XV Priština1989

JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA
JUGOSLAVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA

JUGOSLOVANSKO DRUTVO ZA ZAITO PRED SEVANJI
JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITA OD ZRAENJE
ZBORNIK RADOVA
XV JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJUM
ZA ZATITU OD ZRAENJA
Prltlna, 06 09. Juna 1989.
JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA

JUGOSLAVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA
JUGOSLOVANSKO DRUTVO ZA ZAITO PRED SEVANJI
JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITA OD ZRAENJE
ZBORNIK RADOVA
Prfitlna, 06 - 09. Juna 1989.
IZD AV A: J U G O S L O V E N SK O D R U T V O Z A ZATITU O D Z R A E N J A
G L A V N II O D G O V O R N I U R E D N IK
Hllml M O R IN A
T A M P A : O O U R T A M P A R U A RILINDJA - PRITINA. Tlra: 500 kom.
- II
XV JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJUM ZA ZATITU OD ZRAENJA

Pritina, 06 - 09. Juna 1989. god.
ORGANIZATORI:
JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA - BEOGRAD
DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA SAP KOSOVA - PRITINA
STRUNO - TEHNIKA ORGANIZACIJA:
SOUR Elektroprivreda Kosovo Pritina
- RO Dispanzer za medicinu rada
- RO Institut za razvoj i nauna istraivanja INKOS
ORGANIZACIONI ODBOR:
Mehmet BEGRACA, Martini RAFAEL, Miloevi MIODRAG, Shaip
FAZLIU, Hamdi UKMATA, remonik-Paji PAVLA, Fehmi GASHi,
Knjeevi LJILJANA, Tahir IMAMI, Hilmi MORINA, Plea ILIJA,
Djordjevi MIRJANA, Despotovi RADOSLAV, Hamdi KAMBERI.
REDAKCIONI ODBOR:
Hilmi MORINA, Radosav RADOVANOVI, Aleksandar MIHAJLOV, Petar
MARKOVI, Hamdi UKMATA.
Redaksioni odbor ne odgovara za tehnike i ostale propuste
u qnim radovima, iji se autori nisu u celosti pridravali
upustva za pisanje radova.
i i i
S A D R 2 A J
1.
S c k c ija j
R A D IO E K O L O G IJ A
1. S a r a e v i L . K l a j i R . M i h a j l A . M i l o e v i Z:
KOMPARATIVNI P R IK A 2 N IV O A R A D IO A K T IV N O S T I L I S A J A
MAHOVINE U L O V I S T IM A B i H P R I J E I P O S L I J E H A V A R IJ E
U CERNOBILJU ...........................................................................
2. V e r t a n i k A . B a r i S i D. K o S u t i K . L u l i S . s
RADIO AKTIV NOST HRANE UVE2ENE U SR HRVATSKU U P E R IO P U
1986 - 1988 .............................................................................
3. M a r t i n i
R. P u q e l j B . s
PROBLEMATIKA DOLOCANJA U I Z V E D E N I H I N T E R V E N C I J S K I H
NIMOJEV 2A HRANO ...................................................................
11
4. S t a n k o v i S . K r a i n a n i M .:
NIVO A K T IM N O ST I 134 C s I 173 C s U LEKOVITOM B I L J U
15
...
5. Mi t r o v i R . P e t r o v i
B . K o r d i( f
B .2 d ra v k o v i S .P a v lo v i I
R A D IJ A C IO N O - H I G I J E N S K A E K S P E R T I 2 A KRMNIH SMESA
2A ISHRANU 2 I V I N E ................................................................. 20
6 . P e t r o v i B. M i t r o v i R . :
D 0 2 V 0 L J IV I NI<-0 AKTI'vN O S T I R A D IO N U K L ID A
Cs-137 I
S r - 9 0 U HRANI 2A 2 I U O T I N J E R A 2 L I C I T I H SMEROVA
GOVEDARSKE pR OIZVO DN JE ........................................................
24
7. S i p k a V. L a z i S . B a b i S . V u k o v i d 2. H a d ife e h o v i M .
ODREDJIVANJE A K T I W O S T I T R I T I J U M A U T EK UC IM
VODAMA ................. .................................................................... 28
8. V u j a s i n o v i S . S t e v a n o v i d 2. M a t i I . :
RADIO AKTIVNO ZA G A D JIU A N JE POD2EMNIH VODA I TLA U
S IR O J O K O L IN I GOLUBCA NA DUNAVI .......................................
32
9. Dumani S . F a z l i u S . M o r i n a H . :
TOTALNA BETA A K T I W O S T J E 2 E R S K I H , B U N A R SK IH I
I Z V O R S K IH VODA NA KOSOVU P R I L I K O M A K C ID E N T A U
NUKLEARNOJ ELEK T R AN I L E N I N U C E R N O B IL J U ...................
38
lS .D u m an i S . G a s h i F . :
A N AL IZ A E F I K A S N O S T I ZAUSTAMLJANJA BETA E M I T E R A ,
PRODUKTI F I S I J E , U A K C ID E N T N IM USLOV IM A POUECANJA
K ONTAMINACIJE U S IS T E M U 2A P R E C IS C A V A N J E VODE ZA
P I C E "R A D O N IC " DJAK O VIC A ....................................................
43
' 1
R AD I O NU KLID E I SP U ST EN E
12 N E U R EK U SAMU
.....................................................
l2- S ^ S " H r .... ,3'
A K U T N E R A D IO K O N T A M IN A C IJ E
1 5 'Uo l D E U T ^ ? - 9 l ' u
12 O K O LJA N E K
.... 54
.........................................
Z E M L J . , ^ D D A H .N R A S T E L . N A H
LETI
1988
.............................
?!S5i'ffiws fasA'5wr...
17,S S C T ^ B i c M A ' 0 L ^ - 2 ^ M i !R A D I JUM A - 2 2 < S U ^ I C I T I M ^
TIPOVIMA 2EMLJISTA
1 ^ "U S P O R E D B A ^ P R I S U T N O S T I ^ C s - * ! 3 7
OD 1 9 8 6 .
DO 1 9 8 8 .
HRAKU
...............................................
K & W
U L 0K A 0 U m
E L E K T R O P R I^ R E D E K O SO VA
OKO NJE
70
.............................
N A S E L J E N IM M E S T IM A
................
.............................................
2 1 ? 2 i S S S i f R A D N IK A RADONU ^ 2 2 , ^ D O N O ^ IM ^ O T O M C IM A
I a=tfiA D02AM A U N E K IM N E U R A N S K IM R U D N IC IM A ..........
2 ' - r D * R i L ^ R ^ * O ^ H R ^ r o S ^ E . r S
5?
!S
?! !o E L E K T R A N A
U BO SN I
H E R C E G W IN I
E"
.........................
* P R IR O D N I^ R A D IO N U K L ID I U S L J A K A M A I P E P E L IM A 1 2 ..............
T E R M O E L E K T R A N A NA U G LJ E N .......................................
- VI -
87
2 3 . Haj d u k o v i D. P r i j a t e l j
I . A r h . S . S t r u c V.s
IZ L O Z E N O S T R A D N IK A R A D IO A K T IM N O J K O N T A M IN A C IJ I
U P R O C E S U D R O B L J E N J A I P R E R A D E RUDE URANA U R U2V
2 4 .H a jd u k o u i D .s
I S P I T I V A N J E E F IK A S N O S T I 2 A S T I T N I H SLEMOVA U
K O N T A M IN IR A N O M D E L U JAME R U D N I K A URANA
2V
....
95
................
99
2 5 .J u 2 n i
K. F e d i n a S . N e C im e r M. Komosa A . s
P O R A 2 D E L I T E V T h - 2 3 0 K> OKO LJU R U D N I K A
" 2 I R O V S K I V R H " .........................................................................
101
2 6 .Arh
Stan e. s
NADZOR NA D I O N I 2 1 R A J O C I M I
......................
105
27 .A rh . S . S t r u c V . S i- f r e r J . s
I 2 P O S T A V L J E N O S T D E L A V C E V R U2V I O N I 2 I R A J O C I M
SE V A N J E M .....................................................................................
108
28.DaiinbaSev>i(f M . R a d o v a n o v i R . s
S E 2 0 N S K A PROMENA K O N C E N T R A C I J E JONA U VA2DUHU
U BEOGRADU .................................................................................
112
2 9 .R * d o u a n o v i R. D am b aSe i M .s
B R 2 I N A J O N I Z A C I J E V A 2 D U H A I R A V N O T E 2 A K O N C E N T R A C IJ A
JONA ...................... ......................................................................
3 0 .P a v lo u i
R .S . N in k o v M .M .s
R A D IO N U K L ID I I N J IH O V A ISP U S T A N J A I Z F U Z IO N IH
E N E R G E T S K I H P O S T R O J A N J A .......................................................
120
3 1 .G rfti Z . T o d o r o v i D. H i n i Z . Z a r i M .s
JED NO ST A VA N R A C U N S K I M ODEL Z A O D R E D J I V A N J E F I Z I C K E
V I S I N E I S P U S T A NA OSNOVU Z A D A T E P R I Z E M N E K O N C E N T R A C I J E K O N T IN U A L N O IS P U S T A N O G P L U T A N T A U A T M O S FE R U . . .
124
3 2 . L u li S. B a r i i i D .s
P R IR O D N A R A D I O A K T I V N O S T U N E K I M J U G O S L A V E N S K I M
G R A D J E V I N S K I M M A T E R I J A L I M A .................................................
128
3 3 . S m e l c e r o v i < f M . M a r k o v i S . S t o j a n o v i D.
P e tr o v i B .s
P R A K T IC N A I S K U S T V A R A D I J A C I O N E P R O S P E K C I J E
I Z P E R I O D A N E S R E C E U C E R N O B I L J U .......................................
132
3 4 . G i n d a N . D j u r i G. S m e l c e r o v i M . s
O D R E D J I V A N J E K A L I J U M A - 4 0 METODOM " D E B E L O SL O J N O G
UZORKA" U C I K L U S U O V C A R S K E P R O I 2 V O D N J E ........................
136
S E V A N J V R U ZV
- TPII -
35.Barii D . :
O D E D J I V A N J E U - 2 3 5 I U - 2 3 8 G A M A SPEKTROMETRIJSKOM
M E T O D O M N A E N E R G I J A M A O K O 186 K e V - a ...................
146
3 6 . M a r t i n i R . K o r u m M . P ucelJ B . R a v n i k a r M .:
I N T E R K O M P A R A C I J S K E M E R I T U E IN S I T U ....................
147
37 . V e k i
B. D v o r n i k I.:
2 A S T I T A OD 2 R A C E N J A K A O S A S T A V N I D I O O P C E N I T E
O P T I M I 2 A C I J E 2 A S T I T E OD T O K S I C N I H A G E N S A U O K O L I S E . 151
3 8 . G1odi S. K o v a e v i M . M a r k o v i S. N i n k o v i M.M.:
KONTROLA NISKIH NIVOA D02A GAMA 2RACENJA-KALIBRACIJA
J O N I 2 A C I O N E K O M O R E P OD P R I T I S K O M ....................... 155
3 ? . S m e 1cerov i M . K o t u r o v i A . Dju r i G. P e t r o v i B.
M i l o e v i A . K o si P.:
KARAKTERISTIKE I NAMENA RADIOMETRISKE LABORATORIJE
L A R A - 86 ......................... .
15?
2. S e k c ija :
R A D IO T O K S IK O L O G IJ A
40.Novak L j . P an te l i G. Pano v D.:

K O N C E N T R A C I J A 1 34 + 13 7 Cs U U R I N U S T A N O V N I S T V A
SR S R B I J E P O S L E H A V A R I J E N U K L E A R N E E L E K T R A N E
U C E R N O B I L J U .............................................
165
4 1 . S i m p r a g a M. B e d r i c a L j . K r a l j e v i P. M i l j a n i S . :
UTJECAJ UDRU2ENE RADIJACISKE OZLJEDE NA NEKE
H E M A T O L O S K E P A R A M E T R E U KRVI P A S A . . . ................
16?
4 2 . K r a l j e v i P. E m a n o v i D. S i m p r a g a M.:
AKTIVNOSTI G LUT AMAT-DEHIDR0GENA2E, SORBITOLDEHID R O G E N A Z E I K O L I N E S T E R A 2 E U K R V N O J PLAZMI
K O N T A M I N I R A N I H P I L I C A ..................................
173
4 3 . L a n d e k a M. K a r g a i n B. K ostial K .:
U S P O R E D B A E F IK AS N O S T I D M I J E V R S T E A L G I N A T A I
F E R I - F E R O C I J A N I D A s U SNIENJU R E T E N C I J E R A D I O A K T I V N O G S T R O N C I J A I C E 2 I J A U S T A K O R A ...................
177
4 4. Are i na R . K a rg a in B. Kostial K .:
U TJ EC A J A L G I N A T A N A R E T E N C I J U
Ce-141
3T A K 0 R A ...................
183
- vm -
U MLADIH
4 5 . M i 1 i v o j e v i K . S t o j a n o v i [>.:
I S P I T I V A N J E P R O F IL A K T IC K IH EFEKATA T E R A P E U T SK IH
KREMOVA P R I K O N T A M I N A C I J I R A D I O N U K L I D I M A T E R M I C K E
O P E K O T I N E K 0 2 E .......... ............................................................
187
4 < 6 .B je g o v i M . D e a n o v i 2 . :
ODRAZ I N T E R A K C I J E GAMAFOSA ( U R - 2 7 2 1 ) I A T R O P I N A
NA N E K E B I O L O S K E E F E K T E U S T A K O R A ...................................
191
4 7 . D e a n o v i < ; 2. B a n o v i t f M. J e r n e j B . s
R A D IO P R O T E K T O R GAMAFOSA <W R -2 7 2 1 > I K O A G U L A C IJ A
K R V I U O Z R A C E N I H S T A K O R A .....................................................
195
48.Mi
l o & e v i Z . K l j * j i < f R . H e r c e g Z . H a s a n b a f t i D.
C ig a n o v i P. S l i j e p e v i e P . i
H E M O R A G IO N I S IN D R O M S V I N J A U TOKU
A R S ..................... 199
4 9 . Iv a n o v i L . S t a n im ir o v i D . Cernak I . S im o v i M .j
U T I C A J GAMA FOSA NA S T V A R A N J E S U P E R T O K S I O N I H R A D I K A L A
u N E K I M s t r u k t u r a m a m o z g a o z r a c e n i h p a c o v a ................ 202
5 0 .B e k -U ra ro v D j.S t o ja n o v itf M .P. In i S . i
IN T E R N A K O N T A M IN A C IJ A CELOG C O V E C IJ E G T E L A
p O P U L A C I J E BEOG RAD A U P E R I O D U 1 9 8 6 - 1 9 8 8 ........
20 8
3. S e k c ij a :
B IO D O Z IM E T R IJ A
5 1 .2 u n i
M ilitf
Z. H orvat
0 .s
D j . R a d o ti
Nada.
B a ji
B.V .
E F E K T I M A L I H DOZA AKUTNOG X - Z R A C E N J A NA U C E S T A L O S T
H R O M O Z O M S K IH A B E R A C I J A U L J U D S K I M L I M F O C I D I h W . . . . ,
5 2 .S to ja n o vi< ; D . V r a a r e v i Lj . V u k o v i M .
M iliv o je v itf K . :
H E M A T O L O S K I I E N D O K R IN O L O S K I P A R A M E T R I OD Z N A C A J A
ZA M E D I C IN S K E A S P E K T E Z A S T I T E O D jtJO N I Z U J U C IH
Z R A C E N J A ..................................... ..
.............................
5 3 . M a r k o v i t f B . J o k s i C G. P a n o v D . :
H RO M O ZO M SKI M O N IT O R IN G KOD S T A N O V N IS T V A S R
S R B I J E NAKON H A V A R IJ E N E C E R N O B IL J ...............................
5 4 .Jo ksi< ;
G. M a r k o v i B . i
M O G U C N O ST I ZA PRO CEN U R A D I J A C I O N I H O S T E C E N J A
A N A L IZ O M M IK R O N U K L E U S A U H U M ^ I M L IM F O C IT IM A
CB METODOM .............. ............
- IX -
211
215
218
222
5 5 . M i l a i S J o v a n o v i L j . I
Z N A C A J B R O J A L E U K O C I T A I L E U K O C I T N E F ORMU LE 2A BRZO
PRACENJE EFEKATA J O N IZ U J U C IH ZRACENJA U P R O F E S IO N A L N I M U S L O V I M A , U R U T I N S K O J P R A K S I ...............................
226
5 6 .M i l a i S . M in itf M . D o d i S . i
IS P IT IV A N J E A K T IV N O S T I ALKALNE FOSFATAZE U
S R A N U L O C I T I M A P E R I F E R N E K R V I L I C A P R O F E S IO N A L N O
I Z L 0 2 E N I H M A L I M DOZAMA J O N I Z U J U C E G Z R A C E N J A ..............
233
5 7 .H * in b ati
D.
H o riid
E.
M ilo tsu id
Z.
S lije p e v i
P.
K o v a M .i
S T R U K T U R N A O S T E C E N J A HROMOZOMA U L I M F O C I T I M A S V I N J A
NAKON O Z R A C I V A N J A X - Z R A C I M A ...............................................
237
5 8 .S e l-* k I . M a r k o u i Z . M i l o f t t v i Z . K l j a j i R.
H orfti E.
D I S E M I N I R A N A I N T R A V A S K U L A R N A K O A G U L A C I J A KOD O V A CA ,
K OZA I S V I N J A O Z R A C E N I M L E T A L N I M DOZAMA X - Z R A C E N J A . 241
5 9 . M i r j a n a M. V u i * v i t f M .M . S b k a l a Z . I . i
P R O C EN A V A L I D N O S T I B I O H E M I J S K I H I N D I K A C I J A U RANOJ
D I J A G N O S T I C I R A D I J A C I O N I H O S T E C E N J A ...............................
247
6 0 .D m a jo M. I v * n i 4 e v i M . O . i
PROMENE N E K I H M O R F O M E T R I J S K I H P A R A M E T A R A KAO
B I O D O Z I M E T R I S K I I N D I K A T O R I E F E K A T DUBOKE
H I P O T E R M I J E KAO R A D I O P R O T E K T O R .........................................
250
6 1 i H o r t i E. J < l j a j i R. M i l o i e v i Z. C i g a n o v i P.
H rcg Z. S lij# p w i P . i
PR O M J E N E NA R E S P IR A T O R N O M S I S T E M U S V I N J A NAKON
O Z R A C I V A N J A L ET A L N O M DOZOM V I S O K O - E N E R G E T S K O G
X - Z R A C E N J A ...............................................................................
254
6 2 .0sm ak M . i
PO NA VLJA NO I Z L A G A N J E A N I M A L N I H S T A N I C A GAMA
ZR AKAMA M 0 2 E I Z M J E N I T I N J I H O V U O S J E T L J I V I S T NA
DRUGE C I T O T O K S I C N E A G E N S E .................................................
258
6 3 .S u k a la Z . I . V u i v v i M .M .i
T E O R E T S K A R A Z R A D A I P R EDLO G METODA ZA K V A N T I T A T I V N U
D E T E R M IN A C IJ U ALKALNE F O SFA T A ZE, ALFA A M IL A Z E
I
A L D O L A Z E KAO S I G N I F I K A N T N I H M O S T RA R A D I J A C I O N I H
B I O H E M I J S K I H P A R A M E T A RA .....................................................
261
- X -
4. S e k cija:
ZASTITA KOD PRIMENE JONIZUJUCEG ZRACENJA
U M E D I C I N I <Z A Z A P O S L E N E U ZONI J O N I Z U J U C E G
ZRACENJA I ZA STANOVNISTVO)
64 .Ycmaev i <; M . :
PROCENA O Z R A C E N d S T I P R O F E S I O N A L N O I Z L 0 2 E N I H L I C A
JO N I Z U J U C E M Z R A C E N J U U M E D I C I N S K O J D I J A G N O S T I C I ... 267
65.Popovi D. P e t r o v i Bi D j u r i G.:
O D R E D J I V A N J E A P S O R B O V A N E D O Z E K OD P A C I J E N A T A I
M E D t C I N K O G O S O V L J A U P E D I J A T R I J I ..... .................
271
66.Tomaewi M . :
DIJ A G N O S T I C K I R E N T G E N A P A R A T I U SR SRBIJI
...........
275
67.Morina
H. F a z l i u S. Zajtni S.:
O D R E D J I V A N J E P O C E J E N T N E D O Z E K O D SNIMANJA VILICi,
RENTGEN A P A R A T O M T I P A O R T H O P A N T O M O G R A P H - 1 0 ..........
279
68.Krsti S. T o m a S e v i M.:
IZVOD IZ P R O T O K O L A ZA I S P I T I V A N J E S U P E R I X - l o o o
.....
282
69.Krsti R. N i k e z i
.:
APSORBOVANA DOZA KOD PROFESIONALNO ZAPOSLENIH LICA
PRI M A N I P U L A C I J I Tc - 99 K B C " K R A G U J E V A C ...........
286
70.yukovi N. T o m a e v i M.:
DODATNA A S T I T A U T U B U S U R E N T G E N A P A R A T O M D E N T .....
290
71.Jeremi M. Pan o v D.:

STOHASTICKI E FEKTI I R A D I A C I O N I
294
R I Z I K ................
72.Tomaevi M . :
PRIMENA P E R S O N A L N I H R A C U N A R A U K O N TROLI IZVORA
ZRACE N J A ..... .................................. .
29 8
73.Simovi 9. Bastaicf Lj . V o s k r e s e n s k y T . M a t k o v i V.:

DJ E L O U A N J t Z R A C E N J A N A F U N K C I J U 2 L I J E Z D A S L I N O V N I C A . 382
7 4 .Vo s k r esensky T.:
RIZIK ZA P O T O M S T V O K OD B O L E S N I K A L I J E C E N I H
ZR A C E N J E M I K E M O T E R A P I J O M ...............................
305
7 5 .Muanov
i M . S t r i n i S. D r l j e v i A . D r e s t o B .:
RIZIK M A M O G R A F I J E K OD P O J A V E R A K A D O J K E I Z A Z V A N I H
J O N I Z I R A J U C I M Z R A C E N J I M A ................................. 309
- XI -
7 6 .N ik o li(f R . s
O B IM P R E V E N T I V N I H 2 D R A V S T V E N I H PR O G L E D A I OCENA
Z D R A V S t E N O G S T A N J A RIJDARA R U D N I K A URANA 2 I R O V S K I
VRH KOD S K O F I J E L O K E ...........................................................
315
5.
S e k c ija i
D O Z IM E T R IJ A JO N IZU JU C E G ZRACENJA
7 7 . R a n o g a j e c K . M . V e k i B . Cukman M . D v o r n i k I . s
S T A N D A R D N I T E S T PROGRAMA S T L D O Z I M E T R I M A ZA
M E R E N J E N I S K I H DOZA ...................... ......................................
323
7 8 . J e v r e m o v it T . B o r e l i F. S p a s i V . s
MONTE C ARLO PRORACUN S P E K T R A T R A N S M I T O V A N I H
FOTONA ZAKOCENOG Z R A C E N J A .................................................
327
7 9 .K a n d i
A . J e v r e m o v i T . S t o j a n o v i D. B o r e l i F . s
MONTE L C A R L O PR ORACUN DO ZE Z R A C E N J A U T K I V O - E K V I VALENTNO M UZORKU KONACNE G E O M E T R I J E .............................
331
8 0 . C e s a r D . N o v a k o v i d M . C e r o v a c H. Bauman A . s
E K S P O Z I C I J S K E DOZE I Z M J E R E N E T L D O Z I M E T R I M A OD
1986.
DO 1 9 8 8 . G O D IN E U S R H V R A T S K O J ..........................
335
8 1 .T o m lje n o v i I . s
K O N V E R Z I O N I FA KT OR ZA P R O V O D J E N J E E K S P O Z I C I O N E
DO ZE U A P SO R BO VA N U DOZU ZA M O N O E N E R G E T S K E FOTONE
..
339
8 2 .A lu n i
L j . Perhat V .s
O Z R A C E N J E P A C I J E N A T A KOD K O M P J U T E R I Z I R A N E
T O M O G R A F IJ E G L A V E .................................................................
345
8 3 .Popovsk i S . s
P ER IO D F IL M D O Z IM E T R IJ E
351
OD 1 9 4 2
- 1 984
G O D IN E
............
8 4 . V e l i k o v i D . K o v a e v i M. V u k e v i M . s
A P S O L U T N O M E R E N J E E K S P O Z I C I O N E DO ZE X - Z R A C E N J A
____
355
8 5 . K o v a e v i < f M. V e l i k o v i t f D . V u k e v i t f M . s
PREG LED I PROVERA D O ZIM ETA R A U METROLOSKOJ
L A B O R A T O R I J I B K - V I N C A .........................................................
359
8 6 .D v o rn ik
I. M ilj a n i S.s
O S N O V N I S I S T E M I KO N C EP T L I C N E D O Z I M E T R I J E FOTONA
I NEUTRONA Z A N U K L E A R N E N E S R E C E . F O S N O V N I K R I T E R I J I I D E F I N I C I J A S I S T E M A .................................................
363
- X II -
87.Dvornik I. M i l j a n i S. :
OSNOVNI S I S T E M I K O N C E P T L I C N E D 0 2 I M E T R I J E F O T O N A
I N E U T R O N A ZA N U K L E A R N E N E S R E C E . II R A D I O L O S K A
OSNO'v'A I
R E S E N J E O S N O V N O G S I S T E M A ....................
367
88.Nikezi D .:
PRORACUN D 0 2 E U P L U C A M A OD U D A H U T I H A L F A E M I T E R A .. 371
8 ? . P l a n i n i J. Faj 2.:
O DR E D J I V A N J E E K V I V A L E N T N E D 0 2 E Z R A C E N J A OD RA D O N A
I POTOMAKA POMOCU CVRSTOG DETEKTORA NUKLEARNIH
TRAGA .......................................................
37b
90.Sobaj i M . :
PRENOSNI M E R A C G A M A I X - Z R A C E N J A SA J O N I 2 A C I O N O M
KOMOROM
.................................. ....... 37?
?l.Simovi R. S t a n i i V. M a r i n k o v i d N.:
DVOPARAMETARSKA FORMULA SLABLJENJA EKVIVALENTA
D02E N E U T R O N S K O G 2 R A C E N J A U O B I C N O M B E T O N U ..........
383
6. Sekcija:
DEKONTAMINACIJA I OTPADNI RADIOAKTIVNI MATERIJALI
9 2 .Des p o t o v i R .:
RADIOAKTIVNI O T P A D I O K O L I S ............................ 33?
?3.Ci^mek A. D e s p o t o v i R.:
1M O B I L I 2 A C I J A S R E D N J E R A D I O A K T I V N O G O T P A D A ..........
393
?4.Fraj B. C i m e k A. D e s p o t o v i R.:
P L A S T I F I K A C I J A I M O B I L I 2 I R A N O G R A O ....................
397
?5.Kotowi 2.A. S u b o t i B. D e s p o t o v i Lj.A.:

I SP I TIVANJA U T J E C A J A T E M P E R A T U R E I V R E M E N A
K A L C I N I R A N J A N A B R 2 I N E I S P U S T A N J A Cs I Sr 12
GRA N U L I R A N I H 2 E O L I T A ..................................... 401
?6.Plea I. P e ri A. K o s t a d i n o v i A.:
MODELIRANJE FIZIKOHEMIJSKIH PARAMETARA BETONA
ZA IZRADU K O N T E N J E R A U T E H N O L O G I J I O D L A G A N J A
R A D I O A K T I V N I H O T P A D N I H M A T E R I J A L A .... ......... .
405
97.Peri A. P l e a I. K o s t a d i n o v i A.:
M O D E L I R A N J E F I 2 0 H E M I J S K I H P A R A M E T A R A M A L T E R A ZA
I M O B I L I Z A C I J U R A D I O A K T I V N I H O T P A D N I H M A T E R I J A L A ... 498
X III
9 8 . Kneev i <f L j .:
PRE G L E D S A U R E M E N I H T E H N O L O G I J A OB R A D E R A D I O A K T I V N I H
O T P A D N I H M A T E R I J A L A SA T R A N S U R A N T A ................... 411
??.Musi S. Goti M. Popovi S.:
K0R02IJA CELIKA U KONTAKTU S TALINOM FOSFATNOG
S T A K L A .....................................................
415
100.Musi S. Risti M. Fori J.:

D E N I T IR A NJ E S U S P EN 2I JE V I S O K O R A D I O A K T I V N O G OT PA D A .41?
101.Broni J. Suboti B.:
UKL AN JA N JE SMJ E SE R A D I 0 I 2 0 T 0 P A 12 OTOPINE,
U P O TR EB O M G R A N U L I R A N I H 2 E0 Ll fA ......................
423
102.Lazi S. Vukovitf 2. BaCitf S.:

U K L A N J A N J E I20T0PA S T R O C I J U M A 12 V O D E N I H R A S T V O R A
P O M O C U S I N T E T I C K O G H I D R O K S I A P A T I T A .................
427
103.Ristid M. M u s i S.:
ISPITIVANJE UVJETA DENITRIRANJA S MRAVLJOM
K I S E L I N O M ................................................
431
104.Gaevi M. S t a n k o v i S. M i t r o v i R. Begovi J.:

D E K O N T A M I N A C I J A S V I N J S K O G M E S A V O D O M POSLE
K O N T A M I N A C I J E SA C s - 1 3 7 ...............................
435
7. S e k c i j a :
R A D IA C IO N A BEZBEDNOST I
DRUSTVENOJ S A M O Z A S T IT I
Z A ST IT A
U NA R O D N O J O D B R A N I
105.2ari M. S m i l j a n i R. T o d o r o v i D. GrSi 2.:

ELEMENTI C I V I L N E 2 A S T I T E I N A R O D N E O D B R A N E U R A D O V I M A
S I M P 0 2 1 J U M A JIJGOSLOVENSKOG D R U S T V A 2A 2 A S T I T U OD
2 R A C E N J A U P E R I O D U 1963 - 1 ?87 G O D ................... 441
1 0 6 .Mi1ojevi M
NEOPHODNOST
ISPITIVANJA
SAM02ASTITE
.:
PRIMENE METODE AEROGAMASPEKTROMETRIJSKIH
U SLU2BI N A R O D N E O D B R A N E I D R U S T V E N E
.......... ................................... 445
107.Djuri<f
G. Sme 1 cerovi <f M.:
M E R N O M E S T O 2A P R O C E N U R A D i O A K T I V N O G 2 A G A D J I V A N J A
2 IVOTNE S R E D I N E U S L U C A J U N U K L E A R N E N E S R E C E .....
450
1 0 8 . V o j v o d it V. K a l j e v i J.:
O S N O V N E K A R A K T E R I S T I K E P O C E T N O G IMPULSA N U K L E A R N I H
2RACENJA NUKLEARNIH EKSPL02IJA
..................... 454
- XIV -
1 0 9 .G rSi Z. :
D I S P E R Z I O N I M O D E L I U S A V R E M E N I M K O D O U IM A 2A
PROCENU P O S L E D I C A A K C I D E N T A A NU KLEA RNO M R E A K T O R U .
458
116 . F a z l i u S . M o r i n a H. R e i c a F . j
A K C I D E N T SA R A D I O A K T I V N I M IZ V O R O M I r - 1 9 2 <DE F E K T O S K O P O M )
P R I I N S T I T U T U 11 I N K O S " U O B I L I C U ................................... 4^2
8. S e k c i j a :
N E J O N I Z UJUCA Z R A C E N J A
111. P i l
N. :
MJERENJE IN T E N Z IT E T A V ISO K O FREKVEN T O G E L E K T R O MAGNETNOG Z R A C E N J A <100 kHz - 30 k H z ) ......................
471
9. S e k c i j a :
OVI RADOVI SU S T I G L I S A V E L I K I M
ZAKASN JEN JEM PA N I S U S E MOGLE
L W R S T I T I U O D G O VA R AJ U C E S E K C I J E
1 1 2 .Mi t i t f D . V a u p o t i J . B u r g e r J . K o b a l I .
LOG-NORMALNA R A S P O D E L A K O N C E N T R A C I J E R n - 2 2 2 . R a - 2 2 6
URANA I UKUPNE B E T A A K T I V N O S T I U P O D Z E M N IM I
P O V R S I N S K I M VODAMA U S L O V E N I J I ...................................... 4 7 7
113.Cuetkowi M . M i l a n o v i A . T a n a s i j e u i D .
IS P IT IV A N J E
PAC0W
114.Banduka
EFEKATA H IP N O T E K E U O Z R A C EN IM
...................................................................................... 481
M.
PROSTORNA R A S P O R E D J E L A
KOJE P R I M I O S O B L J E KOD
DOZE Z R A C E N J A I V R I J E D N O S T I
LOKOMOTORNE D I J A G N O S T I K E
.. 483.
- XV -
1. S e k c i j a
r a d io e k o l o g i j a
MATERIJAL 1 METODE RADA

Istraivanja su provedena u pet znaCajnijih lovita BiH, a analizirani.su uzorci liaja i
mahovine, kao i uzorci trave. Navedeni uzorci su u periodu prije havarije NE u
emobilju uzimani u koliini od oko 3 kg, te nakon prethodne pripreme i
mineralizacije podvrgnuti gamaspektrometrijskoj analizi. Uzorci iz vremena poslije
ernobOjske havarije su uzimani u koliini od 1 kg po uzorku, a radioaktivnost je
mjerena direktno u nativnom uzorku. Radioaktivnost je mjerena poluprovodnikim
Ge(Li)
detektorom
4000
kanalnim
analizatorom
uz
koritenje
metode
gamaspektrometrijske analize dobijenog spektra. Iz dobijenih gama spektara

izraunata je aktivnost Cs-137, a nakon havarije u ernobilju i Cs-134.
REZULTATl I DISKUSIJA
Rezultati istraivanja dati su u tabeli 1 i 2 kao srednje vrijednosti od tri uzorka za
svako lovite. Iz dobijenih rezultata uoava se da je nakon havarije NE u ernobilju
dolo do znaajnog poveanja nivoa Cs-137 u svim uzorcima liaja i mahovine, te
tizorcima trave. U svim ispitivanim ilzorcima nakon havarije evidentno je prisustvo
1
Cs-134, koji se u ranijem periodu nije mogao registrovati.

Tabela 1. Nivoi radioaktivnosti cezija u liaju i mahovini (Bq kg *)
1987
1985
Lokalitet
Cs-137
Cs-134
Cs-137
mahovina
liaj
mahovina
liaj
mahovina
liaj
1.
624
494
531
1338
1785
3500
2.
696
499
530
920
1230
2073
3.
653
508
860
1439
1800
4604
4.
496
379
357
990
1378
2190
5.
397
267
80
249
391
858
613
429
472
987
1315
2645
-4 -
Tabela 2. Nivoi radioaktivnosti cezija u travi (Bq kg *)

Lokalitet
1985
1987
Cs-137
Cs-134
Cs-137
1.
11
21
45
2.
31
66
213
3.
32
16
46
4.
21
18
50
5.
22
12
41
23
27
79
Nivo aktivnosti Cs-137 u periodu do akcidenta u uzorcima liSaja se nalazio u rasponu

od 397 do 696 Bq kg"1, a u uzorcima mahovine od 267 do 508 Bq kg 1. Uzorci trave u
istom periodu su pokazjvali jnivo aktivnosti Cs-137 u rasponu od 11 do 32 Bq kg-1
svjeeg uzorka to je znatno nie u odnosu na liaj i mahovinu istog Lovita. Razlike u
nivoima po Lovitima nisu naroito izraene. Uzorci liaja, mahovine i trave uzeti
tokom 1987 godine, dakle ne neposredno nakon akcidenta, nego nakon izvjesnog
vremena, kad se ne moe govoriti samo o folijarnoj depoziciji, pokazuju vii nivo
aktivnosti Cs-137 i prisustvo Cs-134. Tako se nivo aktivnosti Cs-137 u liaju kree od
381 do 1800 Bq kg'1, u mahovini od 858 do 4604 Bq kg"1i travi od 41 do 213 Bq kg'1.
Nivoi aktivnosti Cs-134 su za liaj od 80 do 860 Bq kg'1, mahovinu 249 do 1439 Bq kg"1
i travu 12 do 66 Bq kg'1.
Analiza rezultata stepena kontaminacije izmedju ispitivanih Lovita ukazuje da je
nakon nezgode nastala neravnomjerna raspodjela radioaktivnosti po pojedinim
lokalitetima. Ove razlike bile su uslovljene meteorolokim faktorima i koliinom
padavina na ispitivanim lokalitetima u periodu prolaska radioaktivnog oblaka koji se
iznad nae teritorije nalazio u periodu izmedju 29 aprila i 6 maja 1986 godine.
ZAKUUAK
- Nakon havarije N E u ernobilju dolo je do znatne radioaktivne kontaminacije
liaja i mahovine u Lovitima BiH.
- Znaajne su razlike u nivoima radioaktivnog cezija po pojedinim Lovitima u
periodu nakon ernobiljskog akcidenta.
-5 -
- Liajevi i mahovine pokazuju znatno vfei nivo aktivnosti od trave sa istih

lokaliteta, to potvrdjuje ranije nalaze da su oni bioindikatori radioaktivne
kontaminacije odredjene teritorije.
ABSTRACT
COMPARATIVE REVIIiW OF LICHEN AND MOSS RADIOACTIVITV

LEVEL IN HUNTING AREA OF BiH BEFO RE AND AFTER CERNOBILJ
DAMAGE
n
Since it has been knovvn that lichen and m o ss are bioidicators of radioactive
.
.
.
contamination of eco-system, itv interesting to compare radioactive contamination
levels of these species in period before and after Cernobilj damage.
The results of lichen artd m o ss gammaspectrometrics analysis taken from 5
important hunting areas in BiH, during 1985 and 1987, are showed in this work.
In examined materials, i.t w as defined C s-137 in each sample and C s-134 in post
Cernobilj samples. Obtained results show significantly higher level of lichen and
m oss radioactive contamination about 10 times during 1987. The presence of
Cs-134 w as found in period after Cernobilj, C s-134 was not present in this material
in an erlier period.
LITERATURA
1. Kljaji R.: Prilog istraivanju bioindikatora radioaktivne kontaminacije fisionim

produktima (Cs-137 i Sr-90), Magistarski rad, Veterinarski fakultet
Sarajevo, 1981.
2. G.Marovi, A.Bauman, N.Lokohauer: Bioindikatori radioaktivne kontaminacije,
Zbornik radova II Savj.Jugosl.drutva za zatitu od zraenja, Kragujevac,

1986.
-6 -
X V Jugoslavenski slmpozij za zatitu od zraenja, Pritina, 6.-9.06.1989.
R A D IO A K T IV N O S T H R A N E U V E E N E U S R H R V A T S K U U P E R IO D U
1986-1980.
Vertanik, A., B a rii, D ., K o u ti , K . i L u li , S.
OOUR Centar za istraivanje nnora Zagreb, In stitu t "R u d je r B o k o v i ", B ijen ika 54,
41000 Zagreb
Saetak
U periodu 1986-1988. izvreno je 700 ga m asp e ktrom e trijsk ih analiza radioaktivnosti
hrane koja se uvozi u S R Hrvatsku. Sp e cifin a aktivnost ispitivane hrane iznosi do nekoliko postotaka od zakonofn dozvoljene sum e * ^ C s i * ^ C s od 600 Bq/kg, odnosno
370 Bq/kg (1). U 1% sluajeva (ljenjaci) uvoz je bio zabranjen.
Uvod
Nakon nuklearne nezgode u ernobilu, La b o ra to rij za nuklearnu kem iju i rad ioekologiju Centra za istraivanje m ora Zagreb, In stitu ta "R u d je r B o k o v i " vrio je redovitu
kontrolu radioaktivnosti hrane koja se uvozi u S R H . K o n tro la je vrena u sklad u s odredbama lana 5. Zakona o zdravstvenoj isp ravnosti ivenih n a m irn ica i p redm eta ope
upotrebe (Sl. list S F R J 55/78 i 58/85) (2).
Materijal i metode
Uzorke nam irnica uzim ali su Savezni sa nita rn i inspektori, a u L a b o ra to riju su uzorci pripremani za mjerenje u M a rin e li posudam a (2 5 0 -5 0 0 g).
Gam aspektrom etrijsko odredjivanje p risutnih radionuklida vreno je na G e ( L i) detektoru vezanom s 4096 kanalnim analizatorom "C a n b e rra ". V rije m e brojenja k re ta lo
se 3000-60000 sakundi. Iz poznate e fik asn o sti brojaa, postotka
ga m a z ra ke , koliine
uzoraka, te intenziteta k a ra k te ristl n o g fo to -vrh a izraunavane su sp e c ifi n e aktivnosti

dugoivuih radionuklida 15iiC s i 137C s i usporedjene su sa p rop isim a dozvoljenih 600
Bq/kg odnosno 370 Bq/kg za djeju hranu.
Rezultati i diskusija
U promatranom periodu od 1.05.1986. do 31.12.1988. izvreno je oko 700 analiza
prehrambenih proizvoda. Prosjena vrijednost izm jerene rad io a ktivn o sti vanijih n a m irn ica prikazana je u Tablicam a 1-9.
-7 -
Tablica 1.
Zitarice
V rsta
Godina
uvoza
Penica
1986.
19B7.
1988.
4
8
1
Soja
1986.
1987.
1988.
6
B
10
1986.
1987.
1988.
1
1
Govedina
1986.
1987.
1988.
3
32
33
3,2
3,7
2,9
5,9
10,7
1-2,4
9,1
14,4
15,3
Svinjetina
1986.
1987.
1988.
18
20
42
3,2
3,4
0,3
7,0
9,1
1,2
10,2
12,5
1,5
1986.
1987.
1988.
2
10
B
0,3
0,2
1,0
1,0
1,3
1,2
R ia
Tablica 2.
Tablica 3.
Specifjna ra io a ktivno st (Bq/kg)

134Cs
137C s
Sum a C s
9,3
0,1
_
0,4
21,6
1,5
30,9
1,6
0,2
1,8
0,2
2,2
M e so
M a s ti i ulja
M aslinovo, riblje i
biljno
Tablica 4.
Broj
uzoraka
M o rsk e ribe i m ekuci
0,2
1,0
.
1,2
0,7
2,3
-
1986.
1987.
1988
4
9
1986.
1987.
198B.
3
4
15
1986.
1987.
1988.
1
4
B
Grah
1986.
1987.
1988.
Sueni - m rkva, celer,

perin
1986.
1987.
1988.
Plava riba
B ijela riba
M e k u c i - lignje,
m uzgavci, hobotnice
T ablica 5.
1,6
-
0,1
0,3
0,4
2
2
6
1,0
1,3
1,2
3,6
-
2,2
4,8
-
1
3
5
2,1
2,0
-
14,0
6,1
-
16,1
8,1
-
Povre
-8
Tablica 6.
Mlijeko i mlijeni proizvodi
Mlijeko - pasterizirano,
kondenzirano
Mlijeko u prahu
Sl>evi
1986.
1987
1988!
1986.
4
2
3
2
19871 98 s-
^
11
7c n
23 2
2^5
7,2
s? r
7 4
27*7
34,9
8 .3
43,4
6,5
17,1
115,6
26,2
25,4
159,0
32,7
5,2
7,8
4,5
6,2
1986.
10
1987.
1988.
19
13
2i-6
17
0,7
1986.
1987.
1988.
14
14
Humana 0
1986.
1987.
1988.
1
2
2
3,8
0,5
9,0
1,8
12,8
2,2
Humana 1
1986.
1987.
1988.
I
4
5
9,6
25,6
35,2
0.6
3,0
3,6
1986.
1987.
1988.
1
6
6
12>3
2.4
0 ,1
23,3
6,5
0,4
35,6
8,9
0,5
1986.
1987.
1988.
2
1
4
17,4
5.5
0,6
37,2
17,6
2,4
54,6
23,1
3,0
0,5
0,5
Maslac
Tablica 7.
3,4
10
1 '2
1.3
1.4
Djeja hrana
Humana 2
Humana 9
Tablica 8.
0,3
0 ;3
2,7
3,5
8,1
11,6
V o e
Juno voe - lim uni,

narane, banane, grejp
1986.
1987.
1988.
13
7
Ljenjaci
1986.
1987.
1988.
5
12
11
630,0
149,0
26,2
1530,8
408,8
73,5
2160,8
557,8
99,8
Orasi i bademi
1986.
1987.
1988.
1
9
2
7,3
22,0
0,1
21,3
51,4
0,4
28,6
73,5
0,5
1986.
1987.
1988.
4
3
3
0,5
1,8
0,6
2,3
0,6
1986.
1987.
1988.
3
5
12
2-8
0,4
2,2
1,7
1986.
1987."
2
4
3.0
2.1
1,0
2,5
3,5
Tablica 9.
N a pitci
Kava
Bezalkoholna pia
Alkohona pia
Iz rezultata je vidljivo da je "uvezena" radioaktivnost relativno niska, n ekoliko postotaka od dozvoljene. N ivo radioaktivne kontam inacije ra zliit je, ovisno o vrsti i p orijeklu prehram benog proizvoda i term inu stavljanja u prom et. N a m irn ic e s najmanje akum uiirane radioaktivnosti su soja, i sve juno voe, to je razum ljivo jer navedeni su proizvodi s podruja koja nisu bila pod utjecajem ernobila. M o rsk e ribe im aju nisku spe cifi n u radioaktivnost, to je u skladu s rezultatim a (3). K otunjavo voe, naroito
Ijenjaci, a kum u iira li su najvie radioaktivnosti. U 7 sluajeva uvoz ljenjaka je m orao
biti zabranjen, to predstavlja 1% izvrenih kontrolnih ispitivanja. Svi zabranjeni ljenjaci
potjecaii su iz S S S R , uglavnom berba 1986.
Pregled rezultata pokazuje da se tokom- godine sm anjuj^ nivo akum u lira n e ra d io a ktivnasti u hrani, to je n a ro ito vidljivo na djejoj hrani, koja je sva uvezena iz S R N J .
M edjutim , zbog suvrem enih m etoda d ugoronog skladitenja hrane, potrebno je i nadalje vriti redovitu kontrolu radioaktivnosti prehram benih proizvoda.
A b s tra c t
A p p ro x im a te ly 700 ga m m a sp e ctro m e tric ra d io a ctivity a n a ly sis o f various food
sam p les im ported to S R C roatia w ere p erform ed in the period 1986-1988. 13<^Cs and
137C s sp e c ific a c tiv ity in goods am ounted several perce n ts of those p erm m ite d by the
Low on H e alth V a lid ity of Food, A r t. 5 (Sl. list S F R J 55/78 and 58/85), except for
haselnuts. In 1% of all sam ples the im port had to be baned. The co n tro l o f ra d io a ctivity in food should be continued.
K e y w o rd s:
rad loactivity, food, im port, S R C roatia
Literatura
1.
O d lu ka Saveznog kom iteta za rad, zdravstvo i soc. p olitik u od 7.05.1986.
2.
ZaJ<on o zdravstvenoj ispravnosti ivenih n a m irn ica i p redm eta ope upotrebe (Sl.
list S F R J 55/78 i 58/85).
3.
Prethodni izvjetaj o nivou radioaktivne kintam inacije S R H rv a tsk e u ovisnosti o

m ete oro lo kim p rilikam a nakon havarije u N E "L e n j in " u e rnob ilu, svibanj 1986.
PROBLEMATIKA DOIOCANJA IZVEDENIH IOTERVENCIJSKIH NIVOJEV ZA HRANO
R.MartinCiC, B.Pucelj
Institut Jo2ef Stefan, Univerza E.Kardelja, Ljubljana
Priujoi pregled na kratko prikazuje problanatiko in metodologijo

doloanja izvedenih intervencijskih nivojev za radioaktivno kontaminiranost
hrane.
Ob akcidentalnem izpustu radioaktivnih snovi v okolje vir sevanja ni ve po
nadzorora ali pa je ta nadzor le delen, nepopoln. S posebnimi zaCitnimi ukrepi
kot so evakuacija, zaklanjanje, prepoved uporabe kontaminirane hrane, vode itd.
prepreujemo nestohastine uinke in zmanjgujemo verjetnost za stohastine
efekte na sprejeml jivo vrednost. Kriteriji za vpeljavo posameznih zaCitnih
ukrepov predstavl jajo pri tem poseben problan. Tako preostra meja lahko povzroti
veC ekonomske kode kot zdravstvene koristi, medtem ko si preblage meje ne
raorerro pnvoSCiti zaradi monosti pojava nestohastinih uinkov pa tudi zaradi
nesprejemljive incidence stohastiCnih posledic. Zato so v razlinih mednarodnih
telesih uvedli pojem intervencijskih nivojev doz (IND), ki predstavljajo
referenCne vrednosti, ob katerih se odloamo za zaSitne ukrepe (sl .1). Ce so
Ipriakovane doze pod spodnjim IND, uvajanje zaeitnih ukrepov ni upravieno, e
pa presegajo zgomji IND, je uvedba skoraj zanesljivo potrebna. Vmesno ohmoCje
|prifiakovanih doz je tisto, v katerem je treba pripraviti sprotne, razmeram
primerne IN. V praksi je IND za hitre in neposredne odloitve teko
uporabljati, saj obiajno razpolagamo z
druganimi merskimi podatki (vsebnost
uvedba zascitnih ukrepov

skoraj zanesljivo potrebna
zgomji
--------------- .------------- IND
prepuSCeno presoji in
odioeitvi odgovornih
upravnih organov
sponji
- ind
zaitni ukrepi niso
upraviceni
radioaktivnih snovi v zraku, vodi, hrani,

hitrost doze). Zato je potrebno vnaprej
pripraviti tudi izvedene intervenciiske
nivoje (IIN). To so tiste referenne
vrednosti (npr. vsebnost radioaktivnih
.
lzotopov v zraku, vodif hrani), pri
katerih bodo ustrezni upravni organi

,
uvedli posamezne zaCitne ukrepe.
Metodologija doloanja izvedenih intervencijskih nivojev za hrano poteka v
vet korakih, od katerih vsak terja doloene odloitve, vhodne podatke in
poenostavitve (sl.2 ).
Sl.l,: Strategija intemencijskih nivojev doz.
Prvi korak predstavlja odloitev o tem, pri kateri vrednosti (pri hrani
abifiajno letne) doze brano izvajali doloen zaitni ukrep (npr. prepoved
uivanja kontainirane hrane). Ta odloitev temelji na poznavanju odvisnosti
biolokih uinko sevanja od doze. TipiCne vrednost intervencijskih nivojev doz,
ki jih priporoCajo mednarodna telesa, so v tabeli l'1 . Jugoslavija svojih
nivojev e ni oloeila.
Naslednji korak predstavlja doloCitev letnega vnosa doloeenega
11-
radioaktivnega izotopa v telo. Do tega pridemo, Ce poznamo tako unenovane oz

pretvorbene faktorje. Ti zavisijo od fizikalnih lastnosti izotopa (razpolow
aS, vrsta in energija razpada), kemijskih laistnosti elementa ali spojine
(polo2aj v periodnem sistemu, topnost spojin) in od njegovega metabolinega
obnaanja v telesu (stopnja absorpc
INTERVENCIJSKI NIVO DOZE (IND)
Sv/a
dozni faktor
(Sv/Bg)
(starost, spol)
iz hrane, prenosna pota v telesu,

kopienje v organih, izloCanje in
ustrezne odvisnosti od starosti,
'
spola, individualne razlike). ObiCa"

PRIPADAJOCI LETNI VNOS AKTIVNOSTI
Bq/a
prfehranske navade
(kg/a)
(vrsta, koliina)
tipiCnih starostnih skupin (1 leto,
let, odrasli).
Zadnji korak je doloCitev sami3
izvedenih intervencijskih nivojev.
IZVEDENI INTERVENCIJSKI NIVO
Bq/kg
so povpreCeni za oba spola, glede

starosti pa posebej obravnavajo nek
Sl.2: Metodologija doloitve izvedenih intervencijskih nivojev.
dobimo iz letnega vnosa z upoSteva/

porabe hrane. Zaradi raznolikosti
prehrane le-to obiCajno obravnavano po skupinah, ki predstavl jajo glavne delt

v prehrani (mleko in mleni izdelki, meso, sadje in zelenjava, 2itarice).
Najpogosteje
Tabela 1: Priporoeni intervencijski nivoji doze z nadzor
razpolagamo s
hrane (pred Cernobilsko nesreo)
celo telo ali EDE

ZIND
SIND
5
5
1
50
50
10
pos.unezni organ
ZIND
SIND
50
50
-
500
500
povprecnimi vrednost
Organizacija
za neko otrooeje ali
ICRP,IAEA,WHO
CFC ' x *
CEC
a>
dravo, zato je
potrebno biti e
posebno pozoren na
Opombi: <*> - prvo leto, <2> - naslednja leta

Oznike: CEC - Conmission of the European Coninunities, EDE - efektivni dozni
ekvivalent, IAEA - International Atanic Energy Agency, ICRP Intemational Corrmission on Radiological Protection, SIND - spodnji
intervencijski nivo doze, WHO - World Health O r g amzation, ZIND z g o m j i intervencijski nivo doze
morebitne kritine
skupine, za katere
morda znailen posel-
prehranski vzorec, f
znatno odstopa od povpreja. To je podatek, ki bi ga morali imbolje poznati1

tako za Jugoslavijo kot celoto kot tudi za posamezne repjblike, pokrajine in
regije. Sele na osnovi tega poznavanja lahko oloeimo tipiCne grupe
prehrambenih izdelkov in njihovo povpreCno letno porabo na prebivaloa. Podatf
za Jugoslavijo kot celoto so zbrani v letnih statistienih pregledih.
Prav
nobenih podatkov pa nismo naSli o prehrambenih navadah naSih narodov in
narodnosti oziroma dojenkov in otrok.

Ker vnaprej ni mogoCe vedeti, kateri prehrambeni proizvoi in radionukl'
bodo v dani nezgoni situaciji prispevali najve k priakovani enakovredni i
najprej izraunamo IIN za primere onesna2enosti ene same vrste hrane z enui
samim radionukl idcro. Te rezultate nato uporabimo za dolocitev danim razmera
prilagojenih izvedenih intervencijskih nivojev (veC vrst hrane onesnaeno hk
z veC radionuklidi).
.
V primeru, da je ena sama vrsta hrane onesnaena z enim samim
-1 2 -
ozne
. radionuklidorn, IIN izraunartio po obrazcu <2>:
vni
INDh . f
IIN
P c i]
kjer imajo simboli naslednji pcmen: IIN je izveeni intervencijski nivo - tista
^^koncentraci ja radionuklida v hrani g, pri kateri bomo zaeli izvajati doloCen
zaseitni ukrep (Bq/kg ali Bq/1); IND^ je intervencijski nivo enakovredne doze
e^^pri katerem bomo izvajali dolocen zascitni ukrep (n.pr. prepoved uivanja
doloCenega prehrambenega izdelka) (Sv); IB je povprena letna poraba
o, 1!
prehrambenega izdelka g na prebivalca (kg/leto); D ^
je pretvorbeni faktor, ki
napove priCakovano enakovredno dozo zaradi zauitja 1 Bq aktivnosti doloenega

mih
radionuklida, (coranitted effective or single organ dose equivalent per unit
. Te
intake of the nuclide by ingestion) (Sv/Bq); f je razmerje koncentracij
anje
radionuklida
v hrani pred pripravo ali obelavo in v hrani, ki je pripravljena
Ie 2e
za konzumacijo, to razmerje je veCinoma veCje ali enako 1 (f>=l) in G g je

razmerje integralne letne koncentracije radionuklida v hrani g s koncentracijo v
tej hrani v doloCenem izbranem trenutku (Bq.leto/kg)/(Bq/kg).
=tmi
V
dejanskih razmerah pa moramo upotevati, da k dozi prispevajo vsi
izpuSCem raionuklidi in vsa kontarninirana hrana. To storimo tako, da setejemo
vse posamezne prispevke.
MatematiCno to zapiemo v obliki:
IIN(i,g)
je
ki
L
kjer je C(i,g) dejanska (izmerjena) koncentracija radionuklida i v h r a m g,

IIN(i,g) pa izvedeni intervencijski nivo izraunan na osnovi predpostavke, da je
hrana g kontaminirana le z radionukl iom i.
Dokler je ta neenaCba izpolnjena, posameznik ne bo presegel dogovorjenega
intervencijskega nivoja doze IND. V nasprotnem primsru se morajo ustrezni
upravni organi odloati o p r i m e m i h zaCitnih ukrepih.
S problematiko intervencijskih in izvedenih intervencijskih nivojev, ki je
postala e posebno aktualna po C e m o b i l s k i nesreri, se intenzivno ukvar jajo tudi
v mednarodnih strokovnih organizacijah kot so IAEA (Intemational Atomic Energy

Agency), WHO (Wbrld Health Organization), FAO (Food and Agriculture Organization
idi
of the United Nations) in CEC (Coranission of the European Coranunities).
lozi
vrednosti, ki jih priporoCajo so zbrane v tabeli 2 in 3 <3''5 > . Iz tabel je
razvidno, da tudi v menaronem merilu e ni prilo do soglasja.
m
Lrat.
Problematika doloitve izvedenih intervencijskih nivojev je torej zelo

konpleksna. Zaenja se z osnovno odloCitvijo o nivoju tveganja, ki smo ga
pripravljeni sprejeti za posameznika in za populacijo in s poznavanjem tako
splonih (dozni pretvorbeni faktorji) kot specificnih podatkov za dravo ali
-1 3 -
posamezno obroje. Od vseh polatkov, ki so potrebni

Tabela
za doloeitev izvedenih
intervenci j skih
2 : Primerjava nekaCerih mednarodno predlaganih .zvedenih
jJ3tqrvenci~]sk3 Fi ruvojev za nadzor hrane <Bq/kg ali Sj/1)

CEC
FAO
hrana
izotop
mleko,
izdelki
Sr,I
alfa
ostali
700 (500)
80 (20)
20000(4000)
ostala
hrana
Sr,I
alfa
ostali
7000(3000)
400 (80)
30000(5000)
SIIN
hrana
izotop
vsa
Sr-90
1-131
Cs-134
Cs-137
Pu-239
WHO
hrana
odrasli
2itarice
gomolji
zelenjava
sadje
meso
mleko
ribe
3500 (35)
5000 (50)
8000 (80)
7000 (70)
10000 (100)
4500 (45)
35000 (350)
naslednja leta.
nivojev, so trenutno
Jugoslaviji najmanj
10
Trenutno poteka
raznih menarodnih
strokovnih telesih
dojeneki
Sr-90
1-131
Cs-137
Pu-239
:
160
: 1600
: 1800
:
7
a s jfig v s r -
3 30 za ernobilsko kontaminacijo (objavljeno 30.12.1987)

Izotop
navade prebivalstva
ozironta morebitne
posebnosti v prehrani
Zato je nujno Cirrpre;
Priti do teh podatko-
70 (20)
400 (-)
350 (50)
500(100)
(2)
ai 03 PrV ieto' vrednosti v oklepajih pa na
Sr
I
alfa
ostali t1/a>l0d
poznane prehranske
SIIN
mleko, izdelki
intervencijskih
nivojev. Nedvotnno mor
nafti drava spremljat
ta dogajanja in vsaj,
kar se tiee mednarodii
trgovine s hrano,
ostalo
125
500
20
1000
intenziven tudij in
niednarodno usklajevai
privzeti mednarodno
sprejete norme.
750
2000
80
1250
Literatura
(II B . B . t e s o n , -Thl, D e v e l o E m M : o Interrantion Level, .

<2 .
,,lf r. r
19MSfety Serie,
>
<3>
T T Z
r ?
- " 3 ReEOrt t o the o r a * f
*
<> Fflo - Z Z T J ^
t
tr"' ^
29 July 1986
1
*Peit
totion on E e o o m n d e d I j M t ,
- Ro
1-5 Decanber 1986, E S N / M I S C / 8 7 / 1
'
(5) WH0 , "Derived Intervention W e l s
... ", Gerreva, 1988
Abstract
There is need to determine derived intervention levels (DILs) fo th
nuolies of potentiai diolcîo,!
that ^
rt - -
ptooedures for
DI, ,r rrrj,
thi, d o o t i S T S L S r
.
Ilsr srf,
P
1
NIVO AKTIVNOSTI
134Cs I 1 3 7 ^
LEK0VIT0M
S t a n k o v i S., K r a i n a n i M.
INEP - O O U R I n s t i t u t z a e n d o k r i n o l o g i j u ,
Zemun
imunologiju i ishranu,
U radu je a n a l i z i r a n n i v o r a i o c e z i j u m a 134 i 1 3 7 u u z o r c i m a l e kovitog b i l j a . P o s e b n o s u a n a l i z i r a n i p o j e d i n i d e l o v i b i l j k e ;

cvet, list i k o r e n s o b z i r o m n a n j i h o v u p r i m e n u . D o b i j e n i r e z u ltati u k a z u j u n a z n a t n u r a d i o k o n t a m i n a c i j u b i l j a k a p o s l e a k c i denta u e r n o b i l u . I z r a z i t u r a d i o a k t i v n o s t i m a j u u z o r c i g l o g a ,
liaja, k o r e f r a n g u l e , c v e t a k a m i l i c e , l j u b i i c e i dr.
Uvod
134
Poznavanje nivoa aktivnosti bioloki znaajnih raionuklida

137
Cs u l e k o v i t o m b i l j u p o s l e a k c i d e n t a u e r n o b i l u jQ
Cs i
posebno v a n o s a a s p e k t a i r o k e p r i m e n e b i l j a k a u l j u d s k o j
rani i za l e e n j e m n o g i h b o l e s t i .
hip e r t enzije,
ish-
Za l e e n j e a r t e r i o s k l e r o z e i
za j a a n j e r a d a s r c a i z a u m i r e n j e u s p e n o s e p r i -
menjuju g l o g o v l i s t i cvet; k o r e n k r a v l j a k a
(vilino sito)
je n a -
rodni lek za l e e n j e h i s t e r i j e i b o l e s t i m o k r a n i h o r g a n a ; k o r e n
zejeg t r n a z b o g s a r a j a e e r a i g l i k o z i d a d e l u j e d i u r e t i n o ,
a rizom d i v l j e m e t v i c e z b o g a r o m a t i n o g m i r i s a o d e t e r i n o g ulja
koristi se z a p r i p r e m a n j e u k u s n o g ,
osveavajueg aja
(1 ) .
P or e d l e k o v i t i h b i l j a k a a n a l i z i r a n e su n e k e k o j e i m a j u iroku p r i m e n u u f a r m a c e u t s k o j
industriji, posebno kozmetici kao
na p r . l i a j . O v e b i l j n e v r s t e s u i z r a z i t o k o n t a m i n i r a n e r a i o c e ijumom i o n e s u p o z n a t e k a o b i o i n d i k a t o r i , j e r i u n o r m a l n i m uslovima i m a j u z n a t n o v i i n i v o r a d i o n u k l i a u o n o s u n a o s t a l e biljke, z b o g d i r e k t n o g k o n t a k t a s a a t m o s f e r o m
(2 ).
Materijal i m e t o d e
Anali z i r a n i uz o r c i b i l j a s a k u p l j a n i su sa cele t e r i t o r i j e
J u g o s l a v i j e p o s r e s t v o m n a i h u v o z n o - i z v o z n i h f i r m i :J u g o l e k - B e grad, P r o d u k t i v a - N o v i Sad, E x p o r t b i l j e - R i s a n , D a l m a c i j a b i l j e Dubrovnik, Krka-Novo Mesto, Ilirija-Vedrog-Ljubljana, BosankaBr k o i dr. G a m a s p e k t r o m e t r i j s k i j e o r e j i v a n n i v o a k t i v n o s t i
r a d i o c e z i j u m a yi h o m o g e n i z o v a n i m u z o r c i m a
-1 5 -
(3 ).
NIVO AKTIVNOSTI
134Cs I 1 3 7 ^
L E K 0 VIT0M B I L J
S t a n k o v i S., K r a i n a n i M.
INEP - O O U R I n s t i t u t z a e n d o k r i n o l o g i j u ,
Zemun
imunologiju i ishranu,
U radu je a n a l i z i r a n n i v o r a i o c e z i j u m a 134 i 1 3 7 u u z o r c i m a l e kovitog b i l j a . P o s e b n o s u a n a l i z i r a n i p o j e d i n i d e l o v i b i l j k e ;

cvet, list i k o r e n s o b z i r o m n a n j i h o v u p r i m e n u . D o b i j e n i r e z u ltati u k a z u j u n a z n a t n u r a d i o k o n t a m i n a c i j u b i l j a k a p o s l e a k c i denta u e r n o b i l u . I z r a z i t u r a d i o a k t i v n o s t i m a j u u z o r c i g l o g a ,
liaja, k o r e f r a n g u l e , c v e t a k a m i l i c e , l j u b i i c e i dr.
Uvod
134
Poznavanje nivoa aktivnosti bioloki znaajnih raionuklida

137
Cs u l e k o v i t o m b i l j u p o s l e a k c i d e n t a u e r n o b i l u jQ
Cs i
posebno v a n o s a a s p e k t a i r o k e p r i m e n e b i l j a k a u l j u d s k o j
rani i za l e e n j e m n o g i h b o l e s t i .
hi p e r t enzije,
ish-
Za l e e n j e a r t e r i o s k l e r o z e i
za j a a n j e r a d a s r c a i z a u m i r e n j e u s p e n o s e p r i -
menjuju g l o g o v l i s t i cvet; k o r e n k r a v l j a k a
(vilino sito)
je n a -
rodni lek za l e e n j e h i s t e r i j e i b o l e s t i m o k r a n i h o r g a n a ; k o r e n
zejeg t r n a z b o g s a r a j a e e r a i g l i k o z i d a d e l u j e d i u r e t i n o ,
a rizom d i v l j e m e t v i c e z b o g a r o m a t i n o g m i r i s a o d e t e r i n o g ulj a
koristi se z a p r i p r e m a n j e u k u s n o g ,
osveavajueg aja
(1 ) .
Por e d l e k o v i t i h b i l j a k a a n a l i z i r a n e su n e k e k o j e i m a j u iroku p r i m e n u u f a r m a c e u t s k o j
industriji, posebno kozmetici kao
na p r . l i a j . O v e b i l j n e v r s t e s u i z r a z i t o k o n t a m i n i r a n e r a i o c e ijumom i o n e s u p o z n a t e k a o b i o i n d i k a t o r i , j e r i u n o r m a l n i m uslovima i m a j u z n a t n o v i i n i v o r a d i o n u k l i a u o n o s u n a o s t a l e biljke, z b o g d i r e k t n o g k o n t a k t a s a a t m o s f e r o m
(2 ).
Ma t e r i j a l i m e t o d e
Anali z i r a n i uzo r c i b i l j a s a k u p l j a n i su sa cele t e r i t o r i j e
J u g o s l a v i j e p o s r e s t v o m n a i h u v o z n o - i z v o z n i h f i r m i :J u g o l e k - B e grad, P r o d u k t i v a - N o v i Sad, E x p o r t b i l j e - R i s a n , D a l m a c i j a b i l j e Dubrovnik, Krka-Novo Mesto, Ilirija-Vedrog-Ljubljana, BosankaBr k o i dr. G a m a s p e k t r o m e t r i j s k i j e o r e j i v a n n i v o a k t i v n o s t i
r a d i o c e z i j u m a yi h o m o g e n i z o v a n i m u z o r c i m a
-1 5 -
(3 ).
Tabela 1. N i v o i a k t i v n o s t i C s ^ 4 i Cs"*"^ u u z o r c i m a l e k o v i t o g
bilja u Bg/kg
VRSTA B I L J A
Sumitates c r a t a e g i
(Glog)
Radix a l t h a e a e
(Koren sleza)
Radix c ich o r i i
(broj
uzoraka prika z a n je u zagradama)
1986-
(Koren krav l j a k a )
Raix o noni d i s
(6 )
(8 )
38+6
58+14
39+15
(3)
(3)
(3)
40+10
42 + 10
39+10
36+80
(3)
(3)
(3)
34 + 8
36+8
Colhicum a u t u m n a l e
(Seme mrazovca)
Cortex
frangulae
(Kora frangule)
Lichen q u e r c u s
(3)
306+50
(Lazarkinja)
Herba e q u i s e t i
(3)
53+10
6 3+26
(3)
(4)
384+60
4 3+10
60+10
17+6
(3)
(3)
2795+60
(3)
-
2 35+50
(3)
(13)
16870+3165
10407+2050
(3)
4190+80
(3)
-
531+66
(4)
2 48+50
(7)
-1 7 -
(3)
720+107
(3)
(Rastavi)
*S
25+8
(5)
(Islanski liaj)
Herba a s p e r u l a e
(3)
(Hrastov l i a j )
Lichen i s l a n d i c u s
185+39
(3)
Rhizoma c a l a m i n t h a e
(Kleka)
(16)
(3)
(3)
Fructus j u n i p e r i
9 88+148
5579+556
(Koren zejeg trna)
(Rizom i v l j e m e t v i c e )
1988.
1848+354
(Koren cikorije)
Radix c arl i n a e
1987.
7833+1376
(3)
7442+683
(3)
103+20
(3)
86 +2 2
(6 )
Herba hederae terestris
444+50
371+60
(6 )
(3)
(Brljan)
Herba hyperici
(Kantarion)
109+20
299+24
52 + 13
(3)
(9)
(3)
Herba hyssopii
(Miloduh)
(3)
Herba millefolii
1370+268
281+50
( H a j d u k a t r ava)
(4)
(3)
Herba meliloti
115+29
(3)
106 + 3
(Kokotac)
41+5
(3)
Herba melissae
(Mati n j a k )
Folium farfarae
(List p o d b e l a )
F o liu m f r a g a r i a e
fruticosi
(3)
1815+200
229+36
(3)
(3)
(3)
125+30
76+21
(3)
(6 )
889+100
(3)
-
11667+120
(List ja g o d e )
F o liu m r u b i
428+103
32 + 9
812+70
(2 )
1169 +
317+21
(5)
102+2 7
(List k u p i n e )
(4)
Fo liu m s a l v i a e
211+23
144+29
6 8+15
(List a l f i j e )
(4)
(16)
(5)
Folium taraxaci
220+
(4)
(4)
145+20
34+10
(4)
(4)
(4)
Folium urticae
1941+40
162+6
(List k o p r i v e )
(4)
(4)
(5)
410+40
56+10
(3)
(3)
(M aslaak)
F o l i u m uvae ursi
(List m e d v e d k a )
Flores chamomillae
2 743+
(3)
2446+126
(Cvet k a m i l i c e )
(4)
Flores primulae
(Cvet j a g o r e v i n e )
Flores sambuci
(Cvet, zove)
Flores tiliae
(Cvet lipe)
Flores violae odoratae
(Cvet l j u b i i c e )
143+30
75+10
(4)
149+20
118+22
(6 )
(4)
1245+87
223+26
96+29
(6 )
(6 )
(7)
1170+69
307+28
(7)
2 710+15 8
(6 )
(13)
336+40
(4)
12 7 + 2 5
(1 2 )
246+78
...
(5 )
THE L E V E L OF 134Cs A N D 137Cs IN M E D IC IN A L P L A N T S
Stankovi, S., Krainan i, M.
INEP - Institute of En d ocrin olo gy, Im m un olo gy and N u tritio n , Z em un, Y u goslavia.
The present work w ill co ncentrate on the levels of ra d iocaesium 134 and
137 in samples of m edicinal plants. Individual p arts o f plants, such as the
flower, leaf and root w ere e sp e cia lly analysed ow ing to their extensive
application. The obtained re su lts su gge st a considerable co n ta m in a tio n of
plants after the Chernobyl accident. The outstanding ra d io a ctivity w as
recorded in sam ples o f haw thorn, lichen, the bark o f frangula, cam om ile
and violet flowers, etc.
-1 9 -
RADIJACIONO-HIGIJENSKA EKSEEBTIZA KRMNIH

SMEA ZA ISHRANU IVINE
R. Mitrovi*, B. Petrovi**, Branislava Kordi*,
Snezana Zdravkovi, I Pavlovi*
s Veterinarski i mlekarski institut, 11070 Beograd, Auto put 3
** Veterinarski fakultet, 11000 Beograd, Bulevar JNA 18
Kratak sadra,-]: U^radu su prezentirani rezultati radijacionohigijenskog lstrazivanja^bioloki znaajnih radiontiklida pri
nronicnoj kontaminaciji ivinarske proizvodnge. Ustanovljeni
su nivoi aktivnosti kaliouma-40 i cezijvima-137 u krmnim smesama koê se koriste u procesu ivinarske proizvodnje.
U v 0 d
Koncentrovani tip obroka ( krmne smee ) u savremenoj
ishrani i proizvodnji ivinskog mesa i aaja, na veim ivinarskim farmama i kod robnih proizvodjaa, bez obzira da li se
radi o drutvenom ili individualnom sektoru, predstavlja najjednostavniji tip obroka i najsigurniji nain obezbedjenja ivini svih potrebnih hranljivih materija. Medj'utim, kako se koncentrovani tip obroka karakterie proizvodnoom kompletnih krmnih smea u velikim fabrikama i spremanjem na samim farmama,
pri emu se koriste raznovrsne komponente - sirovine razliitog higijenskog kvaliteta, namee se potreba sprovodjenja stalne kontrole kvaliteta. U toj kontroli poseban znaaj i mesto
pripada radijaciono-higijenskoj dijagnostici iji je osnovni
cilj davanje odgovora o stepenu radijacione kritinosti gotovih
krmnih smea ( 6, 7 ).
Materijal i metod rada
U periodu od septembra 1987. do kraja juna 1988. godine
izvrena je radijaciono-higijenska kontrola krmnih smea koje
se koriste u procesu ivinarske proizvodnje. Na podruju ue
Srbije, u pet fabrika stone hrane ( FSH ) , izvreno je uzorkovanje: P-1 ( za ishranu i tov pilia - starter ), P-2 ( za
ishranu i tov pilia - finier ) , PP-1 ( Za ishranu priplodnih
H
nau. sar.j dr Branislava Kordi, vi. nau
3 Prof dr B. Petrovi, red. prof.
vet- stt-
pilia - starter ), PP2 ( za ishranu priplodnih pilia finier ) i N ( za ishranu kokoi nosilga ). OL osnovnih radijacionih veliina u ovim uzorcima su utvrdjeni nivoi A^K
i A ^ C s , pri emu je koriena standardna metodologija rada
( i j 3 6 , 8, 1 1 ) - suva mineralizacija, atomska apsorpciona
spektrofotometrija ( AAS SP-192 "PYU UNICAM" za sadraj K ),
gama spektrometrijjska analiza ( "CANBERRA" - ser. 90 ) i statistika obrada rezultata ( raunar PROGRAMM-ABLE SCINTIFIC
CALCUIATOR - TSC 10 ).
R e z u l t a t i
Rezultati istrazivanja su prikazani tabelarno u prilogu
rada.
Analiza rezultata
Nivoi A K u RH-analiziranim uzorcima krmnih smea ( tabela 1 ) kreu se u intervalu od 98 ( P-1 PSH/A ) do 220 Bq/kg
N PSH/C ), a za A 137Cs od 3 ( P-1 PSH/A i P-2 PSH/D,E ) do
13 Bq/kg ( N PSH/C ) . Kod svih RH-analiziranih uzoraka krmnih
smea utvrdjena je varijabilnost koja je iskazana intervalima
i koeficijentima varijacije - Iv i Cv# ( tabela 2 ), to ukazuje da izmedju pogedinih vrsta, odnosno grupa, krmnih smea
postojje evidentne razlike u nivoima A ^ K i A ^ ^ C s . Tako na primer, nivo A K u starteru krmne smee za ishranu priplodnih pi
lia ( PP-l ) je u proseku ( tabela 2 ) vei za faktor 1,39
u odnosu na starter krmne smee za ishranu i tov pilia ( P1 ^
a^ a A157Cs ovaj faktor iznosi 2. Kod finiera ovaj faktor za
A K iznosi 1,62 , a za A ^ ^ C s 2,5 U odnosu na nivoe aktivnosti krmne smee za ishranu kokoi nosilja ovi faktori su razliiti i kreu se za A40K 1,94 i 1,88 ( P-1 i P-2 ), odnosno
1|39 i 1,16 ( PP-l i PP-2 ) , a za A ^ ^ C s 2,75 ( P-1 i P-2 ),
odnosno 1,37 i 1,1 ( PP-1 i PP-2 ).
D i s k u s i j a
Krmne smee za ishranu ivine, gledano sa RH aspekta,
imaju sve one osobine koje poseduju komponente - sirovine koje ulaze u njihov sastav ( 7 ). Stoga, logini su prisutni intervali u nivoima aktivnosti K-4-0 i Cs-137, obzirom da su mnogobrojni literaturni podaci ( 4, 5, 6, 9, 10, 12, 13, 14 ) uka-
21 -
zali na mnoge RH specifinosti komponenata - sirovina. Pri

ovome, svakako treba imati u vidu i uticaj razliitih receptura koje se koriste u tehnolokoproizvodnom procesu, a koje
dobrim delom diktiraju ukupnu radijacionu optereenost krmnih
smea za ishranu ivine ( 7 ).
Obzirom da dozvoljeni nivo aktivnosti za Cs-137 u stonog hrani iznosi 280 B q A g ( 2 ), a da su u RH-analiziranim
krmnim smeama koje se koriste u ivinarskoj proizvodnji ustanovljeni nivoi A40K u intervalu od 100 do 200 Bq/kg, a za
A 15?C s od 4 do 11 B q / k g , moe se konstatovati da je stepen radijacione kritinosti analiziranih uzoraka tolerantan.
Z a k l j u a k
Na osnovu postignutih rezultata moe se zakljuiti da je
u k r m m m smeama za ishranu ivine:
- nivo A^ K u radijacionom intervalu od 1059 do 20410
Bq/kg;
]7n
- nivo A
Bq/kg;
Cs u radijacionom intervalu od 40,8 do 111
- stepen radijacione kritinosti tolerantan0

L i t
e r a t u r a
1. Djuri Gordana ( 1973 ): Magistarski rad, Parmaceutski fak u l t e t , _Zagreb; 2. IAEA ( 1982 ): Publikacija Br. 9; 3. Milosavljevic, Z. M . , V. Puaa ( 1978 ): Stona hrana, Privredni
pregled, Beograd; 6. Mitrovi, R. ( 1984 ): Loktorska teza,
y ? t:!r
lnar?:L fakultet, Beograd; 5. Mitrovi, R. i sar. ( 1981 ):
X I Simp. JLZZ, Portoro; 4. Mitrovi, R. i sar. ( 1977 ): Veterinaraina, 26, 4, Sarajevo; 7. Mitrovi, R . , Branka Kordi
i 12?Z ) :.Veterinarski glasnik, Br. 11-12, 1113-1116, Beograd;
8. Mitrovic, R. ( 1989 ): XXVII S i m p 0 mlekarske industrine, Lovran; 9. Petrovic, B. i sar. ( 1975
VIII Simp. JLZZ, Hercea;
Novx;_10. Petrovic, B. i sar.( 1976 ): IV Kong. SVIVT-Tu, Veterinarxa 1-2, Sarajevo; II. Po standardu JTJS E. A1 020/63 (1963):
uzoraka stone hrane; 12. Radovanovi, R . , R. Peliks
( 1970 ): V Simp. JLZZ, Bled; 13. Radovanovi, R. ^ 1974 ): Loktorska teza, Veterinarski fakultet, Beograd; 14. Stankovic Slobodanka 1 sai?. ( 1983 ): XII Simp. JDZZ? Ohrid.
S a m m a r i
The results of radio-hygienic investigation of biologically
important radionuclids in the conditions of chronic contamination of fowl production were presented in this paper. K-40
and Cs-137 activitj levels in feed mixtures used in fowl
production were established.
r
Tabela 1. Nivo aktivnosti kalijuma-40 ( A ^ K ) i cezijuma-137
( A ^ ^ C s ) u krmnim smeama za ishranu ivine
KRMNA
SMEA
Nivo aktivnosti u Bq/kg
K-40
Cs-137
FSH
Za ishranu i tov pilia
P-1
( starter )
A
B
C
D
E
98
101
120
110
99
3
4
5
5
4
P-2
( finier )
A
B
C
D
E
113
111
118
100
101
4
4
5
3
3
Za ishranu priplodnih pilia
PP-1
( starter )
A
B
C
D
E
143
152
161
130
147
7
8
9
7
8
ZEP-2
( finier )
A
B
C
D
E
153
166
178
190
187
8
9
10
11
11
200
208
220
193
201
11
11
13
10
11
Za ishranu kokoi nosilja

A
B
C
D
E
ZN
Tabela 2.
P-1
P-2
PP-1
ZPP-2
N
M
O
KHMNA
SMEA
Pregled. statistikih parametara
5
5
5
5
b
105
108
146
175
204
A& 0 B
SD
Iv
Cv#
-SB
Iv
C v#
9
8
11
15
10
22
18
31
37
27
8
7
7
8
5
5
5
5
5
5
4
4
8
10
11
0,8
0,8
0,8
1,0
1,0
2
3
2
3
2
20
20
10
13
10
-2 3 -
DOZVOLJIVI NIVO AKTIVNOSTI RADIONUKLIDA Cs-137 I Sr-90

U HRANI ZA IVOTTNJE RAZLIITIH SMEROVA GOVEDARSKE PROIZVODNJE
Petrovi B . , R. Mitrovi
* Veterinarski i mlekarski institut, 11070 Bôgrad, Auto put 3
KRATAK SADRAJ: U radu je prikazan postupak prorauna GDDU za bioloski znacajne radionuklide Cs-137 i Sr-90 koji preko raznih vrsta
hrane dospeva3u u organizam ivotinja razliitih proizvodnih smerova u govedarskoj proizvodnji intenzivnog tipa.
Kljune rei: granice dozvoljenog dnevnog unoenja, govedarska prolzvodnja, cezijum-137, stroncijum -90
1 -
UVOD
Sadraj radioaktivnih supstancija u namirnicama ivotinjskog porekla je u ii naunih istraivanja ve vie od dve decenije, pri emu se naroiti naglasak daje na nivo aktivnosti dva
bioloki znaajna radionuklida (Cs-137 i Sr-90) u mleku i mesu .
Radijaciono optereenje najvanijih namirnica ivotinjskog porekla (mleko,meso) u znaajnoj meri doprinosi poveanju radijacionog rizika humane populacije, a posebno n^jenih "kritinih"
kategorija (odojad, deca i dr.) .
Da bi se osigurala radijaciona bezbednost najznaajnijih
namirnica ivotinjskog porekla neophodno je da se pod stalnom opservacijom dri ceo lanac hrancm a posebno njegovi odredjeni segmenti, kao to je to ciklus odredjene stoarske proizvodnje .
Medjutim, zbog veoma izraenih fiziolokih i tehnolo'kih
specifinosti pri uzgoju i ishrani pojedinih vrsta ivotinja i uzgojnih kategorija, neophodno je propisivanje graninih nivoa dozvoljivog dnevnog unoenja aktivnosti za bioloki najznaajnije
radionuklide .
U ovom radu bie prikazan postupak prorauna graninog
dozvoljivog dnevnog unoenja radionuklida Sr-90 i Cs-137 preko raznih vrsta hrane za ivotinje i to u ciklusu osnovnih proizvodnih
smerova (muzne krave, tovna junad) u govedarskoj proizvodnji .
-2 4 -
2 - SUTINA
PROBLEMA
U animalno,j radijacionoj biologiji i radijacionoj fiziologiji postoje brojni bibliografski podaci o depoziciji i eliminaeigi bioloki znaajnih radionuklida iz organizma pojedinih
vrsta domaih ivotinja . Takodje, postoje i nekoliko modela za izraunavanje koncetracije radionuklida u stonoj hrani (1,2), koji vae za akutnu i subakutnu radijacionu situaciju . Ovoj problematici su i 'jugoslovenski istraivai dali svoj doprinos (3)
Medjutim, u strunoj literaturi iz oblasti radijacione
higijene ivotinja i njihovih proizvoda nema razradjenih postupaka i normativa koji se odnose na ishranu pojedinih vrsta ivotinja i njihovih uzgojnih kategorija , sa razradjenim normativima za
"granice dozvoljivog dnevnog unoenja" (GDDU) u uslovima hronine
radijacione situacije .
3 - POLAZNE
OSNOVE
PRORAUNA
Za reavanje postavljenog problema u oblasti govedarstva, polo se od sleaeih polaznih osnova :

- dozvoljivi nivo aktivnosti za Cs-137 u stonoj hrani iznosi
280 Bq/kg (prema p rep o r u c i publikacije br.9, IAEA,1982) ;
- prema p r e t h o d n o n a v e d e n o j p r e p o r u c i ,
Sr-90/Cs-137u sto n o j
posmatrani odnos
hrani treba da iznosi
(P0)
0,25 u m l e k u 0,33
a u mesu 0,01.
- dozvoljivi nivo aktivnost Cs-137 za sada je : u mleku 300 Bq/1,

a u mesu 600 Bq/kg ;
- pri hroninoj ingestiji od d n evno unete aktivnosti Cs-137 kod
muznih krava se m l e k o m e l u i r a 1, 4-1,6# (SV=1,5$),
se ôd tovljenika i s tih ivotinja u m e s u reten i r a 5 - 1 0 # (SV=8,5$) ;
- za muzne krave (telesne mase cca 500 kg, sa prosekom davanja

mleka 20 1/dan), mora se obezbediti koliina hrane od 60-70 kg/
dan, pri emu na sveu kabastu hranu dolazi 67# , na suvu kabastu hranu dolazi 25 % i na koncentrovanu hranu (krmne smee) 8 % ;
veoma slini odnosi primenjuju se i na druge kategorije preivara, kao to su tovna junad ;
- nivo aktivnosti C s -137 i Sr-90 u vodi za napajanje ivotinja ne
treba da p relazi 2 Bq/1, to je gotovo u v e k obezbedjeno, jer se
BIBLIOGRAFIJA
/l/ NAS-NRC Publication 1078, Washington AC, 1963 .
/2/ Wachsmann
/3/ Petrovi B., Djuri Gordana, Popovi Dragana : Eluation of

some biological significant radionuclides in milk .
- 14-th Regional Congress of IRPA, Kupari, Jugoslavija,1987,
Pg.85
/V
PRAVILNIK o uslovima pod kojima se mogu stavljati u promet

i upotrebljavati za ishranu ivotinja stona hrana i sirovine za izradu krmnih smea za ishranu ivotinja, koje sadre
radioaktivne materije iznad odredjenih granica aktivnosti,
Slubeni list SPRJ, br. 6, str. 152-153,1988 .
ACCEPTABLE LEVEIS OP Cs-137 AND Sr-90 RADIONUCLIDES IN
ANIMAL PEEDS IN VARIOUS TYPES OP BOVINE PRODUCTION
Petrovi B . , R. Mitrovi
In the scientific literature on radiation hjgiene of

ammals and their products there are no developed procedures
and regulations concerning "acceptable daily intake limits"
( A D H ) in the conditions of chronic radioactive contamination
of the environment.
The calculation procedure of ADIL for biologicallj
significant Cs-137 and Sr-90 radionuclids reaching animal bodies
through various types of food in different types of the intensive
bovine production was reported in this paper.
Key words: acceptable daily intake levels, bovine
production, caesium- 1 3 7 , strontium- 90 .
-2 7 -
ODREDJIVANJE AKTIVNOSTI TRITIJUMA U TEKUClM VODAMA

i p k a V.,
L a z i s'. , B a i S. , V u k o v i .
I n s t i t u t za n u k l e a r n e n a u k e
i H a d i e h o v i M.
"Boris Kidri"
- Vina
ABSTRAKT
U osam uzoraka tekuih voda merena
na d va t e n a s c i n t i l a c i o n a d e t e k t o r a :
LKB
(bez h l a d j e n j a ) .
trolizom.
je a k t i v n o s t t r i t i j u m a
Packard
(sa h l a d j e n j e m )
K o r i e n a je m e t o d a o b o g a e n j a u z o r a k a elek-
R e z u l t a t i u k a z u j u na m o g u n o s t k o r i e n j a i n s t r u m e n t a
L KB za e t e k c i j u t r i t i j u m a u u z o r c i m a n i s k e a k t i v n o s t i .
UVOD
T r i t i j u m u p r i r o d i n a s t a j e d e j s t v o m k o s m i k i h z r a k a na atome a z o t a ( D ,
kao rezultat reakcija
Vestacki izvori
1 4 N ( n , 3 H)
3H su n u k l e a r n a p o s t r o j e n j a ,
nastaje brojnim nuklearnim reakcijama.

oko 9 0 % od o s l o b o d j e n o g
1 2 C i 11<N ( n , 3 H)3
g d e tritijum
Kod t e k o v o d n i h reaktora
3H ide k a o t e n i e f l u e n t ,
a p r e o s t a l i h 10%
kao g a s n i . V e t a k i n a s t a o 3H u p r i r o d i se n a l a z i p r v e n s t v e n o
o b l i k u H T O , a p r i r o d n i u o b l i k u HT i HTO.
Razlike u masi izotopa
3H i
pr0uzrokuju prvenstveno
razlike u njihovim fizikim osobinama,

omsanja
t o o v o d i do m a l o g frakci-
njihovog izotopskog sastava u prirodnim supstancama,
l s t o v r e m e n o p o s t o j e u d ve f a z e (napr .
v o d a - v o d e n a para).
koje
To znai
da ce i z o t o p s k i s a s t a v p r i r o d n i h v o d a z a v i s i t i od t e m p e r a t u r e ,
morske visine,
g e o g r a f s k e irine,
Zbog t o g a ^ m e r e n j e t r i t i j u m a m o e ' d a t i p o d a t k e o p o r e k l u vode,

s t o je j6 v a n i j e ,
nad-
k a o i od s t a r o s t i i p o r e k l a vode.
a
o p r o c e s i m a k o j i m a je v o d a b i l a i z l o e n a u pri-
rodi, k a o i p o s l e d i c a m a u t i c a j a s a v r e m e n i h t e h n o l o g i j a .
KONCENTRISANJE UZORAKA
U o v o m r a d u m e r e n a je a k t i v n o s t
i Save. U z o r c i su " s l u a j n i " tj. u z e t i
du g o d i n e ( o k t o b a r 1 9 8 7 . g o d i n e ) .
-2 8 -
3H u t e k u i m v o d a m a Dunava
p o j e d i n a n o u j e d n o m peri-
Merenje a k t i v n o s t i t r i t i j u m a ,
u p r i r o d n i m v o d a m a je v r l o
oteano i spada u k a t e g o r i j u m e r e n j a e k s t r e m n o n i s k i h a k t i v n o s t i ,
koje su ispod niv o a f o n a k o d u o b i a j e n i h n u k l e a r n i h t e h n i k a
Zbog toga su u p o r e d o sa p r o u a v a n j e m o s o b i n a
3H u p r i r o d i ,
(2).
razvijne
i metode s e p a r a o i j e i k o n c e n t r a c i j e t e k o g i z o t o p a v o d o n i k a .
Veina p o s t u p a k a za k o n c e n t r i s a n j e je f i z i k o g k a r a k t e r a
i zasniva se na r a z l i c i m a s a i z o t o p a iz k o j e p o t i u v e e r a z l i k e
fizikim nego u h e m i j s k i m o s o b i n a m a H TO i HÔ.
tritijuma iz vode, u p r i r o d n o j
e postupke: e l e k t r o l i z u ,
sredini,
Za k o n c e n t r i s a n j e
m o g u e je k o r i s t i t i s l e d e -
termiku difuziju,
g a s n u h r o m a t o g r a f i ju
i destilaciju (3 )
Za a n a l i t i k e s v r h e n a j p o g o d n i j a m e t o d a k o n c e n t r i s a n j a 3H
je elektroliza, k o j u je p r v i u p o t r e b i o L i b b y
(4). U t o k u e l e k t r o l i -
ze dolazi do b r e g i z d v a j a n j a v o d o n i k a n e g o i z o t o p a ^ H i 3 H, te
njihova k o n c e n t r a c i j a r a s t e u o s t a t k u t e n o g e l e k t r o l i t a .
Uzorak
k o j i se i s p i t u j e p o t r e b n o je p r e t h o d n o p r e d e s t i l i -
sati radi o d v a j a n j a e v e n t u a l n o p r i s u t n i h j e d i n j e n j a od v o d e .
Za
elektrolizu se k o r i s t e e l i j e n a p r a v l j e n e od v i s o k o i s t o g e l i k a ,
postavljene u h l a d n j a k k o j i o d r a v a r a d n u t e m p e r a t u r u na
(0-2)C
(sl-D. U svaku e l i j u se s i p a po 2 5 0 ml. p r e t h o d n o p r i p r e m l j e n o g

uzorka vode i 1 g. n a t r i j u m p e r o k s i d a . E l e k t r o l i z a t r a j e 4-5 d a n a
sa ukupnom s t r u j o m od 6 0 0 - 7 0 0 Ah (4).
P o s l e o v o g u e l i j a m a je
zaostala z a p r e m i n a t e n o s t i 2 5 - 4 0 ml.
Faktor obogaenja u svakoj
elektrolizi se o d r e d j u j e s t a n d a r d o m k o j i se e l e k t r o l i z i r a z a j e d no sa uzorcima i i z n o s i 8- 1 2 ,
a z a v i s i od m a t e r i j a l a e l e k t r o d a ,
temperature, g u s t i n e s t r u j e i p r i r o d e e l e k t r o l i t a .
Posle elektro-
lize uzorci se p o n o v o d e s t i l i u da bi se r a z d v o j i l a v o d a od p r i sutnog e l e k t r o l i t a . U m e r n e p o s u d e se u n o s i po 9 m l . u z o r k a ,it m r t v e

vode "ili s t a n d a r d a i 12 m l . t e n o g s c i n t i l a t o r a
kard).
(Insta gel - Pac-
ME R E N J E S P E C I F I N E A K T I V N 0 S T I
Uzorci su m e r e n i n a d v a t e n a s c i n t i l c i o n a b r o j a a da bi
se utvrdilo da li je m o g u e m e r e n j e u z o r a k a iz p r i r o d n e s r e d i n e na
detektoru bez h l a d j e n j a .
M e r e n j e je v r e n o na t e n i m s c i n t i l a c i o -
nim b r o j a ima: 1219 R a c k B e t a S p e c t r a l

kard model 3380, sa h l a d j e n j e m
(oko
(LKB) bez h l a d j e n j a i P a c -
10 C).
E f i k a s n o s t je za oba
instrumenta o d r e d j e n a sa i s t i m s t a n d a r d n i m r a s t v o r o m i i z n o s i l a
je 17% za LKB i 16% za P a c k a r d .
Fon odredjen "mrtvom vodom" iznosio
S 1 . 1.
A p a r a t u r a za e l e k t r o l i z u :
1. e l i j a za e l e k t r o l i z u 20 kom. sa u z o r c i m a v o d e , 2. e l e k t r i n o n a p a j a n j e s t a b i l i z a t o r S O R E N S E N D C R 6 0 - 3 0 B , 3. e l e k t r i n i sat,
e l e k t r o m a g n e t n a s k l o p k a , 5. P V C i z o l a t o r na e l i j i ,
6. t e f l o n s k i ep, 7. v e n t i l a t o r , 8. t e r m o m e t a r ,
9- r e g u l a t o r t e m p e r a t u r e h l a d n j a k a , 10. h l a d n j a k ,
1 1 . . b a r b u t e r i sa: p a r a f i n s k i m u l j e m , 12. o d v o d p r a s k a v o g g a s a , 13. z i d o v i h l a d n j a k a , 14, p r i k l j u n i kabl.
T A B E L A
Rezultati merenja
Mesto i vreme
uzorkovanja
1.
3H u t e k u i m v o d a m a na r a z l i i t i m d e t e k t o r i m a
Spe c . a k t i v n o s t 3H
P A C K A R D (Bq/ 1 )
Sava-Jamena,
13.10.1987.
2,6
S a v a - A a Ciganl.
14.10.1987.
2,9
Sava-lje,
16.10.1987.
3,3
DV-Radujevac,
26.09.1987.
3,9
DV-Tekija,
27.09.1987.
3,8
DV-Golubac,
28.09.1987.
5,2
DV-Ram,
29-09.1987.
3,7
DV-Grocka,
0 1 . 1 0 .1 9 8 7 .
4,3
+
+
+
+
+
+
+
+
LKB
0,5
2,9
0,5
3,7
0,6
3,8
0,6
4,8
0,6
3,0
0,8
3,9
0,4
4,6
0,8
6,6
(Bq/1)
+
+
+
+
+
+
+
+
0,6
0,7
0,6
0,8
0,5
0,5
0,6
1,0
je na i n stru m e n t u b ez h l a d j e n j a - L K B
mentu PACKAfiD (9,5 - 0,2)
cpm.
(3 0 , 2 - 0,3) c p m a na i n s t r u -
S v a k i u z o r a k je m e r e n e s t p u t a i
relativna g r e k a m e r e n j a 'nije p r e l a z i l a 20%.

Rezultati m e r e n j a a k t i v n o s t i
3H u t e k u i m v o d a m a p r i k a z a n i
su u Tabeli I. Iz t a b e l e se v i d i da se a k t i v n o s t t r i t i j u m a ,
tim uzorcima vode,
i z m e r e n a na d v a i n s t r u m e n t a ,
u is-
poklapa u granicama
greke merenja.
ZAKLJUAK
Iz o v o g se m o e z a k l j u i t i d a se i n s t r u m e n t L K B b e z h l a djenja moe k o r i s t i t i za m e r e n j e a k t i v n o s t i t r i t i j u m a u u z o r c i m a
iz ivotne sredine,
posle koncentrisanja elekt r o l i z o m .
LITERATURA
1. Lomonosov I.I.,
Moskva,
S o s i n L.D.,
"Izmerenie tritija",
Atomizdat,
1968.
2. "Metrology of R a d i o n u c l i d e s " , IAEA,

3. NCRT Report N o .47,
4. Hadiehovi M.,
Washington,
Vienna,
1960.
1976.
Doktorska disertacija,
P M F , Beograd
1978.
AB S T R A C T
S p e c i f i c r a d i o a c t v i t y o f t r i t i u m in e i g h t w a t e r s a m p l e s
was measured on t wo l i q u i d s c i n t i l l a t i o n d e t e c t o r s :
eooling) and L KB ( w i t h o u t c o o l i n g ) .
for sample e n r i c h m e n t .
PACKARD
(with
E l e c t r o l y t i c method was used
The resu l t s h a v e s h o w n that the LKB instru-
ment is s u t a b l e f or m e a s u r e m e n t o f t r i t i u m in t h e e n v i r o n m e n t a l
samples.
RADIOAKTIVNO ZA&ADJIVAMJE PODZEKNIH VODA I TLA U IROJ OKOLINI

GOLUBCA NA DUNAVU
D r V u j a s i n o v i S.
Dr Stevanovi
Z.
M r M a t i 1.
Rudarsko-geoloki fakultet
O O U R G r u p a z a Hidrogeolopri.iu
Beograd,D,juina 7
UVOD I PR0BL3MATIKA
Vodosnavdevanje naselja Golubac u sadanjim uslovima odvija

se s a t r i i z v o r i t a . J e d a n o d o s n o v n i h p r o b l e m a j e n e d o v o l j a n k a p acitet izvorita,posebno u periodu niskih voda,i veoma nepovoljan kva l i t e t v o d a . S o b z i r o m n a sa d a n j i i p e r s p e k t i v n i razvoj
pod-
ruj'a oO G o l u b a c , a p o s e b n o s a m o g n a s e l j a , p r e d v i d j a s e d a b i 2ooo - e
g o d i n e t r e b a l o o b e z b e d i t i o k o 5o 1/s
za zadovoljenje
celokupnih
potreba u kvalitetnim pijaim vodama.

Na bazi analize
s v i h p r i r o d n i h p o t e n c i j a l a , i d o s a d a n j e g ni-
voa istraenosti,izdvojena su sledea mogua izvorita podzemnih

voda za vodosnabdevanje Golu b c a i okoline.
- Karsna izdan podruja Golubakih planina.
- Tercijarne naslage
ireg podruja Branieva.
- Aluvijalne naslage Duna v a (Vinci)
i Peka (Branievo).
N a sli c i b r . l p r i k a z a n a je s i t u a c i j a o v o g t e r e n a i i z v r e n a h i d r ogeolonka reonizacija shodno pomenutim potencijalnim izvoritima.

U toku r e a l i z a c i j e i s t r a i v a n j a p o s e b n a p a n j a Je b i l a posv e e n a k v a l i t e t u podze m n i h v o d a p o t e n c i j a l n i h i z v o r i t a i tom pr-
-3 2 -
-3 3 -
1
ilikom je utvrdjeno da je vei broj uzoraka voda bio radioaktivno kontaminiran.
REZULTATI ISPITIVANJA
Prva lokacija obubvaena ovom vrstom specijalnih ispitivanja

bile su podzemne vode i vode Dunava u okviru izvorita Vinci.Ne
ulazei u analizu kompletnog sastava uzoraka
voda,iako je uoe-
no prisustvo mnogobrojnih zagadjujuih materija (deterdenata,

fenola,odredjenih mikrokomponenata itd.) ovde e se dati,kroz nekoliko sledeih tabela,samo rezultati ispitivanja' radioaktivnosti,
U svim t a b elama istim broj e v i m a su oznaeni analizirani uzorci
(bilo v o d a , t l a ili vazduha) i njhove lokacije na situaciji,to'.karti terena (sl.l).
Tabela br.I: Rezultati radiohemijske analize voda

OZNAKA UZORKA
0,4 mg/1
0,22 Bq/1
0,5 mg/1
o,17 Bq/1
MDK
o,o5mg/l
o,ll Bq/1
Ra
Kada se utvrdilo,ovim prvim analizama,da su uzorci voda radioaktivni hitno se prilo uzimanju poveanog broj'a uzoraka sa ire
teritoriae Branieva i zaledja Golubca.Prvo je uradjeno 9 analiza
na sadraj Rn i Ra,a zatim jo 12 na sadrag U i Ra.Rezultati su
prikazani u tabeli br.II.
Na osnovu analize dobijenih rezultata utvrdjeno je da su gotovo
sve vode,u tom periodu uzorkovanja,bile kontaminirane jsr
su u svom sastavu sadrale nedozvoljene koncentracije Ra i Rn.Tako se koncentracija Rn kretala,zavisno od uzorka vode,od 2,52-
-3 4 -
TABELA I I :
R E Z U L T A T I RADIOHEHIJSKE
A N A L IZ E VODA
OZNAKA
UZORKA
1
3
2
45
6
7
8
9
5
l
9
lo
11
6
12
13
1415
16
17
_ 18
19
20
21
22
23
24
Rn
(Bq/1)
Ka
(Bq/1)
u
(ps/1)
8,65
8,59
4,88
3,00
7,7o
lo,24
5,11
2,52
2,64
0,19
0,14
0,GS
0,17
0,140,20
0,17
0,22
0,25
0,28
0,19
0,19
0,25
0,11
3,20
8,20
6,02
4,47
7,52
8,42
2,40
1,2
1,3
2,8
2,0
1,6
1,8
0,7
0,6
0,4
0,3
0,15 ^
0,60
0,31
0,11
;3
0,2
2,2
1,4
0,8
0,06
0,5
TABELA I I I ; K E Z U LTATI MEREMJA KONCENTRACIJE

R A D IO AK TIVN E EMANACIJE U TLU I GAIIA RADIOME
T R IJ5K O G PRatlSRA IR E OKOLINE G0LU3CA
OZtlAICA
UZORKA
I
II
III
17
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
Rn
(
Tn
GAt'lA H A D IO A K T I-
EMANI )
6
12/5 8
12/5 13/8
6
6
25/5
7
8
10
8
8
4
8
7
5
VHOST (C F S )
6
1/4
5
35/5
7o
75
65
60
75
60
75
65
75
80
70
60
60
50
80
60
75
65
65
55
75
TABELA IV: REZDLTATI RADIOMETRIJ SKIH ANALIZA TLA

RADIOAK.
ELEMENAT
0 Z N A K A
V
VI
U Z 0 R K A
VII
VIII
URAN
1.05881ppm 0.54768?ppm 0,224193ppm 1.466969ppm
TORIJUM
5-87735ppm 6.315819ppm L,123100ppm 4.299978ppm
KALIJUM
0.93645
1.122939
5.553533
11.53181
ODNOS
TH/U
0.181451
5.009412
0.846288
2.931198
1
l o , 2 4 B q / l , a R a o d 0 , 0 8 - 0 , 6 0 B q / l . D o z v o l j e n a u k u p n a a l f a aktivno s t , u kojoo u e s t v u j u i R a i Rn iznosi o,ll Bq/1.
N a j n o v i j a i s p i t i v a n j a i z v e d e n a s u u tnaju 1 9 8 8 . g . P o r e d odrei;
ivanja U , R a i R n i z v edena su i r a d i o m e t r i j s k a m e r e n j a vazduha i '
t l a n a t e r e n u , a t a k o d j e i o d r e d j e n o g b r o j a u z o r a k a u laboratorij:
O v i r e z u l t a t i r a d i o m e t r i j ' s k i h m e r e n j a t l a i v a z d u h a ( u zemlji) si
p r i k a z a n i u t a b e l a m a b r . I I I i IV.
Iz r e z u l t a t a m e r e n j a koncentra-
c i j e r a d i o a k t i v n e e m a n a c i j e u t l u (do 1 m d u b i n e )
i gama-radioms-
t r i j s k o g p r o m e r a v a z d u h a , n m a u s l o v a d a se m o e k o n s t a t o v a t i pove a n a r a d i o a k t i v n o s t . T o i s t o v a i i z a u z o r k e s t e n a d o d u b i n e od
1 m.
ZAKLJUAK
Rezultati radioaktivnosti voda i tla ukazuju na postojanje

neidentifikovanog radioaktovnog arita.Rotrebno je hitno preduzeti preventivne i likvidacione mere zatite voda ovog podruja
uz prethodno evidentiranje svih zagadjivaa voda i tla,kako bi st
spreila dalja degradacija kvaliteta voda.
I n d i c i j e d a s e r a d i o d e p o n i j i r a d i o a k t i v n i h o t p a d a k a n a rumunskoj
strani
prirodnoj
(obali) D u n a v a il i p a k p r e t p o s t a v k a d a se radi 0
r a d i o a k t i v n o s t i o d r e d j e n i h s t e n a , t r e b a d e t a l j n i m i spec-
ijalnim itraivanjima proveriti.

S t o se t i e d a l j i h i s t r a i v a n j a i p r e d l o g a n a j o p t i m a l n i j e g
reenja vodosnabdevanja Golubca i okoline
, n a o s n o v u d o s a d a ut-
v r d j e n i h i n j e n i c a i s v e s t r a n e a n a l i z e h i d r o g e o l o k i h u s l o v a tere n a i u s l o v a z a g a d j e n o s t i v o d a i t l a , i p a k s u o z n a e n i o s n o v n i bezbedni pravci za
r e e n j e p r o b l e m a t i k e v o d o s n a b d e v a n j a n a bazi
korienja podzemnih voda.
-3 6 -
RADIOACTIVE P O L L U T I O N O P G R O U N D W A T E R A N D S O I L I N T H E A R E A O F
GOLUBAC T O W N O N T H E D A N U B E
The p r o b l e m s o f w a t e r s u p p l y o f G o l u b a c a n d i t s s u r r o u n d i
ngs are bei n g a c t u a l f o r t h e l o n g p e r i o d . x\ie e x i s t i n g w e l l s a n d
springs,located at s e v e r a l r e m o t e s i t e s a r e n o t s u f f i c i e n t , c o n sidering b o t h q u a n t i t y a n d q u a l i t y , t o p r o v i d e e n o u g h d r i n k i n g
water.The p a r t i c u l a r p r o b l e m i s u n i d e n t i f y r a d i o a c t i v e w a s t e site that causes g r e a t p o l l u t i o n o f G o l u b a c s u r r o u n d i n g s . T h e p a per describes t h i s t o p i c i n p a t r i c u l a r .
-3 7 -
XV JUG0SLAVEB5KI SIMPOZIJUM ZA ZATITU OD ZRAENJA

PRITINA, 06-09 juna 1989 GOINE
TOTALNA BETA AKTIAANOST JEZERSKIH, BUNARSKIH I
IZVORSKIH VODA NA KOSOVU PRILIKOM AKCIDENTA
U NUKLEARNOJ ELEKTRANI
LENIN" U ERNOBILU
SOUR ELEKTROPRIVREDA KOSOVA - PRITINA
RO DISPANZER ZA MEDICINU RADA
SH. Dumani, Sh. Fazliu i H. Morina
Uvod
Prilikom
aprila
havarije
1986
preko
nirane su direktno
i druge
vode,
d o m za pie
Jedan
od
nuklearnoj
godine
elektrani
tenih
i inirektno
odakl,e s e
"Lenin"
i vrstih
jezerske,
stanovnitvo
SSSR
od
26
podavina
kontami-
bunarske,
izvorske
Kosova
snabdeva
sa
vo-
i za iru upotrebu,
indikatora
za o c enu nivoa k o n t a m i n a c i j e
dioaktivnim materijama
dokazan
v o d a s a ra-
je m e r e n j e m s p e c if i ne
total-
ne b e t a aktivnosti.
MetodoIo<fi-1a rada
Uzorci
su
jezerske,
bunarske,
tokom meseca maj-juni
Kosova.
Od uzetih
su
13 %.
mereni
KCl
da T=1.31
nja
od
i obuhvaena
u aluminijumske
sa
Efikasnost
r o m soli
vodovodske
je cela
u z o r a k a za a n a l i z u je u z e t o 2 5 0 ml
"Evaporatur"
Uzorci
izvorske
133
tacne
"Larom-5"
detektora
koje
sa G M
odredjen
su
10
godina,
(88
i beta
sva merenja su izvedena
pod
merene,
cevi,
sa
standarnim
je
efikasnou
od
izvo-
vremenom poluraspa-
emi t e r o m sa
%) . O d r e d j e n
i i s p a r e n o je u
prethodno
sa
uzeti
t e r i t o r i j a SAP
je
u k o j e m je K=40 0 . 0 1 1 9 % sa
MeV
vode
e n e r g i j o m zrae-
faktor
s a m o a b s o r p c i je i
istim g e o m e t r i j s k i m uslovima.
Rfzultati meren.1 a
Vrednosti
1,
to
su
e.
ti
sa
tablica
vrstim
Takodje,
Za
nj
Iz
akumulaciona
tenim
vei.
totalne beta
3.
aktivnosti
u mBq/l
se
da
dati
otvorenim
su u tabelama
sistemima
kao
jezera,
vri
se
direktna
kontaminacija
padavinama
zato
je
kontaminacije
i vreme
bunarske
vidi
kontaminacije
i podzemne
padavina, jesu
vode,
sloeniji,
za
stepen
ove
mehanizmi
stepen
sisteme
1e kra-
prenosa aktivnos-
kontaminacije
je
ma-
a i v r e m e od a k c i d e n t a pa d o k o n t a m i n a c i j e je due.
Dana
02.05.1985
vane
su
Tokom
prve
celog
godine
poveane
meseca
maja
uzeti
su
prvi
vrednosti
uzorci
voda
radioaktivne
primeena
-3 8 -
je
poveana
i regstro-
k o n t a m i n a c i je.
vrednost
kon-
taminacije
aktivnost
do
poetka
beleila
juna
pad,
kada
kao
je
specifina
rezultat
raspada
totalna
beta
radionuklida
kratkog ivot a.
Specifina
totalna
beta
aktivnost
je
poveana
od
do
195
puta.
TftBEUA 1,
SPECIFltfto TOTALNS BETft ftKTIVNOST KOSOVSKIH VODft

PRE I POSLE AKCIOENTfl ItERENO 24 ASOVA NftKON UZORKOVftNJA
VRSTfl UZORKfl
(VRSTA VOOE)
DftTUH
UZORKOVftNJft
HEST0
UZORKOVANJft
Jezerski
02,05,1986
04,05,1986
Jezero "Batllava"
jszerskj
1
02,05,1986
09,05,1986
jezero "Baovac"
Vodovodska
1
1
1
1
l
l
l
02,05,1986
05,05,1986
06,06,1986
07,05,1986
09,05,1986
09,05,1986
09,05,1986
24,05,1986
Vodovod "Ppitina'*
B
U
"
*
Jezerska
1
1
*
1
1
03,05,1986
03,05,1986
04,05,1986
05,05,1986
06,05,1986
07,05,1986
12,06,1986
Jezero "Radoni^"
1
Vodovodska
1
1
l
1
1
1
II
1
1
l
JezersU
l
'
SPECIFlCNft AKTIVN0ST
PRE ftKCIOENTft aBq/l
159,1
9200,0
22600,0
148,0
7130,0
4200,0
II
60,0
II
II
75,0
II
03,05,1986
04,05,1986
04,05,1986
06,05,1986
12,05,1986
12,05,1986
26,05,1986
26,05,1986
26,05,1986
12,06,1986
12,06,1986
Vodovod
Djakovica
02,05,1986
07,05,1986
07,05,1986
08,05,1986
10,05,1986
12,05,1986
Jezero '6azivoda
"
59,2
-3 9 -
3800,0
2150,0
1030,0
1210,0
190,0
1250,0
332,0
456,8
11700,0
3470,0
600,0
3310,0
7090,0
418,0
483,0
2420,0
2660,0
3950,0
860,0
493,8
50,8
725,6
635,1
604,7
151,2
151,2
specifiCna aktivnost
P0SLE AKCIOENTft HBq/l
1560,0
7090,0
7090,0
9760,0
6060,0
5530,0
TABELft 2,
SPECIFINfi TOTALSfl BETA AKTIVNOST KOSOVSKIH VOOA

PRE I POSLE AKCIDENTA HERENO 24 ASOVA NAKON UZORKOVANJA
VRSTA IJZORKA
(VRSTA VODE)
DATU
UZORKOVANJA
HESTO
IjZORKOVANJA
Jezerska
15,05,1986
Jezero 'Sazivoda"
Vodovodska
02.05.1986
10.05.1986
12.05.1986
Vodovod "Titova N,"
Izvorska
06.05.1986
10.05.1986
10.05.1986
10.05.1986
Vodovod Pe
Izvorska/banjska
izvorska
13.05.1986
13.05.1986
13.05.1986
Banja "Ilida*
Vrelo Pef
bunarska/podz,
07.05.1986
07.05.1986
10.05.1986
12.05.1986
17.05.1986
"Peran' Podujevo
"Podujeva" Podujevo
bunarska
09,05,1986
bunarska
jezerska
SPECIFINA AKTIVN0ST
PRE AKCIDENTA Bq/1
SPECIFINA AKTIVHOST
P0SLE AKCI0ENTA HBq/l
59.2
324,9
47,4
4740,2
2040.0
1110.0
429.0
336.0
589.0
171.0
544,0
162,7
75,6
96,2
440.0
590.0
1350.0
710,0
443,5
Hazgit PriStina
208,3
381,2
10,05,1986
Vodovod Srbica
208.3
4070,0
13.05.1986
16.05.1986
21.05.1986
Vodovod Srbica
59,2
1070,7
389,2
257,6
12.05.1986
13.05.1986
14.05.1986
26.05.1986
Bistrica-Defane
Vodovod-DeJane
Streoc-Defane
Bistrica-Dsane
06,05,1986
Livo-Snj ilane
110,0
06.05.1986
03.05.1986
Livo-finjilane
44000,0
4709,0
izvorska
13,05,1986
Vodovod Snjilane
bunarska
13,05,1986
Vodovod finjilane
20,3
bunarska
16,05,1986
Banja finjilane
41,1
izvorska
13,05,1986
"ar* 6, Jankovif
1210,0
izvorska
12,05,1989
Vodovod Kafanik
107,3
150,0
izvorska
15,05,1989
Vodovod 6, Jankovif
166,3
382,2
izvorska
12,05,1989
Vodovod Kafanik
27,5
izvorska
15,05,1989
Vodovod Kafanik
14,9
rena
l
bunarska
Jezerska
Peran' Podujevo
2040,0
36,1
731,0
1000.4
242,0
1180,0
TftBELfl 3,
SPECIFlCNA TOTflLNfl BETfl AKTIVNOST KOSOVSKIH VOOA

PRE I POSLE AKCIDENTA HERENO 24 ASOVA NAKON UZORKOVflNJA
VRSTfl UZORKA
(VRSTfl VODE)
OATUH
UZORKOVANJA
HESTO
UZORKOVflNJA
izvorska
03,05,1386
12,05,1986
Prizren-izlaz
Voovod Prizren
SPECIFINA AKTIVNOST
PRE AKCIDENTA 8q/l
SPECIFINA flKTIVNOST
POSLE AKCIOENTA HBq/l
1210,0
544,4
208,3
223,5
bunarska
13,05,1986
0, Zabel 61ogovac
izvorska
13,05,1986
Feronital 61ogovac
1240,0
izvorska
13,05,1986
Krajkovo Slogovac
1790,0
Izvorska
12,05,1986
Vodovod Istot
iesia-Istok
Ribljak Istok
Banja Istok
10,1
470,0
518,0
433,0
l
'
1
13,05,1986
II
Izvorsta
13,05,1986
Vodovod Leposavi
66,6
618,1
izvorsta
13,05,1986
Vodovod leak
196,1
327,1
izvorska
12,05,1986
Vodovod S, Reta
Retan-S, Reta
208,3
473,1
681,0
lt
343,5
izvorska
15,05,1986
F, Pia-S, Reta
izvorska
13,05,1986
Vodovod Uroevac
1
1
19,05,1986
bunarska
13,05,1986
"
"
Vodovod Lipljan
140,6
257,1
257,7
208,3
545,8
596,7
14,05,1986
Klina
bunarska
15,05,1986
Sraanica Pritina
Hade Priitina
bunarska
13,05,1986
II
bunarsti
U , 0 5 ,1 9 8 6
bmarsta
1 3 ,0 5 ,1 9 8 6
izvorsta
2 1 ,0 5 ,1 9 8 6
n
196,5
405,5
155,4
"
2200,0
2480,0
429,0
584,7
arteka
II
244,2
429,0
588,0
100,7
629,4
Crnobreg-OeSan
164,3
iz cisterne-Vuitrn
Vodovod Vuitrn
108,4
577,4
Vrelo 6olei
19,0
388,7
Vodovod-Oraga
Vranilte-Oragal
Lubiviite-Oraga
izvorsta
25,05,1988
Vodovod Kasenica
41-
440,1
286,7
T a b e l a 4.
SRENJE VREDNOSTI
TOTALNE BETA AKTIVNOSTI
VRSTA UZORKA
Vodovodska
voda
VODA
134.6 92.1
bunarska voda
mineralna
KOSOVSKIH
SPECIFICNA BETA AKTIVNOST

mBq/l
208.8
voda
135.8
2504.9
3119.1
Zakli uak
Prilikom
nin"
je
ernobil-SSSR,
do
itd,
nuklearnog
kontaminacije
voda
strovan
jezera
od
2 do
je
akcidenta
prekod
na
vrstih
jezerskih,
195 puta.
otvorenim
nuklearnoj
Najvii
sistemima,
u odrtosu n a b u n a r e - p o d z e m n e
Totalna
beta
alctivnost
se
dioatkivne kontaminacije
tenih
bunarskih,
pokazala
elektrani
"Le-
padavina
dolo
izvorskih,
nivo kontaminacije
kao
to
su
r enih
regi-
akumulaciona
vode.
kao
dobar
indikator
ra-
voda.
SUMMARY
In
this paper
beta activity
days
byl
after
presented
results
the acci d e n t
in
of
measurements
of Koso v o ,
the n u c lear
carried
plant
of
total
out
a few
" L e n i n M-Cherno-
URSS.
Results
show
The highest
ter
are
in various wate rs
systems,
ground
that
beta
activity
contamination
such
as
level
lakes
and
growed
from
to
195
times.
was registered
i n o p e n e d wa-
the
in
lowest
one
the
undei
w a t e r s an d wells.
Li t e r a t u r a :
1.
Frederic
B . Johns:
Handbook
Methods,
L as Vegas,
Nevada
-4 2 -
of
1975.
Radiochemical
Analytical
XV JUGOSLOVENSKI
SIMPOZIJUM ZA ZATITU OD ZRAMJA

P r i t i n a , 6-9* jun 1989
. Dumani, P. Gai
SOUR EPK.- OP. D i s p a n z e r z a m e d i c i n u r a d a
PMP. Pakultet
ANALIZA EPIKASNOSTI ZAUSTAVLJANJA BBTA EMITERA , PRODUKTI

FISIJS, U AKOIDENTALNIM USLOVIMA POVE&NJA KONTAMINACIJE
D SISTEMU
ZA PREfeAVANJE VODE ZA PIE "RADONI" DJAKOVIOA
DVOD
Analiza efikasnosti zaustavljanja b e t a emitera vreno

je u mjesec maj-jun 1986 god. , prilikom a ksidenta u n u k l e a m o j
elektrani " e m o b i l " - K i e v , 26 aprila, sa ciljem d a se u t vrdi
efikasnost sistema za filtriranje pijae vcie ,ocena n i v o a
radioaktivne kontaminacije sa b e t a emiterima kao i praenje
pada nivoa aktivnosti kao rezultat razlaganja k ratkoiveih
radionuklida i sedimentacije istih u podnoja jezera. Takodje
je odredjeno i u k u p na koliina rastvorene i supendirane materije.
METOD RADA
Za o d r e d j i v a n j e u k u p n e a k t i v n o s t i b e t a e m i t e r a u p o t r e b l j ena je d i r e k t n a m e t o d a i s p a r a v a n j a s a " E v a p o r a t u r " . Z a o v u
svrhu su u z e t e t r i u z o r k a v o d e
sa p o v r i n e
jezera iz dubine
od 5 metara, u o b j e k t u p r i j e p r e i a v a n j a i u g r a d s k o m v o d ovodu ( m r e i ) .
Uzorci od 250 ml. su ispareni u aluminijske tacne sa

diametrom od 25mm u "Evoparatur" i mjereni teinski. U z o r c i
su mjereni na G.M. brojau efikasnou 13#, "Lara-5". Efikasnost detektora je odredjena sa standardnim izborom soli KCl.
Odredjen je f a k t o r samoapsorpcije. Sva m j e r e n j a su obavljena
pod istim geometrijskim uslovima.
DISKUSIJA REZULTATA
Rezultati m j e r e n j a t o t a l n e b e t a a k t i v n o s t i p r o d u k a t a fi s ije u j e z e r s k o j v o d i
(Aj)
"Radoni" i vodovoda grada Djakovice
su dati u t a b e l i 1.
-4 3 -
Iz gore navedenog se vidi k o ncentracija rastvorenih i

suspendiranih materija u jezerskoj vodi i gradskom vodovodu je
0.1516.g/1, i 0,1392 g/1. Zato ova voda spada u relativno meke
povrinske vode sa m a lim koncentracijama suspendiranih materija.
ZAKL JU AK
Za otvorene povrinske sisteme, k ontamo nacija sa radioaktivnim materijama izraava se relativno brzo i u sli'a.jevima
bez tehih padavina.
Ukupna beta ^kuivhost se pokazala kao jedan od indikatora
kontaminacije radioaktivnim m a t erijama voda.
Jezerska voda sistema "Radoai" spada u relativno meke
vode.
ABSTRACT
In this studi there is shown the measurement of the total

beta activity of v/ater in the accumulative lake "Radonic*
Djakovica and in the city w a t e r supply duri n g the accident which
happenad in the n u c l e a r power station "Lenin" U S S R on the
26.04. of the year of 1986.
LITERATURA:
1.Prederic B.Johas: H andbook of Radiochemical Analytical Methods

str.34, National E n viromental Research, L a s Vegas, N e v a d a 1975
2.Milojevi 3.:Studija prenosa fisionih p rodukata iz pada v i n a u
u pijae vode (mag. rad. 1973 ).
3.Projekat:Radijaciona s i g u m o s t snabdevanja SAP Kosova vodom,
Pritina-Beograd, 1976 god.
'f-.Radovanovi R. i d m g i : I z v o r i radioaktivne kontaminacije 'oija*
vode u Beogradu, I M RRZ-Beograd 1967.
45-
F A KTORI R A Z B L A E N J A ZA RADIONUKLIDE
ISPUTENE
IZ N E U R E K U S A V U
Drndarski,
N.,nauni saradnik
Institut " Boris Kidri ",11000 Beograd,p.p.522
Abstrakt.
D isper z i j a r a d i o n u k l i d a pri r u t i n s k o m isputanju
iz N E u r e k u S a v u i z r a e n a je p o m o u f a k t o r a raz
blaenja.Koncentracije radionuklida rastvorenih
u r e n o j v o d i d a t e s u u f u n k e i j i o d r a s t o j a n j a od
mesta isputanja.
P r i k a z a n je i m a t e r i j a l n i b i l a n s n a j z a s t u p l j e n i j i h
r a d i o n u k l i d a u t e e n i m e f l u e n t i m a iz NE.
Uvod.
R a d i o n u k l i d i k o j i se i s p u t a j u p r i r a d u N E u reku
m o g u d a u t i u n a r a d i j a e i o n u d o z u . Z a t o je neophod
no o d r e d i t i u t i c a j t e n i h r a d i o a k t i v n i h efluenata
na a k v a t i n i e k o s i s t e m i na o k o l n o s t a n o v n i t v o .
P r i m e n j e n i m a t e m a t i k i m o d e l z a d i s p e r z i j u radionuk
l i d a u r e e i p r i k a z a n je u p r e d h o d n i m r a d o v i m a (
3 ).Kompjuterski program L.P.G.S.
1,2,
p r i m e n j e n je za
i z r a u n a v a n j e k o n e e n t r a c i j e r a d i o n u k l i d a u vodi i
o e e n j i v a n j e r a d i j a e i o n o g r i z i k a u s l e d r u t i n s k i h is
p u t a n j a u r e k u Savu.
Karakteristike isputenih radionuklida.
V r s t a i k v a n t i t e t r a d i o n u k l i d a i s p u t e n i h iz NE u
r e k u S a v u u t o k u 1 9 8 7 g. p o k a z a n i s u n a T a b e l i 1 i
b a z i r a j u n a g o d i n j e m i z v e t a j u iz Hc..
-4 6 -
Tabela I.Godinje k o n c e n t r a c i j e r a d i o n u k l i d a k o j i
se i s p u t a j u u r e k u S a v u
radinuklid
t, /2 ( d )
koncentracija
( Bq/ g o d . )
radionuklid
H-3
1.3 0 E + 13
Sb-124
U492.5
Cr-51
9 - 2 1 E + 06
8 . 7 0 E + 05
1 .9 8 E + 08
5 . 4 8 E + 08
3 . 8 1 E + 06
Te-132
3 - 3 7 E + 05
1-131
8 . 5 6 E + 06
C s -134
3 . 6 0 E + 08
748.3
4 . 2 6 E + 07
6U.0
Nb-95
Sb-125
0.34
1935.8
Zr-95
5 . 7 0 E + 06
3-3
70.8
Co-60
koncentracija
( Bq/ g o d .)
1022.7
312.0
Co-58
( d >
60.4
27.7
Mn-54
fc1 / 2
Cs-137
6 . 3 9 E + 08
1 .095E+04
3 - 9 6 E + 06
35.0
Kapacitet NE je 630 MWe.

Teni radioaktivni e f l u e n t i i s p u t a j u se iz N E u r e k u b r z i
nom od 1.51 x 10^ 1/mi n .
Rezultati i d i s k u s i j a .
Za kompjuterski p r o r a u n u z e t i su n a j z a s t u p l j e n i j i r a d i o
nuklidi u tenom e f l u e n t u iz NE, o d n o s n o ,
kobalt i r a d i ocezijum.
tritijum,radio
Kompjuterskirezultati i z r a e n i s u k a o f a k t o r i r a z b l a e n j a
( Dp ) , odnosno , k o l i n i k o m b r z i n e i s p u t a n j a r a d i o n u k
lida ( Bq/s ) sa z a p r e m i n s k o m b r z i n o m i s p u t a n j a t e n o g
efluenta ( m 3 /s ) p u t a k o n c e n t r a c i j a r a d i o n u k l i d a u r e c i
( Bq/m^ ).
-4 7 -
F a k t o r i r a z b l a e n j a za H-3,
C o - 6 0 i C s - 1 3 7 u r e c i Savi
p r i k a z a n i su n a T a b e l i 2.
T a b e l a 2. F a k t o r i r a z b l a e n j a z a r a d i o n u k l i d e i s p u t e n e
u reku Savu
radionuklid
rastojanje
( km )
H-3
Co-60
Cs-137
( Bq/m^
Df
( 0 )
2 .4
2.536 + 003
6.5
74.6
7 . 8 3 0 + 002
21.1
2.4
1 . 3 1 0 - 001
74.6
4 . 2 5 0 - 0 02
5.3
16.4
2 .4
C s - 1 3 1*
koncentracija
- 001
2.0
74.6
4 . 1 3 0 - 002
11.0
2.4
3 - 1 5 6 - 001
2 .6
74.6
7.3 6 0 - 002
11.0
2. 3 8 1
K o n c e n t r a c i j e n a j z a s t u p l j e n i j i h r a d i o n u k l i d a rastvorenih u
v o d i r e k e S a v e u f u n k c i j i o d r a s t o j a n j a od m e s t a isputa
nja p r i k a z a n e su na
D i j a g r a m u 1.
Reference
1. D r n d a r s k i ,N. ,V u k o v i , ,B o i d a r e v i ,M . , C u r r e n t Probleis
and Conce r n s in the Field of R a d i a t i o n Protection,
dings,
XIVth Regional Congress oflRPA,
Procee
Kupari,1987-
2 . D r n d a r s k i ,N. , M i l o v a n o v i ,D j . , M a r i ,S. , i v a n o v , . ,VJater

P o l l u t i o n C o ntril in the B a s i n ofthe River Danube,
S a d , 21-23 June
1989.
3 - L a z i c , S . ,V u k o v i , . , 1, E n e r g i j a ,
-4 8 -
1985.
Novi
2000-
,-
03
0,2 -
RADIO
NUCLIDE
CONCENTRATION
( B q / m
1000
0,1 -
T"
10
~T
20
40
30
-----1--------- T50
OISTANCE
60
Ikml
FIGUBE 1. RADIONUCLIDE CONCENTRATION VS.DISTANCE
-4 9 -
I
70
TRANSPORT
I P R I M E N A R A D I O N U K L I D A KAO P O T E N C I J A L N I
ELEMENT
OPTEREENJA IVOTNE SREDINE

Todorovi
D.,
Smiljani
R.,
Z a r i M.
OOUR
"Boris Kidri"-Vina
I n s t i t u t za z a t i t u od z r a e n j a
s r e d i n e " Z a t i ta "
i zatitu ivotne
A p s t r a k t : U o v o m r ad u p r i k a z a n je t r a n s p o r t r a d i o n u k l i d a e 1 eznikin:
s a o b r a a j e m , kao j e d a n od p o t e n c i j a l n i h e l e m e n t a r a d i j a c i o n o g optert e n j a i v o t n e sr ed i ne .
F i z i k i trans_port - p r e v o z
j a l a kao
i nj ihova primena,
predstavljaju
jacionog optereenja ivotne

Transport - prevoz
rijala
vri
potencijalni
i internacionalnim propisima
i sredstvima transporta odnosno
za k o j e se o b e z b e d j u j u p o s e b n i
Prema navedenom,
e l e m e n t radi-
s r e d i n e o g r a n i e n o g obi m a .
i mate-
i to uobi-
postupcima.
Izuze-
ili v el i ki
izvori,
t a k od n a v e d e n o g m o g u da p r e d s t a v l j a j u s p e c i j a l n i
sport"
i materi-
i primena radioaktivnih materija
se p r e m a d o m a i m
ajenim putevima
radioaktivnih materija
uslovi.
uslovno treba
razlikovati
" s p e c i j a l n i tran-
i standardni transport.
1. S p e c i j a l n i t r a n s p o r t
Specijalni
learne tehnologije
transport treba oekivati

i energetike,
u vezi
sa r a z v o j e m nuk-
k ad a e se p o j a v i t i
p o t r e b a za
t r a n s p o r t o m v e i h k o l i i n a r a d i o a k t i v n o g m a t e r i j a l a - b i l o novog
n u k l e a r n o g g o r i v a b i l o i s l u e n o g g o r i v a o d n o s n o r a z l i i t i h koliina
i vrsta radioaktivnih otpadnih materija.
Deo od n a v e d e n i h materija
zahteva fiziko o b e z b e d j e n j e , radijacionu zatitu,

re.ambalau, transportna sredstva
p o s e b n e kontejne-
i dr.
M a r u t e o v a k v i h t r a n s p o r t a ne m o g u se p r e d v i d j a t i obzirom
da p r e d s t a v l j a j u p r e d m e t p o s e b n o g
p l a n i r a n j a z a s v a ki
sl u aj odnos-
no o b j e k a t posebno.
U o p t e uze v, t r a n s p o r t g o r i v a na n u k l e a r n i m e l e k t r a n a m a kao
i isluenog goriva, odnosno otpadnih ma terijala
t r a n a v r i e se s u v o z e m n i m
i v o d e n i m p u t e m ka m e s t i m a za preradu
i s l u e n o g g o r i v a o d n o s n o ka d e p o n i j a m a za t r a j n i
n ih o t p a d a k a .
iz n u k l e a r n i h eleks me t a j
Za sada se s am o m o e g o v o r i t i o p o e t n i m
ev ent ualnog transporta,
nuklearni
instituti
-5 0 -
radioaktiv-
lokacijama
i N . E . K r k o , d o k su od-
reine lokacije n e p o z n a t e ,
pa s a m i m t im
i marute.
2. Standardni t r a n s p o r t
Standardni t r a n s p o r t vri
se u o b i a j e n i m s r e d s t v i m a .
2.1. Drumski t r a n s p o r t
Drumski t r a n s p o r t k o r i s t i
kao i u m e d j u m e s n o m t r a n s p o r t u .
se pre s v e g a u u r b a n o m t r a n s p o r t u
Urbani t r a n s p o r t odnosi
buciju radioiz oto pa za m e d i c i n s k u p r i m e n u

nih otpadnih m a t e r i j a .
ovog tipa su p oz n at e ,
U veini
kao
urbanih
se na d i s t r i -
i prikupljanje radioaktiv-
sredina,
transportne
i frekvenca transporta.
Medjumesni t r a n s p o r t o b u h v a t a
povremeni transport
raznih,
ug 1avnom z a t v o r e n i h ,i zv or a z r a e n j a k a o to su g r o m o b r a n i ,
skopi ili izvori
specijalne namene.
kao i frekvenca, p o d l o n i
ka. Treba pomenuti
rute
Smerovi
su p r o m e n a m a
transporta,
defekto-
odredita
i z a v i s e od p o t r e b a k o r i s n i -
r e g u l a t i v n u r a z l i k u po o v o m p i t a n j u
u zemlji.
Karte m a r u t a u r b a n o g t r a n s p o r t a za v e e c e n t r e n i j e t e k o
oformiti.
2.2. elezniki t r a n s p o r t
Veliki deo r a d i o a k t i v n i h
izotopa
prevozi
di velikog uea r a d i o i z o t o p a za m e d i c i n s k u
sportu eleznicom, m o e
se g o v o r i t i
se e l e z n i c o m .
Ra-
primenu u ukupnom tran-
o odredjenoj
frekvenci
transpor-
ta i definisanim o d r e d i t i m a .
Prosena s i t u a c i j a
u pogledu
vrednosti
aktivnosti
transportuje u SFRJ u t o k u g o d i n e p r i k a z a n a je na slici

Za f o r m i r a n j e p r i k a z a n i h
tituta za r a d i o i z o t o p a
vrednosti
i Spoljnotrgovinski
Podaci o t r a n z i t u r a d i o a k t i v n i h
nisu uzeti u obzir.
korieni
koja
se
br . 1.
su p od ac i
Ins-
p r o m e t u V in i .
i z o t o p a kr oz n a u z e m l j u
2.3. Vazduni t r a n s p o r t
U p or e d j e n ju sa p r e t h o d n o m v r s t o m t r a n s p o r t a , k o l i i n e
tivnosti t r a n s p o r t o v a n o g r a d i o a k t i v n o g m a t e r i j a l a su m a n j e .
nom se radi o r a d i o a k t i v n i m p r e p a r a t i m a n i s k e a k t i v n o s t i
i ak -
Uglav-
i o krat-
koiveim r a d i o n u k l i d i m a .
Moe se n a p o m e n u t i , d a
pridravaju domai
su p r o p i s i
avioprevoznici
o transportu,
kojih
se
vrlo strogi.
Postoje i n i c i j a t i v e za u p r o a v a n j e
propisa.
-5 1 -
i ublaavanje postojeih
OREZDEN
2.4. Vodeni t r a n sp o r t
Ne r a sp o l a e se p o d a c i m a
o transportu radioaktivnih materi-
ja renim ili m o r s k i m t r a n s p o r t o m .
port nekih posebnih,
Moe
visoko aktivnih
se o e k i v a t i
da e t r a n s -
i velikogabaritnih
u budunosti, biti i z v r e n v o d e n i m p u t e m .
vrstu transporta p o s t o j e .
Potrebni
sistema,
propisi
za o v u
Zakljuak
Prikazano s t a n j e m o e se p o s m a t r a t i
lono manjim o s c i l a c i j a m a
nje transporta - p r e v o z a
po k o l i i n i
i frekvenci.
radioaktivnih materija,
tivnosti, moe se o e k i v a t i
nuklearnoj t e h no l o gi j i
k ao t r a j n o s t a n j e
sa mo u s l u a j u
p od -
Znatnije povea-
po k o l i i n i
intenriviranja
i ak-
r ad a na
i energetici.
Abstract
TRANSPORT AND A P P L I C A T I O N
R A D I O N U C L I D E S AS THE P O T E N T I A L
ELEMENT OF THE E N V I R O N M E N T B U R D E N
The t r an s p o r t of t h e r a d i o a c t i v e
the potential e l em e n t of th e r a d i a t i o n
Different kinds of the t r a n s p o r t
s o u r c e s m a y be c o n s i d e r e d
b u r d e n of t h e e n v i r o n m e n t .
are p r e s e n t e d
transport by ra il w ay in Y u g o s l a v i a
ar e g i v e n.
-5 3 -
and t h e d a t a f o r t h e
as
Mirkovi G.
REPUBLIKI HIDHOMETEOROLOBKI ZAVOD SR BiH - SARAJEVO
UTIGAJ NEKIH PEDOLOGKIH KARAKTERISTIKA TLA
NA PENETRAGIJU Cs-137,Cs-154 i Ru-106 U
USLOVTMA AKUTNE RADIOKONTAMINACIJE
R E Z I M E
U uslovima akutne radiokontaminacije tla vertikalna
migracija radionuklida je znatno bra i zavisi prvenstveno od njiliove rastvorljivosti i kolioine tenih padavina, a tek zatim od
koliine kalijuma i ostalih pedolokih osobina tla.
U V 0 D
K ada radionuklidi dospiju putem padavina na tlo dolas:
do njihove horizontalne i vertikalne migracije. Njihova migracijsb
sposobnost zavisi prvenstveno od fiziko-hemijskih osobina tla i
hemijskog oblika u kom se nalazi pojedini radionuklid (1,2). Inteiv
akcija radionuklida sa tlom je vrlo sloena i ogleda se prvenstveno
u procesima adsorpcije, absorpcije, ionske izmjene i taloenja, pri
emu je ionska izmjena najvanija (3).
U uslovima dugogodinjih ravnomj ernih deponovanja na
tlo cezijum pokazuje izrazitu osobinu kumulacije, tj. migracija mi
je znatno ograniena, pa je konstatovano da se gotovo 70% Cs-137
fiksira trajno u tlu, pri emu j
e brzina migracije po dubini nekoliko centimetara godinje, to je u prvom redu uslovljeno tipom i
svojstvima tla (1).
Meutim, u uslovima akutne radiokontaminacij e pokazuje se da je migracija znatno bra, jer oito vrijeme i uslovi
interakcije sa tlom su znatno izmjenjeni (4).
Materijal i metode rada
Sakupljeni su uzorci tla na 14 lokaliteta BiH u toku
maja 1987. godine, znai godinu dana nakon ernobilskog akcidenta.
-5 4 -
Konstatovano je da je likupna radiokontaminacij a tla BiE bila vrlo

intenzivna i kratkotrajna (4).
IJzorci su uzimani pomou specijalne builice, pri
eiu je bilo omogueno precizno razdvajanje uzoraka na dubinama od
0-5,5-10 i 10-15 cm. Uzorci su pripremani standardnom metodom, a
za laboratorijska mjerenja aktivnosti ispitivanih radionuklida koritena je metoda gamaspektrometrijskog odreivanja, pomou Ge(Li)
detektora, pri emu je mjerenje vreno direktno u nativnom uzorku.
Teksturna oznaka tla, kao i % humusa su odreeni na osnovu postoje
ih sistematiziranih podataka o pedolokim karakteristikama uzorko
vanih tala poznatih lokaliteta. K 40, dobiven gamaspektrometrijskom
analizom, je uzet kao mjerilo \ikupno prisutnog kalijuma u tlu, poto
je odnos K-40 i ukupnog kalijuma u tlu konstantan.
fiezultati i diskusija
Rezultati gamaspektrometrijske analize i pedolokih
karakteristika tla ispitivanih lokaliteta, Tabela 1, ukazuju na znatnu raznolikost ispitivanih parametara, to u odreenoj mjeri omoguuje poreenja uticaja tih parametara. Osim toga, primjetna je
vrlo znaajjna migracija radionuklida iz I. u II. i III. sloj i to na
veini ispitivanih lokaliteta. Pratei pojedinane uticaje moe se
primjetiti da jedino prisustvo kalijuma u odreenoj mjeri utie na
vertikalnu migraciju, dok uticaj drugih pedolokih osobina, bar u
uslovima akutne radiokontaminacije, ne pokazuje direktno vidljive
efekte. Naime, lokaliteti sa velikom migracijom imaju relativno malu
koliinu kalijuma, a lokaliteti sa znatno manjom migracijom o b m u t o .
Ovo posebno vai za cezijum dok ponaanje rutenijiima izgleda zavisi
prvenstveno od hemijskog oblika u kom se nalazi. U posmatranim slu
ajevima izgleda da je bio dosta rastvoran u vodi i time vrlo pokretan u uslovima velikih koliina padavina, koje su i registrovane
prilikom deponovanja. Ovaj efekat svakako treba uzeti u obzir i kod
praenja vertikalne migracije cezijuma.
-5 5 -
Tabela 1 : Nivoi radiokontaminacije i neke

pedoloke karakteristike tla
Lokalitet
Sloj/cm/ R A D I 0 N U K L I D /Bq/kg/
Ru-106 Cs-134 Cs-137 K-40
0-5
88,68
1,25
l, 2o
158,37
6 ,lo
19 ,ol
478,74 360,17
16,59 416,73
66,41 212,53
0-5
2 ,2 o
30,13
1,73
4,92
5,10
1,69
lo,16 315,41
4,18 44o,37
13,73 44o,45
0-5
87,10
110,30
26,15
8,71
52,63
18,07
4,81
5-10
10-15
Teksturna
onaka tla
g.i.pjeskulja
% 8adri;
humus
1,92
g.p.ilovaa
19,35
376,19 511,74
96,72 470,50
35,67 415,11
glina
16,6C
75,35
4,02
3,58
240,16 837,43
34,66 800,41
15,56 992,94
ilovaa
8,4)
106,51
11,32
4,20
109,54
17,02
8,58
374,62 523,56
75,82 500,90
58,06 413,08
glina
8,2?
92,12
38,89
9,48
157,32
6,42
5,44
482,69 725,48
42,67 722,67
7,75 696,21
i.pjeskulja
10-15
37.89
23.89
7,10
32,08
11,07
5,08
98,65 589,45
14,27 577,03
2,70 643,20
0-5
5-10
10-15
83,43
2,15
13,39
87,46
1,63
6,96
0-5
5-10
82,45
37,73
11,98
o-5
5-io
5-io
10-15
5-io
1 10-15
o-te
5-10
10-15
0-5
o-5
5-10
5-10
10-15
10-15
0-5
80,52
7,06
54,40
g.ilovaa
3,57
270,22 677.00
54,34 480,16
20,55 661.00
glina
3,5*
59,04
6,96
3,57
282,47 953,68
55,85 701,07
12,53 888,29
g.ilovaa
5,60
18,99
7,58
0,91
96,66 167,52
54,88 235,58
115,61 166,69
glina
3,8*
10-15
2,13
2,12
1,78
11
o-5
5-10
10-15
22,36
4,43
1,19
74,05
10,38
6,57
369,30 301,77
79,76 243,93
20,18 134,55
p.gline
2,52
12
o-5
5-10
20,38
3,67
3,88
116,02 70,96
61,22 138,70
50,98 129,78
i.pjeskulje
1.52
10-15
2,31
33,96
2,47
13
o-5
5-10
10-15
2,40
1,02
1,05
12,09
0,92
0,83
110,90
47,91
2,58
pjeskulja
2,22
14
0-5
5-10
249,05
4,02
10-15
2,33
256,92
9.21
8.22
ilovaa
1,60
5-10
10-15
10
83,32
62,68
65,06
808,94 449,70
51,82 227,29
27,63 523,78
Zaklju
ak
U uslovima akutne radiokontaminacije tla migracija
Cs-137, Cs-134 i Ru-106 je u znatnoj mjeri intenzivnija od uobiajene i prvenstveno zavisi od koliine kalijuma, te padavina i propusnosti tla.
L i t e r a t u r a
1. Bauman A., Juras M . , Sokolovi E . , tampf B . : Raspodjela radio

nuklida u tlu. Arhiv za higijenu rada i toksikologiju, Vol.31,
3, 198o.
2. Saraevi L . , Mihalj A . , Kljaji R . , Hasanbai D . , Hori E . ,
Miloevi Z.: Migracija Sr-9o i Cs-137 u tlu u zavisnosti od
vrste i nadmorske visine tla. Zbornik radova, XII.Simp. JDZZ,
124, Ohrid, 1983.
3. Pir M.: Sorpcijske lastnosti tal. Zbornik radova Savjetovanja:
Jedrske elektrane in zaita pred sevanji,64, ateke Toplice,
198o.
4. Mirkovi G.: Prilog ispitivanju uticaja meteorolokih faktora na
akutnu radiokontaminaciju razliitih vrsta zemljita BiH u toku
1985-1987. godine. Magistairski rad, Veterinarski fakultet, Sarajevo, 1987.
S u mm a r y
THE INFLUENCE OF SOME PEDOLOGYCAL SOIL CHARACTERISTICS TO PENETRATION OF Cs-137,Cs-134 AND Ru-106 IN
ACUTE RADIOCONTAMINATION CONDITIONS
In the acute radiocontamination conditions of soil, the vertical
nigration of radionuclides was very fast and depended on their dissolubility and the level of wet-fallout, and only after that of kalium
level and remaining pedologycal caracteristics of soil.
-5 7 -
1
Mirkovi G.
KEPUBLIKI HIDROMSTEOHOLOKI ZAVOD SR BiH - SARAJEVO
VERTIKALNA MIGRACIJA Cs-137, Cs-134 i Ru-106
U
BiH U USLOVTMA AEUTNE HADIOKONTAMINACIJE
R E Z I M E
Izvrena su ispitivanja nivoa koncentracija Cs-lJ'
Cs-134 i Ru 106 u tlu na 14 lokaliteta Bosne i Hercegovine nakon
ernobilskog akcidenta. Dobiveni rezultati pokazuju da je vertikalna migracija ispitivanih radionuklida u uslovima aiutne radiokontaminacije vrlo izraena te da je u direktnoj vezi sa ukupno
deponovanom koliinom.
U V 0 D
Istraivanjima je ustanovljeno da se u uslovima dugotrajnog deponovanja radionuklida iz atmosfere, prvenstveno pute.
mokrog i suhog fallout-a, njihovo deponovanje u tlu vri po nekii
d u g o t r a j m m statistikim ponaanjima. Pri tome se kontaminacija
vrsi pod uticajem irokog spektra raznih faktora, koji mogu u
zm -
ajnoj mjeri uticati na vrstu i koliinu deponovanih radionuklida,

ali je ukupan efekat uglavnom u znatnoj mjeri definisan (1,2).
Prouavanje efekta vertikalne migracije radionuklidi
u tlu Je od velikog znaaja za poznavanje i procjenu brzine i
int
nziteta njihovog ukljuivanja u prehrambeni ciklus (3), posebno u

uslovima akutne radiokontaminacije.
Materi.ial i metode rada
Prikupljanje uzoraka tala je vreno na 14 lokaliteti
Bosne i Hercegovine u periodu april-maj 1987.godine, otprilike god m u dana nakon e m o b i l s k o g akcidenta, pri emu je dolo do znaijne radiokontaminacije.
Uzorci su uzimani pomou specijalne builice promoen
loo m m * sa Sraninicima, to je omoguilo precizno uzorkovanje na
-5 8 -
dubinama od 0-5, 5-10 i 10-15 cm. Priprema uzoraka je obavljena na

standardan nain, a za laboratorijska mjerenja aktivnosti ispitivanih radionuklida koritena je gamaspektrometrijska metoda, pomou
5e(Li) detektora, pri emu je samo mj erenj e vreno direktno u nativnom uzorku (4) .
R8zultati i diskusi.ia
Eezultati ispitivanja tri posmatrana radionuklida u
tri sloja zemljita prikazani su na Tabeli 1. Mjerenja su pokazala
da postojji velika razlika u prostornoj raspodjeli radioaktivnih ma
terija sto moe prvenstveno biti objanjeno razliitim meteorolokim uslovima nakon akcidentnog emitovanja radionuklida u atmosferu (5). Ovo je uglavnom uzrokovalo i razliit intenzitet penetracije
pojedinih radionuklida u dublje slojeve tla. Naime, evidentno je da
je na lokalitetima lo i 4 sa velikom ukupnom koliinom radionuklida
i penetracija vrlo znaajna, dok je na lokalitetima 6,7,8,11, gdje
je ukupna koliina deponovanih raionuklida znatno manja, takode i
penetracijja manja.
Posmatrajui koliine radionuklida po slojevima
primjeuje se da je u prvom sloju prosjeno vezano oko 69%, u drugom
19%, a u treem 12% od ukupno deponovane koliine. Pri tome je inditotivno da na lokalitetu lo, gdje je najvea koliina deponovanih
radionuklida, drugi i trei sloj zajedno sadre oko 4o% 0s-137, 33%
Cs-134 i 57% Ru-106.
Z a k l j u c i :
- penetracija ispitivanih radionuklida u uslovima akutae radiokontaminacije je bila u direktnoj vezi sa koliinom dospjelih radionuklida na povrinu tla, pri emu veoj ukupnoj deponovanoj
kolioini uglavnom odgoyara i vea penetracij a,
- prvi sloj svih lokaliteta je zadrao prosjeno oko
5$, drugi 19% a trei 12% od ukupne koliine radionuklida, ali je
Tabela 1 : Vertikalna raspodjela Cs-137,Cs-134 i Ru-lo 6

Lokalitet
Sloj /cm/
o-5
5-lo
lo-15
477,73
82,55
62,93
135,6o
1,76
8,4o
116,7o
31,oo
41,23
o-5
158,37
6 ,lo
19,ol
88,68
lo-15
478,74
16,59
66,41
5-lo
I 0-15
5-lo
R A D I 0 A K T I V N 0 S T /Bq* kg-1/
Cs-134
Cs-137
Ru-lo 6
1,25
l, 2 o
o-5
296,9o
79,76
57,71
95,89
24,64
6,94
58,56
25,32
13,11
o-5
494,7o
129,82
89,03
156,4o
29,14
15,59
129,96
23,16
8,27
376,19
96,72
35,67
llo,3o
26,15
8,71
8 7 ,lo
80,52
7 ,o6
lo-15
482,69
42,67
7,75
157,32
6,42
5,44
92,12
38,89
9,48
5-lo
lo-15
5-lo
I 0-15
o-5
5-lo
lo-15
o-5
5-lo
0-5
426,35
65,36
14,9o
125,64
7,14
1,59
lo 7 , 22
2 ,o 2
1,95
o-5
lo -1 5
282,47
55,85
12,53
59, o4
6,96
3,57
82,45
37,73
o-5
5-lo
I 0-15
418,85
164,98
84,86
97,68
8,03
9,68
182,88
2o,53
11,25
o-5
5-lo
839,15
339,26
214,73
236,73
73,71
4-5,ol
162,4o
13o,27
86 ,lo
11
o 5
5-lo
249,82
24,51
12,9o
75,45
1,92
l,o 2
157,59
28,32
3,o7
12
o-5
286,88
67,14
31,35
2 o, 8o
97,44
5,31
l l o ,12
4,18
2,73
lo
5-lo
5-lo
I 0-I 5
11,98
13
o-5
713,84
4o,57
16,44
185,59
3,72
3,62
186,58
1,91
2,o7
14
o-5
8o8,94
51,82
27,63
256,92
9.21
8.22
249,o5
4, o2
2,33
5-lo
I 0-15
5-lo
I 0-15
-6 0 -
prisutna znaajna fluktruaoija napojedinim lokalitetima,

- primjetan je znatno bri proces penetracije kod sva
tri ispitivana radionuklida nego to je sluaj u uslovima hronine
radiokontaminacij e ,
- Su106 pokazuje dosta sline osobine cezijumskim, pa
ak i neto veu pokretljivost, mada je i tu prisutno znatno variranje.
literatura
1. Pir M., Juni K. : Migracija radionuklidov v tleh. XIII.Simp.

JDZZ.37, Pula, 1985.
2. Petrosyants A. : The Soviet Union and the development of nuclear
power. IAEA, Vol.28,3, 1986.
3. HoriE., Disertacija, Veterinarski fakultet, Sarajevo, 198o.
4. Mirkovi G. : Magistarski rad, Veterinarski fakultet,Sara,jevo,1987.
5. Mirkovi G., Kljaji R . , Horsi E. : Meteorological aspects of
radiocontamination of soil in Bosnia and Hercegovina after the
Chemobil accident. II. Yugoslav Italian sjrmposium : Radiation
protection, Udine, 1988.
S u i ma r y
THE VERTIOAl MIGRATION OP Cs-137, Cs-134 AND Ru-106

IN THE SOIL OF BiH IN ACUTE RADIOCONTAMINATION
CONDITIONS
The level of concentracions of Cs-137,Cs-134 and Ru-106 in the soil
ot Bosnia and Hercegovina were investigated after C h e m o b y l accident.
The obtained results indicate that vertical migration of investigated radionuclides in acute radiocontamination conditions were very
olearly and directly dependant on total deposit quantity.
-6 1 -
P O R A Z D E L IT E V S r - g o
h
7 ri.
o K O L JA H Ef ^
vTuni
K.
l '
R A ST L IH A *
in F e i n a s.
Institut"Joef stefan,
61111 LjublJana
IZV LE C E K
AKtivnosti
S r -9 0
so
h( 1
s s g r s
zemlje smo o b i i i dosti v i s i a
mvoju
leta 19a5 w
"KrSko".
J S &
p rl vzorcih
Je n e J 5 f ^ . - - 9 0 2. ,
UVOD
Veina
Sr-9o v o k m
u,
so intenzivno opravl jal i ^te^r,12 obdobJa Sestdesetih let
s z r &
s s i *
s s z z * .
k0
= - k t s
t r a v n i k i h do d i r e k t n e a b s o r p c f t e sr on
in Je p r isi na
L J
' K o >itMiinacija skozi L ' r r a ztopl jenega v vodi
osti p o C a s n e j S a
(2).
K o r e n i n e bi b i l a namre{
V ^ n a J L ' d ^
âlcija
i S
raSti.minimalna. 1
Pa 2 ZemlJO
Je
blla
(AS r ! g / ^ f ali rfzIieiJn razmerJa aktivnosti na

l
^ S
S S
ki
ima
EK SPERIHEHTALHO DELO
nal ednje g f a r a e ^ s t o |ra<UokeB*JKl metodi
(3)
t>) izluevanje
'za
kisfino'
separcijo Sr-Ca s kadeeo
a ) p r i Pr a v a
301!
vzorca
anal
anal izo,
c) ;
in
separacijo Y-90, h) izolaci jo y-90 po oloCenem Casu rasti

meritev aktivnosti Y-90.
Heritve aktivnosti so bile
ozadjem (Camberra).
izvrene na beta Stevcu z
Za razliCne vzorce je bil

sicer v stopnjah a) in b) :
postopek
ustrezno
raftlin in nJihovih delov smo najprej

nato izlueval
pepel.
in
nizkim
m
prirejen
F
J
in
ln
segali
in
2) Zemljo smo izluevali z solno kislino v prisotnosti

Srnosilca,
po
lobi
iz raztopine absorbirali Ca
in
Sr
na
lonskem izmenjalcu ter po eluiranju obarjali oksalate.
RBZOLTATI IH D I SKUSIJA
AKtivnosti Sr-90 v vzorcih zemlje so prikazani v Tabeli
l
Paanje aktivnosti z globino je posebno dobro razvidno
pri
ru
n>edtem ko p n plueni zemlji tega ni opaziti.
Zanimive
so precej vije aktivnosti rue v primeri z plueno zemljo.
Table . Aktivnosti Sr-90 in koncentracije kalcija v vzorcih

zemlje iz okolja NEK. Vzorci so bili vzeti 10. okt. , 1986.
Lokaci ja,
vzorec
Globina Konc.Ca
(cm ) (g/kg )
ASr-90
A/g (Ca)
(Bq/g)
(Bq/kg)
Kusova Vrbina
0-2
(pluena zemlja)
N
2-5
5-10
81. 3
4. 84 + 0. 3
0. 059
87. 9
93. 0
3. 8
3. 7
0. 043
0. 039
Gmajnice (rua) 0-2

2-5
"
5-10
58. 6
69. 5
74
20. 6 + 0. 5
12.7 + 0. 3
7. 4 + 0. 3
0. 35
0. 18
0. 1
Amerika (ruSa)
64. 5
72. 4
72. 9
14. 2 + 2
12.4 + 1
3. 9 + 0. 5
0. 22
0. 17
0. 053
N
M
0-2
2-5
5-10
+ 0. 4
+ 0. 4
AKtivnosti Sr-90 v vodah iz okolice NEK so podane v

Tabeli
2. V vseh podzemnih in vodovodni vodi je bila aktivnost
pod
mejo 2 Bq/m . V vzorcih Save se je aktivnost spreminjala od
3 do 9 Bq/m kar daje od O. 06 do O. 2 Bq na g kalcija.
Tabela 2. Aktivnosti Sr-90 in koncentracije Ca v
vodah
iz okolja NEK v letu 1988.
Vzorec,
Mesec
Konc. Ca
A Sr-9Q
lokacija
odvzema
(mg/l)
(Bq/m )
CrpaliSe, Brege
CrpaliSe, Drnovo
CrpaliSCe, Breice
CrpaliSCe, Brege
Zajetje, Dol. vas
Januar
Februar
83
73
89. 5
121. 1
89. 5
H
H
Januar
-6 3 -
<
<
<
<
<
2
2
2
2
2
Sava, N E K
Sava, B r e i c e
Sava,Breice
Sava, N E K
Sava, B r e i c e
Vodovod, B r e i c e
Sava,KrSKo
Sava, J e s e n i c e
Sava,Breice
Sava, N E K
Sava,NEK
Sava,Breice
Sava,Breice
Sava, K r S K o
Sava,Jesenice
Sava,NEK
Sava,Breice
Sava, N E K
Sava, N E K
Sava, B r e i c e
Sava, K r S K o
Sava, J e s e n i c e
Sava, N E K
Sava,Breice
Sava, N E K
Sava, K r S K o
Sava, B r e i c e
tt
tt
"
Februar
Harec
tt
tt
tt
April
tt
Haj
II
Juni j
tl
tt
tt
Jul i j
tt
Avgust
September
43. 9
75. 5
49. 8
49
52. 4
86
55. 9
58. 6
45. 7
42. 9
47. 2
45. 3
50. 7
49. 2
56. 6
45. 7
41. 4
42. 2
3. 9 +0. 5
5. 8 +0. 6
4. 9 +0. 5
5. 3 0 . 4
6. 7 +0. 7
< 2
4. 9 +0. 7
5. 2 +0. 4
7. 0 +0. 7
4. 3 +_0. 6
8. 8 +0. 8
6. 1 jfO. 7
7. 8 +0. 8
6. 9 +0. 7
7. 5 jfO. 8
7. 9 jfO. 8
8. 1 +0. 8
8. 4 +0. 9
3. 8 Ô. 4
3. 6 iO. 4
6. 4 iO. 7
3. 1 _+0. 3
7. 7 +0. 8
7. 2 +0. 7
7. 4 +0. 8
9. 2 +0. 9
8. 6 +0. 9
tl
OKtober
November
December
H
V Tabeli
3 so p r i K a z a n e a K t i v n o s t i S r - 9 0 v rastlinah iii
Plodovih.
H e d r a s t l i n a m i so n a j v i S j e a K t i v n o s t i najdene v
travi. in s i cer v v z o r c i h s terena, K j e r se o b i a j n o ne Kosi,
V p l o d o v i b so n a j v i S j a r a z m e r j a a K t i v n o s t i n a g K a l c i j a pri
tistih, Ki r a s t e j o v z emlji in n a j n i j a p r i sadju.
T a b l e 3.
A K t i v n o s t i S r - 9 0 in K o n c e n t r a c i j e
r a s t l i n a h in p l o d o v i h v letu 1988.
Vzorec,
_ __
T r a v a (s u h a ) , G m a j n i c e
Trava, G m a j n i c e
Solata, B r e g e
Solata, 2 a d o v i n e K
Solata, V r b i n a
Solata, P e s j e
Crni ribez,
LesKovec
Rd e C i r i b e z
JabolKa(2), A K K
JabolKa(3), A K K
JabolKa(4), A K K
HruSKe, A K K
HruSKe, L e s K o v e c
Kalcija
Konc. C a
(g/Kg)
A c - . on
(Bq/Kg)
A/e (Ca)
(Bq/g)
8. 2
7. 9
0. 4 1 4
0. 396
0. 372
0. 397
O. 37
20. 8
14. 7
0. 54
0. 26
0. 43
0. 54
0. 20
2. 5
1. 9
1. 3
O. 65
1. 1
1. 3
0. 54
0. 26
0. 073
O. 040
0. 048
0. 13
0. 12
0. 06 + 0, 02
0. 03 + 0. 02
0. 0 1 4 + O. Ol
0. 0 17 + O. 01
0. 09 + O. 02
0. 02 + 0. 01
-6 4 -
+
+
+
+
+
+
+
2
1.5
0. 06
0. 03
0. 04
O. 06
0. 03
0. 23
0. 41
0. 3.5
0. 35
0. 69
0. 16
Jagode, ZadovineK
Stroji fiol,
Brege
Stroji fiol,
Vrbina
Peteril j (zeleni d)
Pesje
Peterilj (Koren)
Pesje
Korenje, Brege
Korenje, Pes je
Krompir, Vrbina
Hmelj (suh)
Cebula, Pes je
Cebula, ZadovineK
ParadiniK, Pesje
ParadiniK, Brege
Penica, Pes je
Penica, Hrtvice
Penica, iadovineK
JeCmen, Vrbina
Koruza, Vrbina
0. 14
0. 95
0. 18 + 0. 03
1. 3 + 0. 2
1: 3
1. 36
0. 53
0. 26
0. 49
1. 7
0. 7
0. 53
0. 64
0. 4 0
0. 36
0. 1
1. 63
0. 51
0. 39
0. 11
0. 11
0. 36
0. 31
0. 39
0. 37
0. 1
0. 79 + O. 05
1. 0 + Ci. 1
0. 04 + 0. 01
2. 26 + 0. 25
0. 81 + 0. 1
0. 33 + 0. 4
0. 05 + O. 01
0. 18 + 0. 03
0. 39 + 0. 04
0. 24 + 0. 03
0. 32 + 0. 03
0. 44 + 0. 05
0. 15
0. 03
06
0. 41
0. 05
1. 2
0.
+
1. 9
2. 7
0. 4
1. 3
1. 58
0. 84
0. 45
1. 6
1. 1
0. 77
0. 86
1. 2
1. 5
Razen za travo
laliko reemo za veino
pridelKov,
da
je
vsebnost Sr-90
praKtino na istem nivoju
Kot
leta
1985,
torej pred nesreo v Cernobilu (4).
REFEREHCES
1) K. Juni,
S. Fedina, J. Environ. Radioactivity, 5
(1986)
159-163.
2) c . W. Francis, Radiostrontium Movement in Soils and Up-taKe
in Plants,
Tech. Inform. Center,
U. S.
Dept.
of
Ener-gy
(1969).
3) K. Juni, S. Fedina,
261-263.
4) K. Juni, P. Stegnar,
Kem. Dru. , 34 (1987)
Fresenius
M. Korun,
414-422.
Z.
Anal.Chem. 323, (1987)
U.MiKlavi,
Vestn.
Slov.
ABSTRACT
Activities of Sr-90 in tlie samples of soil,

waters,
plants
an fruits
from the environment of
"KrKo Nuclear
Power
Plant, measured in 1988, are given. In the
soil
activities
were much higlier in turf than in ploughed land. Activity
of
underground waters
was
below 0. 2 and in Sava
river
water
from 3 to 9 Bq/m3. Except for the grass, the
activity
of
agricultural
produce
observed was practically on
the
same
level as in 1985, that is before the Chernobyl accident.
5*
-6 5 -
XV JUOOSLOVENSKI SIM PO ZIJUM Z A Z A S T IT U OD ZRAENJA

P R lS T IN A 06 .-09 .V I 1989.god.
G .P a n t-e li , R .B r n o v i
K lin iC k i c e n t a r M e d ic in s k o g f a k u i t e t a
OOUR In s L it -u L z a m e d ic in u r a d a i r a d i o l o S k u z a S t i t u
" D r D r a g o m ir K a r a jo v i < i " ,B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 29
TRANSFER I
D IS T R IB U C IJ A
S R S R B IJ I
134+137 C s
U Z E M L J I T U
U P E R IO D U
B ILJK AM A U
1 9 8 6 -1 9 8 8 .g o d .
K r a t a k s a d r a j : U r a d u s u p r i k a z a n i r - e z u l t a t i m e r e n ja aktlvn o sti
134+197C s
u
z e m ljiS t u
sa
ra z lie itih
d u b in a
Cneobradivom I
o b r a d iv o m )
i
u
r a z U C it im
v rstam a
b ilja k a
C U sn ato
1 k re
p o v r e , p lo d o v i p o v r a , v o e , i t a r i c e i s t o C n a h r a n a , 18 + 1s?
j i z a p e r i o d 1986-88 g o d .U t v r d e n i s u m i g r a c i o m
odn osi za
u n e o b r a d i v o m z e m l j i S t u u t o k u o v o g v r e m e n s k o g p e r i o d a i oni za
u n eoD raai
j
90/
resDektivno z a dubins
1988 go d . u s r e d n j e m
i z n o s e 5 5 / i , 29/6, 1
'
p
=wt1vnost
n_ q
JL
5_10 cm , 10-15 cm. T a k o d e j e u t v r d e n o d a j e aktivnost
u l9 8 8 go d . o p a l a u U s n a t o m
p o v r u 950 p u t a . u itaricam
60 p u t a , u p o v r u 2264 p u t a , u v o u 32 p u t a u o d n o s u n a 198 go .
Uvod:
Z e m ljiS t e
b iljk e ,
o d a k ie
iv o t in ja .
iz m e n u
osnovna
ovi
O no
p rek o
ta k o d e
u t iC e
s p r o v o d e n ja
S r b ije
b ilja k a
na
ra d u
m era
SAP
is t ih
vrS en o
N ovi S a d
za
fioveka
pogodan
a p s o r p c iju
u
do
za
b iljk e .
sa m o m
11
jonsto
VrsU
zem ljiS tu .
u b iijk e .
z a S tite
je
iU
radion ukU da
d o s p e v a ju
ra d io n u k U d a
p rik a z a n i
V o jv o d in e .
m ig r a c iju
m ik ro s is te m
fik s a c iju
r a s p o d e lu
su
za
is h ra n e
d in a m iC a n
n jih o v u
na t r a n s fe r
ovom
s re d in a
b iljn e
p r e d s t a v lja
e le m e n a t a ,
z e m ljifit a
C ar,
je
od
re z u lt a t i
jo n iz u ju C e g
Is p itiv a n je
r e g io n e
i S u b o tic a
m e r e n ja
z r a C e n ja
a k t iv n o s t i
B e o g ra d ,
u p r o le n o m
o k v iru
na
t e r i t o r i j i SS
u z o rak a
N iS ,
T it o v o
i je s e n je m
progra
zem ljiSta 1
U 4 ic e,
Za>-
p e rio d u .
M e to d e u z o r k o v a n ja i m e r e n ja :
S a k u p lja n je
u zo rak a
d u b in a
0 -5
cm ,
5 -1 0
cm
d u b in a
0 -1 0
cm ,
1 0 -2 0
cm
r e g io n i m a .
U zo rci
k a m e n ja ,o s u S e n i
na
z e m ije
110C,
v rS en o
i
i
10-15
2 0 -3 0
su
je
cm
cm
na
o C iS C e n i
s a m le v e n i,
-6 6 -
n e o b ra d iv o m
u
o b ra d iv o m
o d r e d e n im
od
p r o s e ja n i
sa
z e m ljiS tu si
l o k a c i ja m a
b iljn o g
i
z e m ijiS tu
u svU
m a t e r i ja U
s t a v lje n i
Marl-
neli
posude
u k o jim a j e
U zorci
suSnici
za
koje
p ovra,
8000
je
z a tim
u SR
S r b iji
tabeli
1.
v re d n o sti
na
do
migracioni
d u b in e
odn osi
respektivno
za
zemljiSte
36%,
20-30 cm.
Na
d u b in
29%,
od
1988
za
0~5
cm ,
u
da
d e t.e k t .o r u
posude,
u r e d a ja .
S adraj
k o ji
povezan
je
"O R T E C ".
m e r e n ja
n e o b ra d iv o
vee
z e m ljiS t e
m ig rir a o
30
cm.
S10
d u b lje
d u b in e
m oe
s lo je v e
Cu
o b ra d iv o m
se
1986
137C s
55%,
cm ,
0 -1 0
sm o
z e m lJ iS t e
29%,
za
16%,
o b ra d iv o
1 0 -2 0
z a k lju C it i
z e m ljiS t u
o b r a d iv o m
cm ,
ta j
su
d o S ll
n e o b ra d iv o
10-15
za
god.
n e o b ra d iv o m
iz n o s e
cm ,
134C s
p rik a z a n i
19 86 -88
2a
13* 137C s
r e z u lt a t a
je
a k tiv n o s t i
p e rio d u
r e s p e k t iv n o
p rv o g
13,t+137G s
5 ,5 % ),
e le m e n t
35%,
osnovu
do tr u is fe ra
3,7%,
osuSeni
M a r-in e li
k a lib r a c ija
fir m e
re z u lta te
ovaj
su
o b ra d iv o
je
h ran e
s t -a v lje n i
HP- Oe
r e z u lt a t a
A n a liz ir a ju i
do zakljuCka d a
sto n e
o d g o v a r a ju t ia
d is k u s ija
za
t-ak o e
k analnim a n a l i z a t o r o m
S re d n je
88,8%,
m e r e n je .
2 i f c a r ic a
o d r e d iv a n
R e z u lt a t i i
zemijistu
iz v r e n a
radionuklida
sa
voa,
is i t -n je n i,
je
v r f ie n o
da
odnos
cm,
d o ia z i
je
n jih o v a
b io
a k t iv -
nost rav n o m ern o r a s p o r e d e n a .

U zorci
b iljn e
lju d s k e
sto C n e
h ran e
span a,
b lit v a ,
p o d e lje n i
su
n e k o lik o
jrupa :
l 'is n a t o p o v r e
: s a ia ta ,
2-koreno p o v r e
: k r o m p i r , c v e k la , S a r j a r e p a ,
3.plodovi p o v r a : p a p r i k a ,
4.voe
c r n l lu k ;
p a r a d a jz , b o r a n ija , p a s u ij;
: ja b u k e , k ru S k e , b r e s k v e , k a j s i j e ,
g iita ric e
t r e S n je ,
Jagode;
: p S e n ic a , b r a S n o ;
.stoCna h r a n a
Srednje
k u pu s, k e ij;
v re d n o sti
: t r a v a , lu c e r k a , k u k u ru z , s u n c o k r e t o v a sam a.
re z u ita t a
m e r e n ja
neobradivom z e m l j i S t u 0 - 5 cm p r i k a z a n i s u
-6 7 -
o v im
u z o rc im a
na g r a fik u
1.
h ran e
TABELA
1 : 134+137 C s u u z o r c i m a z e m l j e
N E 0_ B_ R~A_ D_T_ V~A

DUBINA
(cm)
1986
u SR S r b iji
<Bq/kg)
^ E ^ F T l J- A
prolece
1987
jesen
1987
prolece
1988
jesen
1988
0- 5
5-10
10-15
50. 91
Cs-134
7.86
2.57
2.16
17. 55
9. 67
2.40
8 . 88
4. 12
2. 57
6.30
3.27
0.23
0- 5
5-10
10-15
151.62
Cs-137
21. 32
12 . 4 1
8.16
76. 95
27.24
16. 58
43. 34
22. 17
15.42
31.36
16.62
10,44
O B R A D I V A
Z E M L J A
Cs-134
0-10
10-20
20-30
8 . 38
1.52
0. 64
2.06
4. 84
3. 45
4. 36
2.50
3. 27
3,49
3.05
2.66
Cs-137
0-10
10-20
20-30
25.00
9.18
24. 29
12. 69
14. 52
9.97
14.39
15.13
16.23
18.17
14.33
17.95
o r a f ik
: 0 s ~ 1 3 7 u z o r n lji i b iljk flm u S R
S r b iji
AKTIVNOST
(B q / k g )
1986-1988
A - z e m l j a 0 - 5 cm ,
B -l is n a t -o p o v r e ,
G -k o re n o p o v r e ,
/iD
D - p l o d o v i p o v r t fa
E - it-a ric e ,
F s t o n a h r a n a .
-6 8 -
i voa,
Na osnovu
dobijenih
opala u lisnatom
p ovru
rezultata
950
p u t-a,
s:e
u
vidi
da. je
ita r ic a m a
60
137
aktivnost.
put<a,
Cs
p ovru
2264 puta, u vo u 32 p u t-a u o d n o s u n a 1986 g o d in u .

ZakljuCak :
Na
osnovu
aktivnosti
d o b i je n i h
13* +i37C s
r e z u lt - a t - a
z e m ljiS t -u
m e r e n ja
b iljk a m a
1988 god. u odnosu n a 1986 g o d . k a d a j e
b io
v id i
se
z n a C a jn o
da
je
tre n d
s m a n je n
a k c id e n t. u C e r n o b i lu .
A b stra ct :
XV Y u g o s la v ia n R a d i o l o g i c a l P r o t .e c t .io n M e e t i n g , P r l S t i n a ,
6 .-0 9 .ju n e 1989
G .P a n t-e li , R .B rn o v iO
In s titu te o f o c c u p a t i o n a l H e a l t h a n d R a d i o l o g i c a l P r o t .e c t .io n
"D r D r a g o m ir K a r a j o v i " , B e l g r a d e , D e l i g r a d s k a 29
TRANSFER AND D IS T R IB U T IO N O F 13 4+1 37 C s I N T H E S O I L A N D
IN S R S E R B IA F O R P E R IO D 1 9 8 6 -1 9 8 8
PLANTS
The p a p e r
p resen ts
r e s u lt .s
of
a c t .iv i't y
m easu rem en ts
of
Cs in t h e s o i l f r o m
v a r io u s
d ep th s
(u n c u lt .lv a t .e d a n d c u l t l vated) and in v a r i o u s s o r t s o f p l a n t s C le a fy a n d r o o t v e g e t a b l e s ,
fruit b earin g
v e g e t -a b le s ,
fr u lfc s ,
crop s
and
a n lm a l
fe e d s )
ln
SR Serbla f o r p e r i o d
1986-1988. T r a n s f e r
re la t .lo n s
fo r
i3,*+137C s
ln uncultivated s o i l d u r i n g
th e sam e p e rlo d a r e
d e t e r m in e d . T h e s e
values a re 55%, 29%, 16% f o r d e p t h s 0 - 5 cm , 5 -1 0 cm ,10-15 cm r e s 1344-197
pectively f o r 1988. It.
is
a ls o
fo u n d
t-hat.
Cs
acfcivifcy
fo r
1988 decreased in l e a f y v e g e t a b l e s 950 t i m e s , i n c r o p s 60 t i m e s , in
vegetables 2264 t i m e s , in f r u i t - s 32 t i m e s c o m p a r e d w it.h 1986 y e a r .
L ite ra t u ra :
1. Hajdukovi D.,Brnovi<5 R .,V u kot-i M.,M1 j a t - o v i L j . :
Radioaktivna k o n t a m in a c i j a
iv o tn e
s re d in e
u SR
akcidenta u e r n o b ilu ,
II
S a v e t o v a n je
o
iz la g a n ju
prirodne s re d in e , K r a g u j e v a c 6 -8 o k t .o b r a 1986 g o d .
S r b iji
nakon
z ra fie n ju
iz
2. Brnovi R., V ukot-i M., M lja t -o v i LJ., H a jd u k o v i D.

Interna
lz lo e n o s t ,
ra d io a k t-iv n o j
k o n t -a m in a c iji
u SR S r b iji p u te m i s h r a n e p o s l e e r n o b i l s k e h a v a r i j e ,
venski sim pozijum z a S t i t - e o d z r a e n j a , N o v i S a d , 8 -1 0 Jun
:
s ta n o v n iS t v a
XIV J u g o s l o 1987god.
3. R ad io ak tivn o st, 2 i v o t n e s r e d i n e u S R S r b i j i
In s titu t z a m e d ic ln u
ra d a
i
r a d io lo S k u
z a S tit-u
Karajovi", B e o g ra d , 1986, 1987
"D r
D r a g o m ir
4. R a d io a k tiv n o s t 2 iv o t,n e s r e d i n e u S A P V o jv o d in i
In s titu t z a m e d ic in u r a d a
i
ra d io lo k u
z a S titu
Karajovi", B e o g r a d ,
1986,
1987
"D r
D r a g o m ir
69
XV JUGOSLOVENSKI SIM PO ZIJU M Z A S T IT E OD ZR A CE N JA

P R IS T IN A , 6 . - 9 . JUN 1989.GOD.
O L O V A - 2 IO I R A D IJ U M A -2 2 6
T IP O V IM A Z E M L J lS T A
D I S T R I B U C IJ A
R A Z L I IT IM
L j. M i ja C o v i , M .V u k o ti
K lin iC k i cent-aa M e d ic in s k o g f a k u l t e t a
OOUR I n s t i t u t z a m e d ic in u r a d a i r a d i o l o k u zaSfcit-u
" D r D r a g o m i r K a r a j o v i " , B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 29
K i-a t a k s a d r a j :
T<?kom v i S e g o d in a r a d e n a J e s e r i j a a n a l i z a s a d r 2 a j a olova-21(
i
r a d i ju m a -2 2 6
p o p o je d in i m
d u b in s k im
p r o filim a
u
razliitii
tip o v im a o b r a d iv o g i n e o b r a d iv o g z e m lji t a . C ilj r a d a j e
b io da s
iz m e r i
d i s t - f - i b u c i ja
o v ih
ra d io n u k lid a
po
d u b in i,
kao
i
njito
e v e n tu a in i
m edusobni
odnos
ra d i
p ro cen e
v e l if i in e
njiho
p o k ie t lji v n s t i. O ve in fo r m a c ije
su
v a in e
ra d i
p r e d v i d a n j a veliin
u n o S e n ja o v ih r a d io n u k lid a u r a s fc in je .
R e z u lt-a ti
d is k u s ija
Na
dafci
ta b e li
z e m lji fc a ,
je d in ic i
ak fcivn osfci
b a z iC n i
z e m lj i f c a
podaci
po
d u b in i
je d in ic i
u z o r k o v a n ja , tip
fc e in e
akfcivn osti p:
p o v r in e .
Na
g r a fic im a
o l o v a -210 i
o lo v a -2 1 0
fce in e.
m a k s im a ln a
d u b in e .
U zro c i
su
p o s le ic a
fceCnih
zafcim
n a k u p lja n je
na
se
po
C v rs fc ih
iz
2 ,20
raspodela
do
ra d o n a
u
sa
0-5 ci
poveanjei
g o r n jim
za
a fc m o s fe ru
r a d io n u k lid a
slojevim
deponovanjf
C p r ir o d n i
vezano
Bq/kj
trend
s lo ju
in fc e n z iv n o
a fc m o s fe re
16,60
isfc ove fcn i
s m a n ju je
o lo v a - 2 1 0
pofco m ak a
n a k u p lja n je
od
p o v r in s k o m
fa k fc o ra
ra sp a d a
i
v e r fc ik a ln a
p o k a z u je
p r a v ilu
C "v i k a ">
ra d o n a
k r a ju
opsegu
n a la z i
r a z lifiifc ih
i
se
se
je
fc ip o v im a z e m lji fc a .
v e r fc ik a li
p ro d u k a fc a
p r e la s k a
p rik a z a n a
po
n a k u p lja n ja
p a d a v in a
k r e fc a o
k o n c e n fc ra c i j a
p rek o
fc a lo g a ,
u r a z liC ifc im
k o n c e n f c r a c i ja
O va
m o gu n o sfci
do
D is fc r ib u c ija
d u b in e .
z e m ljiS fc a
r a d i ju m a - 2 2 6
S ad raj
suve
su
fall-out)
smanjenje
p ri
padanj
ra s fc in je m
li
nadena
z e m lji fc a .
Iz u z e fc n o ,
s lo ju
10-13
cm
m a k s im a ln a
d u b in e
kod
k o n c e n t r a c ija
o b ra d iv o g
o lo v a - 2 1 0
z e m lji f c a
fcipa
c r n ic e .
je
Ovo ji
TABELA 1
TIP
DUBINSKI
BROJ
Ra-226
ZEMLJISTA P R O F I L (cm) O B R . U Z B q / k g
ORANICA
CRNICA
0- 5
5-10
10-15
15-20
36
PESKUSA
GLINUSA
0- 5
5-10
10 - 1 5
15-20
10
NEPLODNA
SLANACA
BUSOVITA
0- 5
5-10
10-15
16
Ra-226
Bq/m2
Pb-210
Bq/kg
15. 15
16. 90
15.70
15. 60
1969.50
2214.00
1800.00
1650.20
9.00
10.20
16.60
8.00
1170.00
1162.80
2174.60
848.00
8 . 10
8.30
7 .50
8.00
1117.80
1245.00
960.80
1010.00
9.00
4.00
2 .20
2. 8 0
1242.00
600.00
281.60
352.80
3.90
6 . 54
5. 99
573.30
1308.00
892.50
4.80
3. 20
3.50
705.60
675.20
521.50
Grafik 1 oranica
5 -1 0
R o 226
Pb-210
Bq/m2
1 0 -1 5
P b -2 1 0
1 5 -2 0
!
!
i
!
!
!
!
i
!
!
!
!
i
!
!
!
i
Aktlvnoa
( K B q/m 2
Grafik 2 =peskusa
R a -22 6
R a -22 6
P b -2 1 0
P b -2 1 0
verovatno
Naime,
p o s le d ic a
m o b iln o st
fizikohenii js k ih
topivost,
p r e r a s p o d e le
nekog
Apsorpci j a
e le m e n t a
o s o b in a
a p s o r p c io n a
o lo v a
sam og
e n e i-g ija
raste
sa
D istn b u cija
olova-210,
Razlike
r a d iju m a -2 2 6
po
naim e
on
s a d r a ju
razliCitih
tip o v a
je
jo n a ),
ve
pH
p orasto m
se
r a z lik u je
u g la v n o m
po
z a v is i
e le m e n t a
k reta o
v e r t -ik a li
s is te m u
ne
ra s t -u d im
drugih teSkih m et.ala o p a d a s a

S ad raj
z e m lji fc a ,
sam o
Sfco
pH
od
<4,6
do
h e m i js k ih
su
v a le n t n o s t ,
sam og
6 ,3 )
z e m ljis t .a .
je r
t-o p iv o s t .
pH.
opsegu
se
od
3,9
b it n o
do
od
su
d o d a t .n o g
16,9
B q /k g.
d is t -r ib u c ije
d is fc r ib u ira n
p r o filim a
nem a
od
Ckao
u n ifo rm n o
d u b in s k im
z e m ljiS t .e -r a s t .in je .
po
d u birii.
p o s le d ic a
s p o ljn o g
sam o
iz v o r a
radionuklida iz at,F n o sfe re .

Najvee
k o n c e n t r a c ije
zemljiStu C c rn ic i), n a j m a n j e
Na
o sn o v u
r a d i ju m a - 2 2 6
izm eu
oekivano
o b z ir o m
re z u lta ta
s a d r a ja
na
su
o b r a d iv o m
u s la n a ft i.
d o b i j e n ih
korelaciju
nadene
ova
n jih o v o
m e r e n ja
dva
ni j e
r a d i o n u k i id a ,
d e lim i n o
r a z lift it -o
m ogue
S to
nai
je
p o r e k lo
zemijistu.
A bst.iact. :
XV Y u g o s la v ia n
R a d i o l o g i c a l P r o t e c t i o n M eet-irig, P r i S t i n a
6 .-9 . j u n e 1989
L j.M i ja t -o v i , M .V u k o tid
I n s t it u t e o f o c c u p a t i o n a l H e a l t h a n d R a d i o l o g i c a l P r o t e c t i o n
"D r D r a g o m ir K a r a j o v i " , B e l g r a d e , D e l i g r a d s k a 29
LEAD-ilO AND R A D IU M -2 2 6
CONTENT
IN
D IF F E R E N T
In t h is p a p e r t h e r e s u l t s o f m e a s u r e m
content., in
d iffe re n t
s o il
s a m p le s
Cand
been p resen ted . T he m axim um P b -2 1 0 c o n t e n t
soil layer a s r e s u l t s o f n a t u r a l f a l l - o u t .
Pb-210 and Ra-226 w a s n o i founci.
e n t s o f P b -2 1 0 a n d R a -2 2 6
d iffe re n t
d ep th s)
have
w a s f o u n d in t h e u p p e r
The c o r r e la t i o n
betw een
Literatura :
1.R ad io ak tivn o st i v o t n e s r e d i n e u S R S r b i j i
IMR, B e o g ra d 1982, 1983, 1984, 1985
2 .R ad io ak tiv n o st i v o t n e s r e d i n e u S A P
IMR, B e o g ra d 1982, 1983, 1984, 1985
-7 3 -
S O II.S S A M P L E S
V o jv o d in i
1
USPOREDBA PRISUTNOSTI 137Cs U ZRAKU I PADAVINAMA OD 1986. DO 1988. GODINE
Cesar D ., Kova J ., Bauman A .
Institut za medicinska istraivanja i medicinu rada Sveuilita u Zagrebu
Zagreb
137
U radu su koristeni rezultati mjerenja
Cs u
prizemnom sloju zraka i padavinama s istog mjesta u
Zagrebu u razdoblju od II tromjeseja 1986. godine do
IV tromjeseja 1988. godine. Pokazane su zakonitosti
137
opadanja kolicine
Cs u promatranom razdoblju i
_.
analizirana je veza izmeu prisutne kolicine
137
Cs u
zraku i padavinama.
Radioaktivni
Cs prisutan je stalno u zraku i padavinama od 1986.
godine. Njegova prisutnost u padavinama registrirana je povremeno u manjii

|1_3|
koliinama i ranijih godina (1983.-1985.)''. Ovim radom zeli se usporediti kretanje prisutnosti
1^7
.
1
Cs u zraku i padavinama od 1986. godine do
1988. godine. U radu su koriteni podaci tromjesenih uzoraka prizemnog

zraka i padavina sakupljenih na istom mjestu u Zagrebu.
Uzorci zraka sakupljani su jedan metar iznad tla stalnim prosisava.
3
njem kroz glass-fiber filter. Tromjeseno je prosisano oko 60000 m zraka,
Uzorci padavina sakupljani su jedan metar iznad tla lijevkom povrine
jedan kvadratni metar, te uparavani do volumena od jednog kubinog decimetra. Uzorci i zraka i padavina analizirani su gamaspektrometrijskom
metodom pomou Ge(Li) detektora i 4K analizatora.
Rezultati dobiveni gamaspektrometrijskom analizom su specifine
107
_o
aktivnosti
Cs u zraku (mBq m J) i u padavinama (kBq m ), a prikazani
su na slici 1.
-7 4 -
Slika 1. Specifine aktivnosti 137Cs u tromjesermn uzoroijna

zraka i padavina grada Zagreba od 1986. do 1988.
-7 5 -
Na slici je vidljivo da se specifine aktivnosti 137,

.
----Cs u zraku i
u protekl raMoblJu s m n j u .n uz
J
p=
"JlhOVe
i z &Jno P(t) toeflclJenata torelaolJe|, L r>ko aobi>><
vrijednosti su:
za zrak:
Zz = 2,87 e~>5 x
za padavine:
zp = - 1.004 x + 9,02
uz
P(t) < 0,001
uz
P(t) < 0,2
gdje je:
Zz = Speciflcna aktivnost u zraku (mBq m -3)
Zp = specifina aktivnost u padavinama (kBq m -3)

X
= renl b j trCfljjese5Ja M
, do
pr.
1986. g o d m e pridjeljen x = i
Dobiveni rezultati statistike obrade pokazuju da specifina akU J

C3 u zraku opada eksponencijaino od 198 6 . g odine i to uz znaajnost
%. * * Je u p,davlna
t opaanJ(> U n e a r n o uz m
znacajnost od 20 %.
Uraena
i lineanna nefirr'psi ia i
/ T-5 _
a regresija
izmeu oHCîlxcnln
specifinib aktivnosti 1IJ'
37,cs
_
- zraku zz , - ) ! p a d a v l n i m ^
a L rn
_ -.1 v
mjesecje 8 6 .
(Bq m -3) _ ^
Iv trajese0Je
snaeajnost P (t, <

IV tromjeseeje
(0>,
^ ^
&
80dlne .
llnearn _
- t> < M
(80 *, to ne do2voljava M l j u & k da lanedn
3ti
Cs u zraku i u
.Je * ktan okaz da

ra 10. ti,nlm
cs negdJe m
sto 1, nJlh *
postoji neta
klionosnl oblaol siiaMiJevaju (pune)

svon pntn
H f a , S[o
zna{l
cestice Koje s. nala2, 2raltu kro2 koJ1
-7 6 -
_ fonilran.n)
^ raaiMkUm
^
Na temelju svega iznesenog moe se zakljuiti slijeee:

Koliina prisutnog radioaktivnog 137Cs u prizemnom sloju zraka
smanjivala se vremenom od 1986. do 1988. godine.
Koliina prisutnog radioaktivnog
37Cs u padavinama smanjivala se
vremenom od 1986 . do 1988. godine uz znaajne varijacije.

Koliine prisutnog radioaktivnog 137Cs u padavinama nisu bile
proporcionalne onima u prizemnom zraku kroz promatrano vremensko razdoblje.
Abstract:
THE PRESENCE OF 137Cs IN THE AIR AND IN FALLOUT FOR THE PERIOD 1986 - 1988
The paper gives the levels of 137Cs in the air and in fallout measured at the same site in Zagreb from the 2 nd quarter 1986 to Hth quarter
1988. The pattern of
investigated period.
Cs in the air and in fallout were shovm for the
Literatura:
|1| Radioaktivnost ivotne sredine u Jugoslaviji. Podaci za 1981 , 1982 i
1983 godinu. Savezni komitet za rad, zdravstvo i socijalnu zatitu,
Beograd (1985).
|2 | Radioaktivnost ivotne sredine u Jugoslaviji. Podaci za 1984 godinu.

Savezni komitet za rad, zdravstvo i socijalnu zatitu, Beograd ( 1986).
|3 | Radioaktivnost ivotne sredine u Jugoslaviji. Podaci za 1985 godinu.
Savezni komitet za rad, zdravstvo i socijalnu zatitu, Beograd ( 198 7 ).
H I.Pavli: Matematika statistika, "Privreda" Zagreb ( 196 2 ).
-7 7 -
XV
JUGO SLAVENSKI S IM P O Z IJ U M
ZRACENJA P R IS T IN A ,
06-09
Z A Z A S T I T U OD
V I . 1989 G O D IN E
DO ZE GAMA Z R A C E N J A < P R IR O D N I FO N ) U L O K A C I J A m
EL E K T R O P R IV R E D E KOSOVA I N A S E L J E N IM M E S T II* *
OKO N J E
S h .
F A ZLIU ,
SOUR
-RO
d r .
F .G A S H I*
EL E K T R O P R IV R D A KOSOVA
D IS P A N Z E R ZA M E D IC IN U
H .M O RIN A
- P R I STI hk=>
RADA
U N IV E R Z IT E T U P R IS T I N I*
P R IR O D N O -M A T EM A T IC K I FAKULTET
Ovaj rad uzet je

iz p ro je k ta
"U tic a j
terraoelektrana
K O SO VO " n a z a g a d j i v a n j e
ivo tn e
i radne sredine. U
radu su p a r a l e l n o p r ik a z a n i
re z u lta ti
ekspozicionih
i
in te g ra ln ih
doza
gama
zraenja,
i
to
u
radnira
sredinam a
koja
se
n alaze
u
neposrednoj
blizin i
e le k tra n a ,
na
n ase lje n im
m estim a
oko
e le ktran a i
m estim a u m alo beoj u d a lj e n o s t i
o d e l e k t r a n a . Isto
tako,
iz a b r a li
smo
i
C e t ir i
m erna
m esta
z
kom p ar a t i wna m e r e n j a k o j a
se
n alaze
na u daljen o sti
o d o k o 4 0 km o d e l e k t r a n a .
M erenja
su
zapoCeta
u
junu
1988
go din e
i
bi e
n a sta v 1j ena
do
kraja
1 9 8 9 .god in e .
R e z u lta ti
koje
smo p r i k a z a l i
u ovora r a d u
tiffu
se
s a m o m e r e n j a jun
decem bar 1988 g o d in e .
M e t o d o l o g i j a
r a d a
1.
E k s p o z i c i o n e doze mer en a su m o n i t o r o m t i p a " B a n d e l i n

e l e k t r o n i c mm3" F D R , k o j i j e v e o ma o s e t l j i v i m e r i doze
g a ma z r a e n j a p o e v o d 0 - 0 3 , 5 8 - 3 5 , 8 5 d o 3 5 8 , 5 p A / k g .
2.
I n t e g r a l n e d o z e g a ma z r a e n j a n a i s t i m m e s t i m a m e r i l i
smo t e r m o l u m i n i s c e n t n i m d o z i m e t r i m a n a b a z i C a S 0 4
p r o i z v o d n j e I B K - V i n a k o j i su p o s t a v l j e n i u s p e c i j a l n o z a
t o u r a d j e n i m d r v e n i m k u i c a m a n a v i s i n i o d o k o 1 , 5 m.
i z n a d p o v r S i n e z e m l j e . T L d o z i m e t r i s u s a k u p l j e n i u odredjenim vremenskim i n t e r v a l i m a (na 3 i 6 m e s e c i) a oitay a l i s mo i h n a T L D - i t a u t i p a T OL E D O 6 5 4 " - P i t m a n . Pre
s v a k e u p o t r e b e o d n o s n o k o r i t d e n j a T L D v r i l i s mo badarenje svake p o je d in a n e p a s t i l e . 2bog fadinga, dozimetre
s mo s a k u p l j a l i i o i t a v a l i i s t o g d a n a .
-7 8 -
Rezul t a t i
dis.ku-s.iJaL
Rezultati
kako
eksp o zicio n ih
tako
i
do z a p r i k a z a n i
su na i s t o j
ta b e li
C vid i
za s v i h 3 3 m e r n a m e s t a .
in te gra ln ih
ta b e la 1 ) i
PREGLED DOZA GAMA Z R A C E N J A

<PRIRODNI
FGN)
U LOKACIJAMA
ELEKTROPRIVREDE K O S O W I N A S E L J E N I M M E S T I h W 0 K 0 N J E
Br, Mesto merenja
Doza pA/kg
Doza pA/kg
vani
Kj =
unutra
K 2=
------------- M O I
M o n i t TLD
n/TLD
M o n i t TLD
l. D is p a n z . m e d i c . r a d a - E P K Obi 1 i
1,37
1,15
1,1?
1,28
2.TE "K o s o v o -A d e p o n i j a p e p e l a
1,10
1,14
8,886
3.TE "K o s o v a - B " d e p o n i j a p e p e l a
1 ,4 4
1,44
1,00
4 . P o v rlin sk i kop D o b r o S e l o
a) Sistem u g l j a - k o t a :
m
1,08
0,62
1,74
b) Sistem u g l j a - p u m o n a s t a n i c a
kota: 446 m
0 ,8 6
0,77
1,12
c) Sistem j a l o v i n e - R o t o r B r . 1 0
1 ,0 8
1 ,2 8
0,84
d) Na brdo kod t e h . s l u b e
kota: m
1,15
1 ,2 6
0,91
0,45
5.Povr5inski kop B e l a e v a c
a) Sistem u g l j a , n a j n i a e t a z a
na nivou t r a k e V - 4
b) Sistem u g l j a
n a jn ia t a . k o d r o t o r B r . 2
0,85
0,73
1,16
c) Park kod z a j e d n i f k i h
kota:
m
1,15
1,64
0,70
0,01
1 ,0 8
1,47
0,87
0,86
0,98
1,17
1,10
slu b i
d) Ugljena jama
6. Park kod z a j e d n i C k i h s l u b i
kod kompleksa " E n e r g e t i k e
i hemije'
a) B l i z u a z o t a r e
1,22
1,13
1 ,0 8
0,65
0,16
4,06
1,73
1,50
1,15
1,38
1,38
0,94
b) G a z i f i k a c i j a
1,15
1,14
1,01
1,15
1,16
1,00
c) S e p e r a c i j a
1,37
1,17
1,17
1,62
1 ,4 4
1,12
7. Elektroprenos-Obi 1i z a j e d . s l .
1 ,30
1 ,25
1 ,04
1 ,37
0,98
1,4!
a) Selo Kruevac
1 ,0 8
1,28
0,98
1 ,0 8
1,41
0,7i
b) Kosovo Polje
1,37
1 ,26
1,09
1,44
1,52
0,95
c ) Plemetin
1,44
1 ,70
0,85
1 ,37
1,59
0,86
d) O b i 1 iq
1,37
1,38
0,99
1,37
1,56
0,88
e) Ade
1,44
2,11
0,68
1,22
1,87
0,65
f) Dobri Dub
1,15
1,24
0,93
1,15
1,15
1,8!
9> Orlovi
1,37
1,33
1,83
1,22
1,08
1,22
a) S.Bakija kod r a d i o p r e d a j n . 1 , 6 6
1,95
0,85
1,73
1,72 1,086
b) Sibovac
1,30
1,41
0,92
1,44
1,59
0,9!
c ) Grabovac
1,30
1 ,8 0
0,72
1,30
1,79
0,73
d) Belaevac
1,37
1,17
1,17
1,80
1,09
1,65
e) Pritina - Veternik
1,44
1,05
1,37
1,44
1,46
0,99
- Vinogradi
1 ,5 8
1,24
1,27
1 ,5 8
1,32
1,2!
- Vranjevac
1 ,37
1,15
1,19
1 ,66
a) Selo Suteska
1,22
1,34
0,19
b) Komoran <S0 Glogovac)

kod radiopredajnika
1,15
1,23
0,93
1,44
1,38
1,84
c ) Krpimeh <S0 Podujevo)
1 ,4 4
1 ,0 3
1,40
1,37
d) Stimlje
1 ,30
1,23
1 ,0 6
1 ,8 8
1,19
0,19
8 . Najblia naseljena mesta
9. Naseljena m esta podalje od TE
10 .Merna raesta za uporedjenje
Iz
ta b e le se v i d i
da su
u g lju
(n a jn i im
etaa
k o p o u i m a )
n e g o
u
term oe l e k t r a n a .
Sm atam o
u ga lj
sadri
vie
beta
uran, rad iju m ,
toriju m ,
d o z e g a m a z r a e n j a m a n j a na
m a
u g l j a
na
povriin skin
n e p o s r e d n o j
blizini
da je
t o t a k o z b o g t o g a i to
i
al-fa
e m ite ra
kao
t o su
kalijum
i d r .
-8 0 -
Sto s e
vifee
u d al javam o
r % V v e Wr o Z a , a d a
kontaniiniranjV'
poreklo
r " V
iz
od
elfk tran a
r a
i o
ak cid .n ta
t i v
pravcu
r a .t e r ij^ a
C ern obilu
- 1 ,k * p ,= ":r ,n
severa
d o
K oja
vod.
1986.goa.
v - i a r
gradjev i n s k o g m a t e r i j a l a .
Z a k lju C a k
l1ii g
iz
Na o s n o v u d o b i j e n i h
r e z u l t a t a moieroo d a
j n it
KOSOV O*
uoljenog b a z e n a -KOSOVOi
terrooe 1e k t r a n e
a en ja.
na u t i C u n a p o v e a n j e p r i r o d n o g - f o n a g a r o a z r
A b s t r a c *
V II
l.lfinSLAU
SVMPOSIUM
ON
PROTECTIGN
FROM
RADIA
V 1 .1 9 B 9 GODINE
RAhMA R A D I O A C T I V I T Y < N A T U R A L R A D I O A C T I V I T V )
ELEKTROPRIVREDA K O S O U A A N D S U R R O l W D I N G
LOCATIONS
Sh. F A Z L I U ,
dr.
F.G A SH I*
SOUR E L E K T R O P R I V R D A KOS OMA

- RO D I S P A N Z E R Z A M E D I C I N U
in
THE
H.MORINA
- PRISTINA
RADA
I N I V E RZ I T E T U P R I S T I N I *
P RI RODN O- MA T EMAT I C KI F A K U L T E T
rjrsSS S .'v & S

.n d
T L-dosei* ter
b a s is O'f C aS O ^ s Dy .
and o u t d o o r ) p o l u t i o n , b o t h c l o s e
n aarer a n d - f u r t h e r l o c a t i o n s .
On b a s i s o <
the l i o n i t e
in c re a s e o4
to
the
p lan t*
and
o b t a in e d r e s u l t s can b e ^ c l u d e d t h a t
and the
pouier p l a n t s
do no e-f-fect
x
t h e n a t u r a l garoroa r a d i a t i o n
leve
.
-8 1 -
Li t * r t u r i
1.
C e s a r D. i s u r . E k s p o z i c i o n e doz e i z m j e r e n * termoluminis c e n t n i m d o z i m e t r i m a u SR H r u * t s k o j , Z b o r n i k f ' * d o v ] XIli

j u g o s l a v e n s k o g s i m p o z i j a z a i t i t e o d z r * e n j , P u l 1985|
2.
V e k i B. i s u r . M e r e n j * d o z e z r * e n j * u SR
!
Zbo rni k r * d o w * XIV j u g o s l * v e n k o g s im p oz u um z * z*titu
o d z r * e n j * , N o v i Sa d 1987;
3.
C e s a r D . i s u r . U s p o r e d b a e k s p o z i c i o n i h d o z a i zmj er. ni h
t e r m o l u m i n i s c e n t n i m d o z i m e t r i m a u SR H r v a t s k o j u 1986 l
r a n i j i h g o d i n a , Z b o r n i k r a d o v a X I V j u g o s a v e n s k o g impoz i j u m a z a z a S t i t u o d z r a C e n j a , N o v i Sa d 1987.
-8 2 -
IZLOENOST RADNIKA RADONU 222, RADONOVIM POTOMCIMA

I GAMA DOZAMA U NBKIM NEURANSKIM RUDNICIMA
Hajdukovi D.
Institut za medicinu rada i raioloku zatitu
"Dr Dragomir Karajovi" u Beogradu,Deligradska 29
Uvod
Izvreno je istovreraeno merenje koncentracija radona 222
kratkoiveih radonovih potomaka u smei i218-Po,214-Pb,214-Bi i
214-Po i gama doze u 16 neuranskih rudnika u toku jeseni 1985. g.
i to u 15 rudnika olova i cinka i jenom rudniku antimona.
Metodologi.ja
Kontrolna merenja su obavljana 1 ranije u vie neuranskih rudnika koji su radili u razliitim U3lovima i eksploatacije
i ventilacije.Rezultati i zapaanja su saoptavani na ranijim simpozijumima (1 - 6 ) .Zadnjih godina vie je uradjeno na poboljanju uslova ventilacije i na mehanizaciji otkopavanja. Ova merenja
su obavljena u kratkom vremenskom periodu u svim ovde prikazanim
rudnicima,tako da su meteoroloki uslovi uj ednaeni kao i sezonski
faktor koji utie na emisiju radona. U svim ispitivanim rudnicima
postoje priblino isti uslovi ventilacije -kombinovana mehanika
i prirodna ventilacija kao i slini uslovi jamske eksploatacije i
naina rudarenja.
Za ispitivanja su odabrani rudnici olova i cinka: Blagodat ,Belo Brdo,C m a c ,uta Prljina, Rudnik, Rujevac, Veliki Majdan,
Lece,Novo Brdo, Kinica ,B a d o v a c ,Ajvalija,Brskovo, Tsepa ,uplja
Stijena i antimona -Brasina.
Merenje koncentracija radona 222 u vazduhu radne sredine
obavljano je scintilacionom tehnikom merenja uzoraka vazduha uzetih u scintilacione boice ,takodje i kratkoiveih potomaka rado-
-8 3 -
-na merenjem alfa aktivnosti na filtrima kroz koje je prosisavan

vazduh pomou prenosnih vakuum pumpi a merenje ekspozicione gama
doze -monitorom sa fotomultiplikatorom i kristalom NaJ(Tl) dim.2,5
x2,5 om. na visini od 1 metar od tla.
Odabrana su radna mesta gde rade i gde se kreu radnioi,
izlazne vetrene struj e ,stara radilita neventilirana gde se po
pravilu nalaze vee koncentracije radona i potomaka.
Rezultati meren.la
TAB.l.Koncentracije radona, radonovih potomaka i gama dozi
RUDNIK
Bl-V
BB-L
CR-L
P-L
RR-GM
RU-Z
VM-LJ
LE-M
NBP
KI-P
BA-P
AJ-P
BR-M
TR-ST
U-PR
BRA-Z
Br.
mer.
(n)
22
17
11
7
28
16
27
21
12
15
12
11
19
54
9
12
KONCENTRAC .RADONA I222 (Bqm"

^JSrednji
MIN
SRED
MAKS (MAKS)
WL
111
222
148
111
111
74
111
296
148
111
148
111
111
111
74
148
785
2072
329
364
536
617
564
3347
1066
377
187
299
954
244
185
1651
1924
4773
444
1332
1110
1998
1036
5698
2849
666
296
666
6586
777
222
3071
4662
4144
555
444
2331
2621
2257
5883
814
259
4144
0,08
0,32
0,035
0,03
0,04
0,076
0,064
0,46
0,104
0,027
0,012
0,02
0,054
0,021
0,012
0,28
Srednje
GAMA DOZE
( n Gy h"1)
267
166
101
262
320
159
194
515
215
125
43
116
110
86
261
143
Maksimalne koncentracij e radona 222 date su: izmerene ut

radilitima i u zagradi koncentracije koje su izmerene na ventilacionim ispustima ili naputenim radovima.
Posebno su vie koncentracije radona i potomaka u rudnilece -mereno odmah posle dueg prekida rada u rudniku i ventilacijom koja je iskljuivana u toku merenja, Brasini - u delu jame gde
je dolazilo do zaustavljanja ventilacije. Manje razlike od rudnika

do rudnika potiu i od orudnjenja ,trenutnog stanja ventilacije i
aktiraosti radova- ali sve ipak na nivou statistikih varijacija.
Da bi se dobio jedan opti utisak o nivoima koncentracija
radona i radonovih potomaka mogli bi se rezultati merenja prikazati zbirno za sve ispitivane rudnike :
GRAP.l. Prekvencija koncentracija radona 222
FREK.# '
C Rn 222
( Bq m -^)
ffiEKV. {%)
28,5
32
C Rn (Bqm~^ I 185- 370370 1 555
<5,6
10,5
3,9
555- *740- 925740

925 1110
4,6
1,7
0,4
0,2 .
1110- 11295- 1480- 16651295 1480 1665 1850
GRAP.2. Prekvencija koncentracije potomaka radona

7Km.%
WL
PREKV.#
26
11 do: 0,01
32
18,7
6,2
0,02
0,05
0,10
5
0,20
2,9
0,30
2,5
2,2
2,2
0,40
0,50
0,60
0 ,70
I na grafiku 1. i na grafiiu 2 uooljlro jo da je najv.da

IMkmciJa koncentraoija i potonaka radona i 3 o g radona ..najalilh vrednosti izmerenih Bqm~3
odn. WL .
-8 5 -
Zak.iluak
Prilikom eksploatacije u jamama rudnika dolazi do dezintegracije rudne mase i stena .radon 222 naputa pukotine gde se due vremena nagomilavao nastao raspadom 226 Ra. U neuranskim rudnicima ima uvek uranskih orudnjenja pa i ako nisu od znaaja za eksploataciju .nalaze se u dovoljnim koliinama da mogu kontaminirati jamu radonom i njegovim potomcima.Stoga je potrebno da i neuranski
rudnici imaju efikasnu mehaniku ventilaciju.
Iz rezultata ispitivanja vidi se da su koncentracije radona bile od 100 do 6590 B q m -3
i da je najea koncentracija u op-
segu od 370 do 555 Bqm-3. Radonovi potomci od 0,001 do 1,14 H sa

najfrekventnijom koncentracijom od 0,02 WL.
Literatura
va Simpoz.o zatiti radnika RTB Bor,
s t r .
207*212
? Radovanovi R. .Hajdukovi D.,Kilibarda M.:Higijenski znaaj radio

*aktiTOe kontrole radne srediie u rudnicima bakra.olova i c u b .
Zbornik radova V.Jug.kongresa o preventivnoj m e d i c i m u hr
,
str. 546-552 (1968)
ma zat.od zraenja , Bako Polje , str 677-685 ( 19b9;
radova VI. Jug.simpoz. zatite od zracenja ,str 473-480,0hri(l
(1972)
5 .Hajdukovi D.: Disertacija , Rudarsfeo-geol.fakul.Umv.u Beogradu
(1976)
EXP0SURE OP W0RKERS TO RADON 222.RAD0N DAUGHTERS AND
r,AMA DOSIS IN THE 16 NONURANIUM MINES
Haidukovi D. -Institute for occupational health and radiolo
gical protection ,-tielgrade,Deligradska 29
Summary
Performed simultaneous measurements of concentrationa of radioactive Sas radon 222 in the mine air ,short lived radon daughtm
and gamma exposure dosis in the 16 n o n u r a n i u m s m i n e s , 1 9 8 5
Give values moving for radon 222 from iOO t o .6596 Bqm , .
don daughters from 0.001 to 1.14 WL and gamma dosis from 20 to
800 nGy h -1 .
86
XV JUGOSLOVENSKI S IM P O Z IJ U M Z A ZA TITU O D Z R A E N J A
PRISTINA, 06-09. VI. 1989.
Mihalj A., Kljaji R., Samek D., Miloevi Z , Hori E.

Zavod za radiologiju Veterinarskog fakulteta
Sarajevo, V.Putnika 134.
SADRAJ PRIRODNIH
RADIONUKLIDA U UZORCIMA U G U A SA
TERMOELEKTRANA U BOSNI I HERCEGOVINI
REZIME
U ovom radu je gamaspektrometrijskom analizom odredjen nivo prirodne

radioaktivnosti u uzorcima uglja sa termoelektrana u Bosni i Hercegovini.
Specifine aktivnosb' prirodnih radionuklida u ispitivanim uzorcima uglja (lignit i
mrki ugalj) kretale su se od 3,70 do 28,81 Bq kg1za radionuklide niza U-238, od
4,50do 38,07 Bq kg' za radionuklide niza Th-232 i od 11,36 do 252,39 Bq kg'1za
UVOD
Razvoj modemih tehnologija i novih industrijskih kapadteta uslovili su neophodnost
iskoriStavanja svih dostupnih izvora energije. Zbog toga se u svijetu sve viSe smanjuju
zalihe fosilnih goriva pri emu ugalj i dalje ostaje glavni izvor energije zbog poteSkoa
(tehnolokih, ekonomskih i sodjalnih) prelaska na nove izvore i vrste energije.
Po svom genetskom poijeklu kao i po stepenu karbonizadje, ugalj kao Cvrsto gorivo
se djeli na kameni, lignit i mrki ugalj. Sa glediSta rudarske ekonomike na teritoriji
Bosne i Hercegovine znaajna su nalazista mrkog uglja i Ugnita, dok je zastupljenost
kamenoguglja veoma mala i eksploatadja nije ekonomski isplativa.
Ugalj predstavlja jednu od osnovnih vrsta prirodnih energetskih goriva za proizvodnju
elektriCne energije. Oko 50 % ukupne proizvodnje uglja u Bosni i Hercegovini ide za
-8 7 -
proizvodnju elektrine energije u termoelektranama.

Kopanjem uglja radioaktivnost sadrana u njemu se prerasporedjuje iz dubine ugljenil
slojeva, gdje nije bitno uticala na Ijude i biosferu i deponuje se na povrSini zemlje gje
moe bitno promjeniti koliinu radioaktivnosti i radioekoloku sliku ivotne sredinei
uticati na radiokontaminaciju i ozraivanje ljudi.
MATERUAL I METODE RADA

Za analizu radioaktivnosti uzeti su uzorci uglja sa 4 postojee termoelektrane na ugalj
u Bosni i Hercegovini: TEGacko, TEKakanj, TETuzla i TEUgljevik.
Uzorci uglja za laboratorijska mjerenja nivoa prirodne radioaktivnosti liTiniaiii suiz
navedenih termoelektrana u jesen 1987. i proljee 1988. godine. Sakupljanje je vreno
direktno u termoelektranama sa linije otpreme za kotao. Uzorci su usitnjeni,
homogenizirani i osuSeni do konstantne teZine, te vagani u posudice od PVC iji je
prenik odgovarao preniku kristala detektora, pri emu je geometrija mjerenja
bila identina sa geometrijom pri badarenju detektora sa referentnim izvorima.
Za laboratorijska gamaspektrometrijska mjerenja specifine aktivnosti u uglju
koriSten je G e(Li) detektor sa 4000 kanalnim analizatorom, pisaem i pripadajuom
elektronikom, proizvodnje firme EGG-ORTEC, USA, relativne efikasnosti 16 % i
rezoludje 2,1 keV.
RadioakUvnost U-238 i Th-232 u ispitivanim uzorcima odredjena je iz foto vrhova
njihovih potomaka (za U-238:Ra-226, Pb-214 i Bi-214 a za Th-232: Ac-228 i Tl-208) uz
predpostavku da su potomd raspada ova dva prirodna radioaktivna ni-ra u ravnotei sa
U-238 i Th-232. Pored radionuklida niza U-238 i Th-232 odredjen je i K-40, kao jedan
od najrasprostranjenijih prirodnih radioaktivnih elemenata.
REZULTATI RADA I DISKUSUA

Ugalj kao i veina prirodnih materijala sadri tragove prirodnih radionuklida.
Koncentradje prirodnih radionuklida u uglju su openito neSto nie od onih u
zemljinoj kori, medjutim , ponekad se mogu nad i vee koncentradje urana u
razliitim slojevima uglja Sto je rezultat izluCivanja urana iz uranom bogatih

vulkanskih stijena. Visoke koncentracije urana su obino izuzetak i pojavljuju se
najeSe u niskokalirinim ugljenim slojevima (1).
Prema literaturnim podacima sadraj prirodnih radionuklida u razliitim vrstama
ugljeva kreu se od 3-530 Bq kg"1za U-238, od 3-320 Bq kg"1za Th-232 i od 0,7-520 Bq
kg_tzaK-40 (2,3).
Tabela 1. Sadraj prirodnih radionuklida u uzorcima uglja sa termoelektrana
Aktivnost Bq kg'
Radioaktivni Radionuklid
Kakanj
niz
NizU-238
Ugljevik
Gacko
Tuzla
Ra-226
28.21+2.26
27.07 + 2.77
1230+3.80
3.70 + 1.96
Pb-214
24.83+2.22
25.92+ 3.53
9.05+2.16
3.95 + 1.97
4.25+2.38
Bi-214
26.16+2.77
26.14+433
931 + 4.09
Ac-228
26.85 + 4.06
38.07+7.24
5.28+2.61
18.35 + 2.89
Tl-208
29.16+3.44
32.99 + 5.25
4.50+2.01
15.35+3.67
25239+24.27
158.14+ 28.87
NizTh-232
Prirodni
kalijum
K-40
1136+3.68
113.46+25.06
NaSi eksperimentalni nalazi nivoa aktivnosti (tabela 1.) za ispitivane vrste ugljeva
(lignit i mrki ugalj) sa termoelektrana u Bosni i Hercegovini se kreu u rasponu od 3,70
Bq kg1 (TETuzla) do 28,81 Bq kg"1 (TE Kakanj) za radionuklide niza U-238,te
od4,50 Bq kg 1 (TEGacko) do 38,07 Bq kg"1 (TE Ugljevik) za radionuklide niza
Th-232i od 11,36 Bq kg 1 (TE Gacko) do 252,39 Bq kg'1 (T E Kakanj) za K-40.
ProsjeCne vrijednosti nivoa aktivnosti u ugljevima koje koriste sve 4 termoelektrane u
Bosni i Hercegovini su za svakog lana niza U-238 oko 16 Bq kg_1, za lanove niza
Th-232oko 21 Bq kg'1i za K-40 oko 133 Bq kg"1.
Uporedjujui naSe eksperimentalne podatke sa iznesenim literaturnim podacima
uoCljivoje da se one kreu u okviru tih podataka.
-8 9 -
ZAKUUAK
- U svim ispitivanim uzorcima uglja sa termoelektrana dokazano je prisustvo
radionuklida niza U-238, Th-232 i K-40.
- Izmjerene koncentracije prirodnih radionuklida uranovog i torijevog niza te K-40
u uzorcima uglja kretale su se od 3,70 d o 252,39 Bq k g '1. Koncentracije se
nalaze u okviru prosjenih vrijednosti za svjetske ugljeve.
ABSTRACT
CONTENTS OF NATURAL RADIONUCLIDS IN
COAL SAMPLES FROM
THERMOPOVVER STATIONS IN BiH

ln this work: the level f natural radioactivity in oal sam ples from thermopoww
stations in BiH w as defined by gammaspectrometrics analysis.
Specific activities of natural radionuclids in examined coal sam ples (lignite antl
brown coal) ranged from 3,70 to 28,81 Bq k g 1 for radionuclids of U-238 series
450 to ? 8 -07 B q kg
252,39 Bq kg for K-40.
for radionuclids of Th-232 series and from 11 36to
LITERATURA
1. G R A M O V B.V.: Uvedenije v chimischeskiju technologiju urana, Atomizdat,
M oskva, 1980.
2. M arovi G. I Bauman A.: Radioaktivnost termoelektrana na ugljen, Kem.ind.,
35(8), 427, 1986.
3. Mihalj A.: Radioaktivnost u okolini termoelektrana na ugalj u Bosni i
Hercegovini, Magistarski rad, Veterinarski fakultet Sarajevo, 1988.
XV Aigoslavenskj Simpozlj za zaStfto od zraenja, Pritina 6. - 9 .O6 J 909 .
Sarii, D. i Luli, S.
'
. . n , , . o , "R u d je r e
* * ,
B , , k,
Safetak
U ovom radu prikazani su rezultafi

^ ja k a m a

w m
i peplima koji
ie da koncentracije urana u a n a l i z i r a n i r T k r 3" 3

'Z9aran,'a U9' J'enavariraju. Pepeo i i/aka iz term o eie ktra
^ ^ P r dUktIm a iz9aran/a ugljena
laJu u okolinu iii se koriste u industriji
d cementima). Rezultati upuuju na potrebu s T " 5 ^

tirn produktima izgaranja ugj/ena p riie n h
n e k- t r o , i r a n o
m a t8 " /a,a (pogotovu kao doda-
09 Praenja sa d ra Ja urana u k ru -
* * * * materi^ a a i r/eavanje p roblem a
9 ra
*9 ^jelovanja na okoli. Obzirom na visok sadr ^
,rSm da ih ie Potrebno tre tirati prvenstveno k
P JedinIm U 20rcim a> * " -
urm a tek
: : s^
930,3 2bog m 9 ^ e g te -
i-e
Urad
iigsranja ugi/ena
.U 9 l/e n im a f ev t i m
centracije urana u u g i/e n im a v e o m a v a r i l u
pp" U9,ieoi prosjeno s a d ^ T
p r o d u k t im a
Zem ,ii ( 1 ' 5 ) ' K o n *
pm T
n,a od navedenih vrijednosti.
< i
n ,a UZ esta V1'estruka odstupa-
u procesu izgaran/a ugl/ena, radionuklidi sadrani u ni
1 P6Peo lJise ukljuuju direktno u dimne plinove
raspored/u/u se na l/a-
p - = rirr2 :r:< r^
Negativan ut/eca/ odlagalita lia ke i n , i
rad'oaktivnost povrinskih voda potvrd/en je i ^ ^ term eiektranskih Postrojen/a na

J
' ' U na 5 I z " U i ( 8 ). Sl/aka i pepeo iz te r-
-9 1 -
'8ter"
aia'svojstava
po9,o,cementa.
u
I avan)a
vezivih
M etod a i rezu ltati m jerenja

M jerenje sp e cifi n e aktivnosti * K , 2^ Th
Ge<Li) -
12 term oeiektrana na ugljen nroveriPnn
235.. . 238, ,
UZrka lznosiio je od 10000 do 60000 sekunrii

Sp e cifina aktivnost ^ T h
odredjena je p reko
nosa aktivnosti 2 ^ 5U / 2 ^ U
(o^so^
u u zorcim a ljaka i *
mjerenja Po/einog
^ 238^ '
preko 235., rq / w
radioaktivn S '
03 Snovi Prirdnog oc
gam a energije i njihovi intenziteti za m i

rem ena poluraspada korie
m j6rene ra dionuklide dati su u Tablici 1.
ziteti (I)
energije ( E ^ ) ji njihovi init
E ^ (K e V )
1,27 x 109 godina
I (%)*'
1460,7
6,13 sa ti
* * R e f. ( 10)
10,?
911,1
29
185,7
54
R e zu lta ti odredjivanja spe cifin e a ktivno sti * K 2 % h 235, . . 238

uzorcim a prikazani su u Tablici 2
'
u i
U u mjerenj
b lica 2.
U zo ra k
Sp e cifin a aktivnost 48K 2 ^2 Th 235. . . 238

iz te rm oelektran a na ugljen
1
U u uzo rcim a ljake i pepel;
S p e cifin a aktivnost (Bg/kg)

Th
235
40 k
238^
'U
1
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
2
5
118 -+ 15
23
350 -
55 2- 1
277 i 27
39 + 4
241 i 24
41
332 i 33
69
197 i 23
30
256 t 28
3
43 : 4
28 J 1
59 t I
50
41
66 t 2
23 i
54
-9 2 -
1
1
610 -+ |{
1286 -+ 9
1 0 8 8 i 27
884
i 23
1 4 4 2 i 35
4 8 9 i 18
1171
i 29
Tablica 2.
(nastavak)
8.
267 i
14
9.
193 *
11
34
+
+
10.
157 i
27
11.
188 - 12
28
12.
205 i 21
37
13.
275 i 41
57
li
259 i
61
15.
213 i 40
73
16.
230 i
63
17.
308 i 34
75
18.
331 - 37
47
19.
291 i 43
76
20.
218
t 40
62
Srednjak
245,3
14
14
34
+
+
+
4
2
65 i
2
1
5
1
1416 i 23
70 i
1520 i 21
6 i
50 i
5 i
+6
+ 2
+ 6
+ 2
+ 5
+ 5
+ 7
+6
48,7
131
1075 t 20
104 t
t 97
161 i 4
3493
175 i 2
3804 i 42
165 i 5
3590 i 98
179 i 2
3902
148 i 3
3211 i 76
165 i 4
3591 i 82
t 35
131 i 4
2847 i 90
136 i 4-
2952 i 84
88,9
1930,3
Oiskusija i zakljuak
Iz rezultata prikazanih u Tablici 2. vidljivo je da su koncentracije 48K u mjerenim
aiorcima ujednaene. One se kreu uglavnom ispod prosjenih vrijednosti koncentracija
mog radionuklida u tlim a. Koncentracije
030
Th takodjer su ujednaene i kreu se
uglavnom oko gom jih granica' prosjenih koncentracija

Th u tiim a. U oljivo je da
235
238
bncentracije
U i
U u uzorcima ljaka i pepela variraju u irokom rasponu te u
orosjeku premauju uobiajne koncentracije urana u tiim a za gotovo 100 puta.
Obzirom na prosjene koncentracije 40K i 252Th koje su izmjerene u uzorcim a i
ljitoe prosiene koncentracije u tlim a, ljaku i pepeo iz term oeiektrana na ugljan u
pravilu moemo sm atrati bezopasnim s stanovita potencijalnog zagadjivanja okoline
ialijem i torijem. U pogiedu urana, situacija je potpuno obrnuta. V iso k e koncentracije
orana izmjerene u uzorcima 13 do 20 premauju prosjene konceritraclje ovih radionudida u ijaci i pepelu T E lom in (6,7). Pri ovako visokim koncentracijam a urana m ogufaje i industrijska prerada ugijene ljake i pepela u svrhu dobivanja urana. Izmjerene
(isoke koncentracije urana u ljakam a i pepeiu ugljena iz term oelektrana upuuju na
jotrebu permanentne kontrole prirodne radioaktivnosti prije njihovog eventualnog kori tfnja u industriji gradjevinskih m aterijala. Obzirom na postojeu zakonsku regulativu
111,12), znaajan postotak analiziranih krutih produkata izgaranja ugljena u term oelektoiama mogue je tretirati kao kruti radioaktivni otpad (niskoradioaktivan). Ovakav
-9 3 -
tretm an ljaka i pepela iz term o elektrana na ugljen iskljuio bi m ogunost nekontrol

ranog odlaganja ovih m aterijala, a tim e i njihov negativan utjecaj na okoii.
Literatura
*'
ratio n " P a r k ^ d g l T 6 COntam inants from co a l- E d - T o rre y>
s-
N o y e s Data Corp
2.
Cesar, D . (1979): Sp e cifina aktivnost 214Bi u ugljenim a i njihovim vrstim osta

ma poslije sagonjevanja u term oelektranam a. X Sim p. J.D .Z.Z ., 421-424, Arandj
3.
- - - - - - (1982): U ranium Se rie s D ise q u ilib riu m : A p p lic a tio n s

to Environmental
Problem s. Ed. Ivanovich, M . and H a rm on , R .S., C larendon Press, Oxford.
4.
N a ka ok a A -, F ukushim a, M . and Takagi, S. (1984): Environ m e n tal effects of natural rad ionu clid e s from c o a l-fire d pow er plants. H e a lth Phys. 47, 407-416.
5.
M arovi, G. i Baurnan, A . (1987): R a d io a ktivn o st te rm o elektra n a na ugljen. XIV

Sim p. J.D .Z.Z ., 168-171, Novi Sad.
6-
S . * ^ a rt a k (19B5): P roraun doza rad ioaktivnog ozraenja uslijed rada

T E Plom in 1 i 2. X I I I Sim p. J.D .Z.Z ., 7 7-8 0 , Pula.
7.
------
8.
A jd a i , N . i M a rti , M . (1983): U tica j pepelita te rm o e le k tra n sk ih postrojenja r

stepen kontam in acije povrinskih voda radioaktivnim m ate rijalim a. X I I Simp. J.D.
Z.Z., 8 0-8 3 , Ohrid.
9.
B a risi , D .: Odredjivanje 235U i 230U

e nergijam a oko 186 K e V - a (u tam pi).
(1984): Proraun em isije radioaktivnih elem enata i te kih m etala na osno.

k o n c e n t r a c ij a u pepelu, zraku i 'vodi. In stitu t "R u d je r Bokovi"
U U U R F izik a energetika i prim jena, Zagreb.
ga m asp e ktrom e trijskom metodom na
10.
Erd tm a n n G. and Soyka, W. (1979): The G a m m a R a y s o f the Radionuclides.

V e rla g C hem ie, W einheim , N ew Y o rk .
11.
- - - - - - (1 9 8 7 ): Pravilnik o m aksim a ln im gran ica m a rad io aktivn e kontaminacije

covjekove okoline i o obavljanju d ekontam inacije. Sl. Iist S F R J b r 8 226-245
Beograd.
12.
- - - - - - (1986): Pravilnik o nainu sakupljanja, evidentiranja,

n anog sm jestaja l isputanja radioaktivnih otpadnih tvari u
SI. lis t S F R J br. 40, 1195-1199, B e ogra d
-9 4 -
obrade, uvanja, koovjekovu okolinu
IZLOENOST HADNIKA RADIOAKTIVNOJ KONTAMINACIJI

U PROCESU DROBLJENJA I PR2RADE RUDE URANA U RUV
Iajdukori D., Institut za medicinu rada i radioloku
zatitu "Dr Dragomir Karajovi" Beograd
Prijatelj I.,Arh S.,truc V.- Rudnik urana irorski Vrh
SVD- Gorenja Vas
Urod
U rudniku urana iroTski Vrh nalazi se u probnom pogonu
Drobilnica i Prerada rude urana od 198*.g. Pre poetka rada odn.kod
prrog probnog rada izvrena su merenja "nultog stanja" u pogledu kontaminacija porrina kontrolom beta i gama aktivnosti neposredno iznad tla ,gama doza na 1 m visine od tla, koncentracija radona 222 u
razduhu kao i kratkoiveih radonovih potomaka.Od tada se stalno vri kontrola kada su pogoni u radu i nakon obavljenih servisiranja.
Metodologi.la
Izbor mernih mesta u pogonu Drobilnice i pogonu Prerade
iztren je u zonama pojedinih tehnolokih postupaka ,na mestima na
kojima bi se mogli zadravati radnici prilikom opsluivanja maina
i kontrole proizvodnih postupaka.Navedena mesta se nalaze u kategoriji B u pogledu izloenosti i zatite.
koTina
U pogonu Drobilnice kontrolie se prostor oko detektora

mesta na pokretnoj traci gde je montiran magnet koji iz
rude uklanja metalne delove, zatim kod konusne drobilnice i u komandnoj sobi gde se najvie zadravaju radnici.
U pogonu Prerade kontrolie se prostor oko silosa gde je
snetena iz pogona Drobilnice drobljena i mlevena ruda, kod postupka izluivanja , u komandnoj sobi , kod tranih filtara, peenih f
filtara i u prostoriji solventne ekstrakcije.
Kontaminacija povrina na ukupnu beta aktivnost izraava
se u Bq/loo cm
i kod "nultog stanja" bila je od 6 do 10 , gama do-
-ze iznad. tla u /uGy h-1 i u vreme "nultog stanja" bile su od 0,05
do 0,14 . Koncentracije u vazduhu radne sredine u pogledu radona
u Bq m~^ - u vreme"nultog stanja" od 10-tinu Bqm ^ i koncentraciji
kratkoiveih potomaka u W1 odn.yu.Jm ^ reda 0,01 WL u vreme izmer*_x
nog "nultog stanja", odn. 0,208yuJm .
Rezultati ispitivan.ja 1 meren.la
Rezultati se radi lake preglednosti daju tabelarno:
TAB.l. POGON DROBLJENJA RUDE URANA-RU7
MERNO
MESTO
DETEKTOR
KOVINA
KOMANDNA
SOBA
KONUSNI
DROBILNIK
.
VRSTA
MERENJA
MIN.
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
6
0,25
26
0,01
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
6
0,09
13
0,01
BSTA
GAMA
HADON
RAD-POT
6
0,09
7
0,01
MAKS.
SREDNJA VR.
20
13,4
0,30
0,35
286
36
0,018
0,37*4
0,05
20
0,14
159
0,05
30
0,30
111
0,02
JSDDia
2
Bq/loo ca
/U Gy h"1
7B q m-3
yuJm y
9
0,11
49
0,02
0,416
rJ
Bq/loo ca
/u Gy h"1
Bq m-^
WL
/uJm--5
19
0,17
67
0,012
0,2496
Bq/loo ci
/u Gy h"1
Bq m
WL
/uJm
Ranici se najvie zadravaju u komandnoj sobi pa bi se _

ta lokacija mogla uzeti za reprezantativnu u pogledu izloenoati
radnika u ovom pogonu. Medjutim i jedna srednja vrednost svih mersnja u ovom pogonu daje slinu vrednost, tako za beta : 14 Bq/looo;
za gama 0,19yu Gy h
, za radon
-5
50 Bq m ^ i radonovih potomaka
0,017 W1 odn. 0, 3556/U Jm ^

?a radnike u ovom pogonu od veeg znaaja je izloenost
praini ma da imaju dobru v<
a i sam pogon je otvoren i |
spoljni vazduh direktan pris
sredini i buka kojtt proizvj-
de mlinovi.
TAB.2. POGON PR2RADE HUDE UHANA - RUV
MEHNO
MESTO
VRSTA
MERENJA
SILOSI
IZUJIVAL-NICI
KOHANDNA
SOBA
mNi
jiitei
PEENI
PILTBI
SulVENTNA
fflSTRAKCIJA
MIN.
MAKS.
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
8
0,20
60
0,01
0,63
1004
0,05
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
8
0,25
46
0,01
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
40
SREDNJA VR. JEDINICA

22,4
0,46
454
0,012
0,2496
Bq/loo cm
/U Gy h-1
Bq m~'>
WL ,
Ai Jm'3
40
0,50
1519
0,05
28,3
0,38
647
/U Gy h-1
4
0,12
23
0,01
20
0,21
264
0,03
7,2
12
0,14
32
0,40
449
0,04
13
0,01
BETA
GAMA
RADON
RAD-POT
0,15
20
0,01
BETA
GAMA
RADCN
RAD-POT
20
0,18
13
0,01
10
250x
1,00*
429
0,05
80
1,50
53
0,05
0,029
0,6032
0,15
114
0,017
0,3536
Bq/loo cm2
Bq m~'>
WL _,
a i Jm J
Bq/loo cm
/U Gy h_1
Bq m-3
VL,
Jm J
18.5
Bq/loo cm
0,27
/U Gy h-1
Bqm-5
153
0,014
WL_,
0,2913 /U Jm ^
p
80,5X
Bq/loo cm
0,54
/U Gy h-1
150
Bq m~3
0,017
VL
0,3536 a i Jm
---------- 5
50
Bq/loo cm
0,65
/U Gy h -1
28
Bq m~^
0,03
WL_,
0,6240 /u Js 9
x) U neposrednoj blizini Peenih filtra nalazi se ulaz u

lonu A
otua uticaj na gama doze odn. poveana kontaminacija tla
-beta aktivnost.
Ako hi se uzela jedna srednja vrednost svih radnih mesta
7*
-9 7 -
I'
-97koja se kontroliu u ovom pogonu imali bi ukupnu beta aktivnost m
tlu
31,4 Bq/Ioo cm2 , gama doze 1 metar iznad tla
koncentraciju radona 222 u vazduhu
303 3q
0,36 /uG^h"1,
i koncentracije po-
tomaka radona 0,018 WL odnosno 0, 374*tyuJ m- ^.
Komentar i zakl.juak
Na osnovu praenja kontaminacije u pogonu Drobilnice ifogonu Prerade rude urana ,moe se zakljuiti sledee:
u pogonu Drobilnice ne postoje znaajne promene porast!
kontaminacije u odnosu na "nulto stanje" ni u pogledu kontaminaciji
povrina ni vazduha.
u pogonu Prerade moe se konstatovati da je dolo do ponsta kontaminacije tla u odnosu na "nulto stanje" u skladu sa pom
tom "probne" proizvodnje. Uzevi za indeks "1" za 1984.g. porast
proizvodnje je bio po godinama poveavan : 2,28 / 2,34 / 2,62 i
3 ,05 . Na ovaj nain je priblino dolo do poveanja beta(zraenj;

aktivnosti na tlu, neznatno gama doza i radona u vazuhu, dok se y;:ma malo ili neznatno odrazilo na poveanje koncentracije radonoTii
potomaka-to bi se moglo pripisati efikasnoj ventilaciji.
Ovo iziskuje vee angaovanje oko odravanja tla odnosno
dekontaminacije.
EJCPOSUEE OF W0BKEHS TO EADIOAKTIVE CONTAMINATION IN
THE EROCESS OF UHANIUM OEE CEUMBLING AND EROCESSING
Hajdukovi D.-Institute of occupational health and radiological protection , Belgrade
Erijatelj I.,Arh S . ,truc V.-Uranium mine irovski VrhSVD RUV Gorenja Vas
Summary
Contamination of working environment on the surface of
the plant for uranium ore crumbling and processing. Beta and ganrn
activity as well as air concentracions of radon 222 and short livea
daughters were measured during the testing (1984-1988} of the plant
for uranium ore crumbling and processing of the mine îrovski Vrh.
-9 8 -
ISPITIVANJE EPIKA.SN03TI ZATITNIH LEMOVA U

KONTAMINIRANCM DELU JAME RODNIKA URANA RUV
Hajdukovi D . ,
Institut za medicinu rada i radioloku zatitu "dr Dragomir Karajovi" Beograd, Deligradska 29
Prijatelj I., Rojc J.,truc V.,
Rudnik urana Zirovski Vrh - SVD-SRV, Gorenja Vas
Uvod
Povremeno se ukazuje potreba kratkotrajnog boravka u kontaminiranoj zoni jame rudnika urana (stari naputeni radovi,neventilirene zone) .Iskustveno u tim delovima jame mogu se oekivati koncentracije radona od nekoliko hiljada ili desetina hiljada Bqm
-3
i ko-
ncentracije potomaka radona desetak WL ( odn. 10x10 J J m J prema

relaciji lWL=2,08x 10-^Jm-^).U tom cilju pokazala se potreba ispitivanja Racal zatitnog lema koji ima ugradjen motor-ventilator
sa
akumulatorticim pogonom i sistem filtriranja vazduha.

Metodologi.la
Odabrana je lokacij a
radovi(nivo 480-H-6).
u jami gde se nalaze stari naputeni
Vri se istovremeno uzimanje uzoraka radona i
potomaka u vazduhu spoljne sredine u prostorij i i posebni uzorci ispod lema gde se udie filtriran vazduh. Ispitivanje se vri sa tri
merna uredjaja .koristei lemove tip AH4 i AH12.
Merenje koncentracija radona sa scintilacionim boicama i
mernim uredjajem RDA,Kanada i
aktivnocBti
potomaka na uzetom filtru merenjem
sa IWLM,MDA ,SAD.
Rezultati meren.ja
Rezultati sedaju tabelarno
tnog lema tip AH4 3a
,odnose se na dve vrste zati-
filtrom AS23/4 i tip AH12 sa filtrom AS23
-9 9 -
T A B .l. R e z u lta ti i s p it i v a n ja z a a titn ih lemova
MERNE
ZONE
WL u s p o ljn o j
s re d in i
VL ispod
z a titn o g
lema AH4
WL ispod
zatitnog
lema AH1?
0,67 + 0,04
0,013 + 0,01
0,05 + 0,03
II
2,18 + 0,27
0,023 + 0,01
0,07 + 0,01
III
5,37 + 0,13
0,023 + 0,006
0,196 +0,02
IV
41,54 + 2,28
0,15
+ 0,02
Komentar i y.alrl ||iigir

Evidentno j e da se upotrebom z a t it n ih lemova
i
12 u kontami ni r anim zonama runika smanjuje veoma efikaano fil
tracijom u lemu k on cen tracija potomaka radona i z s p o ljn je g aabijc

ta , to obezbedjuj e bezbedan ra d u kontaminiranoj z o n i. Oro se odn o si na f i l t r i r a n j e k ratk oiv eih radonovih potomaka
da su
kao metalne e s t ic e polonijum a.olova i bizmuta depanovani na estlcama prisu tn e p ra in e u jami rudnika.
Opti zak lju ak j e da pored efik asn og smanjenja kancentn
c i j a kratk oiveih potomaka u vazduhu ,lem ovi ne opterenju briinicima d is a jn i sistem u toku noenja lema a akumulator k o ji se nos i za pojasom omoguava d o v oljan k apacitet z a pogon motora sa vieasovni boravak.
SfODY OF THE EFFECT OP SPBCIAl HELKB5?S I COKTAHHA?g)
ARKAS 0? URAHIUM UJNS - RUV
Hajdukovi D. -I n a t it u t e f o r occupational h e alth
radiol
g i c a l p ro te c tio n , B e lg ra d e , D eligradska 29
E r i j a t e l j I .,R o jc J ., t r u c V.-Uranium ainp irovsk i 7rh
SVD- Gorenja Vas
was
heliBets - t h p ro te c tiv e filters

* contamanated a re a s o f uranium m in e .P iltra tio n in thi
or , t o t u ' d r*4
-1 0 0 -
FGKAZDKLITEV T b -2 3 0 V OTOLJU BUDHIKA

2ISOVSKI VHH*
Ju2niC I . , F e d in a S. , HeCimer H. i n Komosa A.

In s t it u t * J o 2 e f S t e f a n " ,
61111 L j u b l j a n a
inuoK
Razrita je b i l a metoda z a radioK em i jsK o d o lo C e v a n je
Th230 t razliC n ih v z o r c ih oKol j a Kot so ode, r a s t l i n e
in
mneralne
snovi.
Po
tej
m etodi
so
b ile
doloC en e
aktivnosti Th-230 v
t rd n ih
In
teK o C ih
odpadK ih
iz
predeloiralnega o b r a t a z a u ran ovo ru d o t e r
v
n e K a t e r ib
vzorcih iz o k o lja ru d n iK a * 2 ir o v s K i v r li".
0V0D
Hi-230 je Clan razpadn e v r s t e 0 -2 3 i n sp ad a med n a jb o l j
toksitne ra d io iz o t o p e . Dovol je n C e t r t l e t n i o r a l n i
vnos
znaia
le
3.4 jiCi
t 1) ,
medtem Ko
je
d o v o lje n a
koncentracija p i t n i v o d i 2x10 6 )iCi/m l. V n a r a v i
K je r
Je t ravnoteju z uranom p r i d e na ton o u ra n a 17. 5 g
a li
1,25x10
Bq T h -2 30. Iz o t o p j e a l f a a K tiv e n z r a z p o lo v n o
dobo SOOOO le t ( a l f a ra z p a d o v z E ^ = 4. 684 HeV j e
76/.;
gaaa razpadov z a rK i E^ = O. 068 HeV j e 0. 5 9Z).
Saoen naSega d e la j e b iT r a z v i t i n eK oliK o
m o d if ic ir a n o
radioKeaijsKo metodo z a d o lo C e v a n je T b-2 3 0 ( ),
Ki
bi
blla dovolj o b C u t ljiv a z a p e r j e n j e a K t i v n o s t i v
v z o rc ih
okolja te r u g o t o v i t i o n e sn a e n je v o K o lju ,
Ki
iz v ira
zaradi d ejavn osti
ru d n iK a i n
p r e d e lo v a ln e
n a p ra v e
v
IirovsKe vrbu.
8KSFBBIKRALBO DKLO
E 20 g fin o zm letega t r d n e g a v z o r c a dodamo 100 ml 2 -3
H
HCl in segrejemo do v r e n ja . Hato
pustim o,
da poteK a
izloevanje preKo noCi. R a zto p in o
loCimo
od trd n e g a
preostanKa, jo razredC im o na 150 ml t e r j o n a to spustim o
skozi Kolono f> 10 x
15 cm n a p o ln je n o
z
ionsKim
izBenjalcem Dowex 50 X8 v H+ - o b l i K i . t o lo n o izperem o
z
destilirano vodo
in
e lu ira m o t o r i j z
lOO ml
O, 5 H
oKsalne k is lin e . V e lu a t dodamo 20 ml 63Z HHO^ i n 20 ml
30Z HgOg t e r izp arim o do subega. P re o sta n e K ra z to p im o v
-1 0 1 -
nekaj
ml
koncentrirane HNOg
med
segrevanjem.
Dodamo
prebitek formaldehida, da odstranimo solitrno kislino.
Reakcija je naslednja:
4 HNO^
+ 3 HCOH
4 NO + 3 CO^
+ 5 HÔ
Raztopini dodamo acetatnega pufra, da je pH med 4 in 6.

Volumen naj bo okoli 10 ml.Da doloCimo Se izkoristeK prl
elektrolitskem platiranju, dodamo znano koliino Th-232 v
obliki nitrata. Raztopino nato prenesemo v elektrolitsKo
celico,
kjer je katoda ploSCica iz nerjavee
ploCevine
anoda pa platinska. Platiranje naj poteka s tokom 0,3 *
priblino
1 uro. Na koncu ploSCico speremo posuimo in
izmerimo aktivnost na alfa spektrometru.
Instrument,
ki
smo
ga uporabili je bil
spektrometer
(Tennelec)
s
silicijevim
povrSinsko bariero.
TC
257 alfa
detektorjem s
Ocena p o sto p k a
Izluevanje
trdnih vzorcev poteka z solno
kislino.
Ta
proces
poteka
skoro
kvantitativno
( ' )...
Izlueno
raztopino potem uporabimo direktno za nadaljno
analizo,
kar predstavlja dodatno prednost ( ).
Separacija
urana in torija poteka z
ionsko
izmenjavo.
Pri
tem
doseemo
tudi separacijo
torija
od
ostalih
dvovalentnih
ionov ( ). Eventuelno prisotne
Fe
ione
pred izmenjavo reduciramo v dvovalentno obliko.
Z
ozirom
na
normalno
vodikovo
elektrodo
ima torij
podoben potencial kot aluminij in sicer
Th = Th4+ + 4e
E je -1,9 V
V elektronapetostni vrsti ima torij podobno pozicijo Kot
magnezij, zato ga je iz vodne raztopine relativno
teKo
elktrokemi jsko
platirati.
To
se
vidi
iz sorazmirno
slabega
izkoristka. Na elektrodi se izloi
tanek s1oj
torijevega oksida-hidrata.
Celotni
izkoristek postopka, ki vkljuuje
kemijsKi in
izkoristek pri Stetju smo doIoCili z izvedbo postopKa z
znano koliCino torijevega nitrata
Th(NO)^.
IzkoristeK,
ki smo ga dobili znaSa 0.45Z do 10X.
Primerjava
obutljivosti alfa in
gama
spektrometrine
doloCitve Th-230 kae, da je prva dosti bolj obutljiva,
Gama
spektrometriCno
lahko izmerimo 1,5 Bq izotopa s
standardno
deviacijo
5 0 '/. pri pogojih,
da vzorec ne
vsebuje drugih gama sevalcev in da je Cas meritve 1 dan.
Po
alfa spektrometrini metodi lahko izmerimo 0,025 Bq
izotopa
z
isto standardno deviacijo v enem
dnevu pri
ozadju 10 imp/dan in pri izkoristku postopka O,45Z.
-1 0 2 -
SBZOLTATI IH DISKOSIJA

<1
re
S T R ^ T r ^
napravl jen e
a . . v r " a i VS62l 5 " T '
L L e u3f " * l
; : v
; L
s s s i - s s ' s ^
s
m
na rugem olagaliseu
ki ip tnrti
hriba.
To odlagaliSe
1
bazenu
majhen
BorSt
izvir
"ko i
( )
vL*
03
v , S t l S - 23?
( . . o a .a s a jn a
^
, ^
r F
i
urana,
locirano na
V d a P a
Po tem
Se
odlagajo
poboCju
Zbira
odlagaliSCem
je
odlagaliSCem
Pr
v z n S
iZ
Pd
pretoKom okoli o, 05 m^/Jek ^ci L
POt
k
Todra
s
Obstoji e
en
* l s e .2 H v a v
BrebovSCico.
iiV
S J S
vzorcih in so p o d a n e v T a b l i
? % ? *
naveene tudi v r e d n o s t i za P b - 2 Jo i n P o - Z l *
Tabela 1. Aktivnosti Th-230,
P b - 2 1 0 in p n
iz oKolja rudnika Zirovski vrh.
__________________
2, 2
34
vzorcib
7 7
160
!??
Vodni izvir (5)
Todra
213
13
12
intenzivno.
*orii k=.r<
Po-2i0 v
A k t i v n o s t v Bq/kg a l i Bq/m3 2 a t r d n e
oziroma leKoe vzorce
_ n i 2 3 0
P b -210
P o -2 1 0
BrebovSCica
Bre bovSCica(po)
Jalovina ( 2 )
Rdece b l a t o ( 3 )
Voda, BorSt ( 4 )
S r L
m e n j e n i h
J a V S
142
93,
o 7
3o 6Q
1260
i
4860
aol
201
Z l
5, 6
" s v i j . i * s ,! s . s r * t ? ,>
GeoloSki m a t ^ ^
i
materiali
S .U U S S ^
l a~
358
8
a0i674
i*ivo.
*
odpadkov
ni
zelo
so dobri
absorbenti
za
K E S S iiiT T
s r !r
-1 0 3 -
T o d ra u ^ za
LITERATURA
( ) D. C.
nd
Stewart, Data for Radioactive Waste

A p p l icatlons,
<1983)!" VOlCil k ^
< >
und Isotope,
Hananrn
G* dePlan<Iue- EHL P ro c e d u re s
Handtouch der Anorganischen Chemie,

44 (1955) 396.
p^L
K -Ju2nic.
U. Hiklavic,
P. Stegnar
VestnK SKD 33 (1986)
H. Korun,
.
An. H. Hesmeyanov,
Radiochemistry,
V ol
Guide
.2
Thorlum
inoriun
I. Kobal
257
to
1980) 84.
Hanual,
and
Practical
ractical
ABSTRACT
-2
tnm thef^ ^ ^ adiOCile? iCal 11,61110(1 for T h

30 determination
^ ^
1 samP les has been developed. It was
applied for the activity measurements at "Zirovski vrh-
" f "
" d
*>- na n i a
the
uranium
ore
processing
environmental samples.
-1 0 4 -
plant
and
for
&
some
XV. JUGOSLOMANSKI SIMTOZIJ ZA ZASCITO PR!=D SEVPNJI

Pritina. 6.-9. VI. 1989
flrh Stane
Rudnik urana Zirovski vrh, Borenja vas
NADZOR NAD IONIZIRAJOCIMI SEVPNJI V
R U 2 V
Prispevek opisuje organizacijo nadaora in rednih

kontrolnih meritev ionizirajoih sevanj v delovnem
okolju rudnika urana tirovski vrh.
n.idniku urana 2irovski v r h (RU2V) deluje kot samostojna enota
Sluba
varstvo pred sevanji. Njena g lavha naloga j e nadzor nad ionizirajoimi sevanji
v delovnem okolju in nad vsemi emisijskimi izpusti iz RUV (plinasti,
in trdni) v okolje.
neupravieno
Sluba skrbi,
izpostavljeni ionizirajoim sevanjem in d a ni h e od posameznikov
ne prejme veje doze sevanja kot j o dopuia
na4a zakonodaja.
Celotni program nadzora nad ionizirajoimi sevanji sloni

zatiancdajl
tekoi
da delavci pri delu niso po nepotrebnem in
in
priporoilih
mednarodnih
na
agencij IAEA in ICPP.
jugoslovanski
Pri izdelavi
programa smo se posluili tudi navodil amerike U.S.Nuclear Regulatory Commission. Sistem nadzora nad ionizirajoimi
sevanji
je
prilagojen
metodi
od-
kopavanja rude in tehnolokemu postopku pridobivanja Uranovega tehninega koncentrata, n.nene pogae.
Proces pridobivanja
kopavanju,
filtracije,
rumene
preko drobljenja
pogae poteka od kopanja rude v podzemnem od-
rude,
solventne ekstrakcije,
izluevanja u rana
vepieno
kislino,
obarjanja d o suenja uranovega tehninega
koncentrata.
Delavci v RU2V
so
izpostavljeni
predvsem
sledeim
virom
ionizirajoih
sevanjs
- radcn-222 in njegovi kratkoivi potomci
- dolgoivi a lf a s e v a lc i
- zunanje gama sevanje

Na odkopih
jami
RU2V prispevajo k prejeti efektivni ekvivalentni dozi
naijve kratkoivi radonovi potomci (okoli 807. celokupne d oz e za
-1 0 5 -
po sa me zn ik a) ,
za
105-
zato j e sistem nadsora uanerjen predvsem v kontrolo le teh.
S pravoasnimi ir
Liinkovitimi ukrepi lahko znatno zmanjiamo koncentracijo kratkoivih radonovif

potomcev v jamskem zraku in s tem posredno tudi prejeto
centracijo
radonovih
kratkoivih
opravljamo pri pogojih v
potomcev
kakrnih
delajo
dozo
rudarjev.
v jami merimo vsak dan.

rtidarji
pri
Kar-
Meritvs
predpisanemt,
reiim
prezraevanja jamskih prostorov in delovi. Program meritev je zasnovan tako,

da
opravimo vsaj en o meritev v tednu na vsakem aktivnem deloviu.
m e n m o na deloviih,
kjer so koncentracije
kratkoivih
Pogosteje
radonovih
potomcev
veje. V slabe zraenih delih jame in v kritiinih odkopnih poljih merimo vsak
dan.
V primeru, da preseejo izmerjene vrednosti doloeni referenni nivo, ki
je opredeljen v i n t e m i h navodilih,takoj ukrepamo.
Izmerjene
vrednosti
koncentracij
kratkoivih
radonovih
potomcev
deloviih uporabimo pri izraunu prejetih doz za tiste delavce,

na teh deloviih.
Na vseh novih
odkopih
neaktivna,
se
dopustnih.
Meritve
smejo
oziroma
zaeti
na deloviih,
dela
ele,
kcncentracije
ki s o
na
ki so delali
bila
dlje asa
ko so izmerjene vrednosti v okviru
radonovih
kratkoivih
potomcev
opravira
praviloma en dan pred zaetkom del.
po
vsaki dalJ i ustavitvi centralne ventilacije jamskih prostorov (vikend,
pr azniki,
okvara za nekaj u r ,.. .) zanemo
radonovih
potomcev
v vseh
glavnih
meriti
koncentracijo
prezraevalnih
poteh
kratkoivih
in na posameznih
kr
itinih deloviih eno uro po ponovnem zagonu ventilacije.
V primeru,
lzmerjene
na
vrednosti
posamezne revirje,
v okvin.i
sicer pa ne.
dopustnih,
smejo
rudarji
da so
delo v jamo v
Med vikendi in prazniki ventilacija ne dela.
Ponovni zagon ventilatorjev je vedno 4 ur e pred zaetkom dela prve izmene.
Umkovitost
jamske
ventilacije spremljamo skupaj s Slubo za ventilacijo
preko meritev koncentracije kratkoiveih potomcev in koncentracije radona na

stalnih merilnih tokah v glavnih prezraevalnih poteh.
enkrat meseno.
Jakost gama sevanja v
jami
je odvisna od
Te meritve opravljano
omdenja.
Variacije
so
veli
Prejete d oz e merimo s TL dozimetri, ki j ih rudarji nosijo pod eladami, in jih

oditavamo
n a vsake 3 mesece.
Prispevek gama -sevanja k celokupni efektivni
ekvivalentni dozi pri rudarjih j e okoli 207..
Prispevek
ekvivalentni
radona in
dolgoiveih
dozi j e majhen,
alfa
manji kot 17.,
-1 0 6 -
sevalcev
celokupni
efektivni
zato ti izvori niso vkljueni v
rahi nadzor.
Kontroliramo ji h samo obasno.
kanijsko neaktiven.
Praktino v es radon,
Radon je lahtni plin,
ki ga vdihnemo,
RLttV uporabljamo mokro tehnologijo odkopavanja,
sato je
tudi izdihnemo.
zato so koncentracije prahu v
zraku majhne.
V obratu predelave
imamo
centracije radcna in njegovih
uinkovito
lokalno vent.ilac.ijo,
kratkoivih
potomcev
zato so kan-
nizke.Kantrolne
kancentracije radonovih potomcev opravljamo najmanj enkrat meseno.
meritve
Dozo gama
sevanja merimo s U. dozimetri, ki j ih oditavamo vsake tri mesece.

V prostorih predelave j e najbolj problematina kontaminacija povrin, to e
posebno velja za takoimenovano ca no A,
kjer se dela s tehninim uranovim kon
centratom. Knntaminacijo povrSin kontroliramo najmanj vsakih 14 dni v asu, ko

predelava obratuje. C e j e potrebno e opravi dekontaminacija. V coni A veljajo
fcsebni ukrepi,
ki
naj bi prepreili raznaanje radioaktivnega materijala v
Sirio okolico (omejen pristop,
posebna obleka,
zaprti krog odtokov).
velike nevamosti vnosa uranovega tehninega koncentrata v telo,
Zaradi
kontroliramo
vsak dan vsebnost urana v urinu pri vseh delavcih, ki s o delali v coni A.
Enkrat meseno prekontroliramo
tudi
koritaminacijo
cestia,
po
katerem
odvaajo hidrometalurko jalovino iz predelovalnega obrata n a odlagalie.
Po
potrebi se cestiSe dekontaminira.
Vsake pol leta supervisor iz pooblaene

izmeri ionizirajoa
sevanja
organizacije
neodvisno
v delovnem okolju in prekontrolira
od
nas
kalibracijo
instn.mentov.
Z namenom,
da bi imbolj nadzorovali irjenje radioaktivnega materijala
ivljensko okolje, nadzorujemo periodino v se glavne emisijske izpuste, kot to

dolofa na i n t e m i pravilnik (ventilacijski izpusti iz jame,
plinski izpusti iz
sttilnice
spuSamo predvsem
radon
tehninega
uranovega
tekoi izpusti,
koncen tr at a) .
okolje
in radonove kratkoive potomce ter uran z njegovimi
potomci.
Nadzor nad ionizirajoim sevanjem v ivljenskem okolju

posledica naih
emisij,
opravlja
Institut
Joef
ok olice
Stefan,
RUV,
ki
pooblaen.
ftbstract: The paper deals with practical control and measurement of

ionising radiation in uranium mine 1 irovski v r h working
environment.
-1 0 7 -
je
ki
je
za
to
XV.
JUGosmmaa sirrozu
za z ^ c r m
-HtDCITO FRED S E W N ji
tina, 6.-^. vi. 1939
Arh s > s t
v ., S ifre r a _
Rtidnik Lirana Zirovski v r h
vrh, nBorenja vas
IZFtJSTA^JB-gogr DELAVCEV
R n
lONIZIFiAJOCIIi SEVWJJEM
K,attoive potc.ce, L
urana v telo.
ra cto n o v B
Spiorio j e snano,
v,
da <=a-,
vi ~
g
J ^
- ~
^
"*
^ a n j e in vnos
i so poklicno najbolj i ^ t ^
V rUC,niku urar'a Zirovski v rh (RU2V)

virom sevanja:
^
^
* " * i Z m d SkuPin * -
sevanjen. Dela
i2postavIjeni 'predvsen, sledttli
- radon-222 in njeqovi kratl^* -

- rioi *
vi potcoici
dolgolvi alfa sevalci (uran .
*
in -i- ;
1 s Sv,oj imx p o t o m c H
ûnanje graa sevanje
}
TB-n virom sevanja
staino prisotni
se
rudarii
q e m orejo
isogniti in so
M is o t n i. S pravilnim i 2a se itnimj
2c,to
2 nafrf . .
1 me ra mi njihov vpiiy
zmanjamo.
ncrtnimi ukrepi in v i
a -ati resultate meritev koncentr-r,'
03
aktiVnih
*lo
1-u.
T O J . .
^loviseih
lo n isira jo im sevanjem.
letu
*** P!
* W u
1 9a 8J e r a d 0 n O V i h
M etitve in kcr t T
kratk5ivih
P o W
12postavlje n o st de]avcf^ ^
-olju
opravlja S l u 5ba ,a Ca 1
nadzora j e opisana v referatu n a t
l
^
^
tem simpc.ziju ( x _ ) _
K celotni efektivni ekvivalentni h
}clim I
d o, e radonovi kratkoivi potorî 7 "

Pljua.
zato na aktivnih d eloviSiih U *
centracijo
P ? n ih
v a - U 1.
radcovih
rJ s l h l t r a M
in
v
*'"
-1 0 8 -
**, ,
in ha1 ^
kr.tkn.iwT p o W
M P I.
v ,u 1 W
Js
*,
TAEELA 1.
KRtKP
l
ERITVE f'JA DELOVISCIH
N
/.
uJ/m3 )
( WL )
0-2
- 0,1
2464
2-4
73
0,1 - 0, 2
4-6
549
16
0,2 - 0 ,3
6-8
230
0,3 - 0,4
133
8 -10
0,4 - 0, 5
nad 10
nad 0 ,5
koncentracua
evvzraku,
ki
jo
potencialne
alfa
meri,ro v enotah
eneroije radanovih kratkoivih
uJ/nv- ozlraTla
starejih,
pogosteje uporabl jenih enotah W_ ( ^ r k i n g level). Zaradi dobre venacue je vrtina x2merjenih koncentracij nizkih.
1,6 u l - (0J03
Povpredna KR-,kP v letu
najvija iz.nerjena vrednost pa 35 uJ/nP
, 6 *.). Kolinik r a ^ o v e s j a s koncer.tracijo radcna je i * i vrednost med
u,i in 0,3.
V Pri^,
da
izmerjene vrednosti preseejo referenne n iv oj e takoj uk -
V tabeli 2. so n a kratko prikazani ukrepi gl ed e n a referendne

vrednosti.
TfCELfi :
fiEFH N a 'E U 'E D N D S T I (u J / m 3 )
0-4
4 -
8-24
U K R E p I
normalno stanje.
stanje v okviru zakonskih zahtev,
poveati nadzor.
nenormalno stanje, strogi nadzor,
uporaba os eb ne zaeitne opreme,
takojnja sanacija, po 4 8 u r a h se
delo na deloviu se ustavi, de KT<ril<:p
nad 24
n e pade pod 8 uj/ro3

pristop n a delovie j e preppvedan
Diagram 1.
ki
prikazuje prispevek k efektivni ekvivalentni dozi v letu
je posledica sunanjega sevanja gama pri. delavcih,
najmanj
0 ur.
doloenem
IMa ordinati je tevilo delavcev,
intervalu.
centnimi dozimetri,
diagrama
1000 ur.
mSv
so
Pr ejeto
dozo
ki jih rudarji
prikazuje prispievke 3e za
nosijo
pcd
rudarje,
V diagramu se pojavljata dva vrhova.

prejeli
vzdrevalci,
doze
glavnem:
ki
sevanja gama
rudarji,
1987
ki so delali v jami
so
prejeli
dcizo
nrerimo s termokminiseladami.
Dseneni del
ki s o v jami delali ve kot

V intervalu tred 1,0 in 1,5
ki delajo proge v jalovini,
vozniki j amske mehanizacije in tehnino n a z o m o
intervalu med 2,0 in 2 , 5 mSv so prejeli doze predvsem rudarji,

n a elu odkopov rude.
osebje. V
ki dela.io
Letna efektivna ekvivalentna doza
Diaaram 2.
prikazuje pogostost
celokupne
prejete
letne
efektivne ek-
vivalentne
doze za rudarje v letu 1987 (zunanje g am a se'/anje + inhalaciia
-1 1 0 -
radonovih kratkoivih
potomcev;
ostali
prispevki
so
manji
cd
IX).
Najveja prejeta efektivna ekvivalentna do za za posameznega rudarja v letu

1937 je bila 15 mSv ali 31 % zakonsko
do puatne
liramu sno
4 uJ (1
upotevali
relacijos
nfiv. V intervalu 7,5 do 15 mSv so prejeli

delajo na elu odkopov rude.
vzdrevalci, m d a r j i ,
mehanizacije,
ki
vrednosti
(50
mSv).
Pri
Ji) je ekv.ivalent.no dozi. 1.0
doze
glavnem
rtidarji,
ki
V intervalu 2,5 do 7,5 mSv so prejeli dozo:

delajo
proge
jalovini,
vozniki
jamske
n a d z o m o tehnino osebje. Najmanj s o izpostavljeni delavci,
ki imajo le obasno delo v jami. C3senen.i del upoteva sarro rudarje, ki so

bili v jami ve kot 1000 u r v letu.
Ndtevib
vzorctv)
RUZV
47
1988
40
40
20
12
16
20
24
28
32
Koncenlracija urana v urinu
Diagram 3.
prikazuje
predelave uranove
koncentracijo
rude
(predvsem
tehninega koncentrata).
pri
u.rana
suenju
urinu
in
delavcev
pakiranju
v obratu
uranovega
Vzorci sa vzeti pred zaetkoiii slube, po 16 u r a h
poitka. Uran je priel v telo preko
inhalacije
in
ingestije.
Cti
69 5
vzetih vzorcev urina v letu 1988 sm o prisotnost urana odkrili v 107 vzor
cih. Htncentracije so bile vedno pod intervencijskimi mejami in so v glavnem posledica
slabih
higienskih
navad posameznikov (kajenje med delom,
slabo uinivanje rok) in neupotevanje preventivnih mer.
Abstract: In he pre=ertt paper we analize the main contributicns

to the efective equivalent dose for uraniLtm m i n e ir o v s k i
vrh miners: short-lived radon daughters, e::temal gamia
radiation, uranium inhalation and ingestion.
Literatura:
1. S. Arh, Nadzor nad ionizirajoimi sevanji v RU2V,

referat na tem simpoziju
2. D. Hajdukovi, li. Vuk.oti, I. Prijatelj, Kontrolna merenja r ad on a i
potomaka u rudniku urana 2irovski v rh (1961 - 1984), XIII.
t Trcc. c
ova05 kl, ^
P0 2^ z a ^ i t i pred sevanji, P u l a
1985
3. ICFiF Publication 32, Limits for Inhalation of Radon Dauqhters bv
Morkers, Pergamon Press, 1981
XV SIM PO ZIJU M JUGOSLOVENSKOG DRUTVA ZA Z A TITU OD ZRAENJA
Sezonska promena koncentracije
jona u vazduhu u Beogradu
DABMBASEVI M.
Vojna akademija kopnene vojske,

B E O G R A D
RADOVANOVI R.
M e d i c i n s k i f a k u l t e t - I n s t i t u t za b i o f i z i k u ,
B E 0 G R A D
Naa istraivanja
(1) s u p o k a z a l a d a k o n c e n t r a c i j a j o n a u vazdu-
h u z a v i s i o d g o d i n j e g d o b a . U o v o m r a d u r a z m a t r a d e m o k a k o se men j a ravnotena k o n c e n t r a c i j a l a k i h i t e k i h j o n a u t o k u sezone.

Rezultati rada i diskusija
N a ravnotenti k o n c e n t r a c i j u j o n a u p r i z e m n o m s l o j u v a z d u h a , pored atmosferskog pritiska,
t e m p e r a t u r e i e k s p o z i c i o n e d o z e jonizu-
j u e g z r a e n j a , b i t n o u t i e i k o n c e n t r a c i j a e l e k t r o n e u t r a l n i h estica.
K o n c e n t r a c i j a e l e k t r o n e u t r a l n i h e s t i c a u v a z d u h u u B e o g r a d u zav i s i o d i z v o r a z a g a d j e n j a v a z d u h a . K o n c e n t r a c i j a o v i h e s t i c a u tok u z i m e i z n o s l o k o 3 10
4 - 3
cm
a u toku leta oko 1,5
* 10
-4
3
cm .
N a o s n o v u o v i h p o d a t a k a n a a i s t r a i v a n j a s u p o k a z a l a d a je ravnotena k o n c e n t r a c i j a l a k i h j o n a u t o k u z i m e
n r = 176 jona/cm^
K o e f i c i j e n t u n i p o l a m o s t i l a k i h j o n a u v a z d u h u u B e o g r a d u zimi
-1 1 2 -
iznosi u proseku 1,4
(2), t a k o d a s u k o n c e n t r a c i j e n e g a t i v n i h j o n a
= 147 j o n a / c m 3
= 205 j o n a / c m 3
a pozitivnih
Sto u proseku z a o v o l j a v a e k s p e r i m e n t a l n e v r e d n o s t i
(1,3).
D istom periodu v r e d n o s t i r a v n o t e n e k o n c e n t r a c i j e t e k i h j o n a
pokretljivosti 2 l O -4 - 1 0 ~ 3 c m 2 / V
su
12068 jona/cm3
to je neznatno p o v e a n j e u o d n o s u n a proserie v r e d n o s t i .
Na osnovu naih i s t r a i v a n j a z a k l j u i l i s m o : u k o l i k o je v a z d u h
ragadjen e l e k t r o n e u t r a l n i m e s t i c a m a b i t n o s e s m a n j u j e k o n c e n t r a cija lakih jona o b a z n a k a i i n i n j i h o v k o e f i c i j e n t u n i p o l a r n o s t i
ekoloski nepovoljnijim. K a o t o s e v i d i k o n c e n t r a c i ja t e k i h j o n a
se ne menja bi t n o a l i n j i h o v k o e f i c i j e n t u n i p o l a r n o s t i p o s t a j e e k o loki nepovol jni j i , j e r je u t o k u z i m e k o n c e n t r a c i ja n e g a t i v n i h t e kih jona
N~
= 10057 cm "3
a pozitivnih
N 1 + = 1 40 79 c m ~ 3 .
D letnjem p e r i o d u r a v n o t e n a k o n c e n t r a c i j a l a k i h j o n a i z n o s i
n r = 345 j o n a / c m 3
0
tom periou p r o s e n a v r e d n o s t k o e f i c i j e n t a u n i p o l a r n o s t i o v i h
jona iznosi
q
I*
= 1 ,0 3
-1 1 3 -
(1 ,4 )
pa je koncentracija negativnih jona

n
= 340 j o n a / c m 3
a pozitivnih
' +
O
n = 350 j o n a / c m _
U letnjem periodu ravnotena koncentracija tekih jona je

N^r = 11947 jona/cm3 _
Ka sto se vidi u
letnjeg perioda kada se koncentracija
elektrcn.eutralnih estica smanjuje, raste ravnotena koncentracija laklh jona' a njihov koeficijent unipolarnosti ima ekoloki povoljniju vrednost.
R a v n o t e n a k o n c e n t r a c i j a t e k i h j o n a u p r i z e m n o m s l o j u vazduha
p r a k t i n o se ne m e n j a
( o p a d a za o k o 1 %
u o d n o s u n a prosek).
Zakljuak
U vom sluaju moemo konstatovati da je koncentraci ja lakih jona u toku leta m a k s i m a l n a a u toku zime minimalna.
T e k i joni i*.
j u slab je i z r a e n u m a k s i m a l n u k o n c e n t r a c i j u z i m i a m i n i m a l n u u
leti.
Abstract
XV Yugoslav symposium concearning the protection against radiation, Pritin*,
6 - 9
J u n e , 1 9 8 9 , D a m b a s e v i M . , Radov a n o v i R
T h e S e a s o n C h a n g e o f l o u C o n c e n t r a t i o n i n t h e A i r o b a v e Beograd
I u t h i s w o r k t h e r e s u l t s o f t h e r e s e a r c h o n s e a s o n chau g e of
l i g h t u n d h e a v y i o n s c o n c e n t r a t i o n i n t h e l o w e r l a y e r o f air is
discussed.
-1 1 4 -
L i t e r a t u r a
1. DAMBASEVI M.
Dinamika procesa prirodne
ha i koeficijent unipolarnosti
jona
tet "Svetozar Markovi" Kragujevac,
jonizacije vazdu-
(Disertacija). UniverziJugoslavija,
1985.
2. RADOVANOVl R . , DAMBASEVI M . : Koeficijent unipolarnosti

jona u vazduhu.
X simpozijum o
radova, Arandjelovac, 1979,
s.
zatiti od
zraenja.
Zbornik
331.
3. DAMBASEVI M . , RADOVANOVI R . : Koncentracija jona u prizemnom sloju vazduha i koeficijent unipolarnosti

kongres matematiara,
Zbornik radova, Budva,
jona.
Sedmi
fiziara i astronoma Jugoslavije.

1980.
4. RADOVANOVI R . , DAMBASEVI M . : Jonsko stanje u prizemnom

sloju atmosfere.
nik radova,
XI simpozijum o zatiti od zraenja.
Portoro,
1981, s. 131.
-1 1 5 -
Zbor-
XV SIM POZIJUM JUGOSLOVENSKOG DRUTVA ZA Z A T IT U OD ZRAENJA
B r z i n a j o n i z a c i j e v a z d u h a i r a v n o t e n a k o n c e n t r a c i j a jona
RADOVANOVl R.
M e d i c i n s k i f a k u l t e t - I n s t i t u t za
biofiziku, Beograd
DAMBASEVl M.
Vojna akademija kopnene vojske

B E 0 G R A D
N a k o n c e n t r a c i j u j o n a u p r i z e m n o m s l o j u v a z u h a u t i e itav nii
p a r a m e t a r a . S a e k o l o s k o g s t a n o v i t a o d b i t n o g z n a a j a s u koncentrac i j e l a k i h i t e k i h j o n a u v a z u h u r a d n e i i v o t n e sreine. Laki jeni su naelektrisane estice pokretljivosti 1-3 c m 2/ y s ,
a teki jo-
n i s u n a e l e k t r i s a n e e s t i c e p o k r e t l j i v o s t i 2 * 1 0 ~ 4 - 1 0 3 cm2/V0
(1). T a k o d j e , n a j o n s k o s t a n j e v a z u h a b i t n o u t i e i koncentracija
elektroneutralnih estica.
B r z i n a j o n i z a c i je v a z d u h a je b r o j n a s t a l i h j o n s k i h parova u jed i n i c i z a p r e m i n e v a z d u h a z a j e d i n i c u v r e m e n a . O v a v e l i i n a zavisi
od jaine ekspozicione doze jonizujueg zraenja,
temperature, atK-
s f e r s k o g p r i t i s k a i t d . S v e n a v e d e n e v e l i i n e u p r i r o d n i m uslovima
s u p r o m e n l j i v e , a p r e m a t o m e i b r z i n a j o n i z a c i j e v a z d u h a na bilo kojoj l o k a c i j i je p r o m e l j i v a v e l i i n a .
Model ravnotene koncentracije jona u vazuhu

N a o s n o v u n a i h i s t r a i v a n j a p r o i z i l a z i d a s e b r z i n a jonizacije
vazduha moe izraunati k a o :
A =
2 ,1 7
X -E -
(1 )
gde su: X - j a ina e k s p o z i c i o n e d o z e j o n i z u j u e g z r a e n j a
(pC/kg-s),
p - atmosferski p r i t i s a k ( m b a r ) , T - t e m p e r a t u r a v a z u h a (K) i A - brzina jonizacije.

Polazei od k o n s t a t a c i j e d a k o n c e n t r a c i j a e l e k t r o n e u t r a l n i h e s tica (N) izraene k a o b r o j e s t i c a r a d i j u s a 7 m m d o 100 m m u c m 3
vazduha, moe se za k r a t k o v r e m e u s p o s t a v i t i r a v n o t e n a k o n c e n t r a cija lakih jona (Nr) , t a k o d a je
\ C^ N ) 2 + 4
Nr
2,17 T X
<l>lN
(2)
/V|- je k o e f i c i j e n t r e k o m b i n a c i j e l a k i h j o n a i e l e k t r o n e n t r a l n i h e stica, a <i - k o e f i c i j e n t r e k o m b i n a c i j e l a k i h j o n a r a z l i i t o g z n a ka. Ovi k o e f i c i j e n t i z a v i s e o d t e m p e r a t u r e i p r i t i s k a
(2),
t o se
moe prikazati k a o :
OC
^
0,0024 p T -5/2
(3)
0,0020 p T _5/2
(4)
Kako se a t m o s f e r s k i p r i t i s a k m e n j a s n a d m o r s k o m v i s i n o m t o se
izrazi 3 i 4 m o g u n a p i s a t i k a o :
6,68
e _ 0 '34^
* T-5/2
(5)
6,08
* <2 _ 0 '0 3 4 ^
(6)
-5/2
gde je h - n a d m o r s k a v i s i n a i z r a e n a u m e t r i m a .
cije 2 p r o i z i l a z i d a e p r i s m a n j e n j u ^ i
Polazei od rela-
O-j r a s t i r a v n o t e n a k o n -
centracija l a k i h jona.
Znaajno je o d r e d i t i i r a v n o t e n u k o n c e n t r a c i j u t e k i h j o n a
(N,l ) iz u s l o v a
- /0
- l 300. '
r i n N = 5 1 0 " 8 ( - T _)
* N
-1 1 7 -
(7)
odnosno,
n,
= \r ^
j c
1 0 8
(8)
y 5 ,
P r e t h o d n a r a z m a t r a n j a p r i m e n i l i s m o n a i z r a u n a v a n j e ravnotene
k o n c e n t r a c i j e j o n a u v a z d u h u u B e o g r a d u . U o v o m s l u a j u smo uzeli
d a je p r o s e n a j a i n a e k s p o z i c i o n e d o z e j o n i z u j u e g zraenja u Beogradu na visini 1 m i z nad tla
X = 1,0 p C / k g
Za a t m o s f e r s k i p r i t i s a k o
0,034
p = 1013
150
291
= 995 mbar
o d n o s n o T = 291 K i n a d m o r s k u v i s i n u h = 1 5 0 m, p r o s e n a brzina jon i z a c i j e p o r e l a c i j i 1 . je

A = 7,44 j p / c m 3 s
Za i s t e u s l o v e je *. = 1 , 6
10 6 c m 3 s 1 , a / ' V ^ = l , 4
* 1 0 6 onV.
U z i m a j u i d a je k o n c e n t r a c i j a e l e k t r o n e u t r a l n i e s t i c a u Beogradu
o k o N = 2 1 0 4 c m 3 i z a m e n o m o v i h v r e d n o s t i u r e l a c i j i 2, dobija
ravnotena koncentracija lakih jona u Beogradu:
n
r
1 0 - 6 2 1 0 4 ) 2 + 4 1,6 2
1 0--------------- 6 7,44 - 1,4
lO^-2-lO4
-- -----------------------------------------1----------= V (1,4
2 * 1 , 6 ! 10
= 2 6 3 jp/cm^.
U B e o g r a d u u v a z u h u n a o t v o r e n o m p r o s t o r u p r e s e n a vrednost ko-
e f i c i j e n t a u n i p o l a m o s t i l a k i h j o n a je 1 , 1
lakih negativnih j o n a : n
(3), p a je koncentracija
3
+
= 2 51 j o n / c m , a p o z i t i v n i h n = 275 30-
3
n a / c m . U k u p a n b r o j o v i h j o n a je n + = 5 2 6
Ravnotenu koncentraciju tekih jona
3
jona/cm .
u vazduhu u
B e o g r a d u izrau-
nali smo po relaciji 8 , odnosno

,
, | / l,4
V
'1 ~ 6 2 6 3
-2
5 . . 300
3
1 271
.1/<Z
'
, 12045
-1 1 8 -
j o n a / o m 3.
Kako je k o e f i c i j e n t u n i p o l a r n o s t i t e k i h j o n a p r i b l i n o i s t i k a ko u lakih (Cjj= 1,1) s l e d i d a je k o n c e n t r a c i ja n e g a t i v n i h t e k i h

jona N^+ = 11470 j o n a / c m 3 , a p o z i t i v n i h N ^ + = 1 2 6 2 0
pan broj ovih jona je N + = 2 4 0 9 0 j o n a / c m
jona/cm3 . Oku-
Zakl juak:
Naa istraivanja u k a z u j u d a k o n c e n t r a c i j a l a k i h j o n a , k a o i t e
kih jona, u v a z d u h u u B e o g r a d u z a v i s i n e s a m o o d m e t e o r o l o k i h p a
rametara, ve i o d p r i s u t n e k o n c e n t r a c i j e e l e k t r o m e n t r a l n i h e s t i c a
i od jaine e k s p o z i c i o n e d o z e . O v a j m o d e l s e m o e p r i m e n i t i i n a
druge sredine p o u s l o v o m d a s e p o z n a j u n a v e d e n i p a r a m e t r i .
Abstract
XV Yugoslav s y m p o s i u m c o n c e a m i n g t h e p r o t e c t i o n a g a i n s t r a d i a tlon, Pritina, 6-9 june, 1 9 8 9 , R a d o v a n o v i R . , D a m b a s e v i M. V e locity of l o n i s a t i a n i n t h e A i r a n d B a l a n c e C o n c e n t r a t i o n o f I o u s .
Iu this w ork the p o s s i b i l i t y o f S a r m a t i o n o f t h e m o d e l f o r t h e
iou velocity c a l c u l a t i o n c o n c e n t r a t i o n o f i o u s i n i t
L i t e r a t u r a
1. PEESKIJ I. S ., D M I T R I J E V T . M . : R a d i a c i o n y e f i z i k o - h e m i e skie procesy v v o z d u n o j s r e d e . A t o m i z d a t , M o s k v a , 1 9 7 8 , s . 5 2 .
2. RADOVANOVl R . , D A M B A S E V l M . : J o n s k o s t a n j e u p r i z e m n o m
sloju atmosfere. X I s i m p o z i j u m o z a t i t i o d z r a e n j a .
Zbornik rado-
va, Portoro, 1981, s. 1 3 1 .

3. RADOVANOVI R . , D A M B A S E V I M. : K o e f i c i j e n t u n i p o l a m o s t i
na u vazduhu. X s i m p o z i j u m o z a t i t i o d z r a e n j a .
Arandjelovac, 1979, s. 331.
-1 1 9 -
jo-
Zbornik radova,
R .S .P a v l o v i , M . M . N i n k o v i
I n s t i t u t za n u k l e a r n e n a u k e " B o r i s K i d r i " ,V i n c a
I n s t i t u t za z a s t i t u o d z r a e n j a i z a t i t u i v o t n e
s r e d i n e " Z a t i t a " ,p .f a h 5 2 2 . , 1 1 0 0 1 B e o g r a d
R A D I O N U K L I D I I N J I H O V A I S P O T A N J A IZ F U Z l N I H
ENERGETSKIH P0STR0JENJA
1 . UVOD
R a z v o j t e h n o l o g i j e k o n t r o l i s a n e t e r m o n u k l e a r n e f u z i j e i povedin j e i z v e s n o s t i k o m e r o i j a l n e r e a l i z a c i j e s v e i n t e n z i v n i j e namede poirebu d e t a l j n i j e a n a lize u t i c a j a na okolinu,
s i g u r n o s n i h aspekata1
m o g u n o s t i r e a l i z a c i j e o p t i m a l n i h m e r a z a t i t e o d zr a e n j a , kako
osoblja postrojenja profesionalno izloenog zraenju,
nitva u oelini.
tako i stanoi-
A n a l i z a i s p u t a n j a r a d i o n u k l i d a iz f u z i o n i h r e a k t o r a bila je
d u g o z a p o s t a v l j a n a ili p o v r n o r a d j e n a u o k v i r u k o n c e p t u a l n i h razntranja dizajna reaktorskih postrojenja.
Za m n o g a p o s t r o j e n j a nisu
5 a k n i s p e c i f i c i r a n i p a r a m e t r i z n a a j n i za p r o c e n u k o l i i n e i strukt u r e i s p u t a n j a . N e k e p r o c e n e je, m e d j u t i m ,
m o g u e i z v e s t i i iz slli-
n o s t i o d g o v a r a j u i h s i s t e m a f u z i o n i h i p o s t o j e i h f i s i o n i h energetikih postrojenja.
2. D - T - L i G O R I V N I C I K L U S
P r v a g e n e r a c i j a b u d u i h f u z i o n i h r e a k t o r a n a j v e r o v a t n i j e e titi o r j e n t i s a n a n a d e u t e r i j u m - t r i c i j u m - l i t i j u m s k i
c i k l u s / 1 .2/,
(D - T - L i ) gorivni
jer je n a j v e r o v a t n i j e da e u s l o v i za uspostavljanje
i o d r a v a n j e p r o c e s a k o n t r o l i s a n e f u z i j e b i t i r e a l i z o v a n i u okviru
ovg g o r i v n o g c i k l u s a .
Z b o g t o g a , a i z b o g S i n j e n i c e da se u okviru
o v o g g o r i v n o g c i k l u s a i s p o l j a v a j u n a j i n t e n z i v n i j e s v i negativni utic a j i f u z i j e ,o d n o s n o da b i ^ p r e d v i d j e n e e k o l o k e i r a d i o l o k e konsekv e n c e u o k v i r u d r u g i h p o t e n c i j a l n i h g o r i v n i h c i k l u s a / 3 / bile manje,

D - T je i z a b r a n k a o r e f e r e n t n o g o r i v o za g e n e r a l n u ,k o n z e r v a t i v n u amlizu n e g a t i v n i h i m p l i k a c i j a fu z i o n i h e n e r g e t s k i h postrojenja.
O s n o v n e r a d i o l o k e k a r a k t e r i s t i k e D - T - L i g o r i v n o g fuzionog oikl u s a su:
1. I n t e n z i v n a p r o d u k c i j a v i s o k o e n e r g e t s k i h (14 M e V ) neutrona
2. Z a h t e v za v e l i k o m k o l i S i n o m r a d i o a k t i v n e k o m p o n e n t e goriva
(t r i c i j u m - T ) i
3. Z a h t e v za s t v a r a n j e m - o p l o d n j o m t r i o i j u m a u f u z i o n o m reakto- i
r u /1/.
U t i c a j f u z i o n i h e n e r g e t s k i h p o s t r o j e n j a n a o k o l i n u u uslovima
r e g u l a r n e e k s p l o a t a c i j e j a k o e z a v i s i t i o d k o l i i n e i v r s t e radion u k l i d a k o j i se iz n j i h i s p u t a j u .
O d p o s e b n o g z n a a j a su.naravno,
-1 2 0 -
efluenti koji s a d r e r a d i o a k t i v n e m a t e r i j a l e .
Osnovni radionuklidi
u inventaru f u z i o n i h e n e r g e t s k i h p o s t r o j e n j a su t r i o i j u m i a k t i v i r a ni korozioni p r o d u k t i , a l i
i aktivirani gasovi atmosfere ovih postro-
jenja. KoliSina i s p u t e n i h r a d i o n u k l i d a u o k o l i n u z a v i s i od u k u p n o g
inventara r a d i o n u k l i a u f u z i o n o m e n e r g e t s k o m p o s t r o j e n j u i od p r i menjenih t e h n i S k i h m e r a z a t i t e za s p r e S a v a n j e n j i h o v o g i s p u t a n j a
iz pojedinih k o m p o n e n a t a s i s t e m a u z g r a d e p o s t r o j e n j a i o k o l i n u .
3. TRICIJUM
Prooena i n v e n t a r a t r i c i j u m a u f u z i o n i m p o s t r o j e n j i m a i z v r e n a
je na referentnim S T A R F I R E i S S - L i - H e T o k a m a k p o s t r o j e n j i m a ,5 i j e su,
sa aspekta i s p u t a n j a n a j b i t n i j e k a r a k t e r i s t i k e d a t e u T a b l i c i 1 / 2 /.
Tablioa 1. P a r a m e t r i p o s t r o j e n j a r e f e r e n t n o g g o r i v n o g c i k l u s a
z n a a j n i za i s p u t a n j e trici.juma
Parametri
SS-Li-He Tokamak
STARFIRE
Oplodni materijal
Hladilac
lemperatura h l a d i o c a (
t)
Strukturni m a t e r i j a l
Teni litijum
Helijum
200-435
Nerdjajui elik
Fuziona snaga (MW)

ElektriSna snaga (MW)
3200
1000
4000
1200
Prooenat izgaranja
Izgaranje t r i c i j u m a
Injekoija t r i c i j u m a
Stvaranje t r i c i j u m a
0.067
380
5600
7
0.415
536
1296
9
(g / d a n )
(g / d a n )
(kg/a)
Inventar t r i c i j u m a (g)
Stokiranje
Vakuumske pumpe
Injektor goriva
PreSiSavanje g o r i v a
Gorivna obloga ( b l a n k e t )
Prooesing g o r i v n e o b l o g e
U k u p n o
L i A 1 03
H2 0
280-320
N e r d j a j u i Selil
1900
25 0
80
300
1600
4 50
4580
1070
60
50
150
10000
280
11610
Polazna p r e t p o s t a v k a u d i z a j n i r a n j u k o n c e p c i j e r a n i h f u z i o n i h
reaktora bila je o s t v a r i v a n j e u s l o v a da b r z i n a i s p u t a n j a t r i c i j u m a
bue manja nego iz p o s t o j e i h f i s i o n i h r e a k t o r a .
uslova zahtevalo je r a z v o j
Ostvarivanje ovih
i realizaciju odgovarajueg kontejmenta,
jor je inventar t r i o i j u m a z n a t n o v e i u f u z i o n i m r e a k t o r i m a .
Proce-
njene brzine i s p u t a n j a t r i c i j u m a iz s i s t e m a f u z i o n o g p o s t r o j e n j a su
uintervalu 3 . 7 E 1 0 - 3 . 7 E 1 1 B q / d a n ,
o d n o s n o 0.1
- 1 mg/dan.
Mehanizmi i 3 p u t a n j a t r i c i j u m a iz s i s t e m a f u z i o n i h r e a k t o r a su
permanentno c u r e n j e u s l e d n e s a v r e n o s t i
zaptivanja i spojeva na kom-
ponentama s i s t e m a , p r o p u t a n j e t r i c i j u m a k r o z z i d o v e i i s p u s n a m e s t a ,
kao i sluSajno i s p u t a n j e u r u t i n s k i m o p e r a c i j a m a i a k c i d e n t a l n a i s putanja. Za s p r e S a v a n j e i s p u t a n j a v e l i k i h k o l i S i n a t r i o i j u m a u o k o linu,svi sistemi za p r o c e s i r a n j e i s t o k i r a n j e e n a j v e r o v a t n i j e b i t i
smeteni u s p e c i j a l n u z g r a u - k o n t e j m e n t . K o m p o n e n t e s i s t e m a sa v i s o -
-1 2 1 -
k i m r i z i k o m v e l i k i h b r z i n a i s p u t a n j a t r i c i j u m a s m e t a j u se u sekundarne kontejmente
atmosfere.
sa o b e z b e d j e n i m s i s t e m i m a za r u t i n s k o preiavanjt
Na ovaj n a i n m o e se i s t i c a n j e u o k o l i n u s v e s t i na 1-0,1)1
i s t i c a n j a iz t r i c i j u m s k i h p o d s i s t e m a f u z i o n o g p o s t r o j e n j a . U tablici 2 d a t e su o k v i r n e v r e d n o s t i g o d i n j e g i s p u t a n j a t r i c i j u m a u okol i n u iz k o m p o n e n a t a f u z i o n i h r e a k t o r a .
Z n a S a j n o je n a p o m e n u t i da se
i s p u t a n j a iz p l a z m a k o m o r e i g o r i v n i h p o d s i s t e m a u g l a v n o m deavaju
u Povremenim intervencijama
d j e ,p r o c e n a i s p u t a n j a
postrojenja uinjena
Uranium) reaktorima.
(p o p r a v k e ,r e m o n t i s l .) na njima. Tako-
iz r a s h l a d n o g s i s t e m a iz r e f e r e n t n o g STARFIRE
je na b a z i i s k u s t v a na C A N D U ( C a n a d a Deuteriun
T a b l i c a 2. O k v i r n a p r o c e n a i s t i c a n j a t r i c i j u m a iz k o m p o n e n a t a
______________ f u z i o n o g r e k a t o r a ______________
B r z i n a i s t i c a n j a t r i c i j u m a (Bq/a]
STARFIRE
SS-Li-He
Atmosfera
Vode
Atmosf era
Plazma vakuumski i sistemi
gorivnog ciklusa
1.24E14-1.49E14
2 .2 2 E 1 43 -31E14
Sistem hladioca
1.01E14
3.37E13
2.78E12
S i s t e m i v r s t i h R AO
1.35E13
1 -35E13
U k u p n o__________________
2 . 3 8 E 1 4 - 2 . 6 4 E 1 4 3 . 3 7 E 1 3 2 .3 8 E 1 4 - 3 .47E14
4. A K T I V A C I O N I P R O D U K T I
Ka 1 k o d k o n v e n c i o n a l n i h f i s i o n i h n u k l e a r n i h r e a k t o r a , najvea
kolicma
r u t i n s k o g i s p u t a n j a a k t i v a c i o n i h p r o d u k a t a iz fuzionih
r e a k t o r s k i h s i s t e m a p o t i e iz p r o c e s i n g a t e n o g o t p a d a i ventilaoiom h
s i s t e m a z g r a d a sa p o s t r o j e n j i m a k o j i m o g u u z r o k o v a t i optereenje
a t m o s f e r e r a d i o n u k l i d i m a n a s t a l i h n e u t r o n s k o m a k t i v a c i j o m konstituenata atmosfere.
T a b l i c a 3. K o l i i l e i s p u t a n j a a k t i v a c i o n i h p r o d u k a t a iz referentno*
______________ f u z i o n o g r e a k t o r a _________________
Radionuklid
Cr-51
Hn-54
Mn-56
Fe-55
Fe-59
Co-58
Co-60
U k u p n o
Vreme poluraspada
27.71 d a n
dan
312.5
2.58 h
a
2 .7
44.6
dan
71 .3 d a n
5.272 a
Isputanja(Bq/a
u atmosferu
n
6.0E8
3.7E8
7.0E6
4.1E9
5.6E8
9.6E6
5 6 E 9
6.0E8
2.5E9
4.8E8
1.OE10
6. 3E9
P r i m a r n i h l a d i l a c sa s i s t e m o m za n j e g o v o p r e i a v a n j e je naj1.79E9
v e i i z v o r r a d i o a k t i v n e k o n t a m i n a c i j e . N a j v e i d e o r a d i o n u k l i d a iz
p r i m a r n o g h l a d i o c a se u p r o c e s u p r e i a v a n j a i z d v a j a i t r e t i r a kao
teni r a d ioaktivni otpad.
darni krug,
Z b o g c u r e n j a p r i m a r n o g h l a d i o c a u sekun-
za s m a n j e n j e k o n t a m i n a c i j e o k o l i n e ,m o r a ,t a k o d j e ,biti
-1 2 2 -
obezbedjen i s i s t e m
za m o n i t o r i n g i p r e i a v a n j e h l a d i o c a iz s e k u n -
iarnog kruga. Za p r o c e n u o u r e n j a p r i m a r n o g h l a d i o c a u s e k u n d a r n i k r u g
iB ko rie n a su i s k u s t v a
sa p a r o g e n e r a t o r i m a sa U c e v i m a za k l a s i n a
PHR postro jen ja ,u k o j i m a je t i p i n a b r z i n a c u r e n j a p r i m a r n o g u s e k u n darni hladilac oko 45 k g / d a n .
Najznaajniji radionuklidi i koliina
njihovog isputanja d a t i su u t a b l i c i 3Koliina i s p u t a n j a o v i h r a d i o n u k l i d a je, p o r e d o s t a l o g ,
i funk-
cija ravnotenih a k t i v n o s t i i n j i h o v e k o n c e n t r a c i j e u p o j e d i n i m k o m ponentama s i stema /4/. P o z n a v a n j e o v i h p a r a m e t a r a je z n a a j n o k a k o

:a aspekt t r e t i r a n j a R A O n a s t a l o g p r i e v e n t u a l n i m z a m e n a m a k o m p o n e n ti, tako i za d e f i n i s a n j e a d e k v a t n i h m e r a z a t i t e o d z r a e n j a u r e montu i pri o d r a v a n j u p o s t r o j e n j a .
5. ZAKLJUAK
Na ovom n i v o u r a z v o j a , p l a n i r a n i f u z i o n i e n e r g e t s k i s i s t e m i s a s
vim sigurno e p r e d s t a v l j a t i i z v e s n o e k o l o k o o p t e r e e n j e ,
k a o to
to, uostalom, p r e d s t a v l j a j u i s va d r u g a e n e r g e t s k a p o s t r o j e n j a b a z i rana na kl a s inim f o s i l n i m i f i s i o n i m g o r i v i m a .
Tehnologija kontroli-
sane termonuklearne ^ u z i j e ,
medjutim,
nudi p o t en cijalno ist ,bezbedan
i neisorpan iz v o r e n e r g i j e ,
k o j i m o e b i t i i sa e k o l o k o g a s p e k t a
prihvatljiviji od f o s i l n i h i f i s i o n i h i z v o r a .
S t e p e n u k o j e m e p o -
tencijalna p r e d n o s t f u z i j e b i t i r e a l i z o v a n a u p r a k t i n i m s i s t e m i m a
bie funkcija o p r e d e l j e n j a za o d r e d j e n i t i p s i s t e m a ,
a i rigoroznos-
ti zahteva za m i n i m i z a c i j u u t i c a j a n a o k o l i n u i o s i g u r a n j e m a k s i m a l ne sigurnosti p o s t r o j e n j a /1/, n a r a v n o r a u n a j u i i sa o d r e d j e n i m ,

drutveno p r i h v a t l j i v i m s t e p e n o m r i z i k a .
6. ABSTRACT
In this p a p e r s o m e r e s u l t s o f r a d i o n u c l i d e s r o u t i n e l y r e l e a s e s
during normal o p e r a t i o n of n e a r - t e r m c o m e r c i a l f u s i o n p o w e r r e a c t o r s
are summarized. P r e l i m i n a r y r e l e a s e e s t i m a t e s f o r r e f e r e n c e S T A R F I R E
and SS-Li-He T o k a m a k r e a c t o r a re g i v e n .
7. REFERENCE
/I/ Johnnie B . C a n n o n , C l a y E . E a s t e r l y , W a l l a c e D a v i s J r . , a n d J a c k S.
W a t s o n ; E N V I R O N M E N T A L E F F E C T S OF F U S I O N P 0 W E R P L A N T S . P A R T I: ^
EFFLUENTS O T H E R T H A N T R I T I U M ,F u s i o n T e c h n o l o g y ,V o l . 1 2 , N o v .1987.
/2/ Jaok S . W a t s o n , C l a y E . E a s t e r l y , J o h n n i e B . C a n n o n , a n d J . B . T a l b o t ;
ENVIRONMENTAL E F F E C T S O F F U S I O N P 0 W E R P L A N T S . P A R T I I : T R I T I U M
EFFLUENTS,F u s i o n T e c h n .,V o l .12, N o v . 1 9 8 7 .
/3/ Villiam C . G o u g h a n d B e r n a r d J . E a s t l u n d ; T H E P R O S P E C T S O F F U S I O N
P0WER,S c i e n t i f i c A m e r i c a n ,1971.
/4/ INTERNATIONAL T O K A M A K R E A C T O R ,P h a s e O n e . R e p o r t of t h e I n t e r n a tional T o k a m a k W o r k s h o p , I A E A , 1982.
-1 2 3 -
G r i Z., T o d o r o v i D ., H i n i ., Z a r i M.
I n s t i t u t za n u k l e a r n e n a u k e " B o r i s K i r i S " ,V i n S a
O O U R I n s t i t u t za z a t i t u od z r a e n j a i z a t i t u
zivotne sredine "Zatita"
r>c
J E D N O S T A V A N R A U N S K I M O D E L ZA O D R E D J I V A N J E F I Z I K E V I S I N E
ISPUSTA NA OSNOVU ZADATE P R I Z E M N E K O N C E N T R A C I J E KONTINUALNO
ISPUTANOG POLUTANTA U ATMOSFERU
A b s t r a k t . P r i k a z a n je r a u n s k i m o d e l k o j i se m o e k o r i s t i t i za odredjiv a n j e fizioke visine ispusta, bilo na osnovu zadatih,
ljenih meteorolokih scenarija,
pretpostav-
b i l o n a o s n o v u n i z a S a s o v n i h , real-
n i h m e t e o r o l o k i h u s l o v a na l o k a c i j i b u d u e g p o s t r o j e n j a ,
6e se u r u t i n s k o m r a d u k o n t i n u a l n o e m i t o v a t i p o l u t a n t
nost) u a t m o s f e r u . U ovom drugom sluSaju,
iz koga
(radioaktiv-
p r i k a z a n i m o d e l je sastav-
n i d e o p a k e t a p o t p r o g r a m a k o d a za o c e n u p o g o d n o s t i l o k a c i j e bududeg
postrojenja.
to je v e a v i s i n a o se p e r j a n i c e p o l u t a n t a v e e
je razblaenje
u s l e d v e r t i k i l n o g r a z v e j a v a n j a k o j e se o d v i j a p r e n e g o to se efekti
l s p u s t a n j a p o l u t a n t a u a t m o s f e r u o p a z e p r i t l u . P r i z e m n a koncentrao i j a p o l u t a n t a iz i z v o r a v i s i n e H je o b r n u t o p r o p o r c i o n a l n a sa H,
u s k l a d u sa t e o r i j s k i m m o d e l o m k o j i se o b i n o k o r i s t i .
Ovo znaSi da
je z n a 5 a j n a v a n o s t p r i p i s a n a v e l i S i n i H i s p e c i j a l n o n a d v i e n j u AH,
lznad visine
ispusta,
k o j e je r e z u l t a t m e h a n i S k o g i l i t e r m i k o g po-
tiskivanja polutanta u vislnu.

uje ter m i S k i m efektima.
U p r a k s i m n o g o v e a p a n j a se posve-
Ovaj pro c e s
(mehanizam),
m e d j u t i m veoma je
s l o e n i jo u v e k n e p o s t o j i k o m p l e t n a i t a S n a t e o r i j a o njemu. Koabinacijom nekoliko poluempirijskih teorija,
sa m n o g o v i e eksperinen-
t a l n i h i z u S a v a n j a , d o b i j e n je v e l i k i b r o j f o r m u l a
vienje)
oblaka polutanta.
za p o d i z a n j e (nad-
U o v o m r a d u k o r i e n je m o d e l Briggsa iz
1 9 6 9 . g. O s n o v n e j e d n a i n e m o e l a za p r o r a u n n a d v i e n j a A H , date su
za d v a r a z l i S i t a s l u a j a :
1 ' TemP eratura polutanta jednaka temperaturi
1.1. JJeutralni i n e s t a b i l n i u s l o v i
A H = 1 . 4 4 ( w o / u ) 2 ^ 3 ( x / D ) 1/,3D
AH - n a d v i e n j e
W o vertikalna brzina emisije polutanta

x
r a s t o j a n j e od i z v o r a n i z v e t a r
b r z i n a v e t r a na n i v o u e m i s i j e
- unutranj i dijametar ispusta
-1 2 4 -
okolnog vazduha
Ako je wo<1.5u,
C = 3(1.5 -
od j e d n a i n e
(1)
oduzima
se
izraz
(2)
wq / u ) D
pa se tako d o b i j e n a v r e d n o s t u p o r e d j u j e
sa
AH = 3(w q /u )D
(3)
Hanja od ove d v e v r e n o s t i
predstavlja reenje
z a AH.
1.2. Stabilni u s l o v i
Vrednosti d o b i j e n e p o
(1)
(3) p o r e d e
se
sa v r e d n o s t i m a
dobi-
jenim po
AH
= 4 (Fm / S ) l/4
(4)
AH = 1 .5(F - / u ) 1 / 3 S
F
(5)
- parametar f l u k s a k o l i i n e k r e t a n j a F = ( w D / 2 )
m
o
- parametar s t a b i l n o s t i S = ( g / T ) ( e / z )
- gravitaciono u b r z a n j e
- ambijentna t e m p e r a t u r a
(6)
(7)
80/0z-vertikalni g r a d i j e n t p o t e n c i j a l n e
temperature
vazduha.
Hajm a n j a v r e d n o s t d o b i j e n a p o m o u
(1),(3)(4)
(5) p r e d s t a v -
1ja reenje za A H .
2. Temperatura p o l u t a n t a v i a
od te mp er at ur e
okolnog vazduha
2.1.N e u t r a l n i _ i _ n e s t a b i l n i u s l o v i
A H = 1 .6 F 1 / 3 u - 1 x 2 / 3 ; x < x *
AH = 1 . 6 F 1 / 3 u
(8)
1 x * 2/ 3f ( x / x * ) ; x > x *
(9)
f(x/x*) = ( (2/5) + ( 1 6 / 2 5 ) ( x / x *) + ( 1 1 / 5 ) ( x / x * ) 2 )(1 + ( 4 / 5 ) ( x / x * ) ) - 2
(1 0 )
i* = 0.43F2/ 5
( b _ 1 u e - 1 )3 / 5 ; B = 1 . 0
F= gQH /,ppTo
l)D - brzina e m i s i j e t o p l o t e
e - brzina d i s i p a c i j e t u r b u l e n t n e
kinetike
e n e r g i j e po
jedinici
mase v a z d u h a
-
temperatura e m i t o v a n o g p o l u t a n t a .
2.2.S tabilni u s l o v i
AH = 2 . 9 ( F / u S ) 1/3
Za p r o r a u n e f e k t i v n e v i s i n e
perature,vertikalne b r z i n e
h izbaenog polutanta
emisije w q
-1 2 5 -
(11)
zadate
tem-
i sa zadatim u n u t r a n j i m di-
jametrom ispusta,
za d a t e m e t e o r o l o k e u s l o v e k o r i e n je jednosta-
van pravolinijski Gausov model dimne perjanioe:

,
,
.-1 - y 2 / 2 o 2 , - ( z - h )2 / 2 o 2
- ( z + h ) 2 /2u2 ,
X / Q = (2*cjy a zu)
e
y(e v
' z + e '
7 ' z)
X - koncentracija polutanta
Q - jaina izvora
h - efektivna visina
u - br z i n a vet r a na visini ispusta
o - s t a n d a r d n a d e v i j a c i j a r a s p o d e l e k o n c e n t r a c i j e u p r a v c u y ose
o - s t a n d a r d n a d e v i j a c i j a r a s p o d e l e k o n c e n t r a c i j a u p r a v c u z ose.
z
D o t r a e n e e f e k t i v n e v i s i n e i s p u s t a h, u o v o m m o d e l u ,
dolazi se pro-
i z v o l j n i m b r o j e m i t e r a c i j a i r a u n a n j e m d e s n e s t r a n e jednaine(l2).
R e e n j e za e f e k t i v n u v i s i n u h d o b i j a se i s p i t i v a n j e m zadovoljenja
zadatih kriterijuma,
k o j i m e d j u t i m m o g u b i t i d o s t a s l o e n i . Pored
z a h t e v a n p r . , u p o g l e d u v i s i n e s r e d n j e a s o v n e p r i z e m n e koncentraoije i z b a e n o g p o l u t a n t a ,
m o e se p r o i z v o l j n o z a d a t i b r o j i raspored
t a a k a u k o j i m a se t r a i d a z a d a t i k r i t e r i j u m b u d e zadovoljen, zatii
se p r o i z v o l j n o m o e m e n j a t i v r e m e u s r e d n j a v a n j a , itd.
K a k o se d o b i j e n a v r e d n o s t h s a s t o j i iz d v a l a n a :
h = H + AH
(13)
f i z i k a v i s i n a i s p u s t a H (zadatog- u n u t r a n j e g d i j a m e t r a i karakter i s t i k a v e n t i l a c i j e ), d o b i j a se iz
(13)
za d a t i s e t meteoroloskih
u s l o v a , p o s l e r a u n a n j a n a d v i e n j a AH po p o m e n u t i m B r i g g s o v i m formulama.
K a o t o je r a n i j e p o m e n u t o ,
ova j m o d e l m o e d a se koristi sa-
m o s t a l n o sa i d e a l n i m m e t e o r o l o k i m s c e n a r i j i m a ,
i l i k a o deo jednog
v e l i k o g p r o g r a m s k o g s i s t e m a za p r o r a u n d i s p e r z i j e .
U p r v o m s l u a j u j a v l j a j u se p r o b l e m i z b o g n e u r a u n a v a n j a Uest a n o s t i p o j a v l j i v a n j a m e t e o r o l o k i h s c e n a r i j a k o r i d e n i h za proraSune,
z b o g e g a m o e d o i do n e o d g o v a r a j u e g d i m e n z i o n i s a n j a budueg
i s p u s t a (i d r e i se k o n z e r v a t i v n o g p r i s t u p a ,
vim situacijama namee,
k o j i se r e a l n o u tak-
d o p r e d i m e n z i o n i s a n j a v i s i n e ispusta).
D d r u g o m s l u a j u , m o g u e je r e a l n i j e p r o c e n i t i v i s i n u dimnjah
a l i se p r i t o m e z a h t e v a m n o g o o z b i l j n i j a m e t e o r o l o k a o b r a d a budude
lokacije.
-1 2 6 -
E k o nomska a n a l i z a j e d n o g i d r u g o g r e e n j a , b i l a bi v e r o v a t n o
presudni k r i t e r i j u m za i z b o r j e d n o g i li d r u g o g p r i s t u p a u m o d e l o v a nju visine i s p u s t a b u d u e g n u k l e a r n o g ili n e k o g d r u g o g p o t e n c i j a l n o g
zagadjivaa o k o l i n e .
RezimeP r i k a z a n i m o d e l
je v r l o j e d n o s t a v a n i p r a k t i a n ,
i omoguava
da se po dva p r i s t u p a i z m o d e l u j e v i s i n a i s p u s t a b u d u e g n u k l e a r n o g
(ili nekog dr u g o g )
p o s t r o j e n j a p r ema z a datim k r i t e r i j u m i m a , na osno-
vu idealnih ili r e a l n i h m e t e o r o l o k i h p o d a t a k a .
I s t o t a k o , m o d e l omo
guava j e d n o s t a v n i m m e n j a n j e m o s t a l i h p a r a m e t a r a i s p u s t a ,
rauna visina za s v a k i
set i z a b r a n i h p a r a m e t a r a .
da se p r o -
P r i k a z a n i m o d e l je
instaliran u IB K n a m i k r o r a u n a r u A T A R I 5 2 0 S T + .
Abstract. A s i m p l e n u m e r i c a l m o d e l f o r e s t i m a t i n g p h y s i c a l s t a c k
height is shown. M o d e l is b a s e d o n p l u m e r i s e f o r m u l a e f r o m B r i g g s
(1969), and on G a u s s i a n s t r a i g h t l i n e p l u m e m o d e l .
It is p o s s i b l e
to calculate p l u m e r i s e w i t h i d e a l m e t e o r o l o g i c a l s c e n a r i o or w i t h
real m e t e o r o l o g i c a l d a t a f r o m l o c a t i o n o f f u t u r e n u c l e a r
potential s o u r c e of a i r p o l l u t i o n ,
(or o t h e r )
using defined criterions.
Literatura
1. Biggs,G.A . , 1 9 6 9 , P l u m e R i s e ,U .S .A t o m i c E n e r g y C o m m i s s i o n D i v . T e c h .
Inf.
2. Hanna, S.R., B r i g g s , G . A .
and Hosker,
R.P.,1982,
mospheric, T e c h n i c a l I n f o r m a t i o n C e n t e r ,
-1 2 7 -
H a n d b o o k on A t -
U . S .D e p a r t m e n t of E n e r g y
X V Jugoslavenski sim pozij za zatitu od zraenja, Pritin a, 6.-9.06.1989.
P R IR O D N A R A D IO A K T IV N O S T U N E K IM J U G O S L A V E N S K IM G R A D J E V IN S K IM
m a t e r ij a l im a
L u li , S. i B a rii , D .
41000 Z a T e b
iStraivan,' e m ora Z a g re b > In stitu t " R u djer B o k o v i ", Bijenika 54,
Saetak
Provedeno je m jerenje sp e cifine aktivnosti 2 3 2 Th, 226R a i 40K u konvencioJ

nim gradjevinskim m ate rijalim a (betoni i cem enti). U p otm b lje n je jednostavan model
da se iz dobivenih rezultata izrauna vanjska doza ozraenja za Ijude koji ive u tipinoj jugoslavenskoj kui.
Uvod
R a d io n u k lid i sadrani u gradjevinskom m ate rijalu predstavljaju glavni izvor gama

ozraivanja Ijudi u zatvorenim p rostorim a. Standen (1) je i z r ^ u n a o srednie doze ozraivanja za stanovnitvo kao i om jer gam a doza izm edju zatvorenog i otvorenog prostora.
Taj om jer za objekte gradjene od drveta iznosi 0,95, za objekte gradjene od betona
1,42 te za objekte gradjene od opeka 1,60. Za zatvoreni p rostor, doze prvenstveno cvise
o vrsti gradjevinskog m ate rijala koji je k o rite n u izgradnji objekata kao i o provjetravanju p rostorija. U potreba in du strijskih otpadnih m ate rijala s povienim sadrajem prirodnih rad io n uklida (ljaka i pepeo iz te rm o elektra n a na ugljen, tro sk a iz visokih pei)
u indust r iI gradjevinskih m ate rijala rezultira poveanjem ozraenja stanovnitva.
Exp e rim e n ta ln i dio
U zo rci betona dobiveni su m ijeanjem m in e ra ln o g a gre g a ta (vapnenaki tucanik)

s vodom i cem entim a. K o rite n i cem enti sadravali su ra zli ite k o lj in e pepela iz term oe le ktran a na ugljen i/ili troske iz visokih pei (T a b lica !),
B e to n sk e kocke napravljene iz sm jesa datih u T ablici 1 su sam ljevene u mlinu.
Dob ive n i uzorci sm jeteni su u M a rin e fli posude koje su h e rm e ti k i zatvorene u cilju
uspostavljanja rad iokem ijske ravnotee izmedju 2 14B i i 226R a. T v o rn ik i uzorci cementa
m jereni su takodjer u M a rin e lli posudam a tek nakon uspostavljanja navedene radiokemrjske ravnotee. M jerenja su izvrena na siste m u G e ( L i) d e te kto r - 4096 kanalni ana-
lizator Canberra. Vrijem e nijerenja pojedinog uzorka iznosilo je 60000
Tablica
I.
sekundi.
Sastav analiziranih uzoraka betona

S a s t a v
Uzorak
I.
2.
3.
4.
5.
6.
m ineralni
m ineralni
m ineralni
m ineralni
m ineralni
m ineralni
agre gat
agre gat
agregat
agre gat
a gre g at
agre gat
+
+
+
+
+
+
cem ent
cem ent
cem ent
cem ent
cem ent
cem ent
bez dodataka
s 10% troske
s 10% troske i 10% pepela
s 20% troske
s 20% pepela
s 10% pepela
Rezultati mjerenja
o o
Specifine aktivnosti
Tablici 2. U istoj
Th,
/n
Ra i
K u m jerenim uzorcim a prikazane su u
tablici dati su i H -in d e k si kao i gam a doze od vanjskog ozraivanja
(D). H-indeks definiran je Pravilnikom o m aksim a ln im gran ica m a rad ioaktivne k o n ta m i-
Tablica
2.
Specifina aktivnost radionuklida, pripadni H -in d e k s i i doze (D ) u m jerenim uzorcima
Uzorak
226r3
232 Jh
40
H
Indeksi
D
m Sv
Beton 1.
40-4
5 t 1
51 i 6
0,13
0,17
Sp e cifin a aktivnost (Bq/kg)
Beton 2.
53 -+ 2
4 t 1
47 i 5
0,16
0,19
Beton 3.
72 - 2
4 i 1
59 i 5
0,21
0,25
Beton 4.
69 i 2
4 i 1
56 i 5
0,20
0,24
Beton 5.
78 ^ 2
4 i 1
50 i 5
0,22
0,27
Beton 6.
Cement 1.
56 i 3
4 i 1
56 i 5
0,17
0,20
122 - 3
19 i i
244 i 5
0,43
0,52
Cement 2.
84-3
16 i l
213 i 7
0,32
0,38
Cement 3.
295 ? 5
21 i l
246 i 9
0,87
1,05
nacije ovjekove okoline i o obavljanju d ekontam inacije (2). U lanu 14. navedenog
Pravilnika date su m aksim aln e gra n ice radioaktivne k o n tam inacije gradjevinskog m a te rijala koji se upotrebljava u visokogradnji tj. gradjevinski m ate rijal m ora
uvjet:
H
'
C (R a )
Lf00
C (T h )
300
C (K )
5000
C (U m je t.)
4000
gdje su C koncentracije radionukiida izraene u Bq/kg.
9*
-1 2 9 -
zadovoljavati
N a osnovi izm jerenih koncentracija ^ ^ T h , " ^ R a
i ^ K
izraunata je doza ozra-
enja (D ) za ljude koji borave u zatvorenom prostoru. D oza D raunata je iz relacije:

D = p T b 1 0 '6 ( q ( K ) C ( K ) + q (R a ) C ( R a ) + q (T h ) C (T h )) mi
gdje je:
D p T b mi C (R a ),
vanjska doza ozraenja (m Sv)

fa k to r vrem ena boravka u zatvorenom
p rostoru (0,8)
broj sati u godini (8766)
konverzijski faktor absorbirane doze u zraku (0,7 Sv/Gy)
m ass fa k to r za m aterijal i u referentnoj sobi (prostoru)
C (th ), C ( K ) - sp e cifin a aktivnost radionuklida u gradjevinskom
m aterijalu (Bq/kg)
q (R a ), q (Th), q ( K ) - konverzijski fakto ri za pretvaranje specifine aktivnosti
rad ionuklida u gradjevinskom m ate rijalu u absorbiranu dozu u zraku u
zatvorenom prostoru
Poto doza ozraenja u zatvorenom p rostoru ovisi o debljini zida, gustoi gradjevinskog
m aterijala, ve liini prostorije i sadraju radionuklida u gradjevinskom materijalu (3), mi
sm o k o ristili A c k e rso v (4) standardni m odel sobe. Ovaj m odel pretpostavlja da se radi
o sobi dim enzija 6 x 4 x 3
m etra i da su zidovi napravljeni od cem enta i opeka u omje-
ru 60/40.
Z a ovaj m odel sobe, konverzijski fa k to ri iznose:
q (R a )
= 0,62 nGy/h po Bq/kg
q (T h )
q (K )
Z ak lju a k
Iz podataka prikazanih u T ablicam a 1 i 2 vidljivo je da apsorbirane doze gama
zraenja u zatvorenim prostorijam a rastu s porastom koliin a ljake, pepela ili troske
koje su dodane cem entim a. R e z u lta ti prikazani u Tablici 2 pokazuju da se najnie doze
m ogu oekivati u sluaju kad se za izradu betona ko risti cem ent za iju proizvodnju
nisu k orite n i troska iz visokih pei ili pepeo i ljaka iz te rm oelektran a na ugljen.
Najvee doze ovjek bi apsorbirao u koliko bi objekti u kojim a boravi bili gradjeni od
opeka i cem enta u ijoj su proizvodnji k orite n i vrsti ostaci izgaranja ugljena u term oe le ktran am a (C em ent 3. s 30% pepela iz term o elektran e na ugljen). Uoljivo je da
apsorbirane doze koje potjeu iz gradjevinskih m aterijala znatno prem auju doze uvjetovane radom nuklearnih elektrana. Sto ga bi problem u korite n ja vrstih produkata izgaranja ugljena u term oelektranam a, a iji je nivo prirodne radioaktivnosti ponekad znatno povien, u in dustriji gradjevinskih m ate rijala trebalo i.u b u d u e poklanjati nuni panju.
-1 3 0 -
Literatara
1. E. Staraden, Population doses from environm ental gam m a rad iation in N orw ay.
Hteallitti Phys. 33 (1977) 319.
2. Pramillniilk o m aksim alnim gran icam a radioaktivne kontam inacije ovjekove okoline i
o dttarfljanju dekontam inacije. Sl. list S F R J br. 8 (1987) 226.
5. UnUtetl Nations Scie n tific C om m itte e on the E ffe c t s of A t o m ic R a d ia tio n , 1982.
Repuirt of the General A ssa m b ly, Ionizing R a d ia tio n : So u rce s and B io lo gica l E f fects. U N S C E A R , New Y ork.
4. XG. Aokers, B.F.M . Bonjakovi apd L. Strackee , L im ita tio n of rad io activity concentrattions in building m ate rials based on a p ractical ca lcu la tion model. Ra d ia t.
Prot. Dosim etry 7 (1 -4 ) (1984) 413.
-1 3 1 -
XV
JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJUM ZA ZASTITU OD ZRACENJA

PR IS T IN A
6 do 9
ju n
1989 g o d i n e
PRAKTINA ISKUSTVA RADIJACIONE PROSPEKCIJE

IZ PERIODA NESREE U ERNOBILU
S m e lc e r o v i M . , M ark ovic S . , S to ja n o v ic f D . , P e t r o v i c B .*
In stitu t
z a n u k le a r n e nauke
* V eterin arsk i
-fak u ltet
"B o ris
K i d r i f V i n a Beograd
U n iv e rzite ta
u Beogradu
KRATAK
SADRZAJ
:
sa g le d a v a n ja opste
R a d ija c io n a
p ro sp e k c ija
ra d ija c io n e s it u a c ije , vr5i
ek sp o zicio n e doze,
vazduha i
d ru gih
merenjem k o n t a m in a c i j e
tla ,
m a te rija la .P o stu p a k
p o sta je
p ita n ju
v e lik e
p ovrin e,
kao t o
je
b io
terena,
s a cilje
s e merenjem jaine
slu a j
vo d e ,ze le n e
slo en
ako
u
vrem e
mase,
su u
nuklearnog
a k c i d e n t a u e r n o b i l u . P r o c e n a r a z v o j a r a d i j a c i o n e i kontaminacione
s i t u a c i j e z a h te v a aurn o p r i b a v l j a n j e p o d a ta k a , ta k o da
lju d sk i i
m a te rija ln i
resursi
m oraju b i t i
ra cio n aln o
upotrebl j e n i .
Upotreba
v o z i l a i l i l e t i l i c a z a p r o s p e k c i j u v e l i k i h p o v r i n a z a h t e v a posebne
postupke
k a lib ra c ije
merne
oprem e,
kao
i
tumafenja
rezultata
m e ren ja.
U radu
je
o p isan
radi ja c io n e p ro sp e k c ije
deo
p rak ti n ih
isk u stava
iz
poslova
t e r e n a z a vrem e pomenute n u k l e a r n e nesree.
U V 0 D
Razvoj
p ra titi
iz
o d red iti
fasa
n ivoe
vrem enu od
m a te rija la
m eriti
ra d ija c io n e
u dTas.
k o n t a m in a c i j e
trenutka
za v isi
neki
situ a c ije .
Iz
k o ji
n u k learn o g
od mnogih
p re d v id e ti.
param etre
navedenog
nesrea
sle d i
b iti
p ro sp e k c ija
d o b i ja n je m d o v o l j n o r e z u l t a t a
je
se
u
n ije
potrebno
k ra tk om
-1 3 2 -
je
izmeriti I
verovati
teritoriji I
vremenu
i
re z u lta ta
sa
preduzimanje
e k s p o z ic io n e doze na v i s i n i
k o n t a m in a c ije na osnovu o v ih
mogu
radijacions
sprem an d a s e n a s v o j o j
terena
neki
ern o bilu
razvoj
dal j e
skorijeu
mogue
za d a v a n je p reporu k a
Za m e r e n j a j a i n e
procenu n iv o a
za la g a n ja
radioaktivnog
k o jih
p red v id e ti
da
izv rsi
a lo st,
potrebno je
bar
D e p o zic ija
Na
pouzdano
s e mogu o e k i v a t i
udesa.
uz n a j v e a
a k c i d e n a t a treba
situ a c ije
od
snage
mera z a t i t e .
v eih
param etara,
prvenstveno u s v o je
ra d ija c io n a
u s lu a ju
Pored sn im an ja n a s t a l e
p o k a z a l a da po n ek ad n i
potrebne
situ a c i je
od 1 i
neophodna su I
posebna merenja kom binovana s a s p e c i + i n i m
izra ifu n a v a n jim a
radu dati
su gerisan i
potrebni
su
osnovi
pripremni ra d o v i
ovih
postupaka
u i s t r a i van j i ma i
naredna vanredna r a d i j a c i o n a
n e r e n j e
Merenje j a i n e
od I metar iz n ad t l a .
Da
ra zv o ju ,
situ a c i ja
ek sp o zicio n e
nuklearnim merilom k l a s e
ili
II
bi
Pored
ja fin e
je d in ic a m a
rezultat d e f i n i s a t i
vrstu
primer, r e z u l t a t i
izn ad
tla
kg
nad k o j i m
je
d o b ije n ih
-1
su
ogu b i t i
kao
za
kontaminaci j e
k i5 o m ,je r
je
-fa k to r
Svakako
tafaka merenja j a i n e
e k sp o z ic io n e doze
tla
radi
m eren ja
aktivnosti r a d i o n u k l i d a
osnovu ovih r e z u l t a t a
jaine e k s p o z ic io n e d o z e
pomenuto ova v e z a v a z i
za
vaila za v is n o s t o v e d v e v e l i f i n e ,
Mogue j e d a v a t i
potrebno v o d i t i
pesk ovitim
p rin cip u ,
tla .
je
m e re n ja .
potrebno
Kada
se
zavisn o sti
je
je
kontami n a c i j e
(B q
radioaktivnih p a d a v i n a t r e b a
-2
veza
humusno
133
v riti
sta ln a
ve
zeml j i 5 t e
1.
nekoj
Tada
je
p o je d in ih
korekci ju
o b lak a
m eren ja
Po
Na
prvim
d o z e prema
v rC iti
vrem ena.
je
ak tiv n o sti.
u fe sta lo
).
izm edju
tla .K a k o
n a ila z a k
ta k o d je v r S it i
nanete
Na p r i m e r ,
p erio d icn o
od
b ro ja
p a rc ija ln ih
dato u ta b e l i
beta
o ek u je
n iv o a
p ovrS in sk og
vid u
ek sp o zicio n e
ne
r a d i o a k t i vnog
o d red iti
k ao S t o
ukupnoj
kontaminiranim p a d a v in a m a p o t r e b n o
dobijanja
za
r a c u n a d a s e u t o k u v re m en a m enja s a d r a j
radionuklida u smei
rezultata
z a t r a v l jen o
odnos j a i n e
ukupnoj a k t i v n o s t i , n a p r i m e r
ra z lik o v a li
nad
za o d red jen u v r s t u
je
Na
o d red jen o g
je d in ic a m a
jednoznacTno
p o vrin sk e
danima maja 1986 , kod n a s
izv rse n o .
ak tivn o sti
iz ra z iti
u sistem skim
uz
uzorke
p o vrin sk e
treba
moe s e
uzeti
je
sa
je
izm eren e
p ro ra u n a v a n je
n eo ph od n o
o d re d jiv a n ja
padavinama. R e z u l t a t
c iji
) , potrebno
z a d rfa v a n ja
aterijala n e p o z n a t.
sloja
je
doze,
m erenjem
p o v r in a,
o sn o v
k ru g u
se
a s-fa ltira n ih
v isin i
p rih v atl jiv u
m erenje
zemljiStem. M e re n ja i z n a d
k o r is e n a
IAEA na
ek sp o zicio n e
( C *
v e r i -Fi k o v a n i m
imao
ravno
-1
even tu aln a
d o z e
v r^ iti
m eren ja
humusnog z e m l j i S t a
nSe od dva p u ta od r e z u l t a t a
se
d o f e k a la .
prem a s t a n d a r d i m a
re z u lta t
izraene u s is te m s k im
i
doze t r e b a
tainost t l o mora da b u d e h o r i z o n t a l n o
prenik bar 100 m e t a r a .
kako b i
s p re m n ije
su
U ovom
sa
radi
prestanku
m eren ja
ja c in e
e k s p o z ic io n e doze
pod i s t i m
uslovim a
izm edju o s t a l i h ,
u isto j
treba
p r a v i ln e procene
Beogradu
t o u duem vre m en u.
odabrati
ugroenosti
(V e te rin a rs k i
TABELA 1
m e rn o j
(humus - l i v a d a )
2
-1 -1
-l
( a C m kg
s
Bq
)
X
1
Sa
a re z u lta ti
1986
stan o v ita
je
z a s tite ,
graa,
uin jen o
su p r i k a z a n i
p o vrin sk e
radi
i
na s l . l .
aktivnosti
12 maj
1986
] 22 maj I98i[
910
( p C kg
obavljaju
1986 u B e o g r a d u . X =X* + aA
890
se
merno m e sto u c e n t r u
u maju
j 2 maj
xT
m eren ja
sta n o v n iItv a .O v o
fa k u lte t)
1 Datum
1
* +
ta k i.
Odnos j a c i n e e k s p o z i c i o n e d o z e
z e m ljita
1 a
1
Sva
930
+ +
5 +
+
+
+h +
* +
+f
+
+ +K +
+ +H
++ + + ++
3 +
++ + H + B + + +
!+f+
2 -L{-
V e terin arsk i
-fa k u lte t-B e o g ra d
1986 g o d i n e
- 1 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2--3 S l.l
J ain a e k sp o z ic io n e doze u z a v is n o s t i
N a p o m in je s e da s u m e r e n j a
ako
atmos-Feri
p o sto ji
ja in e
ek sp o zicio n e
ra d io a k tiv n i
nivoim a
a k tiv n o sti.
s a d r z a j a n eop hod na s u
m eren ja
uz
p o stu p a k a m eren ja i
pomo
iz ra u n a v a n ja .
-1 3 4 -
doze
m a te rija l
p o red iv sa ista lo z e n im
slo z e n ih
od vremena.
7a
po
nesig urna
aktivnosti
o d r e d j i van je
h e lik o p te ra
uz
ovog
primenu
Za p r o s p e k c i j u v e l i k i h
upotrebitl
v o z ila
odredjenim r a s t o j a n j i m a .
vladajucim
u slo vim a
mstrumenta i
pri
kon tam in iran ih
v riti
o fita v a n ja
Za o v a m e r e n j a ,
k o e + ic ije n t
d avan ju
k a libracija t r e b a p a l j i v o
n e oph o dn o
u m an jen ja
re z u lta ta
da s e
p o v rin a
je
m eren ja
je ,
treba
na
sn im iti
p o k aziv an ja
iste
izv rsi
pogodno
re z u lta ta
mernog
k o r i g o v a t i . Ova
ako s e v o z i l o
k r e c e putem.
Z A K L J U C A K
Izneti
d eo l s k u s t a v a
ukazuje na n iz
rada
u p e rio d u m aj-
problem a u p rak tin o m ra d u p r i
znafajno k o n t a m i n i r a n i h
treba r a d i t i
iz
na d o r a d i
p o v rlin a .
M o fe s e
postupaka i
kojima bi s e u b u d u c 'n o s t i
rada
1986 g o d i n e
p ro sp e k c iji
zak lju d fiti
p ra te c ih
ova v r s t a
ju li
da
uputstava
u ? in ila
v e lik ih
d a lje
p ra v iln ik a
c e l i s h o d n i jom
delotvorni jom.
PRACTICAL EXPERIENCES OF RADIOLOGICAL RECONNAISSANCE

DURING THE CHERNOBYL ACCIDENT
Summary s R a d i o l o g i c a l
reconnai ssance
in
order
to
re c o g n ize
radiolo gical s i t u a t i o n a s a w h o l e , i s
of the e x p o s u r e d o s e r a t e a s w e l l s
.
and a i r .
T h is p r o c e d u r e h a s
su b je c t
t0
to
-
the
sa m p lin g
m ea s u re m e n ts
the
ground
been
e x trem ely
c o m p le x e d
large a r e a s a r e c o n t a m i n a t e d . s u c h
case bein g
du rin g th e
accident. The p r o c e d u r e s -for r a d i o l o g i c a l

described i n t h e p a p e r . b a s e d
Chernobyl a c c i d e n t .
water
when
recon n ai ssa n c e have
on t h e e x p e r i e n c e s g a i n e d
the
Chernobyl
du rin g
be en
the
L I T E R A T U R A
1. Markovic S. , S t o j a n o v i c
Radiation F i e l d
D ., T io sa v lje v ic
and C o n t a m i n a t i o n
at
S .;
S i t e 160
C h e r n o b y ljP r o c e e d in g s o-F XIV R e g i o n a l C o n g r e s s

2.
Petrovic
B.
drugi ;
Izvestaj
Cernobilskog a k c i d e n t a p r e d a t
3.
obajic
M. ,
D a m lja n o v ic
D. ,
D ev e lo p m en t
o-f t h e
Instruments a t
th e
K id riT
Regional
C on gress
of
K o tu ro v ic
E le c tro n ic
In stitu te;
km
of
Away
vrem enu
fr o m
p o sle
Beograd.
A. ,2 m e lc e ro v ic f
R ad ia tio n
M. ,
P ro te c tio n
P ro ceed in g s
o-f
IR P A ,p .4 1 3 ,4 1 6 ;(1 9 8 7 );C a v t a t , Y u g o s la v ia .
-1 3 5 -
the
o fIR P A ,p .2 7 1 ,(1 9 8 7 )
radu u
SKZRSP ; ( 1 9 8 6 ) ,
Drndarevi V . ;
B o ris
The L e v e l s
XIV
XV JUGOSLOVENSKI
SIMPOZIJUM
Pritina
ZA
6 - 9
ZATITU
O D ZRAC'ENJA
juni 1 9 8 9 g o d i n e
ODR E D J I V A N J E K A L I J U M A - 40 M E T O D O M " D E BELOSLOJNOG

UZORKA"
U CIKLUSU OVCARSKE
k
icic s
Ginda M . , Djuri Gordana,

*
'k'k'k
S m e r c e r o v i M.
S a v e z n i k o m i t e t za p o l j o p r i v r e d u , B e o g r a d
kk
kkk
PROIZVODNJE
Veterinarski fakultet,
Beograd
Institut za nuk l e a r n e n a uke "Boris Kidri",

Vina , Beograd
Krataj sadrzaj
: D a t i s u o p t i m a l n i u s l o v i za k o r i e n j e metode
" d e b e l o s l o j n o g u z o r k a " za o d r e d j i v a n j e m a s e n e a k t i v n o s t i kalijuma-40 u ciklusu ovarske proizvodnje,
a u t e r e n s k i m uslovima
rad a . O d r e d j e n a je o s e t l j i v o s t i g r e k a m e r e n j a p o m e n u t e metode
a u odnosu na razliite nosioce radionuklida,
o d n o s n o uzorke ,
k a o i za o d r e d j e n o v r e m e m e r e n j a b r z i n e b r o j a n j a u z o r k a . Re z u l t a t i p o k a z u j u d a se p o m o u m e t o d e " d e b e l o s l o j n o g u z o r k a " raoze d a o d r e d i m a s e n a a k t i v n o s t k a l i j u m a - 4 0 r e d a v e l i i n e 100Bq/kg

za v r e m e m e r e n j a b r z i n e b r o j a n j a u z o r k a od 1 0 . 0 0 0 s, a sa grek o m o d - 20%.
U V 0 D
U o b l a s t i r a d i o e k o l o k i h i s t r a i v a n j a , k a o i u s v i m oblastima
zatite od j o n i z u j u e g zraenja,
j e d a n o d u s l o v a za dobijanje
v e r o d o s t o j n i h r e z u l t a t a je i z b o r m e t o d e m e r e n j a ,
identifikacije
r a d i o n u k l i d a i o d r e d j i v a n j a a k t i v n o s t i r a d i o a k t i v n i h izvora.Sve
o v e m e t o d e z a s n i v a j u se n a i n t e r a k c i j i z r a e n j a i s r e d i n e . Proc e s i s u v r l o k o m p l e k s n i i z b o g t o g a se j a v l j a v e l i k i b r o j gre aka. Za d o b i j a n j e v e r o d o s t o j n i h r e z u l t a t a p o t r e b n o je ustano v i t i s ve i z v o r e g r e a k a i o d r e d i t i k o r e k c i j e z a i s t e
(Man et al,
1 9 80).
U s l u a j u r a d i o a k t i v n o g z a g a d j i v a n j a i v o t n e s r e d i n e irih
razmera,
p o t r e b n o je m a s o v n o m e r i t i v e l i k i b r o j r a z l i i t i h uzo-
raka. P o stojee s t a n dardne m e t o d e

radiohemijske i druge metode)
(s p e k t r o m e t r i j a g a m a zraenja,
i profesionalno specijalizovani
kadar u takvim situacijama nisu dovoljni,
d a bi u p o t p u n o s t i za-
d o v o l j i l i sve z a h t e v e , k a o to je p o k a z a l o i s k u s t v o iz ernobil-
-1 3 6 -
ske s it u a c ije .
Iz ovog razloga r a z v o j b r z i h t r i j a n i h m e t o d a za o d r e j i v a nje masene akti v n o s t i r a d i o n u k l i d a je o p r a v d a n , n e s a m o k a o d o puna postojeim
m e t o d a m a , v e to o ve m e t o d e t r e b a da k o r i s t e
strucnjaci iz ob l a s t i k o j e su od i z u z e t n o g z n a c a j a z a p r o i z v o d nju zdrave vode, n a m i r n i c a ,
s t o n e h r a n e i dr.
(G i n d a ,1988).
Radiometrijske t r i j a n e m e t o d e m o r a j u da b u d u j e n o s t a v n e ,
ekonoraine i r e l a t i v n o b r z e i da d a j u o d m a h u p o t r e b l j i v r e z u l tat (Bq/kg) sa g r e k o m n e v e c o m o d - 207o. T o z n a i d a m o g u da
se priraenjuju u t e r e n s k i m u s l o v i m a r a d a
Cilj ovog rada je da se p r i k a e
(mercerovi i dr.1986).
j e d n a m e t o d a za o d r e d j i v a -
nje kalijuma-40 u c i k l u s u o v a r s k e p r o i z v o d n j e .
Radionuklid ka-
lijum-40 izabran je iz r a z l o g a j er je n a j r a s p r o s t r a n j e n i j i r a ionuklid u ivotnoj s r e d i n i , a iz s a z n a n j a da s u p r i r o d n i r a dionuklidi osnov za d o n o e n j e n o r m i
i preporuka u cilju efikas-
ne zatite od j o n i z u j u i h z r a e n j a .
O v a r s k a p r o i z v o d n j a je n a j -
ugroenija od r a d i o a k t i v n o g z a g a d j i v a n j a u s l u a j u n u k l e a r n i h
nesrea sirih r a z m e r a .
HETODE
RADA
Metoda o d r e d j i v a n j a u k u p n e m a s e n e a k t i v n o s t i na tzv.
"debelo-
slojnom uzorku" z a s n i v a se n a p r i n c i p u da je
Am = R* x F
gde je R
(Bq/kg)
- brzina b r o j a n j a uzorka
---- '.........
(1)
(imp/s), a F- faktor koji uk-
ljuuje sve k o r e k c i j e k o j e su p o t r e b n e d a se b r z i n a b r o j a n j a iz
(imp/s) prevede u (Bq/kg).
"Debeloslojni u z o r a k "
je t a k v e d e b l j i n e da u m a t e r i j a l u n o s a -
a raionuklida b e t a e s t i c e m a k s i m a l n e e n e r g i j e o s t a v l j a j u s v u
svoju energiju. M e t o d a k o r i s t i a l u m i n i j u m s k e a p s o r b e r e za a p sorpciju beta z r a e n j a 1 k o r e k c i j u n a s a m o a p s o r p c i j u b e t a z r a e nja (me r c erovi,1975). O v a m e t o d a
rilo SVIT-lO-OK-1
je r a z v i j e n a z a n u k l e a r n o m e -
( I B K , V i n a ) . U o v o m r a d u , m e t o d a je r a z v i j e n a
za nuklearno m e r i l o S V I T - l O - O K - 2 , k o j e k a o d e t e k c i o n i
sistem ko-
risti GM broja P h i l i p s 1 8 5 3 6 , e f i k a s a n za d e t e k c i j u b e t a z r a e nja, aksijalno siinetrian,
sa r a s t o j a n j e m r a d i o a k t i v n i
izvor -
GH broja 8 mm. U z o r a k se p r i p r e m a u a l u m i n i j u m s k i m p o s u d a m a
(0 = 40 mm, h = 12 mm) u n a t i v n o m s t a n j u . U o v o m r a d u u z o r c i z e m
lje, trave, o v i j e g m e s a i m l e k a s a k u p l j a n i su u t o k u t r i g o d i n e
homogenizovani i p r e p a r i s a n i za r a d i o m e t r i j u n a p o m e n u t i n a i n .
-1 3 7 -
P o r e d toga, o d r e d j e n a je e f i k a s n n ^
odredjlvanje s o n e
(
k a ll" Z
-0
'
"
Radi
^
J
liJuma--+0 u p o m e n u t i m uzorcima
Radi lakseg o d r e d j i v a n j a m a s e n e aktivnosri
koeficijent K kao K= U & m , a koji

^
^
sv.kr i
' Prr ed' B<,/k8- V * J
k m o s a c radionuklida. Takodje, osnovno
m ereno
u ufem vremenskom periodu ^ ^
^
odredjen j j '
b r o j a n j e (>fon)
^
je
,
r a d a u r e d j a j a , k a o i u s l o v l r a d a u o p s t e . V r e mP
o s n o v n o g b r o j a n j a i u z o r a k a b i l o je 1 0 0 0 0 s
r i j e g a m a z r a e n j a k o r i s V e n a ie J o
nje masene aktivnosti kalijuma-40
'
>*e t d m e r e " Ja '

spektro.et-
( j u r i ^ l ^ S O K ^ dredjiVa'
REZULTATI RADA I ISKUSIJA
nu
1 g o d in e
b il.
b"
jo
ln e S " 0VnO g b r Ja n Ja
0 .2 3 4 1 0 7 2 .7 3 4 S 1 ,1 0- 4
lm p / 8 .
vor K C l ^ T r dd kCIJe - e " aCenJa < . ""rdnl uu T .b eli 1 .

e SaCe OV 8 d l"u k H d . (uzorkel d , j,
T a b e l a 1. E f i k a s n o s t d e t e k c i
-----------------------Uzorak
K Cl
zemija
------------------------Jd
b
Sof-o
beta zracenia
meso
1 .7 9 *1 0
' 91
mleko
~ 1 ------------ ~ 5 -------------- -----------------
1 2 - 15
(SVIT-lO-OK-2)
2 .0 7 x l0 4
5-2
2 .5 x l0 -4
6-1
2 .1 5 x l0 -4
11. 0
1 .7 9 x lQ -4
4.9
Vrednosti
( imr) i, --lw -1,
uu zz oo rr kK ee ss uu 7l ,s t7 o g r e d a v e l i î n p
a n di a r d n i ^ o r a k KCl i date
a i S to-,
r u g 6-.k. erenja.
^
: v r | l " : 2-:Uda ; j,,r b" 0
odredjivanje ,
aktlvstl u dat l f " L a
V r e d n o s t i knpfi r*1 -tnmf-. 17
d a t e s u u T a b e l i 2.
4974
6067
T L Z n e 0 8 k e f C l J e "':a 1 b " l n '

d a C l h uzoraka
Je S e n a a k t l 'm at ^ 11 j - 4 = * < x
138
Rezultati dobijeni o v o m m e t o d o m k a o i m e t o d o m s p e k t r o m e t r i j e g a ma zraenja dati s u u T a b e l i 3.

Tabela 3. J a s e n a a k t i v n o s t ^ K u u z o r c i m a z e m l j e , t r a v e , m e s a i
--------------ml e k a
'Jzorak
KCl
zemlja
trava
meso
mleko
S 7o
A (DS)
m
14958
700
765
74
65
20
A (GS)
m
14900
560
610
58
81
10
DS - r a e t o d a " d e b e l o s l o j n o g " u z o r k a , G S - g a m a s p e k t r o m e t r i j a
S obzirom na u k u p n u g r e s k u m e r e n j a i o d r e d j i v a n j a m a s e n e a k t i v n o sti K za date u z o r k e , iz p r i l o z e n i h r e z u l t a t a s l e d i d a p o s t o j i
zaovoljavajue s l a g a n j e .
Iaicljucak
Naosnovu d o b i j e n l h r e z u l t a t a s l e d i s l e d e i z a k l j u c a k :
- varijacije o s n o v n o g b r o j a n j a " f o n a " m a n j a je o d 3& za p e r i o d
od tri godine, to u k a z u j e da je n u k l e a r n o m e r l l o S V I T - 1 0 - O K - 2 p o godno za rad u t e r e n s k i m u s l o v i m a z b o g z a d o v o l j a v a j u e s t a b i l n o s t i ,
- koefici jenti K ^ ^
za o d r e d j i v a n j e m a s e n e a k t i v n o s t i ^K o m o g u -
avaju o d r e d j i v a n j e T s t e u z e m l j i ,
t r a v i , m e s u i m l e k u sa g r e k o m
od 207.; o s e t l j i v o s t m e t o d e je o k o - 1 00 B q / k g ,
- raetoda " d e b e l o s l o j n o g u z o r k a " p r e p o r u u j e se k a o r u t i n s k a t r i jaz'na raetoda za s e l e k c i j u u z o r a k a za d a l j e r a d i o m e t r i j s k e m e t o d e .
ABSTRACT. The p a p e r p r e s e n t s the o p t i m a l c o n d i t i o n s f o r t h e " t h i c k
sampleraethod to b e u s e d f o r m a s s a c t i v i t y d e t e r m i n a t i o n o f 4 0 K
in sheep b r e e d i n g c y c l e i n the f i e l d . T h e s e n s i t i v l t y a n d e r r o r o f
the method are d e t e r m i n e d in r e s p e c t s to t he t y p e o f s a m p l e a n d
the selected d e t e c t i o n time. T h e r e s u l t s s h o w t h a t t h e m e t h o d is
suitable Lor the m a s s a c t i v l t y o f ^ K d e t e r m i n a t i o n u p to t h e 1 0 0
Bq/kg with the c o u n t i n g r a t e t i m e l O . O O O s a n d a n e r r o r o f 207*.
Literatura
1. Mann,W . G . , A yres,R.L.,Carfinkel,S . B . (1980). R a d i o a c t i v i t y and

its n e a s u r e n e n t s , P e r g a m o n press, Oxford.
2. Sjuric G o r d a n a ( 1980). D o k t o r s k a d i s e r t a c i j a , V e t e r i n a r s k i
fakultet, B e o g r a d
3. Cinda N. (1988). D o k t o r s k a d i s e r t a c i j a , V e t e r i n a r s k i
Beograd
fakultet,
5
4. Smercerovi M. ( 1975). M e r e n j e s p e c i f i n e b e t a a k t i v n o s t i m a terijala k o n t a m i n i r a n i h f i s i o n i m produktiraa m e t o d o m d e b e l o e

uzorka. I B K - p u b l i k a c i j a 135 0 , V i n a , B e o g r a d
-1 3 9 -
X V Jugoslavenski sim pozij za zatitu od zraenja, Pritina, 6.-9.06.1989.

O D R E D J IV A N J E 235U I 238U G A M A - S P E K T R O M E T R t J S K O M M E T O D O M N A
E N E R G L J A M A O K O 186 K e V - a
Barii, D .
O O U R C e nta r za istraivanje m ora Z agre b, In stitu t "R u d je r B o k o v i ", BijeniCka 54
41000 Zagre b
Uvod
Pojave m ig ra cije i separacije rad ionuklida uranovog i aktinijevog niza najizraenije su u hidroge o lokim siste m im a u kojim a su stijene, n osioci radionuklida, podvrgnute procesim a troenja i c irk u la ciji vode (1). K lju n u ulogu u m ig ra ciji i preraspodjeli elem enata u Z em ljinoj kori igraju podzemne vode. V e in a lanova uranovog i aktinijevog niza im aju ra zli ita svojstva u odnosu na ishod ine lanove nizova te su stoga
podloni kem ijskom odvajanju.
Svaki p rirod n i uzorak urana sadri 99,275%
?3R
ni
U , 0,72%
735
U i ukoliko su prva
e tiri lana uranovog niza u radiokem ijskoj ravnotei, 0,005% 234U (2). U prirodi,
uran se obino javlja kao U ( IV ) i U ( V I) , s tim da je znatno topiviji u viem (U(VI))
oksidacijskom stanju. Stoga su konce n tracije urana u podzem nim vodam a veoma osjetljive na e le ktro ke m ijske prom jene koje definiraju o k sid a tivn o-red u ktivn e uvjete (3). U
oksidativnim uvjetim a uran je m obilan, a u reduktivnim uvjetim a dolazi do njegovog
odlaganja. U oksidativnim uvjetim a, u podzem nim vodam a d om iniraju uranovi kompleksi s hidroksid im a, karbo natim a, flu orid im a, su lfa tim a i fo sfa tim a. U ra n se intenzivno
a dso rbira na Ti, Z r, am o rfn i silicij, F e -h id ro k sid , hem atit, glin e i organski materijal.
A d so rp ciju urana iz podzem ne vode inhibiraju karbonatni kom p le ksi (4,5). Inhibitorno
djelovanje karbonata na ro ito je izraeno pri pH veem od 7.
R a d ij je takod jer m obilan u podzem nim vodam a, pogotovo u kiseloj sredini ili
u vodam a bogatim klorid im a. U alkaln im
ili su lfa tn im vodam a, m ob iln ost radija znatno
je sm anjena. R a d ij se esto zamjenjuje s kalcijem i relativno brzo uklanja iz podzemnih voda (zbog sli n ih ionskih radijusa (5)).
Torij se a dsorbira na glinam a, oksidim a i organskom m aterijalu. Adsorpcija
to riia raste s porastom pH vode i ve kod pH 6,5 p ra ktin o je potpuno adsorbiran.
-1 4 0 -
Stoga se glavnina torija tra n sp o rtira vodom na suspendiranom m ate rijalu (6), a koncentracije torija i urana u podzem nim vodam a openito rastu s porastom koliC ine otopljenih tvari u vodi (7,0,9).
Zbog gore navedenih razloga m oem o oekivati da je u prirodnim uzorcim a ra diokemijska ravnotea izmedju urana i radija naruena. U sluajevim a kada je rad io kemijska ravnotea izmedju 23BU i 22R a u uzorku uspostavljena, aktivnost 230U odredjuje se obino m jerenjem aktivnosti 226R a . Pri tom se aktivnost 2 26R a u prirodnim
uzorcima odredjuje esto koritenom m etodom (10,11,12,13) preko 2 1 4 Bi ili 21Z,Pb.
U literaturi je opisana i g a m a -sp e k tro m e trijsk a m etoda odredjivanja odnosa R a / U ko
ritenjem foto-vrha na e nergijam a oko 186 K e V - a , u sluaju kada je aktivn o st
235
U
odredjena nekom drugom radiokem ijskom m etodom (14) ili u sluaju kada se mjerenja
vre koritenjem hiper isto g ge rm a n ijskog detektora ija je m o razluivanja 400 K e V .
235
U ovom radu opisana je m etoda g a m a -sp e k tro m e trijsk o g odredjivanja

U i
u prirodnim uzorcim a u kojim a je uspostavljena rad io kem ijska ravnotea izmedju
226Ra j 2 14qj ko ritenjem fo to -vrh a na energijam a oko 186 K e V - a .
Opis metode
Metoda se tem elji na m jerenju gam a zraka koje em itiraju 2 35U te neki lan o vi raspadnog niza 2 35U i 2 3 8 U na energijam a oko 186 K e V - a . U Tabljci 1 prikazani
su radionuklidi, njihova p ripadnost pdgovarajuim rad ioaktivnim nizovim a, energije gam a
. 238
zraka i njihovi intenziteti. Z a sluaj postign ute rad io kem ijske ravnotee izm edju
U i
22Ra te 235U i 2 2 3 F r, dat je i p ostotni udio pojedinog rad io nu klida u fo to -vrh u na
energijama oko 186 K e V - a .
Iz Tablice 1 vidljivo je da, u sluaju rad iokem ijske ravnotee, 99,245% re g is tri-
07C
ranih impulsa na e nergijam a oko 186 K e V - a potjee od
_ OO
U i
R a , dok na sve
ostale radionuklide, navedene u T a b lic i 1, otpada svega 0,755% re g istrira n ih im pulsa.

v
. 238
U sluaju kada je u uzorku uspostavljena ra d io kem ijska ravnotea izm edju
U
i ^ R a , te 235U i 2 2 3 F r, odredjivanje sp e cifi n e aktivnosti 2 3 5 U i 23BU veom a je
jednostavno. R e g istrira n i broj d ezintegracija u sekundi na e nergiji oko 186 K e V - a , nakon oduzimanja osnovnog zraenja, pom noim o fakto ro m 0,42792 te dobijem o odgova-
-1 4 1 -
T A B L IC A 1 Radionuklidi, raspadni nizovi, gam a energiie, intenziteti a a m a 7raka i

njihovi postotni udjeh u sluaju radiokemijskê ravnotee'na energi^m aôko 186 KeV,
Radionuklid
235
U
231
Th
227
Th
223,
Fr
234
Th
234m
Pa
234Pa
E
(K e V )**
Raspadni
niz
235l
185,72
183.5
184.7
184.5
184.8
184.7
186,0
185.8
185,99
235,
235,
235
238,
238,
23U
? 38 U
238,
23 ^
'U
226R a
Intenzitet
)
54
0,0329
0,033
0,38
0,0104
0,0012
1,9
0,0089
3,28
U d io gam a zrake (t) u

sluaju ravnotee
42,792
0,026
0,026
0,301
0,179
0/121
0/149
0,153
56,4J>3
R e f. (15)
rajui broj registriranih dezintegracija u sekundi ( D ) koje potjeu od 235 U. UvrUvanjem u jednadbu:
A =
D
E x g x 0,54
(1)
gdje je A - specifina aktivnost 235U (B q /k g)

D
* registrirani
broj dezintegracija u sekundi koje potjeu od 235U (imp/sek)
E ' 185 721K e V

g
k0ritenU geornetrii u m l'erenja na energiji od
- teina uzorka (kg)
dobijemo specifinu aktivnost 235U u mjerenom uzorku.

Specificna aktivnost
racuna se prema jednadbi:
A ( 238 U ) = - A ( 235 U )
0,04604
'
(2)
gdje je A ( 2 3 BU ) - specifina aktivnost 238U (Bq /kg)

A (2 3 5 u ) * specifina aktivnost 235U (B q /k g), raunata prema jeâdbi (i)
F ak to r 0,04604 predstavlja prirodni odnos aktivnosti 2 35 U / 238 U , a izraunat je
na
prirodnog izotopnog odnosa 235U i 238 U , te njihovih vremena poluraspada
( 2 ). Izracunata vrijednost veoma se dobro slae s najee koritenim literatumim podacim a (16,17).
-1 4 2 -
Kao to je u uvodnom dijelu ve spomenuto, znatno su ei sluajevi u kojima

je radiokemijska ravnotea izmedju 23U i 226R a u prirodnim uzorcim a naruena. Stoga
se uzorak nakon pripreme treba herm etiki zatvoriti u posudu za mjerenje te priekati
da se uspostavi radiokemijska ravnotea izmedju 226R a i 2 *^Bi (tridesetak dana). U
tom sluaju, izmjerena specifina aktivnost 2 ^ B i predstavlja ujedno i specifinu aktivnost ^^Ra. Broj registriranih dezintegracija u sekundi na energiji od 186 K e V - a
(Ra - 186 K e V -a ), mogue je izraunati iz jednadbe:
(Ra-186 K e V - a ) = A x g x E x 0,0328
gdje je (Ra-186 K e V ) - registrirani broj dezintegracija
(im p/sek)
A
Specifina aktivnost
gdje je A
R a na energiji 186 K e V - a
- specifina aktivnost 2 *4B i odredjena iz foto-vrha na energiji

609,4 K e V - a (B q /k g)
g
E
(3)
- teina uzorka (kg)

- efikasnost detektora na energiji od 186 K e V - a (%)
935
U odredjuje se iz jednadbe:
D / S - (R a -1 8 6 K e V - a + b)
E x g x 0,54
- specifina aktivnost
U (B q /k g)
D/S - registrirani broj dezintegracija u sekundi izraunat iz foto-vrha na

energijama oko 186 K e V - a (im p/sek)
Ra-186 K e V - a - registrirani broj dezintegracija koje potjeu od 226R a na
energiji od 186 K e V - a (im p/sek), izraunat pom o6j jednadbe (3)
E
- efikasnost detektora na energiji od 185,72 K e V - a (% )
- teina uzorka (kg)
- osnovno zraenje na energijam a oko 186 K e V - a (im p/sek)
Specifinu aktivnost 23U i u ovom sluaju izraunavamo pomou jednadbe

(2). Ukoliko bi se u izraunavanju specifinih aktivnosti urana ko ristili neto vei intenziteti gama zraka na energijam a od 185,7 K e V - a i 186 K e V - a , navedeni u novijim
radovima (18-21), rezultati bi bUi neznatno (cca 3%) nii.
-1 4 3 -
V e rifik a cija metode

V e rifik a c ija ga m a -sp e ktro m e trijsk e m etode odredjivanja aktivnosti
preko energije od 106 K e V - a provedena je m jerenjem radioaktivnosti geolokih standarda priredjenih u m edjunarodnoj agenciji za atom sku energiju (IA E A ) i nacionalnom
b irou za standarde S A D (N B S ). M jerenja rad io aktivn o sti standarda provedena su na sistem u G e (L i) dete ktor - 4096 kanalni an alizato r "C a n b e rra ". M o razluivanja koritenog detektora iznosi 0,45 K e V - a po kanalu. E fik a sn o st detektora odredjena je za kori-
tenu ge o m e triju m jerenja pom ou standarda gam a em itera
15?
Eu. Kalibracija anaiiza-
tora odredjena je pom ou standardnih gam a izvora ^ C o i * 3^Cs poznatih gama energija (proizvodnja The R a d io c h e m ic a i Centre A m e rsh a m ). K o e fic ije n ti kalibracijskog
pravca izrau nati su m etodom najm anjih kvadrata. Osnovno zraenje mjereno je u trajanju od 180 000 sek. Stan d ard i su m jereni u trajanju, ovisno o koliini i aktivnosti,
od 5000 sek do 80 000 sek.
R e z u lta ti odredjivanja rad io aktivno sti ge o lokih standarda i deklarirane vrijednosti aktivnosti (ili sadraja) urana u njim a p rikazani su u Tablicam a 2 i 3.
T A B L IC A 2. A k tiv n o st 2 ^B U
Standard
I A E A S O IL - 5
I A E A S -1 2
I A E A S -1 3
(ili postotni udio U ^ O g ) u standardim a IA E A
Izm jerena vrijednost

35,2 i ' 16,3 Bq/kg
0,015^0,0000% U , O n
3943 t 255 Bq/kg 0
D e k la rira n a vrijednost
Ref.
3 0 ,6 ^ 5 ,5 Bq/kg
0,014% - 0,010% U , O fl
4074 t 247 Bq/kg J 0
(22)
T A B L IC A 3. A k tiv n o st rad io nu klida (izraena kao broj dezintegracija u sekundi po

gram u stand arda) u standardu N B S 4350
R a d io n u k lid
2 ^ B i(2 2 6 R a )
238 u
Izm jerena vrijednost
D e k la rira n a vrijednost
0,029^0,003
0,002^0,0005
0,045^0,011
0,031
0,00105
0,0422
-1 4 4 -
Ref.
(24)
(24)
(24)
Zakljuak
U ovom radu energlje oko 106 K e V - a isko rite n e su za odredjivanje aktivnosti

235 238
v
u i
U. U sluaju uspostavljene ra diokem ijske ravnotee izm edju 238U i 226R a
235
te
223
U i
Fr, u foto-vrh u na energijam a oko 106 K e V - a 235U sudjeluje s 42,79%,
226Ra s 56,45%, a 223F r, 2 2 ?T h , 2 3 0 Th, 2 3 lTh, 23*T h , 23*Pa i 23* " V a s m anje od
0,81 U sluaju kada rad iokem ijska ravnotea izmedju 238U i 226R a u uzorku nije uspostavljena nuno je nakon p riprem e uzorka, sa e ka ti uspostavljanje rad io kem ijske ravnoteze izmedju 226R a i 214Bi. U tom sluaju je m ogue odrediti a ktivno st u uzorku
prisutnog R .
(prek 2 l * B i ili
st0 nam
235
u iz foto-vrha na energljam a oko 106 K e V - a . A k tiv n o sti 238U izraunava se na
osnovi prirodnog odnosa aktivnosti 2 35U /238U. Usporedba rezultata dobivenih m jerenjima standarda IA E A i N B S s d eklariranim vrijednostim a standarda pokazuje vrlo dobro
slaganje u irokom rasponu m jerenih aktivnosti urana. To ukazuje na pouzdanost rezultata dobivenih ga m a-sp e ktro m e trijsk o m m etodom odredjivanja urana opisanom u ovom
radu. G am a-spektrom etrijsko odredjivanje urana om oguava i istovrem eno odredjivanje
specifine aktivnosti o stalih gam a em itera prisu tn ih u m jerenom uzorku. Ova m etoda
stoga predstavlja prednost u odnosu na ostale rad io kem ijske m etode odredjivanja urana,
pogotovo one koje se baziraju na radiokem ijskoj se pa ra ciji pojedinih radionuklida.
Literatura
(I)
(2)
(3)
Asika'.nen, M . (1901): Sta te o f d isequilibrium between 2 3 8 U 226R a and 222R n

in groundvvater from bedrock. G eochim . C osm o chim . A c t a , 45, 2 0 1 -2 0 6 .
Seelm ann-Eggebert, W., P fening, G., M unzel, H ., K le vve -N e b e n iu s, H . (1901)Karlsruher
n uklidkarte. 5 A u fla g e , D ru c k h a u s H a b erb e ck, Lippe.
Osmond, J.K., Covvart, J.B., and Ivanovich, M . (1903): U ra n iu m iso to p ic d isS
(4)
(5)
5 L" 2 B 5 ?9O 0 Und W 3ter aS an in d ica t0 r 0 f anom alies. I.J. A p p l. R a d ia t.
Hsi, C .K .D ., and LangmtJjr, D . (1905): A d so rp tio n o f uranyl onto fe rric o x y ydroxides: A p p lic a tio n o f th e su rfa c e co m p le xa tio n s ite -b in in q m o d s 1 H e c chim. C osm o ch im . A c t a , 49, 1931-1941.
^ 9r ' r V - an<? R e is e > A -c - (1985): The th e rm o dyn a m ie p fo p e rtiss o f radium .

Geochim. C osm o chim . A c ta , 49, 1593-1601.
(6) Langm uir D ., and H e rm a n , J.S. (1900): The m o b ility o f thorium in natural
waters at low tem peratures. G e o ch im . C osm o ch im . A c t a , 44, 1753-1766.
10*
-1 4 5 -
(7)
Borole, D .V ., Krishnasvvam i, S., and Som ayajulu, B .L .K . (19B2): Uranium isotopes in rivers, e stu a rie s and adjacent co a sta l se d im e nts o f w estern India:
the ir w eathering, transp ort and oce anic budget. G e o ch im . Cosm ochim . Acta,
46, 125-137.
(8)
M ic h e l, J., and Cothern, C .R . (1986): P re dictin g the occu rren ce of 226Ra in

ground w ater. H e a lth Phys., 51, 715-721.
(9)
Spalding, R .F ., D ru lin e r, A .D ., W hiteside, L.S., and Struem p ler, A.W . (1984):

Uraniu m g e o ch e m istry in grou n d w ate r from T e rtia ry sedim ents. Geochim. Cosm ochim . A c ta , 48, 2 67 9-2692.
(10)
R o e sse le r, C.E., Sm ith, Z .A ., B olch, W .E., and Prince, R.J. (1979): Uranium
and ra d iu m -2 2 6 in F lo rid a Phosphate m ate rials. H e a lth Phys., 37, 269-277.
(11)
K im , K .H ., and B urnet, W .C. (1985): 226R a in phosphate nodules from the

Peru/Chile se afloor. G eochim . C osm ochim . A c ta , 49, 1073-1081.
(12)
La rd in o ye , M .H ., and W eterings, K . (1982): U n e xp e cte d 226R a build-up in wetp roce ss p h o sp h o ric -a c id plants. H e a lth Phys., 42, 5 0 3 -5 14 .
(13)
M ic h e l, J., M o ore , W .S., and K in g , P.T. (1981): )T R a y Sp e ctrom etry for Determ in atio n o f R a d iu m -2 2 8 and R a d iu m -2 2 6 in N a tu ra l W aters. A n a i. Chem., 53,
1885-1889.
(14)
Zam an, M .B ., and Chitum bo, K . (1982): D e te rm in a tio n o f R a to U ratio in

O re Sa m p le s by H ig h R e so lu tio n )f-S p e c tro m e try . I.J. A p p l. Ra d ia t. Isot., 35,
7 67-769.
(15)
. E rdtm a n n , G., Soyka, W. (1979): The G a m m a R a y s o f the Radionuclides. Werla g C hem ie, W einheim , N ew Y o rk .
(16)
Sill, C.W. (1978): R a d io c h e m ic a l D e te rm in a tio n o f P rotoa ctin iu m -2 31 in Environm ental and B io lo g ic a l M a te ria ls. A n a l. Chem ., 50, 1559-1571.
(17)
M u rra y , A .S., and A itk e n , M.J. (1908): A n a ly s is o f lo w -le v e l natura! radioactivity in sm a ll m ineral sam p les fo r use in the rm o iu m in isce n ce dating, using
h ig h -re so lu tio n gam m a spe ctro m e try. I.J. A p p l. R a d ia t. Isot., 39, 145-158.
(18)
Schotzig, U., and D e b e rtin , K . (1983): Photon em issio n p rob a b ilitie s per decay
of
R a and
Th in equilibrium w ith th e ir' daugh te r p roducts. I.J. Appl.
R a d ia t. Isot., 34, 533 -5 38 .
(19)
H e lm e r, R .G ., and R e ic h , C.W. (1984):

E m issio n P ro b a b ilitie s and Energies of
f - R a y T ra n sitio n s from the D e c a y o f Z i -,U. I.J. A p p l. R a d ia t. Isot., 35, 783-786.
(20)
R o y , J.C., Bceton, L., Cote, J.E., and T urcotte, J. (1984): A Study of y"-Rays
from the ^ U D e c a y . I.J. A p p l. R a d ia t. Isot., 35, 8 9 9 -9 0 3 .
(21)
B anham , M .F ., and Jones, R . (1983): G a m m a -ra y -s p e c tro m e t ry maasurementJL

fo r a ctinid e d e c a y-sch e m e studies w ith p a rtic u la r re feren ce to
Pa and "U .
I.J. A p p l. R a d ia t. Isot., 34, 1225-1231.
(22)
A n a ly t ic a l Q u a lity C o n tro l Se rvice s (1970): C e rtifie d re fe re n ce m ate dal, SOIL-5.

I A E A , V ienna.
(23)
A n a ly t ic a l Q u a lity C o n tro l Se rvic e s (1978): In fo rra a tio n sheet fo r Programe

A Q C S 1977-1978. I A E A , V ienna.
(24)
U .S. D e p a rtm e n t o f C om m e rce (1975): C e rtific a te Stan d a rd R e fe re n c e Material 4350. N B S , W ashington.
-1 4 6 -
INTERKOMPARACIJSKE MERITVE IN SITU
R.Martinie, M.Korun, B.Pucelj in M.Ravnikar

Institut Joef Stefan, Univerza E.Kardelja, Ljubljana
okviru mednarodnega projekta SEV so od 5. do 9. sept. 1988 v Piet3nyh,
CSSR, potekale lnterkomparacijske meritve za izpopolnitev metod ocene hitrosti

doze sevanja gama v okolju. Teh meritev so se udeleile mobilne enote elanic
SEV, na izrecno povabilo pa tudi Jugoslavija. V referatu na kratko poroamo o
poteku teh meritev.
Program in organizacija
Organizacija meritev je bila pover jena Institutu za radioekologijo in
uforabno jedrsko tehniko (Institute of Radioecology an d Applied Nuclear
Technigues), Koice, CSSR. Sodelovalo je 16 ek ip (skupno 48 udeleencev) iz 6
drav: CSSR, NDR, Kube, Poljske, SSSR in Jugoslavije. Jugoslavijo je zastopala 4
Clanska ekipa specializirane enote Republikega taba za civilno zaeito Ekoloki laboratorij z mobilno enoto (E L M E ).
Program primerjalnih me ritev so pripravili organizatorji. Program je
obsegal raeritve in-situ (sl.l) ter laboratorijske meritve v zorcev zemlje. Z
neritvami in-situ je bilo potrebno doloiti povrinsko kontaminacijo zemljia
oziroda vsebnost radionuklidov v zemlji, prispevke posameznih radionuklidov k
hitrosti doze ter fotonske flukse.
V sak a od ekip je te meritve kasneje
Sl.l: Meritve in-situ na eni od lokacij (obdelano zemljie).
-1 4 7 -
preverila v svojih laboratorijih z meritvami vzorcev zeml je iz razlienih globni

in tem napisala porotilo*1 . Organizator pa ima nalogo, da vse te rezultate
ovrednoti, primerja in izdela konCno poroCilo.
Izbrana so bila tri merilna mesta: prvo na neobdelanem zemljiSu z
relativno visoko vsebnostjo Cs-137 (travnik - Vrable), drugo z relativno nizko
vsebnostjo Cs-137 (travnik - PieStany) in tretje na obdelanem zemljiSu (njivaPietany).
Oprema ekip je bila zelo razlina: od prenosnih Ge(HP) in Nal spektranetrov
do ionizacijskih celic. Ekoloki laboratorij z rrobilno enoto je sodeloval z
svojima obema avtcmobiloma (terensko vozilo in vozilo-laboratorij) ter z
naslednjo opremo:
prenosnami merilnikj. bitrosti doze ter povrinske kontaminacije,
- dvana gama spektrometroma(Ge(HP) spektrometer monti ran v mobilnem laboratoriju
ter prenosni Nal spektrometer),
- mikroraunalniko osnovano meteoroloko postajo za doloeitev
meteorolokih parametrov (hitrost in saner vetra, temperaturo,
hitrost gama doze),
lo k a ln ih
v la z n o s t
vzorce zemlje
iz
- opremo za vzorevanje in pripravo vzorcev,

- osebno zaitno opremo ter
- elektrinim generatorjem in drugo splono opromo.
Vzorevanje
i
i t ,; -
, ,
Na vseh treh izbranih lokacijah je
, .
e k ip a
ETME
o d v z e le
razlinih globin (02cm, 25cm, 5lOcm in 1015cm), na prvih veh lotcacijah pa

tudi vzorce trave. Prvo vzorCevanje je
b i lo
z a
primerjavo naeina vzorCevanja
opravljeno na dva naina: roCno in s posebno vzorevalno napravo, ki so jo

izdelali na Institutu za m e d i c i n o d e l a v Bratislavi<2 > (sl.2). S to vzortevalro
napravo je mogoie e i K s t a v n o jemati vzorce zf
inl je iz doloCene povrine in globiue
na ponovljiv nain.
Meritve
Vzporedno sta tekli dve meritvi: meritev vzorcev zeml je in tiave na
Ge(HP) detektor ju s 5 an PB zaito ter meritev spektra Zarkov gana in-situ
1 m nad zemljo s 3 x 3 in. Nal detektorjem.
Vzorci zemlje in trave so bili pripravl jeni v geonetriji, ki jo ekipa
obiajno uporablja (plastina posoda 2R=90 ma) in za katero je bil A-t
umerjen. Za obdelavo spektrov ekipa uporablja cfciajna programska orodja (peak
search, nuclide identification itd.). Po vrnlt vl so bili vsi vzorci 'ponovno
merjeni v laboratoriju na Institutu "Jo2ef Stefanna podobnem Hf'kt rrm't ru,
ki pa je prirejene za meritev nizkih aktivnosti.
V vseh vzorcih smo doloeili vsebnosti nekaterih naravnih
-1 4 8 -
( K 40,
D-238, Ba-
226, Th-232 in imetnih izotopov (Cs-134, Cs-137 ter v nekaterih vzorcih tudi
Ru-106 in Sb-125).
Nal detektor je bil umerjen s tokastim kalibriranim izvorom Eu-152.
V ta namen je bila napravl jena vrsta meritev s katerimi je bila doloena
radialna in aksialna odvisnost izkoristka: rnrea toek v katere je bil postavljen
lzvor je segala od 0 do 3 m v radialni smeri v dveh ravninah 1 m in 1.2 m od
detektorja. Z ekstrapolacijo in z upostevanjem absorbcije je bil izraunan
lzlmristdc detektorja.
Sl.2: Priprava za vzorCevanje zemlje (Institut za meicino dela I

v Bratislavi, CSSR)
S%*ktri posneti z Nal spektrometrom so bili obdelani na pol rono saj
programska oprana v mobilnem laboratoriju ni p r i m e m a za obdelavo tovrstnih
spektrov.
Dobljem rezultati se zadovoljivo ujemajo z meritvijo vsbnosti izotopov v
zemlji (Tabela 1).
ZakljuCek
KonCnega poroCila o r g a m z a t o r e ni izdelal, zato e ne poznamo rezultatov
priraerjav, vendar pa 2e na osnovi lastnih izkuenj ugotavl jamo, da se je metoda
ueritev spektrov gama,in-situ pokazala kot hitra in ueinkovita metoda
ugotavljanja kontaminacije zemljia. Na osnovi tega spoznanja je bil izdelan
programski paket za prenosni IBM PC raOunalnik (nov kos opreme v mobilnem
laboratoriju), ki onogoea sprotne ocene na terenu.
-1 4 9 -
Tabela 1:
Primerjava rezultatov obljenih z roeritvijo vsebnosti izotopov v

zernl ji in rezultatov dobljenih z in-situ spektrometrijo gaina
A/nu <Bq/kg)
I
1
IIzotop
SAM
K-40
440 + 26
28 + 2
39 + 3
458
I Cs-134
I Cs-137
1
i
SAM
ISGS
1
1
1 290 + 9
1
1 21 i
1 23 + 1
*
*
1
| 319
| 13
| 21
I
1
i
No.3
No.2
SAM
ISGS
21
33
*
| Ra-226
I Th-232
1
1
No. 1
1
1 302 + 9
1 22 + 2
| 26 + 1
ISGS
i
385
18
23
| 2.2
7.5
1 10.7
17.4
OPOMBE:
*
nehomogena volumska porazdelitev
SAM laboratorijska meritev vsebnoosti izotopov v zemlji
ISGS rezultati spektrometrije gama in-situ
Literatura
(1) R.Martineie, B.Pucelj, M.Korun, M.Ravnikar, "Intercomparison In-Situ GamiB
Spectrometry", IJS Report DP-5391, Ljubljana 1988
(2) Institute for Occupational Medicine, Bratislava, CSSR, 1988, privatno
sporoeilo
Abstract
A team of Ecological Laboratory with a Mobile Dnit participated in an
Intercorrparison in-situ gammaspectrometric measuranents which took place frcm
6 - 9 Sept. 1989 in PieStany in CSSR. A short description of the measurements is
given.
-1 5 0 -
ZATITA OD ZRAENJA KAO SASTAVNI DIO OPENITE OPTIIIIZAri

ZASTITE OD TOKSINIH AGENSA U OKOLIU
IF
Veki
Dvornik /
in stitu t 'RuerBokovi", Zsgreh
tirane, zraenja, radona cigarelnoo dima i ririmnn', n- V8n i

zagaenost zraka, vode ili
normalnim i izv8nrednim situacijama Istaknuta i ^ c n t r ^ hr.r
pnjedloz1 28 P'aniranje zastite u
dozavih toteinih agensa iz okolila
1 ^ ^ b0,Je9 ^ ^ n j a kroninih efekata malih
UVOD
a e 0, y Skog
mjere uzrokovale vie stptp nonn i, , n
su
zastitne
v
rMMok S
S v m T n . T , Z? " emSrlve Vr"> " .
sredstva j stnjne nan^re icnM fti In
P
tak
<"cl]k.
U tste koris, nd im n t
i ^
S n
e^
w^
gubitak-dobit ("cost-beneHt
Pr
'!>A(^ ,, ' s' ' ,ol,ko " ISk kollko >e
'Jt c,vanja j nuno ukljuuje analizu
emoclonatni stresovi izmiene u nainu ish ran i' 29aeriost Ps>vno puenje,
ietti npr: nikakva zatita o jeanog n i t e 9 5 * S j m J n d 'd
m J KS
S
r LC r i ancsi ,,ain,jr spo2naj81uprte7
Z T T
r lie i'
Pl' m
2
^ i-ajui natn
stvmhrta" '
7 *1,,
NOS D0ZA_uINAK ZA NISKE doze z r a e n ja
2dr0vi,a Od eZtn1heeJr L i t a "toksfen 2n8predowM eektor * f

. . u siuaju jraenja. U n a t o f S e . T o d K
-1 5 1 -
okoiia m
S S T 4 S J I
(sasvim toan) oblik odnosa d02e i uinka je nepoznat i za zraenje3- 4.

Bioloke studije (pogotovo skupi i dugotrajni eksperimenti s vie vrsto
laboratorijskih ivotinja), te epidemioloke studije daju kvantitativne podatke
o toksinosti, karcinogenezi, mutagenezi i odnosu doze i uinka kod vlih doza
gdje statistika pouzdanost rezultata moe biti zadovoljavajua. Kod dovoljno
niskih doza statistiki znaajna (signifikantna) mjerenja, ili samo puka
zapaanja nepovoljnih efekata bilo kojeg toksinog agensa su nemogua. Iz
indirektnih podataka znamo medutim da neki toksini agensi i pri niskim dozama
mogu doprinositi neprihvatljivom riziku neeljenih kroninih efekata. Spoznaje
o obliku odnosa doze i uinka kod vrlo niskih doza su izuzetno vane za prognoze
o kroninim posljedicama, kao i za odluke o prihvatljivim nivoima nzika
Obzirom da su kvantitativna mjerenja nemogua, istraivanja usmjerena ka
rjeenju ovog problema bave se ispitivanjima mehanizma biolokog djelovanjai
pokuavaju opravdati matematike modele za ekstrapolaciju od viih doza do
doze nula.3'4.
U sluaju ionizirajueg zraenja ograniavamo nau diskusiju na efekte
zraenja niske LET vrijednosti i na najvaniji kronini efekt - karcinogenezu A
ovdje se efekti mogu primijetiti (epidemioloki ili u dugotrajnim pokusima na
ivotinjama) samo kod doza za cijelo tijelo iznad 0.1 Gg3-Para9raf 473
UNSCEAR u svom posljednjem izvjetaju3 daje pregled istraivanja
nainjenih u posljednjih 10 godina i uporeuje nove rezultate sa ranijim. Kad je
u pitanju odnos doze i uinka zakljuak je da je odnos "linearan ili linearnokvadratian, konkavan prema gore, s eksponentom na dozi izmeu I i 2"
Kvadratini lan funkcije je u tipinim sluajevima izraeniji kod viih doza,
tako da linearna ekstrapolacija s viih na nie doze preuveliava uinak niih
doza. Ovo je ponekad vie izraeno kad su niske doze primljene uz nie brzine
doza3-(r^ f i 109-142,463-471 Uzimajui u obzir sve vrste raka, linearna hipoteza,
kao osnova za standarde zatite preporuene od ICRP, je konzervativna. Naime!
ako se rizik po jedinici doze utvren pri dozama 1 do 2 Gy (uz visoke brzine
doze) ekstrapolira na niske doze oko 1 mGy, vjerojatnost indukcije tumora
"moe, u tipinim situacijama biti precijenjena za faktor do 5"3-p^grafi 480,433,
490 UNSCEAR oekuje od daljnjih istraivanja tonije odreivanje ovog nesklada
izmeu rizika malih doza procijenjenog linearnom hipotezom i stvamog rizika.
Danas se koristi faktor rizika I ^ I O ^ S V 1 za sthastke efekte zraenja
(smrtnost kroz 50 godina zbog karcinogeneze i mutageneze), a bazira se na
linearnoj hipotezi5. Revizije dozimetrije na rtvama u Hiroimi i Nagasakiju,
koje su u toku, sugeriraju poveanje ovog faktora, ali eventualna revizija odnosa
dze i uinka mogla bi imati suprotan efekt. Stoga, ako uporedimo ovu situaciju
sa napouzdanou podataka 0 kroninim efektima drugih toksinih tvari,
argumenti u prilog promjene faktora rizika mogu biti diskutabilni. ini nam se
da, uz potpunu primjenu ALARA principa, promjena faktora rizika trenutno nije
opravdana.
-1 5 2 -
00N05 DOZA-UINAK ZA NISKE DOZE TOKSINIH AGENSA I

PRIHVATLJIVI NIVOI
fleu najbolje prouene kronine efekte toksinih agensa spadaju
karclnogeneza 1 mutageneza dodataka 1 kontamlnanata hrane. Epldemlolokl je
nojbolje prouena karcinogeneza duhanskog (cigaretnog) dima.
Poznavanje efekata niskih doza duhanskog dima je osobito vano za zatitu
pasivnih puaa, jer je vrlo velik broj stanovnika izloen ovom riziku. To je
vjerojatno i razlog da zatita od duhanskog dima dobiva sve vee znaenje u
propisima mnogih zemalja. 2a niske doze duhanskog dima uinak je takoer
procijenjen linearnom ekstrapolacijom iz podataka o visokim dozama5, a faktor
rizika je procijenjen na 15x 10-3 smrtnih sluajeva karcinoma godinje za osobe
koje pue 35 cigareta dnevno (1500 smrtnih sluajeva godinje meu milion
puaa). Procijenjeno je da rizik za pasivne puae moe biti do 10% rizika
aktivnih puaa.
Odnos doza-uinak za druge toksikante u podruju doza isped nivoa tetnih
uinaka koji se mogu eksperimentalno detektirati ("no effect level" - NEL)
obino nije procijenjen linearnom ekstrapolacijom. Postoji jedan izuzetak:
'one-hit model" (model jednog pogotka)6, za koji "nema vrstih biolokih
dokaza7 Odnos doza-uinak za visoke doze veinom je istraivan dugotrajnim
eksperimentima ishrane ivotinja s ciljem odreivanja NEL, to je glavna
stepenica u konceptu prihvatljivog dnevnog unosa ("acceptable dayly intake" AOI). Koncept ADI usvojen je 1963. godine (na "Joint Meeting on Pesticide
Residues" - JMPR, koji su organizirali WHO i FAO), a ADI je definiran kao onaj
iznos toksinog agensa (izraen u mg po kg tjelesne teine) koji je indikacija
za maksimalnu koliinu toksine tvari koja se moe stalno unositi dnevnom
fcranomtokom cijelog ivota, a bez rizika po zdravlje potroaa4. ADI = NEL/SF,
gdjejeSF faktor sigumosti ("safetg factor")4- 7. Zajedniki (WHO/FAO) komitet
eksperata za aditive hrani (Expert Committee on Food Aditives) definira principe
zaodreivanje ADI: potrebni podaci trebaju ukljuivati rezultate kratkoronih i
dugoronih studija toksinosti (karcinogeneza, mutageneza, teratogeneza,
reprodukcija) na odgovarajuim ivotinjskim vrstama; dodatne podatke o
Diotransformaciji, farmakolokim i biokemijskim efektima, opaanja na
ovjeku. Iz tih podataka odreuje se NEL na koji se primjenjuje SF (faktor
sigurnosti, za koji je tipina vrijednost oko 100)4- str- 260 Nerijeeni problemi
oko koncepta ADI su: ekstrapolacija podataka dobivenih na ivotinjama na
ovjeka, razlike meu ivotinjskim vrstama i cijena visokokvalitetnih pokusa,
tesam NEL (pri kojem se "statistiki znaajna patoloka razlika, u odnosu na
paralelnu kontrolnu grupu istih ivotinja, ni je mogla zapaziti" tokom pokusa koji
traje cijeli ivotni vijek).
Treba primijetiti da se odreivanje prihvatljivih nivoa temelji na iskustvu,
ali sa visokim stupnjem nesigurnosti. R. C. Garner4' str- '22-136 0pisuje ove
nesigumosti. Njegov rad na karcinogenezi micotoksina je primjer vrlo naprednog
pristupa uz primjenu "molekularne dozimetrije kao sredstva za procjenu rizika
zaovjeka (specifina antitijela kao detektor oteenja DNA na molekularnom
nivou).
-1 5 3 -
PREDUVJETI ZA PDTPUNU PRIMJENU ALARA PRINCIPA

Pod potpunom prlmjenom ALARA principa podrazumijevamo istovremeno
razmatranje svih prisutnih izvora rizika sa dovoljno analize gubitak-dobit
(kvantitativne ili kvalitativne), te komparaciju rizika "koliko je razumski
mogue" i praktiki provedivo, ali bez nezdravih ili nekorektnih kompromlsa
Unaprijed treba biti jasno da analize dobit-gubitak na poetku moraju biti
polukvantitativne, ali sa obavezom konstantnog rada na dogradnji koncepta, baze
podataka, i sa sposobnou kritike primjene naunih saznanja i praktikog
iskustva koje konstantno narasta.
Jedan od prvih koraka treba biti uvoenje nove politike usklaivanja
razliitih postupaka propisanih u razliitim sektorima zatite okolia.
Izvanredan primjer za ovaj pristup opisan je nedavno za Holandiju8: nakon
proceduralne integracije odlueno je da se razradi zsjenika osnova za sve
standarde zatite. Kao zajednika veza meu razliitim standardima u
razliitim sektorima zatite okolia usvojen je koncept rizik s za ovjeka
Maksimalni dozvoljeni individualni rizik je postavljen na 10"6 godinje, dok se
rizik od 108 smatra zanemarivim. To znai da bi bio dozvoljen nivo bilo kojeg
toksinog agensa koji e uzrokovati dozvoljeni ili manji rizik. Ovakav pristup
zahtijeva poznavanje stvarnih rizika malih doza, ili barem onih hipotetskih,
usvojenih kao najbolji kompromis, za svaki pojedinani toksini agens.
U sluaju izvanrednih stanja moraju se poznavati nivoi pri kojima treba
poduzimati zatitne mjere ("action level" - AL) za razliite rizike. Za potpunu
primjenu ALARA principa nivoi akcije moraju se prilagoditi realnosti situacije
U izvanrednim situacijama mnogi elementi ivota mogu se znatno pogorati
(kvaliteta ili mogunost snabdijevanja hranom, vodom i slino), to moe
uvjetovati nove specifine nivoe rizika sa znaajnim promjenama u relacijama
razliitih rizika, a time i prioriteta zatite. Ovo ukazuje na potrebu izvjesne
revizije AL (vidi ICRP Publ. 40), a takoer i pristupa problemu donoenja odluka
u toku i na samom mjestu izvanrednih dogaaja.
Abstroct: The problems of application of the ALARA principle as one of the method? for
optimization of protectionincaseof parallel action of several toxic agents (chemicai pollutants ofair,
water or food, radiation, radon and tobacco smoke, etc.) are ana1ysed. Some proposals for plan n in g of
protection in normal and emergency situations are given. The need for better knovledge about chronic
effects of small doses of all toxic agents is stressed.
LITERATURA
1. Dvornik I., Veki B.: Nae iskustvo i pouke poslije ernobilia, Nuklearna tehnologija
7 ,1 (1 9 8 7 )5 -1 1
2. Dvornik I., Veki B.: The after-Chernoby1 lessons and the ALARA Principle, Proc. XIV Regional
IRPA Congress held at Kupari, Yugos1avia from September 29 to October 2 1987, eds. P.
Markovi, . Horvat, S. Markovi, Beograd (1 9 8 8 ) 4 7 5 -4 8 0
3. UNSCEAR Report, United Nations, New York 1986, Annex B.: Dose-response relationship for
radiation induced cancer
4. Gibson G. G. and Wa1ker R. (Editors): Food Toxicology - Real or lmaginary Problems, Taylor
and Franci3, London, 1985
5. UNSCEAR Report: lonizing Radiation Sources and Biological Effects, United Nations Nev York
1982
6. Hoel D. G. et al., Toxicol. Environ. Health, 1 (1 9 8 1 )1 3 3
7. Lindsay D. G., Chem. Soc. Rev., 1 0 , 2 ( 1 9 8 1 ) 2 3 3 - 2 4 4
8. Bonjakovi B. and Zuur C., Nuclear Europe 3/4 (1 9 8 8 ) 11
-1 5 4 -
S.Glodio, M . K o v a e v i , S . M a r k o v i o , M . M . N i n k o v i o
Institut za n u k l e a r n e n a u k e " B o r i s K i d r i " , V i n o a
Institut za z atitu od z r a o e n j a i z a t i t u i v o t n e s r e d i n e
"Zatita"
KONTROLA N I S K I H N I V O A D O Z A y Z R A E N J A - K A L I B R A C I J A
J0NIZACI0NE K0M0RE P0D PRITISKOM
1. UTOD
D okviru p e t o g o d i n j e n a u 5 n o i s t r a i v a k e
{lanioama SE?-a na p r o j e k t u
s a r a d n j e sa z e m l j a m a
"Provodjenje u p o rednih merenja u oilju
poboljanja m e t o d a o o e n e j a i n e d o z e i d o z e y f o n a i v o t n e s r e d i n e " ,
u septembru 1 9 8 8 . g.
je u D D R - u o r g a n i z o v a n o
"Uporedno merenje sopst-
venog fona i n s t r u m e n t a u r u d n i k u s o l i " .

Stoga je b i l o p o t r e b n o p r o v e r i t i i k a l i b r i s a t i p o s t o j e u o p r e m u ,
kako originalni i n s t r u m e n t ,
k o j i je v r e m e n o m m o g a o p r o m e n i t i p o n a a -
nje, tako i o g r a d j e n e e l e k t r o n s k e k o m p o n e n t e s o p s t v e n o g d i z a j n a i
izvedbe. U tom o i l j u su i z v r e n a p r e t h o d n a o p s e n a m e r e n j a i a n a l i z e ,
a jedan njihov d e o , k a l i b r a c i j a
"metodom senke"
je i z l o e n u o v o m r a -
du.
2. KARAKTERISTIKE J 0 N I Z A C I 0 N E K O M O R E
Jonizaoiona k o m o r a p o d p r i t i s k o m p r e d s t a v l j a o s e t l j i v i p o u z d a n
instrument sa d o b r o m s t a b i l n o u i r e z o l u c i j o m k o j a o m o g u a v a r a z l i kovanje v a r i j a o i j a p r i r o d n o g f o n a i v e t a o k i u z r o k o v a n i h i n t e n z i t e t a
oza, i p r e d s t a v l j a u s v o j e n s t a n d a r d za o v a j t i p m e r e n j a /1/.
od glavnih p r o b l e m a p r i m e r e n j u n i s k i h n i v o a d o z a
postupka m e r e n j a i k a l i b r a c i j e i n s t r u m e n t a .
Jean
je s t a n d a r d i z a c i j a
U o b i ajeni metod,
k o j i se
koristi u m e t r o l o g i j i d o z i m e t r i j s k i h v e l i i n a ,d e f i n i s a n j e e t a l o n s k o g
polja pomou j o n i z a c i o n e k o m o r e - s e k u n d a r n o g
etalona u ovom sluaju
usled veoma n i s k i p o t r e b n i h i n t e n z i t e t a p o l j a ,
nije primenljiv,
ve
se kalibracija v r i p o m o u r a d i o a k t i v n i h i z v o r a s t a n d a r d i z o v a n e a k tivnosti.
J o n i zaciona k o m o r a R S S - 1 1 1
izradjena od n e r d j a j u e g o e l i k a ,
R E U T E R S T O K E S / 3 / je s f e r n o g o b l i k a ,
debljine
3 mm i punjena ultra
istim a r g o n o m p o d p r i t i s k o m od 2,5 MPa . A k t i v n a z a p r e m i n a je 8 l i t a r a

i odredjena je sa g r e k o m m a n j o m od -1%.
Za m e r e n j e m a l i h s t r u j a k o -1 5
risti se e l e k t r o m e t a r s k o k o l o i j a je s t r u j a u m a m a n j a od 10
A.
1
Nominalna o s e t l j i v o s t je 43 x 10
A / pC/kgs. E n e r g e t s k a z a v i s n o s t odziva j o n i za c i o n e k o m o r e d a t a je n a S l i c i 1 .
-1 5 5 -
Energija
E|MeV|
Slika 1
Energetska
zavisnost joniz a c i o n e komore RSS-111
3. M E T O D K A L I B R A C I J E I E K S P E R I M E N T A L N I A R A N M A N
Kalibraoija
je v r e n a na b e t o n s k o j
rasejavajuih objekata-
p i s t i v e l i k i h dimenzija,bez
J o n i z a c i o n a k o m o r a se p o s t a v l j a u etalonsko
p o l j e y z r a o e n j a k o j e se o s t v a r u j e p o m o u r a d i o a k t i v n i h izvora standardizovane aktivnosti.

Cs
i Co
U ovom sluSaju korieni
, aktivnosti 34.04 MBq(il%),
respektivno.
su i z v o r i R a ^ ,
38.1 M B q ( i 5 % ) , 6.6MBq (-5%)
J a i n a e k s p o z i c i o n e d o z e k o j a p o t i e od p r i m a r n o g snopa
7 zraenja raunato
je p o p o z n a t o j
formuli
gde j e : r - k o n s t a n t a e k s p o z i c i o n e doze
A - a k tivnost izvora
r-rastojanje izvor-komora
U-linearni koeficijent slabljenja.
R a d i o a k t i v n i i z v o r p o s t a v l j a se n a s p e c i j a l n i d r a od lakog
m a t e r i j a l a na v i s i n u od 1m. Na is t o j v i s i n i p o s t a v l j a se i jonizacona komora.
j e takvo,
R a s t o j a n j e i z m e d j u i z v o r a i j o n i z a c i o n e k o m o r e treba da
da se p o l j e y z r a e n j a m o e s m a t r a t i h o m o g e n i m i uniform-
nim unutar aktivne
zapremine komore
ta.odnosno polje u taki u kojoj
( S l i k a 2). P o k a z i v a n j e instrumen-
se n a l a z i
j o n i z a c i o n e k o m o r a ,jednako
je s u m i z r a e n j a p r i r o d n o g f o n a (F ) , z r a e n j a r a s e j a n o g o podlogu(R),
primarnog snopa(P)
i zraenja usled
rasejanja
-1 5 6 -
u v a z d u h u . Da bi se
Slika 2
ema eksperimentalnog aranmana
odredio doprinos z r a e n j a r a s e j a n o g od t l a i r a s e j a n j a u v a z d u h u . i z ledju jonizaoione k o m o r e
Debljina olovne z a t i t e
i i z v o r a p o s t a v l j a se o l o v n a z a t i t a ( S l i k a 2).
je 20 cm, t o je d o v o l j n o da p r i m a r n i s n o p
bue dovoljno a p s o r b o v a n ,a r a s t o j a n j e se p o d e a v a t a k o da k o m o r a b i v a
potpuno zaklonjena (" s h a d o w s h i e l d " m e t o d ) .
Izmerena vrednost intenzi-
teta doze iza o l o v n e z a t i t e ,o d n o s n o p o l j e u k o m e se k o m o r a n a l a z i ,

posledica je d o p r i n o s a rasejar.og z r a e n j a o p o d l o g u i r a s e j a n j a iz
Tazduha.
4. REZULTATI M E R E N J A
Merenja su v r e n a za v i e r a s t o j a n j a i z v o r - k o m o r a u i n t e r v a l u
3-6m(odnosno za v i e j a i n a e k s p o z i c i o n e do z e ) . J a i n a e k s p o z i c i o n e
doze je direktno o i t a v a n a i k o r i g o v a n a z b o g e n e r g e t s k e z a v i s n o s t i
komore prema p o d a c i m a k o j e
je da o de C a m p o / 1 / .
R e z u l t a t i m e r e n j a da-
ti su u Tabeli 1. Za s v a k o r a s t o j a n j e i za s v a k i i z v o r v r e n e su d v e
eerije meren ja, s a (4 . k o l o n a ) i b e z o l o v n o g z a k l o n a (3 .k o l o n a ) . R a z l i k a
oya dva m e r e n j a ( k o l o n a 5.) d a j e d o p r i n o s p r i m a r n o g s n o p a z r a e n j a .
Zavisnost r a s e j a n j a o d r a s t o j a n j a d a t a
je n a S l i c i 3 - K o l o n a 6 . p r e d -
stavlja vrednosti d o b i j e n e iz i z v o r a (1 ) ,tj . u r a u n a v a j u i s l a b l j e n j e

uvazduhu,koje se a n a l i z o m p o k a z a l o p o t r e b n i m .
P o s l e d n j a k o l o n a je
dobijena k o r e k c i j o m m e r e n i h v r e d n o s t i n a e n e r g e t s k u z a v i s n o s t k o m o r e
i prema podacima k o j e je d a o de C a m p o /1 /.
5. ZAKLJUAK
Ha osnovu r e z u l t a t a k o j i su d a t i u T a b e l i 1 v i d i se d a su o d s t u panja nanja od d e k l a r i s a n e g r e k e i n s t r u m e n t a . N a v e d e n i m e t o d k o j i
-1 5 7 -
Slika 3
Z a v i s n o s t r a s e j a n j a od. r a s t o j a n j a i z m e d j u i z v o r a i komore
Izvor
T a b e l a 1.
Rezultati "shadow shield"
kalibracije
P+R+F
Rastojanje d
R+F
P
Izraunata doza
pC/kgs
pC/kgs
pC/kgs
pC/kgs
Im |
1
D 226
Ra
Cs137
Co60
'
3
4
5
6
7
3
4
5
6
7
3
4
5
6
7
3
6.61
4.02
3.08
2 .0
1.76
3.26
2.11
1.73
1.17
1.15
2.17
1.53
1.29
0.896
0.925
4
1 .03
0.94
1.09
0.66
0.81
0.789
0.746
0.8 32
0.566
0.688
0.595
0.645
0.688
0.516
0.652
5
5-58
3.08
1.99
1.34
0.95
2.47
1 .3 6
0.896
0.602
0.466
1.577
0.889
0.602
0.38 0
0.272
fa
5.92
3.32
2 .1 2
1.47
1.05
2.45
1.41
0.90
0 .6 2
0.46
1 .8
1.01
0.64
0.44
0.33
Korigovaiu
merena fc.
pC/kns
7
6.13
3.38
2.19
1.47
1.05
2.66
1.46
0.96
0.648
0.501
1.77
0.999
0.677
0.427
0.306
je p r i m e n j e n za k a l i b r a c i j u j o n i z a c i o n e k o m o r e p o d p r i t i s k o m primenl j i v je i za sve d r u g e t i p o v e
d o z i m e t a r a k o j i se k o r i s t e za merenje
prirodnog fona 7 zraSenja.

6 . ABSTRACT
P r e s s u r i z e d i o n i z a t i o n c h a m b e r is s t a n d a r d i n s t r u m e n t for lo
l e v e l e n v i r o n m e n t a l e x p o s u r e d o s e r a t e m e a s u r e m e n t s a n d proper calitr a t i o n is e s s e n t i a l . " S h a d o w s h i e l d " m e t h o d f o r c a l i b r a t i o n and sooe
r e s u l t s of p r o c e d u r e , a re p r e s e n t e d i n t h i s p a p e r .
i
7. L I T E R A T U R A
1. J.A. De C a m p o , H . L . B e c k a n d P . D . R a f t , H i g h P r e s s u r e A r g o n Ionizat i o n C h a m b e r S y s t e m f o r t h e M e a s u r e m e n t of E n v i r o n m e n t a l Radiatioi
Exposure Rates, HASL-260, Dec.1972.
2. B o t t e r - J e n s e n , L. a n d N i e l s e n ,
3. R e u t e r S t o k e s ,
30/3/73.
S.P.,
R i s o - M - R e p .22 6 6 , Apr.1981,
Operational Manual for RSS-111
A r e a M o n i t o r Systei,
XV JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJUM ZA ZASTITU OD ZRAENJA

Pritina, 06 - 09 juni 1989 godine
KARAKTERISTIKE I NAMENA RADIOMETRIJSKE LABORATORIJE LARA-86

melcerovi M . , Koturovi A . , Djuri G.* Petrovi B.*,
Miloevi A . , Kosi P.
Institut za nuklearne nauke "Boris Kidri", OOUR Institut za elektroniku "EL"
Beograd
Veterinarski f a k u lt e t , Beograd
Kratak sadra.i
U radu je opisana radiometrijska laboratorija tipa LARA-86. Namena laboratorije je merenje ukupne masene beta aktivnosti uzoraka hrane, vode, krvnih
sme a i drugog materijala.
Merenje se obavlja apsolutnom metodom, korienjem korekcije na samoapsorpciju beta zraenja u preparatu. Takodje je analizirana primena relativne
netode merenja kao alternativne metode primenljive u sluaju rada laboratorije
usklopu mree radiolokog nadzora.
Dati su odnosi potrebnih vremena merenja za zadanu statistiku greku
nerenja i izvreno je poredjenje ostvarene osetljivosti sa drugim slinim sredstvima.
IIVOD
Akcidentalne situacije zahtevaju brza merenja uz dovoljnu izvesnost
pouzdanost rezultata merenja. Potrebno je u kratkom vremenu izvriti veliki

broj merenja. Oteane komunikacije i ekonominost rada iskljuuju kurirsku dostavu uzoraka na merenje u udaljene centre. Dati. opis situacije posebno vai u
uslovima vanrednih dogadjaja. Iz navedenih rezloga koriste se u akcidentalnim
situacijama radiometrijske laboratorije prenosnog tipa, koje se obino upotrebljavaju za odredjivanje ukupne masene alfa ili beta aktivnosti. Jedna od takvih
laboratorija je i laboratorija namenjena merenju ukupne masene beta aktivnosti
sa tipskom oznakom LARA-86.
DETEKCIONI SISTEM
Detektor beta estica je GM broja velike povrine prozora i male visine aktivne zapremine. Mala visina brojaa poboljava odnos efikasnosti detekcije bet.a zraenja prema gama zraenju. U cilju smanjivanja efikasnosti detek-
-1 5 9 -
cije gama zraenja broja je oklopljen aluminijumskim slojem debljine 5 itim, a

zatim olovnim oklopom debljine 50 mm.
Detektor je smeten aksijalno simetrino u odnosu na uzorak i to na rastojanju od 21 mm od povrine uzorka. Izmedju detektora i preparata psotavlja
se apsorber nainjen od aluminijumskog lima pogodne povrinske gustine.
Prenik detektora je 65 mm a preparata 82 mm. Debljina preparata je
6 mm tako da se ponaa kao "beskonano" debeo uzorak za veinu beta emitera i
veinu nosaa radionuk/fV
Upotrebnom pogodnih materijala i konstrukcije, postignuto je da osnovna
brzina brojanja u polju prirodnog zraenja iznosi R0 = 1.25 imp/s. Za polje zraenja Co brzina brojanja se poveava srazmerno jaini ekspozicije i iznosi:
Rx = 1.25 + 0.07-X
(imp s-1) ............................. (1)
Gde je: X - jaina ekspozicione doze izraena u jedinicama pC kg_1s_1.
PREPARAT
Rad u terenskinn uslovima zahteva jednostavnu metodu pripreme preparata
od materijala uzorka. Zato je izabrano da se u akcidentalnim uslovima merenja
masene beta aktivnosti priprema preparata svede na homogenizaciju materijala
uzorka i samo za neke materijale na prethodno suenje i usitnjavanje. Odabran
je prenik izvora za oko 30% vei od prenika detektora, to je kompromis izmedju zahteva za poveavanje efikasnosti detekcije i zahteva za to manjom teino
zatitnog kontejnera. Debljina preparata je dovoljna da se preparat moe smatrati "beskonano debelim" u odnosu na domet beta estica u materijalu nosau aktivnosti. Ovaj zahtev proistie iz metode apsolutnog merenja masene aktivnosti
(melcerovi 1975, lit.l). Pri merenju relativnim metodama, pogodna je upotreba
"takastog" tankog uzorka. Jasno je da se pri merenju apsolutnom metodom takodje
moe vriti koncetrovanje masene aktivnosti ime se postie poboljanje osetljivosti jednako faktoru koncentrovanja.
METODA APSOLUTNOG MERENJA

Metoda se bazira na korekciji samoapsorpcije beta zraenja u materijalu nosau aktivnosti. Detaljan opis metode dat je u nizu radova (lit. 1,2,3) i
u ovom tipu laboratorije metoda je primenjena bez bitnih izmena.
Metodom apsolutnog merenja meri se masena beta aktivnost preparata bez
-1 6 0 -
obzira na sastav smee beta radi'oaktivnih radionuklida. Jasno je da se pri takvom merenju pojavljuje greka merenja koja u zavisnosti od sastava smee moe
da se kree i do 40%.
Ako se nerenje vri na preparatu od uzorka koji sadri poznate radionuklide, greka merenja se smanjuje na nekoliko procenata. Zbog specifinosti
interakcije beta estica sa materijalom preparata, nema bitne promene u koeficijentu samoapsorpcije pri promeni vrste materijala nosaa aktivnosti (na primer
voda i elik). Ova injenica znatno olakava merenja i ini prihvatljivim i rezultate merenja dobivene sa preparatima napravljenim od materijala u nativnom
stanju.
RELATIVNA METODA MERENJA

Poznat radionuklid uz posedovanje kâlibracione konstante za merni uredjaj daje mogunost da se primeni relativna metoda merenja. Ako je nosa aktivnosti isti kao pri kalibracionom merenju sistematska greka merenja se smanjuje
na najmanju moguu vrednost. Pri ovakvom merenju greka merenja se sastoji od
statistike greke i greke koja je definisana od strane isporuioca standardnog
rastvora. Napominjemo da je pri relativnim merenima za postizanje iste statistike greke merenja potrebno oko pet puta krae vreme merenja u odnosu na apsolutnu metodu merenja. Zato je pogodno, kada god to uslovi dozvoljavaju, primenjivati relativnu metodu merenja.
POSTIGNUTI REZULTATI
Velike povrine detektora i preparata, koje su karakteristine za detektorski deo radiometrijske laboratorije LARA-86, doprinele su znatnom smanjivanju potrebnog vremena merenja masene beta aktivnosti uzoraka, u odnosu na
druga sredstva ove namene. Jasno je da se pri poveanju vremena merenja statistika greka merenja smanjuje priblino reciprono korenu faktora poveanja
vremena merenja. Radi ilustracije navodimo da se za interval vremena merenja od
10000 sekundi apsolutnom metodom merenja
za 40K
redionuklid, postie oset-
ljivost od oko 500 Bq kg"1 , uz oekivanu statistiku greku merenja od 20%. Pri
istim uslovima merenja sa radiometri jskom laboratorijom.LARA-10 bio bi neophodan interval merenja od 60000 s.
Navedene karakteristike razvijene laboratorije preporuuju je za pri-
11*
-1 6 1 -
menu u uslovima akcidentalnog rada kao osnovno merno sredstvo na svim mernim
mestima gde je potrebno vrenje masovnih merenja.
ABSTRACT
Radiometric Laboratory LARA-86 has been described in the paper. Laboratory is designed for the measurements of the total mass beta activity of the
food, samples, water, fodder and other materials.
The measurement has been carried out by the absolute method, using the
correction of the self-absorbed beta raradiation in the sample. The usage of
the relative measurement method has been analyzed as we11, as an alternative
method, suitable when the Laboratory operates within the radiological supervision network.
LITERATURA
1. melcerovi M., (1975), Merenje specifine beta aktivnosti materijala kontaminiranih fisionim produktima metodom debelog uzorka, Interna publikacija
Instituta "Boris Kidri" Vina-Beograd, IBK-1350.
2. melcerovi M., Djuri G . , Popovi D., (1986); Metode brzog odredjivanja
radioaktivnih materijala u namirnicama ivotinjskog porekla; Nauni skup
povodom 50 godina Veterinarskog fakulteta u Beogradu.
3. melcerovi M., Koturovi A . , Djuri G . , Petrovi B.: (1987) Sistem merenja
radioaktivrie kontaminacije biljne proizvodnje; I Jugoslovensko savetovanje
Zatita i spasavanje bilja i biljnih proizvoda od unitenja u miru i ratu;
Dubrovnik.
4. melcerovi M . , Djuri G . ; (1988); "Thick Layer Sample" Method for Measuring
of Activity of Radionuclides in Environmental Samples; II Yugoslav-Italian
Symposium on Radiation Protection; Udine, Italija.
-1 6 2 -
2.
Sekcija
RADIOTOKSIKOLOGIJA
XV JUGOSLOVENSKI SIM PO Z IJ U M Z A Z A S T IT U OD ZR A E N JA
P R I T IN A 0 6 .-0 9 .V I 1989,god.
L j.N o v a k , G P a n t e U , D .P a n o v
K UniCki c e n t a r M e d ic in s k o g fak J1 ,e1 ,a
00UR Inst-it-ut- z a m e d ic in u r a d a i r a d i o i o S k u z a S t i t u
"Dr D r a g o m ir K a r a j o v i e " , B e o g r a d , D e U g r a d s k a 29
KONCENTRACIJA 134+137 C s U U R IN U S T A N O V N I T V A S R S R B IJ E
POSLE H A V A R IJ E N U K L E A R N E E L E K T R A N E U E R N O B IL U
Kratak s a d r a j :
ispitivana j e
134C s
i 137C s
u u r ln u
o d r e d e n ih
trupa stan ovn itva u d v a r e g i o n a u S R S r b i j i C T it-ovo U i i c e i NiS>
Ûvanja su v r fie n a 1987 i 1988 g o d in e . U T it o v o u iC k o m
re g io n u
E aktivn osti
Cs k r e t a le s u s e
o d 4.1-14.6 Bq/1
a
13?C s o d
;?5-5106 Bq/1. I s t e g o d in e u N ik o m
r e g io n u iz m e re n e s u
a k tiv n o s 0(1 2.03-28.49
B q / I,
a
Cs
od
4.57 -1 8 .4 5
Bq/1.
D o b ije n e
fednosti 1988
g. b i l e
su
s t a t .is t .ie k i
z n a a jn o
n i2 e .
S r e d n je
ntinosti cez iju m a 134+137 u u r i n u i s p i t i v a n e g r u p e s t a n o v n i S t v a
a Tltovouifikog
r e g io n a
b ile
su
s t-a t-is t-ifik i
z n a C a jn o
vee
u
toosu na s r e d n je v r e d n o s t i d o b i j e n e u N iSkom r e g i o n u .
Uvod :
Posle a k c id e n ta
4> nehomogene
na
k o n t a m in a c ije
Kontaminacija j e
iz v r e n a
fiSloj, aspekta iz d v a ja m o
NajCeSi
ucestija.
put
Iz
mada
ffcesa. Preko
tarijacije
primenu je
n iz o m
134C s i
d i6e s t i v n o e
u
u r in a
z a v is n o s ti
u s v o je n o
od
da
iktivnosti
c e lo g
u n u t r a S n je
t e la
(amaspektrometrijski
separacija i m eri b e t a
ili
bez
tk iv im a
od
d o S lo
SR
k o jih
lju d s k i
100%
(1 ).
sa
je
S r b ije .
to k s ik o -
80%
90% j e
osoba
to
a n a li z o m
p re th o d n o g
u r in a .
Ia k o
i
se
U rin
tre tm a n a
iU
p o s t o je
za
110 d a n a
se
p rek o
zn atn e
p ra k tiC n u
im a
v re m e
< 2 X
m e r e n je m
se
ra d io -
m eri
d ir e k t n o
vrS i
h e m i js k a
a k t iv n o s t C 2 ,3 > .
Metoda :
Isp itiv an je
u n u t r a S n je
-1 6 5 -
e lim in a c ije
c e z iju m a
v rS i
je
a p s o r b u je
p o la ,
10%
v re m e
se
e lim in a c ija
c e z ij u m a .
staro sti
o rg a n iz a m
G la v n i p u t
k o n t in u ir a n a
o d r a s lih
za
g o to v o
g o d in a
kod
poldzluivanaja d v a d a n a , a
Ispitivanje
r a d io n u k lid a
t-ra k ta
iz lu C i
e r n o b ilu
is t a n o v n lS t v a
c e z iju m a
iz v e s n a
se
137C s.
m ekim
p o s t o ji
e le k t ra n i
t -e r it o r ije
u n o S e n ja
uniformno d i s t r i b u i r a
je urin
n u k le a rn o j
T it o v o u ile -
kog
je
N iftkog
r e g io n a
m e r e n je m
d ire k t-n o
H P -G e
d e t.e k t .o r u
bez
1987
se
je
u zo ra k a
p r e t -h o d n o g
k o ji
1987
1988
2 4 -C a s o v n o g
tre tm a n a
povezan
sa
8000
g o d in i
vrSeno
u r in a .
Urin
Je
M a r i n e li
posudama na
k a n a ln im
anaiizatorom
N iSkom
2.03 -2 8.49
k r e t -a le
su
is p o d
se
T it o v o g
su
a k tiv n e
Cs
od
su
s a g la s n o s t i
na
sa
u o v im
19,*C s
im a le
Bq/1.
su
iz m e re n e
su
4.57 -1 8.45
Bq/1.
1988
d e t-e k c i j e .
Bq/1.
134
Gs
1988
kretale
godine u
v r e d n o s t ,i
su
S r e d n je
st-a t-is t-iC k i

c e z iju m a
s ta n o v n iS t v o
re z u lt a t im a
akt.ivnost.1
g o d in e
Iz m e re n e
1 i g r a fik o n im a
ra d io a k tiv n o g
odn osu
5.75-51.06
g o d in e
na t a b e ll
da
a k t-iv n o s ti
od 1.81
Bq/1.
2.33-10.35
p o k a z u ju
ukupnog
U iic a
137C s
g r a n ic e
od
p r ik a z s u ie
vre d n o sti
1987
137
r e g io n u
a k t-iv n o s t.i
re g io n u
R e z u lt - a t i
C s o d 4 .9 3 -2 4 .7 2
su
re z u lt-a ta
Bq/1,
Bq/1,
b ile
T it -o v o u 2 ie k o m
iz m e re n e
137
do 7.16 Bq/1, a
134C s
4.1-14.6
re g io n u
d ls k u s ija
g o d in e
od
is t o m
t-at-i
"O RTEG".
R e z u lta t i
su
c e z i jum o m -1 34+1 37
r a d io a k tiv n o s t.i
m eren
firm e
'
aktivnostl
a k t-iv n o s ti
vre d n o sti
13?Cs
dobijenlh
1 i 2.
z n a C a jn o
kod
13<Cs od
ve fie
srednje
reglona
N iS k o g
e k o lo fik ih
r e g io n a .
Ovi
rezul-
is p it lv a n ja
radlo-
r e g io n i m a .
T a b e l a 1 : SR ED NJE V R E D N O STI R E Z U L T A T A M ERENJA
BR0J
ISPITANIH
PR0SECNA
VREDN0ST
STANDARDNA DEVIJACIJA
Cs-134
Cs-137
(B q / 1 )
(B q / 1 )
STATISTICKA
SIGNIFIKANTNOST
Cs-134
Cs-13?
!R E G I 0 N
G0D.
!T I T 0 V 0
!U Z I C E
1987
1988
20
16
6.81 4.54
2.26 2.13
2 4 . 2 6 11.82
11.72 5.69
^ 0.005
<0.001
! NIS
1987
1988
14
14
6. 35 -6. 73
I G D
11.90 4.81
3 . 11 2 . 7 2
<0.001
<0.001
-1 6 6 -
GRAFIK 1
134+137 Ca U URINU
P g lo n Tlt<wo U zlo
32 -i--------------------------------------------------------------
C a -1 3 4
1771
GRAFIK 2 :
----------------
C 137
1 9 8 7 .go d .
lX X I
134+137 C *
19 8 8 .pod.
Aktlvnoa
(Bq/l)
134+137 CaUURINU
[Z71
134+137 C s
C s-1 3 7
C s-1 3 4
IX X I
19 8 7 -go d .
-1 6 7 -
168.9od.
A n a liz a
k o n c e n t r a c ije
p o k a z u je
z n a t.n o
D o b ije n e
vre d n o sti
n a s t -a je
s m a n je n je
vee
k o n t -a m in a c ija
134C s
u
su
to k u
od
o v im
13?C s
1988
god.
o fie k iv a n ih ,
r a d io n u k lid o m
u r in u
odn osu
St-o
st-anovniSfcva
na
u k a z u je
p u te m
1987
da
h ran e
god.
dalje
vo d e
sa
p o d r u C j a is p i t - i v a n i h r e g i o n a .
Z a k lju C a k
U
13?
Cs
< N i
u
i
t-oku
1987
u r in u
U i c e ).
1988
gru p e
r e g io n a
re g io n a
N iS a.
p re k o
c e z iju m a
p ra e n a
je
o v ih
z n a f i a jn o
60%
u r in u
dva
is p it -iv a n ja
c e z iju m o m
st.a t.is t.iC k i

Za
god.
R e z u lt-a t-i
k on tam i n a c i j a
u ie k o g
r a d i o a k t - iv n o g
odre en e
T it o v o
r a d i o a k t - iv n a
god.
134+137
vea
s m a n je n a
s t .a n o v n iS t .v a
SR
S r b ije
p o k a z a li
su
da
odn osu
na
je
Tit-ovo-
st-an o vn iS tvo
v re d n o st
o v ih
r e g io n a
s t .a n o v n iS t .v a
je
13*C s
re g io n a
ukupnog
u
1988
g.
u o d n o s u n a 1987 g o d in u .
A b stract
XV Y u g o s i a v i a n
R a d i o i o g i c a l P r o t .e c t .io n M e e t i n g , P r i S t i n a
6 .-0 9 . j u n e 1989
L j.N o v a k , G .P a n t e li , D .P a n o v
I n s t .it .u t e o f o c c u p a t i o n a l H ealt-h a n d R a d i o l o g i c a i P r o t.e c t.io n
" D r D r a g o m i r K a r a j o v i " , B e l g r a d e , D e l i g r a d s k a 29
CONCENTRATION OF 134+137 C s IN U R IN E OF P O P U L A T IO N IN S R SERBIA

A FTE R THE CHERNOBYL ACCIDENT
C o n c e n t .r a t .io n s o f
134C s a n d 137C s
in
u r in e
of
p e o p le
iiving
in t w o r e g i o n s o f S R S e r b i a C T it o v o U ic e a n d N iS ) v e r e examined
in^ 1987
and
1988.
134C s
c o n c e n tra tio n s
f r o m 4.1-14.6
Cs fro m
5.75-51.06 Bq/1 o f
u r in e
w ere
m e a su re d
In
th e
Titovo
U ic e r e g i o n in 1987. In t h e
sa m e tim e
C s c o n c e n t r a t i o n s from
2.03 -2 8.49
Bq/1 a n d
13?C s
fr o m
4.57 -1 8.45
Bq/1
w ere
fo u n d
in the
N iS
re g io n .
The
next
year
r e s u lt s
of
e x a m i n a t io n
were
s ig n ific a n t ly
lo w e r.
The
average
c e s iu m
134+137
c o n c e n t r a t i o n s in
a
grou p
of
p o p u la t io n
fro m
th e
r e g io n
of
T it o v o
U ic e were
s i g n i f ic a n tly
h ig h e r
c o m p a rin g
to
e x a m in e d
grou p
f ro m
th e
NIS
re g io n .
L ite ra tu ra
1. K .L id e n : T h e m e t a b o li z m o f C a e s iu m in
R a d i o a c t i v i t y in M a n ", V o l.II, V ie n n a C1964), pp.33
2. IC R P P u b l i c a t i o n
Man.
"A sse ssm e n t
of
54 <19 88 ), pp.155
3.
J.R u ndo
and
B .T .T a y lo r
C a e s iu m
in
Man.
"A ssessm en t
V ie n n a <19 64 ), pp.3
The
A ssesssm en t
of
R a d io a c tiv e
of
R a d io a c t iv it y
in
M a n ",
Vol.n,
UTJECAJ UDSUEHE RADIJACIJSKE OZLJEDE UA NEKE

HEMATOLOKE PAR a KETRE U KRVI PASA
aapraga M.1 , Bedrica Ljiljana1 , Kraljevi P . 1 , Miljani Saveta2
Tetennarski fakultet, Zagreb; 2Institu t "Ruer Bokovi", Zagreb
I UFOD
Iz literature je poznato da se ukupan broj eritrocita, koncenI tracija hemoglobina i vrijednost hematokrita u krvi pasa ozraenih
I iubletalnom ozom zraenja znaajno ne mijenoaju, jer su promjene
I aeritropoezi prikrivene relativno velikom radiootpornou eritroI :ita i njihovim relativno dugim ivotom (1). Kod udruenih radijaI cijskih ozljeda, dakle kod ozljeda koje nastaju izlaganjem organiaadvama ili vie etiolokih faktora, od kojih je jedan uvijek
I iomacijsko zraenje, posljedice e biti daleko tee od samog zbroJi tetnih uinaka svake ozljede posebno; tada e se, naime, pojaI nti tzv. sindrom uzajamnog pogoranja (2). Tako, n p r . , ako Je irotinja ozraena dozom koja uzrokuje tek laki oblik radijacidskog
sindroma, promjene e u krvi tih ivotinja, ako se pridrui jo neisdruga ozljeda, biti sline promjenama koje se javljaju kod teeg
| oblika radijacijskog sindroma (3). Budui da u literaturi nismo nali podataka o utjecaju prijeloma kosti na promjenu crvene krvne
slito upasa ozraenih subletalnom dozom gama-zraenja, u ovom smo
radu upravo to htjeli istraiti.
IffiBIJAL I METODE
Istraivanja smo obavili na 12 pasa mjeanaca oba spola, staroiti od 1,5 do 5 godina, podijeljenim u kontrolnu i pokusnu skupinu.
im ivotinjama smo operativnim zahvatom na intaktnu lijevu tibiju
postavili odgovarajuu ploicu AO tehnike za osteosintezu, a zatim
sno potkoljenicu prepilili na sredini dijafize pilom po Gillyu. etvrti dan nakon operacije, pokusnim ivotinjama ozraili smo bilateralno cijelo ti jelo gama-zrakama (60C o ) , dok smo kontrolne ivo-1 6 9 -
tinje lano ozraili. Prosjena apsortirana doza u tijelu ivotinje

iznosila oe oko 1,74 Gy. Krv za hematoloke pretrage uzeli smo pri;
operacije, te 1, 3, 5, 7, 11, 15 , 30 . i 65. dana nakon operacije.
Ukupan broj eritrocita odreivali smo u Neubauerovoj komorici za
brojenje krvnih stanica, dok smo koncentraciou hemoglobina odreivsli metodom po Sahliju, a vrijednost hematokrita centrifugiranjem
jfrvi u cjevicaiaa za mikrohematokrit i ocitavanjem na tablici po
Janetezkiu. Dobiveni rezultati statistiki su obraeni i prikazani
grafiki kao srednje vrijednosti, a znaajnost promjena provjerena
je t-testom po Studentu i Fisheru.
REZLTATI
Eezultati kretanja ukupnog broja eritrocita, koncentracije
hemoglobina i vrijednosti hematokrita u krvi pasa s udruenom
radijacijskom ozljedom, prikazani su na slici 1.
Naene razlike meu pokusnim skupinama za sva tri hematoloka
parametra nisu statistiki znaajne.
DISKUSIJA
Eezultati istraivanja pokazali su da se ukupan broj eritrociti,
te koncentracija hemoglobina i vrijednost hematokrita u krvi pasa
s udruenom radijacijskom ozljedom, nisu statistiki znaajno mijenjali tijekom cigelog pokusnog razdoblja. Kada bi ovi rezultati
bili posljedica samo zbroja ovih dviju ozljeda, takvi bi se rezultati i oekivali, jer niti subletalna doza ionizacijskog zraenjja
sama za sebe (1), a niti ovakav prijelom kosti u pasa, ne uzroiuju
promjene istraivanih parametara. Udruivanjem, ovih dviju ozljeda,
oekivali smo, da bi moglo doi do sindroma uzajamnog pogoranja,
pa zato i do veih promjena u crvenoj krvnoj slici (3)* Oito je,
meutim, da su ove dvije ozljede, arteficijelni prijelom kosti s
istodobnom osteosintezom uz maksimalno uvsnje okolnog mekog tkivs
s jedne strane, i subletalna doza gama-zraenja (1,7^ Gy) s druge
-1 7 0 -
strane, bile ozljede premale jakosti da bi u pasa mjeanaca izazvale

sindrom uzajamnog pogoranja i posljedice koje bi se oitovale promjenom u crvenoj krvnoj slici.
Prema tome, na temelju dobivenih rezultata moemo zakljuiti da
u P asa s prijelomom duge kosti, nastaloj bez veih oteenja okolnog
mekog tkiva i krvarenja, i lijeenim stabilnom osteosintezom, koji
su naknadno ozraeni subletalnom dozom gama-zraenja, vjerojatno nee
doi do znaajnijih promjena u ukupnom broju eritrocita, koncentraciji hemoglobina i vrijednosti hematokrita u perifernoj krvnoj slici.
LITEEATUHA
1.
International Atomic Energy Agency / World Health Organization:

Manual on radiation haematology. Tehnical reports series No. 123,
IAEA, Vienna, 1971.
2.
Hadoti M . : Radiaciona povreda ovjeka. IVMD, Beograd, 1966.
Radoti M., Panteli D.: Klinike manifestacije i kvantitativna

analiza sindroma uzajamnog pogoranja. Vojnosanitetski pregled
28 (6) 305-318, 1971.
THE EFl
ECTS OF COMBINED INJURIES ON SOME
HAEMATOLO GICAL PARAMETERS IN BLOOD OF DOGS
impraga M . , Bedrica Loiljana, Kraljevi P., Miljani Saveta
ABSTRACT
The attempt was made to investigate the effects of combined
injuries (osteotomy - osteosynthesis + additional irradiation 1,7^ Gy) on the red blood cell count, hemoglobin concentration
and hematokrit in the dog blood. The results obtained have shown
that there were no effects of combined injuries on red blood cell
count, hemoglobin concentration and hematokrit in the dog blood.
-1 7 2 -
AKTIVNOST GLUTAMAT-DEHIDROGENAZE, S0R3IT0L-DEHIDR0GENAZE I

KOilNESTERAZE U KRTOOJ PLAZMI KONTAMINIRANIH PILIA
P. Kraljevi, D. Emanovi i M. impraga
Veterinarski fakultet, Zagreb
Dvod
a J'ednom naem ranijem radu (1) pokazali smo da se aktivnost nekoliko enzima, koji su inae specifini za jetru peradi
ilimogu posluiti za dijagnostiku jetrinih oteenja u peradi,
znaajno mijenja u krvnoj plazmi pilia nakon parenteralne aplilcacije radioaktivnog fosfora 52P. Ovog puta, htjeli smo proiriti enzimski profil u krvnoj plazmi pilia s jo tri enzima
koji spadaju u skupinu enzima ija se aktivnost u krvnoj plazmi
ijenja zbog funkcionalnih ili patolokih promjena u jetri (2),

kako bismo utvrdili mogu li oni posluiti za ranu dijagnostiku
jetrinih oteenja uzrokovanih ionizacijskim zreanjem.
Materijal i metode
Pokuse smo obavili na piliima, hibridima teke pasmine
fioss, oba spola, starim 50 dana. Piliima smo i n t r a m u s k u l a m o
ubrizgali radioaktivni fosfor 32P u obliku Na2H 32P04 , a u dozi od 166,5
po kilogramu tjelesne mase. Osim pokusne sku
prne imali smo i kontrolnu skupinu pilia koju smo drali pod
lstim uvjetima kao i pilie iz pokusne skupine, a umjesto 32P
injicirali fizioloku otopinu natrijevd klorida.
Krv za analizu uzimali smo 1, 3, 5, 7- i 10. dana nakon
aplikacije
p. u krvnoj smo plazmi odreivali aktivnost glu-
tamat-dehidrogenaze (GLDH), sorbitol-dehidrogenaze (SDH) i kolinesteraze (ChE) spektrofotometrijski, koristei optimizirane komPlete reagencija proizvoaa Boehringer Mannheim 3mbH.
Po zavretku pokusa ivotinje smo rtvovali i nainili
-1 7 3 -
'
''. ri
patohistoloki pregled imutranjih organa.

Rezultati su statistiki obraeni i prikazani kao postotak
kontrolnih vrijednosti. Razlike medu srednjim vrijednostima provjerene su t-testom po Studentu i Fisheru.
Rezultati
Rezultati istraivanja prikazani su u tablici 1.
Tablica 1. Prosjena aktivnost glutamat-dehidrogenEize (GLDH),
sorbitol-dehidrogenaze (SDH) i kolinesteraze (GhE)
u krvnoj plazmi pilia nakon perenteralne aplikacije J P, izraene kao postotak kontrolnih vrijednosti (kontrola = 100).
Enzimi'''v
GLDH (n = 4)
SDH (n = 3)
ChE (n = 7)
Dani nakon
.
32 P
aplikacije
10
149
504
88
340
111
76
451
413
89
86
100
616
430
90
95
n = broj ivotinga u pokusnoj skupini. Broj je ivotinja u

kontrolnoj skupini bio 4.
Iz priloene se tablice moe razabrati da je aktivnost GLDH
i SDH u krvnoj plazmi pokusnih pilia bila poveana gotovo tijekom cijelog pokusnog razdoblja, dok je aktivnost ChE bila smanjena. IJabiljeene promjene nisu, meutim, bile statistiki znaajne.
Patohistoloki nalaz pretraenih organa rtvovanih pilia
nije pokazao nikakvih promjena.
Rasprava
Dobiveni rezultati pokazali su, dakle, da se aktivnost ni
jednog od tri istraena enzima nije z n a a j n o mijenjala u krvnoj
plazmi pilia tijekom pokusnog razdoblja. Prema tome, ovi
,e rezultati razlikuju od rezultata koje smo ranije dobili u naim
-1 7 4 -
istrazivanjima obavljenim na istim ivotinjama i pod istim uvjetima. Tada smo, naime, zabiljeili znaajan pad aktivnosti alanin-aminotransferaze (ALT), laktat-dehidrogenaze (LDH), alfa-hidroksibutirat-dehidrogenaze (H3DH), gama-glutamil-transpeptidaze (GGT) i leucin-aminopeptidaze (LAP) u krvnoj plazmi pilioa nakon aplikacije 52P, takoer u dozi od 166,5
MBqAg
tjeles-
ne mase.
Koj'i je pravi razlog da se prosjene aktivnosti GLDH, LDH
i ChE nisu znaajno miaenjale u krvnoj plazmi pilia (aktivnosti
GIBH i SDH pokazale su neznaajan porast, a aktivnosti ChE neznaajan pad) nakon aplikaci,je 52P, teko je pouzdano rei. Jedan od razloga svakako moe biti i mogunost da su ovi enzimi
ili, pak, mehanizmi odgovorni za njihovu sintezu, manje osjetljivi na ionizacijsko zraenj'e od enzima AST-a, LDH, HBDH, GGT-a
i
Tponajprije mislimo na osjetla'ivost ChE, odnosno na
osjetljivost mehanizama odgovornih za sintezu tog enzima. Jer,

smatramo, poveanje aktivnosti GLDH i SDH u krvnoj plazmi pokusnih pilica nije statistiki znacajno, unato relativno velikom
porastu srednjih vrijednosti, zbog velikih fiziolokih varij'acija aktivnosti tih dvaju enzima u krvnoj plazmi pilia. Pojedinane vrijednosti i u kontrolnoj i u pokusnoj skupini ivotinja, kretale su se, naime, od 0 do 15 U/L za GLDH, i od 0 do
4 U/L za SDH.
Prema tome, na temelju dobivenih rezultata moemo zakljuiti da odreivanj e aktivnosti GLDH, SDH i ChE u krvnoj plazmi
pilia kontaminiranih 52P, u dozi od 166,5 M 3 q A i l o g r a m tjelesne mase, ne moe posluiti za rano otkrivanje jetrinih funkcionalnih oteenja u pilia uzrokovanih ionizacijskim zraenjem.
' -1 7 5 -
Literatura
1) P. Kraljevi, D. Emanovi, V. Mitin, H. Gomeri,
M. impraga: Enzimski profil u krvnoj plazmi pirlia nakon
32
unutarnje kontaminacije radioaktivnim fosforom

P. Zbornik
radova XIII. jugoslavenskog simpozija od zatite od zraenja.
Pula, 1985., str. 190-192.
2) E. H. Coles: Veterinary clinical pathology. 3. izd.
W. B. Saunders Comp. Philadelphia, 1980., str. 204-212.
Abstract
The activity of glutamate
dehydrogenase (GLDH), sorbitol
dehydrogenas e (SDH) and cholinesterase (ChE) in the blood plaama of radioactive isotope ^2P treated chickens was investigated.
None of investigated enzymes showed significantly changes after
radionuclide injection.
-1 7 6 -
DSPOREDBA EFIKASNOSTI DVIJE VRSTE ALGINATA
I FERI-FEROCIJANIDA
I
ISNIZENJU RETENCIJE RADIOAKTIVNOG STRONCIJA
H. Landeka, B. K a r g a i n ,
I CEZIJA U TAKORA
K. K o s t i a l
Institut za m e d i c i n s k a i s t r a i v a n j a i m e d i e i n u r a d a , M o e
Pijade 158, 41 0 0 0 Z a g r e b
Terapiju izbora u slu a j u u n u t r a n j e k o n t a m i n a c i j e radioaktivnim stroncijem i c e z i j e m p r e d s t a v l j a k a l c i j a v a l ginat i

feri - ferocijanid (Prusko m o d rilo)
(1). V i s o k a e f i k a s n o s t tih
sredstava dokazana je u nizu p o k u s a na i v o t i n j a m a a pot v r e n a

je i njihova efikas n o s t i n e t o k s i n o s t u l j u d i (2,3). Sa sve
veom mogunou k o n t a m i n a c i j e o k o l i a sve je vea m o g u n o s t
primjene navedenih s r e d s t a v a u cil j u s m a n j e n j a r e t e n i c j e tih
dvaju radionuklida koji p r e d s t a v l j a j u o p a s n o s t za ovjeka. Pri
tome je vana e f i k a s n o st p r i m i j e n j e n o g t e r a p i j s k o g sredstva. U
radu je izvrena u s p o r e d b a e f i k a s n o s t i d v a j u p r e p a r a t a a l g i n a t a
i dvaju preparata f e r i - f e r o c i j a n i d a u s n i e n j u a p s o r p c i j e i retencije radioaktivnog s t r o n e i j a o d n o s n o c e z i j a n a k o n n j i h o v e primjene u takora.
Haterijal i m e t o d e
Pokusi su v r eni na e n k a m a t a k o r a iz u z g o j a sta j e za p o k usne

ivotinje (IMI) s t a r o s t i 5 t j e d a n a (te i n a oko 130 grama). Radionuklidi ^Sr i 1 ^ C s
( R a d i o c h e m i c a l C e n t r e Amersham,
Engleska)
primijenjeni su o r a l n o p u t e m e i u e a n e s o n e (85Sr 185 kBq, a 1 ^ 7Cs

37 kBq po ivotinji). P r i m i j e n j e n e su d v i j e vrste k a l c i j e v a alginata - A i (Alginate I n d u s t r i e s Ltd-, Lond o n , Engleska) i
u'
-1 7 7 -
(Kelco and Co., San Diego, USA) u dozi od 10 g/100 g hrane

te dvije vrs t e k a l i j e v a f e r i - f e r o c i j a n i d a - R
Berlm,
(Heyl and Co.,
N j emaka) i R^ (Kelco and C o . , San Diego, USA) u dozi
od 2.5 g/1 0 0 g hrane. T e r a p i j s k a s r e d s t v a p r i m i j e n j e n a su u

hrani p o k u s n i h i v o t i n j a t o kom tri dana p o evi 24 sata prije
p r i m j e n e r a d i o n u k l i d a . Z i v o t i n j e su r t v o v a n e est dana nakon
pr i m j e n e izotopa. R a d i o a k t i v n o s t u c i j e l o m tijelu, karkasu
(cijelo t i j e l o bez p robavila) i p r o b a v i l u o d r e e n a je u scinti
l a c i j s k o m bro j a u za male l a b o r a t o r i j s k e i v o t i n j e (Tobor, Nuclear Chicago) dok je r a d i o a k t i v n o s t u o r g a n i m a odre e n a u autom a t s k o m g a m a brojau (Nuclear Chicago).
R e z u l t a t i su korigirani
za r a d i o a k t i v n i raspad i g e o m e t r i j u u z o r k a te p r i kazani kao

a r i t m e t i k a sre d i n a sa s t a n d a r d n o m pogrekom.
Rezultati i diskusija
Na Tab l i c i 1. p r i k a z a n i su r e z u l t ati ui n k a kal c i j e v a alginata

..
na r e t e n c i j u
85
Sr. R e z u l t a t i u k a z u j u da p r i m j e n a obaju preparata
ka l c i j e v a a l g i n a t a sni z u j e r e t e n c i j u 85Sr u c i j e l o m tijelu i orga n i m a 2-3 puta. Algi n a t A^ bio je n e t o u s p j e n i j i u snienju

r e t e n c i j e r a d i o s t r o n c i j a u c i j e l o m tijelu, k a r kasu i kosti (oko
10% )
85
dok je alg i n a t A^ bio neto u s p j e n i j i u snienju retencije
Sr u Pt?bavilu (13$). Na Tab l i c i 2. p r i k a z a n i su rezultati uinka
dvaju p r e p a r a t a f e r i - f e r o c i j a n i d a na r e t e n c i j u 1 ^^Cs. Primjena

f e r i - t e r o c i j a n i d a R^ s n i z i l a je r e t e n c i j u 1 3 7 Cs u c i jelom tijelu
u o r g a n i m a 60-70 puta. F e r i - f e r o c i janid R^ snizio je retenciju
r a d i o c e z i j a 20-30 puta. P r e p a r a t R^ je dva puta efikasniji u snienju r e t e n c i j e r a d i o c e z i j a u c i j e l o m t i j e l u i o r g a n i m a od preparata R^. Rezu l t a t i n a ih rani j i h i s p i t i v a n j a u k a z a l i
su na potrebu
ls t o v r e m e n e p r i m j e n e m j e a v i n e t e r a p i j s k i h s r e d s t a v a u sluaju
k o n t a m i n a c i j e o k o l i a r a z l i i t i m r a d i o n u k l i d i m a . Efikasnost takve
-1 7 8 -
Tablica
1.
Utjecaj
razlicitih
(.% o r a l n e
doze
preparata
Kontrola (K)
Broj
alginata
Ca-alginat (A-^)
Cijelo tijelo
13.45
Karkas
13.38
radioaktivnog
stroncija
Ca-alginat (A^)
12
12
ivotinja
na. r e t e n c i j u
^Sr)
12
+ 1.15
4.61
+ 1.14
4.57
+ 0.30
(2.9)
5.94
5.92
+ 0.008
0.029
+ 0.006e
(2.2)
0.021
+ 0.28
(2.9)3
Probavilo
0.065
Jetra
0.0010 + 0.0001
Bubrezi
0.0005 + 0.0001
0.0003 + 0.00003e (3-3)

0.0002 + 0.00002e(2.5)
Femur
0.50
0.16
+ 0.04
+ 0.01d
(3.1)
+ 0.34
(2.3)b
+ 0.34
(2.3)
+ 0.003
(3-1)
(2.0)
0.0005 + 0.0001
0.0002 + 0.00002 (2.5)

(2.4)
0.21
+ 0.01
179
K - s t a n d a r d n a ta ko rsk a hrana
A]_ - st a n d a r d n a t ak or sk a hrana sa 10% C a - a l g i n a t a (Alginate I nd ust r i e s Ltd., London, Engleska)
A^ - s t a n d a r d n a ta ko rs ka hrana sa 10% C a - a l g i n a t a (Kelco and Co., San Diego, USA)
a 0mj er K/A]_
b0mje r K/ A^
G P<0.01
d P<0.001
P > 0 .05
T a b l i o a 2, U t j e o a j r a z l i c i t i h p r e p a r a t a f e r i - f e r o c i j a n i d a na ret e n c i j u r a d i o a k t i v n o g cezija
(% o r a l n e d o z e
J Cs)
Kontrola (K)
B roj
ivotinja
Feri-ferocijanid (R^)
11
Feri-ferocijanid: (R2 )
12
11
180
Cijelo tijelo
50.15 + 1.52
0.95
+ 0.14
(52.8)a
1.84
+ 0.09
(27.3)b
Karkas
46.88 + 1.48
0.89
+ 0.14
(52.7)
1.76
+ 0.09
(26.6)
+ 0.01
(53.5)
0.12
3.21 + 0.14
0.06
+ 0.005
(26.8)
Mii
Probavilo
0.85 + 0.03
0.016 + 0.002 (53.1)
0.032 + 0.002
(26.6)
M i i o gr %
0.76 + 0.02
0.013 + 0.002
(58.5)
0.028 + 0.001
(27.1)
(31-9)
Jetra
1.53 + 0.06
0.021 + 0.003
(72.9)
0.048 + 0.004
Bubrezi
0.36 + 0.01
0.005 + 0.0008 (72.0)
0 .0 1 3 + 0.001
(27.7)
Mozak
0.25 + 0.006
0.004 + 0.0006 (62.5)
0.010 + 0.001
(25.0)
Femur
0.06 + 0.002
0.0008 + 0.0001(75.0)
0.002 + 0.0001
(30.0)
K - standardna takorska hrana
R 1 - s t a n d a r d n a t a k o r s k a h r a n a sa 2,,5 g f e r i - f o r o c i j a n i d a (Radiogardas-e- Cs, Heyl & Co. , West

B e r l i n , SRNJ)
- s t a n d a r d n a t a k o r s k a h r a n a sa 2.5 g f e r i - f e r o c i j a n i d a
a0 m j e r K / R x
b0mj e r K / R 2
p<0. 0 0 1
(Kelco & Co., San Diego, USA)
kombinirane terapije p o t v r e n a
studijama na takorima
tanioima-volonterima
je kako u e k s p e r i m e n t a l n i m
(4) tako i u h u m a n i m stu d i j a m a na ispi-
(5,2). Pri p r a k t i n o j primjeni takve kom-
bimrane terapije treba uzeti u obz i r n a v e d e n e r a zlike u efikasnosti r a z l i i t i b
p r eparata a l g i n a t a i f e r i - f e r o c i j a n i d a .
Literatura
1.IAEA, International A tomic E n e r g y Agency, Manual of early

medical treatment of p o s s i b l e r a d i a t i o n injury, Sa f e t y Series
No. 1)7, B e , 1978.
2. Kostial, K . , K a r g a i n , B . , Simono v i ,
Reduced radio s t r o n -
I.
tium absorption in a hum a n sub j e c t t r e a t e d with com p o s i t e

treatment for mixed fis s i o n p r o d u c t c o n t a m i n a t i o n , Health
Phys. 52 (1987) 371-372.
3. Stromme, A .
Increased e x c r e t i o n of 1 3 7 Cs in humans by Prus-
sian blue, str. 329-332 u " D i a g n o s i s and tre a t m e n t of deposited radionuclides" (ured. H.A. K o r n b e r g i w.D. Norwood),
Excerpta Medica F o u n dation, A m s t e r d a m ,
Kostiai, K . , K a r g a i n , B . , S i m o n o v i ,
1968.
I. E f f i c i e n c y of a com-
posite treatment for mix e d f i s s i o n p r o d u c t s in rats. J. Appl.

Toxicol. 3 (1983) 291-296.
5. Simonovi, I., Kostial, K . , K a rgain,
B.
upfcake n
thyroid after a n t i d o t e t r e a t m e n t for m i x e d fission products

contammation. Int. J. Radiat. Biol. 46 (1984) 459-462.
-1 8 1 -
XIV J u g o s l a v e n s k i s i m p o z i j u m z a t i t e od zraenja
Pritina,
6-9- l i p a n j 1 9 8 9 -
E F F I C A C Y O F T W O T Y P E S O F A L G I N A T E S A N D P R U S S I A N B L U E FOR
85
Sr
A N D 1 3 7 Cs I N R A T S
In this w o r k the e f f i c a c y of two typ e s of c a l c i u m alginate

and P r u s s i a n blue in r e d u c i n g
Or
Sr and
2_ "3V
Cs retention in rats
was c o m p a r e d . The resu l t s o b t a i n e d p o int out the differences

in the e f f i c a c y of t h e r a p e u t i c a l ag e n t s from different pharmac e u t i c a l firms. These di.fferences sh o u l d be taken into consider a tion in c a ses of their a m d i n i s t r a t i o n to humans.
therapy,
i n t ernal c o n t a m i n a t i o n ,
P r u s s i a n blue
-1 8 2 -
^Sr, 1 3 7 Cs, alginate,
UTJECAJ ALGINATA NA R E T E N C I J U ^ C e
0 MLADIH STAKORA
R. Areina, B. K a r g a i n , K. K o s t i a l
Institut za m e i c i n s k a i s t r a i v a n j a i m e d i c i n u r a d a ,
Moe Pijade 158, 41000 Zagreb
Niz studija do sada pok a z a o je da je a l g i nat terapija izbora

u slucaju unutranje k o n t a m i n a c i j e r a d i o a k t i v n i m s t r o n c i j e m jedni od radionuklida koji u s l u a j u k o n t a m i n a c i j e okolia
predstavlja opasnost (1 ) za ovjeka. U e k s p e r i m e n t a l n i m studijama na mladim t a k o r i m a p o k a z a n o je t a k o e r da a l g inat snizuje
apsorpciju olova (2). Alginat se u t e r a p i j s k e svrhe moe primijeniti i za sma n j e n je r e t e n c i j e b a rija
(3) te radija (3,4).
Na osnovu rezultata nek i h "in vitro" s t u d i j a za pr e t p o s t a v i t i

je da bi se alginat m o g a o p r i m i j e n i t i u t e r a p iji u n u t r a n j e
kontaminacije r a d i o a k t i v n i m cerijem.
Cilj o v o g rada bio je is-
pitati efikasnost a l g i n a t a u s m a n j e n j u r e t e n c i j e l 4 l Ce u mla-dih

sisajuih takora.
Materijal i m e t o d e
Pokus je vren na est d n e v n i m t a k o r i m a iz uzgoja staje za
pokusne ivotinje I n s t i t u t a za m e d i c i n s k a i s t r a i v a n j a i medicinu rada. Radi o n u k l i d 1 4 l Ce (R a d i o c h e m i c a l C entre Amersham,
Engleska) prim i j e n j e n je oralno, m e t o d o m u m j e t n o g h r anjenja pomoou kapaljke tok o m 8 sati (74 k B q / 0 . 2 ml). K a l c i j e v alginat
(Alginate Industries Ltd., p r i m i j e n j e n je u m l i j e k u u dozi od
-1 8 3 -
0.9 g/kg t j e l e s n e teine 24 sata prije,

nak o n p r i m j e n e
141
i s t o v r e m e n o te 24 sata
Ce t a k o e r put e m k a p aljke. Kontrolna skupina
i v o t i n j a p r i m i l a je u m j e s t o
a l g i n a t a f i z i o l o k u otopinu. Zi-
v o t i n j e su u v i j e k nak o n u m j e t n o g h r a n j e n j a v r aeene svojim majkama. Z i v o t i n j e su r t v o v a n e est dana n a k o n primjene izotopa

te je o d r e e n a r a d i o a k t i v n o s t u c i j e l o m tijelu, karkasu i probav i l u na s c i n t i l a c i j s k o m b r o j a u za male laboratorijske ivotinje (Tobor, N u c l e a r Chicago) dok je r a d i o a k t i v n o s t u organima
o d r e e n a u a u t o m a t s k o m g a m a b r o j a u (Nuclear Chicago). Rezultati
su p r i k a z a n i kao a r i t m e t i k a sre d i n a sa s t a n d a r d n o m pogrekom.
Rezultati i iskusija
Retencija
141
Ce u c i j e l o m tijelu, karkasu,
p r obavilu i bub-
regu i v o t i n j a koje su prim i l e a l g i n a t bila je za oko 23% nia

nego u k o n t r o l n i h , dok je to s m a n j e n j e za jetru i femur iznosilo
30% o d n o s n o 40%. N a j v e i dio r e t i n i r a n e doze radioaktivnog cerija
n a l a z i o se je u p r o b a v n o m t raktu (97%).
T a b l i c a 1. Utj e c a j a l g i n a t a na r e t e n c i j u or a l n o primijenjenog
l 4 l Ce u 6-d n e v n i h ta k o r a (% doze)
Broj ivotinja
Kontrola
(18)
Alginat
(24)
Cijelo tijelo (CT)
54.73
+ 3.64
42.06
+ 2.49
1.3b
Karkas
+ 0.15
+ 3.65
1.11
+ 0.13
1.3
Probavilo
1.49
53.24
Probavilo (% CT)
96.82
+ 0.66
40.95
97.12
+ 2.49
+ 0.38
1.3
1.0
1.4
Jetra
0.125 + 0.003
0.088 + 0.011
Bubreg
0.029 + 0.003
0.0 2 3 + 0.002
Femur
0.0 23 + 0.002
0.014 + 0.002
1.3
1.6
^Kalcijev alginat primijenjen je u mlijeku tokom tri dana u dozi od 0.9 g/kg
tjelesne teine
b0mjer kontrola/alginat
-1 8 4 -
U veoini pokusa do sada i s p i t i v a n je u i n a k a l g i n a t a kod

odraslih ivotinja. E f i k as n o s t t a k v o g t r e t m a n a ovisi'la je o
iozi i vrsti alginata, duini t r a j a n j a t r e t m a n a kao i v r e menu
njegove primjene 65). P r i m j e n o m a l g i n a t a u s i s a j u i h takora
retencija ^ S r smanjena je oko 3 puta (6) dok je ret e n c i j a
^Pb sniena oko 2 puta (2). E f i k a s n o s t a l g i n a t a za cerij u
sadanjem pokusu nia je od one za s t r o n c i j no u p u uje na to da
e kod unutranje k o n t a m i n a c i j e o k o l i a i e v e n t u a l n e primjene
alginata u cilju smanjenja r e t e n c i j a s t r o n e i j a kao jednog od
bioloki najopasnijih r a d i o n u k l i d a , t a k v a t e r a p i j a biti efik a s n a
i za padioaktivni cerij.
Literatura
1. IAEA, International A tomic E n e r r g y Agency, M a n u a l of early

medical treatment of p o s s i b l e r a d i a t i o n injury, Safety Series
No. 47, B e , 1978.
2. Kostial, K . , S i m o n o v i , I., Pioni, M . R e d u c t i o n of lead
absorption from the i n t e s t i n e in n e w b o r n rats. Environ. Res.
4 (1971) 360-363.
3. Humphreys, E.E., Van P u y m broeck, S., V a n d e r b o r g h t , I. Inhibition of intestinal a b s o r p t i o n of s i m u l t a n e o u s l y a d m i n i s t e r e

Ca-l)7, Sr-85, Ba-133 and Ra-226 by d i f f e r e n t so d i u m alginates.
Seoond International C o n f e r e n c e "Strontium M e t a b o l i s m " , G l a s g o w
and Strontian, USAEC Conf. 7 20818
(1972)
309-313.
(. Kestens, L ., Schoeters, G ., Van P u y m b r o e c k , S., V a n d e r b o r g h t ,

0. Alginate treatment and d e c r e a s e of 2 2 ^Ra r e t e n t i o n in the
mouse femur after an I.P.
c o n t a m i n a t i o n w i t h v a r i o u s radium
doses. Health Phys. 39 (1980) 805-809.
-1 8 5 -
5. K a r g a i n ,
metode
6.
B . Unutranja
terapije.
Kostial,
Arh.
kontaminacija
hig.
rada
toksikol.
K ., G r u d e n , N ., D u r a k o v i ,
S i m o n o v i , I.
lactating
Reduction
A .,
in s t r o n t i u m
and s u c k l i n g rats.
radionuklidima i
Acta
35
(1984)
Juvani,
absorption
Radiol.
11
199-205.
.,
in pregnant,
(1972)
277-287.
XIV J u g o s l a v e n s k i s i m p o z i j u m z a t i t e od zraenja
Pritina,
6- 9. l i p a n j 1989-
T H E I N F L U E N C E O F A L G I N A T E O N l2tlC e R E T E N T I O N I N Y O U N G RATS
Calcium
rats
and
treatment
ling
alginate was
its
effect
administered
20-40$
a l g i n a t e , lf<1Ce,
to
6-day-old
o n r e t e n t i o n wa,s i n v e s t i g a t e d . W i t h this
cerium retention
rats were
in m i l k
in the w h o l e
lower
suckling
than
rats,
in
the
body
control
absorption
-1 8 6 -
and
o r g a n s o f suck
group.

Pritina, 06 - o9.1989.
ISPITIVANJE PEOEILAKTIKIH EPEKATA TERAPEUTSKIH KEEMOVA
PBI KOiJTAlHiiAGIJI SADIOiJTJKLIDIMA TEHMIKE OPEKOTINE KOE
Milivojevi K. i Stojanovi D.
Institut za nuklearne nauke "Boris Kidri", Vina, Beograd
Opekotina kontaminirana radioaktivnim materijama moe se oedvati u akcidentalnim situacijama i predstavlja poseban znaajan
rroblem radiokontaminirane povrede, zt>og mogunosti brze i obimne
resorpcije radionuklida preko opeene povrine (1, 2, 3). Stepen
resorpcije radionuklida preko tenaike opekotine koe zavisi od
reliine i stepena opekotine, vrste i hemijskog oblika kontaminaata, duine trajanja kontaminacije, izvedene dekontaminacije i niza drugili faktora koji mogu da uslove varijacije u resorpciji. U
0701 eksperimentalnom radu praena je kinetika prodiranja radionuklida preko termike lezije koe i posmatran je efekat tretmana
opekotine terapeutskim lcremovima (ispitivanl su Oa-Sandosten, Dianabol, Solcoseryl) na brzinu i obim resorpcije radiokontaminanta.
M primeni najefikasnijeg krema u smanjenju interne kontaminacije
ispitan je i dopunski efekat dekontaminacionog tretmana.
Materi.ial i metode rada
Ogledi su izvedeni na belim pacovima, mujacima, telesne teane oko 200 gr. U toku ogleda ivotinje su bile pod narkozom izvedenom uretanom.
Uslovi ranjavanja: JKa koi i n t e r s k a p u l a m e regije, sa koje je
aklonjena dlaka, opekotina krunog oblika, povrine oko 2 cm nainjena je pomou Desh.ery-evog termokautera, pri temperaturi od 600C.
Opeena povrina sa neposrednom okolinom nije prelazila 1% telesne
povrine pacova. U proceni dubine opekotine primenjen je tzv. proireni ameriki sistem po kome se nainjene opekotine mogu klasifikovati u II B i III stepen. U centralnom delu opekotine prenika oko
-1 8 7 -
1 cm
dominirali su znaci nekroze, a periferni deo bio je isheni;nog izgleda.

Uslovi kontaminacije: ITa opeenu povrinu koe nanoeno je
0,05 ml rastvora S ^SrCl2 NaJ 151 ili 1 ^ C s C l , sa pH 6.0 za radiostroncijum i radiocezijum a 7o za radiojod. Kod oglednih grupa
u kojima je ispitivan efekat terapeutskih kremova kontaminacija
radionuklidima izvodjena je posle aplikacije krema na opekotinu.
Tehnika dekontaminaci j e : Dekontaminacioni tretman se zasniva:
na akci ji ispiranja opeene povrine sa 20 ml dekontaminacionog rastvora ( l?o sapun, 1% Cetavlon, 0,9% NaCl), uz korienje vakmn
stema. Tretman je trajao oko 5 min.
Tehnika merenga: 11a kraju svih ogleda ivotinje su rtvovane,
a ukupni telesni sadraj radionuklida i zaostale aktivnosti u kontaminiranoj lokaciji mereni su na uredjaju za direktno merenje ukupne telesne radioaktivnosti kod malih eksperimentalnih ivotinja.
Rezultati i diskusi.ia
Pri ispitivanju zatitnog efekta terapeutskih kremova (OA-Saadosten, Dianabol, Solcoseryl) sa aspekta smanjenja resorpcije radionuklida i poholjanja efikasnosti dekontaminacije, pokazalo se da
efekat izrazito zavisi od vrste krema i vrste kontaminanta jer je
primena izabranih lcremova predupredila u veoj ili manjoj meri resorpciju pojedinih radion-uklida. Najbelgi efek at ispoljio je krem
Solcoseryl, te su na tabeli 1. prikazani samo rezultati ispitivanja
njegove efikasnosti.
Tretiranjem opekotine kremom Solcoseryl pre kontaminacije
znatno su smanjene koliine prodrlih radionuklida u toku 50 mimtta
po kontaminaciji: telesni sadraj je preko tri puta manji za stroncijum, preko est puta manji za jod, a preko sedam puta man.ji za
cezijum.
Povoljan efekat krema Solcoserjl ogleda se i u poveanoj efikasnosti dekontaminacije u odnosu na ivotinje netretirane kremom,
Dekontaminacioni tretman u manjoj meri uveava telesni sadraj radiojoda i radiocezijuma i kod"netienih" i kod kremom "tienih"
ivotinja. Pored izrazito smanjene i n t e m e kontaminacije kod kremoi
tretiranih ivotinja, izrazito su nie vrednosti zaostale radioaktivnoti u opekotini posle dekontaminacije. Otuda i velike razlike u
? a b e la
Jadioluklid
1.
E f e k a t k r e m a S o l c o s e r j l n a predupredjiTanje p r o d i r a n j a r a d i o n u k l i d a
p r e k o fcerm icke o p e k o t l n e k o z e i n a e f i k a s n o s t d e k o n t a m i n a o i j e
( u p r o c e n t i m a od. n a n e t e r a d i o a k t i v n o s t i )
Resorptivna
povrina
A
8 5sr
189
A
B
A
Wfla
Materiga za
dekontaninaciju
Telesni
sadraj
Zaostala
radioaktivnost
u opekotini
Nedekontaminirani
0,9% NaOl
l%o sapun
lledekontaminirani
1% Cetavlon
0,18 + 0,12
0,22
0,07
0,24
0,14
+ 0,04
0,05
0,02
0,03
85,07
80,57
7,35
7,96
14,71
19,19
7,35
7,96
3,63
2,12
96,34
2,12
Nedekontaminirani
0,9% NaCl
l%o sap\an
lledekontaminirani
1% Cetavlon
18,52 + 6,65
5,99
27,97
5,58
32,98
1,11
2,92
1,67
3,77
55,45
42,5o
4,65
6,93
16,58
24,52
5,99
6,93
27,07
7,19
69,16
7,19
Nedekontaminirani
0,9% NaCl
l%o sapun
Nedekontaminirani
1% Cetavlon
21,12 + 6,41
8,03
28,31
6,78
27,57
+
2,76
1,89
2,28
7,4o
32,78
35,83
6,30
8,99
38,91
36,60
8,03
8,99
20,60
8,75
72,00 + 8,75
Efikasnost
dekontaminacije
A - lermika opekotina koe

B - Termika opekotina koe "tiena" pre kontarainacije lcreraom Solcoseryl
Kontarainacija je trajala 30 minuta, odnosno dekontaminacija je izvodjena 30 minuta nakon kontaminacije
efikasnosti dekontaminacije, koja je za 6,5 puta vea kod kontaL-1

n a c i j e stroncijumom, za vie od etiri puta vea kod joda, i za
oko dva puta vea kod cezijuma u oduosu na ivotinje kod kojihd
je p r i m e n j e n krem. Postignuta efikasnost dekontaminacije je visoc I
i iznosi oko 7 o % od inicijalne aktivnosti za radiojod i radioceiijum, a preko 9 5 % za radiostroncijun.
Rezultati dati u tabeli 1. jasno svedoe o zavisnosti obita
interne kontaminacije od vrste radionuklida. Izrazito niski nivoi
t e l e s n o g sadraja detektovani su u uslovima kontaminacij'e opekotb
r a d iostronci jumom, koji su za sto i vie puta nii u odnosu na rs*
d io j o d i radiocezigum.
L ITE R A I U E A
I* Iiilivojevi K . , Stojanovic D # i s a r . , Kinetika prodiranja raci>
cezijuma u organizam preko termike opekotine koe i moguonosti
d e k o n t a m i nacionog tretmana, M e dicinski spektar, br. 4,21-25,
Skoplje, 1975.
2. I l j i n L.A., Ivan i k o v A.3!., Radioaktivnie veestva i rani, str,
122, Atomizdat, Hoskva, 1979.
5. Milivojevi K . , Stojanovi D., D e c o ntaminacion of Wounds and
blems of Differential Diagnosis at Ejcternal Irradiation, VI Cotgress IRPA "Radi a t i o n - R i s k - P r o t e c t i o n " , Vol. II, 855-856, Berli:
(West), 1984.
EXAMIi'IATIOII OP IHE P R O P H TLACTIC EPFE K T S O P THERAPEUTICAL
C REA M S A T COI'ITAMIifATIOlT O F THERMAL BURII W I T H RADIOMJKLIDSS
S \ m m a r y -Tlie absorption of radionuclides tbrougb. thermal b u m s of
the s k i n II B and III degree on the b a c k of ats have been investigated. O b s e r ved and the degree of internal contamination in the conditions of p retreatment w i t h t herapeutical creams and decontamination treat m e n t also. The ra d i o c o n t a m i n a n t i o n was carried out with sol u t i o n 157-CsCl, 85-SrCl2 and H a I -151 (1,48 HBq). The results obtain e d shows h i g h prophylactic effect of u s e d therapeutical cream Solcoseryl.
-1 9 0 -
tani-
XV
sa
Jugoslavenski simpozijum za zatitu od zraenja

Pritina, 6.-9. VI. 1989.
i nisoka
ODRAZ HJTERAKCIJE GAMAFOSA (WR-2721) I ATROPINA NA
ezi-
neke bioloke efekte u
Lma
Stakora
Ejegovi, M . , Deanovi, .
roi
Institut "Ruer Bokovi", 41001 Zagreb, p.p. 1016
'tine
ra-
ratosOTzorneêvociraneôdgovore^ârterii^k^k30^^8 efekata WR-2721 na
sanja u takora pomou a t r o p i n a R e z u l t a 1, . ^ ^

1 frekvenciJu didjelovanje gamafosa na maksimalnu amniit- h
u -?u da atr>o p m potencira
tom da se primijeni u intervalu od 20 min I z v a n ^ t o a ^ d?':ora Pd w Je . taje. "Zatitna" uloga atroDina j l !
5 ?
g a P erloda efekt izosciju disanja oviai
Lioti
Ovod
T Vat
" R -2721
potezuje v o s t n K o eu
radioprotektivnu o M a s n o s t u odnosu na ruge laoe iste * l j e Medutta
j. aa m .2 T 2 , rtsokl d02ama l2aziva o z b i i j m
'ron-
i i ponasanju stakora eo 30 J m k o n l.p. j e k o i j e , kojl s, prlpl

aye
Lu
njegovu dJeloaj a af.,te p tee i oetral t r a i s l j u ( , )

s
strao,-2721 tak.i. d o z m lnduclra lnte ?lvne ^
j ^
Tjt
, W
i-
-2721 otenolra hipoteo.l,,. . fekte
1 re,er21blln0- lnhl61
* acotilkolinesterazu (AChE)
oog rada M l a Je: u t i t i da li atropin, p r i j . j , i.p

pro"J'n
*
Materijal
l n t , r.
ogovora d a e kor. a eateZ iraih takora

ao prethodri t r . t . B _2 721 (vlastltl .ohjavij.pi
m eto de
Eksperimenti su izvedeni na odraslim Wistar takorima oba spola, anestezi

ranun uretanom (1.4 e/kz i n ^
^
^nestezif. .. .v
- o je glava zivotinje uvrena u steJ
aParat'
operativnonj zah.atu otaraja ihahje i
oistranjivanju t d . oda n , opn. B o m t o x m > r a o m
J, 1 , ^ r l j a
(37 C, K r . h s - k i ^ r o v o t o p i r ^ a a j
iter paprra. S t 0senZ 0 ri , , ! ! o e . o r i , iM
P''.reelatrlraM 12 kortikalne porine , . o n o p c l a r n

a*tmd- w
t o podruoj, ksiraalnc*
rij,k 3vakog
-1 9 1 -
prel[0
atimrlaoije. kontra-
kontinuirano smo pratili vrijednosti arterijskog krvnog tlaka kanilom uvedenm

u a. femoralis, koja je preko Stathamovog transducera bila vezana na poligraf.
Tjelesna temperatura ivotinje stalno je odravana izmeu 36 i 38C. Gamafos
smo injicirali i.p. (1/3 LD50, tj . 164 mg/kg tjelesne teine). Primijenili sao
i.p. tri razliite doze atropina: 1, 5 i 10 mg/kg.
Dio eksperimenata izveden je na anesteziranim ivotinjama koje nisu bile
izloene operacijskom stresu, ve su podijeljene u 3 grupe od kojih je prva
predstavljala kontrolu (injicirana s fiziol. otopinom), druga grupa tretirana
je s vffi-2721, dok je treoj 20 min nakon WR-2721 dodan atropin.
Podaci su obradeni Studentovim t-testom, te metodom diferencija.
Rezultati
diskusija
I.p. primjena atropina (1 mg/kg) 20 min nakon pretretmana takora (mujakai

s WR-2721 (164 mg/kg i.p.) ne utjee na karakteristian inicijalni porast evociranog kortikalnog odgovora (EKO) koji se javlja u periodu od 30-te do 45-te
min (35-40 % iznad kontrole), a dobiven je u pokusima gdje je koriten samo
WR-2721 ((nepublicirani vlastiti rezultati). Efekt gamafosa javlja se sada
neto kasnije (izmeu 45 i 60 min), a naglaen je porast maksimalne amplitude
evociranog odgovora (80160 % iznad kontrole) i nastupa izmeu 105 i 135-te
min; nakon toga, maksimalna amplituda evociranog odgovora signifikantno pada
da bi 225 min poslije primjene gamafosa i 205 min nakon primjene atropina nastupio potpuni oporavak tj . povratak na vrijednosti kontrole (slika 1). Za sada
ne moemo objasniti ovaj "potencirajui" efekt atropina na djelovanje WR-2721,
premda je poznato da i.p. aplikacija atropina (0.2-1 mg/kg) "per se" poveava
evocirane odgovore u glodavaca (3)- S druge strane, sline promjene EK0 koje
se zapaaju nakon aplikacije WR-2721, javljaju se u hipoksiji mozga (4). Kada
Slika 1. Djelovanje WR-2721 (w =164
mg/kg i.p.; 0-ta min) i atropina
(A=1 mg/kg i.p.; 20-ta min) na
maksimalnu amplitudu evociranog
odgovora. Grafiki su prikazane
j! + SEM od 3 pokusa.
-1 9 2 -
se vremenski interval izmeu pretretmana takora s WR-2721 i primjene atropnaprodui na 45 min, promjene na amplitudi izostaju.
Da bismo dobivene efekte pokuali objasniti, moramo se posluiti sa nekoliko objavljenih podataka, kao i sa vlastitim (jo neobjavljenim) rezultatima
na makama. Naime, topikalna primjena ACh zajedno sa neostigjninom, ako je
korteks pretretiran atropinom, poveava somatosenzorni odgovor (5, 6). NadaIje, ako je WR-2721 inhibitor AChE (2) onda bi tranzitorni porast oslobaanja
ACh iz atropinizirane modane kore (vlastiti nepublicirani rezultati na maki)
nogao objasniti i na pokazani porast maksimalne amplitude EKO u takora.
Ujedno bi to bio i prilog pretpostavki da WR-2721 djeluje putem kolinergikog
sustava mozga.
Arterijski krvni tlak takora u ovim naim eksperimentima, ne pokazuje
tenenciju oporavka pod utjecajem atroplna. Meutim, poznato je da varijacije
lcrvnog tlaka u glodavaca i za 50 % ne mogu utjecati na somatosenzorne evocirane odgovore (7). Razlog neefikasnosti "zatitne" uloge atropina na krvni
tlak u naim pokusima, za razliku od drugih autora (2), moda bismo mogli
protumaiti operacijskim stresom, kojemu je podvrgnuta uspavana ivotinja, a
ukljuuje pored anestezije i operativni zahvat na krvnim ilama, trepanaciju
lubanje i odstranjenje modanih opni, te stres elektrine stimulacije da bi
se izazvao evocirani odgovor (slika 2). Sam operativni zahvat obara krvni
tlak za 25 % (P<0.05 metodom diferencije) a WR-2721 za dodatnih 21.4 %
(PC0.05). Utjecaj na disanje je blai, premda takoer signifikantan (pad od
8-9 %), dok se rektalna temperatura (RT) u ovim pokusima ne mijenja znaajno
u poetku operacije, a kasnije se RT umjetno podrava na 36-38C.
U prilog pretpostavke o sudjelovanju stresa govore i rezultati pokusa na
anesteziranim neoperiranim mujacima takora, gdje se pokazao signifikantan
<00
A 6 C D
A fi C D
^90
CD
2U
O
J-
. 60
<
z.
>
;;k .
ot
Slika 2. Utjecaj operacijskog strSsa rja neke bioloke parametre (krvni tlak,
frekvencija disanja, rektalna temperatura) '
A - prije operacije (trepanacija, kaniliranje)
B - iza operacije
C - 0-to vrijane (neposredno prije aplikacije WR-2721)
D - 30-45 rain nakon inj. WR-2721 (164 mg/kg i.p.; maksimalni efekt na EKO)
13*
-1 9 3 -
Pad u broju udisaja/min kroz period od 4 sata nakon injiciranja WR-2721

(slika 3 ) . Cini se da postoji razlika osjetljivosti na WR-2721 s obzirora na
spol. enke takora pokazale su veu reaktivnost na WR-2721, a "zatitna"
uloga atropina je u njih izostala (slika 3).
L K 1
a " o S 7s i , u 6 ' " g /k e ^ 15-
P1-
1. K = kontrola (injekcija fiziol. otop.)

2. w = WR-2721 (164 mg/kg i.p.)
3. A = atropin (1, 5, 10 mg/kg i.p.) injicirana 20 min nakon WR-2721
(w).
Zakljucili smo da WR-2721 ima izraziti farmakoloki efekt inducirajui

jasne promjene u evociranoj aktivnosti mozga, najvjerojatnije zbog izazvane
hipoksije mozga; ujedno sposobnost atropina da interferira s uinkom gamafosa
ukazuje na mogunost utjecanja na kolinergiki sustav mozga.
Abstract:
Interaction betveen WR-2721 and atropine on some biological

effects m the rat
reactivitveof1^
dH the fSSfbillty if atroPine ight be capabie to modify the
reactivity of evoked cortical responses, arterial blood pressure and the resDi
in relation to
potentlating effec* of atropine
ln relation to WR-2721 which depends upon the time interval of iniection of
two drugs. The protective" role of
atropine against the
effectof WR-2721 on
respiration rate i s sex related and present in male rats only.
Literatura
o*
V : Jacobs> A -J - and Weiss, J.F. Radiation Researt-'h ,1Q8^10418? iqn
S S p H ) : s ^ 0
" 0*16' " Iuglav3- Schmidt, J., Wolf, H. Acta biol. med. persi
1972*29
723-728
I:
f. Dear, E.M.A., Malcolm, J.L. Int. J. Neuropharmacol. 1967:6:529-542
-1 9 4 -
XV Jugoslavenski simpozijum za zatitu od zraenja

Pritina, 6.-9. VI. 1989.
RADIOPROTEKTOR GAMAFOS (WR-2721) I KOAGULACIJA fCRVI U OZRAENIH STAKORA
Deanovi ., Banovie M.* i Jernej Q.

Institut "Ruer Bokoyi", 41001 Zagreb, p.p. 1016
*Zavod za transfuziju krvi SRH, 41000 Zagreb, Petrova 3
Saetak: Analizom odabranih tromboelastografskih parametara i brojenjem
trombocita u krvi uzetoj 4-og dana poslije gama-ozraenja, naeni su znaoajni otkloni u skupini samo letalno ozraenih takora. Injiciranje gamafosa u radioprotektivnoj dozi 15 min prije takvog ozraenja u znatnoj
mjeri vraa te otklone prema normali. Moglo se zakljuiti da WR-27?1 ublaava postradijacijsku trombocitopeniju, dobrim dijelom normalizira (przinu
prooesa koagulacije i poboljava kvalitet ugruka.
Ovod
Proces koagulacije krvi mogue je funkcionalno i dinamiki pratiti pomou

(1)
da letalne doze gama-zraenja
tromboelastografije. Mi smo ranije pokazali
znaajno mijenjaju neke parametre tromboeJ.astograma (TEG) i da te promjene zajedno sa nastupajuom trombocitopenijom - mogu posluiti u prognoziranju
hemoragikih komplikacija koje se obino pojavljuju tijekom akutne radijacijske bolesti. U ovom radu htjeli smo vidjeti ka^co WR-2721 (gamafos, "Bosnalijek"), primijenjen i.p. takorima 15 min prije letalnog ozraenja (gama^Co),
utjee na pojedine elemente TEG i na broj trombocita.
Haterijal
metode
48 Wistar takora () podijelili smo nasumce na 4 skupine:

I. 12 takora primilo je i.p. samo injekciju fizioloke otopine
II. 12
takora primilo je samo radioprotektivnu dozu gamafosa (164 mg/kg
i.p, = 1/3 LD-50)

m . 12 takora primilo je fizioloku otopini^ plus ozraenje (8,7 Gy)
IV. 12 takora primilo je spomenutu dozu gamafosa plus ozraenje (8,7
Gy).
Za ozraivanje upotrebljen je panoramski gama-izvor ( ^ Co) ; brzina doze bila

je 1,8 Gy/min a udaljenost 1,5 m. Apsorbirana doza u podruju osi takora bila
je provjerena kemijskim dozimetrima DL-M4 (Institut "R. Bokovi"). Svim ivotinjama uziman je uzorak krvi iz jugularne vene (1 mL + antikoagulans ACD)
etvrtog dana nakon ozraenja (li lanog ozraenja). Iz uzoraka krvi centrifugiranjem se pripremala plazma bogata tromboeitima (PRP) primjenom vlastite
modificirane m e to d e (2 ). TEG je sniman na aparatu "Elvi 810" a trombociti su
-1 9 5 -
brojeni elektronskim brojaem "HPC 52".

Rezultati
Na tablici su prikazani brojani rezultati u viu srednjih vrijednosti (Hl
i njihovih standardnih pogreaka (SEM) kako za broj trombocita tako i za i)
najznaajnija TEG parametra i to za svaku skupinu takora posebno.
Tablica
-------------i___________________________
Grupe
I (n=12 )
II (n=12)
III (n=12)
IV (n=12)
Fiziol. otop.
Gamafos
Fiz.o. +8,7 Gy
Gamaf ,+8,70y
562,8 + 21,5
561,5 + 20,3
318,4 + 11,9
410,4 + 18,9
1,92 + 0,15
1,90 + 0,26
4,92 + 0,66
3,30 + 0,27
Ic
185,6 + 12,2
184,6 + 15,6
106,2 + 7 ,1
120,0 + 9,4
ITP
81,0 + 6,4
75,5 + 12,0
25,7 + 4,2
35,8 + 4,7
Am/r+k
6,40 + 0,47
6 ,82 + 0,64
3,60 + 0,37
4,30 + 0,37
Varijable^\^
Broj ômbocita
(x 10; /yuL PRP)
o
m
E-h
H
4->
(L)
Sh
0-4
Parametri tromboelastograma (T EG):

k =konstanta trombina
Ic =indeks koagulabilnosti (100 x tangens kuta alfa)
- ITP =indeks trombodinamskog potencijala (Em/k)
Em =maksimalni elasticitet (100 x Am / 100 - Am)
Am =maksimalna amplituda
r = konstanta tromboplastina
- Am/r+k = ako je kvocijent povien, govori za hiperkoagulabilnost,
"
"
"
snien, govori za hipokoagulabilnost.
Vidi se da sam gamafos nije bitno mijenjao ni jednu od izabranih varijabla.
Meutim, kad su ivotinje bile ozraene sa 8,7 Gy, pojavile su se vrlo znaajne razlike izmeu skupina I i III. Da blsmo analizirali uinak gamafosa na
ozraene takore, usporedili smo grupe III i IV (vidi sliku). Tu se razabire
da je broj trombocita bio u zatienoj skupini (IV) znaajno vii (p<0,05)
nego u nezastienoj (III); isto se pokazalo i sa ineksom trombodinamskog
potencijala (ITP) koji orv.ava i kvalitet (elasticitet) ugruka i brzinu njegva nastajanja. Konstanta trombina (k) bila je znaajno kraa u zatioenih
ozraenih ivotinja nego li u samo ozraenih (p<0,05) to znai da gamafos
popravlja proces nastajanja trombina koji samo zraenje bitno usporava. Indeks
koagulabilnosti (Ic) kao odraz stvaranja fibrina, jednako kao i kvocijent
Am/r+k koji "govori" o b r z i m nastajanja i o kakvoi koaguluma, nisu bili signifikantno promijenjeni no izraena je tendencija ka popravljanju ovih
-1 9 6 -
parametara u gamafosom injiciranih i ozraenih takora.
OZRAENI NEPROTEKTIRAHI (=100%)
Slika: Otkloni
parametara TEG u
takora zatienih gamafosom
(164 mg/kg i.p.)
a zatim ozraenih
(8.7 Gy) prema
jednako ozraenoj
ali nezatienoj
kontrolnoj skupini (100 %). N=12
takora u svakoj
skupini. Toke
oznauju srednju
vrijednost (M) a
vertikalne crte
standardnu pogreku srednje
vrijednosti (SEM)
Svim ivotinjama
uzet je uzorak
krvi (1 mL) etvrtog dana poslije ozraenja.
----1--------- 1---------- 1---------- 1---------- 1

TROMBOCITI
Diskusija
Ic
ITP
Am/r+k
z a k l j u e i
Odavno je poznato da letalne doze zraenja naruavaju "kaskadu" koagula(? ll C 6)

,
. Buduci da TEG daje dobar uvid u dinamiku nastanka
cijskih zbivanja
iukvalitet ugruka, a s druge strane da gamafos prvenstveno zatiuje krvoIjvorno tkivo, nametnulo se pitanje u kojoj mjeri gamafos modificira parametre
TG i broj trombocita u ozraenih ivotinja.
Ra^motrivj nae rezultate, doli smo do sljedeih zakljuaka:
-Gamafos, primijenjen u radioprotektivnoj dozi, ublaava postradijacijsku
trombocitopenij u .
- Ovaj radioprotektor dobrim dijelom normalizira brzinu procesa koagulacije,
kojii samo zraenje usporava.
- WR-2721 poboljava kvalitet ugruka, koji je zraenjem naruen.
- On dovodi do popravljanja usporene dinamike nastajanja fibrina to je
zraenje uzrokuje.
-1 9 7 -
Abstract :
lrfR-2721 and blood coagulation in irradiated rats.
By the analysis of selected thromboelastographic parameters as well as of

platelet counts in the blood taken at the 4th postirradiation day, we found
significant alterations in the group of lethally gamcfia-irradiated rats. The
i.p. administration of a radioprotective dose of WR-2721, 15 min before irradiation (8.7 Gy), almost normalized these alterations. It could be conclude
that WR-2721 alleviates the postirradiation thrombocytopenia, shortens the
coagulation time and improves the quality of the coagulum.
Literatura:
(1) Banovi M . , Jernej B . , Deanovi .: Zbornik radova XIII JSZZ, Pula, 1985
p. 217
(2) Jernej B . , iin-Sain L . , Iskri S.: Llfe Sci. 43 (1988) 1663
(3) Colgan J., Gates E., Miller L.L.: J. Exp. Med. 95 (1952) 531
(4) Cronkite E.P. et al.: Am. J. Roentgenol. 67 (1952) 796
(5) Panomarev J.T. et al.: Radiobiologija
T T 9 7 4 ) 545
(6) Baluda V.P. et al.: Bull. Exp. Biol. Med.
91 (1981) 559
-1 9 8 -
XV JUGOSLOVENSKI S IH P O Z IJU H Z A Z A T I T U OD Z R A 6 E N JA
P r i i t i n a , 0 6 . - 0 9 . VI 1989.
I. Miloievi, R. K l ja j i ,
P. Slijepevi
Z. H e r c e g ,
Zivod za r a d io lo g iju V e t e r i n a r s k o g
Sarajevo, V. P u tn ik a 134.
D a n ic a H a s a n b a i i ,
P. C ig a n o v ie ,
-f a k u lt e t a
HEMORAGINI SINDROM SV IN JA U TDKU
A R S
RE Z I M E
Opisan j e h e m o ra g ie n i sin d ro m kod s v i n j a l e t e l n o

o z r a e n ih
visokoenergetskim X -z ra e n je m . P r ik a z a n i s u k lin ie k i, h e m a t o lo i k i i
pato-anatomski
p aram etri
i
d is k u t ir a n i
u z ro ci
p o ja v e
generalizirane h e m o ra g ie n e d i j a t e z e kod l e t a l n o o z r a e e n ih s v i n j a .
UV 0 D
Radijacione
p ro m je n e
u z ro k o v a n e
b io lo ik im
d je lo v a n je m
visokih doza
jo n iz ira ju ih
z r a e n ja
o d it u ju
se
kao
a k u tn i
radijacioni
sindrom (ARS).
Jedna od n a jv a in ijih p o s lje d ic a te k o g
radijacionog o it e t f e n ja o rg a n iz m a j e o p a h e m o r a g i n a d i j a t e z a
za
koju, zbog
z n a e a ja u to k u r a d i j a c i o n e b o l e s t i i v i i e s t r u k i h u z
roka, p o sto ji a d ^ k v a t n iji n a z iv h e m o ra g i n i s in d ro m .
O e itu je s e
nizom klinikih,
h e m a t o lo ik ih
i
p a t o lo k i h p ro m je n a o d k o jih s u
najznaajnije one u
p e rife rn o j
k rvn o j
s lic i
te
g e n e r a liz ir a n o
krvarenje u
svim
o rg a n im a i tk iv im a z b o g t e i k o g o tte tfe n ja m ik rovaskulature t j .
k a p i la r a ,
a r t e r i o l a i v e n u la a e i i f e
i
v e ih
krvnih sudova.
M A T E R I J A L
M E T O D E
R A D A
Eksperimentom j e o b u h v a p n o 12 s v i n j a p a sm in e l a n d r a s " o b a
pola, s t a r o s t i 4 - 6 m je s e c i
i
te in e
3 5 -4 5
kg.
iv o t in je
su
ozraene X -z ra e n je m
sa
lin e a rn o g
a k c e le ra t o r a ,
b ila t e r a ln o
-1 9 9 -
p o d ije lje n o m dozom o d 4 .2 Gy.

P e r i o d p o s m a t r a n ja j e b io 30 dana
A n a liz a k r v m h e le m e n a t a j e v r i e n a 1,
3,
7,
14 i 21 dana nakon'
o z r a iv a n ja .
I z v r ie n a j e p a to a n a to m sk a i p a t o h is t o lo ik a
analiza
o r g a n a u g in u lih S i v o t i n ja .
R E Z U L T A T I
D I S K U S I J A
K lin i k i sim ptom i h e m o r a g i n o g s in d ro m a s v i n j a s e p ojavlju ju

v e . 6 -_ 7 dana
po
o z r a iv a n ju ,
p o ja v o m
d je lim id n o
krvavog
p r o lje v a
te
p rvim p e t e h ija ln im k r v a r e n jim a n a k o i,
U f a z i razv ij e n i h k lin ie k ih sim ptom a b o l e s t i
k o ia
je
p o su ta
takastim i
s liv e n im k r v a r e n jim a .
O b iln o k r v a r e n j e iz re k tu m a ,
h e m a tu rija te
k r v a r e n ja na u s t a i
n osne
o tv o re
u p o t p u n ju ju
klin iek u
sliku
h e m o ra g ie n o g s in d ro m a .
^ P r o m je n e
u b r a j u t r o m b o c it a o z r a e n i h s v i n j a s u d rastin e
v e ^4 s a t a po o z r a iv a n ju .
T r o m b o c it i p o k a z u ju k o n s t a n ta n
pad
s v e d o u g in u d a ,
k a d a d o s t i u s v e g a o ko 10% p r v o b i t n e vrije d n o sti
(g ra -f. 1.).
S v e e k s p e n m e n t a lo n e i i v o t i n j e s u u g in u le u p erio d u od
9. 2 0 . d a n a .
P a to -a n a to m s k i
n a la z i
su
k a ra k te r is ti n i
z a hemoragini
s in d ro m .
B ro jn a k r v a r e n ja duboko u s u b k u tis u i
m u s k u la tu ri
su
p o s l j e d i c a v e e e p e n e t r a n t n o s t i v i s o k o e n e r g e t s k o g X - z r a e n ja . Opa
p l e u r a l n a i s u b p le u r a ln a k r v a r e n j a ,
n a la z
p u lm on aln ih
hematoma
form iram h
od
o p s e i n ih
k r v a r e n j a u em -fizem atoznim mjehurima te
k r v a r e n j a u b ro n h io la m a
u k a z u ju
na
d ir e k t n o
o it e e n je
malih
k rv n ih s u d o v a i k a p i la r a .
K rv a re n ja
u
mukozi
orga n a
p ro b a v n o g
s is t e m a s u uvijek
p r i s u t n a u znatnom i n t e n z i t e t u .
N a j i n t e n z i v n i j a s u u jejunum u i
lleu m u .
H i s t o l o i k i s e n a u z n a t n a k r v a r e n j a o i t e e n i h malih krvnih
s u d o v a u lam in i p r o p r i j i i su bm u k o zi.
U n e k o lik o s l u a j e v a naena
su
vea
k r v a r e n ja
u lum en c r i j e v a s a hem atom im a k o ji g a z a t v a r a ju .
V a s k u la r n a o i t e d e n j a s u i u ovom s is t e m u je d a n od g la v nih u z r o k a z a n a s t a l e p ro m je n e , kako u p o g le d u m o r f o l o g i j e tako i
u p o g le d u fu n k c i je .
U svim s lu a j e v i m a p a t o l o t k e p r e t r a g e s r c a n a u s e
brojna
k r v a r e n j a s u b e p i k a r d i j a l n o , s u b e n d o k a r d ij a l n o a kod n ek ih iv o tin ja
l u m io k ard u .
P r o m je n e u m ik r o v a s k u la t u r i j e t r e
i
b u brega,
sa
izra3Eenim
k r v a r e n jim a
s u b k a p s u la r n o i u p aren h im u ,
u p o tp u n ju ju
s li k u o p e h e m o r a g i n e d i j a t e z e .
I c e n t r a ln i n e rv n i
s is t e m ,
bez
o b z ira
na
n a jv e u
r a d i o r e z i s t e n t n o s t n j e g o v o g t k iv a ,
pokazuje
z n atn e p a t o lo ik e
p ro m je n e
u
o b lik u
ed em a,
b r o j n ih
s it n ih
i
s li v e n i h k r v a r e n j a k a o znak t e * k o g o i t e e n j a m ik r o v a s k u la t u r a .
R a z m a t r a ju i s v e p a t o m o r -fo lo ik e p ro m je n e n a is p it iv a n im o r ganirna i s is te m im a m o ie s e u s t a n o v i t i d a u o s n o v i
p a to a n a to m s k e
s lik e
ARS
s v i n j a s t o j i op<a h e m o r a g i n a d i j a t e z a .
K r v a r e n j a su
n a e n a u svim tk iv im a a l i
n a r o it o
u p a d ljiv o
i
u
p r a v ilu
su
-2 0 0 -
paga
eni srce, viscer-cslna i p a r i j e t a l n a p l eura, t e s l u z n i c e c r i j e v a
1 eluca kac i njih o v e s e r o z e .
Direktne i / i l i in d ir e k t n e
p ro m je n e
in d u c ir a n e
u
e n o t e lu
imkrvaskulature
dovode
do m alih i l i v e lik ih p o v e a n j a e n d o t e ln e
p ropu stljivosti
sa
posljediCnoin
plazmatskoiTi
t r a n s u d a c i jo m
u
zidove krvnih s u d o v a ,
e k s t r a v a s k u l a r n o i u i n t e r s t i c i j . E n d o t e ln e
promjene i
p ro m je n e
v a s k u lo v e z iv n o g
tk iv a
p r o g r e d ira ju
do
reduciranja c i r k u l a c i j e k r v i k r o z m ik r o v a s k u ia t u r u .
Edem i
p r o life r a c ija
e n d o t e l a s u i a v a j u lumen m alih k rv n ih
sudova i l i o v o d e d o n jih o v e o p s t r u k c i j e . K r v n a k o n g e s t i j a ,
b o ja
postoji u svim a k u tn o o z ra e n im o rg a n im a , p o v e a v a p e r m e a b i i i t e t
endotela. D o la z i i do s t v a r a n j a f i s u r a u zid o v im a m anjih
k rv n ih
sudova s a ra z v o je m k r v a r e n j a .
O v e p ro m je n e d o v o d e d o r e d u k c i je
cirkulacije krvi i s t v a r a n j a tr o m b a t o moe r e u l t i r - a t i nekrozom .
A n a liz ir a ju ii
u zro k e
h e m o r a g ie n e
d ija te z e
kod
le ta ln o
ozraenih s v i n j a ,
moiemo k a o p r v i u z e t i o p i s a n o t e k o o i t e e n j e
mikrovaskulature.
D r u g i -fa k t o r j e
v e l ik a
t r o m b o c i t o p e n i ja
uz
rokovana r a d ija c io n im
p ro m je n am a
u
k o i t a n o j sr-Si.
I k o n a n o ,
nalazi in-fekcije i u p a le ,
n a r o e it o u
s k lo p u
t e ik ih
p n eu m o n ija ,
dovade do p r e t p a s t a v k e d a b a k t e r i j s k i t o k s i n i i t o k s i n i r a s p a d n i
produkti (histam in i s e r o t o n i n ) d o v o d e do p o re m e i a ja
k o a g u la c ije
krvi, hemodinamike i p e r m e a b i l i t e t a k r v n ih s u d o v a .
P r is u s t v o
tro m b a u krvnim s u d o v im a u z r a z v o j h e m o r a g it n o g
sindroma, i t o p o k a z u ju i n a t i n a l a z i,
p o t k r e p l j u j u t v r d n j u mnogih
autora da
je
h e m o r a g i n i
s in d ro m
u s k o v e z a n z a d is e m in ira n u
intravaskularnu k o a g u l a c i j u (DIK)
k o ja
n a s t a je
zbog
d ir e k t n o g
oiteenja
e n d o t e la
k a p i la r n ih
k r v n ih
sudova,
it o
dovodi
do
pojaane t r o m b o p la s t ie n e a k t i v n o s t i u o v o j -fazi k o a g u l a c i j e .
Na o s n o v u i z n i j e t i h
re z u lt a t a
m o ie s e
z a k lju it i:
- Patolotke
p ro m je n e
kod
s v in ja
o z ra e n ih
le t a ln im
visokoenergetskog
X -z ra e n ja
su
k a ra k te r iz ira n e
hemoraginom d ija te z o m .
- U svim o rganim a p o s t o j i t e S k o
edemom i p r o li-fe r a c ijo m e n d o t e l a
dozam a
opom
o it e e n je
m ik r -o v a s k u la t u r e
t e e k s t r -a v a z a c ija m a .
sa
- Uzroci h em o ragi n e d i j a t e z e s u , osim o i t e e n j a m ik r o v a s k u la t u r e

i velika
t r o m b o c it o p e n i ja
te
b a k t e r -ijs k i
to k sin i
i
to k s i n i
raspadni p ro d u k ti n e k r o t i z i r a n o g t k iv a .
- Hemoragini
sin d ro m
kularnu k o a g u la c iju (DIK).
je
usk o vezan
z a d is e m in ir a n u
in t r a v a s
Broj trombocita l(f /l

500
troml
Prijezracenja
Dani praenja
Grafikon 1. Kretanje broja trombocita u perifemoj krvi
h a em o r r h a g ic
syndrohe
7T
of
su in es
d u r in g
^h a ly
by
p a th o lo g ic a l param eters a re sh oved * w C lln ic a 1 hemat o lo g ic a l and

g e n n ra liz e d
h a ^ o rrL g T d iZ e s it
a T e^ d
*
le th a ly ir r a d ia te d .
d is cu s s e d
in
snines
L I T E R A T U R A
- S a b ^ P . 'V T i c a 'u d 'v ^ B ^ r "

V " " * 33
20 (3A), 6 6 7 -6 9 8 , 1980
B Urh Ven D' " Re P-~d.
- P ^ c ^ t 1
5 2 6 -5 3 1 ,
1 9 75 .
1
m
i " "
G'
r-
M'
~ I n l - J R* d -
^23-1230,1972.
N u tr.
Develop.
5 696- 6" 1983
S t r a h le n t h e r a p ie ,
B M - P h .
10,
150,
5,
,079-
VirchoM s Arch. B. C e ll. P a th . 23, '237-423,
-2 0 2 -
UTICAJ G A M A F 0 3 A * N A S T V A R A N J E S U P E R O K B I D N I H R A D I K A L A
U N E K I M S T R U K T U R A M A M O Z G A O Z R A C E N I H F'ACOVA
Ivanovi L. , S t a n i m i r D v i
D . , Cernak
I.
i Simovi
M.
Institut za eksperimentalnu medicinu,

Vojno-medici nska akademi
Beograd
) g-2- (3-ami n o p r o p i 1 a m i no) - e t i 1 1 i o-f os-f o r n a
kiselina,
Adresa:
VMA,
Istitut za e k s p e r i m e n t a l n u m e d i c i n u
11000 Beograd.
-2 0 3 -
WF' 27.il
Crnotravska
17,
UVOD
Apsorpcija energije
stvaranja
slobodnih
izazivajui
smrti
j o n i z u j u e g z r a e n j a u m o l e k u l i m a dovodi do
radikala,
koji
brzo ulaze u hemijske
oteenja makromolekula
elija.
u nepolarnoj
koja mogu dovesti
C i n j e n i c a da je k i s e o n i k
sredini,
p o l 1 n e z asi e n i h
kao
pored
sad r i a j a holesterola1
ostalog,
ine
posebno o s e t l j i v i m na o t e en je s l o b od n im
radikalima
ciono
do
dejstvo
slobodnih
radikala dovodi
folokog o t e e n j a e l i j s k e m e m b r a n e
d o oteenjai
n e k o l i k o p u t a r a s t v o r l jiviji
i prisustvo visoko^
-fos-f ol i P i da,
(2),
modano
(2).
ija
koje smanjuju stvaranje
uklanjanje slobodnih
Samafos
prolaz
kroz
je
ili
potpomaiu
izrazito hidrofilna supstanca to

(8).
radioprotektivnog
mor-
supstance
radikala
deluju zatitno na funkciju membrane
hematoencefalnu barijeru
hipoksija u osnovi
j e i n t a k t n o s t osnova
P r e t p o s t a v l ja se da
C)
tkivo
Peroksida-
funkcionalnog
funkcionisan j a e k s c i t a b i 1 n i h e l i j a .
(toko-ferol , v i t a m i n
reakcije
Podaci
(10).
oteava
(7)
njegov
ukaz-uju da
efekta gamafosa.
jS
S t a n j e hipok-
si j a / r e o k s i g e n a c i j a m o i e d a d o v e d e d o s t v a r a n j a s l o b o d n i h
radikala.
Cilj
na
stvaranje
mozga
ozraenih
naeg
rada
superoksi dnog
pacova.
je bio da se
anjonskog
ispita uticaj
NATEF
IJ A L
F'acovi
ozraenju
soja Wistar,
celog
akcelerator,
o. p . ,
uvek
klinikih
2<J m i n u t a
Statistika
grupama
p r e ozraerija.
frakciji
hipokampusa mereno
u
X-zraka
je dat
u dozi
obrada
jednosmernom
(4)
Sedam dana nakon
kore prednjeg
odreivan
azot.
mozga,
superoksidnih
je p o m e t o d i
rezultata vrena
je
analizom varijanse
metodom najmanje razlike
1.2 mmol
(faza
su
nepreienoj
ganglija
radikala.
testiranjem
(AN0VA)
linearni
ivotinje
bazalnih
Lowry-ja
su
k g ~ t.m.
ozraenja
akutne radijacione povrede)
je s t v a r a n j e
uzorcima
podvrgnuti
(PhiliP s-ov
od
a g lave su p o t o p l j e n e u teni
mitohondrijalnoj
proteina
t e l e s n e m a s e 2 5 0 - 3 0 0 gr.,
Gamafos
manifestacija
dekapitirarie,
I METODE
t e l a d o z o m od 9 Gy
S MeV) .
gamafosa
radikala u nekim delovima
Sadriaj
sar.(5).
razlii e
i poreenjem
meu
grupa
kvadrata.
REZULTATI
Sedam
poveanje
dana
posle
stvaranja
ozraer.ja c e l o g
superoksidnih
te.Ia
radikala
-2 0 4 -
pacova
u
svim
zapaeno
je
ispitivanim
prot/Rin
Gra-fik
1:
S t v a r a n je
sidnih radikala u
mozga
-
O Z R flC E N - J E
Q y )
kori
prednjeg
mozga ovo poveanje
2387.,
pacova nakon
a u hipokampusu
| p<0.01) p o v e a n j e u o d n o s u n a
tkivom
iznosilo
1 4 2 '/.
intaktnih
je
to
158%,
je
tkivu intaktnih p a c o v a
(Tabela
1).
baralnim
pacova
tienih
zapaeno
odnosu
je i z r a z i t o p o v e c a n j s
na
I radikala
je
pokazano
nije
(Grafik
u kori
bazainim
(ANOVA,
1).
prednjeg
pre
stvaranje
tienih
znaajno u odnosu
radikala u modanom
gamafosom
Poveano
i u hipokampusu
statistiki
radikala
superoksidnih
pacova,
na
mozga
ozraenja,
stvaranja superoksidnih
netiene ivotinje.
poveanje
Meu.tim,
pacova.
znaajno
kontrolne vrednosti
Gama-fos n e u t i e n a s t v a r a n j e s u p e r o k s i d n i h
ganglijama
osraenja
(9 G y > .
'egionima m o z g a u p o r e d e n j u s a m o d a n i m
ganglijama
superok-
strukturama
al i
netienu
o\'o
grupu
(Tabela 1).
DISKUSIJA
Pokazano
je
da su pojedini
hipokampus) s e l e k t i v n o o s e t l j i v i
ejjilepsiju,
X-zraenje
D zra e n j e
celog
izazove smrt n e r v n i h
ganglijama,
dopamina
iji
(bazalne
ganglije,
na p a t o f i z iolo4ke nokse:
ishemiju,
(o).
e l i ja,
to
m e t a b o l iz a m
[ radikala (3). G a m a f o s
mozga
t e l a p a c o v a d o z o m od
dovodi
sidnih r a d i k a l a u m o d a n o m t k i v u .
bazalnim
regioni
se
Ovo poveanje
moe
Gy,
do poveanog
objasniti
predstavlja
nedovoljnom
je n a j i z r a e n i je
visokim
znaajan
izvor
205-
sadrajem
slobodnih
je s t i m u l i s a o s t v a r a n j e s u p e r o k s i d n i h
(0_2) u s v i m i s p i t i v a n i m d e l o v i m a m o z g a .
da
stvaranja superok-
Poveanje koliine
radikala
;e
Tabela
is
Stvaranje
superoksidnih radikala u
ne_tienih
celog tela
i tienih
(9 G y ) .
Tretman
(gamafos)
Korteks
Kontrol e
strukturama
p a c o v a nakc
Bazalne ganglije
m0zga
ozraenja
Hi p o k a m p u s
0. 3 6
0. 0 5
(4)
0.25 0.10
(4)
0 . 2 6 0 . 0 3 (&)
Gamafos
0. 3 6
0. 12
(5)
0.26 + 0.03
(4)
0 . 2 9 0 . 0 3 (4)
9 Gy
0.57
i0. 0 4 *
(4)
0 .60 + 0.18*
(6)
0 . 3 7 0.10* (4)
0.82
+ (5. 2 5 * * (6)
1 . 2 4 + 0 . 3 7 * * (4)
0 . 4 6 0. 14*(5)
G a m a fo s+ 9 Gy
v'rednost 1 s u d a t e
kao AE/min/mg proteina
*
s t a t i sti ki
znaajna
(ANOVA; p < 0.01).
**
statistiki
vrednost
razlika u
(Xsr S D
odnosu
na
(n)).
kontroinu
vrednost
z n a a j n a r a z l i k a u odnos,, n a o d g o v a r a j u u
u odnosu na vrednost
kod n e i t i e n i h
kontrolnu
ivotinja
(ANOVA1
p < 0 . 01)
posebno
izraeno u bazalnim gangiijama t i Cenih
Podaci
centralni
(S )
u k a z u ju
nervni
na stvaranje slobodnih
u
da
sistem.
g a m a -fo s z b o g
NaSi
rezult*ti
radikala
modanom tkivu ozraenih
u mozgu
pacova,
n is k e
pacova.
lip o filn o s t i
pokazuju
ne
intaktnih
pacova.
radioprotektor
Medutim,
stimulie
r=.n j e
tD ukazuje na proRustl jivost hematoencef alne
za ovu supstancu odnosno njene metabolite.
M e h a n iz a m
r a s v e t lje n .
n je n ja
ra d io p ro t e k t iv n o g
L ite ra t u rn i
iz a z iv a ju
podaci
tk iv n u
u m it o h o n d r ija ln o j
odraava
to k s i n i
g a m a fo s
i/ iii
je
e fe k a t
da
su
n je g o v e
(7 ,9 )
fr a k c iji
tk iv a
na
p r o p u s t ljiv o s t
h i p o k s i j a / r e o k s i q e n a c i ia
j
r a d i k a l a nakon o z r a e n ja .
u
u
o s n o v 'i
m o zga
poveanog
tim
stva-
b a r i j ere
p o tp u n o sti
tio fo s fo rn a
je d i-
s lo b o d n ih
o z ra e n ih
n ervn i
h e m a t o e n c e fa ln e
s
k o li in e
c e n t r a ln i
u vezi
206
n ije
da
P o v e a n je
g a m a fo s a
m e t a b o lit e
g a m a fo s a
p o t v r u ju
h ip o k s iju .
ra d ik a la
P retp o stav k a
d e js t v a
titi
d a g a m a f o s n e utiie
pacova
s is t e m .
b a r ije r e
n astan ak
s t v a r a n ja
za
s t a n ja
_ _ ,_
s lo b o d n ih
LITERATURA
1.Auclair,C . ,
mhibitable
V o i s i n , E.
B a n o u n , H.
apd
NBT and c y t o c h r o m e c r e d u c t i o n a s p r g b e
jnion production,
::hen,G. and G r e e n w a l d , F;. A. , E d s ,

Flamm,E.
Elsevier,
IflutorA.P., ed.),
Academic
(1978):
Ne w York,
e t al . ( 1 9 8 2 ) :
central nervous s v s t e m i s c h e m i a a n d
7.5raham,D.G.
of
superonide
in 0:;y R a i d i c a l s a n d Tfieir S e a - v e n g e r S y s t e m s , V o l
2.Demopoulos,H. B. ,
genesis
(1982! : S u p e r o K i d s d i s m u t a s e
Press,
trauuna.
pp.
237-2:46.
0;:ygen f r e e r a d i c a l s
In:
N e w York,
cytoto>-;ic
in
P a t h o l o g y o-f 0:-:ygen,
pp.
127-155.
0!-:idation p a t h w a y s -for c a t e c h o l a m i n e s
of n e u r o m e l a n i n a n d
1.
quinones.
Mol ,
in t h e
Pharmacol.,
:633643.
14
4.6urd,J.W.,
Jones,L.R.,
Mahler,H.R.
partial c h a r a c t e r i s a t i o n o f
rat
at a l . (1974):
brain
Isolation
synaptj.c m e m b r a n e .
J.
anc(
Neuro-
chem., 22:281-290.
5,Lowry, 0. H . , R o s e b r o u g h , N. J . , F a r r , A . L .
surement with t h e F o l i n
t.Pulsinelli ,W. A.
logical
and
Fesearch,
(1985):
molecular
Vol 6 3
7,Purdie, J . W . ,
reagent.
Hossmann
Amsterdam,
Inhaber,E.R.
Krohn,K.A.
pp.
et
Int.
9.Tahsilder,H. I. , B i a g l o w , J . E .
,
Shimada,A. ,
tective effect a n d r a d i c a l
Siesjo
mea-
in
Brain
B.K.,
Welsh
J.
o-f c u l t u r e d
W R 1065:
Radiat.
(1986):
mam-
Imp 1 ication-s
Biol.
for
43:517-527.
Synthesys,
biodistribution
S-2- (3-metylaminopropvlamino) -
<WR 3689) . R a d ia t.
e t al
oiadation of t h e r a d i o p r o t e c t o r
Progress
Interaction
and a u t o r a d i o g r a p h y of r a d i o l a b e l e d
eth/lphpsphprothio i c a c i d
Protein
1 9 3 : 9 5 2 958.
vul n e r a b i 1 it y : m o r p h o -
In:
K.-A.,
its thiol
al .
Chem.
29-3*7.
(1983):
mechanisms of r a d i o p r o t e c t i o n .
10,Yasuda,H.
Biol.
Selective neuronal
cells w i t h WF:-2721 a n d
B.Pasev, JS. ,
et a l . (1951):
J.
characteristics.
( K o g u r e K. ,
F.A., eds.). E l s e v i e r ,
jslian
phenol
(1988):
WR-1065.
Nakajima,A.
scavenging
Res.
1 0 6 : 3 6 6 379.
Factors
Radiat.
influencing
Res.
e t a l .( 1 9 7 1 ) :
action.
J.
the
113:243-251.
Cerebral
Neurochem.
37
pro(4):
934-938.
ABSTRACT
SuperoK ide
ra d ic a l
after whole b o d y X - r a y
gated
(fo r e b r a in
fo r m a t io n
ir r a d ia t io n .
c o rt e :;,
basal
supero;:ide r a d i c a l
p ro d u c tio n
(WR 2721) d id
p re v e n t,
not
w as
but
w as m easu red
in
In
stru ctu re s
th e
b ra in
g a n g lia ,
fo u n d .
even
irra d ia tio n .
-2 0 7 -
th e
ra t
h ip p o c a m p u s )
P retre a tm e n t
enhanced
t h is
in c r e a s e d
w it h
e ffe c t
b ra in
in v e s t i-
g a m a fo s
of
X -ra y
INTERNA KONTAMINACIJA CELOG COVECIJEG TELA POPULACIJE

BEOGRADA U PERIODU 1986-88
Dj. Bek-Uzarov, M.P. Stojanovi i S.Ini
Institut za nuklearne nauke "Boris Kidri", Vina
U radu je prikazano raerenje
interne kontaminacije ljudi koji
su se nalazili u Sovjetskom savezu i u Beogradu poev od aprila meseca

1986. godine. Praena je interna kontaminacija radionuklidima iz ovekove
okoline u celom telu. Tretirani su samo stanovnici ire okoline Beograda
koji nisu imali nikakvog profesionalnog kontakta sa radioaktivnim izotopima. Dati su rezultati merenja kontaminaci'je uih skupina ljudi.
-2 0 8 -
3.
Sekcija
BIODOZIMETRIJA
14'
-2 0 9 -
XV JUGOSLOVEHSKI SIHPOZIJUH ZA ZATITD OD ZRAENJA

Pritina, 6.-9. juni, 1989.
Himi Zora, Horvat Djurdja, Radotic Hada, Baji B. Vladimir i Hili Olivera
Institut za nuklearne nauke "Boris Kidri" - Vina, P.fah 522, 11001 Beograd
ffBAT BALIH DOZA AKDTNOG X-ZRAENJA NA OESTALOST
HROHOZOHSKIH
ABERACIJA
DUUDSKIH LIHFOCITIHA
SUmK:
Odredjena j e
p rlftm e k rvi oveka
u e s t a l o s t hrom ozomskih a b e r a c i ja
(i n
v i t r o ),
li m f o c it im a
in d u k o va n ih dozama od 0 .0 1 ,
S j m t t g d o z ia e tr ijs k o m u r e d ja ju
(P h i l i p p s ),
napona 250 kV,
10 aA, i ja in e e k s p o z ic io n e d o z e od 8.7 5 0 5 p C k g '1
s ' 1.
0 .0 5 ,
3000 aatafaza
po
d o z i.
i
O d r e d je n
je
p r im e n je n ih
dictntrinih i p r s t e n a s t i h hromozoma
od n o s
doza.
iz m e d ju
D o b ije n i
p r ib li n o
je
lin e a m o
primnjenih doza. K o r i s t e i d o b i je n e p o d a tk e m ogue j e
0 .2
od
r e z u lta ti
A n a liz ir a n o
b r o ja
U t v r d je n o
0 .1 i
ja in e s t r u je
pokazaju oste e n ja hromozoma hromozomskog i h ro m a tid n o g t i p a .
ktmozcmskih a b e r a c i ja
(L y )
je
s p e c ifi n ih
da
d is t r ib u c ija
ra s te
sa
p r o c e n jiv a t i
p ora stom
doze
kod
tkcidentalnog o z r a iv a n ja i p r o f e s i o n a l n o g i z l a g a n ja z r a e n lu n i s k o g n i v o a .
m>
Analiza hroaozoaskih
aberacija
perifemim
Ly
in
vivo,
aibijentalno ili profesionalno izlozenih niskim nivoima
tj.
[1], [2] ,
osoba
jonizujueg
zraenja (od nekoliko 100 1 Gy do 1 Gy), pokazuje poveanje broja aberacija sa

akamliranjen doze u periodu od nekoliko godina [3] - [7]. S obzirom da je
in
vivo izlaganje niskim nivoina zraenja hroninog karaktera, teko je koristiti

ovakve podatke za ekstrapolaciju
rezultata
pri
akutnom
izlaganju
zraenju
niskog nivoa [8], te se prena toe stvami efekat ozraivanja malo dozom
uvek ne zna u potpunosti. Da bi se ovakvi efekti mogli proceniti
lspitivati posledice akutnog izlaganja zraenju niskog nivoa na
krvi. in vitro [8]. D radu se analiziraju efekti akutnog
potrebno
Ly
izlaganja
jos
je
perifeme
X-zraenju
niskog nivoa na Ly perifeme krvi zdravog davaoca.
HATERIJAL I SETODE
D eksperiaentu su primenjene jednokratne doze X-zraenja od 0.01, 0.05, 0.1
0.2 Gy. Ozraivana je puna krv
zdravog
211-
davaoca
enskog
pola,
starosti
i
50
godina, nepuaa, bez hemoterapije i dijagnostike jonizujuim i
nejonizujui
zraenjem u poslednjih godinu dana.

U s l o v i o z r a iv a n ja : Uzorci
pune
krvi,
zapremine
ml
plastinim Hunc
epruvetama ozraivani su Rtg dozimetrijskim uredjajem (Philipps), pri emu je

jaina struje bila 10 mA, a napon 250 kV, sa ekspozicionom dozom X
AJC kg 1 s 1 . Ozraivanje krvi
je
izvreno
na
temperaturi
od
od
20
8.7505
C, na
rastojanju od 1 m od izvora zraenja. Homogeno polje zraenja imalo je preenik

22 cm. Za odredjivanje ekspozicionih doza
bila
je PTW
jonizaciona komora (V=lcm3, M 23331, No 331 Freiburg, Deutchland), sa
sekundami
standard
greko
od 2%. Primenjeni su filtri: 4 mm aluminijum, 4mm kalaj. Efektivna
energija
X-zraenja izno3ila je 170 keV.

In v i t r o k u lt u r a l i m f o c i t a : Neposredno nakon ozraivanja,
napravljene
vitro kulture Ly. Nakon 45.og sata kultivisanja u
je
0.004% rastvor u kolicini
0.5
ml
po
uzorku.
hromozoma izvrsena je 48.og sata kultivisanja
uzorke
Fiksacija
i
svi
dodat
Ly
uzorci,
su in
kolhicin
preparacija
ukljuujui i
kontrolni, obradjeni su prema standardnom protokolu [9]. Analiza na uestalost

i tip hromozomskih aberacija obavljena je na prvim in vitro metafazama.
S e z u l t a t i su prikazani tabelarno (Tabele 1
2),
grafiki
je
prikazana
dobijena eksperimentalna kriva doza-odgovor.
HEZULTATI I DISKUSIJA
Na Tabeli
prikazane
su
ekspozicione
doze
zraenja,
broj
analiziranih
celija, kao i broj aberacija po eliji.

Tabela 1.
Distribucija dicentricnih i prstenastih hromozoma u zavisnosti od doze
Doza [Gy]
Broj anal. elija
C2i_feEii_E_S'!iii
0
0.
3000
2998
0.01
3000
2995
0.05
3000
2988
12
0.1
3000
2974
22
0.2
3000
2952
48
Dicentrini i prstenasti hromozomi su
praeni
oteenja. Helativna frekvenca posmatranih

prikazana je
graficki
(slika
1).
-2 1 2 -
kriterijumi
aberacija
Uoava
ispitivanom opsegu doza. Ovakvi rezultati
kao
se
su
skoro
radijacionog
zavisnosti
linearna
saglasnosti
sa
od
doze
zavisnost
rezultatima
dmgih autora [9], [8].
SliJc 1: Korolocijo broja dicentrika u fuukciji aisldh doza i zraianjo
SMtra se [10] da je osnovna lezija uzrokovana

dvolancani prekid, i da je broj
opiaan jednaino
[10], [9]
dvolananih
r = C
aD
jonizujuim
prekida
+
r f ,
verovatnocu,^ po jedinici doze, da je dvostruki prekid

Jonizujuce cestice, a
p p re t s U v l j a
zraenjem
izazvanih
kojoj
izazvan
dozom
DNK
D
pretstavlja
jednim
tragom
verovatnou, po jedinici kvadrata doze, da
dva nezavisno izazvana jednolancana prekida formiraju
dvolanSani
prekid.
osnovu literatumih podataka [9] uoeno je da se pri niskim nivoima

oze zaneoariti clan
Isti efekat se vidl , lf dobj.jenog
Na
zraenja
prikaza.
Sezultati
ovog
eksperimenta
(Tabela
2)
pokazuju
veoma
eksperinentalnih i teoretskih vrednosti raspodele dicentrinih

ateracija po celiji,
X =7.019833 10
to
je
izrazeno
kroz
vrednost
dobro
i
hi-kvadrat
.
Tabela 2.
Distribucija dicentrinih i prstenastih hromozoma po eliji

Doza [Gy]
Y (Exp)
0.
0.764 10"3
0.666 10-3
0.01
0.138 lO-2
0.166 10-2
0.05
0.398 10-2
0.398 10-2
0.1
0.752 10-2
0.728 10-2
0.2
0.156 10-1
-2 1 3 -
slaganje
prstenastih
testa
od
'. ' m
Zahvalnost
Izraavamo toplu zahvalnost saradnicima
laboratorije Instituta za
zatitu
"Zatita", Instituta "Boris Kidri"

Kovaeviu
Hladenu
Vukeviu,
Sekundame
od
zraenja
Vinci,
koji
su
standardne
zatitu
Draginji
na*
doziaetrijske
ivotne
sredlne
Velikovi,
Hilojku
omoguili
korienje
Rtg
dozimetrijskog uredjaja i uestvovali u izvodjenju eksperimenta.
REFERENCE
[1] Booz, J. & Feinendegen.L.E.,(1988), Int.J.Radiat.Biol.,Vol. 53,No. 1,13-21.
[2] IAEA (1986),Techn.Rep.No. 260.
[3] Pohl-Ruling,J. & Fischer,P.,(1979).Radiation Res.,Vol.80,str. 61-81.
[4] Brundon,W.F. et al,(1978),Radiation Res.,Vol.76,stor. 159-171.
[5] Evans,H.J. et al,(1979),Nature (London),Vol. 277, str. 531-534.
[6] Bauchinger,H. & Kolin-Gerresheim, J., (1980), Int.J.Radiation Biol., Vol.38,
str.577-581.
[7] Lloyd,D.C. etal,(1980), nutation Research, Vol. 72, str. 523-532.
[8] Pohl-Ruling,J. et al.,(1983), Hutation Research, Vol. 110, str. 72.
[9] Lloyd,D.C. et al.,(1988), Int.J.Radiat.Biol., Vol. 53, No. l,str. 49-55.
[10] Leenhouts,H.P. & Chadwick,K.H., (1987), Human exposure to ultraviolet
radiation: Risks and regulations, (Eds. V.F.Passchier & B.F.H. Bosnjakovic),
Elsevier Science Publishers, B.V. (Biomedical Division), str. 21.
EFFECT OF LOM DOSE ACDTE
X-IRRADIATION
ON
THE
FREOOENCIES
OF
CHROBOSOBAl
ABERRATIONS IN HUHAN PERIPHERAL LYHPHOCITES IN VITRO

uni Zora, Horvat Djurdja, Radoti Nada, Bajic B. Vladimir, Hilic Olivera
The Boris Kidrich Institute of Nuclear Sciences - Vinca, P.O.Box 522,
11001 Belgrade, Yugoslavia
A b a tra ct.
The f r e q u e n c i e s o f chrom osom al
b l o o d ly m p h o c ite s ( l n
0 .2
[G y ])
a b e r r a tio n s
in d u c e d
v i t r o ) b y 250 k V X -r a y s a t lo w d o s e s
w ere exa m ined .
in
(0 .0 1 ,
p erip ben l
0.05,
The e x p o s u r e r a t e v a s 8 .7 5 0 5 \iC k g * s * .
0.1,
The resulti
sh o u chromosome damages o f th e chromosome and c h ro m a tid t y p e s .
The
number
ol
c e l l s a n a ly s e d uas 3000 p e r d o s e .
th e
number
of
The
r e la tio n s h ip
b e tu e e n
chromosoma1 a b e r r a t i o n s a n a ly s e d and th e a p p l i e d d o s e s i s
e s tim a te d th a t t h e d i s t r i b u t i o n o f d i c e n t r i c and
a p p r o x im a te ly l i n e a r l y u i t h th e in c r e m e n t o f d o s e .
r in g
d e te rm in e d .
chrom osom es
These d a ta can
It
increasn
be
applied
f o r d o s e e s t i m a t io n i n a c c id e n t a l i r r a d i a t i o n and o c c u p a tio n a l e x p o s u re .
214-
Is
XV JUGOSLOVENSKI SIMFOZIJUM ZA ZATITU OD ZRAENJA

PRITINA, 06-09.VI 1989.
aiATOLOKI I ENDOKRHIOLOKI PARAMETRI OD ZNAAJA ZA MEDICINSKE
ASPEKTE ZATITE OD JONIZUJUIH ZRAENJA
Stojanovi D., Vraari Lj., Vukovi M., Milivojevi K . ,
Institut za nuklearne nauke "B o ris K id riS " - Vina, Beograd
Kod profesionalne ekspozicije otvorenim i zatvore:i izrorima jonizujuih zraenja analiza hematolokih i endoKinolokih promena slui kao bioloki indikator efekata zraenja.
S obzirom, da je radioosetljivost organizma vrlo bliska sa osetljivou elija bele i crvene loze, u praksi se koristi vei broj
tsstova koji sa veom ili manjom pouzdanou omoguafaju ocenu
proaena pod dejstvom zraenja. Korienje pojedinih hematolokih
testova je svakako zavisno od tipa ekspozicije, naime da li se radi o ekstemom ozraivanju, spoljanjoj i unutranjoj kontaminaciji radionuklidima, ili udruenom delovanju ovih komponenata. Tako,
kod izlaganja spoljanjem ozraivanju efekat je najizrazitiji kod
opteg izlaganja i zavisi od veliine apsorbovane doze zraenja,
brzina doze, naina izlaganja, vrste zraenja i dr. Kod unutranje
kontaminacije organizma i prateeg ozraivanja od znaaja je pored
radijacionih karakteristika i delovanje kofaktora hemijske prirode.
Pri eksploataciji nuklearnih postrojenja redovno se
javljaju problemi vezani za kontaminaciju i ozraivanje ljudstva.
Mnogi od potencijalnih kontaminanata koji imaju visok prinos u fisiji predstavljaju osteotropni radionuklidi koji fiksirajui se za
kostno tkivo uslovljavaju na odredjen nain i njihove specifine efekte na hematopoezni sistem.
Cilj i znaaj hematoloke kontrole u oceni zdravstvenog atanja profesionalno izloene populacije izvorima jonizujueg
zraenja proizilazi iz mogunosti lakog utvrdjivanja numerikih i
iiorfolokih promena u elijama periferne krvi, sprovodjenja potrebne
kontrole a to omoguava dosta pouzdanu procenu zdravstvenog stanja
1 ukorelaciji sa drugim klinikim i laboratorijskim nalazima, kao i
| ocenu ispunjenja uslova za rad sa izvorima jonizujuih zraenja /l/.
Od hematolokih testova u praksi se najee koriste:
215-
- izmene broja cirkulirajuih elija,

- pojava mladih elija,
- pojava aberantnih elija /binuklearni limfociti, fragmentacija
jedra limfocita, granulociti sa izmenjenom strukturom hromatina
i hipersegmentacijom jedra, plazmocitoidne mononuklearne elije,
gigantski trombociti/.
Slnogi od ovih testova koriste se naroito pri izlaganju niskim dozama a kod radijacionih akcidenata koriste se i drugi postupci za fiziku i bioloku dozimetriju /dozimetrija ambijenta, vreme nastanka simptoma radijacione bolesti, pik granulocita,
pojava pancitopenije, hromozomske aberacije i rana dijagnostika
biohemijskim testovima i dr./2/.
Za interpretaciju hematolokih podataka neophodno je
uzeti u obzir preporuke ICRP, jer od znaajnih kasnih posledica dejstva jonizujuih zraenja dolaze u obzir i leukoze. Crvena kostna
srz se najcese smatra uzrokom leukoza izazvanih ozraivanjem, dok
oatala hematopoezna tkiva izgleda da imaju manju ulogu u leukogenezi. Za zstitu od zraenja faktor rizika za nastanak leukemije je
2 x 10-5 Sv-1
Polazei od utvrdjenih saznanja i gore iznetih injenica u radu Je izvrena analiza hematolokih i endokrinolokih podataka dobijenih za dui vremenski period kod ljudi zaposlenih u
zoni jonizujuih zraenja, poto je sistematsko praenje promena
izazvanih produenom ekspozicijom niskim dozama zraenja pogodno
za opservaciju i ocenu zdravstvenog stanja.
Materijal i metode rada koji se odnose na ispitivane
osobe upogledu pola, godina ivota, srednje godinjim i ukupno
primljenim dozama, radnom stau sa izvorima zraenja ukljuivali
su: 1. hematoloke parametre - numerike i citomorfoloke varijacije uoblienih elemenata bele i crvene loze u perifernoj krvi kao
i megakariocitno-trombocitarnog sistema, kao i drugih relevantnih
hematolokih pokazatelja za akutnu ili hroninu ekspoziciju i
2. endokrinoloke parametre - PSH, LH, prolaktin, estradiol, proKesteron, testosteron, kortizol.
Na osnovu mnogih auaaliza i dobijenih rezultata mogue
je izvesti sledee konstatacije:
-
U radijacionoj medicini hematoloke i end

promene su od posebnog znaaja, jer se javljagu rano, primarne su u
-214-
odnosu na lezije drugih sistema i predstavljaju esto znaajan bioloki indikator postradijacionih efekata.
- Za utvrdjivange veze nadjenih hematolokih i endokrinolokih promena sa radijacionom ekspozicijom neophodni su podaci o optem zdravstvenom stanju, kliniki nalaz na drugim sisteliaa i organima sa aspekta diferencijalne dijagnostike, kao i dozimetrijski podaci o primljenim dozama. Takodje treba voditi rauna o stres reakciji, kao i delovanju drugih tetnih faktora koji
izazivaju sline promene.
- Odravanje hematolokih promena je od posebnog zna
Jaja za njihovo kvalifikovanje kao postradijacionih i za odredjivanje ritma i vrste daljih kontrola i tcetmana.
- Dugotrajna perzistencija morfolokih anomalija elija periferne krvi i anemija mogu da predstavljegu stanja koja su
kontraindikacija za dalju intenzivniju i kontinuiranu ekspoziciju
zraenju, jer su rizik u pogledu mogueg nastanka kasnih posledica
dejstva jonizujuih zraenja.
- Za incidenciju pojedinih morfolokih i funkcionalnih
promena pod dejstvom jonizujueg zraenja ne moe da se iskljui i
udeo humoralnih faktora, medju kojima svakako znaajno mesto zauziia koncentracija pojedinih hormona.
- S obzirom, da se kao najosetloiviji sistemi na jonizujue zraenje smatraju hematopoezni organi, simpatoadrenalni
sistem i gonade, ispitivanje vrednosti hormona je od praktinog
znacaja zs dijagnostiku promena u endokrinom sistemu pod dejstvom
zraenja.
Summary
I n t h e group of people occupationally exposed to

lonizing radiation, the analysis of defined haematological chan
ges was used as a biological indicator of radiation effects. Manv
tests were used in praxis which enable the evaluation of changes
cause by radiation as: exchange of circulating cells, appearance
oi blast cells, appearance of aberrant cells. Medical control included also clinical examination with special regard to the thyroid gland and hormon measurement.
fieference
1. Sl. list SFRJ br. 40, 1986.

2. Stojanovi D . , Medicinski kriterijumi i relevantni testovi za
procenu radijacionog rizika kod izlaganja prirodnom i arteficielnom zracenju, Covek i ivotna sredina, br. 6, str. 64-66,1984.
3. ICRP Publication 26, Pergamon Press /1977/.
217-
XV JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJTJM ZA ZATITU OD ZRAENJA

Pritina, 6-9 juns 1989.
Msrkovi Rudislavs, Joksi Gordana, Dusn Panov
UKC-Institut za medicinu rada i rsdioloku zetitu
"Dr Drsgomir Karajovi", Beograd, Deligradska 29
HROMOZOMSKI MONITORING KOD STANOVNITVA SR SRBIJE NAKON

HAVARIJE NE ERNOBILJ
Uvod
Posle hsvsrioe u ernobilju dolo je do povesnjs
koncentracije radionuklids u ivotnoj sredini. Kako je koliina rsdioektivnih psdavina ns teritoriji SR SRbije bils nersvnomerna, to je kontaminacija tla bile rszliita.Nsjvei
stepen kontsminscije izmeren je u Titovo-Uikom regionu,
s najmsnji u Nikom. Zbog toga smo pratili promene na hromozomima kod stsnovnitva ova dvs regions sa nsjveom i nsamanjoi
kontaminscijom. Hromozomske promene prsene su tri godine
/1987, 1988 i 1989./ godine.
Metod rada
Ispitivani deo stanovnitva na svooim radnim mestima nije bio izloen dejstvu jonizujueg zrsenjs ili nekim
drugim
mutsgenim sgensima. Grupe ispitaniks su bile sklopljene
teko de su bili eliminissni svi drugi fsktori koji bi mogli

uticsti ns poveanu ucestalost hromozomskih sberscijs. Analizs hromozomskih aberscijs radjens je klssinom citogenetskom
tehnikom ss vremenom fiksacije hromozoma 48 ssti. Kulture
I limfocits su gajene u BPMI raedijumu uz dodatak huma nog auto

I logog seruma i fitohemaglutinina /Inep/.Pored hromoz omskih aberscija u toku 1988 i 1989 godine ispitivana je i u estalost
mikronukleusa u humanim limfocitima. Pri tome je kor iena
tehniks ispitivanja mikronukleusa u citohalazin B in dukovanim
binuklearnim limfoblastima
' Rezultsti i diskusija

Rezultati ispitivanja prikazani su na tabe li 1 i graficims 1 i 2.
godin8
ispitivsnja
1987
b ro^
, ,..
a n a l i z i r a m h celij
328o
1989
2ooo
godins
ispitivanjs
2 dicentrika^
3 pericentrine
inverzije
2 trsnslokacije
2 acentrna fr.
1 dicentrik
2 translokacije
1 prstenasti hr.
2 acentrina fr.
269o
1988
procenat
uest8losti
hr. aberscijs
nadjene
hromozomske
8beracije
Niki region
broj
enaliziranih
elija
nadjene
hromozomske
aberscije
o,24
o ,lo
procenat
uestslosti
hr,aberacioa
dicentrika
prstenasti hr.
trsnslokacioe
scentrina fr.
o,29
3ooo
1 prstenast hr.
1 translokacios
1 acentrini fr.
o,17
2ooo
1 acentrini fr
o,o5
1987
479o
1988
1989
3
1
2
2
o,74
Tabela 1.
219-
Sezultsti ispitivanja pokszuju porsst uestslosti hromozomskih

aberacija kod stsnovnitva godinu dana nakon kontaminacije ernobilskim efluentima.Taj porast je najevidentniji kod stanovnitva Titovo Uikog regiona.
Gitogenetska ispitivanja u toku 1987godine su pokazala poveanu uestalost hromozomskih aberacija/ dicentrinih
hromozoma, perice ntrinih inverzija i acentrinih fragmenats/.
Takve promene ima vie od jedne treine ispitivanog stanovnitve.
Kada se broj strukturnih hromozomskih aberacija , izraenih po
hromozomskom prekidu, uporedi s brojem ukupno analizi ranih
celija, dobijamo cifru od o,74# strukturnih hromozomskih promens.
Godinudana kasnije, ta uestalost znatno opada i iznosi o,24$,
da bi u toku 1989.g. iznosila o,lg.
Slinu situaciju nalazimo i kod stanovnitva Nikog regiona, samo je stepen promena manji, tj. u toku 1987.g. uestalost hromozomskih promena iznosi o,29$, godinu dana kasnije o,17515
a u 1989.g. o,o5$.
220-
Aaaliza mikronukleusa u 1988-oj godini ne pokazuju veliku razliiu u uestalosti kada se poredi stanovnitvo ova dva regiona.
-rosens vrednost uestalosti mikronukleusa /na looo analiziranih binuklearnih limfoblasta / iznosi 5,7 u Titovo-îkom
regionu ,a 5,4 u Nikom
IStanovnistvo Iitovo Uzickog r Stanovnistvo Niskog regiona
1987
1988
1989
____ m
n n i m i ) i m m >_____
Grafit 2.
Abstrsct
Chromosome aberration; analysis of SE Srbija populstion

after Chernobil accident
After the accident of NE Chernobil in May 1986, Chernobils
fsllout with unhomogenous dispersion of radioactive material
in stmosphere caused the difference in contamination of the SR
Srbija territory.The highest contamination was found to be in
region Titovo-Uice, and the lowest in the region Ni. Two
groups of population from these regions were undergone chromosome aberration analysis during 1987, 1988 and 1 9 8 9 y esv. The
results of our examinatin show icreased freqency of structural
ohromosome aberrrations /dicentrics, rings, peri'centric inverions and scentrics/ in the TitovoUice population, espeGiall;
in the 1987.year.
literatu ra
1. Brnovi R . , Radovanovi R. Vukoti M . , Hajdukovi D ., Mijatovi LJ.: The changes of radioecological characteristic of
environment in SR Srbija due to Chernobil fallout,XIV regional
congress of IRPA, 1987,241-247.
-
221-

Pritina, 6-9 juns 1989
Joksi Gordana, Markovi Budislava
UKC-Institut ze medicinu r*|da i radioloku zatitu
"Dr Dragomir Karajovi",Beograd, Deligradska 29
MOGUNOSTI ZA PROCENU RADIJACIOKIH OTEENJA ANALIZOM

MIKRONUKLEUSA U HUMANIM LIMPOCITIMA CB METODOM
Uvod
Mikronukleusi predstsvljaju posledice hromozomskih
aberacija. Otkinuti delovi hromozoma, acentrini fragmenti ili
ak celi hromozomi, koji su prilikom separacije genetikog materijsle ostali izgubljeni u citoplazmi formiraju mikronukleuse,
Uestalost mikronukleusa je siguran indikator uestalosti hromozomskih aberacija.Nj,juspenija metoda analize mikronukleuss u
humanim limfocitima je metoda blokiranja citokineze limfocite u
kulturi citohalazinom B.Delovanjem citohalazina B u vreme prve
in vitro deobe limfocita, dobijamo binuklearne limfoblaste ss
udvojenim i separirsnim jedrima obavijenim jednom plazma membrsnom. Aberantni hromozomi, koji nisu uspeno podeljeni u anafszi
elijske deobe ost8e u citoplazmi i formirae mikronukleuse.
Ispitivsnjem uestslosti mikronukleusa moe se precizno proceniti apsorbovsna doza jonizujueg zraenja.Sigurnost u proceni radijacionih oteenjs anslizom mikronukleusa s jedne strsne prua
mogunost da se po jednom ispitaniku moe analizirati na desetine hiljade binuklearnih limfoblasta, a s druge strsne injenica
da je uestalost mikronukleusa kod malih doza zrsenja vea nego
to je prinos hromozomskih aberacija kod istih doza. Podaci iz
222
litersture /Lloyd,1988,Nstarsjan,1988/, kao i nai eksperimentslni rezultsti, pokazuju da uestalost mikronukleusa daje linesrau zsvisnost kod dozs zraenjs 0-0,5 Gy, to znai i velike mogunosti 28 pouzdsnu procenu apsorbovanih dozs gonizujueg zrsenjs do 0,5 Gy, koje su sa sspekts rsdioloke zatite najvsniJe.
Hetod rsda
Uzorci krvi zdrsve, odrssle osobe ozraeni su rszliitii dozama X i gama zrsenjs /od 0,1-0,5 Gy/. Postavljene su kulture limfocits u RPMI medijumu uz dodatsk 15# sutologog seruma i
1# fitohemsglutinins /Inep/. Nskon 44 ssta inkubscige kulturs na
37*0, dodat je citohslszin B /u finslnoj koncentraciji od 5 mikrograma/ml kulture/.Kulture sa citohalszinom inkubirsne su jo
28 sati. Kulture su preparirsne bez hipotonije/ u fiziolokom
r8Stvoru/ i fiksirane u fiksstivu metanol-sire. Prepsrsti su
bojeni Gimz8 bojom. Uestalost mikronukleuss ispitivana je u
ozraenim uzorcims, neozraenom uzorku /kontrola/, 8 zbog utvrdjivsnja "bsckground" frekvence mikronukleuss kod stsnovnitvs
ispitivsno je stanovnitvo dva razliita regions SR Srbige /Ni
i Titovo- Uice/.
Rezultsti
Rezultsti ispitivsnjs su prikazani ns grafiku 1 i
grsfiku 2. Grsfik 1 predstavljs kalibrscinnu krivu zs male doze
X-zrsen3S, a grsfik br.2 predstavljs kalibracionu krivu za msle
doae g8ms zrsenjs.
Pri utvrdjivsnju "bsckgruond" frekvence mikronukleuss
kod st8novnitva SR Srbije, ukupno je snslizirano 45 uzorsks krvi
zdj?3 vih odraslih osobs koje profesionslno nisu eksponovane dej
stvu jonizujueg zraenjs, niti nekim drugim mutagenim agensims.
KALIBRACIONA KRIUA ZA X-ZRACENJE
11100111100-
M SA HIKRONUHLEUSIHfl
HN/1000
H1000
t 9001900
H
3 700
690' 600
I
Z 500 500
H
300'
200 290
Jl00i
r
K
0
0.1
a
0.2
0.3 0 .4 0 .5
1
DOZA ZRACENJA ( Gy )
Grafik 1.
11000
KALIBRACIONA KRIVA ZA GAHA ZRACENJE

HN/1000
mD BI SA HIKRONUKLEUSIHl)
<8
J 700
3
J w
ii
*! 3 0
2 200
"5 100
0
1 0-
9.1
0. 2
9 .3 0 .4 0 .5
1
DOZA ZRACENJA ( Cy )
Grafik 2.
Ispitivanje u estslosti mikronukleuss u ovim uzorcim
su pokazsla ds srednja vrednost uestslosti mikronukleusa
na looo analiziranih b in u k l e a r n i h limfoblasta iznosi 5,7.
Diskusij8
U kontroli z d ravstvenog stanja osoba profesionalno

eksponovsnih dejstvu jonizujueg zraenja, neophodno je maksinialno iskoristiti m e t o d u analize m i k r o n u k l e u s a . To je relativno
jednostvsna i brza metoda utvrdjivanja stepena r a d i j ecionih oteenja. Njens najvee prednost je u tome to prua maksimalno objektivnu sliku oteenja genetikog materijala u h u m a n i m limfocitiins, zshvaljujui tome to je mogue snalizirsti na desetine hiljeds limfoblesta. To e dati dragocene podatke kod parcigslnih,
neuniformnih ozraivanja i internih konteminacije r e d i o n u k l i d i m a .
Abstrsct
Possibilities for r 8 d i a t i o n demsge eveluetion by CB meth o d of

ioicronuclei enalysis in h u m a n lymphocytes
The cjtokinesis-block meth o d / using cytochalssin B / wes applied
for qusntitating m i c r o nuclei i n hiiman ly m p h o c y t e s . B l o o d semples
of heslthy donor were irradiated w i t h doses of X end gamm8 radietion ranged from o,l4 Gy. On the b esis of the obteined results,
dose response curves were constructed. B a c k g r o u n d level of m icro
nuclei rsnged f r o m 512.
Literatura
1. J.S.Prosser, J . E. M o qmet, D . C . L l o y d and A.A.Edw8rds : R a dietion

induction of mi c r o n uclei in h u m a n lymphocetes ,Mutstion
Reseerch,199 / 1988/ 37-45
2.A.R8m 8l h o , I . u n o e v s ri,A.T.Natarejen,: Use the freqencies of

micronuclei as e quentitative indicator of X-ray induced
chromosomel eberrations in h u m a n peripherel b l o o d lymphocytes, Mutetion R e search199 /198 8 / , 51-55
15'
225-
Z m A J BHOiSA. LSmDCITi I L S UEOCIIB3 jPOSMULE ZA

B2Z0 PJ&EHJiS EE2KATA J O N I ZU J U IH ZRAiCISrjA U
P30FESIOITALKin U8I07IMA, U 3UTIITSK0J P3AE B I
S. Ililai, L j . Jovanovi
Lzime
u S o t e n j u se iznose rezlteti v i e g o dindep Draenia
brojs leukocita i elemenats diferencijalne krvne slike
rselia
i 2l0Senih < rtvu j S . S j S h
m
s
L
p i t i v 8 n o a p o k a z u j u da nema otstu!!?, broju^leukocita u odnosu na k ontrolnu grupu.
z r a S n ia ina3n3i 28 rut.insk? P^senje hroninih efeksta
njo una u izvesnoc men, diferencijalna krvna slika.
^ Preaa postojeo praksi i zskonskim propisima analiza

broja leukocita i leukocitne fonaule su kljuni faktor u proceni stepana ozraenosti kod akcidentalnih dogadjaja. Ovo je
i kljucna analiza u praenju zdrsvstvenog stanja radnika profesionalno izloenih dejstvu jonizujuih z r a e n ja (l). Mnogi
radovi u ndc pcsveeni su praenju ovih parametara ( 2 ). Oni
ukazuju na poveanu uestalost leukocitopenija i relativnih
neutropenija i limfocitoza kod lic a izloenih malim dozama
zraenja.
Essni efekti dugotrajnog izlsganja malim dozama na difer*ncijalnu krvnu slik u rszmatrani su i u mnogim radovima stranih
autora (3 ).
us da dugotraj'no izlaganje malim dozama moe izazvati
smanjenje reproduktivnih sposobnosti hematopoeznih e l i j a ,
treba xmati u vidu i njihove velike repsracijske sposobnosti(i-).
u novLn tehnolokim uslovima, u posledno'em peris.du,^
kao i u uslovima rozvijene rsdioloke za tite , analiza nuklearnii
226-
rcednosti krvnili alija dovodi se u pitanje kao jedini, prvi

i dovoljno osetljiv paremstar za p r o c e n u hron i n i h efekata
zraenja.
Cilj naeg rada je da se jo jednom sagleda znsaj
prsenja broja eliga bele krvhe loze za r u t i n s k u p r a k s u zdravstvene zatite lica p r ofesionalno i zloenih jonizujuim zraenjims
Iletod rada
Ispitivane grupe ine izloeni rsdnici i kontrolns
grup3. Izloeni r adnici su lica zaposlena u zdravstvu, na rendfen dijagnostici. K o n t r o l n u grupu ine zdravi radnici van
zone zMenjs.
Za statistiku obra d u uzeti su u obzir: broj leukocifca; neutrofilnih, e o z i n o f i l n i h i b a zofilnih grsnulocita,monocita i limfocit3 pre poetka r a d n o g veka i posle 15 godina.
Uporedjivanfisu srednje v rednosti p o m e n u t i h parametara izmedju o beju grupa, kso i u funkciji radnog staa unutar
jrupa.
Ieukociti su brojani na aparatu Hxcel Counter 500.
Pojedini elementi diferancijslne krvne slike (leukocitna
formuls) rsunati su na 100 elemensta u razmazima periferne
tovi obojenim po metodi. May-Grunwald-Giemsa. R e zultati s u prikazani tabelsrno.
Prosena godinja absorbovana doza za izloene radnike
bils je 3,1 + 1,3 mGy.
3 e z ultati i diskusi.ia
Ansliza broja leukocita i l9ukocitne formule izloene
i kontrolne grupe (Tabels 1) ne pokazuje otstupanja u bro ju
elijs posle 15 godina radn o g etaa.
227-
Srednje, vrednosti broja leukocita pre poetk8 rsda

i posle 15 godina rada u zoni zrseno'a ne pokszuju znaajne
rezlike u ispitivanih rsdnika. Postoji znasjnost u odnosu
neutrofilnih granulocita i limfocita u formuli izloenih rsdniks. Posle 15 godina ekspozicije, relativan broj limfocita
se znaajno poveava, a procenat neutrofila se sniava (Tabela 2),
Ovs znsajnost nije zspaena u kontrolnoj grupi posle 15 godina rsdnog stas (Tsbels 5) Bazofilni granulociti nisu nadjeni. Drugih promena u diferencijalnoj krvnoj slici nije bilo.
Ovakvo otstupanje u odnosu neutrofila i limfocita
odavno je poznato i objanjava se kao posledica iscrpljenja
granulocitopoeze i pada apsolutnog broja neutrofils,praenog
relativnom limfocitozom.
Ovaj odnos je znasjno poremeen posle 15 godina ekspozicije izloenih r adnika, ali nems znssjnosti u odnosu na
kontrolnu grupu.
Zskl.juak
Dobijeni rezultati dozvoljavaju nam da zskljuimo da
praenje ukupnog broja leukocita nema veeg znasjs za procenu
radijscionih efekata. Izvestno opravdanje u praksi ims posmatranje diferencijalne krvne slike, sli ne i jedini i dovoljan
znaaj za procenu ihroninih radijacionih oteenjs.
THE IMPOHTANCE OP LEUKOCTEE COUHT AMD LEUKOCTTE I
OHMULA, POH
SAPID SCHEEMING OF THE IOMIZING IHRADIATION EFPECTS IN E7ERYDAY PRACTISE
S. Milsi, Lj. Jovanovi
The authors report the r3sults of-long-term recording of
leukocyte couat end differential leukocyte formula in workers
professionally exposed to ionizing radietion. Th reaults
m d i c a t e absence of any 8bberation in the WBC count, compsred
to the sontrols.
Differenti8l leukocyte formula can, however, be used for
routine screening of chronic veffects of radiation.
228-
T a b e la
UPORjSDMT PR jSGIiED BROJA IiEUKOCITA I
X.
LEUKOCITICE P0HMUL5 IZLOEUE
I KOKTROLNS GRUPE
ERS
Ppefehodni preg
u led
II
u
II
u
II
" (0 'od.)
ii
ii Ispitivsne
!! grupe
II
II
Mo %
Lj %
X +
SD
u Eksponovana
6,16+1,57
o ,62+0,06
0,31+0,06
0 ,03 +0,02
0,02+0,02
11 Kontrolne
6,09+1,93
0,62+0,09
0 ,31 +0,009
0 ,05 +0,02
0 , 02 +0, 02
0,18
0,37
0,86 NS
n
n
ii____ _
!iPerio!|difli
jjpregled
!!(posle
jj 15 god.)
II
II
II
II
.T %
0,15
2,99
0,96
0,71 NS
0,88 NS
0,05
0,99 HS
jj Eksponovsna
6,16+1,97
0 ,60+0,07
0,34+0,07
0 ,03 +0,02
0,02+0,02
11 Kontroloa
6,12+1,62
0,62+0,06
0,33+0,06
0,04+0,02
0 ,03 +0,01
0,16
0,91 NS
1,83
0,74
0,06 NS
0,46 NS
2,35
0,05
0,40
0,67 KS
PREGLED BROJA L 3 U E O C H A I LEUKOCITHE FOHMULE PHEMA EEBPOZICIOITOH RiiDlTOIi STAU

RADNIKA IZLOEHIH JOUIZUJUEM ZRAENJU
!!i!
!!
u'r.o
EHS
ii LexlO^/l
n
!!
jjPrethodni
[fpregled.
J 6,16+ 1,57
n
(0 KPd.)
jj
0,63+0,06
Ly %
.
X + SD
0,31+0,06
11
11
II
II
11
II
II
II
3
0 II
II
II
II
IIII
Tabela 2.
0 ,03 +0,02
""""
T'
0,02+0,02
j',
. . _____
|| 6 ,1 6 + 1 ,9 7
!j
0,60+0,07
0,34+0,07
0,04+0,02
11
11
11
11
11
11
1 ........ '(|
0,02+0,02
1
1
!
! P
jj
.......
n
n 1
n
11
!,'
n
0,02
0,99
2,64
1,05
3,35
0,47
S
11
1 1
n
11
ns
0,05
11
=s
jj
11
11
11
11
11
11
u11
!
i!
11
II
. 1 1
lu P e rio d i a i p r e g le d
(p o s le 1 5 g o d in a
Eoz %
....... ...... ir
= = = = = a = = s = =:== = = = = r = = = = = = = = == = = ====:=B = !
============
0,01
0,29 NS
0,64 NS
7
11
II
II
P R jiG IiS D BROJA
L E U K O C IT A
PREHA
X LE U K O C IT N E FOHMULS KONTHOXIT..2 GRUTE

RADKFOM STAU
IS= SSSSS =
|j
hs
Lexl0^/1
N %
!!
ji_
=U-
I
I
jl Prethodni
5 6,10 + 1,93
j| pregled
ji
ii (0 god.)
ii
!t
rt
u.,
i,------ .... ,'.i
|j Periodini pregled
n 6,20 + 1,60
jj (posle 15 god.)
11
!! .
1' ii
"
K 0,05
I Ly %
X
j~ iio /$
Eoz %
SD
!|
0,31+0,09
0 ,05 +0,02
0,62+0,06
0,33+0,06
0,04+0,02
0 ,02+0,02
-
jj
"
.1 0,96 NS
11
1111
11
11
11
11
0 ,03 + 0,01
II
II
II
II
II
1,34
1,94
0,31
11
II
II
11
!
!
H
11
II
0,62+0,09
0
ro
II
|j_
S=SS
0,81 NS
sss= ss= r= s=
0,18 KTS
0,71 HS
0,71 FS
_______________
II
bbj l
-Ldtejat u t b
1. Osnovni zskon o zatiti od jonizujuih zraenja,Sl. list

3PRJ 62/1984.
2. Uestalost leukocitopenija kod lica profesionalno izloenih
dejstvu j'onizujuih zraenja.
Jeremi M, Dg'ordoevi B, Panov D . , Milai S.
XIII Jugoslovenski simpozijum o zatiti od zraenj'a,
Pula, 1985.
3* Long te^m effects of radium exposure in female dial
Workers: Differential white blood all count - Polednak A.P.Radiol. Environm. Hes. Div. Arg o n n e , Nat. Lab,Gunt. Hum.
Hadiobiol, Argonne, III 60439 USA- Environ. Res. 1978
15/2 (252 - 261)
4. Stefanovi, S . : Hematologija, Medicinska knjiga, BeogradZagreb, 396, 1981.
232-
f
ISPITIVAUJE AEPIVKOSTI ALKALNE EOSEATAZE U
GHAKUIOCITim PEaiPEHME KH7I LICA PHOFESIOM L H O IZLOEHIH MALIM DOZAMA JONIZUJUEG
zraemja
s . M i l s i , M. M L n i, S . D od i
He7:iTnB
fcontrolu.Duains sksposicijs
Alkalna
(APl) j . enzill u cit pi 8zmo);iJoijI1
Mi"l" T
d p r s s i'nO' -1 -n .J.J. s . m o t e i j u n e u t .
tttoolti MdlJ8t<>r " fssocitozi i in fi.rn .o iji. I.p itiv .n J .
u
, T 3S85e 39
mctoj pr.ksi obicno s. v ri is p it ir s n j. zs d ife r.n o ils-
1 1
. ?
d l9Ute" 0ld
i11
p8t0l03ltl" * J i . . , . u n o T iJ s r r .
**P i . is ffle n j.n s

u o d .n . su p ro -
T - e
Zl8 le d ddS,nr8 ' ' i i " l< > " W .,rs d io iBs t i l ts
(benzens, ugljen-disulfide) i tekih metala.
Medjutim, u nama dostupnoj literaturi, retko nsilam o ne isp^tivanja vezana ze dejstvo onizuu ih zraenja na
m a e granulocita. Sniene vrednosti APL usled dejstva joni; r g ZFa6

r aa kd 180 e k sP Q ovaniil r 8d n ik a o p i s a l i su Ar u d t ,
Sohufctasn i Konapatzky u B e r lin u 1976 .g o d in e .
Cilj naeg rada 3e ispitivande aktivnosti APL pod

uticejem m a U h doza onizujueg zraenja i korienje o ^ me28 Pr0C8nU steP ena otsena leukocita usled zraen3a i
28 ranu dijagnozu hronine radijacinne bolesti.
233-
Materi.jal i metode
Ispitivanjem su obuhveen8 23 periferns krvns rszmaza
profesionslno izloenih lica ss lo godina (10 lica) i sa 15
godina (13 lica) rsdnog stas. Kontrolu ine 9 perifernih razmaz8 zdravih radnifca vsn zone zr8enj8. Absorbovane doze izloenih radnika bile su ispod donjih dozvoljenih vrednosti.
Hazmazi su bojeni ns alkslnu fosfat8zu metodom po Kaplow-u. Obojeni razmazi su mikroskopirsni i an8lizirani semikvantitativno na 100 elemenate. Vrednosti enzims su raunate u
vidu skor8.
Dobijene vrednosti su statistiki obrsdjene Medijsn
testom i testom Fierove apsolutne verovatnoe. Uporedjene su
i numerike vrednosti leukocita (uzete iz k8rtons za periodine
preglede) izmedju posmatranih grupa t-testom za mali broj uzoraka,
Rezultati i diskusi.ia
Aktivnost alkslne fosfataze u granulocitima izloene
grupe znasjno je nie u odnosu na kontrolu ( p < 0,025). Izmedju
izloenih grupa, sa 10 i sa 15 godina rsdnog staa, nema st8tistiki znasjne razlike u aktivnosti enzims (p 0,3). (Tsbela 1),
Kema znaso'nih razlika numerikih vrednosti broja leukocita izmedju ispitivanih grupa ( p < 0 , 5 ) . (Tebela 2).
Kod radniks u zoni zraenje dolo je do inhibicije
aktivnosti alkalne fosfatsze u granulocitima pod uticsjem malih,
dozvoljenih dozs jonizujuih zrsenje. Duins ekspozicionog
r8dnog staa nije imals uticsjs ns ovu aktivnost.
Zakl.juak
Kod radnika u kojih nema otstupanja u broju leukocita,
dolo je do snienjs vrednosti A p L to dokszuje ds je ova 8n8liza
osetljiviji pokazatelj od broj8 leukocita za dijsgnozu hronine
radijscione bolesti.
Poto je biodozimetrijs kv8ntit8tivn8 metoda 8 odredjivanje aktivnosti APL to nije, ov8 metoda bi mogla d8 se shvsti
kso pomona u biotetekciji a ne u biodozimetriji jonizujuih
zraenja.
234-
V H E D iTO STI SKOHA A P L U I Z iO E N O J
KO NTH O LN O J G H U P I
9 t> e -1-0
l _
BS ==== =====
*
===
3
===
=
=:==:=
3
=
Ispitivsne
grupe
" ERS
S(god.)
Vrednosti skora APL
M S D JJA N T E S T
15
10, 11, 15, 15, 15, 28, 5 0 ,3 0 ,3 2 ,3 8 ~ 4 8 A 8 6 4 ~ = 30
13
S ________
P=0,3
10
40, 48, 56, 58, 66, 66, 68, 70, 80, 88
66
J
8
i
n
I
i
1= = = = = = = = ==== =jp===== = = :j sssss^ s= = = ss s s = = s s s ss s s ss = = = = s = s = ss s s ss = = = = = = ======== =============
========
68,
68,
74,
82,
84,
88,
92,
98,
104
! Kontroln8
!
0
84
9 !
I
8
cn
I
l
u
r --------------- n
Izloe na
T a b e la
BROJ LEUEOCITA IZLOENE I KOOTHOLNE GHUPE
Jj I-zlotaa
n
n
llssasBassss:
II
[j Kontrolna
15
ii
ii
10
sr:s:s::=3SfjBs
II
sssssaJs:
== == = :
II
II
u
n
ikn
i
i
--_u_
1
1
=
=
+ SD
13
10
5 ,1 0
1,14
n
u
n
s = = s = : =s a s s s s ==s ===
:=s : : ==u
n
n
i
t-te s t
W 9 mmm________ i
5 ,8 6
5 ,8 3
+ 1 ,4 -3
_
_
_
_
_
Sf=-
= ===
:s==s=s==:
=============================
i
i
u
u
ERS
1
1
Ispitivsne grupe jj
nO
= = ===
u
u
H
:Bsa =3 s s s s = s s s s s ;
P=0,025
1,65
NS
n
ii
0,67
NS
i
===================
======3SBSSSSSS3= = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
n
n
ii
n
n
ii
2.
S T U D Y OF A L K A L I U E P H O SPHATASS A C T I V T T Y IH T H S PE3IPHE3AL
B LOOD G3AMJLOCYTES III PATIEMTS P H O P E S S I O H A L L Y EXPOSED TO
IOHIZ I H G H A D I A T I O H
S. flilsi, M. Mini, S. Dodi

SumD33?Y
Activity of alkaline phosphatese was studied in the leukocytes
of workers in the area of ionizing radiation. The results of
A EL values are significantly different from the values in coatrols. Dur8tion of exposition did not influence the abberstin.
Ljteratura
1. Significance of leukocyte alkaline phosphstase in the
diagnosis of chronic benzene poisoning - Yin Sougniau
Id Quilan and Liaug Yu 2.sng - Inst. Health, Clin, Acad.
I-fed. S c i , Beijing CHH- Kegul. Toricol. Phsrmacol 1982
2/3 (2o9-212)
2 . Svaluation of the neutrophil functional state in peri-
pheral blood of humans exposed to carbon disulphide (Pols)Godlewski A, Hazanowski M . , Portak W, snd Trzepalkowska B.,
- Zak. Histol. Embriol, Inst. Biol, Morfoe., Akad. Med. Iodz,
Pol, Przlge. Lek. 1981 38/8 (617-623).
3. The value of some cytoenzymochemical investigations of the

leukocyfcers and platelets in estimsting the effects of
occupational exposure to benzene, vinyl chloride and csrbon
disulphide- Micu D . , Mihailescue, Vilan C . , et al. - N.Gh.
J-.upu. Institute of Internal Medicine, 722o2 Bacharest ROM Rev. Homu. Med. ser. Hed. Int., 1985. 23/2 (115-120)
4. Utility of granulocyte alkaline phosphstsse for disgnosis
of damage due to exposure to low doses of ionizing radiation (Germ) - Die Branchbarkeit der slkalishen. - Jacobsohn
Arudt D . , Schuttmann W . , and KonoT>atzky H. - Staate. Amt.
Atomsicherh. Strahleus-chutz DDH,Berlin GDR - Polia
Haematol. (LpZ) 1976 lo3/2 (196-200).
236-
XV JU G O SLO V EN SK I SIM PO ZIJU M

P r iit in a ,
Hasanbaii Danica,
ZA
06. 09.
H o r i Emilija,
ZA TITU
OD Z R A E N JA
VI 1989.
MiloSevi
Z.,
Slijep C e v i
P-,
Kova M.
Zavod za r a d i o l o g i j u
V e t e r in a r s k o g
fa k u lt e t a
S a ra je v o , V. P u t n ik a 134.
STRUKTURNA O T E E N J A HROMOZOMA U L IM F O C IT IM A S V IN J A NAKON

O Z R A IV A N JA X ZR A CIM A
R E Z I M E
Ispitivanja
svinjama
strukturnih
pasmine
aberacija
"landras", s t a r i m
4-6
h r o m o z o m a v r i e n a s u na
mjeseci.
Krv
svinja
ozraeivana je in v i t r o razlieitim d o z a m a (0.1, 0.2, 0.5, 1.0, 2.0, 3.0

6y> X zrafienja.
Poslije
kultivacije
lim-focita,
analizirane
su
strukturne
aberacije h r o m o z o m a u z m i k r o - F o t o g r a f s k o s n i m anje.
R e z u l t a t i pokaz u j u ,
da
u o d n os u na
neozraenu krv
svinja,
o i t e e n j a h r o m o z o m a o z r a e n e krvi s e b r o j e a n o znafiajno razlikuju.

To s e p o s e b n o o d n o s i n a n e s t a b i l n e a b e r a c i j e d i c e n t r i k e
rin-
gove, gdje je u o e n a p o z i t i v n a k o r e l a c i j a i z m e J u njih i doze.
U V D D
N a jpotpuniji
bioloSki
indikator
zraeenju s u h r o m o z o m s k e a b e r a c i j e u
ozraenih
dozimtriji.
jedinki,
koje
zauzimaju
izloaenosti
lim-focitima
znaeajna
jonizujuem
peri-ferne
krvi
m j e s t o u b i o l oi k oj
Ima d o s t a p o d a t a k a koji s e o d n o s e n a e f e k t e
visokih
kao i niskih d o z a j o n i z u j u e g z r a c e n j a n a o v e e l e m e n t e .
Danas
je
a na l i z a str-ukturnih a b e r a c i j a h r o m o z o m a r e d o v a n
s a s t a v n i dio s a v r e m e n o g m o n i t o r i n g a u r a d i o l o S k o j
zafctiti
ljudi,
dok s e
Uteraturi
nalazi v r l o m a l o p o d a t a k a koji s e o d n o s e n a
radiol o s k u z a S t i t u dornaih ivotinja. K o d domae-ih i v o t i n j a n e p o s -
237-
to ji
o rg a n iz o v a n a
z ra e e n ju .
Iz ovih
dozi(n e t r ijsk a
,
kontr o l a iz lo e n o s ti i
o s e n o s t! jomzujuem
r r j .
r - . t t j . c i o , b o l t l r a n lh
"*
B r
.. M =u: i . i : r . ~
*.k ,
k* * *
in fo rm a c ija u r j e i a v ^ n j ! T s i T
^
d p rin o s u davanju
an ju siste m a ra d io lo k e z a s t i t e
kod domaih
i i v o t in ja .
M A T E R I j fl L
M E T O D E
m j e s e c i i te * i n e 4 0 - 5 0 kg.
Krv
sv i n j a
uzimana
je
* S t a " 0sti ^
stpriinn
u p o t r e b u i iz l a g a n a d j e l o v a n j u X
" j e d n kratnu
0.2, 0 5
,n
X Zraeer|ja - r a s p o n u d o z a o d 0.1
~ U 3 - G y- O z r a e i v a n j e je v r i e n o 2^0 hj i?
terapeutskim aparatom
"Stabilipanproizvod
f
.
H
Zapadna
IMjemaeka
KnH--
lrnle
Simens" -
v,. *
rrr
: :: :
n*k-
pregledani,
a Ur^p,
i'eparatj
su
mikroskopski
y
a u r a - e m s u i m i k r o f o t o g r a f s k i = n im n
neozratfenih i
o z r a e e n i h m e t a ffaaz-aa.
R E Z U L T A T I
pro. R~
: T
I - * *
V 3 U dozL je p r e g l e d a n o 1 5 0 0 m e t a f a - a
U
krvi (kontrola) svini;.
neozraenoj
s v i n j a je p r o n a e n j e d a n d i c e ntrik koii
n a b r o j p r e gyl e d aaiizn
n i h mm eetta af a^za zanemarljiv,
U odno5U
s t n n r,L = ,
procenat
aberacija
koji
i2 n o s i
0 40 r
(h ro m .tid n i l o i g . p> ^
zn a a ja n
p a ra m e ta r
â
nr
p r e d s t a v l Ja ju
0-1, 0.2,
0 5
10 G
ra d i0 l0 S k 9 *te,enja. K o d doze
- *-,
1.0 Gy,
ukupan % a b e r a c i
,
d i c e ntrika
i r i n q o v a knrl
i k
' prelazi 5 % - Broj
metafaza
iznosi 4 6
M ^
^^
4i- "M u t tod
238-
'5 ^
2.0 By
1S00
a 6 0 0 0
naJeno je 119 dicentrika i r i n g o v a i 1 5 7 a c e n t r i n i h f r a g m e n a t ,

| i*upan procenat a b e r a c i j a iznosi 20.*7%.
hromozomskih
lezija
kao i acentrienih
aberacija
se
p o v e d a v a i t o d i c e n t r i k a i r i n g o v a 413,
fragmenata
iznosi 58*.
K o d d o z e o d 3.0 G y b r o j
413
sto
ukupnom
procentu
U o . a v a s e i p r o m j e n a ploiditeta u g l a v n o m
tetraploidija, koja je o d r a z a f u n k c i o n a l n o s t i d i o b e n o g v r e t e n a .
Na sl. 1. vidi s e dicentrik s a p r i p a d a j u i m a c e n t r i e n i m f r a g mentima,
a dva ringa s a a c e n t r i n i m f r a g m e n t i m a n a l a z e s e n a sl.
2. Dicentrik i ring tzv.
nestabilne aberacije s m a t r a j u s e najoz-
biljmjim pokazateljima radijacionih o s t e d e n j a . I a k o s u u o v o m r a d u

zajedno predstavljeni dicentrici i r i n g o v i zapfiia s e d a
pri
dozi
od 3 6y broj ringova je p o v e i a n u o d n o s u n a uobi a j e n .
Z f l K L J U A K
Na
osnovu
iznese n o g ,
moie
se
rei
d a b r o j n e s t ab i ln ih
iberacua (dicentrik i ring) p r e d s t a v l j a p r a v i p o k a z a t e l j u
proc-
jera veliine doze i s t e p e n a o i t e e e n j a k o d svinja.

Tabela 1. St r u k t u r n e a b e r a c i j e h r o m o z o m a s v i n j a
Doza
hromatidni
lom
Gy
gap
h r o m o z omski
promjena
lom
lom
kantrola
0.1
1
7
ploiditeta
dic.
ukupan %
aber.
a c ent.
+ring
fr.
4
5
0.40
1.27
0.2
0.5
1.0
28
28
2.0
19
119
157
14
3.0
20.70
413
47
58.00
413
Broj analiziranih elija p o dozi: 1 5 0 0
239-
ii
2.00
2.00
5.00
Sl.2. R i n g s a acentrinim
S l. 1. D icen trik s a pripadajuim
fragmentima
acentrinim fragm entim a
CH ROM OSOM ES STR U C T U R A L DAM AGES IN S N I N E S LY M P H O C Y T E S AFTER

X-rays IR R A D IA T IO N
S UM M ARY:
R e se a rch in g o f
s tru ctu ra l chrom osoaes a b e ra tio n s Nere
do n e on the S N in e s , o f " I a n d r a s " s t o c k ,

m onths.
The
d o s e s ( 0 ,1
s n in e s blood n a s
to 3 , 0
S tr u c tu ra l
at the a g e s from 4 to 6
ir r a d ia t e d in vitro n it h d iffe r e n t
G y) by x - rays.
chromosomes
a b e ra t io n s
were
a n a ly s e d
nith
m icrophotographic ta kin g a f t e r lym phocytes cu ltiv a t io n .

The
r e s u lt s
s hon that chromosomes dam ages o f irra d ia ted
anim als s ig n i f i c a n t l y d i f f e r e n t i a t e
re la t e d to u n s ta b le a b e r r a t io n s ,
in number.
It is
d i c e n t r ic s a n d r in g s ,
particularly
in nhich
the p o sit iv e corre la tio n be tn e e n them a n d d o s e n a s n o tic e d .
L I T E R A T U R A
1. H a s a n b a ii Danica: I s t r a iv a n ja s t r u k t u r n ih a b e r a c i j a hromozoma
u
lim-focitima koza nakon o z r a e iv a n ja xzrakam a.
M a g is ta rs k i rad,
S a r a je v o 19B7.
2.
Lak osk i A.: P r ilo g o r g a n iz ir a n ju d o z im e trijs k e k o n tro le u
lovim a
a k cid en taln o g
o z r a e iv a n ja
M a g is ta rs k i r a d , S a r a je v o 1987.
240-
uz
us-
k o r is t e n e a b iod ozim etrije.
XI JUGOSLOVEHSKI S IH P O Z IJU H Z A Z A T I T U
P r iit in a , 06. 0 9 . VI 1989.
OD Z R A E H JA
L Selak*, Z. M arkovi-, Z. M ilo ie v i , R. K lja ji , Em ilija H o r ii
Zavod za r a d io lo g ij u V e t e r i n a r s k o g
Sarajevo, V. P u t n ik a 134.
Institut za p a t o lo g i j u
fa k u lt e t a
M e d ic in s k o g f a k u l t e t a
S a ra je v o
DISEMINIRANA IN T R A V A S K U L A R N A K O A G U L A C IJ A KOD OVACA, KOZA I S V IN J A

O ZR A EN IH L E T A L N IM DOZAMA X Z R A E N JA
EZI M E
o
viru l s t r a i i v a n j a
akutnog
r a d ija c io p o g
sindrom a
<ARS-a)
opisana je p o ja v a
i
z a s t u p lje n o s t m o rfo lo ik ih e k v iv a le n a t a d i s eainirane m tra v a s k u la rn e
k o a g u la c ije
(DIK)
kao
i
n jih o v o
patogenetsko zn aen je
u r a z v o ju n a jiz r a e n ije m a n ife s t a c ije A R S -a
hemoragine d ija te z e kod le t a ln o o z ra e n ih S iv o t in ja : o v a c a ,
koza i
svinja.
Na svim organima
v e in e
iv o t in ja n a r o e it g u koj,
miokardu,
pluima, mozgu,
je t r i,
c rije v im a
i
bubrezim a
naervi
su
b r o jn i
fibr-inski h ijaU m
trom bi k o ji p r e t s t a v l j a j u m o rfo lo sk e e k v iv a le n t e
1 koji s e moe s m a t r a t i presudnim patogen etsk im
fak torom
u
razvoju hemoragidnog sindromciUV 0 D
(flRK i l h
, , h '
i s t r a i v a n ja akutnog r a d ija c io n o g sindrom a
(flRS-a) kod velikih domaih
iiv o t in ja
u
ovom
ra d u
smo
p o k u ia li
ispitati pojavu
i
u e e s t a lo s t
m o rfo lo ik ih
e k v iv a le n a t a
D IK -a i
njihovo patogenetsko znafenje u r a z v o ju
n a jim p re s iv n ije
m a n ife s tacije ARS-a - hem oragine d i ja t e z e kod le t a ln o o z ra te n ih S iv o tin ja
(ovce, koze 1 s v in j^ )
ZnaSaj is t r a iv a n ja u o v o j o b l a s t i o g le d a s e i
u
e in je n ic i
da
na r a d ija c iju i p r o c je n e i t e t n o g d je lo v a n ja ;r a e n ja kod
velikih domaih iv o t in ja mogu b i t i od
v e lik e
k o r is t i
za
p ro c je n u
reakcije na 1judima i da s u k v a lit a t iv n o u p o re d iv i u p o gled u p ra a a
akumuiacije ra d ija c io n ih p o v r e d a kod o v je k a .
M h T E R I J A L
M E T O D E
Dzraeivanjem j e obu h vaen o po 6 o v a c a ,

koza
i
s v in ja ,
a
po
jedna iiv o tm ja sv a k e v r s t e j e s lu ila kao k o n tro ln a . Koze i o v c e su
pripadale domaim pasminama,
a s v in je pasm ini la n d r a s .
O z ra iv a n je
!
-
241-
12 v r- ^ q
d o z a m a kbje s u
5 -49,
koze 4 8 3 '
a m a S a l i n e a r n o g akcelerat,-,,.
S e m Pir ijskx,
a l e t a l n H ,a e n e r 9 i-'e 4 MeV u
ssss
R e z U L T a t t
Makrosk o p s | < a ciii,
D i S K U 9 i j a
-
3:3
Slika
odlikuje se
h e m o r a g i e n e " 1 d i ^ t 31 * OSte<fenJ'e parenhfmnih h e m a t o p o e t s M h
uginulih aivotinja b"

dlfate2e najupadljivij7 1
r9anaPo pravui su J ^ atniJih razlil<a b z i r o * n f v ^ - ^ . svih
SSSTT
krV^
p a r e n h J U P a lji" i j a
i U^
r0^
n ja
nima'
P r o m j e n a zida.
er>dote ia
te
..
K o d s v i h iivotinia ,,
SVinja
degenerativnih
f 1JaP azn od
nekrobiotskih
b r o j n T ^ f S i n S ^ - 3
a"TTugim
'nik a r d u * g u ,
<rvnim s u d o v i m a .
Jallni
t r D m b i u manjim,
a
n a J e ni su
K o tri s v i n j e
n e < ~ U etko ! v e lm
a r t e r i j e s a r a z v i j e n i m h - - * U P S e S n a t r o m b o z i r a n j a
r,
U
osn ovi
p a t o l o feoe ," Ur 5 ? IniS! i n f a r k t im a .

i i vn f
- anatomske
siike a r s _ ,
9r a n ak a
eksp&r-imentainih
p e t e h i j a ini(n, e k h i m o t i e n z ^ i s H ^ '
P" t a
W
a
g a n im a
i
t k iv i m a
,, s liv e m m k r v a r e n jim a u * n
( s u b e p i k a r d i j a i n o i = ,
P
Pr a v i lu
su
nono^
n ic e (n a r o e i t o s lu ^
U e n d o k a r d U a ln o ), p l e u r a
iH,n S rI1:
S J t
n s j s r ' i r ^
^
,
J a te za
sa
9 b r o Jnim o r koa>
s rc e
&
rela t i v n o k r a t k o T r i T e
radija o n o g
pi une
sindroma^0
o,
P a t o 9 e netsko
Za
uzro e n o Jetk\ ka t
u i i t e r a t u ^ r n S.n0,n U 2 r o * " o m
W s t o m o r fo l S f
"3Stalu
hemoraginu
^ - J
^
uvijek n a <;i ubjedl j i v / ^ d o k
kr'V n i m s u d o v i m a u A R S - u
n VSZanu
za
m e
1 nekrobiotiene
promjene se m o g u nadi,
ali p r e m a n a v o d i m a n ekih
autora
to
nije
uvijek pravilo. T o
osobito
v a i z a k a p i l a r n e s u d o v e k o d kojih je
izraena prestatiena hiperemija.
S liena z a p a a n j a
pominju
se
kod
radijacionog s i n d r o m a
svinja
(20). O s t a j e
i dalje d a s e v j e r u j e
nalazima e k s p e rimentalne r a d i j a c i o n e biologije d a s u m o g u i u z r o k z a
poveani permeabilitet
krvnih
sudova,
s u b m i k r o s k o p s k e lezije n a
terminalnim s u d o v im a
( 16).
Ipak, kao glavni u z r o k n a s t a n k a h e m o r a g i e n e d i j a t e z e

istodobno
dominirajui, v j e r o v a t n o
je
p o r e m e a j k o a g u l a c i j e krvi,
v e z a n za
postojeu t r o m b o c i t o p e n i j u k o j a je u s l o v l j e n a p r o m j e n a m a u k o * t a n o j
srii (hipoplazija o d n o s n o aplazija k o i t a n e sri (8, 12)).
Skoro potpuni n e d o s t a t a k t r o m b o c i t a n a e n je u 12 slufiajeva u
krvi eksperimentalnih ivoti n j a a u o s t a l i m s l u e a j e v i m a n a e n i s u
u
oskudnom broju .
Produieno
protrombinsko
vrijeme
i vrijeme
koagulacije u p a r d a n a p r e d e g z i t u s k o j e j e p o s t o j a l o
u
klmiekim
podacima i kod n a i i h i v o t m j a ,
g o v o r e tako<Je u prilog d a p o r e m e a j i
koagulacije krvi p r e d s t a v l j a j u j e d a n o d v o d e d i h p a t o g e n e t s k i h
-fak.
tora u razvaju h e m o r a g i e n o g s i n d r o m a .
U morfoloSke mani-festacije n a k r v n i m s u d o v i m a u A R S u m o g u s e
uklopiti i ve d o b r o p o z n a t e t v r d n j e u l o g e m e d i j a t o r a k a o
4to
su
histamin i s e r o t o n i n
koji
utieu
na
mehanizme
gruianja
krvi,
hemodinamike i p e r m e a b i l i t e t a z i d o v a k r v n i h s u d o v a (3, 7, 11).U r a n i m
fazama A R S - a p o r e m e a j u mikroc i r k u l a ci j e p r e t h o d i p o v r e m e n a p r o m jena u sistemu h e m o s t a z e .
U ranom
periodu
zapaia
se
ubrzanje
gruianja krvi i s n i e n j e fibrinolitieke a k t i v n o s t i n a o s n o v i v i s o k e
koagulirajue a k t i v n o s t i krvi p o m e r a n j u f u n k c i o n a l n o g s t a n j a h e m o s taze u s t r a n u
p o v i i e n e sklonosti i nt ra va s k u l a r n o m tromboziranju.
Zapaena hiperkoagulacija i p o r e m e a j
u
sistemu
mikrocirkulaeije
pokazuju se k a o eti oloiki -faktori u s i n d r o m u D I K - a (14). Aktivi r a j u i
mehanizmi u u s l o v i m a o z r a e n j a s u m a s o v n i r a s p a d delija,
a u
vezi
sa tim p o j a v a t r o m b o p l a s t i n i h s u p s t a n c i u krvi,
t o vodi p r v o m
stadiju hiperkoagulacije.
S l i j e d e d a -faza k o j a
nastaje
preteno
u
terminalnom p e r i o d u
je
-faza h i p e r k o a g u l a c i j e S t o d o v o d i u z d r u g e
faktore do mani-festacije h e m o r a g i e n o g s i n d r o m a .
Oni m o g u
dovesti
do poremeaja t r a n s k a p i l a r n e i z m j e n e i hipoksije tkiva, k o j e u z n a t nom stepenu u s l o v l j a v a j u p o j a v u niza kliniekih i p a t o l o S k o a n a t o m s k i h
znakova crijevne i n e r v n e -forme t e i k e b o l e s t i z r a e e n j a .
Ovi nalazi s u v e o m a slieni r e z u l t a t i m a e k s p e r i m e n t a l n i h i s t r a i v a n j a
sistema h e m o s t a z e k o d ra z n i h v r s t a o k a (1,4,11).
Z f l K L J U f i A K
U toku a k u t n o g r a d i j a c i o n o g
sindroma
izazvanog
X z r a k a m a
sa
letalnim i s h o d o m
kod
iv o tinja v e e e b i o m a s e ( o v a c a i k o z a d o m a e i h
pasmina i s v i n j a
pasmina
landras)
u
nastanku
klinieke
i
patoloikoanatomske mani-festacije h e m o r a g i e n o g s i n d r o m a ,
djelimieno
patogenetsku u l o g u i m a j u p r o m j e n e n a s t r u k t u r a m a k r v m h s u d o v a , a
presudnu u l o g u z a s i g u r n o i m a -fenomen d i s e m i n i r a n e i n t r a v a s k u l a r n e
koagulacije (DIK).
243-
V ^ V r p Tr D
n iN
J R. AV ASCU LA R C 0 A G U L A T " I H C IR C U L A T IO H OF BLOOD
OF S H E E P , G O A T S AHD S H I H E S IR R A D IA T E D H IT H LETH AL D O S E S OF XRAYS
SU H M A R Y : O ccu rre n ce a n d p r e s e n c e o f m orphological
equivalets o1
d is se m in a t e d m t r ? v a s c u l a r c o a g u la tio n , a s n e ll a s t h e ir pathogenic
s ig n r f ic a n c e i developm ent o-f most
p ro n o un ced
m anifestation oi
acute
r a d ia t io n
syndrom e
of
haem orrhagic
d i a t h e s i s have been
ln letha l ir r a d ia t e d a n im als :
sheep,
goats
and
smnes
m t h i n in v e s tig a t io n o f A R S .
In ^ a11, rgans
of
m iocard, J u n g s ,
bram .
m ajority
liv e r s ,
Qf an im als,
p a rt ic u la r ly in skh
in t e s t in e s a n d k id n e y s e re found
l l e n t s o f n T r
yaIj De. throbs " h ^ h r e p re s e n t m orphological eg ui^
Z f ,
I C co^ s i d e r i n g them to be cr u c ia l p a th o g e n ic facto rs in
developm ent o f haem orrhagic syi)drome.
L I T E R A T U R A
1966.
S
h ': P a t ^P y 5 1 0 l 0 g l e ^
m c r o c i r c u l a t i o n in= G e n e s e und
h a m o r r h a g i s c h e n S c h o c k s . G e o r g T h i e m e Verl., Stu^tgart
,2 ' hB "
D
G ' T h o m a 5 E -E -. J p n e s L.P.,
B r o s s F.H-,
S a s m o r e D.P.;
nfm
1q 5 f
S t d l e s
t h e c a t t l e e x p o s e d t o h o l e - b o d y Cog a m m a radiation. Radiat. R e s e a r c h 15, 6 7 5 - 6 8 3 , 1961.
3. G o i n g H., K a i s e r P.: Au-fbau u n d W i r k u n g w e i s e
b a k t e r i e l l e r Endotoxine.
Ergebmsse
Mikrobiologie,
Immunitatsforschung
ijnd ex~
p e r i m e n t e l l e r T h e r a p i e . 8, 2 4 3 - 3 2 6 , 1966.
4. H a r d a w a y R.: D i s s e m i n a t e d i n t r a v a s c u l a r c o a g u l a t i o n
T h o m a s Publ. Spring-field, 1966.
syndromes
5
Johannsen U
Koch F., Melhorn G., N e u m e iste r K., Panndor-f H.: Ein
nach horhHf P ^th om orph ologie d e r S tra h le n k ra n k h e jt
des
SchWeines
4 2 7 -4 5 8 ^1 9 7 1 .
GanZk r p e r b e s t r a h lu n g- ^ c h . e x p e r. V e t. med. 23,
6. J o h a n n s e n U., K o c h F., M e l h o r n G-, Panndor-f H., N e u m e i s t e r K.: Unersuchungen

zur
Pathomorphologie
und
P a t h o g e n e s e d e r StrahLtr h T
a
K a l b e S u n d jL
ngi~indes n a c h R o n t g e n g a n z k o r p e r
Bestrahlung. Arch. e;-;p. Vet. med. 32, 6 2 3 - 6 4 3 , 1978.
7
L a s c h H.G., H e e n e D.L., H u t h K., S a n d r i t t e r W.: P a t h o p h v s i o l o a v
J ni0a manl,tlQn s a n d
therapy
of
conûmption-coagulopathy
e r b r a u c h s k o a g u l o p a t h i e ) " A m e r . J c a r d i o L 20, 3 8 1 391, 1967.
PROCENA VALIDNOSTI BIOHEMIJSKIH INDIKACIJA U

RANOJ DIJAGNOSTICI EADIJACIONIH OTEHJJA
Hirjana M. Vuievi, Ivana Z. ukalo

Institut za nuklearne nauke "Boris Kidri"- Vina
Institut za radiobiologiju i radijacionu medicinu "EBM"
U cilju procene stepena radijacionog oteenja oveka, do danas je

u raznim prilikama vezanim za nuklearne akcidente, ispitan veliki broj biolokili
pokazatelia. Testirani su efikasnost i njihova osetljivost i uporedjivani sa primljenim dozama zraenja koje su odredjene fizikim merenjima.
Svi bioloki pokazatelji primenljivi u pojedinim prilikama mogu se
svrstati u odredjene kategorije:
- hematoloki ( uoblieni elementi p e r i f e m e krvi, ispitivanje
kulture limfocita );
- citogenetski ( hromozomske aberacije felija kostne sri i u
limfocitima periferne krvi posle mitotske stimulacije u kulturi fitohemaglutininom );
- biohemijski ( aminokiselj-ne, proteini, metaboliti nukleinskih
kiselina, enzimi, biogeni amini ),
- imunobakt erioloki ( autoflora sluzi, koe, creva, a takodje
i C-reaktivni leukociti );
- biofiziki ( lioluminiscencija, hemi i felektroluminiscencija ).
Cesto se postavlja pitanje da li laboratorijsko-hemijske metode istraivanja u dijagnostici radi jacionog oteenja uopte imaju budunost pored hematoloskih i citogenetskih metoda. Iako su do sada mOgla biti sakupljena samo neznati
iskustva sa biohemijskim istraivanjima na pacijentima koji su doiveli akcident,
literatura ukazuje na afirmativan odgovor n a postavljeno pitanje.
Da bi se mogao dati jednoznaan iskaz o postradijacionoj promeni nekog biohemijskog parametra moraju biti ispunjni odredjeni zahtevi:
1. Poznata individualna vredhost pre radijacionog oteenja koja je u
funkciji pola, starosti, zdravstvenog stanja, sredine(ishrana, lekovi,stres), doba dana;
2. Kana reakcija pokazatelja oteeiija;
3. Specifinost, tj. sposobnost signifikantno jaeg delovanja na radijaciono oteenje nego n a neko drugo neradijaciono otefinje;
246-
't. Visoka osetljivost, preciznost i tanost metode;

5. Jednostavnost raetode;
6. Tehnijka primenljivost metode na ispitivanje hum^nog materijala;
7. Mogunost viekratnog uzorkovanja materijala bez oteenja organizma.
Opti pristup postupnosti razrade sistema rane dijagnostike radijacionog oteenja koju daje Mazurik (1987.g.) po naem miljenju svaka labpratorija treba da prihvati:
ETAPE KAZRADE SIST EM A HANE D U A G N O STIK E KADIJACIONOG OO?EEHJA
tosle emobiljskog akcidenta Medjunarodna Agencija za Atomsku Energiju ukazuje na neophodnost praenja niza biohemijskih parametara u dijagnostici ndijacionog oteenja:
1. Ukupni proteini
2. Albumin
15. Fosfor
16. ALT
3. Frakcije proteina
b. Ureja
18 . Alfa amilaza
17. AST
5. Kreatinin
6. Mokrana kiselina
19. Aldolaza
2o. CK
7. Ukupni holesterol
8. Ukupni bilirubin
21. Izoenzim CK
22. Gama-GT
9. Direktni bilirubin
lo. Indirektni bilirubin
11. Kalijum
23. LDH
24. Izoenzimi LDH.
f^
12. Natrijum
25. Alkalna fosfataza

26. Glukoza
15. Kalcijum
V*. Gvodje
27. Fibrinogen
Metode 2a dijagnostiku rSdijacionog Oteehja treba rano d otkrija,

da budu lako izvodljive i da ne optereuju nepotrebnb pacijente. Ovi Eahtevi bu generalno ispunjeni putem laboratorijsko-hfemi jskih mfetoda. Dalji zahtevi su da ove metode budu specifine i da omoguavaju poelu kliniki vanih kategorija radijacitaj
oteenja.
Izlozeni stavovi ukazuju na to da u ovom mOraentu ne egzistira laboratorijsko-hemijski istraivaki metod koji omoguava jasnu, jednoznanu radijaaion
dijagnostiku i time ciljanu terapiju. Situacija sa kojom se sreemo kod pacijenata
sa radijacionim oteenjem je do te mere sloena da se nijedna inforfflacija ne sme
zanemariti, a podaci koje nam daju biohamijski parametri su
znaajni za funkciona-
lno stanje organizma i dobri pokazatelji metabolikih promena.. Samo kombinacija vie
istrazivakih nalaza moe pruiti potrebnu informaciju, ali za to je neophodno sakupiti jo mnogo vie saznanja kompleksnih istraivanja radijacione bolesti sa osvrto
i na pacijente koji su pod radijacionom terapijom.
248-
IITERATURA
I 1. Kazurik V.K., Hadiobioloke osnove biohemijske m d i k a c i j e radijacxonog
oteenja , doct. dls., 1983.g.
J.KuzinA.M., Radijaciona biohemija, 1962.g.

3, Kudrjaov J.B., Radijaciona bolest, 1987.g.
I. Publication IAEA 1986.g.
ABSTEACT
Ihe adequate valuation of radiation injury iz very composited problem and includes
scientifio studies. Biochemical indicators respond early and measurement are easy
to execute; they may therefore be of value for an early assessment of the extent of
radiation injury despite their low specificity.
249-
XV J UGOS L OV E N b K I . S I MP OZ I J UM ZA ZAS TI TU OD ZRACENJA

Pristina,
b-9.
j u n 1989.
PROMENE Nt KI H MOKFOMETRI JS KI H PARAMETARA KAO BI ODOZI MET k IJSKI

I N D I K A i ORI
I EFEKAT DUBUKE HI P OT E R MI J E
Demajo M. i
Ivanievi-Milovanovi
I n s +itu t
za n u k l e a r n e nauke
lnstitut
Beograd,
za m o l e k u l a r n u
p.f.5Z2.
R E Z I mE
Ozraivanje
ozama x - z r a k a
pokazuje
regiona
ina,
duina
teina
U.
K id r i " - Vina,
i enokrinologiju,
giave
da su na 42.
p a r a me t a r a doz no z a v i s n i :
i
"Boris
Dioiogiju
deih
tibije
KAO RADIOPROTEKTUR
infantilnih
pacova raznim
dan s t a r o s t i , promene sle-
telesna
hipofize.
teina,
a n o - n a z a l n a du-
Duboka h i p o t e r m i j a kojoj
su i v o t i n j e b i i e i z l o e n e za vreme o z r a i v a n j a
n j i l a tetno delovanje X-zraka.
z n a t n o j e sma-
UVOD
Iziaganje
leenja,
pacijenata
nih p r o p r a t n i h
naaju u p o l j u
terer
sarad.
pojava.
zraenja,
1988).
s i s t e m tokom z r a e n j a
kazali
da l o k a l n o
vilica
(Sedlecki
1ma z n a t n o z a t i t n o
1985)
vilica
es to dovodi
do ne el j e-
Kada s e r e g i o n i
hipotalamusa
i hipofize
esta je pojava h i p o p i t u i t a r i z m a
I z n a l a e n j e metode da s e z a t i t i
j e od i z u z e t n o g z n a a j a .
rast
I y 8 ,6 j .
delovanje
z u b a ( Karadov
na r a z v o j
razliitih
teina
d u i n a i d u i n a t i b i j e kao i
menjene u t o k u o z r a i v a n j a .
hipofize,
zatitni
250-
(Win-
endoKri ni
smo ve po-
pacov a jednoi sarad.1985)
Pr i me n a duboke h i p o t e r m i j e
( Demajo i s a r a d . 1 9 8 7 ) .
p a r a me t a r a :
Ranije
g l a v e 8 dana s t a r i h
usporava
sarad.
radu j e da se p r a t e e f e k t i
sledeih
u p r e d e l u g l a v e radi
t u mo r a ,
ozraivanje
kr at nom dozom X - z r a k a
i
jonizujuem zraenju
pr e s v e g a od m a l i g n i h
zuba
Ciij
( Demajo i
s ar a d.
istraivanja
u ovom
doza X - z r a k a merenjem
telesna
efekat
teina,
ano- nazal na
hipotermije
pri-
5- Se<j]ecki S . s K a r a d o v u.
miti Gias n i k s r b i j e ,
nPma
2, / j J L w
M l ' o v a n v * * 0.
terer J. . Barnes K . M . , U O t e r A.'s.. O e , U c <

L.D., Cutler G.ts. E n d o c r i nol o g y , 1 2 2 , a 8 4 - 8 9 0 , 1988.
s t o mact,
Lorfaux
ABSTRACT
Irrtd ia tin g the nead r e g i o n
of 8-ciay-old
/-rays, shows t h a t at the age o f 42 d a y s ,

parameters ar e dos e d e p e n d e n t :
length o f t i b i a
body w e i g h t ,
and w e i g h t of p i t u i t a r y
to hypothermi a d u r i n g
lrradiation
253-
f e ma l e r a t s w i t h
vaiues
o f the f o l l o w i n g
ano-nasal
gland.
Ammais
are s i g m f i c a n t l y
length,
subjected
protected.
XV M O S L O K H S K ,
S lH m Z IM K
P r iit in a , 0 6 . -
Z A Z A T ,T U 0 D Z R A E H J A
09.
VI 1 9 8 9 .
Z.
p.
C lm ra v id j
z_
r- Slijepevi
Zavo d za r a d io lo g ij u
V e t e r in a r s k o g
fa k u lt e t a
S a r a j e v o , V. P u t n ik a 134.
PR O M JEN E
NA
R E S P IR A T O R N O M
letalno m
S IS T E N U
S V IN J A
NAKON O Z R A a iV A N J .
DOZOM V IS O K O -E N E R G E T S K O G X -Z R A E N JA
R E Z I M E
E k s p e r i m e n t a i n e Sivotinje s u ozrafiene l e t a l n o d o z o m k o j a
nasj.m
je
u s l o v i m a i z n o s U a 4.48 G y pri b i l a t e r a l n o m n a e i n u o z r a lv a n j a
i b r z i n o m d o z e o d 10 c G y / m i n u t .
O z r a e i v a n j e je
izvrieno
linearnim
a k c e l e r a t o r o m i n d u s t r i j s k o g tipa o d 4 MeV.
Veoma
opse*ne
!ezije
respiratornog
k r v a r e n j a o d i a r i n k s a d o alveola,
-farktima
i bronhopneumonijama
uginutfa ivotinja.
sistema
rezultiraju
koje
su
jedan
osim
brojnih
hemoragianim
in-
o d u z r o k a naglog
U V 0 D
S u i t i n a p r o l a s k a jonizujueg z r a C e n j a kroz Sivu m a teriju sastoji

s e u nizu ra dijacionih p r o m j e n a (od delije d o cijelog o r g a n i z m a ) koje
l maju lanfiani k a r a k t e r i n a s t a v l j a j u s e j e d n a n a d r u g u , pri e m u je
v rlo t e i k o d e f i m s a t i g r a n i c u i primar-nih i s e k u n d a r n i h p r o m j e n a .
Radijacione
promjene
mogu
da
se
manifestiraju,
izmjenom
f u n k c i o n a i m h k a r a k t e r i s t i k a o z r a e e n e s r e dine, p a t o a n a t o m s k i m p r o m jenama
indukovanjem
poreme t f a j a
sistema
regulisanja
toka
r e d o s l j e d a najva*nijih S i v otnih p r o c e s a u e e l i j a m a i tkivima.

U P ^ ^ vanju
bioloskog
eksperimenti
u
kojima
je
zavisi o d velieine d o z e (1,2).
Svmja,
kao
dejstva
zratfenja
vrieni
su
brojni
d o k a z a n o d a velitfina n a s t a l i h p r o m j e n a
eksperimentalna
254-
i i v o tinja
je
pogodna
za
lzuavanje
radijacionih
p r o m j e n a iz s l j e d e d i h
mvor, ito se m o e s el e kt i r a t i n a
tto je
iovjeku,
pa s e dobiveni
izvjesn om
broju
istu
svojih
rezultati
razloga: i t o
teinu i
debljinu
je o m e o v jeka,
r e a k c i j a n a z r a t e n j e sliena
sa
veom pouzdanoidu
mogu
ekstrapolirati na ovjeka.
Promjene
n a pludim a k a o i n a e i t a v o m r - e s p i r a t or n om s i s t e m u ,
nakon akutnog o z r a e i v a n j a
zauzimaju
visokim
dozama
jonizujueg
zraenja,
znaajno m j e s t o u nizu p a t o l o i k i h p r o m j e n a k o j e n a s t a j u
u toku akutnog r a d i j a c i o n o g s i n d r o m a (2,3).

Na pluima
simptoma
uginulih
pravilu
svinja
su
nafene
toku
vrlo
izraenih
r a dijacionih
t e i k e pneumonije,
opsena
krvarenja na p l e u r a m a i p l ud i m a k a o i e d e m plua. K'od v r l o v i s o k i h

doza zraenja
pneumonija
se
progresivno
pogoriava,
a veliko
zadebljanje alveola obliterira a l v e o l a r n i p r o s t o r (1 6).

N f l T E R I J A L
M E T O D E
R A D A
U eksperiment je u z e t o 12 k o m a d a svinja,
oba pola
starosti
od
4 - 6
ivotinje su o z r a e n e bilater-alno
letalnom dozom,
pasmine
"Landras"
m j e s e c i i t e i n e o d 3 5 - 4 0 kg.
(50%
doze
sa
svake
strane)
koja je u n a i i m e k s p e r i m e n t a l n i m u s l o v i m a iznosila
4.48 By. Ozraivanje i z v r i e n o indust r i j s k i m linea r n i m a k c e l e r a t o r o m

tipa "Linatron
kontrola
kod
400"
firma
svake
"Varijan" S A D (4 MeV).
po jedinaCne
ivotin je
Dozimetrijska
vriena
je
Farmer"
dozimetrom s a j o n i z a c i o n o m k o m o r o m . N a k o n o z r a i v a n j a S i v o tinje s u
paene u v r e m e n u d o u g i n u a
pregled.
Uginule
(18
iivotmje
dana),
detaljno
uz
su
svakodnevni
obraene
klinieki
standardnim
patoloikim tehnikama.
REZULT
A T I
Pi'omjene
na
D I S K U S I J A
respiratornom
sistemu
ozraeenih
ivotinja
javljaju se v e p o C e t k o m t r e e g d a n a s a plidim i -frekventnijim di sanjem
uz p o j a v u j a c e g kailja.
O d p e t o g d a n a s u uoeljivi s i m p t o m i
bronhopneumonije u z obilnija k r v a r e n j a
iz n o s a
kao
i pojava
ugmua (jedna Sivotinja). N a j t e s i radxjacioni s i m p t o m ! s u p r i s u t n i o d
255-
6 18 dana,
u k o j e m v r e m e n s k o m p e r i o d u s u s v e ivotinje uginule
<2,3,4>.
Na
obdukciji
uginulih Sivotinja n a r e s p i r a t o r n o m sistemu su
n a e n a t a k a s t a i slivena krvarenja.
kod
svih
ivot i n j a
je
S l u z n i c a l a r inksa
bila d o b r o p r o k r v a v l j e n a ,
traheje
d o k s u kod ti*i
ivotinje n a e n a i o p s e i n a k r v a r e n j a u p o d r u j u larinksa.
larinksa,
U lumenu
t r a h e j e i b r o n h a s e nalazila k r v a v o p j e n u S a v a ruiasta
t e e n o s t u obi l a t o j kolieini.
par i j e t a l n o j
U p leuri k a o
ispod
nje,
osobito
k o d s v i h Sivotinja s e v i d e b r o j n a v r l o e s t o apseina,
u g l a v n o m s l i v e n a k r v a r e n j a velieine d j e tijeg dlana.
Pl u a su jae
voluininozna a n a p r e r e z u s e v i d e brojna, t e s t o konfluentna, tamno

cr v e n a i siva iukasta
podrueja
koja
iskatfu
na
reznoj
plohi,
v r e k o n z i s t e n c i j e i n e s a d r e zrak. P o r e d t o g a s u n aeni i veliki

pulmon a l n i h e m a t o m i -formirani o d o p s e i n i h k r v a r e n j a u em-fizematoznim
pleura l n i m
s u d o v a (od
mjehurima.
kojih m n o g i
proiirenim
podruejima
N a e n a je h i p e r e m i j a alveolarnih krvnih
sadre
edema
masu. bakterija)
komplicirana
sa
pluifa s a k r v a r e n j i m a u alveolama 1
b r o n h iolama. T e k e inters t i c i j a l n e p n e u m o n i j e s a jakim zadebljanjem

alveolarnog
zida,
in-filtracijom
n a e n e s u kod 8 6 % slueajeva,
mononuklearnih
elija i fibrozom
dok s u p l e u r o p n e u m o n i j e naene
kod
7 5 % sluSajeva.
V e a m a o p s e n e lezije r e s p i r a t o r n o g s i s t e m a k o j e osim brojnih
k r v a r e n j a o d larinksa d o alveola rezultiraju
farktima
i bronhopneumonijama,
s v i n j a u fazi
i z r a Senih
hemoraginim
in-
j e d a n s u o d u z r o k a naglog uginua
radija c i o n i h
simptoma
toku
akutnog
klinitfkih s i m p t o m a
toku
akutnog
r a d i j a c i o n o g s i n d r o m a (5,6).
Z A K L J U C I
-
Jedan
od
znaeajnih
r a d i j a c i o n o g s i n d r o m a k o d l e t a l n o o z r a e e n i h s v i n j a je r a n a
pojava
b r o n h o p n e u m o n i j e , u z o p s e n a k r v a r e n j a iz n o s a ( t r e d e g dana) kao i
p r v a u g i b a n j a ( p e t o g dana).
B r o j n a k r v a r e n j a o d l a r i n k s a d o alveola,
f arkti
Soi
k a o i hemor-agini
in-
b r o n h o p n e u m o n i j a m a i n a k u p l j a n j e b a k t e r i j a s u jedan od
u z r o k a n a g l o g u g i n u a svinja.
256-
SOHE CHANGES IN S N IN E S
R E S P IR A T IO N
LETHAL D O S E
SYSTEH
AFTER
OF H IG H L Y E N E R G E T IC
R A D IA T IO N
BY
X-RAYS
ABSTRACT: Experinental a n ia a ls nere radiat-ed by le th a l dose, Nhich

nas 4.48 Gy in our co n d itio n s at b ila t e r a l nay o f
at dose
speed o f 10 cGy/inute.
ra d ia tio n
and
R adiation nas done n ith lin e a r
accelerator o i in d u s tria l type o f 4 HeV.

Besides nuaberless bleedings fr o a larynx to
a lv e o lu s,
very
e>(tensive in ju ries o f re s p ira tio n system re s u lt in haemorrhage in farcts and bronchipneumonia,
nhich are reasons o f sudden animals
death.
L I T E R A T U R A
1. Case
M.T., S i m o n J.: W h o l e b o d y
gaiiima
irradiation
of n e w b o r n
pigs: t h G L D 30/30 Am.J.Vet.Res. 31, 1, 113-117, 1970.

2. Chambers
F.UI. e t al: M o r t a l i t y a n d
clinical
signs
e;<posed t o t o t a l - b o d y c o b a l t 6 0 g a m m a
Radiation research,
3. Johannsen U. e t al,: Ein B e i t r a g
in
swine
i r r a di a ti on
22, 3 1 6 - 3 3 3 , 1964.
z u r P a t h o m o r p h o l o g i e d e r Sti
ahlenkrankheit des Schweines
nach
Hochdosierter
R o d g e n g a n z k o r p e i b e s t r a h l u n g . Arch. E xper. Vet.

med. 25, 4 2 7 - 4 5 S , 1971.
4. Kljaji R. i sar.: K o m p a r a c i j a klinikih s i m p t o m a a k u t n o g
radijacionog sindroma kod poluletalno ozraeenih
k o z a i o v a c a . Z b o r n i k r a d o v a XIII Simp. JDZZ, 2 6 0 ,
Pula, 19S5.
5. Selak I. i sar.: P a t o l o S k o - a n a t o m s k e p r o m j e n e n a r e s p i r a t o r n o m
s i s t e m u k o d a k u t n o ozraSenih o v a c a i
koza.
Zbo
rnik r a d o v a XIII Simp. JD2Z, 182, Pula, 1985.

6. TullisJ.L.:The s e g u e n c e o-f p a t h o l o g i e c h a n g e s in s w i n e e s p o s e d
the
i_D i o o /30
O-f
tptal
body
supei v o l t a g e X -
irradiation. Mil. S u r g e o n 109, 2 7 1 2 8 0 , 1951.
17
257-
PONAVLJANO IZLAGANJE ANIMALNIH STANICA GAMA ZRAKAMA MOE IZMJENITI NJIHOVU

OSJETLJIVOST NA DRUGE CITTOKSINE AGENSE
OSMAK M.
Institut "Ruer Bokovi", 41000 Zagreb, Bijenika cesta 54
SAETAK: U ovom radu ispitivana je osjetljivost stanica kineskog hrka V79,
izlaganih opetovanim dozama gama zraka, na gama zraenje, metotreksat, hidroksi
ureu i zagrijavanje darlih u vrljeme, kada je glavnina oteenja izazvana u DNK
stanica tokomôpetovanog zraenja ve bila popravlj-ena. Rezultati pokazuju, da
. prethodno zraene tanie postaju znaajno osjetljivije na metotreksat, malo
osjetljivije na zagrijavanje, dok se njihova osjetljlvost na gama zraenje i
hidroksi ureu ne mijenja.
UVD
tetno djelovanje zraehja na animalne i humane stahice, odnosno na itav organizam, poznato je ve odavna. Zraenje moe izazvati razliite promjene u stanicama, mutacije u genomu stania, neoplastinu transformaciju, pa ak i smrt stanica (1). Kod proc jenjivanja opasnosti od zraenja, u obzir se uglavnom uzimaju
direktni efekti samog zraenja na stanice/organizam. No najee, osim zraenju,
stanice su izloene i drugim, razliitim citotoksinim agensima. Konani bioloki efekt interakcije zraenja i dodatnog agensa ovisit e o nizu faktora: dozi
zraenja, razmaku izmeu djelovanja zraenja i dodatnog agensa, te o koncentraciji (dozi) i prirodi toga drugog agensa. U novije vrijeme sve je vie literaturnih podataka koji Ukazuju na to, da oteenja u DNK stanica induciraju sintezu enzima ukljuenih u popravak oteenja (2). Ukoliko se ozraene stanice izloe drugom agensu u doba kada je koliina enzima za popravak poveana, osjetljivost takvih stanica na dodatne citotoksine agense moe se promjeniti (3).
Cilj ovog rada bio je da se ispita, da li se mijenja ojetljivost animalnih stanica na razliite citotoksine agense, ako su te stnaice bile prethodno izlagane
malim, opetovanim dozama gama zraka.
MATERIJALI I METODE
Stanice: U radu su koritene stanice kineskog hrka V79. Ove stanice rastu kao
jednoslojna kultura u Eagle-ovom MEM mediju obogaenom sa 10 % teleeg seruaa.
Zraenje: Za zraenje stanica koriten je aparat Gamacell 220. Brzina doze iznosila je 4,3 Gy/min. Stanice su zraene 5 puta tjedno, kroz 12 tjedana dnevnom
dozom od 0,3 G y . Tokom cijelog pokusa stanice su bile u eksponencijalnoj fazi
rasta. Kada su stanice akumulirale ukupnu dozu od 18 Gy, ispitana je njihova
osjetljivost na razliite citotoksine agense i usporeena sa osjetljivou
kontrolnih stanica pod istim eksperimentalnim uvjetima.
258-
|
ipua stanioa: a dan zadnje dnevne doze, etanlee su naradene odeova;W - J taoentrao! 1 i * u M r a n preko no6l m ^
^
^
^ ^
(ta) am zrakama, b) tretirane 1 sat sa metotreksatom (HTX) ili c ) 6 sati
a MdrtJtsiureon (, M 1 J u bez ^
M tr,nm , m
d)
H 3lanloe ,u M l e lsprane ^
^ ^
W 7-10 d.na, Izrasle kolonij, su biie obojene, i2broj,e, te izraounano

prezivljenje stanica.
RE2ULTATI I DISKUSIJA
0 ovo, radu prethodno zraene stanice bile su izloene razliiti. citotoksim
agensima u vrijeme, kada je glavnina oteenja izazvana zraenjem ve
bila popravljena (4). Za tretman prethodno orzaenih stanica izabrani su
tZ
r
,
k0J1 na raZliite naSine 0teuJu

gama zraenje, metotreksat,
" ea 1 ZagrijaVanJe - * * * * * prikazani na slici 1 pokazuju da pretzracene stamce postaju znaajno osjetljivije na MTX, te malo, ali ne
I aoajno osjetljlvije na zagrijavanje. Osjetljivost ovih stanica na HU bila

je jednaka kao x za kontrolne stanice. Takoer, prethodno zraene stanice
SJ8dnakosJetlJive na gama zraenje kao i kontrolne stanice (rezulti msu pnkazani). Ova istraivanja nastavak su naih prethodnih istraivanja u kojuia smo pokazali, da prethodno zraene stanice kineskog hrka V79
METOTREKSAT
HIDROKSI
UREA
GRIJANJE
M I NUT E
S t ; h filk ii^ u lla g r ig v ^ e

vrijednost od barem dva pokusa
J
259-
Zraenih s ta n ic a ( O ) na metotoka sred n ja j f
postaju znaajno rezistentnije na N-metil-N-nitro-N-nitrozogvanidin (MNNG) (5),I

znaajno osjetljivije na cis-diklorodiamin platinu( 2is%DDP) (6), ali ne mijenjaj.l
osjetljivost na ultravioletno svijetlo (5). Promjena osjetljivosti prethodno
ozraenih stanica na razliite kemijske i fizikalne agense mo imati razliiti
uzrok: a) promjene u unosu kemikalija, ili njihovo bre uklanjanje iz stanioe;
b) izmjenjena koliina "zatitnih" proteina u stanicama (kao molekula glutaticra I
ili metalotineina), ili c) promjene na razini DNK (poveana ekspresija odredenii |
enzima ukljuenih u popravak, amplifikacija gena ). Najvjerojatnije je promjena osjetljivosti stanica posljedica djelovanja vie nabrojenih faktora.
ZAKLJUAK
Na temelju prikazanih rezultata moemo zakljuiti, da opetovano izlaganje animalnih stanica gama zraenju moe promjeniti njihovu osjetljivost na druge
citotoksine agense. Ove i slicne podatke trebalo bi imati na umu kod procjene
opasnosti od zraenja.
ABSTRACT: In this study was examined whether the sensitivity to gamma-rays,.
methotrexate, hydroxyurea and hypertermia was affected in Chinese hamster cells
irradiated with multiple fractions of gamma rays. The results indicate, that
preirradiated cells were significantly more sensitive to methotrexate, and
slightly more sensitive to hypertermia than control cells. They exhibited the
same ensitivity to gamma rays and hydroxyurea as the control cells.
LITERATURA
1. Coggle, J.E. Biological effects. of radiation. New York: International Publication Service, Taylor & Francis Ins., 19832. Laval, F. i Laval, J., PNAS, 81: 1062, 1984.
3. Olivieri, G. et al., Science 223: 594, 1984.
4. Coquerelle, T.M., et al., Int. J. Radiat. Biol., 51: 209, 19875. Osmak, 1^., Radiat. Res. 115: 609, 1988.
6. Osmak, M., Radiol. Iugosl-, 22: 177, 1988.
260-
TEOEETSKA RAZRADA I PSEDLOG KETODA ZA KVAHTITATIVNU

DETEEMINACIJU A1KAU''E FOSFATAZE, AIFA AI5ILAZE I
ALDOLAZE KAO SIOJIFIKANTNIH FOSTRADIJAGIONIK BIOHEl-CJSKIH FARAKETARA
Ivana Z. ukalo, Mirjana M. Vuievi
Institut za nuklearae nauke "Boris Kidri" Vina
Institut za radiobiologiju i radi jacionu medicinu "RBM"
Ispitivanje uticaja jonizujueg zraenja na enzimske sisteme in vivo

ateala
su da se in vivo ozraeni enzimski sistemi ponaaju drugaije nego u slu-
:aju zraen.ja in vitro. To je sasvim razumljivo s obzirom da je elija jedan komplikovan sisten, sa fino organizovanom strukturom, a njeni biohemijski procesi su
dredjeni veoma preciznom lokacijom enzima i supstrata. Svako oteenje elijskih
struktura moglo bi da utiSe na brzinu enzimskih reakcija naruava jui normalni tok
biohemijskih procesa u eliji.
Iz literatumih podataka se vidi da od mnogobrojnih enzima (DNK-aze,
K.-aze, kisele i alkalne fosfataze, alfa-amilaze, aminotransferaza, beta-glukurositiaza, katepsina, proteaze, beta-galaktozidaza, katalaza i LDH i njihovih izoen
zima, tripsina, holinesteraze) najveu panju zasluuje izuavanje kao i praenje
aktivnosti alkalne fosfat&ze, alfa-amilaze i aldolaze, kao indikatora radijacionog
eteenja.
Kvantitativnp odredjivanje alkalne fosfataze u serumu
Alkalne fosfataze
(ALP)
su enzimi koji katalizuju hidrolizu fosfatnih
estara pri alkalnom pE. Kada se aktivnost meri rutinskim metodama, nalazi obuhvataju nekoliko izoenzima koji potiu iz kosti, jetre, bubrega, crvnog zida, aktirae mleone lezde i posteljice. Kotana alkalna fosfataza se nalazi u osteoblasti
sa, Ona verovatno uestvuje u normalnoj izgradnji kostiju.
Alkalna fosfataza u plazmi zdravih, odraslih osoba, najveim delom potie 22 jetre. U deijem uzrastu aktivnost ALH je via nego kod odraslih, jer je u
njihovim kostima osteoblastina aktivnost visoka i jedan deo kotanog enzima prela2i u plazmu. Aktivnosti su jo vie za vreme naglog rasta u pubertetu. Kod odraslih
kao i kod dece plazma uvek sadri i promenljive koliine intestmalne ALIJ, a u truinoi su normalne vrednosti poviene, jer se u plazmi nalazi ALP iz placente koja
je otporna prema povienim temperaturama.
261-
Aktivnosti ALF' u plazmi su najee poviene zbog bolesti kostiju (sa

poveanom aktivnou osteoblasta) ili zbog bolesti jetre (koja zahvata utie puteve).
Kvantitativno odredjivanje aktivnosti A L P u serumu se odredjuje nerenja
brzine hidrolize razlieitih fosfatnih estara pod speoifinim uslovima. p-Nitrofenilfosfat, fosfatni estar koji se koristi u ovom postupku je prezentiran kao supstrat
1939.g. od strane Fujita. Bessey, L owry i Brock 1 9 ^ . g. su publikovali metodu zaviM
take pogodnu za rutinska odredjivanja u laboratoriji. Kinetiki postupak odredjivi.
nja aktivnosti ALP u serumu objavili su Bov/ers i McComb 1966.g. Hodifikaciju ove ntode je usvojio i preporuio kao metodu za determinaciju A L P u serumu Comnittee on
Enzymes of the Scandinavian Society of Clinical Chemistry and Clinical Physiology
197^. godine.
Frincip metode
P-nitrofenil-fosfat + E O H -ftL P
> p-nitrofenol + H^PO^
bezbojno u 0 H
uto u OH-
ALP hidrolizuje p-nitrofenil-fosfat u p-nitrofenol i anorganski fosfat.

P-Nitrofenol pokazuje visoku m o l a m u absorbanoijvi na 4o5 n m i koncentracija p-nitrofenola je direktno proporcionalna aktivnosti A L P . Zbog toga, aktivnost ovog enzina
se oredjuje merenjem promene absorbanoije na 4o5 n ,
Kvantitativno odredjivanje aktivnosti alfa-amilaze u serumu
Alfa-amilaza (AMS) hidrolizuje oligosaharide, polisaharide, skrob i glukagon. Skrob je kompleksna supstanca koja se s*stoji iz dva razliita polisaharida,
amilopektina i amiloze. Veina prirodnih skrobova sadri uglavnom amilopektin i oko
2oo-25o g/kg amiloze. Amilopektin je razgranati molekul, dok se amiloza sastoji iz
nerazgrsnatih lanaca. Amilaza razgradjuje 1,4-glukozidne veze unutar molekula skrote
pri emu nastaju Prvo dekstrini (amilodekstrini, eritrodekstrini, ahrodekstrini), a
zatim redukcioni e e n (maltotetroza, maltotrioza, maltoza) i na kraju glukoza.
Prednosti amilopektina nad amilozom kao substratom su laksa hidroliza i bolja rastvorljivost. Amiloza se teko rastvara, a postoji i izvestan rizik da proizvodi razgradnje utiu na odredjivanje. Glikogen i ekstrini nisu pogodni kao substrati za
odredjivanje AMS*
Fizioloki se u serumu nalazi mala koliina alfa-amilaze. Holekule AMS
su s r az u B m o male, te se ona brzo odstranjuje putem bubrega. Kada je poveana aktivnost u plazmi, poveana je i aktivnost amilaze u urinu, osim u sluajevima kada s
262-
bubrezi zatajili ili kada se u plazmi nalazi makroamilaza. Patoloki poviene vrednosti u serumu i urinu nalaze se medju ostalim, kod akutnog pankreatitisa, perforirajuih i u pankreas penetrirajuih ulkusa duodenuma i eluca, te kod epideminog
;rotitisa.
Irrincip metode
Orejivanje u serumu moe biti izvedeno kao makro, semimikro i mikro
aetoda. Oredjivanje u urinu moe biti izvedeno kao makro ili semimikro metoda.
Alfa-amilaza hidrolizuje 1,4-glukozidne veze ajnilopektina za koga je kovalentno vezana boja (Eeakton Rot 2 3-Geigy). Intenzitet nastale boje
je upravo
proporcionala^ koncentraciji alfa-amilaze i absorbancija se oitava na 3^6 nm.

Kvantitativno odredjivanje aldolaze u serumu
Aldolaza katalizuje reakciju razgradnje molekula fruktoza-l,6-difosfata,
atoku snaerobne degradacije glukoze, pri emu se obrazuju dva oolekula fosfotrioza,
3-glioeraldehid-3-fosfat (fosfoglicerinski alaehid) i fosfodioksiaceton (dihidroksiaceton-fosfat). Ova reakcija je reverzibilna.
Najvia koncentracija aldolaze u tkivu je pronadjena u sranom i skeletnirimiiima. U eritrocitima je koncentracija aldolaze 15o puta vea nego u normaserunu.
Aldolaza iz skeletnih miia ima molekulsku teinu oko 1,5 x lo^ i sastoji se iz etiri subjedinice, koje poseduju slobodne SII- grupe, esencijalne za katalitiku aktivnost. Obrazovanje kompleksa aldolaza-fosfodioksi-aceton ostvaruje se
o obliku labilne Schiffove baze sa E-amino gru;x>n lizinovog ostatka iz enzima. i:rethodna reakcija moe se nazvati aldolnom dekondenzaci^jom, za razliku od iste peakcije s desna u levo, koja se naziva aldolnom kondenzacijom. Konstanta ravnotee ove
reverzibilne reakcije iznosi
Kg^= 9,1 x lo
to znîi da je favorizovana reakcija
obrazovanja heksoza-l,6-difosfata.
Princip metode
fruktoza-ljb-difosfat ...----- D-glioerinaldehid-3-fosfat
> D-gliceraldehid-3-fosfat + dihidroksiaceton-fosfat
------- j- dihidroksiaceton-fosfat
2(dihidroksiaceton-fosfat) + 2 NADH + 2 H+ ----------- 2-glicerol-l-fosfat + 2 NAD+

Absorbancija se oitava n a
365
nm.
263-
L I T E H A T U R A
1. Bessey,
2. Bowers,
O.A.,Lowry, O.H., Beock, M.J., J. Biol. Chera. 164, 1946.

G.N.,McComb,
2.B.,
Clin.
Chem.
12, 1966, ?o.
3. Zilva, J.F., Paimall, P.B., Klinika kemija, 1984.

4. Babson,
S.R.,Babson,
A.L.,
Clin.
Chem.
Acta , 44, 193, 1973
5. Majki-Singh, N., Spasi, S., Praktikum iz medicinske biohemije, 1986.

6 . Easthem, H.D., Biohemijske vrednosti u klinikoj meicini, 1987 .
7. Beisenherz, G., et al. , Z. Naturforsch. 8(b):555, 1953.

8 . Dimi, M., Osnovi biohemije II, 1978.
9. Kudrjaov, J.B., Badijaciona bolest, 1987.
ABSTRAKT
j.he most important enzymes which would be study, as significant biochemical
indicators of radiation injury, certainly are alkaline phosphatase, alfa-amylase
and aldolase. In this paper we suggest methods for quantitative determination of
their activity in serum.
264-
4. S e k c i j a
ZATITA KOD PRIMENE JONIZUJUEG ZRAENJA

MEOICINI (ZA ZAPOSLENE U ZONIJONIZUJUEG
ZRAENJA I ZA STANOVNITVO)
PRO C E N A O Z R A C E N O S T I P R D F E S I O N A L N O I Z L 0 2 E N I H L I C A
JONIZUJUCEM Z R A C E N J U U M E D I C I N S K O J D I J A G N O S T I C I
Tomaievi
M.
UNIVERZITETSKI KLINICKI CENTAR

OUR I N S T I T U T Z A M E D I C I N U R A D A I R A D I O L O S K U Z A S T I T U
"Dr D r a g o m i r K a r a j o v i " - B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 2 9
UVOD
Izvori j o n i z u j u i h z r a e n j a u m e d i c i n s k o j
rasprostranjeni j i
je veliki broj
izvori
pacijenata.
godinjih i z l a g a n j a
1000
zraenja
U
(1)
stanovnika. P r a k t i n o s v aki
razvijenim
kree
stanovnik
biva upuen n a d i j a g n o s t i k a
i s p i t i v a n j a uz
zraenja. U n a s
je
pacijenti o z r a u j u
stanje
i bez
radijacionog r i z i k a
gore
opravdanog
Ovako i z l a g a n j e p a c i j e n a t a
zemljama
broj
se od 3 0 0 do 9 0 0 na
bar jednom
godinje
primenu jonizujueg
jer se u v i s o ko m
procentu
razloga.
uslovljava
za p o p u l a c i j u
i za lica k o j a r a d e s a
su naj-
koj i m a s e s v a k o d n e v n o o z r a u -
visoko
pacijenata
dijagnostici
koja
znaajno
poveanje
se oz r a u j e
izvorima jonizujuih
a samim
tim
zraenja.
HETOD ISPITIVANJA
Prema p o d a c i m a s a
kojima
jonizujuih z r a e n j a
mukarca i 1 2 6 5
raspolaemo
radilo je
ena.
Svi
ukupno
ovi
(2) u
1988.
2947
radnici
su
godini
lica od
u zoni
kojih
koristili
dozimetre.
Tabela b r . l
POL
MUSKARCI
ZENE
UKUPN0
UKU PA N BROJ LICA KOJA SU U SR SRBIJI

U T O K U 1988. B O D I N E K O R I S T I L A L I C N E D O Z I M E T R E
VRSTA DOZIMETRA
UKUPNO
FILM
TLD
690
432
992
833
1682
1265
1122
1825
2947
267-
1682
line
Sa
izvorima jonizujuih
medicini
(2)
radilo je 275
tehniara
i 264
sve manje
koriste
Sa
rendgen
medicine
lekara
lekara
lâdio j e
ispitivanja
br.2
dati
koristili
890
i vei
radiolokih
i z g o d i n e u godinu
kao d i j a g n o s t i k i
postupak.
broj l e ka ra dru gi h
grana
osoblje.
PROCENJENE MESECNE DOZE
tabelama:
OZRACIVANJA RADI0L0GA
PROCENJENA DOZA
GLAVA
G R U D I (S A K E C E L J O M )
G O N A D E (S A K E C E L J O M )
<
<
<
(mSv)
4jlv
o,42
0,04
br.3 PROCENJENE MESECNE DOZE OZRACIVANJA

LEKARA PNEUMOFTIZI0L0GA
0RGAN
PROCENJENA DOZA
GLAVA
G R U D I (S A k E C E L J O M )
G O N A D E (S A K E C E L J O M )
Tabela
koji
su u sle de i m
QRGAN
Tabela
su se
radiologa,
p r o s v e t 1j a v a n j e
aparatima
koji
pneumoftiziologa
kao i drugo medicinsko
Rezultati
Tabela
zraenja
<
<
<
(mSv)
0>62
0 > 01
o,01
br.3 PROCENJENE DOZE OZRACIVANJA RADIOLOSKIH

TEHNICARA OBRACUNATE PO EKSPOZICIJI
0RGAN
PROCENJENA
G L A V A (IZA P A R A V A N A )
GRUDI (IZA P AR A V A N A )
G O N A D E (IZA P A R A V A N A )
DOZA
(mikro S v )
<0 ,1
<
<
0,1
0,1
DISKUSIJA
Na osnovu
koja
rade u
rizika
broj
izvrene
koji
zoni
za o v e
malignoma
vrednosti
sa
date su u
procene
o ozraivanju
jonizujueg
radnike
iznosi
smrtnim
tabeli
zraenja
268-
1 .2x10-= Sv
ishodom
br.4.
pojedinih grupa
vrednosti
(3)
u toku godine.
lica
faktora
i z r a u n a t je
Proraunate
Tabela br. 4
PRORACUNAT BROJ MA L I G N O M A SA SMR T N I M ISHODOM

G O D I S N J E ZA L I C A KOJA RADE SA I Z V DRIMA Z R A C E N J A
BROJ
GRUPft R A D N I K A
SLUCAJEVA
LEKARI R A D I O L O Z I
0,005
LEKARI P N E U M O F T I Z I O L O Z I
RflDIOLDSKI T E H N I C A R I
0,001
0,002
ZftKLJUCAK
Dobijeni r e z u l t a t i
ukazuju:
- Najveim d o z a m a
zraenja
(do
4,19 mSv meseno)
o z r a u j u se
lekari r a d i o l o z i ,
- Lekari p n e u m o f t i z i o l o z i
sve manje
prosvetljavanje p a c i j e n a t a
koriste
rendgen
tako da se o z r a u j u
aparate
za
manjim dozama
zraenja (do 0 , 4 2 m S v m e s e n o ) ,
- Doze z r a e n j a
kojima
izuzetno r e t k i m
se o z r a u j u
radioloki
sluajevimaprelaze
vrednosti. N j i h o v o
tehniari
maksimalno
samo u
dopuitene
proseno meseno ozraivanje
ne
prelazi
vrednost od 0 , 0 4 m S v ,
- Dozama z r a e n j a
koje su manje
977. r a d n i k a k o j i r a d e u z o n i
-Radijacioni r i z i k
za
lekare
od
10 m Sv g o d i n j e
o z r a u j e se
zraenja,
radiologe
sluajeva m a l i g n i h o b o l j e n j a
procenjen
sa smrtnim
je na 0,005
ishodom godinje.
SUMMARV
A SSESS M E N T D F I R R A D I A T I O N O F O C C U P A T I O N A L L Y M X P D S E D P E R S O N S
TO I O N I Z I N G R A D I A T I O N I N T H E T E R R I T O R Y O F S R S E R B I A '
By regular f o l l o w - u p s t u d i e s o f
with d i a g n o s t i c
roentgen
persons working
apparatuses
that to t h e h i g h e s t d o s e s o f
radiation
ans r a d i o l o g i s t s , p h y s i c i a n s o f
other
professionally
it
has been established
are
irradiated
physici
b r a n c h e s of m e d i c i n e
as
they are surgeons
or
trau.atologists,
radiologic
t e c h n ic ia n s
and
in a c e r t a i n
cases auxiliary
personne!.
li teratura
1.
Radiation
D o s e s ,E f f e c t s ,R i s k
2.
Dokumentacija
Laboratorije
INEP,
za
1985.
kontrolu
izvora
zraenja i
1i nu d o z i m e t r i j u
Instituta
za
medicinu
rada
i
ra d io lo k u
Za4tltu
3.
"D r D * K a r a j o v i "
ICRP P u b l l c a t i o n
- Beograd.
N o 26,
Pergamon
270-
Press,
1978.
ODREDJIVANJE A P S O R B O V A N E DOZE K O D P A C I J E N A T A I
MEDICINSKOG O S O B L J A U PEDI J A T R I J I
fCtC
Popovi D r a g a n a ', P e t r o v i B ., D j u r i c G o r d a n a
'
*'<atedra za f i z i k u i "'"Kat e d r a z a r a d i o l o g i j u i
radijacionu h i g i j e n u , V e t e r i n a r s k i f a k u l t e t , B e o g r a d
A p s t r a k t
U radu se daju prelim i n a r n i rez u l t a t i m e r e n j a apso r b o v a n e doze

kod pacijenata i m e d i c i n s k o g o s o b l j a pri n e k i m r e n d g e n s k i m dijagnostikim postup c i m a u p e d ijatriji. A p s o r b o v a n a doza me r e n a
ie terraoluminiscentnim d o z i m e t r i m a na bazi m a g n e z i j u m borata.
Rezultati ukazuju da u z a v i s n o s t i od d i j a g n o s t i c k o g postupka,
osoblje primi 0.030 - 0.120 mGy, a pac i j e n t i 0.6 - 7.0 mGy za
direktno izloeni deo tela, o d n o s n o od 0.03 - 5.50 _mGy za zastieni deo tela i to pri samo jednoj r e n d g e n o g r a f i j i .
U V O D . Ozraivanje st a n o v n i t v a izvorima j o nizujuceg zraenja
koji se koriste u m e d i c i n s k e svrhe ini p r eko 30% od u k u p n o g ozraivanja svim izvorima zraenja. Ovo je p o s l edica iroke priuene izvora jonizujueg zraen-ja u r a z l i i t i m di j a g n o stikim
terapiiskim
postupcima u svim o b l a s t i m a medicine.
Samim tim ,
problera zatite, k a k o m e d i c i n s k o g osoblja, tako i paci jenata ,postaje sve znaajniji. Ovo je pos e b n o a k t u e l n o u pedijatriji, ob
zirom da za decu, kao k r i t i n u g r u p u populacije, p r akticno ne
postoje norme u oblasti zatite od joni z u j u e g zraenja.
Cllj ovoga rada je da d o p r i n e s e proceni ukupne apsorbovane oze jonizujueg z r a enja k o j u primi p acijent i medi c i n sko osoblje pri n e k i m r e n d g e n s k i m d i j a g n o s t i c k i m postup c i m a u
pedijatriji. Takodje, rezu l t a t i rada treba da u k a u na neophodnost bolje organizacije rada, o d n o s n o b o l j u z a t i t u m e d i c i n s k o g
osoblja i pacijenata (po'sebno o b z i r o m na uzrast) u oblasti rendgenske dijagnostike u pedijatriji.
!!ATERIJAL I MET0DE . A p s o r b o v a n a doza X z r a e nja mer e n a je termoluminiscentnim (TL) d o z i m e t r i m a na bazi M g B ^ 0 ? :y (IBK, Vinca)
To su "tkivu ili v a z d u h u e k v i v a l e n t n i " d o z i m e t r i , k a lLbrisani
standardnim izvorom Ra-226. K o u l j i c e od crne foto hartije, u
kojima je u svakoj bilo po eset T L dozimetara., pricvr i v a n e
su na deo tela p a c i j e n t a i o s o b lja koji je najvis'e izlozen snoPu X z r a c e n ja u d a t o m d i j a g n o s t i c k o m postupku. Dozimetri su na

telo pacije n t a , o n o s n o z g l a v a k ruke m e d i c i n s k o g osoblja prir
vrsci v a n i flasterom.
Gr e k a m e r e n j a a p s o r b o v a n e doze u s r e d n j e m nije prelazila 101.
N a p o n r e n d g e n s k e c e v u n a l a z i o se u o p s e g u od 65-85 kV, zavisno
od d i j a g n o s t i k o g postupka, a v r eme m e r e n j a iznosilo je u sredn j e m 0.24 - 300 s.
R E Z U L T A T I I D I S K U S I J A . R e z u l t a t i m e r e n j a apsorbovane doze X
zrace n j a k od m e d i c i n s k o g o s o b l j a pri n e k i m rendgenskim dijagnos t i k i m p o s t u p c i m a u p e d i j a t r i j i pri k a z a n i su u Tabeli 1.
T a b e l a 1. A p s o r b o v a n a d o z a (D) X zra e n j a k o j u primi

m e a i c i n s k o o s o b l j e pri n e k i m rendgenskim
-________________ d i j a g n o s t i k i m p o s t u p c i m a
Postupak
Sred n j e vre m e
o z r a i v a n j a (s )
I n t r av e n s k a
urografija
0.24
M i k c i o n a cistoureterografija
0.28
Kateterizacija
srca i k r v n i h
sudova
300
Gastroduodenaln a skopija
40
O s oblje
D (m G y )
medicinska
sestra
0.080
0.036
65
med.sestra 1
"
"
2
l e kar
0.030
0.055
0.120
med.sestra
0.030
"
"
0.055
Kao to se vidi iz p o d a t a k a p r i k a z a n i h u Ta b e l i 1., apsorbovana

doza X z r a e n j a k o d m e d i c i n s k o g o s o b l j a ne zavisi samo od dijag n o s t i k o g p o s t u p k a , ve i o d p o l o a j a o s o b l j a u toku postupka.
P r e l i m m a r n i p r oraun,
i z v e d e n na o s n o v u g r o n j i h podataka, po-
k a z u j e da, a ko se u z m e u o b z i r m a k s i m a l n o d o z v o l j i v a doza za osbe P r o f e s i o n a l n o i z l o z e n e i z v o r i m a j o n i z u j u e g zraenja (50mSv

go d i n j e za c e l o telo)
, p o m o c n o m e d i c i n s k o o s o b l j e ne bi treba-
lo da u c e s t v u j e u v i s e od 2-4 d i j a g n o s t i k a p o s t u p k a dnevno, zav i s n o od v r s t e d a t o g r e n d g e n s k o g d i j a g n o s t i c k o g postupka. Ovo

sva k a k o tre b a u z eti u o b z i r pri orga.nizaciji rada u ustanovama
ove vrste.
Sto se tL e l e k a r s k o g osoblja, ije p r i s u s t v o nije uvek neo-
272-
phodno, vidi se da u sluaju kateterizaci je srca i krvnih suova, lekar rendgenolog prima za red veliine veu dozu nego pomono medicinsko osoblje, sto mu dozvoljava maksimalno jedan
dijagnostiki postupak ove vrste dnevno. Ovi rezultati se sla
fu sa rezultatima redovne dozimetri jske kontrole medicinskog osoblja, iz koje se moe videti da je osoblje koje obavlja postupak kateterizaci je srca, lekar pre svega, najese na listi prinudnih prekida obavljanja di jagnostikih pregleda, zbog prekoraenja maksimalno dozvoljive godisnje doze.
Rezultati merenja apsorbovane doze X zraenja kod pacijenata
pri primeni rendgenskih dijagnostickih postupaka u pedijatriji,
prikazani su u Tabeli 2.
Tabela 2. Apsorbovana doza (D) X zraenja koju primi
pacijent pri primeni nekih rendgenskih dijagnostikih postupaka_______________________
Postupak
Srednje vreme
ozraivanja(s )
Organ
D (m C y )
Intravenska
urografija
0.24
- mokrana
beika
- gonade
5.0
5.5
Mikciona cisto
ureterografija
0.28
-mokrana
beika
- gonade
6.8
300
- grudi
- gonade
7.0
0.030
40
- eludac
- gonade
0.600
0.040
65
eludac
- gonade
0.850
0.055
Kateterizacija
srca i krvnih
sudova
Gastroduodenal na skopija
7.0
Rezultati prikazani u Tabeli2. pokazuju da su pacijenti pri datira dijagnostikim postupcima izloeni veoma visokim ozama X
zraenja, ak i u sluaju onih organa (gonade) koji imaju odredjenu zatitu.
Ovo pre svega ukazuje na neophodnost poboljsanja zatitnih
nera, obzirom da se polazi od pretpostavke da je primena odredjenog rendgenskog dijagnostikog postupka u datom sluaju zaista
nei2bena i nezamenljiva u ukupnom medicinskom tretmanu.
18*
273-
S U M M A R Y
The p r e l i m i n a r y res u l t s of the a b s o r b e d ose raeasurements in
some of the
radiological
d i a g n o s t i c treatments in pediatrics
are presented. The a b s o r b e d d o ses for patients and medical staff

were m e a s u r e d w i t h t e r m o l u m i n i s c e n t d osime t e r s based on M g B ^ :
D
The results should pro v i d e a b e t t e r e s t i m a t i o n of the total

abs o r b e d dose in r a d i o l o g i c a l
diagnostics
, a better organi-
zat i o n in r a d i o l o g i c a l d e p a r t m e n t and e v e n t u a l y better protection for m e d i c a l staff a nd patients, e s p e c i a l l y considering the

age of the latters.
Ref e r e n c e s
Veki,B. et al. 1984. M e r e n j e d o z a z r a e n j a u pôstorijama
n u k l e a r n e raedicine p o m o u TLD. Covek i ivotna
sredina,9, N o . 6 , p .14-21.
P o p o v i ,D . 1985. D o k t o r s k a d i s e r t a c i ja, Univerzitet u Beogradu
Zborn i c i r adova JDZZ, 1980 - 1988.
274-
DI J AGNOS TI CKI
RENDGEN APARATI
Tomaievi
L) SR S R B I J I
M.
U N I V E R Z I T E T S K I K L I N I C K I CENTAR
ODUR I N S T I T U T ZA MED I C I N U RADA I RADIOLOSKU Z A S T I T U
" Dr D r a g o m i r K a r a j o v i " - B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 29
IMJD
oaci o b r o j u
ia
sada b i l i
vrsti
objavljeni
sega nj ihove o b r a d e
:'i*ena p e r s o n a l n i h
dijagnostikih
(1)
zbog
naina
nisu
odraiavali
raunara
u ovoj
traeni podaci d o b i j a j u
jeriod a p r i k a z u j u
na
Srafikon 1. Ukupan
broj
u vrlo
eljen i
re ndgen
uvek
roku,
nain.
rendgen
aparata.
REHD6EH tffflfflTI U SR SRBIJI VftN SfiP
-2 7 5 -
koji
prik upljan ja
oblasti
kratkom
aparata
pravo
doprinela
prate
za
su
pre
stan je.
je
da
se
odredjeni
Grafikon
2.
Namena
rendgen
aparata.
KHDCEM ffflRflTfl
SHIflflKJE
REZ UL TATI
ISPITIVANJA
Pr ema
podacima
koji
su
odnosili
na
se
terito riji
SR S r b i j e
Laboratorije
za
su
b ili
period
van
kontrolu
obradjeni
1.1.1988.
teritorija
izvora
-2 7 6 -
31.01.1987.
godine
31.12.1988.
SAP
zraenja
pod
linu
a koji
g o d i n e na
kontrolom
dozimetriju
Instituta za m e d i c i n u
rada
(srajovi" i z
k o ristilo
Beograda
ujima j e b i l o
prikljueno
ledicinskoj d i j a g n o s t i c i
irafikon 3. V r s t a
rendgen
radioloku
83 6
se
zatitu
"Dr
73 3 g e n e r a t o r a
rendgenskih
cevi
za
Dragomir
X zraka
na
primenu
terap iji.
aparata.
VRSTfl REHDGEN flPflRflTfl
OISKUSIJA
Na t e r i t o r i j i
SR
bili g e n e r a t o r i
Srbije
X zraka
u dvopulsnom s p o j u
166
van
teritorija
domae
SAP n a j z a s t u p l j e n i j i
proizvodnje
rendgen
aparata
-2 7 7 -
za
to:
21 6 S e l e n o s
snim anje
zuba
su
4
Dent.
ZAKLJUCAK
Primena
raunara
omoguila
izvorim a
izmene
se
je
da
u skladu
podaci
odlau
sa
onih
godine
ko ristila
su
se
U ukupnom
broju
sluajeva
stvarnog
u kojima
se
stan ja
dati
terito riji
domai
su
sa
v an
83 6
bili
u s a mo 23% s l u a j e v a .
starije
na
proizvodnje
terenu
tako da
izvetaji,
teritorija
SftP
r e n d g e n s k i h cevi,
zastupljeni
Beneratori
bili
drugi#
i zvravaj u
aktuelni
SR S r b i j e
X zraka
karakter isti ka
aparatima
podataka
mogu
generatora
oskudnih
rendgen
baze
73 3 g e n e r a t o r a
strani
spoju
na
vrlo
pr o me na ma
trenutku
17B8.
dvopulsnom
se
zraenja
u svakom
U toku
pa
su
u 777.
zraka u
zastupljeni
u 30'/.
slu ajeva.
U cilju
bolje
aparatim a
zatite
predlae
r azumnom v r e m e n s k o m
se
pacijenata
da
roku
se
z a me n e
ali
aparati
osoblja
u
koje
r u k u j e ovim
dvopulsnom
savrem enijim
spoju
sigurnijim .
SUMMARY
D I A G N O S T I C ROENTGEN APPARATUSES
IN
SR S E R B I A
I n 1 9 8 8 . i n t h e t e r r i t o r y o f SR S e r b i a 771 r o e n t g e n a p pa r a t us e s
w i t h 890 r o e n t g e n t u b e s a r e u s e d .
Roentgen a p p a r a t u s e s o f
domestic
production
are
the
most
prevalent that is :
Selenos
4
( 3 8 7 . ) , D e n t ( 2 4 / . ) , S u p e r i x 1000
( 1 5 7 . ) , S u p e r i x 8 0 0 ( 1 3 7 . ) , M o b i l i x (3*/.), S u p e r i x 1 1 5 0 (27.) and
S u p e r i x M ( 2V. ) .
L I TERATURA
1.
M i n e v s k i Z . , T o m a e v i M. : RENDGEN
APARATI
K 0J I SE K0RISTE
ZA SI STEMATSKA S NI MANJ A P L U C A .
X I I I J u g o s l o v e n s k i s i m p o z i j z a t i t e od z r a e n j a .
P u l a , 101 3 . 0 6 . 1 9 8 5 . g o d i n e . Z b o r n i k r a d o v a s t r . 3 3 8 - 3 9 1 .
2.
M i n e v s k i Z . , T o m a e v i M . : IZMENE U STRUKTURI DIJAGN0STICKIH

RENDGEN APARATA K0JI SL) SE K O R I S T I L I NA T E R I T 0 R I J I
BEOGRADfl
U P E RI 0 DU 1 9 7 3 - 1 9 8 3 . G 0 D I N E .
X I I I J u g o s l o v e n s k i s i m p o z i j z a t i t e od z r a e n j a .
Pu la , 10-13.06.1985. go d in e . Zbornik ra d o v a , s t r .381-384.
-2 7 8 -
XV JUGOSLAVENSKI
SI MPOZIJUM ZA Z A S T I T U OD
ZRACENJA P R I S T I N A 0 6 - 8 9 V I 1989 6 0D I N E
ODREDJIVMNJE PACI JENTNE DOZE KOD SNIMANJA V E L I C E RO

APARATOM T I P A ORTHOPANTOMOGRAPH10
H.MORINA, S h . F A Z L I U ,
dr . Sh.ZAJMI*
SOUR ELEKTROPRIVREDA KOSOVA - P R I S T I N A

-RO DISPANZER ZA M ED I CI NU RADA
*-R0 UTI * EMIN DURAKU" - DJAKOMICA
-DISPANZER M E D I C I N E RADA Uv o
Cilj
ovog r a d a
Je o d r e d j i v a n j e
doze
na p o v r i i n i
glave p a c i j e n t a
p rilik on
nim anja
v elice
rentgen
tptratora t i p a
orthopantom ograph . Takve
doze
su
ntrene kod 10 p a c i j e n a t a poraou t e r m o l umi n i s c e n tn i h
dozimetara na b a z i M g B ^ B ^ i D ^ p r o i z v o d n j e IBK V i n a .
Mttodologi j a
rada
Za merenje p a c i j e n t n i h
d o z a <na g l a v i
pacijenta)
priliKom s n i m a n j a
v elice
rentgen
aparatom
tip a
rthopan tomogr a p h - 10 p r o i z v o d n j e
-f irme S i e m e n s i z
SR Nemake,
odredjen o
je
10 p a c i j e n a t a
raznih
konstrukc i j a i p o l a .
Rtntgen a p a r a t o r t h o p a n t o m o g r a p h 10 mo2e r a d i t i l a
naksimalnim naponom o d 90 kV i s t r u j c n o d 12 mA i
ta k o ns t a n t n i m vremenom s n i m a n j a
od
19 s e k u n d i .
Aparat se a u t o m a t s k i p r o g r a m i r a n a i z b o r o p t i m a l n e
Kondicije p r e ma p a c i j e n t u . Z a v r e me s n i m a n j a v i l i c e
cev or t opan t omogr a-f a s e o k r e e z a 1 8 0 a r a s t o j a n j e
cevi od v e r t i k a l n e o s e g l a v e p a c i j e n t a j e 30 cm.
Za u t v r d j i v a n j e
ovih
doza
u p otrebljen i
su
termol umi n i s c e n tn i
dozim etri
na
b a z i Mg BÔ^ : Dy na
taj n a i i n i t o
su
nakon
o d g o v a r a j u i h t r e t i r a n j a
tavljene
po
dve
p astile
u m aloj
PVC
k esici.
Dozimetri
su p r e
snim anja
p acijen ta
zalep ljen i
telotejpom n a
s le d e im mestima
na p o r v i i n i
lic a
odnosno g l a v e p a c i j e n t a i C e l o , o b a o k a , n o s , b r a d a ,
ui i , g r l o i p o t i l j a k .
Is t a procedura je ponovljena
kod s v i j d e s e t p a c i j e n a t a .
Istog dana o z r a f e n i
tistemu C i t a a t i p a
TL d o z i m e t r i su o C i t a n i
' T o l e d o 434* E n g l a n d .
n a TLD
R e z u lta ti
d isk u siJ a
D o b i j e n i r e z u l t a t i p a c i j e n t n i h d o z a su p r i k a z a n i m
tabeli
1 gde
se
vidi
da
sredn ja
d o z a pacijent*
menja se u z a v i s n o s t i
od k o n s t r u k c i j e
i viliim
g l a v e p a c i j e n t a j e r o d t o g a z a v i s i r a d n a kondicija
(naponi s t r u j a ) i v e l i i n a d o z e .
Kod s v i h
pacijenata
najvea
doza
je
b l i z i n i u & i j u <do 1.41 n S v ) a n a jm a n ja
e l u <do 0 . 0 7 m Sv>.
i z n e rt n a u
na oCina i
I z t a b e l e moe s e v i d e t i
d a s e s r e d n j a pacijanta
d o z a n a p o v r i i n i g l a v e p a c i j e n t a k r e e se od 0.19
d o 0 .<48 mSv , dok s r e d n j a v r e d n o s t p a c i j e n t n e doze
z a s v i h 10 p a c i j e n a t a j e 0 . 3 6 m S v .
Pac,
I
Pac,
II
Pac,
III
Pac,
IV
Pac,
V
Pac,
VI
Pac,
V II
Pac,
V II I
Pac,
IX
Pac,
X
Doza u mSv
1 .C elo
B,95
,3
,?
8,83
8,86
,!
8,85
8,82
8,15
0,82 8,86
2.0esno
oko
,7
,11
,8
8,87
8,84
0,05
8,87
8,15
8,83
0,03 1,17
3.Levo
oko
,13
,6
,6
8,88
>4
,2
8,15
8,85
,84
0,19 1,17
4.Nos
,4
,89
8,87
8,16
,4
,87
8,14
8,14
8,89
0,08 1,19
S.Brada
,8
,7
8,28
8,13
9,29
8,86
8,86
8,88
,86
0,13 8,1!
.Desno
uvo
1,7*
2,96
2,58
8,22
1,89
1,38
1,53
2,53
8,18
0,31 1,41
7.Levo
uvo
8,68
2 ,M
8,36
2,72
2,22
2,17
,77
1,51
8,15
2,31 1,31
8 .6 rlo
,13
8,27
8,16
2,88
,15
8,14
,19
8,12
8,19
0,12 8,43
? . P o t ilja k
,14
8,88
8,87
8,68
,7
8,87
,48
8,79
8,85
0,43 8,23
8,32
,47
8,48
8,65
,25
8,45
8,38
8,55
8,18
0,68 8,41
-2 8 0 -
i ak 1 j u a k
Pacijent
prim a
svakako
znatno
dozu
X -zraC *n ja
pri l ikom
snim anja
v e lice
o r t op an t ontogr a-f om1 0 .
Stoga, 1e k a r ne sme u p i t i t i p a c i j e n t a n a s n i m a n j e
wlice b ez s i g u r n i h i n d i k a c i j a .
A b s tra k t
XV.
YUGOSLAV S Y M P O S I U M FOR P R O T E C T I O N FROM

R A D I A T IO N P R I S H T I N A , A P R I L L 0 6 - 0 9 - V I 1 9 8 9
MEASUREMENT OF RADIATION DOSE DURING P A T IEN T 'S

JAU X - RAY PHOTOGRAPHING BY ORTHOPANTOMOGRAPH
H.MORINA, S h . F A Z L I U ,
dr.
S h .Z A J M I*
SOUR E L E K T R O P R IV R E D A K O S O ^ - P R I S T I N A
-RO D IS P A N Z E R Z A M E D I C I N U RADA
*-R0 UTI * E M I N DU RAKU * - D J A K O V I C A
- D I S P A N Z E R M E D I C I N E RADA -
In t h i s p a p e r a r * p r e s e n t e d r e s u l t s o-f m e a s u r e m e n t s
radiation
dose
d urin g
p atien t
x-ray
head
photogr aph i n g o-f 10 p a t i e n t s . T h e x r a y d o s e w a s
mnsured b a T L d o s e m e t e r s on b a s i s
o-f MQB4 0 7 s Dy
produced b y M i n C a .
D o s e m e t e r s vnere
placed
on
9
points o-f p a t i e n t ' s h e a d .
o-f
The h i g h e s t d o s e
and eye a r e a .
levels
were
registered
in
the
ear
Li t e r a t u r a i
1. Prokitf M . : T e r m o l u m i n i s c e n t n a d o z i m e t r i j a
d o z im e triji z r a e n ja - X I I I j u g o s la v e n s k i
z a i t i t e od z r a e n j a , P u la 1985;
u savrem enoj
s im p o z ij
2. T o m a i e v i M . : R i s t i B . : M i n e v s k i Z . i O d r e d j i v a n j e
o z ra C e n o sti d o j k i m erenjem * i n v i v o * t e r m o lu m i n is c e n t n im
d o z im e trim a ;
3. P e t r o v i d F . : O p a s n o s t o d m e d i c i n s k e p r i m k e n e r e n t g e n s k i h
i o s t a l i h j o n i z a t n i h z r a k a , L i j . U j e s . 82; 8, 1960;
4. R e n o g a j e c K o m o r , M . i s u r . : M e r e n j a r a s p o d j e l e d o z e
z r a e n j a p o c i j e l o m t i j e l u po m o u t e r m o l u m i n i s c e n t n o g
do zim e tra , Z b o r n i k X I j u g o s l a v e n s k o g s i m p o z i j a o z a i t i t i
od z r a e n j a , P o r t o r o , 1 9 8 1 ;
-2 8 1 -
IZVOD
IZ P R O T O K O L A
Krsti
ZA
ISPITIVANJE SUPERIX
S.,
Tomaevi
1000
M. *
EI
N i , OOUR F a b r i k a r e n g e n a p a r a t a j
*
U N I V E R Z I T E T S K I K L I N I C K I CENTftR
OOUR I N S T I T U T ZA MED I C I N U RADA I RADIOLOSKU ZASTITU
" D r D r a g o m i r K a r a j o v i " - B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 29
UVOD
Zakonskim
propisim a
odredjenim
izvorim a
vremenskim
jonizujuih
dijanostiki
ka
koja
rade
kvaliteta
Kontrola
su
radne
se
rendgen
da
ispunjavaju
potpunosti
radu
ista
kod
uslove
da
pod
imaju
obavljati
k o ma n d n o g
prolaze
prikaemo
se
bitan
uticaj
u okviru
se
stola
Superix
faze
isp itivan ja
Q uality
na
Nai
lOOO.
komandni
ispitivanja
vr4e,
kasnija
Assurance
-2 8 2 -
ozraenju
ispitivanje
vreno.
na
p r o pi s i ma
m e d j u t i m kako
svetu
oni
rendgen
n o r me
koji
Kroz
da
opred elili
ispitivan ja
programa.
moraju
aparati u
a
u ovom
moraju
stolovi.
i
lica
bilo
se
koriste,
kriterijum i
ostali
r a de sa
proveravanju
nije
medjunarodne
i
koja
dodatno
u itavom
uslovi
Pravilni-
zraenjima
zasniva
oni
su i
sada
propise.
stroge
sve
kojima
do
obuhvaeni
izloen i
se
aparata
prodaju
medju narodne
s amo n e k i
ispitivanja
u stanju
koja
su
koje
u kojoj
izvoze
biti
svim
lica
jonizujuim
predvidja
rendgen
zadovoljavaju
izneti
ostvareni
smeju
se
na
verzijom
i
zraenja
zraenja,
zem lji
aparati
ne
tih
sredine,
propisim a
Poslednjom
izloenosti
dijagnostikih
u
Ovi m
koja
vriti
stanovniitvo
zraenja
rendgenskog
doneti
moraju
(1 ).
kojih
izvorim a
kontam inacije
koji
iznad
stepena
sa
ispitivanja
intervalim a
aparati
jonizujuih
o m erenjim a
su
zraenja.
re ndgen
o granicama
izvorim a
i
utvrdjena
biti
slina
ili
Kako nismo
opiemo
sve
smo s e
z a ona
koja
e se
1SPITIVANJA NA KDMANDNOM S T O L U
SU PERIX
Svaki komandni
aparata
sto
re ndgen
kontrolu a r e z u l t a t i
se
unose
5U ve l i i ne k o j e s e i s p i t u j u
skladu sa m e d j u n a r o d n i m
tabeli
Tabela b r . l
IZ
PODESAVANJE I
I 100 kW PRI
PR0T0K0 LA
granicama
ispitivan i
su
podaci
kroz
zavrnu
1i s t - P r o t o k o l .
tolerantnim
dati
uredjaj
nekih
ISPITIVANJA
Ukoliko
odnosno
se
puta
u
u
isp itivan ja.
SU PE RI X
1000
MERENJE VREDNOSTI ZA RENDGENSKE CEVI 50 kl*J, 7 0 kW

SL0B0DN0M
BIRANJU
k V , mA I VREMENA ( TRI T A C K E )
mAs
mA
kV
STO
prolazi
Ispitni
propisim a
promet. U s l e d e o j
IZVOD
1000.
T0LE
RANCA
IZME
RENO
STO
VREME
IZME
RENO
T0LE
RANCA
40
34- 46
42
80
6.5-
9.5
9.2
60
57- 63
60
64 0
5.5-
7.5
6.4
60
57- 63
60
100
8.0-12.0
11.6
40
34-46
43
320
24.0-40.0
31.4
50
48-52
52
320
24.0-40.0
31.8
60
57- 63
61
320
24.0-40.0
32.3
70
67-73
71
320
24.0-40.0
32. 5
BO
76-84
80
320
24.0-40.0
32.4
90
86-94
90
320
24.0-40.0
32.3
00
95-105
100
320
24.0-40.0
32.2
25
119- 131
125
320
24.0-40.0
32.4
50
1 4 3- 157
144
250
19.0-31.0
25.8
Slina i s p i t i v a n j a
proteu
se
na
odredjivanje
pod maksi mal ni m o p t e r e e n j e m
pri
tabel i b r . 2
vrednosti
date
su
dobijene
10 0 0 tnA i
-2 8 3 -
pri
700
700
drugih
mA.
mA.
O .ls
veliina
U sledeoj
Tabela
br.2
I S P I T I V A N J E PRI
kV
mA
NA BTOLU
IZMERENO
70
71
Posebna
panja
odredjivanju
vri
sve
se
koga
se
podeena
fik sira
na
ne
dobije
se
jasno
vidi
se
primer
na
stolova
podeavanju.
je
levak
da
protokol
dijagram
sva
podeok
posveuj e se
P o d eSa v anj e
"levak
se
dijagram"
ispitivanja.
za
konkretan
vremena
biti
koji
u opsegu
je
O.ls
71
zadovoljavajui
ucrtava
odabere
IZMEREND
80
komandnih
njegovom
prikazan
ukoliko
60 -
koji
VREME
TOLERANCA
ispitivanju
vremena
( TRIHTER-DIA6RAM)
iz
NA STOLU
pri
br.l
mAs
700
dotledok
Na c r t e u
7 0 0 mA
sluaj
zadovoljavajue
35-3"? i
38podeok.
LEUflK -
DIJflGRAM
O . O i s
0 .0 2
0 . 0 2 5
O . 03
0 .0 4
0 . 05
0 . 06
0 . 08
0 .
0
0 . 12
. 6
0 .2 0
0 . 25
Crte
br.
1.
" LE V A K DIJAGRAM
ZAKLJUCAK
Iz
ovog
stolova
komandni
kratkog
izvoda
dijagnostikih
stolovi
iz
protokola
rendgen
fabrici
za
aparata
podvrgavaju
-2 8 4 -
ispitivanje
moe
se
komandnih
zaklju iti
ispitivanjim a
da se
skladu
sa medjunarodnim p r e p o r u k a m a
ukoliko b i l o
koja
Ukoliko u t o k u
vrednost
rada
odstupa
dodje
posledica samo r u k o v a - n j a
da
do
sa
se
od
u promet
putaju
zaate.
izvesnih
rendgen
ne
odstupanja
aparatim a
koje
ona
n ije
su
uvek
adekvatno.
SUMMftRV
ANEXTRACT FROM I N V E S T I G A T I O N
Strict c o n t r o l
measures
ensure s a f e t y
in
their
res performed
during
been r e p o r t e d
in
during
use.
roentgen
0 n l y s o me o f
f i n a l exam ination
the
Quality A s s u r a n c e
PROTOCOLE FOR SU PE RI X
paper,
which
Programme.
LITERATURA
1. S1 l i s t
SFRJ
br.
40/86.
-2 8 5 -
aparatuses
the
of
1000
manufacture
check-up
Superix
com pletely
procedu1000
fit
have
into
the
X V J U G O S L O V E N S K I S I M P O Z I J U M ZA Z A S T I T U O D ZRACENJA
APSORBOVANA
D O Z A K O D P R O F E S I O N A L N O Z A P O S L E N I H L I C A PRI
MANIPULACIJI
T c 99mU KBC "KRAGUJEVAC" U KRAGUJEVCU
K r s t i R.*, N i k e z i D . ^
*KBC "Kragu jevac" , K r a g ujevac
PMF
Univerziteta
"Svetozar Markovi",
Kragujevac
Abstrakt
U o v o r a d u su d a t i r e z u l t a t i m e r e n j a apsorluurane doze kod
p r o f e s i o n a l n o z a p o s l e n i h l i c a k o j a m a n i p u l i S u T c m bez olovne
z a S t i t e n a S p r i c u . M e r e n j a s u o b a v l j e n a s a m o n a r u k a m a (akama)
zaposlenog
osoblja.
KoriSeni
su
TL
ozimetri
instituta
" J . S t e f a n " . D a t i su p o s e b n o r e z u l t a t i z a t r i o p e r a c i j e sa Tc
k o j e i z v o d e razlifiite o s o b e . A p s o r b o v a n a d o z a z a v i s i o d izvedene
o p e r a c i j e i a k t i v n o s t i s a k o j o m se ra d i .
Uvod
U
KBC-u
koristi
gama
"kragujevac" na Odeljenju
z a n u k l e a r n u medicinu
99m
Tc
u d i j a g n o s t i S k e s v r h e . P r i r a d u s a o v i m isti
se
emiterom
Najizloeniji
izvorom,
dolazi
organi
su
do
ozraCivanja
ruke
p a je s t o g a cilj
(Sake)
zaposlenog
osoblja
koje
o v o g r a d a d a se i z m e r i
osoblja,
radi
sa
ovim
apso.rbovana doza
koju prime Sake pri razliCitim operacijama.

Metod rada
Merene
su
apsorbovane
doze
Sake
pri
operacijama
s a T c 9B i
to c 1 5 :
-eluiranje generatora i markiranje
-pripremanje pojedinaCnih injekcija za apliciranje
-apliciranje radioobeleivaa pacijentima
Za
merenja
Sakama
su
korieni
ispitivanih
osoba.
TL
dozimetri
OCitavanje
koji
TL
su
bili
dozimetra
f i k s i r a n i na
je
obavljeno u
In s t i t u t u za m e d i c i n u r a d a "Dr D . K a r a j o v i " u Beogradu.

Rezultati
U
tablici
eluiranju
su
generatora
date
vrednosti
i markiranju;
pri pripremi pojed i n a n i h
apsorbovane
u
injekcija;
radioobeleivaCa pacijentima.
-2 8 6 -
tablici
doze
2 su dati
i u tablici
3 pri
Saci
pri
rezultati
apliciranju
Dlskusija
Pregledom t a b e l e 1 se v i d i d a j e a p s o r b o v a n a d o z a z n a t n o v e a
n
desnu nego z a l e v u
sniianje 3 s k e l e t a
Sa k u .
U p r v o m slufiaju
i 8 DTPA)
doza
(markirani
desnoj
Saci
je
kitovi
oko
30
za
puta
vea od doze u l e v o j ; u d r u g o m slufiaju p r i s l i C n o j o p e r a c i j i d e s n a

iaka je Sest
puta
viSe
objaSnjiva i m a j u i
ozraSena
u v i d u d a se
uglavnom dr2i e s n o m
rukom.
od
leve.
Ova
Spric u kome
Srednja
razlika
se n a l a z i
vrednost
je
lako
aktivnost
apsorbovane
doze
po
jenon GBq pri o v o j o p e r a c i j i i z n o s i o k o 0 . 4 m G y .

Rezultati
dati
Sake pri p r i p r e m i
pri ejuiranju
tabeli
pokazuju
pojedinaCnih
i markiranju.
da
injekcija
Leva
i desna
izloene d e j s t v u j o n i z u j u e g z r a e n j a .
je
oko
apsorbovana
10
Saka
puta
su
doza
manja
nego
priblino
isto
S r e d n ja doz a po
jedininoj
aktivnosti je 0 , 0 4 m G y / G B q .
Iz n a v e d e n i h
doza u Sak ama
podataka
pri
tabeli
aplikaeiji
jednaka za r a z l i C i t e
3 vidi
se
pojedinanih
da
je
apsorbovana
injekcija
radioobeleivaCe. Srednja
pribliZno
vrednost
doza
po
jediniCnoj a k t i v n o s t i j e 0 . 0 6 m G y / G B q . O v a d o z a j e n e z n a t n o v e a o d
srednje v r e d n o s t i
doze
pri
pripremanju
pojedinaCnih
injekcija
sa
radioobeleZivaCem.
Z a klju C a k
ovom
radu
profesionalno
izvrSena
zaposlenog
je
procena
ledicinu pri m a n i p u l a c i j i
osoblja
na
99m
sa Tc
. Iz
pojedinanoj
pri
aktivnosti
arkiranja i z n o s i
0.4
mGy,Sto
ozraCenosti
Odeljenju
Sake
za
rezultata merenja
procesu
eluiranja
je
puta
deset
vea
Odeljenju
zakljuCiti
za
radioobelei v a e m
pribliZno i s t u
pojedinaCne
da
Sake
nuklearnu
u
toku
toliku
injekcije
profesionalno
medicinu
dozu
sa
koje
nedelje
doza
zaposlenog
apliciraju
apsorbuju
apsorbuju
Sake
dozu
radnika
radioobeleZivaCem.
d o z a po
generatora
pripreni i a p l i k a c i j i p o j e d i n a C n i h i n j e k c i j a . N a o s n o v u
io2e se
kod
nuklearnu
nego
pri
rezultata
osoblja
na
injekcije
sa
od
1,2
koji
Sake
mGy,a
priprema
radnika
koji
eluira g e n e r a t o r i m a r k i r a u t o k u n e d e l j e a p s o r b u j u o k o 1 0 m G y .
ove doze
bile
bi
znatno
manje
uz
primenu
Sprica
sa
zatitom. G r a n i C n a a p s o r b o v a n a d o z a z a S a k e t o k o m n e d e l j e
Gy, odnosno t o k o m g o d i n e d o 75 a G y .
267
Sve
olovnom
j e d o 15
T a b e l a 1: A p s o r b o v a n e d o z e p r i p r i e l u i r a n j u g e n e r a t o r a i
markiranju
mGy
aktivnost
doza
mGy
r.b
vsta
kita
primedba
GBq
mGy
GBq
1 3 s k e l .+ 8 D T P A .
4 ;5
0,16
0,04
l e v a aka
2
3 s k e l .+ 8 D T P A
4,5
4,54
1.0
e s n a aka
3 s k e l .+ 6 D T P A
4,5
0,54
0,12
l e v a Saka
3 s k e l .+ 6 D T P A
5
6
10 j e t r i
12DMS+3DTPA
4, 5
3,62
0,8
d e s n a Saka
2,0
0 ,51
0,25
d e s n a Saka
2,1
0,43
0,20
d e s n a aka
Tabela 2 : Apsorbovane
r .b
d o z e p r i i z 1v l a e n j u p o j e d i n a n i h
injekci a u mGy
aktivnost
doza
mGy
primedba
GBq
mGy
GBq
vrsta kita
3 s k e l .+7 D T P A
3 ,5
0,10
0,03
d e s n a aka
3 s k e l .+7 D T P A
3,5
0,12
0,03
10 j e t r i
1,5
12 D M S
7 DTPA
3 mozga
0,09
0,06
_
_
0,08
0,07
l e v a aka
,1
0,07
0,06
3 ,0
0 ,11
0,04
_
_
Tabela 3 : Apsorbovana
r. b
vrsta kita
3 skeleta
7 DTPA
d o z a p r i ap! i c i r a n j u p o j e d i n a C n i h
injekci . ja u m G y
aktivnost
doza
aGy
primedba
_ GBq
mGy
GBq
2 , 4 _____
0,10
0,04
d e s n a aka
1,1
0,07
0,06
12 D M S
1,2
0,07
0,05
_
_
7 jetri
1,1
0,12
0,02
leva aka
3 mozga
3, 0
0,14
0,05
4,4
0,26
0,06
3 mozga+7 DTPA
-2 8 8 -
ABSORBED DOSE
FOR
OCCUPATIONALLY
EXPOSURED
WORKERS
IN
"KC"
IN
KRAGUJEVAC
1
2
Krsti R ., N i k e z i D .
Klinical Center - K r a g u j e v a c
Faculty of N a t u r a l S c i e n c i e s
, Physics Department- Kragujevac
Abstract
Soie
rfrsulis
an i p u l a i e d
using
onual
by
TL
of
vlih
absorbed
99m
are
Tc
dosimeiry.
operations.
dose
given.
Resulis
Abeorbed
dose
measurement*
for
Heasurenenis
vere
are
given
depends
on
for
vorker
vhich
done
hands
three
applying
on
di f f e r e n t
actiity.
REFERENCE
1, Tomaevi M; " I z l o 2 e n o s t r a d n i k a z r a C e n j u u r a d i o i z o t o p n i m
laboratorijama
pri primeni r a d i o i z o t o p a T c - 9 9 m za d i j a g n o s t i k a
ispitivanja j e t r e i b u b r e g a " , Z b o r n i k r a d o v a X I J u g o s l o v e n s k i
Sinp. ZaStite o d Z r a e n j a , P o r t o r o 1981 .
18
-2 8 9 -
DDDATNA Z A S T I T A
U TUBUSU RENDGEN APARATA DENT
Vukovi
N ,,
Tomaevi
M.*
EI
N i , OOUR F a b r i k a r e n d g e n a p a r a t a j
*
OOUR I N S T I T U T ZA ME D I CI N U RADA I RADIOLOSKU ZASTITU
" D r D r a g o m i r K a r a j o v i " - B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 29
UVOD
Sirina
ozraenog
rendgen
od
60
aparata
kV,
ne
R ezultati
rada
na
biti
stalnih
kod
vea
.
snimanja
polja
kontakt
62
tubusa
od
zatitu
0.5
n ije
sa
koji
koja
da
film om,
Institut
za
K arajovi"
Srednja
Kak o
se
to
naponi ma niim
(1).
proizvodjaa
vrednosti,
mo g u e
sa
preniku
vrSi
koom paci j ent a
medicinu
iz
godine u k a z iv a li
Dent
mm ( 2 ) .
sa
rade
Dragomir
1969=
aparata
tubusa
6 cm u
"Dr
od
propisane
je
zuba,
ispitivanja
rendgen
iznoSila
kontaktu
vea
SR S r b i j e
od
.
na
snim anje
radioloku
vrednost
za
sme
terito riji
bila
polja
Beograda
su
EI
da ova
iz
N i a ni j e
merena
vrednost
prilikom
ispitivanja
o stv a ri prisan
uvek
utvrd jena odstupanja
i
isti
mogu da se
zanemare.
METOD
ISPITIVANJA
Ograniavanje
aparata
tubusa
da
Dent
a na
doputa
propisana
ukoliko
kuitu
da
se
skine
ini.
godina
rendgen
propisane
se
kontaktu
to
se
prim eeno
aparata
i
da
kod
je
nema o S t r s
-2 9 0 -
koja
je
zrakom
blende
prilikom
da
stom atolokih
blende
korisnim
ove
je
Dent,
kod
blendom
Otvor
Nedostatak
tubus
vrednosti
polja
olovnom
zranika.
na
povrina.
P osledn jih
ozraenog
postie
se
obavezno
broja
4irine
se
se
nalazi
tolikog
moe
ozraeno
granice.
ali
upravo
utvrditi
ko nt r o l a
vrlo
polje
ispred
prenika
ozrai
dozim etrijskih
izvesnog,
rendgen
malog
ire
od
U nekim s l u t a j e v i m a
jer su k o r i s n i c i
da bi o l a k a l i
stvarno
re ndgen
se
aparata
cen triran je
saop4tenja
merenju i i r i n e
koristei
polju
o d s t r a n j i v a 1i
zraetija
naroito kod p r v i h
polja
radilo
na
radilo
film
veih
zatitne
filtn
se
u kasetama
dim enzija
aXi
blende
ponekada
neadekvatnom
sa
pojaavakim
falijama.
Kako se p o v e a v a n j e
pacijenta o d r a a v a
ozraenog
pre
svega
veim dozama z r a e n j a
rendgen a p a r a t o m ,
smanji S i r i n a
crteu b r .
C rte b r .
pri
na
na
kontaktu
ozraivanje
retroalveolarnom
predloeno
ozraenog
Dodatna z a t i t a
polja
je
tubusa
oiju
koom
pacijenta
snimanju
jednostavno
sa
zuba
reenje
ovim
da
se
polja.
tubusu
re ndgen
aparata
Dent
prikazana
je
na
1.
Predloena
poel jna j e
zatita
i
sa
aspekta
u slu ajevim a
v e l i i n e od z a h t e v a n e
kada
zatite
kada
se
postoji
-2 9 1 -
od
ne
jon izu ju ih
radi
ugradjena
zraenja
polju
blenda.
vee
Dodatnu
se
zatitu
postavlja
lima
va
tireoideja,
Dodatni
tu busu
u konusni
debljin e
ozraeno
O.B
polje
sternum
zatitni
plastini
mm i
ali
re ndgen
visine
i
ak
u me t a k
Dent
tubus.
Obloga
20 mm k o j a
rasuto
pa
aparata
zraenje
gonade
prikazan
ini
o b l o g a koja
je
od olovnog
potpunosti
kojim
ogrania-
se
o z r a u j u oi,
br.
2.
pacijenta.
je
na
crteu
3G
ODflTNfl
Z f l T IT H f l
BLOGA
U TUBUSU
! 0 m m
_________ f
Crte
Na
br.
2.
snimcima
ovog
umetka
ozraenog
jasno
se
polja
vide
koji
otre
su
bili
konture
n apravljeni
ozraenog
uz
primenu
polja.
ZAKLJUCAK
Do d a t n o m
aparata
zatitom
Dent
postiie
se
po
koja
se
potrebi
propisana
ugradjivati
i
na
tubusa
sa
koom
zraenja
kojima
se
Ozrauju
oi,
tireoideja,
ozraenog
pacijenta
toku
tubuse
zahtev
veliina
kontakta
kao
gonade
rendgen
u starije
poija
retroalveolarnih
sternum
novih
na
smanjenje
snimanja
pacijenta.
modele
mestu
doza
zuba
SUMMARY
(IDDITIDNAL PROTECTION
IN
Field di amet er a t
end
the
ratuses f o r d e n t a l
use
In some cases f i e l d
The a d d i t i o n a l
of
pointer
should
not
cone
exceed
d i a m e t e r can e x c e e d
protection
cone, which h a s
limited f i e l d
DENT ROENTGEN APPARATUSES POI NTER
recently
diameter
in
Dent
been
in
the
roentgen
appa-
6 cm.
the
roentgen
applied,
all
of
CONE
limited
values.
apparatuses
helps
in
pointer
providing
the
cases.
LITERftTURft
1. S1 l i s t
SFRJ
b r.
2. Tomaevi M. :
ZASTITA PRI
40/86.
OPSTA
LOKALNA OZRACENOST P A C I J E N T A
STOMATOLOSKOJ
Mg. rad.
Farmaceut sko
Zagrebu,
Beograd
za ti tu
"Dr
D.
NJI HOVA
REN DGE NDI JA GN OSTI CI .
biokemijski
fakultet
Sveuilita
1971.
3. Dokumentacij a L a b o r a t o r i j e
linu d o z i m e t r i j u
za
Instituta
K arajovi"
kontrolu
za
medicinu
Beograd.
-2 9 3 -
izvora
rada
zraenja
i
radioloku
SrOHAHTIKE EFEETI I RADIJICIOMI RIZIK

Jeremi M. i Psnov D.
In s t it u t za meLicinu rada i ra d iolok u z a titu
"Dr Dr8gomir K a ra jo v i "
Medju naunicima p o s t o ji u pogledu epidem iolokih podat8k8, r e z u lta ta eksperim entalnih is p it iv a n ja i drugih naunih
r e z u lts ta potpuna saglssn ost o biolokim efek tim s doza zrsen^s
reds v e li in e od jednog s iv e r ta i veim , u z a v is n o s ti od j8ine
p rim ljen e doze. Medjutim, o u tic a ju m slih doza zrsen js ne pojavu s to h a s ti k ih e fe k a ta , pogotovo zraen js ss slsbim linesrnim trsnsferom e n e r g ije , p o s to je znsagne k on troverze.
Ppema s ta n ovitu Misdjunsrodne k om isije za radioloku
z a tit u , im ajui u vid u da p o s t o ji v e l i k i b ro j l ic a koja su izloena malim dozams jo n izu ju ih zra e n js , b ilo ozraenjem iz
p riro d n ih i z v o r a , u toku medicinske primene i l i u toku profesionalne e k s p o z ic ije , b ilo ozraenjem i kontaminacijom posle nukle a rn ih h s v a r ija , p o s t o ji i verovatnoa da je izv e s ta n broj malig n ih o b o lje n ja p o s le d ic s t i h ozraen ja . Kako se procena stoh a s ti k ih efek ata moe i z v r i t i jed in o na osnovu s ts tis ti k ih
parsmetara, k o ri e n i su ep id em iolok i podsci o ozrsivanju odre d je n ih p op u lscion ih grupa visokim dozams i ekstrapolacijom
t i h podataka na male doze, kso i s ta t is t i k a obrsda rezu ltsts
eksperim entslnih is t r s iv a n ja na iv o tin ja m s , k o ji omoguavaju
e k s tra p o ls c iju na oveka. Epidemiolok8 is p itiv a n j's kojs su obsvlje n s nad p re iv e lim rtvama nuklearnih bOHbsrdovanja u Hiroimi
i Itegasakiju ( 1 ) , kso i epidem ioloka is p it iv a n ja kojs su obav-
-2 9 4 -
ljjena medju pacijentim a leenim rad io tera p ijo m zbog 8 n k ilo z irsjueg s p o n d ilitis a (2 ) ukazala su na povean l e t 8 l i t e t od malignih oboljeno8 u poredjenjju sa nacion8lnim ststistik a m a (3 ) .
Ka osnovu t ih podataks sa visokim dozsma, reda v e li in e od jednog siverta i veim , prim ljenim i krstkom vremenskom perioodu,
Medjunarodn8 kom isija zs radioloku Z8titu p o s ts v ils je hipotezu olinearnoj z s v is n o s ti izm edju doze i e fe k t e . Erema t o j h ipotezi r a d ijs c io n i r i z i k K od pojave s to h a s ti k ih e fek a ta opsda
srszmerno ss smanjenjem p rim ljen e doze, i obratno (4 ). Kom isijs
sm8trs da je t s j odnos n a jv e ro v a tn ije lin e s ra n i da Z8 pojavu
stolisstikih e fe k s ts n s jv e ro v a tn ije ne p o s to jji prag-doza (5 )* S
obzirom da nema podstaka o d e js tv u m alih dozs jo n izu ju ih zraenja ns lju d s k i organizam izvrena je matem8tika procena r i z i ke mortsliteta od m alignih o b o lje n js , p r i emu su c i f r e izraen e
kao broj ekscesnih slu ajeva m ortslitet8 od k8ncera ko^Ji b i se
dogodili u toku iv o ta jednog m ilion a l i c 8 , sko b i sva l i c s b ila
izloens dozi od o , o l s iv e r t s (4 ) . Prema proceni K om isije red
velioine verovatnoe in d u k c ije , p r i ozraenju c e lo g orgsnizms,
-4
r
\
iznosi 1,25 x l o
po c e n t i s i v e r t u ( 6 ) .
Do dan8s, medjutim, n ije dat za d o vo ljsvsjju i odgovor na

pitanje o v e z i izm edju (ioze i e fe k ta , u koliko se odnosi ns e fe k te mslih dozs zraenja sa slsbim linesrnim transferom e n e r g ije ,
s hipotezs o lin e a r n o j e k s t r a p o ls c iji n ije potvrdjen8 n i ep ideoiolokim is p itiv a n jim a n i dosadsnjim rezu lta tim a eksperimentalnih is tr a iv s n ja . to se t i e ep idem iolok ih is p it iv a n js o igledno je da sprovodjenje ep idem iolok ih snketa medju licim a i z s Rsdijacioni r i z i k za stan ovn itvo koje pe ozrsu je niskim dozama zrsenja izra s v a se kso b ro j oek ivsn ih smrtnih s lu a je vs zbog o b o ljen ja od rska i k8o b ro j oekivanih gen etskih oteenj8 kod potomaka u dva nsredns p o k o lje n je (7 )*
-2 9 5 -
....
...
..
loenim malim dozama zraen ja n ije iz v o d lj'iv o sa statistikom

znaajnou, ako se ima u vid u in je n ic a da p rirod n i nivo iacid e n c ije kancera iz n o s i oko 3o%
( 8 ).
R e z u lta ti eksperimentalnih
is p it iv a n ja u k azu ju ,tak od je, d8 h ip o tezs o lin ea rn o j ekstrspol a c i j i zn8tno p recen ju je r a d ija c io n i r i z i k p r i e k s p o z ic iji malim dozam8 zra en ja . T i r e z u lt a t i su n a ro ito eviden tni u eksperimentima u kojima su eksperimentalne iv o t in je b ile izloene
zracima ss slabim linearnim ti8nsferom e n e r g ije . Konstatovano je,
n8 prim er, da p r i ozra iva n ju gam8 zracima n ije b ilo moguno otk r i t i nijedan s lu a j kancera ako su iv o t in je b ile eksponovane
dozams manjim od 5o c e n tig re j8 ( 9 ) .
Hipoteza o lin e a r n o j e k s t r a p o ls c iji u toku poslenjih
godina k ritik ovan a je od strane znatnog b roja nauniks, koji svoje stavove z8 sn ivaju na velikom broju ra d io b io lo k ih pod8taks.
Grups eksperata koju je 1979* godine form irao BTsuni komitet Aksdemije nauka SAD ( l o ) zsu zela je s ta v da h ip o tezs o linearnoj
e k s t r s p o la c iji znatno p recen ju je r i z i k p r i e k s p o z ic iji malim dozama, u najmanju ruku p r i e k s p o z ic iji zraenjim s s8 slabim LST-om.
Zs veinu lanova grupe radioindukovane maligne a lt e r a c ije , ns
nivou m8lih do in te rm e d ijs rn ih dozs ne podleu linesrnom odnosu,
i t a j odnos je odbaen kao n s jp r ik la d n iji model za procenu radijs c io n o g r iz ik a za zraenja ss slsbim LEID-om i ss malim brzinsma doza, na nivou doza m8njim od p r ib li n o 25 centisiverts.Tim e
su s t a v lje n i pod znak p ita n ja k ls s i n i n a in i prorauns oteenj'a k oje male doze zraenja mogu iz a z v a t i kod profesionaln o eksponovanih l i c a , kao i u p o p u la c iji u c e lin i (1 0 ).
N8 osnovu iz n e t ih in je n ic a moe se s r8zlogom postavit i p ita n je da l i ozraivsn j'e ljudskog orgsnizma v r lo malim do-
-2 9 6 -
:D8, manjim od p e t c e n tis iv e r ts iz a z iv a stoh astik e e fe lc te ,

odnosno,da l i zs v r lo male doze p o s to ji i l i ne p o s t o ji p r a g ,i
dali pri e k s p o z ic iji dozama to g reda v e li in e p o s t o ji r a d ija cioni rizik.
ibstrsct
20CEASTIC EFFECT AND HAD IATION 2 I S K .
:he psper presents c r i t i c s l a ttitu d e on the in flu en ce o f low

doses of ion izing r a d ia tio n on the occurence o f s to c h s s tic e f f e c t
is humans. The guestion i s r a is e d on the p o s s ib le r e la tio n s h ip
be5een the dose and e f f e c t in exposure to v e ry low doses(below
5oSr.
iiterstura
1. KerrD.: Organ dose estim stes fo r the Jspsnese stomic-bomb

survivors, H eslth Phys. (1 9 7 9 ), 37= 487-6o8.
2. ICRP Lung cancer r is k from indoor exposures to radon
deughters, ICRP P u b lic s tio n 5o,Pergsmon P ress,0xford,1 9 8 6.
3. Whet the gen eral p r a c tic io n e r (MD) should know about m edical
hsniiling o f overexposed in d iv id u s ls , lAEA-TECD0C-366,Tienna,
1986 , 45- 5o
l Sources snd e f f e c t s o f io n iz in g ra d ia tio n s ,U n ite d Nations
Scientic Committee on the E ffe c t s o f Atomic S a d ia tio n s,
Seport to the General Assembly,United N8tions,New Yorfe:,1977*
5. Hsrkovi P . : MHKZ P u b lik s c ijs 26 - Osnove i neke p rs k ti n e ,
implikscioe nnene primene - Zbornik rsd o vs , X simpozijum Jugoslovenskog drutvs za z s t it u od zrsen ja ,Arand je lo v s c
(1979), 129-153.
61 Internstional Commission on H s d io lo g ic a l P r o te c tio n , Recommendations o f the ICRP, ICRP P u b lic a tio n 26,Oxford, Pergamon Press, 1 9 7 7 *
7. Republiki dru tven i ssvet za prostorno uredjenje i
z s t it u
i unapredjenje ovekove s red in e: Ocene i s t8 v o v i povodom rasprave 0 primeni Jonizujuih zraenja u m e d ic in i,p o ljo p r iv r e di, in d u s tr iji i u t ic a j o zra iv a n js na stsn ovn itvo na t e r i to riji SSS, primenom iz v o r s ovih o z rs iv s n ja kso i o z rs iv s nja stsnovnitva usled ern obiljfekog akciden ta,B eogrsd,jsn usra 1989*godine.
8. Jemmet M.: A ctio n des rayonnements sur le m ilie u vivan t,C ou rs

organise psr l I n s t it u t n s tio n s l des aciences e t technigues
nuclesires "Ls p reven tio n des risq u e s dans l u t ilis a t io n des
rayonnements e t des in s ta la tio n s n u c le a ir e s ,S a c ls e ,18 m8i -
19
juin 1 9 8 1 .
9. Masse R. :Radiocancerogenese experim entsle ,C le f s CEA(1987) 7

12- 21 .
10. Vignes S.:Compte rendu du BEIR I I I e t de ls controverse

gu i l 8 s u s c ite e , R ad iop rotection (1981),16 ( 4 ) : 152-156.
I -2 9 7 -
PRIMENA
PERSONALNI H RACUNARA U KONTROLI

Tomaievi
IZVORft ZRACENJfl
M.
N S T I T U T ZA ME D I CI N U RADA I RADIOLOSKU ZASTITU
D r a g o , n i r K a r a j o v i " - B e o g r a d , D e l i g r a d s k a 29
nm .n ,
OOUR
UVOD
U p r o t e k 1om p e r i o d u ,
odredjen ih
nj' i h o v u
s amo
vremena
prorauna
iru
zato
od
(1,2)
primenu
Sto
ve
zbog
toga
podataka.
da
obradjuju
s v lh
podaci
slu bi
obradjeni
bi
se
za
izdavati
12 b l a S t i
obradjeni
mo g 1i
se
zajedniki
z^ t i t e
od
u najkraem
roku
organizacijam a
M edjurepubliku
saradnju
slube
za
dozim etriju.
su
sline
na
kontrolu
su
podataka
baze
kvalitetniju
primena
isti
na
pd strane
Prikupljeni i
za
celu
pouzdani,
svim
javn osti.
jon izujuih
su
zraenja
dogovori,
su
ze.lju
^
i.
dostupm
ostvarile
odgovarajui
n j i h mogIi
bili
h,bi
planu
odabrani
nain
relevantni
potrebi
ovom
omoguila
osnovu
bi
obradu i
bi
zem lji.
h ili
oiii
po
izvora
Postignuti
v e l i k u utedu
Oni
i
i
se
obezbedjuju
u naSoj
zraen ja.
smo
z r a e e n j a , ne
skoro
izveStaji
2a obradu
od
izm enjivati
zainteresovanim
jedino
ili
zatitu
bi
zatite
njihova
slian
u nas
zalagali
omoguavaju
Sem t o g a
na
raiunara
sada,
ratunari
Sto
radioloku
podaci
do
oblastim a
nam p e r s o n a l n i
primena
pa
u svim
prezentaciju
se
prvih
prik ladni
za sada
i
1 inu
o f o r ml j e n e
programski
paketi.
Od 0 i . 0 i . i V 8 7 .
godine
Laboratoriji
za
Instituta
medicinu
K arajovi"
za
iz
na
kontrolu
Beograda
rada
osnovu
izvora
i
uinjenih
zraenja
radioloku
poelo
se
sa
-2 9 8 -
iinu
za^titu
ostvarivanjem
dogovora
dozimetriju,
"Dr
ove
Dragomir
zamisli.
rvi r e z u l t a t i
koji
su
postignuti
da e uskoro s v e
slube
za
realizaciji o v o g
programa,
ohrabruju,
kontrolu izvo ra
jer
j e i s t i od
tako
da
oekujemo
zraenja
ireg
pristupiti
drutvenog
znaiaja.
Kao osnovni p r o g r a m s k i
komercijalni
program
LOTUS 1 , 2, 3.
On i
paket
dBASE
su
ulaganja. Oni
podataka s a
linu
nas
su
III
oni
mogu
za
injenicu
samo n e k o l i k o
dana
je
da
znanjem
se
obuka
zavisnosti
veih
se
mogu
izvora
je
broja
zraenja
konkretnim
izvriti
program iranja.
izvriioca
ali
velikog
programa
moe
je
finansijskih
obradu
kontrolu
mogua
to
PC r a u n a r i m a
bez
ovih
odabran
programa
zato
omoguavaju
veim
zanemariti n i
podrku
p ribaviti
slube
takodje
sa
podataka
pre svega
M odifikacija
zahtevima k o r i s n i k a
koje ne r a s p o l a e
PL U S u z
operiu
dozimetriju.
baze
IBM k o m p a t i b i l n i m
pouzdani
kojima
obradu
odabrani
izvoditi na s v i m IBM i l i
zato 4to s e
za
Ne
lice
treba
moe o b a v i t i
od
njihovog
predznanja
baze
podataka
izvravaju
iz
za
ove
oblasti.
Skoro sve o b r a d e
programu dBASE
koriste s e
podataka
III
PLUS,
mogunosti
crtanje o d g o v a r a j u i h
iz
a
vrlo
programa
retko
LOTUS
bar
se
u naem s l u a j u
1,2,3
pre
svega
za
grafikona.
PRIMENA
Na osnovu Z a k o n s k i h
propisa
kojima
je
kontrole d i j a g n o s t i k i h
re ndgen
aparata
ih z r a e n j a
je
podataka
koja se p r a t e
oform ljena
za
svaki
baza
dijagnostiki
-2 9 9 -
propisana
i
drugih
sa
98
m etodologija
izvora
polja
rendgen
jon izu obeleja
aparat.
Na
taj
natin
pod
nadzorom
konaan
izvetaj
koji
unose
se
koji
bazu
aparata,
uslovima
aparata,
zatiti
doza
z r aen j a
za
Kako
bazu
kao
postupaka,
unosi
vrednostima
i
tipa
doze
se
zratenja
pridodaje
iSte
izvora
b3Ze
zraen ja,
se
nalog
izvora
izvetaji
Ukoliko
se
direkna
vrsti
vrednosti
mogu
izdaje
se
zakonski*
za
iz m erenih
se
Zbog
zraenja
dinamikom
u i z ve taj
uporedjuje
naina
o b r a d e kac
apsorbovane
svim
vrednosti ma
da
ili
izmerene i u
jednake
osoblju
za
koja
radnim
njihovog
sa
jaine
spiskovi
ili
doza
d i jagnostiikih
izraunava
pisma
usluga,
koriSenje i l i
d alje
manje
nalog
mestima
sa
rendgen
namen i
predvidjena
mestima
biti
u pojedinim
vrednostima
koja
propratna
naplatu
rendgen
S to oznatava
se
Podaci
izmerenim
merenje
<",
korisniku
izvrien ih
direktno
za
alaze
aparata.
dozim etrija.
od
vrednosti
propisanim
"manje
za
koriste
spiskovi
drugi
na
piS u
osoblja
instrmenata
P d^ a k a
rendgen
se
lina
u vazduhu
znak
predlozi
broju
podataka
daje
navedene
izveStaje,
koji
koje
su
unose
ozraiivanja
prim enjenih
izvetaju
Iz
baze
procena
se
osoblje,
koji
korisniku.
vrsti
koja
posmatranog
podaci
podatke
tipu,
i
podaci
krajnjem
daju
pacijente
podataka
iz
dostavlja
podataka
unose
koriSenja
zratenja
se
relevantni
mestima
zabranu
se
svi
sm etaja,
na
(3)
propisima
je
su
n j i ma.
kontrol u
slede
izvora
uz
zr adenj a
organizacijama,
pregleda
mnogi
podaci.
dobijem
numerika
podaci
obrada
prevedu
u program
podataka
LOTUS
crtanje
1,2,3
mogua
grafikona.
ZAKLJUCAK
Odabrani
programi
za
rad
sa
b a z a ma
-3 0 0 -
podataka
sigurno
da
ni su
nijboiji u o v o j
klasi
ali
oguuspeino k o r i s t i t i
oblasti r a d i o l o k e
obndu n a j v a n i j i h
kao
iznetog
obradu
primera
zakljuujem o
velikog
broja
nivou
treba
podataka
da
se
iz
svih
o mogue
bru
zatite.
Postignuti d o g o v o r i
dozimetri j e
za
iz
na
saveznom
podataka
mogunost
kontroli
izvora
med j u r e p u b l i k e
da
zraenja
razmene
lin e
istih .
SUMMARY
APPLICATIDN
Personal c o m p u t e r s
OF PERSONAL COMPUTERS
OF R A D I A T I ON SOURCES
found
a wide
only
s ome o f
use
in
many
IN
CONTROL
field s
of
radiation
protection.
Thls PaPe r
presents
data p r o c e s s i n g
sssessment o f
tions, b i l l s
on
control
workers
and
as
of
well
possibi I it ie s
for
radiation
sources
as
final
giving
and
statistical
irradiation
reports,
inform a-
other.
LITERATURA
1. TomaSevi M. ,
annual
the d a t a o f
Radovanovi
R. :
ALGORHYTHM FOR ASSESSMENT OF
g o n a d DOSE AND GE N E T I C A L L V
personal dosimetry.
significant
Hungarian - A u s t r i a n - Y u g o s l a v i a n H e a l t h P h y s i c i s t
Computer A i d e d M e t h o d s i n R a d i a t i o n P r o t e c t i o n .
Budapest, H u n g a r y , 2 2 - 2 5 O c t o b e r 1 9 8 5 .
dose
from
Meetino
Z' of!!!,e.V Ski Z

T o m a e v i M. :
MOGUCNOST
PRI MENE
PERSONALNOG
RACUNARA ZA E V I D E N C I J U I OBRADU PODATAKA L I C N E D O Z I ME T RI J E
XIII J a g o s l o v e n s k i s i m p o z i j z a t i t e od z r a e n j a .
Zbornik r a d o v a , s t r . 4 6 6 - 4 7 0 , P u l a , 1 0 - 1 3 . 0 6 . 1 9 8 5 .
3. S1 l i s t
SFRJ
broj
40,
1986.
godina.
-3 0 1 -
DJ E L O V A N J E Z R A E N J A N A F U N K C I J U L I J E Z D A SLINOVNICA
S i m o v i S.
2
3
i
, B a s t a i L j . , V o 5 k r e s e n s k y T. i Ma t k o v i , V.
*ORL K l i n i k a
alata
u Zagrebu, % R L
odjel
bolnice
"Dr Ozren
N o v o s e l " u Z a g r e b u , % o i z d r a v l j a " J o s i p A a m i " u Ivani-Gradu i
^ a v o d za o n k o l o g i j u i r a d i o t e r a p i j u K B C " R e b r o " u Zagrebu
UVOD
Rezultat
zraenja
lijezda slinovnica
e k s p e r i m e n t a l n o je
istraen
< 1 , 2 , 3 , 4 ) . K l i n i k a s l i k a z r a e n i h l i j e z d a slinovnica
o p i s a n a je od M a s o n a (5). P o i n j e k a o s i n d r o m uz v e u salivaciju,
napetost
i b o l o v e n e k o l i k o d a n a iza z r a e n j a , a z a t i m i2a te
u p a l n e f a z e p r e l a z i u a t r o f i j u i m a s n u d e g e n e r a c i j u lijezde.
MATERIJAL
I METODE
Na
materijal
sastoji
se
od
38
bolesnika
sa maligni*
tumorima
u podruju
glave
i vrata, kod
kojih
su
zraene i
k o n t r o l i r a n e g l a n d u l e P a r o t i s , a b i l e s u u p o l j u z r a e n j a . Druga
kontrolna
grupa
sastoji
se
od
12 b o l e s n i k a
sa
nezraeni
glandulama Paroti
s. U o b i j e g r u p e p o s t o j a l i s u i d e n t i n i
maligni
t u m o r i , u o b i j e s u b o l e s n i c i k o n t r o l i r a n i p a z a t i m operirani, dok
je
ljezdano tkivo histoloki pregledano. U grupi
bo l e s n i k a sa
zraenim
glandulama
Parotis
b i l o je 2 7
mukih
i 11 enskih
bolesnika,
a u
kontrolnoj grupi 8 mukih
i 4
ene.
Starost
i s p i t a n i k a b i l a je i z m e u 4 2 do 7 4 g o d i n e .
K o d s v a k o g bolesnika
bila
je p o z n a t a t o n a l o k a l i z a c i j a t u m o r a i m e t a s t a z e na vratu
kao
i doza,
v e l i i n a p o l j a te v r e m e n s k a
duljina
zraenja na
glandulu Parotis.
Svi
su
bolesnici
zraeni
sa
Cobalt
60
a p a r a t o m . Doza
zraenja
na
glandulu Parotis kontrolirana
je p o m o u kristala
1 i t i j U m F l o r i d a . D n e v n e d o z e k r e t a l e s u s e o d 2 - 5 Gy. Zraene i
n e z r a e n e l i j e z d e p r e g l e d a v a n e s u s i j e l o g r a f i j o m , s c i n t i g r a f i jon
i sijalometrijom.
Na
taj n a i n d o b i l i
smo
v o l u m e n sekrecije
l i j e z d e u z pH, e l e k t r o l i t e , b i k a r b o n a t e , f o s f a t e , te proteine.
Po
dozi
zraenja
na
glandulu
Parotis
podijelili
smo
bolesnike
u dvije
grupe
zraenih: jedna u
kojoj
je bilo 6
bolesnika
gdje
je
zraenje iznosilo 20 30 Gy
i d r u g a od 22
b o l e s n i k a k o j a je z r a e n a sa 5 0 6 0 G y . O p e r a c i j a je b i l a izvrena
u r a z m a k u od
5 mje s e c i do 3 , 5 g o d i n e iza
z r a e n j a , ovisno o
vremenskom javljanju
recidiva. Treu, k o n t rolnu grupu
ini 12
b o l e s n i k a k o d k o j i h je b i l a izv'rena o p e r a c i j a g l a n d u l e Parotis,
s t i m e d a k od o v i h b o l e s n i k a g l a n d u l e P a r o t i s p r e t h o d n o nisu bile
z r a e n e . K o d s v i h b o l e s n i k a iz o v e g r u p e p r i j e o p e r a c i j e bila je
i s p i t a n a -funkcija l i j e z d a , a n a k o n o p e r a c i j e l i j e z d e
su bile
histoloki pregledane.
302-
BEZULTflTI
Nekoliko d a n a iza z r a e n j a o d S 0 - 3 0 G y d o l o je do r e d u k c i j e
sekrecije g l a n d u l e
P a r o t i s , a 5i j e l o g r a f s k i , s c i n t i g r a f s k i
i
Mstoloki n i j e b i l o
vidljivih
promjena
u
smislu
oSteenja
ilijezda s l i n o v n i c a .
R e d u k c i j a s e k r e c i j e i z n o s i l a je o k o
55*/..
Uzrok je edem i u p a l n a i n f i l t r a c i j a in t e r st i c i j a , d a k l e
toksina
komponenta z r a e n j a n a l i j e z d u (6). K a s n i je je d o l o do
potpune
reparacije tih p r o c e s a k o d n a i h b o l e s n i k a , to je u s t a n o v l j e n o
opisanim metod a m a p r i j e o p e r a c i j e k o j e su u s l i j e d i l e od 6 m j e s e c i
do 3,5 godine iza z r a e n j a . N a k o n
oporavka
funkcija
glandule
Parotis iznosila
je o k o 97V. od s v o g n o r m a l n o g
kapaciteta.
Kod z r a e n j a d o z o m o d 5 0 - 6 0 G y u r a n o j f a z i d o
3 mjeseca
iza zraenja h i s t o l o k i je p r e g l e d a n o 12 n a i h g l a n d u l a
Parotis.
NaJena je u p alna k o m p o n e n t a u i n t e r s t i c i j u m u , o d v o d n i m k a n a l i m a i
parenhimu. R e d u k c i j a s l i n e i z n o s i l a je 85*/.. P a r e n h i m s e
kasnije
reducirao i z a m j e n i o m a s n i m t k i v o m t a k o d a s u l i j e z d e
iza
ove
doze zraen ja f u n k c i o n i r a le s a 35VI od s v o g n o r m a l n o g
kapaciteta.
To je dokazano si j e l o g r a f s k i i s c i n t igr a f sk i .
DI5KU5IJA
Zraenjem s e l i j e z d a n i p a r e n h i m g l a n d u l e P a r o t i s
oteuje.
Samo se dio
ovog
parenhima
uspije
reparirati,
ovisno
o
apsorbiranoj dozi
z r a e n j a ; to je d o z a v e a , to
je m o g u n o s t
oporavka p a r e n h i m a m a n j a . R a d ioak t i v n i m i z o t o p o m Tc 9 9 k o j i
ima
dobar afinitet n a g l a n d u l u P a r o t i s v i d e s e
posljedice
zraenja
kao vee ili m a n j e " h l a d n e z o n e " u lijezdi', o v i s n o o p r i m l j e n o j
dozi. Smanjuje s e i o b l i t e r i r a k a n a l n i s i s t e m , d o k je s e k r e i ja
ilijezde i r e p a r a b i l o
manj^.
Kao
posljedica
ovoga
javlja
se
osjeaj trajne s u h o e u u s t i m a i p o m a n j k a n j e s l i n e , t o je v e l i k a
potekoa za b o l e s n i k a , u s p r k o s t r a j n o m i z l i j e e e n j u od
malignog
tumora. Javlja s e t a k o e r g u b i t a k a p e t i t a , h i g i j e n a u s n e u p l j i n e
postaje oteana, p o j a v l j u j e s e k a r i j e s i k o n a n o g u b i t a k
zubiju.
Ove potekoe s u
znatno
manje kada
je o t e e n a
samo
jedna
glandula P arotis.
Budui da kod z r a e n j a t u m o r a g l a v e i v r a t a z r a i m o s a d v a i
vie polja, tako n a s t a j u o t e e n j a l i j e z d a s l i n o v n i c a k o j a
mogu
biti znatna, a n j i h o v a d a l j n j a f u n k c i j a t r a j n o s m a n j e n a .
ZftKLJUftK
Lijenik o n k o l o g - r a d i o t e r a p e u t k ao i o t o r i n o l a r i n g o l o g
mora
poznavati k o m p l i k a c i j e
k od z r a e n j a
malignih
tumora
podruja
glave i vrata. V a n a je t o b o l j a z a t i t a l i j e z d a s l i n o v n i c a
i
kod operacije i k o d z r a e n j a .
O t e e nj a mogu biti trajna, ovisno
o dozi zraenja, a p o s l j e d i c e s u g u b i t a k s l i n e ,
otean govor
i
slabija h i g i j e n a u s n e
u p l j i n e , to
dovodi
do
pr i j e v r e m e n o g
gubitka zubiju.
-3 0 3 -
LITERATURfl
1.
Dutta,
t . j . et a 1 .: R a d i a t i o n e f f e c t s o n s a l i v a r y
gland
rabb it - f u n c t i o n a l
an d
histological changes.
Indian J
C a n c e r 10 (1973) 2 1 8
2.
English,
J.A.: Long term o b s e r v a t i o n s of
sal i v a r y
gla n d s and the general e f f e c t s
of X r a y r a d i a t i o n l o c a l l y a d m i n i s t r a t e d
Journal
of Dental
3.
Philips.
structure
432
nf
r a d i a t i o n changes in
o-f 1000 R to 1750 R
to t h e head of dogs
R e s e a r c h 3 4 (1955) 12
o f t h e r a t p a r o t i d g 1 a n d . J. O r a l Surg. 28
M.R.:
( 1970)
4.
S a n t a n g e l o , M.V. et a l .: R a d i a t i o n e f f e c t s o n m o u s e
g l a n d s . J o u r n a l o f D e n t a l R e s e a r c h 34 (1955) 1291
salivarv
5.
Mason,
D.K.,
d i s e a s e . W.B.
health and
6.
Simovi,
S. u n d M i t a r b . : D i e W i r k u n g d e r
Radiotherapie
d i e F u n k t i o n d e r O h r s p e i c h e l d r u s e . L a r y n g . R h i n o l . Otol
(1987) 5 0 3
D.M.
C h i s h o l m : S a l i v a r y g l a n d s in
S a u n d e r s C o m p a n y L t d . , L o n d o n (1975)
auf
66
SUMMARY
S a l i v a r y g l a n d s c a n b e de-finitely d a m a g e d b y irradiation. The

dose
o f i r r a d i a t i o n up to 2 0 - 3 0 G y e n a b l e s t h e g l a n d s to recover
c o m p 1e t e 1 y
in 9 7 % o f t h e c a s e s a n d b y d o s e s o f 5 0 - 6 0 Gy complete
recovery
comes
in 3 5 X o f t h e c a s e s - T h e
damaged
g l a n d s leave
permanent
consequence
by
decreased production
of
the saliva;
c a riotic teeth, d i s t u r b a n c e of the speech and digestion.
RIZIKO
ZA
POTOMSTVO
Dom z d r a v l j a
KDD
BOLESNIKA
KEMOTERAPIJOM
LIJECENIH
ZRAENJEM
V o s k r e s e n s k y , T.
" J o s i p Adamitf", I v a n i G r a d
UVOD
Izlijeenje
malignih
tumora
zraenjem
i
kemoterapijom
postavlja
na
lijenike
nove
probleme.
Suvremenim
metodama
lijeienja u o n k o l o g i j i
danas postiemo
izlijeienje
i do
60
/.
sluajeva m a l i g n i h o b o l j e n j a , te ni je r i j e t k o s t d a s e k o d
mladih
bolesnika k a s n i j e
javlja
elja
za v l a s t i t i m
potomstvom.
Ovo
pitanje u p r a k s i se e e e s u s r e e kod e n s k i h
nego
kod
mukih
bolesnika (1,2).
Radi
toga p o s taje v a an pr a vilan
stav
o
tom
problemu, kao i d o g o v o r i z m e u l i j e n i k a i b o l e s n i k a . U z a d n j i m se
decenijama uz z r a e n j e s v e v i e p r i m j e n j u j e i k e m o t er ap i j a , k o j a
takoer moe o s t a v i t i t r a j n e t e t n e p o s l j e d i c e . E v e n t u a l n e
tetne
posljedice na p o t o m s t v o m o r a j u s e b o l e s n i k u o b j a s n i t i .
U ovome
radu praeni
su
podaci
bolesnika lijetenih
u
p o s l j e d n ja d v a
desetljea u Z a v o d u za k l i n i k u o n k o l o g i j u i r ad i o t er ap i j u K B C
Rebro u Z a g r e b u koji su k a s n i j e imali v l a s t i t u
djecu.
Dobiveni'
podaci u s p o r e i v a n i s u i d i s k u t i r a n i s a p o d a c i m a
iz
literature.
Rad je izraen u o k v i r u p o s t d i p 1o m s k o g s t u d i j a iz
onkologije
na
Medicinskom f a k u l t e t u S v e u e i l i t a u Z a g r e b u .
MflTERI J A L I
M ETODE
Koriteni
su podaci a r h i v e Zav o d a za k l i n i e k u
onkologiju
i
radioterap i ju K B C R e b r o u Z a g r e b u koji s e o d n o s e n a r a z d o b l je od
posljednja dv a d e s e t l jea. R e g i s t r i r a n o je 8 s l u a j e v a
bolesnika
lijeenih od m a l i g n i h t u m o r a u o v o m e Z a v o d u u n a v e d e n o m
r a z d o b l ju
koji su imali p o t o m s t v o n a k o n p r o v e d e n o g o n k o l o k o g l i j e t e n j a
(5
ena i 3 m u k a r c a ) . B r o j d j e c e r o d e n e od o v i h b o l e s n i k a
bio
je
ukupno 9. J e d n a b o l e s n i c a i m a l a je d v a p o r o d a .
U tablici
1 d a n je p r i k a z
promatrane
grupe
bolesnika
s
obzirom na v r s t u m a l i g n i h o b o l j e n j a o d k o j i h s u b o l o v a l i . O d
ovih
bolesnika tr o j e je u m r l o a p e t o r o ih je i v o .
TABLICA 1: V r s t e
malignih
oboljenja
k od
bolesnika
1 i jeenih
iradi jac i jon o m
t e r a p i j o m i k e m o t e r a p i j o m ko j i s u
kasnije
imali
potomstvo.
ene
Hodgkin i N o n - H o d g k i n l i m f o m i
Kotani tumori
T u mori C N S a
Ukupno
-3 0 5 -
Mukarci
Ukupno
3
1
1
2
1
-
5
2
1
Svi b o l e s n i c i b i l i s u l i j e e n i t e l e - g a m a t e r a p i j o m Cobalt 60
r a d i o t e r a p i jsk im a p a r a t o m . D o z e z r a e n j a g o n a d a k r e t a l e su se kod
ena
od 0 . 0 1 do S Gy, a k od m u k a r a c a od 0 . 0 1 do 6 G y . Veliina
d o z e m j e r e n a je kod e n a v a g i n a l n o , a k o d m u k a r a c a neposredno uz
testise.
Po j e d i n a n e
d o z e p r e r a u n a v a n e s u u u k u p n u apliciranu
d o z u z r a e n j a (3).
REZULTflTI
Kod
ispitivane
grupe
bolesnika
nije
utvreno
postojanje
medicinski
r e l e v a n t n i h p o d a t a k a u o b i t e l j s k o j a n a m n e z i . Kod ena
l i j e e n i h i r a d i j a c i o n o m t e r a p i j o m r e g i s t r i r a n a s u 3 pobaiaja. Kod
4 od 5 e n a r e g i s t r i r a n je p r i j e v r e m e n i p o r o d a j (7 - 1 0 dana prije
t e r m i n a ) . K o d s v i h 5 b o l e s n i c a n i j e b i l o d r u g i h p o r e m e a j a u toku
tr udnote.
d 9 i v o r o e n e d j e c e b i l o je 5 d j e v o j i c a i 4 djeaka. Jedno
d i j e t e u m r l o je 4 m j e s e c a iza p o r o d a od p n e u m o n i j e . K o d 3 djeteta
registrirana
je p o j a v a h e r n i j e , a ko d j e d n o g
djeteta
strabizam.
K o d t r o j e d j e c e r e g i s t r i r a n o je n o e n j e n a o a l a . N i j e ustanovljena
p o j a v a m a l i g n o g o b o l j e n j a n i t i k od j e d n o g p r o m a t r a n o g djeteta.
DISKUSIJA
U s u v r e m e n o m l i j e e n j u m a l i g n i h o b o l j e n j a e v i d e n t n a je potreba
dobrog
poznavanja
p o t e n c i j a l n i h r i z i k a za
potomstvo
bolesnika.
B u d u d i d a p o d a c i iz l i t e r a t u r e u k a z u j u n a u e s t a l o s t
m a l formac i ja
od
10V. k od
djece bolesnika
tretiranih
k e m o t e r a p i jom,
odnosno
uestalost
m a l f o r m a c i ja od
ak
17.8Vi k o d
djece
bolesnika
t r e t i r a n i h k o m b i n i r a n o m k e m o t e r a p i j o m i r a d i o t e r a p i j o m uz doze na
gonade
v i e od 8 G y , p r e p o r u l j i v o je i z v r i t i
pregled
funkcije
gonada
jednu
godinu
iza p r o v e d e n o g
zraenja
ili
kemoterapije
(4,5).
Smatra
s e d a je k od d o z e v e e o d 1 . 5 G y k o j u
s u primili
testisi
potrebno
ufiiniti s p e r m i o g r a m (6), p o t o k o d
v e i h doza
moe
do<i
do
permanentne azospermije
odnosno
aspermije.
Istu
p r e t r a g u d o b r o je p o n o v i t i n a k o n n e k o l i k o g o d i n a (7,8). Kod naih
bolesnica
u 2 od 5 p r o m a t r a n i h s l u a j e v a a p l i c i r a n e s u na oba
ovarija
doze
d o 2 G y , d o k s u k od 3 b o l e s n i c e o v e
doze
iznosile
i z m e u S i 5 G y . S m a t r a s e d a s u o v a r i j i r e z i s t e n t n i j i n a zraenje
od t e s t i s a ' 9 , 1 0 , 1 1 ) .
U
liter.ituri
nalazimo
uestalost
veih
m a l f o r m a c i ja kod
p o t o m a k a r o d i t e l j a l i j e e n i h k e m o t e r a p i j o m i / i l i r a d i o t e r a p i j o m od
5.5%
(18). O v e m a l f o r m a c i j e u k l j u i v a l e s u
uglavnom
deformitete
ekstremiteta i deformitete unutranjih organa. Manje
malformacije
opisane
su
sa u e s t a l o u od 24%,
a ukljuivale
s u hernije,
p r i j e v r e m e n e porode, s t r a b i z a m i drugo. Kod b o l e s n i k a prikazanih u
ovom radu nij e bilo veih malformacija, dok su m a n j e
malformacije
registrirane
u
troje
djece.
Ovakova
uestalost
manjih
m a l f o r m a c i j a , k ao i t ip r e g i s t r i r a n i h m a l f o r m a c i j a d o b r o s e slae
sa u e s t a l o u i s a
tipom
manjih
malformacija
opisanih
u
1 it e r a t u r i .
-3 0 6 -
:-<L]UAK
Selja mladih b o l e s n i k a , koji s u i z l i j e e n i o d m a l i g n i h tumor,
jtodom zraenja
i k e m o t e r ap i j o m , za
budutfom v l a s t i t o m
djeco
opravdana je. l
le<Jutim, n e p o e l jno je imati d j e c u p r i j e n a v r e n e
l
goine iza zraienja, p o t o k r o z to v r i j e m e d o l a z i do
reparatornit
promjena i o p o r a v k a
spermiogeneze
( 2 ,13).
Smatra
se da
je
tolerancijska d o z a 1,5 Gy n a t e s t i s e i 3 G y n a o v a r i j e , te d a
ove
iplicirane doze s l i j e d i
r i z i k o d a od
1000
zraenih
roditelja
'oiemo oekivati
izmeu 6-12 d j e c e sa
trajnim
oteenjima
kao
5051jedicu zraenj a , i to u p r v o j ili d r u g o j g e n e r a c i ji (12).
Kod
i-sih doza z r a e n j a n a g o n a d e b r o j o e k i v a n o
nakazne
djece
se
Oitno poveava , pa s e n i k a k o d a n a n j e m e d i c i nsko^ sh v a a n j e n e m o e
saglasiti sa e v e n t u a l n o m e l j o m budutih r o d i t e l ja za p o t o m s t v o m .
LITERATURA
1.
Slanina, J.,M. U a n n e n m a c h e r , J. S pr at l e r : S c h w a n g e r s c h a f t u n d
Kindesentuicklung
nach
Therapie
des
Morbus
Hodgkin.
Strah 1e n t h e r a p i e 161 ( 1 9 8 5 1 , 5 5 8 .
2.
Fossa,S .D . , B . A l m a a s , V. J e t n e , T . B j e r k e d a l : P a t e r n i t y a f t e r
irradiation f o r
testicular cancer. Acta Radiol.
Oncol.
25
(19B6) ,33.
3.
Konstantinovi,
M.
i d r : Ozrafienje g o n a d a
kod
terapije
bolesnika na t e l e k o b a l t u r e a j u , IV J u g o s l a v e n s k i
simpozijum
o radiolokoj z a t i t i 86. B a k o P o l j e 1969.
b.
Muller, A.M.: K i n d e r z y t o s t a t i s c h u n d
strahlentherapeutisch
behandeleter P a t i e n t e n . S t r a h 1e n t h e r a p i e 160 ( 1 9 8 4 ) , 2 0 5 .
5.
Holmes,
treated
1317.
i,
Greiner,
R:
Die
Erholung
der
Spermatogenese
nach
fraktionierter, n i e d r i g d o s i e r t e r B e s t r a h l u n g der
mannlichen
Gonaden. S t r a h l e n t h e r a p i e 1 5 8 (1 9 8 S ) , 3 4 H .
7.
Ash, P : T h e i n f l u e n c e o f r a d i a t i o n o n f e r t i l i t y
J. Radiol. 5 3 < 1 9 8 0 ) , 271.
8.
Maguire, L.C.:
65 (1979), 293.
9.
Ray, G.R., H.W. T r u e b l o o d , L . P . E n r i g h t , H . S .

Kaplan,
T.S.
Nelsen: 0 o p h o r o p e x y : a m e a n s o f p r e s e r v i n g o v a r i a n f u n c t i o n
following p e l v i c
megavoltage
radiotherapy
for
H o d g k i n s
d isease. R a d i o l o g y 9 6 ( 1970), 175.
G.E.,
E.F. H o l m e s : P r e g n a n c y
outcome
for
Hodgkin disease. Cancer
(Philad.)
of
41
patients
(1978),
in m a n . B r i t .
F e rt ility and cancer t h e r a p y . Postgrad.
10. Le
F l o c h , 0.,
S.S.
Donaldson,
H.S.
Kaplan:
following o o p h o r o p e x y a n d tot a l n o d a l i r r a d i a t i o n
with H o d g k i n s d i s e a s e . C a n c e r (1 9 7 6 ) , 2 S 6 3 .
-3 0 7 -
Med.
Pregnancy
in w o m e n
11.
T h o m a s , P .R .M . ,D .Wi n s t a n l y , M . J . P e c k h a m , D.E. Austin:

Reproductive
a nd
e n d o c r i n e f u n c t i o n in p a t i e n t s with Hodgkins
disease:
effects
of o o p h o r o p e x y and irradiation.
Brit
J
c a n c e r 3 3 (1776), E 2 6 .
12.
Herrmann,
E.
_-t al.
Kinder
pr a k o n z e p t i o n e 11 bestrahlter
titern
eine
Longitudinalstudie
(Ergebnisse
19B6)
b t r a h 1e n t h e r a p i e u n d O n k o l o g i e 164 N r . 11: 629, 1988.
13.
P e d r ic,
T.J
R . T . Hoppe:
Recovery
of
spermatogenesis
ng
p e l v i c i r r a d i a t i o n for H o d g k i n
s d i s ease. Int. J
R a d i a t . D n c o l . B i o l . P h y s . 12 ( 1 7 B6), 117.
SUMMARV
The
desire
of
the young pat i e n t s cured
from
a malignant
d i s e a s e to h a v e t h e i r o w n c h i l d r e n is u n d e r s t a n d a b 1e . The problem
1S whether
the
r i s k for h a v i n g
children
with
s o m e kind of
a b n o r m a l i t y is to hig h . It h a s b e e n e s t a b l i s h e d
t h a t d o s e s higher
2
3 G y a p p l i e d o n t he g o n a d s i n c r e a s e r e m a r k a b l y the risk
g e n e t i c a b n o r m a l i t i e s . It is a l s o o f g r e a t i m p o r t a n c e to postpone
conception
at
l e a s t two
years
after
the
irradiation
and
chemotherapy
have
been
applied.This
period
e n a b l e s spermiog e n e s i s to r e c o v e r c o m p l e t e l y .
-3 0 8 -
UNIVERZITETSKO M E D I C I N S K I CENTAR
INSTITUT ZA RAD I O L O G I J U I O N K O L O G I J U
S A R A J E V O
RIZIK M A M O G R A F I J E K O D P O J A V E RAKA
DOJKE I Z A Z V A N I H J O N I Z I R A J U I M Z R A E N J I M A
THE RISK OF M A M M O G R A P H Y IN THE A P P E A R A N C E
OF R A D I A T I O N - I N D U C E D B R E A S T C A NCER
Mua n o v i o M, S t r i n i S, D r l j e v i A , D r e s t o B.
A b s t r a c -
The o c c u r a n c e of r a d i a t i o n - indu c e d breast
cancer has been a n a l y s e d a c c o r d i n g to t hree e p i d e m i o l o g i c studies:

Japanese a t omic bomb urvivors, M a s s a c h u s e t t s p a t i e n t s exam i n e d
fluoroscopically and R o c h e s t e r w o m e n i r r a d i a t e d for p o s t p a r t u m
mastitis.
The risk f r o m m a m m o g r a p h y h a s b e e n e x t r e m e l l y small,
because of the low r a d i a t i o n dose from c u r r e n t m a m m o g r a p h y . L i n e a r
model, the same as in h i g h d o ses has b e e n u s e d for e s t i m a t i o n of
low-dose risk of r a d i o g e n i c b r east cancer.
-3 0 9 -
U V 0 D - Iako je n j e m a k i p a t o l o g S o l o m o n jos 1913 godine

izvrio prve r e n t g e n o l o k e p r e t r a g e dojke, tek je Gros-ovim pronalaskom "tehnike meka n i h zraka" m a m o g r a f i j a n a p r a v i l a odluujui napredak
i stekla iro k u primjenu. U s p j e n o s t tnamografije se naroito oituje
u ranoj d i j a g n o s t i c i raka d ojke sto n a j v i e d o lazi do izraaja kod
pre v e n t i v n i h preg l e d a ena. i r o k a p r l m j e n a m a m o g r a f i j e je pokrenula
pitanja faktora rizika j o n i z i r a j u e g zraenja, odnosno mogunosti
n ast a n k a i n d u c i r a n o g raka dojke.
EPIDEMIOLOKE STUDIJE
Procjene o r i ziku n a s t a n k a raka d ojke sa jonizirajuim zraenjiu
zasnivaaaju se na n e k o l i k o d o k u m e n t o v a n i h studija.
TABELA
1 .:
(tabela 1 .)
PRECLEO DOSADANJIH IZVJE TA J 0 RADIOINDUCIRANIM KARCINOMIMA DOJKE
STUDIJA
B R O J OZRAENIH
ENA
GODINE KADA
SU OZRAENE
DOZE NA
DOJKU
(S r e d n j a u
r a d im a )
PERIOD
NAKON
Hhl.ATI VNl
RIZIK 0B0-
OZRAENJA
(u g o d . )
LJENJA
(33)
76
lo - 29
1 .7
5 - 5 5 (2 5 )
15o
lo - 44
1.8
606
1 5 - 4 4 (2 7 )
247
lo -
34
2 .2
1 .1 1 5
lo ( 3 8 )
483
0- 4 2
0 - 6 o (2 6 )
1215
lo - 3o
(Sredn ja)
Atomska bomba
I0 . 8 6 I
lo+
JAPAN
M assachusetts
l .o 4 7
- r iu o r o a k o p ija Rochester
-o a s t i t i s vedska
- radioterap iJaNova kotaka
- fluo r o ak o p iJa -
PoacL
2*43
3. 1
I 0 .5
<Bo:oeJ
Jedna od njih je Llfe S p a n S t u d y k o j a je o b u h v a t i l a p r e k o 6 3 .0 0 0 ena

k oje su p r e i v j e l e a t o m s k o b o m b a r d o v a n j e j a p a n s k i h g r a d o v a Hiroime i
Naga s a k i j a . U g r u p i ena k o j e su po p r o c j e n a m a p r i mile vee doze od lo
r a d a / p r o s j e n o 76 rada/ na d o j k u z a p a e n je vei m o r b i d i t e t raka dojke
nego kod o s t a l i h koje su
p r i m i l e o - lo rada. Kod onih ena "koje su pri-
mile 9o ili vie rada na c i j e l o t i j e l o je z a o e k i v a t i da e incidencija

raka d ojke biti p o v e a n a za 2 - H puta.
-3 1 0 -
(Wanebo).
Tamplin i Gofraan p r o c j e n j u j u sa s v ako p o v e a n j e doze
zrao e n j a
od 2o-5o rada u d v o s truava i n o i d e n c i j u . I n t e r v a l od z r a e n j a do pojave

induciranog raka dojke je d u g i k r e e se u prcs jeku oko 15 godina.
Druga z n a a j n a s t u d i j a - M a s s a c h u s e t t s f l u o r o s k o p i j a se odnosi
na lo47 ena koje su radi tbc. p l u a t r e t i r a n e v j e t a k i m p n e u m o t o r a k soi i u duem v r e m e n s k o m p e r i o d u bile r e n t g e n s k i d i j a s k o p i r a n e proc j e n o
15o puta. Ukupna doza na g r u d n i k o je i z n o s i l a od 9 o o - 1 2 o o rada, a na
dojku 15o rada (1,5 rad po p r egledu). 77 p a c i j e n t k i n j a je bilo star o s n e
dobi od 15 35 godine u v r i j e m e p rvog t retmana, a inte r v a l do p o jave induciranih kancera i z n o s i o je i o v d j e o k o 15 g o d ina. U p o r e d j e n j u sa k o n trolnom grupom incidiencija raka do.ike je bila p o v e a n a za p reko 2 puta.
Rochesterska s t u d i j a je o b u h v a t i l a 606 e n a k o j e su z r a e n e rfa
rentgen terapiji radi p o s t p a r t a l n i h m a s t i t i s a i n a k o n d u e g l a t e n t n o g
perioda 36 ih je o b o l j e l o od raka d ojke za r a z l i k u od k o n t r o l n e g r u p e od
993 neiradiranih ena g d j e je bilo 32 k a r o i n o m a . Prcs jena k u m u l a t i v n a doza
na dojku je iznosila 377 rada, o d n o s n o 247 rada po p a cijentu.
Rezultati ovih s t u d i j a u k l j u u j u i i v e d s k u ( r a d i o t e r a p i j a b e n i g nih prorajena na dojkama) i r e z u l t a t e f l u o r o s k o p i ja u N o v o j k o t s k o j su pokazali da primjena v i s o k i h d o z a z r a e n j a na d o j k e m o e dove s t i d o poja v e
raka. Medjutim ostaje o t v o r e n o p i t a n j e m o g u li se i s k u s t v a o v i h s t u dija
primjeniti i na p o j a v u i n d u c i r a n i h k a r i c n o m a sa m a l i m d o z a m a z r a e n j a ?
leko je odgovoriti na ovo jer je: a ) s a m o mali dio p o p u l a c i j e bio izloen malim dozama, pa je p r o c j e n a r i z i k a n e p o u z d a n a b) v e i n a ena su bile
ulade od 35 godina, pa je p r o c j e n a r i z i k a o b o l j e v a n j a s t a r i j i h ena ije
su dojke rezistentnije na z r a e n j e n emogua. c) p r e i v j e l e japanske ene
primile su pojedinano v e l i k e doze z r a e n j a za r a z l i k u od m u l i p l i h m a l i h
doza kojima su paci j e n t i p o d v r g n u t i u toku di j a g n o s t i k i h p r o c e d u r a
d) dio popuiaci je je o z r a e n n e u t r o n i m a kod k o j i h je RBE vei od rtg. zraenja e) dojke ena k o j e su z r a e n e radi p o s t p a r t a b i l n i h m a s t i t i s a su fizioloki potpuno r azliite nego kod o s t a l i h p a c i j e n t i c a . M e d j u t i m postoji
i dosta zajednikog u r e z u l t a t i m a ovih studija: a )Kod svih d o b n i h g r upa
postoji rizik r a d i j a c i o n e k a r c i n o g e n e z e a vei je a k o je o z r a e n j e u s l j e d i l o
u doba adolescenci j e .
-3 1 1 -
b) Latentni period iznosi najm a n j e lo godina, a period poveanog rizika

protee se do k r a j a ivota. c) K r i v u l j e koje p r i k a z u j u odnos doze i reakcije tkiva k a r a k t e r i e l i n e a r n o s t . (Tabela 2.)
D O Z A NA D O J K E
Podaci
(rad)
(Feig)
P r i h v a t a j u i line a r n i m odel A m e r i k a a k a d e m i j a nauka i Nacionalni

i nstitut za rak su pri h v a t i l i m o g u n o s t r a d i j a c i o n e k a r c i n ogeneze dojke sa
m alim dozama. U k o l i k o bi m i l i o n ena ispod 35 g o d i n a starosti primile po
1 rad na d o jku g o d i n j e t r e b a l o bi o e k i v a t i 7 , 5 i n d u c i r a n i h karcinoma
g o d i n j e n akon l a t e n t n o g perioda. Kod ena iznad 35 g o d i n a ovaj broj bi
bio p r e p o l o v a l j e n o d n o s n o 3,5. S v a k o pove a n j e doze bi p o veavalo broj
oboljelih.
RIZIK M A M O G R A F I J E - Iako n e p o a t o j e doka z i da male doze zraenja
m ogu p r o u z r o k o v a t i rak d ojke t reba p r i h v a t i t i g l e d i t a fiziara da su iste
p o t e n c i j a l n o k a n c e r o g e n e . A n a l i z i r a j u i s i s t e m a t s k e preg l e d e ena u SAD u
p rotekle dvije d e c e n i j e (HIP, B C D D P ) B a ilar i Ellis su skrenuli panju na
visoke doze zra e n j a kod m a m o g r a f i j e , te su p r e p o r u i l i 2 rada na dojku
kao g o r n j u granicu. K o r i t e n j e film o v a aa v a k u m s k i p a k o v a n o m folijom i rijel
kim z e m l j a m a z n atno je s m a n j i l o doze z r a e n j a i u d a n a n j e vrijeme one
iznose od o,l - o ,8 rada (srednja d o z a na l j e z d a n o t kivo i dvije projekcije). Rizik i n d u c i r a n i h k a n c e r a k o m p a r a r i r a n i h sa p r i r o d n o m incidencijom
pokazuje tabela 3 ,
-3 1 2 -
TABELA 3 . :
KOMPflRACIJA RIZIKfl NASTANKA RAKA DOJKR RADIJACIJOM

S* NJECOVOM PRIRODNOM INC IDE NCIJOM
GODINE OZRAENJA
( o .l ra d)
RADIOINDUCIRANI
KARCINOMI DOJKE
( R i z l k o b o l je v a n ja
l .o o o .o o o e n a )
PRIRODNA INCIDENC IJA RAKA DOJKK

na
na l .o o o .o o o
*<o
lo
8oo
<<5
14oo
18oo
5o
55
2o5o
6o
14
2^00
65
27oo
7o
29 b o
Podaci ( Seidman
ena
L M uc hlna kt)
l)cilju poboljan ja di jggn ostike i s m a n j e n j a z r a e n j a W H O je p r e p o r u i l a

ja se prilikom mamografije k o r i s t i samo jedna proj e k c i ja uz to manji
(okus na cijevi, vea k o m presija, vea f o k u s - f i l m distanca, f o t o t a j m e r za
obezbjednjenje standardne e k s p o z i c i j e . Pri tome je n e o p h o d a n timski rad
i uska saradnja sa r a d ifiziarima.
S a e t a k -
A n a l i z i r a n e su poja v e raka d o j k e nast a l e d e j s t v o m
jonizirajueg zraenja na t e m e l j u 3 e p i d e m i o l o k e studije: atomskog.

bonbardovanja Japana, f l u o r o s k o p i r a n i h p a c i j e n t i c a iz M a s a u s e t s a i ena
iz
Boestera zraenih radi p o s t p a r t a l n i h m a s t i t i s a . Z a h v a l j u j u i p r i m j e n i
specijalinih
filmova d a n a n j e doze z r a e n j a u m a m o g r a f i j i su male
(o,l -
0,8 rad) pa je i rizik a a m o g r a f i ja mali. Kod p r o c j e n e f a k t o r a rizi k a

lalih
se
doza koje bi mogle d o v e s t i do p o j a v e i n d u c i r a n o g raka d o j k e k o r i s t i
linearni model kao i kod v i s o k i h doza.
ADRESA A U T O R A : Doc.dr Mirza Muanovi

Inst i t u t za r a d i o l o g i j u i
onkologiju UMC-a,Sarajevo
Ul. Moe Pija d e br. 25
1. Bailar JC: M a m m o g r a p h y - a t i m e for c a u t i o n JAMA; 1977;lo:237.

2. Bailar JC.: S c r e e n i n g f o r e a r l y breast cancer: Pros
and cons
Cancer 1 9 7 7 ; 3 9 : 2 7 8 3 - 2 7 9 5 .
3- Boag JW, S t a c e y A, D a v i s R . : R a d i a t i o n e x p o s u r e to the patient
in x e r o r a d i o g r a p h y . Br R a d i o l 1976 ; 4 9 : 2 5 3 - 2 6 l .
4. Boice JD, Land C, S hore R , N o r m a n J.Tokunaga: Risk of breast
cancer f o l l o w i n g l o w d o s e r a d i a t i o n e x p o s u r e R a d i o l o g y 1979;
131:589-597.
5. Feig S.A.: R a d i a t i o n r i s k f r o m m a m m o g r a p h y : i s it c l i nically significant.
AJR 1984; 143: 4 6 9 - 4 7 5 .
6 . Hender WR, K e l l i e S. : M a m m o g r a p h i c s c r e e n i n g i n w omen 4o-49 years orl

AJR i 9 8 8 ; 1 5 1 : 6 8 3 - 6 8 4 .
7. Land CH.E.: L o w d o s e r a d i a t i o n - A cause o f b r east cancer.
Cancer 198o; 4 6 : 8 6 7 - 8 7 3 .
8 . Lester R.G.: Risk v e r s u s b e n e f i t in m a m m o g r a p h y . R a d i o l o g y 1977; 124:1-6.

9. Miller A.B., T s e c h k o v s k i M: Imag i n g t e c h n o l o g i e s in breast cancer
c o n t r o l : S u m a i a r y o f a r e p o r t of a who m e e t i n g . AJR 1987;148-lo93-lo94.
l o Nathan B.E., P rice J.: R a d i o l o g y now. S c r e e n i n g for breast cancer
B r . J.Radiol 1976; 4 9 : 8 1 7 - 8 1 9 .
11. Roth e n b e r g L.N, K i r c h R, S n y d e r R.: Pati e n t e x p o s u r e s from film and
x e r o r a d i o g r a p h i c m a m m o g r a p h i c tech n i q u e s .R a d i o l o g y 1975;117:7ol-7o3'.
12. Stan t o n L . , V l l l a f a n a T , Day Lightfoot: D o s a g e e v a l u a t i o n in
m a m m o g r a p h y r a d i o l o g y 1984; 15o: 577-584.
-3 1 4 -
H.KIKOLlC,Zdravstveni dom S k ofja Loka

OBIM PREVENTIVNIH ZDRAVSTVENIH PREGLEDA I
OCENA ZDRAVSTVENOG
SIAMJA RUDAR. RUDNIKA URANA IRO VSKI VRH KOD SKOFJE LOKE
fiEZIHE:Prikazan j e minimalan obim p regled a kod jamskih radnika u

rudniku urana(s ovlaenjem lek ara da prema p o tre b i t a j obim ra iri),kao i ocena zdravstvenog stan ja radnika sa najmanje p etogodinjim staom u jam i,u poreenju sa optim zdravstvenim sta njem radnika druge radne o rg a n iza c ije ta k o d e sa najmanje p etogodinjim radnim staom a l i bez ikakvih te tn o s ti k oje su k arak teristine za rudare rudnika urana.
DT0D:0bzirom na posebne te tn o s ti kojima su iz lo e n i ru d a ri rudnika urana,a koje nisu vezane is k lju iv o za jo n izu ju a zraen ja,
i obim zdravstvenih pregleda p rilagoden je datim uslovim a,kako
predbodni,tako i p e rio d i n i.P o re d p re c izn e anamneze i d e ta ljn o g
klinikog pregleda predhodni p reg led obuhvata jo i sled ee obavezne preglede:R tg p/c (35 * 40 cm),EKG,ADG,malu s p iro m e triju (p o
potrebi v e lik u ),p r e g le d o p ti k ih m e d ija ,p s ih o lo k i p re g le d i la boratorijski p r e g le d ,k o ji j e i r i od ru tinskog i s a d ri,o sim standardnog hemograma i urinskog p r e g le d a ,jo i obavezno DKS.UK,
kompletan hepatogram ,ureu,kreatinin i mokranu k is e lin u ,h o le s te rol i t r ig lic e r id e . P o p o tre b i se i t a j obim r a i r i , a eventualno
6e koriste i usluge s p e c ija lis t a drugih s tru k a .P e rio d i n i p regledi obavezni su jednom g o d i n je ,a za lanove sp asilake ekipe
dva puta god in je;kod ovih se jednom g od in je obavi kompletan
pregled sa svim dodatnim k o ji su k a r a k te r is ti n i za t e t n o s t i u
vezi sa njihovim osnovnim zanimanQem(uee u s p a s ila k o j e k ip i
je njihova dodatna i dobrovoljn a obaveza,pored redovnog p o s la ),
ana pola godine,pored k lin i k o g p regled a jo i EKG ,spirom etrija i la b o r a to r ijs k i p regled ,p o p o tre b i i k on trola nalaza k o ji
event.prilikom r a n ije g p regled a nisu b i l i sasvim u red u .P regled e
na binuklearne lim fo c it e nismo v r i l i a p regled e na hromozomske
aberacije samo kod manjeg b ro ja ru d a ra ,i to samo kod onih kod
kojih je merenjem ustan ovljeno da su d o b ili neto veu dozu zra enja od o s ta lih ,ia k o niko n ije dobio n i p r ib li n o maksimalno dozvoljenu dozu;ove preglede za RUV obavio j e L a b o r a to rij za mutagenezu In s titu ta za medicinska is t r a iv a n ja i z Z agreb a,i s v i nalazi su b i l i u granicama norm ale.Binukleam e lim fo c it e i hromo-
-3 1 5 -
zomske a b e ra c ije nismo ee t r a i l i obzirom na veoma visoku cenu

p regleda a l i i n e s p e c ifi n o s t nalaza uzim ajui u ob zir doze i vrste zraen ja.Pored pomenutih pregleda ,u v e li smo kao obavezan preg le d za rudare k o ji su d eset i v i e godina u ja m i.i citoloki preg le d sputuma, i to kod svakog po t r i sputuma dva puta godinje;ove
preglede za RUV redovno o b a v lja U n iv e r z ite tn i in titu t za pljun
b o le zn i in tuberkulozo G olnik.M aligne e l i j e nisu naene,ali bilo
j e sumnjivih nalaza k o ji su u p ozoravali na veu opreznost prilikoi
d a lje g praenja zdravstvenog stan ja i radnih uslova radnikajkao
takve raunamo n alaz e o z in o filn ih g ra n u lo c ita .a tip i n ih metaplas ti n ih e lija .p o k o ju k o m ific ir a n u e l i j u . . .Osim zaista retkih
izu z e ta k a , ovakve e l i j e dobijamo uglavnom kod rudara-puaa.Kod
s t a r i j i h rudara,preteno kod puaa,uz pomo profesorS sa ORL klinike UKC i z L ju b ljan e o b a v ili smo i preglede glasnih ic a .s ciljem d ire k tn ih in te r v e n c ija u sluaju promena a ne u "naune svrhe'
METODI I REZUI/TATI:Analiza obuhvata 110 rudara RUV,a to je ukupan b roj jamskih radnika k o ji su na kraju 1 9 8 7 .g .b ili u slubi,
a im a li su pet i l i v i e godina rada u jami RUV (m lai,kojih je
znatno vi e,to m p rilik o m nisu u z e ti u o b z ir za analizu).Kao komp arativn a grupa u z e ti su r a d n ic i k o ji su zap o slen i najmanje pet
godina u LTH (Loke to va m e h la d iln ik o v )i to na poslovima u ugodn ijim mikroklimatskim uslovima,uglavnom na montai i uzdravanju
rashladnih ureaja.
^ n a liz ira n o j e v i e parametara.a cvde e b i t i prikazani samo nekii
ukupno b o lo va n je (b ez o b zira na uzroke) u toku pet godina( 1983-87.),
starosne g ru p e,tein a oteen ja slu ha,slabe n a vik e,p re svega pu e n je .S v i obraeni param etri ovde nisu u it e e n i.ili zato to stat i s t i k i nisu z n a a jn i, ili to nisu kom parabilni j e r je obim pregleda r a z l i i t (n e k i p r e g le d i, k o ji su za RUV obavezn i.za LTH se
uopte ne v r e );p o r e d toga i ogranienost p ro stora zahteva koncizn o st.P o d a ci o zdravstvenom stanju u z e ti su i z preventivn e zdravstvene k artoteke a o bolovanjim a i z raunskih centara RUV i LTH.
Poto je kao kontrolna grupa uzet p r ib li n o jednak b ro j radnika
LTH, r e z u lt a t i su d irek tn o k o n fro n tira n i bez posebnog testira n ja
s t a t is t i k e zn aajn o sti j e r su o ig le d n i,a u pojedinim tabelama
b ro j t r e t ir a n ih j e neto manji tamo gde ne p o s t o ji tr a e n i podatak (v a i za LTH).
-3 1 6 -
Tabela 1.
BOLCMJA U T O K U F E T G O D I N A ( 1 9 8 3 . - 1 9 8 7 . )
\E.org.
RUV
Bol.\
LTH
(N=110)
(N=102)
UKUPNO
(u danima)
4376
5274
39,78
51,70
PROSECNO P 0
HiDNKU
BEZ BOLOVANJA
TOKOH EET G0D.
31 rad n i k
11 r a d n i k a
(28,18#)
(10,785)
Tabela 2 .1 .
STiBOSNE GHUPE
I RUV
Razred
20-24
22
25-29
27
19
30-34
32
31
22
35-39
45-49
50-54
55-59
60-64
(N110)
fx
x-x
f(x-x)2
513
992
-10,04
100,8016
1915,2304
-5,04
25,4016
787,4496
814
-0,04
0,0016
0,0352
714
4,96
24,6016
418,2272
47
17
14
658
9,96
99,2016
1388,8224
52
204
14,96
223,8016
895,2064
57
114
19,96
398,4016
796,8032
62
62
24,96
623,0016
623,0016
37
42
s-
62,043418
s - 7,8767644
-3 1 7 -
T a b e l a 2.2.
STA.ROSNE G R U H E
I I LTH
Razred.
(N- 106)
x-x
fX
(x-x)2
f(x-x)2
22
88
-17,45
304,5025
1218,01
25-29
27
20
540
-12,45
155,0025
3100,05
30-34
32
18
576
-7,45
55,5025
999,045
35-39
37
18
666
-2,45
6,0025
108,045
20-24
58,5225
40-44
42
378
2,55
6,5025
45-49
50-54
47
10
470
7,55
57,0025
52
12,55
157,5025
2677,5425
57
62
17
8
884
55-59
60-64
456
17,55
308,0025
2464,02
124
22,55
508,2025
1016,405
- -
fx
5)2
4162
--------T5fa
x - 39,45
570,025
12211,665
T C b ---- ;
|/ll5,20458
10,737056
Tabela
3.
OSTfcCENJA S L U H A
I
N^.org.
stepeiN.
oteenjtv.
LTH
RUV
(N-=10t>)
(N - 1 1 0 )
Bez oteenja
20
(18,18$)
32
(30,19$)
P oetno ote.
26
(23,64$)
19
(17,92$)
O t e . l a k e g st.
32
(29,09*)
26
(24,53$)
O t e . s r e d n j .s t .
26
(23,64$)
25
(23,58$)
( 5,45$)
( 3,77$)
O t e . t e e g step.
318-
Tabela 4.
RJENJE
RUV
(N= 110)
\ S.org.
Br.cN.
I/TH
(N = 106)
Je pui
Pui do
10 cig.
66
(60#)
51
(48,11#)
16
(14,54#)
11
(10,37#)
Pui do
20 cig.
22
(20#)
34
(32,07#)
(5 ,4 5 # )
10
(9 ,4 3 # )
Pui do
30 cig.
DISKUSIJAsVe i samo letim ia n pogled. na n ek olik o prikazanih pokazatelja zdravlja u rudara RUV g o v o ri u p r ilo g in je n ic i da uz s t r i ktnu primenu propisanih mera za z a titu na ra d u ,z d ra v lje pomenutih
rudara nije u groen ije nego u radnika drugih radnih o r g a n iz a c ija .
Manje korienje b olovanja p o s le d ica j e i s tro e s e le k c ije p r i zapoljavanju.striktnog izvo en ja mera z a t it e na rad u ,k o rien ja
najsavremenije teh n o lo gi,je,a n ije zan em arljiv n i fin a n s ijs k i e fe k t .
Starosna etruktura rudara j e p o v o ljn ija i kompaktnija (z a t o je i
standardna d e v ija c ija manja)zbog in je n ic e da u jam i RUV ne moe
raditi rudar k o ji je mlai od 21 god in e,a zbog b e n e fik a c ije radnog
staa odlaze mladi u p e n ziju .
Oteenja sluha su neto ea i vea u rudara RUV ne samo i z
razloga to je buka p r i radu vea od k r i t i n e , j e r trenutno se koriste najsavremenija sredstva za z a titu sluha,nego prvenstveno
jbog injenice da se r a d i o rudarima sa duim staom u teim u s lo vima rada,sa starijom tehnologijom i i slabijom za tito m ,a n eki su
ve radili i u drugim rudnicima.
Puenje je kod rudara manje nego kod drugih radnika n a jv i e zbog
vee aktivnosti u smislu zdravstvenog vasp itan ja,k ak o b i se smanjilo sinergistino d elovan je a lfa - z r a e n ja ,s ilic iju m - d io k s id a i
puenja na disajne organe.Propisim a je zabranjeno puenje u jami
iako se ne rad i o metanskoj ja m i, a l i se rep resivn e mere praktin o
ne izvode je r se pokazao i z r a z i t i trend smanjenja puenja i upomim
ubedivanjem uz o s ta le mere zdravstvene ed u k acije.
-3 1 9 -
ABSTRACT;
I n t h i s p a p e r w e a r e p r e s e n t i n g you a
r a n g e o f m i n in-,um m e d i c a l i n s p e c t i o n s as well as
e s t i m a t i o n o f g e n e r a l h e a l t h c o n d i t i o n s of uranxum m m e r s
w o r k i n g a t R u d n i k u r a n a i r ovski vrh
e cotnpare t h e i r g e n e r a l h e a l t h w i t h the health

or c o n t r o l group.
-3 2 0 -
5. S e k c i j a
DOZIMETRIJA JONIZUJUEG ZRAENJA
STANDARDNI TEST PR OGR AM S TL D O ZIM ETR IM A ZA M JERENJE

NISKIH DOZA
Sanogajec-Komor M .,
Veki B ., ukman M ., D vornik I.

Institut "Ruder Bokovi", Zagreb
Saetak: Niske doze zraenja koje se oekuju prilikom m jerenja doza u

okolini uvjetuju postavljanje specifinih zahtjeva pred dozimetrijski
sistem. Da bi postigli zadavoljavajuu tonost kod takvih m jeren ja svi
lzabrani TL dozimetri (LiF:Mg,Ti; TLD-700; CaF2:Mn; MgB407: Dy; i
A1203Y,Mg) su testirani prema standarnom test programu.
UVOD
Termoluminescentni ita, TL dozimetar,
nain evaluiranja i
predhistorija detektora odreuju dozimetnjska svojstva dozimetrijskog
sistema. irom svijeta, pa tako i u Jugoslaviji koriste se razliiti
komercijalni TL itai i dozimetri,
te je potrebna jedinstvena
(standardna) metoda za uporeivanja tih sistema. U Jugoslaviji ne
postoji standardizacija TL dozimetrijskih metoda, a takoer nije
ostvarena nijedna orgamzirana mterkomparacija lzmeu laboratorija,
koji koriste TL dozimetre, bilo u iinoj dozimetriji, u monitoringu
okolia, ili za potrebe klinike dozimetrije.
Mjerenja doza u okoliu postavlja posebne zah tjeve pred TL sistem.
Sstem mora biti podoban za m jeren ja doza od 0.0 5-0 .1 mGy
uzrokovanih od ovjeka, u prisustvu do desetak puta veih prirodmh
doza zraenja. Greka m jeren ja moe pritom biti do 30%.
U ovom radu prikazujemo rezultate jednog standardnog
test
programa, kojeg su predloili Piesch i Burgkhardt1, a program
dosad testirali na 47 razliitih TL dozimetrijskih sistema.
su
MATERIJAL I METODE
Svi TL dozimetri kalibrirani su pomou 137Cs-gama lzvora na mjestu
gdje je brzina doze bila 1.01mGy/sat. Dozimetri su tokom ozraivanja
bili smjeteni u plastine drae ebljine 3 m m , s ciljem da lm se
osigura elektronska ravnotea. Drai su dodatno bili upakirani u
tamnom P V C materijalu, da bi se zatitili od expozicije svijetla.
Konteni d ^ im etn , njihova svojstva, nain oitanja i termikog
naputanja sumirani su u Tabeli 1.
-3 2 3 -
Tabela 1. Svojstva TL dozimetara i parametri evaluacija

Detektor
LiF
TLD-700
Mg, Ti
INP
0.8
Harshaw
0.9
IJS
0.7
Dy
IBK
0.9
III
0.9
T m a x CC/vrijeme)
400/lh
400/lh
400/lh
300/30s
Tmin CC/vrijeme)
600/lh
100/2h
100/2h
100/lh
100/2h
T C/vrijeme (m m ) 100/20
100/20
100/20
100/20
100/20
100/6s
100/6s
100/6s
100/6s
100/6s
300/25s
300/25s
310/32s
240/22s
290/30s
Aktivator
Proizvoa*
Debljme (m m )
Naputanj'e :
CaF,
Mn
Vanjsko
pregr{ja>\je
Oita va n je
M g B 40 7
Mg, Y
predgnjanje
T m a x CC/vrijeme)
grijanje
T m a x CC/vrijeme)
T K,
K ,d,lu nziKU> Krakow, IJS: Institut "Joef
jubljana; IBK: Instu t. "Boris Kidri", Beograd; III institut
_a istraivanja izotopa, Budimpeta
T j it
REZULTATI I DISKUSIJA
Dozimetnjska svojstva sistema za m jerenja
mskih doze,
ko]e se
c S e m U n r it0nngUH.0k0lm"
SU " e Sam TL terialom i
ltaem, nego i predhistonjom dozimetra, kao to su termika
naputanja, ranfje doze ozraenja i sama
tehnika
mjerenia
Karaktenzacije nekoHko TL dozimetrijskih sistema za koristenje u
razhate svrhe opisane su u naim ram jim pubhkacijama2-4
Cili
sadanjih istraivanja je odrediti podobnost navademh TL dozimetara
u
oko" m '
Najvan iji rezultati sumiram su u Tabeli 2

Prema zahtievima
stanaardnog test programa m jerenja
su uvijek
vrena sa 10 TL
dozimetara
Z , odred.vanje
dugorone
sb ,lo s ,, m e o ki, !
ponavljani pet puta.
cikiusi
su
Rezultati u Tabeli 2
postoji mogucnost da
uporedivi su sa rezultatim a iz lite r a tu r e

se postignei bolja ugorona stabilizacija
-3 2 4 -
ali
za
Tabela 2. Rezultati standardnog test programa

Parametar
Simbol
Jedinica
LiF
'amna struja
M g B 40 7
A123
cs0
^G y
9.6
12.4
2.1
13.3
19.6
s0
2.0
2.2
6.5
2.5
4.6
6.2
*m ax / 2 a0 %
Nultavrijednost
Detektor
TLD-700 CaF2
1.82
2.0
8.6
2.7
au
p.Gy
17.7
17.2
7.2
67
81
su
34
10
16
27
32
*m ax/2 au %
54
15
28
38
50
:<ni2emogueoitanje DMIN
p.Gy
0.35
0.45
0.0 4
0.15
0.31
'ijjmadetektirana doza
^G y
18.1
5.1
3.3
54 9
79
3.7
3.3
3.4
13.9
23.2
(s/D )xlO O %
1.5
1.8
2.0
1.3
6.5
0.8
40
6 .4
29
0.7
16
9.3
70
jevyaqjaoyetlivosti
Mtora
leproducibilnost
Sel standardna dev.
i;>i 2 02 mGy
Dugorona stabiln o st u p e t u z a s t o p n ih m j e r n i h c ik lu s a
izvor svijetlosti
iamna struja
Fieferentna doza
Nulta vnjednost
s
s
s
s
%
%
%
0 .9
39
6.3
57
0.9
39
4.8
33
0.9
63
4.1
37
Simlioli u Tabeli 2 su slijedeCi: a-sre n je vrijcdnost 10 mjerenja; s-standardna dcvijacija;

imai-maksimalna razlika; D in m p ita n je za je d n u p od jelu na s k a li u je d in ic a m a doze;
Dldl-3s vrijednosti od C itanja n u lte doze 10 d o z im e ta r a n a k o n o d u z im a n ja ta m n e
struje
referentnu dozu, koja je u ovom sluaju 2.02 mGy, t . j. doza koju

smo koristiji za kalibraciju u rutinskim
m jerenjim a.
Tehnika
ozraivanja i termikog
naputanja
utjee
na
reproducibilnost
referentne doze. Na novi 137Cs izvor i nekoliko tehnikih izm jena u
nrocesu termikog naputanja
omoguli su
da
dobijemo
bolji
reproducibilnost kod LiF:Mg,Ti i CaF2:Mn dozimetara u odnosu na
ranija istraivanja5. Osim reproducibilnosti referentne doze drugi
najvajniji parametar za odreivanje tonosti za m jeren ja niskih doza
vrijednost "nulte doze"6. Na osnovu ovih ali i ostalih parametara iz
Tabele 2. moemo zakljuiti da su za m jerenje doza u okolini
najpodobniji TLD-700 i CaF2:Mn dozimetri, dok LiF: Mg, Ti i MgB407:Dy
je
zadavoljavaju zahtjeve line 1 klinike dozim etnje (doze vee od 50100|iGy), dok je Al203:M g,Y pogodan za m jerenja akcidentalmh doza.
-3 2 & -
ABSTRACT
- T A N D A R D TEST P R O G R A M M E W I T H TL D O S IM E T E R S F O R L O W DOSE
MEASUREM ENTS
V e r y low doses expected in en viron m en tal m onitoring introduce specific

requirem ents for the applied TL system . Therefore perform ance test was
carried out w ith LiF:M g,Ti (produced b y Institute of Nuclear Physics
Poland), TLD-700 (produced b y H arshaw), CaF2:Mn (produced by "Joef
Stefan
Institute,
Yugoslavia),
MgB407:Dy (produced b y
Boris Kiri"
Institute, Yugoslavia) and A l203:M g,Y (produced b y Institut for Isotopes,

H ungary) dosimeters.
The TL characteristics of TLD-700 and CaFo:Mn
satisfied the requirem ents

en vironm en tal m onitoring.
of the standard test program m e" for

LiF:Mg, Ti and MgB407:Dy detectors are
suitable in personal dosim etry, w hile A l203:M g,Y dosim eters are suitable
only for m easurm g accidental doses.
L IT E R A T U R A
1. Piesch E ., B u rg k h a rd t B . : Environm ental m onitoring. European
in terla b ora tory test p rogram m e for m tegrating dosem eter systems.
Commission of European Communities, EUR 8932 EN, 1984
2. R a n o g a je c -K o m o r M . , S zabo P .P ., V e k i B ., D vornik I.:
Characteristics of some TLDs for low dose m easurem ents. Proc llth
Regional Congress of IRPA, Vienna, 1983, p.183
3. R a n o g a je c -K o m o r M . , O sv a y M .
Dosimetric Characteristics of
Different TL Phosphors. Radiat. Prot. Dosim. 17 , 379
1986
R a n o g a je c -K o m o r M . , Vefci B ., D vorn ik I. : Comparison of Some
TLDs for Low Dose Clinical Measurements, Proc of a Techmcal
Com m ittee Meeting, Vienna, 1985. IAEA-TECDOC 402, 239 1987
5 R a n o g a je c -K o m o r M . , V e k i B ., K oren ika D .D v o rn ik I.,
B u rg k h a rd t B ., Piesch E . : Standard Test Program m e and
Environm ental M omtoring w ith TL Dosimeters, Proc. 2nd YugoslavItalian Sym posium on Rad. Prot., 22-24 June 1988, Udine, in press
6. Busuoli G .: Precision and accu racy of TLD m easurem ents. In
Applied Therm olum inescence Dosimetry, Oberhofer M. and
Scharm ann A . , Eds. Adam Hilger, Bristol, 1981. p .143
4
-3 2 6 -
MONTE CARLO P R O R A U N SPEKTRA T R A N S M IT O V A N IH
FO TO NA
ZAKONOG ZR A ENJA
T Jevremovi.ENERGOPROJEKT,OOUR T N ,B u le v a r L en jin a 12,B eograd
, S S S l
M i ke A
14,B eograd
1. U V O D
Za potrebe izraunavanja en ergetsk e raspodelei spektra fo to n a ^ o - o ^ e n
toji sutransmitovani kroz tanku m etu, razvijen je n u m encki prograrn B R E M S na baz, M o
toji su
Carlo metode.Direktna prim ena o v o g izraunavanja je s te
Biproptslte rasnodele transm itovanih fo to n a u sluaju terapeu tskih 1 dijagnostickiti prim
shine geometrijske i fizike uslove.
2. OPIS S IM U L A C IJ E
Prikazani prim er sim ulacije M o n te C a rlo kreiranja fo to n a z aj |o nog :
odnos^
if na tanku metu od volfram a oblika valjkaste ploice, e n e rgije prim arm h elek tro n a od 8
MeVi usmeravania spektra fo to n a za k o n og zraen ja u odnosu na upadm p ra va c prim arn g
tnopa eitrona sa odstupanjem najvie J
S m e je postignuto da p roces stm u la c je u
potpunosti prati realni eksperim ent.
Numeriki program B R E M S pisan je na F O R T R A N 77 A S C I I jezik u , a n jegova
egzekucija izvrena je na raunaru U N I V A C S P E R R Y 1100 u E n ergo p rojek tu .
Svaki elektron koii p en etrira u m etu, gubi svoju en ergiju sam o n a radijativno
jjjfenje Zbog debljine m ete, Z m ete i en ergije p olazn ih eiektron a, zan em arenc je kreiranj
Jeltaelektrona Verovatnoa kreiranja fo to n a za k o n og zraenja m od e lo v a n a je p re k o B e he-
(estica. Uproen tok simulacije prikazan je na sl.l.
-3 2 7 -
-3 2 8 -
3. REZULTATI BREMS P R O R A U N A
Za opis.'ne uslove g eo m e trije i spektra p o la zn o g snopa elek tron a, rea lizovan a je
ulacija za 103 i za 104 prim arnih istorija. N a sl.2. p rikazana je rasp o d ela b ro ja kreiranih
faona zakonog ziaenja norm irana na ukupan broj in icijalizovanih 103 p oetn ih istorija
smulacije u funkciji energije foton a. R a s p o d e la p ok azu je eksponencijaln u zavisnost i oekivani
ljyci broj kreiranih fo to n a sa en ergijo m m anjom od O . l M e V . N a sl.3. prikazana je
npodela spektra transmitovanih fo to n a zak o n og zraen ja za p oetn ih 104 istorija u funkciji
tntrgijekreiranih fotona. R a s p o d e la p o re d svog o ek iva n o g oblika, p ok azu je u p ore en ju sa
mpodelom sa sl.2., manje "rasturanje" spektra za v e e e n e rgije foton a. R a z lo g je vei poetni
troj istorija ime se postie m anja n epou zdanost rezultata.
4. Z A K U U A K
Uslovi simulacije num erikim p ak etom
Kometrijom akcelerator-m eta-kolim ator koja se
Programje inicijalizovan za 104 istorija, p ri em u
storija sa vremenom rada raunara o d svega 25,
B R E M S su k om p lem en ta rn i sa realnom
nalazi u Institutu na V M A u B eogradu .
je v re m e rada raunara 4h i 57 i za 103
na U N I V A C S P E R R Y 1100 sistemu.
Oblik i raspodela spektra en ergija fo to n a za k o n og zraen ja prikazanih na sl.3. za

netuod volframa i energiju elektron a od 8 M e V , m o e se u p ored iti sa sp ek trom sa sl.4., gde
jt prikazan sluaj M on te C a rlo sim ulacije za tanku m etu o d o lo v a i en ergiju elek tro n a od
ffileV, IV. U oba ova sluaja u oava se da je vein a generisanih fo to n a za k o n o g zraenja
lao to je i oekivano, u d on jem delu spektra energija. O v a k v a rasp o d ela saglasna je
hantno-mehanikoj postavci te o rije za k o n og zraenja, p o k ojoj elek tro n u sudaru sa
tonanom ali malom v ero va tn o o m em itu je zraen je, te da je ve ro va tn ija em isija zraenja
gh energija. Amplituda spektra za k o n og zraenja, odn osn o energetsk a rasp o d ela foton a,
zavisi od debljine mete. S to ga j e n eo p h od n o da se sim ulacije ov a k v e vrste, kada se tei to
realnijem kopiranju stvarnog eksperim enta, tano o d re d e p oetn i p aram etri sim ulacije.
5. REFERENCE
/liTJevremovi, "R adiostroncijum u ljudskim k ostim a-eksperim entalna m eren ja i num erika
simulacija interne d oze zraenja", M agistarski rad (u izra d i), E T F , B eo gra d , 1988.
1 T.W.Lowry,"Gamma R a y
and E le ctro n
T ra n sp ort by M o n te
C arlo ",
D isertation ,
l:nit'ersity of Virginia, U S A , 1974.

.' H.W.Koch & J.VV.Motz, "Brem sstrahlung C ross-Section F orm ulas and R e la te d D ata", R ew .
ofModern Phys. V o l 31, N o 4, 1959.
-3 2 9 -
S1.3.Raspodela
spektra
transm itovanih
fo to n a za m etu od v o lfra m a i 8 M e V -s k e
ele k tro n e (b ro j istorija 10000)
S1.4.Raspodela spektra transmitovai

fo to n a za m etu od olova i 8MeV-sk:
elektrone,/2/
6. A B S T R A C T
A M o n te C a rlo com p u ter cod e, B R E M S , sim ulates the cou p led transport of
electrons and gam m a rays w ith associated brem sstrahlung effects. R esu lts o f this code indicate
the en ergy transm itted brem sstrahlung spectra. H istories o f electro n s are simulated using
m ultiple-scattering theory. T h e brem sstrahlung prod u ction is d escrib ed by B eth e-H eitler crosssection w ith correction s fo r w o lp h ra m fin ite slab. T h e gam m a rays are simulated by basic
M o n te C a rlo technique, w ith ou t secondary radiation. T h e en ergy spectra o f transmitted
photons fro m 8 M e V electro n norm aly incident o n w o lp h ra m fin ite cilindrical slab for 103 i
104 p rim ary p articles are presented.
-3 3 0 -
MONTE C A R L O
PRORAUN
DOZE
ZRAENJA
VALE N TN O M U Z O R K U K O N A N E G E O M E T R IJ E
T K IV O -E K V I-
A.Kandi,T-Jevrem ovi,D .Stojanovi,Dr F .B o re li
1. UVOD
Korienjem standardne m eto d e M o n te C a rlo za simulaciju fotonskih interakcija,
ijen je paket program a za razliite g eo m etrijsk e uslove izvor-m eta, razliite vrste m eta
jjednokompozentna ili viek o m p ozen tn a ) i raliitu vrstu izvora (m o n o e n e rg e ts k i ili
&kretni). U ovom radu prikazan je m ogu broj m od elovan ih kom binacija, a za n ek e od njih
ta su konani rezultati.
2. O S N O V N I P A R A M E T R I M O N T E C A R L O S I M U L A C I J E F O T O N S K I H
IN T E R A K C IJ A
Razvijeni num eriki program , nazvan A C C A , m o d e lu je in terak cije u p ad n og snopa
aiona (ugao upadnog konusa zraen ja p ro izv o lja n ) sa m eto m konanih dim enzija,
nnemarivanjem sekundarnog zraenja. M o g u i vid o v i in terak cije fo to n a su: fo to e fe k a t (p ri
komese foton apsorbuje, a nastali fo to e le k tro n se ne p ra ti), C o m p to n -o v o rasejanje (d a lje se
praii samo rasejani fo to n ) i p ro izvod n ja p a ro v a (p ri k ojoj se fo to n apsorbuje, a d a lje se prate
dva anihilaciona kvanta e n e rgije p o 0 .5 1 1 M e V , sa dvostrukom statistikom tein om i
zoiropnog pravca rasejanja). Z a svaku vrstu m ete, bilo da je je d n o k o m p o z e n tn a b ilo da je
liekompozentna, form irane su m atrice efikasnih p resek a fotonskih interak cija za p o tre b e
toa tipa i centra interakcije foton a, m od e lo v a n je m p re k o od govaraju ih funkcija
lerovatnoe. Geom etrija nu m erikog "ek sperim en ta" p rikazana je na s l.l. U o p te n i p rik az
tokasimulacije dat je na sl.2. Izb o rn e m ogunosti su sledee:
(a)
(b)
geom etrija m ete:p rost valjak, dvostruki valjak, kvadar

sastav m ete:tk ivoek vivalen tn i m aterijal (p ro sta ap rok sim acija H , N , C ,0 ili
sloena aproksim acija H ,N ,C ,0 ,S ,P , N a ,C a ,M g ) ili je d a n od ovih elem en a ta
plus P b ,W i F e
(c)
izvor en ergije:m o n o en ergetsk i (e n e rg ije od 3 M e V ) i vien ergetski (sa tri

ravnopravna izv o ra Ir,C s i C o ).
3. R E Z U L T A T I P R O R A U N A
U radu su prezen tirani rezultati prorau na za s led ee p a ra m e tre sim ulacije:
(i)
tkivoekvivalentni m aterijal (p ro sta i sloen a ap rok sim acija)
(ii)
prost i sloen valjak, k ao m eta
(iii)monoenergetski izv o r fotona.
RR-2ci|
/?-<!
ZD-Ka
Zs =25
%-
X
S l.l.
Sl.2.
G e o m e trija num erike sim ulacije fotonskih interakcija
O p ti tok A C C A sim ulacije transporta fo to n a
-3 3 2 -
Dimenzije m ete date su na s l.l. Prorau n je izvren za l O 3 istorija za svaku od

ikdee etiri kombinacije:
(a)
(b)
(c)
(d)
prost:' aproksim acija tk ivoek vilaen tn og m aterijala m ete i prost valjak

prosta aproksim acija tk ivoek viva len tn og m aterijala m ete i sloen i valjak
sloena aproksim acija tk ivoek vilaen tn og m aterijala m e te i prost valjak
sloena aproksim acija tk ivoek viva len tn og m aterijala m ete i sloen i valjak.
0 labeli I. prikazano je m eusobn o odstupanje

d ob ijen ih vred n osti a p sorb ovan e d oze
rafenja za komparabilne kom b in acije m eta. O dstupanja su takva da se m o e zakljuiti da
tenost mete u smislu njen e k om p ozen tn osti ne m enja krajnji rezu ltat za vie o d 1 0 % u
rakvoj simulaciji.
Tabela I.
Ap sorb ovan a d oza zraenja ( A C C A p ro g r a m ,1 0 3 istorija)
META
PROST
VALJAK
SLOEN
VALJAK
ODSTUPANJE,
PROSTA
APROKSIMACIJA
82.16
pGy
94.64
pGy
13.2
SLOENA
APROKSIMACIJ A
87.56
pGy
104.71
pGy
16. 4
ODSTUPANJE
%
6.2
9.6
Na sl.3. prikazana j e prostorna raspod ela ap sorb ovan e d o ze zraen ja u m eti, za sva
fcuri sprovedena prorauna. R a s p o d e le su d ate za sve tri koord in atn e ose u p ojed in an om
praazu. Raspodele pokazuju svoj oekivani oblik, a pik ovi ap sorb ovan e d o ze zraenja
posledica su sluajnog izbora m esta in terakcije foton a, kao i lok alizacije seku ndarnoc zraenia
B mestu nastanka, tj. u uskoj zon i interakcije.
4. Z A K U U A K
Prikazane kom binacije M o n te C a rlo prorau na transporta fo to n a k ro z metu
illdncne geometrije, konanih dim en zija i razliitog stepen a sloenosti, p om ou ra zviien oc
oumerikog paketa A C C A , daju u kon anom obliku oekivanu raspodelu d o ze p o obliku i
nagnitudama. S druge strane, v re m e rada raunara U N I V A C S P E R R Y l l O O (u E n e rgo projektu) za obavljene proraune iznosi od 27 d o 42 sekunde, to se sm atra izu zetn o kratkim
mmenom simulacije za l O O O prim arnih isto-rija.
5. R E F E R E N C E
lT.W.Lowry, "Gammma-Ray and E lectro n T ra n sp ort by M o n te C arlo ", A
Umversity of Virginia, U S A , 1974.
- Photon Interaction L ibrary, E N D F /B -IV
D iserta tion
Sl 3
A C C A sTmukcije raSp ela apsorbovane doze zraenja za prezentirane kombinacije
6. A B S T R A C T
i a'
^.a p e r P resents the results o f num erical M o n te C a rlo p h oton interactions
exc uding secondary radiation, in tissue-equivaJent slab. T h e num erical co d e A C C A simulates
real exp en m en tal situation in follovvm g geo m etry:rad iatio n m o n o e n e rg e tic source-tareet in
cilindncdl ap p roxim ation -d etector. T h e ob tain ed results indicate that the sum m ary apsorbed
dose is m accordance with real values. T h e spatial ap sorb ed dose distribution are presented
thp
0 m e g e etry cm bin ation s. F ro m the ob tain ed distribution it m ay b e concluded that
eLfda^pTl^clS.
PSOrbed
dO
S' TeSPO
nd randm
-3 3 4 -
EKSPOZICIJSKE DOZE IZMJERENE TL DOZIMETRIMA OD 1986. DO 1988. GODINE U

SR HRVATSKOJ
Cesar D., Novakovi M . , Cerovac H . , Bauman A.

Institut za tnedicinska istraivanja i medicinu rada Sveuilita u Zagrebu
Zagreb
U radu su pnkazane prosjene godinje ekspozicijske doze grupirane na
Pet Podruja SRH. Provedena su testiranja znaajnosti njihovog opadanja od
1986. do 1988. godine,kao i znaajnosti razlika izmeu grupa. Izraunate su
vanjske prosjene godinje ekvivalentne doze u SRH za razdoblje 1986. 1988. porijeklom iz Cernobila.
Kako je ekspozicijska doza poetni podatak za odreivanje optereenja

stanovnistva 1 pojedinaca vanjskim ozraenjem, to je neophodno tu veliinu
stalno mjeriti i pratiti promjenu njezine vrijednosti.
Na XIV Jugoslavenskom simpoziju za zatitu od zraenja izvijestili smo
da je prosjena godinja ekspozicijska doza u SR Hrvatskoj bila 1986. godine ve
a za 15 % od prosjene godinje ekspozicijske doze u razdoblju od
1982. do 1985. godine I1 !. Taj zakljuak izveden je na temelju mjerenja u 16
opinskih mjesta u SRH (to su tada bile nae mogunosti u odnosu na okvire
finansiranja).
Od 1986. godine ekspozicijske doze mjere se na ^9 mjesta u SR Hrvatskoj. Rezultati tih mjerenja od 1986. do 1988. godine upotrebljeni su u
lzradi ovog rada. Metodologija mjerenja ekspozicijskih doza navedena je u
prije spomenutom radu ^1 ^.
Rezultati mjerenja razvrstani su u pet nejednakih grupa na temelju
impresije da su u pojedinim djelovima SR Hrvatske vrijednosti ekspozicijskih doza u razdoblju od 1986. do 1988. godine bile razliite. Te grupe su:
SZ - sjeverozapadna Hrvatska, Zagreb i zapadno od
njega (10 mjesta)
SI ~ sjeveroistona Hrvatska, izmeu Save i Drave
(11 mjesta)
SR - sredinja Hrvatska, juno od Save (7 mjesta)
335-
1
M - mjesta uz more (11 mjesta)
P ~ Plumin i okolica (10 mjesta)

Vnjednosti prosjenih godinjih ekspozicijskaih doza po grupama
prikazane su u tablici 1.
Tablica 1. Prosjene godinje ekspozicijske doze u /UC kg"1 po grupama
mjesta u SR Hrvatskoj od 1986. do 1988. godine
G
GODINA
E
SRH
sz
SI
SR
31,8
34, 9
34,2
31,3
29,2
32,1
1,1
3,3
0,8
3,8
1,9
3,2
3 1 ,9
32,8
32,5
29,8
30,4
31,4
1,5
1,5
0,8
2,5
1,>
2,0
29,7
31,3
2 9 ,1
28,1
30,9
29,8
1,3
1,6
1,0
1,1
1,4
1,8
31,1
32,9
32,0
29 ,7
30,2
0,8
31,1
1,8
0,6
1,6
- 6,6
1,8
- 10,3
- 14,9
- 10,2
1,4
+ 5,8
1986.
1987 .
1988.
198 6 .88.
- 7,2
--------------- ----Prosjene godinje ekspozicijske doze od svih mjesta mjerenja u SR Hrvatskoj
Testirane su razlike izmeu vrijednoti ekspozicijskih doza (X) u
1986. i 1987. godini, 1987. i 1988. godini, te 1986. i 1988. godinil2 !.

Rezultati su pokazali da je X od 1986. na 1987 . godinu znaajno opala samo
za grupu SR. Od 1987. na 1988. godinu X Je znaajno opala za grupe SZ, SI,
SR i za SRH. Za razdoblje od 1986. do 198 8 . godine X je znaajno opala za
sve sruPe > kao 1 za SRH, osim za grupu P gdje je porasla. Vrijednosti
postotaka tih promjena nalaze se u poslijednjera redu tablice 1 s oznakom
3-36-
Testirane su razlike X pojeinih grupa za razdoblje od 1986. do 1988.

godine. Znacajno su se razlikovale slijedee grupe: SZ-SI, SZ-SR, SZ-M,
SI-H, SI-P, SR-M 1 SR-P. Nisu se znaajno razlikovale grupe SZ-P, SI-SR i
U tablici 2 grupe su poredane po vrijednosti X u svakoj godini.

Tablica 2. Redosljed grupa od najvee do najmanje vrijednosti
prosjenih godinjih ekspozicijskih doza
GODINA
MAX.
MIN.
1986.
SI
SR
SRH
SZ
1987.
SI
SR
SZ
SRH
1988.
SI
SRH
SZ
SR
1986.-88.
SI
SR
SZ
SRH
Na temelju svega iznesenog moemo zakljuiti da se ekspozicijska doza

njivala od 1986. g o d m e do 1988. godine u svim podrujima SR Hrvatske
osia u dijelu Istre oko Plomina, gdje je porasla.
U vremenskom razdoblju od 1986. do 1988. godine postojala je znaajna
razlika izmeu ekspozicijskih doza sjevernih i sredinjih podruja SR
:vatske i mjesta uz more, gdje su prosjene ekspozicijske doze bile manje.
Cinjenica je da su se ekspozicijske doze u SR Hrvatskoj, i ne samo u
|
povecale 1986 sodine zbog nezgode na nuklearnom reaktoru u Cernobilu,
faako se posluimo ve spomenutim podatkom da je to poveanje u 1986.

ftdini bilo 15 % u SR Hrvatskoj u odnosu na ekspozicijske doze r a n ijih
tto* (1982.-1985.) i koristei podatke iz tablice 1, tada je u odnosu na

doblje 1982. - 1985. poveanje ekspozicijske doze u SR Hrvatskoj bilo
W7. godine 13 %, a 1988. godine 8 %. Koristei navedene podatke moemo
uraunati kolika je bila vanjska prosjena godinja ekvivalentna doza na
Prttfju SR Hrvatske u razdoblju od 1986. do 1988. godine porijeklom iz

Cemobila. Raunom su dobivene slijedee vrijednosti: u 1986. godini
0,19 fiv, u 1987. godini 0,16 mSv i u 1988. godini 0,1 mSv, to u odnosu na
22*
-
337-
zakonom propisanu granicu doze ^ l za grupu pojadinaca iznosi 19 %, 16 % i

10 %.
Abstract
EXP0SURE DOSES MEASURED BY THERMOLUMINESCENT DOSIMETERS IN CROATIA
FOR THE PERIOD 1986 - 1988
Mean annual exposure doses grouped by five regions in SR Croatia were
studied. Their decrease in the period 1986 - 1988 was tested as well as
significant differences between the separate groups of data. The external
mean annual dose equivalents originated from Chernobyl were calculated.
Literatura:
|l| XIV Jugoslovenski simpozij za zatitu od zraenja, Novi Sad (1987)
Z b o m i k radova, 83.
|2| I.Pavli: Matematika statistika, "Privreda" Zagreb (1962).
f3 1 S.l. SFRJ *10/86, 1185.
-3 3 8
toerziom faktor za prevodjenje espozicione doze u apsorbovanu dozu za

oenergetske fotone.
r' HMJOIOVI Ivan, ipl.ing.fiz.

Dudi ajavec" - RO PE , Banjaluka
SAETAK
0 ovco radu prikazana je teoretska veza izmedju ekspozicione doze i apsorbovane

t e i definiranje konverzionog faktora f . U tablici su date vrijednosti konverzionog faktora (inovirane) za razliite energije 1 tri vrste supstanci (voda,
liii. kosti) koje se susreu u ljudskom organizmu.
moD
fe se uticaj ionizirajueg zraenja izrazi to preciznije i to blie stvaraoiB efektima potrebno je neke fizikalne veliine i njihove jedinice povezati,
a koje su definisane i utvrdjivane postupnim razvojem saznanja o uticaju ionizirajuceg zracenja na materiju kako organsku tako i anorgansku. Definiranjem
novih fizikalnih veliina javila se potreba da se nad je veza izmedju tih i ranije ustanovljenih fizikalnih veliina, tj. da se utvrde konverzioni faktori.
Ra je namjenjen itaocima koji tek poinju da izuavaju ovu naunu oblast. italac ee lako da spozna nain prelaslca sa jedne fizike veliine na drugu, tj.
ekspozicione doze u apsorbovanu dozu kao i njihovih jedinica. Tablica sadri
korisne podatke za radiofiziare a i za metrologe koji se bave badarenjem dozimetara.
339-
TEORETSKA RAZMATRANJA
Veina dozimetara koje koristimo predvidjeni su za mjerenje ekspozicione doze,

a mi obiono elimo da odredimo apsorbovanu dozu u nekom materijalu. Interesantno
je drediti apsorbovanu dozu u ljudskom tijelu koje uglavnom sainjeno od mekog
tkiva. Za sastav mekog tkiva uzimamo prema definiciji (1), 76,2% kisika, 11,1*
ugljika, 10,1% vodika i 2,6% duika.
Senzori u dozimetrima su veinom ionizacione komore i GM brojai iji je rad zasnovan na principu ionzacije. Zato je potrebno da nadjemo vezu za prelazak sa ekspozicione doze ili Kerme u zraku na apsorbovanu dozu u materijalu (tkivu).
Pod apsorbovanom dozom podrazumijevamo energiju koju ionizujue zraenje predaje
nekom volumenu tvari. Ta energija je razlika izmedju zbroja energija svih direkt
no ionizujuih estica koje su ule u volumen izbroja svih estica koje su izale iz volumena umanjene za energiju ekvivalentnu poveanju masa mirovanja nastalog nuklearnim reakcijama ili reakcijama izmedju elementarnih estica u tom volu
menu.
Materija od koje je nainjen senzor razlikuje se od materije gdje elimo da odre
dimo apsorbovanu dozu. Kod senzora koji su zasnovani na principu ionizacije koriste se Breg-Grej-ove relacije.
Da bi mjerili apsorbovanu dozu u materiji treba da odredimo kermu u referentnom
sredstvu koje je najee zrak.
Kerma je omjer sume poetnih kinetikih energija svih naelektriziranih estica
oslobodjenih indirektno ionizirajuim zraenjem u mekom dijelu tvari i mase tog
dijela.
U te svrhe najjednostavnije je koristiti ionizacionu komoru gdje se moe mjerei
kollinu naelektrisanja stvorenog u komori zakljuiti o energiji predanoj u osje
tljivom volumenu komore mase dm po relaciji.
dE =
dq
e
gdje^je : W - srednja energija potrebna za stvaranje jednog ionskog para u zra

ku W = 33,7 eV/ion. par
e(C) elementarno naelektrisanje
dq
le = 1,6 . 10-19C
(C) - skupljeno naelektrisanje
U uslovima elektronske ravnotee vai :
340-
m
jiije je :
(Gy) - kerma u zraku
Dz (Gy) - apsorbovana doza u zraku
dm (kg) - masa zraka

Veliini kerma u zraku odgovara ekspoziciona doza X. Ekspoziciona doza X defi nirana je kao odnos dq i dm.
X =
gdje je : q (C)
(3)
dm
suma elektrinih naelektrisanja svih iona jednog predznaka st-
varnih u zraku kada su svi elektrini (negativni i pozitivni) oslobodjeni fotoniBudijelu zraka mase dm (kg) potpuno zaustavljeni u zraku.
Pooenut je pojam elektronske ravnotee. Ona je postignuta tada kada je energija
sekundarnih elektrona predana po gramu tvari jednaka energiji koju gama zrake iz_
gube po gramu tvari.
Hedjutim, dok se kerma moe upotrebljavati za svo indirektno ionizujue zraenje
ekspoziciona doza koristi se kod obrade iks i gama zraenja do energije 3 MeV.
IIsluaju elektronske ravnotee moemo izraunati apsorbovanu dozu D (2) u sredstva (2) odredjujui kermu (1) u sredstva (1), ako poznajemo odnose masenih koeficijenata apsorpcije.
D (2) = K (1)
< P en/f ) 1
( ên/J ) 2
ên/g (m2 kg ^) - maseni koeficijent apsorpcije energije, fotona energije E u

promatranom sredstvu.
Primjenivi taj stav na bilo koje dvije razliite supstance (npr. tkivo i zrak)
dobivamo :
Dm
(y) = Kz
(Gy) .
("en/
Poveemo relacije (2) i (5)

Dm (Gy)
(5)
dobivamo :
' W
- 2} m
)z
-L .
dm
-(
(6 )
( ên/ $ ) z
Veliinu :
f =X
e
. (. Pen/ g ) m
( pen/ ^> ) z
(7)
zovemo konverzioni faktor, tj. faktor kojim mnoimo ekspozicionu dozu u jednoj
taki da dobijemo apsorbovanu dozu u jednoj taki u stanju elektronske ravnotee.
341-
Sa oznakama iz relacije (3) 1 (7) relaciju (6) piemo :

Dm (Gy) = f (Gy/C kg-1)-X (C kg- 1 )
Ekspoziciona doza od 1 C kg 1
( 8)
odgovara stvaranju 1/e
parova iona. Budui da
je srednja energija za stvaranje jednog ionskog para u zraku W = 33,7 eV to je

za ekspozicionu dozu od 1 C kg_1 bilo potrebno :
. 33,7 eV kg 1
- 33,7 eV kg- 1 = 2,10
1,6
10_19C
6-10_20- ^ U 33,7 c
1 eV = 1,610-1 9 J
1 Gy = 1 J/kg
W/e = 3 3 , 7 J/C
Dakle jedinica ekspozicione doze odgovara apsorbovanoj dozi 33,7 Gy deponovanja
zraku. Ako sa "a" oznaimo izraz :
( ên/ 8 ) m
_ g
(9)
( ên/ 5 ) z
onda za konverzini faktor moemo
pisati :
f (GyC- 1 kg) = 33,7 a
(10)
V n j e d n o s t konverzionog faktora za razliite supstance (tkiva) i odgovarajue

energije prikazane su u Tablici 1.
Konverzioni faktor
je za datu sredinu funkcija energije fotona, a za datu
energiju funkcija atomskog broja posmatrane sredine (supstance). Na slici

je grafiki prikaz konverzionog faktora
u funkciji energije u sluaju kada
se ispitaju tkiva (kosti, miii, salo) kao sredine.
S lik o 1.
-KOEFICIJENI F U FUNKCIJI ENERGIJE

FOTONA
342-
1 da
Relacija (8) izvedena je pod pretpostavkom da je iks
ili gama zr-aenja monoene-
rgetsko. U sluaju iks zraenja ili ma kakvog kontinuiranog gama zraenja veza
lzmedju apsorbovane doze i ekspozicione doze moe se dobiti preko jedne srednje
vrijednosti za f
^mM
f =
x (E) ' f (E) dE

X (E)
(11)
dE
Ako se koristi starija literatura sa starim jedinicama onda je potrebno navesti

vezu medju jedinicama :
1 C kg-1
= 3876 R
1 R = 2,58 10"4 C kg-1

f (rad R-1) = 0,869 a = 0,87 a
100 rad = 1 Gy
1 rad = 100 erg/g
Dozimetri kojt proizvodi "Rudi ajavec" - Banjaluka namijenjeni su za mjerenje
apsorbovane doze u ljudskom tijelu u kojem dominira meko tklvo. Dozimetri starije Proizvodnje mjerili su jainu ekspozicione doze u R/h
mjere jainu apsorbovane doze u
energiji
Co
a sadanji dozimetri
cGy/h. Pri prevodjenju jedinica i veliina i pri
u mekom tkivu za konverzioni faktor
cGy/R. Na taj nain je i skala instrumenta DR-M3
uzeta je vrijednost 0,96
pretrpila
m in imiim
izmjena.
S Y M M A R Y
Theoretical connection between exposing and absorbed dose is shown and conversion factor f is defined in this paper. Innovated values of conversion factor for
v a n o u s energies and three kinds of substances (water, muscles, bones), being an
integral part of human organizam, are given in the table.
LITERATURA
1 uedin1^turt?pc!0 l f_ ir?t0C01
X_ray tiosiroetry and exponse arrangemets emplostudies of late somatic effects in onimals. In.J.radiat.biol.l985;vol 45
2' 2SU eTSS."Sw.110277#barted,>OS,
* foton
El,,
3. I.Tomljenovi - Magistarski rad PMF, Kragujevac 1987.

4 ^ i k a ^ d o z i m e t r i j a - Z b o r a i k predavanja,Beograd 1988. Drutvo za mernu tehni-
5 ju
30R U9/9;,
(197Q)di^33 in(l9o0).
q f t m ntiuie^-a^
19 (1971) >23 d 973) ,24(1976),
Washington D.C. êporo
20.008 USA.
Energija
fotona
E
{ (Gy/C
Eonverzioni fak to r
a iS i i
oda
kg-1)
f (mGy/R)
f (Gy/C kn-1)
t (D/X)
f (mSy/R)
k osti
t (Gy/C
kg-1)
t (aGy/R)
5
6
8
35,58
35,15
35,15
35,07
9,13
9,07
9,07
9,05
35,23
35,15
35,31
35,50
9,09
9,07
9,11
9,16
112,40
.119,00
130,23
29,0
30,7
33,6
10
15
20
50
35 , 3 1
34,88
3^,57
34,26
9,11
9,10
8,92
8,84
35,69
35,69
35,62
35,58
9,21
9,21
9,19
9,18
134,11
149,22
157,75
164,34
34,6
38,5
40,7
42,4
40
50
60
80
34,38
34,88
35,50
36,51
8,87
9,00
9,16
9,42
35,73
36,00
36,31
36,78
9,22
9,29
9,37
9,49
156,20
136,43
112,40
75,19
40,3
35,2
29,0
19,4
100
150
200
300
37,05
37,48
37,56
37,59
9,56
9,67
9,69
9,70
37,05
37,21
37,25
37,28
9,56
9,60
9,61
9,62
56,20
41,08
37,91
36,47
14,5
10,6
9,78
9,41
400
600
1000
2000
37,63
37,63
37,63
37,63
9,71
9,71
9,71
9,71
37,28
37,28
37,28
37,28
9,62
9,62
9,62
9,62
36,16
35,97
35,93
35,93
9,33
9,28
9,27
9,27
157|?2
37,63
9,71
37,28
9,62
36,00
9,29
6 Co
117?.1?32
57.63
9,71
.-37,32
9,63
35,89
9,26
, ,
.........
XVJUGOSLAVENSKI S I M P O Z I J Z A T I T E O D Z R A E N J A , P R I T I N A ,
0 6 - 0 9 .VI 1989.
Aluni Ljerka i P e r h a t V e s n a
Institut za pcnorsku medicinu, Split
J M S d oentar za onkologiju i
radioterapiju, Split
OZRAENJE P A C I J E N A T A K O D K O M P J U T E R I Z I R A N E T O M O G R A F I J E G L A V E
Prikazuju se rezultati filmdozimetrije "in vivo" pojedinih
kritinih organa pacijenata za vrijeme kcsrpjuterizirane tanografije glaw (CT). Mjerenjem je utvrdjeno da su oi ozraene dozama o d 4,5 do
15,6 nGy, elo od 26,7 do 39,9 rtt3y, dok su titna lijezda i gonade ozraene dozama manjim od 0,7 mGy.
Kljune rijei: kortpjuterizirana tom ografija (CT) glave, film doziitEtrija

na CT
OVOD
Katpjuterizirana tatografija (CT) je relativno nova metoda
uklinikoj dijagnostici, koja se primjenjuje zadnjih 15 godina. Primjena CT uredjaja danas je tako rairena da je za mnoge medicinske zahvate
necfhona.
Prilikcm CT pretrage pacijent se nalaze u koliittiranim snopoviiB polikramatskih X fotona u intervalu energija od 140 K e V do 30 KeiV.
Opadna zraka moe se dkarakterizirati s vrijenou poludebljine od 4 do
8im A1 efektivne energije od 40 do 60 KeV (1).
Mjerenje raspodjele apsorbirane doze iz ovakovog izvora daje
dosta neujednaene vrijednosti za pojedine CT uredjaje, zbog razlika u X
tolimranju, od generacije do generacije CT uredjaja, debljini sloja,
KV, mA i vrertenu potrebnan za snimanje jednog sloja (2,3).
Karakteristine veliine za CT ozirretriju su vrna doza za
jedan sloj, srednja doza za vie slojeva (MSAD - multiple scan average
dcse) te profil doza kao funkcija ckomita na ravninu snimanja.
Karakteristian primjer doze za seriju od nekoliko slojeva
s razmakan T izmsdju pojedinih slojeva prikazan je na dijagramu 1.
Vrijednost MSAD tada odgovara srednjoj dozi u podruju centralnog sloja. Vrijednost MSADdobiva se integriranjem doze od jednog
sloja do swukupnog broja snimljenih slojeva (4).
345-
Dijagram 1
kod prBtraga glave, toje

cr Pretraga, cilj ^
63% 03 sv"
en,a na p o v r i n a ^ ^ j e d i n i h kriticnih organa
Doze
su na teirelju Zac m jenja dozirretrijskih fiIl
na povrinu iznad pojedinog organa.
026 ^
t
^
Pênje0:11 SU
MATERIJAL X METODE
M jerenje zraenja izvreno ie na 20

JB 10 S
rr
0 -
uredjaju * * * *
1440 L t ^ ^ '
* ***
ne su u tabeli 1 za cba ^ u Z ^ T
autcnHtski na t *
t c ^ r a n a i m ato.ke
346-
gla^
Pâza-
VRIJEME SNIMANJA JEDNOC

SLOJA (sek)
cr UIEDJAJ
HHNICABE
1440
130
300
SCMBTCM DR
Sisnsns
125
450
i 250
11
1 j|
m ^ o
S G
12 do 14
10
360
7 i 5
15 do 18
4 i 8
360
Tabela 1
Na svakog pacijenta postavljeno je za jednu CT pretragu 6 filmdozimetara (Perscnal Mcnitoring - Kodak) na bba cka, elo, potiljak, titnu
lijezdu i gonade. Od svih postavljenih filmova samo filmovi s oela i potiljka ozraoeni su primarnim sncpctti, dck ostali primaju dozu od s e k u n d a m o g
zraenja i rasprenog zraenja iz tijela pacijenta.
REZULTATI I
RASPRAVA
Cbradjeno je 120 dozimetrijskih filmova i na temelju njihovog

zacmjenja procjenjeie su doze zraenja kojima su bile izloene povrine
kritiriih organa pacijenta za vrijeme CT pretrage glave. N a svakon filrrtu
zacmjenje je oitano n a etiri mjesta u medjuscbnoj udaljenosti p o 2 cm na
uzunoj osi filma.
0
tabeli 2 su prikasiK minimalne i maksimalne doze zraenja sa
svakog filma, kao srenja vrijednost oitanja deset pojedinanih doza. Usporedjujui rezultate CT uredjaja Techicare 1440 i Sanatcma DR, vidljivo je
da su pacijenti izloeni viiiiu dozama zracenja kod s m m a n j a glave s Techi
care 1440, a to se slae i s podacima iz literature (4,5).
Za veinu proizvodjaa CT uredjaja, kod snimanja glave dana
je vrijednost ICAD od 22 do 68 itG/ (4) .
Iz tabele 2 je vidljivo da se vrijednosti od 25,3 do 47,9 in^,
koje su mjerenjem dcbivene(u potpuncsti se uklapaju u na-vedeni interval.
Oi koje su se kod svih pacijenata u tdku snimanja nalazile
izvan tcpograiron odredjenog podruja snimanja ozraene su ozama od 3,3 do
15,6 nGy.
347-
Gcnade i titna lijezda su kcxi svih pacijenata ozraere

dozama manjim od 0,7 itGy.
TECHICAIE 1440
doza u nG y
min.
max.
M3EMO
MIESTO
SIMENS-SCMATCM DR
doza u rrGv
min.
max.
LIJEVO
CKO
4,480,67
8,84-1,14
4,83-1,87
9,90-8,21
EESNO
CKO
5,48-1,33
15,64-13,62
3,30 - 1 , 6 0
9 ,65-8,24
3 9 ,90-3,86
29,00^2,27
32,62^1,97
POTILJAK
4 3,5 0 ^ 2 , 4 0
47,9 0 - 5 , 4 6
25,34 8,02
29,88^2,46
STITOA
ZLIJEZDA
0,52-0,22
0,56-0,23
0,53-0,27
0,650,3
GCNAEE
<
<
0,10
0,10
-= 0,10
26,70-6,14
o
ot*
ELO
Tabela 2
Z A K L J U A K
D c b i v e m rezultati ozraenja za vrijeme snimanja glave pokazuju da su oi, koje ak nisu u p r i m a m a n snopu zraenja, ozraene dozama koje^su od 1 do 5 puta vee od maksimalno doputenih godinjih doza
za rizinu grrpu stanovnitva prema preporukama ICPR-a. Ne elino se
uputati u procjenjivanje potrebe za sniiranjem glave CT uredjajem, ali
smatramo da je za njeno traenje potrebna strogo struna iredicinska indikacija.
S U M M A R Y
P A T I E N T DO S A G E IN C O M P U T E D T O M O G R A P H Y OF T H E H E A D
Surface doses fran CT head scans had been measured "in vivo"
with fitodosimetry. The final result fran 120 filra show that the eyes
reoeived the doses in the interval fron 3,3 to 15,6 mGy, the forchead
fron 26,7 to 39,9 nGy, shile the thyroi and the
than 0,7 nGy.
gcnads reoeive less
IITERATURA
1.E.C. Mc Cullough, J.T. Payne: Patient Dosage in Ccrtputed Tcmography,

Sadiology 129:457-463,1978.
1.D.A.C. Green, R. Veerappan: The Radiation Dose to Patients frcm EMI
Brain and Body Scanners. British J o u m a l of Radiology 52,189-196,1.979.
3.T,B. Shq)e, R.M. Gagne, G.C. Jchnson: A Metod for Cescribing the
Doses Eelivered by Transmission x-ray Ccrputed Tcmography. Med.Phys.
8j488-495,198i.
J.L. Mc Crchan, J.F. Patterson, R.M. Gagne, H.A. Goldstein: Average
Radiaticn Doses in a Standard Head Examination for 250 CT Systems.
Eadiology 163:263-268,1987.
5.G, Evens, F.A. Msttler: National CT use and Radiatian Exposure: United
States 1983,1077-1081.
349-
XV JUG03L0VjjMSKI airjPOZIUM ZAb-Jli

ii OD /'a^.^JA
P r i t in a , 06-09 . juna 19^9
POJrOVSKI S.
2avod za preventivno-m edicinsku za titu -S k op je
PEHIOD i
ILKDO ZIK jJu?jilJii
od 1962 19^4- god.
Prikazane su prosene mesene doze ozraenja osoba koja
koriste medicinske a ija g n o s ti k e rendgen aparate za period 1962-1984 g o d .V id liv o je da su se prosene mesene
doze po osobi u poetku sm anjivale da b i v a r ir a le negde
ispod 100 m ikrogreja.
ioatrola p rim ljen ih doza jon izu ju eg zraenja u naoj Ustanovi
poela je poetkom 1962 godine,kao ovlaena ustanova za kontrolu izvora jon izu ju eg zraenja i k on trolu iz lo e n o s t i l i c a
joaizujuim zraenjim a.K ontrola p rim lje n ih doza jo n iz ju e g
zraenja vrena je upotrebom film d ozim etara.
Broj korisnika film dozim etara,odnosno l i c a koja rade sa rendgen aparatima bio je dovol jno rep re za n ta tiv a n da b i se i z dobivenih rezu ltata aobio i neki zak lju ak .
.tezultati p r e g l e d a f i l m d o z i m e t a r a d a t i s u u t a b e l a m a
(l) i (2).
1j tabelama s u p r i k a z a n i r e z u l t a t i k o r i e n i h , o d n o s n o v r a e n i h
filmdozimetara.
Iz priloenih ta b e la v i d i se da freirven ci ja ozraenih sa veom

dozom od poetka j e u znatnom padu i je sve manje onih sa v e m dozom od meseno maksimalno d o zv o lje n ih d o z a ,i drugo,da
prosene mesene doze p osle v i d l j i v o g pada v a r ir a ju negde i s pod 100 mikrogreja.Takoe n e is k lju u je se mogunost da p o je d ina lica i d alje mogu b i t i ozraena dozama iznad maksimalno dozvoljenih.
ieaultat ovako dobivenih v re d n o s ti p rim lje n ih doza jonizu^jueg
zraenja posledica je :
-ukuone aktivnosti udelenja za z a titu od zraen ja na kulturno
prosvetnom planu,
-poboljsanju p rostornih u slova rada rendgen kabineta,
351-
1
O
o
o
o
H
&
ctf
EH
o
o
o
o
LTN
vX) CO
vD O
O GO KN OJ
**
r
fOv cvj H o
IN
LTN
#>
O
00
H
#
O
CVJ
KN
**
o
rr\
K>
*
o
#
O
CO
K>
#
o
o
vD OJ
CTN O KN
*
#
*
H
H o
H
**
OJ
oo l A
K\ 0> CO
r
**
o
o
H
3j
fM
<D
rH
H
M
EH
>1
H
tSJ
O
g
H
H
O
bO
H
Cs]
O
3
3
H
7*4
>R
O
T3
1 o
o o
o o
o o
H
1
o o
o o
o o
H
K>
v> 00 H
OJ OJ
*
*
#
r
#
H o
O
o
O
lT\
a^
H
#
o
JO 00 o - a> o
a^ vD ltn (N IA
KN 00
OJ vo IN a^ IN o
i1 o
#
#
#
#
#
#
#
#
o> vO OJ H
H o
O
OJ o
OJ
lt\
cvj
V
ON
H
H
Eh
4j
GH
XJ
O
fSJ
o
H
<1)
cd
N
>H
tai
a
CiJ
o
rt
o
it
!=>
35
cl
O
P
cd
a
H
t3
N
I
1 o
CVJ OJ
GO
o
r
#
vX)
OJ
O
o
H
o o
o o
H H
a>
LTN
OJ
O
KN KN JO H OJ OJ 00
o
#
#
#*
#
#
#
#
X)
KN o
X ) **D H
H
H
H
H OJ H
CN
VD
#
H
OJ
H
00 00
CVJ J0 \D rrs OJ
#
#
* #> #
K \ K> IN
o
o
vD cO VD v> CN
ro,
H
H
a^ H vD >X)
o
#
#
K> o
o
C0 c0 C O a^
LA
O
3)
#> **
vD o
CN C O
OJ
vD
tN
vD
a>
H
CT'
H
00
r*
#
OJ 4
O
KN PC\ OJ
IN
OJ
rr\
vD
H
tN
lA <D
v> <D
a^ o>
H H
00
vD
a^
H
a^
vD
LA
K'N
#
O
ON
o
H
CN IN
a^
H
O n
i 1 H
LfN
C^
00
00
H
IN
#
vD
IN
O
OJ
#
H
co
OJ KN
LfN
CN [N CN N
a> 0> a^ a>
H
H
H
H
O
o
KN OJ
#
r*
00
H
H
vD
CN
a>
H
-d*
VD
#*
CO
H
OJ o
o
00
OJ
H
H
o
5 f K>
#
#*
#
#
#
KN 00
H a> OJ
H
H
CN
H
**
Lf\
X)
VD vD
K> IN
#
#*
H
30 2 )
CN
IN
a>
H
cO
IN
a>
H
CO lTs
00 vD
#
**
ltn
H
a> a^
a> o
CN 00
a^ ON
H
H
CO
a>
H
H
OJ
#
CN
00
a> 00
OJ VD
*
#
00 IN
CO
CVJ KN
dc0 x> 9
a>
H
a>
H
a>
i i
T a b .2
REZUL'TATI FILMDOZIMETHIJE
za period od 19S2 do 1984 godine
G0 D I N A
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
197^
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
23
Prosena doza
po filmu,ûGy
787
942
406
5318
6502
2028
1081
177
105
64
80?
527
1550
683
169
75
75
104
691
947
282
34
57
55
96
473
537
844
646
1194
65
136
47
^69
75
24
699
230
152
988
16
107
61
10
Godinja doza
po osobi,yuGy
578
72
353-
-o b ezb e e n ja
-z a m e n a s t a r e
k o ri e n ja
i^ d o tra ja le
li n ih
rendgen a p a ra te
n i j i m , k o j i p r u a ju adekvatn u i
-s tro ije
zah teve
sa g e n e r a to r im a
z a titn ih
k rite riu m e
o o n iz ju e g
b o lju
sredstava,
sa novim i
savre.
za titu ,
u p o t o v a n j u p r o p i s a u radu
z ra e n ja .
A b stract
'f h e s e p a p e r p r e s e n t
tio n
re s e iv e d
o v e r a g e m on th ly d o s e s
o f i o n i z i n g radia -
b y t h e p e r s o n s u s i n g d i a g n o s t i c X - r a y machines
t h e P e r i 0 d f r o m ^ 6 2 t o i 904. l t i s o b v i o n s t h a t t h e over a g e m o n t h l y d o s e s h a v e b e e n d e c r e a s i n g t h a t t h e y 't e n d t o be

u n d e r a v a l u e o f 100 m i c r o g r a y s .
L ite r a tu r a :
Oesar D.at a l l : "Lvadeset jedna godina film d o z im e tr ije " i
L is t n b u c ija mesenih doza ozraenja osoba od 1962 do
1902 god in e " . X I I Jugoslovenski simpozium o z a t i t i od zra.
c enj a , Ohrid, 19t>3.
J'uga K . a t
a ll:
n ja
za h i g . r a d a
.A rh iv
"^ ilm d o z im e trija x -zra e n ja

i
gama z r a e -
t o k s i k o l o g i j u . V o l . 1 0 , Zagreb,1959
354-
D.Vel iH-ov ! c , M . Ko v atce v i , M . V u k e v i
lnsLLLut za n u k i e a r n e n a u k e
"Boris
K i d r i " ,V i n a
InsLitut. za z a S t i t u o d z r a e n j a i zat it.u i v o t n e s r e d i n e
APSOLUTNO M K K E N J E E K S P O Z I C I O N E D O Z E X Z R A C E N J A
Abstrakt.
U radu
Je p r i k a z a n o
apsoiutno
merenje
ekspozicione
doze X-zraenja
(50-250
kV ) k o m o r o m
sa
vazduriim
zidom.
Odredjeni su k o r e k c i o n i f a k t o r i i n j i h o v a n e o d r e d j e n o s t . U k u p n a
lerna nesigurnost o d g o v a r a m e r n o j n e s i g u r n o s t i p r i m a r n i h e t a l o n a
nacionalnih m e t r o i o S k i h i a b o r a t o r i j a d r u g i h z e m a l j a .
l.Uvod
Jedinica i'.a e k s p o z i c i o n u d o z u X
zraenja definisana
je
kaokoliina e i e k t r o m a g n e t n o g z r a e n j a k o j a u 1 kg s u v o g v a z d u h a
proizvede n a e i e k t r i s a n j e o d j e d n o g k u l o n a . J o n i z a c i o n a k o m o r a sa
vazdunim z i d o m p r e d s t a v i j a e k s p e r i m e n t a l n u
realizaciju
uslova
za direktno m e r e n j e n a e l e k t r i s a n j a u v a z d u h u s t v o r e n o g
dejstvom
S zraenja i z a t o se k o r i s t i k a o p r i m a r n i e t a l o n z a e k s p o z i c i o n u
dozu.
2.0pis j o n i z a c i o n e k o m o r e
J o n i z a c i o n a k o m o r a N D - 1 0 0 8 ima p l a n - p a r a i e l n e
elektrode.
Ilomogenost
eiektrinog
poija
obezbedjena
je
zatitnlm
elektrodama i z a t i t n i m t r a k a m a .
Za
kolimaciju
upadnog
snopa
koristi se k o l i m a t o r
koji
je
izradjen
od
specijalne
iegure
volframa. G l a v n e k a r a k t e r i s t i k e k o m o r e d a t e s u u t a b e i i 1.
Tabela l . G l a v n e k a r a k t e r i s t i k e k o m o r e s a v a z d u n i m z i d o m
Prenik k o ] i m a t o r a
10.006 +0.003
Sirina s a b i r n e e k t r o d e
49.201 +0.0015 mm
Aktivna z a p r e m i n a k o m o r e
(0.9738+0.0009)
Rastojanje i z m e d j u e i e k t r o d a
Rastojanje o d k o i i m a t o r a d o
centra a k t i v n e z a p r e m i n e
3,Karakteristike p o l j a X z r a e n j a
355-
mm
x 10 ^
140 mm
224.5 - 0.2 mm
J o n i z a c i o n a ko m o r a sa v a z d u n i m
Jr 3 2 , 7
zidom
ispitivana
Z r a ^ " J a k J a SU o s * v a r e n a d o z i m e t r i jsk im
u iabelH:"
P S S,,DV,, k a r a '
je
date s
Tabela 2.0snovne karakteristike polja X zraenja

Napon na
( kV >
6V'
Dodatna
cevi
(n.A )
15
10
10
10
10
Frva
Srednja
f i l t racija p o l u d e b i j i n a energija
(m m ,
( nnn )
'1
< <
o o
TT
50
1 00
150
200
250
Struja
0.14
0.25
0.69
1.12
2 . 70
4 . 0 A l + 0 . 2 1 Cu
4 . 0 Ai + 0 . 4 9 Cu
4 .0 A l + 1 .93 Cu
Cu
Cu
Cu
Cu
Cu
37
46
64
80
120
4 .Merenje jaine ekspozicione doze

Veza izmedju struje jonizacije
doze
(X )d a t a j e
(1 ) i j a C i n e e k s p o z i c i o n e
izrazom
gde je:V - akt i v n a z a p r e m i n a komore

P ~ gus t i n a v a z d u h a pri n o r m a l n i m usl o v i m a
K - ukupni korekcioni faktor koji je jednak
k = k
k
k
k
k
k
a
z t
r g
v
gde j e : K a - k o r e k c i o n i
faktor
zbog
siabljenja
z r a e n j a u v a z d u h u ;K ^ - k o r e k c i o n i
proizvodu
p r i marnog
f a k t o r zbog nedostiza-
n j a u s i o v a z a s i e n j a ;K fc- k o r e k c i o n i
f a k t o r zbog prolaska
p r i . a r n o g z r a e n j a k r o z z i d k o m o r e ;K ^ - k o r e k c i o n i
zbog d o p r i n o s a rasejanog z r a e n j a i
Kg ^ o r e k c i o m f a k t o r z b o g
promene
Kv - k o r e k c i o n i f a k t o r z b o g v l a n o s t i
Z a apsoi u t n o m c r e n j e
ekspozicione
vrednosti k o r e k c i o n i h faktora.
4 . Korekcioni
vazduhu
faktor
zbog
doze
gubitaka
gustine
faktor
elektronavazduhaj
vazduha.
potrebno
je
odrediti
siabljenja primarnog zraenja u
356-
eneratoro.
Vrenost e k s p o z i c i o n e
dcze
Tt' Lt
oJrfdjuje se z a t a k u k o j a s e
t ...
jpsorpcije p r i m a r n o g z r a e n j a
kod
k o mo r e
sa
vazdugnim
zidom
n a l a z i na n a j u e m d e l u
kol im a tora
odredi t i
.k olon i
f.k tor
M
na p u L u od k o l i m a t o r a
do
sredine
sklivnc zapremine .
Korekcioni
fevi i
-aktor
jonizacione
odredjen
ko m o r e
je
tako
to
postavljen a
je
izmedju
rendgenske
aluminijumska
cev
sa
Lankim p l a s t i n i m p r o z o r i m a d e b l j i n e 0.1 mm k o j a j e m o g l a d a
se
vakuiira.SL r u j a j o n i z a c i j e j e
merena
pre
1
pos e
eva u a cij
mduha /1 / t2.Korekci,oni f a k t o r z b o g n e d o s t i z a n j a s t r u j e z a s i e n j a
Gubitak s t r u j e
jo n iza cije
zbog
rekom binacije z a v is i
od
Korekclnl
apona n a p a j a n j a k o m o r e i
faklor zbog r e k o m b i n a c Lj e
jaCine
ekspozicione
doze.
o d r e d j u j e se i z odnosa
e k s tra p o l isane
jaine s t . r u j e d ^ )
4.3 . Korekci oni
(V
->oo)
faktor
jagine
zbog
stru je
proiaska
na r adnom na p o n u
primarnog
zraenja
(I^ ).
kroz
zid komore
Korekcioni
faktor
kroz zid komore d a t
je
zbog
izrazom
prolaska
^
primarnog
zraCenja
^
r
- ~ r ~
r
(je j e:
I - jaina
zatvorenom
otvoru
stru je
j o n i z a c i j e na r adnom
naponu
pri
. i 4.
Q t
dtru ia
p r i otvorenom
kolim atora
a
I^
stru ja
pi
kolimatoru.
4.4.Korekcioni
faktor
zbog
doprinosa
rasejanog
zraenja x
gubitaka e l e k t r o n a
Na p u t u o d d i j a f r a g m e
Komptonovog
rasejanja
loe u z r o k o v a t i d o d a t n u
Korekcioni f a k t o r i z b o g
podataka k o j e
su d a l i
4. 5. Kor e kci oni
faktor
d o me r n e
zapremine
d olazi
upadnog
X zraen j a . Rasejano
j o n i z a c i j u ua k t a v n o j z a p r e m i n i
doprinosaove j o n i z a c i j e o d r e d je m
Wyckoff
zbog
do
su
Aattix/2/.
vlan osti
promene
gustine
vazduha
Zbog
promene
temperature
357-
pritiska
toku
merenja
p o t r e b n je vrsiti
k o r e k c i j u zbog p r o m e n e g u s tine vazduha.
akoe je p o t r e b n o korigo v a t i m e r e n j a zbog p r i s u s t v a vodene pare
u v a z d u h u . O ve k o r e k c i j e su
vrene
prema
medjunarodni*
p r e p o r u k a m a /3/.
5. Z a k l j u a k
R e z u i t a t i m e r e n j a i n e o d r e d j e n o s t k o r e k c i o n i h faktora za
r a z l i c i t e n apone cevi dati su u tabeli 3.
Tabela 3. N e o d r e d j e n o s t k o r e k c i o n i h f a ktora (%)
50 kV
K
K
K
V
1
2 0 0 kV
250 kV
0.2
0 .1
0.1
0.1
0 .1
0.05
0 .05
0.05
0.05
0 .05
0.15
0 . 15
0.15
0.15
0 . 15
0.1
0..1
0. 1
0.1
0,.1
0.15
0.,1 5
0. 15
0.15
0,.1 5
0.07
0. 07
0.07
0.07
0 ..07
0.09
0.3
0. 05
0 .2
0.05
0.2
0.05
0.2
0 .05
0. 2
0.34
0.34
0.34
K
K
N a p o n na Ko cevi
100 kV
150 kV
g
V
U k u p n o (%) 0.45
0.34
Na o s n o v u d o b i j e n i h r e z u i t a t a m o e se z a k l j u i t i da je
ls p i t L v a n a k o m o r a p r i m e n j i v a za m e r e n j e e k s p o z i c i o n e doze X
z r a e n j a za n a p o n e r e n d g e n s k e cevi u in t e r v a l u od 50 kV do 250
kV. U k u p n a m e r n a n e s i g u r n o s t i s p i t i v a n e komore je p o r e d i v a sa
m e r n o m n e s i g u r n o u p r i m a r n i h e t a l o n a za e k s p o z i c i o n u dozu u
naci o n a i n i m m e t r o i o k i m i a b o r a t o r i j a m a u d r u g i m zemijama.
Abstract
In this
p a p e r , a b s o J u t e m e a s u r e i n g of X - r a y e x p o s u r e (50-250 kV)
w i t h f r e e - a i r c h a m b e r is presen t e d . C o r r e c t i o n factors and their
uncertai nt.i es are d e t e r m i n e d . Totai
u n c e r t a i n i t y is comparable
w i t h u n c e r t a m t i e s of p r i m a r j
standards
in nat.iona)
primary
m e t r o l o g ical l a b o r a t o r i e s in o t h e r countries.
Literatura
1 . M . K o v a C e v i , 1 .M i r i ,1).V e L i g k o v i ;X I V J u g .s i m p . J D Z Z Novi S a d
87
2.Wyckolf
11.0. and A t t i x F.ll. NBS H a n d b o c k 64,1957.
3.1 C K U 1CRU iieport 31.
358-
H.Kovaevi, D. V e l i k o v i , M .V u k e v i
Institut za za n u k l e a r n e n a u k e " B o r i s K i d r i " ,V i n a

Institut za z a t i t u o d z r a e n j a i z a t i t u i v o t n e s r e d i n e
PREGLED I PROVERA DOZIMETARA

U METROLOKOJ LABORATORIJI IBK-VINCA
Abstrakt
Metroloka d o z i m et r i j s k a l a bo r atorija I n s tituta
"Boris
Kidri", ima o v l a e n j e S a v e z n o g
zavoda
za mere
i dragocene
letale da vri p r e g l e d i p r o v e r u X
i gama
dozimetara. U
radu
je pored p r i k a z a e t a l o n s k i h
polja X
i gama
zraenja
dat
i
pregled d v o g o d i n j e
kontrole
sa p o s e b n i m
osvrtom na
nivo
pouzdanosti p r e g l e d a n i h d o z i m e t a r a .
l.Uvod
Sve v e a p r i m e n a i z v o r a j o n i z u j u e g z r a e n j a d o v e l a j e d o
upotrebe v e l i k o g
broja dozimetara. Radi zatite profesionalaca
i stanovnitva p o t r e b n o j e r a s p o l a g a t i p o u z d a n i m
i metroloki
ispravnim m e r n i m s r e d s t v i m a .
Na
osnovu
Zakona
o
mernim
jedinicama i m e r i l i m a ( " S l u b e n i l i s t S F R J " , b r 9 / 8 4 ) , i N a r e d b e o
odredjivanju v r s t e m e r i l a z a k o j e j e o b a v e z n o i s p i t i v a n j e t i p a i
pregled merila ( " S l u b e n i
list
S F R J " ,b r . 2 6 / 8 4 ) s v a k i
vlasnik
merila je d u a n d a s v a k e
dve
godine
vri
pregled
i proveru
ispravnosti s v i h v r s t a d o z i m e t a r a .
U Institutu "Boris
Kidri formirana
je
dozimetrijska
aetroloka l a b o r a t o r i j a . P o r e d
ovlaenja
Saveznog
zavoda
za
lere i d r a g o c e n e m e t a l e
za p r e g l e d
X
i gama
dozimetara,
laboratorija je u k l j u e n a
i u
lanac
sekundarnih
standardnih
laboratorija u o r g a n i z a c i j i
Medjunarodne
atomske
agencije
iz
Bea.
2.0prema d o z i m e t r i j s k e l a b o r a t o r i j e
Laboratorija ima u s p o s t a v l j e n a e t a l o n s k a p o l j a X i gama
zraenja. Za realj-zaciju p o l j a
gama
zraenja
koriste
se d v a
359-
u r e djaja. Jedan
uredjaj
je
dobijen
adaptacijom
standardne
terapijske kobaitne giave Gammatron. Drugi uredjaj.u
potpunosti
lzradjen u
I n s t i t u t u ,o m o g u u j e
korienje
vie
v r s t a izvora
r a z i i c i t i h a k t i v n o s t i . T r e n u t n o je u g r a d j e n o 5
i z v o r a Co-60 i
j edan izvor Cs-137. Pomou ova dva uredjaja
o s t v a r u j u se gama
p o l j a C o - 6 0 u o p s e g u o d 3 P C / k g s d o 5 0 0 m C / k g s. Karakteristike
g a m a p o l j a i a k t i v n o s t i i z v o r a d a t e su u t a b e i i t.
Tabela 1.Karakteristike gama polja i aktivnost

Izvor
Aktivnost
Jaina
__ ___________________ d o z e n a lm
60
Co
58 M B q
Maksimalna
doza
pC
pc
1 36 -----
165 -----
60
660 M B q
kg
nC
1.5
60
Co
9.86 GBq
141 G B q
nC
3 3 ----kg s
nC
4 6 0 -----
k^ s
60
kg s
^C
60
Co
1 37
Cs
30 T B q
25 G B q
kg s
nC
26 ;-----nC
375 ;-----
pC
5 4 ----kg s
1 .9
kS s
60
Minimalna
doza
nC
kg 3
izvora
- 60
pc
s
nc
ou k g
1 , ----1 kg
nC
15 -----10 k g s
pc
7.9
26
^C
70 -----
fjc
280 -----
} k _____
nC
nC
15 ;---------------- 23 --
570 -----
kg
kg
kg s
o
19
12
o
-------12
,o
12
, 9
12
nC
5.7
kg
Ugao
kolimacije
12
uC
kg
PC
kg s
prom enljiv
o
12
E t a l o n s k a p o l j a z a d o v o l j a v a j u z a h t e v e d a t e u I S O 40 3 7 .
Za formiranje
etalonskih poja
X
zraenja
k o r i s t i se
g e n e r a t o r X z r a e n j a M G - 3 2 0 p r o i z v o d n j e P h i l i p s sa
radijacionom
k l u p o m 1 p o m o n o m o p r e m o m . N a p o n c e v i je k o n t i n u a i n o
promenljiv
u l n t e r v a l u o d 30 k V d o 32 0 kV. S t r u j a
cevi
je
do
10 mA za
n a p o n e ve<5e o d
100
kV
odnosno
do
15
mA
za
nie
napone.
U n u t r a n j a f i l t r a c i j a je e k v i v a l e n t n a
4 m m A l . Za
formiranje
e t a l o n s k i p o l j a k o r i s t i se s e t f i l t e r a k o j i je p r e p o r u e n u IS0
4 0 3 7 . K a r a k t e r i s t i k e e t a i o n s k i h p o l j a d a t e su u c a b e i i 2.
360-
Tabela 2. Ka r a k t e r i s t i k e e t a l o n s k i h p o l j a X z r a e n j a
Uski spektar
Napon
cevi
IkVI
60
100
150
200
250
300
Dodatna
filtracija
(m m A l ) (mmCu) (mmSn)
4.00
4.00
4.00
4.00
4.00
4.00
0.60
5.00
4.00
2.00
3.00
2.00
3.00
Prva
p o l u d e b l j ina
(m m P b )
(m m C u )
2.50
1 .00
3.00
5.00
Srednja
energija
(k e V )
0.24
1 . 19
2.34
4.00
5.3
6.4
45
82
115
155
210
250
0.19
0.36
0.99
2.00
3.15
4 .4
6.4
43
55
78
105
135
170
250
iroki spektar
60
80
110
150
200
250
300
4.00
4.00
4.00
4.00
4.00
4.00
4.00
0.30
0.50
2.00
1.00
2.00
4.00
6.50
3. Rezultat r a d a
Laboratorija v r i p r o v e r u s v i h v r s t a d o z i m e t a r a . U t o k u dve
godine pregledano je u k u p n o 94 d o z i m e t r a .
Broj p r e g l e d a n i h
dozimetara kao i broj i s p r a v n i h i n e i s p r a v n i h dat je u tabeli 3.
Tabela 3.Rezultati p r e g l e d a d o z i m e t a r a
llkupno p r e g l e d a n o d o z i m e t a r a
94
Tspravni
63
67 %
Funkcionalno n e i s p r a v n i
14
15 %
Funkcionalno i s p r a v n i sa
odstupanjem v e i m o d d e k l a r i s a n o g
17
18 %
Kako su dati r e zultati za d ve g o d i n e ,n e m a d o z i m e t a r a koji
361-
se
p o n a v lja ju .
4.Diskusija i zakijuak
l . O b z i r o m n a b r o j d o z i m e t a r a k o j i se n a l a z e
u
broj p r e g l e d a n i h d o z i m e t a r a
je
mai i . U k o l i k o
dozimetri
koji
se
nalaze
i u
jedinicama
p r e g l e d a n i b r o j d o z i m e t a r a je z a n e m a r l j i v
u p o t r e b i ukupan
se u z m u u obzir
civiine
zatite
2.Veliki
procenat
metroloki
i
funkcionalno
neispravnih
dozimetara, medju dosad
pregledanim, ukazuje
da
se u upotreb
n a i a z i v e l i k i b r o j n e p o u z d a n i h d o z i m e t a r a . N j i h o v a nepouzdanost
bitno u t i e na u k u p n o stanje
zatite
od
zraenja.
Pogreni
r e z u l t a t i m e r e n j a m o g u d a d o v e d u d o n e p o t r e b n o g p o v e a n j a rizika
o z r a i v a n j a a sa d r uge
strane
nepouzdani rezultati
mogu da
n e p o t r e b n o p o ve a j u trokove zatite.
3 . 1 z s v e g a n a v e d e n o g se v i d i d a z a k o n s k a o b a v e z a n i j e nepotrebna
formalnost ve
da postoje
ozbiljni
metroloki
i sigurnosni
razlozi za r e dovnom k o n t r o l o m dozimetara.
Abstract
S t a n d a r d d o s i m e t r y l a b o r a t o r y i n " B o r i s K i d r i c " Institute
is l i c e n c e d b y t h e n a t i o n a l o f f i c e o f m e a s u r e s
to
e x a m i n e and
control y and X - ray dosimeters. This paper describes
standard
X a n d y f i e l d s in t h e
laboratory
and
gives
two
y e a r s work
report. The reliability
level
of
calibrated
d o s i m e t e r s is
particularly emphasised.
Literatura
1.Zakon o mernim jedinicama
br.9/84
merilima,
Slubeni
list
SFRJ
2 . N a r e d b a o r o k o v i m a u k o j i m a s e v r i p e r i o d i n i p r e g l e d etalona
i merila, S l u b e n i list SFRJ.br. 26/84.
3.Han d b o o k on Calibration
of H a d i a t i o n
Protection
Monitoring
I n s t r u m e n t s ,I A E A , V i e n a ,1971.
362-
OfflOVNI S I S T E M I K O N C E P T L I N E D O Z I M E T R I J E F O T O N A I N E U T R O N A
ZA
m tM M
KSRECE.
, O S N O V N ! K R r T E R IJ I ,
'
IDvornik iS. Miljani

Institut"Ruer Bokovi", Zagreb
SiZLOZI ZA N O V I K O N C E P T I S I S T E M
n Hk l e Q r n e n e S r e e
Mma i r a D M v a ,
p m
om e,
za
(b )
iz b o r
za
<DNN)
p ro g n o zu
v rste ,
im a
t e in e
op sega
o sn o v n i za d a to k
aku tn e
u f ro e n o sti
tre n u tk a
p o t re b n ih
p n b a v ija n ja
z d ra v lm
m e d ic m s k ih
t o d . 'T d
P S tQ V ljC l f U n d Q m e n t Q l n i h t j e v : p r a v o v r e m e n o d o b i t i o s n o v n e

o dozam a u o r g a m m a
k o j, s u k r U io m z a r a z v o j a k u t n e r a d J T Z I
Pwlye 'P a n e l a
IA E A
DNN
s is t e m im a "
o d ra n o g
j T
(l)
L T
S S r i Z Z t L S T '
o T S r
SU
U p se g u
Nojvomji je kotana sr
363-
d0ZQ n io g u e s m r t n o s t i
do 10 G y).
1969 s
.Ukl TOPor
(2
r s
r -
Odl c m sigurnosm pokazatelji nuklearnih postrojenja (u usporedbi s drupm

n e s r S ^ R 111^
T
iSkljuCuju rizik od ^rtonosnih ili oak katastrofalnih
e
Rlzlku dopnnose rastue ukljuenje zemaJja u razvoju, kao i irom
*3
3
reca
-* *
pokazuju
da
or^..
poc
no
dobri
K,,
koncepti
povU.
ili oprema
i organizacija
namyenjena sprecavanju nesrea, ili detekciji, alarmiranju ili dozimetriji

...cgu
nakon
mnogo
godina,
neefikasni Ui beskonsni.
biti zanemareni
(loe odravanje) i postoti
Pokazano je da su ûdske
greke
glavm u ^
(nenam' ^
VeUklh nesrea' od koJih bi najgora bila sluayna
liudi t
. Pl
ZVJQ nuklearnoC oruja, mogue je izlaganje velikog broja
Uudi potencualno smrtnim dozama gama zraenja i neutrona. Psiholoki
.
PanlkQ m
Su Proizvesti dodatnu tetu i privremeno odsustvo
orgamziranog djelovanja. Pri tom, to je situaclja ozbiljnija to je hitniia
potreba za osnovmm licnim dozimetrijskim podacima odmah i na licu mjesta.
Sve ovo su argumenti za razvoj osnovnog koncepta i osnovnog tehniokot
kcue? aw r ne DT
letQlnih d
ZQ k0ji bi zadov
ljili neke minimalne zahtjeve i
DriorHet
P" S.
tUpaem u bllkoJ
J n>ekivanoj situaciji da zadovolje glavni
? r Dotreb
T
lmetrijSke P
trebe U tek
J Postakcidentalnoj situaciji
tj. potrebe proizasle iz zadatka da se spase ivoti.
ULOGA I KVALITETE OSNOVNOG SISTEMA
Stoga se istiu dvije uloge (oilja) line DNN0) hitna - brzo davanje podataka c dozi kao osnovi za: brzo prepoznavanie
akcila' T
SObQ.(trijaQ u nekoliko Podgrupa), potpomaganje hitnih
z ^ T q ' ni
T C1'
PraV
Vremen PlQnirQnJf
zonnjavanja te za druge kasnijeakcije;
kapaciteta
medicinsko,
i i dr
r
nr davanje ^ Je m o ?ue potpunijih dozimetrijskih podataka za
.nanstvene studije, analizu i rekonstrukciju nesree i njenih posljedica kao i
za kontmuiranu podrsku dugoronog postakcidentalnog djelovanja (raunanie
radijacionog optereenja populacge, mjere zatite MziraTe
pnncipu, epidemioloske studije kroninih efekata zraenja)
0 0 1neam o r a U ^
0De rad
opoe radijacione
na T
^
^ Ul
gQ (i) mora biti P uAjena, a uloga
* ^
m o 5uuJe kvantitativno odredivanje stupnja

ugrozenosti,
to je osnova
za odabir i primfenu
T
T
2Qtlte (mjeren>
^rzme
doze
i radfoîvn*
n ammaraje u okolini raunanje doza, ali ne i lina dozimetrija).
I Z
prakUlfra f * 7
^ ZQmi^ en dzado U ^ a ulogu (i). Medicinska etika i

rijQ2U02raenih 00ba to je tonije mogue i na
mogueUasam âko011'
'Praktinim Post-ak dentaInim situacijama to e biti
moguce samo
ako je poznata maksimalna tkivna apsorbirana doza no
povr.m tijela. Ako se zahtêva
tono individualno odvajal^ o z ^ n i h
aksimalnu dozu treba mjeriti, a minimalnu se moe priblino izraunati na
364-
osnovu 5Qznanja o polju zraenja. U mijeanim poljima ukupna (neutronska

i{ama ) tkivna doza bit e dovoljan podatak za (i), a odvojene gama i
ntutronska komponenta su potrebne za (ii). Iz podataka o maksimalnim (i
tv minimalnim) povrinskim dozama (ukupnim, tj. neutronskim i gama),
moe se dovoljno priblino izraunati doza u kritinim organima i na taj
nam progi.jzirati
opasnost
po
zdravlje
sa
tonou
dovoljnom
za
indmdualnu trijau* i planiranje medicinskih akcija. Meu brzim akcijama

(i
)ukljuouje, meu ostalim, informacije o dozama za svaku pogoenu osobu i
itanovnitvo openito. Najhitnije je uvjeriti ljude da nema akutne opasnosti
ta njihovo zdravlje i ivot, ili informirati tee osraoene o njezi koju e
primiti. Kvantitativna informacija o linim dozama u podruju od 10
do 0.5
Gy (Sv) je unutar (ii) budui da te doze (posebno ako su iskazane kao
maksimalne povrinske doze) ne izazivaju akutne zdravstvene posljedice.
Zato se ne oekuje da osnovni DNN sistem mjeri takve doze. Ovaj sistem
treba biti dovoljno osjetljiv za rezoluciju oko 0.2 Gy kod nivoa doza ispod 1
Gy.*
Zahtjevi na svojstva osnovnog D N N koncepta i sistema mogu se sada sumirati
kako slijedi:
(1)brzo i decentralizirano
mjerenje
linih
doza
koje
izazivaju
akutne
posljedioe po zdravlje (jedan ita na svakom mjestu mogue nesree, 50-100

dozimetara po jednom itau ili brzina itanja oko 100 dozimetara za jedan do
dvasata nakon nesree);
(2)direktno mjerenje "ukupne neutronske i gama tkivne apsorbirane doze",
t
j maksimuma te doze na povrini tijela; dobro definiran, reproducibilan i
neprevisok feding signala;
(I)opseg: 0.1 do 10 (ili 15) Gy; tonost pri itanju 100 dozimetara/sat (95%-tni
nivopouzdanosti): 10% za doze od J do 10 Gy;
1.1)stabilnost kalibracije dozimetara i itaa bez provjere za vie godina;

(5)pouzdanost funkcije kroz vie godina,
tehnikog odravanja
i bez
izvora
(po mogunosti) bez provjere i
energije;
pouzdanost
upotrebe
bez
ponavljanja osnovne obuke;

(6)opa pristupanost: jednostavnost upotrebe, jednostavna obuka,
niska
cijena dozimetara a posebno itaa;

(7)neovisnost o temperaturi ozraenja (-30 do +50C) i brzini doze.
Zadovoljiti sve
te zahtjeve
nije
lako.
Svaki
pregled
svojstava
linih
Poslije katastrofalnih akcidenata (i u ratu) cilj trijae je razvrstavanje

ozraenih pojedinaca u najvie etiri grupe (l. akutna bolest se ne oekuje, 2.
potrebno praenje,
3. mogua
teka bolest i potrebna hospitalizacija,
4.
preivljenje jedva mogue ili nemogue).

**Pri vrlo brzom prvom mjerenju (npr. 100 itanja doze na sat); kad kasnije
ima vie vremena za preciznije mjerenje (npr. u bolnici) moe biti poeljno
da se itanje ponovi uz veu tonost mjerenjci.
lonCion^ komorcTsn T
SVjetskom
tritu pokQzat
.ra^ '
84
CET ( , ).
'
C1J1 Je
ttkt^ni dio stakleno ampulQ
Literatura
<0
t o l , D W r y
. ,
(> Browr., D
* -.
IAEA Te h '
'
'
'
8*P
rS*
IR P i
r-
ln
1983- OVS-
17 the 4- v,"''
-ta,
E t al
z z r z r z r
/
Sional Congress of
' (lM<> 158-143
r >
3,
B. 1M
v.,
0
^ ^
Mitteilung 1984/85 Ui=

(*) Dvornik I m j,
!i'2X
T 7
<S) Dvoroli f
r ^ r ,
s^
S u p p , nl , < W I)
b j
ol-
il (1<;
(?>Brown, D. a. Qnd h J
,
hysic^ *1 (l?71) 557-545
(lO)Tullis, j L et al p I
F ' F '" HeaHli Physics 24
(1?52) 620.
' Radl0lS7, 52 (1,4,)
~ ( >
87; W 8
Ol)Taylor, J r et al
B*ntgenology, y
12
( )"Biologieskie effekt'y neâvnoieSeQr

h' 15 968) 531' ^
Bton, FL, ( i m T m - T
'
(i97s\
D Simetry' PQi6-
-366-
OSNOVNI SISTEM I KONCEPT LINE DOZIMETRIJE FOTONA I NEUTRONA ZA

NUHEARNE NESREE.
3ISTEMA
II RADIOBIOLOKA OSNOVA
I RJEENJE OSNOVNOG
I. Dvornik i S. M i l j a n i
Institut "Ruer B okovi1', Zagreb
SADIOBIOLOKA OSNOVA RACIONALIZACIJE LINE DOZIMETRIJE

Ocaenje oovjeka u veini nuklearnih nesrea karakterizira neravnomjerni
rejpored doze zraenja po kritinim organima. Energetski spektar i kvalitetni
sastav zraenja (n i gama) obicno nije poznat. U tim uslovima postavlja se
pitanje da li doza izmjerena dozimetrom moe posluiti za prognozu efekta
a,aenjQ.
Ovilje dajemo
najbitnlje
rezultate
naih
stuija
radiobiologije
veih
orjanizama koji su osnova za racionalizaciju line dozimetrije u koncepciji

osnovnos sistema. Prevoenjem
jmk rjeen je osnovni
svih radovo
problem
na
standardni dozimetrijski
relacije relativne bioloke
efektivnosti
neutrona na nivou organizma. Ostaje zadatak da se daljnjim studijama

preciziraju kvantitativni kriteriji za trijau.
Odnos izmeu
akutnog
efekta
ozraenja
(npr.
smrtnosti)
kod
velikih
orfamzama (veliine sline Ijudskom tijelu) i doze zraenja mjerene na

povrini tijela, u najveoj mjeri odreuje raspored doze po dubini tijela.
Povrinska doza izraena u tkivo-Gray jedinicama je znaajna jer jedino ona
moe biti mjerena linim dozimetrima. U najvanijim objavljenim studijama
akutnoj radijacionog efekta (posebno smrtnosti) na velikim ivotinjama (usp.
reference u Tabeli 1.) referentna doza se uglavnom izraava kao "midline air
dose* (sredinja doza u zraku, SDZ (ICRU Report 30, 1979))*. U tom sluaju
LDjO/jj takoder se izraava kao sredinja doza u zraku koja uzrokuje 50/5
imrtnosti aakon 50 dana. Drugi autori koriste razliite naine izraavanja
referentne doze to ima za posljedicu da se vrijednosti
LD50 (i odgovarajue
vrijednosti RBE) raznih autora ne mogu direkno usporeivati.
Da bismo
omojuoili usporedbu obradili smo dozimetriju tih radova i preveli je na

dozimetrijski jezik potreban za evaluaciju line dozimetrije.
TABELA 1.
Analizirani su najbolje dozimetrijski dokumentirani objavljeni radovi (5-11)

odjelovanju fotona (visokoenergetsko X zraenje) i neutrona (mijeana polja
s pretenom komponentom
neutronske doze)
na
pse,
svinje i ovce.
vrijednosti doza koje su dali autori izvedene su maksimalne

*doza u zraku na mjestu osi tijela, aU u odsustvu tijela
1 - 367-
Iz
povrinske
tkivne apsorbirane doze (MPTD) koje bi bile izmjerene tkivu ekvivalentnim

linim dozimetrom noenim na tijelu na strani izloenoj zraenju. Naena je
t&koer minimalna tkivna doza unutar tijela i izraunat odnos
j
minimalne tkivne doze (Fr, faktor nejednolinosti, i. stupac u Tabeli 1.). U
Tabeli^ 1. sumirani su rezultati ove analize.
SDZ
u 3. stupcu oznaava
sredinju dozu u zraku

, a MPTD u 4. stupcu "maksimalnu povrinsku
tkivnu dozu". Ako nije drugaije naznaeno (2. stupac), sve doze su LD50y,0
vrijednosti.
2.stupcu
"X,
lMVp"
oznaava
"X
zraenje,
1 megavolt
potencijal" a "n+gama, HPRR" znai "neutronsko i gama zraenje iz Health

Physics Research Reactor-a". 3. i 4. stupac sadre vrijednosti LDjq (lijevo) i
odgovarajue vrijednosti RBE (desno od vrijednosti doza) za SDZ (3. stupac) i
MPTD (4. stupac). RBE=1.00 definiran je kao referentna (bioloka) efektivnost
kakva se dobiva u sluaju bilateralnog ozraenja visokoenergetskim fotonima
(sa Fn=l.l do 1.2); odgovarajue vrijednosti LD50 (npr.: za pse SDZ=319, ili
MPTD=260)
su
referentne
doze za
raunanje
RBE
(za druge geometrije
ozraenja ili izvore zraenja) za istu ivotinju. Npr. za psa: unilateralno

ozraenje X zrakama daje RBE=260/490=0.53. U 5. stupcu dana je geometrija unilateralno ili bilateralno, u 6. stupcu Fn, a u 7. stupcu reference.
Velika razlika izmeu vrijednosti SDZ i MP TD je vrlo znaajan nalaz: ona
pokazuje
vanost
primjene
MPTD
linoj
nuklearnoj
akcidentalnoj
dozimetriji kao i radiobiolokim studijama, posebno kada se njihovi rezultati

koriste za ekstrapolaciju sa ivotinja na Ljude. Utjecaj geometrije ozraenja i
faktora Fn na LD50 je jasan samo sa MPTD.
dubinom u tijelu (izraena takoer dobrom
RBEm p t d )
skladu je sa drugim
Uinak smanjenja doze sa
korelacijom Fn
studijama efekta Fn
sa MPTD ili
(12). Te studije
takoder pokazuju da je uinak gotovo identian za razliite ivotinj?, pa

dosljedno tome mora vrijediti i za ovjeka. Vee dimenzije tijela (svinja)
daju vii Fn i prema tome nie vrijednosti RBEMP T D za neutrone koji se u
tijelu efikasnije atenuiraju. Zakljuak relevantan za osnovni koncept DNN je:
RBEm p t d
neutrona je za akutne efekte (akutna bolest i smrtnost) u prvoj
aproksimaciji jednak onome
za fotone (ili neto nii).
Male
razlike su
zanemarive u usporedbi sa statistikom varijabilnou odnosa doza-ekekt

(uzrokovanom
razliitom
individualnom
geometrija m a
ozraenja itd.) u stvarnim
osjetljivou,
razliitim
akcidentalnim situacijama.
Poznavanje ukupne neutronske i gama tkivne apsorbirane doze (MPTD, ili

maksimalne i minimalne doze) dovoljno je za brzu trijau ozraenog osoblja
pod uvjetom da se takva doimetrijska infonnacija dobije odmah.
OSNOVNI SISTEM
Sve zahtjeve, kako su ovdje sumirani, u bitnoj i dovoljnoj mjeri zadovoJjava
komercijalno pristupani Uni dozimetar DL-M4 (3,4,13). Konstruiran je da
368-
Une do2lmetrije u sluoju katastrofalnog nukleamog udesa

Vec 1969.g. predlozen je kao potencijalni tkivu ekvivalentni Uni doametar
r r s
neu rna i fotona <l). Kasnye, eksperimenti mterkomparacvje i kalibracije

IonT t
.
m
V1Se
u suradnji s najboUim dozimetrijskim
laboratonjima svyeta, pokazali su da je signal po jedinici tkivne doze u
T l
L T e r i Jenttk f0t
ne 1 neUtr
ne (unuter eksperimentalne greke
tw
' ne<>ViSQn enerSetskom
spektru u opsegu relevantnom za D N N
v Je d0brkarakteriZlr<m 1 PrUoen je za novi sekundarni

rtandard tkivu ekvavalentne dozimetrije fotonskog i mijeanog polja, kao i za
<tr^ er> dozimetar (5,4,13). To je bilo moguoe zahvaljujui
stoiilnosti , odlicnoj reproducibilnosti individualnih svojstava dozimetra i
citaoa^ Stabilnost kalibracije komercijalno proizvedenih dozimetara i itaa
potvrena je tokom deset godina. Oitanje doze pomou preciznog vizuelnog
onmetra CDL-M4 (neovisnog o izvoru energije) omoguava b r z o mjerenje s
loenoscu dovoljnom za hitne potrebe <100 oita^ja na sat), kao i veoma tonu
donmetnju,
kada
to vrijeme
dozvoljava,
prema
'ciJju (ii)-
DNN
(3)
Dozimetar je neovisan o brzini doze od 10~do 10s Qy s'1. Jednostavnost

oatavanja stabUnost signala prije i poslije ozraenja, dug vijek trajanja
.Ucni do2imetQr
svakog lana populacije.
razv<y (u toku) tei daljnjem poboljavanju njegovih svojstava u
êralne primjene za individuainu trijau ugroenog stanovnitva
TL detektora neosjeUjivog na neutrone (7LiT, ili slino) daê

poboljsava doprmos ovog sistema u "cilju (u)D N N Sva ova svojstva ine
vaj osnovm D NN sistem prijeko potrebnim dodatkom dobro poznatim lokalno
upotrebljavamm D N N sistemima.
ABSTEACT
All reguiremenis for the basic concept and
^ n t
dosunetr^,
taking
account
the
system of personal nuolear
radiobiological
^
C
nClUded thQt f0r ^
r ^ e m e n t s are satisfied by
background,
are
l - to supply prompt
the commerciaHy avaUable
r DL_M* measurmS * total n+gamma tissue dose. For the

loEge range one - to supply as complete as possible dosimetry data the
addition of the neutron insensitive TL chip will be necessary.
'
Uterat\ira dana u prethodnom radu.
24 "
369-
T a b e la 1. R e la tiv n a b iolok a e fik a s n o s t s r e d i n je doze u z r a k u ili m nk d m ninf

p o v r s in s k e
z iv o t in je
t k iv n e
o v is n o
doze
o
ja m a
ili
d u b in sk oj
m ije a n o g
r a s p o d je li
n+gam a
doze
z r a e n ja
(iz r a e n o
za
kao
velike
faktor
n eh om ogen osti Fn -D m a x /Dm j n ) . S v e doze (3. i 4. s tu p a c ) su v r ije d n o s ti LDjg.

iv o tin ja
Z ra e n je
SDZ*
RBE
M P T D **
(S D Z )
1
2
X, lM V p
RBE
(m
ptd
G eom etr.
)
F ***
384
0.83
490
0.53
u n ila t.
3.2
319
1.00
260
1.00
b ila te r .
1.1
n + g am a
377
0.85
425
0.61
u n ila t.
T r ig a
3.7
338
0.94
240
1.08
b ila te r.
1.2
X, 2M Vp
500
0.75
574
0.47
u n ila t.
4 4
375
1.00
270
1.00
b ila te r .
1.2
X, lM V p
510
0.74
340
0.79
b ila te r .
1.4
n+gam a
HPRR
860
0.44
1025
0.26
u n ila t.
6.0
820
0.46
564
0.48
b ila te r .
2.5
Pas
^5,6;
S v in ja
Ref
zra .
<6,8,
LD50/30
V )
n +g a m a
HPRR
655
6.0
517
0.41
0.52
u n ila t.
b ila te r .
2.5
585
0.64
444
0.61
b ila te r .
^ O / IO O
n,14M eV
LI>50/30
X, lM V p
299
0.84
365
0.47
u n ila t.
252
1.00
178
1.00
b ila te r .
1.2
237
1.06
171
1.04
k v a d r il.
1.2
O vca
g a m a ,40Co
V , ii)
**M P T D = M a k s im a ln a p o v r in s k a t k iv n a d oza (c G y ili r a d ) (LD 5 0/j0)

s lu c a ju LD 5 0/100)
'
* * * Fn =
(u jed n om
O m je r : m a k s im a ln a t k iv n a dosa/m in im cdn a doza u n u ta r tije la
370-
XV JUGOS L O V E N S K I S I M P O Z I J U M Z A S T I T E OD ZRACENJA
P r i g t i n a 0 6 - 0 9 , V I .1989
D .N i k e z i
fakultet,'lnstituL za fiziku- Kragujevac
Prirodno m a t e m a t i k i
PRORACUN DOZE U PLUIMA OD UD A H N U T I H ALFA EMITERA
Abstract
U ovom r e f e r a t u su da Le n e k e o s n o v n e k a r a k t e r i s t i k e m a t e m a t i k o g
I j u d s k i h p l u a , k o j i je n a m e n j e n r a u n a n j u e k v i v a l e n t n e
dozfc u t r a h e o - b r o n h i j a l n o m t r a k t u od u a h n u t i h r a d o n o v i h potoinaka.
Kra,?n! r e z u l t a t primene- o v o g m o d e l a j e d o z a u T - B s t a b l u po
jedininom
izlaganju
radonovim
potomcima.
Predstavl jeni
inode.1
potvruje v r e d n o s t k o n v e r z i o n o g k o e f i c i j e n t a od 5 m S v / W L M .
Bode.a
L!vod
I n h a l a c i ja. r a d o n a
dozu k o j a
i njegovih
normalnim
uslovima
komponenti p r i r o d n o g z r a c e n j a .
radonovih
potomaka
koji u t i u
na
nije
dozu
i u
nije m o g u e u v e k zna t i
Postoje
dva
lak
problein.
Postoji
liniji
na
proraunu
pristup
je;
r u d n i c i m a , na
(uzimajui u o b z i r d r u g a i j e
doveo
do
konverzionog
potrebno
napoinenuti
ponienute
korelacije
(drugaijij
ozraenih) .
rugi
uslovi
od
izazi. va
svih
ostalih
vei
broj
ukupni
faktora
rizik,
koje
sa dovo'ljnom t a n o u .
doze
primeniti
kuno
uslove
o z r a i v a n j a ). O v a j
je
od
kontraverzna
ozraivanja
al t e r n a t i.vn i
i
i
pristup
/UN
iz
radonovim
oteana
starostna
iz
i
pristup
82/.
informacija
proceni
dobivene
.izlaganje s t a n o v n i t v a
5mSv/WLM,
primena
udahnutih
i. i z l a g a n j a
unutar
faktora
da
p l u i m a od
informacije
korelacije v i k a p l u n i h k a n c e r a k o d r u d a r a
potomcima
potomaka
dozu
P r o c e n a d o z e u p l u i m a od u d a h n u t i h
krajnjoj
pristupa
al fa einitera. Prvi
k r a t k o i v e ih
prevazilazi
je
Ovde
je
izvedenih
iz
vie
razioga,
polna
stuktura
pomenutog konverzionog
koeficijenata je z a s n o v a n na k o l i n i k u a p s o r b o v a n e d o z e u elij a m a
bronhi j a l n o g
za t v o r e n i m
12mSv/WLM,
U
radu
je
proraun
ekvivalentne
t.aki o v o g
uslovima
0\raj
o z r a E j vaji j a
pri s t u p
je doveo
rudnicima
do vrednosti
u
od
/ H a 8.1/.
ovom
omoguuje
stabl a
p r o s t o r i jama.
doze
razvijen
jedan
kon\erzionog
i
izlaganja
dozimetrijski
koeficijenta
radonovjm
iKmedu
potomcima.
raa s
.i d a t e n j e g o \ e o s n o v n e ka r a k t e r 5 st i ke .
-371-
model
koji
efektivne
U
sledeoj
D o z i m e Lri.iski moel
Razliiti
dozimetrijski
modeli
po k a s n i j e n a v e d e n i m p r o b l e m i m a .
se
razlikuju
u vise aspekata
V a n o p s e g a o v o g rada je etaljno
lz n o e n j e
razlika
u
polaznim
pretpostavkama
r e z u i t a t i m a ; ovri m o e l i su u p o r e i v a n i u /Ja 84/.
Dozimetrijski
model
p l u c i m a od u a h n u t i h
internih koraka:
za
razvijen
potrebe
potomaka
radonovih
-matematiSki tretman depozicije

p u t e v a u T -B traktu,
se
aerosola
krajnjim
p r oraSuna
sastoji
na
iz
zidovima
doze u
sledecHh
vazduSSnih
-geouietri j s i v i m o d e l T - R stabl a i pulnianornog dela,

-bioloki
m o del
transporta
c i s d e n j e m ili p r e n o s o m u krv,
nataloZenih
radonovih
potomaka,
-b i o l o k i model r a s p o d e i e e l i j a mete,
- p r o r a S u n a p s o r b o v a n e e n e r g i j e (doae) u oset.lji.vom sloju.
Depozicija
radonovih
potomaka
respiratornom
p r o h l e m koji se p r o u C a v a vec' v i S e od 40 goina;

referenca
aerosola
je
u
/La
T-B
50/.
GJavni
stablu
je
mehanizam
je
najsta r i j a naen
t.aloZpnja
" s e d i m e n t a c i.ja"
traktu
radi oakt ivnih
ovom
radu
je
r a u n a t a p o G o r m l e y - K e n n e d y - j e v o j jedr.aini ./Go 49/. Ova jenaina

daje d e o a e r o s o l a o d r e e n o g d i j a m e t r a ,
k o j i se z a d r e u cevi datog
p o l u p r e n i k a i duine,
p o z n a t o m brzinom.
tu
ueometrija
T-B
stabla
pojedinca do pojedinca.
Y e h - S c h u m - o v m model
obzii
da
se
esno
a ko
se
je
Ove
kroz
dosta
kreu
k o m p ] Jk o v a n a
krilo
/Te
8 0 / . Ovaj
s a stoji
iz
sa
vazduhom
i m e nja
je p r i m e n j i v a n p o z n a t i
ljuskih plua
pluno
cev
nesimetrini
moe]
tri,
se od
uzima
levo
iz va
i e z n j a l lobe ) , to p r e d s t a v l j a doai.i)u koinpl i kac i ju pri raunanjn.

Radonovi
preneti
potomci
krv,
ili
mehanizmoin i e n j a
nataloeni
preneti
u T- P
prema
sf.ahl., S e mogn
gornjim
delovima
raspasti,
T-R
sl.ahla
( p o k r e t a n j e m s i o j a a u k u s a ). Vr.eme poluprenosa
u k r v je u z e t o d a je j e d n a k o 3 fi/ H o 82/.
je z a v i s n a o d g e n e r a c i j e b r o n h i j e
72/.
-
B r z i n a p o k r e t a n j a mukusa
i preuzeta
je
iz ref e r e n c e /Ha
U vige s t u d i j a je d o k a z a n o a je sloj b a z a l n i h elija u

b ro n h ijama n a j o s e t l j ivi ji na zra e n j e. N'ajveci d e o p l u n i h kancera
potie
ba
iz
ovog
sloja.
Razlog
za
sloja v r J o b r z o r a z m n o Z a v a j u . V o v o m
372-
to
je
to
se
elije
ovog
je r a e u n a t a o z a je.iin-
u ovom sloju.
Uzeto
rasporeeni
sloju
osetljive mete
je
da
su
radioaktivni
mukusa.
(s l o j a
Rastojanje
bazalnih
aerosoli
od
elija),
m u k u s a do biol o g k i
je
zavino
sloja epitela i :avisi od g e n e r a c i j e
bronhije.
razne generacije b r o n h i j a
je p r e u z e t a
(bronhiola)
homogeno
od
debljine
D e b l j i n a e p i t e l a za
iz
r e f e r e n c e /Ga
72/.
Prema
iznetom,
etiri
radonovih p o t o m a k a
u T-B
i prenos
S vi
krv,
ravnotene a k t i v n o s t i
ovu ravnotenu
pocesa
stablu.
ovi
To
su
proc.esi
svakoj
aktivnost.
su
Za
taloenje,
rezultuju
bronhiji.
to
niz linearnih d i f e r e n c i j a l n i h
odgovorna
je
aktivnost
raspad
c.isenje
u s p o s t a v l j a n ju
Pot.rebno
potrebno
jenaSina
za
je
.izraunati
post.avi.ti
koje
i reiti.
predstavljaju
ba.lans
pomenutih p r o c e s a .
Sam inodel 1 j u d s k i h p l u a ,
u prethodrioin te k s t u ,
Iprvoin
od
i j e su o s n o v n e k a r a k t e r i s t i k e a t e
se s a s t o j i
njih,
koji
je
iz v a p r o g r a m a " K K O E F "
stohastike
simulacija k r e t a n j a a l f a e s t i c a
apsorbovaua e n e r g i j a
u sisterau
bazal nom
i "PLDOZ".
prirode,obavlja
sloju.
"bronhija"
Kao
se
i ratina se
reznltat,
dobiva
apsorbovana d o z a u s l o j u b a z a l n i h e l i j a p o j e d n o j e m i t o v a n o j
festici.
Raunanja
svaku bronhiju
Drugi
su
"PLDOZ"
je
t.alozenja
svih
renja T-R
rezultat
deterministikog
radioaktivnih
ienja, p r e n o s a u k r v k a o
krajnji
za
dobiva
se
faktor",
apsorbovana
izraiiriata
stabla. J e d i n a
referenca
84/; poreenja
sa o v i m
gde
su
je
ati
r e z u l tatiina
slojs;
za
sadri
doza
za
na
referenci
drugaiju
/Ha
pokazuju
je
uzeto
i iznosi
da
T-B
je
Kao
po
nazvana
renjeva
faktori
izvesne
je
traktu,
RaA.
bronh.i j a m a
5
dozni
pretpostavljenu
84/
konstantna za c e i o T - B s t a b l o
vel i i n a
svih
alfa
sl o b o d n o g
potiCu od r a z l i i t i h p o l a z n i h pret.posta.vki p r i
pre svega o d n o s i
tipa
aerosola
i niodel p o n a a n j a
jeiiininoni izlaganjii r a o n o v rim potbinc iiiia. O v a

"alfa dozrii
stabl a
i za e n e r g i j e o d 7,fi9 M e V i 6 , 0 Mev.
program
sebi uiodele
obavl jena
se
alfa
T-B
je
razlike
/Ra
koje
r a u n a n j iina. O v o se
debljinu
debljina
epitelnog
epitela
22/.<in, d o k je u n a s e m
koriena ve p o m i n j a n a G a s t i n e a u - o v a r a s p o d e l a / G a
radu
72/.
Model o m o g u u j e p r o u a v a n j e zav'isnosti. al fa dozni.h f a k t o r a od

razliitih p a r a m e t a r a ,
nepripojenog d e i a R a A ,
kao
to
faktora
su
/
brzina
ravnotesfe,
373-
i uestanost
disanja,
dijametra aerosola
i td.
J g d a n rezultat. d o z i me tr i .jakog m o d e l a
Tzraunata
je
efektivna
izlaganja
raonovim
kvaliteta
za
respiratorm
od
wt
pluna
moe
alfa
i wp , gde
zraenje
se
prvi
se
uzeti
mSv/WLM,
da
i
na
vrednosti
nalazi
dovodi
tome
je
da
je
Ova vrednost
odnosi
se
za
P ri
Q=20
= 0,12.
krila. Pojedinane
nie vrednosti
ekvivalentna
potomcima.
trakt
i zakT.iuak
do
T-B
oza
teZinski
Ova
vrednost
a drugi
parametara
izmeu
0,06
konverzionog
je v r l o b l i s k a
jedinici
je
fakt.or
faktor
su
za
0,12.
na
sama
sporne,
Primena
k o e f ici jent.a od
a p r i m e n a v i e v r e d n o s t i do 6,5 m S v / W L M .
je 4 , 8 m S v / W L M .
da
w p je s u m a d v a lana,
stablo,
ovih
po
uzeto
3,25
S r e d n j a vrednost
preporuenoj
vrednosti
od 5 m S v / W L M od s t r a n e U N S C E A R - a / U N 82/, i n.oge se rei da ovaj rad

p o t v r u j e tu v r e d n o s t .
REFERENCE
Ga
72
G
Ha
Ha
Ha
H
Ja
La
Ye
LN
G a s t i n e a u R.M.,
2 3 , p 85 7 , 1 9 7 2
Walsh
P.J . ,
Underwood
?949l0y P
G ' K e n n e d y M - ! Pro c .
R.
N. : Healt.h Physics
J r i s h A c a d . A 52,163,
72
Harlejr N . H . , P a s t e r n a c k B . S . ; H e a l t h P h v s i c s 23
p . 771., 1 9 7 2
'
81 H a r l e y N . H . , P a s t e r n c k B . S . ; H e a l t h Phys.ics 40, p.3 0 7 , 1981
84 H a r l e y N . H . ; R a d . Pr o t . D o s i m .
p . 3 7 1 1 984.
82 H o f m a n n W.; H e a l t h P h u s i c s 3, p . 3 3 1 , 1 9 8 2
84 J a m e s A . C . ; R a d . P r o t . D o s i m . 7_, p . 3 5 3 , 1 9 8 4
50 L a n d a h l H . D . ; Bu l l . M a t h . B i o p h y s . 12, p . 4 3 , 1 9 6 3
80 Y e h H . C . , S c h u m
G.M. ; Bu l l . M a t h . b T o I . 4_2_, p . 4 6 1 , 1980
82 U N S C E A R 82
r e p o r t to t h e G e n e r a l A s s e m b l y , A n n e x D,
U N New
Y o r k 1982
L U N G D O S E C A L C U L A T I O N S FOR. I N H A L E D A L P H A E M T T E R S
D .N i k e z i
A m a t h e m a t i c a l l u n g inodel, for e q u i v a l e n t d o s e calcu.1 at i o n , is
described
in t h i s p a p e r .
Results of this model
are
in good
a g r e m e n t w i t h d a t a f r o m / U N 82/.
374-
ODREDJIVANJE EKVIVALENTNE DUZE ZRAENJA OD RADONA I

POTOMAKA POMOU CVRSTOG DETEKTORA NUKLEARNIH TRAGOVA
P l a n i n i , J. i F a j , Z.
Pedagoki
fakultet Sveuilita u Osijeku, Osijek
SA2ETAK
l8traen
je o d n o s i z m e d j u r a v n o t e n o g f a k t o r a F r a d o n a
i potomaka i g u s t o e t r a g o v a o t v o r e n o g (D) i f i l t r i r a n o g ( D q ) d e tektora n u k l e a m i h t r a g o v a ( L K - 1 1 5 ) , te je d o b i v e n a p r i p a d n a f u n k cija F(D/DQ ). P o m o u m j e r e n j a g u s t o e t r a g o v a a l f a fiestica i p r i padnog f a k t o r a F o d r e d j e n a je e k v i v a l e n t n a d o z a zrafienja o d r a d o n i p o t o m a k a u z r a k u k o j a je z a g r a d O s i j e k i m a l a v r i j e d n o s t

0,35 m S v / g o d u 1986.
godini.
UVOD
E k v i v a l e n t n a d o z a zrafienja o d a t m o s f e r s k o g r a d o n a
(8 k o n s t a n t o m
cL
raspada,
71q
2 22
Rn
= 2 , 0 9 3 * 1 0 " s 1 ) i n j e g o v i h k r a t k o -
ivufiih p o t o m a k a 2 1 8 P o ( , ^
= 3 . 7 8 8 . 1 0 - 3 s " 1 ), 21l*Pb (/* , t / 2
<,311* 10** s " 1 ), 1 1 4 Bi ( / S . t j * S.SeU.lo"** s " 1 ) i 2 1 **Po
4,23*4* 1 0 3 8 _ 1 ), m o e b i t i o d r e d j e n a a k o s u p o z n a t e n j i h o v e k o n c e n tracije a k t i v n o s t i u z r a k u Cj
alfa a k t i v n o B t i s m j e s e
(j = 0 , 1 , 2 ,3 t) 1 ^. K o n c e n t r a c i j a
r a d i o n u k l i d a u z r a k u m o e se o d r e d i t i p o -
mou S v r s t o g d e t e k t o r a n u k l e a r n i h t r a g o v a , a l i n j i h o v e k o n c e n t r a cije p o j e d i n a n o n i j e m o g u e
jednostavno odrediti ili to uope
nije mog u e o d r e d i t i p o m o u obifinog d e t e k t o r a t r a g o v a .
U pojedno-
stavljenom slufiaju, e k v i v a l e n t n a d o z a se d o b i j e m n o e n j e m k o n c e n *
tracije r a d o n a s k o n v e r z i o n i m f a k t o r o m e k v i v a l e n t n e
doze, ali
takav p o s t u p a k n e ukljufiuje razlifiite k o n c e n t r a c i j e r a d o n o v i h p o tomaka u zraku.
S t o g a je p o t r e b n o z a p r o c j e n u d o z e u v e s t i r a v n o -
teni f a k t o r F r a d o n a i p o t o m a k a , fiime se o n d a s t a n d a r d i z i r a m j e renje k o n c e n t r a c i j e r a d o n a i p o t o m a k a .
375-
TEORIj SKI
-t.
postupak
ZZJuTTJ
T
m
sr* <>. odnoano:
*
k"o n trij, ra.
Kavnotani faki-o-r> r
^ ntraolj.
c
F s_.
Co
gdje je c
(1)
koncentracija
j i i ~ j u
potonol.a
->*0.
d * " . * . . . J . . . ra i novl" 0 l j *ln * * lf a * * ). <U> k.o

: p o t . n c i j . i n . . . r g lJ . od dj
J T ^ *
2rak
Ko" 'w o i -
3 " J. l i j . d r t o , J ,d M ib o .
*5T
j-l*
t.k.
e n e r g ija ai f . ra8pada E
(2)
,n"
!iju *
13f68g6 3 .
d0 0 p 0.
u2 vrijed n o 8 ti
Pomou jednadbi ( 1 ) i (2)

1 V E$*E 7,6870 MeV,
t e in i fa k to r:
' b lje 8 U j . * i i zraz za ravn(^
F * ( f l c l + ^2c2 f 3e , ) / c
3 3
o *
gdje p o je d in i fa k to r i im .i
.^
1 f 3 * .380.
U Vrijednc t i f j . 0 fl0 S t ^
^ o ^ i6
je odredien p
* n ja koncentrac i j a pojed in ih
i UZ nj e-
j#dnadbe )
(3 )
<umt. i .oi1.013j.ki"iL 7 r t .POt"ak*

na doza Zraen ja (H) od radona i nJ
*
* fe k tiv n a ek vivalen t
n i t i na 8 l i j ede61 nain;
n jegovih potomaka raoe p r o c ije -
* d <> *
<>
i l i . k o r is te i jednadbu ( l ) ,
H * co (o + de *r )
376-
( 5)
lili konvarzioni fa k to r i za e fek tiv n u ekvivalentnu dozu od radona

1njegovih potomaka imaju v r ije d n o s ti dQ * 0,3 3 îSv god
i
80 yuSv god^/B^ m 3
3 1)
/Bq m
3\
EKSPERIMENTALNA METODA
Kada se k o r is t i p a sivn i d etek tor nukleam ih tragova s

utvorsnom i filtrira n o m detektorskom posudom, onda se ra vn otein i
faktor F moe o d re d iti pomou funkci je s lije d e e g o b lik a
F a .e <bD/V
- d
:
(6 )
Idji su D i Dq guatoe tragova otvorenog i f i l t r i r a n o g dek*tt#ora,

doknavsdenim parametrima pripadaju v r ije d n o s ti a 0,125,
! b 0,772 i d * 0,271. Dana fu n k oija izvedena je uz pretpoetavku
dikroi detektorski f i l t a r od promatranih radionu klida p r o la z i
i u o plinoviti radon, te
da d ete k to r ima podjednaku o s j e t l j i v o s t
u radon i potoake. Kako za ctetektor os j e t l j i v o s t i K v r i j e d i :
Dq
K c0
<7>
nano se i z jednadbi ( 5 ) , ( 6) i ( 7) d ob ije pogodma fonnula za

riSunanje g od iln je ek vivalen tn e doze zrafienja od radona i n je jovih potomaka:
H
(D 0 / K ) [ d Q dfla e <bD/Do } -
dftd }
(8 )
REZULTATI MJERENJA
Mjerenja k on cen tra cije a l f a a k tiv n o s ti radona i potomau u iraku izvedena su pomou otvorenog i f il t r i r a n o g detektora
obujma 0,2 dm3 u kojem se n a la zio film LR-115, t ip 2, p ro izvo d nje Kodak-Pathe. Uz standardno jetkan je i mikroskopiran je detektorskog filma odredjene su neto gustoe tra g o v a , k oje su imale
377-
srednje
v r i j e d n o s t i u t o k u 1986.
D j * 1 , 1 3 4 3 t r cin
g o d i n e D o 1 0,*687 t r c n f V 1,
d 1 u p o d r u m s k o j p r o s t o r i j i s t a m b e n e zgrae
B l o k c e n t r a u O s i j e k u , i D q2 = 0 , 2 0 8 3 t r
cm
6^ m
u otvorenoj atmosferi.
/tr cm
cnfV1,
D.
0,3791 tr
Z a o s j e t l j i v o . t d e t e k t o r a K - 20
i n a v e d e n e p o d a t k e , f o r m u l a (8) d a l a je efek-
t i v n u e k v i v a l e n t n u d o z u H 3 50 ûSv
g o d * 1 , k o j a je izrafiunat.
u z u v jet da 801 v r e m e n a o s o b a p r o v o d i
u p r o m a t r a n o j prostoriji.
P r i p a d n e v r i j e d n o s t i r a v n o t e n o g f a k t o r a i z m u n a t e p o m o u j.dnadbe
( 6 ) , i z n o s i l e s u F^ 0 , 5 5 i
0, 2 5 .
ABSTRACT
T he t h e o r e t i c a l r e l a t i o n s h i p b e t w e e n t h e e q u i l i b r i u m
f a c t o r F of the radon and its d a u ghters
of the open
examined.
a n d t h e t r a c k densitiei
(D) a n d f i l t e r e d (DQ ) S S N T d e t e c t o r ( L R - 1 1 5 ) was
B y m e a n s o f t h e d e r i v e d f u n c t i o n F ( D / D ) a n d maasured
t r a c k d e n s i t i e s i n t h e a i r o f t h e t o w n O s i j e k , the a n n u a l
ef f e c t i v e dose e q u i v a l e n t was
i n 1986. y e a r .
c a l c u l a t e d t h a t w a s 0.35 mSvv*1
LITERATURA
1) M A U R I C I O C, T A U H A T A L. a n d B E R T E L L I L. I n t e m a l d o s i m e t r y
for radon and radon d a u g h t e r s , Radiat.
11:21*9-255.
Prot.
Dosim.
1985t
2) S W E D J E M A R K G.A. T h e e q u i l i b r i u m f a c t o r F, H e a l t h Ph y s .
1983j
3) W H 0 W 0 R K I N G O R O U P E I n d o r a i r q u a l i t y i R a d o n , J. E n v i r o n .
R a d i o a c t i v i t y 1988; 8:73-91.
O P L A N I N I C J. a n d F A J Z. T h e e q u i l i b r i u m f a c t o r F b e t w e e n radon
a n d it s d a u g h t e r s , N u c l .
Instrum.
378-
Meth.
1989;
(in p r e s s ) .

P r i t in a , 06-09. VI 1989
PRENOSNI MERAC GAMA I X ZRAENJA SA JONIZACIONOM KOMOROM*

o b a ji M.
Institut za nuklearne nauke "B o ris K id r i " Vina
SADRZAJ: Opisan je prenosni mera sa joniza cionom komorom namenjen za merenje

gama i X zraenja i d e te k c iju beta z ra e n ja . Instrum ent omoguava merenja j a ine ekspozicione doze i ek spo zicion e doze. Ostvaren je sa novim tipom e le k trometarskog pojaavaa k o ji k o r is t i FET komponente (umesto MOS FET) sa temperaturno kompenzovanom ulaznom odvodnom stru jo m .
UI/OD
Da bi se sa zahtevanom tanou iz m e rila ja in a ek sp o zicion e doze u
odredjenoj s re d in i potrebno je da u p o tre b lje n i d e te k to r zaenja ima ravnu
energetsku k a ra k te ris tik u u opsegu p ris u tn ih e n e rg ija . Problemi energetskog
odgovora detektora p ostaju n a ro ito iz ra e n i u podruju e n e rg ije n i ih od
200 keV. D etektori kao to su GM ce vi i s c in t i la c io n i d e te k to ri su n p r. id e a lni za otkriva n je ra d io a k tiv n e kontam inacije i l i o t k riv a n je p ris u tn o s ti poveanog zraenja a l i samo u onim slu a je vim a gde ta n o st merenja ja in e e k s p o z icione doze n ije od b itn o g zn a a ja . Za merenje ja in e eksp o zicio n e doze z ra e nja sa ovim detektorim a potrebno je poznavanje ne samo energetskog odgovora
detektora ve i energetske d is t r ib u c ije iz v o ra z ra e n ja . Energetska k a r a k te r istika joniza cio ne komore je u odnosu na druge d ete kto re zra e n ja daleko ra v nija, posebno u o b la s ti n is k ih e n e rg ija . Zbog to g a , kada se k o r is te jo n i z a c i one komore d o b ija ju se r e z u lt a t i merenja ja in e ekspozicone doze daleko b l i i
realnoj vrednosti nekog kod k o ri e n ja d ru gih d ete kto ra z ra e n ja . Na s l i c i 1.
je iz lite r a tu r e /1/ prikazana krivom a. energetska z a v is n o s t k a ra k te ris tik e
GMbrojaa ( t i p 1B85 ugradjenog u u re d ja j V icto re e n Model 489-4) a krivom b.
energetska z a vis n o s t kod jo n iz a c io n e komore (ugrad jene u uredjaj Tech.Associates
Model "Cutie P ie " ) . Poredjenjem o v ih k r iv ih v id i se ogromna prednost jo n iz a cione komore. Treba jo napomenuti da su s c in t i la c io n i d e te k to ri i p ro p o rc io nalni b ro ja i u pogledu energetske k a ra k te ris tik e l o i j i i od GM c e v i.
Jon iza cio n e komore su u mernoj d o z im e trijs k o j in s tru m e n ta c iji r e la tivno malo z a s tu p lje n e . Osnovni ra z lo g je to se p ri malim jainama e k s p o z icionih doza iz jo n iz a c io n ih komora d o b ija ju ekstremno male jednosmerne s t r u je
koje je i najsavremeni jom mernom tehnikom teko m e r it i.
O s e t ljiv i mera zra e n ja sa joniza cionom komorom zahteva upotrebu
pojaavaa v r lo m alih jednosm ernih s tr u ja vrhun skih k a r a k te r is tik a . Za izra d u
pojaavaa u p o tre b lja v a le su se kao a k tiv n i u la zn i elem enti elektrom eta rske
*Reenje je za tie n o u Saveznom Zavodu za patente
379-
{MOS FET t r a r t z i s t o r i h U kr1Ste , s k lJ u c ,v o L ra n z is to ri sa izolovanim gejtom
500
icxm
(keV)
je prvi p ruea];n; w T ' o ; . p,j : s r " r 9 " ra;a 2r*8nja - 4
kZ<:
REENJE ELEKTROMETARSKOG KOLA
pojaavaaS(maVl i o Js e t n a p 'o n !'m a ^ ^ e m p e ra tu rn l d r i j f T T ^

PrednS ti FET
ro n ja s tr u ie i t r i l i ria c
tem peraturnl d r l f t o fs e t napona, mala potk o ji poseduju MOS FET e le k t r o m e ta r s k r p o ja lv a i2" 8
"* n iV
r i s a t i u a" bu l ^ nV ?S t V a r il potrebno J e o b e zb e d iti sled ee: a) Treba gene-
s^fet E
i z r i tru.
; L i E
i ulazna odvodna s tru ja p o i a a J a a T ^ k * Sa tempe turom na i s t i nain kao
"J
' *
zana je
"o 9 C
380-
R1
S lik a 2.
Izvreno je na emi sledee oznaavanje:
JK - jonizaciona komora;
llyN - izvor visokog napona;
PRl, PR2 - relea sa visokom izola cio nom otpornou;
A1 - FET pojaava;
Rj - merni visokoomski o tp o rn ik na kome s tr u ja iz p retva ra a s tv a ra pad napona Uj k o ji se meri na iz la z u pojaavaa A l ;
Iy - ulazna odvodna s tr u ja pojaavaa A 1
K - visokoomski o tp o rn ik kroz k o ji p ro la z i s tr u ja I K kojom se v r i kompenzacija ulazne odvodne s tr u je I y pojaavaa A1
U novom reenju kompenzaciona s tr u ja se g ene rie preko visokoomskog
otpornika. Temperaturno p ro m e n ljiva s tr u ja kroz ova j o tp o rn ik se o s tv a ru je
prikljuenjem otpo rnika na temperaturno p ro m e n ljiv i iz v o r jednosmernog napona,
iji se temperaturno o s e t l j i v i elem enti nalaze u termikom spoju sa FET pojaa
vaem, tako da se nalaze p ra k tin o na is t o j te m p e ra tu ri.
Provera kompenzacije ulazne odvodne s tr u je ( I y ) osnovnog FET pojaava
a (A l), odnosno podeavanje "n u le " odvodne s t r u je pojaavaa, o s tv a ru je se od
vajanjem pojaavaa od merenog s tru jn o g iz v o ra (JK ) pomou v is o k o iz o la c io n ih
relea (PRl, PR2). P ri tome se v r i promenom kompenzacionog napona podeavanje
kompenzacione s tr u je ( I K) kroz visokoom ski o tp o rn ik (R 2 ). I z gore navedenog
sledi da se v r i k o n tro la i podeavanje "n u le " ulazne odvodne s t r u je p o ja a vaa, ime se ovo re e n je b itn o r a z lik u je od s v ih do sada p ozn a tih ele ktro m e tarskih pojaavaa kod k o jih se , kao to je to dobro p oznato, uvek samo podeava nula" o fs e t napona pojaavaa. Drugim reim a, ostva ren j e e le k t r o m e t r ijski pojaava sa s ta b iln im o fs e t naponom i v r lo malom tem peraturno stabilnom
ulaznom odvodnom strujom
Eksperimenti su p o ka za li da je sa ovakvim pojaavaem lako o s t v a r it i
ulaznu odvodnu s tru ju manju od 3 xlO _15A , u irem temperaturnom in t e r v a lu . V re menski period posle koga je nakon u k lju e n ja napajanja pojaava spreman za
rad je znatno kra i nego kdo MOS FET pojaavaa. Vremenski p e rio d posle koga
treba i z v r it i podeavanje "n u le " j e dui nego kod MOS FET pojaavaa. E fe k ti
"pamenja" promene ulaznog napona su svedeni na minimu. Izra d a pojaavaa je
jednostavna, re p ro d u c ib iln o s t d obra, a cena r e la tiv n o n is k a . Za r a z lik u od
primene MOS FET pojaavaa kod predloenog re e n ja opasnost od proboja ( u n itenja), zbog u tic a ja s ta ti k o g e l e k t r ic it e t a i l i pogrenog ru k o va n ja , n a ro ito pri iz ra d i i k a s n ije s e r v is ir a n ju , je svedena na minimum.
381-
OSNOVNE TEHNIKE KARAKTERISTIKE

D etektor
- jo n iz a c io n a komora c ilin d r i n o g ob lika zapremine 0,5 dm3
Detektovano zra e n je
- gama, X i beta
Energetski odgovor
- p r ib li n o konstantan od 8 keV do 10 MeV
Opsezi merenja za ja in u
e k spozicione doze
Vremenska konstanta
Opsezi merenja za
ekspozicionu dozu
- 0 do 200 p C /k g.s, 0 do 2000 pC/kg.s

0 do 20.000 p C /k g.s, 0do 200.000 pC/kg.s
(u s ta rim jedinicam a 0do 3 mR/h, 0 do 30 mR/h,
0 do 300 mR/h i 0 do 3 R/h)
- jedna sekunda
- 0 do 200 pC/kg i 0 do 2000 pC/kg (u starim
jedinicam a 0 do 3 mR i 0 do 30 mR) i l i po
e l j i b ilo koje dve susedne dekade od 0,1 mR
do 10 R
Vreme u s p o s ta v lja n ja s ta c io n a rnog reima posle is k lju e n ja

napajanja
manje od 30 sekundi
Napajanje
dve b a t e r ije po 1,5 V tip a IEC R20
LITERATURA
/1/ J .G .B e llia n : "L im ita tio n s o f h e lth p h ysics in s tru m e n ta tio n " Victoreen
Instrum ent D iv ., Report 8027A-3, 1972.
/2/ M .V . o b a ji : "Novo re enje za merenje v r lo m alih jednosm ernih s t r u ja " ,
Zbornik jugoslovenske k o n fe re n c ije za e le k tr i n a merenja JUKEM, S p lit ,
1988, s t r . 101-104.
ABSTRACT
P0RTABLE GAMMA - X DOSEMETER PD-4
A p o rta b le gamma and X ra d ia tio n su rve y meter using io n iz a tio n chamber is
d escrib e d . Instrum ent is intended f o r dose and dose ra te measurement. E le ctrom eter c i r c u i t is re a liz e d w ith new type o f a m p lifie r using FET components
(in s te a d M0S FET) where in p u t leakage c u rre n t is tem perature compensated.
382-
DVOPARAMETARSKA FORMDLA SLA B LJE N JA E K V IV A L E N T A DOZE

NEUTRONSKOG ZRAENJA U OBINOM BETONU
iuoviR., S t a n i i
V .,
M a r in k o v i
N.
Institut za nuklearnu e n e r g e t i k u i t e h n i k u f i z i k u "NET"

Institut za nuklearne n a uke "Boris K i d r i " - V i n a
!. UVOD
U radu /l/ koji je p r e t h o d i o o v o m e , p o t v r i l o se da je s l a b l j e n j e ekvivaIs.ita doze u betonu f u n k c i j a e k s p o n e n c i j a l n o g t i p a iji su a r g u m e n t i g u s t i n a voieo betonu (za neutrone) , ili g u s t i n a b e t o n a (za g a m a zraenje) . Ipak, od ovog
jravila odstupa, u manjoj ili v eoj meri, j e d a n broj o b i n i h b e t o n a t a k o d a se
oe preporuiti s t a n d a r d n a e l e m e n t a r n a e k s p o n e n c i j alna f u n k c i j a za u n i v e r :alni model slabljenja e k v i v a l e n t a d o z e u betonu. N a s l i a n z a k l j u a k n a v o d e i
rezultati koji se mogu nai u s a vremenoj l i t e r a t u r i /2,3/.
Proraun s l abljenja n e u t r o n s k o g f l u k s a 1 d o z a u z a t i t n i m m a t e r i j a l i m a
senoese obaviti bez o d g o v a r a j u e g r a u n a r s k o g prog r a m a , ni n a n i v o u ine n j e r 5,(09 prorauna. Kori e n j e a k i j e d n o s t a v n i j i h p r o g r a m a kao to su o n i koji
toriste difuzionu teor i j u sa p r e s e k o m za u k l a n j a n j e z a h t e v a z n a t a n n i v o specijalizacije. Budui da u o b i a j e n a n e o d r e d j e n o s t u p o z n a v a n j u n u k l e a r n i h p r e s e k a za
teatrone (3%5% u n a j b o l j e m sluaju) g e n e r i e n e i z b e n u g r e k u u p r o r a u n u , opSte je prihvaeno da fluks n e u t r o n a ili e k v i v a l e n t d o z e n e u t r o n a n a p o v r i n i
reaktorskog tita b u d u i z r a u n a t i sa r e l a t i v n o m g r e k o m i do 200% /4, 5/. I m ajui sve ovo u vidu u o v o m r a d u je p r e d l o e n a v o p a r a m e t a r s k a f o r m a s l a b l j e n j a
ekvivalenta doze neut r o n a koja d a j e r e z u l t a t e z a d o v o l j a v a j u e t a n o s t i z a o b i n e
betone gustine od 2,2-2,5 g / c m 3 , sa h e m i j s k i v e z a n o m v o d o m u b e t o n u g u s t i n e od
0,04-0,2 g/cm^.
2.
DV0PARAMETARSKA F O R M U L A
Neoredjenosti u g u s t i n i i s a s t a v u b e t o n a p r e d s t a v l j a j u f a k t o r e koji u
aajveoj meri utiu n a p r o c e n u e k v i v a l e n t a doze. T o z a h t e v a d a se i z v r e p r o r a iuni koji uzimaju u o b z i r t o l e r a n c i j u p o m e n u t i h faktora. M e t o d e a n a l i z e o s e t l j i vosti /6/ omoguavaju p r o c e n u n e o d r e d j e n o s t i z a d a t o g i n t e g r a l n o g p a r a m e t r a (na
priner, ekvivalent doze) u z a v i s n o s t i o d n e o d r e d j e n o s t i k o m p o n e n t i (na primer,
justina materijala) . A k o F ( d , P j , P 2 , . . . , P n ) o z n a a v a f a k t o r s l a b l j e n j a e k vivalenta doze neutronskog z r a e n j a u b e t o n u d e b l j i n e d u z a v i s n o s t i o d g u s t i n e
materijala P^ (i=l,2, __ _ n) , t a d a je k o e f i c i j e n t o s e t l j i v o s t i e k v i v a l e n t a d o z e
11 odnosu na neodredje n o s t p a r a m e t r a Pj_ (gus t i n a k o m p o n e n t e i) d e f i n i s a n sa
Oobiajeno je d a se s l a b l j e n j a e k v i v a l e n t a d o z e n e u t r o n a p r i k a e jedn o p a rametarskom e k s p o nencijalnom f u n k c i j o m s a r e l a k s a c i o n o m d u i n o m d o z e n e u t r o n a

kao koeficijentom u eksponentu. R e l a k s a c i o n a d u i n a z a t i p i n e n u k l i d e k o j i u l a ze u sastav zatitnih m a t e r i j a l a t a b e l i s a n a je za o d r e d j e n e e n e r g e t s k e o p s e g e
neutrona. I pored j e n o s t a v n o g m o d e l a o d r e d j i v a n j a f a k t o r a s l a b l j e n j a d o z e neu-
383-
trona, z a korisnike, k o j i n i s u s p e c i j a l i s t i u ovoj oblasti, korienje ovog modela je g l o m a z n o i n e d o v o l j n o tano. O s i m t o g a n e p o k a z u j e n e p o s r e d n o kolike su

t o l e r a n c i j e u f a k t o r u s l a b l j e n j a d o z e s o b z i r o m n a v a r i j a c i j u komponente.
I m a j u i u v i d u o p t u e k s p o n e n c i j a l n u z a v i s n o s t k o j a je potvrdjena u ran i j e m r a d u /l/, m o g u se d e f i n i s a t i d v a k o e f i c i j e n t a o s e t l j i v o s t i
a =-AlnF/Apb ,
(2)
(3)
gde su d - d e b l j i n a betona, P ^ i p v g u s t i n a b e t o n a i g u s t i n a v e z a n e vode u betonu,

respektivno.
P o z n a v a j u i a i g, f a k t o r s l a b l j e n j a e k v i v a l e n t a d o z e neutronskog zraenja
d o b i j a se p r e m a d v o p a r a m e t a r s k o j formuli:
F(d)
-adp,
-8dp
= <3
b e
v
(4)
N i z o m p r o r a u n a i z v r e n i h p r o g r a m o m S A B I N E - 3 / 7 / o d r e d j e n i su faktori
s l a b l j e n j a 10 s t a n d a r d n i h b e t o n a koji i m a j u r a z l i i t e g u s t i n e b e t o n a i gustine
v e z a n e v o d e u betonu. M e t o d o m n a j m a n j i h k v a d r a t a i z r a u n a t i su parametri
a = 0.03479 c m 2 /g ,
(5)
6 = 0. 13 453 crn2 / g .
(6)
3. A N A L I Z A R E Z U L T A T A
O T a b e l i 1 i n a S l i c i 1 p r i k a z a n a s u s l a b l j e n j a e k v i v a l e n t a doze neutron s k o g z r a e n j a p r i p r o l a z u kroz o b i n e b e t o n e r a z l i i t e g u s t i n e i materijalnog
s a s t a v a /l/. V e r o v a t n a r e l a t i v n a g r e k a p r o r a u n a p o f o r m u l i (4) uporedjena sa
r e z u l t a t i m a d o b i j e n i m p r o g r a m o m S A B I N E - 3 i z n o s i 2 2 , 0 % s a t o l e r a n c i j o m - 11%.
M a k s i m a l n a v e r o v a t n a g r e k a i z nosi 44% i i s p o d je d o p u t e n i h g r a n i c a za ovu vrs t u p r o r a u n a . V a l j a u o i t i d a o v a o d s t u p a n j a r e z u l t a t a p r o i z v o d e greku u proj e k t o v a n j u t i t a r e a k t o r a o k o 1%.
M o g u a su p o b o l j a n j a o v i h r e z u l t a t a u d v a p r a vca: p r o i r e n j e m "baze podataka",, t o j e s t u k l j u i v a n j e m v e e g b r o j a s t a n d a r d n i h b e t o n a u b i b lioteku podat a k a i o b e z b e d j i v a n j e o v i h p o d a t a k a k o r i e n j e m t a n i j i h t r a n s p o r t n i h kodova
(na prim e r , A N I S N - a ) .
I s t o m m e t o d o m m o g u se t r e t i r a t i i b e t o n i s p e c i j a l n i h k a r akteristika i
t r a n s p o r t g a m a zraenja.
ABSTRACT
B a s e d o n the c o m p u t e d v a l u e s o f f i s s i o n n e u t r o n s d o s e r a t e attenuation in
s t a n d a r d c o n c r e t e s a s i m p l e t w o - p a r a m e t r i c f u n c t i o n is p r o p o s e d . I t shows expon e n t i a l d e p e n d e n c e of t h e a t t e n u a t i o n f u n c t i o n o n t h e d e n s i t y o f chemically
b o u n d w a t e r i n t h e c o n c r e t e a n d o n t h e d e n s i t y o f t h e c o n c r e t e itself. Comparison
o f the r e s u l t s o b t a i n e d b y a p p l y i n g S A B I N E - 3 c o d e a n d t h e s i m p l e f o r mula verify
its v alidity.
Tabela
1.
Tip
Gust ina
Gust m a
betonu
(g /c m 3 )
(g/c3)
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
Slabljenje
u be to n u
.04356
.20700
.10350
.18580
.11700
.19800
.13500
.06300
.14301
.14868
2. 33
2. 30
2.20
2. 39
2.35
2.50
2. 33
2. 26
2. 27
2. 36
ekvivalenta
d o ze
Slabljenje
neutronskog
ekvivalenta
SABINE-3
6.**000-10
2.23400-12
9 . 6 80 0 0 - 1 1
1.57800-12
2. 06 6 0 0 - 1 1
6.68700-13
1.60900-11
2.85700-10
1.91700-11
8.62900-12
385-
neutrona
Relativna
g r e s k a (X)
3.67331-10
1. 9 4 0 8 8 - 1 2
1 . 5 0 6 7 7- 1 0
1 . 8 1 0 6 4- 1 2
2. 59 5 50 - 11
4.61409-13
1 . 6 8 55 7 -1 0
3.49306-10
2.17009-11
8.18936-12
M fM tA M
25*
doze
Formula
SLIKA 1. SLABUFStffi EKVIVALENTA DOZE NEUTR O NS K OG ZKACENJA
zrac en j a
42. 96
13. 12
55.66
14.74
25.63
31.00
O. 48
22-26
13.20
0.51
ACTMN
REFERENCE
1. Simo v i R . f a n d M a r i n k o v i N . , s t u d y of the C o n c r e t e S h i e l d i n g Properties

Proc. X I V R e g i o n a l C o n g r e s s of IRPA, D u b r o v n i k 1987, p p 77.
2'
T o Z Z T s s l:
l ' P ' 2S
h C h ita
"
i0niZl^
UShichih
Ehnergoatomizdat,
3 - S. s a k a m o t o et al: E x P e r i m e n t a l S t u d y o f F a s t - N e u t r o n A t t e n u a t i o n by Various
aterrals, P r o c e e d i n g s of the S i x t h I n t e r n a t i o n a l C o n f e r e n c e on Radiation
S h i e l m g , p. 474, Tokyo, 1983.
4 ' ^ ^ d , x~ 7 U t a t i nal M e t h dS in R e a c t o r S h i e l d i n a . P e r g a m o n Press,
5-
l ' P n t i ' ~
^
R e a c t o r S h i elding, W i n t e r C o u r s e s o n N u c l e a r Physics and
Reactors, J. R. c. EURATOM, Ispra, 1978.
6 L r V a T : S ' e S i 9 n T a r 9 6 t A c c u r a c i e s ' D a t a U n c e r t a i n t i e s and Sensitivity

S t u d i e s , I n t e r r e g i o n a l T r a i n i n g C o u r s e o n P r o c e s s i n g o f N u c l e a r Data for
N u c l e a r R e a c t o r A p p l i c a t i o n s , A p r i l 21-25 1986., Bombay.
i 9 7 4 n t l 6 t ' ^ 1 ' S A B I N E " 3 - A n ImP r o v e nient of the S h i e l d i n g code, EUR 5159e,
386-
DEKONTAMINACIJAIOTPADNIRADIOAKTIVNI
MATERIJALI
RADIOAKTIVNI OTPAD I OKOLlS

Despotovie,
R.
Institut "Ruer Bokovi"
I M
Polovinom o v o g s t o l j e a ,
kada rastua primjena topline nukle-
I irnih reakcija za p r o i z v o d n j u e n e r g i j e e k o n o m s k i i s t i s k u j e k l a s i I se elektroenergetske s i s t e m e ,
kapital klasinih sistema organizira
I iistematsku hajku n a n u k l e a r n e e l e k t r a n e . B u d u i d a se p e r f e k e i j a
I auklearnog dijela e n e r g a n e ne m o e o s p o r a v a t i ,
s v a k i se k v a r na
I ilasinom dijelu ili n o r m a l n i r e m o n t i p r i k a z u j u t e n d e n c i o z n o u j a v I nosti. Budui da se n u k l e a r n o m r e a k t o r u n a m i j e n j e n o m za p r o i z v o d nju
energije ne m o g u n a i o z b i l j n i j e z a m j e r k e ,
t r a i se n e b a u s -
pjeno podloga za h a j k u u s f e r i t r e t m a n a r a d i o a k t i v n o g o t p a d a k a o
specifinog b alasta n u k l e a r n e e l e k t r a n e . K a k o v o je s t v a r n o s t a n j e ,
I ioe se zakljuiti i i z o v o g p o k u a j a p r e z e n t i r a n j a r e l e v a n t n i h
podataka.
SUKLEARNO E N ERGETSKA P O S T R O J E N J A I R A D I O A K T I V N I O T P A D
Jugoslavija i ma j e d n u n u k l e a r n u e l e k t r a n u sa d o n e s e n i m j u g o slavenskim D o g o v o r o m o i z g r a d n j i v l a s t i t o g n u k l e a r n o e n e r g e t s k o g
razvoja (1) i u s v o j e n D r u t v e n i d o g o v o r o t r e t m a n u r a d i o a k t i v n o g
otpada (2). D o k u m e n t i s u i z r a e n i o d n a j k o m p e t e n t n i j i h s t r u n j a k a
cijele Jugoslavije i s a m o u p r a v n i m d o g o v o r o m d o n e s e n i po s v i m z a k o n skim procedurama na n a j v i e m n i v o u .
Istovr e m e n o iroki poticaj pa-
rastrunjaka, n e i n f o r m i r a n i h p o l i t i k a n a t a , u p l a e n i h i m a n i p u l a t o r a
javnim mnijenjem e u f o r i z i r a h i s t e r i j u a n t i n u k l e a r n o g r a s p o l o e n j a
sa civilizacijSkim c i l j e m o g r a i v a n j a J u g o s l a v i j e o d t e h n o l o k o g
napretka. Strah je m o t i v i r a n b a u k o m n e r i j e i v o s t i p r o b l e m a r a d i o aktivnog otpada. P o g l e d a j m o k a k o v a je s i t u a c i j a ,
koja je po povrini 50 % m a n j a od J u g o s l a v i j e .
kokvalitetnim u g l j e n o m ,
na p r i m j e r u SSR
SSR obiluje viso-
k o j e g s m a t r a da n e s m i j e i z g o r i t i o v a g e -
neracija, ve ga t r e b a s a u v a t i za k v a l i t e t n i j u u p o t r e b u - u m e t a luriji i kemijskoj i n d u s t r i j i .

alovaka imati e u p o g o n u
Godine
1995 . po p o v r i n i m a l a e h o -
18 n u k l e a r n o e n e r g e t s k i h r e a k t o r a i b i t i
e u Evropi n a j g u e " n a s e l j e n a " n u k l e a r k a m a .
Da bi o d r a l i p o t r e -
ban tehnoloki i c i v i l i z a c i j s k i n i v o k o j i se n e m o e r e a l i z i r a t i
\
-
389-
b ez e n e r g i j e i i s t o g o k o l i a ,
d r u g o g i z l a z a n e m a . Termoenergetske
s i s t e m e n e o p h o d n o je s u p s t i t u i r a t i n u k l e a r n i m t e h n o l o g i j a m a kao
n a j i o m t e h n o l o g i j o m , k o j a o s i m t o g a o s i g u r a v a s t a b i l a n i jeftin
izvor energije.
To je n e o p h o d n o i z a t o j e r i z g r a d n j a v e l i k o g kapa-
c i t e t a t e r m o e n e r g e t s k i h p o g o n a n a u g a l j na m a l o j p o v r i n i podrazum i j e v a d u g o r o n o n a j o p a s n i j u a t a k u na l j u d s k o z d r a v l j e u toj regiji

u k o l i k o se ne p o d u z m u a k c i j e r a s e l j a v a n j a s t a n o v n i t v a . SSR je po
s v o j o j p o v r i n i 5 0 % m a n j a od S F R J i n e m a m o g u n o s t i za takove migracije.
Kao drugi p r imjer m o e m o r a z m o t r i t i Japan,
50 % v e e p o v r i n e o d S F R J .
zcm.l ju koja je
K a o i S S R je b i t n o r a z v i j e n i j a od
S F R J . N e m a v l a s t i t i h s i r o v i n a . V i s o k a t e h n o l o g i j a p r a e n a je i vrlo
visokim tehnolokim i civilizacijskim standardom.
r e a k t o r a i do k r a j a
I m a u pogonu 38
1999. g o d i n e p u s t i t e u p o g o n j o
18 novih
n u k l e a r n i h r e a k t o r a . Ne t r e b a z a b o r a v i t i da su s v e n j i h o v e nuklearne c e n t r a l e s m j e t e n e n e p o s r e d n o uz m o r e ,
d a i m a j u n a j v e i priobal-
ni u l o v r i b e i da se u J a p a n u t r o i n a j v i e r i b e po g l a v i stanovnika. N e m a s u m n j e da m i i m a m o p r a v o n a s v o j e o d l u k e ,
znanja i iskustva razvijenijih sredina.
na ignoriranje
R a d i o a k t i v n i o t p a d iz nuk-
l e a r n i h e l e k t r a n a je s a m o p o s e b n a v r s t a o t p a d a sa k o j i m se vrlo
paljivo,
s t runo i po p o s e b n i m r e g u l a t i v n i m n o r m a m a postupa. U
z e m l j a m a sa o s i g u r a n i m r a s t o m n u k l e a r n e e n e r g e t i k e ,
i v l a s t i t i n u k l e a r n i g o r i v n i kr u g ,
k o j e posjeduju
d j e l u j u v e l i k e o r g a n i z a c i j e za
tretman i pohranu radioaktivnih otpadnih materija:
u Belgiji
B e l g i u m s N a t i o n a l A g e n c y f or R a d i o a c t i v e W a s t e a n d F i s s i l e
Materials - ONDRAF/NIRAS, u Francuskoj
L A g e n c e N a t i o n a l e pur la
G e s t i o n de s D e c h e t s R a d i o a c t i f s - A N D R A , u N i z o z e m s k o j C e n t r a l e
Organizatie Voor R a d i o a c t i e f Afval - COVRA,
u p a n j o l s k o j Empresa
N a c i o n a l d es R e s i d u o s R a i o a c t i v o s SA, M a d r i d - E N R E S A , U Velikoj
B r i t a n i j i Th e N u c l e a r I n d u s t r y R a d i o a c t i v e W a s t e E x e c u t i v e - Nirex,
i t d . (3).
N a k o n 3 0 0 g o d i n a p o p r e s t a n k u r a d a n u k l e a r n o e n e r g e t s k i h objek a t a m j e r a r a d i o t o k s i n o g h a z a r d a je za s v e p r e r a e n e f i s i j s k e prod u k t e m a n j a od p r i r o d n o g u r a n a . R a d o m p o s t o j e i h 4 0 0 r e a k t o r a uzrok u j e se m a n j e r a k a od p r i r o d n e r a d i j a c i j e z e m l j e .
k o j i je p o d n i o R. G a l e
P r e m a izvjetaju,
( 4 ) n a k o n e r n o b i l s k e k a t a s t r o f e k r o z na-
r e d n i h p o l a s t o l j e a u m r i j e t e 5 0 , 0 0 0 . 0 0 0 l j u d i od " p r i r o d n o g "
r a k a + p o v e a n j e od 0 , 0 4 % z b o g e r n o b i l a .
1 , 0 0 0 . 0 0 0 l j u d i e u m r i j e t i
Kroz isto razdoblje
z b o g p r i m j e n e f o s i l n i h g o r i v a + 20.000
390-
zbog katastrofe na e r n o b i l u .
U istom razoblju u Evropskoj ekonom-
skoj zajednici u m r i j e t i e " p r i r o d n i m " r a k o m 3 0 , 0 0 0 . 0 0 0 l j u d i +

1000 radi e r nobila t o je p o v e a n j e od 0 , 0 0 3 3 %, i t d . B o g a t e t e h noloki razvijene z e m l j e ,
koje mogu birati elektroenergetske siste-
se opredijelile su se r a d i z a t i t e o k o l i a i r a d i e k o n o m i j e za n u k learne elektrane. Od 2 1 0 z e m a l j a n a s v i j e t u s a m o 5 r a z v i j e n i h z e m a ija ili 2,4 % d r a v a r a s p o l a u sa 92 % p r o i z v o d n j e e n e r g i j e i z n u k learnih e l e k t r a n a .

U odnosu na o k o l i p o z n a t o je da je t e r m o e l e k t r a n a n a u g a l j
najtei zagaiva o k o l i n e . P r i m j e r i c e ,
ugalj pr o s j e n e kv a l i t e t e
za pogon t e r m o e l e k t r a n e od 2 M W e u d n e v n o j p o t r o n j i o d 6 . 3 0 0 t
proizvede 382 t s u m p o r n o g d i o k s i d a ,
ugljienog m o n o k s i d a .
60 t d u i k o v i h o k s i d a i 1,4 t
T e r m o e l e k t r a n a i s t e s n a g e n a n a f t u sa d n e v n o m
potronjom od 4 , 6 0 0 m ^ n a f t e p r o i z v e d e
145 t s u m p o r n o g d i o k s i d a ,
60t duikovih o k s i d a i 0 , 0 3 t u g l j i n o g m o n o k s i d a .
"Najia"
ter-
uoelektrana na p r i r o d n i p l i n sa d n e v n o m p o t r o n j o m o d 5 6 3 m ^ p r i rodnog plina za i s t u s n a g u p r o i z v e d e 0 , 0 4 t s u m p o r n o g d i o k s i d a ,
34
tone duikovih o k s i d a i p r o m j e n j i v u k o l i i n u u g l j i n o g m o n o k s i d a .
Toksioni plinovi se o t p u t a j u u a t m o s f e r u .
proizvodi t o ks i n e p l i n o v e .
nira potomcima 2 3 5 - U ,
238-U,
N u k l e a r n a e l e k t r a n a ne
A t m o s f e r a iz t e r m o e n e r g a n a se k o n t a m i 232-Th,
ke aktivnosti 2 2 0 - R n i 2 2 2 - R n .
te p l e m e n i t i m p l i n o v i m a v i s o -
v r s t i o t p a d i z t e r m o e n e r g a n a na
ugalj se ne p r e r a u j e i p u t e m a t m o s f e r i l i j a k o n t a m i n i r a o k o l i k e ijskim otrovima - t e k i m k a n c e r o g e n i m m e t a l i m a i r a d i o a k t i v n i m

elementima (3). K o n t a m i n a c i ja r i j e k a v e l i k i h r a z m j e r a p o i n j e v e
na separaciji u g l j e n a k e m i k a l i j a m a iz s e p a r a c i j e i o g r o m n i m m a s a m a
lulja, tako da r i j e k e n i z v o d n o o d s e p a r a c i j e p o s t a j u o t v o r e n i k a n a li, kao na p r i m j e r r i j e k a S a v a n i z v o d n o o d s e p a r a c i j e u T r b o v l j u .
SFRJ ima tri k a t e g o r i j e
" p r o i z v o a a " RAO:
nuklearna elektra-
na, nuklearni i n s t i t u t i i o s t a l i k o r i s n i c i i z v o r a i o n i z i r a j u i h
zraoenja. D r u t v e n i d o g o v o r za t r e t m a n i p o h r a n u R A O je d o n e s e n k a o
dokument, a t e h n o l o k o r j e e n j e za p r i v r e m e n a s m j e t a n j a o t p a d n i h
radioaktivnih o t p a d n i h m a t e r i j a i m a j u s v e k a t e g o r i j e p r o i z v o a a
RAO. Trajna p o h r a n a t e h n o l o k i ne p r e d s t a v l j a n i k a k a v p o s e b a n p r o b lem niti u s m i s l u z a t i t e o k o l i a ,
njaoi dali svoje p r i j e d l o g e ,
jer su n a j k o m p e t e n t n i j i
stru-
a p r o j e k t a n t s k a o p e r a t i v a je n a i n i -
njerskom nivou p o k a z a l a da v l a d a p o t r e b n i m z n a n j i m a
taje otvoren p r o b l e m D 0 G 0 V 0 R u S F R J ,
391-
( 5
) . Os-
zajedniki zadatak svih stru-
p o s t u p a k a 2a s i g u r n o s n o t r e t i r a n j e i t r a j
h
^ P Znatih
radioaktivnih otpadnih materiia k "
P hranu s v i h vrsta
u budunosti proizvoditi.
r a s p o l a e . o i k o j e e se i
SUMMAHY
1.
* P r in
b le -the
ls a general problem
q u a n tita tive data are given and a basis for.
uaste
problem o f the treatment and disposal o f

d' ^ S 1Utl n f the
Yugoslavia i s e s t a b lished.
rad10a c tiv e waste in
LITERATURA
1- Dogovor o osnovama dugoronog p lana J u g o s i a v i j e za r a 7
. .
pnmjenu nuklearne enere-i
. .
razvoj i
Slubeni list SFRJ
h
1 , e n e r g e t l c i do 2 00. g o d i n e ,
e m n 8 t S F R J , b r o j !8 ( 1 9 8 2 ) , s t r . 4 7 6
Drustveni doeovor 7 a
v
p itan ja odlaganja o z r a e n o g ^ o r L r L ^ L L
^
aktivnih otpadaka
konacan smestaj radiol i s t SFR J ,
b r o j 68
1 d r u g l h i z v o r a , Slubeni
3 '
b -
subotid:
vnj. . e n e r g i j i ,
(;98G7 )e42T! e,3H! a lth ImPaCt f Che- ob^ ^

5. ELEKTROPROJEKT, Zaereb
srednjei-adioaktivnoe ot
for.aoiJama.
th
Nuclear Europe 5
'/
'jesenje d l a g a l l a t a n l s k o t
a u granitno aorfoioaki geoioiki
392-
IMOBILIZACIJA SREDNJERADIOAKTIVNOG OTPADA

JLmefcj
Institut
Ihpspctovl,
"Ruer
Sf.
Bokovi"
noo
Tijekom i m o b i l i z a c i j e f i s i j s k i h p r o d u k a t a iz n u k l e a r n o g g o rivnog oiklusa p r i m j e n j u j u se r a z l i i t i p o s t u p c i
imobiiizaci j e .
Cenentiranje se p r e d s t a v l j a k a o n a j j e d n o s t a v n i j a
i esto naj-
sieicvatnija metoda za i m o b i l i z a c i j u r a d i o a k t i v n o g o t p a d a .
st postavljaju s p e c i j a l n i z a h t j e v i za k v a l i t e t u f i n a l n i h
pssebno to se tie i s p u t a n j a ,
A k o se
formi,
c e m e n t i r a n j e se p r e f e r i r a k a o m e -
toda za imobilizaci ju, a k o se v o d i r a u n a o p o t r e b n o m u l a g a n j u u

cprenu i materijal za i m o b i l i z a c i j u .
Adieijom o r g a n s k i h a d i t i v a ,
lentu u fazi m i jeanja,
kao polimera i bitumena
(1),
ce-
d o b i v a j u se p o l i m e r n o i b i t u m e n i z i r a n o m o -
lificirani oementi k o j i r e d u c i r a j u n j e g o v u p e r m e a b i l n o s t a p o v e a raju vrstou. U p o t r e b a a m o r f n o g S i O ^
( s i l i c a fu m e )
kao dodatka
ie:entu takoer se m n o g o k o r i s t i u p o s l j e d n j e v r i j e m e ,
zbog nesum-
njivo dokazanih p o v o l j n i h u t j e c a j a na n e k a s v o j s t v a b e t o n a k a o to
j'jpoveanje v r s t o e i s m a n j e n j e p o r o z i t e t a uz r a d i k a l n o p o v e a n j e
hidrofobnosti p o v r i n e b e t o n a ,
te n e z a n e m a r i v e k o n o m s k i a s p e k t .
Razlieite v r s t e c e m e n t a m o g u b i t i u p o t r i j e b l j e n e k a o m a t r i k s
saterijal za i m o b i l i z a c i j u R A O
(2), k a o m a t e r i j a l za k o n t e j n e r e u
koje e se r a d i o a k t i v n i o t p a d p a k i r a t i ,
k a o s r e d s t v o k o j i m se o b l a -
ie prostor izmeu k o n t e j n e r a i k o n a n o za k o n s t r u k c i j u s a m i h o d l a jalista.

S obzirom da J u g o s l a v i j a i m a n u k l e a r n u e l e k t r a n u ,
zna i da smo
suoeni s v i s o k o r a d i o a k t i v n i m f i s i j s k i m m a t e r i j a l o m u o z r a e n o m g o rivu, a pri n jegovoj i m o b i l i z a c i j i n a s t a j e i r a d i o a k t i v n i m a t e r i j a l

irednjeg nivoa za k o j i je p o t r e b n o r a z v i t i p o s t u p a k i m o b i l i z a c i j e .
Tijekom godina g o m i l a se i o s t a l i R A O N i S n i v o a
traivakih c entara i t d . )
te je i za taj m a t e r i j a l
rati postupak za k o n a n u i m o b i l i z a c i j u .
(iz b o l n i c a ,
is-
potrebno defini-
EKSPERIMENTI
T i j e k o m e k s p e r i m e n a t a k o r i t e n je s i m u l i r a n i R A O sastava:
95 % N a N O ^ ,
2 .5 % F e ( O H ) ^ , 2 .5 % m o l e k u l a r n a s i t a z e o l i t n o g tipa
N a t r i j u m o l e k u l a r n o m s i t u z a m i j e n j e n je s t r o n c i j e m .
K o d svakog e k s p e r i m e n t a p r i r e e n a je s e r i j a od 10 uzoraka.
Za c e m e n t k a o o s n o v n i m a t r i k s m a t e r i j a l k o r i t e n i su kalupi s
2
r = 2 . 5 4 cm i 1 c m v i s i n e .
tenjal
em
oila smola
U z o r c i k o d k o j i h je i m o b i l i z a c i jski ma-
( E P 0 C 0 N S N - p r o i z v o d K G K K a r l o v a c ) bili su ra-
u te f l o n s k i m k a l u p i m a
e p o k s i s m o l a ne -'lijepi"),
(to je j e d a n od r i j e t k i h mat e r i j a l a koji

2 r = 1 c m i v i s i n e 4 c m . Aquatril (AQ)
je m a t e r i j a l k o j i se u p o t r e b l j a v a u g r a e v i n a r s t v u k a o premaz sa
d u b i n s k i m d j e l o v a n j e m za z a t i t u i s a n i r a n j e p o d z e m n i h i nadzemnih
g r a d e v i n s k i h k o n s t r u k c i j a od p r o d o r a o b o r i n s k i h vo d a ,
voda,
n a d z e m n i h v o d a i li v o d a p o d p r i t i s k o m .
u z a t v renim j u v i d u r s k i m k i v e t a m a .
podzemnih
I s p u t a n j e je praeno
O d n o s g e o m e t r i j s k e povrine
u z o r k a i v o l u m e n t e k u e f a z e je d a n k v o c i j e n t o m
IAEA standardu.
1 : 10 prema
T e k u c a f a z a je p r v i h 7 d a n a m i j e n j a n a s v a k i d a n a zatim svakih
d a n a .I l u s t r a c i j a p o d a t a k a : T a b l l c a 1.
Brzma
l s p u s t a n j a je m j e r e n a a n a l i z o m Sr u t e k u o j fazi prim-
j e n o m a t o m s k o g a p s o r p c i o n o g s p e k t r o f o t o m e t r a P E R K I N - E L M E R 3030 B.
B r z i n a i s p u t a n j a o d r e d e n a je p r e m a f o r m u l i :
R =
(mL / m S } M s
A 1
mL Ms
c V Ms
ms A t
ms A t
R b r z l n a i s p u t a n j a r a d i o n u k l i d a ; M^ - k o l i i n a i o n a i j u brzinu
lspustanja mjerimo u tekuoj
fazi,
p r e r a u n a t o na u k u p a n broj ml
(c V; c - k o n c e n t r a c i j a i o n a u g / m l ,
masa solidifikata u gramima;
V - v o l u m e n t e k u e faze); M -
m ^ - m a s a e l e m e n a t a i j u b r z i n u ispu-
t a n j a m j e r i m o u m a s i M^ s o l i d i f i k a t a ; A - p o v r i n a s o l i d i f i k a t a ;
t - v r i j e m e i z m j e n e d v i j e t e k u e faze..
12 t a b l l c e J e v i d l j i v o da se k o m b i n a c i j o m PC + e p o k s i smola
m o z e n a j ^ v a l i t e t n i j e i z v r i t i i m o b i l i z a c i j a , uz d o d a t a k a m o r f n o g
S i 0 2 , koji s manjuje isputanje.
t a n j e (uz i s t i % R A O - S ) ,
uzoraka.
U p o t r e b a A q u a t r i l a s m a n j u j e ispu-
a takoder poveava m e h a n i k u vrstou
394-
lablica 1 . R e z u l t a t i i s p u t a n j a i z o t o p a S r u p o r t l a n d c e m e n t u
(P.C.), b i j elom c e m e n t u
( B .C.),
p o r t l a n d c e m e n t u + Ep o c o n SN veza
(P.C.+ESN) i b i j e l o m c e m e n t u + E S N
(za 30 % RAO) i A q u t r i l
(B.C.+ESN)
uz d o d a t a k SiO^
(za 50 % RAO)
DANI
% RAO-S
5 %
10 %
20 %
1 1
1
<M
1
30 %
0
M
1__1
30 %
(+Si02 )
40 %
50 %
Im. sr e d .
14
28
P.C.
0.0290
0.000564
0.000745
B.C.
0.0235
0.000402
0.001301
P.C.+ESN
0.00075
0.000279
0.00075
B.C.+ESN
0.000972
0.000262
0.000240
P.C.
0.01663
0.000163
0.000233
B.C.
0.010302
0.000217
0.0002168
P.C.+ESN
0.0004891
0.000186
0.000093
B.C.+ESN
0.001 13
0.000208
0.0001158
P.C.
0.0347
0.00014
0.00016
B.C.
0.03252
0.000162
0.00019
P.C.+ESN
0.006033
0.000271
0.000186
B.C.+ESN
0.00480
0.00051
0.000217
P.C.
0.0945
0.000259
B.C.
0.073746
0.00089
0.003328
P.C.+ESN
0.018549
0.000878
0.000407
B .C .+ E S N
0.008212
0.000339
0.000121
P.C.
0.01799
0.00014503
0.000124
B.C.
0.0755
0.0001712
0.000098
P.C.+ESN
0.02445
0.000953
0.000319
B.C.+ESN
0.002737
0.000317
0.0001596
P.C.
0.0618
0.00115
0.000529
B.C .
0.05943
0.000703
0.000565
P.C.+ESN
0.0187
0.001049
0.000502
B.C-+ESN
0.001342
0.000952
0.000313
P.C.
0. 0951
0.0008143
0.000324
B.C .
0.080308
0.000650
0.000318
B.C.+AQ
0.06080
0.00040
0.00028
P.C.+ESN
0.05869
0.001584
0.000205
B.C.+ESN
0.00868
0.001501
0.000911
395-
0.000358
E p o k s i s m o l a p o v i s u j e k v a l i t e t u m a t r i k s a sa b i j e l i m i portland
c e m e n t o m , p o s e b n o p o v i s u j u i k v a l i t e t u b i j e l o m c e m e n t u kao nmtriksu.
HOMOGENOST RAO-S U EPOKSI MATRIKSU
<r
u
3
(Slika)
150 m g
C s-S M
O 175 m g
**
200 m g
2
1
_L
U cm
Potom etrijska gustoa ( JT) je dana kao funkcija

duine (cm) uzorka
si ma
R a d i o m e t r i j s k i m i s p i t i v a n j e m h o m o g e n o s t i s i m u l i r a n o g RAO u epoktriksu
(upotrijebljen
3 Cs) p o k a z a n o je da s r a s t o m omiera
R A O / E S N r a s t e i h o m o g e n o s t p a k i r a n j a e s t i c a i m o b i l i z i r a n i h u epoksi
matriksu.
ABSTRACT
T he s y n t h e t i c M L R A W w a s e x p e r i m e n t a l l y s o l i d i f i e d u s i n g white
and p ortland cement alone,
i
or i n c o m b i n a t i o n w i t h e p o x y r e s i n (and
erent a d l t l ves as Aquatril,
silica fume).
The l e a c h i n g analyses
p e r f o r m e d by e x a m l n i n g s t r o n t i u m by A A S s h o w t h a t t h e u s e o f portland
c e m e n t , combining with silica fume and epoxy resin makes
results, showing lowest leaching.
the best
LITERATURA
1. D. I. J o h n s o n ,
G . Worrall,
D . C. P h i l l i p s
-'Polymer a n d b i t u m e n
m o d i f i e d O P C f o r the i m o b i l i z a t i o n o f I L W " ,
A E R E R 11904,
1986
2 . C o n i t i o n i n g of low and i n t e r m e d i a t e level r a d i o a c t i v e Istes

IAEA, V i e n n a , 1 9 8 3 .
396-
PLASTIFIKACIJA
IMOBILIZIRANOG
Fraj B ., i m e k ,
Institut
A.,
RAO
Despotovi,
R.
" R u e r Boko-vi"
UVOD
U c i l j u z a t i t e o k o l i n e od r a d i o l o k e k o n t a m i n a c i j e p r i m j e njuju se r a z l i i t i p o s t u p c i i m o b i l i z a c i j e f i s i j s k i h p r o d u k a t a iz
nuklearnog g o r i v n o g k r u g a . P r i m j e n a s o l i d i f i k a c i j e sa c e m e n t o m
i smolom (2) su k l a s i n i
(1)
t r e t m a n i k o j i se k v a l i t e t n o p o b o l j a v a j u
uvoenjem s i l i k a t a i p o l i m e r a
(4). C i l j t ih p o b o l j a n j a je u k u p n o
smanjenje n a p u t a n j a f i s i j s k i h p r o d u k a t a iz s o l i d i f i k a t a u k o n t a k tu s vodom,
k o j a je p o t e n c i j a l n o o p a s n a za t r a n s p o r t R A O u o k o l i .
Jugoslavija i m a u p o g o n u n u k l e a r n u e l e k t r a n u ,
t o z n a i da p r o d u -
oira v i s o k o r a d i o a k t i v n i f i s i j s k i m a t e r i j a l R A O V u o z r a e n o m g o r i v u .
Taj e se R A O V m o r a t i i m o b i l i z i r a t i . B u d u i da u i m o b i l i z a c i j i
RAOV n a s t a j e r a d i o a k t i v n i o t p a d n i m a t e r i j a l s r e d n j e g n i v o a r a d i o aktivnosti RAOS,
p o t r e b n o je r a z v i t i p o s t u p a k za n j e g o v u i m o b i l i -
zaciju. D i o r e z u l t a t a u s m j e r e n i h n a r j e a v a n j e t o g p r o b l e m a o p i s a n
je u ovom r a d u .
EKSPERIMENTI
U toku e k s p e r i m e n a t a k o r i t e n je s i m u l i r a n i
R A O S s a s t a v a 95 %
NaNO^ + 2,5 % F e (OH) ^ + 2, 5 % m o l e k u l a r n o g s i t a z e o l i t n o g t i p a .

Natrij u m o l e k u l a r n o m s i t u je z a m i j e n j e n s t r o n c i j e m .
sgrija u z o r a k a s a s t a v a p r i k a z a n o g na T a b l i c i
P r i r e d e n a je
1.
U t e f l o n s k o m k a l u p u p r i r e i v a n i su c i l i n d r i n i u z o r c i .
svaki m o d e l p r i r e e n o je
Za
10 u z o r a k a . M a t r i k s je p r i p r e m a n u r a z n i m
kombinacijama R A O S sa b i j e l i m i p o r t l a n d c e m e n t o m i e p o k o n s m o l o m
(Epocon SN V E Z A - p r o i z v o d K G K ) . I s p u t a n j e je p r a e n o u z a t v o r e nim j u v i d u r s k i m k i v e t a m a .
Odnos g e ometrijske povrine uzorka i vo-
lumen t e k u e f a z e je d a n k v o c i j e n t o m
1 : 10 p r e m a I A E A s t a n d a r d u .
Test je r a d e n n a 2 9 8 K i 3 1 3 K. T e k u a f a z a je m i j e n j a n a p r v i h 7
dana svaki dan, a z a t i m sve.kih 7 d a n a . B r z i n a i s p u t a n j a j e m j e r e na a n a l i z o m s t r o n c i j a u t e k u o j
fazi primjenom atomskog apsorpcio-
nog s p e k t r o f o t o m e t r a P E R K I N - E L M E R 3 0 3 0 B . B r z i n a i s p u t a n j a je
397-
TABLICA
Broj u z o r k a
% RAOS
% matriksa
Matriks
10
90
b i j e l i cement
20
80
b i j e l i ceme n t
3
4
30
70
10
90
+ epocon
20
80
+ epocon
30
70
bijeli cement
+ epocon
10
90
p o r t l a n d cement
20
80
30
70
10
10
90
+ epocon
11
20
80
+ epocon
12
30
70
+ epocon
13
10
90
epocon
14
20
80
epocon
15
30
70
epocon
odreena prema formuli

p
(m /m) M o
L<
A t
R
mT M
L S
c V M
ms A t
ms A t
- brzina isputanja radionuklida
mL k o l i i n a
i o n a i j u b r z i n u i s p u t a n j a m j e r i m o u t e k u o j fazi,
p r e r a u n a t o na u k u p a n broj ml
u g/ml,
(c V; c - k o n c e n t r a c i j a iona
V - v o l u m e n tekue faze)
M g - masa solidifikata u gramima

m s - masa elemenata iju brzinu isputanja mjerimo u masi M
difikata
A
- povrina solidifikata
- vrijeme izmjene dvije tekue faze
398-
soli-
BTG analiza u z o r k a je r a e n a P h i l l i p s - o v i m d i f r a k t o m e t r o m
Phillips PW 1370. R TG a n a l i z a p o k a z u j e s t a b i l n o s t s t r u k t u r e s o l i difikata. N a p u t a n j e p o k a z u j e da su i m o b i l i z a c i j s k i m a t r i k s i k v a litetni, no da p o s t o j i i z n a a j n a r a z l i k a i z m e u p o j e d i n i h v r s t a
aatriksa, da je i s p u t a n j e r a z l i i t o na 2 9 8 K i 313 K,
te da o v i -
si i 0 ukupnom u d j e l u R A O S u s o l i d i f i k a t u . I l u s t r a c i j a p o d a t a k a ,
koji oe biti k o m p l e t n o i z n e s e n i na s i m p o z i j u d a n a je na T a b l i c i 2
TABLICA 2
2 98 K
%RA0S
Materijal
Dani
1
10
1
c
B
TJ
IM
1
0
20
313 K
14
14
BC
0,07396
0,002509
0,0235
PC
0,1313
0,001349
0,013
0,000156
BC+ESN
0,0350
0,002695
0,001664
0,000247
PC+ESN
0,01587
0,000382
0,000652
0,000217
ESN
0,005472
0,000284
0,00176
0,000161
0,000424
BC
0,0553
0,00222
0,0408
0,001234
PC
0,2148
0,000415
0, 040
0,000312
BC+ESN
0,002085
0,000205
0,007423
0,000545
60
PC+ESN
0,05696
0,000477
0,00916
0,000349
ESN
0,000885
0,000142
0,00145
0,000172
BC
0,01754
0,003995
0,04702
0,002307
PC
0,2902
0,001043
0,073
0,000830
BC+ESN
0,03337
0,002315
0,006195
0,000617
PC+ESN
0,0915
0,000748
0,02714
0,000088
ESN
0,001233
0,000314
0,00274
0,0001005
Uj
30
Preina p r i k a z a n i m rezultatiina za s v e i s p i t i v a n e m o d e l e u k u p n o n a j
i vii nivo n a p u t a n j a je u s i s t e m i m a sa b i j e l i m c e m e n t o m ,
I i sa epoksi s m o l o m .
a najni-
Z a n i m l j i v o je pr i t o m da b i j e l i c e m e n t u
1 odnosu na p o r t l a n d c e m e n t p o k a z u j e u v i j e k k r a t k o r o n o b o l j u k v a l i tetu koja se v r e m e n o m b i t n o d e g r a d i r a ,
t a k o da je p o r t l a n d c e m e n t
za dugotrajniji d o d i r s v o d o m k v a l i t e t n i j i m a t r i k s ,
sa otpornou b i j e l o g o d n o s n o p o r t l a n d c e m e n t a .
t o je u s k l a d u
K a r a k t e r i s t i n o je
da epoksi s m o l a d e g r a d a c i j s k i d j e l u j e na m a t r i k s s b i j e l i m c e m e n ton kod 298 K uz 10 % R A O S u m a t r i k s u .

-
399
Za v i e p o s t o t k e e p o k s i
smole bitno poboij a v a kv a l i t e t u matriksa.

Za u z o r k e a n a l i z i r a n e na 31 3 K m a t r i k s od b i j e l o g cementa
p o k a z u j e z n a t n i j u k o r o z i j u od p o r t l a n d c e m e n t a . E p o k s i smola ne
d e g r a d i r a , v e p o v i s u j e k v a l i t e t u m a t r i k s a sa b i j e l i m i portland
c e m e n t o m , p o s e b n o p o v i s u j u i k v a l i t e t u m a t r i k s a sa b i j e l i m cetnentom. E p o c o n s m o l a je i za 3 13 K n a j k v a l i t e t n i j i m a t r i k s . Linearizac i j a R k a o f u n k c i j a v r e m e n a n a p u t a n j a d a j e f a m i l i j u p r o c e s a jedn o s t a v n e lg. z a v i s n o s t i sa p o d j e d n a k i m s j e c i t e m p r a v a c a za 12
d n e v n e u z o r k e sa 10 i 20 % RA O S .
ABSTRACT
T he s y n t h e t i c M L R A W w a s e x p e r i m e n t a l i y s o l i d i f i e d by the use
of white and p ortland cement,
in c o m b i n a t i o n w i t h e p o x y resin,
a n d by e p o x y r e s i n as the m a t r i x .
T h e m e a s u r e m e n t s w e r e performed
at 2 9 8 K a nd 313 K . T he a n a l y s i s o f the l e a c h i n g f r o m the

s y n t h e t i c M L R A W w a s p e r f o r m e d by e x a m i n i n g s t r o n t i u m by atomic
a b s o r p t i o n s p e c t r o p h o t o m e t r y . T he r e s u l t s s h o w e d d i f f e r e n t
d e p e n d e n c e s o f t he c o u r s e o f the l e a c h i n g on the to t a l share of
MLRAW
(10 - 30 %) in th e s o l i d i f i e d M L R A W . B y t h e c o m b i n e d use of
e p o x y r e s i n s i g n i f i c a n t l y b e s t r e s u l t s w i t h t h e l o w e s t leaching
were obtained.
LITERATURA
1. C o n d i t i o n i n g o f L o w - a n d I n t e r m e d i a t e - L e v e l R a d i o a c t i v e
W a s t e s , IAEA, V i e n n a , 1983.
L e a c h i n g of L o w a n d M e d i u m L e v e l W a s t e P a c k a g e s U n d e r Disposal
C o n d i t i o n s , E d . by M . D o z o l , W. K r i s c h e r , P. P o t t i e r ,
P u b l . by G r a h a m & T r o t m a n Ltd, L o n d o n , 1985.
R . Simon,
2, O l l i l a , K ., Q u a l i t y R e q u i r e m e n t s f o r t h e S o l i d i f i c a t i o n Products
o f R e a c t o r W a s t e , T e c h . Res.
La b o r a t o r y (1980).
3- D o n a t o ,
Centre of Finland,
Reactor
A ., " I n c o r p o r a t i o n o f R a d i o a c t i v e W a s t e s i n P o l ymer
I m p r e g n a t e d Cement'', M a n a g e m e n t o f R a d i o a c t i v e W a s t e s from
the N u c l e a r F u e l C y c l e ,
V i e n n a , 1976.
4. C o l o m b o , P.,
P r o c . S y m p . Vienna,
IAEA,
i s u r ., S o m e T e c h n i q u e s f o r t h e S o l i d i f i c a t i o n of
R a d i o a c t i v e Was t e s in Concrete,
Donato,
1976,
A . , i sur.,
Nucl.
T e c h n o l ., 32
( 1977) 30.
"Stu d i e s on P o l y m e r I m p r e g n a t e d Cement
fr R a i o a c t i v e W a s t e C o n d i t i o n i n g i n I t a l y ,
I n t C o n g r . on P o l y m e r s in Concrete,
400
Austin,
Proc. Second
Texas,
1978.
XV JUGOSLAVEMSKI S I M P O Z I J Z A S T I T E O D Z R A C E N J A
PrlStina, 6 - 9 . 1 i p a n j
1989.
fatovi- 1 i m e n , A.; S u b o t i ,
B.; D e s p o t o v i d . L j ' .A.
ISPITIVANJE U TJEC A JA TEMPERATURE I VREMENA K A LC IN IR A N JA NA

BRZINE ISP U ST A N JA C s I S r
IZ GRANULIRANIH ZEO LITA
UVOD
Zeoliti se v e d u l j e v r i j e m e k o r i s t e z a d e k o n t a m i n a c i j u
tekuih
radioaktivnih
seiektivne
odvajanju
ionske
i
otpada
zamjene
imobi 1 izaci j i
nepogodni; z b o g
Zbog
vea
sposobnosti
njihova
primjena
r a d i o a k t i vn ih
i keramika)
(3taklo
volatilnosti
brzina
je
nekih
koje su se ostali m a t r i k s i
relativno v e l i k i h
<1,2).
sve
cezija
tokom
ispuStanja
nuklida
u
za
p o k a z a l i kao
sol idif ik a c i j e
cezija
i stroncija
i
iz
stakla i keramike.
Najznaajnija
aktivnog
otpada
karakteristika
je
brzina
radioizotopa iz m a t r i k s a u
solidificiranog
isputanja
kontaktu
radio-
(leaching
s podzemnom
rate>
ili m o r s k o m
vodom, odnosno m o g u n o s t k o n t a m i n a c i j e 2 i v o t n e s r e d i n e .
je studiran
utjecaj
pripreme
ispuStanja radi oi zotopa' c e i j a
solidifikata
i stroncija
iz
na
Zato
brzinu
granuliranih
zeol ita.
EKSPERIMENTALNI DIO
P rethodnim m j e r e n j i m a k a p a c i t e t a
Ai sintetski m o r d e n i t
za odvajanje
ionske zamjene,
zeolit
<SM) p o k a z a l i s u s e k a o n a j p o g o d n i j i
stroncija
odnosno
cezija
iz
tekueg
radio-
aktivnog o tpada. D i o natrijev.ih i o n a iz g r a n u l i r a n i h z e o l i t a

A i SM z a m j e n j e n i
otopina o d r e d e n e
stroncijevim
cezijevim
koncentraci j e . Zamjenjene
su redest i 1 i r a n o m
pripreml jenih
su
vodom
grarvula
osuene
kalcinirani
na
su
ionima
granule
1Q5C.
isprane
Uzorci
razliita
iz
tako
vremena
<1
-5h) na r a z l i i t i m t e m p e r a t u r a m a <700 - 1100 C).

Mjerenje
brzine
ispuStanja
metodi <3) i to n a s l i j e d e i
se u z o r a k
granula
(redesti 1 irana vo d a ,
Odnos v o i u m e n a
tekue
zaolita
simulirana
faze
izvedeno
je
prema
IAEA
nain: u p l a s t i n u p o s u d u stavi
i
doda
podzemna
i povrSine
401-
se
tekua
ili
morska
uzorka
ne
faza
voda).
smije
biti
vei
od
10
c j e 1o k u p n a
cm.
Nakon
tekuca
faza
.odredenih
se
uzima
vremena
za
kontakta
anaiizu
(t ),
i nadomjestl se
i s t i m v o l u m e n o m s v j e e t e k u i n e <3).
Iz d o b i v e n i h p o d a t a k a a n a l i z e
radioaktivnih
iona u tekuu
fazu
i s p u s t a n j e se i z r a u n a v a p r e m a
koncentracije
i ostalih
izrazu
ispustenih
p o d a t a k a , brzina
(4):
R = (mL * M g ) / < m s * A * tc )
gdje
je
mL
masa
iona-radioizotopa
ispuStenog
iz
s o l l d i f i c i r a n o g u z o r k a n a k o n v r e m e n a k o n t a k t a t c , m s je masa
m j e r e n o g i o n a - r a d i o i s o t o p a u s o l i d i f i c i r a n o m u z o r k u mase Mg,
povrsine
fazom.
s o 1idificiranog
Koncentracije
uzorka
ispuStenih
kontaktu
iona-radioizotopa
tekuCom
izmjerene
su m e t o d o m a t o m s k e a p s o r c i j s k e s p e t r o m e t r i j e .
REZULTATI
I DISKUSIJA
T a b l i c a 1. B r z i n e i s p u S t a n j a s t r o n c i j e v i h i o n a iz djelomifino
z a m j e n j e n i h n e k a l c l n i r a n i h <N) i k a l c i n i r a n i h <K)
g r a n u l a z e o l i t a A u r e d e s t i 1 i r a n o j , simuliranoj
podzemnoj i simuliranoj morskoj v o d i .
Brzina
r e d e s t l 1 i r a n a v.
N
K
__c___
l
3
PoveCanje
neka)ciniranih
88
68
58
27
brzine
granula
otopljenih
R / 1 0 ~ 6 g c m _ 2 d _I
s i m . p o d z e m n a v.
N
K
S0
3 -80
5,20
1.27
7 6
J.40
14
i 60
_ _ _ f 8 ________ 18
soli
ispustanja,
^ 30
1,80
2,30
1,20
0,50
ispuStanja
zeolita
s i m . m o r s k a v.
N
K
tekuCoj
15000
4000
630
90
2-5
stroncijevih
porastom
fazi
13
9
4,5
16
o
s
iona
iz
k o n c e n t r a c i je
<redestiIirana
vo d a<slm_.po .v o d a < s i m . m o r .v o d a ) m o 2 e s e p r i p i s a t i procesima

ionske
zamjene
stroncijevih
( N a + , K + , M g 2 + ) iz
tekue
faze.
iona
iz
Brzina
granula
i s p u s t a n j a se
s p o v e a n j e m v r e m e n a korttakta j e r s e s m a n j u j e
koliina
(Tablica
stroncijevlh
1.).
k alciniranjem jer
strukture
pretpostav11 i
iona
granulama
I o n s k o - z a m j e n j iv a k a
dolazi
zatvorene
da
je
do
402-
ionima
smanjuje
i
tokom
zamjene
s v o j s t v a z e o l i t a gube se
transformacije
kompaktne
ispuStanje
iz
P r o s t o r n o - m r e 2ne
strukture.
kalciniranih
Mo2e
se
granula
uzrokovano
otapa-njem
konstituenata
ma-trikaa-
sporom
kalcinata.. Smanjivanje
povefianjem v r e m e n a
kontakta
skladu s p o z n a t o m
fiinjenicom
sloja na p o v r S i n i
brsine
matriksa
difuzijom
ispuStanja
tekuom
formiranja
fazom
zaStitnog
Razliiti utjecaji
isputanja
odnosu na g r a n u l e
SM,
posljedica
transformacije
navedenih
forma
zeolita
faza na
CSrA)
utjee
na
transformacija
brzinu
pojedine
sintetskog m o r d e n i t a
700C u
amorfnu
znaajni u t j e c a j
matriksa.
stabilnija
na
Cezijeva
i od
brzinu
SrSM
(6).
se
razliitim
forme
forma
na
1 100 c).Vrijeme
Stroncijeva
na
razliite
(amorfna
1000C
kalciniranja
iz
Stroncijeva
forma
transformira
iznad
brza.
polagano
da
se
i vrijeme
isputanja
sintetskog
jer
ZA
Isputanja
tako
forma
Cslik3i 1.)
granula
forme
(SrSM)
fazu,
brzo
kristalna
forma na
iz
zeolita
tri
heksagonska
trikslinska k r i s t a l n a
malo
iona
su r a z l i i t i h m e h a n i z a m a
vrlo
transformira
800C,
amorfnog
na brzinu
djelomino
temperature kalciniranja
stroncijevih
brzina
temperaturama
k o n t a k t a m a t r i k s a s t e k u i n o m (5).
Slika 1. U t j e c a j
temperature
kalciniranja
ispuStanja
stroncijevih
iona
iz
z a m j e n j e n i h g r a n u l a z e o l i t a A i SM.
na brzinu
je
SrA
je
kalciniranja
stroncijevih
mordenita
transf ormaci ja
jer
CsSM
ima
iona
iz
termiki
je
poinje
tek
iznad 1000c ( s l i k a 2.).

Dobiveni
iz
CsSM
rezultati
pokazuju
da
za brzine
se
isputanja c e z i j a m o g u p o s t i d i
na 1000C ili
isputanja cezijevih
zadovoljavajue
iona
brzine
k a l c i n i r a n j e m g r a n u l a 5 sati
1 s a t n a U 00 C.
niske
403-
Iz
kaicinirani
pr ikazanih
rezultata
g r a n u 1 irani
zeoliti
za i m o b i 1 izaciju a t r o n c i j a
mo2e
A
se
zakljuiti
i SM pogodni
i cezija
su
k a o matriksi
iz r a d i o a k t i v n o g otpada.
calc/^
I
S1 i k a
- L -
2.
Brzine
i s p u t a n j a
cezijevih
CsSM
iona iz
ovisnosti
vremenu
kalciniranja
OC
na
r a z 1 i 6 i t im
xj\
da
temperaturama
-6-
za
razliita
v r e m e n a kontakta.
-7
\Jcalc 900*C 1000C 1100C
*c
\L d
131 d
LITERATURA
1. A . D y e r , K . V . M i k h a i I , M i n e r . M a g .
4 9 < 1985)203-210
2. S . K o m a r n e n i , R . R o y , J .A m e r .C e r a m . S o c .C o m m .
3.
IAEA Technical
4. H . M i m u r a , T . K a n n o ,
Sci.Rep.Ritu A - 2 9 C 1981)125-137
5. T . M u r a k a m i . T . B a n b a ,
6. H . M i m u r a ,
65<1982)C-198
report series 8 2 0 968)101
T.Kanno,
Nucl.Tech.
67(1984)419-428
Sci.Rep.Ritu A - 3 0 C 1980)102-111
ABSTRACT
The
forms
of
i e a c h a b i l i t y of C s a n d S r f r o m c e s i u m a n d s t r o n t i u m
calcinated
zeolites
(S r A .S r S M ,C s S M ) w a s
me a s u r e d .
Z e o l i t e s r e c r y s t a l I i z e o r b e c o m e a m o r p h o u s b y c a l c i n a t i o n at
high
temperature.
are fixed with i n
The
exchanged
strontium
and
a new non-zeolitic structure.
cesium
ions
V a r i a t i o n of
l e a c h a b i l i t y w i t h c a T c i n a t i o n t e m p e r a t u r e a n d c a l c i n i n g time
is d i s c u s s e d .
404-
UlEAHJE F I ZIK O H E M I J S K I H P A R A M E T A R A B E T O N A ZA I Z R A D U K O N T E J N E R A
IHSIOLOGIJI ODLAGANJA R A D I O A K T I V N I H O T P A D N I H M A T E R I J A L A
Uti 1. 1 Peri6 A . , K o s t a i n o v i A .
[atltut za nuklearne n a u k e
"Boris K i d r i "-Vina
1 f.fifc522., 1 1001 B e o g r a d
llllH
U radu je p r i k a z a n a o p t i m i z a c i j a n a j v a z n i j i h f i z i k o h e m i j s k i h
nrsistara betona za i z r a d u k o n t e j n e r a u k o m e se i m o b i l i z u j u r a d i o utirai otpadni m a t e r i j a i i sa r a d i o n u k i i d i m a C o - 6 0 , C s - 1 3 7 , S r - 8 5 i
v
Predloeni m a t e m a t i k i m o d e l o m o g u a v a m i n i m i z i r a n j e b r z i n e p r o !.rivanja radionuklida i k o e f i o i e n t p e r m e a b i l n o s t i a m a k s i m i z u j e m e

jr.ilce osobine uzorka. U r a d u je d a t a o p t i m a i n a f o r m u l a c i j a b e t o n a
u(ootejnere bazirane na m a t e m a t i k o m m o d e l u i e k s p e r i m e n t a l n i m r e z u l
tttiia. Ovi rezuitati e se k o r i s t i t i p r i i z g r a d n j i b u d u e g j u g o s i o nssicog oentralnog o d l a g a l i t a za r a d i o a k t i v n i o t p a d .
iiii
Iz kriterijuma i p r e p o r u k a IA E A ,
s i e d i da b e t o n za i z r a d u k o n
lijtera za pakovanje n i s k o i s r e d n j e r a d i o a k t i v n i h m a t e r i j a ,t r e b a da
,i! rakimalnu o t p o r n o s t na p r i t i s a k , a m i n i m a l n u b r z i n u p r o c u r i v a n j a
niionuklida i p e r m e a b i l n o s t . O v i z a h t e v i s u g e r i u o p t i m i z o v a n j e fi
i.ioheiijskih k a r a k t e r i s t i k a b e t o n a n a o s n o v u f u n k o i j e c i l j a , k o j u tre:isinimizirati radi o p t i m a l n i h k a r a k t e r i s t i k a b e t o n a :
F ( R iMiK)
(1)
M
l'.t su F - funkoija c i l j a
II - mehanike k a r a k t e r i s t i k e b e t o n a
S - brzina i z l u i v a n j a r a d i o n u k l i d a
K - koefioijent p e r m e a b i l n o s t i
(MPa)
(om/d)
(om2) .
iis;erlaentalni deo
Eksperimentalno je p r o v e r a v a n o s e d a m r e c e p t u r a
:j:j
za izradu k o n t e j n e r a ,
(fo.rmacija) b e -
d a t i h u r e f e r e n o i 3.
Rezultati triju f i z i k o h e m i j s k i h k a r a k t e r i s t i k a d a t i su na TabeI11.

Formirane su f u n k c i o n a l n e
zavisnosti:
f.(M,R) = 0
f](K,R) = 0
U)
(3)
405-
T a b e l a 1. M e h a n i k e k a r a k t e r i s t i k e M ( M P a ) ,k o e f ic i j ent permeabilnost:
K ( c m 2 ) i b r z i n a p r o c u r i v a n j a r a d i o n u k l i d a R ( c m / d ) za 7 uzo-!
r a k a b e t o n a . R je m e r e n o 6 m e s e c i .
F ormul.
Rezultat
M(MPa)
K1
K2
K3
K4
K5
K6
K7
58,87
59,00
55,75
57,25
57,50
56,62
59,37
K (c m 2 )
1,3 x10-16 1x10*16
RCo6o(m /d )
S.^CbO-6 s.acbdo-6 1,48x10-5 3,7SiclO~6 1,90x10'6 1,20x10-5 6,3Qx10'6
RCs137(cm/d )
6,AQx10-7 5,8Cbc10-7 7,6Cbc10-7 8,80x10-7 b,QM0~6
RSr85(cm/d )
5,&>i 0'6 s.acbcio-6 5,30x10
RMn54(cm/d)
3,50x10~b s.aiido-5 2,50x10~b 3,80x10^ I.TCbdO-*3 4,20x10' 1,46x10'*
5x10-15
1,4x10-16 1,45x10-16 1,5Cbc10-16 1,2x10'1{
3,2CbdO~6 2,55x10
6,60x10^
3,XM0~6 2,00x10
Na o s n o v u e k s p e r i m e n t a l n i h v r e d n o s t i iz t a b e l e 1 . izraunate s.
polinominalnom aproksimacijom zavisnosti
dionuklida,
(2 ) i (3 ) za sva etiri ra-
pri e m u je u o e n o da n a j v e u b r z i n u p r o c u r i v a n j a ima
137 v
to se m o g l o o e k i v a t i n a o s n o v u l i t e r a t u r n i h podata
C.0
, a ne Cs
ka.
Do o v o g f e n o m e n a je d o l o v e r o v a t n o z b o g d o b r i h p r i r o d n i h sorpcio
n i h s v o j s t a v a m a t e r i j a l a od k o j i h je s a s t a v l j e n b e t o n u o d n o s u na ra1 37
d i o n u k l i d Cs
k o j i bi p r e m a l i t e r a t u r n i m p o d a c i m a ,
u b r z i n u p r o c u r i v a n j a za c e l u p o t e n c u !
Za o d r e d j i v a n j e f u n k c i j a
t r e b a o da ima ve
i f ^ , o d a b r a n je m e t o d aproksimaciji
f u n k c i j a sa n a j m a n j o m s r e d n j e k v a d r a t n o m g r e k o m .
S o b z i r o m na ogra-
nienje zbog broja e k s p e r i m e n t a ln i h podataka za.sluaj

ne i z l u i v a n j a r a d i o n u k l i d a - R ^ (c m / d ),b i l o
n a j v i s e do d r u g o g s t e p e n a .
nosti
(1),
Za C o 6 0 ,
p a r a m e t r a brzi
je m o g u e t r a i t i polinoa
Na o s n o v u p o j e d i n a n i h f u n k c i o n a l n i h zavis.
(2) i (3 ) iz T a b e l e 2,
izraunate
su r e l a c i j e :
F (R ) = U , 8 x 1 Q - 1 0 R - 1 , 1 x 1 Q - 1 5 )xR
(-1 , 8 2 x 1 0 5 R + 59 ) 2
Za C s 1 3 7 , F (R ) = ( - 2 , 2 x 1 0 - 1 0 R + 8 , 7 x 1 Q - 1 6 )xR
(-2,69x105R + 58)2
Za S r 8 5 ,
F (R ) = ( 1 , 2 6 x 1 0 ~ 1 R+2, 7 x 1 Q ~ 1 6 )xR
(1,0 x 1 0 5 R + 5 7 ) 2
Za M n 5 4 ,
F(R)
= ( - 3 , 3 x 1 0 ~ 1 R + 1 , 8 1 x 1 0 ~ 1 5 )xR
(-1,87x105R + 5 8 ) 2
s t i m da k o e f i c i j e n t i u j e d n a i n i
(1 ) b u d u :
406-
x = 1 ; y =1 i z = 2 !
'Kiniaum" ovih f u n k o i j a f f - = 0 i -2|>0 , se d o s t i u za v r e d n o s t i :

9R
6R
60
(8 )
za Co
,
10 ^ (cm/)
j lpt -- 3.5
(9)
r * 1,20 x 10- ^ ( c m / d ) za
l,pt . 3,14 x 1 0 " 6 ( cm/d)
za S r 85 i
(10)
|:pt = 2,20 x 1 0 ' 6 (cm/d)
za M n 54
(11)
Sa osnovu z a v i s n o s t i b r z i n e p i o c u r i v a n j a r a d i o n u k l i d a i m e h a n i
tih osobina betona, m o e se s a d a d o i do o p t i m a l n e f o r m u l a c i j e K g P t ,
I tiiell 2.
Tibcla 2. Optimalni s a s t a v k o n t e j n e r a
(1 0 0 0 c m 3 )
cement
4 0 0 gr
p e s a k 0 - 2 m m
775 gr
granulat 2 - 4
mm
85 gr
4 8 0 gr
g r a n u l a t 4 - 8 mm
g r a n u l a t 8 - 1 5 mm
6 4 5 gr
140 gr
voda
8 gr
aditiv
laljuak
Svi rezuitati su v e o m a z a d o v o l j a v a j u i . B r z i n a i z l u i v a n j a
3-60 ne prelazi 2 x 1 0 -5 ( c m / d ) ,
to g a r a n t u j e da r a d i o n u k l i d i n e e
lofi izai iz ovakvog s i s t e m a u n a r e d n i h 3 0 0 - 5 0 0 g o d i n a .
liitract
In this paper an o p t i m i z a t i o n o f p h y s i c o c h e m i c a l c h a r a c t e r i s t i c s
sf concrete for c o n t a i n e r s is p r e s e n t e d .
A m a t h e m a t i c a l m o d e l is g i v e n ,
rtich permits m i n i m i z a t i o n of l e a k a g e r a t e a n d p e r m e a b i l i t y a n d m a x i liistion of o o mpre s s i v e s t r e n g t h .

r'nntal data, is g i ven.
An otpimal solution,
b a s e d on e x p e -
This r e s u l t s will be used for future Yugos-
li? radioaotive w a s t e s t o r i n g c e n t e r .
literatura
1. Plea I. "Beton of c o n t e n e u r s p o u r d e c h e t s r a d i o a c t i f s " , C E H
Saolay 1981; S T A ( L B R / 8 i - D T - 6 1 5 )
i. Pleoa I. "Some i m p o r t a n t c h a r a c t e r i s t i c s of c o n c r e t e o o n t a i n e r s
in radioaotive w a s t e p a c k i n g " , R e g i o n a l C o n g r e s s of I R P A . V i e n n a ,
1983.
3, I.B.Plea et al., R W M A D W 6 ( 2 ) ,
101
407-
(1985).
M O D E L I R A N J E F I Z I K O H E M I J S K I H P A R A M E T A R A M A L T E R A ZA I M O B I L I Z A C I J U
RADIOAKTIVNIH OTPADNIH MATERIJALA
P e r i A . , P l e a I . , K o s t a d i n o v i A.
P f a h 522., 11001 B e o g r a d
"Boris Kidri"-Vina
Rezime
j. U r a d
P r i k a z a n a o p t i m i z a o i j a n a j v a n i j i h f i z i k o h e m i j s k i h pac i ^ ra a ^ e r a M kao m a t r i k s a za i m o b i l i z a c i j u r a d i o n u k l i d a Co-60,
s 37, S r - 8 5 x M n - 5 4 sa d o d a t k o m b e n t o n i t a .
P r e d l o z e m m a t e m a t i k i m o d e l o m o g u a v a m i n i m i z o v a n j e brzine Droh a n ^ r ' 3 r " d l n u k l i d a 1 k o e f i c i j e n t a p e r m e a b i l n o s t i a m a k s i m i z u j e ^ b a zirina n0
h
i
d a t a Pt i m a l n a f o r m u l a c i j a maltera
b a z i r a n a n a m o d e l u i e k s p e r i m e n t a l n i m r e z u l t a t i m a . O v i r e z u l t a t i e
se k o n s t i t i p n i z g r a d n j i b u d u e g j u g o s l o v e n s k o g c e n t r a l n o g odlagal i s t a za r a d i o a k t i v n i o t p a d .
Uvod
U n a e m I n s t i t u t u za z a t i t u od z r a e n j a
sredine
"Zatita"
i zatitu ivotne
se v e d u i n i z g o d i n a p r i m e n j u j e t e s t i r a n j e matrikj
m a t e r i j a l a na b a z i c e m e n t a / 1 , 2 , 3 , 6 / .
Testirano
je n e k o l i k o stotina
u z o r a k a m a l t e r a i b e t o n a k o j e i n e o s n o v u s i s t e m a s u k c e s i v n i h barijera
plitko ukopanog" skladita
tivnog o t p a d a . /2,3/
za o d l a g a n j e n i s k o i s r e d n j e radioak-
N a p r a v l j e n o je o ko 1 00 r a z l i i t i h f o r m u l a c i j a m a l t e r a k a k o bi
Se d e f i n i s a o o p t i m a l a n s a s t a v k o j i bi s v o j i m k a r a k t e r i s t i k a m a garantovao propisane vrednosti
/ 2 ,3/.
IAE A .
U ovom radu korieno
je 6 receptura
Rezultati
Na t a b e l i
1 prikazane
su m e h a n i k e k a r a k t e r i s t i k e M (M P a ),koefi-
cijent p e r m e a b i l n o s t i K(cm2) i L E A K A G E rate

za 6 u z o r a k a m a l t e r a ( t = 1 8 0 d a n a ) .
( b r z i n a p r o c u r e n j a ) R(cm/d)
Optimizacija
Iz k r i t e r i j u m a i p r e p o r u k a
I A E A , s l e d i da m a l t e r k a o m a t r i k s
pri l m o b i l i z a c i j u n i s k o i s r e d n j e r a d i o a k t i v n i h m a t e r i j a l a ,
t r e b a da
lma m i n i m a l n e b r z i n e p r o c u r i v a n j a r a d i o n u k l i d a i k o e f i c i j e n t p e r meab iln o s t i a m a k s i m a l n u o t p o r n o s t na pritisak.
408-
Ovi
zahtevi sugeriu
E . 4
BDeia 1
Rezultat
Mehanike karakteristike M(MPa) ,koeficijent permeabilnosti K(cm2 ) i

brzine procurivan.ia R(cm/d) za 6 uzoraka maltera.
M
M
Formulacija
12
11
13
M1
2
60,50
H (MPa)
49,50
19,80
28,50
27,90
15
^6,25
-15
-15
-15
5,0x10 Q 2,0x10 J 1 ,0x10-16 5 ,Qx10-16 5 ,0x10-16 1 ,0x10 J
K(cm2)
^ 8,90x10-5 4,70x10-5
5,16x10-5 7 ,60x10-5 i,80xn0-t|'1 ,00x10
_k
-4
-4
-4
6,94x10 6,90x10 1,94x10 2,00x10 1 ,16x10^ 1 ,00x10^
RCo50(cm/d) ,t=180 d
H ^(cm/d),t=180d
9,10x10-5 7,AQx10-5 6,6Q>dO-5

-L
2,65x10"^ 8,10x10-5 1 ,84x10 1,90x104 3 ,8Qx10-5 3,40x10-5
5,43x10-5
RSrS5 (cm/d) ,t=180d*

L 54 (cm/d) ,t=180d*
Czet je u obzir f a k t o r v r e m e n a p o l u r a s p a d a
sledei oblik f u n k c i j e
za S r 85 i M n 5 4 .
cilja koj u treba minimizirati radi ostvarenja
optimalnih k a r a k t e r i s t i k a m a l t e r a :
F (R ,M, K ) _ K .M R 2
formirane su f u n k c i o n a l n e
f1
(1 )
zavisnosti
(2)
(M, R ) = 0
(3)
(K, R) = 0
f2
Na osnovu e k s p e r i m e n t a l n i h v r e d n o s t i i z r a u n a t e su p o l i n o m i n a l nom aproksimaci j om z a v i s n o s t i
ZaCo50,
(2 ) i (3) za sv a e t i r i r a d i o n u k l i d a .
F (R ) - r~ 6 ;5 7 x 1 0 - 1 1 R + 7 , 5 x 1 0 -_ 1J5 x) xTr 12
( - 3 , 9 5 x 'I0"5R + 7 4 , 3 )
.. C 1!7, F(R) -
(7,52x10 R + 1 3 , 6 )
(4)
(5)
Za Sr85, F(R) = ( 3 0 x 1 0 ~ 11 R - 3 ,55x1 0 ~ 1 6 ) x R 2

(1 ,67x1 0 R + 1 4 ,6 .)
(6)
U .5 4 , F ( R ) ( 3 , 7 0 , 1 0 - 1 1 x R - 3 , 3 6 x 1 0 - 1 5 ) x R 2
(?)
(1 , 1 7 x 1 0 R - 115)
fiF
3 2F
.,.
Minimum ovih f u n k c i j a ^
= 0 ; ---->0 se d o s t i z u za v r e d n o s t i :
9R
3R2
|opt = 7,20 x 1 0 ~ 5 (c m / d ) za C o 6 ,
409-
(0 )
Rpt =
2,35 x
10 4
(c m / d ) za C s 1 3 7 ,
R P
8,80 x
10 5
( c m/d) za S r 85 i
R P
3,99 x
10 5
( c m / ) za M n 54
(g)
(n)
Na o s n o v u z a v i s n o s t i b r z i n e p r o c u r i v a n j a r a d i o n u k l i d a i % bentO'
nita u uzorcima,
T a b e l a 2.
moe
T a b e l a 2. O p t i m a l n i
MPt
n 101
se s a a d o i i do o p t i m a l n e f o r m u l a c i j e M,opt
101
sastav maltera
"
"
cement
( r a u n a t o na 1 0 0 0 c m 3 )
"
----6 77 gr
pesak
9 6 5 gr
voda
3 40 g r
aditiv
13 gr
bentonit
41 gr
Zakl.juak
Svi i z m e r e n i r e z u l t a t i ,
b a z i r a n i na p r e p o r u k a m a IAEA su veoma
z a d o v o l j a va j u i . B r z i n a p r o c u r i v a n j a ne p r e l a z i v r e d n o s t R = 7 x 1 0 ~ 4 (cm/d),
to g a r a n t u j e da r a d i o n u k l i d i n e e m o i i z a i iz s i s t e m a inenjerskih
t raneja u nared n i h 3 0 0 -500 godina.
Abstract
In t h i s p a p e r a n o p t i m i z a t i o n of m o r t a r
(as m a t r i x ) w i t h bento-
n i 54 l ay u s e d f o r i m o b i l i z a t i o n r a d i o n u c l i d e s C o 6 0 , C s 1 3 7 , S r 85 and
Mn
is p r e s e n t e d . A m a t h e m a t i c a l m o d e l is given, w h i c h p e r m i t s minim i z a t i o n of l e a k a g e r a t e a n d p e r m e a b i l i t y a nd m a x i m i z a t i o n of compressive strength.
An o p t i m a l
solution,
b a s e d on e x p e r i m e n t a l data, is
g i v e n . T h i s r e s u l t s w i l l be u s e d f o r f u t u r e Y u g o s l a v r a d i o a c t i v e waste
storing center.
Literatura
1. I . B . P l e a et al.,
RWMADW 6(2),
101
(1985)
2. I . B . P l e a et a l ., W A S T E M A N A G E M E N T
8 3 , T u c s o n ,A r i z o n a ,U S A ,1 8 6 (1 983)
3. I . B . P l e a et a l ., S C I E N T I F I C B A S I S F 0R N U C L E A R W A S T E MANAGEMENT,
X I ,S t o c k h o l m , S w e d e n , 4 6 7 ( 1 985)
4. E . D . H e s p e ,
A T 0 M I C E N E R G Y R E V , 9,
5. I n t e r n a t i o n a l S t a n d a r d ,
19 5
(1971)
R E F No I S 0 , 6 9 6 1 - 1 9 8 2
(E )
6. I .B .P l e a et al., W A S T E M A N A G E M E N T
8 7 , T u c s o n ,A r i z o n a ,U S A , 5 0 3 (1987),
-
410-
(JEGLED SAVREMENIH T E H N O L O G I J A O B R A D E R A D I O A K T I V N I H O T P A D N I H
i'ERIJALA SA T R A N S U R A N I M A
beevl Lj.
lutitut za n u k learne n a u k e " B o r i s K i d r i " - V i n a , O O U R I n s t i t u t
:i zatitu od z r a e n j a i z a t i t u i v o t n e s r e d i n e " Z a t i t a " ,
p.f.
522, 11001 Beograd

JIOD
telednjih godina u zemljama Evrope, Amerike i u Japanu raste interes za obradu
radioaktivnog otpada koji sadri transuranske elemente. Trinaest zemalja zapadne
Emipe koordinira svoje istraivake i razvo jne programe obrade otpada sa transraiiua u okviru Agencije za nuklearnu energiju Evropske ekonomske zajednice.
Ssradnja se odvija u dva pravca: koordinacija rada postojeih laboratorija, kojih
i* oko dvadeset u raznim zemljama i stvaranje zajednikog istraivakog centra.
frogrami obuhvataju obradu otpada sa transuranima iz nuklearnog gorivnog ciklusa
ssreprooesingom isluenog goriva i recikliranjem plutonijuma, kao i glavne opcijeodlaganja visoko aktivnih i transuranskih otpadnih materijala u odlagalita u
raznim geolokim formacijama.
frograi'i obrade radioaktivnog otpada koji sadri transurane u Sjedinjenim Ameria Dravama baziraju na razvoju tehnologi ja vezanih za stokiranje isluenog goriva u bazenima, solidifikaciji otpada i odlaganju otpada u geoloke formacije.
Japanska Korporacija za energetske reaktore i nuklearn gorivo (PNC) razvija tetaologije za obradu radioaktivnog otpada iz reprocesinga sa teitima na vitrifikaciji i odlaganju otpada u geoloke formacije.
Bovcra radu dat je kratak pregled programa istraivanja i razvoja tehnologija
cbrade radioaktivnih otpadnih materijala koji sadre transurane u zemljama sa
razvijenim nuklearnim tehnologijama. Cilj rada je stvaranje odgovarajuih podioga za reavanje konkretnih zadataka u fiaoj zemlji vezanim za obradu i odlapnje radioaktivnog otpada sa transuranima.
EAZVOJ TEHNOLOGIJA OBRADE RADIOAKTIVNOG OTPADA SA TRANSURANIMA U EVROPI
bordinirane aktivnosti Evropske ekonomske zajednice na realizaciji zajednikih
programa obrade i odlaganja radioaktivnih otpadnih materijala koji sadre transuranske elemente odvijaju se preko zajednike agencije za nuklearnu energiju NEA.
Programi obuhvataju razvoj i istraivanje obrade radioaktivnog otpada sledeim
postupcima: ultrafiltracijom i flokulacijom tenog otpada iz reprocesinga isluenog goriva i proizvodnje meovitog UO^- PuO^ goriva (MOX); denitrifikacijom
kiseiih azotnih rastvora iz proizvodnje MOX, elektroseparacionim procesima za
otpadne vode iz dekontaminacije postrojenja za reprocesing i fiksiranjem iqvrstog otpada i mulja u razliitim materijalima (cementu, keramici i <&rugim).
411-
terij,la sa transuranina: r . d clJu

ilizaciju pitoij u ot
aliei
e
otpa
Plutoij odlagaoja, i ^
odlaganja. Za tretiranj,
v , razvija
p03tupal< koJ1 Je ^
i t o g X eo-
Proizvodnja MOX goriva
Nisko-aktivni
otpad
vrst otpad
Redukcija
zapremine
1----- : f
I Imobilizaoija
Oprema iz
ekomisije
Teeni otpad
Izvlaenje
plutonijuma
Seenje
Tretman za
izvlaenje Pu
r
IImobilizacija
Odlaganje
otpada
S1'
za obradu
otPa,,a 12 prolzvoanjs
otâd.
proo rukoiJ'! trt i -
j u t i prinarni 'oksi
gas sadri sledee komponente: CO
H 0 Hn
otpada i razlaganja kiseiine.
Je 03 s l -2-
^
^
M da i
kiSellna0tpadni
* * *>' *2 1 H20 * ^sidacije

PrikaZ Prcesa digestije kiselinom dat
Japanska korporacija za energetske reaktore i ra

programe obrade transuranskog otpada na o
trifikacije u staklu.
"
nuklea g goriva bazira

lsluenog g oriva i procesu vi.
Atomska agencija Velike Rn-it-o

"a kalciacijom i v i t r i f i k a c i j ^ V t e r ^ k r ' T
tranSUranskS otpa-
ju se postupci laserskog seenja velikih obilkaTa6" 0311" '

****biekata, sagorevanje otpada koji sa-
412 -
Sl. 2. Laboratorijska postrojenja za kiselinslcu digestlju TRU otpaa

a). Poatrojenje u SR Nefoakoj
b) Postrojenje u SAD
413-
dri organske materije i redukcija otpada kiselim tretiranjem. Za obradu tenog otpada nastalog dekontaminacijom ili redukcijom zapremine razvijaju se postupci: evaporacija, ultrafiltracija, magnetska filtracija, precipitacija sa
flokulacijom, jonska izmena na neorganskim sorbentima i elektrohemijske tehnike.
Nacionalna agencija za obradu radioaktivnog otpada Francuske razvija postupke
obrade transuranskog otpada na bazi vitrifikacije otpada u staklu i izvlaenju
plutonijuma iz isluenog goriva radi njegovog korienja za proizvodnju goriva
za brze reaktore (bridere).
Istraivaki centar u Ispri, Italija, koji radi u sastavu NEA u okviru Evropske
ekonomske zajednice ima veoma ambiciozne programe razvoja postupaka obrade transuranskog otpada: kondicioniranje i redukcija zapremine tenog otpada koprecipitacijom, flokulacijom, i evaporacijom; separacija plutonijuma i sagorevanje
otpada koji sadri organske materije.
ZAKLJUCI
Dat je literaturni pregled razvojnih programa obrade transuranskog otpada u zemljama Evropske ekonomske zajednice, Sjedinjenim Amarikim Dravama i Japanu.
Zemlje Evropske ekonomske zajednice imaju koordinirane i usaglaene programe
razvoja postupaka obrade transuranskog otpada kao i zajednike razvojne centre.
Svaka lanica Zajednice ima i svoje sopstvene programe razvoja i nacionalne
istraivake centre.
Postoje razmene informacija i saradnja izmedju razvojnih centara Evropskih zemalja , Sjedinjenih Amerikih Drava i Japana na planu razvoja tehnologija obrade radioaktivnog otpada, a posebno transuranskog otpada.
Tehnologije obrade transuranskog otpada u svim zemljama i zajednikim centrima
Evropske ekonomske zajednice baziraju na postupcima izdvajanja plutonijuma iz
isluenog nuklearnog goriva radi korienja za proizvodnju goriva za brze reaktore (bridere). Postupci obrade tenog i vrstog otpada su slini u svim zemljama uz, izvesne specifinosti.
ABSTRAKT
TRANSURANIC WASTE MANAGEMENT
TRU waste management programs in European Community, United States of America
and Japan are briefly reviewed , covering treatment and conditioning processes.
Removing the plutonium from the spent fuel greatly decreases the hazard of the
waste. Plutonium can be used as valuable fuel allowing a fast breeder program
to operate.
LITERATURA
1. Selected papers presented at the American Nuclear Society Topical Meeting
on "The Treatment and Handling of Radioactive Wastes" held Apr. 1982, Wash.
-
414-
XV JUGOSLOVENSKI S I M P O Z I J U M ZA Z A T I T U O D Z R A E N J A
P r i t i n a , 06. - 09. VI.
Musio, S., Goti, M.
1989.
i P o p o v i S.
Institut "Ruer B o k o v i " 410 0 1
Zagreb
KOROZIJA ELIKA U K O N T A K T U S T A L I N O M F O S F A T N O G S T A K L A
Saetak U ovom r a d u i s p i t i v a n a je k o r o z i j a e l i k a 3 1 6L u k o n t a k t u s
talinom P b - m e t a f o s f a t n o g ili P b - F e - f o s f a t n o g s t a k l a . R e z u l t a t i i s pitivanja su p o k a z a l i da je k o r o z i j a e l i k a 3 1 6L i z r a z i t a i to se
moe smatrati o r g a n i a v a j u i m f a k t o r o m k o d p r i m j e n e f o s f a t n i h s t a kala za i m o b i l i z a c i j u V R A O . N a d r u g o j s t r a n i , v i t r i f i k a c i j a V R A O s
Na-borosilikatnim i li Z n - b o r o s i l l k a t n i m m a t r i k s o m m o e se u s p j e n o
izvesti u posudi od n e h r a j u e g e l i k a 316L.
Za i m o b i l i z a c i j u v i s o k o r a d i o a k t i v n o g o t p a d a
primijeniti r a z l i i t i s o l i d i f i k a c i j s k i m a t r i k s i ,
staklokeramika, k e r a m i k a itd.
(1).
( V R A O ) m o g u se
na p r i m j e r staklo,
F o s f a t n a s t a k l a m o g u se p r i m i -
jeniti za i m o b i l i z a c i j u V R A O r a z l i i t o g k e m i j s k o g s a s t a v a .
Medutim,
postoje o d r e d e n e n e d o u m i c e k a d a je u p i t a n j u n a v e d e n a p r i m j e n a f o s fatnih stakala.

Bocola i D o n a t o
(2) i s p i t i v a l i
su p r i m j e n u f o s f a t n o g s t a k l a za
imobilizaciju d e n i t r i r a n o g V R A O . V i t r i f i k a c i j a s i m u l i r a n o g V R A O izvedena je u l o n c u od n e h r d a j u e g e l i k a
U SR N j e m a k o j
(AI S I 3 1 6 ) .
(3) je r a z v i j e n p o s t u p a k P A M E L A
(Phosphate
Glass S o l i d i f i c a t i o n a_nd M e t a l E m b e d d i n g o f L i q u i d _Active W a s t e )

imobilizaciju V R A O .
P r i j e p r i m j e n e P A M E L A p o s t u p k a p o t r e b n o je de-
nitrirati V R A O s f o r m a l d e h i o m
Sales i B o a t n e r
za
(H C H O ) .
(4) p r e d l o i l i su p r i m j e n u P b - m e t a f o s f a t n o g
stakla za i m o b i l i z a c i j u V R A O .
N a v e d e n i a u t o r i su n a l i da d o d a t a k
eljeza (9 % t e .) z n a a j n o p o v e a v a k o r o z i j s k u o t p o r n o s t ,
haniku i t e r m i k u s t a b i l n o s t t o g s t a k l a .
te m e -
Njihov rad kr i t i z i r a o
je Kahl (5), k o j i je n a a o da P b - F e - f o s f a t n o s t a k l o p o k a z u j e v e l i ku koroziju u 7 M N a C l n a 200C. Z b o g t o g r a z l o g a ,
K a h l s m a t r a da
Pb-Fe-fosfatno s t a k l o n i j e p o g o d n o za n j e m a k u k o n c e p c i j u t r a j nog odl a g a n ja V R A O . N a d r u g o j s t r a n i ,
Yanagi i suradnici
(6) p o t v r -
dili su k o r o z i j s k u o t p o r n o s t P b - F e - f o s f a t n o g s t a k l a u d e s t i l i r a n o j
vodi na 90 i 150C ( t e s t M C C - 2 ) . N a v e d e n i i s t r a i v a i su p o k a z a l i
v
2
da su brzi n e i s p u s t a n j a ( g / c m - d a n ) za p o j e d i n a c n e e l e m e n t e (P, Pb,

Fe, Sr, C s , Na)
10 do 100 p u t a m a n j e n e g o k o d b o r o s i l i k a t n o g
415-
st a k l a ,
s izuzetkom natrija.
Na o s n o v i o s a d a n j e g i s k u s t v a p r o i z l a z i da se f o s fatna stakla
mogu koristiti
za i m o b i l i z a c i j u d e n i t r i r a n o g VRAO,
prednost relativno niska toka
taljenja.
S druge
a p o s ebna im je
stra n e , v e l i k i ne-
d o s t a t a k t ih s t a k a l a je n j i h o v a k o r o z i j s k a a g r e s i v n o s t kada se tale
u elinoj
posudi.
To je bi o r a z l o g da se u o v o m r a d u ispita priro-
da k o r o z i j s k i h p r o d u k a t a k o j i n a s t a j u
t a l j e n j e m P b - m e t a fosfatnog i
P b - F e - f o s f a t n o g s t a k l a u p o s u d i od n e h r a j u e g e l i k a . Autorl ovog
priloga nisu nali
takve podatke u dostupnoj
Eksperimentalni uvjeti
literaturi.
za t a l j e n j e P b - m e t a f o s f a t n o g i Pb-Fe-
- f o s f a t n o g s t a k l a p r i k a z a n i su u T a b l i c i I. A n a l i z e korozijskih
p r o d u k a t a i z v e d e n e su m e t o d a m a n u k l e a r n e g a m a r a z o n a n c i j e
b a u e r o v e f e k t 5 7 Fe) i d i f r a k c i j e X - z r a k a .
T a b l i c a I. E k s p e r i m e n t a l n i u v j e t i
(Moss-
za t a l j e n j e P b - m e t a f o s f a t n o g i
Pb-Fe-fosfatnog stakla
Uzorak
Kemijski sastav
(te. %)
S-1
50 % P b O , 50 % P4 0 10
S -2
(50 % P b O , 50 % P 4 0 1 0 )
00
I
+ 10 %
S-4
S -5
oC-FeÔ^
(50 % PbO,
Temp .
taljenja
(C)
Vrijeme
taljenja
(h)
9 50
1 .25
900
1.16
950
1 .0
1000
1.0
1000
1 .0
50 % P 4 0 1 q )
+ 10 % d C - F e ^ O ^
(50 % P b O , 5 0 % Pi,01 0 )
+ 21 % d C - F e ^ O ,
(50 % P b O , 50 % PÔ^ Q )
+ 40 % d C - F e ^ O ^
416-
S l i k a 1.
S l i k a 2.
Slika
1a p r i k a z u j e M o s s b a u e r o v
spektar nehrajueg eelika

4572)^ d o k j e n a s l i e i
(JUS
1b p r i k a -
zan M o s s b a u e r o v spektar p r odukta

v i s o k o t e m p e r a t u r n e k o r o z i j e lon i a za t a l j e n j e i s p i t i v a n i h
stakala
(nehrajui el i k 316L).
Ovi spektri s n i mljeni su na sobno j
temperaturi. Mossbauerova
a n a l i z a je p o k a z a l a da v i s o k o temperaturnom korozijom elika
mm/s
S lik a 3.
316L nastaje smjesa hematita

( dC-FeÔ^) i m a g n e t i t a
ija se s t e h i o m e t r i j a p r i b l i a v a o n o j k o d
"r
(Fe^Ôjj),
- F e ^ O ^ . N a s l i k a m a 2. i
3. prikazani s u M o s s b a u e r o v i s p e k t r i k o r o z i j s k i h p r o d u k a t a k o j i
nastaju na g r a n i e i f a z a s t a k l o / e l i n a p o v r i n a . D o d a t a k d C - F e o 0-,
osnovnom s a s t a v u P b - m e t a f o s f a t n o g s t a k l a u v j e t u j e p o r a s t i n t e n z i t e taFeJ ' k o a p o n e n t e u M o s s b a u e o r o v o m s p e k t r u u z o d g o v a r a j u e s m a n j e nje intenziteta Fe
komponente
(slika 2.). S d a l j n j i m p o v e a n j e m
koncentracije d o p i r a n o g c C - F e ^ O ^ u M o s s b a u e r o v i m s p e k t r i m a
(slika
3.) pojavljuje s e h i p e r f i n o m a g n e t s k o r a s t a v l j a n j e l i n i j a .
kao re-
zultat p r i s u t n o s t i o k s i o n i h f a z a
(hemati t i m a g n e t i t ) .
iiifrakeija X - z r a k a p o k a z u j e da je u u z o r c i m a S - l ,
dominafltna s t a k l e n a k o m p o n e n t a .
27*
S-? i S-3
T a k o e r , u u z o r c i m a S-1, S - 2 i S - 3
417-
p r i s u t n e su k r i s t a l n e k o m p o n e n t e od k o j i h je i d e n t i f i c i r a n PbO u
u z o r k u S-3.
Pored staklene komponente,
je r e g i s t r i r a n a p r i s u t n o s t F e ^ C P O ^ ) ^ ,
m a ).
u u z o r k u S - 4 sa sigurnou
FeÔ^ i
dC-Fe^
(u tragovi-
F a z n a a n a l i z a u z o r k a S - 5 u k a z u j e na m o g u u p r i s u t n o s t staklene
k o m p o n e n t e i sa s i g u r n o u p r i s u t n o s t F e ^ P O ^ ) ^ ,
Takoer,
F e ^ O ^ i dC-FeÔ^.
u d i o s t a k l e n e k o m p o n e n t e s m a n j u j e se u n i z u u z o r a k a od S-1
do S - 5 .
U o k v i r u o v o g r a d a i s p i t i v a n a je,
takoder,
k o r o z i j a nehraju-
e g e l i k a 3 1 6 L u k o n t a k t u s t a l i n o m P b - s i l i k a t n o g , N a - b o r o silikatnog i Z n -borosilikatnog stakla.
R e z u l t a t i i s p i t i v a n j a su pokazali
da je k o r o z i j a n a v e d e n o g e l i k a i z r a z i t a k o d t a l j e n j a Pb-silikatnog
s t a k l a , d o k je s l a b o i z r a e n a i p r i h v a t l j i v a k o d t a l j e n j a Na-borosilikatnog i Zn -borosilikatnog stakla.
Z b o g t o g a m o g u e je koristi-
ti N a - b o r o s i l i k a t n o ili Z n - b o r o s i l i k a t n o s t a k l o k o d v i t r i f i k a c i j e
V R A O u p o s u d i od n e h r a j u e g e l i k a .
Ovaj p o s t u p a k vitrifikacije
V R A O u g l a v n o m r a z v i j a j u i u s p j e n o p r i m j e n j u j u z e m l j e s re l a t i v n o
malim nuklearnim p r o g r a m i m a .
A b s t r a c t Th e r e s u l t o f t h i s s t u d y i n d i c a t e s t h a t the c o r r o s i o n of
s t a i n l e s s s t e e l 3 1 6 L in c o n t a c t w i t h t h e m e l t o f P b - m e t a p h o s p h a t e
or P b - F e - p h o s p h a t e g l a s s is p r o n o u n c e d . T h i s f a c t o r is l i m i t i n g for
the a p p l i c a t i o n o f p h o s p h a t e g l a s s e s in t h e i m o b i l i z a t i o n o f high
l e v e l r a d i o a c t i v e w a s t e ( H L R W ) . O n th e o t h e r h a n d , t h e vitrification
of H L R W in th e s t a i n l e s s s t e e l p o t is p o s s i b l e w i t h N a - b o r o s i l i c a t e
or Z n - b o r o s i l i c a t e g l a s s .
LITERATURA
1. C. M. J a n t z e n ,
J. N o n - C r y s t a l l . S o l i d s ,
2. W . B o c o l a , A . D o n a t o ,
84
(1986) 2 1 5 .
E n e r g i a N u c l e a r e , J_9 (19 7 2 )
390.
3.J. v a n G e e l , H . E s c h r i c h , H. H e i m e r l , P. G r z i w a , " S o l i d i f i c a t i o n
of H i g h L e v e l L i q u i d W a s t e to P h o s p h a t e G l a s s - M e t a l M a t r i x
B l o c k s " , I n t e r . S y m p . o n M a n a g e m e n t o f R a d i o a c t . W a s t e s f r o m the
N u c l . F u e l C y e l e , V i e n n a 22 - 26 M a r c h , 1976, I A E A - S M - 2 0 7 / 8 3 .
4. B . C . S a l e s ,
L . A . Boatner,
Science,
226
( 1984)
45.
5. L . Ka h l , " H y d r o l y t i c D u r a b i l i t y o f L e a d - I r o n - P h o s p h a t - s GJasses",
A d v a n c e s in C e r a m i c s , V o l . 20: N u c l e a r W a s t e M a n a s e m e n t II
1986, p. 141.
6. T . Y a n a g i , M . Y o s h i z o e ,
( 1988) 6-6.1 .
N . Nakatsuka,
418-
J. N u e l .
S e i . T e c h n o l . 25
Ji' JUGOSLOVEfJSKI S I M P O Z I J U M ZA Z A T I T U O D Z R A E N J A
Pritina,
06. - 09. VI.
Hiui, S., R i s t i , M . ,
1989.
i Fori,
Institut "Ruer B o k o v i " 41 0 0 1
J.
Zagreb
DENITRIRANJE S U S P E N Z I J E V I S O K O R A D I O A K T I V N O G O T P A D A
'setak D e n i t r i r a n j e s u s p e n z i j e v i s o k o r a d i o a k t i v n o g o t p a d a (VRAO)
soze se izvesti p r i m j e n o m r a z l i e i t i h o r g a n s k i h r e d u c e n s a . U o v o m r a lu oreeni su n a j p o v o l j ni ji e k s p e r i m e n t a l n i u v j e t i d e n i t r i r a n j a s i iuliranog VRAO s m r a v l j o m k i s e l i n o m u v o d e n o m m e d i j u .
Visokoradioaktivni o t p a d
(VRAO) k o j i d o l a z i iz r e p r o c e s i n g a , na-
lazi se u obliku d u i n o k i s e l e s u s p e n z i j e .
aSO^ moe v a r i r a t i i z m e d u 2 . 0 6 M i 7 M,
Koncentracija
slobodne
to o v i s i o n i v o u p r e k o n c e n -
traoije HNO^ p r i j e o d l a g a n j a n e o b r a d e n o g V R A O u s p r e m n i k e od n e h r a jueg eelika. U v i s o k o r a d i o a k t i v n o j s u s p e n z i j i v r s t e e s t i c e m o g u

biti u koloidnom o b l i k u ,
a l i n a j c e e su t a k v e v e l i i n e da m o g u s l o
todno s e d i m e n t i r a t i . V e l i k a k o l i i n a e l j e z a k o j a je p r i s u t n a u s u s penziji VRA0 d o l a z i u o b l i k u k o r o z i j s k i h p r o d u k a t a .

Denitriranje V R A O s o r g a n s k i m r e d u c e n s o m p o e l j n o je i z v e s t i iz
fie razloga. Na p r i m j e r ,
a k o se n e e l i i m o b i l i z i r a t i V R A O o d m a h
nakon reprocesinga o z r a e n o g n u k l e a r n o g g o r i v a ,
iiselost s u s p e n z i j e
(otopine)
VRAO.
zija elionih s p r e m n i k a u k o j i m a
je p r i v r e m e n o o d l o e n a s u s p e n z i j a
otopina) VRAO. S m a n j i v a n j e k i s e l o s t i
?e je izvesti s o t o p i n o m Na O H ,
p o t r e b n o je smanj i t i
T a k o se z n a a j n o s m a n j u j e k o r o suspenzije
(otopine)
VRAO mogu-
ali zbog p o v e a n j a k o n a n o g v o lumena
to se izbjegava i p r e d n o s t se d a j e p o s t u p k u d e n i t r i r a n j a .
Takoer, p o s t u p a k d e n i t r i r a n j a i g r a v a n u u l o g u k o d s e p a r a c i j e
udredenih r a d i o i z o t o p a
radioaktivnog o t p a d a ,
(9 Sr,
a koji
1 3 7 Cs,
1it7Pm,
2 4 l Am,
2 4 4 Cm) iz v i s o k o -
s l u e za p r i p r a v u r a d i j a c i j s k i h i z v o r a .
Da bi se ovi r a d i o i z o t o p i o d v o j i l i i k e m i j s k i o i s t i l i p o t r e b n o je
denitriranjem s m a n j i t i k i s e l o s t o t o p i n e V R A O i s p o d
1 M HNO^,
a zatim
separacije n a v e d e n i h r a d i o i z o t o p a i z v e s t i m e t o d a m a e k s t r a k c i j e i k r o atografi j e .
D e n itriranje V R A O s o r g a n s k i m r e d u c e n s o m je v e o p a v a a n k e m i j ski postupak u t e h n o l o g i j i v i t r i f i k a c i j e V R A O .
tim postupkom m o g u e je r a z o r i t i u p o t p u n o s t i
419-
Pod o d r e e n i m u v jetima
"slobodne" nitrate
(H N O ^ ) i s k o r o u p o t p u n o s t i " v e z a n e " n i t r a t e
( n i t r a t n e s o l i ) . Uz po-
g o d a n i z b o r o r g a n s k o g r e u c e n s a m o g u e j e d r a s t i n o s m a n j i t i volatilizaciju radiorutenija.
D e n i t r i r a n je v i s o k o r a d i o a k t i v n o g o t p a d a m o e se i z v e s t i primjenm r a z l i i t i h o r g a n s k i h r e d u c e n s a . N a j e e se k o r i s t e m r a v l j a kiselina i formaldehid.
Za d e n i t r i r a n j e m o g u s e k o r i s t i t i i ostali or-
ganski r e d u c e n s i , na primjer,
a g e n s i , glicerin,
r a z l i i t i o r g a n s k i k o m p l e k s i r a jui
razliiti eeri,
etanol,
dietil oksalat,
itd. Na
o s n o v i r a z m a t r a n j a p o v o l j n i h i n e p o v o l j n i h s v o j s t a v a s p o m e n u t i h organskih reducensa,
u o v o m r a d u p r e d n o s t je d a n a m r a v l j o j kiselini
( H C O O H ) . R e a k c i j e d e n i t r i r a n j a s m r a v l j o m k i s e l i n o m m o g u se prikazati s l i j e d e i m j e d n a d b a m a :
2HN0^ + HCOOH
---- > 2 N 0 2 + C 0 2 + 2 H 2 0
za [ h N O ^ I >
2 H N 0 3 + 2 H C 0 0 H ---- ) N O + N O ^ + 2 C 0 2 + 3 H 2 0
,
2 H N 0 3 + 3 H C 0 0 H ---- 2 N 0 + 3 C 0 2 + ^ H ^ O
K a d a se d e n i t r i r a n j e i z v o d i u s u v i k u H C O O H
8 M
za 0 . 5 M < [ ~ H N 0 o ~l<8M
L
3J
( r e d u k c i j s k i uvje t i ) onda
se r e a k c i j e d e n i t r i r a n j a m o g u p r i k a z a t i k e m i j s k i m j e d n a d b a m a :
2HN0^ + 4HC00H
> NÔ + 4C02 + 5H2 0
u m j e r e n i s u v i a k HCOOH
2 H N 0 ^ + 5 H C 0 0 H ---- ^ N^ + 5 C 0 2 + 6 H 2 0
v e l i k i s u v i a k HCOOH
P r i k a z a n e k e m i j s k e r e a k c i j e m o g u se s m a t r a t i p o j e d n o s t a v l j e n i m , bud u i j o n i j e u p o t p u n o s t i p o z n a t m e h a n i z a m d e n i t r i r a n j a s mravljom
kiselinom.
Openito,
i s p i t i v a n j e m e h a n i z m a i u v j e t a d e n i t r i r a n j a V R A O s or-
g a n s k i m r e d u c e n s o m n a l a b o r a t o r i j s k o m n i v o u i z v o d i se n a taji nain
d a se s i m u l i r a k e m i j s k i s a s t a v V R A O .
T a b l i c a I. p r i k a z u j e karakteris-
t i n i k e m i j s k i s a s t a v s i m u l i r a n o g V R A O k o j i se k o r i s t i za n a v e d e n a
ispitivanja.
U o k v i r u o v o g r a d a o d r e e n i s u n a j p o v o l j n i ji u v j e t i eraitriran j a s i m u l i r a n o g V R A O p r i m j e n o m m r a v l j e k i s e l i n e k a o o r g a n s k o g reuc e n s a . E k s p e r i m e n t i d e n i t r i r a n j a i z v e d e n i s u u r e a k t o r u k o j i je imao
o t v o r e za d o d a v a n j e o t o p i n a i u z o r k o v a n j e ,
dva hladila u seriji 1
s i s t e m i z o l i r a n o g m i j e a n j a r e a k c i j s k e s m j e s e . T e m p e r a t u r a tm toplinskom r e a k t o r u bila je p o d e e n a kod
110C. O v a s m j e s a d e n i t r i r a n a je
uz k o n c e n t r a c i j s k i o d n o s [ h C O O h ] / [ n O"^J
(^HCOOh J / |n 0 3J
=2.2
= 3. K o n c e n t r a c i JsfcL o n o s
o d r e e n j e k a o n a j p o v o l j n i j i za d e n i t r i r a n j e
420-
VRAO, ali iz p r a k t i n i h r a z l o g a
(katalitika i r ad i j acijska dekompo-
zicija dijela HCOOH) za d e n i t r i r a n j e r e a l n o g V R A O p r e l a e se k o n centracijski odnos [jriCOOHj / [n O~"]
= 3- S u v i a k m r a v l j e k i s e l i n e u k -
lanja se o k sidacijom s k o n c e n t r i r a n o m o t o p i n o m H ^ O ^ .
Tablica I. K e m i j s k i s a s t a v s i m u l i r a n o g V R A O
K em i j s k i spoj
K o n c . /M
P r ( N 0 3 >3
7-32 X 10"2
S m ( N 0 3 )3
1.15 X
-2
G d ( N 0 3 >3
1 .02 X 1 0 " 3
1 .90 x 10
-2
ZrO
7 . 7 5 X 10-2
Ba(N03)2
2 . 3 7 x 10
-2
HfO,
9.25 X io-4
Cd{N03)2
1.39 x 10
-3
RuO,
3.60 X 10"2
SbÔ^
9-85 X 10"5
Itenijski spoj
K o n c . /M
NaNO,
4 . 1 2 x 10
RbNO,
7 - 5 7 x 10
CsNO,
4 . 0 3 x 10
Sr(N03)2
-1
10"2
Mn(N03>2
1 .72 x 10
-2
Co (N03)2
2 . 6 8 x 10
-2
A gN O 3
1 . 4 3 X 1 0-3
NitNO^)^
5 . 1 4 x 10
-2
N ai2
_ Mto O
7.00 X 10-2
Fe(N03)3
1 .94 x 10
-1
Na^SeO^
1 .06 X 1 0-3
Cr(N03>3
2 . 9 6 x 10
-2
Na^TeO^
8 . 2 4 X 1 0 -3
K no 3)3
1 .03 x 10"
NaH^PO^
2 . 6 3 X 1 0 -2
La(N03)3
1.81 x 10
-2
HN0o
4.0
Ce(N03)3
4 . 4 8 x 10
-2
1 topljivi oblik
Slika 1. p o k a z u j e da je p o s t u p k o m d e n i t r i r a n j a V R A O s m r a v l j o m
kiselinom mogue s m a n j i t i k i s e l o s t o t o p i n a d o n e u t r a l n i h p H v r i j e d nosti. S p o v e anjem p H v r i j e d n o s t i o t o p i n e d o l a z i d o k o n t i n u i r a n o g
taloenja m e t a l n i h h i d r o k s i d a ,
oksihidroksia 1 oksida. Postupkom
denitriranja i z v o d i se s e p a r a c i j a v i e v a l e n t n i h r a d i o i z o t o p a , k o j i
odlaze u t a l o g , od r a d i o i z o t o p a a l k a l i j s k i h i z e m n o a l k a l i j s k i h e l e lenata. Na taj n a i n m o g u e je o d v o j i t i r a d i o i z o t o p e c e z i j a i s t r o n cija i zatim ih i m o b i l i z i r a t i p o m o u z e o l i t a .
421-
Slika
1. O v i s n o s t pH o
vremenu denitriranja
s i m u l i r a n o g V R A O s mravljom kiselinom.
U o k v i r u o v o g r a d a i s p i t i v a n je i u t j a c a j e l e m e n a t a VIII grupe
( P d ( N 0 3 )2 ,
NCV 3 R u C 1 3 1 R u O ^ ) na u b r z a n j e r e a k c i j a den
N a j v e i e f e k t je d o b i v e n s d o d a t k o m R u O ^ ( t o p l j i v i o b l i k ) . Takoder,
z a p a e n o je s i n e r g i s t i k o d j e l o v a n j e P d N O ^ ,
kinetiku denitriranja
Rh(NO
) i RuO^ na
3 3
_ b s t r a c t D e n i t r a t i o n o f h i g h l y r a d i o a c t i v e l i q u i d w a s t e (HRLW) was
l n v e s t i g a t e d o n a l a b o r a t o r y - s c a l e w i t h s i m u l a t e d w a s t e solutions
F o r m i c a c i d w a s u s e d as r e d u c i n g a g e n t . T h e e x p e r i m e n t a l
c o n d i t i o n s f or s u c c e s s f u l d e n i t r a t i o n o f H R L W w e r e d e t e r m i n e d
422-
XV
JUGOSLAVENSKI
PriStina, 6 - 9 .
Broni J.
SIMPOZIJ
ZASTITE
lipanj
i Suboti
Institut "R u d e r
00
ZRACENJA
1987.
B .
BoSkovi",
Bijenika
UK L A N J A N J E S M J E S E R A D I O I Z O T O P A
GRANULIRANIH
IZ
54,
41000
OTOPINE,
Zagreb
UPOTREBOM
ZEOLITA
Uvod
Proizvodnja
elektranama
elektrifine
i koriSenje
medicini
i p r i v r e d F ' p r a e n o
velikih
volumena
Budui
da
je
radioizotopa
dozvol j e n e
tekueg
otpadnim
specifiCne
volumen i t a k o v i
da
razloga
ne
nastajanja,
preradi t i
mogu
u
postupak
simuliranog
zbog
u
i
sigurnosnih
pohraniti
otpad
se
vol u m e n a
matriks3 .
uklanjanja
ionima
pojedinih
vea od
o
okolini , a
obliku
smanjenja
iona
procesa
najee
ekonomskih
visoko-radioaktivnog
s natrijevim
otpada
r a d i o a k t iv n o s t
radioaktivni
kontinuiranom p o s t u p k u
relativno
aktivnog
tekuinama
vrsti
nuklearnim
is t r a iv a n j u ,
nastajanjem
originalnom
cilju
radioi z o t o p a
prikazan
u
u
radioaktivnosti
se
mjestu
je
radio-
specifiCna
energije
radioizotopa
ovom
na
mora
vezanja
radu
je
(radioizotopa)
tekueg
zamjene
iz g r a n u l i r a n i h
iz
otpada,
iona
iz o t o p i n e
zeolita.
Eksperiment
Otopina
Tablici
punjene
(107
1.,
20
mordenit u k o l o n i
I,
koloni
po
crn3') , k e m i j s k o g
sukcesivno
III).
Brzina
je 1 c m 3m i n _ 1 . P r i j e
je u p r e d g r i j a u
je
sastava
granul iranih
zeolit
zagrijana
zamjene u p o t r e b o m p l a t a
u
na
za
423-
II
kroz
pojedine
80
kroz
zeolita
koloni
protoka .otopine
ulaza
prikazanog
proputana
C,
grijanje
kolone
(sintetski
i zeolit
kolonu
kolone
bi la
otopina
i odravana
kolone.
A u
tokom
KoncentraoiJe
kroz
svaku
od
apsorpciJskom
3 0 3 0 B ).
Rezultati
mjerenja
nakon
C0
je
prolaza
otopini
nakon
prolaza
da
sintetski
pokazuje
kolonu,
cezijevim
=
FD
Ck
raspodjeIjuju
ovisno
zeolita
prema
1.
TabUca
upotreba
navedenih
iona
koncentraciJama.
da^ J e
90%,
efikasnost
osim
za
koncentraciju.
1.
afinitet
= 2.21.
barijevim
tipovima
zeolita
ionima.
s
da
se
zeolita
A
A
iz
nakon
'kolona
uklanjanja
koj i
Efikasnost
za
s
u
imaju
Sr Je vea od
Sto je posebno
n a n j i h o v u radi o t o k s i Crrost.
424
nizak,
za
s
Sr
njihove
pokazuju
uklanjanje
veoma
niskim
2.
pokazuje
elemente
vrlo
uklanjanja
koloni
postotak
Tablici
sve
cezija,
kolifiine
tretmana
neophodna
koloni
ukupan
otopina
Zadnja
najvee
relativno
fazi
zeolita
koliCina
zadre
Je
prikazani
Iiterature4'6 .
zadri
dok
kroma
tekuoj
iz
najveda
Iako
seIektivnosti
Rezultati
eljeza
podacima
se
lantanide
upotrebljenim
z e o l i t o m X.
sr-anulama
Tablica
FD^/FDsm
prema
prije
elementa
= 20.3.
elementi
s k 1a d u
barija
kolone,
FD^/FDsm
0sta)i
mordenitom.
koncentracije
od
najvei
10.28.
A
svaki
1,08.
i o n e >.
navedenim
u
kao
otopini
kolonu.
ima
koncentraciJi
pokazuje
stroncija,
Je
navedenu
F D SM
za
1.
pojedine
koncentracija
zeoli t
molibdena
granuliranim
da
se
su
ranuliranim
Elmer
Tablici
C & 'Ck
kroz
mordenit
njihovoj
Tablici
Ba
atomskom
Perkin
elementa
kroz
ionima
4,9),
su
je
stroncijevim
ionima
<FDS
FDA/F D X
= 8 8 7
za
Sr^-
antimona.
su
CAAS
otopine
koncentracija
kroz
F D ft, F D X
prolaaka
mjerene
prikazani
dekontaminacije
prolaza
prema
i nekon
i diskusija
e 1e m e n a t a
gdje
kolona.
prije
spektroskopiJom
Rezultati
faktori
iona u otopini
nisku
vea
poetnu
radioizotopa
znaajno
od
Cs
obzirom
Tablica 1. P o e t n e
faktori
koncentracije
pojedinih
dekontaminacije
nakon
k r o z k o l o n u a a 20 g g r a n u l a :
elemenata
prolaza
otopine
sintetskog mordenita
C F D s m >, z e o l i t a X < F D Z X > i z e o l i t a A < F D Z A >.
Element
CD/ m o 1d m 3
fdsm
fdza
Cs
2 , 9 6 * 1 0 -2
10,28
22,7
Sr
1.19*10-2
1 ,08
21 ,9
19424
Ba
1,2 7 * 1 0 -2
1 ,15
97.7
79045
*La
1 ,77*10-5
>1,19
Se
3 , 3 * 1 0 -4
1 ,46
2,10
16
>1 ,37
Sb
3,4 * 1 0 " 5
Mo
3 , 2 3 # 1 0 -5
10,0
14,7
Cr
2 , 1 9 * 1 0 -3
1 .3
5,6
Fe
1 ,06*10-3
3,6
25,3
Tablica 2. P o s t o t a k
iona
proputenoj
Element
zaostalih
112
>1 .9
32
14,7
164
65,5
pojedinim
kolonama
o t o p in i .
SM
ZX
ZA
OTOPINA
Cs
90,2
5,5
3,5
0,9
Sr
7,4
88,0
4,6
0.005
Ba
13,0
86,0
1,0
*La
16,0
11 ,0
20 ,4
Se
31 ,5
Sb
52,4
41 .4
3,1
3.1
Mo
90 ,0
3.2
6,8
Cr
23, 1
59,0
Fe
72,2
*La oznaava
crtice k o d S e
sve
17,3
0,6
2,5
1,5
23,8
prisutne
oznaavaju
lantanide
do
Je
ispod praffa detettCi/Je Jsrstj-c/merr.a.
425-
CCe,
dotina
0.001
52,6
Pr,
Sm,
Eu>,
koncentracija
pala
Dobiveni
postupka
rezult-ati
mogu
radioaktivnih
veoma
pokazuju
da
efikasno
tekuina
se
upotrebom
ukloniti
i vezati
navedenog
radioizotopi
iz
na zeol i t n i matriks.
Li t e r a t u r a :
1.
InternationaI
N u c l e a r Fuel
Cycle,
Vol . 9, S u m m a r y Volume,
I nternationa1 Atomic Energy Agency,

2. P r a v i l n i k
o maksimalno doputenim
kontaminacije
ovjekove
dekontaminacije,
3.
I n t e r n a t io n a 1
Br.
Fuel
Management and Disposal,
granicama
okoline
S 1 . List SFRJ,
Nucl'ear
W i e n a 1970.
i
32,
Cycle,
radioaktivne
obavljanju
1979.
Vol .
IAEA, Vienna
7,
Waste
1980.
4. H . M I M U R A , T . K A N N O , B u 11. R e s .
No. 2 ( 1 9 7 8 ) 8 5 - 9 4 .
In s t .
Min.
Dress.
Met . , 34,
5. H . M I M U R A , T . K A N N O , B u 11. Res.
N o . 1 ( 1 9 7 8 ) 5 8 -66.
Inst.
Min.
Dress.
Met., 34,
6. J . B R O N I C ,
"Studij p r o c e s a z a m j e n e r a d i o i z o t o p a
sa n a t r i j e v i m ionima
1989.
iz z e o l i t a " , M a g i s t a r s k i
iz otopine
rad, Zagreb
Abstract:
XV Jugoslavenski
1989.
simpozij
J.
Suboti,
B r o n i ,
B.
zaStite
The
od
zraenja,
removal
of
Pristina,
mixture
of
radi oi s o t o p e s f r o m s o l u t i o n u s i n g g r a n u l a t e d z e o l i t e s
The
measurement
solution
throught
of
removal
a coloumn
(S M , Z X a n d ZA) h a v e s h o w n
Ba,
La,
solutions.
Se,
The
first column
Sb,
most
Mo,
efficiency,
that
Cr
after
fraction
t h a n 9 9 % of Cs, Sr,
Fe
were
of
426-
of
zeolites
th e m o r e
and
ions
exchanged
removed
ions
(granulated synthetic mordenite).
passing
fi'lled wi th g r a n u l a t e d
is
in
from
the
UKLANJANJE I Z O T O P A S T R O N C I J U M A IZ V O D E N I H R A S T V O R A P O M O C U
SINTETICKOG HIDROKSIAPATITA
L a z i S.,
V u k o v i 2., B a i S.
Institut z a n u k l e a r n e
OUR Institut z a z a t i t u
nauke
"Boris
od z r a e n j a
K i d r i " ,V i n a
i zatitu
ivotne
sredine
lellte
l' radu
su
dati
iintetizovanom
rezultati
dsperimentalni
ldsorpcione
ispitivanja
sorpcije
dobijeni
tehnikom
h i d r o k s i a p a t i tu
rezultati
prikazani
i z o t e r m e .Z a h v a l j u j u i
stroncijuma, z a k l j u e n o
je d a
su
dobroj
stroncijuma
na
k o l o n a .D o b i j e n i
obliku
Langmuir-ove
se l e k t iv n o s t i
prema
jonima
se h i d r o k s i a p a t i t m o e u s p e n o k o r i s t i t i
iao sorbent u t r e t m a n u r a d i o a k t i v n i h o t p a d n i h v o d a .
Vrod
Sadioaktivni
produkte, te
izotopi
je
stronci juma
njihovo
uklanjanje
tretman r a d i o a k t i v n i h v o d a
prerada n u k l e a r n o g g o r i v a
je [1] da p r i r o d n i
apatiti
lezivanje i t r a j n o
vodenih
r a s p r os t r a n j e n
sadre
odlaganje
te
su
dugoiveih
struktura
j iroko k o r i e n o m p o s t u p k u
[2]
je
primena
za adsorpciju m a k r o m o 1 e k u l a k a o
radu
to
izuavana
je
pr ipreml jen o m
kao
znaajno
za
elektrane,
11,6 mas
izotopa
se
m i n e r a l .P o z n a t o
pogodan
% SrO)
i da
materijal
za
stronci juma.Apatiti
inkorporiraju
polutanti
sadre s t r o n cijum.
427-
predmet
u
obimnog
hr omatograf iji
i proteini
kao
i za
stroncijuma
na
iz r a s t v o r a .
adsorpcija
kod
su
su p o l i p e p t i d i
po
sorbenta
takodje
h i d r o k s i a p a t i ta
i katjona
dobijanje u s t e h i o m e t r i j s k o m o b l i k u ,
njegove p r i m e n e
fisione
f o s f a t n e p r e c i p i tac i je .
jirouavanja [ 3 - 6 ] .P o z n a t a
nklanjanje p o j e d i n i h a n j o n a
(do
stoga
u koju
hidroksiapatita
II ovom
rastvora
(nuklearne
fosfatni
stroncijum
stabilnost,
PovrSinske k a r a k t e r i s t i k e
hidroksiapati t u ,
glavne
itd.)
stabilan
su najCea k r i s t a l n a
iz
medju
razliitog porekla
Sidroksiapati t je
iiaju visoku g e o h e m i j s k u
spadaju
metodi
jona
koja
sa c i l j e m
tretmana
da
omoguuje
se
ispita
radioaktivnih
njegovo
mogunost
voda
koje
Eksperimentalni
l.Priprema
deo
i karakterizacija
Hidr oksiapat it
CaÔH)^
je
rastvorom
sorbenta
sintetisan
H^PO^
titrisanjem
prema
postupku
kijuaie
detaljno
vodene
suspenzije
opisanom u
literaturi
[7 ]Ident if ikaci ja
rendgenske
estica
analiza
hemijske
pr ipreml jenog
vrste
analize
(
Cu
Ka
karakteristini
za
stehiometrijski
odnos kalcijuma
je
pre
odredjivan
metodom
[8],
kao
apsorpcione
kolona
je B E T m e t o d o m u j e d n o j
Sr^NO^)^
(duine
sorbenta.
obeleenog
250
mm,
, na
su
otri
analizom
prenika
aparat
pikovi
u t v r d j e n je
f a z i C a / P 0 4 =1.66.
H N O ^ .K a l c i j u m
s p e k t r o f o t o m e tri j e , a
fosf omo 1 ibdatni
kompleks
[9].
je
fosfat
SpecifiCna
t a k i a d s o r p c i j o m a zota pri
2
30,5+0,5 m / g .
stroncijuma
est
povrim
razblaenoj
2.
U
metodaiia
anaiizom
Hemijskom
t enog a z o t a . D o b i j e n a je v r e d n o s t
sintetisanog
je
specifine
dobi jeni
temperaturi
Sorpcija
vrena
i fosfata u vrstoj
rastvoren
atomske
s p e k t r o f o t o m e t r i jski
povrina odredjena
Rendgenskom
zraenje)
hidroksiapatit
analize
sorbenta
odredjivanjem
materijala.
S i e m e n s - K r i s t a l lof l e x
Uzorak
faze
i
10
mm)
odmereno
je
po 1 g
K r o z k o l o n e j e p r o p u t a n o p o 2 0 0 m l rastvora
85
sa
Sr
(bez
nosaa,
Amersham
proizvodnje).
Koncentracije
Sr^NO^)^
rastvora bile
su u
opsegu
od 0.5*10
do
_3
11*10
m o l / 1 , p H ~ 6 , 3 a b r z i n a p r o p u t a n j a r a s t v o r a 0 , 2 m l / m i n . Posle
prolaska
kroz kolonu, merena
25 ml.Frakcija
je
stroncijumovih
specifina
radioaktivnost
jona preostala u
rastvoru
a l i k v o t a od
r a u n a t a je po
formuli:
n
f
gde
i= l
( 1)
Co
AoVo
je:
C - koncentracija
jona
CQ- koncentracija
jona stroncijuma u polaznom
V.- zapremina alikvota,
V - ukupna zapremina
Aj
stroncijuma u alikvotu.
rastvoru,
V .=25 ml,
tretiranog rastvora,
izmerena specifina radioaktivnost
428-
alikvota.
Aq- specifina radioaktivnost

n - broj
alikvota.
Dkupno s o r b o v a n a k o l i i n a
C V
o u
gde je m - m a s a
Rezultati
ra^tvora pre prolaska kroz kolonu
jona
stroncijuma
r a u n a t a je po
formuli:
(1 - f )
'
v '
sorbenta,
(2 )
m =
1 g.
i diskusija
Eksperimentalni
prema j e d n a i n i
SrfNO^)^ n a
rezultati
(2)
slici
sorbovane koliine
prikazani
su
funkciji
stroncijuma,
ravnotene
izraunati
koncentracije
1.
ofi
O
O
C
0 .5
O.CH
0.0
2.0
6.0
4 .0
8.0
10.0
C 1 0 (rnol/1)
S1
1. Z a v i s n o s t
sorpcije
jona stroncijuma na hidroksiapatitu
od k o n c e n t r a c i j a r a s t v o r a S r ( N 0 3 )g p r i
Dobijeni
rezultati
se
dobro
opisuju
temperaturi
Langmuir-ovom
2 9 3 K.
adsorpcionom
izotermom:
A =
1,5-10
-4
3.13-10
C
(3 )
1 + S.IS-IO'' c
Dobijeni
s kladu
sa
rezultati
Mn, C u . Cd,
sorbent u
uklanjanja
publikovanim
Zn,
Pb)
tretmanu
radioaktivnog
rezultatima
stroncijuma
uklanjanju
p a se m o e z a k l j u i t i
429-
iz
vode
katjona
su
( Co.
da je h i d r o k s i a p a t i t pogodan
r a d i o a k t i v n i h o t p a d n i h voda.
drugih
Li t e r a t u r a
1. R .R o y , R a d i o a c t i v e
Waste Disposal,
Vol
1,
Pergamon
Press,
1982,
p 207.
2.
IAEA Technical
3.
I.R.K.Main,
4.
I.Zipkin,
A.S.Posner,
5.
T.Suzuki,
T .H a t s u s h i k a , Y . H a y a k a w a ,
1959,
Series
1981,
T.Suzuki,
E.D.Eanes,
Vienna
1984,
p 51.
J.American Chemical
S o c i e t y , 20,
1977,
B i o c h i m .B i o p h y s .A c t a ,59,
1962,255,
J .C h e m .S o c .F a r a d a y T r a n s .
1059.
T .H a t s u s h i k a , M . M i y a k e ,
7. H .M c D o w e 1 1 , T . M . G r e g o r y ,
81.
No 236,
L.J.Cole.
6490.
1,77,
6.
Reports
M.J.Wilkins.
Ibid.,78,
W.E.Brown,
1982,
3605.
J . R e s . N a t l . B u r . S t a n d .,S e c t .A,
273.
8.
A.S.Posner.
9.
Murphy,
A.Perloff,
J.P.Riley,
A.I.Diorio,
A c t a C r y s t .,11,1958,
A n a l .C h i m .A c t a 2 7 , 1 9 6 2 ,
308.
31.
Abstract
The
sorption
studied
the
by
form
strontium
of
izradi
strontium
method.
Langmuir's
ions has be e n
was promislng
Autori
of
column
se
ovog
sorbent
zahvaljuju
on
synthetic
experimental
adsorption
found and
in the
Dr
ions
The
isotherm.
it w a s
treatment
S.Milonjiu
rada.
430-
of
za
hydroxyapatite
results
were
Good
concluded
selectivity
for
t hat hydroxyapatite
radioactive
ljubazno
h a s been
p r e s e n t e d in
waters.
date
sugestije
pri
XV JUGOSLOVENSKI S I M P O Z I J U M ZA Z A T I T U O D Z R A E N J A
P r i tina,
06. - 09. VI.
1989.
Risti, M. i M u s i , S.
Institut "Ruer B o k o v i " 41 0 0 1
Zagreb
ISPITIVANJE U V J E T A D E N I T R I R A N J A S M R A V L J O M K I S E L I N O M
Sazetak U ovom r a d u i s p i t i v a n je u t j e c a j r a z l i i t i h f a k t o r a na p r o ces a e n itn r a n j a s m r a v l j o m k i s e l i n o m U t v r e n o je da p r o c e s d e n i t riranja ovisi o k o n c e n t r a c i j a m a
HNO., i v e z a n i h n i t r a t a ( M e n + (NO ) )
bncentracijskom o d n o s u [HCOOHj /[n o : 1
prisutnosti'rutenija i
3 n
keinijskom sa s t a v u s i m u l i r a n e s m j e s e .
Denitriranje v i s o k o r a d i o a k t i v n o g o t p a d a
(VR A O )
s o r g a n s k i m re-
ducensom p r e d s t a v l j a v e o m a v a a n k e m i j s k i p r o c e s u n u k l e a r n o m g o rivnom ciklusu. T a k o e r ,
d e n i t r i r a n j e se e s t o k o r i s t i p r i j e i m o b i -
lizaeije s r e d n j e r a d i o a k t i v n o g o t p a d a k o j i s a d r i v e l i k e k o l i i n e
nitrata, ugla v n o m u o b l i k u N a N O ^ . M r a v l j a k i s e l i n a
dan reducens za r a z g r a d n j u s l o b o d n i h
nitrata.
U ovom r a d u i s p i t i v a n i
(HCOOH)
je p o g o -
( H N 0 o ) i ve-zanih ( M e n + (NO ) )
3
3 n
su u v j e t i d e n i t r i r a n j a o t o p i n e HNO-,,
otopine HNO^ + N a N O ^ i k r a t k e s i m u l i r a n e s m j e s e V R A O .
Eksperimenti
demtriranja i z v e d e n i su u s t a k l e n o m r e k a t o r u k o j i je i m a o o t v o r e
za dodavanje o t o p i n a i u z o r k o v a n j e . Na
dva povratna h l a d i l a u s e r i j i .
v r h u r e a k t o r a p o s t a v l j e n a su
Temperatura
toplinskog generatorara
podeena je kod 110C. S u v i a k m r a v l j e k i s e l i n e o k s i d i r a n je s o t o pinom H ^ O g .

Slika 1. p r i k a z u j e p r o m j e n e v r e m e n a i n d u k c i j e
smanjenje u k u p n o g v o l u m e n a r e a k c i j s k e s m j e s e
(a) i p H
SN3 dokapavana je u otopin-u H C O O H k r o z 45 m i n u t a ,

ran je s k o n c e n t r i r a n o m o t o p i n o m H ^ ,
te
(c) u o v i s n o s t i o p o -
etnoj k o n c e n t r a c i j i d u i n e k i s e l i n e k o j a se d e n i t r i r a .
reakcije d e n i t r i r a n j a s u se o d v i j a l e 4 s a t a .
(b),
Otopina
a p o s l i j e toga
Suviak HCOOH oksidl-
a z a t i m je r e a k c i j s k a s m j e s a
grijana jo 2 sata. S p o v e a n j e m k o n c e n t r a c i j e H N O ^ d o l a z i do s m a njenja vremena i n d u k c i j e ,
p o v e a n j a k o n a n o g pH o t o p i n e i sm a n j e n j a
volumena r e a k c i j s k e s m j e s e .
D e n i t r i r a n j e m 5 M HNO^ i nakon oksida-
cije suvika H C 0 0 H d o b i v e n je p H 1.63.
O va p H v r i j e d n o s t b i t n o se
ne mijenja, a ko se p r o d u i v r i j e m e d e n i t r i r a n j a . R a z v i j a n j e a e r o solova je v e o m a i z r a e n o u p o e t n o j
dacije HC00H s H ^ O ^ .
431-
fazi d e n i t r i r a n j a i tokom oksi-
Vrijeme/h
S l i k a 2.
t
}3
n
[H N O jslM
[NaNO,] >1M do 489M
a)
[HCOOH]
[NOf]
0 J_____ I_____ I_____ I_____ L_
S l i k a 4.
A W o se o t o p i n i H N O ^ o d a R u O ^
(topljivi oblik)
o n d a je denlt-
r i r a n j e m te o t o p i n e m o g u e p o s t i i v i s o k e p H v r i j e d n o s t i . S l i k a 2.
p r i k a z u j e p r o m j e n u p H u o v i s n o s t i o vrenjenu d e n t r i r a n j a o t o p i n e 4 M
H N O ^ k o j o j j e d o d a n R u O ^ . N a k o n 30 s a t i d e n i t r i r a n j a z a m i j e e n je
nagli skok pH vrijednosti.
U d u i n o k i s e l o j o t o p i n i r u t e n i j se na-
l a z i u o b l i k u n i t r o z i l n i t r a t n i h k o m p l e k g a . S p o v e a n j e m p H otopine
432-
t0.plek3a01azlopostepenezanJenero_
lona s 0 H _
Slika 3 . p r i k a z u j e p r o m j e n e v r e m e n a i n d u k c i j e (a) i p h (h)

f
Manjenje ukupnog v o l u m e n a r e a k c i j s k e s m i e s e ( c )
centracijskom odnosu fHCOOHl /TiTOn 1
d o v i s n o s t i o kon. m bi la i ,
L
3
/[HNO
. P o c e t n a k o n c e n t r a c i j a IHNO 1 Mbila je k o n s t a n t n a . D o d a v a n j e H N O
traialo
L
3- "
je H sata denitriranip h.h
3 r 3 J a l J e 45 m u t a , a p o s l i a e m t n r a n j a d o d a n a je k o n c e n t r i r a n a o t o o i n a H n
i
<* . ertJ, Je r e a k o l J s k e J e a e J o . ^ s a t a
2 02 , nastavSiika 4. p r i k a z u j e p r o m j e n e v r e m e n a i n d u k c i j e (a) i pH (h)
anjenje ukupnog v o l u m e n a r e a k c i j s k e s m j e s e (c)
noj koncentraciji n i t r a t a (HNO
+ NaNO ) v
visnosti o u k u p *
opisani su u Pr e t h o d n o
pPL Jer
utjecaj vezaniti nl IT, t l T ^ o l l ^ Z T r L 3T o 7 T
datak NaN0_ ima znat a n u t i e c p k
Pz n a t o je da d o 2
J
j na b r z i n u d e n i t r i r a n j a H N O ^ .
Tablica 1. K e m i j s k i s a s t a v k r a t k e s i m u l i r a n e s m j e s e V R A O
10. Ketfjakt i'koncentraeiJskl ^ s a s t a v ^ o v e 1,3*

1^6 3l l l r a SmJess
da je mogue pratiti v
v
s a s t a v ve s m j e s e o d r e e n j e tako,
ph'
J - K r a t k a s i m u l i r ahnUa r ,s m" jM
e s a~ V>R A3O
28
433
1 -
o prije dodatka H20 2

poslije dodatka H20 2
u --------- 1_____ i____ i______i____ i

0
[H C00H ]/[N 03
]
S l i k a 5.
d e n i t r i r a n a je k o d r a z l i i t i h k o n c e n t r a c i j s k i h o d n o s a
^HCOOHj / j^NO^ |,
a v r e m e n s k i u v j e t i d e n i t r i r a n j a b i l i su k a o u p r e t h o d n i m eksperimentima. M j e r e n e p H v r i j e d n o s t i ,
p r i j e i p o s l i j e d o d a t k a HÔ^,
prikaza-
ne su na s l i c i 5. D o b i v e n i r e z u l t a t i p o k a z u j u da su za n a v e d e n e uvjete - d e n i t r i r a n j a k o n a n e p H v r i j e d n o s t i n a j v i e za k o n c e n t r a c i j s k i odnos
j^HCOOH J / ^NO^ J
= 2. S l i a n k o n c e n t r a c i j ski o d n o s
^HCOOHj / J^NO^ j
d o b i v e n je i k od d e n i t r i r a n j a d u g e s i m u l i r a n e s m j e s e VR A O .
A b s t r a c t In t h i s w o r k t h e in f l u e r
.-'f'
d i f f e r e n t f a c t o r s on the
p r o c e s s o f ' d e n i t r a t i a n w i t h f o r m i c a c i d h a s b e e n i n v e s t i g a t e d . The
c o n c e n t r a t i o n s o f HNO-, a n d n i t r a t e s a l t s , t h e c o n c e n t r a t i o n ratio
[h C O O H J / [NO* ] , t h e p r e s e n c e o f r u t h e n i u m , as w e l l as t h e _ch_emical
c o m p o s i t i o n o f s i m u l a t e d HLRVv' a f f e c t tJae p r o c e s s o f d e n i t r a t i o n .
XV J U G O S L O V E N S K I S I M P O Z I J U M ZA ZAT TU OD Z R A E N J A
PRITINA 06.-09.
* -w
Gacevic M.,
S t a n k o v i c S.
JUNI 1989.
, M i t r o v i R.
GODINE
, B e g o v i J.
? OP
1.- Vojna pota 2 4 1 6 S a r a j e v o

2.- INEP, Zemun,
O e l e n j e za f i z i o l o g i j u i r a d i o b i o l o g i j u
3.- Veterinarski i n s t i t u t B e o g r a d
DEKONTAMINACIJA SVINJSKOG MESA VODOM POSLE

K O N T A M I N A C I J E SA
1 3 7 Cs
Kratak s a d r a j : P o s l e j e d n o k r a t n e k o n t a m i n a c i j e s v i n j a p e r os
sa dozom od 5 . 7 7 4 i 1 1 . 5 5 4 K B q / p o i v o t i n j i i r t v o v a n j a 3 . d a n a
posle k o n t a m i n a c i j e v r e n a je r a d i o l o k a d e k o n t a m i n a c i j a na
dve vrste m i i a ( m .q u a d r i c e p c i m . 1 . d o r s i ). S v e e i z r e l o m e s o
je potapano u o b i c n u v o d u i d r a n o u n j o j 72
n a 4C. O d n o s
meso:voda i z n o s i o je 1 :4 i 1:8. P r o c e n a t s k i n u t e r a d i o a k t i v n o s t i
zavisio je od f a z e z r e n j a m e s a i p o v e a v a se u f u n k c i j i v r e m e n a ,
tako^da smo na o v a j n a i n u s p e l i d e k o n t a m i n i r a t i 5 0 - 8 0 % u g r a d j e nog
Cs iz s v i n j s k o g m e s a .
0 v 0 d:
Poto smo u r a n i j i m e k s p e r i m e n t i m a na k o k o i j e m m e s u
uspeli da s k i n e m o v e l i k i p o s t o t a k r a d i o a k t i v n o s t i
(2),
ovoga
puta smo p o k u a l i da i z v r i m o d e k o n t a m i n a c i j u s v i n j s k o g m e s a
koje je bilo s t r u k t u r n o k o n t a m i n i r a n o sa
aktivnosti p r e l a z i M D K za r a t n e u s l o v e ,
siti uslovno u p o t r e b l j i v i m ,
(vrsta i s t e p e n z r e n j a m e s a ,
1 3 7 Cs,
kada nivo radio-
k a k o bi se m o g l o p r o g l a -
kao i uticaj ra z l i i t i h faktora

nivo kontaminacije duina dekonta-
minacije, o d n o s m e s o - v o d a i t d . ) n a p r o c e s d e k o n t a m i n a c i j e .
Materijal i m e t o d r a d a : U e k s p e r i m e n t i m a s m o k o r i s t i l i 6 s v i n j a
koje su b i le k o n t a m i n i r a n e j e d n o k r a t n o s a d v a n i v o a r a d i o a k t i . 137
vnosti
Cs i to do 5 . 7 7 4 i 1 1 . 5 5 4 K B q / p o i v o t i n j i .
Detaljnija e m a d a t a je n a s l . l . ,
Rezultati i d i s k u s i j a :
a o p i s a n a je i r a n i j e
(1 i 3).
Efekat radioloke dekontaminacije struktu1 ^7

Cs p r i r a z l i i t i m u s l o -
rno k o n t a m i n i r a n o g s v i n j s k o g m e s a sa
435-
EMA 1
PRIKAZ KONTAMINACIJE SVINJA SA 1^ C s I NAINA DEKONTAMINACIJE

SVINJSKOG MESA SA VODOM
436
GRAFIKON 1 - Efekat radiodekontaminacije butne muskulature svinja sa vodom (kontaminirano 72h ) posle aplikacije 137Cs (doze 5.774 KBq/po ivotinji)
sfclnute
i'tlvnosti
GRAFIKON 2 - Efekat radiodekontaminacije ledjne muskulature svinja sa vodom (kontaminirano 72h ) posle aplikacije 13^Cs (doze 5.774 KBq/po ivotinji)
437-
vima p r a e n i su preko ukupne gama r a d i o a k t i v n o s t i a izraavani

su u % s k i n u t e r a d i o a k t i v n o s t i . R e z u l t a t i su p r i k a z a n i na graf.
br. 1 i 2. iz k o j i h se v i d i da se i o b i e n i m p o t a p a n j e m kontaminir a n o g m e s a u v o d u m o e u k l o n i t i v e l i k i d e o r a d i o a k t i v n o g cezijuma,
i na taj n a i n m e s o o s p o s o b i t i za l j u d s k u i s h r a n u u r a t n i m uslovim a . Optimalno vreme dekontaminacije iznosi 24-48
, j e r se sa pro-
d u e n j e m d e k o n t a m i n a c i j e p o s l e o v o g v r e m e n a r i z i k u j e da se meso
p o k v a r i u s l e d d u g o g s t a j a n j a u vo d i .
Z a k l j u a k :
N a o s n o v u d o b i j e n i h r e z u l t a t a m o e se izvesti
z a k l j u a k da se i s v i n j s k o m e s o m o e r e l a t i v n o l a k o dekontaminirati p o s l e k o n t a m i n a c i j e sa
1 3 7 Cs,
p o t a p a n j e m u o b i n u v o d u 24-48*1.
Na e f e k a t d e k o n t a m i n a c i j e m a n j e u t i e ,
vrsta miia,
n i v o poetne
r a d i o a k t i v n o s t i , a v i e o d n o s m e s o : t e n a f a z a k a o i d u i n a potapanja u vodi.
O p t i m a l n o v r e m e d e k o n t a m i n a e i j e za o v u v r s t u mesa
i z n o s i 24-48*1 na 4C.
D E C O N T A M I N A T I O N O F P O R K BY M E A N S OF W O T E R W H E N
THE PORK HAS BEEN C O N T A M I N A T E D W ITH
1 3 7 Cs
S u m m a r y : A f t e r o n c e o c c u r i n g c o n t a m i a t i o n p e r os, d o s e r a t e 5.77*1
a n d 1 1 . 5 5 4 K B q p e r an a n i m a l a n d a f t e r s l a u g h t e r i n g t h e animals
t h e t i r d d a y a f t e r c o n t a m i n a t i o n , r a d i o l o g i c a l d e c o n t a m i n a t i o n of
t wo s o r t s o f m u s c l e s (m .q u a d r i c e p s a n d m . l . d o r s i ) w a s d o n e . F r e s h
a n g " r i p e " m e a t w e r e d i p e e d i n t o ^ d r i n k i n g w a t e r f o r a p e r i o d of
72 a u r s . W o t e r t e p e r a t u r e w a s +4C. R a t i o m e a t : w a t e r w a s 1:4 and
1:8. P r o c e n t a g e o f e l i m i n a t e d r a d i o a c t i v i t y d e p e n d o n p h a s e of
" m e a t r i p e n i n g " a n d it i n c r e a s e d as t i m e w a s p a s s i n g . In this
w a y w e m a n a g e d to e l i m i n a t e 5 0 - 8 0 % o f
Cs contafflination aut of
the pork.
L i t e r a t u r a :
1. G a e v i M. i s a r a d n i c i :
Pri l o g p o z n a v a n j u p e r o r a l n e kontami-
n a c i j e svinja sa n e k i m p r o d u k t i m a fisije.
od zraenja,
Primoten,
2. G a e v i i s a r a d n i c i :
ivotinjskog
mesa.
XI J u g .s i m p .zatite
19 8 1 .
Mogunost radioaktivne dekontaminacije

XIII Jug.simp.
z a t i t e od z r a e n j a ,
P u l a , 1985.
'
3. G a c e v i c i s a r a d n i c i :
K o n t a m i n a c i j a svinja sa
viekratnog peroralnog unoenja.

stici,
137
Cs p o s l e
XII Sav et o v a n j e o dijagno-
pr o f i l a k s i i terapiji u savrem e n o j st o a r s k o j pro-
izvodnji.
Primoten,
19 8 8 .
438-
7. S e k c i j a
RADIACIONA BEZBEDNOSTIZATITA U NARODNOJ

ODBRANII DRUTVENOJ SAMOZATITI
UriH., Smiljani R.,
-455-
Todorovio
D.,
G r i o Z.
Isstitut za n u k l e a r n e n a u k e " B o r i s K i d r i o " ,V i n a

501111 Institut za z a t i t u od z r a e n j a i z a t i t u
iivotne sredine
ELEHENTI C I V I L N E Z A T I T E I N A R O D N E O D B R A N E U R A D O V I M A
SIMPOZIJUMA J U G O S L O V E N S K O G D R U T V A ZA Z A T I T U OD Z R A E N J A
U P E R I O D U 1 9 6 3 - 1 9 8 7 G O D I N E
Daje se p r e g l e d r a d o v a ,
po v r s t i
i broju,
od i n t e r e s a za o i v i l -
n zatitu i n a r o d n u o d b r a n u a k o j i su r e f e r i s a n i n a S i m p o z i j u m i m a
jsgoslovenskog d r u t v a za z a t i t u od z r a o e n j a
od 1963.
do 1 9 8 7 . g o d i n e .
Povezanost i u z a j a m n i u t i c a j p r o b l e m a t i k a z a t i t e od j o n i z u j u fih zraenja, c i v i l n e z a s t i t e i n a r o d n e o d b r a n e n i j e p o t r e b n o p o s e b n o

:akazivati. Sve tri d e l a t n o s t i i m a j u za cilj
z a t i t u p o p u l a o i j e od
itetnog deiovanja j o n i z u j u o e g z r a S e n j a i k o n t a m i n a c i j e . R a z u m l j i v o
;e da se javljaju i o d r e d j e n e r a z l i k e u z e v i u o b z i r s p e c i f i n o s t i
.nstupa - zastita p r o f e s i o n a l a c a , z a t i t a k o d p o j e d i n i h m a i n a ,fun'uentalna i s t r a i v a n j a sa j e d n e s t r a n e o d n o s n o m a s o v n o s t m e r a p r i p teie, organizacija m o n i t o r i n g a ,
)a i trijae sa d r u g e s t r a n e .
specifionosti pojedinih vrsta mereMedjutim,
bitno
je n a g l a s i t i to,
da
ove problematike m o r a j u da p o s m a t r a j u i t r e t i r a j u k a o i n t e r d i s o i p linirne.

Interesantno je n a p o m e n u t i da je I J u g o s l o v e n s k i s i m p o z i j u m o
radiolokoj zatiti,
odran 8-12.oktobra 1963-godine u Portorou i
is je organizator S i m p o z i j u m a b i l a U p r a v a za c i v i l n u z a t i t u D S N O i
Savezna komisija za n u k l e a r n u e n e r g i j u .
Od t a d a pa do o v o g X V S i m p o -
:ijuma, postoji k o n t i n u i t e t u r e f e r i s a n j u i p r i k a z i v a n j u ove m a t e r i ;ina jugoslovenskom n i v o u .

Sa napred n a v e d e n o g s t a n o v i t a i z v r e n a
je a n a l i z a m a t e r i j a l a
rnerisanih na J u g o s l o v e n s k i m s i m p o z i j u m i m a o z a t i t i od z r a e n j a
idi uvida u to k o j i m a t e r i j a l i m o g u da p r e d s t a v l j a j u s p o n u z a t i t e
izraenja, c i v i l n e z a t i t e i n a r o d n e o d b r a n e .
Pregledani m a t e r i j a l i s v r s t a n i
irupa, koje na o d r e d j e n i n a i n ,
su u d e s e t p o s e b n i h t e m a t s k i h
m o g u da o d g o v o r e z a h t e v i m a c i v i l n e
uStite i narodne o d b r a n e u n a j i r e m s m i s l u .
U s v o j e n a p o d e l a na t e -
iitske grupe kao i s a d r a j i k o j i su p o s l u i l i k a o o s n o v a za d a t u p o ielu navode se k a k o s l edi.

I.Opti problemi i o r g a n i z a c i . j a . M a t e r i j a l i o b u h v a e n i o v o m c e l i n o m
-
441-
o d n o s e se p r e t e z n o n a m e r e i a k c i j e ,
na znacaj
i o s n o v n e principe
o r g a n i z a c i j e z a t i t e i d e k o n t a m i n a c i j e , na o b u k u k a r o v a ,
m e r n i h mreza,
formiranje
a k t i v n o s t i CZ na z a t i t i od z r a e n j a i na p i t a n j a ko-
rienja nauno-tehnikih informacija.

2. R a d i o n u k l i d i u i v o t n o j
sredini. Materijali
radioaktivnosti ivotne sredine

n j o j tj. u v a z d u h u ,
tanja migracija,
i sadraj
vodi zemljitu,
translokacija
se o d n o s e na stanje
ve t a k i h radionuklida u
h r a n i i d r . O b u h v a e n a su i pi-
i k o n c e n t r a c i o ni h faktora.
3. K o n t a m i n a c i j a i d e k o n t a m i n a c i j a . U z e t i
su u o b z i r m a t e r i j a l i koji
se o d n o s e k a k o n a p o j a v e i p r o c e s e k o n t a m i n a c i j e i d e k o n t a m i n a c i j e
tako i na tehn i k e postu p k e p r i m e n l j i v e u praksi.
O d p o s l e d n j i h odab-
r a n i su t e h n i k o - t e h n o l o k i p o s t u p c i d e k o n t a m i n a c i j e k a o i neki postupci
za d e k o n t a m i n a c i j u h r a n e .
M e d i c i n s k i p r o b l e m i . G r u p i s a n i su m a t e r i j a l i k o j i se o d n o s e na
di j a g n o s t i k u efekata zraenja na l j u dski organizam,
na eksternu i
i n t e r n u k o n t a m i n a c i j u , na p o s t u p k e humane d e k o n t a m i n a c i j e
opekotine,
udruene radijacione povrede).
Obuhvaeni
(rane,
su i postupoi
detekcije kao i specifini p r oblemi me d i c i n s k e r adijacione
zatite
odnosno radioprotektora.
5. A k c i d e n t i i n u k l e a r n e e k s p l o z i j e . O d a b r a n i su m a t e r i j a l i o akcidentlma razliitog tipa i o njihovoj
sekvenci nuklearnih eksplozija
likvidaciji,
(vreme eksplozije,
o specifikaciji
i r e n j e estica,
i dr.) k a o i r a d o v i k o j i se o d n o s e na v e i i i n e i j e d i n i c e k o j e se
koriste kod nu k l e a r n o g oruja,
detekcije i dozimetrije.
Ukljueni
su i m a t e r i j a i i o ernobilju.
O p r e m a za m e r e n j e
z r a e n j a . U z e t i su u o b z i r m a t e r i j a l i koji daju
podatke o konstrukci ji , karakteristikama

i u r e d j a j a k o j i su p o g o d n i
i p r i m e n i s v i h t i p o v a opreine
za m e r e n j a v e l i i n a p o t r e b n i h za preduzi-
manje mera zatite.

7. M e t o d e m e r e n j a . O d a b r a n i su m a t e r i j a l i k o j i se p r e s v e g a odnose
na brze m e t o d e i d e n t i f i k a c i j e r a d i o n u k l i d a u r a z l i i t i m komponentama zivotne
s r e d i n e 1 na o d r e d j i v a n j e k o n t a m i n a c i j e .
Dozimetrija
z r a e n j a . E v i d e n t i r a n i m a t e r i j a l i o d n o s e se na razli-
ite tipove dozimetara,
m e t o d e m e r e n j a i p r o r a u n doza.
Regist r o v a n a
su i p i t a n j a d o z i m e t r i j e u v a n r e d n i m u s l o v i m a i d o z e z r a e n j a u pojedinim oblastima S F R J .
-
442-
9- Izloenost zraen.ju. B a z u p r e d s t a v l j a j u r a d o v i o i z l o e n o s t i
enju s t a n o v n i t v a i p r o f e s i o n a l a c a
eg v r e menskog p e r i o d a ,
zra-
za v r e m e a k o i d e n a t a i u t o k u d u -
o dozama usled sadraja radionuklida u lanou
ishrane kao r a d o v i o o z r a e n o s t i u s l e d a k o i d e n t a u e r n o b i l j u .
IP.Tehnika za t i t a . U z e t i
su u o b z i r r a d o v i o m e r a m a z a t i t e
izlaganja), o z a t i t n i m m a t e r i j a l i m
nim osobinama a m b a l a e
(hrana),
(vreme
(e k r a n i z a o i j a ) , o r a d i o p r o t e k t i v -
o m a t e r i j a l i m a za z a t i t n u o d e u i o
postupoima za s m a n j i v a n j e k o n t a m i n a o i j e me s a .
Broj r a d o v a p r e m a n a p r e d p r i k a z a n o j
podeli,
za p e r i o d 1 9 6 3 . -
-1987. g o d i n a , p r i k a z a n je n a t a b l i c i br.1.
Na o s n o v u i z l o e n o g ,
m o e se z a k l j u i t i da se a k t u e l n o s t p o j e -
dinih p r o b l e m a t i k a m e n j a l a u z a v i s n o s t i od d r u t v e n o g i s t r u n o g i n teresa za o b l a s t c i v i l n e
zatite i narodne
o d b r a n e o d n o s n o da je i
uticaj s t r u k t u r a c i v i l n e
zatite
odbrane na u s m e r a v a n j e
i narodne
rada u o b l a s t i z a t i t e od z r a e n j a na o d r e d j e n i n a i n b i o n e d o v o l j n o
definisan. K ao d r u g o ,
iz
tabele
nanih tema od p r a k t i n o g i n t e r e s a
sebno u i r e m o p s e g u ,
tehniku z a t i t u ,
nedovoljna.
se v i d i da
je z a s t u p l j e n o s t p o j e d i -
za s p r o v o d j e n j e m e r a
zatite.po-
N a v e d e n o se o d n o s i p r e s v e g a na
kontaminaciju-dekontaminaciju i akcidente.
Elemen-
tarni podaci i z n e t i u o v o m r a d u m o g u da p o s l u e k a o o s n o v a za s m e r n i ce za dalji r a d u o b l a s t i

tite i n a r o d n e o d b r a n e .
z a t i t e od z r a e n j a
za p o t r e b e c i v i l n e z a -
Abstract
The b r i e f r e v i e w of t h e p a p e r s c o n c e r n i n g c i v i l d e f e n c e p r o b lens, p r e s e n t e d at t he Sjrmposia of Y u g o s l a v A s s o c i a t i o n f o r R a d i a tion P r o t e c t i o n is g i v e n ,
for the period 1963.-1987.
Literatura
Zbornici r a d o v a J u g o s i o v e n s k i h simpozijiima z a t i t e od z r a e n j a ,
I-XIV, 1 9 6 3 - 1 9 8 7 . g o d i n e . M e s t o o d r a v a n j a r a z l i i t o .
443-
Tablica
br.1.
VRSTA
I BROJ
Simpozijum godine
'63.
ODABRANIH RADOVA
*
65.
67^
'69.
ZA P E R I O D
70.
72.
1963
73.
- 1987.G0DINA
75.
77.
79.
81.
83.
85,
87.
Ukupno
Bro j radova
1. Opti problemi i
organizacija
63
20
11
10
12
95
3. Kontaminacija i
dekontaminacija
43
4. Medicinski problemi
i dijagnostika
40
5. Akcidenti i nuklearne
eksplozije
22
6. Opreme za merenje
zraenja
11
12
53
7. Metode merenja
12
50
8. Dozimetrija
48
9. Izloenost zraenju
23
10. Tehnika zatita
12
'2
27
% od ukupnog broja radova
52
42
41
27
34
18
20
20
26
32
20
28
19
39
30
2. Radionuklidi u ivotnoj sredini
* Tematski simpozijum "Problemi radioloke dekontaminaoije"

4 Tematski simpozijum "Merenja i instrumentaoija u zatiti od jonizujudeg zraSenja"
NEOPHODNOST PHIMENE METODE AEROGAMASPEKTROMETRIJSKIH IS P I T I V A N J A

U SLUBI NARODNE ODBRANE I
DRUTVENE SAM O ZATITE
M ilo je v i M.
G eoin stitu t - Beograd, Rovinjska 12
Savremenici smo u e s ta lih h a v a rija nuklearnih p o s tr o je nja, od kojih je u n ajsveijem seanju h a v a rija nuklearnog rea k tora elektrane V. I . L e n jin u Cernobilu, koja se d ogod ila krajem
aprila i poetkom maja 1986. godine. P o s le d ica ove h a v a rije t>ila
je kontaniinacija velikoe: d e la Evrope vetakim radioaktivnim i z o topina.
Strunjaci i iro k e mase stan ovn itva su d o li do saznanja da je neophodno o rg a n izo v a ti efikasan sistem k on tro le ovekove
okoline, u okviru k o je g b i znaajno mesto imala k on trola i praenjs
kontaminacije t l a vetakim raîoaktivnim izotopim a.
Pored h a v a rije nuklearne elektran e "Ostrvo t r i m ilje "
obelodanjene su, is t in a sa zakanjenjem,mnoge manje i l i vee havarije drugih elek tran a, k o je su i r e la tiv n o t l i z u nas, u V e lik o j
Britaniji i SR Nemakoj, a k oje su mogle u t ic a t i na kontaminaci ju
vetakini izotopim a i naih p ro s to ra .
Jedan od n ajp ou n ijih oga jaja, k o ji sreom n ije imao
irektne posledice po z d r a v lje lju d i a l i je s t e na kontaminaci ju
priroe na v e lik o j p o v r in i, d esio se u januaru 1 9 7 8 . godine p r i l i kompada sovjetskog s a t e l i t a "Kosmos-954-", k o ji je nosio nuklearni
reaktor, na nenaseljene p red ele Severozapadnih T e r i t o r i j a Kanade.
Toi prilikom k o n t a iD in ir a n a je p o v r i n a , duine 6 oo km, i r i n e 3o km,
radioaktivnim delovim a raspadnutog nuklearnog rea k tora.
V e lik i b r o j proba atomskog o ru ja , ta k o d je , p re d s ta v lja
realnu opasnost, u mirnodopskim uslovim a, za kontaminaci ju naih
prostora.
Moramo p r iz n a ti da, ip a k , u mirnodopskim uslovim a za c i vilno stanovnitvo najveu opasnost p r e d s ta v lja primena atomske
energije u nuklearnim centralam a. Na nau nesreu J u g o s la v ija je
okruena re la tiv n o v e lik im brojem atomskih c e n tra la u neposrednoj
blizini, a kao to smo m ogli da doivim o ak n i one d a lje nisu b e z opasne. Cernobil je u d aljen od severne gran ice J u g o s la v ije oko
looo km. Naravno ne smemo zat>0r a v i t i ni p o s to ja n je nuklearne e le k trane u Krkom.
U sluaju iznenadne kontam inacije v e lik e povrin e Jugoslavije vetakim radioaktivnim izvorim a, nastalim havarijama nuklearnih p o s tro je n ja , n a jzn a a jn ije je o d r e d it i p o lo a je povrin a
-
445-
sa in ten ziteto m rad ioak tivn og zraen ja k o ji p r e la z i d ozvoljen e granice i na osnovu toga e v a k u is a ti s ta n o v n i tv o .
Metoda aerogam aspektrom etrijskih is p it iv a n ja omoguava
a u najkraem mogueni roka za povrine reda v e li in e v i e h ilja a
/km2/ dobijemo
stan je kontam inacije t l a . Ona k o r is t i spektrometa r gama zra en ja , sa detektorom - k rista lom ITaJ /Tl/ ukupne zapremine od 4-5o 1, ugradjen u avion i l i h e lik o p te r . Podaci is p itiv a n ja
re g is tr u ju se u analognoj i d ig it a ln o j formi i obradjuju raunarom
k o ji moe b i t i lo c ira n
u b a z i i z k oje p olee l e t i l i c a . U toku mere n ja rad ioak tivn o g gama zraen ja r e g is t r u je se spektar e n e rg ija od
o-3ooo KeV u 256 kanala sa irinom kanala od 12 KeV.
U principu ,m erenja se mogu o rg a n izo v a ti u c i l j u pronalaen ja ta k a s tih , ra d io a k tiv n ih iz v o r a i l i praen ja stepena kontaminac i j e na v e lik im povrinama.
Ako se ukae potreba za traenjem ta k a stih iz v o r a gama
zraen ja mora se poi od sledeih in je n ic a :
- Zajedniko kod svih opisanih s lu a je v a je da su produkt i nuklearnih h a v a rija , v e ta k i r a d io a k tiv n i iz o t o p i k o ji se u spektru prirodnog gama zraen ja nalaze najveim delom u in te r v a lu ener g i j a od /o-looo KeV/.
- U prisu stvu is k lju iv o p rirod n ih ra d io a k tiv n ih izotopa
k o li n ik "n isk ih " e n e r g ija , na prim er, od 3oo-9oo KeV i "viso k ih "
e n e r g ija od 9oo-15oo KeV je v e li in a k oja se kree oko b r o ja 3 . 3 .
- Svako p risu stvo vetakih iz o to p a rem eti k o li n ik "n isk ih " i "v is o k ih " e n e r g ija p rilik o m ega se d o b ija ju v e li in e i nek o lik o desetin a puta vee od 3*3.
U opisanoj f i z i k o j k a r a k t e r is t ic i spektra gama zraenja
nalazimo mogunost za o d re d jiv a n je p o z ic ija ta k a s tih vetakih
ra ioa k tivn ih iz v o r a .
Na s l i c i b r. 1 prikazan je dijagram k o ji jasno ukazuje
na p o s to ja n je vetakog iz v o r a gama zraen ja oznaenog sa /B/ na
krivama TC, "odnosa" i " r a z lik e " . Anomalije /A/ i /C/ prirodnog
su p o re k la i ukazuju na p o lo a je g ra n itsk ih t e l a na p r o f ilu i s p i tiv a n ja .
446-
r
TOTAl COUNT
ODHOS '0-900IK.V
(900-l500)KW
SREDNJA VREDNOST PRlBLINO 3.3
RAZLIKA
(300-900IK.V -3.3 1900 -IS001K.V
A.C - Prlrodm uzronik oromalije TC-proboi granita
8 - Velofki uzromk anornalne TC
Sl.br.1. Primer d ija g n o s ti k ih k a r a k te ris tik a "odnosa"

i " r a z lik e " suma "n is k ih " i "v is o k ih " e n e r g ija
gama zraen ja. /Po Q. B ristow -u , 1978./
Ako se ukae potreba o d re d jiv a n ja kontam inacije irok og
prostora nae zem lje, s li n a onoj k oja se d ogod ila u toku h a va rije atomske cen trale u C ernobilu, a posebno p osle jakih prvomajskih
kia 1986. godine kada su praktino b i l i is p r a n i o b la c i sa finom
nuklearnom prainom, odnosno oboren rad ioa k tiva n t a lo g , neophodno
je primeniti posebnu proceduru is p it iv a n ja k oja zahteva o b a v lja n je
niza kontrolnih merenja du baznih p r o f i l a .
Rezultat takve procedure je k arta kontam inacije k o ja p r i kazuje ekspoziciju u mikrorentgenima po asu i l i kontaminaci ju t e rena cezijumom-134 izraen u u /kBq/m / kao to je prikazano na s l i ci br. 2.
447-
S l . b r . 2. Karta kontam inacije b aziran a na podacima aerogam aspektroinetrijskih is n it iv a n ja za celu vedsku

za period. 1-8 maj 1986.g. /Po A.Linden-u i
H. Mellander-u/
U ovih nekoliko redaka ukazano je na mogunost primene
metode aerogam aspektrom etrijskih is p it iv a n ja u c i l j u praenja i
k on tro le stepena kontam inacije t l a vetakim radioaktivnim iz o to pima k o j i nastaju u sluajevim a h a v a rija nuklearnih p o s tro je n ja .
Da b i smo b i l i spremni u slu aju iznenadnih dogad jaja neophodno
je jednom i l i dva puta g od in je v r i t i s e rs n ja du s ta ln ih profil?
to b i omoguilo konstatovanje eventualnih promena i b i l o znak za
pojaane a k tiv n o s ti.
Smatramo da je neophodno u in it i sve potrebne radnje da
b i smo b i l i spremni u nekom k ritin om p eriod u , slinom onom k o ji
je b io za vreme havar i j e u em ob ilu , kada, mora se p r iz n a t i, n ije
b i l o dovoljn o s in h r o n iz a c ije , n a ro ito u poetku, i postupnosti
448
ii delovanju r a z l i i t i h s lu b i z a g t it e stan ovn itva, od k o jih b i

jedno o prvih mesta morala da ima metoda aerogamaspektrometri jsk ih
ispitivanja to vedjani nisu p r o p u s tili da primene.
L i
t e r a t u r a
1. Q. Bristow 1978: The A p p lica tio n of Airborne Gamma-ray Spectrometry m the search f 0r r a d i0act iv e d ebris from the Russian sat e llite Cosmos-954-, G eo lo gic a l Survey o f Canada, Peper 78-lB.
.. Anders Linden, Hans Mellander 1986: Airborne measurements in
Sweden o f the r a d io a c tiv e f a l l 0ut a f t e r the nuclear re a c to r
aocident in Chernobyl, USSR , Swedis G e o lo g ic a l Company,
Stocholm.
Summary
The paper presents the p o s s i b i l i t i e s o f use airborne gama-ray spectrom etry in the scope 0f the complex "m onitoring"
system which w i l l be used in normal p eriod s.
In a cc id en ta l s itu a tio n th is i s the p r i m a r y meth0d 0n
liicb a ll other p ro te c tio n procedures are based on.
29'
-
449-
xsr j u f t j M t o M a . oitunnîjiuh u
^ritina, 6-9
od
^macuijjl
Juna, 1 9 8 9 g o d i n e
inuuiJtiiO ttuEii'fO 'ZJL F iiO G iM i jajOIlOMJilTOiOG Z4U AIW ZM Ja

a iT O B to aJn'i-.mtta y t*U iG A *u MUEMJUmm, n ^ a u ^ -
B ju n G o r d a i u , b e l e e r o i a , N .
VetarinarsM. fakultet, Beogrsd
I n s t i t u t s a a u k le a m e naoke B o r is K i r iS " ,V in 5a,Beosrad
S ? t a k B a d r B 3 : P r i k a z a n a je e n a a e r n i h a e s t a z a nerenl*
raioaktiyn g z a g a d j e n j a i v o t n e a r e d i n e n a l n a j u itiiVI
h n#_
p o s t o j e c e i n n e n r e e - a o n i t o n n g a r a d i o a k t i v n o g a ga d je n da . a kola
p o s t o j i u r e d o v n i B u a l o v x n a . O p i s a n i s u o p t i n a l n i u s l o r i * a r*d xL
n e s t a (n et o de n e r e n j a , o p r e n a , k a d a r i d r . ) i nlihorc
e d j u s o t o a p o r e s a n o s t . H a o s n o r u i s k u s t v a n r a d u j e d n o g ovakroK meP8 l e n u k l e a r n e n e s r e e u e m o b i l jûki^ S e istihlT
1 PrOIH18te U r a d u *
1 predlosi z l S U 0 U
K o n t r o l a r a d i o a k t i v n o s t i i v o t n e s r e d i n e n r e d a r o i n uslovin
oe d a se o r g a n i z u j e s a n a n j i n b r o j e . n e m i b n e s t a u x pokrivanje
c el e t e r i t o r i j e z e n l j e s a u s t a n o v l j e n l n b r o j e n u s o r a k a . U slutju
n u k L e a m i h n e s r e *a n o g u d a s e r a z l i k n j u s l e d e e situ oi je :
- p r o s t o m o o g r a n i e n o r a s i p a n j e r a d i o a k t i v n o g n a t e r i j a l a , sa nisk i n n i v o i m a n a s e n e a k t i v n o s t i r a d i o n u k l i a nanimica.stone hrane
v o d e i dr;
- p r o s t o m o n e o g r a n i e n o r a s i p a n j e r a d i o a k t i v n o g n a t e r i j a l a , sa nis k i n i s r e d n j i n n i v o i n a n a s e n e a k t i v n o s t i r a d i o n u k l i d a u datia uzo r c i n a ;
- p r o s t o r a o n e o g r a n i e n o r a s i p a n j e r a d i o a k t i v n o g n a t e r l j a l a . s a sred
n j i n i v i s o k i m n i v o i n a n a s e n e a k t i v n o s t i r a d i o n u k l i d a u datim
u z o r c i s a ( n e l c e r o v i i d r . 1 9 8 ? ).
S r e d n j i ,n i z a k i v i s o k n i v o m a s e n e a k t i v n o s t i radionuklida s a date
u z o r k e d e f i n i s a n i s u t z v . i n t e r v e n t n i n n i v o i n a , k o j i se propisuju
z a s v a k u v a n r e d n u s i t u a c i j u ( IAEA.,Uo 7 2 ).
U sluaju ogranienog rasipanja radioaktivnog naterijala u
iv o tn oj s re di n i, p o s t o j e a n r e a k o n t r o l e r a d i o a k t i v n o s t i relev antnih u z o r a k a Je ,u p r i n c i p u , d o v o l j n a . M e d j u t i n , a k o je rasipanje

r a d i o a k t i v n o g n a t e r i j a l a p r o s t o m o n e o g r a n i e n o . n e o p h o d n a je dopu-
450-
aa postojee merne mree. Iz o v o g a sledJL i cilj o r o g
rada, a to Je
predlog organizacije merne m r e e , n a m e n j e n e p r o c e n i r a d i o a k t i m o g

iigadjivanja Sivotne s redine u a l u a j u n u k l e a m i h n e s r e a veih
ruiera.
U iiG iJaZA U lJA P K O b l t t i ^ l *
MKk N K
Mh k Z K
Sistem merne mree a a d ri u se b i m e r n a mesta, c e n t r e za dor.oenje odluka i preporuka, kao i k o m u n i k a c i o n u a r e u za p r e n o s infonaacija. Organizovanje i o p r e m a n j e o v a k ve m re e t v e b a d a Je jedinetveno na nivou zemlje. P r e d l o g o r g a n i z a c i j e p r o i r e n e o e r n e mree
prikazan je na s l i c i 1.
SAVEZNI CENTAR
SC
17
N
\
\
r e pu b lic k i
CENTAR 1
RL I
__
r e p u b l i Ck i
c--- *
CENTAR 2
RC
RL I |
RL I
11.1 Proirena merna mrea za m e r e n j e r a d i o a k t i v n o g za ga d j e n j a
ELfc&uA Maj',lA
Z a d a t a k p o j a d i n i h c a n t a r a z a d a v a n j a p r e p o r u k a i m e r n i h meata o'e:
- S a v e z n i c e n t a r (SC) p r i k u p l j a i o b e d i n j u j e sve i n f o r m a c i j e i
i s k l j u i v o k o m u n i c i r a s a s r e d s t v i m a J a v n o g i mf ormisanja.saveznim
o r g a n i m a u p r a v e i m e d j u n a r o d n i m o r g a n i t a c i j a m a . K a d a r cent ra ine e k s p e r t i iz o bl a s t i z a t i t e od J o n i z u j u e g z r a e n j a . Oprema
o v o g c e n t r a o b u h v a t a s a v r e m e n u r a u n a r s k u t e h n i k u sa pripremljen o m p r o g r a m s k o m p o d r k o m , n a m e n j e n o m i z r a u n a v a n j u i p r og n o z i rad i j n c i o n o g o p t e r e e n j a s ta n o v n i t a . T a k o d j e . c e n t a r m o r a d a bude
o p r e m l j e n r a d i o m e t r i j s k o m l a b o r a t o r i j o m v r h u n s k i h karakteristik,
Z a d a t a k c e n t r a Je p r o g l a a v a n j e d o g a d j a j a iz Z a k o n a o zatiti od
jonizujuih zraenja .
- H e p u b l i k i c e n t a r (RC) s e s a s t o ji od t i m a e k s p e r a t a z a p r o c e nu n stale s i t u a o i j e i p r o g n o z u r a z v o j a iste. O p r e m a o v o g o e n t r a je
s l i n a o p r e m i u s a v e z n o m c entru. Z a d a t a k ov o g c e n t r a Je i prnanj*
stru ne p o m o i n i i m n i v o i m a r a d i o m e t r i j s k i h l a b o r a t o r i j a .
- P r v i n i v o r a d i o m e t r i j s k i h l a b o r a t o r i j a z a d u e n Je za tr i j a n a mer e n j a m a s e n e a k t i v n o s t i r a d i o n u k l i d a u d a t i m u z o r o i m a i merenja
jai n e e k s p o z i c i o n e doze. K a d r o v s k u b a z u o vi h l a b o r a t o r i j a ine
p r i p a d n i c i C Z sa v i s o k o m k o l s k o m s p r e m o m k oj i s u o b u en i za rad
u ovim laboratorijama.
- D r u g i n i v o r a d i o m e t r i j s k i h l a b o r a t o r i j a o p r e m l j e m Je s v i m sredstv i m a p r v o g n i v o a ,a d o p u n j e n Je g a m a s p e k t r o m e t r i m a . K a d r o v i su
s p e c i j a l i s t i iz o b l a s t i m e r e n j a j o n i z u j u e g z ra en j a.
- T r e i n i v o r a d i o m e t r i j s k i h l a b o r a o o r i j a o p r e m l j e n je n a i s t i na in k a o i l a b o r a t o r i j e d r u g o g n i v o a , a d o p u n j e n Je o p r e m o m za
m t o de s e p a r a o i j e v i s o k o t o k s i n i h r a d i o n u k l i d a
(
Pu, 210 Po,
8 ^*^ Sr itd.). K a d a r je s a s t a v l j e n od vis o k o s p e c i j a l i z o v a n i h s t r u n j a k a z a d a t u oblast.
S v a k L v i i n i v o l a b o r a t o r i j a o d r e d j u j e m i e m n i v o u koeficijente 2a P r i m e n u r e l a t i v n i h m e t o d a m e r e n j a ( a e l c e r o v i i dr . 1987,1988 ).
PRAKi'lCNA ISKUbTVA
P r e d v i d j a j u i m o g u i r a z v o j s i t u a c i j e p o s l e n u k l e a r n e nesree u O e m o b i l j u , b l a g o v r e m e n o Je f o r m i r a n o m e m o m e s t o V F - B G D i to
II n i v o r a d i o m e t r i j s k e l a b o r a t o r i j e ( 2 8 . 0 4 . 1 98 6) . O v a l a b o ra t or ij a
Je p r v a u S R S r b i j i i z m e r i l a m a s e n u a k t i v n o s t k i e , z e m l e , z e l e n e mase x v a z d u h a ( l . m a j a 1986). O s n o v n i p r o b l e m i u r a d u ove laboratorije
b i l i su: o b e z b e d j e n j e o p t i h u s l o v a r a d a , n e o r g a n i z o v a n o i neadekva-
452-
tno dopremanje u a o r a k a , n e b l a g o v r e e n o p r o p i s i v a n j e n o r m i . n e d o s t a tak kadra, opreme , p r os t or a i dr.
I At U U C A K
Za dobro f u n k c i o n i s a n j e p r e d l o e n e m e r n e m r e e s v i n i v o i l a boratorija i c e n t a r a m o r a j u d a b u d u o p r e m l j e n i J e d i n s t v e n o m o pr ehoe i da prim e nj u ju j e d i n s t v e n u m e t o d o l o g i j u rada. H e o p h o d n a Je
obuka predvidjenog k a d r a i p r o v e r a u r a d u ,kao i i n t e r k o m p a r a t i vna merenja za s v a k u od m e t o d a m er e nj a . N e p o s t o j a n j e j e d i n s t v e n o g
infornacionog s i s t e m a za r a d i j a c i o n i m o n i t o r i n g je j e d a n o d p r o pusta u proteklom vr e menu. U z a u t o m a t s k o p r e d v i d j a n j e r a z v o j a n a etale situacije ovao s i s t e m b i o a o g u i o p r e d u z i m a n j e e f i k a s n i h m e r a
tatite od j o n i s u j u i h z ra en ja *
The d is p o s itio n scheme o f measuring p la c e s f o r c o n t r o llin g o f

snvironmental r a d io a c tiv e contam ination in the case o f la r g e s c a le
nuclear accidents i s p resen ted . This scherae i s proposed as a supplement to the e x is t in g measuring network f o r r a d io a c tiv e contam ination m onitoring in normal circum stances. The optim al working
conditions o f the measuring p la c e s (m easuring methods, equipment,
personel e t c . ; and t h e ir in te rc o n n e c tio n s are d e s c rib e d . Based on
norking experience o f such <* measuring p la c e th a t op erated a f t e r
Cbernobyl nu clear a c c id e n t, the problems and m istakes are in d ic a ted and proposals f o r t h e ir e lim in a tio n are g iv e n .
H im iU B A .
1. melcerovi,M.,Koturovi A . , D J u r i G o r d a n a , P e t r o v i , B . (1987)
Sistem m e r e n j a r a d i o a k t i v n o g z a g a d j e n j a b i l j n e p r o i z v o d n e
Zbornik r e f e r a t a p r v o g J u g o s l o v e n s k o g s a v e t o v a n j a : Z a t i t a i
spasavanje b i l j a i b i l j n i h p r o i z v o d a od u m i t e n j a u m i r u i ratu,
Zavod za teh n ik o i z o b r a e v a n j e ,L j ub l; ) an a ,S SN O -B e og r ad , 3 09 -317
2, I A ii A S a f e t y G u i d e s (1985), No. 72, V ienna.
J. melcerovi M.,Djucri G. (1988)'.'Thick L a y e r S a m p l e " M e t h o d f o r

Measuring of A c t i v i t y of R a d i o n u c l i d e s i n E n v i r o n m e n t a l Saaples,
II Y u g o s l a v - I t a l i a n S y a p o s i u m o n R a d i a t i o n P r o t e c t i o n , U d i n e .
453-
Vojvodi V. i Kaijevi J.
Vojnotehnioki institut, Beograd
OSNOVNE KARAKTERISTIKE POETNOG IMPULSA NUKLEARNIH

ZRACENJA NUKLEARNIH EKSPLOZIJA
U radu su date neke od osnovnih karakteristika poetnog impulsa nuklearnih
zracenja nuklearnih eksplozija. Razmatrana je zavisnost ukupne doze, brzine doze

i odnosa neutronske u ukupnoj dozi nuklearnog zraenja od rastojanja od centra
nuklearne eksplozije, snage nuklearne eksplozije i vrste nuklearnog oruja.
UVOD
Pocetni impuls nuklearnih zraenja nuklearnih eksplozija (PINE) je impuls
pocetnog neutronskog i gama zraenja van podruja vatrene lopte, koji se emituje
u toku prve minute posle nuklearne eksplozije (NE) /l/. Osnovne karakteristike
PINE su:
- ukupna doza u zavisnosti od rastojanja (R ) od centra N E , snage NE
(W(kt)) i vrste nuklearnog oruja (NO);
- odnos neutronske i ukupne doze u zavisnosti od R i vrste NO;
- brzina doze u zavisnosti od R, W i vrste NO;
- energetski spektri neutronskog i gama zraenja
vrste NO i drugih faktora okoline; i
u zavisnosti
od
R,
- ugaone distribuclje doze i brzine doze neutronskog i gama zraenja u zavisnosti od R, vrste NO i drugih faktora okoline.
0 ovom radu date su prve tri karakteristike PINE dok su ostale dve detalino
opisane u literaturi /2/. Podaci o karakteristikama PINE potrebni su za projektovanje zastite, dozimetrijske opreme i simulatora PINE.
UKUPNA DOZA PINE
Na slici 1 prikazani su dijagrami ukupne doze PINE za W=1
od H;
za neutronsku bombu (NB) i fisionu bombu (FB). Za W U
slici 1 koriste se na sledei nain:
kt u zavisnosti
dijagrami na
- 23 NB 1 odree " e d n o s t R dozu sa dijagrama na sl. 1 treba pomnoiti

aPrimer ako je W=3
kt i R=2 km onda je ukupna doza PINE jednaka
0.28 3=0.84
sa
kt
G y ,gde je 0.28 Gy oitana vrednost saslike 1
za R=2 i NB.
- Za FB i odreenu vrednost R dozu sa dijagrama na slici 1 treba pomnoiti

/-
WF =
j w ..............................
za
[w(l + 3.5 10 2 v'wIT)........

-
-4 5 4 -
W 4l
za W>1
a priser ako je 1 : 1.5 kra, M = 100 kt onda je ufcupiira doza Btmb jraSmalka
0.26 ' 135 = 35 Gy.
rastojamje
centra ME Cflcm))
Sl. 1. Otaapna doza PJUBK ua za-rismostl od M za W =1 kt;

3HB - eemtroraska bomta, FB - risloma bomlta
ODBOS MHJTHOJISIH PIHHS DKUFIOJ DOZI P H E
Sla sllcl 2 prlkazano. siii dljagraml odmosa ijfiutromske prene nakiiipiiiioj dmzl
PIHE
) a zaTlsmostl od za B i f. ^ praktimo ne zawlsi od M.
BRZIKA DOZE PUJE
Ma slicl 3 datl sii dljacpaimi brzlme doze P M E za H = 1 kt, visimu fflE

Hs = 15 n, rtslmu detektora
= 1 m, 1 =
i I za IB I B zaîsmosti od
'jnre
nena posle ME. Ori dijagraiml naprawljemi sm prema podacinH kojl sra dati m literaturi /3,*l/. Brzima doze PHIE od FB sastoji se cd etiri knnmnomente, od iSB od est
konponenata. BI jaraiml na sl. 3 se mogiui korlstitl za M * 1 Jct, pod mslo'ffram da je
<30 kt i to tako da za odredeml trematak posle ME, I tip M
dljaeraml ma sl.
3 se ponnoe sa H. fflpr. ako je H = 10 kt onda je za JilB m trenrnttai l O ^ s posle HE

ukupna brzlna PIBE jednaka 105
10 = 10Gy//s_
-4 5 5 -
rastojanje od centra NE (km)

Sl. 2. Odnos
^ neutronske prema ukupnoj dozi PINE u zavisnosti
od R; NB - neutronska bomba, FB - fisiona bomba
Sl. 3. Ukupna brzina doze PINE za W=1 kt, Hs=15 m, H^rl m

i R=900 m u zavisnosti od vremena posle NE
-4 5 6 -
DISKUSIJA
Za svaku W < 30 kt ukupna doza PINE za R > 3 km
je sa dozimetrijskog sta-
novita zanemarljivo mala. Pri oceni ukupne doze PINE moe se koristiti jedno
grubo pravilo: za svako R > 1 km ukupna doza PINE opadne priblino 10 puta svakih
500 o. Pri manjim rastojanjima ovaj gradijent je sve vei to je rastojanje manje
Odnos
monotono opada sa R .Za FB neutronska doza je manje
za svako R > 1.1 km, a za NB
zasvako R >1.5 km
od gama
doze
Brzina doze PINE za fiksnu vrednost R menja se u dijapazonu od oko 9 dekada bez obzira na tip NO. Merenje ovakvog impulsa brzine doze je teak dozimetrijski problem.
Energetski spektri neutronskog i gama zraenja zavise od vrste NO, R, H ,
Hj i karakteristika okoline (voda, vazduh, refleksije i sl.) 121. Iz analize podataka sledi da
dozimetri za
merenje neutronske doze PINE
tEeba dabudu
ski nezavisni u
intervalu do
14MeV,a za gama zraenje do
12 MeV.
energet-
Ugaone raspodele neutronskog i gama zraenja zavise od NO, R H

H i
*
s* d
karakteristika okoline. Dozimetri za merenje doze PINE moraju biti ugaono nezavisni.
ABSTRACT
Some of the basic characteristics of impulse gamma and neutron radiation

of nuclear explosion are presented in this paper. Functional dependence of dose,
dose rate and neutron to total dose ratio versus distance, power and type of
nuclear explosion is given.
LITERATURA
III V.Vojvodi: "Poetni impuls nuklearnih zraenja nuklearnih eksplozija malih
snaga", VTG, br. 5, 562-574, (1982).
121 E.A.Straher: "The effect of the ground on the steady-state and time-dependent
transport of neutrons and secundary gamma rays in the atmosphere", Nucl. Sci.
Eng., 46, 334-355 (1971).
131 V.Vojvodi: "Brzina doze poetnog impulsa nuklearnih zraenja fisionih nuklearnih eksplozija", VTG, br. 4, 381-393, (1988).
M/ V.Vojvodi: "Brzina doze PINE neutronskih oruja", VTG, br. 5, 501-511
(1988).
-4 5 7 -
DISPERZIONI MODELI U SAVREMENIM K0D07IMA ZA PROCENU POSLEDICA

AKCIDENTA NA NUKLEARNOM REAKTORU
Gri Z.
In stitu t za nuklearne nauke "Boris Kidri6",7in2a
OOUR In stitu t za zatitu od zraenja i zatitu ivotne sredine
Abstrakt.Dat je prikaz disperzionih modela u kodovima CONDOR(Velika

Britanija),UEOMOD(Zapadna Nemaka) i NKA(Danska,Pinska,Norveka,Svedska).Prikazani modeli se praktino svode na p ra v o lin ijsk i Gausov
model dimne perjanice i tra je k to rijs k i model.
Uvod.Modelovan.je atmosferske d isperzije ima v e lik i znaaj u kodovima
za procenu posledica akcidenta na nuklearnom reaktoru,zato to se
izvodjenje verovatnoa p ojavljivan ja odredjenih posledica,zasniva na
proraunu prostorne i vremenske raspodele radioaktivnosti
disper-
zionim modelima.
Postoji v e lik i tiroj modela za atmosfersku d isperziju I postoje razne
k la s ifik a c ije ovih modela,medjutim ovde su prikazana t r i tip a modela
k o ji se najee koriste:
1 .P ra v o lin ijsk i Gausov model
2 .T ra jek to rijsk i model
3.Modeli
zatvaranja vieg reda
l.P r a v o lin ijs k i Gausov model

Ako se pretpostavi da je stru jn i tok stacionaran i horizontalno homogen,zatim da je teren ravan i horizontalno homogen i da je homogen
u pogledu hrapavosti i ako se pretpostavi da se u atmosferu,iz takastog izvora kontinualno emituje gaso viti polutant,raspodela koncentracije tog polutanta oko izvora podlee zakonu normalne raspodele .
Treba is ta i,d a je jedan od osnovnih razloga.zbog kojih je ovo najee primenjivan model u svetu,to to se prorauni koncentracije
458-
taJkama r a5m ska ree.ha ra s to ja .ju oko 801
od lzvor, -do.
Wiaj. na anovu mataatolokih mareaja u sao JaduoJ ta5ki ua lok aoiji izvora.
Zbog ovog.kao i zbog drugih pozitivnih osobina m o d e l a , uradjena au
prilagodjenja i neregularnim uslovima terena i fiz i k ih polja.Ova
prilagodjavanja rade ae ekaperimentalnim odredjivanjem parametara r a spodele za svaku lokaciju posebno i uvodjenjem nekih drugih t e o r ijs kih pretpostavki.
g.Ira.jektorijaki mnrtoi
D trajektorijskom modelu,zapremina izbaenog polutanta prenosi se v e -
tron, koji se rauna kao sredndi vetar.reprezentativan za transport te

zapremine.Ako je isputanje iz izvora kontinualno.modeluje se kao se rija izbaenih diskretnih zapremina polutanta u jednakim vremenskim
mtervalima.U svakom koraku vremena modeluje se ad vek cija,d ifu zida i
disperzija svake individualne zapremine. Pore<L dobrih strana.koje se
ogledaju pre svega u ukjuivandu promena meteorolokih parametara u
vremenu i prostoru.model ima i lo ih strana koje se ogledadu u potrebi za meteorolokim merenjima u vie taaka i na vie nivoa.radi odredjivanja p o lja vetra i meteorolokih uslova du tra je k to rije d iskretne zapremine izbaenog polutanta.Zbog ovog.kao i zbog potrebe z a
duim raunskim vremenom,pomenuti model j e skup za praktinu primenu.
j.Modeli zatvaran.la vleg r e d a
Ovi modeli se zasnivaju na reavanju sistema p arcijaln ih d ife re n c ija lnih jednaina mehanike fluida.Kompletan sistem ,sastoji se od tr in a est parcijalnih d iferen cijaln ih jednaina i u k la s if ik a c iji Mellora i
ramade nosi naziv MODEL NI70 4.Pored tekoda koje su isto matematiP '
e i po-crebe za velikim raunskim v r e m e n o m n a monijim k o m p -
juterima,prilian problem predstavlja snabdevanje modela sa ulaznim

podacima.
Pojeduoatavljenjinia odela NIJO 4.,uz isveane mate.atiSke i f i a l ka
F etp0atavka,dob ija ju ae o d e li aiih a iv 0a ( 3M2. ^ ) i ( l ) , k o 3i su po-
-4 5 9 -
v o lj n i ji za primenu,jer se smanjuje broj dinamikihCdiferencijalnih

po vremenu) u korist dijagnostikili(algebarskih)jednaina.I kod modela niih nivoa problem snabdevanja ulaznim podacima ostaje otvoren.
Treba is t a c i da ovi modeli predstavlj^ju buducnost modelovanja procesa u planetarnom graninom slo ju i modelovanja samog planetarnog
graninog s lo ja .
Disnerzioni modeli u kodovima CONPOR.IIFOMOD i ITKA
Navedeni kodovi imaju modularnu konstrukciju,zbog toga,disperzione
modele k o ji sada ulaze u strukturu ovih kodova,treba sh vatiti kao
jedno od "reen ja",a modularnost im omoguava ugradnju kako najjednostavnijih tako i n ajslo en ijih disperzionih modela.
Svi kodovi imaju rezultate sa pravolinijskim Gausovim modelom.Diskretne zapremine izbaenog polutanta,u ovom modelu,imaju pravolinijske " t r a je k t o r ije ",a doprinos u raunskim takama od pojedinih
zapremina rauna se prema Gausovoj raspodeli.
Da b i se uraunale promene meteorolokih uslova u toku vremena,model je modifikovan u smislu,da se na kraju vremenskog intervala,za
k o ji su v a ili jedni meteoroloki uslovi,uzima novi set meteorolokih podataka,na osnovu kojih se proraunava pravac rasprostiranja
diskretnih zapremina i raspodela koncentracije polutanta u njima.
Na t a j nain dobijaju se izlomljene pravolinijske trajektorije,koje
se raunaju na osnovu pravca i brzine vetra na lo k a c iji izvora.
Najvie primenjivan disperzioni model,u navedenim kodovima je traje k to rijs k i model k o ji je razvijen u Nacionalnoj la b o ra t o r iji Risfi
-Danska.Naziv modela je RIMPTJPP i za ra zlik u od prethodnog, "izlomljenog pravolinijskog" modela,ovde se tra je k to rije raunaju na osnovu merenja sa vie meteorolokih stanica,koje pokrivaju ceiu raunsku oblast.
U jo jednoj bitnoj stvari se ova dva modela razlikuju.Eromene f i zikih p o lja sada oseaju sve diskretne zapremine, dok je u pretho-
-4 6 0 -
dnom modelu te p r o m e n e o s e a l a s a m o d i s k r e t n a z a p r e m i n a , k o ja je n a
kraju p o smatranog v r e m e n s k o g i n t e r v a l a p r e l a n a j d u i put.
poaledica o v a k v o g m o d e l o v a n j a je r a z l i i t a g e o m e t r i j a i p o v r i n a
kontaminirane o b l a a t i ( s l . l . ).
____ _
pravac vetra
/ pravac vetra
u prvom satu
u drugom satu
Sl.l.Ilu stracija "izlomljenog pravolininskog" modela
i moaela RIMPUPP
Rezime.U savremenim kodovima za procenu posledica akcidenta na nuklearnom reaktoru u n ajiroj primeni su tra je k to rija k i diaperzioni
modeli.standardni pravolinijski Gauaov model dimne perjanice sve v i e se zamenjuje "izlomljenim pravolinijskim" modelom.Disperzioni modeli zatvaranja vieg reda jos uvek ne nalaze primenu u navedenim
kodovima.
Abstract.This paper presents a short review of diapersion models
in new p ro babilistic conaequence analysis codes CONDOR(Great B ritain )
DPOMOD(West Germany) and NXA(Denmark,Pinland,Norway,Sweden).There are
practically two types of thia modela:modified atraightlin e Gaussian
plume model and m ulti-puff trajectory model.
Ll t eratura
Joint CEC/0ECD(NEA) workshop on recent advances in reactor accident

conseguence assessment,Rome,Italy,1988.,EUR 114-08 EN.
-4 6 1 -
^ L AVt NSKI SI MPOZI JUM ZA Z A S T I T U OD

ZRACENJA P R I S T I N A 0 6 - 0 9 V I 1989 GODINE
AKCI DENT SA RADI OAKTIV^MIM IZVOROM I r - 1 9 2

<DEFEKTOSKOPOM> PRI I N S T I T U T U I NKOS"
U
Sh.FAZLIU
OBILICU
H. MORI NA
F.REOICA
SOUR ELEKTROPRIVREDA KOSOMA PRISTI I' *^

R o
d i s p a n z e r
Kratak
23
z a
m e d i c i n u
r a d a
sadraj
mt J a
1988
9 d i ne
prilikom
snimanja
p r ^ z v o d J ? e S l 0 t i P a
M a t T I / F z a P a d n onemake
iVu, " A n i *
.l z w o r l n. I r - 1 9 2
zb o g k v a r a mehanizma
n L ,
h
/i
1Z; o r *
12
Kontejnera
i
vraanje
u
k o d r * H * 1 Je
akc i den ta k o j i
je
izazvao
strah
r a d n ik a
ne
samo
I n s t i t u t a
INKOS"
we
i
Hâ d n l h o r 9 a n * z a c i j a .
N a v r e me j e
pomodu
Kokf o. Tr. - 0 ?
r e
1 z a 41 i t a SOUR " E l e k t r o p r i v r e d a
* 12Wr * e n o 2 a b r a n a s a o b r a a j a. i p r i s t u p ovom
objekta
*Pr h
\
wak i a n je
radnika
i / ovo
bj*kta.
Preduzete
su
i
sve
mere
predvidjene
z a k o n o m. Onda s e p r i s t u p i l o i z o l o v a n j u s a mog i z v o r a
e nj a
odnosno
saniranju
nastalog
stanja
izgradnjom
im proviziranog bunkera.
Sutradan
doSIi
su s t r u e n j a c i I BK V i n C a , k o j i su i z z a k l o n a " o i o v J a
zid>
vratili
izvor u defektoskopu
i poneli
g a sa
s obom do I n s t i t u t a V i n a d a b i o t k l o n i l i k v a r .
Rad
sa
*
de-f e k t o s k o p o c n , n a s t a j a n j e a k c i d e n t a
*an iran je podaci
o izvoru
I r - 1 9 2 r ? r f f e Je k ? J i Se k o r i s t i u d e - f e k t o s k o p u j e
GBn n ^ < h
p o C e t n a a k t i v n o s t b i l a A o = l , 9 x 18
akcident *
^
88 9 o d i n e ) a a k t i v n o s t na dan
akcidenta l z n o s i l a je A
= 7 7 7 y 1 o2 RB. , _
.
1988 g o d i n e ) .
X 10
GBq <23 m a j a
Z ' i r : .
Jh
Za
k o n t e j n e r de-f ek t o s k o p a j e
radi 9 r afska
snimanja,
t i p a GAhMAMAT T I ^ F FDR.
Operatori
su
izneli
de-fektoskop
sa
radi oak t i vn im
izvorom
iz
prostorije
gde
se
uva,
u dvoriit?
-INkSs"
MauTla J ^ r a i v a n j a i R a z v o j
NKOS
na n e k o l i k o m e t a r a o d s a mog o b j e k t a r a d i
s m m a n ja nekih m et aln ih p l o i c a .
01
-4 6 2 -
Kada su
hteli
da
vrate
izvor
u
kontejner
nisu
us p e l i j e r j e on i s p a o i z
l e i i t a . Tako j e
izvor
ostao van
kontejnera
zraei
na
sve
strane
o ko
n j e g a . O p e r a t o r i su odmah p r i j a v i 1 i s l u a j <u 1 2 . 1 5
i a s o v a ) kod d i r e k t o r a , a on j e odmah o b a v e s t i o :
~ Sl ubu
za
medi ci ne r a d a
z a i t i t u od
u Obiliu.
zraenja
- Pokrajinski
i nspek t o r a t .
komitet
za
Odgovarajude
organe
S U P -a
Institut
"Boris
Kidri"
pr i
zdravtstvo
dispanzeru
sanitarni
u Vintfi.
Prui
su na me s t u
akcidenta
stigli
iz
slube
za
zatitu
od
zraenja,
koji
su
odm&h
preduzeli
o d g o v a r a j u d e me r e z a i t i t e l j u d i od z r a d e n j a .
Ozraene
zone
su
ogradjene
pomou
tablica
sa
nat pi s om "OPASNO Z R A C E N J E " . I z v r p e n a j e e v a k u a c i j a
1j u d s t v a i z o b j e k t a o v o g I n s t i t u t a , a p r e k o o r g a n a
SUP-a i s p r e C a v a n j e k r e t a n j a v o z i l a p r e ma o b j e k t u i
pored k r u g a o b j e k t a .
Sve o v e me r e su z a v r & e n e
u
12. 35 C a s o v a .
Na p o e t k u
je
izvor
zraenja
izolovan
pomou
betonskih
elemenata k o ji
su s e
na&li
u blizini.
Me d j u t i m, m e r e n j e d o z a z r a e n j a j e p o k a z a l o d a j e
izolovanje
radioaktivnog
izvora
nedovoljno
za
zaStitu
radnika
Instituta
i
prolaznika.
Zato
se
ocknah p r i s t u p i l o d a d a tn o m i z o l o v a n j u ,
t a k o d a smo
pomou o l o v n i h c i g l i n a p r a v i l i i m p r o v i z o v a n i b u n k e r
j e r se n i j e m o g l o o d r e d i t i
taan p o l o a j
izvora u
c evi . Ti me
smo o m o g u i l i
bezbeden
rad
Instituta,
j e r su s a d a d o z e k o d o b j e k t a b i l e m a l e i u o k v i r u
normi . Na t a b e l i
1 d a t i su r e z u l t a t i m e r e n j e d o z a
zraenja
posle
izolovanja
izvora
i
to
na
n a j k a r a k t e r i s t i n i m mesti ma oko i z v o r a .
-4 6 3 -
TABELA
1.
R E Z U L T A T I I Z M E R E N I H DOZA GAMMA Z R A C E N J A
NAK ON PRVOG I DODATNOG I Z O L O C W J J A I Z V O R A
a>
Doze
posle
prvog
izolovanja
Br . MERNA MESTA
izvora
DOZE
1 . Due glavne staze u pravcu ulaznih vrata

Insti tuta (zavisno od rastojanja od izvora)
7.2 - 21.5 nA/kg
2. Kod kapije (
5.2 pA/kg
m od izvora) - asfaltni put
3. Kod kapije dispanzera medicine rada
2.3.pA/kg
b> Doze izmerene nakon druge (dodatne) izolacije

Br . MERNA MESTA
DOZE
1 . Na rastojanju od 3 m od izvora u pravcu

objekta Instituta (severno)
111 nGy/s
2. a) Na 2-3 m od izvora) prema zap. strani

b) U jednom odredjenom uglju
16.7 - 50 nGy/s
194.6
nGy/s
3. Na 3 m od izuora u pravcu dispanzera

(istona strana)
16.7 - 44.5 nGy/s
4. Na 2-3 m prema junoj strani
11.0 - 16.7 nGy/s
Merenja^
pod
I a
izvriena
su
m o n i t o r om
t i pa
" SGM2 9 ,
a
pod
I-b
sa
monitorom
B A B Y L I N E 31
T r e b a n a p o me n u t i d a j e tom p r i l i k o m b i l o i r a z n i h
dezin-form acija,
da
je
navodno
doil o
do
k on t ami n a c i j e
zam ljita
i
vazduha
i
da
e
se
p ro irili
do
grada
Pritine
pa
i
dalje,
uporedjujui
to sa akcidentom u C e r n o b i l u .
R a z 1og
tome j e 5 t o su n e o v l a i e n a i n e o b a v e i t e n a l i c a d a l a
l z j a v e . Pra va in-formacija o akci den tu dat a j e preko
sektora
za
i n-f or m i s a n j e
SOUR
E1 ek t r o p r i v r e d a
Kosova*
izdavajuu
prvu
vanredno
in-formaciju
za
radnike
SOUR " E l e k t r o p r i v r e d a
Kosova",
a preko
d r u g i h s r e d s t a v a i n-f orm i s a n j a z a i r u j a v n o s t .
Sutradan
< 2 4 . 0 5 . 1988>
ujutro
kada
je
Institut
* I NKOS* p o e o s a rad om s t i g l u su s t r u n i s a r a d n i c i
i z I BK M i n a , k o j i su nakon d i z a n j a i m p r o v i z o v a n o g
olovnih c i g l i i p o s t a v l j a n j a
-4 6 4 -
T
zati t n o g
ekrana
od
olovnog
stakla,
pomou
manipu 1a t o r a i o p e r a t o r a I n s t i t u t a z a k r a t k o vreme
su v r a t i l i
izvor
u svoje
Ieiite
Kontejnera,
te
poneli
su
ga
sa
sobom
na
oprauku
me h a n i z ma
za
izvlaenje i v r a d a n j e
i z v o r a u k o n t e j n e r . Na t a j
nain d e - f i n i t i v n o s a n i r a n o s t a n j e povodom k a c i d e n t a
sa de-f ek to sk o p o m .
Ozraivanje
lju d stv a
pri
saniranju
akcidenta
Lica k o j a
su
za
vr eme
saniranja
stanja
bila
i zl oena u i z v e s n o j m e r i d e j s t v u r a d i o a k t i v n o g gama
zraen j u i p r i m i l i o d r e d j e n j e d o z e su
- Operatori
(rukovaoci
defektoskopa)
koji
su
izvesno
vreme
radili
sa
de-f e k t o s k op om
nakon
nastalog
kvara
pokuiavajudi
da
vrate
izvor
u
k o n t e j n e r , t e u e s t v o v a l i su u s a n i r a n j u a k c i d e n t a ;
- Dozimetristi
iz
slube
za z a i t i t u
od z r a e n j a ,
koji su o e s t v o v a l i u s a n i r a n j u a k c i d e n t a .
Na t a b e l i 2 d a t e su l i n e d o z e , k o j e su o b u h v a e n e
1 p r i m l j e n e o d 81 d o 23 m a j a 1988 g o d i n e k a d a j e
nastao a k c i d e n t .
TABELA 2 .
PREGLED L I C N I H
Br. Osoblje koje je uestvo.

u saniranju akcidenta
1. Operator
P R I M L J E N I H DOZA
Strufna
sprema
V K V radnika
sa kursom
2. Operator
/
-4 6 5 -
Boravak oko
izvora
Primlj.
doza
oko 2+4+5+10
minuta
7.448
mSv
Printl j .doza
utvr.stilo
dozim.i TLD
oKo 28 min.
0.713
raSv
Radi.je svo
vreme sa
operat.ali
nije r e d o v .
nosio lini
dozim.Doza
dakle treba
da bude
skoro ista
iako je
oi tano
samo 0.713
mSv
Napomsna
3. Dozimetar 1
SSS-tehn.
fizike sa
kursora
oko 4+10
niinuta
oko
6.00
mSu
Sti lo doz.
Stilo doz.
i TLD
4. Dozimetar 2
W
fiziar
sa kursom
oko 5 m i n .
0.78 7
mSv
Stilo doz.
i TD
5. Dozimetar 3
VSS fiziar
oko 4-5
min.
0.700
mSv
Sti lo doz.
Gore
naznafeno
vreme
boravka
u ozraenoj
zoni
oko
iz v o ra
za
svako
lic e
n ije
s tr o g o
mereno
a
rasto jan je
od
izvora
n ije
b ilo
is t o
za
svo
vreme
t r a ja n ja
preduzim anja
o d go u a ra ju ih
mera
oko
izolou anja
rad io aktivn o g
izvora
i
uopte
saniranja
n a s t a l o g s t a n j a nakon a k c id e n t a .
Zakljuak
Na
osnovu
gore
izloenog
moemo
z a k lju iti
da
su
povodom
akcidenta
sa
de-f k e t o s k o p o m
p r e d u z e t a s we
mere
koje
su
p re d v id je n e
Zakonom
o
z a & t it i
od
j o n i z u j u d i h
z r a e n j a .
M e d j u t im ,
r a d
sa
d e f e k t o s k o p om
ni
u
k om
s lu a ju
n ije
se
smelo
obavi ti
u
d v o r iS te ,
odnosno
u
p a r k in g u gde
s
snim alo,
ve
samo
u
posebnoj
p r o s to r iji
koja
je
p re d v id je n a
za
rad
sa
de-f e k t o s k o p o m .
In s t it u t
INKOS"
ima
dozvolu
za
rad
sa
de-f e k t o s k o p o m
za
radiogra-fska
snim anja
na
raznim
objektim a al i
uz
obezbedjivanje za& tite
lju d i.
Iako
kod
akcid
zbog
je
izvesno
prekoraenje
line
prim ljene
doze
tr i
osobe
koje
su
u e stv o v a le
u
sa n ira n ju
enta,
ona
nije
v e lik a
k o lik o
je
m ogla
b iti
velike
a k tiv n o sti
izvora.
N ije
b i li
b ilo
ozraivanja
zbog
toga
to
su
operatori
obueni
i v rlo brzo reagovali
nakon a k c id e n ta .
-4 6 6 -
W
S tTVI NÂ S, I ^
ijwm S ph?KVI Ss H
86
on
n
0 p9r. o yt je c t1 9i o3 9
fro m
r a d ia
AN ACCIDENT U IT H A R A D IO A C T IV E S O L I R r p Tr. 1 0 0
(DEFECTOSCOPY> * T T H E I N 8t T t U T E ^ ^ N K 08 O b T l ! C
Sh. F a z l i u ,
H.Morina
F.REOICA
Son ^ E K T R O P R I V R E D A KOSOVA - P R I S T I N A
ZA M E D IC IN U RADA
- RO D IS P A N Z E R
Abstrac t
In t h i s
paper
M W O S " ^
23 198fl j n
carry ou t
nto*n t h!e
dfrecuons
descried
some m e a s u r e m e n t s
W M C th
* l l J l
container,
^
h V g h *y< A t -7 * ,7 7
Li t e r a t u r a i
an
A*f t p r
th *
the
accident
" g *
w hich
case
f i 5
to
+k =
^. i
radioactive
Started
n-f
*
"
In s t i tute
happened
on
May
''a d i a t e
1 QB J 5 e b u t V l V
<I r - 1 92)
*"
fe g a T l*
X 0
Uery
is
' 0b 1C1* i h l. Cnhd

*h
.
and
8. S e k c i j a
NEJONIZUJUA ZRAENJA
MJERENJE INTENZITETA VISOKOFREKVENTNOG ELEKTROMAGNETSKOG ZRACENJA

(100 kHz - 30 GHz)
P i l , N.
Institut za medicinska is t r a i v a n j a i medicinu rada S v e u i l i t a u Zagrebu,
M. Pijade 158, 41000 Zagreb
1.
KARAKTERISTIKE ELEKTROMAGNETSKOG POLJA

Elektromagnetsko (EM) polje je u svakoj toki prostora odredjeno vektorima
elektrinog polja E , magnetskog polja H, i Poyntingovim vektorom Pd , koji predstavlja intenzitet EM zraenja |1|,
Pd = E
x H ,W/m2
( 1)
,
Ravnine u kojima lee vektori E i H su ravnine p o la r iz a c i j e EM vala. U uvjetima
->
irenja ravnog vala (daleka zona izvora zraenja) i n t e n z it e t zraenja se moe

izmjeriti mjerenjem samo jedne komponente EM p o lja , s obzirom da su one medjusobno okomite i u slobodnom prostoru vezane relacijama
|E|/|H|
= 377 a
|Pdl = |E|2/377 =|H|2 377 ,
(2)
W/m2
(3)
U podruju gdje komponente polja nisu medjusobno okomite i ne vrijede relacije (2) i (3) ( b li s k a zona izvora zraenja, r e f l e k s i j e ) instrument koji mjeri
samo jednu komponentu EM polja a badaren je u jedinicama in t e n z it e ta (W/m )

prema re la c ij i
(3) nee pokazivati stv arn i in t e n z it e t.
U praksi se najee mjeri
elektrino polje, a instrument badari u jedinicama in te n z ite ta . Na taj nain

izmjereni in te n z ite t u b li s k o j zoni i l i
u podruju gdje postoje r e f l e k s i j e EM
vala treba i n t e r p r e t i r a t i kao ekvivalentni i n t e n z it e t u dalekoj zon i". Ako se

mjerenja vre radi procjene biomedicinskih uinaka i zdravstvenog r i z i k a i z l a ganja EM zraenju to nije ve lik a pogreka, j e r prakti ki svi poznati b io lo k i
uinci su pOsljedica djelovanja e le k tr i n o g a ne magnetskog po lja . Granica daleke
i bliske zone je dana relacijom
-4 7 1 -
R - 2D2/ a , m
-
(4 >
n i
acenja, D je najveca poprena dimenzija izvora,
9dje je R udaljen ost od izvora zrarpm'a

a A je valna d uljina .
2.
KARAKTERISTIKE INSTRUMENATA
Senzorski
j e ajeSe s , s ta v Ije n 0 miniJaturne (p0, . antene nj (oju
je pr,fc,jue det ek tn. za d e te k c ij. h s(9nala Je rad( 3 it.kopja s n o s t l ,

kvadratine k a r . k t e r i s t , ke i d.bre o s j e t , j i , o s t i p9dn, - s c h o t t k , " d iod, |2 |.
Termis t or i t e o p , r su pgdn( 2, d . te k c ij p i p u lsn d ,,ra ih p , j a Ja(h
intenziteta |3|.
Za detekciju polja nepoznate p o la r iz a c ije se moe k o r i s t i t i instrument sa
senzorom sasta vlje n im od t r i medjusobno okomita d ipola. Ako se k o r i s t i neki od
navedenih tipova detektora, suma detektiranih napona de b i t i proporciona!na
kvadratu jak ost! e le k tri n og po lja , odnosno in te n z ite tu u toki mjerenja, neovisno o poloaju senzora u odnosu na ravninu p o la r iz a c i j e EM vala. Na ta j nain
napravljeni senzor se moe ba d ariti u jedinicama inten z ite ta.
Radi iro k o g spektra frekvencija EM polja u o k o li u , potrebno je da in stru menti budu irokopojasni s lineranom frekvencijskom k arakteristikom u c i j e l0 m
spektru fr ekvencija koje mjere.
Na t r i t u su uglavnom z astu plje ni instrumenti proizvodjaa Holaday Indus t r i e s , The Narda Microwave Corporation i General Microwave Corporation , 4 . 5 . 6 ).
Instrumenti navedenih proizvodjaa pokrivaju pojas frekvencija od 200 kHz do
40 GHz. Veina instrumenata pokazuje neovisno 0 poloaju sonde u odnosu na ravninu p o la r iz a c i j e EM vala, a mogu je izbor izmedju irokopojasnih i n s t r u ^ n a t a
i tnstrumenata za usko frekvencijsko podruje (fre kve n cije za i n d u s t r i j s k u ,
znanstvenu i medicinsku primjenu - 915 i 2450 MHz). Instrumenti uglavnom pokazuju in t e n z it e t EM Pm j a . Na niim frekvencijama (do 300 MHz) nekim mode?ima se
me m je H ti POSebno Jakost ele k tri n o g i l i magnetskog p o lja. Svi pokrivaju
podruje in te n z ite ta od nekoliko MW/cm2 do o t p r i l i k e 20-100 mW/cm2 , koje je in-
-4 7 2 -
teresantno s obzirom na izla gan je Iju d i i zatitn e standarde, a mogu se nabaviti

i sonde za jaa polja.
3.
VLASTITI REZULTATI
Projektirana je i izradjena sonda za mjerenje inte n z ite ta visokofrekventnog
EM zraenja. Senzorski dio sonde je m inijaturnih dimenzija (-v 1 cm u promjeru)

to zajedno s posebnom konstrukcijom izvoda omoguava da sonda svojim prisustvom
ne remeti raspodjelu polja koje mjeri. Koriten je sustav t r i medjusobno okomita
dipola, ime je postignuto da pogreka pokazivanja s obzirom na r a z l i i t e poloaje sonde u odnosu na ravninu p o la r iz a c ije EM vala bude u granicama + 0,5 dB.
Izmjerene k arak te ristike sonde su prikazane grafikonom. Mjereno je na 2,1 GHz.
Sonda je projektirana da bude iro ko po jasn a, a l i s obzirom da u zemlji nije mogue irokopojasno badariti sondu, za sada nije izmjerena njena frekvencijska
karakteristika. O s j e t l j i v o s t sonde je takva da se njome moe m jeriti u podruju
intenziteta od interesa za prouavanje biomedicinskih uinaka i zdravstvenih
rizika izlaganja visokofrekventnom EM polju.
GRAFIKON. K ara k te ristik e napravljene sonde, na 2,1 GHz
(0 dB (mean value)
\*0,5 dB
100
200
300
UOO
500
600
P^, pU/cm2
473
literatura
dy. Microwave Technology, P re n tic e -H a l 1 , 1986.

2-
8. S i e g a l, . Pendleton: Zero-Biac
c * -
jan ,975.
str.40h;47
H.I. Bassen, G.S. Smith: E le c t r i c F ipin
3-
d ,
Ant ennas and P r o p a g a t . , vol AP 31

, ^
A ReV16W IEEE T r a n s " y
v o l
rujan 1983, s t r . 710-718.
Manual,
5'
"
CrPr a t l n: ^
: : : :
MdSl 4A and 4 ^Perating and Service
M,cro ve corporation: B * d b M d
' 90S' a' S P0Si"
f"
Pfotection, pr , fni
6 . ,
6'9 June, 1989.
A Po*e r-D e n sity Measurement of H i o h - F
(100 kHz - 40
ghz)
rec)uency Electromagnetic Radiation
abstract
1 ,
Th1S paper de< ^ with c h a r a c t e r i s t i r ,
fiZ
SUrny f tte
f r e m c y e,ectr~
tenistics o f co, ereia, . J "
developed , t te institote , r f c d , o ,
g e
relevant
P " e
,s it h in
p re se n t!
' nS*r"
e
tre
W .f
ntS * nd f *
"
f r M , s urem e , c o n c e r n j n g ^
, o ,5
e a s u re (i a t z _ f ^
-4 7 4 -
2 a r S - A"
' s P y
p r 0ensftj
d y , ,c
o f th e
n sity , measurement.
OVI RADOVI SU STIGLI

SA VELIKIM ZAKANJENJEM
PA NISU SE MOGLI UVRSTITI
U ODGOVARAJUE SEKCIJE
L O G - N O R M A L N A R A S P O D E L A K O N C E N T R A C I J E R n -2 2 2 , R a - 2 2 6 ,
U R A N A I U K U P N E B E T A A K T IV N O S T I
U P O D Z E M N IM
I P O V R IN S K IM
V O D A M A U S L O V E N IJ I
D . M it i , J. Vaupoti, J. B urger, I. K o bal

Institut J o ie f Stefan, Univerza E. Kardelja v Ljubljani
p.p. 100, Jamova S9, 61111 Ljubljana
Analizirana je koncentracija Rn-222, Ra-226, urana i ukupna beta aktivnost

u uzorcim a podzem nih i povrinskih voda u Sloveniji. Z a merenje koncentracije
radona i radija smo koristili alfa scintilacione elije, za uran fluorimetriju odnosno
neutronsku aktivaciju, a za beta aktivnost Geiger M ulerov broja. Statistikom
obradom podataka, koristei log-norm ilnu raspodelu, smo potraili odgovor na
pitanje d a li izmerena aktivnost ima jedan ili viSe izvora.
L og-n orm aln a raspod ela

R aspodela definisana gustinom raspodele:
tako d a je t > 0, - o o < n < oo, o > 0 je log-nonnalna1).
To je, dakle, takva
raspodela d a za sluaj funkcije Z sluajne promenljive T

_ (ln t - /x)
z =
a
je sluajna prom enljiva Z raspodeljena normalno gustinom raspodele:
$ = exp(-
-l/2z2)/v/27r.
Podsetim o se ovde d a je sam a funkcija raspodele definisana kao
M atem atiko oekivanje je u optem sluaju definisano kao

E {X ) =
l
J
x f{x )d x
c o
a u sluaju log-norm alne raspodeie je jednako:

E { T ) = e "+ 1/20,3
-4 7 7 -
Disperzija, koja nam predstavlja raspienost oko srednje vrednosti, je
D ( X ) = ( [ X - ( X ) ] 2) .
A k niate log-normalnu raspodelu, disperzija je dana kao:
D {T )= E [T Y (e ' -\ ).
Za Sluaj kada J'e disperzija prevelika ima smisla definisati i Qdredene kvantile, koji
predstavljaju reenja jednaine
P ( X < x p) = P
i im aju veliku intuitivnu vrednost jer odreuju procente verovatnoe d a je vrednost

sluajne promenljive u odreenom intervalu. M ediana je u naem sluaju
a kvantili reda .05 in .95 su
*os = exp ( n - 1.645a )

<95 = exp(ju -f 1.645o)
O brada poda tak a na raunaru

R adi lakeg interpretiranja dobijenih razultata predstavim o funkciju raspodele
kumulativno,
znai relativne frekfencije za sve promenljive m anje od
odreene vrednosti.
tano
A ko to crtamo u probability skali dobijem o kumulativni
oblik raspodele kao ravnu liniju2).
P ri analizi podataka iz uzoraka povrinskih
voda se vidi d a je koncentracija radona raspodeijena Po log-norm alnom zakonu (

Slika 1.). T o je razum ljivo jer je radon piin, koji po izlasku vode na povrinu odlazi
u vazduh. K od raspodele radijum a se mogu videti dve raspodele to je razum ljivo
je r je P r a v d a n o oekivati razliitu situaciju u blizini rudnika urana irovski vrh ili
u okolini Hrastnika, ge se proizvode fosfati. A naliza uzoraka podzem nih voda daje
drugaiju sliku sa dve log-normalne raspodele to se m oe objasniti injenicom da
v d e P riro d n ih leilita u Sloveniji sadre i radijum i radon ( a time i beta zraenje
d radonovlh potom aka) a izvori m in erabih voda nisu ravnomerno rasporeeai po

celqj teritoriji Slovenije 3) ( Slika 2.).
-4 7 8 -
.01
.05 .10
.25
.50
.75
comulative probability
.90 .95
-01
0 5 .10
.2 5
.50
.75
.9 0 .95
c o m u l a t i v e pr oba bili ty
Slika 1. Koncentracija radona u povrinskim vodama u Sloveniji Slika 2. Koncentracija radona u podzemnim vodama u Sloveniji
Literatura
) Aitchison, J. and Brown, J .A .C . (1976) Log-norm al Distribution, C am bridge
University Press, Cam bridge.
ge
2) M iti
S)
D.
Log-norm al statistina obdelava ekolokih podatkov
O kroKla
! " ' l PO,i J"

D - K ri J " Ani;ik M " J
8.. kofljanec
N a tu ral d .o a c t.v .tj, o f t a h w , t , Slovem ,, V u g o d .v ia , to be p b li,h ,d .'
ABSTRACT
Application o f log-normal statistics for distribution o f natural radionuclides in
ur ace and ground waters in Slovenia. Results o f Rn-222, Ra-226, uranium con-
no^z:: r êtarivityw
ereeiaboratedbyusin*
er t0 get mf0rmatl0n about the number Of distribution for each radionuclides.
-4 8 0 -

PRlSTINA, 06.-09 .VI 1989. G O D M E
Mirjana Cvetkovi, A. Milovanovi i D. Tanasijevi
Vojnotehniki institut, Beograd
ISPITIVANJE EFEKATA HIPNOTIKA U OZRAENIH PACOVA
SAETAK
Ispitan je efekt N e z d o n a l a ^ i fenobarbitona u pacova ozraenih subletalnaa
(6 Gy) i letalnom dozom X - z r a m j a (9 Gy ) % RezuItati su pokazali da> jje ntptesr
efekt u ozraenih ivotinja znaajno produen ujnanifestnan periddu ARB, s tcm
razlikan to su prctnene kod Nezdonala znatno vie izrazehe (produenje za 2 t5
do 5 puta u odnosu na fenobarbiton gde je vreme spavan ja produeno za 30%)}.
Produeno vreme spavanja znaajno su antagonizovali, indukcija mikrozomnih aizima fenobarbitonom, kao i radioprotektor WR-2721 pr imenjen pre zraenja.
UVC
Narkotici predstavljaju grupu lekova za koju postoje moda najbrojniji literat u m i podaci kada je u pitanju interakcija lekova i zraenja. Prakticno nna
sredstva za koje nije ispitana akutna toksinost, vreme preivljavanja rli Mtocaj na tok akutne radijacione bolesti (Vilson 1955; Winne 1962? Nair i s a r .1965).
Medjutim, ispitivanje efekata narkotika u ozraenom organianu ne gubi od svoje
aktuelnosti jer su ispitivanja mehanizma nastalih promena jos uvek nedovoljna. ^
Naa ispitivanja sa serotoninom i njegovim antagonistima kao. i. rezultati Varagica
i s a r . (1962) i Naira (1967) sa serotoninom, su pokazali ffi je i ovaj, neurotransmiter ukljuen u produeno hipnotiko delovanje barbiturata. Medjutim:,, u literaturi postoji sve vei broj podataka o oteenju metabolike razgranje leka kao uzroka pojaanog narkotikog delovanja. Yukawa i Nakazawa (1973) au supresijcm heksobarbitalne oksidacije utvrdili da zraenje prouzrokuje dozno^zavisnu inhibiciju
mikrozcmnih aizima jetre. Ovaj sistem je veoma osetljiv na zracenje 1 v e e k o d doze
od 4 Gy dolazi do znatne inhibicije heksobarbitalne oks.i.daze cc pacova (Nair i Bau
1967). Ifeimajui u obzir lite r a t u m e podatka koji se odnose na smanjenu aktivnost
detoksicirajuih enzirna moe se pretpostaviti da lekovi koji podlezu oksidativnoj
danetilaciji i dealkilaciji u ozraenom organizmu mogu bSlt. spoirfije razgradjaii.
Xz tih razloga cilj naih istraivanja je bio ispitivanje prraiaaa narkotickog
delovanja Nezdonala u ozraenih pacova, kao posledica oteenja metabolicke razgradnje ovog leka u jetri.
MATERIJAL I METODE
U ogledima su korieni pacovi mukog pola, telesne mase od 200.'d 25 grama:. _
Sve ivotinje su ozraene X-zracima dozcm od 6 do 9 G y . Eksperiinsatii su radjeniL
u grupi od najmanje 8 do 10 ivotinja. Procena hipnotikog delo.vanja Nezdonala
(tiopental-natrijuna) i fencbarbitona izvedena je merenjem cfiaiine vremena spavanja (min - S.E.) kako je to opisano kod Lim-a (1964). Snatra se da je z ivot.mja
budna kada pc-ne da naputa poloaj u kome je bila za vreme spavanja.
-4 8 1 -
REZULTATI I DISKUSIJA
Rezultati pokazuju da je dejstvo oba anestetika promenjeno janizujuim zraenjem. Na^Tabeli 1 prikazan je efekt jedne letalne (9 Gy) i jedne subletalne
doze zraenja (6 Gy) na duinu vremena spavanja prodzrokovanu Nezdonalom.
Poevi od 3-eg dana pa nadalje vreme spavanja znaajno je produeno i to
kako kod vee tako i kod manje doze zraenja. Vrane spavanja je produeno
za oko 2.5 do 5 puta to je visoko signifikantno (p-< 0.001).
T A B E L fl
EFEKT X-ZRAeENJA NA ANESTETlCKO DELOVANJE N EZD O N A LA ^
Vreme posle
o^raenja
K0NTR0LE
15.1 - 1.6
(20)
24h
ivotinje ozraene sa 6 Gy
ivotinja ozraene sa 9 Gy
16.2
1.8
(11)
17.M - 1.2
(10)
14.8 - 0.9
(idrj
3 d
35.11 - 1'.5*
(11)
6M.7 - 5.3*
(12)
11.2 - 0
(10)
7 d
38.2 - 2.6*
(10)
50.4 i 4.1*
(11)
13 d
55.2 - 9.6*
(10)
87.1
15.5 - 1.2
(10)
5.2*
(9)
Vrerae spavanja (minis.E.) predstavlja vreme od moraenta injioiranja

Nezdonalaw
( 2 0 m g / k g i.v.) d o u s postavljanja refleksa u s p r a v l j a n j a .
* p:0.C6; znaajna razlika u odno s u na kontrolu.
U eilju ispitivanja mehanizma produenog hipnotikog delovanja Nezdonala

,
kao prvo ispitan je uticaj X-zraenja na anesteziju prouzrokovanu fenobarbitonom, barbituratom koji se praktino ne razlae u jetri, da bi se iskljuio
faktor metabolike razgradnje leka koji u uslovima ozraenja menja farmakoloki odgovor na tarbiturate. U skladu s ovim dobijene su znatno manje promene
u odnosu na narkotiko delovanje Nezdonala (Tabela 2).
T A B E L A
2.
, EFEKT X-ZRAENJA NA ANESTETIKO DELOVANJE FEN0BARBIT0NA

KONTROLE
Vreme posle
ozraenja
1
24 h
83.2 - 3-9
(10)
-
(8)
70.6 i 4.2
(12)
64.2 i 2.4
(14)
86.8 - 7.6
(12)
71.7 - 3.7
(14)
7.1
5 d
132.6 i 8.2*
(10)
136.4 - 9.2*
(10)
7.4
13 d
133.4 i 3.6*
(9)
125.6 - 6.8*
(9)
(8)
95.5
Zivotinje ozraene sa 9 Gy
78.4 - 5.1
(10)
97.6
ivotinje ozraene sa 6 Gy
Fenobarbiton je dat sporctn injekcijcm u dozi od 3 0 m g / k g

p-cO.05; znaajna razlika u odn o s u na kontrolu.
482
i.v.
Neposredno posle zraenja trajanje narkoze je ak i skraeno za oko 16% (N.S.)

u odnosu na kontrolu.
Da je oteenje enzima koji uestvuju u razgradnji leka uzrok produenog hipnotikog delovanja Nezdonala potvrdili su i eksperimenti sa indukcijom mikrozcmnih enzima (Tabela 3). Prethodna primena fenobarbitona 3 i 48 sati posle
T A B E L A
3(R)
OTICflJ FEHOBAHBITONA Nfl flNESTBTlCKO DELOVflNJE NEZDONALA

KOD PACOVA OZRACENIH SA 6 Gy
KONTROLE
10.3 - 0.9
(10)
Vreme posle
ozraenja
2iih
Ozraene
iv o tin je
18.5
Zraene iv o tin je
tretirane. fenobarbitonom 3 posle
zraenja
1-2
(9 )
Zraene iv o tin je
tretira n e fenobarbitoncm 48h posle
zraenja
23-2 - 5.M
(12)
9.8 i 0.7
(10)
3d
27-1 - 3.6
(10)
12.4 i 1.6*
(12)
11.8 i 0.6
(10)
5 d
36.2 3-1
21.2 - 2.6
(11)
14.8 i 1.2*
(8 )
10.1 - 0.7
(10)
7 d
42.0
41.8
(10)
38.3 - 2.9
(10)
3.6
1.9
(9)
(9 )
Fenobarbiton j e in jic ira n i. p . u dozi od 80 mg/kg, 3 i *t8 s a t i posle

zraenja.
* p 0 .0 0 5 ; znaoajna razlika u odnosu na ozraene iv o t in je .
zraenja, u oba sluaja signifikantno je skraivaia vreme spavanja prouzrokovano Nezdonalon. Ovaj efekt najizrazitiji je 48 sati posle primene fenobarbitona.
U daljem toku (7-og dana) njegova efikasnost kao induktora mikrozannih enzima
potpuno iezava.
Gamafos (WR-2721) jedan od najnovijih radioprotektora iz grupe aminotiofosfata
primenjen pre zraenja u potpunosti je norrnalizova produeno vreme spavanja u
ozraenih pacova prouzrokovanih Nezdonalom. Medjutim, primenjen posle zraenja
znaajno je produavao vreme spavanja i to kako kod kontrolnih tako i kod ozraenih ivotinja (p< 0.005) (Tabela 4).
T A B E L A
4.
OTICAJ WR-2721 PRIMENJENOG PRE I POSLE ZRACEMJA NA ANESTEIlCKO DELOVANJE

NE.ZDCNALAtR) U OZRAENIH PACOVA (9 Gy)
KONTROLE
12.4
1.2
Vrerae posle
zraenja
3d
14.8 i 2.4
(8)
-
(9 )
WR-2721
1.4
7d
64.7 - 5.3*
C12)
13 d
78.5 i 6 . ( f
(8 )
WR-2721+
zraenje
16.3 - 2.6**
( 10 )
43.1 i 3 . 8*
(10)
(8)
15.1
Cteraene
ivotin-je
54.713.7
Zraenje+
VJR-2721
-
25.4 i 2.1** 1 3 4 .2 ill.rf

(10)
36.8 i 4.1**
(10)
*p < 0 .0 5 : u odnosu na kontrolu; **p < 0 .0 5 ; u odnosu na zram e iv o tin je
sa Nezonalom (Tabela n n ^ Je 6arbiturata s l i no kao

1962 ; ffa ir i s a r . 1965) ^ azano Je u Vie radova (Winne igfip eksPeriineritiina
pojacanog elovanja b a r b it n ^ T Vlh autora ^ a t r a d a ^ e d a n ^
1 sa rrazgradnje ovih lek ova ,, w
le Posledica oteen ia d p ^ , glavn ih uzroka
bitoi'iom, barbituratnm 1 -l
lu prilofe idu n- 5 ,
1kaci oni h procesa
zato u o z r a e n ^ ^ S f ne ^ r a d j u j T u j e t M
sa C
nja vremena spaVnjf in d ^ k r^
kra e (Tabfela 2 ) Isto t^ 6 nepr anenJen i
le k a , p otvrd ju je da i P !!; f ' J mikrozcma en2ima ie tr ^ i,
mogucnost skraedelovanja Nezdonala (T a b e la ^ 'T
zraenJeni fa k t o r prSueni'aîv razgTadnj u
a.Pentobarbitalnom a n e s te z li ^ lcn e re z u lta te dobio ie i rfc?
lpn0tlckqg
primenienoe- in m-i*,
tezljcin. VecoJa dobro
opteg radioPr o t e k t i m ^ ZHa?enJa (Tabf!la *0, v e ^ a t n o 1^ df lovanJe WR-2 72 1

(198 ) su pokazali da WR p1 <?vanJa > Posebno nk nivou ie t r ePw
V6ana dobrce
simalnoj k o r.c e n tr a e iti^ Z fJ ^ M a i z ^ i t a f i n i t e t za
^
Yuhas 1 r va nekoliko puta due
V6C p o sle 15 tniiiuta i ns b i ! J<2
gde se u mak-
SE s s y ? s ^
. narkotika
S S S P J .a r
anonc W
0F SELErra)
respect). Pretreaf-jno^ ^
(Nesdonal was 2 5 to R
e of wfnch depensignifiaantijr reduced thf h * by radioProteotor HR-2TO? '"re.potent in that
^ the hypntic effet of both t e s S Z g ? * " * 1' *
LITERATURA
Lim
(1964) year Book Medical p..h l . .
M RR- (1964).
Nair V., Finer s .f a a h D _ (
e rS- ^ - C h i c a g o 2 91-298.
Nair V., Bau D. (1g67) PrQC
' ^ Q -SD C - & p .ai0 l .MBd. 78, 246-252
* 9 6 7 )
R
Pr0e' f 0 ' E1 - > l-M . 126, 853-862.
'
p,.. .
lat*Re s r 30, 3 5 ^ 3 6 2 .
J ^ 1^ 11 B., Grtiham V (1g82y R .. .
Var^gi v., Stepanovi S
Ffein
Radiat.Res. 91, 394-3 9 7 .
,1
ufT;2'',3',2-"
E. (,9 5 5 ).
yZ
sj
, l t o I.
0.
,
J Z
l 'i
s'
16_0962)'
5(s_5io
'a p 'Elth' 2'132t2-2 3-
T
t - l at 't e '
(1973)- tedlat Res., 56, 14q _ i4 9 _
-4 8 4
PROSTORfJA RASPODJELA DOZE ?RAENJA I VRIJEDNOSTI

KOJE PRIMI OSOBLJE KOD LOKOMOTORNE DIJAGNOSTIKJS
Banduka M.
KATEDRA ZA MEDICINSKU FIZIKU MEDICINSKO/i FAKULTF.TA
Moje Pijade 6, 7\ooo SARAJEVO
U V 0 D - Kod ove dijagnostike se vri kontrastni prikaz krvnih
sudova gornjih i donjih ekstremiteta. Generator rendgenskih zraka je aparat
Philips sa prikljuenom raounarskom jedinicom "digital vascular imaging".
Detektovana radijacija u radnom prostoru oko pacijenta je posljedica rasijanja zraenja na pacijentu, blendi aparata i ostalim strukturama
na koje naila'zi primarni snop zraenja.
Mehanizam rasijanja fotonskog zraenja, u poredjenju sa slikom rasijanja naelektrisanih estica, ima drugi karakter. Teorijska slika ovih
procesa ima dobro slaganje sa eksperimentom u podruju niskih energija u
klasinom (Thomson) i kvantnomehanikom pristupu (koji su razvili Klein i
Nishina koristei Diracpvu relatiyistiku teoriju elektrona). I Kod kvalitativnih odredjivanja komponente rasi^janja u primarnom snopu koji prolazi
kroz sredinu razvile su se mnoge teorije i ponudjeni empirijski obrasci
koji
n e m a j u
dobra slaganja sa eksperimentom. Pribliâvanja realnoj slici
treba oekivati uvodjenjem faktora geometrije u ove pristupe.
MATERIJAL I METODE - Dozimetrija prostora je izvedena sistemom Ionex

25oo/3, proizvodnje Nuclear Enterprisec sa> komorpm od 600 cm^ tipa 2511/3.
Dozimetar je prije mjerenja proao uobiajenu kalibracionu proseduru. Iz
krive za energetsku ovisnost uzet je faktor komoie 1.666 za podruje 7 o-95
kV. Ova komora je upravo namjenjena za mjernje malih odza u vazduhu. Uz ovaj
dozimetar je koriten i monitor zraenja Vacutronik VA-J-15A iji je vremenv
-4
ski odgovor manji od 2o sekundi za podrucje 2 x lo A-kg. Za mjerenje doze
koju prlmi osoblje-dozimetrija in vivo-za vrijeme radioskopije koriteni
su TL dozimetri, visoke osjetljivosti na bazi magnezijum botara (Mg B4
o7) sa itaem Toledo 654.
Za izradu dozimetrijske slike prostora koriten je i vodeni fantom
koji je simulirao pacijenta na kome se vri raslijanje zraenja. Fantom je
izradjen od materijala jedinine gustoe i dimenzija 4oo x 3oo x 25o mm.
Uticaj nekih fluoroskopskih kondicija na dozu zraenja u radnom

prostoru dat je u radu (2). Ovaj- rad predstavlja nastavak istraivanja poetnih u pomenutom radu. Ako se zavisnost doze zraenja od distance rasijanja D (r^) izvode za dovoljan broj radijus vektora poveanih iz centra
polja, mogue je spajanjem taaka iste doze dobiti raspodjelu doze zraenja
-4 8 5 -
u radnorn protoru oVe dijagnostike. Dozimetrijska slika je predstavljena

preko horizontalnih presjeka na visinama 6 0,7 0 ,80 ,loo,llo,l4o i 16o cm
d poda- ZbS velikog gra'di jenta doze zraenja neposredno uz stol, i
g a b a n t a k o n s t e n e komore u ovom podruju su koriteni TL dozimetri.Sve ove
slike su izvede.:e za fluoroskoRske parametre koji se najee koriste u
praksi.kod ove dijangostike, uglavnom
se cijelo tijelo ozrauje nehomo-
genb. Za procjenu efekata izazvanih zraenjem potrebno je odrediti dozu

koju prime radiosenzibilne strukture. Stoga su TL dozimetri noeni na elu
(iznad oka), titnjae, vrhu sternuma, gonadama i prstima ruke. Proitane
vrijednosti su bile u podruju dobre pouzdanosti i svodjene su na jednu
pretragu.
R E Z U L T A T I -
Prostorna raspodjela doze zraenja u ovom
prostoru je predstavljena preko horizontalnih presjeka na visinama 60,

7o,9o,loo, 14o i I60 cm izvedena za napone 94 kV i 1.8 mA sa otvorom
polja l4o cm
i FTD (rastojanje : fokus - povrina stola) 45 cm. Na
prilozenoj slici je data ova zavisnost na visini 60 cm od poda. Doze zraenja

koje prime pojedine strukture tijela osoblja izmjerene sa TL dozimetrima prikazane su na priloenoj tabeli. Procjene godinje doze su izvedene prema godinjerrl protokolu od 21o pacijenata.
GODINJE VIJEDNOSTI DOZE OITANE NA TLD U mSv
Anatomska
struktura
Voditelj
pretragfe
Asistent
voditelja
Radioloki
tehniar
elo
5.6
4.2
titnjaa
1.8
7.3
8 .1
3-8
lo.4
9.4
3.1
Sternum
Gonade
Prsti
1-35
11.5
1.32
1 1 .8
----------- ------
2.8
S K U S I J A
- U radu (2) je pokazano a se doza zraenja za
koriteno podruje napona u ovoj dijagnostici, promjeni a do tristoposto.
Ovo je od posebnog znaaja kada se bavimo dozom koju primi pacijent. U
486
radnom prostoru, van primarnog snopa,, ova zavisnost se uglavnom odrava.

Koritenjem pojaavaa slike, kod ovog aparata dobiju se pet razliitih
vrijednosti doze zraenja. Zavisno kakvo uveanje voditelj eli, zatim
dimenzija anatomskih struktura ili nekih segmenata koji se ele u cijelini sagledati pri odredjivanju protoka krvi, ove doze stoje u odnosu jedan
prema tri.
Izmjene doze zraenja pri odabiranju razliitih FTD idu i do 60%
iznad vrijednosti koje se dobiju kada je sto sputen u najniu poziciju.
Povrina polja koje se otvara shodno dimenzijama anatomskih struktura
utie na dozu zraenja zavisno od oblika i povrine polja. Znatno vei uticaj imaju kvadratna polja iste povrine u odnosu na polja velikog odnosa
strana. Ovdje se doza reducira kod najveeg polja na tri puta manju vrijednost, ako se jedna strana polja zatvori na dimenziju H cm.
Izodozne krive predstavljaju raspored doze u prostoru oko rendgen
ske cijevi. Manji razmak od lo cm izmedju horizontalnih ravni nije radjen,
jer se doza ne mijenja tako brzo. Apsorpcija zraenja u stolu, kao i uticaj zidova na rasijanje zraenja koriguju dozimetrijsku sliku. Izodozne krive
pokazuju da je najveca doza na presjecima 60 do 9to cm u kom podruju se
nalaze gonade. Na visinama l4o do 160 cm nema znaajnih promjena doze sa
visinom. Vrijednosti doze su u_t>vom podruju oko deset puta manje u odnosu
na najnie presjeke, za take iste distance. Iz pregleda primljenih doza
zraenja pojedinih struktura tijela osoblja se vidi da titnjaa primi veu
dozu od onog soiva jer se nalazi na manjoj visini. Doza je mjerena kod
osoba koje nisu nosile zatitu. Znatna razlika u dozi postoji izmedju voditelja pretrage i njegovog asistenta. Dozimetri noeni na sternumu su postavljeni na dijelove koji nisu dovoljno pokriveni zatitnom keceljom. Oitane
vrijednosti su dosta razliite, jer nekad se kecelja nekontrolisano podigne
spusti pa zatvori ili otvori dozimetar, tq govori o noenju kecelja ne adekvatnih dimenzija.
-*97-
p a r a l e l n o j p o d u n a v i s i n i 60 cm z a
n a p o n 94 kV i s t r u j u 1 . 8 mA
Z A K L J U A K - I z eksperimentalnog materijala se uooava da

je ovo osoblje izloeno visokim dozama po jednoj pretrazi. Izuzetno je
visok gradijent doze neposredno uz sam stol, to mora biti poznato voditelju i njegovom asistentu, koji se nalaze u neposrednoj blizini ovog
podruja. DObivene vrijednosti ekvivalentne doze, koje su dobile mjerene
strukture, su ispod granice godinje ekvivalentne doze (Pravilnik
o gra-
nicama iznad kojih stanovnitvo je lice koje rade sa izvonma jonizirajueg zraenja..... ) koja iskljuuje mogunost pojave nestohastickih efekata.
Obzirom na prirodu i organizaciju posla ovdje se osoblje ozracuje sa svih
strana i dolazi do nehomogenog raspodjela
doze po tijelu osoblja. Zbirni
efekat daje vrijednost doze koja svodi stohastike efekte na prihvatljiv

nivo. Godinje vrijednosti doze su dobijene na osnovu protokola ove dijagnostike. Ove vrijednosti treba cijeniti u kompletnoj slici svih uticaja na
dozu kao i na dozu koju primi cijelo tijelo. Svako procijenivanje dobivenih
vrijednosti izdvojeno iz ove slike je nedopustivo.
L I T E R A T U R A
1. Ardran GM; Crooks HE.: Checking diagnostic X-ray beam quality. Brit. J.
Radiol. 41.193,(1968).
2. Banduka M. Uticaj nekih parametara rendgenskog generatora na dozu u okolnom prostoru. Radiologia Iugoslavica. Sup. V. 22, 97-loo (1988).
3. ICRP-26 Recommendations of the International Commission Radiological
Protection. Pergmon Press. Oxford (1977).
4. Wholey M.H. Clinical dosimetry during the angiographie exa"
Cirqulation 5o.622-631.(1974).
A B ST R A C T
The paper presents the irradiation doses distribution in the workmg space
of the locomotor diagnostic personnel. It also presnets the estimation of
irradiation doses per year received by certain body structures of this
personnel.
-4 8 9 -
INDEKS AUTORA
A l u n i Lj
A r h S.
A r e i n a R.
345
95
183
105
B a i S.
28
B a j i B.<vi.
21 1
B a n d u k a M.
485
B a n o v i M.
195
Bastai L j .
302
Barii D .
7
B a u m a n A.
74
B a g o v i J.
435
B e d r i ce L j .
169
B j e g o v i M.
191
B e k - U z o r o v Dj . 21 1
B o r e l i F.
327
B r o n i J.
423
Brnovi R .
66
B u r g e r J.
477
Cerovac H .
C e s a r D.
Cvetkovi M .
C i g a n o l v i P.
Cizmek A .
Cernak I
Cukman M .
335
74
481
199
393
203
323
108
427
91
335
128
140
351
335
254
397
D e a n o v i 2.
191
D e m a j o M.
250
D e s p o t o v i L j ,.A .
D e s p o t o v i R. 3 8 9
D o d i S.
233
D r e s t o B.
309
D r l j e v i A.
309
Drndanski N .
46
D u m a n i S.
38
Dvornik I .
151
401
393
397
43
323
363
367
Djuri
159
271
450
G.
136
Dmbasevi
Emanovi
D.
M.
112
116
173
Paj Z.
375
P a z l i u S.
F e d i n a S.
F o r i J.
38
62
419
Fraj
397
B.
195
78279462
101
-4 9 0 -
Gaii F .
G a e v i M.
Gi n d a N .
G l o di t f S.
Go t i M .
G h i i Z.
43
435
136
155
41 1
124
H a j d u k o v i D.
83
H a s a n b a S i D.
199
H a d i e h o v i M . 28
H e r c e g Z.
199
H i n i Z.
124
H o r S i E.
87
H o r v a t Dj .
211
78
441
458
95
2 37
99
254
237
241
Ini <f S .
208
I v a n o v i L.
203
I v a n i e v i M. O . 250
Jakti F .
J e r e m i M.
J e r n e j B.
Jevremovi T.
J o k s i G.
Jowanoui L j .
J u n i K.
419
294
195
327
218
226
62
Kandi A .
331
K a r g a C i n B.
177
K laji R.
3
Kneevi Lj .
41 1
Kobal I .
477
Komosa A .
101
K o r d i B .
20
Korun M.
147
K o s i P.
159
K o s t a d i n o v i A. , 405
K o s t i a l K.
177
K o i u t i K.
7
Kotovi Z.A .
401
K o t u r o v i A.
159
K o v a d M.
241
Kova J.
74
K o v a e v i M.
155
K r a i n a n i M.
15
K r a l j e v i P.
169
K r s t i S.
282
K r s t i R.
286
L a z i S.
28
Lendek M
177
Lu1i S .
7
331
222
101
183
87
199
408
183
355
359
173
427
91
128
491-
Markoui N .
M a rin k o v i N.
Markov i t S .
M arkovi 2.
M a r t i n i R,
Mati I .
Matkovi V.
21 8
383
132
241
22 2
11
32
147
155
302
M i h a l j A.
3
87
M ijatovi L j .
70
M i l a i S.
222
233
Mi t i 0 .
211
Mi 1 i u o j e v i K. 187 215
M i l j a n i S.
169 36 3 367
M ilanovi
A.
481
M i l o j e v i M.
44 5
M i 1o t e v i 2 .
3
87
199
M i l o e v i A.
159
M i n i M.
2 33
Mi t i 0 .
4 77
M i t r o v i R.
20
24
435
M i r j a n a M.
246
M i r k o v i G.
54
58
M o r i n a H.
38
78
279
M usi S.
41 5
4 19 431
M u a n o v i M.
309
N e i m e M.
N i k e z i D.
Novak L j .
N ovakovi M.
N i n k o v i M. M.
N i k o l i R.
101
286
164
3 35
120
315
Osmak M .
258
P a n t e l i G.
P a n o u D.
Pavlovi I.
Pavlovi R.S.
P e j u k o v i B.
P e r h a t U.
P e t r o v i B.
P e r i A.
P i i l N,
P l a n i n i J.
Plea* I .
P o p o v i D.
P o p o v i S.
Popovski S.
P r ija te lj I.
P u c e l j B.
237
462
371
155
66
164
164
218
20
120
132
159
345
20
24
405
408
471
375
4 05 408
271
415
351
95
11
147
4*2
Radoti N.
R a d o v a n o v i R.
Ra n og a J e c - K o m o r
R e i c a F.
R a v n i k a r M.
R i s t i M.
211
112
M.
4 62
147
4 19
3
S a r a e v i L.
87
Samek D.
241
Selak I .
383
S i m o v i R.
302
Sim ovi S.
203
S i m o v i M.
S l i j e p e v i P . 199
50
S m i l j a n i R.
3 27
Spasi V.
15
S tan k o v i S.
383
S t a n i i V.
S t a n i m ir o v i c ! D .203
32
Stevanovi Z.
S t o j a n o v i D.
132
S t o j a n o v i M.P .208
401
S u b o t i B.
116
323
431
237
445
435
187
423
Si-frer J.
S i m p r g a M.
S ip k a U.
Struc V.
S m e l c e r o v i M.
S o b a j i M.
Sukala Z . I .
108
169
28
95
132
37 9
246
T a n i s i j e v i D.
T o d o r o v i D.
T o m a ^ e v i M.
Tom ljenovi I .
481
50
26 7
339
Vanpoti J.
V e r t a n i k A.
V e k i B.
V e l i k o v i D.
V o jv o d i V.
Voskrsensky I .
Vraarovi L j .
V u j a s i n o v i S.
V u i e v i M. M.
V u k e v i M.
V u k o v i M.
V u k o ti M.
V u k o v i Z.
V u k o v i N.
477
7
151 32 3
3 55 359
454
362
305
215
32
2 46
261
3 55
359
215
78
28
42 7
290
173
108
136
261
124
27 5
298
-4 9 3 -
Z a J m i S.
Z a r i M.
2unid
Z.
2?9
50
21 1
124 441
JU G O S L O V E N SK O D R U T V O Z A ZASTITU
J U G O S L A V E N SK O D R U T V O Z A ZATITU
JU G O S L O V A N SK O D R U T V O Z A Z A IT O
JU G O S L O V E N SK O D R U T V O Z A ZATIT A
O D Z R A C E N JA
O D Z R A E N JA
P R E D SE V A N JI
OD ZRA EN JE
ZBORNIK RADOVA
Prltlna, 06 09. Juna 1989.
RADOVI
KOJ I
SU S T I G L I
NAKON TAMPANJA ZBORNIKA
1. L o k o b a u e r N., B a u m a n A., M a r o v i G.
PROCJENA UDELA POJEDINOG NAINA IZLOENOSTI POPULACIJE
IONIZIRAJUEM ZRAENJU NAKON NUKLEARNOG AKCIDENTA U
ERNOBILJU
2. F r a n i Z., S e n e r J., B a u m a n A.
A K T I V N O S T I S r - 9 o U P A D A V I N A M A U Z A G REBU
3. M a r o v i G . , S e n e r J., B a u m a n A.
O V I S N O S T R A D I O A K T I V N E K O N T A M I N A C I J E D I V L J A A U PREHRANI
4. N o v a k o v i M . , P r l i I., C e r o v a c H.
M J E R E N J E O S N O V N O G G A M A Z R A E N J A U O K O L I N I TLD
-3-
PROCJENA UDJELA POJEDINOG i'iACINA IZLOzENOSTI POPULACIJE IONIZIRAJUEM

ZRACENJU NAKON NUKLEARNOG AKCIDENTA U CERNOBILU
Lokobauer N., Bauman A. i Marovi G.

I n s t i t u t za medicinska i s t r a i v a n j a i medicinu rada S v e u ili t a u Zagrebu,
Zagreb
SA2ETAK
U radu su prikazam podaci procjene godinjeg efektivnog ekvivalenta doze
S ^ . s ârosne skupTne stanovnitva u SR Hrvatskoj. Godinja doza procjenjena
nih ra dio nu klidaVanJ
lz lo z e nost, te m h a la c i j u i i n g e s t i j u b io lo k i znaajOsim toga u radu je prikazan postotak udjela pojedinog naina izloenosti s obzirom na ukupm go d in ji efek tivn i ekvivalent doze za djecu od jedne qodine
djecu od deset godina i za odrasle.
goaine,
UVOD
Glavni c i l j is t r a i v a n j a sp e c ifin e a k tiv n o s ti uzoraka ivotne sredine nakn nuklearnog akcidenta j e s t procjena r a d i j a c i j s k o g r i z ik a na populaciju. Na
temelju takve procjene mogue je o dre diti dozvoljene granice sp e c ifi n e a k t iv nosti radionuklida u o ko liu i l i
tzv. "izvedene interventne nivoe".
Problematika procjene e k sp o z icije Iju d i radioaktivnim tvarima je sloena

zbg utjecaja ve lik o g broja faktora i j i se doprinos moe samo p r o c j e n j i v a t i .
Pouzdanost procjene doze zraenja u tom slu aju le i u velikom broju podataka
o a k tiv n o s ti uzoraka ivotne sredine koji okruuju odredjenu populaciju kao i
u velikom broju lo k a c ij a na kojima se v r i uzorkovanje.
METODE OBRADE
U radu Je uinjena e v a lu a cija podataka o s p e c ifi n o j a k tiv n o s t i radionuk lid a u glavnim ekolokim komponentama (zrak, padavine, t l o , ljudska i stona
hrana) na vne lo k a c ij a u SR Hrvatskoj za razdoblje od 1.05.1986. do 30.04.1987.
godine (1).
-5 -
Svrha takve e valuacije b i l a je procjena godinjeg efektivnog ekvivalenta

doze za t r i starosne skupine stanovnitva (djeca od jedne godine, djeca od deset godina i o d r a s l i ).
Godinja doza na populaciju procjenjena je s obzirom na vanjsku izlo en ost,
in h a la c iju i i n g e s t i j u .
A/
Procjena doze zraenja od vanjske iz lo e n o s ti

Procjena doze zraenja od vanjske iz lo e n o sti uinjena je na temelju mje-
renja brzine doze, a prema izrazu:
iS c .
-i'o
HEex
( D - t - t , + 0-1 * -1, *K) 0,7
He
- e fe k tivn i e kvivalen t doze od vanjske iz lo e n o sti (ySv)
- brzina doze u zraku na v i s i n i od 1 m iznad t l a
_i
- vrijeme provedeno na otvorenu prostoru ( s a t i )
t^
- vrijeme za koje se procjenjuje doza (dani)
- vrijeme provedeno u zatvorenu prostoru ( s a t i )
- z a t i t n i k o e fic ije n t zgrada (K = 0,1)
0,7
(yGyh
- odnos efektivnog ekvivalenta doze (H^) i absorbirane doze gama-zraenja

u zraku (D)
B/
Procjena doze zraenja od i n h a la c ij e

Procjena doze zraenja.od i n h a la c ij e uinjena je za nekoliko radionuklida
ovisno o izmjerenoj s p e c ifi n o j a k tiv n o s t i u zraku i s obzirom na konverzione

faktore dane u l i t e r a t u r i
(1).
Izraz za proraun efektivnog ekvivalenta doze od i n h a la c ij e dan je jednadbom:

EEinh.
HEinh
'
{ (ft-f-k * V f . f . k . K )
" e fe k tlv n '' ek vivalen t doze od i n h a la c ij e (uSv)

- s p e c ifi n a a k tiv n o s t i - t o g radionuklida u zraku (Bq nT^)
- vrijeme provedeno na otvorenu
prostoru ( s a t i )
prostoru ( s a t i )
- vrijeme provedeno u zatvorenu

3-1
- brzina in h a la c ij e (m h )
- z a t i t n i k o e fic ije n t zgrada (0,1)
- konverzioni fak to r (uSvBq~1)
-6 -
c/
Procjena doze zraen.ia od ingesti.ie

Izraz za proraun efektivnog ekvivalenta doze od i n g e s t i j e dan je jednadbom:
Êing.
efektivni ekvivalent doze od in g e s t i j e (ySv)
A jjfi)
- prosjena mjesena |j-ta| sp e c ifin a a k tiv n o st pojedinog
radionuklida
|i-tog| u komponenti prehrane |l-toj| (Bqkg_1)

mj,l
- mjeseni |j-ti| unos pojedine komponente prehrane |l-te| (kg)
kl ( i )
' konverzioni faktor (ySvBq_1)
Na temelju gornjih prorauna godinjeg efektivnog ekvivalenta doze u radu

je uinjena procjena postotka udjela pojedinog naina izlo e n o sti s obzirom na
ukupni godinji efektivni ekvivalent doze za t r i starosne skupine stanovnitva
u SR Hrvatskoj.
REZULTATI
Na tablici 1 prikazana je procjena godinjeg efektivnog ekvivalenta doze
za djecu od jedne godine, djecu od deset godina i odrasle.
Tablica 1. Procjena godinjeg efektivnog ekvivalenta doze za s t r i starosne

skupine stanovnitva u SR Hrvatskoj
Nain
izloenosti
Efektivni ekvivalen t doze HE ( ySv)

djeca (1 god)
d.ieca (1D nn^)
Vanjska
izloenost
249,10
474,00
Inhalacija
6,49
14j 7
123170
435,70
377,68
1487>29
932,87
862,54
Ingestija
Ukupno
474,00
10,86
Na tablici 2 prikazana je procjena udjela pojedinog naina iz lo e n o sti s

obzirom na ukupni godinji efektivni ekvivalent doze.
-7 -
T ablica 2. Procjena udjela pojedinog naina iz lo e n o s ti s obzirom na ukupni

go d in ji e fe k tivn i ekvivalen t doze
Nain
izloenosti
Djeca
1 godina
Djeca
10 godina
%
Odrasli
Vanjska
izloenost
16,8
51,3
54,9
I n h a la c ij a
0,4
1,5
1,3
I n g e s t ij a
82,8
47,2
43,8
ZAKLJUCAK
Prema navedenim procjenama udio i n h a la c ij e za sve je t r i Skupine stanovn itva zanemariv u odnosu na vanjsku izlo en ost i i n g e s t i j u . Djeca od jedne
godine prim ila su najveu dozu zraenja od i n g e s t i j e , a od navedene doze vie
od 70% p r ip is u je se unosu
131
I mlijekom i lis n a t im povrem. Djeca od deset
godina prim ila su p r ib li n o jednake doze zraenja od vanjske izlo en o sti i i n g e s t ij e , a populacija o d r a s lih p r im ila je neto veu dozu od vanjske i z lo e no sti.
ABSTRACT
The annual e ffe c t iv e dose equivalents fo r three d iffe r e n t population age
groups in Croatia (one year o ld i n f a n t s , children at the age o f ten and fo r
ad u lts) are assessed.
In view o f the values obtained, percentages fo r the separate exposure pathways
in re la tio n to the to ta l e ffe c t iv e dose equiva1ents are calculated.
LITERATURA
1. Lokobauer N.: Radioaktivna kontaminaci ja i procjena r i z i k a nakon nuklearnog
akcidenta. D is e r t a c i j a - Prehrambeno biotehnoloki fa k u lt e t S v e u i l i t a u
Zagrebu (1988).
AKTIVNOST
Frani
Z-,
In s t i tut
Zagrebu,
Senar
J.
9Sr
PADAVINAMA
ZAGREBU
Bauman A .
za m e d i c i n s k a
Zagreb
istraiivanja
medicinu
rada
S veu iliita
Aktivnost
yoS r
u
padavinama
Kontinuirano
je
praena
od
1963.
godine
do
danas.
Sred n je vrijem e
boravka ''Sr
u
padavinama
iznosi
pet
g o d i n a . Nakon
z a b r a n e nadzemnih
n u k l e a r n i h e k s p l o z i j a d o l a z i do p a d a
a k t i v n o s t i . A k t i v n o s t i , 0 Sr
izm jerene
u
padavinama u
Zagrebu, p rip a d a ju jednoj p o p u l a c i j i . Nuklearna nesrea
u Cernobilu
pro uzro ila je
neznatan p orast ak tivn osti
0 S r p a d a v i n a m a .
Uvod
Radionuklidi
potenc i j a i n i
na d a l j n j i
su
razvoj
na o v j e k a .
od
je
^0Sr
sedamdesetih
godina
nisu
opisuje
od
1963.
dolazi
To
umjetno
se p r a t i
godine
uzorcina
do
1986.
je
s una
manjeg
stvorenih
u Odjelu
gotovo
godine,
aktivnost
je
porasta
n ije
razum ljivo
vee
za
svim
aktivnosti
se
tom
stronci ja
je
padavinama,
Krajem
uslijed
u Cernobilu,
prouzroila
nadena
u
(fallo u t)
1.
nesrea
jer
koliine
* ' S r
padavina
slici
Nuklearna
minima1 i z a c i j o m
prosjenu
(vrijem e
mjesenim
prikazane
oslobodile
F u nkc i j s k o m
vremena
najopasnijih
sistem atski
eksperim enata.
svibnja
aktivnosti.
atmosferu
s mo g u i m u t j e c a j e m
[1,23.
Zagrebu
nuklearnih
izuzetkom
te
u atm osferi
s velik im utjecajem
diskusija
eksplozijam a
biosfere,
vrsta,
od
,0 Sr
joi
biosfere
A^tivnosti
porast
jedan
zraenja
sakupljanim
kineskih
nuklearnim
cijele
ivotnih
Aktivnost
kompartmentima
Rezultati
nekih
Sr
radionuklida.
zaititu
stvoreni
kontaminanti
zn atniji
prilikom
C33.
jednadiba
kao
koja
funkciju
u m jesecim a):
A (t ) =
16.90*exp(-0.01157*t)
(1 )
l
Srednje vrijeme boravka
tw n-
To
[5 ].
Za
se
dobro
usporedbu,
, 0 Sr u p a d a v i n a m a
ln<2> / ( 0 . 0 1 1 5 7
poklapa
radioloiko
*12)=
5.00
literaturn im
vrijem e
stoga
izno si :
godina
(2)
podacima
poluraspada
od
5.5
i*:>S r
godina
iznosi
28
god i n a .
M -*
GODINA
MJERENO
FIT
5 1 i ka
Testirana
uzorcima
je
raspodjeli.
Uk u p n o
je
se
bio
razredu
da
papiru
slijede
30^ p o d a t k a
minim alna
vie
aktivnosti.
vjerojatnosti
parametri
da
su
aktivnosti
raspodijeljen#
ne r a z l i k u j u
odredivanja
na
pretpostavka
padavina
1.
i
od
po
svrstana
su
maksimalna
15
Sto
Funkcija
(slik a
2).
odgovara
Iz
-1 0 -
u mjesenim
u 2** r a z r e d a .
vrijednost
K riterij
u pojedinom
efikasnosti
distribucije
1o g a r i t a m s k o - n o r m a 1n e
voSr
l o g a r i t a m s k o n o r m a l n o j
dobivenog
F(x)
H enry-jev
raspodjele:
metode
prikazana
je
pravca
X = 2.96
gdje
su:
geometri jsk a
geom etrijska
aritm etike
nagib
sredina
sredine
logaritam a
standardna
tj.
antilogaritam
aktivn osti,
devi ja c i ja
aktivnosti,
definira
pravca.
POSTOTAK
s l i ka
Budui
zaklju iti
da
da
n a H e n r y j e v o m
aktivnosti
jednoj
pokusa.
Dr ugi m
dovodi
do
C ernobi lu
(3)
aktivnosti,
KUMULATIVNI
pripadaju
S r
p opulaciji;
rijeim a,
kontinuiranog
prouzroila
je
2.
pravcu
nema b i m o d a 1 i t e t a ,
izm jerene
posljedica
blizin i
isputanja
tek
-1 1 -
padavinama
su
nadzemnih
Zagreba
TOS r .
neznatan
padavinama.
moie
nuklearnih
nema me h a n i z m a
Nuklearna
porast
se
u Zagrebu
koji
nesrea
aktivnosti
* ,:>S r
Z a k 1j u ak
Srenje vrijeme
Nakon
zabrane
boravka
nadzemnih
9<>Sr
u padavinama
nuklearnih
padavinama eksponencijalno
pokusa
se s m a n j u j e .
u padavinama u Zagrebu pripadaju
iz no si
Aktivnosti
je d n oj
5 godina.
koliina
,yoSr
?Sr i z m j e r e n e
populaciji.
Li t e r a t u r a
1.
Radioaktivnost
1977.,
2.
ivotne sredine
Jugoslaviji,
Rezultati
mjerenja
Hrvatskoj
radioaktivnosti
1977.-1987.,
USSR State
Institut
C o m m i t t e e on
The Accident
at
th e
ivotne
Nelder
J.A.
and
Minimization,
5.
Aarkrog
sium on
fiead
R-t
Assessment
the B e h a v i o u r
Journal,
Environment,
Marine Environment,
u SR
istraivanja
Nuciear
of A t o m i c
Po w e r
Plant
Energy,
and
its
of
Simplex
7,
308,
M e t h o d fo r F u n c t i o n
1965.
of L o n g -Lived
P r o c e e d i n g s of
Long-Lived
C o m m i s s i o n of
R a d i o n u c 1 ides
in
Internationa1 SympoR a d i o n u c 1 ides
in th e
th e E u r o p e a n C o m m u n i t i e s ,
198<t.
Abstract
90Sr
1986.
Computer
A . , Ri s k
the M a r i n e
sredine
Z ag reb.
th e U t i l i z a t i o n
Chernobyl
C o n s e q u e n c e s , Vienna,
**.
1 96 2 . -
Be o gr a d .
m e d i c i n u r ad a S v e u i l i S t a u Z a g r a b u ,
3.
RBIO
ACTIVITY
IN Z A G R E B F A L L O U T
T h e c o n t r o l of ,loSr
a c t i v i t y in
fallout has been
c a r r i e d ou t
for 2 5 y ea r s . T h e e f f e c t i v e m e a n h a l f - l i f e
of , '->Sr in f a l l o u t
is
five
ye ars .
After atmospheric
nuclear
neapon
tests
w e r e b an n e d , f a l l o u t a c t i v i t i e s
h a v e d e c r e a s e d e x p o n e n t i a 1 I y . ^ S r a c t i v i t i e s in Z a g r e b
fallout belong
to o n e p o p u l a t i o n . T h e n u c l e a r a c c i d e n t
at C h e r n o b y l c a u s e d o n l y a m i n o r i n c r e a s e in a c t i v i t y .
-1 2 -
O VISNOST R A D I O AKTIVNE K O N T A MINACIJE DIVLJACI
Marovie
G-,
Institut
Zagrebu,
SenCar
J.
0 P RE HR ANI
i B a u m a n A.
Zagreb
istraivanja
i medicinu rada Sveueilista u
U r a d u ?;u o b r a d e n i
nivoi aktivnosti
la/-*Cs i
1STCs
u
mahovini,
travi,
te
krupnoj
i sitnoj
divljaci
5
razlicitih
lovnih
podruCja
u
SR
Hrvatskoj u
1 9 8 6 . g o d i n i . I z r a C u n a t i s u f a k t o r i za
transfer
cezija
iz
mahovine
i
trave
u
meso
divljaci.
Raspodjele
frekvencija
transfer
f a k t o r a p o k a z a l e su u t j e c a j n u k l e a r n o g a k c i d e n t a u
C e r n o b i l u na k o n t a m i n a c i j u m e s a d i v l j a C i s o b z i r o m
na n a c i n prahrane.
Nuklearni
akcident
nivoa radioaktivnosti
i 1a 7 C s n a
tlo p o r a s l i
smo p o v e C a n j e
nivoa
Cernobilu
u biosferi.
su nivoi
u odnosu na p o v e C an je aktivnosti
sakupljenih
la7Cs
<1.10
aktivnosti
cezija u
svibnja
4.2xl03
B q k g _1 ,
0.98
viegodiSnje biljke
akumuliraju
te
zbog
male
fisijske
brzoj
svojih
akumulaciji
meso
su
divljai
srna prikazani
Vrijednost
faktori
C3,43.
su na
faktora
godinama prije
za
k r e t a l e su s e od
B g k g " 1 do
1.5x10"
poveCanje u odnosu
srna
LSl . M a k s i m a l n e
i a '7C s )
izmjerene
i ekoloskih
prehrani
meso
i jelena
za
1 3 '"Cs
Mahovine
korijena
su kra je m
i z n o s i l e su:
B g k g -'1 .
padavina,
cezija
transfer
Faktori
slici
za
trava
vi?egodiSnjem praCenju prije
putem
iz
uzoraka
kao
osobina,
visestruko
mnogo
vise
nego
krupne divljaci
srna
jelena.
k r e t a l e su se od
i a 7 C s o d B Bgkg-"1 d o 2 . 1 x l 0 3 B q k g .1 .
za
akcidenta
od 64
morfoloskih
1 3 ''*'Cs u m e s u
5 B g k g - 1 do 9 9 3 B q k g ~ l , a
mahovine
mahovina
Pratili
i sitne divljaci
nizu
B . S k IO3
produkte
SpecifiCne aktivnosti
Izraunati
Za
r e s o r p c i je
Udio
i mahovinama
ia,7C s
jednogodiSnje biljke.
doprinosi
Bqkg'J
lipnja.
za
1 3 C s
i mahovine.
se viSestruko
travi
travama
poCetkom
rasta
krupne
SR H r v a t s k e
13<*Cs
C 1 1 .P r i m j e C u j e
akcidenta
sporog
trave
razliitim podrujima
2 2 B q k g - 5- d o 6 . 9 x l O a B g k g - 1 z a
B gkg""1 za
u mesu
aktivnosti cezija
na prosjeCne vrijednosti
je p o v e C a n j e
depozicije
kontaminacije vegetacije.
kontaminacije
Specifidne
uzrpkovao
Zbog direktne
1,
cezija
za t r a n s f e r
iz t r a v a
cezija
a iz m a h o v i n e
transfer
cezija
iznosila
je 21
iz
i mahovina u
trave
na slici
u meso
E.
iz t r a v e u m e s o s r n a u
5.
Visoke aktivnosti
trava
i mahovina
rezultira
d e p o n i r a l e su se v e l i k i m d i j e l o m
i z r a z i t i m s m a n j e n j e m vr i j e d n o s t i
o C s-m
Cs-137
u tneso s r n a
transfer
faktora.
{1986.)
Sl i ka
(1986.)
o Cs -134
C s-137
S1i ka S .
-1 4 -
to
1.
Utjecaj
povi?enih
aktwnosti
prehrane
krupne
transfer faktora.
divljadi
Specificne
akcidenta bile
do
977
aktivnosti
Unatoc
Cernobilski
transfer
akcidenta
faktora
vrijednost
Cs
povisenih
nije
raspodjelu
transfer
je
koje su g l av ni na
odnose
zeceva
do 53 E B q k g
akcident
i njihovu
i mahovina
promijenio
su od 6 Bqkg-*
Bqkcr*.
zeceva
trava
o d 7 B q k g --,.
aktivnosti
utjecao
( sl i k a 3).
faktora bila
raspodjeli
nakon Cernobilskog
, a
vrijednosti
bitno
mesa
na v r i j e d n o s t i
U godinama
prije
je 0 . 2 0 . 1 .
RASPODJELE FREKVENCIJA FAKTORA ZA TRANSFER CEZIJA IZ MAHOVINE I TRAVE U MESO ZEEVA
o Cs-134
Cs-137
S 1 i k a 3.
T ek
nekoI i t o
mjerenjima
s kr^ja
' d '
'
^ e C e v a , te
transfer
vrijednosti
svibnja
rr" v a 3
kao
Sto
ne n a l a Z i
sobito
njihove velike
faktora
transfer
-1 5 -
seu
mahovina
aktivnosti
je s l u c a j
faktora
ko d
n iSu
t o ji
odgovaraju
g r a n i c a m a p r i jafinjih
nisj osnovna prehrana
utjecale
na p r o m j e n u
krupne divljaci.
Li t e r a t u r a
1.
Marovie 6 . , Bauman
A .,L o k o b a u e r N . , S e n C a r
J.:
I m p o r t a n c e of
B i o i n d i c a t o r s in the A s s e s s m e n t of R a d i o a c t i v e C o n t a m i n a t i o n
II
Vugoslav-Italian
Symposium.
Radiation
Protection:
A d v a n c e s in Y u g o s l a v i a and Italy. U d i n e J u n e 2 2 - 2 ^ ,1988.
2.
I M I - P - 4 M 1981 ) ,
I M I - P - 4 6 ( 1982),
IMI-P-57
(1983) R e z u l t a t i
kontrole radioaktivnosti
porijeklom
od
rada
NE
Kr S k o za
1981, 1982. i 1983. g o d i n u
3.
Schmid
E.,Byrde
F.,Hasler St.,Heiz H.-J.,Meyer M.,Sorenson
J.: D i e R a d i p n u k 1 i d g e h a 1t im F l e i s c h vo n
S c h 1a c h t t i e r e n und
J a g d w i 1d
in
der
Schweiz
infolge
de s R e a k t o r u n f a 11es v o n
T s c h e r n o b y 1. R a d i o a k t i v i t a t s m e s s u n g e n
in
der
S c h w e i z nach
T s c h e r n o b y l un d
ihre w i s s e n s c h a f t 1 iche I n t e r p r e t a t i o n , Band
I, B e r n (S ch we i z) , P r o c . p . 4 3 7 (1986)
4.
Rantavaara A.,NygrCn T.,NygrCn K.,HyvSnen

T .: R a d i o a c t i v i t y
of
Game
Meat
in
Finland
a f t e r the C h e r n o b v l A c c i d e n t in
1986. S T U K - A 6 2 ( 1987).
Suppl.7
to
A nn u a l
Report STUK-A55.
H e l s i n k i (1987)
Abstrac t
RADIOACTIVE CONTAMINATION
IN G AM E
IN D E P E N D A N C E O N
TH E DTET
The paper
a n a l y s e s x3/'Cs
and 1 ''Cs rad ioac t i vi ty le levs
in 11)0 5 5 , g r a s s and sm al l and big g a m e f r o m d i f f e r e n t h o u t i n g
g r o u n d s in SR C r o a t i a in th e y e a r 1986. T h e f a c t o r of th e Cs
transfer
from
the
moss
and
grass
into
venison
was
calculated.
Frequency
distribution
of the t r a n s f e r f a c t o r
sh ow e d i n f l u e n c e of n u c l e a r a c c i d e n t in C h e r n o b y l on v e n i s o n
c o n t a m i n a t i o n in r e l a t i o n to the diet.
-1 6 -
MJEEENJE OSNOVNOG GAMA ZRA.ENJA U OKOLINI TL DOZIMETRIMA

Novakovi M., P r li I . , Cerovac H.
Institu t za medicinska istraivan ja i medicinu rada
Sveuilita u Zagrebu, Zagreb
Radi utvrivanja potencijalne opasnosti od praktine primjene

izvora ionizirajuih zraenja potrebno je poznavati kolika je osnovna izloenost stanovnitva od prirodnog zraenja. Ako elimo
znati granice fluktuacije doza u nekoj toci, moramo provesti niz
mjerenja zbog odreivanja opsega, srednje vrijednosti i pravilnosti
u promjenama. Zbog svoje inherentne ktunulativnosti, stabiln osti s ignala, te velike o s je t ljiv o s t i kao detektor zraenja koristimo TLD
CaF2:Mn, VICTOREEN.
Mjerenje osobnih doza oko izvora ionizirajueg zraenja, mjere

nje tih doza u radnoj okolini i mjerenje doza od izvora zraenja u
okolini an ticipira poznavanje doza osnovnog zraenja. To je osobito
vano ako su doze od tih izvora zraenja u mjernim tokama reda veliin e prirodnog zraenja, t j . ako ga prelaze
50
- 200%. Prema tome
doza izmjerena TLD-om moe se prikazati:
DTLD= Dosn. + Ddod.
(D
gdje je:
DTLD
eksPziciona doza izmjerena TLD-om u nekoj toci radne i l i

ivotne sredine u definiranom vremenskom razdoblju
Dosn. ~ eksPOziciona doza u nekoj toci zivotne sredine od prirodnog

zraenja u definiranom vremenskom razdoblju
-1 7 -
I>dod
~ dodatna ekspoziciona doza ztiog doprinosa izvora zraenja

ukomponirajiog u ivotnu i l i radnu sredinu u danom vremenskom intervalu.
Pretpostavimo da je Dôd
u nekoj toci ivotne sredine za raz-
doblje od t r i mjeseca 5,2 juC kg- "'-. Jakost ekspozicione doze DQsn
neka je u mjernim tokama prostora npr. 1,3 odnosno 2,6 odnosno
5,2 nC kg-1 h- . U razdoblju od t r i mjeseca (90 dana x 24 sata x
x 1,3 i l i 2,6 i l i 5,2 nC kg
) ekspoziciona doza D
OSIl
e iz -
nositi 2,8 odnosno 5,6 odnosno 11,2 ûC kg- 1 . Uz jednake primljene
dodatne doze D ^ ^ , doze oitsine TLD-om (8 odnosno 10,8 odnosno
16,4 pC kg-1 ) su toliko r a z li ite da ih moramo k o rig ira ti. Da to
n ije samo akademska elja. za perfekcijom, moe se lako pokazati na
primjeru primjene lana 27. i 28. Pravilnika o granicama iznad kojih stanovnitvo i osobe koje rade s izvorima ion iziraju ih zraenja ne smiju b i t i izloeni ozraenju, te o mjerenjima stupnja iz loenosti ionizirajuim zraenjima osoba koje rade s izvorim a'tih
zraenja i o provjeri kontaminacije radne okoline (S l. l i s t SPEJ
40/86.) kada treba odobriti i l i odbaciti neku konkretnu primjenu
izvora zraenja (npr. RAG, io n iziraju i ja v lja poara i l i d r . ).
To je jedan od razloga zato je uspostavljena mrea TLD na ter it o r iju SR Hrvatske.
Na pojedinim konkretnim lokacijama na kojima se koriste izvori
zraenja u praktine svrhe k o r is t i li smo TLD Victoreen (CaF^:
-b u lb ) i ita Victoreen Model 2810.
Svojstva CaF^^ Mn (npr. energetska i direkciona ovisnost, l i nearnost, te njihova pouzdanost za mjerenje gama zraenja u okolini)
je opisana u drugim radovima (2 ,3 ,4 ).
Zamisao mjerenja doza u pojedinoj toci je slijedea: u odreenoj toci, na tehniki n ajp rik ladn iji nain, iz lo i se prirodnom zraenju netom areni TLD. Vrijeme izlaganja odabrali smo t r i
mjeseca. Iz podataka o razliitim vrstama TLD i itaa, te p r e liminarnih is p itiv a n ja , utvreno je da se mogu m jeriti pouzdano doze
od 2,6 uC kg 1 na vie, pa Jsrai vremenski in terv ali teko da dolaze u obzir.
Osnovna potekoa u mjerenju je odreivanje badarne krivulje
za doze tog reda veliine i za energije zemljine komponente zraenja. Gotovo da nema podataka o energetskoj zavisnosti TLD u podruju do 100 keV.
Dosadanja iskustva moemo ukratko saeti:
-
i z la g a n je m TLD u ra z n im tokam a i v o t n e
s r e d i n e mogu s e d o b i t i
p o d a c i o dozama p r i r o d n o g z r a e n j a u p o t r e b l j i v i
b n ih d o z a ,
vo tn o j
d o z a u p o je d in im
s r e d in i g d je
ju i
tokam a ra d n e s r e d in e i
se p r ir o d n o
p r a k t i n e p r im je n e i z v o r a
z a p r o c je n u o s o tokam a u i -
z r a e n j e moe p o v e a t i r a d i neke
z r a e n ja
(n p r .
g r o m o b ra n i i
io n iz ir a -
j a v l j a i p o a r a ),
- unato potekoama s badarenjem rezu ltati ovakvih procjena su

se pokazali aplikativni za svrhe zatite.
-1 9 -
A'bstract:
MEASUREMENT OF BACKGROUND GAMMA RA.DIATION IN THE ENVIRONMENT USING
THERMOLUMINESCENT DOSEMETERS
To esta'blish possible hazardous effects from the use of sources
of ionizing radiation the doses of natural radiation received by the
population should be determined. Fluctuation lim its of the doses at
a certain point were obtained by performing a series of measurements
providing magnitude, average values and regularity of changes. Measurements were carried out using TLD CaF^ : Mn, VICTOREEN owing to
it s inherent cummulation, s ta b ility of signals and great sen sitivity .
Literatura:
1. S l. l i s t SFRJ 40/86.
2. Pradham, A .S .: Thermoluminescence Dosimetry and it s Applications,
Radiation Protection Dosimetry. Vol. 1, No 5, Nuclear Technology
Publishing.
3. G. de Planque Burke: Investigation of a CaFp:Mn Thermoluminescent
Dosimetry System fo r Environmental Monitoring, USAEC Report HASL-252 (1972).
4. XII Jugoslovenski simpozij za zatitu od zraenja, Ohrid 1983-,
Zbornik radova, 667-
-2 0 -

XV Priština1989

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

XV Priština1989

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA

JUGOSLAVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA

Prltlna, 06 09. Juna 1989.

JUGOSLOVENSKO DRUTVO ZA ZATITU OD ZRAENJA

Prfitlna, 06 - 09. Juna 1989.

XV JUGOSLOVENSKI SIMPOZIJUM ZA ZATITU OD ZRAENJA

l2- S ^ S " H r .... ,3'

40.Novak L j . P an te l i G. Pano v D.:

71.Jeremi M. Pan o v D.:

73.Simovi 9. Bastaicf Lj . V o s k r e s e n s k y T . M a t k o v i V.:

?5.Kotowi 2.A. S u b o t i B. D e s p o t o v i Lj.A.:

100.Musi S. Risti M. Fori J.:

102.Lazi S. Vukovitf 2. BaCitf S.:

104.Gaevi M. S t a n k o v i S. M i t r o v i R. Begovi J.:

105.2ari M. S m i l j a n i R. T o d o r o v i D. GrSi 2.:

MJERENJE IN T E N Z IT E T A V ISO K O FREKVEN T O G E L E K T R O MAGNETNOG Z R A C E N J A <100 kHz - 30 k H z ) ......................

MATERIJAL 1 METODE RADA

gamaspektrometrijske analize dobijenog spektra. Iz dobijenih gama spektara

Cs-134, koji se u ranijem periodu nije mogao registrovati.

Tabela 2. Nivoi radioaktivnosti cezija u travi (Bq kg *)

Nivo aktivnosti Cs-137 u periodu do akcidenta u uzorcima liSaja se nalazio u rasponu

- Liajevi i mahovine pokazuju znatno vfei nivo aktivnosti od trave sa istih

COMPARATIVE REVIIiW OF LICHEN AND MOSS RADIOACTIVITV

1. Kljaji R.: Prilog istraivanju bioindikatora radioaktivne kontaminacije fisionim

Zbornik radova II Savj.Jugosl.drutva za zatitu od zraenja, Kragujevac,

X V Jugoslavenski slmpozij za zatitu od zraenja, Pritina, 6.-9.06.1989.

Vertanik, A., B a rii, D ., K o u ti , K . i L u li , S.

uzoraka, te intenziteta k a ra k te ristl n o g fo to -vrh a izraunavane su sp e c ifi n e aktivnosti

Specifjna ra io a ktivno st (Bq/kg)

M o rsk e ribe i m ekuci

Sueni - m rkva, celer,

Mlijeko i mlijeni proizvodi

Juno voe - lim uni,

rad loactivity, food, im port, S R C roatia

O d lu ka Saveznog kom iteta za rad, zdravstvo i soc. p olitik u od 7.05.1986.

Prethodni izvjetaj o nivou radioaktivne kintam inacije S R H rv a tsk e u ovisnosti o

PROBLEMATIKA DOIOCANJA IZVEDENIH IOTERVENCIJSKIH NIVOJEV ZA HRANO

Priujoi pregled na kratko prikazuje problanatiko in metodologijo

uvedba zascitnih ukrepov

radioaktivnih snovi v zraku, vodi, hrani,

katerih bodo ustrezni upravni organi

Sl.l,: Strategija intemencijskih nivojev doz.

radioaktivnega izotopa v telo. Do tega pridemo, Ce poznamo tako unenovane oz

iz hrane, prenosna pota v telesu,

spola, individualne razlike). ObiCa"

tipiCnih starostnih skupin (1 leto,

IZVEDENI INTERVENCIJSKI NIVO

so povpreCeni za oba spola, glede

Sl.2: Metodologija doloitve izvedenih intervencijskih nivojev.

dobimo iz letnega vnosa z upoSteva/

prehrane le-to obiCajno obravnavano po skupinah, ki predstavl jajo glavne delt

celo telo ali EDE

za neko otrooeje ali

Opombi: <*> - prvo leto, <2> - naslednja leta

znatno odstopa od povpreja. To je podatek, ki bi ga morali imbolje poznati1

nobenih podatkov pa nismo naSli o prehrambenih navadah naSih narodov in

narodnosti oziroma dojenkov in otrok.

prehrambenega izdelka g na prebivalca (kg/leto); D ^

napove priCakovano enakovredno dozo zaradi zauitja 1 Bq aktivnosti doloenega

za konzumacijo, to razmerje je veCinoma veCje ali enako 1 (f>=l) in G g je

MatematiCno to zapiemo v obliki:

kjer je C(i,g) dejanska (izmerjena) koncentracija radionuklida i v h r a m g,

v mednarodnih strokovnih organizacijah kot so IAEA (Intemational Atomic Energy

Problematika doloitve izvedenih intervencijskih nivojev je torej zelo