Sayfa | 1

HUKUK
Hukukun Tanm:
Toplumu dzen altna alan ve kiiler aras ilikileri dzenleyen, ortak yaamn
huzur ve gven iinde akn salayan, gerektiinde adaleti yerine getiren,
kamu gc ile desteklenen ve devlet tarafndan yaptrmlarla gvence altna
alnan kurallar btndr.
Hukukun eleri: 1) Kural, 2) Yaptrm, 3) Devlet. (Bunlar olmadan hukuk
olamaz.)
Hukuk: Szck Arapa kkenli olup, gnmz Trkesine Osmanlca
zerinden aktarlmtr. Arapa oul eki ile Haklar (anlam genilemesiyle
Haklar Sistemi) anlamna gelir. Kelime kknde Gereklik anlam da
bulunur. (Azerice: Hquq, zbeke: Huquq, Farsa: Hukuk)
Tze: Hukuk szcnn Trke karl olup, bu
Trkesindeki kelime kknde Dzenleme anlam bulunur.

szcn

Asya

Dier Baz Dillerde Hukuk Szc

Yunanca Canon (Kanon) szc ile de balants bulunan Arapa Kanun
szc Farsa, Hinte, Pakice ve Afganca dillerinde hem Yasa (kural) hem de
Hukuk (kurallar sistemi) anlamna gelir.
us/Jus: (Latince) Ayn zamanda Hak demektir.
Recht: (Almanca) Hak, doruluk manalaryla balantldr.
Law: (ngilizce) Yasa anlamna da gelmektedir. (Norvee: Lov)
Droit: (Franszca) Ayrca Hak anlam da tamaktadr.
Zakon: (Rusa) Yasa manas da tar. (Slav dillerinin ounda ayn kelime
kullanlr.)
Grlecei zere Hukuk szc pek ok dilde, hak ve yasa gibi anlamlarla
yakndan balantldr.

Hukuk ve Toplum
Hukuk insanlarn birbirlerine Tahamml etmelerini (Katlanmalarn) ister. Bu
herkesin uymas gereken bir zorunluluktur. Daha sonra ise bireylerin Formel
Sayg gsterecek biimde bir davranla toplumsal ilikilerini ve kamu
hizmetlerini yerine getirmeleri beklenir.
Formel Sayg (Resmi / Biimsel Sayg): Gzlemlenebilen bir davran
biimidir. Kiinin gerek fikri olmayabilir. Zorlamayla ortaya kar. Bu zorlama
bazen toplumsal bazen de hukuk kkenli olabilir. rnein Devlet Memurlar
Kanunu memurun amirine kar saygl davranmasn zorunlu klar. (Trkedeki
Sayg Gstermek deyimi bu durumu ifade eder.) Hukuk bu sayg tr ile
ilgilenir.

Sayfa | 2

nformel (Gayrresmi / Biimd Sayg): Kiinin gerek fikrinden

kaynaklanr. seldir. Zorlama ile deitirilemez. Ancak karlkl etkileim ile
zamanla olumlu veya olumsuz ynde kendiliinden deiebilir. (Trkedeki
Sayg Duymak deyimi ile ifade edilir.) Hukuk bu sayg tr ile ilgilenmez.
HUKUK FELSEFES: Hukukun dnsel altyapsnn nasl olutuu, hukuk
anlaynn ve ihtiyacnn nasl ortaya kp gelitii incelenir. Gerek hayat
iinde somut olaylara, soyut hukuk kurallarnn nasl uygulanaca ve bu
nedenle ortaya kabilecek sorunlar anlalmaya allr. Hukukun kayna,
amac, adalet kavramnn ierii ve oluumu, hukuk dzenlerinin dayanaklar
balca ilgi alanlardr.
HUKUKUN TRLER
1. Pozitif (Mspet) Hukuk: Uygulanan, var olan, yrrlkte olan hukuktur.
(Mevzuat: Bir alandaki yrrlkte olan hukuk kurallarnn tmdr. r:
Yksekrenim Mevzuat)
2. deal Hukuk: Olmas gereken hukuktur. Var olan kurallarn doruluu
tartlr. r: dam cezasnn doruluu tartmalar.
3. Normatif Hukuk: Kural koyucu hukuktur. Pozitif hukukla ideal hukukun
atmasndan doar ve yeni kurallar oluur.
- lga: Hukuk kuralnn yrrlkten kaldrlmas ilemidir.
- Mlga: Yrrlkten kaldrlm. r: Mlga Madde, Mlga Kanun.
TOPLUMSAL KURALLAR
Bir toplumda, insanlar zerinde etkili olan hukuktan baka kurallar da vardr.
Bunlarn en nemlileri unlardr:
1. Din Kurallar: Kaynann insanst bir g olduuna inanlr. Bu g ou
zaman Tanr inanc ile belirginleir. Ayrca pek ok dinde bu inanc
tamamlayan Kutsal Kitap ve Eli (Peygamber, Yalva) inanlar bulunur.
Kayna tanrsal olduu iin bu kurallarn deitirilmesi ok zor hatta
imkanszdr. Din kurallar deiik dinlerde insanlar lmden sonra dirili,
yeniden dnyaya gelme, cennet ve cehennem gibi farkl dl ve cezalar ile
iyi birer insan olmaya yneltmeyi amalar.
2. Gelenek (rf) Kurallar: Kayna toplumun kendisidir. Toplum bir fayda
bulduu iin nesilden nesile aktarr. Din kurallar kadar olmasa da yine de
deitirilmeleri olduka zordur. Toplumun kulland en nemli yntemler
dlama, knama, dayanma, yardmlama, ziyaret gibi uygulamalardr.
* Tre: Gemi alarda yazl olmayan hukuk kurallar demektir. ada
devletler (bazlar hari), Treyi hukuk olarak kabul etmez.
3. Grg (Adap) Kurallar: Kimi kaynaklara gre Gelenek kurallarnn bir trdr.
Farkl sosyal evrelerde ortama gre deien basit davran kalplardr. Bu
kurallar kiinin toplum iinde nasl davranmas gerektiini dzenler.

Sayfa | 3

Selamlama, yemek yeme kurallar, saygl davranma gibi. Uyulmadnda

karlalacak tepki hafiftir. Bu tepki ounlukla Ayplama eklindedir.
4. Ahlak Kurallar: yiye ve doruya ynelmi eylemi talep eden kurallardr. Baz
davranlara stn deerler yklenerek yaplmas tevik edilir. Ahlak kurallar
bireylerin davranlarn dzenlemeyi amalayan, bunu yaparken de iyi ya da
kt, doru ya da yanl davrann ne olduu sorusuna cevaplar veren
kurallarn tmdr. Kayna kiinin kendisidir. Yani dardan bir zorlama
olmadan kendiliinden uygulanr. Fakat ahlakn nasl edinildii ayr bir
tartma konusudur.
A) Subjektif (znel) Ahlak: Ahlakn doutan edinildii, kiinin yaratlndan
kaynakland ne srlr. Bu nedenle kiinin kendisine yapt telkinlerle
oluur. Vicdan nemli ve belirleyici bir kavram olarak grlr.
* Vicdan: nsann iyiyi veya kty ayrt etmesini salayan, doruyu veya
yanl bulduran isel g ve yetenektir. Mecazen isel bir mahkemedir.
Hukuk vicdanla tek bir noktada ilgilenir; hakimlerin (yarglarn) vicdani
kanaatleriyle ve bamsz olarak yani bask altnda kalmadan, kimseden
tavsiye ve telkin almadan karar vermeleri gerekir. Arapada szcn
kkeninde bulmak manas vardr. (TDK; Bulun szc Anadoluda baz
yrelerde Vicdan anlamnda kullanlr.)
B) Objektif (Nesnel) Ahlak: Ahlakn sonradan edinildii, aile, okul, evre, din gibi
kurumlar araclyla toplum tarafndan bireye aktarld kabul edilir.
Felsefedeki Tabula Rasa (Bo Levha) anlay savunulur. Bu anlaya gre
insan zihni bo bir levha (tablo) gibidir. Doumda insan zihni botur ve
sonradan toplumsal etkileimle doldurulur. Bu nedenle Objektif Ahlak bireyin
dier insanlara nasl davranacan belirler.
Hukuk Kurallarnn Dier Toplumsal Kurallarla Karlatrlmas
1. Toplumsal Kurallarn hepsi de insann doru davranmasn salamay
amalar. (Ama ayndr.)
2. Hepsinde Emir, Yasak ve zinler vardr. (Aralar ayndr.)
3. Dier kural trlerinde Manevi (Soyut) Yaptrm vardr; Hukukta ise Maddi
(Somut) Yaptrm vardr. Hapis veya Para Cezas gibi (Yntem farkldr.)
4. Hukuk kurallarnda devlet gvencesi bulunur. Dier toplumsal kurallarda
devlet gvencesi yoktur. Birey dier toplumsal kurallara uymak istemezse onu
hi kimse bunlara uymaya zorlayamaz. Oysa hukuk kurallarna uymaya devlet
tarafndan zorlanabilir.
5. Zannedilenin aksine hukuk kurallar neredeyse en sk deitirilen kurallardr.
* Dier kurallar zamanla Hukuk Kuralna dnebilir. r: Yallara yer vermek bir
gelenek kural iken karlan bir yasa ile hukuk kuralna dnmtr.
* Toplumsal, dinsel ve ahlaki olarak kt olan her ey hukukta cezalandrlmak
zorunda deildir. r: Yalan sylemek hukukta bir su deildir. Yani her yalan

Sayfa | 4

syleyene ceza verilmez. Ancak Yalanc ahitlik ve Sahtekarlk gibi bakasna

zarar veren yalanlar sutur ve cezas vardr.
HUKUKUN LEVLER
Hukukun toplumda iki ilevi vardr. Dzeni salar ve adaleti yerine getirir.
Dzen: Herhangi bir sistemin uyumlu ve amaca ynelik olarak ileyiidir.
Dzen karmaay nler. Huzuru ve gveni salar. nsanlar arasnda bar ortam
oluur. (Arapa: Nizam, Latince: Ordo, ngilizce: Order, Almanca: Ordnung,
Franszca: Ordre)
Adalet: nsanlar arasnda haklarn korunmasnn salanmasdr. Frsat Eitlii,
Hak Eitlii gibi kavramlarn uygulanmasn gerekletirir. Adalet hukuk
kurallarndaki en yksek dnceyi ifade eder. Hukuk, gcn kiilerin
kendilerine uygulanan kurallarn adil olduu yolundaki bir duyguya sahip
olmalarndan alr. Adalet sistemine (mahkemelere) dzen bozulduunda ihtiya
duyulur. (Arapa: Adalat, Latince: ustitia/Justitia, ngilizce: Justice, Almanca:
Justiz, Franszca: Justice)

Aklama: ada hukuk dzenlerinin intikam almayaca, adaletin intikam

olmad gr benimsenmitir. Ancak adalet anlaynn ilkel toplumlarda
intikam () duygusundan kaynaklanm olmas ve daha sonra bu intikam
yetkisinin devlete devredilmesiyle ortaya km olmas byk bir olaslktr.
Modern hukuk ceza alannda caydrcl, engellemeyi ve slah; medeni alanda
ise yerine koymay ve haklarn korunmasn amalar. Caydrcln iki boyutu
bulunur;
a) Psikolojik boyut: Kiinin kendisi korkutulur ve suun tekrarna engel
olunur.
b) Sosyal boyut: Kiinin zerinden toplum korkutulur ve toplumun ders
almas salanr.
Aklama: Adalet ve Dzen arasnda birbirini tamamlayc olduu kadar
birbiriyle ters orantl bir ileyi bulunur. Dzeni hzla salamak her zaman
adaleti eksik brakr. (rnein; idam cezasnda acele edilmesi). Adaleti yerine
getirmek iin zaman kaybetmek ise dzenin zarar grmesine neden olur.
(rnein; uzun yarglama sreleri gveni sarsar.)
Not: Cengiz Hann lm Yasas (Byk Yasa) pek ok suun cezasn lme
balayarak toplumsal dzeni ve askeri disiplini hzla salamtr. Ancak cezalar
adil ve orantl deildir. rnein at hrszlnn cezas lm olarak belirlenmitir.
Bu o dnem iin bile ar ve orantsz bir cezadr.
[Ek Bilgi: Cengiz Hana ait Byk Yasann gnmze ulaan paralar Avrupal
gezgin Marco Polonun Anlar ile Arap gezgin bni Fadlan Seyahatnamesinde
bulunur.]

Sayfa | 5

HUKUK KURALLARI
Hukukun toplumsal hayata mdahale edebilmesi iin hukuk sisteminden bireye
ynelen bir dnce ak gereklidir. Yani kiiler hukukun kendisinden ne
beklediini anlayabilmelidir. Bunun yolu ise insanlarn uyaca kurallar
koymaktr.
Hukuk Kurallarnn zellii
1. Genellik: Sadece belli bir kimseye deil, ayn durumda bulunan tm
kiilere uygulanmasdr. Hukuk Kurallar herkes iin geerlidir. Ancak
istisnalar bulunabilir. rnein, zihinsel yeterlilii bulunmayanlara ceza
verilmez.
2. Soyutluk: Hukuk kuralnn belli ve tek bir olaya deil ayn zellii gsteren
tm olaylara uygulanmasdr.
3. Sreklilik: Bir hukuk kuralnn yrrlkte kald sre boyunca
uygulanmasdr. (Sreklilik, asla deitirilemezlik anlamna gelmez. nk
Hukuk kurallar kanun koyucu tarafndan her zaman iin deitirilebilir,
hatta kaldrlabilir.) stisnai olarak baz kanunlarn sreklilik nitelii yoktur.
Bu tr kanunlar belli bir sre iin kartlr ve sadece o sre iinde
uygulanrlar. r: Her yl kartlan ve 1 yl boyunca yrrlkte kalan bte
kanunlar.
4. Balayclk: Hukuk kurallarna uyulmas gerektii anlamna gelir.
Aklama: Balayclkta kiinin kurala uymas beklenir ve zorlamaya gerek
olmadan kendisi de uyabilir. Hukuk kural toplumsal kabul grdkten sonra pek
ok kii zorlama olmakszn ona uyar. Ancak Zorlayclkta ise yalnzca
uymayanlar zorlanr. (Uymama art vardr.)
Hak: Kiinin hukuk dzeni tarafndan korunan z karlar (menfaatler) ve zyetkilerdir.
(Arapa: Hak, Latince: Rectus, ngilizce: Right, Almanca: Recht, Franszca: Droit)
Hukuk Kurallarnn Trleri:
1. Emir: Hukuk sisteminin kesin olarak Yap dedii eylerdir. r: Vergi
Vermek
2. Yasak: Hukuk sisteminin asla Yapma dedii eylerdir. r: Hrszlk
Yapmamak
3. zin: Hukuk sisteminin ster Yap, ster Yapma dedii eylerdir. r:
Evlenmek
HUKUK SSTEMLER
1. Roma (Kta Avrupas) Hukuk Sistemi:
Dnyadaki en yaygn hukuk dzenidir. Temellerini Roma mparatorluu
hukukundan alr. Bu hukuk dzeni, derlenmi yazl kurallara dayanmaktadr
(yazl olma esastr). Kodeks (Codex) [Derleme] ad verilen ariv belgelerine
hukuk metinlerini kaydetmilerdir. Kamu Hukuku - zel Hukuk ayrm ile Adli
Yarg ve dari Yarg ayrl vardr. Dinsel kkenli deildir; zannedilenin aksine

Sayfa | 6

Hristiyan hukuku nitelii tamaz. Ancak yine de Avrupa Birlii hukuku, kilise
hukukundan gelen baz esaslardan da etkilenmitir. Pandekt: zel hukukun
basknlat Cermen / Alman hukuku.
UYGULAYANLAR: Gnmzde Avrupa Birliinde (ngiltere hari) ve Dnyada
ou lkede uygulanmaktadr. Trkiyede, Cumhuriyetle birlikte bu sisteme
geilmitir.
[Ek Bilgi: Roma Kodekslerine hukuk d kaytlarda da rastlanr. r: Codex
Kumanicus adl belge Avrupaya aknlarla gelen Kuman Trkleriyle ilgili eski bir
szlktr.]
2. Anglosakson (Ada Avrupas) Hukuk Sistemi:
Common Law (Ortak Hukuk) ad da verilir. [Ek Bilgi: Anglosakson szc
ngiliz rkn ifade eder. ngiltereyi tarih iinde istila eden iki kavmin addr;
Angluslar ve Saksonlar.] Bu hukuk sisteminde yazl olma zorunluluu yoktur.
rnein ngilterenin bugn yazl bir anayasas yoktur. Yazl Medeni Kanunlar
ve Ticaret Kanunlar yoktur. ngiliz Tresi yazl hukuka edeer saylr (rfi
Hukuk). Fakat yazl ksmlarda mevcuttur (Yazl Hukuk: Statute Law). r: ngiliz
Ceza Kanunu yazldr. Tarihi kaytlara gre lkenin her tarafna gnderilen
gezici yarglar gittikleri blgedeki rf ve adetleri de gz nnde bulundurarak
hukuki sorunlar zmeye balamlardr. Daha sonra Common Law'n
eksikliklerini gidermek iin Hakkaniyet Mahkemeleri (Equity Court) sistemi
kuruldu. Buna da Equity Law (Hakkaniyet Hukuku) denildi. ngiliz Sisteminde
her yarg davay sonulandrrken daha nce grlm benzer davalarn
kararlarn dikkate almak zorundadr. Kamu Hukuku - zel Hukuk ayrm ile Adli
Mahkeme - dari Mahkeme ayrm yoktur. Tre, hukukun asli kaynaklar arasnda
yer alr. Hakimler, bir gelenek kural varsa bunu uygular. Hakimlerin vicdani
bamszlklarna byk nem verilir ve gvence altna alnmtr.
* Hakkaniyet (Equity): Bir eyin eklen hukuka uygun olmasnn onun her
zaman doru olmayabilecei anlay savunulur. znde haklarn korunulup
korunmadna baklr. ngiliz hukukundaki nemli kavramlardan biridir. Adaleti
doru uygulamaktr.

Teaml (Grenek): ngiliz Hukukunda Custom Law ad verilir. zellikle

devlet ynetiminde eskiden beri yaplagelen eyler, alkanlk haline gelmi
davranlar, tutumlar btndr. Yazl olmayan siyasi devlet geleneedir.
Her Devlette teamller bulunur.

UYGULAYANLAR: Anglosakson hukuku, Common-Wealth (ngiliz Milletler

Topluluu) lkelerinde uygulanr. Bu lkeler balca ngiltere, Kanada,
Avustralya, Yeni Zelanda olarak saylabilir.
3. slam Hukuk Sistemi:
Fkh ad verilen slam Hukuk Biliminin gelimesiyle ortaya kmtr. Fkh
terim olarak kanunlarn teorik ve pratik uygulama almalarna verilen isimdir.
Fkh, Hicri 1. (Miladi 7-8.) yzylda sadece uygulamal konulara zg olarak,

Sayfa | 7

slam Hukuku eklinde ayr bir bilim haline gelmitir. Akl yrtme ve mantk ilk
dnemlerde youn olarak kullanlmtr. Yntem u ekildedir;
1. cma: Grleri toplamak, gr birliine varmak. 2. Kyas: Karlatrma
yoluyla sonu karma.
Hukuk iki byk dala ayrlr: 1. Muamelat (lemler) ve 2. Ukubat (Yaptrmlar /
Cezalar).
UYGULAYANLAR: Suudi Arabistan, ran, baz Arap lkeleri (hepsi deil),
Endonezya, Malezya.
4. Sosyalist Hukuk Sistemi:
Sosyalizm (Toplumsalclk) bir hukuk sistemi olmann tesinde bir ynetim
biimi, siyasal ve ekonomik sistem ve ideolojidir. Ancak hukuktaki yansmalar
nedeniyle bir hukuk sistemi olarak da ele alnabilir. Temel belirleyicisi devletin,
retim aralarna (fabrikalara, tarm arazilerine, hayvan iftliklerine, maden
ocaklarna) ve temel tamamlayc kurumlarna (bankalar, kooperatifler) mutlak
egemen ve sahip olmasdr. Bu sistemde zel teebbs, retim aralarna sahip
olamaz. Devleti bir modeldir. Ancak daha sonra tercihen gayrmenkuller de
devletletirilebilir. r: SSCBde evler de devlete aitti. retici gcn insan emei
ve dolaysyla toplum olduu dncesi benimsenir. Devlet retime hakim g
olarak n plana kar. Kiileraras eitlik vurgusu yaplr. Kolektif (topluluk
olarak, kitle halinde) hareket etme ve buna uygun bir biimde rgtlenme ve
alma planlanr. Devlet toplum adna tm piyasay kontrol altnda tutar.
Serbest Piyasa Ekonomisi geerli deildir. Bunun yerine Merkezi Planlama
esastr. Bir yl iinde tm lkede ne retilip ne kadar tketilecei nce yerel ve
blgesel olarak hesaplanr, daha sonra tek merkezde (bakentte) egdml
olarak deerlendirilir ve dzeltmeler yaplr. i snfna zel bir nem verilir (en
azndan sylemlerde). Bankaclk sistemi etkin deildir, nk ihtiya duyulmaz.
Topluma ve dayanmaya byk nem verilir. Fakat toplumu oluturan bireyler
deersizlemitir. Bu durumun doal sonucu olarak zel hukukun nemi byk
lde azalm, zayf kalm hatta zel hukuk yerini neredeyse tamamen kamu
hukukuna brakmtr. Kamu Yarar en nemli kavramlardan biri olarak ne kar.
Demokratikleme eksik kalmtr hatta baskc ynetim anlaylar ortaya
kmtr.
UYGULAYANLAR: in (Karma Ekonomiye dnmektedir), Kba, Vietnam, Kuzey
Kore. [Sovyetler Birlii ve Dou Bloku dalmtr.]
TRK HUKUK SSTEM
1) slam ncesi Dnem: Tre, toplumu dzenleyen szl kurallar btn
olarak etkindir. Ayrca hakanlarn buyrultular yasa hkmndedir.
2) slamiyet Dnemi: Fkh medreselerden ehir hayatna yaylmaya
balamtr. Ancak Trede etkinliini hem toplumda hem devlet
ynetiminde varln srdrmtr.

Sayfa | 8

3) ada Dnem: Cumhuriyetle birlikte Trkiyede Roma Hukuk Sistemine

geilmitir, Azerbaycan ve dier Trki Devletler 1917de kurulan
Sovyetler Birliine katlarak Sosyalist sistemi uygulamlardr. Sovyetlerin
dalmasyla Roma Hukuk Sistemine gei balamtr.
* Mecelle: Osmanl Medeni Hukuku. Tanzimat Dneminde hazrlanmtr.
EHLYET
Ehliyet: Hukukta bir eyi yapabilme yeterlilii, yetenei ve olgunluudur.
1. Hak Ehliyeti: Kiinin haklara sahip olabilme yeteneidir. Genel bir kural
olarak bu yetenek doumla kazanlr. r: Yaam, Tedavi, zgrlk, Eitim gibi.
Gnmzde baz haklarn ise doum ncesine uzand anlay benimsenir. r:
Ana karnndaki ocuklar mirastan pay alabilmektedirler.
2. Fiil Ehliyeti: Hukuki ilem yapabilme olgunluudur. Kiinin bizzat kendi fiil
ve ilemleriyle kendi lehine hak ve aleyhine bor oluturabilme yeteneidir. Fiil
ehliyetinin ilk koulu ergin (reit) olmaktr. Hukukumuzda istisnalar hari genel
kural olarak erginlik (rt) on sekiz yan tamamlanmasyla balar. r: 18
yandan kkler evlenemez. Araba, ev satn bizzat yapamaz. Ancak bakkal
alverii yapabilir. Ayrca ayrt etme gcne sahip olmak da dier arttr. Bu
nedenle zihinsel ve akli (ussal) yeterlilik gerekir.
3. Ceza Ehliyeti: Ceza alabilme olgunluudur. Ya gruplarna ve zihinsel
yeterlilie gre alnacak cezalar deiebilir.
4. Dava Ehliyeti: Dava aabilme ve davann taraf olabilme olgunluudur.
KAMU HUKUKU ZEL HUKUK AYRIMI
zel hukuk bireyler arasndaki ilikileri dzenler. Kamu hukuku ise devlet
kurulularnn birbirleriyle ve bireylerin kamu kurulularyla olan ilikilerini
dzenler. (Kamu = Devlet + Toplum)
Klasik Gr: Devletin taraf olduu tm ilemlerde kamu hukuku vardr.
stnlk Teorisi: Gnmzde geerlidir. Devletin taraf olmas gereklidir ama
yeterli deildir. Devletin ayn zamanda zorlaycln ve basknln kullanmas
gerekir. rnein: stimlak (zorla satn alma). Borlar Hukuku zel hukuka girer
nk kimse bor ilikisi kurmaya zorlanamaz, cra-flas Hukuku ise Kamu
hukukunun kapsamndadr, nk bireyler borlarn demeye zorlanabilir.
Devlet stnln kullanmyorsa taraf olsa bile zel Hukuk vardr. rnein,
nikah memuru taraflar zorlamaz. (Medeni Aile Hukuku, zel hukuk
kapsamndadr.)

Kamu ve zel Hukuk Karlatrmas

Kamu
1 Kamu Yarar:

Tm

zel
toplum Bireysel

Fayda:

Aklama
Sadece Menfaat

Sayfa | 9

yararlanr. rnein parklar

2 Eitsiz
liki:
Ynetici

Ynetilen fark
3 Resen:
Kendiliinden
harekete geme
4 rade Gc: Bu gc yalnzca
devlet kullanr.
5 Emredicilik: ou zaman Emir
ve Yasaklar kullanlr.

taraflar fayda grr.

Eitler aras liki: Taraflar
birbirine eit bireylerdir
Tercihen: stee bal olarak
harekete geme
rade
Serbestisi: Taraflarn
iradeleri zgrdr.
zin Vericilik: ou zaman
zinler bu kapsamdadr. [zin:
stersen yap]

Teorisi
Taraf Teorisi
Uygulama
Teorisi
rade Teorisi
Mahiyet
Teorisi

HUKUKUN DALLARI
KAMU
1. Anayasa Hukuku
a) Yasama Organlar
b) Yrtme Organlar
c) Yargma Organlar
2. dare Hukuku
3. Ceza Hukuku
a) Su
b) Kabahat
4. Yarglama Hukuku
a) Adli Yarg
b) dari Yarg
c) Askeri Yarg
Ek: cra-flas Yargs, Seim Yargs
5. Vergi Hukuku

ZEL
1. Medeni Hukuk
a) Kii Hukuku
b) Aile Hukuku
c) Miras Hukuku
d) Eya Hukuku
e) Borlar Hukuku
2. Ticaret Hukuku
a) Ticari letme Hukuku
b) irketler Hukuku
c) Kymetli Evrak Hukuku
d) Deniz Ticareti Hukuku
e) Nakliye (Tamaclk) Hukuku
f) Sigorta Hukuku
Nakliye Hukuku kitab, Yeni Ticaret
Kanunu ile sonradan eklenmitir.
Eski Kanunda 5 cz (blm) /
kitap vardr.

6. Hukuku (*)

3. Bankaclk Hukuku (*)

7. Devletler Genel (Umumi)

Hukuku
- Bykelilik ve Elilikler

4. Devletler zel (Hususi)

Hukuku
- Bakonsolosluk ve
Konsolosluklar

(*): Hukuku ve Bankaclk Hukuku gerekte Karma Hukuk nitelii tarlar.

Yani hem Kamu hem de zel hukukun kapsamna girerler.
Devletler Hukuku= Devletler Genel Hukuku + Devletler zel Hukuku
Devletler Genel Hukuku: 1) Uluslararas Andlamalar 2) Uluslararas Kurulular
3) Uluslararas Yarg
Devletler zel Hukuku: 1) Vatandalk Hukuku, 2) Yabanclar Hukuku, 3)
Uyumazlk Hukuku

S a y f a | 10

MRAS

HUKUKU: len kiinin mal varlnn paylalmas ile ilgilenir.

Miras: (Kalt) len kiinin geride brakt mal varldr.
Muris: (Kaltan) Miras brakan kii.
Varis: (Kalt) Kendisine miras kalan kii.

BORLAR HUKUKU TCARET HUKUKU KARILATIRMASI

Borlar Hukuku tm herkesi, Ticaret Hukuku ise Tacirleri ilgilendirir.
a. ekil Serbestisi; Hukuki lem izilen snrlar iinde istenilen biimde
yaplr. Seme hakk vardr. (Borlar Kanununda benimsenen ilkedir.)
rnein: stenildii biimde bor verilebilir; Szl, ahitle, Basit Yazl,
Senetle, Noterde
b. ekil artlar; Hukuki lem yalnzca hukukun belirledii tek bir biimde
yaplabilir. Seme hakk yoktur. (Ticaret Kanunundaki ilkedir.) rnein:
Evler yalnzca Tapu Dairesinde, Motorlu Tatlar ise Noterde satlabilir.
Baka bir yerde yaplan ilem kesinlikle geersizdir.
Borlar Hukuku:
Talep
Alacakl

EDM

Borlu
fa
Bor: Yerine getirilmesi gereken bir ykmllktr. Para deme, bir eyi verme
(teslim etme), bir ey yapma hatta bir eyi yapmama eklinde olabilir.
1. Edim: Borcun konusu olan her eydir. Ekonomik bir deer tayabilecei gibi
tamayabilir de.
2. Borlu: Edimi yerine getirmekle ykml olan taraftr. (Veresiye ilem taraf)
3. Alacakl: Edimin yerine getirilmesini isteme hakkna sahip olan taraftr.
(Alasya ilem taraf)
4. Talep: Borcun denmesinin istenmesidir. (Bkz. Cebri cra htar)
5. fa: (Yerine getirme) Edimin yerine getirilmesidir. Usulne uygun ve eksiksiz
ifa ile bor sona erer. Ancak baz durumlarda bor sona erse bile Bor likisi
devam edebilir. r: Kira demeleri.
* Eksik Bor: Talep unsuru eksiktir. fa edilmeyebilir. r: Zamanamna uram
bor.
Bor likisinin Kurulmas
Zannedildiinin aksine Bor likileri ou zaman ift tarafldr. Yani her iki tarafa
da sorumluluk ykler. r: Mterinin borcu paray demek, Terzinin borcu ise
elbiseyi dikmektir. Yalnzca para borlar tek tarafldr. r: Bir arkadana geri
denmek zere bor para vermek.
- cap: Bor ilikisi kurma nerisidir. Hangi tarafn yapt nemli deildir. r:
Bana bor verir misin? cmlesi bir icaptr.
Eer istersen sana bor
verebilirim cmlesi de icaptr.

S a y f a | 11

- Kabul: caba verilen olumlu yanttr. Bylece bor ilikisi kurulmu olur. (Red:
Olumsuz yant)
Not: cap ve Kabul szl veya yazl hatta telefon, mektup, e-mail, kurye gibi bir
arala iletilebilir.
Ticaret Hukuku
Ticaret: Kar amal, mal ve hizmet alm satmdr. (Sanayi / Endstri: retim,
imalat.)
Tacir: Bir Ticari letmeyi ksmen veya tamamen, devaml veya kesintili olarak,
ortaklk veya sahiplik bayla ileten kiidir. (Yani mal alp satan herkes tacir
deildir. r: Esnaflar, Tacir saylmazlar.)
irket: Ortaklk. Ticaret Kanununda yer alrlar. [Yalnzca Adi irket Borlar
Kanunundadr.]
- ahs irketleri: Kiisel malvarl ile sorumlu. (Kolektif, Komandit) r: Evine
haciz gelebilir.
- Sermaye irketleri: Yalnzca ortaklk pay ile sorumlu. (Limited, Anonim)
Kymetli Evrak: Bir hak veya deerin senet ile sk skya baland
belgelerdir. Senet olmadan bu hak kullanlamaz, devredilemez. r: ek, bono,
polie, hisse senedi, tahvil. Senet zayi (ziyan) olduunda ierdii hak veya
deer geici veya devaml olarak kullanlamaz hale gelir. r: ek yrtldnda
para ekilemez. 3 tr kymetli evrak vardr. (Ticaret Kanununda dzenlenmitir.)
1. Hamiline: Kimin elinde bulunuyorsa sahibi odur. zerinde isim yoktur.
2. Emre: sim yazldr ve sahibi odur. Ciro ile devredilir: Devreden yeni bir isim
yazp imzalar.
3. Nama: zerinde bir isim yazldr. Devredilmesi ok zordur. Genelde tek
kiiye ait olarak kalr.
Not: Kymetli Olmayan Evraklar (Fatura, Fi, Makbuz, Dekont, rsaliye vs.) Vergi
Usul Kanununda (VUK) dzenlenmitir.

S a y f a | 12

ANAYASA HUKUKU
Anayasa: Devletin temel rgt yapsn kuran,
nemli organlarn ve
ileyilerini belirleyen; ayrca temel hak ve zgrlkleri tespit edip, snrlarn
izen hukuk metinleridir. Toplumsal bir szleme nitelii tar. Devlet
faaliyetlerini ve oluum biimini dzenleyen yasa metnidir.
Anayasann stnl Kural: Dier hukuk kurallarnn anayasa metnine uygun
olmasdr. Yasalar, Anayasaya uygun olmaldr. Anayasa mahkemeleri bu
uygunluu denetler.

Anayasal Ynetim anlay ilk kez Fransz ihtilalinde ortaya kmaya

balamtr.

TRK ANAYASA TARH

1808 Sened-i ttifak: Anayasa deildir. Fakat Trk tarihinde Anayasal
dncenin olutuu ilk belgedir.
1) 1876 Kanun-i Esasi: (Nedeni: 1. Merutiyet) Trk tarihinin ilk anayasasdr.
* Merutiyet (Meruti Monari): Hkmdar eitli llerde denetleyebilen
ve iktidar yetkisini farkl dzeylerde paylaabilen bir meclisin / parlamentonun
bulunmas halidir. Burada dikkat edilmesi gereken en nemli husus, bu meclisin
bir danma kurulu veya bakanlar kurulu olmaydr (nk bunlar deiik
adlarla mutlak monarilerde de bulunabilir). Meclis hkmdarn iktidar ve
yasama gcn paylaan ve kstlayan bir organ olmaldr. Bu denetleme yetkisi
de farkl tr ve llerde uygulanabilir. Hkmdar da meclis zerinde feshetme,
seimleri yenileme bata olmak zere farkl haklara sahip bulunabilir. Osmanl
Meruti Meclisi, ngiliz Parlamentosundaki yap rnek alnarak oluturulmutur.
(ngiliz Parlamentosu bugn de ayn sistemi uygular.)
Osmanl Meclisi Umumi:

ngiliz Parlamentosu:

a) Meclis-i Mebusan: Halk tarafndan

seilirdi.
b) Meclis-i Ayan: Padiah tarafndan
seilirdi.

a) Avam Kamaras: Halk tarafndan seilir.

b) Lordlar Kamaras: Soylular snfnn
doal yelii.

2) 1908 Kanun-i Esasi: (Nedeni: 2. Merutiyet) 1876daki Kanuni Esasi tekrar

yrrle koyulmutur. (* 1909 da nemli deiiklikler yapld.)
3) 1921 Tekilat- Esasiye: (Nedeni: 1920 de TBMMnin al) Teknik anlamda
anayasa saylmas tartmaldr. nk bir Anayasada bulunmas gereken
pek ok zellik eksiktir. ok ksa bir metindir. Sadece devletin temel idaresi
hakknda maddeler ierir. Sava koullar nedeniyle temel hak ve
zgrlklere deinilmemitir. Ayrca Osmanl Devleti varln srdrd iin
henz bamsz bir devletin anayasas deildir.

S a y f a | 13

* Meclis Hkmeti Sistemi: Meclis Bakan ayn zamanda Babakandr. Bu

kurumlar ve makamlar daha sonra ayrtrlmtr. cra Vekillerini (Bakanlar
Kurulu) seme ve grevine son verme yetkisine meclis sahiptir. Her bir vekil
meclis tarafndan ayr ayr seilir. ift dereceli seimler uygulanr. Yani halk
delegeleri seer, delegeler de vekilleri seer.
Not: Meclis Hkmeti Sistemi gnmzde her ne kadar tm Dnyada
geerliini yitirmise de svire de halen geerlidir.
Meclis Hkmeti Sisteminde iktidar ve muhalefet arasndaki ilikileri
dzenleyecek herhangi bir mekanizma da sz konusu deildir. nceleri Partisiz
bir rejim vardr. Muhalefet Meclis ii gayrresmi gruplamalarla oluur. rnein
Sarkllar: slamc, Fesliler: Osmanlc, Kalpakllar: Milliyeti, apkallar: Batc
siyaseti simgeler.

Cumhuriyetin ilanyla (1923) birlikte Kabine Sistemine geilmitir.

* Kabine Sistemi: Babakan tarafndan bakanlar iin liste hazrlanr,

Cumhurbakannn onayna sunulur. Meclisten alnan Gvenoyu ile greve
balar.
lk Mecliste Kuvvetler Birlii ilkesi benimsenmitir.

Kuvvetler Birlii: Yasama, yrtme ve yarg son karar makam olarak ayn
organdadr (TBMM).
Kuvvetler Ayrl: Yasama, yrtme ve yarg organlar ayrdr. Dnyada ilk
kez Fransz dnr Montesquieu tarafndan ne srlmtr. (lkemizde
1961de geildi.)

4) 1924 Tekilat- Esasiye: (Nedeni: 1923de Cumhuriyetin ilan)

Cumhuriyetin ilk anayasasdr. 1924 anayasas klasik haklar denilen
hkmlere yer vermi ve adlar belirtilmitir. Kuvvetler Birlii ilkesi
benimsenmitir. 1923te geilen Kabine Sistemi uygulamas devam
ettirilmitir. Tek partili hayata ve nihayet ok partili siyasete geilmitir.
Aklama: 1923-24 aras 1921 Tekilat- Esasiye geerli olduu iin
Cumhuriyetin ilk Anayasas olduunu kabul eden kaynaklar vardr. Dikkat
edilmesi gereken husus;
- Cumhuriyet lan Edildiinde; 1921 Tekilat- Esasiye yrrlktedir.
(1923 24 aras)
- Cumhuriyet Dneminde; yaplan ilk Anayasa ise 1924 Tekilat-
Esasiyedir.
5) 1961 Anayasa: (Nedeni: 1960 Askeri htilali) Anayasa szc ilk kez
kullanlmtr. 1961 anayasas ile Kuvvetler Ayrl ilkesine geilmitir. Ayrca
yasama iki meclise ayrlmtr: Trkiye Byk Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu. Ayrca ilk kez Anayasa Mahkemesi kuruldu. Eski kurum adlar
Trkeletirildi. r: ura-y Devletin ad Dantay yapld.
6) 1982 Anayasa: (Nedeni: 1980 Askeri htilali) Tek Meclisli yapya geri geildi.
Anayasa Mahkemesinin varl ise korundu.

S a y f a | 14

Not: Anayasalar btnsel olarak deitirildiinde (tmyle yeni bir Anayasa

yapldnda) Halk Oyuna (Referandum) sunulur.
DEV: Anayasann Temel lkeleri (Devletin Nitelikleri) aratrlp renilecek.

DARE HUKUKU
Devlet Kurumlarnn ynetimini dzenleyen kurallar btndr. Pek ok
kanunun toplamndan oluur. lkemizde idari i blm bakanlklar zerinden
gerekletirilir.
Ayrca Mahalli (Yerel) dareler de ynetimin bir parasn olutururlar. Bunlar u
ekildedir:
1. l ve le zel dareleri
2. Ky dareleri
3. Belediye dareleri (Belediyeler)

S a y f a | 15

BAKANLIK RGTLER
1. Genel rgt Yaps: Mdrlkler eklinde oluturulmutur.
Merkez Tekilat: Bakan Mstear Genel Mdrlk
Tara Tekilat: l Mdrl le Mdrl Bal Kurum ve Kurulular
2. zel rgt Yaplar: Yukardaki tekilat yapsna uymayan, kurumun
kendine zg rgt yaplardr. rnein; Milli Savunma Bakanl, Dileri
Bakanl, Adalet Bakanl vs
Devlet Bakanlklar: Tekilat olmayan bakanlklardr. rnein;
Sorumlu Devlet Bakanl. Dier bakanlklarla ibirlii yaparlar, etkinlikler
dzenlerler vs
Mstear: Bakan temsil eden ve bakanlktaki ileri ynetmekle sorumlu
makamdr. Atanm bir kiidir. Derece, kadro, kademe, stat olarak en yksek
seviyeli devlet memurudur. Ayrca kanunla belirlenen kurumlara da Mstear
atanabilir. rnein: Hazine Mstear, MT Mstear gibi
Devlet Memuru: lkemizde Devlet Memuru saylmann tek lt, 657 sayl
kanuna tabi olmaktr. Bu nedenle mstearn zerindeki makamlar Devlet
Memuru deildir, Kamu Grevlisidir.
Not-1: Seilmi kiiler Memur deildir. Kamu Grevlisidir.
Bakanlar, Muhtarlar, Bakanlar, Milletvekilleri

r: Belediye

Not-2: Polisler, lk ve orta dereceli okul retmenleri, lise retmenleri, devlet

hastanelerindeki doktorlar, valiler, kaymakamlar, hizmetliler (tamamnda zel
sektr hari) Devlet Memurudur.
Kamu Grevlisi
( r: Bakan,
Milletvekili, Muhtar)
Kamu Personeli
( r: retim
Grevlisi, Asker)
Devlet Memuru
( r: Memur, Polis,
retmen, Doktor)

Tzel Kiilik (Hukuki ahsiyet): Belli bir amac gerekletirmek zere kii veya
emtia (mal) topluluu eklinde bamsz olarak rgtlenmi, haklara sahip
olabilen, bor veya alacak edinebilen varlklardr. r: irketler, vakflar,
dernekler, belediyeler, niversiteler. Bir lkedeki en byk Tzel Kiilik devlettir.

S a y f a | 16

Gerek kii olmadklar halde sanki gerek kii gibi ilem grrler. Kendilerini
oluturan ortaklardan, yelerden veya temsilcilerden bamszdrlar. rnein
niversitenin mal varl Rektre deil, niversite Tzel Kiiliine aittir.
- Vakflar; mal topluluu eklindedir. rnein bir arazinin gelirinin kimsesiz
ocuklar iin kullanlmas. Burada asli unsur maddi varlktr.
- Dernekler; kii topluluu eklindedir. En az 7 kii ile kurulur. rnein kanserle
mcadele dernei kazan d bir amala alr. Para toplasa bile hayr iin
kullanr. Asli unsur kiilerdir.

S a y f a | 17

YAPTIRIM

(Arapa: Akube, Latince: Sanctio, ngilizce - Franszca: Sanction, Almanca:

Sanktion)

Bir hukuk kuralna aykr davranlmas sonucunda karlalan tepkidir. Hukuk

kuralna tekrar uymaya kiinin zorlanmasdr. Ortaya kan uyumsuzluun
devlet gcyle ortadan kaldrlmasdr.
YAPTIRIM (Meyyide)
Tr

1. Ceza 2. Tazminat 3. Cebri cra

4.
Hkmszlk

5. ptal

[Geersizlik]
Ned
en

Su

Haksz Fiil

Direnim

Hukuka Aykrlk

YAPTIRIM TRLER
1. CEZA: Kanunda su olarak ngrlm olan bir hukuk kuralnn ihlali halinde
uygulanan yaptrmdr. Ceza, su ileyen kimseye karlk olmak ve tekrar su
ilemesini nlemek (caydrclk) amacyla uygulanr. Modern hukukta cezay
devlet verir. Ceza sula orantl olmaldr. (Arapa: Caza, Latince: Poene, ngilizce:
Punishment, Almanca: Strafe, Franszca: Pnalit)

Su: Bir yasaa aykr davrantr. Kanun sular ceza tehdidi ile yasaklar.
Toplumsal dzeni bozucu bir davrantr. (Arapa: Cerime, Latince: Crimen, ngilizce Franszca: Crime, Almanca: Kriminalitt)

lkemizde ortaya k biimine (kaynana) gre tr ceza vardr;

a) Adli Cezalar: Mahkemelerce verilen cezalardr, farkl uygulan tr
vardr: Hapis Cezalar, Para Cezalar, Kamu Hizmeti Cezalar
b) dari Cezalar: Yetki verilen kurumlarca vatandalara kesilir. Ceza, kurumun
dna ynelmitir. rnein Trafik Cezalar, Zabta Cezalar gibi. ou zaman
para cezas eklinde olsa da baka uygulamalara da rastlanabilir. Arabay
balama, ehliyete el koyma, dkkan kapatma gibi.
* Kabahat: Toplum dzeninin rahatsz eden davranlardr. Sua gre daha
hafif etkileri vardr. Dzeni tam olarak bozduklar sylenemez. Ama rahatsz
ederler. dari cezalarn bir ksmnn (hepsinin deil) nedeni de kabahatlerdir.
Trk hukukunda kabahatler su deildir ve bu nedenle bunlarn cezalar
mahkemelerce verilmez. (Baz lkelerde ise kabahatler suun bir tr saylr).
lkemizde Kabahatler Kanunu uyarnca bunlara dari Para Cezas uygulanr.
c) Disiplin Cezalar: Bir kurumun iindeki dzeni bozanlara verilen cezalardr.
Disiplin Soruturmas alr (Yasal istisnalar olabilir). Soruturma alan
kiiye yeteri kadar savunma sresi tannr. r: rencilere en az 7 gn,
Memurlara en az 15 gn. (Disiplin = dzen)
rnek Disiplin Cezas:
renci

Memur

S a y f a | 18

1.
2.
3.
4.
5.

Uyar
Knama
Ksa Sreli Uzaklatrma
Uzun Sreli Uzaklatrma
karma

1.
2.
3.
4.
5.

Uyar
Knama
Maatan Kesme
Terfi Durdurma
karma

Ceza Kurallarnn Uygulanmas (Yrrl)

Gemie yrmezlik kural: Ceza kurallar, yrrle girmelerinden sonra
ilenen fiillere uygulanrlar. Suun ilenmesi anndaki kurala gre su
saylmayan bir fiilden tr kimse cezalandrlamaz. Sonra karlan bir kurala
gre daha ar cezaya arptrlamaz.
Gemie yrrlk istisnas: Kiinin yararna olan durumlarda, yani mevcut olan
bir suu ortadan kaldran ya da suun cezasn azaltan kuraln gemie
yrmesi kabul edilmitir. Yani Sonradan yaynlanan kanunun hkmleri farkl
ise failin lehinde ise uygulanr, aleyhine ise uygulanmaz.
Cezalandrma lkeleri
1- Kanunilik ilkesi: Kanunsuz su ve ceza olamaz. Su ve karlndaki ceza
kanunda yazl olmaldr. Aka su olarak tanmlanmayan bir fiil
cezalandrlamaz ve kanun tarafndan aka tespit edilmeyen bir ceza
verilemez.
2- Eitlik ilkesi: Herkesin cezalar karsnda durumunun ayn olmasdr. Eit
sua eit ceza verilir.
3- Bireysellik ilkesi: lenen su her zaman ayn arlkta olmayaca iin
cezann bireye uygun hale getirilmesi, bireyselletirilmesi bir zorunluluktur.
Ayn suu ilemi iki kiiye birinin ya kkse ceza azaltlr. Veya suu
tekrarlayan kiinin cezas artrlr.
4- Kiisellik ilkesi: Cezann sadece su ileyen kiiye verilmesi demektir. Su
ilemedii halde, suluya yaknl dolaysyla bir kimse cezalandrlamaz.
Bir kimsenin cinayet iledii silaha el konabilir. Ancak cinayet ilemi bir
kimsenin tm malvarlna el konulamaz.
SUUN UNSURLARI

Maddi Unsur

(lliyet)
Sonu < ------------------ Hareket
(Teebbs)

Manevi Unsur

S a y f a | 19

Olas Kast
cra

hmal

Kast

Taksir

Kanuni Unsur (Tipiklik): Kanunda yazl tanmdaki su kalbna uyan bir fiil
(davran) olmaldr. Somut fiilin yasadaki soyut tanmla uyumasdr. (Bkz.
Kanunilik lkesi)

Maddi Unsur: Gzlemlenebilen bir davrantr.

Hareket: Kiinin yapt iradi davran eklidir. (Sonu hari) Suun balang
ve gelime ksmdr.
a) cra (crai hareket): Kanunun yasaklad bir hareketin dorudan, aktif bir
eylemle yaplmas suretiyle ilenen sulardr. r: Maln alnmas, adam
ldrme
b) hmal (hmali hareket): Belli bir davran yapmamaktr. Savsama da denir.
Dolayl bir biimde suu ilemektir. Gzlemlenebilen bir davrantr. r: Gerekli
nlemi almama nedeniyle inaat kazaznda iinin lmesi. hmal cezay ortadan
kaldrmaz ama hafifletir. Yapmama davran bilerek veya bilmeyerek olabilir. r:
Hemire yapmas gereken ineyi bilerek veya bilmeyerek yapmamsa.
Sonu: Suun tamamlanmasdr, ayn zamanda amacna ulap ulamadnn
bir lsdr. rnein ate etti ama vuramad, vurdu ama lmedi
Manevi Unsur: Sulunun niyeti anlalmaya allr. Ama bunun iin yine
somut delillerden hareket edilir. rnein, itiraflar, tanklarn ifadeleri gibi. Yorum
yoluyla niyet zmlenemez. rnein; sabkal bir hrsz iin phe artsa da,
maddi bulgu yoksa kesin o yapmtr denilemez.
a) Kast: Bir suun bilerek ve isteyerek, sonular hesaba katlarak
ilenmesidir. Kiinin niyeti suun ilenmesi ynndedir. (Kast = Bilme +
steme)
Bilme unsuru: Suun kurucu unsurlarnn fail tarafndan bilinmesidir.
steme unsuru: Suun kalbnda meydana gelen fiili ve sonucu istemektir.
Aklama: Suu ileyen kiinin yapt davrann Ceza Kanununa gre su
olup olmadn bilip bilmemesi nemli deildir. Yapt davrann kar tarafa
zarar vereceini bilmesi ve bunu anlayacak zihinsel yetiye sahip olmas
yeterlidir. Zaten Trk Hukukunun her alannda geerli olan bir ilkeye gre
Kanunu bilmemek mazeret deildir.

S a y f a | 20

1- Dorudan Kast: Failin gereklemesini istedii sonulara ynelmitir.

Sonu failin istemi olduu snrlar iinde kalmsa dorudan kast sz
konusudur. Amac zehirlemekti ve zehirledi.
2- Olas (Dolayl) Kast: Fail tarafndan muhtemel olarak ngrlebilen
sonulara
ilikin
kasttr.
Sonucun gereklemesini byk bir ihtimal olarak gryor ama baka bir
sonucu dnerek hareket ediyorsa Olas Kast vardr. Mesela birilerinin
lebileceini bildii halde ehir iinde havaya ate etmek. [Olas Kast = Bilinli
Taksir. Bkz. ]
Taammd: Bilme ve istemeye ek olarak planlama, tasarlama, ara temini sz
konusudur. Ayrca soukkanllk veya kin vardr.
b) Taksir: Kelime anlam kusurluluk demektir. Suun bilmeden, istenmeden,
sonular hesaba katlmadan ilenmesidir. Kiinin amac su deildir. Fakat yine
de ceza ortadan kalkmaz, ama hafifler. Tedbirsizlik, dikkatsizlik, acemilik ve
hukuka uymama sebebiyle, failin bilerek yapt bir hareketten istemedii bir
sonucun meydana gelmesi taksiri ifade eder.
1- Bilinsiz Taksir: Failin sonucu ngrmeden (tahmin edemeden) hareket
ettii durumdur.
2- Bilinli Taksir: Failin sonucu ngrd (tahmin edebildii) fakat istemedii
hallerde ortaya kar. [Bilinli Taksir = Olas Kast. Bkz. ]
Teebbs: Teebbs suun ilenmesinin denenmesidir. Hareketi sonuca
gtren sretir. r: Zanlnn ate edemeden yakalanmas. Buradaki su adam
ldrmeye teebbstr.
Aklama: Yeni Trk Ceza Kanununda Eksik Teebbs ve Tam Teebbs fark
kaldrlmtr. Yalnzca Eksik Teebbse yer verilmitir.
- Tam Teebbste fail elinden gelen her eyi denedii halde baarl
olamamtr. r: sabet ettirilememesi.
- Eksik Teebbste ise baz eyleri tam olarak gerekletiremedii iin baarsz
olmutur. r: Tabancann ate almamas.
lliyet (Nedensellik) Ba: Hareket ile sonu arasndaki balantdr. Yasann
ngrm ve bu nedenle yasaklam olduu sonucun, failin hareketiyle olumu
olmas gerekir. Bu ba yoksa fail sulanamaz. lenemez sular bu duruma
rnektir.
lenemez Su: nceden mevcut fakat suun ilenmesi srasnda failin bilmedii
bir engel yznden sonucun meydana gelmesi imkansz ise ilenemez su
ortaya kar. Elverisizlik nedeniyle suun boa gitmesidir. Bu sulardan dolay
ceza verilemez.
- Hareketin elverisizlii: By ile adam ldrme iddias. Telepati ile hakaret
iddias.

S a y f a | 21

- Vastann elverisizlii: E-Mail ile veya telefonla zehir yolland iddias.

- Konunun elverisizlii: Yatakta vurulan kiinin aslnda saatler nce kalp
krizinden ldnn anlalmas. (Korkudan kalp krizi geirseydi, ilenebilir
su olurdu.)
CEZASIZ SULAR
1) Yasal Savunma (Meru Mdafaa): Kendisinin veya bir yaknnn, hatta hi
tanmad bir bakasnn bedensel btnlne, malna veya namusuna kar
zarar verici bir eylemi hemen engelleme gerei sz konusu olduunda ortaya
kan savunma hakk ve bu nedenle saldry yapan kiiye verilen zarardr. Byle
bir durumda savunmay yapan kiiye ceza verilemez. Ancak savunmada kar
tarafa verilen zararn orantl (dengeli) olmas gerekir. Saldry o anda
savuturmak zorunluluu olmaldr. Nefsi Mdafaa (Kendini Savunma) bu
durumun bir alt trdr.
2) Zaruret Hali: Zor bir durumda bir bakasna (genellikle mal varlna)
verilen zarardr. rnein: Bir saldrdan kaarken baka birisinin evine girmek ve
girerken kapsn krmak gibi. Zaruret Halinde saldrana deil nc bir ahsa
(genelde mal varlna) zarar verilmektedir.
2. TAZMNAT: Bir kimsenin haksz fiil nedeniyle kendi kusuruyla neden olduu
zarar deme ykmlldr. Tazminat kendiliinden doan bir bortur.
Borlar Hukukunun bir sonucudur. Eksiltilen eyi yerine koymaktr. (Tazminat
kesinlikle bir ceza deildir!)
Haksz Fiil: Bir hukuk kuralna veya yapt szlemeye aykr davranmaktr.
Kar tarafa yaplan hakszlktr. Kardakine verilen bir zararla ortaya kar.
rnein alnan arabann tekerini patlatan kiinin tamir ettirmek borcu
domutur.
-

Haksz Fiil bazen su deildir. r: Bir ocuk yanllkla cam krd iin hapse
atlmaz ama velisi krlan cam demek zorundadr.

Haksz Fiil bazen ayn zamanda su davranyla birleir. r: Bir kiinin

bilerek kolunu krmak darp suudur ama ameliyat masraflarn demek
gerekirse ayn zamanda bir haksz fiildir. Madur olan taraf hem ceza davas
almas iin su duyurusunda bulunabilir, hem de tazminat davas aabilir.
Bunlardan ikisini birden veya herhangi birisini tercih edebilecei gibi, isterse
ikisini de amayabilir. Tercih tamamen kendisine braklmtr.

Tazminat eksilen eyi yerine koymak olduu iin bazen alnan eyi veya
edeerini geri vermek, veya bozulan eyi bizzat tamir etmek, hatta bazen zr
dilemek bile tazminat saylabilir. Mahkeme kararyla kiinin szl, yazl veya
pano ya da basn yoluyla zr dilemesi istenebilir.
Tekzip (Yalanlama): Basn-Yayn organlarndaki yanl veya kastl bir haberin
dzeltilmesidir. Bazen bu dzeltme mahkeme kararyla yaplr.
Tazminat Ceza Fark

S a y f a | 22

Ceza
Ceza Kanunu

Tazminat
Borlar Kanunu

Ceza Mahkemesi: Asliye Ceza, Ar Hukuk Mahkemesi: Sulh Hukuk, Asliye

Ceza
Hukuk
Para Cezas Devlete denir.

Para kar taraftaki kiiye verilir.

Zamanam: 8 yl

Zamanam: 1 yl

Milletvekillerine dokunulmazlklar
kaldrlmadan Ceza Davas alamaz.

Milletvekillerine dokunulmazlklar
kaldrlmadan da Tazminat Davas
alabilir.

Maddi Tazminat: Verilen somut bir zararn giderilmesidir. r: Sahip olunan bir
hayvann komu baheye verdii zararn onarlmas.

Manevi Tazminat: Bir bakasnn ruhsal ve psikolojik btnlne, onur, eref

ve haysiyetine, kiilik haklarna verilen zarar nedeniyle ortaya kan zararn
manevi olarak dzeltilmesidir. r: Hakaret, kiisel grntlerin yaynlanmas,
kk drc yayn gibi. Bazen manevi hasar byk olduu iin zr, geri
ekme, dzeltme gibi uygulamalar yeterli grlmeyip kar tarafa manevi
tatmin salamak amacyla para eklinde bir tazminat dettirilebilir. Ancak
yine de bu bir ceza deildir ve cezalandrma (hatta caydrma) amac gtmez.

Bazen tazminat hakk, szlemeye uyulmamas nedeniyle ortaya kar,

rnei maln zamannda teslim edilmemesi nedeniyle uranlan zararn
giderilmesi. Szlemeye madde koyularak, byle bir durumda denecek
tazminatn ne olaca nceden de kararlatrlabilir.

* Aklama: Trk hukukunda tazminatn ne olacana karar verme hakk hakimin

takdir yetkisine braklmtr. Taraflar ne istedii baz noktalarda gz nne
alnsa da, hakim istenilenden ok farkl bir tazminata hkmedebilir. Ama
cezalandrmak olmad iin taraflarn ekonomik durumlar da gz nne alnr.
deyip deyemeyeceine, hangi oranda ihtiyac olup olmadna baklabilir.
3. CEBR CRA: (Zorla Yaptrma) Hukuk kuralna uymayan kiiye kuraln zorla
uygulatlmasdr. r: Ykm emrine direnen kiilerin evlerinin zorla boaltlmas,
boanan ein ocuu mahkeme kararna ramen dier ee vermemesi veya
gstermemesi durumunda bu durumlarn zorla salanmas.
Cebri cra yoluna gidebilmek iin hukuk kuralna bir kez uymamak yeterli
deildir. Kiinin uymamakta srar etmesi yani direnmesi gerekir. Direnimin
anlalabilmesi iinse kiinin nce bir kez uyarlmas gerekir. r-1: Elektrik
faturasn demeyen kiiye yaz braklmas. r-2: Askere gitmeyen bir kiiye
ar yaplmas gibi (Bu rnekte TRTden ilanen herkese ortak ar duyurusu
okunur.) Not: Cebri cra bir ceza deildir. Ceza kimi durumlarda ayrca ek
olarak uygulanabilir.
cra-i Takip: Borcunu demeyen borlunun devlet gc araclyla borcunu
demeye zorlanmasdr. Haciz borcunu karlayacak kadar mal varlna el
konulmasdr. Haciz uygulamas Cebri crann bir trdr.

S a y f a | 23

htar: Borcunu demeyen kiinin uyarlmasdr. htar iin borcun vadesinin

gelmi olmas arttr. Vade dolmadan yaplan uyarlar hukuken sonu dourmaz.
htardan sonra genel olarak 7 gn (veya szlemede nceden belirlenmi farkl
bir sre) beklenir. Bu sreden sonra ikinci bir ihtara gerek olmadan cra-i Takip
iin cra-flas dairesine bavurulabilir.
htar szl de olabilir ancak yazl olmas (htarname) ispat kolaylatrr.
htarlarn tebliinde Tebligat Kanunu geerlidir. htar gerekli koullarda kiinin
adresindeki kapya braklarak ve hatta ilanla bile yaplabilir. rnein yurtlarda
kalan rencilere panoda ihtar kadn almas gerektii duyurularak ihtar
yaplm saylabilir.
Protesto: Tacirlerin ticari ilerinde ihtar yazl yapmalar gerekir. Noter
kanalyla yaplan bu ihtara Protesto ad verilir. (Protesto ekmek)
* Mecceliyet: Eceli gelmemi. Borcun henz deme olgunluuna
erimemi olmasdr. denmesi istenemez. rnein; Vadesi dolmam (zaman
gelmemi) borlar. Meccel Bor denir.
* Muacceliyet: Eceli gelmi. Borcun deme olgunluuna erimi olmasdr.
Bu borlarn denmesi istenebilir. rnein; Vadesi dolmu (zaman gelmi)
borlar. Muaccel Bor denir. Bazen vadesi dolmayan borlar da muaccel hale
gelebilir. rnein, iki taksit denmediinde geri kalan borcun tamam istenebilir
hale gelir.
4.

GEERSZLK: Bir ilemin hukuk kurallarnn ngrd ekil ve artlara

uyulmadan yaplmas halinde karlalan yaptrmdr. Baz kaynaklarda iki farkl
balk altnda incelenir.
A) HKMSZLK: Hukukun yaplmasn istedii ekilden farkl bir ekilde
yaplan hukuka aykr bir ilemin sonularnn ksmen veya tamamen ortadan
kaldrlmasdr. Hkmszln yaptrm sebeplerinin arlna gre eitli
trlere ayrlmtr:
a. Yokluk: lem hi olumam (yok) saylr. Hukuki ilemin kurucu unsurlar
eksiktir. r: Resmi grevliden bakasnn kyd nikah. Tapu dairesinden
baka bir yerde sat yaplan ev.
b. Butlan: Bir hukuki ilemin kurucu unsurlarnn tamam olmas ve fakat
ilemin geerlilik artlarndan bazlarnn olmamasdr. Hukuki ilem olumu
saylr ama sonular ortadan kaldrlr. r: Ya kk kiilerin yapt resmi
evlilik. Bu durumda ilem yaplmtr ama alan dava ile evlilik sonlandrlr.
Butlan 2ye (baz kaynaklara gre 3e) ayrlr.
- Mutlak Butlan: lemin (veya szlemenin) tamamnn geersiz olmasdr.
Fark edildiinde kamu otoritesi tarafnda istee bal olmadan ortadan kaldrlr.
- Nisbi Butlan: [Baz Kaynaklarda bir tr olarak yer almaz.] lemin,
taraflardan birinin istedii takdirde ortadan kaldrlmasdr. Talebe baldr. Bu
nedenle ptal Edilebilirlik de denir.

S a y f a | 24

- Ksmi Butlan: Hukuki ilemin ve szlemenin sadece bir blm geersizdir.

B) PTAL: Hukuka aykr idari bir kararn ortadan kaldrlmasdr. Belli bir sre
iinde istenmesi kouluyla bir ilemin yapld andan itibaren ortadan
kaldrlmasna olanak tanyan bir yaptrm eklidir. dare Mahkemelerine alan
ptal Davalar ile karara balanr. r: Disiplin Cezas alan bir renci veya
memur kararn yanl olduunu dnyorsa dare Mahkemesine ptal Davas
aabilir. stisnalar hari dari Dava ama hakk 60 gn iinde kullanlmaldr. Aksi
halde bu hak yitirilir.

Feragat: (Yazl: Feragatname) Kiinin kendi rzasyla bir hakk kullanmaktan

vazgemesi, r: Kiinin bir davadan ekilmesi. Feragat bir yaptrm deildir.
nk kendi iradesiyle gerekleir.

S a y f a | 25

YARGILAMA HUKUKU
Yarglama Hukuku (Usl Hukuku): Yarglama Yntemlerini belirler. Dava
Sreleri ayrntl olarak tespit edilir. rnein; Adli Yargda hakim karsna
kmak esas iken, dari Yargda davalar dosyalar zerinden grlr ve istisnalar
hari hakim karsna klmaz.
r: Ceza Muhakemeleri (Usul) Kanunu (CMUK veya CMK olarak ksaltlr); Ceza
mahkemelerindeki yarglamann nasl yaplacan hazrlk aamasndan
balayarak dzenler. (Hangi sua hangi cezann verilecei ile asla ilgilenmez,
bu ii Trk Ceza Kanunu gerekletirir.)
Yarglamada Diyalektik bir sre vardr.
Diyalektik: Kartlklar kullanarak gerekletirilen akl yrtme biimidir. Bir
fikir (tez / iddia / sav) kendisine kart fikirler (anti-tez / zt-iddia / kar-sav) ile
atr. Bylece yeni bir fikir (sentez / bireim / terkip) ortaya kar. Diyalektik
sre ksaca Tez + Antitez = Sentez bantsna gre iler.
[Ek Bilgi: Bir eyi yalnzca kendisini inceleyerek anlamak mmkn deildir,
kart olan olgular da incelemek gerekir. Kainat ve yaam dngs ztlarn
birliktelii zerine kuruludur. Ahmed Hamdi Tanpnarn Saatleri Ayarlama
Enstits adl eserindeki Herey zddyla mmkn ve maruftur, cmlesi
diyalektik anlay kasteder. Diyalektik yaklama farkl kltrler ve dinler
ierisinde de rastlanr. rnein; in kltrnde Yin ve Yang bu ztlklar
simgeselletiren ve birletiklerinde tam bir daire oluturan iki balk motifidir.
slam kaynaklarnda Herey zddyla bilinir, prensibine sklkla deinilir.
Diyalektik anlaya gre her etki bir tepki dourur. Ayrca diyalektik kavram
tartmada muhataplarn ikna etme sanat anlamna gelmektedir. Szcn
kelime kknde Dia (ikili, karlkl olma) anlam bulunur. Diyalog szc
de yine bu kkten tremitir. Bu yaklama gre her sistemin bir i elikisi
vardr.]
Yarglamada taraflar vardr. Taraflarn iddialar (Tez ve Antitez) bulunur. Bunlar
birbiriyle eliir. rnein bir tarla anlamazlnda taraflarn iddialar birbiriyle
atmaktadr. Hakim Analiz (zmleme) ile sorunu anlar ve sonuca varr
(Sentez). rnein bir ceza davasnda mrboyu hapis isterken (Tez), zanlnn
avukat mvekkilinin susuz olduunu ne srerek beraatini isteyebilir
(Antitez). Hakim tanklar dinler, delilleri deerlendirir (Analiz) ve sonuca ulap
kararn aklayarak suluya 8 yl hapis cezas verebilir (Sentez).
Savc: Ceza davalarnda toplumun yararn savunan kiidir. rnein bir su
(cinayet, tehdit, darp vs) davasnda zanlnn avukat ile madurun (veya
ailesinin) avukatlar mahkemede bulunurlar ve taraflar savunurlar. Savc ise
tarafsz bir biimde benzer veya daha farkl grler ne srebilir. ou zaman
madurdan yana durur ancak onun asl amac maduru, iinde bulunduu

S a y f a | 26

toplumun bir ferdi olarak dikkate almaktr. Yani gerekte maduru deil toplum
dzenini savunmaktadr. Bu nedenle savclara Cumhuriyet Savcs denir. Yani
Cumhurun (halkn) ve Cumhuriyetin (devletin) adna hareket ederler. Osmanlca
Mdde-i Umumi (Genel ddiac) tabiri eskiden savc demektir ve aslnda bu
durumu anlatr. Savcla ddia Makam da denir.

DAVA TRLER
1. Ceza Davas: Kar tarafn bir su iledii iddiasyla alan davadr. Madur
olduunu iddia eden taraf Su Duyurusunda bulunur. Dava alp almasna
gerek olmadna ve ne kadar Ceza isteneceine Savclk karar verir. Ama
hakim Savcnn istedii cezay vermek zorunda deildir.
2. Tazminat Davas: Kar tarafn verdii bir zararn giderilmesi istenir. Ama
cezalandrmak deil eksileni yerine koymaktr. Bu nedenle Hukuk
mahkemelerine dava alr (Savc yoktur).
3. Tespit (Belirleme) Davas: Herhangi bir durumun tespiti (belirlenmesi)
amacyla alr. Arazi snrlarnn tespiti, babaln veya analk durumunun
tespiti
4. Men (Sonlandrma) Davas: Yaplmakta olan (devam eden) hukuka aykr
bir saldrnn durdurulmas amacyla alan davadr. Saldrya Son Verme
Davas da denir.
5. nleme Davas: Henz mevcut olmad halde belirtilerden yakn bir
zamanda gereklemesi kuvvetle muhtemel bir saldr tehlikesini hukuk
yoluyla savuturmak amacyla alan davadr.
6. dari Dava: Devlet Kurumlarnn kararlarna kar alan davalardr. ou
zaman dari ptal veya Yrtmenin Durdurulmas istemiyle dava alr.
7. Ticari Dava: Ticari lemlerdeki anlamazlklarla ilgili olarak alan
davalardr. Bu davalar Ticaret Mahkemelerine alr.
8. Askeri Dava: Askeri Sularla ilgili olarak Askeri mahkemelere alan
davalardr.

RADE FESADI (STEN BOZUMU)

rade Beyan (sten Aklamas): Kiinin hukuki bir ilem yapmak amacyla
dncesini ve kararn bildirmesidir. rnein: Evlenirken Evet diyerek ikrar
etmek (kararn aklamak) gibi.
rade Fesad: Kiinin gerek iradesi ile da vurduu, aklad iradesinin
birbirinden farkllamas durumudur. Gerek irade ile aklanan irade arasndaki
uyumsuzluktur. rnein: Kiinin bir sebepten tr gerekten evlenmek
istemedii halde, nikah memuru huzurunda Evet demesi gibi. Tehdit edilmi
olabilir, yurtdna gidebilmek iin sahte bir evlilik yaplyor olabilir.
rade Bozukluu Trleri

S a y f a | 27

1. Hata (Yanlma): Gerek iradenin bilmeden ve farknda olmadan

farkllamasdr. Hem hatay yapan hem de hukuki ilemin kar taraf da bu
durumun farknda deildir. r: Bir bor senedindeki tutarn yanl yazlmas.
Borlu da alacakl da bu durumun farknda deildir. Kast yoktur. Farknda
olup susmak hata deil hiledir. Hata anlaldktan sonra bir yl iinde
szleme iptal edilebilecei gibi hata dzeltilerek devam da ettirilebilir. ptal
hakk iin hatann esasl olmas gerekir. Esasl Hatalar:
-

Tarafta (Kiide) Hata: Yanl kiiyle szleme yapmak, isim benzerlii

gibi.
Konuda Hata: Yanl eyi konu yapmak, 3. Kattaki ev yerine 4.
Kattakini almak.
Mahiyette (erikte) Hata: Yanl ilem yapmak, almak yerine
kiralamak.
Miktarda (Tutarda) Hata: Yanl tutar belirlemek, 5bin yerine 50bin.

Hatada her iki taraf da masumdur.

2. Hile (Aldatma): Kar tarafn gerek iradesini farkllatrmak, farkl bir irade
beyannda bulunmasn salamak amacyla gerekte var olmayan bir
kanaatin oluturulmasdr. Kar tarafn kandrlmasdr. Aldatma kast vardr.
Kiinin yapt hatadan yararlanmak hiledir. Bakasnn yapt hileden
yararlanmak yine hiledir. Hile anlaldktan sonra bir yl iinde szleme iptal
edilebilecei gibi uranan zarar giderilerek devam da ettirilebilir.
Hile baz durumlarda yalnzca hukuki ilemin iptalini dourabilecei gibi bazen
de ayn zamanda Ceza Kanununa gre su olan eylemlere kaynak tekil
edebilir. r: Sahtekarlk (Dolandrclk) gibi.

Hilede bir taraf masum deildir.

3. Muvazaa (Dankllk): nc ahslar veya devleti kandrmak amacyla

gerekte yaplmayacak bir ilemin yaplm gibi gsterilmesidir. Veya ilemin
ksmen veya tamamen farkl bir biimde yaplmasdr. Muvazada her ilemin
her iki taraf da durumun farkndadrlar ve bilinlidirler. Amalar nc
ahslar aldatmaktr. rnein yaplmayacak bir evliliin yurtdna gidebilmek
iin yaplmas ve taraflarn aile hayatna hi balamadan farkl evlerde
yaamalar.

Muvazada her iki taraf da masum deildir.

Muvazaa Trleri
a. Mutlak Muvazaa: Gerekte hi yaplmayacak bir ilemin yaplm gibi
gsterilmesidir. Bir gizli bir de gstermelik / grnrdeki ilem vardr.
rnein: Elerden birinin babasnn maan almas iin boanmalar ama
ayn evde yaamaya devam etmeleri.

S a y f a | 28

b. Nisbi Muvazaa: Gerekte yaplacak bir ilem vardr fakat baka bir trde
yaplm gibi gsterilmesidir. rnein: Babann lmeden nce
evlatlarndan birine evi satm gibi yapmas. (Tapuda sat yaplr ama
paray almamtr.) Babann niyeti o evi evladna vermektir (hukuken
balama ilemi ile yaplr) ama dier ocuklar anlamasn diye satm
gibi yapmaktadr.
c. Ksmi Muvazaa: Yaplan bir ilemin sadece bir blmnn farkl
gsterilmesidir. rnein: Vergiden kanmak iin sat tutarnn dk
gsterilmesi.
4. Tehdit (Korkutma): Kiinin iradesinin deitirilmesi iin korkutulmasdr. r:
Tehdit ile szleme imzalatmak. Tehdit yakn ve ciddi bir tehlike iermelidir.
Kiinin kendine, bir yaknna, tandna, malna, namusuna, psikolojik
btnlne ynelik olabilir. Hatta hi tanmad birine zarar verilecei
korkutmas bile tehdit saylr. Bakasnn yapt tehditten yararlanmak yine
tehdit saylr. Tehdit ile yaplan ilem iptal edilebilir. Tehditle yaplan ilemin
iptali iin Zamanam sresi korkunun kalkt andan itibaren bir yldr.
Tehdit Trk Ceza Kanununa gre ayn zamanda bir sutur. Ceza talebiyle
yaplabilecek Su Duyurusu iin ise Zamanam sresi korkunun kalkt
andan itibaren 8 (sekiz) yldr. [Bkz. Ceza ve Tazminat Fark]

S a y f a | 29

BAKASI ADINA YAPMA:

1. Vekalet: Kiinin kendi rzas ile (iradi olarak) bir bakasna, kendi adna ve
hesabna ilem yapma yetkisi vermesidir. Szl ekilde bile bu yetki
verilebilir. Ancak baz hukuku ilemlerin yaplabilmesi iin yazl veya noter
vekaleti istenebilir (Vekaletname). Bakas adna ilem yapan kiiye Vekil
denir. Kural olarak hak sahibi, istedii zaman vekili azledebilir (yetkisini
sonlandrabilir). Vekil de istedii zaman vekillikten ekilebilir. Genel Vekalet
tm hukuki ilemleri kapsar. zel Vekalette ise sadece belirlenen hukuki
ilemler yaplabilir. Ayrca vekalet sresiz olabilecei gibi sre snr da
koyulabilir.
2. Velayet: 18 yandan kk ocuklar adna ana-babalarnn (ebeveyn) ilem
yapma hakkdr. Bakaca bir eye gerek olmakszn ocuun doumu ile ana
baba bu hakk kendiliinden kazanr. Yine her hangi bir ileme gerek
olmakszn ocuun 18 yan doldurmas ile birlikte ana-baba bu hakk yitirir.
Ancak bazen evlat edinme ile Velayet kazanlabilecei gibi elerin boanmas
halinde elerden biri Velayet hakkn yitirebilir. Bu hakka sahip olan kiiye
Veli denir.
3. Vesayet: Baz durumlarda kiiler ksmen veya tamamen hukuki ilem
yapabilme yeteneklerini yitirirler. rnein hapis, zihinsel yetilerin kayb gibi.
Bu gibi durumlarda hukuki ilemi kiinin adna ve yerine bakas yapar.
Bakas adna ilem yapan bu kiilere Vasi ad verilir. Bir kiiye Vasi
atanabilmesi iin mahkeme karar gereklidir. Baz ilemleri yapabilme
yetenei elinden alnan kiiye Kstl ad verilir. Yaplan ileme ise
Kstlama denir. rnein bir kii hakknda ei, ebeveyni veya ocuklar ar
kumar alkanl, yallk nedeniyle ne yaptn bilememe gibi gerekelerle
mahkemeye kstlama talebiyle dava aabilirler.
EKL TRLER
1. Szl ekil: Hukuki ilemin yazl olmadan yaplmasdr. r: Bir arkadana
senetsiz bor verme. Szl ekil tamamen istee braklmtr.
- ahitli (Tankl) ekil: Yaplan ileme tank olanlar vardr. Yine de
gvenilirlik ok yksek deildir. r: Bor verirken ahit tutmak.
- Merasimli ekil: Trk hukukunda Szl ekilin mecbur klnd tek
rnektir. Yalnzca Nikah kylrken taraflarn ahitler huzurunda Szl
krar (kararn sylemesi) zorunludur (Evet-Hayr). Nikah Defterinin
imzalanmas tamamlayc arttr.
2. Yazl ekil: Hukuki lemin yazya dklmesidir.
a) Basit Yazl ekil: Kada veya uygun baka bir malzemeye yazlr. lave
bir zellik yoktur. Elle, makinayla yazlmas, matbu (basl) olmas
durumu deitirmez. nemli olan imzann elle atlm olmasdr. (mza
atamayanlarn durumu kanunda aklanmtr.) Metin ve mza asli
unsurlardr.
b) Mevsuf (Nitelikli) Yazl ekil: Evrakta bulunmas zorunlu olan ilave
unsurlar vardr. r: Kefalet Szlemesinde kefil olunan tutar mutlaka el

S a y f a | 30

yazs ile yazlmaldr. Vasiyetname btnyle vasiyet brakann el

yazsyla yazlrsa geerlidir.
- Senetli ekil: Nitelikli eklin bir trdr. r: Bono (Bor Senedi) ekil
artlarna tabidir. [Not: Adi / Basit Bor Senetleri haritir. Adi Senetler
basit ekle tabidir.]
3. Resmi ekil: Resmi grevli huzurunda yaplan ilemdir. r: Evler Tapu
Dairesinde satlr. Vasiyetname istenirse Noterde dzenlenebilir. (El yazs
zorunluluu kalkar.)
BAZI NEML KAVRAMLAR
Hukuki Olay: nsan davranyla ilgili olmayan veya insann iradesi dnda
gerekleen ama yine de hukuki sonular olan olgulardr. r: Uak kazasnda
birisinin lmesi. (Miras paylalacak)
Hukuki Fiil: Kiinin davranlar nedeniyle hukuki sonu douran olgulardr. ki
tr vardr: 1. Hukuka Uygun Fiiller (r: Bir araziyi ekmek) ve 2. Hukuka Aykr
Fiiller (r: Yanllkla cam krmak).
Hukuki lem: Hukuki bir sonu elde etmek zere kiilerin iradesiyle yaplan
aklama ve bunlara bal davranlardr. r: Bakkaldan biskvi almak hukuki
bir ilemdir. (Mlkiyet el deitirir.)
Mspet: Etkin, dorudan, pozitif, olumlu. Burada davrann anlam ieriinin
doruluu deil etkin olmas gz nne alnr. rnein; Mspet Su: Kiinin
dorudan, yapma eklindeki bir davranyla ortaya kan su. (Aslnda su
ilemek kt bir eydir, yani mspetlik her zaman olumluluk anlamna gelmez.
Ancak davran pozitif, dorudan bir eylemle olumutur.)
Menfi: Edilgin, dolayl, negatif, olumsuz. Davrann anlam ieriinin yanll
deil edilginlii gz nne alnr. rnein; Menfi Edim: Yapmama eklindeki bir
davran, belirli bir saatten sonra mzik almama. (Aslnda belirli bir saatten
sonra insanlar rahatsz etmemek iyi bir eydir, yani menfilik her zaman
olumsuzluk anlamna gelmez. Ancak davran negatif bir eylemle olumutur.)
Karine: n-kan, belirti. Bilinen bir durumdan bilinmeyen bir durumla ilgili
kanaat oluturma. Aksi anlalana kadar bir eyi belirli bir biimde kabul etme.
rnein; Masumiyet Karinesi: Aksi isptlanana kadar herkes masumdur.
fa: Yerine getirme, gerekletirme, deme. rnein; bir borcun denmesi.
Mcbir Sebep (Zorlayc Neden): Kiinin ve hukuk sisteminin elinde olmayan
doal koullardr. Sel, deprem, , toprak kaymas, salgn hastalk gibi.
Nafaka (Geimlik): htiyac ve yasal olarak almaya hakk bulunan bir yakna
zorunlu olarak geim yardm yapmaktr. zellikle boanan eler arasnda
gerekleen bir uygulamadr.

S a y f a | 31

Gaiplik: Kiinin kaybolmas hali. Malvarlndan hak edinebilmek iin be yllk

bekleme sresi vardr. r: Kiinin evden kp bir daha gelmemesi ve haber
alnamamas. lm phesi kuvvetli ise bu sreye uyulmaz. r: Denize derek
gerekleen bir uak kazasnda bulunamayan kii.
Defi (Savu): Bir davada kar taraftaki kiinin bir eye hakk olmadn ileri
srmektir. r: Borcun zamanamna uradn srerek kar tarafn isteme
hakknn olmadn ne srmek.
Tereke: len kiinin geride brakt hereydir. Bunun iine demek zorunda
olduu borlar ve alacaklar da dahildir.
Fesih: Bir eyin
feshedilmesi.

sonlandrlmas,

ortadan

kaldrlmas.

r:

Szlemenin

S a y f a | 32

A
Acele = vedilikle
Acil = vedi
Adalet = Tre
Af = Balama
Ahval= Koullar
Aidat = denti
Ait = likin
Akit = Szleme
Amme = Kamu
Arz etmek = Sunmak
Asgari = En az
Atf = likilendirme
Avukat = Savunman
Ayni = Mal eklinde
Azami = En ok
B
Basiret = ngr
Beraat = Aklanma
Beyan = Bildirim
Beyyine = Kant, dorulayc
C
Cebir=Zorlama
Cebren = Zorla
Celp = ar Kad
Celse = Duruma
Crm = Su
D
Def'i = Savu, Savuturma
Disiplin = dzen
Doktrin = reti
E
Ehil = Yetkin
Ehliyet = Yetkinlik, yeterlik
Ekseriyet = ounluk
Emir = Buyruk
Emtia = Ticari Mal
Emsal = Benzer
Ekal = Klk
Evvel = nce
F
Faal = Etkin
Fail = leyen, ileyici
Feragat = ekilme, vazgeme
Feri = kincil
Fesih = Bozma

SIK KULLANILAN TERMLER

H
Hacir = Kst, Kstlama
Haciz = Elkoyma
Hakim = Yarg
Hukuk = Tze, Tre
Hususi = zel

bra = Aklama
cap = neri
cra = Yrtm
dame = Srdrme
ddia = Sav
ddia etmek = Savlamak
fade = Sylem
fa= deme, yerine getirme
hmal = Savsaklama
htar = Uyar
htilaf = Uyumazlk
htiyati=Geici, ileriye ynelik
kaz = Uyar
krar= Benimseme, kabul
ktisap = Kazanm, edinim
lam = Karar
lan = Duyuru
lliyet = Nedensellik
mtina = ekinme, kanma
nfaz = Yerine getirme, uygulama
rade = sten
stimlak = Kamulatrma
stinat = Dayanak
stinaden = Dayanarak
stinaf= st yarg
tigal = Ura
tirak = Katlm
tham = Sulama
zah = Aklama
zahat = Aklamalar
J
Jri = Yarkurul
K
Kanaat = Kan
Kanun = Yasa
Karine = n-kan, belirti
Kat'i = Kesin
Katip = Yazman
Kyas = Karlatrma
M

S a y f a | 33
Fiil = Eylem, davran
Fiili = Eylemsel
Fiyat = Eder
G
Gaip = Yitik
Garanti = Gvence
Gayrimenkul = Tanmaz
Men = Yasaklama, engelleme
Menfi = Olumsuz, Negatif, Edilgin
Menkul = Tanr
Mesken = Ev, konut
Mesnet = Dayanak
Mesul = Sorumlu
Mesuliyet = Sorumluluk
Meru = Yasal, Geerli
Miras = Kalt
Muaf = Bak
Muafiyet = Baklk
Mukavele = Szleme
Mukayese = Karlatrma
Mcbir = Zorlayc
Mcerret = Soyut
Mdafaa = Savunma
Mdafi = Savunucu, Savunman
Meyyide = Yaptrm
Mkerrer = Yinelenen
Mlga = Yrrlkten kaldrlan
Mlkiyet = yelik
Mmessil = Temsilci
Mnazaa = ekime
Msadere = Elkoyma
Mspet = Olumlu, Pozitif, Etkin
Mtalaa = Deerlendirme, gr
Mteahhit = Yklenici
Mtekabil = Karlkl, Denk
N
Nafaka = Geimlik
Nesep = Soy
Nisbet = Oran
Nisbi = Oransal
R
Rehin = Tutu
Resen=Kendiliinden
Reit = Ergin
Rcu = Dnme
Rt = Erginlik
S
Sahip = ye

Mahalli = Yerel
Mahfuz = Sakl
Mahiyet = Nitelik
Mahrum = Yoksun
Mahsus = zg
Matbu = Basl
Matbuat = Basma
T
Taahht = Yklenme
Tahakkuk = Gerekleme, Hak etme
Tahdit = Snrlamak
Tahkik(at) = Soruturma
Tahlil = zmleme
Tahsis= zgleme
Talep = stem
Tali = Yan, bal
Talimat = Ynerge
Tanzim(at) = Dzenleme
Tasdik = Onay
Tashih = Dzeltme
Tatbik(at) = Uygulama
Tayin = Atama
Tazminat = dence
Teaml = Grenek
Tebligat = Bildirim
Tebli = Bildiri
Tecil = Erteleme
Tediye = deme
Tehdit = Gzda
Tehir = Erteleme
Tekerrr = Yinelenme
Temerrt = Direnim
Teminat = Gvence
Tereke = Brakt
Teekkl = Oluum
Tehis = Tan, tanma
Tevsi = Geniletme
U
Umumi = Genel
Unsur = e
Usl = Yntem
V
Vaka = Olgu
Vasf = Nitelik
Vecibe = dev
Vicdan = Bulun
Vuku bulmak = Olmak
Y

S a y f a | 34
Salahiyet = Yetki
Sarih = Belirgin, ak
Sehven = Yanllkla
Semen = Eder, bedel

ahit = Tank
erh = rdeleme, aklama, not yazma
erik = Ortak
ifahen = Szle
ifahi = Szel
irket = Ortaklk

Yekn = Toplam
Yevmiye = Gndelik
Z
Zabt = Tutanak
Zan = San
Zanl = Sank
Zaruri = Zorunlu
Zayi/Zai = Yokolma, yitme
Zikretmek = Anmak, szn etmek
Zilyet = Eldeci, bulunduran