PARALANMI BLN

Ayda Bir Merhaba

abakan Recep Tayyip Erdoann Arap Bahar ziyareti esnasnda dile getirdii ve pek ok tartmaya
sebep olan laiklik tavsiyesinin neleri ierdiine ilikin oka yaz yazld. Bu yazlarn bir ksm ele-

tirel bir ksm ise tmyle olumlayc bir yaklam ortaya koymaktayd. Dier taraftan Arap dnyasnda
laiklik ve seklarizmin ifade ettii dnsel meseleler zerine ise ok fazla yaz yazlmad.
Arapa ilmeniye (ilm-bilim) ya da alemeniye (alem-dnya) olarak ifade edilen seklarizm dnyeviye
olarak daha doru bir ekilde dzeltilebilir ki dnyaya ait, dnyevi ya da zamana ait anlamna gelmektedir.
Seklarizm Mslman dnyaya smrgecilik balamnda modernite, batllama ve modernleme gibi
ilikili kavramlarla beraber giren bir konsepttir. Seklarizm genellikle siyasetin dini otoriteden bamszln belirtse de aslnda dier ilikili terimlerle birlikte slmn marjinallemesini hedefleyen bir sreci ya
da hem smrge hem de bamszlk sonras dnemlerde toplumun yeniden yaplandrlmas srecinden
slmn dlanmasn tanmlamak iin kullanlmtr. Seklarizm Ortadouda toplumun kltrnden
ayrlmasn gerektirmitir ve hedefi gemiten tamamen kopmaktr.
Bu erevde hem laiklik meselesinin hem de seklarizmin nasl anlaldn ortaya koymann gerekli
ve zorunlu olduuna kani olduumuz iin bu saymzda bu meseleye odaklanmann yararl olacana
inandk. Tunus Nahda hareketi kurucusu ve lideri Raid Gannui konuyla ilgili yazsnda zetle u dnce zerinde duruyor: Gnmzde, Mslman birey ve toplumlarn, halka hizmet etmek ve ktlklerden
alkoymak adna, gayri slmi birlik ve oluumlarda yer aldna dair saysz rnekler sunulabilir. Bu
gelimeler hl, baz limler tarafndan destek bulmad halde gereklemeye devam etmektedir. Umarm
saygszlk etmi olmam, ancak bu limler, Mslmanlar iin hayat gereksiz yere zorlatrmaktalar.
Mslmanlara, zor anlarnda doru admlar atmalarn salayacak meru bir durum iin snrlamalar
dayatmaktalar. Mehmed Krad Atalar ise Anglo-Sakson tarzn esas aldmzda bile, laik devlet tanmnda, kamusal alann din olarak bilinen kurumca belirlenemeyecei ilkesinin belirleyici olduunu
grrz. Burada kamusal alan belirleyen, bilimin ve akln dorulardr. Aydnlanma ve Modernite
sonucunda Batnn ulat sonu budur. Dolaysyla, laik devlet anlaynda, ne ncilin ne de Kurnn
(veya baka bir dinsel metnin) kamusal alan zerine sylediklerinin meru bir zemini vardr diyerek laiklik tartmalarnn slm nazarndaki yerinin temelsizliini ortaya koymaktadr. Pariste yaynlanan el-Yevm
es-Sbi (Yedinci Gn) dergisinin yneticileri, biri Maripten biri Marktan iki dnr arasnda karlkl bir diyalog gerekletirmeyi ve bunu sayfalarnda yaynlamay planladklarn bildirdii Muhammed
Cbiri ve Hasan Hanefnin bu dergide yaymlanan iki ksa yazs Mslman dnya ve laiklik ilikisinin
alglanma biimlerini gstermesi bakmndan olduka nemlidir. Yasin Aktay ile yaplan sylei ise hem
Ortadouda yaanan son gelimeleri hem de slmclk deerlendirmelerini merkeze alarak tartmalar
farkl bir boyuta tayor. Umut slam Ayar ise Ortadouda Modernleme adl edisyon almadan hareketle
Batl ve slm dnyasndan yazarlarn slm ve Seklarizm meselesini ele al biimlerini deerlendiriyor. Dilaver Demira ise hmanizm kavram ile birlikte gndeme gelen nsan her eyin lsdr sznn ok nemli bir deiimi yani sekler tanrnn kim olacan tayin etmekte olduuna odaklanyor.
Umrann bu saysnda Ali Bulan Kurna dnk deist itirazlar masaya yatrd incelemesi, Ali
Rza Demircann kurban ibadetini anlatt yazs ve Metin nal Mengolunun Gray Sngnn yeni
romann deerlendirdii yazlar da dikkat ekiyor. Ahmet Edip Baaran ve Gngr Gerin iki nemli
kitap deerlendirmesi de kltr sanat sayfalarnda yer alyor.
Yeni saymzda bulumak dileiyle.
Umran

GNDEM

Ahmet KAVAS

10

26

16

[gndem]

[dosya]

04

16

30

22

34

ORTADOUDAN

10

Stratejik Derinliin
Stratejik Denge ile mtihan ya
da Devrimin Absrdl
NER BUUKCU

slmclarn slmi Olmayan

Devlet daresinde Yer Almas
RAD EL-GANNU

Bir Laik, Mslman Devleti

Ynetebilir mi?
MEHMED KRAD ATALAR

slamn Devletten Ayrlacak

Bir Kilisesi Yoktur ki!
MUHAMMED BD EL-CBR

slamcln bitiinden ziyade

dnmnden sz edilebilir.
YASN AKTAY

48

Tanr Bakl Medeniyet ve

nsan Sonras Yaam
DLAVER DEMRA

Mbarek Kurban
Bayramnz kutlar,
tm islm alemine
hayrlar getirmesini
Yce Allahtan
niyaz ederiz.

52
26

slmn Bat Tarz Laiklie

htiyac Yoktur
HASAN HANEF

Ortadouda Modernleme,
slm ve Seklarizm
UMUT SLM
AYAR

Devrimin Absrdl
Sahibi
PINAR YAYINLARI
Tic. ve San. Ltd. ti. Adna
lhan Gndodu
Genel Yayn Ynetmeni
ve Sorumlu Yaz leri Mdr
Cevat zkaya
dare Merkezi
Alay Kk Cad. Kk Sk. Civan Han No: 6/3
Caalolu - Fatih / stanbul
Tel: (0212) 520 98 90
Fax: (0212) 527 06 77
www.umrandergisi.com
umran@umrandergisi.com
abone@umrandergisi.com

75
[yaayan islam]

60

Kurna Deist tirazlar

AL BULA

92
[kltr-sanat]

81

iddetin lmcl Bys ve

Baudrillard
AHMET EDP BAARAN

84

Kalbin atlaklarn Doldurmak

METN NAL MENGOLU

68

slmi evresel Etik,

Hukuk ve Toplum
MAWL Y. ZZEDDN

88

II. Abdlhamid Donanmasnda

Bir Bahriye Zabitinin Hatralar
GNGR GER

92
75

Hayvanlara Bakmz,
Grevlerimiz, Kurban badeti
AL RIZA DEMRCAN

Temsilcilikler
Ankara: (0312) 435 94 48
zmit: (0542) 250 75 77
Trabzon: (0462) 321 95 44
Isparta: (0246) 223 24 87

Nasl Abone Olabilirsiniz?

1. Abone olmak iin bir telefon amanz yeterli.
Umran Dergisine abone olmak ve aboneliinizi
yenilemek iin 0212 520 98 90 nolu telefon
numarasn arayabilirsiniz.
2. abone@umrandergisi.com adresine isim,
adres ve telefon bilgilerinizi bildirmek suretiyle de
abone olabilirsiniz.
Abone cretleri
Yurt ii abone creti (1 yllk): 60 TL (KDV dahil)
Yurt d abone creti (12 say, 1 yllk):
Avrupa 60 EURO
ABD: 80 USD, Avustralya: 85 AUD
Abone cretini Nasl deyebilirsiniz?
1- Kredi kart numaranz telefon ile bize
bildirerek.
2- Bir PTT ubesine giderek POSTA EK
hesabmza creti yatrarak. (Ltfen posta eki
zerine abone adn yazmay unutmaynz.)
POSTA EK HESAP NO: 654482
ALICI ADI: PINAR YAYINLARI TC. SAN. LTD. T.
3- Ayrca aadaki BANKA HESAP numaralarna da
abone cretinizi deyebilirsiniz.
BANKA HESAP NUMARASI
Garanti Bankas
emberlita b. TL Hesab .Kodu: 44
Hesap No: 6298359 (Pnar Yaynlar Tic. San. Ltd. ti.)
IBAN : TR95 0006 2000 0440 0006 2983 59

Bendeyar
SLEYMAN
CERAN

Fiyat: 5 TL

96

Bask: enyldz Matbaaclk

Gmsuyu Cad. No:3 Kat:1
Topkap - stanbul Tel: (212) 483 47 91

KTAPLIK

Grsel Ynetmen
Tekin ztrk
www.tekinozturk.com.tr

Yaygn Sreli. Ayda bir yaymlanr.

Yaymlanan ilanlarn ve yazlarn sorumluluu
sahiplerine aittir.
Bu dergi basn meslek ilkelerine uymay taahht eder.

Umran KASIM 2011 3

GNDEM
TRKYE: BALKANLARDAN BALKANLAMAYA
UREYB EL-RENTAV

endisini Suriyedeki
Esad sonras dneme
hazrlamaya balayan sadece Trkiye deil. ran benzer eyi yapmaya balad.
Hatta rejimin devrilmesinden en fazla zarar grecek
olan Hizbullah bile bu lkede kkl deiim yaanmasyla oluacak senaryo ve
ihtimalleri sunmaya balad. Trk yetkili bunca akan
kan sonras rejimin gideceini kesin bir dille konuuyor ancak Suriyenin Libya senaryosu bataklna
kaymas tehlikesine dair derin endieden seni alamyor. Zira halk geri adm atmaz ve rejim son savana
giriyor. Kesin deiim operasyonu ac ve uzun olacak.
randa tablo ok da farkl deil. Tahran rejime
hayat vermek iin elinden geleni yapt. Para, silah,
deneyim ve cephane vermekte cimri davranmad.
Hatta mttefiki Irak zehirli kseden imeye zorlad
ve ama mali yardmlar ve ucuz petrol vermeye sevk
etti. Fakat ran da btn bunlarn fayda getirmeyeceini ve deiim trenini durduramayacan gryor.
Tahran kendisini reformdan ve slami giriimler
zemininden konumak zorunda buldu.
Trkiye Suriye olaynn kendi ii zerindeki sonularndan derin endie duyuyor. Zira Suriyenin mezhep
ve dinleri, aznlklar ve ounluklarnn snrn Trkiye
tarafnda benzerleri var. Suriye halknn oluumlar
arasndaki bir ekimenin Trk halknn oluumlar
arasnda endieli yanklar olabilir. Ayrca Krt oluumu endiesi de bulunuyor. Suriyedeki Krt oluumu
Iraktaki benzerinin yolunda gidiyor. Suriye Krtlerinin
lkede iler kontrolden karsa yar bamsz bir oluumla kmalar kuvvetle muhtemel.
rann ise Suriyedeki deiimden korkmas iin
yeterli endie sebepleri var. Zira otuz yl boyunca
am, Tahrann Ortadou, Akdeniz ve Arap-srail
ekimesinin kapsyd. Btn bunlar imdi bitecek.
Farkl merepleriyle Suriye muhalefet evrelerinde
hi kimse Suriye ile ran arasnda baba ve oul Esad
ynetimindeki gibi izlenecek bir iliki istemiyorlar.
4 Umran KASIM 2011

Tahrann Lbnandaki mttefiki Hizbullah kendisini su,

gda ve oksijen kaynaklarna balayan gizli da
kaybedecek.
Trkiye, yetkililerinin de
belirttii gibi Mslman
Kardeler de dhil Suriye
muhalefetinin farkl evreleriyle gl bir iliki iinde.
zellikle de Mslman Kardeler Suriyeyi ynetecek
siyasileri tanmak istiyor. Uzun, sancl ve kanl sanclardan sonra ran daha az grltl ekilde direk veya
dostlar kanalyla Suriye muhalefeti ile balant ipleri
ve ilikileri dokumaya balad. ran ayrca kendisini bir
anda ve n iaretleri olmadan Suriye denklemi dnda
bulmak istemiyor. ran, kukusuz dayand btn
ipotekleri kaybetmesinden endieli.
Suriyenin blnmesi senaryosu Ankarann
en fazla endielendii, Tel Avivin scak bakt ve
Tahrann hesaba katt bir konu. Byle bir meum
senaryonun baz srailli yorumcu ve siyasileri Arap
baharn olumlu karlamaya ve frsatlardan konumaya iten temel sebep olduunu dnyorum. Sadece
Suriyenin deil, btn verimli hilalin haritasnn yeniden izilmesi senaryosu zerinde yaplan altrmalar
var. Burada Alevi, Drzi, Hristiyan, Krt devletikleri,
birbiriyle ekien mezhep ve dinlerin mozaiinden
konuuluyor. srail bu mozaik iinde blgedeki en
byk aznlk grlyor.
Geen yzyln son on ylnda kendisini Balkanlardaki
ekimelerin, blnmelerin ve eski Yugoslavyann rahminden km devletiklerin ortasnda bulan Trkiye
bu yzyln ikinci on ylnda kendisini Akdenizin
dousunun ve verimli hilalin Balkanlamas karsnda
bulabilir. Tabi Suriye halk gleriyle lkenin gelecei,
birlii, halknn zgrl ve saygnl iin samimi
bir ibirlii iine girilerek Suriyedeki deiimin olgun
ynetimi yaplmad takdirde geerli bu durum. Aksi
takdirde Ankara lkeyi sarabilecek yaratc olmayan
kaostan Suriye halkndan sonra ikinci byk zararl
kacak lke olacaktr. (19 Eyll 2011, rdn gazetesi
Dsturdan eviren: Harun Ersoy)

Ortadoudan

ARAPLAR OLARAK TRKYEY TANIMIYORUZ

MUHAMMED ER-RAMH

srn zel bir televizyon kanalnda spiker

Trkiye Babakan Recep Tayyip Erdoann
Kahireye geldii gece Trkiyeyi tantmaya balad.
Hi tereddt etmeden Trkiyede ezan okunmuyor ve
kilise an duyulmuyor dedi. Sonra programn dier
sunucusu glmseyerek Trkiye ile ilgili doru bilgileri
aktard. Baz Arap medyas Trkiye hakknda doru
bilgi fakiri. Keza Arap bakentleri Tunus, Kahire ve
Trablusta Erdoann gezisini karlayan siyasi evreler
de yle. Trkiye I. Dnya savandan sonra Osmanl
devletinden kurtulduundan bu yana milliyeti ve
ekonomik sebeplerden tr srtn Araplara evirmiti. Ayrca Araplar da geen 80 yl boyunca Trkiyede
yaananlar hi bilmiyordu neredeyse.
Son 10 veya 20 yl zarfnda Trkiye stratejik sebeplerden tr arka bahesi Arap lkelerini hatrlamaya
balad. Bu hatrlamann bata Arap petrol ve dolaysyla yeni ekonomi ve Avrupann Trkiyenin ortak
Avrupa pazarnda etkin bir ye olarak kabul etmemesi olmak zere birok sebebi olabilir. Trkiyenin
Araplara ynelik son tutumuna ilikin bu lkenin
siyasi artlardan istifade ettiini ve gizli amalar olduunu dnen ekolden deilim. Ayrca Trkiyenin
Araplarn btn sorunlarn benimsemek ve uluslar
aras toplantlarda savunmak istedii iin onlara
geldiini ifade eden ekolden de deilim. Trkiyenin
Araplara gelmesinin kendi sebepleri var.
Araplara ynelik Trk tutumlarnn ahlaki veya
ilkesel adan ele alnmas yanl. Trkiye ac siyasi
deneyimlerin uzun bir srecine girmiti. Bu sre en
az bir yarm asr ald. Bu deneyimler arasnda tutucu
milliyeti deneyim, baskc diktatrlk, otoriter askeriye ve yolsuzluk iindeki parti deneyimleri vard. Uzun
deneyim bir Trk neslini tketti. Trkiye ekonomik
krizler ve byk enflasyon sebebiyle fakirleti. Geen
on yl zarfnda Trkiyenin Avrupa ortak pazarna girii dolambal bir hal almaya balad. Trkiye Avrupa
gmrk birliine girdi, sanayi ve hizmetler noktasnda
Avrupa artlarn ve kriterlerini yerine getirmeye balad. Avrupaya ynelik btn bu abalar hesap edilmeyen sonular dourdu. Ekonomik adan Trk rnleri
Avrupa pazarlarnn kabul ettii rnler oldu. slam
lkeleri pazarlar da bu rnleri ald. Siyasi adan
Trkiye birbiriyle elien ve uzaklatrmac iki sylemi
brakmak zorunda kald. Bu iki sylem kapal milliyeti
uzaklatrmac elbisesiyle Atatrklk ve slamc kyafetiyle dier uzaklatrmac eilimdi.

O halde bugn iktidardaki AKP, iki uzaklatrmac

eilim arasndaki olumlu neticedir, lml gler arasndaki koalisyondur. Bu parti farkl tercihler arasnda
birlikte yaam ve uyum kurma noktasnda bir tutum
izledi, Trk siyasi sorunlarnda orta zmlere vard,
lkesindeki sanayinin ve hizmetlerin kaliteli hale
getirilmesinde ve yasalarn karlmasnda Avrupa
pazarnn istedii reformlardan yararland. Trkiye
u an birok rktan oluuyor. Sanayilemi bats ile
tarmc dousu arasnda farklar var. Nfusunun yzde
19u fakirlik snrnn altnda. Hali hazrdaki hkmet
semen oylarnn yarsn ald. Modern anayasas kendisini sivil devlet olarak snflandryor, dini veya etnik
referanslara sahip partilerin kurulmasn yasaklyor.
Ortak karlar iin Trkiye ile ilikileri gelitirmenin bir zarar yok. Asl zarar baz evrelerdeki Arap
duygusall ve Trkiyenin ideal slami bir ynetim
olarak gsterilmesi. Trkiye bugn siyasi bir kltrle,
modern aralarla ynetilen, hukuki olarak yolsuzlua
kar seferber olan, iktidarn seim sandklar kanalyla
deiimine sayg gsteren ve insan haklarn ycelten
bir lke. Atatrk Trkiyesinden miras ald zayf noktalar da var.
Bu tablo iinde Trkiyeyi ldrc sevgi veya
dmanlk olmadan anlamalyz. Trkiye birka ay
ncesine kadar Suriye ve srailin dostuydu. O derece
ki aralarnda kabul edilir bir arabulucuydu. artlar
deiti, siyasi tutumlar da deiti. Aylar ncesine
kadar Libyann Sirte kentindeki Arap Birlii zirvesindeydi Erdoan. Kaddafi bir dosttu. Sonra iler deiti
ve Erdoan st dzey Arap yetkiliden nce yeni Libya
ynetimini ziyaret eden ilk lider oldu. Siyaset bu.
sraile ynelik tutumunun Arap gerekelerinden nce
hakl Trk gerekeleri var.
Dier yandan bugn Trk ekonomisi dnyann
16. ekonomisi. Trk mteahhitlik irketleri dnyada
inden sonra ikinci sradalar. Bu stnlk ideolojiyle
deil, sosyal, ekonomik ve siyasi aclardan, modern
devletin oluumlar temeline dayal kkl reformlardan sonra gerekleti. Bu temel, halklar ynetirken
ideolojik kutsalln reddedilmesi, demokrasinin kkletirilmesi ve bir halk kltrne dntrlmesidir.
Bilmediimiz Trkiyeyi tanmalyz. (20 Eyll 2011,
Londrada Arapa yaymlanan E-arkul-Evsat gazetesinden eviren: Harun Ersoy)
Umran KASIM 2011 5

GNDEM
MISIR-TRKYE BRLNN AFRKA UFKU
Dr. BRAHM EL-BEYUM GANM

rkiye babakan Erdoann

Kahire ziyaretinde on bir ibirlii
anlamasnn imzalanmas ve stratejik
ibirlii yksek konseyinin kurulmas
sonras siyasi, ekonomik ve gvenlik
ibirlii yolunda da byk admlar atlmas ngrlyor. Fakat Trkiyenin
Afrika politikasnn Msrn devrim sonras Afrika politikasn onarma giriimlerinden ayr
kalmas bu admlarn atlmasna engel. birlii, iki lke
ilikileriyle snrl kalrsa ibirliinin gelecei etrafnda
endieler yaanr. Zira ibirlii, Afrikay kapsamazsa
ve dndkleri gibi iki lkenin karlar arasndaki
insicam ve egdm getirmezse Msr ve Trkiyenin
Afrikadaki karlar atabilir.
Babakan sam erefin, Erdoan Kahiredeyken
Trk televizyonuna verdii mlakatta Msrn Afrika
ve zellikle Nil havzas lkeleriyle ilikilerde yeni bir
sayfa amaya altn belirttii doru ancak Afrika
ufkunda iki lke arasnda ibirlii dosyasn amak
iin Erdoann ziyaretini kullanmad, Msrn bu yeni
sayfay nasl aacana, Afrika ile ilikilerini onarmak iin izleyecei stratejik vizyona ve Trkiyenin
katkda bulunaca role dair net bir gr sunmad. Erdoann Kahirede olmas, Msrl yetkililerin
Afrikada iki lkenin karlarna hizmet edecek ve
bu ktada gelecekteki karlar atmasndan sakndracak, kta lkelerindeki ekonomik kalknma, siyasi
reform ve demokratik dnm abalarn, halklarn
karlarn destekleyecek bir stratejik bak asndan
hareketle bir Msr-Trkiye ortak karlar ufku sunmas
iin mkemmel bir frsatt.
Msrllar olarak Afrika ktasnda 1950 ve 60l
yllardaki siyasi, ekonomik ve kltrel nfuzumuzun
Trk nfuzundan daha eski, gl ve byk olmasyla vnmemizin bugn bize yarar yok. Devrim,
Mbarek rejiminin btn kara ktaya ynelik baarsz
politikalar bu nfuzu Msra en yakn olarak grlen
Sudanda bile bitirdi. Dahas bu politikalar baka
etkenler kapsamnda kta lkelerinin ve zellikle de
Msr asndan byk stratejik neme sahip Nil havzas blgesindeki lkelerin ounluundaki kltr siyasi
evrelerde Msra kar haksz saldrgan bir bak as
gelitirdi.
6 Umran KASIM 2011

Afrika aratrmalar uzman Hamdi

Hasan, nceki rejim glgesinde Msr
politikasnn iledii hata olduunu
ve bu hatalarn Msra Afrikadaki tarihi
konumunu kaybettirdiini dnyor.
lki Afrikaya temel oluumlar arasnda bir ayrm yapmakszn ve Afrika
blgesiyle ncelikleri ve Msr karlar
asndan nemine gre bir iliki kurulmas iin zel
bir siyaset izilmeksizin tek bir ktle olarak baklmas. kincisi gerek slamn yaylmas amacyla El-Ezher
heyetleri kanalyla gerekse de Afrikal rencilerin
Msr niversitelerine ve El-Ezhere kabul kanalyla
esnek g unsurlarna younlaan Msr-Afrika geleneinden verilen dn. ncs srailin genelde Afrika
lkelerinde ve zelde Msr nfuz blgelerindeki
Siyonist nfuzun geniletilmesini hedefleyen hummal
faaliyetlerinin kontrol altna alnmamas.
Bu skandal hatalarn, Afrika ktasnn yeni verilerine gre zlmesi iin ak stratejik bir vizyona
ihtiya var. Afrika ktasnn iki g grubu arasndaki
nfuz ekimesinin sahas olmas bu en nemli yeni
verilerden. lki Brezilya, in, ran ve Trkiye gibi
yeni uluslar aras gler. Bu gler baz lkelerde ii
mezhebi nfuzunu yaymaya alan ran hari esasnda Afrika ktasnda ekonomik karlarn garantiye
almaya ve pazarlarn geniletmeye younlayorlar.
kincisi ise Britanya, Fransa, ABD ve srail. Bu lkelerin
esasen ABD ve mttefiklerinin terr dedii gvenlik
gndemleri, casusluk faaliyetleri ve terrle mcadele
operasyonlarnn gerektirdii baka kirli ileri var. Msr
bugn Afrika konumunu tek bana veya 1960larda
kulland yntemlerle geri alamayacan anlamal.
Ayrca Afrikadaki bu gler arasnda dnen ekimelerin i yzn ve kar atmasn grmezlikten gelemez. Dolaysyla Msr Afrika bahesine ynelirken
Afrikallarn sevgisini alacak ve ihmalkrlndan dolay
nazik ekilde zr dileyecek uygun bir sylemi benimsemeli. Msr ayrca ortak karlardan nce gvenecei
uluslar aras mttefikler ve ortaklar aramal. Msrn
u an Afrikadaki roln ve konumunu geri almak iin
yeni gler arasnda bir ortak semesi gerekiyorsa en
iyi ortak Trkiyedir. (22 Eyll 2011, Msr El-Ehram
gazetesinden eviren: Harun Ersoy)

Ortadoudan

ARAP SLAMCILAR VE NUR CEMAAT RNE

FEHM HUVEYD

u an Msr siyaset sahasnda slamc cemaatlerin

oynad rolden honut deilim. zellikle de
ilerinden Selefiler ve tasavvufulardan. Yllardr yok
saylmalar, dlanp uzaklatrlmalar sonras bu sahada katlmlarn ispatlama amal coku ve motivasyonlarn anlyorum. Yalnz ben potansiyeli olan bir oy
gc olarak siyasi sahaya katlmlarn ispatlamalar ile
eitli zmszlkleri ve farkl kurallaryla siyasi almalara katlmalar ve oyunun ortasnda bulunmalar
arasnda bir ayrm yapyorum.
Bu ayrm yaparken zihnime Trkiyedeki Nur
hareketi modeli geliyor. Bu hareket geen yzyln ellili
yllarnda ortaya kt ve Sufi kklerine (Nakibendi)
sahip olan Bedizzaman Said Nursi (lm 1960)
tarafndan kuruldu. imdi ise oradaki en nemli oy
potansiyellerinden biri oldu ancak ne bir siyasi parti
kurmutur ne de herhangi bir seimde aday gstermitir. Fakat kurulduundan itibaren eitim ve retim meselesiyle itigal etmektedir. Hatta Trkiyeye
yaygnlatktan sonra ABDden Asyann ortasna ve
oradan Yemen ve Nijeryaya kadar okullarn darda
kurmaya yneldi. u an dnyann drt bir yannda
binden fazla model okullar var. Trk siyasetiyle uramadlar ancak tek bir adan siyasetle itigal ettiler. O
da her defasnda en mnasip olan semeleri ve ona
oy vermeleriydi. Dolaysyla siyaset sahasndaki rolleri
hep olumlu oldu. Bunun yan sra en byk ve nemli
baarlar eitim alanndayd. Msrdaki slami cemaatlerin faaliyetlerine ilikin gzlemlerimi u noktada
zetleyebilirim:
Birincisi siyasi parti kurma eilimleri ve direk olarak
insanlara hizmet eden sosyal ve sivil etkinliklerden
ekilmeleri. Zira bu cemaatlerin alemlere rahmet olan
slamn mesajna mensup olmalar ngrlmektedir.
Kendilerini parti oluumlarna, parlamento ve cumhurbakanl seimlerine ve her vakit siyasi rekabetin
ngrd koalisyonlara kitlemek iin btn rahmet
kaplarn brakmalar anlalr bir durum deil. Bu balamda 1912 ylnda Msrda kurulan slam Cemiyetini,
arsn yaptm dnceye model olarak gryorum. Bu cemiyet kurulduundan itibaren enerjisini
dini davete ve hayr ilerine vermeyi seti. Ardndan
son elli yl boyunca topluma hizmet alanlarna geti.
Yank ve tmr tedavisi iin byk bir hastane dnda
prematre bebekler iin 650si kre zel tp merkezleri
kurdu. Ayrca 360 ime suyu artma istasyonu, lkenin
eitli yerlerinde her biri gnde 6 bin ekmek datan

24 adet frn kurdu. Bunlarn yan sra zellikle de fakir

kylerde iftlik hayvanlar kaynann gelitirilmesi
ynnde byk bir projeleri var.
Eitim, mmiliin (okuma yazma bilmemenin)
ortadan kaldrlmas, genel temizlik, kooperatif faaliyetleri, karakter geliimi, mesleki eitim, ocuklarn ve
yerlerinden edilmilerin bakm ve insanlarn nem verdii baka alanlar slami cemaatlerin ounluu tarafndan ihmal edildi. Ardndan btn bu iler diledikleri
gibi at koturmalar iin yabanc rgtlere brakld.
kinci nokta ise zellikle Selefi ve tasavvuf cemaatleri siyasi almalara girdikleri vakit kendi kontrolleri
dnda bir deneyime girmekteler ve siyasete katlmaya
da ehil deiller. Zira onlar siyaseti deil, davetidirler.
Bu ikisi arasndaki fark byktr. Davetilerin ounluunun gzleri naslardadr (kutsal metin). Siyasetiler
ise artlara gre hareket eder. Birincisi mutlak olanla
ilgilenir, ikincisi ise greceli olanla. Davetilerin eli sylendii zere souk sudadr, siyah ve beyazla i iedir.
Siyaset ehlinin eli ise kaynar sudadr ve onlardan daimi
olarak istenen gri blgenin dereceleri arasnda tercih
yapmalardr.
Doal olarak insann bir daveti olmas yanl bir
durum deildir ancak nce daveti olmas ve ardndan
kendisini siyasete atmas yanltr. nk byle bir
durumda iyi yapmad bir eyde baarsz olmak iin
iyi yapt eyi brakmaktadr. Usulclerin bir mtehitte kendi dnemini bilmesi ve etrafnda olan biten gereklerin farknda varmasn art kotuklarn biliyorum
ancak Selefi olsun veya tasavvufu btn davetilerin
mtehit olacaklarn kim sylyor ki?!
Davetilerin siyaset arenasna girmelerinden dolay
beni endielendiren nc nokta ise sylemlerinin en
azndan eitimli insanlar korkutmas ve onlar sadece
cemaatlerinden deil, bir btn olarak slami akmdan
nefret ettirmesidir. Dolaysyla zarar faydadan daha
byk olabilir. Buna av peindeki ve pusuda bekleyen medyann niyetini de ekleyebiliriz. Medya hibir
kusuru veya kark gr karmamakta ve bunu
ulusal bir felakete evirmektedir. Burada tek skntnn Selefiler olmadn biliyorum. Tasavvufularn da
nemli paylar var. Ayrca genelletirmenin de dier
Mslmanlar kadar onlara da hakszlk olacann
farkndaym. Fakat herkes kendi yolunda dosdoru
giderse ve bakalarnn iine burnunu sokmazsa btn
bu uyarlardan saknabiliriz. (9 Ekim 2011. Msr gazetesi E-uruktan eviren: Harun Ersoy)
Umran KASIM 2011 7

GNDEM
ESR DEMNN ZAMANLAMASI
YUSUF MEKK

amasn srail askeri Gilat aliti

esir almasndan ve sraillilerin
aliti almak iin birok askeri, istihbarat ve grme giriimlerinden
be yl sonra Hamas ve Netanyahu
hkmeti, Msrn arabuluculuuyla
1027 Filistinli esir karlnda alitin
serbest braklmas pazarlnda anlatlar.
Bu olay, srail inad ve kstahl karsnda anlamay Filistin direnii ve iradesinin baars olarak
gren Filistinliler ve Araplarca memnuniyetle karland. Hamas, alitin tutukluluk yllarnda esir askerin
yerini bulmak iin ellerinden geleni yapan sraillileri
aldatma ve manevra gcn ispatlad. srailliler bu
yolda Gazzeye barbarca bir sava atlar, Hamas liderlerinden ve Filistin parlamentosu milletvekillerinden
onlarcasn tutukladlar, askerin yerini belirlemek iin
Amerikan ve Avrupa istihbaratlarnn deneyimlerinden
destek aldlar. Bu yzden Filistinlilerin ve Hamasn bu
baarlaryla vnmeleri haklar.
Ancak sevin havas Hamasn Fetih lideri Mervan
El-Barguti ve Filistin Halk Cephesi genel sekreteri
Ahmed Saadati de ieren nceki listeden geri adm
atmasnn sebepleri etrafndaki soruyu gz ard etmedi. Bu durum anlamann eksik bir baar ve Hamasn
anlama srail igal hapishanelerindeki btn Filistinli
liderlerin serbest brakmasn iermedike aliti serbest brakmayaca ynndeki vaatlerinde geri adm
atmak olarak grlmesine yol at.
Bu balamda ayrca anlamann zamanlamasna
ilikin bir soru da yneltiliyor. Bu balamda srailliler
ile Filistinliler arasndaki mzakerelerin denk olmadn vurgulamak kanlmaz. Zira igal hapishanelerindeki Filistinli esirlerin says 7 binin zerindeyken sadece
tek bir srail askeri Hamasn elindeydi. Yani belirtilen
sayda Filistinli esirin serbest braklmas sraillilerin
Hamasla mcadelede sahip olduklar kartlarn gcn etkilemez. Hamas ise aliti teslim etmesiyle elindeki tek esiri verdi ve u an benzer esir alma operasyonunda bulunmad taktirde gelecekte bir anlama
iin pazarlk yapaca kimse kalmad.
Ayrca srail igalci g ve Filistinlilerin tutuklanmas kendisi iin sorun deil. Anlama gerei serbest
braklan Filistinlilerin yerini baka Filistinli liderlerle
doldurabilir. Filistinliler iin yle deil. Benzer bir esir
alma operasyonu yapsalar deyecekleri bedel ar ola8 Umran KASIM 2011

caktr. 2009daki Gazze saldrsnn

olaylar, igal glerinin iledii sular ve geen yllar boyunca dayatlan
abluka hl hafzalarda.
Bu gereklerden hareketle temel
soru, anlamann zamanlamasyla
ilgili olacaktr. Yant da anlamann
taraflarna hizmet eden nesnel etkenlerle ilgilidir. Zira
srail, bata Filistin ynetiminin BM genel kurulundan
Filistin devletinin tannmas talebinin grd uluslar
aras destekle mcadele ediyor. Uluslar aras toplum
Filistin nerisini onaylad ve devletin resmen tannmas
iin Gvenlik Konseyine sunulmasn tavsiye etti. ABD
bakan Obama veto tehdidinde bulunmasna ramen
ahlaki boyutlar genel kurulun Filistin nerisini onaylamasyla gerekleti.
Ayrca ortada Netanyahunun uluslar aras hukuka
gre igal topraklar olan Dou Kudste 1700 yerleim birimini ieren yeni srail yerleim inaat kararna
kar uluslar aras fkeli bir tutum var. alit anlamas
Netanyahunun politikalarna kar bu tutumun hafiflemesine katkda bulunacak ve dnyann dikkatlerini
bu yerleimlere ynelik itirazlardan ekecektir. Ayrca
esir anlamas Filistin kentlerini saracak, esirlerin serbest braklmasn isteyen ve nc Filistin intifadasyla tehdit edecek protestolara nokta koyacaktr.
Hamas asndan da sraillilerle esir anlamasn
kabul etmeye sevk eden birka sebebe iaret edilebilir. Sebeplerin banda rgtn uluslar aras toplumu
iddet politikasn braktna ikna etme ve Siyonist
dmanla zme varma amal ciddi grmelerde
etkin taraf olarak kabulne zemin hazrlamak iin
terr sulamasn kendisinden atma eilimi geliyor.
Msrn Filistin ulusal birliini salama amal giriimi
bu dorultuda devreye giriyor. Burada zikredilecek
dier etken ise Hamasn Libyadaki Kaddafi rejiminin
kyle bir destekisini kaybetmesi. Ayrca hvann
merkezi rol oynad Suriyedeki protestolar, am
karargah edinen Hamas iin sknt oluturacaktr.
Tartma baka sebep ve etkenlere aktr. Birok Arap
lkesinde Arap Bahar ad altnda yaanan dramatik
ve frtnal gelimeler nceki btn dengeleri alt st
etmekte ve blgedeki olaylar yeniden dzenlemektedir. (20 Ekim 2011, Birleik Arap Emirlikleri gazetesi
El-Haliten eviren: Harun Ersoy)

Ortadoudan

TRKYE VE ARAP BAHARI: STRATEJK K

MUHAMMED NUREDDN

rkiye btn bir ekseni kaybetti ve

geriye kalan eksenleri kazanmay
da baaramad. Trk d politikas Arap
blgesi, Balkanlar, Akdeniz, Karadeniz
ve Kafkaslarda ok boyutlu politikalar,
sfr sorun, stratejik derinlik, esnek g
ve arabuluculuk rol kanalyla ilerleme
kaydetmiti.
Bunlar AKPnin 2002de iktidara gelmesiyle birlikte yeni Trk stratejisinin dinamikleri. Trk liderler bu
hedefi gerekletirmek iin ok abaladlar ve stn
bir deneyim ortaya koydular. Trkiyenin blgedeki
etkisi artt ve srail de dahil istisnasz btn blge lkeleriyle ibirlii yapan ve etkileim kuran imaj geliti.
Bu da Trkiye ile Ermenistan da dahil btn komular
arasnda gl ilikiler a ve gven ina etmesine
gtrd. Ankara Ermenistanla sonralar hayata geirilemese de tarihi bir protokol imzalad.
Yalnz zellikle de Arap devrimleri olay Trk siyasetinin 2002den beri ilk defa ciddi ve gerek bir snav
karsna konulmasnda etken oldu. Arap Baharnn
-Trkler Arap devrimleri demeyi tercih ediyor- daha
fazla Trk nfuzu iin frsat olmaktan Trkiyeyi hi
kimsenin iinden nasl kacan bilmedii bir trajediye koymak amacyla bir araya gelmi olaylar ve gelimeler dizisine dnmesi bir bahtszlk olabilir.
Trk ynetiminin Arap Baharnn destekilerinden
olduu ve doal olarak en fazla istifade edenlerden
olmas gerektii dncesi temelinde bu szler aknlk yaratacak ve itiraz edilecektir. Hali hazrdaki tablo
iinde Trkiyenin direni ekseni ile ilikileri kt.
Trkiyenin d politikadaki en belirgin baars olan
Suriye ile ilikilerde yaanan ktleme snrlar ama
politikasndan Trkiyenin askeri baskya varacak eitli yaptrmlar kullanma tehdidi ve skenderunda 13
Ekime kadar srecek askeri tatbikatlarn balamasyla
birlikte toplarn azlarnn almas politikasna gemesiyle zirve yapt.
Irakta Nuri El-Maliki hkmeti Suriye rejiminin
yannda durdu. Ayrca Irak ile Trkiye arasnda vizelerin kaldrlmasn ve Irak parlamentosunda Trkiye ile
stratejik ibirlii anlamasnn onaylanmasn reddetti.
ranla ise Trkiyenin ran, Rusya ve Suriyeyi hedef
alan fze kalkan yerletirmesiyle birlikte en nemli
anlamazlk yaanyor.

likilerdeki son ilgin bozulma ise

Ankara ile Suriye, Kbrs ve Ermenistan
konusundaki anlamazlklar sebebiyle Rusya ile yaand. Trkiyenin
Rusyadan doal gaz ithal anlamasn
iptal etmesi bu anlamazln ifadelerinden. Trkiyenin, Rusyann dnyadaki birinci ticari orta olma eiliminden baka lkelere dnmesinde bu admn birok
gstergesi var.
Dier taraftan Trkiye Msr, Libya, Tunus ve baz
Krfez lkeleri gibi lkelerin gvenilir ve drst yeni
orta da olamad. nk Libyadaki Trk tutumu
tereddtlyd. Nihayetinde rejimin drlmesi operasyonlarna katld ancak yeni rejimden kazanacaklar
Fransa, talya, ABD ve Britanyann verecei krntlardan baka bir ey olmayacak. Oysa Trkiye ve karlar
Muammer Kaddafi nezdinde mark bir ocuktu.
Msrda Trk Dileri Bakan Ahmet Davutolunun
iki lke arasnda demokratik eksen eklindeki tanmlamasna pratikte hibir varl olmayan sanal bir
konu yan sra baka blgelerdeki kayplar telafi etme
giriimi olarak baklabilir. Msr, Tunus ve Libya gibi
istikrarsz ve gelecee dair iaretleri belli olmayan bir
gei dneminden geiyor. Henz ileri eline alacak
bir iktidar yok. Grld kadaryla aylarla deil,
yllarla hesaplanacak uzun bir zaman gemeden iktidarn kimlii etrafndaki ekimenin glgesinde byle
bir iktidarn belirecei yok. Sonrasnda bu iktidarn
stratejilerinin izilmesi Msrn zellikle de uluslar aras
dzenin haritas zerinde blgesel ekimelere ynelik
tutumunun belirlenmesi iin ilave bir zaman alacak.
Hi kimse bu stratejilerin ne ve hangi ynde olacan
bilmiyor. Trkiye Msrda henz var olmayan hangi
rejimle demokratik veya demokratik olmayan eksen
kuracak.
Trkiye ile Kbrs, Trkiye ile srail ve Trkiye ile
Rusya arasnda sava davullarnn alnmasyla esnek
g syleminin dn, Trkiyeyi evreleyen lkelerin ounluuyla sfr sorun teorisinin dn
ve dolaysyla arabuluculuk rolnn yklmasn ilave
edersek bir elin parmaklarnn says kadar birka yl
direnemeyen stratejik dinamiklerin artc ve hzl
ykl karsndayz. (11 Ekim 2011, Birleik Arap
Emirlikleri gazetesi El-Haliten eviren: Harun Ersoy)
Umran KASIM 2011 9

GNDEM

Stratejik Derinliin
Stratejik Denge ile mtihan ya da

Devrimin Absrdl

ner BUUKCU
2011 yl Ocak aynda Tunusta balayan ve ardndan btn Arap corafyasna yaylan hareketlilik birka
gn sonra birinci yln doldurmu
olacak. Blgede yaanan ve ok
geni kitleleri ilgilendiren politik
mobilizasyonun nerede, ne zaman
ve nasl duraca konusunda imdiden bir ey syleyebilmek olduka
zor gzkyor. Ancak Suriye gelimelerinin de ortaya koyduu gibi
blgenin yaad son 150 yl hassas
birtakm dengeler ve yerel zgllkler ortaya karm bulunuyor.
Birtakm grup ya da kiilerin etkin
ya da genellikle ynlendirici olduklar devlet aygt her lke iin apayr
bir sosyo-politik ereve oluturmu gzkyor.
Dier taraftan hareketlerin ilk
balad gnden beri deiim
szcnn doasndaki hareketlilikten faydalanma arzusundaki
Trkiyenin blgedeki gelimelerde
ynlendirici ve etkili olma gayretini izliyoruz. Bununla birlikte zellikle Suriyede yaanan gelimeler
ve Trkiyenin tepkisi blge politikasnda ilgin bir durum ortaya
karm bulunuyor. Daha birka
ay ncesine kadar ortak bakanlar kurulu toplants yapan Trkiye
ile Suriye ilikilerinin geldii nokta
Trk d politikasnn iinden gei10 Umran KASIM 2011

len srete anlamlandrlmasn da

zorlatrm bulunuyor. Trkiyenin
halk hareketlerine, blge rejimlerine ve Suriyeye yaklamn ise
sadece son dnemlerdeki gelimelerin nda deil kresel gelimelerin perspektifinde deerlendirmek
gerekiyor.
Suriyede Deiim ya da Makas
Deitiren Devrim
Ocak 2011de blgede halk
hareketleri henz baladnda Wall
Street Journale uzunca bir mlakat veren Suriye lideri Bear Esed
blge genelinde deiime ve reforma ynelik ciddi bir talep olduunu
grdn, kendi lkesinde buna
mmkn olan en ksa srede cevap
vermek iin hazrlklar yapldn
ifade etmiti. Tunus ve Msrda rejimin sokak hareketleriyle ve kansz
bir ekilde devrilmi olmas blgedeki deiimin barl olabileceine ynelik umutlar arttrm,
bu durum halk hareketlerinin nce
Yasemin Devrimi sonra da Arap
Bahar diye adlandrlmasna sebep
olmutu. Esedin WSJye verdii
mlakat bu kontekst ierisinde son
derece yerinde ve olumlu bir adm
olarak blge politikasnn sonraki dneme geiinde yol gsterici

olabilirdi. Ancak nce Bahreynde

sonra da Libyada yaananlar
Esedin de umduu gei srecinin
makas deitirmesine sebep oldu.
Hatrlanaca zere Bahreynde
bakentteki nci Meydann igal
eden gstericiler Mart aynda S.
Arabistann ba ektii Krfez
birlii Tekilat silahl gleri tarafndan iddet kullanlarak datld.
Libyada ise sre ok daha trajik
bir ekle dnt. Libyal muhalifler ile Kaddafi gleri arasndaki
atmalar modern tarihin kendisini
kurgularken anlatt barbar kabileler aras mcadelelerden farkszd. yle ki Kaddafinin askerlerine viagra kullanmalarn ve
muhaliflerden ele geirilen yerlerde
toplu tecavz eylemleri gerekletirmelerini istedii basna yansd. Tunusta Zeynel Abidin bin Ali
iktidarna nce desteini aklayan
Fransa Cumhurbakan Sarkozynin
srecin dnda kalma korkusuyla Libyada srece erken mdahil
olma abas halk hareketlerinin
makas deitirmesinin katalizr
oldu. NATO Libyaya muhaliflerin
lehine silahl mdahalede bulundu,
Kaddafi her geen gn g yitirdi
ve neticede geen aylarda devrildi.
Libya Ulusal Gei Konseyi idareyi
ele ald.


Libyada yaanan gelimelerin de tetiklemesiyle hareketlenen
Suriyedeki durum Esed glerinin
silahl muhaliflere ar sert mdahalesiyle iinden klmaz bir hl
ald. Libyada silahl direnii destekleyen batnn Suriyedeki silahl
direnie destek vermemesi sylem
asndan bir tutarszlk meydana
getirebilecei gibi deiim konseptine de uymayacakt. zellikle
bu srete Trkiyenin Suriyeye
politik olarak sert angajman uluslararas politika asndan en dikkat
ekici durum oldu.
Btn bu ereve aklda tutulmakla birlikte Suriyedeki ve blgedeki gelimelerin uluslararas
ilikilerin iine dt krizle de
ilgisi bulunuyor. S. Arabistanda,
Bahreynde, Katarda ilgin siyasi
sistemler grevdeyken ve Filistinde
demokratik teamllere gre seilmi
HAMAS sistem tarafndan grmezden gelinirken Batnn Suriyede,
Libyada, Msrda, Tunusta halk
hareketlerini tebcil etmesi; hatta
Ekim ay boyunca Wall Streette
yaananlar Arap Baharnn uzants diye nitelemesi resmin ufak bir
unsuruna deil btnne bakmay
gerekli klyor.
Uluslararas likiler(d)e Ne
Oluyor?
Kapitalizm kaba bir dnemlendirme ile 1970li yllarn bandan
beri ciddi bir krizle kar karya bulunuyor. II. Dnya Sava
sonrasnda hegemonyay devralan
ABD kapitalist sistemin salkl bir
ekilde ilemesinin salkl pazarlar
olduunu fark edip Avrupa lkelerinin yeniden yaplandrlmasn
salamak zere Marshall yardmlarn balatmt. Uzakdouda
Japonyann, Avrupada ise zel-

likle Almanyann retim eksenli

hzl byyen ekonomilerine ABD,
1960larn ikinci yarsndan itibaren cevap verememeye balamt.
Neticede ABD 1970lere girilirken
Bretton-Woods sisteminin ktn aklad ve retim eksenli
bir sermaye birikim modelinden
finans-kapital eksenli bir sermaye
birikim modeline geerek bu sistemin merkezini Wall Strette tad. 1973 ylnda Arap-srail Sava
sonras balayan petrol ambargosu
ise ABD ekonomisini deil Avrupa
ve Uzakdou ekonomilerini derinden yaralad. OPEC yelerinin
Avrupa ve Uzakdoudan kazandklar petro-dolarlar Amerikan banka
ve sermaye evrelerinde dolama
sokuldu.
Kapitalist sistem 1980lerle birlikte yeniden bir krizle kar karya kald. Kapitalizmin karlat bu kriz ise kapitalizmin alan
geniletme denemesiyle almaya
alld. Souk Sava 1961 Kba
Fze Krizinden sonra bir Detant
dnemine girmi ve takip eden yllar NPT ve benzeri silah snrlandrma anlamalarnn yaplmasna
ve 1975 Helsinki Niha Senedine
tank olmutu. ABD Bakan
Reagan 1983de Stratejik Savunma
Giriimi (Yldz Savalar) ad verilen bir proje aklayarak Souk

Devrimin Absrdl

Savan ikinci yarsnn baladn

haber verdi. Buna gre silahlanma
artk uzaya tanacakt. ABDnin bu
hamlesine 70lerin ortasndan beri
ekonomisi duraanlaan ve klen SSCBnin yant vermeye takati
yoktu. Aslnda ABD ekonomisi de
bu apta bir projeye hazr deildi ama neticede niyet hsl oldu,
Dou blokunda Yldz Savalar
kopmalar meydana getirdi. 1985de
SSCB Komnist Partisi Sekreteri
olan Mihayl Gorbaev sonraki yllarda glastnost ve perestroikay
balatt ve netice 1991de SSCBnin
resmen dalmas oldu. SSCBden
arta kalan blgelerin kapitalizme
eklemlenmesi iin buralarda ok
programlar uyguland.
Bu erevede alt izilmesi gereken bir baka husus SSCBnin dalmasnn ABD lehine byk bir g
art meydana getirmi olmasdr.
Buna ek olarak ABDnin 1990larn
ortasnda Orta Asyay yaamsal
kar alan ilan ettiinin, 2001de
Afganistan mdahalesiyle blgeye
fiilen girdiinin; 2003te ise Irak
mdahalesiyle Ortadoulu bir g
haline geldiinin alt izilmelidir.
ABD bu hamleleriyle sanayilemi
lkelerin beslenme damarlar olan
enerji kaynaklarn ve sevkiyat koridorlarn eline geirmi, sistemi bu
ekilde kontrol altnda tutma yolu
izlemitir.
Umran KASIM 2011 11

GNDEM
SSCB sonras sistemin ald /
alaca formun ne olacan teorik
erevede aklamak iinse devletlerin amiplemesi, kaos, medeniyetler atmas, imparatorluk,
tarihin sonu gibi tezler retildi.
Medeniyetler atmas hari neredeyse hepsinin dnsel arka plannda kreselleme bulunuyordu.
Kreselleme sermayenin corafyalar arasnda mmkn olan en
az snrlama ve en byk elastikiyet ile dolamas temeline dayanan bir dzen olarak kavranmas
gerekir. Bu dzenin sinir sistemini
ise kitle iletiim aralar, internet
gibi enformasyon aygtlar oluturmaktadr. Kreselleme girdii her
yerde yabanc sermayenin gvenliini salayacak birtakm alt yapsal
dnmler/reformlar gerekletirir ve bu deiim-dnmlere
demokratikleme, insan haklar
sylemleri elik etmektedir. Arap
Baharn kresel sistem ierisinde
ancak bu ekilde salkl bir yere
yerletirmek mmkn gzkmektedir.
Charles Baudelaire dnyada
yaanan sosyo-politik gelimeleri
Amerikanlama devasa bir kafes,
byk bir muhasebenin gittike
her yere yerlemesi diye zetlemiti. Afganistana, Iraka demokratik rejim getirme vaadiyle askeri
mdahalede bulunan, uluslararas rgtler eliyle btn lkelere
demokratikleme ars yapan bat
tarafndan erevesi izilen dnyaya bakldnda Tunustan Pers
Krfezine kadar uzanan corafyada byk bir eliki bulunuyordu.
Blgede batl glerin mttefiki
olan liderlerin her biri yirmier,
otuzar yldr iktidardayd ve toplumsal muhalefete ynelik sert bir
bask politikas uyguluyorlard.
Dikatatrler tarafndan ynetilen bu
12 Umran KASIM 2011

lkeler ekonomik adan da yatrma ok verimli durumda deillerdi

nk gven vermiyorlard. Ayrca
toplumsal meruiyetini yitirmi
diktatrlerin lkelerinde kitlesel
mobilizasyonun salanmas zor; i
talebin yaratlmas ve arttrlmas
neredeyse imknszken demokrasinin vaat ettikleri ile ihtiya duyulan ortam ksa vadede yaratlabilirdi. Blgede bir Arap Baharnn
yani demokratikleme hareketinin
aslnda bundan yirmi sene evvel
yaanmas gerekiyordu ancak blge
politikasna has bir takm dinamikler yaanan srecin gecikmesine
sebep oldu.
Tarihin Sonu Geri mi Dnyor?
Yaanan halk hareketlerinin en
ciddi talebini lke iinde demokratikleme oluturuyor. Blgede
demokratiklemeden neyin anlald henz tam netlemi deil
ancak gsterilere katlanlarn byk
bir ksmnn snf-alt kesimlerden yani lmpenlerden olumas
demokratiklemenin
ierisinin
refah art ile doldurulduu noktasnda bize bir izlek salyor.

AKP dneminde Trkiye Arap

ve Mslman dnyasna sklkla
rnek olarak gsterildi. Avrupa
Birlii ile tam yelik mzakerelerine balam; demokratikleme,
sivil-asker ilikilerinin normalletirilmesi ynnde admlar atm ve
btn bunlar bir slmc partinin
eliyle gerekletirilmi Trkiye batnn blgede yeni bir byk anlat
oluturmasna zemin hazrlamtr.
1990larn banda SSCB daldktan sonra da bat Trkiyeyi Orta
Asyada bamszln yeni kazanan
lkelere etnik ve dinsel balarndan
tr rnek gstermiti. Ancak o
dnemde Trkiye hem ekonomik
hem de siyasi olarak ok ciddi
krizlerle kar karyayd ve kendisine biilen misyonu tayamamt.
Bugn ise Ortaasya rnekleminden
farkl olarak Trkiyeye ve zelde
R. Tayyip Erdoana ynelik Arap
sokaklarnda byk bir sevgi ve
itimat bulunuyor. Trkiyenin ekonomik olarak yakalad ivme ve
modernizasyonda batl toplumlar
bile geride brakacak abas kitle
iletiim, sosyal medya ve benzeri etki aralaryla modernizasyona
ak hale getirilmi Arap dnyasnda ilgiyle takip ediliyor. Bu erevede Arap dnyasndaki slm
hareketler de AKPyi rnek alarak
yeni dnemde demokratik srecin
ierisinde olacaklarnn sinyallerini
veriyorlar.
Btn bu gelimeler birlikte
deerlendirildiinde Arap dnyasnda bundan sonraki dnemde
demokratikleme abasnn, serbest piyasa ekonomisine ve liberal
dzene eklemlenme gayretlerinin
hakim olaca sylenebilir. Peki
ama, Francis Fukuyama 1989da
liberal byk anlatnn, demokratik
dzenin ve serbest piyasa ekonomisinin bir zafer kazandn ve


modern tarihin sonunu getirdiini
sylediinde slm dnyas neden
bu kadar sert tepki verdi ya da
hakikaten tarihselin sonu mu geldi?
Fukuyamann tezi tarihin izgisel olduu iddiasn tayan ve
modern tarih anlatsnn babas
kabul edilen Rankeci gelenein bir
devam olarak deerlendirilebilir.
Ranke de Fukuyamaya bir baka
adan ok benzer bir biimde devlet ve tarih arasnda bir korelasyon
kurmu ve devlet kuramam toplumlarn tarih ierisinde yer almamalar gerektiini savunmutur.
Ancak II. Dnya Sava sonrasnda bu tarihsiz toplumlarn srete belirmeye balamalar ve iktidar
yapntlar ierisinde yer talep etmeleri ile Rankeci gelenek ciddi bir
biimde sorgulanm; tarihin izgisel bir sre olmadna, zaman
ierisinde farkl zamanlar yaanabileceine ilikin eletiri mekanizmalar gelitirilmitir. Bununla birlikte 1980lerin ortalarndan itibaren
Dou blokunda gzlemlenmeye
balanan liberalleme admlar
Fukuyamay ok heyecanlandrm; tarihin linear bir anlat olduu
ve liberal batl demokrasilerin zaferi ile sona erdii dncesini ortaya
atmasna sebep olmutur. Mehur
makalesinde Fukuyama bu durumu yle anlatyor: Bu olgu ()
inin kasaba ve kentlerinde kyl
pazarlarnn ve renkli televizyonlarn yaygnlamasnda; Moskovada
geen yl kooperatif lokantalarnn ve byk giyim maazalarnn
almasnda; Japonyadaki sper
marketlerde tiz bir sesle Bethoven
mziinin alnmasnda ve Pragdan
Ranguna ve Tahrana kadar rock
mzik paralarnn ilgi ve cokuyla
dinlenmeye balamasna yansd
gibi Batnn tketim kltrnn
engellenemez bir ekilde yaygnlamasnda grlebilir.

Fukuyamann tezi tarihin

kmlatif ve linear bir biimde ilerledii dncesine ve tarihin diyalektik yani elikilerle var olduu
tezine dayanyordu. Fukuyamaya
gre, nsanln bir dizi primitif
bilin evresinden geerek gnmze kadar geliip ilerledii ve bu
evrelerin kabilev, klecil, teokratik ve son olarak da demokratikeitliki toplumlar eklinde somut
toplumsal rgtlenme biimlerine
tekabl ettii dncesi, modern
insan anlaynn ayrlmaz bir paras haline gelmitir. Yani insanlk tarihi boyunca slm da dhil
olmak zere uygulanan btn
dzenler modern dneme geiin
birer aamasn tekil etmektedir ve
varlacak niha nokta demokratikeitliki/modern bir toplumdur.
Bugn blgede yaanan siyasi,
ekonomik ve dnsel dnm
dikkate alndnda Fukuyamann
modern tarih anlats iin tarihin sonunun geldii tezi epistemolojik olmasa bile pratik manada bir doruluk ifade ediyor ve
Arap Baharnda kitlelerin talepleri asndan en azndan sylemsel
dzeyde Tarihin Sonu geri dnm
gzkyor. Bununla birlikte pratik olarak bu yaklamn yaanacak
olan srele test edilmesi gerekiyor. Fukuyamann nerdii bat tipi
liberal demokratik model demokrasi teorisi ierisinde tek seenek deil
birden fazla seenekten sadece birisi
durumunda bulunuyor. Bu alanda
artk bir klasik haline gelen Models
of Democracy eserinde David Held
alt snflandrmalaryla birlikte
ondan fazla demokrasi trnden
bahsediyor. Fukuyamann zgrletirici etkisinin altn izdii ve
blgedeki hareketlilikte ok byk
pay olan teknolojik gelimelerin ve
dolaysyla medyann gittike faiz-

Devrimin Absrdl

min bir baka formu halini alyor

oluunun Tarihin Sonuna byk
bir meydan okuma olduunun da
altnn izilmesi gerekiyor. Sre
btn bu girdilerle birlikte deerlendirildiinde blgenin henz
kapitalist gelime evresinin banda
bulunuyor oluunun etkisiyle bat
tipi liberal demokratik modellerden
ziyade otokratik, gl bir bakana dayanan demokratik modellere
evrim daha imkan dahilinde gzkyor.
Bundan Sonras veya Tarihin te
Yakasna Geiin mkn
Stratejik Dnce Enstitsnde
bir toplantda konuan Muhammed
Eyb blgedeki isyan dalgasnn
bu kadar etkin bir yaylma gstermesinin arkasnda sosyal medya ve
dier faktrler kadar Arapann da
altnn izilmesi gerektiine dikkat
ekerek halk hareketlerinin linguistic bir referansnn da bulunduunu, dolaysyla ok geni bir
corafyada gzlemlenen bu hareketlerin Arap devletlerinin snrlarn deitirme talebini henz tamayan pan-Arabizmin yeni bir formu
olarak grlebileceini ifade etti.
Halk hareketlerinin Arap Bahar
ya da Ortadou Devrimleri gibi
modern tarih anlats iin son derece romantik ve motive edici biimde kodlanyor olmas, Arap toplumlarnn bilinaltna sesleniyor oluu
noktasnda Eybn grnn
dikkat ekici olduunun alt izilmelidir. Bundan sonra yaanabilecek gelimeleri ise yaznn banda
olduu gibi Suriyeden yola karak
deerlendirmek yaznn btnselliini salayabilir.
Bear Esed ynetimi sreci ok
doru biimde yorumlayp yanl
strateji izledi. Irak ve Afganistan
Umran KASIM 2011 13

GNDEM
mdahalesinden sonra blgede prestij kaybna urayan ABD,
Libyaya mdahalesinde de net bir
ekilde grld gibi blgede en
azndan gei srecinde stratejisini
pivot devletler zerinden kuracak.
zellikle yaklaan ABD Bakanlk
seimleri ncesinde ynetiminin
ciddi krizlerle kar karya olmasnn getirdii tedirginlikle ierde
seim yatrm yapamayan Obama,
Arap Baharnda sreci iyi yneterek i politikada puan toplamaya
gayret ediyor. Dier batl gler
ise ABDnin olmad operasyonlar
stlenip hem maddi hem de siyasi
klfetini tek bana stlenmek istemedikleri iin geri planda kalmay
tercih ediyorlar. Bu durumu iyi okuyan Esed ABDnin Suriyeye dorudan mdahale etmeyeceini tahmin etti ancak muhaliflerin baskn
olduklar kentleri kuatarak, topa
tutarak, toplu katliamlar gerekletirerek kendi meruiyet zeminini
yok etti. Esed, Fas ya da biraz daha
farkl olmakla birlikte rdn rneini takip edebilecekken Kaddafi
rneini uygulad. Kaddafi rneinde ise batnn olaya silahl mdahalesi vard. ncesinde ne olduunu
anlayamayan bat Libyada srece
mdahil oldu. Yani Arap Baharna
Kaddafi ile kan deil, bat bulat.
Trk d politikasnda Davutolu
perspektifi diye nitelendirebileceimiz AKPnin d politika algs ve
pratii geen on yl boyunca ayrntl bir ekilde tartld ve eitli ekillerde eletiri konusu edildi.
Bununla birlikte Trkiye esasen
ulusal kar diye tanmlanan sorun
ve ilgi alanlarndan ok fazla taviz
vermeden komularla sfr sorun
politikasn przsz bir ekilde
yrtmeyi baard. Bu durumun
ortaya kmasnda Trkiyenin
2000li yllarda ekonomik olarak
14 Umran KASIM 2011

yakalad ivme ve Avrupa Birlii ile

ortaklk mzakerelerine balamas
etkili olduu kadar Suriye ile ilikilerin salamlatrlmas da nemli bir yer tuttu. Hatta Trkiyenin
getiimiz on yllk d politikasnn istinat duvarnn Suriye zerinden ina edildiinin sylenmesi
fazla abart olarak alglanmamaldr.
Trkiye-Suriye ilikilerinin glendirilmesi, yaplandrlmas ve eitlendirilmesi hem Trkiyenin blgede ABDnin ihtiya duyduu ekilde
dntrc bir g olarak alglanmasn kolaylatryordu hem de
Suriye rejiminin dnya ile balant
kurmasnn ve sisteme entegre edilmesinin nn ayordu. Yan sra,
Suriyedeki Bear Esed ynetimi
ile gelitirilen ilikiler ran-Trkiye
ilikilerinde de kronik sorunlarn
ortaya kmasn engelliyor ve iki
tarafn da birbiriyle salkl iliki
kurmasn salyordu. Hatta daha
da radikal bir deerlendirme ile
Suriye-Trkiye ilikilerinin TrkiyeRusya ilikilerinde de ekillendirici
etki yapt savlanabilir. Neticede
getiimiz on yl Trk d politikasnn mtecessim hale geldii, test
edildii, olumlu neticelerinin elde
edildii bir Suriye-Trkiye on yl
oldu.
Arap Baharnn yukarda bahsettiimiz ekilde bat mdahalesiyle makas deitirmesi, blgede
kar savalarnn ve nfuz blgelerinin tekil ettirilmesi karsnda Trkiyenin de pastadan pay
kapma arzusu Suriyeye ynelik
d politikann belirlenmesinde en
nemli etken oldu. Libyada NATO
ile birlikte muhaliflerin yannda yer
alan, benzer olmamakla birlikte
Msr ve Tunusta muhaliflere destek
veren Trkiye, Suriyede olaylar iddetlendiinde sylemsel bir krizle
kar karya kalmaktansa d poli-

tikasnn dayand istinat duvarn

ykmay tercih etti.
Bugn gelinen noktada Trk
d politikasnn salkl bir ekilde
ileyebilmesi iin Suriyede Bear
Esed iktidarnn devrilmesi gerekiyor. Ancak Esed sonras durumun
ne olaca konusunda hi kimsenin kafasnda netlemi bir fotoraf
bulunmuyor. erisinden geilen
srete Trkiye asndan Esedin
iktidar ok farkl boyutlaryla en
tercih edilebilir seenekti. Zira
Suriye toplumsal, siyasal ve tarihsel
yap olarak Msrdan, Tunustan,
Libyadan ve hatta Bahreynden ok
daha farkl zellikler gsteriyor.
Suriyedeki atmalara ve gsterilere dardan yaplacak mdahale
Libyadaki gibi Kaddafinin bedevi
adrn terk etmesiyle deil byk
bir etnik mcadele ve byk olaslkla atma ile sonulanabilir.
Suriyeli Krtlerin getiimiz gnlerde yaptklar Esed sonrasnda yeni
Suriye tekil ettirilirken konumaya
tam bir zerklik erevesinde balayabiliriz aklamas Suriyedeki
durumun ilerisinde Suriyeliler iin
en iyi ihtimalle nereye evrilecei
konusunda bir fikir verici olabilir ancak tahmin edilebilecei gibi
bu durum Trkiye asndan hi
de iyi bir senaryoya iaret etmiyor. Bununla birlikte Suriyedeki
Esed rejimi, ok byk bir srpriz
olmazsa, son gnlerini yayor.
IMF verilerine gre ulusal para
birimi deer yitiren, turizm sektr
neredeyse bitmi olan ve en nemli ihracat sektrleri yaptrmlardan
etkilenen Suriyenin bu yl %2nin
zerinde bir ekonomik daralma yaamas bekleniyor. Obama
ynetiminden bir yetkili btn bu
koullara dikkat ekerek Hepimiz
Esed rejiminin yklmasn salayacak gelimenin yaanmasn bekli-


yoruz dedi. Kasm aynda ABnin
Suriyeye ynelik yaptrmlar tam
olarak devreye girdiinde Suriyenin
dviz kaynaklarnn 1/3n oluturan petrol ve doal gaz sektr
byk bir darbe yiyecek. Yllk 7,7
milyar dolar getirisi olan turizm
sektr kme noktasnda. Trkiye
halihazrda Suriyeye ynelik yaptrmlar uyguluyor ve Suriyeye silah
tayan hava ve kara aralarnn
durdurulacan aklam bulunuyor. BMden yaptrm karar kmasn engelleyen in ve Rusya ise
Bear Esedin silahlar susturmas ve
acilen reformlar balatmas gerektii, aksi takdirde reform yapmak
iin ok ge olabilecei arsnda
bulunuyorlar.
Suriyenin blgeye ve Trkiyeye
yansmas ise kendisini iki boyutlu olarak gsterecek gibi duruyor. ncelikle Suriyeye ynelik Trkiyenin muhalifler lehine
aktif mdahil tavr ran ve Irak
ile ciddi gerilimlerin meydana gelmesine sebep olabilir. Dolaysyla
Trkiyenin Suriye politikasnda
daha dk seviyede bir yol izlemesi gerekebilir. Bu Trkiyenin
Suriyede yaananlara seyirci kalmas demek deildir. Aksine
Trkiyenin Suriyeye ilikin tavr
onun kendi iinde bir elikiye dmesine sebebiyet veriyor. Trkiye,
S. Arabistan, krfez lkeleri ve
rdn gibi lkelerde yaananlara
ses karmazken Suriyede yaananlar st profilden dile getirmeye
devam ederse ok ksa bir sre
ierisinde blgede samimiyetsizlikle
sulanyor hale gelebilir.
Blgede bir deiim kanlmaz
gzkyor ancak bu deiimin hz
ve ierii ne olacak sorusu srecin
alaca ekli belirleyecek gibi duruyor. Suriye Devlet Bakan Bear
Esedin geen gnlerde yapt,
Trkiye kendi anayasasn 30 yl-

dr deitiremiyor benden 30 gnde

reformlar tam manasyla uygulamam beklediler gibi aklamalar
bu minvalde okumak daha salkl
analiz yaplmasn salayabilir.
Netice her ne olursa olsun slam
corafyasnda muhtevas henz tam
ekillenmemi mthi bir politik mobilizasyon sz konusu ve
Trkiye bu hareketlenmenin dnda deil tam ortasnda yer almak
iin byk bir aba sarf ediyor. AKP
dneminde Trk d politikasn
belirleyen ve ynlendiren Ahmet
Davutolu perspektifi ve Stratejik
Derinlik ilk kez ciddi biimde test
ediliyor. Suriyeyi de ierisine alacak
olan Arap Bahar ise farkl boyut ve
ekillerde yola devam edecek gibi
duruyor.
Fransz dnr Boudrillard
Simlasyon ve Simlarklar balkl eserinde gerekten daha gerek diye bir kavramsallatrmadan
bahsetmiti. Bizi de ierisine alan
corafyada demokrasi tam da gerekten daha gerek kavramsallatrmasna uygun dyor. Azlara
pelesenk olan bat standartlarnda demokrasinin asgari birtakm
gereklilikler istediini, batl standartlarda demokratik modellerin
ancak toplumsal snflar salkl
bir biimde olumu serbest piyasa
toplumlarnda yaayabilecei gereini grmezden gelerek nc
dnya lkelerinde bat standartlarnda demokrasiden bahsetmek
hem hayalcilik hem de abesle itigal
oluyor.
Bu anlamda daha birka yl
ncesinde Turuncu devrimler
diye bat tarafndan tebcil edilen
Ukrayna ve Grcistan devrimlerinin
ne hale geldii bizim iin son derece
elverili bir rnek gibi grnyor.
Demokratikleme, insan haklar,
yolsuzluklarn sona ermesi talepleriyle sokaklara insanlar dkldk-

Devrimin Absrdl

ten birka yl sonra gelen rejimlerin

de en az gidenler kadar yolsuzlua batm olduu ortaya kyor. Ukraynada Turuncu Devrimin
Babakan Timoenko yolsuzluk
sulamasyla birka gn nce yedi
yl hapse mahkm edilmi bulunuyor. Sanayilememi lkelerde kapitalistleme yneliminin devletin
salad ranttan faydalandrlan bir
zmre tekil ettirdii artk tarihsel
bir hakikat halini alm bulunuyor.
Erken cumhuriyet dneminde de
buna benzer bir takm rneklerin
yaandn hatrlamak kfi olabilir.
Ksacas Arap Bahar saray evresinde kmelenmi birtakm slkleri,
hazr yiyicileri temizleyip meclis
evresinde beklenmi yeni slkler meydana getirmekten baka
hibir ileve sahip olacakm gibi
gzkmyor.
Hakan Albayrak, blgede yaananlar iin devrim demeyenler
ahmaktr, gibi bir ifade kullanmt.
Albayraka saygmz olsa da aslnda
ortada ne devrim ne de bahar var.
Blgenin irazesi kaym durumda ve halk hareketlerini yaayan
lkelerdeki kimseler dahi ne yaadklarn anlamlandramyorlar.
Dolaysyla blgede yaananlar
devrim, bahar, yasemin gibi kelimelerle nitelemek fazla iddial ve
romantik kayor.
Mteahhitlik hizmeti veren bir
irketle ksa sreliine Kuzey Iraka
giden bir arkadamdan dinlemitim. Erbilde bir ara yolun karsna yani ters eride geerek bunlara doru hareket ediyor. Arac
durdurup yarm yamalak Sen ne
ediyorsun be adam? diye sormaya altklarnda karlarndaki
adam demokrasi, demokrasi diye
cevap veriyor. Tpk Kuzey Irakl
bu vatanda gibi Mslmanlar da
Arap Bahar ile ters eride gemi
bulunuyorlar.
Umran KASIM 2011 15

DOSYA

slmclarn slmi Olmayan

Devlet daresinde Yer Almas
Raid El-GANNU

akalemizde, Mslman kimlii tayan

bireylerin,
gayri
slmi bir devlet sisteminde,
ynetim ve idarede yer almalar ile ilgili problematik durum
irdelenmektedir. Bu problematik
duruma, bir yant getirmeden
nce baz gereklerin altn izmek yerinde olacaktr:
Birincisi: slmi Devlet
kavram haktr ve bireysel
veya toplumsal anlamda, tm
Mslmanlarn yerine getirmesi
gereken dini bir devdir.
kincisi: Velev ki byle bir
devlet daha nce kurulmu
ve fakat u an varln devam
ettirmemektedir; bu durumda,
Mslmann grevi, ancak onu
canlandrmak ve ykma uratan
neyse yok etmektir.
ncs: Farz edelim ki,
mevcut durumda byle bir devleti kurmak mmkn grnmyor ve byk abalar gsterilmesine karn bu grev gerekletirilemiyor; yine de Mslman
16 Umran KASIM 2011

bireyler, abalarna devam etmek

ve Allahn dnyada adaleti salamak emrini dev edinmek
durumundadrlar. Yce Kurn
yle buyurmaktadr:
Ey iman edenler! Allah iin
hakk titizlikle ayakta tutan,
adalet ile ahitlik eden kimseler olun. Bir topluma olan kininiz, sakn ha sizi adaletsizlie
itmesin. dil olun. Bu, Allaha
kar gelmekten saknmaya daha
yakndr. Allaha kar gelmekten

saknn. phesiz Allah, yaptklarnzdan hakkyla haberdardr.

(5:8)
Ayn surede 49. ayette
Aralarnda, Allahn indirdii
ile hkmet. Onlarn arzularna
uyma ve Allahn sana indirdiinin bir ksmndan (Kurnn
baz hkmlerinden) seni artmalarndan sakn ve yine 44.
ayette Allahn indirdii ile hkmetmeyenler kfirlerin ta kendileridir. denmektedir.


stisnai Durumlar
Bu tartma, Mslmanlarn
entelektel, siyasal, sosyal ve
uluslar aras ilikilerini, slm
inanc ve kltrel mirasnn
ngrd ekilde yrtebildikleri herhangi normal bir
sistemi iine almamaktadr.
slm kltrel miras, smrge ve igal yoluyla Bat tarafndan baltalanmaya allsa
da, Mslmanlarn kalp ve
ruhlarnda salam bir ekilde
yerlemitir.
Buradaki tartma, inananlarn istedikleri ve uratklar
halde byle bir slmi sistemi
kuramadklar istisnai duruma odaklanmaktadr. Byle
bir durumda Mslmanlar
zor artlarla kar karya
gelecektir.
Esneklik ve gerekilik, slmi metodolojinin en
nemli niteliklerindendir. Bu
nitelikler, slm dininin tm
zaman ve meknlara uyarlanabilir olduu gereini
en gzel ekilde ifade eder.
Toplumlarn yaamlar ve
tabii ki Mslman bir toplumun yaam da tpk bir
bireyin yaam gibi dinamik bir
yapya sahiptir. nsan ve toplum hayatnda, salk ve hastalk, zafer ve yenilgi, baar ve
baarszlk, ilerleme ve gerileme,
g ve zayflk arasnda dalgalanmalar yaanmas gayet tabii
ve olaandr. Bu nedenle, zaman
ve mekn snrlamas yapmakszn insan hayatn kaliteliletirme iddiasndaki bir dinin,

Mslman bir toplumun bana

gelebilecek her trl gelime ve
arta cevap verebilecek kapasiteye sahip olmas kanlmazdr.
Bunu yapmak iin de kesin snrlarla beraber esnek snrlarn da
izilmesine ihtiya duyulacaktr.
Ki bu, sadece sradan durumlar
iin ihtiya duyulan mutlak esas-

slmn genel prensipleri ve

halkn kar ve ihtiyalarn
gzetme (iman, maneviyat
ve maddiyatn korunmas ve
ktlklerden alkoyma da
bunlar arasndadr) ynndeki
gayesi gz nnde bulundurulursa, inanan bir topluluun
pasiflik ve kendini soyutlamaktan kanmas gerekmektedir.
slmi Devlet yapsn kurmak
her Mslmann zerine vazifedir. Eer bunu tamamen gerekletirmek mmkn deilse,
mmin, baarabilecei kadarn yerine getirmekle ykmldr.

larn deil, ayn zamanda istisnai

ve sra d artlar sz konusu
olduunda izlenilecek kurallar
ve direktiflerin de belirlenmesini gerektirmektedir. Bylelikle
Mslmanlar, hem zayf hem de
gl anlarnda, eriatn (vahye
veya meru rf ve adetlere dayanan slmi nizam) temel prensipleriyle yakn temas halinde
olabileceklerdir.

Paralanm Bilin

slmi Olmayan Ynetimlerde

G Paylam
nsani fiillerin yarglanmasndaki en genel geer kural, tm
eylemlerin herhangi bir yasak
veya snrlama getirilmedii srece helal klnddr. Bu yasak
veya snrlama, Allahn nizamn yerine getirmeyi ve Ondan
bakasnn emrine riayet etmemeyi ngren emirlerden
kaynaklanmaktadr. Bu yzden, Allahn emrine uymak
iin elinden gelen her eyi
yapmak ve Onun hkmn salamaya almak her
Mslman iin bir zorunluluktur. Fakat Mslmann
bunu yapmaya gc yetmiyorsa ne olacak? te o
zaman, yerine getirmemiz
gereken, ancak elimizden
gelen kadardr:
Bir insan ancak gc
yettiinden sorumludur.
(2:233)
slmi Devlette:
1. En gl otorite, slm
dininin getirdii vahye dayanan ve tm glerin tesindeki eriattr. Bu durumda,
yargnn izleyecei detayl kanun ve nizamnameyi
belirlemek limlerin sorumluluundadr. slm Devletinin bakan, bu kural ve nizamnamenin
uygulanmasn denetleyen idari
yapnn lideridir.
2. Siyasal g, ura ad verilen zorunlu bir mzakere sistemi oluturmakla grevli topluma
(mmet) aittir.
Eer byle bir devlet yapsn ina etmek mmknse,
Umran KASIM 2011 17

DOSYA
Mslmanlarn grevi bunun
iin abalamaktr. Ancak eer
bunu gerekletirmek mmkn
deilse, toplum ne yapmaldr?
slmn genel prensipleri ve halkn kar ve ihtiyalarn gzetme (iman, maneviyat ve maddiyatn korunmas
ve ktlklerden alkoyma da
bunlar arasndadr) ynndeki
gayesi gz nnde bulundurulursa, inanan bir topluluun
pasiflik ve kendini soyutlamaktan kanmas gerekmektedir.
slmi Devlet yapsn kurmak
her Mslmann zerine vazifedir. Eer bunu tamamen gerekletirmek mmkn deilse,
mmin, baarabilecei kadarn
yerine getirmekle ykmldr.
slmi veya gayri slmi bir
ortamda otorite paylam, sosyal dzenin sreklilii iin bir
gerekliliktir. Bu g paylam,
slmi eriat kanunlarna dayanmak zorunda deildir. Kargaa,
diktatrlk veya d glerin
hegemonyasnn nlenebilmesi
iin mmetin otoritesine dayanmak zorundadr ki bir dier ad,
slm devlet yapsnn temel
talarndan olan uradr. Byle
bir g paylam ayn zamanda
milli ve insani karlar da gzetmelidir; bamszlk, ilerleme,
sosyal dayanma, insan haklar,
siyasal oulculuk, yarg ve basn
zgrl, cami ve slmi aktivitelere zgrlk gibi. Mslman
bir toplum, slmi demokratik
bir sistemi kurma imkn yok
diye, sekler demokratik bir sistemde yer almaktan ekinmeli midir? Yant hayr olacaktr.
18 Umran KASIM 2011

Hem bireysel hem de toplumsal

olarak, Mslmanlarn byle bir
sistemin kuruluunda yer almalar dini vecibeleridir. nk
eri bir sistem kurulamamas
-bn-i Haldunun da belirttii
gibi- Mslmanlarn byle bir
sistemin iinde yer almas iin
bir nevi gerekedir.
Tarih ve Belgelerden rnekler
Kurn, Snnet ve tarihte,
Mslmanlarn, hem bireysel
hem de toplumsal olarak, gayri
slmi sistemlere itirak ederek,
idari yapda grev almalarna
msaade edildiine ve bylece iyilii emr edip ktlkten
alkoymaya altklarna dair
rnekler bulunmaktadr.
Kurn- Kerimde, kardeleri
tarafndan kuyuya atlp sonra
kurtarlan ve Msrda Firavunun
sarayna ulaan Hz. Yusuftan
bahsedilmitir. Hz. Yusuf, orada
batan karlmaya allm ve
mahkm edilmitir. unu belirtmek yerinde olacaktr ki, balangta hor grlen ve hapse atlan
bu gen adam, yeri ve zaman
geldiinde, Firavun hkmetinin en nemli ofislerinden birinde, gelecek nesilleri ve milletleri
alk ve susuzluktan kurtarmak
iin kendisine verilen grevi hakkyla yerine getirmiti. slmi bir
devlet sistemi kurabilmek adna,
Msr halknn inanszlndan
vazgeerek, kendi nerdii tek
tanrl dine ynelmelerini beklememiti.
Bu gen adamn aklnda,
dinin insanlara hizmet ve onlarn ihtiyalarn karlamak zere

geldii gerei vard. Yusuf ok

iyi biliyordu ki insanlar alktan
ve yok olmaktan kurtarma ii
bekleyemezdi. Yardm edebileceinin farkndayd ve bunu onlardan esirgemedi. Sosyal hayattaki
bu etkin grevini yerine getirirken, slma davet etme, halkn
yaam biimini deitirme konusunda ikna etme ve ktlklerden alkoyma ykmllklerini
yerine getirdi.
Kurnda,
Hz.
Yusuf
hikyesinin detayl bir ekilde
anlatl, onun bu yaklamnn
vgye deer oluunun en ak
kantdr. Hz. Yusufun yaadklar, herhangi bir yerde, herhangi bir zamanda, baka bir
Mslmann bana da gelebilir.
Ayn artlar sz konusu olduunda, Mslmanlarn, bu gayri
slmi sisteme dhil olup, halkn
(mmet) ihtiya ve karlarn
salamaktan ve ktlklerden
alkoymaya almaktan baka
seenekleri yoktur. Bunun gerekletirilememesi, halkn karn ayaklar altna alp, ktlklerin yaylmasna ve topluma
hkmetmesine gz yummaktr.
kinci rnek, slmn ilk
yllarnda yaam olan Habe
hkmdardr.
Peygamber
(s.a.v.) zulme urayan sahabesine, Habeistana g etmelerini tavsiye etmitir. Habeistan
hkmdar o yllarda lkesinde
kimseye zulmedilmeyen kral ifadesi ile anlyordu. Habeistana
Mslman bir topluluun g
etmesi, Habe kralnn slm
kabul etmesine vesile olmutu. Oysa kral, lkeyi ynetme
biiminde hibir deiiklik


yapmamt. Zira eriat uygulamak iin sistemde deiiklik
yapmas hem kralln hem de
Mslman misafirlerinin hayatn tehlikeye atabilirdi. Bu soylu
kraln hikyesi, slm tarihinde
yerini alm ve gnmze kadar
ulamtr. Peygamber, Habe
kralnn lmn haber aldnda sahabesinden, ruhu iin dua
etmelerini istemiti.
bn-i Teymiyye, bu konu
ile ilgili yle yorum yapmtr:
Kral, slm kanunlarna gre
hkmedemezdi, nk halk
buna izin vermezdi. Ama yine
de, kendisi ve ona yakn herkes,
bulunduklar artlara gre hareket etmek zorunda kaldklar
halde, sonsuz mutlulua eriecek yolu bulmulardr.
Buna nc rnek HilfulFudl anlamasnn gerekletirilmesidir. Bu anlama, slmiyet
ncesi Arap kabileleri arasnda,
madurlarn haklarn korumak ve akrabalarla yakn ilikiler kurup onlara destek olabilmek iin imzalanmtr. Hz.
Muhammed (s.a.v.), kendisine
peygamberlik grevi verilmeden nce imzalanan bu anlama
iin, eer slm zereyken byle
bir anlama iin davet edilmi
olsayd, yine hi tereddtsz
kabul edeceini buyurmutur.
Peygamber (s.a.v.) ayn zamanda, cahiliye devrinde yaplm
her iyi ve faydal akdin, slm
zereyken de sisteme aktarlacan vurgulamtr. Buradan
hareketle, u sonuca ulalabilir
ki, inanan bir topluluk, bask
ve hakszlktan korumay ama

Paralanm Bilin

Mslman bir toplum, slmi demokratik bir sistemi

kurma imkn yok diye, sekler demokratik bir sistemde yer almaktan ekinmeli midir? Yant hayr olacaktr.
Hem bireysel hem de toplumsal olarak, Mslmanlarn
byle bir sistemin kuruluunda yer almalar dini vecibeleridir. nk eri bir sistem kurulamamas -bn-i
Haldunun da belirttii gibi- Mslmanlarn byle bir
sistemin iinde yer almas iin bir nevi gerekedir.

edinmi anlama ve ahitlemelerde yer alabileceklerdir. Yani,

insanln karlarna hizmet
etmek, sosyal haklar korumak,
otoriteyi tanmak ve iktidar
seimler yoluyla ekillendirmek
konusunda rahatlkla ibirlii
yapabilirler. Mslmanlar, doru
amalar edinmi kiilerle, ayn
inan ve gr paylamasalar
bile ortak hareket edebilirler.
Bir dier rnek ise mer bin
Abdlazizin tavrdr. Bu Emevi
Halifesinin emrindeki dnem,
birok tarihi ve lim tarafndan,
arada yarm yzyllk zaman
fark olmasna ramen beinci
halife dnemi adyla anlmaktadr. Aslnda mer bin Abdlaziz
ynetimi iki yldan fazla srmemitir. Ancak, kendisinin adaletle hkmedii ve takvas, onun
dneminin bu ekilde n bulmasna vesile olmutur. Kendisi,
krallk hanedanl vastasyla
baa getii halde, monariden
memnun deildi ve prensipte
hibir zaman desteklemedi. Ama
ne yazk ki, sistemi deitiremedi ve mmetin istiaresine dayal
bir hkmet ina etmeyi, sistemdeki yozlamalar nedeniyle

baaramad. Bununla beraber,

birok yanl uygulamay ortadan kaldrmay, toplumda adalet ve doruluu byk lde
tesis etmeyi baard. Destekisi
olmad monari sistemine ayak
uydurmak zorunda kald halde
halkna ve lkesine faydal iler
yapabildi ve kimse eylemlerinin
hatal ve yanl yol zere olduunu iddia etmedi.
Gnmzn Deerlendirmesi
slmi Devlet sistemi, ok
deerli yap talarna sahiptir ve
tam anlamyla uygulanabildiinde mkemmele ok yakn hatta
mkemmel bir sistemdir. Fakat
tm bu yap talarnn ve deerlerin uygulanabilmesi zor olduu
iin, adil bir sistem kurabilmek
adna, baz artlar sz konusu
olduunda bir ksmndan vazgeilmesi mmkndr. nk
adalet, slmi devlet yaps iin
ok kymetlidir ve Allahn kanunu saylr ve adil bir devlet sistemi, slmi deilse de slmi olana
en yakndr.
bn Akil, siyaset ve eriat
(Allahn prensipleri) insanlar
birbirine yaklatran ve ktlkUmran KASIM 2011 19

DOSYA

Gnmzde, Mslman birey ve toplumlarn, halka

hizmet etmek ve ktlklerden alkoymak adna,
gayri slmi birlik ve oluumlarda yer aldna dair
saysz rnekler sunulabilir. Bu gelimeler hl, baz
limler tarafndan destek bulmad halde gereklemeye devam etmektedir. Umarm saygszlk etmi
olmam, ancak bu limler, Mslmanlar iin hayat
gereksiz yere zorlatrmaktalar. Mslmanlara, zor
anlarnda doru admlar atmalarn salayacak meru
bir durum iin snrlamalar dayatmaktalar.

lerden alkoyan eylemler olarak

tanmlamtr ve bu eylemlerin
mutlak Peygamber (s.a.v.) ve
vahiy tarafndan desteklenmesinin art olmadn ileri srmtr.
bn Akile gre, bu eylemlerin slmi kanuna uyumlu
eylemler tabiriyle ifadelendirilmesi aslnda hibirinin eriata ters dmemesi gerektiinin
vurgulanmas iindir. Eer, bu
tabirle iddia edilmek istenen,
bahsi geen eylemlerin Kuran
ve Snnette yer almas gereklilii ise, bu hatadr ve sahabenin
zamannda yanl zere olduunu ima etmekten baka bir ey
deildir. Oysa onlar, toplumun
ihtiyalarna cevap verebilmek
iin, gelimeler ve deien artlara karlk, saysz nlemler ve
yepyeni prensipler sunmulardr.
Gnmzde,
Mslman
birey ve toplumlarn, halka hizmet etmek ve ktlklerden
alkoymak adna, gayri slmi
birlik ve oluumlarda yer aldna dair saysz rnekler sunulabilir. Bu gelimeler hala, baz
20 Umran KASIM 2011

limler tarafndan destek bulmad halde gereklemeye

devam etmektedir. Umarm saygszlk etmi olmam, ancak bu
limler, Mslmanlar iin hayat
gereksiz yere zorlatrmaktalar.
Mslmanlara, zor anlarnda
doru admlar atmalarn salayacak, meru bir durum iin
snrlamalar dayatmaktalar.
Bunlara birka rnek verecek
olursak:
Birincisi: Dnyada Mslmanlarn te biri yaadklar
lkelerde aznlk konumundalar ve yakn gelecekte, lkelerini
slmi kanunlara uygun ynetme
imknlar bulunmamaktadr. Bu
Mslman aznlklarn birou,
etnik temizlik ve dier sosyal
basklar nedeniyle srgn veya
yok edilme tehdidiyle kar karyalar. slm hukuku, onlar iin
ne gibi seenekler sunmaktadr?
Bazlar bu aznlklarn, eer
mmknse, Mslman nfus
younluunun bulunduu lkelere g etmeleri gerektiini ne
srmektedir. Ancak, eer g
imkan yoksa, bu neri geer-

liliini kaybedecektir. stelik

bunun Mslmanlarn evlerinden srlmeleri iin yeni bir
entrika olmadn nereden bileceiz? Mslman aznlklarn
bulunduklar toplumdan soyutlanmalarn nerenler de vardr. Fakat bu neri de, slmn
aktif, katlmc ve yapc olunmas gerektiini savunan mesajna
ters dmektedir.
Byle aznlklar iin en iyi
seenek, sekler ve demokrat
oluumlarda yer almaktr. Bu
ekilde, insan haklarn, emniyeti ve inan ve ifade zgrln
-slmn gerekletirmek istedii balca insani gereksinimlersalayacak bir sistem kurmada
zerlerine den grevi yerine
getirmi olacaklardr.
Bylesine kritik deerlerin,
bir topluma baaryla kazandrlmas o lkenin darul-harb
(slma sava aan ve dmanlk
besleyen)ten, bar ve sknetin
hkm srd bir topraa
dntrlmesi demektir. mam
Nevevi, darul-harbi, inananlarn iinde dini vecibelerini yerine getiremedii ve g etmenin
zorunluluk olduu bir mekn
olarak tanmlamtr. Gerek
demokrasiler bu rnee benzememektedir nk bireylere
ibadet etme ve inan zgrl
tanr.
kincisi: Mslman nfusun
youn olduu, slmi veya gayri
slmi diktatrlklerle ynetilen
lkeler de bulunmaktadr. Bu
lkelerde ykselen slmi oluumlar ve hareketler vardr. Bu
tarz slmi hareketlerin rejimde yenilikler yapmas veya onu


deitirebilmesi ok zordur.
eriat, bu slmi hareketlerin,
diktatrlkleri deitirmeye alan dier sekler partilerle birlik olup, toplumda demokrasi,
insan haklar ve zgrl tesis
etmeye almalarna kar m
durmaktadr? Kesinlikle hayr.
ncs:
Ayn
ekilde, diktatrlklerle ynetilen
Mslman lkelerdeki baz
slmi gruplar, halkn desteini
cezp ederek slm devleti kurmay baarabilirler. Fakat byle
bir dnm, lke iinden veya
dier lkelerden bu gruplara
kar dmanlk oluturabilir ve
yeni oluturulan bu slmi sistemi, zayf ve d tehditlere kar
dayanksz brakarak ke
sebep olabilir.
Bu gruplarn sekler demokrat partilerle ortak hareket etmemesi ve baskc rejimi dlayarak demokrasiye gememeleri
iin bir sebep mi vardr? Uzun
vadeli hedef olan slmi devleti
kurmay, uygun artlara kavuana kadar ertelememek iin bir
sebep mi vardr? Kesinlikle buna
muhalif hibir ey olamaz.
unu belirtmek yerinde olacaktr ki, byle bir durumda
seim, slmi Devlet veya gayri
slmi devlet arasnda deil, diktatrlk ve demokrasi arasnda
yaplmaktadr.
Drdnc: Smrge devletleri tarafndan ynetilen slmi
gruplara gelince; sekler gruplarla bir olup, dmanlarna kar
bir cephe oluturarak, smrge
altnda yaamaktansa ulusal bir
alternatif bulup daha rahat yaamay istemelerinde ne saknca
vardr? Akas, onlar bundan
alkoyacak hibir ey yoktur.

Sonu
Eer slm devletini kurmak, ksa veya uzun vadede her
Mslman toplumun Allahn
emrini yerine getirmek adna
edindii bir hedef ise, eriat
bunun kolay gerekletirilemeyecek bir hedef olduunu da gz
nne almtr ve bu nedenle
baka bir alternatif sunmutur.
Baz istisnai durumlarda, slmi
toplumlar, gayri slmi gruplarla uzlaarak, siyasi gcn oy
ounluunu alan partiye verildii, ok sesli bir hkmet sistemi kurma hakkna sahiptirler.
Byle bir uzlama ayn
zamanda, bir diktatrl veya
saldry ortadan kaldrmak amacyla da kurulabilir. Fakat her ne
sebeple olursa olsun, bu uzlama, asla slma zarar getirmemeli ya da slm iin alp,
slmi sistemi destekleyenlerin
yetkilerini snrlamaya kalkmamaldr.
Bu savlarn hepsi unlara
dayanmaktadr:
yilii emredip ktlkten
alkoyma prensibi
Her zorunluluk, her eyden
nce ieriindeki zarurete
dayanr kural
Neden-sonu yasas
Gereklilik prensibi
Her eyden nce, elindeki
imknlar ve artlar dorultusunda, her Mslman Allahn
indirdii kanunlar ksmen veya
tamamen uygulamaya ve uygulatmaya abalamak devine
sahiptir. Allah kanunlarnn -ki
tm kutsal mesajlar bunun iin-

Paralanm Bilin

dir- temelinde, insanlk iin adaleti salamak yatmaktadr.

Andolsun, biz elilerimizi
ak mucizelerle gnderdik ve
beraberlerinde kitab ve mizan (ly) indirdik ki, insanlar adaleti yerine getirsinler.
(57:25)
unu vurgulamak yerinde
olacaktr ki, siyasette g paylam ile ilgili problem, slmclara
demokrasi ve oulculuu kabul
ettirmeye almaktan ileri gelmemektedir. slmi evrelerdeki
gncel trend, ulusal birlik; insan
haklar; sivil zgrlkler; kltrel, sosyal, ekonomik gelime
ve d tehditlerden kurtulmay salamak iin g paylamn -sekler bir sistemle ibirlii
yaparak da olsa- kabullenmektir.
Asl problem dierlerini,
milletin egemenliine dayanan rejimlerinde, slmclarn
da demokratik yollarla kendi
partilerini kurup, siyasal aktivitelerde bulunmalarna ve g
paylamnda yer almalarna ikna
etmektedir.
Tunus ve Cezayir seimlerinde -ki Batl demokrasiler ve blgedeki sekler ilahiyatlarn
izniyle gereklemitir-, slmc
galiplerin urad cezalandrlma, slm dnyasndaki
problemin bask ynetiminden
kaynaklandnn bir kantdr.
Bizim temel grevimiz, baskc dzenle savap, demokrasiye
samimi ve dosdoru bir gei
gerekletirmektir.
eviri: Betl nal

Umran KASIM 2011 21

DOSYA

Bir Laik, Mslman Devleti

Ynetebilir Mi?
Mehmed Krad ATALAR

rtadouda gerekten bir

eyler oluyor ve bizler
de buna hep birlikte
ahitlik ediyoruz. Kimilerine gre
(Prag Bahar sznden mlhem) bir
Arap Bahar yaanyor, kimilerine
gre ise bir tarih yazlyor. Hangisi
dorudur (veya deildir), zaman
gsterecek. Ancak daha nce olmam eylerin olduu, sylenmemi
szlerin sylendii de bir gerek.
Nitekim Babakan Erdoann son
Tunus ziyaretinde sylemi olduu
bir Mslman laik bir devleti baaryla ynetebilir sz de bunlar
biri olarak alnabilir. Geri szn
sahibi, artk deitim; slmc deilim dedikten sonra laiklik konusundaki sylemini yumuatmt,
ancak bu tr bir sz daha nce ne
kendisinden ne de ayn yumuamay gstermi dier zevattan duyulmu deildi. Dolaysyla, bu sz
zerinde durulmal ve muhtemel
sonular tartlmaldr.
Siyasal Sylemin Deiimi
Malum olduu zere, Milli Gr
camiasnn siyasal sylemindeki
deiiklik yeni deildir. Bu yumuamay ilk kez Refah Partisinin 1991
genel seimleri srasndaki kampanyasnda grmtk. Erbakan,
siyasi artlarn Refah Partisini iktidara tayabilecek bir noktaya geldiini grm ve derhal sylemini
yumuatmt. O gne kadar slm
dinar, slm Birlemi Milletleri

22 Umran KASIM 2011

vb. gibi kavramlar zerinden bir

siyaset yrten Erbakan, o gnden
sonra insan haklar, zgrlkler
vs. sylemini ne karmt. Bu,
tipik bir politik manevra idi ve
Refah Partisi bunun nemalarn
da devirdi. 1995 seimlerinden
birinci parti olarak kan RP, iller
ile koalisyon hkmeti kurdu ve
merkez siyasette belirleyici olmaya alt. Ancak Erbakann siyasi sabkas (yani gemii) buna
engel oluyordu. Aslnda o da ben
deitim demek istiyordu ama
olmuyordu. nk yle tannmt ve gemiin izlerini zerinden
silmesi kolay deildi. Her ne kadar
beyanlaryla bunu desteklemek
istediyse de, kamuoyunun ikna
edilmesi noktasnda sknt yaanyordu. yle ki yaplan postmodern
darbeyi merulatrma abalarnda bile, Erbakann bu sabkas
kullanlmt. Kanaatimce, bugn
Erdoann soyunduu rol o gn
Erbakann stlenememesinin nedeni, bu sabkasdr.

Dolaysyla o dnemde yeni bir

yze ihtiya vard ve Erdoan, bu
noktada biilmi kaftan idi. nk
hem Erbakann karizmasndan
boalan yeri doldurulabilirdi hem
de deitim dediinde, inandrclk asndan fazla sorun yaanmayacakt. Hikmetyarla birlikte
ekildii birka fotoraf ise zaten
ksa bir sre sonra tozlu raflara
kaldrld! AKP, dnemin artlarna
uygun bir siyasi rota belirledi ve
slmclk gmleini zerinden
karp muhafazakar demokrat bir
siyasete soyundu. lk yllarda liberal sylem ar basyordu, zamanla,
partinin taban ile olan irtibatnn
zayflamamas iin muhafazakar
sylem biraz ne karld. Ama
sonuta, izlenen siyaset dnemin artlarna uygun bir siyasetti.
Burada zgrlk, insan haklar
ve demokrasi kavramlar nemliydi ama bunlardan daha nemlisi,
laiklik veya seklarizm kavramlarnn nasl anlalaca idi. Parti bu
kavramlarla ilgili net bir tavr almalyd ve bu, yeni siyasetin salam
bir zemine oturmas iin elzemdi.
Bu nedenle, yeni bir formlasyon
bulundu ve din ile devlet arasndaki
iliki u ekilde zetlendi: kii laik
olmaz, devlet laik olur. AKP iktidarlar dneminde srekli tekrarlanan bu sz, hem muhafakazar taban fazla rahatsz etmiyordu, hem de
laik evrelerin klasik korkularn
yattryordu. Ancak, tipik sekla-


rizm anlaynn bir yansmas olan
bu ifadeden genellikle karlan
mana, devletin Mslman halka
laiklik konusunda bask uygulamayaca idi. Kimse, bu ifadeden,
laik devletin bir Mslman tarafndan ynetilebilecei gibi bir mana
karmyordu. nk buna gerek
yoktu. O dnemde sorun, laik
devletin Mslmanlar zerindeki basksyd ve muhafazakar
taban, bu ifadeyi rahat nefes
almaya yarayacak bir sz olarak grlyordu. Laik kesimler
ise, bu sze esas itibaryla itiraz
edemezlerdi. nk Batdaki
yaygn uygulamas bu ekilde
idi. Sadece szn sahiplerini
takiyye yapmakla sulayabilirlerdi. Nitekim bu sulamalar
yapld, ancak devletin dzeninin deitirilmesine ynelik
somut bir aba olmad iin
(AKPnin kapatlmas davasn
hatrlayalm!) bu sulamalarn
da bir sre sonra arkas kesildi.
Dolaysyla, unu rahatlkla ifade edebiliriz ki, AKP
dnemindeki laiklik uygulamas, tipik manada seklarist
karakterlidir. Batdaki yaygn
uygulamada, devlet tarafszdr;
hibir dini grubu kayrmaz;
hepsine ayn mesafededir ve
hibirine de bask uygulamaz.
Kii laik olmaz, devlet laik
olur sz de, bu uygulamann lafzi bir ifadesidir. Ancak
bir Mslman, laik bir devleti
ynetebilir dediimiz zaman,
bunun tazammunlar olur ve bunlarn da izah gerekir. imdi srasyla
bunlar ele alalm ve szn doru
olup olmadn test edelim.
ncelikle u soruyu sormamz gerekiyor: burada kast edilen Mslman kimdir? Kurni
manada Mslman ise (ki yle
olmaldr), o zaman ncelikle
Mslmann Allaha teslim olmu

kii olduunu kabul etmemiz gerekir. Bu teslimiyetin de kayt ve art

kabul etmeyeceine ve teslimiyet
alanna hakimiyetin de girdiine
kuku yoktur. Dolaysyla, inilhkm illa lillah ayeti gereince,
Mslman, Allahn hkmne ve
hakimiyetine (yani emirlerine) tes-

AKP, dnemin artlarna uygun bir

siyasi rota belirledi ve slmclk
gmleini zerinden karp
muhafazakar demokrat bir siyasete soyundu. lk yllarda liberal
sylem ar basyordu, zamanla,
partinin taban ile olan irtibatnn
zayflamamas iin muhafazakar
sylem biraz ne karld. Ama
sonuta, izlenen siyaset dnemin artlarna uygun bir siyasetti. Burada zgrlk, insan
haklar ve demokrasi kavramlar
nemliydi ama bunlardan daha
nemlisi, laiklik veya seklarizm
kavramlarnn nasl anlalaca
idi. Parti bu kavramlarla ilgili net
bir tavr almalyd ve bu, yeni siyasetin salam bir zemine oturmas
iin elzemdi. Bu nedenle, yeni bir
formlasyon bulundu ve din ile
devlet arasndaki iliki u ekilde
zetlendi: kii laik olmaz, devlet
laik olur.

lim olmu kii demektir. Allahn

emirleri de Kurnda yazl olduuna gre, Mslman, bu emirlere
uyan kiidir.
Peki bu emirler nelerdir? Namaz
klmak, zekat vermek, tesettre uymak, fakire yardm etmek,
yoksulu doyurmak m? Allahn
emirlerinin bunlarla kstl olmad ok aktr. Allahn emirleri

Paralanm Bilin

hakimiyet (yani devlet) alann da

kapsar. slm fkh, bunun ahididir. (Yahudi ve Hristiyanlarla olan
mnasebetler, Zmmi Hukuku,
Eman Messesesi, Sava Hukuku
vs. gibi alanlardaki hkmler en
bilinenleridir.)
Dolaysyla, bir Mslman laik
bir devleti ynetebilir sz, iki
manaya gelebilir. Ya bununla, Mslmann, yukarda
saylan emirlere uymakszn
da Mslman olabilecei kast
edilmitir yahut da kast, laik
devletin slm ile elimeyeceidir. Her ikisi de muhaldir,
imkanszdr.
stisnailik ve Sreklilik
Bir Mslman Allah
emirlerine ne zaman uymazsa
mazur grlr? Burada gnah
kavramndan yararlanabiliriz.
Mslman gnah ileyebilir.
Fakat gnah kavramnn bizatihi ierisinde istisnailik zellii
vardr ki, buna dikkat edilmelidir. Yani gnahta sreklilik
olmamaldr. Bir kii niin inand Allahn emirlerine srekli aykr davransn ki?! Dikkat
ediniz, burada ounlukla bile
demiyorum. Srekli diyorum.
Sreklilik, ya lmcl bask
annda mazur grlebilir ya
da baka trl izah edilir ki,
o da imann sorunlu olduu
eklinde yaplr. Mesela kii,
inanmad iin srekli namaz
klmaz. Bu, doaldr; inanmaz ve klmaz. Yahut kii, esirdir,
namaz klmas iin izin verilmez.
Teyemmm bile alamaz. Alsa dahi
kldnda ikence grr. O zaman
esareti boyunca namaz klmayabilir.
Fakat bir kii inanyorum dedii
halde, hi namaz klmyorsa, orada
iman asndan bir sorun olduuna kuku yoktur. Ayn eyi, laik
devletin meru grd ve slmn
Umran KASIM 2011 23

DOSYA
Kamusal Alan ve Din
Anglo-Sakson tarz esas aldmzda bile, laik devlet
tanmnda, kamusal alann din olarak bilinen kurumca
belirlenemeyecei ilkesinin belirleyici olduunu grrz.
Burada kamusal alan belirleyen, bilimin ve akln dorulardr. Aydnlanma ve Modernite sonucunda Batnn
ulat sonu budur. Dolaysyla, laik devlet anlaynda,
ne ncilin ne de Kurnn (veya baka bir dinsel metnin)
kamusal alan zerine sylediklerinin meru bir zemini
vardr. Akl ve bilime gelince, bunlarn ulat sonulara
(yani siyaset bilimi, sosyoloji vb. disiplinlerin bulgularna) gre kamusal alan belirlenir. Din, zel alana ait bir
kurumdur. Kii, bu alanda dilediince serbest hareket
eder. Eer kii, inancn koruduu halde kamusal alan
ierisinde faaliyet gsteriyorsa, o zaman dini kimliini
brakacak veya ntr bir tavr taknacaktr! Yani kamusal
alan ierisinde kiilerin zelinin yeri olmayacaktr.

haram kld eyler (rnein faiz,

iki, fuhu vs.) iin de dnebiliriz. Bir kii, faizi haram bildii
halde, srekli faizli uygulamalarda
bulunsa, o kiinin iman ile ilgili
bir sorun olduuna kuku yoktur.
Ya bu uygulamann gnah olmadna ya da Allahn rahmetine
gvenip balanacana inanyordur. lkinde iman yoktur, ikincisinde ise iman asndan sorun
vardr. nk bu uygulama byk
gnahtr ve Allah bu konuda merhamet gstereceini beyan buyurmamtr!
Bu durumda kiinin u mazereti
geerli kabul edilemez: faizci ekonomi, laik devletin kurumsal bir
uygulamasdr; ben bir Mslman
olarak bunun doru olduuna inanmyorum ama yetkili bir makamda
olduum halde bir ey de yapamyorum. Burada, temelde bir yanl
olduu aktr. Eer kii, meru yollardan yetkili bir makama gelmise, onun elini tutan kimse olamaz.
nk arkasnda onu savunacak
bir halk gc vardr ve o bu gce
dayanarak halk temsilen bu uygu24 Umran KASIM 2011

lamay yapar. Eer bir kii, yetkili bir makamda olduu halde, bu
uygulamay yap(a)myorsa, aktr
ki, yapacaklarna meru bir temel
bulamyordur ve o yzden (istese
bile) bu uygulamay yapamyordur.
Dolaysyla, burada asl tartlmas
gereken, iktidara gelmenin meru
yolu olmu oluyor. Baka bir ifadeyle syleyecek olursak, bir kii,
laik kanallar kullanarak iktidara
gelirse, slm uygulamas mmkn deildir. Bu, iki kere ikinin
drt etmesi gibi bir eydir. O halde
sorun, ta balardadr. Demokratik
kanallar kullanarak iktidara gelmek, slmn emirlerini uygulayamamann da bir baka ifadesi
olmaktadr. Yani devlet laik ise,
slmn hkmleri uygulanamaz.
Peki, slmn hkmlerinin uygulanamad bir iktidar alannda bir
Mslmann ynetici olmasnn
manas nedir? nsanlar idare ederken laik kurallara gre karar alacak
olan bir Mslman bu ii nasl
yapabilecektir? slm azck bilenler bile, bunun muhal olduunu
kabul ederler.

O halde geriye tek seenek kalyor ki, o da bir Mslman laik

devleti ynetebilir demekle kast
edilen, laik devlet kavramnda
slmi adan bir sorun olmaddr. Acaba byle midir? AngloSakson tarz esas aldmzda bile,
laik devlet tanmnda, kamusal
alann din olarak bilinen kurumca
belirlenemeyecei ilkesinin belirleyici olduunu grrz. Burada
kamusal alan belirleyen, bilimin
ve akln dorulardr. Aydnlanma
ve Modernite sonucunda Batnn
ulat sonu budur. Dolaysyla,
laik devlet anlaynda, ne ncilin
ne de Kurnn (veya baka bir dinsel metnin) kamusal alan zerine
sylediklerinin meru bir zemini vardr. Akl ve bilime gelince,
bunlarn ulat sonulara (yani
siyaset bilimi, sosyoloji vb. disiplinlerin bulgularna) gre kamusal alan belirlenir. Din, zel alana
ait bir kurumdur. Kii, bu alanda
dilediince serbest hareket eder.
Eer kii, inancn koruduu halde
kamusal alan ierisinde faaliyet gsteriyorsa, o zaman dini kimliini
brakacak veya ntr bir tavr taknacaktr! Yani kamusal alan ierisinde kiilerin zelinin yeri olmayacaktr. Bat, Aydnlanma ile Kiliseyi
kamusal alandan dlad ve hakikati de bilim temeline dayandrd
iin, bu noktada kendi iinde ciddi
bir sorunla karlamamtr. Ama
slm, Protestanlatrlamad iin
slm corafyasnda byle bir sorun
vardr ve bunun yansmalar halen
de grlmektedir. slm, hakikat
iddias olan bir din olduu iin, kiinin hem zelini hem de genelini
belirlemek istemekte ve bu yzden
de siyaset alanna mdahil olmaktadr. Dolaysyla, bir Mslmann
kamusal alanda farkl, zel alanda
farkl davranmay meru grmesi
mmkn deildir. nk Tevhid


ilkesi gereince, hakikat paralanma kabul etmez. Esasnda hakikat,
hibir yerde paralanmay kabul
etmez. Nitekim Batda bile, din ile
devlet ilerinin birbirinden ayrlmas olarak tarif edilen laiklik uygulamalarnda, aslnda tek bir hakimiyet alan vardr ve bunu belirleyen bilimdir. Kilisenin bu konuda
syleyecei sz yoktur. Sylese
bile meru kabul edilmez, itibar
gsterilmez. O nedenle, aslnda
hakimiyet alan paralanma kabul
etmeyen bir alandr. Bu yzden de,
slm, Hakimiyet Allahndr dedii zaman, btn alanlarda Onun
hkm dorultusunda veya Onunla
uyumlu uygulamalarn olmas
gerektiini sylemi olur. imdi hal
byle olunca, Mslman ne yapsn?
Nasl paralanm bir kimlie sahip
olsun veya nasl bir Mslman laik
bir devleti baaryla ynetebilir?
szne inansn? Bu, mmkn deildir. Hem niin mmkn olsun ki?
Mslmann kime ne borcu var?
Hakikati slm temsil etmiyor mu?
Niin bu konuda bakalaryla (laiklerle vs.) uzlasn? Uzlama ihtiyac, bir bakma zaafa iaret eder?
Hakikat konusunda Mslmann
zaaf yoktur ki! Allahn hkmleri,
her alan iin hakikattir ve uygulanmaldr. O yzdendir ki Allahn
hkmleriyle hkmetmeyenler,
kafirlerdir, zalimlerdir, fasklardr.
Yani Hakk olan ve hakikati temsil
eden Allahn hkmleri de haktr ve hakikattir; onlara uymayan,
ncelikle hakikatin zerini rtm
olmakla su ilemektedir, sonra da
bu suu iledii iin zulm (hakszlk) yapmakta ve hakikat ve doruluk yolundan km (yani fask)
olmaktadr. Maide Suresinin ilgili
ayetlerini byle anlamak gerekir.
Mslman, yaplan bu hakszla
niin sessiz kalsn ki? Mslman,
hadiste ifade edildii gibi: ne zalim
olandr ne de mazlum! Yani ne

hakszlk yapar ne de hakszlk

karsnda susar. Hakszl gc
yetiyorsa eliyle dzeltir; yetmiyorsa, diliyle dzeltmeye alr, yani
yaplann zulm olduunu aka
syler; o da olmuyorsa, en azndan
zalime kar iinden buz eder, yani
yaplan kalben onaylamaz. Fakat
siz kalkp da slmi olmayan bir
eyi slmdanm gibi gstermeye
kalkrsanz, Mslmann buradaki tavr bellidir.
Konuya bir de ironik yaklaalm isterseniz. Diyelim ki bunca
delile ramen, bir Mslman, laik
bir devleti ynetebilir tezine hl
inanlabiliyor; o zaman birileri de
kar ve: madem ki bir Mslman
laik devleti ynetebiliyor, o zaman
bir laik de slmi bir devleti ynetebilir derse, buna ne diyeceiz?
Normal mantk ilkeleri erevesinde
bunun da mmkn olmas gerekir!
imdi dnelim: Allahn hkmlerinin hakikat olduuna inanmayan bir laik, slm hkmlerine
gre hkmolunan bir devlette ba
ynetici olacak ve emirler verecek;
unu yapacaksnz, bunu yapmayacaksnz diye. Bunun muhallii
ok ak olduu iin, rnei fazla
uzatmyorum. Hibir Mslman
bunu kabul etmez. Tarihten rnek
vermeye gerek yok; bu, devrim
yapm ranl Mslmanlara ahn
yeniden iktidara gelebileceini
ve bunun slm asndan meru
olduunu sylemeye denk gelir ki,
bunu syleyene, en hafif tabiriyle, glerler! Biliyorum, bu rnei
uygun bulmayp: bir Mslman
laik devleti ynetebilir ama bir laik
slmi devleti ynetemez itirazn
yneltenler olacaktr. Burada, bu
itiraz dillendirenlerin mantksal
elikisine dikkat ekmekle yetiniyorum. Onlara sadece basit bir
mantk ilkesinden hareketle unu
soruyorum: slmn ilkeleri ortada iken ve bariz bir ztlk var iken

Paralanm Bilin

bir Mslmann laik devleti ynetebileceini sylyorsunuz da, bir

laikin slmi devleti ynetebileceini neden sylemiyorsunuz? Ne,
duyamadm: O kadar emin olma,
belki de syleyeceklerdir mi diyorsunuz? Vallahi o kadarna ben pes
derim. Onu da diyebilecekler varsa,
slubunca bir tartma yapmann da zemini kalmam demektir.
Bylesi bir vasatta yaplacak en iyi
eyin, ancak selam size, cahillere
uymaktan Allaha snrm demekten baka bir ey olmayacan syleyebilirim!
Peki, Babakann Trkiyede
deil de, ceberut bir ynetimden
henz kurtulmu olan Tunusta
byle bir sz sylemi olmasndan bir sonu karmamz mmkn
m? Elbette ki. Tunus, Kuzey Afrika
lkeleri ierisinde laiklik bakmndan Trkiye benzeri bir tecrbe
yaamtr ve bu szlerin oradaki
anlam baka olur. Yani ayn szlerin rnein Libyada sylenmesi
zordur. Bunlar, Gannuinin biz
de Trkiyedeki gibi bir demokratik rejim istiyoruz szleriyle
birlikte dndmzde, hem
Babakann o corafyada da etkin
olma arzusunu gsteren bir ifade
olarak alabiliriz, hem de Arap
Baharnn ynne ilikin baz karmlarda bulunabiliriz. Bu szler,
yle grnyor ki, srf politik bir
ama iin sylenmi szler deildir;
bilakis, Ortadoudaki son gelimelerin evrilebilecei yne ilikin
baz niyetleri de ortaya koyar. Bu
blgede arzulanan ey, Trkiye gibi
slm ile demokrasiyi uzlatrm
rejimlerin kurulmasdr. Trkiyenin
burada bir ekilde model lke rol
stlenecei aktr. u anda olan
biten (ve sylenen szler) de, bunu
dorulamaktadr!
Umran KASIM 2011 25

DOSYA

slmn Bat Tarz Laiklie

htiyac Yoktur1
Hasan HANEF
Deerli Dostum Cbir!
Secularisme
kelimesi,
Latince a anlamna gelen
Saeclumdan
tretilmitir.
Kelime hem Bat kltrne ait
olduundan hem de geleneimizin asaletini savunan kimselerin
dardan gelen her eyi kesinlikle reddediyor olmalarndan
dolay, insanlarn bu kelimeden
kastedilen eyin ne olduunu
anlayabilmeleri iin ncelikle
Laiklik taraftar kanat nderleri
tarafndan gerekli aklamalarn
yaplmas gerekmektedir.
Bu kelime Batda, Kilise ve
Devlet arasnda, dini otorite ile
siyasi otorite arasnda ayrm
anlamna geliyordu. Kilisenin
devlete tamamen egemen olmasndan sonra Avrupa milletlerinin gelimesi iin tek seenek bu
idi. Vaktiyle Romadaki Papalar
arasnda ve sonraki dnemlerde
Avrupa devletlerinde Din adamlar ve Krallar arasnda atmalar yaanm, balangta din
adamlar stnlk salamken
Fransz Devriminden itibaren
krallar stnlk salamaya baladlar. Son kraln grtla son
26 Umran KASIM 2011

papann barsaklar ile dmlenmiti. Artk tek zm, bu

iki gc birbirinden ayrmakt. Kilise din ilerine, Devlet
ise dnya ilerine bakacakt.
Bylece sa Mesihin Kraln
hakk Krala, Allahn Hakk
Allaha szne dnlm olacakt. Modern ada gerekleen ey, yani zamansal ve ruhsal (tarihsel ve manevi) otoritelerinin ayrlmas, ilk dnem
Hristiyanlk ruhuna dn idi.
Bat medeniyetinde Laiklik
artk gnlk hayatn bir paras
olmu durumdadr. Yasalar bu
ilkeye gre yaplmtr. Devletin
resmi dini olmad gibi dev-

let bakannn da herhangi bir

dine mensup olmas art deildir. Ceza Kanunu veya Medeni
Kanun gibi insanlar aras ilikileri dzenleyen Kiliseye ait
bir yasa yoktur, okullarda dini
eitim yaplmaz, iletiim aralar vastasyla dini propaganda
yaplamaz.
Bununla beraber, krallar
papalara stn geldikten sonra
kilise devletin hizmeti iin
konulandrlmtr. Smrgeci
glerin baars iin zemin
hazrlam ve destekisi olmutur. Smrgecilik ile misyonerlik
her zaman ii ie bulunmutur.
Batl olmayan halklar misyonerlik vastasyla nce yerel dinlerinden uzaklatrlm, ardndan
Hristiyanla ve Batya balla intikal ettirilmilerdir. nce
vatana ballk duygular zayflatlm, daha sonra Batllama
gelmitir. nancn yerini Bat hayranl almtr. Smrgeci gler, kendileri iin zemin hazrlayan misyonerlere maddi ve
askeri yardm esirgememilerdir.
Bu durum, ilerleyen dnemlerde, halklarn bamszlk mca-


delelerini savunmak zere milli
kiliseler kurulmasna yol amtr. Nitekim Amerikada (Martin
Luther King) ve Gney Afrikada
(Desmond Mpilo Tutu) kurulan
siyah kilise buna rnektir.
Arap Dnyasnda Laiklik
Tartmalar
Konunun Avrupa tarihi
ile ilgili bu yn bizi ok ilgilendirmiyor. Ancak laiklik ve
liberalizm gibi Avrupa kltrne ait kavramlar bizim kltrel dnyamzda yaygnlk
kazanmaya baladka, artk
kendimizi bu kavramlarla
anlamaya ve ifade etmeye,
haklarmz bu kavramlarla
aramaya baladk. Aslnda
bunlar Batda yaanan ilerlemenin sebepleri arasndayd. Dolaysyla, ilerleme
her yerde ayn olduuna,
btn toplumlar birbirinin
benzeri olduuna ve tarihin
kanunu deimediine gre,
baz halklarn kendine zg
hususiyetlerini, tarihsel geliim aamalarnn farklln
ve ilerlemenin tek bir tarz
olmadn ne srerek bu
ilkeleri bir kenara brakmak
yerine, bunlar savunmak ve
bu uruda mcadele vermek
bizim
toplumumuzun da
ilerlemesini salayacaktr.
Bununla beraber iin dorusu u
ki bizler, kendi gerekliimizden, reel artlarmzdan, tarihsel
deneyimlerimizden ve dnce
imknlarmzdan yararlanarak
yeni ilerleme ve gelime yollar
kefetmekten aciz olduumuz

iin Batnn gelitirdii bu kavramlara mecbur durumdayz.

Arap dnyasnda Bat tarz
Laiklii, yani din ve devlet ayrmn savunan ibli meyl,

Konunun Avrupa tarihi ile ilgili

bu yn bizi ok ilgilendirmiyor. Ancak laiklik ve liberalizm gibi Avrupa kltrne
ait kavramlar bizim kltrel
dnyamzda yaygnlk kazanmaya baladka, artk kendimizi bu kavramlarla anlamaya
ve ifade etmeye, haklarmz
bu kavramlarla aramaya baladk. Aslnda bunlar Batda
yaanan ilerlemenin sebepleri
arasndayd. Dolaysyla, ilerleme her yerde ayn olduuna, btn toplumlar birbirinin
benzeri olduuna ve tarihin
kanunu deimediine gre,
baz halklarn kendine zg
hususiyetlerini, tarihsel geliim aamalarnn farklln ve
ilerlemenin tek bir tarz olmadn ne srerek bu ilkeleri
bir kenara brakmak yerine,
bunlar savunmak ve bu uruda mcadele vermek bizim
toplumumuzun da ilerlemesini
salayacaktr.

Yakup Sarruf, Farah Antoun,

Nicola Haddad, Selame Musa,
Veliyddin
Yeken,
Louis
Avad gibi yazarlarn ounun
Hristiyan kkenli olduklar,
zellikler am/Suriye blge-

Paralanm Bilin

si Hristiyanlarndan olduklar,
slma din veya meden/kltrel anlamda mensup olmadklar, Batl okullarda ve misyonerlik faaliyetleri erevesinde
yetitikleri dikkat ekmektedir. Dolaysyla bu kimseler iin, yaadklar lkelerin
gelime ve kalknmas konusundaki en iyi model, zaten
ierisinde yetitikleri ve ideal
toplum olarak grdkleri
Bat modeliydi.
Dier
taraftan
baz
Mslman aydnlar da bu
Hristiyan grubu takip etmilerdir. Mesela Kadnn
zgrletirilmesi
ve
Yeni Kadn adl eserleri
ile Kasm Emin, slm ve
Ynetim Usl kitabyla Ali
Abdurrezzak, seksenli yllarda Laiklik dncesinden
vazgemeden nce yazd Buradan reniyoruz
ve dier kitaplaryla Halid
Muhammed Halid, altml
yllarda Her Daim slm
sylemine dnemden nce
Darwinizmi savunmasyla smail Mazhar, Arap
Dncesinin Tecdidi eseriyle balayarak yaad dnmden nce yazd eserleriyle Zeki Necip Mahmud,2
Fuad Zekeriya ve nihayet
Marksn nl sz Din,
halklarn afyonu ve ezilenlerin ldr sznn ilk yarsn alp ikinci yarsn gz ard
eden klasik Marksistler bu gruba
rnek olarak saylabilir.
Btn bunlardan sonra
slm hareket, hakl olarak,
Umran KASIM 2011 27

DOSYA

Laiklik yanllarnn slm eriatndan korku ve sknt

duymalar ise tamamen yanl anlamaya, slm eriatnn ruhunu kavramam olmaya dayaldr. Bunlar
slm eriatn, sanki insann gc ve doal yapsn
dikkate alarak ihtiyalarn karlamak zere deil
de, onlara yasaklar, haramlar getirmek ve alanlarn
kstlamak zere gelmi gibi alglarlar.

Laiklii Batnn smrge ve misyonerlik faaliyetlerinin bir paras eklinde alglad ve reddetti, din ve dnya arasnda iliki
kuran slm sylemine sarld.
Allahn indirdikleri ile hkmetmeyenler kfirlerdir3 ayetlerine
dayanarak bir hkimiyet sylemi
gelitirdi, imann gereini yerine getirmeyenleri kfir, slm
teorik olarak benimseyip uygulamalarn kabul etmeyenleri
fask ve dnyevi maslahatlarn bilmedikleri iin ilahi hkme
kar kanlar da kaybedenler
olarak niteledi.
lk yanl, yani bat tarz
laikliin slm dnyasna ithal
edilmeye allmas, ikinci bir
yanl, yani Hkimiyet teorisini dourdu. Ne var ki iki
yanl bir doru etmemektedir. Karmzdaki sorun udur:
Toplumumuzun zlem duyduu
zgrlk, gelime gibi laiklik
yanllar tarafndan dile getirilen hedeflerin yan sra kart
grubun hedefleri olan slm eriatn uygulama ve din-dnya,
iman-amel, eriat-akide ikilemlerine son verme hedeflerini
nasl birlikte gerekletirebileceiz.
28 Umran KASIM 2011

Aslnda zm gayet kolaydr, nk slm eriat, kamusal yararlar gerekletirmek

zere yrrle konulmutur.
Uslcler buna makasduera (eriatn maksatlar) derler. Buna gre eriat ncelikle
Zaruriyat, Haciyat ve Tahsiniyat
olmak zere grup maksad gerekletirmeye alr.
Zaruriyat grubuna giren maksatlar be tanedir: Dini korumak, Can/yaam korumak,
Akl korumak, Namusu korumak ve Mal korumak. Bunlar
insan yaamn ikame eden
temel unsurlardr. Din, insanlarn kendi znel arzularndan
bamsz nesnel hakikattir. nsan
hayat bal bana, korunmaya
deer bir nitelik arz eder. Akl,
sorumluluun ve hesabn temelidir. Namus, insann saygnl
iin vazgeilmezdir. Mal ise hem
yaamn omurgasn tekil eder
hem de kalcln ve devamlln garanti altna alr. Dikkat
edilirse bu be ilke, laiklik taraftarlarnn da savunduu ilkelerdir. Ancak onlar bunlar slm
eriatndan deil, Bat kltrnden, yani kendi z kltrlerinden deil, tekinden iktibas

ederler, yaratc bir retim yerine taklit ederler. Dier taraftan

laiklik yanllar slm eriatnn ceza hukukundaki uygulamalardan korkmaktadrlar.
slmclar ise laiklerin bu yadrgamasna tepki olarak srarla
bu uygulamalar savunurlar.
Oysa bu durum, milli bilincimize iyice kk salm olan tek
bir frka hari herkesi tekfir
etme zihniyeti nedeniyle karde kavgalarnn kmas ve milli
birliin bozulmasnn sonucunda ortaya km bir alg yanlmasndan ibarettir. Hlbuki eriatn hkmleri ikiye ayrlr: Vazi
hkmler ve Teklif hkmler.
Vazi hkmler, yaplar ve realite ierisindeki dokular itibariyle
fiilleri ifade ederler. Buna gre,
her fiilin bir sebebi vardr ve
her fiil ancak belli artlara bal
olarak gerekleir. Fiil bazen bir
engelle karlar. Bazen olmas
gerekeni ifade eden ideal bir
formda, bazen gerekletirilmesi
mmkn olan ifade eden reel
bir formda ortaya kar. Bazen
sadakat ve iyi niyete dayal olur,
bazen de sadece formalite, gsteri ve aldatmaca olarak yaplr. Buna gre rnein hrszlk
cezas, ancak bu cezay vermeye
neden olan fiilin sebebi aka
ortada ise verilir. Bu sebep ise,
geim salamak veya ihtiya
gidermek deil, bakasnn
haklarn inemektir. Dier
taraftan bu cezann uygulanabilmesi iin, cezaya neden olan
fiilin artlarnn tahakkuk etmi
olmas gerekir. Bu artlar; blu
ana gelmi olmak, mkel-


lef olmak ve cezai ehliyet iin
yeterli olmaktr. Kiiyi fiilden
alkoyan mani bir etken varsa
ceza yine uygulanmaz. rnein
alma ve emek gibi gerek bir
sebebe dayanmakszn insanlar
arasnda ar gelir fark varsa ya
da zanl alk nedeniyle hrszlk yapmsa ceza uygulanmaz.
Bazen insan elinden geleni yapt halde bir sua dm olur.
Bu durumdaki kii, gcn aan
bir iten dolay sorumlu tutulmaz, ortaya km olan zarar
telafi etmek iin bir baka zarara
sebebiyet verilmez. Bazen insan
bir fiili hret veya kazan elde
etmek iin deil de, samimiyetle
yapm olabilir. Btn bunlar
ceza hukukunda dikkate alnr.
slm eriatnn Hkmleri ve
Gnmz
Laiklik yanllarnn slm
eriatndan korku ve sknt
duymalar ise tamamen yanl
anlamaya, slm eriatnn ruhunu kavramam olmaya dayaldr. Bunlar slm eriatn, sanki
insann gc ve doal yapsn
dikkate alarak ihtiyalarn karlamak zere deil de, onlara
yasaklar, haramlar getirmek ve
alanlarn kstlamak zere gelmi gibi alglarlar.
slm eriatnn hkmleri
be trldr: Vacip, Mendup,
Haram, Mekruh ve Mbah.
Bunlar ierisinde Vacip,
nsann isel bir zorunluluk
gerei doal olarak yapt fiilleri ifade eder. rnein belli
davranlar belli vakitlerde yapmak byledir. Haram, tpk

vacip gibi insann yine isel bir

zorunluluk gerei ve doal olarak baz fiillerden uzak durmas
demektir. rnein bakalarnn kutsal kabul ettii deerlere dmanlk etmek byledir.
Mendup, insann kendi istei ve seimi ile gnll olarak
yapt, yapabildii eylerdir.
Mekruh, kiinin yine kendi
istei ile ve ahlaki mkemmellie ulama arzusuyla yapmay
terk ettii eylerdir. Mbah ise,
btn bu biimsel hkmlerin
dnda kalan doal fiillerdir. Bu,
insann saf ve ocuksu haliyle
kendiliinden iyi olana meyletmesini salayan doasn ifade
eder. Aslnda eri hkmlerin
bu tasnife gre ve bu anlayla
dzenlenmesi, d bir zorlamayla ve ekilsel olarak ortaya kan
helal ve haram kategorileri
dnda, tam da Laiklik yanllarnn benimsedikleri doal insan
davranlarna ilikin bir tasnifin
ta kendisidir.
eriat genel ilkeler belirlemitir, fkh ise bu genel ilkelerden tikel hkmler karlarak
oluturulmutur. Genel ilkeler
eriatn maksatlarn ifade ederler ve sabittirler, bunlardan karlan tikel hkmleri ifade eden
fkh ise, ihtiyaca ve maslahata
bal olarak deiir. Gemite
limlerimiz kendi artlarna ve
ihtiyalarna uygun zmler
retmek amacyla bu genel ilkelerden hkmler kardklarna
gre bugn bizim yine kendi
artlarmza ve ihtiyalarmza
uygun zmler retmek amacyla fkh faaliyeti yapmaktan

Paralanm Bilin

ekinmemizin ne anlam vardr?

Onlar ne kadar insan ise biz de
o kadar insanz, onlardan birok
ey reniriz, fakat tpatp izlerinden gitmeyiz!
Aslnda slm, z itibariyle
zaten Laik bir dindir, dolaysyla
Bat kltrnden ithal edilmi
bir Laiklie ihtiyacmz yoktur.
Bizi tekinin gerisinde brakan esas sebep, slmn zamanla
dini bir otoriteye, salt biimsel
ibadet ve ritellere, cezai uygulamalara ve teolojiye dntrlmesi ve bunun sonucunda
insanlarn iyice bunalp daha
rasyonel, liberal, zgr, demokratik ve ilerlemeci idealleri temsil ettiini dndkleri Bat
tarz Laiklie ynelmeleridir.
Dolaysyla ortadaki ayp, bakasnn deil, bizim aybmzdr.
Bizden kaynaklanan bu aybn
sebebi ise kendi z kimliimiz
zerinde yaptmz yaratc faaliyetler deil, bakalarn taklit
etmemizdir.
Dipnotlar
1 Pariste yaynlanan hl yayn hayatn srdrmekte olan el-Yevm es-Sbi
(Yedinci Gn) dergisinin yneticileri, biri Maripten biri Marktan iki
dnr arasnda karlkl bir diyalog gerekletirmeyi ve bunu sayfalarnda yaynlamay planladklarn bildirdii Muhammed Cbiri ve Hasan
Hanefnin bu dergide yaymlanan iki
ksa yaz Mslman dnya ve laiklik
ilikisinin alglanma biimlerini gstermesi bakmndan olduka nemlidir.
Her iki dnrnn farkl konulardaki
ksa mektuplamalar ieren bu dergideki metinler Dou Bat Tartmalar
adyla kitaplatrlarak yaymlanmtr.
(2011) (eviren: Muhammed Cokun)
stanbul: Mana Yaynlar
2 Geri Zeki Necip Mahmudun sonraki
dneminde bile Batnn bilimsel dncesi hl yenilikin lt kabul edilir.
3 Maide, 5/44, 45, 47. Surenin 44. ayeti
byledir, 45. ayetinde kfirler ifadesinin yerinde zalimler, 47. ayetinde ise
fasklar ifadesi yer alr. (ev.)

Umran KASIM 2011 29

DOSYA

slamn Devletten Ayrlacak

Bir Kilisesi Yoktur ki!
Muhammed bid El CBR
Deerli Dostum Hasan!
te yine, ada Arap-slam
dncesinde olduka byk
problemleri evreleyen bir
konuda gr belirtme frsat
bulmu durumdaym. Bu dergideki Ufuklar adl kemde
daha nce Laiklie Alternatif:
Demokrasi ve Aklclk adl bir
yaz yazm1 ve orada Laiklik
dncesinin slam dnyasnda
ilk kez, geen yzyln ortalarnda Lbnanda, Osmanl hilafetinden kurtulup bamszlama
ya da en azndan demokrasi ve
aznlk haklar talepleri erevesinde dile getirilmi olduunu
ifade etmi ve yaznn sonunda
aadaki dnceyi sonu olarak dile getirmitim:
slam dnyasndaki Laiklik
meselesi sahte bir meseledir,
nk bu kavram araclyla
ifade edilmek istenen ihtiyalar, bu ihtiyalarla rtmeyen bir ierik araclyla dile
getirilmektedir. Aslna baklrsa aznlk haklarna saygl bir
demokratik sisteme ve aklclk
temelli bir siyasete duyulan ihtiya, son derece reel bir ihti30 Umran KASIM 2011

ya olup slam-Arap dnyasnn

mevcut artlar ierisinde ortaya kmas son derece makul,
hatta kanlmaz talepleri ifade
eder. Ne var ki bu tr talepler,
Laiklik gibi olduka speklatif bir kavram araclyla dile
getirildiinde, makullklerini,
kanlmazlklarn, hatta meruiyetlerini kaybedebilmektedirler.
Kanaatimce, yerine demokrasi
ve aklclk kavramlarn koy-

mak kaydyla laiklik kavramn

slam-Arap dnce literatrnden karmak gerekmektedir;
nk Arap-slam toplumunun ihtiyalarn ifade eden ey,
laiklik kavram deil, demokrasi ve aklclk kavramlardr.
Nitekim demokrasi; bireysel
ve toplumsal anlamda haklarn muhafazasn ifade ederken
aklclk; siyasetin kiisel zellikler, arzular ve tarafgirlik temelinde deil, akln ve etiin ilkeleri temelinde yaplmasn ifade
eder Gerek u ki demokrasi de laiklik de, hibir surette
slamn telenmesi anlamna
gelmez. Objektif verileri dikkate aldmzda unu sylememiz
gerekir ki Araplar ile slam arasndaki iliki madde-ruh ilikisi
gibidir. Araplar slamn maddesi
ise slam da Araplarn ruhudur. Dolaysyla slamn, Arap
varlnn en temel oluturucu
unsurlarndan biri kabul edilmesi zorunludur, yani ruh-manevi
slam Arap Mslmanlarn,
meden slam ise Mslman ve
gayrimslim tm Araplarn en
temel oluturucu unsurudur.


slamn Kendine zg Yaps
te sz konusu makalede
vardm sonu buydu. Bu sonucu burada hatrlatmamn sebebi,
o makalede, ada Arap dncesinde laiklik fikrini savunan
milliyeti, liberal ve Marksist
dnrlere cevap sadedinde yazlm olmas idi. Burada
ise laiklik kart seleflere ve
dier gruplara cevaben yazyorum. Dolaysyla deerli dostum
Hasan, her makamn farkl bir
sz olaca iin burada hareket noktam, yazn bitirirken
kullandn, Aslnda slam,
z itibariyle zaten laik bir
dindir, dolaysyla Bat kltrnden ithal edilmi bir
laiklie ihtiyacmz yoktur
cmlesi olacaktr. Bu ifade
karsnda u deerlendirmeyi yapmam gerekiyor:
Sylemek istediini dndm fikre katlyor olmakla beraber bu fikri ifade edi
biimine pek katlmyorum
deerli dostum! slam laik
bir dindir ifadesi bence,
slam sosyalist bir dindir,
slam kapitalist bir dindir
veya slam liberal bir dindir
gibi ifadelerden pek de farkl deildir. Bu gibi ifadeler ise
sorunun zmne yahut anlama zemininin oluturulmasna
hibir katk salamazlar.
Bana gre bu konuyla ilgili
temel sorun devletin ekli ile
ilgilidir. Dolaysyla konunun bu
ynn btn akl ve sadelii ile ele alp meseleyi problem
haline getirmeyecek bir dil ve
slup ile tartmamz gerektii
kanaatindeyim. Buradan hare-

ketle aada, kendi bak am

zetleyen birka hususu zikredeceim;
Bence slam hem dnyevi
hem dini boyutlara sahiptir ve
ta Hz. Peygamber zamannda bir
devlet tesis etmi, Hz. Ebubekir
ve Hz. mer dnemlerinde de
bu devlet, btn organlaryla teekkl etmitir. O halde
slamn sadece bir din olduunu, yani devlet olmadn sylemek bence tarihi grmezden
gelmek demektir.

slam laik bir dindir ifadesi bence, slam sosyalist bir

dindir, slam kapitalist bir
dindir veya slam liberal bir
dindir gibi ifadelerden pek
de farkl deildir. Bu gibi ifadeler ise sorunun zmne
yahut anlama zemininin oluturulmasna hibir katk salamazlar.

Dier taraftan ben, hem din

hem devlet olan slamn, ne bir
Kurn ayeti ne de bir Peygamber
hadisi ile devletin eklini belirlemeyip bu ii Mslmanlarn
itihadna braktn, dolaysyla devletin ekli meselesinin
Hz. Peygamberin, sizler dnya
ilerini benden daha iyi bilirsiniz sznn kapsamna girdiini savunuyorum. Nitekim
Hz. Peygamberin vefatndan
sonra sahabelerin halife semek
zere toplandklar Beni Saide

Paralanm Bilin

avlusunda ihtilafa dp uzun

tartmalar yaamalar ve Raid
Halifelerden her birinin bir sonraki halifeyi belirleme ynteminin farkllk arz etmesi gibi
hususlar bu iddiam destekleyici
mahiyettedir. Dikkat edilecei
zere Hz. Ebubekir sahabelerle istiare yaparak Hz. merin
seimine karar vermi, Hz.
mer ise bu ii, sahabenin ileri
gelenlerinden setii ve o gnn
kamuoyunu temsil eden alt
kiilik bir ura heyetine devretmiti. Heyet konuyu uzunca tarttktan sonra Hz. Osmanda
karar klmt. Onun dneminde sahabe arasnda kan
ihtilaflar fitne boyutuna
kadar varm ve olaylar bir
tr devrim ile sonulanmt.
ldrlmesinden sonra ise
ihtilaflar yine dinmemi, yine
ayn konu etrafnda, yani
devlet yneticilii erevesinde Cemel ve Sffin savalar cereyan etmiti. Neticede
btn bu meseleler, devlet
ynetimi hakkndaki ihtilaflar erevesinde cereyan
etmiti.
Ali ile Muaviye arasnda
cereyan eden Sffin savandan
sonra, slamda ynetimin nasl
olmas gerektii hususunda
deiik grler ve teoriler ortaya kt. ia Halifeliin Alinin
soyunda kalmas gerektiini
savunurken Hariciler balangta her zgr Arabn halife olabilme yeterliliine sahip olduunu
savunmu, fakat daha sonradan
Arap d unsurlar bnyesine
katmaya baladka bu daireyi geniletip adalet sahibi her
Mslmann halife olabileceini
Umran KASIM 2011 31

DOSYA

Bence slam hem dnyevi hem dini boyutlara

sahiptir ve ta Hz. Peygamber zamannda bir devlet
tesis etmi, Hz. Ebubekir ve Hz. mer dnemlerinde
de bu devlet, btn organlaryla teekkl etmitir.
O halde slamn sadece bir din olduunu, yani
devlet olmadn sylemek bence tarihi grmezden
gelmek demektir.
Dier taraftan ben, hem din hem devlet olan slamn, ne bir Kurn ayeti ne de bir
Peygamber hadisi ile devletin eklini belirlemeyip
bu ii Mslmanlarn itihadna braktn, dolaysyla devletin ekli meselesinin Hz. Peygamberin,
sizler dnya ilerini benden daha iyi bilirsiniz
sznn kapsamna girdiini savunuyorum. Nitekim
Hz. Peygamberin vefatndan sonra sahabelerin halife semek zere toplandklar Beni Saide avlusunda
ihtilafa dp uzun tartmalar yaamalar ve Raid
Halifelerden her birinin bir sonraki halifeyi belirleme ynteminin farkllk arz etmesi gibi hususlar bu
iddiam destekleyici mahiyettedir.

savunmulard. Muaviye ise bir

tr siyaset devleti tesis etmi
ve Mslmanlarn ounluunun yan sra ilerinde Hasan,
Hseyin, bn Abbas, bn Zbeyr
gibi nde gelen sahabelerin de
onayn/biatini almt.
Mslmanlar halifelik sisteminin Hz. Peygamberden sonra
otuz yl devam ettii ve ondan
sonra, kimilerinin ifadesiyle
zorba, kimilerinin ifadesine
gre ise siyasi bir saltanata
dnt hususunda hemfikirdirler. Btn Ehl-i snnet bilginleri, nebevi halifelikten siyasi saltanata doru yaanan bu
dnmn kanlmaz ve geri
dndrlemez olduu grn32 Umran KASIM 2011

dedirler. bn Haldunun tabiriyle

kimileri bu dnm, geliimin
ve beeri mrann yapsnn
zorunlu bir sonucudur. Konuyla
ilgili adeta Marip bak asn
ortaya koyan Endlsl fkh
limi Ebubekir Muhammed
bnl-Arab, Raid halifeler
devrindeki nebevi hilafet ile
Muaviye ile balayan siyasi saltanat arasndaki fark u ifadelerle
aklyor; slamn ilk dnemlerinde yneticiler lim kimselerdi, halk ise asker idi. Derken
zamanla yneticiler ve halk, iki
ayr snfa dnt. Daha sonra
ise, Allahn ezeli ilmi ve engin
hikmeti neticesinde her ey birbirinden ayrld; limler, yneti-

ciler, askerler ve halk ayr ayr

snflar haline geldiler.
Bana gre bnl-Arabnin
bu tahlili son derece titiz ve
vakaya uygundur. Bu tahlili
daha ak ve sade ifadelerle dile
getirmek istersek yle diyebiliriz;
Ftuhat Devletinden Saltanat
Devletine
Hz. Peygamber ve Raid
Halifeler devrinde devlet, bir
tr ftuhat devleti idi. Banda
ayn zamanda din ve davet adam
olan askeri liderler bulunuyordu. Devletin temelini oluturan halk ise asker idi. Btn
Arap kabileleri fetih iin asker
haline gelmilerdi. Dolaysyla o
dnemde siyasiler, yani btn
eitlilii ile devlet organlar ve
sivil toplum, yani limler, partiler, toplumsal rgtlenmeler
ve kamuoyu diye adlandrlabilecek iki ayr kesim arasnda
ayrm yoktu. Muaviye dneminde ise ftuhat devleti bir
tr siyasi saltanata dnmt. Bu yeni sistemde yneticiler
limlerden, askerler halktan ayr
idiler. Bylece temelde yneticiler ve askerlerden oluan
bir siyasi snf ile limler ve
halktan oluan bir sivil snf
teekkl etmiti. Kanaatimce
bu dnmn yaanmamas,
yani durumun ilk dnemdeki
gibi devam etmesi mmkn
deildi, nk ftuhat devleti
sisteminde devletin bir paras
olmas gereken limlerin says
ilerleyen dnemlerde olduka
artt gibi ilk dnemde sava
fetih ordusuna katlmakta olan
halkn says da bu dnemde,


Arabyla, yabancsyla, alabildiine artmt. limler oaldka
hadis, tefsir, fkh ve dil gibi
deiik alanlarda uzmanlaanlar
ortaya km ve yneticilerden
ayr bir snf olarak teekkl
etmeleri zorunlu hale gelmiti.
Dousundan batsna alabildiine genilemi olan slam lkesinde artan nfusa bal olarak toplumda deiik meslek
gruplarnn teekkl etmesi, bu
erevede az sayda bir grubun
da asker olarak grev yapmas
gerekli hale gelmiti. Neticede
limlerin yneticilerden, halkn
da askerlerden ayrlmas kanlmaz idi.
Dier taraftan Muaviye, isteseydi bile, ileri Ebubekir, mer
ve Osman dnemindeki gibi
yrtemezdi. nk ad geen
bu sahabeler limiyle, komutanyla, askeriyle ve halkyla bir
btn tekil eden bir toplumun
lideri idiler, oysa Muaviye ve
ardndan gelen tm EmeviAbbasi halifeleri, limlerin,
komutanlarn, askerlerin ve halkn ayr ayr snflar oluturduu
bir topluma liderlik ediyorlard. Nitekim Muaviye, zaferinin
hemen ardndan Medineye yapt ilk ziyarette halka yapt
konumada syledii, Ebubekir,
mer ve Osmann izinden gitmek istedim, fakat bundan iddetle uzaklatm, derken hem
benim iin hem de sizin iin
ok yararl olan bir yol izledim:
birlikte ve dosta yiyip ielim,
yaayalm. Beni aranzdan en
hayrl kii olarak grmeseniz
bile, aranzda en iyi ynetici
olduumu inkr edemezsiniz!
Bu szleri syleyen Muaviye

-bilindii gibi- hem sahabedir

hem de Hz. Peygamber dneminde vahiy ktiplii, Hz. mer
ve Hz. Osman dnemlerinde ise
am valilii yapmt. Medinede
onun bu konumasn dinleyenler de sahabe ve tabiin neslinden kimselerdi. Bu kimseler
Muaviyenin szlerini onaylamlar, nk bu szlerde dine
aykr bir ey bulamamlard.
Onlara, size kar maslahat ve
fayda esasna gre hareket edeceim. Ebubekir ve merin ynetimini sergilemeyi baaramam
demiti ve onlar da -aznlk bir
grup olan Hariciler dnda- bu
szleri kabul etmi, Muaviyenin
yneticiliini onaylamlard.
lerinde Hasan ve Hseyinin
de bulunduu bu grubun onay
nedeniyle o seneye cemaat
senesi denilmiti.
Bu tarihi tablo slamn bir
parasdr, nk iinde sahabelerin de bulunduu Mslman
toplum tarafndan onaylanmtr. Ortada devlet eklini, tekilat yapsn ve tarzn belirleyen bir ayet ya da hadis bulunmadna gre, bu konularda
Mslmanlarn elinde bulunan
tek ey, slam-Arap toplumunun tarihi tecrbesidir. Raid
halifelerden Muaviyeye, mer
b.Abdlazizden Harun Reid ve
Memuna, marktan maribe
uzanan bu tecrbe son derece
zengin ve yararldr. Evet, Raid
halifeler dnemi Mslmanlar
iin hep ideal ynetim olarak
kalmaya devam edecektir, fakat
tekrar gerekletirilebileceini
sanmyorum, nk bu ideal
devletin, fetih devletinin tekrar
kurulmas iin, limlerin, komutanlarn, askerlerin ve halkn bir-

Paralanm Bilin

birinden ayrmad bir toplum

yaps gerekmektedir ki bu, en
azndan, grnen ufuk ierisinde imknszdr. Mmkn olan
ey, devleti maslahat ve yarar
esas zerine tesis etmektir, fakat
elbette ki bu; ynetimde sadece kendi kabilesini ve anlamal
kabileleri esas alan Muaviyenin
yapt ekilde deil, amzn
gerektirdii ekilde, yani btn
toplumun anayasal ve yasal ereve ierisinde yneticilerin seimine ve denetimine katlmn
hedefleyecek ekilde olmaldr.
slamda devletin ekli konusu, dinin belirledii bir mesele
deil, Mslmanlarn itihadna braklm bir meseledir.
Mslmanlar yaadklar an
gereklerine ve mevcut ihtiyalarna gre en uygun zm
bulup uygulayacaklardr. u
halde kanaatimce, slam Laik
bir dindir sz ile slam Laik
bir din deildir sz ayn kapya kmaktadr, nk slamda,
devletten ayrlmas dnlecek bir kilise bulunmad iin,
din-devlet ayrm anlamndaki
bir Laiklik, slam asndan sz
konusu olamaz. Ancak Laiklik
ile kastedilen ey limlerin
yneticilerden, askerlerin halktan ayrlmas, yani bugn dinin
siyasete kartrlmamas ve
askerlere siyasi parti mensubu olma izni verilmemesi gibi
bir ey ise, bu zaten -yukarda grdmz gibi- Muaviye
zamanndan beri uygulanmakta
olup slam mmetinin tarihsel
tecrbesinin byk bir ksmn
oluturmaktadr.
Dipnotlar
1 el-Yevm es-Sabi, say 224, 22.08. 1988.

Umran KASIM 2011 33

DOSYA

Yasin Aktay:
slamcln bitiinden ziyade
dnmnden sz edilebilir.
Yaklak bir yldr devam eden Ortadoudaki ayaklanmalarn sebepleri, etkileri ve sonucunun ne olaca
noktasnda farkl farkl olduu kadar da eliik grler dile getiriliyor. Bu grler yannda sreci anlamlandrmak iin srecin aktrleri ile eitli dzeylerde toplantlar da gerekletiriliyor. Bu toplantlardan
birinin akabinde Yasin Aktayla Ortadoudaki halk ayaklanmalarn, oryantalizmi, slamcl ve laiklik
tartmalarn merkeze alan bir sylei gerekletirdik. (Asm z)

abakanlk Kamu Diplomasisi

Koordinatrl

ile Georgetown niversi-

tesi Mslman-Hristiyan Anlay

Merkezince (ACMCU) dzenlenen

ve Kuzey Afrika ile Arap dnyasnda yaanan gelimeleri konu
alan Diktatrlkten Demokrasiye
Gei balkl uluslararas altay
sona erdi. Siz de bu toplantya katldnz. Toplantya kimler katld?
Basnda genel olarak John
Espositonun dzenledii sylendi
ama esasnda Babakanlk Kamu
Diplomasisinin dzenledii bir
toplantyd. Toplant Arap Bahar
denilen lkelerde devrim sonras
srete neler olup bittiine ilikin
ve gelecekte bu devrimlerin nereeye doru gelieceine dair ngrlerin ortaya konduu bir beyin
frtnas eklinde tasarlanmt. Bu
bakmdan esas dzenleyici brahim
34 Umran KASIM 2011

Kalnn sorumluluundaki Kamu

Diplomasisi koordinatrl idi.
Esposito sanrm sadece kendisi
olarak katld. altaya bata Msr,
Tunus ve Filistin olmak zere birok Arap lkesinden ve Amerika
ve Avrupadan ok nemli isimler
davetliydi. Msrdan Fehmi Huveydi, Nadia Mustafa ve bakanlk
yarnn en nemli adaylarndan

Abdulmunim Ebulfutuh katld.

Ebulfutuh Msrda hvandan kopan
ama onlardan daha az slamc olmayan biri. hvandan da temsilciler
vard. Tunustan Raid Gannui ve
ok sayda siyaseti, gazeteci ve
entelektel katlmc devrim srecinin mevcut durumunu ve geleceini tahlil ettiler.


Espositonun almalar
Esposito ile devam edelim biraz.
Onun almalar Glenen slamn
Yanklarndan bu yana Trkeye
evriliyor. Esposito bir oryantalist
deil mi, genel olarak Espositonun
Mslman dnya hakkndaki almalarn nasl buluyorsunuz?
Espositonun, slamclkla ilgili
almalar yapan oryantalist isimler
ierisinde farkl bir yerde durduunu syleyebiliriz. slamcln ne olduunu, Mslman
dnyada hangi taleplerin ne
ktn gerekten anlamaya alan biri. Onun yapt da bir yerde oryantalizmse,
oryantalizmi kendi ierisinde
tasnif etmek kanlmaz olur.
Oryantalistlere bir btn olarak
atfedilen bir kt niyet vardr,
sanki hepsi bu kt niyetin
etkisi altnda arptma amal,
slam ve Mslmanlar tekiletirerek, onlar hakknda
husumetler retmek iin alyorlar gibi. Oysa tanm gerei
hangi niyetle bakarsa baksn
batl olup da slma veya genel
olarak douya akademik, edebi
veya bilimsel bir ilgi duyan herkes oryantalisttir. Dou veya
slm bir batl olarak bilimsel
ilginizin bir nesnesi, konusu
olduu lde oryantalist bir
ontolojinin iindesiniz. Bu ontolojinin kendine zg bir epistemoloji retmesi kanlmaz gibi. Buna
mukabil btn oryantalistler ayn
ekilde yaklamyorlar. Gerekten
anlamaya alan, slam hakknda
evreden, oradan buradan etkilendii alglardan kurtularak slm
anlamaya alanlar olduu gibi,
nefretle, husumetle veya genel olarak negatif duygularla bakanlar da

var. yi niyetli veya kt niyetli

oryantalistler diye bir tasnif basite
yaplabilir. yi niyetli oryantalizm
ile kt niyetli oryantalizm tasnifini
slami Liberalizmin yazar Leonard
Binder da yapar. Trkiyede Mslmanlar arasnda Baty bir Bat
tekilii yaratmadan, Bat husumetine bavurmadan bilimsel almalar yaparak vakay veya olgu-

Espositonun slam hakknda

sradan her batly kendiliinden saran ideolojiyi baarl bir
biimde am olduunu, bu
yanyla Max Weberin anlamac sosyolojisinin yntemlerini
baaryla uygulayan isimlerden biri olduunu syleyebiliriz. Yoksa onun almalar
da nihayetinde oryantalisttir.
Teknik olarak Batl bir insan
Bat d dnya ile ilgilendii
zaman oryantalist olur. Ama
bu Espositoyu Daniel Pipes
yahut Siyonist yorumlar hakl
klmak iin abalayan Bernard
Lewisle ayn kulvarda grmeyi gerektirmez.

yu olabildiince hakkaniyetli bir

biimde anlamaya gayret edenler de
var, tam tersine tam bir husumetle
yaklaanlar da. Bat dnyasnda da
bu gayreti srdren bir entelektel
gelenek var.
Oryantalizmler arasnda bu
fark gzetmek ne ifade eder? Yani
oryantalizmin daha genel sorunlar
zerinde durmak yetmiyor mu?

Paralanm Bilin

Farklar zerinde durmak her

zaman nemli. Hem daha hakkaniyetli davranmanz salyor, hem
de yanl deerlendirmeler yapmamanz, gzard ettiiniz bir farkn
tam da kararnzn doruluunu
etkilediini hesaba katmanz lazm.
Adaletten sapmamak iin farklar
her zaman gzetmeniz gerek. Bu
rnekte ise, fark gzetmek aslnda biraz Mslmanlarn alg
ynetimiyle ilgili bir sorunun
zerinde durmay salayabilir
diye ayrca nemli. Yani oryantalizm her eyden nce bir alg
sorunudur. Batda domu,
bym ve oradaki sosyalleme srelerinden gemi birinin slm hakkndaki algsnn
Mslmanlarn istedii gibi
olmasn beklemek biraz hakszlk olur. slm batl insanlar
iin asrlarca topraklarn fethetmeye koan saldrgan bir kltr olarak kodlanm. Tarihte
bunun byle olup olmad hi
yle deil, sonuta onlara yansyan grnt bu ve bu grntnn tarihsel etkisi oryantalizme byk lde yansyor.
Bu grnt modern zamanlarda Mslmanlarn gerilii ve
Bat dnyasnn baarm olmas gerekleriyle buluup daha
rahatsz edici bir epistemolojiye
dnr.
Espositonun bu nyarglar
am olduunu ne lde syleyebiliriz?
Sonuta Esposito da bulunduu
yerden bakyor olaya, baka trl
olmas da mmkn deil zaten.
Ancak bu ayrmlardan hareketle
Espositonun slm hakknda sradan her batly kendiliinden saran
Umran KASIM 2011 35

DOSYA
ideolojiyi baarl bir biimde am
olduunu, bu yanyla Max Weberin
anlamac sosyolojisinin yntemlerini baaryla uygulayan isimlerden
biri olduunu syleyebiliriz. Yoksa
onun almalar da nihayetinde
oryantalisttir. Teknik olarak Batl bir insan Bat d dnya ile
ilgilendii zaman oryantalist olur.
Ama bu Espositoyu Daniel Pipes
yahut Siyonist yorumlar hakl klmak iin abalayan Bernard Lewisle
ayn kulvarda grmeyi gerektirmez. Esposito gibiler, szgelimi,
el-Kaideyi bile deerlendirirken
onu anlamlandrmaya alrken bu
hareketi douran koullar zerinde
durarak, dierlerinin yapt gibi
basit bir biimde terr kalplarna
sktrmadan ele alyorlar. slmla
ilgisi olup olmad gibi basit bir
yaklam bir yana brakarak bu tr
akmlar bu tarz eylemler yapmaya
iten siyasal ve sosyal koullar var
m, insanlar niye slm iindeki
farkl sylemlerden bakasn deil
de bu sylemi sahipleniyorlar sorusunu ihmal etmiyorlar. Bu da tabi
daha salkl ve gereki bilgiler
retmelerini salyor. Kendi lkelerinin karar alclar iin de bylesi
daha iyi olmal. En azndan karar
verirken, strateji gelitirirken, husumet yapacaklarsa bile salam verilere dayanm olurlar. Ancak karar
alclarn gerekten salkl bilgilere
ihtiyac olup olmad da burada
sorulmaya deer bir sorudur. Karar
alclarn kararn da sadece akl ve
gereki stratejiler belirlemiyor ki.
Onlarn da niyeti, Mslman dnyaya dnk duygular (olumlu veya
olumsuz), devreden hi kmyor
ve yanltc olsa bile duymak istediklerini kendilerine anlatan, fke
annda fkelerini pekitiren, nefret
36 Umran KASIM 2011

annda nefretlerini artran analizler

dinlemeyi daha ok seviyorlar.

Colombia niversitesi profesr

olan ve ayn zamanda yine Antropoloji literatrnn nemli metin-

Amerikan Oryantalizmi ve Japonya

lerinden Kltr rntleri isimli

Stratejik akl baka trl almal halbuki deil mi? Yani duygulardan daha arnm, soukkanl ve
rasyonel, oysa siz baka bir tablo
iziyorsunuz.
Doru. siyasal kararlara temel
oluturan dnce kurulularnn
analizleri, istihbarat raporlar veya
bu tr bilim adamlarnn yaklamlar o yzden iyi deerlendirilmeli. Bahsettiim isimler mesela ou
zaman operasyonel ve yanltmaya dnk bilgiler rettikleri iin
Batllarn slm hakkndaki husumetlerini daha da pekitiriyorlar.
Mslman dnya hakknda rettikleri bilgilerden dolay Baty daha
saldrgan klan isimlerin almalar ile Esposito gibilerin almalar
daha farkl bir yerde duruyor. Genel
olarak baktmzda Amerikada
daha kkl bir antropoloji gelenei
vardr. Bu disiplin anlamaya dayal bir bilgi retiminin de temelini
oluturur. Elbette bunu genelletiremeyiz. Sonuta Daniel Pipes da
bir Amerikaldr. Ama bu varolan retimin nemli bir boyutunu
grmezden gelmeyi de beraberinde getirmemelidir. Mesela kinci
Dnya Sava yllarnda Japonlar
daha iyi anlamaya almak iin
antropolojik bir alma yapmak
zere nl Amerikal Antropolog
Ruth Benedict grevlendiriliyor.
Benedict Amerikada yaamakta olan Japonlarla derinlemesine
mlakatlar yoluyla Japon kltr
zerine kltr incelemesini ieren
Krizantem ve Kl isimli mehur
kitab ortaya karm.

almann da yazar olan Benedict, bu almasnda cana yaknl

ve harika gzelliiyle Japonyada
popler olan krizantem iei ve
hayata mal olan ar sorumluluk
duygusu, onur ve iddeti temsil
eden kl sembolleri arasnda
salnan bir kltrel zle niteliyor
Japonlar. Amerika Sava Bakanlyla irtibat halindeymi Benedict ve
onlarn kendisinden cevabn arad soru kendisi Japonlarn yerinde
olsa ne yapaca deil, Japonlarn
mevcut durumda nasl davranabilecekleridir. Yani alabildiine gereki ve yksek empati gerektiren bir analiz istiyor o dnemde
Amerikallar. Hata yapmamallar.
Bu tabi sahada sosyal bilimcinin
nesnelliini zorlayan artlarn nasl
belirlendiine dair mthi tipik bir
rnek. Ama her zaman sosyal bilimci ile siyasi karar-alclar arasndaki
ilikinin byle yrdnn asla
bir garantisi deildir. Bu alma
zelinde yine de not etmeden gemememiz gereken bir nokta da
u: Japonlar savaa srkleyen
sebepler ve savataki davranlarn
Amerikal, Alman veya ngilizlerden
farkl klan bir eyler olduu kabuln pekitirmitir bu alma. Bu
kitap Japonlar hakknda ok sevimli, sempatik ve estetik bir grnt retmitir. Bu ne kadar sahici
tartlr ama savalan bir dman
incelenirken onun hakknda byle
bir grntnn oluturulmasndan
ekinilmemi olmas ayrca kaydedilmeli.


Grnen kadaryla incelikli
anlama abalar sonucunda ABD
Japonlar ancak atom bombas gibi
tarihin kaydetmi olduu en vahi
iddetle durdurup esir alabileceine karar vermi. Savata durdurmasna durdurmu, ama Japonyay
gerekten tam olarak teslim alm
mdr?
Bunu sylemek tabii ki ok da
kolay deil. Bir gre gre yle.
Japonyann Amerikan politikalarndan hi amad ve btn bamszlk iddias hatta ekonomik baarlar bile Amerikan siyasetinin veya
ekonomisinin bir uydusu olmasndan ibaret. Japonyann ekonomik
alandaki rekabeti de nihai anlamda
ABDnin dnya ekonomisi zerindeki hegemonyas asndan ilevsel
grlebiliyor. Bu tr yaklamlarn basite indirgemeci ve yaanan
gerei yeterince hesaba katmadn dnyorum. Japonyann
bugn Amerika ile siyasi bir didimeye kolay kolay girmiyor olmas
onun bir teslimiyet iinde olduunu gstermiyor, aksine yaanan
savalardan kendine gre kard
bir dersi istikrarla takip ettiini de
gsterebilir. Almanya gibi Amerika
ile ba etmenin yolunun onunla
savamak olmadn anlam ve
bunun gereini yerine getiriyordur.
Aslnda Japonlar arasnda bir sre
yaayanlarn hemen fark edebilecei bir durumdur bu. Daha nce de
bir yazmda sylemitim, yllarca
Japon mucizesi olarak grlen bu
modelin gerek anlamdaki zgnl baka yerlerde yatyor, en azndan onu grmek iin baka yerlere
bakmak gerekiyor. Japon entelekteller ABD gdml kapitalizm
ile kendi kapitalizmleri arasndaki
fark yle ifade ediyorlar mese-

la: ABDnin kresel hegemonyas

srekli ver-ver mantyla alr.
Japonya ise al-ver anlayyla,
kazanrken kazandran bir yaklam esas alyor.
Bu fark Weberin yapt gibi
kltrel karlatrmalar iin baz
alabilir miyiz?
Tabii ki byle bir analiz iin
uzun mlahazalar gerekebilir,
ancak biliyorsunuz sosyolojide ve
tarihte btn gelime-ilerlemekalknma modelleri hep Avrupamerkezlidir. Oysa hem Japonyann
hem de genel olarak btn uzak
Asya toplumlarnn gelime tecrbeleri ok zgn izgiler tayor.
O yzden yine ayn yazmda sylediim eyi hatrlatmam gerekirse,
Japonyann kentlemesini ve intiharlarn, rnein, Durkheimn o
mehur analiziyle yani olay anomi
(normsuzluk-bunalm)a balayan
nedensellikle aklayamazsnz.
Tpk oradaki karmak tabakala-

Paralanm Bilin

ma dzenini Marxn snf analiziyle zmleyemeyeceiniz gibi.

Ayn ekilde Kapitalizm ve i ahlak
arasndaki irtibatlar da mnhasran
Max Weberin yaklamn uyarlayarak aklayamazsnz. Japonyada
her gn ortalama yz kii intihar etmektedir, ama bu intiharlarn
nemli bir ksmna Durkheimn
aklamasna baz ald gibi kentlerin alabildiine kozmopolit hale
gelmi ortamlarnn rettii nihilizm, grecelik veya bunalm deil,
Japonyann kendine zg tarihi
iinde bir yeri olan ar sorumluluk
duygusu yol ayor.
Tekrar Espositoya Gelirsek
Bir kere Esposito Katoliktir. Bu
ynyle Protestan Amerikallardan farkl bir konumdadr. slm
hakknda yapt almalar da
slmcln ykselie geen btn
entelektel ve siyasi eilimlerini
nanslaryla birlikte daha iyi bir
biimde ortaya koymutur.
Umran KASIM 2011 37

DOSYA

Oliver Roy mesela be ylda bir siyasal slmn

sonunu ilan eder. Ama nedense bir trl son bulmaz siyasal slm veya slmclk. Bu yaklamda hem
siyasal kavramn hem de slm tanmlay son
derece yanl olduu iin onun rettii siyasal slm
terkibi de son derece yanl oluyor. Doksanl yllarn
sonundan itibaren gerek Tezkirede gerekse baka
yerlerde yazdm yazlarda Royun bu tezlerine
cevap vermeye altm. Ne gariptir ki, bu isimler
Ortadouda cereyan eden toplumsal hareketlerde
slmi bir dil, ierik ve liderliin olmad ynndeki
yine kendi tespitlerinden hareketle slmi siyasalln yeniden bitiini ilan ettiler.

Oryantalist Literatrde
slmcln Sonu Tartmalar
Peki, Espositonun almalar ile szgelimi Gilles Kepel veya
Oliver Royun almalar arasnda
nasl bir fark vardr?
Fransz kkenli aratrmaclar
da tipik bir aydnlanmac bak
as vardr. Bundan dolay slamcln bir gn yok olup gideceine dair bir beklenti iine girerler.
Gilles Kepelin Tanrnn ntikamn
dnelim. Bu isimlendirmede bile
aydnlanmac bak grmek mmkndr. Biz Tanry ldrmtk,
imdi nerden kt? bu dercesine
bir baktr bu. te yandan slmc
hareketlerin baarszl karsnda ise bu aydnlanmac baktan
hareketle ortaya koyduklar bir nevi
iman tazeleme olarak grebileceimiz bir sevin gze arpar. Onun
iin hem Royun hem de Kepelin
almalarnn arka plannda hep
aydnlanmac bir kibir gze arparken Espositoda daha empatik
bir bak veya anlama algs n
38 Umran KASIM 2011

plana kyor. Dolaysyla dini tecrbeye sahip olan Esposito Mslmanlarn yapp ettiklerini, hareketlerini, dncelerini, Kurnn
tabiriyle kendi ocuklarn tanr
gibi tanyor diyebiliriz. Hakikaten
Espositonun rettii bilgi bizim
iin olmasa da Batllar iin tantrc bir bilgidir.
Oliver Roy mesela be ylda
bir siyasal slmn sonunu ilan eder.
Ama nedense bir trl son bulmaz
siyasal slm veya slmclk. Bu
yaklamda hem siyasal kavramn
hem de slm tanmlay son derece yanl olduu iin onun rettii
siyasal slm terkibi de son derece yanl oluyor. Doksanl yllarn
sonundan itibaren gerek Tezkirede
gerekse baka yerlerde yazdm
yazlarda Royun bu tezlerine cevap
vermeye altm. Ne gariptir ki,
bu isimler Ortadouda cereyan
eden toplumsal hareketlerde slmi
bir dil, ierik ve liderliin olmad ynndeki yine kendi tespitlerinden hareketle slmi siyasall-

n yeniden bitiini ilan ettiler.

Yeniden diyoruz, nk Royun
demin dediim gibi siyasal slmn
sonunu ilk ilan deil bu. Onun
bu ilan doksanl yllarda, 11 Eyll
sonrasnda birka defa yaptn
biliyoruz. Onun Siyasal slmn
flas balkl kitab doksanl yllarda, 28 ubat srecinden gemekte
olan Trkiyede de yaymland ve
epeyce tartld. Bu yaz zerine
mit Cizre olduka eletirel ok
gzel bir yaz kaleme ald.
Tezkiredeki yaznzn bal Siyasal slm Anlatsnn
Sonuydu. Bu balk ne ifade ediyor?
O zaman da anlatmak istediim
ey, bitenin Siyasal slm deil,
aksine siyasal slm kavramsallatrmasnn kendisi olduuydu.
Hatta siyasal slm tam da yeni
balayan ve trmana gemi bir
hareketti ancak tehis edilebilmesi,
anlalabilmesi iin yeni kavramsal
aralara ihtiya duyulacakt. Siyasal
slm denilince akllara kalenikoflu
slamc gerilla grntlerini getiren
analizler yanltcyd, o grntlerin
temsil ettii slamcln siyasal bir
taraf yoktu. O, siyasal-tesi veya
siyasal-ncesi bir dzeyde savamakta olan Mslmanlarn grntsyd, orada siyasallk deil,
sava vard. Oysa siyasallk tam da
bakalarnn da varln ve meruiyetini kabul ettiiniz bir zeminde,
bakalaryla mzakere esasnda gerekleen bir eydir
Royun anlad Siyasal slm,
siyasal dzenin merkezine slmn
ok zel ve formel bir biimini
yerletirmeye alan veya slm
prensipler zerine toplumu topyekn yaplandrmaya ynelik genel-


likle kanl giriimlere uzanan bir
eylemsellik biimiydi. Oliver Roy
dnyann deiik yerlerinde siyasal
merkezi ele geirme abas iindeki btn bu giriimlerin baarszln, merkezi ele geirebildikleri yerde ise vaat ettikleri siyasal
programlar uygulayamadklarn
rneklerle gsteriyordu. Yeni Orta
Dou devrimlerinde gremedii bu
slmclk biimlerinin tamamen
bitmi olduuna hkmederken,
kendisiyle tabii ki tutarl bir izgi
izlemi oluyor. Ama Fundamentalizm Korkusu isimli r ac kitabn yazar Salman Sayyidin dedii
gibi duran bir saatin yapt gibi
gnde iki defa doruyu sylemi
oluyor sadece, ama bu dorunun
ne kimseye bir faydas ne de olup
biteni anlamamza yardmc olmas sz konusu. Oysa slmcln
baarsz olduu tezinin geerlilii
hem slmclk hem de baar
kavramndan ne anladmza bal
bir eydir.
Gerekten de Orta Dounun
ve Trkiyenin dnce ve siyaset tarihinde nemli bir yeri olan
slmcln bugnk konumu
nedir?
slmcln Trkiyede de
Orta Douda da kaydedilebilir
bir deiim iinde olduu aktr,
ama bu noktada sorulmas gereken
soru udur: deiim gerekten de
slmcln u veya bu srelerin sonucunda u veya bu siyasi
aktrlerce bitirilmi olduunu mu
gsteriyor, yoksa baka bir eye
dnm olduunu mu?
Size gre neyi gsteriyor bu
deiim?
Daha nce de bir vesileyle sylemitim. Enerjinin sakm kuralnn

toplumsal ve siyasal alanlar iin de

bir nebze alyor olduunu varsayarsak, bir dnemin gerekliini bir
hayli etkilemi bir siyasal enerjinin
bugn altmz grntsyle var
olmamasnn, onun yok olduunu
deil, olsa olsa dnm olduunu gsterdiini kabul etmemiz
gerekiyor.

slmcln Dnm
Nasl bir dnm bu?
Yetmili, seksenli veya doksanl yllardaki sylemiyle slmclk
bugn imknsz ihtimallerin kovaland anakronik bir siyasallk
olarak grlyor. Buna mukabil
bugn slmclk adna hareket
edenlerin veya ettii varsaylanlarn
siyasi pratiklerinde slmclk adna
tehis edilebilir bir proje sunma
konumundan ok uzak olduklar, daha liberal bir ynelim iine
girdikleri, siyasal olarak da parlamenter demokrasi balamna teslim olmu olduklar hem Roy ve
Kepelin argmanlarnda olduu
gibi hem de birok baka analizde
ska ifade ediliyor. Bu durumda
slmclk bu daha byk kitlelerin
siyasi pratiklerinden ziyade daha da
klen ve kldke sertleen
gruplarn sylem ve pratiklerinden
izlenmeye allmaktadr. Tabii ki
bu sylem ve pratiklerin varl
hem gerek bir slmcln yegne
temsili gibi grlmekte, ama ayn
zamanda anakronik bir yaftay da
btn slmc siyasallk adna yklenmektedir.
Oysa bu rnekler aslnda siyasalln gerektirdii artlarn ok
azn haiz hareketlerdir. Anakronik
olan bir slmclk anlay aslnda
siyasaln gerektirdii balamsallk
artndan yoksun olduu iin siya-

Paralanm Bilin

sal niteliini de hzla kaybetmektedir. Buna mukabil slmc dnce

ve siyasetin tam da bu balamsalla
kavutuu anda eski tehis aralaryla (stereotype-klielerle) tannmaz hale geldii zerinde durulabilir.
Dolaysyla slmcln bitiinden ziyade dnmnden sz
edilebilir. stelik bu dnm kelimenin daha uygun anlamyla daha
yksek bir siyasallamaya denk
dyor.
slmcla bir radikalizm yaktrlyor ki, bu radikalizm halifesonras artlarda ona bulaan ve
diasporik bir ruh haline denk
dyor. Bu ruh halinin bir yan
da sinik (cynical) bir anti-politie
denk dyor ve aslnda onu siyasallatrmaktan ziyade siyasallktan
alabildiine uzaklatran bir etken.
Dolaysyla bunu anlayabilmek iin
hem siyasalln daha kapsayc bir
tanmnn ortaya konulmas hem
de bu erevede devlet ve siyaset
ilikisinin yakn zamanlarda deimeye yz tutan doasnn deerlendirilmesi gerekiyor. Bu deerlendirmenin sonunda unu net bir
biimde anlarz ki, slmcln sz
konusu dnm katlmc siyaset kanallarnn almas nispetinde
mmkn oluyor. Katlmc siyaset
kanallarn en iyi kullanma mahareti sayesinde de ana hatlaryla yle
bir seyir izliyor: slmc siyasetin
n-koulu olarak grlen hilafetin
kaldrlmas bir travma yaratyor.
lk dnem slmcl neredeyse
tamamen bu travma zerine kuruluyor ve slmc sylem bir tr
kendi vatannda diasporik syleme
dnyor. Ancak bu durumun
pek gelip geici olmad, yeni ve
geri dnlemeyen srelere ald
Umran KASIM 2011 39

DOSYA
ey yok diyenlerin fark edemedii bir ey var. Mesela yeni geici
ynetimin srail ile ilikiler lehine
hibir karar almam olmas toplumsal glerin etkisini gstermesi
bakmndan nemlidir.

anlaldka bu durum kabullenilmi ve yeni durumun ierdii siyasal imkanlar daha fazla vakit kaybetmeden kefetmek suretiyle bir
tr vatandalk siyasetine ynelmitir. Bugn slmclk bir vatandalk
siyasetiyle yeni bir tarz- siyaset
ortaya koyuyor ve bunda bir hayli
baarl oluyor. Bu tarz- siyasetin ierdii slmcl veya siyasal boyutu anlayabilmek iin Roy
gibilerin hem slmi siyaset kavram hakknda Mslmanlarn kendi
tanmlarn hem de baar lsnde yeni bir lme ve deerlendirme
anlayna almalar gerekiyor.
Ortadouda Son Durum ve Sre
Olarak Devrimler
Tunustaki ve Msrdaki mevcut
durum nasl?
Tunusta bu ayn sonuna doru
seimler yapld. Nahda hareketinin
bu seimlerden zaferle kmalar
bekleniyordu ve bu sonu gerekleti. Pek ok lke gibi Trkiye de
bu seimlere gzlemci gnderdi. Bir
kere unu sylemek lazm. Tunusta
seimler bir eyleri deitirmek iin
kullanlmaya balanan bir yol. Ama
40 Umran KASIM 2011

Msrda seim sath- mailine girilmi olsa da, hatta seim takvimi
olumu olsa da henz seimlerin
olup olmayacana dair bile ciddi
endieler var. Asker batan itibaren
devrimin yannda durmaktan dolay devrimi yapan glere devrimin
vesayeti gibi bir fatura karmaya
alyor. Sreci tamamen kontrol
altnda tutmaya alyor. u an
Msrda bir eyleri deitirebilmenin yegane yolu Tahrir meydanndaki gsteriler ve iyi kt
rgtlenmi hareketlerdir. Devrim
srecinden nce bu yaplarn hibiri yoktu. Bundan dolay bu yaplar
ve hareketlilikler devrimi yapan
gler asndan nemli bir kazanmdr. Mbarekin gitmi olmas da ok nemli bir kazanmdr.
Askerin sreci kontrol altnda tutmaya alyor olsa da, Mbarekin
gitmesi lehine ve devrim yannda
saf tutmu olmas yine de bir kazanmdr. Toplumun genel kabul
asndan demokratik bir yapya
geiliyor olmas ve bunun standardnn da dillendiriliyor olmas azmsanmayacak kazanmlardr.
Mbarek gitti, ama henz elde bir

Peki srailin bu olaylar srecindeki suskunluunu nasl gryorsunuz?

srail aslnda suskun deil,
kaygl. Bunu da dolayl yollardan
ortaya koyuyor bence. PKKnn
son aylarda eylemlerini bu kadar
arttrmasnn arka plannda belki
Msrda yaananlar vardr. nk
srailin blgedeki varl rakiplerinin zayflamasn gerektiriyor. Sreci bandan itibaren ynetemedi,
ama en azndan halihazrda ilerin kendisi asndan daha ktye gitmesini engellemeye alyor
olduunu varsaymak lazm. Nitekim, Amerika zerinden mdahale
etmek iin elinden geleni yapyor.
Amerikann iinden gemekte
olduu derin ekonomik ve siyasal
kriz blgeye daha ak mdahalelerde bulunmasn engelliyor ama
bu devrim srecindeki aktrlerle grmedii ve elinden geleni
ardna koyduu anlamna gelmez.
Sonuta bu devrimlerin oluumunu etkileyemedilerse de gelecei
zerinde herkes bir biimde etkili
olmak istiyor.
Genel olarak Ortadouda
daha zelde ise Tunusla balayan,
Msrda, Libyada ve Suriyede
devam eden toplumsal hareketlerin
devrim olup olmad sorusu sklkla tartlyor. Devrim kavramn bizzat kendisi bata olmak zere eitli
aklamalar yaplyor. ncelikle
sosyolojik ve siyasi adan devrimin


ne olduunu tanmlamak ve yaanmakta olanlar anlamlandrmak
gerekiyor sanrm. Sizce yaananlar
devrim olarak nitelendirilebilir mi?
Tabi bu deerlendirmeleri
yapanlar galiba devrim kavramna
Mesihi bir anlam yklyorlar. Her
eyin bir gecede olup bittii ve hatta
her eyin o olup biten eyle birlikte
tamamen deitii, btn sorunlarn bittii bir mucize anna devrim diyor olmallar. Halbuki yle
bir devrim hibir zaman yaanmad
dnyada. Peygamberlerin yaatt
deiimlerde bile byle bir sihirli
denek olay yok. Bir Hz. Musann
srailoullarna yaatt devrimin
akabinde krk yol boyunca dalarda,
krlarda halkn gezindirdiini, bu
esnada onlar eittiini hatrlayalm.
Bu anlar yaayanlarn bir devrim
yaam olduklarn dnmek ok
zor. Ama yaadklar bir devrimdi.
Daha sekler rneklerden gidersek,
mesela 1789da yaananlar muhtemelen ok sonra insanlar daha
fazla anlamlar ykleyerek devrim
dediler, ama sonradan ona devrim
diyenlerin o esnada neler yaandn yeterince takdir ettiklerini
sanmyorum. Jakobenlerin zulm
altnda kendi evlatlarn giyotinlerle
yiyen o srecin nasl bir deerli yan
olabilirdi? O devrim gerekte neyi
deitirdi, ne getirdi, ne gtrd?
August Comte gibi pozitivizmin
kurucusu biri bile yzyl gemeden
Fransz Devriminin insanla neye
mal olduunun hesabn tutuyor
ve Fransz Devriminin insanlar
insanlktan karm olabileceine dikkat ekiyordu. Muhtemelen
pozitivizm bu kayplar telafi etmek
zere bir insanlk dini arayna girmiti. Devrim kimin iin devrimdir,
neyi getirir, neyi gtrr, bu hangi

tarih bak asndan baktnza da

bal olarak deiir. Ancak tarihte
baz dnemeler vardr ki, gerekten onlar dnemetir, devrimdir.
Onlarn devrim olma nitelii, onlarn btn sorunlarn zm iin
bir sihirli denek olmalaryla ilgili deildir. Kald ki devrimler her
zaman ok olumlu bir yere doru
gereklemiyor da olabilir. Msrda
yaananlarnsa birok bakmdan
olumluya doru tarihsel bir atlm oluturduu kesindir. Tabi Arap
lkelerinde yaananlarn devrim
saylmamas biraz da oryantalist bir
reflekse dayanyor sanrm. Devrim
gibi genellikle ok olumlu anlamlar
yklenmi bir olay ancak Batda
olur. Douda ise olsa olsa baz saray
entrikalar olur ve iktidarlar bu entrikalarla el deitirirken aslnda pek
bir ey deimemi olur. Michel
Foucaultnun mehur bir makalesi
vardr What is a Revolution? (Bir
Devrim Nedir?) diye. Orada Foucault tam da Devrim anna yaktrlan
bu Mesihi (mesiyanik) armlar deifre eder ve Batda aslnda
yaanan devrimlerin hi de bylesi
ne rollerle ne de sonularla ykl
olmadn anlatr. Bat dnce
ve pratiinin radikal eletirmeni, Baty bu hale getiren Devrim
denen atlmlar tabii ki yaanan
btn olumsuzluklarn da nemli
karar anlar olarak niteleyecektir.
Geri devrim gibi byk toplumsal olaylar herkesin ayn anlam
ykledii sreler olmaz. Herkes
ok farkl anlam ve beklentilerle yaklar devrime. Ama sonuta
herkesin topland bir yer vardr
ve bu toplam iradeden yine toplam
bir yneli ortaya kar. Bu yneli,
baz rneklerde ok iyi ynlendirilmi olabilir, ama bilhassaa Arap

Paralanm Bilin

devrimlerinde bu yneliin ynlendirilmi olduunu sylemek ok

zor. Bana kalrsa devrim ok kendiliinden geliti, bir liderlik mekanizmas yoktu, bir tama hali olarak
gerekleirken nne birok eyi
katt gtrd. Yine de bu esnada
znesiz bir sre olarak gerekleen
devrimi sonradan herkes kontrol
altna almaya alt.
Devrimin znesiz niteliinden
sz ettiniz. Srecin bandan beri
bir dme etkisi aranmaya alld. Bu dme etkisi aramay nasl
deerlendiriyorsunuz?
Ortadouda postkemalist bir
srece girildii inkar edilemez.
Trkiyede birilerinin dmeye
basarak Kemalizmin kimi alanlarda
urad yenilgiyi basit bir dmeye
basma olay ile izah edemeyiz. Olan
udur: Kemalist glerle postkemalist glerin mcadelesi neticesinde
kimi kazanmlar elde edildi. Kemalist glerin toplumsal taban yok
nk. Grece adil bir karlamada Kemalist glerin herhangi bir
ans yoktur. Tabii bir de dnyadaki
genel gidiat ta etkili bunda. Mesela
matbaann icad dnyada nemli
deiimlere neden oldu. Bilimsel
devrimler farkl deiimlere neden
oldu. Televizyondan sosyal medyalara uzanan deiim yeni
bir
toplum yaps oluturdu, bu toplumun da kendi dinamikleri var artk.
Dinamikleri birileri ynlendirmek
isteyebilir, etkilemek isteyebilir ama
bu her zaman mmkn olmaz. Sosyal medya ve etkileri zerine ynla makale ve binlerce tez yaplyor
bugn. Geen yl Stratejik Dnce
Enstits ile Kahire niversitesi ve
Osmangazi niversitesinin katlmyla organize edilen Arap-Trk
Umran KASIM 2011 41

DOSYA
Sosyal Bilimler Kongresinde sunulan bildirilerin nemli bir ksm
sosyal medyann etkileri zerineydi.
Bunlar yeni bir gei srecini oluturuyor. Sosyal medya zerinden
rgtlenen ve dank bir siyaset
rgtleyen genlerin durumu sadece slamclar asndan deil baka
gler asndan hatta dnyay tek
elden kontrol etmeye alan gler
asndan da nemli bir sorundur.
Dnyadaki her eyin baz glerin
iine yarayaca dncesi hem bizi
aciz klarak yanltr hem de baz
glere olaanst gler vehmettirmesi bakmndan slm itikadna
da terstir. eytan bile alt edilemeyen
bir g deildir sonuta.
Bu yaklamlara gre toplumsal
olaylarn her zaman st planlayclar vardr. Gzle grlr nedensel aklamalar bile ne kadar uza
veya derini gsterse de ve bu grnen alanda bu gizli eller bir trl
grnmyor olsa bile her eyi son
kertede belirleyen o gl ele olan
iman yok olmuyor. Bu imann
ABDnin veya belli merkezlerin
gcne tapanlardan deil de aksine bazen Anti-Amerikanc ve antiemperyalist bir dille ifade edilmesi
iin traji-komik yann oluturuyor.
Bu gcn ne kadar eytani, ne
kadar gl olduunu ifade etmek
zere bavurulan sylemlerin, tersinden, asla alt edilemeyen, g
yetirilemeyen, yenilmez, bklmez, esnemez bir kadiri mutlak g
tasavvur ettii fark edilmiyor bile.
slmi bir dille sylemek gerekirse bu tarz bir ktlk tasavvuru
Allaha ortak komaktan farkszdr.
Bu irk dncesinin insann kendisine dorudan dokunan bir zarar
da var. Bu ekilde tasavvur edilen
dmana kar kaderci bir teslimi42 Umran KASIM 2011

yet alttan alta insann bilincine ve

kiiliine iliyor.
Dier yandan bu Devrimlerin
bir planlaycs veya belirgin bir
znesinin olmadn sylemenin
bu srece katlan aktrlerin siyasi
durularnn bir anlam ve etkisinin
olmad anlamna da gelmediini
tekrar sylemek gerekiyor. Devrim
dalgalar nceden kestirilemeyen
ve tahmin edilemeyen ynleriyle
insanoluna her eyi de kontrol
edemeyeceine dair derin bir ders
vermektedir. Kontrol edilemeyen
bu sre insann nne yepyeni
imtihanlar da karmaktadr. Bylece bir devrimle her eyin sonuna
gelindiini veya her eyi dzeltebileceini dnmeye kar da ciddi
ikazlar kendini hissettiriyor.
znesi bilimsel anlamda belli
olmayan bu sreci bu saatten sonra
sahiplenmeye alacaklar ok olacaktr, olmaktadr da. Sre son
derece krlgandr da. Ayaa kalkm
olan ve tek bir toplumsal kesime
mal edilemeyen kitleler, nlerine
katlan liderciklerin temsil oyunlarna gafil avlanp Mbarekin sadece ismini deitirmekle yetinmek
durumunda da kalabilirler. Byle
olup olmayacan biraz da devrimcilerin taleplerinde ne kadar srarl
ve sebatl olacaklar belirleyecek.
te bu noktada siyaseti konumak
gerekir. nk siyaset, insana zg,
insana en ok yaraan bir eylemdir.
Siyaset insan zgrlnn nihai
realizasyonudur ve ihtiya duyduu
en nemli ey bir miktar iyimserliktir. yimser olmadan kendi eyleminize inanamaz, dolaysyla dnyay
deitiremez ve tarih yapamazsnz.
Devrim sreci hakkndaki
karamsar yorumlarn yksek beklentilere dayanyor olmas mm-

kn ama daha ziyade deiimi takdir edemeyen, varolan deiimin

arkasnda hep baka glerin parman arayan bir siyasi kinizmle
malul. Bu tr yaklamlarn iyimserlik aleyhindeki sylemleri ise
aslnda kadercilik ve teslimiyetten,
hatta bir yerde devrimin arkasnda varsaydklar mevhum odaklara
olaanst gler vehmetmekten
baka bir ie yaramyor. Szgelimi
Mbarekin gitmek zere olduu
ynnde nceden yaplm baz
tespitleri byk kerametler veya
ngrler gibi sunmak ve btn
olup bitenlerin nceden planlanm olduuna delil olarak getirmek
gerekten tuhaf. ABDde saysz
dnce kuruluu var ve btn bu
olup bitenler zerine dorulanm
kehanet izlenimi yaratacak bir sr
erken uyar veya tahmin raporu
gsterilebilir, tpk tersi raporlarn
gsterilebilecei gibi. Ancak btn
bunlar sadece tahmin olabilir. Sahada bu byklkteki devasa gelimeleri bir sosyal mhendislik faaliyetinin bir sonucu olarak grmek, sosyal mhendislik abalarnn tabiat
hakknda ar naif beklentilere
dayanyor. Bu sosyal mhendislik
faaliyetlerinin genel tarihi hakknda
ufak bir tur bylelerini byk hayal
krklna uratabilir.
Srete slmclarn Rol ve Laiklik
Tartmalar
Srete hvan dhil olmak zere
slmclarn etkisi nedir?
hvann ve slmclarn srecin hkimi ve belirleyicisi olmadklarn aklda tutmak gerekiyor.
Ancak devrim sreci bu saatten
sonra onlara ayr roller ve grevler
yazabilir, bu rol laykyla oynayp
oynayamayacaklar da kendilerine


kalmtr. Devrim sreci hvann
veya slmclarn toplumdaki talepleri salkl okumalar konusunda
da ciddi dersler ieriyor. Toplumdaki en rgtl yap olduklar bir
gerek ama btn bu rgtl yaplar imdiye kadar tek bana bir
devrimi harekete geirmeye yetmemi olduu da bir gerektir.
Ancak, hvann u ana kadar
sreci sahiplenme konusunda sergiledii ekingenlik son derece
olgun ve gstericilerin ou tarafndan takdir edilen bilinli bir
siyasetin rn. ddialar ve davalar bir yana, kendileri hakknda
kresel dzeydeki algnn da bu
srecin kendileri dnda balam
ve devam etmekte olduunun da
ok iyi farkndalar. ekingenliklerinin tek sebebi dardaki alg deil,
ayn zamanda toplumun derinliinden gelen bu devrim dalgasn
sahiplenmenin ierebilecei irkin
frsatlk bir yana, bu frsatln hareketin ahengini ve kaderini
tehlikeye sokabilecei endiesi de
belirleyici olmaktadr.
Elli-altm yl sren kesif bir
diktatrlk kndan sonra kendi
baharlarn yaamaya balayan
Arap halklar iin son hava durumu
nasl?
Bu soruyu Arap devrimcileri
srekli sorma gereini hissediyor.
Sre iinde yaamakta olduklar
skntlar, eski rejimin kalntlarnn hl egemenliklerini srdrmek iin araya sokmaya altklar hileler, sre iinde yaanan
hayal krklklar, baharn yalanc
bir bahar olduu duygusunu zaman
zaman yaatyor.
Gerekten, zellikle Msrda,
Mbarekin gitmesinden sonra

Paralanm Bilin

Ortadouda postkemalist bir srece girildii inkar

edilemez. Trkiyede birilerinin dmeye basarak
Kemalizmin kimi alanlarda urad yenilgiyi basit bir
dmeye basma olay ile izah edemeyiz. Olan udur:
Kemalist glerle postkemalist glerin mcadelesi
neticesinde kimi kazanmlar elde edildi. Kemalist glerin toplumsal taban yok nk. Grece adil bir karlamada Kemalist glerin herhangi bir ans yoktur.
Tabii bir de dnyadaki genel gidiat ta etkili bunda.

henz Tahrir meydannda hayali

kurulan birok ey elde edilmi
deil. Askerin devrim srecinde
rejim yanls olmakta direnmeyen ve
devrimcilerin paralelinde konumlanan tavrnn bedelini srekli bir
askeri vesayet olarak detme ihtimali hi de azmsanacak bir ihtimal
deil. Seim srecini halen istedii
gibi asker ynetiyor. 28 Kasmda
balayacak olan ve ayr blgede ayr zamanda gerekleecek
olan seimin bu haliyle yaplmas
tamamen askeri dzen tarafndan
kararlatrlyor ve bunun ne kadar
demokratik bir iradenin tecellisini
salayacanda herkesin kukusu
var. Neredeyse aya yaylacak
bir seime aibe karmamas adeta
imknsz. Askerin ekonomik itirakleri ise ayr ama ok nemli bir
konu.
Babakan
Recep
Tayyip
Erdoann laiklikle ilgili Msrda
verdii deme karsnda hvann
gsterdii sert tepki veya husumet,
ardndan da Tunusta ve Libyada bu
demece yapt erhler hakknda ne
dnyorsunuz?
hvann husumetini ektiini sylemek biraz ar bir ifade.

Tepkisini ekti demek daha doru.

Hem kendi taban asndan hem de
Msrdaki gelimeler asndan bu
byle. Dorusu her eyden nce bu
konumann Trkiye modeli diye
bir eye dikkat kesilmi, Erdoann
ahsna sempatinin neredeyse lkenin halihazrdaki tek uzlama konusu olan Msrda doru kamadnn zerinde durulmas gerekir.
Bazlar bunu savunmaya alt
ama kim ne derse desin savunulmas zor bir konudur bu. Kavramn
tarihi veya sicili ok kt, kirli bir
kavram her eyden nce.
Medyada, konumann evirisinin yanl olduu zerinde de duruldu.
Hangi eviri bu kavram kurtarabilir ki? Seklarizm anlamna
gelecek bir eviri bundan daha kt
olurdu. ahsen konumay ilk duyduumda katldm TV programlarnda bu ynde deerlendirmeler
yaptm. nk Trkiye modeline
ilgi duyan Arap Bahar lkelerinin
Trkiyeden almayacaklar belki tek
ey laikliktir. Msrl nl dnr Fehmi Huveydi, Star gazetesinde de yaymlanan, aslnda ayn
anda alt Arap gazetesinde birden
Umran KASIM 2011 43

DOSYA
yaymlanan yazsnda Erdoana
olan derin muhabbetini de ifade
ederken, laiklii tavsiye ediine de
ciddi tepki gsterdi. Ona gre bizzat Erdoann kendisi bile laikliin deil demokrasinin rndr. Hatta Trkiyenin laiklii onu
dvp hapse atarken, demokrasi
onu hapisten alp iktidara tad.
Dier yandan Erdoann bu szleri
Trkiyede imdiye kadar bilinen
anlamyla deil de din ve vicdan
zgrlnn en st uygulamasn
kast etmek zere, laiklie yeni bir
tanm getiriyor olmas sz konusu
edildi. Oysa din ve vicdan zgrl slmn btn yorumlarnda
garanti edilen en nemli deerlerden. slmn veya Mslmanlarn bu kavrama ihtiyac yok ki, o
tr dzenlemeleri yapmak veya o
dzenlemelere temel tekil edecek
bir felsefe iin. O yzden ister batl
anlamyla olsun ister Trkiyedeki
uygulamasyla olsun, laiklik kavram
veya uygulamasnn Arap halklarna
vaad edebilecei hibir ey yok.
Temmuz (2011) aynn balarnda bu konuyu ele almak zere
bir araya gelen 32 partinin 28i bu
maddelere dokundurmama hususunda tam bir mutabakat metni
ortaya koydu. Bu tartmay balatanlara kar sergilenen bu tutum
bir iki istisna dnda birbirine
muhalif grnen btn partiler arasnda tam bir mutabakat konusu
oluturdu. Taraflarn birbiri arasnda slm yorumu yartrmaya
almas Msr asndan ok da
mantkl deil. Bir slm yorumunun baka bir slm yorumundan
stn grlmesinin sonu yok. Tabii
babakann aklamalar Msrdaki
sekler evreler tarafndan sevinle
karland, onlar kendilerine nemli
44 Umran KASIM 2011

bir destek olarak algladlar bu aklamay. Ama bunun Msr iin ok

gereki olmadn da belirtmek
lazm. nk Msr fiilen Mslman ve bu halkn ounluunu
gzetmek durumunda. Avrupa zerinden gelitirilen laiklik sylemleri
ok gereki deil bir kere. Avrupa
lkelerindeki Mslmanlara dnk
uygulamalar aslnda laikliin ne
kadar baarsz olduunu gstermektedir. Laikliin kitabna uygun
bir uygulamas hibir lkede yoktur. Amerikan laiklii bu noktada
en uygulanabilir bir model gibi.
nk Amerikada kongre herhangi bir dinden hareketle bir dini
yasaklama gibi bir uygulama karar
alamaz ve laiklikle ilgili bir madde
de yoktur zaten. Buna karn son
tahlilde Amerika Protestan bir lkedir. Bu gelenee yaslanmasndan
dolay nihai olarak Protestan ve
yeni muhafazakrlktr.
slmclkla lgili Eletirel Literatr
Bu noktada sylediklerinizde biraz tehlike sezdim. yle ki
slmcllkla ilgili gelitirilen eletirel literatrde Amerikanclkla
ilgili epey argman var. Bu bakmdan Anglo-Sakson dnya zerinden
verilen bu rnekler skntl deil
mi?
slamclar dnyay sfrdan kendileri ina etmedikleri iin, iinde
yaadklar toplumda ve dnyada
nisbeten daha rahat yaayabilecekleri yerlere iaret edebilirler. Bu,
nihai tercihimiz byledir anlamna
gelmez. slmclarn veya Mslmanlarn siyaset nerisi tarih ve
corafya ile de alakaldr. Dnyann
her tarafnda Mslmanlar kendi
glerine, kabul grme biimlerine
gre siyasete dhil olurlar. Siyasete

dahil olduklar yer nihai hedefleri deildir. Teleolojik ve sresel

bir boyutu vardr bu tercihlerinin.
Mslmanlarn herhangi verili bir
dnyada raz olabildii durumlar
vardr. Bununla birlikte verili dnyay aan talepleri ve vizyonlar
da vardr. Bu vizyon da verili olanla ilgilidir. Aslnda Mslmanlarn
talepleri yahut eyleyileri tasavvuf
tarafndan kullanlan ama nemi
yeterince takdir edilemeyen ibnlvakt olmak durumu ile irtibatldr.
Bunu esas olarak kavrayanlardan
biri Seyyid Kutuptur. Kutubun,
her dnemde geerli olan fkhn
farkllaabileceine ilikin yorumcu yaklam bugn Msrda selefiler tarafndan eletirilir mesela. Bu
demektir ki itihat gndelik hayatn bir parasdr. Mslmanlarn
hareketlerinin herhangi bir durumla nihai olarak kapatlamayacan
ifade edii bu erevede dnlebilir. Mslmanlarn hareket fkhlar herhangi bir sylemin ierisine
hapsedilebilir deildir.
Peki unu sormak istiyorum:
slmclkla ilgili dnemsel etkiler
hep eletiri konusu edilir. O zaman
bu izdiiniz erevede farkl
dnemlerdeki etkilenmeler fkh erevesinde normal grlmesi gereken
etkilenmeler midir?
Bu etkilenmelerin her zaman
isabetli olduu anlamna ekilmemekle beraber evet. Bu ayn zamanda onun zenginliinin ve kuatclnn da gstergesidir. Hem paylama aktr, hem alacaklar vardr,
hem de snrlar vardr. Peki bu
snrlar gzetecek olanlar kimlerdir? ok net biimde ifade edebiliriz: slmi hareket beeri bir
harekettir. Referanslar, balantlar


bakmndan tabii ki ilahidir. Ancak
Allahla dorudan irtibatl olan bu
hareketin yorumunu, itihadn
yapan insan beerdir. Hal byle
olunca zaman ile, nisyan ile maluldr. Birtakm insani zaaflar vardr.
Bir dnemdeki slmclarn zaaflarn sayp durmak birilerini rahatlatyorsa varsn onlar rahatlasnlar.
slmclarn hareketi, bir ynn
Allaha dnen bir ynyle dnyada
olan, bir tarafyla Kbeye bakan
bir taraftan da ocuunun rzkn
temin etmek iin dnyada olan bir
harekettir (Say). Dnya ile ahireti tevhid eden bir hareket olarak
slmclk zerine gemiin kimi
dnemlerini ycelterek eletiriler
getirenlerin ok tutarl olduklarn syleyemeyiz. slmcln farkl
tezahrleri vardr. Eer bugn dnyevilemi, seklerlemi ve kemeke yaayan slmclar eletirmekse
niyet bunun rneklerini gemite
de bulmak mmkndr. Bu tarz
kt rnekler her zaman vardr.
yiler de vardr.
slmclk eletirilerinde neoliberalizm sylemi ok gndeme
geliyor. Mesela Babakann Arap
Bahar gezisi bata olmak zere
Ortadouyu tmyle piyasa koullar erevesinde ele alan bir ilgiden
sz ediliyor. Bu konuda siz ne dnyorsunuz?
Bunlar sonulardr. Tabii
demokrasi, serbest piyasa ekonomisi kanlmaz olarak bu sonular
douracaktr. Ama bu sreler genel
olarak Mslmanlar daha da rahatlatyor. Diktatrlk ynetimlerini
dnn. Bu ynetimler Mslmanlar her zaman susturarak, bastrarak bir aktr olarak srece dhil
olmalarn engelliyor.

te bu noktada yani diktatrlkler ve neoliberalizm noktasnda u

ekilde eletiriler var: Diktatrlk
ynetimlerinde ne ile mcadele edilecei belli ama neoliberal dnemde
dman mulaklat iin Mslmanlar asndan ciddi skntlar
doacaktr. Katlr msnz?
u anda nceki dnemlerde
Mslmanlarn setikleri hedef
noktasnda kararszlk yaamyor
olmalar her zaman kendilerine
salkl bir hedef semi olmalar anlamna gelmiyor. Bazen hedef
setiiniz kii veya kurum yanltr.
Mslmanlarn yeryzndeki dmanlar metafizik deildir. eytan
metafizik dmanmzdr ama onun
bu dnyadaki karlklar/dostlar
deikendir. Dnyann hibir lkesi, hibir rk Mslmanlarn nihai
dman deildir. Sizin dost bildiiniz baz lkeler ise sizin dmannz
olabilir. Biz her gn defalarca Fatiha
suresini okuyoruz. Orada Allahtan
bizi srekli olarak dosdoru yola
iletmesini istiyoruz. Dolaysyla yol
bir imtihan halidir, karmza yeni
durumlar karr, bunlar karsnda srekli olarak teyakkuz halinde
olmamz gerekir.
Eer biz nimet verilenlerden
olmak istiyorsak yolun gerekliliklerini yerine getirmek durumundayz.
u andaki gelimelerden hareketle
yaplan metafizik dman tanmlar
doru deildir. Bir gn dman olunanlarla yarn dost olunabilir. Verili
durum sizin nnze seenekler
ortaya koyar. Bu verili durumda
bir ey yapmaz iseniz sorumluluklarnz yerinize getirmemi olursunuz. Grnrde aleyhte olan baz
durumlar Mslmanlarn lehine
olabilir. Hudeybiye Antlamasn
dnn. Bu szleme grn-

Paralanm Bilin

te Mslmanlarn aleyhineydi ama

sre yle olmad ve antlama Mslmanlarn lehine iledi. Bir kere
dzen veya sistem hibir ka
imkn bulunmayan paralanamaz
bir btn deildir. Eer yle olsayd
siyaset mmkn olmazd. Siyasetin
imknlarn grme noktasnda oluan ufuk, diktatrlklerden daha
savunulabilir bir durumdur. Mesela
smet zelin bir yazs vard yllar
nce Dnya sisteminin beyni var
m? Bu tarz yaklamlar insan iradesizletiren yaklamlar.
Bunlar her zaman olacaktr,
kimi ekmek iin kimi din iin kimi
onuru iin savaacak, mcadele
edecektir. Tarih boyunca da byle
olmutur.
Yunanistanda olsun Batnn
deiik blgelerinde olsun sokak
siyaseti ne kt. Bunlarn Msrdan
bir fark var m?
Elbette var. Yunanistandaki tahrir refah toplumunun k ile
ilgili bir durumdur. Msrdaki tahrir
ise refahn hi uramam olduu
bir lkede vuku bulmaktadr. Dolaysyla farkl dinamiklerden beslenen hareketlilikler sz konusu. En
azndan u sylenebilir: Batdaki
68 hareketine benzer dinamikler
bugn de alyor, bunlar yine otoriter ynetimlerin daha da sorumlu
olmasn istiyor. Bu arada refah toplumunun k yiyecek ekmek
bulamayanlarn isyan gibi deil,
konforlarnda biraz azalma hisseden kesimlerin isyan. Bu Batda
toplumun knn iareti ama
Msrda ayaa kalkan toplum fedakar bir biimde ortaya kyor.
Ortadouda kent ve yoksulluk
zerine almalar olan Asef Bayat,
Umran KASIM 2011 45

DOSYA

Sosyalist yaklamlar hibir zaman slmc bir k,

bir ayaklanmay tahlil edemezler. Onda hep bir
snfsallk grmek isterler. slmcln iinde snfsal
gerilimler olmaz m olur elbette. Ama bu apayr bir
konudur. Bundan dolay slmcln halleri llen
eyler deildir. Bir antoganizma biimi olarak din
veya slam sosyalistlerin hibir zaman takdir edemeyecekleri bir yaklamdr. Onlar tek antogonizma
olarak snf kabul ettiklerinden dinin de bu antoganizmann peine taklm bir motivasyon ya da styapsal kltr olacan dnrler. Oysa slmclk
orta snflayor ama bu snfsallama onu daha da
talepkar klyor. Bunlar imdi btn dnyann deiimini motive eden bir yap oluturuyor.

orta snf yoksullara vurgu yapyor. Bayat slmc hareketlerin varlk kazannca yoksullarla bann
koptuunu sylyor. Siz yaanan
sreci nasl okuyorsunuz?
Bunu doru bulmuyorum.
Bir kere bu yaklam slmcln
doasn kavramamakla alakal bir
durum. nk slmclk snfsal
bir hareket deildir. slmclk
bazen baz snfsal talepler tarafndan biraz daha ne karlm,
baz snfsal taleplerle akyor
olabilir. Ama slmcln z
hibir zaman snfsallk deildir.
slmclk bir din hareketi olmasndan dolay snf hareketi deildir.
Bundan dolay btn snflar kuatan bir yapya sahiptir. Sosyalist
yaklamlar hibir zaman slmc
bir k, bir ayaklanmay tahlil
edemezler. Onda hep bir snfsallk
grmek isterler. slmcln iinde
snfsal gerilimler olmaz m olur
elbette. Ama bu apayr bir konudur. Bundan dolay slmcln
46 Umran KASIM 2011

halleri llen eyler deildir. Bir

antoganizma biimi olarak din veya
slm sosyalistlerin hibir zaman
takdir edemeyecekleri bir yaklamdr. Onlar tek antogonizma olarak
snf kabul ettiklerinden dinin de
bu antoganizmann peine taklm
bir motivasyon ya da styapsal
kltr olacan dnrler. Oysa
slmclk orta snflayor ama bu
snfsallama onu daha da talepkar
klyor. Bunlar imdi btn dnyann deiimini motive eden bir yap
oluturuyor.
Msrda yaananlarn anlamlandrlmasnda yaanan byk
farklarn sebebi nedir? Mesela sizin
bazlarnca da biraz fazla iyimser
bulunan bu yaklamlarnzn temeli
ne?
Dnyay deitirmek isteyen
insan iyimser olmak zorundadr.
ayet insan iyimser olmazsa hibir
ey yapamaz. Bu biraz kadercilikle de ilgili bir durumdur. yimser

olmak bir avunma biimi deil

bir eyleri deitirebilme gcne
inanmaktr. yimser olmayan dnyay deitiremez, iyimser olmayan
devrimci olmaz. Benim bir ryam
var demezseniz ne deitirebilirsiniz ki? Msrda olanlarn arkasnda kimin olduu sorulurken bir
yandan da srecin devam ettii
unutuluyor. Aslnda olayn peine taklp gidenler var. NATOnun
Libya mdahalesi byle bir eydi.
Dnyada g olmann yolu her
zaman muhalif olmaktan gemez.
Bazen olan bir eylerin yannda
durarak da g olduunuzu gsterirsiniz.
Trkiyenin tercihi bununla m
ilgili?
Bir taraf bununla ilgili ama
tmyle deil. Trkiyenin ilke
olarak diktatrlerin yannda deil
halkn yannda yer almas gerekiyor. NATOnun Libyaya girii bir
anlamda zararn neresinden dnerseniz krdr mantna dayanyor.
Trkiyede zaman zaman baz mevzi
tercihleri oluyor. Bu, lkelerin ve
yaplarn bandan beri srecin iinde olduklar anlamna gelmez.
ada Mslman Dnce ve
Siyaset
Toplantya
katlan
Rait
Gannuinin zellikle demokrasi,
laiklik gibi siyasal yaklamlarnda
son zamanlarda ciddi bir farkllk
gze arpyor mu? Gannui bunlar
bir taktik olarak m sylyor?
Gannuinin
sylediklerini,
inanmadn syledii bir taktik
erevesinde gndeme getirdiini
dnmyorum. O bu noktalarda
son derece samimi bence. yle
dnelim: ii ve Snni Mslman-


larn bir arada yaad corafyalarda veya hatta ayn dndn
zannettiimiz gruplar arasnda bile
aralarndaki ihtilaflar dzenleyici,
siyasal iktidarda aralarnda taraf
tutmayacak bir mekanizmaya ihtiya var. Byle bir mekanizma u
anda slm dnyasnn her tarafnda ciddi bir ihtiya. Gemite
de aslnda slm devletinin belli
bir slm yorumunu ne karp dierlerinin zerinde fiili bir
stnlk tesis etmi olmas hep
ciddi sorunlara yol amtr. Gemite yaanan Mslman tecrbenin kendisi bugn yeterince ders
karmamz iin yeterli bir kaynak
sunmu olmal. Bu sorunlara kar
retilecek bir mekanizmann adnn
laiklik olarak ifade edilmesi doru
deil. nk kavramn sicili ok
kt. Trkiyede bile farkl slm
yorumlarnn birbirine tahamml
edebilmesi noktasnda byle bir
mekanizmaya eninde sonunda biz
de ihtiya duyacaz.
Mesela son zamanlarda Hayreddin Karamann yazd yaz zerinden hararetli tartmalar meydana
geldi?
Evet bu da yeterince retici bir
vesile olmal. Gerekten Hayreddin
Karaman apnda bir alim, syledii ya da yazd yazlardan dolay onu beenmeyen baka Mslman gruplar ve yazarlar tarafndan
neredeyse aforoz ilemine maruz
kald. Hayreddin hocann eskiden
beri bu tr tecrbeleri yaadn
da biliyoruz. Bu gruplar kendilerini tm Mslman dncesinin
ortodoksisi olarak grdklerinden
brn kolaylkla harcama yetkisini de kendilerinde grebiliyorlar. Bu da bizi can alc soruya

getiriyor: Mslmanlar arasndaki

tartma nasl karara balanacak?
Bu taraflardan biri siyasal iktidar
elde ettiinde dierlerine nasl davranacak? Bu gemite Emeviler ve
Abbasiler dneminde de yaand.
Bugn de yaanyor. Bu sorunla
biz hep bir biimde ba etmiizdir.
Gemite retilen her zmn ok
salam ya da istenilir olduunu
sylemiyorum. Gzel uygulamalarn ou yneticilerin kalitesinden
kaynaklanmtr. Gzel ve kurumsal uygulama gelitiremediimizden
bugn bunun zerinde dnmek
hem gerekli hem de bir ihtiya ayn
zamanda. Gnmzde daha fazla
sayda slmi gr var ve bunlarn birbirine tahamml etmelerini
basit bir kltrel insafa brakmamak gerekiyor. Mesela bir tasavvuf yorumu var. Baka grlerin
tmn dlayacak bir statko oluturuyor, doru yolun sapk kollar
sylemine snarak tasavvuf d
veya kendi ehl-i snnet tanmna,
snrlarna uymayanlar dlayabiliyor. Tartma sadece fkh veya
entelektel alanda kalabilse ne ala,
ama bu tartma siyasi paylam
sz konusu olduunda bir norm
olarak da geliiyor ve bu da laiklik
deilse bile, slah edilmi bir laiklik kavramndan beklenebilecek bir
zm aramaya kanlmaz olarak
zorluyor.
Konumamzn bandan bu
yana baktmzda demokrasi kavramna yakn durdunuz hatta sahiplendiniz ama laiklik kavramna
mesafeli durdunuz. Bugnk Mslman dncede bu kavramlarn
alglanma biimleri noktasnda ne
dnyorsunuz?

Paralanm Bilin

Bu konuda ben yle bir ey

syleyeyim: Mesela Hayreddin
Karaman bana gre itihad yapabilecek bir alim. Ama o bir meselede
itihad yapt zaman bile kitlenin
ona kaytsz artsz bal olmadn
gsteren iaretler var. Bazen eyhler
bile kendi mritlerince, yaptklar veya syledikleri beklenmeyen
szlerden dolay eletirilip yarglanabiliyor. Dolaysyla itihad ile
kitle arasndaki ilikiler ok diyalojik ilikilerdir. Mtehid veya alim
kendisini takip edenler zerinde
biraz da aralarnda zmnen varolmu bir anlamaya, ortak bir syleme ballk artyla bir sadakat
ilikisi var.
Eskiden olduu gibi kolaylkla
kabul ve ret sz konusu deil...
Bir bakma. Tabii bu bir adan iyi bir adan kt bir durum.
Alimin farkn, deerini takdir
etmemek gibi grntler ortaya
karabiliyor. Bir yandan da kitlenin
ok bilgilendiinin gstergesidir.
Yaadmz ada bilginin kolay
eriilebilir olmas dolaysyla insanlarn ortalama daha bilgili olduklarn varsayabiliriz. Bu bilginin ideolojik boyutlar gelitirmesi apayr
bir mesele tabi. Bir kitle ideolojisi,
sradan insann sradan bilgilerinin
alimin gereinde derinleen veya
genileyebilen, esneyebilen ufkunu yeterince takdir edememesi gibi
sorunlar karr ortaya. Yani ne
kadar bilgilenilmi olursa olsun
bir alimin farknn kalmam olmas
sradan bilginin hakimiyetine, despotizmine, emredici bir alan am
durumda. Bu da otoriteryanizmin
nksedebilecei bir ortam oluturuyor. Yaadmz an insannn bilgiyle ilikisi konusunda genellikle
iyimser olduum halde bu tr avantajlar da grmezden gelemiyorum.
Umran KASIM 2011 47

DOSYA

Tanr Bakl Medeniyet ve

nsan Sonras Yaam
Dilaver DEMRA

eklerleme olgusu zerine

ok ey yazld, izildi bugne dek, bu yaklamlar seklerleme meselesini ve bunun sosyal
etkilerini ele ald. Ben ise seklerleme meselesini insan merkezcilik ve
bunun yol at riski zerinden okumay tercih ederim. Seklerleme ok
basit bir biimde lm sonras yaam
dncesine son veren ve yaadmz
bu zaman ve bu dnya dnda bir
gerekliin varln ya tartma d ya
da inkar eden bir olgu. Bunun yaratt
en temel iki risk var, lm korkusu ve
snr duygusunun yitimi. nk eer
bu dnya ve bu hayat dnda bir gereklik yoksa ve lm de bu dnyada
insan denilen varln tm yaptklarn
siliyorsa o zaman Tanrya da gerek
yoktur. nk Tanrya bize yaam
bahettii ve lm sonras bir hayat
vaat ettii iin inanrz, yani kulluk ile
ahiret arasnda birebir bir balant vardr. te Nietzschenin nl sznn
yani Tanr ld sznn de tekabl
ettii anlam budur. Bunu unutmayn!
Hmanizm kavram ile birlikte
gndeme gelen nsan her eyin lsdr sz ok nemli bir deiimi,
sekler tanrnn kim olacan tayin
etmekteydi, Ludvig Feurbachn din
analizi tam da bu zihnin yansmasn
ortaya koyar. Ki aslnda btn o felsefi
gevelemeler bir gerei ortaya koyar.
Hermetizmin temel prensibi olan
yukarda ne varsa aada da o vardr,
aa da ne varsa yukarda da o vardr.
Bunun metafizik prensibi ise yle ifade
edilmitir: Tanrlar lml insanlardr,
insanlar lml Tanr. Aslnda laiklemeye yol aan ey oklarnn syledii gibi Protestanlk deildir, zgrlk
48 Umran KASIM 2011

adna ba tac edilen Heterodoksi ve

onun panteist evren anlaydr yani
Gnostisizm. Protestanlk olsa olsa
tabuta aklan son ividir o kadar.
Her neyse biz Feurbacha dnelim. Ne
demi ona bakalm:
lk blmde teolojinin gerek
anlamnn antropoloji olduunu, ilahi
ve insani doann fiilleri arasnda bir
ayrm yaplamayacan ve bunun
sonucunda ilahi ve insani nesneler
arasnda bir ayrm olmadn gstereceim. (...)
Din insan zihninin bir ryasdr.
(...)
(...) Hibir snr olmadan u nerme buna uygulanabilir: Herhangi bir
znenin nesnesi, znenin doasnn
nesnel biimde ele alnmasndan baka
bir ey deildir. Bir insann dnceleri ve mizac naslsa Tanrs da yledir; insann ne kadar deeri varsa
Tanrsnn deeri de o kadardr. Tanr
bilinci aslnda kendilik bilincidir, Tanr
bilgisi kendilik bilgisidir. Tanrsna
gre insan bilirsin ve insana gre
Tanrsn; bu ikisi zdetir. Tanr insan
iin neyse, kalbi ve ruhu da odur; tam
tersinden dnrsek Tanr isel doann kendini gsteri biimidir, insann
kendini ifade etmesidir, din insann
gizli hazinesinin heybetli biimde almasdr, gizli dncelerinin ortaya
serilmesidir, ak srlarnn aka itiraf
edilmesidir.
Tanr, tm doal snrlamalardan
kurtarlm, saf ve mutlak znellikti; o,
bireylerin olmak istedii ve olacaklar
her eydi. Bu yzden Tanrya inanmak
insanlarn sonsuzlua ve kendi doalarnn gereine inanmasyd; lahi
Varlk da mutlak zgrle ve snr-

szla sahip znel insand. En temel

grevimiz artk yerine getirilmi oldu.
Tanrnn dnyast, doast ve
insanst doasn, temel geleri olan
insan doasnn gelerine indirgedik.
Analiz srecimiz bizi yine baladmz noktaya getirdi. Dinin balangc,
ortas ve sonu NSANDIR.1
Feurbach Hmanizmin metafizik anlamn, hmanist ve sekler bir
pencereden din olgusunun nasl anlaldn ortaya koymak bakmndan
mkemmeldir.
Madem Tanr bizim kendi muhayyilemizin rn ve aslnda bizim yani
insann bir yansmas, o zaman Tanr
ve lm sonras yaam da beyhude
deil midir? En nihayetinde leceiz ve
doaya karacaz. Ksacas bu dnya
ve bu yaamdan baka bir ey yoksa
lm dehet verici deil midir?
Son yllarda lm psikolojisi zerine yaplan aratrmalar nsanlarn
lmle birlikte yok olup gidecei
dncesine dayanamadn ortaya
koyuyor. te daha sonra anlatacam ktidar savann, daha ok para
kazanma hrsnn ardnda yatan temel
saikleri de lmllk fikrinin kabul
edilemezliidir.
Sevgili William; kendi beynini bir
dnsene. Kusursuz bir durumda,
bir mr boyu edinilmi deneyimlerle, kazanlm bilgilerle dolu. Onu
u andaki haline getirmek yllarn
ald. Tam da kaliteli, zgn dnceler
retmeye balad dnemde, bedenin
geri kalanyla birlikte lmek zorunda;
srf u kk, salak pankreas kansere
yakaland diye.2
Evet lm sekler bir dnyada ba
edilmesi gereken bir kabustur. nsann


kibri de burada balar. nk lm
bilincine sahip olan, aklndan baka
hibir eyi olmayan, doayla uyumlu
olamayan bu yzden de akl ile doa
arasnda gidip gelen bir canl olarak
tasavvur edilen nsan kendisini snrlayan glere meydan okumak gereini duyacaktr. Prometheus efsanesi de
buradan doar ve Promete daima
gelecee doru hareket iinde olan
insan bilincinin retimi olarak
lerleme denilen olguyu sembolize
eder. zgrlk insann doadan
ve lml olmaktan da kurtulaca
mutlak bir zgrlkle nihayetlenmedike hep yarm olacaktr.
te nsann her eyin ls olma nedeni de budur nk
yalnz o kendi snrlarna meydan
okuyarak kendi yazgsnn deitirme gcne sahiptir. Bylece
Tanr Suretinde nsandan, nsan
Suretinde Tanr dncesine gei
yaplm oldu.
Emperyal zne ve Nefsin
Tahakkm
Ksacas seklarizmle nsan
evrenin merkezine yerleir ve varlk basamann en stnde kendine yer edinerek evrene, kendi
dndaki canllara hkmedebilen
bir Tanr-Kral figrne terfi eder.
Sekler tahakkm de byle
balar. Hkmdarn hk deyicileri
balarlar tanrya tazimde bulunmaya. Al Rene Descartes
yapar. Cogito Ergosumder.
Hkmferma tanrnn hkmranl
da byle balar. Tam burada tanrnn adn koyalm: Firavun. Tanr
krala tazimde bulunan bu Leviathan
rahibi bu nl sz ile evrenin barnda koca bir yark aar. Artk dnya
ikiye ayrlmtr. nsan denen tanr
kraln hkmdarlk mhr olarak
Rex Cogitans yani dnen zne ile
onun tebaas olan tm kainat, tm
gezegen ve elbette insanlar. Firavun
henz deccale dnmemitir, bunun
iin Teknoloji denen sihrin geliimi

gereklidir, teknoloji gelitike firavun

satana dnr. Karunlaan bir satan.
Hkmdarlk erki olarak para denen
tanrsal g. Biz yine tanr krala dnelim.
zne denen kavramla birlikte artk
nefsin tahakkm saltanat da her geen
gn kudretine kudret katacaktr. Bu

Hmanizm kavram ile birlikte

gndeme gelen nsan her eyin
lsdr sz ok nemli bir
deiimi sekler tanrnn kim
olacan tayin etmekteydi,
Ludvig Feurbachn din analizi
tam da bu zihnin yansmasn
ortaya koyar. Ki aslnda btn
o felsefi gevelemeler bir gerei ortaya koyar. Hermetizmin
temel prensibi olan yukarda ne
varsa aada da o vardr, aa
da ne varsa yukarda da o vardr. Bunun metafizik prensibi ise
yle ifade edilmitir: Tanrlar
lml insanlardr, insanlar
lml Tanr. Aslnda laiklemeye yol aan ey oklarnn
syledii gibi Protestanlk deildir, zgrlk adna ba tac edilen Heterodoksi ve onun panteist evren anlaydr.

felsefe ikiliki yani dalist bir felsefedir. Bu ikiliki zneye gre bir yanda
fail olan, dier yanda ise pasif olan
vardr. Ama asl ilginci zne Platona
gre ayny ifade eden bir kavramdr.
Dolaysyla Platondan beri felsefi zne
bir tahakkm unsuru, bir emperyalist
olgudur. Aynnn teki ile kurduu
iliki tek boyutlu bir yn tar.
Dnen ben karsna dnlen
nesneyi koyuyor, dnen ben aktif,
fail belirleyen nitelikleri ile bir zne
olurken dierleri de ona hizmet etmek-

Paralanm Bilin

le ykml nesneler halini almaktayd.

Dierlerinin grevi zne iin olmak,
onun kendilerine verdii biimi kabul
etmekti.
te bugn yaantmz belirleyen
emperyalizm, rklk, iddet oryantalizm vb. tm unsurlar da bu znellik
fikrinden douyor. nk zne fikri
dnyay ben ve teki olarak ikiye
blyor ve beni dierlerinin karsna dikip tekine onun kendine
bitii rol oynamasn, dahas ona
hizmet etmesini talep ediyor. zne
felsefesi bir ego ya da mstesna bir
felsefenin bizim kltr dnyamza
ait kavramlatrmas ile Nefs olarak
karmza kyor. zne kavram
sadece bilincin ama tayan yapp
etmelerini deil, ayn zamanda bu
yapp etmelere anlam kazandran
sembolik, simgesel dzlem olarak
kltr ya da ideolojiyi de kapsar. Bu nedenle varla kurucu,
dolaysyla dzen verici bir nitelik
verir. Gemite yegne zne akn,
mahiyetine varlamayan bir g
olarak Tanryd. Ama hmanizm
denilen ve Tanrnn yerine insan
koyan kudret felsefesi gerei olarak bu insandr
Bat dncesi varln sistemin dndan kurucu olmas esasna dayanr. Biri varl sistemin
btnnde datrken, dieri sistemi dardan gelen bir kurucu
geye teslim eder. Bu da zne
denen kurucu geyi varln btnne dsal klar ki bunun ekoloji
felsefesindeki karl insan merkezciliktir.
Bu dnce zne-beni tekiye
dayanarak kurduundan zne varolabilmek iin tekiye muhtatr ki bu
da en kemale ermi biimi ile Hegelin
efendi kle diyalektiinde mevcuttur.
Ancak znenin teki ile olan ilikisi bir eitlik ilikisi deildir. liki
batan hiyerarik olarak kurulmutur.
Bu iliki biimi sindirici ya da da
atc biimde kurulmaktadr. Sindirici
yaplanma da ben tekini ie alarak
dntrr ve aynlatrr.
Umran KASIM 2011 49

DOSYA

Sloterdijk lahi Kapitalizm kitabnda kapitalizmin dinsel

mahiyetine dikkat eker. Bu anlamda parann tahakkm olarak, nefsin hakimiyeti olarak kapitalizm bir dnya
hakimiyeti dinidir. Ve her sahte din gibi ktcldr.
Egemenlik amalar ise tam da biyosiyasete dayanan
yaam ve lm zerinde hakimiyettir. Bunun arac da
genetik teknolojidir. nsann ve canlln yaratm, lm
ve yaamn yeniden dzenlenmesi nfus kontrol stratejisinin bir paras da olduu iin byk oranda bu ebekenin
kontrolndedir. Genetik ayn zamanda lmszln de
anahtardr.

Bu akln emperyalizmidir. Bauman

bu emperyal dnme biiminin, rasyonel akln mphemlii defetmek iin
bavurduu bir yntem olduundan
dem vurur. Ve bu olgunun modernlik
olduunu ifade eder. Bu yzden zne
felsefesi emperyalizmi barnda tayan
smrye her tr meruluk salayan
bir iermeyi hep bnyesinde tad.
zne fikrinin yannda onunla bitiik
duran modern akl sreci de bilincin
mphemlik karsnda kesinlik onaynn sonucu olarak benzeri geler
tar. Ben ve teki biiminde yaplan
bu blmlenme de teki daima hiyerarik olarak bene gre tanmlanr ve
alt kategoriyi, negatif, karanlk blm temsil eder. ncelikle ikicilik bir
efendilik felsefesi olarak i grr. teki
bene oranla hiyerarik olarak alttadr.
kiliki yap hiyerarik yaplanmada
tekini nce inkr eder ya da onu bir
anlamda yok sayar. tekinin katks ve
nemi anlamszlatrlr ve inkr edilir.
nkr edilen de deersizleir.
znenin emperyal mant olarak
ikicilik srecinde ikinci aama radikal dlamadr. teki hiyerarik olarak
altta konumlanp derin bir ayrma tabi
klnr. Kendini stte klarak teki nin
ilkelliine, gelimemiliine, hiyerarik
aada olma zelliklerine gnderme
yaplarak kendisinin ondan radikal bir
biimde farkl olduunu ortaya koyar.
nc aamada ise teki bene tabi
50 Umran KASIM 2011

klnarak onun tarafndan sindirilir/

zmsenir. teki stte olann gereksinimlerine uygun olarak tarif edilip
kendi hilafna tanmlanr. tekinin
gerekte bu kurguya oturup oturmamas nemli deildir. Efendi znenin
onu bu ekilde tanmlamasdr nemli
olan. Bunu tekinin aralatrlmas
izler, teki efendi benin tanmlamasna gre yeniden biimlendirilirken
onun fark, zgll yok edilir, teki
efendi benin amalarna hizmet etmek
iin vardr. Son aama ise homojenize
edilip aynlatrlmaktr. teki her tr
ayrmdan farktan soyulup ortak bir
kategori iine sokulur. Ben ve teki
biiminde yaplan bu blmlenme de
teki daima hiyerarik olarak bene
gre tanmlanr ve alt kategoriyi, negatif, karanlk blm temsil eder.
te bu yutucu, yamyam ve ayn
zamanda dlayc zne mant deccali
srecin de arkaplandr.
Sekler Firavunlarn Dnya Hakimiyeti
Kapitalizm ve modern biyosiyasal devlet aracl ile kurulacak olan
egemenlie gelince. Burada karmza servet olarak bugn tahminlerin
tesinde bir zenginlie ulam olan
adamlarnn oluturduu tek dnya
hedefi var. Novo secularum order yani
yeni sekler dzen adn verdikleri
bu hedef iin teknoloji yardm ile
dnyaya kendi arzularna uygun bir

nizam tayin etmek abalarndalar.

Birilerinin llumunati3 dedii kendilerinin ise rgtlerine yuvarlak masa
dedii ancak tm komplo teorilerinin
tesinde irketokrasi olarak adlandracamz gnostik kapitalizm dini
de diye ifade edeceimiz g ebekeleri dnya nfusunu dzenleyerek
yeryzn birletirmeyi amalyor.4
Kreselleme adyla hayata geirilen
bu dzen bir g kompleksi. te
seklerlemenin yol at temel sorun
da burada. lmszlk peinde koan
bu dnce yaps yeryznde ok
byk ktlklerin domasna neden
oluyor.
imdi bu anlayn dnya zerinde egemenlik kurmak iin peinde
kotuklar eyin yani lmszlk arzusunun teknoloji zerinden iki yansmasna bakalm ve sekler dzenin
ardndaki temel saiki ele alalm.
Sz konusu g ebekesi her eyden nce gnostik bir dnya tasavvuruna sahip. Bu tasavvura gre dnya
yaratlrken iine ktlk kart
ve yeryznde Satan egemen oldu.
Katarlara gre insan ruhlar, eytan
tarafndan aldatlarak yeryzne ki
yeryz, onun krallk ettii yerdir,
srklenmi semavi ruhlardr. Sevgi,
g ile badamaz. Evrendeki maddi
oluum ise g kullanlarak salanmtr. Bu nedenle madde, dolaysyla
dnya temelinden ktdr. Dnyann
oluumu, tanrsal tahta zorla oturmu
bir hilekr tanrnn yani eytann
marifetidir. Bu oluuma gre gc isteyen gcn tanrsna boyun emelidir. Dnyann hakimi odur ve onun
hakimiyeti iin mcadele edilmesi
de dorudur. Dnyann hakimine
uygun davrandklar iin de hi lmeyeceklerdir. Hakimiyetleri sonsuza
dek srecektir. O yzden bu ebeke
tm semavi dinlere kardr ve onlarn
olmad bir dnya dzeni arzularlar.
Medya ve duygu mhendislii yolu ile
ayn zamanda beyin ykama teknikleri
ile majik bir etki yaratarak insanlar ynetmek temel dsturlarndandr.


Malum maji tesir ilmidir. Maddeye
ve zihne egemen olarak tesir etme
ilmi. Medya majinin bir aracdr. Bu
ekilde insanlarn hazza dayanan bir
yaamla, dinle ilikilerinin tamamen
zihne egemen olarak tesir etme ilmi.
Medya majinin bir aracdr. Bu ekilde
insanlarn hazza dayanan bir yaamla
dinle ilikilerinin tamamen yzeysel
kalmas bu sekler yeni dnya dzeninin amalarndandr.
Sloterdijk lahi Kapitalizm kitabnda kapitalizmin dinsel mahiyetine dikkat eker. Bu anlamda parann
tahakkm olarak, nefsin hakimiyeti
olarak kapitalizm bir dnya hakimiyeti
dinidir. Ve her sahte din gibi ktcldr. Egemenlik amalar ise tam da
biyosiyasete dayanan yaam ve lm
zerinde hakimiyettir. Bunun arac da
genetik teknolojidir. nsann ve canlln yaratm, lm ve yaamn yeniden
dzenlenmesi nfus kontrol stratejisinin bir paras da olduu iin byk
oranda bu ebekenin kontrolndedir.
Genetik ayn zamanda lmszln
de anahtardr.
zerinde altklar bir baka
proje ise sibernetiktir ki yapay zeka
aracl ile Matrix tarz bir evrende
lmszle kavumak arzusundalar.
Yapay Zekann hedefi ise suni beyin.
Bu beyinle tm dnyay elektronik
bir a iinde kopyalayarak ynetmek
arzulanyor.
Tm bu meselenin kkeninde
lmle baramam bir medeniyet
mant yatyor. lmle barmayan bu
kltr yaam dzenlerken lm de
dzenlemeye koyuldu. ebekenin patronlarnn byk servetlerini savalar
zerinden elde etmi olmas, neden bu
ebekenin Askeri-endstriyel kompleks temelinde yaplandn ortaya
koyar.
Buraya kadar yazlanlar toparlarsak seklerleme dediimiz hadise bu
dnyay ve bu dnyadaki yaam mutlak kabul ettii iin lmll kabul
edemez, bu yzden de lmszlk
peinde koar. Yine bu dnyay merkez

ald ve tanry uzaklam gksel varlk haline sokan bir deizm inanc ortaya koyduu iin Promethen bir mitle
bu dnyada tanrsnn yerine insan
koyar. nsann varlk aleminin en stn olmas ayn zamanda bir hakimiyet
felsefesine dnr ve Descartesla sistematize edilen zne felsefesi oluturur. Bu srete gelien kapitalizmden
doan bir g ebekesi de din kartl temelinde bir sekler yeni dzen
anlayn hayata geirir. Bu ebeke
gnostisizmle onun farkl bir yorumu
olan satanizmin karmndan oluan
inanla dnya hkimiyeti peinde komaktadr. Bu hkimiyetin bir paras
da teknoloji ile bir tr ilahi egemenlik
olarak yaam ve lm verebilme anlamnda yaam ve lm zerinde mutlak
bir hkimiyet kurma abasndadrlar.
Teknolojileri ile de lmszlk ve para
egemenlii zerine kurulu kapitalistik
bir yeryz egemenlii kurma yolunda
nemli admlar atmlardr. Tm bu
speklasyonlarn ardnda yatan temel
saik ise, mevcut medeniyetin lmle
bark olamaydr. Seklerlik bu zihniyetin ana nedenidir. Dolaysyla sekler yeni dzen doas gerei ktcl
amalar ieren bir tr eytani/deccali
dzendir. Kurduklar egemenlik ise
tanrlk taslama nedeni ile Firavunidir.
Sekler dnya hkimiyeti budur ve
seklerlik bu nedenle almas gereken
bir eydir.
Tanr bakl yani her eyi gren
Horusun gz mantna dayanan
bu medeniyet tam da yaam zerinde hakimiyet kurarken aslnda lm
oaltmtr. Bu medeniyet ve onu
ynlendirme abasndaki kresel g
ebekesi, teknolojileri ile canlln
btn ile yapay bir evrene dayand
irketokratik bir tekno-brokrasi ile
totaliter bir hkimiyet tesis ederken
Foucaultun zne anlamnda insann
lm olarak adlandrd eyin daha
gereini hayata geirme abasndalar. Bir tr siborg olarak kleletirilmi insan soyu yani insan sonras bir
dnya. Bunu da yapay zeka, genetik ve

Paralanm Bilin

elektronik medya a ile gerekletirme

srecindeler. Nano teknoloji ve kuantum fizii ile de madde zerinde tam
bir hkimiyet amalanyor ki bunun
ad teurji ya da majidir. Ksacas bu
eytanik egemenlik mant ile gerek
anlamda bir felakete anti-topik nitelikteki bilim kurgu filmlerindeki bir
dnyaya doru ilerliyoruz. Bu eytani
gcn ekindii bir tek g var slm.
O yzden Byk Ortadou projesi ile
esas olarak dntrlm, ii boaltlm bir slm inanc ile bu corafyada
hkimiyet tesis ederek eytani planlarnn yoluna dikilen bu gc tasfiye
etme abasndalar.
Guenon eytan Tanry taklit eder
der. Bu egemenlik biimi de Tanry
taklit ediyor. Tam da bu nedenle zaman
er ittifak zamandr ve Mslman
asiler ile yine gnostik ama daha isevi
olan asiler ile ittifak kurularak bu dzene saldrlmas gerekmektedir. Allahn
dinini yeryzne hkim klmak bizim
en byk vazifemizdir ki bunun da ad
ahap medeniyet projesidir. Onlarn
antsal egemenlikleri karsnda lmle
uzlam, gebe, geici ama tabiatla,
insan ftrat ile uyumlu bir medeniyet.
O yzden Mslmanlarn artk uyanp
ayaa kalkmas gerekiyor. Ahap medeniyeti kurmak onlarn kulluk vazifesidir.
Dipnotlar
1
Ludwig Feuerbach, Hristiyanln z,
http://www.dusuncetarihi.com/makale/
hiristiyanligin-oezue
2
Roald Dahl, ptm Seni, ev: Pren
zgren, Can Yay., stanbul, 1997, s. 27.
3
Bu arada sz konusu ebekeye llumunati
ismini yaktranlar Wespauttun mcadelesine byk bir saygszlk ediyorlar. Antiteizm dnda llumunatinin asli amalarnn
hibirini tamayan bu kresel para baronlarndan oluan ete onun amalarna ihaneti
temsil eder. Gerek llumunati Anarizm ve
Sosyalizm iinde yaad. nk Wespauttun
amac snrsz, smrsz, egemenliksiz ve elbette mlkiyetsiz bir dnya olarak
Komnalizmdi. Bu masonik ete ise onun
mirasna ihanet etmi olan para baronlarnn
snrsz egemenlik ve hayat dlerinin peinde
o onurlu ismi kirleten satanistlerden baka bir
ey deildir.
4
Bu ebeke ve onlarn sekler yeni dnya
dzenlerini, ok daha ayrntl ve teorik bir
ereve iinde yazmna baladm Firavun
Medeniyet isimli kitapta anlatacam.

Umran KASIM 2011 51

DOSYA

Ortadouda Modernleme,
slm ve Seklarizm
Umut slm AYAR

abakan Recep Tayyip

Erdoann Arap Bahar
ziyareti esanasnda dile
getirdii ve pek ok tartmaya
sebep olan laiklik tavsiyesinin
neleri ierdiine ilikin okca yaz
yazld. Arap dnyasnda laiklik ve seklarizmin ifade ettii
dnsel meseleler zerine ise
ok fazla yaz yazlmad. Bu tartmlardan olduka nce yaymlanan Ortadouda Modernleme adl edisyon alma, Batl
ve slm dnyasndan yazarlarn
slm ve Seklarizm zerine
yazlan makalelerden olumaktadr. Olduka kapsaml olan kitapta yer alan balklar ve yazarlar yle: John L. Esposito 21.
Yzylda slm ve Seklerizm,
Azzam Temimi Arap Seklerizminin Kkenleri, John Keane
Seklerizmin Snrlar, Peter L.
Berger Gerileyen Seklerizm,
Abdulvahab el-Messiri Seklerizm, kinlik ve Yapbozumu,
S. Perviz Mansur Kutsallktan
Uzaklaan Seklerizm, Rait el
Gannui Arap Maribinde Seklerizm, Eba Rauf zzet Seklerizm, Devlet ve Sosyal Ba; ve
52 Umran KASIM 2011

Ailenin Bozulmas, Mnir efik

Seklerizm ve Arap Mslmanlarn Koullar, Abdulvahab
el-Efendi Siyaset Rasyonalistesi
ve Rasyonalite Siyaseti. Yazlarda ana hatlar ile Ortadounun
modernleme sreci, Bat emperyalizminin dntrme arac olarak rettii postmodern alg ve
bunun toplumdaki karl ileniyor.
Seklarizm, devletiliin uygulamas olarak evrensel egemenlik
talebinde bulunur ve tarihin teorisi olarak tm dini ve ahlaki talepleri kendi gereklik versiyonunun
hkmranl altna alr. Sekle-

rist giriim bundan baka zamann tarihsel srasn dntrmede

gayet baarl olmutur. Ancak bu
ekilde, tarih (siyaset) disiplinine
uygun bir konudur ve Mslman uzmanlarn tm dikkatini
hak etmektedir. Dier yandan bir
doktrin, bir -izm olarak seklerizm drste fikirlerin felsefe ve
tarih alanna dmektedir. Seklerist inan sisteminin ilkelerini ve
honutsuzluklarn kavramak iin
seklerizmin tasarlanm grnts seyredilmelidir
Kitabn giri mahiyetindeki
yazsnda slamclkla ilgili pekok almas bulunan Esposito
modernizayson teorisi ile ilgili olarak u tespitlerde bulunuyor; 21. yzyln banda dnya,
modernite peygamberlerinin hikmet ve beklentilerine meydan
okumaktadr. Modernizasyon ve
gelime teorisi, uzun yllar boyunca modern devlet ve toplumlarn
geliiminde Batllama ve seklerlemeye ihtiya duyduunu
aka ifade etmitir. Bunun neticesinde de din zel hayata sktrlm olacaktr. Bu arada bazlar
dinin zel alana hapsedilmesin-


den bahsedince dierleri de geleneksel inancn marjinalleecei ve
nihayetinde yok olaca kehanetinde bulundu. Harvey Coxun
Secular City adl eseri, Dietrich
Bahoffer gibilerinin sekler
Hristiyanlk ve Hristiyanlk geleneine meydan okuyan Death of
God (Tanrnn lm) teoloji
okulu hakknda yazd eseri bir
dnemde teologlar kadar siyaset
analizcilerinin de beklentilerini yanstmtr. 20. yzyln
sonlarnda dinin kiisel dirilii ve zellikle slmi uyan;
esasen dogmalarna meydan
okumu, kimilerine gre de
onlar gzden drmtr.
Baz eletirilerde seklerizmin
ykld ya da iflas ettii ve din
temelli devletler ile yer deitirmeleri gerektii dile getirilmektedir. Bazlar da modern
sekler devletlerin yeniden
ekillenmesi iin seklerizmin
yelkenlerinin yeniden ayarlanmasn istemekte olduu
belirtmektedir.
Bu balamda deerlendirdiimizde, souk sava sonras dnemde din, ulusuluk,
etnisite ve kabileciliin kresel
siyasette birlemesi; ulus devletler ile bunlarn ynetimlerinin hem varln hem de
istikrarn tehdit ederek, medeniyetler atmas sinyallerinin artmasna neden olmutur. Sudan, Ruanda, Somali,
Nijerya, Bosna, Kosova, Hindistan,
Kemir, Pakistan, Afganistan, Orta
Asya Cumhuriyetleri, Sri Lanka
ve Endonezya gibi devletlerin
krlganlna dikkat eken pek
ok rnek bulunmaktadr. Dini
nasyonalizm (Hindu, Mslman,

Budist, Srp ve Rus Ortodoks)

ulus kimliini glendirmek, iktidarlar merulatrmak, popler
destei harekete geirmek ve hatta
etnik temizlie yol aan faaliyetleri aklamak iin dinin ok farkl ekillerde nasl kullanldn
gstermektedir. Ayrca sekler
paradigmann itibar kaybederek
bazen de tahtn kaybetmesi zellikle slm dnyasnda canl oldu-

Arapada sekler, seklerite ya da seklerizmi tanmlayacak bir terimin olmay zerinde de durulmaldr.
Franszca laisizm terimine bir
karlk olarak seilen yeni
szck alemeniye, ilk olarak
19. yzyln sonunda Lbnanl
Hristiyan aratrmac Butros
El-Bustaninin
szlnde kullanlmtr. Alemeniye,
alemden (dnya) tretilmitir zira kelime tercmesi olan
la-diniye (dinsizlik), kendileri iin maddi ve manevi olan
arasndaki ayrm (slm; din
ve devlettir ilkesi gereince)
gerekten dnlemez olan
Mslmanlar tarafndan tamamen reddedilmitir.

u tezine karlk; ran devrimi,

ran, Afganistan ve Sudanda yeni
slmi cumhuriyetlerin ortaya
kn rnek gsterip, genel olarak; Mslman iktidar ve muhalefet hareketlerinin slm kullan
Mslman toplumlarda slmn

Paralanm Bilin

mevcudiyeti ve gcn benzer

bir biimde dorulamaktadr. Bu
durum pek ok Mslman toplumda daha sekler bir gelime
tasla ve ulus inasna meydan
okumakta, kimilerine gre tehdit
etmekte olduu tespiti zerinden
slmi Hareket ve slm Dnyas
zerinden uygulanmaya allan
Seklerizayson abalarnn tarihsel sreci ve karlklar zerinden
zm abalar grlmekte.

Batnn Modernizasyon
abas
Bugn slma kar
sekler dmanlk ve eski
slm satanizmi temasnn
aka yeniden ifade edilmesi ve eitlemesi, ok sayda
Mslman uzmann seklerizmin ak idealine niin
gvenmediklerini ya da onu
reddettiklerini aklamaya
yardm etmektedir. Ali Bula
da bu konu hakknda u tespiti yapmaktadr; Avrupallarn
sekleriteden konuurken
kstah ve gururlu olduklar eklindeki yaygn izlenimi ve bunun Mslmanlarn
yalnzca, dini terk etmek
dahil, Batnn izdii yolu
takip ederek ilerleyeceini
dnen ikiyzl kimseler
iin daima bir rt olduunu belirtir, ayn zamanda
Seklerizmi, Tanry taklid
eden eytan olarak tanmlar.
Muhammed Mehdi emseddin ve
Rait Gannui gibi baz Mslman
dnrler de Avrupa balamnda
seklarizm doktrininin Hristiyan
kktenciliinin uysallatrlmasna ve uygarlk ile g paylam
deerlerinin beslenmesine kesinUmran KASIM 2011 53

DOSYA

Seklarizm Mslman dnyaya smrgecilik balamnda modernite, batllama ve modernleme

gibi ilikili kavramlarla beraber giren bir konsepttir. Seklerizm genellikle siyasetin dini otoriteden
bamszln belirtse de aslnda dier ilikili terimlerle birlikte slmn marjinallemesini hedefleyen
bir sreci ya da hem smrge hem de bamszlk
sonras dnemlerde toplumun yeniden yaplandrlmas srecinden slmn dlanmasn tanmlamak
iin kullanlmtr. Seklarizm Ortadouda toplumun kltrnden ayrlmasn gerektirmitir ve hedefi gemiten tamamen kopmaktr.

likle yardm ettiini kabul etmektedirler. Ancak 20. yzyl slm

dnyasndaki seklerizasyon giriiminin diktatrlk, devlet zorlamal din, insani ve sivil haklarn
ihlali ile sivil toplumun zayflamas ya da tamamen yklmas
sonularna yol atnda da srarldrlar. Seklerite tek kelimeyle
Mslmanlar kk drmesiyle -Kuveyt, Cezayir ve Filistinde
Batnn ifte standard ile, komprador ynetimlerin kuralsz despotluuyla ve Amerika nderliindeki Batnn ekonomik, teknolojik, politik, kltrel ve askeri
gc tarafndan ezilmek eklindeki daimi tehdit vastasyla aalamtr- n kazanmtr. Maddi
anslar yksektir ve hadiselerce
test edilmemi olsa da seklerizm kartlnn uysal ekilde
g paylam yerine kanl iktidar mcadelesine rt olduunu
ispatlayaca endiesi keskinliini
srdrmektedir. Kayglarn merkezi Hamadr; seklarizmin silahl glerinin dmanlarn kan
banyosunda boduklar zaman ne
54 Umran KASIM 2011

olacana dair dehetli bir sembol,

konuulmam olsa da korkuyla
hatrlanan, Suriyede bir kasabann ad. Ortadouda Modernleme
almas genel olarak seklarizmin Mslman toplumlarda karln iki balk halinde u ekilde deerlendiriyor; Yal demokrasilerde yaayan vatandalar iin
byle bir sava; seklarizmin iddetli hogrszl barndrdnn ve daha genel olarak dini
tepkinin, kutsaln geri dnnn ve siyasi ve sosyal hayatta
seklerlikten uzaklaldnn ne
kt bir zamanda yaadmzn
bir hatrlatcs ilevi grmelidir.
Seklarizmin normatif idealinin
Mslmanlara kar doal dmanl, bu tr bir dogmatizmin
en kayg verici gncel rneidir.
Bu eski ama hl varln srdren dmanlk konusunda iki
ak ipucu vardr. Birincisi Birleik
Devletler, Fransa ve Almanya
gibi lkelerin baka trl dinsiz ve hogrl vatandalar, u
anda yal demokrasilerde kalc
durumda olan ve saylar gide-

rek artan Mslmanlara -sadece

Avrupa Birliinde 20 milyondan
fazla- kar tamamiyle holanmama, derin phe ve hatta cani
kavgaclk tavr gstermektedirler; bu da hogrl sekleristlerin pee taklmas, helal
et, prensiplerinden dnmeme
konusunda konumalar ve iddet
ieren ehitlikle karlatklarnda
sanki kaamak cevaplar vermeleri ya da banazlamalar gibidir. Dier bir ipucu ise; Arapa,
Farsa ve Trke konuulan
toplumlarda seklarizm teriminin srekli alevlendirdii, fkeli
bir tartmadr. Arapada sekler, seklerite ya da seklarizmi
tanmlayacak bir terimin olmay
nemli eksikliktir. Franszca laisizm terimine bir karlk olarak
seilen yeni szck alemeniye,
ilk olarak 19. yzyln sonunda
Lbnanl Hristiyan aratrmac Butros El-Bustaninin szlnde kullanlmtr. Alemeniye,
alemden (dnya) tretilmitir zira
kelime tercmesi olan la-diniye
(dinsizlik), kendileri iin maddi
ve manevi olan arasndaki ayrm
(slm; din ve devlettir ilkesi
gereince) gerekten dnlemez olan Mslmanlar tarafndan
tamamen reddedilmitir.
Seklerizm terimi yalnzca
etimolojik sebeplerden deil ayn
zamanda -szmona dnyaya ve
akln kendisine alan- sekler Avrupallarn normal olarak,
Hristiyanlarn yeni Mslman
olmu Araplar vebadan ok az
daha iyi olarak algladklar zamanlara uzanan, Mslman kart
nyarglar beslemesinden dolay
ou Mslmann kulaklarnda
sonradan bir hakaret halini ald.


Bat Tecrbesinin Ykc
Kazanm: Pozitivizm
Kitap da ayrca pozitivizmin
rettii materyalist algnn tarihsel
sreci ile alakal deerlendirmede
dnya cenneti kurma mant zerinden nemli tespitlerde
bulunarak bunu Freud, Marx ve
Nietzschenin katklaryla sembolleen 19. yzyl entelektel devrimi insannn dnya zerindeki
yerinin anlalmasnda nemli bir
deiiklie yol aan ateist dncenin bir savunmasn kapsamna almtr. Sekler dncede
eskatologya (dnya ve hayatn
sonu bahsi) izlerinin tm silinmemi olsa da ve teoloji, dnya
ve toplumun materyalist grlerinin merkezinde olmay srdrse
de eyann nihai kutsal temelinin basksnn fundamental bir
krlma rettii ne srlmtr.
Buradan, sekler dncenin z
eletirel dnce ajans vastasyla kendine yer bulan dnyann
gzn amas gr olmutur.
Varlnn ilk yzyllarnda hayatta kalabilmek iin
Hristiyanlk inan ve ehrin ayrlmasn (dnya ve bedenin ayrlyla paralel giden bir ayrm) onaylamak zorunda kalmtr. sann
Sezarn emrine hizmet etmesi (St.
Paulun yazlarnda ok nemli
hale gelmitir) Hristiyanla siyasal bir boyut eklemitir ve bu
durum zaten sann ikili doasdr. Dini uyan dneminde
Hristiyanl kltrel, geleneksel
ya da bo inantan kaynaklanan
eklentilerden temizlemeye alan reform hareketleri de ak bir
seklerletirici etkide bulunmulardr. Rnesans Hmanizmi,
Luteryanizm,
Kalvenizm,

Deizm ve niteryanizm gibi

reform hareketleri inanc ve tanrsalln ikinci konsepti pratiklerini arndran, sebep kanunlarn ilerlemeci ekilde doktrine
uygulayan ve mistik, mucizevi,
ayinsel ve papazla ait iddialar azaltan, Hristiyanlk ii seklerletirici glerdir. Sre iinde
dini kurumlar toplumda merkezi olmaktan uzaklam ve dini
bilin azalmtr.
George Jacob Holyoake
(1817-1906) tarafndan tretilen
seklerizm terimi bilhassa kesin
bir hayat teorisi salamak ve tanrsallk ya da gelecek hayata atfta
bulunmamak niyetinde olan bir
19. yzyl hareketini tanmlamakta. Siyasal olarak ise 1832deki
Reform Tasarsnn kabulnden
nce gelen bir karmaadan fkrmtr. Seklerizmin insan geliimini yalnzca maddi yollarda aramas (Avrupada) din ve bilim arasndaki ilikinin keskin bir tezat
olarak algland bir dnemde
ortaya kan bir olgudur. Sekler
bilincin bu hayat tecrbeleri zerine tesis edildiini ve tecrbe
zerindeki alma nedeniyle
denenebileceini iddia eden seklerizm sekler gerein bamszln ilan eder. Matematik, fizik ve
kimyann sekler bilimler olmas
gibi, hayatn yn ve anlamnn
sekler bir teorisini kurmak ve
bilimlerdeki yaplanmann yannda bilin yaplanmas salamak
eit derecede mmkn olabilirdi.
En lml ekliyle seklerizm, tecrbenin anlatt bilinen dnya
ile ilgilenir ve baka bir hayat
konusunda ne neri ne de yasaklama getirir. En azndan teorik
olarak anlad ey dini dogmann insan mutluluuyla aktif bir

Paralanm Bilin

atma ierisine girmedii srece

seklerizmin, dini yaylmak ya
da yok olmak konusunda serbest
brakmaktan honut olduudur.

Bir Seklerizm Tasavvuru Olarak:

Ulusuluk
Kuzey Afrikadan Gneydou
Asyaya slm dnyasnn pek ok
blmnde bamszlk hareketleri; mcadelelerini (cihad) merulatrmak ve popler destei harekete geirmek iin slmi sembolleri, sloganlar, partileri ve aktrleri devreye sokmulardr. Buna gre
rnein bir Kuzey Afrika lkesi
olan Cezayirde Fransz hakimiyetini sona erdirmek ve Cezayirin
Arap-slm mirasn teyid etmek
iin ulemann cihad ars ve
slmi basn dikkate deer bir rol
oynamtr. Hindistan alt ktasnda Pakistann iki blgesiyle (dou
ve bat) birlikte yaratlmas iin
slmi ulusuluk varlk nedeni
haline gelmitir. Bununla birlikte
bamszlk sonras dnem, gelime tarz Batl sekler modellerden etkilenmi ve onlara minnettar modern Mslman lkelerin
ortaya kmasna tanklk etmitir.
Suudi Arabistan ve Trkiye burada iki ayr kutbu temsil etmektedir. Suudi Arabistan slmi
anayasa (eriat) temelli ve slmi
olma iddiasnda bir devlet olarak kurulmutur. Yelpazenin
dier tarafnda ise Mustafa Kemal
Atatrk sekler bir Trkiye
Cumhuriyeti yaratmtr. Osmanl
mparatorluunun izleri (halifesultan, eriat, slmi kurum ve
okullar) Avrupadan esinlenen
siyaset, yasa ve eitim sistemleriyle deitirilmitir. Mslman
devletlerin ou ulus inasnda
Umran KASIM 2011 55

DOSYA
ortada bir yer semilerdir ki bu
da byk oranda Batdan alnm
modellere ve bu konuda yabanc danmanlar ile Batda eitim
grm sekinlere gvenmilerdir. Bu durum daha sekler ynelimli Tunus ve randan Pakistan
slm Cumhuriyetine kadar grlebilir. Parlamenter ynetim, siyasi partiler, kapitalist ve sosyalist
ekonomiler ve modern (Avrupal
ve Amerikan) mfredat da bu
lkeler tarafndan rnek alnmtr. Din ve siyasetin ayrlmas
henz tamamlanmadan (gerekte
Batdaki pek ok sekler lkedeki
duruma benzer ekilde) yneticiler, devletler ve devlet kurumlarnn meruiyet kayna olarak
slmn devlet ve toplum iindeki
rol byk lde perdelenmiti. Pek ok ynetim, yneticinin
Mslman olmas ya da gerekte olmasa da eriatn anayasann
kayna olmas gibi slmi referanslar kendi kurumlaryla birletirerek mtevazi bir slmi grn sergiledi. Merkezi ynetim
bunlarn yannda slmi kurumlar (camiler, vakflar, dini mahkemeler vs) devletin kontrol altna almaya almtr. Mslman
ynetimlerin ou, slmi anayasay batl sekler kodlardan etkilenmi yasal sistemlerle deitirse
de evlilik, boanma ve miras gibi
Mslman aile yasalar gcn
korumutur. Aile kanunlar, yenileriyle deitirilmeye kar ok
korunakl grnmelerine ramen
reforma uramlardr. Yasamann
ulemaya (dini uzmanlar) ait bir
yetki olduu slmi gelenee
karn modern reformlar hkmet ve parlamentolarn eseriydi.
Ulemann pek ok olayda rol
neredeyse yok denecek kadar
56 Umran KASIM 2011

azd. Otoriter modernletirici

ynetimlerin ve Bat ynelimli
sekinlerin devletin rol ve ynetimine ilikin tanmlar ile Batl
kalknma modellerini (fikir, deer
ve kurumlar) ortaya koymalarnda izledikleri yol hayatn tesis
edilmi bir gerei olarak grlmtr. ounun ulat sonu,
Mslmanlarn pek ok rolnn
aslnda kaytsz artsz sekler bir
sahnede oynanacak olmasyd.

Arap Seklarizmi ve Ortadou

Arapa ilmeniye (ilm-bilim)
ya da alemeniye (alem-dnya)
olarak ifade edilen seklerizm
dnyeviye olarak daha doru bir
ekilde dzeltilebilir ki dnyaya
ait, dnyevi ya da zamana ait
anlamna gelmektedir. Seklerizm
Mslman dnyaya smrgecilik
balamnda modernite, batllama ve modernleme gibi ilikili kavramlarla beraber giren bir
konsepttir. Seklerizm genellikle
siyasetin dini otoriteden bamszln belirtse de aslnda dier
ilikili terimlerle birlikte slmn
marjinallemesini hedefleyen bir
sreci ya da hem smrge hem de
bamszlk sonras dnemlerde

toplumun yeniden yaplandrlmas srecinden slmn dlanmasn tanmlamak iin kullanlmtr. Seklerizm Ortadouda
toplumun kltrnden ayrlmasn gerektirmitir ve hedefi gemiten tamamen kopmaktr.
Seklerizm ve seklerleme
hakknda ngiliz literatrnde;
siyaset teorisyenleri ve tarihiler
en azndan bir temel gzlemde,
yani seklerizmin Hristiyan toplumunun bir rn olduunda
hemfikirdirler. Seklerizm bir
reaksiyon ya da bir tepki hareketi
olarak veya bir doktrin ya da bir
ideoloji olarak nasl tanmlanrsa tanmlansn, seklerizasyonun
nihai hedefi Tanry reddetme ve
dini ortadan kaldrma veya insanlarn dnyevi ya da sekler meselelerinde syleyecek sz olmayan bir tanrnn varln kabul
ederken dini yalnzca zel hayata sktrma olarak nasl belirlenirse belirlensin, bu konsept
Avrupann gelime ve Hristiyan
reform hareketleri balamnn
dnda ele alnamaz. Rnesanstan
ok nceleri sekler terimi kilise d ilevleri tanmlamak iin
kullanlmtr. Bizatihi dini yap-


lanma, papazlarn bunlar yerine
getirmemesi ya da getirememesi
dolaysyla veya sosyal ya da siyasi
artlardaki deiikliklere bir cevap
olarak bu ilevleri onaylam ve
onlara gereksinim duymutur.
Kitapta ayrca, sosyal bilimlerdeki ortak tezlerden birisi seklerizasyon tezidir zerinden Dinin
toplumlar stndeki etkisi baz
alnarak u yorum getirilmektedir: Endstriyel-bilimsel toplumlarda geerli olan artlar altnda
dinin toplum ve toplumun bireyleri zerindeki hakimiyeti azalmaktadr. Bu, bir dereceye kadar
geerli olsa da btnyle doru
deildir. Zira slm burada bir
istisnadr. Son yzyllarda slmn
Mslmanlar zerindeki hakimiyeti azalmamakta, aksine artmaktadr. Bu da seklerizasyon tezine
zt arpc rneklerden birisidir.

Sekler Algnn Snrlar

erisinde Din
Seklerizmin demokratik
ideali bizim halen tecrbe ettiimiz gibi zgr dnceli demokratik oulculuu tehdit eden bir
dogma olabilir mi? Seklerizmi
dnmeden kutsayan pek ok
ada sekleristin bu tavrnn,
seklerizmi teminat altna ald,
pheli bir konudur. Bu kiiler
iin seklerizm yoksa demokrasi
de yoktur ifadesi kutsal bir denklemdir. Sekleristlere gre son
birka nesildir dini yanlsamalar
kademeli olarak grnmez olmulardr ve bu gelime de nemli
bir anstr. Zira dini hassasiyetler;
yasa, ynetim, parti politikalar
ve eitim gibi alanlardan dlanm (devlet ve kilisenin ayrlmas)
ve bylece vatandalar irrasyo-

nel nyarglardan kurtarlm ve

ak zihinli tolerans desteklenmitir. Bu da kendi bana oulcu demokrasinin vazgeilmez bir
unsurudur. Sekleristler daha da
ileri giderek Tanrnn dnyadan
ayrlmasyla ortaya kan boluun, kilise ve devletin ayrl
inanc ve dini inanlarn kiiye
zel alana hapsedilmesinin yedek
oyuncular olarak Tanrnn yerine
alnmasyla doldurulabileceini
dnmektedirler. Kiisel deer
ve kurtulu hakkndaki modern
aratrma kendini ifade ve kendini anlamann grnmez dinine
(Thomas Luckmann) dntrlebilir. Sekleristlerin vard sonuca gre dnyeviletirilen
eilimler aslnda modern hayatn
gerekleri haline gelmektedirler
ki; bunlar da herhangi bir yerdeki
insanlarn daha az nyargl, daha
rasyonel bir hayat srdrebilmelerini salam, dini klfa brnm dnya ile baa kmalarna
yardm etmi, dnyevi tecrbeleriyle yz yze kendi hayatlarn
srmelerini temin etmitir.
Seklerizmin zmni bilinemezcilii ve potansiyel tanrtanmazl tanrnn dindarlara gnderdii beklenmeyen bir hediyedir. Seklerizasyonun dindarl
marjinalletirme ya da yok etme
potansiyeline sahip olduu kanaatinde olan dindarlar dinin grlen
zayflamasna kar tepki olarak
sivil toplumun kendilerine verdii kurumlama zgrlnden
faydalanmlardr. Bazlar dinin
hayatn tm ile ilgilendii vurgusunda bulunarak, Hristiyanlarn
kprde yatan dilenci Lazarusu
grmezden gelen zengin adama
benzememeleri gerektii uyarsnda bulunmulardr. Bunun yerine

Paralanm Bilin

sann hayat rnek alnmalyd:

Ahlaki endieler alk, muhtalk,
evsizlik, dzenli tbbi korunmadan yoksunluk ve hepsinden te
daha iyi bir gelecek umudu tama
boyutuna kadar geniletilmeliydi.
sann krall bu dnyaya ait
olmayan Pilate hakkndaki yorumundan hareket eden dierleri
ruhsal erginlik, inan ve gayretin
nemine vurgu yapmlardr. Bu
yeni dindarlar ncilin aklama
olmas, sann armhta kefaret
olarak kurban edilmesi ve sann
muhtemel yeniden dn gibi
ilkelere vurguda bulunmulardr ve bu ilkeler srasyla ailenin,
ahlakn ve lkenin korunmasyla
balantlyd. Kiisel inan yeterli
deildi; inananlar siyah gzlklerinden kurtulacaklar, tekerlekli sandalyeden kalkacaklar ve
Tanrnn kutsalln ilan edecekleri ev kiliseleri ve halk toplantlar gibi forumlar vastasyla bakalarndan nce tanklk etmeye
arlmlardr.
Batda din, devlet ve toplum
arasndaki iliki ne gereki bir
dengenin sonucudur ne de genellikle seklerlemi Bat olarak
tanmlanan eyle tutarllk gstermektedir. ou kii seklerizmi
Bat toplumunun devlet, toplum
ve birey seviyelerinde en temel ve
gze arpan zellii olarak sunmaya almtr. Ancak vaka dikkatli bir ekilde incelenirse, din
ve devlet ilikisi ile din ve toplum
ilikisi hakknda ayr ayr konuulmas gerektii anlalacaktr.
Avrupada modern devletler;
mutlakiyeti monarik rejimler ve
Katolik Kilisesinin egemenliine
kar verilen iddetli bir mcadelenin sonucunda ortaya kmtr.
Bu karlama, devlet ile kilise araUmran KASIM 2011 57

DOSYA
snda bir bar ve tarihi bir uzlama ile neticelenmitir. Kilisenin
kendisini siyasi bir partiye tamas men edilirken; tercihine gre
siyasi bir parti ya da siyasi bir
aday destekleme hakk korunmutur. Kilise ayrca toplumda
dini tebli faaliyetlerini srdrme, eitim, toplum ve ekonomi
kurumlar oluturma zgrlne
sahip olmutur. Kilise kendi adna
inanma ve inanmama hakkna
sahip insanlara ulamtr.

Modern Sekler Anlayn

Aile zerinde Etkisi
ada Bat tecrbeleri seklerizm ile beraber onun savunucularnn birtakm yeni deerleri
topluma modernizasyon ve ilerleme klnda alamaya altna tanklk etmitir. Bu deerler
esasen cinsler aras ilikiler, aile
balar, eitim, ocuk yetitirme,
su ile ceza ve ecinsellik gibi
konularla ilgiliydi. Bu konulara
seklerizmin yaklam gelenein
mutlak reddi ve gemile tm
balarn koparlmasyla ne kt.
Bunun yerine saf manta dayal
ve din ya da gelenein kstlamad yeni fikir ve deerler savunuldu. Bu fikir ve deerler nerede
stn geldiyse oradaki sonular
olumsuz oldu. Sosyal bir birim
olan aile dald. Gerekte evlilik
kurumu ve aile ilikileri arkalarnda tehlikeli sonulara giden yollar
brakarak altst oldu. Bunlarn
ou su, uyuturucu bamll,
bireycilik ve bireylerin izolasyonundaki artta kendisini belli
etmektedir. Ayn zamanda ahlakilik ve merhamet duygular da
anmaya urad. Ar olmayan
cezalar ve madurlardan ok su58 Umran KASIM 2011

lular korumay hedefleyen siyaset, suu azaltmay ve kurbanlarn

aclarn dindirmeyi baaramad
gibi su oranlarnn dikkat ekici
ekilde artmasna neden oldu.
Ahlakilik ve sosyal normlar
konusunda seklerizmin anlk,
s ve zayf olduu grlmektedir. zellikle aile, kadn sorunlar ve su ile ceza konularnda
geleneksel deerlerin elikilerini
eletirme ve gndeme getirmekte
baarl olduysa da din, gelenek
ve gemi ile balar koparmaya dayal karmlar, elikilerin
giderilmesinde baarsz olmann yansra daha ciddi kusurlarn ortaya kmasna yol amtr.
Seklerizm, tarih, gemi insan
tecrbesi ve dinin toplumdaki
roln kmsemektedir. Bunlar
karanlktan baka bir ey olarak grmemektedir. Tarihe kar
byle aalayc bir bak, insan
toplumlarnn tarihi tecrbesine
ciddiyetten uzak bir ekilde bakmann neticesidir. Bir toplumun
baz deer ya da geleneklere sarldnda; bunu yok saymann ya
da aptalln deil de uzun bir
deneyimin sonucu ve etin bir
hayat snavndan gemi olmann neticesi olarak yaptn kabul
etmekten uzak bir bak asdr.
nsanlarn kaltsal dezavantajlara
ramen baz gelenek ve deerlere
sarlmaya karar verdiinde bunu
baz ac verici tarihi tecrbelerden gemi olmalar sebebiyle her
zaman yaptklarn baz sekleristlerin fark etmedii grlmektedir.
Tarihi srete insan toplumlar,
baz liberal sekleristlerin savunduundan farkl artlarda tecrbe
kazanmlardr.
Baz sekleristlerle ilgili problem kendilerinin objektif addettik-

leri zel bir davran kalb ortaya

koyduklarnda, bunun deneysel
olarak ispatlanmak zorunda olduunu fark edememeleridir. Byle
fikirler insanlarn hayatnda test
edilmelidir. Lehte ve aleyhte olanlar ancak zaman ierisinde kefedilebilir. Yani genellikle kar
ktklar dini reti ve geleneklere sayg gstermelidirler. Ayrca
halen uydurma ve speklasyon
seviyesinde olan kendi z fikirleri
konusunda da tevazu gstermelidirler; bunlar, ne denenmi ne de
yarglama ve krizler karsndaki
dayankllklar ispat edilmitir.
rnein; aile birlii sorunu byk
bir dikkatle ele almaldrlar.
Sosyal deer ve kurumlardaki (din, aile ve dierleri) krizler,
kendinin kaynaklarnn somut
hali ve bunlarn sekler olmas
gerektii iddias cinsellii, aknln yegane ekli ve gerekliin
mihengi olmak iin lakalamaya
zorlad.
1960lar yalnzca radikal bir
dn noktasn deil bunun
yannda toplumlar, yaplar ve
kltrleri deiim iin cinsel ikin
g/bilgi yldzlaryla etkili bir
ekilde doyuran, cinselliin ak,
gizli ve eitli tm formlarda n
igaliyle dikkat eken kapitalist
a karakterize eden seklerizasyon/cinselletirme srecinde
kilit bir an temsil etmektedir.
Kendini meydana getirme abalarnn sreklilii ile kmlatif
etkisinin grnebilen tek ynn
insan sunmaktadr, deiken ve
kaypak kimlikler arasnda sabit
yegane faktr olarak grlmektedir: Gemi, imdi ve gelecein
tm kimliklerinin maddi, somut
kapsayc, tayc ve uygulaycs. nsanlar kendilerini kendinin


nvesi olarak aklanan cinsellikleri asndan grmeye tevik
edildiler.
1960larda sosyologlar iin bir
balama noktas olan gerekliin
toplumsal yaps, cinselliin toplumsal yapsna odaklanlmasyla
son buldu. reme teknolojileri ve
gen mhendisliindeki ilerlemeler, bilimin seklerist modern ve
postmodern dnemde Tanrsallk
durumunu glendirdi ve ahlakllk, tanr ve eytan inanlarn
ok dar, znel, bireysel tercih
alanna indirgeyerek, bir eyler
yapabilme ve ok aklc ve ahsi
olmaya bal bir deiim gsterdi.
Bu, ocuk drme, transeksellik ve homoseksellik meselelerinde zellikle kendini gsteren
bir durumdur. deal, bir sarka
konumunda olmakt; iki cins ile
de hazza duyarl, erkek ve kadn
ile cinsel mutluluk tatma yeteneine sahip.
Pornografi ve fahielik gibi
dier hassas konular knanma
sahasndan belirsizlik sahasna
kayd. Porno dergiler, posta sipariiyle ya da yerel eczanelerden
satn alnan elektrikli aletler, uzun
yaam boyunca evlilie balanmay ngren geleneksel yoldan
ok daha ucuz bir ekilde cinsel
haz salamaktadr. Birey, aletler ve
ilalar yardmyla tamamen kendi
bana heteroseksel ya da homoseksel ilikiye dahi gerek duymadan kendi nihai cinsel doygunluuna ulaabilmektedir. Cinsellik
kendini tatmin ve ahsi gereklenme fikirleriyle yakn iliki
iinde olan byk beklentilerle
yklenmiti.
Liberalizm cinsellikle ilgili
konularn bir kiisel tercih meselesi olduunu ne srerken kapi-

talizm, filmler ve medyadan balayp cinsellii internette satmaya

kadar mmkn olan her yerde
ondan faydalanarak pazar ekonomisinin iine soktu. Eer bizim
zamanmz kiisel ve anlk haz
zamanysa bu sre ou kez toplum, bu deerlerin byk oranda
nasl modern tketici kapitalizminin rnleri olduunu anlamadan
ortaya kmtr.

Bir Dntrme Arac:

Seklarizm
Halkn yok saylmas ya da
nemlerinin zellikle sert sekleristler tarafndan aka inkar
edilmesi de ok yaygndr. Ancak,
seklerizmin engelleyici etkileri
hakknda gerek kamuoyu honutluksuzluunun boluklar,
dinin susturulmas ve ahsiletirilmesi hikayelerinden kurtulmu
yeni bir siyasi felsefe arlar; ve
sivil toplum rgtleri, hkmet
evreleri ve mahkemelerde, inanmayanlarn ve inananlarn tercihlerini ayn ekilde barndracak,
yeni siyasi uzlamalar -alanlarn bayram ve ibadet zaman
koullar, inananlarn baz sivil
yasalardan muafiyeti, Mslman
okullarnn Britanyadaki devlet
kontrol dndaki gnll destekli sektre alnmas nerisiekillendirmek iin pratik abalar her yerde bulunabilir. Burada
seklerizmin snrlar hakknda
kkrtc yeni bir soru gndeme gelmektedir: Bir yzyl sonra
bile ou demokrasinin stne
titredii ve gerekte atma retici bir ideoloji olan 19. yzyl
seklerizm doktrini demokrasi hatrna bir balondan yklerin atlmas gibi atlmal mdr?

Paralanm Bilin

Kilise ve devlet terimleri dini

uygulamalarn ve devlet dzenlemesine tabi ahlakn artan farkll
ile baa kabilmek iin yeterli
komplekslie sahip olmamas
nedeniyle, son sorulann anlam
seklerizmden miras alnan kilise ve devlet kategorileri, uyumlu fikir ayrlma ile birlikte, terk
edilmeli midir? Buradan itibaren
dini ele almak iin evrensel ilkeler
(seklerizm gibi) aramay brakmal myz? Bunun yerine, zel
artlarda doan seklerizm ve dini
sylev dahil tm ahlaklar tanyan
contekste bal yarglara, dindarlar bulutlarla iftleen ve sekleristlere denk canavarlar byten
Ixion gibi gren seklerist gre
ve bylece imdi ihtiya duyulan
inananlar-inanmayanlar deseklerize edilmi uzlamasna m ncelik vermeliyiz? Yani, inananlarn
ve inanmayanlarn ayn derecede
zgrln -evrenselcilik iddialar artk gvenilir olmayan bir
doktrinin rettii adaletsizlikten halihazrda yaknanlara zel
bir nem vermek suretiyle- son
haddine getirmek iin yeni yollar
aramaktan baka bir seeneimiz
kalmam mdr?
Genel olarak, Ortadouda
Modernleme olgusu zerinden
Seklerizmin rettii deerler ve
toplumdaki yozlama, buna paralel olarak bir Bat tecrbesi olan
pozitivist algnn tarihsel sreci ve
ortaya kan sorunlara kar getirdii tanmlar zerinden gelitirilen tespitler, kitab okunmaya
deer klmakta.
-

Edisyon, Ortadouda Modernleme,

Mana Yaynlar, 2009, 312 sayfa.

Umran KASIM 2011 59

KURNA DEST
TRAZLAR
Ali BULA
Eski Bir Hikaye
Bundan bir sre nce Taraf
yazar Aye Hr, Kurnn tevatren bugne kadar bize gelen
metninin shhati konusunda
kuku uyandrc iki yaz yazp
birden fazla Kurn olduunu
iddia etti. (1) Konu hakl olarak
eitli tartmalara yol at.
Belirtmek gerekir ki, bu yeni
bir itiraz veya iddia deildir.
Oryantalist literatre bakldnda ska tekrar edildii grlr. Sz konusu iddiann nereden kaynakland, hangi bilgi
malzemesini kulland nemlidir. Aye Hr de yeni bir keif
yapmyor, oryantalist ve deistlerin teden beri yaptklarnn

60 Umran KASIM 2011

son derece amatrce bir tekrarn

yapyor. Aslnda yazara cevap
vermek de gerekmez. nk bir
konunun esasyla ilgili fahi bilgi
yanll (maddi hata) yaplyorsa ve bu vahim hataya ramen
yazar hl yazmaya devam ediyorsa alnacak muhatap yoktur.
Sylediklerimin havada kalan
sulamalar snfnda ele alnmamas iin sadece iki maddi
hatay zikretmekle yetineceim,
ilki vahy ktipleriyle ilgili olacaktr.
Kendinden emin bir slupla vahy ktiplerinin etnik ve
din kkeni ve saysyla ilgili
bir uzlama olmadn belirten
yazar slami kaynaklarda ad

en ok tekrarlananlar olarak u
isimleri sralamaktadr: Yunanl
Belam, Yai, Yemenli Cebr, Yessar, Addas, man, ranl Selman,
Yahudi Bahura, Verka, Abdullah
ibn Selam.
Bu listede Selman- Farisi
ve Abdullah ibn Selam tandk
iki isim. Ne var ki dierleriyle birlikte hibiri vahy katibi
deil. Arlkl olarak 10-12 olarak gsterilen, baz kaynaklar
tarafndan saylar 40-43e kadar
karlan vahy katipleri arasnda
yazarn sayd isimlerin hibiri yer almamaktadr. Hz. Musa
(a.s.) zaman Msrnda yaam
bulunan Belam, Efendimizi
kk ocukken am tarafnda
grm Rahip Bahiray; Yemenli
Cebr, Addas, man, Verka diye
bilinmedik kavram ve isimleri
vahy katipliine kaydeden bir
yazar ciddiye alnr m?
Yazarn ikinci vahim maddi
hatas kraat farkn farkl
Kurnlarn varlna mesnet
gstermesidir. Kraat fark slami
literatrde ok mehurdur. (2)
Kraat fark hem tefsire ve fkhi
itihatlara hem slamn irfan
mirasna byk zenginlik katmtr. Bilginler arasnda u sz
mehurdur: Kraat ihtilaflar


ahkam ihtilafn ortaya karr.
Ancak ileride greceimiz zere
farkl kraatlar, slam inancnn
ve slami hkmlerin esasyla
ilgili temel farkllklar getirmi
deildirler. Bu da slam vahyinin
mucizevi zelliklerinden biridir.
nk bizzat Hz. Peygamber
(s.a.v.), Kurn yedi harf zere
inmitir (3) buyurmutur ki,
sonralar icma ile temel alnan
Kurey lehesidir. Lehe yerine
gre ive, yerine gre kk ve
ek farkna da dayanabilir. Bu
yzden sz konusu fark vecih
kelimesi eklinde ifade etmek de
mmkn.
Burada kraat (vecih) farkn
iki dzeyde dnmek lazm:
Biri farkl tefsir ve itihatlar
mmkn klan kraat fark. Bu
zaman zaman kelime veya fiillerin kklerinin ve farkllamasna
da yol aar, ancak gerek farkl
kklerden getirilen deliller gerek
Arap airlerinin tanklklaryla
ortak bir anlam zerinde bulumak mmkn olmaktadr. Dieri
az farkdr. Vahyin esasn -itikat, ibadet, ahlak, muamelat ve
ukubat- hibir ekilde etkilemeyen kraat fark slami mirasn zenginliidir; lehe fark ise
az farkdr. Mesela Urfallarn
sana-banaya
siye-biye;
Trakyallarn hayata h harfini
hazfedip ayat, helale elal;
Karadenizlilerin
Dursuna
Tursun; Egelilerin Bakayma
Bakem veya Dkkana
Dukkan; Msrllarn kalbe
elb, cemale gemal demeleri
gibi. Kurey lehesi, Trkede
stanbul -hatta KadkyTrkesine tekabl eder. Doru
telaffuz stanbul Trkesidir.

Ermenistan seferinden sonra

telaffuz farknn tehlikelere
yol aacana karar verildiinde, Kurnn Kurey lehesiyle
yazlmasna karar verildi ki, bu
lehe zerine Snni, ii, Zeydi,
Zahiri, badi btn slam mezhepleri ve bilginleri icma etmi
bulunmaktadr.
Buna ramen lehe fark eer
iddia edildii seviyelerde nemli
ise bu iddia sahiplerinin bize iki
konuda tatmin edici itirazlarda
bulunmalar gerekir:
a) Kraat fark birden fazla
Kurna mesnet tekil ediyorsa, bu kraat farklarnn ne gibi
temel farkllklara yol atklarn
bize somut olarak gstermeleri
gerekir. Mesela kraat fark, farkl
itikadlara, farkl hkmlere mi
yol ayor? Bize hi deilse bir
iki rnek gstermeleri icap eder.
b) Yemame ve Ermenistan seferinden sonra toplanan
Kurnda eksik veya fazlalklar varsa, -az rivayetler, kyle
hkmndeki sylentiler, gulat-
ia frkalar dnda- bunlar da
somut olarak ortaya konulmal.
Belirtmek gerekir ki bu i
zerinde var gcyle alan
Hristiyan ve oryantalist dnyada henz byle bir alma
yaplmad

Kurnn Toplanmas
(Cem-i Kurn)
lk defa H. 12. ylda Yemame Savayla Kurn bir araya
toplatlmak istendiinde toplama ii sadece Kurn ezbere
bilenlerin hafzalar esas alnarak
yaplmad. Savaa katlan 13 bin
askerden bini Kurn hafz

Kurna Deist tirazlar

idi. Ezberlerinden yararlanmak

amacyla hafzlar cepheden geri
ekildiklerinde yolda uradklar
bir basknda 700 ehid dm, geriye 2300 hafz kalmt
ki bunlar Medineye sa salim
varmay baarmt. Bunlardan
baka gerek Suyutinin (4) ve
gerekse Suphi es-Salihin de
aka belirttii gibi (5) gvenilir rivayetlerle tam 23 kii Kurn
hafz olarak isimleriyle anlmaktadr. 23 kiiyle birlikte 2300
hafzn ismini tek tek yazmak
takdir olunur ki herhangi bir
kayna ktk defterine evirir, buna gerek yoktur.
Kurn sahabenin hafzasnda kalmasn, yazl metin haline
getirilsin dncesiyle Hz. Ebubekir (r.a.) zamannda toplanan
mushafa alnacak her ayet iin
asgari iki ahit ve ayetin yazl
olmas art aranmtr. Suyuti,
Hz. Ebubekirin Hz. Peygamber
(s.a.v.)in evinde Kurn sahifelerini bulduunu ve bunlarn bir
iple ciltlenmi olduunu sylediini yazar. (6) Bu iki olay,
bandan beri Kurnn eitli
nesneler zerinde yazl olduunu gstermektedir. Toplama esnasnda iki ahitle gelen
her ayet hafzlarca dorulanm, bu konuda gr ayrl olmamtr. (7) Bylece ilk
tam nsha teekkl etmi, nce
Hz. Ebubekirde kalm, sonra
Hz. mer (r.a.) ve ondan sonra
kz Hz. Hafsa (r.anha)ya intikal
etmitir. Kald ki Hz. Peygamber
ve ashab her namazda Kurn
Fatihadan sonra okur (zamme-i
sure) bu ynde Hz. Peygamber
tarafndan srekli tevik yaplrd. (8) Abdullah b. mer, Hz.
Umran KASIM 2011 61

Peygamberin sahabeler arasnda

sistemli bir hfzetme kampanyas
yrttn anlatr. Veda hutbesinde Hz. Peygamberin yaklak 120 bin kiiye hitap ettii
dnlrse, daha o zaman ka
bin kiinin Kurn ezberledii
ve namazda okuduu kolayca
tahmin edilebilir.
H. 25te Ermenistan fethedilirken slam askerleri arasnda
kan tartma, farkl Kurnlara
deil; okuyu, lehe ve ive farkna iaret eder. Hz. Osman (r.a.)
bu farkllktan doan sakncalar
bertaraf etmek zere, yine Zeyd
b. Sabit bakanlnda 12 kiilik
bir heyet tekil etti. Yine ilke
olarak sureler yazl olarak topland ve hafzlarca doruland.
Tevbe Suresinin son iki ayetinin
tek kiinin tanklyla sadece
Huzeymede bulunduu dorudur. Ancak hafzlar bunlara itiraz
etmedii gibi, yllar nce bizzat
Hz. Peygamberin Huzeymeyi
iki ahit yerine kabul ettiini
herkes biliyordu. Kald ki, Hz.
Osman zamannda toplanan
mushafla daha nce Hz. Ebubekir zamannda toplanan ve Hz.
Hafsada bulunan mushafla toplamadan sonra alnp mukayese
edildiinde, iki nshann tam
tamna birbirlerine uygun olduu grld. (9)
Bu mukayeseden sonra Hz.
Osman, Hz. Hafsann nshasn
kendisine iade etti ve Kurn
yedi adet istinsah ederek belli
bal slam merkezlerine -Mekke,
am, Kufe, Basra, Bahreyn ve
Yemen- gnderdi, birisini de
kendisinde alkoydu. (10) Hz.
Osmann bu ikinci toplamaya

balamadan nce Hafsann nshasn ald iddia edilir, doru

deildir, ikinci toplamann
sonunda Hafsadan nsha alnp
mukayeseye gidilmitir.
Suyuti, Hz. Osmann lehe
farkn ortadan kaldran resm
nshaya uymayan paralarn
(mushaflar deil) yaklmasn
emrettiini yazar.
Hz. Osmann yapmak istedii, Kurey lehesini yazl hale
getirmekti. (11) Yoksa iddia
edildii Ahmet
gibi ikiKAVAS
resm nsha
veya farkl Kurnlardan birini
seip dierlerini yakmak deildir, byle bir ey hi olmamtr.
Kukusuz marjinal sapkn
frkalar, oryantalistler ve deistler dnda, elimizde mevcut
Kurn ile o gnk Kurn arasnda fark olduunu iddia eden
kmamtr. Bu konuda Snni
ve iiler arasnda hibir gr
ayrl yok. Btn ii alimleri de
Snni kaynaklarla ayn bilgileri
verir ve grleri teyid eder. (12)
Yz yllardan beri ran ve baka
ii merkezlerde baslan Kurn
nshalar bizimkilerle ayndr.
Harici-badilerin de takip ettii Snni ve iilerin elindekiyle
ayndr. (13)
Ancak ilk zamanlarda baz
insanlar ellerindeki Kurn paracklarn okurken sahife kenarlarna ya Hz. Peygamberden
konuyla ilgili rivayet edilen
hadisleri veya kendi tefsirlerini
not olarak yazmlard. Zaman
zaman bu notlar metinle kartranlar olsa bile, resm nshalar
her zaman orijinal metni korumaya yetmitir. Nasl bugn
hatal hat veya yanl dizgiyle

piyasaya kma ihtimaline kar

Diyanet denetleyici rol oynuyorsa, bunun gibi resm nshalar da tarihte bylesine nemli
rol oynamtr. Btn bunlar bir
arada dnldnde ve nesilden nesile zenle aktarlan resm
basklar dikkatle incelendiinde
Kurnn lafznda en ufak bir
deiikliin olmad kesin olarak grlr. (14)
Zihinleri bulandran farkl
Kurnlar iddias ustaca nzul
srasna gre dzenlenmi sure
sralamasna dayandrlr. Bu
surelerin nzulne (hangi sure
ne zaman ve hangi sureden nce
veya sonra indii) ilikin basit ve
ierikle ilgili olmayan bir farkllktr. Surelerin sra veya yer
deitirmesi Kurnda eksiklikfazlalk veya farkllk dourmaz,
daha uzmanca bir okumayla bize
Kurnn tedrici toplumsal deiimde takip ettii yol haritas
hakknda bilgi verir. farkl
ini sras (15).
Mervann Hz. Hafsann nshasn yaktrd iddiasna gelince. Bunun tarihen kesin olarak
vuku bulduundan emin deiliz.
Olmusa bile bu olay asl zgn
nshann yok olduu anlamna gelmez. nk Hz. Osman
zamannda bu nsha ile mukayese yaplm ve ikisi arasnda
herhangi bir farkllk tespit edilememitir. Muaviye zamannda yine okuyu farkna yol aar
dncesiyle ayetlerin noktaland biliniyor. Bu bilgiye yer
veren kaynaklar Mervann kendi
azyla, noktalanm mushaflar
noktasz olan Hafsa nshasyla
ihtilaflara sebep olur dncesiy-

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi

62 Umran KASIM 2011


le o nshay yaktrdn syler
(16). En ok zerinde durulan
fark, Tevbe Suresinin son iki
ayetidir (9/128-129); bu iki ayet
de Kurn- Kerimin dier ayetlerince birka yerde desteklenmektedir. Ayetlerin lafz ve sluplarna dikkatle bakldnda form
asndan hadis, sahabe kavli,
kelam- kibar, iir, menkbe vb.
beeri metinlerden tamamen ayr
olup Kurn nazmnn btn
zelliklerini tamaktadrlar.
Abdullah bn Mesudun son
iki sureyi (113-114) Kurndan
saymad yolunda baz rivayetler var. Bunlar kesinlik kazanmam sylentilerin malumat -bu
meyanda iddialar da var, haberiniz olsun- cinsinden kitaplara dercedilmesinden ibarettir.
Recm ile ilgili sure, keinin
yazl metin yemesi vb. yalan
yanl sylentiler veya tefsir ilminin nemli konularndan biri
olan nesih-mensuh konusunda
ileri srlen gr farkllklar
da byledir. bn Mesuda isnat
edilen haberler doru olsa bile,
bu onun bu konuda yanldn veya sadece bu iki sure
bandaki kul (de ki:) ifadenin
onu yanlttn gsterir. Tek bir
kiinin zel kanaati ne derece
tutarl ve kabule ayan grlebilir ki? (17) Kald ki Nevevi, bn
Hazm, Fahruddin Razi ve Bakllani gibi byk bilginler bu bilgi
ve idialarn bn Mesuda isnad
mahiyetinde iftira olduunu
sylemilerdir.

cmaa Kar az ve Kyle

Kaynaklarmz bizi yanltmayacak derecede gvenilir bilgiler

vermektedir. Oryantalistlerin ve
Kurnn tevatren bize intikal
eden metnin shhati etrafnda pheler uyandrma gayreti
iinde olanlarn ileri srdkleri btn bilgiler yine bizim
kaynaklarmza dayanmaktadr.
Burada nemli bir nokta udur:
Bizim kaynaklarmz, tamamen
objektif olarak bir konuyla ilgili
ister az ister kyle hkmnde olsun, aksi yndeki btn
gr, iddia ve itirazlar zikretmeyi ihmal etmez, ama hemen
arkasndan sz konusu yanl
gr, batl iddia ve temelsiz itirazlara cevap verirler. Bu aslnda
bir ilim usul olduu kadar geree saygnn da ifadesidir.
Oryantalistlere ve deistlere
Mslmanlarn icmana aykr iddialarda bulunma frsatn veren Mslman bilginlerin
hakikate olan derin sayglarnn bir gerei olarak Kurnn
shhati dahi sz konusu olsa,
zamannda yazlp sylenmi az
ve kyle mahiyetindeki grleri kitaplarna almam olsalard, oryantalistler ve deistler
Kurnn shhati konusunda bu
tereddt ve pheleri uyandracak malzemeyi de bulamazlard.
Bazlar slam bilginlerini byle
yapt diye sular, her ne iitmilerse kitaplarna almlar diye
yarglar. Bu haksz bir sulamadr. Bunun ne anlama geldiine
yakndan bakmaya alalm.
Bilindii zere genel kabule veya kurala aykr kelimelere, rivayet ve grlere az
denir. az grler dilde, hadiste
ve kraatte sz konusu olabilir. Hakim Nisaburi, az hadisi

Kurna Deist tirazlar

Sika ravinin tek bana rivayet ettii ve tabileri bulunmayan

hadis eklinde tanmlar. Ebu
Yala el Halili ise: Rivayetinde
tek kalan ravi sika ise bu hadis
ylece braklr, delil olarak kullanlmaz der. Genel kabul gren
az tanm ise bn Salahn ifade
ettiidir. Ravi yeteri kadar sika
deilse rivayet ettii hadis yle
kabul edilir. Bir ravinin tek bana rivayet ettii her trl hadis
iin merdut ve mnker terimi
yannda az terimi de kullanlr.
brahim bin Ebu Able, az rivayetlere itibar edilmemesini tler, nk sz konusu rivayetler
zararldr. Muaviyye bin Kurre,
az olan bilgiden uzak durulmasn tavsiye eder. Abdurrahman
b. Mehdi az bilgi rivayet eden
kimsenin ilimde nder (referans)
olamayacan belirtir. Bundan
dolay az hadis zayf hadis eitlerinden biri saylarak terk edilmi, dini konularda delil kabul
edilmemitir. (18)
Dil alannda az kelimelerin olmas, bazlarn Kurn-
Kerimde dil/gramer hatalar
var iddiasn ortaya srmelerine yol amtr. Benzer az
rivayetler kraat farkllklar veya
Kurnn toplanmasyla (Cem-i
Kurn) ilgili haberler, bilgiler
ve rivayetler iin de sz konusu olmutur. Kurnn toplanmasyla ilgili icma hkmnde
kabul edilen gr yukarda
anlattmz gibidir; kraatla ilgili
gr de yedi kraat farkdr,
on kraat da reddedilmi deildir. Yedi veya on kraat, deil
farkl Kurnlara farkl mezhep
veya dinin usulyle ilgili temel
Umran KASIM 2011 63

farklla da mesnet tekil etmi

deildir. Mesela en esasl iki ana
akm saylan Snni mezhepler
ile ia arasnda -gerek itikat ve
kelamda, gerekse fkhta- ortaya
kan farkl gr ve itihatlar,
farkl Kurn metinlerinden
deil, sbutundan kimsenin
phe etmedii nasslar zerindeki yorum, tevil ve itihat farkndan kaynaklanr. Sbutunda
ihtilaf olmayan nassn delaleti farkl itihatlara yol aabilir.
Bu ayn metnin birden fazla
(oul) okumaya tabi tutulmas
demektir ki, epistemolojik ve
fkhi oulculuun esas budur.
Nassn sbutunda ihtilaf yoktur,
ama ayn nassn delaleti farkl
itihatlara mesnet tekil etmitir.
Dinin frular dnda iki ana
akm arasnda -bana gre pek de
nemli saylmayan- usul farknn
dahi mesnetleri bu mahiyettedir. Snnilik ile iilik arasndaki
fark, Hristiyanlktaki Katolik,
Ortodoksluk ve Protestan mezhep farkndan tamamen ayrdr; Hristiyanlkta mezhep
fark neredeyse din farkdr;
Snnilik ve iilik ise ayn dinin
ats altnda vcud bulur. Snni
ve iiler yannda Zahirileri,
Zeydileri ve badileri de ayn at
altnda birletiren ortak ve deimez payda Kurn- Kerimdir.
Birok konuda farkl yorum ve
itihatlar olan slam mezhepleri
arasnda Kurn konusunda en
ufak bir ihtilaf ortaya kmamtr ki, bu, mmetin icmadr.
Durum byle olmakla beraber slam mezhepleri hadiste
olduu gibi kraat konularnda
tarihte beyan edilmi az riva-

yet ve iddialara da kitaplarnda yer vermi, bunlarn dikkatli

bir kritiini yapmlardr, sebebi
genel gr her trl phe ve
tereddtlere kar korumaktr.
Bu yalan yanl da olsa muhalif
ve aykr rivayet ve grlerin
ancak zikredilmesi durumunda
ortaya kmasn zorunlu klan
ilmi aratrma ilkesine, yani
hakikati arama abasna olan
sadakatlardr. Byle yapmasalard, biri kar -bugnk baz
Ahmet
KAVAS yaptmodernist
ilahiyatlarn
gibi- saklanm bir gr
bir keifmi gibi ortaya kard
iddiasnda bulunur, kendisinde
phe olmayan hidayet titabna
glge drmeye alrlard.
Bu erevede slam bilginleri makbul kraati azlarndan ayrmak zere esas
vazetmilerdir: lki, bir kraat
takdiren olsa bile Hz. Osman
mushafnn resmine uygun
olmaldr. kincisi, bir vecihten
de olsa Arap dil kurallarna aykr olmamaldr. ncs, genel
kabul gren yedi veya on kurann kratndan baka olsa bile
senedi sahih olmaldr. Kurn
ancak mtevatir isnadla sabit
olur. Farkl kraatlarn senedi sahih olsa bile, haber-i ahad
hkmnde olduklarndan reddedilmeleri gerekir, nk rivayet mtevatir deildir. Bu trden
rivayetlerle gelen metinler ne
Kurndan saylr ne namazda
okunur.
az gr ve rivayetler
yannda kyle babnda sylentiler de vardr. Kyle Bir de
yle de denilmitir, bu konuda pek itibar edilmeyen, ilmi

deeri olmayan, gereklie

tekabl etmeyen u sz de sylenmitir kabilinden eylerdir. Dikkatlice aratrldnda
oryantalistlerinin slam inancna
ve Mslmanlarn genel kabullerine aykr olarak srdkleri
gr ve iddialarn ezici ounluu, az ve kyle hkmndeki
bilgi ve marjinal haberleri cmbzla bulup karmalar, akademik aratrma mercei altna alp
bytmeleri, bylece slmdan
neet eden kurucu bilgi ve kk
fikri sarsmaya yeltenmelerinden
ibaret olduu grlr. Kurnn
shhati konusunda uyandrlmak
istenen bilumum phe ve tereddtlerin de esas budur; bunlarn
ne ilmi ne hakikat deeri vardr.
az veya kyle hkmndeki
iddia ve grlerin icma veya
genel kabul gre gre deeri, Mslman ve Hristiyanlarn
zerinde en ufak phe izhar
etmedikleri Hz. sann tarihi
ahsiyeti konusunda, bazlarnn
kp sa isminde bir ahsiyet
dnyaya gelmemitir, tarihte
byle bir olay yaanmamtr
iddiasnda bulunmalar gibidir. Bu iddia azdr, kaytlara
geebilir, lzum hissedenler bu
iddiann temelsizlii konusunda
aratrmalar yapp rtme cihetine gidebilir, ama hibir gereklik deeri yoktur, nk bu
marjinal gr ve iddialar Hz.
sann tarihi ahsiyeti konusunda gereklemi bulunan icma
bozamaz.
Oryantalistlerin ve deistlerin
iddia diye nmze kardklar
bilgiler de bu trden kaynaklarmzda yer alanlardr. Garip olan

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi

64 Umran KASIM 2011

u ki, az ve kyle hkmndeki

bu bilgi ve sylentilere dayanlarak koca iddialar bina edilir de,
ayn kaynaklarda onlara verilen
cevaplar gz ard edilir.
Bu konuyla ilgili son olarak
unun tekrar hatrlatlmas gerekir: Mslmanlarn tarihte kabul
ettii epsitemoloji ve muteber
saydklar usul (metodoloji) asndan icma, balayclk deeri olan ittifaktr. Denebilir ki,
Mslmanlarn yukarda saylan
btn mezheplerinin ittifakyla
zerinde icmaa vardklar konu
Kurnn ilk indirildii gibi,
deimeden, tahrifata uramadan, eksik veya fazlala maruz
kalmadan bugne kadar tevatren bize gelmi olmas, bizzat
Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafndan vahy katiplerine yazdrlmas, her sene kendisine gelen
ayetleri Ramazan aynda Cebrail
aleyhisselama arz etmesi, irtihal senesinde bunu iki defa arz
etmesi, Efendimizin irtihalinden sonra Hz. Ebu Bekir ve
Hz. Osman zamannda yukarda
anlatld ekilde tek bir mus-

hafta toplanmasdr. Bu Edille-i

eriyenin drt ana kaynandan
biri olan icmadr. cma ise ne
haber-i vahid hkmndeki sahih
haber ve nakiller, ne az veya
kyle hkmndeki gr ve sylentiler bozar. Oryantalistler ve
deistler mmetin icman bozup
hkmsz brakmak istemektedirler.

Deistlerin tiraz Vahyi nkarlarnn Sonucudur

Konunun asl muhtevasyla ilgili ynne gelirsek, burada esasnda inanmayan birinin
Kurnn metin shhatine de hibir ekilde inanmasnn mmkn olmadn belirtmek lazm.
Aye Hr her biri temelden yoksun iddialarn sraladktan sonra
u ilgin hkm vermektedir:
Herkes bilir ki inancn bilimsel
dayanaa ihtiyac yoktur, inanyorum dersiniz, olur biter.
Tabii ki bunu Mslmanlarn,
sanki tarihi ve somut gereklik
deeri olmayan Cem-i Kurn ve
Kurnn metin shhatiyle ilgili kabullerinin tamamen inan-

Kurna Deist tirazlar

ca dayal olduunu ima etmek

zere sylemektedir. Ne var ki,
ele alnan konu tarihidir, somut
bir olaydr, kaynaklarda alnan
bilgi ve iddialarn kritiini gerektirmektedir. Yani inancn tesinde bir boyutu vardr. u var ki,
bu hkm cmlesi, en bata bu
iddiada bulunanlarn din, vahy
ve slamiyet konularnda red
ve inkar bir tutum iinde olan
inanszlar iin sz konusudur.
Bu olay bizzat Kurn- Kerim
ele alp kritiini yapmaktadr.
Apak olan udur: Vahye
inanmayan bir deist bizzarure Kurn- Kerimin metin
shhatine inanmaz, Kurn-
Kerime inansayd deist olmazd.
Bu adan bakldnda bir deistin Kurna ilikin iddialarndan
nce onun deizmle ilgili temel
sorunlarna bakmak ve aratrmalarnda ne kard iddialara bu gzle bakmak gerekir.
Kurn- Kerim, inan gruplarn yle sralar: Allah ve elilerini inkr eden, Allah ile elilerinin arasn ayrmak isteyen,
Bazsna inanrz, bazsn tanmayz diyen ve bu ikisi arasnda
bir yol tutturmak isteyenler...
Allaha ve Raslne inananlar ve onlardan hibiri arasnda
ayrm yapmayanlar. (4/Nisa,
150-152.) Gruplara yakndan
bakalm:
a) Ateistler: Ne Tanrnn
varlna inanrlar ne Tanrnn
eliler gnderdiini kabul ederler: Allah ve elilerini inkr
edenler. Bunlara gre, iinde
yaadklar evin mimar/projesi,
yapm ustas ve iileri yoktur.
Varlk lemi (evren) de byledir,
Umran KASIM 2011 65

kendi kendine vcud bulmu,

kendi yasalarn (kozmik ve
tabii) kendisi koymutur, anlamdan ve amatan yoksun olarak
zaman iinde (ylesine!?) akp
gitmektedir.
b) Deistler: Tanrnn varlna inanr, eliler gnderdii fikrini reddederler: Allah
ile elilerinin arasn ayrmak
isteyenler. Deistlerin bir blm de Hz. Muhammed eski
dinlerin etkisinde kalp Kurn
vcuda getirdi veya Elimizde
sahih bir Kurn metni yok, Hz.
Muhammedin vahy ktiplerine
yazdrd paralar kaybolmu
diyenler. Deistlerin Tanrnn
varlna, hatta tek bir Tanrya
inanmalarnn bir deeri yoktur.
nk Onlar Allah hibir ey
indirmemitir diyerek Allah
hakkyla takdir etmi deildirler. (6/Enam, 91)
Peygamber fikrinin merkez
nem tamad Sabiiler, Mecusiler, Budistler, Brahmanistler,
Taoistler, Shintoistler vb.nin de
bu gruba dhil olduklarn syleyebiliriz.
c) Kitap ehli: Tanrnn varlna ve eli gnderdiine inanp, bir ksmn kabul ederken
bir ksmn reddederler: Yahudiler, Hz. sa (a.s.)n ve Hz.
Muhammed (s.a.v.)in peygamberliklerini tanmazlar. Hristiyanlar, Hz. Musay ve Hz. say
teyid ederlerken, Hz. Muhammed (s.a.v.)in risaletini inkr
ederler: Bazsna inanrz, bazsn tanmayz diyenler.
d) Arada kalanlar: Tanrnn
varl, vahy, risalet ve slm eriat konusunda tereddt iinde

olanlar. Bunlar da iki gruptur:

d1) Tanrnn varlnn bilinemeyeceini ne sren agnostikler (bilinmezciler), bir trl
karar veremedikleri iin, Bilmiyorum, ilgilenmiyorum, olabilir
de olmayabilir de, bir ey diyemem, acaba gnderdi mi? diye
soranlar, d2) Din hkmleri
toplumsal ve kamusal hayatn
dna karmak isteyenler: Bu
ikisi arasnda bir yol tutturmak
isteyenler.
Ahmet varlna,
KAVAS eliler
e) Allahn
gnderdiine, Hz. demden
Son Peygambere kadar -salat ve
selam hepsinin zerine olsunnbvvet zincirinde yer alan
btn peygamberlere inanan ve
aralarnda ayrm yapmayan biz
Mslmanlar.
Kurnn shhati konusunda
en byk itiraz Kitap ehli Yahudilerle Hristiyanlardan ve deistlerden gelir. Hasmane bir tutum
veya kendi ilerinde tatminsizlik
iinde iseler ateistler ve agnostikler de bu gruba katlrlar.
Deistler, vahye kardrlar ve
bu erevede Kurn etrafnda
oluacak en ufak bir kukuya
drt elle sarlrlar. ou ayetin
iaret ettii arada kalanlardan
oluurlar. Yahudi ve Hristiyanlar, saldrgan ateist ve agnostikler, deistler ve slam dnyasnda
arada kalanlar bir ret bloku
oluturup Kurn konusunda u
drt pheyi yaygnlatrmaya
alyorlar:
1) Kurn vahy deildir, Hz.
Muhammed bunu kendisi yazmtr;
2) Kurn, Tevrat ve ncilden
alntlardr. Hz. Muhammed

grt din adamlar veya

din anlatlarn etkisinde bu kitab yazmtr;
3) Orijinal deildir. Toplanmas ve istinsah srecinde
sorunlar yaanmtr, birden
fazla Kurn vardr.
4) Vahy ise, Kurn tarihsel ve toplumsal durumlarn,
indii an rndr. Hkmleri evrensel ve ebedi deildir.
Kurn tarihsel veya hermnetik yeni okumalara tabi tutmak
gerekir, nk modern dnyann gereklerine uymuyor.
Bu iddialar hep tekrarlanagelmitir. (25/Furkan, 4) Kresel
gler, vahy olmadn Mslmanlara kabul ettirmedike blgesel ve kresel hkimiyetlerini
kuramayacaklarn bildiklerinden, Kurnla ilgili kukular
iin olaanst aba harcyorlar. Bizim iin Onda en ufak
bir phe yoktur. (2/Bakara,
2) manmz, akl ve bilgi d
bir inan veya soyut bir kabul
deil; kendisinden bilgiyle (ilm)
emin olduumuz hakikattir. (19)

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi

66 Umran KASIM 2011

1)
2)
3)

4)

Notlar
Bu yaz konu ile ilgili zaman gazetesinde yazlm yazlarn geniletilmi
halidir.
Taraf, 28 Austos-4 Eyll 2011.
Bkz. Sraceddin ztoprak, Kurn
Kraati -Kraat-i Aere-, Beyan Y., st.
Ahmed ibn Hanbel, Msned, I, 24.
Kraat fark tefsirlerin en ok ilgilendii konudur. Hemen hemen her mfessir, kelimelerin farkl okunularn ele
alr ve bunun takdiri manas zerinde
durur. Ancak kimse, kraat farknn
farkl Kurnlara mesnet tekil ettiini dnmez, bugne kadar da dnen kmamtr. Mesela Sleyman
Ate Yce Kurnn ada Tefsiri
adl geni hacimli tefsirinde her surenin sonunda kraat farkn liste halinde
vermektedir.
Suyuti, el-tkan fi Ulumil-Kurn, 1,


124.
5) Suphi es-Salih, Kurn limleri, ev. S.
Said imek, ty. Konya, s. 56.
6) Suyuti, a.g.e., 1, 73.
7) Suphi es-Salih, a.g.e., s. 63.
8) Daha geni bilgi iin bkz. Hasan Elik,
Kurnn Korunmuluu zerine, s.
68 vd., stanbul, 2008.
9) Prof. Muhammed Hamidullah,
Kurn- Kerim Tarihi, ev. M. Mutlu,
1965, st., s. 48; Ahmet Cevdet PaaA. Muhammed ed Dabba, Kurn
Tarihi ve Kurn Okumann Edepleri,
Trc. A. Osman Yksel, st.-1989, s.
25 vd. Ayrca bkz. Mustafa el-Azami,
Kurn Tarihi, z Y.; zcan Hdr,
Yahudi Kltr ve Hadisler, stanbul
2006, 2010.
10) Belazuri, Ftuhu-l Buldan, s. 48.
11) Taberi, Tefsir 1, 21
12) Bkz. Allame M. H. Tabatabai, slamda
Kurn, ev. A. Erdin, st., 1988, s.
130 vd. lk dnemde iler iinde
Hz. Ebu Bekir zamannda meydana
getirilen ve Hz. Osman zamannda
oaltlan mushaf konusunda biriki itiraz teebbs olmu, fakat ia
hadis ve fkhnn dayand en nemli limlerden eyhut-Taife et-Tusi,
Elimizdeki ve btn Mslmanlarca
kabl edilen Kurnda deiiklik iddia
eden kfir olur. nk byle bir iddia,
Zikri (Kurn) Biz indirdik ve Onun
koruyucusu Biziz. (Hicr Sresi/15:
9) yetine terstir. kinci olarak, Hz.
Aliden sz konusu mushaflarla ilgili
olarak tek bir itiraz nakledilmemitir
hkmn vermitir. eyh Saduk olarak anlan bir baka nemli i alim
Ebu Cafer Muhammed ibn Ali de,
Allah Raslne inen Kurn, bizim ve
btn Mslmanlarn elinde bulunan,
iki kapak arasndaki yegne Kurndr.
Bizden farkl bir inan nakleden yalancdr diye yazar. (Muhammed Ebu
Zehre, mam Cafer es-Sadk; Ebu Cafer
Muhammed ibn Ali (Seyh Saduk),
el-tikadatl-mamiye, s. 77. Bkz. Ali
naln Hlya Okura verdii rportaj,
Haberx, 26 Eyll 2011; Zaman, 31
Austos 2011.
13) Bkz. Osman Taha Hattyla Resm-i
Osmani-Kurn- Kerim, Umman,
1419-1998 basks.
14) M. Hamidullah, a.g.e., s. 55.
15) Hz. Osman, bn Abbas ve Cafer
es-Sadk) iin bkz. Ali Bula, Kurn-
Kerimin Trke Anlam, 2011,
stanbul.
16) Suphi Es-Salih, a.g.e., s. 631.
17) Daha geni bilgi iin bkz. Ebul Ala
Mevdudi, Tefhiml-Kurn, 1988 basks, st., 7, 310. vd. Literatre vakf

olmayanlar zaman iinde neshedildii ileri srlen ayetlerden hareketle,

Kurnn eksik veya fazlala maruz
kaldn ne srmlerdir. Bunun
Cem-i Kurnla uzaktan yakndan ilgisi yoktur. Nesih mensuh konusu
iin bkz. M. Sait imek, Kurnn
Anlalmasnda ki Mesele, 8. Bsm,
Ekin Yaynlar, stanbul, 2004.
18) Abdullah Aydnl, TDV slam
Ansiklopedisi, az Mad, XXXVIII, 385.
19) Aye Hr, Kurnn shhati konusunda
yazdklarnn hatasn kabul edip bir
miktar hicab duyacana, iin hakikat
ve ilim deeriyle ilgisi olmayan ve
tamamen bu dine duyduu fkeden
kaynaklanan hamlelerine bir yenisini daha ekliyor. Belirtmek gerekir ki
oryantalistlere ve deistlere bu ynde
iddialarda bulunma frsatn veren
Mslman bilginlerin hakikate olan
derin sayglarnn bir gerei olarak
Kurnn shhati dahi sz konusu olsa,
zamannda yazlp sylenmi az ve
kyle mahiyetindeki grleri kitaplarna alm olmalardr.
Bu cesareti hayli etkileyici bayann
dine duyduu fke tabirini bir sulama olarak kullanmyorum. u satrlar
onun: Yzde 99u Mslman olan ve
son dokuz yldr slmc bir parti tarafndan ynetilen bir lkede yaayan
bir yazar olarak 55 yl yedi aylk hayatmda (okulda, yolda, televizyonda,
gazetede) ne kadar ok slami propogandaya maruz kaldm tahmin
edebilirsiniz. rnein Kemalist rejimin pozitivizmine (!) ramen, hayatm
boyunca tam 101.425 kere ezanla
ibadete davet edildiimi hesapladm.
stelik son 10 yldr camili bir sitede
oturduum iin daveti bilmem ka
desibellik mikrofonlardan haykran,
usulden nasibini almam mezzinlerden dinledim (Taraf, Fitne, jakobenlik, bilimsel phecilik, 9 Ekim 2011.)
Yukarda Kurnn shhatine ilikin temel
itirazn Kitap ehli din adamlarndan,
atesit, agnostik ve zellikle deist
oryantalistlerden ve bunlarn etkisinde
slmiyete husumet iinde olanlardan
geldiine iaret ettim. Hrn deist
olduunu dnyordum, nk
Kurnn kendisine vahyedilen Hz.
Peygamber (s.a.v.)in mutahhar zevcesi ve mminlerin annesi, mtehit
Hz. Aie (r.a.)nn ismini tayordu.
Meer hl yeterince pozitivist olmad iin -pozitivizmin hemen sonuna
(!) iaretini koymu- toplumu yzde
99 Mslman tutan Kemalizmin beceriksizliinden pek mustaripmi. Yaz
yazd namaz vaktine kadar 101.425

Kurna Deist tirazlar

kere ezanla ibadete davet edildiini, lafzn geliinden -sanki- ezanla
bezdirildiini ima ediyor. Dahas
konuyla ilgili olmad halde bu dramatik tacize dokuz yldr iktidarda
olan slmc bir partinin ynettii bir
lkede maruz kalyormu. Bu duygu
ve dncede olan birinin Kurn ve
slmiyet konularnda nesnel, adil ve
gvenilir olabilir mi?
Bu satrlar tek parti dnemini yaam bizleri fazlasyla kayglandrmaya
yeter. Mslman bir lkenin kendi
dinini tebli ve anlatmasn propoganda niteleyen, ezan taciz yntemi
grp elinden gelse yasaklayacak olan
bu bayann kafasnda bize bitii rejimi tasavvur edin. Bu yazy okuyan bir
Azeri okurum bana unlar syledi:
Bizim Sovyet Rusyada yaadmz
musibet tam da buydu.
Allahn izniyle Mehmet Akifin
ehadetler ki bu dinin temeli dedii ezan her gn be defa namaza
ve kurtulua davet edecektir. Gnn
her annda Allahn ad yeryznde
zikredilecektir ve bu kyamete kadar
srecektir. Ondan sonrasn ise
ezanlardan rahatsz olanlar dnsn.
Ezanlar konusunda bu kadar hassas olan bizler, Hristiyanlarn Kilise
anlar ve Musevilerin ibadete davet
haklar konusunda da hassas olmaya
devam edeceiz. Pozitivistlere, deistlere ve Sovyet tipi rejim heveslilerine kar Kitap ehlinin temel hak ve
zgrlklerinin savunucusu olacaz.
Dinimizin emri budur, bize yaraan
da budur.
Aye Hr, internet sitelerinden, sadan
soldan gelii gzel devirdii temelsiz iddialarna benim ynelttiim iki
eletiri vard. Bunlardan kaamaz. lki
sayd isimlerin hibiri vahy katibi deildir. M.. yaam Belam,
Efendimizi kk yanda grm
Bahiray ve dierlerini getirip vahy
katibi diye gsterip de sonra pek de
mhim olmayan bir hata deyip iin
iinden syrlamazsnz. Bir niversitede grevli olsaydnz sizi orada bir
gn tutmazlard. Kraat farkndan
da farkl Kurnlar teorisine mesnet
karamazsnz, bu da dieri kadar
vahim bir hatadr. (Zaman, Ali Bula,
Vahim hatalara bilinalt itiraz, 15
Ekim 2011.)

Umran KASIM 2011 67

SLM EVRESEL ETK,

HUKUK VE TOPLUM

slmi evresel etik, slm

ierisindeki dier etik formlar gibi, Mslmanlarn
Allah tarafndan aka belirtildiine inand belirli hukuki
temellere dayanr. Bu nedenle,
slmda etik ve meru olann
kabul hmanistik felsefelerindeki yasalara dayanan dier
kltrel srelere benzememektedir.
Mslman alimler hukuk
kelimesinin ima ettii katlk
ve kuruluu, slma yabanc
grdklerinden dolay slmi
Hukuk kavramn kabul etmek
konusunda isteksizdirler. Onlar
lafzi anlam su kayna olan
Arapa eriat kavramn tercih ederler. eriat, hem hukuki
yasalar ve hem de etik prensipleri ieren yaam kaynadr.
eriatn bu iki ynl karakteri,
insan amellerini u kategorilere
ayrmasnda ortaya konur:
Vacip: Zorunlu amellerdir. Mslmanlarn yapmakla
mkellef olduu amellerdir.
Mendub: Takva ile ilgili
ve etik deerlerdir. Yaplmas
tevik edilir, yaplmamas durumunda bir beis yoktur.
Mbah: Yaplmasna izin
verilen amellerdir. Burada bir
Mslmana tam anlamyla
68 Umran KASIM 2011

Mawil Y. ZZEDDN1
seme zgrl verilmitir.
Mekruh: Naho amellerdir.
Bunlar hukuken yanl olmamakla birlikte, ahlaken yanltr.
Haram: Yasaklanan amellerdir. Tm bu davranlar slm
yasak etmitir.
O halde, slmda yasa ve
etik arasnda kesin bir ikili
ayrm yapmak gereksizdir. Bir
Mslman iin Allah ne emrediyorsa itaat etmek zorunludur,
onun felsefi sorular bir mmin
olmadan nce zaten cevaplanmtr.

evreyi Korumann Temelleri

slmda, evreyi korumann temeli, doadaki tm yaratlan czlerin Allah tarafndan
yaratld, tm yaayan eylerin farkl vazifelerle yaratld
ve bu vazifelerin Kadir-i mutlak yaratc tarafndan itinayla
hesaplanm ve titizce dengelenmi olduu prensibine dayanr.
Her ne kadar, doal evredeki
muhtelif czlerin fonksiyonlarndan birisi, insanla hizmet
olsa da, bu insan tasarrufunun
tm mahlukatn tek amac olduu anlamna gelmez. Ortaa
slm alimi bn-i Teymiyyenin,
Allahn Kurn- Kerimde doa-

daki muhtelif czleri insanla

hizmet iin yarattn buyurduu ayetler zerindeki yorumu
burada konu ile alakaldr: Tm
bu ayetleri gz nne aldmzda u unutulmamaldr ki, Allah
hikmetiyle bu mahlukat insana hizmetten daha baka amalar iin yaratt. O bu ayetlerde
sadece mahlukatn insanoluna
faydalarn aklyor. (Mecmua
Feteva)
evreyi korumak iin hukuki
ve etik sebepler aadaki gibi
zetlenebilir:
Birincisi, evre Allahn
eseridir ve evreyi korumak,
Yaratcnn bir ayeti olarak, onun
deerlerini korumaktr. evreyi
korumann yegane sebebinin,
insanoluna faydalar olduunu
varsaymak, evresel istismara
veya tahribata gtrebilir.
kincisi, doadaki mtemmim czlerin hepsi, Yaratclarn
srekli tespih eden varlklardr.
nsanlar bu tespihin eklini ve
niteliini idrak edemeyebilirler
ama Kurnn tanmlad bu
gerek, evreyi korumak iin
ayrca bir sebeptir:
Yedi gk, Dnya ve bunlarn
arasnda bulunan her ey Allah
tespih eder. Onu vg ile tespih
etmeyen hibir ey yoktur. Ne


var ki siz onlarn tespihlerini
anlayamazsnz, O ok halim ve
balaycdr. (17:44)
ncs, doann tm
yasalar yaratc tarafndan
konulmu yasalardr ve bunlar
varln mutlak sreklilii kavramna dayanr. Allah bazen
baka trl murat etse de,
meydana gelen her ey onun
tabi kanunlarna gre olur
ve insanlar bunu yaratcnn
iradesi olarak kabullenmelidirler. Allahn kanunlarn ihlal edecek giriimler
engellenmelidir. Kurnda
belirtildii zere:
Grmedin mi ki, gklerde olanlar ve yerde olanlar,
gne ay, yldzlar, dalar,
aalar, hayvanlar ve insanlarn birou Allaha secde
ediyorlar. (22:18)
Drdncs, Kurnn,
Yeryznde yryen hayvanlarn ve iki kanadyla
uan kularn hepsi ancak
sizin gibi mmetlerdir
(6:38) ayetiyle insan trnn yaayan tek mmet
olmadn kabul etmesi,
hali hazrda insann dier
canllardan stn olmasna ramen dier yaratklarnda bizim gibi varlklar
olduu, saygy ve hrmeti hak ettii anlamna gelir.
Hz. Muhammed (s.a.v.) tm
yaayan canllarn hrmete ve iyilikle davranlmaya
deer olduunu dnrd.
Bir keresinde ona hayvanlara
hayr ile muamele etmenin Allah
katnda bir ecri olup olmad
sorulmutu, cevab gayet akt:
Nemli bir kalbe sahip her canl
iin sevap vardr. bni Hacer bu

hadisin yorumunda nemlilii bir

yaam belirtisi olarak yorumlar
(ve bu nedenle hayr, tm canllara temil edilir), ama yine de
bir seim yaplacaksa insanolu
ihsan asndan daha kymetlidir.

Yabanc, ithal bir yasa baarl

olamaz, nk hukuki olarak balayc olsa bile ahlaki
olarak Mslmanlar zerinde balayc olamayacaktr.
Mslmanlar seve seve zekt
verirler nk bilirler ki eer
bunu yapmazlarsa hem hukuken hem de ahlaken sorumlu
olacaklardr. Ykml olduklar demeyi yapmay aksatrlarsa, belki hukuki sonularndan kanmay baarabilirler ama ahlaki sonularndan kanayamacaklarnn
bilincindedirler. Bir kaak avc
bir fili vurabilir ve belki park
muhafzndan kaabilir ama
eer evre koruma iin slmi
esaslara dayal ereve bir bildiriye sahipse, o adam bilir
ki her zaman gzleyen ilahi
Muhafzdan kaamayacaktr.
Mslmanlar bilirler ki, tm
slmi deerler Allahn sevdii ve istedii eylere dayanr.

Beincisi, slmi evresel etik,

tm insan ilikilerinin adalet ve
ihsan zerine kurulduu anlaynda temellenir. phesiz
Allah adaleti ve iyilii emreder.
(19:90) Peygamber hadislerde,

slmi evresel Etik

hayvanlara eziyet etmeyi yasaklar. Hz. Muhammed buyuruyor:

phesiz Allah Tel hazretleri, her eyde iyilii emretmitir.
yleyse ldrdnz zaman
ldrmeyi iyi yapn. Kesecek
olursanz kesmeyi iyi yapn.
Ban azn bileyin.
Hayvana (zahmet vermeyin)
rahat ettirin.
Altncs, Allah tarafndan yaratlan kainattaki
denge de korunmaldr.
Onun katnda her ey l
iledir. (13:8) Ayrca yle
buyrulur: Her eyin hazineleri yalnz bizim yanmzdadr. Biz onu ancak belli bir
l ile indiririz. (15:21)
Yedincisi, tabiat sadece u anda yaayan neslin
hizmetine hasredilmemitir.
Aksine, o, u an, gemi ve
gelecek tm alara Allahn
ltfudur. Bu durum, Bakara
suresinin genel anlamndan
ve u ayetten de anlalabilir: O yeryzndeki her
eyi sizin iin yaratandr.
(2:29) Burada kullanld
anlamyla siz kelimesi,
zaman ve mekan ile snrlanmakszn tm insanlara
delalet eder.
Sonuncusu, insan dnda hibir yaratk tabiat
koruma grevini ifa etmeye muktedir deildir. Allah
halifelik grevini insanlara
emanet etmi, byle ar ve
klfetli yk baka hibir
yaratk kabul etmek istemedi.
Biz o emaneti gklere, yere ve
dalara arz ettik, onlar, onu yklenmeye yanamadlar, ondan
korktular da onu insan yklendi. (33:72)
Umran KASIM 2011 69

bn-i Kesir, dier birok Kurn tefsircisi gibi, alemler szcnn karada, havada ve denizde yaayan trl trl mahlukat anlamna geldiini dnr. Mslmanlar, kendilerini ve tm dier yaratklar var eden Allaha itaat ederler. Ayn mfessire
gre, Mslmanlar yaratcnn varlk ve birliini
gsteren iaretlere de boyun eerler. Bu ikinci
anlam Alemler kelimesindeki alemin kelimesinin
ayn zamanda iaret manasna gelmesinden kar;
yani alemler Allahn iaretleridir.

ve bir bildiriye sahipse, o adam

bilir ki her zaman gzleyen ilahi
Muhafzdan kaamayacaktr.
Mslmanlar bilirler ki, tm
slmi deerler Allahn sevdii
ve istedii eylere dayanr. O,
(senin yanndan) ayrlnca yeryznde bozgunculuk yapmaya,
ekin ve nesli yok etmeye alr.
Allah ise bozgunculuu sevmez.
(2:205)
Hz. Sleyman ve onun ordusu bir karnca yuvasn ykmak
zereyken, bir karnca geride
kalan koloniyi ykma kar uyard. Sleyman bunu duyunca,
Allaha kendisinden murat ettii
iyi ileri yapabilmesi iin hikmet vermesi niyetiyle dua etti.
Sleyman aka bir evresel
sorunla karlayordu ve etik
bir zme ihtiyac vard; Yol
gstermesi iin Allaha dua etti:
Nihayet karnca vadisine geldikleri zaman bir karnca: Ey karncalar! Yuvalarnza
girin; Sleyman ve ordusu farkna varmadan sizi ezmesin,
dedi. (Sleyman) onun sznden
dolay glmsedi ve dedi ki: Ey
Rabbim! Beni, gerek bana gerekse ana-babama verdiin nimete
kretmeye ve honut olacan
iyi iler yapmaya muvaffak kl.
Rahmetinle, beni iyi kullarn
arasna kat.
slmda etik; muhtelif, ayr
ayr, dank deerlere dayanmaz, doruluk ve drstlk
gibi her deer, ayr dursalar bile
ayn temele dayanrlar. slmda
deer, tm insani aktiviteleri kontrol ve rehberlik etmeye
yarayacak tmel ve kapsayc
yaam tarznn bir parasdr.
Doruluk, yaam koruyan, evreyi muhafaza eden ve Allahn

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi
Ahmet KAVAS

slmi Etiin Kapsayc Yaps

slmi etik iki esas zerine
kurulur: insan doas ve dinihukuki alan. Yaratlta, Doal
igd (ftrat) Allah tarafndan insan ruhuna flenmitir.
Sradan bir insan bu doal igdye sahip olmakla, en azndan
bir yere kadar, iyiyi ve kty
ayrt edebilir. Yine ayrca iyi ve
kt arasndan, ne iyi ne de
kt olmayan da tercih edebilir. Ne var ki, bir ahlaki vicdanllk, insana rehberlik iin
yeterli deildir. Hayatn karmakl ierisinde ahlaki vicdanllk kendi bana, her problem
iin doru tavr belirleyemez.
Dahas insan bir boluk ierisinde yaamaz, aksine iyi ve kt
arasnda seim yapabilme kabiliyetini saptrabilecek d etkilerin mdahalesine aktr. Bu d
etkiler; adetler, bireysel ilgiler
ve bir insan evreleyen hakim
anlay ierir.
slmi etiin temellendii dini
ve hukuki alan Allahn elileri
tarafndan ortaya konulmutur.
Bu eliler zel bir tabiata sahiptir
ve Allahtan vahiy aldklarndan
70 Umran KASIM 2011

dier bireyleri etkileyebilecek d

etkilerden kanabilirler.
slmda hukuki emirler vicdan itaate zorlayacak anlamda olumsuz deildirler. Bilakis,
hukuki emirler, vicdann bunlarn doruluuna raz olaca ve
benimseyecei bir ekilde tecelli
etmitir. Bylece yasann kendisi insan vicdannn bir paras
haline gelir ve bu sebeple uygulanabilmesi ve baars teminat
altna alnr.
Yabanc, ithal bir yasa baarl
olamaz, nk hukuki olarak
balayc olsa bile ahlaki olarak
Mslmanlar zerinde balayc olamayacaktr. Mslmanlar
seve seve zekt verirler nk
bilirler ki eer bunu yapmazlarsa
hem hukuken hem de ahlaken
sorumlu olacaklardr. Ykml
olduklar demeyi yapmay
aksatrlarsa, belki hukuki sonularndan kanmay baarabilirler
ama ahlaki sonularndan kanayamacaklarnn bilincindedirler. Bir kaak avc bir fili vurabilir ve belki park muhafzndan
kaabilir ama eer evre koruma
iin slmi esaslara dayal ere-


koyduu snrlar ierisinde onun
gelimesini destekleyen bir etik
deer olarak emredilmitir. Hz.
Peygamberin kars Ayeye
onun ahlak sorulduunda,
Onun ahlak tm Kurndr
diye cevaplamtr. Kurn birbirinden ayr dank ahlaki deerleri iermez. Aksine o btnlkl bir yaam tarz iin emirleri ihtiva eder. Politik, sosyal,
ekonomik ilkeler; yeryznn
inas ve korunmas iin varolan
emirlerle birlikte yer alrlar.
slmi etiin ilkeleri; ne
Aristotelesin iddia ettii gibi
insani bir akl yrtmeye ne
Durkheimn dnd gibi
toplumun birey zerindeki etkisine ne de Marksistlerin iddia
ettii gibi belirli bir snfn karlarna dayanmaz. Bunlarn her
biri artlardan etkilenir, oysa
slmda etik deerler, zamana
ve mekana gre deimeyen
kesin bir lte dayanarak ele
alnr. slmn deerleri yledir
ki onlar olmadan ne bireylerin
ne de doal evrenin srdrlmesi mmkn olamaz.

nsan ve evre likisi

Grdmz gibi, slm
inancnda bir bireyin evre ile ilikisi, kesin ahlaki emirlerle idare
edilir. Bunun kkeni Allahn
insanlar yarat ve yeryznde
insanlara verilen grevden gelir.
Kainatmz, envai eit mtemmim cz ile Allah tarafndan
yaratlmtr ve insanlar Onun
ince hesaplanm ve dengelenmi yaratmnn temel bir parasdr. Bununla birlikte, insann
vazifesi, etrafndakilerden faydalanmak, onlara sahip olmak

ve kullanmak deildir Onlardan,

yaratlan korumalar, kollamalar ve desteklemeleri beklenir.
Hz. Muhammed (s.a.v.): Tm
yaratklar Allahn vesayetindedir, aralarnda en iyisi onlara en
faydal olandr. buyurmutur.
slmn peygamberi kendisini
aalardan, hayvanlardan ve
tm doal unsurlardan sorumlu hissetmitir. Ayrca yle de
buyurmutur: Allahn, belalarn zerinize gndermemesinin
sebebi; aranzdaki yallar, st
emen bebekler ve topraklarnzda otlayan hayvanlardr. Hz.
Muhammed suyun az olduunu,
aalarn susuzluktan zayi olduunu, hayvanlarn ldn
dnerek Allaha dua etmitir.
O, Allahn rahmetinin mahlukat zerine inmesi iin niyazda
bulunmutur.
nsan ve onun evresi ile
olan ilikisi zapt etme ve istifade
etmenin tesinde birok farkl
zellii ihtiva eder. na etme ve
gelitirme asldr ama bunlarn
dnda bizim doa ile ilikimiz
onun gzelliini temaa etmeyi,
tefekkr etmeyi ve zevk almay

slmi evresel Etik

ierir. bni Abbasn rivayet ettiine gre, en kmil mslman

olan Hz. Muhammed yeili ve
akan suyu izlemekten zevk alrd.
Kurn- Kerimdeki Dnya
ile alakal ayetleri okuduumuzda, Dnyann aslnda insanlar
iin huzur ve esenlik mekan
olduunun gl delillerini
buluruz:
(Onlar m hayrl) yoksa
yeryzn oturmaya elverili
klan, aralarndan (yer altndan
ve stnden) nehirler aktan, arz
iin sabit dalar yaratan, iki
deniz arasna engel koyan m?
Allahtan baka bir tanr m var!
Dorusu onlarn ou (hakikatleri) bilmiyorlar. (27:61)
Yeryz, karlkl iliki
kavram asndan ehemmiyet
arz eder. nsanolu yeryznn
iki uknumundan yaratlmtr;
toprak ve su.
Allah, sizi de yerden ot (bitirir) gibi bitirmitir. Allah, sizi de
yerden ot (bitirir) gibi bitirmitir.
Allah, sizi de yerden ot (bitirir)
gibi bitirmitir. Allah, sizi de yerden ot (bitirir) gibi bitirmitir.
(71:17-20)
Umran KASIM 2011 71

bu koruma, sadece insan varlna faydas iin deil, diergam olarak stlenilmelidir. Hz.
Muhammed: Hi lmeyecek
gibi kendi hayatnz iin, yarn
lecekmisiniz gibi ahiretiniz
iin aln demitir.
Ameller dorudan fayda salamaktan mlhem eylerle kstlanmamaldr. Hatta kyamet
gn ok yakn olsa bile, insanlardan hayrl amellerini srdrmeleri beklenir. Bu nedenle Hz.
Muhammed: Kyametin kopacan bilseniz, eer elinizde bir
hurma fidan varsa onu ekiniz
buyurmutur. Bu hadis slmi
evresel etii prensiplerini ksa
ve z biimde aklyor. Tm
umutlar snse bile, bitki ekmek
kendi iinde hayr olduu iin,
ekim srmelidir. Ondan herhangi bir fayda beklenmese bile,
hurma fidan ekilmeli, onun
gelimesi ve yaam desteklenmelidir. Burada, Mslman son
kurununa kadar savaan bir
asker gibidir.
Ekosistemin
srdrlebilir kullanmnn bir teorisi de, slmn, her eyde tam
bir denge ile korunmu yaam
iddiasndan karlabilir. Allah,
her diinin neye gebe olduunu, rahimlerin artrd eyi ve
eksilttii eyi bilir. Her ey Onun
katnda bir l iledir. (13:8)
Ayrca: Gklerin ve yerin mlk
Onundur. O bir ocuk edinmemitir, mlknde orta yoktur.
Her eyi yaratm, ona l,
biim ve dzen vermitir. (25:2)
buyurulmutur.
nsanlar yeryznn sahipleri deillerdir, aksine Allahn,
insanlar ve onlarla birlikte yaayan hayvanlarn rzklanmas

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi
Ahmet KAVAS
u ksa alntda iki kez arz
(yer) kelimesi zikredilmitir ve
tm Kurnda bu kelime 485
kez zikredilir ki, bu da onun
ehemmiyetinin basit bir ltdr.
Yeryz, insana ram edilmi
olarak tanmlanr: Yeryzn,
size boyun ediren Odur; yleyse
yerin srtlarnda dolan, Allahn
verdii rzktan yiyin; sonunda
dn Onadr (67:15). Ayrca
yeryz bir toplanma yeri olarak
ta tanmlanmtr: Biz, yeryzn toplanma yeri yapmadk m?
Dirilere ve llere... (77:25-26)
Hatta daha nemlisi, yeryz bir
arnma mekan ve Allahn mescidi olan bir yer olarak telakki
edilir. Hz. Muhammed, Yeryz
bana mescit ve arnma yeri klnd demitir. Bu, birisi ibadete
balamadan nce, eer suya ulaamazsa yer (toprak) ile arnabilir demektir. bn-i merin rivayetine gre slmn peygamberi
yle demitir: Allah gzeldir
ve gzel olan her eyi sever. O
cmerttir ve cmertlii sever ve
temizdir, temizlii sever.
yle ise, slmn evre
konusunda ald tavr, yani
72 Umran KASIM 2011

insanlarn yeryzn korumak

iin mdahale etmelidir tavr
artc olmasa gerektir. O tahrif
edilirken Mslmanlar duyarsz
kalamazlar. Sizi yeryznden
yaratp meydana getirdi ve oray
imara memur etti. (11:61)
Sonu olarak dnya bir
kutsallk kaynadr. Ve Hz.
Muhammed: Baz aalar
Mslmanlar gibi mbarektir,
zellikle hurma aac demitir.

Tabiata Kar Gsterilmesi

Gereken lgi
slm doal evrenin kullanlmasna izin vermitir lakin bu
kullanma gereksiz tahrip etme
dahil deildir. sraf haram klnmtr Ey Ademoullar! Her
mescide gzel elbiselerinizi giyinerek gidin; yiyin iin fakat israf
etmeyin, nk Allah msrifleri sevmez. (7:31) Kurnn bu
ayetinde yemek imek, yaam
kaynaklarn kullanmaya delalet
eder ve bu kullanm ekli kontrolsz deildir. Yaamn tm
czleri korunmaldr, dolaysyla
istifade etme srdrlebilir bir
ekilde gereklemelidir. Hatta


iin yaratt, gereince takdir
edilmi mizan ve lnn koruyuculardr.
Ondan sonra da yerkreyi
dedi. Yerden suyunu ve otlan
kard. Dalar salam bir ekilde yerletirdi. Kendiniz ve hayvanlarnz iin bir faydalanma
olmak zere. (79:30-33)
Kurn yle buyurarak
devam ediyor:
Her eyi alt st eden o byk
felaket geldii vakit, insann
yapp ettiklerini hatrlayaca
gn (79:34-35)
nsanlar, bu dnyada onun
ierdiklerinden farkl bir vatan
(mava) ya da huzurlu bir mekna
sahip olacaklar. Mava kelimesi, bugnk modern Arapada
evre kelimesi ile karlanr. Bu
ayetleri okuyanlar eer bu ayetleri srdrebilir kavramnn ilenmesi olarak okurlarsa, vatanlar
deiene kadar slenecekleri bir
grev olduunu dnmekten
kendilerini alamazlar. Seyyid
Kutub, bu ayetleri yorumluyor
ve u gzlemlerde bulunuyor:
Kurn mutlak hakikatin kaynana deinirken; cennetleri ina
etmek, geceyi karartmak, insan
olunu meydana getirmek, arz
yaymak, sular indirmek, bitkiler bitirmek, dayankl dalar
yapmak gibi birok muvafakatlar
kullanyor. Tm bunlar insan ve
hayvanlarn rzklanmas iindir
ve Allahn takdirine ve hesabna dair kantlar oluturan dorudan iaretlerdir. Son olarak
Kutub; Allahn, sistemi, tm
mahlukata uygun olacak ekilde zenle yarattn ve sistemin, Yaratcnn varlna ve ceza
ve mkafat gnnn varlna
ehadet ettiinden sz ediyor.

Bu noktada, geliirken
Yaratcnn varlnn kantlarn korumann bir kiinin grevi olup olmad sorulmaldr.
Doann geni apl tahribat
Allahn yceliine ehadet eden
birok eyi ykmak olmayacak
mdr?
Tabiatn tm ynlerine srekli ilgi anlay, slmn sadaka
kavramna da uygundur, nk
sadaka sadece yaayan nesil iin
deil ayn zamanda gelecek nesil
iindir de. Mehur sahabe mer
bin Hattab ile ilgili bir rivayetten
bahsedilir. O bir keresinde yal
bir adam olan Huzeyme bn-i
Tabiti grr, topran ekmeyi
unutmutur. mer onu topra
ekmekten neyin alkoyduunu
sorar. Huzeyme yal olduunu ve yakn bir zamanda lmeyi beklediini belirtir. Bunun
zerine mer topra ekmesi
konusunda srar eder. Bu rivayeti aktaran Huzeymenin olu,
mer ve babasnn bu orak
araziyi birlikte ektiklerini eklemitir.
Bu rnek topran srdrlebilir kullanmn slmn
nasl desteklediini gsteriyor. Kullanc, topra, kullanlp sonra bir fayda beklenmiyor diye terk etmemelidir.
slmda, birbirine bal iki element, yasa ve etik, btnsel bir
dnya gr oluturur. Tabiat
ve onun korunmas mevzu
bahis olduunda; slmi tavr,
en azndan Mslman dnya
arasnda, bir stratejinin formle
edilebilmesi iin faydal temeller oluturur. Byk ounluu
gelimekte olan dnyada yaayan Mslmanlarn, yerel alkanlklar ve adetleri farkllk-

slmi evresel Etik

lar gsterebilir ama hayata kar

tutumlar ve inanlar belirgin
bir ekilde birlik arz eder.
slm, alemlerin rabbi Allaha
boyun eildii dindir. Dnya ve
tm iindekiler Allah tarafndan
yaratlm ve hkmranl altna alnmtr. Tm Mslmanlar
her gn namazlarnda be kez
Kurndan ayn cmleleri okurlar. Hamd Alemlerin rabbi olan
Allahadr. Kurnn bu al
cmlesi sadece en ok tekrar edilen deil ayn zamanda her yerdeki Mslmanlar iin en sevilen ve en ok zikredilen ayettir.
bn-i Kesir, dier birok Kurn
tefsircisi gibi, alemler szcnn karada, havada ve denizde yaayan trl trl mahlukat anlamna geldiini dnr.
Mslmanlar, kendilerini ve tm
dier yaratklar var eden Allaha
itaat ederler. Ayn mfessire
gre, Mslmanlar yaratcnn
varlk ve birliini gsteren iaretlere de boyun eerler. Bu ikinci
anlam Alemler kelimesindeki
alemin kelimesinin ayn zamanda iaret manasna gelmesinden
kar; yani alemler Allahn iaretleridir.
yle ise bir Mslman,
modern zamanlarda evre olarak bilinmekte olan bu alemlerle zel bir ilikiye sahiptir.
Gerekten de, bu alemler vardr
ve ayn Allah tarafndan yaratlmtr demek, onlar biricik
ve birbirine bamldr, her biri
yaratmn mkemmel sisteminin
bir parasdr demektir. Mezkur
paralar arasnda uzlamazlk
olmamal, btnn farkl paralar olarak uyum iinde var
olmaldrlar. Birliktelikleri, her
ayrnts, yapy mkemmel ve
Umran KASIM 2011 73

btnlkl yapmak iin eklenmi mimari bir ahesere benzetilebilir. Bylece mahlukatn
ayrntlar Yaratcnn hikmetine
ve kemaline ehadet etmeye hizmet ederler.

Hima kavram hala Suudi

Arabistan gibi birok Mslman
lkelerde,
devlet tarafndan
yaban hayat korumak iin uyguland grlebilir. Daha az yasal
ekliyle, hima hala baz bedevi
kabilelerde, atalardan miras gelenek veya grenek olarak vardr.
Harem Hz. Muhammed
zamanna kadar gtrlebilecek bir baka eski gelenektir.
Kullanlp, imar edilemeyen
dokunulmaz blgedir ve devletin zel izniyle korunur. Harem,
Ahmet
KAVAS
genellikle
kuyular,
doal kaynak
sular, yer alt su kanallar, nehirler ve kra topraklarda yetimi
aalarla (ya da mevat) iliki
iinde bulunur. slm hukuku
kaynaklarnn kaytlarna gre,
harem blgelerin, peygamberin
ve sonraki sahabelerin uygulamalarna dayanan titiz bir ynetimi vardr.
imdilerde, slmn evreyi
korumadaki rol, farkl slmi
organizasyonlarn teekklnde
ve slma evreyi koruma konusunda itici bir saik olarak vurgu
yaplmasnda grlebilir.
Suudi Arabistan, doann
eitli ynlerini korumay amalayan bir dizi projeyi evkle
hayata geirmeye almaktadr.
Kral Halidin Afrika antiloplarnn neslinin tkenmesine kar
yrtlen almann hamiliini
stlenmesi buna bir rnektir.
Suudi Arabistann Meteoroloji ve evresel Koruma
daresi (MEPA) slmi evresel
koruma prensiplerini aktif olarak destekliyor. 1983te MEPA
ve Uluslar Aras Doay ve Doal
Kaynaklar Koruma Birlii doal
evrenin korunmas iin slmi
prensiplere dair temel bir rapora
imza att.

slm inanc evresel meselelerde, Arap ve Mslman dnya

arasnda byk bir etkiye sahiptir. lk Arap Elilikleri Konferans
konu olarak Kalknmann
evresel Ynlerini seti ve
gz nne alnan konulardan
biri slm inanc ve deerleriydi. Kuveyt Emiri, 1988de
Birlemi Milletler Genel Kurulu
Toplantsndaki konumasnda
slmn hayati nemine vurgu
yapmt. slm tm insanlkla
ibirlii yapmann, merhametin ve adaletin temelidir. Kuzey
lkelerinden doal ve insani
kaynaklar korumaya, kirlilikle
mcadeleye ve srdrlebilir
kalknma projelerini desteklemeye imkan verecek artan bilimsel ve teknolojik yardmlar iin
arda bulundu.
Velhasl, Dnya Koruma
Stratejisinin vurgulad, evreyi
korumay gerektiren yeni ahlaklln, daha salam temellere
dayanmas gerekir. Yapmamz
gereken sadece koruma politikalarnn ierisine halk da
dahil etmek deil, bunun yannda halkn ahlakn gelitirmek
ve tutumlarn deitirmektir.
Mslman lkelerde bu deiimler, evresel politikalarla slmi
retilerin badatrlmas suretiyle gereklemelidir. Bylece
kamu eitim sistemi, bilimsel
evre eitiminin bilimsel yaklam; slm inanc da evresel
farkndal destekleyecektir.
eviren: V. Metin Demir

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi

slm evresel Etiin Pratii

slm her zaman, tm

Mslman toplumlarn ekillenmesi ve Mslman devletlerin siyaset retmesi konusunda byk etkide bulunmutur.
evre politikasn slm etkilemi ve bu etki slmi inancn
tarihi boyunca ayn kalmtr.
Hima
(belirli
blgelerin korunmas) kavram Hz.
Muhammed zamanndan beri
vardr. Hima kavram, hkmdarn ya da ynetimin zel kullanlmayan alanlar korumasn ierir.
Kimse buralarda inaat yapamaz
hibir ekilde buralar kullanamaz. slm fkhnda, Maliki mezhebi Himann gereklerini yle
aklar: Birincisi, kulanlmayan
durumda topran bakm iin
Mslman toplumun ihtiyac
gzetilmelidir, koruma toplum
ihtiyac yoksa nfuzlu bir bireyin ihtiyacn karlamak iin
deildir. kincisi, halka eza vermemek iin korunan blge snrl olmaldr. ncs, Korunan
blgede inaat yaplmamal ve
ekilmemelidir. Ve drdncs,
korumann amac, insanlarn
refah olmaldr, mesela korunmu blge fakirlerin hayvanlarnn baz snrlarla otlatlmas iin
kullanlabilir.
74 Umran KASIM 2011

Dipnotlar
1 Kral Abdllaziz niversitesinde almakta olan yazar Suudi Arabistan Bilim ve
Teknoloji Ensttisi danman ve Doal
evreyi Korumak in slami Prensipler kitabnn iki yazarlardan biridir. Bu metin
u kaynaktan evrilmitir J. Ronal Engel
ve Joan Gibb Engel, Ethics of Environment
and Development , Londra, University of
Arizona Press.

Hayvanlara Bakmz,
Grevlerimiz, Kurban badeti

Ali Rza DEMRCAN

ce Mevlmzn bizler
iin yaratt varlklardan bir blmn de
hayvanlar oluturur. Evcillerinden yrtclarna, kcklerinden pek azim/byk olanlarna
kadar hayvanlar krmz gerektiren nimetlerdir. Bu sebeple
onlar tanmak, onlara kar grevlerimizi bilmek ve onlar araclyla krmz yapmak konumundayz.
Hayvanlar tanyabilmek iin
onlar yaratan Allahn aklamalarna, Rabbinden ald bilgilerle
konuan Peygamberimizin duyurularna muhtacz.
Hayvanlar Bizler in Yaratlm
Nimetlerdir
1-Yeryzndek tm dier varlklar gib hayvanlar da, Allahn,
bizlerin yararlanmas iin yaratt
ve bilmediimiz trlerini eitlendirerek yaratmakta devam ettii
varlklardr. (Nahl 8, Fatr 1)
Biz onlarn tamaclndan,
yn ve kllarndan, derilerinden, stlerinden, etlerinden, ses
ve grnm gzelliklerinden
yararlanrz. Ekolojik dengeye
katklarndan, ilm almalarmz iin ilham kaynaklarmz
olmalarndan, tevbesiz
gnahlarmzdan tr onlar aracly-

la uratlacamz azap trlerini

kavramamza katklarndan faydalanrz.
Hayvanlarn, Rabbimizin bilgisi, kudreti, merhameti ve amal yaratcln idrakimize yaklatrmalar gibi, bilmediimiz daha
nice hizmetleri vardr.
Kurnmzda,
hayvanlara Bakara, Enam, Nahl, Neml,
Ankebt ve Fl gibi hayvan isimlerini tayan srelerle dikkatlerimiz ekilmektedir.
Sre isimleri tayan sr, ar,
karnca rmcek ve fil yansra
arslandan ata, kurttan ylana, sivrisinekten bala, deveden koyuna ve keiye kadar bazlarnn da
isimlerine yer verilmektedir.

Bylece hayvanlarn, bizlere

fayda salamak amacyla yaratld ayetlerle aklanmaktadr.
rnein Yasin sresinin 71-74.
ayetlerinde yle buyrulmaktadr:
Kudretimizi

kullanarak

kendileri iin deerli nice nice

hayvanlar

yarattmz

gr-

mezler mi? Biz o hayvanlar

onlarn iradesine boyun edirdik. Bir ksmn binek olarak
kullanabiliyor, bir ksmnn da
etlerini yiyorlar. Onlar iin bu
hayvanlarda daha

birok

faydalar ve iilecek (st)ler var.

Btn bunlara ramen hl kretmeyecekler mi?
Umran KASIM 2011 75

Hayvanlar Bizler Gibi mmettirler

2- Bizler iin yaratlan
hayvanlarn her bir tr bir
mmettirler.
Enam sresinin 38. ayetinde
yle buyrulur:
Yeryznde yryen btn hayvanlar ve kanatlaryla
uan btn kular, hi phesiz
sizler gibi birer mmettirler. Biz
(evrenin kayt sicili, bilgi ilem
merkezi gibi olan) Kitapta hibir eyi eksik brakmadk. Onlar
sonunda Rableri huzurunda toplanacaklar.
Kurn dilinde hayvanlarn
her bir tr mmet szcyle
nitelenmektedir. Onlarn, insan
topluluklar; Peygamberlere bal
topluluklar ve baarlaryla insanln geliimine katk salam stn
ahsiyetler anlamlarna gelen mmet szcyle nitelenmeleri anlamldr. Evet onlar da bizler gibi
ortak zellikler tayan
birer
mmettirler. Daha ak bir anlatmla onlar da programl olarak yaratlm, hayat kanunlar ve yaam
amalar belirlenmi ve rzklar
Yaratc tarafndan stlenilmi birer mmettirler. (Hd 6)
Sevgili Peygamberimiz de onlarn her bir trnn bir mmet
olduuna aklk getirmilerdir.
-Allah ann artrsn- O, Kpekler mmetlerden bir mmet
olmasayd onlarn hepsinin ldrlmesini emrederdim. buyurmutur. (el-Cmis-Sar, Levl
maddesi) Kendisini sran bir karnca sebebiyle karnca yuvasn
yakan bir Peygamberin, Rabbimiz
tarafndan ylece knandn
aklamtr:
- Sen baka deil Allah tesbh
eden mmetlerden bir mmeti
yaktn. (Buhr, Cihad, 153)
76 Umran KASIM 2011

Hayvanlar Allah Zikreden zgn

Dul Varlklardr
3- Her bir snfyla hayvanlar,
Allah bilen ve Onu yceliklerle
vasflayarak tesbih eden zikredici
varlklardr. Kurn, tek bir istisnas olmakszn gklerde ve yerdeki tm canllarn Allah tesbih
ettiini ve Ona secde ettiklerini
bildirmektedir:
Grmez bilmez misin, gklerde ve yerde bulunan btn canllar, havada kanatlarn yayarak
uan kular (kendilerine zg bir
ekilde) hep Allah tesbh eder;
ann yceltirler. Onlarn hepsi
Allaha nasl yakaracaklarn ve
Onun ann nasl ycelteceklerini bilirler. phesiz Allah da onlarn yapp ettiklerini bilmektedir.
(Nr 41. Ayrca bak. Hac 18)
Sevgili Peygamberimiz, tedavi amacyla kurbaalarn ldrlmesini, Onlarn vakvaklar
Allah tesbihtir gerekesiyle yasaklamtr. (Ebu Davud, Tp, Hn.
3871)
Konumuzla ilgili daha genel
nitelikli bir hadislerinde ise yle
buyurmutur:
Nice binilen hayvanlar vardr ki, onlar binicilerinden daha
hayrl ve Allah daha ok zikredicidirler. (Et-Tac, 4/351)
Btn bu Kurn ve Snnet
bildirileri balklar, srngenleri, kular ve korku salan canavar
grnmlleriyle hayvanlar, Yaratan zikreden derviler olarak
tantmaktadr. Bu gerei grebildii iindir ki Dervi Yunusumuz
Seherlerde kular ile deryalarda mahi ile, sahralarda ahu ile
Mevly armak istemitir.

Hayvanlarn Kendilerine zgn

Dular Vardr
Allah zikreden hayvanlar kendilerine zg yntemlerle
Ona dua ederler. Bu gerei aslan
rneiyle bize aklayan Peygamberimiz, onlarn inlerinde yle
dua ettiklerini bildirmektedir:
Allahm! Beni iyi kullarndan herhangi biri zerine salma.
Peygamberimiz,
Balklar
ve karncalar gibi hayvanlarn
imanl reticilere dua ettiklerini de aklamaktadr. (Tirmiz,
Hn. 2685)
Onlarn kabul olunur dualar
ettiklerini de ylece rneklendirmektedir:
mmetinde bir grupla yamur
duasna kan bir Peygamber, bu
srada bir karncann dua etmekte
olduunu grnce beraberindekilere yle der:
- Dnebilirsiniz artk. Karncann duas bereketiyle sizin
duanz da kabul edilmitir. (Hakim, Mstedrek, 1/328)
Hayvanlar Duygulu Varlklardr
4- Hayvanlar, insanlar gibi
aralarnda konuan, strap duyan, korkunun dehetiyle irkilen
ve de toplumculuk bilinciyle
haberleen varlklardr. Neml
Sresinde, ordusuyla birlikte
Hz. Sleymann geliini haber
alan bir karncann diliyle bu gerek yle aklanmaktadr:
Karncalarla dolu bir vadiye
geldiklerinde, bir karnca yle
bard:
- Ey karncalar! Hemen yuvalarnza girin ki, Sleyman
ve ordusu farknda olmadan sizi
ezip gemesin. (Neml 18)


Hayvanlarn haklarnn gzetilmesini konu alan hadisleriyonlale Peygamberimiz,
rn ac eken duygulu varlklar
olduuna dikkatlerimizi ekmi
ve daima ylece uyarda bulunmulardr:
Allahn ynetiminiz altna soktuu hayvanlar sebebiyle Allahn azabna uramaktan korkmaz msnz?(et-Tac,
4/353)
Baz Hayvanlar nsanlarn nanlar
ve Ynetim Biimlerine likin
Bilgiler Edinebilmektedir
5- Kurnda karnca adn
tayan Neml suresinde Hz. Sleyman peygambere, kularla
konuma yetenei verildii bildirilmekte, onun onlar da istihdam
ederek ynettii aklanmaktadr.
Denetimde hazr bulunmad
iin Hz. Sleymann cezalandracan ilan ettii Hdhd kuu,
ok gemeden gelerek mazeretini
dile getirir ve ona kendisinin bilmedii bilgileri aktaracan beyanla, Sebe kraliesi ve ynetimi
yansra Sebelilerin gnee tapar
bir toplululk olduklar bilgisini
verir. Bu diyalou Kurnn Neml
sresinin 22-26. ayetlerinde okuyabiliriz.
Bu ayetlerden, insan ynetimlerinin mmin veya kfir,
adil veya zalim olularna baz
hayvanlarn da tanklk edebileceklerini anlyoruz.
Baz Hayvan Trleriyle
Konuulabilecektir
Kurn bu konuda bize iaretler vermektedir.
Kurn, Hz. sann babasz
doduunu aklar. Onun, baz

insanlarn inkr ovuna neden

olan bu aklamasndan asrlar
sonrasnda, -ok ynl sakncalar bir tarafa- reme amal
klonlamaya/genetik kopyalamaya; bir dier anlatmla spermsiz
gebelie/erkeksiz remeye kap
aralanr.
Bunun gibi Kurn Hz.
Sleymann kularla konumasna ilikin bilgi verir. O, cinlerin
yansra kularla da konumu
ve karncalarn dilini anlamtr
ve Hdhdn verdii bilgilere dayal olarak ilem yapmtr.
Kurn ayrca Kyamete yakn bir
dnemde yerden karlacak dabbenin/canl varln insanlara konuacan da bildirmitir. (Nem
l82)
Peygamberimiz de bu konuya
aklk getirmi ve yle buyurmutur:
Yrtc hayvanlar insanlarla
konumadka Kyamet kopmayacaktr. (et-Tac, 5/336)
Peygamberimiz bize yaanm rnekler de vermitir.
- Allah ann artrsn- O, binek hayvan imi gibi kendisini
binip dehleyen kiiye kzn
yle dediini de anlatmtr:
- Allah bizi binilmemiz iin
yaratmad (Buhar, Enbiya, 52)
Btn bu Kurn ve Nebev
bilgiler hayvanlarla ortak bir dilin
oluturulabileceine iaret olsa
gerektir.
Zarar Verildikleri in Zarar
Verirler
6- Yeryzndeki btn varlklar gibi biz insanlar iin yaratldklarndan (Bakara 28) hayvanlar,
insanlara dorudan ve bilinli olarak zarar vermezler-veremezler.
Genelde yaratl amalar bili-

Kurban badeti

nerek korunulmadklar, doal

ortamlarndan
koparldklar,
tecavze uratlp tabi haklar
inendii ve kendilerine koruyucu nitelikli dualarla, rnein
Gkte ve yerde, Allahn ad
anldnda hibir varlk zarar
vermez. O, iiten ve bilendir trnden parola verilmedii iin
zarar verebilirler. (Eb Dvud,
Edeb, 101)
Zarar grmemek iin zarar
vermemek gerektiini bilen Mslmanlar, kurduklar medeniyette
hayvanlara zarar vermemek iin
ok byk gayretler gstermilerdir.
rnein, slm ordusu komutan Ukbe bin Nafiin Kayravanda
konaklarken insanlara hitab edercesine yapt u konuma, mslmanlarn, haklarna sayg duyduklar iin hayvanlar da muhatap
aldklarn gstemektedir.
- Ey konaklamak istediimiz
bu alann canllar! Biz slm ordusuyuz. Konaklamak istiyoruz.
Buradan ekilin ki size zarar
vermeyelim.
Burada hatrlatlmas gereken
gerek udur: Romanlara, senaryolara ve filmlere konu edilen
ekliyle insanlara zarar vermek
iin bilinle saldran hayvan yoktur. Avlanabilmeleri, belgesellerinin ekilebilmesi ve hayvanat
bahelerinde ehliletirilebilmeleri
bunun kantdr.
Blmmz
Peygamberimizin bir uyarsyla bitirelim:
Hayvanlara verdiiniz zararlarda tr Allah sizi balarsa, pek byk bir baa erdirilmi olursunuz. (El-Metaliblliye)

Umran KASIM 2011 77

VAZFELERMZ
Kurn ve Snnet nda bizim iin yaratldklarna ve baz
zelliklerine deindiimiz hayvanlara kar vazifelerimiz de vardr.

gerekesiyle onay vermemitir.

ldrlmeleri onaylanabilecek hayvanlar, ftratlar bozularak
lmcl saldrda bulunabilecek
olanlardr.
Hayvanlar gereksiz olarak
ldrmenin sorumluluu, azaba
uratacak ekilde byktr. Peygamberimiz hapsederek lmne
sebep olduu kedisinden tr
bir kadnn kabir azabna uratldn bildirmitir. O, sebepsiz ldrlen serenin Allahn
huzurunda, katili aleyhine dava
KAVAS Onun
aacanAhmet
duyurmutur.
kendisini sran karnca sebebiyle
karnca yuvasn yaktran bir Peygamberin, Rabbimiz tarafndan
ylece yerildiini de dile getirmitir:
- Seni sran bir karnca sebebiyle beni tesbh edip ycelten bir topluluun canna m
kydn?
Verilen rnekler nda doal evreyi kirleterek, ekolojik
dengeyi bozarak ve kar hrsyla
avlanarak lmlerine sebep olduumuz hayvanlardan sorumlu
olacamz syleyebiliriz.
Yaplan aklamalar, hayvanlarn hayatlarna sayg
duyulmas gereini, ldrme
hakknn yalnzca Allaha zg
olduunu gstermektedir.

yavrular memelerine yapm bir

kpei ve Veda hacc yolculuu
srasnda vcduna ok saplanm
yaral bir ceylan grdklerinde,
rahatsz edilmemeleri iin balarna birer grevli koydurmutur.
(Nes, Mensik 78; A. Kksal,
slm Tarihi, 8/212)
O, nceki mmetlerden olup
bir kpein susuzluunu gideren
fahienin gnahlarnn balandn bildirmi ve bizim iin de
balanabileceini mjdelemitir. (Buhar, Enbiya, 54)
Peygamberimiz, bir soru zerine kedi artnn pis olmadn
aklam ve bu hkmn kedinin
ev halkndan olduu yargsyla
gerekelendirmitir. (Eb Dvud,
Tahre, 38)
Onun merhamet izgisinde
yetitirdii sahblerinden Hz.
Enes syle anlatyor:
- Yolculuk srasnda bir mola
verdiimizde hayvanlarmzn
bakm ve rahatlarn salamadan ibdetimizi bile yapmazdk.
(Buhari, Edeb, 77)
Onun yetitirdii bir dier
sahabisi olan Ad b. Hatem de karncalara ufalayarak ekmek serper ve yle derdi:
- Onlar bizim komularmzdr, zerimizde haklar vardr. (sdl-abe, 4/10)
Konaklad bir sonraki yerde, zerinde grd karncay,
arkadalarndan koparld iin
zlmtr gerekesiyle ilk konaklama yerine dnerek brakan
mana eri, bizim insanmzdr.
slm mmeti byle bir terbiyenin varisi olduu iin medeniyetimizde hayvan ve ku vakflar
ve hastaneleri kurulmu, cami
duvarlarna ku evleri yaplmtr.
anl
Peygamberimizin,

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi

Hayvanlarn Hayat Haklarna Sayg

Duymak

ldrme hakk yalnzca

Allahndr. Hayvan da olsa hibir
canly ldrme yetkimiz yoktur.
Rahmeti ok Rabbimiz hayvanlar
bizler iin yaratm, baz trlerinden keserek veya avlayarak yararlanabileceimizi bildirmitir. Biz
ancak Onun verdii izinle ve Elisi Hz. Muhammedin aklad
ekilde ilem yapabiliriz; Besmele ekip Tekbr getirir bylece
kulluk bilincimizi pekitirerek
usulne uygun bir ekilde kesim
yaparz ve av hayvanmz salarz.
Allahn yaratcllna inanmayan veya hayvann Onun
verdii izinle ldrlebileceini
kabul etmeyen kiinin eylemi,
-insan ldrme gibi- cinayettir.
Kestii ve avlad hayvann etini
yemek de haramdr.
Kesim ve avlanma ruhsat verilenlerin dndaki hayvanlarn
ldrlmesi yasakldr. rnein
Peygamberimiz dileri, gagalar
ve peneleriyle ldrc hayvanlarn ve kularn avlanlmasn ve
etlerinin yenilmesi ve derilerinin
kullanlmasn yasaklamtr.
Sevgili Peygamberimiz hayvanlarn bir yerde kapal tutularak veya a braklarak ldrlmelerini de yasaklamtr.
Peygamberimiz tbb bir
amala kurbaa ldrp ldrmeyeceini soran kiiye, Onlarn vakvaklar Allah tesbhtir.
78 Umran KASIM 2011

Hayvanlara Merhametli Olmak

Hayvanlara kar temel grevlerimizden biri de merhametli
olmaktr. nk Peygamberimiz,
Can tayan her bir varla
acmaktan tr sevaplandrlrsnz buyurarak ahlk atlmlarmz hayvanlara da ynlendirmitir.
-Allah ann artrsn- Peygamberimiz, Mekkenin fethi gn


sahb Usme b. Zeyde ve onun
ahsnda biz mminlere verdii
de kulak verelim:
- A canly dikkatle izle.
Zira Kyamet gn, ikayet edilirsin. (Nes, Dahya, 42)
Blmmz, koyunumu keserken ona acyorum diyen bir
sahabiye Peygamberimizin szleriyle noktalayalm:
- Ona merhamet edersen Allah da sana merhamet eder. (M.
Zevid/32)
Merhametli olma grevimizi
gereince yapabilmek iin onlara
ac verilmemesi de gerekir.
Hayvanlara Ac Vermemek
Onlara
ac vermemek
iin ilikili olduumuz hayvanlarn yavrularna ilimemek, onlar a brakmamak, tamakta
zorlanacaklar yk vurmamak,
yoracak ekilde altrmamak,
yavrularn beslemelerine engel
olacak ekilde onlar samamak...
gerekir.
Sevgili
Peygamberimiz,
yavrular alnd iin
rpnan
serecikten
tr
sahblerini yermi ve onlara ylece kmtr.
- Yavrularn alarak bu kua
kim ac verdi? Veriniz ona yavrularn! (et-Tac, 5/18)
Merhamet ykl ahsiyetini
grnce gzleri dolarak inlemeye balayan deveyi okayarak
sknete erdiren Peygamberimiz,
huzuruna celbettii sahibini de yerici bir slpla ylece
uyarmtr:
- Allahn sana ihsan buyurduu bu hayvann haklarn inemekten dolay Allahn azabna uramaktan korkmuyor
musun? Bak, hayvancaz ken-

disini a braktn ve yorduunu bana ikayet ediyor. (et-Tac,

4/353)
anl Peygamberimiz, keisini
samakta olan kiiye de ylece
t vermitir:
- Keini sanca, yavrusunu
besleyebilmesi iin geride st brak!
O, hayvanlara ac verilmemesi
iin sam yapanlarn trnaklarn
kesmelerini de tlemitir. (M.
Zevaid 8/196)
kence Yapmamak da
Vazifemizdir
Peygamberimizin diliyle hayvanlara ac vermeyi yasaklayan
yce dinimizin ac vermenin ileri
boyutu olan ikenceyi yasaklayaca aktr. Mesel, hayvanlarn
canl iken herhangi bir organn
kesmek, onlar canl canl silahl
atlara hedef klmak, yzlerine
vurmak, yzlerinden dalamak,
birbirleriyle dvtrmek, yiyecek bulmalarn engelleyecek
ekilde hapsetmek, beceriksizlik ve donanmszlk sebebiyle
kesimlerini ikenceye dntrmek, onlarn zerlerinde bulunuyorken sohbet etmek ve benzeri
uygulamalarda bulunmak yasaklandmz ikence nitelikli haram ilemler arasndadr.
nk
Peygamberimizin szleri, i l e r i
ve deer yarglar bu dorultudadr.
- Allah ann artrsn- canl
hayvanlarn organlarn keserek
onlara msle/ikence yapanlarn Allahn rahmetinden yoksun
kalmalar bedduasnda bulunmutur. Can tayan varlklarn
niangh klnmasn lanetlemitir. (Buhari, Zebaih, 25; Abdrrezzak el-Musannef, 4/348)

Kurban badeti

dalanan bir
Yznden
havan grnce de
fkesiylece dile getirmitir:
ni
- (Bu yaptnz nedir?) Hayvanlarn yzlerinden
dalanmalar ve dvlmelerini
lnetleyerek yasakladm bilmiyor musunuz? (et-Tac, 4/351)
Peygamberimiz, hayvanlar birbirleriyle dvtrmeyi de
ak ve kesin bir dille yasaklam, bu yasan horozlardan
develere btn hayvanlara temil etmitir. O, kedisini hapsederek lmne sebep olan kadnn
ahsnda bu gibi eylemlerin Cehennem azabna drebilecei
uyarsnda da bulunmutur.
Peygamberimiz, gzellii boyutlandrarak, kesim yapldnda gzel yaplmasn, rnein
hayvanlarn baklar iyice biletilerek i k e n c e e d i l m e k s i z i n / strap verilmeksizin kesilmesini de ylece emretmitir:
Allah yaplacak her eyin gzel yaplmasn emretmitir. ldrrken gzelce ldrnz. Hayvannz keserken de gzelce kesiniz. Bunun iin kesim yapacak
kii ban iyi biletsin de hayvannn strabn hafifletsin.(bn
Mace, Zebih, 3)
Hayvanlarn zerlerinde
iken sohbete dalnarak ikenceye
uratlmalarn da ylece gerekelendirerek yasaklamtr:
- Nice binilen hayvanlar vardr ki, onlar binicilerinden daha
hayrl ve Allah daha ok zikredicilerdir. (Mecmez-Zevid,
8/107; et-Tac, 4/351)
Bu blm, konumuzu zetleyici bir hadisle balayalm:
Hz. Peygamber hayvanlara
ikence yapanlar lnetledi.

Umran KASIM 2011 79

Yaratll Dzenleriyle Oynamamak

haklarna saygnn nemini hatr-

Hayvanlarn yaratl dzenleriyle oynamak da bir zulmdr/ikencedir. Bunun iindir ki

Peygamberimiz hayvanlarn idi
edilmelerini iddetli bir dille yasaklamtr. (Fethl-Bari 9/21)
O, eeklerin atlarla iftletirilmesi
eklindeki bir
tr ikence olan talebi de, Bu
gibi ileri ancak, gereklerin
bilgisinden yoksun olanlar yapabilir. buyurarak geri evirmi
ve yasaklayc tavr koymutur.
rneimiz Peygamberimiz,
organlarnn kesilmesini yasaklad hayvanlarn
yaratl dorultularyla atacak ekilde kullanlmalarn da yasaklam
ve bu amala gemi topluluklarda yaanm bir olay ylece aktarmtr:
Adamn biri ineini sryordu ki, bir ara srtna binerek
dehlemeye balar. Bunun zerine hayvancaz dile gelerek syle
szlanr:
- Biz binilmek iin yaratlmadk. Tarmda kullanlmak iin
yaratldk. (Buhari, Enbiya, 52)

latmaktr.
Hayvanlar kretmemizi Gerektiren

Mesut Arabistann
Gergin YEMENi

Hayvanlar Putperestlie ve
Haramlara Arac Klmamak
Hayvanlar da Yaratan tanyan,
Onu anan ve Ona dua edebilen
varlklardr.
Onlar Allahtan baka varlklar
iin rnein siyasler ve sanatkrlar
iin kesmek, Allaha ortak komak
olarak nefsimize olduu gibi erre
alet etmek yoluyla hayvanlara da
zulmdr. (Enm 122)
Hayvanlarn bir ksmn hell
grp dier bir ksmn haram kl80 Umran KASIM 2011

Nimetlerdir

Bizler iin yaratlan, bildii-

miz ve bilmediiz nice ekillerde

kendilerinden

yararlandmz

hayvanlar, Rabbimizin ltfettii

kr isteyen nimetlerdendir.

mak ve kutsallatrmak da Kurn

bir yasak olarak Allaha isyandr;
nefse veAhmet
hayvanlara
zulmdr.
KAVAS
(Enm 138-139)
At yarlar ve deve ve horoz
dvleri gibi yntemlerle hayvanlar kumar arac klmak da onlar aalamaktr.
Kurnn bir ku tr olan
Hdhdn diliyle Allaha ortak
komay eytan bir ilem olarak
nitelemesi, Peygamberimizin, srtna binilen kzn ve av elinden alnan kurdun isyann dile
getirmesi ve bilinli olarak dua
ettiklerini aklamasndan hayvanlarn putperestlie ve haramlara
let edilmekten ikayeti olabileceklerini anlyoruz. Bunun gibi
hayvanlarn kendileri iin yaratldklar insanlara rn vermekten,
ila olmaktan, hizmet etmekten
ve onlar tarafndan Allaha kurban
edilmekten haz duyacaklarna inanyoruz.

Konumuz

balamnda

kr grevimizi, hayvanlarn bize

Allahn bir ihsan olduunu dnp bunu kran dolu szlerle dile getirerek ve de onlardan
yararlandmz gibi yararlandrarak yapabiliriz. Yapmakla da
ykmlyz. Bunun iindir ki
en fazla yararlandmz kk ve
byk hayvanlarmz iin zekt
vermekle emrolunduk. Zektn
dnda onlar evremize dn
vermekle ve cretsiz tohumlatmakla grevlendirildik.
Dolaysyla krmz zekt
ve dn vererek, kullandmz
ynl giysiler

ve eyadan ba-

layarak, yediimiz st rnleri

ve etlerden alp ikram ederek ve
kurban keserek yapabiliriz.
Kurban Kesmek kretmektir
Bize ltfedilen hayvanlardan
tr krmz sunabilecei-

Hayvanlara Kar Vazifelerimizi

Aklamamzn Amac

miz bir kr yolu da bu hayvan-

Hayvanlarn ok byk bir

blmn sadece televizyon
belgesellerinde grebilirken bu
konuya yer vermemizin amac,
slm izgide hayvanlara kar
vazifelerimizi aklayarak insan

Allaha secde etmek ve sadece

lardan kurban etmektir. Yalnzca

Onun adna yemin etmek gibi,
ancak ve ancak Onun rzas iin
kurban kesmek de Kurnn ve
Peygamber snnetin onaylad
ve tledii bir ibadettir.

KLTR SANAT

iddetin lmcl Bys

ve Baudrillard
Ahmet Edip BAARAN

ean Baudrillard, modern Bat

dncesi ierisinde cins bir
kafa, aykr ve kkrtc bir
dnr. Modernlie ve postmodernlie getirdii eletiriler, zellikle simlasyon kavram zerinden gelitirdii dnce pratii,
teknoloji sonras dnyay/insan
anlayabilmede, kavrayabilmede
bizim iin nemli ipular barndryor. Haz ve hz denklemi arasnda btn insan vasflarn yitirme tehlikesiyle kar karya kalan
insana yaplan bir kklerine dn
ars olarak da bakabiliriz onun
yazdklarna. Kklerimiz, iimizin
dehlizlerinde unutulmaya terk
ettiimiz yaradl gereimizde
mndemitir aslnda. Ne var ki,
hakikati ve kendisini o hakikate
ulatracak iaretlerini yitiren
insanlk, bir inanszlk ve insanszlk vebasyla yz yzedir.
nsan, hakikati rten dzmece bir
gerekliin sarholuu ierisinde
simlatif bir gstergeye dnmtr. Hakikat arptlm, tahrif
edilmi ve karlnda bize sahte
bir zgrlk losyonuyla makyajlanm high technology yapm
parlak ve ltl bir yaam vaat
edilmitir. O mehur Kral plak
hikyesindeki kraln halkndan
farksz bir durumdayz hepimiz.

Baudillardn yazdklarn, bu balamda bir kral plak fevern

olarak da deerlendirebiliriz.
Wittgensteinn nsan, konuamayaca durumlar karsnda
susmaldr mealindeki szn
batda felsefenin bitii balamnda
deerlendiren modern dnyaya
kar verilmi son esasl cevaptr
belki de Baudrillard. Hem kendine
zg gelitirdii kavram haritalarndan yola karak yapt durum
tespitleri, hem esiz bir gzlem ve
tecrbeye yaslanan kavray zenginlii ile irdelenmeyi, zerinde
durulmay sonuna dek hak eden
bu cins dnr anlamak iin
ok nemli bir kaynak kitap var

artk elimizde. lkemizde Baudrillard zerine yaplan en kapsaml alma olan lmcl iddet
Baudrillardn Dncesi isimli
eser Ahmet Da imzasyla Klliyat yaynlarnca getiimiz aylarda basld. Ahmet Da, zellikle
slam dncesi ve Bat dnce
tarihi zerine yapt almalarla
ne kan bir isim. Gen ve parlak
bir zihin. Ahmet Dan, Baudrillard zerine hazrlad bu yetkin
almasyla Trkiyede felsefe
alannda ok nemli bir boluu
doldurduunu sylememiz gerek.
Kitabn sunu ksmnda Yusuf Kaplann Baudrillardla olan
ahs diyaloglarndan yola karak
yazd metin, Baudrillard anlama yolunda ok nemli bilgiler
ihtiva ediyor. Benim tandm,
tantm Baudrillard diyor Kaplan, dervi biriydi: inde derin
frtnalar estiini gzlemlediim
devrimci bir dervi. Belki de bu
dervi ve devrimci ynnden
olsa gerek, amzda bir dip dalga gibi btn ktalar istila eden
Amerikan ryasn yerle bir etmekten ekinmemitir Baudrillard. Bu yzden uzunca bir sre
Amerikaya girii bile yasaklanm,
adalar adna Amerikan niversitelerinde krsler alrken,
Umran KASIM 2011 81

KLTR SANAT
Baudrillard kapitalist ve paganist
arlatanlar tarafndan yok saylmtr. Dnyaya kendi kodlarn
ve metaforlarn dayatan rgtlenmi ibirliki zehir ebekelerine
kar, Baudrillard kendi kodlaryla, kendi metaforlaryla resti eker.
Kavram ina edemeyenlerin bakalarnn kavramlaryla imha olduu ve hatta telef olduu bir ada Baudrillard dncesi, insan
zelinde bir savunma stratejisidir
aslnda. Etiketlerin, barkotlarn,
vitrinlerin albenisine kendini kaptrm neo-pagan bir uygarlk m,
yoksa baka bir ihtimal daha var
m? Ahmet Dan almas tam
da bu ihtimal/ler/in derinlikli bir
haritasn sunuyor bize.
Ahmet Da, almasn ana
blmde toplam. Birinci blmde modernlie eletiriler getiren
ve postmodernist olarak grlen
-her ne kadar kendisi bunu reddetmi olsa da- Baudrillardn
dnce dnyasn daha iyi anlayabilmek iin modernizm ve
postmodernizm ikilemi zerinde
duruluyor. Modernite, modernizm ve modernleme kavramlar
arasndaki farklar aklayan Da,
bu kelimelerin tarihsel sre ierisinde geirdii dnmleri anlatyor. Btn bu kelimeler sarmaln balatan nc hareket olarak
aydnlanma felsefesinden bahseden Da, aydnlanma felsefesinin
sekler bir dnya ina ettiini ve
bu dnyada dinin yerine bilimi,
Tanrnn yerine ise modern insan
ikme ettiini belirtiyor. Sanrm
bat dncesinde birey kelimesinin insan kelimesiyle dei
toku edilmesinden sonradr ki
tanmlar ve deerler skalasnda
ncelikler de deimitir. Birey
nk tam da modernizmin ina
etmeye alt, her eyin l82 Umran KASIM 2011

s olarak grmek/gstermek istedii modern zneyi karlayan

bir kelimedir. Unutulan nokta,
bireyin ancak kitle olabilecei,
insan gibi asla cemaat olamayaca gereidir. Kald ki, modernizmin global bir kesimhaneye
evirdii dnyada gdlebilir
ve -paras bitince- kesilebilir bir
koyun olmaya icbar ettii birey,
zincirlerine k olan klelerden
farkszdr aslnda. Ama sistem
ylesine gzel kurgulanmtr ki,
kendi kavramsal kodlaryla yemledikleri insanlara modern zne
olmak bir hedef olarak, bir ideal
olarak dikte edilmitir. Modern
zneden nesne insana giden yolun talar da olmadk gz boyama
taktikleriyle ustaca denivermitir. Tam da burada Ahmet Dan
u cmlesi, meseleyi can damarndan yakalayan bir derinlie haiz:
Aydnlanma Tanrya ve doaya
meydan okuyan, kozmolojiden ve
teolojiden koparlm bireyi ina
ederken Frenkeisteinvari bir birey
retiyordu.
Nietzsche, Tanrnn lmnden sz ederken tam da bu znelemi, nesnelemi insann
lmnden duyduu korkuyu
ve feryad dillendirmektedir aslnda. nsan lmtr nk bu
yeni insan, bu yeni modern zne
asla ama asla kadim medeniyetlerin dimandan szlerek gelen
ilkel insana benzememektedir.
Baudrillardn ilkel olana kar
gsterdii korumac, kollayc tavr bir de bu perspektiften okuma,
anlama taraftarym.
Da, Baudelairein Flaneurinin
Baudrillardda nasl tepkisiz ve
duygusuz bir seyirciye dntn anlatrken bir anlamda modern ada insan zelinde yaanan
haysiyet krc yozlamay somut

rneklerle anlatyor. Modern birey, kendisi iin ngrlm hayat

standartlar ierisinde, evresinde
olup bitenleri sadece seyretmektedir. Mdahale eden, tepki koyan,
duygulanan insan gitmi yerine
sadece kopyalanarak oaltlm
izlenimi uyandran birey kitleler
gelmitir. Hayatn pornografiklemesi, dnen, hisseden insann ve onun uurunun imajlar ve
gstergeler sarmalnda tepe takla
olmasna zemin hazrlamtr bir
bakma. Bu, tam da celldnn
elinde parlayan klcn kabzasn
umarszca pen mahkmun iine dt zihinsel sefalete denk
der.
Yusuf Kaplann o enfes benzetmesiyle sylersek modernizm
unutmaktr, postmodernizm ise
unutmay unutmaktr. kisi arasndaki fark sadece grntedir.
nsan insan yapan btn evrensel
deerleri, ahlak, adaleti, Tanry,
acziyeti unutan insan, artk sadece bir seyircidir. Gren, hisseden
insan artk sadece bakan insandr. Seyreden insandr. Bu insann
slogan carpe diemdir. Bu insann
zihni haz, hz, konfor, g vb.
kelimelerin igali altndadr. Bu
insan gstergelere iman eder. statistikler onun iin seklerizmin
asla zerine toz kondurulmayacak
ayetleridir. Profan bir diyalektiin rettii neo-pagan bir ritel
aldatmacas. Ne kadar garip bir
eliki Bu adan Baudrillard,
modern ve postmodern alglama
biimlerini bertaraf ederek, bu
kmazlarn hepsini hem tasvir
hem tarif hem de tahrif eden put
krc bir dnrdr.
Ahmet Da, almasnn ikinci blmn Genel hatlaryla
Baudrillard felsefesine ayrm.
zellikle Baudrillard felsefesin-


de Marx ve Nietzschenin etkileri
zerinde duran Da, rten ve
ayran noktalar Baudrillardn
eserlerinden yola karak aklyor. Marxa gre emek ekillendirici iken Baudrillarda gre ise kitle
iletiim aralar ekillendiricidir.
tespitini yapan Da, Baudrillardn
emek dhil her eyin gstergeye
dnt bir ada, semiyolojinin (gsterge bilimi) verilerini
daha ok kullandn belirtiyor.
Zaten Baudrillard felsefesinin asl
omurgasn tekil eden simlasyon kavram da gstergeler
anda kendisi de sradan
bir gsterge olma tehlikesiyle
yzleen insann trajedisini
karlar. Her ey taklitlerle,
kopya gereklerle dei toku
edilmitir neredeyse. Gerei ykan yeni hiper-gereklik,
modeli aslnn yerine ikme
etmitir. Modelin gerein
nne gemesi ise taklit fetiizmine dnmtr. Kopya
bireyler, kopya taklitler ve biri
dierine benzeyen dekoder,
mikroip, makine insan. Her
eyin taklidinin yaplabildii
bir ada lmse sadece bir
aksesuardr. O zaten mikroip
zihinlerde kaderine terk edilmitir. Adornonun da syledii gibi lme kendi yeleri
kadar kaytsz kalan insanlk
kendisi de lm olan bir insanlktr
Ahmet Da, almasnn nc ve son blm olan simlasyon kavram ve Baudrillardn
felsefesinde simlasyon kavramndan yola karak Baudrillardn
dnce dnyasn zmlemeye
alyor. Baudrillardda simlasyon dzeninin en byk hzlan-

iddetin lmcl Bys

drcs ve her eyin sanal dzeyde

gereklemesini salayan silahn
sinema olduunu syleyen Da,
gerein sinemay, sinemann da
giderek gerei yok etmekte olduunu belirtiyor. Simlasyon, nasl
ve ne zaman olduu bilinmeyen,
bir ekilde sinsice gerei yok edip
yerine gemi olan onun bir hipergereidir. Bu nedenle simlasyon
ilkesinin belirledii gnmz
dnyasnda, gerek ancak mode-

Ahmet Da, almasn

ana blmde toplam. Birinci
blmde modernlie eletiriler getiren ve postmodernist
olarak grlen -her ne kadar
kendisi bunu reddetmi olsa
daBaudrillardn dnce
dnyasn daha iyi anlayabilmek iin modernizm ve postmodernizm ikilemi zerinde
duruluyor. Modernite, modernizm ve modernleme kavramlar arasndaki farklar aklayan Da, bu kelimelerin tarihsel sre ierisinde geirdii
dnmleri anlatyor.

lin kopyas olabilmektedir. Modelin bir kopyasndan baka bir

ey olmayan gerein, modeli ap
geebilmesi ise mmkn deildir.
Modern toplumun iine dt
bu vahim kmaz Neil Postman
u cmlelerle zetler: Medya
a bir gsteri adr. Gsteri
aysa, ideolojinin yerine kozmetiin getii, hakikatin imaja

yenik dt, her eyin elenceli

bir biimde sunularak ieriksizletirildii, mthi bir enformasyon
bombardmannn insanlar paralara ayrarak tepkisizletirdii,
hafzann kaybolduu, alglama ve
muhakeme yeteneinin azald
bir dnemdir. Gerei deforme
ederek kopyalatran simlasyonlardan, kopyann kopyas olan
simlakrlardan oluan dnyada
her ey sanal bir ayartma/kkrtma kskacnda can ekimektedir. Artk dnya, coku ve batan karma dnyas olmaktan
km cazibe ann yaand bir dnya olmutur. Bylesi
bir dnyada hakikat ve gerek
tanmlarn yitiren insan, high
technology aygtlarnda simgesel bir dei toku sarmalnda
kendi yokoluunu izlemektedir. iddetin lmcl bys
tam da budur aslnda ve bu
byden kurtulabilmenin yolu
insann yeniden kendi hikem
ve vicdan dnyasna dnmesinden gemektedir.
Ahmet Da, sonu blmnde Baudrillardn bir spanyol dergisinde kendisiyle
yaplan syleide syledii u
cmleleri aktaryor: Dnyann kar karya kald krizleri zecek tek kaynak var artk: slamiyet. Ama biz slam
kefetmek yerine yok etmek iin
elimizden geleni ardmza koymuyoruz. Bu cins ve aykr, putkrc
dnr daha yakndan tanmak, anlamak isteyenler iin Ahmet Dan almas, ok nemli
bir imkn.
Ahmet Da, lmcl iddet
Baudrillardn Dncesi, Klliyat
Yaynlar, Haziran 2011.
Umran KASIM 2011 83

KLTR SANAT

KALBN ATLAKLARINI
DOLDURMAK
Metin nal MENGOLU

llah beni balasn hl

arada bir roman okumaktaym. ou kere
bunu ocuklarmdan, torunlarmdan saknarak yapmam gerekirmi
gibi bir hisle alrm elime kitab.
Niyeyse karma srpriz ekilde
kmas ok muhtemel, grmemde ve okumamda saknca bulunan ifadeler yznden pein bir
zr dileyici tavr kaplar btn
ruhumu. Ne var ki okumaya dair
ackmlm galip gelir sonunda ve okurum. Yaynevim Gray
Sngnn K Bahesi romann yaynlam; bana da postaladlar. Yazarn sadece ismini hayal
meyal hatrlyordum. Galiba 2010
ylnda gazetelerde Ouz Atay
roman dln kazand ynndeki haberler kalmt hatrmda.
Bildiimin hepsi bu kadard. O
sra masamda baka kitap kalmamt ki bu roman geldi ve baladm okumaya. yi ki balamm,
iyi ki yaynevim yazarla tanmama
vesile olmu. Keyif aldm, Allah da
beni keyiflendiren herkesi yazarla birlikte keyiflendirsin. Yalnz
burada bir hususu hatrlatmak
isterim; benim aldm keyifler,
sarho edici nitelik tamaz aksine
ar uyarc zelliklere sahip bilgi
ve haberlerdir onlar. Mdrikemi

84 Umran KASIM 2011

kkrtan, varlma eklemeler

yapan, yalnzca gnlm uurmayan, tefekkr malzemelerime
itah artrc katklar yapan sz ve
yaz daarcklarndan haz alyorum ben.
Topra bol olsun mu demek
lazm; Ouz Atay, eserlerinin ilk
yaynlanmaya balad tarihlerden itibaren benim favori yazarlarmdand. Yazdklarnn ve de
yazacaklarnn tadn damamzda brakarak erken ayrld dnyamzdan. Oysa ondan daha nice
zaman bizi artmasn bekleyip
duracaktk. Olmad. Olmad ama
grdm kadaryla edebiyatmzda ciddi ve yepyeni bir kanal at.

O vadiden tarzlar, tavrlar devirerek bize yeni tat, koku ve renkler

tayan, tayacak olan yeni sesler
ve imzalar katlyor aramza. Nasl,
Kafka sonrasnda onu izleyen kimi
yazarlarn tavrna Kafkaesk deniliyorsa, Trke edebiyatn kimi
yazar ve tavrlar hakknda biz
de rahatlkla Atayesk diyebiliriz
gibi geliyor bana. K Bahesini
okuyup bitirince byle bir deerlendirmenin yanl olmayacan
dndm.
Gray Sng henz otuzlu
yalarnda olmasna ramen altml yalarndakileri byle sarstna gre arkasn getirecee
benziyor; umutla bekleyeceim.
Kadrgal bir gen oluunun kendisine salad birtakm imknlar
illa ki vardr. Herhalde oturduumuz yerden bir stanbulluyu
kskanmamalyz. Yazarmz iyi ki
Kadrgal ve iyi ki elimize byle
nefis bir metin sktrmay baarm; kskanmak ne kelime, oturup
kalkp kendisine teekkr etmeliyiz. Beni hayli dndren, etkileyen bu gzel roman baz ifadelerinden kalkarak okuyucularmla
paylamak, tartmak, konumak
da ayr bir zevk verecektir.
nsanlar bir romandan ne
beklerler? Bir roman insanlara ne


verir? Ne vermelidir? Bir roman
neden yazlr? Niin roman okuruz? Nedir bu yapp ettiklerimiz,
okumalarla, yazmalarla? Sanat,
insanlarn aclarn yartrdklar
bir mecra deil. Bakahramanmz
yaz heveslisi gen kza byle nasihat etmektedir. Tamam, yaplan
i belki bir yar mecras deil
lakin paylama ihtiyacna da m
karlk gelmiyor? Kald ki bakahraman ipucu vererek filan
deil aka neredeyse adn
anarak yazarn kendisini iaret
etmektedir. Geri roman ierisine sindirilen sanki baka bir
romandaki Harun adl ikinci
bakahraman da hatrlamamak mnasip dmez. Yine de
birincisi her seferinde birinci
kalmay beceren birisidir. Bu
bir roman tahlili yazs olmayacak. Olay rgs aktarlarak meraklar byk lde
giderecek hatta olay rgs
hususunda meraklar kkrtacak eyler syleme taraftar da
deilim. Olay yerine dnce
yuma veya izlei zerinde
durmann, onun roman zelliine zarar vermeyecei aksine katkda bulunaca kanaati
hkim zihnimde. Zira yalnzca
olaylara boulmu, dilin akcl sebebiyle kendini okutan bir metinle kar karya
bulunmuyoruz. Bize hem de bolca
fikir veriyor, insanlk durumlar
zerinde dnyor ve bizi de
derinden derine dndryor
yazar. Onu nasl takdir etmeyelim?
lmszlk iyi deildir, insan
bazen yle rahata lp, gitmek
ihtiyac hisseder. Yaam bazen
klp gidilecek kapnn nne
srkler adam. Filozoflar, edebiyatlar lmszlk iksirinin

Kalbin atlaklarn Doldurmak

peinde mr tketip dururken

bu da nereden kt diyesiniz gelir.
Gelir ama dnnce hakikat,
bunca plak, bunca aikr iken,
insann hangi drts, nasl edip
de ondan byle uzak dmesini salyor? diye soruyorsunuz.
Unutmak da byle deil midir?
Hele benim gibi yalanmaya balayanlarn gndelik ikyetlerinden

Baarl dili, anlatm harikalaryla dolu. yi, salkl bak

alar kazandran, insan yalnzca oyalayan deil dikkate
arp dndren, uyuturucu deil dinamik, kapatmayan, aan, gzel bir roman K
Bahesi. Bakmayn ben yazarm iim bilmekle deil, olmakla. demesine, o bilmekle de
yakndan ilgili bir yazardr.
Yeni eserlerini merakla bekleyeceim. nk krlmasndan korktuu iin kalbini hi
kullanmad; iir insann kalbindeki atlaklar doldurur
diyen Gray Sng de tpk
benim gibi beyin yerine kalbi
seenlerdenmi.

birisidir unutmak. Tand kimseleri, yerleri, szleri, ezberlerini,

hatta bazen bizzat kendi adn
bile unutmak ne ar ikence gibi
grnr gze. Ne var ki eer unutan bir mahlk olmasaydk, hayatn nasl her gn au iirten bir
ikenceye dneceini dnen
ne kadar insan vardr? Gemi
zaman gzden geirilince ne abuk
gemi denir. Gelecek zaman tasav-

vur edilmeye alldnda ise hi

gelmeyecek gibi grnr. te size
insanolunun ayn minval zere
srdrd aldanlardan bir
baka sahne. Ne kadar grece, ne
lde oyalayc ve ne kadar geici
olduu ortada bulunan bir dnya
hayatna nasl byle sk sarlyor
insanlar? Hayret mi etmeli, uyarmal m onlar tpk yazar gibi:
Zanlar, zannedeni balar. Oysa
tarih denilen masalcya kulak
verildiinde, karnza adeta
bir yalan retme makinesi
kacaktr. Baklacaktr ki, bir
de ne grlsn, byk insanlk ktlesi, ncekilerin zanlaryla denmi, yrne yrne ypranmlndan tr
de kutsallk zrhna brnm
bir menzilde yol almyor mu?
Kervann kalabal, tek tek
kiilerin kendilerine ait zanlar bulunduu hususunda fikir
retmelerine de mani olmaktadr. te btn hikyemiz.
Neredeyse bir fikir kitab
kadar insan zihnini megul
eden ve tartmaya ak, ou
i diyaloglar halinde akp gelen
heybeler dolusu sz yumaklar
arasndan hangisini ele alrsanz oradan yeni fikirler, sualler
retebilirsiniz. Bu gen adam
ne yapyor byle; ne istiyor
bizden? Baz eyleri gzel
yapan kusurlardr derken konuan kendisi midir; yoksa hafzas
m? Hemen mkemmeliyetileri
arp okutmalyz roman onlara.
Ne var ki ama yalan sylemek
olsa, akln eline kim su dkebilir?
derken onu hakl bulanlar elbette
olacaktr, lakin ben yle dnenlerden deilim; bilenler bilir.
nsan yalan bahanesinin arkasna snmaya srkleyen asla
Umran KASIM 2011 85

KLTR SANAT
akl deildir. eytanlk, kurnazlk, heveskrlk, ak, azgnlaan
arzular, hazclk gibi marazlar ne
gne duruyor? Kimsenin hatrna
gelmez mi aklln mspet ile
akrabal? Okuyucusunu ynla
yeni fikirle tandk klan bir yazar elbette kk bir sri lisan
yznden yaban hayatna atp
vahilere paralatacak kadar merhametsiz deiliz. O ki bize hemen
ardndan yle rehberliklerle yeni
kaplar aralamaktadr: sinek
kktr ama mide bulandrr,
inan ve umut yumruk byklndeki et parasnda yaar ama
dnyay deitirir. phesiz yine
dilersek taklabilir ve kalp ile yrein ayn ey olmadn hatrlatabiliriz. Neyi deitirmi olacaz?
Anlamda bir atlama sz konusu
mudur? Eer anlam nceleyeceksek, elhak yazar, mthi bir hakkaniyetle, saylar giderek oalm byk nankrler gruhunun
gz nnde, kendini, geleceini,
belki edebi kiiliini riske atarak konumaktan hi ekinmiyor;
beyin yerine kalp zerine iaret
koyarak.
Bir mr beni megul ve rahatsz etmi bir insanlk problemi
zerine de ne kadar naif ve isabetli
bir sylemi yakalyorum szler arasndan: Altnz hibir ey sizi
korkutmaz. Ancak keke korkutuyor olsayd. Keke korkutmadan
kendilerine yaklaan alkanlklarn bizzat kendisinden korksalard
insanlar. lk mektep ocuklarnn
defterlerine altrma ad verilmemi olsayd. Almay alklayanlar
renmenin deerini bilemezler. Bandan beri kendini kendi
gibilerin ilkelerine balayanlar
bakmndan pek bir sorun yoktur. Onlar klelemeyi, uakl
86 Umran KASIM 2011

Gray Sng

bazen kader bilir, boyun eerler.

Bazense dlekliklerini gizleyen bir
rt yahut elbise gibi giyinirler
alkanl. Onlar, bu knadklarmz, yazar dinlemeyi srdrrlerse bunun aresini de renirlerdi:
Seni umutsuz klan neyse, ayn
lde umutlu da klmal. Evet,
evet bylesi bir denklem var hayatn deneyimler kitabnda; dileyen
kullanabilir, sr deil.
Neredeyse laf azmdan alyormu gibi geliyor bana; satrlar arasnda dolanp dururken.
Diyor ki: Mdahale etmemek de
taraf olmak deil mi? Ben tarafm
diyen insanlar yle ok seviyorum
ki. nk bu sz syleyenlerdir
ancak yeryznn samimi sakinleri. tekiler hep sahtekrm gibi
grnyorlar bana. nsan nasl
tarafszl savunur, havsalam
almyor bir trl. Niye tarafsz
olacakmz? Bunu nasl becereceiz? Byle bir tutum insan iin
mmkn mdr? Mmknse eer
insan fotoraf makinesinin objektifi yerine koymu olmaz msnz?
Yahut u treni gzetleyen mehur
tarla kzne?
Nazarmda kalbe dokunan
szler, sylemler ve eylemlerle,

zihni yoranlar ayn karede buluuyorlar. Zihnimi rgalamayp da

gnlm igal eden herhangi bir
hayati durumla karlamadm bu
gne kadar. Karlatn syleyenleriyse samimi bulmuyorum.
nk urasn iyice renmiimdir ki bir kiide iki kalp yoktur. Ve o kalp dediim cevherse
btn bilmelerin ve hissetmelerin mterek harman yeri ve de
ayn zamanda kumanda merkezidir. Her neyse benimle ayn m
dnyor bilmiyorum ama bu
hususta da kalbimi yoran, beni
ilgi alanna eken dokundurmalar
yapyor yazar u K Bahesinde:
Zihni ayaklarna dolat iin
bilemedi. Grdnz m zihin
ve bilmek kelimelerinin izdivacndan doan mutlu evlilii. E,
ne olmu yani; diye soranlar iitir gibiyim. Ne olsun istiyorsunuz? Hepinizden de daha fazlasn
sezinlemi adamn biri sizi rgalyor, silkeliyor, arayln kendisini tayp getirdii uurum kylarnda rpermeye aryor. Diyor
ki: Bir daha yaanmayacak olan,
bir daha yaar gibi yapmaya alarak yaayamazsn yine. Sadece
klasik aldan rneklerine de deinip gemiyor yeni eyler de sylyor bakn: Yaam kalitesi denen
modern an diniyle ilgilenmiyor. Bu dinle ilgilenip aldanmay
seenlere iftiharla sunulur.
Bir yazar iin kendini ne kadar
da tatl hazlara boucudur kim
bilir can sylenmemi cmleler
ekiyor eklinde harika bir cmleyi ilk defa kurmu olmak. Aslnda
iyice dnlrse hi de yeni bir
ey yok bu szde. nk yazl
dnme hayatnn temel esprisi
zaten bu deil miydi? Yeni eyler
sylemek yahut sylenmi olan


farkl biimde sylemeyi denemek.
yi ya ite burada karmza kan
tam da zihne taklan beklentileri
karlamyor mu? Gelelim sradan
olandan retilmi geni ufuklu,
okuyan zengin hayaller peinde uuran sz cmlesine: eskiler maara duvarlarna resimler
yaparm, yeniler evlerinin duvarlarna tablo asyor, neden, ince
ruh ite. Kimin hatrna gelir bilmem ama buradaki ruh beni alp
nerelere gtrd, anlataym; hem
de ince ruh. nsandaki yaratc
soluu teden beri savunur dururum. Ve kii, eylemlerinin bizzat
yaratcsdr demekten saknmam.
Ahlak kelimesinin kkn halk
etmeye dayandrr, kii eylemlerinin btnne de ahlak derim. Ve
ahlak ile tabiatn arasn aarm.
nsann yaratl itibariyle tabiatndan deil ftratndan, eyleyi
itibariyle de ahlakndan bahsedilebilir, derim. Buradaki yaratclk
kudretini ise, insan yaratlrken
en son safhada kendisine frld zikredilen lah Ruhun bir
tecellisidir diye dnrm. te
bu ince ruh, insan yaratc tarafyla tanmlar. Hakiki Sanatkr olan
Allahn Klli irade ve sanatndan
bir cz ile ereflendirmesinden
tr ortaya kan insani yaratclk budur.
Roman neden K Bahesi adn
alm olabilir? Tamam, ierisinde
kmseyici veya alayc bir dille
byle bahelerin trediinden sz
ediliyor. Alminyum talar arasna gerilmi effaf naylon brandalarla evrilip zeri de alel usul
rtlnce, al sana K Bahesi.
Benim yamdakiler iin bylesi
meknlar elbette urak yeri olamaz. Geri kapal meknlarda
sigara yasa uygulamas k bah-

Kalbin atlaklarn Doldurmak

elerini tetikledi. Buralar kapal

mekn saylmyor her nedense.
Bu sebeple k bahelerinin yldz
parlad bir anda. Yazar acaba metnini bylesi meknlarda m kaleme ald, dnd? Bizim zamanmzda stanbulda biraz bylelerini andran meknlara gazino
deniliyordu. Mesela Yenikap sahilinde Dar Vakit Gazinosu vard.
Gndzleri oturup ay iilirdi.
Herhalde yaz geceleri de elence
olsun diye arkc ve trkclere program yaptrlp mteri
ekilmekteydi. Ancak k baheleri bir tuhaf geliyor bana. yle
gz nnde, yle plaksnz ki
oralarda otururken. Eski oturma
meknlarnda tarafnz ak
olsa bile en azndan bir tarafnzda
yaslanacak duvar filan bulunurdu.
Oysa imdikilerin drt etraf da
el leme ak tutuluyor. Btn
malnz meydanda yani. Acaba
yazar bu mal meydandal m
bir ironiyle hatrlatyor modern(!)
okuyucusuna?
Sevgi, iine insann kendisini
de ektii bir topraktr. Yeerince,
yalnzca sevgi deil, insann kendisi de yeerir. Solunca yalnzca sevgi deil, insann kendisi
de solar. Farkndasnz sanrm
ak demiyor yazar, sevgi diyor.
Uydurma, hayal unsuru bir eyi
gndemimize tamyor, her an,
her dakika hepimizi ilgilendiren,
hepimizi kuatmas mmkn
olandan haberdar klyor bizi.
Ucuz yazar kahramanlna snp
burada ak demi olsayd bence
btn anlattklarn kendi ayayla
inemi olurdu. Neden? derseniz
roman boyunca olaylarn dm
zldke, okuyunca greceiniz
gibi, bu sevgi bahsi ylesine hakiki, ylesine tabii bir seyir izliyor

ve shhat kazanyor ki alayasnz

gelir. Yllarca sevgisinin alameti
olsun iin her rastlayta elinde bir
oyuncakla ka gelen, ne ki kahramann nefretle hatrlad birisi
z babas kyor. Anne lmtr,
onu teyze ve enite bytmtr.
Lakin z anne ve babadan daha
ar bir ilgi ve sevgi(!) ile bytmlerdir. Hakikati rendii
vakit, insanolunun u ezeli akrabas olan sevgi hadisesi yeniden
hatra gelir. Teyze ve enitesine
olan krgnln, gecikmi bilgilenmeyi, acy, fkeyi, kendisini
buralara (nerelere; roman bunu
anlatyor) savuran gelimeyi, adeta
okuyucunun bile mstahak olduu bir tokat gibi indiriyor suratnza: Sevgilerinin iindeki merhamet oran fazlayd. Bu benim
aczimin yaam boyu kantyd.
Bu yzden sevgi ve onun en yakn
akrabas insan, ekildikleri toprakta, her ikisi birden solup gitmiti
demek ki. Yalnz buradaki toprak
bir K Bahesinin beton zeminiydi sanki.
Baarl dili, anlatm harikalaryla dolu. yi, salkl bak alar kazandran, insan yalnzca
oyalayan deil dikkate arp
dndren, uyuturucu deil
dinamik, kapatmayan, aan, gzel
bir roman K Bahesi. Bakmayn
ben yazarm iim bilmekle deil,
olmakla. demesine, o bilmekle
de yakndan ilgili bir yazardr.
Yeni eserlerini merakla bekleyeceim. nk krlmasndan korktuu iin kalbini hi kullanmad;
iir insann kalbindeki atlaklar
doldurur diyen Gray Sng de
tpk benim gibi beyin yerine kalbi
seenlerdenmi.
(X) K Bahesi (Roman), Gray Sng,
Okur Kitapl, stanbul, 2011.

Umran KASIM 2011 87

KLTR SANAT

II. Abdlhamid
Donanmasnda Bir Bahriye
Zabitinin Hatralar
Gngr GER

arih gemiten gnmze

kadar ehemmiyetini kaybetmeden gelen nemli
bir bilimdir. Tarihin byle bir
neme sahip olmasnda hkmdar ve yneticilerin kendilerine
meruiyet kazandrmak ve toplumsal tepkileri nlemek amac
ile olaylar kendi bak alarna gre aktarlmasn salamak
gibi bir amala kullanlmasndan
kaynaklanmaktadr. Bu anlayn sonucudur ki, uzun yllar
tarih sadece hkmdar ve yneticilerin merkezde olduu sava
ve siyasi gelimelerin aktarld
bir ura olarak varln srdrd. Bu srete tarih sadece
bir meruiyet arac olarak kullanld. Ancak iinde bulunduumuz dnemde bu anlay yava
yava terk edilerek hkmdar
ve yneticilerin dnda sradan
insanlarn da yaadklar dneme
ait hatratlar vb. anlatlar vastas ile olaylarn dardan nasl
grnd ve anlald gittike nem kazanmaya balad. Bu
anlay deiikliinin sonucu olarak hatrat kitaplar trnde bir-

88 Umran KASIM 2011

mlazm- sani olmu ve eitli vapurlarda grev yapt gibi

Bahriye Nezaretinde de almtr. Bu nedenle Emin Ycenin
anlattklar kulaktan duyma bilgiler olmayp bizzat ahit olduu veya iinde alt kurumla
ilgilidir.
II. Abdlhamid, Donanmadan
Tevahhu Eden Bir Padiah

ok eser gnmzde okuyucunun ilgisine sunulmaya baland.

Bu anlayla yaynlanan kitaplardan birisi de Abdlhamid
Dnemi
Donanmasnda Bir
Bahriyeli adyla yaynlanan
Donanma Zabiti Emin Ycenin
hatralardr. Kitap 2010 ylnda
Tima Yaynevi tarafndan yaynlanmtr.
Emin Yce stanbulda domu, 1897 ylnda Bahriye
Mektebine balam ve 1902
ylnda mezuniyetinden sonra

Emin Ycenin hatralarn nemli klan husus II.

Abdlhamidin
dneminde
donanmann rtld ve
bunun da Osmanl deniz gcn zayflatt eklindeki genel
kabuln ne kadar doru olduu konusunda o dnemde bizzat donanmada grev almasdr. Bu nedenle anlattklar
olduka nemli. Emin Yce,
24 yl Bahriye Nazrl yapan
Bozcaadal Hasan Paay anlatt blmde Abdlhamid dneminde donanmann durumu ile
ilgili olarak arpc bilgiler veriyor: (Bahriye Nazr Hasan Paa)
Sultan Abdlhamidin pek ziyade


itimat ve muhabbetini kazanm
olduundan arzu ve iradelerine tevfikan zaman- nezaretinde
zahiren mteaddit sefain-i harbiye ina ve tenzil ettirir, toplar
dktrr; fakat hakikatte devri
Azizideki muazzam donanmay
imha ile Haliteki amandralara
kymeti kalmayan yalzl gemileri
bent ederek halk ifale alrd.1 Emin Yce anlattklar ile
Abdlhamidin donanmay atl
durumda brakarak devrald duruma gre ktletirdiini
ancak halkn gzn boyamak
iin deersiz gemileri sergileyerek tam tersi bir intiba oluturmaya altn belirtiyor.
Yce bunlar anlattktan sonra
yukardaki ifadelerin tam tersine II. Abdlhamidin ve Hasan
Paann yeni gemi yaptrd ve
toplar dktrdnden bahsediyor. Bu eliki Ycenin anlarnn baka blmlerinde de
karmza kyor. Yce hatratnn Yeni Sipari Verilen Gemiler
blmne Abdlhamid gibi
donanmadan tevahhu eden
bir padiahn devr-i saltanatnda mekasd- ciddiye ile sefain-i
harbiye ina ve techizi kabil-i
mutasavver deildi2 diyerek
baladktan sonra yle devam
ediyor: Ancak bir gn oldu ki
hkmet-i Amerikaya yeni sitim
bir kruvazr, ngiltereye ayn bir
kruvazrle byk ve kk yat,
Almanyaya kruvazre benzer iki
kk gemi, Fransaya drt torpido muhbiri ile drt torpidobot
ve on ganbot, talyaya dokuz
torpidobot smarlad ve iki cesim
nakliye gemisi ald. Bu sipariler 1904-1907 seneleri arasn-

Bir Bahriye Zabitinin Hatralar

Emin Yce stanbulda domu, 1897 ylnda Bahriye

Mektebine balam ve 1902 ylnda mezuniyetinden sonra mlazm- sani olmu ve eitli vapurlarda
grev yapt gibi Bahriye Nezaretinde de almtr. Bu nedenle Emin Ycenin anlattklar kulaktan
duyma bilgiler olmayp bizzat ahit olduu veya
iinde alt kurumla ilgilidir.
da ve sessiz sedasz yaplmt.3
Tm bu anlatlanlara bakarak
donanmadan korkan4 ve hatta
rken bir padiahn bu kadar
gemi siparii vermesini ve ayn
zamanda tersanede yeni gemiler
yaptrmasn donanmay imha
ettii dncesi ile aklamak
pek mmkn deil. Aksine II.
Abdlhamidin modernleme
anlamnda Osmanl Devletinde
yapt almalar5 dikkate aldmzda bu devirde donanmann
imha edilmediini tam tersine
ihya edilmese de devrin ekonomik artlar nispetinde gelitirmeye altn sylemek doru
olacaktr. Zaten Emin Ycenin
sipari edilen gemilerin 1904
ylnda teslimi ile ilgili anlatt
blmler gelen gemilerin devrin
teknolojisini hem teknik hem
de silah anlamnda iinde barndrd ve donanmann gcn
arttrd rahatlkla anlalyor.
iltimasl renciler
Bilindii
zere
ttihat
ve Terakki Cemiyetinin, II.
Abdlhamid
dneminde,
Merutiyetin ilan iin yapt
almalar srasnda sk sk dile
getirilen adaletsizliklerden birisi

de orduda yer alan iltimasl askeri

rencilerin okurken grdkleri
ayrcaln dnda mezun olduktan sonra da askerlik grevi srasnda kendileri ile ayn dnemde
mezun olan sradan askerlerden
daha abuk terfi etmeleri idi.
Bu konuda Emin Yce Bahriyede
renim grrken ayn okulda yer alan iltimasl talebelerin
durumu hakknda bilgiler vererek unlar sylyor: Mbtedi
snf Rdiye-i Bahriyeden ehadetname alamayan veyahut dadi
birinci snfna imtihan veremeyen iltimasl talebeye mahsus idi.
Bu snfta bir imtiyaz fevkalade
vard ki o da alt sene mtemadiyen terfi edemeyenlerin ihra
olunmamasdr. Dier snflar
iin mddet-i tahsiliyye esnasnda ayr ayr snflarda dahi olsa,
ceman iki sene terfi-i snf edemeyenler askerlikten ihra ediliyordu.6 Yine bu iltimasl renciler muallimin dairesindeki
hususi odalarnda kemal-i rahat
ve huzur ile oturmak, hususi
mutfaktaki kendi alarnn
piirdii nefis yemekleri yemek,
istedikleri zaman girip kmak
ve adada gezip elenmek artyla
gya tahsilde idiler.7 Grld
Umran KASIM 2011 89

KLTR SANAT
zere ayn okul ats altnda iki
ayr artta okuyan renci bulunmaktayd. Bu artlarda okuyan ve
mezun olan sradan rencinin
ordu ierisinde hizmet ederken
bu hakszlklar grmezden gelmesi ve padiaha ve devlete snrsz bir itaat gstermesini beklemek okta gereki bir durum
olamayacaktr. te yaanan bu
gerekler Osmanl ordusunda
yaanan kn sebeplerinde
sadece birisidir.
Alayl ve Mektepli Zabit atmas
Son dnem Osmanl ordusundaki en nemli problemlerden biri komutanlar arasndaki
alayl ve mektepli atmas idi.
Bu atma en u noktasna II.
Abdlhamidin son dnemlerinde ulam ve II. Merutiyetin
ilanndan sonra ttihatlar ordudaki alayl subaylar emekli ederek bu atmaya son vermeye
almlard. Bu konuda Emin
Yce Osmanl Bahriyesinde yaananlar yle anlatyor: Zahiren
iyi geinseler bile mektepli ve
alayl zabitan arasnda byk bir
zddiyet vard. Alayllar ilim ve
fen cihetinden aczlerini inkar
edemezler fakat idare-i askeriye,
meak ve mzaheme-i tahamml, vazifeperverlik, malumat-
ameliye hususatnda mekteplilerden ok ileri olduklarn iddia
ederler ve mekteplilerden fazla
salabet-i diniyeleri olmakla mftehir bulunurlard. Vaktiyle ekseriyet kendilerinde iken her mevkide ekalliyette kalan mektepli
zabitan dehetli surette ezer ve
ellerinde geldii kadar hakaret
90 Umran KASIM 2011

ederlermi Benim tecrbeme gre alayl zebitan byk

mafevklerine kar ok mtebasbisi, kk mafevklerine zahiren
hrmet ve itaat etmekle beraber
hakikatte kindar, kklerine
kar mteazzam, efrada kah pek
edid ve kah pek laubali, paray ve menfaatlerini ok sever,
dedikodudan ve arkadalarn
birbirine drmekten holanr
cahil adamlard. Bu mtalaam
bittabi ekseriyeti hakkndadr.8 Grld zere tamamen kiisel mtalaalara dayanan
bu genelleyici ifadeler aradaki
atmann varln ve iddetini
ortaya koymaktadr. Bu dncelerin tamam dikkate alndnda Osmanl ordusunun iinde
bulunduu zor artlar daha iyi
anlalabilir.
Terfilerdeki Adaletsizlik
Emin Yce terfiler konusunda
da bu dnemde birok suistimalin yaandn ve Henz
mektepte iken binba olan ekabir evlatlar, otuz yanda liva
ve ferikler mevcut olduu gibi
yetmi yanda mlazmlar da
vard Her trl ahlakszla
zamimen en menfur hafiyelerden
olan ve mektebe girdiimiz seneler mektebin fotoraf muallimi
bulunan naiye Mlazm Ali
Sami, sekiz sene zarfnda miralay
olmu ve muhalif-i usul olarak
padiaha yaver bile nasbedilmiti.9 Bu alntdan da anlalaca zere hafiye ve hafiyelik bu
devirde her olayda neredeyse
barol oynamaktayd. zellikle
hafiyelik yapan kiilerin abuk

terfi ettirildii genel kabul gren

bir dnce idi.
Padiahm ok Yaa !!!
Osmanl
Devleti
II.
Abdlhamid dnemine gelindiinde topraklarnn nemli bir ksmn kaybetse de hl
daha olduka geni saylabilecek bir toprak parasna sahipti.
Ulam ve haberleme olanaklarnn kstl olduu bir dnemde
Osmanl padiah merkeze uzak
olan yerlerle ilgili olarak haber
almakta olduka zorlanmaktayd. Alnan haberlerin de ne kadar
gvenilir olduu kendi iinde
ayr bir sorundu. Emin Yce
hatralarnda bu konu ile ilgilide
nemli bilgiler aktarmakta. Yce,
1905 ylnda Taif Vapuruna seyri
sefine memuru olarak atanr. Bu
geminin vazifesi Yemende yaanan isyan bastrmak zere asker
nakletmektir. Taif Vapuru tad askerleri Yemene gtrdkten
sonra geri dnnde asker nakliyatnda grevli yaver ve mabeyn
tfenkilerinden Ahmet Beyi de
gemiye alarak yola kar. Yaver
ve Tfenkilerin grevlerini Yce
yle anlatmaktadr: Bu adamlar
deniz ortasnda bile velinimetleri
lehinde propaganda yapyor ve
sz syletmiyorlard. Her vasl
olduklar limandan Mabeyn-i
Hmayuna ektikleri telgrafnamelerde, Asakir-i Mansure-i
ahanenin mreffehen ve muazzezen gitmekte olduklarn, her
an duay hazreti padiahinin yad
ve tekrar edilmekte bulunduunu, askerleri gren Araplarn
her yerde Allahu yensurus sul-


tan avazeleriyle dualar etmekte bulunduklarn yazmaktan
geri durmuyorlar ve bu uurda
da millete bir ok telgraf paras verdiriyorlard. Ben, yazdklar telgraf msveddelerinde bu
yalanlar okuduum halde hibir
Arabn sultana dua ettiini duymadm.10 Bylece aslnda ulaan
haberlerin hite doru olmadn kendi gzlemleri ile ifade
ediyor.
Yldz Saraynda iftar- Seniyye
ve Di Kirasnn Padiahn
Meruiyetindeki Yeri
II. Abdlhamid sahip olduu vehim nedeni ile zellikle
etrafndaki ynetici ve askerleri
eitli ekillerde kendisine balayarak saltanatna kar oluabilecek bir hareketten korunmaya
alyor ve bylece meruiyetinin devamn da salam oluyordu. Abdlhamidin bu anlamda
faydaland nemli zamanlardan
biri Ramazan aylarnda Yldz
Saraynda verdii iftarlar ve
iftar sonrasnda iftara katlanlara
konumlarna uygun olarak datt di kiras adeti idi. Bu uygulama Ramazanlarn ilk gn akamnda nihayetine kadar devam
eder, vkela ve rical-i devlet
ile erkan, mera, zabitan, efrad
ve mekatib-i askeriye heyeti ve
talebesi takm takm bu iftarlara katlrd. Bylece Abdlhamid
merkezde yer alan devlet ynetimindeki tm grevlileri hem
duygusal anlamda hem de ekonomik anlamda onurlandrarak
onlarn sadakatini glendirmeyi
amalard.

Bir Bahriye Zabitinin Hatralar

ftarlar Yldz Sarayna 1897

harbinde hastane olmak zere
yaplan uzun uzun ve birbirine geilen barakalarda verilirdi.
Sofralarda birer bez rt, en
adi cinsinden kk havlular,
onar takm atal kak, adam
bana ikier rek ve ekmek
konmu bulunurdu. Ortada zeytin, peynir ve reelden mrekkep iftariye de vardr. Yemekler,
her sene hi deimemek zere
orba, soanl yumurta, sebze
(her defada da prasa), pilav,
yalnkat sade ekmek kadayf,
su yerine de kovalar derununda
bulunan limonatadan verilirdi.11
Bu sofralar tamamen rtbeye
gre ayarlanr ve rtbe durumuna gre de sofraya ilaveler
olurdu. Verilen iftar yemei ile
ilgili olarak Herhalde her akam
iin binlerce lira sarfna lzum
gsteren bu sofra tertibat, sarayn nam ve saltanat ve efraddan
gayr- meduvvinin eref ve haysiyeti ile kabil-i telif olmayacak
kadar kaba idi.12 diyerek iftar
yemeklerinin aslnda beklenildii
gibi bir saray iftar olmadn
anlatyor. Byle olmasna ramen
insanlarn iftar yemeine katlmasndaki srarn sebebinin de
iftardan sonra datlan di kiras ad altndaki bahi olduunu, Herkesin koup eilmesine
sebep yemek deil yemek sonu
idi, yani di kiras idi13 diyerek
ortaya koyuyor.
Sonu
Hatratlar, olaylar tamamen
hatrat sahibinin bak asndan
anlatlan eserler olmasna ra-

men, gemi dnemlerin aydnlatlmasnda kendi ierisinde

olduka nemli eserler olmasna
ramen bu tarz eserlerin ierisinde duygularn yer ald gerei de gzden karlmamaldr.
Ancak hatralar olaylarn anlatmnda dorudan ahit olunmas veya birinci elden duyum
ve anlatlar da iermesi nedeni ile merkezi devlet yaplarn
anlatan tarih eserlerinden farkl
olarak dnemin sosyal hayatn
da anlamamza katk salamaktadr. Bu konuda incelediimiz
hatrattaki Arap corafyasndan
gelen padiah vc telgraflar
ile ilgili anlatlar gzel bir rnektir. Saraydaki belgelere bakp
blgenin padiaha ne kadar bal
olduu sonucunu karabiliriz
ama bu anlatlar durumun hite
yle olmadn ilk elden bize
aktaryor. Bu nedenle Osmanl
Bahriyesinde Zabit olarak grev
alan Emin Yce ve onun gibi
devlet grevlilerinin hatratlar
olduka nemli eserlerdir.
Dipnotlar
1 Emin Yce, Abdlhamid Donanmasnda
Bir Bahriyeli, stanbul 2010, s. 100.
2 Yce, a.g.e., s. 218.
3 Yce, a.g.e., s. 218.
4 II. Abdlhamidin korku ve vehimleri
yabana atlacak bir konu deildir, Bu
konuda ou zaman arya kaan davranlar olduunu biliyoruz. Konuyla
ilgili olarak Ahmet Semih Mmtaz, II.
Abdlhamid ve Zaman, stanbul 2008,
adl eserde ayrntl bilgiler bulunmaktadr.
5 Bu konuda bkz, Nadir zbek, Osmanl
mparatorluunda Sosyal Devlet,
stanbul 2004, Ufuk Glsoy, Kutsal
Proje, stanbul 2010, Mustafa Armaan.
6 Yce, a.g.e., s. 35.
7 Yce, a.g.e., s. 40-41.
8 Yce, a.g.e., s. 125-126.
9 Yce, a.g.e., s. 133.
10 Yce, a.g.e., s. 175-176.
11 Yce, a.g.e., s. 140.
12 Yce, a.g.e., s. 141.
13 Yce, a.g.e., s. 141.

Umran KASIM 2011 91

KLTR SANAT

BENDEYAR
Sleyman CERAN

nsann kendi servenini anlatt sinema sanat, bugn,

mrnn kat be kat uzunluunda bir birikime dayand.
Doar domaz balayp lnceye
kadar durmakszn sinema izlesek
yine de yeterli olmayacak, yetiemeyeceiz rnlerin tamamna.
te burada seici davranmann,
kaliteli ve anlaml ilerin peine
dmenin kymeti ortaya kyor.
Yalnzca izleme deil, retme aamasnda da ayn sancy ve tay
gzetmek gerekli. zellikle sinema dnyasna Mslmanca bakabilmek, salkl rnler vermek
daha zahmetli, daha zor ve elbette daha masrafl. Bugn rahmetli
Mustafa Akkad, ite bu ly
nmze koyduu ve henz alamam bir seviye oluturduu
iin deerli ve esiz bir sinema
adamdr.
Getiimiz haftalarda iddial
reklam ve PR almasyla vizyona
giren Bendeyar adl filme bu balamda bakmakta fayda var. Elbette
sinema alannda Mslmanlarn
ne kadar yetersiz olduu bilinen
bir gerek. Bu sorunu zmeye
dnk giriimlerin ideolojik ve
teknolojik altyaplarnn eksiksiz/
muhkem olmas yahut buna ilikin ciddi izlerin olmas gerekiyor.
Yapmcnn siteye yazdklarna
92 Umran KASIM 2011

mtevaz bir giri yaplsa, rportajlarda ufak cmlelerle yapm

anlatlm olsa filme daha farkl
yaklalabilirdi. Haim Aktenin
istei dorultusunda yksek tutulan beklenti ne yazk ki karlanmyor ve filmin bandan sonuna
kadar izleyiciyi yalnzca hsran
bekliyor diyebiliriz.

Bendeyarn Doduu Yer:

Gzya Geceleri

gre (Haim Akten yani) Bendeyar,

tarihimizdeki gerek kahramanlarn ada ruhu olmakla kalmayp, Mslmanlara zulmeden
emperyalizme dur cevab olarak ifade edilmektedir. imdiye
kadar Mslmanlarn filmlerinde yer alan Ben terrist deilim
ezikliini deil, terrist sulamalarna vakarl cevab greceksiniz cmlelerini kuran Akten,
Aksiyonunu imanyla pekitiren
Bendeyar izleyeceimizin teminatn da veriyor. slam misyonunu tamann ar bir yk olduunu belirten yapmc, bu durumun
farknda olduklarn da sylyor.
Bendeyar ekibinin senaryosundan
ynetimine kadar ciddi eksiklikleri ortada. Tm bunlarn zerine

Alamakl bir ses tonunun

gece boyu size elik ettii bir
program dnn. zleyen herkesin bir ekilde gzya dkmesi iin sonuca odaklanm bir
sahne performans. Yalnz, sahnedeki aksakall, sarkl, beyazlar
iindeki ahsn etrafnda oluan
hle, hep en ndedir. Srekli O
konuur, herkes dinler, bakalar
varken dahi O, hep n plandadr. Fla patlamalar, led klar,
bilinaltna dnk snrsz giriimler yaanr. Programn sonuna doru tm gzlerin kapatlp
Hz. Muhammedin hayal edilmesi istenir, ortala sklan gl
kokulu duman ile peygamberin
kokusunun her tarafta hissedildii duygusu tanr. Maneviyatn
zirve yapmas ve gzya olarak
patlayarak maksada ulalmas
hedeflenir. Trk-slam sentezi,


Devrim Yry mzii eliinde stiklal Mar dinletileri,
anakkale Geilmez! sylevleriyle birlikte ibretlerle, kssalarla,
hikyelerle her ey ama her ey
halkn duyarllklarnn derinliine inilmesi ve cilalanmas zerine
kuruludur.
Sahnenin dnda hayat arenasnda pek sk grmediimiz
kiilerin, programlarn dearj
istasyonu olarak kullanmalar
da enteresandr. Binlerce program yaplr. Gzya Gecelerinin
isim haklar ve patentleri alnr.
irketleilir. Hatta Gzya Sat
Maazas dahi alr. Yirmi yln
sonunda beyazperdeye giri yaplmaya karar verilir. Sponsorlara
Umre sz verilir. Fantastik bir
macera filmi iin stanbulda ve
Mekkede gala planlanr.

Bendeyarn zerinde Haim

Akten Glgesi
Eitim durumunu ve iini bilmiyoruz ama Muhsin Yazcolu
dneminin lk Ocaklar Genel
Sekreterlii ve TMFET Genel
Bakanln yapm bir insan
Haim Akten. Anayasa deiikliini Ryasna bile yz bin kere
evet eklinde deerlendirerek
yaad deiim srecini kamuoyuyla paylaan Akten bununla
da kalmayarak antiemperyalist
tutumunun yannda nizam- lem
vurgusunu da eksik etmez. Yirmi
yldan fazla bir sredir Gzya
Geceleri adl tiyatro/gsteri programlaryla Anadolu corafyasn kar kar dolar. Nizam-
lem lks etrafnda izleyicilerle
buluan oluum son yllarda, irketlemesiyle beraber daha geni
kitlelere ulamaya almakta-

Bendeyar

Trkiyeye ve lkenin siyasal sorunlarna ilikin tek

cmlenin kurulmad filmde, topu topu iki ajan iin
mcadele verilir ve yaplan iin kutsallna inanmamz beklenir. Sembolik olarak 99 dk. sren film
kendi apnda subliminal/bilinalt mesajlarla doldurulmaya allm ama ortada ne tam anlamyla bir
senaryo ne de kaliteli oyunculuk vardr. Ksr, abartl
ve basit bir yapm olan Bendeyar, bir ilk genlik filmi
olarak telakki edildiinde bir balang olarak alglanabilir; bunun dnda byk beklentiler oluturulmamal ve varolan sinema boluunu doldurma,
Akkad gibi ynetmenlerin koltuuna oturma adna
komik karmalar yapmaktan uzak durulmaldr.

dr. Bu balamda yapnn, dergi,

radyo, sanat evi gibi almalar
da mevcut.
Aktenle yaplan bir rportajda verdii cevaplarda bakn neler
diyor: Tercih olarak mnzevi bir
hayat bana daha sevimli geliyor.
Onun iin Medinede mnzevi
bir aile hayat yaamay ok isterdim. Fakat kendi nefsim iin bir
hayat yaamak Raslllah zer
diye bunu tercih etmezdim.
Konumann devamnda Haim
Aktenin bandan geen en ilgin
olay nedir? sorusuna verdii
yant da ok ilgintir: Kendisi.
Kendimi hala zebilmi deilim.
Kalpler ancak Allahn kudreti
elindedir. Programlara giderken
ne yapacam, ne syleyeceimi bilemiyorum. Dudaklarmdan
dklenlerin srrna ermek isterdim. Ben yllardr bu ilginlii
yaamaktaym. Kendimi bilmek
isterim. Baka bir soruya verdii yant ise 50 ylda 100 yllk bir mr dolu dolu yaam

gibiyim. Allahn bana verdii

mrn tamamna yaknn Ona
adadm. cmlelerini kuruyor.
Tevazunun(!) snrlarn zorlayan
Aktenin tm tiyatro etkinliklerinde merkezde olmas da ilgintir. Tm neonlar onu gsterir.
Herkes onun aznn iine bakar.
Bendeyar filminin de yapmcs olmakla kalmaz, sylemleri,
eylemleri, meknlar, kostmleri,
aksesuarlar, makyajn llerini
bile bizzat belirler ve filmin pek
ok sahnesinde arz- endam eder.
Trl kyafetlerle ama hep duygu
insan, keramet gstermeye hazr
bir ermi olarak yldzlatka yldzlar. Bendeyarn ad vardr,
tek bana ajanlarn hakkndan
gelemez ve Akakoca imdadna
yetiir. Genlere kahraman gstermek, aksiyon karmak lazm
diyen Akten, ekranda ve sahnede
rakip kabul etmez. Bol bol fotoraf
verir. Film boyunca Risale-i Nura
sk gndermeler yaplr, Mesnevi
eksik edilmez, bununla birlikte
Umran KASIM 2011 93

KLTR SANAT

anti emperyalist duru ile eklektik ve pragmatik dil tamamlanr.

Haim Akten, alak programlarn ncsdr. Son yllarda da
popler olan Nihat Hatipolunun
(oluna da imdiden tm mimiklerini, duygu denizinde yol alan
gzlerini ve el hareketlerini devretmitir) bol reytingli, her trl
kullanma ak alamakl titrek
sunumlarn patenti Haim Aktene
aittir neredeyse.

Bendeyar slami Bir Film midir?

Her ne kadar Haim Akten
aksini dnse de Bendeyar,
slami bir film deildir; iinde
dini figrlerin yer ald fantastik
bir maceradr. Afin Ylmaz (mit
Olcay) bir ajandr. Milli istihbarat
iin alrken zerine atlan iftiralar nedeniyle hapsi boylamtr.
CIAnn C 64 adl bir operasyonu, Afinin zerinde oynanmaktadr. Disketler kullanlmaktadr,
yl 90lardr. Matrixvari diyagramlar, yeil dalgalar havada uuur. Bu esnada Akakoca (Haim
Atken), Ortadoudaki rgtlere
yardmdan tutuklanm hcreye
atlmtr. Afin, hakknda kan
aslsz haberleri radyodan duyunca deliye dner ve hcreye atlr. Orada Akakoca ile karlar.
htiyar ona, Ho geldin evlat der
94 Umran KASIM 2011

ve abartl bir sknetle okuduu kitaba tekrar dalar. Akakoca,

Afini grr grmez, Yiit adam
vatann satmaz diyip onun yiitliini gzlerinden anladn syler ve ekler, yiit adam Allahtan
bakasna kul olmayp bendeyar
olandr diyerek filmin ana cmlesini kurar.
Afin hapiste iken ziyaretine
Uluslararas Af rgt temsilcileri gelir. Kendisine yaplan herhangi bir ikence olup olmad sorulunca Afin, Biz kendi
zalimlerimizle baa karz. Siz
Guantanamoya gidin. der. Mesaj
gzel ama zamanlama yanltr.
Filmde bu sahne 1996 ylnda
gemektedir ama 2000li yllarn
gndemi olan (tam olarak 2002)
Guantanamo Kamp tam anlamyla bir senaryo hatas olarak sahnede yer alr. Bu esnada telepati
yntemi ile Afinin beynine giren
ajan kadn (emsa Deniz Tolunay)
arad bilgileri adammzn zihninden alverir. Burada gelen
kiilerin af rgt yesi klna
girmi ajan m olduklar yahut bu
rgtn tamamen bu ilere hizmet mi ettii fikri birbirine girer.
Afin hcreye dnnce,
Akakoca, ziyaretileri grmedii
halde gelen kadnn terapist olduunu syler ve ajanlarn Afinin

evine gittiini haber verir. Bu

esnada Afinin ei Leyla Ylmazn
(Yasemin Balk) bilgisayar klavyesini on parmak kullanarak bir eyler kartrdn grrz. Ulat
bilgileri bir diske kaydeden kadn,
nesneyi kznn oyuncak aysnn
iine saklar. Oyuncak aynn ii
pek ok filmde disketlerin saklanmak iin en sevdii yerdir ne de
olsa. Bu esnada Akakoca, telepati yntemi ile sa kolu Hasana
(Yaar Alptekin) kadnn evine
gitme talimat verir ama o yetiemeden Leyla, ajanlarca ldrlr.
Kadn ajan, Leylay ldrmeden
nce beynini okur ama ne hikmetse disketin yerini renemez.
stelik yllar boyunca o ayck,
Leylann kz Betln (Ezgi
Mutlu) elinde durur ama ne kz
fark eder ne de ajanlar. Ne zamanki Afin hapisten tahliye olur, ite
o zaman disket de ortaya kar.
Afin, Akakocann isel terbiyesinden gemeye karar verir.
Bendeyar olmak iin EsmalHsnann knhne varmak gerektiini bildiren Akakoca, snnet-i
seniyyeye tabi olmak gerektiini
syler. Hatta Bendeyar olann
grnmez olacan sylemekten
de geri durmaz. Bu esnada cami
imam (Senai Demirci) hutbede
Cuma namazna kadnlarn da


gelmesine ynelik olduka samimi mesajlar verir. Filmden kopuk
olan sahnelerde salkl mesajlar
verildiini kayt dmek gereklidir. Hutbe srasnda kadnlarn
st katta yani sprgelikte deil
de erkeklerin arkasnda olmalar
gzel bir rneklik tekil eder.
Filmin merkezinde ak vardr. nsann iki kanatl ku misali
olduu ruh ve bedenin uyumunun nemi anlatlr. Deri omuzluklar giyen olanlara telepati
ilminin zalimlerin eline gememesini anlatan Akakoca, k olursanz gremediiniz yer kalmaz
derken talebelerin donuk sorular
diyaloglarn yetersizliini bir kez
daha gsterir. Mminin ferasetinden saknnz hadisini telepati
yoluyla grlemeyenleri grmek
olarak yorumlayan Akakocann,
akln akn yannda amura batm eek gibi olduunu sylemesi
ackl bir tablo oluturur.
Senaryonun neresinden tutsanz elinizde kalr. Beyaz Sarayda
ezan sesi istemiyorum diyen
ajann bunu ne iin sylediini
ve ne ile tam olarak mcadele
ettiini Akakoca ve talebelerinin
bu srete siteleri hacklamaktan
baka neler yaptklarn renemeyiz. Ayrca, Afin hapisten
knca tekilattan arlr ama
o kabul etmez. Buradan ln
kar! szn sylerler ama film
boyu buna ilikin bir gnderme
bile yaanmaz. Cmleler havada,
ylece asl kalr.
Ajanlar,
MTe
gidip
Akakocann sa kolu Hasan
isterler. stihbarat dairesi bakan, vatandan teslim etmeyeceklerini sylerken, Trkiye artk

eski Trkiye deil diyerek ajanlara hadlerini bildirir. Hkmete

selam duran cmle, dikkatlerden kamaz. Hasan daha sonra
ajanlar sktrrlar ama adammz
telepati yeteneini kullanmad
iin bir ekilde ellerine der.
kence yaparlar ona. El-Kaideyi
bitirdik sizler ktnz der kadn
ajan. Akakoca telepatik yoldan
mesaj gnderir Hasana: bilselerdi yapmazlard. diyerek moral
verir. Telepatik telsiz trafii film
boyunca kullanlr, bunu yapmak
iin de sa elin iaret parmann sa akaa getirilip, gzlerin
bir ey yapyormu gibi kslmas
yeterlidir.
Filmdeki
tek
olumsuz
Mslman tipini cami alannda
yer alan ay bahesinde grrz.
Sakal kirele beyazlatlm gibi
duran yal amca, biriyle konumaktadr. Bu esnada uzakta oturan Afinin/Bendeyarn olaanst kulak sistemi devreye girer
ve adam dedikodu yapt iin
fralar. Akakoca ekibi dnda yalnzca byle bir Mslman
tipinin gsterilmesi de bir zafiyet unsurudur. Ayrca 6 yl n
hazrlnn srd film 3 ayda
ekilmi olmas montaj sresinin
ksalndan mtevellit ok ciddi
kurgu hatalar oluturur; kopukluklar dikkat datc boyuttadr.
Tm bu olumsuzluklarn
dnda, bir filmde Kurn tilavetinin ve dua figrlerinin olmasn,
namaz ibadetinin grsel olarak
perdeye tanmasn, salkl tesettr rneklerinin bulunmasn, akl
banda rnek imam prototipinin
gsterilmesini nemsediimizi de
not etmek gerekir.

Bendeyar

SONU
Trkiyeye ve lkenin siyasal
sorunlarna ilikin tek cmlenin
kurulmad filmde, topu topu iki
ajan iin mcadele verilir ve yaplan iin kutsallna inanmamz
beklenir. Sembolik olarak 99 dk.
sren film kendi apnda subliminal/bilinalt mesajlarla doldurulmaya allm ama ortada ne
tam anlamyla bir senaryo ne de
kaliteli oyunculuk vardr. Ksr,
abartl ve basit bir yapm olan
Bendeyar, bir ilk genlik filmi
olarak telakki edildiinde bir balang olarak alglanabilir; bunun
dnda byk beklentiler oluturulmamal ve var olan sinema
boluunu doldurma, Akkad gibi
ynetmenlerin koltuuna oturma
adna komik karmalar yapmaktan uzak durulmaldr.
Haim Aktene den ilgilendii genlerin elinden tutup geri
planda kalarak, byle bir filmin
ekilmesini salamak olmalyd. Haim Akten gibi yal bal
bir insann, byle ergen ii bir
yapmda zellikle de n planda
olmamas daha doru bir tercih
olurdu. Bu sayede beklenti tasnn dk seyretmesi salanarak ilerleyen sinema rnlerinde
tann ykselmesi beklenebilirdi.
Zira Bendeyar, ne yazk ki sinema
dnyasna Mslmanlarn rnek
katklarndan biri olarak deil,
Dnyay Kurtaran Adam misali komik fantastik filmler liginde
deerlendirilecek bir yapm olarak anlacaktr.
Umran KASIM 2011 95

Kitaplk

KLTR SANAT
Endls
Metin nal Mengolu
Okur Kitapl

Endls, medeniyetimizin en uzak batda hkm ferma olduu topraklar

anlatyor. O topraklarn ehirlerini, o ehirlere can veren ruh veren isimleri
anlatyor. Kurtuba, Almeria, Hsnl- Kasr, Valensiya, biliye, frikiyye,
Tanca, Septe, Ceziretl-Hadra, Granada, Marake, berik, Toledo, Lekke,
Murcia, Sevilla, Kfe, Trablus, bn Haldun, bn Rd, bn Arabi ve dierleri...

Ykselen Duvarlar, Zayflayan Egemenlik

Wendy Brown
Metis Yaynlar

Osmanl ve Balkanlar
Fikret Adanr, Suraiya Faroqhi
letiim Yaynlar
Kitap, kendi alanlarnda uzman
on ayr tarihinin incelemelerinden oluuyor. Her bir makale, farkl dillere dayal arivlere ve tarih yazmna bakarak
Osmanl tarihini ve Balkanlarn
gemiini irdeliyor. Tarih yazm sorunsal kadar, klieler,
sregelen ve tartlmayan
olgular yeniden dnmeye
sevk eden zihin ac yorumlar
bunlar. Hepsinin ortak noktasn, milliyeti ve tahrif edilmi
bir kronolojik tarihilie kar
verilen bir mcadele belirliyor.
Gemii yceltmekten kanan, nostaljik deerlendirmelere kaplmayan ve bir altn
a yaratmaya almayan bir
slup birliinden de sz edilebilir. Balkanlarn bitimsiz bir
atma ekseninde deil aksine
olduka yakn tarihlerde ortaya
kan eitli siyasi, dini ve ekonomik olumsallklar tarafndan
ekillendirildiini dnyorlar.
Christoph K. Neumann, KlausPeter Matschke, Bra Ersanl,
Herkl Milas, Johann Strauus,
Antonina Zhelyazkova, Fikret
Adanr, Gza Dvid, Pl Fodor,
Suraiya Faroqhinin katklaryla Osmanl ve Balkanlar, merkeziletirme, meruiyet, iktidar
paylam, kimlik ve milliyetiliin biimleniine arlk veren
aratrma balamyla gl bir
bavuru kitab.

96 Umran KASIM 2011

Neoliberalizme eletirel yaklaan teorisyenler arasnda nde gelen bir isim

olan Wendy Brown, bu sorulara cevap ararken, siyaset felsefesi, iktisat ve
tarihin yan sra tpk daha nce yaymladmz Tarihten kan Siyasette
olduu gibi siyasallatrlm bir psikanalize bavuruyor. Ortaya att
sorular farkl cepheleriyle ele alarak, meseleyi kavramamz kolaylatracak
zengin bir tablo sunan Brown, ayn zamanda, snr duvarlar gibi zel ama
maddi bir olgudan yola karak, iinde yaadmz dnyann genel gidiatn muhalif bir bak asyla deerlendiriyor.
Sosyal bilimlerde konuyu bu lde dorudan ele alan ilk kitap Ykselen
Duvarlar, Zayflayan Egemenlik. Ayrca, yazarn birikimi ve kvrak zeksyla
da son derece zgn bir metin. Kresel siyasetin gncel gelimeleriyle ve
gnmzn siyaset felsefesiyle ilgilenenlerin, ama ayn zamanda iinde
yaadmz dnyay anlamaya alan herkesin ilgisini ekecek bir yapt.

Firakl Nmeler / Akifin Gurbet Mektuplar

Hazrlayan: mer Hakan zalp
Tima Yaynlar
Mehmed kif Msrda kald sre zarfnda kz Suad Hanma, damad
Ahmed Beye ve torunu Ferdya Msrdaki yaantlarn anlatan hasret
dolu birok mektup yazm ve fotoraflar ektirmitir. Torunlar Ferd
Argun ve Selma Argun, hibir yerde yaymlanmam ve dede ydigr olarak yllar yl sakladklar bu mektuplar, fotoraflar kolleksiyoner M. Ryan
Soydana vermi ve bu vesile ile kifin ihtiyar srgn gnlerine dair hibir
kaynakta yer almam bilgiler ihtiva eden bu vesikalar 2011 Mehmed kif
Ersoy ylna zel olarak hazrlanmtr.

Medeniyetimizin Sosyal Dinamikleri

skilipli Mehmed tf Hoca
nklab Yaynlar
Kitap merhum skilipli Mehmed tf Efendinin Cemiyet-i lmiyye-i slmiyye
tarafndan yaynlanan Beyanl-Hak dergisinde 1911-1912 yllarnda
Medeniyet-i eriyye ve Terakkiyt- Dniyye bal altnda yazd makalelerden olumaktadr Bu makaleleri ksmen sadeletirerek Latin harflerine evirip yaynlamaktan maksat, son dnem Osmanl ulemasndan tf Efendinin
slm, eriat ve yaad zamann gnlk meselelerine, siyasetine bak hakknda fikir edinmek, ayn zamanda bu deerli alimin, ilmi birikiminden ve
grlerinden gnmz mslmanlarnn istifade etmesine yardmc olmaktr. Kitabn genel erevesi, insanlarn bir arada yaarken muhta olduklar
kanun, ynetim ve ibirlii olup bu konular, haklar ve grevler bak asndan ele alnmaktadr. Bu ynyle eser, 1900ler banda Avrupann etkisiyle
Osmanlda da ska gndeme gelen medeniyet, sosyal szleme, din ve
terakki konularna ulemnn bir nevi cevaplar niteliindedir.