Endokrin Sistem ve

hastalklar
Uz.Dr.Aydan nsal
2 Mart 2011

saglk meslek okulu hastalk bilgisi dersi

ENDOKRN SSTEM
Hcreler aras fonksiyonlarn, birtakm
kimyasal reglatr maddeler ile,
sinyalizasyon yntemiyle ileten zel
molekler yapda ki maddelerin retildii
bir sistemdir
Bu maddelere hormon, hormon reten
hcrelere endokrin hcre denir

Endokrin sistem

Endokrin sistem bir kontrol ve

dzenleme sistemidir. Vcuttaki 3 ana
fonksiyon ile yakn ilikilidir.
1. Vcut svlarndaki kimyasal maddelerin
konsantrasyonunun, protein, lipit ve
karbonhidrat metabolizmasnn
dzenlenmesi,
2. Sinir sistemi ile birlikte vcudun
streslere kar koymasna yardm etmek,
3. Seksel geliim ve remeyi iene alan
byme ve gelimenin dzenlenmesi.

Endokrin bezler ve hormonlar

Endokrin sistem endokrin bezler
olarak adlandrlan doku ve
organlardan olumutur.
Bu bezler hormon olarak
adlandrlan kimyasal maddeleri
sentezleyip salglarlar.

Endokrin Bezler

Hipofiz bezi-Hipotalamus
Tiroid bezi
Paratiroid bezi
Bbrek st bezleri
Pankreas
Gonadlar-cinsiyet bezleri
Dierleri

Bbrekler
Pineal bez
Timus bezi
Kalp
Sindirim kanal

Endokrin Bezler

Hipofiz bezi-Hipotalamus
Tiroid bezi
Paratiroid bezi
Bbrek st bezleri
Pankreas
Gonadlar-cinsiyet bezleri
Dierleri

Bbrekler
Pineal bez
Timus bezi
Kalp
Sindirim kanal

Hedef hcre-organ
Dolama salglan bir hormon
vcudun btn blgelerine
gidebilir.
Ancak hormonlar etkilerini
sadece belirli hcrelerde ve
dokularda gsterir.
Bu hcrelere ve organlara hedef
hcre veya organ denir.

Hormon reseptrleri
Hormonlar etkilerini hcre membran
yzeyindeki, yada sitoplazmann
veya ekirdein iindeki reseptrleri
araclyla gsterir.

Majr Endokrin Gland Sistemi

Saf gland halinde olan tiroid, rettii
hormonu depolayan ve gerektiinde
kullanma veren bir bez
Yar endokrin yapda olan hipofiz ve
adrenal, sinzoido-retikler yapda olan ve
rettikleri hormonu dorudan sinzoidal,
vaskler yolla hedef organa gnderir

 Yaygn hcresel endokrin sistemde, hormon

retecek yapya sahip granller ierirler.
Bu sistem aminler, amin prekrsrleri
sentezleyen,
onlar kapan , sekrete ve dekarboksile eden
sistem anlamna gelir

 1- Majr endokrin gland sistemi

Tiroid , adrenal ve hipofiz
2- Yaygn (disterse) hcresel endokrin
sistemi
MSS, GS, bbrek, karacier, deri ve
yumuak doku, kemik

Hormonlarn snflandrlmas

Hormonlar kimyasal yaplarna gre 3

grupta incelenirler;
1. Yada eriyebilen steroid kaynakl,
streoid hormonlar,
2. Amino asit kaynakl hormonlar,
3. Suda eriyen protein yapl hormonlar.
Az sayda glikoprotein yapl
hormonda bulunur.

Hormon etki mekanizmas

Yada eriyen hormonlar steroid yapl
hormonlardr ve kollesterolden
sentezlenirler.
Kortizol, progesteron, strojen, testeron ve
tiroksin hareketli reseptr mekanizmas ile
etki gsterirler, bu hormonlarn zel
reseptrleri ekirdektedir.
Bu mekanizma ile alan hormonlar hcre
fonksiyonlarn etkileyen proteinleri
sentezleyerek grevlerini yerine getirirler.

Depolanan ve depolanmayan
hormonlar
Peptit ve protein yapl hormonlar, granll
endoplazmik retikulumda sentez edildikten sonra
Golgi sisteminde membranz vezikller iinde
depolanrlar
Katekolaminler, suda znr zellikli proteinler
olan kromograninler ve ATP ile birlikte granllerde
depolanrlar

Tiroglobulin yapsndaki tiroit hormonlar, tiroit

folliklleri iinde depolanrlar
Steroid hormonlar, sentez sonras hemen
salglanrlar, depolanmazlar

Hormon salgsnn
kontrol...
Hormonal sekresyonlar genellikle
negatif feedback sistemler ile
normal seviyede tutulur.

Sentezlendikleri yere gre

hormonlar
Hipotalamus hormonlar
Hipofiz hormonlar
n lop hormonlar
Orta lop hormonu
Arka lop hormonlar
Tiroit hormonlar
Paratiroit hormonu
Pankreas kormonlar
Bbrek st bezi hormonlar
Adrenal korteks hormonlar
Adrenal medlla hormonlar
Cinsiyet bezleri hormonlar
Erkek cinsiyet hormonlar
Dii cinsiyet hormonlar
Gastrointestinal ve dier doku hormonlar

Yaplarna gre hormonlar

Peptitler ve proteinler: Hipotalamus,
hipofiz, paratiroit, pankreas, midebarsak sistemi ve baz plasenta
hormonlar
Steroidler: Adrenal korteks ve
gonadlardan salglanan hormonlar ile baz
plasenta hormonlar
Amino asit trevi hormonlar:
Adrenal medlla hormonlar:
Katekolaminler
Tiroit hormonlar
Eikozanoidler
Retinoidler
NO

Endokrin fonksiyon bozukluklar

Yetersiz miktarda hormon
salglanmas
Ar miktarda hormon salglanmas
Hormona kar doku duyarllnda
azalma

Yetersiz hormon salglanmas

Hormona zg hipofonksiyon
belirtileri ile karakterize

Ar miktarda hormon
salglanmas
Hormona zg hiperfonksiyon belirtileri ile
karakterize

Hormona kar duyarlln

azalmas
Hormona zg hipofonksiyon belirtileri ile
karakterize
Reseptr veya postreseptr
mekanizmalardaki bozukluklar nedeniyle olur
Dolamdaki hormon dzeyi artar

HORMON??????

Endokrin
sistemdeki
kimyasal habercilerdir
uyarmak,harekete gecirmek

Hormonlarn grevleri

Byme ve farkllama
Homeostazn srdrlmesi
reme

Hangi tablolar bize endokrin

kkenli bi hastalk dndrr?

Byme ve gelime gerilii

Ularda byme(akromegali)
Guatr(tiroid bezinin bymesi)
Stria(cushing)
Pigmentasyonda art(bbrekst bezi
yetmezlii)
Cinsel farkllamann gereklemeyii

Hirsutismus
Cinsel farkllama bozuklugu
Jinekomasti
Galaktore
imanlk
Hiperglisemi
Hipoglisemi
Hiperkalsemi
Poliuri
hipertansiyon

Hipofiz bezi
Beyinde hipotalamusun hemen altnda
bulunur.
ki ayr lobtan olumutur;
Anterior lob (adenohipofiz)
Posterior lob (nrohipfiz)

Adenohipofiz gerek bir endokrin bezdir

ve salg hcreleri ihtive eder.
Nrohipofiz ise hiptalamustan kken alan
pek ok sinir ucunun sonland blmdr.

Hipotalamus hormonlar
Supraoptik ve paraventrikler ekirdekte oluanlar
Antidiretik hormon (ADH, vazopressin)
Oksitosin (pitosin)
Peptiderjik nronlardan salglanan, Adenohipofiz hormonlarnn
sekresyonunu dzenleyen hormonlar
Tirotropin salglatc hormon (TRH)
Kortikotropin salglatc hormon (CRH)
Gonadotropin salglatc hormon (GnRH)
Byme hormonu salglatc hormon (GHRH)
Somatostadin (Byme hormonu salnmn inhibe edici hormon)
Prolaktin salglatc hormon (PRH)
Prolaktin salnmn inhibe edici hormon (PIH)

Hipotalamus-hipofiz

 n hpf. organn % 80 nini oluturur ve asl

salg yapan ksmdr
Buradan salnan hormonlar hipotalamustan
salnan + davranl salglatc (realising)
hormonla kontrol edilir
Rutin histolojik kesitlerde asidofil, bazofil,
kromofob (boya almayan) hcrelerden
oluur.

Hipofiz hipotalamus
ilikisi
Hipofiz bezi kan damarlar ve sinir lifleri
ile hipotalamusla balantldr. Bu balant
sinir sistemi ile endokrin sistem
arasndaki direkt bir balantdr.
Hipotalamus ile adenohipofiz arasndaki
balant hipotalamik-hipofiziel portal
sistem ad verilen damar sistemi ile
salanr.
Hipotalamus ile nrohipofiz arasndaki
balant ise sinirler araclyla
gerekletirilir.

Hipofiz-hipotalamus ilikisi
Hipotalamus;
Adenohipofizden salglanan hormonlarn
salglanmasn dzenleyen salglatc
(releasing) ve salgy durdurucu
(inhibiting) hormonlar salglar. Bu
hormonlar kan yoluyla hipofize gelir.
Antidiretik hormon (ADH) ve oksitosin
hormonlarn sentezler, depolar ve
nrohipofizden salglatr. Bu hormonlar
sinirin aksonu araclyla hipofize gelir.

n hipofiz hormonlar
Opiyomelanokortin ailesi
Kortikotropin (ACTH)
Melanosit stimle edici hormon (MSH)
-endorfin
Glikoprotein ailesi
Tirotropin (TSH)
Gonadotropinler
Luteinizan hormon (LH)
Follikl stimle edici hormon (FSH)
Somatomammotropin ailesi
Somatotrop hormon (Byme hormonu, GH)
Prolaktin (PRL)

Nrohipofiz hormonlar

Nrohipofizden hipotalamusta
sentezlenen 2 hormon salglanr.
1. Antidiretik hormon (ADH)
2. Oksitosin

Antidiretik hormon (ADH)

Antidiretik: idrar atlmn azaltan
ADH dier adyla vazopressinin ana
grevi vcut sv dengesinin
dzenlenmesine katkda bulunmaktr.
ADH nn hedef organ bbreklerdir.
Bbreklerden su geri emilimini artrarak,
idrar yoluyla su atlmn azaltr.
Dehidrasyon ve koma gibi kan sv
miktarnn azald durumlarda ADH
salgs artar.

Oksitosin
Oksitosin doum esnasnda uterus
kasnn kaslmasn, doumdan sonra
da st salglanmasn uyaran bir
hormondur.

Adenohipofiz hormonlar
1. Growth hormon(GH)-Byme hormonu
(BH)
2. Prolaktin
3. Tiroid stimle edici hormon(TSH)
4. Adrenokortikotropik hormon (ACTH)
5. Luteinizan hormon (LH)
6. Follikl stimle edici hormon (FSH)
7. Melanosit stimle edici hormon (MSH)

Byme Hormonu (BH)

Tek bir zel hedef organ olmayp
btn vcut blmlerini etkileyerek
bymeyi uyarr.
En belirgin etkisi ocuklarda ve
adelosan dnemde doku kitlesini
artrarak (protein sentezi) ve hcre
blnmesini uyararak bymeyi
hzlandrr.
Uzun kemiklerin epifiz plaklar
zerine dorudan etkiyerek epifiz
plaklarnn devamlln salar.

BH nn genel etkileri
Protein sentez hzn artrr,
Protein yklmn azaltr,
Glikoz kullanmn azaltr, nler;
enerji kayna olarak
karbonhidrattan yaa doru bir
kayma olmasn salar,

BH yetersizlii
Byme dnemindeki bir kiide BH
salgs yetertsiz olursa epifiz
plaklar erken kapanr ve vcut
bymesi durur dwarfizm (ccelik)
ortaya kar.

BH fazlall
Tersine BH sekresyonu adolesan dnemin
sonuna doru azalmazsa gigantism (devlik)
oluur ve kiinin boyu uzamaya devam
eder.
BH sekresyonu normal byme bittikten
sonra fazla olursa akromegali
(acromegaly) ad verilen durum ortaya
kar.
Akromegalide bataki, ellerdeki ve
ayaklardaki kemiklerde uzamadan ziyade
kalnlama ortaya kar.

Adenohipofiz hormonlar
1. Growth hormon(GH)-Byme hormonu
(BH)
2. Prolaktin
3. Tiroid stimle edici hormon(TSH)
4. Adrenokortikotropik hormon (ACTH)
5. Luteinizan hormon (LH)
6. Follikl stimle edici hormon (FSH)
7. Melanosit stimle edici hormon (MSH)

Prolaktin

Prolaktinin kadnlarda iki grevi

vardr;
1. strojen (dii cinsiyet hormonu) ile
birlikte gebelikte meme bezlerinde
meme kanallarnn geliimini uyarr.
2. Doumdan sonra meme dokusunda
st retimini uyarr.

Prolaktin salgsnn kontrol

Prolaktin salgs hipotalamusta
retilip adenohipofize aktarlan iki
hormon tarafndan kontrol edilir;
1.Prolaktin salglatc hormon
2.Prolaktin salgsn durdurucu hormon

Adenohipofiz hormonlar
1. Growth hormon(GH)-Byme hormonu
(BH)
2. Prolaktin
3. Tiroid stimle edici hormon(TSH)
4. Adrenokortikotropik hormon (ACTH)
5. Luteinizan hormon (LH)
6. Follikl stimle edici hormon (FSH)
7. Melanosit stimle edici hormon (MSH)

Tiroid stimle edici

hormon(TSH)
TSH tiroid bezi hormonlarnn
sekresyonunu ve sentezini uyarr.
TSH nn fazla salglanmas goiter
(guatr) olarak sisimlendirilen tirodi
bezinin genilemesine yol aar.
TSH sekresyonu hipotalamusta
retilen tirotropin salglatc hormon
ile kontrol edilir.

Tiroid bezi

Tiroid bezi boyunda trakeann

nnde iki lob halinde bulunur.
Tiroid bezinin follikler
hcrelerinden;
Tiroksin (tyroxine)(T4),
Triiodotironin (triiodothyronine) (T3)

Tiroid bezinin parafollikler

hcrelerinden;
Kalsitonin hormonlar salglanr.

Tiroid bezi salgsnn...

% 90 tiroksindir (T4),
T4 ve T3 her ikisi de tirozin amino
asitine iyot balanmasyla oluur.

Tiroid hormonlarnn etkileri

Vcudun pek ok hcresinde
hcresel reaksiyonlar hzlandrr.
Bylece;
Bazal metabolizma hz artar,
Byme hzlanr,
Hcresel farklanma ve ve protein
sentezi uyarlr.
Karbonhidrat ve ya metabolizmas
uyarlr (kalorijenik etki).

Tiroid hormonlarnn salgsnn

dzenlenmesi
Tiroid hormonlar TSH tarafndan
feedback mekanizmalar ile
dzenlenir.
T4 kanda dkse,
souk, stres ve gebelik gibi
durumlar var ise ki bu durumlarda
enerji ihtiyac artar, TSH salgs
uyarlr, o da tiroid bezini uyarr.

Hipotiroidi

me,soua tahammlszlk
Kolay yorulma
Uykuya eilim
Mental fonksiyonlarda gerileme
Kaln,kuru souk deri
Kabzlk
bradikardi

Hipertiroidi bulgular

Scaklk hissi
Scak ve nemli cilt
Ar terleme
arpnt hissi
Srekli taikardi
Eforla gelen nefes darl
Artm itah,zayflama,diyare
Ar sinirlilik,huzursuzluk,uykusuzluk
Sa dklmesi
Ellerde tremor

Paratiroid bezler
Paratiroid bezler tiroid bezinin
arkasnda bulunan kk bezlerdir.
Parat hormon (paratiroid hormon)
(PTH) salglarlar.
PTH kalsitoninin tersi etkilere
sahiptir.
Kan kalsiyum dzeylerini artrp,
fosfat dzeylerini azaltr.
Kan kalsiyum miktar azald zaman
PTH artar.

Endokrin Bezler

Hipofiz bezi-Hipotalamus
Tiroid bezi
Paratiroid bezi
Bbrek st bezleri
Pankreas
Gonadlar-cinsiyet bezleri
Dierleri

Bbrekler
Pineal bez
Timus bezi
Kalp
Sindirim kanal

Dier bezler
Plasenta
Plasenta gebelikte fetsn beslenmesi iin
gelien zellemi bir organdr.
Plasenta strojen, progesteron ve human
koryonik gonadotropin hormaonlarn
salglar.
Bu hormonlar gebeliin devamllna
yardm ederler.
Bu hormonlarn hedef organlar everler,
meme bezleri ve uterustur.

Dier bezler
Bbrekler;

Eritropoietin
1,25 dihidroxivitamin D3
Prekallikreinler
Prostaglandinler ve
Renin enzimini retirler

Dier bezler
Sindirim sistemi;
Gastrin, sekretin ve kolesistokinin hormonlar
salglanr.

Gastrin mide mukozasndan salnr ve midenin asit

salglamasn uyarr.
Sekretin dednum mukozasndan salnr ve
pankreastan bikoarbonattan zengin sv
salglatarak mideden gelen ieriin asiditesinin
ntralize edilmesini salar.
Kolesistokinin de dedonumdan salglanr ve safra
kesesinin kaslmasn uyarr. Safra keseside ya
sindiriminde grev alan safra salgsn yapar.

Dier bezler
Pineal bez;

Melatonin ;deri pigmentleri ile

ilikilidir.

Timus bezi

T lenfositlerinin oluumu ile ilgili

hormon ve maddeler salglar.

Kalp

Atriopeptin ad verilen bir hormon

sentezler, depolar ve salglar
Atriopeptin sv-elektrolit dengesi ile
ilkilidir, ar ykselmi kan basncn
ve kan mikatarn drr.

Melatonin.....!!!!!!

Pankreas
Pankreas sindirimkanalna enzim
salglayan egzokrin bir bez ve kana
hormon salglayan endokrin bir organ
olarak ilev grr.
Hormonlar pankreasn endokrin
blmndeki pankreatik adacklarda
senteslenir, depolanr ve salglanr.

Pankreas hormonlar

1.
2.
3.
4.

Pankreatik adacklardan;
Glukogon (alfa hcreleri)
nslin (beta hcreleri)
Somatostatin (delta hcreleri)
Pankretaik polipeptid(F hcreleri)
sentezlenir.

Pankreas hormonlar;
nslin
nslin glukagonun tersi etkilere
sahiptir.
Dokulara glikoz giriini artrarak kan
glikoz dzeylerini drr.
Glikozun glikojene evrilmesini
(glikogenez) uyararak depo
edilmesini salar.

Diabetes Mellitus
Pankreas beta hcrelerince yeterli
miktarda inslin retilemedii zaman
diabetes mellitus ad verilen hastalk
ortaya kar.
Hiperglisemi:kan glikozunda
ykselme
Fazla inslin hipoglisemiye yol aar.
nslin ve glukagonun her ikisi de
kan glikozu tarafndan kontrol
edilir.

eker hastal nedir?

nslin
Eksiklii VEYA Yetersizlii

Sonu: Kan ekerinin ykselmesi

Kan ekeri normal snrlar: 80-100 mg/dl

hcre

Besin

inslin

yaam boyu srer

bulac deildir

Neden nemlidir?
Krlk
Bbrek yetmezlii
Ayak yaralar
Uzuv kesilmeleri
Kalp damar hastalklar (kalp krizi,
fel)
Cinsel fonksiyon bozukluklar

eker ayarnn salanmas ile bu

bozukluklar nlenebilir
ya da geciktirilebilir

****bazen hibir bulgu vermeyebilir!!!!!

Tesadfen

eker hastal tipleri:

Tip 1 eker hastal (gen tip)
Tip 2 eker hastal (erikin tip)
Gebelikte ortaya kan eker hastal

Bulgular:
*sk idrara kma
*ok su ime, az kuruluu
*ok yemek yeme
*kilo kayb
*halsizlik
*vcutta kapanmayan yaralar
*cinsel organda kant

eker dmesi:
Hipoglisemi
*n atlama

*Yetersiz gda alm

*Fazla fiziksel aktivite

*Uygunsuz zamanda aktivite

*lalar doz am

eker dkl
bulgular:
*halsizlik
*souk terleme
*ackma
*baars
*kalp atlarnda
hzlanma

eker ykseklii
*Fazla gda tketimi
*eker haplar veya inslin yetersizlii
*eker, bal gibi gdalarn tketimi

Tedavi ????
Tbbi beslenme
tedavisi

Hibir yiyecek
ya da
iecek kan
ekerini
drmez

Risk altndakiler kimlerdir?

*Birinci derece yaknlar eker hastas
olanlar
*imanlar
*Hipertansiyonu olanlar
*ri bebek douranlar
eker ykleme testi

OBEZTE TANIMI
Kiide
Morbidite ve/veya mortaliteye sebep olan
Adipoz doku fazlaldr

WHO,1998,Cenova

Genetik Faktrler

Yemek Yeme alkanl

Damak tad

evresel etmenler
Biyolojik deiiklikler
Endokrin hastalklar

Sosyokltrel etkiler
Egzersiz

OBEZTE

ENERJ DENGES
Vcudumuzun canl kalabilmesi iin
enerji girii olmaldr.
Alnan enerji = Harcanan enerji

Fizyolojik zellikler
Enerji alm > enerji sarf
OBEZTE

Enerji Alm
Enerji sarf

MANLIK VE FAZLA
KLOLAR

Yksek kan kolesterol

Kalp hastal
Fel
Yksek tansiyon
Diyabet
Baz kanser trleri
Solunum problemleri

ANTROPOMETRK LM-1

VCUT KTLE NDEKS

Vcut Arl(kg)
Boy (m)2

Komorbiditelerin geliim riskinin artt snr rakamlar belirlenerek

VKI zerinden obezite snflamas yaplmtr (WHO,1995)

KLO VERMEK N
Her gn alnan kaloriden biraz daha
fazlas harcanmaldr.
1. Aldnz kaloriyi azaltmak
2. Egzersizi arttrmak
3. kisi birlikte

%5-10 luk kilo kaybnn yararlar

Dzelme;
*Hipertansiyon
*Lipid bozukluklar
*Glisemik kontrol
Azalma;
*kardiak olaylar, KV nedenli
mortalite,
tm nedenlere bal mortalite
*Diabet ile ilikili mortalite
*Tip 2 diabet gelime riski

VKIne gre obezite snflamas:

VKI(kg/m2) WHO snflamas Aktuel tanm

<18.5

Dk kilolu

Zayf

18.5-24.9

Normal kilolu

Normal

25-29.9

Grade-I fazla kilolu

Ar kilolu

30-39.9

Grade-II fazla kilolu

Obez

Grade-III fazla kilolu

Morbid obez

40