1.9.

Binomna formula

Paskalov trougao
Paskalov trougao je numerika ema brojeva koji su rasporeeni na nain prikazan na slici
1.
1
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1
1 6 15 20 15 6 1
1 7 21 35 35 21 7 1
1 8 28 56 70 56 28 8 1
. . . . . . . . . . . . . .
Slika 1. Paskalov trougao
U prvoj vrsti se upie broj jedan, kao i u svakoj sledeoj vrsti na poetku i kraju. Ostali
brojevi se dobijaju kao zbir dva broja iznad tog broja koji se upisuje.
Ovi koraci se ponavljaju sve dok se red ne popuni, a tada se postupak ponavlja na novi red.
Paskalov trougao predstavlja matematiki model deobe ivih elija, univerzalnog zakona
atomske strukture, rasporeda listova oko stabljike, razmnoavanja ivotinja, raspored DNA
molekula.
Numeriki obrasci i pravila u Paskalovom trouglu su pravo matematiko udo. Paskalov
trougao je prepun skrivenih odnosa i veza sa dubljim matematikim konceptima. U sebi on
sadri Fibonaijeve brojeve, Lukasove brojeve, n-tougaone brojeve, brojevne sisteme...
Paskalov trougao je povezan sa slinou i fraktalima koji predstavljaju kompleksne
matematike veze naene u prirodi i koji su primer lepote matematike.
Paskalov trougao predstavlja model binomnih koeficijenata i u sebi sadri reenja raznih
kombinatornih problema.

Binomna formula
Binomna formula je opta formula pomou koje se izraunava proizvoljan stepen binoma:

Copyright Link group

(a + b)

n
n
= a n k b k , a, b R, n N .
k =0 k

gde je
n
n!
=
k
k
!
n

( k )! .

n ! = 1 2 3 n
k = 0,..., n

Neki specijalni sluajevi:

(a + b) = 1
1
( a + b ) = 1 a + 1 b
2
( a + b ) = 1 a 2 + 2 a b + 1 b 2
3
( a + b ) = 1 a 3 + 3 a 2 b + 3 a b 2 + 1 b3
4
( a + b ) = 1 a 4 + 4 a 3 b + 6 a 2 b 2 + 4 a b3 + 1 b 4
0

(a + b )

n
n
n
n 1 n 1 n n
= a n + a n 1 b 1 + a n 2 b 2 + ... +
a b + b
0
1
2
n 1
n

Koeficijenti u binomnoj formuli

n
se nazivaju binomni koeficijenti. Ti brojevi imaju niz
k

interesantnih osobina, a trougaona ema binomnih koeficijenata se nalazi u Paskalovom

trouglu.

(a + b )

(a + b )
(a + b )

0
=
0

1
1
= a + b
0
1
2
2
2
= a 2 + a b + b 2
0
1
2

(a + b )
(a + b )

3
3
3
3
= a 3 + a 2 b + a b 2 + b 3
0
1
2
3
...

n
n
n
n
n 1 n
n
= a n + a n 1 b + a n 2 b 2 + ... +
a b + b
0
1
2

1
n
n

Dokaz binomne formule se izvodi principom matematike indukcije:

Copyright Link group

Prvo se proveri tvrenje za prvi prirodan broj:

(a + b)

1
1
= a + b = a + b
0
1

to je tano.
Indukcijska pretpostavka je da tvrenje vai za proizvoljan prirodan broj n:

(a + b )

n
n
n
n 1 n 1 n n
= a n + a n 1 b 1 + a n 2 b 2 + ... +
a b + b .
0
1
2
n 1
n

Pot tom pretpostavkom ispituje se da li je tvrenje tano i za njegovog sledbenika n+1:

(a + b )

n +1

= (a + b ) (a + b ) =
n

n
n
n
n 1 n 1 n n
= a n + a n 1 b 1 + a n 2 b 2 + ... +
a b + b (a + b ) =
1
2
n 1
n
0

n
n
n
n 2 n 1 n
n
= a n +1 + a n b 1 + a n 1 b 2 + ... +
a b + ab +
0
1
2

1
n
n

n
n
n 1 n n n +1
n
+ a n b + a n 1 b 2 + a n 2 b 3 + ... +
a b + b
0
1
2
n 1
n

Posle pregrupisavanja slinih monoma, dobija se:

(a + b )

n +1

n n
n n
n
= a n +1 + + a n b 1 + + a n 1 b 2 + ...
0
1 0
2 1

n n 2 n 1 n n
n n +1
n
... +
+
a b + +
ab + b
n
n 1 n 2
n n 1

Kao za binomne koeficijente, vae sledee jednakosti:

n n + 1
=
=1
0 0
n n + 1
=
=1
n n + 1
n n n + 1
+
=

k k + 1 k + 1

Copyright Link group

dobija se:

(a + b )

n +1

n + 1 n +1 n + 1 n 1 n + 1 n 1 2
n + 1 1 n n + 1 n +1
=
a +
a b +
a b + ... +
a b +
b
0
1
2
n
n + 1

to je i trebalo dokazati.
Ako se posmatraju neki stepeni broja 11, dobijaju se sledei rezultati:
110 = 1
111 = 11
112 = (10 +
113 = (10 +
114 = (10 +
115 = (10 +
116 = (10
1771561
.....

1)2 = 100+2.10+1 = 121

1)3 = 1000+3.100+3.10+1 = 1331
1)4 = 10000+4.1000+6.100+4.10+1 = 14641
1)5 = 100000+5.10000+10.1000+10.100+5.10+1 = 161051
+ 1)6 = 1000000+6.100000+15.10000+20.1000+15.100+6.10+1 =

Moe se primetiti da do etvrte vrste Paskalovog trougla vai da n-ta vrsta Paskalovog
trougla predstavlja zapis ntog stepena broja 11.
U estom redu Paskalovog trougla javljaju se dvocifreni brojevi. To se moe prikazati na
sledei nain:

10
5+1

Cifra stotina hiljada

10
0+1

Cifra jedinica

Cifre stotina

Cifra desetica

Cifra hiljada
Cifra desetice hiljada

Slika 2. esti red Paskalovog trougla

Slino je i sa narednom vrstom Paskalovog trougla:

Cifra miliona

1 5
6+1

2 0

5+2

1 5

Cifra jedinica

0+1

Cifra stitina hiljada

Cifra desetica hiljada

Cifra desetica
Cifra stotina
Cifra hiljada

Slika 3. Sedmi red Paskalovog trougla

Copyright Link group

Moe se izvesti sledei zakljuak: decimalni zapis ntog stepena broja 11 se oitava u ntoj
vrsti Paskalovog trougla. Za stepene do etvrtog je to direktno, dok je oitavanje zapisa
petog i viih stepena iz Paskalovog trougla neto manje oigledno zbog pojave viecifrenih
brojeva u trouglu.
Primer 1: Primeniti binomnu formulu na izraz ( 3a 2b ) .
5

Reenje:

5
5
5
5
4
1
3
2
= ( 3a ) + ( 3a ) ( 2b ) + ( 3a ) ( 2b ) +
0
1
2
5
5
5
2
3
1
4
5
+ ( 3a ) ( 2b ) + ( 3a ) ( 2b ) + ( 2b ) =
3
4
5

( 3a 2b )

243a 5 810a 4b + 1080a 3b 2 720a 2b3 + 240ab 4 32b5

4

Primer 2: Koristei se binomnom formulom izraunati na 5 decimala izraz 0.997 .

Reenje:
1
4
4
4
0.997 4 = (1 0.003) = 14 + 13 3 103 +
0
1
2
3
4
4
4
+ 12 3 103 + 11 3 103 + 3 103
2
3
4

= 1 12 103 + 54 106 108 109 + 811012 =

= 1 0.012 + 0.000054 0.000000108 + 0.000000000081 =
= 0.98805
Samo prva tri sabirka utiu na prvih pet decimala:
Primer 3: U razvoju binoma

( x + 1)

12

nai lan koji sadri x .

Reenje:

Opti k+1-vi lan ima oblik:

n
Tk +1 = a n k b k .
k

Odatle se dobija da u razvoju binoma

( x + 1)

12

opti lan glasi:

da 12-k mora biti jednako sa 6, tj. k=6.

Sedmi lan sadri x

i glasi:

12
T7 = x 6 .
6

Primer 4: Nai racionalne lanove u razvoju binoma

Copyright Link group

3+ 2 .

12
Tk +1 = x12 k 1k , odnosno
k

Reenje:

5 3 5k k 5 53k k2
Opti k+1-vi lan ima oblik: Tk +1 = 3
2 = 3 2 .
k
k
Kako k uzima vrednosti od 0 do n, da bi lanovi bili racionalni mora da vai:

5k
k
Z Z k {0,1, 2, 3, 4,5} .
3
2
Jedina vrednost za k koja zadovoljava sva tri uslova je k=2, tj. trei lan je racionalan i
glasi:

5 3 2 5
T3 = 3 3 2 = 3 2 = 60
2
2

Copyright Link group