9 93 11 12 2014 PDF

REZIME
PREDLOGA NACIONALNOG AKCIONOG PLANA KORIENJA ENERGIJE IZ OBNOVLJIVIH IZVORA

DO 2020. GODINE
Nacionalnim akcionim planom korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020. godine (u daljem tekstu:
Akcioni plan) se definie dinamika iskorienja prirodnih potencijala, kao i planirano korienje tehnologija
potrebnih za zadovoljenje nacionalnog cilja udjela energije proizvedene iz obnovljivih izvora u ukupnoj
finalnoj potronji energije.
Nacionalni cilj korienja energije iz obnovljivih izvora, koji predstavlja udio energije iz obnovljivih izvora u
ukupnoj bruto finalnoj potronji energije, odreen je za Crnu Goru u skladu sa Odlukom (2012/04/MC-EnC
od 18. oktobra 2012. godine) donesenom na 10. sastanku Ministarskog savjeta Energetske zajednice.
Pomenuta Odluka obavezuje Crnu Goru da implementira Direktivu 2009/28/EC o promociji korienja
energije iz obnovljivih izvora u svoj zakonodavni sistem, kao i obavezu da ostvari nacionalni cilj u iznosu od
33% do 2020. godine.
Ovim Akcionim planom je predvieno neznatno vee korienje energije iz obnovljivih izvora u Crnoj Gori u
odnosu na utvreni nacionalni cilj, to je mogue realizovati uz sljedee pretpostavke:
svi planirani infrastrukturni projekti vezani za obnovljive izvore energije e biti realizovani u skladu sa
dinamikom i karakteristikama proizvodnje (MW, GWh), kao to je predvieno Strategijom razvoja
energetike Crne Gore do 2030. godine;
sve planirane mjere uvoenja obnovljivih izvora energije u sektoru finalne potronje e biti
realizovane.
Postojee i planirane, finansijske i regulatorne mjere za postizanje ciljeva za korienje energije iz
obnovljivih izvora obuhvaene Akcionim planom su:
- podsticajna cijena za elektrinu energiju proizvedenu u postrojenjima koje koriste obnovljive izvore
energije i energetskim postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju (postrojenja povlaenih
proizvoaa),
- prioritet u isporuci ukupne elektrine energije proizvedene u postrojenjima povlaenih proizvoaa
prenosnom ili distributivnom sistemu,
- izuzee od naplate za usluge balansiranja sistema za povlaene proizvoae od strane operatora
sistema,
- obavezni minimalni udio elektrine energije iz obnovljivih izvora energije u ukupnom snabdijevanju
elektrinom energijom koji preuzima svaki snabdjeva elektrinom energijom,
- garancije porijekla,
- politike i programi podrke za promovisanje upotrebe obnovljivih izvora energije u sektorima grijanja
i hlaenja,
- obaveza za nove objekte u odreenim klimatskim zonama da pokriju odreenu kvotu svojih godinjih
potreba za sanitarnom toplom vodom iz sistema koji koriste obnovljive izvore energije (solarnih
sistema),
- programi podrke za vee korienje obnovljivih izvora energije u sektoru domainstava i drugim
sektorima (beskamatne kreditne linije i sl.),
- program subvencija u nekim optinama za ugradnju solarnih sistema u novim zgradama kroz
smanjenje naknada za opremanje komunalnog zemljita,
- politike i programi podrke za promovisanje korienja obnovljivih izvora energije u saobraaju
(ukljuujui i obavezu plasiranja biogoriva na trite).
Nacionalnim akcionim planom su definisane konkretne mjere za ispunjenje zahtjeva Direktive 2009/28/EC,
koji se odnose na:
- autorizaciju, sertifikaciju i postupke izdavanja dozvola i prostornog planiranja koje se primjenjuje na
postrojenja i povezanu infrastrukturu prenosne i distributivne mree,
- tehnike specifikacije koje moraju ispunjavati tehnologije koje koriste sistemi za obnovljivu energiju
kako bi ostvarili podsticaje,
- korienje obnovljivih izvora energije u zgradama,
- kampanje i programi informisanja i podizanja svijesti o korienju energije iz obnovljivih izvora,
- sertifikacija instalatera opreme koja koristi obnovljive izvore energije,
- razvoj elektroenergetske infrastrukture u cilju integracije elektrine energije iz obnovljivih izvora,
- funkcionisanje elektroenergetske mree u cilju to veeg preuzimanja energije iz obnovljivih izvora,

- integracija biogasa u mreu prirodnog gasa,
- razvoj infrastrukture sistema daljinskog grijanja i hlaenja,
- ispunjavanje kriterijuma odrivosti za biogoriva i biotenosti.
Prema Akcionom planu elektrina energija iz obnovljivih izvora do 2020. godine e se uglavnom proizvoditi
iz hidroelektrana (velikih i malih) i vjetroelektrana. Pored njih, prisutne e biti elektrane na biomasu i solarni
fotonaponski
sistemi,
ali
sa
mnogo
manjim
udjelom.
U sljedeih dvije do tri godine oekuje se realizacija veeg broja projekata, uglavnom izgradnje malih
hidroelektrana
i
dvije
vjetroelektrane
(VE
Moura
i
VE
Krnovo).
U 2020. godini, u proizvodnji elektrine energije iz obnovljivih izvora, predvieni su sljedei udjeli pojedinih
vrsta obnovljivih izvora energije: 81,5% iz velikih i malih hidroelektrana, 13,8% iz vjetroelektrana, 4% iz
elektrana
na
biomasu
i
0,7%
iz
solarnih
elektrana.
to se tie malih hidroelektrana, ukupno 90 MW novih proizvodnih kapaciteta bi trebalo ui u pogon do
2020. godine. Vjetroelektrane postaju sve vaniji obnovljivi izvor elektrine energije sa sve veim udjelom u
proizvodnji i planirano je da e oko 150 MW vjetroelektrana biti puteno u rad do 2020. godine. Oekuje se
izgradnja oko 29 MW kapaciteta u elektranama na biomasu (vrsta biomasa i biogas) i 10 MW kapaciteta u
solarnim elektranama.
Prema Akcionom planu ukupan iznos obnovljive energije za grijanje i hlaenje (Tabela 3) u 2020. godini e
biti oko 121 ktoe. vrsta biomasa, sa ueem od 89% u 2020. godini, e igrati glavnu ulogu u ukupnoj
energiji iz obnovljivih izvora u proizvodnji energije za grijanje i hlaenje. vrsta biomasa podrazumijeva
drvnu biomasu i biomasu iz poljoprivrede. Oekuje se da e se skoro sva energija (82%) od ukupne
potronje biomase za grijanje i hlaenje potroiti u optoj potronji (domainstva, usluge, poljoprivreda,
graevinarstvo).
Prema Akcionom planu ukupan iznos obnovljive energije u saobraaju (Tabela 4) u 2020. godini e biti oko
22 ktoe. Energija iz obnovljivih izvora koja se troi za saobraaj u 2020. godini e se uglavnom sastojati od
energije biogoriva (8%), dok e ostatak udjela biti od elektrine energije (2,2%), koja se do 2020. godine
nee
koristiti
u
drumskom
saobraaju.
Oekuje se da e se praktino sva biogoriva odnositi na biodizel.
U Akcionom planu je opisana i procjena trokova podsticajnih mjera za korienje obnovljivih izvora koji se
odnose na procijenjene ukupne podsticaje koje treba platiti do 2020. godine, u skladu sa predvienim
razvojnim projektima i kretanjima podsticajnih cijena koje treba isplatiti za ve ugovorene i budue projekte
do 2020. godine, uz primijenjeni predvieni indeks porasta potroakih cijena od 2% godinje.
U Akcionom planu je izraunat ukupan doprinos koji se oekuje od mjera energetske efikasnosti i mjera
utede energije u ispunjavanju obavezujuih ciljeva za 2020. godinu. Oekivana uteda energije u 2018.
godini u sektoru domainstva iznosi 1,1PJ, u sektoru usluga 0,78PJ, u sektoru industrije 0,48PJ i sektoru
saobraaja 1,1PJ.
U referentnom scenariju Akcionog plana pretpostavljen je intenzivni razvoj energetske efikasnosti i
obnovljivih izvora energije, ali i poveana potronja energije od strane KAP-a i eljezare. U periodu do
2020. godine planirano je postepeno poveanje proizvodnje KAP-a do iskorienja maksimalnog kapaciteta,
kojem odgovara snaga od 220MW, kao i poveanje proizvodnje eljezare do nivoa kojem odgovara snaga
od 35MW.
Imajui u vidu projekte ija je realizacija planirana u narednom periodu, predvia se poveanje potronje
elektrine energije i od strane buduih zatvorenih distributivnih sistema (Lutica 40 MW, Porto Novi, Porto
Montenegro, Buljarica, Autoput Bar-Boljare i dr.).
Oekivano smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bate, uz navedene pretpostavke, iznosilo bi
364,6kt u 2020. godini, to je oko 91,4% ukupne emisije gasova sa efektom staklene bate u Crnoj Gori.
Tabela 1: Nacionalni cilj za 2020. godinu i procijenjene indikativne putanje za korienje energije iz obnovljivih izvora za grijanje i hlaenje,
elektrinu energiju i energiju u saobraaju (%)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
OIE-grijanje i hlaenje1 (%)
40,4
40,7
40,2
39
38,6
36,3
36,2
40,6
42,8
44,5
43,8
38,2
OIE-elektrina energija2 (%)
44,4
40,7
40,2
43,1
49,0
43,9
45,3
44,4
50,2
52,9
52,1
51,4
OIE-saobraaj3 (%)
0,5
0,7
1,1
1,9
3,7
4,2
5,7
6,4
7,4
8,3
9,3
10,2
Ukupan udio OIE4 (%)
26,3
26,5
26,8
28,5
31
31,1
31,8
30,9
33,8
35,4
34,9
35,9
Od ega iz mehanizama saradnje5

(%)
Viak za mehanizme saradnje (16)
Udio obnovljivih izvora energije u grijanju i hlaenju: bruto finalna potronja energije iz obnovljivih izvora za grijanje i hlaenje (kao to je definisano lanovima 5 (1), b) i 5 (4) Direktive 2009/28/EC
podijeljena sa bruto finalnom potronjom energije za grijanje i hlaenje. Red (A) iz tabele 4a podijeljen sa redom (1) tabele 1.
2
Udio obnovljivih izvora energije u elektrinoj energiji: bruto finalna potronja elektrine energije iz obnovljivih izvora za elektrinu energiju (kao to je definisano lanovima 5 (1)) i 5 (3) Direktive
2009/28/EC podijeljana sa ukupnom bruto finalnom potronjom elektrine energije. Red (B) iz Tabele 4a podijeljen sa redom (2) Tabele 1.
3
Udio obnovljive energije u saobraaju: finalna potronja energije iz obnovljivih izvora u saobraaju (vidi lan 5(1)c) i 5 (5) Direktive 2009/28/EC podijeljena sa potronjom u saobraaju 1) benzina; 2)
dizela; 3) biogoriva koja se koriste u drumskom i eljeznikom saobraaju i 4) elektrine energije u kopnenom saobraaju (to se ogleda u redu 3 Tabele 1). Red (J) iz Tabele 4b podijeljen sa redom (3) u Tabeli 1.
4
Udio obnovljivih izvora energije u bruto finalnoj potronji energije. Red (G) iz Tabele 4a podijeljen sa redom (4) u Tabeli 1
5
U procentnom poenu ukupnog udjela OIE
Tabela 2: Procjena ukupnog doprinosa (instalisani kapacitet, bruto proizvodnja elektrine energije) koji se oekuje od svake
tehnologije za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora u Crnoj Gori da bi se ispunili obavezujui ciljevi za 2020. godinu
i indikativne putanje za udio energije iz obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije za period 2015-2020.
2015
2016
2017
2018
2019
2020
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
Hidro:
660,5
1781
744
1789
752,8
1813
821,3
1999
826
2012
826
2050
<1MW
4,5
14
4,5
14
6,8
20,3
11,2
35,1
11,2
35,1
11,2
35,1
1MW10 MW
29
88
32
96
38,5
113,7
81,6
238,9
86,3
251,9
86,3
251,9
>10MW
627
1679
707,5
1679
707,5
1679
728,5
1725
728,5
1725
728,5
1763
Od ega reverzibilne
Geotermalna
Solarna:
3,2
5,3
9,9
11,6
13,2
14,9
10
16,5
fotonaponska
3,2
5,3
9,9
11,6
13,2
14,9
10
16,5
Vjetar:
118
271,4
125,5
288,6
125,5
288,6
151,2
347,8
Na kopnu
118
271,4
125,5
288,6
125,5
288,6
151,2
347,8
Sa mora
Biomasa:
22,5
9,4
31,3
14,1
46,6
17,7
58,5
19,1
63,5
29,3
101
4,8
15,5
7,2
23,7
10,2
33,8
12,6
42,2
12,8
43,7
22,4
81,2
2,2
2,2
7,6
3,9
12,8
5,1
16,3
6,3
19,8
6,9
19,8
Biotenosti
UKUPNO
670,7
1808,8
759,4
1830,2
891,9
2142,6
972,5
2359,3
979,6
2379
1016,5
2515,3
0,1
0,6
0,2
0,84
0,2
1,08
0,3
1,32
0,4
1,68
10,5
40,2
Koncentrisana
elektrana
Plima i
okean
osjeka,
solarna
talasi,
vrsta
biogas
6
Od ega kogeneracija
Uzeti u obzir samo one koji su saglasni sa kriterijumom odrivosti, prema lanu 5(1) Direktive 2009/28/EC poslednji podstav.
Tabela 3. Procjena ukupnog doprinosa (finalna potronja energije 7) koji se oekuje od svake tehnologije za proizvodnju energije iz
obnovljivih izvora u Crnoj Gori da bi se ispunili obavezujui ciljevi za 2020. godinu i indikativne putanje za udio energije iz
obnovljivih izvora u sektoru grijanja i hlaenja za period 2009 2020. (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Geotermalna (iskljuujui
niskotemperaturnu toplotu u primjeni u
toplotnim pumpama)
Solarna
0,7
0,7
1,0
1,2
1,4
1,7
2,1
2,4
2,9
3,3
Biomasa
59,7
59,8
72,9
81,3
88,9
91
101,7
101,4
104,7
104,8
105,9
108
vrsta
59,7
59,8
72,9
81,3
88,9
91
101,7
101,4
104,7
104,8
105,9
108
Biogas
Biotenosti8
1,5
2,2
2,4
2,8
3,7
5,1
6,4
7,1
7,9
8,7
9,6
10,2
1,2
1,8
1,9
2,1
2,6
3,8
4,3
4,8
5,4
6,1
6,7
7,2
0,3
0,4
0,5
0,7
1,1
1,3
2,1
2,3
2,5
2,6
2,9
61,2
62
76
84,8
93,6
97,3
109,5
110,2
114,7
115,9
118,4
121,5
4,1
5,5
7,2
9,2
10,8
12
12,6
58,9
58,7
71,8
78,2
85,3
87,4
92,6
91,8
91,3
90,4
89,7
88,3
Obnovljiva energija iz toplotnih pumpi:

-od ega aerotermalna
-od ega geotermalna
-od ega hidrotermalna

Ukupno
9
Od ega daljinsko grijanje
10
Od ega biomasa u domainstvima
Direktno korienje i daljinsko grijanje definisano u lanu 5(4) Direktive 2009/08/EC

Uzeti u obzir samo ona koja su usaglaena sa kriterijom odrivosti (lan 5(1) poslednji podstav Direktive 2009/28/EC.
9
Daljinsko grijanje i/ili hlaenje kao dio ukupne potronje za grijanje i hlaenje iz obnovljivih izvora (RES- DH)
10
Iz ukupne potronje iz obnovljivih izvora energije za grijanje i hlaenje
8
Tabela 4: Procjena ukupnog doprinosa koji se oekuje od svake tehnologije za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora u Crnoj
Gori da bi se ispunili obavezujui ciljevi za 2020. godinu i indikativne putanje za udio energije iz obnovljivih izvora u sektoru
saobraaja 2009-2020. (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Biodizel
1,4
5,0
5,2
6,8
8,7
10,9
13,1
15,3
17,2
Od ega biogoriva
lan(1) 21(2)
Od ega uvezeno13
1,4
5,0
5,2
6,8
8,7
10,9
13,1
15,3
17,2
Vodonik iz obnovljivih
izvora
Obnovljiva elektrina
energija
1,3
1,6
2,8
3,0
3,4
3,7
3,9
4,1
4,3
4,4
4,6
4,8
1,3
1,6
2,8
3,0
3,4
3,7
3,9
4,1
4,3
4,4
4,6
4,8
Ostalo (kao biogas,

biljna ulja itd)
Od ega biogoriva (1)

lan 21(2)
1,3
1,6
2,8
4,4
8,4
8,9
10,7
12,8
15,2
17,5
19,9
22
Bioetanol / Bio- ETBE

Od ega biogoriva
lan 21(2)
11
Od ega uvezeno12
Od ega drumski
saobraaj
Od toga ostali saobraaj
Ukupno
11
Biogoriva navedena u lanu 21(2) Direktive 2009/28/EC

Od ukupnog iznosa bioetanola/ bio- ETBE
13
Od ukupnog iznosa biodizela
12
INFORMACIJA
O PRIPREMI PREDLOGA NACIONALNOG AKCIONOG PLANA KORIENJA
ENERGIJE IZ OBNOVLJIVIH IZVORA DO 2020. GODINE
Zakonom o energetici (Slubeni list CG, br. 28/10 i 6/13) predviena je izrada Programa
razvoja i korienja obnovljivih izvora energije na period od 10 godina u skladu sa Strategijom
razvoja energetike. Programom razvoja i korienja obnovljivih izvora energije se definie
dinamika iskorienja prirodnih potencijala, kao i planirano korienje tehnologija potrebnih za
zadovoljenje nacionalnog cilja udjela energije proizvedene iz obnovljivih izvora u ukupnoj
finalnoj potronji energije. Program razvoja i korienja obnovljivih izvora energije nije
pripremljen, jer je ubrzo nakon donoenja Zakona o energetici Vlada Crne Gore donijela odluku
o izradi inovirane Strategije razvoja energetike Crne Gore.
U meuvremenu je Odlukom Ministarskog savjeta Energetske zajednice od 18. oktobra 2012.
godine (D/2012/04/MC-EnCT) utvrena obaveza implementacije Direktive 2009/28/EC o
promociji korienja energije iz obnovljivih izvora, kao i obavezujui cilj za Crnu Goru koji iznosi
33% udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj potronji energije u 2020. godini.
Jedan od zahtjeva Direktive 2009/28/EC je izrada Nacionalnog akcionog plana korienja
energije iz obnovljivih izvora do 2020. godine u skladu sa usvojenim obrascem za izradu ovog
dokumenta (Odluka 2009/548/EC).
Shodno navedenom, prestala je potreba za izradom desetogodinjeg Programa razvoja i
korienja obnovljivih izvora energije, a pristupilo se izradi Nacionalnog akcionog plana
korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020. godine.
U toku je izrada novog Zakona o energetici, kojim e, u skladu sa Direktivom 2009/28/EC, biti
predviena obaveza izrade Nacionalnog akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora
i ispunjenja nacionalnog cilja od 33% udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj
potronji energije u Crnoj Gori u 2020. godini. Ovaj cilj je odreen od strane Energetske
zajednice raunajui da je u referentnoj 2009. godini udio obnovljivih izvora energije u ukupnoj
finalnoj potronji energije u Crnoj Gori iznosio 26,3%.
Ministarstvo ekonomije je, uz finansijsku pomo Evropske banke za rekonstrukciju i razvoj
(EBRD), angaovalo konsultantsku kuu Economic Consulting Associates (ECA) iz Velike
Britanije za izradu Nacrta nacionalnog akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora
do 2020. godine.
Nacrt nacionalnog akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020.

godine pripremljen je u aprilu 2014. godine i dostavljen Sekretarijatu Energetske
zajednice, radi davanja komentara. Takoe, Nacrt je dostavljen na miljenje i
relevantnim institucijama u Crnoj Gori. Nacrt je zatim korigovan u skladu sa
komentarima Sekretarijata Energetske zajednice, Ministarstva odrivog razvoja i
turizma, Elektroprivrede Crne Gore AD, Crnogorskog elektroprenosnog sistema AD i
Direktorata za energetsku efikasnost Ministarstva ekonomije.
U referentnom scenariju ovog plana pretpostavljen je intenzivni razvoj obnovljivih izvora
energije i energetske efikasnosti, ali i poveana potronja energije od strane KAP-a i
eljezare. U periodu do 2020. godine planirano je postepeno poveanje proizvodnje
KAP-a do iskorienja maksimalnog kapaciteta, kojem odgovara snaga od 220MW, kao
i poveanje proizvodnje eljezare do nivoa kojem odgovara snaga od 35MW.
Imajui u vidu projekte ija je realizacija planirana u narednom periodu, predvia se

poveanje potronje elektrine energije i od strane buduih zatvorenih distributivnih
sistema (Lutica 40 MW, Porto Novi, Porto Montenegro, Buljarica, Autoput Bar-Boljare i
dr.).
U vezi sa prethodnim, Ministarstvo ekonomije predlae Vladi Crne Gore da donese
sledee
z a k lj u k e:
1. Vlada je usvojila Informaciju o pripremi Predloga nacionalnog akcionog plana
korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020. godine.
2. Vlada je donijela Nacionalni akcioni plan korienja energije iz obnovljivih izvora
do 2020. godine i preuzela obavezu ispunjenja nacionalnog cilja za 2020. godinu
u iznosu od 33% ukupnog udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj
potronji energije u Crnoj Gori.
3. Zaduuje se Ministarstvo ekonomije da prati implementaciju Nacionalnog
akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020. godine i o tome
izvjetava Vladu.
PREDLOG
MINISTARSTVO EKONOMIJE
NACIONALNI AKCIONI PLAN

KORIENJA ENERGIJE IZ OBNOVLJIVIH IZVORA
DO 2020. GODINE
-CRNA GORA(u skladu sa obrascem predvienim Direktivom 2009/28/EC
Odluka 2009/548/EC)
Podgorica, jul 2014. godine
Sadraj
Uvod
1. Pregled nacionalne politike vezane za obnovljive izvore energije

2. Oekivana finalna potronja energije za period 2010-2020
3. Ciljevi i indikativne putanje za korienje obnovljivih izvora energije
10
3.1 Cjelokupni nacionalni cilj ....................................................................................................... 10

3.2 Sektorski ciljevi i indikativne putanje ................................................................................... 10
4. Mjere za postizanje ciljeva
16
4.1 Pregled politika i mjera za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora ...... 16
4.2 Konkretne mjere za ispunjenje zahtjeva iz lanova 13, 14, 16 i lanova 17 do 21 Direktive
2009/28/EC .................................................................................................................................... 19
4.3 Programi podrke za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora u proizvodnji
elektrine energije koji se primijenjuje u odreenoj dravi lanici ili grupi drava lanica . 65
4.4 Programi podrke za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora za grijanje i
hlaenje koji se primjenjuju u dravi lanici ili grupi drava lanica ...................................... 73
4.5 Programi podrke za promovisanje korienja obnovljivih izvora energije u saobraaju
koji se primjenjuju u dravi lanici ili grupi drava lanica ...................................................... 81
4.6 Konkretne mjere za promociju korienja energije iz biomase ....................................... 81
4.7 Planirani statistiki transferi izmeu drava lanica i planirano uestvovanje u
zajednikim projektima sa drugim dravama lanicama i treim zemljama......................... 89
5. Procjene
89
5.1 Ukupan oekivani doprinos svake tehnologije koja koristi obnovljive izvore energije za
zadovoljenje obavezujuih ciljeva za 2020. godinu i indikativne putanje za udjele energije iz
obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije, za grijanje i hlaenje i u saobraaju.. 89
5.2 Ukupan doprinos koji se oekuje od mjera energetske efikasnosti i mjera utede energije
u ispunjavanju obavezujuih ciljeva za 2020. godinu i indikativne putanje za udio energije iz
obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije, grijanju i hlaenju i saobraaju .......... 95
5.3 Procjena uticaja ...................................................................................................................... 97
5.4 Izrada Nacionalnog akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora i praenje
njegovog sprovoenja .................................................................................................................. 99
Lista skraenica
Simbol
AD
ASE
BDP
CCEE
CDM
CGES
COTEE
CRES
EE
EEPPB
EN
ENTSO
ENSI
EPCG
EU
GIS
GIZ/GTZ
HE
HVDC
IMELS
IPA
KAP
MEEP
mHE
MONSTAT
NDC
NP
ODS
OIE
OPS
PDV
RAE
Sl. list CG
TE
UN
VE
Znaenje
Akcionarsko drutvo
Advisory services to Energy Efficiency/Savjetodavna sluba za energetsku efikasnost
Bruto drutveni proizvod
Crnogorski centar za energetsku efikasnost
Clean Development Mechanism / Mehanizam istog razvoja
Crnogorski elektroprenosni sistem
Crnogorski operator trita elektrine energije
Center for Renewable Energy Sources, Atina, Grka
Energetska efikasnost
Energy Efficiency program in Public Buildings/ Program energetske efikasnosti u javnim
zgradama
European Norms / Evropske norme
European network of transmission system operators for electricity
Norveka kompanija Energy Saving International
Elektroprivreda Crne Gore
Evropska unija
Geografski informacioni sistem
Njemaka organizacija za tehniku saradnju
Hidroelektrana
High voltage direct current / Jednosmjerna struja visokog napona
Italijansko Ministarstvo za zatitu ivotne sredine, kopna i mora
Instrument for Pre-Accession Assistance / Instrument za pretpristupnu pomo
Kombinat aluminijuma Podgorica
Montenergin Energy Efficieny Project / Projekat energetske efikasnosti u Crnoj Gori
Mala hidroelektrana
Zavod za statistiku Crne Gore / Bureau for Statistics of Montenegro
Nacionalni dispeerski centar
Nije primjenjivo
Operator distributivnog sistema
Obnovljivi izvori energije
Operator prenosnog sistema
Porez na dodanu vrijednost
Regulatorna agencija za energetiku
Slubeni list Crne Gore
Termoelektrana
United Nations Environement Programme/Program Ujedinjenih nacija za ivotnu sredinu
Vjetroelektrana
Uvod
Crna Gora kao jedna od potpisnica Sporazuma o formiranju energetske zajednice ima
obaveze harmonizacije zakonodavstva sa EU direktivama iz oblasti energetike. Za
oblast obnovljivih izvora energije (OIE) najznaajnija je direktiva 2009/28/EC o promociji
energije iz obnovljivih izvora. Ova direktiva je znaajna i po tome to definie
individualne nacionalne ciljeve sa ciljem da EU kao cjelina postigne 20 % energije iz
obnovljivih izvora u bruto finalnoj potronji energije.
Nacionalni cilj korienja energije iz obnovljivih izvora, koji predstavlja udio energije iz
obnovljivih izvora u ukupnoj bruto finalnoj potronji energije, odreen je za Crnu Goru u
skladu sa Odlukom (2012/04/MC-EnC od 18. oktobra 2012. godine) donesenom na 10.
sastanku Ministarskog savjeta Energetske zajednice. Ova Odluka obavezuje Crnu Goru
da implementira Direktivu 2009/28/EC o promociji korienja energije iz obnovljivih
izvora u svoj zakonodavni sistem, kao i da ostvari nacionalni cilj u iznosu od 33% do
2020. godine. Direktiva predvia izradu Nacionalnog akcionog plana za obnovljive
izvore energije u skladu s usvojenim obrascem za izradu ovog dokumenta (obrazac
definisan Odlukom 2009/548/EC).
Nacionalnim akcionim planom korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020. godine
se definie dinamika iskorienja prirodnih potencijala, kao i planirano korienje
tehnologija potrebnih za zadovoljenje nacionalnog cilja udjela energije proizvedene iz
obnovljivih izvora u ukupnoj finalnoj potronji energije.
1. Pregled nacionalne politike vezane za obnovljive izvore energije

Energetska politika Crne Gore identifikuje ciljeve energetskog razvoja Crne Gore i nain
i mjere za njihovo ostvarivanje.
Tri glavna prioriteta identifikovana u dokumentu Energetska politika Crne Gore do
2030. godine (usvojenog 2011. godine) navedena su u Tabeli A.
Tabela A: Prioriteti Strategije razvoja energetike
Prioritet
Znaenje
1
Sigurnost u
snabdijevanju
energijom
Razvoj konkurentnog
trita energije
Neprekidno, sigurno, visokokvalitetno i raznovrsno

snabdijevanje energijom u cilju uravnoteenja isporuke sa
zahtjevima kupaca;
Odriv energetski
razvoj
Obezbjeivanje razvoja energetskog sektora zasnovano na

ubrzanom,ali racionalnom korienju sopstvenih
energetskih resursa u skladu sa principima zatite ivotne
sredine, poveanja energetske efikasnosti (EE) i poveanim
korienjem obnovljivih izvora energije (OIE), kao i potreba
za socio-ekonomskim razvojem Crne Gore.
Obezbjeivanje liberalizovanog, nediskriminatornog,

konkurentnog i otvorenog energetskog trita na
osnovu transparentnih uslova;
Uspostavljanje konkurencije u trinim djelatnostima
(proizvodnja i snabdijevanje elektrinom energijom i
prirodnim gasom), baziranje cjenovne politike za
energente iskljuivo na trinim principima, kao i
stvaranje uslova za pojavu novih energetskih subjekata
(nezavisnih proizvoaa energije, snabdjevaa,
trgovaca);
Energetska politika Crne Gore do 2030. godine obuhvata dvadeset kljunih stratekih
ciljeva:
1) Odravanje, revitalizacija i modernizacija postojee i izgradnja nove
infrastrukture za proizvodnju, prenos i distribuciju energije na principima
1
ispunjenja meunarodnih tehnikih standarda, energetske efikasnosti, smanjenja

gubitaka i negativnog uticaja na ivotnu sredinu;
2) Postepeno smanjenje zavisnosti od uvoza energije (i) smanjenjem specifine
potronje finalne energije, (ii) poveanjem proizvodnje energije (primarne i
sekundarne) upotrebom sopstvenih resursa i (iii) smanjenjem gubitaka energije
od proizvodnje do krajnje potronje. Od sadanjeg neto uvoznika elektrine
energije Crna Gora planira da postane neto izvoznik elektrine energije nakon
2020. godine;
3) Preispitivanje postojeih barijera za aktiviranje svih opcija dugoronog razvoja
energetike;
4) Energetska efikasnost predstavlja prioritet u energetskoj politici Crne Gore: (a)
Obezbjedie se institucionalni uslovi i finansijski podsticaji u cilju unapreenja EE
i smanjenja energetskog intenziteta u svim sektorima, od proizvodnje do krajnje
potronje energije; (b) Crna Gora e dostii indikativni cilj poveanja energetske
efikasnosti, koji predstavlja utedu u iznosu od 9% prosjene finalne potronje
energije u zemlji (bez Kombinata Aluminijuma Podgorica KAP-a) do 2018.
godine. Prelazni indikativni cilj do kraja 2012. godine iznosi 2%. Nastavak
prosjene godinje utede nakon 2018. godine e biti usklaen sa ciljevima
postavljenim na nivou Energetske zajednice ili EU; (c) Racionalno korienje
energije u saobraaju i promocija mjera EE (poboljan javni prevoz, ukljuujui i
eljezniki saobraaj, promocija energetski efikasnih i nisko-emisionih vozila,
integracija kriterijuma EE u projekte saobraajne infrastrukture);
5) Iskoriavanje OIE predstavlja prioritet u energetskoj politici Crne Gore: (a)
Stvaranje povoljnog ambijenta za razvoj i korienje OIE i dostizanje
nacionalnog cilja u pogledu udjela OIE u ukupnoj finalnoj potronji energije; (b)
Nastavak istraivanja potencijala OIE i studijskog rada na istraivanju
mogunosti iskoriavanja preostalih raspoloivih potencijala obnovljivih izvora
energije; (c) poveanje udjela korienja OIE u transportu s ciljem
obezbjeivanja dostizanja udjela OIE u ukupnoj potronji energije u saobraaju,
a u skladu sa obavezama drave;
6) Poboljanje sistema grijanja i/ili hlaenja u objektima: (i) supstitucijom direktne
transformacije elektrine energije u toplotu i (ii) korienjem novih tehnologija
prihvatljivih sa ekolokog aspekta, to podrazumijeva poveanu upotrebu OIE i
korienje visokoefikasne kogeneracije;
7) Realizacija stratekih 90-dnevnih rezervi naftnih derivata u skladu sa
energetskom politikom EU;
8) Istraivanje nafte i gasa u crnogorskom podmorju i na kontinentalnom podruju,
kao i uglja u Pljevaljskom i Beranskom basenu;
9) Proaktivna uloga politike drave Crne Gore u naporima da se obezbijedi pristup
sistemima prirodnog gasa kroz meunarodne projekte (Jonsko-jadranski
gasovod i drugi), razvoj sistema prirodnog gasa (ukljuujui izgradnju regionalnih
gasovoda i postrojenja za korienje prirodnog gasa);
10) Poveana efikasnost poslovanja energetskih kompanija smanjenjem operativnih
trokova, tehnikih i komercijalnih gubitaka energije, uz opravdan povrat na
investicije;
11) Nastavak restrukturiranja EPCG AD i CGES AD u skladu sa principima
energetskog zakonodavstva EU i blagovremeno donoenje planova za dalji
razvoj;
12) Odrivi razvoj energetike u odnosu na zatitu ivotne sredine i meunarodna
saradnja u ovoj oblasti, naroito oko smanjenja emisije gasova sa efektom
staklene bate;
13) Na osnovu ratiifikacije Kjoto protokola, kao zemlja van aneksa razvijenih zemalja
bar do 2012. godine, pruanje podrke investitorima i obezbjeivanje uslova za
realizaciju projekata tzv. Mehanizma istog razvoja (CDM);
14) Podsticanje istraivanja, razvoja, transfera i primjene ekoloki odrivih novih
tehnologija u energetskom sektoru; poveanje ulaganja u obrazovanje i naunoistraivake projekte i podsticanje meunarode saradnje u oblasti ekoloki
odrivih novih tehnologija u energetskom sektoru, kao i uvoenje nastave iz
oblasti energitike u obrazovni sistem;
15) Harmonizacija zakonodavno-regulatornog okvira u skladu sa zahtjevima EU i
obezbjeivanje podrke za razvoj i ubrzano sprovoenje programa i projekata
korienja obnovljivih izvora energije i sprovoenju mjera energetske efikasnosti,
supstituciju energenata i razvijanje lokalne energetike (kombinovana proizvodnja
elektrine energije i toplote);
16) Stvaranje
odgovarajueg
zakonodavno-regulatornog
i
institucionalnofinansijskog okvira kako bi se podstaklo uee i investicije privatnog sektora u
energetiku;
17) Obezbjeivanje socijalne zatite za ugroene (ranjive) kupce energije, kao i za
viak radne snage u procesu promjena u energetskom sektoru koje mogu imati
uticaj na njihov socijalni poloaj;
18) Postizanje sporazuma sa susjednim zemljama u vezi optimalnog korienja
zajednikog hidropotencijala i upravljanja vodama, kao i planiranje i izgradnja
novih elektroenergetskih interkonecionih linija za vezu sa tim zemljama;
19) Unapreenje regulatornog procesa i profesionalne nezavisnosti Regulatorne
agencije za energetiku, u cilju kontinuiranog razvoja predvidljivog i jasnog
regulatornog okvira i povoljnog ambijenta za investiranje u energetski sektor
Crne Gore;
20) Aktivna meunarodna saradnja na podruju energetike.
Energetska politika je detaljnije pojanjena i sprovodi se kroz Strategiju razvoja
energetike. Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine (objavljena 2007.
godine) i njene izmjene do 2030. godine (dalje u tekstu Strategija), razvijeni su na
osnovu glavnih prioriteta i kljunih stratekih ciljeva Energetske politike Crne Gore do
2030. godine.
Ministarstvo ekonomije je institucija na dravnom nivou nadlena za predlaganje
nacionalne energetske politike i strategije dugoronog razvoja, kao i za pripremu
zakona i podzakonskih akata u oblasti energetike.
Zakonodavni okvir koji regulie energetski sektor u Crnoj Gori zasniva se na aktima koji
su navedeni u tabeli B.
Tabela B: Zakonodavni okvir za energetski sektor
Akt
Opis
Zakon o energetici (Sl.

list Crne Gore 28/10,
06/13)
Ovaj zakon definie energetske djelatnosti i ureuje uslove

za obavljanje tih djelatnosti u cilju obezbjeivanja
kvalitetnog i sigurnog snabdijevanja krajnjih kupaca
energijom; javne usluge i druge djelatnosti u oblasti
energetike od interesa za Crnu Goru; nain organizovanja i
funkcionisanja trita elektrine energije i gasa; nain i
3
uslove korienja obnovljivih izvora energije i kogeneracije;

energetsku efikasnost u sektoru proizvodnje, prenosa i
distribucije energije, kao i druga pitanja od znaaja za
energetiku.
Zakon o energetskoj
efikasnosti (Sl.list Crne
Gore 29/10)
Zakon o istraivanju i
proizvodnji
ugljovodonika (Sl. list
Crne Gore 41/10,
62/13)
Ovim zakonom ureuje se nain efikasnog korienja

energije, mjere za poboljanje energetske efikasnosti i
druga pitanja od znaaja za energetsku efikasnost.
Ovaj zakon se ne primjenjuje na energetsku efikasnost
postrojenja za proizvodnju, prenos i distribuciju energije.
Ovim zakonom ureuju se uslovi, nain i postupak
istraivanja i proizvodnje ugljovodonika, kao i druga pitanja
od znaaja za istraivanje i proizvodnju nafte i gasa.
Vani meunarodni sporazumi ratifikovani u skladu sa Ustavom Crne Gore, koji

predstavljaju dio unutranjeg pravnog okvira u energetskom sektoru su:
Zakon o ratifikaciji Sporazuma izmeu Evropske zajednice i Republike Crne

Gore o formiranju Energetske zajednice (Sl. list RCG 66/06),
Zakon o ratifikaciji Kjoto protokola uz Okvirnu konvenciju Ujedinjenih nacija o
promjeni klime (Sl. list Crne Gore 17/07),
Zakonodavni i regulatorni okvir, uspostavljen u cilju sprovoenja projekata u oblasti

obnovljivih izvora energije, ini Zakon o energetici i set podzakonskih akata:
Zakon o energetici (Sl. list Crne Gore 28/10, 06 /13). Poglavlja III i VIII Zakona
predviaju pravni okvir za promociju obnovljivih izvora energije. Poglavlje III
definie korienje obnovljivih izvora energije i sprovoenje visokoefikasne
kogeneracije kao stratekih pitanja u razvoju energetskog sektora Crne Gore i
predvia mogunost uvoenja niza podsticajnih mjera. Poglavlje VIII daje prikaz
obavljanja elektroenergetskih djelatnosti. Izmeu ostalog, ovo poglavlje regulie
pitanja koja se odnose na proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora
energije, garanciju porijekla, povlaene proizvoae elektrine energije, kao i
istraivanje i utvrivanje potencijala obnovljivih izvora energije u Crnoj Gori.
Pravilnik o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju elektrine energije iz
obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije (Sl. list Crne Gore
28/11). Ovaj pravilnik propisuje vrste i klasifikaciju postrojenja za proizvodnju
elektrine energije iz obnovljivih izvora i postrojenja za visokoefikasnu
kogeneraciju po grupama.
Uredba o nainu sticanja statusa i ostvarivanja prava povlacenog proizvoaa
elektrine energije (Sl. list Crne Gore 37/11, 28/14). Ovom uredbom se ureuju
nain i postupak sticanja statusa i ostvarivanja prava povlaenog proizvoaa
elektrine energije.
Uredba o nainu izdavanja, prenoenja i povlaenja garancija porijekla energije
proizvedene iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije ( Sl. list
Crne Gore 37/11). Ovom uredbom ureuje se nain izdavanja, prenoenja i
povlaenja garancija porijekla, podaci koji se navode u zahtjevu za izdavanje
4
garancije porijekla, blia sadrina garancije porijekla i nain dostavljanja

podataka o koliini isporuene elektrine energije prenosnom odnosno
distributivnom sistemu.
Uredba o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene elektrine energije iz
52/11,28/14). Ovom uredbom ureuje se tarifni sistem podsticajnih cijena
elektrine energije proizvedene u postrojenjima koja koriste obnovljive izvore
energije i postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju. Tarife zavise od vrste
objekata, njihovih kapaciteta, godinje proizvodnje i drugih faktora.
Pravilnik o kriterijumima za izdavanje energetske dozvole, sadrini zahtjeva i
registru energetskih dozvola (Sl. list Crne Gore 49/10, 38/13). Ovim pravilnikom
se blie definiu kriterijumi za izdavanje energetske dozvole, sadrina zahtjeva i
registra izdatih energetskih dozvola. Energetska dozvola predstavlja proceduru
za odobrenje projekata vezanih za obnovljive izvore energije, kao to je
predvieno lanom 61 Zakona o energetici.
Pravilnik o bliim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za mjerenje i
istraivanje potencijala obnovljivih izvora energije (Sl. list Crne Gore 28/11). Ovaj
pravilnik propisuje blie uslove u pogledu strunog kadra i opreme koje treba da
ispunjava pravno lice za mjerenje i istraivanje potencijala obnovljivih izvora
energije.
Uredba o naknadi za podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih
izvora energije i kogeneracije (Sl. list Crne Gore 08/14). Ovom uredbom ureuje
se nain odreivanja visine naknade za podsticanje proizvodnje elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije. Ona takoe predvia nain
raspodjele sredstava prikupljenih od naknade, kao i blii nain obraunavanja
proporcionalnog udjela snabdjevaa elektrinom energijom i kvalifikovanog
kupca-samosnabdjevaa u kupovini elektrine energije od povlaenih
proizvoaa.
Pravilnik o visini naknade za podsticanje proizvodnje elektrine energije iz
obnovljivih izvora energije i kogeneracije (Sl. list Crne Gore 18/14). Ovim
pravilnikom utvruje se visina naknade za podsticanje proizvodnje elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije u 2014. godini.
Zakon o energetskoj efikasnosti je takoe veoma vaan zakonodavni akt, jer se njime
ureuju odnosi u podruju efikasnog korienja energije u sektorima finalne potronje,
ukljuujui i korienje obnovljivih izvora energije kao mjera energetske efikasnosti.
Ovaj zakon sa odreenim brojem pripadajuih podzakonskih akata prua podrku
korienju obnovljivih izvora energije u zgradama.
Pored Zakona o energetici i Zakona o energetskoj efikasnosti postoji niz drugih
zakonodavnih akata koji utiu na razvoj korienja obnovljivih izvora energije,
ukljuujui i one koji se odnose na koncesije, vodoprivredu, umarstvo, poljoprivredu,
zatitu ivotne sredine, izgradnju objekata, dravnu imovinu, eksproprijaciju itd.
Formirajui glavne strateke linije djelovanja, gore navedeni zakonodavni okvir definie
jasan put za mehanizme podrke korienju obnovljivih izvora energije.
Kao program podrke elektrinoj energiji proizvedenoj iz obnovljivih izvora energije,
Crna Gora je izabrala sistem garantovanog otkupa elektrine energije po podsticajnoj
cijeni od povlaenih proizvoaa, u skladu sa Zakonom o energetici i usvojenim
podzakonskim aktima. Pored zagarantovanih cijena, povlaeni proizvoai imaju
prioritet u isporuci ukupne elektrine energije u prenosni ili distributivni sistem, a
osloboeni su i od plaanja usluga balansiranja sistema. Kao to je predvieno
Strategijom razvoja energetike, uslovi za korienje obnovljivih izvora energije e se
5
kontinuirano pratiti, i prema potrebi, garantovane podsticajne cijene i drugi uslovi e biti
usklaivani. Takoe e se periodino sprovoditi analiza tehnikih uslova za prikljuenje
na mreu i rada elektroenergetskog sistema, zajedno sa pregledom finansijskih
posljedica za kupce elektrine energije. Strategija predvia pruanje podrke
investicijama koje se odnose na obnovljive izvore energije sa finansijski odrivim
kriterijumima, kao i promovisanje investicija u obnovljive izvore energije bez
garantovanih podsticajnih cijena ukoliko za to postoji mogunost u elektroenergetskom
sistemu.
Postoji nekoliko mehanizama na nacionalnom nivou za promociju obnovljivih izvora
energije za grijanje i hlaenje. Oni ukljuuju obavezu za nove objekte u odreenim
klimatskim zonama da pokriju odreenu kvotu svojih godinjih potreba za sanitarnom
toplom vodom iz sistema koji koriste obnovljive izvore energije (solarni sistemi), kao i
izvjestan broj kreditnih linija vezanih za energetsku efikasnost, koje se odnose na
tehnologije kao to su solarni termalni sistemi i kotlovi na moderne oblike biomase.
Pored pomenutih mehanizama na nacionalnom nivou, postoje i neki mehanizmi
podrke na lokalnom nivou koji ukljuuju program subvencija za ugradnju solarnih
sistema u novim zgradama u nekim optinama kroz smanjenje naknada za opremanje
komunalnog zemljita. S obzirom na stope rasta koje se prema Strategiji oekuju u
korienju obnovljivih izvora energije za grijanje u narednih nekoliko godina, gore
navedeni mehanizmi e biti praeni daljim razvojem programa podrke sa ciljem
poveanja korienja toplote iz razliitih obnovljivih izvora energije i raspoloivih
tehnologija.
Direktiva o promociji upotrebe biogoriva ili drugih obnovljivih goriva za transport
(2003/30/EC), kao i dio Direktive o promociji korienja obnovljivih izvora energije
(2009/28/EC), koji se odnosi na biogoriva i tena biogoriva, jo uvijek nisu
transponovani u pravni sistem Crne Gore. Dakle, Vlada nije utvrdila planirani udio
obnovljivih izvora energije u saobraaju i sredstva za postizanje tog udjela. Regulatorni
okvir, kao i akcioni plan za korienje energije iz obnovljivih izvora u sektoru saobraaja
planirani su da budu zavreni u narednom periodu.
Nacionalni cilj za korienje energije iz obnovljivih izvora, koji predstavlja udio iz
obnovljivih izvora energije u ukupnoj bruto finalnoj potronji energije, odreen je za
Crnu Goru u skladu sa Odlukom (2012/04/MC-EnC od 18. oktobra 2012. godine)
donesenom na 10. sastanku Ministarskog savjeta Energetske zajednice, i iznosi 33% u
2020. godini.
Zakon o energetici Crne Gore je izraen tokom 2009. godine, odnosno u periodu odmah
nakon usvajanja Direktive 2009/28/EC od strane Evropskog parlamenta. Do tada je
pravna tekovina Evropske unije o obnovljivim izvorima energije, prema lanu 20.
Sporazuma, ukljuivala Direktive 2001/77 i 2003/30/EC. I pored toga, Crna Gora koja je
bila u procesu usklaivanja zakonodavnog okvira, odluila je da slijedi proaktivan pristup
i ukljui odreene odredbe nove Direktive o obnovljivim izvorima energije u Zakon o
energetici. S obzirom na obavezu Crne Gore da u okviru pristupanja Evropskoj uniji
svoje propise uskladi sa relevantnim propisima EU, u toku je izrada inoviranog Zakona o
energetici, koji e biti potpuno usklaen sa relevantnim direktivama i regulativama EU iz
oblasti energetike. U oblasti obnovljivih izvora energije, u potpunosti e biti
transponovana Direktiva 2009/28/EC, to, izmeu ostalog, ukljuuje: definisanje novih
pojmova i dopuna postojeih definicija, utvrivanje nacionalnih ciljeva za korienje
6
energije iz obnovljivih izvora, donoenje Nacionalnog akcionog plana korienja energije

iz obnovljivih izvora, propisivanje moguih mehanizama saradnje koji se odnose na
statistike prenose odreene koliine energije iz obnovljivih izvora, zajednike projekte
sa drugim dravama i zajednike podsticajne mjere za korienje obnovljivih izvora
energije sa drugim dravama, utvrivanje kriterijuma odrivosti za biogoriva i
biotenosti, kao i dopune odredbi koje se odnose na garancije porijekla, administrativne
procedure, informisanje i pristup elektroenergetskim mreama za energiju iz obnovljivih
izvora.
2. Oekivana finalna potronja energije za period 2010-2020

Projekcije rasta finalne i bruto finalne potronje energije su utvrene analizom koja je
sprovedena tokom pripreme Strategije razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine.
Razvijeno je nekoliko scenarija za definisanje finalne potronje energije uzimajui u
obzir sljedee osnovne determinante potronje energije u Crnoj Gori: politiki kontekst,
razvoj trita i konkurencije, rast i strukturu privrede, sigurnost snabdijevanja, zatitu
ivotne sredine i klimatske promjene, energetsku strukturu i tehnologiju. Scenariji su
razvijeni s obzirom na pretpostavke koje odraavaju tekue obaveze Crne Gore u
Energetskoj zajednici i najnovije procjene i vizije o buduem razvoju Crne Gore. Za
referentni scenario ovog Akcionog plana izabran je scenario sa pretpostavkama
intenzivnog razvoja energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije, ali sa
poveanom potronjom energije od strane KAP-a i eljezare. U periodu do 2020.
godine planirano je postepeno poveanje proizvodnje KAP-a do iskorienja
maksimalnog kapaciteta, kojem odgovara snaga od 220 MW, kao i poveanje
proizvodnje eljezare do nivoa kojem odgovara snaga od 35MW.
Imajui u vidu projekte ija je realizacija planirana u narednom periodu, predvia se
poveanje potronje elektrine energije i od strane buduih zatvorenih distributivnih
sistema (Lutica 40 MW, Porto Novi, Porto Montenegro, Buljarica, Autoput Bar-Boljare i
dr.).
Strategija je zasnovana na pretpostavci stabilnog ekonomskog rasta bruto domaeg
proizvoda (BDP) izmeu 3,8% i 3,9%.
Izraeni su i scenariji utede energije uvoenjem raznih dodatnih mjera energetske
efikasnosti u pojedinim sektorima potronje energije, u skladu sa Direktivom
2006/32/EC. Ukupna konana uteda energije nakon poboljanja energetske
efikasnosti e biti rezultat transfera tehnologija i razvoja trita, kao i aktivnih politika i
mjera vlade u budunosti.
Oekivana bruto finalna potronja energije u Crnoj Gori u sektorima elektrine energije,
grijanja i hlaenja, i saobraaja do 2020. godine, uzimajui u obzir efekte mjera
energetske efikasnosti i utede energije, prikazana je u tabeli 1.
Tabela 1: Oekivana bruto finalna potronja energije u Crnoj Gori u sektoru grijanja i hlaenja, elektrine energije i saobraaja do 2020.
godine, uzimajui u obzir efekte mjera14 energetske efikasnosti i utede energije 2010-2020 (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Referentni
scenario
Dodatna
energetska
efikasnost
Referentni
scenario
Dodatna
energetska
efikasnost
Referentni
scenario
Dodatna
energetska
efikasnost
Referentni
scenario
Dodatna
energetska
efikasnost
Referentni
scenario
Dodatna
energetska
efikasnost
151,6
152,3
152,3
189,1
189,1
217,4
217,4
242,8
242,8
274,5
267,7
328,9
358,8
358,8
362,7
362,7
338,2
338,2
298
298
340,4
332,5
(3) saobraaj u skladu sa

17
lanom 3(4)a
236,9
241,0
241,0
248,4
248,4
234,4
234,4
223,4
223,4
223
211,1
(4) bruto finalna potronja

18
elektrine energije
791,4
790,5
790,5
838,5
838,5
825,3
825,3
800,5
800,5
837,2
811,3
Bazna
godina
15
(1) grijanje i hlaenje
(2) elektrina energija
16
Sledeci obraun je potreban samo ako se oekuje da finalna potronja energije u vazdunom saobracaju bude veca od 6,18%
Ukupna
potronja
u
vazdunom saobraaju
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
Smanjenje
za
ogranienje u vazdunom
19
saobraaju lan 5(6)
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
UKUPNA
potronja
nakon
smanjenja
za
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
14
Ove procjene o energetskoj efikasnosti i utedi energije moraju biti u skladu sa ostalim takvim procjenama koje drava lanica dostavi u akcionim planovima u okviru Direktive o energetskim uslugama i
Direktive o energetskim karakteristikama zgrada. Ukoliko se koriste razliite jedinice u tim akcionim planovima treba navesti faktore konverzije koji su primijenjeni.
15
Ovo je finalna potronja energije iz svih energenata, osim elektrine energije u druge svrhe osim prevoza, plus potronja toplote za sopstvenu upotrebu u postrojenjima za proizvodnju elektrine i toplotne
energije i gubici toplote u mreama (take '2. Sopstvena potronja postrojenja' i '11. gubici prenosa i distribucije na strani 23. i 24. Uredbe energetske statistike, OJ L304 od 14.11.2008.).
16
Bruto potronja elektrine energije je nacionalna bruto proizvodnja elektrine energije, ukljuujui sopstvenu potronju, plus uvoz, minus izvoz.
17
Potronja u saobraaju, kao to je definisano u l. 3 (4)a) Direktive 2009/28/EC. Obnovljive izvore elektrine energije u drumskom saobraaju treba pomnoiti sa faktorom 2,5, kao to je navedeno u lanu
3(4)c) Direktive 2009/28/EC.
18
Kao to je definisano u lanu (2)(f) Direktive 2009/28/EC. Ovo obuhvata finalnu potronju energije plus gubitke u mrei i sopstvenu potronju toplotne i elektrine energije u hidroelektranama i toplanama
(NB: Ovo ne ukljuuje potronju elektrine energije za reverzibilne hidroelektrane ili za transformaciju u elektrinim kotlovima ili toplotnim pumpama u toplanama).
19
Prema lanu 5(6) potronja za vazduni saobraaj mora da iznosi samo do 6,18 % bruto finalne potronje energije.
ogranienje u vazd.saob.
2015
referentni
scenario
2016
dodatna
energetska
efikasnost
referentni
scenario
2017
2018
2019
dodatna
energetska
efikasnost
referentni
scenario
dodatna
energetska
efikasnost
referentni
scenario
dodatna
energetska
efikasnost
referentni
scenario
2020
dodatna
energetska
efikasnost
referentni
scenario
dodatna
energetska
efikasnost
(1) grijanjehlaenje20
309,7
302,7
281,2
271,1
280,1
268,2
274,2
260,7
286,1
270,4
333,3
318,4
(2) elektrina
energija21
350,7
343,5
363,5
354,9
377,7
367,4
396,5
384,1
407,5
392,8
439,5
421
(3) saobraaj u
skladu sa lanom
3(4)a22
198,4
188,1
217,8
199
229,1
206,4
236,1
209,8
308
213,5
239,6
215,7
(4) bruto finalna

potronja elektrine
energije23
900,8
866,2
949,8
907,6
979,8
929,6
1008,8
950,7
1052,6
984,3
1080,1
1002,5
Sledeci obraun je potreban samo ako se oekuje da finalna potronja energije za vazduni saobracaj bude veca od 6,18%
Ukupna potronja u
vazdunom
saobraaju
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
Smanjenje za
ogranienje u
vazdunom
saobraaju24 lan
5(6)
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
UKUPNA potronja
nakon smanjenja za
ogranienje u vazd.
Saobraaju
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
NP
20
21
22
23
24
Vidi fusnotu 4.
Vidi fusnotu 5.
Vidi fusnotu 6.
Vidi fusnotu 7.
Vidi fusnotu 8.
3. Ciljevi i indikativne putanje za korienje obnovljivih izvora

energije
3.1 Cjelokupni nacionalni cilj
Nacionalni cilj za korienje energije iz obnovljivih izvora, koji predstavlja udio energije
iz obnovljivih izvora u ukupnoj bruto finalnoj potronji energije, odreen je za Crnu Goru
u skladu sa Odlukom (2012/04/MC-EnC od 18. oktobra 2012. godine) donesenom na
10.sastanku Ministarskog savjeta Energetske zajednice. Usvojena Odluka obavezuje
Crnu Goru da implementira Direktivu 2009/28/EC o promociji korienja energije iz
obnovljivih izvora u svoj zakonodavni sistem, kao i nacionalni cilj za udio energije iz
obnovljivih izvora u dravama lanicama Energetske zajednice.
Prema navedenoj odluci, nacionalni cilj udjela energije iz obnovljivih izvora u ukupnoj
bruto finalnoj potronji energije do 2020. godine za Crnu Goru iznosi 33%.
S obzirom da predviena bruto finalna potronja energije u 2020. godini iz referentnog
scenarija ovog Akcionog Plana iznosi 1002,5 ktoe, postizanje nacionalnog cilja od 33%
odgovara 330.8 ktoe energije iz obnovljivih izvora.
Nacionalni cilj (33%) je odreen od strane Energetske zajednice raunajui da je u
referentnoj 2009. godini udio obnovljivih izvora energije u ukupnoj finalnoj potronji
energije u Crnoj Gori iznosio 26,3%.
Tabela 2: Cjelokupni nacionalni cilj za udio energije iz obnovljivih izvora u bruto
finalnoj potronji energije u 2009. i 2020. Godini
A. Udio energije iz obnovljivih izvora u bruto finalnoj
potronji energije u 2009. (S2009) (%)
26,3 %
B. Nacionalni cilj udjela energije iz obnovljivih

izvora u bruto finalnoj potronji energije u 2020.
(S2020) (%)
33 %
C. Oekivana bruto finalna potronja energije u 2020.

(ktoe)
1002,5
D. Oekivana bruto finalna potronja energije iz

obnovljivih izvora prema nacionalnom cilju za 2020.
(B X C) (ktoe)
330,8
3.2 Sektorski ciljevi i indikativne putanje

Prema Direktivi 2009/28/EC, Nacionalni akcioni plan korienja energije iz obnovljivih
izvora treba da definie ciljeve za udio energije iz obnovljivih izvora u 2020. godini u
sljedeim sektorima: elektroenergetski sektor, sektor grijanja i hlaenja, i sektor
saobraaja (Tabela 3).
Na osnovu referentnog scenarija korienja energije iz obnovljivih izvora, tri sektorska
cilja su izraunata za 2020. godinu i to:
10
Elektrina energija: 51,4%,

Grijanje i hlaenje: 38,2%,
Saobraaj:10,2%.
Kada je u pitanju proizvodnja elektrine energije, poveanje proizvodnje iz obnovljivih

izvora energije zasniva se na izgradnji malih hidroelektrana, vjetroelektrana, solarnih
fotonaponskih elektrana i na korienju razliitih oblika biomase. Postavljeni nacionalni
cilj za udio elektrine energije iz obnovljivih izvora energije u bruto finalnoj potronji
elektrine energije iznosi 51,4%. Udio energije za grijanje i hlaenje iz obnovljivih izvora
energije u bruto finalnoj potronji energije za grijanje i hlaenje iznosi 38,2%. Udio
energije iz obnovljivih izvora energije koja se koristi u saobraaju u bruto finalnoj
potronji energije u saobraaju iznosi 10,2%.
11
Tabela 3: Nacionalni cilj za 2020. godinu i procijenjene indikativne putanje za korienje energije iz obnovljivih izvora za grijanje i hlaenje,
elektrinu energiju i energiju u saobraaju (%) (Proraunske tabele 4a i 4b slue pripremi tabele 3)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
OIE-grijanje i hlaenje25 (%)
40,4
40,7
40,2
39
38,6
36,3
36,2
40,6
42,8
44,5
43,8
38,2
OIE-elektrina energija26 (%)
44,4
40,7
40,2
43,1
49,0
43,9
45,3
44,4
50,2
52,9
52,1
51,4
OIE-saobraaj27 (%)
0,5
0,7
1,1
1,9
3,7
4,2
5,7
6,4
7,4
8,3
9,3
10,2
Ukupan udio OIE28 (%)
26,3
26,5
26,8
28,5
31
31,1
31,8
30,9
33,8
35,4
34,9
35,9
Od ega iz mehanizama saradnje29

(%)
Viak za mehanizme saradnje (16)
25
Udio obnovljivih izvora energije u grijanju i hlaenju: bruto finalna potronja energije iz obnovljivih izvora za grijanje i hlaenje (kao to je definisano lanovima 5 (1), b) i 5 (4) Direktive 2009/28/EC
podijeljena sa bruto finalnom potronjom energije za grijanje i hlaenje. Red (A) iz tabele 4a podijeljen sa redom (1) tabele 1.
26
Udio obnovljivih izvora energije u elektrinoj energiji: bruto finalna potronja elektrine energije iz obnovljivih izvora za elektrinu energiju (kao to je definisano lanovima 5 (1)) i 5 (3) Direktive
2009/28/EC podijeljana sa ukupnom bruto finalnom potronjom elektrine energije. Red (B) iz Tabele 4a podijeljen sa redom (2) Tabele 1.
27
Udio obnovljive energije u saobraaju: finalna potronja energije iz obnovljivih izvora u saobraaju (vidi lan 5(1)c) i 5 (5) Direktive 2009/28/EC podijeljena sa potronjom u saobraaju 1) benzina; 2)
dizela; 3) biogoriva koja se koriste u drumskom i eljeznikom saobraaju i 4) elektrine energije u kopnenom saobraaju (to se ogleda u redu 3 Tabele 1). Red (J) iz Tabele 4b podijeljen sa redom (3) u Tabeli 1.
28
Udio obnovljivih izvora energije u bruto finalnoj potronji energije. Red (G) iz Tabele 4a podijeljen sa redom (4) u Tabeli 1
29
U procentnom poenu ukupnog udjela OIE
12
2013 - 2014
2015 2016
2017 2018
2020
Kao dio B Aneksa I Direktive

2009/28/EC
S2009 + 30% (S2020

S2009)
S2009 + 45% (S2020

S2009)
S2009 + 65% (S2020

S2009)
S2020
Putanja minimalnog udjela OIE u

ukupnoj energiji (%)
28,3
29,3
30,7
Putanja minimalnog udjela OIE u

ukupnoj energiji (ktoe)
232
260,2
288,3
13
Tabela 4a: Proraun doprinosa obnovljivih izvora energije iz svakog pojedinog sektora finalne potronje energije (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
61,2
62
76
84,8
93,6
97,3
109,5
110,2
114,7
115,9
118,4
121,5
(B) Oekivana bruto

finalna potronja
elektrine energije iz
OIE
145,9
145,9
145,9
145,9
145,9
145,9
155,6
157,4
184,3
203
204,8
216,4
(C) Oekivana finalna

potronja energije iz
OIE u saobraaju
1,3
1,6
2,8
4,4
8,4
8,9
10,7
12,8
15,2
17,5
19,9
22
208,4
209,5
224,7
235,1
247,9
252,1
275,8
280,4
314,2
336,4
343,1
359,9
208,4
209,5
224,7
235,1
247,9
252,1
275,8
280,4
314,2
336,4
343,1
359,9
(A) Oekivana bruto

finalna potronja OIE
za grijanje i hlaenje
(D) Oekivana ukupna

potronja OIE
30
(E) Oekivani prenos

OIE u druge drave
lanice
(F) Oekivani prenos
OIE iz drugih drava
lanica i treih zemalja
(G) Oekivana
potronja OIE
usklaena s ciljem (D)
- (E) + (F)
30
Prema lanu 5(1) Direktive 2009/28/EC gas, elektrina energija i vodonik iz obnovljivih izvora energije e se uzimati u obzir samo jednom. Nije dozvoljen dupli obraun.
14
Tabela 4b: Proraun potronje energije iz obnovljivih izvora u saobraaju (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
(C) Oekivana potronja

OIE u saobraaju31
1,3
1,6
2,8
4,4
8,4
8,9
10,7
12,8
15,2
17,5
19,9
22
(H) Oekivana potronja

elektrina energija iz
OIE u drumskom
saobraaju 32
(I) Oekivana potronja

biogoriva iz otpada,
ostataka,
neprehrambenih
celuloznih i
lingoceluloznih sirovina
u saobraaju33
(J) Oekivani doprinos

ostvarenju cilja OIE u
saobraaju : (C)+(2,51)x(H)+(2-1)x(I)
1,3
1,6
2,8
4,4
8,4
8,9
10,7
12,8
15,2
17,5
19,9
22
31
Sadri sve OIE koriene u saobraaju, ukljuujui elektrinu energiju, vodonik i gas iz obnovljivih izvora energije, a iskljuujui biogoriva koja nisu u saglasnosti sa kriterijumom odrivosti (vidi lan 5 (1)
poslednji podstav). Navedite ovdje stvarne vrijednosti bez upotrebe faktora mnoenja.
32
Navedite ovdje stvarne vrijednosti bez upotrebe faktora mnoenja.
33
Navedite ovdje stvarne vrijednosti bez upotrebe faktora mnoenja.
15
4. Mjere za postizanje ciljeva

4.1 Pregled politika i mjera za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora
Sve politike i mjere za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora su prikazane u tabeli 5.
Tabela 5: Pregled svih politika i mjera
Naziv mjere
Vrsta
mjere*
1. Podsticajna cijena za elektrinu energiju

proizvedenu u postrojenjima koje koriste
obnovljive izvore energije i energetskim
postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju
(postrojenja povlaenih proizvoaa)
Finansijska
2. Prioritet u isporuci ukupne elektrine energije

proizvedene
u
postrojenjima
povlaenih Regulatorna
proizvoaa prenosnom ili distributivnom sistemu
3. Izuzee od naplate za usluge balansiranja
sistema za povlaene proizvoae od strane Regulatorna
operatora sistema
4. Obavezni minimalni udio elektrine energije iz
obnovljivih
izvora
energije
u
ukupnom
Regulatorna
snabdijevanju elektrinom energijom koji preuzima
svaki snabdjeva elektrinom energijom
Oekivani
rezultat**
Ciljna
Postojea
grupa i/ili
ili
djelatnost**
planirana
*
Godina
poetka
i
zavretka
sprovoenj
a mjere
201451,4%
Investitori
elektrine
Povlaeni
Postojea
energije iz OIE u
proizvoai
bruto
finalnoj
potronji
elektrine
energije u 2020.
Snabdjevai
energijom
Postojea
2010-
2010-
16
Godina
poetka
i
zavretka
sprovoenj
a mjere
Vrsta
mjere*
Oekivani
rezultat**
Ciljna
Postojea
grupa i/ili
ili
djelatnost**
planirana
*
Regulatorna
Dokazivanje
porijekla
elektrine
energije
proizvedene iz
OIE
Proizvoai
OIE
i
visokoPostojea
efikasne
kogeneracij
e
2011-
6. Politike i programi podrke za promovisanje Regulatorna

upotrebe obnovljivih izvora energije u sektorima /
grijanja i hlaenja
Finansijska
Vee korienje
nacionalnog
potencijala OIE
za grijanje i
hlaenje
Investitori
Planirana
2015-
7. Obaveza za nove objekte u odreenim

klimatskim zonama da pokriju odreenu kvotu
svojih godinjih potreba za sanitarnom toplom Regulatorna
vodom iz sistema koji koriste obnovljive izvore
energije (solarnih sistema)
Vee korienje
OIE u zgradama
Investitori;
Projektanti
termotehni
-kih sistema
Postojea
2013-
Naziv mjere
5. Garancije porijekla
17
Vrsta
mjere*
Oekivani
rezultat**
Finansijska
Energetska i
ekonomska
uteda; vee
korienje OIE u
zgradama;
Stvaranje trita
za korienje
solarne energije,
biomase
9. Program subvencija u nekim optinama za

ugradnju solarnih sistema u novim zgradama kroz
smanjenje naknada za opremanje komunalnog Finansijska
zemljita
Poveano
korienje OIE u
zgradama
Naziv mjere
8. Programi podrke za vee korienje OIE u

sektoru domainstava i drugim sektorima
- Beskamatna kreditna linija za ugradnju solarnih
termikih sistema za domainstva (MONTESOL
projekat)
- Beskamatna kreditna linija za ugradnju sistema
grijanja na moderne oblike biomase (pelet, briket)
za domainstva (projekat ENERGY WOOD)
- Projekat za instalaciju fotonaponskih solarnih
sistema na katunima (projekat SOLARNI KATUNI)
10. Politike i programi podrke za promovisanje

korienja obnovljivih izvora energije u saobraaju Regulatorna
(ukljuujui i obavezu plasiranja biogoriva na Finansijska
trite)
10,2 % OIE u
saobraaju u
2020.
Ciljna
Postojea
grupa i/ili
ili
djelatnost**
planirana
*
Godina
poetka
i
zavretka
sprovoenj
a mjere
Investitori
domainstv
a;
Kvalifikovan Postojea i
2011i distributeri planirana
i instalateri;
Banke
Investitori
Postojea
2009-
Planirana
2015-
Dravni
organi;
Investitori;
distributeri
goriva
* Navesti da li je mjera (preteno) regulatorna, finansijska ili meka (npr. informativna kampanja).
** Da li je oekivani rezultat promjena u ponaanju, instalisani kapacitet (MW; t/god), proizvedena energija (ktoe)?
*** Ko su ciljane grupe: investitori, krajnji korisnici, javna uprava, planeri, arhitekte, instalateri, itd.? Koja je ciljana djelatnost/sektor: proizvodnja
biogoriva, koricenje ivotinjskog ubriva u energetske svrhe, itd.)?
18
4.2 Konkretne mjere za ispunjenje zahtjeva iz lanova 13, 14, 16 i lanova 17 do

21 Direktive 2009/28/EC
4.2.1 Administrativne procedure i prostorno planiranje (lan 13(1) Direktive 2009/28/EC)
(a) Spisak postojeeg nacionalnog i, ako je primjenjivo, regionalnog

zakonodavstva koje se odnosi na autorizaciju, sertifikaciju i postupke izdavanja
dozvola i prostornog planiranja koje se primjenjuje na postrojenja i povezanu
infrastrukturu prenosne i distributivne mree:
Zakonodavni okvir koji regulie autorizaciju, sertifikaciju i postupke izdavanja dozvola u
oblasti energetike je sledei:
Zakon o energetici (Sl. list Crne Gore 28/10, 06/13),

Zakon o ratifikaciji Sporazuma izmeu Evropske zajednice i Republike Crne
Gore o formiranju Energetske zajednice (Sl. list Crne Gore 66/06),
28/11),
Pravilnik o bliim uslovima koje treba da ispunjava pravno lice za mjerenje i
istraivanje potencijala obnovljivih izvora energije (Sl. list Crne Gore 28/11).
Uredba o nainu sticanja statusa i ostvarivanja prava povlaenog proizvoaa
elektrine energije (Sl. list Crne Gore 37/11, 28/14).
Uredba o nainu izdavanja, prenoenja i povlaenja garancija porijekla energije
proizvedene iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije (Sl. list
Crne Gore 37/11).
52/11, 28/14).
Pravilnik o kriterijumima za izdavanje energetske dozvole, sadrini zahtjeva i
registru energetskih dozvola (Sl. list Crne Gore 49/10, 38/13).
izvora energije i kogeneracije (Sl. list Crne Gore 08/14).
obnovljivih izvora energije i kogeneracije (Sl.list Crne Gore 18/14)
Trina pravila (Sl. list Crne Gore 44/12),
Pravila za funkcionisanje prenosnog sistema (Sl. list Crne Gore 05/12),
Pravila za funkcionisanje distributivnog sistema (Sl. list Crne Gore 50/12),
Opti uslovi za snabdijevanje elektrinom energijom (Sl. list Crne Gore 20/12),
Pravila o nainu i uslovima za izdavanje, izmjenu ili oduzimanje licenci za
obavljanje energetskih djelatnosti (Sl. list Crne Gore 66/10).
Zakonodavni okvir koji regulie autorizaciju, sertifikaciju i postupke za izdavanje

dozvola u oblasti prostornog planiranja i izgradnje obuhvata:
19
Zakon o ureenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list Crne Gore 51/08, 34/11,
35/13),
Pravilnik o bliem sadraju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene
povrina, elementima urbanistike regulacije i jedinstvenim grafikim simbolima
(Sl. list Crne Gore 24/10),
Pravilnik o nainu izrade i sadraju tehnike dokumentacije (Sl. list RCG 23/14),
Pravilnik o nainu vrenja revizije idejnog i glavnog projekta (Sl. list Crne Gore
81/08),
Pravilnik o sadrini elaborata o pripremnim radovima (Sl. list Crne Gore 80/08).
Pravilnik o nainu obrauna povrine i zapremine objekata (Sl.list Crne Gore
br.47/13),
Pravilnik o obrascima koji se koriste u postupcima izgradnje objekata (Sl.list Crne Gore
br. 47/13),
Pravilnik o sadraju elaborate energetske efikasnosti zgrada (Sl.list Crne Gore

br. 47/13),
Pravilnik o uslovima i nainu ovjeravanja i ponitavanja ovjere licence stranog
lica ("Sl. list Crne Gore", br. 68/08 od 12.11.2008, 33/11 od 08.07.2011
Pravilnik o bliim uslovima i nainu prilagoavanja objekata za pristup i kretanje
lica smanjene pokretljivosti, (Sl. List Crne Gore, br.48/13),
Pravilnik o nainu i postupku izdavanja i oduzimanja licence i nainu voenja
registra licenci (Sl. List Crne Gore, br.68/08).
Pravilnik o obliku i izgledu table sa podacima o izdatoj graevinskoj dozvoli (Sl
list CG br. 68/08),
Pravilnik o nainu i postupku vrenja strunog nadzora (Sl list CG br. 06/09)
Pravilnik o nainu voenja i sadrini graevinskog dnevnika, graevinske knjige
knjige inspekcije (Sl. list CG br. 81/08),
Pravilnik o nainu vrenja tehnikog pregleda (Sl. list CG br. 33/09).

oblasti zatite ivotne sredine obuhvata:
Zakon o ivotnoj sredini (Sl. list Crne Gore 48/08, 40/10, 40/11),
Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl.list Republike Crne
Gore 80/ 05, i Slubeni list Crne Gore 73/10, 40/11, 59/11),
Zakon o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Slubeni list Republike Crne Gore
80/05 i Slubeni list Crne Gore 40/10, 73/10, 40/11, 27/13),
Zakon o integrisanom spreavanju i kontroli zagaivanja zatite ivotne
(Slubeni list RCG 80/05, i Slubeni list Crne Gore 54/09, 40/11),
Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list Crne Gore 64/11),
Zakon o zatiti vazduha (Sl. list Crne Gore 25/10, 40/11),
Zakon o umama (Sl. list Crne Gore 74/10),
Zakon o nacionalnim parkovima (Sl. list Crne Gore 56/09),
Zakon o zatiti prirode (Sl.list Crne Gore 51/08, 21/09, 40/11),
Zakon o ratifikaciji Kjoto protokola uz Okvirnu konvenciju Ujedinjenih nacija o
promjeni klime (Sl. list Crne Gore 17/07),
Uredba o projektima za koje se vri procjena uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list
Crne Gore 20/07),
Pravilnik o sadraju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za odluivanje o
potrebi procjene uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list Crne Gore 14/07),
20
Pravilnik o sadraju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za odreivanje

obima i sadraja elaborata o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list RCG
14/07),
Pravilnik o sadrini elaborata o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list Crne
Gore 14/07).

oblasti upravljanja vodama obuhvata:
Zakon o vodama (Sl. list RCG 27/07, 32/11, 47/11),

Zakon o finansiranju upravljanja vodama (Sl. list Crne Gore 65/08, 74/10, 40/11),
Uredba o nainu kategorizacije i kategorijama vodnih objekata i njihovom
davanju na upravljanje i odravanje (Sl. list Crne Gore 15/08),
Pravilnik o nainu odreivanja garantovanog minimuma proticaja nizvodno od
vodozahvata (Sl. list Crne Gore 22/08),
Pravilnik o sadraju zahtjeva i dokumentaciji za izdavanje vodnih akata, nainu i
uslovima za obavezno oglaavanje u postupku utvrivanja vodnih uslova i
sadraju vodnih akata (Sl.list Crne Gore 07/08).

oblasti rudarstva i geolokih istraivanja obuhvata:
Zakon o rudarstvu (Sl. list Crne Gore, 65/08, 74/10),

Zakon o geolokim istraivanjima (Sl. list RCG 28/93, 42/94 i Sl. list Crne Gore
26/07, 28/11).
Zakonodavstvo relevantno za autorizaciju, sertifikaciju i postupke izdavanja dozvola

podrazumijeva u ostalim oblastima obuhvata:
Zakon o poljoprivrednom zemljitu (Sl. list RCG 15/92, 59/92, i Sl. list Crne Gore
32/11),
Zakon o svojinsko-pravnim odnosima (Sl.list Crne Gore 19/09),
Zakon o zatiti kulturnih dobara (Sl. list Crne Gore 49/10),
Zakon o dravnoj imovini (Sl. list Crne Gore 21/09),
Zakon o koncesijama (Sl. list Crne Gore 08/09),
Zakon o eksproprijaciji (Sl. list RCG 55/00, 12/02, 28/06, i Slubeni list Crne
Gore 21/08),
Zakon o optem upravnom postupku (Sl. list RCG 60/03, i Sl. list Crne Gore
32/11),
Uredba o organizaciji i nainu rada dravne uprave (Sl. list Crne Gore 05/12,
25/12, 61/12, 20/13).
(b) Nadleno ministarstvo(a)/(organ(i)) i njihove nadlenosti u oblasti:

Ministarstvo ekonomije je institucija na dravnom nivou nadlena za kreiranje i
sprovoenje energetske politike. U okviru Ministarstva ekonomije postoje tri
organizacione jedinice koje pokrivaju energetska pitanja: Direktorat za
21
energetiku, Direktorat za energetsku efikasnost i Direktorat za rudarstvo i

geoloka istraivanja. Direkcija za obnovljive izvore energije u okviru Direktorata
za energetiku obavlja sledee poslove: priprema tekstova nacrta i predloga
zakona i drugih propisa iz oblasti obnovljivih izvora energije; promocija upotrebe
novih tehnologija koje se odnose na energetiku; predlaganje mjera za poveanje
korienja obnovljivih izvora energije; dodjela ovlaenja za izgradnju
energetskih objekata; sprovoenje javnih tenderskih procedura za izgradnju
energetskih objekata; izdavanje dozvola za mjerenje potencijala obnovljivih
izvora energije; usklaivanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom
EU u pogledu obnovljivih izvora energije; priprema predloga projekata iz oblasti
direkcije koji e se finansirati iz sredstava Vlade Crne Gore i meunarodnih
fondova i kredita.
Direktorat za energetsku efikasnost je nadlean za kreiranje i sprovoenje
politike energetske efikasnosti, ukljuujui korienje obnovljivih izvora energije u
projektima energetske efikasnosti i obezbjeivanje mjera podrke za korienje
obnovljivih izvora energije u zgradama.
Direktorat za rudarstvo i geoloka istraivanja obavlja poslove koji se odnose na
izradu strategija, programa i projekata iz oblasti rudarstva, geolokih istraivanja
i istraivanja i proizvodnje ugljovodonika.
Ministarstvo odrivog razvoja i turizma ima nadlenost kroz nekoliko

organizacionih jedinica: Direktorat za prostorno planiranje, Direktorat za
graevinarstvo, Direktorat za ivotnu sredinu i klimatske promjene i Direktorat za
upravljanje otpadom i komunalni razvoj. Direktorat za prostorno planiranje je
odgovoran za strateko prostorno planiranje, razvoj nacionalne planske
dokumentacije, kao i davanje miljenja i saglasnosti za lokalna planska
dokumenta. Projekti proizvodnje elektrine energije moraju biti predvieni
prostorno-planskim dokumentima i Direktorat za graevinarstvo je odgovoran za
izdavanje urbanistiko-tehnikih uslova neophodnih za izradu projektne
dokumentacije za izgradnju postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije.
Direktorat za graevinarstvo je odgovoran za poslove koji se odnose na kreiranje
politike u oblasti izgradnje objekata i preduzimanje mjera za njeno sprovoenje.
Njegova nadlenost u projektima vezanim za obnovljive izvore energije se
uglavnom zasniva na izdavanju, urbanistiko-tehnikih uslova, graevinskih
dozvola i upotrebnih dozvola. Direktorat za ivotnu sredinu i klimatske promjene
je zaduen za politiku i sistem zatite i unapreenja ivotne sredine, i klimatske
promjene, ukljuujui i propise o vrenju procjene uticaja na ivotnu sredinu.
Direktorat za upravljanje otpadom i komunalni razvoj vri poslove koji se odnose
na predloge i smjernice o politikama u oblasti upravljanja otpadom i komunalnih
djelatnosti.
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja je nadleno za kreiranje politike

iz oblasti poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede, kao i preduzimanje mjera za
njeno sprovoenje. Ovo Ministarstvo je odgovorno za korienje vodnih resursa i
uma. Ministarstvo ima administrativnu kontrolu nad dva odvojena tijela koja
imaju nadlenost u ovoj oblasti: Uprava za vode i Uprava za ume. Uprava za
vode je nadlena za praenje sprovoenja mjera u korienju voda, pripremi
plana upravljanje vodama i izdavanje vodnih akata. Uprava za ume je
odgovorna za planiranje gazdovanja umama. Ministarstvo poljoprivrede i
ruralnog razvoja, takoe, vri poslove koji se odnose na zatitu, iskoriavanje i
unapreenje poljoprivrednog zemljita.
22
Agencija za zatitu ivotne sredine vri tehnike i administrativne poslove u

oblasti zatite ivotne sredine, ukljuujui i izdavanje odobrenja na strateku
procjenu uticaja na ivotnu sredinu i elaborate procjene uticaja na ivotnu
sredinu.
Zavod za hidrometeorologiju i seizmologiju je dravna institucija nadlena za

istraivanja vodnih resursa, sunevog zraenja i energetskog potencijala sunca i
vjetra, kao i izradu klimatskih osnova, studija i analiza potrebnih za prostorno
planiranje, projektovanje, izgradnju i rad energetskih objekata.
Regulatorna agencija za energetiku prati rad uesnika u energetskom sektoru

i izdaje licence za obavljanje energetskih djelatnosti; utvruje tarife i cijene;
uspostavlja propise i pravila u vezi sa energetskim tritem; promovie
efikasnost i konkurentnost u energetskom sektoru i nediskriminatoran tranzit
energije; donosi rjeenja kojima se utvruje status povlaenog proizvoaa;
vodi registar povlaenih proizvoaa; izdaje garancije porijekla; vodi registar
izdatih garancija; vri godinju analizu udjela OIE i kogeneracije u ukupnoj
proizvodnji i potronji elektrine energije.
Operator trita elektrine energije organizuje i upravlja tritem elektrine

energije; utvruje trina pravila; sklapa ugovore sa povlaenim proizvoaima
koji imaju pravo na podsticajne cijene; zakljuuje ugovor o kupovini
proporcionalnog udjela elektrine energije proizvedene u postrojenjima
povlaenih proizvoaa sa snabdjevaem elektrinom energijom i
kvalifikovanim kupacem samosnabdjevaem; sklapa ugovore sa svim
snabdjevaima radi postizanja obaveznog minimalnog udjela elektrine energije
proizvedene iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije.
Operator prenosnog sistema elektrine energije (OPS) obavlja djelatnost

prenosa elektrine energije i odgovoran je za rad, korienje, pouzdanost,
upravljanje, odravanje i razvoj prenosnog sistema, dispeiranje, usklaivanje
proizvodnje i tranje, kao i rezerve u sistemu. OPS izdaje neophodne saglasnosti
za prikljuenje objekta na prenosni sistem.
Operator distributivnog sistema elektrine energije (ODS) obavlja djelatnost
distribucije elektrine energije i odgovoran je za rad, korienje, pouzdanost,
upravljanje, odravanje i razvoj distributivnog sistema na odreenom podruju.
ODS izdaje potrebne saglasnosti za prikljuenje objekta na distributivni sistem.
Nacionalni savjet za odrivi razvoj ima nadlenost za sprovoenje Nacionalne
strategije odrivog razvoja i drugih razvojnih dokumenata. Na elu Savjeta je
predsjednik a ine ga predstavnici iz razliitih ministarstava i naunih institucija,
poslovnog sektora i nevladinih organizacija (NVO).
Jedinice lokalne samouprave su u obavezi da razviju lokalne energetske

planove u skladu sa Zakonom o energetici. Jedinice lokalne samouprave
dodijeljuju ovlaenja za izgradnju objekata za proizvodnju toplotne energije za
daljinsko grijanje i/ili hlaenje ili za industrijsku upotrebu objekata za distribuciju
toplotne energije za daljinsko grijanje i/ili hlaenje ili za industrijsku upotrebu.
(c) Revizija predviena sa ciljem preduzimanja odgovarajuih koraka propisanih

lanom 13 (1) Direktive 2009/28/EC
23
Zakon o energetici Crne Gore je izraen tokom 2009. godine, odnosno u periodu
odmah nakon usvajanja Direktive 2009/28/EC od strane Evropskog parlamenta. Do
tada je pravna tekovina Evropske unije o OIE, prema lanu 20. Sporazuma, ukljuivala
Direktive 2001/77 i 2003/30/EC. I pored toga, Crna Gora koja je bila u procesu
usklaivanja zakonodavnog okvira, odluila je da slijedi proaktivan pristup i ukljui
odreene odredbe nove Direktive o OIE u Zakon o energetici. Nakon usvajanja Zakona
o energetici, usvojen je i set podzakonskih akata tokom 2010 i 2011. godine. Nedavno
usvojena Uredba o naknadi za podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih
izvora energije i kogeneracije (Sl. list Crne Gore 08/14) i Pravilnik o visini naknade za
podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije
(Sl.list Crne Gore 18/14) omoguila je puno funkcionisanje sistema podsticaja za
proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije propisanih
Zakonom o energetici.
U prethodnom periodu, autorizacija odnosno odobravanje OIE projekata sprovoeno je
od strane Ministarstva ekonomije na dva naina: putem javnog nadmetanja (tenderskih
procedura) i putem izdavanja energetskih dozvola. Javna nadmetanja, odnosno
tenderske procedure, Ministarstvo ekonomije je sprovodilo, u skladu sa Zakonom o
koncesijama i Zakonom o dravnoj imovini. Kompletna procedura, podaci, informacije i
analize vezane za dodjelu koncesija, kao i obaveze koje moraju ispunjavati
koncesionari tokom obavljanja koncesione djelatnosti, precizno su definisani Zakonom
o koncesiji (u sluaju javnih nadmetanja za dodjelu koncesija za izgradnju malih
hidroelektrana).
Zakonom o energetici predviena je procedura za autorizaciju energetskih objekata i
putem energetske dozvole. Energetske dozvole za objekte za proizvodnju elektrine
energije izdaje Ministarstvo ekonomije, dok energetske dozvole za objekte za
proizvodnju toplotne energije i/ili distribuciju toplotne energije izdaju jedinice lokalne
samouprave. U skladu sa Zakonom o energetici i Pravilnikom o kriterijumima za
izdavanje energetske dozvole, sadrini zahtjeva i registru energetskih dozvola (Sl. list
Crne Gore 49/10, 38/13), energetske dozvole se izdaju za objekte za proizvodnju
elektrine energije ukoliko energetski objekat koristi dravni resurs ili zemljite, a ima
instalisanu snagu do 1 MW, odnosno za vodotoke koji su od lokalnog znaaja u skladu
sa Zakonom o vodama i za koje je godinji bruto energetski potencijal od izvora do
ua manji od 15 GWh. Ova pojednostavljena procedura vai i za ona postrojenja koja
ne koriste dravni resurs ili zemljite. Nakon odobravanja projekta od strane
Ministarstva ekonomije, sprovoenje projekata iz oblasti OIE nastavlja se procesom
dobijanja neophodnih saglasnosti, uslova i dozvola za izgradnju, koji je u nadlenosti
Ministarstva odrivog razvoja i turizma. Ministarstvo odrivog razvoja i turizma je
sprovelo reforme u pravcu uspostavljanja one-stop shop sistema u periodu od 2008.
do 2011. godine.
S obzirom na obavezu Crne Gore da u okviru pristupanja Evropskoj uniji svoje propise
uskladi sa relevantnim propisima EU, u toku je izrada novog Zakona o energetici, koji
e biti potpuno usklaen sa relevantnim direktivama i regulativama EU iz oblasti
energetike. U oblasti obnovljivih izvora energije, u potpunosti e biti transponovana
Direktiva
2009/28/EC.
Racionalizacija procedura e takoe biti razmotrena. Mogunosti za dalja poboljanja i
pojednostavljenja procedura e biti analizirane kroz pozitivna iskustva zemalja EU,
24
nedostatke postojeeg sistema prepoznate od strane zaposlenih u nadlenim

institucijama i iskustva investitora u prethodnom periodu.
(d) Pregled postojeih i planiranih mjera na regionalnom/lokalnom nivou (gde je
to primjenljivo):
Procedura izdavanja energetskih dozvola energetskim objektima koji koriste dravne
resurse ili zemljite, a imaju instalisanu snagu do 1 MW, odnosno vodotoke koji su od
lokalnog znaaja u skladu sa Zakonom o vodama i za koje je godinji bruto energetski
potencijal od izvora do ua manji od 15 GWh, kao i objektima koji ne koriste dravni
resurs ili zemljite, obustavljena je u novembru 2011, s obzirom na injenicu da je u to
vrijeme bila u pripremi Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine i da je
dostavljen veliki broj zahtjeva za energetsku dozvolu za izgradnju objekata za
proizvodnju elektrine energije. U avgustu 2013. godine donijet je Pravilnik o
izmjenama i dopunama Pravilnika o kriterijumima za izdavanje energetske dozvole,
sadrini zahtjeva i registru energetskih dozvola (Sl. list RCG 38/13). Sa ovim
izmjenama i dopunama eliminisane su neke nejasnoe u primjeni postojeeg Pravilnika,
a pojedine odredbe u vezi ovog postupka autorizacije su preciznije definisane. Oekuje
se da e nastaviti sa primjenom procedure za izdavanje energetskih dozvola u njenom
sadanjem obliku.
Za naredni period predviena je priprema lokalnih energetskih planova. Zakon o
energetici definie obavezu jedinica lokalnih samouprava da pripreme lokalni energetski
plan koji na period od 10 godina planira potrebe i nain snabdijevanja energijom, kao i
mjere za efikasno korienje energije, obnovljivih izvora energije i kogeneracije. Ovi
planovi moraju biti usaglaeni sa Strategijom razvoja energetike i oekuje se da e
olakati koordinaciju izmeu optina i planiranja novih projekata. Jedna od mnogih
prednosti njihove izrade je takoe mogunost pronalaenja sistemskih rjeenja u vezi
sa procedurama.
(e) Da li su uoene nepotrebne prepreke ili nesrazmjerni zahtjevi vezano za
autorizaciju, sertifikaciju i postupke izdavanja dozvola koje se primjenjuju na
postrojenja i povezanu infrastrukturu
prenosne i distributivne mree za
proizvodnju elektrine energije, grijanje ili hlaenje iz obnovljivih izvora, kao i na
proces transformacije biomase u biogoriva ili druge energente? Ako je tako, koje
su to prepreke?
Tokom priprema za tree javno nadmetanje za davanje koncesija za izgradnju malih
hidroelektrana (objavljeno u julu 2013. godine) uraena je analiza postojeih procedura.
Iskustva investitora u prethodnom periodu, kao i redovno praenje sprovoenja
koncesionih ugovora sa prva dva javna nadmetanja odrana u 2007. i 2009. godini,
dovela su do zakljuka da su procedure za dobijanje neophodnih uslova i graevinskih
dozvola za izgradnju objekata prekomjerno duge. Identifikovana su dva problema kao
glavne prepreke: nedostatak osnova u prostorno-planskim dokumentima za izgradnju
malih hidroelektrana i nemogunost prikljuenja na distributivnu mreu.
Odsustvo adekvatnih planskih dokumenata u vrijeme odvijanja prva dva javna
nadmetanja, a samim tim i nemogunost dobijanja urbanistiko-tehnikih uslova za
izradu tehnike dokumentacije planiranih malih hidroelektrana, konano je prevazieno
odlukom Vlade Crne Gore kojim je ministarstvo nadleno za prostorno planiranje
25
obavezano da izda urbanistiko-tehnike uslove za izgradnju malih hidroelektrana na

osnovu Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine, uz saglasnost Ministarstva
ekonomije i relevantnih lokalnih vlasti. U meuvremenu je ubrzan razvoj prostornoplanske dokumentacije u jedinicama lokalne samouprave. Pored toga, u 2013. godini
Zakon o ureenju prostora i izgradnji objekata je dopunjen odredbom koja ostavlja
mogunost da u sluaju da planski dokument za odreenu oblast ne ukljuuje
urbanistiko-tehnike uslove za objekte od javnog interesa, izmjene planskog
dokumenta mogu se vriti koristei skraenu proceduru u skladu sa zakljucima Vlade.
Ova odredba predstavlja dodatnu sigurnost za predstojee projekte.
Problemi u vezi prikljuenja na distributivnu mreu nastali su zbog nedostataka rjeenja
ili preporuka za prikljuenje na mreu koja obezbjeuje operator distributivnog sistema
prije raspisivanja javnog nadmetanja. Ovo ukazuje na potrebu za prethodnom
pripremom zvaninog predloga za prikljuenje planirane elektrane na mreu od strane
relevantnog operatora sistema. Time e se olakati planiranje investicija od strane
potencijalnih ponuaa i stvoriti sigurnost za predstojee projekte da e se proizvedena
energija plasirati u sistem.
(f) Koji nivo administracije (lokalni, regionalni i nacionalni) je odgovoran za
autorizaciju, sertifikaciju i izdavanje dozvola za postrojenja koja koriste
obnovljive izvore energije i za prostorno planiranje? (Ako to zavisi od tipa
postrojenja, molimo navedite.) Ako je ukljueno vie od jednog nivoa, kako se
uspostavlja koordinacija izmeu razliitih nivoa? Kako e se koordinacija izmeu
razliitih nadlenih organa poboljati u budunosti?
Veina procedura za autorizaciju, sertifikaciju i izdavanje dozvola za energetska
postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije je u nadlenosti dravne uprave,
odnosno Ministarstva ekonomije, Ministarstva odrivog razvoja i turizma, Agencije za
zatitu ivotne sredine, Regulatorne agencije za energetiku, Operatora trita i
operatora sistema (OPS/ODS).
Jedinice lokalne samouprave su odgovorne za izdavanje energetskih dozvola za
objekte koji koriste obnovljive izvore energije za proizvodnju toplotne energije i/ili
distribuciju toplotne energije.
Procedure za dodjelu projekata vezanih za obnovljive izvore energije (javna
nadmetanja i energetske dozvole) sprovodi Ministarstvo ekonomije. Obje procedure se
zavravaju potpisivanjem Ugovora o koncesiji ili Ugovora o zakupu zemljita, osim u
sluaju izgradnje objekata na osnovu energetske dozvole koji ne koriste dravni resurs
ili zemljite. Ugovor o zakupu zemljita, odnosno Ugovor o koncesiji se realizuje prema
definisanim
fazama.
Ministarstvo za odrivi razvoj i turizam je organ nadlean za izdavanje urbanistikotehnikih uslova, graevinskih dozvola i upotrebnih dozvola.
Agencija za zatitu ivotne sredine je institucija koja izdaje miljenje o potrebi procjene
uticaja na ivotnu sredinu, kao i odobrenje za takvu procjenu.
Licence za obavljanje energetskih djelatnosti izdaje, mijenja i povlai Regulatorna
agencija za energetiku. Regulatorna agencija za energetiku je takoe zaduena za
odobravanje statusa povlaenog proizvoaa i izdavanje garancija porijekla.
26
OPS/ODS izdaje uslove i saglasnost za prikljuenje objekta na prenosni/distributivni

sistem i sklapa ugovor za prikljuenje objekta sa korisnikom sistema.
Operator trita je odgovoran za zakljuenje Ugovora o otkupu elektrine energije sa
povlaenim proizvoaima koji imaju pravo na podsticajnu cijenu.
Koordinacija izmeu razliitih nivoa uprave zahtijeva poboljanje i unapreenje. Za
sada ne postoji institucija sa formalnim autoritetom da koordinira izmeu razliitih nivoa,
iako Ministarstvo ekonomije igra ulogu centralnog tijela za sprovoenje OIE projekata.
(g) Kako se obezbjeuje dostupnost sveobuhvatnih informacija o obradi
autorizacija, sertifikaciji i zahtjevima za izdavanje dozvole, kao i o pomoi koja je
dostupna podnosiocima zahtjeva? Koje su informacije i pomo na raspolaganju
potencijalnim podnosiocima zahtjeva za nova postrojenja koja koriste obnovljive
izvore energije prilikom podnoenja zahtjeva?
Sve informacije o procedurama autorizacije su dostupne na sajtu Direkcije za obnovljive
izvore energije (www.oie-res.me). Svi zakoni i podzakonski akti koji se odnose na
procedure autorizacije mogu se preuzeti sa sajta koji takoe objavljuje registar izdatih
energetskih dozvola i registar izdatih dozvola za vrenje mjerenja potencijala OIE.
Tenderska procedura za dodjelu koncesija obavlja se putem otvorenog i konkurentnog
procesa nadmetanja, u kojem ponuai imaju jednak pristup informacijama i podacima
u vezi sa projektom. Informacije o tenderskim procedurama su objavljene na zvaninom
sajtu Ministarstva ekonomije (www.mek.gov.me) i Direkcije za obnovljive izvore
energije (www.oie-res.me).
Sajt Ministarstva odrivog razvoja i turizma (www.mrt.gov.me) sadri sve potrebne
informacije o postupcima za izdavanje potrebnih uslova i dozvola, kao i sve zakone i
podzakonske akte koji reguliu ovu oblast. Svi zahtjevi za izdavanje urbanistikotehnikih uslova i graevinskih i upotrebne dozvole, kao i svi izdati urbanistiko-tehniki
uslovi i izdate graevinske i upotrebne dozvole objavljeni su na ovom sajtu.
Sve neophodne informacije o procedurama za izdavanje vodnih akata, zakonima i
podzakonskim aktima koji reguliu ovu oblast mogu se nai na sajtu Ministarstva
poljoprivrede i ruralnog razvoja (www.minpolj.gov.me) i Uprave za vode
(www.upravazavode.gov.me).
Agencija za zatitu ivotne sredine na svom sajtu (www.epa.org.me) objavljuje sve
zakone i podzakonske akte koji se odnose na procedure za dobijanje potrebnih
miljenja i saglasnosti u vezi sa procjenom uticaja na ivotnu sredinu. Sva izdata
odobrenja su takoe objavljena na ovom sajtu.
Na sajtu Regulatorne agencije za energetiku (www.regagen.co.me) postoje obrasci
potrebni za podnoenje zahtjeva za izdavanje licenci, kao i zakonska i podzakonska
akta koja reguliu ova pitanja. Registar povlaenih proizvoaa i registar garancija
porijekla se takoe objavljuju na ovom sajtu.
27
(h) Kako se obezbjeuje horizontalna koordinacija izmeu razliitih

administrativnih tijela zaduenih za razliite faze dobijanja dozvole? Koliko
proceduralnih
koraka
je
potrebno
da
se
dobije
konana
autorizacija/licenca/dozvola? Da li postoji one-stop shop za koordinaciju svih
koraka? Koje je prosjeno vrijeme potrebno za donoenje odluke o zahtjevu?
Autorizacija OIE projekata u velikoj mjeri zavisi od vrste postupka (jednostepena ili
dvostepena tenderska procedura, energetska dozvola) i ukljuuje dostavu
dokumentacije, procjenu dostavljene dokumentacije i izdavanje autorizacije
(potpisivanje ugovora o koncesiji/zakupu zemljita, energetska dozvola). Vrijeme koje je
potrebno za sprovoenje ovih aktivnosti se procjenjuje na najmanje nekoliko mjeseci.
Procedure za dobijanje potrebnih saglasnosti za izgradnju OIE objekata su u
nadlenosti Ministarstva odrivog razvoja i turizma, a regulisane su odredbama Zakona
o ureenju prostora i izgradnji objekata. Ministarstvo odrivog razvoja i turizma sprovelo
je reforme u pravcu uspostavljanja one-stop shop sistema u vezi izdavanja dozvola za
izgradnju u periodu od 2008. do 2013. godine. Prije 2008.godine, graevinska dozvola
se izdavala poslije sprovoenja 31 procedure, u 2008. godini su ukinute etiri
procedure, dok je u 2010. godini iskljueno jo est procedura. Od jula 2011. godine
postoje samo dvije procedure: izdavanje urbanistiko-tehnikih uslova i graevinskih
dozvola, jer nadleni organ pribavlja sve potrebne saglasnosti/dokaze po slubenoj
dunosti. Investitor je duan da podnese samo dva dokumenta/dokaza u cilju dobijanja
graevinske dozvole (revidovan idejni ili glavni projekat i dokaz o osiguranju od
odgovornosti investitora i pravnog lica, privrednog drutva ili preduzetnika koje je
izradilo odnosno revidovalo idejni ili glavni projekat). Prema Zakonu o ureenju prostora
i izgradnji objekata, urbanistiko-tehniki uslovi izdaju se u roku od 30 dana od dana
podnoenja zahtjeva. Zakon predvia izdavanje graevinskih dozvola u roku od 30
dana od dana podnoenja zahtjeva, osim za objekte koji zahtijevaju izradu elaborata o
procjeni uticaja na ivotnu sredinu. U drugom sluaju, dozvola se izdaje u roku od 60
dana od dana podnoenja zahtjeva. Postupak dobijanja upotrebne dozvole, koja je
potrebna da bi se postrojenje stavilo u pogon, sastoji se od tri koraka, tj. podnoenja
zahtjeva, tehnikog pregleda i izdavanja dozvole. Prije tehnikog pregleda, investitor
organizuje probno putanje u rad nakon zavretka izgradnje postrojenja uz prethodno
pribavljenu saglasnost nadlenog inspekcijskog organa. Upotrebna dozvola se izdaje u
roku od sedam dana od dana prijema izvjetaja da je objekat pogodan za upotrebu.
(i) Da li procedure autorizacije uzimaju u obzir specifinosti razliitih tehnologija
za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora? Ako je tako, opiite na koji nain.
Ako nije, da li je predvieno njihovo uzimanje u obzir u budunosti?
Zakon ne uzima u obzir specifinosti razliitih tehnologija za proizvodnju energije iz
obnovljivih izvora u postupcima odobravanja OIE projekata. Razlika postoji u pogledu
sprovoenja tenderskih procedura zavisno od obnovljivog izvora energije (resursa) koji
se koristi. Ako je izvor definisan kao dravni/lokalni (svi vodotoci, odreene ume), on
se moe koristiti odreeni vremenski period putem koncesije u skladu sa Zakonom o
koncesijama. Ako resurs nije definisan kao dravni/lokalni (solarni potencijal, vjetar,
biomasa u privatnom vlasnitvu), a planira se korienje dravnog zemljita, zemljite
se daje u zakup putem javnog nadmetanja u skladu sa Zakonom o dravnoj imovini.
Zbog velikog hidroenergetskog potencijala, crnogorska energetska strategija i
zakonodavstvo su u velikoj mjeri oblikovani prema ovom obnovljivom izvoru energije.
Zakon o ureenju prostora i izgradnji objekata ne pravi razliku izmeu tehnologija za
proizvodnju energije iz obnovljivih izvora i, shodno tome, administrativnih procedura za
izgradnju ovih objekata.
28
U postupcima za izdavanje graevinske dozvole, izrada procjene uticaja na ivotnu

sredinu moe biti neophodan elemenat. Uredba o projektima za koje se vri procjena
uticaja na ivotnu sredinu ustanovljava dvije vrste projekata: projekti koji podlijeu
obaveznoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Lista I), za koje je priprema procjene
uticaja na ivotnu sredinu obavezna, kao i projekti koji mogu da zahtijevaju procjenu
uticaja na ivotnu sredinu (Lista II) u sluaju da nadleni organ odlui da je to potrebno.
(j) Da li postoje posebni postupci, na primjer jednostavno obavjetavanje, za
mala, decentralizovana postrojenja (kao to su solarni paneli na zgradama ili
kotlovi na biomasu u zgradama)? Ako je tako, koji su proceduralni koraci? Da li
su pravila javno dostupna graanima? Gdje su objavljena? Da li je uvoenje
pojednostavljenih procedura obavjetavanja planirano u budunosti? Ako je
tako, za koje vrste instalacija/sistema? (Da li je mogue neto mjerenje?)
Prema Zakonu o energetici postoje OIE projekti koji ne zahtijevaju autorizaciju od
strane Ministarstva ekonomije. Ovo se odnosi na proizvoae elektrine energije iz
obnovljivih izvora energije u objektima instalisane snage do 20 kW ili visokoefikasne
kogeneracije u objektima instalisane snage do 50 kWe. Ovi proizvoai imaju pravo na
razmjenu elektrine energije koju predaju u sistem ili je povlae iz distributivnog sistema
u toku godine. Tehniki uslovi, standardi za povezivanje, zatita stabilnosti sistema,
kvalitet energije, kao i druga pitanja u vezi sa razmjenom su definisani pravilima
operatora distributivnog sistema.
Autorizacija takoe nije potrebna za proizvoae elektrine ili toplotne energije koji ne
koriste dravne resurse ni zemljite, i koji ne isporuuju proizvedenu energiju u
elektroenergetski sistem ili u sistem daljinskog grijanja, ve istu koriste za sopstvene
potrebe (ostrvski sistemi).
(k) Gdje se objavljuju naknade vezane za zahtjeve za autorizaciju/ licenciranje/
dozvole za nova postrojenja? Da li su one u vezi sa administrativnim trokovima
izdavanja takvih dozvola? Da li postoji plan da se revidiraju ove naknade?
U prethodnom periodu nije bilo naplate naknade za izdavanje energetskih dozvola.
Trenutno se razmatra uvoenje naknade u ovom postupku autorizacije.
to se tie administrativnih procedura u vezi dobijanja potrebnih saglasnosti za
izgradnju objekata, nakon uvoenja one-stop shop sistema, plaanje taksi i naknada
za dokumente koje nadleni organ pribavlja po slubenoj dunosti vie nije potrebno
Naknade za izdavanje licenci za obavljanje energetskih djelatnosti utvruju se na kraju
svake kalendarske godine za narednu godinu, posebnom odlukom Regulatorne
agencije za energetiku, koja se objavljuje u Slubenom listu Crne Gore.
(l) Da li su zvanina uputstva na raspolaganju lokalnim i regionalnim upravnim
organima o planiranju, projektovanju, izgradnji i renoviranju industrijskih i
stambenih podruja za instaliranje opreme i sistema koji koriste obnovljive izvore
energije za proizvodnju elektrine energije i grijanje i hlaenje, ukljuujui
daljinsko grijanje i hlaenje? Ako takva zvanina uputstva nisu dostupna ili su
nedovoljna, kako i kada e to biti rijeeno?
Kao to je pomenuto ranije, priprema lokalnih energetskih planova je predviena za
naredni period. Zakon o energetici obavezuje jedinice lokalne samouprave da pripreme
lokalne energetske planove u skladu sa Strategijom razvoja energetike. Lokalni
energetski planovi definiu oekivanu potronju i nain snabdijevanja energijom, kao i
mjere za energetsku efikasnost, korienje obnovljivih izvora energije i kogeneracije na
period od 10 godina. Ovi planovi treba da obuhvate mjere za grijanje i hlaenje iz
29
obnovljivih izvora energije u planiranju infrastrukture u optinama, kao i planove za

daljinsko grijanje i hlaenje u industrijskim ili stambenim naseljima, gdje je to
adekvatno. Ministarstvo ekonomije je pripremilo standardizovani obrazac za lokalne
energetske planove.
Pored lokalnih energetskih planova, Zakon o energetskoj efikasnosti predvia pripremu
Programa unapreenja energetske efikasnosti lokalnih samouprava, koji e vaiti za
jedinice lokalne samouprave u periodu od tri godine, u skladu sa crnogorskom
Strategijom za energetsku efikasnost i Akcionim planom energetske efikasnosti.
Ministarstvo ekonomije je pripremilo zvanine smjernice za lokalne i regionalne upravne
organe u pogledu mjera energetske efikasnosti, ukljuujui korienje OIE, i njihovu
primjenu u industrijskim i stambenim podrujima.
Lokalni energetski planovi i programi unapreenja energetske efikasnosti lokalnih
samouprava moraju biti u saglasnosti.
(m) Da li postoji namjenska obuka za lica koja rade na procedurama autorizacije,
sertifikacije i postupaka izdavanja licenci za postrojenja koja koriste obnovljive
izvore energije?
U prethodnom periodu nije uspostavljena sistemska i organizovana obuka za lica koja
rade na procedurama autorizacije, sertifikacije i postupaka izdavanja dozvola za
postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije.
30
4.2.2 Tehnike specifikacije (lan 13 (2) Direktive 2009/28/EC)

(a) Da li tehnologije za korienje obnovljivih izvora energije treba da ispune
odreene standarde kvaliteta kako bi stekle pravo na program podrke? Ako je
tako, koje su to instalacije i koji standardi kvaliteta? Da li postoje nacionalni,
regionalni standardi koji prevazilaze evropske standarde?
Ne postoje ogranienja u pogledu sticanja prava na program podrke za tehnologije
koje koriste obnovljive izvore energije, kao to su specifini standardi ili dodatna
specifikacija opreme izvan uobiajenih trinih standarda. Oprema koja se koristi mora
da ispunjava uslove iz Zakona o tehnikim zahtjevima za proizvode i ocjenjivanje
usaglaenosti (Slubeni list Crne Gore, 53/11). Ovim zakonom ureuju se nain
propisivanja tehnikih uslova, procjena usklaenosti nekog proizvoda sa tehnikim
uslovima, obaveze dobavljaa u odnosu na proizvod, vaenje isprava o usaglaenosti i
znakova usaglaenosti izdatih u inostranstvu, obavjetenje o tehnikim propisima i
procedure procjene usaglaenosti. Tehniki uslovi za pojedine proizvode ili grupe
proizvoda su uslovljeni tehnikim propisima koji navode te uslove u tekstu tehnikog
propisa ili indirektno pozivanjem na standarde. Sertifikati o usaglaenosti izdati od
strane inostranog organa za ocjenjivanje usaglaenosti i znakovi usaglaenosti izdati u
inostranstvu vae u Crnoj Gori, ako su izdati u skladu sa ratifikovanim meunarodnim
ugovorima. Na zahtjev snabdjevaa ili po slubenoj dunosti, nadleno ministarstvo
moe da prizna validnost stranih dokumenata i znakova usaglaenosti koji potvruju
usaglaenost proizvoda sa inostranim tehnikim propisima, ukoliko uslovi propisa
obezbjeuju najmanje isti nivo zatite sigurnosti po ivot i zdravlje ljudi, zatitu ivotinja
i biljaka, zatitu ivotne sredine, zatitu potroaa i zatitu imovine, utvrene tehnikim
propisima u Crnoj Gori.
Institut za standardizaciju Crne Gore (ISCG) je osnovan 2007. godine kao nacionalni
organ za standardizaciju. Izmeu ostalog, ISCG je odgovoran za: usvajanje, razvoj,
preispitivanje, mijenjanje i povlaenje crnogorskih standarda i srodnih dokumenata;
obezbjeuje usaglaenost crnogorskih standarda i srodnih dokumenata sa
meunarodnim i evropskim standardima; uestvuje u pripremi i razmatranju standarda i
srodnih dokumenata usvojenih od strane meunarodnih i evropskih organizacija za
standardizaciju u oblastima za koje postoje potrebe i interesi Crne Gore, a za koje se
oekuje razmatranje ili donoenje crnogorskih standarda i srodnih dokumenata.
Prema Zakonu o energetici, povlaeni proizvoa je energetski subjekat koji proizvodi
energiju korienjem obnovljivih izvora energije ili otpada, ili u svom individualnom
proizvodnom postrojenju istovremeno proizvodi elektrinu energiju i toplotu za daljinsko
grijanje i/ili hlaenje ili industrijsku upotrebu, na ekonomski odriv nain u skladu sa
propisima o zatiti ivotne sredine. Da bi mogli da steknu status povlaenog
proizvoaa, energetski subjekti moraju da ispunjavaju sledee uslove: postrojenje
mora da bude prikljueno na prenosni ili distributivni sistem, elektrina energija se
proizvodi u objektu koji pripada grupi postrojenja utvrenih u Pravilniku o vrstama i
klasifikaciji postrojenja za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i
visokoefikasne kogeneracije, postrojenje ima sopstveno mjerno mjesto i ne ugroava
sigurnost rada sistema dok radi u reimu povlaenog proizvoaa. Ukoliko su
ispunjeni navedeni kriterijumi, status povlaenog proizvoaa moe stei postrojenje
ne starije od 3 godine ili rekonstruisana postrojenja koja proizvode dodatnu elektrinu
energiju u poreenju sa prosjenom godinjom proizvodnjom elektrine energije za
period od pet godina neposredno prije rekonstrukcije postrojenja, a koji su klasifikovani
u sljedeim grupama iz Pravilnika o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije: Grupa
O.1 (osim postrojenja iz podgrupe O.1.4. taka O.1.4.2), Grupa O.2 (osim postrojenja iz
podgrupe O.2.4), vjetroelektrane iz Grupe O. 3, Grupa K 1 i Grupa K.2. Status
31
povlaenog proizvoaa za postrojenja koja koriste vrstu biomasu, vrsti deponijski

otpad, gas iz otpada, kao i biogas, moe stei energetski subjekat koji koristi resurse sa
teritorije Crne Gore, kao mjere zatite prirode i ivotne sredine.
Prema Pravilniku o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju elektrine energije
iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije, postrojenja za koja se
smatra da proizvode elektrinu energiju iz obnovljivih izvora energije su:
hidroelektrane;
vjetroelektrane;
elektrane koje koriste najmanje 90% primarne energije na godinjem nivou iz
vrste biomase (elektrane na vrstu biomasu);
solarne elektrane;
vrstog deponijskog otpada (elektrane na vrsti deponijski otpad);
gasa iz deponija i postrojenja za preiavanje otpadnih voda (elektrane na gas
iz otpada);
biogasa iz otpada i ostataka iz poljoprivrede i prehrambene industrije (elektrane
na biogas).
Postrojenje za kogeneraciju se definie kao postrojenje namijenjeno za istovremenu

proizvodnju elektrine energije i toplote, koje koristi energiju iz fosilnih goriva i/ili
energiju iz obnovljivih izvora, kao primarnu energiju. Prema navedenom Pravilniku,
postrojenja za kogeneraciju su postrojenja koja koriste:
kombinovane procese gasnih i parnih turbina;

protivpritisne parne turbine;
kondenzacione turbine sa oduzimanjem pare;
gasne turbine sa korienjem otpadne toplote;
motore sa unutranjim sagorijevanjem;
mikroturbine;
Stirlingove motore;
gorive elije;
parne maine;
organske Rankinove procese;
druge tehnologije za istovremenu proizvodnju elektrine/mehanike energije i
toplote u jednom procesu.
Postrojenje definisano kao postrojenje za visokoefikasnu kogeneraciju je postrojenje za

kogeneraciju:
instalisane snage manje od 1 MWe koje ostvaruje utedu primarne energije;

instalisane snage preko 1 MWe koje ostvaruje utedu primarne energije za
najmanje 10% u odnosu na ukupnu potronju primarne energije u ekvivalentnim
odvojenim postrojenjima za proizvodnju elektrine energije i toplote.
4.2.3 Zgrade (lan 13 (3) Direktive 2009/28/EC)
Imajte na umu da kada se pominje povecanje koricenja obnovljivih izvora energije u

zgradama, ne treba razmatrati snabdijevanje elektrinom energijom iz obnovljivih izvora
iz nacionalne mree. Fokus je na povecanju lokalnog snabdijevanja toplotom i/ili
32
elektrinom energijom u pojedinim zgradama. Direktno snabdijevanje toplotom ili

hlaenjem kroz daljinsko grijanje i hlaenje u zgradama bi takoe trebalo uzeti u obzir.
(a) Povezivanje na postojee nacionalno i regionalno zakonodavstvo (ako postoji)
i rezime domaeg zakonodavstva u vezi sa poveanjem udjela energije iz
obnovljivih izvora u graevinskom sektoru:
Zakon o energetskoj efikasnosti (Sl.list Crne Gore 29/10)

Zakonom o energetskoj efikasnosti se ureuju odnosi u podruju efikasnog
korienja energije u sektorima finalne potronje, obaveze za donoenje
programa i planova za poboljanje energetske efikasnosti na nacionalnom i
lokalnom nivou i na nivou energetskih subjekata i potroaa, njihovo
sprovoenje, javna ovlaenja i odgovornosti za utvrivanje i sprovoenje
politike energetske efikasnosti, kao i sve ostale mjere energetske efikasnosti i
obveznici njihovog sprovoenja. U smislu ovog zakona, korienje obnovljivih
izvora energije za proizvodnju elektrine energije ili toplote se smatra mjerom
energetske efikasnosti ukoliko se proizvedena elektrina energija djelimino ili u
potpunosti koristi za zadovoljenje potreba objekta u kojem se instalacija
(postrojenje) nalazi, i ako obnovljivi izvor energije nije ve obuhvaen
podsticajnom mjerom ili ako elektrina energija proizvedena iz obnovljivog izvora
nije namijenjena za prodaju.
Dalji razvoj pravnog okvira u oblasti energetske efikasnosti u cilju ispunjavanja
obaveze transponovanja zahtjeva inoviranih EU direktiva, sprovodi se kroz
izradu novog zakona - Zakona o efikasnom korienju energije. Ovaj zakon je
pripremljen i oekuje se njegovo brzo usvajanje. Prema ovom zakonu,
proizvodnja elektrine energije, odnosno toplotne energije korienjem
obnovljivih izvora energije smatra se mjerom energetske efikasnosti, pod
uslovom da se proizvedena elektrina, odnosno toplotna energija koristi za
sopstvene potrebe.
35/13)
Ovim zakonom ureuje se sistem ureenja prostora Crne Gore, nain i uslovi za
izgradnju objekata, kao i druga pitanja od znaaja za ureenje prostora i
izgradnju objekata. U smislu ovog zakona, racionalna upotreba energije i
energetska efikasnost predstavljaju jedan od osnovnih principa u izgradnji
objekata. Takoe, koncept korienja obnovljivih izvora energije i primjena mjera
energetske efikasnosti su vaan princip u razvoju planskih dokumenata.
Pravilnik o minimalnim zahtjevima energetske efikasnosti zgrada (Sl. list Crne

Gore 23/13)
Ovaj pravilnik utvruje minimalne zahtjeve u pogledu energetske efikasnosti
zgrada, vrste zgrada koje u skladu sa namjenom ne moraju da ispunjavaju
minimalne energetske karakteristike i metodologiju izraunavanja energetskih
karakteristika zgrada.
33
Pravilnik o sertifikovanju energetskih karakteristika zgrada (Sl. list Crne Gore 23/
13)
Ovaj pravilnik utvruje blii nain sertifikovanja zgrada, nain utvrivanja
energetske klase zgrade, izgled i sadraj table sa osnovnim energetskim
karakteristikama zgrada javne namjene, sadraj sertifikata i registra izdatih
sertifikata o energetskim karakteristikama zgrade i vrste zgrada koje se u skladu
sa namjenom ne sertifikuju.
Pravilnik o metodologiji vrenja energetskih pregleda zgrada (Sl. list Crne Gore
23/13)
Ovaj pravilnik utvruje metodologiju za obavljanje energetskih pregleda zgrada.
Pravilnik o redovnim energetskim pregledima sistema za klimatizaciju i grijanje

(Sl. list Crne Gore 24/13)
Ovaj pravilnik utvruje nain i rokove za obavljanje redovnih energetskih
pregleda sistema za klimatizaciju nominalne snage 12 kW i vee, i sistema za
grijanja na gas, tena ili vrsta goriva nominalne snage 20 kW i vee.
Pravilnik o programu obuke za energetske preglede, sadraju zahtjeva za

izdavanje ovlaenja i registar ovlaenih lica (Sl. list Crne Gore 24/13)
Ovaj pravilnik utvruje program obuke za energetske preglede zgrada i redovne
energetske preglede sistema za grijanje i sistema za klimatizaciju, sadraj
zahtjeva za izdavanje ovlaenja za obavljanje energetskih pregleda i blii
sadraj registra ovlaenih lica za obavljanje energetskih pregleda.
Pravilnik o sadraju elaborata energetske efikasnosti zgrada (Sl. list Crne Gore
47/13)
Ovaj pravilnik propisuje sadraj elaborata energetske efikasnosti kao sastavnog
dijela tehnike dokumentacije, koji predstavlja potovanje minimalnih zahtjeva
energetske efikasnosti i ocjenu energetske efikasnosti objekta u fazi
projektovanja.
(b) Nadleno ministarstvo(a)/organ(i):
Ministarstvo ekonomije je institucija na dravnom nivou nadlena za kreiranje i

sprovoenje energetske politike. U okviru Ministarstva ekonomije, Direktorat za
energetsku efikasnost je odgovoran za kreiranje i sprovoenje politike
energetske efikasnosti, ukljuujui korienje obnovljivih izvora energije u
zgradama. Pored poslova koji se odnose na kreiranje politike u oblasti
energetske efikasnosti i preduzimanje mjera za njeno sprovoenje, Direktorat za
energetsku efikasnost obavlja promotivne i edukativne aktivnosti koje se odnose
na energetsku efikasnost i obnovljive izvore energije, saradnju sa dravnim
organima i organima lokalne samouprave i obezbjeuje ukljuivanje zahtjeva za
energetskom efikasnou u sektorske politike, usklauje nacionalno
34
zakonodavstvo sa zakonodavstvom EU u oblasti energetske efikasnosti, i

obavlja druge poslove koji se odnose na energetsku efikasnost.
Ministarstvo odrivog razvoja i turizma je institucija na dravnom nivou

nadlena za ureenje prostora i izgradnju objekata. Direktorat za graevinarstvo
je odgovoran za poslove koji se odnose na kreiranje politike u oblasti
graevinarstva, ka i za preduzimanje mjera za njeno sprovoenje.
(c) Revizija pravila, ako ih ima, planirana do: (datum)

Nakon usvajanja Zakona o energetskoj efikasnosti (Sl. list Crne Gore 29/10), pravni
okvir u oblasti energetske efikasnosti na nivou EU, znaajno je promijenjen.
Donoenjem novih direktiva i regulativa u ovoj oblasti, EU je usvojila nove, stroije
zahtjeve koji stavljaju van snage prethodni pravni i politiki okvir. Crna Gora, kao
lanica Energetske zajednice, je prihvatila obavezu transponovanja zahtjeva inoviranih
direktiva EU, to je uslovilo potrebu za dalji razvoj pravnog okvira u oblasti energetske
efikasnosti, odnosno izradu inoviranog zakona - Zakona o efikasnom korienju
energije. Nacrt zakona o efikasnom korienju energije je pripremljen i trenutno je u
Skuptinskoj proceduri.
(d) Pregled postojeih i planiranih mjera na regionalnom/lokalnom nivou:
Direktorat za energetsku efikasnost u okviru Ministarstva ekonomije je centralna
institucija za energetsku efikasnost u Crnoj Gori, i kao takva, koordinira i uestvuje u
realizaciji mnogih projekata i aktivnosti koje se odnose na energetsku efikasnost
(ukljuujui korienje obnovljivih izvora energije u zgradama).
Pored uspostavljanja zakonodavnog okvira u oblasti energetske efikasnosti kojim se
podstie korienje obnovljivih izvora energije kao mjera energetske efikasnosti,
Ministarstvo ekonomije sprovodi nekoliko projekata kojima se promovie korienje
obnovljivih izvora energije u zgradama:
1) MONTESOL - beskamatna kreditna linija za ugradnju solarnih termalnih sistema za
domainstva
Ministarstvo ekonomije Crne Gore, u saradnji sa Programom Ujedinjenih nacija za
ivotnu sredinu (UNEP) i italijanskim Ministarstvom za zatitu ivotne sredine, kopna i
mora (IMELS), implementira projekat MONTESOL, koji ima za cilj pruanje atraktivnog i
odrivog finansijskog mehanizma za obezbjeivanje kredita za ugradnju solarnih
kolektora za zagrijavanje sanitarne tople vode. Za projekat MONTESOL obezbijeena
su sredstva u iznosu od 1 milion dolara, koja su predviena za implementaciju i
subvencionisanje kamatne stope kod komercijalnih banaka. Trenutno se razmatra
mogunost proirenja MONTESOL projekta na sektor turizma.
2) ENERGY WOOD - beskamatna kreditna linija za sisteme grijanja na moderne oblike
biomase (pelet, briket) za domainstva
Ministarstvo ekonomije Crne Gore, u saradnji sa Luksemburkom agencijom za
razvojnu saradnju (Lux- Dev), implementira projekat ENERGY WOOD, iji je cilj
pruanje atraktivnog i odrivog finansijskog mehanizma za obezbjeivanje kredita za
35
domainstva za ugradnju sistema za grijanje (pei i kotlova) na modern oblike biomase

(pelet, briketi). Za projekat ENERGY WOOD obezbijeena su sredstva u iznosu od
130.000 eura kroz FODEMO projekat (Razvoj umarstva u Crnoj Gori), koji finansira
Vlada Velikog Vojvodstva Luksemburga.
3) SOLARNI KATUNI - Projekat za instalaciju fotonaponskih solarnih sistema na
katunima
Ministarstvo ekonomije i Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja u saradnji sa
lokalnim samoupravama sprovode projekat "Solarni katuni". Projekat je pokrenut u cilju
poboljanja ivotnih i radnih uslova domainstava koja borave na katunima, kao i
stvaranja uslova za poveanje broja poljoprivrednika na katunima. Problemi vezani za
snabdijevanje elektrinom energijom se rjeavaju ugradnjom fotonaponskih solarnih
sistema, to umanjuje potrebu za elektrifikacijom pojedinih podruja, a energija
dobijena na ovaj nain je besplatna za korisnike objekata. Za potrebe ovog projekta,
obezbijeena su sredstva u ukupnom iznosu od 172.000 eura, 80% od strane
Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja, Ministarstva ekonomije i optinskih
budeta i 20% od strane krajnjih korisnika. Do marta 2014. godine, instalirano je 189
fotonaponskih sistema na katunima u okviru ovog projekta.
Takoe, u prethodnom periodu, Glavni grad Podgorica i Optina Budva pokrenuli su
program subvencija za ugradnju solarnih sistema u novim zgradama smanjujui
komunalne trokove (naknadu za opremanje komunalnog zemljita) za 150-200 eura
po kvadratnom metru instaliranog solarnog panela. Glavni grad Podgorica nedavno je
ukinuo ovaj program subvencija (u januaru 2014), dok je Optina Bar uvela subvencije
2012. godine (100 eura po kvadratnom metru instaliranog solarnog panela).
Zamjena postojeih sistema grijanja koji koriste neobnovljive energente (lo ulje, ugalj i
elektrina energija) sa sistemima grijanja na biomasu u javnim ustanovama je projekat
u kom su uestvovali Ministarstvo ekonomije, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog
razvoja, Ministarstvo prosvjete i Caritas uz pomo donacije od 800.000 eur Lux
DEVelopment-a. Obezbjeena je zamjena postojeih sistema grijanja sa neobnovljim
energentima sa sistemima grijanja na biomasu za etiri kole i objekat Uprave za ume
u Pljevljima.
(e) Da li postoje minimalni uslovi za korienje obnovljivih izvora energije u
graevinskim pravilnicima i propisima? U kojim geografskim podrujima i koji su
to uslovi? (Molimo navedite). Koje su to mjere predviene ovim propisima kako bi
se obezbijedilo da se udio obnovljivih izvora energije koja se koristi u
graevinskom sektoru povea? Koji su budui planovi u vezi sa ovim
uslovima/mjerama?
Postoji obaveza koja se odnosi na korienje solarne energije pri projektovanju sistema
za pripremu sanitarne tople vode propisana Pravilnikom o minimalnim zahtjevima
energetske efikasnosti zgrada. Pravilnik predvia obavezu za objekte koji se nalaze u
klimatskoj zoni I (Podgorica i primorska oblast) da najmanje 30% svojih godinjih
potreba za sanitarnom toplom vodom pokriju iz sistema koji koriste sunevu energiju
(solarni termalni sistemi), osim ako to nije tehniki mogue ili ekonomski opravdano. Isti
obavezni procenat se odnosi na zatvorene bazene, dok se za projektovanje otvorenih
36
bazena zahtijeva upotreba solarnih kolektora koji e pokrivati 100% godinjih potreba
za sanitarnom toplom vodom.
(f) Koliko je prognozirano poveanje obnovljivih izvora energije u zgradama do
2020.?
Tabela 6: Procijenjeni udio energije iz obnovljivih izvora u sektoru zgrada (%)
2009
2010
2015
2020
Stambeni
58,4
71,9
73,2
78,3
Komercijalni
29,7
42,2
34,8
48,4
Ukupno
46,8
61,5
58,7
55,6
(g) Da li su razmatrane obaveze vezane za minimalne nivoe energije iz obnovljivih

izvora u novim i renoviranim objektima u nacionalnoj politici? Ako je tako, koji su
to nivoi? Ako nije, hoe li do 2015. godine ova opcija biti razmotrena?
Za sada postoji samo obaveza koja se odnosi na korienje solarne energije pri
projektovanju sistema za pripremu sanitarne tople vode, kao u odgovoru na pitanje (e).
(h) Molimo opiite planove za obezbjeivanje reprezentativne uloge javnih zgrada
na nacionalnom, regionalnom i lokalnom nivou korienjem postrojenja koja
koriste obnovljive izvore energije ili razvojem energetski nezavisnih zgrada od
2012. pa nadalje? (Molimo uzmite u obzir zahtjeve u skladu sa Direktivom o
energetskim karakterstikama zgrada).
U 2013. godini, Ministarstvo ekonomije je razvilo Akcioni plan energetske efikasnosti
(APEE) za period 2013-2015. Fokus sprovoenja nacionalne politike energetske
efikasnosti u Crnoj Gori je stavljen na javni sektor. Ovaj pristup nije uzet samo zbog
zahtjeva EU Direktive, ve i usljed injenice da je u ovom sektoru najlake sprovesti
aktivnosti na implementaciji mjera politike podsticaja, kao i regulatornih mjera. Ovaj
pristup dodatno opravdava jo uvijek nerazvijeno trite energetske efikasnosti u Crnoj
Gori.
U skladu sa odredbama Zakona o energetskoj efikasnosti, subjekti u javnom sektoru:
dravni organi, organizacije, regulatorna tijela, ustanove, jedinice lokalne samoupravne
i javna preduzea, su u obavezi da upravljaju energijom u objektima u kojima obavljaju
funkciju. Pored aktivnosti usmjerenih na poboljanje energetske efikasnosti, mjere
energetske efikasnosti obuhvataju i upoznavanje zaposlenih sa mjerama energetske
efikasnosti i nainima njihove primjene i uspostavljanje i primjenu kriterijuma
energetske efikasnosti u odnosu na nabavku roba i usluga.
Pored toga, Zakon o energetskoj efikasnosti propisuje odreene obaveze koje se
odnose na planiranje i izvjetavanje o energetskoj efikasnosti za razliite subjekte.
37
Jedinice lokalne samoupravne su u obavezi da pripreme trogodinji program i

jednogodinje planove za poboljanje energetske efikasnosti koji e se sastojati od
mjera/aktivnosti vezanih za energetsku efikasnost u objektima u kojima obavljaju
funkciju, kao i da dostavljaju izvjetaje o postignutim rezultatima Ministarstvu ekonomije
na godinjem nivou. Sadraj izvjetaja o sprovoenju plana poboljanja energetske
efikasnosti za jedinice lokalne samouprave definisan je posebnim propisom (Pravilnik o
sadraju izvjetaja o sprovoenju plana poboljanja energetske efikasnosti jedinica
lokalne samouprave, Sl. list Crne Gore 61/11).
S druge strane, dravni organi su duni da se izjasne o mjerama energetske efikasnosti
koje e realizovati u narednoj godini kroz godinji operativni plan za unapreenje
energetske efikasnosti u institucijama javne uprave, koji usvaja Vlada.
U oblasti izvjetavanja, subjekti javnog sektora takoe imaju obavezu da Ministarstvu
dostave podatke o godinjoj potronji energije u svojim zgradama i objektima, kao i o
faktorima koji utiu na tu potronju. U cilju praenja potronje energije i drugih
relevantnih podataka u svojim objektima, subjekti javnog sektora su u obavezi da
uspostave informacioni sistem za potronju energije. Blii sadraj informacionog
sistema za potronju energije i nain dostavljanja podataka Ministarstvu ureeni su
posebnim propisom (Pravilnik o informacionom sistemu potronje energije i nainu
dostavljanja podataka o godinjoj potronji energije, Slubeni list Crne Gore 06/12).
Vaniji projekti u vezi sa poboljanjem energetske efikasnosti u javnim zgradama
(ukljuujui mjere o korienju obnovljivih izvora energije) koje implementira
Ministarstvo ekonomije u saradnji sa meunarodnim i domaim partnerima su:
1) MEEP - Projekat energetske efikasnosti u Crnoj Gori
Vlada Crne Gore dobila je kredit od Meunarodne banke za obnovu i razvoj u iznosu od
6,5 miliona eura u cilju finansiranja projekta pod nazivom "Energetska efikasnost u
Crnoj Gori". Ovaj projekat se realizuje od februara 2009. godine i ima za cilj poboljanje
energetske efikasnosti u obrazovnim i zdravstvenim ustanovama, kao i podizanje
svijesti javnosti o mjerama energetske efikasnosti. Implementacijom ovog projekta
poboljane su energetske karakteristike petnaest objekata (8 kola, 1 studentski dom i
6 bolnica). U decembru 2013. godine, Vlada Crne Gore je sa Svjetskom bankom
potpisala ugovor za nastavak realizacije MEEP-a. Sredstva kredita bie utroena na
implementaciju mjera energetske efikasnosti u 12 do 14 zdravstvenih objekata.
Realizacija projekta trajae do 30. marta 2017. godine. MEEP-om se finansira
implementacija mjera energetske efikasnosti koje se prevashodno odnose na:
poboljanje sistema za grijanje i pripremu sanitarne tople vode, unapreenje
energetskih karakteristika omotaa zgrade i unapreenje unutranjeg osvjetljenja.
2) EEPPB - Program energetske efikasnosti u javnim zgradama
Direktorat za energetsku efikasnost Ministarstva ekonomije u saradnji sa njemakom
KfW bankom pokrenuo je Program energetske efikasnosti u javnim zgradama sa
sredstvima u ukupnom iznosu od 13 miliona eura. Planirano je da ovaj program traje do
septembra 2014. godine. U okviru ovog programa, sprovodie se sljedee aktivnosti:
rehabilitacija i modernizacija oko 30 obrazovnih ustanova u pogledu energetske
38
efikasnosti (fokus e biti stavljen na poboljanje energetskih karakteristika omotaa

objekta i sistema grijanja, ali rehabilitacija moe takoe da obuhvati modernizaciju
sanitarnih prostorija, uionica, neophodnih pomonih prostorija itd); obuka i kampanje
podizanja svijesti za osoblje odgovorno za odravanje, nastavno osoblje, studente,
uenike i ostale korisnike u ciljnim objektima; konsultantske usluge za planiranje, izbor,
objavljivanje, nadzor i donoenje mjera, ukljuujui energetske preglede i konsultantske
usluge u cilju podrke Jedinici za upravljanje programom (osnovane u okviru
Direktorata za energetsku efikasnost) .
(i) Kako se promoviu energetski efikasne tehnologija koje koriste obnovljive
izvore energije u zgradama? (Takve mjere se mogu odnositi na kotlove na
biomasu, toplotne pumpe i solarne termalne sisteme koja ispunjava zahtjeve ekoetikete ili druge standarde razvijene na nacionalnom nivou ili na nivou Zajednice
(vidi tekst lana 13 (6)).
Trenutno postoji odredba u Pravilniku o minimalnim zahtjevima energetske efikasnosti u
zgradama u pogledu minimalnih zahtjeva energetske efikasnosti za sisteme grijanja i
hlaenja, kojom se zahtijeva da efikasnost generatora toplote za grijanje jedinice ne
smije biti manja od vrijednosti datih u aneksu Pravilnika. Takoe, prema ovoj odredbi,
efikasnost sistema hlaenja ili toplotnih pumpi ne smije biti manja od vrijednosti koja
odgovara klasi C u skladu sa vrijednostima utvrenim u aneksima.
4.2.4 Odredbe o informisanju (lanovi 14 (1) i 14 (6) Direktive 2009/28/EC)
Dati opis aktuelnih i buducih kampanja i programa informisanja i podizanja svijesti, kao i
planiranih revizija, i oekivanih rezultata. Drave lanice takoe treba da ukau na to
koji nadleni organ ce pratiti i revidirati efekte programa. Kada regionalne/lokalne vlasti
imaju znaajnu ulogu, molimo Vas da na to ukaete i date kratak pregled.
(a) Referenca na postojee nacionalno i regionalno zakonodavstvo (ako postoji) u
vezi sa zahtjevima za informisanjem prema lanu 14. Direktive 2009/28/EC:
Zakon o energetskoj efikasnosti (Sl.list Crne Gore 29/10)

Prema lanu 13 ovog zakona, Ministarstvo ekonomije je odgovorno za
promovisanje sprovoenja mjera energetske efikasnosti i objavljivanje
informacija u cilju informisanja i podizanja svijesti potroaa o znaaju i efektima
energetske efikasnosti, kao i za organizovanje programa obuke sa ciljem
sprovoenja mjera energetske efikasnosti. lan 14 propisuje odgovornost
jedinica lokalne samouprave da informiu graane o mogunostima za
poboljanje energetske efikasnosti i prednostima i efektima primjene mjera
energetske efikasnosti. lan 41 predvia obavezu da se uspostavi informacioni
sistem za potronju energije. lan 16 propisuje obavezu operatora distributivnog
sistema i snabdjevaa energijom u pogledu individualnog mjerenja i
informativnog obrauna. Prema lanu 37 dobavljai ili distributeri ureaja za
domainstvo su u obavezi da stave na trite samo one ureaje koje imaju
oznaku energetske efikasnosti i odgovarajue informacione broure. lan 46
propisuje obavezu za operatora distributivnog sistema i snabdjevaa energijom
da objave na svojim sajtovima ponudu energetskih usluga.
39
Zakon o energetici (Sl. list RCG 28/10, 06/13)

Zakon o energetici propisuje prava, obaveze i odgovornosti energetskih
subjekata u obavljanju energetskih djelatnosti, ukljuujui i obaveze da objavljuju
odreene informacije na svojim sajtovima. lan 84 propisuje obavezu operatora
prenosnog sistema da objavi na svom sajtu odobrene metodologije i cijene za
prikljuenje proizvodnog postrojenja na prenosni sistem, odnosno za korienje
prenosnog sistema, kao i za pomone i sistemske usluge. lan 88 predvia
obavezu operatora distributivnog sistema da objavi na svom sajtu odobrene
metodologije i cijene za prikljuenje na distributivni sistem, odnosno za
korienje distributivnog sistema. lanovima 86 i 91 propisuje se obaveza
operatora prenosnog i distributivnog sistema da na svojim sajtovima objave
uspostavljena mrena pravila (pravila za funkcionisanje prenosnog, odnosno
distributivnog sistema). lan 72 Zakona o energetici obavezuje snabdjevae
elektrine energije da, najmanje jednom godinje, prikau na svom raunu ili u
promotivnim materijalima uz raun, informacije krajnjim kupcima o udjelu
obnovljivih i drugih izvora energije po vrstama iz kojih je vrio snabdijevanje
krajnjih kupaca elektrinom energijom, kao i da ukae na uticaj na ivotnu
sredinu izvora energije koji su korieni za zadovoljavanje potreba kupaca za
elektrinom energijom. lan 48 Zakona predvia obavezu Regulatorne agencije
za energetiku da pravi godinju analizu udjela obnovljivih izvora energije i
kogeneracije u ukupnoj proizvodnji i potronji elektrine energije, kao i da
objavljuje rezultate analize.
(b)
Nadleni
organ(i)
za
nacionalnom/regionalnom/lokalnom nivou:
irenje
informacija
na
Ministarstvo ekonomije (kroz dvije organizacione jedinice: Direktorat za

energetsku efikasnost i Direktorat za energetiku/Direkcija za obnovljive izvore
energije);
Ministarstvo odrivog razvoja i turizma;
Jedinice lokalne samouprave;
Info centri (u Podgorici i Bijelom Polju);
Info kancelarije (Niki, Berane, Cetinje, Bijelo Polje, abljak, Plav i Roaje);
Inenjerska komora Crne Gore;
Privredna komora Crne Gore;
nevladine organizacije;
meunarodni donatori;
banke;
mediji itd.
(c) Pregled postojeih i planiranih mjera na regionalnom/lokalnom nivou (gdje je

relevantno):
Prema Zakonu o energetskoj efikasnosti Ministarstvo ekonomije je duno da obavlja
poslove u cilju podizanja javne svijesti o znaaju i efektima energetske efikasnosti. Ove
aktivnosti ukljuuju informativne kampanje i programe obuke za razliite ciljne grupe u
Crnoj Gori.
40
Znatan broj informativnih kampanja i programa obuke sprovedeni su kroz projekat

Savjetodavna sluba za energetsku efikasnost (ASE) koji je zapoeo u 2008. godini,
na inicijativu njemake vlade preko njene agencije za implementaciju Njemaka
organizacija za tehniku saradnju (GTZ). U okviru informativne kampanje, otvoreni su
Info centri za energetsku efikasnost u Podgorici (saradnja izmeu Glavnog grada
Podgorice i regionalnog projekta GIZ Jaanje kapaciteta za upravljanje energijom u
gradovima) i Bijelom Polju (saradnja GIZ i Direkcije za razvoj malih i srednjih
preduzea). Pored toga, poele su sa radom sedam Info kancelarija za energetsku
efikasnost u Crnoj Gori u 2010. godini (Niki, Berane, Cetinje, Bijelo Polje, abljak,
Plav i Roaje). Osnovna ideja ovog projekta je promovisanje energetske efikasnosti u
crnogorskim optinama kroz postojeu mreu poslovnih centara kojima raspolae
Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzea.
Kampanje podizanja javne svijesti su ukljuivale mnogobrojne javne i strune dogaaje
i pripremu razliitih promotivnih materijala namijenjenih iroj javnosti, kao i specifinim
ciljnim grupama (ministarstva, lokalne samouprave, donatori, strukovna udruenja, i
drugi). Pored toga, promotivni materijali su prenoeni putem javnih medija (novine, TV,
radio, internet, itd.) u razliitim oblicima (broure, spotovi i TV reklame, reklame, lanci,
promotivne izlobe, itd.). Planirano je da se nastavi sa informativnim kampanjama za
iru javnost i druge krajnje korisnike u narednom periodu.
U prethodnom periodu, u saradnji sa Njemakom organizacijom za tehniku saradnju
(GIZ), norveka kompanija Energy Saving International (ENSI), Mainski fakultet i
Arhitektonski fakultet Univerziteta Crne Gore i Ministarstvo ekonomije odrali su kurs za
41 inenjera koji su stekli ovlaenja za vrenje energetskih pregleda zgrada
(energetski auditori). Obuka za redovne inspekcije sistema grijanja i sistema za
klimatizaciju je organizovana u oktobru 2013. godine (u saradnji izmeu GIZ-ORF EE i
Ministarstva ekonomije). GIZ-ORF EE je u partnerstvu sa nevladinom organizacijom
Crnogorski centar za energetsku efikasnost (CCEE) organizovao obuku na temu
monitoringa i verifikacije energetskih sistema. Obuke lica za vrenje energetskih
pregleda zgrada, kao i lica koja e vriti inspekciju sistema grijanje i sistema za
klimatizaciju je planirana i za naredni period.
Razvoj potpuno funkcionalnog sistema za upravljanje energijom zahtijeva niz
aktivnosti/mjera. Organizovana su dva programa obuke na ovu temu (Energetski
menadment i Informacioni sistem za energetsku efikasnost/Planiranje, realizacija i
izvjetavanje o energetskoj efikasnosti) u okviru projekta Tehnika pomo na
implementaciji Sporazuma o energetskoj zajednici u Crnoj Gori, koji finansira
Delegacija Evropske unije u Crnoj Gori. Aktivnosti na razvoju energetskog
menadmenta e se nastaviti u narednom periodu i, u tom smislu, radi se na jaanju
kapaciteta relevantnih subjekata javnog sektora za realizaciju aktivnosti u okviru
Zakona o energetskoj efikasnosti (upravljanje energijom, planski dokumenti,
dostavljanje podataka, redovno izvjetavanje o napretku, promovisanje energetske
efikasnosti, sprovoenje mjera energetske efikasnosti, itd.).
Za naredni period se planira finalizacija i usvajanje propisa za oznaavanje energetskih
proizvoda, mjere za njihovo sprovoenje, osnivanje nadzornih organa i programa
kontrole (inspekcije) za uspjenu implementaciju propisa na tritu i praenje i
izvjetavanje relevantnih uesnika na tritu.
41
(d) Molimo navedite kako se informacije o programima podrke za korienje

obnovljivih izvora energije u proizvodnji elektrine energije, grijanju i hlaenju i u
saobraaju stavljaju na raspolaganje svim relevantnim akterima (potroaima,
graevinarima, instalaterima, arhitektama, dobavljaima odgovarajue opreme i
vozila). Ko je odgovoran za primjerenost i objavljivanje ovih informacija? Da li
postoje specifini izvori informacija za razliite ciljne grupe, kao to su krajnji
potroai, graditelji, vlasnici nekretnina, agenti nekretnina, instalateri, arhitekte,
poljoprivrednici, dobavljai opreme koji koriste obnovljive izvore energije, javna
uprava? Da li sada postoje informativne kampanje ili stalni informacioni centri, ili
se planiraju u budunosti?
Informacije o programima podrke za korienje obnovljivih izvora energije u
proizvodnji elektrine energije, grijanju i hlaenju, i u saobraaju su dostupne na
internet stranici Direktorata za obnovljive izvore energije u Ministarstvu ekonomije
(www.oie-res.me). Pored informacija o procedurama i relevantnom zakonodavnom
okviru, ovaj sajt takoe objavljuje registar izdatih energetskih dozvola i registar izdatih
dozvola za vrenje mjerenja OIE potencijala.
Sajt Direktorata za energetsku efikasnost u okviru Ministarstva ekonomije
(www.energetska-efikasnost.me) sadri sve relevantne informacije o projektima koji
promoviu korienje obnovljivih izvora energije u zgradama, relevantnim zakonima i
drugim pitanjima koja se odnose na energetsku efikasnost. Registri lica ovlaenih za
vrenje energetskih pregleda zgrada, i lica ovlaenih za inspekciju sistema grijanja i
sistema za klimatizaciju, kao i podaci o kvalifikovanim distributerima/instalaterima i
odobrenim tehnikim sistemima pod odreenim projektima, objavljeni su na ovom sajtu.
Kao to je ve pomenuto, postoje info centri i kancelarije otvorene na razliitim
lokacijama koje graanima pruaju neophodne informacije o energetskoj efikasnosti i
obnovljivim izvorima energije. Kontakt detalji info centara i kancelarija mogu se nai na
sajtu www.energetska-efikasnost.me.
Konferencije, okrugli stolovi, radionice, prezentacije itd. na temu korienja obnovljivih
izvora energije se povremeno organizuju od strane Inenjerske komore Crne Gore,
Privredne komore Crne Gore, instituta i fakulteta, nevladinih organizacija, strukovnih
udruenja i sl.
(e) Ko je odgovoran za objavljivanje informacija o neto koristima, trokovima i
energetskoj efikasnosti opreme i sistema koji koriste obnovljive izvore energije
za grijanje, hlaenje i proizvodnju elektrine energije? (Dobavlja opreme
sistema, javni organ ili neko drugi?)
Sve informacije o karakteristikama opreme i sistema koji koriste obnovljive izvore
energije se objavljuju od strane proizvoaa i dobavljaa takve opreme. Informacije o
tehnikim sistemima odobrenim pod odreenim projektima (koji promoviu korienje
obnovljivih izvora energije u zgradama, npr. MONTESOL, ENERGY WOOD) mogu se
nai na sajtu www.energetska-efikasnost.me.
(f) Na koji nain su obezbijeene smjernice urbanistima i arhitektama kako bi im
42
se pomoglo da pravilno razmotre optimalnu kombinaciju obnovljivih izvora

energije, visokoefikasne tehnologije i daljinskog grijanja i hlaenja pri planiranju,
projektovanju, izgradnji i renoviranju industrijskih ili stambenih podruja? Ko je
odgovoran za to?
Odgovarajue smjernice za planiranje i adekvatno ukljuivanje obnovljivih izvora
energije kao dijela obaveznih lokalnih energetskih koncepata jo uvijek nisu
pripremljene. Smjernice e biti usmjerene na urbaniste i arhitekte kako bi im se pruila
pomo pri planiranju najboljih kombinacija obnovljivih izvora energije, tehnologija visoke
efikasnosti i daljinskog grijanja i hlaenja, u planiranju, projektovanju, izgradnji i
renoviranju industrijskih ili stambenih podruja. Trenutno urbanisti i arhitekte veinu
informacija i smjernica dobijaju kroz profesionalna udruenja i drutvene aktivnosti.
(g) Molimo Vas da opiete postojee i planirane programe informisanja, podizanja
svijesti i programe obuke za graane o prednostima i praktinim aspektima
razvoja i korienja energije iz obnovljivih izvora. Kakva je uloga regionalnih i
lokalnih aktera u projektovanju i upravljanju ovim programima?
Programi informisanja, podizanja svijesti i obuke za graane su opisani pod pitanjem c).
4.2.5 Sertifikacija instalatera (lan 14 (3) Direktive 2009/28/EC)
(a) Referenca na postojee nacionalno i/ili regionalno zakonodavstvo (ako
postoji) u vezi sa sertifikacijom ili ekvivalentnim programima kvalifikacije za
instalatere u skladu sa lanom 14 (3) Direktive 2009/28/EC:
35/13)
Prema lanu 106 Zakona, izgradnju objekata, odnosno izvoenje specifinih
radova u toku izgradnje objekata, moe da obavlja privredno drutvo, pravno lice
ili preduzetnik registrovan u Centralnom registru privrednih subjekata za
obavljanje graevinskih poslova, odnosno za izvoenje konkretnih radova. Pored
toga, privredna drutva, pravna lica ili preduzetnici zapoljavaju lice koje je
odgovorni projektant. Glavni inenjer i odgovorni projektant treba da ispunjavaju
uslove propisane u lanu 107.
Pravilnik o nainu i postupku izdavanja i oduzimanja licence i nainu voenja

registra licenci (Sl. list Crne Gore 68/08).
lan 10 Pravilnika predvia da se licenca za izgradnju objekata, odnosno
izvoenje pojedinih radova u toku izgradnje objekata, izdaje privrednom subjektu
na osnovu sljedeih dokumenata: relevantan izvod iz Centralnog registra
privrednih subjekata, dokaz da je odgovorni inenjer zaposlen od strane
privrednog subjekta i ovjerena kopija licence za odgovornog inenjera. lan 9
predvia uslove koje glavni inenjer i odgovorni projektant treba da ispunjavaju
da bi dobili licencu.
43
(b) Nadleni organ(i) za uspostavljanje i odobravanje programa sertifikacije/

kvalifikacije do 2012. za instalatere malih kotlova i pei na biomasu, solarnih
fotonaponskih i solarnih termikih sistema, plitkih geotermalnih sistema i
toplotnih pumpi.
Inenjerska komora Crne Gore je, na osnovu Uredbe o povjeravanju dijela poslova
Ministarstva odrivog razvoja i turizma Inennjerskoj komori Crne Gore (Sl. List Crne
Gore br. 32/13), odgovorna za izdavanje i oduzimanje licenci za fizika lica i privredne
subjekte za obavljanje sljedeih delatnosti: izradu planskih dokumenata, izradu tehnike
dokumentacije i izgradnju objekata.
Instalacija manjih kotlova i pei na biomasu, solarnih fotonaponskih i solarnih termikih
sistema, plitkih geotermalnih sistema i sistema toplotnih pumpi spada u grupu
mainskih radova i zato je potrebno posjedovanje licence za obavljanje mainskih
radova za privredne subjekte koji namjeravaju da se bave ugradnjom pomenutih
sistema. Kako bi dobili ovu licencu, privredni subjekti moraju biti registrovani u
Centralnom registru privrednih subjekata za izvoenje mainskih radova, i moraju imati
zaposlenog odgovornog projektanta koji takoe treba da posjeduje odgovarajuu
licencu.
Kada su u pitanju instalateri, ne postoje zahtjevi za bilo kakvim posebnim sertifikatima ili
ovlaenjima. Meutim, proizvoai pomenutih tehnologija esto zahtijevaju od
kompanije koja distribuira njihovu opremu da putanje sistema u pogon obavljaju samo
za to specijalno obueni instalateri. Zbog toga proizvoai obino organizuje obuku za
instalatere nakon ega oni dobijaju sertifikate od proizvoaa specijalno za ugradnju
njihove opreme.
(c) Da li postoje programi za sertifikaciju/kvalifikacije? Ako postoje, opiite ih.
Ministarstvo ekonomije sprovodi projekat MONTESOL - beskamatnu kreditnu liniju za
ugradnju solarnih termalnih sistema za domainstva. U okviru ovog projekta
organizovana je obuka za instalatere solarnih termalnih sistema. etrdeset jedan
uesnik je uspjeno zavrio obuku i stekao zvanje kvalifikovanog instalatera. Obuka se
sastojala iz teorijskog i praktinog dijela, gdje su na osnovu nekoliko konkretnih
primjera i simulacije procesa projektovanja, instalacije i odravanja solarnih sistema,
uesnici stekli korisna i praktina znanja i vjetine. Polaznici su upoznati sa tipovima
solarnih sistema, tehnikim specifikacijama i komponentama, najefikasnijim i najboljim
nainima korienja sunevog zraenja, i procesom projektovanja i ugradnje solarnih
sistema. Obuka je bila obavezna za sva preduzea kvalifikovana za instaliranje solarnih
sistema u okviru projekta MONTESOL i predstavljala je dodatnu garanciju kvaliteta
realizacije projekta.
(d) Da li su informacije o ovim programima javno dostupne? Da li su objavljeni
spiskovi sertifikovanih ili kvalifikovanih instalatera? Ako je tako, gdje se
objavljuju? Postoje li drugi programi koji su prihvaeni kao ekvivalentni
nacionalnim/ regionalnim programima?
Tabela sa informacijama o kompanijama i kvalifikovanim instalaterima, kao i solarnim
sistemima odobrenim u okviru projekta MONTESOL moe se preuzeti na sajtu
44
Direktorata za energetsku efikasnost Ministarstva ekonomije: www.energetskaefikasnost.me.

(e) Pregled postojeih i planiranih mjera na regionalnom/lokalnom nivou (ako je
relevantno).
Akreditovani programi za obuku instalatera za sisteme koji koriste obnovljive izvore
energije e biti organizovani u narednom periodu, bilo kroz sprovoenje specifinih
projekata (kao MONTESOL) ili kroz kurseve u organizaciji razliitih institucija/strunih
udruenja.
4.2.6 Razvoj infrastrukture elektrine energije (lan 16(3), lan 16(5) i lan 16(7) Direktive
2009/28/EC)
(a) Referenca na postojee nacionalno zakonodavstvo u vezi sa zahtjevima

vezanim za energetske mree (lan 16)
Zakon o energetici (Sl. list Crne Gore 28/10, 06/13),

35/13),
elektrine energije (Sl. list Crne Gore 37/11),
52/11),
izvora energije i kogeneracije (Sl. list Crne Gore 08/14),
obnovljivih izvora energije i kogeneracije (Sl.list Crne Gore 18/14)
Trina pravila (Sl. list Crne Gore 44/12),
Pravila za funkcionisanje prenosnog sistema elektrine energije (Sl. list Crne
Gore 05/12),
Pravila za funkcionisanje distributivnog sistema elektrine energije (Sl. list Crne
Gore 50/12),
Opti uslovi za snabdijevanje elektrinom energijom (Sl. list Crne Gore 20/12),
Metodologija za utvrivanje cijena, rokova i uslova za prikljuenje na distributivni
elektroenergetski sistem (Sl. list Crne Gore 50/12).
(b) Na koji nain je osiguran razvoj prenosne i distributivne mree u cilju

integracije planirane koliine energije iz obnovljivih izvora, a da se istovremeno
odri siguran rad elektroenergetskog sistema? Na koji nain je ovaj zahtjev
ukljuen u periodine planove razvoja i izgradnje mree operatora prenosnog i
distributivnog sistema?
Odravanje, revitalizacija i modernizacija postojeih infrastruktura, izgradnja nove
infrastrukture za proizvodnju, prenos i distribuciju energije na principima ispunjenja
meunarodnih tehnikih standarda, energetske efikasnosti, smanjenja gubitaka i njenog
negativnog uticaja na ivotnu sredinu, zajedno sa razvojem i korienjem obnovljivih
45
izvora energije, predstavljaju neke od kljunih stratekih ciljeva crnogorske energetske

politike.
Osnovni principi za sprovoenje energetske politike definisani su u Zakonu o energetici.
Ovaj zakon definie izmeu ostalog: energetske djelatnosti i uslove i nain njihovog
obavljanja, radi kvalitetnog i sigurnog snabdijevanja krajnjih kupaca elektrinom
energijom; javne usluge i druge djelatnosti u oblasti energetike od interesa za Crnu
Goru; nain organizovanja i funkcionisanja trita elektrine energije i gasa; nain i
uslovi korienja obnovljivih izvora energije i kogeneracije; energetska efikasnost u
sektoru proizvodnje, prenosa i distribucije energije. Zakon je postavio okvir za razvoj
elektroenergetskog sistema stavljajui obnovljive izvore energije u privilegovan poloaj.
U skladu sa Zakonom, operator prenosnog sistema (CGES) je duan da pripremi plan
razvoja prenosnog sistema za period od deset godina, u skladu sa Strategijom razvoja
energetike, Akcionim planom i razvojnim planovima susjednih prenosnih sistema, i da
ga aurira najmanje svake tri godine i podnese Regulatornoj agenciji za energetiku
(RAE) na saglasnost. Na isti nain operator distributivnog sistema (EPCG Funkcionalna cjelina Distribucija) je duan da pripremi plan razvoja distributivnih
sistema za period od deset godina u skladu sa Strategijom razvoja energetike,
Akcionim planom i planom razvoja prenosnog sistema, i da ga aurira najmanje svake
tri godine i dostavlja na saglasnost RAE. U skladu sa navedenim odredbama Zakona,
CGES je pripremio plan razvoja prenosnog sistema za period 2011-2020. Istovremeno,
Vlada Crne Gore je usvojila Strategiju razvoja energetike Crne Gore do 2030.godine, a
priprema desetogodinjih planova razvoja i njihovog podnoenja RAE na saglasnost je
sadrana u Strategiji.
Identifikovani su sledei ciljevi razvoja prenosnog sistema u pripremi Plana razvoja
prenosne mree Crne Gore 2011-2020, i isti preuzeti u Strategiji:
poboljanje naponskih uslova, bolje i efikasnije snabdijevanje trafo podruja

smanjenje gubitaka u prenosnoj (i distributivnoj) mrei
rastereenje postojee mree i njenih elemenata (transformatori, vodovi, itd)
poveanje snage i rezerve u transformaciji u cilju pouzdanijeg rada i smanjenja
neisporuene elektrine energije tokom visokih sezonskih optereenja i u sluaju
kvarova u sistemu i rasta optereenja u budunosti
poboljanje naponsko-reaktivnih prilika u prenosnoj (i distributivnoj) mrei
ispunjenje tehnikih uslova za prikljuenje novih korisnika
ispunjenje kriterijuma N-1 sigurnosti napajanja
formiranje prstena, bolja umreenost elemenata prenosne mree
uklanjanje zaguenja i poveanje prenosnih kapaciteta.
Procjenjuje se da najvei potencijal za razvoj obnovljivih izvora u Crnoj Gori potie iz

malih hidroelektrana i vjetroelektrana. Plan ukljuuje integraciju ovih objekata u
elektroenergetski sistem i procjenjuje uticaj njihovog prikljuenja na prenosnu mreu.
Prema planu, nove male hidroelektrane sa predvienim kapacitetima i proizvodnjom
elektrine energije mogu biti integrisane u elektroenergetski sistem Crne Gore bez
tehnikih ogranienja iz perspektive upravljanja sistemom, ako su ispunjeni svi
standardi za njihovo prikljuenje na mreu. Vodotoci su odabrani na osnovu prethodnih
istraivanja, studija, idejnih projekata, samoinicijativa zainteresovanih investitora i
opteg profesionalnog uvida u raspoloive resurse za istraivanje i izgradnju malih
hidroelektrana. Prethodno je sprovedena analiza kako bi se potvrdila usaglaenost
46
vodotoka sa sledeim referencama: prostorni plan, vodoprivredna osnova, odnosno

planovi za korienje vodnog energetskog potencijala za proizvodnju elektrine
energije, tehniki uslovi, normativi i standardi za projektovanje i izgradnju malih
hidroelektrana, propisi o zatiti ivotne sredine, kao i mogunost prikljuenja na
elektroenergetski sistem. Isti pregled je dat za vjetroelektrane. Kapaciteti
vjetroelektrana na pojedinim lokacijama su procijenjeni na osnovu dosadanjih
istraivanja i mjerenja, iako je naznaeno da e vie detalja biti dostupno nakon
zavretka sistemske studije o prikljuenju vjetroelektrana na elektroenergetski sistem
Crne Gore. CGES je odgovoran za konanu odluku kroz detaljniju konanu studiju o
prikljuenju, dok razvojni plan prikazuje sve varijante prihvatljive sa stanovita
sigurnosti sistema.
Brojne studije su razvijene u 2011. godini za potrebe operatora prenosnog sistema,
ukljuujui: Studiju gubitaka elektrine energije u prenosnoj mrei Crne Gore sa
mjerama za njihovo snienje, Analizu elektroenergetske mree za povezivanje novih
vjetroelektrana, Studija o prikljuenju vjetroelektrane Krnovo na prenosni sistem Crne
Gore.
U 2012. godini izraena je Studija o prikljuenja i stavljanja u pogon distribuiranih izvora
na mree elektroenergetskog sistema Crne Gore. Studija obuhvata modeliranje
postojee niskonaponske mree, analizu mogunosti za povezivanje postojeih i
planiranih projekata malih hidroelektrana, kao i povezivanje solarnih i vjetroelektrana
instalisane snage do 10 MW na elektroenergetski sistem. Studija takoe ukljuuje
tehnike preporuke za prikljuenje distribuiranih izvora u Crnoj Gori.
(c) Kakva e biti uloga inteligentnih mrea, informacionih tehnologija i skladinih
prostora? Kako e se obezbijediti njihov razvoj?
Operativno upravljanje i voenje elektroenergetskog sistema Crne Gore obavlja se u
okviru Nacionalnog dispeerskog centra (NDC) koji raspolae sa savremenom
opremom za praenje rada i voenje sistema u realnom vremenu (SCADA - sistem sa
svim potrebnim mjerenjima i sistem telekomunikacionih veza sa svim objektima
elektroenergetskog sistema). NDC ima bazu podataka koja sadri satne podatke o
proizvodnji i potronji direktnih potroaa i o predatim koliinama elektrine energije
distributivnom sistemu, kao i o razmjeni i tranzitu energije sa susjednim zemljama. Sva
mjerna mjesta na interkonekcijama, elektranama, mjestima isporuke distribuciji i
direktnim potroaima su opremljeni ureajima za daljinski prenos podataka.
Strategija razvoja energetike predvia da u e narednom periodu biti realizovani brojni
projekti koji se odnose na zahtjeve ili preporuke ENTSO-e, a odnose se na nabavku
novih hardverskih i softverskih rjeenja u oblasti informacionih tehnologija i
telekomunikacija.
Strategija takoe predvia da e u narednih nekoliko godina distributivna mrea biti
prebaena na daljinsko upravljanje iz savremenog kontrolnog centra. Planirano je da
ovaj moderan distributivni centar za upravljanje ima funkcionalnosti SCADA u prvoj
fazi, koji e biti dopunjen sa setom funkcija upravljanja distribucijom (DMS),
geografskim informacionim sistemom (GIS), funkcijama za upravljanje resursima i sa
setom funkcija za pripreme radova. Ona takoe ukljuuje izgradnju prateih
komunikacionih sistema.
47
Strategija takoe predvia razvoj pametne mree. Pored brojnih funkcija upravljanja
distribucijom (npr. automatska detekcija kvara, izolacija dijela mree u kvaru i ponovno
uspostavljanje sistema), instalacija pametnih brojila sa automatskim oitavanjem i
automatizacija mree, predlae se da pametna mrea uzme u obzir dodatne funkcije
kojima e se podrati uvoenje OIE. Sam sistem pametne mree e dugorono
omoguiti prikljuivanje brojnih distribuiranih proizvoaa elektrine energije iz OIE na
razliitim lokacijama i proizvodnih pogona razliitih kapaciteta i proizvodnih
karakteristika, a da se pri tome ne ide na tetu pouzdanosti i stabilnosti rada
cjelokupnog distributivnog sistema, budui da e preuzeti mnoge funkcije operatora i
izvoditi automatske funkcije regulacije i balansiranja sistema u toku normalnog rada,
kao i za vrijeme kvarova.
(d) Da li je planirano jaanje kapaciteta interkonekcije sa susednim zemljama?

Ako je tako, koje interkonekcije, za koji kapacitet i do kada?
Izgradnja podmorskog kabla HVDC kapaciteta 1000 MW izmeu Italije i Crne Gore je u
toku, a planirano je da bude do kraja 2016. godine. Ovaj projekat se realizuje od strane
CGES i Terna kompanije, italijanskog operatora prenosnog sistema.
Puno iskorienje kabla (1000 MW) se oekuje da e biti postignuto nakon neophodnih
pojaanja, kako internih veza u Crnoj Gori, tako i veza od Crne Gore ka susjednim
sistemima (Bosna i Hercegovina i/ili Srbija). Trenutno na sjevernom dijelu Crne Gore,
prema teritoriji Bosne i Hercegovine i Srbije ne postoji ni jedna 400 kV veza. Uzimajui
u obzir ambiciozne planove za razvoj proizvodnih kapaciteta u Bosni i Hercegovini i
Srbiji, kao i projekat za izgradnju podmorskog kabla izmeu Crne Gore i Italije, po jedna
400 kV veza izmeu ova dva sistema sa sistemom Crne Gore bi bila od velike koristi u
sluaju izvoza iz Bosne i Hercegovine, odnosno Srbije prema Italiji, i omoguila bi
siguran i neometan tranzit elektrine energije.
(e) Kako e se rijeiti ubrzanje procedura za davanje odobrenja za mrenu
infrastrukturu? Kakvo je trenutno stanje i koje je prosjeno vrijeme za dobijanje
odobrenja? Na koji nain e se to poboljati? (Molimo Vas da date pregled
trenutnog stanja i zakonodavstva, otkrivenih uskih grla i planova da se
pobolja procedura sa rokovima realizacije i oekivanim rezultatima)
Prikljuenje objekata na prenosni ili distributivni sistem vri se na osnovu saglasnosti za
prikljuenje koju izdaje operator prenosnog ili distributivnog sistema. Operator
prenosnog ili distributivnog sistema je obavezan da izda saglasnost za prikljuenje, ako
ne postoje tehnika ogranienja u prenosnom ili distributivnom sistemu, i ako ureaji i
instalacije u objektu koji se prikljuuje ispunjavaju uslove propisane zakonom, tehnikim
i drugim propisima. Saglasnost za prikljuenje objekta na prenosni ili distributivni
system, izmeu ostalog, sadri uslove za prikljuenje, ukljuujui mjesto prikljuenja i
procjenu trokova prikljuenja, nain, tehnike uslove i rok prikljuenja, kao i mjesto i
nain mjerenja isporuene energije.
Operator prenosnog ili distributivnog sistema utvruje ispunjenost uslova iz saglasnosti
za prikljuenje i zakljuuje ugovor o prikljuenju objekta na mreu sa korisnikom
sistema. Ugovor o prikljuenju na mreu, izmeu ostalog, obuhvata: tehnike i
48
eksploatacione karakteristike objekta, nain i uslove rada sistema, specifikaciju

negativnih povratnih efekata instaliranih ureaja, prava i obaveze u pogledu kvaliteta
elektrine energije i nain mjerenja elektrine energije na mjestu prikljuka.
Tehniki uslovi za prikljuenje na prenosni odnosno distributivni sistem regulisani su
Pravilima za funkcionisanje prenosnog sistema utvrenim od strane operatora
prenosnog sistema, odnosno Pravilima za funkcionisanje distributivnog sistema
utvrenim od strane operatora distributivnog sistema elektrine energije.
U postupku povezivanja objekta na distributivni sistem elektrine energije, operator
distributivnog sistema (ODS) je odgovoran za:
1) Davanje miljenja o mogunostima prikljuenja;
Operator distributivnog sistema je duan da da miljenje podnosiocu zahtjeva o
mogunosti povezivanja planiranog objekta na distributivni sistem, u roku od 30 dana
od dana prijema zahtjeva.
2) Izdavanje uslova za prikljuenje;
Operator distributivnog sistema je duan da izda podnosiocu zahtjeva uslove za
prikljuenje na distributivni sistem (na osnovu idejnog rjeenja objekta) u roku od 45
dana od dana prijema zahtjeva.
3) Donoenje rjeenja o davanju saglasnosti za prikljuenje;
Operator distributivnog sistema je duan da rijei zahtev za izdavanje saglasnosti za
prikljuenje na distributivni sistem u roku od 90 dana od dana prijema urednog zahtjeva
(na osnovu revidiranog idejnog ili glavnog projekta).
4) Zakljuivanje ugovora o prikljuenju na mreu
Nakon zavretka izgradnje objekta sa svim potrebnim elementima za prikljuenje na
distributivni sistem, investitor je duan da pristupi probnom radu objekta, tehnikom
pregledu i pribavljanju upotrebne dozvole, na nain i po postupku predvienim
Zakonom o prostornom ureenju i izgradnji objekata.
Nakon ispunjenja uslova iz rjeenja o izdavanju saglasnosti za prikljuenje, a prije
trajnog putanja objekta u rad, investitor i ODS zakljuuju ugovor o prikljuenju na
mreu.
Ako investitor uredno podnese zahtjev i ispuni sve uslove iz rjeenja o izdavanju
saglasnosti za prikljuenje i ugovora o prikljuenju na mreu, operator distributivnog
sistema je duan da izda odobrenje za prikljuenje objekta na distributivni sistem, i
izvri njegovo prikljuenje u prisustvu investitora, u roku od 15 dana od dana
podnoenja zahtjeva.
49
Povezivanje objekata na distributivnu mreu vri se nakon zakljuenja dva ugovora:

ugovora o snabdijevanju za elektrinu energiju koju objekti preuzimaju iz distributivnog
sistema i ugovora o prodaji elektrine energije. Operator distributivnog sistema je duan
da prikljui objekat na distributivni sistem u roku od 15 dana od dana zakljuenja
ugovora o snabdijevanju.
U postupku povezivanja elektrana na prenosni sistem elektrine energije, operator
prenosnog sistema (OPS) je odgovoran za:
1) Davanje miljenja o mogunosti povezivanja;
Ako doe do izmjena planskih dokumenata prije izdavanja saglasnosti za prikljuenje
na prenosni sistem, OPS zadrava pravo da definie novu taku prikljuenja na
prenosni sistem i dopuni miljenje o adekvatnosti prikljuenja i preliminarnu procjenu
uticaja objekta na rad elektroenergetskog sistema, vodei rauna o prethodno izdatom
miljenju. Konani uslovi prikljuenja koji su obavezujui za OPS definiu se u okviru
izdate saglasnost za prikljuenje.
2) Izdavanje saglasnosti za prikljuenje;
Podaci, odnosno tehniki parametri koji su sadrani u zahtjevu za izdavanje saglasnosti
za prikljuenje moraju biti u skladu sa revidovanim idejnim projektom.
U sluaju zahtjeva za prikljuenje objekata koji zahtijevaju izradu sistemske analize
(gdje spadaju energetski objekti), OPS u procesu izdavanja saglasnosti za prikljuenje
izrauje elaborat o prikljuenju iji zakljuci predstavljaju osnovu za izdavanje
saglasnosti. OPS je duan da izvri potrebne analize i pripremi elaborat o prikljuenju u
roku od 120 dana od dana prijema zahtjeva.
3) Izdavanje saglasnosti na projektnu dokumentaciju;
OPS vri reviziju i daje saglasnost na investiciono-tehniku dokumentaciju i idejni,
odnosno glavni projekat, ako je izraen za objekat ili dio objekta koji ima uticaj na rad
prenosnog sistema i koji je potreban korisniku prilikom pribavljanja graevinske
dozvole, i to u roku od 30 dana od dana prijema zahtjeva.
4) Izdavanje privremene dozvole za prikljuenje tokom probnog perioda;
Prije poetka probnog perioda, OPS, na zahtjev korisnika, izdaje privremenu dozvolu za
prikljuenje tokom probnog perioda. Privremena dozvola se izdaje na osnovu strune
procjene ispunjenosti uslova iz saglasnosti za prikljuenje. Privremena dozvola vai
samo za vrijeme trajanja probnog rada.
5) Zakljuenje ugovora o prikljuenju na mreu
Ugovor o prikljuenju na mreu se zakljuuje izmeu OPS i korisnika prenosnog
50
sistema i njime se ureuju tehniki, pravni i ekonomski uslovi za prikljuenje na

prenosni sistem, sa svim detaljima buduih imovinskih odnosa, kao i budui odnosi u
radu i odravanju izmeu ugovornih strana. Ugovor o prikljuenju na mreu mora biti
potpisan prije trajnog putanja objekta u rad. OPS je duan da podnosiocu zahtjeva za
zakljuenje ugovora o prikljuenju dostavi predlog ugovora u roku od 30 dana od dana
podnoenja zahtjeva.
Operator prenosnog/distributivnog sistema duan je da obezbijedi uslove za
povezivanje korisnika na prenosni/ distributivni sistem u skladu sa metodologijom za
utvrivanje cijena, rokova i uslova za prikljuenje na prenosni/ distributivni sistem.
OPS/ODS odreuje metodologiju za prikljuenje na prenosni/distributivni sistem i
dostavlja je Regulatornoj agenciji za energetiku na odobrenje.
(f) Kako se vri koordinacija izmeu izdavanja odobrenja za mrene infrastrukture
i ostalih administrativnih postupaka?
Procedura za izgradnju objekta predviena Zakonom o ureenju prostora i izgradnji
objekata ne definie odnos i koordinaciju izmeu operatora elekroenergetskog sistema i
drugih institucija zaduenih za izdavanje dozvola i saglasnosti.
U okviru Pravila za funkcionisanje prenosnog sistema i Pravila za funkcionisanje
distributivnog sistema postoje odreene reference na postupak izgradnje objekta.
Pravila za funkcionisanje prenosnog/distributivnog sistema pruaju informacije o
procedurama za izdavanje potrebnih saglasnosti i zakljuivanje ugovora za prikljuenje
na mreu imajui u vidu postupak izgradnje predvien Zakonom o ureenju prostora i
izgradnji objekata.
(g) Da li su predviena prava prioriteta za prikljuenje ili rezervisani prikljuni
kapaciteti za nova postrojenja za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih
izvora energije?
Operator prenosnog/distributivnog sistema duan je da obezbijedi prioritet u prikljuenju
postrojenja za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora energije, ukoliko tehniki uslovi
to dozvoljavaju (lan 151 Zakona o energetici).
Prema lanu 79 povlaeni proizvoa ima pravo na garantovanu cijenu utvrenu u
tarifnom sistemu za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i
kogeneracije, kao i prioritet pri preuzimanju ukupno proizvedene elektrine energije u
prenosni ili distributivni sistem. Dalje se navodi da e u procesima upravljanja
prenosnim i distributivnim sistemom i dispeiranja, operatori prenosnog i distributivnog
sistema elektrine energije dati prednost povlaenim proizvoaima, u skladu sa
tehnikim mogunostima sistema.
Propisano je da ako zbog sigurnosti rada sistema operatori prenosnog i distributivnog
sistema ne mogu dati prednost povlaenom proizvoau, u tom sluaju oni e
obavestiti Regulatornu agenciju za energetiku i odrediti korektivne mjere za
sprjeavanje daljih uskraivanja pristupa sistemu.
(h) Da li postoje neka postrojenja za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih
izvora koja su spremna za putanje u pogon, ali nisu povezana zbog ogranienih
51
kapaciteta mree? Ako postoje, koji su koraci preduzeti da se ovaj problem rijei i
kada se oekuje njegovo rjeavanje?
Prva mala hidroelektrana Jezertica sa instalisanim kapacitetom od 844 KW putena
je u rad, a status povlaenog proizvoaa stekla je krajem 2013. godine. Kapacitet
elektrane je ogranien na 300 kVA, kako bi se izbjeglo ugroavanje kvaliteta i sigurnosti
snabdijevanja postojeih kupaca elektrinom energijom.
Ova elektrana je izgraena u skladu sa ugovorom o koncesiji na osnovu sprovedenog
prvog javnog nadmetanja iz 2007. godine iji je glavni nedostatak bilo odsustvo rjeenja
ili preporuka za prikljuenje na mreu od strane operatora distributivnog sistema prije
raspisivanja javnog nadmetanja kao i nepostojanje planskih dokumenata.
(i) Da li su utvrena i objavljena pravila o podjeli i snoenju trokova za tehnika
prilagoavanja mree od strane operatora prenosnih i distributivnih sistema?
Ako jesu, gdje su objavljena? Na koji nain je osigurano da se ta pravila
zasnivaju na objektivnim, transparentnim i nediskriminatornim kriterijumima? Da
li postoje posebna pravila za proizvoae koji se nalaze u perifernim regionima i
regionima sa niskom gustinom naseljenosti?
(Pravila koja se odnose na snoenje trokova definiu koji dio trokova je pokriven od
strane proizvoaa koji ele da budu povezani, a koji dio od strane operatora
prenosnog ili distributivnog sistema. Pomenuta pravila definiu kako se dijeli potreban
troak izmeu naknadno povezanih proizvoaa koji svi imaju koristi od istih pojaanja
ili novih linija.)
Prema Zakonu o energetici, operatori prenosnog i distributivnog sistema su u obavezi
da utvrde metodologije za utvrivanje cijena, rokova i uslova za prikljuenje na
prenosne i distributivne sisteme elektrine energije i dostave ih Regulatornoj agenciji za
energetiku na odobrenje. Metodologija za utvrivanje cijena, rokova i uslova za
prikljuenje na distributivni sistem je odobrena od strane Regulatorne agencije za
energetiku i objavljena na internet stranicama ODS (www.epcg.co.me), Regulatorne
agencije za energetiku (www.regagen.co.me), Direkcije za obnovljive izvore energije u
Ministarstvu ekonomije (www.oie-res.me) i Slubenom listu Crne Gore
(www.sluzbenilist.me). Operator prenosnog sistema je izradio metodologiju za
utvrivanje cijena, rokova i uslova za prikljuenje na prenosni sistem, i ona je objavljena
na sajtu OPS (www.cges.me).
Postojee zakonodavstvo ne prepoznaje periferne regione i regione sa niskom
gustinom naseljenosti u smislu posebnih pravila o podjeli i snoenju trokova
prikljuenja na prenosni ili distributivni sistem. U izvjesnom smislu, to se moe dovesti u
relaciju sa jednom odredbom Zakona o energetici koja kae da ukoliko zbog tehnikih
ogranienja nije mogue povezati objekte korisnika sistema na prenosni ili distributivni
sistem, i u sluaju da se planom razvoja sistema ne predvia izgradnja potrebne
infrastrukture, odnosno u sluaju da se ova infrastruktura planira za kasniji period,
korisnik sistema/ investitor moe graditi prikljunu infrastrukturu o svom troku.
Izgraena infrastruktura zatim moe biti preuzeta od strane operatora
prenosnog/distributivnog sistema.
52
(j) Opiite na koji nain se trokovi prikljuenja i tehnikog prilagoavanja

pripisuju proizvoaima i/ili operatorima prenosnog i/ili distributivnog sistema?
Na koji nain operatori prenosnog i distributivnog sistema mogu povratiti
trokove ulaganja? Da li je planirana promjena pravila snoenja trokova u
budunosti? Koje promjene se predviaju i koji rezultati se oekuju?
(Postoji nekoliko opcija za raspodjelu trokova prikljuenja na mreu. Drave lanice e
vjerovatno izabrati jednu ili kombinaciju istih. Prema trokovima dubokog prikljuka,
investitor postrojenja koja proizvodi elektrinu energiju iz obnovljivih izvora energije
snosi nekoliko trokova vezanih za mrenu infrastrukturu (povezivanje na mreu,
ojaanje mree i proirenje). Drugi pristup su trokovi plitkog prikljuka, to znai da
izvoa snosi samo trokove povezivanja na mreu, ali ne i trokove ojaavanja mree
i proirenja (ovo je ugraeno u mrene tarife i plaeno od strane kupaca). Dalja
varijanta je kada su svi trokovi povezivanja socijalizovani i pokriveni mrenim
tarifama).
U skladu sa Zakonom o energetici trokovi prikljuenja na prenosni sistem ili
distributivni sistem plaa korisnik sistema.
Prema proceduri za prikljuenje definisanoj u Pravilima za funkcionisanje distributivnog
sistema, investitor snosi trokove izdavanja uslova za prikljuenje, rjeenja o davanju
saglasnosti na to prikljuenje, trokove prikljuka, trokove izgradnje vodova i ureaja
do take prikljuenja, trokove neophodnih intervencija u distributivnoj mrei potrebnih
za pouzdan rad i isporuku elektrine energije proizvedene u elektranama.
Prema metodologiji za utvrivanje cijena, rokova i uslova za prikljuenje na distributivni
sistem, povezivanje proizvodnih objekata na distributivni sistem je klasifikovano kao
nestandardni prikljuak. Obraun trokova za nestandardni prikljuak se vri u okviru
ekonomskog elaborata koji mora da bude pripremljen posebno za svaki prikljuak.
Trokovi za prikljuenje se utvruju u zavisnosti od vrste i obima posla kojeg treba
izvriti u cilju povezivanja objekta na distributivni sistem, u skladu sa sledeim
kriterijumima: odobrena instalisana snaga, naponski nivo mree na koju se korisnik
prikljuuje, udaljenost od postojee mree, broj faza, broj i vrsta mjernih ureaja, vrsta i
presjek voda, vrsta opreme, vrsta ureaja i materijala koji se ugrauju u skladu sa
tehnikim propisima, potreba za pribavljanjem projekata i druge dokumentacije
potrebne za izgradnju prikljuka i ostale radove. Trokovi za prikljuenje ukljuuju
trokove za opremu, ureaje i materijal, trokove izvoenja radova, trokove
mehanizacije i trokove za izradu tehnike dokumentacije.
to se tie prikljuenja na prenosni sistem, izgradnja objekata neophodnih za
prikljuenje korisnika zasniva se na primjeni tipske opreme i tipskih tehnikih rjeenja i
u nadlenosti je korisnika sistema. Naknada za prikljuenje na prenosni sistem treba da
pokriju sljedee trokove: trokove za pripremu elaborata o prikljuenje na prenosni
sistem, trokove revizije projektne dokumentacije, trokove nadzora OPS tokom
izgradnje objekata i trokove tehnikog pregleda od strane OPS. Nain obrauna ovih
trokova pojedinano je dat u metodologiji za utvrivanje cijena, rokova i uslova za
prikljuenje na prenosni sistem.
53
Prema lanu 142 Zakona o energetici, za prikljuenje proizvodnih ili sloenijih objekata
potrebna je izrada sistemskih analiza i/ili elaborata o prikljuenju, pri emu trokove
izrade sistemskih analiza snosi OPS/ODS, a trokove izrade elaborata o prikljuenju
korisnik sistema.
Trokove za prikljuenje plaa korisnik sistema operatoru prenosnog ili distributivnog
sistema (lan 146 Zakona o energetici). Pored toga, lan 149 Zakona o energetici
predvia sluaj da korisnik sistema moe da izgradi infrastrukturu za prikljuenje o
svom troku, koju kasnije nadleni operator prenosnog ili distributivnog sistema moe
preuzeti u cilju obezbjeenja tehniko-tehnolokog jedinstva i sigurnosti funkcionisanja
sistema. Za preuzimanje infrastrukture u svoje vlasnitvo, operator sistema plaa
naknadu u visini korigovane vrijednosti investicije na dan kada postaje dio prenosnog ili
distributivnog sistema, po stopi amortizacije koju primjenjuje operator sistema i
otplauje u najvie 20 jednakih godinjih rata sa dogovorenom kamatom koja e uvaiti
stopu povrata na investicije i prosjenu kamatnu stopu na kredite za investicije
OPS/ODS u godini u kojoj se utvruje iznos naknade. Pomenuti trokovi naknade,
trokovi odravanja, razvoja i upravljanja infrastrukturom, nakon predaje na upravljanje i
korienje, uraunavaju se u opravdane trokove djelatnosti operatora prenosnog ili
distributivnog sistema.
(k) Da li postoje pravila o podjeli trokova izmeu prvobitno i naknadno
povezanih proizvoaa? Ako ne, kako su uzeti u obzir benefiti za naknadno
povezane proizvoae?
Postojea regulativa i procedure za prikljuenje na prenosni i distributivni sistem ne
predviaju podjelu trokova izmeu proizvoaa. Trokovi prikljuenja se za svakog
proizvoaa razmatraju pojedinano.
(l) Kako operatori prenosnog i distributivnog sistema informiu nove proizvoae
koji ele da budu prikljueni o potrebnim informacijama vezanim za trokove,
preciznim rokovima za obradu njihovih zahtjeva i indikativnim rokovima za
njihovo povezivanje na mreu?
Informacije o prikljuenju proizvoaa na prenosni i distributivni sistem prikazane u
odgovarajuim podzakonskim aktima, procedurama, pravilima i metodologijama su
dostupne na sajtovima sledeih institucija:
EPCG - Funkcionalna cjelina Distribucija (www.epcg.co.me)

CGES (www.cges.me)
Regulatorna agencija za energetiku (www.regagen.co.me)
Direkcija za obnovljive izvore energije u Ministarstvu ekonomije (www.oieres.me)
4.2.7 Funkcionisanje elektroenergetske mree (lan 16(2) i lan 16(7) i (8) Direktive
2009/28/EC)
(a) Na koji nain operatori prenosnih i distributivnih sistema garantuju prenos i

distribuciju elektrine energije iz obnovljivih izvora energije? Da li je osiguran
prioritet ili garantovani pristup?
54
lan 79 Zakona o energetici predvia da e povlaeni proizvoai imati pravo na

podsticajnu cijenu za elektrinu energiju i prioritet pri preuzimanju ukupne proizvedene
elektrine energije u prenosni ili distributivni sistem. Jedino ogranienje za prioritetni
pristup je sigurnost rada sistema. U ovom sluaju operatori prenosnog i distributivnog
sistema ne mogu dati prednost povlaenom proizvoau, i duni su da o tome
obavijeste Regulatornu agenciju za energetiku i odrede korektivne mjere za
sprjeavanje daljih uskraivanja pristupa sistemu.
(b) Na koji nain je osigurano da operatori prenosnih sistema kada dispeiraju
elektrinu energiju proizvodnih postrojenja daju prednost onima koji koriste
obnovljive izvore energije?
Prema lanu 79 Zakona o energetici, u okviru aktivnosti upravljanja prenosnim i
distributivnim sistemom i dispeiranja, operator prenosnog ili distributivnog sistema je
duan da da prednost povlaenim proizvoaima, zavisno od tehnikih mogunosti
sistema.
(c) Na koji nain se preduzimaju operativne mjere za mreu i trite u cilju
smanjivanja ogranienja elektrine energije iz obnovljivih izvora energije? Koje
vrste mjera se planiraju i kada se oekuje njihovo sprovoenje? (Prilikom
strukturiranja trita i mree koja omoguava preuzimanje energije iz
promjenljivih OIE , mogle bi da se primijene mjere koje mogu doprinijeti
smanjenju pomenutih ogranienja. Takve mjere su: razmjena energije iz OIE u to
je mogue bliem trenutku realnih potreba trita (usklaivanje prognoza
proizvodnje od prethodnog dana sa potrebama koje nastaju u toku dana, kao i
reprogramiranje generatora), agregacija trinih podruja, obezbjeivanje
dovoljnog kapaciteta prekogranine interkonekcije i trgovine, poboljana
saradnja susjednih operatora sistema, upotreba alata za poboljanu
komunikaciju i kontrolu, upravljanje na strani potranje i aktivno uee na strani
potranje na tritima (kroz sisteme dvosmjerne komunikacije - pametno
mjerenje), poveana distribucija proizvodnje i domae skladitenje (npr.
elektrini automobili) sa aktivnim upravljanjem distributivnim mreama (pametne
mree)).
lan 78 Zakona o energetici predvia da povlaeni proizvoa moe prodavati svoju
energiju na tritu pod istim uslovima i propisima koji vae za bilo kod drugog
proizvoaa, s tim da njegovo uee na tritu ne moe trajati krae od 12 mjeseci.
Svi povlaeni proizvoai su, u skladu sa Zakonom o energetici, lanovi jedne
balansne grupe kojoj nadleni operator sistema ne naplauje odstupanja.
Povlaeni proizvoa ima obavezu da dostavlja operatoru prenosnog/distributivnog
sistema i operatoru trita mjesene i godinje planove proizvodnje za prosjene
meteoroloke uslove i oekivanja u mjesenim odstupanjima proizvodnje zasnovane na
mjerenjima na osnovu kojih je utvren potencijal obnovljivog izvora energije.
Prema Pravilima za funkcionisanje prenosnog sistema, u sluaju preoptereenja u
55
prenosnom sistemu, proizvoai imaju obavezu da prilagode nivo proizvodnje po

nalogu operatora prenosnog sistema.
Strategija razvoja energetike predvia analizu poslovanja na tritu elektrine energije i
predloge za izmjene, a samim tim i sprovoenje zakonodavnih - regulatornih izmjena.
Model postojeeg programa podrke za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih
izvora energije treba dalje razvijati i prilagoditi modelu trita u cilju zadovoljavanja
nacionalnih makroekonomskih i socijalnih ciljeva u okviru acquis-a Energetske
zajednice.
Investicije u domae prenosne kapacitete, interkonekcije sa susjednim zemljama i kabal
sa Italijom e znaajno poboljati tehniku vezu crnogorskog trita sa regionalnim
tritem Energetske zajednice, a takoe i sa EU.
(d) Da li je regulatorni organ za energetiku obavijeten o ovim mjerama? Da li ima
nadlenost da prati i sprovodi primjenu ovih mjera?
Jedan od glavnih ciljeva Regulatorne agencije za energetiku je i olakavanje pristupa
novim proizvodnim kapacitetima prenosnim i distributivnim sistemima, a posebno
otklanjanje barijera koje mogu sprijeiti pristup novim uesnicima na tritu i elektrinoj
energiji iz obnovljivih izvora, Takoe, Regulatorna agencija za energetiku prati i
analizira rad i poslovanje energetskih subjekata u odnosu na izvravanje podsticajnih
mjera u oblasti obnovljivih izvora energije, ukljuujui uslove i cijene za prikljuenje
novih proizvoaa na prenosne i distributivne sisteme. Instrumenti koje Regulatorna
agencija za energetiku koristi da primijeni regulaciju cijena za korienje prenosnog i
distributivnog sistema su skup metodologija i odluka kojima se regulie nain
utvrivanja prihvatljivih trokova i metod za odreivanje cijena i tarifa. Sa svakom
odlukom, metodologijom i pravilima, Regulatorna agencija za energetiku uzima u obzir
uticaj na cijenu za korienje prenosnih i distributivnih sistema, a na taj nain i uticaj na
cijenu energije i kvalitet snabdijevanja kupaca.
Regulatorna agencija za energetiku odobrava planove razvoja sistema koji su
konkretizovani u godinjim investicionim planovima i procjenjuje potrebna sredstva za
njihovo sprovoenje. Regulatorna agencija za energetiku odobrava planove koji
obezbjeuju ulaganja u sisteme kako bi se omoguilo pokrivanje poveane potronje i
prikljuenje novih kupaca na sistem, povezivanje sa susjednim sistemima sa dodatnim
kapacitetima koji e obezbijediti poveanje prekogranine energetske razmjene, a time i
funkcionisanje trita, povezivanje novih proizvodnih kapaciteta koji koriste nove
tehnologije, posebno objekata koji proizvode energiju iz OIE i visokoefikasne
kogeneracije.
U razvojnim odlukama, od Regulatorne agencije za energetiku se oekuje da
podstakne investicije potrebne za pouzdanost snabdijevanja i razvoj pametnih mrea
kako bi se podrala optimizacija potronje i korienja OIE.
(e) Da li su postrojenja koja proizvode elektrinu energiju iz obnovljivih izvora
energije integrisana u elektroenergetsko trite? Opiite na koji nain. Koje su
njihove obaveze u pogledu uea na elektroenergetskom tritu?
56
Regulatorna agencija za energetiku je donijela Odluku, u skladu sa svojim

nadlenostima iz Zakona o energetici, o otvaranju trita elektrine energije od 1.
januara 2009. godine za sve kupce elektrine energije (kvalifikovani kupci), osim za
domainstva za koja e trite biti otvoreno od 1. januara 2015. godine (u skladu sa
Sporazumom o Energetskoj zajednici).
Trite elektrine energije u Crnoj Gori sastoji se od veleprodajnog i maloprodajnog
trita. Trite veleprodaje elektrine energije ukljuuje dugorono trite (na osnovu
bilateralnih ugovora), srednjerono trite (trite dan - unaprijed), kratkorono trite
(balansno trite) i aktivnosti nakon realnog vremena (obraun i poravnanja
odstupanja). Maloprodajno trite utvruje Regulatorna agencija za energetiku u skladu
sa sljedeim principima: omoguavanje konkurencije u snabdijevanju elektrinom
energijom, izdavanje licenci za snabdijevanje elektrinom energijom u zakonom
propisanom postupku, i pruanje neophodnih trgovinskih aranmana za javnog
snabdjevaa, koji e biti odgovoran za snabdijevanje elektrinom energijom tarifnih
kupaca (domainstva i mali nezatieni potroai koji ne ele da promijene
snabdjevaa).
Povlaeni proizvoa koji je stekao pravo na program cjenovne podrke za
proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora energije ili kogeneracije, dobija
garantovanu cijenu utvrenu u tarifnom sistemu za proizvodnju elektrine energije iz
obnovljivih izvora energije i kogeneracije za period od 12 godina. Pored podsticajnih
cijena, obezbjeuje se i prioritet u preuzimanju ukupne proizvedene elektrine energije
u prenosni/distributivni sistemu kao i oslobaanje od plaanja trokova balansiranja od
strane nadlenog operatora sistema.
Prema Zakonu o energetici svi krajnji kupci plaaju naknadu koja e se koristiti za
podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije,
kao dodatak na osnovnu cijenu elektrine energije. Naknada koju plaa krajnji kupac e
biti jasno naznaena na raunu za struju kojeg snabdjeva dostavlja krajnjem kupcu.
Sredstva prikupljena od naknada snabdjevai elektrine energije prenose na operatora
trita.
U skladu sa Zakonom o energetici, povlaeni proizvoa moe odluiti da proda svoju
energiju na tritu elektrine energije pod istim uslovima i propisima koji vae za druge
proizvoaa. Ako izabere ovu opciju uee proizvoaa na tritu ne moe biti krae
od 12 mjeseci. Prema Uredbi o nainu sticanja statusa i ostvarivanja prava
povlaenog proizvoaa elektrine energije, povlaeni proizvoa koji prodaje
elektrinu energiju na tritu je duan da pone prodaju prvog, a zavri poslednjeg
dana u mjesecu u kome se vri prodaja elektrine energije. U periodu prodaje elektrine
energije na tritu, povlaeni proizvoa ne moe ostvariti pravo na podsticajnu cijenu
elektrine energije, a takoe je u obavezi da plaa sistemske usluge operatoru sistema
pod uslovima koji su propisani za druge proizvoae. Vrijeme prodaje elektrine
energije na tritu se uraunava u period trajanja statusa povlaenog proizvoaa.
Povlaeni proizvoa je duan da obavijesti operatora sistema, operatora trita,
Regulatornu agenciju za energetiku i Ministarstvo ekonomije o poetku i prestanku
prodaje elektrine energije na tritu 30 dana prije poetka, odnosno prestanka prodaje
elektrine energije.
57
(f) Koja su pravila za zaraunavanje tarifa za prenos i distribuciju elektrine

energije za proizvoae elektrine energije iz obnovljivih izvora?
Do kraja 2013. godine proizvoai elektrine energije (ukljuujui proizvoae iz OIE)
su bili osloboeni plaanja naknada za korienje prenosnog i distributivnog sistema.
Naknade za korienje prenosnog i distributivnog sistema su plaane od strane krajnjih
potroaa elektrine energije.
Regulatorna agencija za energetiku je uvela djelimino optereenje za proizvoae
elektrine energije (bez izuzea proizvoaa energije iz obnovljivih izvora) u pogledu
korienja prenosnog sistema, poev od 1. januara 2014.godine. Regulatorna agencija
za energetiku je izmijenila Metodologiju za utvrivanje regulatornog prihoda i cijena za
korienje prenosnog sistema elektrine energije, a samim tim i usvojila Odluku o
utvrivanju naknada i cijena koje plaaju proizvoai elektrine energije operatoru
prenosnog sistema za angaovanje prenosnog kapaciteta za period 01.01.2014.
31.07.2015.
Proizvoai elektrine energije su i dalje osloboeni plaanja naknade za korienje
distributivnog sistema.
4.2.8 Integracija biogasa u mreu prirodnog gasa (lan 16 (7) i lan 16 (9) i (10) Direktive
2009/28/EC)
(a) Na koji nain je osigurano da naplata tarife za prenos i distribuciju ne

diskriminie gas iz obnovljivih izvora energije?
Zbog nepostojanja pristupne take Crne Gore do regionalnih gasovoda, prirodni gas se
do sada nije koristio i trenutno se ne koristi u energetskom sistemu Crne Gore.
Zakon o energetici transponuje Direktivu 2003/55/EC o zajednikim pravilima za
unutranje trite prirodnog gasa i Direktivu 2004/67/EC o mjerama za obezbjeenje
sigurnosti snabdijevanja prirodnim gasom u zakonodavstvo Crne Gore. Odlukom
Ministarskog savjeta Energetske zajednice od oktobra 2011. godine, stekla se pravna
osnova i obaveza za implementaciju tzv. Treeg paketa zakonodavstva za unutranje
trite energije, i time je Direktiva 2009/73/EC o zajednikim pravilima za unutranje
trite gasa koja zamjenjuje Direktivu 2003/55/EC, i Uredba (EZ) br. 715/2009 postala
obaveza Crne Gore, ali sa odreenim prilagoenjima i duim terminskim planom
implementacije - konani rok do 1. januara 2015. godine.
(b) Da li je izvrena procjena potrebe za proirenjem infrastrukture gasne mree
kako bi se olakala integracija gasa iz obnovljivih izvora energije? Koji je
rezultat? Ako jo nije, da li e se vriti takva procjena?
Razvoj gasne infrastrukture u Crnoj Gori, je jedan od kljunih prioriteta Strategije
razvoja energetike. Kao dio razvoja, bie sprovedena procjena kojom e se obezbijediti
da se gas iz obnovljivih izvora moe jednostavno integrisati i da nije diskriminisan.
58
(c) Da li su objavljena tehnika pravila o povezivanju na mreu i tarifama za

prikljuak za biogas? Gdje su objavljena ta pravila?
U odsustvu gasne mree, ne postoje tehnika pravila o povezivanju na mreu i tarife za
prikljuenje.
4.2.9 Razvoj infrastrukture sistema daljinskog grijanja i hlaenja (lan 16 (11) Direktive
2009/28/EC)
(a) Navedite procjenu potreba za novom infrastrukturom daljinskog grijanja i hlaenja

koja koristi obnovljive izvore energije i koja bi doprinijela cilju za 2020. Na osnovu te
procjene, da li postoje planovi za podsticanje takvih infrastruktura u buducnosti? Koji su
oekivani doprinosi velikih postrojenja na biomasu, solarnu i geotermalnu energiju u
sistemima daljinskog grijanja i hlaenja?
Daljinsko grijanje u Crnoj Gori postoji u veoma ogranienom obimu. Nije razvijeno niti
adekvatno istraeno, uprkos injenici da su klimatski uslovi i raspoloivost primjernih
energenata za korienje u te svrhe (npr. biomasa) u planinskim predjelima povoljni za
ovu vrstu rjeenja. Prema raspoloivim informacijama, postoje samo dvije kotlarnice
manjeg znaaja u Pljevljima koje proizvode toplotu za daljinsko grejanje.
Energetska strategija predvia razvoj daljinskog grijanja u Crnoj Gori na osnovu
biomase. Kao to je ve pomenuto, daljinsko grijanje u Crnoj Gori je vana tema i na
osnovu iskustava zemalja sa slinim klimatskim uslovima moe se smatrati isplativom u
sjevernom dijelu zemlje, gdje ima dovoljne koliine biomase za takva postrojenja.
Optina Pljevlja, zbog znaajnih ekolokih problema sa aktuelnim grijanjem na bazi
uglja i sistema grijanja sa jedne take (oko 5.000 individualnih loita u gradu i 40 u
stambenim blokovima), ve je poela pripremne aktivnosti za projekat daljinskog
grijanja na biomasu sa instalisanim termalnom kapacitetom od priblino 18 MW th na
drvni ostatak. Ovaj sistem e snabdjevati oko 20% stanovnitva u Pljevljima.
Energetska strategija predvia izradu studije toplifikacije grada Pljevalja (snabdijevanje
oko 70% stanovnitva) i u sluaju izgradnje drugog bloka termoelektrane u Pljevljima,
Strategija podrava korienje kogeneracije ovog bloka za sistem toplifikacije (dodatnih
70 MWth).
Takoe, Strategija predvia izradu studija uvoenja sistema daljinskog grijanja u
lokalnim zajednicama u optinama na sjeveru Crne Gore (Kolain, Berane, abljak,
Pluine), i drugim gradovima u Crnoj Gori (Niki, Bijelo Polje, Cetinje, Podgorica) za
korienje biomase ili otpadne toplote iz industrijskih procesa, kao i realizaciju ovih
projekata ukoliko studije pokau njihovu opravdanost (Strategijom je procijenjen toplotni
kapacitet od 12 MW th). Strategija predvia korienje peleta, briketa i drugih proizvoda
od biomase u javnim kogeneracijama i kotlarnicama, a takoe i kod samoproizvoaa
koji proizvode energiju za sopstvene potrebe i prodaju viak energije tritu za potrebe
proizvodnje toplote za daljinsko grijanje.
Zakon o energetici obezbjeuje pravni osnov za obavljanje djelatnosti u oblasti toplote,
to podrazumijeva toplotu za daljinsko grijanje i/ili hlaenje i industrijsku upotrebu.
59
Prema Zakonu o energetici proizvoa toplote je duan da da prednost tehnologijama u

potpunosti ili djelimino baziranim na obnovljivim izvorima energije ili visokoefikasnoj
kogeneraciji.
Promovisanje korienja obnovljivih izvora energije za proizvodnju toplote i
visokoefikasne kogeneracije je predvieno Zakonom o energetici. Prema Zakonu,
konkretni zadaci i odgovornosti u ovoj oblasti dati su lokalnim vlastima. Zakon takoe
navodi potrebu za osnivanjem Distributera toplote koji upravlja distributivnim sistemom
za toplotu i snabdijeva toplotom tarifne kupce pod uslovima utvrenim zakonom ili
propisima koje donosi nadleni organ jedinice lokalne samouprave. Distributer toplote je
obavezan da distribuira toplotu svim kupcima toplote u skladu sa zakonom i propisima,
da izradi plan razvoja, obezbijedi prikljuak za nova postrojenja koja koriste obnovljive
izvore energije ili visokoefikasnu kogeneraciju i donese pravila o radu distributivnog
sistema toplote uz saglasnost nadlenog organa jedinice lokalne samouprave. Pravila o
radu distributivnog sistema reguliu tehnike uslove za prikljuenje korisnika sistema,
za povezivanje sa proizvoaem, za siguran rad distributivnog sistema i za
obezbjeivanje pouzdanog i kontinuiranog snabdijevanja kupaca toplotom, postupke u
kriznim situacijama, funkcionalne zahtjeve i klase tanosti mjernih ureaja, kao i nain
mjerenja toplote. Distributer toplote je duan da objavi opte uslove za snabdijevanje
toplotom i tarifni sistem za snabdijevanje toplotom.
4.2.10 Biogoriva i ostale biotenosti - kriterijumi odrivosti i provjera usaglaenosti (l.
17 do 21 Direktive 2009/28/EC)
Sljedeci dio nacionalnog akcionog plana treba da objasni buduce strategije drava
lanica u pogledu ispunjavanja kriterijuma odrivosti za biogoriva i biotenosti i
verifikaciju usaglaenosti sa programom.
a) Kako e se kriterijumi odrivosti za biogoriva i biotenosti sprovoditi na
nacionalnom nivou? (Da li postoji zakonodavstvo planirano za primjenu? Kakva
e biti institucionalna postavka?)
Direktiva o promociji upotrebe biogoriva ili drugih obnovljivih goriva za saobraaj
(2003/30/EC), kao i dio Direktive o promociji korienja energije iz obnovljivih izvora
energije (2009/28/EC) koje se odnosi na biogoriva i biotenosti, nisu jo uvijek
transponovani u pravni sistem Crne Gore.
Oekuje se da potovanje obaveza iz pravnog sistema energetske zajednice u pogledu
korienja obnovljivih izvora energije u sektoru saobraaja bude obezbijeeno kroz IPA
2011 projekat Razvoj odrivog korienja energije. Meu mnogobrojnim rezultatima
koje treba postii kroz ovaj projekat, nalaze se sljedei: studije koje analiziraju i definiu
potencijal za korienje obnovljivih izvora energije i mjera energetske efikasnosti u
sektoru saobraaja, zavren zakonodavni i regulatorni okvir za odrivo korienje
energije u saobraaju, akcioni plan za definisanje mjera i projekata koji e se realizovati
kako bi pomogli razvoj obnovljivih izvora energije i mjera energetske efikasnosti u
sektoru saobraaja, poboljano praenje proizvodnje biogoriva i korienja energije u
sektoru saobraaja u skladu sa energetskom politikom i sprovoenje prioritetnih mjera.
60
Ovaj projekat je trenutno u fazi ponavljanja tenderske procedure za izbor kljunog

eksperta. Predvieno vrijeme trajanja IPA projekta je dvije godine.
Takoe, trenutno je pod revizijom Zakon o energetici kako bi se uskladio sa najnovijim
dostignuima u EU zakonodavstvu (tzv. Treim energetskim paketom). Takoe je
planirano puno transponovanje Direktive 2009/28/EC (ukljuujui djelove koji se odnose
na kriterijume odrivosti za biogoriva i biotenosti) u izmijenjeni/novi zakon. S obzirom
na raspoloivost informacija o biogorivima i biotenostima, u Zakon e biti preneseni
neki osnovni zahtjevi i odredbe pravnog okvira za uvoenje obnovljivih izvora energije u
sektor saobraaja, a takoe e biti obezbijeen pravni osnov za donoenje
podzakonskih akata kojima e se transponovati lanovi 17 do 20 Direktive. Oekuje se
da ovi podzakonski akti budu finalizovani kroz pomenuti IPA projekat.
(b) Na koji nain ce se osigurati da biogoriva i biotenosti, koji se uraunavaju u
nacionalni cilj za obnovljive izvore energije, nacionalnim obavezama za uvoenje
energije iz obnovljivih izvora i/ili koji su kvalifikovani za finansijsku podrku, budu u
skladu sa kriterijumima odrivosti datim u lanu 17(2) do (5) Direktive 2009/28/EC? (Da
li ce postojati nacionalna institucija/organ nadlean za pracenje/provjeru usaglaenosti
sa kriterijumima?)
Kriterijumi odrivosti za biogoriva i biotenosti, procedura za verifikaciju usklaenosti sa
kriterijumima odrivosti za biogoriva i biotenosti, kao i metodologija obrauna uticaja
biogoriva i biotenosti na emisiju gasova staklene bate, su planirani da budu
uspostavljeni u podzakonskim aktima izraenim kroz realizaciju IPA projekta.
(c) Ako ce nacionalni organ/tijelo pratiti ispunjavanje kriterijuma, da li takav nacionalni
organ/tijelo vec postoji? Ako postoji, navedite koji. Ako ne postoji, kada je predvieno
njegovo osnivanje?
Usvajanjem podzakonskih akata kroz pomenuti IPA projekat utvrdie se osnivanje
ovlaenog tijela za praenje kvaliteta biogoriva i biotenosti i ispunjavanje kriterijuma
odrivosti.
(d) Navedite informacije o postojecim nacionalnim zakonima o zoniranju zemljita i
nacionalnom katastru zemljita za provjeru usaglaenosti sa lanom 17(3) do (5)
Direktive 2009/28/EC. Na koji nain finansijski operateri mogu da pristupe tim
informacijama? (Molimo Vas da pruite informacije o postojanju pravila i razlika izmeu
razliitih zemljinih statusa, kao oblasti biodiverziteta, zaticenih podruja itd, i o
nadlenom nacionalnom organu koji ce nadgledati ovaj katastar i promjene u statusu
zemljita).
Ministarstvo odrivog razvoja i turizma je nadleni organ za definisanje statusa
zemljita. Detalji o zoniranju zemljita su prije svega navedeni u Zakonu o ureenju
prostora i izgradnji objekata (Sl. list Crne Gore 51/08, 34/11, 35/13), u Pravilniku o
bliem sadraju i formi planskog dokumenta, o kriterijumima namjene povrina,
elementima urbanistike regulacije i jedinstvenim grafikim simbolima (Sl. list RCG
24/10).
Ostali zakoni koji se odnose na status zemljita su: Zakon o poljoprivrednom zemljitu
61
(Sl. list RCG 15/92, 59/92, i Slubeni list Crne Gore 32/11), Zakon o umama (Sl. list
Crne Gore 74/10), Zakon o nacionalnim parkovima (Sl. list Crne Gore 56/09), Zakon o
zatiti prirode (Sl. list Crne Gore 51/08, 21/09, 40/11), Zakon o vodama (Sl. list Crne
Gore 27/07, 32/11, 47/11).
Katastarska klasifikacija i zemljina kategorizacija su odgovornost Uprave za nekretnine
Crne Gore. Zakon o dravnom premjeru i katastru nepokretnosti (Sl. list RCG 29/07,
Slubeni list Crne Gore 73/10, 32/11, 40/11) predvia odredbe o osnivanju Nacionalne
infrastrukture geoprostornih podataka (NIGP) koja sadri metapodatke, servise i
skupove geopodataka iz geodetsko-katastarskog informacionog sistema, kao i podatke
o zatiti ivotne sredine, prostorno-planskoj dokumentaciji, transportnim i
telekomunikacionim mreama, mineralnim resursima i energentima, vodnom reimu,
zatienom nepokretnom kulturnom dobru, oblastima od znaaja za razvoj turizma i
turistikih naselja, geologiji, geofizici, poljoprivredi i pedologiji, demografiji i zdravlju,
industrijskim i proizvodnim objektima.
Na internet stranici Uprave za nekretnine (www.nekretnine.co.me) nalazi se baza
podataka katastra nepokretnosti. Bazu podataka je mogue pretraivati preko broja
parcele u okviru optine i katastarske optine, odnosno preko broja lista nepokretnosti
(posjedovnog lista). Katastarski podaci o zemljitu, izmeu ostalog, obuhvataju
sljedee podatke: oznaku naina korienja zemljita, ukljuujui katastarsku klasu za
poljoprivredna i umska zemljita, bonitetnu klasu i podklasu, povrinu, kao i podatke o
pripadnosti katastarskih parcela statistikom krugu gradskom graevinskom zemljitu,
graevinskom zemljitu van granica gradskog graevinskog zemljita i zatienom
zemljitu.
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja planira da pone sa razvojem katastra
poljoprivrednog zemljita u 2014. godini, kao i da stvori uslove za uvoenje sistema
IACS (Integrisani sistem administracije i kontrole). Povezivanjem podataka iz katastra
nepokretnosti i katastra zemljita bie omogueno ispunjenje zahtjeva iz lana 17(3) do
(5) Direktive 2009/28/EC.
(e) to se tie zaticenih podruja, navedite pod kojim su nacionalnim, evropskim ili
meunarodnim reimom zatite klasifikovani.
Prema Zakonu o zatiti prirode, zatiena prirodna dobra mogu biti od meunarodnog,
nacionalnog i/ili lokalnog znaaja. Klasifikaciju zatienih podruja od meunarodnog i
nacionalnog znaaja vri ministarstvo nadleno za zatitu ivotne sredine, a klasifikaciju
zatienih podruja od lokalnog znaaja vre lokalne vlasti. Na osnovu Zakona o zatiti
prirode, postoji est kategorija zatienih podruja: strogi i posebni rezervat prirode,
nacionalni parkovi, regionalni parkovi i parkovi prirode, spomenici prirode, zatiena
stanita i predio izuzetnih odlika.
Pored nacionalne zatite, postoje neke oblasti pod zatitom UNESCO, Ramsar, a neke
od njih su proglaene Smaragdnim stanitima Bernske konvencije, podrujima od
meunarodnog znaaja za ptice (IBA) i stanitima od znaaja za opstanak biljaka (IPA).
Neki od meunarodnih ugovora (konvencije, protokoli) u oblasti zatite prirode koje je
Crna Gora ratifikovala ili preuzela sukcesijom iz prethodnih zajednikih drava, su:
Konvencija o biodiverzitetu, Kartagenski protokol o biolokoj sigurnosti, Konvencija o
62
ouvanju evropskih divljih vrsta i prirodnih stanita (Bernska konvencija), Konvencija o

movarnim podrujima od meunarodnog znaaja (Ramsarska konvencija), Konvencija
o zatiti svjetske kulturne i prirodne batine (UNESCO), Evropska konvencija o
predjelu, Protokol o posebno zatienim podrujima i biolokoj raznovrsnosti u
Mediteranu.
U skladu sa nacionalnim zakonom, zatieno je 124.929 ha ili 9,04% dravne teritorije,
a s obzirom na zatitu koja proizilazi iz obaveza iz relevantnih meunarodnih
sporazuma ukupno 237.899 ha ili 17,22% dravne teritorije je zatieno po oba osnova.
(f) Koja je procedura za promjenu statusa zemljita? Ko prati i izvjetava na
nacionalnom nivou o promjeni statusa zemljita? Koliko se esto registar zoniranja
zemljita aurira (mjeseno, godinje, na dvogodinjem nivou, itd)?
Korienje zemljita je definisano planskim dokumentima. Prema Zakonu o ureenju
prostora i izgradnji objekata, planski dokumenti obuhvataju dravne planske dokumente
(Prostorni plan Crne Gore, Prostorni plan posebne namjene, Detaljni prostorni plan,
dravna studija lokacije) i lokalne planske dokumente (prostorni urbanistiki plan
lokalne samouprave, detaljni urbanistiki plan razvoja, urbani razvojni plan, studija
lokacije na lokalnom nivou). U izradi planskog dokumenta svi organi, privredna drutva,
ustanove i druga pravna lica koji su odgovorni za poslove projekcije razvoja,
vodoprivrede, elektroprivrede, saobraaja, telekomunikacija, radio difuzije, zdravstva,
odbrane zemlje, kulture, stambeno-komunalne djelatnosti, geodetske, geoloke,
geofizike, seizmike i hidrometeoroloke poslove, poslove statistike, poljoprivrede,
umarstva, turizma, zatite prirode, zatite kulturne i prirodne batine, zatite ivotne
sredine, sporta, obrazovanja, finansija, katastra nepokretnosti itd, su duni da dostave
raspoloive podatke, svoje predloge i miljenja koji su neophodni za razvoj planskog
dokumenta.
Prema Zakonu o poljoprivrednom zemljitu, poljoprivrednim zemljitem smatraju se
oranice, bate, vonjaci, vinogradi, livade, panjaci, trstici, bare i movare, kao i drugo
zemljite koje po svojim prirodnim i ekonomskim uslovima moe da slui optim
interesima ako se koristi, ili se moe koristiti za poljoprivrednu proizvodnju. Zakon
predvia da se poljoprivredno zemljite moe koristiti za nepoljoprivredne namjene, bilo
privremeno ili trajno. Trajna promjena u nainu korienja poljoprivrednog zemljita
moe se vriti samo ako urbanistiki plan ili prostorni plan sa detaljnom razradom
predviaju takvu promjenu namjene.
U skladu sa Zakonom o umama, promjena namjene uma, odnosno umskog
zemljita u graevinsko ili drugo zemljite krenjem, moe se izvriti samo u skladu sa
prostorno-planskim dokumentom, odnosno planom razvoja uma u skladu sa zakonom.
Promjena namjene se moe vriti radi izgradnje objekata za zatitu od elementarnih
nepogoda i odbrane zemlje, u procesu komasacije i arondacije poljoprivrednog
zemljita i uma u skladu sa zakonom, i u sluajevima kada to zahtijeva javni interes
utvren zakonom ili na osnovu zakona.
(g) Kako se postie usklaenost sa dobrom poljoprivrednom i ekolokom praksom i
drugim zahtjevima usklaenosti (propisanim u lanu 17(6) Direktive 2009/28/EC) i kako
se verifikuje na nacionalnom nivou?
63
Ova pitanja e biti definisana tokom sprovoenja planiranih aktivnosti Ministarstva

poljoprivrede i ruralnog razvoja za 2014. godinu. Ministarstvo planira da pripremi niz
strategija koje imaju za cilj da utvrde jasne smjernice za razvoj pojedinih sektora i
oblasti poljoprivrede, i slue kao osnova za obezbjeivanje sredstava za podsticanje
daljeg razvoja (Strategija poljoprivrede i ruralnog razvoja za period 2014-2020, izmeu
ostalih). Planirana je izrada novih zakona i dopuna postojeih u cilju usklaivanja
zakonodavstva sa pravnim tekovinama EU u oblasti agrarne politike i ruralnog razvoja.
Implementacija ciljeva razvoja e biti obezbjeena kroz usvajanje podzakonskih akata.
(h) Da li namjeravate da pomognete razvoj dobrovoljnih ema sertifikacije za odrivost
biogoriva i tenih biogoriva kao to je opisano u drugom stavu lana 18(4) Direktive
2009/28/EZ? Ako je tako, na koji nain?
Trenutno ne postoje planovi za uvoenje dobrovoljne eme sertifikacije. Ovo pitanje e
se takoe razmatrati kroz realizaciju IPA projekta.
64
4.3 Programi podrke za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora u

proizvodnji elektrine energije koji se primijenjuje u odreenoj dravi lanici ili grupi
drava lanica
Opiite postojee programe pozivajui se na pravni osnov, detalje programa,

trajanje (datum poetka i zavretka), prethodni uticaj i objasnite da li se planira
neka reforma ili novi program i do kada. Koji su oekivani rezultati?
Program podrke za promovisanje korienja obnovljivih izvora energije u proizvodnji
elektrine energije koji se primjenjuje u Crnoj Gori je sistem garantovanog otkupa
elektrine energije po podsticajnoj cijeni od povlaenih proizvoaa, u skladu sa
Zakonom o energetici i pripadajuim podzakonskim aktima. Pored garantovanih tarifa,
takvi povlaeni proizvoai imaju pravo na prioritet u isporuci ukupne elektrine
energije u prenosni ili distributivnu sistem, kao i da budu osloboeni od plaanja
trokova balansiranja od strane nadlenog operatora sistema.
Propisi
(a) Koji je pravni osnov za ovu obavezu/ cilj?
Prema lanu 17 Zakona o energetici, nacionalni cilj za udio energije proizvedene iz
obnovljivih izvora energije izraen kao procenat u bruto finalnoj potronji energije
definie se na period od deset godina, i usvaja od strane Vlade. U meuvremenu,
Odlukom (2012/04/MC-EnC od 18. oktobra 2012. godine) donesenom na 10.
Ministarskom savjetu Energetske zajednice, utvren je cilj od 33% udjela energije iz
obnovljivih izvora u bruto finalnoj potronji energije do 2020. godine za Crnu Goru.
Pored toga, Zakon o energetici definie uloge, odnose i obaveze svih uesnika na
energetskom tritu, uvodi programe podrke za korienje energije iz obnovljivih
izvora, garanciju porijekla, i prioritetni pristup elektrinoj energiji proizvedenoj iz
obnovljivih izvora energije.
(b) Da li postoje specifini ciljevi u pogledu tehnologija?
Ne postoje definisani ciljevi za pojedine tehnologije. Postavljeni nacionalni cilj se odnosi
na sve tehnologije koje koriste obnovljive izvore energije.
(c) Koje su konkretne obaveze/ciljevi na godinjem nivou (po tehnologijama)?
Ne postoje definisane konkretne obaveze po pojednim tehnologijama. Ne postoje ciljevi
definisani na godinjem nivou.
(d) Ko treba da ispuni obavezu?
65
Drava je entitet koji treba da ispuni obavezu.

(e) ta je posljedica neispunjavanja?
Trenutno nema definisanih posljedica usljed neispunjenja.
(f) Da li postoji mehanizam kojim bi se nadgledalo ispunjenje?
Ministarstvo ekonomije je duno da izvjetava Vladu o napretku u postizanju ciljeva
svake dvije godine (lan 18 Zakona o energetici). Pregled napretka ukljuuje, izmeu
ostalog, analizu ostvarivanja cilja u prethodnom periodu, procjenu mjera preduzetih u
prethodnom periodu i mjere koje se planiraju za ostvarivanje utvrenih ciljeva u
narednom periodu, ocjenu programa podrke u postizanju ciljeva i procjenu propisa i
postupaka koji se odnose na realizaciju projekata korienja energije iz obnovljivih
izvora.
(g) Da li postoji mehanizam za izmjenu obaveza/ciljeva?
Ne postoji poseban mehanizam za izmjenu obaveza/ciljeva.
Finansijska podrka
(a) Naziv i kratak opis programa
Obnovljivi izvori energije u Crnoj Gori su podrani kroz fiksne podsticajne cijene za
pojedine proizvoae ("povlaeni proizvoai"), u skladu sa lanom 20 Zakona o
energetici.
Svakom proizvoau koji stekne status povlaenog proizvoaa je zagarantovan
otkup proizvedene energije po fiksnoj cijeni u toku cijelog perioda vaenja steenog
statusa koji traje 12 godina.
Status povlaenog proizvoaa moe se dobiti u skladu sa lanom 78 Zakona o
energetici i Uredbom o nainu sticanja statusa i ostvarivanja prava povlaenog
proizvoaa elektrine energije. Postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije i
postrojenja za kogeneraciju za koje se stie status povlaenog proizvoaa su
definisani u Pravilniku o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije. Status povlaenog
proizvoaa utvruje se rjeenjem Regulatorne agencije za energetiku koje se izdaje
na period od 12 godina. Svi povlaeni proizvoai imaju pravo na otkupne cijene
elektrine energije u skladu sa Uredbom o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne
cijene elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije,
prioritet u isporuci elektrine energije u prenosni ili distributivni sistem, a takoe su
osloboeni od plaanja trokova balansiranja nadlenom operatoru sistema.
66
Tarife zavise od vrste postrojenja, njihovih kapaciteta, godinje proizvodnje i drugih

faktora. Tarifni sistem utvruje podsticajne cijene za elektrinu energiju proizvedenu iz
postrojenja koja koriste obnovljive izvore energije i postrojenja za kogeneraciju na
osnovu opravdanih trokova izgradnje ili rekonstrukcije, trokova rada i odravanja i
povraaja uloenih sredstava. Program podrke se finansira iz naknade koja se
naplauje za svaki kWh elektrine energije kupljen od strane krajnjih potroaa. Prenos
sredstava od potroaa do povlaenih proizvoaa vri se na mjesenom nivou preko
operatora trita. Operator trita sklapa ugovor sa povlaenim proizvoaima za
kupovinu elektrine energije po podsticajnoj cijeni. Takoe, operator trita zakljuuje
ugovore sa snabdjevaima elektrinom energijom i kvalifikovanim kupcima
(samosnabdjevaima) o preuzimanju obaveznog udjela elektrine energije proizvedene
u pogonima povlaenih proizvoaa u obimu proporcionalnom udjelu elektrine
energije kojom snabdijevaju svoje kupce u ukupnoj koliini elektrine energije
isporuene krajnjim kupcima u Crnoj Gori. Operatori prenosnog i distributivnog sistema
su duni da dostavljaju podatke o isporuenoj elektrinoj energiji od povlaenog
proizvoaa i energiji preuzetoj od strane svakog snabdjevaa elektrinom energijom.
Operator trita naplauje svakom snabdjevau, odnosno kvalifikovanom kupcu
samosnabdjevau, koliinu elektrine energije koju je preuzeo od povlaenih
proizvoaa po odgovarajuim podsticajnim cijenama. Ministarstvo ekonomije utvruje
naknadu za podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i
kogeneracije u skladu sa Pravilnikom o visini naknade za podsticanje proizvodnje
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije koji proizilazi iz Uredbe o
naknadi za podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i
kogeneracije na godinjem nivou.
(b) Da li je u pitanju dobrovoljni ili obavezni program?
Program je obavezan za sve krajnje kupce elektrine energije. Prema lanu 21 Zakona
o energetici, krajnji kupci plaaju naknadu koja e se koristiti za podsticanje proizvodnje
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije, kao dodatak na osnovnu
cijenu elektrine energije.
Program nije obavezan za sve proizvoae elektrine energije iz obnovljivih izvora
energije i kogeneracije, ve samo za one koji su stekli ili e stei status povlaenog
proizvoaa.
(c) Ko vodi program? (Tijelo nadleno za implementaciju, organ za praenje)
Programom upravlja Ministarstvo ekonomije, dok sljedei energetski subjekti igraju
vanu ulogu u sprovoenju programa: operator trita, Regulatorna agencija za
energetiku, snabdjevai elektrinom energijom, operatori prenosnog i distributivnog
sistema.
Regulatorna agencija za energetiku je odgovorna za utvrivanje statusa povlaenog
proizvoaa, kao i za kreiranje i auriranje registra povlaenih proizvoaa i registra
garancija porijekla. Operator trita sklapa ugovore sa povlaenim proizvoaima koji
ostvaruju pravo na podsticajnu cijenu koja zavisi od vrste OIE tehnologije i koliine
proizvedene elektrine energije. Prenos sredstava od potroaa do povlaenih
proizvoaa vri se na mjesenom nivou preko operatora trita. Operatori prenosnog i
distributivnog sistema su u obavezi da dostavljaju podatke o isporuenoj elektrinoj
67
energiji od strane svakog povlaenog proizvoaa i energiji preuzetoj od strane

svakog snabdjevaa elektrinom energijom, odnosno kvalifikovanog kupca
samosnabdjevaa. Operator trita naplauje svakom snabdjevau, odnosno
kvalifikovanom kupcu samosnabdjevau, koliinu elektrine energije koju je preuzeo
od povlaenih proizvoaa po odgovarajuim podsticajnim cijenama..
(d) Koje su mjere preduzete da bi se obezbijedila neophodna sredstva za
postizanje nacionalnog cilja korienja OIE?
Prema predvienom mehanizmu podsticajnih cijena, svaki krajnji kupac elektrine
energije duan je da plati naknadu koja e se koristiti za podsticanje proizvodnje
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije. Ova naknada se plaa
kao dodatak na osnovnu cijenu elektrine energije. Visinu naknade po kWh odreuje
Ministarstvo ekonomije na godinjem nivou na osnovu vaeih podsticajnih cijena i
godinjih planova za proizvodnju elektrine energije iz postrojenja koja koriste
obnovljive izvore energije i postrojenja za kogeneraciju, kao i na osnovu prognozirane
finalne potronje elektrine energije u Crnoj Gori za narednu godinu.
(e) Na koji nain su u programu rijeena pitanja dugorone sigurnosti i
pouzdanosti?
Nakon sticanja statusa povlaenog proizvoaa (rjeenjem koje donosi Regulatorna
agencija za energetiku za period od 12 godina), povlaeni proizvoa zakljuuje
ugovor sa operatorom trita o kupovini elektrine energije proizvedene iz obnovljivih
izvora po podsticajnoj cijeni.
(f) Da li se program povremeno preispituje? Kako funkcionie sistem povratnih
informacija, odnosno prilagoavanja?
Trenutno je na snazi Uredba o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije, koja je
usvojena u drugoj polovini 2011. godine. U toku 2014. godine Vlada je donijela Uredbu
o izmjeni i dopuni Uredbe o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije (Sl. list
CG 28/14). Prije njenog usvajanja, na snazi su bila dva propisa: Uputstvo o utvrivanju
metodologije za obraun otkupne cijene elektrine energije iz malih hidroelektrana (Sl.
list RCG 46/07) i Pravilnik o metodologiji za obraun otkupne cijene elektrine energije
iz vjetroelektrana (Sl. list Crne Gore 27/10).
Takoe, u skladu sa trenutnom Uredbom o tarifnom sistemu, podsticajne cijene za
elektrinu energiju proizvedenu u postrojenjima koja koriste obnovljive izvore energije i
postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju, tokom perioda obuhvaenog ugovorom o
otkupu elektrine energije (izmeu operatora trita i povlaenog proizvoaa),
godinje se koriguju za indeks inflacije u prethodnoj kalendarskoj godini.
U izvjetaju o napretku vezanom za postizanje ciljeva korienja OIE koji se priprema
svake dvije godine, Ministarstvo ekonomije razmatra djelotvornost programa podrke i
moe predloiti izmjene mehanizma podsticajnih cijena.
68
(g) Postoji li razlika u podsticajnoj cijeni za razliite tehnologije?

U skladu sa Uredbom o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije, razliite podsticajne
cijene se primjenjuju na razliite tehnologije za korienje obnovljivih izvora energije i
tehnologije za visokoefikasnu kogeneraciju. Takoe, postoje razliite tarife u okviru iste
tehnologije u zavisnosti od instalisane snage (za postrojenja za visokoefikasnu
kogeneraciju) ili godinje proizvodnje elektrine energije (za male hidroelektrane).
Dalje, postoje tarife predviene za odreena postrojenja u odnosu na neke druge
faktore (male hidroelektrane izgraene na postojeoj infrastrukturi - cjevovodu i/ili brani
i rekonstrukcija postojeih elektrana).
(h) Koji su oekivani efekti u smislu proizvodnje energije?
U 2020. godini udio elektrine energije proizvedene u postrojenjima povlaenih
proizvoaa oekuje se da e iznositi 6,9% bruto finalne potronje energije, 18,3%
bruto finalne potronje elektrine energije, i 29,9 % bruto finalne potronje elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije.
(i) Da li je visina podsticajne cijene uslovljena ispunjavanjem kriterijuma
energetske efikasnosti?
obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije propisuje minimalni procenat
potronje primarne energije za postrojenja koja koriste biomasu, biogas, deponijski gas
i vrsti otpad, a koja se smatraju postrojenjima koja koriste obnovljive izvore energije.
Takoe, u pravilniku su postavljeni i zahtjevi za postrojenja za visokoefikasnu
kogeneraciju u vezi sa utedama primarne energije.
(j) Da li je to postojea mjera? Navedite nacionalno zakonodavstvo koje to
regulie.
Program podrke kroz podsticajne cijene je u primjeni u svom sadanjem obliku od
novembra 2011. godine, odnosno od donoenja podzakonskih akata neophodnih za
poetak primjene ovog programa, a posebno Uredbe o tarifnom sistemu za utvrivanje
podsticajne cijene elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne
kogeneracije. Puna implementacija i funkcionisanje ovog programa podrke je
omogueno usvajanjem Uredbe o naknadi za podsticanje proizvodnje elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije i Pravilnika o visini naknade za
podsticanje proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i kogeneracije
u toku 2014. godine.
Prije donoenja Uredbe o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene elektrine
energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije, program podrke
kroz podsticajne cijene je takoe postojao (od 2007.godine), ali u malo drugaijem
obliku.
(k) Da li je ovo program koji je u fazi planiranja? Kada bi bio u funkciji?
69
Program podrke je ve u upotrebi. Od stupanja na snagu prvobitno donijete Uredbe o

tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene elektrine energije iz obnovljivih
izvora energije i visokoefikasne kogeneracije (2011. godine), program podrke se koristi
u sadanjem obliku. Prije usvajanja pomenute Uredbe, isti koncept je korien od 2007.
godine, ali u manjoj mjeri i u skladu sa Uputstvom o utvrivanju metodologije za
obraun otkupne cijene elektrine energije iz malih hidroelektrana (Uputstvo je stavljeno
van snage usvajanjem pomenute Uredbe).
(l) Koji je datum poetka i kraja odreen za ovaj program?
Kao to je navedeno u prethodnom odgovoru, program je poeo da se primjenjuje
2007. godine, a u 2011. godini je poboljan i koristi se u sadanjem obliku. Kraj
programa podrke kroz podsticajne cijene jo uvijek nije definisan.
(m) Da li postoje gornja ili donja granica za veliinu postrojenja koji se kvalifikuju
za dobijanje podsticaja?
elektrine energije propisuje da status povlaenog proizvoaa (i shodno tome pravo
na podsticajnu cijenu) moe dobiti samo odreena grupa postrojenja definisanih u
Pravilniku o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju elektrine energije iz
obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije. Prema pomenutoj Uredbi,
jedino za vjetroelektrane nije propisan maksimalni kapacitet (instalisana snaga)
postrojenja do kojeg se moe ostvariti status povlaenog proizvoaa. Male
hidroelektrane, postrojenja koja koriste biomasu, biogas, vrsti otpad ili gas iz otpada,
kao i postrojenja za visokoefikasnu kogeneraciju su ograniena na maksimalni
kapacitet od 10 MW (MWe) u pogledu mogunosti sticanja prava na status povlaenog
proizvoaa, dok je solarna elektrana sa maksimalnim kapacitetom do 1 MW,
ograniena samo na krovovima zgrada ili graevinskim konstrukcija.
(n) Da li je mogue da isti projekat bude podstican kroz vie programa podrke?
Za sada ne postoje ogranienja da isti projekat bude podran kroz vie programa
podrke.
(o) Da li postoje neki regionalni/lokalni programi podsticaja?
Za sada ne postoje regionalni ili lokalni programi podrke.
Specifina pitanja vezana za fiksne feed-in tarife (podsticajne cijene)

(a) Koji su uslovi za dobijanje fiksne feed-in tarife?
obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije propisuje da proizvoa ima
70
pravo na podsticajnu cijenu za proizvedenu elektrinu energiju ako su ispunjeni sljedei

uslovi:
Postrojenje koje koristi obnovljive izvore energije doprinosi ispunjenju

nacionalnog cilja korienja obnovljivih izvora energije u skladu sa programom
razvoja i korienja obnovljivih izvora energije, ili
postrojenje je za visokoefikasnu kogeneraciju i ima kapacitet u skladu sa
programom razvoja i korienja visokoefikasne kogeneracije, i
ako je za postrojenje stekao status povlaenog proizvoaa u skladu sa
Uredbom o nainu sticanja statusa i ostvarivanja prava povlaenog proizvoaa
elektrine energije.
Status povlaenog proizvoaa mogu dobiti energetski subjekti ako ispunjavaju

sledee uslove (lan 78 Zakona o energetici):
postrojenje je prikljueno na prenosni ili distributivni sistem,

postrojenje proizvodi elektrinu energiju u objektu koji pripada grupi postrojenja
navedenih u Pravilniku o vrstama i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju
elektrine energije iz obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije, uz
potovanje prirodnih i prostornih ogranienja, kriterijuma i mjera za zatitu
ivotne sredine,
postrojenje ima svoje mjerno mjesto odvojeno od mjernih mjesta na kojima se
mjeri koliina elektrine energije proizvedena u drugim tehnolokim procesima, i
postrojenje, dok radi u reimu povlaenog proizvoaa, ne ugroava sigurnost
rada sistema.
Pored ispunjenosti uslova propisanih u lanu 78, energetski subjekt moe stei status
povlaenog proizvoaa samo za postrojenja koja:
nisu starija od 3 godine ili su rekonstruisana i proizvode dodatnu elektrinu

energiju u poreenju sa prosjenom godinjom proizvodnjom elektrine energije
za period tokom poslednjih pet godina prije rekonstrukcije postrojenja;
su klasifikovana pod: Grupa O.134, osim postrojenja iz podgrupe O.1.4. taka
O.1.4.2. (solarne elektrane na tlu); Grupa O.2.35, osim postrojenja iz podgrupe
O.2.4. (solarne elektrane); vjetroelektrane iz Grupe O.3. (instalisana snaga iznad
10 MW prikljuen na prenosni sistem); Grupa K.1. i Grupa K.2. (postrojenja za
visokoefikasnu kogeneraciju instalisane snage do 1 MWe, i od 1 do 10 MWe,
prikljuena na distributivni ili prenosni sistem) u skladu sa Pravilnikom o vrstama
i klasifikaciji postrojenja za proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora
energije i visokoefikasne kogeneracije.
Status povlaenog proizvoaa za postrojenja koja koriste vrstu biomasu, vrst

otpad, otpadne gasove, kao i biogas, moe stei energetski subjekat koristei resurse
sa teritorije Crne Gore, kao mjeru za zatitu prirode i ivotne sredine.
(b) Da li postoji gornja granica ukupne godinje proizvodnje elektrine energije ili
ukupno instalisane snage koja moe biti podsticana u sistemu feed-in tarife?
34
Postrojenja sa instalisanim kapacitetom koji ne prelazi 1 MW prikljuena na distributivni sistem
35
Postrojenja sa instalisanim kapacitetom od 1 MW do 10 MW prikljuena na distributivni ili prenosni sistem
71
Ne postoji definisana gornja granica ukupne godinje proizvodnje elektrine energije ili
instalisanog kapaciteta koji se moe kvalifikovati za program podrke, tj. za podsticajnu
cijenu. Meutim, Zakon o energetici sadri odredbu kojom je predvieno da Vlada moe
ograniiti ili suspendovati programe podrke za izgradnju novih kapaciteta u sluaju da
smatra da imaju negativan uticaj na ekonomiju ili na cijenu elektrine energije (lan 73).
Takoe, postoje i ogranienja koja se odnose na siguran rad elektroenergetskog
sistema.
(c) Da li tarifni sistem uzima u obzir specifinost pojedine tehnologije? Koji su
iznosi tarifa za pojedine tehnologije?
Tarifni sistem uzima u obzir specifinost tehnologije za korienje obnovljivih izvora
energije i kogeneracije. Tarifne za pojedine tehnologije su prikazani u tabeli (preuzeto iz
Uredbe o tarifnom sistemu za utvrivanje podsticajne cijene elektrine energije iz
obnovljivih izvora energije i visokoefikasne kogeneracije).
c/kWh
Vrsta postrojenja
Mala HE
do 3,0 GWh
od 3,0 GWh do 15 GWh
7,44
preko 15 GWh
5,04
Na zgradama ili graevinskim

konstrukcijama
Solarne elektrane
15,00
9,61
Vjetroelektrane
Biomasa
Elektrane
na
deponijski otpad
10,44
Iz umarstva i poljoprivrede
13,71
Iz
drvno-preraivake
industrije
12,31
vrsti
9,00
Elektrane na gas iz
otpada
8,00
15,00
Elekrane na biogas
Postrojenja
visokoefikasnu
kogeneraciju
za
Instalisane snage do 1 MWe
10,00
Instalisane snage od 1 MWe

do 5 MWe
Prema formuli:
10,00 0,5 x (P-1)
Instalisane snage od 5 MWe

do 10 MWe
8,00
(d) Da li postoje i neki drugi kriterijumi za utvivanje tarifa?

Postoje razliite podsticajne cijene u okviru iste tehnologije u zavisnosti od instalisane
72
snage (u sluaju visokoefikasne kogeneracije) ili godinje proizvodnje elektrine

energije (sluaj malih hidroelektrana). U sluaju biomase, napravljena je razlika izmeu
postrojenja koja koriste izvore energije dobijene preradom drveta i energente dobijene
iz poljoprivrede i umarstva.
Pored podsticajnih cijena prikazanih u tabeli, uredbom su utvrene i podsticajne cijene
za male hidroelektrane izgraene na postojeoj infrastrukturi - cjevovodima i/ili
branama. Podsticajne cijene za male hidroelektrane na postojeoj infrastrukturi e se
obraunavati u visini od 80% od tarifnih stavova za male hidroelektrane naznaene u
tabeli.
Podsticajna cijena za elektrinu energiju proizvedenu u rekonstruisanim postrojenjima
koja koriste obnovljive izvore energije ili postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju
iznosi 7,00 cEUR/kWh i ostvaruje se za dodatnu koliinu elektrine energije
proizvedene na godinjem nivou u odnosu na prosjenu godinju proizvodnju za
poslednjih pet godina proizvodnje prije rekonstrukcije postrojenja. Ako godinja
proizvodnja elektrine energije dvostruko prelazi godinju proizvodnju energije iz
postrojenja nakon prvobitne izgradnje, podsticajne cijene se obraunavaju u visini tarifa
naznaenih u tabeli.
(e) Na koji vremenski period je fiksna tarifa zagarantovana?
Fiksne tarife su zagarantovane za period od 12 godina od sticanja statusa povlaenog
proizvoaa.
(f) Da li je predvieno podeavanje tarifa?
Revizija metodologije prorauna podsticajnih
podsticajnih cijena je trenutno u toku.
cijena
rekalkulacija
postojeih
4.4 Programi podrke za promovisanje korienja energije iz obnovljivih izvora za

grijanje i hlaenje koji se primjenjuju u dravi lanici ili grupi drava lanica
(a) Koji je pravni osnov za ovu obavezu/cilj?
U okviru postojeeg zakonskog okvira, ne postoje jasno definisani ciljevi i obaveze
vezano za korienje obnovljivih izvora energije u sektoru grijanja i hlaenja.
Zakonom o energetici je definisana obaveza utvrivanja nacionalnog cilja korienja
obnovljivih izvora energije u pogledu uea obnovljivih izvora energije u bruto finalnoj
potronji energije za period od deset godina. U okviru nacionalnog cilja korienja
obnovljivih izvora energije posebno se iskazuju ciljevi za udio obnovljivih izvora energije
u bruto finalnoj potronji elektrine energije, energije za grijanje i/ili hlaenje i energije
za saobraaj. Zakon o energetici ne definie neki konkretan program podrke za
korienje obnovljivih izvora energije za grijanje i hlaenje.
73
Zakon o energetskoj efikasnosti predvia mogunost korienja podsticajnih sredstava

za pravna i fizika lica koja koriste obnovljive izvore energije za proizvodnju elektrine
odnosno toplotne energije ukoliko se proizvedena elektrina energija djelimino ili u
potpunosti koristi za zadovoljavanje potreba objekta u kome se instalacija (postrojenje)
nalazi, i ako specifini obnovljivi izvor energije nije ve obuhvaen podsticajnom
mjerom ili ako elektrina energija proizvedena iz obnovljivog izvora nije namijenjena za
prodaju (l. 39 i 40).
Postoje dva projekta koja su pokrenuta sredstvima meunarodnih finansijskih institucija
s ciljem veeg korienja obnovljivih izvora energije u sektoru grijanja i hlaenja.
(b) Da li postoje specifini ciljevi u pogledu tehnologija?

Tehnoloki specifini ciljevi za poveanje udjela obnovljivih izvora energije u
snabdijevanju grijanjem i hlaenjem nisu defisani.
(c) Koje su konkretne godinje obaveze/ciljevi (po tehnologijama)?
Ne postoje obaveze definisane na nivou godinjeg cilja.
(d) Ko treba da ispuni obavezu?
Drava je entitet koji treba da ispuni obavezu.
(e) ta je posledica neispunjenja?
Trenutno nema definisanih posljedica usljed neispunjenja.
(f) Da li postoji mehanizam kojim bi se nadgledalo ispunjenje?
Ministarstvo ekonomije je duno da izvjetava Vladu o napretku u postizanju ciljeva
svake dvije godine (lan 18 Zakona o energetici). Pregled napretka ukljuuje, izmeu
ostalog, analizu ostvarivanja cilja u prethodnom periodu, procjenu mjera preduzetih u
prethodnom periodu i mjere koje se planiraju za ostvarivanje utvrenih ciljeva u
narednom periodu, ocjenu programa podrke u postizanju ciljeva i procjenu propisa i
postupaka koji se odnose na realizaciju projekata korienja energije iz obnovljivih
izvora.
(g) Da li postoji mehanizam za izmjenu obaveze/ciljeva?
Ne postoji poseban mehanizam za izmjenu obaveza/ciljeva.
Finansijska podrka
74
4.4.1 Program beskamatne kreditne linije za ugradnju solarnih termalnih sistema za

domainstva
(a) Naziv i kratak opis programa

MONTESOL projekat
Ministarstvo ekonomije Crne Gore, u saradnji sa Programom Ujedinjenih nacija za
ivotnu sredinu (UNEP) i italijanskim Ministarstvom za zatitu ivotne sredine, kopna i
mora (IMELS), realizuje projekat MONTESOL, koji ima za cilj pruanje atraktivnog i
odrivog finansijskog mehanizma za obezbjeivanje kredita za domainstva za
ugradnju solarnih sistema za grijanje vode. Za potrebe MONTESOL projekta
obezbijeena su sredstva u visini od 1 milion dolara, koja su predviena za
implementaciju i subvencionisanje kamatne stope kod komercijalnih banaka.
Ministarstvo ekonomije unaprijed deponuje sredstva kod banaka, partnera u projektu
(NLB Montenegrobanka i Hypo Alpe Adria banka), namijenjena za subvenciju kamatne
stope do 0%. Banka prenosi odobreni iznos kredita na raun distributera/instalatera na
osnovu dostavljene profakture/rauna. Odabrani kvalifikovani distributeri/instalateri
solarnih sistema instaliraju i odravaju solarne sisteme za kupce. Kupci bankama
otplauju beskamatni kredit u jednakim mjesenim ratama.
Glavni ciljevi projekta MONTESOL su znaajna ekonomska i energetska uteda, krediti
za ugradnju solarnih sistema sa kamatnom stopom 0%, obezbjeivanje uea
finansijskih institucija smanjujui rizik ulaska u novi segment trita, stvaranje trita za
korienje solarne energije i doprinos ukupnom smanjenju emisije tetnih gasova.
(b) Da li je u pitanju dobrovoljan ili obavezan program?
Program je dobrovoljan.
(c) Ko vodi program? (Implementaciono tijelo, ogran za praenje)
Ministarstvo ekonomije Crne Gore realizuje i prati ovaj projekat, u saradnji sa
Programom Ujedinjenih nacija za ivotnu sredinu (UNEP) i italijanskim Ministarstvom za
zatitu ivotne sredine, kopna i mora (IMELS)
(d) Koje su mjere preduzete da bi se obezbijedila neophodna sredstva za
postizanje cilja?
Za projekat MONTESOL su predviena sredstva u iznosu od 1 milion dolara, a projekat
e trajati dok se sva sredstva ne potroe.
(e) Na koji nain se obezbjeuje dugorona sigurnost i pouzdanost programa?
Kvalifikovani distributeri/instalateri e obezbijediti garantni rok od 7 godina (osim za
75
garancije od 5 godina na rezervoar i 10 godina na kolektor) za potpun ili djelimian kvar

(osim ako su u pitanju neadekvatni uslovi za rad). Distributeri/instalateri su odgovorni za
usluge odravanja instaliranih sistema tokom i nakon perioda garancije. Nezavisna
tehnika inspekcija e provjeravati kvalitet instaliranih solarnih sistema.
MONTESOL projekat je zapoeo u 2011. godini i bio je namijenjen iskljuivo za
domainstva. Za prve dvije godine projekta iskorieno je samo 35% sredstava.
Razmatra se mogunost proirenja projekta na sektor turizma.
(g) Postoji li razliit tretman pojedinih tehnologija u programu?
Ovaj projekat se odnosi iskljuivo na solarne termalne sisteme.
(h) Koji su oekivani efekti na proizvodnju energije?
Prema studiji izvodljivosti o mehanizmu finansijske podrke za razvoj solarnih
instalacija za grijanje vode u Crnoj Gori koja je sprovedena tokom 2009-2010, ukupna
godinja uteda u potronji elektrine energije za tipina domainstva se procjenjuje na
oko 2000 kWh. Uteda je jo vea kada se povea potranja za toplom vodom.
Procjenjuje se da hoteli i restorani mogu postii utede od preko 70% njihove potronje
elektrine energije.
(i) Da li je podrka uslovljena ispunjavanjem kriterijuma energetske efikasnosti?
Odobrenje je dato samo odreenim modelima i tipovima solarnih sistema, a samo oni
sistemi za koje je dato odobrenje se nude potencijalnim kupcima u okviru projekta
MONTESOL. Komponente solarnog sistema moraju da budu u potpunosti u skladu sa
tehnikim uslovima i relevantnim meunarodnim standardima. Solarni sistem koji je
dobio odobrenje za ovaj projekat morao je ispuni uslov minimalne godinje proizvodnje
energije od 500 kWh/m.
(j) Da li je to postojea mjera? Navedite nacionalno zakonodavstvo koje je
regulie?
Projekat se sprovodi od 2011. godine. Referenca je Zakon o energetskoj efikasnosti jer
se njime ureuju odnosi u podruju efikasnog korienja energije u sektorima finalne
potronje, ukljuujui i korienje obnovljivih izvora energije kao mjeru energetske
efikasnosti.
(k) Da li je ovo planirani program? Kada se oekuje njegova primjena?
Projekat je u fazi implementacije.
(l) Koji je poetni i krajnji datum (trajanje) definisan za realizaciju programa?
76
Projekat je zapoeo u 2011. godini i bie zavren nakon povlaenja svih sredstava
opredijeljenih za projekat.
(m) Da li postoje gornja ili donja granica za veliinu (instalisanu snagu) sistema
koje je kvalifikovano za dobijanje podsticaja?
U tehnikoj specifikaciji javnog poziva za distirbutere/instalatere za uee u projektu
MONTESOL, predvieno je da solarni sistem koji ispunjava uslove projekta mora da
ima minimalnu godinju proizvodnje energije od 500 kWh/m.
Takoe, postoji i ogranienje na iznos sredstava beskamatnog kredita koje jedan
solarni sistem moe dobiti i on iznosi 5000 eura, sa rokom otplate od 7 godina.
(n) Postoji li mogunost da isti projekat bude podran od strane vie programa
podrke? Koje mjere mogu biti kumulativne?
Ne postoje ogranienja u pogledu drugih mjera podrke. Implementacija solarnog
sistema moe se kombinovati sa ostalim mjerama energetske efikasnosti (npr. mjere za
unapreenje omotaa zgrade, ugradnja kotlova na modernu biomasu, itd).
(o) Da li postoji regionalni/lokalni aspekt projekta? Ako postoji, opiite detaljne
kriterijume.
Glavni grad Podgorica i Optina Budva pokrenule su program subvencija za ugradnju
solarnih sistema u novim zgradama kroz smanjenje naknada za komunalno opremanje
zemljita u iznosu od 150-200 eura po kvadratnom metru instaliranih solarnih panela.
Glavni grad Podgorica nedavno je ukinuo ovaj program subvencija (u januaru 2014.
godine), dok je Optina Bar uvela subvencije u 2012. godini (100 eura po kvadratnom
metru instaliranih solarnih panela).
4.4.2 Program beskamatne kreditne linije za ugradnju sistema grijanja na moderne oblike
biomase (pelet, briket) za domainstva
(a) Naziv i kratak opis projekta

Projekat ENERGY WOOD
Ministarstvo ekonomije Crne Gore, u saradnji sa Luksemburkom agencijom za
razvojnu saradnju (Lux-Dev), sprovodi projekat ENERGY WOOD, iji je cilj pruanje
atraktivnog i odrivog finansijskog mehanizma za obezbjeivanje kredita za ugradnju
sistema grijanja (pei i kotlova) na moderne oblike biomase (pelet, briket) u
domainstvima. Sredstva za implementaciju ENERGY WOOD projekta, u iznosu od
130.000 eura, obezbijeena su u okviru FODEMO projekta (Razvoj umarstva u Crnoj
77
Gori),
koji
finansira
Vlada
Velikog
Vojvodstva
Luksemburga.
Ministarstvo ekonomije unaprijed deponuje sredstva bankama, koje su partneri u

projektu (Hypo Alpe Adria Bank i NLB Montenegrobanka). Sredstva su namijenjena za
subvenciju kamatne stope do 0%. Banka prenosi odobreni iznos kredita na raun
distributera/instalatera na osnovu dostavljene profakture/rauna. Odabrani kvalifikovani
distributeri/instalateri sistema za grijanje na biomasu instaliraju i odravaju sisteme za
kupce. Kupci banci otplauju beskamatni kredit u jednakim mjesenim ratama.
Glavni ciljevi projekta ENERGY WOOD su pruanje povoljnih kredita graanima za
ugradnju sistema za grijanje na moderne oblike biomase (kamatna stopa 0%),
ostvarivanje ekonomskih i energetskih uteda kroz uvoenje tehnologija visoke
efikasnosti, doprinos smanjenju emisije gasova staklene bate kroz korienje
energetskih izvora koji imaju manje tetan uticaj na ivotnu sredinu, stvaranje trita za
vee korienje sistema grijanja zasnovanih na modernim oblicima biomase, i
obezbjeivanje uea finansijskih institucija uz smanjeni rizik prilikom ulaska u novi
segment trita.
(b) Da li je u pitanju dobrovoljan ili obavezan projekat?
Projekat je dobrovoljan.
(c) Ko vodi program? (Implementaciono tijelo, organ za praenje)
Ministarstvo ekonomije Crne Gore realizuje i prati ovaj projekat, u saradnji sa
Luksemburkom Agencijom za saradnju i razvoj (Lux - Dev).
(d) Koje su mjere preduzete da bi se obezbijedila neophodna sredstava za
postizanje cilja?
Sredstva u iznosu od 130.000 EUR obezbijeena su za potrebe projekta ENERGY
WOOD. Mogui pojedinani krediti se kreu i do 3.500 EUR, a do sada je ugradjeno
oko 200 sistema grijanja u okviru ovog projekta.
(e) Kako je obezbijeena dugorona sigurnost i pouzdanost programa?
Kvalifikovani distributeri/instalateri obezbjeuju garantni rok od 1 (jedne) godine za
potpun ili djelimian kvar (osim ako su u pitanju neadekvatni uslovi za rad),
Distributeri/instalateri su odgovorni za usluge odravanja instaliranih sistema tokom i
nakon perioda garancije.
Projekat ENERGY WOOD je zapoet u oktobru 2013. godine, i zbog velike potranje i
injenice da su sredstva potroena u par mjeseci razmatra se mogunost
obezbjeivanja sredstava u cilju produenja projekta.
78
(g) Postoji li razliit tretman pojedinih tehnologija kroz projekat?

Ovaj projekat se odnosi iskljuivo na sisteme grijanja na modernu biomasu (pelet,
briket).
(h) Koji su oekivani efekti na proizvodnju energije?
Teko je procijeniti utedu energije korienjem ovih sistema grijanja, jer performanse
sistema mogu da variraju u odnosu na: korienje razliitih izvora energije (briket, pelet,
kombinovano), kapacitete sistema, zone grijanja, nain upotrebe sistema, itd.
Kvalifikovani distributeri/instalateri su u obavezi da dostave podatke o svakom
instaliranom sistemu grijanja, zajedno sa podacima o starim (prethodno korienim)
sistemima, grijanom prostoru prije i poslije instalacije sistema, kao i potronji energije.
Predvidjen je monitoring rezultata projekta kao i prikupljanje odgovarajuih parametara
za procjenu efekata.
(i) Da li je podrka uslovljena ispunjavanjem kriterijuma energetske efikasnosti?
Odobrenje je dato samo odreenim modelima i tipovima sistema grijanja, a samo oni
sistemi za koje je dato odobrenje se nude potencijalnim kupcima u okviru projekta
ENERGY WOOD. Sistemi grijanja su morali u potpunosti da budu u skladu sa tehnikim
uslovima, a naroito zahtjevima energetske efikasnosti. Zahtjevi energetske efikasnosti
su podrazumijevali minimalnu efikasnost za kotlove/pei koje koriste brikete i
kombinovane kotlove od 70%, dok za kotlove/pei koje koriste pelet minimalna
efikasnost nije smjela biti manja od 80%.
(j) Da li je to postojea mjera? Navesti nacionalno zakonodavstvo koje je regulie.
Projekat se sprovodi od 2013. godine. Referenca je Zakon o energetskoj efikasnosti jer
se njime ureuju odnosi u podruju efikasnog korienja energije u sektorima finalne
potronje, ukljuujui i korienje obnovljivih izvora energije kao mjeru energetske
efikasnosti.
(k) Da li je ovo planirani program? Kada se oekuje njegova primjena?
Projekat je u fazi implementacije.
(l) Koji je poetni i krajnji datum (trajanje) predvien za sprovoenje programa?
Projekat je zapoet u oktobru 2013.godine, a planirano je da traje sve dok se
opredijeljena sredstva ne potroe.
(m) Da li postoje gornja ili donja granica za veliinu (instalisanu snagu) sistema
koje je kvalifikovano za dobijanje podrke?
U tehnikoj specifikaciji javnog poziva za distributere/instalatere da se prijave za uee
u projektu ENERGY WOOD, maksimalni kapacitet sistema grijanja koji ispunjavaju
uslove projekta je ogranien na 50 kW.
79
Takoe, postoji granica na iznos sredstava beskamatnog kredita koji jedan sistem
grijanja moe dobiti, i ona iznosi 3.500 eura. U sluaju da trokovi sistema grijanja
prelaze ovaj iznos, predvieno je da razliku plaa kupac.
(n) Postoji li mogunost da isti projekat bude podran od strane vie programa
podrke? Koje mjere mogu biti kumulativne?
Ne postoje ogranienja u pogledu drugih programa podrke. Ugradnja sistema grijanja
na modernu biomasu moe da se kombinuje sa ostalim mjerama energetske efikasnosti
(npr. mjere za unapreenje omotaa zgrade, ugradnja solarnih termalnih sistema, itd).
(o) Da li postoji regionalni/lokalni aspekt projekta? Ako postoji, opiite detaljne
kriterijume.
Ne postoje regionalni i lokalni programi za podrku instalaciji sistema grijanja na
biomasu.
Dodatne stavke
(a) Kako su programi podrke za elektrinu energiju iz obnovljivih izvora energije
usmjereni da podstaknu korienje postrojenja za kogeneraciju koja koriste
obnovljive izvore energije?
Istim zakonodavnim i finansijskim programima podrke opisanim u lanu 4.3,
ustanovljena je i definisana podsticajna cijena za elektrinu energiju proizvedenu u
postrojenjima za visokoefikasnu kogeneraciju.
(b) Koji programi podrke postoje u cilju podsticanja korienja daljinskog
grijanja i hlaenja korienjem obnovljivih izvora energije?
Trenutno ne postoje programi podrke u cilju podsticanja upotrebe daljinskog grijanja i
hlaenja korienjem obnovljivih izvora energije.
(c) Koji programi podrke postoje da podstaknu korienje malih sistema grijanja
i hlaenja iz obnovljivih izvora energije?
Ne postoje programi podrke u zakonskoj regulativi usmjereni iskljuivo na podsticanje
upotrebe malih sistema grijanja i hlaenja iz obnovljivih izvora energije. Do sada je
promovisano korienje obnovljivih izvora energije za grijanje i hlaenje kroz navedene
programe beskamatnih kreditnih linija za ugradnju solarnih sistema i sistema za grijanje
na moderne oblike biomase za domainstva. Takoe, postoje i neki lokalni programi
poput subvencija za ugradnju solarnih sistema u novim zgradama baziranih na
smanjenju naknada za opremanje komunalnog zemljita.
(d) Koji programi podrke postoje da podstaknu korienje grijanja i hlaenja iz
obnovljivih izvora energije u industriji?
80
Trenutno nema programa podrke usmjerenih iskljuivo na korienje grijanja i hlaenja

iz obnovljivih izvora energije u industriji.
4.5 Programi podrke za promovisanje korienja obnovljivih izvora energije u
saobraaju koji se primjenjuju u dravi lanici ili grupi drava lanica
Propis
Crna Gora nije uspostavila zakonski osnov ili obaveze u vezi sa korienjem energije iz
obnovljivih izvora u saobraaju. U skladu sa Odlukom 2012/04/MC-EnC, Crna Gora je
obavezna da donese zakone i propise neophodne za usklaivanje sa Direktivom
2009/28/EC. Shodno tome, udio energije iz obnovljivih izvora energije u saobraaju u
2020. godini je ovim planom definisan na najmanje 10% finalne potronje energije u
saobraaju. Konkretni ciljevi i obaveze vezane za korienje obnovljivih izvora energije
u saobraaju e biti obezbijeene kroz inovirani Zakona o energetici, ija je izrada
trenutno u toku, kao i kroz realizaciju projekta IPA 2011 Razvoj odrivog korienja
energije.
Finansijska podrka
Ne postoje programi podrke usmjereni ka podsticanju korienja obnovljivih izvora
energije u saobraaju. Oekuje se da e programi podrke biti uspostavljeni kroz
realizaciju pomenutog IPA projekta.
S obzirom na navedeno, pitanja koja se tiu finansijske podrke nisu relevantna.
Dodatna pitanja
(a) Koje su konkretne obaveze/godinji ciljevi (po gorivu ili tehnologiji)?
Jo uvijek nisu uspostavljene konkretne obaveze/ciljevi.
(b) Da li postoji razlika podrke prema vrsti goriva ili vrsti tehnologije? Da li
postoji posebna podrka biogorivima koja ispunjavaju uslove iz lana 21 (2)
Direktive?
S obzirom da programi podrke tek treba da se uspostave, za sada ne postoji razlika u
obezbjeivanju podrke u zavisnosti od vrste goriva ili tehnologije, ukljuujui i
biogoriva koja ispunjavaju uslove iz lana 21 (2) Direktive.
4.6 Konkretne mjere za promociju korienja energije iz biomase
4.6.1 Snabdijevanje biomasom: domaa proizvodnja i uvoz/izvoz
Biomasa iz umarstva
81
Direktno snabdijevanje biomasom iz umarstva

Za referentnu godinu je izabrana 2011. Radi meunarodne ekonomske krize, 2009. godina i
nekoliko godina prije nisu bile podsticajne za drvnopreraivaku industriju.
Ukupna bruto potronja ogrjevnog drveta bila je 295.890 m to je ekvivalentno 754

GWh.
Potronja drvnih goriva za energetske potrebe obuhvata sljedee vrste drvnih goriva:
ogrijevno drvo, drvni ostaci iz industrije (okorci, piljevina), drvni briketi, drvni pelet,
drveni ugalj, ostaci iz orezivanja vinove loze, otpadno drvo iz graevinske industrije.
Indirektno snabdijevanje biomasom iz umarstva
U 2011. godini se iz indirektnog snabdijevanja biomasom iz sektora umarstva dobila koliina
od 45,506 m ili 94 GWh.
Biomasa iz poljoprivrede
Poljoprivredni usjevi i proizvodi ribarstva koji su direktno namijenjeni proizvodnji

energije
Ne postoji jedinstvena metodologija za procjenu potencijala energetskih usjeva. U
okviru studije Biomass Energy Europe for Macedonia procijenjeno je da se 0,83%
obradivog zemljita moe koristiti za gajenje energetskih usjeva. Ako se uzme isti faktor
za Crnu Goru, moe se grubo izraunati tehniki potencijal biomase koja bi se mogla
dobiti iz poljoprivrede od 492 GWh.
U studiji o bioenergiji u Evropi, navodi se da se 3-10% obradivih povrina moe tehniki
koristiti za gajenje energetskih usjeva. Obradivo zemljite u Crnoj Gori iznosi 516.070
ha. S obzirom na infrastrukturu i specifinu geografiju Crne Gore, smatra se da
maksimalan iznos obradive povrine koja bi se mogla koristiti u energetske svrhe iznosi
do 3%. Prema tome, povrina zemljita koja moe da se upotrijebi za energetske
usjeve iznosi do 15.482 hektara. Sa srednjom specifinom vrijednou konverzije od
155 GJ/ha, energetski usjevi mogu da obezbijede 667 GWh godinje.
S obzirom da ne postoji detaljno istraivanje o potencijalu biomase iz poljoprivrede u Crnoj Gori,
predloeno je da se uzme srednja vrijednost vrijednosti izraunatih na osnovu dva razliita
naina. Ta vrijednost bi iznosila 579,5 GWh godinje. Radi geografskih i infrastrukturnih uslova,
procjena je da se ne moe oekivati realizacija tog teoretskog potencijala u iznosu veem od 10
%. To onda daje oko 58 GWh kao neki oekivani iskoristivi potencijal.
Poljoprivredni nusproizvodi i ostaci nakon obrade, te nusproizvodi iz ribarstva za

proizvodnju energije
Studija biomase CRES (2010) procjenjuje u poglavlju ratarski usjevi raspoloivost od
30%. Potencijal ratarskih usjeva iznosi 20 GWh/god.
Ostatak iz voarstva i vinogradarstva je obraun za vinograde, citruse, jabuke, kruke i
82
ljive sa raspoloivosti od 90% i za masline sa raspoloivosti od 50%. Potrebno je uzeti

u obzir da odreeni dio otpada u poljoprivrednim aplikacijama mora da ostane kao
ubrivo, posebno u vinogradima i vonjacima. U suprotnom, koliina i kvalitet proizvoda
e opadati iz godine u godinu. Imajui u vidu iskustvo u razvijenim zemljama EU,
procjenjuje se da 50% ostataka iz voarstva i vinogradarstva mora da bude ostavljeno
za ubrivo, a 20% ostataka se moe koristiti u energetske svrhe. Prema ovim podacima
potencijal ostataka iz voarstva i vinogradarstva iznosi 19,64 GWh/god (19,3 GWh/god
od ostataka iz vinograda i vonjaka i 0,34 GWh/god od ostataka iz prerade maslinovog
ulja).
Procjena tehnikog potencijala biljnog ostataka iznosi oko 40 GWh/god.
U razliitim oblastima uzete su obzir samo farme sa preko 3.000 grla stoke, farme
svinja sa preko 500 svinja i farme pilia sa preko 11.000 pilia. U svrhe prikupljanja i
korienja ivotinjskog ostatka u energetske svrhe, ivotinje moraju biti u velikom broju
okupljene na jednom mjestu. Prevoz ostataka ivotinjskog porijekla koji prevazilazi
rastojanje od 10 km ne smatra se ekonominim i treba ga izbjegavati. Tehniki
potencijal izraunat na osnovu raspoloivosti od 10% od ukupnog ivotinjskog fonda
rezultira sa ukupno 17 GWh/god potencijala.
C
Biomasa iz otpada
Biorazgradive frakcije komunalnog vrstog otpada, ukljuujuci biootpad i deponijski gas

Procjena teoretskog potencijala komunalnog vrstog otpada (MSW) u izvjetaju CRES
iznosi 710 TJ za cijelu Crnu Goru. Tehniki potencijal vrstog komunalnog otpada se
procjenjuje na znatno niu vrijednost i iznosi 58,5 GWh. U ovom trenutku ne postoje
dostupni podaci o potencijalu korienja gasa iz deponija.
Biorazgradive frakcije industrijskog otpada
Korienje otpada iz postrojenja za preiavanje otpadnih voda u energetske svrhe
treba uzeti u razmatranje, bar kad su u pitanju vei gradovi gdje se otpadne vode
tretiraju u posebnim postrojenjima za tretman otpadnih voda. Teoretski potencijal je
procijenjen na oko 27 GWh/god.
Tabela 7: Snabdijevanje biomasom u 2011. godini
Koliina
domaih
36
izvora
Sektor
porijekla
A) Biomasa iz
37
umarstva :
Uvoz
EU
Ne-EU
Izvoz
EU/ne-EU
Neto
koliina
Proizvodnja
primarne
energije (ktoe)
Od ega:
1. direktna nabavka drvne biomase iz
uma i drugog poumljenog zemljita
za proizvodnju energije
295,89 m3
64,8
Opciono ako su dostupne informacije

moete detaljnije navesti koliine
sirovina koje pripadaju ovoj kategoriji:
a ) sjea
36
Iznos resursa u m3 (ako je mogue, u alternativnim odgovarajuim jedinicama) za kategoriju A i njene podkategorije i u tonama za
kategorije B i C i njihove podkategorije.
37
Biomasa iz umarstva treba takoe da ukljuuje biomasu iz umske industrije. Pod kategorijom biomase iz umarstva procesuirana
vrsta goriva, kao to su seka, peleti i briketi treba da budu ukljueni u odgovorajue podkategorije porijekla.
83
b ) ostaci od sjee (vrhovi, grane, kora,

panjevi)
v) ostaci od pejzanog ureenja (drvna
biomasa iz parkova, vrtova, drvoreda,
bunja)
d ) ostalo ( molimo definisati)
2. Indirektno snabdijevanje drvnom
biomasom za proizvodnju energije
45,506 m3
8,1
Opciono ako su dostupne informacije

navedite vie detalja:
a) ostaci iz pilana, obrade drveta,
industrije namjetaja (kora, piljevina)
b) nusproizvodi iz industrije celuloze i
papira (crna tenost, talovo ulje)
c) obraeno drvno gorivo
d) reciklirano drvo od potroaa
(reciklirano drvo za proizvodnju energije,
otpadno drvo iz domainstava)
e) drugo (molimo definisati):
- peleti
- briketi
- ugalj
- Drvni otpad iz graevinarstva
B) Biomasa iz
poljoprivrede
i ribarstva:
Od ega:
1. Poljoprivredni usjevi i riblji
proizvodi direktno predvieni za
proizvodnju energije
0,0
Opciono - ako su dostupne informacije

moete navesti vie detalja:
a) ratarske kulture (itarice, uljarice,
eerna repa, silaa kukuruza)
b) plantae
c) drvee kratke rotacije
c) drugi energetski usjevi (trave)
d) alge
e) drugo (molimo definiite)
2. Poljoprivredni nusproizvodi/
preraeni ostaci i nusproizvodi
ribarstva za proizvodnju energije
251 m3
0,04
Opciono - ako su dostupne informacije

moete navesti vie detalja:
a) slama
b) ubrivo
c) masnoe ivotinjskog porijekla
d) meso i kosti
e) pogaa nus-proizvod (ukljuujui
pogau od zrna uljarica i pogau poslije
cijeenja maslinovog ulja - za
energetske svrhe)
) biomasa iz voarstva (ukljuujui
ljuske, jezgro)
251 m3
0.04
g) nusproizvodi iz ribolova
g) iseci od loze, maslina, voa
h ) drugo (molimo definiite)
C) Biomasa iz
otpada:
Od ega:
1. Biorazgradiva frakcija komunalnog
vrstog otpada, ukljuujui biootpad
0.0
84
(biorazgradivi otpad iz vrtova i parkova,

hrana i kuhinjski otpad iz domainstava,
restorana, ugostiteljskih i maloprodajnih
objekata, i slian otpad iz postrojenja za
preradu hrane) i deponijski gas
2. Biorazgradiva frakcija industrijskog
otpada (ukljuujui papir, karton,
palete)
0.0
3. Kanalizacioni mulj
0.0
Objasnite faktore konverzije / metodologiju izraunavanja koricenu za konverziju

koliine raspoloivih resursa u primarnu energiju.
Direktno snabdijevanje drvnom biomasom : 1 m3 kompaktnog drveta odgovara energiji
od 2.55 MWh.
Indirektno snabdijevanje biomasom : 1 m3 odgovara energiji od 2.06 MWh,.
Navedite na osnovu ega je izraunata biorazgradiva frakcija komunalnog vrstog
otpada i industrijskog otpada.
Prema Nacrtu dravnog plana upravljanja otpadom za period 2014-2020. godine, sastav
komunalnog vrstog otpada u Crnoj Gori je: organski dio 33.54%, papir i karton 12,48%, tekstil
3,09%, staklo 7,81%, metali 1,39%, plastika 9,69% i ostalo 10,21%). U Nacrtu dravnog plana
upravljanja otpadom za period 2014-2020. godine je navedeno da se u Crnoj Gori proizvede
oko 492 kg/stanovniku/godinje, a da je koliina biorazgradivog otpada na godinjem nivou
145.621t. Istim Planom predviena je izrada Studije za proizvodnju energije iz otpada u Crnoj
Gori, koja treba da predloi najekonominije, ekoloke, saobraajne, energetske i druge uslove
za izgradnju postrojenja za proizvodnju energije iz otpada.
Pored navedenog nacrta dravnog plana upravljanja otpadom za period 2014-2020. godine
(donoenje planirano za III kvartal) korieni su i sljedei dokumenti:
Nacionalna politika upravljanja otpadom (2004),
Strateki master plan za upravljanje otpadom u Crnoj Gori (2005),
Dravni plan upravljana otpadom za period 2008-2012. godine (2008),
Predlog strategije upravljanja otpadom (donoenje planirano za III kvartal).
Tabela 7a: Procjena domae proizvodnje biomase u 2015. i 2020.godini

2015
Sektor porijekla
1. Direktno snabdijevanje drvnom

biomasom iz uma i umskog
zemljita za proizvodnju energije
A) Biomasa iz
umarstva:
B) Biomasa iz
poljoprivrede
i ribarstva:
2. Indirektno snabdijevanje drvnom

biomasom za proizvodnju energije
(industrija)
2020
Oekivana
koliina
iz
domaih izvora
Proizvodnja
primarne
energije (ktoe)
Oekivana
koliina
domaih izvora
Proizvodnja
primarne
energije (ktoe)
426.941 m3
93,5
443,836 m3
97,2
46.067 m3
8.2
60.842 m3
10.8
1. Poljoprivredni usjevi i riblji proizvodi

direktno predvieni za proizvodnju
energije
2. Poljoprivredni nus proizvodi /
preraeni ostataci i nusproizvodi
85
ribarstva za proizvodnju energije

C) Biomasa iz
otpada:
1. Biorazgradiva frakcija komunalnog

vrstog otpada, ukljuujui bio otpad
(biorazgradivi otpad iz vrtova i
parkova, hrana i kuhinjski otpad iz
domainstava, restorana,
ugostiteljskih i maloprodajnih
objekata, i slian otpad iz postrojenja
za preradu hrane) i deponijski gas
1.9
2. Biorazgradiva frakcija industrijskog

otpada (ukljuujui i papir, karton,
palete)
0.0
0.0
3. Kanalizacioni mulj
0.0
8.7
Kako procjenjujete ulogu uvoza biomase do 2020. godine? Navedite oekivane koliine
uvoza (ktoe) i zemlje iz kojih ce se uvoziti.
U Crnoj Gori se ne oekuje znaajan uvoz biomase do 2020. godine. Ako biomasa
bude uvoena to e se deavati du granice prema Srbiji.
Opiite trenutnu situaciju koricenja poljoprivrednog zemljita za dobijanje usjeva koji
se koriste u energetske svrhe.
Trenutno ne postoji upotreba poljoprivrednog zemljita za dobijanje proizvoda ili
ostataka za korienje u energetske svrhe.
Tabela 8: Trenutno korienje poljoprivrednog zemljita za dobijanje usjeva koji se
koriste u energetske svrhe u 2006. godini.
Korienje poljoprivrednog zemljita za uzgajanje usjeva namijenjenih proizvodnji energije
Povrina (ha)
1) Zemljite koje se koristi za uzgajanje brzorastueg drvea (vrba, topola)
0.0
2) Zemljite koje se koristi za uzgajanje drugih energetskih kultura, kao to su trave (kanarska svjetlica,
konopljina trava, Miscanthus), sirak
0.0
4.6.2 Mjere za poveanje dostupnosti biomase, uzimajui u obzir i druge korisnike

biomase (sektori koji se baziraju na poljoprivredi i umarstvu)
Mobilizacija novih izvora biomase

(a) Molimo navedite podatak o povrini degradiranog zemljita.
Oko 11.513 hektara zemljita je degradirano (neplodno zemljite). (MONSTAT, Popis
poljoprivrede 2010)
(b) Molimo navedite povrinu neiskoricenog obradivog zemljita.
86
Crna Gora ima oko 33.212 hektara neiskorienog obradivog zemljita (MONSTAT,
Popis poljoprivrede 2010).
(c) Da li su planirane neke mjere za podsticanje koricenja neiskoricenog obradivog
zemljita ili degradiranog zemljita u energetske svrhe?
Trenutno ne postoje takve mjere.
(d) Da li je planirana upotreba vec dostupnog primarnog materijala u energetske svrhe
(kao npr. ivotinjski otpad)?
Postoji jedna energetska dozvola, izdata od strane Ministarstva ekonomije, za izgradnju
elektrane na biogas kapaciteta 526 kW, koja bi koristila ivinski otpad za proizvodnju
elektrine energije.
(e) Da li postoji posebna politika koja promovie proizvodnju i koricenje biogasa? Koje
vrste koricenja se promoviu (lokalno, daljinsko grijanje, mrea biogasa, integracija u
mreu prirodnog gasa)?
Osim podsticajne cijene (feed-in tarife) za elektrinu energiju proizvedenu iz biogasa,
trenutno ne postoje druge mjere za promociju ili podsticanje korienja biogasa.
(f) Koje mjere su planirane u cilju poboljanja upravljanja umama kako bi se povecalo
odrivo koricenje biomase iz uma? 38 Kako ce se poboljati upravljanje umama u cilju
povecanja buduceg rasta? Koje mjere su planirane kako bi se povecalo koricenje
postojece biomase koja se vec moe primijeniti u praksi?
Prema Akcionom planu za biomasu za Crnu Goru koji je pripremljen u okviru projekta
Razvoja umarstva u Crnoj Gori (FODEMO projekat), jedan od glavnih predloenih
ciljeva je podizanje znaaja umarstva u energetskom sektoru kroz optimizaciju
proizvodnje drvne biomase iz uma u Crnoj Gori. Da bi se koristilo to vie potencijala u
umama, neophodno je omoguiti otvorenost uma umskim komunikacijama, podii
stepen opremljenosti vlasnika uma i izvoaa radova u umi za sjeu, izvlaenje,
transport i pripremu drvne biomase u razliitim oblicima.Stvaranje energetskih zasada
brzorastuih vrsta drvea na dravnom niskoproduktivnom zemljitu bi omoguilo bri
razvoj proizvodnih kapaciteta na pouzdanoj sirovinskoj bazi. Vano je povezivanje
proizvoaa drvne biomase u umi u udruenja vlasnika uma i u proizvodne lance, to
bi povealo ekonomski efekat za proizvoae i smanjilo trokove potroaa, kao i imalo
veliki uticaj na razvoj ruralne okoline. Takoe je vano podizanje nivoa savjetovanja za
efikasnu proizvodnju i korienje drvne biomase.
Edukacija proizvoaa i korisnika drvne biomase, kao i preduzea koja se bave
prodajom i ugradnjom sistema grijanja je od velikog znaaja, jer je veina sistema na
38
Preporuke se mogu nai u izvjetaju izdatom od strane Stalnog komiteta za umarstvo ad hoc radne grupe II u julu 2008. o
mobilizaciji i efikasnom korienju drva i drvnih ostataka za proizvodnju energije. Izvjetaj se moe preuzeti na:
http://ec.europa.eu/agriculture/fore/publi/sfc_wgii_final_report_072008_en.pdf
87
biomasu zastarjela i neefikasna i postoji veliki potencijal za poveanje korienja

biomase u domainstvima i u javnom sektoru. Posebno je veliki potencijal u sektoru
domainstava gdje bi se zamjenom postojeih sistema grijanja i kotlova na drvo sa
energetski efikasnijim ureajima realizovale znatne utede. Ovi efekti bi bili i znatno
izraeniji ukoliko bi ih pratile mjere energetske efikasnosti u domainstvima i to
prevashodno zamjene stolarije na objektima i postavljanje izolacije.
U Crnoj Gori trite biomase nije optimalno organizovano. Organizacija trita moe biti
poboljana kroz udruenja i umreavanje proizvoaa drvne biomase, koji bi mogli
pokriti potrebe velikih potroaa, kao to su sistemi daljinskog grijanja na biomasu za
gradove ili vee javne objekte. Vea ponuda raznih oblika biomase na tritu e
generisati tranju za biomasom, koja je mnogo jeftinija od fosilnih goriva.
Uspostavljanje sistema daljinskog grijanja na biomasu, posebno u javnim zgradama,
takoe se navodi kao jedan od glavnih ciljeva. To se moe postii putem dravnog
sistema zelenih javnih nabavki. tavie, postoje gradovi i sela koji su okrueni umom,
koji jo uvijek koriste fosilna goriva za grijanje objekata. Ovo se posebno odnosi na
javne objekte. Grijanje fosilnim gorivima, posebno ugljem, u nekim oblastima uzrokuje
lo kvalitet vazduha tokom sezone grijanja. Uspostavljanje sistema daljinskog grijanja
na biomasu e rezultirati dugoronim smanjenjem emisija, kao i smanjenjem trokova
grijanja objekata.
Veoma je vaan razvoj novih politika koje e omoguiti vee korienje biomase u
Crnoj Gori na ekonomski opravdan nain. To e se naroito postii kroz investicije u
sisteme daljinskog grijanja na biomasu, podrku proizvoaima i njihovim udruenjima,
kao i sredstavima za sprovoenje mjera energetske efikasnosti i prelaska na nove
sisteme grijanja u javnim zgradama i domainstvima.
Uticaj na druge sektore:

(a) Na koji nain ce se pratiti uticaj koricenja energije biomase na druge sektore koji se
baziraju na poljoprivredi i umarstvu? Koji su to uticaji? (Ako je moguce, navedite
informacije i o kvantitativnim efektima). Da li je pracenje ovih uticaja planirano u
buducnosti?
Trenutno nisu razvijene metode za praenje uticaja korienja biomase u energetske
svrhe na druge sektore koji se baziraju na poljoprivredi i umarstvu.
(b) Kakav se razvoj oekuje u drugim sektorima baziranim na poljoprivredi i umarstvu
koji bi mogao imati uticaj na koricenje energije? (Npr. da li bi poboljana efikasnost/
produktivnost mogla povecati ili smanjiti koliinu nusproizvoda dostupnih za koricenje
energije?)
U sluaju donoenja odluke o intenzivnijem gazdovanju umama, bilo bi vie drvne
mase na raspolaganju sektoru drvne industrije, a samim tim bi se poveao procenat
drvnog ostatka koji bi mogao da se koristi za proizvodnju energije.
88
4.7 Planirani statistiki transferi izmeu drava lanica i planirano uestvovanje u

zajednikim projektima sa drugim dravama lanicama i treim zemljama
U ovom poglavlju mora se opisati oekivano koricenje mehanizama saradnje izmeu
drava lanica i drava lanica i trecih zemalja. Ove informacije treba da se oslone na
one date u dokumentu iz lana 4 (3) Direktive 2009/28/EC.
Crna Gora planira da ostvari svoje ciljeve vezane za obnovljive izvore energije
korienjem domaih izvora (osim uvoz biodizela). Ne planira se korienje statistikih
transfera ili uee u zajednikim projektima sa drugim dravama lanicama, i iz tog
razloga, pitanja u ovom poglavlju nisu relevantna.
5. Procjene
5.1 Ukupan oekivani doprinos svake tehnologije koja koristi obnovljive izvore
energije za zadovoljenje obavezujuih ciljeva za 2020. godinu i indikativne
putanje za udjele energije iz obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije,
za grijanje i hlaenje i u saobraaju
Elektroenergetski sektor
Elektrina energija iz obnovljivih izvora do 2020. godine e se uglavnom proizvoditi iz
hidroelektrana (velikih i malih) i vjetroelektrana. Pored njih, prisutne e biti elektrane na
biomasu i solarni fotonaponski sistemi, ali sa mnogo manjim udjelom.
U sljedeih dvije do tri godine oekuje se realizacija veeg broja projekata, uglavnom
izgradnje malih hidroelektrana i dvije vjetroelektrane (VE Moura i VE Krnovo).
U 2020. godini, u proizvodnji elektrine energije iz obnovljivih izvora, predvieni su
sljedei djeli pojedinih vrsta obnovljivih izvora energije: 81,5% iz velikih i malih
hidroelektrana, 13,8% iz vjetroelektrana, 4% iz elektrana na biomasu i 0,7% iz solarnih
elektrana.
to se tie malih hidroelektrana, ukupno 90 MW novih proizvodnih kapaciteta bi trebalo
ui u pogon do 2020. godine. Vjetroelektrane postaju sve vaniji obnovljivi izvor
elektrine energije sa sve veim udjelom u proizvodnji i planirano je da e oko 150 MW
vjetroelektrana e biti puteno u rad do 2020. godine. Oekuje se izgradnja oko 29 MW
kapaciteta u elektranama na biomasu (vrsta biomasa i biogas) i 10 MW kapaciteta u
solarnim elektranama. Za ove nove objekte ne postoje tehnike prepreke u smislu
prikljuenja
na
mreu.
Broj oekivanih radnih sati, prema tehnologijama, koji se koristio za obraun GWh u
tabelama 10a i 10b je: vjetroelektrane - 2300 sati, solarne elektrane - 1650 sati, velike
hidroelektrane - 2300 sati, male hidroelektrane - 3200 sati.
89
Sektor grijanja i hlaenja

Ukupan iznos obnovljive energije za grijanje i hlaenje (Tabela 11) u 2020. godini e biti
oko 121.5 ktoe.
vrsta biomasa, sa ueem od 89% u 2020. godini, e igrati glavnu ulogu u ukupnoj
energiji iz obnovljivih izvora u proizvodnji energije za grijanje i hlaenje. vrsta biomasa
podrazumijeva drvnu biomasu i biomasu iz poljoprivrede. Oekuje se da e se skoro
sva energija (82%) od ukupne potronje biomase za grijanje i hlaenje potroiti u optoj
potronji (domainstva, usluge, poljoprivreda, graevinarstvo).
Sektor saobraaja
Ukupan iznos obnovljive energije u saobraaju (tabela 12) u 2020. godini e biti oko 22
ktoe.
Obnovljivi izvori energije koji se troe za saobraaj u 2020. godini e se uglavnom
sastojati od energije biogoriva (8%), dok e ostatak udjela biti od elektrine energije
(2,2%), koja se do 2020. godine nee koristiti u drumskom saobraaju.
Oekuje se da e se praktino sva biogoriva odnositi na biodizel.
90
Tabela 10.a: Procjena ukupnog doprinosa (instalisani kapacitet, bruto proizvodnja elektrine energije) koji se oekuje od svake tehnologije za
proizvodnju obnovljive energije u Crnoj Gori da bi se ispunili obavezujui ciljevi za 2020. godinu i indikativne putanje za udio energije iz
obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije za period 2009-2014.
2009
2010
2011
2012
2013
2014
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
Hidro:
635,7
1684,6
635,7
1684,6
635,7
1684,6
635,7
1684,6
635,7
1684,6
636,7
1686,6
<1MW
1MW10 MW
8,7
18,6
8,7
18,6
8,7
18,6
8,7
18,6
8,7
18,6
9,7
20,6
>10MW
627
1666
627
1666
627
1666
627
1666
627
1666
627
1666
Od ega reverzibilne
Geotermalna
Solarna:
fotonaponska
Koncentrisana solarna
elektrana
Plima i osjeka, talasi,

okean
Vjetar:
Na kopnu
Sa mora
Biomasa:
vrsta
Biotenosti
UKUPNO
635,7
1684,6
635,7
1684,6
635,7
1684,6
635,7
1684,6
635,7
1684,6
636,7
1686,6
biogas
39
Od ega kogeneracija
39
91
Tabela 10.b: Procjena ukupnog doprinosa (instalisani kapacitet, bruto proizvodnja elektrine energije) koji se oekuje od svake tehnologije za
proizvodnju elektrine energije iz obnovljivih izvora u Crnoj Gori da bi se ispunili obavezujui ciljevi za 2020. godinu i indikativne putanje za
udio energije iz obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije za period 2015-2020.
2015
2016
2017
2018
2019
2020
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
MW
GWh
Hidro:
660,5
1781
744
1789
752,8
1813
821,3
1999
826
2012
826
2050
<1MW
4,5
14
4,5
14
6,8
20,3
11,2
35,1
11,2
35,1
11,2
35,1
1MW10 MW
29
88
32
96
38,5
113,7
81,6
238,9
86,3
251,9
86,3
251,9
>10MW
627
1679
707,5
1679
707,5
1679
728,5
1725
728,5
1725
728,5
1763
Od ega reverzibilne
Geotermalna
Solarna:
3,2
5,3
9,9
11,6
13,2
14,9
10
16,5
fotonaponska
3,2
5,3
9,9
11,6
13,2
14,9
10
16,5
Vjetar:
118
271,4
125,5
288,6
125,5
288,6
151,2
347,8
Na kopnu
118
271,4
125,5
288,6
125,5
288,6
151,2
347,8
Sa mora
Biomasa:
22,5
9,4
31,3
14,1
46,6
17,7
58,5
19,1
63,5
29,3
101
4,8
15,5
7,2
23,7
10,2
33,8
12,6
42,2
12,8
43,7
22,4
81,2
2,2
2,2
7,6
3,9
12,8
5,1
16,3
6,3
19,8
6,9
19,8
Biotenosti
UKUPNO
670,7
1808,8
759,4
1830,2
891,9
2142,6
972,5
2359,3
979,6
2379
1016,5
2515,3
0,1
0,6
0,2
0,84
0,2
1,08
0,3
1,32
0,4
1,68
10,5
40,2
Koncentrisana
elektrana
Plima i
okean
osjeka,
solarna
talasi,
vrsta
biogas
40
Od ega kogeneracija
40
92
Tabela 11. Procjena ukupnog doprinosa (finalna potronja energije 41) koji se oekuje od svake tehnologije za proizvodnju obnovljive energije u
Crnoj Gori da bi se ispunili obavezujui ciljevi za 2020. godinu i indikativne putanje za udio energije iz obnovljivih izvora u sektoru grijanja i
hlaenja za period 2009 2020. (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Geotermalna (iskljuujui
niskotemperaturnu toplotu u primjeni u
toplotnim pumpama)
Solarna
0,7
0,7
1,0
1,2
1,4
1,7
2,1
2,4
2,9
3,3
Biomasa
59,7
59,8
72,9
81,3
88,9
91
101,7
101,4
104,7
104,8
105,9
108
vrsta
59,7
59,8
72,9
81,3
88,9
91
101,7
101,4
104,7
104,8
105,9
108
1,5
2,2
2,4
2,8
3,7
5,1
6,4
7,1
7,9
8,7
9,6
10,2
1,2
1,8
1,9
2,1
2,6
3,8
4,3
4,8
5,4
6,1
6,7
7,2
0,3
0,4
0,5
0,7
1,1
1,3
2,1
2,3
2,5
2,6
2,9
61,2
62
76
84,8
93,6
97,3
109,5
110,2
114,7
115,9
118,4
121,5
4,1
5,5
7,2
9,2
10,8
12
12,6
58,9
58,7
71,8
78,2
85,3
87,4
92,6
91,8
91,3
90,4
89,7
88,3
Biogas
42
Biotenosti
Obnovljiva energija iz toplotnih pumpi:

-od ega aerotermalna
-od ega geotermalna
-od ega hidrotermalna

Ukupno
43
Od ega daljinsko grijanje
Od ega biomasa u domainstvima
44
41
Direktno korienje i daljinsko grijanje definisano u lanu 5(4) Direktive 2009/08/EC

Uzeti u obzir samo ona koja su usaglaena sa kriterijom odrivosti (lan 5(1) poslednji podstav Direktive 2009/28/EC.
43
Daljinsko grijanje i/ili hlaenje kao dio ukupne potronje za grijanje i hlaenje iz obnovljivih izvora (RES- DH)
44
Iz ukupne potronje iz obnovljivih izvora energije za grijanje i hlaenje
42
93
Tabela 12: Procjena ukupnog doprinosa koji se oekuje od svake tehnologije za proizvodnju obnovljive energije u Crnoj Gori da bi se ispunili
obavezujui ciljevi za 2020. i indikativne putanje za udio energije iz obnovljivih izvora u sektoru saobraaja 2009-2020. (ktoe)
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Biodizel
1,4
5,0
5,2
6,8
8,7
10,9
13,1
15,3
17,2
Od ega biogoriva
lan(1) 21(2)
Od ega uvezeno47
1,4
5,0
5,2
6,8
8,7
10,9
13,1
15,3
17,2
Vodonik iz obnovljivih
izvora
Obnovljiva elektrina
energija
1,3
1,6
2,8
3,0
3,4
3,7
3,9
4,1
4,3
4,4
4,6
4,8
1,3
1,6
2,8
3,0
3,4
3,7
3,9
4,1
4,3
4,4
4,6
4,8
Ostalo (kao biogas,

biljna ulja itd)
Od ega biogoriva (1)

lan 21(2)
1,3
1,6
2,8
4,4
8,4
8,9
10,7
12,8
15,2
17,5
19,9
22
Bioetanol / Bio- ETBE

Od ega biogoriva
lan 21(2)
45
Od ega uvezeno46
Od ega drumski
saobraaj
Od toga ostali saobraaj
Ukupno
45
Biogoriva navedena u lanu 21(2) Direktive 2009/28/EC

Od ukupnog iznosa bioetanola/ bio- ETBE
47
Od ukupnog iznosa biodizela
46
94
5.2 Ukupan doprinos koji se oekuje od mjera energetske efikasnosti i mjera

utede energije u ispunjavanju obavezujuih ciljeva za 2020. godinu i indikativne
putanje za udio energije iz obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije,
grijanju i hlaenju i saobraaju
Nain efikasnog korienja energije, mjere za poboljanje energetske efikasnosti i
druga pitanja od znaaja za energetsku efikasnost su regulisani Zakonom o energetskoj
efikasnosti. Prema Zakonu o energetskoj efikasnosti, politika energetske efikasnosti i
aktivnosti za poboljanje energetske efikasnosti su utvreni Strategijom energetske
efikasnosti koja se sprovodi kroz trogodinje akcione planove energetske efikasnosti.
Jedan od prioritetnih zahtjeva Direktive 2006/32/EC o efikasnom krajnjem korienju
energije i energetskim uslugama je obaveza utvrivanja indikativnog cilja energetske
efikasnosti. Indikativni cilj predstavlja planiranu utedu finalne potronje energije u Crnoj
Gori, koja se izraava u apsolutnom iznosu u GWh ili ekvivalentnoj jedinici i u
procentima u odnosu na prosjenu finalnu potronju energije. U cilju ispunjenja ove
obaveze Vlada Crne Gore je aprila 2011. donijela Odluku o utvrdjivanju indikativnog
cilja poboljanja energetske efikasnosti (Sl. list Crne Gore 48/11). Indikativni cilj je
utvren u iznosu od 58,9 ktoe odnosno 9% finalne potronje primarne energije u Crnoj
Gori. Ovaj indikativni cilj je utvren na period od devet godina 2010-2018. godine i
izraunava se na osnovu podataka o finalnoj potronju energije za petogodinji period
(2002-2006), a prema metodologiji koju je utvrdilo Ministarstvo ekonomije potujui
preporuke date Direktivom 2006/32/EC (Sl. list Crne Gore 18/11).
Domainstva
Prema scenariju datom u Strategiji razvoja energetike, domainstva bi troila oko 23%
finalne potronje energije (ili 12,6 PJ) u 2018. godini. Politika energetske efikasnosti u
sektoru domainstva se zasniva na paketu instrumenata kojima e se pokriti razliiti
aspekti potronje energije u domainstvima. Paket instrumenata ima za cilj da povea
svijest graana o potronji energije i moguim energetskim utedama, obezbijedi
podsticaje da ohrabri graane da sprovode mjere energetske efikasnosti u svojim
domovima i da regulie energetske karakteristike zgrada tokom izgradnje i
rekonstrukcije.
Mjere utede energije u domainstvima obuhvataju: info kampanje, dodatne edukacije i
obuke, energetsko oznaavanje ureaja za domainstvo i usvajanje energetskih
standarda, individualno mjerenje energije, program finansijske podrke za fizika lica za
ulaganje u solarne sisteme i moderne sisteme na biomasu, i sprovoenje mjera
energetske efikasnosti i plana energetskog renoviranja za stambene zgrade. Sredstva
za sprovoenje ovih mjera sastoje se od kampanja podizanja svijesti, obezbjeivanja
podsticaja, ukljuujui povoljne kredite, tehniku pomo i savjetovanje.
Oekivana uteda energije u 2018. godini u sektoru domainstva iznosi 1,1 PJ.
95
Usluge
Sektor usluga obuhvata komercijalne i javne usluge. Uee sektora usluga u ukupnoj
potronji energije u 2018. godini iznosi oko 11% (ili 6 PJ).
Paket mjera energetske efikasnosti u sektoru usluga obuhvata: razvoj energetskog
menadmenta u javnom sektoru; uspostavljanje i sprovoenje kriterijuma energetske
efikasnosti u javnim nabavkama dobara i usluga; poboljanje energetskih karakteristika
zgrada u javnom sektoru; sprovoenje mjera za poboljanje energetske efikasnosti u
javnim preduzeima u jedinicama lokalne samouprave i drugim javnim preduzeima (na
strani tranje); uspostavljanje energetskog menadmenta u komercijalnim uslugama;
program podsticanja korienja solarne energije u sektoru turizma; razvijanje
mehanizama za poboljanje energetskih karaketeristika komercijalnih nestambenih
zgrada itd.
Oekivana uteda energije u 2018. godini u sektoru usluga iznosi 0,78 PJ.
Industrija
Industrija e predstavljati oko 36% ukupne potronje finalne energije u 2018. godini (ili
19,9 PJ).
Industrijski sektor je zabiljeio pad od 50% u potronji energije u periodu od 2009. do
2011, zbog smanjene proizvodnje u KAP-u i eljezari, dok od 2014. godini biljei rast i
oekuje se da e od 2016. godine KAP raditi sa 220MW a eljezara sa 35 MW.
Uspostavljanje energetskog menadmenta u industriji predstavlja vanu mjeru i prvi
korak ka sistematskom i postepenom radu na poboljanju energetske efikasnosti na
svim nivoima u ovom sektoru.
Oekivana uteda energije u 2018. godini u industrijskom sektoru iznosi 0,48 PJ.
Saobraaj
Sektor saobraaja predstavlja oko 30% ukupne finalne potronje energije (16,4 PJ) u
2018. godini.
Paket mjera energetske efikasnosti za smanjenje potronje energije u sektoru
saobraaja obuhvata: programi za uvoenje kriterijuma energetske efikasnosti i zatite
ivotne sredine u investicije u saobraajnu infrastrukturu; uspostavljanje i sprovoenje
kriterijuma energetske efikasnosti u javnim nabavkama vozila i transportnim uslugama u
irem javnom sektoru; infrastrukturne mjere u sektoru saobraaja sa efektima utede
energije; kampanje o energetski efikasnom ponaanju u saobraaju; javne kampanje za
podizanje opte svijesti za kupovinu energetski efikasnih vozila, vozila na alternativna
goriva, efikasno odravanje vozila, energetski svjesna vonja, korienje bicikla na
96
kraim destinacijama umjesto vonje automobilima i korienje javnog prevoza na

srednjim i duim relacijama, itd.
Oekivana uteda energije u 2018. godini u sektoru saobraaja iznosi 1,1 PJ.
Ukupan oekivani doprinos mjera energetske efikasnosti i mjera za utedu energije u
cilju ispunjavanja obavezujuih ciljeva za 2020. godinu i indikativne putanje za udjele
energije iz obnovljivih izvora u proizvodnji elektrine energije, grijanju i hlaenju, kao i u
saobraaju je prikazan u tabeli 1, poglavlje 2.
5.3 Procjena uticaja
Oekivani trokovi podsticajnih mjera za korienje obnovljivih izvora energije u

proizvodnji elektrine energije po tehnologijama prikazani su u tabeli 13.
Tabela 13: Procjena trokova podsticajnih mjera za korienje obnovljivih izvora

energije u proizvodnji elektrine energije (EUR):
Tehnologija
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Vjetroelektrane
29.341.486
31.825.026
32.461.526
39.902.707
Postrojenja na
biomasu
2.300.222
3.587.457
5.218.614
6.645.859
7.019.728
13.304.392
Postrojenja na
biogas
1.136.554
1.258.652
2.162.232
2.808.536
3.479.828
3.549.425
Solarne
elektrane
860.534
1.639.560
1.959.523
2.274.398
2.618.659
2.957.854
Hidroelektrane
(do 10MW)
208.800
7.229.236
8.059.764
11.913.222
24.626.213
26.251.966
26.777.005
UKUPNO
208.800
11.526.545
14.545.433
50.595.076
68.180.031
71.831.707
86.491.383
Trokovi prikazani u tabeli 13. se odnose na procijenjene ukupne podsticaje koje treba
platiti do 2020. godine, u skladu sa predvienim razvojnim projektima i kretanjima
podsticajnih cijena koje treba isplatiti za ve ugovorene i budue projekte do 2020.
godine, uz primijenjeni predvieni indeks porasta potroakih cijena od 2% godinje,
svake godine. Projektovana instalisana snaga obnovljivih tehnologija koje koriste
obnovljive izvore energije do 2020. godine je predstavljena u tabelama 10a i 10b.
97
Prosjena (podsticajna) otkupna cijena elektrine energije proizvedene iz obnovljivih

izvora prikazana je za svaku godinu u tabeli 14.
Tabela 14: Prosjena otkupna cijena elektrine energije iz obnovljivih izvora po
godinama
Godina
Prosjena otkupna cijena

(EUR/MWh)
2014
104,40
2015
105,22
2016
108,91
2017
109,14
2018
107,49
2019
109,83
2020
114,97
Vano je napomenuti da se ukupni trokovi prikazani u tabeli 13 odnose samo na period

do 2020. godine. Poto su ugovori sa povlaenim proizvoaima o kupovini kompletne
proizvodnje po garantovanim cijenama potpisani na period od 12 godina, ovo znai da
bi finansiranje podsticajne cijene trebalo da bude nastavljeno nakon 2020. godine.
Doprinos smanjenju emisije gasova sa efektom staklene bate
Doprinos smanjenju emisije gasova sa efektom staklene bate se odreuje u skladu sa
projekcijama proizvodnje elektrine energije iz obnovljivih izvora energije, korienja
obnovljivih izvora energije u saobraaju i korienja obnovljivih izvora energije za
grijanje i hlaenje u 2020. godini.
U cilju utvrivanja doprinosa obnovljivih izvora energije u smanjenju emisija gasova sa
efektom staklene bate, napravljena je procjena, tzv. izbjegnute emisije CO2 usljed
upotrebe obnovljivih izvora energije umjesto fosilnih goriva. Izbjegnuta emisija odreuje
se na nain da koliina elektrine energije iz obnovljivih izvora energije, koliina
obnovljive energije za grijanje i hlaenje i koliina obnovljive energije u saobraaju,
predviene ovim akcionim planom, zamjenjuje fosilna goriva i za njih odreenu CO 2
emisiju.
Posmatrano po pojedinim sektorima, u proizvodnji elektrine energije iz obnovljivih
izvora energije, poreenje je napravljeno sa elektranama na fosilna goriva. Za proraun
98
je uzeta specifina emisija iz termoelektrane TE Pljevlja 1. Emisija CO 2 bi bila 3217 kt,

od ega zamjena velikih hidroelektrana fosilnim gorivima ini 2255 kt CO 2. Izbjegnuta
emisija CO2 iz saobraaja odreena je kroz razliku emisija iz dizel goriva i biodizela, i
iznosi 51,7 kt. Smanjenje emisija CO2 u sektoru grijanja i hlaenja pretpostavlja
korienje lo ulja umjesto obnovljivih izvora energije i iznosi 377 kt.
Oekivano smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bate, uz navedene
pretpostavke, iznosilo bi 364,6 kt u 2020. godini, to je oko 91,4% ukupne emisije
gasova sa efektom staklene bate u Crnoj Gori.
Oekivano otvaranje novih radnih mjesta
Mogunost otvaranja novih radna mjesta, kao rezultat veeg korienja obnovljivih
izvora energije, nije posebno analizirana za Crnu Goru, ali praktino svi projekti
obnovljivih izvora energije koji e biti u sistemu podsticaja su investirani i izgraeni od
strane privatnog sektora. Meutim, ne oekuje se znaajan pomak u korienju
domaih proizvodnih tehnologija i otvaranju radnih mjesta. Ne postoji domaa
proizvodnja vjetroturbina i one e biti uvezene. Samo jedan manji dio investicija u
vjetroelektrane e ui u finansijski tok Crne Gore. Projekti vezani za biomasu, biogas i
deponijski gas generalno doprinose u mnogo veoj mjeri otvaranju novih radnih mjesta i
mobilizaciji sektora umarstva i poljoprivrede, drvne industrije i upravljanja otpadom, i u
direktnoj su funkciji razvoja sistema grijanja, doprinosei kohezionoj politici na lokalnom
nivou. irom upotrebom ovog potencijala do 2020. godine se oekuje otvaranje niza
direktnih i indirektnih radnih mjesta. Korienje hidropotencijala obzirom na tradiciju
domae industrije takoe obezbjeuje odrivi razvoj sektora. to se tie korienja
solarne energije, toplotnih pumpi, mikro-kogeneracije, posebno u pogledu poveanja
energetske efikasnosti u zgradama, smatra se najpropulzivnijim sektorom koji e kroz
investicije u javnom, ali i privatnom sektoru, doprinijeti stvaranju veeg broja radnih
mjesta u proizvodnji opreme, ugradnji i njenom odravanju.
5.4 Izrada Nacionalnog akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora i
praenje njegovog sprovoenja
(a) Na koji nain su regionalne i/ili lokalne vlasti i/ili gradovi uestvovali u izradi
ovog akcionog plana? Jesu li bili ukljueni i drugi zainteresovani?
Nacionalni akcioni plan korienja energije iz obnovljivih izvora je uraen u skladu sa
Strategijom razvoja energetike Crne Gore, kao to je predvieno u lanu 17 Zakona o
energetici. Strategija je izraena nakon opsenih konsultacija sa jedinicama lokalne
samouprave, drugim javnim grupama, privatnim sektorom i irom javnosti.
(b) Da li postoje planovi za izradu regionalnih/lokalnih strategija za korienje
obnovljivih izvora energije? Ako je tako, objasnite. U sluaju da se nadlenosti
prenesu na regionalni/lokalni nivo, kojim e se mehanizmima obezbijediti
usklaenost s nacionalnim ciljevima?
99
lan 11 Zakona o energetici propisuje obavezu jedinica lokalne samouprave da

pripreme lokalne energetske planove koji ukljuuju mjere za korienje obnovljivih
izvora energije, u skladu sa Strategijom razvoja energetike i akcionim planom
korienja energije iz obnovljivih izvora. Lokalni energetski planovi se usvajaju za period
od 10 godina. Jedinice lokalne samouprave su u obavezi da podnose godinji izvjetaj o
realizaciji lokalnih energetskih planova Ministarstvu ekonomije, kako bi se obezbjedila
njihova usaglaenost sa nacionalnim ciljevima.
(c) Objasnite postupak javnih konsultacija koji je sproveden u cilju izrade ovog
akcionog plana.
Kao to je ve pomenuto, ovaj akcioni plan je uraen u skladu sa Strategijom razvoja
energetike Crne Gore, koja je izraena nakon opsenih konsultacija sa jedinicama
lokalne samouprave, drugim javnim grupama, privatnim sektorom i irom javnosti.
(d) Navedite nacionalnu kontakt taku/nacionalni organ ili tijelo nadleno za
praenje akcionog plana za obnovljive izvore energije?
Praenje akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora je u nadlenosti
Ministarstva ekonomije.
(e) Da li imate sistem za praenje sprovoenja akcionog plana za obnovljive
izvore energije, ukljuujui indikatore za pojedinane mjere i instrumente? Ako je
tako, navedite to vie detalja o tome.
Ministarstvo ekonomije (Direktorat za energetiku/Direkcija za obnovljive izvore energije)
je odgovorno za praenje sprovoenja akcionog plana korienja energije iz obnovljivih
izvora. lan 18 Zakona o energetici definie postupak praenja sprovoenja plana, koji
obuhvata detaljnu i stalnu procjenu svih procedura i podataka u vezi sa proizvodnjom i
distribucijom energije iz obnovljivih izvora. Pored toga, Regulatorna agencija za
energetiku ima zadatak da vri nezavisnu godinju analizu udjela obnovljivih izvora
energije u bruto proizvodnji i potronji elektrine energije i da objavljuje svoje rezultate.
100

9 93 11 12 2014 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 93 11 12 2014 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REZIME

PREDLOGA NACIONALNOG AKCIONOG PLANA KORIENJA ENERGIJE IZ OBNOVLJIVIH IZVORA

- funkcionisanje elektroenergetske mree u cilju to veeg preuzimanja energije iz obnovljivih izvora,

OIE-grijanje i hlaenje1 (%)

OIE-elektrina energija2 (%)

Ukupan udio OIE4 (%)

Od ega iz mehanizama saradnje5

Obnovljiva energija iz toplotnih pumpi:

-od ega geotermalna

-od ega hidrotermalna

Od ega daljinsko grijanje

Od ega biomasa u domainstvima

Direktno korienje i daljinsko grijanje definisano u lanu 5(4) Direktive 2009/08/EC

Ostalo (kao biogas,

Od ega biogoriva (1)

Bioetanol / Bio- ETBE

Biogoriva navedena u lanu 21(2) Direktive 2009/28/EC

Nacrt nacionalnog akcionog plana korienja energije iz obnovljivih izvora do 2020.

Imajui u vidu projekte ija je realizacija planirana u narednom periodu, predvia se

NACIONALNI AKCIONI PLAN

Podgorica, jul 2014. godine

1. Pregled nacionalne politike vezane za obnovljive izvore energije

3. Ciljevi i indikativne putanje za korienje obnovljivih izvora energije

3.1 Cjelokupni nacionalni cilj ....................................................................................................... 10

1. Pregled nacionalne politike vezane za obnovljive izvore energije

Neprekidno, sigurno, visokokvalitetno i raznovrsno

Obezbjeivanje razvoja energetskog sektora zasnovano na

Obezbjeivanje liberalizovanog, nediskriminatornog,

ispunjenja meunarodnih tehnikih standarda, energetske efikasnosti, smanjenja

Zakon o energetici (Sl.

Ovaj zakon definie energetske djelatnosti i ureuje uslove

uslove korienja obnovljivih izvora energije i kogeneracije;

Ovim zakonom ureuje se nain efikasnog korienja

Vani meunarodni sporazumi ratifikovani u skladu sa Ustavom Crne Gore, koji

Zakon o ratifikaciji Sporazuma izmeu Evropske zajednice i Republike Crne

Zakonodavni i regulatorni okvir, uspostavljen u cilju sprovoenja projekata u oblasti

garancije porijekla, blia sadrina garancije porijekla i nain dostavljanja

energije iz obnovljivih izvora, donoenje Nacionalnog akcionog plana korienja energije

2. Oekivana finalna potronja energije za period 2010-2020

(3) saobraaj u skladu sa

(4) bruto finalna potronja

(1) grijanje i hlaenje

(2) elektrina energija

(4) bruto finalna

3. Ciljevi i indikativne putanje za korienje obnovljivih izvora

B. Nacionalni cilj udjela energije iz obnovljivih

C. Oekivana bruto finalna potronja energije u 2020.

D. Oekivana bruto finalna potronja energije iz

3.2 Sektorski ciljevi i indikativne putanje

Elektrina energija: 51,4%,

Kada je u pitanju proizvodnja elektrine energije, poveanje proizvodnje iz obnovljivih

OIE-grijanje i hlaenje25 (%)

OIE-elektrina energija26 (%)

Ukupan udio OIE28 (%)

Od ega iz mehanizama saradnje29

Kao dio B Aneksa I Direktive

S2009 + 30% (S2020

S2009 + 45% (S2020

S2009 + 65% (S2020

Putanja minimalnog udjela OIE u

Putanja minimalnog udjela OIE u

(B) Oekivana bruto

(C) Oekivana finalna