I ~.) Jl . Jt:JI

._so;:.JI .y . ~ .ill ~J o...:,J"" Y.l Jli .

~ .:,\5'" .;.;.J.I I~ ( .U )I

.;r 4L.;....

.:r

kayd-i l
kuram, J
mukteza

Nii~
gay~lerd

dimiz ,
ferdini 1
miisliim:
ve vezail

1m
bablarm
iimmetim
takzm va
mes'!Jldii
miyye'd
edi1miti

Te
baba i1e
riikniind
zevce te
Bun
L:~<- J .:f1
terbiyye~i

yed-i em
kem naz
yiizlerce
en biiyii
madtk<;

hm tekl
bahyan
fikriyyes
hayatiy]
mitir. ]

lSLAMlYET'lN VERDl(;t YOKSEK KIYMET

j

591

kayd-i hayat ve maietten bile korkulmamasml ve her aile yuvasl

kuram, fazl ii keremiyle igna edecegi Cenab-1 Hakk'm va 'dii kerimi
muktezas1 oldugunu bildirerek iimmetini te~i eylerdi.
Niifusu 1slamiyyenin kesreti, !slam dininin istihdaf ettigi tabii
gayelerden birisidir. Bu gayeye vusul i~in Hakim-i Enbiya Efendimiz aileler i<_;inde en medeni bir aile nizam1 kurffiU ve ailenin her
ferdini miitekabil haklarla, miitekabil vazifelerle tcchiz ederek her
miisliimanm vicdamnda hakim bulunan uhrevi mes'uliyetle bu hukuk
ve vezaifi te'yid cylemitir.
1mam Buhari'nin Kitabii'l-Cum'a gibi Sahih'inin miiteaddid
bablarmda tahric ettigi bir hadisinde: "4J ,y .J_,J;..-.. ~...l).J t_IJ ~=Ey
iimmetim ! Sizin hepiniz fObanszmz, ailenizin her ferdi obiirluine kttrJl bir
takzm vazifelerin ifasiyle miikelleftir. Ve bu vazifelerden dolayt Allah' a karJt
mes'IJ1diir." buyurmutur. Bu vazifeler ve mes 'uliyetler eriat-i 1slamiyye'de miistakil faslllar halinde biitiin teferruatiyle tafsil ve izah
edilmitir.
Tebihinde hi<;bir hata tasavvur etmedigim aile mabedi, ana ve
baba ile kurulduguna gore, ilk vazife ve mes 'uliyet, ailenin bu iki
riikniinden balar. Ve !slam ailesi hukiikunun birinci fashm zevc ve
ze~'CC tqkil eder,
Bunlann vazife ve mes'ufiyetlerine: ;i_)l .J 4J ,y J;..-.. .J t_IJ ~ )1,,"
nL:,:;,<OJ .:r J;..-.._J t..-:-_Jj ~.; ~~)= Zevc rafdir, aile halkmm tzafakasmdan ve
terbiyye~i jikriyyesinden, beden neJV ii nemasmdan mes'uldiir. Zevce de, zevcin
yed-i emanetine tesUm ettigi aile yuvaszmn hiisnii muhtljazasmdan mes'uldiir,
kern nazardan styanetle miikellejtir." vecizesiyle iaret edilip bu umdeler
yiizlerce ahbar ve ahadis ile tafsil edilmitir. Zevcin zevcesi iizerind{;
en biiyiik bir hakkl, kadmm bir anza-i s1hhiyye ve bedeniyyesi olmadik<_;a <_;ocuk istemesidir.
Aile ocagma bir nevzadm gelmcsi, hukiiku ailenin yeni bir fashm tekil eder. Ana ve babamn kendisine giizel bir isim vermeleriyle
bahyan bu evlad hakk1, irza > ile neV U nema-yi bedenisine, terbiyye-i
fikriyyesine ihtimam edilerek sinn-i riide kadar vanr. Bu etvar-1
hayatiyyenin her birisine aid terbiye ekilleri birer hirer tesbit edilmitir. Dini vacibatma, diinyevi zaruriyyatma aid bilgilerle <_;ocugun

592

EVLAD-1 MD$R1KIN HAKKINDA 1BN-1 ABBAS HAD1S1

techizi ve yiiziiciiliik, attcthk gibi spor hareketlerinin ta 'limi de bu

ciimledendir 1.
Miislim'in Sa/dh'inde Vasiyct bahsinde Ebft Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayct ettigi b}r hadis-i eriftc RcsuluWih salla'lliihu
ale)'hi ve sellem: 1nsan oliincc biitiin hayn ilcri vc ibadctler inkttaa
ugrar. Yalmz iic; nevi' amal-i hayriyyesi dedm1 eder: 1) Hastahanc,
mckteb, mescid, c;eme, koprii gibi devamh vc omiirlii haytrlar,
2) Kendisiyle iimmet-i 1slamiyye'nin istifadc cttigi ilmi eserler,
3) Kendisinc dua eden haynh cvlad 2
Goriiyoruz ki, Resftl-i Ekrem Efendimiz haytr ile yad edecek bir c;ocuga malikiycti, bir kaifin, bir miiellifin ilmi eseriyle, bir
sahib-i haynn aSlfdide hayrat-1 cariyesi ile ktymette miisavi addetmi, <;ocuklanm hem kcndilerine, hem cemiyete hafi' bir Surette yetitirmege tevik buyurmutur.
~

....

"'

.,

.J. ..,

"!

~....

..

~,..

....

~-...~ 1. ~ Jtj t... ._~ .u~II..S~ J U'""'t.;~ ~I ...if . 680

tl'

o J.

"'

J.t

"'

"'"' "'

o J. o

...

"'of o

tf..ib:- ~l ~I Jt..ii <.J~f}.!.~I: 'lJ I u~

,

"' IIi"' "'

o "'"' J. I "

t.l...v J ~
....

. <.J~f~ ~

J.;,.

::; "'

.41 J""'
"'"""

IJ;, t$" l.-._:. t~ I

TERCEMESi

1b n- i Abbas radiya' lltihu anh iima' dan Neb i salta' lltihu

RJ

Bt

in de K
Nesai
hadisin
hakkm
hie; bir

Bt

dort ri'
hadisic
rik c;o<
memd
Hiire 1
dt~. B{
mufass
gec;mi
dugu
"Semu
edecek
anlatl
B1
kim ol
Berr'i
ka-i

aleyhi ve sellem'e (gayri balig) olan cvlad-1 mi.i~rikin soruldugunda:

- "Allahu Teala mii~rik fOcuklarzm yaratzrken bunlarzn (nas1l
ya~ay1p ) , ne i#eyeceklerini pek iyi bilir" buyurdugu rivayet edilmi~tir.

J !J J.)\

bl "":" J :,. J -,..L:S.:JI ..._.l.;. J 4.c-"l .:,.-~ .J\ . 1.1 1)1 j&- -1.1 )I ._;....
..0 1) 1 j&- ..UJI .j>- : _y:.T .:..,..).,... J J [ O.Jj ~\ .:r ~\ J r-...i Y.\
:_y:.T .:..;_.),.... J J [~ I .; ~ ~ ,y ~I "":-f-1] W. )I I .U...i.;:. ~ .JI .1_ "-!~)\ J ._~\ J
: j.)l....JI fo. l ,YJ ,(._,..; 1 ,y '-::-~ .:;:1 .IJ.;]
~~ r-r.b l 1_,:.- 1 J r.))I_J\ ly..fl
(j)\,:.. )II eLS:.. .;,.- ] ..u _,1. ~ ;;J..!.) J::- ) I r'"' ~ .I .JI
2 .!..>'>~ .;,.- )I I .J...r t!.A.; \ .Jw)l l .;.,~ 1 ~1 :
J ~ . I jJ . I J yJ Jli
[;;f-.;"' ~ I ,y f-.- . IJJ] .J yo~ cJ L...., ..UJ Jl .~ ~ ~ J\ . ~J~ 4.i.J.....,
t ::- _y:-1

~l:..<::JI .....L.;. .J\

?J

t--

nazmfltrat-

VE H0KMED1LMEYiP TEVAKKUF BUYURULDUGU

593

bu

1ZAHI

rJiihu

:aa

ne,
ar,
er,

le-

t>ir

et.~-

d'

Ll-

ul

J-

RJ. VILER,

RIVA YETLER :

B u h a r i bu hadisi Kader bahsinde de rivayet etmitir. M ii s 1i m'in de Kader bahsinde rivayeti vard1r. Ebu Davud Siinnet babmda,
N esai de Cenaze babmda tahric etmilerdir. Buhtir'nin buradaki
hadisin mensub oldugu bab1 gayri balig vefat eden evlad-1 miirikin
hakkmdad1r. V e cennetlik veyahud cehennemlik olduklanna clair
hi<; bir hiikiim ifade etmeyip tevakkuf edildigi goriilmektedir.Buhari'nin gayri balig vefat eden evlad-1 miirikin hakkmda
dort rivayeti vard1r: Bunlardan birisi terceme ettigimiz 1bn-i Abbas
hadisidir. Bu hadisten miistefad olan hiikiim, tevakkuftur. Yfmi mu<rik c;ocuklannm ceimetlik veya cehennemlik olmalanna hiikmedilmemek, bunlarm ikisi de E bu H iireyre hadisleridir. Bu iki E bu
H _iireyre hadisinin birisi izah etmekte bulundugumuz metnin aymd1r. Bunun i<;in miiellif Z e bid i ihtisaren b1rakm1tlr. 1kincisi daha
mufassal bir metin ile ve (664) rakkamiyle terceme ve izah edilerek
ge<;mitir. Bunda !slam, kafir her mevludiin f1trat-1 !shim iizere dogdugu ve binaenaleyh cennetlik oldugu bildirilmitir. Dordiincii
"S emiire" hadisidir ki, terceme ve izah1 uzun bir metniyle bunu ta <kib
edecektir. Bundan da evlad-1 miirikinin cennetlik oldugu sarahaten
ai1la1lmaktad1r.
Bu 1 b n- i Abbas hadisindc evlad-1 miirikinden so ran sailin
kim oldugu tasrih edilmemitir. Baz1 ehl-i had is 1b n- i A b d ii '1B e r r'in H a z ret- i A i e' den bir rivayetine bakarak bu sailin S1ddika-i miiariin-ileyha olduguna zahib olmulard1r. Bu rivfiyete gore,
H a z ret- i Ai e demitir ki : "Had ice radiya' lliihu anhti evliid-1 miirikinden sormu da Resul-i Ekrem: Babalariyle beraberdir, buyurmu. Sonra bir kerre daha sordugunda : " Alliihu Teala, nastl ya~ayzp naszl oleceklerini, bilir." cevabm1 vermitir. Sonra ii<;iinciibir daha
1slamiyet ikt1sab-1 ku\'vet ctmege balarken sormu. Bu def<a da
".;__.>-1 .;j.J o.;).J .;'j ~ .J = Yiiklii bir kimse, ba~kaszmn yiikiinii yiikleneme;:., hif
bir giinahkdr ba~kaszmn giindhiyle mudha;:.e olunma;:.." [Sure: 35 (Fatir),ayet: 18]
nazm-1 Crifi nazi! oldu. Bu def<a Rcsul-i Ekrem evlad-1 miirikin
f1trat-1 !slam iizeredir yahud Cennette'dir, diye 'cevab vermitir 1."

..:;:* . :,. ~I .L.:&o

1 : .:.Jli ~\.1' ,:r ;.J? ,j&o ..S..r'.iJI ,:r ~L... ~I

,:r dL ( . r_;~T t: r"' JL;u ~)/!.11 .l)i.J I ,:r ~--.J ~ ~I

.:,:1 .;.J.;
...s::JI ~.(.;. .:.Jt...
o.;j i .J.;J~.J ) :.:.J_;;; (>1..-~ 1 . ~-:..-1 L.. -~~~ dt...
~l&o I__,.;LS'Lc. ~I ~I : Jt.u .!..11~ .
~
.a.1 ~ JL; .JI ;).All ~ r Jt.u . (..s__..:-1 .;:,;.J

f .

J.....

F.: 38

ETF AL - 1 MD$RiKIN HAKKINDA

594

~arih A y n i diyor ki : Bu hadisin tarik-1 rivayetindeki E b C1

Muaz Si.ilcyman lbn-i Erkam zaiftir. 'voksa bu hadisin s1hhati
sabit olsaydi evlad-1 miirikin hakkmdaki nizal esasmdan keser atardl.
Hulasa'da Ebu Muaz'm Hasen-i Basri'den, Ata lbn-i Ebi
Rebah'tan rivayeti oldugu, kendisinden de Scvri Yahya lbn-i
Ham z e rivayet cttigi bildirildikten sonra bu ravileri tarafmdan E b u
Muaz'm ii<; hadisi terk edildigi Tirmizi'den nakledilerek bildiriliyor.

MA::'IALAR:
t b n- i Batt a I " .J::l..l,o l_,;l) L.c. t10l .:ill = Allalzu Teal bu evldd-z miijrikiuin ileride ne yapacaklarzm pek iJi bilir" kavf-i erifi i.i<;: ti.irli.i te'vil
edilebilir, diyor :
r) Taraf-1 Peygam heridcn bu cvlad-1 mi.irikinin cennetlik olduklan bildirilmezden evvel boyle tcvakkuf cdilmi olmas1,
2) Bu evlad-1 mi.irikin bi.iyi.iyup iradi hareket <;agma geldiklerincle nas1l yaayacaklanm, hangi din i.izerc oleccklerini Allah bilir,
demek olmas1,
3) Bu kavl-i Nebevi'nin mi.icmel olmas1 ve 1 ( i~ T ~ .:,.. ~_; .L:.I ~I )
ay~t-i kerimesiyle mufesscr bulunmasidir. Bu ayet-i kerime ile iaret
buyurulan bir ikrar-1 amd1r ki, burada cvlad-1 mi.i 'minin gibi evlad-1
miirikin de dahil bulunur.
Edad-1 mi.i~rikin babalanna tabi 'dir, hi.ikmi.i isc J).J _;; 'l.J)
( _,__..,:.l_;j .J mantC1ku mi.inifine tevfikan mcrduddur.
irtihaJ;__j Nebevi'den sonra rna 'ruzu ihtililf mesttilden birisi de bu
cvlad-1 mi.irikin mes 'elesidir. Bahcalanm miitalea ettiginiz bu ahbar \'e asardan bu ihtilafm ne derece bir hari1ret)c devam ve cereyan
cttigini anlad1k. Bu eserlcre istinad eden ulcmanm ara ve ihtilafat1
isc daha miiteaddid Cibelere aynlmitir. ~arih Ayn i bunlan alt1
nev'c ay1ranik altmcismi ulema-i muhakkikinin mczheb-i sahih ve
muhtan olarak cennetlik olduklanm N evcd'den naklederek bildirmektedir. Ehl-i tahkik 2 ("Y y_; .::...~ ~ 0-.i..... l:.n .J = Biz, lzifbir akzl ziimreyi peygamber gondet:medikye azab etmeyiz) ayet-i kerimesiyle ihticac edip
ak!l ve rCid olm1yan Sibyanm azab olunmiyacagma hi.ikmetmilerdir.
Bir de yinc N e \' e d'nin etfal-i mi.irikin hakkmda bildirdigi U
i.i<; nokta-i nazan arzederek bahsi hulasa ctmek isteriz : Bu i.i<; mezhebden birisi ki, ekseriyetin nokta-i nazand1r, ve etfal-i mi.irikinin,

babal
zam
olan

Sure : 7 (A 'raf )' a yet;

72

Sure: 17: (isra'), ayet: 15

,. 0

"

J:.
0

,.

,..,.,
,.

ke;'lli)

ULEMANIN AKV ALi

ll
ti
I.

595

babalanna tabi' olmas1d1r. Bunlardan ikinci bir k1sm1 tevakkufu iltizam eylemilerdir. Uc;iincii bir k1sm1 ve N cvcvi'ye gore de sahih
olan mezhebdir. Miirik c;ocuklanmn ccnnctlik olmalandu.

-''o'"".J

.J'

,..,

,)Jo

Jt..: ..,a-::j ~ J~j l.l)b

\.......

'o""t-::;

t..:-::,.;1 0
,o,

ot

j+!;.

0.)~ . .~ Jl

0 .,....

.,

"

,;

.J. "" "

_,.

4;..1...::.
;;_

...

o,..,..,

..,o,,.o,#,

,ot.#',

o;

.....

"I

t..:.AJk..iU Jlk..il ':lt; l...i.)b

o..,

J.

.J.O.J..J.'o

t~ ~

1;

4j;.,.

,~~

1.-

.- ,~~ J. .- .-

"

.- .-

1.-

.-

J.

4:::-'IJ JY ~~L9 J~JJ oL~;Jy ~t_:,~k ..,a-4

J .J. t_,.. ,; ,

,. J ). ~ ..... ,

,o,,orJ~""'

,.. ...,

~,

"'o.,...

~-::Jl ~w J)bt~s-- 4.....,1) ~ty J 4....,1) ~~;J-:

J.:..4,.. ~.A.;

""-o

tt-.!;_l_; J ~.u.;
J.!-4,.. "'.;>- ':11 ; 4jJ.!.-:
J~.i:
l .,
;
, ..,.,

",..

0 ;>

"'

Jl t..:.AJk..iU Jlk..il
':ll; 1.1)b
,

,.- 1

J.

l...i.)bJl t_-;..J~
-'

o.J.

_,,.,..,..,...

:.;~ ~u 4-:.; ..

.a;

Ebu Hatem'in Hazret-i Ali'den rivayetinde ( Reciile;'lli) yerine (1\lele-

ke.)'lli} suretindt; oldugundan bu suretle terceme ettik.

MU$R1K QOCUKLARININ CE~NE'TLiK

596
,

., .,.

..,.

J. ,

J ~.., ,

"'

,.

,.

,}

.... ' ,

~ 't ""

~ - .,

' l~}i \)_j Q.~_j' .J..i _,.:~ t:"'J d.J.A....,\ J J-:..;

....

.J/ ,

., ,

:,...

-:-

lf:~ IJ~J u ...1.4>. b

.,. , , ~,., o

,. o

l.:.ilk_jU JJk_jf~l.i
~~~
,
"

.,,

~,

"'.,...,

' ..... ,

.J.

.,,. ,~~

.J

e),,.,).

w.o ~:..J.Aj

,JJ.

,.

.,

"'

ol.)~ ~l-_j, J Jl~)

l+:', J
,
"'0

,,

, ......

,., .,-;.

'"""

t~l.i J~) ~~ "'\..) w~ /f_j J~ l.:-;:.; I u.~

:h....,J J~ J

;+.:l I

.J..;""o~,-

p IJ~,;>c.-: 01 ..)ls' u.~ I_,~.A.;) ~,;.:.il

...... t

"'""

~,

.JJo,..o-;_,.,

....

"'~

'f.

0~~1 .)J.:.:ll

.:~~

o-:;i

,.,.,

,,...o',- ,.,.,

..... ,..,. ..... ,....,.,.,.

.)I) I bp__,;._.:Hu.~~~JI J~)l ~;u o)~~ ;-:.J.-: ~~ J~J

, , , , , ';.... _,., , .J' ., - :
. , . . .J.J.J. ' ' I , , , , . .,. 'I
J~~j 0 P ~:> o..) ,;, ;:~ u~ /~><; ~ ,;J u,.oJ (_.;;..,-: 0
.J

o .1> ,

.J

, ,

I ,

~.J.Aj 0lS' l~ t_?:" ,;-;:.9 /~~ ,4.:~ u~ u..oJ

.J

_,

J I .J.l ~

, "' .1>

c_.;>c..:d ~I~ lo4-Js'

yet e

l!i ot~

, , _, 0 ~ .... ~;
~l.i ~~\) l4~

" .....

,."'o~

u-~~~~>U U-:.0 I u~ l4.:.9 Jb

,.a
~ $::"
Jo4-,.._;j ,~~.l~l.J
,. 0 ...l:>w..J uU
. j d..i . .1.,. ':.
_, ,

~.lJI
I

.J"'

0 ,

_,

:!l, _,

4..J
J ,~:t:~l
, .-i J-: Jl ,,.
o.-

,.Jo~"'

_, _, 0

,fo _,

o--:
M

_, 0 _,
~:..J.i

~
0 s.,
<~..:-:1) ~.lJI

.J ,

, ,) "' -::; .... _,o,

-""'o -"":
c_.:. tf2-:, Jlj~l t_-I~.; u,;> 4.;~
.-lo

yiizi~

so ran
hikfq

OLDUKLARINA DAiR SEMURE HAD1Si

~

.J. 0 ,

_ J;JJ~

""

,.. ,..,

'

0 .} 0

J. 1 "".}, ~.,

597

~.} ~..... .J. ,

,. .J. .,. ,.

.J.,. ",.

.J.

o~..:.~ rt.:.j 0 l.)jjl .&I~~ J~.)j "'""'I) t..\~ ~~~)

_,...,._o

..... ~

.}.,. 0 .J.

0 .;

o,.

.,..,.

l)~JI_J ~_.t~~~ _,\ J~ Jl,~ J~A~ _)~.:.J~ ~~ JA-~~

,J

o~

'

-'"'o~,.

~,.

.J. .,...~

-'',

.J.

,..

,o

""J.

,o...:;

J..J."'

IJJ~ l_.;f.:.JIL$~ o~...:_,IJ l>~JIJ oLi)l

tJ J
.J.-'of.,.

t+j ,..'-:"'j.!J\L$~ o~.~\J

.,...,. "

of.

-'o~

"'

.J.

--.-t-:

o~.J J> 0l~-:- .. .all J (":~ l.;d ~.;~::..!I __J. p I L$~ e::.!.ll J ~)I

.J. ~

.J.

--

~t

;' ~

,.

.J.-

.~

.J.

...

)..\JI) .,).:.JI. 0jL> ~H~

).:.JI..\.tJ~
l)..\JI
J u"'l.:.JI
~";}Ju
,
,
l
.,..,
.J. , -:

J. ~ .

;I

.} 0

"

).

,..

"'

l0

Jl..\.9 )..\JI .,o..\.AI

l.ol J '-"'t,
:'::.:._. j~l ,~ .. l~ Jb ~1>-~,........._..:JIJJ";ll
....
'

~~~j ~::J~ 2~Lj J:1t5:::~ ll~ j ~,.;,f.- t~i; ~~~iJI

TERCEMESi

S emu r e ibn- i C u n deb radiya' lldhu anh' den ~oyle rivayet edilmi~tir. ibn- i C u n deb demi~tir. ki :
Neb i salta' lldhu aleyhi ve sellem . sa bah namaz1m ktlmca
yuziylc bize doner, ve : "Bu gece si.zden kim riiya gordu? diye
sorar, idi. Birisi ru'ya gormu~se, ru'yasm1 Resul-i Ekrem'e
hikaye ederdi. 0 Hazret de o kimsenin ru 'yasm1 tabir ederdi.
Yine bir gtin bize sordu. Ve :
-- "Si.zden rii ya goren var mzdzr ?" buyurdu. Biz :
- "Hayzr, yoktur" dedik. Resul-i Ekrem:
---:- "Lakin bu gece ben bir rii ya, gordiim." buyurd u :

MU~RtK

QOCUKLARININ CENNETL1K

Gordiim ki, iki melck bana geldi. Bunlar iki elimi tutup
beni diiz bir fezaya <;Ikardllar. Orada bir kimse oturuyordu,
digcr bir adam da ayakta duruyordu. Elinde demirden c;:atal .
bir kanca vard1. Ayaktaki adam -bu c;:atal kancay1 oturanm
agzmm sag tarafma, ta kafasm4 kadar sokuyor ve agzm bu
k1sm1m parc;:ahyordu. Sonra bu adam agzm diger tarafm1 da
bu surctlc tahrib ediyordu. Bu s1rada agzm sag k1sm1 iyi olmu~ b-t;~lunuyordu. Bu def<a da buraya doniiyor, yine kancay1
sokup parc;ahyordu. Bu meleklere ben :
- "Bu adam kimdir? Ve bu hal nedir ?" dedim. Melekler :
- "Hif sorma, ileri yilrii !" dediler. Birlikte ileri gittik. Nihayet arkaiistii yatm1~ bir adamm yamna geldik. Bunu.n ba~
ucunda da bir adam oturmu~, elinde yumruk cesametinde bir
ta~. Bununla yatan adamm ba~m1 kmyordu. Ta~1 ba~ma her
vurdugunda, ta~ yuvarlamp gidiyordu. 0 adam da arkasmdan ta~1 almaga ko~uyordu. 0 doniip gelmeden bunun ba~1
iyi oluyor, eski haline avdet cdiyordu. 0 adam avdet edince
. yine ba~ma vurup eziyordu. Bu meleklere ben:
- "Bu adam kimdir ?" diye sordum. Melekler :
- "Hit sorma, ileri yiirii" dediler. !Ieri gittik. Fmn gibi alt1
geni~, iistii dar bir deligc eri~tik. Bu deligin altmda ate~ yamyOidu. Ate~, alevlenip yiikseldikc;:e ic;:indeki insanlar da yiikseliyor, hatta (deliktcn) c;:1kmaga yakla~Iyorlardl. Ate~in alevi
sakinle~tikc;:e de a~ag1 doniiyonard1. Burada <;Iplak erkekler,
<;Iplak kadmlar vard1. Bu iki melege ben :
- "Bunlar kimdir ?" diye sordum. Melekler bana :
- "Hif sorma, ileri git !" dediler. Yiiriidiik, ta ki kandan bir
nehrin ic;:inde ayakta bir adam dikiliyordu. Bu nehrin kenarmda da bir adam duruyordu. Oniinde -nar gibi "yuvarlak"
ta~lar bulunuyordu. Nehirdeki adam yiizerek sahile dogru~elip <;Ikmak isteyince sahildeki adam c;:enesine bir ta~ atlyor,
lehirdek.ini eski yerine iade ediyordu. Qikmak ic;:in sahile dog-

ru gclm
ta~ firlal

bah<;eyq
binde i
agaca y
guldti. l
dular ki
gene;: b
meleklc
tllar ve
koydula

"B

bildirini,

Evi

gordiig~

yalan s~
yalanCI
Ha
Cenab(bu nin
YIP) uy
Bu da
H~

da bir
ramkar
aleyhi's-

tb
____J

Ha

noktas1 bt
nas) ile la
Bu hadistt
lanm etfa
Ian iltiza1

OLDLTKL\RTN;\ DAiR SEMURE HADISt

599

ru gclmcgc her te~ebbi.is cttik<;c, sahildeki, hemen <;enesine bir

ta~ firlatiyor, onu eski yerine reddediyordu. Bu iki melege ben :
- "Bu nedir ?" diye sordurn. Melekler :
- " Sorma, ileri yiirii !" dediler. Birlik yuruduk. Ye~il bir
bah<;eye vard1k. Bu baht;ede buyuk bir aga<; vard1. Bunun dibinde ihtiyar bir adamla birtak1m t;ocuklar bulunuyordu. Bu
agaca yakm bir tarafta da, birisi, onunde ate~ yakmakla me~
guldu. Melekler benimle bu agaca t;Iktilar. Beni bir eve koydular ki, ben bundan guzel bir ev gormedim. Burada ihtiyar,
gent; birtak1m erkekler, kadmlarla t;ocuklar vard1. Sonra
melekler beni buradan <;Ikardilar. Benimle agaca yukan t;Iktilar ve beni eskisinden daha guzel ve daha k1ymetli bir eve
koydular. Burada da ihtiya:clar, gent;ler vard1. Meleklere :
"Beni bu gece --iyi- gezdirdiniz. $imdi bana ~ordiigiim .;eyleri
bildiriniz !" dedim. Melekler :
Evet (anlatahm) dediler : Hani ~u agz1 part;alandigmi
gordugun kimse yok rnu? Bu bir yalanCI idi, o, dunyada daima
yalan soylerdi. Bunun ne~rettigi yalan afaka yay1hrd1. 1~te bu
yalanCl kiyamet gunune kadar bu suretle azab olunacakttr.
Hani ~u ba~I ezildigini gordugun adam da yok mu :
Cenab-1 Hak bunun Kur'an ogrenmesine hidayet etmi~ de
(bu nimetin kadrini bilmiyerek) butlin gece (Kur'an okumaYIP) uyku uyumu~tu, gunduz de Kur'an ile amel etmemi~ti.
Bu da yevm-i kiyamete kadar bu suretle azab edileccktir.
Hani o delik it;inde gordugun <;Iplaklar yok mu? Bunlar
da bir alay zanilerdir. N ehirde gordugun de fi\z yiyen haramkarlardir. Agacm dibindeki ihtiyar, 1brahim (Halil
aleyhi' s-selam) d1r.
,ibrahim'in etrafmdaki <;:ocuklar da insan evladtd1r 1 . 0
1 Hadisin medar-1 isti~had olan ve tercemeye muvafakati matlub bulunan
noktas1 buras1d1r. ibrahim aleyhi's-selam'm etrafmdaki bu <;:ocuklardan (evlad-1
nas) ile ta 'bir edilmesi, evlad-1 Muslim in ve evlad-1 kafirine ~i.imuli.ini.i ifade eder.
Bu hadisten zahir olan 5udur ki, ahiret hi.ikmi.inde Resul-i Kibriya, kafir <;:ocuklanm etfal-i Mi.islimine ilhak etmi5tir. Di.inya hayatmda ise, babalarma tabi' olmalan iltizam edilmi~tir.

BAGTETEN OLOMON 1\IEKRU H OLMADlGINA DAtR

600
ate~

yakan da Cehennem'in bek<_;isi olan "Malik" tir. Girdigin birinci ev, biiti.in mii >minlerin -mii~terek- ko~kiidiir.
Ikinci gordiigiin -muhte~em- saray da ~ iiheda saray1d1r.
Ben Cibril'im, bu da -karde~im- Mikail'dir. Ya Muhammedsalla'llahu aleyhi ve sellem, ba~m1 yukan kald1r, -dedi-. Ba~1m1 kald1rdim, ne goreyim? Yukanda beyaz bayrak
misali bir bulut. Melekler : "l~te burasz senin maktimzndzr." dediler. Ben: "Beni bzrakznzz, ~u maktimzma gideyim !" dedim. Melekler : "Hayzr daha senin tamamlamadzgzn bakl omriin vardzr. Onu ne
vakil tamamlarsan, o zaman menziline gelirsin !" dediler.
~

..., ...,

~$-',

~~

.,o,.

.}1,

u~;Jj Jlj ~~ J 01 \+~

...,

""

.,~,.; o"'

,~-'

t,.

,J

"",

""'.,

..:ill'->;,) . d..!.J~ ,y- . 682

""

...,

o., o

,...

Jo-f . ~~~

,~.,,

o""'.J.1 .~ ~,.

~-iS::; JJ lf;l; I J t+.-.A,.; ~::~..:.i I ~I 01 tj...., J ~-;:J&- ~I J""'

, "' ,

!'""",.; Jlj

0.....

J.

'01 ,..

"'

'

~.:.&- ~j ..t.,.::2; 01.)~1

"",..

..... ~ ,

lfJ J+j ~jJ.~_j

0

., ,.

ib J
i bn-i J
etifte :
rahattzr.
'
zaran
IIi
mana VI
EJJ

Ahmec
anh'den
mail-i i
Fiic >ete
arih i
miyeti
oldugu
bir mii

,.;:

TERCEMESi

J:"'..:;"'

, ,.

T...~.~

Ai~ e radiya' llahu anha'dan ~oyle rivayet edilmi~tir :

(Bir kerre) Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem' e birisi, (yani,

Sa 'd 1b n- i U b ade radiya' llahu anh gelip) demi~tir ki :
"Ya Resula'llah! Annem ans1zm vefat etti. Oyle zannediyorum ki, Annecigim soylenebilseydi, tasadduk (edilmesini
vas1yyet) ederdi. ~imdi ben onun namma sadaka versem annem
miisab olur mu? Resul-i Ekrem: Evet, (olur) buyurdu.
tZAHI
Bu hadisi, B u h a ri mevt-i ftic >en in yani bagteten oliimiin mekruh olmad1g1 hakkmdaki bir babmda zikretmitir. Adem-i kerahet
de, Resul-i Ekrem'e Sa 'd ibn-i Ub a de annesinin boyle bila
vas1yyet anslZln vefat ettigini bildirdiginde kerahete delalet eden bir
cevabda bulunmay1p belki miiteveffamn namma verilecek sadaka
ile mi.is~b ve me'cur olacagm1 bildirmitir.

y
mi~tir

R
Ai~e,
min r

(ve 1::)
mii>m

HZ.At~E HADISt- RESUL-t EKREM'LE SAHiBEYNtNtN

601

1hn-i Ebi ~eybe'nin Musannef'inde Aie vc Abdullah

1bn-i Mes'ud radiya'lliihu anhuma'dan tahric ettigi atideki hadis-i
erifte: "?."UJI J>- ...:......I.J ..:,..;JI ~1.~ ~I .:;..,_,.=Anszzzn Oliim mii'min ifl:n
rahattzr. Facir ve faszk i;in de eser-i gadapdzr" buyurulmutur. Kafire nazaran mevt-i fiic 'ede oliim, goz ac;t1rmadan bastirmakla ahz-i intikam
mana VC mahiyetinde bulundugundan eser-i gadab telakki olunuyor.
Ebu Davud'un Ubeyd ibn-i Halid'den bir rivayetinde:
(( ....:...... T -~ T ~I -=.:, y = Annzzn oliim, gadabla ahz-i ruhtur" buyurulmutUr.
Ahmed 1bn-i Hanbel'in Miisned'inde Ebu Hiireyre radiya'lliihu
anh'den bir rivayetinde Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem
maiJ-i inhidam bir duvar yanmdan ge<;erken iltizam-1 siir'at edip :
Fiic 'eten oliimii holanmam, buyurmutUr. Bu haberleri te 'lif i<;in
arih ibn- i Batt a 1 diyorlar ki : Mevt-i fiic 'e, vas1yyetten mahrumiyeti ve mead i<;in tovbe ve istigfar gibi a 'mal-i salihay1 terki mucib
oldugu i<;in mekruhtur. Yoksa bizatihi mekruh degildir. Sahib-i tertib
bir mii 'min i<;in nefsii'l-emirde mucib-i istirahattir.
~,

.J.

.J. ., .,

"'

o ,... ,.

., o

.} t ..

,.,

., o, ,

J. ~ ,...:ill JJ....,) 0l~ 0l ~Jlj t,~ ..:UilS;,)

~.:.~ J
,.
~"""

.,,.,....

t.,...

.,....o

.... t

.}-:;.,,,."" /~,,.,.

,,.,

1-t&:. Lil 0~1 \ J-::jl Lil ~I ,""'~ J,. LS~ J..t~-:j

\ l::;:~

_,

"'"

.Jl.-

tj...., J :~ .u~l

"'"
,,_ -"
:Ill"""
l
i
O
I
I~ ~ ~
~
o
o o ..
u-:-: ~ -- ~ "'....-;- _, -:
.-u 4!.~l~ ,. \ r.~ ~l.k-z~..... l

"'. o ~

. 683

"',ill -:;,.;..~.J.

"'

"Jo ~

\.I ;:)

.........

t..;_.J
._..I
I

.J.,

''

"

t..; '-.;,~ J i..S I..,t~ J i..S 1"".~

._..I """,.
I

TERCEMESi

Yine Aie radiya'llahu anha'dan 'oyle dedigi rivayet edilmitir :

Res u1u l Hi h salta' llahu aleyhi ve sellem maraz-1 mevtinde
Aie, giiniiniin ge<; kald1gmdan ikayet ederek, ben bugiin kimin nobetindeyim? Y arm kimin nobetinde olacag1m? . der,
(ve benim giiniimii ozlediginden dolay1) diger iimmiihat-1
mii 'minine beyan-1 itizar eylerdi. Benim nobetim geldiginde

602

MEDFEN-1 MUBAREKLERiNE DAtR HZ. AiSE HADISi

(odama ~eref bah~edip) Cenab-1 Hak Hatem-i Enbiya'mn mubarek ruhunu benim sinemde kabzeyledi. Ve benim odama
defnolundu.
IZAHI
Bu hadisi B u h a r i, Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem ile sahibeyni,
E b u Be k r \e b mer radiya' lliihu anhuma'nm kabirlerinin s1fat1 ve bu
ma~abir-i erifenin mi.isennem yani sath-1 arzdan yi.iksek olup olmad1klan, bariz ve gayri bariz olduklan hakkmdaki bir babmda zikret
mitir. ~eyhayn'in kabr-i Saadet kurbunda medfun olmalan Muhammed ummetinden bir ferde nasib olm1yan yi.ice bir fazilettir.
Hatem-i Enbiya'ya hayatlannda bi.iti.in varhklariyle nusrat ve seferde,
hazarda ve en mtikiil demlerde ifa-yi vezaret eden E bu Bekr ile
Omer'in, Muhammed'in Sakf-1 Muallas1 altma defnolunmalan bir
kcramettir ve en biiyuk bir taltif-i ilahidir. Demek oluyor ki, zaman-1
hllkattc kudret-i fatlra Hazret-i Muhammed'le bu iki yar-i vefakannm anam-1 hayatiyyelerini Hazret-i Aie odasmm hak-i mubarckinden intih;:tb ve .ihtiyar buyurmutur. Nas1l ki, Hakim'in bir
isnad-1 sahib ile E bu Said-i H udri'den rivayet ettigi uzere, Resul-i
Ekrem Efcndimiz Medine'de defnedilmekte bulunan bir cenazenin
Habei bir Sahabi oldugunu ogrenince : (La ilahe illa'llah! Semas1
altmda dogup buyudugu bir yerden kaldmhp yaratlldigi kendi topragma sevkedilmitir) buyurmular.
Bu vcsile ile Ummu'l-mi.i 'minin Aie radiya'lliihu anhd'mn bir
uli.in-ii ccnabmi ve ahlaki bir enmuzec olan kadir-inashgmi, yi.iksek
bir feragat ve isanm takdirlerle, hurmetlerle karIlamak icab eder.
Tercemesi bunu ta 'kib edecek olan hadis-i erifin suret-i sevkinde
gorulecegi uzere Hazret-i Orner, sebeb-i ehadeti olan suikasde
ugraymca, Resul-i Ekrem ile Hazret-i E bu Bekr'in yanma defnedilmesini Hazret-i Aie'den istizan etmiti. S1ddika-i mtiari.inileyha da hie; tereddud etmiyerek Hazret-i Omer'i kendime tercih
cderim, diyerek defnine mi.isaade buyurmutur. Yakmda gorulecegi
Liz ere A i e radiya' lliihu anhd, son dem-i hayatmda A b d u llii h ibn- i
Z i.i b c y r' e : "Vifatzmda beni hucreme difnetmeyinzz; Res u l- i E k rem' le
at iki veziri yanznda medfun olmaktan szkzlzrzm" diye vasiyyet etmitir.
Halbuki Aie Hazretleri bu merakid-i Nubi.i\lvet ve hilafeti ihtiva
eden kendi hi.icre-i mubarekelerinin ].nahtanm muhafaza etmi
bulunuyordu.

~aril

nine mi.is:
tcnid old
hal \C del
kamcrin
gormi.i v<
Muahhar
defnolum

"
senin birin

Buh
babm un
I) "
sinde All
van gec;ir

Sonra ins1
diledigi Zt

mcdeimi
nm insan
ctmesidir
tigi zeka
oliisi.i, ha
kua Jok
2) E
selat sun
dirilerinin

iaret ed,

MAl
(in)
olursa i'1
ci.imlc-i
(Ta:
talanmc<
sorarak
Pck 'tabi
ziyade l
Hazrct

HAZRET-1 At~E'NiN HOCRESiNE HZ. OMER'iN

603

~arih Ayni, Hazrct-i Aic'nin Orner radiya'lliihu anh'in clefnine miisaade buyurmalan, vaktiyle gordiigii 6yle bir rii 'yaya miistcnid oldugunu naklediyor : Resul-i Ekrem Efendimiz'in irtihal YC defnindcn bir zaman cvvel A i e radLva' lliihu anha rii 'yasmda ii<;
kamcrin bedr-i tam Mlinde sukiit edip kcndi hiicresine girdigini
gormii ve bu rii 'yfts1m pederi E b u Bekr radiya'lliihu anh'e soylemiti.
Muahharen Resul-i Ekrem irtihal edip Hazret-i Aie odasma
defnolununca Ebu Bekr Hazretleri muhterem ktzma:
" l.>->:;> y .J !J;Lil J.JI I~ = Bu hiicrene defnolunan mubarek viicud,
sen in birinci kamerindir ve bu en hayzrlzszdzr" diye rii'yasm1 ta 'bir etmitir.
Buhari izalu sadcdinde bulundugumuz hadisin mensub oldugu
babm unvanmda iki ayet-i kerimeye de U Suretle iaret ediyor :
I) "Hak Celie ve Ala'iun (. ~t;) kavlidir ki, Abese sure-i erifesinde Allahu Teala'nm insam ana karmnda yaratt1g1 ve muayyen etvfm ge<;irerek diinyaya getirdigi beyan edilip ( _,...:.;I ,t.;. \.)\ ( ~t.; ..;L..I ( =
Sonra insanz Oldiiriip miiteakzben zir-i zemini ona makber kzlmz~tzr. Sonra
diledig,i zaman da Ollll diriltip ba's eyler) buyurulmutur. Bu a yet-i kerimcde imate vc ikbar hirer ni 'met olarak zikredilmitir. Allahu Tea.Ia'nm insam oldiirmesi, U fani hayattan c.;:ekip ebedi bir hayata mazhar
ctmesidir. ~iiphesiz ki, bu bir ni 'mettir. Sonra insan nev'ine bahettigi zeka ile kabirlenmesi, bu da ayn bir lCttfu ilahidir. insan nev'inin
ohisii, hayvanatl saire laeleri gibi sath-1 zeminde siiriinmiiyor, kurda,
kua lokma olmuyor.
2) Buhari: ( L; l_,.. l L:: .Jp-'u .t,,..l ~::; .:,_,.;_,>:: t;L) kavli ile de Miirselat sC1resindeki " l>I_,..I.J .t,,.. \ L;l.45"' 0 ..;;)11 J..~ (i = Biz, yerin iistiinii insanlann
dirilerinin mecmaz, altmz da Oliilerinin medjeni ktldzk" ayet-i kerimesine
iftret ederck ( kif~tt) lafz1m tef<ir etmitir.

MANALAR:

(in) kclimesi, in-i sakilden muhaffeftir. Ciimle-i ismiyyeye dahil

olursa i'mali, dim le-i fi 'liyyeye dahil olursa ilimali dcibdir. Burada
ci.imlc-i fi 'liyycyc dahil olmutur.
(Taazziir), 6zi.ir dilemektir. Resul-i Ekrem Efendimiz hastalamnca : Bugiin kimin yamnday1m, yann nerede bulunacagim, diye
sorarak Hazret-i Aic'nin nobetine iddctle arzu izhar ediyordu.
Pck tabiidir ki, her hasta, ailesi halkmdan birisinin nezdinde daha
ziyade bir huzur ve siikCm bulur ki, onu bakalannda bulamaz.
H az re t-i Ai ~'nin dcrkar olan zeka ve irfam cihetiyle bu ag1r hastah~

604

DEFNiNDE GOSTERDiGt ALtCENABLIK- RES:OL-1 EKREM

gmda Aic-i S1ddika'mn giiniinii arzu ediyordu ve bundan dolay1

obiir ezvac-1 tahirattan oziir diliyordu. Hazret-i Aie: "Benim
nobetim gelince Allah, onun mubarek ruhunu benim sinemde kabzeyledi. Ben)m
odamda defnedildi" diyor.

( ..s~ .J <.S_;~ ~ ) Sahr, akcigere denir, rie de denilir. Burada ha- ,

lin ismi ile mahalle tesmiye suretiyle mecazen dmib ve nahiye. manasmda isti<mal edilmitir ki, taraf ve yan demektir. Nahr da gogsiin
yukansma denir. Ser-sine manasma. Ala kavlin k1lade mevziine denir
ki, boyuna kllade ge~Sirildikte sark1p durdugu yerden ibarettir [Kiimus
Tercemesi].

Aie-i S1ddika Hazretleri Resul-i Zi-~an'm teslim:i nJ.h

ettigi mada kendisine ebedi fahrii Cref baheden vaziyet-i erifelerini
bu gayet belig vecizeleriyle oyle tasvir buyurmutur ki, gerek mantukan ve gerek mefhumen haiz oldugu miistesna kudret-i edebiyyeye
hayran olmamak kabil degildir. 0 kudsi ve meleki hili hatlra-i iimmette ebedi yaptan, Dmmii'l-mii 'minin Hazretierinin bu edebf vecizesidir.
~U halde, bu hadis-i Crifin delalet ettigi ahkftm-1 aliyeden yalmz
Aie radiya'lliihu anha'mn yiiksek menzilet ve faziletine delaletini bildirmekle iktifa edecegiz.

}.

..,

o~~"

---~"'JI"" .::" tt
.)"':"':.)
J ..~
0

J. .;

J.l , ,

./

J-

7\PJ " - o .,.

-:: f J 0 ~..o..:~
.JI! ...

-s:.....

_,

~ .;

""".

,..... . . : : ~

1..$....-J

- : ....

"'

o~. ...-J'I

0 ""'

""'

~ ~ ~.

~"'

p--

: : . -. . ....

'I

1..$ 4-J .. -J
'

"
'

0,

"'

. t-+;.~ ~I ($~ J<.J;'\, J \..$~I &! ...\~ J ~ J~ 0-1 . 04>-)

.
I ...\-:-~ J
TERCEMESi

Omet tbn-i Hattab radiya'llahu anh'den :

"ResululHih, salla'llahu aleyhi ve sellem ~u alt1 zattan
ho~nud ve raz1 olarak vefat etti, dedigi ve bu alt1 zatm adlanm
Osman, Ali, Talha, Zubeyr, Abdu.rrahman tbn-iAvf,
Sa c d 1b n- i E b i V a k k as radiya' llahu anliiim, diye tesmiye
ve tasrih eyledigi" rivayet edilmi~tir.

Bu
viirudu
lbp.-i
Ebu Li

selam e1
Abdul]
Omer'i
gelince,
mamza
hamd e

ayan-1
gotiiriip
Hat tal
oraya, r
yet eyle
Bu
gelmi '

kendiler
Iay1k hi,
ederlers1
itaat edi
zevat ol
!bn-i ,

1 AJ
Resul-i
gibi Ashal
lbn-i Ci
gore yuz J
aym de('

VEFAT EDERKEN KENDiLERiNDEN MEMNUN

605

YZAHI
Bu hadisin Sahih-i Buhdri'deki metni uzundur. Hadisin sebeb-i
viirudu ve suret-i sevki de bildirilmitir. Hadisin as1l ravisi Amr
lbn-i Meymun'dur 1 Amr diyor ki: Orner lbn-i Hattab
Ebu Lii'lii' tarafindan han<;erle vurulduktan sonra oglu Abdullah'a
- Dmmii'l-mii 'minin Aie radiya'lliihu anhti'ya git, benden
selam et, yarammm yanma defn olunmakhgima miisaade iste !, dedi.
Abdullah lbn-i Omer'in miiracaati iizerine Hazret-i Aie:
_:_ Buray1 kendim i<;in ihtiyar etmitim. Fakat bu giin elbette
Omer'i nefsime tercih ederim, buyurdu. Abdullah lbn-i Orner
gelince, Hazret-i Orner: Ne haber var? diye sordu. Abdullah da:
- Ya Emire'l-mii'minin! Hazret-i Aie yaranmla defn olunmamza miisaade etti, diye cevab verdi. Hazret-i Faruk Alliih'a
hamd ederek :
- Bugiin benim i<;in dostlanmm yanma defnolunmaktan baka
ayfm-I ehemmiyet hi<; bir i ve arzu yoktur. Ben oliince cenazemi
gotiiriip Hazret-i Aie'ye teslim ediniz. Sonra, Orner lbn-i
Hat tab sizden miisaade diler, dcyiniz. Eger miisaade ederse beni
oraya, miisaade etmezse makabir-i miislimine defnediniz, diye vasiyyet eyledi.
Bu s1rada H a z ret- i 0 me r'in yamna Ashab' dan baz1 kimseler
gelmi ve :
- Ya Emire'l-mii 'min in! Yerinize bir Halife tavsiye buyursamz!
demilerdi. Hazret-i . Orner bunlara:
- "Bu hilafet makiimma Res u I u I Iii h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in
kendilerinden razi o}arak vefat ettigi U muhterem sima)ardan daha
lay1k hie; bir kimse bilmiyorum. Bunlar aralarmda kimi halife kabul
ederlerse benden sonra halife odur. Onun emirlerini dinleyiniz, ona
itaat ediniz" dedi. Ve Resul-i Ekrem'in kendilerinden raz1 oldugu
zevat olarak Osman, Ali, Talha, Ziibeyr, Abdurrahman
lbn-i Avf, Sa <d lbn-i Ebi Vakkiis'm isimlerini bildirdi.
1 Amr ibn-i Meymun Evdi'dir. Cahiliyyet devrini idrak etmi~tir. Fakat
Resul-i Ekrem'in miilakatma nail olamami~tir. Orner, Muaz tbn-i Cebel
gibi Ashab-1 Kiram'm biiyiiklerinden rivayet'i vard1r. Kendisindeilde $a 'hi, Said
tbn-i Ciibeyr, Ebu 1shak rivayet etmi~tir. Ebu 1shak altm1~ ve bir rivayete
gore yiiz hac ve umre ettigini bildirmi~tir. ibn-i Main tevsik etmi~tir. Ebu Nua ym de (74) tarihinde vefat ettigini rivayet etmi~tir.(Hultisa: 249; Ayni: c. 4, s. 253].

606

BULUNDUGU ALTI ZAT KABR-i SAADET'1N

Bu s1rada Ensar'dan gen<_;: bir zat Hazret-i Omer'in yanma

girdi. V c: "Ya Emire'l-mi.i 'min in! Allah'm, hakkmdaki lutf vc inayetiylc memnun ve mi.isterih ol! islam alemine sebk eden . VC rna 'lumun olan bu kadar yiiksek hizmetlerin vard1r. Sonra halife oldun,
adalct cttin. Bu fazail-i beeriyyenin sonunda riitbe-i ahadcti ihraz
cyledin" diyc teselli ~tti. Hazret-i Orner: "Ey kardqim oglu!
Bugiin ben and an, a da bend en uzaklaan bu hilafet yak mu? Kaki
bunun bana nc ikab1, rie de sevab1 dakunsayd1. Bendcn sanraki halifcyi intihab it;in ilk muhacirleri tavs1yc cderim. Bu ilk muhacirlerin
hakkmm tanmmasmda, kendilerine dergar alan hiirmetin muhafaza
cdilmesinde c;ak hay1r ve biiyiik bir isabet vard1r. Size, Ensar'a da
hay1rh olmamz1 tavsiye ederim. 0 Ensar ki, Hicrct'ten cvvel Mcdinc'dc ikamet etmiler, din-i islam'a nusrata hazirlanmilardi. itC bu
muhacirlerin iyilerinin iyilikleri almsm, fenalanmn kusurlan afvedilsin. Size Allah'm ve Resulullah'm ahd ii ve emanmda alan biitiin
mi.isliimanlann haklanna hiirmetkar almamz1 da tavsiye ederim. Biiti.in miisliimanlarm haklan verilmeli, vazifeleri goriilmelidir. Mukatele zaruri olursa arkadan vurulmahd1r. Ag1r tckliflcr tarh edilmemelidir.
Bu had is aag1da Menaklb-i 0 s man bfl.bmda daha uzun bir
metn ile rivayct edilmitir. Oradaki rivayettc bun lara ilavetcn H azrct-i Omer'in sabah namazmda nas1l vuruldugu ve Ashab-1 Kiram'm duc;ar aldugu he )'e-can ve nihayette Hazret-i Osman'm Ehl-i
~ura tarafmdan ittifakla suret-i intihilb1 bildirilmitir. Bu cihetle yukandaki tercememizin mc.tn-i aslisini burada naklctmcge liizum gormcdik.
Bu Uy MERKAD-i MUBAREKiN VAZiYETLERi HAKKINDAKi IIABERLER :
Gerek bu hadis-i Crif, gcrck bundan c\vcl terceme ettigimiz
hadis, Buhari'nin Nebi salla'llii.hu aleyhi ve sellem'in merkad-i miibarekleriyle E b u Be k r vc b mer radiya' llahu anhuma'nm kabr-i Criflcrinin s1fat1 hakkmdaki babmm hadisleri ciimlesindcndir. Bu babda
Buhari bunlardan baka daha iki hadis zikretmitir ki, birisinin
(655) rakkamiylc tercemesi gc<_;:mitir. Digeri Temmare "Siifyan
ihn-i D inG.-r" m Kabr-i Saadet'in "miisennem = orgiiylii" aldugunu
gordiigiine clair hadisidir. Mevzuumuza mutabakati en ziyade flikar
alan hadis de budur. Vc fakat miiellifZebidi merhum kavl-i Tabiiyi
ihtisaren Tecrd'e almamak meslekini iltizam ettiginden i bn-i D i-

nar'm I
riyct al
hayn'in
klsmen

I)
Rcsulu
sath-1 z
kavl-i r

anhuma'1

Ebu N
mitir.
Ebi S
!bra hi
vc Om
kabr-i
rinde be

Bu riva
rcrdir. ,
suretin<i
Uhud 1
miirtefi
kabirler

Le
kubur

Ii

1 Si
n'in btiyti
rudan Sa
rivayeti
Ayya~ r1
Bir
Bunun dz
Muaviy
biriyle ka
da ba~ka

~ - rl

yan !br
lbn-i D
guna dait

MDSENNEM OLDUGUNA DAtR HABERLER

607

n a r'm bu haberini terk etmitir. Bizim i<;ih boyle bir kayd ve mecburiyct olmad1gmdan gerek bunu ve gerek Merkad-i Ncbevi iie ~ey
hayn'in kabr-i erifleri hakkmda ~arih Ayn i'nin topiad1g1 rna 'ICtmati
klsmen kari 'Ierimizc terceme \'e nakiediyoruz :
x) Buhari'nin rivayctine gore, Sufyan ibn-i Dinar 1 ben
R c suI u I Hi h salta' lliihu aleyhi ve sellem'in kabr-i erifini mtiscnncm yfmi
sath-1 zeminden mtirtefi' gordtim, diyor. ibn- i E b i ~ e y be de bu
kavi-i rivayet etmitir. Ve buna E bu Bekr ve Orner radiya'lliihu
anhuma'mn kabirlerinin de mtisennem oidukianm ziyade etmitir.
E b u N u a y m'in Miistahrec'inde de bu ziyade iie beraber rivayet cdiimitir. imam Muhammed'in; Ebu Hanife, Hammad ibn-i
Ebi Si.iieyman tarik1yie ibrahim-i Nehai'den rivayetindc
i brah im-i N e h a i "Neb i salla'lliihu aleyhi ve sellem iic E b u B c kr
ve Orner radiya'lliihu anhuma'nin kabirlerini goren bir zat bana bu
kabr-i erifleri: "'-'~\ ..1 .r ~::i"J u;_;"Y\ :r ;;~L; = Yerden yiiksekti ve ii:::;erinde beya::::. mermer paryalarz vardz" diye tasvir ve ta 'rif eyiedi, dcmitir.
Bu rivayeti Ayni'nin her iki matbu' ntishaiannda bu suretle muharrerdir. Fakat Fethii'l-Kadtr gibi 'Hidaye erhierinde ( u~l _;-L. .y ~ l.:,Lo J)
suretinde mazbut oidugundan mermer par<;alan, diye terceme ettik.
Uhud ehidierinin kabirlerini de hep mtisennem \'e sath-1 arzdan
mtirtefi' gordtim, ibn-i Orner iie ibn-i Abbas radiya'lliihu anhiim'i.in
kabirleri de boyle idi, diyor.
Leys i bn-i Sa 'd Y czid 1bn-i E bi Ha bil/in tesenntimti
kubur mtistehabd1r, dedigini habcr vermitir. MlSlr'm en bcnam iki
1

Si.ifyan ibn-i Dinar KUfe'lidir. Temmar diye yad olunur. Etbf1-1 Tabiin'iribi.iyi.iklerindcn ma'duddur. Asr-1 Sahabe'yi idrak etmi ise de kendisinin dogrudan Sahabe'den rivayeti bilinememitir. ikrime'den, Mus'ab ibn-i Sa'd'dan
rivayeti vard1r. Kendisinden de Abd~llah ibn-i Mi.ibarek, Ebu Bekr-i
Ayya~ rivayet etmitir.
Bir de Si.ifyan ibn-i Ziyad Asfuri vard1r. Buda KUfe ulemasmdandir.
Bunun da babasmdan, Kadi ~i.ireyh' ten rivayeti vard1r. Sevri, Mervin ibn-i
Muaviye de kendisinden rivayet etmi~tir. Hulasa'da Buhari'nin bu iki ismi biribiriyle kan~tJrdJgmi, halbuki Si.ifyan ibn-i Dinar ba~ka, Si.ifyan ibn-i' Ziyad
da ba~ka bir kimse oldugu bildiriliyor.
~:-.rih Ayni'nin bildirdigine gore, Buhari'nin bu tahlit. Tarih'indedir. Si.ifyan ibn-i Ziyad'a, Si.ifyan tbn-i Dinar da denilir, demitir. Buhari'nin
1bn-i D inar'dan bir rivayeti vard1r. 0 da bu Kabr-i Saadet'in mi.isennem olduguna clair rivayetidir.

608

KASiM iBN-1 MUHAMMED -

alim ve fakihi kabir ne yiikseltilir, ne de iizerine fazla mikdarda toprak konulur, demilerdir. Kufe fukahasmm; Sevri, imam Malik,
1m am A h me d'in mezhebleri de budur. Eimme-i ~afiiyyeden M iiz en i gibi bir hayli zcvat da tesenniimii ihtiyar etmilerdir. Tesenniim
ki, kabrin iistiinii deve orgiicii eklinde toprak}a ortmektir. V e tastih
mukabilidir. ~unun bunun kabir iizerine oturmasma daha ziyade
mani<dir. Malikilerden Eheb, ibn-i Habib de: Bize gore tesnim
ve terfi-i kabir daha iyidir, demilerdir.
Yalmz kudema-i ~afiiyye tastihi miistahab olarak kabul etmiler.
Sahib-i mczheb imam ~afii'den mansus alan da budur. Maverdi
gibi bir klSlm fukaha da bunu kabul etmilerdir. Tavzih'te 1m am
~afii'nin: "_r;:. :r i_,~ u..;.J~ I ~.J .Y 0_,)::;,J c}j ~J ~; ~ .J .J.r..4l1 r}--; = Kabir
musattah bir Iekilde ortiililr. Kabir iizerine bind kurulmaz, kabir yiikseltilmez.
Toprak seviyesinden bir karz~ kadar yiikseltilir" dedigi nakledilmitir.
imam ~a fi i makam-1 istidlalde diyor ki: Ban a, Neb i salta' lliihu aleyhi
ve sellem'in, oglu ibrahim aleyhi's-selam'm kabrini musattah olarak

kapatt1g1 ve iizerine <;akll koyup su doktiigii vasll oldu, demitir.

imam MiUik'den de bu suretle rivayet edilmitir.
imam ~Hi i'nin ihticac ettigi delillerden birisi de E b u D avud'un Kasim ibn-i Muhammed'den 1 rivayet ettigi bir haberde
Kasim demitir ki : Bir kere Aie radiya'lliihu anhd'dan, "Annecigim!
Resululliih salla'lliihu aleyhi ve sellem'in kabr-i wifini bana app gosterseniz" diye rica ettim. Hazret-i Aie bana ii<; kabir gosterdi. Btt

kabirler ne yiiksekti, ne de zeminin k1rm1Z1 <;ak11laq seviyesinde yass1

ve bas1kt1. Ve bunlarla <;aklllanmiti. Res u I u lla h salta' lliihu aleyhi ve
sellem'in merkad-i mubareklerini onde, Ebu Bekr'in baI, Nebi
Kasim ibn-i Muhamm e d, Ebu Bekri's-S1ddik radiya'lltihu anh'in
hafidi ve Hazret-i Ai~e'nin bira.der-zadesidir. Ve Medine'de yeti~en yedi benam
fukaha-yi Tabii'den birisidir. Hazret-i Ai~e'den, Ebu Htireyre'den, ibn-i
Abbas ve ibn-i Omer'den ve daha bir c;:ok taife-i Sahabi'den rivayeti vardu.
Kendisinden de ~a 'hi, Ztihri, 1bn-i Ebi Mtileyke, Nafi' gibi eimme-i
hadis rivayet etmi~lerdir. Merviyyatl iki ytiz hadise balig olmu~tur. ibn-i Sa 'd
Tabaktit'mda Kasim sika idi, alim idi, fakih idi, imam idi, c;:ok hadis bilir idi, diye
sena etmi~tir. Yilz altl Hicri tarihinde vefat etmi~tir. Pederi Muhammed'in hadise-i katlinden sonra Kasim, Hazret-i Ai~e'nin terbiyesine girmi~ ve halasmm
huzuru fazl ti irfanmda yeti~mi~ti. Bu sebeble Kasim, Meksubat-1 ilmiyyesinin pek
c;:ogundan halasma kar~1 medyunu ~Ukrand1r. Merkad-i Saadet'i bu s1ralarda gormti~ olacaktlr. (Tezkiretii'l-Huffaz] .
1

KABR-1 SAADET'LE

aleyhi'j

Ekre1

sim
ii~ kal
Hafs
mitir.
Muh,
lim J
versen
'ii<;ii de
B
tbral
nem t

deve or
ortiilm

ortiil"
Tesni1
arzda1
Ciive
oldugt
ittifak

2]

hakkn
haberi
~ afii'

3l
ibn-i
"Neb
sofasm
sofada

4!

Adz
diim. ~
SaMet'

dedigi

1Kt HALlFES1N1N KAB1RLER1N1N V AZ1YETLER1NE DAlR

ouy

aleyhi's-selam'm kitfeyni arasma musadif, bmer'in baI da Resul-i

Ekrem'in ayaklan yamnda olarak gordiim.

Fakat ibn-i Hiimfm'm Fethii'l-Kadi'<de .beytl.m vechile Kasim ibn-i Muhammed'in bu beyanatmdan miistefad alan, bu
ii<; kabr-i erifin musattah degil miisennem oldukland1r. Hatta E bu
H afs t bn-i ~ ahin'in Kitabii'l-Cenai;:;'inde bu suretle rivayet edilmitir. Hazret-i Cabir diyor ki : Bir kerre U ii<; zata: Ebu Ca 'fer
Muhammed ibn-i Ali'ye, Kasim ibn-i Muhammed'e, Sa.
lim ibn-i Abdillah 'a babalanmzm kabirlerinden bana haber
verseniz, dedim. Bunlann ii<;ii de bana bu merakid-i mubarekenin
ii<;ii de miisennemdir, diye cevab verdiler.
Birinci istidlale de Mebsut'ta, Muhit'te 6yle cevab veriliyor :
ibrahim aleyhi's-setam'm kabri iptida tast!h edilmiti. Sonra miisennem bir ekle konulmutur.
Hidaye metninde: ( ~.;: ~ ..sl ~ ~J ~ I f--o_ J = K abir miisennem yani
deve orgiicii ~eklinde toprakla ortiiliir, murabba' ve musattah, dii;:; bir surette
ortiilme;:;) deniliyor ve Resul-i Ekrem'in terbi-i kuburdan yani kabir

ortiiliirken diiz ve dort koe ortiilmesinden nehyettigi bildiriliyor.

Tesn!m-i kubur da bir kan ve yahud bir kantan biraz fazla. sath-1
arzdan yiikseltmektir. Mugnf'de tesn!m, Ebu Aliyy-i Taber!'nin,
Ciiveyn!'nin, Gazali'nin, Ruvyan!'nin, Serahsi'nin muhtan
oldugu bildirilmitir. Hatta Kad! Hiiseyin bu babda fukahanm
ittifakm1 ve imam ~ afii'ye muhalefetini zikretmitir.
2) ~arih Ayni'nin Resul-i Ekrem'le iki hallfesinin kabirleri
hakkmda naklettigi bir haberde Kasim ibn-i Muhammed'in
haberidir ki, bundan evvel kabrin ekl-i mendubu hakkmda imam
~ afi i'nin delili olarak zikretmitik.
3) Haf1z Ebu Abdullah Muhammed ibn-i Mahmud
t bn- i N e c ca r"Diirretii' s-sem ine fi Ahbari' l-Medfne" adh kitabmda :
"Neb i salla'lliihu aleyhi ve sellem ile iki halifesi, Ha;:;ret-i Ai~e odaszmn
sofasma defnedilmi~lerdir. Bu iif merkad-i miibarek, ;:;eminden yiiksek bir
sofada vakz 'dir" demitir.
4) Osman ibn-i Nistas'tan da: "Omer ibn-i Abd'!A;:; ;:; ;:;amamnda Mescid-i Saadet'in ta'miri szrasmda Kabr-i Saadet'i gor
diim . .?,eminden dort parmak yiiksekliginde idi. Ebu Bekr'in kabri, Kabr-i
Saadet'in arkasznda idi. Omer'in kabri de Ebu Bekr'in alt tarafinda idi."

dedigi rivayet edilmitir.

F.: 39

610

RIVAYET.LER- iBN-1 StRlN'iN ATE~tN B1R sbzO

5) Amre de Hazret-i Aie'nin U ta<fifini rivayet etmitir:

Resul-i Ekrem ba taraf1 garba dogru defnedilmitir. E bu Bekr'in
bal Kadem-i Saadet'in yamna musadiftir. 0 me r'in bal da Zahr-i
Saadet'in arkasma tesadi.if .etmitir.
6) "Naji< lbn-i Abdirrahman lbn-i Eb Nuaym" m 1 :
"Kabr-i Nebev kzbleye miiteveccih olarak iki halifesinin kabirleri oniindedir.
Ebtl Bekr'in kabri Resul-i .Ekrem'in iki omuzu hizasma miisadijtir.
Omer'in kabri de Ebu Bekr'in iki omuzu hizaszndan ha{lar" dedigi rivayet edilmitir. Muharrir-i aciz de bu babdaki merviyyatm en sahihi bu
rivayet oldugunu meayih-i muhaddisinden bir zatm lisamndan
iittim. B.u eyhim bana orta parmagmdan i <tibaren nihayete kadar
i.ic; parmagm1 bir araya getirerek bu vaziyete iaret etmitir.
7) 1bn-i Akil: "Kabr-i Ebu Bekr, Kabr-i Saadet'in ayak ucuna,
Omer'in kabri de Ebu Bekr'in ayak uduna musadijtir." demitir.
Bu i.ic; merkad-i mualla ve mubarekin vaziyeti hakkmdaki rivayetler arasmda ehemmiyetli bir fark g6rmemek .kabil degildir. Bunun
yegane sebebi, tercemesi (655) rakkamiyle gec;en Aie radiya'llahu
anhd hadisinde gori.ildi.igi.i .i.izere Ashab-1 Kiram tarafmdan Kabr-i
Sa_a det'in ibraz edilmemesi ve Hazret-i Aie'nin Kabr-i Baadet'in
mesdd ittihaz edilmesinden endi~e ederek mahfuz bulundurulmas1
olsa gerektir ki, bu suretle Resul-i Ekrem Efendimiz'in tevhid-i
bari namma perverde buyurduklan ali gaye ve arzulat1 tamamiyle
tahakkuk etmi bulunuyor. Bu merakid-i mubarekenin s1fat ve vaz<iyyetleri hakkmdaki bu ihtilaf, arzu-yu Nebevi'nin tahakkukunun en
bariz ahididir.
Bu babdaki izah1m1za, Tirmizi'nin Muhammed 1hn-i Sirin'den rivayet ettigi bir haberi naklederek nihayet verecegiz : 1 bn-i
Sirin Hazretleri diyor ki: (Allah, sevgili habibi Muhammed salla'llahu 11leyhi ve sellem ile E b u Be k r ve 0 me r'i bir t1ynetten, bir cevherden
yaratt1. Sonra bu i.ic; viicudii mubareki yine o hak-i pake iade buyurdu)
diye yemin ets~ml eksiz ve iibhesiz ve hic;bir istisnaslZ, tam bir vic1 Nafi<, ehl-i Medine'nin imam1, ilm-iktraatin ytiksek bir simas1d1r. Fatima
bint-i Ali'den, A <rec'den, ve daha bir taife-i muhaddisinden rivayet etmi~tir.
Kendisinden de "Verf'' lakabiyle ma<rUf olan Osman_ lbn-i Said ile "Kalun"
namiyle ohret-~iar olan E bU. M U.&a "/sa lbn-i M ina" rivayet etmilerdir.
tbn-i Adiyy Nafi<in _rivayetleri arasmda mtinker bir rivayet bulmak miimkiin
degildir, de~~- Yiiz altm1~ yedi tarihinde vefat etmi~tir [Hutasa].

dan kar
'Bu
hakkmd
uliivvii
1ard1r 1
ceme e<
Hi :
Abdiln
Hiicre-i
s1rada c
Kademmaiyyet
sini bile
halletmi
selam oh
d_ugunu
Yin
mn, ka]j
vayet e<
yiniz!

UJ

ogludur. '
sidir. Bab
Ali, Mt
rivayeti
man tb lj
lbn-i Sa
Urve fak
hilafet ve
tigini de :
onun riva
galarm v
vus<atine
Tarih-i v
Biikeyr ~
yetleri de

URVE- MERAK1D-1 SELASEYE DAtR

611

dan kanaatiyle <;ok dogru ve ger<;ek olarak yernin etrni olururn 1

'Bu babda Buhari'nin Hiarn tbn-i Urve'den 2 Kabr-i Saadet
hakkmda tarihi rni.ihirn bir hadiseyi bildiren ve Hazret-i Aie'nin
uli.ivvi.i cenabm1 ve yi.iksek feragatini ifade eden bir rivayeti daha
;ardtr ki, Tecrtd'e ahnrnarnttlr. Bunu da bervech-i ati nakil ve tercerne ediyoruz :
Hiarn, pederi Urve'den naklederek diyor ki: Velid lbn-i
A b d i I rn e 1i k zarnanmda Neb i aleyhi' s-seliim'm rnedfun bulundugu
Hi.icre-i Saadet'in bir duvan ytkthp yaprnaga teebbi.is edilrniti. Bu
suada dizine kadar baldm ile beraber bir ayak gori.ildi.i. Bu ayak,
Kadern-i: Saadet'tir zannedilerek Orner 1bn-i Abdi1'l-Aziz ve
rnaiyyetindekiler aglarnaga balarntlar ve hi.icrenin vaziyet-i asliyye. sini bilen bir kirnse de bularnarntlardt. Nihayet bu rni.iki.ili.i U rve
halletrni ve or ada bulunan cernaate bunun Kadern-i Neb i aleyhi' sselam olrnaytp Orner 1bn-i Hattab radiya'lliihu anh'in ayag1 bulund.ugunu yernin ederek te'rnin eylernitir.
Yine Hiarn, babas1 U rve'den, halas1 Aie radiya'lliihu anha'nm, kardei Abdullah 1bn-i Zi.ibeyr'e 6yle vastyyet ettigini rivayet ediyor: Beni, Resulullah ile halifelerinin yanma defnetrneyiniz! Merkadirn, bunlarm hazarat-1 aliyesinde bulunarak ebedi rned'1.;4 di.)L....,. .::..Al> _,J : .:t...r:-- ;.;_ J....::. .Jli .ill~ ~I ..s.l..;JI ~ .J
'i .J _p:., 41 'i .J ~ .J ~ .ill J..... ":~ ~ L. .ill .JI ~ 'i .J !lt;
[ r o \ 'v"" ! t '~ : ..s.;lA.II ;u ] ~I .!.lli Jl r".)_; ( o.b-I.J
2
Urve, A~ere-i Mtibe~~ere'den Ztibeyr ibnti'l-Avvam radiya'llahu anh'in
ogludur. Tabii devrinde Medine'de yeti~en yedi btiytik ulema ve fukahadan birisidir. Babas1 Ztibeyr'den, anas1 Esma' Zatti'n-Nitakayn'den, halas1 Ai~e'den,
Ali, Muhammed lbn-i Mesleme, Ebu Htireyre'den radiya'llahu anhiim
rivayeti vard1r. Kendisinden de ogullan Osman, Abdullah, Hi~am ile Stileyman ibn-i Yesar, 1bn-i Ebi Mtileyke gibi pek c;:ok Tabii ricali rivayet eder.
tbn-i Sa 'd Tabakat'mda sahib-i terceme hakkmda : Urve sikad1r, c;:ok hadis bilir,
U rve fakihtir, alimdir, ilimde sabittir, emindir sitayi~inde bulunmu~tur. Devrinin
hilafet ve saltanat fitne ve ihtilaflarma hie;: bir zaman kan~may1p ilme vakf-1 nefsettigini de icli bildiriyor. Ztihri de asrm ulemas1 Urve'nin merviyyatma ah~m1~,
onun rivayetleri kabulti ammeye mazhar olmu~tu, diyor. Yine Ztihri: Urve, kogalann ve kepc;:elerin girip c;:Ikmasiyle bulanm1yan geni~ bir denizdir, diye ilminin
vtis'atine i~aret ederdi. Hicret-i Seniyye'nin yirmi dokuzuncu yilmda dogmu~tur.
Tarih-i vefatlm 1bn-i Medini 92, Halife 93, ibn-i Sa'd 94, Yahya ibn-i
Btikeyr de 95 olmak tizere kaydetmi~lerdir. Urve'nin, babasmdan mtirselen rivayetleri de vard1r. [Hulasa: 124].
J,r

--------------------------------------------------------------------

DiGER RiVAYETLER- RECA-i KiNDI

612

ho1unrnak isterncrn. Beni, Baki'de rnedffm bulunan dign ezyac-1

Resu1ullah'm rnehedine defnediniz! 1
Bu

RiVAYETi izA.H EDEN niGER RivA.YETLER

Hamevi, Ebu Bekr-i Acuri'nin Hiicre-i Saadet'in inasr

hakkmda ~uayb ibn-i ishak vasttasiyle Hiarn ihn-i Urve'den 6y1e rivayet ettigini bi1diriyor : 0 mer ibn- i A b d i '1- A zi z
zamamnda halk Kabr-i Saadet'e dogru narnaz krlrnaga balarnrti.
Orner ibn-i Abdi'l-Aziz, buna rnani olrnak iizere bu iic; kabr-i
erifin bu1undugu H azret-i Aie hiicresinin duYanm yiikseltrnek
istedi. Eski duvan yrktrrdrgmda diz kapagma kadar bir ayak goriindii.
Orner ihn-i Abd i '1-Aziz aglarnaga ba1adr. Nihayet Urve vaziyeti tGnvir etti. Ve: "Bu gordiii,iiniiz, Orner radiya'llrihu anh'in a)'agzdzr."
dedi. Orner ibn-i Abdi '1-Aziz, Une'nin bu soziinden son
derece memnun ve mesrur o1du.
E bu Bekr-i Ac~ri'nin Reca-i Kind !'den 2 diger bir tarik-r
rivayetinde 6y1e bi1diri1rnitir : Vel i d ibn- i A b d i 1rn e 1i k 0 rn e r
ibn-i Abdi'1-Aziz'e bir mektub gonderip ezvac-r Nebi ale_yhi'sselarn'm hiicrelerini satm a1arak yrktmp rnescidin tevsi' edi1rnesini
ernretrniti. Orner Ezvac-r Tahirat'm Gda1anm satm ald1. Ve kendisi
Mescid-i ~erif'in bir k6esine oturup hiicrelerin hedmedilrnesini emir
ey1edi.

r-d"

I.J.l.:-1 .!JUI..y:- J. -'::!)1 .Jl.jJ ,k;LJ- 1

.1..4..- U ) ,y- ;.J/J, it..:....::~
t--'.J ~ .:ill J. . . ~~~ 1J.i t,rl 1_,.:.~; _, l.rj..;,; . 1J.i ~ -::....1.;-i ...;L: u
i_., :11 .5' l. . .J "".[.,. .:ill J ... ~~ ~ 1 ..~; .5' l. .:il l _, ;; : .Jr riJ Jli ~ . db ;A~
.;_....,.JI t;l : L;.,. JL.u .:ill <.S..;._; :i..:,; l_.,. ":-:I ,y- '-'" J. it..:... ,y- J ,...:.,.,. .:ill ~_; ../,;.P\;.)1 oi.J_;) .\~1 ~ .}) ') t:A:J l~ ~~ ~ .>""' t: .)~ 1 _, ~ _;;,~; :! J;~) l J . ..:i.l l -1~"
1

i-~>-1 1.J~.J t.i

t""

[.f'W. I .j
2 Redt-i Kindi, Filistin'de ikamet ederdi. Rical-i Tabiin'den me~hur bir
att1r. Muaviye'den, Misver ibn-i Mahreme'den Ebu Said'den, Kubeyi'dan rivayeti vard1r. Hazret-i Muaviye'den mtirselen de rivayet etmi~tir. Kendimden de Ztihri, Adiy ibn-i Adiy gibi zevat rivayet etmi~lerdir. ibn-i Sa'd
Tabakat'mda sahib-i tercemenin ehl-i hadis arasmda mevsuk, ilmi <;ok, fazll bir zat
oldugunu bildirmi~tir. 1cl i, N es ai de kendisini tt;vsik etmi~lerdir. V err a k da .
$am ulemas1 arasmda Reca' derecesinde ytiksek bir alim gormedim. Fakat herD (
zaman tahrik edilse, $am'h oldugu belli olur, demi~tir (112) tarihinde vefat etmi ~ t i
Bulasa: .99].

hie; go:
yaptm
tiindek
ol'up a
balad:

is terser
dedirn.
zahirr

diizeltt
R
salla' lli
kabri c
ortasm

ik

Verdi
Hiicre-i
Orner

ibn-i

ret-i (

Verd~

deni1iy
ret-i "
de Ve
tarif e<
I

]\

dullah
rivayet e
demi~tir
2

arasmda
zarif ve
giin yine
bunlan (
rubat <;o
savd1kta1
eyledikte

MtlZAHtM VE E~AB

613

Orner ibn-i Abd i '1-Aziz'in bugi.inki.i kadar <;ok aglad1gmi

hi<; gormemi~tim.' Sonra 6 mer kabir i.izerine istedigi gibi bir hi.icre
yaptmp eski hi.icreyi y1ktmnca i.i<; kabir zahir oldu. Bu kabirlerin i.isti.indeki kumlar akip yere inmi~ti. Orner, bu vaziyetten mi.iteessir
olup aghyarak kumlan toplamaga ve kabirleri bizzat tesviye etmege
ba~lad1. R e ca- i Kind i diyor ki, ben:
- Ya Emir! Allah sana iyilik versin. Sen bu i~i bizzat gormek
istersen, halk da itirak eder. Siz birisine emrediniz de o di.izeltsin!
dedim. istiyordum ki, j;}ana emretsin. Halbuki 6 mer, kolesi M i.izahim'e :
- Ya Mi.izahim, haydi kalk di.izle! diye emrettil. Mi.izahim
di.izeltti.
R e ca' diyor ki : E b u Be k r radiya' lliihu anh'in kabri, Neb i
salla'lliihu aleyhi ve sellem'in ortasma musadif idi. Hazret-i Omer'in
kabri de Ebu Bekr'in arkasmda, Omer'in baI da Ebu Bekr'in
ortasma muhazi bulunuyordu.
jklfl'de de i bn-i Verdan'dan 6yle rivayet edilmitir : 1bn-i
Verdan: ~'Omer jbn-i Abdi' l-Adz'in Medtne valiligi zamamnda
Hiicre-i Saadet'in sark canibi yzkzldzgznda iki ayak meydana pkmzstz. VP

Omer jbn-i Abdi'l-Adz deh.Jel iyinde kalmz.Jlz. 9~k gefmeden Salim

jbn-i Abdilliih: Ey Emr bu ayaklar senin ve benim ceddimizin, (Hazret-i Omer'in) ayaklarzdzr, diye Omer'in endi.Jesini izale eyledi." demitir.
Verdan i<;in, Kiimus'ta Resul-i Ekrem'in mevalilerinden birisidir,

deniliyor ki, ibn-i Verdan da onun oglu olacaktlr. Verdan Hazret-i Aie hi.icresini bina etmiti. Ebi.i'l-Ferec-i Emevi tarihinde
de Verdan, mehur E 'ab-1 Tamma'm kansmm babas1 olarak
tarif edilmitir 2
1 Mud.him !bn-i Zilfer'dir, 6mer tbn-i Abd i '1-Aziz'den, Ubey
dullah ibn-i Ebi Yezid'den rivayeti vard1r. Kendisinden de ~u 'be, Siifyan
rivayet etmi~lerdir. !bn-i Main tevsik etmi~tir. Ebu Hatem de salihu'l-hadistir,
demi~tir [Hulasa: 319].
2 E~'ab, A'ceb vezninde maruf bir tamahkarm ismidir. E~'ab ismi Arablar
arasmda mesel olmu~tur. Dasitanmdan biri budur ki, merkum tamahma muvazin
zarif ve alayCI olmakla ~ehrin <;ocuklan kendisiyle mtilatafe ve alay ederlermi~. Bir
gun yine alelade <;ocuklarla ugra~1rken bu defa <;ocuklar kendisini fazla s1ktigmdan
bunlan defetmek i<;in filan mahallede filan hanede dtigiln vard1r; me'kulat ve merubat <;oktur, oraya gidip yiyip i<;seniz olmaz m1? diye <;ocuklan aldatip ba~mdan
savd1ktan sonra kendisine de ~tibhe anz olarak arkalarmdan hane-i mezbura vilnld
eyledikte yine uftade-i eydi-i etfal olmu~tur. [Kamz1s T ercemesi].

614

AMR 1BN-1 DINAR- KABR-1 SAADET'LE 1K1

imam Malik de diyor ki: Hazret-i Aie'nin evi iki siiliise

aynhp bir duvarla boliinmiitii. Bu iki klsmm birisinde kabir vard1.
Bir k1smmda da Hazret-i Aie bulunurdu. Ve arada s1rada Hazret-i Aie kabir tarafma ge<;erdi. Hazret-i Orner defnolunduktan
sonra da ge<;mitir. Fakat bu defa iizerine bir 6rtii ahp ona sanmp
biiriinerek girerdi.
..f

Amr ihn-i Dinar ile Ubeydullah ibn-i Yezid de 1 demilerdir ki : N e hi salla'lliihu aleyhi ve sellem zamamnda Hane-i Saadet'in
duvan yoktu. ilk defa Hazret-i Orner tarafmdan duvarla <;evrildi.
Ubeyd ullah ilave-i rna 'lumat olarak : Bu duvar k1sa idi. Sonra
Abdullah i bn-i Z ii.beyr yiikseltti, demitir.
ibn- i N e c car da "Diirretii' s-Semne" de U rna 'lumatl veriyor :
0 mer ibn- i A b d i '1- A z 1z radiya' lliihu anh zatnamnda cenazelerin
bulundugu hiicrenin yamndaki duvar yikild1gmda Merakid-i ~erife
meydana <;Ikmitl. Halk aglaIyordu. Bir giinden fazla a<;Ik kalmay1p
hemen Orner ibn-i Abd i '1-Aziz i<;i MlSlr kiptilerine kapattlrffiltlr. 1hn-i Verdan ustalara duvar temelinin a<;1hp saglam bir
surette yap1lmasm1 emretmiti. Duvarm esas1 a<,:1hnca iki ayak goriilmii ve Orner 1 bn-i A bd i '1-Aziz aglamaga balamitlr. Bu
Sira orada haZir bulunan Ubeydullah 1hn-i Abdi11lah 1bn-i
Orner radiya'lliihu anhiim: "Ey Emir, sakzn aglama: 0 ayaklar ceddin
Ha;:,ret-i Omer'indir. Omer defnedilirken hiicre dar gelmi~ti de Omer'in
kabri duvarzn esdszna dogru ka;:,zlmz~tz" demitir. Bunun iizerine Orner
1bn-i Abdi '1-Aziz, 1hn-i Verdan'a hemen kapatlmz, diye
emredip ve o da derhal kapatmltlr. Bir rivayette de Orner 1hn-i
Abdi '1-Aziz bu kabrin derhal kapattlmasm1 ve inaatm tesriini
Hazret-i Aie'nin kolelerinden E bu Hafsa'ya emretmitir. E bu
Hafsa maiyyetine ald1g1 birtakmi i<;i ile hemen duvan ina etmiler
ve duvara bir de pencere 'koymulardlr. Bu suretle duvann inaSl
1 Amr 1bn-i Dinar, Ctimehi'dir. Eimme-i hadistendir. Abadile-i Erbaa':lan, Kureyb'den, Miicahid'den rivayet etmi~tir. Kendisinden de Katade,
Eyyub; ~u 'be, iki Sufyan ile iki Haminad'lar ve daha bti tabakada birc;ok eimme-i hadisin rivayetleri vard1r. ibn-i Medin!, sahib-i tercemeden be~ ytiz hadis
rivayetedildigini ~ildiriyor. Vak1di (115), ibn-i Uyeyne de (116) tarihinde vefatmi bildirmi~lerdir [Hulasa : 24'4]
Ubeyd ulliih 1bn-i Yez id de Tai'dir. 1bn-i' A b bas'tan rivayeti vard1r.
Kendisinden de Said ibn-i Saib rivayet etmi~tir. 1bn-i Hibban sikad1r, demi~
tir [Hulasa: 215).

yiiks~l

lesi M
lan, t(
Saade1
rna dar
ortas1r

B]

Hiicre
tarihi
nin rei
.tenaku
bulunr
d1r. ~i1
ilmi hi
H
iizere 1
~erife

mal

C<

~erife '

defned
Orner
olmut
A!
yoktu.
Bu, k1s
ziyade
nci tar
Aie'n
dahilin
Esasen
rat'm)
anhumd
defnoh;
gostern
min in
vasitasi
etmitil

HALtFES1N1N KAB1RLER1NE DA1R TAR1Hl BtR HULASA

615

yiiks~lip tarnarn olduktan sonra Orner lbn~i Abdi '1-Aziz'in ko-

lesi Mtizahirn, kabirlerin bulundugu bu hiicreye girib doktilen kurn;.

Ian, topraklan siiptiriip c;tkrnttlr. Sonra ' Hazret-i Orner, Hticre-i
Saadet'in etrafma rnescidin sakf1 hizasmdan zernine kadar dairenrnadar bir haciz ve hail yaptlrrnttlr ki, Hiicre-i Saadet bu hacizi~
ortasmda kalrnttir.
BiR. HULASA : Buraya kadar tavzihan zikrettigirni~ rivayetler,
Hiicre-i Muattara-i Nebeviyye'nin tecdiden inasma clair en :mevsuk
tarihi vesikalardtr. Bu hususta allarne arihirniz Bedreddin Ayni'nin rehberligine rnedyunu iikramz .. Bu vesikalarm aralannda hic;bir
tenakuz bulunrnakstzm, birbirlerini te>yid ve itrnarn eder rnahiyette
bulunrnalan, ktyrnet ve ehernrniyetlerini bir derece daha arttlrrnaktadu. ~irndi bunlardan her birisinin ihtiva ettigi hususi haberleri alarak
ilrni bir ekil verrnek ciheti kahyor. Bu hulasarntzda bunu yapacagtz.
Hazret-i Aie odast, biri, digerinin iki biiyiikltigiinde olrnak
iizere bir duvarla iki ktsrna aynlrnttlr. Btiyiik ktsrnmda Makabir-i
~erife bulundugu, kiic;iik k1srn1mn Hazret-i Aie tarafindan isticrnal edildigi anlaIhyor. Aie radiya'lltihu anha arada s1rada Makablr-i
~erife tarafma gec;ip ziyaret ettigi bildiriliyor. Hatta Hazret-i Orner
defnedilene kadar bu ziyaretlerini serbest ifa ederken, Hazret-i
Orner'in defninden sonra bir ortii ile ihticab ederek ziyaret eder
olrnutur.
Asr-1 Saadet'te Hazret-i Aie hiicresini ikiye aytran bir duvar
yoktu. Bunu Orner lbn-i Hattab radiya'lltihu anh bina ettirmitir.
Bu, ktsa bir duvardan .ibaret iken sonra Abdullah lbn-i Ziibeyr
ziyade edip yiikseltrnitir. Hazret-i Aie Hicret-i Seniyye'nin (57)
nci tarihinde ,vefat ettigine gore, bu tarihte. Hiicre-i ~erife H azre t-i
Aie'nin defnedilrnesine rniisaid bir vaziyette oldugu ve kendi odas1
da hilinde kirnsenin defnedilrnedigi bir rnahal bulundugu anlathyor.
Esasen Stddika-i ~iiarii~-ileyha'nm Baki'a ve diger Ezvac-1 Tahirat'm yamna defnolunrnasmt Abdullah lbn-i Ztibeyr radiya'lltihu
anhuma'ya vastyyet etrneleri ve ibu Makabir-i Mubareke haziresine
defnolunarak ebedi rnedholunrnak isternernek gibi yiiksek bir tevazu c
gosterrneleri de bunu te>yid eder. Dernek oluyor ki, Drnrnti'l-Mii ,_
rninin Hazretleri vaktiyle Hazret-i Omer'in, oglu Abdullah
vasitasiyle defnine rntisaade istediginde burasml kendirn ic;in intihab
etrnitirn, buyu~rnalan, yerin rniisaadesizligi ic;in degil, belki Stddika-i

516

TARlHl BlR HULASA- El\fVATIN MESAV!StNt YAD

miiariin-i1eyha ibtida defno1unmak isterken bi1ahare tebdil-i ictihad

etmi o1ma1anndand1r.
(86) tarihinde makam-1 sa1tanatage<;en Velid ibn-i Abdi'1M e lik, Orner ibn-i Abd i '1-Aziz'i Medine'ye va1i tayin etmiti.
Orn e r M ed ine'ye ge1diginde Kabr-i Saadet'e dogru namaz klhndigmi gordii. Buna mani' olmak i<;in Hiicre-i Saadet'in duvanm yenilemek istedi. V eli d ibn-i Abdi'l-Melik'ten keyfiyeti istizan eyledi. Buna miisaade edilmek1e beraber Ez\ftc-1 Tahirat'm odalan
satm a1marak y1ktmhp bunlann da Mescid-i ~erif'e ilhak ve tevsi<
cd]rnesi emrediliyordu .. (6o5 ) numara ile terceme ettigimiz hadisin
'~ 1 _nda d a goriildiigii iizere, Orner ibn-i Abdi '1-Aziz bu hiicln .. i :vf escid'e ilhak etmeklc beraber Kabr-i Saadet iizerine yeni bir
, Te yaptm p eski hiicreyi y1kt1rm1tl. Eski hiicre y1klld1gmda ii<;
.:):r gori.inmiiti.ir. E b u B c k r'in kabri, Kabr-i Saadet'in ortasma
m usadif idi. Hazr e t-i Omer'in baI da Ebu Bekr Hazretlerinin
ortasma muhazi idi ki, yukanda (6) rakkamiyle bildirdigimiz N afi 'in
rivayetine tevafuk ediyor. Orner ibn-i Abd i '1-Aziz'in yapt1rd1g1 bu yeni hiicre mescidin sakf1 hizasma kadar yiiksekdi. Ve eski
hiicreyi dairen-madar kuatml ve ortasma almi bulunuyordu. Bu
inaat (91) tarihinde hitama ermiti.
ibn- i N e c c a r'm ( Diirretii' s-Semzne) sin de U rna 'lumat da verilmektedir : Hulcfa-yi Abbasiyye'nin onuncusu Mi.itevekkil Alellah
(232) tarihinde makam-1 hilafete ge<;tiginde Hiicre-i Saadet'in duvarlannm her taraf.na mermer kaplam1tlr. (530) tarihinde halife olan
Muktefi zamanmda bu mermer kaplamalar, insan boyunda tecdid
edildigi gibi bu mermer duvar iizerine de tavana kadar sandal ve
abanoz agacmdan iibbak denilen bir kafes yaptmld1.
Sonra MlSlr hiikumeti vi.izerasmdan Hasen ibn-i Ebi"l~Hey
ca' tarafmdan da Hi.icre-i Mubareke'ye beyaz diba iizerine san ve kirmizi ibriimle ilenmi bir settare ta 'lik edilmitir. Bundan sonra da
Halife Must a z i (566) da benefseci ibriimden bir settare yapt1rd1.
Bunun etrafmda Hulefa-yi Erbaa Hazaratmm isimleri muharrer idi.
Eski settare soyulup Ali ibn-i Ebi Talib radiya'lliihu anh'in mehedine gonderildi. Yeni settare de Hiicre-i Saadet'e ta 'lik edildi. Halife
Must a z i ve saire taraflanndan da nice settareler tecdid ve ta 'lik
cdilmitir: [Umdetii'l-Kiir: C. 4, S. 252] .

_- I .. ;;; _..

..l!IJ.."'

.,.~ ~

I_,.A . .U

Ai

ve selle1
".L1
ahirete ~
rivayet

MA

Bu
dokerek
demektiJ
ve uyut
hayatlat
gorecekl
Ha
radiya'l/ .
, limine 1
Siinen'1el
liihu ale.JJ
iimmetim
buyurm
ettik.
Mii
ahvalin",
i<;in kot
Ha
olsunlan
"-Do
bahsiyle

ETMEKTEN NEHYE DAtR HZ. Ai~E HADISt

.}1 .. ,,....

.;;

.............

,.

,.o,.... _,, ,.,.

J. -" l.S.~.:J I Jl.i ~H.i 4-.:.,j;:.

..3.1 I

--~ "" ....

""

,....

o t o ""

.}

..3.1 I

IS;, J
"'

.,..

_,., 0 'to

,.,.

611

"" ,.

~.!.J l,j;:. ~,j;:. . 6 8 [:

""

~, ,. ,. ,.... ~,. ,.

,.

. IJ.o~.i l.o JliJ..,.2j\ ~.i t+..i~j ~IJ .. \'I IJ-:--;\' -tJ...., J ~;~
0

TERCEMESi

A i ~ e radrya' lliihu anhli' dan, Res u1u 11 ah salta' lltihu aleyhi

ve sellem'in :
"Miisliiman Oliilerinin mesavfsini zikretmeyiniz . r;unkii onlar
ahirete gotiirdiikleri ceza-yz amellerine eriJmiJlerdir" buyurdu, dedigi
rivayet edi1mi~tir.
IZAHI
MANALAR:
Bu hadis-i erifteki "sebb" ile maksad, meyyitin mesavisini say1p
dokerek haytrstz ve faziletsiz bir kimse oldugunu ortaya koymak
demektir. Bu suretle emvat-1 Miislimine sebbetmek, ve oliiniin ziinub
ve uyubunu zikretmek bu hadis-i erifle menhidir. Qiinkii olenler
hayatlannda ne ektilerse, ahirette onun sevab ve yahud cezasml
goreceklerdir.
Hadiste (emvat), mutlak olarak varid olmu ise de i bn-i Orner
radiya'lliihu anhuma'nm U hadisine nazaran bu nehyin emvat-1 Miis, limine mahsus oldugu anlatlmttlr. Ebu Davud ile Tirmizi'nin
Sunen'lerinde Abdullah ! b n- i 6 me r'den rivayetlerine gore, salta' lliihu aleyhi ve sellem Efendimiz: "r:.JL.. ,y 1_,.4) .J r L;_,.. .:,...-l~ I .J.}~ I = Ey

ummetim! Oliilerinizin iyiliklerini anmzz da kotulilklerinden keff-i lisan ediniz/"

buyurmutur. Bu cihetle tercemede meyyiti, Muslim ile takyid
ettik.
Miinaftk, fas1k, kafire gelince, bunlann hayatlan~daki seyyiat-1
ahvalini zikretmek seb addedilmemitir. Belki nas1 tenfir ve tahzir
i<;in kotiilerin kotiiliiklerini zikre liizum ve ihtiyac bile vardtr.
Hadis ravilerinden mecruh olanlan cerhetmek, ister hayatta
olsunlar, isterse olmii bulunsunlar, ehl-i hadisin -icmfu ile caizdir.
Dorduncil cilde burada nihayet veriyoru;:;. jn.Ja-Alliih be.Jinci cilde zekat
bahsiyle ba.Jlzyacagzz.

SAHIH-i BUHARI MUHTASARI TECRID-i

SARiH'iN DORDtlNCtl CiLDi FiHRiSTi
TEHECCUD BAHSi
Sahife

Profesor Karnil Miras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Onsoz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Resulullah salta' lliihu aleyhi ve sellem'in tehecciide kalktiklarmda okuduklan dua hakkmda ibn-i Abbas hadisi. . . . . . . .
Tehecciidiin s1hhati i<;in uyuyup uyanrnak arttir..........
Tehecciid a yet-i kerirnesi hakkmdaki tefsirler. . . . . . . . . . . . . . .
Resul-i Ekrern'in tehecciid narnaz1, fazilet-i zaide ve yahud
fariza-i zaide oldugu hakkmda ulernamn ictihadlan.....
MakarnI Mahrnud ...... : . .................. , . . . . . . . . . . .
Tehecciidiin efdal-i evkat1... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Esrna-i Hiisna'dan baz1lannm rnanalan...................
Tehecciid narnazmm fazileti hakkmda Abdullah ibn-i
Orner hadisi .......................................
Tehecciid narnaZl ile diger nafile namazlarm fazilet dereceleri
Tehecciidiin faziletini bildiren ayat-1 kerirne ............. .
Rii'ya-yi Saliha ve Sad1ka .......... ......... . .... ?. ..... .
Resul-i Ekrem'in hastahk sebebiylc bir veyahud iki gece
tehecciide kalkarnad1klanna dair Ciindeb ibn-i Abd\llah
hadisi................................................
( ~I.J = Ve'd-Duha) sure-i erifesi ve ink1ta-i vahiy.. . . .
Gece narnazma tevik ve tergibi ihtiva eden Ali ibn-i Ebi
Talib radiya'lliihu anh hadisi. ............................
. Farz k1hmr diiiincesiyle Resul-i Ekrern'in baz1 nevafili
terkettiklerine dair Hazret-i Aie hadisi . . . . . . . . . . . . . . . .
Duha narnazi hakkmda Abdullah ibn-i Orner radiya'lliihu
anhiima hadisi . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
DuM narnaz1 hakkmdaki diger haberler ............ . . . . . . .

3
7
I1

13
I3
14
r6
I6

17

. 3I
33

34
37
38
46
47
48

i20

FiHRiST
Sahife

Tehecciidde Kadem-i Saadet'in itigi hakkmda Mugire

ibn-i ~u 'be hadisi .................................. .
Davud aleyhi' s-seldm'm tehecciid namazma clair Abdullah
ibn-i Amr ibn-i As rivayeti .......................... .
Resul-i Ekrem'in tehecciid zamam hakkmda Hazret-i
Aie hadisi .......................................... .
Tehecciidden sonra Resul-i Ekrem'in uyuduklanna clair
Hazret-i Aie'nin diger bir hadisi ...................... .
Resul-i Ekrem'in gece namazmda tatvil-i k1raat buyurduguna clair Abdullah ibn-i Mes'ud hadisi ................ .
Resul-i Ekrem'in gece namazm1 onii<; rek 'at k1lmak i 'tiyadmda olduklanna clair ibn-i Abbas hadisi .......... .
Resul-i Ekrem'in gece namazm1 vitir namaziyle sabah namazmm siinneti de dahil oldugu halde onii<; rek'at namaz
kild1gma clair Hazret-i Aie hadisi ..................... .

51
53

imam
ki j

55

Teravi
fi '1

56

ibn-i It
isti<
Mezah
Maliki
Teravi

Resul-1
En;

Aie ve ibn-i Abbas hadisleri hakkmda eimme-i. hadisin

ve ibn-i Kayyim'in miitalealan ....................... .

67

Resul-i Ekrem'in gece namaz1 hakkmda diger rivayet tariklan

6g

TERA ViH NAMAZI

70

Asr-1 Saadet'te kdman teravih namazma clair rivayetler ..

7I

Hulefa-yi Raidin devrinde kdman teravih namazmm

rek'atlan hakkmdaki rivayetler ........................ .
Yirmi rek 'at tan az rivayetler ............................. .
fabii devrinde teravih ....................... ............ .
Medine'de Harre vak'a-i miiessifesi ...................... .

Resul-l
I
nv;

Miizze
mii

Naimi1
lin<

Terftvih namazm1 diger nafile namazlardan tefrik eden

hususiyetler ........................................... .
Asr-1 Saadet'te kdman teravih namazmm aded-i rekeatma
clair haberler ......................................... .
Hulefa-yi Raidin devrinde kihnan teravih namazlan ve
Hazret-i Omer'in ictihad1, Ashab1 Kiram'm icma1. ....

Teravii
ve

74

75

Tehect
dul

Gecen:
niil
Niizul

Resulhal

Resulte'

ibadet
Mi

FiHRiST

621
Sahife

Teravih hakkmda eimme-i mi.ictehidinin ve fukahanm akval

ve ictihadlan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

85

imam Ebu Hanife'nin, Hazret-i Omer'in teravih hakkmdaki ictiharhm tasvibkar bir sozi.i.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

86

Teravih namazmm yirmi rek'atinin de mesnfm olduguna

fi '1-i Peygamberi ile istidl<ll tarikl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

87

Ibn-i Hi.imam ve emsali eimmenin icma-1 SahJabe ile tarik-1

istidlalleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .

92

'
Mezahib-i erbaa eimmesinin hulasa-i miictehedat1......... .

94

Malikilerin teravihi otuz altl rek'at k1lmalannni sebebi......

95

Teravih bahsine dair bir hatime..........................

96

Resul-i Ekrem'in gece namaz ve uyku halleri hakkmda

Enes ibn-i Malik hadisi...............................

97

Resul-i Ekrem'in gece namaz ve uyku hallerine dair diger

rivayetler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

IOO

Mi.izzemmil suresi hakkmda izahat ve bu sure-i erifeden

mi.istefad olan hi.iki.imler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I02

Naimin tehecci.ide uyanmamas1 i<;in eytanm fitne ve ihtiyaline dair Ebu Hiireyre hadisi..........................

w6

Tehecciidden gaflet edenleri zem ve tahkir hakkmda Abdullah ibn-i Mes'ud hadisi .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. ..

I IO

Gecenin si.iliis-i ahirinde feyz-i hakkm di.inya semasma

ni.izulii hakkmda Ebu Hiireyre hadisi...................

I I2

Niizul hadisi hakkmda miievviller, mi.ifevvizler.............

r 14

Resul-i Ekrem'in gece namazmm kemmiyet ve keyfiyeti

hakkmda Aie-i S1ddika radiya' lliihu anhtl'nm iki hadisi. . .

I I

Resul-i Ekrem'in kalb-i erifi uykunun bizdeki gafletengiz

te 'sirinden tam amen masun idi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I I

ibadette iddet ihtiyarmm keraheti hakkmda Enes ibn-i

Malik rivayeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

r 20

FtHRtST

622

Sahifc

Tehecciid i 'tiyaduu terketmenin keraheti hakkmda Abdullah

1hn-i Amr tbn-i As rivayeti ....... . ................... .

122

Tehecciide ka1karken okunmas1 me 'sur o1an dua haRkmda

Vbade tbn-i Sainit rivayeti ......................... .

124

Abdullah 1hn-i Revaha'nm Resu1-i Ekrem'in tehecciid hayatlm ve fecir vakti ~\shab-1 Kiram arasmda kuaat-i Kur'an
buyurma1anm tas_vir eden bir '"iiri ................... .
c;;:"
' mem d'h
l
p 1an 1an ..................... .
'l'unn
u ve mezmum
Resu1-i Ekrem'in Abd~llah 1bn-i Omer'i tehecciide tevikine dair 1bn-i Omet'in bir rivayeti .................... .
A

Akam I
Abdu
Bu nama
tkindi s
Yats1 na
miist

126
128
130

.
1ST1HARE HADlSt VE DUASI
1stihare namaz1 ve duas1 hakkmda Gahir lbn-i Abdi llah
radiya' lliihu anhuma hadisi ............................ .
1stihare hadisini Hazret-i Cabir'den baka rivayet eden
zevat-1 Sahabi ...................................... .
t stiharenin vicdan1ar iizerindeki faziletkar te 'sirleri ..... ; ..
1stiharenin hikmet-i meruiyyeti ......................... .
1stihare hadisinden miistefad o1an ftkhi hiikiim1er ......... .
Resu1-i Ekrem Efendimiz'in nafile namaz1ar arasmda sabah
namazmm iki rek'at siinnetine iddetle muhafazakar o1duk1arma dair Hazret-i Aie hadisi ................... .
Sabah namazmm siinneti hakkmda eref varid olan ahadis-i
erife ve bunlardan istifade edi1en ftkhi hiikiim1er ...... .
Resu1-i Ekrem'in sabah namazmm siinnetini eda ederken
klraat ve ef'a1-i sa1at cihetiy1e tahfif buyurduk1arma dair
.
H azre t -1. A~.te ha d'.
1st. ................................
.
Sabah namazmm siinnetinde okunmas1 me 'sur o1an sureler ..
Hazarda Duha namaz1 hakkmda Ebu Hiireyre hadisi .....
Seferde Duha namazt hakkmda Abdullah 1bn-i Orner hadisi.
Resul-i Ekrem'in oglenin farzmdan evvel d{)rt ve sabah
namazmm farzmdan evvel iki rek'at nafile ktlmagt terketmedikleri hakkmda Hazret-i Aie hadisi ............... .

Bu bah

1.32

Diger m1

135
138
139
142

Cumhur
Diger u1

Eimme-1
1mam

Malik,~

145
145
Merkad

Merkad-

Merkad-

Ka~~i ~

~eyhiilis

155 .

men'

F1HR1ST

623
Sahife

Akam namazmm farzmclan evvel nafile kthnmasma clair

Abclullah-i Miizeni rivayeti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bu namaz Hanefilerce mekruh, ~afiilerce miistehabcltr . . . . .
1kincli siinnetinin miistenecl-i er<isi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yatst namazmm farzmclan evvelki clort rek<at siinnetinin
miistenecl-i er<ist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I 56
158
I59
I6o

MEKKE VE MEDINE MESC1DLER1NDE

- KILl NAN NAMAZIN FAZILET1 BABI
Mescicl:i Haram, Mescicl-i Nebi aleyhi's-selam ve Mescicl-i
Aksa'clan baka hi<;bir mescicle namaz ktlmak i<;in sefer
etmek caiz olmacltgma. clair Ebu Hiireyre haclisi........
Bu babclaki Ebu Saicl-i Huclri rivayeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

163
I64

Bu ii<; mesciclin cliger mescicllere sebeb-i rii<;ham. . . . . . . . . . .

I 66

Diger mescicllere seferclen nehyeclilmesinin hikmeti ve hucluclu

168

Cumhur-i ulemaya gore bu nehyin miiteallah.......... ~ . . .

169

Diger ulemanm fikirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

169

Eimme-i erbaa hazaratmm nokta-i nazarlan . . . . . . . . . . . . . . .

171

1mam Ebu Ha.n ife'nin kavli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

171

Malik,

~afii,

Ebu Yusuf, Muhammecl'in akvali. . . . . . . . . . . . .

172

SEYY1Dt.J'L-MtlRSELlN SALLA'LLAHU
ALEYH1 VE SELLEM'l Z1YARET
Merkacl-i Nebevi ziyaretinin hiikmii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

175

~erkacl-~ Nebev: z~y~ret~ ~akkmcl~ki as~r-i erife..........

176
178

~kacl-1

Nebevt ztyaretmm efclal-1 evkatt. . . . . . . . . . . . . . . . .

Kabr-i Nebi ziyaretinin meruiyyeti miisliiman kaclmlanna

cla amilclir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

79

~eyhiilislam 1bn-i Teymiyye'nin Kabr-i Saaclet'i ziyaretten

men<i rivayeti clogru muclur?..........................

179

624

F1HR1ST
Sahife

ibn-i Teymiyye'nin menasikiyle mesacid-i selaseye edd-i

rihal hadisi hakkmdaki kendi eserinden tahkikat1m1z 1 . .
Medine'de Mescid-i Saadet'te k1lman bir namazm, Mescid-i Haram mustesna olmak uzere, diger mescidlerde kihnan bin namazdan hay1rh olduguna clair Ebu Hureyre
hadisi....... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bu babda Ebu Said-i Hudri, Erkam, Ebu Zerr-i G1fari
radiya'lliihu anhiim'den gelen rivayetler...................
Bu ziyade faziletin Mescid-i Saadet'in Asr-1 Saadet'teki
saha-i kadimesine mi mahsus, yoksa bilahare tevsi' edilen
kisma da iirnulu var midir? Bu babda ulemanm ihtilaf1.
Mescid-i ~erif'in Asr-1 Saadet'teki misahas1 . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mescid-i Mekke ile Mescid-i Medine aras1ndaki fazilet
derecesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . .
Mescid-i Mekke'de kilman namazm Mescid-i Medine'den
efdal olduguna clair eserler. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kabr-i Nebevi'nin kurre-i arzm en erefli noktas1 oldugu. . .
Kabr-i Saadet'ten sonra eref ve efdal-i emkine, Mescid-i
Haram'd1r ........................................... .
Muzaaf ecir hem farz, hem nafile namazlara ami! midir? ...
Kuba mescidinin fazileti hakkmda Abdullah ibn-i Orner hadisi
Kuba koyi.i ve Kuba mescidi = Takva mescidi ............ .
Kuba'nm fazileti. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ku ba'mn islam tarihindeki mustesna kiymet ve ehemmiyeti. .
Bu babda yarid olan ayat ve ahadis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mescid-i Kuba'nm mesaha-i kadimesi ve Kuba ziyaretinin
Cumartesine seheb-i tahsisi .......................... .
Evimle minberim aras1 Cennet bahc;elerinden bir bahc;edir,
buyuruldLlguna clair Ebu Hureyre rivayeti ............ .
Ravza-i Tahire'nin mesaha-i kadime ve ahiresi.............
Mescid-i Ah:.: ziyaretine clair Ebu Said-r Hudri hadisi . . . . .
1

Kad1
r 84

Bayr
198

199

Hab
d
Hab

200

il

202

Na
203

Na
204
205

Na
206

Na

209
209
2

ro

212

Na
Na

213
215
2 I6.

184 tincU sahifeden 198 inci sahifeye kadar devam eden bu uzun tahkikatlmiz
biqey gi:istermiyecegiz. Bu bahsin miitaleasmi tavsiye ederiz.

hakkmd~ fihri~tte

Kad1

Bu E

FIHRIST

625
Sahife

Kadmm miisafereti hakkmda ulemanm re >y ve ictihadlan . .

2I6

Kadm yolculugunun bir mahreminin vesayetine verilmesinde hikmet-i i<;timaiyye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bayram gilnlerinde oruc tutmanm sebeb-i hiirmeti

220

2 I9

NAMAZDA iSTiANE BAHSi

Habee hicretinden evvel namaz i<;inde selam verilip almdigi hakkmda Abdullah ibn-i Mes 'ud rivayeti ........ .
Habee muhacereti hakkmda ibn-i lshak'm, Vak1di'nin,
ibn-i Cerir'in rivayetleri ............................. .
Be vakit namaz ve bundan evvelki namaz ............... .
Namazda tekelliim ve (~ L; .:U 1_,.._,; 3 0 k..-. _,JI i)\..JI 3 -.:...I_,LJI ~ 1->~~)
ayet-i kerimesiyle tekellilmiin tahrimi ................. .
Namazd<it tekellilmiin hilrmetinde ulemanm icma1. ........
Salat-1 vustanm ta 'yin-i mahiyyeti hakkmda muhtelif
rivayetier ........................................... .
Namazda secde mahallinde bir kerre tesviyye-i turabm
cevazma clair Muayk1b rivayeti ...................... .
Namazda k1bleye karI hayvanmm arkasmdan yiiriiyen
Ebu Berze radiya' lliihu anh . ........................... .
Namazda meY-i kalil Ye mqy-i kesir hakkmda fukahfmm
nokta-i nazarlan .................................... .
Resul-i Ekrem'in husltf namazmda ileri, geri hareket ettigine
clair Hazret-i Aie haclisi ............................ .
Bahire, Saibe, Yasik, Ham ............................. .
Namazda selam hakkmcla Cabir ibn-i Abdi llah hadisi .... .
Namazda ihtisardan nehye clair Ebu Hiireyre hadisi .... .

22I

233

239

NAMAZDA SEHiV BAHSi

Resul-i Ekrem'in namazda sehiv i<;in secde buyurduklanna
clair Abdullah ibn-i Mes'ud hadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bu babda Abdullah ibn-i Buhayne radiya' lliihu anh hadisi . . .

252

253
F.: 40

626

FiHRiST
Sahife

Secde-i sehve clair bu iki hadisten miistefad olan hiikiimler.

Resul-i Ekrem Efendimiz be defa sehv i~in secde etmitir. . .
Ziilyedeyn hadisinden istinbat-1 ahkam hususunda ~afii,
M!Iik, Ebu Hanife Hazaratmm ihtilaflan..............
!kindi namazmm farzmdan sonra iki rek <at nafileden nehye
clair Dmmii Seleme radiya'lliihu anhii hadisi.............

254
256

Dmm-i
radi

256

Peygan
' hak

259

Peygan
dan

Ebu B
sun

CENAZE BARS!
Muhammed iimmetinden irk etmeden olen mii 'minin
Cennetle mtibeer olduguna clair Ebu Zer hadisi.: . . . . .
Son nefesinde son sozii Kelime-i Tevhid olarak vefat eden
mii 'minin Cennetle miibeer olduguna clair rivayetler . .
Buhari'nin Tevhid ve Lih<is bahislerinden menkul tevhid
hadisleri . . .. . . .. . . . ... . ... .. . .. . ~ . . .. : . . . . . . . . . . . . . .
Tevhide clair tebirler cehele-i nasa fazla timid bahetmez
mi? Suretindeki miihim bir iibhenin izalesi. . . . . . . . . . . .
Hal-i ihtizardaki hastaya Kelime-i Tevhid telkinine clair
bir ihtar . ...... . . . .. . .............. . ........... .... .
Miirikin Cehennem'e, muvahhidin de Cennet'e dahil
oJacagma clair Abdullah !bn-i Mes<ud hadisi...........
Yedi CY ile emir, yedi eyden nehy buyurulduguna clair
Bera' hadisi. . . . ..... ... ............................ .
Cenazeye ittiba <, iyade-i mariz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Din-i 1slam'm iyade-i mariza verdigi ktymet ve ehemmiyet . .
.Da <vete icabet, Mazluma nusrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Verilen soze, edilen yemine baghhk, redd-i selam, temit-1 atts.
Altm ve giimii kap kullanmanm hiirmeti hakkmda Huzeyfe
hadisi .................. . ..... . ............. . . .' . . . . . . .
Altm ve giimii yiiziik isti<mali ve altm nian halkas1 . . . . . . .
Harii, diba ve sair bilumum ipekli kuma is~i<malinin erke~ler i~in haram ve kadmlar i~in mubah oldu.gu . . . . . . . . .
Geyim hususunda islamiyyet'in istihdaf ettigi ictimai, iktisadi ve ahlaki gayeler ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

263
264

268
269
272
273
275
276
277
2 79

282

284
287
290

AbduU
Chi
Necai'
tekl
Na<y, ~
Cenaz(
k1hl
Gaib i'
ihti
Mute l
!bn
agb
Ma

Sabaw
hakkm
Etfal-i

Ulvi b
na
Gasl-i
Gasl-i

Esna-y
eur
Su ve

290 .

Misk'

FlHRiST

627
Sahife

Dmm-i Ala' radiya'lliihu anha'mn Osman 1bn-i Maz<un

radiya' lliihu anh'i tezkiyesi hadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

292

Peygamberlerin bi.iyi.ik ve ki.ic;i.ik gunahlardan rna <sumiyyeti

hakkmda ulemanm ara ve ictihadlan. . . . . . . . . . . . . . . . . .
294
Peygamberlerin soyledigi sozlerin, iledikleri ilerin hata-
dan masuniyeti ... ................................... '
297
Ebu Bekr radiya'lliihu anh'in irtihal-i Peygamberi i.izerine
suret-i ziyaretini bildiren Hazret-i Aie hadisi.... . . . . .
Abdullah 1bn-i Amr radiya'lliihu anh'in Uhud'da facia-i
ehadeti hakkmda oglu Hazret-i Cabir'in rivayeti . . . . . .
Necai'nin vefatm1 Resul-i Ekrem'in haber vermesi ve dort
tekbirle namaz kllmas1 hakkmda Ebu Hureyre hadisi...
Na<y, yani olum ilanmm GevazL..........................
Cenaze namazmm mescid dahilinde degil, mescid haricinde
k1hnmas1 ... : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Giiib i.izerine cenaze narnaz1 k1hnmas1 hakkmda ulemanm
ih tilaf1 ............ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mute kumandanlan ve Ser-amedan-1 iihedas1 Zeyd, Ca <fer,
1bn-i Revaha Hazad'ltmm ehadetlerini Resul-i Ekrem'in
aghyarak minber iizerinde haber verdigine dair Enes 1bn-i
Malik hadisi ................ , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

299
30I
303
304
306
3os

309

Sabavet halinde vefat eden c;ocuklann ebeveynine efaati

hakkmda Enes 1bn-i Malik hadisi.........................

3II

Etfal-i Muslim in ve etfal-i rniirikin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3I 4

Ulvi bir tesliye ve islam Dini'nin hayata ve c;ocuk bakimina verdigi k1yniet ve ehemmiyet.......................
Gasl-i meyyit hakkmda Dmm-i Atlyye hadisi . . . . . . . . . . . . .
Gasl-i meyyitin hiikmu, delili, sebeb-i viicubu . . . . . . . . . . . .

3I5
3I7
3I9

Esna-yi gasilde meyyite abdest aldmlmasmm keyfiyyetinde

eimmenin ihtilaf1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 I

Su ve sidr ile gasledilmesi ve kafur isti <mali . . . . . . . . . . . . . .. .

322

Misk ve emsali kokularla tahnit mesnundur...............

324

628

FiHRiST
Sahife

Gaslin keyfiyyeti; gasle sagdan ve abdest azalariyle balanmast, tek su ile ytkanmast ............................ .
Tekfinin keyfiyyeti ve Resul-i Ekrem'in viicudii pakinin
suret-i tekfinine clair haberler ......................... .
Erkek i<_;in kefen-i ~esnun adedi ve suret-i isti <mali ....... .
Kadm i<;in kefen-i mesnun adedi ve suret-i isti <mali . ...... .
Gasil, tekfin, tahnit hakkmda vaks hadisi ................. .
Abdullah ibn-i Ubey oldiigiinde hediye buyurulan Kamis-t
Saadet'le tekfini hakkmda ibn-i Orner hadisi .......... .
Miinftftklarm ahval-i leimeleri ........................... .
Kabrin a<;tlabilecegi, cenazenin nakli caiz oldugu ahval ve
zaman ............................................. .
Mus<ab ibn-i Umeyr Hazretlerinin suret-i defni hakkmda
Habbftb hadisi. Ve ulvi bir vasf-1 miimeyyizi .......... .
Tekfin miiteveffanm mecmu-i malmdan edilir ............ .
Hal-i hayatta tekfin levaztmmm ve kabir ihzarmm cevazl.m
ifftde eden Sehl hadisi .............................. .
Kadmlarm cenaze ta <kib ve teyiinden nehyolunduklarma
clair Dmm-i Attyye hadisi ve bu babda ulemanm ictihadlan
Kadmlarm zevcinden baka bir olti i<_;in ii<; giinden fazla
yas tutmalarmm cftiz olmadtgma clair Dmm-i Habibe
hadisi ve diger rivayetler ............................ .
Sabrm kemali sadme-i ulada sabtrdtr .................... .
Kabir ziyaretinin . mubah ve mendub olduguna delalet eden
eserler ................. ............................. .
Kadmlarm kabir ziyaretinden men <ine clair haberler ve
alimlerin ictihadlan ve ibftha delilleri ................. .
ibtida-yt islamda kabir ziyaretinden men< edilmenin hikmeti.
Oliiye aglamanm cevazt hakkmda Dsame hadisi. Ve bu
hadisin rivayet tariklan ............................. .
Nevhastz aglamanm cevftzt hakkmda Enes ibt;t-i Malik hadisi.
( .Y.,. ~I .\5:::-! y~ ~11 .JI ) hadisi hakkmda Ashab-t Kiram'm
ih tilaflan ........... ,. ............................... .

Oliiye

324
33 1
334
337
339
341
342
349
351
355
356
361

Hazret
. anh
Ulema
Bu hw
Oliiye
Mt
Resul-i
sun
ResulNiyah:
b''
1 '
Yiiziin
mi.i
old
Resultzh
Bu ha
nn

Mikda

363
368
371
372
373
375
383
387

Resulyol
Eb
Yedi t
Mute
Musib
bir
DmmResulhal
~
EvladResulme

629

FiHRiST

Sahife

Oli.iye aglarnamn vaz'-1 er'isi ve bu babdaki vi.icuh-1 rivayat.

Hazret-i Aie'nin Orner ve Abdullah 1bn-i Orner radiya'lliihu
anhuma rivayetlerini vehrne nisbet etrnesi. . . . . . . . . . . . . . .
Ulernanm bu babdaki ara ve ictihadlan . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bu hususta Hazret-i Aie hadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oli.iye nevha ve feryad ederek aglarnamn keraheti hakkmda
Mugire hadisi ................................. : . . . . .
Resul-i Ekrem:'in lisanmdan yalan uydurrnanm cezas1 hususundaki haberler.....................................
Resul-i Ekrern'in oz ad1 ahmr, soy ad1 almrnaz. . . . . . . . . . . .
Niyahamn rni.istelzirn-i azab oldugu hakkmdaki onbe Sahabi'ye rni.intehi olan haberler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yi.izi.ini.i doverek, yakasm1 y1rtarak ve cahiliyet adeti i.izere
rni.inasebetsiz SOzler soyliyerek 1zhar-1 rnatern etrnek rnenhi
olduguna clair Abdullah 1bn-i Mes'ud had'lsi........... .
Resul-i Ekrern'in Sa 'd tbn-i Ebi Vakkas'm hastahgmda
1zhar-1 teessi.ir buyurrnas1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bu had'lsin senedinin s1hhati ve fukahanm vasiyetin rniktannda rnercii olrnas1 cihetiyle yi.iksek rnevk'li . . . . . . . . . . . .
Mikdar-1 vas1yyet hakkmda ulernanm ictihadlan . . . . . . . . . .

Resul-i Ekrern'in rnusibet zarnamnda sayha eden, sa<_;:mi

yolan, elbisesini y1rtan kadmlardan holanrnad1gma clair
Ebu Muse'l-E 'ad hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . .
y edi ti.irli.i cahiliyet adeti hararnd1r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mute kurnan:danlan, Mute ehidleri ve Mute harbi........
Musibet zarnamnda hi.izi.in izhar edilrnernesinin ve iddetli
bir sabrm faz'lleti hakkmda Enes hadisi. . . . . . . . . . . . . . .
Drnm-i Si.ileym'in mi.istesna bir menkabesi................
Resul-i Ekrem'in mahdumu Hazret-i tbrihim'in suret-i vefat1
hakkmda Enes 1bn-i Malik hadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Evlad-1 Nebi aleyhi's-seldm. hakkmda ma'lumat . . . . . . . . . . . .
Resul-i Ekrem'in Sa 'd 1bn-i Dbade Hazretlerini maraz-1
mevtinde iya~e buyurup aglamas1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

391
395
396
399
401
403
404
405

408
410
I

412
414

417
420
420
424
427
430
431
433 .

630

FtHRlST
Sahifc

Hicret'i miiteaklb kadmlardan biat almdrgmda biat maddeleri i~inde ohiye nevha edilmiyeceginin de bir madde
olarak bulundugu hakkmda Umm-i At1yye hadisi .....
Cenazeye kryam hakkmda Amir ibn-i Rebia hadisi. Ve
cenazeye k1yamm miinteha-yi miiddeti ................ .
Bu babd<t Ebu Hiireyre hadisi ........................... .
Cenazeye k1yam hakkmdaki haberler .............. : ..... .
Bu haberlerle ihticac ederek cenazeye klyamm vacib ve
gayri mensuh olduguna kail olan ulema .............. .
K1yamm mensuh olduguna kail olan ulemamn ihticac ettikleri haberler ...................................... .
Bu haberlerde varid olan emirlerin medluliinde ulemfmm
ihtilaf1 ............................................. .
Bu babda varid olan haberlerden Cabir hadisi ........... .
Kadisiyye harbi .... , ................................... .
Bu babda varic;l olan hadislerden Ebu Said-i Hudri hadisi ..
Kadmlarm cenaze nakline itirakleri tecviz edilmemi~tir .. .
Ebu Hiireyre radiya' lliihu anh'in bir vasryyeti .............. .
Cenazenin oniinde kokular yakarak ta 'kib edilmesi menhidir.
Cenaze naklinde i 'tidalle siir'at iltizam edilmesi hakkmda
Ebu Hiireyre hadisi ............. . . .... .............. .
Cenaze naklinin adabl hakkmda diger rivayetler ......... .
Meyyitin techizinde ve _naklinde iltizam edilen siir'atin
mebdei ve bu miinasebetle miihim bir tenbih .......... .
Cenaze teyiinin fazileti hakkmda ibn-i Orner ile Ebu
Hiireyre'nin ihtilaflan ve Hazret-i Aie'nin hakemligi ..
Cenaze namazmm mahiyeti ............................. .
Cenaze namazmm iftitah tekbirinde ittifak eden ulemamn
teslimin adedinde, srrran veya cehren selam hususlannda
ihtilaflan ...................... : .... .. .............. .
Cenaze namazmda teyemmiim caiz oldugu ahval. Ve eimmenin ihtilaflan ....................................... .
Kerahet vakitlcrinde cenaze Ramazmm keraheti .......... .

Cen
Cen

434

Cen

436

Tal

438
440

Me1

44 1

Gee
Cer
Kal
Kal

442
445
446
447
449
4C()
,)

Ha

Cer

Cer

45
4:)2

Cer
Ka'
Ka

452
453

Ka
Ka

457
458
463

Me

Gel

463

Ha

465
466

Uh

F1HR1ST .

631

Sahife

Cenaze namazmcla cemaatin ti<; saf olmas1 ............... .

Cenaze namazmcla kesret-i cemaatin vesile-i gufr;ln olcluguna clair asar-i erife ......... . ........... . ..... . ...... .
Cenaze namazmm tekbir aclecli hakklncla ihtilaf. Ve her
birinin istinacl ettikleri eserler .... . . . .................. .
Tahfwl'nin tekbir sayllannm saclr-1 !slam'claki vaziyeti
hakkmcla bir tarih<;esi ..... ... .. . . . . . .. . . . .... . ...... .
Meclfun olan meyyite namaz kllmak hususuncla ulemamn
ictihacllan .......... . . .. ............... . ...... . .. . .. .
Gece cenaze clefninin ccvaz1 ... ; .............. .. ......... .
Cenaze namazmda imamet ve hakk-1 takaclcltim ......... .
Kabirleri mescicl ittihazmm nehyine clair Hazret-i Aie haclisi.
Kabirler tizerine kubbe inaSI hakkmclaki ictihacllar ....... .

467
468
470
472

Hazret-i Aie haclisinclen mtistefacl ola~ tevhicl-i bari gayesi.

473
476
477
478
480
482

Cenaze namazmcla imam meyyite karI ne vaziyette clurmahclir? ...................... . ..................... .

486

Cenaze namazmcla Fatiha k1raeti hakkmcla lbn-i Abbas haclisi

Cenaze namazmm suret-i eclas1 ve meyyit clualan . ........ .
Kabir suali hakkmcla Enes !bn-i Malik haclisi ... . ........ .

487
490

Kabir azabt hakkmclaki ahaclis-i erife ............ . ... .' .. .

495
497
501
502

Meyyitin ruhunun kabriyle alakaclarhgt .................. .

504

Cenab-1 Hakk'm Melekti'l-Mevt ile Hazret-i Musa'y1 imtihamna clair Ebu Htireyre haclisi .... .................. .

505

Kabir azab1 hakkmcla Ktitiib-i Sitte'cleki rivayet tariklan ..

Kabir azab1 hakkmclaki ayetler. . ... . .... .. ......... . .... .

Hazret~i Musa ile Beni !sriil'in Tih sahrasmcla k1rk sen~lik

serguzeh hayatlan ............... . .................. .
''

I
so7

Hazret-i Musa'nm meclfen-i mubareki hakkmcla mtiteaclclicl

haberler ....................... . . . .................. .

508

Uhucl ehicllerinin suret-i clefni hususuncla Cabir 1bn-i

Abcli'llah haclisi .................................. .. . .

510

532

FiHRiST
Sahife

Hazrct-i Hamza'nin facia-i chadcti hakkmda Ka 'b ibn-i

Malik hadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5r r

~chid

bi'l-icma gaslolunmaz. Fakat namaz1 k1hmr.. . . . . . .

5r 2

1rtihal buyurmazdan evvel Resul-i Ekrcm'in Uhud Chidlcrinc namaz klld1gma clair Ukbe ibn-i Amir hadisi. Vc
chide namaz kllmmas1 hususunda ulcmanm ictihadlan . .

5r 3

Ukbe hadisindc iki biiyiik mu'cize-i Muhammedi.........

sr6

Resul-i Ekrem'in Ashabma yiiksek i'timad1 ve sebebi......

517

lbn-i Sayyad hakkmda Abdullah ibn-i Orner hadisi . . . . . . .

519

lbn-i Sayyad hakkmda Cabir hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

524
525

lbn-i Sayyad hakkmda Ebu Said-i Hudri hadisi . . . . . . . . . .

Rcsul-i Ekrem'in hadimi bulunan bir yehudi c,:ocugunu
maraz-1 mevtinde iyadc buyurup ta 'lim-i din ettiklerine
clair Enes hadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ccnab-1 Hakk'm insanlan hakkl kabulc miisaid bir fltratta
yaratt1g1, sonra c,:ocugun anasiyle babas1 kcndi dinlerini
ogrcttiklcri hakkmda Ebu Hureyrc hadisi ............. : .
Din duygusu f1tridir. F1tri din de islam Dini'dir, tevhid
akidcsidir ........................................... .
Resul-i Ekrem'in, amucas1 Ebu Talib'e Kelime-i Tevhid arzetmesi, fakat Ebu Talib'in i 'razma clair Miiscyyeb hadisi.
Rcsul-i Ekrem'in muhterem cbeveyni chl-i necat ve necabettir.
Bu hakikatin birinci ckl-i isbat ve mudafaas1 ve bu babda
istinad edilen ayetlcr ve hadislcr ......... . ........... . .
lkinci meslck-i is bat ve mudafaa ......................... .
t'r
..
.. mes 1ek -1..IS b~
uc,:uncu
at vc mu"d'[;
a aa ........ . .............. .
. Resul-i Ekrem Efendimiz'in valideyninin tevhidc delalet
eden e'an ........... .- .......... . ................... .
Ali lbn-i Ebi Talib radiya' lliihu anh'in kaza vc kadere clair
bir hadisi ........................~...... . ............ .
Bu hadisin yiikSck k1ymet-i ilmiyye ve edebiyyesi ........ .
Saadct ve ckavct hakkmda E'ariyye ve muhalifleri ...... .

slam'd
1iintel
{lintel
Intihar
Ebi
jiUyu
Ccnazt
te 's
Tezkiy
Kabir
Kabir
Bu aye

bu~

527

529
53 1

RcsulBu
Aie v
nn
Hazre
Kabir

ha1

Rcsul-

533
537
539

545
546

Et

Oli.iye
da
Bu ba
Resul

ha

Bu h

ha

552

ss6
557

Evlad
Evlad
Mcyy
ol

F1HR1ST

633
Sahife

slam'dan baka bir dine yemi,n ve hiikmii . . . . . . . . . . . . . . . .

1iintehire namaz klhmr m1?.............................
1iintehir hakkmda Ciindiib hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
intihann nev'ine gore miintehirin azab olunacagma clair
Ebu Hiireyre qadisi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jliiyii iyilikle yad etmek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cenazeyi tezkiye. Ve hay1r veya er ile yad ve ehadetin
te 'siri .............................................. .
Tezkiyenin bilgiye ve vakla mutabakati art m1dn? ...... .
Kabir azab1 haktlr ..................................... .
Kabir azabmm hak olduguna clair ayat-1 kerimc .......... .
Bu ayetlerdeki azabt, eimme-i selefin kabir azab1 ile tefsir
buyurmalan ............................... : ........ .
Resul-i Ekrem'in ehl-i kalibe yani Bedir maktullerine hitab1.
.Bu babda Abdullah ibn-i Orner ve Aie hadisleri ...... .
Aie ve Abdullah ibn-i Orner radiya' lliihu anhiim rivayctlerinin suret-i te 'lifi ................................... .
H azret-1. 0 mer ,.m sua~
'1" d en gayest
- . ....................... .
Kabir azabt hakkmda EbU Eyyub-i Ensari radiya' lliihu anlz
hadisi .............................................. .
Resul-i Ekrem'in kabir azabmdan istiaze buyurduguna clair
Ebu Hiireyre hadisi ................................. .
Ohiyc Ccnnet Ye Cehennem'deki makammm gosterileceginc
clair Abdullah ibn-i Orner hadisi ..................... .
Bu babda ulemfmm ahal ve ictihadlan .................. .
Resul-i Ekrem'in oglu Hazrct-i ibrahim'in Cennet'te irda1
hakkmda Bera' ibn-i Azib hadisi ..................... .
Bu hadis-i erif miinasebetiyle t;ocuk bakimt hakkmda
hattra gelen biiyiik bir iibhenin halli ................. .
Evlad-1 miirikin hakkmdaki rivayetler ................... .
Evlad-1 mi.irikin hakkmda Semi.ire hadisi ................ .
Meyyit namma yap1lacak haytrdan miiteveffanm mi.isab
olacagma clair Hazret-i Aie hadisi ................... .

559
561
562

564
565
567
57 1
573
574
575

577

580
581

589

590
593
595
6oo

FiHRiST

634

Sahifc

Resul-i Ekrern'in vesile-i irtiha.li olan hastahgmcla Hazret-i

Aie hanesini arzu buyurclugu ve oracla vefat eclip oraya
clefnolunclugu hakkmcla Hazret-i Aie haclisi. . . . . . . . . . .

6o 1

Aie radiya'lliihu anhd'nm fazileti ve rniistesna bir alicenabhgt.

602

Resul-i Ekrern'in irtihali masmcla kenclilerinclen razr olclugunu Hazret-i Orner' in haber vercligi altr zat .......... .

Co4

Hazret-i Orner' in tavsiyeleri ................ .. ........ . .. .

6o6

Resul-i Ekrern'le iki halifesinin rnerakicl-i rnubarekelerinin

vaziyetlerine dair haberler . .. ... .. .. . . .. ... . ... .. .... .

6o6

Tastih ve tasnirn-i kubur hakkmcla 1rnarn ~afii ile eirnrne-i

sairenin ara ve ictihacllan ............................ .
Bu ii<; merkacl-i rnubarekin rniisennern olclugu hakkmclaki
haberler ...... . ... . .......... . ....... . .. .. .. . ...... . .

610

Velicl 1bn-i Abcli'l-Melik zarnanmcla Orner 1bn-i Abcli'l-Aziz

rna <rifetiyle Hiicre-i Saaclet ile Mescicl-i ~erif'in tecclicl
ve tevsiine clair haberler .... . .............. . .. ... .... .

612

Bu ii<; rnerakicl-i rnubarekenin bulunclugu Hazret-i Aie

hiicresi Vakkmcla tarihi bir hulasa ... . . . .... . ......... .

6rs

Ernvatm rnesavisini yacl etrnek rnenhi olcluguna clair Hazret-i Aie haclisi .... . ................ . .. .. .. .. .. . .... .
Haclis ravilerinclen rnecruh olanlan cerh etrnenin cevazi . . .

6I 7

Sahih-i Buhari Muhtasan Tecricl-i Satih'in clorcliincii cilcli

fihristi . . . .. .. . ....... . .. .. .... . ................ .. .. . .

6rg

Tecricl-i Sarih'in clorcliincii cilclinin tercerne-i hal fihristi ..

635

Dorcluncii cilclcle isirnleri ge<;en rnevakiin fihristi. . . . . . . . . .

640

T:E

Abcl
Abcl
Abd
Abd
Abd
Abd
Abd
Abd
Abd
Ab
Ab<J
Abd
Abd
Ab<J
Ali
Ali
Ata
Att
A

Bao
Bu
But
Ca

......

Ca

TECRID-t SARIH'iN DC>RDtiNC'O CiLDiNiN

TERCEME-i HAL FiHRiSTi
A
Sahife

Abdull~h lbn-i Abbas radiya'lltihu anhuma..................

Abdullah lbn-i Ubeydullah lbn-i Miileyke . . . . . . . . . . . . . . .
Abdullah lbn-i Amr radiya' lltihu anh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abdullah lbn-i Buhayne radiya'lltihu anh...................
Abdullah lbn-i Ebi Umeyye..............................
Abdullah lbn-i Mes<ud radiya'lltihu anh....................
Abdullah lbn-i Mugaffel-i Mtizeni radiya'lltihu anh..........
Abdullah lbn-i Revaha radiya'lltihu anh, air-i Nebevi . . . . . . .
Abdullah lbn-i Revaha radiya'llahu anh .................. 3I I,
Abdullah lbn-i Ubeydullah lbn-i Ebi Mtileyke 1 . . . . . . . . . .
Abdullah lbn-i Ubey lbn-i SelO.l. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abdurrahman lbn-i Avf radiya'lltihu anh...................
Abdurrahman lbn-i Kurt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abdurrahman lbn-i Mihran. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ali lbn-i Ebi Talib radiya' lltihu anh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ali Zeynti'l-Apidin, ResO.l-i Ekrem'in necl-i necibi. . . . . . . .
Ata' lbn-i Ebi\ Rebah. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Attabi Ebu Nasr Ahmed lbn-i Muhammed .......... . . . . .
Amr lbn-i Meymun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .
Amr lbn-i Dinar ........................... :. . . . . . . . . . . .

25

389
302
253
552
6o

I6I
I29
423

389
342
354
453
45 I
40
45

84
95
6os

6I4

Baci Ebti'l-V elid Siileyman lbn-i Halef. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

go
Buveyti Yusuf lbn-i Yahya :. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I 72
Btireyde lbn-i Huseyb. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

c
Cabir lbn-i Abdi llah radiya'lltihu anhuma..................
I44
'ca<fer lbn-i Ebi Talib radiya'lltihu anh .................. 3IO, 423
1bn-i Ebi Mtileykedir. "Ebi" kelimesi unutulmu~tur. Lutfen bu suretle tashih
buyurulsun.
1

)36

F1HR1ST
Sahife

Hase

E
Eban 1bn-i Osman 1bn-i Affan radiya'lliihu anh
Ebu Berze radiya' lliihu anh
Ebu Cehil

440

o oo ooo oooooo ooooo ooooo o

0

Ebu Leheb ve karlSl Dmm-i Ciimeyl. ..... : . ..

Ebu Said-i Hudri radiya' lliihu anh . ......
Ebu Said-i Makburi

0,.

0.

Ebu Seleme 1bn-i Abdi rrahman !bn-i Avf..........

242
55 1
36

439
120, 298

Ebu Talha, Zeyd 1bn-i Sehl-i Ensad radiya' lliihu anh. . . . . . .

385

Ebu Talib, Resul-i Ekrem'in amucas1 ....

551

Ebu Temim Abdullah tbn-i Malik .....

E.bu Ubeyd Ahmed 1bn-i Muhammed Kaani ve Kitdbii'lGarbeyn'i o.... o o...

0

0.

0.:.....................

Ebu Zer, Hafiz Abdiirrahim 1bn-i Ahmed Herevi. .......

Sbii'l-Esved (Dueli)

162
125
13

570
soB
Enes 1bn-i Malik radiya'lliihu anh ...
106, 122
Esved 1bn-i Seri' radiya'llrihu anh.
542
Eyyub Sahteyani..
186
Ezrak 1bn-i Kays oo........
o
241
E'ab ..
o.
o....... oo.... oo.....
613
0.

E.bu'l-Muleyh Huzeli o. o.. o........ oo.... o... o. . . . . . . . . .

0

0.

0.

0.

0.

0.

0.....

Husa

Iraki

!bn-i

!bn-i

1bn-i
!bn-

!bn-J
!bn-j

!bn-1
1bn-l

Kas
Kirn

Kii

Fat1metii'z-Zehra radiya'llrihu anha. Resul-i Ekrem'in muhterem kcrimesi o

o
o.... o
0

Fatima bint-i Huseyn radiya'llrihu anh, F:,.imetii'n-Nebeviyyeo

H
Habbab !bn-i Eret radiya' l/."hh anh
Habbab, Sahib-i Maksurc radiya'l!.'!fii.Halid 1bn-i V elid radiya' llrihu ani:
Harice 1I?n-i Zeyd

0.

Jj

439

Hatt
B

Jj

44
482

Lebl

FiHRiST

637
Sahife

Hasen ibn-i Hasen ibn-i Ali radiya'lliihu anhiim............

Hattabi, imam Ebu Siileyman Ahmed ibn-i Muhammed,
Buhar arihi ve Mealimii' s-Siinen, jtamii' s-Siinen, Garibii' 1Hadis sahibi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Husayn ibn-i Vahvah radiya' lliihu anh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

482

70
455
I

Iraki, Hafiz Ebii'l-fadl Abdiirrahim

I73

i
ibn-i Abdi'l-Berr, Ebu Orner Yusuf ibn-i Abdi llah.. . . . . . .
ibn-i Abdi'l-Berr ve u J~ 11 i ile 11 .;IS".i::..-1 )) 1. . . . . . . . . . . . . . . .
ibn-i Battal imam Ebii'l-Hasen Aliyy-i Malik!, Buhar arihi.
ibn-i Ebi ~eybe'nin biiyiik babas1 ibrahim ibn-i Osman. . . .
ibn-i Miinzir, Ebu ishak ibrahim ibn-i Miinzir. . . . . . . . . .
ibn-i Teymiyye, Tak1yyiiddin Ahmed ibn-i Abdi.ilhalim-i
Harrani 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ibn-i Ubeyy'in oglu Abdullah radiya'lliihu anh . . . . . . . . . . . . .
ibn-i Vehb-i Kureyi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49
88
I 26
87
I 72
79
344
206
I

K
Kas1m ibn-i Muhammed................................
Kirmani ~emsi.iddin Muhammed ibn-i Yusuf, Buhar
arihlerinden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ki.imiheni, Ebi.i'l-Heysem Muhammed ibn-i Mekki Sahih-i
Buhar ravilerinden. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6o8
I

2I
I

Lebid ibn-i Rebia radiya'lliihu anh.........................

27

1 lbn-i Teymiyye'nin bir hanedam ilm ii irfana mensub oldugu, tahsili,

atein zekasi, tafakat-i beyam, asar-i ilmiyyesi, ~eyhulislam unvamm ihraz etmesi, muhalifleri te'vilciler, mudafi'leri tenzihc;iler, vesile-i intikad olan mesailin
bahcalan, Zehebi ile lbn-i Dakiki'l-ld'in sahib-i terceme hakkmdaki
hayranhklan, Melik NasIr nezdindeki mevkii, alicenabhgi, mudafaalarmdaki
ifratt, hapis, mahpusen vefatl hep bu tercem-i Mlde bildirilmitir.

FtHRtST

638

Sahife

Mersad !bn-i Abdi lliih radiya'lliihu anh

Mervan 1bn-i Hakem-i Emevi ......................... : .
Meymune, Dmmii~J-mii 'minin radiya'lliihu anhd . . . . . . . . . . .
Muayk1b radiya'lliihu anh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Muaze bint-i Adeviyye radiya'lliihu anhd . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miiseyyeb !bn-i Hazn radiya'lliihu anhuma . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miizahim !bn-i Ztifer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

439
456
238

so
552
613

Nadr 1bn-i Enes radiya'lliihu anh

Natlfi ve Rav:::;a's1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nafi< eimme-i hadis ve k1raatten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I

566
95
610

............. , , .. .............................. .
)

0
Osman 1bn-i Maz<un radiya'lliihu anh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

294

b
Orner 1bn-i ~ebbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

420

Rafii 1bn-i Hud~yc radiya' lliihu anh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Riiati, Ebu Muhammed Ali, iktibasii' l-Envar sahibi. . . . . . . .
Reca-i Kindi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

400
209
612

s
Sa<d !bn-i Ebi Vakkiis radiya'lliihu anh....................
Sehl !bn-i Sa<d-i Saidi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Suban, Ebu Abdullah radiya' lliihu anh. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3iifyan !bn-i Dinar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Suheyb radiya' lliihu anh ............................ : . . . . . .

413
358
64
6o7
390

FiHRiST

639

Sahife

~
~u 'be

1bn-i Hacd.c ......... , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

241

Talha lbn-i Abdi llah ibn-i Avf.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

488

u
Urve ibn-i Zi.ibeyr radiya'lliihu anh........................
Ukbe ibn-i Amir radiya'lliihu anh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Umre bint-i Abdurrahmfm lbn-i Sa 'd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

611

162
401

D
Umm-i
Umm-i
Umm-i
Dmm-i
Dmm-i

Ala' radiya'lliihu anhd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

At1yye radiya'lliihu anhd .......................... 317,
Eymen 'ltereke radiya'lliihu anhd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Habibe radiya' lliihu anhd Dmmi'l-mi.i 'min in. . . . . . . .
Si.ileym radiya' lliihu anha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428,

436
435
381
364
435

v
Vehb ibn-i Mi.inebbih, Ebu Abdullah....................

265

Yezid lbn-i Sabit radiya'lliihu anh......................... .

441

z
Zeyd 1bn-i Harise radiy(l'lliihu anh ....................... 310, 422
Zeyneb bint-i Cah radiya' lliihu anhd D mmi.i'l-mi.i 'min in r 2 r, 366, 480
364
Zeyneb bint-i Ebi Seleme radiya' lliihu anha . . . . . . . . . . . . . . .
319
Zeyneb radiya'lliihu anhd, kedme-i Nebevi..................

,(

'

DORDUNCU . CiLDDE iSiMLERi

MEV AKtiN FiHRiSTi

GEQ-EN
'
Sahife

Aluk ........ ........................................ .

3SO

Cuhfe ............................................... .

SIS
240

Ehvaz .............................................. .
Eyle ................................................ .
Harre .............................................. .
Kadisiyye .................... ; ....................... .
Kuba ............................................... .

SIS
84
447
209

Liit .............................

S09

Meab .......... .' ................. ................... .

S09

11edyen ............................................. .

Mute ............................................... .

S09
3IO

Siinuh

299

_______.