Türk Dini Musikisine Genel Bakış

AFD XLIX (2008), say I, s.
151-190
Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

BAYRAM AKDOAN
YRD. DO. DR., ANKARA . LAHYAT FAKLTES
e-posta: akdogan@divinity.ankara.edu.tr
abstract
Turkish Religious Music that has a history more than thousand years, after
adapting Islam. There wasnt any classify in Turkish music life as religious and non-religious
before Islam. So, this process can double or three fold that was thought. In this article, well
examine Turkish peoples practice on music after Islam. In Turkish music the classifying as
religious music has appeared afterwards. Turkish music consists of Turkish art music, Turkish
people music, Turkish mystic music and Janissary music that all of these are coming into existence
from the same sources and origins. All these music types have common peculiarities from the
cultural perspectives. But, afterwards, a classify came out because of increasing different forms
and shapes in Turkish music, for demarcating some of them from the others. In this article also, it
will be adverted the life of Turkish music briefly. In addition to this, its important to touch on
what Turkish scholars did on this art and how were their personalities. Furthermore, to reflect
characteristics of art and understanding of science of the periods with historical process, well also
mention some men of letters, poets, historians, penmen, and some personalities that lived in the
past, if they werent musicians. Because, we believe that to present understanding of art and
science that is part of the past is only possible by looking into various perspectives.
Key words
The History of Music, The History of Turkish Music, Music, Religions, Music, Religious Music.
1. slmdan nceki Dnemde Trk Msikisi

slmiyetten nceki dnemde tarih sahnesinde ilk grlen Hunlarn, onlarn arkasndan gelen Gktrk ve Uygurlarn yerleim merkezleri in snrna yakn olduundan, Trkler tarihte be bin yl boyunca hi duraklamak* Trk Din Msiksi Tarihine Bir Bak adl bu almamda ufkumu aan ve verdii belgelerle
almam kolaylatran .T.. Trk Msiksi Devlet Konservatuar retim yesi Merhum
Hocam Do. Dr. Mustafa Cahit ATASOYu rahmet ve kranla anyorum.
152
AFD XLVIII (2008), say I
szn devam eden in medeniyeti ve kltr ile karlkl kltr alveriinde bulunmulardr1.
slmdan nce Trklerin kendilerine zg bir msikleri vard. Bu msik ptidi bir mhiyet arz etmekle birlikte, tabi bir gzellie sahipti. Yabanc unsurlarla karmam saf bir mahalllik sunuyordu2. Her sanat, iinde doduu tabi ve corafi evrenin izlerini tar3. Trk Msiksinin de
iinde gelitii sosyolojik, psikolojik ve felsefik bir ortam olmutur. Fakat,
gerekten de en gzel sanat eserleri daima dinin barndan kmtr. Bu
hkm ,hem Bat, hem bizim ve hem de btn kltr ve medeniyet dnyas iin geerlidir4.
Trklerin slmdan nceki msik hayatlarn dn ve din d diye ayrmamz mmkn deildir. Btn ilk cemiyetlerde olduu gibi, en eski Trk
topluluu iinde de gzel sanatlarn din ile birlikte vcut bulduuna ahit
oluyoruz. Bu dnemde ilk din adamlar ibadet esnasnda kitleyi harekete
geirmek iin gzel sz, ahenkli ses (mzik) ve bunlarn elik ettii raks
gibi tesirlerin kudretlerinden faydalanmlardr5.
Trklerin yaadklar bu ilk yllarda sz, ahengi ve raks bir arada yrten aman denilen insanlar -ki daha sonralar Baks, Bah, Kam, Ozan, Saz
irleri gibi adlarla anlmlardr6 - bu ii ellerine, ucuna demir ubuklar geirilmi denekle dn arklar syleyerek bir taraftan da denei sallayarak
ucundaki demir paralarn birbirine arpyorlar ve bu suretle bir takm ahenkli
sesler kmasn salyorlard7. Daha sonra ise kltr ilerlemesinden itibaren
sz (iir) ve msik ayr kimselerce temsil edilmeye balanmtr8.
Msikyi temsil eden bu insanlar gnmzde balama, cura, bozuk gibi
sazlarn atas olan Tanbur ve Kopuz denilen sazlar alarak hakan saraylarnda destanlar sylemiler, ordu iinde de askerlerin gayretlerini alp-syleyerek artrmaya almlardr9.
1 Prof. Nejat Diyarbekirli, slmiyetten nce Trk Sanat, Balangcndan Bugne Trk Sanat,
Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1993, s. 3. Prof. Dr. Erol Gngr; Tarihte Trkler,
tken Yay., stanbul 1988, s. 16- 17 vd.
2 Sadettin Nzhet Ergun, Trk Msiksi Antolojisi, Rza Cokun Matbaas, stanbul 1942, c. I, s.
7. Gerek mzik, ancak d dnyann etkilerinden ve duygularndan arnld zaman yaplan
mziktir ki, bu tr sanat kalc ve deimeyene doru yeni bir yol alm demektir. Bkz. Mzikte
Yaratcnn Gc, Hazrlayan: Leyl Pamir, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1981, s. 203.
3 S. Ahmed Arvasi; Diyalektiimiz ve Estetiimiz, Burak Yay., stanbul tsz. S. 119.
4 Arvasi, a.g.e., s.140.
5 smil Hakk zkan; Trk Msiksi Nazariyat ve Uslleri, tken Neriyat, stanbul 1987, s. 17.
6 Nihat Smi Banarl; Resimli Trk Edebiyat Tarihi, M.E.B. stanbul 1971, c. I, s. 41-42.
7 Refik Ahmet Sevengil, Eski Trklerde Msik, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 10.
8 Dr. Mehmet Nazmi zalp, Trk Msiksi Tarihi, (Derleme), TRT Yay. No: 34, c. I, s. 111.
9 Fuat Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, T.T.K. Basmevi, Ankara 1976, s. 11.
153
Uygur Trklerinde de kadnlar ve erkeklerin bir araya gelerek msik

letleri aldklar ve arklar sylediklerini gryoruz. Uygur Trklerinin
seyahate ktklar zaman msik letlerini beraberlerinde gtrdklerini
eski Turfan vadisiyle ilgilenen in tarihileri yazmaktadr10. Milattan nce
Hun Trklerinde saray byklerine msik letlerinin hediye olarak verilmesi adeti vard. Trklerin yabanclarla mnasebetlerinde de ayn davranlar gryoruz. Nitekim Atilla, Borgonya Kralna alg alan ve arklar
syleyen bir Msik heyeti gndermitir11.
Ankara niversitesi Dil Tarih Corafya Fakltesi, Sinoloji Profesr iken
1927de yazd in Tarihi adl kitabnda W.Eberhart, Milattan nceki yllarda ine inen Trklerin msiklerini ve rakslarn da birlikte gtrp tantm olduklarn ve Trklerin tesirlerini yazmaktadr12.
inin kuzeyinde yaam olan eski Trklerin hayat ve medeniyetlerini
ortaya karan kazlar neticesinde asrlarca toprak altnda kalm baz yaplardaki duvar fresklerinde eski Trklerin sanatlarn gsteren Trk alglar
ve rakkaselerin resimleri grlmektedir13.
Burada inin14 en eski zamanlardan beri Trklerle meskn bulunduu
kuzey ksmna Hatay yahut Hta, Kutay denilmesinden adlarn alan bu
blgede yaayan Hatay Trklerinin kendilerine mahsus bir msik notasn
kullanm olduklar hakkndaki bilgiye hekimlik tarihi ile ilgili bir kitapta
rastlyoruz15 ki, Hatay Trklerinin msikde gerekten ok ileri gittikleri
anlalyor16.
Trklerin ran Yaylas zerinden Mezopotamyaya inmi olmalar da
muhtemeldir. Bunlar ilk medeni kavim olan Smerlerdir ki dilleri Sami ve
Hind-Avrupai olmayp, Trkenin dahil bulunduu bitiken gruba mensuptur. Bylece Mezopotamya da Trklerin yaadna ve bunlarn bir tab-
10 zkan, a.g.e., s. 18.

11 Sevengil, a.g. makale, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 19. zalp, a.g.e., c. I, s. 111
12 Sevengil, a.g. makale, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 19. Mustafa Cahit Atasoy,
Trk Msiksi Tarihi Ders Notlar, .T.. Trk Mzii Devlet Konservatuar Ders notlar, stanbul 1993, s. 3.
13 Sevengil, a.g. makale, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 19
14 inin Trk tarihi asndan nemi, M.S. 6. yzyla kadar Trk tarihinin doudaki tek kaynann in belgeleri olmasdr ( Doan Kuban; Batya Gn Sanatsal Evreleri; Cem Yay., stanbul 1993, s. 68).
15 Bu bilgiler Ayasofya Ktphanesinin 3596 numarasnda kaytl olan Tansuknme-i lhan Der
Fsn- Ulm- Hata adl Farsa yazl bir rislede grlmektedir.
16 Hoca Gyas-d Din-i Nakka adndaki yazarn Hatay Seyahatnamesinde bunlara temas edilmektedir ki, yazarn 1419 ylnda Hatay lkesine yapt seyahati tasvir eden bu risle Ali Emiri
tarafndan Acibl- Letif adyla ve eski harflerle 1915 ylnda yaymlanmtr. Bu risle Millet
Ktphanesinde 828/1 numarada kaytl bulunmaktadr.
154
lette rastlanan, icat etmi olduklar bir nota yazs ile Smer ilhisini yazdklarna hit oluyoruz17. Bu ilhinin bestesi ile on sekizinci yzylda lm olan Itrinin Nat- Mevlna adn tayan bestesi arasnda byk bir
benzerlik vardr. Bu hususta byk Mzikolog-Trkolog H. Sadettin Arel
diyor ki ki beste arasnda 5-6 bin yllk bir zaman aral vardr. Halbuki
bu olay bize sanki arada bir-iki yzyldan fazla zaman gememi gibi geliyor. Bu benzeyi cidden hayrete deer. nk gelii gzel herhangi iki eserin birbirine yaknl tesadf olamaz. Bu hal ancak msik esaslarnn birliinden ve rk verset tesirlerinden doan bir akrabalktan da olsa gerektir18.
Bundan baka Tanbur sazna yine Mezopotamyada milattan nce iki
bin senesinin balarnda, yani bundan drt bin yl evvelki dnemlerde rastlyoruz. Demek ki bu gn kullandmz Tanbur iin en az drt bin yllk bir
gemii vardr diyebiliriz19.
Trklerin msiklerinin esasna gelince bu, Asya da ki eskilerin Uk
ad ile kullandklar ve argh Belisi ile Bselik Drtlsnden meydana
gelmi bulunan, imdi Krdili argah dediimiz diziye dayanmaktadr. Cmiul-Elhn adl eserinde bu makamn yiitlie, cesarete, yreklilie kuvvet
vermesinden dolay Trklerde kendi mizalarna uygun grlerek tercih
edildiini yazmaktadr20. Bu yzdendir ki aratrmalar, Trklerin kkl bir
msik geleneine ve temeline sahip olduunu ortaya koymaktadr. Dolaysyla, Trklerde msik sanat ok eskidir. Bugnk Halk Msikmizin
kkleri en azndan Gktrkler devrine kadar gider. Klsik mzik dediimiz
tr ise slm devrinde gelimi ve XIII. Yzyldan itibaren de olgun meyvelerini vermeye balamtr21.
Ancak, Trk sanatnn asl zenginlii Trklerin slmiyete gemesiyle
ortaya km, gerekletirilen yeni sentez ile slmiyetten sonraki Asya ve
Anadolu Trk sanatnn ortaya kmas salanmtr22.
imdi bu gn msikmizin esaslar ortada belli iken, Trklere ho nazarla bakmayan, onlara kltr ve sanat ok gren msterikler, yabanclarla bizde onlarn gayretlerini destekleyici konuan baz kimseler, Asyada ki
17 Sevengil, a.g. makale, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 19.
18 Mustafa Cahit Atasoy, Trk Msiksi Tarihi Ders Notlar, .T.. Trk Mzii Devlet Konservatuar Ders notlar, stanbul 1993, s. 4
19 Atasoy, a.g. ders notlar, s. 4
20 Bkz. Abdulkadir ayb el-Hfz el-Mer, Cmiul-Elhn, 12. Bab, Der Tesr-i Naam-i Edvr,
s. 231, 818 Tarihli mellif nshasndan Tahkk: Tak Bne, Tahran 1366.
21 Gngr, a.g.e., s. 177.
22 Yaar oruhlu; Trk Sanatnn ABC si, Simavi Yay., stanbul 1993, s. 11.
155
msikmize pentatonik sistem szn uydurmaktan geri kalmamlardr.

Bunlarn, Trk msiksini, esasnda olmayan ve onu be sesli denilen ilkel
bir sistemle izah etmeye kalkmalar olacak ey deildir23. Bu sisteme rlandada, Polinezyada, Afrikada, Endonezyada inde, Japonyada ve dier
baz memleketlerde rastlamaktayz. Be sesli bu ilkel sistemi inliler daha
on altnc yz ylda reddetmeye kalkmlardr. yle ki Tsa-y adl bir inli
prens, inlilerin bu tarzda bir mzii olmadn sylemek sureti ile, aslnda inkar etmeye kalkmtr24.
Bundan sonra Asyadaki hayatmz aydnlandka, tarafgir hareket eden
msteriklerin ve seyyahlarn rolleri bilindike, yanlmalar geree dndke Trk Msiksi daha iyi anlalacaktr. Burada ipek yolu gibi filmler
oralarda rportaj yapan gazeteciler ve her yl oralara gidip gelen Nejat Diyarbekirli, Osman Sert Kaya gibi lim adamlarmz olduka, bu arada A.
Caferolu, Baheddin gel gibi bu alanda eser ortaya koyan aratrmaclarmz bize dokmanlar verdike, bugnk n Asya daki mziimizin, Asyadaki mziin bir devam olduunu daha iyi anlam olacaz. Bilhassa
Hz. Mevlnann Mesnevisinde yz yllar tesinden bize seslenerek, ses
sistemimizin yirmi drt sese dayandn sylemesi, bu bilgisini de babas
ile kalkp geldii Orta Asyada bulunan Trkistandan Anadoluya getirmi
olmalar, msikmizin esas hakknda bize fikir vermektedir. Prof. Baheddin gelin Trk Kltr Tarihine Giri adl eserinde bize verdii bilgilerde,
Asyadaki msik hayatmzn, sazlarmzn bugn bile Anadoluda aynen
devam ettiini gstermesi bakmndan dikkate deerdir.
Bu bilgilerden bazlarn fikir vermek iin u anda sralamak herhalde
faydal olacaktr:
Eski Uygur Trklerinin mzik topluluklar Harp, Ud ve Flt elii... Bu
dzen Uygur mabetlerinin duvar resimlerinde de ok sk olarak grlr. Uygur Fltleri yandan veya kaval gibi azdan alnanlar olmak zere iki tr
iinde toplanr.25
Uygur minyatrlerinde grlen ve denek ile alnan enk.26
ki ve telli sazlar, Trk sazlarnn ilk basamaklarn oluturuyordu.27
23 Trk Msiksinin yabanc kaynakl olduunu iddia edenlerin bu iddialarn rten bir ok yaz
ve kitap mevcuttur. zellikle Hseyin Sadettin Arel bu konuda bal bana bir kitap kaleme
almtr. Bkz. Trk Msiksi Kimindir, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, No: 865, Nve
Matbaas, Ankara 1988.
25 Baheddin gel; Trk Kltr Tarihine Giri, Kltr Bakanl Yaynlar, No: 638, Ankara 1991,
c. IX, s. 40.
26 gel, a.g.e., c. IX, s. 41.
27 gel, a.g.e., c. IX, s. 62.
156
Bu sazlar Trk sazlarnn en eski ve prototipleri saylabilirler.28

Tobsur, Tobsugur, adl Trk sazlar... Bu ad tayan sazlar Altay Dalarnn kuzeylerinde yaayan Telet Trkleri tarafndan alnr.29
r, bir eit kaval... 30
Altaylarn kuzeyindeki ar Trklerinde Komuz, Kobz denilen sazlar da
iki tellidir.31
Neticesi u ki, Bahettin gel 7, 8 ve 9. ciltlerde kaydettii Kopuz, Rebab, Dambura, r gibi sazlarn Anadolu sazlarndan olduunu ve Trke konuan, kuzeyindeki tundralarda elerinin bulunduunu bize uzun uzun
anlatmakta ve rneklerini vermektedir.
2. Seluklu Dnemi Trk Msiksi

Seluklular eski Trk gelenei olan av lemlerine, byk ziyafetlere ve kalabalk msik toplantlar yapmaya bilhassa nem veriyorlard. Seluklu
sarayndaki bu gelenek hemen hemen Osmanl saraynda da aynen devam
etmitir32.
Seluklularn slmiyeti X. Yzyln sonlarnda kabul ettiklerini33 gz nnde bulundurursak, aslnda bu balk altnda IX. Asr ile XIV. Asr arasndaki
zaman diliminde Trklerin yaad Orta Asyada, Byk Seluklu mparatorluu snrlar iinde, Bat Trkistanda, randa, Kafkasyada, Dou Anadoluda, Anadolu Seluklu Devletinin 1071 ncesinde ve sonrasnda yayld
n Asyada ve bir de Urallarn etekleri ile Karadenizin kuzeyinde yaayan
Trklerin bulunduklar alanlarda mevcut Trk Musiksinden bahsetmemiz
gerekmektedir. Bunlara ilve olarak, Trk-slm kltr, zellikle eitli deerlerin bozulmadan muhafaza edildii dnemde, madde ve mn hedeflerinin en uygun bileimini sergileyen ideal kltr niteliini tamtr34.
Bu dnem boyunca Orta Asyadaki msik hayatmz ncelikle Trkistanda gelierek kendisini gstermitir35. Bu blgedeki Semerkant, Belh,
28 gel, a.g.e., c. IX, s. 62.
29 gel, a.g.e., c. IX, s. 63.
30 gel, a.g.e., c. IX, s. 454.
31 gel, a.g.e., c. IX, s. 67.
32 Sevengil, a.g. makale, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 20.
33 brahim Kafesolu, Sultan Melikah Devrinde Byk Seluklu mparatorluu, stanbul n.
Edebiyat Fak. Yay., stanbul 1953, nsz, s. VII. Aslnda ilk Trk topluluklar VIII. Yzyldan
itibaren slm topluluklar ile grmeye balamtr. Buna gre, Seluklularn slmiyeti kabul biraz daha gecikmi oluyor.
34 Prof. Dr. miran Kurtkan; Trk Milletinin Mnev Deerleri, Orkun Yay., stanbul 1984, s. 9.
35 Bu yzyllarda Trkistann ve Semarkant, Belh, Buhara ve Herat gibi nemli ehirlerin siyasi,
kltel yaps ve genel durumu hakknda geni bilgi iin bkz. V. V. Barthold, Mool stilsna
Kadar Trkistan, Haz: Hakk Dursun Yldz, Kervan Yay. stanbul 1981.
157
Buhara, Herat, Fergana gibi ehirlerde Ticaretin yan sra sanatta, bu arada
mskde byk ilerlemeler olmutur. O kadar ki,daha sonraki yz ylda
bir evvelki asrn gelimesini gsteren Trk msiksi, burada dorua erimitir.Herat Msik Mektebi gibi byk bir messese domu ve bunun
kurucu mensuplar, hocalar arasnda Trk Msiksi tarihinin kaydettii
Meragal Abdlkadir seviyesinde bir dahi bestekr ve nazariyat yer almtr. Daha nce Trkistandaki mevcut kltr ortam zerinde ilk Trk nazariyats saylan Frbi36 ve ondan sonra talebesi bn Snann yetimi olduunu biliyoruz37. Frbi, Trk Msiksi Nazariyat ile ilgili eserini Kitbul-Msikil-Kebir38 (Byk Msik Kitab) ad altnda yaynlamtr. Ud saz
hakknda da almalar olmutur. bn Sn da megul olduu dier ilimler
yannda hocasnn bilgilerinden faydalanarak yenilerini msikide Cevmiu
lmil-Msika adl kitabnda yazmtr. Ancak bu dnemde yetimi olan
byk Frbiyi daha sonraki asrlarda yaayan bir ksm terli ve yabanc
mzisyenler -onun sadece bilgi olsun diye kitabna aktard- Yunan Msiksine ait bilgileri, buradaki Trk Msiksi bilgileriyle kartrarak, kimi
de kastl olarak msikmize glge drmeye almlar ve onun yabanc
kaynakl olduu dncesine meydan vermilerdir39.
til-Ural yresinde, Kazan ve Karadenizin kuzeyinde yaayan Trklerin
msikleri, temelde ayn olan, Orta Asyadan getirdikleri Trk Halk Msikmiz olmutur. Buradaki Trklerden asrlarca grp iiterek ve kulaklar yatkn olarak daha sonraki asrlarda yetien Rus bestecileri, hep bizim msikmizi alp kullanmlardr. Mesel Stravinsky, Petruka Bale Siti adl eserinin nc ksmnn giriinde bizim Uk makammza dayanan gayet ak
bir Trk melodisini ilemitir. Rimsky Korsakof ise, Peenek Trklerinin
Halk oyunlarna elik eden mzii alp, Prens/gor Operasnda Polove
Danslar diye kullanmtr40.
Macar Trkleri Asyadan gelirken beraberlerinde getirdikleri sazlar arasnda bulunan Kopuza Macaristanda, bugn de Kopzar demektedirler.
Moldavya taraflarnda ise Kopuzun ad hl Kopzo diye gemektedir.
imdi de Kuzeydou Bulgaristanda, DobrucaRomanyada yaayan
Gagavuz Trklerinin 1064 ylna doru Asyadan kp Avrupaya geldikle-
36 Banarl, a.g.e., c. I, s. 247- 248.

37 bn Sna hayat ve eserleri iin bkz. Mehmet N. Bolay, bn Sna, Kltr ve Turizm Bakanl
Yaynlar No: 915, Ankara 1988.
38 Frbnin bu eseri Baron Rodolphe DErlanger tarafndan La Musique Arabe adyla Pariste
1930da yaymlanmtr.
39 Atasoy, e.g. ders notlar, ayn yer, s. 6
158
rini ve Peeneklerle ayn soydan olduklarn tarihler yazmaktadr. te bu

Gagavuz Trklerinin Trke syledikleri;
Olann elinde, liver belinde
Olan km tepeye, apka elinde
gibi asrlardan beri bildikleri Trkleri, bugn bizim Anadoludakilerden ayrt etmek mmkn deildir.
Yine 1164te vefat eden ve ilk Trk sfsi Hoca Ahmet Yesev iirleriyle Trk Edebiyatnn gelimesine katkda bulunduu gibi, Horasan erenleri diye isimlendirilen ve saz iri olan mritlerine mzik ve enstrman
konusunda toleransl davranmas, hatta bunlarn sazlaryla bek bek
dolap slm anlatmas iin tevik etmesi neticesinde, Trk topluluklar
arasnda mzik sanatna msamahakr davranlmasn temin etmi ve
halkn mzisyen ve mzik letlerine kar sempati duymasna da vesile
olmutur41.
Kafkasya dolaylarna daha IX. Yzyldan balayarak Byk Seluklular
zamannda yaplan aknlarla buralara bek bek yerlemi olan Trklerin
gnllerinde yaattklar Trk Msiksi varl iinden, XIII. Asra gelince bir
dhi Safiyyuddin gibi msik bilginimizin ktn bu vesileyle belirtebiliriz.
Anadolu Seluklularnn n Asyadaki varlklaryla bu topraklardaki Bizansa ait ne varsa -msik sistemleri de dahil- silip sprp Asyadan yanlarnda getirdiklerini uyguladklarn ve yerletirdiklerini ve bu sanatn o
gnlerden bu gnlere en yksek bir sanat olarak geldiini biliyoruz42.
Yine burada n Asyaya tamamen yaylp, kuvvetli bir devlet kuran Bat
Anadolu Seluklularnda msiknin en nemli bir sanat ubesi olarak daima reva ve rabet bulduuna ahit oluyoruz. nk Seluklu Devlet geleneklerinin her ynnde, eski Trk trelerinin az veya ok izlerine rastlanmaktadr. Trk Kltr Tarihisi Prof. Baheddin gelin bu konuda yazdklarna yle bir gz atmamz, her halde bildiklerimizi takviye edecektir.
Seluklular arasnda grlen sazlar btn Trk Dnyasnda, Altay Dalarnn kuzeyindeki hatta Tundralardaki sazlarn aynyd. Tek tip, tek ekil ve
benzer akortlar btn genilik ve grkemiyle kendisini gsteriyordu.43
Bat Trkleri arasnda da... aman davulu gibi byk deflerle davullar
din trenlerinde yerlerini brakmamlard.44
41 Banarl, a.g.e., c. I, s.276- 281.

43 gel, a.g.e., c. IX, s. 6.
44 gel, a.g.e., c. VIII, s. 33.
159
Trk Tarihinde... Bayrak ve Mehter, ikisi birbirinden ayrlmayan, ama

ikisi bir arada olduu zaman bir btn tekil eden en nemli Devlet Semboldr.45
Mehter, bamszln, devlet varlnn ve atamann semboldr ve yetki
belgesidir.46
Seluklu Devletinde akna balay veya sefere hur yeri ordunun topland Konak idi. Mehter ve davullar bu konak k srasnda vuruluyordu.47
Seluklu Hakan, Osman Gaziye Bayrak ve Davul (Tabl-u alem) veriyor
ve bamszln tanyordu.48
Tabii ki, bu arada Seluklularla ilgili olarak bizim de ekleyebileceimiz
bakaca bilgiler olabilir. Nitekim sulh zamannda Mehter Takmnn gnde
ka nbet vuraca (konser verecei) bir nizama bal idi. Seluklu Hkmdarlar iin, sabah, le, ikindi, akam ve yats vakitlerinde olmak zere
(namaz saatleri) gnde be defa nbet vurulur, yani bando konseri verilirdi49.
Yar hr (mstakil) Seluk Prensleri ise gnde nbet vurabilirlerdi.
Seluklularda elence hayatnda da msik ve raks bata geliyordu. Eski
Trk gelenei olan av lemleri (partileri) ne, byk ziyafetlere ve kalabalk
msik toplantlar yapmaya bilhassa nem veriyorlard50.
Bu dnemin sonlarna dora yetimi olan Yunus Emre (1241?-1321?)
ile daha ncelerinin irlerine51 ait iirler; ilhi, nefes, trk gibi ekillerde
bestelenmi olarak asrlar iinden geerek bugne kadar gelmilerdir. Bu
durum, o gnlerin Trk Msiksi varlndan bu sayede haberdar olmamza imkn verdiinden, bizim iin bir ltuf saylmaldr. Ayrca elimizdeki
bu msik eserleri, asrlar ncesinin irlerini unutulmaktan kurtarp geni
halk tabakalarna yaylmasna vesile olmas ve almalarmz iin kaynak
oluturmas asndan nemli bir rol deer ihtiva etmektedirler. Bir Bekti olmak ihtimali olan Yunus, katiyen Btn temyllere sahip olmamtr. Bundan dolaydr ki Snn tarkat mensuplar tarafndan hrmetle anlm ve sevilmitir52.
45 M. aatay Uluay, Mehterhane ve Sazendelere Dair Birka Vesika, Msik Mecmuas, 1
Temmuz 1951, say: 41, s. 9- 10; gel, a.g.e., c. VIII, s. 33.
46 gel, a.g.e., c. VIII, s. 7.
47 gel, a.g.e., c. VIII, s. 6.
48 Uluay, a.g. makale, s. 9. gel, a.g.e., c. VIII, s. 7.
50 Sevengil, a.g. makale, Msik Mecmuas 1 Nisan 1950, Say: 26, s. 20
51 Seluklular dneminde, zellikle Sultan Melikah dnemindeki ir ve edipler hakknda daha
geni bilgi iin bkz. Kafesolu, a.g.e., s. 189- 195.
52 Ergun, a.g.e., c. I, s. 9.
160
Trk Msiksi daha ok bu dnemin son asrndan balayarak Halk Msikmiz zerinde klsik ynde gelimeye balamtr. te 1226-1310 tarihleri arasnda Sultan Veledin yetimi olduunu gryoruz. Sultan Veledin dedesi, Baheddin Veled, Trkistann ilim, sanat yata Belh ehrinden kalkp Anadoluya gelirken ayn zamanda o evrenin bilgileri ile ykl
idi. Bu bilgilerle yorulup yetien olu Mevlna Celleddin, o diyarlarda
bilinen Trk Msiksi ses sistemini babasndan duymu ve renmi olarak
yazm olduu Mesnev sindeki bir beytinde aklamaktadr:
Vay kez vz- in bist- ehar,
Kvran bugzet-u b-geh ud Nehr.
Thirl-Mevlev 1981, 1983, 1984 bask tarihli 14 ciltlik Mesnev-i erf
Tercmesi ve erhinde bu beyti yle evirmitir:
Yazk ki yirmi drt perdenin sesiyle urarken, mr kervan gt,
ecel gn akam yaklat. 53
Bundan baka XIII. Asrn ikinci yarsnda yaam olan Mevln54 gibi
byk bir insan eserlerinde yer yer msikden ve aktan bahsetmi55 ve
olu Sultan Velede deerli hocalardan msik dersi aldrmtr56.
Rebab almasn da renen Sultan Veled, babasndan sonra, bnyesinde edebiyat, msik, raks ve tasavvuf olan Mevlev tekiltn kurmular.
Bestekr olarak da eserler vermitir.
Sultan Veledin besteleri arasnda bugn bilinen Acem devri adn tayan Acem makamndan bir perev ve yrk semi uslnde bir Irak Saz
Semsi, yine ona mal edilen Segh makamnda Niyz yini vardr.
imdi Seluklu dnemi Trk Msiksinden bahsetmeyi burada bitirirken
Trklerin, daha nce yaadklar her yerde ve Seluklularda olduu gibi,
Osmanl dneminde de Trk Msiksinin ayn esaslarla ve her geen zamanda bilhassa asr asr daha da gelierek XX. asrn bana kadar geldiine ahit
oluyoruz. Osmanl Dnemi Trk Msiksine gemeden nce, darda Trk
Dnyasnda msikmizin ne durumda olduuna bir gz atmamz gerekiyor.
53 Dr. Cahit neyin Hazreti Mevln ve Mzik balkl teblii 26/30.9.1983, V. Milli Trkoloji
Kongresi.
54 Trkler Anadoluda, Tarihi Aratrmalar ve Dokmantasyon Merkezleri Kurma ve Gelitirme
Vakf stanbul Aratrma Merkezi Yay., stanbul 1996, s. 230- 232. Mevlna, msik ve mneviyat hk. Bkz. Seyyid Hseyin Nasr; slm Sanat ve Mneviyat, nsan Yay., stanbul 1992, s.
153-170.
55 Beir Ayvazolu, Ak Estetii Ak Estetii, tken Yay., stanbul 1993. s. 23.
56 Hz. Mevlnann ve olunun da Rebb aldklar menkbnmelerden ve Sultan veledin iirlerinden renilmektedir. te, Mevlevler arasnda saz ve sz eserleri vcuda getiren bir ok msikinasn yetimesi, bu ilginin tabii bir neticesi olarak grlmektedir. Bkz. Ergun, a.g.e., c. I, s. 8.
161
3. D Trk Devletlerinde Trk Msiksi

Bugn Trk denilince sadece Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde yaayan
ve ana dili Trke olan insanlar akla geliyor. Halbuki yer yznde ana dili
Trke olup da bizim snrlarmzn dnda yaayan milyonlarca insan var57.
Trkiye dnda msik deyince Kerkkte, Rumelide, Azerbaycanda, Kazakistanda, Krgzistanda, zbekistanda, Tacikistanda, Trkistanda ve
Trklerin bulunduklar dier yerlerdeki msikleri akla getirmek gerekir.
D Trklerin uzun yllar darya kar kapal tutulmas, ayrca devletimizin yakn tarihlere kadar ilgisiz kalmas ve hatta ilgilenenlerin deiik
adlarla itham edilmeleri gibi sebepler yznden bu diyarlardaki Trk Msiksinden bugne kadar gerei kadar bilgi sahibi olamamzdr. Neyse ki
Rusyann dalmasyla ondan kopan Trk topluluklarna el uzatlabilmi,
uzun bir aradan sonra soydalarmzn eksiklikleri telfi edilme yoluna gidilmi, halen de bu alanda devam eden devlet elimizin yardm ve zel
teebbslerin gayretleri takdire ayan grlmektedir.
Azerbaycanda Trk Msiksi, Anadolu Trk Msiksi kadar geni, zengin ve kkldr. Klsik Trk Msiksinde kullanlan makamlarn ve usllerin ou Azerbaycanda kullanlmaktadr. Azerbaycanda halk sazlar da
gelimitir. Ses ve saz sanatlar birer mahalli sanat olmaktan kmtr.
Bu sebeple, Azerbaycandaki Trk Msiksine sadece Halk Msiksi demek
eksiktir. Ksacas, Anadolunun Trk Klsik ve Halk msiksiyle lecek
dzeydedir. Ancak Osmanl dneminde balayan siyasi ayrlklar msikde, kk ayn olmakla beraber, dallarn farkl gzellikte meyveler vermesine sebep olmutur58.
Kerkkteki msikler hakknda olduka bilgimiz olup, bunlarn Trkiyedeki Klsik ve Halk Msiklerinde esasta hibir fark olmadn gryoruz. Kerkk havalar bir taraftan Azeri havalarna benzerken, te yandan
Anadolu, zellikle Urfa, Elz ve Diyarbakr havalarna benzemektedir59.
Rumelideki Trk msiksi iin, halen Trk Msiksinde enstrmantal olarak zevkle icra edilen sirtolar, longalar ve dier formlar bize apak bir fikir
vermektedir.
Dier yerlerden edindiimiz bilgiler ise ou zaman o blgelere kiilerin gayretleriyle gidip elde ettiklerinden baka bir ey olmamt.
Bu arada Japonlarn evirdikleri, Asyay anlatan pek Yolu filmi de bize
yer yer fikir vermektedir.
57 Prof. Dr. Erol Gngr; Tarihte Trkler, tken Yay., stanbul 1988, s. 11.
58 Mahir Nakip, Kerkk Trk Halk Msiksinin Tasnif ve Tahlili, Kltr Bakanl Yay., Ankara
1991, s. 11.
59 Nakip, a.g.e., s. 8.
162
Esasen Japon limlerinin sylediklerine gre, Trklk hakkndaki saysz kaynak imdi in arivlerinde bulunmaktadr. Yeter ki hi deilse bundan sonra bu kaynaklar grp istifade etmek bizim iimiz olsun60.
Bugnk Trk Devletlerinde Ruslarn 70 yllk siyasetleri sonucu Kril
alfabesini uygulayp, Trkenin canna okumalarna paralel olarak buralarda Bat Msiksini uygulayarak en aznda Trk Msiksini bozduklarn sylemek mmkndr. Nitekim bize ok yakn olan Azerbaycanda bir Trk
Msiksi Konservatuar kurmu bulunmasna ramen, bu memleketteki Bat
sanatnn hakimiyetinden dolay yabanclama olduunu gryoruz. yle
ki, Azerbaycandan Trkiyeye gelen ses ve opera sanatlarnn tamamen
Bat tekniiyle sylemeleri ve Bat sistemine gre imal edilmi Akordeonun eliklerde saz olarak kullanlmas bu hususta bir fikir vermeye yeter.
imdilerde en doru, olarak yaplacak ilerden biri bata alt Trk Devletine, Trkiyenin kltr maviri gndermesi ve bilhassa bunu ehil insanlar seerek yapmasdr.
Byk eliliklerimizi, ilk nce in Byk eliliimizi donatp Trk kltr, sanat ve msiksi ile bilgileri sratle toplatp, deerlendirmeye arz ettirmektir.
Edebiyat Faklteleri Trkoloji Blmleri ile Trk Msiksi Devlet Konservatuarlarndan mezun olanlar d Trk Devletlerine burs vererek gndermemiz ok yerinde olacaktr.
Bu yolda Trkenin yan sra, Trk Msiksini de bugn Trkiyede ele
alnd seviyeli ekilleri iinde, bu Trk diyarlarna gtrmemiz Trklk
adna, hayrl, faydal olacaktr.
4. Osmanl Dneminde Trk Msiksi

Bu dnemi Osmanl mparatorluunun kuruluu olan 1299dan balayarak Cumhuriyet dneminin balangc olan 1920 tarihine kadar geen zaman iinde asr asr ele almaya alacaz:
XIII. YZYILDA TRK MSKS
Bu yzylda Trklk Dnyas Asyadan n Asyaya kadar Moollarn idaresine dmtr. Mool mparatoru Cengiz ve oullar Asyann byk bir
ksm ile Dou Avrupay ellerine geirmilerdir. Asrn ilk yarsndan itibaren Bat Trkleri (Anadolu Seluklu mparatorluu) Dou Trkleri olan
Trkistan, Harzemahlar Moollarn idaresine dmlerdir. Halbuki asrn
ilk yarsnda Seluklu Sultan Alaeddin Keykubat zamannda Anadoluda
60 Atasoy, a.g. ders notlar, s. 9.
163
yaayan Trkler gl bir lke idiler. Ne var ki bu durum, Mool istilasndan sonra asrn ikinci yarsnda gcn ve zenginliini kaybetmitir. Ancak
bu ikinci yarda siyasi ve ekonomik kntye karlk, bu ikinci dnemde
edebiyat fikir ve mzik gibi alanlarda byk gelimeler olmutur.
Edebiyat alannda bir Yunus Emre61 yetimitir. Ortaya koyduu ve Trk
halknn her kesiminin anlad, her okuyan saran iirlerini biliyoruz. Byk bir Trk mutasavvf olan Mevlna yine bu ikinci dnemin insan olarak karmza kmaktadr62. Mevlnann Anadolunun mnevi kalknmasnda rol oynayan ve Trk Kltr hayatn ykselten fikirleri zerine olu
Sultan Veled, bir Trk tarikat olarak Mevlevlii kurmutur. Mevlevlikle
ibadete msik ve raks unsuru girmi oldu. Trk Msiksinin bu ortamda
gelimeye balad phesizdir. Burada tarikat mensuplarnn hi deilse
bir ksmnn bestekrlkla urat muhakkaktr. Mevlna Celleddin Rminin olu Sultan Veledin de ayn kltrn iinde yetimi olduunu ve
onun gnmze birka bestesi gelmi olduunu gryoruz.
Sultan Veledin, Sultan Veled Devri ad verilen Acem makamndan bir
perevi vardr. Yine haneli ve Yrk Semi uslnde ve Irak makamnda
bir Saz Semisi ile em-i rhuna cismini pervne drdm gfteli Segh
makamnda ve Devr-i Revn uslndeki Niyz lhisi diye bilinen ilhi de
Sultan Velede mal edilir.
Anadolu Trkleri arasnda ehir msiksinde XIII. Yzyln ikinci yarsndan sonra Mevlev tekkelerinin nemli millerden biri olduu unutulmamaldr. Mevlevlik alann genilettike bu msik de o derece yaylmtr63.
XIII. Yzyln ikinci yarsnda bir baka Mutasavvf da Hac Bekta Veli
(1208?- 1271)dir64. O da Mevlna gibi Horasandan Anadoluya g etmi
ve burada Trk halknn mnevi kalknmasnda byk hizmeti olmu erenlerdendir65. Bektlik de de saza byk bir kutsiyet verilmi ve uzun yllar
bu tarikata mensup kiilerce yinlerde mutlaka saz da alnmtr66.
XIII. Yzyln bu ikinci yarsnda msikde de bir Azeri trknn sylendiine ahit oluyoruz. Trk Msiksi ilmini kuran ve salam temellere oturtan ilk defa Safiyyuddin olmutur. Sultan Veledle adatr. Ad Urmiyeli
61 Yunus Emrenin Hayat, eserleri, tesirleri ve takipileri konusunda bkz. Kprl, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, s. 257- 357.
62 Ylmaz ztuna, Byk Trkiye Tarihi, tken Yay., stanbul 1977, c. II, s. 70.
63 . Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1975, c. II, s. 607.
64 Banarl, a.g.e., c. I, s. 293- 295.
65 ztuna, Byk Trkiye Tarihi, c. II, s. 74-75.
66 Ergun, a.g.e., c. I. S. 8.
164
Safiyyuddin, Safiyyuddin Abdlmmin Urmevi, Safiyyuddin Abdlmmin

bin Yusuf Bin Fahr gibi deiik olarak da gemektedir. Azerbaycann Urmiye gl kenarnda Urmiye ehrinde ecdadnn oturduunu biliyoruz. Doum yerinin kesin olarak bilinmediini, belki de ailesinin gp Badatta
yerlemesiyle bu ehirde doduu tahmin edilmektedir. Yetmi yalarnda
1294 ylnda Isfahanda ldne baklrsa 1224 tarihinde domu olduu
anlalyor.
yi bir renim grd, kendisini ok iyi yetitirdii ortaya koyduu
eserlerinden ve gen yatan itibaren ald vazifelerden de belli olmaktadr.
Gerekten son Abbasi halifesinin mushibi67 olarak sarayda grev almas ve gen yata musikinas olarak n yapmasnn buradaki rol aktr.
Safiyyuddin gibi bir Trk Msiksi alimini, Trke her eyi ok gren
Batllarn eserlerini Trke yerine o zamann ilim dili olan Arapa ile yazmasndan dolay onu Arap kabul etmelerinde asl Trk dmanl yatmakta olduunu kabul etmek lazmdr. nk isminde silinmez bir Trk etiketi
olan Urmiye bir Trk ehrinin ad ile Urmiyeli Safiyyuddin olan bir kimseyi
baka bir millete mal etmenin bilimsel olarak izah yoktur68.
Badat saraynda ktphaneye bakyor, msikinas ve ud sanatkr olarak alyordu. Ktphanede yapt mhim iler arasnda kitaplar el yazs ile yazarak oaltyordu. Kendisine aylk olarak da byk bir para veriliyordu. Fakat 1258 ylnda Mool mparatoru Hlg Badat ehrini istil
ederek yakp ykmtr. Halifeyi ldrtm, ktphanenin btn kitaplar
yaklrken bir taraftan da Dicle nehrine atlmtr. Bu srada Safiyyuddinin
konan ve hayatn, Mool hkmdarnn huzurunda ud alarak, msikinasl ile kurtardn gryoruz. Safiyyuddinin bu arada ba vezirin
ocuklarna mzik ve edebiyat dersi verdiine ahit oluyoruz. Bu iki vezir
olundan biri olan Baheddin Muhammed Isfahan valisi olunca, Safiyyuddini de beraberinde gtrmtr. Burada valinin kudretini kaybetmesinden sonra Safiyyuddin de himayeden yoksun olarak son anlarn fakirlik
iinde geirmi, hatta on bin dinar aylk alan bir Safiyyuddin bu kere
yz dinar borcu deyememekten hapse dm ve orada lmtr69.
Safiyyuddinin elimizde bulunan eserleri; ktphanecilii ve dier vazifeleri gz nnde bulundurulursa byk bir yazar olduu, ayrca hattat
67 Muship: Evvelce byk adamlarn emrinde bulunup ho ve latif szlerle onlar elendiren
kimselere denir. Yani samimi arkada, sohbet eden elendiren demektir. Bkz. Ferit Develliolu,
Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara 1980, s. 820
68 zalp, a.g.e., c. I, s. 123
69 zalp, a.g.e., c. I, s. 124
165
olduu grlr. Ayn zamanda bestekr olan ve elimizde sadece Nevrz

adl bir bestesi gemi olan Safiyyuddin, IX. Yzylda yaam olan Arap
filozofu ve msikinas Kind (805?-875?)nin yapt Ebced Notasn daha
sonra ilk kullanan Safiyyuddin olmu. Elimizdeki bestesini de bu nota ile
yazmtr. Kanun-Lavta gibi sazlar Safiyyuddin ortaya koymutur. Byk
bir ses fizii ustasdr. O, ses leri (mikyas- savt) bularak perde aralklarn lm ve eit olmayan bir sekizlide 24 araln varln bulmutur.
Bylece bir sekizlinin blnmesiyle tanini, byk mcenneb, kk mcenneb ve bakyye aral gibi drt trl aralk bulunmu oldu. Bundan
baka o, ayn zamanda makamlarn insan ruhu zerindeki tesirlerini de
anlatm bulunmaktadr.
Yaad dnemde msikyi bilime, teknie dayandrarak Trk Msiksini sistemletirip gnmze kadar gelebilmesini salayan Safiyyuddin Abdul-Mmin el-Urmevnin Arapa alarak yazd ve hemen hemen btn
Bat dillerine evrilen eserleri unlardr:
1. Yz otuz bestesi olduundan bahsedilmekte ise de elimize bir tanesi
gemitir.
2. erefiyye ksa adyla yazm olduu eser be makale olarak kaleme
alnm olup, ses fizii, tellerin titreimi, ses yksekliinin tellere oran,
msik letlerinin uzun veya ksa olmas ve seslerin deiimi burada anlatlmtr7 0 .
3. Kitbul-Edvr: Bu eserinde de ezgileri aratrm, tellerin boyuna gre
elde edilen seslerin deimesini incelemitir. Yine burada tellerin zelliklerinden bahsetmitir. 15 ksm halinde yazlm olan bu eserde ayrca neymizmar ve uddan uzun uzun bahsedildiini gryoruz71.
XV. yzyln bilgin ve sanatkr olan Ahmet krullah Terceme-i Kitb-
Edvr ad altnda Safiyyuddinin bu eserini Trkeye evirmitir.
4. F-Ulmil-Arz Vel-Kavf vel-Bed adl kitabnda ise arz ve kafiye
sanatnda ve estetikten bahsettiine ahit oluyoruz.
XIV. YZYILDA TRK MSKS
Bu yzylda Trklk dnyas XIII. asrn ikinci yarsnda gelen dankl
srdrp devam eder ve ancak asrn sonunda toplanmaya balar. Bu durum hem douda Trkistanda hem de bat da Anadoluda bylesine bir
70 Safiyyuddinin bu eseri zerinde Fazl Arslan, Yrd. Do. Dr. Bayram Akdoan danmanlnda
doktora tez almas yapm ve eser Safiyyuddin-i Urmev ve erefiyye Rislesi adyla 2007
ylnda yaymlanmtr.
71 Safiyyuddinin bu eseri zerinde Nuri Uygun doktora tez almas yapm ve eser 2000 ylnda
yaymlanmtr.
166
manzara arz eder. 1308 ylnda Seluklu Hanedan der Anadolu beyliklere ayrlr. Bu durumu, yzyln sonuna doru Yldrm Bayezid toplam
olur.
Bu srada Rumeli, Marmara ve Tuna arasnda batda yeni bir Trk yurdu
meydana gelmi olur.
Douda XIII. Asrn bilhassa ikinci yarsndan sonra Moollarn TrklkTrk kltr iinde erimesinden sonra ise XIV. Asrn balarnda Mool
mparatorluu paralanm olarak ve tamamen Trklemi bir ekilde karmza Dou Avrupa Altnordu-ran-Irak- Anadoluda lhanllar, Trkistanda da aatay devleti kar.
Douda XIV. Yzylda byk Timur da in ile, Moskova-Ganjla Dou
Akdeniz arasnda ok byk bir Trk mparatorluu vcuda getirmitir.
Bylece Trklk yine Tuna ile in ve Gney Hindistan ile Moskova arasnda manzara arz eder. Msr ve evresinde de Trk Memlk mparatorluu hkm srer.
Bu grnteki ereve ierisinde Trk kltr dnyasnda hem Bat Azeri lehesiyle asrn sonunda Nesmi ve Osmanl lehesiyle XIII. asrn sonu
ve XIV. asrn banda Yunus ve Douda aatay lehesinde Lutf gibi dhiler yetimi olur.
XIV. yzylda Trk Msiksi XIII. yzyldan Safiyyuddin Urmevi (12241294) ile Hoca Abdlkadir Mera arasndaki dnemi yaamaktadr. Abdlkadir Mera (1360-1435) yllar arasnda yaadna gre, krk yln
XIV. Yzylda yaad grlr. Bundan dolay Meranin, bu asrn bilhassa son eyreinde yetimi ve gen yata hreti btn slm dnyasna
yaylm olarak karmza kt muhakkaktr.72 Abdlkadir Mera, Safiyyuddinin Badatta bilimsel ve teknik olarak- ortaya koymaya alt
Trk Msiksini bu noktadan devralm, Trk Msiksini pratik ve Trkistan klsik ve halk msiksi geleneklerine daha benzer hale getirmeye almtr. Mevlevlik de bu yzylda Anadoluda gelimeye balamtr. Esasen asrn ilk on iki ylnda yaam olan Sultan Veled (1226-1312) burada
da almalarn srdrmtr. Bu yzylda Konya, Trk Msiksinin Anadoluda ilk merkezi olur ve sonra bunu Bursa ve Edirne devam ettirir.
72 Abdulkadir Mernin hreti bestekr, hnende, d ve msik bilgini olarak drt ayr sahada
ve hepsinde esizdi. stelik din-d msikden baka, dn msikde ve Kurn okumakta da
esizdi (Ylmaz ztuna, Abdlkadir Mer, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, No: 916,
Ankara 1988, s. 8. Ayrca onun msikde byk stat olmas yannda, hfzlktaki kudreti,
hattatl da belirtiliyor. Nesh, sls, reyhn, muhakkk, rika, tevk gibi yaz eitlerinde
hner sahibi olduu bilinmektedir (Bkz. Ayn eser, s. 13).
167
Bu yzylda 1236 ylnda irazda doup 1311 ylnda Tebrzde len bir
de Kutbettin rz vardr. Tb, Astronomi, Felsefe ve slm limleri alanlarnda kendisini yetitirmi olan bu Trk bilim adamnn, megul olduu
konularda yazd eitli eserlerin yan sra msik tarihimiz iin nemli
olarak zamann ilim dili Farsa ile yazd Drrett-Tc adn koyduu ansiklopedik eserinin bir blmnde msikden de bahsetmektedir.
XIV. yzylda elimizde notalar bulunan bestekrlar arasnda bu yzyldan on iki yl yaayan Sultan Veledle yine bu yzyldan krk yl yaam
bulunan Abdlkadir Meranin bestelerinin hi deilse bir ksmnn XIV.
yzylda bestelenmi olmas mmkndr.
XV. YZYILDA TRK MSKS
XV. yzyl slm toplumunda eitli milletler, zellikle Trk, Arap ve
Fars milletleri ilim alannda n safta yer almlar. slm limleri, ilim ve
kltr alannda nemli almalar yaparak bir ok eser meydana getirmilerdir73. Bu asr msikmiz asndan da bir ok eserin ortaya konulduu
ok nemli bir dnemdir.
On beinci yzylda Trklk dnyasndaki grn yledir. Batda,
Anadoluda on nc asrn sonunda (1299da) kurulan Osmanl mparatorluu btn on drdnc asr boyunca gelimesini byk bir hzla srdrm ve on beinci asrn bana gelmitir. On beinci asrn banda
1402de ise Trk dnyasnn iki hakan Ankara ovasnda kar karya gelir.
Trkistan hakan Timur, Osmanl hakan Yldrm Bayezid burada savarlar
ve Yldrm Bayezid yenilir ve esir der74. Bu durum Osmanllarn bilhassa
gelimesini yarm asr durdurur. Orta an bu son elli ylndaki bu duruma
ek olarak Bizans mparatorluu da, elli yl daha Osmanllarn eline gemekten kurtulur. Yeni an balangc 1453e kadar elli yl daha bylece ge
balamtr. Bu muharebe sonucu Anadolu beylikleri tekrar ortaya kar.
Osmanl hkmdar elebi Mehmet ve onun olu Fatihin babas II. Murad, on beinci asrn ilk elli ylnda Anadolu birliini yeniden kurarlar. Osmanllar tekrardan Tuna boylarn tutarlar.
Douda ise Timurun Trkistan mparatorluu dnyann en byk devletidir ve eklen Osmanllarn da hkimidir. Timurun yerine geen olu
ahruh (1409-1447) devletin taht ehrini Semerkanttan Herata nakleder.
Herat dnyann en byk ehri ve kltr merkezi olarak geliir. Bu ehir,
Doudaki Trk Rnesansnn (yeniden douun) merkezi olur. Batda ise
73 Osman Keskiolu; Mslmanlarn lme ve Medeniyete Hizmetleri, D..B.Yay., Ankara 1987, s. 7.
74 Gngr, a.g.e., s. 156-157.
168
II. Murad nce Bursay ve sonra Edirneyi Bat Trk Rnesansnn (bir yeniden douun) merkezleri durumuna ykseltir. Kuzey Dou Avrupa-Msr-Suriye-Memlk-Kuzey Hindistan Trk mparatorluklar da kltrel taraflarn gelitirirler. Osmanl mparatorluu ve Timur mparatorluunun
arasnda ran mparatorluk tacna sahip olan Karakoyunlular bulunmaktadr. Dou Anadolu, Kafkasya ve Irak da bunlarn elindedir. Bu devletin
banda bulunanlar Osmanllar lehine politika gdp buna karlk Timur
imparatoru ahruha kar politika srdrmektedirler. Bu durum karsnda Osmanl hkmdar II. Murad, dedesi Yldrm Bayezidin Timurla zt
dmesinin aksine, dedesinin bana gelenden ald tecrbeyle Sultan ahruh ile iyi geinmeye bakarak Anadolu birliini toparlamaya bakm ve
kltrel ve sanat faaliyetlerine ncelikle nem vermitir.
Sultan II. Murad daha sonra XIX. Yzylda karlatmz Sultan III. Selim gibi bilgin, sanatkr, ir ve bestekr olan bir devlet adam ve komutan
bir Osmanl sultandr75. Her trl ilim, edebiyat ve sanat alanndaki insanlar desteklemi ve korumutur. Bylece douda ahruh nasl Baykara devrini
hazrlamsa, Batda da II. Murad Fatih devrinin hazrlaycs olmutur.
II. Murad Trk Msiksi ile ilgili ok deerli kitaplar yazdrmtr. Hzr
Bin Abdullaha bir Edvar kaleme aldrmtr76. II. Murad bu kitapta yzlerce
birleik makam yaptrm, her trl bileimi tecrbe ettikten sonra bu makamlar kaydettirmitir. Bylece biz bunu Hzr Bin Abdullahn eserinden
okuyup anlayabiliyoruz. Bu kitap bugn Topkap Saraynda Revan kkndeki yazmalar arasnda bulunmaktadr.
II. Murad yine bilgin bir sanatkr olan Bedri adndaki kimseye Muradnme77 adn tayan kitab yazdrmtr ki, bu kitap bize, Safiyyuddinin ortaya koyduu ses sistemimizi yeniden haber vermektedir. Trk Msiksinden Kitbul-Msikl-Kebrinde bahseden Farab, eserinde -sadece
bilgi olsun diye- Yunan Msiksinden de bahsetmi fakat daha sonra gelen
msikciler bu satrlar yanl deerlendirmiler ve bir takm samalklar
ortaya koymulardr. Onlarn l iddialarn her ne kadar Safiyyuddin silip
sprmse de, Farabde Yunan Msiksinden bahseden taraflara ba vurarak Trk Msiksini Yunana mal etmek isteyen Trk dman yabanclar
75 Osmanllar dneminde sanat ve ilim erbabna yaplan demeler ile ilgili bilgiler Defter-i Mevcib-i Ehli Href adyla Topkap Saray arivlerinde bulunmaktadr. Bkz. Rfk Mell Meri,
Osmanllar Devri Trk Msiksi Tarihi Vesikalar, Msik Mecmuas, 1 Aralk 1952, Say: 58,
s. 307-308.
76 Uzunarl, a.g.e., c. II, s. 610
77 Bedr-i Dildn Muradnme adl ansiklopedik eseri, Yrd. Do. Dr. dem Ceyhan tarfndan Milli
Eitim Bakanl Yaynlar arasnda stanbul 1997de iki cilt halinde yaymlanmtr.
169
ortaya kmtr. Maalesef onlarn tesirindeki baz yerli Trk Msiksi Dmanlar bugn hl grlmektedir. Bu bakmdan, Safiyyuddinden sonra
Bedrnin Muradnmede Trk ses sistemini bir kere daha ortaya koymas
hayrl olmutur78.
Yine II. Murad devrinde onun emriyle Ahmedolu krullah adndaki
bilgin, Safiyyuddinin nl eseri Kitbul-Edvrn Terceme-i Kitbul-Edvr
ad altnda Trkeye evirmi baz eklemeler ve karmalar da yapmtr79.
Abdlkadir Mera (1360-1435) tarihleri arasnda yaadna gre, belki hayatnn en olgun 35 yln on beinci yzylda geirmi, kitaplarn ve
bestelerini bu devirde yapm ve yine bu devirde talebelerini en st seviyede yetitirmitir.
Abdlkadir Mera 1360da Meragada domu ve 1435 de Heratda lmtr. Yalnz ondrt-onbeinci asra deil, btnyle Klsik Trk Msiksine damgasn vurmutur. ok ilgi ekici ve frtnal bir hayat yaamtr.
Eserlerini yzyllarca ilim ve sanat dili olarak kullanlan Arap ve Fars dillerinde yazdna bakan ezeli Trk dmanlar, Azerbaycanl bu Trk insann ranl msik nazariyats grmek yolunu tutmulardr.
Abdlkadir Mera ok gen yanda msik alannda hnende-szendebestekr ve msik bilgini olarak kendisini gstermitir. Badata geldikten
sonra burada tahtta bulunan Hseyin Han Celyirin nedimi olmutur. Daha
sonra bunun yerine geen kardei bestekr, ir, ressam ve dil bilen kardei Ahmet Han Celyirin daha yakn ilgi ve takdirini kazanarak burada
an, hret ve maddi imknlar ierisinde olmu, bestekr ve msik bilgini
olarak n btn yakn douya yaylmtr. Yldrm Bayezidin dveti zerine Bursaya gelmitir. 1393de Timur Badat aldktan sonra Abdlkadir
Merayi de yannda Semerkanta gtrmtr. Daha sonra Timurun olu
Miranah Mirza, onu babasnn yanndan alarak, kendisinin bulunduu
Tebrize gtrm, Mera buradan kaarak Badata gelmi, Timur ikinci
defa Badat alnca, Ahmet Han Celyir Han kaarak Osmanlya snmtr. Mera ise kaamayarak Timurun eline dmtr. Timur onun nankrl karsnda idamna emir vermi, fakat Mera, ok gzel bir sesle
ve msik ile Kurandan bir sre okumaya balaynca Timur kendisini affetmi ve yeniden Semerkanta gtrmtr. Timurun lmnden sonra
1409da baa geen ahruhun yannda daima ilgi-takdir grerek hayatn
srdrmtr. Bu defa ahruh, devletin taht ehrini Semerkanttan Herata
gtrd iin, Mera bu ehirde Herat Msik okulunun temellerini at78 Bkz. Bedr-i Dild, a.g.e., c. I, 34. Bb Msik Sanat, algclk ve Syleyicilik db, s. 149-150.
79 Uzunarl, a.g.e., c. II, s. 607.
170
m, 1421 ylnda tekrar Bursaya gelerek II. Muradn ilgisine mahzar olmu ve sonra yine Herata dnm ve 1435 ylnda Heratta veba hastalndan lmtr.
Abdlkadir Meranin hepsini de Farsa yazd ve bizlere brakm olduu eserleri unlardr:
1. Kenzul-Elhn80 (nameler hazinesi) anlamna gelen eseri. Bu eser
bizim iin en ilgi ekici eserdir. Nota koleksiyonu mecmuas olan ve yzlerce Trk Msiksi eserini ebced notas ile kaleme alm olduu bu kitap
maalesef kayptr. Kenzl-Elhn bugn elimizde olsayd, o zaman orta an son zamanlar ile ilgili Trk Msiksi bilgilerimiz fevkalde artacakt ve
o devre ait rnekler elimizde olacakt.
2. Cmiul-Elhn (nameler topluluu). Bu kitabn 1406da kaleme alm ve oullarnda Nureddin Abdurrahmana hediye etmitir. Kitab daha
sonra geri ald ve baz ekler yaptn biliyoruz. Bu kitabn bir nshas
stanbulda Nuriosmaniye ktphanesinde bulunmaktadr81.
3. Maksidul-Elhn82 (namelerin amac). 1422 ylnda Sultan II. Murada sunulmutur. Eserin bir nshas ngilterede Leyden niversitesi kitaplnda. Dier bir tanesi de Rauf Yekta Beyin elinde idi. Abdlkadir bu
eserinde kendi yapt sazlarla ilgili bilgiler verir. Eserde msik sanatnn
kymetini anlatr.
4. erh-u Kitbil-Edvr.83 Bu kitap Safiyyuddin Abdulmminin Kitbul-Edvr adl eserinin aklamasdr. Bir nshas Nuriosmaniye ktphanesindedir84.
5. Msik eserleri. Bugn elimizde 30 bestesi vardr. Bu eserler XIV.
asrn son ve XV. Asrn ilk yarsndan bize kalm bulunmaktadr. Bugn de
byk sanat deerlerini koruyan ve zevkle, heyecanla dinleyip faydalandmz bu eserleri asrlarca bestekrlarmz rnek almlar, taklit etmiler ve
alp sylemilerdir.
80 Abdlkadir Meranin Kenzl-Elhn f-lmil-Edvr adndaki bu eseri Kefz-Znn da gemektedir. Bkz. Badatl smil Paa, Kefz-Znn Zeyli, c. II, s. 384, M.E.B. Yay., stanbul
1972.
81 Bkz. Nuruosmniye Kitapl No: 3644. Bir dier nsha iin bkz. ayn kitaplk No: 3645.
(Mustafa Yeil; Trk Msiksi in Bir Bibliyografya Denemesi, Msik Mecmuas, Say: 221,
s. 136- 137.)
82 Maksidl-Elhnn 903 Hicrde nesh hatla yazlm gzel bir nshas Nuruosmniye Kitaplnda No: 3656 dadr. (Mustafa Yeil; Trk Msiksi in Bir Bibliyografya Denemesi, Msik
Mecmuas, Say: 221, s. 137.
83 erhu Kitbil-Edvrn bir nshas Nuruosmniye No: 3651de kaytldr. Bkz. Mustafa Yeil;
Trk Msiksi in Bir Bibliyografya Denemesi, Msik Mecmuas, Say: 221, s. 137.
84 Mellifin bu eseri zerinde Kubilay Kolukrk, Yrd. Do. Dr. Bayram Akdoan danmanlnda
doktora tez almas yapmaktadr.
171
Neticede Abdlkadir Mera iin demek gerekirse ok byk bir bestekr, iyi bir nazariyat, iyi bir d ve szendedir. O, Trk Msiksinin ekillenmesine, bir uslp kazanmasna, nazariyatnn bir dzene sokulmasna en bata yardmc olmu byk bir mzisyenimizdir. Klasik ekolmzn balangcnda bir ustadr. Msikmizi kolay kullanlr klmakta rol oynam, Klsik ve Halk Msiklerimizi birbirine daha yakn klmtr.
XV. yzyl msik nazariyatlarndan birisi de Fethullah irvndir.
Fethullah irvn (1417-1486) yllarnda yaam deerli bir ilim adamdr. Aslen Azerbaycanl olan irvn, zamanndaki mehur limlerden ders
alm, dn ve pozitif ilimlerde kendini ok iyi yetitirmitir. zellikle Astronomi ve Matematikte tannm olan irvnnin, Kelm, Tefsir ve Msik
alannda eserleri bulunmaktadr85.
irvnnin msik alanndaki tek eseri Mecelletun fil-Mska adl rislesidir. Mellif bu eserini kaleme alrken, bn Sn (370-429/980-1037)nn
e-if adl eserinden ve Risletun fil-Mska (er-Risletul-Mulhakatu biKitbin-Nect) adl makalesinden, Safiyyud-Dn Abdul-Mumin el-Urmev
(613-693/1216-1294)nin e-erefiyye ve el-Edvr adl eserlerinden ve elEdvrn erhlerinden, Nicomaque (I. yzyl)n kitabnn Saylar lmi Konusundan, Nasrud-Dn et-Ts (1201-1274)nin Tahrru Okldes f UslilHendese vel-Hisb ve Ahlkn-Nsriyye adl eserlerinden, Shibul-Mefth
lakabyla bilinen Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-Harizm
(IV.H. / X.M. yzyln ikinci yarsnda yaam)nin Meftihul-Ulm adl
eserinden, ayrca Efltun (Platon M.. 428-348)un ve klid (Euclide, yaklak olarak M.. 300)in kitaplarndan yararlanmtr.
Eser, mkemmel olarak tek nsha olup, XV. yzyl Trk Msiksi nazariyatndan bahsetmektedir. Ayn yzylda kaleme alnm olan nazariyatla
ilgili eserler arasnda -Abdulkadir Mer (1360-1435)nin almalar hari- gerek muhtev ve gerek ekil itibariyle nemli bir yer tutan Mecelletun
fil-Mskann, Trk Msiksi tarihi kaynaklar arasnda stn bir mevkii
vardr. irvn bu eserinde yeni bir nazariyat ortaya koymam fakat, mevcut kaynaklardan toplad bilgileri sistematik bir ekilde bir eserde toplam ve kendine gre bir anlatm ekli ortaya koymutur. Trk Msiksi nazariyat iin tarihi bir belge niteliine sahip olan bu eser ve mellifi zerindeki alma da o derece nemli bir alma olmaktadr86.
85 Cemil Akpnar, Fethullah irvn,TDV. slm Ansiklopedisi, stanbul 1995, c. XII, s. 463- 466.
86 Bkz. Fethullah irvn, Mecelletun fil-Msika, tbk basm, Nereden: Fuat Sezgin, Arap ve
slm limleri Tarihi Yaynlar, seri: C, Kltr Kaynaklar, c. 26, Frankfurt 1986. Mellif ve eseri
zerinde Doktora almas iin bkz. Bayram Akdoan; Fethullah irvni ve Mecelletun FilMsik Adl Eserinin XV. Yzyl Trk Msiksi Nazariyatndaki Yeri, Ankara 1996.
172
XV. yzylda 1352de doup 1429 veya 1430da vefat eden Bayramlik
tarikatnn kurucusu Hac Bayram- Veli87 de duru bir Trke ile iirler yazmtr. Aslnda sanat, bir insan ii, bir insan yaratmas olarak, yine insann
kendini anlatt bir alandr88. Bunun iin, tasavvufa89 bal cemaatlerin
ou, mzii kendilerini ifade asndan en nemli vasta olarak grmektedirler90. Anadolu Trkleri arasnda ilk dini bestekr olarak bilinen Hac
Bayram Vel91, kurduu tarikatta msikye yer vermi, dn msiknin gelimesine yardmc olmu ve ayrca gnmze kadar gelen baz ilhler bestelemitir.
Hac Bayram- Velnin damad olan Erefolu Rmi bu ada yaam ve
Erefolu tarikatn kurmutur. Bir takm iirler yazm92 ve ilhler bestelemitir.
Ahmedolu krullah daha evvel kendisinden bahsettiimiz gibi Safiyyuddinin eserini II. Muradn emriyle tercme etmi ve bu kitaba baz msik
konularn eklemiti. Eserinin ad Edvr- Msik olan Ahmedolu krullah da 1464 veya 1470 yllarnda ld tahmin edildiine gre o da bu
asrn bilim adam olmaktadr93.
Ladikli Mehmet elebi, bir Trk Msiksi nazariyats olup Amasyada
domutur ve II. Muradn ehzdelii zamannda Fethiyye adl eserini ona
sunmutur94. Bu eserde eski makamlara yeni makamlara yer vermekte ve
msik nazariyatndan sz etmektedir. Zeynul-Elhn F lmit-Telf velEvzn95 adl eserini II. Bayezide sunmutur. Bu eseri, birinciye gre daha
ayrntl olarak msikden sz edecek ekilde kaleme alnmtr.
87 Bkz. Ergun, a.g.e., c. I, s. 15. Ethem Cebeciolu, Hac Bayram Vel ve Tasavvuf Anlay, Ankara
1994
88 Seluk Mlayim; Sanata Giri, Bilim ve Teknik Yay., stanbul 1994, s. 17.
89 Tasavvuf insan sevgisi yoluyla Allah sevgisinin tadlacan ve insan kendini, tabiat ve cemiyeti
tanmakla Allah tanyacan, Kurndaki vahdet akdesinden yararlanarak aklayan bir
dnce akmdr (Kurtkan, a.g.e., s. 59). Tasavvuf, Kul ile Allah arasnda ihsn olaynn
gereklemesi, veya kulun ihsn vasfn kazanmasnn yollarn gsteren ilimdir (Do. Dr.
Ethem Cebeciolu; Tasavvuf Terimleri ve DeyimleriSzl, Rehber Yay., Ankara 1997, s. 689).
90 Ayvazolu, a.g.e., s. 18.
91 Ergun, a.g.e., c. I, s. 14.
92 Bkz. Erefolu Divan, Tercman 1001 Temel Eser.
93 Ahmedolu krullahn Edvr- Msik adl eseri zerinde Ramazan Kmilolu, Yrd. Do. Dr.
Bayram Akdoan danmanlnda doktora tez almas yapmtr. Bkz. Ahmedolu krullah ve Edvr- Msik Adl Eseri, Ankara 2007 (Yaymlanmam Doktora Tezi).
94 Uzunarl, a.g.e., c. II, s. 608. Ladikli Mehmet elebnin Fethiyye adl eseri yaymlanmtr.
Bkz. Er-Risletul-Fethiyye, erh ve Tahkk: Him Muhammed er-Recep, Kuveyt 1986.
95 Ladiklinin bu eseri zerinde Ruhi Kalender Doktora tez almas yapmtr. Bkz. XV. Yzylda
Trk-slm Msik Kuram (Nazariyat) ve Zeynul-Elhn F lmit-Telf vel-Evzn, (Baslmam
Doktora Tezi), Ankara 1982.
173
XV ve XVI. Yzyllarda yetimi olan bir ok msik stad vard. Bunlarn bir ksm bestekr ve bir ksm da hem bestekr ve hem de szende idi96.
ehzde Korkut. 1467 ylnda Amasyada doan bu ehzde 31 yan
on beinci asrn ikinci yarsnda yaam, dedesi Sultan Fatihin yannda
stanbulda okumu msikinas, bestekar ve irdi. XV. Yzylda Trk Gzel
sanatlarn korumak ve gelimelerine yardmc olmak, sanatkarlar tevik
etmek ve dllendirmek geleneine paralel olarak ehzde Korkut da ayn
anlay iinde olmu ve ok sayda sanatkrn yetimesinde rol oynamtr.
XVI. YZYILDA TRK MSKS
Bu yzyl Trk asr diye ifade edilmektedir. nk bu yzylda Trklerin devlet halinde bulunduklar corafyalar zerinde hep zirvede (tepede)
olduklarn gryoruz.
1. Hindistanda Timur oullar ve bunlarn banda hkmdar Bbr
ah vardr. Bbr ah bestekr, edib ve irdir. aatay lehesiyle yazan ve
Trklk dnyasnda ad olan Ltfi ve Ali ir Nev (1441-1501)97 ile birlikte byk irden biridir.
2. randa Safev Trkleri hakim bulunmaktadr. Burada da Hatay mahlas (takma adyla) iir yazan ve zer lehesi irlerinden Nesmi ve Fuzl
ile beraber ad geen ah smil byk irden biri olmaktadr.
3. Osmanl toplumunda Ansiklopedide Takprlzde, Corafyada ve
Haritaclkta Pri Reis, Seydi Ali Reis, Hukuk alannda Ebussuud Efendi,
Tarihte Hoca Saadettin Efendi ve Gelibolulu Ali, Osmanl lehesiyle iir
yazan Bak, Nev ve Badatl Ruhi; Mimaride tek kubbeli cmi yapmnda
bir aheser olan Sultan Selim Cmii mimar Acem Ali, Sleymaniye ve Selimiye Cmileri gibi aheserlerin mimar Sinan; hat sanatnda Karahisar;
Nak ve Camclkta sarho brahimi grmekteyiz.
te Trklk dnyas bu yzylda corafyann deiik yerlerindeki Trk
devletlerinde yukarda balcalarnn adlarn sraladmz dhiler yetitirmitir. Bu yzylda Trk devletleri byk bir servete ve gce sahiptirler.
Byle bir tablo ortasnda on nc yzylda Safiyyuddin Urmev gibi
bir Trk Msik bilgini ile mzikoloji (yani msik nazariyat ve msik
tarihi) alannda balayan daha sonra da on beinci yzylda Meragal Abdlkadirle devam eden yol, on altnc yzylda pek bir ilerleme yapamamtr.
Bu yzylda Osmanl Trkl iinde drt byk bestekrn yetitiini
gryoruz. Bu bestekrlarn kimi saz, kimi de sz eseri bestekrdr.
96
Uzunarl, a.g.e., c. II, s. 610
174
Bu yzylda sz eseri bestekr olarak eyh Abdulalinin drt eseri bugn elimizdedir. Bunlar Rast makamnda Haff uslnde evknme adl eseri,
Segh makamnda Haff uslnde Murassa Kr, Evi makamnda Haff
uslnde Murassa Kr formunda eseri ve Sab makamnda Aksak Semi
uslnde Nak Bestesidir.
Bu yzylda yine Nefir Behram Aa ( - 1560?) vardr. On bir saz eseri
elimize gemitir. Sakyl, Devr-i Kebr ve Fahte usllerinde Beyti makamnda eseri ile Fahte uslnde Mahr, Arazbar, Hseyni makamndaki
besteleri; Devr-i Kebr uslnde Nev, Pencgh, Gerdniye makamndan
btn bu perevleri ile bir de Bselik Saz Semisini burada syleyebiliriz98.
On altnc asrn bir baka bestekr, tarihte bir zirve olan eyhlislm
Hoca Sadettin Efendinin babas mehur Hasan Can elebi (490?- 1567)dir.
Bu bestekrn zamanmza Hseyni makamnda hepsi de dyek uslnde
perevi gelmitir99.
Bu yzyldan 24 para olarak elimize en ok eseri gelen ve hepsi de saz
eseri olan II. Gazi Giray Han vardr. Giray Han Muhammes uslnde ve
Beyati-Araban makamnda Perev ve Saz Semisi; Fahte uslnde ve Hzzm makamnda Perev ve Semisi; Devr-i Kebr ve Dyek uslnde Mahr
makamnda Perev ve Semisi; Sakyl uslnde Irak makamnda Perev ve
Semi; yine Devr-i Kebr uslnde eddaraban makamnda Perev ve Saz
Semisi; yine Sakyl uslnde Hicz-zirgle makamnda Perev ve Saz Semisi; Darb- Feth uslnde ve Zirefkend makamnda Perev ve Saz Semisi;
Sakyl uslnde Hseyni ve Nev Perevi; Zencir uslnde Hseyni Perevi;
Muhammes uslnde Arazbar Perevi; Haff uslnde Glizar Perevi; Devri Kebr uslnde Niabur Perevi; bir Rast Saz Semisi vardr.
Yine bu yzyllarda yaam ve Tatar lkabyla tannm olan Gazi Giray
Han (1554- 1607)n saz eserlerindeki ustal tartma gtrmeyecek ekilde aktr ve halen zevkle dinlenmektedir100. Gazi Giray Hann elimize
hibir szl eseri gememitir yahut da kendisi sz eseri yazmaya heves
etmemitir. Bu hkmdar Trk bestekr aynn zamanda Dvan ve Mesnev
iri olarak da hret sahibidir. Hzzm, eddaraban, Glizar ve Irak makamlarnn onun tarafnda ortaya konulduu sylenir.
Hseyin Sadettin Arelin Fatih devrine yani on beinci asra ait dedii,
bestecileri bilinmeyen, Beste-i Kadm ad altnda toplanan en eski Mevlev yini olan Dgh, Hseyni ve Pengh makamlarndan eserleri de te97
98
99
100
Banarl, a.g.e., c. I, s. 423- 435.

ztuna, Trk Msiksi Ansiklopedisi, c. I, s. 104.
ztuna, a.g.e., c. I, s. 253- 254.
Zeki Kaplan, Dini Msik Dersleri, M.E.B. Yay., stanbul 1991, s. 284.
175
den beri hep bu yzylda yaplm besteler olarak msik tarihileri tarafndan yazlmaktadr.
XVII. YZYILDA TRK MSKS
Bu yzylda Trklk dnyasna gz atacak olursak Hindistan Timur oullarnn zirvede olduunu gryoruz. Bu Trk mparatorluunda sadrazam
Abdurrahim Han Edebiyat alannda kendini gsterir. Burada btn sanat
tarihilerinin dnyada yaplm en gzel mimarlk eseri olarak kabul ettikleri Tac Mahal bu asrn eseridir. mparator ah Cihan tarafndan, len kars adna byk servet sarf edilerek yaptrlmtr. Bu eserin yaplmasnda
rol oynayan mimar smil Efendi ve hattat Settar Efendi, her ikisi de Osmanl Trkdr.
Bu yzylda Osmanl toplumunda yetienleri, msik dndakiler olarak yle sralayabiliriz: Ansiklopedide Nevinin olu Aty; Tarihte Peev;
Corafya, Bibliyografya ve Tarihte Ktip elebi ki Corafya alannda eseri
olan Cihannmsn biliyoruz; Seyahatnme adl on ciltlik eseriyle Evliya
elebi101; iirde Nef Aty, eyhlislm Yahya, Nil, Net, Nbi; Mmride Sultanahmet Camiini yapan Mehmet Aa ve yine Yeni Cmii ina eden
Mustafa Aa, Hattat olarak da Hfz Osman adlarn syleyebiliriz.
Bu yzylda Trk Msiksine baktmzda Trk Msiksi, siyasi alanda
duraklamaya gidildii bir srada da tam bir olgunluk ve mkemmellik dnemine girmitir. Bilhassa Sultan IV. Mehmedin uzun saltanat yl boyunca onun himayesi altnda her trl imkn ile Trk Msiksi ilerleme ve
gelime yoluna girmitir. Dn ve din d msikmizde bu yzylda aheserler ortaya konulmu, bunlar yapan byk bestekrlar yetimitir.
Trk ve slm dnyasnda bu yzylda bata stanbul ve sonra imparatorluk hudutlar iinde balca ehirlerde ilim ve sanat merkezleri kendilerini gstermitir. Pek ok ilim adam, sanatkr ve msikinas bata stanbul olmak zere Krm, Halep, am, Kahire ve bunlar gibi ehirlere akn
ederek buralarda sanatla ilgili ve ilm faaliyetlere katlmlardr102.
Bu yzylda Bat Msiksiyle ilikiler olduuna ahit oluyoruz. Msik
dersleri de alm olan Evliya elebinin Rumeli ve Avrupa gezilerinde msik dinleme imkn bularak bunlar Seyahatnmesinde yazdn gryoruz. Burada dinlemi olduu eserleri Rehv makamna benzetir ki bu makam aslnda Yegha kadar inen Rasttan baka bir ey olmadna gre ve
101 Evliya elebi 25 Mart 1611de stanbulda domu, II. Viyana Kuatmasndan bir mddet
sonra da ld sylenmektedir. Fakat vefat tarihi ve yeri hakknda bilgi bulunmamaktadr
(Banarl, a.g.e., c. II, s. 688-689).
102 Ergun, a.g.e., c. I, s. 26.
176
Rast ile Batnn Do Majr arasndaki renk bakmndan yaknlk dnlebileceine gre, Evliya elebinin bu ekildeki benzetmesinin de ok grlmemesi lzmdr.
Bu yzylda Trk Msiksi letlerinin Avrupada yaygnlatn, oralardaki konak ve zengin evlerinde saz takmlar bulunduunu ve Trk Msiksi
alnp sylendiini tarihler yazmaktadr. Hele daha nceki asrlardan Trklerin bu diyarlara aknlarndan kalan ac ve tatl hatralar neticesinde, Trk
ordularndaki mehter takmlar Avrupallar zerinde byk tesir brakmtr103. Bu cmleden olarak Avrupal hkmdarlar ve prenslerin birer mehter
takmlar olabilmesi iin Osmanl mparatorluuna ba vurduklar grlyor.
Bu yzylda Edvr ad altnda msik kitaplar yazldna ahit oluyoruz. Bunlarn en nllerinden biri Bodan Prensi Kantemirolunun Edvrdr. Bu eserde ebced notas ile yazlm olan yzlerce saz ve sz eseri
bizim iin esasl bir kaynaktr. Leh Prensi Ali Ufki (1610- 1675) de bat
notasyla bir ok saz ve sz eserimizi notaya almtr. Bundan dolaydr ki,
bu yzyldan elimize, geen asrlara nazaran pek ok eser gemitir.
XVII. Yzyl din msikmizin byk bir gelime gsterdii bir devirdir.
Bu Yzylda gerek cmi msiksinde ve gerek tekke msiksinde mhim
hususiyetler gsteren ahsiyetlerin yetitiini gryoruz104.
imdi on yedinci yzyldan bestekr olarak sralayabileceimiz byk
isimler unlar olabilir:
Meragal Abdlkadirden sonra Klasik Trk Msiksinin en byk bestekr Buhrizde Mustafa Itr Efendi (1640- 1712) gelmektedir. Itr her
trl eser bestelemitir. Dn ve din d alanda eriilmezdir. Hl btn
slm leminin cmilerinde okunan Segh Tekbirini biliyoruz. Gnmze
krk kadar eseri gelmitir.
Dn eser bestekr Hatip Zkiri Hasan Efendi (1550- 1623) Cmi msiksini gelitirerek ihy etmitir. eitli makamlarda besteledii Saltlar,
Temcd ve Mncat ile Mersiyesi en deerli eserleridir105. mlekizde Recep
elebi, Enderni Hmyunda (bir nevi bugnn Devlet Konservatuar)
ok iyi msik ve dou dillerini renen Kantemirolu, erif elebi, Muzaffer mahlas ile tannan Saati Mustafa Efendi, Solakzde (Mehmet Hemdemi elebi), Ali ir Gani, Kk mam denilen Mehmet Efendi, Beyati yinin
bestekr Kek Mustafa Dede, Seyit Nuh, I. Selim Giray Han, Aziz Mahmut Hdyi (1543- 1628), Hfz Kumral, Benli Hasan Aa (1607- 1662),
103 Mehmet Aydn, Mehterin Avrupaya Etkisi, Zaman Gazetesi Kltr Sayfas, 27 Nisan 1994,
s. 11.
104 Ergun, a.g.e., c. I, s. 25.
105 Kaplan, a.g.e., ayn yer.
177
m Kadri elebi ( -1650), etr Murat Aa (1610- 1673), Hatipzde

Osman Efendi, Nne Ahmet elebi, Itrnin hocas Hfz Post (1630- 1694),
Hfz Kmr, Tazde Recep elebi, hen Mehmet, Kudmzen Dervi
Aliyi sayabiliriz.
XVII. yzylda msiknin ayn zamanda byk koruyucusu bulunan ve
ayrca bestekr olan padiahlar arasnda II. Mustafa ve IV. Muradda iyi
mzisyenlerdir.
XVIII. YZYILDA TRK MSKS
XVIII. Yzylda Trk Msiksi tabi seyrini takip ederek daha sanat ve
edebiyat asndan daha belirgin bir hal almtr. Msikmiz, dhi sanatkrlar elinde ilene ilene daha yksek bir dereceye ulamtr106.
Osmanl mparatorluu 1700 ile balayan XVIII. Asrn otuz yln savalarla geirdi. ki, , zaman zaman drt ayr cephede srdrlen atmalar ve savalar insan, kaynak ve toprak kayplarna sebep oldu. ktisadi hayat
byk lde verimliliini kaybetti.107 Bu yzylda, geen yzylda balayan
durgunluun, gerilemeye dntn gryoruz. Bu yzden daha nce siyaset, askerlik ve ekonomik ynlerden stn olan Trklk dnyasndan Batya aknlar ve tesirler olurken, bu kere bize o taraftan kltr ve sanat asndan etkiler olmaya balamtr.Yalnz, msikde Batnn tesiri olmamtr.
Bunun sebebi de her iki msiknin ayr sistem ve esaslara dayanm olmas
ve Trk Msiksinin bilhassa melodi asndan aheserlere dayanmas ve
milletimizin bu gzellikteki eserlerle doyup tamas, bir baka eye yer verdirmemitir. Bu arada, bu yzylda da Klsik Trk Msiksi geen asrlardan
gelen gelimesini ve olgunlamasn srdrmtr. Yine bu yzylda da hkmdarlar, devlet adamlar, zenginler ve kltr sahibi aydnlar, Trk Msiksine ilgilerini ve koruyuculuklarn devam ettirmilerdir. Sarayda, Endernda Trk Msiksinin daha da oturmu olduunu ve burada byk msikinaslarn yer aldna ahit oluyoruz. cra faaliyetlerinin yan sra burada retime de byk nem verildiini gryoruz. Bu vesle ile buradan ayrlan ve
halkn arasna karan msikinaslarn Trk Msiksinin retilmesine, al106 Ergun, a.g.e., c. I, s. 119.
107 Trkler Anadoluda, a.g.e., s. 319. lm ynden de toplumda yanl uygulamalarn balad
bu yzylda, nceki yzyllara gre msikye din adan kar bir tavr balam, baz kesimlerde mesnetsiz yasaklar balam, hatta mzik yapmak, almak, sylemek haram kabul
edilmi, yle ki, bu icraatn dnlerde bile yaplmas yasaklanmtr. Bu konuda fetvlar
km, kitaplar yazlmtr. Bkz. Mzik yasana dair, M. de M. DOhsson; 18. Yzyl Trkiyesinde rf ve detler, ev. Zerhan Yksel, Tercman 1001 Temel Eser, stanbul tsz., s. 173174. eyhul-slm Mustafa Sabri; Meseleler Hakknda Cevaplar, (Msik Blm), Sebil
Yaynevi, stanbul 1978, s. 123- 131.
108 Atasoy, a.g. ders notlar., s. 15.
178
np sylenmesine byk tesir ve faydalar olmutur108.

XVIII. yzyln ilk yarsnda Sultan Mustafa II ve Sultan Ahmet III n
sade bir dille bir takm ilhler yazdklar ve bunlardan bir ksmnn yine bu
asr iinde bestelenerek tekkelerde okunduu da bilinmektedir109.
Bu yzylda ortaya konulmu olan besteler Klsik ve Halk Msikmizin
melodi ve slplarndan yaralanlm eserler olarak karmza kmaktadr.
Szl eserlerde mesel klsik bestelerin gftelerinin Dvan Edebiyatndaki
Arapa ve Farsa olanlarndan seilmi olanlarnn yan sra, halk edebiyatmzda sade bir dilde yazlm iirlerin de Klsik Msik Bestekrlarnca
bestelendiklerine ahit oluyoruz. Bir misal vermek gerekirse bunlarn banda Tanbri Mustafa avu ( -1745)u sayabiliriz.
Bu yzylda, Trk Msiksinde bir takm yeni makamlar ortaya konulmutur. Bu ite ba eken Sultan III. Selimdir. III. Selim, bir aznlk Ermeni
vatandamza, kendi adyla zikredilen Hamparsum notasn yaptrmtr ki,
bu nota sistemi, geen asra kadar msikinaslar tarafndan kullanlmtr.
Yine III. Selim, Abdlbki Nsr Dedeye yeni bir Ebced Notas yaptrmtr.
Bu yzylda yetimi byk bestekrlardan en nde gelenlerini yle
sralayabiliriz:
Kutb- Nyi Osman Dede (1652 ?- 1730)
Msik bilgini, dn eserler bestekr ve neyzen. Onun en byk eseri
olan Mirciye110si tam yirmi sekiz sayfa tutmaktadr. Dr. Suphi Ezgi bu
eser iin msikmizin Sleymniyesi demektedir. Onun elimizde Farsa
olarak kaleme ald Rabt- Tbirt- Msik adl bir kitab bulunmaktadr111.
Tanbr Mustafa avu (
-1745?)
Bu bestecimiz, yukarda da sylediimiz gibi bilhassa halk iiri tarznda
kendi yazd iirleri bestelemi bir bestekrmz olup, kvrak, akc slbu
ierisinde ona ngilizler apkn demektedirler112.
Ebu Bekir Aa (1685?- 1759)
Klsik tarzda eserler yazm olan bu bestekrmzn, bugn elimizde bir
mecmuas olup bir de ortada bulunmayan bir Edvr olduunu biliyoruz.
109 Ergun, a.g.e., c. I, s. 123.
110 Mrciye, msikinaslar arasnda byk bir rabet kazanmakla kalmam, din bir kutsiyete
sahip olduu iin, halk arasnda da anlalsn, anlalmasn derin bir hrmete mazhar olmutur. Bkz. Ergun, a.g.e., c. I, s. 125. Ahmet Hatipolu tarafndan ad geen eserin yeniden
dzenleme ve icr almalar devam etmektedir.
111 Daha geni bilgi iin bkz. Ylmaz ztuna, Trk Msiksi Ansiklopedisi, M.E.B. Yay., stanbul
1969, c. II, s. 124-126.
112 ztuna, a.g.e., c. II, s. 46- 47.
179
Krkn stnde Kr, Beste, Ar ve Yrk Semi olarak deiik formda olan
eserlerini bugn msikcilerimiz takdir ederek zevkle alp sylemektedirler113.
Tab Mustafa Efendi (1705?-1770?)
Bu bestekrmz ayn zamanda msik bilgini, ir, hattat, hnende ve
szendedir.Yaad ada bir ok sra ii bestekr kendi eserlerine onun
adn atarak kendilerini kabul ettirmek istemilerdir. Klsik bestekrlar arasnda yer alan bestekrmzn bugn otuz kadar eseri elimizdedir114.
Hac Sadullah Aa (
-1801?)
Elimizde yirmi be civarnda eseri olup, klsik msikmizin ve III. Selim

dneminin en nde ve kymetli bir bestecisi olup, byk zellii sadece
klsik kaideler zere eser yazm olmasndan deil, ayn zamanda bu tarzn en son bestecilerinden biri olmasdr115.
Keman Hzr Aa (
- 1760?)
Bir nazariyat kitab da yazm olan bu msikcimiz kudretli bir saz eseri
bestekrdr. Mehter msiksini de iyi bilen Hzr Aann elimizde szl
eseri yoktur fakat bilinen saz eserleri unlardr:
Zirgle ve Segh Karabatak Perevleri, Mehter Msiksi olarak Saat Perevi mevcuttur. Hzr Aa, III. Selim devrinin kymetli bestekrlarndan
Kk Mehmet Aann babasdr116.
Kk Mehmet Aa (
- 1800?)
Yukarda sylediimiz gibi mzikolog ve keman bestekr Hzr Aann
oludur. Klsik yolda eser yazan ve III. Selim dnemi bestekrlar arasnda
yer alan bu bestecimizin krk civarnda eseri elimizdedir117.
Tanbri sak (1745?- 1814)
Yahudi asll Trk bestekr; bu rktan msikmizde yer alan en nde bir
bestekrdr. III. Selimin Tanbur hocasdr. Klsik Tanbur al tarz ondan
gelmektedir. Seksen kadar eser bestelemitir. Hepsi de klsik ekil ve slp zere olup yani Perev, Saz Semisi, Ar ve Yrk Semi formlar dnda eser yapmamtr118.
113
114
115
116
117
118
ztuna,
ztuna,
ztuna,
ztuna,
ztuna,
ztuna,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
c.
c.
c.
c.
c.
c.
I, s. 179
II, 2. Ksm, s. 294- 295.
II, 2. Ksm, s. 194- 195.
I, s. 260.
II, s. 17- 18.
I, s. 300- 301.
180
Varda Kosta Ahmed Aa (1728?- 1794)

Bu bestekrmz da III. Selim mektebine mensuptur. Dn eser olarak
yin-i erf bestelemitir. Klsik tarzlar yannda arklar da bestelemitir119.
Kara smil Aa (1674?- 1724)
Klsik Msikmizin byk bestekrlar arasnda yer alr.Elimizde on be
para eseri bulunmaktadr120.
Zaharya (
-1740?)
Rum asll Trk Msiksi bestekr olup, klsik msikmizin en bata

gelen bestekrlar arasnda yer alr. Mslman olduu ve Sleymniyenin
minrelerinden sabah ezn okuduu sylenir. Elimize on yedi para eseri
gemitir. Hepsi de byk deerde eserlerdir121.
Abdulhalim Aa (1720?- 1802)
Gen yata Enderna alnm ve orada yetimitir. Szidil makamn
ortaya koymutur. Saz ve sz eserleri yazmtr. On beten fazla eseri elimizdedir. Kk Mehmet Aa ile beraber Sultn- Irak Fasln yapmtr122.
Abdrrahim Dede (Hfz eyd) (1732?- 1800)
Bestekr, kudmzenba ve neyzen olup, o da III. Selim dnemi bestekrlar arasnda yer alr. yin, Kr, Beste ve Yrk Semi gibi eserleri arasnda bir de Saz Semisi yazmtr123.
Keman m Corci ( ?- 1805)
III. Selimin de sevdii bu bestekrn klsik tarzda yazd on dokuz
paras mevcuttur.
Ali Nutk Dede (1762- 1804)
Msik bilgini ve bestekr olup, Nyi Osman Dedenin torunudur. Ayn
zamanda ir ve hattattr. evk-u Tarab bir Mevlevi yini vardr124.
119
120
121
122
123
124
ztuna,
ztuna,
ztuna,
ztuna,
ztuna,
ztuna,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
a.g.e.,
c.
c.
c.
c.
c.
c.
I, s. 17- 18.
I, s. 301.
II, 2. Ksm, s. 399.
I, s. 5- 6.
I, s. 10.
I, s. 32.
181
Dilhayat Kalfa (1710?- 1780)

Trk Msiksinde yetimi birka kadn bestecimizden biridir. On iki
para saz ve sz eseri elimizde olup, bunlar iinde Evcra Perevi ve Saz
Semisi birer aheserdir125.
Gevrekzde Hfz Hasan Efendi (1727- 1801)
Sultan I. Abdlhamit ve III. Selim zamanlarnda yaamtr. Eski eserlerden ve bu arada bn Sindan faydalanarak Trk Msiksinin tptaki yerini ortaya koymaya almtr. Msikyi ok iyi bildii anlalyor. Bestelerinden imdiye kadar elimize geen olmamtr126.
Buhrzde Mustafa Itr Efendi (1640?- 1712)
Bu yzyln ilk on senesinde de yaam olan bestekarmzn en olgun
zamann yaam olarak bu zaman iinde de besteler ortaya koymu olduu muhakkaktr127.
XVIII. yzylda hkmdarlk yapm olan Osmanl padiahlarndan III.
Ahmed, I. Mahmut ve III. Selim msikye yaknlklar, msikyi himaye
edileri ve bestekrlk taraflaryla msik tarihimiz iinde yer alrlar. Bu
hkmdarlardan III. Ahmed, veziri ayn zamanda bestekr damat brahim
Paa ile Lale Devri dediimiz, gzel sanatlarn alayanlar gibi alad
1718-1730 tarihleri arasndaki bir dnemin yaratclardr. ir Nedim ile
iirde aheserlerin ortaya konulduu bu zamanda mimaride olsun, msikde olsun byk eserler yaplmtr. Sultan I. Mahmutun da iyi bir bestekr
olduunu bugn biliyoruz. Elimizde dokuz eseri vardr.
Sultan III. Selime gelince bunun bilgin, neyzen, tanbri ve byk besteci
olduunu, tpk XV. Yzylda yaam olan II. Murad gibi msikyi koruyucu
ve teviki olduunu gryoruz. III. Selim, msik tarihimizde kendi adn
tayan bir ekoln kurucusu olmutur. Ebubekir Aa, Kk Mehmet Aa,
Tanbri sak, Abdulhalim Aa, Varda Kosta Ahmet Aa, Abdrrahim Dede,
Sadullah Aa gibi ve daha sonra Dede Efendi, akir Aa ve dier bestekrlarn yetimesinde rol oynamtr. Btn bu byk bestekrlar III. Selim ve
onun himaye ve tevik edici taraf olmasayd -istedikleri kadar yetenekli ve
deha sahibi olsunlar- belki de bir varlk gsteremezlerdi.
III. Selim, dn msikmizde yin, Durak, Naat, Kr, Beste, Semi, ark,
Keke, Perev ve Saz Eserleri bestelemekten de geri kalmamtr. Onun
altm drt kadar bestesi bugn elimizdedir.
125 ztuna, a.g.e., c. I, s. 167.
126 Mellifin Msik Rislesi zerinde Ahmet Hakk Trabi alm ve neretmitir. Bkz. Gevrekzde Hfz Hasan Efendi ve Msik Rislesi, Rabet Yay. stanbul 2005.
127 ztuna, a.g.e., c. I, s. 287- 289.
182
Mehmet Esad Efendi (eyhulislm) (1685- 1753)

Mehmet Esad Efendi dn ve din d formlarda deiik makam ve usller de bestelemise de bugn bunlardan elimize pek az gemitir. Mehmet Esad Efendi XVII. Yzyl sonu ile XVIII. Yzyl ortalarna kadar yaam olan bestekrlarn ksa ksa hayat hikyelerini, lmlerine dlen iir
halinde tarihleriyle, eserlerinin saysn bildiren bilgileri ortaya koyan ve
denilebilir ki- msik tarihimizin ilk biyografi kitabn yazan kiidir128.
XIX. YZYILDA TRK MSKS
Bu asr Trkler olarak bizim amzdan ve ayn zamanda Bat iin son
derece nem tar. Bu yzylda Trklk dnyas siyasette, askerlik bakmndan, teknik olarak ve ekonomide geen asra gre daha da kaybetmi
durumdadr. Bat ise her ynyle ileri gitmitir. Bizim yenilgiden yenilgiye
uramamz zerine, bunun Bat tekniinin stnlnden ileri geldii kabul edilerek, memleketimizde bu alanda bir eyler yaplma yoluna gidilmitir. XVIII. Asrn sonunda yaam bir hkmdar olan III. Selim, daha
bu yzyldan balayarak bir takm yenilikler yapmak yoluna gitmi, Tophanede Mhendishney-i Bahriye ad altnda bir yksek mektep atrm, Nizm Cedd ad altnda kyafetine kadar baka yeni bir ordu kurdurmak yoluna
gitmitir. Bu balangtan sonra 1826da II. Mahmut zamannda Bat kltr ve medeniyetinin bizimkinin yerine konulaca bir dnem balamtr.
Bu, Batnn her ynyle stnlk tamas yznden oradan akm ve tesirler olmas kanununun adeta tabii bir neticesi olmutur. Bu durum her geen zamanda bir baka kltr ve sanatn bizim toplumumuza girmesiyle
yirminci yzylda da btn hzyla devam etmitir. imdi XIX. Yzylda bu
tesirleri ve neticelerini nce mimaride, ssleme sanatnda, inicilikte olsun
yle bir ele alp, ondan sonra msikdeki durumu anlatabiliriz. Bilhassa
1839dan sonra bu alanda Ampir, Rokoko, Barok denilen mimari tarzlar
bize girmitir129. Burada cmi mmrimizde Nuriosmaniyeyi rnek gsterebiliriz. Ssleme sanatnda, inicilikte melez bir sanat anlayyla eserlerimize yozlama hakim olmutur. Msikmizde ise Klsik anlay zere beste yapanlarn azalm olmasna karlk, kolaya kaan, kaidelerden (kuramlardan) uzaklam msikcilerin bir romantizm iinde, hatta gnmze
kadar gelen, sadece ark formu tarznda besteler yaptklar bilinmektedir.
128 ztuna, a.g.e., c. I, s. 198- 199.

129 Barok ya da Rokoko denilen Bat mmari tarznn Trk mmarisine girii ve etkilenimler iin
bkz. Doan Kuban, Trk ve slm Sanat zerine Denemeler, Arkeoloji ve Sanat Yay., stanbul
1995, s. 131- 140. Ayrca bkz. oruhlu, a.g.e., s. 106.
183
1826da II. Mahmut Yenierilii kaldrm, buna bal olarak Mehterhaneyi de kapatm ve burada Mzkay-i Hmayun ad altnda yalnzca Bat
mzii zerinde durulan bir kurulua imkn vererek Avrupadan talyan
hocalar getirterek memleketimizde bir baka msik sanatna yer verdirmitir. Sultan Abdlmecit ve II. Abdlhamit her ne kadar bunlarn, Trk
Mziini ciddi bir ekilde himye ettiklerini syleyenler varsa da130 - Trk
Msiksine hi yaknlk duymam, onun yzst kalmas ve kendi kaderine terk edilmesine sebebiyet vermilerdir. Bu yzden geen yzylda Bat
msiksi anlay iinde yetien mzisyenler, o sanatn bilgi, teknik, metot
ve espri tarafnn asl kendi mill sanatmza alnmas gerektii anlay ile
hareket etmekten uzak, Trk Msiksine dman olup bu ii gnmze
kadar getirmilerdir. Bu duruma ramen, Trk Msiksi halkmzn gnlnde yaaya gelmi ve sanat sever devlet adamlarmzn, zenginlerimizin ilgisi ve korumacl ile varln srdrmeye alm ve bu arada bestekrlarmz ve yetien icraclarmz bir eyler ortaya koyabilmilerdir. Trk Msiksinde besteler ortaya karanlarn burada da Halk Msikmizden eserlerinde izlere yer verdikleri Anadolu ve Rumeli azyla eser besteledikleri ve
Tekkelerdeki msik faaliyetlerinin yan sra en ok ilhiler bestelenirken,
yin de besteleyenler olduu grlmektedir. Trk msikcilerinin, bu asrn
sonunda alm olan semi kahvelerinde olsun faaliyetlerini srdrebilme
imkn bulduuna ahit oluyoruz. Bu kahvelere, Anadoludan gelen klarn alp sylediklerini dinleyen Klsik Msikiyle uraanlarmz bu yoldan
eserlerinde Halk Msikmizin tesirinde kalp onlarn gzel melodilerini ve
slbunu eserlerine aksettirmilerdir.
XIX. yzylda Trk Msiksinde adlar anlacak bestekrlar sralamadan
nce, bu dnemde yetimi olan dier Trk aydnlarnn isimlerini sralamak her halde faydal olur:
Bat usl tbda Senzde Ataullah Efendi,
Edebiyat ve dilde sadrazam Ahmet Vefik Paa,
Tarihte ve Hukukta Cevdet Paa,
Romanda Halit Ziya Bey,
Edebiyat ve Gazetecilikte Namk Kemal Bey, insi,
Eski tarz klsik Trk iirinde Leskofal Galip, Yeniehirli Avni,
Bat tarz Trk iirinde Tevfik Fikret, Abdlhakhamit,
Hat sanatnda Rakm, Kazasker Mustafa zzet Efendi
XIX. yzylda kendilerinden bahsedebileceimiz nde gelen msikcilerimizden bazlar unlardr:
130 Nihat Ergin, Yldz Saraynda Mzik, T.C. Kltr Bakanl Yay., Ankara 1999, nsz, s. IX.
184
Msikde ayn zamanda klsik anlayta yazan bestekrlarn banda

Hammzde smil Dede Efendi131 (1778-1846) gelir. Dede Efendi, Meragal ve Itrden sonra Trk Msiksinde nde gelen en byk bestekrmzdr. Dn ve dn olmayan her formda eser bestelemitir. Bir ok talebe yetitirmitir. Dellalzde ve Zeki Dede en deerli talebeleri arasnda yer alr.
Dede Efendi, III. Selim ekolnn en nde gelen bestecilerinden olmutur.
Delllzde smil Efendi132 (1797- 1869), Dedenin en gzde talebesi olup,
Klsik Trk Msiksi asndan asrn Dededen sonra en ileri gelen bestekrdr. Zamanmza yetmiin zerinde eseri gelmitir.
Zeki Dede133 (1825-1897), Dedenin bu kymetli talebesi sayesinde,
Dedenin hafzasnda olan msik eserleri bize aktarlm oldu. Zeki Dede
de ok talebe yetitirmitir. XX. Asrn hemen hemen btn msikcileri,
bilgin ve bestekrlar onun talebesi olmutur. Says be yzn zerinde
olan eserlerinden bize iki yz altm kadar gelebilmitir.
Tanbri Ali Efendi, Tanbur virtz, sesinin gzellii, okuyu slbu
ile iyi bir hnende olup, bestekr olarak klsik anlayta her formda dn ve
dn olmayan tarzda eser yazmtr. Yapm olduu arklarnda Hac rif
Beyin tesirinde kald grlmektedir.
Tanbri Byk Osman Bey, byk saz eseri bestekrdr. Perev, saz
semisi ve ark olarak krkn zerinde paras elimizdedir.
Hac rif Bey, byk ark bestekrmz olup, evki Beyin hocasdr.
Binden fazla eser bestelemi olmasna ramen, elimizde iki yzn stnde eseri bulunmaktadr.
Dier bestekar adlarn da sadece isim olarak yle sralayabiliriz: Numan Aa, kir Aa, Ermeni asll Asdik Aa, Medeni Aziz Efendi, Hseyin
Fahrettin Dede, Hac Fik Bey, Him Bey, Kayark Hsamettin Bey, Latif
Aa, Mahmut Cellettin Paa, Eyybi Mehmet Bey, Kazasker Mustafa zzet, Nevres Paa, Rum asll Nikolaki, Ermeni asll Oskiyam, Tanbri Kk Osman Bey, Rifat Bey, Ermeni asll Tatyos, Thir Aa, Sadk Aa, Hac
Sadullah Aa, Abdulbki Nasr Dede, Sultan II. Mahmut, Abdrrahim Knh
Dede, Zeki Mehmet Aa, orlulu k, Suyolcuzde Salih, Sultan Abdlaziz, Neyzen Slim Bey, Neyzen Yusuf Paa, evki Bey, Enderni Ali Bey,
Nuri eyd Bey, Neyzen Aziz Dede
131 Hayat ve eserleri iin bkz. ztuna, Dede Efendi, Kltr ve Tuarizm Bakanl Yay., No: 811,
stanbul 1987
132 Hayat ve eserleri iin bkz. ztuna, Trk Msiksi Ansiklopedisi, c. I, s. 308- 309.
133 ztuna, Trk Msiksi Ansiklopedisi, c. II, 2. Ksm, s. 402- 408.
185
XX. YZYILDA TRK MSKS

Bu yzylda geen yzyldan gelen Trk Msiksinin balangta ortada
kaldn gryoruz. O, varln halkn gnlnde olarak ve kiilerin alkasyla srdrmeye almtr. Bu duruma son verilmek zere ilk defa 1914
ylnda stanbulda Trk Msiksi iin Drul-Elhn ad altnda bir messesenin aldn gryoruz. ok gemeden Drul-Elhna Bat mzii Blm ilve edilmitir. Bundan sonra ise asl kurulu gayesine aykr olarak
Trk Msiksi Blm kaldrlm ve sadece Bat Mzii Blmnn devamna imkn verilmitir134.
1924te Ankarada Msik Muallim Mektebi almtr. Burada tamamen
Bat Mzii renimi yaplarak retmen yetitirme ii daha sonra bu messesenin Gazi Eitim Enstitsne aktarlarak orada alan bir mzik blm ile sadece Bat Mzii retmeni yetitirme yolu tutulmutur. Beri taraftan 1936da Ankara Devlet Konservatuar alarak buradan da Trkiyedeki Bat Mzii yapan orkestra ve operalara eleman salanmaya baklmtr. Bu Konservatuar daha sonra stanbul ve zmirde nce beleri halinde, imdilerde ise mstakil olarak iki konservatuar karmza karm bulunmaktadr. Bugn de konservatuarda yalnzca Bat Mzii eitimi yaplmaktadr. Buralardan mezun olanlar yine orkestra ve operalarda ve Bat
Mziini icra eden korolarda yer almaktadrlar.
Grld gibi Trkiyedeki Batnn uzants olan bu messeseler, devletin btn imknlarn ellerinde tuta gelmilerdir.
Trk Msiksinin durumuna gelince, sadece Azerbaycanda zeyir Hac
bey olu ilk Trk Konservatuarn 1929 ylnda kurmu ve bu messese
bugn dnya apnda bilinen bir konservatuar olmutur.
Bize gelince, 1976 ylna kadar Trkiyede, Trk Milletine ramen Trk
Msiksine yer verilmemi, hatta bu asl sanat bir ara yasaklanma yoluna
bile gidilmi, daha ziyade kendi haline terk edilmitir135. Bu srada onun
mensuplarndan bir ksm amatr olarak msikyi devam ettirirken, dier
bir ksm ise geimlerini salayabilmek iin ikili gazinolarda msik yapmaya almlardr. Bu arada Rauf Yekta Bey, Dr. Suphi Ezgi ve H. Sadettin Arel gibi byk msik std, Trk Musiksinin bata ilmini ortaya
koymaya bakmlar, milletimize ve genlie kitaplarn kazandrmlardr.
134 Murat Bardak, Bir Zamanlarn En Byk Mzik Kuruluu Drul-Elhn Nasl Batt?,
Hrriyet Pazar Dergisi 6 ubat 1994.
135 Uur lyas Canbolat, Ethem Ruhi ngr ile Msik nklb konusunda bir Rportaj, Tarih
ve Dnce Dergisi, Mart 2002, Say: 2002/03, s. 48-55. Cinuen Tanrkorur, Trkiyede
Trk Mzii Eitimi, Konservatuarlar ve Korolar, Dergh, Kasm 1994, c. V, Say: 57, s. 1214 ve devam s. 22.
186
Bilhassa H. Sadettin Arel bir mddet bulunduu Belediye Konservatuar

lmi Kurul Bakanl srasnda, bugn Trkiyede Trk Msiksinin ald
mesafenin tohumlarn atmtr. Ancak -Trkiyedeki bat Mzii savunucular- H. Sadettin Arelin almalarna ve Belediye Konservatuarnda msikmiz iin gelecek vadeden icraatlarna sonuna kadar imkn vermediler
ve sonunda onu, bu messeseden ayrlmak zorunda braktlar.
Bundan sonra H. Sadettin Arel, Trk Msiksinin yaamas ve mektebe
kavumas iin evresine toplad sayca ok az idealistle gayret gstermi, msikmizi niversite genliine mal etmeye alm ve sonunda bunda
muvaffak da olmutur.
te bir gn geldi devletin katnda Trk Msiksi mektebi ald. Mill
Eitim Bakanlna bal olarak alan bu mektep, daha sonra Kltr Bakanlna ve en sonunda da stanbul Teknik niversitesine baland ve
bugn de bu niversitenin ats altnda faaliyetini srdrmektedir.
Bu mnasebetle de stanbul Trk Msiksi Devlet Konservatuar rnek
alnarak zmir ve Gazi Antepte birer Trk Msiksi Devlet Konservatuar
daha ald.
Bu arada Trk Msiksi korolar kurulmaya baland.Elbette ki Ankara
ve stanbul radyolarnda yaplan almalar ve msikmizin belli bir seviyenin altna dmesini nleyen faaliyetleri de zikretmek gerekir.
1950den sonra da Genel Kurmay Harp Dairesi Bakanlna bal olarak bir Mehter Msiksi Topluluu kurulmutur.
zetlersek grlr ki:
XX. yzylda mill deerlerin yan sra Trk Msiksi de ihmal edilmi,
yok olma noktasna srklenmitir. Medeniyet ad altnda Batnn kltr
unsurlar bizim unsurlarmzn yerine mal edilmeye baklmtr. Burada iimizdeki baz insanlarn yabanclama adna nasl rol oynadklarn tarihler
yarn ak olarak yazacaktr136. Bat burada bir kltr emperyalizmi ile bize
yapacan yapm ve Trk Musiksi tam altm yl bir mektebe kavuamamtr137.
XX. yzylda Trk Kltrnn dier alanlarnda yetimi olanlardan baz
isimleri, msikcilerimizi sralamadan nce ylece verebiliriz:
136 Ne yazk ki, o vakitlerde var olan Trk Msiksi Kartl bitmi deil, her frsatta varln
hissettirmektedir. Bkz. Mziimiz Parya Muamelesi Gryor, Aksiyon Yl: 2, Say: 91, 31
Austos- 6 Eyll 1996. Trk Mziini sahiplendii in Konservatuardan Uzaklatrlan
Ayangil; Mzie Popler Tuzak, Yeni afak 4 Ekim 1998, Kltr Sayfas, s. 12. Kkl
Msikmize Hayat Hakk Tanmayan Mzik Piyasas, Trk Halk Mziine olduu Gibi Sanat
Mziine de ki Seenek Sunuyor; Ya Poplariteye Ayak Uydur Ya da l
137 Atasoy, a.g. ders notlar, s. 23.
187
Hikyede mer Seyfettin,

iirde Mehmet Akif, Yahya Kemal, Faruk Nfiz, Ahmet Him,
Romanda Refik Halit,
Tarih alannda Zeki Veldi, brahim Kafesolu,
Hat sanatnda Hamid ve dierleri
Trk Milliyetiliinde Ziya Gkalp, Nihal atsz,
Msik alannda tannm isimlere gelince:
Tanbri Cemil Bey, smil hakk Bey, Rahmi Bey, Bimen en, Suphi Ziya
zbekkan, Refik Fersan, emsettin Ziya bey, Santri Ethem Efendi, Leyl
Saz, Enderni Hfz Hsn, Hac Kirami Efendi, Ziya Paa, ekerci Hfz
Cemil, Hfz Osman, Ahmet Mithat Efendi, Ziya Bey, Ali Rfat aatay, Faiz
Kapanc, Rkm Elkutlu, Ruf Yekta Bey, Dr. Suphi Ezgi, H. Sadettin Arel,
Bestenigr Ziya Bey, Seyfettin Osmanolu, Abdlkadir Tre, Neyzen Emin
Dede, Bebekli Refik Talat Bey, Musa Sreyya Bey, d Nevres Bey, Hasan
Ferit Anlar, Fahri Kopuz, Muhlis Sabahattin, erif Muhittin Targan, Cevdet
ala, Selahattin Pnar, Sadettin Kaynak, Zeki Arif Ataergin, Hasan Fehmi
Mutel, Mnir Nurettin Seluk, Yesari Asm Arsoy, Kemal Batanay, Mesut
Cemil Tel, smail Baha Srelsan ve dier akla gelebilecek olanlar138.
SONU
Trklerin slmdan nceki gnlk yaantlarnda i ie olduklar mzik,
onlar iin din hayatn nemli bir unsuru, sosyal yaantnn bir gerei,
gnlk yaantlarnn nemli bir blmn oluturuyordu. Gerek idari,
gerekse kiisel alanda msiki Trklerin hayatnda olmazsa olmaz bir deere sahipti. Bu uygulama kadn erkek, gen yal ayrm yaplmadan
gnlk hayatta varln srdryordu. Yaplan kazlarda, eski Trklerin
sanatlarna, alglarna ve rakkaselerine ait resimler bu grlerimizi teyit etmektedir.
Trkler sadece bu sanatn icrasn yapmamlar ayn zamanda bu sanatn ilmini kitap, belge ve dokmanla da ortaya koyarak salam temele oturtmulardr. Eski Yunan ve baka milletlerde grdkleri mziksel faaliyetleri
gz nne alarak, kendilerine zg, mill sanat ve musik anlaylarna
uygun eserler ortaya koymulardr. Her ne kadar deiik kabile ve boylar
olarak ayr ayr yaamlarsa da mill sanat ve kltr anlaylar hi deimemi, asletine ve soyuna uygun varlklarn srdrmlerdir. Ayrca g-
138 XIX. Yzyl Trk Msiksi msikinas ve bestekrlar hakknda daha geni bilgi iin bkz.
Mustafa Rona, 20. Yzyl Trk Msiksi, Trkiye Yaynevi, stanbul 1970, Ayn yazar, 50 Yllk
Trk Msiksi, Trkiye Yay. stanbul 1960.
188
nmze kadar ulaan ve her biri alannda bir harika olan onlarca orijinal
kitap ve yzlerce msik eseri ortaya koymulardr.
Seluklular zamannda bu sanattan daha geni bir ortamda yararlanma
yollar alm, bir takm msik ile tedvi ve rehabilitasyon merkezleri kurulmutur. Bu sanatla uraanlara deer verilmi ve yneticiler tarafndan
destek salanmtr. Ayn anlay Osmanllar dneminde ok daha gl
olarak srdrlm, msik ve dier sanatlarda ve ilimlerde temyz etmi
bir ok sanat ve ilim adam Anadoluya getirilmitir. Bu sanat erbb kiilere sanatn ortaya koyacak ve insanmza yararl olacak kitaplar ve risleler yazdrlm ve bu faaliyetlerde grev alan kiiler emeinin karln
bulmu ve msik alannda bir ok sanat ve ilim adamnn yetimesine
katkda bulunmulardr.
XIV, XV ve XVI. Yzyllar da bir ok mzikolog ve mzisyen yetimi ve
Trk Msiksinin en gzde eserleri bu dnemlerde ortaya konulmutur.
Fakat XVII. Yzylda bir durgunluk hareketinin grlmeye balamtr. Bu
yzden daha nce siyaset, askerlik ve ekonomik ynlerden stn olan Trklk dnyasndan Batya aknlar ve tesirler olurken, bu kere bize o taraftan
kltr ve sanat asndan etkiler olmaya balamtr.Yalnz, msikde Batnn tesiri olmamtr. Bunun sebebi de her iki msiknin ayr sistem ve esaslara dayanm olmas ve Trk Msiksinin bilhassa melodi asndan aheserlere dayanmas ve milletimizin bu gzellikteki eserlerle doyup tamas,
bir baka eye yer verdirmemitir. Dahas var, Trk milletinin zevk anlay
olarak, gzellii kark eylerde deil, sadelikte arad bilinmektedir139.
VIII. yzyla kadar eitli Trk topluluk ve idareleri altnda varln ve
ilerlemesini srdren Trk Msiksi, Batya yneliin balad bu yzylda varln aynen korumutur. Bu yzylda, bir nceki yzylda balayan
durgunluun, gerilemeye dntn gryoruz. Bu yzden daha nce
siyaset, askerlik ve ekonomik ynlerden stn olan Trklk dnyasndan
Batya aknlar ve tesirler olurken, bu kere bize o taraftan kltr ve sanat
asndan etkiler olmaya balamtr.Yalnz, msikde Batnn tesiri olmamtr. Bunun sebebi de her iki msiknin ayr sistem ve esaslara dayanm
olmas ve Trk Msiksinin bilhassa melodi asndan aheserlere dayanmas ve milletimizin bu gzellikteki eserlerle doyup tamas, bir baka eye
yer verdirmemitir.
XIX. yzylda Bat ise her ynyle ileri gitmitir. Bizim yenilgiden yenilgiye uramamz zerine, bu gerilemenin Bat tekniinin stnlnden
139 Beir Ayvazolu, Gller Kitab, tken Yay., stanbul 1992, s. 65.
189
ileri geldii kabul edilerek, memleketimizde bu alanda bir eyler yaplma

yoluna gidilmitir. XVIII. Asrn sonunda yaam bir hkmdar olan III.
Selim, daha bu yzyldan balayarak bir takm yenilikler yapmak yoluna
gitmi, Tophanede Mhendishney-i Bahriye ad altnda bir yksek mektep
atrm, Nizm- Cedd ad altnda kyafetine kadar baka yeni bir ordu
kurdurmak yoluna gitmitir. Bu balangtan sonra 1826da II. Mahmut
zamannda Bat kltr ve medeniyetinin bizimkinin yerine konulaca bir
dnem balamtr. Bu, Batnn her ynyle stnlk tamas yznden
oradan akm ve tesirler olmas kanununun adeta tabii bir neticesi olmutur. Bu durum her geen zamanda bir baka kltr ve sanatn bizim toplumumuza girmesiyle yirminci yzylda da btn hzyla devam etmitir.
1826da II. Mahmut Yenierilii kaldrm, buna bal olarak Mehterhaneyi de kapatm ve burada Mzka-i Hmayun ad altnda yalnzca Bat mzii zerinde durulan bir kurulua imkn vererek Avrupadan talyan hocalar
getirterek memleketimizde bir baka msik sanatna yer verdirmitir.
Sultan Abdlmecit ve II. Abdlhamit Trk Msiksine hi yaknlk duymam, onun yzst kalmas ve kendi kaderine terk edilmesine sebebiyet vermilerdir. Bu yzden geen yzylda Bat msiksi anlay iinde
yetien mzisyenler, o sanatn bilgi, teknik, metot ve espri tarafnn asl
kendi mill sanatmza alnmas gerektii anlay ile hareket etmekten uzak,
Trk Msiksine dman olup bu ii gnmze kadar getirmilerdir. Aslnda sanat bazlarnn anlad gibi deildir. Sanat, bireyin bir faaliyeti olarak, toplum olaylarnn dnda fakat, iinde yaad toplumdan asla ayrlmayacak kadar gerek ve somut esaslara bal olarak geliir. Sanat, iinde
yaad toplumun politik, ekonomik ve kltrel geleneklerinin etkilerinden kendisini syrarak, btnyle doa ve toplum d kalamaz140. Bu ilgisizlie ramen, Trk Msiksi halkmzn gnlnde yaaya gelmi ve sanat
sever devlet adamlarmzn, zenginlerimizin ilgisi ve korumacl ile varln srdrmeye alm ve bu arada bestekrlarmz ve yetien icraclarmz bir eyler ortaya koyabilmilerdir. XX. Yzyla kadar bu durumda devam eden Trk Msiksi iin bir eyler yapabilme gayreti belirmi ve Drul-Elhn Msik Cemiyeti kurulmutur.
XX. yzylda geen yzyldan gelen Trk Msiksinin balangta ortada
kaldn gryoruz. O, varln halkn gnlnde olarak ve kiilerin alkasyla srdrmeye almtr. Bu duruma son verilmek zere ilk defa 191
ylnda stanbulda Trk Msiksi iin Drul-Elhn ad altnda bir me
140 Mlayim, a.g.e., s. 163.
190
sesenin aldn gryoruz. ok gemeden Drul-Elhna Bat mzii

Blm ilve edilmitir. Bundan sonra ise asl kurulu gayesine aykr olarak Trk Msiksi Blm kaldrlm ve sadece Bat Mzii Blmnn
devamna imkn verilmitir.
Trk Msiksinin bu kaderi maalesef Cumhuriyet dneminde de uzun
bir zaman devam etmitir. Daha sonralar bu alanda gnlmze su serpecek almalar ve faaliyetler balam oldu. Ne yazk ki medeniyet ad altnda Batnn kltr unsurlar bizim unsurlarmzn yerine mal edilmeye allmtr.
Burada mill deerlerimizi yabanclatrma gayreti iinde olanlarn tarih
boyunca neler yaptklar herkes tarafndan bilinmektedir. Bir sanatkr ahsiyetini, bir medeniyet haysiyetini korumak istiyorsa, kendi estetik dehsna yn veren telkkileri mukaddes bir emanet gibi korumasn bilmelidir.
Medeniyetlerin birbirlerinden ayrlmalar sanat anlaylaryla olur141. Bat
burada bir kltr emperyalizmi ile bize yapacan yapm ve Trk Musiksi tam altm yl bir mektebe kavuamamtr. kr ki, gnmzde eitli
illerimizde Trk Mzii Devlet Konservatuarlar faaliyetlerini gstermekte
ve bu alanda ok yetenekli genlerimizi yetitirmektedirler. Ancak u anda
konservatuarlarda grev yapan ve henz akademik bir unvana sahip olmayan retim grevlilerinin akbeti de bilinmemektedir. Temennimiz en ksa
zamanda buralarda grev yapan arkadalarmzn grevlerine uygun unvn alarak skntlarnn giderilmesi ve ynetimlerce onlarn zevkle alma
ortamlarnn oluturulmasdr.
141 S. Ahmed Arvasi; Diyalektiimiz ve Estetiimiz, Burak Yay., stanbul tsz., s. 103.

Türk Dini Musikisine Genel Bakış

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türk Dini Musikisine Genel Bakış

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AFD XLIX (2008), say I, s.

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

1. slmdan nceki Dnemde Trk Msikisi

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

Uygur Trklerinde de kadnlar ve erkeklerin bir araya gelerek msik

10 zkan, a.g.e., s. 18.

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

msikmize pentatonik sistem szn uydurmaktan geri kalmamlardr.

AFD XLVIII (2008), say I

Bu sazlar Trk sazlarnn en eski ve prototipleri saylabilirler.28

2. Seluklu Dnemi Trk Msiksi

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

36 Banarl, a.g.e., c. I, s. 247- 248.

AFD XLVIII (2008), say I

rini ve Peeneklerle ayn soydan olduklarn tarihler yazmaktadr. te bu

41 Banarl, a.g.e., c. I, s.276- 281.

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

Trk Tarihinde... Bayrak ve Mehter, ikisi birbirinden ayrlmayan, ama

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

3. D Trk Devletlerinde Trk Msiksi

AFD XLVIII (2008), say I

4. Osmanl Dneminde Trk Msiksi

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

AFD XLVIII (2008), say I

Safiyyuddin, Safiyyuddin Abdlmmin Urmevi, Safiyyuddin Abdlmmin

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

olduu grlr. Ayn zamanda bestekr olan ve elimizde sadece Nevrz

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

Uzunarl, a.g.e., c. II, s. 610

AFD XLVIII (2008), say I

Banarl, a.g.e., c. I, s. 423- 435.

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

AFD XLVIII (2008), say I

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

m Kadri elebi ( -1650), etr Murat Aa (1610- 1673), Hatipzde

AFD XLVIII (2008), say I

np sylenmesine byk tesir ve faydalar olmutur108.

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

Elimizde yirmi be civarnda eseri olup, klsik msikmizin ve III. Selim

AFD XLVIII (2008), say I

Varda Kosta Ahmed Aa (1728?- 1794)

Rum asll Trk Msiksi bestekr olup, klsik msikmizin en bata

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

Dilhayat Kalfa (1710?- 1780)

AFD XLVIII (2008), say I

Mehmet Esad Efendi (eyhulislm) (1685- 1753)

128 ztuna, a.g.e., c. I, s. 198- 199.

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

AFD XLVIII (2008), say I

Msikde ayn zamanda klsik anlayta yazan bestekrlarn banda

Trk Din Musikisi Tarihine Bir Bak

XX. YZYILDA TRK MSKS

AFD XLVIII (2008), say I