Dr.

Mehmet AKSARAYLI

TEMEL
STATSTK
YNTEMLER

DERS I - 1/63

statistik nedir?

1.

(En eski tanm)

2.

(Yntembilim olarak

tanm)

3.

(Kelime anlam)

DERS I - 2/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistik nedir?
1. Veri toplama

2.

Aratrma

Veri
analizi

Verilerin snflandrlmas
ve sunumu

Neden

1984-1994 T/Maker Co.

Grafikler , tablolar

Karar
Verme

3. Veri karakteri tanma

Ortalama

1984-1994 T/Maker Co.

DERS I - 3/63

statistik nedir?

statistik; rnek verilerden hareket ederek

populasyon (ana ktle istatistik ktlesi)
hakknda
yorumlama,
genelleme
ve tahminleme
yapma bilimidir.
DERS I - 4/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

nsanlar statistii Ne zamandr

Kullanyorlar?
1445 - zar atma,

ans oyunlar
1749 - 1827 Laplace
1781 - 1855 Gauss
17.Yzyl ortalar,
istatistik ilk kez
ders kitaplarna
girdi
DERS I - 5/63

Uygulama Alanlar

Muhasebe

Denetim
Maliyet

Finansman

Finansal Trendler
ngrmleme

Ynetim

alanlar tanma
Kalite iyiletirme

Pazarlama

Tketici tercihleri
Pazarlama Etkileri
DERS I - 6/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Ynetim Problemlerine
statistiksel Yaklam
Ynetim
formlasyonu

SORUN

statistiksel
formlasyon

UYGULAMA
statistiksel
analiz

Ynetimsel
yorum
Ynetimsel
zm

statistiksel
yorum

statistiksel
zm
DERS I - 7/63

Kalitenin Arttrlmasnda
statistiin nemi
Ynetim Felsefesi

statistiksel
Metodlar

Davran
Aralar
DERS I - 8/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Niin Veri Toplanr?

1. Aratrma iin Bilgi Girii Temin

Edilmesi

2. Performansn llmesi

3. Karar Alternatiflerinin Formlasyonu

4. Merakn Giderilmesi

DERS I - 9/63

statistiksel
Bilgisayar Paketleri
Tipik Programlar

SAS
SPSS
MINITAB
Excel

DERS I - 10/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel Yntemler
statistiksel
Yntemler

Yorumlayc
statistikler

Tanmlayc
statistikler

DERS I - 11/63

Tanmlayc statistikler

Verilerin
Toplanmas
Verilerin Sunuu
Veri Karakterinin
Tanmlanmas

1. erik

2. Ama

Verilerin Tarifi

50
25
0
Q1

Q2

Q3 Q4

X = 30.5 S2 = 113
DERS I - 12/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Aklayc statistikler

1. erik

Populasyon?

Tahminleme
Hipotez Testi

2. Ama
Populasyon
Karakteristii hakknda
karar verilmesi
DERS I - 13/63

Anahtar Terimler

1.Populasyon (Evren)

2.rnek

Populasyon - Parametre
rnek - rnek istatistii

Populasyonun Bir blm

3.Parametre

lgilenilen tm paralar

Populasyonun zet lleri

4.rnek statistii

rnein zet lleri

DERS I - 14/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Deiken
Her gzleme gre farkl deerler
alabilen objelere, zelliklere ya da
durumlara denir
Deikenler nicel ya da nitel
olabilir.

DERS I - 15/63

Deiken
Deikenleri
Kesikli Deikenler

Srekli Deikenleri

DERS I - 16/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Kesikli Deikenler

1. Saysal bir deerle ifade edilen bir olay

2 para atmndaki tura says

0, 1 yada 2 tura gzlenmesi

2. Kesikli ans deikeni ;

Tam saylar: (0, 1, 2, 3 vb.)

Sayarak elde edilmi saylar

DERS I - 17/63

Kesikli ans Deikeni

rnekleri
Deney
100 Sat aramas yapmak

ans
Deikeni
Sat says

Mmkn
Deerler
0, 1, 2, ..., 100

70 radyoyu muayene etmek Kusurlu says

0, 1, 2, ..., 70

33 soruya cevap vermek

Doru says

0, 1, 2, ..., 33

11:00 ile 13:00 arasnda

Gelen araba

giedeki araba says

says

0, 1, 2, ...,
DERS I - 18/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Srekli Deikenler

Srekli bir aralktaki

tm deerleri alabilen
deikenlerdir.

DERS I - 19/63

Veri Tipleri
Veriler

Kesikli

Saysal

Kategorik

(Kantitatif)

(Kalitative)

Srekli

DERS I - 20/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Veri Tipi rnekleri

1. Saysal

Kesikli

Srekli

u Anda Ka Adet Dergiye Abonesiniz?(Say)

Boyunuz Ne Kadar? ___ (Cm)

2. Kategorik

Hisse Senedine yatrm yapar msnz? __ Evet

__ Hayr
DERS I - 21/63

Kategorik

mi?
Saysal m (Kesikli veya Srekli)?
Hangi

lekte?

1. Cinsiyet

Erkek , Dii

2. Arlk

78, 64, 45 vb.

4.

123kg, 140.2g vb.

3. Otomobil Hz

5.

6.

Scaklk
78, 64, 85 vb.

# Karde
0-2, 3-5, 6+

Not
A, B, C vb.

DERS I - 22/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Veriler Nasl llr?

1. Nominal lek
Kategoriler rnek.,
Erkek-Dii

3. Aralk lei

Adet

2. Ordinal lek

Katagoriler
Sra Belirtilmesi

Eit Aralklar
Gerek Sfr Olmadan
e.g., Degrees Celsius
lm

4. Ratio Scale

rnek., Fazla-Az

Adet

Eit Aralklar
Gerek 0
Anlaml Oranlar
e.g., cm olarak boy
DERS I - 23/63

statistiksel Aratrma Admlar

1. Amacn
Belirlenmesi
2. Anket Dizayn
3. rnek Dizayn
Seimi

rnek Tipi
rnek Hacmi

4. Veri Toplanmas
(Alan almas)
5. Verilerin
Hazrlanmas

Hazrlama

Kodlama

6. Veri Analizi
7. Sonularn Yorumu
8. Raporlama
DERS I - 24/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

VERLERN TABLO VE
GRAFKLARLE
GSTERLMES

DERS I - 25/63

Verilerin Organizasyonu
Tek bir etiketle tanmlanabilen
verilere kalitatif veri denir.
rnek: Televizyon kanallar,
araba markalar

Kalitatif Veriler
Tablo
Metotlar

zerinde drt ilem

yaplabilen, saysal verilere
kantitatif veriler denir.
rnek: Boy, Kilo, Notlar

VER

Kantitatif Veriler

Grafik
Metotlar

Tablo
Metotlar

1.Frekans Da.

3.ubuk gr.

6.Frekans Da.

9.Histogram

2.Relatif Fr.Da.

4.Daire gr.

7.Rel.Fr.Da.

10.Fr.Poligonu

5.izgi gr.

8. Km.Rel.Fr.Da.

11.Gvde-Yaprak
gsterimi

Grafik
Metotlar

DERS I - 26/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel verileri anlaml

hale getirmenin 5 ayr yolu:

1.

Szel ifadelerle aklama

2.

Tablolar halinde dzenleme

3.

Grafikle gsterme

4.

Verileri deerlendirerek istatistiksel

ller bulma

5.

Bu yntemlerde birkan birlikte

uygulama
DERS I - 27/63

Gvde-Yaprak Gsterimi

Her Gzlem Gvde

ve Yaprak
Deerlerine
Ayrtrlr

Gvde Deeri Snf

Belirler
Yaprak Deeri
Frekans Belirler
(Adet)

2 144677
3 028

Xi

4 1

DERS I - 28/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Frekans Dalm Tablosu

Ham Veriler: 24, 26, 24, 21, 27, 27, 30, 41, 32,
38

Snf

Frekans

15 ve < 25

25 ve < 35

35 ve < 45

2
DERS I - 29/63

Frekans Dalm Tablosunun Admlar

1.Araln Belirlenmesi

2.Snf Saysnn Seilmesi

Genelde 5 & 15 (hari) aralnda

3.Snf Aralklarnn Hesaplanmas

(Genilik)

4.Snf Snrlarnn Belirlenmesi (Limitler)

5.Snf Orta Noktalarnn Belirlenmesi

6.Gzlemlerin Saylmas, Snflara

DERS I - 30/63
lenmesi

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Frekans Dalm Tablosu

rnei
Ham Veriler 24, 26, 24, 21, 27, 27, 30, 41, 32, 38
Snf
Genilik

Orta Nokta Frekans

15 ve < 25

20

25 ve < 35

30

35 ve < 45

40

2
(st + Alt Snrlar) / 2

Snrlar

DERS I - 31/63

Bal Frekans &

% Yzde Dalm Tablolar
Bal Frekans Dalm

Yzde
Dalm

Snf

oran

15 ve < 25

.3

15 but < 25

30.0

25 ve < 35

.5

25 but < 35

50.0

35 ve < 45

.2

35 but < 45

20.0

Snf

DERS I - 32/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

SERLERN GRAFKLE
GSTERLMES

DERS I - 33/63

statistiksel Verileri Tasnif Etme

Frekans

izgi grafii
12
10
8
6
4
2
30 40 50 60 70 80 90

Puan
DERS I - 34/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel Verileri Tasnif Etme

Frekans

ubuk Grafik
8
7
6
5
4
3
30 40 50 60 70 80 90

Puan
DERS I - 35/63

zlen net soru says

statistiksel Verileri Tasnif Etme

ubuk Grafik
TRKE
SOSYAL
MATEMATK
FEN

25
20
15
10
5
0

2000

2001

Yllar

2002

DERS I - 36/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Histogram
Frek.
Snf
15 (hari)< 25 3
25 (hari) < 35 5
35 (hari) < 45 2

Adet
5
Frekans

4
3

Bal
Frekans

Frekans

1
0

Yzde

ubuklar
temas
halinde
0

15

25

35

45

Alt Snr

55
DERS I - 37/63

Pasta Diyagram
1.

Toplam miktarn
kategorilere daln
gsterir

2.

Bal farklar
gstermek iin kullanl

3.

Branlar
Ekonomi.
10% 36

A Bykl

(360)(%)

Ynetim.
25%
Muhas.
65%

(360) (10%) = 36
DERS I - 38/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

statistiksel Verileri Tasnif Etme

Pasta grafii
Genel lise

Meslek lisesi

36%

64%

Pasta grafii, bir btnn paralarn

karlatrmada kullanlr

DERS I - 39/63

Frekans Poligonu
Snf
Frek.
15 (hari) < 25 3
25 (hari) < 35 5
35 (hari) < 45 2

Adet
5
Frekans
Bal
Frekans
Yzde

4
3
2

Fiktif
Snf

1
0
0

10

20

30

40

50

60

Orta nokta
DERS I - 40/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

ift Deikenli Saysal Verilerin

Grafik Gsterimi

1. kili Diyagram
Birarada allan iki farkl ans
deikeninin oluturduu (Xi, Yi)
noktalarn gsterir
2. Zaman Serisi Plotu
Saysal veri serilerinin zamana kar
nasl bir deiim gsterdiini sergiler
DERS I - 41/63

kili Diagram

(Xi, Yi) iftlerinin oluturduu noktalar

60
40
20
0

20

40

X
60
DERS I - 42/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Zaman Serisi Plotu

Satlar
8
6
4
2
0
91

92

93 94
Yl

95

96
DERS I - 43/63

ubuk Diyagram
Kategorik
Deikenler
iin Yatay
ubuklar

1/2 ubuk
Genilii

ubuk
uzunluu
frekans
veya % yi
gsterir
Eit ubuk
genilikleri

Bran
Yn.
Ekon.
Muh.

Sfr
Noktas

0
Yzde de
kullanlabilir

50

100
Frekans

150
DERS I - 44/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Kontenjans Tablosu rnei

Yerleim:

Cinsiyet:

C C O O C C O O C O
E E K K E E K E E K

(C=Kampste,

O=Kamps D; E=Erkek, K=Kadn)

Cinsiyet
Erkek Kadn
Yerleim
Kampste
5
0
Kamps D
1
4
Total
6
4

Total
5
5
10
DERS I - 45/63

Simetrik Dalm

Saa arpk dalm Sola arpk dalm

A.O = Med = Mod

A.O > Med > Mod A.O < Med < Mod

ki modlu simetrik dalm Modu olmayan dalm Tekdzen dalm

DERS I - 46/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Verilerin Sunumundaki Hatalar

1.

Gereksiz Tablolarn
Kullanm
2.

Verilerin
Karlatrlmasnda
Temelde Uyumsuzluk

3.

Dikey Eksenin
Sktrlmas

4.

Dikey Eksende Sfr

Noktasnn Bulunmay

DERS I - 47/63

Doru Grafik Seme

AB lkelerinde Genel Lise Meslek Lisesi Oranlar
Genel Lise

Meslek Lisesi

35%

100
50

65
35

Meslek
Lisesi

65%

Genel
Lise

kisi de olabilir. Birincisi daha uygun

DERS I - 48/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Doru Grafik Seme

lkelere Gre Eitim Ya
10
8

8,3

9,4

4,6

6,5

6,5

4,6

Dnya
Avrupa 15'ler
Dou Avrupa
Trkiye

4
2
Trkiye

Dou
Avrupa

Avrupa
15'ler

9,4
Dnya

8,3

Doru

Yanl
DERS I - 49/63

Kt Sunum

yi Sunum

Minimum Maa
1960: $1.00
1970: $1.60
1980: $3.10

Minimum Maa
4

2
0

1990: $3.80

1960

1970

1980

1990

DERS I - 50/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Temelde Uyumsuzluk
Kt Sunum
Frek.

yi Sunum

Snflardaki A lar

300

30%

200

20%

100

10%

0%
FR SO

Snflardaki A lar

FR SO JR SR

JR SR

DERS I - 51/63

Dikey Eksenin
Sktrlmas
Kt Sunum
200

Mevsimlik
Satlar

yi Sunum
50

100

25

0
Q1 Q2

Q3 Q4

Mevsimlik
Satlar

Q1

Q2

Q3 Q4
DERS I - 52/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Dikey Eksende Sfr Noktas

Bulunmamas
Kt Sunum
45

yi Sunum

Aylk Satlar
60

42

40

39

20

36

J M M J S N

Aylk Satlar

J M M J

S N

DERS I - 53/63

rnek1 - Kalitatif Veriler

15 kiiye en ok seyrettikleri televizyon kanallar sorulmu ve
aadaki cevaplar alnmtr:
KanalD , Star, KanalD , ATV, ShowTV , KanalD , ATV , Star ,
ATV , ATV , KanalD , ShowTV , ShowTV , ATV , ATV
Bu veriler kantitatif verilerdir. Verileri kullanarak frekans
dalmn oluturalm.

DERS I - 54/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

ZM
KanalD , Star, KanalD , ATV, ShowTV , KanalD , ATV , Star ,
ATV , ATV , KanalD , ShowTV , ShowTV , ATV , ATV
Her kanaln ka kere tercih edildii o kanala ait frekans verir.
Herbir kanaln tercih saysnn toplam iindeki pay, relatif
frekans verir.
Kanal
KanalD
ShowTV
Star
ATV
Toplam

frekans
4
3
2
6
15

Relatif frekans
4/15=0.27
3/15=0.2
2/15=0.13
6/15=0.4
1.0

DERS I - 55/63

Frekanslar in ubuk Grafii

8
6
4
2
0
KanalD

ShowTV

Star

ATV

Kanal
KanalD
ShowTV
Star
ATV
Toplam

frekans
4
3
2
6
15

Relatif frekans
4/15=0.27
3/15=0.2
2/15=0.13
6/15=0.4
1.0

Relatif Frekanslar in ubuk

Grafii
0.50
0.40
0.30
0.20
0.10
0.00
KanalD

ShowTV

Star

ATV
DERS I - 56/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

Daire Grafii:

KanalD
27%
ATV
40%

Star
13%

ShowTV
20%

DERS I - 57/63

rnek2 Kantitatif Veriler

Snftaki 20 erkein arlklarn ele alalm:
80, 70, 85, 90, 65, 70, 85, 73, 82, 78, 75, 77, 82, 71, 80, 76, 74, 72, 75, 80
Kantitatif verilerde frekans dalmn oluturabilmek iin verileri snflara blmek
gerekir. istenilen sayda snf alnabilir fakat genelde en az 5, en ok 18 snf
alnr. 5 snftan daha az bize rnek hakknda bilgi vermez. 18 taneden fazla
snfn ise grsel olarak alglanmas zordur. Snflar oluturulurken herbir verinin
sadece tek bir snfa dmesine dikkat edilmelidir. Her snf aral eit
olmaldr. imdi snf geniliini hesaplayalm. Bu veriler iinde en dk deer
65, en yksek deer 90 dr. 5 snf oluturmak istersek snf genilii: (9065)/5=5 olacaktr.

DERS I - 58/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

ZM
80, 70, 85, 90, 65, 70, 85, 73, 82, 78, 75, 77, 82, 71, 80, 76,
74, 72, 75, 80
imdi en kk deer olan 65ten balayarak 5 birim geniliinde snflar oluturalm:
snflar

frekans

Relatif fr.

65 ten kk ve eit 70 dahil

3/20=0.15

0.15

70 ten kk

75 dahil

6/20=0.3

0.45

75 ten kk

80 dahil

6/20=0.3

15

0.75

80 ten kk

85 dahil

4/20=0.2

19

0.95

85 ten kk

90 dahil

1/20=0.05

20

1.0

20

1.0

Toplam

Kmlatif fr. Kmlatif rel. fr.

DERS I - 59/63

Frekanslar in H istogram

Kmlatif fr.
25

7
6
5
4
3
2
1
0

20
15
10
5
1

Re la tif fr. iin Histogra m

Kmlatif rel. fr.

0.4
0.3
0.2
0.1
0
1

1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0

Kmlatif
rel. fr.

DERS I - 60/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

rnek 3: kili Veriler

Bir otomobil acentasnn 4 yllk otomobil satlar bir tablo eklinde gsterilmitir:
1994

1995

1996

1997

Ford

30

35

25

30

Opel

25

35

40

45

BMW

25

20

20

15

Toplam

80

90

85

80

DERS I - 61/63

izgi Grafii

FORD Satlar

80

Ford

60

Opel

40

BMW

20

Toplam

0
1994 1995 1996 1997
Yllar

40
Satlar

Satlar

100

30
20
10
0
Yllar

DERS I - 62/63

Dr. Mehmet AKSARAYLI

1994

100
80

Ford

60

Opel

40

BMW

20

Toplam

BMW
%31

0
1994

1995

1996

1997

Opel
%31

Ford
%38

Ford
Opel
BMW

Hazrlayan: r. Grv. Dr. Mehmet AKSARAYLI

DE BF EKONOMETR BLM RETM YES
DERS I - 63/63