. BELAGI Z. KAJMAKOVI F.

IBRAHIMPAI

IRILSKI NATPIS IZ DOBA KULINA BANA

U junu 1964. godine Grgo Prki, radnik elje
zare u Zenici, kopajui zemlju za gradnju esme
u blizini svoje kue u selu Podbreju (3 km za
padno od Zenice), pronaao je na dubini od oko
jedan m e t a r ovei k a m e n sa natpisom. Ovaj sreni
sluaj otkrio n a m je veoma vaan istorijski dokumenat koji se sada briljivo uva u Muzejskoj
zbirci grada Zenice. Ovim lankom elimo da o
nalazu obavijestimo itavu nau k u l t u r n u javnost,
prvenstveno naune radnike, i da damo na prvi
sud o njemu u strunoj publikaciji. 1 Uvjereni smo
da e natpis o kome je rije pobuditi veliki interes
raznih strunjaka, to on po svojim osobinama
zaista zasluuje, te da, s obzirom na djeliminu
oteenost teksta, postoji i mogunost daljih nje
govih nadopuna a vjerovatno i razliitih interpre
tacija.

Prvi, glavni natpis je urezan u 17 redova. Maj

stor je najprije urezao tanke vodoravne paralelne
linije koje su mu posluile kao orijentacija za
gornje ivice slova, iako se nije u potpunosti njih
pridravao. Kod veeg dijela slova vide se dublji
takasti urezi, vjerovatno postavljeni na krajevima

P r o n a e n i natpis nalazi se na kamenu u obliku

stupa koji je visok 87 cm, irok 31 cm, a debeo
28 cm. Sa dvije s t r a n e stup je otesan kao ravna
ploha dok su druge dvije neto nepravilne. Zbog
toga to je gornja baza ove prizme ravna, sada
neto okrnjena, pretpostavljamo da je na njoj
prvobitno bila naslonjena vodoravna k a m e n a gre
da arhitrav. Zbog toga, kao i zbog drugih oso
bina ovoga k a m e n a i njegovog natpisa, smatramo
da se radi o gornjoj polovini lijevog dovratka
crkve, kako smo to predstavili na sl. br. 4.
eona ravna povrina stupa u cjelosti je ispu
njena natpisom a susjedna desna bona povrina
sadri drugi natpis samo u svom gornjem dijelu.
1

U dnevnom sarajevskom listu Osloboenje od

2. jula 1965. godine mi smo objavili lanak pod n a
slovom Novo svjetlo na vrijeme Kulina Bana u
kome smo informativnije govorili o nalazu i dali prvu
nau verziju itanja. Tu smo napomenuli da je Svetozar Duani iz Beograda u jednom pismu Muzejskoj
zbirci u Zenici dao svoje itanje jednog djela teksta
sa prednje strane kamena, zasnovanog na studiji
fotografije. U istom broju Osloboenja Marko Vego
u kraem lanku dao je svoju verziju itanja jednog
djela natpisa.

Sl. 1 Mjesto nalaza ploe

s natpisom

203

linija crtea slova. Majstor je slova urezivao na

dosta otar ugao. Slova nisu ba sasvim jednake
veliine. Njihova visina se kree od 1535 mm.
Primjeuje se da su slova u donjoj treini- stupa
neto manja i zbijenija, to je po naem miljenju
dolo otuda to majstor nije prethodno dobro ispla
nirao prostor. Osim toga, paljivijim posmatranjem moe se uoiti nekoliko slova relativno ma
njih dimenzija i plieg ureza izmeu redova
glavnog teksta, razbacanih bez danas logine veze.
Pored slova ugrebeni su i drugi znakovi kao gran
ica, grupe takica, nepravilan viekut i sl. Iako
na prvi pogled moe da izgleda kao da je na ovoj
povrini stupa bi oneki stariji natpis, nama se
ipak ini da se radi samo o kasnijim sluajnim i
neodgovornim urezima, osim u jednom sluaju o
2
emu e docnije biti rijei. Ovi zgrafiti su ograni
eni uglavnom na donju polovinu stupa. Ta okol
nost takoer govori o loginosti nae pretpostavke
da se radi o gornjem dijelu dovratnika bive crkve,
jer su posjetioci mogli na toj visini najlake da
ostavljaju svoje zabiljeke.
Po naem miljenju natpis na glavnoj strani
stupa glasi ovako:

Prema tome transkripcija natpisa glasi:

V D'NI B(A)NA VELIK(A)GO KULIN(A) BJEE
GRA(D)JEA SUDI(JA) VELI U NEG(A) I S'ZIDA (CRKVU) SVETAGO J U R I J A (:) I SE
LEZI U N(E)GO: I ENA EG(O)VA RCE (ree)
POLOI(T)E ME U NEGO: ASE ZIDA DRAE
O(H) MUANIN': (TO) MU VOL'I B(O)E;
N(AN') (A)Z'PISH' PRO (DAN') (PO) P' (:)
Kako se vidi natpis se sigurno odnosi na doba
Kulina Bana (11801204). U tekstu se Kulin na
ziva veliki ban, to nije jedini sluaj. 3 Ovakva invokacija teksta, kroz koju se vri datiranje spo
menika spominjanjem velikih savremenika, sasvim
je uobiajena u naem srednjem vijeku.
Natpis dalje govori o Gradjei (Gradia) koji je
veliki sudija Kulina Bana. Ovo je prvi sluaj da
se iz ovog ranog doba bosanske drave spominje
2

Na naoj fotografiji koju prilaemo slova natpisa

su veoma kontrasna. To je rezultat bojenja slova
crnom temperom, to je uinjeno prije naeg upozna
vanja spomenika. P r i tom bojenju izvjesni elementi
su prenaglaeni dok su neki zapostavljeni. Ta okol
nost nalae potrebu prilaganja vjernijeg crtea na
kome su majstorovi rezovi izvueni deblje, docniji
zgrafiti tanje a nai dodatci su istakani.
3
Marko Vego u pomenutom lanku u Oslobo
enju tvrdi da je na naoj ploi Ban Kulin prvi put
spomenut kao veliki ban. Meutim, ve je ranije
utvreno da je ovu titulu Kulin zaista nosio. (S. irkovi, Istorija srednjovjekovne bosanske drave, Beo
grad, 1964. godine, str. 46).

204

Sl. 2 Prvi dio natpisa

veliki sudija. To nam, bez sumnje, prua neoe
kivano znaajan podatak koji u sasvim novom
svjetlu prikazuje ne samo organizaciju dvora i nje
gove uprave nego i organizaciju i stepen razvitka
itave bosanske drave u tom dobu. Tako vidimo
da se umjesto suda dobrih ljudi javlja ve u XII
vijeku institucija Velikog suda koja je, bez su
mnje, atribut ve razvijene feudalne drave. 4
Linost velikoga sudije Gradie do sada u lite
raturi i izvorima, koliko je nama poznato, nije
evidentirana. Meutim, samo ime se moe nai.
J e d a n dokumenat iz 1247. godine spominje Gradiu
Hodimiria. 5 Slino je ime i Gradislav koje je
takoe uobiajeno u srednjem vijeku. Vojvoda
Gradislav je, naprimjer, naveden kao svjedok u
4

U X I I v. se u dubrovakim dokumentima jo prije

vjenika Maloga vjea i Vjea umoljenih, kao i d r u
gih svjedoka, spominju imena sudija. (Mikloi, Mon.
serb. 35, 39, 43, itd.).
5 Mikloi, Mon. ser., 32.

jednoj povelji kralja Uroa iz 1325. g. Isto tako

se za vrijeme Deanskog i Duana i bosanskog
7
vlastelina Radia spominju imena Gradoje
i
8
Grade.
Natpis dalje jasno govori da je Gradia sazidao
9
(podigao) crkvu sv. J u r j a (Djurdja). Poznato je
da je sv. Djurdje najpopularniji svetac srednjo
vjekovne Bosne, pa je t i m razumljivije to je i ovaj
h r a m njemu posveen.
Povodei se za uobiajenim nainom skraivanja
pridjeva SVETI, majstor naeg natpisa stavlja
spontano iznad ove rijei znak skraenja, iako
rije pie sa svim slovima.
Iz daljeg teksta natpisa vidimo da je u ovoj
crkvi s a h r a n j e n njen k t i t o r Gradia koji je sva
kako u m r o poslije njene gradnje.
Dalji tekst je na prvi pogled malo neobina
l a p i d a r n a oporuka Gradiine ene da se po svojoj
smrti
ima s a h r a n i t i u istoj crkvi, pored mua.
Ovdje po drugi p u t sreemo sluaj da se u pri
blino isto vrijeme ostavljaju oporuke ena na
memorijalnim natpisima. Slino je dala urezati i
Bjeloka na ploi Kaznaca Nespine: . . . i ostavi
sebie mjesto poleg svoega gospodina. Dakle, oi
gledno se ovdje radi o crkvi koja je istovremeno
mauzolej porodice velikog sudije Gradie. Sigurno
je t a k o e r da je crkva podignuta, a i natpis urezan,
za ivota Gradiine ene. 1 0
6

Mikloi, Mon. ser., 104.

Danii, R j e n i k . . . I, 231.
8
Danii, R j e n i k . . . I I I , 579.
9
Danas, istina, na n a t p i s u n e m a rijei CRKVA, ali
ima p r a z a n prostor na k o m e je ona, pogotovu u s k r a
enici, mogla da stoji. Sada je taj dio povrine s a s t r u gan. Teko je rei k a k o je moglo doi do toga, ali
nije iskljuena i p r e d p o s t a v k a da je to n a k n a d n o , sa
o d r e e n o m tendencijom, koja je mogla biti vezana za
problem srednjovjekovne bosanske crkve, uinjeno.
7

10

U n a v e d n o m lanku u Osloboenju mi smo u

ovom dijelu n a t p i s a (a t a k o isto i M a r k o Vego) bili
skloni da itamo ime G r a d i i n e ene VARE (Varv a r a - T v a r a ) . Z n a k slova izmeu R i E u rijei
REE, koji je m a n j i h dimenzija i podignut u m e u
prostor redova, mi smo t a d a tretirali kao n a k n a d n o
u r e z a n o slovo. M e u t i m Svetislav M a n d i u Oslobo
enju od 29. jula 1965. godine, povodom naeg ranijeg
lanka, iznio je prijedlog da se k o n k r e t n i dio natpisa
ita ne k a o lino ime nego kao lina zamjenica sa
sufiksom RE (EGOVARE u smislu NJEGOVA).
I s t o v r e m e n o smo, zaista, i mi ustanovili da je u srednjevjekovnim d o k u m e n t i m a est sluaj u p o t r e b e r i
jei k a o : KOGARE, N I K O R E , N I K I R E , NITORE,
N I E S A R E i slino, d a k l e u g l a v n o m priloga sa su
fiksom RE, ali ipak nismo se mogli odluiti za takvo
itanje. U m e u v r e m e n u , konsultujui se sa prof. dr
Svetozarem Radojiiem, zakljuili smo da p o m e n u t o
slovo t r e b a u k o m p o n o v a t i u t e k s t i taj dio itati
onako k a k o smo naprijed naveli, t i m prije to smo
n a k n a d n i m revizionim itanjem originala ustanovili
da je slovo izmeu M i U u 12. r e d u moglo da b u d e
E, a ne S k a k o je to ranije izgledalo zbog djeliminog
oteenja ovoga znaka. Mi se prof. Radojiu i ovom
prilikom najljubaznije zahvaljujemo na u k a z a n o j po
moi oko konanog rjeenja ovoga djela teksta.

Slijedei dio teksta govori da je objekat (crkvu)

sazidao Drae Ohmuanin. Ovaj p o d a t a k vaan je
posebno za k u l t u r n u istoriju Bosne, jer preko nje
ga doznajemo ime za sada prvog arhitekte, koji je
nesumnjivo n a ovjek. Dok je ime D R A 2 E uobi
ajeno (Drae, Draeslav, Draeti, Draan, Drai11
vojevi, Draoje, D r a u n itd.),
prezime O h m u a
nin se prvi p u t spominje. Za sada se ne moe
sigurno rei k a k o je nastalo ovo prezime. Najvjerovatnije je da je moglo postati po kraju, naselju
ili lokalitetu s kojima je ova linost na neki nain
12
bila vezana po svoj prilici porjeklom.
S mno
go razloga bi se po naem miljenju ovo prezime
moglo dovesti u vezu sa plemikim rodom O h m u evia, koji su kasnije kao ugledni feudalci u Zahumlju i D u b r o v a k o m primorje esto spominjani.
I danas se nalaze zadubine sa grobovima kasnijih
Ohmuevia u Slanom i oblinjem selu Baniima.
Studij ovog pitanja moe naoj istoriografiji da
prui mnogo novih elemenata za upoznavanje feu
dalizma u naim krajevima.
Natpis se uobiajeno zavrava pomenom boga,
i to u smislu traenja blagoslova za uinjeno djelo,
to se podjednako moe odnositi na Gradiino ktitorstvo, kao i na t r u d i djelo njegovog p r o t o m a j stora. Ovdje je poluglas upotrebljen iza slova L'
(u rijei VOLI) to je neuobiajeno. 1 3 Neobino
skraenje ima i rije BOE (BE) sa dvije crte
iznad. 1 4
Natpis se zavrava sa pomenom pisara od ijeg
imena imamo samo t r i p r v a slova: P R O . Izmeu
vie mogunosti opredjelili smo se za ime P R O -

11

Mikloi, Mon. serb. 63; ib. 176; M. Puci, Spo

menici srpski, 135; Mikloi, Mon. serb. 564 i 468. Sve
varijacije tog i m e n a vidjeti u Daniievom rjeniku.
I, 304.
12
U okolini Zenice i Podbreja nismo mogli u s t a
noviti postojanje lokaliteta sa slinim korjenom u
imenu. Prof. oko Mazali ljubazno n a m je skrenuo
panju na svoju p r e d p o s t a v k u da je ovo prezime m o
glo n a s t a t i od e v e n t u a l n o g naselja OHMUE ili od
staroslavenske rijei O H M U T (drijebe). N a m a se p a k
ini da se porijeklo p r e z i m e n a ove porodice moe
traiti i u rijei HUM.
13

Slina u p o t r e b a poluglasa ispred slova I sree

se u k t i t o r s k o m n a t p i s u na crkvi sv. I v a n a u Povij ima
na Brau. Na n a t p i s i ovaj sa B r a a bliski su i zbog
u p o t r e b e znakova za slovo I u obliku j e d n e u s p r a v n e
crte. (Glas. Zem. muzeja, 1961, Sarajevo, Arheologija.
310).
14

Neodrivo je Vegino itanje ovoga djela natpisa

k a o : A SE ZIDA D R A 2 E O H M U A N I N GROB MU.
VOLI BOE NAS. Vego prije svega nije uoio zna
kove interpunkcije. Dvije t a k e u n a e m n a t p i s u r e
dovno rastavljaju reenice. T a k v e t a k e nalaze se i iza
rijei O H M U A N I N I BOE. Drugo, o s t a t a k lijeve
k v a k e slova iza rijei O H M U A N I N ne moe biti dio
znaka za slovo G ve T. T a k o e n e m a r e a l n e mogu
nosti da se rijei G R O B MU ubace na raspoloivi
prostor a nelogina bi bila u ovakvoj kombinaciji i
rije ASE. U p r a v o zbog toga s m a t r a m o da je nae
navedeno itanje ispravnije.

205

15

DAN, jer se ono relativno najee sree. Ovo

ime svojom duinom upravo odgovara raspoloi
vom prostoru na oteenom mjestu na kraju stu
pa. Ovakva kombinacija postaje opravdanija po
slije naeg pronalaenja ostatka slova O u rijei
POP i injenice da pisar nije imao potrebu da pri
kraju tedi prostor. Ustanovljeno je takoe da su
nae stare natpise na kamenu ponekad pisali po
16
povi. Znak skraenja iznad rijei P O P ne mora
znaiti da je skraenje zaista i izvedeno jer to,
kako smo vidjeli, nije u r a e n o u rijei SVETAGO,
iako i tamo postoji crta.

mi mogli vidjeti. Mi smo dopunili samo ona slova

koja nam se danas ine najvjerovatnija.

U ovom momentu moe se dati samo fragmen

tarna transliteracija, dok ostali dijelovi natpisa
ostaju kao predmet daljih studija.
ine n a m se najvjerojatnije slijedee rijei:

Sl. 3 Drugi dio natpisa

Dok je glavni natpis, o kojemu je bilo rijei

naprijed, dosta itljiv i po smislu razumljiv, dotle
je natpis na drugoj strani stupa uveliko drukiji.
On danas zauzima samo prostor pri v r h u stupa u
visini od 18 cm, a paljivim posmatranjem pro
nali smo tragove slova na skoro itavoj povrini
ove strane, to znai da je ovaj natpis bio vrlo dug
i sadrajan. Danas je djelimino itljivo samo 8
prvih redova natpisa. Slova su neto manja od
slova prvog natpisa (visoka 1016 mm) a znatno
su plie u r e z a n a ustvari ona su ugrebena otrim
predmetom. Ostala povrina ove strane stupa iz
gleda da je docnije preklesana, namjerno ili slu
ajno, te je tom prilikom tekst potpuno uniten.
Natpis je jako neitljiv, te ne elei da se upu
tamo u 'mnogobrojne, esto vrlo zavodljive ali za
sada nedovoljno sigurne kombinacije, dajemo crte
sa fotografijom ovoga natpisa onako kako smo ga
15

I m e P r o d a n spominje se u Srbiji u 13. i 14. vi

jeku. (Mikloi, Mon. serb. 12, 13 (iz 1222. do 1228. g.);
i 62 (iz 1293 do 1302. g.). Opredjelivi se za ovo ime,
imali smo u vidu i injenicu da su n a r o d n a imena
izrazito esta u ovom v r e m e n u .
16
. Belagi je pronaao popa Pribislava kao pi
sara natpisa na steku u selu Kaljini kod Sokoca.
Natpis Jo nije publikovan.

206

SLAVA VELI(KAGO) (GOSPO)DINA . . . B(A)N(A) . . PISAH' U DNI GRAD (JESE?) . . I

SVOGA . . SE . . . . I PO . . DOSTA ZAMO . . . .
(Z)ALAHU I JU DOBRI LU(DI)E I PLA(KA)HU
SEI JUHO . . TADII ZITI . .
Na 18 cm ispod posljednjeg reda teksta zapaa
se nekoliko slova: M R A I . . . Ostalo je sve uniteno
preklesavanjem.
Zasada moemo rei da je ovaj tekst takoer iz
vremena Kulina Bana, ali da ga nije pisala ista
ruka koja je izvela glavni natpis. Iako oba natpisa
imaju dosta zajednikih osobina, oni se ipak raz
likuju u detaljima; ne samo po dubini urezivanja
i veliini slova ve i u grafiji pojedinih znakova.
Tako, na primjer, znak za slovo O u prvom natpisu
je uvijek skoro kao pravougaonik i relativno ma
leno, dok je ono u drugom natpisu elipsasto i re
lativno veliko. Znatna razlika postoji i kod zna
kova JU, L, S itd. Osim toga, pisar drugog nat
pisa ne punktira krajeve slova i, to je vrlo zna
ajno, ne koristi dvotake za interpunkciju. To su
uglavnom razlozi zbog kojih mislimo da se radi
o drugom majstoru, ali ne i o duoj vremenskoj
razlici.
U odnosu na smisao natpisa, ukoliko se o tome
u ovome asu moe uopte govoriti, imamo utisak
da se radi o prigodnom tekstu u vezi sa sahranom
Gradie ili njegove ene, ljudi koji su uivali po
tovanje svoje sredine koja ih je dostojno oalila.
Glavni natpis sa stupa iz Podbreja ima osnovne
osobine tekstova na kamenu sa kraja XII vijeka.

On se moe komparirati sa natpisom na ploi Kulina Bana iz Muhainovia. Oba teksta pisana su
izmeu linija i imaju dvije take kao znak za kraj
reenica. Ovakva interpunkcija naih najstarijih
tekstova na k a m e n u bila je, kako vidimo, tipina
za XII i XIII vijek. Uoavanjem ovih dvotaki
pomoglo n a m je da potpunije razrijeimo smisao
glavnoga teksta. Komparacija naeg natpisa sa
natpisom iz Muhainovia jasno pokazuje da je
pop P r o d a n bio pismeniji od pisara Kulinove ploe.
On bolje planira prostor i ima jasnu predstavu o
slovima. Prilikom urezivanja slova tu i tamo na
pravljene su manje greke, ali one su u najeim
sluajevima ispravljene (sluaj kod rijei KULINA, SUDIJA, P I S A H i VOLI). Dobija se utisak da
je pop P r o d a n imao za uzor neku rukopisnu crk
venu knjigu. Interesantno je da majstor uvijek
pie slovo U bez O. Znak za slovo je uvijek
malen i podignut gore. Slovo I pie dva puta sa
jednom uspravnom crtom, to je rjei sluaj, a
sree se i na pomenutoj ploi sa Braa.

Za blie datiranje glavnog natpisa moramo

imati na u m u da je objekat graen, a i natpis pi
san, onda kada je Kulin nosio titulu Velikog bana,
kao i to da je Gradia vjerovatno tada ve bio

mrtav; dakle, vjerovatno ne u poetku perioda

vladanja Kulina Bana. Gradnja same crkve-mauzoleja mogla je biti u priblino isto vrijeme kada
je Kulin gradio crkvu kod Visokog (Muhainovii?), ili, pak, neto iza toga. O bliem datiranju
crkve u Muhainoviima miljenja su podijeljena,
ali n a m se ini da najvie dolazi u obzir vrijeme
17
od 1189 do 1194 godine. P r e m a tome, izgleda n a m
najvjerovatnija pretpostavka o postanku crkve i
natpisa u Podbreju kod Zenice u posljednjem
deceniju XII vijeka.
* * *
Ovaj nalaz je jo jedno svjedoanstvo da je u
Bosni Kulinovog vremena zaista postojalo crkveno
graditeljstvo, i pored tvrenja o averziji jeretikih Bosanaca prema crkvama.
17

Vidi: P. Aneli, Revizija itanja Kulinove ploe,

Glasnik Zemaljskog muzeja Sarajevo, 1961. (Arheolo
gija), 297298.
N i m a l o nije n e o b i n o t o j e G r a d i i n n a t p i s
n a e n u b l i z i n i Z e n i c e . Z e n i k i i v i s o k i k r a j i do
s a d a su o b i l o v a l i n a l a z i m a iz r a n o g i k a s n i j e g
srednjeg vijeka. P o r e d ve p o m e n u t i h M u h a i n o
via, g d j e j e e v i d e n t i r a n a c r k v a s a m o g K u l i n a
Bana, na ovom podruju je pronaena i nadgrobna
p l o a v e l i k o g k a z n a c a N e s p i n e ( G r a a n i c a k o d Vi
sokog), tu je i D o n j a Z g o a sa u v e n o m n e k r o p o
l o m s t e a k a , a u d o l i n i B o s n e ovog k r a j a e v i d e n
tirane su brojne srednjovjekovne nekropole. Ovdje
j e n e k a d a o i g l e d n o bio c e n t a r d r a v e B a n a K u l i n a
i d o c n i j i h b o s a n s k i h v l a d a r a , a tu n e g d j e je i esto
n a v o d n j e n o B i l i n o Polje, p o z n a t o p o s a b o r u i z
1203. g o d i n e . U n e p o s r e d n o j b l i z i n i Z e n i c e p r o n a
eni su vani srednjovjekovni natpisi na stecima
u P u h o v c u u P o j s k o j . S a s v i m je o n d a r a z u m l j i v o
da je i K u l i n o v v e l i k i s u d i j a G r a d i a p o d i g a o svoj
mauzolej na ovom podruju.
Selo P o d b r e j e n a l a z i s e n a b l a g o m n a g i b u t e
r e n a s j e v e r o z a p a d n o od Z e n i c e . U n a r o d u je jo
s a u v a n a t r a d i c i j a o V a r o i t u u t o m selu gdje su
k u e b i l e t a k o e s t e d a s u m a k e s a (krova n a k r o v
s k a k a l e . O k o 600 m e t a r a n a j u g o d m j e s t a n a
kome je natpis naen nalazi se brdo Gradac. Ne
k a d a je u oblinjem seoskom groblju, kod kapele
sv. D u h a , b i l a v e a n e k r o p o l a sa s p o m e n i c i m a u
o b l i k u s t e a k a ploa.
Seljaci u P o d b r e j u n a s v o j i m n j i v a m a esto
iskopavaju grobove sa kostima a nalaza Gradiin o g n a t p i s a G r g a P r k i o t k o p a o j e u z ovaj k a m e n
i p a r l j u d s k i h kostiju, j e d a n k a m e n sa l j e b o m i
p o v e u plou, to je s v e o s t a l o u zemlji. To o p r a v
dava nau namjeru da u najbrem roku izvrimo
i s t r a i v a n j e m j e s t a g d j e j e ovaj s t u p p r o n a e n .

207

L'INSCRIPTION CYRILLIQUE DU TEMPS DE KULIN BAN.

L'anne passe, on a trouv, par hasard, au village
Podbrezje prs de Zenica, une pierre des dimensions
8 7 x 3 1 x 2 8 cm ayant sur ses deux cots une inscription en vieille cyrillique bosniaque. Dans la premire
partie de cette inscription (la seconde ne pouvant pas
encore tre reconstruite cause de son endommagement), on parle de l' glise saint George fonde par
Gradjesa, juge suprme de Kulin Ban (11801204).
et btie par Draze Ohmucanin. Cette inscription est
surtout importante. D'abord, c'est une des plus ancien-

208

nes inscriptions lapidaires de sa sorte qui nous prouve

qu'on batait des temples dans la priode de l'affirmation de l'glise hrtique mdievale bosniaque, puis,
qu'il existait l'institution de tribunal suprme au
temps de Kulin Ban, ensuite, que le premier clbre
architecte bosniaque tait Draze Ohmucanin, peut-tre, le chef de ligne fodale Ohmucevic. La famille Ohmucevic vivait, pour la plupart, au Littoral
de Dubrovnik.