T.C.

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

ALTIN MADEN LETMECLNDEN

KAYNAKLANAN EVRESEL ETKLERN
DEERLENDRLMES

MELTEM KEKE

YKSEK LSANS TEZ

EVRE MHENDSL ANABLM DALI

KAHRAMANMARA 2014

T.C.
KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

ALTIN MADEN LETMECLNDEN

KAYNAKLANAN EVRESEL ETKLERN
DEERLENDRLMES

MELTEM KEKE

Bu tez,
evre Mhendislii Anabilim Dalnda
YKSEK LSANS
derecesi iin hazrlanmtr.

KAHRAMANMARA 2014

Kahramanmara St mam niversitesi Fen Bilimleri Enstits rencisi Meltem

KEKE tarafndan hazrlanan Altn madeni iletmeciliinden kaynaklanan evresel
etkilerin deerlendirilmesi adl bu tez, jrimiz tarafndan 02 / 10 / 2014 tarihinde oy
birlii ile evre Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul
edilmitir.

Do.Dr. Yamur UYSAL (DANIMAN)

evre Mhendislii
Kahramanmara St mam niversitesi

Do. Dr. Mustafa DOLAZ (YE)

evre Mhendislii
Kahramanmara St mam niversitesi

Do. Dr.Mehmet NSAL (YE)

naat Mhendislii
Kahramanmara St mam niversitesi

Yukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Do. Dr. Mustafa EKKEL
Fen Bilimleri Enstits Mdr

TEZ BLDRM
Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek
sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada orijinal
olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.

Meltem KEKE

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve
fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunundaki hkmlere tabidir.

ALTIN MADEN LETMECLNDEN KAYNAKLANAN EVRESEL

ETKLERN DEERLENDRLMES
(YKSEK LSANS TEZ)
MELTEM KEKE
ZET
Madencilik, tarih boyunca uygarlklar ekillendiren temel sektrlerden biri
olmutur. lke ekonomisive lke kalknmas asndan nemi bulunan mineralleri rasyonel
bir ekilde endstriye salamak iin gelitirilmi uygulamal bilim daldr. Altn
madencilii, maden yataklarnn aranmas, projelendirilmesi, iletilmesi ve karlan
madenin zenginletirilmesi ile ilgili ilemleri ierir. evresel etkilerin deerlendirilmesi ise
blgenin mevcut evresel verilerinin kaydedilmesi altn madencilii ilemleri srasnda
evresel verilerin takip edilmesi ve olas etkilerin minimize edilmesi iin eitli nlemlerin
alnmas ve izleme programlar ile proje sahasnn takip edilmesi ile ilgili almalarn
yrtlmesidir.
Btn canllarn ortak varl olan evrenin, srdrlebilir evre ve srdrlebilir
kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn salamak herkesin grevidir. Bu grev
dogrultusunda yaplan altn madencilii iletmelerinde, hava kalitesinin korunmas, su
ynetiminin salanarak su kalitesinin korunmas, toprak kalitesinin korunmas, hayvan ve
bitki trleri zerinde olabilecek etkilerin azaltlmas iin nceden trlerin belirlenmesi ve
nlemlerin alnmas, kimyasallarn tanmas, depolanmas, kullanm ynetiminin
salanmas, oluacak tehlikeli ve tehlikesiz atk ynetiminin oluturulmas ile geri
kazanm,

geri dnm

veya

bertarafnn

ynetilmesinin

salanmas,

patlatma

almalarnn patlayc ynetimi, ta savrulmas, hava oku risklerinin lmlerle

desteklenerek ynetimlerinin salanmas, grlt ve titreim etkenlerinin ynetiminin
salanmas en kanlmaz mecburiyettir. Tm bu ynetim ve koruma almalarnn
mevzuatta yer alan ynetmelik hkmlerince yerine getirilmelidir. Ynetmeliklerde
belirtilen standartlarda lme, izleme ve deerlendirilmeler ile desteklenerek ynetmelik
kriterleri ile karlatrlarak nceden alnan nlemlerle de evresel etkilerin olumas
nlenmelidir.
Bu tez almasnda altn madencilii iletmeciliinde olas evresel etki
deerlendirilmelerinin tespit edilerek alnacak nlemler ve yaplacak almalarn ortaya
konmas amalanmtr. Sz konusu almada altn madeni iletmecilii evresel etki
deerlendirmesi (ED) andan deerlendirilerek, hava, su, toprak kalitesi inceleme
i

almalar analizlerle desteklenerek sreler takip edilmitir. Kayseri snrlar ierisinde

yer alan ve hlihazrda bulunan altn madeni sahas ierisinde rnekleme alanlar
belirlenmi, alnan numunelerin analizleri yaplarak etkileim sreleri izlenmitir. zleme
sreci sonucunda elde edilen veriler deerlendirilmi ve tartlmtr.
Altn madencilii iletmeciliinde yerinde yaplan almalarla grlmtr ki
evresel etki deerlendirilmesi kapsamnda proje balamadan nce olas evresel etkilerin
belirlenerek alnan nlemlerle ve iletme dneminde de hassas davranlarak devam eden
nlem almalar ile evresel etkilerin nlenebileci ortaya konmutur.

Anahtar Kelimeler: Altn madeni, CED, evresel etkiler, hava kirlilii, su kirlilii, toprak
kirlilii

Kahramanmara St mam niversitesi

Fen Bilimleri Enstits
evre Mhendislii Anabilim Dal, Aralk / 2014
Danman: Do. Dr. Yamur UYSAL
Sayfa says: 70

ii

THE ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT OF GOLD MINE

(MASTER'S THESIS)
MELTEM KEKE
ABSTRACT
Mining is one the main sector shaping the civilization throughout the history. Mining is
developed applied science for providing minerals in a rational way to the industry having
importance for the countrys economy and development. Gold mining includes studies searching
for mineral deposits, designing, operating and enrichment of the mineral extracted. Assessment of
environmental impacts includes execution of studies, recording the existing environmental data,
following the environmental data during the gold mining operations, taking several actions to
minimize possible effects and monitoring the project site by monitoring programs.
Most of the mine and minerals used as raw material in many fields of the industry, found
in the composition of geological structures shaping the earth and supplied from these areas. The
growing need for raw materials and technological advances in the understanding of trade in
addition mining industry, mining-related activities is gradually expanding and due to that it
makes necessary to run low grade of ore deposits. Designing of gold mining activities in lowgrade mines, are made including heap leach enrichment method. In this way, it is observed as the
optimum way of functioning. Also, in this design, minimal environmental impact is observed by
the most sensitive measures.
Aim of this thesis is that measures to be taken to detect potential environmental impact
assessment in gold mining operations and is intended to demonstrate the work to be done. By
this study, gold mining operations process, evaluated by environmental impact assessment (EIA),
supported by air, water and soil quality is examination studies, is monitored. Sampling areas are
selected in gold mine fields and located within the province of Kayseri and taken samples are
analyzed and interaction process is monitored. At the end of the monitoring process, datas are
analyzed and discussed.
In-situ studies in gold mining operations has shown that environmental impacts can be
avoided with before the start of project, measures taken by the determination of potential
environmental impacts in order to evaluate environmental impact assessment, sensitively
management of taken measures in the operation period.
iii

KeyWords:gold mine, EIA, environmentalimpacts, soilpollution, airpollution, waterpollution

University ofKahramanmara St mam

Graduate School of Natural and Applied Sciences
Department of EnvironmentalEngineering,December/2014
Supervisor:Assoc. Prof. Dr. Yamur UYSAL
Pagenumber: 70

iv

TEEKKR
Bu tez almas sresince engin bilgi ve tecrbelerinden faydalandm, almamn her
aamasnda salad bilimsel katklardan ve bana her konuda destek olduundan dolay Do. Dr.
Yamur UYSALa, teekkr ederim.
Bu gnlere gelmemde her trl maddi ve manevi desteklerini grdm Sn. Zekeriya ERSOY,
Sn. Fahri KEKE, Sn. zden KEKE, Sn. Zeliha ERSOY, Sn.Ahmet ERSOY, Sn. Emel
ERSOY ve hereyden deerli ailem Mehmet KEKE, Nursel KEKE, Nesrin KEKE, Hacer
BNGL ve kuzenim Tue KEKEe sonsuz teekkrlerimi sunarm.

NDEKLER
Sayfa No
ZET

.................................................................................................................... i

ABSTRACT

................................................................................................................... ii

TEEKKR

.................................................................................................................. iii

NDEKLER .................................................................................................................. vi
EKLLER DZN ............................................................................................................ viii
ZELGELER DZN ............................................................................................................. ix

1. GR

..................................................................................................................14

1.1. Madencilik ............................................................................................................................... 15

1.1.2. Altn madencilii ......................................................................................15
1.1.2. Dnyada altn madencilii ..........................................................................................16
1.1.3. Trkiyede altn madencilii ......................................................................17
1.2. Cevher retim veZenginletirme Faaliyetleri ..................................................................... 18
1.2.1. Ak ocak iletmecilii ............................................................................................ 18
1.2.2. Krma eleme tesisi ......................................................................................................................... 18
1.2.3. Li alan ve zelti havuzlar ................................................................................. 21
1.2.3.1. Li alan ........................................................................................................ 21
1.2.3.2. Aglomerasyon ............................................................................................... 24
1.2.3.3. zelti ve takn havuzlar .......................................................................... 26
1.3. ADR ve Altn Dkm nitesi ........................................................................................................ 27
1.3.1. ADR nitesi ................................................................................................................. 27
1.3.1.1. Karbon adsorbsiyonu .................................................................................... 27
1.3.1.2 Syrma tank ................................................................................................. 27
1.3.2. Altn dkm nitesi..................................................................................................... 28
1.3.2.1. Elektroliz ve rafinaj ...................................................................................... 28
1.3.2.2. Aktif karbon reaktivasyonu .......................................................................... 29
1.4. evresel Etkilerin Deerlendirilmesi ....................................................................................... 29
1.4.1. Ta savrulmas ............................................................................................................. 29
1.4.2. Hava oku ve vibrasyon .............................................................................................. 31
1.4.3. Hava kalitesi ................................................................................................................ 33
1.4.4. Su kalitesi .................................................................................................................... 40
1.4.5. Toprak kalitesi ............................................................................................................. 46
1.4.6. Kimyasal ynetimi ...................................................................................................... 47
1.4.7. Kat atk ynetimi ...................................................................................................... 48
1.4.8. Flora ve fauna ynetimi .............................................................................................. 51
2. NCEK ALIMALAR .................................................................................................................. 53
vi

Sayfa No
3. MATERYAL VE METOD ................................................................................................................ 55
4. BULGULAR VE TARTIMA .......................................................................................................... 60
5. SONULAR VE NERLER ........................................................................................................... 66
KAYNAKLAR .................................................................................................................. 68
ZGEM

....................................................................................................................................... 70

vii

EKLLER DZN
Sayfa No
ekil 1.1. Ak ocak ev as ve basamak genilii dizayn .......................................... 18
ekil 1.2. Ak ocak topografyas .................................................................................. 18
ekil 1.3. Patlatma dizayn ............................................................................................ 20
ekil 1.4. Altn ileme yntemleri ................................................................................. 22
ekil 1.5. Topaklatrma ilemine tabi tutulmu (a) ve tutulmam (b) tanelerden oluan
ktleiinden zelti ak gsterimi ................................................................ 25
ekil 1.6. Patlatma kesiti ............................................................................................... 30
ekil 1.7. Patlatma paterni............................................................................................. 31
ekil 1.8. Geirimsizlik tabakalar................................................................................. 44
ekil 1.9. Blge havza dalm ..................................................................................... 45
ekil 4.1

HCN gaz lm sonular.............................................................................. 64

viii

ZELGELER DZN
Sayfa No
izelge 1.1.

Tozuma etkileri iin alnacak nlemler...................................................... 39

izelge 3.1.

zin verilenen yksek titreim hz ............................................................. 56

izelge 3.2.

Taneciklerin dalmlar ............................................................................ 57

izelge 4.1.

Patlatma lm sonular .......................................................................... 60

izelge 4.2.

Grlt lm sonular............................................................................ 61

izelge 4.3.

Hava kalitesi model sonucu....................................................................... 62

izelge 4.4.

ken toz lm sonular ........................................................................ 63

izelge 4.5.

PM10 lm sonular .............................................................................. 63

izelge 4.6.

AKM analiz sonucu .................................................................................. 64

izelge 4.7.

Gzlem kuyular analiz sonular .............................................................. 65

ix

1. GR
Nesillerin ihtiyalarnn karlanmasna ve kalknmasna imkn verecek ekilde bugnn
ve gelecein yaam ve kalknmassrdrlebilir kalknma ile gerekletirilmelidir. Sosyal,
ekolojik, ekonomik, mekansal ve kltrel boyutlar olan srdrlebilirkalknma ilkelerikatma
deeri yksek ve olduu yerde karlmas gereken maden kaynaklarnn, madencilik
faaliyetlerine rehberlik etmelidir (B, 2009). Madencilikte nemli bir yeri olan altn
madenciliinde de en optimum proses seimi ile birlikte srdrlebilir kalknma adna evresel
etkilerin deerlendirilmesi ile evresel etkilerin en aza indirilmesi esastr.
Sanayinin pek ok alannda endstriyel hammadde olarak kullanlan maden ve
minerallerin byk bir ksm yeryzn ekillendiren jeolojik yaplarn bileiminde bulunmakta
ve buralardan salanmaktadr. Ticaret anlaynda giderek artan hammadde ihtiyac ve buna ek
olarak madencilik sektrndeki teknolojik gelimeler, madencilik faaliyetleri ile ilikili alanlarn
giderek genilemesine ve dolays ile dk tenre sahip maden yataklarnn da iletilmesini
zorunlu hale getirmektedir (Varol ve Bapnar, 2011).Altn madeni iletmeciliinde de dk
tenrl maden sahalarnda yn lii yntemi ile zenginletirilmesi adna projelendirmeler
yaplmaktadr. Bu ekilde en optimum ileyi olduu gzlemlenmektedir. Ayrca alnan en hassas
nlemlerle evresel etkilerin nlenebilinecei incelenen projede gzlemlenmitir.
Altn madencilii faaliyetlerinde her nitenin ayr ayr ele alnmas ile evresel etkilerinin
belirlenerek bu etkilere kar mevzuat hkmlerininde dikkate alnarak alnacak nlemlerinin
belirlenmesi esastr.
1.1 Madencilik
Madencilik yer kabuunda bulunan cevher, endstriyel hammadde kmr ve petrol gibi
ekonomik deeri olan herhangi bir maddeyi yeryzne karp onu paraya dntrme iidir.
Madenciliin amac, ekonomiye gerekli doal hammaddeyi salamaktr. Ekonomik nemi
bulunan mineralleri rasyonel bir ekilde endstriye salamak iin gelitirilmi uygulamal bilim
daldr. Maden yataklarnn aranmas, projelendirilmesi, iletilmesi ve karlan madenin
zenginletirilmesi ile ilgili ilemlerdir.Tarih kaytlardan anlaldna gre insanolunun
madenleri kullanmas ok eskiye dayanmaktadr. nsanln, kltr tarihi ve medeniyetin
gelimesine paralel olarak, madencilik tarihi ile de yakn ilikisi vardr.
1

1.1.1 Altn madencilii

Altn,dier elementler ile kolayca bileik yapmayan bir soy metaldir. Altnn kendine
zg sar bir rengi vardr. Altn youn bir metal olmakla birlikte, olduka yumuak bir metaldir.
Metaller iinde (ekile dvlerek) en kolay ekil verilebilenidir. Altnn deerli olmasnn
nedenlerinden biri, az bulunan bir metal olmasdr.nsanlarn sahip olmak istedikleri bir madde ne
kadar azsa, deeri o kadar artar. Birok metal hava ile temas edince oksitlenerek anma urar.
Altn kimyasal duraanl nedeni ile oksitlenmez, baka elementlerle kolaylkla birleerek
mineraller meydana getiremez. ounlukla kayalarn ilerinde mikron boyutunda partikller
halinde salm olarak ve eer besleme blgesinde uygun kaynak var ise dere kumlarnda ince
taneler halinde bulunur. Zaman zaman dere kumlarndaki bu altn taneleri birleerek topaklarda
oluturabilir.
Uzun yllar sren arama ve rezer-tenr belirleme almalarndan sonra belirlenen cever
ierisinde altn retimi ncelikle, metalin yer altndan kartlmas, n zenginletirme iin uygun
ilemlerin uygulanmas ve ardndan uygun metalurjik (hidrometalurji/pirometalurji) ilemlerin
uygulanmasyla gerekleirilir.
Antik dnemlerde, altn madenciliinin ilk zamanlarnda retim basit madenci tavalarnn
kullanlmasyla veya hidrolik madencilik ile gzle grlebilir altn tanelerinin seilerek alnmas
eklinde gerekletirilmekteydi. Artk gnmzde, byk lekli retim yapan irketler, ak
ocak iletmecilii veya uygun olan lokasyonlarda yeralt madenciliieklinde gzle grlemeyen
altn cevherinin iletilmesine ynelik retim yapmaktadrlar.
Cevher kartldktan sonra, cevherin yapsna ve altn tenrne bal olarak tank lii veya
yn lii ile zenginletirilebilir. Bu aamada, maden ocandan kan cevher uygun boyuta krlp
tlr. Tank liinde, tlen cevher siyanr ile reaksiyona sokulur. ynliindeyse cevher
geirimsiz olarak ina edilen bir katman sistemi zerine yn eklinde konulur. Li aamasnda
kullanlan siyanr, altn zerek iyon halinde kendine balar. Altn ykl siyanr zeltisi
zerindeki altn syrma nitesinde syrlarak elektrolize gnderilir. Yksz zelti zel
havuzlarda toplanarak, ileri ilemlerde kullanlr. Bu ekilde dorudan li yaplan cevherler
genelde serbest altn ieren cevherlerdir. Yksek slfr ierikli olan refrakter cevherlerde altn
metalini dorudan li ile kazanmak zor, siyanr lii ncesi cevher kavurma veya yksek basnl
bir ilem ile oksitlenmelidir. Elektrolizde toplanan altn ve eer var ise gm izabeye
gnderilerek frnda altn-gm karmndan oluan Dore kle olarak dklr. Bu klelerin
2

kullanlabilmesi iin yurt iindeki veya dndaki akredite rafinerilerde saf hale getirilmesi
gerekir.
1.1.2 Dnyada altn madencilii
Dnya altn retimi, son 25 ylda yaklak olarak ikiye katlanmtr. Bu gelimeler
sonucunda, bilinen altn cevherleri iletmeye alnrken, yeni altn yataklarnn bulunmas iin
btn dnyada youn bir arama ve yatrm dnemi balamtr. 1990 ylnda 2133 ton olan dnya
toplam altn retimi, srekli ykselen bir eri gstererek, 2012 ylnda %26,5'lik bir artla 2700
ton olmutur. Dnya altn talebi

ise 1990 ylndaki2519 tondan 2012 ylnda 4383 tona

ykselmitir. Altn retimi ve talebi arasndaki 1500 ton civarndaki fark merkez bankalar
tarafndan satlan altn klelerden ve hurda altn ticaretinden karlanmaktadr. (TMD, 2002)
Dnya altn retiminin % 53' drt sanayilemi lke, ABD, Kanada, Avustralya ve G.
Afrika'da yaplmaktadr. 1980 ylna gre retim art ABD'de 13 kat, Avustralya'da 18 kat ve
Kanada'da 3,5 kat olmutur. Yllk altn retimi, Rusya hari, 24 ton olan Avrupa'nn dnya
retimindeki pay %1'dir.(TMD, 2002)
Dnya altn talebinde, Hindistan, ABD, Suudi Arabistan ve in ile birlikte Trkiye ilk
sralar paylamaktadr. Trkiye, dnya altn retimi sralamasnda yer almad halde dnya altn
talebinde beinci sradadr.(TMD, 2002)
Altn madenciliinde teknoloji seimi, cevher iindeki altn taneciklerinin byklne
ve cevher kayasnda bulunan dier minerallerin kimyasal ve fiziksel zelliklerine baldr.
Cevherdeki altn taneciklerinin mikroskopik boyutta dalm olmas durumunda kullanlan
yegane etkin yntem, siyanr yardm ile zeltiye alma (siyanr lii) teknolojisi gnmzdeki
dnya altn retiminin % 83' iin kullanlmaktadr.(TMD, 2002)
Siyanrleme yntemiyle altn retimi 120 yldr tm dnyada baaryla yaplmaktadr.
Birlemi Milletler evre Program tarafndan hazrlanan bir raporda, bugne kadar siyanr
kullanm nedeniyle altn madenciliinde, herhangi bir lmcl kazann meydana gelmedii
belirtilmitir.(TMD, 2002)
Madencilik atklar, ABD ve AB lkeleri gibi gelimi lkelerde sanayi atklar iin
geerli "atk ynetim mevzuatlar" kapsam dnda yer almaktadr. Avustralya, Kanada ve
ABD'deki baz eyaletlerde genel madencilik faaliyetleri hakkndaki yasal mevzuat dnda, altn

madencilii iin zel yasal mevzuat bulunmamaktadr. Avrupa Birlii'nde ise maden atklar
hakknda 2006 ylnda yrrle giren 2006/21/EC sayl Direktif uygulanmaktadr.
Altn madenciliinde kullanlan sodyum siyanr, hidrojen siyanrden (HCN) elde
edilmektedir. Dnyadaki yllk HCN retimi 1.4 milyon ton civarndadr. Bu HCN'in yaklak %
13'nden madencilik sektrnde kullanlan sodyum siyanr retilmektedir. Hidrojen siyanrn
geri kalan % 87'si naylon ve plastik imalinde, tekstil sanayinde, metal ileme ve kaplamada,
galvanizlemede, madencilikte, kuyumculuk ve mcevhercilikte, ila sanayinde ve tarmsal
kimyasallarda ve fotoraflkta kullanlmaktadr.(TMD, 2002)
Toksik bir madde olduu bilinen siyanr, ada yaamn vazgeilemez ve son derece
yaygn olarak kullanlan bir kimyasal maddesidir. Siyanrn gvenli kullanm, salkl ynetim
uygulamalarnn yrrle konmas ile mmkndr. ABnin madencilik atklarnn ynetimine
ilikin 2006/21/EC sayl Direktifinde, tesisten atk havuzuna dearj noktasndaki atklarda
siyanr miktarnn 1 Mays 2008 tarihinden itibaren 50 ppm, 1 Mays 2013 tarihinden itibaren 25
ppm ve 1 Mays 2018 tarihinden sonra atk havuzunda 10 ppmi gemeyecei belirtilmektedir.
1.1.3

Trkiyedealtn madencilii

lkemizde, altn cevherlemelerine ynelik modern maden yata modellemelerine

dayandrlm aramalar son onbe yldr aralklarla srdrlmektedir. Potansiyel tahmini, maden
yataklarnn aranmas almalarnn ilk aamasn oluturmaktadr. Trkiye'nin jeolojisinin
ABD'de en ok altn retimi yaplan Nevada ve California'ya byk benzerlikler gstermesinden
yola klarak 1997 ylnda lkemiz altn potansiyelinin tahmini almas yaplmtr. Bu alma
sonucunda, Trkiye altn potansiyelinin 6500 tona kadar kabilecei hesaplanmtr.
lkemizde, halen iletilmekte olan, 8 altn madeni ve 5 zenginletirme tesisi vardr.
Mevcut bilgilere gre, bu madenlerde 800 ton altn rezervi belirlenmitir. Bu rezervin bugnk
toplam deeri yaklak 33 milyar dolar ve madencilik sektr iin 4,2 arpanna gre lke
ekonomisinde yarataca katma deer ise 138 milyar dolardr. Bu projelerde tahmini dorudan
istihdam6000kiivemadenciliksektriin 16,2 arpannagredolaylistihdamise97.200kiidir.
Uluslararasstandartlaragre,

atklarn,

evreyeveinsansalnazararvermeyecekbiimdedepolanmalariinDoalBozundurmaveKimyasa
lArtmaolmakzereikifarkltemelilkekapsamndaatkynetimiuygulanmaktadr.(MMO, 2005)

Birmadencilikfaaliyetininevrezerindeki

en

nemliolumsuzetkisi,

ilenencevherdebulunanarmetallerinbnyelerindekislfrnoksidasyonusonucuoluabilecekasitl
isularsonucuevreyeyaylmasdr.(TMD, 2002)
Modern
madencilikyaklamerevesindemadensahasrehabilitasyonununiletmeilebirliktebalamasgere
kmektedir.
1.2 CevherretimveZenginletirmeFaaliyetleri
1.2.1 Akocakiletmecilii
Madencilikte,

cevherinyeryzneyaknbirtabakadabulunmasgerekirken,

yeraltmadenciliktecevheryeryznnderinliklerindebulunabilir.
Cevherinyzeyeyaknolmas,

tenrndkolmas,

cevher/pasaorannnyksekolmasnedenleriileincelediimizaltnmadeniiletmesindeakocakynt
emiseilmitir.
Akocakiletmeciliinde; delme, patlatma, ykleme, tama, depolamailemleriyeralmaktadr.
CevherAkocakyntemlerindeocakevalar,

basamakgenilii,

basamakevalarplanlamasnemtamaktadr.
ncelediimizprojesahasndaakocakiletmeciliiyeralmaktadr.Yetkililerleyaplangr
melerdeakocakiletmeciliindeekil

1.2de

verilenalantopografyasnabalolarakdizaynalmalaryrtldbelirtilmitir.
Akocakiletmeciliindenemliolanakocakevasvebasamaklarekil1.1de belirtilmitir.
Akocakiletmeciliindecevherpatlatmayntemiilegevetilmektedir.Patlatmadizaynako
cakfaaliyetlerindenemtamaktadr.

ekil 1.1Ak ocak ev as ve basamak genilii dizayn

ekil 1.2. Ak ocak topografyas

ncelediimizprojesahasndagevetmepatlatmasuygulanmasplanlananpatlatmadizaynekil1.3te
verilmitir.

ekil 1.3. Patlatma dizayn (Golder, 2011)

1.2.2 Krma eleme tesisi
Krma eleme tesisleri cevher hazrlama nitelerinin bir parasdr.
Ufalama

(boyutkltme)

devrelerininyatrmtutarlarnnveiletmegiderlerinintmcevherhazrlamavezenginletirmetesisinin
maliyetivegiderleriiindekipaynngenellikleokyksekolmasnedeniyle,
belirlibircevheriinuygunbirufalamadevresininseimicevherhazrlamatesislerinintasarmaamasn
daalnmasgereken

en

nemlikararlardanbiridir
7

(CevherHazrlama,

2014).Ufalamadevrelerinintasarmndagznndebulundurulmasgerekenetkenlercevhertrlerinde
kideikenliklerkadargenibiryelpazeiindeolmaklabirlikte,
uygundonatlarnseimiiinaadakitasarmparametrelerininbilinmesigerekmektedir.Krlacakma
lzemenintanm;

Malzemeninynyounluuve/veyazglarl,

Beslenenmalzemeninkrma, tmeveandrmaendeksleri,

Nemmiktarkilieriigibisorunyaratabilecekcevherezgnitelikler,

Krmavetmedevrelerinegirenbeslenmelerinveistenilenrnlerintaneboyulimitleri (%80
geen ) ,

Tesisezgparametreler (kapasite, iklimkoular, yeterlisuyunbulunabilmesigibi),

Bu

parametrelereekolarakmadendekiretimprogramlarvehzlar,

madencilikyntemlerivemadenmakinelerininbyklklerigibietkenler

de,

zelliklekrcdonatlarnntrlerininveboyutlarnnseiminde,
krclarnalmasaatlerininbelirlenmesinde,

tesisyeriseiminde,

vestoklamanngerekliolupolmadkonusundabelirleyicidir (CevherHazrlama, 2014).

ncelemealmalarnyrttmzaltnmadeninde

aamalkrmaelemeilemingrld, birincilkrcnitedecevherindaneboyutununmaksimum 1
metreden 190 mmyedrldgzlemlenmitir.
Birincil krc nite sonrasnda,apron besleyiciler ve konveyr aracl ile ikincil
krc niteye tanmaldr. Krma ncesinde cevher elekten geirilerek,boyutu 12 mmnin altnda
olan cevher elek altnda toplanarak, elek st cevher ise istenilen boyuta kltlmek zere
ikincil krcya aktarlarak,konik krcdan oluan ikincil krma nitesinde cevherin boyutu 32
mmye indirildii grlmtr.
1.2.3 Li alan ve zelti havuzlar
1.2.3.1 Li alan
Altn madenciliinde cevherli malzemeden altn eldesi iin kullanlan teknoloji, cevher
ierisindeki altn taneciklerinin bykl, tenr, cevher kayacnn metal ierii, kimyasal ve
fiziksel zellikleri gibi ana faktrlere baldr. Buna gre kullanlan eitli ileme yntemlerinden
balcalar aadaki gibidir,

Li
8

Gravitasyon

Flotasyon

Amalgamasyon

Manyetik yntemle ayrma

Ar ortam ayrmas

Dnyada altn retiminde tercih edilen yntemlerin dalm ekil 1.4teverilmektedir.

Buna gre cevher ileme yntemlerinden en yaygn olarak kullanlan siyanr yardm ile altn
zeltiye alma yani li yntemidir. Bu yntem altn paracklarnn cevherde mikroskopik
boyutlarda dalmas durumunda tercih edilmektedir. Gravitasyon yntemi ise dere kumlarnda
serbest halde bulunan altnn kazanlmas iin kullanlmaktadr. Bakr cevherinde bulunan altnn
kazanlmasnda ise flotasyon ve siyanrleme yntemi beraber kullanlmaktadr. Deiik cevher
trlerine

gre

siyanrleme,

flotasyon

ve

gravitasyon

ilemleri

beraber

kullanlabilmektedir(Hdaverd ve Kuzu, 2005).Amalgamasyon yntemi ise altn ve gm ieren

tlm cevherlerden civa yardm ile altn ve gmn civa ierisine alnmas ilemidir
(Golder, 2011). Bu ilemden sonra bir yandan civa tekrar kazanlr; dier yandan kymetli
metaller elde edilmektedir. Fakat bu yntem evresel etkileri nedeni ile yaygn olarak tercih
edilmemektedir. Manyetik yntemle ayrma farkl manyetik zellikteki mineral tanelerinin
kuvvetli ve zayf manyetik alandan geirilerek ayrlmasdr. Ar ortam ayrmas ise mineral
tanelerinin akkan younluuna gre ayrma yntemidir. Manyetik ayrma ve ar ortam
ayrtrma yntemleri de ounlukla ilave prosesler olarak kullanlmaktadr (Golder, 2011).

ekil 1.4. Altn ileme yntemleri (TMD, 2002)

9

Yaygn olarak tercih edilen li ileme ynteminde, suda znen siyanr tuzlar (sodyum
veya potasyum siyanr) cevher ile temas eder ve cevher iinde bulunan altn li ierisine alr. Li
ileme ynteminde balca iki teknik kullanlmaktadr. Bunlar yn lii ve tank lii olarak
adlandrlmaktadr.
Yn Lii: ri akl byklnde krlm olan cevher, taban geirimsiz bir tabaka ile kaplanan
bir alana yn halinde serilir. Cevher zerine delikli boru sistemi ile dk siyanrl su
uygulanr. Siyanrl su yn iinden geirimsiz tabakaya doru szlrken cevher ierisindeki
altn li zeltisi iine alnr. zeltiye gemi olan altn daha sonra kimyasal ilemlerle ayrlr ve
siyanrl su tekrar yn zerine uygulanr. Cevher ynndaki altn tkenene kadar bu ilem
devam eder.
Tank Lii: Cevher sulu ortamda yaklak 100 mikronun altna tlr. %40-50 kat
younluundaki bu karm, iinde bir veya birden fazla kartrcs olan ve iine hava veya
oksijen verilen tanklarda kire-siyanr ortamnda ileme tabi tutulur. Bu ilem sonrasnda cevher
ierisinde bulunan altn li zeltisi iine alnr. zeltiye gemi olan altn bata aktif kmr
veya metal inko tozu kullanlarak alnr.
Yn lii yntemi iin cevherin tane boyutu, tenr, metal ierii gibi ana faktrler
deerlendirilmitir. Dk tenrl bu cevher yata iin yn lii alternatifi haricinde
siyanrleme yntemi bulunmamaktadr.
ncelediimiz proje kapsamnda uygulanan yntem yn liidir.
Yn liindenbaanl sonu alabilmek iin ynn kuralna uygun olarak hazrlanmas
gerekir. Bu nedenle, hazrlanan ynn yeterince geirgen ve gzenekli olmas aranan en nemli
zelliklerdir. Ynn hazrlanmasnda aada belirtilen noktalara zellikle dikkat edilmesi
gerekir.
Ynn hazrlanmas srasnda ince ve iri taneli malzemelerin ayrmaya uramas byk
lde engellenmelidir. Aksi takdirde li zeltisi iri tanelerin ok olduu blgelerde daha hzl
akacak ve ince tanelerin belli noktalarda birikmesi nedeniyle yatay ynde geirgen olmayan bir
blge olumasna neden olur (Girginc, 1989).
Ynn tabakalar halinde hazrlanmamas gerekir. Bu kurala uyulmamas durumunda,
her tabakann hazrlanmas srasnda bir sktrma sz konusu olaca iin ynn geirgenlii ve
gzeneklilii olumsuz ynde etkilenir (Girginc, 1989).

10

nce taneli malzeme yma mmkn olduunca dzenli olarak datlmaldr. zellikle 100 mesh tane byklndeki malzeme byk sorunlara neden olmaktadr, ince taneli malzemenin bol bulunmas durumunda ayrmay byk lde nlemenin ve geirgenlii de olumlu ynde etkilemenin tek yolu ince tanelerin iri tanelere balanmalarn (topaklatrma) salamaktr
(Girginc, 1989).
ncelenen alma sahasnda li ilemine tabi tutulacak cevher szdrmazl astar ve astar
rtc sistemler kullanlarak salanm, dz bir yn li alan zerine serilmitir. Bu proseste,
serilecek olan cevherin kalnl yaklak 4 m ile 10 m arasnda deiim gstermektedir. Ynn
zerine uygulanacak siyanrleme ilemi ile siyanr zeltisi cevher ierisinde geirimsiz
tabakaya doru szlrken, cevher ierisindeki altnn li zeltisi ierisine alnmas
hedeflenmektedir. zeltiye gemi olan altn daha sonra kimyasal ilemlerle ayrlr ve siyanrl
su tekrar yn zerine uygulanr. Cevher ynndaki altn tkenene kadar bu ilem devam eder.
Alana yeni cevher serilerek ayn ilemler tekrarlanmaktadr. Yeni cevherin doldurulmas
genellikle konveyrler veistifleyiciler ile otomatik olarak yaplr.
Yn li tesislerinde, astar ve ykl zelti toplama sisteminin zarar grmemesi iin
yksek koruma gerekir. Olas hasarlar doldurulan cevher arlndan ziyade tamada kullanlan
aralar tarafndan kaynaklanr.
ncelediimizproje kapsamnda yn li prosesi kullanlmakta olup, cevher, astarl hcre
zerine serildikten sonra siyanrleme ilemi ile altn kazanm gerekletirecei gzlemlenmitir.
Kullanlm cevher ynnn zerine kat kat yeni cevher serilerek, ilemler tekrarlanaca
gzlemlenmitir.
1.2.3.2 Aglomerasyon
Bol miktarda kil ya da -100 mesh taneler ieren bir malzemenin yn lii iin mutlaka bir
n ilemden geirilmesi gerekmektedir. Bu n ilemin amac malzemeyi su ya da kire,
portlandimentosu vb. balaycnn varlnda topaklatrma ilemi ile ince tanelerin iri tanelere
balanmasn salamaktr. Ancak byle bir ilem sonunda, ekil 1.5'de gsterildii gibi,
yndaki li zeltisinin akna bir dzenlilik kazandrabilmektedir.(Girginc, 1989).

11

ekil 1.5. Topaklatrma ilemine tabi tutulmu (a) ve tutulmam (b) tanelerden oluan ktle
iinden zelti ak(Girginc, 1989).
Topaklatrma ilemi, temel olarak aada belirtilen admlardan olumaktadr.
Cevherin krlmas,
Krlm cevherin portland imentosu (ya da baka bir balayc) ile kantrlmas,
Malzemenin birbirine balanmasna yetecek miktarda (yaklak arlka % 10) su
eklenmesi,
Topaklarn 24-48 saat boyunca kuru hava ortamnda kr ilemine tabi tutulmas.
Cevherdeki altn ve gm tanecikleri doal gzenekliklerine bal olarak ya da boyut kltme ileminden sonra siyanr zeltisinden kolaylkla etkilenmelidir.
Cevherde, ksmen oksitlenmi Cu, Fe, Zn, As ve Sb slfrler gibi, siyanr tketen
safszlklar bulunmamaldr.
Cevherde karbonlu bileikler bulunmamaldr. Bu bileikler altn ve gm siyanrleri
yzeylerine sourarak li verimini olumsuz ynde etkilemektedirler.
Ortamda bulunmas mmkn organik bileikler, yalar, flotasyon reaktifleri vb. maddeler
oksijen tketimine neden olacaklar iin znme tepkimesi etkinliini azaltmaktadrlar.
Cevher iinde asit oluturan bileikler ve li zeltisinde de CO2 bulunmamaldr. Bu tr
bileikler zehirli HCN gaz oluumuna neden olmaktadrlar. Bu etki kire ya da sodyum
hidroksit eklemesi ile pH 10-11 arasnda tutularak nlenebilmektedir. Ancak, asit oluturan
bileik miktarnn artmas kire tketiminin artmasna neden olmaktadr.
Cevherin kil ya da ok ince taneli malzeme ieriinin yndaki zelti ak hzn ve
dzenini bozucu miktarlarda olmamas ya da aglomerasyon yoluyla nlem alnmas gereklidir (Girginc, 1989).

12

ncelenen projemize baktmza belirtilen nedenlerle aglomerasyon nitesi yer

almaktadr.
Yn lii uygulamasnda li alanna konulan cevher ierisinde kk boyutlu malzeme
veya kil miktarnn fazla olmas durumunda, bu malzemeler ynda geirimsiz bir tabaka
oluturduu iin, siyanrl solsyonun yndan szlp altta toplanmas ileminde sorun
olumaktadr. Dolaysyla bu tr malzemenin olduu cevherler li alanna gnderilmeden nce
topaklatrma

(aglomerasyon)

ilemine

tabi

tutularak

boyut

byltme

ilemi

gerekletirilmektedir. Topaklatrma kk boyutlu paracklarn zelliklerini kaybetmeden,

sl ilem veya eitli balayclar kullanlarak, birbirleri birlemesi yoluyla daha byk
boyutta sert ve kat paracklarn oluturulmas ilemidir.
Proje kapsamndaki topaklatrma ilemi imento, kire ve su balayclar kullanlarak
dner silindir yardmyla gerekletirilmektedir. Cevher hazrlama ilemi ile belirli bir boyuta
indirilmi malzemeye, ilk aamada belirli bir oranda imento ve kire eklenmekte, daha sonra
da dner silindir ierisinde pulverize su verilerek silindir hareketinin yardm ile malzemenin
topaklanmas

salanmaktadr.

Topaklatrma

nitesinden

kan

malzeme,

cevher

zenginletirme ilemleri iin sabit ve mobil bant konveyrler yardm ile yn li alanna
gnderilmektedir.
1.2.3. zelti ve takn havuzlar
Yn li zeltilerininaknynetmekamacylafarklamaliki tip havuzkullanlmaktadr.
Bu havuzlar:
Altnn ayrtrlmas amacyla proses tesisine gitmeden nce ykl zeltinin toplanaca
ykl zelti havuzlar,
Ayrma ileminden gelen yksz zeltinin tekrar kullanm amacyla yn lii alanna
gnderilmeden nce toplanaca yksz zelti havuzlar,
iddetli

ya,

elektrikkesintisiveyapompaarzasgibidurumlardazeltinincazibeliaklahavuzdatoplanmas
nsalamakamacylataknhavuzlaryaplr.

13

1.3. ADR ve Altn Dkm nitesi

1.3.1 Adsorpsiyondesorpsiyonreaktivasyon (ADR) tesisi
1.3.1.1 Karbon adsorbsiyonu
ncelenen proje sahasnda ykl li zeltisinden altnn zenginletirilmesinde ilk aama
karbon adsorpsiyonudur. Ykl li zeltisi; altn-siyanr kompleksinin karbonun zerine
adsorpland 6 adet aktif karbon kolonundan geirilerek, karbon en son karbon kolonundan
zelti akna ters ynde tanmaktadr. Ykl karbon daha sonra ilk kolondan karbon syrma
nitesine geirilmelidir.
En son karbon kolonundan kan li zeltisi proses artlarnda bir aksama olmazsa hi
altn iermemelidir. Yksz li zeltisi, yksz li ozeltisi havuzuna geri dndrlerek ve
ihtiya duyulan konsantrasyonu salamak amacyla yeni siyanr eklenerek yn lii alanna geri
gnderilir.
1.3.1.2 Syrma tank
Ykl karbon syrma kolonu, aktifletirme frn, elektroliz hcreleri ve izabe frn ile
zelti tanklarndan olumaktadr. Bu nitelere altn, siyanr kompleksi halinde gelmekte, altn
kazanldktan sonra kalan zeltide siyanr bulunmaktadr. Bu zelti adsorpsiyon nitesine geri
gnderilmektedir.
Bu nitede siyanr ieren tm zeltilerin pH sodyum hidroksit ile 11-12ye
ayarlandndan HCN gaz oluumu ihtimali ok dktr. nite yine tabanda pompa ukurlar
bulunan ve evresi belli bir ykseklie kadar eiklerle evrili beton tabanlarda bulunmaktadr.
Burada olabilecek dklmeler pompa ukurlarnda toplanp li ve adsorpsiyon nitesine geri
gnderilmektedir.
Syrma, karbon kolonuna pompalanan ykl karbonun zerinden altnn syrlmasyla
sonulanan 6 aamadan olumaktadr.
1. Birinci aama asitle ykama aamasdr. Bu aamada karbon zerindeki kire gibi
kirlenmeler hidroklorik asit solsyonu ile ykanp arndrlr.
2. kinci aama nce souk sonra scak su (ort. 90C) ile asit durulama aamasdr. Bu
aamada karbon zerinde hala kalm olan kirlilikler ve asit artlr. Bir sonraki
aamada kullanlacak olan siyanrle asitin karlap reaksiyona girmemesi iin
ortamn pHntrlenir. lk iki aamada kullanlan solsyonlar elektroliz tanknda bir
14

nceki syrma devresinden kalan yksek pHl solsyonla e zamanl olarak yksz
zelti havuzuna pompalanr.
3. nc aamada %13 siyanr, %12 kostik (sodyum hidroksit ) ve %75 sudan oluan
ve ortalama 110 derecede stlan bir solsyonla karbon zerindeki deerli metaller
syrlr. Metallerle yklenen solsyon elektroliz tankna pompalanr.
4. Drdnc aamada bir nceki syrmadan kalan geri dnm tankndaki solsyon
yine 110 derecede stlm halde kolona pompalanr.

Bu solsyon da elektroliz

tankna aktarlr.
5. Beinci aamada temiz su ile 110 derece stlm halde karbon ykamas yaplr.
Ykama yaplan su boalm olan geri dnm tankna aktarlr.
6. Altnc aamada karbon souk su ile ykanr ve bu su da geri dnm tankna
aktarlr(Golder, 2011).
1.3.2 Altn dkm nitesi
Elektroliz tanknda altnla yklenmi olan solsyon elektroliz hcrelerinden geirilerek
devridaim yaptrlr. Solsyonda bulunan altn elektroliz yntemi ile kat halde katotta toplanr.
Altn alnm solsyon bir sonraki syrma aamasnda kullanlmak iin bekletilir. Elektroliz
hcrelerinde toplanan altn ise basnl su ile ykandktan sonra filtrelenir, kurutma frnnda
kurutulur ve dkm potasnda dklr(Golder, 2011).
Syrlm karbon elektrikli dner frnda 750C'ye stlarak organik bileiklerin karbon
zerinden uzaklamas salanr. Frndan kan rejenerasyonu salanm karbon su tanknda
soutularak olabilecek kk karbon paralarnn giderilmesi amacyla elekten geirilir. Elek
zerinde kalan karbon, karbon depolama tankna oradan da karbon adsorpsiyon devresine geri
gnderilir. Elekten geen ksm ise ince karbonun giderilmesi amacyla filtrelenir (Golder, 2011).

1.3.2.1. Elektroliz ve rafinaj

Altnn zenginletirilmesinde son aama elektrokazanm (elektroliz ile kazanm) ve
rafinasyondur. Ykl syrma zeltisi, kymetli metal amuru olarak altn keleklerinin
olusacaikielektrokazanm hcre kmesine pompalanr. amur, hcrenin altnda yer alan dearj
delikleri boyunca ve altn amuru pompas emme az iine doru ykanr. amur, filtre prese
pompalanarak

ve

filtre

keki

olarak

ayrlarak,filtrelenmi
15

zelti,

temizlenmi

elektrokazanmhcresine geri dndrlr. Elektrokazanm hcresinden gelen ykl elektrolit,

kullanlm elektrolit tankna geerek, oradan da tekrar yksz syrma zelti tankna
pompalanarak dngy tamamlar. Bu ekildeki bir proseste btn proje iletimi boyunca syrma
zeltisi dearj ve filtre pres ileminden gelen bir dearj olmaz (Golder, 2011).
Kurutulmu filtre keki oksitleyici ve akkanlk artrc kimyasallarla kartrlmakta ve
ergitme ocanda belli bir scaklkta ergitilerek dore altn olarak dklr (Golder, 2011).
1.3.2.2 Aktif karbon reaktivasyonu
Syrma ilemi sonras deerli metallerden ayrlm yksz karbon reaktivasyon ilemine
tabi tutulur. 650750Cde alan yatay aktifletirme frnn aktifletirilecek olan karbon daha
sonra su ile soutulur. Su ile soutulan karbon adsorpsiyon tanklarna sistemde tekrar
kullanlmak zere geri dndrlr(Golder, 2011). Tesiste kullanlacak olan tm bacalar Sanayi
Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (SKHKKY) hkmleri gz nne alnarak ina
edilir.
1.4. evresel Etkilerin Deerlendirilmesi
1.4.1 Ta savrulmas
Patlatma ilemi srasnda patlayc madde kaya ktlesi iinde yeterincehapsedilemezse
reaksiyon sonucu oluan yksek basnl gazlarn atmosfere erken dearj olmas srasnda baz
kayalarn ktleden ayrlarak uzaa savrulmas olaydr(Deerli, 2012).
Patlatma faaliyetleri srasnda alnacak nlemler ile ta savrulmasnn etkileri en aza
indirilir. Bu amala, patlatma faaliyetleri milisaniyeli gecikmeli kapsller ile yaplr. Bylece her
delik ayn anda patlamayacak ve patlatmann etkisi azaltlm olacaktr. Patlatma ynteminde
uygulanarak optimumpatlayc miktar ile ta frlamas ile birlikte vibrasyon da en aza indirilmesi
hedeflenir.
Patlatma faaliyetleri uzman kiiler tarafndan gerekletirilmeli ve yetkisi olmayan
kiilerin alma alanna girmesine izin verilmemelidir. Ayrca patlatma faaliyetleri srasnda etki
alan ierisindeki dier faaliyetlere ara verilmeli, alanlarn patlatmadan olumsuz etkilenmesi
engellenmelidir.
Olumsuz evresel etkilerin nlenmesi iin zerinde durulmas gereken temel husus uygun
patlatma dizayndr. Kaya zellikleri ve jeolojik yapy da dikkate alarak, bilimsel verilere dayal
16

patlatma dizayn belirlenmeli, zellikle basamak patlatmasnda uygun gecikme aralkl ateleme
gerekletirilmelidir (Hdaverd ve Kuzu, 2005).
Ta savrulmasnn denetlenmesi iin aadaki hususlar uygulanmaldr.

Uygun ap ve boyutta delikler kullanlarak kaya iinde patlayc maddelerin dengeli

homojen datlmas,

Uygun delik geometrisi hesaplanarak deliklere uygun yk verilmesi,

En az, delik-ayna (yk) mesafesi boyutunda sklama boyu braklmas ve uygun bir
malzeme kullanlarak az sklamas yaplmas,

Gecikmeli ateleme ynteminin uygulanmas.

ncelediimiz maden sahasna bakldnda;

ekil1.6. Patlatma kesiti

17

ekil 1.7. Patlatmapaterni

ekil 1.6 ve ekil 1.7 de de gzlemlendii zere incelenen proje sahasnda patlatma
dizayn milisaniye gecikmeli yntem uygulanmtr. Buna bal ta savrulmas hesaplarnda
maksimum ta savrulma mesafesi 5,67 m, savrulan tas paralarnn boyutu ise 2,18 mm olarak
hesaplanmtr. Forml 3.1 ile hesaplanan mesafe proje alan ierisinde dar bir alanda olduu
gzlemlenmitir.
Patlatma faaliyetleri uzman kiiler tarafndan gerekletirildii ve yetkisi olmayan
kiilerin alma alanna girmesine izin verilmedii gzlemlenmitir. Ayrca patlatma faaliyetleri
srasnda etki alan ierisindeki dier faaliyetlere ara verildii, anons sistemi ile tm proje alan
alanlar ve yreye duyurulduu, alanlarn bilgilendirme ve eitli eitimlerle patlatmadan
olumsuz etkilenmesininengellendii gzlemlenmitir.
1.4.1. Hava oku ve vibrasyon
Patlatma sonucu yer katman iinde, deliin hemen evresinde, basn dalgalar oluur. Bu
dalgalar yaylmaya balar, patlatma noktasndan uzaklatka stabilizeye ular ve sismik dalga
(titreim dalgas) adn alr. Sismik dalga hareketi, kat, sv ve gaz ortamlarda dalgann birim
zamana meydana getirdii sktrma etkisinin ortaya koyduu, yer deitirme zelliidir. Dalga
hareketi ile enerji iletimi salanr. Byle bir tammn gerekletirilmesi, ortama uygulanan
balatc ve ortamn tanecik yapsnn sapmasna neden olan kuvvetler ile salanr. Taneciklerin
yer deitirme hareketi, kohezyon kuvvetini aarsa elastik olmayan (geri dnsz), ba kuvvet
snrlar arasnda kalyorsa elastik bir deformasyona neden olur. Elastik bir dalga hareketisonunda

18

ktlesel bir nakil yoktur. Sadece ortam oluturan hareketin denge durumundan sapmas ile
oluan bir enerji gei hareketi sz konusudur (Mamurekli ve ark., 2006).
Kaya atlaklarndan atmosfere hzla boalan reaksiyon rn gazlar nemli ldegrlt
olutururlar. nlemler alnmad koullarda grlt dzeyi yksek boyutlara ulaarak hava soku
dalgalarna dnr.
Hava sokunun ve vibrasyon etkisinin nlenmesi iin aadaki hususlar uygulanmaldr:

Patlayc maddenin kaya ierisinde homojen datlmas,

Uygun delik geometrisinin, uygun sklamam boyu ve malzemesinin seilmesi,

Gecikmeli ateleme sisteminin kullanlmas,

Gaz kana yol aacak jeolojik yap olup olmadnn aratrlmas,

Patlatma annda srekli lmlerle kontrol altnda tutulmas.

ncelediimiz projede hava oku ve vibrasyon etkilerine bakldnda;

Hava soku hesaplamalaryaplabilir maksimum anlk arj dikkate alnarak aadaki ekilde
yapld gzlemlenmitir;
Patlatmalarda kullanlacak maksimum anlk arj: 15 kg
iddetli etki zonu:

0- 19,36 m

Orta iddette etki zonu:

19,36-38,73 m

Hafif iddette etki zonu:

38,73 -58,09 m

Proje

sahasnda

milisaniyeli

fitil

yntemi

kullanlarak

patlatma

yaplaca

gzlemlenmitir. Birseferde kullanlacak olan patlayc madde miktar ne kadar olursa olsun,
kullanlacak olan yntem gerei hissedilecek olan etki, her bir delikte patlatlacak olan miktarla
ilikilidir. Planlanan patlatma paternlerinde her bir atmda kullanlacak olan patlayc madde
miktar 10-15 kg arasnda belirlenmitir. Arazide 102 veya 89 mm apnda, boylar 5,2 metre, iki
delik aras yaklak 3,5 metre ve sralarn aras 3,2 metre olan olan patlatma delikleri alaca
gzlemlenmitir.
Patlatma annda alnan titreim ve hava oku deerleri izelge4.1.de belirtilmitir.
1.4.3. Hava kalitesi
Hava kalitesinin takibi, evre ve insan sal zerindeki zararl etkilerini nlemek veya
azaltmak iin hava kalitesi hedeflerini tanmlamak ve oluturmak, tanmlanm metotlar ve
kriterleri esas alarak hava kalitesini deerlendirmek, hava kalitesinin iyi olduu yerlerde mevcut

19

durumu korumak ve dier durumlarda iyiletirmek, hava kalitesi ile ilgili yeterli bilgi toplamak
ve uyar eikleri aracl ile gerekli nlemlerin alnmasn salamak iin nemlidir.
Altn madencilii faaliyetlerinde arazi hazrlk almalar, ak ocak almalar, krma
eleme nitesi, cevher zenginletirme, ara ve i makinalarnn gzerghlar alanlarnda hava
kalitesi olas etkileri gzlemlenebilir. Hava kalitesi olas etkilerinin en nemli boyutlarndan
birisi toz emisyonudur.
Toz emisyonu, PM10, baca gaz ve gaz k ile evresel etkiler;

Arazi hazrlk aamalarnda nebati toprak syrma, ykleme, tama ve boaltma

almalarnda,

Ak ocak faaliyetlerinde, delme,

patlatma, skme, ykleme-boaltma, tama ve

depolama srasnda,

Krma eleme nitesinde bant konveyrlerin zerlerinden malzeme geiinde, elek

yaplarndan malzeme dkmnde ve krc sistemlerinde,

Li alannda ynlanan cevherden, ekonomik olmayan kaya veya nebati depolama alan
yzeyinde rzgrdan kaynakl toz oluumu,

Li alan ve zelti havuzlarndan HCN gaz k,

Cevher zenginletirme nitesinde ise proses bacalarndan kaynakl emisyonlar,

Ara trafii ve i makinalarndan kaynakl toz oluumu,

Kapatma dneminde kaz/dolgu almalarnda i makinalarndan kaynakl toz oluumu

oluabilecektir.
Mobil kaynak emisyonlar aralarda dizel yakt yaklmas, pasa ve cevherinkarlmas ve

nakliyesi ilerinde kullanlan ekipman nedenleriyle oluabilir. Mobil kaynaklardan oluan PM

dierlerine gre az miktarda ve madenin dier blgelerinde oluan PM emisyonlarndan farkl bir
yapya sahip olur. PMnin mekanik ilemler sonucunda ortaya kt dier kaynaklardan farkl
olarak, mobil kaynaklardan retilen PM kimyasal reaksiyonlar sonucunda olumaktadr.
Yanmam dizel yakt ve yanma sonras younlama sreleri ok daha kk boyutta PM
oluumuna neden olurlar (rn. tipik olarak 2,5 m den daha az). Mobil kaynaklardan meydana
gelen PM ara filolarna ve madencilik ekipmannadzenli bakm ve tamirat program
uygulanmas ile kontrol altna alnabilmektedir. Mmkn olan yerlerde ncelikle daha iyi
kaliteye sahip (dk kkrtl) dizel yaktlar kullanlmaldr. Toz Partikl Madde (PM10),
partikl madde terimi, havada bulunan kat partiklleri ifade eder. Bu Partikllerin tek tip bir
20

kimyasal bileimi yoktur. Kat partikller insan faaliyetleri sonucu ve doal kaynaklardan,
dorudan

atmosfere

karrlar.

Atmosferde

dier

kirleticiler

ile

reaksiyona

girerek

PMyiolutururlar ve atmosfere verilirler. (PM10-10 m nin altnda bir aerodinamik apa

sahiptir) 2,5 myekadar olan partiklleri kapsayacak yasal dzenlemeler konusunda almalar
devametmektedir.PM10 iin gsterilebilecek en byk doal kaynak yollardan kalkan tozlardr.
Dier nemli kaynaklar ise trafik, kmr ve maden ocaklar, inaat alanlar ve ta ocaklardr.
Salk etkileri asndan, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve eitli salk etkilerine sebep
olabilir. Astm gibi solunum rahatszlklarn ktletirebilir, erken lm de ieren eitli ciddi
salk etkilerine sebep olur. Astm, kronik tkayc akcier ve kalp hastal gibi kalp veya
akcier hastal olan kiiler PM10a maruz kaldnda salk durumlar ktleebilir. PM10
yardmyla toz ierisindeki mevcut dier kirleticiler akcierlerin derinlerine kadar inebilir.
ncepartikllerin byk bir ksm akcierlerdeki alveollere kadar ulaabilir. Buradan da kurun
gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geebilir (evre ve ehircilik Bakanl, 2012).
PM emisyonlarna ek olarak, partikller ar metal emisyonlar da olur. Ar metaller
partikl maddelerin yzeylerine adsorbe olarak atmosferde PM olarak aa karlar. Ar metal
emisyonlarnn kontrol PMnin etkili kontrol ile salanmaldr. PM emisyonlar, evredeki
bitki rtsne ve tarma etki edebilir. Bu nedenlerden dolay maden iletmelerinde oluabilecek
PM, eitli kontrol yntemleri kullanlarak devaml kontrol altnda tutulmakta ve evreye etkileri
modelleme ve lm yoluyla irdelenmelidir.
Tozun evre zerindeki balca etkileri evrede yaayan kiilere verilen rahatszlk,
evrede yetien bitkilerde oluan tahribat ve dier canllara verilen rahatszlktr. Ayrca
iletmede alan kiilerin de bu tozlardan etkilenmesi ve zaman ierisinde meslek hastalklarnn
meydana gelmesi, bu konu zerinde ciddiyetle durulmas gerektiinin gstergesidir. Genellikle
kiilerin toz hakkndaki ikyetleri; grnt kirlilii, yaam konforu kayb ve soluduklar havann
tozla kirletilmi olduu ynndedir. Bitkiler ise ok yllk ve yllk bitkiler olarak iki tr olup,
zellikle ieklenme ve rn tutma dneminde tozdan etkilenerek rn kayplarna yol aabilir.
Bu kayp, oluan tozun bitki zerinde, zellikle iek ve yapraklar zerinde birikmesi sonucunda
oluur. Bitki zerine gelen tozlarn havadaki nem oranna bal olarak bitki yzeyinde sert bir
tabaka oluturma riski bulunmaktadr. Toz miktar belirli bir orandan fazla ise kabuklaan ve
kalnlaan bu toz, bitkinin fotosentez yapmasn engellemek suretiyle bitkinin beslenememesine
ve giderek kurumasna veya geliim geriliine yol aabilir (Karaman, 2010).
21

Altn madencilii iletmelerinde hava kalitesine ynelik etkilerin azaltlmas iin

meteorolojik verilerinin de baz alnmasyla toz dalm modelleme almalarnn yaplmas
nceliklidir.
Altn Madencilii iletmelerinde, faaliyetlerinde oluabilecek tozumayla, HCN gaz k
ve PM10 emisyonu ile meydana gelecek tm emisyonlarn minimize edilmesi iin;
- Arazi hazrlk almalarnda nebati syrma ilemlerinde, sulama yaplarak alann
nemlendirilmesi, savurma yaplmadan ykleme ve boaltma yaplmas,
- Ekonomik olmayan kaya, nebati depolama alan gibi stok alanlarnn yzeyinde
rzgrdan kaynakl tozumann nlenmesi iin nemlendirilmesi, yzeyde stabilizeyi de
bozmayacak ekilde byk boyuttaki malzemelerin ylmas, yzey alanlarnn otlandrlmas,
- Ak ocak faaliyetlerinde ykleme-boaltma, tama ve depolama srasnda etkileri
minimize etmek iin su ile nemlendirme, trafik hznn kontrol, yksekten boaltmama,
- Delme alanlarnda kullanlacak delici makinasnn toz tutma sistemli olmas, patlatma
ncesinde ve sonrasnda sulama,
- Saha d nakliyelerde kamyon stlerinin kapatlmas,
- Krma eleme nitesinde bant konveyrlerin st, elek ve krc binalarn evresinin
kapal ina edilerek toz tutma veya toz indirgeme sistemlerinin kurulmas,
- Li alannn uygulanan zelti ile nemli kalmas,
- Li alan ve zelti havuzlarnda srekli lm yapan HCN gaz detektrlerinin olmas ve
bu sistemlerin srekli olarak pH kontrollerinin yaplarak pH seviyesinin 10-11 aras tutulmasnn,
- Proses bacalarnda emisyon lmleri yaptrlarak buna bal fitre sistemlerinin
taklmasnn
- Ara trafiinde ve i makinalarnn hz kontrollerinin salanmas,
- Tesis ii yol gzergahlarnda asfalt, beton vb. tozumay engelleyecek sistemlerin
yaplmas balant yollarnda arazz ile srekli sulanmasnn salanmas almalar sayesinde
hava kalitesi ynetimi salanmaldr.
Kapama dneminde saha dzenlemesi srasndaki kaz/dolgu faaliyetlerinden dolay toz
emisyonu olabilecektir. Kapatma ilemleri sresince yollar nemlendirilerek toz oluumunun
nlenmesine devam edilmelidir. Kapama aktivitelerinin sona ermesi ile birlikte toz ve gaz
emisyonu olumaz.

22

Altn madencilii almalar srasnda siyanrl zeltinin kullanmndan kaynakl HCN

gazoluumunu engellemek iin tm zeltilerin pH deeri 10-11 arasnda tutulmaldr.Tesiste
kurulacak olan otomatik lm cihaz ile HCN gaz srekli olarak llerek kontrol altnda
tutulmaldr.
Toz emisyonu kontrol yntemleri;
Akta depolanan yma malzemelerle ilgili olarak, SKHKKYde aada belirtilen nlemlere
uyulmaldr.

Araziye rzgr kesici levhalar yerletirir, duvar rlr veya rzgr kesici aalar dikilir,

Konveyrler ve dier tayclarn ve bunlarn birbiri zerine malzeme boaltt balant

ksmlarnn st kapatlr,

Savurma yaplmadan boaltma ve doldurma yaplr,

Malzeme st naylon branda veya tane bykl 10 mm den fazla olan maddelerle
kapatlr,

st tabakalar %10 nemde muhafaza edilir. Bu durumu salamak iin gerekli donanm
kurulur. (SKHKKY, 2010)
Kapama

dneminde

rzgr

ve

ykm

almalarnda

kullanlacak

makinalarndankaynakl toz oluumu sz konusu olabilecektir. Bu nedenle kapatma dneminde

de toz kontrol amal olarak, yzeyler slatlacak ve bitkilendirmealmalar yrtlmelidir.
Rehabilitasyon almalarsonlandrldnda toz ve erozyonun su kalitesine olas etkileri de yok
olur.
Gazlarn

potansiyel

emisyonlar

dikkate

alndnda;

aracn/makinenin

egzoz

emisyonunun azaltlmas, kullanl ekipman bakm programnn uygulanmasyla mmkndr.

Proses tesislerinde gaz ve duman retimi, irket politikas ve gvenli alma ortam salama
zorunluluuna

uygun

olarak

benimsenecek

salk

ve

gvenlik

prosedrleri

altnda

detaylandrlmaldr. Proje alanlarnda evresinde hava kalitesi izleme almalarnn yrtlmesi

inaat ncesi, inaat dnemi, iletme dnemi ve iletme sonras ile PM10, ken toz, HCN gaz
lm detektrleri, pHparametrelerinin srekli lmlerle takip edilmesi gerekir. Bylece proje
faaliyeti ile evresel etkilerin var ise gzlemlenmesi ve ivedi olarak nlenmesi almalarnn
yaplmas gerekir.
Yaplacak tm almalar ve izlemelerin mevzuatta olan Sanayi Kaynakl Hava Kirlilii
Kontrol Ynetmelii (SKHKKY)ne uyulmas gerekir.
23

ncelenen proje sahasna bakldnda;

Sistemin hazrlanmas srasnda patlayc ile sklama malzemesi arasnda yarmmetre
bolukkalmasn salayacak ekilde delie uval ile tapa yaplarak ve ondan sonra mcr
dkld, patlatmaya gemeden nce tm patlatma alannn zeri, patlatma sonrasnda oluan
tozu azaltmak amacyla su pskrtlerek slatld gzlemlenmitir. Patlatma yapld anda
delik iinde patlama ile braklan hava boluu ilk darbeyi emecek, devamnda kullanlan kire
ta mcr eriyerek delik azn tapa gibi skarak ve bu ekilde hem ta frlamalarnn nne
geilerek hem de patlatmann en verimli biimde yaplmas salanaca bilgisi alnmtr. Bu
nlemlerle hava boluu ve milisaniyeli kapsllerle patlayclarn evreye verecei ok etkisi en
aza indirilir ve kire tal sklama ve patlatma grubunun sulanmas ile toz oluumu en aza
indirildii gzlemlenmitir.
Madencilik almalar srasnda patlatma, ykleme-boaltma ve tasma srasnda toz
emisyon oluur. Meydana gelecek emisyonun minimize edilmesi iin su ile nemlendirme, trafik
hznn kontrol, yksekten boaltmama, patlatma ncesinde ve sonrasnda sulama gibi
uygulamalar gerekletirildii gzlemlenmitir. Bunlara ramen kaak tozemisyonlar meydana
gelebilir. Oluacak toz emisyonlar, SKHKKY Ek-2 Tablo 12.6da belirtilen Toz Emisyonu
Ktlesel Debi Hesaplamalarnda Kullanlacak Emisyon Faktrleri kullanlarak hesaplamalarn
yapld ve sonrasnda modelleme almalarnn yrtld grlmtr.
Yaplan modelleme almalarnda Hava Kalitesi Modellemesi incelediimiz projede PM
emisyonlarnn neden olaca hava kalitesi etkileri USEPA tarafndan gelitirilmi bir Gauss
atmosferik dalm modeli olan ISCST3 (IndustrialSource Complex Model Version 3)
kullanlarak

tahmin

edilmitir.(USEPA.

1995b).

Modelin

TanmISCST3

(IndustrialSourcesComplex-Short Term3) Modeli, EPA tarafndan gelitirilmi olup tipik bir

endstriyel kaynaktan yaylan emisyonlarn geni bir alanda dalmn hesaplayabilen dnya
apnda kabul grm bir hava kalitesi dalm modelidir. (Golder, 2011)Model, zaman
ierisinde deien gerek zaman verilerini baz alarak saatlik, uzun ve ksa vadeli YSK deerlerini
tahmin edebilen en gelimi bilgisayar modellerinden birisidir. Modelin temeli Gauss Dalmna
dayanmaktadr. Emisyon kaynaklar 4 ayr grupta toplanmaktadr. Bunlar; nokta kaynaklar,
hacimsel kaynaklar, alansal kaynaklar ve ak alan kaynaklardr. Hacimsel ve alansal kaynak
opsiyonlar izgisel kaynaklarn simlasyonu iin kullanlabilmektedir. Model, nokta kaynaklarn
yakn civarndaki binalarn partikl maddeler zerindeki aerodinamik etkilerini belirleyebilmek,
24

partikl maddelerin birim alandaki kuru ve ya kelme hzlarn ve ayrca toplam kelme hzn
hesaplamak iin deiik algoritmalara sahiptir. Model, birden fazla emisyon kaynan da (nokta,
alan ve yer seviyesindeki ak kaynak olarak) kullanabilir.
Hava kaltitesi modelleme yntem, hesaplama ve elde edilen deerler izelge4.3de
verilmitir.
Proje sahas geneline bakldnda st bitkisel topran arazi hazrlk aamalarnda ayr
olarak biriktirildii ve bu ilem srasnda oluan tozumay nemlendirme almalar, ara ve i
makinalarnn hz limitleri konulduu, savurma yapmadan doldur boalt yapld, ak ocak
sahasnda ykleme, boaltma almalarnda su arasz ile alann nemlendirilmesinin saland,
patlatma delikleri iin delik delmemakinalarnn sulu sistem olduu, patlatma alanlarnda sulama
ve sklama ilemlerinin yapld, ak ocak ii yollarn arasz ile srekli suland, i
makinalarna hz limitleri uyguland, krma eleme tesislerinde bant konveyrlerinin st kapal,
elek ve krc binalarnn etrafnn kapal ve toz tutma sistemleri ile inaa edildii, li alannda
serilen cevherin zeltiden kaynakl nemli olduu, cevher zenginletirme ve li alanlarnda HCN
gaz detektrlerinin olduu, personelde de mobil gaz detektrlerinin olduu, cevher
zenginletirme nitelerinde baca gaz lmlerinin yaplaca, cevher zenginletirme nitesinin
komple kapal ina edildii, tesis ii yollarn asfalt ile kapland, nebati depolama alanlarnn
yeillendirilmesinin yapld, pasa alannda su ile nemlendirme yapld ve mmkn olduka
byk malzemelerle evlerin kapland, i makinalarnn rutin kontrollerinin yapld
gzlemlenmitir.Ak ocak madencilik uygulamalarnda en iyi patlatmayntemi olmas nedeniyle
milisaniyeli gecikmeli patlatma seildii, bu yntem, gerek teknik gerekse evresel adan en
uygun seenek olup; grlt, vibrasyon ve toz oluumunun azaltlmas ve etkin kontroln
salad da gzlemlenmitir. Tozuma etkileri iin alnacak nlemler izelge 1.1de verilmitir.

25

izelge 1.1.Tozuma Etkileri iin Alnacak nlemler

Aktivite
Malzeme
Yklemesi ve
Tanmas

Metot
Boaltma
Yksekliklerinin
Azaltlmas
Sulama
Savurma Yapmadan
Ykleme
Yeniden Bitkilendirme

Rzgar Erozyonu

Mallamave rtme

Stabilizasyon

Rzgar Kranlar

Hz Kontrol
Sulama
Yollarda Ulam
ve Tama

Sklatrma

Kaplama
Sklatrma

Ak depolama
Yk ndirme ve Bindirme
lemlerinde Deiiklik

Sulama
Kimyasal Stabilizr
Ak depolama
Eim Azaltm

Patlatma

Optimizasyon

Aklama
Boaltlan malzeme mmkn olduu kadar
dk yksekliklerden boaltlmaldr.
Tanan ve yklenen malzeme sulama
yaplarak nemli tutulmaldr.
Yklenen malzeme savurma yaplmadan
yklenmelidir.
Kullanlmayan alanlar en ksa zamanda
yeillendirilmelidir.
Eer yeniden bitkilendirme mmkn
deilse byk malzemelerle mallama ve
rtme vastasyla alternatif bir rzgar
erozyonu engellenmelidir.
Eer dier kontrol metotlar uygulanabilir
veya etkin deilse kimyasal stabilizasyon
belirli alanlarda kullanlabilir.
Kritik noktalarda rzgr kranlar bitki
rts ve dier doal bariyerler
kullanlabilir.
Madencilik sahasnda hz 20- 40 km/saat
ile snrlandrlmaldr.
Toprak yollarda sulama yaplarak yollarn
nem oran arttrlmaldr.
Belirli aralklarla, tama yollarnn yzeyi
sktrlarak ince tanelerinin says
drlmelidir.
Maden yollar aklla kaplanmaldr.
Belirli aralklarda, yn depolama alanlarnda
ince tanelerin miktarn azaltmak iin
ynlarn
kullanlmayan
yzeyleri
sktrlmaldr.
Eer mmknse yk indirme ve bindirme
ilelerinderzgar trblans azaltmak iin
malzeme rzgarn estii ynedeki yzde
yaplmaldr.
Depolanm malzeme sulama vastas ile nemli
tutulmaldr.
Sulamann tek bana yeterli olmad
durumlarda,
bir
kimyasal
stabilizr
kullanlmaldr.
Ynlarn hakim rzgar ynne kar eimleri
rzgar
trblansn
drmek
iin
azaltlmaldr.
Patlatma deliklerinin boluu ve derinlii ve
ANFO miktar optimize edilmelidir.
26

Proje sahasnda cevherden altnn kazanlmas amac ile siyanrzeltisi kullanld,

sodyum siyanr kat briketler halinde proje alanna getirildii, proses srasnda sulandrlarak
kullanld gzlemlenmitir. Sodyum zeltisi ierisinde bulunan molekler hidrojen siyanr
buharlaabilme zelliine sahiptir. Bu da HCN gaz oluumuna neden olmaktadr. Ancak
alnacak nlemler ile HCN gaz oluumu engellenebilmektedir. Bu kapsamda projede
buharlamay belirleyen ana unsur olan pH seviyesi 10-11 arasnda tutulduu ve HCN gaznn
oluumu engellendii gzlemlenmitir. zeltinin pH deerini istenilen seviyede tutmak iin
cevhere kire ilavesi yapld, bylece li ilemi boyunca pH seviyesinin 10-11 arasnda
tutulmas saland gzlemlenmitir. Projede HCN gaz seviyesinin kontrol altnda tutulmas
iin kat ve sv formda siyanr bulunan kapal nitelere (ADR tesisi, siyanr zeltisi hazrlama
ve kat (briket) siyanr depolama) detektrler yerletirildii ve detektrn seviyesi 5 ve 10 ppm
olarak ayarland ve bu deerin almas durumunda sesli ikaz devreye girecei gzlemlenmitir.
Sahada yerinde llen HCN Gaz lmleri izelge4.1de verilmitir.
1.4.4.Su kalitesi
Altn madencilii faaliyetlerinde su kalitesi esaslarnda ncelikli olarak suyun nerede ve
ne amala kullanlaca, su kalitesi iin gerekli kriterlerin, sonularn ve etkilerin belirlenecei,
sorunlara kar farkl mhendislik alternatifleri belirlenecei, fayda-maliyet analizlerinin,
sosyoekonomik etkilerin tanmlanaca su kalitesi ynetimi belirlenmelidir (Korkut,2014). Proses
veya proses d kaynakl yeralt veya yzey sularna etki edebilecek atksu oluumu mevcuttur.
Her nitenin ayr ayr incelenerek i aklarna bal atksu oluumlar gzlemlenmeli ve buna
bal olarak almalar yrtlmelidir.
Altn madencilii proses sahalar incelendiinde personelden kaynakl evsel nitelikli
atksular, cevher zenginletirme nitesinde oluan atksularn, ak ocak sahasnda susuzlatrma
yaplacak ise bu almalardan kaynakl atksu, proseslere den yamur sular gibi atksularn
olduu gzlemlenmektedir.
Personelden kaynakl evsel nitelikli atksularn kii saysna bal olarak biyolojik artma
yaplmas gerekir. Biyolojik artma k alc ortama dearj standartlarnn salanarak dearj
edilebilmesi, biyolojik artmann yan sra ilave ileri artma teknikleri kullanlarak yeniden
kullanm salanmas alternatiftir.

27

Ak ocak nitesinde yamur sularndan ve susuzlatrma almalarndan kaynakl

sularn bertarafnda ncelikli izlenmesi gereken yol; Susuzlatrma sularnda jeoteknik sondajlar
ve hidrojeolojik almalar neticesinde, havza su ynetimi ve yredeki su kullanmna bal
olarak yeralt sularnn ak ocak ierisine girii olmadan dearjnn salanmasdr. Yeralt
sularnn yaplan fizibilite almalarnda belirlenen noktada bir kuyu aarak, kuyuda ekilen
suyun havuzlarda biriktirilebilmesi ve daha sonra dearj ile pasif susuzlatrma yaplarak yeralt
suyunun prosese girii ile oluabilecek atksu oluumu engellenmi olur. Ak ocak ierisine su
faylarna gre alacak susuzlatrma gzlem kuyular ile de srekli su seviye kontrolleri
yaplarak iletme dneminde optimum alma salanabilir. Yamur sularnn ynetiminde ise
kuaklama kanal veya toprak seddelerle ak ocak etraf evrilerek yamur sularnn prosese
girii engellenmelidir.
Krma eleme nitelerinde pulvarize sistem ile toz indirgeme yaplabilir. Burada suyun
malzeme zerine yapmas ve buharlamas sonucu atksu oluumu olmaz.
Cevher serilen alan olan li alannda zelti sularnn tabana doru szlmesinde
geirimsiz sistem ina edilmeli, geirimsizlik testlerinin yaplmas, kullanlan malzemenin
dayankllk testlerinin yaplmas ile yeralt ve yzey sulara szmas engellenmelidir. zelti
havuzlar ve ADR nitesine giden ierisinden altn alnm su ya dearj ya da su kalitesine bal
olarak devir daim yaptrlmas gerekir. Suyun alc ortama dearj yaplmas durumunda mutlaka
ncesinde kimyasal artmalardan geirilerek alc ortam dearj standartlarnn salanmas, devir
daim yaptrlacak sularda ise suyun tamas gereken pH 10-11 gibi fiziksel zellikleri tamasna
nem gsterilmelidir. Cevher zenginletirme nitelerinde topraa olabilecek herhangi bir dknt
veya sznt olma riskini nlemek amacyla dknt riski alanlarn geirimsiz ina edilmesi saha
genelinde de mobil olarak dknt temizleme malzemeleri bulundurulmal ki olas dkntlerde
ivedi mdahalesi gerekletirilsin. Proje iletme esnasnda olas szntlarn tespiti amacyla nite
konumuna ve su fay hattna bal olarak su fay zerinde gzlem kuyularnn yaplmas gerekir.
Saha geneline den yamur sularnn toplanarak sahadan uzaklatrlmas iin kuaklama
kanal dizaynlarnn yaplmas gerekir.
Yaplacak tm almalar ve dearjlarda Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine uyulmas
gerekir.
ncelediimiz proje kapsamnda su kalitesi ynetimi hususunda yaplan almalara
bakldnda;
28

alan personelden kaynakl evsel nitelikli atksularn olutuu ve bu atksularn alt yap
sistemi toplanarak biyolojik atksu artma sistemine verildii gzlemlenmitir. Gnlk yerinde
AKM ve fiziksel analizlerle ayrca akredite laboratuvar analizleri ile biyolojik artma sisteminin
dearj suyu kalitesinin takip edildii ve sonrasnda dearjnn saland gzlemlenmitir. Oluan
evsel atksularn artlmasnda kat malzemelerin tutulmas iin n ktrme haznesi, debi
salnmlarn engellemek ve atk suyu paket niteye dengeli bir biimde almak dengeleme
haznesi, atksuyun besleme yaplabilmesi iin terfi pompas, atksuyun havalandrlarak biyolojik
paralanmann gerekletirilmesi iin reaktr, sisteme gerekli olan oksijeni salamak iin
havalandrc (Blower), reaktrden artlm suyun dearjn salayacak tahliye pompas, artlm
suyun dezenfeksiyonunu salamak iin klor dozaj yeri ve klor dozaj pompas, sistemin
kontroln salayabilmek iin kumanda panosu ve sistemin bakteriler iin s kontroln
salamak iin stc ile paket artma sistemi yapld gzlemlenmektedir.
Biyolojik paket artma sisteminde yerinde yaplan analiz hesaplamalar ve elde edilen
deerler izelge4.2.de verilmitir.
Yetkililerle yaplan grmede ak ocak sahas ierisinde alan gzlem kuyular ile su
seviyesinin ak ocak susuzlatrma almalar iin srekli takip edildii ve pasif susuzlatrma
almalarnn

projelendirildii

belirtilmitir.

Pasif

susuzlatrma

almalarnn

projelendirilmesinde model almasndan yararlanld ilk olarak yeralt suyu seviye

haritalarnn oluturulduu belirtilmitir. Proje sahas ierisinde hidrolik iletkenlik, beslenim,
boalm, baz akm hesaplamalar iin Throntwaite ve HELP model yntemlerinin kullanld
gzlemlenmitir.

Modelleme

almalar

sonrasnda

susuzlatrma

almalarnn

projelendirilmesi ile nihai dm konisi minimum dzeyde tutularak projelendirildii

gzlemlenmitir. Ayrca ak ocak sahas etrafnda kuaklama kanal ve yaplacak seddelerle
yamur suyu giriinin engellenecei belirtilmitir.
Li alan ve cevher zenginletirme nitelerinden olan zelti havuzlar ve ADR niteleri
inaat geirimsizlii salanarak inaa edildii gzlemlenmitir.
alanlarla yaplan grmelerde li alan geirimsizlik sistemlerinde, sznt, astar inas
srasnda olabilecek astarda oluan yrtlmalar, delikler ve hasarlar sonucunda da oluabilecei
gz nne alnarak, hesaplamalar iin oluan deliin bykln, alttaki kil tabakasnn
geirimliliini ve jeomembran zerindeki toplam su ykn gz nnde bulundurarak, ABD

29

evresel Koruma Kurumu (USEPA) tarafndan belirlenmi kriterlerin kabul edilerek analitik
metot (Giraud ve Bonaparte, 1989) kullanld belirtilmitir.
Li alan geirimsizliinde, zemin kayacn dzenlenerek zerine 50 cm sktrlm kil
serildii, 1,5 mm yksek younluklu polietilen yapda olan jeomembran astar serildii belirtilmi
ve yerinde gzlemlenmitir. Serilen doal kil yapsnn ncelikli olarak, geirimlilik katsaysnn
laboratuvar

ortamnda

test

ettirildii

ve

1x10-8

cm/saniye

olarak

sonuland

belirtilmitir.Yaplan grmelerde jeomembran astarlarn birbirlerine 480oCde zel bir kaynak

yntemi ile birletirildii ve daha sonrasnda zel bir cihazla geirimsizlik testlerinin her m2de
test edildii, serilen jeomembran astarlarnn dayankllk testlerinin yapld belirtilmitir ve
rnek lmlerle gzlemlenmitir. Cevher zenginletirme nitelerinden olan zelti havuzlarnda;
yksz zelti havuzu ve astar sistemi, yn li sistemine uygulanacak olan siyanr zeltisi
yksz zelti havuzundan pompalanmaktadr. Li alanndan toplanan deerli metalleri ieren
ykl zeltinin aktif karbon zerine adsorpsiyonu sonrasnda kalan yksz zelti, yksz
zelti havuzuna gnderilmektedir. Yksz zelti havuzunun astar sistemi hazrlanm alt
zemin, minimum 1x10-8 cm/saniye geirgenlik olacak ekilde sktrlm en az 50 cm
kalnlnda kil, 1.5 mm HDPE jeomembran ikincil astar, Jeonet drenaj tabakas, 1.5 mm HDPE
jeomembran birincil astar olarak uyguland gzlemlenmitir. Jeonet tabakas yksek
geirgenlikte doal drenaj yapsnda olduu, olas szntlar jeonet ierisinde yerekimi ile
toplanp zelti havuzuna pompalanaca gzlemlenmitir. Ykl zelti havuzu ve astar sistemi,
yn li tesisinde oluan ykl zelti, li alan altna kurulacak olan zelti toplama sistemi
vastasyla toplanarak ykl zelti havuzuna gnderilecei projelendirildii gzlemlenmitir.
Ykl zelti havuzunun astar yapsnn aadan yukarya doru, hazrlanm alt zemin,
minimum 1x10-8 cm/saniye geirgenlik olacak ekilde sktrlm en az 50 cm kalnlnda kil,
1.5 mm HDPE jeomembran ikincil astar, Jeonet drenaj tabakas, 1.5 mm HDPE jeomembran
birincil astar olaca belirtilmitir. Takn havuzuna iddetli ya ya da elektrik kesintisi veya
pompa arzas gibi durumlarda zeltinin cazibeli akla havuzda toplanmasn salanaca bu
yzden 100 yllk 24 saatlik ya sonras oluabilecek takn sularn gvenle muhafaza edecek
ekilde dizayn edildii gzlemlenmitir. Olas szntlar nlemek iin yamur suyu havuzunun
tabanna uygulanacak olan astar yapsnn aadan yukarya hazrlanm alt zemin, minimum
1x10-8 cm/saniye geirgenlik olacak ekilde sktrlm en az 50 cm kalnlnda kil ve 1.5 mm
HDPE

jeomembran

astar

olduu

bildirilmitir.
30

Yaplan

astar

sistemli geirimsizlik

katmanlarekil 1.8.de verilmitir. Bu sistemler iin ayr ayr olarak szdrmazlk testlerinin
yaplarak kaak veya yrtlma riski olan lokasyonlarn onarld bildirilmitir. ADR nitesinin
tabannn beton, ierisinde yer alan kimyasal zeltilerin tanklar ierisinde olduu, olas
dkntler iin zgara sistemli olduu, etrafnn kapal olarak inaa edildii gzlemlenmitir.

ekil 1.8. Geirimsizlik tabakalar

31

Tm nite etrafnda gzlem kuyular inaa edilerek yeralt suyu kalitesinin gzlemlendii
vepH lmleri online gzlemlenerek suyun pH kontrolnn yapld ve pH lmlerine bal
otomatik kostik veya kire ilavesinin yapld gzlemlenmitir.
ncelikli olarak yredeki havza baznda su aratrmalar yapld bildirilmitir.
Blgedeki havza dalm ekil 1.9.da verilmitir. Havza dalmnda yer alan su fay hatlarna
bal olarak yeralt suyu gzlem kuyular ald ve bu sularda su kalitesi rneklemelerin aylk
akredite kurumlar tarafndan yaptrld haftalk olarak su seviyesi ve fiziksel parametrelerin
takip edildii gzlemlenmitir.

ekil 1.9. Blge havza dalm

32

Ykl zelti havuzunda toplanan ykl su ADR nitesine gnderildii ve burada eitli
kimyasal ilemlerden sonra ierisinde altn alnan suyun dearj yerine yksz zelti havuzuna
gnderildii ve bu ekilde suyun yeniden kullanmnn saland gzlemlenmitir. Yaplan
gzlemlerden yola kldnda su kalitesinin korunmasna ynelik alnacak nlemler ve
yaplacak almalarla evresel etkilerin nne geilmi olaca ortaya konmutur.
Gzlem kuyularndan yerinde yaplan lm metod ve analiz sonular izelge 4.7de
verilmitir.
1.4.5 Toprak kalitesi
Altn madencilii faaliyetlerinde topran korunmas, kirliliin nlenmesi veya bertaraf
edilmesi amacyla; hedef ve ilkeleri, kirletici unsurlar belirlemek, kirliliin giderilmesi ve
kontrolne ilikin usul ve esaslar tespit etmek, uygulanmasn salamak, Atk ve kimyasallarla
kirlenmi topraklarn mevcut kirlilik durumlarnn tespiti, evre ve insan salna olabilecek
risklere ve kirlenmi topraklarn iyiletirilmesine ilikin almalar yapmak gerekir. Ayrca
mevzuatta yer alan Toprak Kirliliinin Kontrol ve Noktasal Kaynakl Kirlenmi Sahalara Dair
Ynetmelie uyulmas gerekir.
Faaliyet yaplmas planlanan alanlarda ilk olarak toprak yapsnn analizlerinin yaplmas
gerekir. Yaplan analizler neticesinde bitkisel st ve alt toprak kademeleri belirlenir. Analizi
yaplan topran dayanm ve geirimliliine bal olarak ina edilecek yaplarn geirimsizlik
esaslarnda bununda gz nne alnmas ve buna bal dizaynlarn yaplmas evresel etkilerin
olumamas adna nemli bir adm olur. Yaplan rnekleme sonularnda topran ar metal
yaps da incelenmelidir. Madencilik faaliyetlerinde blge jeolojik yapsna bal olarak asit kaya
drenaj olanslfit mineralinin su ve neme maruz kalmas slfit oksidasyon oluma
potansiyelininde gzlemlenmesi amacyla sondaj kuyularnn alarak jeokimyasal testlerinde
yaplmas gerekir.
Saha genelinde, yanc, patlayc, parlayc gibi zellikteki malzemelerin, kimyasallarn
sahadaki nakliyesi, depolanmas, kullanm tzk gerekliliklerine uygun yaplmaldr. Yaplan
analizlere bal belirlenen bitkisel alt ve st topran ayr ayr depolanarak organik yapsnn
zarar grmeden saklanmas amacyla st yzeyinin otlandrlmas ve yksekliklerine bal olarak
uygun evlendirmenin yaplmas gerekir.
ncelediimiz proje sahasna bakldnda;
33

Asit kaya deerlendirmesi alsmas kapsamnda, proje alannda sondaj kuyusu alm ve
sondaj kuyusundaki majr kaya yapsn temsil eden kaya rnegi alnarak jeokimyasal testleri
yaptrld gzlemlenmitir.
Yetkililerle yaplan grmede yanc parlayc ve patlayc gibi zellikteki maddelerin,
sahaya ulamnn, depolanmasnn vekullanmnn mevzuatta yer alan Parlayc, Patlayc,
Tehlikeli veZararl Maddelerle allan yerlerinde ve lerde Alnacak Tedbirler Hakkndaki
Tzk gerekliliklerine gre saland, bu malzemelerin geirimsizliinin saland, sahada
gerekli sayda ve uygun yangn sndrmesistemleri kurulduu, sahada yangn sndrme ekibi
kurulduu, bu maddelerin sadece yetkili kisiler tarafndankullanlmasnn saland, saha
ierisinde gerekli gvenlik tabelalarnn yerletirildii,dklme sznt gibi durumlarda, alan bir
an evvel dknt temizleme malzemeleri ile mdahale edildii ve bu ekilde oluabilecek toprak
kirliliinin minimize edildiibelirtilmitir.
Kimyasallarn, kimyasal depolama alannda beton zemin zerinde depoland,
kimyasallarn sadece yetkili kiiler tarafndan kullanld, depolama alanna izinsiz girilerin
engellendii, kullanlan her kimyasal madde iin malzemegvenlik bilgi formu (MGBF)
bulunduu, kimyasal kullanacak personelin MGBFda belirtilen kiisel koruma ekipmanlarn
kulland, siyanr ve siyanr zeltisi ile alsacak personel iin ayrntl prosedr ve talimatlar
oluturulduu ve alarm sistemlerinin kurulduu, sznt, dklme vb. durumlar iin temizlik
malzemelerinin ulalmas en yakn yerlerde bulundurulduu ve bu ekilde olaabilecek toprak
kirliliinin minimize edildii bildirilmitir.
Syrlan st toprak kamyonlar vastas ile proje alan ierisinde yer alan bitkisel toprak
depolama alanna tand, oksijen ile temasnn saland ve verimliliinin kaybedilmemesi
iin uygun ykseklikte depoland, bunun yan sra, ak toprak yzeylerinde, su ve rzgrdan
kaynakl toprak erozyonu engellemek iin alan arazzler ile nemlendirildii gzlemlenmektedir.
Tm bu nlemler incelendiinde toprak kirliliinin nlendii gzlemlenmitir.
1.4.6 Kimyasal ynetimi
Altn madencilii iletmeciliinde, iletme proseslerinde eitli kimyasal kullanmlar
mevcuttur. Bu kimyasallarn evreye olabilecek etkilerin minimize edilmesi amacyla tm
kimyasallarn malzeme gvenlik bilgi formlarnn (MGBF) temin edilerek bu bilgilere bal
oalrak tm nlemlerin alnmas, fiziksel artlarnn salanmas takip edilmesi ve kimyasal
34

ynetim planlarnn hazrlanmas buna bal olarakta acil mdahale planlarnn oluturulmas
gerekir.
Kirecin rutubete maruz kalmas ve bulunduu kapal hacimleri iirmek suretiyle patlatma
riskine kar depoland siloda seviye lme ve tahliye niteleri bulunduu ve kapal silolarda
muhafaza edildii gzlemlenmitir.
Sodyum Siyanrn net bir ekilde belirlenmi depo alannda sk artlar altnda
depoland, depo alannn kapal bina eklinde,ats akmayan,evresi tel itlerle evrilmi,iyi
havalandrlm ve bal nemi dk olan kuru bir ortam olduu, Depo alannn asitlerden
oksitlendirici etkenlerden, yanc veparlayc maddelerden uzak tutulan bir blgede olduu
gzlemlenmitir.
1.4.7 Kat atk ynetimi
Altn madencilii iletmeciliinde ak ocak, tesis, idari ofisler, bakm ve mekanik
atlyeleri, revir ve yemekhane yaplarndan kaynakl olarak tehlikesiz, tehlikeli ve tbbi atk
oluaca gzlemlenmitir.
Ak ocak iletmecilii esnasnda i makinalar ve kamyonlarn bakmlar esnasnda
bakm ekibinin i gvenlii ekipmanlarndan olan tyvekler, eldivenler, toz maskeleri ve bakm
esnasnda kullanlan stbler, bezler, kartonlar gibi ya ile kontamine olabilecek tehlikeli atklar
oluur. makinalar ve kamyonlar iin gerekli olan hidrolik veya motor ya, gres ya gibi
malzemelerin kullanmndan sonra tehlikeli ambalaj at oluur. makinalar ve kamyonlarn
bakmlar esnasnda eitli aksamlarn ya deiimleri gerei atk hidrolik ya veya motor ya,
atk gres ya gibi tehlikeli atk ya, ya veya hava filtreleri, eitli aksamlarn deitirilmesi ile
tehlikeli veya tehlikesiz hurda demir, metal atklar oluur.Patlayc madde kullanlacandan,
patlayc madde depolama alanlarnda oluabilecek tehlikeli atklar oluur.
Krma eleme nitesinde toz bastrma amac ile sulu sistem veya toz tutma sistemleri
kullanlabilir. Sulu sistemde atk oluumu gzlemlenmemektedir. Toz tutma sistemlerinde toz
tutucularn zamanla filtrelerinin deitirilmesi srecinde toz tutma filtre at oluur.Krma eleme
nitesi bakmlar esnasnda eitli aksamlarn ya deiimleri gerei tehlikeli atk, hidrolik ya
veya motor ya, atk gres ya oluur.Zamanla eitli paralarn teknik mrn tamamlamasyla,
bu paralarn deiiminden kaynakl olarak tehlikeli ve tehlikesiz hurda metal, demir atklar, bant
konveyrlerin deiimi esnasnda kauuk bantlar oluur.
35

Li

alan

nitiesindedamalama

borular

zamanla

ihtiya

durumunda

deitirilebileceinden tehlikeli atk plastik borular ve alan personelin kullanld kiisel

koruyucu ekipmanlardan olan tyvek ve eldivenler gibi malzemelerden de kaynakl tehlikeli atk
oluur.
zelti havuzlarnda personelin kiisel koruyucu olarak kulland ekipmanlar, tyvek,
eldiven vb. eklinde tehlikeli atklar, kullanlan kostik vb. malzemeleri buradan salanyorsa
bunlarn ambalajlarnn oluturduu tehlikeli ambalaj at oluur.
Adr

nitesinde

kullanlan

kimyasal

malzemelerin

bazlarnn

kullanmndan

sonraansikalant varili, siyanr bigbagleri, aktif karbon bigbagleri, kimyasal torbalar ( kalsiyum
florr, nitrik asit torbas vs) tehlikeli ambalaj atklar ve personelin kiisel koruyucu olarak
kulland ekipmanlar, tyvek, eldiven vb. eklinde tehlikeli atklar oluur.
Revir blmnde yaplan mdahalelerden kaynakl olarak eitti tbbi atklar oluur.
Tm proje niteleri ve idari ofis blmlerinde kullanlan malzemelerden karton,
plastik,cam ambalajlar, yazc, faks vb. ekipmanlardan kaynaklanan tehlikeli maddeler ieren
atk bask tonerleri, aydnlatma amacyla kullanlan ekipmanlardaki floresan lambalar ve dier
civa ieren atklar, elektronik cihazlara ait atk piller oluur.
Tm bu atklarn mevzuatta yer alan atk ynetim esaslarna ilikin ynetmelik
kapsamnda deerlendirilerek kodlarna bal olarak geri kazanmnn, geri dnmnn ya
dabertarafnn salanmas gerekir(Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik, 2008).
ncelediimiz proje sahasna bakldnda;
Ak ocak iletmecilii esnasnda i makinalar ve kamyonlarn bakmlar esnasnda
bakm ekibinin i gvenlii ekipmanlarndan olan tyvekler, eldivenler, toz maskeleri ve bakm
esnasnda kullanlan stbler, bezler, kartonlar gibi ya ile kontamine olabilecek atklar
olutuu, bu malzemelerin 15 02 02 kodu ile Tehlikeli maddelerle kirlenmi absorbanslar, filtre
maddeleri (aksi belirtilmemi ise ya filtreleri dahil), temizleme bezleri, koruyucu giysiler olarak
lisansl firmalar ile geri kazanma gnderildii,
Ak ocak iletmeciliinde i makinalar ve kamyonlar iin gerekli olan hidrolik veya
motor ya, gres ya gibi malzemeler satn alnmakta olduu, kullanmndan sonra ambalaj at
olutuu,bu atklarn 15 01 10 kodu ile Tehlikeli Maddelerin Kalntlarn ieren ya da tehlikeli
maddeler ile kontamine olmu ambalajlarolarak lisansl firmalar ile geri kazanma gnderildii,

36

Ak ocak iletmecilii esnasnda i makinalar ve kamyonlarn bakmlar esnasnda eitli

aksamlarn ya deiimleri gerei atk hidrolik ya veya motor ya, atk gres ya, ya veya
hava filtreleri, eitli aksamlarn deitirilmesi ile hurda demir, metal atklar olutuu,bu yalar
szdrmaz varil, bidon gibi malzemelerde biriktirilip 13 02 08 kodlu Dier motor anzuman
yalama yalar ve 13 01 13 kodlu Dier Hidrolik Yalar (Atk Hidrolik Yalar), 12 01 12
Kullanlm (mum) parafin ve yalar (Atk Gres) olarak lisansl firmalar ile geri kazanma
gnderildii, bu yalarn akredite firma tarafndan analizlerinin yaptrld, oluan ya
filtrelerinin 15 02 02 kodu ile Tehlikeli maddelerle kirlenmi absorbanslar, filtre maddeleri (aksi
belirtilmemi ise ya filtreleri dahil), temizleme bezleri, koruyucu giysiler olarak, hava filtreleri
ve hurda malzemelerde 20 01 40 Metaller (hurda demirler) kodu ile lisansl firmalar aracl ile
geri kazanma gnderildii,
Ak

ocak

faaliyetlerinde

makinalar veya

kamyonlardan

teknik

anlamda

ngrlememi bir sknt olup herhangi bir ya veya kimyasal dkntsne dknt temizleme
malzemeleribulunduu, bunlarnabzorbit tozu ( topraa olan ya dkntsnde kullanlr.),
emici pedler ( beyaz renkli olan toprak veya beton zeminde ya dknts iin, sar renkli olanlar
kimyasal dknt iin), sosisler ( beyaz renkli olanlar su birikintisinde ya dknts iin, sar
renkli olanlar kimyasal dknt iin) olduu, bu malzemelerde kullanldktan sonra 15 02 02
kodu ile dier atklarla birlikte lisansl firmalar aracl ile geri kazanma gnderildii,
Ak ocak faaliyetlerinde patlatma gevetme patlatma yntemi ile yapld,saha
ierisinde patlayc madde depolamas yer almad,patlayc madde yetkili firma tarafndan
gnlk ihtiya kadar sahaya getirilip ve kullanld,
Krma eleme nitesinde toz tutma sistemleri yer ald, toz tutucularn zamanla
filtrelerinin deitirilmesi srecinde toz tutma filtre at olutuu,oluabilecek bu atk
malzemelerde trne gre lisansl firmalar aracl ile geri dnme yada bertarafagnderildii,
Krma eleme nitelesinde iletme dneminde bakmlar esnasnda eitli aksamlarn ya
deiimleri gerei atk hidrolik ya veya motor ya, atk gres ya oluabildii, bu yalarn
szdrmaz varil, bidon gibi malzemelerde biriktirilip 13 02 08 kodlu Dier motor anzuman
yalama yalar ve 13 01 13 kodlu Dier Hidrolik Yalar (Atk Hidrolik Yalar), 12 01 12
Kullanlm (mum) parafin ve yalar (Atk Gres) kodu ile lisansl firmalar ile geri kazanma
gnderildii,

37

Krma eleme nitelesinde zamanla eitli paralarn teknik mrn tamamlamasyla, bu

paralarn deiiminden kaynakl olarak hurda metal, demir atklar, bant konveyrlerin deiimi
esnasnda kauuk bantlar oluabilecei,bu atklarda beton zemin alanada biriktirilerek 20 01 40
kodu ile metaller (hurda demirler) olarak, plastik bant konveyrlerde ayr olaraklisansl firmalar
ile geri dnm salanaca,
zelti havuzlarnda personelin kiisel koruyucu olarak kulland ekipmanlar, tyvek,
eldiven vb. eklinde atklar oluaca, bu atklarn 15 02 02 kodu ile Tehlikeli maddelerle
kirlenmi absorbanslar, filtre maddeleri (aksi belirtilmemi ise ya filtreleri dahil), temizleme
bezleri, koruyucu giysiler olarak lisansl firmalar ile geri kazanma gnderilecei,
Himmetdede proje sahasnda oluabilecek tehlikeli atklar geici tehlikeli atk depolama
izni alnm olan, szdrmazl salanm, havalandrmal, zgara sistemli, zgarann balantd
toplama havuzu olan tehlikeli atk depolama alannda kodlarna bal olarak ayr ayr
biriktirilerek daha sonra lisansl firmalar aracl ile geri kazanma yada bertarafagnderildii,
mevzuat esaslarna uygun almalarn yrtld gzlemlenmitir.
1.4.8Flora vefauna
Altn madenciliinde yaplacak tm almalar neticesinde blgedeki flora ve fauna
yapsnn bozulabilecei baz alnmaldr. Bu kapsamda, blge flora ve fauna yaps arazi
almalar ile vejetasyon dnemleri de gz nne alnarak incelenmesi var ise ender trlerin
belirlenmesi, alnacak nlemler, tm trlerin blgeden uzaklatrlmas ve iletme dneminde
gncel olarak takibinin salanmas gerekir.
ncelediimiz projeye bakldnda;
Alann florasn belirlemek amac ile Haziran aynda alana arazi gezisidzenlendii,
faaliyet alan iin en uygun vejetasyon dnemi olduu ve Floristik listede verilen trlerin
gzleme dayal olarak tespit edilerek baz numunelerin alnd gzlemlenmitir.
Bitki ve hayvan trleri zerindeki etkilerin azaltlmas iin;

Arazi

hazrlk

ve

insaatasamasnda

rehabilitasyonalsmalarnda

kullanlmak

bitkisel
zere

toprak
uygun

syrlarak
koullar

ileriki

altnda

aamalarda
depolanaca

gzlemlenmitir. yiletirme almalar kapsamnda sahaya yeniden bitkisel topran serilmesi

ve ardndan bitkilendirmealsmalarnn yaplmas erozyon kontrolne de yardmc olacaktr.

38

 Sahada oluacak olan toz dzeyi sulama ile en dsk dzeyde tutulaca, bylece toz
yaylmndan en ok

etkilenebilecek

olan omurgasz trler

zerindeki etkilerin de

azaltlmsolaca,
Kat ve sv atklarn kontrolsz desarj engellenerek habitatn olas kirliligi engellenecei,
Proje alannda kullanlacak olan ara ve ekipmanlar dzenli olarak kontrol ve bakmlarnn
yaplaca bylece ara ve ekipmanlardan kaynaklanan grlt ve PM, egzoz gibi kirleticiler en
az dzeyde tutulaca gzlemlenmitir.
Ara trafigi kontrol altnda tutulduu, bylece saha dsnda da gereksiz ara trafiginden
kanlarak habitat zerine olabilecek etkiler en aza indirgenecei gzlemlenmitir.

39

2. NCEK ALIMALAR
Bu blmde madencilik uygulamalarna ynelik bilgilerin ardndan daha nce yaplan
rnek almalara yer verilmitir.
Ackley (2008), madencilikte evre risklerin deerlendirilmesinde fijiVatukoula da altn
madeninde algsal almalar yaparak madenciliin olumlu ekonomik faydalarnn yansra insan
sal ve evre zerinde olumsuz etkiler yapabileceine bundan kaynakl olarak evresel
performanslarn ykseltilmesi almalarn belirtmektedir.
Logsdon ve ark. (2001), altn retiminde siyanr ynetimi incelenmi olup siyanrn
kullanm ve risklerini genel olarak ele alnmtr. Resmi Dzenlemelerin ngrd artlara
uymann tesinde, etkin risk iletiimi halkn bilgilendirilmesi ve katlmn da iermesi
gerektirdii, yerel yetkili makamlarla birlikte acil durum planlama programlarn koordine
etmenin yansra, maden ileme proseslerinde ve envanterde kullanlan siyanr bileiklerinin
tipleri ve miktarlar hakkndaki veriler ile izleme verilerine eriimin salanmas gereklilii
belirtilmektedir.
Nilsson ve Randhem (2008),tez almalarnda madencilik sektrnde evresel etkileri ve
salk ynlerini analiz ederek verilen bir grubu da, bakr, uranyum ve altn madencilik
endstrisinin parametrelerindegrece performansn belirlenmesi zerine allmtr.
akmak (2007),b ir ak iletmede veyaevresinde patlatmadan kaynaklanan titreim

bykl bir zaman aralnda patlayan maksimum patlayc miktar ve patlatma yeri ile lm
yeri arasndaki fiziksel mesafeden etkilenerek deiirken, titreim frekans ise jeoloji ve gecikme
zaman aralna bal olarak degiir. Bu sebeple herhangi bir ak iletmede veya evresinde yer
titreimi durumunun deerlendirilmesi ve belirlenmesi gereklidir. Bu gereklilik ile tez konusu
Uak Klada Altn madeninde retim patlatmasuygulamasndan kaynaklanan yer titreiminin
llmesi, kaydedilmesi ve komu yerlesim alanlarndaki yer titresimi durumunun incelenmesi ve
deerlendirilmesi almasn yapm ve bu aratrmada titreim hz, gecikme bana patlayc
miktar, lm istasyonlarna veya yerlesim alanlarna olan uzaklk gibi parametreler sismik
dalgalarn

frekansile

birlikte

kaydedilerek,

incelenmi

ve

deerlendirilmi

olduu

gzlemlenmitir.Aratrma dneminde llp kaydedilen yer titreimleri yaplarda hasar

veinsanlarda rahatszlk yaratma olaslg ynlerinden deerlendirildii, gerek bu alma
srasnda kaydedilen ve gerekse nceden alnm yer titreimi kaytlarnn incelenmesi
40

sonucunda, yer titreimi deerlerinin Trk Ynetmeligine ve ABD Federal Tzgne uygun
oldugubelirlenmistir. evre yerleim birimlerindeki binalarda gemiste ve gnmzde herhangi
bir yapsal hasar meydana gelmedigi ve kiilerin titresimlerden rahatsz olmadklar sonu ve
kanaatnavarld,yaplananalizlerin gecikme bana atelenen patlayc miktarnn 155 kgdan az
olmas kouluyla ileride yaplacak olan patlatma uygulamalar da herhangi bir hasar veya
rahatszlk yaratmayaca aktarmtr.
Kitula (2003),TanzanyadaGeita lesinde yerel geimin olduu madenciliin evresel ve
sosya-ekonomik parametreleri incelemi.
Hilson(2001), Ganada kk lekli altn madenciliin evresel etkileri ile ilgili
sorunlarn tanmlanmas ve olas zmlerin tanmlanmas almalar yaplm.
Akl (2002),MineralsEngineering, 2002, v. 15, s. 695- 698 de yaymlanan makalenin
Trke evirisinde, Trk altn madenciliinde siyanrleme ileminin ilk olarak uygulanmas ve
bunun evreye etkilerini belirtmitir.
Gneve Akl (1997), altn kazanmnda kimyasal prosesler incelenmi ve Altn
kazanmnda ekonomiklii ve kolayl nedeniyle tercih edilen ve kimyasal proseslerin en ok
uygulanan olan li prosesi, halen tm Dnyada yaygn olarak uyguland gzlemlenmiir.

41

3. MATERYAL VE METOD
nceleme

yaplan

proje

sahasnda

evresel

etkilerin

kalitesinin

lmlerinin

salanmasnda kullanlan metodlar bu blmde belirtilmitir.

nceleme yaplan proje sahasnda ta savrulmas, hava oku izleme almalarnda;
Patlatma sonucu oluan hava soku aadaki bantdan hesaplanmaktadr.
iddetli etki zonu:

D<5W

(3.1)

Orta iddette etki zonu:

5W<D<10W

Hafif iddette etki zonu:

10W<D<15W

D = Etkili zon aral (m)

W = Bir gecikme aralnda atlan patlayc miktar (Anlk arj (kg))
Patlatma sonucu oluan ta savrulmas aadaki bantdan hesaplanmaktadr.
Ta savrulma hesab;
Lm=260xd2/3

(3.2)

Lm:Maksimum ta savrulmas
d: Delik ap (mm)
= 0,1xd2/3

(3.3)

:Savrulan tas paralarnn boyutu

d: Delik ap (mm)
Yaplan

hesaplamalar

evresel

Grltnn

Deerlendirilmesi

ve

Ynetimi

Ynetmeliinde yer alan Maden ve Tas Ocaklar ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle
Oluacak Titreimlerin En Yakn ok Hassas Kullanm Alannn Dnda Yarataca Zemin
Titreimlerinim zin Verilen En Yksek Deerler ile izelge 3.2de verilmitir.
izelge 3.1. zin verilenen yksek titreim hz
zin Verilen En Yksek Titreim Hz
Titreim hz (Hz

(Tepe Deeri-mm/s)

4-10

19

30-100

50

(1 Hz- 4 Hz arasnda 5 mm/sden 19 mm/sye; 10 Hz- 30 Hz arasnda 19 mm/sden 50 mm/sye,

logaritmik izilen grafikte dorusal olarak ykselmektedir.)

42

Karlatrmalarda kullanlacak olan 10-15 kg arasnda patlaycnn patlatlmas ile

birlikte, yasal snr olan 50 mm/sn deerine hangi mesafede ulald belirlenmitir.
Hesaplamalarda Duvall (1981) tarafndan gelitirilen3.4 numaral forml kullanlmtr.
V = 1409 (

) -1,6(3.4)

V= Tanecik hz, mm/sn

D= Patlatma noktas ile alc arasndaki mesafe, m,
W= Gecikme periyodu basna dsen patlayc madde miktar, kg
Formlasyon hesaplamalara gre tanecik delmlar izelge 3.2de belirtilmitir.
izelge 3.2. Taneciklerin dalmlar
D (m)
10
20
22
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130
140
150

W (kg)
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
15
19
19

V (mm/s)
150,02
49,49
25,87
16,33
16,33
11,42
8,53
6,67
5,39
4,46
3,77
3,24
2,81
2,48
2,20
1,97

ncelediimiz proje sahasna bakldnda;

Patlatma annda yerinde yaplan patlatma hava oku ve vibrasyon lmleri yaplmtr.
Bu lmlerle hava oku ve titreim sonular hesaplamalar ve ynetmelik hkmlerince
deerlendirilerek oluabilecek uygunsuzluklar giderilmesi adna nem tamaktadr.
lm almalar metodu akreditasyonu yaplm olan sertifikal lm cihaz ile
gerekletirilmitir. Vibrock marka cihazla V901 Seismograph modeli ile ak ocak patlatma
alan yaknnda farkl patlatmalarda lmler alnm olup kan deerler izelge4.1.de
verilmitir;
nceleme yaplan proje sahasnda hava kalitesi izleme almalarnda;
43

ncelikli olarak hava kalitesi modellemesinin yaplmas esastr. Proje sahasnda modelleme
ISCST3 modeli metodu ile hasaplanmtr.
ISCST3 modeli ile kirletici konsantrasyonlarnn dalmnn hesaplanabilmesi iin
gerekli girdi parametreleri aadadr:
Kaynak verisi
Meteorolojik veri
Yzey verileri (topografya)
Modelleme Yntemi ve Model Girdileri
Kaynak Verisi: Modellemede, sahadan kaynaklanacak toz emisyonlar girdi olarak kullanlmtr.
Yzey verileri (A Sistemi ve Topografya): Topografya ve alc noktalar 10.000 m x
10.000 mlik toplam alanda 500 m x 500 m'lik gridlere ayrlmtr. Toporafik veriler,
1/25.000lik Toporafik haritadan elde edilerek her bir alc nokta iin tek tek belirlenmitir
(Golder, 2011).Toporafikverilerin, yer seviyesi emisyon dalmnda nemli etkisi bulunduu
hesab ile model sonucu izelge 4.1de ki gibi olduu gzlemlenmitir.
Hava kalitesi almalarnda ken toz hesaplamalar aadaki ekilde gerekletirilmitir.
ken Tozlar
ken toz hesaplar, Denklem 3.5 ve 3.6 ile yaplmtr:
Dslak=Wr x C x H

(3.5)

Dslak=Sulu biriktirme hz (mg/m2/yl)

C :Ortalama yllk kirletici younluu (mg/m3)
H :Ortalama yllk karma ykseklii (m)
Wr: Sulu sprme hz (sn-1)
Wr= (

x P) / ( x H x 3,6 x 106)

(3.6)

: Sulu sprme katsays (PM iin 1,4 x 106)

P: : Saatlik ya (mm/sa)
: Ya olasl
Saha genelinde ken toz hesaplama sonular izelge 4.4de verilmitir.
Saha genelinde ken toz lmleri aylk olarak ECO-TS 4 Ynl ken Toz rnekleme Cihaz
- BS1747 standardna uygun, ISO17025 izlenebilir kalibrasyon sertifikal ken toz rnekleme
setleriile lm alnarak whatman filtre kd ile analiz lmleri hesaplanmtr.
44

ncelenen proje sahasnda HCN gaz klarnn anlk hareketi ve sabit lmlerinin
salanmasnda akreditasyonu salanm ve sertifikal lm cihazlar kullanlmtr. Saha
genelinde Drager marka 5600 model ile HCN gaz lmleri aylk olarak yaplm ve limit
deerlerin altnda kt gzlemlenmitir. Alnan sonular aylk grafiklendirilmesi ile ekil
4.1de sunulmutur.
nceleme yaplan proje sahasnda su kalitesi izleme almalarnda;
Biyolojik paket evsel atksu artma sisteminden kan artlm atksuda 1050Cye
ayarlanabilen etv, mg duyarla sahip analitik terazi, teflon kartrma ubuklu kartrc,
filtrasyon nitesi ekipmanlar kullanlarak Denklem 3.7 numaral formle bal olarak AKM
analizi yaplmtr.
AKM (105oC, mg/l) =

).

(3.7)

A= Filtre kd + kuru kalntnn tartm (mg),

B= Filtre kdnn tartm (mg),
V= Numune hacmi (ml).
Biyolojik

paket

artma

sisteminin

veriminin

ve

dearj

standartlarnn

salandnn

gzlemlenmesi adna gnlk takip edilmitir. Analiz sonular izelge 4.6daverilmitir.

Saha genelinde yer alan yeralt suyu gzlem kuyularnda ve yerst akarsularda,
kaynaklarda akreditasyonu salanm, sertifikal hach lange marka cihazla yerinde su kalitesi
rneklemeleri analizleri yaplmtr. Hach Lange marka pHprobu ile pH, scaklk iletkenlik probu
ile TDS, iletkenlik, diren, tuzluluk ve oksjenprobu ile de oksijen deerleri llmtr. Su
seviye ler cihaz ile de kuyularda su seviye lmleri yaplmtr.Yaplan analiz sonular
izelge4.7de verilmitir.
nceleme yaplan proje sahasnda toprak kalitesi izleme almalarnda;
Toprak kalitesinin belirlenmesi amacyla toprak rneklemeleri ile ar metaller, fiziksel ve
kimyasal parametrelerlesonularn elde edildii gzlemlenmektedir.

45

4. BULGULAR VE TARTIMA
ncelenen proje sahasnda hava, su, toprak, grlt ve titreim, ta savrulmas konularnda
yerinde lmlerle evresel etkilerin deerlendirilmesi almalar yaplmtr. Bu almalarda
Blm 3de verilen metodlara bal olarak elde edilen analiz sonular bu blmde paylalarak
deerlendirilmitir.
ncelediimiz proje sahasnda Denklem 3.2 ve 3.3 numaral formllere gre ta
savrulmas sonular aadaki gibi hesaplanmtr.
Lm=260x 102(2/3)=260x 21,83 = 5,67 metre (maksimum)
= 0,1 x 21,83 = 2,18 mm

ncelediimiz proje sahasnda patlatma annda yaplan lm sonucunda elde edilen sonular;
izelge 4.1. Patlatma lm sonular

olarak

Titreim
(mm/s)
0,75
6,75

Hava oku
(dB)
108
107

2,63

107

35,7

4,4

19,5

116

llmtr.

Bu

durumda

alnan

Frekans
17,9
50

tedbirler

neticesinde

evresel

Grltnn

Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliinde yer alan snr deerlerin almad

gzlemlenmitir.
Proje alannda patlatma annda hava oku ve vibrasyon deerlerinin llerek kontrol
altnda tutulduu, ayrca yerleim alanlarna yakn alanda svan marka ve 958 modeli ile 2 noktada
sabit 24 saat grlt ve titreim lmlerinin online sistemlerle takip edildii gzlemlenmitir.

46

izelge 4.2. Grlt lm sonular

Gndz Leq (dBA)

Akam Leq (dBA)

Gece Leq (dBA)

52,36
48,88
43,86
42,72
45,64
47,69
52,02
52,35
51,05
47,40
44,95
48,86
44,31
43,31
51,24
50,43
46,29
55,31
48,48
49,64
53,66
53,38
54,61
45,67
45,20
48,40
47,56
45,17
52,13
45,41
46,09

49,18
43,20
41,30
47,75
44,33
43,03
50,38
33,60
39,20
37,02
40,17
37,22
41,32
48,92
48,5
41,95
41,02
43,10
44,97
39,87
55,35
49,85
38,25
35,57
42,10
37,47
36,22
49,62
40,17
45,52
42,87

50,13
34,71
41,43
30,94
34,55
36,79
32,63
37,35
34,00
32,27
33,87
34,02
35,58
49,85
39,32
37,95
43,03
41,70
38,47
45,75
49,03
42,36
42,58
38,71
38,96
37,55
34,30
50,57
37,55
37,73
39,12

ortalama

48,52

Grlt deerlerine bakldnda herhangi bir sorun oluturmad, limit deerlerin altnda
kald gzlemlenmitir.

47

Hava kalitesi model sonular izelge4.3de verilmitir.

izelge 4.3. Hava Kalitesi Model Sonucu
Maksimum Yllk
Ortalama Emisyon
Deeri (g/m3)
0,67

SKHKKY Snr
Deeri

Maksimum 24 Saatlik
Ortalama Emisyon
Deeri (g/m3)
14,12

96

SKHKKY Snr
Deeri
180

Hava kalitesi dalm modellemesi sonularna gre, uzun vadeli ve ksa vadelimaksimum
yer seviyesi konsantrasyonlar, Sanayi Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii snr
deerlerinin altnda kald gzlemlenmitir.
Denklem 3.5 ve 3.6 numaral formllere gre hesaplanan ken toz deerleri;
Wr = (1,4 x 106 x 0,044 mm/saat) / (0,4 x 1981000 mm x 3,6 x 106)
-7

= 0,23x 10 saat
Dslak(ksa vadeli)

-1

= 0,23 x 10-7 saat x 14,12 x 10-3 mg/m x 1981 m

= 0,643 x 10-6 mg/m2/saat
= 15,43 x 10-6 mg/m2/gn

Dslak (uzun vadeli) = 0,23 x 10-7 saat-1 x 0,67 x 10-3 mg/m3 x 1981 m
= 0,305 x10-7 mg/m2/saat
= 7,32 x10-7 mg/m2/gn
= 0,27 x 10-3 mg/m2/yl
olarak hesaplanmtr.
Sonu olarak yaplan hesaplamalarda alnan nlemler neticesinde SKHKKYde belirtilen
snr deerlerin ok altnda kald gzlemlenmitir.
ken toz lmleri aylk olarak takip edilmitir. Alnan lm sonularnda aylk olarak
deerlerde artk ve azallarn hava artlar ve alnan nlemlerin farkllamas ile deitii
maksimum nlem ile ken toz sonularnn ynetmelik hkmlerinin ok altnda kald
gzlemlenmitir. Mays ayna ait ken toz lm sonular izelge 4.4de paylalmtr.

48

izelge 4.4. ken toz lm sonular

Mays 2014

1.Kap

2.Kap

3.Kap

4.Kap

Balama Tarihi
Biti Tarihi
Gn Says
FilitreKad Arl (g)
FilitreKad ve Numune (g)
Numunenin Arl (mg)
Klavuz Numune Kat Says
Toz Konsantrasyonu (mg/m2 gn)
Ksa Vade Deeri (KVD)

08.04.2014
08.05.2014
30
0,1985
0,2139
15,4
0,0153

08.04.2014
08.05.2014
30
0,1732
0,2296
56,4
0,0153

08.04.2014
08.05.2014
30
0,1956
0,2356
40
0,0153

08.04.2014
08.05.2014
30
0,1768
0,2089
32,1
0,0153

34

123
78

87

70

SKHKKY
Limit

210
210

ncelenen proje sahasnda PM10 ve ar metal lmleri 2 lokasyonda ayr ayr lmler
alnarak takip edilmitir.
izelge 4.5. PM10 lm sonular
Parametre
Partikl Toz Deriimi
Arsenik
Kadmiyum
Krom
Kurun
Manganez
Nikel
Vanadyum

Analiz sonular 1.stasyon

ng/m3 (06-07/2014)
7,3
2,5
1
<0,5
<2,0
<1,0
<0,5
0,5

Analiz sonular 2.stasyon

ng/m3 (06-07/2014)
23,6
2,5
1
2
3
7,5
3
0,5

Saha genelinde yerinde yaplan HCN gaz lm sonular aada paylalmtr. Alnan
lmler neticesinde limit deerler altnda kald gzlemlenmitir. Alnan nlemler neticesinde
grlmtr ki evresel kirlilik nlenmektedir.

49

L ALANI
HAVUZLAR
ADR
ADR N
SYANR DEPO
AIK OCAK
KIRICI
REVR

10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0

ekil 4.1. HCN gaz lm sonular

ekil 4.1de verilen gaz lm sonular deerlendirildiinde;
Havuzlar blgesinde, ADR nitesinde ve li alannda pH deerinin 10-13 seviyelerinde
tutularak gaz knn kontrol edilebildii gzlemlenmitir.

Yerinde AKM analizleri yaplm ve biyolojik artma sisteminin alma verimi

gzlemlenmitir.
izelge 4.6. AKM (mg/L) analiz sonucu
FilitreKad Arl (gram)
FilitreKad ve Numune (gram)
Numunenin Arl (milligram)
Numune Hacmi( ml)
Sonu (mg/L)

0,1828
0,1855
0,0027
250
10,8

Gnlk takibinin gerekletirildii biyolojik artma sisteminde dearj standartlarnn

saland gzlemlenmitir.
Su kalitesi almalarnda gzlem kuyularnda yerinde yaplan lm sonular izelge
4.7de

verilmitir.

Bu

sre

faaliyeti

boyunca

50

takip

edilmesi

gerekmektedir.

izelge 4.7. Gzlem kuyular analiz sonular

rnek
Kuyu
Ad
GK-1
GK-1
GK-2
GK-2
GK-3
GK-3
Kaynak
Suyu
Kaynak
Suyu

pH

Scaklk TDS DREN OKSJEN letkenlik HAVA

Tuzluluk Seviye
C
mg/L ohm
mg/L
(S/cm) DURUMU (%)
(metre)

8,14
8,06
8,09
8,22
7,77
7,79

12,5
13,3
13,7
12,6
15,7
17,1

172
171,3
178
170,6
162,4
160,2

2,81
2,8
2,73
2,83
2,95
3,05

8,27
8,58
5,41
5,43
8,65
8,83

356
357
371
356
341
333

Gneli
Gneli
Gneli
Gneli
Gneli
Gneli

17
17
18
8,22
16
16

7,74
7,71
3,44
12,6
Artezyen
Artezyen

7,95 14,2

154,3 3,12

8,17

322

Gneli

15

7,85 13,5

157,5 3,04

8,13

379

Gneli

16

51

5. SONULAR VE NERLER
Sanayinin pek ok alannda endstriyel hammadde olarak kullanlan maden ve
minerallerin byk bir ksm yeryzn ekillendiren jeolojik yaplarn bileiminde
bulunmakta ve buralardan salanmaktadr. Ticaret anlaynda giderek artan hammadde
ihtiyac ve buna ek olarak madencilik sektrndeki teknolojik gelimeler, madencilik
faaliyetleri ile ilikili alanlarn giderek genilemesine ve dolays ile dk tenre sahip maden
yataklarnn da iletilmesini zorunlu hale getirmektedir. Altn madeni iletmeciliinde de
dk tenrl maden sahalarnda yn lii yntemi ile zenginletirilmesi adna
projelendirmeler yaplmaktadr. Bu ekilde en optimum ileyi olduu gzlemlenmektedir.
Ayrca alnan en hassas nlemlerle minumum evresel etkilerin yaand incelenen projede
gzlemlenmitir.
Ta savrulmas, hava oku ve titreim sonularna baktmzda 2,18 tane boyutunda
maksimum 5,67 m ta savrulmas olaca hesaplanmtr. Patlatma annda yaplan gzlemler
sonucu minimum dzeyde ta savrulmas olutuu gzlemlenmitir.
Grlt ve titreim deerleri gnlk takip edilmi ve ortalama gndz 48,52
dBAakam 42,87 dBAgece 39,12 dBA olarak llm ve limit deerler altnda kald
gzlemlenmitir.
Hava kalitesi almalarnda yer alan 4 ynl ken toz lm sonular uzun vadede
incelenmi ve ortalama deer olarak 78mg/m2 gnbulunmutur. Bulunan bu deer mevcut
ynetmelik hkmlerinin, verilen taahhtlerin ok altnda kald ve alnan nlemler sayesinde
toz kirliliinin nlendii gzlemlenmitir. PM10 analizlerinde llen deerlere bakldnda
ar metal ve PM10 sonularnn ynetmelik hkmlerinin altnda kald, alnan nlemlerin
ncesinde ve sonrasnda fark gzlemlendii ortaya konmutur. HCN gaz lmleri sayesinde
kimyasal kullanlan nitelerde pH deerlerinin dengelenerek alnan en temel nlemle HCN
gaz klarnn nlendii ve ynetmelik hkmlerinde verilen limit deerlerin ok altnda
kald gzlemlenmitir.
Su kalitesi almalarnda yer alan biyolojik artma sisteminde AKM analiz sonucu
10,8 mg/L karak giri ve k askda kat maddesi gzlemlenerek artma sisteminin verimli
alt ve dolaysyla dearj limitlerinde herhangi bir sorun olmad gzlemlenmitir. Yeralt
sularnda yerinde yaplan analiz sonular haftalk - aylk olarak takip edilerek deiimler
52

gzlemlenmitir. Mevsimsel kaynakl deiiklikler dnda prosesten kaynakl herhangi bir su

kalitesi deiiklii gzlemlenmemitir. Yerinde yaplan analizler akredite laboratuvarlarla
aylk olarak desteklenmitir.
Kimyasal ynetimi almalarnda malzeme gvenlik bilgi formlarnda yer alan
depolama ve kullanm koullarnca muhafaza edildii ve mevzuat hkmlerince bildirimlerin
yaplarak, alnan nlemlerlede kimyasal kaynakl herhangi bir evresel kirliliin nlenmesi
salanmtr.
Atk ynetimi plan dahilinde saha genelinde oluan atklarn atk kodlarna bal
kaynanda ayrma yntemi ile toplanan atklarn ncelikli olarak geri kazanma ve geri
dnme, ayrca bertarafa gnderilerek evre kirliliinin nlenmesi salanmtr.
Madencilik faaliyetlerinde, cevher arama, hazrlama ve cevher zenginletirme
faaliyetlerinde hava, su, toprak, grlt, titreim, flora, fauna, kimyasal ynetimi ve atk
ynetimi esaslar ile optimum nlemlerle evre kirlilii nlenmesi, faaliyet boyunca yaplacak
izleme almalar ile takibinin salanmas ve olas bir etkide annda mdahale ile
srdrlebilir evre almalarna katlm salanabilecektir.
ncelenen proje sahasnda alnan nlemlerle olas her trl evre kirliliinin
nlenebileceive yaplan lmlerle de bu almalarn izlenerek kontrol altna alnabilecei
gzlemlenmitir.

53

KAYNAKLAR
Ackley, M., 2008. EvaluatingEnvironmentalRisks in Mining: At theVatukoula Gold Mine in
Fiji a PerceptualStudy. TheUniversity of Vermont. 180s.
Akl, A., 2002. Trk Altn Madenciliinde Siyanrleme leminin lk Olarak Uygulanmas ve
Bunun evreye Etkileri Maden Mhendislii Blm. Cevher Hazrlama
Anabilimdal, Sleyman Demirel niversitesi, Isparta, Trkiye.
Bilgin, H., A. ve akmak, B., 2009. Taocaletmeciliinin evresel Etkileri ve Baz
rnekler 3. Madencilik ve evre Sempozyumu Bildiriler Kitab, s. 67-73, Ankara
akmak, B. B., 2007. Investigation of GroundVibrationsInducedbyProductionBlastingat
UsakKsladag Gold Mine. InPartialFulfillmentof theRequirementsFortheDegree of
Master of Science in MiningEngineering. Master of Science in
MiningEngineeringDepartment, Middle East Technical University
Cevher

Hazrlama.,2014. Krma Eleme Devrelerinin Tasarm, (Eriim Tarihi

2014)http://cevherhazirlama.com/belgeler/kirma-eleme-devrelerinin-tasarimi.pdf.

evre ve ehircilik Bakanl (B)., 2009. ED Rehberi-Ocak letmecilii ve Cevher

Hazrlama Zenginletirme Tesisleri evresel Etki Deerlendirmesi Sektrel
Rehberleri. Ankara. 26s.
evre ve ehircilik Bakanl (B)., 2012. l evre Durum Raporu. 2013. Ankara. 248s.
Deerli,E., 2012. Ak Ocak letmeciliinde
http://www.maden.org.tr/. s63.

Basamak

Patlatmas

Tasarm.

Dzgn, H, ., 2009. Maden Kapatma Planlamas ve Doaya Yeniden Kazandrmann Temel

lkeleri, 3 Madencilik ve evre Sempozyumu Bildiriler Kitab, s 1-16, Ankara.
Giraud,

J.
P.,
ve
Bonaparte,
R.,
1989.
Leakage
Through
LinersConstructedWithGeomembrans: Part II Compositeliners. Geotext. Geomemb.
8:71-111

Girginc. ., 1989. Dk Tenrl Cevherden Yn Lii Yntemiyle Altn ve Gm Kazanm.

Madencilik. vXXVIII 1s.
Golder. A.., 2011. Himmetdede Altn Madeni Projesi evresel Etki Deerlendirilmesi
Raporu. Ankara. 384s.
Gne, N., ve Akl, A., 1997. Altn Kazanmnda Kimyasal Proseslerin ncelenmesi
Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi Mhendislik Bilimleri Dergisi. Say 3.
s-2

54

Hilson, G., 2002. TheEnvironmentalImpactof Small-Scale Gold Mining in Ghana:

dentifyingProblemsandPossible Solutions. TheGeograpHicalJournal.Vol. 168 No.1.
pp. 57-72
Hdaverd, T., Kuzu, C., 2005. Madencilik Faaliyetlerinde Patlatma Kaynakl evresel
Etkilerin llmesi ve Analizi. stanbul Teknik niversitesi Maden Mhendislii
Blm. stanbul.
Karaman, B., 2010. Ak Ocak Madencilii Srasnda Bozulan Sahalarn Yeniden
Dzenlenmesi ve KKTCde Baz Uygulamalar. Yksek Lisans Tezi. ukurova
niversitesi Fen Bilimleri Enstits. Adana. 88s.
Karpuz, C., ve Hindistan, M. A., 2005. Ak letmelerde retim Yntemleri, Maden
Mhendislii Ak Ocak letmecilii El Kitab, TMMOB Maden Mhendisleri
Odas Yaymlar, Blm 3, s. 113-207, Ankara.
Kitula,

A.G.N., 2003 TheEnvironmentalandSocio-EconomicImpactsof Mining on

LocalLivelihoodsin Tanzania: aCase Study of GeitaDistrict. SokoineUniversityof
Agriculture, Morogoro, Tanzania. Journal of CleanerProduction 14. pp. 405- 414.

Korkut, ., 2014. Su Kalitesi Ynetimi Ders Notlar. Blent Ecevit niversitesi Fen Bilimleri
Enstits. Zonguldak. 76s.
Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Ayta, Z., Adgzel, N., 2000. Trkiye Bitkileri Krmz
Kitab (RedBook of thePlants of Turkey). Trkiye Tabiatnn Koruma Dernei,
ISBN: 975-93611-0-8, 195 sayfa.
Maden Mhendisleri Odas (MMO). 2005. Altn Raporu. http://www.maden.org.tr. Ankara.
Mamurekli, D., Tekin, F., Hafzolu, E., 2006. Ak Ocak Madenciliginde Patlatma. Soma
MYO Teknik Bilimler Dergisi. Manisa. Say 6, s.20-32.
Mark, J.,Logsdon., Karen, Hagelstein., Terry, I., Mudder., 2001. Altn retiminde Siyanr
Ynetimi. Kanada. 44s.
Nlsson,

J.,Randhem,
J.,
2008.
EnvironmentalImpactsandHealthAspects
theMiningIndustry. Sweden. 130s.

in

Trkiye Madenciler Dernei (TMD). 2002. Dnyada ve Trkiyede Altn Madencilii.45s.

Users Guide ForTheIndustrial Source Complex (ISC3) DispersionModels, 1995. Vol.1-2,
EPA.
Varol, S.,Bapnar, E., 2011. Maden letmelerinin evreye Etkisi. SD, Jeoloji Mhendisligi
Blm, Isparta SD. Pomza Aratrma Mrkz. evre ve jeoloji SDUGEO e-dergi.
Isparta. s.28-32
www.icmm.com/our-work/sustainable-development-framework/10-principles, 25 ubat 2010.
55

ZGEM
Kiisel Bilgiler
Ad, soyad

: Meltem KEKE

Uyruu

: T.C.

Doum tarihi ve yeri

: 14.01.1990 K.MARA

Medeni hali

: Bekar

Telefon

: 0 (533) 582 67 03

e-posta

: ac_tive_girl@hotmail.com.

Eitim
Derece

Eitim Birimi

Yksek lisans

KS /evre Mhendislii Blm

2014

Lisans

/ evre Mhendislii Blm

2012

n Lisans

evre Koruma Blm

2009

Lise

Atatrk Lisesi (YDA.)

2007

Deneyimi
Yl
11.2012 - 08.2014
08.2014 - ...

Mezuniyet tarihi

Yer

Grev

Kayseri- Altn Madeni

evre ve ehircilik Bakanl

evre Mhendisi
evre Mhendisi

Yabanc Dil
ngilizce

Yaynlar
1. Keke, M., Uysal. Y. 2014.Altn Amdencilii letmeciliinden Kaynaklanan evresel
Etkilerin Deerlendirilmesi. KS Fen ve Mhendislik Dergisi. K.Mara. 4s

56

HobilerDoa ve Tarihi Mekan gezileri, Basketbol, Yzme

57