24

Dlaczego jacht pywa,

i to w podanym kierunku?
Jacht porusza si w dwch orodkach: w wodzie cz zanurzona iwpowietrzu cz nawodna jachtu. Na cz
nawodn dziaa parcie wiatru, natomiast w czci podwodnej powstaj siy
hydrodynamiczne jako reakcja na siy
dziaajce gwnie na agiel. To na nich
powstaje sia aerodynamiczna. Mechanizm jej powstawania ijej skadowe
omwione zostan wnastpnej czci
tego rozdziau.
Sia aerodynamiczna powoduje
przesuwanie si jachtu, ale kierunek
tego ruchu jest wypadkow si aero-

i hydrodynamicznych, czyli tych, ktre

dziaaj na czci nawodn i podwodn jachtu. Wymaga to szczegowego
omwienia, gdy s to sprawy kluczowe dla zrozumienia caej teorii eglowania. Na rysunku nr 11 widzimy przyoon si aerodynamiczn F w rodku
oaglowania oraz w podwodnej czci
kaduba si bocznego oporu Rh jako
reakcj na si F, gdy woda, na zasadzie reakcji, stawia przesuwajcemu
si kadubowi opr, ktry nazywamy
oporem bocznym. Zastpcz si bocznego oporu, bdc sum wszystkich
si dziaajcych na cay kadub, przykadamy w rodku bocznego oporu.
Jest ona rwna co do wielkoci sile
powstaej na aglu, lecz przeciwnie
skierowana.
Dla uatwienia rozwaa teoretycznych i wycigania wnioskw zarwno sum si dziaajcych na agiel,
jak icao powstajcej siy bocznego oporu przykadamy w rodku oaglowania iw rodku bocznego oporu.
Niektre podrczniki podaj sposoby
dokadnego okrelenia ich pooenia,
ale zalene jest to od tak wielu czynnikw, e jedynie moemy powiedzie,
i rodek oaglowania SO znajduje si
mniej wicej w rodku geometrycznym
agla, a rodek bocznego oporu SBO
zlokalizowany jest w geometrycznym
rodku obrysu zanurzonej czci jachtu. Teraz musimy zapamita, e wanie w kierunku dziaania wypadkowej
wszystkich si aero- i hydrodynamicznych porusza si nasz jacht. Koniecznie naley jeszcze omwi problem

bocznego oporu, bo jego wielko ma

zasadnicze znaczenie dla poruszania
si jachtu w podanym kierunku, jeli
musimy pyn kursami ostrymi, do
pwiatru wcznie. Jest rzecz ciekaw, i mimo e wiatr spycha nas w kierunku, w ktrym wieje, my pyniemy
np. ostro pod wiatr. Sprawia to wanie
wielko bocznego oporu. Sia, jaka
tutaj powstaje, przeciwdziaa nadmiernemu dryfowi, czyli znoszeniu jachtu
wbok. Cakowicie dryfu nie da si
wyeliminowa, ale moemy go zmniejszy do kilku stopni. Wtym celu jachty
rdldowe maj miecz wypuszczan
przez skrzyni mieczow petw. Jej
jedynym zadaniem jest zwikszenie
powierzchni bocznego oporu. S jachty z tzw. cikim mieczem, ktry czy
zadanie zwikszenia balastu z powikszeniem powierzchni bocznego oporu,
ale to ju inna sprawa. Zalet jachtw
mieczowych jest moliwo ich podnoszenia przy podchodzeniu do brzegu, a wic zmniejszanie ich zanurzenia moliwo nie do przecenienia
wegludze rdldowej.
Podsumujmy zatem te pozornie zawie wywody. Na jacht dziaaj (zob. rysunek 11): parcie wiatru na cz nawodn i, powstajce jako reakcja na to, siy
hydrodynamiczne wczci podwodnej. Wwyniku parcia wiatru na aglu
tworzy si sia aerodynamiczna, skierowana prostopadle do ciciwy agla.
Przykadamy j w naszych rozwaaniach wrodku oaglowania SO, lecego mniej wicej w rodku geometrycznym agla. W czci podwodnej

dziaa sia oporu hydrodynamicznego

Rh rwna pod wzgldem wielkoci
sile aerodynamicznej, lecz przeciwnie
skierowana. Przykadamy j wrodku bocznego oporu SBO, znajdujcego si mniej wicej w rodku geometrycznym obrysu zanurzonej czci
jachtu. Si bocznego oporu moemy
rozoy na skadow oporu bocznego
i oporu hydrodynamicznego wzdunego. Wwyniku dziaania wypadkowej si
aerodynamicznych ihydrodynamicznych nasz jacht porusza si wokrelonym kierunku.

1
Teoria eglowania

Teoria eglowania

Powstawanie siy
aerodynamicznej na aglu
W wyniku parcia wiatru na pracujcy agiel powstaje sia aerodynamiczna
zawsze prostopada do ciciwy agla,
bez wzgldu na kierunek wiatru.
W celu zilustrowania powyszej
konstatacji moemy posuy si przykadem skrzyda samolotu, gdzie przy
maym kcie natarcia powstaje sia
prostopada do skrzyda, oraz przykadem spadochronu, gdzie kt natarcia wynosi 90, a tworzca si sia jest
skierowana te prostopadle do czaszy
spadochronu.
agiel pracuje przy ktach natarcia
od 15 do 90, w zalenoci od kursu,
jakim pyniemy. Kt natarcia jest to
kt, pod jakim wiatr naciera na agiel.
Przedstawia to rysunek nr 12.
Si aerodynamiczn F moemy rozoy na dwie skadowe: zgodn z kierunkiem ruchu jachtu Fc i prostopad
do tego kierunku Fp.

25

Teoria eglowania

windu do ostrego baksztagu zawiera

si wgranicach 12 15. Oczywicie
nie pywamy na dce z ktomierzem.
Istnieje praktyczny sposb na ustawienie agla, mianowicie luzujemy agiel
do chwili, kiedy zacznie opota, i wtedy
delikatnie go wybieramy. Prawidowe
ustawienie agla do pracy, to praca na
granicy opotu. Jeli znowu lekko wyluzujemy agiel, to nie bdzie on pracowa; jeli zbytnio go wybierzemy wsile aerodynamicznej wzronie skadowa
dryfu iprzechyu, a zmaleje sia cigu.
Ilustruje to rysunek nr 13.

para si obracajca jacht w kierunku

zgodnym z wiejcym wiatrem jacht
jest zawietrzny. Jeli rodek oaglowania znajduje si za rodkiem bocznego oporu, ta sama para si powoduje,
e jacht skrca w kierunku wiejcego
wiatru jacht jest nawietrzny. Jeli
oba rodki le na jednej linii w pionie, brak wtedy ramienia, wic nie ma
te momentu skrcajcego jacht jest
zrwnowaony.
Przesuwajc wiadomie rodek oaglowania, czy te rodek bocznego oporu, moemy uzyskiwa podany efekt
nawietrznoci lub zawietrznoci.

Zawietrzno
i nawietrzno jachtu

Praca steru

Poznalimy wczeniej dwa charakterystyczne punkty jachtu: rodek bocznego oporu oraz rodek oaglowania.

26

Pierwsza z tych si popycha nasz jacht

w podanym kierunku, natomiast druga
z nich powoduje jego dryf i przechy. Ta
ostatnia sia jest szkodliwa dla naszego
jachtu i od nas zaley jej zminimalizowanie. Dla osignicia maksymalnej
prdkoci musimy ustawi agiel pod
optymalnym ktem natarcia wzgldem
wiatru. Ten kt dla kursw od bejde-

1
Teoria eglowania

Jacht jest zawietrzny wtedy, gdy bez

pracy steru skrca sam zwiatrem. Dzib
idzie za wiatrem, czyli jest zawietrzny.
Jacht jest nawietrzny, kiedy bez ingerencji steru skrca do linii wiatru. Jeeli jacht bez ingerencji steru utrzymuje
kurs, mwimy, e jacht jest zrwnowaony. Kiedy i dlaczego wystpuje takie
zjawisko? Ot decyduje otym wzajemne pooenie rodka oaglowania
irodka bocznego oporu.
Jak wynika z rysunku 14., jeli rodek oaglowania znajduje si przed
rodkiem bocznego oporu, powstaje

Aby na petwie sterowej wystpia jaka sia skrcajca, trzeba speni nastpujcy warunek: jacht musi
znajdowa si w ruchu. Jeli wychylimy petw sterow w jakimkolwiek
kierunku, pojawi si prostopadle do
niej skierowana sia. Przeledmy to
na rysunku nr 15.
Si t moemy rozoy na dwie
skadowe: si skierowan prostopadle do diametralnej jachtu i si
wdiametralnej jachtu, lecz skierowan przeciwnie do kierunku jego poruszania si.
Ta pierwsza sia powoduje moment
skrcajcy w stron, w ktr wychylilimy petw sterow. Druga z nich jest
si hamujc. Std nasuwa si wniosek, e optymalne sterowanie otrzymujemy, wychylajc petw sterow
w granicach 25 40. Mamy wtedy
moment skrcajcy przy minimalnej

27

sile hamujcej. Petwa sterowa do

pracy powinna by raczej opuszczona wd, gdy atwiej wwczas sterowa. Sterem z uniesion lekko petw
porusza si bardzo ciko igrozi nam
to utrat panowania nad nim wwypadku duego przechyu jachtu. Petwa po
prostu caa wyjdzie z wody.

Locja
28

Locja zajmuje si dokadnym opisem danego akwenu oraz jego oznakowaniem nawigacyjnym ze wzgldu na
bezpieczestwo eglugi. Locj dzieli si

na morsk i rdldow. Program dla

eglarzy jachtowych obejmuje wycznie locj rdldow.
Praw stron szlaku eglownego
lub prawym brzegiem drogi wodnej
jest ta strona lub brzeg, ktre znajduj si na prawo od statku pyncego
w d rzeki.
Kierunek i strony szlaku eglownego na kanaach i jeziorach okrelaj
lokalne przepisy eglugowe. Jeli
takich nie ma, to za praw stron szlaku
eglownego naley przyjmowa szlak
zprawej burty statku, gdy statek pynie
ze wschodu na zachd lub z poudnia na
pnoc. Szczegy zawieraj zaczniki
do Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2003r.
Dziennik Ustaw 212 poz. 2072. Wykaz
wszystkich znakw eglugowych
znajduje si na wkadkach kolorowych
przewodnika.
Chocia kada rzeka ma inny charakter, to jednak ukad pytkich i gbokich miejsc podlega pewnym prawidowociom, wsplnym dla kadej dzikiej
rzeki. Pas wody, przebiegajcy zwykle
wzdu najwikszych gbokoci, nazywamy nurtem. Nurt nie biegnie rodkiem rzeki, lecz przechodzi od brzegu
do brzegu. Rozpdzona woda na zakolu
stara si zachowa dotychczasowy kierunek i dopiero zagradzajcy jej drog
brzeg zmusza j do zmiany kierunku.
W ten sposb nurt meandrujcej rzeki
przenosi si na kadym zakrcie, zwanym zakolem, od brzegu wypukego do
brzegu wklsego. Wklso linii brzegowej nazywamy bucht, a rozcigaj-

Oznakowanie

Znaki nawigacyjne
Rzeki, kanay i jeziora, po ktrych odbywa si ruch eglugowy, s oznakowane tablicami i wiatami. Wrd znakw eglugowych rozrnia si nastpujce znaki: zakazu, nakazu, ograniczenia, wskazania oraz pomocnicze informacyjne.

Locja

Locja

Ilustruj je odpowiednie plansze; powinnimy umie je rozpoznawa oraz wiedzie, co one

oznaczaj. Np. znak informujcy o przeprawie promowej musi nam uwiadamia, e prom
przesuwa si po linie, ktra dla nas jest niewidoczna, bo znajduje si pod wod. Prom, podcigajc si na linie, powoduje jej szybkie unoszenie si do gry w kierunku swego poruszania si
w danej chwili. Za promem lina opada szybko na dno. Nie prbujmy nigdy, spieszc si, przepywa przed promem.
Do oznaczania trasy szlaku eglownego i przeszkd eglugowych na szlaku drg wodnych stosuje si tablice oraz wiata. Wyrniamy nastpujce znaki eglugowe:
n znaki pywajce, wyznaczajce kierunek szlaku eglownego;
n znaki brzegowe, okrelajce miejsca niebezpieczne szlaku eglownego oraz pooenie szlaku w stosunku do brzegw drogi wodnej;
n znaki wskazujce przeszkod na szlaku eglownym;
n znaki eglugowe przejazdw przez budowle wodne;
n znaki wyznaczajce wjazd do portw lub odgazie drg wodnych oraz wyznaczajce wjazd
na szlak eglowny jezior i rozlewisk.
Oznakowanie granic szlaku eglownego
Prawa strona szlaku
Kolor: czerwony
Ksztat: pawa walcowa, pawa ze znakiem szczytowym, tyka ze znakiem szczytowym, tyka z wiech
Znak szczytowy: czerwony walec, moe by w formie reflektora radarowego
wiato: czerwone rytmiczne (rytm dowolny)
Lewa strona szlaku
Kolor: zielony
Ksztat: pawa stokowa, pawa ze znakiem szczytowym, tyka ze znakiem szczytowym, tyka
Znak szczytowy: zielony stoek, moe by w formie reflektora radarowego
wiato: zielone rytmiczne (rytm dowolny)
Znaki rozgazienia szlaku
Kolor: poziome czerwone i zielone pasy
Znak szczytowy: kula z zielonymi i czerwonymi pasami, moe by w formie reflektora radarowego
wiato: biae izofazowe lub biae migajce w grupach (np. z trzech byskw)
Znaki eglugowe umieszczono na kolorowych wkadkach

29

30

c si wzdu niej gbi plosem. Po

wypukej stronie koryta, gdzie prd jest
znacznie mniejszy, najatwiej osadza si
piasek niesiony z wod, tworzc tzw.
odsypisko. Odsypisko opada agodnie
w kierunku rodka rzeki, natomiast od
strony brzegu wznosi si i czsto porasta rolinnoci, przechodzc w trwae
przymulisko.
Za plosem midzy rodkiem koryta rzeki, a jej wypukym brzegiem
powstaje awica. W lecych poza
nurtem czciach koryta rzeki tworz
si szybko wdrujce awice piasku,
zwane przykosami. Przykosa koczy
si nagym uskokiem, tzw. kantem. Jest

dobrze widoczna wskutek charakterystycznego marszczenia si wody nad

kantem i janiejszemu jej odcieniowi.
Midzy plosami i miejscami, gdzie
woda rozlewa si szeroko, a prd rzeki sabnie, powstaje pycizna zwana
przemiaem. Aby zlikwidowa cho
czciowo te niebezpieczestwa, buduje si system ostrg, opasek, czasami
jazw i progw. Ostroga to wybiegajcy w rzek prostopady wski wa,
natomiast opaski wzmocnienia linii
brzegowej wzdu niej.
Na rysunku nr 17 pokazane s ostroga i opaska oraz prom na uwizi, stanowicy do due zagroenie, jeli

prbujemy przepyn przed nim

w ostatniej chwili. Mowa jest o tym
w zagadnieniu powiconym locji,
przy okazji omawiania stosownego
znaku. Na rysunku wida, jak lina cignca znajduje si tu pod powierzchni
i teraz rozumiemy, jak to jest grone
dla jachtu, ktry koniecznie chce zdy przed promem.
W celu spitrzenia rzek buduje si
progi i jazy. Progi to co w rodzaju
dennych tam podnoszcych poziom
wody, jazy natomiast umoliwiaj jej
spitrzenie o minimum 1 m. Pokonanie jazu przez jacht jest niemoliwe,
jeli nie chcemy roztrzaska statku.
Gdy rzeka ma sta si eglowna, przy
jazie trzeba wybudowa luz. luzy stawiamy rwnie wszdzie tam,
gdzie czymy dwa jeziora pooone
na rnych wysokociach. Na jeziorach mazurskich moemy spotka
si z takim rozwizaniem na Kanale
Jegliskim, czcym jeziora Seksty
i Ro oraz w Rucianem, gdzie Jezioro Nidzkie jest wyej pooone ni
jezioro Bedany. Na wszystkich spawnych rzekach w Polsce i w Europie

spotkamy na szlaku wiele luz. Jest

to urzdzenie skadajce si z waciwej komory, zamknitej potnymi
wrotami po obu stronach, i urzdze
pozwalajcych na sterowanie bramami i przepustami wodnymi.
Zobaczmy, jak wyglda przeprawa
luz Guzianka z jeziora Bedany na
Jezioro Nidzkie.
Czekamy, a zapali si podwjne
zielone wiato, co oznacza, e luza
jest przygotowana na nasze przyjcie. Wpywamy ostronie do niej i...
no wanie, nie prbujmy zacumowa jachtu. Do tego celu zwisaj tam
specjalne grube liny, ktrych musimy
si chwyci. Jest to niezbdne, gdy
wpuszczana woda zniosaby nasz jacht
na wrota lub inne jednostki pywajce.
Nie cumujemy, gdy w zalenoci od
kierunku pynicia przemiecimy si
kilka metrw w d lub w gr, wic
albo zawilibymy na knagach, albo
podtopilibymy si.
Gdy wszystko jest gotowe, brama si
zamyka i rozpoczyna si napuszczanie
wody od strony wyszego poziomu. Po
napenieniu si komory do poziomu

1
Locja

Locja

31

32
Jeziora Nidzkiego bram mona otworzy i pyn w dalsz drog.
Taka przeprawa w peni sezonu to
przeycie i stres, ktry pseudoeglarze stwarzaj sami sobie. Informacje
o tym, jak powinnimy si zachowywa w takich wypadkach, podane s
w poradach w rozdziale III.
Zastosowanie tutaj nazwy meteorologia jest, jeli chodzi o potrzeby eglarza jachtowego, terminem uytym mocno na wyrost. Korzystanie z radiowych
prognoz pogody ma dla nas znaczenie

METEoRoLoGIa

12

11

10

Stopnie
Beauforta

17,2 20,7
20,8 24,4
24,5 28,4
28,5 32,6
powyej 32,6

Silna wichura
Gwatowna wichura
Huragan

13,9 17,1

Wiatr bardzo silny

Wichura

10,8 13,8

Wiatr silny

Wiatr gwatowny

5,5 7,9

3,4 5,4

Wiatr agodny

8,0 10,7

1,6 3,3

Wiatr stay

Wiatr do silny

0,3 1,5

Powiew

Wiatr umiarkowany

0 0,2

Cisza

powyej 117

103 117

89 102

75 88

62 74

50 60

39 49

29 38

20 28

12 19

6 11

15

Prdko wiatru
m/s
km / h

Charakterystyka
prdkoci wiatru

Wiatr powoduje katastrofalne zniszczenia.

Meteorologia

Powane zniszczenia wrd drzewostanu i zabudowa.

Wiatr wyrywa drzewa, cisze uszkodzenia budynkw.

Wiatr unosi mniejsze przedmioty, powoduje lejsze uszkodzenia budynkw.

Wiatr porusza wiksze drzewa, amie gazie, tamuje swobodny ruch.

Wiatr porusza mniejsze drzewa, utrudnia ruch.

Wiatr porusza due gazie, druty telefoniczne dwicz,

uycie parasola jest utrudnione.

Wiatr porusza gazie drzew.

Wiatr porusza gazki drzew i niesie py oraz kurz.

Wiatr porusza licie drzew.

Wiatr odczuwa si na twarzy, licie dr.

Wiatr unosi smugi dymu.

Dym unosi si pionowo.

Wzrokowe okrelenie prdkoci

wiatru na otwartej przestrzeni

Sia wiatru podana skala i opis zjawisk towarzyszcych okrelonej sile wiatru pomog nam podj decyzj, czy bdziemy si refowa, czy te
przeczekamy trudne warunki przy brzegu.

Skala Beauforta

Meteorologia

1
1

33