T.C.

FATH SULTAN MEHMET VAKIF NVERSTES

MHENDSLK VE FEN BLMLER ENSTTS
MMARLIK ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

OSMANLI/TRK EV MEKN KURGUSUNU

MODERN KONUT MMARSNDE OKUMAK
(Wright, Corbusier, Eldem ve Canseverin Konutlar)
EMNE BANU BURKUT
120201002

MMARLIK YKSEK LSANS PROGRAMI

TEZ DANIMANI: YRD. DO. DR. NAZENDE YILMAZ

STANBUL 2014

TEZ ONAYI
FSMV Mhendislik ve Fen Bilimleri Enstitsnn 120201002 numaral Yksek
Lisans rencisi Emine Banu BURKUT,ilgili ynetmeliklerin belirledii gerekli
tm artlar yerine getirdikten sonra hazrlad,OSMANLI/TRK EV MEKN
KURGUSUNU MODERN KONUT MMARSNDE OKUMAK (Wright,
Corbusier, Eldem ve Canseverin Konutlar) balkl tezini aada imzalar olan
jri nnde baar ile 22.04.2014 tarihinde savunmu ve mezuniyeti
hususundaenstit iin gerekli yeterlilikleri yerine getirmitir.

Prof. Dr. brahim NUMAN

FSMV
Mhendislik ve Fen Bilimleri Enstits Mdr

Tez Danman:

Yrd. Do. Dr. Nazende YILMAZ...

Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi

Jri yeleri:

Prof. Dr. brahim NUMAN

Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi

...

Prof. Dr. Mualla YILDIZ

Yeni Yzyl niversitesi

...

BEYAN
Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn
eserlerinden yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta
bulunulduunu, kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin
herhangi bir ksmnn bu niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez
almas olarak sunulmadn beyan ederim.

Emine Banu BURKUT

NSZ
Yksek Lisans tez almamdaki katklarndan dolay,almam srasnda
danmanlm stlenerek her konuda yardmn ve desteini benden esirgemeyen ve
kymetli vaktini bana ayran sevgili tez danmanm, deerli danman hocam Yrd.
Do. Dr. NazendeYILMAZa sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Bizimle her sohbetinde kendi deerlerimizi, kltrmzde var olan hatrlatan ve
farkndalk yaratmaya alan, kaybolan Osmanl Mimari Mirasn tanmaya ve
anlamaya tevik eden, bizlere farkl bir gzle bakmay reten ok kymetli hocam
Prof. Dr. brahim NUMANa teekkr bor bilirim.
Eitim hayatm boyunca yanmda olan ve dualarn her zaman stmden eksik
etmeyen babacm ve anneciime, hayatmda her daim varlyla bana gven, huzur
ve mutluluk veren en byk desteim, can yoldam Yusuf BURKUT ok teekkr
ederim.
Deerli tez danmanmn sayesinde tantm, ok kymetli Halit REFe ait olan
farkl disiplinlerden pek ok referans kitabyla zenginlemi ktphanesini benimle
paylaan saynProf. GlperREFe sonsuz teekkr ederim.
Ayrca Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi deerli hocalarma ayr ayr teekkr
ederim.

ve oluma

Emine Banu BURKUT

stanbul, 2014

NDEKLER
Sayfa No

NSZ ....................................................................................................................... iv
NDEKLER .......................................................................................................... v
EKLLER LSTES .............................................................................................. viii
RESMLER LSTES ................................................................................................ x
ZET......................................................................................................................... xii
ABSTRACT ............................................................................................................. xiii

1.GR .................................................................................................................... xiv

1.1.Ama-Kapsam ................................................................................................. xiv
1.2.Varsaym-Hipotez ............................................................................................ xv
1.3.Materyal-Method.............................................................................................. xv
1.4.Literatr Aratrmas ........................................................................................ xv
2.OSMANLI EV / TRK EV KAVRAMI VE ZELLKLER .............. 20
2.1. Osmanl/Trk Evi zellikleri.......................................................................... 21
2.1.1. Osmanl/Trk Evinin biimsel zellikleri............................................... 23
2.1.1.1. Yerleme ........................................................................................... 23
2.1.1.2. Sokak dzeni ..................................................................................... 24
2.1.1.3. Doal koullara uygunluk ................................................................. 25
2.1.1.4. evreye sayg .................................................................................... 28
2.1.2. Osmanl/Trk Evinin meknsal zellikleri ............................................. 28
2.1.2.1. Osmanl/Trk Evinde plan tipleri ve zellikleri .............................. 30
2.1.2.2. Osmanl/Trk Evinde ktle zellikleri ............................................ 34
2.1.2.3. Osmanl/Trk Evinde kesit zellikleri ............................................. 41

3. OSMANLI/TRK EVNDE MEKN KURGUSU VE ODALAR ................ 42

3.1. Osmanl/Trk Evinde Mekn Kurgusu ........................................................... 44
3.2. Osmanl/Trk Evinde oda .............................................................................. 44
3.2.1. Zemin-duvar-tavan ................................................................................... 48
3.2.2. Merdivenler .............................................................................................. 50
3.2.3. Kaplar ...................................................................................................... 50
3.2.4. Pencereler-tepe pencereleri ...................................................................... 52
3.2.5.Ocak .......................................................................................................... 54
3.2.6. Sabit mobilyalar ....................................................................................... 55
3.3. Osmanl/Trk Evinde Sofa ............................................................................ 58
4.MODERN

MMAR

VE

MODERN

MMARLARIN

KONUT

TASARIMLARI ....................................................................................................... 61
4.1. Modern Mimari ve Modern Konut .................................................................. 61
4.2. Modern Mimarlarn Konut Tasarmlar .......................................................... 62
4.2.1. Frank Lloyd Wright (1867-1959) ........................................................... 63
4.2.1.1.Winslow Evi (RiverForest, Illinois, 1893)......................................... 69
4.2.1.2.Willits Evi ( Highland Park, llinois, 1901-1902) ............................. 72
4.2.1.3.Martin Evi(Buffalo, NewYork, 1903-1905) ........................................ 74
4.2.1.4.Coonley Evi (Riverside, llinois, 1907-1908) .................................... 77
4.2.1.5.Millard Evi (Highland Park, Illinois 1906) ...................................... 79
4.2.1.6.RobieEvi (Chicago, llinois, 1906-1909) ........................................... 81
4.2.1.7.Harley Bradley Evi (Kankakee, Illinois, 1900-1901) ........................ 83
4.2.2. Le Corbusier (1887-1965) ........................................................................ 86
4.2.2.1. Schwob Evi (svire,1916) ................................................................ 91
4.2.2.2.Villa Savoye (Fransa, 1928-1929) .................................................... 93
4.2.3. Sedad Hakk Eldem (1908-1988) ............................................................. 97
4.2.3.1.Aaolu Evi (Nianta stanbul, 1936-1937) .............................. 100

4.2.3.2.Ayal Yals (Beylerbeyi stanbul, 1938) ..................................... 102

4.2.3.3.Talk Kahvesi (Maka stanbul, 1947) ........................................ 104
4.2.3.4.Suna Kra Yals (Vaniky, stanbul, 1965) ................................... 108
4.2.4. Turgut Cansever (1920-2009) ................................................................ 110
4.2.4.1.Ertegn Evi (Bodrum, 1973) ............................................................ 113
4.2.4.2.Demir evleri (Bodrum, 1987) ........................................................... 115
4.2.4.3.Ayin-Rafet Ata Evi (Burgazada-stanbul, 1986) ......................... 119
5.OSMANLI/TRK

EV

VE

MODERN

KONUTMEKN

KURGUSU

ANALZ ................................................................................................................. 121

5.1. Osmanl/Trk Evini Ve Modern Konutu Evrensel Kavramlarla Okumak 121
5.1.1. Minimalizm-hafiflik ............................................................................... 121
5.1.2. Geirgenlik-effaflk .............................................................................. 122
5.1.3. Mahremiyet ............................................................................................ 122
5.1.4. Esneklik ve uyarlanabilirlik ................................................................... 125
5.1.5. Standartlama ......................................................................................... 125
5.2. Osmanl/Trk Evi ve Modern Konut Mekn Kurgusu Analizi .................... 127
5.2.1.Frank Lloyd Wright Konutlarnn Analizi .............................................. 127
5.2.2.Le Corbusier Konutlarnn Analizi.......................................................... 136
5.2.3.Sedad Hakk Eldem Konutlarnn Analizi............................................... 139
5.2.4.Turgut Cansever Konutlarnn Analizi .................................................... 144
6.DEERLENDRME VE SONU ..................................................................... 147
KAYNAKA .......................................................................................................... 149
ZGEM ............................................................................................................ 156

EKLLER LSTES
ekil 1 Orta Asya adrnn i dzeni ve genel grnm......................................... 22
ekil 2 Trk evi odasnn adr ile karlatrlmas ................................................... 23
ekil 3 Katlarn doaya gre biimlenii ................................................................... 27
ekil 4 Trk Evi katlara yerleme dzeni ................................................................. 29
ekil 5Trk evinde odalarn birbirleriyle ve orta alanla ilikilerinde geliim dzeni 31
ekil 6 Sofasz Plan ................................................................................................... 32
ekil 7 D Sofal Plan ............................................................................................... 32
ekil 8 Sofal Plan .................................................................................................. 33
ekil 9 Orta Sofal Plan ............................................................................................. 34
ekil 10 Trk Evinin d gzlemi iin arayz tasarm............................................. 35
ekil 11 Trk Evinde kma ..................................................................................... 36
ekil 12 kma tipleri ................................................................................................ 39
ekil 13 Trk evi eskiz almas-kma .................................................................. 39
ekil 14 eitli saak zmleri ................................................................................ 41
ekil 15 Trk Evinde Dey Sreklilik ..................................................................... 42
ekil 16 Trk Evi ....................................................................................................... 44
ekil 17 Emirhocazade Ahmet Bey evinin selamlk odas, Safranbolu ..................... 46
ekil 18 Osmanl/Trk Evi duvar yzeyi ................................................................... 48
ekil 19 Le Corbusiernin Modulor boyutlar ve Trk Evinde deme-sedirsergen-tavan boyutlar ................................................................................................ 48
ekil 20 Osmanl/Trk Evi duvar-tavan yzeyi ......................................................... 49
ekil 21 Tavan kesit ve detaylar ............................................................................... 49
ekil 22 Merdiven eitleri ....................................................................................... 50
ekil 23 Oda girilerinin denetlenmesi iin farkl zmler...................................... 51
ekil 24 Geleneksel Trk Evi pencere detay ............................................................ 54
ekil 25 Ocak duvarnn her iki yannda yer alan oturma alan ................................. 55
ekil 26 18.yy geleneksel Trk evi ve 20.yyy banda Avrupa etkileriyle deien
Trk evi oda kesitlerinin karlatrlmas .................................................................. 56
ekil 27 Sofa, kemerler ve parmaklklarla zelletirilmitir...................................... 59
ekil 28 Winslow Evi plan ......................................................................................... 69
ekil 29 Ward Willits Evi Zemin Kat Plan ............................................................... 72
ekil 30 Ward Willits Evi st Kat Plan.................................................................... 73

ekil 31 Martin Evi kat planlar ................................................................................. 74

ekil 32 Martin Evi kat planlar ................................................................................ 75
ekil 33 Aynal Kavak Kasr...................................................................................... 75
ekil 34 Martin Evinde Vitrayl cam pencereler ...................................................... 76
ekil 35 Coonley evi kat planlar ............................................................................... 77
ekil 36 Robie Evi ..................................................................................................... 81
ekil 37 Bradley evi zemin kat plan ......................................................................... 83
ekil 38 Bradley evi at kat plan ............................................................................. 84
ekil 39 Amcazade Yals .......................................................................................... 84
ekil 40 Wright, Wasmuth Portfolio Bradley Evi i mekn ...................................... 85
ekil 41 Le Corbusier'nin be temel ilkesi ................................................................ 88
ekil 42 Le Corbusier Eskizleri ................................................................................. 90
ekil 43 Byk pencereli bir i mekn grnm L.C. eskizi .................................. 90
ekil 44 Villa Schwob Kat Planlar ........................................................................... 91
ekil 45 Ayasofya'nn Plan, Villa Schwob Plan, Cephesi ...................................... 92
ekil 46 Villa Savoye Kat Planlar ............................................................................ 93
ekil 47 Villa Savoye i mekn grnm ................................................................ 94
ekil 48 Villa Savoy ve skilip Evi ........................................................................... 95
ekil 49 Sedad Hakk Eldem'e gre Trk evinin planimetrik tipolojisi .................... 98
ekil 50 Sedad Hakk Eldem Trk evi almalar .................................................... 99
ekil 51 Aaolu evi ................................................................................................ 100
ekil 52 Aaolu evi zemin - 1.kat planlar ............................................................. 100
ekil 53 Aaolu evi eskiz almalar .................................................................... 101
ekil 54 Ayal yals kat planlar ............................................................................ 102
ekil 55 Talk Kahvesi ........................................................................................... 104
ekil 56 Amcazade Kprl Yals Cephe............................................................... 105
ekil 57 Amcazade Kprl Yals Plan.................................................................. 105
ekil 58 Talk Kahvesi Plan .................................................................................. 106
ekil 59 Kprl Yals i mekn- Talk Kahvesi i mekn .................................. 107
ekil 60 Suna Kra Yals zemin ve 1. kat plan..................................................... 108
ekil 61 Demir evleri yerleim plan ....................................................................... 115
ekil 62 Demir evleri plan tipleri ve aksonometrik izimi ...................................... 116
ekil 63 Ayin- Rafet Ata Evi Plan ........................................................................ 119
ekil 64 Ayin-Rafet Ata Evi Cephe ...................................................................... 120

RESMLER LSTES
Resim 1 Yamaca yerleen evler ................................................................................. 24
Resim 2 Trk Evi ve sokaklarn yerleme dzeni ..................................................... 25
Resim 3 Osmanl/Trk evi genel grnm ................................................................ 26
Resim 4 Yaz iin kurulmu evin ak-serin yaps, Safranbolu ................................. 27
Resim 5 Trk evinin doa ve tabiat ile ilikisi........................................................... 28
Resim 6 Kula sokaklarnda kmalar ......................................................................... 38
Resim 7 kmalarn sokak zerindeki grnm ...................................................... 40
Resim 8 Trk evi saak uygulamas .......................................................................... 40
Resim 9 Trk Odasnn ilevleri ................................................................................ 46
Resim 10 Oda i mekn-insan lei ........................................................................ 47
Resim 11 Giri Kaps ............................................................................................... 51
Resim 12 meknda pencere ve tepe penceresi ....................................................... 53
Resim 13 Ocak kesit ve grn .............................................................................. 55
Resim 14 Sergen ........................................................................................................ 57
Resim 15 Yklk ve duvar raflar ............................................................................. 58
Resim 16 Frank Lloyd Wright ................................................................................... 64
Resim 17 Winslow evi ............................................................................................... 69
Resim 18 Winslow evi i mekn................................................................................ 70
Resim 19 Winslow evi i mekn - Trk evi eyvan .................................................... 70
Resim 20 Winslow evi i mekn - Trk evi eyvan .................................................... 71
Resim 21 Willits Evi .................................................................................................. 72
Resim 22 Willits Evi mekn oturma birimi-yaama mekn ................................. 73
Resim 23 Martin evi .................................................................................................. 74
Resim 24 Martin evi mekn grnm ................................................................. 76
Resim 25 Coonley evi d mekn ............................................................................... 77
Resim 26 Edirne ftariye Kk................................................................................. 78
Resim 27 Coonley Evi ............................................................................................... 78
Resim 28 Millard Evi, Illinois.................................................................................... 79
Resim 29 Frank Lloyd Wright Millard Evi, Illinois ................................................. 79
Resim 30 Millard Evi i mekn ................................................................................. 80
Resim 31 Robie Evi ................................................................................................... 81
Resim 32 Robie Evi ................................................................................................... 82

Resim 33 Robie Evi i mekn ve pencereleri ............................................................ 82

Resim 34 Bradley Evi ............................................................................................... 83
Resim 35 Bradley Evi, i mekn ................................................................................ 85
Resim 36 Le Corbusier ............................................................................................. 86
Resim 37 Salvation Army Binas ............................................................................... 88
Resim 38 Weissenhof................................................................................................. 89
Resim 39 Villa Schwob.............................................................................................. 91
Resim 40 Villa Schwob i mekn grnm............................................................. 92
Resim 41 Villa Savoye .............................................................................................. 93
Resim 42 Tosya Breki Evi ile Villa Savoye .......................................................... 96
Resim 43 Sedad Hakk Eldem .................................................................................. 97
Resim 44 Ayal Yals ............................................................................................ 102
Resim 45 Ayal Yals ............................................................................................ 103
Resim 46 Talk Kahvesi Cephe .............................................................................. 106
Resim 47 Amcazade Kprl Yal Kk ............................................................... 107
Resim 48 Suna Kra Yals ..................................................................................... 108
Resim 49 Suna Kra Yals ..................................................................................... 109
Resim 50 Turgut Cansever ....................................................................................... 110
Resim 51 Ertegn evi .............................................................................................. 113
Resim 52 Ertegn evi i mekn- ocak ilikisi, yatak odas ..................................... 113
Resim 53 Ertegn Evi D mekn, teras-bahe ........................................................ 114
Resim 54 Demir Evleri............................................................................................. 115
Resim 55 Demir evleri i mekn, yaama mekn-ocak ilikisi ............................. 117
Resim 56 Demir evleri i mekn............................................................................. 117
Resim 57 Demir Evleri d mekn ........................................................................... 118
Resim 58 Ayin-Rafet Ata Evi ............................................................................... 119
Resim 59 Ayin-Rafet Ata Evi i mekn ............................................................... 120
Resim 60 Dnme Dolap ........................................................................................... 124
Resim 61 Dnme Dolap .......................................................................................... 124

ZET
Osmanl/Trk Evi Mekn KurgusunuModern Konut MimarisindeOkumak (Wright,
Corbusier, Eldem ve Canseverin Konutlar) isimli bu alma Osmanl/Trk evi
mekn kurgusunun incelenerek, kullanclarn istek ve gereksinimleri dorultusunda
yzyllar boyunca nasl deiip gelitiini ve erken dnem 20.yy modern konut
mimarlna nasl tandnn bir aratrmasdr. almada ele alnan konut yaplar
karlatrarak birbirleri ile olan benzerlikleri, varsa farkllklar ortaya karlp
rneklerle somutlatrlmtr.
Bu tez almasnda balangta Osmanl/Trk evi kavram, biimsel ve meknsal
zellikleri incelenmitir. Aratrmann odak noktasn oluturan mekn kavram ve
kurgusu hakknda tespitler yaplmtr. Osmanl/Trk Evinde her trl ihtiyaca
cevap veren ve en nemli birim olan oda ayrntl bir ekilde ele alnmtr. Tez
kapsamnda incelenen modern mimarlar Wright, Corbusier, Eldem ve Canseverdir.
Osmanl/Trk Evi ve modern konut mimarisi tasarm yaklamlarndaki benzerlikler
hipotez olarak ortaya konulmutur. Hipotezi desteklemek iin seilen modern
mimarlarn konut tasarmlar zerinden rneklerle karlatrmal analiz yaplarak
gsterdikleri benzerlikler ve farkllklar ortaya konulmutur.
Bu tez kapsamnda birinci blmde tezin amac, kapsam, materyal ve metodu
hakknda bilgi verilmitir. Ayrca literatr aratrmasnda ulalan kaynaklar ve
ierikleri hakknda detayl bilgi verilmitir.
kinci blmde ise Osmanl/Trk Evi kavram, biimsel ve meknsal zellikleri plan,
kesit ve ktle zellikleri detayl incelenmitir.
nc blmde Osmanl/Trk Evinde mekn kavram, kurgusu ile birlikte her
trl ihtiyaca cevap veren ve en nemli birim olan oda ve sofa ayrntl bir ekilde ele
alnmtr.
Drdnc blmde modern mimari ve modern konut incelenerek, tez kapsamnda
incelenen modern mimarlar Wright, Corbusier, Eldem ve Cansevernin konutlar
rneinde ayrntl bir ekilde ele alnmtr. ncelenen rnek konutlarda
Osmanl/Trk Evi ile benzerliklerini belirten gr, yorum ve kaynaklar
incelenerekseilen rnekler zerinden deerlendirmeye gidilmitir.
Beinci blmde seilen mimarlarn mekn tasarm kurgularndaki benzerlikler ve
farkllklar maddeler halinde ortaya konulmutur.
Altnc blmde ise deerlendirme yaplarak sonuca ulalmtr.
Anahtar kelimeler: Osmanl /Trk Evi, Mekn kurgusu, Modern Konut, mekn

ABSTRACT
This study titled "Reading Ottoman / Turkish House Space Installation in Modern
Residential Housing Architecture" (Houses of Wright, Corbusier, Eldem and
Cansever) is a research of how Ottoman / Turkish House Space Installation have
been changed and developed in accordance with the demands and requirements of
users and evolved into residential architecture in early 20th century by examining the
structure of this installation. The residential structures in the study have been
compared with each other and similarities and differences, if any, were objectified by
examples.
The formal and spatial characteristics of the concept of the Ottoman / Turkish House
in the beginning of this thesis study. The concept and installation of space that
constitutes the focal point of the study have been identified. The most important unit
and one which responds to all kinds of demands in Ottoman / Turkish house, "the
room", has been dealt in a very detailed manner. The modern architects examined
within the scope of the thesis are Wright, Corbusier, Eldem and Cansever.
Similarities between the design approaches of Ottoman / Turkish House and modern
residential architecture have been revealed as hypotheses. Similarities and
differences between the modern architects who had been chosen in order to support
the hypothesis have been revealed as a result of conducting comparative analyses
based and focused on their residential housing designs.
Within the scope of this thesis, in the first chapter, information has been provided
about the purpose, scope, materials and method of this thesis. In addition, detailed
information about contents of the references which have been accessed as a result of
literature research has been provided.
In the second chapter, the concept of Ottoman / Turkish House, the formal and
spatial characteristics of these houses and sectional and mass properties have been
examined in a detailed manner.
In the third chapter, the concept of space of the Ottoman / Turkish House and the
room, most important unit which responds to all kinds of demands due to its
installation and design and sofa have been dealt in a detailed manner.
In the fourth chapter, the houses of Wright, Corbusier, Eldem and Cansever who are
all modern architects were examined within the scope of the thesis were dealt in a
detailed manner by examining modern architecture and modern housing. The opinion
which states the similarities between the sample houses examined and the Ottoman /
Turkish House has been assessed through the samples selected by examining
comments and references.
In the fifth chapter, similarities and differences between space design and
installations of architects who had been chosen were itemized.In the sixth chapter,
the evaluation has been made and the results have been achieved.
Keywords: Ottoman / Turkish House,Space design, Modern Housing, Interior Space

1.GR
1.1.Ama-Kapsam
Bu tezin amac, Osmanl/Trk Evinin mekn kurgusu, meknsal ve biimsel
zellikleri, insan-doa ve yaam biimi ile ilikisi, i mekn zellikleri incelenerek
modern konut ile benzer yaklamlarn seilen rnekler zerinden karlatrmal bir
okuma ile anlamaya almaktr. Bu okumada benzerlikler ve farkllklar
karlatrma yntemiyle ortaya koyularak incelenecektir. Trk evi ile ilgili yaplan
akademik aratrmalarda modern konut mimarisi ile Trk evinin etkilerinin ortaya
konulduu yeterli kaynaa ulalamamtr. Bu nedenle akademik literatrde yer alan
bu eksikliin giderilmesine katkda bulunmak ve yeni yaplacak aratrmalara fikir
vermek zere bu tez almasna balanmtr.
Bu almada aada sorulara yant aranmaktadr;
Osmanl/Trk Evi kavram nedir?
Osmanl/Trk Evi ile modern konut mimarisi arasnda etkileim var mdr?
Modern konut tasarmnda geleneksel tasarmlarn izleri mevcut mudur?
Modern konut mekn kurgusu ile geleneksel konut mekn arasnda
benzerlikler, varsa farkllklar nelerdir?
Bu alma kapsamnda incelenecek olan mimarlar ve konut yaplar;
Frank Lloyd Wright {Winslow evi, Willits evi, Martin Evi, CoonleyEvi,
Millard Evi, Robie Evi ve Bradley Evi}
Le Corbusier{Schwob Evi, Villa Savoye}
Sedad Hakk Eldem {Suna Kra Yals, Ayal Yals, AaoluEvi ve
Talk Kahvesi}
Turgut Cansever {Ertegn Evi, Demir Evleri ve Ayin-Rafet Ata Evi}

1.2.Varsaym-Hipotez
Bu tez almasnda Osmanl/Trk Evi kavram, mekn kurgusu aratrlm, modern
konut tasarmlar karlatrlmtr. Tez kapsamnda, Osmanl/Trk Evi ve
modernkonut

mimarisitasarmlar

arasndaki

benzerlikler

ve

farkllklar

aratrlmtr.
Osmanl/Trk Evinin mekn kurgusu, modern mimarinin nclerinden batl
mimarlardan Frank Lloyd Wright ve Le Corbusiernin ve modern Trk mimarlardan
Sedad Hakk Eldem ve Turgut Canseverin konut tasarm yaklamlarndaki
benzerlii bir hipotez olarak ortaya konmu ve bu hipotez incelenen mimarlarn
konut rnekleri ile desteklenerek deerlendirilmitir.
1.3.Materyal-Method
Bu tez hazrlanrken ncelikle Osmanl/Trk evine ait literatr aratrmas ile tanm
ve kavramlar saptanmtr. Konuya rnek olabilecek ana kaynak eserler ve grseller
incelenmitir.

Bu kaynaklar zerinde almann ana iskeleti ortaya konmutur.

Sonrasnda seilen modern mimarlarn konutlarndan rnekler seilerek hipotezi

destekleyecek bilgilerin ortaya konulmas hedeflenmektedir. Kaynak aratrmasnda
ulalan gr, yorum ve bilgiler konu btnl bozulmadan, makale, kitap, tez
almalar ve ilgili grseller kullanlmtr. Konu ile ilgili ulusal ve uluslararas
birincil kaynaklara ulalmaya allmtr.
Osmanl/Trk evi ile ve Modern Konut mimarisi hakknda doru ve gereki bir
deerlendirme

yapabilmek

iin

bilimsel

aratrma

yntemleri

ierisinde

karlatrmal analiz metodunun kullanlmasna karar verilmitir. Bu yntem ile iki

tasarm kurgusu ayr ayr ele alnm, karlatrmal bir analiz ile deerlendirmeye
gidilerek, analizden elde edilen sonular yorumlanmtr.

1.4.Literatr Aratrmas
Bu tez almas kapsamnda Osmanl/Trk evi ve modern konut mimarisi ilikisi ile
ilgili yaplm almalar incelenerek bu konuya ait balca kaynaklar aada

belirtilmitir. Aratrma iin gerekli dokmanlara niversite ktphaneleri taranarak

ulalmtr.
Osmanl/Trk Evi hakknda faydalanlan ana kaynak kitaplar:
Eldem (1954)in, Trk Evi Plan Tipleri ve Trk Evi Osmanl Dnemi I-II-III
geleneksel konutun tarihsel sreteki deiim ve geliimi ile Trk evi kavram ve
plan

tiplerinin

ortaya

k,

snflandrlmasyla

ilgili

en

kapsaml

aratrmalardr.Eldem, Trk evini, Klasik Trk evi, I.II. ve III. Devir evleri olarak
ayr ayr snflandrdktan sonra konaklar, saraylar, kkler, ta odalar kgir evler
balklar altnda incelemi ve son ciltte mimari elemanlar ve yap tekniklerinden
bahsederek Trk ehirleri ve baheler ile eserini sonlandrmtr.
Kkerman (1973)n ,Anadoluda Geleneksel Trk Evinde Mekn Organizasyonu
Asndan Odalar,kaynak eserinde, Trk Evi kavram zerinde durmu, kkenlerine
inerek gebelik dneminden yerleme dnemi ve sonrasna kadar yasam biimlerini
irdeleyerek, oda ile adrarasndaki biimsel ve kavramsal ilikileri ortaya
koymutur. Trk evinde meknelerini, odalar ve odalar arasndaki ortak alan olan
sofalar olarak ayrayrincelemi, i dzen elerini de ayrcadetayl bir biimde
anlatmtr. Sonu ksmnda Trk Evinin doal, fiziksel ve ekonomik etkenlere
karnasl cevap verdii ve nasletkileimgsterdiinden bahsetmitir.
Kkerman (1985)nKendi Meknnn Aray inde Trk Evi adl kaynakta
Trk evi kavramndan aklandktan sonra kkenlerine inilmitir. Gebelik
dneminden yerleme dnemi ve sonrasna kadar yaam biimlerini incelemitir.
Kkerman, oda ile adr arasndaki biimsel ve kavramsal ilikileri aka ortaya
koymutur. Trk evinde mekn gelerini, odalar ve odalar arasndaki ortak alan olan
sofalar olarak ayr ayr incelemi, i dzen gelerini de ayrca detayl bir biimde
anlatmtr. Sonu ksmnda ise Trk Evinin doal, fiziksel ve ekonomik etkenlerle
nasl etkileim gsterdiinden bahsetmitir.
Kuban (1995)n,Trk Hayatl Evi, eserindeTrk Evini Hayatl ev olarak
adlandrmtr. Hayatl ev kavramyla konuya balam, tarihi sre ierisinde
gemiten balayarak Trklerin Anadoluya yerlemeleriyle devam etmi; Trk
Evinin kkenleri ve ger adr ile Trk Evinin ilikisini tartmal bir ortam

ierisinde ortaya koymutur. Bir plan tipolojisi belirlenmi, Trk Hayatl Evinin
klasik biimi, merkezi planl tipi, orta sofal plan tipi, ha biimli sofalar aklanm;
saray gelenekleri ve kkler ayrca betimlenmitir. Oda, odann snrlar, bezemeleri,
kullanm; sedir, yklk, deme, tavan, pencereler, kap, ocak, direklik ve sergen
gibi odann elemanlar birer birer ayrntl bir biimde aklanmtr. Ayrca, hayat,
eyvan, harem ve selamlklar, servis alanlar, baheler ve evin sokakla ilikisi de
anlatlarak okuyucu aydnlatlmtr.
Szen ve Eruzun (1996)un,Anadoluda Ev ve nsan, eserindeTrk evini, tarihsel
sre ierisinde irdelenmi, evlerin oluumunu belirleyen evre ve kltr ortamlar
incelenmitir. Oda, sofa, hizmet alanlar ve katlardan oluan ev birimleri aklanm;
sofasz, d sofal, i sofal, orta sofal olmak zere ev tiplerinin geliimleri ortaya
konmutur. Son ksmda ise, Trk evlerinin Anadolu ve Rumeli olmak zere detayl
bir blgesel dalmlar detayl bir ekilde resimli rneklerle de desteklenerek ortaya
konulmutur.
Gnay (1998)n, Trk Ev Gelenei ve Safranbolu Evleri isimli eserinde ncelikle
Trk evi anlatm yaplm daha sonra Safranbolu evleriyle ilgili detayl bilgiler
verilmitir. Trk evi kavram ve Trk evinin oluumunu etkileyen etmenlerden
bahsedilmitir. Kaynakta yapm ve tasarm yntemleri, plan tipleri anlatlarak
Safranbolu evlerini oluturan etmenler ve bunlar tasarma nasl aktarld
anlatlmtr.
Modern konut mimarisi ve Trk Evi ilikisini hakknda faydalanlan ana
kaynak kitaplar:
Ylmazer (1993)in,Le Corbusiernin Modern Trk Mimarisine etkileri,

adl

yksek lisans almasnda Le Corbusiernin ark seyahati srasnda Trk evlerinden

etkilendiini bunlar eskizlerle ve ald notlardan bahsedilmektedir. Bu etkilenme
sonucunun yaplarna nasl yansttndan bahsedilmektedir. Sonu olarak sadece Le
Corbusiernin deil Trk mimarisinin de Le Corbusierden etkilendiini rnekler
halinde ortaya koymutur. Etkilenmenin tek tarafl olmad konusunda sonuca
ulamtr.

Cansever (1994, 1997, 2007, 2010)in, Ev ve ehir zerine Dnceler,slamda

ehir ve Mimari,Kubbeyi Yere Koymamak,Osmanl ehri eserlerinde,
Osmanlda konut mimarisini Osmanl Evini, evredeki btn kltr deerlerini,
tabiat ve dnyay ycelten bir nitelikte grmtr. Evlerin st dzeyde bilinle
yapldnve ehrin btnl yannda ferdiyetin yceliini, insann evresinin
oluumuna katlmn en yksek dzeyde zme kavuturduunu kendine has
slubuyla dile getirmitir. Trk Evini 21.yy konut sorununun zm iin bir temel
rnek tekil ettiini belirtmitir.
Ergler (1996)in, Sedad Hakk Eldem Binalarnn Analizi, adl yksek lisans
almasnda Eldemin hayat ve mimarlk formasyonunu etkileyen faktrler
incelenmitir. Eldemin binalarnn ayrntl katalou karlm ve sonu ksmnda
mimari mirastan etkilenen ve etkilenmeyen ynleri (planlama, d biimlenme;
ktlesel ifade, tekrar, modlasyon) maddeler halinde ortaya konulmutur.
Vogt (1996)n,Le Corbusier, TheNobleSavage, Toward an Archeology of
Modernism, adl eserinde modern mimarlardan Le Corbusiernin tasarmlarnda
Trk mimarisi ve evi ile ilikiyi ayrntl bir ekilde incelemitir.Bu konuda en
kapsaml aratrmay yapan Vogt, Le Corbusierninpilotis ilkesinin kkenini
aratrmtr. Bunlardan bazlar Corbusiernin 1911destanbula geldiinde yapt
yal eskizleriyle SalvationArmy ve Weissenhofu yan yana getirmesi bu
etkilenmenin ak rneidir. Le CorbusierninMilletler Cemiyeti binasyla stanbul
Bebek Kk arasnda ilikilendirme yaplmtr. Yazarn yapt en nemli
karlatrma Villa Savoye ile smailolu Mehmet Brekinin Tosya-Ortalcada
bulunan evi arasnda grsellerle benzerlikleri ortaya koymutur.
Yrekli (2005)nin, Trk Evi GzlemlerYorumlar isimli kitabnn nsz
ksmnda yazarDeerlendirme doal olarak bir kyaslama ilemidirdiyerek Trk
evi mimari tasarm ve kuram almalar nda, gncel mimarlk kuram ve
dnceleri ile karlatrmtr. Trk evinin tarihsel zelliklerinden ok mimari
zellikleri ele alnmaktadr. Yazar baz geleneksel yaplar ile Trk evini
karlatrmtr. Kitabn son blmlerinde ise Trk evinin etkileri bal altnda
Trk evinin baz mimarlk etkinliklerini nasl etkiledii rneklere aklanmtr.

Szak (2007)n, Konut Tasarmnda Frank Lloyd Wrightn Yaklam ve

Geleneksel

Trk

eviadl

yksek

lisans

almasnda

Wrightn

tasarm

dncesindeki insan, doa ve yaama biimi balamnda Trk evi ile benzerliinden
bahsedilmektedir. Wright zeminde evre ile btnleik yaplar ve evreye duyarl bir
ekilde yaplarn gelitirdii, yaplarnda i-d mekn btnl salamas ve
meknlarn akkanlndan bahsetmektedir.

Yazar zellikle Wrightin Trk

mimarlndan haberdar olduunu vurgulayarak Aynalkavak Kasr ile Martin evi

arasndaki plan akclna dikkat ekmektedir. Sonu ksmnda kyaslama yaplarak
benzerlikler ve farkllklar maddeler halinde ortaya konulmutur.
Kortan(2012)n, ark Seyahative Le Corbusier Gzyle Trk Mimarlk ve
ehircilii,yazar kitabnda Le Corbusiernin hayatn anlattktan sonra mimarlk
mesleinde geirdii sreleri incelemitir. lk eserleri, modern mimarlk akmlar
ve ark seyahatinden bahsetmitir. Kitabnda Le Corbusiernineskizlerine sklkla
yer vermi, bu eskizlerin altna ald notlara dikkat ekmitir. Sonu olarakLe
CorbusierninTrkiye ile ilikisini ve Trk evlerinden etkilendiini aktarmtr.

2.OSMANLI EV / TRK EV KAVRAMI VE ZELLKLER

Bu almada; Osmanl Evi, Trk Evikavram konusunda yaplan aratrmalar
incelenmitir. Bu incelemeler sonucundakavrama farkl metotlarla yaklalm
olduu ve ok farkl grler ortaya kt grlmtr.Aratrmaclar bu evlere
Trk evi yerine Osmanl evi demeyi tercih etmilerdir(Arel, 1982).Baz akademik
almalarda Osmanl Evi, Anadolu Evi gibi farkl adlarla nitelense de ayn
fiziksel ve kltrel bileenler geleneksel evi aklamak iin kullanlmtr. Bunun iin
meknsal dzen ilikileri, kltr ya da iklim ve malzeme gibi bileenler belirlenmi
bir ortak tanma hizmet etmitir(Tuzta & Akun, 2013 ). Fakat bu farkllklar ne
olursa olsun, Trk evlerinin belirli kltrel deerler btnne bal kalnarak
yapld grlmektedir.
Sedad Hakk Eldem, Trk Evini; eski Osmanl Devletinin snrlar iinde Rumeli ve
Anadolu blgelerinde olumu ve 500 sene kadar devam etmi, kendi zellikleriyle
belirginlemi bir ev tipi olarak tanmlamtr (Eldem, 1954). Eldem, farkl ve
blgesel gelimeler geirmi olduu halde Osmanl evini oluturan esas Trk
uygarl, yaam ve ev kltrdr diye aklamaktadr(Eldem, 1984).
Cansever, Trk Evini; Anadolu da, hareketli gebe kltr geleneinin izlerini
tayan hafif ahap iskelet yap teknii ile vcuda getirilen, Osmanl Devletinin
geni snrlar ierisinde yer alan Balkanlar, Kafkaslar, Hazar Blgesi ve Krm
kapsayan, uygun yap malzemesinin kolayca temin edilebildii geni bir corafi
alanda yaygn ekilde uygulandn belirtmitir(Cansever, 2002).
Kuban,Trk Evini; Geleneksel Trk ailesinin yaam kltr ve trelerine uygun
ekil ve plan zelliklerini gsteren asrlarca Trk insannn gereksinimlerine cevap
vermi bir konut tipi olarak tanmlanmaktadr(Kuban, 1976).
Ayan, Anadolu'ya gelen Trkler, fethettikleri topraklarda yepyeni bir Anadolu
kltr ile karlamlardr. Fethedilen yerlerde, Osmanllar, dier sanat kollarnda
olduu gibi mesken mimarisinde de, kendi inan ve anlayla sentez ederek Osmanl
Trk Evi dediimiz konut tipini oluturmutur(Tuzta & Akun, 2013 ).

20

Bu tez almas kapsamnda Trk Evi ile ilgili olarak yaynlanan kitap, makale ve
bildirilerde deiik ekillerde tipoloji ve kken aratrmalar incelenmitir. Biz
almamzn devamnda Osmanl/Trk evi olarak kullanacaz veyorumlarmz ona
gre yapacaz.
2.1. Osmanl/Trk Evi zellikleri
Trkler slamiyet ile tanmadan nce, Orta Asya steplerinde gebe topluluklar
halinde, yurt olarak adlandrlan adrlarda yayorlard.adr iindeki yaam, ok
amal kullanm zellikleri dorultusunda gelitii iin bugn bile bu ekilde
dzenlenen

odalarn

insan

gereksinmelerine

cevap

verebildii

durumlarla

karlalmaktadr(Eruzun, 1989).
Trkler slam dini ile tantktan sonra Anadoluya gelmiler ve yerleme dzenine
gemeye balamlardr. Bu ortam iinde gebelik kavram ; slam dnya gr
ve Anadolunun verileriyle belli bir oran iinde birleerek, yeni bir yaama kavram
ve biimini ortaya karmtr(Kkerman, 2007).slami anlay benimseyen
Trkler, birbirleriyle olan ilikilerini ve hayatlarn Kurandaki Nur Suresinin 59-64.
ayetlerinde belirtilen kurallara gre dzenlerler. Bu ayetlerde eve girmekten, insanlar
arasnda ve evrende olup biten eitli davranlara kadar pek ok konu yer
almaktadr(Burkut K. , 1996).
Cansever, Osmanl mimarisinde evin, bamsz yaama birimleri olan Otadan
tretildii bilinen odalarn bir araya gelmesi soncunda meydana geldiini ifade
etmektedir.

Odalar,

bamsz

katlrlar(Cansever, 1994).
getirilmesi

ile

varlklar

ile

btnle

bir

dzen

ile

Trk evi tipine en eski rnek, iki odann yan yana

oluturulan

plan

tipidir.

Ota

ile

odann

fonksiyonel

benzerlii(ekil1,2), her ikisinin de zellikle ok maksatl kullan iin tasarlanm

ve biimlendirilmi olmalarndan kaynaklanr(Cansever, 2002).
Kkerman (2007)a gre her iki yaama birimi ilev, evresel kullanma ve
birbirleri ile ilikileri asndan benzerlik gstermektedirler. adrn ve odann genel
dzen ve kullanma biimleri asndan karlatrlmas (ekil2) grlmektedir.

21

1) ok amal orta alan

2) Oturma iin biimlenen evresel alan
3) Kapal kullanma alanlar (Sekiler, sandklar, ykler)
4) Istma. adrda ortada bulunan ocak, yapda yana kaymtr.
Trk evi ortak kullanm alan ve adrdaki tek yaama biriminin benzerliini
grmek mmkndr Kkerman (2007)a gre her iki yaama biri ilev, evresel
kullanma ve birbirleri ile ilikileri asndan benzerlik gstermektedirler (ekil2).

ekil 1 Orta Asya adrnn i dzeni ve genel grnm (Kkerman, 2007)

22

ekil 2 Trk evi odasnn adr ile karlatrlmas (Kkerman, 2007)

2.1.1. Osmanl/Trk Evinin biimselzellikleri

Trk evinin oluumu, doaya ve yaama bal olan Trklerin adr hayatnn yerleik
hayata yansmas gibidir. Bu yzden bu konutlarda estetik ve biim kaygsndan ok
gereki ve fonksiyonel bir tutum sergilenmitir. Plann ve strktrn oluumunda
toporafyaya ve evre koullarna uyulmutur. Aklc, esnek ve pratik zmler
uygulanmtr. Tasarm iten da doru gelimekte olup, her detay insan boyutlarna
gre dzenlenmitir. Bu nedenle; Trk evi insann rahat, dzenli yaamas iin
tasarlanm bir ev tipidir.
Trk evi oluum ilkeleri Bektaa (1996) gre u ekilde snflandrlmtr.
Yaama, doaya, evre koullarna uygunluk
Gerekilik, aklclk
ten da zm
-D Uyuumu (Evin iindeki itenlik ve yalnln da vurumu)
Tutumsallk
2.1.1.1. Yerleme
Osmanl/Trk ehirleri mahalleler halinde, plansz, fakat doal dokuyla tam bir uyum
iinde gelimektedir. Mahalleler genellikle fazla eimli araziler zerine kurularak,
hem her eit suya aknt olana verilmekte, hem de her evin ufkunun ak olmas ve
gneten yararlanmas salanmaktadr. ounlukla bir caminin, bazen de bir eme
23

veya aalkl bir meydann etrafnda kurulan mahalle, mektebi, camii, hamam,
kk ars vb. ile kendi kendine yeten bir nite olarak kurulmaktadr.

Resim 1 Yamaca yerleen evler birbirini rtmezler. Kar yamatan evleri tek tek
seyredebilirsiniz. (Gnay, 1998)

Yresel yerlemeleri oluturan yaplarn bir araya geli biimleri ve meknsal

kurgular, yerlemenin karakterlerini oluturmaktadr (Eyce, 2005).
Trk evinin oluumu, doaya ve yaama bal olan Trklerin adr hayatnn yerleik
hayata yansmas gibidir. Bu yzden bu konutlarda estetik ve biim kaygsndan ok
gereki ve fonksiyonel bir tutum sergilenmitir. Plann ve strktrn oluumunda
toporafyaya ve evre koullarna uyulmutur. Aklc, esnek ve pratik zmler
uygulanmtr. Tasarm iten da doru gelimekte olup, her detay insan boyutlarna
gre dzenlenmitir. Bu nedenle; Trk evi insann rahat, dzenli yaamas iin
tasarlanm bir ev tipidir.
2.1.1.2. Sokak dzeni
Osmanl/Trk ehirlerinde, ayrk ya da bitiik evlerin yan yana gelii ile biimlenen
bir sokak dzeni vardr. Arazi yapsna gre yn deitiren insan leindeki bu
sokaklar, zellikle ilk toplanma yeri olan mahalle camilerinde odaklamakta, buradan
merkez camii ya da klliye ve ticari merkeze balanmaktadr. Bu yneli kbleye

24

doru olmaktadr. Ayn zamanda gnei ve evin ierisine en iyi alabilecek

ekilde ve komusunun manzarasn etkilemeyecek ekilde olmaktadr(Resim 2).
Cansevere gre Osmanl ehirlerinde yap stokunun %80-%85 ini tekil eden evler,
genellikle ehrin zerinde yer ald yamalarn her noktas farkl topografyasnda,
bu topografyann icaplarna gre ve deien ynler dzeninden evlerin bamsz
olarak yneltilmesi kural bulunmaktadr. Bu nedenle her ev kendi bana kendi
yneli ve yer al tercihlerine gre komuluk hakkna sayg ile yerleme imkn
salamtr(Cansever, 1994).

Resim 2Trk Evi ve sokaklarn yerleme dzeni (Gnay, 1999; Kuban, 1995).

Genilii, eimi, kaplamas, insana ya da ykl hayvana gre tasarlanmtr.

Sokan baka bir sokaa gei vermesi art deildir; hi beklenmeyen bir yerde,
artc bir ekilde bitebilir. Osmanl ehirlerinde ska rastlanan ve mahremiyet
inancnn bir sonucu olarak beliren kmaz sokak, ana yollardan evlere ackan zel
bir yol olarak da tasvir edilebilir (Resim 1).
ehrin sokaklaryla evlerinin farkl ynlerde olmalar, her evi sokak zemininden
bamsz bir unsur zelliine kavumaktadr(Cansever, Trk Evi'nin Mimarisi,
2002).
2.1.1.3. Doal koullara uygunluk
Osmanl/Trk evinde doal koullara uyum salayan bir yerleim ve tasarm
grlmektedir.

Trk Evini aratran Gabriele (1938) Trk Evinin iklim ve

malzemenin tesiriyle blgelere gre deiiklik gstermektedir, eitli iklim ve retim

alanlarna sahip Trkiyede Trk Evinin eitli ekiller almasnda iklim ve
25

malzeme nemli bir faktr olduunu dile getirmektedir.stanbulun fethini takiben

Osmanlnn ehri yeniden yaplandrmaya balad ve ehir iindeki sayfiyelerde
gzel

balar

ve

baheler

ierisinde

sevimli

ahap

binalarn

ykseldii

anlatlmaktadr. Yangnlarla harabe olanmahallelerin hemen akabinde yeniden ina

edildiini ve bu evlerinher birinin kendine mahsus birfizyonomisi olduunu
sylemektedir(Resim 3).

Resim 3 Osmanl/Trk evi genel grnm

Bu evleri yapan kimseler, ne estetik teorilerene de ina formllerine vakf

olmadndan bununla beraberbu mtevaz evlerin, ak planlar ile genellikle geni
salonlar vemantkl yerleim ile gzel bir zevkin rn olduklarn dile getirmektedir.
Trk Evinin deimeyen zellikleri daha ok st katlarda grlr. Zemin katlar ise
daha ok doal evreye uygun olarak ekillenmitir. Zemin katlarn zellikleri ve
dzenleri doal koullara gre deiikliklere uram olsa da farkl zeminlere gre
yaplm plan dzenlemelerinde (ekil 3) zgn sonulara ulalmtr (Kkerman,
1996).

26

ekil 3 Katlarn doaya gre biimlenii (Kkerman, 2007)

Osmanl/Trk evinde doal koullara uyum salamak iin serinletilmek istenen yaz
odas; alttan yanlardan ve stten havalandrlarak en uygun zme ulamtr
(Resim4). Burada yaplmak istenen odann bolukta ve askda tutulmas
denilebilir.

Resim 4 Yaz iin kurulmu evin ak-serin yaps, Safranbolu (Kkerman, 2007)

Altner ve Budak (1997) a gre Trk evi, geleneksel olarak doal zeminden
kopartlm, ahap direkler vear ta duvarlar zerinde askya alnm ahap bir
yapdr. Geleneksel plan tipolojilerini inceleyen almalarn konusunu bu
ykseltilmi kat oluturur.Zemin kat ise, ounlukla salt gereksinimlere gre
dzenlenmi, belirligeometrik dzeni olmayan bir mekndr (Resim 4). lke olarak
Trk Evi, dzensizkale duvarlar zerine oturtulmu kbik bir geometridir diye
tanmlamaktadrlar(Altner & Budak, 1997).
27

2.1.1.4. evreye sayg

Trk evlerinin insana, doaya ve ierisinde bulunduu yakn evreye olan saygs
temel

biimleni

prensiplerinden

kabul

edilebilir.

Binalarn

birbirlerinin

manzaralarn kapatmayacak ekilde konumlandrlmas, ev ii mahremiyetinin

gzetiliyor olmas, her evin kk de olsa bir bahesinin olmas, duvarlara ilitirilen
zenle ilenmi ku evleri, kendine zg mesajlar ieren kap tokmaklarnn
kullanlmas ve rneklerini oaltabileceimiz tm ayrntlar Trk evlerinin insana
ve evreye olan zeninin bir gstergesidir.
Binlerce yllk gemie uzanan Trk yaam kltrnn kkl birikimlerinin doal bir
sonucu olan Trk Evi kavramnn iyi bilinmesinde yarar vardr. Trk evinin
odanda insan vardr ve doaya saygldr (Resim 5).
Osmanl ehirleri, tabiat ile insann ina ettii lemin, mimarinin bir btnldr.
Osmanl ehirlerinin tabiat, ev bahesi, bahedeki havuz, eme vs. ile btnleen
bir yaklama sahip olduu grlr(Cansever, 1994).

Resim 5 Trk evinin doa ve tabiat ile ilikisi (Kkerman, 2007)

2.1.2. Osmanl/Trk Evinin meknsal zellikleri

Osmanl/Trk evi umumiyetle bir katldr. Ancak zaman ile kat adedi fazlalamtr.
yle olmakla beraber, daima esas kat tektir. Bu esas kat ise birka katl evlerde,
mutlaka en yukardadr(Eldem, 1955).
28

Evin bulunduu arsann durumuna gre esas kat daha fazla k, hava, gne ve
manzara grebilmesi iin ykseltilmitir. Zemin kat, oturmak iin kullanlmaz. Bu
kat bahe duvarlar ve binay tayan dikmelerden ibarettir. Evlerin direkler zerine
oturtulmas rutubetten korunmak iindir. Zamanla bu zemin kat duvarlarla
kapatlarak depo, ahr, samanlk ve talk olarak kullanlmtr. Zemin katn
duvarlar, kargir ve penceresizdir. Daha sonralar zemin kat ile ana kat arasna bir ara
kat yaplmtr. Fakat bu ara kat binann btn alann kapsamamakta bir ksmn
kapsamaktadr. Ancak ykseklii ana kattan biraz daha alaktr. Ara katta bulunan
odalar gnlk kullanm ve klk odalar olarak nem kazanmtr. Bu katn
pencereleri daha kk ve az saydadr. 19.yydan itibaren bu ara katlar iyice nem
kazanm, ykseklikleri ve planlaryla ana kat kadar ilev kazanmtr. Fakat yine de
en nemli kat unvan, st katn olmutur(Eldem, 1955).
Arel Osmanl/Trk Evinin zemin kat-ana kat ilkesini, yani fevkanilik1 (asma ev)
ilkesini simgesel ve kltrel deerlerle ilikilendirir. Fevkanilik ilkesi Trk
kltrnde onursal ayrcalklara hitap etmesiyle, hem de Kuran- Kerimde de geen
yksek tutulmu kk kavramna karlk gelmesiyle ilikilendirir (ekil 4)(Arel,
1982)

ekil 4 Trk Evi katlara yerleme dzeni (Eldem, 1954)

Fevkanilik: st kat olan.

29

Trk evi ayn bina zerinde farkl karakterde iki cepheye sahiptir. Trk evi, iinde
srdrlen yaam gerei ie dnk ve da kapal bir karakterdedir. Bu nedenle, evin
sokak cephesi ile baheye veya avluya bakan cepheleri farkldr. Bahe ynnde yer
alan hayatn ve sofann cephesi, dierlerine nazaran daha hafif ve effaf ina
edilmektedir.

Bylelikle yaamn byk ksmnn getii hayat ile d mekn

arasnda doal iliki salanm olmaktadr.

Osmanl/Trk Evinin meknsal zelliklerinin daha iyi anlalabilmesi iin plan
tipleri ve zellikleri, ktle ve kesit zellikleri incelenecektir.
2.1.2.1. Osmanl/Trk Evinde plan tipleri ve zellikleri
Sedad Hakk Eldem' e gre Trk evinde odalar yinelenirken ortak bir alan olarak
odalarn nnde sofa ortaya kmtr. Da sofal plan emasnda bir ara e olarak
eyvann eklenmesi ve d sofann kendi iinde gelimesi ile eyvanl ve kkl plan
emas olumutur.

Bu plan emasn ''i sofal'' ve ''orta sofal'' plan emalar

izlemitir. Trk evinin plan tipolojileri bu ekilde olumaktadr. (Eldem, 1955)

Plan Tipleri:
Geleneksel Trk Evi plan tipleri ile ilgili en kapsaml tipolojik almay Sedat Hakk
ELDEM yapmtr (Eldem, 1968; Eldem, 1984). Sofann konumuna gre, evin
bulunduu blgelere gre ve tarihi dnemlere gre yaplan snflandrmalar Trk
evlerinin eitliliini ortaya koymaktadr. Plan tipleri itibariyle Trk evleri; iklim
koullar, yresel alkanlklar, ekonomik koullar ve yresel mimarinin etkisiyle
sofasz, d sofal, i sofal ve orta sofal olmak zere 4 kategoride toplanmtr
(Hacbalolu, 1989). Ancak bu almada mahremiyet gereksinimleri nedeniyle
ekillenmi olan iki blml plan tiplerine vurgu yaplmaktadr.
Trk evi plan tipleri:
Sofasz Plan Tipi
D sofal Plan Tipi
sofal Plan Tipi
Orta Sofal Plan Tipi
30

Geleneksel Trk evleri Osmanl devletinin snrlar ierisinde Rumeli ve Anadolu

blgelerinde olumu ve 500 sene kadar devam etmi kendi zellikleriyle
belirginlemi bir ev tipidir. Trk evi bu sre ierisinde byk gelimeler geirmi
ve yaylp gelitii iklim, tabiat ve kltr bakmndan farkllklar gsteren blgelerde
farkl tipler meydana getirmitir (Eldem, 1984). Fakat bu blgesel farkllklar ne
olursa olsun, Trk evlerinin belirli kltrel deerler btnne bal kalnarak
yapld grlmektedir.

ekil 5Trk evinde odalarn birbirleriyle ve orta alanla ilikilerinde geliim dzeni
(Kkerman, 2007)

Sofaszplan tipi:
Sofasz plan tipinde odalarn birbirleri ile ilikileri yoktur. Her odaya dardan
girilir. Bu trler genellikle bahe kaps ve bahe duvarlar ile korunan i avlulu, n
baheli veya yan baheli evler iin sz konusudur. Anadolunun orta, gney ve dou
blgelerinde uygulanmtr (ekil 6).
Sofasz plan tipinin iki katl olanlar da vardr. st kata avludan bir merdivenle
klmaktadr.

31

ekil 6Sofasz Plan (Kkerman, 1973)

D Sofal Plan Tipi:

D sofal plan tipinde odalar arasndaki ilikiler sofa denilen bir ortak meknla
salanr. Anadolunun krsal kesiminde, avlulu ve baheli evler iin pek ok
uygulama alan bulmutur. Sofa yln byk bir blmnde oturma mekn olarak
kullanldndan, doa ile kucak kucaa yaamak krsal kesim insanlarn adeta
bylemitir. Ilman veya scak iklimli yrelerden sofann n tamamen ak
braklm bylece ev halk iin bir serinleme imkn yaratlmtr. Kn ise
odalar ocaklarla stldndan odalarda barnlmtr (ekil 7).

ekil 7 D Sofal Plan (Kkerman, 1973)

32

 sofal Plan Tipi:

sofal plan tipi Trk evinde uygulanan en yaygn plan tipidir. Sofa odalar
arasna alnarak halk arasnda karnyark diye adlandrlan bir plan tipi ortaya
kmtr. D sofal eve nazaran daha muhafazal olmas nedeniyle Anadolu ve
Rumelinin her iklim kuanda kullanlmtr. zellikle skk yerlemelerde,
kasaba ve ehirlerde tercih edilmitir. D sofal evlere nazaran daha fazla oday
iermesi, daha ekonomik olmas bu tercihin ana nedenleridir (ekil 8).
Bu trde sofa, ya gneli, manzaral yne veya sokaa ynlendirilmitir.
Merdivenin durumuna gre, sofann bir veya her iki ucunda kk, seki gibi
isimlerle anlan zel meknlar yer almtr. Burada ya bir sedir bulunur veya
biraz ykseltilerek hatta sofadan parmaklklarla ayrlarak biimlendirilmi bir
geni oturma kesi dzenlenir.
En eski tiplerde merdiven sofann dnda bulunurdu. Daha sonralar sofann iine
alnm fakat rast gele konumlandrlmtr.

ekil 8 Sofal Plan (Kkerman, 1973)

Orta Sofal Plan Tipi:

Orta sofal plan tipi ise dierlerine nazaran daha ge uygulanmaya balanmtr.
18. ve 19. yzyllarda stanbulda saray, kasr, kk gibi orta sofa ok deiik ve
ilgin biimler alm, bylece ev tasarmna zenginlik kazandrmtr. Sofann
ortaya alnmas ile ev planlar daha ok kare veya kareye yakn dikdrtgenler
33

haline dnmtr. Binann drt kesine drt oda yerletirilmi, oda aralarna
da merdiven, eyvan, kiler, mutfak gibi servis meknlar getirilmitir.

Sofa

nceleri drt ke iken, zamanla keler pahlandrlm, sekizgen, okgen, oval

veya eliptik ekiller olumutur.

Sofann muhafazal olmas evin iyi

stlabilmesine imkn salam, bu da souk blgeler iin tercih sebebi

olmutur(ekil 9).

ekil 9 Orta Sofal Plan (Kkerman, 1973)

2.1.2.2. Osmanl/Trk Evinde ktle zellikleri

Trk Evlerinin ktle zelliklerini anlayabilmek iin cephe dzeni hakknda,
yakalad mimari oranlar, zenli ve dzgn ta iilii, salaml, estetik ve sanat
deerleri ile son derece yaln, kararl, salam ve masif etkili zgn bir grnme
sahiptir. Genel kurulu prensipleri asndan son derece yaln izgilere sahip olan
cepheler; kmalar, pencere demirleri, tepe pencereleri, konsollar, giri kaplar gibi
mimari gelerin olumlu kullanllar ile hareketlendirilmi, kmalarn oluturduu
k ve glge oyunlar ile kbik etki kuvvetlendirilmitir. Pencere demirleri ile yap
sslenmi, giri kaplarnn sade fakat etkili grnmleri ile yaplarn alak
gnll vurgulanm, pencereler ve tepe pencereleri ile devaml olan dzen
bozularak dolu-booranlar dengelenmitir (Bykmh 2005).
Trk Evinin meknsal zelliklerini d gzlem yoluyla daha iyi kavrayabilmek iin
eitli almalar yaplmtr.Bu almalardan en kapsaml olanYrekli (1975)nin
almasdr.Yrekli(1975)e gre bu almann amac, Trk Evinin i mekn
zelliklerinin, d yapya nasl yansdn gstererek, iine girmeden yap hakknda
34

bilgi sahibi olunabileceini gstermektir. Ksaca i meknn d mekna yansmas

olarak dnlebilir demektedir(ekil 10).
Trk evinin genel cephe zellikleri, iten da biimlenmenin sonucu olarak,
tamamen ierideki fonksiyonu yanstr. Eve dardan bakldnda, evin plan tipi,
fonksiyon dalm hakknda bilgi edinmek mmkndr.

ekil 10 Trk Evinin d gzlemi iin arayz tasarm (Yrekli, 1975)

35

Osmanl/Trk Evinde ktle olarak okumak iin cumba, kma, saak ve pencere
oluumlar ilk aamada dikkat ekmektedir.
kma-Cumba
Evin cephe grnmn etkileyen etkenlerden en nemlisi kmalardr. Cumba ve
kma Trk evinin ok karakteristik bir zelliidir.kma ve cumba tanmlar u
ekildedir:
kmalar payandalarla alt katlardan desteklenerek st katn sokaa doru tamasn
salayan mimari elemanlardr(ekil 11)(Kuban, 1978).
Binalarn akuli sathlardan ve yukar ksmlarndan, dar doru ve alt bota olarak
ve tamak zere yaplan mimari ksmlardr. Anadolunun baz blgelerinde
kartma, halk dilinde cumba diye anlmaktadr(Evren, 1959).
Cansever (1994) e gre, insanlar, salad glge ile gneten ve ya yamurdan
koruyan cumbalar kadnlarn sokakta oynayan ocuklarn gzlemlemelerine imkn
verecek ekilde evlerin bir uzants olan ev leinde ak meknlar olarak
betimlemitir(Cansever, 1994).

ekil 11 Trk Evinde kma (Erginba, 1961)

Trk evleri tek kattan ok katlya geerken cumbalar sayesinde farkl ekil ve
grnm kazanmlardr.

36

kmalar ilk bakta i hayatn d mekna doru ynelmesi gibi grnse de

ihtiyalar sonucu olumutur.
Osmanl/Trk evinde cumbalarn olumasna sebepler:
Oturma yerlerine verilen nem: Zemin katn rutubetinden ve k
artlarnda oluan kardan korunmak nedeniyle, st ksma alnan
yaama meknlar ve da doru alan bol pencere aklklar
grlmektedir.
Yer Kazanmak: Evlerde zemin kata gre oda, cumbayla daha da
geniletilmektedir.
Manzaray ve soka seyretmek: Mahremiyet asndan i meknda
geen aile yaants cumbayla d mekna alarak manzara ve sokak
hayat i mekna tanmaktadr.
Ik ve serinlemek: Evin en aydnlk ksm olmakla beraber en serin
ksmda cumbal odalardr. Bu meknda gnlk iler,sohbetler ve
toplantlar burada yaplmaktadr. Ayrca cumbalarla oda 2, 3 bazen de
4 istikamette gr asna sahip olabilmektedir.
Mimari sebepler: Cumbalar genellikle giri veya antre zerine denk
gelmekte ve bu birimi tanmlayp ayn zamanda yamur ve gneten
de korumaktadr. Cumbalar l, oran ve nispetleriyle evlerin mimari
kompozisyonunu

tamamlamaktadr,

renk

ve

glge

tesirlerini

artrmaktadr.
Trk Evlerinde oda hacmini bytmek, daha geni bir gr alan oluturmak ve
girileri gne, kar ve yamur gibi d etkenlerden korumak amacyla yaplan
kmalar, bina cephesine ve sokak dokusuna hareket kazandran en nemli yap
elemanlardr. Konsollar, silmeler, duvarlar, pencereler ise kmay oluturan
gelerdir. eitli boyut ve ekillerde tasarlanan kmalar, baz yerlerde birbirlerine
deecek kadar yaklam, baz yerlerde sokan stn tamamen kapatm, bazen de
sral genlerle ev boyunca devam ederek yayalar yamur, kar ve gne gibi doal
etkenlerden korumu ve sokaa hareket ve canllk kazandrmtr. Farkl tip ve
biimlerde oluturulan kmalarn ikinci ve nc boyutta devaml deikenlik
37

gsteren sokak perspektifine katks st dzeyde bir mimari anlayn varln

kantlar niteliktedir(Resim 6-7).

Resim 6 Kula sokaklarnda kmalar (Bekta, 1996)

Osmanl/Trk evinde cumbalar ok farkl ekilde karmza kmaktadr. Cumbalarn

ilevleri, konumlar, ekilleri, yapm malzemeleri bakmndan olduu kadar, plandaki
konumlandrmalar bakmndan da farkltipleri grmek mmkndr. Trk evinde
cumba, sofa ve hayatlarda grld gibi odalarda, nadiren de olsa merdiven ve
servis hacimlerinde grlmektedir(Evren, 1959).
Evren (1959)e gre kma tipleri grupta incelenmektedir (ekil 11).
Binalardaki durumlarna gre; ke kmalar, gnye kmalar, oda
geniliinde olan kmalardr.
stikametine gre; 1, 2, 3 veya 4 yne birden bakan kmalardr.
Formlarna gre farkllaan kmalardr.

38

ekil 12 kma tipleri (Evren, 1959)

Cumba, Osmanl/Trk evinde nemli olduu kadar Trk ehirleri ve sokaklarn da

biimlendirir. kmalar, i meknn dar uzamas ekli ile gr alanlarnn
genilemesini, yer kazanmasn, daha salkl k almasn ve yapya grsel btnlk
katmay salamaktadr (Akdemir & Keskin, 1994)

ekil 13 Trk evi eskiz almas-kma (Evren, 1959)

39

Resim 7 kmalarn sokak zerindeki grnm (Burkut E. B., 2013)

at ve Saaklar
Trk evinin dier bir karakteristii de cepheyi yamurdan mmkn olduunca
korumak iin, geni saakl yaplan, kiremit kapl atlardr. atlar olabildii kadar
yaln tutulmaya allmtr. Bylece su sorunu yaatmayan bir at oluturulmutur.
Saaklar binann girinti ve kntlarn dz bir izgi iinde toparlayarak kare ya da
kareye yakn bir dikdrtgen oluturur (ekil 14). at drt yana eimli olup girinti ve
kntlardan kanlmtr. Saaklar geni ve yataydr.

Resim 8 Trk evi saak uygulamas (Gnay, stanbul)

Gabriel evlerin esas ina elemanlar olarak; atlar genie kntl, kap ve
zerinde salam konsllerle taksim edilmi cumbalar diyerek bir tanmlama
40

yapmtr. Buradan da anlalaca gibi Trk evinde saaklar olduka geni

tutulmutur ve ounda saak alt kaplamas yoktur. kmalarla gittike genileyen
saaklar sokak zerinde bir saak alt oluturmaktadr. Saaklar genellikle
kelerde yuvarlatlmlardr (Resim 8).

ekil 14 eitli saak zmleri (Gnay, 1998)

2.1.2.3. Osmanl/Trk Evinde kesit zellikleri

Osmanl/Trk Evinin kesit zelliklerinde zemin kat servis meknlarnn
bulunduu ksmdr. Ara kat ana katn devam niteliindedir. Ana kat ana yaama
olarak kullanlmaktadr. at aras ise sebze ve meyvelerin kurutulduu bir alan
olarak deerlendirilmektedir. Kesitte aadan yukarya doru devam eden dey
sreklilik bulunmaktadr (Yrekli & Yrekli, 2007). Kmrcolu zellikle Trk
41

evinin kesiti zerinde durmu ve onun gne nlar ile olan ilikisini
incelemitir (Kmrcolu, 1966).

ekil 15Trk Evinde Dey Sreklilik (Kmrcolu, 1966)

Evler, da taan geni saaklar, yayvan izgileri, eitli ynlerdeki cumbalar, ayn
meyildeki kiremit rtl atlar, birbirleriyle uyumlu mimari lleri ile ehir
dokusu iinde bir btn meydana getirmektedirler. Bu dzende ahenksizlik ve l
bozulmasna

imkn

verilmemektedir.

3. OSMANLI/TRK EVNDE MEKN KURGUSU VE ODALAR

Mekn, en basit tanm ile bir kii veya bir grubun yeridir. Mekn insann, insan
ilikilerinin ve bu ilikilerin gerektirdii donatlarn iinde yer ald, snrlar
kapsad rgtlenmenin yap ve karakterine gre belirlenen bir boundur (Gr,
1996).
Mekn, insann iinde eylemlerini yerine getirdii, onu saran ve ait olma duygusu
yaratan, yatay ve dey elemanlarla snrlandrlm boyutlu dzenlemeler. inde
42

hareket edilen, gnlk aktivitelere sahne olan, insan evresinden yaltan,

snrlandrlm ve alglanabilir zel ortamdr.
Mekn, iinde nsann var olmasyla anlam kazanmaktadr. Mekn ad verilen zel
boluk, bir binann en nemli esidir; bu boluk binann i mekn olarak
tanmlanr. Meknn bir ii bir de d vardr. ve d arasndaki arakesit,
meknn snrn oluturur. Bu snr, her zaman kat ve dolu deildir.
mekn; insann iinde eitli gereksinmelerini karlad byk lde
znellii/mahremiyeti bulunan mekndr.
Dmekn; yaplar dnda kalan, yap d duvarlar, yeil doku yda baka
elemanlarla snrlandrlm.
Mekn kurgusu, iki kart deerin (doluluklar-boluklar) birlikteliine dayanr.
Mekndaki doluluklar, maddenin varlna bal olarak grlebilen, dokunulabilen
ve somut deerlerdir. Mekn kurgusundaki ilevleri dorultusunda mekn
snrlarlar; ayrc, dzenleyici, blc, koruyucu, gven verici ya da tam kart
engelleyici, kstlayc, skc ve zgrlkleri yok edici olabilirler. Boluklar, mekn
kurgusunda maddenin yer almad hacimksmdr. Hareketin, ilevin, eylemin
gerekletii hacimlerdir.
engl ymen Gr (1996)e gre mekn, insann insanla, insann nesneyle ve
nesnenin nesneyle olan aralklarnn uzaklklarnn ve ilikilerinin ksacas, bizi saran
boluun boyutlu bir anlatmdr.Yanstt dzlem, geleneksel kltr ve siyasal
sosyal yaamdan kaynakl olduu hissini uyandran meknlar geleneksel mekn
olarak, ada tasarm kriterleri ile yapld hissedilen meknlar ise ada mekn
olarak tanmlanr (Schulz, 1980).
Mekn kuram,tm ada mimarinin temelindeki evrensel hamle aslnda mekn
kuramndan gelmektedir. Mekn zaman kuram, hacimlerin birbiri ile balan ve
bulunduklar mekn iine yerletirilileri, i meknn d mekndan ayrl ve i-d
kaynamas, birbirinin iine akp giden meknlar yaratma bu evrensel ada
mimarinin ortak noktalardr (Johnson, 1993).
43

3.1. Osmanl/Trk Evinde Mekn Kurgusu

Osmanl/Trk Evinde planlamay ynlendiren balca etkenin; ihtiyac karlamak
olduu grlr ve bu ekilde meydana gelen biimler ilevsellii ve uyumu yanstr.
Ailenin yaamndaki her unsurun, en kk detayna kadar karlanmas ama
edinilmi,geleneksel Trkailesinin yaama biimi sonucu ortaya km bir ev tipidir.
Bu ev tipinde her oda kullancnn her trl ihtiyacna cevap verecek ekilde
zmlenmitir.
mekn kurgusu; pratiklik, ilevsellik, evre koullarna uyum, zme i meknla
balayp da doru gelitirmek ve btnletirmek, malzeme ve gereleri en yakndan
semek, zmde, strktrde, grnte yalnlk ilevsel zmlerin planlamada
ncelii eklinde oluturulmutur.
ve d evre arasnda plan dzeninden doan sk bir iliki vardr. Zemin kat
genelde sokak cephesinde kapal tutulmutur. st katlarda kmalarla sokaa alr.
Evler yaamn youn olarak getii bahe ya da avluya ynelirler.

ekil 16 Trk Evi (Hasol, 2002)

3.2. Osmanl/Trk Evinde oda

Trk Evinde odalar, toplumsal zellikler n planda tutularak oluturulmu, iindeki
dzenleri belirli ilkelerle snrlandrlm ve ortak kullanm alan oluturmak zere
dzenlenmi birimlerdir (Kkerman, 1996).

44

Trk odasnn plan ounlukla kare deil dikdrtgendir.

Odann bykln

belirleyen kullanm dnda, ahabn boyu ve geebilecei aklktr. Evin

bykln odalarn bykl deil, oda says belirlemektedir.
Odalarn biimleri ve saylar plan tipinin oluumunda dorudan etkilidir. Odalarn
saysnn fazlal veya azl sebebiyle plan tipleri deiiklie urayabilir. rnein;
btn odalarn ayn yne bakmas isteniyorsa d sofal, her odann farkl ynlere
bakmas isteniyorsa orta sofal plan tipi tercih edilmektedir (Eldem, 1984).
Trk Evinin plan emasnda odalar tek veya iki sra halinde olabilir, sra
sonlarndaki odalarn birden fazla cephesi olacandan bu odalar sra ortasndaki
odalara oranla daha ok k almaktadr. Buna karlk sralarn orta ksmlarndaki
odalar kmalar yaparak daha ok k alabilir hale gelmektedir (Eldem,1984).
Odalar, birok Avrupa geleneinde kullanm amacnn farkllamasyla deiiklie
uramtr. Trk Evinin odalar ise deiiklie uramayan hcrelerdir. Oda ve
etrafndaki servis alanlar meknsal ve ilevsel olarak Trk Evindeki yaant
kavramnn ekirdeini oluturmaktadr (Kuban, 1995).
Odann biimi ve boyutlar evin dier blmleri ile olan ilikisini bozmadan
rahatlkla deitirilebilir. Geniletilebilen esnek geometrisi ve odalarn yinelenmesi
evin enine ya da boyuna kolayca bytlmesine olanak vermektedir (Bekta, 1996).
Odann en karakteristik yan ise, gndelik yaam ilevlerini ieren sedir, ocak, niler,
yklk ve pencere dizisinin (ekil 17) yer ald alt blmle, st blmn
balantsdr (Resim 9). Alt blm, bir raf kuayla, gndelik ilevlere bal
olmayan bezeme nitelikte, bazen vitrayl bir pencere dizisini kapsayan st blmden,
belirgin bir biimde ayrlmtr (Resim 10).

Bylece bir Trk evinin odasnda

geleneksel stte gk, yerde toprak kavrayna uygun olarak dnyevi ve uhrevi
kartl, karln bulmaktadr (Kkerman, 1973).

45

ekil 17Emirhocazade Ahmet Bey evinin selamlk odas, Safranbolu (Gnay, 1998)

Resim 9 Trk Odasnn levleri(Gnay, 1998)

46

Resim 10 Oda i mekn-insan lei (Kkerman, 2007)

Farkl kullanm ekillerini barndran bir mimari birim olan odann tasarm, zaman
ierisinde baz farllklar gstermi ve misafirlerin kabul edildii daha yksek
tavanl, tepe pencereli baodalarn yannda, konaklarn ve souk blgelerdeki evlerin
zel yaama ksmlar olarak, snma kolayl salamalar sebebi ile bask tavanl k
odalar da vcuda getirilmitir. Oda, sonsuz mekna eitli ynlerde alabilen bir
mekndr. Genellikle sokak istikametinde (da doru) alan bir pencere dizisine
karlk evin bahesine doru alan pencerelerin dzeni odadaki sedirde oturan
insan, bir ynde d dnyay, toplumsal mekn (soka-meydan), sonsuzluu, dier
ynde ise evin iekli cennet bahesini birlikte idrak etmeye ynelten bilinli bir
mimari tercih olmutur(Cansever, 2002).
Bu tercih neticesinde, oda; barndrd insana ehrin ve ehrin insani ve abidevi
lekteki ortamyla grsel iliki kurmak imkn vererek, ona bir toplumsal ortamn
iinde var olduunu, sorumluluklarn ve yararland nimetleri hatrlatr(Cansever,
2002).
Baodalar byk evlerde, konaklarda daha da nem kazanrlar ve her cepheleriyle
da, sonsuz mekna alrlar(Cansever, 2002).
47

3.2.1. Zemin-duvar-tavan
Osmanl/Trk evinde duvarlar, odaya giri genellikle iki blmden oluur ve
genellikle iki kez yn deitirerek yaplr. Kapdan girince karya gelen ahap bir
paravan ieriyi grmeyi engeller. Bu ksmda tavan ykseklii dktr. Kemerli bir
kap aralndan getikten sonra odann tam merkezine ulalr ve bu ksmda tavan
ykseklii daha yksektir. Oda duvarnn kapya bakan yznde dolaplar ya da raflar
yer alr. Odaya bakan ksmnda ise ieklik ve oymalar bulunmaktadr.

ekil 18 Osmanl/Trk Evi duvar yzeyi (Gnay, 1989)

ekil 19 Le Corbusiernin Modulor boyutlar ve Trk Evinde deme-sedir-sergen-tavan

boyutlar (Gnay, 1998)

48

ekil 20 Osmanl/Trk Evi duvar-tavan yzeyi (Eldem, 1984)

Odalarn en ssl taraflar tavan, hal ve demeleridir. Ocak ve yklkler ayrca

dekor deeri tamaktadr. Duvarlarda bulunan dolaplar, raflar, ahap iilikleri oday
zenginletirmektedir.
Osmanl/Trk evinde tavanlar, zel niteliklere sahip meknlarn sabit donat
elemanlardr. Birbirinden ok farkl, saysz dzenleme ile karmza kan tavanlar,
tasarmla dorudan ilikilidir. Hacimlerde yaplan zellikler tavanda da tekrarlanr.
Oda girilerinin tavan, oda tavanndan alak ve ayrktr. Tavan eitleri ters tavan,
dz tavan ve tekne tavan olarak karmza kmaktadr (ekil 19).

ekil 21 Tavan kesit ve detaylar ( Ters tavan, Dz Tavan ve Tekne Tavan) (Yldrm
&Hidayetolu, 2006)

49

3.2.2. Merdivenler
Trk Evinde merdivenler katlar arasnda ki dolam salamaya ynelik bir mimari
elemanlardr. Merdivenler i meknda, sofada veya sofann dnda baka bir
meknda bulunmaktadr. Merdivenlerin i meknda olup sofada olmad durumlar
plan tipini etkileyebilmektedir. Merdivenler iin eyvanlar veya merdiven sofalar
plana eklenmektedir.
Sedat Hakk Eldem (1984), Trk Evlerinde gerekli durumlarda bir merdiven sofas
oluturulduunu ve merdiven sofasnn 19. yzyln sonlarna doru nem kazanan
zel bir mekn olduunu belirtmitir. Bunlarn yan sra merdivenin yapnn dnda
olduu durumlarda bulunmaktadr. D mekndaki merdivenler genellikle avludan
st katlara balanmak amacyla yaplmtr.
Trk Evlerinde farkl tipte merdivenler uygulanmaktadr. Evlerde genellikle tek
kollu veya iki kollu ahap merdivenler bulunmaktadr (ekil 22).

ekil 22 Merdiven eitleri (Gnay, 1998)

3.2.3. Kaplar
Trk evinde d kapevin sokak ile ilikisini salamaktadr. Bu kap zerinde yer alan
kap tokmaklarnn kltrel ilevleri ilgintir. Kap zerinde konumlandrlan iki
tokmak, farkl cinse ait kiiler tarafndan kullanlmak zere farkl ses karacak
ekilde tasarlanm, hatta baz rneklerde farkl biimlerde ekillendirilmitir.
Bylece kap alndnda kan sese bal olarak ev sahibi gelen konuun kadn ya
da erkek olduunu anlamakta, kapy alan kii erkek ise rtnerek, kadn ise buna
gerek duymadan amaktadr (Resim 11) (Bykmihi 2005).
50

Resim 11Giri Kaps (Gnay, 1998)

Oda kaplarnn genilii 80cm, ykseklii ise 150cmdir. Sofa tarafndan kemer,
pervaz ve ta eklinde bir balk kullanldnda, kapnn ykseklii daha da
artmaktadr.
Oda kaplar tek kanatl olup, al yn oda iine dorudur. Kap aldnda duvara
dayanmaktadr. Oda ii mahremiyetinin salanmas ve oda ssnn korunmas
amacyla giriler ounlukla keden yaplmaktadr.
Trk Evlerinde, kapdan bakann tamamen ieriyi grememesi iin odalara dorudan
olarak girilmemektedir. Kap aldnda nmze ya yasmak duvar kar yada
neredeyse bir dolabn iine girip sonra ikinci bir aklktan odaya geeriz (ekil 23).
Bylece, kapnn alma sesinin duyulmasndan, girenin oda iini grebilecei ana
kadar geen srede, odada bulunanlar toparlanabilirler(Bekta, 1996)(Gnay, 1998).

ekil 23 Oda girilerinin denetlenmesi iin farkl zmler (Kkerman, 1973)

51

1) Sekist
2) Seki alt
3) Parmaklk
4) Girii rten blme
5) Giriin, dolabn bir paras olarak ele alnmas ve rt blmesi (Kkerman,
1973)
3.2.4. Pencereler-tepe pencereleri
Trk evinde pencerenin nemi boyutsal zelliklerinden kaynaklanmaktadr. 19. yyin
ortalarna kadar pencereler iki katl olarak yaplmtr. Alt pencerenin boyutlar daha
byk ve yaln olup alp kapanabilen, ahap kapaklara sahiptir. st pencere ise
daha kk boyutta olup, zenli ve hareketsizdir (Resim 12). Bu tutum odann st
evresinin simgesel bir deere kavuturulmas olarak yorumlanmaldr. Ya da yine
byk zen gsterilerek oluturulan tavan kaplamasnn zenginletirilmi bir k
olgusu ierisinde alglamak isteine balanabilir (Kkerman, 2007). Evin,
pencerelerle bir taraftan sokak ve d dnyaya, dier taraftan hayat ve eyvanla
baheye almasna imkn veren plan, ona Trk evi kimliini kazandran zel bir
mimari yaklamdr(Cansever, 2002).
Gabriele (1938)gre Trk evlerinde dikkati eken en nemli nokta ise arderecede
pencere kullanmdr. Pencereye verilen bubyk ehemmiyetin sebebi evin btn
odalarna bol nnfuz etmesini salamak, ayni zamanda da gzel manzaralardan
istifade etmektir (Resim 12).

52

Resim 12 meknda pencere ve tepe penceresi (Gnay, 1998)

Trk evinde pencere boyutlar dier btn mekn elemanlar gibi insana gre ve
onun en rahat kullanmn salayacak biimde ayarlanmtr. Tepe pencereleri
dndaki oda pencereleri, yaklak orannda, 80 cm geniliinde ve 120-150 cm
yksekliindedir. Ge dnemlerde ve daha ok byk evlerde, bu ller maksimum
100cm genilik ve 200 cm ykseklie kadar artmtr (Kahraman, 1997).
Trk evinde oda oluumunu etkileyen nemli etken pencerenin yerden yksekliidir.
nk Trk evinde mobilya yoktur. Bada kurulup veya diz klerek oturulan
yerden, manzarann grlebilmesi iin pencere ykseklii buna gre ayarlanmtr.
Ayrca pencere nne gelen korkuluklar ve parmaklklarn boyu da gr asn
engellemeyecek yksekliktedir.
Tepe Pencereleri; Osmanlda 19.yy evlerinde st ste iki sra pencere grlmektedir.
Alt sra pencerelerin stnde revzen, st pencere, tepe penceresi dediimiz
al peneler vardr. Bu pencereler almaz. Alttaki pencerelerden daha kktr. Bu
pencerelerde yer yer renkli camlar kullanlmtr. Bu pencereler her odada yaplmaz,
ounlukla

nem

verilen

odalarda

yaplmaktadr.

aydnlatmaya yardmc olmaktr (ekil 24).

53

Bu

pencerelerin

amac

ekil 24Geleneksel Trk Evi pencere detay (Tomsu, 1950)

3.2.5.Ocak
Trk evinde meknlarn vazgeilmez zellii olan ocaklar, duvar yzeylerinde
deiik biim ve boyutlarda yer almtr. Ocaklar,evin snmas ve bazen de yemein
odada piirilmesi grevini tamaktadr. Odann bir duvar ocak ve dolaplara
ayrlmtr. Ocan bulunduu duvar duvarn dekorasyonu asndan nem
kazanmtr. Yemek odalarnda genellikle duvar yzeyinde yaln bir biimde yer
alrken, odalarda ve baodada zenli biimleri ile dolaplarla beraber bir btnlk
iinde tasarlanmlardr. Klahl, oymal ve iekli ocak gibi eitleri vardr. Baz
uygulamalarda ocak, duvarn iinde bir ni eklinde yer almaktadr (ekil 19-20).
Baz yaplarda ise ocak knt tapan formu ile meknda etkili bir e eklinde yer
alr (Resim 13).
Ocak, dolap sedir elerinin fonksiyonlar gerei birbirleri ile yakndan ilikileri
vardr.

Genellikle odalarda pencereli duvarlarn nnde yer alan sedir daha

uzatlarak ocak-dolap eleri ile birlikte tasarlanmtr. Bu birliktelik mekndaki

btnln artrmaktadr.

54

Resim 13 Ocak kesit ve grn (Eldem, 1984) (Gnay, 1998)

3.2.6. Sabitmobilyalar
Sedir; dinlenme bo zaman geirme, karlkl konuma, toplant, snma ve alma
amacyla ev halknn topland meknn ana unsurudur. Sedirler, odada ve sofada
ounlukla pencere nne gelir. Genellikle odalarn iki yz pencereli olduu iin
bu iki yzde boydan boya sedirler bulunur. Bazen ocak duvarnda da ocan her iki
yannda sedirler yaplmtr. Bylece oda giri duvar dnda evrelenmi bir oturma
alan oluturulmutur.

ekil 25 Ocak duvarnn her iki yannda yer alan oturma alan (Gnay, 1998)

55

Sedir demenin biraz ykseltilmi yeridir. Sedirin genilii 75-105 cm kadardr.

Sedirin arka ksmnda srtn yaslanmas iin minder yzeyleri oluturulmutur.
Minderlerin lleri ise 35-45 cm kadardr. Sedir lleriyle pencere duvar ilikisi
ok iyi kurulmutur. Sedirde oturan kii kollarn yasta yaslayp dary rahatlkla
seyredebilmektedir.

ekil 2618.yy geleneksel Trk evi ve 20.yyy banda Avrupa etkileriyle deien Trk evi oda
kesitlerinin karlatrlmas (Uluengin, 1998)

Sergen; pencere ve kap yksekliinde, oday epeevre dolanan bir raftr, genilii
12-15 cm kadardr. Bu boyuttaki lleri ile odada gaz lambas ve eitli
aksesuarlarn konulabilecei bir alan oluturur. Sergen, Trk evinde kullanlabilir
alann st snrn belirlemektedir. Bu ykseklik el ulaabilecek bir dzeydedir. Bu
dzeyin altnda kap, pencere, dolaplar, oturma ve alma alan snrlanmtr.
Sergenin stnde ise az kullanlanya da hi kullanlmayan duvar, tepe pencereleri,
gibi alanlar bulunmaktadr (Resim 14).

56

Resim 14 Sergen (Ekinci, 2005, (Kkerman, 1973)

Odann her esimekna oransal ve dokusal zellikler katar. Oda mekndeyde

ahap yatay elerle e bler. Birincisi sedirlerin yzeyinde, ikincisipencerelerin ve
dolaplarn zerindeki, sergen, ncs ise tavan korniidir. Birinciyatay dzey
sedirlerle oturma dzeyine, ikincisi olan pencereler, dolaplar ve ocakayakta durma
dzeyine tekabl eder. nc dzey sergen ile tavan arasndakisslemelerle daha
ok simgesel bir alan niteliindedir. Tavan sslemeler ve vitraypencereler de bunlarla
birlikte alglanrlar(Kkerman, 1973).

Dolap ve yklkler, odada bulunan eyalarn depolanmas ve korunmas amacyla

yaplmtr. Daha nceki blmlerde odann ne kadar ilevsel bir yaama birimi
olduundan bahsedilmitir. Bu ilevsellii salayan en nemli unsurlardan biri ile
dolap ve yklklerdir. Yatma vakti geldiinde dolaplarda katl bulunan yatak ve
yorganlar serilerek, yemek yenilecei zaman karlan sini ve sofrayla odann
fonksiyonu bir anda deiebilmektedir.

57

Resim 15 Yklk ve duvar raflar (Gnay, 1998)

Yklk, odada uyuma eylemi iin gerekli yataklarn sakland geni dolaptr.
Derinlii 75-90 cm, genilii 130-150 cm dir. Ykln ykseklii, yatan
kolaylkla alnabilmesi iin 60-80 cm den balar, ift kapakldr ve altlar ounlukla
guslhane olarak kullanlmaktadr. Yklkler genellikle girite ve ocak duvarnda
yer almaktadr (Resim 15) (Gnay, 1998).
3.3. Osmanl/Trk Evinde Sofa
Sofa odalar aras ilikinin saland ortak bir alandr. Odalarn birbiriyle balantlar
olmayp dorudan sofaya alrlar. Bu durum Trk evini, Avrupa evlerinden ayran
en nemli zelliktir. Sofann nemi evin plann ve biimini etkilemesinden
kaynaklanr. Sofa deiik kompozisyonda yer almaktadr; d, i ve merkezi sofa
Sofada geit ve dolam dnda oturmaya ayrlm yerler de vardr. Bu oturma
yerleri zamanla zelleerek, sofadan belli bir ekilde ykseltilerek ayrlmtr. Bu
zel oturma yerleri eyvan, kk, seki ve tahttr.
Ayrca sofa geit ve odalar aras balanty salamasnn yan sra bir toplant yeri ve
ev halknn her trl merasimine tank olduu bir mekndr(Eldem, 1984).
Sofann bir dier nemi de katlar arasndaki balanty salamasdr. Balanty
salayan en nemli birim merdivendir. Merdivenler, sofann yerine gre darda
veya kat iinde uygun bir yerde yer alr.
58

Sofada geit ve dolam dnda ki yerler oturmaya ayrlmtr. Bu oturma yerleri oda
sralarnn arasnda eyvan eklinde bir boluk braklmak veya sofann nne seki
tarznda bir knt braklmak suretiyle sofadan ayrlrlar. Eyvan daha korumal bir
oturma yeridir, bazen birden fazladr (ekil 27).

ekil 27 Sofa, kemerler ve parmaklklarla zelletirilmitir. (Kkerman, 1973)

59

BLM DEERLENDRMES
Osmanl/Trk evi meknsal zelliklerini maddeler halinde anlatmak gerekirse u
balklar altnda toplayabiliriz:

Osmanl/Trk Evleri arazi yapsnda uygun bir ekilde yerlemitir.

Sokaklar ve evler insan leinde ina edilmitir.

Evler, doal koullar nedeniyle zeminden ykseltilmi, zemin kat hizmet

alan olarak kullanlmtr.

Evlerde ana yaama kat st kattr. Odalar ve dier gnlk yaam alanlar bu
katta zmlenmitir.

Evler, evreyle uyumlu doayla btnlemi bir ekilde ina edilmitir.

Odalar kmalarla sokaa tamaktadr. Evlerde atlar ve geni saaklar

karakteristik zelliklerindendir.

Evin en kk birimi odadr ve odalarn oalmasyla ev ekillenmektedir.

Serbest bir plan anlayna sahiptir (Erginba,1961).

Odada ocak merkezi konumdadr, ocan her iki yan sedirlerle evrilmitir.
Sedir pencere hizasnda sonlanmaktadr. Gn n ev iyi ekilde
yararlanmak iin bol pencere kullanlmtr. Pencereler l ve oranlaryla
standartlamtr. Cephede pencere tekrarlar modlasyonu salamaktadr(Alt
pencereler ve tepe pencereleri).

meknda hareketli mobilya yoktur. Duvarlarda niler, yklkler ve raflar

gnlk ihtiyalar en iyi karlayacak ekilde dnlmtr. Odalar yaln,
ok fonksiyonlu ve kullanldr.

Odalarda ve sofada zellemi oturma alanlar parmaklklarla ayrlm ve

basamak farkyla ykseltilmitir.

60

4.MODERNMMAR
TASARIMLARI

VE

MODERN

MMARLARIN

KONUT

4.1. Modern Mimari ve Modern Konut

20.yzylda ortaya kan Modern Mimarln douu ve geliimiendstri devrimi ve
onun beraberinde getirdii yenilikler, mimarlk alannda ki gelimeleri etkiledii
grlmektedir. Modern mimarln geliimine farkl mimarlarn farkl yaklamlar
sergiledii grlmektedir.
Uluslararas slup, modern mimarln klasik dnemidir. Ulalmak istenen Modern
Mimarln dealleri bu slupla beraber mimarlk dncesine ta anlamyla hkim
olmutur. Ama, kalc olan ve evrensel estetik deerler ieren bir mimarlk anlay
ortaya koymaktr. slubun balca nitelikleri, tasarmda akcln n planda
tutulmas, strktr bir n sistemin kurallarna gre oluturmak, doa ile
btnlemek, yaln klasik geometrik biimler ile mkemmel oranlar aramak eklinde
tanmlanabilir (Birol).

61

4.2. Modern Mimarlarn Konut Tasarmlar

Konut insanlarn iinde yaad ve barnd bir yapdr(Hasol, 1998).Modern
mimarlarn konut meknna kiisel yaklamlar modern mimarinin ekillenmesini
salar.Modern dnem mimarnn ncelikli hedeflerinden birisi konut kullancsnn
hayatn kolaylatrmaktr. 20.yyn nl mimarlarnn mekn organizasyonu
deneyimlerinden yararlanarak saptanan meknsal ilikiler ve tercihler doru
meknsal ilikilerin kurulmasnda aydnlatc olacaktr. Mekanlarn birbirleriyle
doru ilikide olmas ise kullancnn iinde rahat etmesi,

bir eylemi

gerekletirirken dier mekanlarda olup biten olaylar gerekiyorsa kontrol edebilmesi

yani grsel ve iitsel iliki kurabilmesi ya da tam tersi sessizlik, gizlilik ve youn
konsantrasyon gerektiren ilerde rahat bir ortam bulmasna imkan tanr. likilerin
doru kurulmas bu nedenle nemlidir. (Krc, 2004)
BrunoZevi (1974) modern mimarlk erevesinde iki nemli mekn kavram
olduunu belirtir. Bunlardan birincisi Organik hareket, ikincisi Fonksiyonalizmdir.
ki yaklamda Ak Plan2 savunur. Organik hareketin en byk savunucusu
Frank Lloyd Wrighttr.
Cansever bir syleisinde, Sedad Hakk Eldemin 1930 yllarnda Frank Lloyd
Wright ve Le Corbusiernin ev planlar ile Osmanlslam dnyasnn arasndaki
akrabalktan sz ettiinden bahsetmektedir.3
Eruzun (1992) deki Gelenekten Gelecee Evimiz proje yarmasndaki makalesinde,
Trk Evinin,Modern mimarinin ncleri Frank Lloyd Wright ve Le Corbusier gibi
nl mimarlara ilham kayna olduundan bahsetmektedir(Eruzun, 1996).
Gerek (1982), Sedad Hakk Eldemin ncln yapt Trk evinin yeniden
yorumlanmas ve aa uyarlanmas almalar ile tarihsel sre ierisinde geleneksel
konut anlay devam ettirilmeye allmtr.Bu konuda geleneksel konutun modern
konut ile olan yaknln Le Corbusier ve Frank Lloyd Wright gibi mimarlarn ev
anlaylarnda etkili olduu ve kabul grdn dile getirmektedir(Gerek, 1982).
2

Ak Plan: Serbest Mekn olarak da adlandrlmaktadr. Wright ak plan

Paralanmas deyimiyle aklamtr (Bozkurt, 1959).
3
Sylei: mimarlk, evre ve anlam 1982 / Mimarlk 11-12 (dergi. mo. org.tr)

62

Kutunun

Kawazoe, bir makalesinde 1893 ylnda yaplan dnya fuarnda Wrightn Japon
mimarlndan daha fazla Maya medeniyeti ve Trk evlerinin tesirlerinin
grldnden bahsetmektedir(Kawazoe).
Eldem, O zamana kadar Trk Evinin bilinmeyen bir hususiyeti ve Modern Akma
olan yakn ilikisi kefedildi. Trk evinin hususiyetlerinin eski in evlerinde ve
modern stadlarn (Frank Lloyd Wright, Le Corbusier) ev anlay ve mimari
prensiplerine uygun olduu meydana kt(Eldem, 1973)
Tez kapsamnda modern mimarlardan; Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Sedad
Hakk Eldem ve Turgut Canseverin konutlarnn mekn kurgusu Osmanl/Trk evi
mekn kurgusu ile benzer yaklamlar gsterdii iin tez almas iin nemli
grlm ve incelenmitir.

4.2.1. Frank Lloyd Wright (1867-1959)

binann varl drt duvar ile atsnda deil, iinde yaanlan mekndadr
La Otze
63

evet, bunlar o syledi ama ben ifa ediyorum

Frank Lloyd Wright

Resim 16 Frank Lloyd Wright (Arkitera)

20. yzyln en nemli mimarlarndan olan Frank Lloyd Wright, 1867'de

Wisconsin'de dnyaya gelmitir. Mhendislik eitimi gren Wright, 1888 ylnda,
Louis Sullivan ve Dankmar Adler'in yannda almaya balayarak nemli projelere
dhil edilmitir. Wright, 1892 ylnda ikago'da ina edilen CharnleyHouse'n
yapmnda nemli rol oynamtr. Bu alma srecinde Sullivan'dan ok nemli
dersler almtr.
Frank Lloyd Wright, "Organik Mimarlk" ad verilen, doal biimlerden yola karak
i ve d meknn btnlemesini temel alan bir mimarln ilkelerini ortaya koymu,
betonarmenin kullanm alanlarn gelitirerek Modern mimarlk tarihinin en nemli
kiiliklerinden biri olarak tarihe gemitir.Wright tasarmlarnda her zaman sreklilik
ve btnl organik mimaride birletirmitir. Paralarn btne btnn paralara
uyumu olan organik mimari, Wrightn tasarmlarnda insan, doay, malzemeyi
iine katmtr. Wright organik mimariyi yle tanmlamaktadr: Zaman uygunluk,
nsana uygunluk, mekna uygunluk yaayan kii ve yaanan mekn btnleerek
tek olma zellii gstermektedir (Cimcz N. , 1998).

64

Wright 1900 yllarnda Chicago evresindeki ilk evlerini yapmaya baladnda

youn kent yaamndan uzaktaki kr evleri tercih edilmektedir. Alak eimli atlar,
geni saaklar ve insancl oranlaryla doann iinde bulunan bu evlerin temasn
yakalayan Wright sonraki yllarda bu dnceyi gelitirmi ve yaplarn
oluturmutur.

Wrightn kr evlerini sevmesindeki balca neden aalarn,

gkyznn, doann iine sadelikle getirilen gzelliktir ve bunun iyi anlalmas

gerektiini savunmamaktadr (Cimcz N. , 1998).
Prairie Evleri Frank Lloyd Wrightn 1901-1911 yllar arasnda yapt kr/ky
evleridir. Frank Lloyd Wrightn nerdii yeni bir tr evdir. Pratik ve konforlu kk
evler olarak tasarlanmtr.
Praire Evleri; Wright tarafndan benimsenen Amerikan stili bir yaama ve peyzaja
ynelik mimarln, gl bir yatay plan, yatayln vurguland geni saakl
atlar, sanat eseri camlarla kapl pencere, ahap yatay bantlarla kapl sval duvarlar,
bahe duvarlar gibi nitelikleri tayan evlerdir (Wright F. L., 2002).
Frank Lloyd Wrightn deyimiyle sradan insanlarn konutlar byk bir mimari
problemdir. Bu problemin zm iin ilk denemelerinden biri Prairie evleridir
(Treiber, 1995).Frank Lloyd Wright, evleri yapt dnem iinde prairie evi tanmn
kullanmamtr, ancak daha sonra yazd otobiyografisinde Willits Evini (1902) ilk
Prairie evi olarak kabul etmitir (Treiber, 1995, 18). Prairie evlerinin en belirgin
zellikleri geni saaklar, yayvan ve yatk hatlar, dz yzeyleri, teras ve gizli
baheleridir. Krlar igdsel olarak ok seviyorum. Byk bir sadelik; aalar,
iekler ve gkyz
Prairie evleri d zelliklerinin arkasnda tamamen yeni bir mimari dilin domasna
neden olmutur. Prairie evlerinin ilk aamas evlerin planlarnn gelitirilmesi
ynndedir; daha ak meknlar elde etmeyi istemitir bunu salamak iin de
gizlenmi meknlar kaplara tercih etmitir (ak plan) (Pfeiffer, 1991, 20). Yapnn
doa ile birlemesi ve peyzaj iinde dnlmesi Frank Lloyd Wrightn doa
tutkusunun bir gstergesidir. Prairie evleri daha seyrek nfusun olduu kyler iin
tasarlandndan Frank Lloyd Wright peyzaja zellikle nem vermi ve manzaray
eit olarak datmtr. Frank Lloyd Wrightn, evleri yerden ykseltmesi daha geni
65

bir alan seyretmeye imkn tanr. Bu nedenle bodrum kat zemin hizasna eker ve
ana kat st kata tanr. Prairie Evleri ile ilgili olarak;
1) Kat planlar her zaman zgara sisteme baldr. Izgara sistem, simetri ve
akslar iin nemlidir.
2) mine merkezdedir, btn meknlar buradan geliir.
3) Kat plannda en belirgin ekil uzun ve dar olmasdr. Ev, derinlikte tek bir
mekn hissi verir.
4) Prairie evleri birbirine benzer tipolojilerdedir.
5) lk tasarm aamas meknn soyutlanmas zerine gelitirilmitir. Bu
geometrik bir kalptr ve zgara sisteme baldr.
6) Fonksiyonel istekler yap ile btnlemitir.
7) Prairie evlerinin grnts Wrightn oluturduu bir dildedir.(Schnier ve
Gero, 2006, 3).
Prairie evleri modern zm nerileri neren yaplar deildir. Ancak Frank Lloyd
Wrightn ileride en nemli savunucusu ve hatta ncs olduu organik mimarinin
gelime aamas diyebileceimiz evlerdir. Frank Lloyd Wright mimari btnlkte
baar salamtr. Prairie evlerinde plan ve kesitler, aydnlatma, merkezi stma ve
havalandrma, geni saaklar, eimli duvarlar ksaca her ey bir btndr ve bu
btnlk tek bir mekanizma gibidir. Teknik ve mekanik bir organizma olarak
dnlmtr ve yine organik mimarinin para-btn ilikisine bal olarak hibir
mimari e tamam bozmadan yerinden oynatlamaz.
Frank Lloyd Wright i mekn tasarmyla ilgili yeni fikirler gelitirmitir. Meknlar
tekil ilevine gre kutu halinde geri eker. Bylece bu kutular gerek st ste gerekse
i ie geirerek ortak kullanml meknlar yaratr. Tavan yksekliindeki ince
oynamalar ve belirlenmi hacimlerdeki blcleriyle, tanmlanm mekn ve
eklenmi mekn arasndaki ztl yaratm olur. Bu deneyimlerden yola karak
gelitirdii fikirlerini Wright Prairie House projesinde uygulamtr. Uzun, alak bir
bina olan bu yap; havada uan planlar ve yatay vurgusu ile gze arpmaktadr
(Parlak, 2009)
Frank Lloyd Wrightn Konut Tasarm
66

Frank Lloyd Wrightn konut tasarmlarnda en nemli hedefi insanlarn bulunduklar

ortamlarda hem fiziksel hem de manevi bir uyum iinde yaamalar olduu ve
doayla bark tasarmlar olduu grlmektedir. Wright evlerinde ocak, evin
merkezi, ekirdei ve eitli ksmlarn hareket noktasdr. Burada balayan hayat,
dzey zerinde ihtiyaca gre yaylr ve at rts bu gelimeyi yerinin zelliine
gre ekillendirerek takip eder ve dar doru alr (Vanl, 1960).
Konutlarnda yalnlk sz konusudur. Yapnn ierisindeki mobilyalar yapnn
kk paralar olarak grlmektedir.Frank Lloyd Wrightn konut tasarmlarnda
benimsedii, baz zellikler belirtilmektedir (Wright F. L., 2002). Bunlar yapnn
bulunduu blgeye gre eitlenmektedir.
1) Yatay dzlemde yerleme
2) Geni saaklar
3) Meknlarn birbiri ile ilikisi
4) Bina evre ilikisindeki uyum
5) Mekna gre mobilya tasarm
Wrightn tasarmlarnn temelinde insan ve doa olduunu u sylerle anlamak
mmkndr:Kiiler doaya ne kadar yaklarsa, fiziksel ve ruhsal olarak da o
kadar iyi geliirler."(Taschen, 1994)
Wrightn konut tasarmlarnda i mekn algsn kendisinin u szleriyle aklamak
mmkndr:Yaplarn bir takm inaat malzemeleri ile d cepheleri sayesinde ekil
almas artk gemite kalmtr. meknlarn tasarm bir yapy iyi tasarm yapan
en nemli hususlardan birisidir. Yap ieride, dardan ifade edildii gibi ifade
edilmelidir."
Wrightn konut tasarm anlay ile Geleneksel Trk Evinin olumasnn temelinde
benzer yaklamlarla nem verilen temel mimari tasarm prensipleri olduu yaplan
almalarda belirtilmektedir(Szak & Yamal, Benzer Mimari Yaklamlar: Wright
ve Geleneksel Trk Evi, 2008). Bunlar; kullanc, biim, mekn, doa, iklim, yapm
teknii, donat ve ayrntlardr.

67

Ate yerini yani mineleri evinin zn oluturan ey olarak kullanmtr.

Gerekliin derin hissini fark etme olarak daha ok doal malzemeler kullanmtr.
Wright ayn zamanda, zgrlk isteine ilk cevap veren olmutur. Geleneksel
kullanmda konut insann bireyselliinin ve ailesinin sna olmutur.
Wright dier bir prensip ise dekorasyon yapmaktan kanmaktr: Oranlama yolu ile
stili yaratmak ve kat hacmin yn doluluk ve boluklarn datlmas ile olmaktadr.
Gl tezat renklerin ayklanmas da ite ve dta karakteristik bir zellik olarak
sunulmaktadr.
Sedad Hakk Eldem,Frank Lloyd Wright Prairie stilinde tasarlad evler ile 1929
ylnda Berlinde Wasmuth albmleri4 aracl ile tanr: Eldem
...Berlinde Wasmuthun Frank Lloyd Wrighta ait yeni yaynlad albm
ilekarlatm. Bir kk ksm ina edilmi bu evler, o zaman Prairie evleri olarak
tantlmt. Ben bu evlerde ilerinin Trk Evlerinin nemli karakteristiklerini
kefettiimi zannediyorum. Yayvan ve yatk hatlar, sraya dizilmi pencereler ve
geni saaklar ve at ekilleri teden beri gzmn nnde tten Trk Evi
mefhumuna ok yaknd... O zaman bu iki mimari slup arasndaki kalite ve
entelektel farklarn grecek durumda deildim. Wright bu ekillere nereden gelmi
ve bunlara nasl ulamt? Bu sorular benim Volkerkunste mzesinde uzun vakitler
geirmeme neden oldu. Wrightn kaynaklar Amerika deil Uzak Asya idi. Prairie
yatay hatlarn sadece simgesi idi. (MS, Sedad Hakk Eldem Elli Yllk Jbilesi,
1983,)
Frank Lloyd Wrightn Wasmuth albmlerindeki eskiz almalar ve izimlerinde
Eldeminde bahsettii unsurlar grmek mmkndr.

Wasmuth Albmleri (Wasmuth Portfolio) Frank Lloyd Wrightn 1910 ylnda hazrlad ve iinde ev
izimlerinin yer ald albmdr. Almanyada 1910 ylnda yaymc ErnstWasmuth tarafndan baslmtr.

68

4.2.1.1.Winslow Evi(RiverForest, Illinois, 1893)

Resim 17Winslow evi

William H. Winslow Evi Wrightn en nemli erken dnem evlerinden biridir. n

cephesi simetrik olan yapnn arka cephesi mimarn ileriki yllarda gelitirecei
karmak asimetrik planlamann habercisidir. Ktleyi geni saaklar rtmektedir.
Taan atlar, yataylklarn vurgulan, asimetrik zlen bina kompozisyonu,
Wrightn erken dnem tipik karakteristiklerini yanstr. Wrightn Winslow Evidoa
ile btnlk iinde olduu grlmektedir (Resim 17).

ekil 28Winslow Evi plan

Winslow evinin giri blmnde birka basamakla yukar klan, merkezinde

minenin bulunduu yaama mekn bulunmaktadr. Bu meknda minenin iki
tarafnda oluturulan oturma ksm, kemerli ahap kolonlarla ayrlmtr (Resim 18).

69

Resim 18Winslow evi i mekn

mine merkezli bu mekn dier giri alan ile basamak fark, iekliklerin
konulduu ykselti, parmaklklar veahap kolonlarla ayrtrlmtr Ahap kolonlar
motifler ve doku farklyla farkllatrlmtr. Bu zellikleri ile Trk evi
eyvanlararasnda benzerlik bulunmaktadr (Resim 19).

Resim 19Winslowevi i mekn - Trk evi eyvan

70

Resim 20Winslow evi i mekn-detay

Winslow evi salon ksm dairesel olarak tasarlanmtr. Salonda ok fazla sayda
pencere kullanlarak ferah bir mekn oluturulmutur. Pencerelerin n oturma alan
olarak kullanlm ve minderli oturma birimi pencere hizasnda sonlandrlmtr
(Resim 20). Vitrayl pencereler kullanlm ve tavanda baz ksmlar ahap talarla
geilmitir.
Oturma odasnda ise keli bir oturma dzeni oluturulmutur. Oturma alan kot
farklyla ve iki taraf parmaklklarla dier meknlardan farkllatrlmtr. Salonda
olduu gibi oturma minderleri pencere hizasnda sonlandrlmtr (Resim 21).

Resim 20Winslow evi i mekn - Trk evi eyvan

71

4.2.1.2.Willits Evi( Highland Park, llinois, 1901-1902)

Resim 21Willits Evi

WardWillits Evi tipik bir Praire Evidir. Ev, geni saakl ve yatay olarak yaylan
bina ksmen iki katldr. Wrightn konut tasarmlarnda grdmz doa ile
btnleme fikri bu yapsnda da aka grlmektedir. Bahe ile yap bir btnlk
iindedir (Resim 22).
Willits evi cephe dzenine bakld zaman tekrar eden pencere dzeni
grlmektedir. Zemin katta ve st katta tekrar eden bu pencereler ahap talarla
hizalanmtr ve vitrayldr (Resim 22). Bu zellikleri ile Trk evi cephe dzenini
anmsatmaktadr.

ekil 29WardWillits Evi Zemin Kat Plan(www.greatbuildings.com)

72

ekil 30WardWillits Evi st Kat Plan (www.greatbuildings.com)

Willits Evinde zemin kat merkezi bir mine etrafnda kesin formunu bulmaktadr.
yaama meknlar zel ekillenmektedir. Bu meknlar serbeste dierine
akmaktadr. Binann asimetrik kanatlar kollar gibi uzanmaktadr. Ev ile doa ideal
akstadr(Wright F. L., 2002). D mekn ile i mekn btnlemektedir.

Resim 22Willits Evi mekn oturma birimi-yaama mekn

73

4.2.1.3.Martin Evi(Buffalo, NewYork, 1903-1905)

Resim 23 Martin evi

Darwin D. Martin Evi Frank Lloyd Wrightn Praire stilindeki evlerinden biridir ve
sanatsal sslemeler ierek yatay band pencerelerinin habercisidir. Martin evinde
gl bir yatay plan, yatayln vurguland geni saakl atlar grlmektedir.
Mahremiyeti salamak iin caddenin gerisinde konumlanmtr(Wright F. L., 2002).

ekil 31 Martin Evi kat planlar (greatbuildings)

Martin evi kat planlarna bakld zaman meknlarn birbiri iine akt
grlmektedir. Yrekli (2007) ve Szak (2007) almalarnda Martin evi ve
Aynalkavak Kasr plan emalarndaki benzerlik dile getirilmektedir (ekil29,30).

74

ekil 32Martin Evi kat planlar (greatbuildings)

ekil 33Aynal Kavak Kasr (Yrekli & Yrekli, 2007)

75

Resim 24 Martin evi mekn grnm

Martin evi oturma odasnda merkezi mine etrafnda konumlanm oturma dzeni
grlmektedir. Bu dzen Wrightn dier konutlarnda da grlmektedir.
Mekanda gnnndan en iyi ekilde yararlanmak iin bol pencere sistemi
oluturulmutur. Bu pencereler vitrayldr. Szak (2007) almasnda Trk evi
pencereleri ile benzerliinden sz edilmektedir ve detaylar karlatrlmtr (ekil
31).

ekil 34 Martin Evinde Vitrayl cam pencereler (Cimcz, 1998), Trk evi pencere detay
(Tomsu, 1950)

76

4.2.1.4.Coonley Evi(Riverside, llinois, 1907-1908)

Resim 25Coonley evi d mekn

Coonley evi, 1907 ylnda Riversideda Wright tarafndan tasarlanmtr. Coonley

evinde bahe ksm ile yap btnlemitir.
Evin cephesine bakld zaman yatay bir plan geni saaklar, bask bir at
grlmektedir. n cephede bulunan pencere dzeni, Trk evinde bulunan cumba,
elibrnde ve tekrar eden pencere sistemini anmsatmaktadr (Resim 26).

ekil 35Coonley evi kat planlar (greatbuildings)

77

Ayrca, Yrekli (2007) ye gre Frank Lloyd Wrightn Trk mimarlndan haberdar
olduu baz yaplarndan hissedilmektedir. Coonley evi ktle kompozisyonu ile
Edirne iftariye kk arasndaki benzerlik bu konudaki destekleyici rneklerdendir
(Resim 28).

Resim 26 Edirne ftariye Kk

Coonley evinde i meknda ise Trk evi odasnda bulunan ocak etraf sedir (oturma
dzeni) sistemi dier konutlarnda olduu gibi bu evde de grlmektedir. Merkez
minedir (Resim 27).

Resim 27Coonley Evi

78

4.2.1.5.Millard Evi(Highland Park, Illinois 1906)

Resim 28Millard Evi, Illinois

Frank Llyod Wright, George M. Millardevi, 1906 ylnda, yenilii, arl ve

dikdrtgen hazrlanan kalplara betonun dklmesi ile deneysel bir alma olarak
yapmtr. Millard evinde nceden retilmi beton bloklar kullanlmtr. Eri bir
arsa zerine ina edilmitir. Bu durum keskin bir kartlk yaratr. Erken dnemdeki
yatay formlu ayr evleri ile Wrightn gvenilir yeni malzeme ve yeni durumlara
uyum yetenei ile ispat edilerek uygulanmaya allmtr (Curtis, 1996).
Millard evi ktle kompozisyonuna bakld zaman st kat taama yaparak darya
kmtr.Pencere dzeni zemin kat ve st katta ayndr. Ktle kompozisyonuyla Trk
evi cephe anlayna benzedii sylenebilir.

Resim 29 Frank Lloyd Wright Millard Evi, Illinois

79

Millard evinde i meknda ise Trk evi odasnda bulunan ocak etraf sedir (oturma
dzeni) sistemi dier konutlarnda olduu gibi bu evde de grlmektedir. Merkez
minedir (Resim 31).

Resim 30Millard Evi i mekn, F. L. Wright

80

4.2.1.6.RobieEvi(Chicago, llinois, 1906-1909)

Resim 31Robie Evi

Chicagoda bulunan Frederick C. RobiekonutuPrairie Evinin tm zelliklerini

tamaktadr.

Wright, ayrlk ve evreyle evlerini btnletirmek iinzellikle

yataylk ve dikeylikizgilerinin abartlmasyla salad sade gzellik ile n plana

kmaktadr. Plandaki en nemli unsuru Caddeden grnmesini nlemek iin ikinci
kat kaldrm, tek bir yaama mekn tanmlam, bu serbest duran ocakla ikiye
blnmtr (Roth, 2000). Bu organik mimari rneinde iki yne doru uzanan
konsollarla i mekn darya doru uzatlarak serbest akkan meknlar
yaratlmaktadr (Cimcz N. , 1998).

ekil 36Robie Evi (franklloydwright2010.blogspot.com)

81

Resim 32Robie Evi

Wright, evi ayrln nemli kilinden yukarya kaldrmtr, bu nedenle ana yaama
dzeyi nc dzeydeki kubbe ierisinde yatak odasyla zmlenmitir. Her
noktada isel olduu kadar dsal yatay izgi uzatlm ve vurgulanmtr (Roth,
2000).

Resim 33Robie Evi i mekn ve pencereleri

Robie evinde ortak bir yaama mekn ve mine etrafnda dier odalar
konumlanmtr.

82

4.2.1.7. B. HarleyBradleyEvi(Kankakee, Illinois, 1900-1901)

Resim 34Bradley Evi (letisi)

HarleyBradleyEvi,

Frank Llyod Wrightn

1900

ylnda Praire stilinde

tasarlanmtr.Bradley evi, i meknlar olduka aydnlktr. Bu aydnlk vitrayl alt

ve st pencerelerle salanmaktadr. Alt ve st pencereler arasnda bulunan ahap i
mekn duvarlarnda devam ettirilip dolap hizalar bu noktada sonlanmaktadr.

Bu

hizada oluturulan aydnlatma lambalar ve dolap stlerinde kullanlan raf sistemleri

mevcuttur. Bu detaylar Wrightn Wasmuth albmnde bulunan perspektiflerinde
grmek mmkndr.
Salon ksmnda bulunan pencere nnde ve pencere hizasnda yer alan sabit oturma
blm

oluturulmutur.Hareketli

mobilyalar

ise

konumlandrlmtr.

ekil 37Bradley evi zemin kat plan

83

bu

ksmn

etrafnda

Bradleyevi kat planlarna bakld zaman meknlarn birbiri iine akt ve T

eklinde bir plan grlmektedir. Yrekli (2007) ve Szak (2007) almalarnda
Bradley evi ve Amcazade yals plan emalarndaki benzerlik dile getirilmektedir
(ekil 35,36)

ekil 38Bradley evi at kat plan

ekil 39 Amcazade Yals (Yrekli & Yrekli, 2007)

84

Sedad Hakk Eldemin de bahsettii Wrightn Wasmuth albm incelendii zaman

Bradley evi ile ilgili yaplan eskiz almalar grlmektedir. Salondaki bol pencere
kullanm, alt ve st pencere ilikileri, pencere nnde ve hizasnda konumlanan
oturma dzeni, pencere hizasnda yatay aksta devam ettirilen ahap ta; Trk
Evinde odann i mekn kurgusu ve kullanmnda benzerlik olduu grlmektedir.

ekil 40 Wright, Wasmuth Portfolio Bradley Evi i mekn (letisi, http://content.lib.utah.edu)

Resim 35Bradley Evi, i mekn (letisi, http://www.chicagorealestateforum.com/)

85

4.2.2. Le Corbusier (1887-1965)

Plan, itenda geliir; d bir iin sonucudur.
Mimarl eleri k ve glge; duvarlar ve mekndr.

Resim 36 Le Corbusier (Arkitera)

svireli-Fransz mimar, mimarlk kuramcs, ehir plancs, ressam, heykeltra ve

mobilya tasarmcs olan Le Corbusier, (1887-1965) svire asll Fransz bir
mimardr. Le Corbusier, bir ksm gnmze kadar gelen yeni fikirleri ile ou
zaman tartmalara yol aan 20.yzyln en nemli ve etkili mimarlarndan biri
olmutur.Asl ad Charles-douardJeanneret-Gris olan tasarmcya, Le Corbusier
takma ad verilmitir.
Le Corbusier-Trkiye ilikisi onun 1911 ylnda,arkada Klipstein'la birlikte
Srbistan, Romanya, Bulgaristan, Trkiye ve Yunanistan' kapsayan ve talya
zerinden dnle sonulanan bir dou gezi yapmasyla balamtr.

Bu gezi

kapsamnda en fazla Trkiyede kald ve olduka etkilendii yazmaktadr(Vogt,

1996). Bu gezi srasnda yapt eskizlerden ve yazlardan bu etkilenmemin olduunu
grmek mmkndr. stanbulun siluet eskizleri, Trk evinin kma, duvar, yeil ile
olan ilikisi zerine eskizleri, Boazii yallarnn suyla olan ilikileri zerine yapt
eskizlerin sonrasnda yaplarna etki ettii gzlemlenmektedir(Yazcolu, 2003).

86

Le Corbusiernin Konut Tasarm

Le Corbusier ok ynl kiilii, retkenlii, izdii ve ina ettii kadar yazan bir
mimar olmas nedeni ile srekli radikal dnceler gelitirmitir. an kendine zg
sorunlarn farkederek yeniliki tavr ile zmler nerdii ve bu zmleri srekli
modern dnemin ortaya koyduu aralar ile yapmaya alt ve modernin
geliimine yn verdii iin Modern Hareketin en kilit isimlerinden biri olmutur.
Le Corbusierin 1926 ylnda yaynlanan bir makalesinde vurgulad be noktann
hepsi Villa Savoye binasnda bir araya gelmektedir5:
1) Pilotiler; bina cephesinde yer alan ve zemin kat bo brakarak binann
taycln salayan ince zarif kolonlar olarak grlr.
2) Teras at; geleneksel bina atlar yerine evredeki yaplardan ayran dz
teras at bitii ayn zamanda at bahesi olarak da karmza kar.
3) Serbest Plan; beton perde duvarlar ve plan dzenlerdeki esneklik ile birbirinin
iine akan meknlarn olumas salanr.
4) Yatay Bant Pencereler; cephedeki estetik grntnn yannda bol miktarda
k almn ve havalandrmaya imkn verir.
5) Cephenin zgn Tasarm; beton perde duvarlar ile cephede pencerelerin cam
duvar olarak kullanmna imkn verir (Rridley, 2008).
Adolf Max Vogt (1996)Trk Evinin modern dnceye ve modern mimarla
etkilerini inceleyerek detayl bir karlatrma ile ortaya koymutur. Vogt,
Corbusiernin ortaya koyduu be temel prensipten en az nn, pilotiler
zerinde ykselen yaplar, yatay pencere dncesi ve d yapnn d kabuunun
tayclardan bamsz olmas prensibinin Trk Evinde bulunduuna dikkat
ekilmektedir. Ayrca Trk Evindeki hafiflikten sz edilmekte ve bu hafiflii
evin alp kapanabilen bir kutu olmasna balanmaktadr (Vogt, 1996).

Le Corbusier ve Pierre Jeanneret, Five Point Towards a New Architecture, orjinali, AlfredRoth,
ZweiWohnhauservon Le Corbusierund Pierre Jeanneretde (Stuttgart,1927)

87

ekil 41 Le Corbusier'nin be temel ilkesi (zer, 1987)

Vogtun eserinde, Le Corbusier, TheNobleSavageda (1998) grsel referanslar

eliinde farkl bir bak as getirmitir.
kkenini aratrmtr.

Le Corbusiernin pilotis ilkesinin

Bunlardan bazlar Corbusiernin 1911destanbula

geldiinde yapt yal eskizleriyle SalvationArmy ve Weissenhofu yan yana

getirmesi ile benzerlii aklamtr.

Resim 37SalvationArmy Binas (1926) (Vogt, 1996)

88

Resim 38Weissenhof (1927) (Vogt, 1996)

Le Corbusier, arkada AmedeeOzenfant ile birlikte 1918 ylnda mimarlkta

yaratt Prizm (Biimsel saflk) ideolojisini, stanbulda incelemi olduu Trk
mimarlndan da esinlenerek ortaya koyduu kaynaktabelirtilmektedir(Kortan,
2006,). Bu etkileim ilerleyen yllarda karlkl olacak Trk mimariside Le
Corbusiernin yaplarndan etkilendii grlmektedir. Le Corbusier in yaplarnda
olan zemin katlar ykselterek doann zemin katta srekliliini salamak ve doaya
hkim bir konumdan bakmak yaklam Trk Eviyle benzer olduu grlecektir. Le
Corbusiernin Trk evi tespitleri daha sonra onun mimarisinin olumasnda nemli
rol oynamaktadr (Gresleri, 1984)
Le Corbusier 1924 ylnda kt ark seyahatinde Trk Mimarisi ve Trk evinden
olduka etkilemitir.Le Corbusier, geleneksel Trk evinde bulduu ilkelerden yola
karak Modern Mimarlkta nemli yer tutan be ilkesini nermitir:
1) Pilotiler; yap yerden kolonlar zerinde ykseltilir.
2) skelet ve duvarlar ilevsel olarak birbirinden bamszdr.
3) Serbest Plan
4) Serbest Cephe
5) at bahesi(Kortan, 1992)

Eldem, Le Corbusiernin Trk mimarlyla kurduu ilikiyiSedad Hakk Eldem

yle aklamaktadr:

89

Le Corbusier Trkiyeden ilham almtr. Evleri daima ayaklar zerine kurar,

zemin katn oturma iin kullanmaz, oturma kat birinci kattr. Tpk bizdeki gibi
Zemin katnda garaj, depo ve talk gibi yerler vardr. Bizdeki arabalk, talk ve
depolar gibi Binann etrafnda bol ve geni taraalar vardr. Bunlar st kattadr,
bizdeki hayatlar gibi.(MS, 1983,)
Le Corbusier kitabnda Bir plan itenda geliir demekte ve i meknn ne
kadar gzel kurgulanrsa bunun binann dna da yansyacan savunmutur.
Bir bina sabun kpnden oluan balon gibidir. Eer nefes tam flenmi ve iyi
datlmsa bu balon mkemmel ve harmoniktir.
Le Corbusiernin seyahati srasnda yapt stanbulun siluet eskizleri ve yazlarda
Trk evinin kma, duvar, yeil ile olan ilikisi zerine eskizleri, Boazii yallarnn
suyla olan ilikileri zerine yapt eskizlerin sonrasnda yaplarna etki ettii
gzlemlenmektedir(Yazcolu, 2003)

ekil 42 Le Corbusier Eskizleri

Her yerde aalar ve onlarn arasndan mimarln soylu rnekleri ykseliyor.

ekil 43 Byk pencereli bir i mekn grnm L.C. eskizi (Kortan, 1992)

90

4.2.2.1. Schwob Evi(svire,1916)

Resim 39 Villa Schwob, 1916 (Web letisi)

Schwob Evi, 1916 yllnda svirenin La Chaux-de-Fonds ehrinde Le Corbusier

tarafndan AugusteSchwob iin tasarlanmtr. Ev dtan geleneksel bir cephe ile
ekillenmitir. Yapmnda elik ve beton kullanlmtr. Corbusier, ilk yaplarndan
farkl olarak bant eklinde pencereler yerine saydam ve sar yzeyler ztl
oluturmutur.
Le Corbusiernin 1916da tasarladSchwob Evi, bat literatrnde de Trk evi
olarak adlandrlmaktadr(Kortan, 1992).Schwob Evi,klasik biimleri barndrsa da,
Osmanl yaplarndaki ahap elemanlar betonarme gelerle yorumlad ve
bulunduu muhitte Trk evi olarak adlandrlmaktadr ve stanbuldan izler
tamaktadr(Cohen, 2006).

ekil 44 Villa Schwob Kat Planlar (Baker, Corbusier, & Gubler, 1987)

91

Resim 40 Villa Schwob i mekn grnm

Trk Evinden ne kadar ok etkilenmi olduuKortan(1992) almasnda

anlatlmaktadr.Le Corbusiernin Trkiye seyahatinden sonra gerekletirdii Villa
Schwob bu etkilenmenin aka gstergesidir.
Ayasofyann

etkisiyle

Villa

Schwobu

Le Corbusiernin 1916 ylnda

tasarlad

kaynaklarda

belirtilmektedir(stn, 1993).

ekil 45 Ayasofya'nn Plan, Villa Schwob Plan, Cephesi (stn, 1993)

92

4.2.2.2.Villa Savoye(Fransa,1928-1929)

Resim 41 Villa Savoye (www.fondationlecorbusier.fr)

Villa Savoye,1929 yllnda Fransann Poissy ehrinde Le Corbusier tarafndan

tasarlanmtr. Le Corbusier, Villa Savoyede mimarlk grn dayandrd be
temel ilkeyi grmek mmkndr. Kolonlarn duvarlar tayc olmaktan kurtararak
btn yk almas; yapnn tayclar ve duvarlarn ilevsel ynden birbirinden
bamsz olmas; betonarme strktrn teknik zelliin dnda estetik e olarak
kullanlmas. Serbest cephenin bir paras olarak yatay bant eklinde uzanan
pencerelerin i mekn aydnlatmas; son olarak en st katta binann doal evreyle
uyumunu salamak iin atlarn teras baheye dntrlmesi gibi tm bu ilkeleri
Villa Savoyede kullanmaktadr. Adeta yerden ykseltilmi bir kutu grnmnde
olan evi evreleyen yatay pencereler, st ak balkon blmnde bile kesintiye
uramaz, bu blmn cepheleri de salon pencereleri gibi gsterilir. Kp formu at
katnda silindirik duvarlarla bozularak hareket kazanmaktadr. Binaya bakldnda
ilk olarak geometrik oran gze arpmaktadr.

ekil 46 Villa Savoye Kat Planlar

93

Le Corbusierin 1929 ylnda tasarlad ve Modern Mimarinin balca rneklerinden

olarak gsterilen Villa Savoye, Trk evinin birok temel ilkelerinin yer ald nemli
bir eserdir. Bu ilkeler yle sralanabilir:
1) Yap iki katldr. Zemin katn tamam servis meknlarna, antre, garaj v.b.
yerlere tahsis edilmi olup, ana kat pilotiler stnde ykseltilmitir.
2) Ana kat, st ak bir d sofa-hayat etrafnda u ekilde planlanmtr.
3) Bina, sakin yaln ve gsteriten uzaktr.
4) Odalar geni pencereli olup, doal ieri almaktadr. Evlerde, ferahlk,
havadarlk ve aydnlk n plandadr. Bunlar salamak iin geni, bol
pencereler kullanlmtr; bylece evlere bol gne girmi, evler
manzaraya almtr.
Kortana gre Bu ilke ve zellikleri Trk mimarisinde bulmak mmkndr (Kortan,
1992).
te Villa Savoyede Le Corbusier, Trk evinin temel ilkelerini, geleneklerini, z
deerlerini kullanm; onlar 20 yy. koullarnda yorumlayarak bu esiz, ada,
modern eserini yaratmtr. Burada asla gemiin biimlerini yinelemek gibi bir
yaklamve anlatm sz konusu deildir; geni saaklar kiremit rtl atlar, 1:2
orannda pencereler, cumbalar yoktur, fakat belki de Trk Mimarisinin en nemli
gelenei vardr: o da yeniliki ve ada olmaktr. (Kortan, 1992)

ekil 47 Villa Savoye i mekn grnm

94

ekil 48Villa Savoy ve skilip Evi (Yrekli & Yrekli, 2007)

95

VogtunTrk Evinin modern dnceye ve modern mimarla etkilerini inceleyen

kitabnda (1996) yazarn yapt en nemli karlatrma Villa Savoye ile smailolu
Mehmet Brekinin Tosya-Ortalcada bulunan evinin kyaslanmas hipotezimizi
desteklemektedir.

Resim 42Tosya Breki Evi ile Villa Savoye (Vogt, 1996)

96

4.2.3. Sedad Hakk Eldem (1908-1988)

myhomemycastle evim kendi malikanem benim lkemdir. Bu ne kadar doru bir
szdr

Resim 43Sedad Hakk Eldem (Arkitera)

Sedad Hakk Eldem 1908 stanbul doumludur. 1928 ylnda Gzel Sanatlar
Akademisi mimarlk blmnden mezun olmu ve 1932 ylnda stanbulda kendi
brosunu amtr. Ayn zamanda Gzel Sanatlar Akademisinde ders vermitir.
Trk evini tanmak ve yeniden canlandrmak amacn tayaraktasarmlarn bu ynde
gerekletirmitir.Eldem, II. Ulusal Mimarlk Akmnn ncln yapmtr.
Trk sivil mimarlnn yatay at izgisi, geni saaklar, e boyutlu dizi pencereler
ve kmalar gibi baz yaln eleriyle oranlarn kullanan, bu yndeki ilk
almalarndan farkl olarak yeni gere ve yapm ve yapm yntemlerini uygulayan
ada bir anlay iine girmitir. Eldem, kaybolmaya yz tutmu eserleri, kaynaklar
saptayarak bu alanda bir boluu doldurmutur. Dncelerini stanbulun eitli
yerlerindeki yap ve yallarda yanstmtr. Ayrca klasik mimarlk biimlerini kahve
ve pavyon tasarmlarnda uygulamtr.
Osmanl dnemi evleri ve 18.-19. yy saray ve kkleri zerinde almalar yapm ve
klasik Osmanl mimarisini aratrmtr. 1941-1945 arasnda tarihi yaplarn
korunmasyla ilgili olarak Eski Eserleri Muhafaza Encmeninde, daha sonradan
97

1962-1978 arasnda Gayrimenkul Eski Eserler ve Antlar Yksek Kurulunda grev

almtr. 7 Eyll 1988 tarihinde stanbul'da hayatn kaybetmitir.
Sedad Hakk Eldemin Konut Tasarm
Modern bir Trk mimarlk dili oluturmak iin yllarca abalayan, yaamn Trk
evinin modernizmin verileriyle yani betonarmenin diliyle yeniden yorumlamaya
adam bir mimardr. Onun iin Trk evi hafiflik, effaflk, modler mantk gibi
modern zellikleri barndrmaktadr ve bunlardan yararlanlmas gerekmektedir.

ekil 49Sedad Hakk Eldem'e gre Trk evinin planimetrik tipolojisi (Eldem, 1954)

Eldem, Paris'te bulunduu sre ierisinde eitli hayali projelerin yan sra ok sayda
karakalem ve suluboyayla renklendirilmi izimler yapmtr. Bir dizi renkli
perspektif almasn Anadolu in Kr Evleri ad altnda 1928'de Paris'te
sergilenmitir. Hayali bir krsal evrenin ho ve yaln peyzajna yerletirilmi son
derece ince resmedilmi bu evler, krma kiremit atlar tekrarlanan pencere dzenleri
ta duvarlarla evrili zemin katlar zerine ykselen yaam meknlaryla Anadolu
kyne benzemektedir.

98

ekil 50Sedad Hakk Eldem Trk evi almalar (1928-1929) (MSG, 2008)

Sedad Hakk Eldemin ok aka syledii Trk Evi Trk Ulusunun Evidir.Trkiye
Cumhuriyetinde, kendi malzemesiyle, Trk yap usullerine uygun olarakyaplmaldr.
Trk Evi her ne kadar farkl blgelerde farkl yorumlarla yaplsa da bir btnsellik
iinde olmaldr. na etmeye alt sadece bir yap olarak alglanmamaldr, ina
etmeye alt ayn zamanda bir bizdir. Ancak bu biz inas onlara tamamen
kapal deildir. Batnn teknolojisini kullanmaya her zaman ak olunmaldr. nemli
olan batnn iyi taraflarn almak ama Trk edep ve adabmz bozmasna izin
vermeden kullanmadklarmz atmaktr:
Trk Evi hem Trk hem modern olamaz m? Davamz; Trk evi ama modern Trk
Evi.... Modern Trk Evi nasl olabilir?
1) Evlerin milli yani kendimize, kendi zevkimize, kendi yaama tarzmza uygun
olmalar.
2) Kendi mimarlk sanatmza ve mimarlk zevkimize uygun olmalar.
3) Memleketimize, iklimimize, topramza uygun olmalar. (MS, 1983,)

99

4.2.3.1.Aaolu Evi(Nianta stanbul,1936-1937)

ekil 51 Aaolu evi (Arkitera)

Aaolu evi, Eldem tarafnda 1936 ylnda Makada tasarlanmtr. Ev, iki katl
olup mstakil aile evi olarak yaplmtr. Binann zemin katnda odas, mutfak
ve banyosunun bulunduu iki daire vardr. Bu dairelerin giriin sana ve soluna
simetrik bir ekilde yerletirilmitir. st katta ise mutfak, banyo, salon ve be odas
olan tek bir daire vardr. Ortadaki ana merdivenle ulalan bu ksmda giriin
karsna oval plan emal bir oturma salonu ve onunla balantl olan bir yemek
odas bulunur. Salonun alak parapet duvarlar olup, srekli bant pencereleri olup
bunlarn zerinde ahap silmeler vardr. Yemek odasnn simetriinde yer alan
kitaplk, salonla direk balantl olmayp dier yemek ve oturma odas ksmlar gibi
manzaraya ynlendirilmitir. Bu ekli ile salonun drt taraf oda ile evrelenmi olan
orta sofalTrk evi plan tipinden biimsel olarak etkilendii grlmektedir.

ekil 52 Aaolu evi zemin - 1.kat planlar

100

.
ekil 53 Aaolu evi eskiz almalar

Mevcut bir ahap konan zemin kat duvarlar zerine ina edilmi bina betonarme
karkas olup, geni saaklar ve kmalar ile Trk evini anmsatmaktadr. Bina
yaplrken sklen konan eski malzemeleri kullanlmtr. Yan pencere
doramalar, parkeler, mermer kaplamalar ve kaplarn bir ksm eski konan
malzemesindendir. Oval salonun iindeki ahenk, duvardaki niler, merdiven plan
Trk karakterini anmsatan modern bir kimlik kazanmtr (Arkitera,1938-10).Bant
pencereleri ile Trk evinde olduu gibi gnndan fazlaca faydalanmak
amalanmaktadr

101

4.2.3.2.Ayal Yals(Beylerbeyi stanbul,1938)

Resim 44 Ayal Yals, Beylerbeyi, stanbul (www.arkitera.com)

Ayal Yals; stanbul Boaznn Anadolu yakasnda skdar Beylerbeyi Yalboyu

caddesinde Mnevver Ayal tarafndan Sedat Hakk Eldeme yaptrlmtr. Ayal
Yals, Eldemin varolan bir yapnn temelleri zerine ina ettii bir konuttur. ki
kanadnda yaama ve yemek meknlarnn bulunduu, plan kategorik olarak orta
sofal plan tipinde, iki cepheli sofa tipine ait olan geleneksel Trk Evinin bir
yorumudur.
Arka cephede st katta, sofa n ve arkada dairesel stunlar zerine basan
kmalar,dey pencere dzenleriyle iyi aydnlatlm meknlar oluturmaktadr.
Trk mimarisinde yatay at izgisi, geni saaklar, e boyutlu dizi pencereler ve
kmalar gibi baz yaln eleriyle oranlarn kullanan, ada bir anlayla
tasarlanmtr. Ayal YalsndaSedad Hakk Eldemin Trk mimarisi ile
modernizmi sentezleme abas iindeki eserleri arasnda nemli bir yer tutmaktadr.

ekil 54Ayal yals kat planlar

102

Resim 45 Ayal Yals (www.arkitera.com)

Plan kategorik olarak orta sofal, iki cepheli sofa tipine aittir. st katta, sofa n ve
arkada darya almaktadr. Drt narin kolonla ykseltilen bu kkler, dey
pencere dzenleriyle aydnlatlm kmalar oluturmaktadr.
lk olarak Aaolu'nda denenen sofal zm, ayn dnemin ikinci yaps Ayal
Evi'nde de tekrarlanmaktadr. Beylerbeyi'nde, deniz kysnda geleneksel yal tipini
yeniden retmeye alan, iki katl bir yapdr. Zemin katta, salon, yemek odas, kat
merdiveni ve hol bulunmaktadr. st katta ise 12 metre derinliinde geni byk bir
salon yaplmtr. Yatak odalar ve banyolar bu katta bulunmaktadr. Bina geni
saaklar, ahap panjurlar ve kolonlar ile eski sivil mimarimizi hatrlatmaktadr.
Arkitekt dergisinde yalyla ilgili olarak Son zamanlara kadar ve hibir karakteri
olmayan binalar yerine yeni evlerimize, esasen eskiden pek bariz surette mevcut olan
mimari karakterimizi vermek iin yaplan bu gibi denemeler bize umut
vermektedirdenmektedir (Arkitekt 1938-08).
Gnmzde yapnn kullanm fonksiyon deiikliine uramtr ve u anda restoran
olarak kullanlmaktadr. Yalnn zemin kat cumbann alt ksm gergi branda st rt
ile kapatlm, restoran ve kafe kullanm iin cam korkuluklar yaplmtr. D
cephe rengi deitirilmitir.

103

4.2.3.3.Talk Kahvesi(Maka stanbul,1947)

ekil 55 Talk Kahvesi ( Arkitera )

Maka srtlarnda Boaza kar ina edilmi olan yap, Osmanl dneminde yaplm
ta istinat duvarnn zerine oturtulmutur. Yap kahve olarak tasarlanmtr fakat
mutlak ilavesiyle birlikte lokanta haline gelmitir (Arkitekt 1950).
Plann ana prensibi drt taraftan kmal olup Kprl Amcazade Yals plan tipinin
hemen hemen aynsdr (Goodwin, 1992). Yalnn T eklindeki plan asndan Trk
mimarlarn etkilediinden bahsedilmektedir (Mimarlk-1966 n:5sy:15 ).
Amcazade Yals, bir zamanlar saylar yzlerce olan Boazii yallar iinde 17.
yzyldan kalma tek gerek konut rneidir. Boaziinde en ok kullanlan ve
uygulanan plan tipine sahip bu yap gnmze kalan tek ve en eski rnek olduu
bilinmektedir. En karakteristik zellii de pencerelerinde grlmektedir. Pencereler
ok alak ve oda yksekliinin yars kadardr, st ksm sar tutulmutur.
Eldeme (1969) gre Ortalama 50.00 m uzunluundaki evre duvarnn 35.00
msinin pencere olmas sebebiyle, pencerenin normal ykseklikte yaplmas, ya da
st ksmda al pencerelerinin olmas halinde, odann gerekenin ok stnde kl
olacadr. Ayrca denizde n krlmas da buna eklenince odann ii dayanlmaz
bir k fazlal ile dolacakt, pencere dzeni ve yatay kapaklarda bu n fazlal
kontrol edilmektedir demektedir.Pencereler geni yzeyde 3, kma yanlarnda 2
tanedir.
104

ekil 56 Amcazade Kprl Yals Cephe

ekil 57Amcazade Kprl Yals Plan

105

Resim 46 Talk Kahvesi Cephe

ekil 58 Talk Kahvesi Plan

106

Resim 47 Amcazade Kprl Yal Kk (www.archnet.org) Yalnn cephesinde bulunan

elibrndeler (Tamer, 1947)

ekil 59 Kprl Yals i mekn- Talk Kahvesi i mekn

107

4.2.3.4.Suna Kra Yals(Vaniky, stanbul,1965)

Resim 48 Suna Kra Yals, Vaniky, stanbul

Suna Kra Yals, Eldem tarafndan 1965-1966 yllar arasnda Boaziinde,

skdar Vaniky caddesi zerinde, Vaniky Caminin yannda bahe ierisinde yer
almaktadr. Bina Boazda var olan bir yapnn temelleri zerine ina ettii bir
konuttur ve duvarlarda mevcut binann tayclar kullanlmtr. Modler bir zgara
sistemine oturan bina, orta sofal olarak tasarlanmtr.ki kanadnda yaama ve
yemek meknlarnn bulunduu, merkezi sofal geleneksel Trk Evinin bir
yorumudur. Suna Kra ve nan Kra iin tasarlanan bir yapdr.

ekil 60Suna Kra Yals zemin ve 1. kat plan (www.arkitera.com)

108

Vaniky Camisi'nin yannda olmas nedeniyle genel grn ve ktlesi bakmndan

zel bir durumu vardr. Bahesine bir yzme havuzu, havuz pavyonu ve byk bir
limonluk ina edilmi, bahe yollar mermer eritler arasnda tula kaplanmtr.

Resim 49 Suna Kra Yals

Kuzeybatda deniz cephesi eksende geride kalan sofa cephesiyle blmldr.

Zemin katta sofa cephesi geri ekilerek veranda elde edilmitir. Cephede modler
bir zgara sistemi kullanlmtr.

Bu modlasyon renk ve malzeme farkyla

vurgulanmtr. Cephede iki katl dikine oranlanm beyaz bordrl pencere sras
bulunur. Pencere eteklerine ahap panolar yerletirilmitir. stte geni saakl krma
at ykselir. Saak alt ahap talarla blnmtr. Benzer tasarm eleri dier
cephelerde de tekrarlanmtr. Tayc sistem olarak betonarme kullanlmtr.
Zemin katta, ktphane, mutfak, slak hacim, oturma odas ve yemek odas
bulunmaktadr. Birinci katta ise yatak odalar, hizmetli odas, alma odas, oyun
odas, slak hacimler, giyinme odas bulunmaktadr.
Mutfak ve mine bacalar bahe tarafnda iki kuvvetli knt oluturur. Duvarlarda
eski tayclar kullanldndan aklklar snrl kalmtr. Salonlar grubunun
solunda iki kademe yksekliinde bir oturma kesi vardr. Ev sahibinin Beykoz

109

camlar ve emiblbl koleksiyonu iin, ocan iki tarafna arkalar aynal zel
raflar yaplmtr. Giri kapsnn zerinde bir galeri boluu bulunmaktadr.
4.2.4. Turgut Cansever (1920-2009)
Ev medeniyettir

Resim 50 Turgut Cansever

1920 de Antalya'da doan Turgut Cansever; Galatasaray Lisesi ve DGSA Mimarlk

Blm'nde okumutur.stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi'nden 'Osmanl ve
Seluklu Mimarisinde Stun Balklar' adl teziyle sanat tarihi doktoru unvann
almtr. Cansever 1960 ylnda Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, WalterGropius,
Alvar Alto ve Miesvan der Rohe gibi ada mimarln be nemli ahsiyetini
inceledii 'Modern Mimarinin Sorunlar' adl tezi ile doent unvann almtr; 19591960'ta kuruluunda bulunduu Marmara Blgesi Planlama Tekilat Bakanl ve
1961'de stanbul Belediyesi Planlama Mdrl grevlerinde bulunmu; 1974-75'te
Dnya Bankas stanbul Metropol Planlama Projesi'ne bakanlk yapmtr; 1974 -76
arasnda Avrupa Konseyi Trk Delegasyonu yelii yapmtr; 1975-80 arasnda
stanbul

Belediyesi'nde,

1979'de

Ankara

Belediyesi

metropol

planlama,

yeniyerlemeler, kent merkezleri ve koruma danmanl yapmtr; 1983'te Aa

Han Byk Jri yelii yapmtr. Dnyada Aa Han Mimarlk dl alm tek
mimar olmutur.
Turgut Canseverin Konut Tasarm
Turgut Cansever, Trkiyede hem mimarl hem yazlar ile farkl bir konuma sahip
bir mimardr. Mimarlnn kayna, ait olduu toplumun kltrn, geleneklerini ve
110

deerlerini barndrr. Gelenek, Cansever iin sadece biimsel verileri salayan bir
ara olmaktan fazlasdr. O gelenei, kendisini oluturan z, kltrel ierik, inan
sistemi ve tarihsel deneyimden hareket ederek gelecek iin zm gelitirmek zere
ele alr. Canseverin mimarl hem zamanla hem de meknla ilikili olarak sreklilik
tar, kltr ve gelenei kullanr ancak bunu dorudan biimsel bir alntlama ile
yapmaz. Her binasnda yapnn ilevi, teknii, evre ve ait olduu kltr ve toplumla
ilikisi ontolojik adan sorgulanr(Demirg, 2006).
Turgut Cansever tasarmlarnda yapnn kendisinden, yapy oluturan en kk
birimlere kadar uygulanan bir sistem sz konusudur. Yapnn tm varl ortak
ilkeler ve irade ile biimlenmitir. Bu ilkeler, geleneksel verilerin okunmas ve
bunlarn Canseverin ruhi-akli dzey olarak tanmlad dzeyde yorumlanmas yani
oluturucu deerlerin tanmlanmas ile meydana gelir. Canseverin mimarl, bir
bitmilik tanmlamaz, deikenlik, snrszlk tm yaplarnda hkimdir (Demirg,
2006). Cansever, mimarn grevinin dnyay gzelletirmek olduunu ifade
etmektedir. Cansever, 1965de yazd bir yazda da insann dnyann biimine ve
grnne gre yapt en nemli mdahale mahiyetindeki yaplarn esas
grevlerinin dnyay gzelletirmek olduunu sylemektedir (Cansever, 1965).
Cansever, evrensellik ve yerellik gibi kavramlarn aslnda ztlk iinde olmadn,
birlikte var olduklarn anlatr.
Cansever, konut sorununun zmnde Trk evinin temel alnmas gerektiini dile
getirmektedir. Evlerin, medeniyetimizin ortaya koyduu mstesna kltrel varlklar
olduunu her zaman vurgulamtr. Gelecekteki tasarmlarmza da k tutmas
gerektiini syleyen ve bu konuda ok kapsaml aratrmalar yapan Cansever unlar
sylemektedir:
Trk evinin elde kalm pek az sayda rneini ehirlerimizde zor da olsa
grebiliyoruz. Hl tahrip edilmeden kalm sokaklar, evleri ve ehir meknlarn
korumak Trk toplumunun en nemli kltr sorunudur. Trk evi ve mahallesinin,
ehrinin mimar zellikleri bakmndan insanlk tarihinde esiz ve ok nemli bir yeri
vardr. Bu evleri, sokaklar, mahalle ve ehirleri korumak, mimarlk tarihinin bu

111

mstesna kltr hazinesini gelecek nesillere ulatrmak, insanl zenginletirecei

ve gelecee k tutaca iin son derece nemli bir grevdir.
Cansever Trk Evini anlatrken unlar sylemektedir:
Varlk tasavvurunun ilk kabulleri, meknn ve varln yapsnn idrakinde yatar.
Trk evinin mimar ve sanat eseri niteliini belirleyen temel unsurlarn banda,
varln sonsuz mekn iinde bamsz ferdiyete sahip unsurlarnn herhangi bir
tayin edici, balayc merkeze tabi olmadan aditif, kmlatif ve ak btnlkler
oluturmas gelmektedir.
Cansever, artk ruhuyla birlikte maddesini de kaybettiimiz o evimizin inasnda
nasl bir l derinlii bulunduuna iaret ediyor:
Trk evi bu adan slmi kltrlerin en nemli bir rndr. lh, transandantal
iradeyi, Allahn emrine kaytsz artsz uymak olan slmn bir rn olarak
varln btn alanlarnda maddi, biyo-sosyal, psiik ve manev dzeylerinde;
yaradln yasa ve kurallarna, ilhi iradeye ve yalnzca bu iradeye uyarak vcuda
getirilen Trk evi ve mahallesinde, her binann tarih srecin bir icab olarak
deimeye ak yaps ile ileriki nesilleri herhangi bir ahs ve zmre iradesine tbi
klmayan yaps, insanln tarih boyunca oluturduu, insan ve ferdiyeti en yce
varlk ve deer haline getiren bir yaklamn rn ve ayn zamanda insann hayatn
dzenlemek zere ina ettii evresine yansmasdr.

112

4.2.4.1.Ertegn Evi(Bodrum,1973)

Resim 51 Ertegn evi (www.archnet.org)

Ertegn evi, Turgut Cansever tarafndanAhmet Ertegn iin tasarlanmtr. Cansever

(2001)e gre Ertegn evi,

tarih-bugn gelecek ilikisini doru kurma abas

yannda, yap-tabiat ilikisidir(Anonim, 2001)

Osmanl evinin hayat evyan formlarnn zemin kat i koridorunda ve giri
boluunda deerlendirilmitir. Ertegn evi 1980 ylnda Aa Han Mimarlk dl
kazanmtr.
Cansever, Ertegn evinin, tarih-bugn-gelecek ilikisini doru kurma abas
yannda, varolan ile eklenen yap arasndaki iliki meselelerine de cevap getirmekte
olduunu ifade etmektedir.

Resim 52 Ertegn evi i mekn- ocak ilikisi, yatak odas (www.archnet.org)

113

Ertegn evinde beyaz ve yaln bir cephe grlmektedir. Doa ile btnleen yap
grlmektedir. Benzer ekilde i meknda da olduka yaln bir tasarm
grlmektedir. mine merkezde konumlanm ve oturma ksm etrafnda
zmlenmitir.
Cansever yap ile doa ilikisinin, tezyiniliin ve biim ifadesi sorunlarnn
mimariyi oluturmay salayan ve zenginletiren etkenler olarak nasl ele
alnabileceini gsterme abas olduunudile getirmitir (Cansever, 1992).

Resim 53 Ertegn Evi D mekn, teras-bahe

114

4.2.4.2.Demir evleri(Bodrum,1987)

Resim 54 Demir Evleri (www.archnet.org)

Demir Tatil Kynn ilk safhas olan Demir evleri, 35 bamsz evden
olumaktadr. Yerleme, kendi ilerinde alternatifleri olan tek, iki ve katl olmak
zere belirli sayda retilmi ev tiplerinin bir araya gelilerindeki farkllamalar ile
bir btn olumaktadr. Ana yaama ve servis alanlar iin oluturulan standart
hacimlerle tek, iki, katl 6 tip eitleme yaplm bu tiplerin seiminde kullanc
ihtiyalar n planda tutulmutur. Tiplerin araziye yerlemesi iin tek katl evlerin
manzara boluklarna, 3 katl evlerin ise vaziyet plannn odak noktalarna
yerletirilmesi prensibi gelitirilmitir.

ekil 61 Demir evleri yerleim plan

115

Cansevere gre Demir Evleri;

Vaziyet planndaki esneklik, evlerin arazi zerindeki farkl konumlara yerlemesi ile
manzara ve komuluk veya gne nedeniyle cephe aklklarnn dalm
sistemlerinin deimesi, yaplar arasndaki uzaklk ev iliki dzeninin eitlilii
eklinde grlr. Her yap, kendi z konumuna sahip bir mimari varlk dzeyine
ulatrlmtr. Bununla beraber tekrar eden pencere, kap, pencere, ardak, baca
gibi standart mimari elemanlar ve ta duvar deme dolgular, prekast beton
elemanlar yerlemeye bir btnlk ve mimari slup tutarll salamtr.
Demir Evlerinde blgenin iklim koullarna uygun seilen ve fazladan yaltm gibi
nlemler almay gerektirmeyen malzeme ve yapm teknii de bu deneyimin bugne
aktarlmasdr.
Cansever, ada gereksinimlere yant verecek ekilde yerel malzemenin
kullanlmasnn ngrldn, yerel mimari elemanlarn projeye uyarlandn ve
biimlerin akl ve keskinlii ile yeni bir dil yarattn ifade etmektedir(Cansever,
1981).
Cansever Demir evleri ile ilgili olarak; ehir planlamas, ehir tasarm, mimari, yap
teknikleri, retim sistemleri gibi alanlar ve bunlara bal olarak sadelik-eitlilik,
standartlar-farkllama, geometrik berraklk ve doa ile uyum, komuluk ilikileri,
ulam kolayl, yayaya ncelik gibi alanlar kapsadn belirtmektedir(Cansever,
1992).

ekil 62 Demir evleri plan tipleri ve aksonometrik izimi

116

Demir evleri belirli sayda plan tipi, biimsel dil ve mimari eleman ile bunlarn
arasnda ok eitli bir araya gelme olanaklaryla ya da arazi stnde konumlarn
farkllatrarak ok sayda eitlenmenin yaratlabilecei gsterilmektedir.
Canseverin slami dnce, Osmanl konut yerlemelerinin yaps ve blgenin kendi
kltrel gemii ile ba kuran unsurlar btnlk iinde kulland Demir evlerinde
sivil mimarlk elemanlar tekrar kullanlm olmasna ramen, kullanlan prekast
beton sveler, bacalar ya da konsollar mimari ifadeyi geleneksel olandan
farkllatrmtr(Demirg, 2006).

Resim 55 Demir evleri i mekn, yaama mekn-ocak ilikisi

Demir evlerinde i mekn tasarmnda ise beyaz renkli olduka sade duvar yzeyleri,
ahap tavanlar, ocak etrafnda yerleen oturma dzeni, doayla ve baheyle
btnlemi bir tasarm grlmektedir. meknda pencere nlerinde sabit oturma
dzeni oluturulmu ve duvar yzeylerinde raflar ve niler tasarlanmtr.

Resim 56 Demir evleri i mekn,

117

Demir evlerinde doa ierinde ve doayla uyumlu bir tasarm anlay hkimdir.
Teras ksm da manzaraya hakim bir konumdadr.
Evler arasnda sokaklar, lineer ve rutin tekrara dayal olmayan bir rnt iinde
gelitikleri iin yryen kii, her seferinde farkl perspektifler ile karlar. Bu yollar
gemi ve yerel olana referans olduu kadar deiken grntleri ile de kullancya
farkl deneyimler imkn salamaktadr.

Resim 57Demir Evleri d mekn

118

4.2.4.3.Ayin-Rafet Ata Evi(Burgazada-stanbul,1986)

Resim 58 Ayin-Rafet Ata Evi

Ayin-Rafet Ata Evi, Turgut Cansever ve Feyza Cansever tarafndan projeleri

izilmi Aa Han mimarlk dll almtr. Proje Burgazadada katl aile evi
olarak tasarlanmtr. Osmanl konut mimarisi zelliklerini tamaktadr.
Ayin-Rafet Ata Evinde bodrum katta oturma odas, yatak odas ve slak hacimler
bulunmaktadr. st katta ise salon, oturma odas bulunmaktadr. Orta sofal plan
tipinde tasarlanmtr.

ekil 63Ayin- Rafet Ata Evi Plan

119

Ayin-Rafet Ata Evi, aile evi olarak tasarlanmtr ve kendi yaam alan vardr.
Planda, kare bir yap modl dikey sirklasyon ayrmak zere adapte edilmektedir.
Kare plan ke modlleri balkonlar knt vastasyla dardan ifade edilir. Kn
pasif gne toplayclar olarak kullanlan byk pencereler, korunmas iin
geleneksel ahap kepenkler varken duvarlar, byk kntl saak tarafndannfuz
yaz gneten korunur. Bahe ikameti sade, kat geometri aksine zengin ve farkl d
yaam alanlar, salamak iin organize edilmitir.

ekil 64Ayin-Rafet Ata Evi Cephe

Ayin-Rafet Ata Evi, i meknnda ise beyaz bir renk hkimdir. mine
merkezdedir ve etraf oturma alanlar ile evrelenmitir.

Resim 59Ayin-Rafet Ata Evi i mekn

120

5.OSMANLI/TRK

EV

VE

MODERN

KONUTMEKN

KURGUSU

ANALZ
5.1. Osmanl/Trk Evini Ve Modern Konutu Evrensel Kavramlarla Okumak
Osmanl/Trk Evi ve Odasn evrensel kavramlarla incelemek gerekirse u balklar
altnda toplamak mmkndr:
1) Minimalizm-hafiflik
2) Geirgenlik-effaflk
3) Mahremiyet
4) Esneklik-uyarlanabilirlik
5) Standartlama (Yrekli & Yrekli, 2007)
5.1.1. Minimalizm-hafiflik
Osmanl/Trk Evlerindeki plan kurgundaki yalnlk modern dncedeki soyut
yalnla benzemektedir(Yrekli & Yrekli, 2007). Evlerde genellikle beyaz veya
doay simgeleyen toprak renklerinden olumulardr. Evlerde, slam felsefesinin
gerektirdii sadelik, evin i tasarmnda da kendini gstermitir. Evin i tasarm
dzen, uyum ve huzur ilkelerine dayandrlmtr. Meknn boluu ve basitlii, her
eyi tanrsal bir gsterge olarak yorumlayan slam felsefesinde Allahn sakinletirici
varln simgeledii dnlmtr.

Eya ile doldurulmam olan geleneksel

Mslman evinin i mekn, cami meknna benzer olarak, ruha hitap eden boluk
ilkesiyle, insanda bir kutsallk duygusu uyandrmaktadr (Gr, 2000).
Trk evinde hafiflik kavram ise gebeliin getirdii yaam felsefesinin sonucunda
yerleik hayata geince de korunan bir kavram olarak karmza kmaktadr. Hafiflik
malzemenin fonksiyona uygun biimlenmesi ve bu biimlenmenin ayn zamanda en
az malzeme kullanlarak yaplmas gerekliliini gstermektedir(Yrekli & Yrekli,
2007).

121

Cansever (1994) e gre, Osmanl evleri, mahalle yaplanmas ve kullanm ile

tasarruflar salayan bir dzenlemeye sahiptir. 1,2 ve 3 kat gemeyen evlerden
oluan mahalle yaplanmasnda hafif nceden imal edilmi mimari ve inaat
elemanlarnn kullanlmas ile mmkn olmutur.
5.1.2. Geirgenlik-effaflk
Trk evinde geirgenlik kavramn incelediimiz zaman grsel anlamda k
geirgenliinden sz etmek mmkndr. Trk evinde bulunan kafesler, panjurlar,
k geirgenliini istenilen zaman kontroll olarak salamaktadr. meknda tepe
pencerelerinden alnan doal k meknn grsel adan zenginlemesini
salamaktadr.
Trk evinde katlar aras geirgenlik vardr. Zemin kat ve ara kat ilikisi merdivenin
tasarm, yn, insanlarn hareketleri sayesinde geirgenlik salamaktadr. Hayat ve
dier ak meknlar ve bunlarn oluturduu galeriler, kesitte geirgenlik veya
deyde hareketle geirgenlii salayan mimari elemanlardr.
Le Corbusiernin Villa Savoyede anlatmak istedii hareket ve geirimliliin
btnlemesi, Trk evinde ok daha nceden varln bulmu, fakat ad koyulmam
bir kavramdr(Watson, 1993).
5.1.3. Mahremiyet
Osmanl/Trk Evinde aile hayatna byk nem verilmitir. Trklerin slam
benimsemesiyle beraber slam dininin aile hayatna verdii nem hayata yansmtr.
slam dinine gre ailenin, Mslmanca yaamasna imkn salayan bir eve ihtiyac
bulunmaktadr. slamiyet bir taraftan aile hayatna nem verirken dier taraftan
uyulmas gerekli olan mahremiyet konularna da nem vermitir. Bu nedenle, Trk
konutunun bu gibi

slami gereksinmelere cevap verebilmesi

nemli bir

unsurdur(Burkut K. , 1996).
ymen Gre gre (1996) mahremiyet, bir kii veya grubun, toplumsal ilikilerinin
denetimini elinde tutmas veya tutma istei olarak tanmlanabilir.

Drt eit

mahremiyetten sz edilebilir: kii ve dierleri arasndaki ilikilerde ortaya kan

122

kiisel mahremiyet, aile ii samimi ilikilerde ortaya kan bireysel mahremiyet, ailekonuk, aile-komsu, is arkadalar arasndaki sosyal ilikilerde ortaya kan sosyal
mahremiyet ve drdnc olarak yabanclar arasndaki geici beraberliklerde ortaya
kan kamusal mahremiyet.
Gr (1996): Mahremiyet, tek ynl bir gizlilik-girilmezdik sureci deil, toplumsal
ve bireysel deerlerden etkilenen insanlarn birbirleriyle ilikide olma ya da olmama
isteine gre deien diyalektik bir kontrol surecidir. eklinde belirtmektedir.
Mahremiyet kavramn anlamak iin, kltrler aras bir alma yapmak
gerekmektedir. rnein Dou ve Bat mimarl arasnda mahremiyet kavram
nedeniyle oluan farkllklar bulunmaktadr.
Mahremiyet olgusu kltrler arasnda, iklime, blgelere, yasam biimlerine gre
farkllklar gstermektedir. Kltrden kltre mahremiyet ihtiyac ve buna bal
uygulamalar birbirlerinden farkl olabilir(nl, 1998).
Osmanl/Trk Evinde mahremiyet evlerin konumu, yerleimi, pencere ve kap
detaylar, evin planlamas ve i mekn detaylarna kadar dnlerek tasarlanmtr.
meknda haremlik blmnden selamla hizmet eden kadnlarn kendini
gstermeden yemek, kahve, srp alp vermesi iin iki oda arasnda bir dolap iinde
dnme dolap yaplmtr. Bu dolabn raflarna konan kaplar, dolap elle evrilerek
br blme iletilir(Gnay, 1998).
Safranbolu Kaymakamlar konanda bulanan haremlik-selamlk arasnda yiyecekiecek alveriinin salanmas iin dnme dolap harem ve selamln duvarna
dik olarak yerletirilen bu dolap bir eksen zerinde dnerek haremdeki kadnn
grlmeden selamlktaki erkeklere bir eyler sunmasn salamaktadr.

123

Resim 60 Dnme Dolap (Gnay, 1998)

Resim 61 Dnme Dolap (Burkut E. B., 2013)

124

5.1.4. Esneklik ve uyarlanabilirlik

Osmanl/Trk Evinde farkl ilevler ayn oda ierisinde gerekletirilebilmektedir.
Bu ilevler yeme, imek, uyuma, ykanma gibi gnlk tm ihtiyalar
karlamaktadr. Esneklik kavram Osmanl/Trk Evinde incelendii zaman ailenin
bymesine elverili bir esneklie sahip olduu grlmektedir.
Cansever (1994)e gre evler byk aileler iin ok maksatl kullanla imkn
verecek odalarn deiik kullanlara imkn verebilecek eklide dzenlenmesi
Osmanl evi aile yapsnda meydana gelen deiikliklere uyabilirlik asndan zel
bir stnle sahip olduunu belirtmitir. Bu zelliklerinin yannda (Cansever,
1994)
5.1.5. Standartlama
Osmanl/Trk Evinde mekn kurgusunda ve zellikle kat planlarnda oda baznda
modlasyon mevcuttur. Deme ve tavanlarda standart boyutlarda ahap ile ina
edilmitir. Farkl evlerde birbirinin ayn pencereler grlebilmektedir. Evler
standartlama ile hzl ve ucuz ekilde ina edilmektedir. Bu standartlama oda
saylarnn farkllamas ve evlerin sokak ile olan ilikilerinin, bahe ve yan arsa ile
konumuna gre farkl ktle kompozisyonlar ve sokakla olan biimsel ilikileri
eitlilii olumaktadr. Bu standartlama yap tipolojisinin byle eitlilik
gstermesi Osmanl/Trk Evlerinin nemli bir zelliidir. (Yrekli & Yrekli, 2007).
Cansever (1994) e gre Osmanl ehirlerinde ve evlerinde manevi-kltrel
standartlar, mimari eleman standartlar ve teknik standartlar temel, deimez ve ortak
zelliklerini oluturmutur.

Bu standartlar dzeyi malzemeyi tasarlamak yerine,

malzemeyi var olan artlara, ev sahiplerinin ihtiyac, komuluk ilikileri, sokan ve

bahenin mimarisi, evin ynelii vs. gibi meselelerin zm salanmtr(Cansever,
1994)
1896da Wrightn standartlar gelitirmeliyiz, daha sonra 1927de Le Corbusierin
standartlar ruhunu gelitirmeliyiz eklindeki ifadelerini takip eden 70 ylda, bu
uyarlar dikkate almakszn, gerekli kltrel temellere dayal sistematikten yoksun

125

standartlarla retilen ruhsuz tekrarlar baka bir ey olamayan tasarmlarn, mimarinin

baarszlnn ana sebebi olduu aktr.
Trk evine yksek bir mimari deer kazandran nemli bir dier husus ise yap ina
sistemi ve yap eleman standartlarnn tesinde, evi planlayarak gerekletiren ile
evin kullanclarnn ortak inan sistemlerine, ortak yaama biim ve slubuna sahip
olmalardr.

126

5.2. Osmanl/Trk Evi ve Modern Konut Mekn Kurgusu Analizi

5.2.1.Frank Lloyd Wright Konutlarnn Analizi
Wright, Prairie stili konut tasarmlarnda doayla btnlemesi, Trk Eviyle
evresel btnl benzerlik gstermektedir. ve d mekn ilikisi
planlarda btnlemektedir.
Wright tasarmlarnn hepsinde doa ve evreyi nemsemitir. Bina
topografyayla uyumludur. Bina evresiyle btnlemitir. Trk Evinde de
benzer ekilde doa ile btnleme ve topografya uyumu sonucunda
biimlenmeler olumutur. Binalarn cepheleri manzaraya ynelik olarak
tasarlanmtr.
Wright iin mekn tasarmnda kullanc nemli bir etkendir. Binann
plan emasnn oluturulmasndan, bina yksekliine kadar kullancnn
zellikleri n planda tutulmaktadr.
Wrightn mekn kurgusunda btn meknlar birbiri iine geerek akan
meknlar olmas (Ak plan) salanmaktadr. Trk evinde ortak meknlarda
kiiye zel meknlara doru bir akclk sz konusudur. Bu ynyle benzerlik
gstermektedir.
Wright

yaplarnda

kullanlan

malzeme

doal

ve

yerine

uygun

seilmitir.Trk evinde malzeme kullanm ve boyutlar evin tasarmn

etkilemektedir.
Wright i meknda az ve sade mobilyalar tercih edilmi, mineden dier
meknlara dolapla bir gei salanmtr. Trk evinde de ortak kullanm alan
sofa ve her oda kendi iinde tm ilevleri barndran sabit mobilyalar tercih
edilmitir.
Wright, i mekn tasarmlarn i-d mekn uyumlu doa, malzeme, iklim
gibi etkenler gz nnde bulundurularak yapmtr. ve d mekn bir
btn olarak ele almtr.
Wright plan emalarnda yaama meknnda mine odak noktasdr. mine
evin merkezi ve dier meknlara giden hareket noktasdr. Trk evinde de
ocak odann odak noktas konumundadr.

127

Wrightn konutlarnda Uzak doudan ilham ald sylenmektedir. Baz

noktalarda kavramsal olarak benzeim gsterdii halde biim olarak
benzerlik gstermedii sylenebilir.

128

WNSLOW EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Winslow

Evine

biimsel

olarak

bakld zaman doal koullara uygun

BMSEL

ve evre ile btnlk iinde olduu

grlmektedir.

Bu

ynyle

Trk

evleriyle benzemektedir.
Winslow evinde ktleyi geni saaklar
rtmektedir. Trk evinde de at ve
saaklar genitir.
Winslow evi planna bakld zaman
giri ksmnda birka basamakla yukar
klan,

merkezinde

bulunduu

yaama

minenin
mekn

bulunmaktadr. Bu meknda minenin

MEKNSAL

iki tarafnda oluturulan oturma ksm,

kemerli ahap kolonlarla ayrlmtr.
Trk evinde sofa ve parmaklklarla
ayrlm

oturma

blmn

hatrlatmaktadr.
Oturma odasnda, keli bir oturma
dzeni oluturulmutur. Bu alan kot
farklyla ve iki taraf parmaklklarla
dier meknlardan farkllatrlmtr.
Salonda olduu gibi oturma minderleri
pencere hizasnda sonlandrlmtr. Bu
MEKN

ynyle Trk evleriyle benzemektedir

129

WLLTS EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Willits Evine biimsel olarak bakld
zaman doal koullara uygun ve evre
BMSEL

ile

btnlk

grlmektedir.

iinde
Bu

olduu

ynyle

Trk

evleriyle benzemektedir.
Ev ile doa ideal akstadr (Wright F.
L., 2002).
Willits evi cephe dzenine bakld
zaman tekrar eden pencere dzeni
grlmektedir. Zemin katta ve st katta
tekrar

eden

bu

pencereler

ahap

MEKNSAL

talarla hizalanmtr ve vitrayldr. Bu

zellikleri ile Trk evi cephe dzenini
anmsatmaktadr.
Willits evi plan incelendii zaman
Prairie stili zelliklerinden yatay plan
sistemi grlmektedir.
D

mekn

ile

mekn

btnlemektedir.
Willits Evinde zemin kat merkezi bir
MEKN

mine

etrafnda

kesin

formunu

bulmaktadr. yaama meknlar zel

ekillenmektedir.

Bu

meknlar

serbeste dierine akmaktadr. Binann

asimetrik

kanatlar

uzanmaktadr.

130

kollar

gibi

MARTN EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Martin Evine biimsel olarak bakld
zaman doal koullara uygun ve evre
BMSEL

ile

btnlk

grlmektedir.

iinde
Bu

olduu

ynyle

Trk

evleriyle benzemektedir.
Martin Evinde yatayln vurguland
geni saakl atlar grlmektedir.
Martin evi kat planlarna bakld
zaman meknlarn birbiri iine akt
grlmektedir.

Martin

evi

ve

Aynalkavak Kasr plan emalarndaki

MEKNSAL

benzerlik dile getirilmektedir.

Martin evi oturma odasnda merkezi
mine etrafnda konumlanm oturma
dzeni

grlmektedir.

Wrightn

dier

Bu

dzen

konutlarnda

da

grlmektedir.
Meknda gnndan en iyi ekilde
yararlanmak iin bol pencere sistemi
oluturulmutur.

Bu

pencereler

vitrayldr. Szak (2007) almasnda

Trk evi pencereleri ile benzerliinden
MEKN

sz

edilmektedir

karlatrlmtr.

131

ve

detaylar

COONLEY EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Coonley evi, Prairie stilindeki dier
evler gibi doayla btnle ve evreyle
BMSEL

uyumludur.

Trk

evlerindeki

bu

zellikle benzemektedir.
Coonley

evinde,

dzenine

cephe

bakld zaman tekrar eden pencere

dzeni, st katta dar taan mekn ve
tamann altnda bulunan destekler ile
Trk

evi

cephe

anlayna

benzemektedir.
MEKNSAL

Coonley evinde, at bask ve saaklar

geni tutulmutur. Trk evinde de at
ve saaklar genitir.
Coonley evinde i meknda ise Trk
evi odasnda bulunan ocak etraf sedir
(oturma

dzeni)

sistemi

dier

konutlarnda olduu gibi bu evde de

MEKN

grlmektedir. Merkez minedir.

132

MLLARD EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Millard evi, doayla btnle ve
evreyle uyumludur. Trk evlerindeki
BMSEL

bu zellikle benzemektedir.
Millard evi ktle kompozisyonuna
bakld zaman alt kat ve st katta
tekrar eden pencere dzeni, st katn
dar

tamas,

Trk

evi

cephe

anlayn, cumba ve pencere dzenini

hatrlatmaktadr

Trk

evi

cephe

anlayna benzedii sylenebilir.

MEKNSAL

Millard evinde, at bask ve saaklar

geni tutulmutur. Trk evinde de at
ve saaklar genitir.
Millard evinde i meknda mine
merkezdedir oturma dzeni mine
etrafnda oluturulmutur. Trk evi
odasnda bulunan ocak etraf sedir
(oturma

dzeni)

MEKN

getirmektedir.

133

sistemini

akla

ROBE EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Wright, ayrlk ve evreyle evlerini
btnletirmek iin zellikle yataylk
BMSEL

ve dikeylik izgilerinin abartlmasyla

salad sade gzellik ile n plana
kmaktadr.
Plandaki en nemli unsuru caddeden
grnmesini nlemek iin ikinci kat
kaldrm, tek bir yaama mekn
tanmlam, bu serbest duran ocakla
ikiye blnmtr (Roth, 2000).

MEKNSAL

Bu organik mimari rneinde iki yne

doru uzanan konsollarla i mekn
darya

doru

uzatlarak

akkan

meknlar

serbest

yaratlmaktadr

(Cimcz N. , 1998 / 2).

Robie evinde ortak bir yaama mekn
ve

mine

etrafnda

dier

odalar

pencereler

tekrar

konumlanmtr.
MEKN

Cephede

vitrayl

etmektedir.

134

BRADLEY EV
Mimar: Frank Lloyd Wright
Bradley evi, Prairie stilindeki dier
evler gibi doayla btnle ve evreyle
BMSEL

uyumludur.

Trk

evlerindeki

bu

zellikle benzemektedir.
Bradley evi kat planlarna bakld
zaman meknlarn birbiri iine akt
ve T eklinde bir plan grlmektedir.
Yrekli

(2007)

almalarnda

ve

Szak

Bradley

(2007)
evi

ve

Amcazade yals plan emalarndaki

MEKNSAL

benzerlik dile getirilmektedir.

Salon

ksmnda

bulunan

pencere

nnde ve pencere hizasnda yer alan

sabit oturma blm oluturulmutur.
Hareketli mobilyalar ise bu ksmn

MEKN

etrafnda konumlandrlmtr.

135

5.2.2.Le Corbusier Konutlarnn Analizi

Le Corbusier, konut tasarmlarnda ark seyahatinin byk etkisi olduu
grlmektedir.
Corbusier, seyahat srasnda zellikle stanbuldan ok etkilenmitir.
Gzlemler yaparak bunlar eskizlerine yanstmtr ve ald notlar
etkilendiinin ak gstergesidir.
Corbusiernin ortaya koyduu temel prensiplerde Trk evi etkilerinin
olduu konusunda ortak grler bulunmaktadr.
Yaplarnn zeminden koparlarak pilotiler stnde ykseltilmesi ile Trk
evi kurgusu arasnda benzerlik grlmektedir.
Binalar sakin yaln ve gsteriten uzaktr. Tpk Trk evlerinde olduu
gibi yalnlk grlmektedir.
Tasarmlarnda doal ieri almaktadr. Evlerde, ferahlk, havadarlk
ve aydnlk n plandadr. Bunlar salamak iin geni, bol pencereler
kullanlmtr; bylece evlere bol gne girmi, evler manzaraya
almtr. Trk evlerindeki kurguyla ayn olduu gzlemlenmitir.
Corbusierninmodulor adl almasnda oranlamalar kullanlmtr.
Bunlar insan boyutlar ile llerek tasarmlarna yansmtr. Modulor
dzen cephede, planda ve mobilya tasarmlarnda grlmektedir. Trk
evlerinde de mekn kurgusunda, zemin, duvar, tavan ve cephe dzeninde
grlmektedir.
Corbusiernin ve Trk mimarisi arasnda karlkl bir etkileim olmutur.
Sadece Corbusiernin Trk mimarisinde deil, modern Trk mimarisinin
de Corbusierden nemli lde etkilenmi olduu bilinmektedir.
Corbusier benim evlerim;
o Gne
o Mekn
o ve yeil sunarlar
diyerek konut tasarmndaki ncelikleri sralamtr.
Le Corbusiernin konutlarnda Trk evinin kurgusuna benzer bir kurguya
sahip olduu soyut ve kavramsal olarak benzeim gsterdii halde biim
olarak benzerlik gstermedii sylenebilir.
136

SCHWOB EV
Mimar: Le Corbusier
Le Corbusiernin 1916da tasarlad
Schwob Evi, bat literatrnde de
BMSEL

Trk evi olarak adlandrlmaktadr

(Kortan, 1992). Schwob Evi, klasik
biimleri

barndrsa

yaplarndaki

da,

ahap

Osmanl
elemanlar

betonarme gelerle yorumlad ve

bulunduu muhitte Trk evi olarak
adlandrlmaktadr ve stanbuldan izler
MEKNSAL

tamaktadr (Cohen, 2006) .

Trk

Evinden

Kortan

etkilenmi

(1992)

anlatlmaktadr.
Trkiye

olduu

almasnda

Le

Corbusiernin

seyahatinden

sonra

gerekletirdii Villa Schwob bu

etkilenmenin aka gstergesidir. Le
Corbusiernin

1916

ylnda

Ayasofyann etkisiyle Villa Schwobu

tasarlad kaynaklarda belirtilmektedir

MEKN

(stn, 1993)

137

VLLA SAVOYE
Mimar: Le Corbusier
Le

Corbusierin

tasarlad

ve

1929

ylnda

Modern

Mimarinin

BMSEL

balca rneklerinden olarak gsterilen

Villa Savoye, Trk evinin birok temel
ilkelerinin yer ald nemli bir eserdir.
Bu ilkeler yle sralanabilir:
Yap iki katldr. Zemin katn tamam
servis meknlarna, antre, garaj v.b.
yerlere tahsis edilmi olup, ana kat
pilotiler stnde ykseltilmitir.

MEKNSAL

Ana kat, st ak bir d sofa-hayat

etrafnda u ekilde planlanmtr.
Bina,

sakin

yaln

ve

gsteriten

uzaktr.
Odalar geni pencereli olup, doal
ieri almaktadr. Evlerde, ferahlk,
havadar ve aydnlk n plandadr.
Bunlar

salamak iin geni,

pencereler

kullanlmtr;

bol

bylece

MEKN

evlere bol gne girmi, evler

manzaraya almtr.

138

5.2.3.Sedad Hakk Eldem Konutlarnn Analizi

Eldem, konut planlamasnda sk bavurduu referans Trk evi plan tipleridir
(Ergner, 1996) Baz uygulamalarnda plan emalarnn birebir benzerlerini
kullanmtr.
Eldem, cumba, kma ve geni saak gibi d biimlenmeyi etkileyen ktlesel
biimlerden faydalanmtr. Bunu yaparken ktlede Trk evinin zeminde
atya doru gelien yapsal zelliini de korumutur.
eyvanl T plan emas pencere hattnn artrlmasyla manzaraya alm
artrmaktadr.
Eldem, Trk evinde bulunan ktlesel ifade, modlasyon ve tekrar anlayn
konutlarnda kullanmtr. Bu etkilenme konutlarn d cephelerine ikili veya
l pencere guruplar eklinde yansmtr.
Eldem, Trk evinin en sk kullanlan ktlesel ifade elemanlarndan cumba
olduka sk kullanlmtr. Baz yaplarnn balkonlarnda cumba etkisi
yaratmaya almtr.
Eldem, ktlesel karakteristii olan geni saaklar da konutlarnda
kullanmtr.
Trk evinde karlatmz benzer elerin ve ya benzer gruplarn tekrar
etmesi ktlesel ifadede ska kullanlmtr. Bu tekrarlar ounlukla pencere
sralanmasnn yinelenmesiyle olumaktadr.
Modlasyon,

Trk

evinde

pencere

tekrarlarnn

oluturduu

bir

boyutlandrma vardr. Bu boyutlandrma odann strktr malzemesine bal

olarak ahabn ve ya tayc sistemin imkn verdii pencere ve duvar
elemanlarnda oluur (Eldem,1981). Bu elemanlarn ikisi birden cephede
kuvvetli bir modlasyon oluturur (Ataman,1981).
Sedad Hakk Eldem i mekn tasarmlarn konut tasarmlaryla uyumlu bir
ekilde yapm, i mekn d mekndan kopmayan bir e olarak
yorumlamtr.
Eldem, eserleriyle gelenekselin ne olduu ve nasl modern yaama
koullarna uyarlanabileceini gsteren kiidir (stn, 1993).

139

AAOLU EV
Mimar: Sedad Hakk ELDEM
Aaolu Evi, iki katl olup mstakil
aile evi olarak yaplmtr.
Ortadaki ana merdivenle ulalan bu
BMSEL

ksmda giriin karsna oval plan

emal bir oturma salonu ve onunla
balantl olan bir yemek odas bulunur
Bu ekli ile salonun drt taraf oda ile
evrelenmi olan orta sofal Trk evi
plan

tipinden

biimsel

olarak

etkilendii grlmektedir.
Mevcut bir ahap konan zemin kat
MEKNSAL

duvarlar zerine ina edilmi bina

betonarme karkas olup, geni saaklar
ve

kmalar

ile

Trk

evini

anmsatmaktadr.
Oval salonun iindeki ahenk, duvardaki
niler, merdiven plan Trk karakterini
anmsatan

modern

bir

kimlik

kazanmtr (Arkitera,1938-10).
MEKN

Bant
olduu

pencereleri
gibi

ile Trk evinde

gnndan

faydalanmak amalanmaktadr

140

fazlaca

AYALI YALISI
Mimar: Sedad Hakk ELDEM
Ayal Yals,ki kanadnda yaama ve
yemek meknlarnn bulunduu, plan
BMSEL

kategorik

olarak

orta

sofal

plan

tipinde, iki cepheli sofa tipine ait olan

geleneksel Trk Evinin bir yorumudur
Arka cephede st katta, sofa n ve
arkada dairesel stunlar zerine basan
kmalar, dey pencere dzenleriyle
iyi

aydnlatlm

meknlar

oluturmaktadr.
MEKNSAL

Trk mimarisinde yatay at izgisi,

geni

saaklar,

boyutlu

dizi

pencereler ve kmalar gibi baz yaln

eleriyle oranlarn kullanan, ada
bir anlayla tasarlanmtr.
Ayal

Yalsnda

Eldemin

Trk

Sedad

Hakk

mimarisi

ile

modernizmi sentezleme abas iindeki

eserleri

arasnda

nemli

bir

yer

MEKN

tutmaktadr.
Plan kategorik olarak orta sofal, iki
cepheli sofa tipine aittir. st katta, sofa
n ve arkada darya almaktadr.

TALIK KAHVES
Mimar: Sedad Hakk ELDEM

141

Maka srtlarnda Boaza kar ina

edilmi olan yap, Osmanl dneminde
yaplm ta istinat duvarnn zerine
BMSEL

oturtulmutur.

Yap

kahve

olarak

tasarlanmtr fakat mutlak ilavesiyle

birlikte

lokanta

haline

gelmitir

(Arkitekt 1950).
Plann

ana

prensibi

drt

taraftan

kmal olup Kprl Amcazade Yals

plan tipinin hemen hemen aynsdr
(Goodwin, 1992).
Yalnn T eklindeki plan asndan
MEKNSAL

Trk

mimarlarn

bahsedilmektedir

MEKN

n:5sy:15 ).

142

etkilediinden
(Mimarlk-1966

SUNA KIRA YALISI

Mimar: Sedad Hakk ELDEM
Suna Kra Yals, Modler bir zgara
sistemine oturan bina, orta sofal olarak
BMSEL

tasarlanmtr.
ki kanadnda yaama ve yemek
meknlarnn

bulunduu,

merkezi

sofal geleneksel Trk Evinin bir

yorumudur.
Evde, modlasyon renk ve malzeme
farkyla vurgulanmtr.

Cephede iki

katl dikine oranlanm beyaz bordrl

MEKNSAL

pencere

sras

eteklerine

bulunur.

Pencere

ahap

panolar

yerletirilmitir.
stte geni saakl krma at ykselir.
Saak alt ahap talarla blnmtr.
Benzer tasarm eleri dier cephelerde
de tekrarlanmtr.

MEKN

Mutfak ve mine bacalar bahe

tarafnda iki kuvvetli knt oluturur.
Salonlar grubunun solunda iki kademe
yksekliinde bir oturma kesi vardr

143

5.2.4.Turgut Cansever Konutlarnn Analizi

Turgut Cansever, mimari tasarmlarnda ve hayat felsefesi olarak farkl
bir bak asyla yaklamtr.
Osmanl ehirlerini ve Trk evlerini en iyi tanyan kiilerden biridir ve
bunu her frsatta dile getirmektedir. Cansever, konut sorununun
zmnde Trk evinin temel alnmas gerektiini dile getirmektedir.
Trk evi, ehirleri her oday teker teker tarif eden bir mimari
zmlemeyi beraberinde getirdiini dile getirmitir (Cansever, 2010).
Cansevere gre Avrupa mimarisinin birok zmne slam ve Akdeniz
kltrlerinin ortaya koyduu zmlerden yola karak eriilmitir
(Cansever,2007).
Cansever Osmanl konut mimarisini tabiat ile insann ina ettii lemin,
mimarinin bir btnl olarak tanmlamaktadr.
Cansever Trk evinde grd ve kendi konutlarna da uygulad
standartlar

gelitirmekten

bahsetmitir.

Tasarmlarndan

tabiattan

kopmayarak, hatta tabiat ve insan ycelten ve ykselten bir anlay sz

konusudur.
Turgut Canseverin konutlarnda iin sadece biimsel verileri salayan bir
ara olmaktan daha ok kendisini oluturan z, kltrel ierik, inan
sistemi ve tarihsel deneyimden hareket ederek gelecek iin zm
gelitirmek zere ele alr.
Canseverin mimarl hem zamanla hem de meknla ilikili olarak
sreklilik tar, kltr ve gelenei kullanr ancak bunu dorudan
biimsel bir alntlama ile yapmaz.

144

ERTEGN EV
Mimar: Turgut CANSEVER
Ertegn evi,

tarih-bugn gelecek

ilikisini doru kurma abas yannda,

BMSEL

yap-tabiat ilikisidir (Turgut Cansever,

2001)
Osmanl

evinin

hayat

evyan

formlarnn zemin kat i koridorunda

ve giri boluunda deerlendirilmitir.
Ertegn evi 1980 ylnda Aa Han
Mimarlk dl kazanmtr.
Ertegn evinde beyaz ve yaln bir

MEKNSAL

cephe

grlmektedir.

Doa

ile

btnleen yap grlmektedir. Benzer

ekilde i meknda da olduka yaln bir
tasarm grlmektedir.
mine merkezde konumlanm ve
oturma ksm etrafnda zmlenmitir.

MEKN

Cansever yap ile doa ilikisinin,

tezyiniliin

ve

biim

sorunlarnn

mimariyi

ifadesi

oluturmay

salayan ve zenginletiren etkenler

olarak
gsterme

nasl

ele

abas

alnabileceini
olduunu

getirmitir (Cansever, 1992).

145

dile

DEMR EVLER
Mimar: Turgut CANSEVER
Demir evleri, tek, iki ve katl olmak
zere

belirli

BMSEL

tiplerinin

bir

sayda
araya

retilmi

ev

gelilerindeki

olumaktadr. Ana yaama ve servis

alanlar

iin

oluturulan

standart

hacimlerle tek, iki, katl 6 tip

eitleme yaplmtr.
Demir evlerinde i mekn tasarmnda

MEKNSAL

ise beyaz renkli olduka sade duvar

yzeyleri,

ahap

etrafnda

yerleen

tavanlar,
oturma

ocak
dzeni,

doayla ve baheyle btnlemi bir

tasarm grlmektedir.

meknda

pencere nlerinde sabit oturma dzeni

oluturulmu ve duvar yzeylerinde

MEKN

raflar ve niler tasarlanmtr.

146

6.DEERLENDRME VE SONU
Konut tasarm zaman ierisinde insanlarn gereksinimleri sonucu ortaya km ve
bulunduu zelliklerini uygun bir ekilde tasarlanmtr. Osmanl/Trk Evi; blgenin
doas, arazi zellikleri gibi biimlenme zellikleri en uygun ekilde yerleimine izin
vermitir. Osmanl /Trk evinin meknsal zellikleri de evin kullancs olan insann
en iyi ekilde yaamn geirebilecei bir mekn haline getirmitir. Mekn btnl
ve kullanc, tasarmlarn olumasnda etkili olmutur.
Bu tez almasnda Osmanl/Trk Evinin kullanc, evre, donat ve i mekn
detaylar, modern konut mimarisi tasarmlar balamnda ki mekn kurgusu
anlaylar karlatrmal olarak incelenmitir.
Osmanl/Trk evi tasarmlarnda kullanc, yaam biimi ve kltr meknn
olumasnda etkili olmutur. Meknlar ilevsel, zmc, detayl ve olduka sadedir.
Detaylarn oluturduu plan emalar da anlalr, sade ve yaam kolaylatrmaya
yneliktir. Her biri kendi iinde kendi ihtiyalarn karlamaktadr.
Modern mimarinin nclerinden olan drt mimarn konut yaplar incelenerek
Osmanl/Trk evi mekn kurgusu arasndaki benzerlikler tespit edilmitir. Bunlar;
modern konutlarn evre ve doa ile btnlemesi, ktlesel olarak at ve saak
biimleniler, cephede pencere modlasyonu ve pencere says, i mekn d mekn
uyumu, meknlarda kullanlan insan lei, i meknda kullanlan ocak ve mine
ilikisi, sade-yalnlk ilkesi, donat ve detaylardaki anlay tarz, planlarn
kurgusundaki benzerlikler tespit edilmitir. Bununla beraber blgelerin farkllamas
ve gelenekselin soyutlanarak modern olarak yorumu karmza kmaktadr.
Wrightn konutlarnda mekn kurgusu olarak benzeim gsterdii halde biimsel
olarak benzerlik gstermedii sylenebilir. Wrightn konutlarnda Trk evi plan
kurgusundaki (serbest plan) benzerlik dikkat ekmektedir.
Le Corbusiernin ark seyahati srasnda kendi eskizleri ve yorumlaryla Trk
evlerinden etkilendiinden bahsetmektedir. Le Corbusier, konutlarnda Trk Evinin
kurgusuna benzer bir kurguya sahip olduu soyut ve kavramsal olarak benzeim
gsterdii halde biim olarak benzerlik gstermedii sylenebilir.
147

Sedad Hakk Eldemin konutlarnda soyut, kavramsal ve biimsel olarak Trk

Evinin kurgusuna benzer bir kurguya sahip olduu hatta baz konutlarnda birebir
yaknlk olduu sylenebilir.
Turgut Canseverin mimarl hem zamanla hem de meknla ilikili olarak sreklilik
tarmaktadr. Cansever, konutlarnda kltr ve gelenei kullanmaktadr ancak bunu
dorudan biimsel bir alntlama ile

yapmamaktadr. Turgut

Canseverin

konutlarnda iin sadece biimsel verileri salayan bir ara olmaktan daha ok
kendisini oluturan z, kltrel ierik, inan sistemi ve tarihsel deneyimden hareket
ederek gelecek iin zm gelitirmek zere ele almaktadr.
Sonu olarak Osmanl/Trk Evi bir yaam kltr olarak ortaya kmtr. Yzyllar
gemesine ramen Trk evi mekn kurgusunda ki baz noktalar modern mimariye
biimsel ve ya soyutsal olarak tanmtr. Gnmzdeki konut tasarmlarnda da bu
verileri kullanlarak yaanabilir meknlar oluturabiliriz. Gemiin verilerini
kullanarak gelecekteki konut tasarmlarna yn vermek mmkn olabilir.

148

KAYNAKA
Akdemir, Z., & Keskin, M. (1994). Adan Zye Anadolu Evler. stanbul: Arkitekt.
Altner, A. T., & Budak, C. (1997). Konak Kitab. stanbul: Tepe Yaynlar.
Anonim. (2001). Turgut Cansever. stanbul: Boyut Yayn Grubu.
Anonim. (2013). http://www.fondationlecorbusier.fr/. adresinden alnmtr
Arel, A. (1982). Osmanl Konut Geleneinde Tarihsel Sorunlar. zmir: Ege
niversitesi G.S.F. Yaynlar, No:11, Ticaret Matbaclk.
Baker, G. H., Corbusier, L., & Gubler, J. ( 1987). Le Corbusier: early works by
Charles-Edouard Jeanneret-Gris. California niversitesi: Academy Editions,.
Bekta, C. (1996). Trk Evi. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Bozkurt, O. (1959). Bir Mekan Anlay. stanbul: T Konferans.
Burkut, E. B. (2013). Safranbolu, Kaymakamlar Kona.
Burkut, K. (1996). Konut Planlamasnda Trk Evi Geleneinin Yeri Konusunda Bir
Aratrma. Yksek Lisans Tezi.
Cansever, T. (1981). Thoughts and Architecture. Ankara: Trk Tarih Kurumu
Basmevi.
Cansever, T. (1992). ehir ve Mimari zerine Dnceler. stanbul: Aa
Yaynclk.
Cansever, T. (1994). Ev ve ehir zerine Dnceler. stanbul: nsan Yaynlar:101.
Cansever, T. (2002). Trk Evi'nin Mimarisi. Trkler Asiklopedisi, Cilt 12,
Cansever, T. (2010). Osmanl ehri. stanbul: Tima Yaynlar.
Cimcz, A. (1998). Frank Lloyd Wright. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Mimarlk
Fakltesi.
149

Cimcz, N. (1998). Frank Lloyd Wright ve Konut Tipolojisi. Ege Mimarlk.

Cohen, J.-L. (2006). Le Corbusier. Bonn: Taschen.
David Larkin, B. B. (1993). Frank Lloyd Wright The Masterworks.
Demirg, U. (2006). Mimarlkta Eletirel Blgeselcilik ve Turgut Cansever.
stanbul Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits.
Ekinci, Z. (2005). Bir Konan Kurgusu: Anadolu Trk Evi Geleneinde Birgi
rnei ve Sandkolu Kona. stanbul: YEM Yaynlar.
Eldem, S. H. (1950). Arkitekt'in 1950 Yl Srala. Arkitekt, 11-12 (227-228).
Eldem, S. H. (1954). Trk Evi Plan Tipleri. stanbul: T Mimarlk Fakltesi
Yaynlar.
Eldem, S. H. (1955). Trk Evi Plan Tipleri. stanbul, T Mimarlk Fakltesi
Yaynlar.
Eldem, S. H. (1969). Kkler ve Kasrlar II. 151. Devlet Gzel Sanatlar Akademisi
Yayn.
Eldem, S. H. (1973). Elli Yllk Cumhuriyet Mimarl. stanbul: Mimarlk.
Eldem, S. H. (1984). Osmanl Dnemi Trk Evi. stanbul: Trkiye Ant evre
Turizm Deerlerini Koruma Vakf Yaynlar.
Eldem, S. H. (1984). Osmanl Dnemi Trk Evi (Cilt:1). stanbul: Ant evre
Turizm Deerlerini Koruma Vakf Yaynlar.
Erginba, D. (1961). nsan ve Ev. stanbul: stanbul Teknik niversitesi.
Ergner, M. (1996). Sedad Hakk Eldem Binalarnn Analizi. stanbul: T Yksek
Lisans Tezi.
Eruzun, C. (1989). Kltrel Sreklilik inde Trk Evi.

150

Eruzun, C. (1996). Gelenekten Gelecee Evimiz. Kltr Bakanl Gzel Sanatlar

Genel Mdrl.
Evren, M. (1959). Trk Evinde kma. stanbul Teknik niversitesi, Doentlik Tezi.
Eyce, A. (2005). Geleneksel Yaplar ve Mekanlar.
Gabriel, A. (1938). Trk Evi. Arkitekt Dergisi, S: 5-6.
Genim, S. (2002). Trk Evi ve ehri. Trk Dnyas Kltr Atlas, Osmanl Dnemi,
IV,
Gerek, C. (1982). Byk Konutlar, Sedad Hakk Eldem. stanbul: Yaprak Yaynlar.
Gresleri, G. (1984). Le Corbusier, Viaggio in Oriente.
Gnay, R. (1989). Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluumu. Ankara: Kltr
Bakanl Yaynlar:456, Kltr Eserleri Dizisi:8.
Gnay, R. (1998). Trk Ev Gelenegi ve Safranbolu Evleri. stanbul: YEM Yayinevi.
Gnay, R. (stanbul). Trk Ev Gelenei ve Safranbolu Evleri. 1998: Yem Yaynlar.
Gr, . . (2000). Konut Biiminin Kltrel ve Psikososyal Belirleyicileri,. Dou
Karadeniz rneinde Konut Kltr.
Hasol, D. (2002). Ansiklopedik Mimarlk Szl. stanbul: Yem Yaynevi.
Kahraman, B. (1997). Geleneksel Trk Odasnda. stanbul: Yksek Lisans Tezi,
M.S.G.S.., Fen Bilimleri Enstits,.
Kawazoe, N. (tarih yok). Japonya Dnya Mimarlarn lham Kayna. dergi.mo.org.tr.
Kortan, E. (1992). ada Trk Evinde Geleneksel Deerlerin Yorumu. Yap
Derisi, Say:130
Kortan, E. (1992). ada Trk Evi'nde Gelenelsel Deerlerin Yorumu. Yap
Dergisi, Say:130

151

Kortan, E. (2006,). Kaybolan stanbul'um Bir Mimarn Anlar 1947-1957. Boyut

Yayn Gurubu, s. stanbul,1. Basm.
Kmrcolu, E. (1966). Das Alttrkische Wohnhaus. Wiesbaden: stanbul Alman
Arkeoloji Enstits Yayn.
Kuban, D. (1976). Sanat Tarihimizin Sorunlar. stanbul: ada Yaynlar.
Kuban, D. (1978). 100 Soruda Trkiye Sanat Tarihi. stanbul.
Kkerman,

(1973).

Anadoludaki

Geleneksel

Trk

Evinde

Mekan

Organizasyonu Asndan Odalar. stanbul: T.T.O.K. Yayn.

Kkerman, . (2007). Trk Evi/ Turkish House- Kendi Mekannn Aray inde.
MSG. (2008). Kendi Bakyla Sedad Hakk Eldem ve Mimarl. MSG Mimarlk
Fakltesi.
MS. (1983). Sedad Hakk Eldem: Elli Yllk Jbilesi. stanbul: Mimar Sinan
niversitesi.
MS. (1983,). Sedad Hakk Eldem Elli Yllk Jbilesi. Mimar Sinan niversitesi
(monografi), stanbul
ymen Gr, S. (1996). Mekan rgtlenmesi. Trabzon: Gr Yaynclk.
zer, B. (1987). Doumunun 100 ylnda, Le Corbusier. Yap Dergisi(76),
Roth, L. M. (2000). Mimarln yks, eleri, Tarihi ve Anlam. stanbul:
Kabalc Yaynevi:160.
Saati, S. (2009). PORTRE: Bilge Mimar Turgut Cansever. Trk Yurdu
SIZAK, E. (2007). Konut Tasarmnda Frank Lloyd Wright'n Yaklam ve
Geleneksel Trk Evi. Yksek Lisans Tezi, Anadolu niversitesi.
Szak, E. (2007). Konut Tasarmnda Frank Lloyd Wright'in Yaklam ve
Geleneksel Trk Evi. Yksek Lisans Tezi, Anadolu niversitesi.
152

Szak, E., & Yamal, R. (2008). Benzer Mimari Yaklamlar: Wright ve Geleneksel
Trk Evi. Yap, Mart (316)
Szen, M., & Eruzun, C. (1992). Anadolu da Ev ve nsan. stanbul: Emlak Bankas.
entrk, L. (2003). Breki Savoye'dan Karakurt Savoye'a. Sanat Dnyamz, say:87
Tamer, C. (1947). Kanlca'daki Amcazade Hseyin Paa Yals ve Yaplan Onarm.
Arkitekt, Say: 1947-11-12
Taschen, B. (1994). Frank Lloyd Wriht. Arizona: Fondation.
Tomsu, L. (1950). Bursa Evleri.
Tuzta, U. (2010). deal Osmanl ''Trk'' Evinin Anadolu Evlerinden Ayrtrmnda
Biimsel ve Bilimsel Aklamalar. Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi,
Tuzta, U., & Akun, . Y. (2013 ). Trk Evi dealletirmesinde Osmanl Evi ve
Anadolu Evi Kavramlarnn Ortaklklarna likin levsel Aklamalar.
Bilig, Say 66
Uluengin, N. Y. (1998). Osmanl-Trk Sivil Mimarisinde Pencere Aklklarnn
Geliimi. stanbul: Yap-Endstri Merkezi Yaynlar.
Uluengin, N. Y. (1998, Aralk). Osmanl-Trk Sivil Mimarisinde Pencere
Aklklarnn Geliimi. Yap-Endstri Merkezi Yaynlar.
nl, A. (1998). evresel tasarmda ilk kavramlar. stanbul: .T.. Mimarlk
Fakltesi Bask Atlyesi.
stn, B. (1993). Sedad Hakk Eldem'in Mimarlk Anlay ve Eserleri zerine Bir
nceleme.
stn, B. (1993). Sedad Hakk Eldem'in Mimarlk Anlay ve Eserleri zerine Bir
nceleme. Anadolu niversitesi.
Vanl, . (1960). Wright nsana Dn. stanbul: Dost Yaynlar.

153

Vogt, A. M. (1996). Le Corbusier, the Noble Savage: Toward an Archaeology of

Modernism. MIT Press,Cambridge,Mass.
Vogt, A. M. (tarih yok). Le Corbusier, the Noble Savage: Toward an Archaeology of
Modernism.
Watson, W. (1993). The Architectonics of Meaning: Foundations of the New
Pluralism. Chicago.
Wright, F. L. (2002). Frank Lloyd Wright ve Ev. (N. Togay, ev.) stanbul.
Yazcolu, Z. (2003). Le Corbusier ve Modern Trk Mimarl. Sanat Dnyamz
Yldrm, K., & Hidayetolu, M. (2006). Geleneksel Trk Evi Ahap Tavan Ssleme
zelliklerinin Ve Yapm Tekniklerinin eitlilii zerine Bir nceleme.
zmir: Uluslararas Geleneksel Sanatlar Sempozyumu.
Yrekli, H. (1975). The Development and Testing of Method for Recording the
Charasteristics of the Trk Evi by External Survey. Master of Arts Tezi,
Manchester niversitesi.
Yrekli, H., & Yrekli, F. (2007). Tr Evi-Gzlemler-Yorumlar. stanbul: Yem
Yayn-111.

154

NTERNET KAYNAKALARI
http://www.archnet.org.
http://www.arkitera.com.
http://www.greatbuildings.com.
http://www.darwinmartinhouse.org
http://content.lib.utah.edu.
http://www.chicagorealestateforum.com
http://www.wrightinkankakee.org
http://www.fondationlecorbusier.fr
http://www.turgutcansever.com

155

ZGEM

Emine Banu BURKUT, 10.08.1986 tarihinde Konyada domutur. Konya

Atatrk Kz Lisesi saysal blmnde baarl bir ekilde eitimini bitirmitir. 2007
ylnda Seluk niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi mimarlk ve evre Tasarm
blmnden mezun olmutur. 2009 ylnda Polonyann Wroclaw ehrinde
WroclawUniversity of Technology Mimarlk blmnde 1. Dnem eitim almtr.
Mezun olduundan bu yana eitli firmalarda teknik ofis eleman ve ince yap
efliinde almtr. Halen zel bir inaat firmasnda ince yap efi olarak
almaktadr.
Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi Mhendislik ve Fen Bilimleri
Enstits Mimarlk blmnde yksek lisans eitimine devam etmektedir.

Ulusal kongre, sempozyum, panel, altay gibi bilimsel, sanatsal

toplantlarda zet metin olarak yaymlanan bildiri ve poster olarak sergilenen
bildiriler:
1- Burkut, E.B.,"Suna Kra Yals", 2013, IX. Docomomo-tr, Trkiye
Mimarlnda Modernizmin Yerel Almlar, Akdeniz niversitesi, Gzel Sanatlar
Fakltesi, Mimarlk Blm, s.25. - 2013
2- Burkut, E.B.,"Ayal Yals", 2013, IX. Docomomo-tr, Trkiye
Mimarlnda Modernizmin Yerel Almlar, Akdeniz niversitesi, Gzel Sanatlar
Fakltesi, Mimarlk Blm, s.25. - 2013

Emine Banu BURKUT

156