19.yy Da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan

Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University 2013, 62(2):37-70
19.yy da Osmanl Konut Mimarisinde Mekan

Kurgusunun Safranbolu Evleri rneinde rdelenmesi
S. Glin Bozkurt
E-Posta: sbozkurt00@gmail.com
Ksa zet
Bu almada; Trkiyede geleneksel konut mimarisinin en iyi ekilde yanstld Trk evi,
Safranbolu blgesinde incelenmitir. Trk evi; tarihsel geliim sreci, plan tipleri, i mekan kurgusu,
cephe zellikleri, kullanlan malzeme ve uygulanan teknikler asndan irdelenmitir. Ayrca plan tipleri;
tarihsel geliim srecine gre en basit plandan, en karmak plana doru anlatlmtr. mekan kurgusu
asndan temel e olan oda ve oda iindeki donatlar, sofa ve sofann plan belirleyen merkeziyeti
etkisine de yer verilmitir. Bu aratrmalar neticesinde incelenen Safranbolu evlerinin plan tipinin, Trk
evi plan tipinin hangi aamasnda yer aldnn tespiti ve 19.yy asndan deerlendirilen Trk evinin
yapsal ve kurgusal zelliklerinin, Safranbolu evlerindeki yansmalar anlatlmtr.
Anahtar Szckler: Trk evi, i mekan kurgusu, plan tipleri, donatlar
Investigation at Instance of Safranbolu Houses of Indoor Montage in

Ottoman Domestic Architecture in 19 th Century
Abstract
In this study, the Turkish House, which best reflects the traditional domestic architecture in
Turkey, is evaluated in Safranbolu. The Turkish House is examined in terms of historical development
process, plan types, indoor plans, front patterns, the materials used and the techniques applied. Besides,
the plan types are explained from the simplest to the most complex one in accordance with the historical
development process. The concept of room and the accessories and furniture of a room which are
the basic elements in terms of indoor planning as well as anteroom and its centralist impact on the
development of the plan are evaluated. In consequence of these studies, the stage at which the plan types
of the evaluated Safranbolu houses are defined in terms of the development of plan types for Turkish
houses and the reflection of the structural and constructive features of the 19th-century Turkish house
through Safranbolu houses is explained.
Keywords: Turkish house, indoor planning, plan types, accessories.
Received: 25.10.2011; accepted: 12.05.2012
S. Glin Bozkurt
1. Giri
Ev, insanolunun var oluundan gnmze
kadar bata barnma olmak zere pek ok ihtiyacnn
karland bir yap olup, fiziki evre koullarna,
kltrel etkenlere ve an teknolojisine bal olarak
deiik yapsal zellikler gstermektedir. Doaldr
ki; bir ev planlanrken o toplumda yaayan bireylerin
kltrel deerleri, doal evre koullar gz nnde
bulundurulmaldr. Doduu andan itibaren toplum ve
evre ile i ie olan insan, iinde yaayaca mekan
olutururken geleneksel verilerden yararlanmak
zorundadr. Bu davrann sonucu olarak; geleneksel
konut mimarisinde nemli yeri olan Trk toplumunun
kltrel deerlerini yanstan ve yzyllar boyunca
yaatlan Trk Evi kavram ortaya kmtr.
Ancak; Trk evi 19.yy ile balayan modernleme
ve batllama akmna ayak uyduramamtr. Bat
kltrn giderek benimseyen toplumumuz bu kltr
aile yapsna ve yaam tarzna sokmutur. Bu etkileim
sonucunda ataerkil yaayan Geleneksel Trk Aile
Tipi giderek, yerini ekirdek aile tipine brakmtr.
Bu yaam ekli evlere de yansyarak Trk evinin yaam
alannn snrlanmasna neden olmutur.
Bu nedenle bu alma kapsamnda; uzun sre
yaatlm bir mimari deer olan Trk evinin gelecek
nesillere de k tutmas amalandndan, geleneksel
konut mimarisinin korunduu blgelerden biri olan
Safranbolu blgesi seilerek Trk evi kavram, tasarm
ilkeleri, plan tipleri ve i mekan kurgusu incelenmitir.
2. Materyal ve Yntem
Bu almada 19.yy Osmanl konut mimarisi
i mekan kurgusu Safranbolu evleri rneinde
incelenmitir. Bu incelemeler nda 19.yy a ait
Trk evlerinde, plan tipleri ve i mekan kurgusu
nasldr? sorusuna cevap aranmtr. Bu sorunun cevab
19.yy la birlikte deien sanat akmlarnn ve gelien
teknolojinin, mimariye olan yansmalar asndan nem
tamaktadr.
Bu alma drt aamada hazrlanmtr.
1.n hazrln oluturulmas;
Konuyla ilgili dkmantasyon ve arivleme
almalarnn yaplmas
2. Saha tespiti;
Belirlenen blgede alan incelemesinin yaplmas
Saha keif gezilerinin yaplmas
almaya esas oluturacak rneklem kmesinin
38
belirlenmesi
Belgeleme almalarnn yaplmas
Fotoraflama almalar
l ve leklendirme
Kiilerle szl anlatmlarn kayd
n izim ve eskiz almalar
3. Verilerin hazrlanmas;
Saha keif gezilerinde edinilen veriler sonucu
tablo formatlarnn hazrlanmas
emalarn izilmesi
4. Bulgularn deerlendirilmesi;
19.yy asndan irdelenen Trk evi plan
tipleri ve i mekan kurgusunu oluturan yap
elemanlarnn izlenebilir bir format iinde
hazrlanmas eklindedir.
3. Trk Evinin Tanm ve Tarihesi

3.1. Trk evinin tanm
Trk evi ile ilgili tanmlara gemeden nce ev
kavram tanmlanmaldr. Buna gre; ev szc eski
Trkede eb den gelmektedir. nsanlarn oturmas
iin yaplm mesken anlamndadr (M. Larousse,
1990). Bir dier tanma gre ev; Yalnzca bir ailenin
oturabilecei ekilde ve byklkte yaplm konut
anlamndadr (Hasol, 1990).
Trk evi ise Eldemin (1968) tanmna gre
yledir; Trk evi eski Osmanl devletinin igal ettii
snrlar iinde eski anlatmla Rumeli ve Anadolu
Blgelerinde yerlemi, gelimi ve 500 sene kadar
tutunmu kendi zellikleriyle olumu bir ev tipidir.
Kubana (1976) gre Trk evi; Geleneksel Trk
ailesinin yaam kltr ve trelerine uygun ekil ve
plan zelliklerini gsteren asrlarca Trk insannn
gereksinimlerine cevap vermi bir konut tipi olarak
bilinmekte ve tanmlanmaktadr.
Bu tanmlar nda Trk evini; Trklerin
gemite yaam olduklar topraklardan edindikleri
mimari zellikleri, yeni yaadklar corafyaya
uygun olarak kendi geleneksel yaam kltrleriyle
kaynatrmasndan olumu bir konut tipi olarak
tanmlayabiliriz.
3.2. Trk evinin tarihesi

nsanlar tarih boyunca doa koullarndan
korunabilmek ve yaamsal faaliyetlerini srdrebilmek
19.yy da Osmanl Konut Mimarisinde Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri rneinde rdelenmesi
iin barnaklara ihtiya duymulardr. Vitruviusa

(1990) (obancaolu, 2007) gre; nsanolunun ilk
kez bir araya gelerek bilinli toplantlar yapmasnn
ve sosyal ilikiler gelitirmesinin kayna atein kefi
olmutur. nsanolunun doay kefetmesi ve topra
ekip, tarmla uramas sonucunda yerleik hayata
geme istei artmtr. Bunun sonucunda konutlar ina
edilmeye balamtr.
Anadolu topraklar Neolitik dnemden itibaren
gelien ve deien bir ev mimarisine ahit oldu.
atalhyk rneinde olduu gibi birbirine bitiik,
dikdrtgen planl kk evler neredeyse bir kent
oluturacak kadar ok saydayd. Kapsz ve damlardan
girilerin saland bu kerpi evler insanolunun
korunma ve snma ihtiyacna cevap verebilecek
nitelikte olmutur (ekil 1) (Uysal, 2007).
ekil 1.atalhyk ve atalhykte bir oda, duvardaki

bezemede ana tanra g simgesi boay
douruyor (Bekta, 1996).
Figure 1. atalhyk and a room at atalhyk, at the
ornament on the wall mother goddess is giving
birth to a bull which is the symbol of power
(Bekta, 1996).
Neolitik yerlemelerin tamam Anadolunun
gney yarsnda yer almaktadr, nk artk ekipbimeye balayan Neolitik kltrler iin bu amaca
uygun alanlar Toroslarn kuzey etekleri ile
Anadolu platosunun gney kesimidir. Anadolunun
dier blmleri ise o dnemde ormanlarla kapldr
(Erdoan,1996; Aktreden).
Bu dnemde grlen yerlemeler konut, tapnak,
zahire depolar ve bunlar arasnda kalan avlulardan
oluan bir mekansal btnlk ierisindedirler. Bitiik
dzende yaplm olan evlerin duvarlar ayrdr.
atlarn yerletirilmesi iin her evin duvar ayr ina
edilmitir. Evlere atlardaki aklklardan merdiven
ile ulalmas yerlemenin kapal bir btn olmasn
salamtr. Evlerin d yzeylerinin oluturduu kapal
yzeyde savunma duvar olarak kullanlmtr (Erdoan,
1996; Naumanndan).
Konut olarak adlandrlan bu yaplar daha sonra
megaron ismiyle adlandrlan drtgen ya da kare
planl nnde bir giri blm, iinde bir odas, odann
ortasnda oca bulunan kerpi veya tatan yaplm
olan tek hacimli mekanlara dnmtr.
Anadoluda bu tr oluum Megaron olarak
nitelenmitir (obancaolu, 2007; Naumanndan)
(ekil 2-a). M..4000-1000 yllarnda da Alp dalar
yaknndaki laklarda su iine kazklar aklarak bunun
stne konulan deme taban zerine kulbeler
yaplmtr. Palatit denilen bu su zeri yaplarnn karaya
balantlar kprlerle salanarak korunakllk elde
edilmitir (nsal, 1949) (ekil 2-b).
Bu dnemde cilal ta aletler, yontma ta
aletlerden daha stn olduunu kantlam ve
marangozluk faaliyetleri gelimitir. Bu da kalc
konutlarn olumasn etkileyen nemli bir neden
olmutur. Neolitik devir (M.S.6500-5300) Anadoluda
Haclar (Burdur), atalhyk (Konya Ovas), Akl
Hyk, Suberde ve Can Hasan III yerlemelerinde
saptanmtr (nsal, 1949).

a
b
ekil 2. Megaron tipi (a), Palatit tipi eve rnek (b)
(obancaolu, 2007).
Figure 2. Megaron type (a) an example for a palatit
type house (b) (obancaolu, 2007).
Prehistorik ada madenin bulunmas ile daha
byk bir aama kaydedilmi gelitirilen bir ok aletle
daha gvenilir geni mekanlar oluturulmutur.
Bronz devrinde, iki hacimli plan tipleri
oluturularak hem hayvanlarn, hem de insanlarn
yaayabilecei kulbelikten km yaplar retilmitir.
Hellenistik dnem konutlarnda ise; bir avlu ve
ona alan bir ka oda mevcuttur. Kkeni megaron
olan bu dnem konutu daha nceki dnemlerde grlen
basit plan srdrr. Ancak, daha gelimi bir formdadr.
ou konut tek katl olmasna karn kimilerinde
39
S. Glin Bozkurt
merdiven izlerine rastlanmas ift katl olabileceklerini

de gstermektedir.
Erdoana (1996) gre; Roma uygarl
dneminde domus ad verilen i avlulu/atriumlu/
peristilli konutun yan sra ilk toplu konut rnekleri
olan insulaenin de geliimi grlmektedir. Ayrca
zengin ailelerin kent dnda yaptrdklar villa tipi
konutlara da rastlanmaktadr.
Ayrca bu dnemde talarn oyulmasyla
olumu maara evler, Orta Anadoludaki tek odal
evler bu dnem yaplarndandr. O dneme ait en gzel
rnek Kapadokyadaki maara evlerdir.
Bizans mparatorluu dneminde ise konut
inasnda Roma dnemine gre bir gerileme olmu,
ancak Roma karakterinde yaplan, st ak atriumlu/
i avlulu, d mekan ile ilgisi kesilmi, ie dnk
bir yaam biiminin yansmas olan Bizans konutu
rnekleri gnmze ulaamamtr.
Anadolu topraklarnn ilk yerleik byk halk,
Anadolunun kuzeyinde yer alan blgede yerlemi
olan Hititlerdir. Hititlerden sonra Frigya, Lidya ve
Likya uygarlklar Anadolunun daha sonraki yerleik
halklarna ok zengin bir kltr ve sanat birikimi
brakmlardr. Anadoludaki bu zengin kltrn
oluumuna Mezopotamya sanatnn etkisinde kalm
olan eski ran kltrnn katks da ok byktr.
Yunan sanat, ranllarn Anadolu zerindeki etkileriyle
asimile edilmi ve Anadoluda tamamen Asyal bir
uygarln temelleri atlmtr. Anadolunun ilk byk
uygarl ise Seluklulardr. Seluklularn ok zgn
bir sanatlar ve mimarileri olmasna karn yine de hem
dou sanatnn hem de Yunan ve Roma sanatnn izlerini
tayan kozmopolit bir yaps olduunu sylemek
yanl olmaz. (Kahraman, 1997). Bu yzden Kk
Asya-Anadolu Trk Sanat her blgenin geleneklerine
gre ayr bir karakter kazand. Bu sanatn bu trl
etkilerinden kurtulmas ve saf bir slup halinde ortaya
kmas ancak Osmanllar dneminde mmkn oldu
(Arseven, 1984).
Trkler Anadoluya yerlemeden nce Orta
Asyada gebelie dayanan bir yaam srmekteydiler.
Yaplan aratrmalar Orta Asyadaki Trk evi ile
Anadoludaki Trk evi arasnda byk bir benzerlik
olduunu gstermektedir. Orta Asyada tarma elverili
topraklar bulamayp hayvanclkla geinen Trklerin
yaylalarda barnak olarak kullandklar adrn i
dzeni ile Anadolu Trk odasnn i dzeni, bir meydan
etrafnda toplanan adrlarn da Trk evi sofasnn
kaynan oluturduu grlmektedir (ekil 3).
40
ekil 3. Bir orta Asya adrnn i dzeni ve genel

grnm (Kkerman, 2007).
Figure 3. The interior layout and general view of a
central Asian tent (Kkerman, 2007).
adrn i dzenei Anadolu Trk evi odas ile
ayn zelliktedir. Mekann ortasnda bir ocak bulunur.
Ocak snma ve yemek piirme ilevlerini yerine
getirmektedir. Ocan arkasnda yklkler, giriin sol
tarafnda atlarn koum takmlar, sa taraf da ise bir
perde ile ayrlm depolanan yiyeceklerin sakland
ksm bulunur. Topran stne kurulan adrn
zeminine hal, kilim gibi rtler serilir. Bu adrlar
halen gnmzde yaylaya kan Yrkler tarafndan
kullanlmaktadr. slamiyetin kabulyle birlikte Trkler
yaam tarznda daha kapal ve mahremiyeti n plana
karan yaplar yapmaya baladlar. Bu yzdendir ki
slam ehirleri Helenistik ehirlerin yapsndan ok
etkilenmi, bu etkilenme evlere de yansmtr. Stunlu
bir avluya sahip olan Helen evleri sokaktan yksek
bir duvarla soyutlanm bir avlu ierisinde kadn ve
erkek iin iki ayr yaam barndran evlerdir. Orta katta
erkein yaad selamlk st katta ise pencereleri
kadn gizlemek iin kafeslerle rtlm ve yksek
tutulmu kadnn yaad haremlik. Zaten ilk
dnemlerde konutlarda bu iki kattan ibaretti; nk
slamiyet gsterii bir tutumu ho karlamadndan
ok katl yaplar uygulanmyordu. Begkm denilen
sofa, eve ana kapdan girildiinde insan karlayan ve
ortak yaamn getii ana mekand. Mutfak ise yine
zemin katta bulunurdu ve adam, aoca ve
alk gibi isimler alrd. erisinde ise sergen,
grnlk denilen raflar, ocak, ekmek piirmeye
yarayan tandr ve ou zamann burada geiren kadnn
oturmas iin sedirler bulunurdu (Karpuz, 1984).
Beyz yllk bir sre iinde Osmanl
mparatorluu snrlar iinde yaayan bu ev tipi, en
belirgin zellikleriyle Anadoluda yaamtr. Hatta
XVII. ve XVIII. yy larda Orta Dou ve Dou Avrupa

konut mimarisini etkisi altna alacak kadar geni
bir alanda yaylm ve gl bir duruma gelmitir
(Kahraman,1997). Osmanl Devletinin her tarafndan
sarslmaa balad 19. yzylda bile, bu ilerleme
ve yaylma sona ermemitir (Eldem, 1968). Ancak
XX. yy teknolojisi, Trk insann toplum yaps ve
yaam tarznda yle byk deiiklikler getirmitir
ki, yzyllardr korunan bu kltr miras gittike yok
olmaya yz tutmutur (Kahraman, 1997).
3.3. Trk evinin oluumu

Trk evinin oluumu, doaya ve yaama
bal olan Trklerin adr hayatnn yerleik hayata
yansmas gibidir. Bu yzden bu konutlarda estetik
ve biim kaygsndan ok gereki ve fonksiyonel bir
tutum sergilenmitir. Plann ve strktrn oluumunda
toporafyaya ve evre koullarna uyulmutur. Aklc,
esnek ve pratik zmler uygulanmtr. Tasarm iten
da doru gelimekte olup, her detay insan boyutlarna
gre dzenlenmitir. Bu nedenle; Trk evi insann rahat,
dzenli yaamas iin tasarlanm bir ev tipidir.
Bektaa (1996) gre; Trk evi oluum ilkeleri
u ekilde snflandrlmtr.
1-Yaama, doaya, evre koullarna uygunluk
2-Gerekilik, aklclk
3-ten da zm
4--D Uyuumu (Evin iindeki itenlik ve yalnln
da vurumu)
5-Tutumsallk
Bu byk alan iinde gelien Trk evinin
oluumuna etki eden faktrler ise unlardr; Sosyal
yaam ve gelenekler, din, iklim ve corafi konum,
malzeme ve sosyo-ekonomik durum.
Sosyal yaam ve gelenekler: Trkler nesiller
boyunca toplu halde yaamlardr. Bu yaantya dede,
nine, hala, amca, torunlar dahil olmu ancak aile kendi
iinde kar kocadan ibaret bir birim olmutur. Bu geni
aile yaps nedeniyle byk ve ok sayda mekana
da ihtiya duyulmutur. Ayrca bu kadar kalabalk bir
ailenin yiyeceklerinin korunmas, retkenliinin (hal,
kilim veya dokuma tezgah gibi) devam ettirilmesi ve
hane iinde yeni evlenecek olan oul ve gelin iin de
ayr bir mekan dnlmtr.
Din: Trk evinin biimlenmesinde dinin byk
bir etkisi vardr. slamiyetle birlikte mahremiyet
duygusu gelimitir. Bu duygu insanlarn daha ie
dnk bir yaant srmelerini salamtr. Bu ie dnk

yaant Trk evinin mekan oluumunu etkilemi ve
bu ekilde haremlik-selamlk gibi evin kadnlarna ve
erkeklerine zel, farkl mekanlarn olumasna neden
olmutur.
klim ve corafi konum: klim ve corafi koullar
her dnemde mimarinin geliiminde nemli etkisi
olmutur. Blgelerin ya ekli ve jeolojik durumu evin
tasarmn etkilemitir. Ayrca zeminin eimleri evlerin
ekil ve kat yapsn olduka etkilemitir (Filibe, 1989).
Karadeniz blgesinde dik yamalara kurulan
evler ile Gney ve Orta Anadoluda dz ovalara kurulan
evler iklim, kullanlan malzeme ve plan olarak ok
byk farklar grlmese de toporafik etkenlerden
dolay bir takm farkllklar grlmektedir. Corafi
konumun dnda parselasyonun da Trk evi tasarmnda
etkisi byktr. Sokan doal izgisini izlemek
zorunda kalan evlerin zemin katlar sokaa tamamal
ve daraltmamaldr. Ancak st katlarda kmalarla
istenen plan tipine ulalmaktadr.
Malzeme: Trk evinin yapm aamasnda
kullanlan malzemeler genellikle ayn olmakla birlikte,
blgelere gre deimektedir. Bu malzemeler; ahap,
kargir/ta ve kerpi malzemeden olumaktadr.
Ahabn bol olduu blgede ahap arlkl
malzeme kullanlrken, tan fazla olduu blgelerde
arlkl ta malzeme kullanlmtr. Genelde ahap
malzeme konutun konstrksiyonunu belirleyici bir
etken olduundan ok kullanlan bir malzeme olmutur.
Sosyo-ekonomik durum: Trk evinin oluumu, o
blgenin sosyo-ekonomik durumuyla yakndan ilgilidir.
Blge insannn geim kayna hayvanclk veya el
sanatlar gibi uralar ise; evin bir odas tezgah ve bu
malzemelerin konulaca ksm olarak ayrlrd.
Ayrca hayvanclkla uraan aileler iinde alt
kat hayvanlarn barna ve yiyeceklerinin sakland
kiler veya depo gibi ksmlara ayrlrd. st katlar yaam
alan olarak kullanlmaktayd.
4. Trk Evinin Mimari zellikleri

4.1. Plan zellikleri
Trk evi plan zellikleri, odalarn sofa etrafnda
dizilmesiyle olumutur. Btn odalarn nitelikleri ayn
ve pek az deikendir. Odalar aras alan olan sofa ise
evin eklini belirledii iin deiken bir yapya sahiptir.
41
S. Glin Bozkurt
Trk evinin plan tipini belirleyen, sofann ve odalarn

yerleimini ilk olarak bilimsel anlamda snflandran
Eldem olmutur. Eldemin (1968) snflandrmasna
gre sofa tipleri; Sofasz plan tipi, d sofal plan tipi,
i sofal plan tipi, orta sofal plan tipi eklindedir.
a
4.1.1.Sofasz plan tipi

Sofasz plan tipi Trk evinin en ilkel plan
tipidir. Odalarn birbiriyle ilikisi yoktur. Odalar yan
yana dizilmitir ve odalara dardan girilmektedir. Bu
plan tipi baheli, i avlulu, korunmal evlerde grlr.
Anadolunun orta, gney ve dou blgelerinde daha
ok grlr (ekil 4).
b
c
ekil 5. D sofal sra odal (a), ke sofal (b) ve
taraf odal d sofal plan tipi (c) (Eldem, 1968).
Figure5. With exterior anteroom and line of rooms (a)
with corner anterooms (b) and with rooms at
the three sides and with an exterior anteroom
(c) (Eldem, 1968).
4.1.3. sofal plan tipi

ekil 4. Gaziantepte Mfit Arif Efendi ve ehirekst
Mahallesindeki sofasz evler (Eldem, 1968).
Figure 4. Houses without anterooms in Gaziantep at
the districts of Mfit Arif Efendi and ehirekst
(Eldem, 1968).
4.1.2. D sofal plan tipi

Trk evinin ikinci aamasdr. Odalar arasndaki
ilikiyi salayan, ortak bir mekan olan sofa bu aamada
ortaya kmtr. Sra odal, ke sofal, taraf odal
plan tipleri d sofal plan tiplerindendir (ekil 5
a,b,c). Bu plan tipinde simetri fazla grlmez, plan
serbesttir. Bu plan tipinde ki ilk deiiklik sofann
ucuna bir kk eklenmesiyle balamtr. Daha sonra
bu ekleme sofann her iki ucuna eklenerek L ve
U eklinde bir plan oluturmutur. Sofann iki dar
ucu yan duvarlarn uzatlmasyla kapatlmtr. ki oda
aras alarak sofann bir uzants eklinde korunmu
bir mekan elde edilmi ve bu mekana da eyvan
denilmitir. Bu plan tipi 19.yy a kadar devam etmitir.
Anadolunun birok kk ehrinde d sofal tip ekli
halen mevcuttur (Eldem, 1968).
42
Plan geliiminin nc evresinde ortaya km

bir plan tipidir. Bu plan tipinde sofann iki yanna odalar
dizilerek, sofa ite kalmtr. Bu yzden karnyark
plan tipi de denilmektedir. 18.yy da belirginleen bu
plan tipi 19.yy da yaygnlamtr. sofal plan tipi
oda saysnn artmas, yan yana gelen odalar sayesinde
duvarlarn azalmas, ekonomik ve salkl bir plan tipi
olduu iin tercih edilen bir plan tipi olmutur (ekil 6
a, b). Bu plan tipinde sofann bir veya iki ucunda kk
veya sekilik gibi zel mekanlar bulunmaktadr.
Sekilik ve kk, sofann iinde veya ona darya
doru ekli bulunan bir oturma yeridir. En sade eklinde
seki veya tahttr ve sofann bir veya iki ucunda bulunur.
Taht bazen sofann d cephesinde bir knt olarak da
yaplr. Bu kntnn fazla belirmesi neticesinde kk
elde edilir (Eldem, 1968).
a
b
ekil 6. ki yzl i sofal plan tipi (a), ki yzl i
sofal eyvanl ideal plan tipi (b) (Eldem, 1968).
Figure 6. Plan of a two-sided house with an interior
anteroom (a) an ideal plan of a two-sided house
with an interior anteroom and an eyvan (b)
(Eldem, 1968).
Ge dnemde yaplan, iki yzl i sofal plan tipi
olan evlerde eyvanlarn karlkl gelmesi, sofann ha
eklini almas ve odalara pahl kelerden girilmesi bu
plan tipinin orta sofal plan tipine benzemesine neden
olmutur. Ancak bu plan tipinde eyvan saysnn 2 ile
snrl olmas bu plan tipinin i sofal plan tipi olduunu
gstermektedir (ekil 7 a,b).

a
b
ekil 7. Bir yz i sofal ideal plan tipi (a),ki yzl
i sofal plan tipi (b) (Eldem, 1968).
Figure 7. An ideal plan of a house with an interior
anteroom on one side (c),Plan of a two-sided
house with an interior anteroom (d) (Eldem,
1968).
4.1.4. Orta sofal plan tipi

Plan geliiminin drdnc evresidir. Eldeme
(1968) gre; Oval veya beyzi sofa olarak da
nitelendirilmektedir. Orta sofal plan tipi 18.yy dan
itibaren bata byk ehirlerde, ynetici evlerinde
yaplm daha sonra evresinde yaygnlam bir plan
tipidir. Bu plan tipinde bina kare veya kareye yakn
dikdrtgendir. Bu plana gre binann kelerine odalar
yerletirilmi, oda aralarna merdiven, eyvan, hale,
kiler, mutfak gibi servis mekanlar yerletirilmitir
(ekil 8 a,b).
Sofa nceleri drt kelidir. Daha sonra
keler pahlandrlarak sekizgen, okgen, oval ekiller
olumutur. Bu ekilde sofann korunakl olmas
evin iyi snmasn salam, odalar aras mesafenin
azalmas, plann toplu bir hale gelmesi dolaysyla
bata stanbul ve evresi olmak zere tercih edilen
bir plan tipi olmutur. Bu plan tipi byk ehirlerde
uygulanm olup, sofann ksz kalmasn engellemek
iin odalarn orta yerlerine eyvanlar konularak sofayla
btnleen mekanlar elde edilmitir. Orta sofal plan
tiplerinden, pahl sofal plan tipinin, i sofal plan tipine
gre belirleyici zellii eyvan saysdr. Bu plan tipinde
eyvan ve bir merdiven aral bulunmaktadr.
Oval sofal plan tipi, 18.yy da Barok akmnn
etkileriyle olumu olup, sofann tamamen oval veya
elips eklini ald bir plan tipidir. Ancak 19.yy da
Barok akm yerini Ampir akmna brakt iin
yaplarda bir sadeleme, erisel yzeylerde azalma ve
yap maliyeti daha az olan i sofal plan tipinin tekrar
tercih edilmesine neden olmutur.
a
b
ekil 8. Pahl sofal ev planna ait ideal tip (a), Oval
sofal ev planna ait ideal tip (b) (Eldem, 1968).
Figure 8. An ideal type of a house plan with a chamfered
anteroom (a), An ideal type of a house plan with
an oval anteroom (b) (Eldem, 1968).
4.2.Trk evinin cephe zellikleri

Trk evi umumiyetle bir katldr. Ancak zaman
ile kat adedi fazlalamtr. yle olmakla beraber, daima
esas kat tektir. Bu esas kat ise birka katl evlerde,
mutlaka en yukardadr. (Eldem, 1968). Evin bulunduu
arsann durumuna gre esas kat daha fazla k, hava,
gne ve manzara grebilmesi iin ykseltilmitir.
Zemin kat, oturmak iin kullanlmaz. Bu kat bahe
duvarlar ve binay tayan dikmelerden ibarettir. Evlerin
direkler zerine oturtulmas rutubetten korunmak iindir.
Zamanla bu zemin kat duvarlarla kapatlarak depo, ahr,
43
S. Glin Bozkurt
samanlk ve talk olarak kullanlmtr. Zemin katn

duvarlar, kargir ve penceresizdir. Daha sonralar zemin
kat ile ana kat arasna bir ara kat yaplmtr. Fakat bu
ara kat binann btn alann kapsamamakta bir ksmn
kapsamaktadr. Ancak ykseklii ana kattan biraz daha
alaktr. Ara katta bulunan odalar gnlk kullanm ve
klk odalar olarak nem kazanmtr (ekil 9). Bu katn
pencereleri daha kk ve az saydadr. ounlukla
ahap atkldr. 19.yydan itibaren bu ara katlar iyice
nem kazanm, ykseklikleri ve planlaryla ana kat
kadar ilev kazanmtr. Fakat yine de en nemli kat
nvan, st katn olmutur.
Evin cephe grnmn etkileyen etkenlerden
en nemlisi kmalardr. kmalar payandalarla alt
katlardan desteklenerek st katn sokaa doru
tamasn salayan mimari elemanlardr.
slamiyetle birlikte mahremiyet duygusunun
hakim olduu kapal yaam ekli 16.ve 17.yy dan
itibaren deimi ve da almaya doru meyletmitir.
Bylece kmalar ncelikle, ba odalarda yaplmaya
balanmtr. Daha sonra sokak tarafna gelen dier
odalara da yaplmaya balanmtr.
ekil 9. Trk evinde kat seviyesini gsteren kesit krokisi

(Bozkurt, 2009).
Figure 9.Section plan illustrating the floor level in
Turkish house (Bozkurt, 2009).
18.yy da srme pencerelerin kullanlmasyla
birlikte manzaradan ve ktan faydalanmak iin bina
cepheleri daha ok yrtlmtr. Evlerin cephelerinde
grlen testere dii (gnye) kmalarn olumasnn
nedeni ise; evin plannn arsaya uymamasdr. Bu
kmalar; plan tipiyle alakal olmayp, plan tipinin
araziye uydurulmasyla ortaya km bir plan tipidir.
18.yy a kadar yaplan evlerde fazla kma grlmemekte
ve evler daha derli toplu grlmektedir. Fakat 18.yy
da Barok akmnn etkisiyle evlerin cephelerinde
aydnlk ve ferahlk ihtiyacnn artmas cephelerin de
hareketlenmesini ve kmalarn artmasn salamtr.
44
Ayrca bu dnemde kma altlar ve saaklar eri

yzeyli, badadi sval yaplmaya balanr ve naklarla
sslenir. 19.yy da II. Mahmut zamannda Ampir slubu
etkisini gsterir. Bu slup plan, cephe ve sslemeye
sadelik getirir, eri yzeyler azalr. Cephelerde Toskan
slupta yarm gmme stunlar (pilastr), gen
alnlklar, daire ve dz kemerler, kabartma kilit talar
bazen svayla da yaplm bezemesiz ama iri silmeler,
emseler, rozetler, evresi nsal madalyonlar, turalar,
girlantlar, akant ve defne yapraklar, silahlar, bayraklar
ve mealelerle yaplan armalar, mzik aletleri, vazolar
ve iekler Ampir slubunu belirleyen zelliklerdir.
Ahap atk, sval veya ahap kapldr. kmalar
azalm, saaklar daralm ve ahap kaplanmtr. Ahap
yap adeta kagir bir mimariyi taklit eder (Gnay, 1998).
4.3. Trk evinde kullanlan malzeme ve

uygulanan teknikler
Trk evinin yapmnda ana tayc strktr
malzemesi ahap olup, dolgu malzemesi olarak da
kerpi kullanlmtr. Kerpicin ana malzemesi killi
toprak olmakla birlikte iine saz ve kamn da katld
gnete kurutulmu kerpiten duvarlar oluturulmutur
(zer, 2006).
Zemin kat kagir yani ta malzemeden olup,
aralarnda ahap hatllar yer alabilir. Ta, yap
malzemesi olarak kullanlmakla birlikte, iilii zor
bir malzemedir. Deme ve tavanlar ahap kaplama
olmakla birlikte baz evlerde eyvan zeminleri lime
tabir edilen pimi toprak karolar ile kapldr (H. ve F.
Yrekli, 2005). Har ise; ta, kerpi, tula gibi yap
elemanlarn tutarak birleik bir yap oluturmay salar.
Kerpi ve tulann yap malzemesi olarak kullanld
blgelerde balayc olarak kullanlan amur, ilk
kullanlan hartr (zer, 2006).
ve d duvarlar kire badanaldr. Pencere
nndeki kafesler, parmaklklar ve el ykama yerleri
ahaptr. Zemin kat taban sktrlm toprak olup st
katlarda ahaptr.
obancaoluna (2007) gre; yresel mimarinin
balca rneklerini oluturan geleneksel ahap ev yap
sistemleri ana balkta ele alnmaktadr.
1-Ahap Yma Sistemi; Aacn doal halde
veya ilenerek yatay bir dzende birbiri stne konmas
ve kelerinin geme teknii ile birletirilmesidir.
2-Ahap Karkas Sistem; Temel veya yma
(ta, kerpi, ahap) sistem zerine ahaplarn atlarak
tayc bir sistem oluturmasdr.

3-Karma Sistem; Farkl yap sistemlerinin bir
arada kullanlmasdr.
Yap malzemesi olarak ahabn apraz
kuaklar eklinde kullanlmas salamlk ilkesinin bir
gstergesidir (ekil 10). Ayn ekilde pencere ve kma
strktrlerinde de ahap dikmeler kullanlarak atk
boluklar kerpile doldurulmutur.
ekil 10. Pencere boluu, cumba ve kmalarn

strktrel ilikisini gsteren rnekler, skilip
(H.ve F. Yrekli, 2005).
Figure 10. Examples illustrating the structural relation
between the window bay, the oriel window and
the corbels, skilip (H.ve F. Yrekli, 2005).
Sra pencereler arasnda da ahap dikmeler
kullanlarak pencere-strktr ilikisi salanmtr.
kmalarn bulunduu duvarlarda ahap payandalar
bulunmaktadr. Ocan bulunduu duvarlar; zeminden
st kata kadar uzanan kaln duvarlarn iinde yer alr.
Ocak ve dolaplar bu duvarlar oyularak oluturulur.
4.4. Trk evinde oda

Geleneksel Trk evi tasarmnda balca etkenin
fonksiyon ile ondan kaynaklanan gereksinmeler olduu
ve bu gereksinmelerin byk bir ksmnn odalardan
karland bilinmektedir (ngralp 1984; A.
Mutludan). Bu yzden Trk evini biimlendiren en
nemli e odadr. nk; Trk evi plan tiplerinde oda,
tek bana bir yaam birimi olabilmekte, fakat odann
olmamas evin varlk nedenini ortadan kaldrmaktadr.
Oda daima kendi bana bir varlk, bir btndr (Eldem,
1987).
Trk evinde oda, atalarnn yaad adrla
zdetir. Nasl ki adr, yaama birimi olarak btn
ihtiyalar gidermeye ynelik bir yaama birimiyse,
oda da ayn zelliklere sahiptir. Odann plan ve
i dzenlemesi tipik olup her evde ayn zellii
gstermektedir. Yani oda, yaamla ilgili olarak oturma,

dinlenme, yemek hazrlama, yemek yeme, snma
ve yatma ihtiyalarn karlayabilecek bir donatya
sahiptir (ekil 11).
Odann ekli prensipte drtgen olup, drtgene
yakn dikdrtgen de olabilmektedir. Eer binann arsaya
gre konumu odada drtgen oluumunu engelliyorsa,
kmalarla st katlarda bu drtgen form yakalanmaya
allmtr.
ekil 11. Geleneksel Trk ailesinin yaam tarznn

yanstld bir oda grnm (ngralp,1984).
Figure 11. A view from a room reflecting the life style of
a traditional Turkish family (ngralp, 1984).
Trk evi odalarnda, kareye yakn dikdrtgen
formun istenmesinin nedeni tefrite sabit elemanlarn
kullanlmas ve bu elemanlarn duvara bitiik
olmasndan kaynaklanmaktadr.
Odalar arasnda ilevsellik asndan pek fark
yoktur. Odalar, ilevleri ayn olsa da evin planndaki
yerine gre farkl isimler almlardr. Sofann etrafnda
dizilirken keye gelen odaya ke oda, boyut olarak
byk olan odaya da ba oda denilmektedir.
Odalara seki alt veya pabuluk denilen bir
n mekandan girilmektedir. Seki alt veya pabuluk
yklk ve giri kapsnn nnde uzunca bir geit
eklinde yaplrd (Eldem, 1987) (ekil 12). Asl oday
tekil eden ksm sekiliktir. Sekilik, seki altndan bir
basamakla ykseltilmi iki veya taraf sedirlerle
evrili olan oturma alandr.
45
S. Glin Bozkurt
balamtr. Bata stanbul olmak zere odalarda, i

mekan dzeni deierek, batdan gelen eyalar ve
mobilya kullanm yaygnlamtr. Bu deiikliklerin
sonucu eski i mekan dzeni, yava yava nemini
yitirmi ve deimeye balamtr.
Bu almada oday oluturan donat elemanlar
ve mekan geleri alt grupta incelenmitir. Bunlar; Kap,
dolap ve yklkler, ocaklar, pencereler, tavanlar, sedir
ve deme olarak ele alnmtr.
4.4.1. Kap
ekil 12. Trk evinde odann seki alt ve seki st
grnm, Safranbolu (Kkerman, 2007).
Figure 12. View from below and over the threshold
of a room in a Turkish house Safranbolu
(Kkerman, 2007).
Ancak 19.yy a gelindiinde odalarda i dzen
asndan birtakm deiiklikler olmaya balamtr.
Seki alt, seki st kot fark kaybolmaya balam duvar
yzeyindeki hcre ve gzenekler ortadan kalkm,
kaplar pahl kelerden alnm ve ift kanatl kap
uygulamalar artm, kap stndeki kemerler azalm;
tavan rtleri byk konak ve zengin evlerinde badadi
kubbe ve badadi hac tonoz eklinde uygulanmtr
(Kahraman, 1997).
Oda duvarlarnn bir veya ikisinde yklk ve
dolaplar, sokaa veya baheye bakan ksmnda sra
pencereler bulunmaktadr. Pencereler manzaraya
hakim olan yne doru alak ve mahremiyeti salamak
iin kepenkli yaplmaktadr. Oda duvarlarn boydan
boya dolaan yerden 1,5 ila 2 m ykseklikte olan
sergen veya terek ise odann kullanm alannn st
snrn belirlemektedir. Oturma eleman olan sedirler
da dnk duvar ve pencere kenarlarna yaplarak
odann ortas bo braklmaktadr. Ocak stlmas
ve yemek yaplmas iin yaplm olup, odann bir
duvarnda yer almaktadr.
Odann genilii karlkl oturan insanlarn
hal ve hareketlerini seslerini rahat duyabilecekleri bir
mesafe olan 3-5m snrn amamaktadr. Mekanda
yer alan kap, raf ve pencere gibi elemanlar insan
boyutlarn gememektedir.
Odalarn en grkemli ksmlar tavan, hal,
deme ve yklk ksmlardr. Tavan ve yklk ksm
sslemeleri ahap iiliinin en gzel rnekleridir.
Odalarn demesi ise olduka renkli ve zengindir.
19.yy la birlikte Avrupadan gelen mimari
akmlarn da etkisiyle Trk evi zgn halini yitirmeye
46
Oda kaplar tek kanatl olup, al yn oda

iine dorudur. Kap aldnda duvara dayanr. Oda ii
mahremiyetinin salanmas ve oda ssnn korunmas
amacyla giriler ounlukla keden yaplmaktadr.
Oda kaplarnn genilii 80cm, ykseklii
ise 150cmdir. Sofa tarafndan kemer, pervaz ve ta
eklinde bir balk kullanldnda, kapnn ykseklii
daha da artmaktadr (ekil 13).
18.yydan itibaren kaplar, oda pencereleriyle
bir birlik oluturmak zere ortak raf altnda tutulur ve
nemlerini biraz kaybederler.
ekil 13.Trk evinde oda kaps ve kap kanatlarnn

kurulu asndan temel zellikleri (Kkerman,
2007).
Figure 13.Room doors and the basic features of door
leafs in terms of construction in a Turkish house
(Kkerman, 2007).
Barok ve Ampir dekorlaryla, kaplarn zerlerine
spraporta yani stlkler ilave edilir. Kemerleri ortadan
kalkar (Eldem, 1987). Bylelikle kap ykseklikleri 2
myi bulur.
ift kanat ancak gayet nemli binalarda yaplr.
Bazen tek kanadn ortasna bir bini konulmak suretiyle
iki kanat tesiri verilmek istenir. 19.yydan itibaren
iki kanatl kaplar gittike daha fazla, odann nemi
gzetilmeden uygulanr (Eldem, 1987).
4.4.2. Dolap ve yklkler

Dolap ve yklkler, odada bulunan eyalarn
depolanmas ve korunmas amacyla yaplmtr
(ekil 14). Dolaplar odann birden fazla duvarnda
yer alabilir ve ykseklikleri odann tavan yksekliiyle
balantldr. Dolap ve yklkler genellikle, odann
seki alt denilen ksmnda yaplmaktadr. Kap kasas
dolapla birlikte yaplr ve kap aldnda dolap iine
yerlemesi iin bo bir alan braklr. Odann faydal
kullanm st snrn, terek veya sergen dediimiz raf
belirler. Dolap st snr bu raf boyundadr. Bu zellik
her evde ve her odada standarttr, deimez. Doal
olarak dolaplarn alt ksmlar daha ok kullanlr.
Yksek tavanl odalarda, dolabn bittii st snr
tavana kadar uzatlarak nne direklikler konularak
ya da kapatlarak zel boluklar elde edilmitir. Barok
akmnn etkili olduu dnemlerde dolap kapaklar,
ar ilgi ve zenle sslenmitir. Bylece dolaplarn
dekoratif zellikleri daha ok n plana kartlmtr.
Daha nce odann ne kadar ilevsel bir yaama
birimi olduundan bahsedilmektedir. Bu ilevsellii
salayan en nemli unsurlardan biri, dolap ve
yklklerdir. Yatma vakti geldiinde dolaplarda katl
bulunan yatak ve yorganlar serilerek, yemek yenilecei
zaman karlan sini ve sofrayla odann fonksiyonu bir
anda deimektedir.
ekil 14. Trk evinde dolap ve yklk rnei,

Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Figure 14. An example of a closet and a large closet
for bedding in a Turkish house, Safranbolu
(Bozkurt, 2009).
Ykanma ilevi iinse; dolaplarn iinde yaplm
zel guslhaneler bulunmaktadr. Guslhane ya ocan
yaknndaki dolaba ya da yan odann ocana yakn
yaplarak ierisinin scak tutulmas salanmaktadr.
Sadece oturulacak ve su kab koyulacak boyutlardadr
(ekil 15).
Dier bir pratik zm ise; Trk evine zg
dolaplarda uygulanan dnme dolap tr. Harem ve
selamln duvarna dik olarak yerletirilen bu dolap bir
eksen zerinde dnerek haremdeki kadnn grlmeden
selamlktaki erkeklere bir eyler sunmasn salar (ekil
15).
ekil 15. Trk evinde dolap ii guslhane ve dnme

dolap rnei, Safranbolu (Bozkurt,2009).
Figure 15.An example of a bathing cubicle in a closet
and a wheeling closet in a Turkish house,
Safranbolu (Bozkurt,2009).
Ayrca bu dolaplarda sadece yatak, giysi
saklanmamaktadr. Mutfak iin gerekli olan kaplar, silah,
leen, havlu, atlarn koum takm da saklanmaktadr.
Tembel delii veya kavukluklara ise deerli eyalar
konulmaktadr. Bu raflar son zamanlarda rokoko
tarznda sslenmitir.
Eski rneklerde dolabn kesinlikle tanmlanm
bir ilevi vardr. Bu nedenle kuruluunda gereksiz
biimsel davranlar ve zen yoktur. Temel ama belirli
ara ve gereci iinde bulundurmaktr. Daha sonraki
rneklerde, ak alanlarn, deerli ara ve gereci ak
sergilemek iin dzenlenmi boluklara dnt
grlyor (Kkerman, 2007).
Yklk dolabnn ortasnda ya da yan tarafnda
ieklik denilen ksmlar vardr. iekliklerin yan
taraflarnda erli gruplar halinde takegzler yer
alr. Yklklerin bulunduu duvarda dolap, yklk ve
hcreler bir btn oluturacak ekilde dzenlenmi olup
sadelik ve fonksiyonellik daha ok n plana kmtr.
19.yy dan itibaren yklk duvarnn ortas
kertilerek bu ksmlara manzara resmi yaplmas
yaygnlamtr.
47
S. Glin Bozkurt
4.4.3. Ocaklar
Trk evlerinde ocak, oda dzenine ve ilevine
gre ekillenmitir. Odann stlmas ve gerektiinde
yemein piirilmesi amacyla duvar iine tuladan
yaplm, yarm daire eklinde bir yapdr. zerinde
duman ekmek iin bir klah vardr. Buna ocak
yama veya davlumbazda denir. Davlumbazlar
ahap veya aldan yaplrlar. Al davlumbazlar zerine
kalplama tekniiyle bitkisel ve natrmort sslemeler
yaplmtr (ekil 16). Ahap davlumbazlar ise ahap
iiliinin en gzel rnekleri olan simetrik bitkisel
motiflerin kullanld davlumbazlardr.
ekil 17. Trk evinde 19.yy da ocan kapatlarak

sobann kullanlmaya baland rnek,
Figure 17. An example illustrating the closed furnaces
and the beginning of the use of stoves in Turkish
houses, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
4.4.4. Pencereler
ekil 16. Trk evinde ocak rnei (Szen ve Eruzun,

1992).
Figure 16. An example of a furnace in a Turkish house
(Szen ve Eruzun, 1992).
Zengin evlerde ve ba odalarda ocak,
ilevselliinin yan sra estetik bir grevde stlenmitir.
Ocak genellikle yklklerin arasnda yer alr. 19.yy.dan
itibaren Anadoluda ocan yerine Pe ad verilen
bir soba kullanlmaya balanmtr. (ekil 17 19.yy da
kullanld varsaylan bir soba rnei).
48
Trk evinde pencerenin nemi boyutsal

zelliklerinden kaynaklanmaktadr. 19. yyn ortalarna
kadar pencereler iki katl olarak yaplmtr. Alt
pencerenin boyutlar daha byk ve yaln olup alp
kapanabilen, ahap kapaklara sahiptir. st pencere
ise daha kk boyutta olup, zenli ve hareketsizdir.
Bu tutum odann st evresinin simgesel bir deere
kavuturulmas olarak yorumlanmaldr. Ya da yine
byk zen gsterilerek oluturulan tavan kaplamasnn
zenginletirilmi bir k olgusu ierisinde alglamak
isteine balanabilir (Kkerman, 1988).
Trk evinde pencere boyutlar dier btn mekan
elemanlar gibi insana gre ve onun en rahat kullanmn
salayacak biimde ayarlanmtr. Tepe pencereleri
dndaki oda pencereleri, yaklak orannda, 80 cm
geniliinde ve 120-150 cm yksekliindedir. Ge
dnemlerde ve daha ok byk evlerde, bu ller
maksimum 100cm genilik ve 200 cm ykseklie kadar
artmtr (Kahraman, 1997).
Trk evinde oda oluumunu etkileyen nemli
etken pencerenin yerden yksekliidir. nk Trk
evinde mobilya yoktur. Bada kurulup veya diz
klerek oturulan yerden, manzarann grlebilmesi
iin pencere ykseklii buna gre ayarlanmtr. Ayrca
pencere nne gelen korkuluklar ve parmaklklarn
boyu da gr asn engellemeyecek yksekliktedir.
Alt pencerelere hangi tarihte cam kullanld
tam olarak bilinmemektedir. 16nc yzylda alan
caml kapaklar nadirdi. Bunlarn yerinde som ve

aynal kapaklar vard. st pencerelerin daima caml
yaplabilmi olmalarnn sebebi burada kullanlan
camlarn kk ebatta olmalar ve basit iirme teknii
ile imal edilebilmelerinden trdr. Bununla beraber
17nci yzyl sonlarna kadar pencere kanatlarndaki
camlar verilmi bir ly amamlardr. Caml kanatlar
uzun mddet daha pahal yaplara ve byk ehirlere
zg kalmtr. Anadolunun birok ehirlerinde hatta
19ncu yzyla kadar alt pencereler camsz braklm ve
yalnz kapaklarla kalmtr (Eldem, 1987). Bu durum o
blgenin ikliminin lman olmasyla da alakaldr. 17.yy
evlerinde tepe pencereleri byk ebatta olmalarna
ramen alt pencereler daha ksa tutulmu fakat cam
retiminin boyutlarnn artmas sonucu, st pencere
boyutlar klm fakat 19.yy a kadar vazgeilmeyen
bir eleman olarak kalmtr.
Srme pencereler ise 17.yy sonunda grlmeye
balam 18.yy da yaylmaya balamtr (ekil 18).
Balarda sadece kklerde grlen bu pencere tipi
zamanla btn evlerde grlmeye balamtr.
ekil 19. zmitten 200 yllk bir tepe penceresi rnei

(Kkerman, 2007).
Figure 19. An example of a 200 year old abat-jour from
zmit (Kkerman, 2007).
4.4.5. Tavanlar
Trk evinde en ok zenilen ve sslenen ksm
tavandr. Bunun nedeni yapnn d grnmndeki
sadelie ramen, evin iinde sslenmi estetik yzeyler
grme isteidir.
Tavanlar ahap kirileme zerine, tahta
kaplanarak yaplr. zerinde oluturulmak istenen
desene gre ince ubuklarla eitli motifler yaplr.
Bu ubuklarla kenarda ereve veya ortada gbek
oluturabilir (ekil 20).
ekil 18. Trk evinde tepe penceresinin en kk

formu ve ahap kapakl srme pencere rnei,
(Kkerman, 2007).
Figure 18. The smallest form of an abat-jour in a Turkish
house and an example of a sash window with a
wooden cover, (Kkerman, 2007).
st pencereler 19.yy da en asgari boyuttadr.
Bu pencereler ilik ve dlk olmak zere iki ksmdan
oluur. Dlklara daha sade desenler uygulanrken
iliklere daha renkli desenler uygulanmtr. Uygulanan
desenler o dnemin zelliklerini yanstr. Ahap bir
ereve iine al kaytlarla geometrik ve bitkisel
desenler uygulanmtr. Genellikle tepe pencerelerinde
renkli cam kullanlmaktadr (ekil 19).
ekil 20. zenli bir yapda karelerle ve gbekle

gerekletirilen tavan kaplamas ve oda tavan
ilikisi (Kkerman, 2007).
Figure 20. A ceiling covering in an elaborate building
formed with a centerpiece and square parts and
the room-ceiling relation (Kkerman, 2007).
En adi tavanlar pasallardr. Daha zarifleri
ince ubuklarn ortogonal veya diyagonal ynlerde
kareler oluturmasyla yaplr. Bunlara ili tavan
denir. Tavanlar ince bir bordr ve pasal veya ili
orta ksmdan ibarettir. Klasik Osmanl tarznda ok
49
S. Glin Bozkurt
rastlanan bir tipte, ubuklar gen ve altgenlerin

kombinezonundan tekil edilen bir desen olutururlar.
ift ubuklarla yaplan diyagonal desen ise daha
ziyade Barok ve Ampir slubunda uygulanmtr.
Barok tarznda ubuklarn kvrml ve oymallar da
uygulanmtr. Ampir slubunda eitli ekilde ilenmi
geni pasal tavanlar tercih edilmitir (Eldem, 1987).
Tavan sslemesi evlere ve odalara gre
deimektedir. Ayn zamanda tavan oluumunu,
demedeki seki alt ve seki st kot farkll da
etkilemektedir. Tavan dzenlenirken bu kot farkllna
gre dzenlenmektedir. Odalarn tavan plannn drtgen
veya drtgene yakn dikdrtgen olmasnn nedeni
odann kendi i blntlerinden gelen biimin tavan
etkilemesidir. Arazi koullarnn tavan plannda drtgen
olmasn engelleyen bir durum varsa o zaman merkezde
en uygun kare veya dik al form oluturularak, kenar
ksmlar merkezin etkisini destekleyecek ekilde
sslenmektedir.
Teknik ve uygulama asndan tavanlarda
kndekari teknii (geme sistemi ile kk tahtalarn bir
araya getirilmesiyle oluturulan teknik), oyma teknii
(ahap yzeyin zerine derin oymalar yaplarak motifler
yerletirilmesi), boyama teknii (a boyas kullanlarak
eitli renklerde ve ekillerde sslemeler yaplmas)
ve kalem ii teknii (ahabn zerine kaynam bezir
ya ve macun srlerek yzeyin dzletirilmesi ve a
boyalaryla eitli renk ve ekillerde motifler yaplmas)
eklinde uygulanmtr. (ekil 21). Tavanlar olduka
renkli ve zenli sslenmilerdir.
olmu ve bir sre bu ekil devam ettirilmitir. Ampir

tarznda daha sade ve az farkl renk kombinezonlar
tercih edilmitir (Eldem, 1987). 18.yy da ise Avrupa
akmlarnn etkisiyle bir kurdeleyle balanp buket
yaplan ve vazo iine konulan S ve C kvrml
iek dallar ve deiik kaplara yerletirilen meyve
resimleri yaplmtr. 19.yy a gelindiinde tm bu
desen kompozisyonlar yerini etraflarnda tm yzeyi
kaplayan iek motifleri olan madalyon iindeki resim
ve armalar almtr (Kahraman, 1997).
4.4.6. Sedir ve deme

Trk evinde oturma birimi olan sedir genellikle
pencere nlerine yaplm ve Trkn oturma ekline
gre tasarlanmtr. Sedir, odann yanlarna ekilerek
orta alan amaca uygun olarak bo braklmtr. Yap
ahap, ta, kerpi veya ta karm olabilir ama odann
kuruluunda sedirin yeri asla deimez. Sedir odann
byklne gre iki tarafnda olabilecei gibi
tarafnda da olabilir.
Sedirler genellikle yapya bal olarak ve tayc
demeyle birlikte zmlenmitir. Malzeme olarak
genellikle ahap seilmitir. Sedirler 75cm eninde 35cm
yksekliinde yaplmaktadr. Oturabilmeyi salamak
iin demenin st yumuak rt ile kaplanmaktadr.
Sedir, yaslanma yerlerinde ayn boyutlarda olan arkalk
yastklar ve ilemeli rtlerle, oturma yerlerinde,
yumuak minderler ve makad rtleriyle bir btn
oluturmaktadr.
Ancak 19.yy la birlikte deien sanat akmlar
ve yaam kltr bata stanbul ve byk ehirler
olmak zere mobilya kullanmnn yaygnlamasna
ve sedirlerin ilevini yitirmesine neden olmutur.
4.5. Trk evinde sofa
ekil 21. zenli bir yapda kalem ii tekniiyle yaplm

bir tavan rnei, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Figure 21. An example of a hand-carved ceiling in an
elaborate building, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
18.yy a kadar kuvvetli ve kontrasl renkler
tatbik edilmi, kubbe ve gbek ksmlarna ou
zaman altn tezhib yaplmtr. Baroklama ile renkler
de pastellemi, sathlar ince iek tasvirleriyle
bezenmitir. Bundan sonra degrade renkler moda
50
Sofa odalar aras ilikinin saland ortak

bir alandr. Odalarn birbiriyle balantlar olmayp
direk sofaya alrlar. Bu durum Trk evini, Avrupa
evlerinden ayran en nemli zelliktir. Sofann nemi
evin plann ve biimini etkilemesinden kaynaklanr.
Sofa deiik kompozisyonda yer almaktadr. D,
i ve merkezi sofa (ekil 22).
Onsekizinci yzylda konutlar krsal yaamn
gerekliliklerinden uzaklap daha kk sahalarda daha
kentsel zevklerle yaplmaya balannca, daha ok sayda
oda yaplmaya balanlmtr. Odalar ya daha uzun bir
hayat boyunca sralanm, ya da klm bir hayat
evresinde sralanmlardr (Kuban, 1995). Odalarn

farkl sofalarn etrafnda toplanma ekliyle, farkl ev
tipleri vcuda gelmitir (Eldem, 1987). Onsekizinci ve
Ondokuzuncu yzyl evlerinin byk blm birinci
katnda oda bulunan Hayatl Evlerdir. Hayatlar
daha sonra kapatlm ve sofa olmulardr (Kuban,
1995). Ayrca sofa geit ve odalar aras balanty
salamasnn yan sra bir toplant yeri ve ev halknn
her trl merasimine tank olduu bir yerdir.
ekil 23. Trk evinde ara kata inen bir merdiven rnei,
Bursa (Kkerman, 2007).
Figure 23.An example of a staircase to a mezzanine in
a Turkish house, Bursa (Kkerman, 2007).
ekil 22. Trk evinde d sofa rnei, Ktahya

(Kkerman, 2007).
Figure 22. An example of an exterior anteroom in a
Turkish house,Ktahya (Kkerman, 2007).
Sofann bir dier nemi de katlar arasndaki
balanty salamasdr. Balanty salayan en nemli
birim merdivendir. Merdivenler, sofann yerine gre
darda veya kat iinde uygun bir yerde yer alr. 18.
yya kadar genellikle tek kollu yaplmtr (ekil
23). 18. yydan nce dner ve gizli merdivenler
kullanlmamaktadr. Merdiven sahanlklar olduka
dardr. Ancak 18.yydan sonra merdiven sahanlklar
genilemi ve planda daha byk yer tutmutur.
Merdiven kenarlar direkler ve camekanlarla
kaplanmtr. ki, kollu ve dner merdivenler nadir
grlr. Ancak 19.yy da baz kk ve konaklarda
grlmektedir (ekil 24). Bu dnemde taradaki
evlerde kollu merdivenler grlmese de merdiven
sahanlar geniletilerek merdivenin nemi daha ok
ortaya kartlmtr.
19.yyn ortalarna doru konak ve saray
merdivenleri binann ortasna alnm, etraflar
galerilerle evrilmitir. Bu arada orta sahanl
kol arasnda askda olanlar da yaplmtr ki, bunlar
marifetli merdivenolarak tannmtr (Eldem ,1987).
ekil 24. Trk evinde dner merdiven rnei, Safranbolu

(Bozkurt, 2009).
Figure 24. An example of winding stairs in a Turkish
house, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Sofada geit ve dolam dnda oturmaya
ayrlm yerler de vardr. Bu oturma yerleri zamanla
zelleerek, sofadan belli bir ekilde ykseltilerek,
ayrlmtr. Bu zel oturma yerleri eyvan, kk, sekilik
ve tahttr (ekil 25).
ekil 25. Safranboludan ykseltilmi eyvan rnei

(Bozkurt, 2009).
Figure 25. An example of a raised eyvan in Safranbolu
(Bozkurt, 2009).
51
S. Glin Bozkurt
Ge dnem Trk evlerinde sofa uzants

olan eyvanlarn bir ksm kapatlarak odalara
dntrlmtr (ekil 26).
ekil 26. Trk evinde odalar aras eyvann kapatlarak

odaya dntrld bir rnek, Safranbolu
(Bozkurt, 2009).
Figure 26. An examples of an eyvan between the rooms
which had been closed and turned into a room,
5. Safranbolu lesinin Yapsal Olarak

Tarihsel Geliim Sreci
Tarih boyunca Safranbolunun yerlemeye konu
olmasnn nedenleri corafi konumunda aranmaldr.
Hi kukusuz su kaynaklarnn zengin olmas, ziraat
ve hayvanclk yaplmasna elverili ortam ve savunma
asndan uygun konum Safranbolunun tarihsel sre
ierisinde daima yerleilen bir yer olmasna zemin
hazrlamtr (Hacsaliholu, 1995) .
Antik alarda Safranboluya Paflagonya
denilmi ve bu tarihten itibaren Safranbolunun,
tarihsel geliim sreci izlenebilmektedir. Yerleme
tarihi ok eskiye dayanan Safranbolunun Paleolitik
alarda yerlemeye konu olduu belirtilmektedir.
Bugn bile ehrin evresinde yer alan tmlsler
blgenin yerleme tarihinin hi de yeni olmadn
gstermektedir. Safranbolu tarih boyunca birok defalar
el deitirmi ve farkl ynetimlerin egemenliinde
kalmtr (Hacsaliholu, 1995).
Blgede ilk oturanlar Etilerin rkdalar
Gasgaslarla balayan el deitirmeler, tarihi mcadeleler
iinde Etiler, Dorlar, Paflagonyallar, Kimerler,
Lidyallar, Perslerle devam etmi Kapadokyallar,
Pontuslar, Galatyallar, Bitinyallardan sonra RomaBizans dnemi yaanm, Seluklu beylikler ve Osmanl
52
dneminden gnmze gelinmitir (Hacsaliholu,

1995).
Safranbolu, son Candarolu beylii zamannda,
Fatih Sultan Mehmetin istilas sonucunda Osmanl
mparatorluu topraklarna dahil olmutur. 1460 ylnda
imparatorluk dnemi balam ve tarihinin en parlak
devrini yaamaya balamtr.
Safranbolu tarihsel adan nemli blgeden
olumaktadr: ar, Kranky ve Balar. ar
kesiminde ticaret merkezi hari Mslmanlara ait
mahalleler yer almaktadr. Rum aznlk, Kranky
denilen ksmda yer alr. Burada dini inan ve sosyal
yaantnn konutlara yansmas gze arpar. rnein;
Rum konutlar dorudan sokaa alrken, Mslman
evlerinde baheden geilerek konuta girilir. Balar
kesimi ise ar ve Krankydeki ticaretten elde edilen
art gelirle oluturulmu yazlk konutlardr.
Safranbolunun tarihi ehir dokusu iinde
yer alan meskenler, yapl dneminin tarihi, sosyal,
ekonomik ve kltrel zelliklerini yanstrlar.
Meskenlerin temel ekillerinde gelenek, grenek,
psikolojik, etnik, tarihi ve ekonomik faktrlerin tesiri
yannda, blgeden blgeye deien ve o blgenin
karakterini oluturan corafi faktrlerinde etkisi
byktr. Bu bakmdan Safranbolunun tarihi ehir
dokusunda yer alan meskenlerin corafi evreye en iyi
uyan ve bulunduu evrenin etkisini tayan meskenler
olduunu syleyebiliriz (Hacsaliholu, 1995).
6. 19.yy Safranbolu Evlerinde Mekan

Kurgusu
6.1.Safranbolu evlerinin plan zellikleri
Safranbolu evlerinin yapsn etkileyen unsurlar;
iklim, kltr, aile yaps ve sosyo-ekonomik yapdr.
Evlerin tipolojisini belirleyen en nemli unsur ise;
kalabalk aile yapsdr. Doal olarak evlerde; oda says
artm ve plan tipleri buna gre ekillenmitir. Bylece
bir sofa etrafnda dizilmi olan odalar yerine, karlkl
odalarn yer ald ve odalar aras simetrinin grld
plan tipleri gelimitir. Safranbolu evlerinde de st kat
ortak yaam kat olarak en nemli kattr.
Plan zellikleri, odalarn sofa etrafnda
dizilmesiyle olumutur. Odalarn zellikleri ayn olup,
pek az deikendir. Sofa evin eklini belirleyen deiken
zelliklere sahip bir yapdadr. Sofann odalar arasndaki
konumuna gre deiik plan tipleri olumutur. 1979
ylnda Bulduk yapt almada Safranboluda
rastlanan sofa ekillerini yle snflandrmtr;

-D sofal, bir ucu odal
-D sofas L seklinde
-D sofal, bir eyvanl
-D sofal, iki eyvanl
-D sofal, eyvanl
- sofal, yz eyvanl
- sofal, iki yzl
-Orta sofal, pahl keli ve drt eyvanl (Yurdakul,
2007)
Esas alnan bu snflandrmaya gre Safranboluda
grlen evlerin plan tipleri; D sofal, i sofal ve orta
sofal plan tipi olarak snflandrlmaktadr. Gnay
(1998) ise; sofa ekillerini; D sofalar, ke sofalar
ve orta sofalar olmak zere grupta ele almaktadr.
Buna gre sofa ekillerini esas alarak plan tipleri
3 grupta incelenmektedir: D sofal, i sofal ve orta
sofal plan tipi.
D sofal plan tipine odalarn, sekilerin ve

kklerin eklenmesiyle farkl plan tipleri elde edilmitir.
Bunlardan en yaygn olan ke sofal plan tipidir.
D sofal, bir eyvanl plan tipinin ucuna bir oda
eklenmesiyle olumutur.
Ke Sofalar; Safranbolu evlerinde sk grlen
bir plan tipidir. Sofaya oda kaps, merdiven ve
abdestlik koridoru almaktadr (ekil 28). sofal
ve orta sofal plan tipine gei zellii gsteren bir
sofa tipidir.
6.1.1. D sofal plan tipi

Odalarn, sofann bir tarafnda dizilmesiyle
olumutur. Sofann evresi ak olup, st at ile
kapldr.
D yzlerin pencere yksekliine kadar olan
blm daraba, onun st muabak ile kapldr
(Gnay, 1998). Muabak, hayat veya sofann n ve
havasn ald ahap kafesten yaplm bir kepenktir.
Bu aklklarda cam yer almaz. Sofann bir ucunda
birka basamak ykseltilmi bir oturma alan vardr.
Bu mekana sekilik denir. evresi korkuluklu bu
sekilerde dolap ve kahve oca yer alabilir Tavan
genellikle kaplamaszdr. atnn kuruluu grlr
(Gnay, 1998) (ekil 27).
ekil 28. Safranboluda ke sofal plan tipi rnei,

Rait bey ba evi st kat plan (Bozkurt, 2009).
Figure 28. An example of a plan with a corner anteroom
in Safranbolu, plan of the upstairs of Rait Bey
vineyard house (Bozkurt, 2009).
6.1.2. sofal plan tipi

Sofa evin merkezinde olup, drt kesinde
odalar yer almaktadr. Karnyark plan tipi olarak
da bilinen bu plan tipinin iki yz eyvanl veya yz
eyvanl olan plan tiplerine de rastlanmaktadr. Katlar
birbirine balayan merdiven odalar arasnda yer alr
(ekil 29, ekil 30).
ekil 27. Safranboluda d sofal evlerin son rnei,

Kabaklar ba evi (Gnay, 1998).
Figure 27.The latest example of houses with exterior
anterooms in Safranbolu, the Kabaklar
vineyard house (Gnay, 1998).
53
S. Glin Bozkurt
ekil 29. Safranboluda i sofal plan tipi rnei,

Kaymakamlar kona orta kat sofas (Bozkurt,
2009).
Figure 29. An example of a plan with an interior
anteroom in Safranbolu, the mid stairs anteroom
of the Kaymakamlar mansion (Bozkurt, 2009).
merdiven, abdestlik veya kiler yer alabilir. Odalara

pahl kelerden girildii gibi sofa uzants olan
eyvanlardan da girilmektedir (ekil 31, ekil 32). Bu
plan tipinde simetri grlmektedir. Zemin kat ve orta
katlarda eyvan ve odalarda kma grlmemektedir.
Ancak st kat eyvan ve odalarnda kmalar yer alr.
Orta sofal evlerde kmalar d yze paraleldir (Gnay,
1998). Safranboluda sofa tavan eyvan tavanndan
daha yksek ve daha zenle yaplmtr. Bu nedenle
orta mekan daha merkezi grnr.
Genellikle orta sofal plan tipi, zengin ve byk
evlerde uygulanmtr (Hacsaliholu, 1995).
ekil 31. Safranboluda, Asmazlar kona st kat sofas

(Bozkurt, 2009).
Figure 31. The upstairs anteroom of the Asmazlar
mansion, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
ekil 30. Safranboluda i sofal plan tipi rnei,

Kaymakamlar kona orta kat sofas plan (Plan:
Gnay, 1998).
Figure 30. An example of a plan with an interior
anteroom in Safranbolu, plan of the mid stairs
anteroom of the Kaymakamlar mansion (Plan:
Gnay, 1998).
6.1.3. Orta sofal plan tipi

Safranbolu konaklarnda sk grlen bir plan
tipidir. Sofa evin merkezinde olup drt kesinde odalar
yer alr. Orta sofal planda ev en toplu ve korunakl bir
tarzdadr (Hacsaliholu, 1995).
Oda aralarnda sofann uzants olan eyvanlar
yer alabilir. Eyvan dediimiz bu uzantlarn says
drde kadar kabilir (Gnay, 1998). Eyvanlarda
54
ekil 32. Safranboluda, Asmazlar kona st kat sofa

plan (Bozkurt, 2009).
Figure 32. Plan of the upstairs anteroom of the Asmazlar
mansion in Safranbolu (Bozkurt, 2009).
6.2. Safranbolu evlerinin cephe zellikleri

Safranbolu evlerinin sokak yanndaki duvar,
sokan doal izgisini izlemektedir. Bu duvar ayn
zamanda bahe duvarnn devam niteliinde olup, evi
sokaktan ayrr.
Ev ii mahremiyeti n planda olduu iin zemin
kat ta duvarl olup, penceresizdir. Bu kat evin temelini
oluturur. Orta kat bir gei kat olup, st kat hazrlayan
bir kat zellii tar. Orta kat plan ya alt katn planna
ya da st katn planna gre uyarlanmtr. Baz evlerde
de orta kat yaplmamtr. Ykseklik olarak orta kat,
st kata gre daha alaktr. Pencereleri de daha kk
ve az saydadr. Zemin kattan farkl olarak duvarlar
ahap atkldr.
st kat ise asl varlmak istenen sonutur. Ana
plan st katta uygulanmtr. st kat, dier katlara gre
daha yksek tavanldr. Bu katta cephe; zemin katn
ztt olarak, ahap atkl ve bol pencerelidir (ekil 33).
Bu katta istenen plan tipine ulaabilmek, doayla ve
manzarayla iliki kurabilmek iin sokaa veya baheye
doru kmalar yaplmtr. Payandal kmalar ile
cephe kurulular, sokan doal izgisini izlemekle
beraber, Trk evi zelliinin sonucu olarak ritmik bir
sokak dokusu da oluturmaktadr.
Safranbolunun ukurdaki yerleme alanlarnda,

vadinin yamalarna doru yaylan meskenler, eimin
etkisiyle n ve arka cephelerinde bir ykseklik fark
bulunmaktadr (ekil 34). Ayrca bu tarz kk ve
fazla eimli arsalar zerinde yer alan meskenlerin
zellikle eime bal olarak deiik seviyelerde girileri
bulunmaktadr. Bu giriler n ve arka cephede yer alarak
farkl amalarla da kullanlma imkan tanmaktadr
(Hacsaliholu, 1995).
ekil 34. Arazinin eimine gre konumlandrlm

Asmazlar ba evinin kesit grnm, Safranbolu
(obancaoolu, 2007; M.S.G.S.. Restorasyon
arivinden).
Figure 34. Cross sectional view of the Asmazlar
vineyard house located in accordance with the
slope of the land, Safranbolu (obancaoolu,
2007; M.S.G.S.. from archive restoration).
6.3. Safranbolu evlerinde kullanlan

malzeme ve uygulanan teknikler
ekil 33. Asmazlar ba evi cephe grnm, Safranbolu

(Bozkurt, 2009).
Figure 33. Front view of the Asmazlar vineyard house,
Bu kmalarn zellii bitiik evin manzarasn,
doayla kucaklamasn engelleyecek boyutta deildir.
Bu nedenle; Safranbolu evleri doaya ve insana saygl
olma zelliini tayan Trk evinin karakteristik
rneklerini tamaktadr.
Safranbolu evlerinin ana yapm malzemesi

ahaptr. Blgede aacn bol bulunmas en nemli
etkendir. Yapm yntemi olarak da ahap atk sistemi
yaygn olarak uygulanmtr. Bu yapm yntemi
adrdan sonra uygulamada en ok tercih edilen yapm
yntemidir. Temelden balayarak, zemin ve st kata
kadar izlenen yapm aamalarnda grlen malzeme
ve uygulama teknikleri u ekilde tanmlanmaktadr:
Temel; Salam zemin bulununcaya kadar kazlr.
Genellikle bu derinlik 100-150 cm kadardr. En altta iri
temel talar atlr. stne amur har konulur. Temel
genilii 80-100 cm kadardr. Temel duvar su basman
seviyesi olarak 100cm ye kadar yerden ykselir ya da
btn zemin kat boyunca devam eder (Grfidan, 2007).
Zemin Kat; Ta ve amur har ile rlr. Ta
duvarlar arasnda ahap hatllar yer alabilir. Ahap
hatllar, 60-70cm arayla dikine dikmelerle balanr.
55
S. Glin Bozkurt
Hatllar duvarda 1m arayla yaplr. Zemin katta hayat

ile ahr ayran ve aa yukar evin ortasndan geen
duvara bel duvar denir. Bu duvara nem verilir at
yk bu duvara kadar iletilir (Grfidan, 2007).
st Katlar; Ahap atk sistemi st katlarda
uygulanr (ekil 35). Evlerin zemin kat st ahap
atk ile kurulur ve Safranboluda ahap atk dzeni
rnek olabilecek kalitededir. Bu dzene yedane denir.
Yedane aalar iin gknar tercih edilir. Bu aalarn
kalnl 10-12 cm dir. Deprem yklerini nlemek
amacyla kelerde yanlamalar vardr. Dikmeler ise
tabana ivi ile balanr. Dikme aralklar 20-40cm
arasdr. Daha eski evlerde ise 45-70cm arasndadr
(Grfidan, 2007).
ekil 36. Safranboluda yeni dneme ait bir atk

yntemi (Gnay, 1998).
Figure 36. In the Safranbolu a method of frame belong
to the new term (Gnay, 998).
ekil 35. Yap strktrnn tamamen gsterildii bir

cephe grnm, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Figure 35. A front view illustrating the full structure
of the building, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Pencere yanlarna her zaman omuz denilen
dikmeler konur. ki pencere arasna da bir dikme rastlar.
kmalar alttan ay bacaklar ile desteklenir. Byk
aklkl hayat tavan kirileri de iki yandan ay baca
ile pekitirilir. Yanlamalarn tabana oturan ucunda
kertmeler vardr. Ay bacaklar, artrma tabanna ve ta
duvar iindeki hatla ya da taa kertmelerle oturur. atk
aralar eski rneklerde kerpicin klcna rlmesiyle
doldurulmutur. Daha yeni rneklerde kfnk ta ile
ya da yedane ta denilen 10cm apnda kk talar
atknn d yzne tahta kalp aklarak ieriden harla
rlr (Gnay, 1998) (ekil 36).
56
Dolgu yapldktan, pencereler takldktan,

pervazlar akldktan sonra amur harla i ve d cephe
kaba svas yaplr. Bu sva 2-3cm kalnlndadr. Daha
sonra ince sva yapmak iin sndrlm kire 15-20
gn bekletildikten sonra ktk zerinde satrla kylan
ktk (kendir) ile kartrlr. Kum katlmaz. Yzeyde
bulunan amur harcnn (kaba sva) kurumas beklenir.
Kuruduktan sonra ktkl kire harc (ince sva) demir
mala yardmyla i ve d cephe yzeyine 3-5mm
kalnlnda uygulanr. Badanas ise yalnzca kirele
yaplmaktadr. ine hibir katk konulmaz (Grfidan,
2007). Duvar yzeyi biti svas olarak Safranboluda
zel bir karm kullanlmaktadr. Yrk Ky
Sipahiolu Kona sahiplerinden Ali Rza Tuncann
(2009) szl ifadesine gre; Duvarlarda yumurta ak,
kei kl, kil, kire ve zeytinya kullanlmtr. Ve
bu yzden i mekan duvar yzeyinin gnmz saten
boyasna benzer nitelikte olduunu sylemektedir.
Dolgu malzemesi olarak kullanlan kerpi;
doada ok kolay bulunan toprak ve saman karmnn
sktrlmasndan elde edilmektedir. Ta; zemin kat,
kap kemerleri, konsollar, ocak talar, kap n binek
ta olarak kullanlmaktadr. Ahap; yap strktr ve i
mekan donat elemanlarnn oluturulmasnda en fazla
kullanlan yap malzemesidir.
zellikle kmalarn, pencere boluklarnn
ve at saaklarnn oluturulmasnda ahabn nemli
bir yeri vardr. Ayrca i ortamda nem kontroln

iyiletiren ahap; atk sisteminin uygulanmasna
da elverili bir malzeme olmasndan dolay yapya
esneklik kazandrmaktadr. Ahap malzemenin kolay
ilenebilen bir malzeme olmas sanat akmlarnn
uygulanabilmesine de imkan vermitir.
stanbul ve evresinde uygulanan Barok ve
Ampir gibi sanat akmlarnn yansmas olarak, erisel
hatlarn ahaba uygulanmas sonucu, gen alnlklar,
S ve C kvrmlar, daire ve dz kemerler, iri
silmeler gibi yapsal ve estetik farkllklar Safranbolu
evlerinde de grlmektedir.
6.4. Safranbolu evlerinde oda

Safranbolu evlerinde de evin en nemli gesi
odadr. Her oda bir aileyi barndracak niteliklere sahiptir.
Bu zelliklerinden dolay odalarn nitelikleri ayn olup
pek az deikendir. Sadece ller deimektedir.
Orta kat odalar daha ok gndz oturmaya
ve gnlk ileri yapmaya ayrlm odalardr. st kat
odalar, misafirlere, yeni evlenmi gelin ve oula
ayrlm odalardr. Bir ok evde byklk, yn ve
dzenleme asndan baz odalar klk oda olarak
kullanlmaktadr. Buna benzer ayrcalkl bir oda olarak
erkein misafirlerini arlad selamlk blmnde
veya merdivene yakn olan bir yerde selamlk odas
bulunur.
Safranboluda erken dnem evlerde odalar ikiye
ayrlmtr: Hizmet alan olan seki alt ve bu ksmdan
bir basamak ykseltilmi kemerli bir aralkla ayrlm
seki st ksm. Bu odalara kapdan girildiinde; giri iki
blm olup iki kere yn deitirmektedir. Mahremiyet
duygusu n planda olduu iin, sofadan odalara
dorudan girilmemektedir. Kapdan girince birinci
ksmda bulunan yklk ve dolaplarn paravanyla
karlalr. Bu ksmn tavan biraz daha alaktr.
Daha sonra doksan derecelik bir dn yapldnda
kemerli bir aralkla ayrlm olan ikinci ksma girilir. Bu
ksmn tavan daha yksektir. Bu karmak giri oda ii
grn engeller. Odann ikinci ksmnn kapya bakan
yznde dolap ve raflar yer alr. Odaya bakan yznde
ise ieklik ve oymalar bulunur. Fakat ge dnem
evlerinde seki alt ve seki st kot farkll ortadan
kalkmakta, odalara giriler daha ok pahl kelerden
veya sofann uzants olan eyvanlardan yaplmaktadr.
Odalara pahl kelerden veya eyvanlardan girilmesi
oda ii mahremiyetinin salanmas iindir (ekil 37)
ekil 37. Gkolu konann ba odas plan

grnm, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Figure 37. The guest room plan of the Gkolu
Safranbolu evlerinde odalarda ilk gze arpan
zellik, oda i mekan donatlarnn insanlarn rahat
kullanabilecei boyutlarda olmasdr. Bu boyutun
st snrn raf veya sergen belirler. Kap, pencereler,
dolap ve yklkler bu snrn altnda yer alr. Baz az
kullanlan eyalar bu snrn stnde yer alan dolaplarda
saklanr. st ksmda ise tepe pencereleri ve dolaplarn az
kullanlan ksm yer alr. zetle bu yatay snrn alt ksm
gnlk iler iin kullanlmakta, st ksm ise daha ok
grsel amal kullanlmaktadr. Yatay snra ara dikmeler,
pencere pervazlar, kap kasas gibi dey balantlar
kurulmutur. Ancak 19.yy la birlikte tepe pencerelerinin
asgari boyutlara inmesi veya tamamen kalkmas sonucu
st ksmn simgesel deeri azalmtr (ekil 38).
ekil 38. Safranbolu evlerinde oda dzeni Kaymakamlar

kona ba odas (Bozkurt, 2009).
Figure 38. Room layout in Safranbolu houses, the guest
room in the Kaymakamlar mansion (Bozkurt,
2009).
57
S. Glin Bozkurt
Safranbolu evlerinde oda plan kare veya kareye

yakn dikdrtgendir. Oda ykseklikleri st katta 3m yi
geer, orta katta 2,3-3,0 m arasndadr.
Bu almada Safranbolu evlerinde de oday
oluturan donat elemanlar ve mekan geleri alt grupta
incelenmitir.
Bunlar; Kap, dolap ve yklkler, ocaklar,
pencereler, tavanlar, sedir ve deme olarak ele
alnmtr.
6.4.1. Kap
Oda kaplar insan boyunda olup, ieriye doru
almaktadr. Kap ve evresindeki elemanlar, odann
btn eleriyle birlikte zmlenmitir. Kap kanad
eski rneklerde olduka sade olup, dz tahtalarn
yatay kuakla balanmasyla olumutur. En ok
grlen kap modelleri aynal ve tablal olanlardr.
a
b
c
ekil 39. Safranbolu evlerinden kemerli (a), tek (b) ve
ift kapl (c), kap rnekleri, Asmazlar ba evi
ve Asmazlar kona (Bozkurt, 2009).
Figure 39. Arched (a), single (b) and double door (c)
room door samples from houses in Safranbolu,
The Asmazlar vineyard house and the Asmazlar
mansion (Bozkurt, 2009).
Kapnn, odann iine bakan yz dikdrtgen
olup sofa yzndeki st pervaz bir ss kemeri biimini
almtr. Bu kemer ahaptan olup, simgesel bir zellik
gstermektedir (ekil 39a). Sofa yznde kap
ynden pervaz ve altta da eikle snrlandrlmtr.
19.yy la birlikte kap stlerinde ss kemeri eklinde
yaplan pervazlarn kullanm azalm, daha basit
iiliin kullanld tek kapl kanatlar yaplmtr
(ekil 39b). Konak ve kklerde ise; ift kanatl kap
modellerine rastlanmaktadr (ekil 39c).
58
6.4.2. Dolap ve yklkler

Dolaplar; yatak, yorgan harici eyalarn
konulduu yerlerdir. ift veya tek kanatl olabilir.
Derinlii yklklere gre daha azdr. Yerden 6080cm yksekten balar ve sergene kadar devam
eder. Alt ksmlar da dolap olarak kullanlr. Bunlarn
bazlarna odun konur. Bu dolaplar ounlukla oda
girilerine ve ocak yanlarna yaplr ve bu dolaplara
buhar denir (ekil 40b). Mutfak veya kilerdeki
dolaplara ise mutfak kaplar ve yiyecekler konur.
Yklkler ise odada, uyumak iin gerekli olan yatak
ve yorgann sakland geni dolaplardr (ekil 40a).
Derinlii yaklak olarak 75-90cmdir. Genilik ise
130-150cm kadardr. Yklklerin yerden ykseklii de
60-80cmdir. Genellikle ift kapldrlar. Yklklerin
iinde guslhane (dolap nitesi iinde banyo yapmak
iin ayrlan ksm) bulunur. Yklkler genellikle girite
ve ocak duvarna yakn yaplrlar.
Dolap ve yklklere bal zellemi baz
blmeler vardr. Bunlar; Musandra, Oymalar, ieklik
ve Sergendir.
Musandra: Dolap ve yklklerin st ksmnda
dolaplarn sergen dzeyinden sonras ak veya kapal
dolap eklinde yaplr. Bu bolua musandra denir
(ekil 40c).
Oymalar: ounlukla ocan yannda veya
dolap yanlarnda dey eksen zerinde erli gruplar
halinde yaplm stleri kemerli zel blmelerdir (ekil
41b).
ieklik: Duvar iindeki girintiler olup, plan
ibkeydir. Altnda da doru taan ahap bir raf
bulunur. Genellikle iekliin yannda oymalar yer alr.
ieklikler genellikle 18.yy sonlarnda Barok akmnn
etkisiyle yaygnlamaya balamtr (ekil 41a).
Sergen: Pencere ve kap yksekliinde oday
epeevre dolanan, genilii 12-15cm olan ahap bir
raftr. Sergen, bir ss nitelii tamasnn yan sra oda
iinde kullanlabilir alann st snrn da oluturur.
Sergen mutfakta daha geni olabilir. Sergen kullanm
19.yy da tepe pencerelerinin asgari boyutlara inmesi
veya hi kullanlmamas sonucu kullanlabilir st
ksmn snr olan sergenin nemini yitirmesine neden
olmutur.
yamak zerinde, yarm koni biiminde ahap bir klah

bulunur. Klah ve yamak yedi dilimden oluur. Yamak
sergen yksekliinde olup, klah bunun zerinde yer
alr. Klahn sivri ucu tavana kadar ykselebilir. Yamak
ucu ssl ve oymaldr (ekil 42).
a
b
c
ekil 40. (a) Safranbolu evlerinden dolap-yklk, (b)
buhar, (c) musandra rnei (Bozkurt, 2009).
Figure 40. (a) Closet- large closet for bedding in
Safranbolu houses, (b) buhar (c) example of
a sideboard (Bozkurt, 2009).
a
b
ekil 41. (a) Safranbolu evlerinden ieklik, (b) ocak
yan oyma rnei (Bozkurt, 2009).
Figure 41. (a) Window boxes in Safranbolu houses, (b)
an example of an engraving beside the furnace
(Bozkurt, 2009).
6.4.3.Ocaklar
Odann bir yaama birimi olmasndan dolay,
snma ve yemek piirme ilevini gerekletirmek
iin her oda da bir ocak yer alr. Ocan bulunduu
duvar dier duvarlara gre daha kalndr. Bunun nedeni
ocan atelik ksmnn geni tutulmas ve s yaltmnn
salanmas iindir. Duvar kalnl 80-100cm olup,
ta veya kerpiten olabilir. Ocan bulunduu ksm
odaya doru dikdrtgen veya kenarlar yuvarlatlm
dikdrtgen olarak knt yapmaktadr. Ocan girinti
ksm atelik ksmdr. Ocan iki yannda koltuk ta
ad verilen ve ocakla sediri birbirinden ayran bir ksm
bulunur ki bu da ocaktan srayan kvlcmlara engel
olmak iin yaplmtr. Sedir eer ocak duvarnda devam
ediyorsa ocak ykseklii sedirle ayn kotta yer alr.
Ocak yannda dolaplar, yklkler, st ste erli
oymalar yer alr. Safranboluda ocaklar biimlerine
gre eitlendirilir. Bunlar;
Klahl ocaklar: Bu ocaklar, en eski ocak
rneklerindendir. Ocan davlumbaz ksmnda ahap
ekil 42. Emirhocazade ba evi oymal klahl ocak

rnei, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Figure 42. Engraved furnace with a cone in the
Emirhocazade vineyard house, Safranbolu
(Bozkurt, 2009).
Oymal Ocaklar: Ahap olan davlumbaz ocak
duvarndan 15-20 cm kma yapar. Davlumbaz st
sergenle ayn yksekliktedir. Alt dairesel ekilde
kemerlidir. Kemerin alt kenar oymal ve ssldr.
Davlumbazn yzeyinde tek ya da iki sra oyma yer
alr (ekil 43).
ekil 43. Rait Bey ba evi tek sra oymal ocak rnei,
Figure 43. An example of a single line engraved furnace
in the Rait Bey vineyard house, Safranbolu
(Bozkurt, 2009).
59
S. Glin Bozkurt
ieklikli Ocaklar: Bu ocaklar kire sval

ve ta ocaklardr. Bu ocaklarda klah yerinde sval
bir alan vardr. Bu alann evresi kitabeli ve ortas
ssldr. Bu tr ocaklar Barok etkisi tar. Ge dnem
ocaklarndandr (ekil 44a, b).
19.yyn ikinci yarsnda bata byk ehirlerde
olmak zere Safranboluda da soba kullanm
yaygnlamaya balamtr. Bylece ocan ilevi
azalm ve davlumbaz stne soba bacas almtr
(ekil 44c).
Sobann 19.yy sonunda 20.yy banda
Safranboluya geldiini syleyebiliriz. Evlerde soba
iin baca olmamas, soba borusunun ocak bacasna
balanmas da bunu kantlar ve evlerin sobaya gre
yaplmadn gsterir (Gnay, 1998).
a
b
c
ekil 44. (a) Gkolu kona ve (b) Sipahiolu
kona iekli ocak rnei, (c) Ocan ilevini
yitirmesine ve soba kullanmna bir rnek,
Asmazlar Kona (Bozkurt, 2009).
Figure 44. (a) The Gkolu mansion and (b) example
of a flowery furnace in the Sipahiolu mansion,
(c) An example for the use of stoves and the
disuse of furnaces, the Asmazlar Mnasion
(Bozkurt, 2009).
6.4.4. Pencereler
ikilik ksmn oluturur. Alt ksmda alan kanatlar

sedirde oturan kiinin kolayca ap d dnyayla
balant kurmasn salar. st kanatlar aldnda ise
odann havalandrlmas salanr. Bu pencere dzenei
temizlii de kolay olduu iin tercih edilen bir dzenek
olmutur. Alan kanatlar ereveye bal mandallarla
kapatlr (ekil 45a). Gvenlii salamak iin pencere
nlerine parmaklklar yaplmtr.
Tepe pencereleri ise alt pencerelerden kk
olup, almazlar. ki ksmdan oluurlar. Odann iinde
bulunan ksma ilik dta bulunan ksma dlk
ad verilir. Bu pencereler aldan yaplmtr (ekil
45b). Tepe pencereleri alt sra pencerelerde caml
erevenin olmad zamanlarda uygulanmtr. nk
iklimin msait olmad zamanlarda alt pencereler
kapatldnda aydnlanma bu pencereler tarafndan
salanmaktadr.
Ancak 19.yy la birlikte gelien teknoloji byk
boyutlarda cam retilmesini salamtr. Bu nedenle
alt sra pencerelere caml erevelerin kullanlmasyla
birlikte tepe pencereleri nemini yitirmi veya asgari
boyutlarda kullanlmtr. Ayrca bu dnemde eyvan
ve sofa pencereleri de dnemin mimari akmlarndan
etkilenmitir. Ampir akmnn etkisiyle eyvan ve
sofalarda yarm daire silme kemerli pencerelerin yere
kadar indii grlmektedir (ekil 45c).
Safranbolu evlerinin pencereleri ktan,

gneten faydalanmak, tozdan, rzgardan korunmak
ve doaya almak iin ok kullanl bir tasarm
rneidir. Bu nedenle Safranbolu evlerinde pencere
okluu dikkat eker. Erken dnem Safranbolu
evlerinde de pencereler; tepe pencereleri ve alt sra
pencereler olmak zere iki kademeli yaplmtr. Alt
sra pencerelerin ykseklii sergen altndan balar
ve sedir yastnn st ksmnda biter. Bu pencereler
duvarda eit aralklarla yer alr. lleri genellikle 6570 ve 120-140 cm dir. Caml ereveler iki yana alan
kanatlara sahiptir. Alt katta alan ksm pencerenin te
birlik ksm olup, stte alan ksm ise pencerenin te
60
c
ekil 45. (a) Safranbolu evlerinde kanatl pencere, (b)
tepe penceresi, (c) sofa-eyvan penceresi rnei
(Bozkurt, 2009).
Figure 45. (a) Casement windows in Safranbolu houses,
(b) abat-jour, (c) example of an anteroom-eyvan
window (Bozkurt, 2009).
6.4.5. Tavanlar
Safranbolu evlerinde de tavan en nemli
elerden biridir. Erken dnem evlerinde tavan iki
ksmdan oluur. Bunun nedeni alt rt dediimiz
demenin de iki kademeli oluudur. Oda girilerinin,
yani seki alt diye tabir edilen yerin tavan, daha alaktr.
Seki st denilen ve asl kullanlan mekann tavan
ise daha yksektir. Genellikle odalarda tekne tavan
grlr. Odalarn tavan planlar kare veya kareye
yakn dikdrtgendir. Baz evlerde odalarn kare veya
dikdrtgen olmad durumlarda ise tavan plannda en
uygun kare plan uygulanmtr. Yanlarda kalan alanlar
ise merkezi destekleyecek nitelikte tasarlanmtr.
Merkezi ksm geometrik desenlerle, daire veya
okgen formlarla sslenmitir. Tavan sslemeleri evlere
ve odalara gre deimektedir. Ba oda tavanlar her
zaman daha zenli yaplmtr.
Safranboluda en yaln tavan biimi tahta
aralarnn pasalarla rtlmesiyle elde edilir (Gnay,
1998). Tavan tahtalar duvara paralel veya apraz
aklabilir. Bu uygulama da bile eitlilik salanmtr.
Farkl ynlere talar aklmasyla farkl geometrik
desenler elde edilmitir.
Tekne tavanlar badadi zerine sva yaplmasyla
oluur. ift katl ve geme kk paracklardan yaplan
tavanlarda ceviz aac ok kullanlmtr. Birinci kat
tavan zerine talarla tutturulan bu ceviz paralar
geometrik bir bezek yaratrlar (Gnay, 1998). (ekil 46ab). Ayrca, ahap yzeye oyma tekniinin uygulanmas
veya kndekari teknii de tavanlara uygulanmtr.
19.yy la birlikte odalarda, seki alt ve seki st
kot farkllnn kaybolmasyla birlikte tavanlarda da
iki kademeli tavan oluumu terk edilmitir.
a
b
ekil 46. Safranboluda Mmtazlar ve Sipahiolu
kona tavan rnei (Bozkurt, 2009).
Figure 46. Ceiling samples from the Mmtazlar and the
Sipahiolu Mansions in Safranbolu (Bozkurt,
2009).
Ge dnemde yaplan evlerin bir ksmnda sofa

tavanlar tekne tavan olup, eyvan tavanlarna gre daha
yksek yaplmtr. Bu uygulama sofann daha merkezi
ve egemen olduunu gstermek iindir (ekil 47).
ekil 47. Asmazlar kona tekne tavanl st kat sofasnn

grnm, Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Figure 47. View from the upstairs anteroom with a
caisson ceiling in the Asmazlar mansion,
6.4.6. Sedir ve deme

Sedir, oda ve sofada genellikle pencere
kenarlarna yaplmtr. Sedirin ykseklii yerden
biraz yksektir. Trkn oturma biimine uygun bir
dzenek olup genilii 75-105cm dir. Yanlkla birlikte
ykseklii ise 35-45cm kadardr. Sedirin ykseklii
pencere yksekliine gre ayarlanmtr. Safranboluda
klk-yazlk ev uygulamas olduu iin evlerde fazla
eya kalabal yoktur. Bu yzden oturma eylemini
gerekletirecek olan sedir de eve bal ahap bir
dzenek eklinde yaplmtr. Sedirin zerine konan
kat yastk, minder ve rtler deikendir.
19.yy. ile birlikte odalarda, tepe pencerelerinin
boyutlarnn klmesi, veya hi kullanlmamas alt sra
pencerelerinin parapet seviyesinin ykselmesine neden
olmutur. Bu durumun sonucu olarak sedir seviyesi de
yerden ykselmitir.
6.5. Safranbolu evlerinde sofa

Safranboluda da evin tasarmn etkileyen ve
odalar birletiren en nemli ksm evin sofasdr. Odalar
61
S. Glin Bozkurt
sofaya alr (ekil 48). Ayrca sofann bir ucunda

merdiven, abdestlik-hela ve kiler yer alr. Evlerin orta
kat ve st kat sofalar birbirinden farkl olabilir. st kat
sofas orta sofalyken, orta kat sofas ke sofal veya i
sofal olabilir. Sofada yer alan eyvan oday bir yaama
birimi gibi ayrr. Bazen sofadan direkliklerle ayrlm
ve yerden bir basamak ykseltilmitir.
ekil 49. Selvili kkten dner merdiven, rnei,

Figure 49.Example of a winding stairs from the Selvili
ekil 48. Kaymakamlar kona st kat sofas ve

eyvanndan bir grnm (Bozkurt,2009).
Figure 48. A view from the eyvan and the upstairs
anteroom of the Kaymakamlar mansion
(Bozkurt,2009).
Safranboluda sofada yer alan merdivenler ok
yalndr. Genellikle dz kollu, ke sahanlkl ve L
eklinde olur. Dner veya kollu merdivenler byk
konaklarda grlr (ekil 49, ekil 50a). Merdivenler
bir yanda, duvar dier yanda ounlukla bir tahta perde
(daraba) ile snrlandrlmtr (Gnay, 1998). Daraba bir
nevi korkuluk gibidir (ekil 50b). Merdivenler ahap
basamaklardan oluur.
Hayattan orta kata kan merdivenler bir ta
sahanlk ya da birka ta basamaktan sonra ahap olarak
devam eder. Ayakkablar bu sahanlkta karlr. Buraya
pabuluk denir (Gnay, 1998). Merdivenin hayattan
klan ksmnda veya sofa ksmnda bir kap yer alr.
Bu hem gvenlik hem de s yaltm iin yaplm
bir uygulamadr. Merdiven stnde kalan boluk sofa
ksmnda birka basamak ykseltilerek yksek sofa
elde edilmitir (ekil 50c).
62
c
ekil 50. Asmazlar konandan kollu merdiven rnei
(a) ,Mmtazlar konandan daraba ile kapatlm
tek kollu merdiven rnei (b), Asmazlar ba
evinden merdiven st ykseltilmi sofa rnei
(c) (Bozkurt,2009).
Figure 50. An example of a three-flight stairs from the
Asmazlar mansion (a) an example of a fliers
closed with a board fence from the Mmtazlar
mansion (b) Raised sofa at the top of the
staircase in the Asmazlar vineyard house (c)
(Bozkurt,2009).
7. Deerlendirme ve Sonu
7.1. Bulgularn tablo ve snflandrmalarla
deerlendirilmesi
Safranbolu evleri mekan kurgusunu oluturan
donanmn biimlenii asndan geleneksel Trk
mimarisinin zelliklerini yanstmaktadr. Ancak
bakent zellii tamasndan dolay stanbul ve
Marmara blgesinde evler daha zenliyken douya
doru gidildike daha sade ve basit iilik kullanmna
rastlanmaktadr.
18.yy Barok akm ve 19.yy Ampir akmnn
etkileri cephe biimlenii ve plan dzeni dnda
i mekan sslemelerinde de grlmektedir. Bu
yansmalara Safranbolu evlerinde de rastlanmaktadr.
Bu amala 19.yy da Osmanl Konut Mimarisinde
Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri rneinde
rdelenmesi konulu alma plan tipleri ve mekan
kurgusunu oluturan yap elemanlar asndan
irdelenmitir.
almaya konu olan 18. ve 19.yy a ait
Safranbolu evlerinden 12 ev rnei; plan tipleri ve
yap elemanlar asndan incelenmitir (Tablo 2). Bu
evlerden 6 ev rneinin krokisi alnarak, ematik olarak
plan tipleri izilmitir. Bu evlerle ilgili olarak;

Plan tipi asndan Eldemin tespit ettii Trk evi
ve Buldukun tespit ettii Safranbolu evlerinin
plan tipleri ile karlatrmas yaplmtr.
Karlatrma sonucu bir snflandrma
ve snflandrmann gsterildii bir tablo
hazrlanmtr.

Mekan kurgusunu oluturan yap elemanlar;
a-Oda Demesi
b-Pencereler
c-Kaplar
d-Ocaklar
e-Merdivenler
f-Dolaplar
g-Sedir ve Tavan olmak zere snflandrlarak
incelenmi, balklar altnda ematik izim ve bulgular
ile dzenlenmitir.
7.1.1. Plan tiplerinin deerlendirilmesi

Trk evi plan tipleri Eldemin snflandrmasna
gre yaplm olup, 4 gruba ayrlmtr. Bunlar; Sofasz,
d sofal, i sofal ve orta sofal plan tipidir. Safranbolu
evlerinin plan tipleri ise, Bulduka gre yaplm olup,

d sofal, i sofal ve orta sofal plan tipi eklinde
snflandrlmtr. Bu plan tipleri, Eldemin yapt
plan tiplerine benzer zellikler tamaktadr. Ancak
Buldukun snflandrmasna gre sofasz ve oval
sofal plan tipine Safranboluda rastlanmad iin
snflandrmada yer almamtr (Tablo 1).
Sofasz plan tipi; Trk evinin en ilkel plan tipi
olup, odalar birbirine balayan sofa bulunmamaktadr.
Odalar yan yana dizilmi olup, odalara dardan
girilmektedir.
D sofal plan tipi; Bu plan tipinde odalar
arasnda simetri fazla grlmez. Plan serbest olup,
sofaya bal kk, seki, eyvan gibi uzantlar eklenerek
plan tipinde farkllklar elde edilmitir. Sra odal, ke
sofal, taraf odal plan tipleri de d sofal plan tipinin
alt gruplar iinde yer almtr. Safranboluda en sk
grlen d sofal plan tipi ke sofal plan tipidir. Sofa
evin kesinde olup, iki yannda odalar yer alr. Bu plan
tipine genellikle 18.yy ve 19.yyn erken dnemlerinde
rastlanr.
Yrk Kynde yer alan 119 adet geleneksel
nitelikli evden 83 adedi d sofal plan dzenine
uygun olarak ke sofal tipte ina edilmi olduu
grlmektedir (Bekiolu,2001). Safranboluda 18.yy
ve 19.yyn erken dnemlerinde yaplan Rait Bey ba
evi ve Asmazlar ba evinin ke sofal plan tipine uygun
olduu tespit edilmitir.
sofal plan tipi; Bu plan tipinde sofann iki
yanna odalar dizilerek sofa i de kalmtr. sofal
plan tipi oda saysnn artmas, ekonomik ve salkl bir
plan tipi olduu iin tercih edilen bir plan tipi olmutur.
19.yy da bata byk ehirler olmak zere Anadoluda,
d sofal plan tipinin yerini almtr. Ge dnemde
yaplan evlerde i sofal plan tipi, eyvanlarn karlkl
olarak yer almas, odalara pahl kelerden girilmesi
sonucu havari bir grnm almtr. Bu nedenle orta
sofal plan tipine benzer zellikler gstermitir.
Buldukun yapt plan tiplerine gre;
Safranboluda i sofal plan tipine Kaymakamlar kona
orta kat sofasnda rastlanmtr.
Orta sofal plan tipi; 18.yy sonlarnda Barok
akmnn etkisiyle olumu bir plan tipi olup, genellikle
byk ehirlerde grlen bir plan tipidir. 19.yy balarna
kadar bata byk ehirlerde, nfusun kalabalk ve
arsann deerli olduu yerlerde uygulanmtr.
Sofa nceleri drt keli olup, daha sonra keler
pahlandrlarak sekizgen, okgen ve oval bir hal almtr.
Oval veya beyzi sofa olarak da bilinen orta sofal plan
tipi, bu plan tipinin en gelimi eklidir. 19.yy da Barok
akm etkisini Ampir akmna brakmtr. Bu dnemde
63
S. Glin Bozkurt
stanbul ve evresindeki yaplarda bir sadeleme,

kmalarda ve eri yzeylerde bir azalma grlmtr.
Plan tipi olarak merkezi plan tipi (oval plan) ekonomik
nedenlerle terk edilerek, i sofal plan tipine tekrar
dnlmtr. Safranboluda bu plan tipinin belirleyici
zellii sofalarda eyvan saysnn 4e kadar kmasdr.
Odalara pahl kelerden girildii gibi sofann uzants
olan eyvanlardan da girilebilmektedir. Bu plan tipinde
simetri hakimdir.
19.yy da Safranbolu konaklarnda ska
grlen bu plan tipine Asmazlar kona, Gkolu
Kona, Muratolu Kona ve Kaymakamlar konann
st kat sofasnda rastlanmtr.
Tablo 1 ve Tablo 2 de grld zere

Safranbolu evlerinin plan tipleri, Trk evi plan tipi
zelliklerini yanstmaktadr. Esas alnan snflandrmaya
gre Trk evi ve Safranbolu evlerinin plan tiplerinde
d sofal ve i sofal plan tipinin farkl alt gruplar yer
almaktadr. Orta sofal plan tipinin en gelimi ekli olan
oval veya beyzi sofa ise; Safranboluda yapm aamas
zor ve ekonomik olmad iin uygulanmamtr.
Bu aklamalar dorultusunda Safranbolu
evlerinde uygulanan plan tiplerinin Eldemin
snflandrd Trk evi plan tipi zelliklerine uygun
olduu gzlenmitir.
Tablo 1. Safranbolu evlerinin plan tipi zelliklerinin, Trk evi plan tipi zelliklerini yansttna dair yaplan
karlatrmal snflandrmann yer ald tablo (Bozkurt, 2009).
Table 1. A table showing the comparative classification that prepared in respect of the plan type features of
Safranbolu houses reflect the plan type properties of Turkish house (Bozkurt, 2009).
64
Tablo 2.Safranboluda aratrlan evlerin plan tipleri ve yap elemanlaryla ilgili bulgularn deerlendirilmesi
(Bozkurt, 2009).
Table 2. The evaluation of findings related to types of plan and structural elements of houses that are searched
in Safranbolu (Bozkurt, 2009).
Pencereler
(Tepe Penceresi 1:Var
2:Yok
3:Ba odada var)
Kaplar (1:ift kanatl

2: Tek kanatl3: Kap
kemeri)
Ocaklar (1:Klahl,
2:Tek-ift sra oymal
3:iekli-tal)
Merdivenler (1:Tekiki kollu

2: kollu 3:Dner)
Dolaplar (1:Sade
2:lemeli)
Sedir (1:Var 2:Yok)
Tekne
Tavan
(1:Var 2:Yok
3:Oda girii ve sofada
var)
1-2
Asmazlar
Ba Evi
(1821)
2-3
1-2
Plan Tipi
(1:D sofa= Ke
sofa)
2: sofa
3:Orta sofa)
Evlerin genel
Grnm
Asmazlar
Kona
(1821)
Ev Ad
ve
Yapm Tarihi
Oda Demesi
(Seki alt ve Seki st
kot farkll 1:Var
2:Yok)
MEKAN KURGUSUNU OLUTURAN YAPI ELEMANLARI
Emirhocazade
Ba Evi (18.
yyn balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
KA
2-3
Deirmenciolu
Kona (19.yyn
balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
KA
2-3
Havuzlu Kk
(19.yyn
balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
KA
2-3
Raitbey Ba Evi
(18.yyn
balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
1-2
Kaymakamlar
Kona (19.yyn
balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
Gkolu
Kona
(19.yyn
balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
Muratolu
Kona (19.yyn
balarnda
yapld
sanlmaktadr.)
KA:Krokisi alnmad B:Belirlenmedi C: Haremlik ve selamlk eklinde ayrlmtr. Belirgin bir plan tipi yoktur.
65
S. Glin Bozkurt
7.1.2. Yap elemanlarnn deerlendirilmesi alan) ve seki st (kullanm alan) kot farkllnn
a. Oda Demesi; 19.yy Trk evi ve Safranbolu
evlerinin odalarnda grlen en nemli deiikliin
oday fonksiyon asndan ikiye blen seki alt (hizmet
kaybolmasdr (Tablo 1) (ekil 51a). Bu dnemde

odalara giriler mahremiyet n planda olduu iin,
daha ok pahl kelerden ve sofa eyvanlarndan
yaplmaktadr (ekil 51b,c)
ekil 51. 19.yy da Trk evi ve Safranbolu evlerinin odalarnda, oda girilerinin ve demeyi oluturan seki alt
ve seki st kot farkllnn deiimi (Bozkurt, 2009).
Figure 51. The change in the difference of elevation in the thresholds forming the room entrances and the
floorings in the 19th-century Turkish and Safranbolu houses (Bozkurt,2009).
b. Pencereler; Trk evi ve Safranbolu evlerinde
oda oluumunu en ok etkileyen yap elemanlarndan
biri de, penceredir. 19 yy a kadar tepe pencerelerine
rastlanrken (ekil 52a), daha sonra alt sra pencerelere
hareketli ve caml kanatlarn girmesiyle tepe pencereleri
fonksiyonunu yitirmitir. Bylelikle tepe pencereleri
klm veya tamamen kaldrlmtr. Ikl st
evreye ihtiyacn kalmamas tepe pencerelerinin ilevini

yitirmesine ve alt sra pencerelerin yerden ykselmesine
ve boyutlarnn uzamasna neden olmutur. ekil 52
de grld gibi 19.yy la birlikte pencereler, srgl
pencere, caml ereveli geni pencere ve sofalarda,
yarm daire kemerli, yere kadar uzanan uzun pencereler
eklinde yaplmaya balamtr.
ekil 52. Trk evi ve Safranbolu evlerinde pencere tiplerinin deiimi (Bozkurt, 2009).
Figure 52. The change in the types of windows used in Turkish and Safranbolu houses (Bozkurt, 2009).
c. Kaplar; Trk evinde ve Safranbolu evlerinde
kaplar yapya gsterilen zene gre deimektedir.
19.yy ncesi az zenli evlerde iki geni ahap tabla,
yatay ve apraz kuaklarla birletirilerek kap kanad
oluturulmaktadr (ekil 53a). Daha sonralar yapya
verilen nem dorultusunda kk boyutlarda
tablalarn kullanld ok blmeli aynal ahaplarla
kap kanatlar oluturulmaya balanmtr. 18.yy la
66
balayan Barok akmnn etkisi kap kanatlarnda da

grlmektedir. zellikle kap st pervazlarnda ss
kemerlerine rastlanmaktadr (ekil 53b). Fakat 19.yy
la birlikte yap ve donatlarda grlen sadelik, kap
st pervazlarnda da etkili olmu ve ssl kemerler
yava yava kaybolmaya balamtr (ekil 53c). Bu
dnemde ok nemli kk ve evlerde, ift kanatl
kaplar grlmektedir (ekil 53d).
ekil 53. Trk evi ve Safranbolu evlerinde grlen kap modellerinin deiimi (Bozkurt, 2009).
Figure 53. The change in the door patterns found in Turkish and Safranbolu houses (Bozkurt, 2009).
d. Ocaklar; Trk evi ve Safranbolu evlerinde ocak
oluumuna bakldnda; 18.yy Barok akmnn etkisiyle
ocaklarn ok zenle biimlendirildii grlmektedir.
Bu dnemde zellikle duvardan knt yapan klahl
ocaklar tek sra oymal ve ift sra oymal ocaklar ahap
ilemeciliine en gzel rnekleri vermektedir (ekil 54
a.b.c). Fakat 19.yyn ortalarna gelindiinde ocaklarda

neredeyse hi ahap kullanlmam iekli, ilemeli ve
ta ocaklar grlmeye balamtr (ekil 54d). Hatta
dnemin sonlarnda bu ocaklarda ilevini yitirerek
yerini dnemin pe ad verilen sobalarna brakmtr.
ekil 54. Trk evi ve Safranbolu evlerinde grlen ocak tiplerinin deiimi (Bozkurt, 2009).
Figure 54. The change in the furnace patterns in Turkish and Safranbolu houses (Bozkurt, 2009).
f. Dolaplar; Trk evinde ve Safranbolu
evlerinde odann nemine gre farkl dolap ekilleri
grlmektedir. Ba odann dolab daha ssl ve
grkemli iken gnlk oturma odas dolaplar daha
sadedir. Erken dnemde yaplan dolaplarda ilevsellik
n planda olup, basit bir iilik uygulanmtr
(ekil 55a). 18.yy Barok akmnn etkisiyle ilevsel

olmasnn yan sra sslenmi, ilemeli ve oymal
dolaplar yaplmaya balanmtr (ekil 55b). 19.yy da
dolaplarda bir sadeleme grlmekle beraber ssleme
nemini yitirmemitir. Ancak ilevsellik yine n
plandadr (ekil 55c).
ekil 55. Trk evi ve Safranbolu evlerinde grlen dolap tiplerinin deiimi (Bozkurt, 2009).
Figure 55. The change in the closet patterns used in Turkish and Safranbolu houses (Bozkurt, 2009).
67
S. Glin Bozkurt
g. Sedir ve Tavan; Batllama hareketlerinin

teknik ve sanatta meydana getirdii en nemli
deiimler 19.yy da yaanmtr. Pencere parapet
seviyelerinin yerden ykselmesi ve boyutlarnn
deimesi oda boyutlarn deitirmi, kl st
evreye ihtiyacn olmamas tavann alalmasna
neden olmutur.
Seki alt ve seki st kot farkllnn
kaybolmas sonucu tavanda da iki kademeli tavan
oluumu terk edilmitir. Sofa tavanlar eyvan

tavanlarna gre daha yksek yaplmaktadr. Tekne
tavan kullanmnn oda tavanlarnda yava yava terk
edilmeye balad grlmektedir.
Bu dnemde bat etkisi ile mobilya kullanm
yaygnlam, zellikle byk ehirlerde sedir kullanm
azalmtr. Mobilya kullanm sonucunda odaya tm
duvarlar boyunca devam eden ve sandalyalk ad
verilen bir silme yaplmtr (ekil 56).
ekil 56. 19.yy da Avrupa etkileriyle deimeye balayan Trk evinin sedir ve tavan oluumunu gsteren kesit
emalarnn karlatrlmas (Bozkurt, 2009).
Figure 56. The comparison of the cross sectional diagrams illustrating the ottoman and ceiling forms of Turkish
houses which had started to change in the 19th century as a result of European influence (Bozkurt,
2009).
Batllama etkileri Safranbolu evlerinin i
mekan kurgusunda da kendini gstermektedir. ki
kademeli tavan oluumu terk edilmitir. Sofa tavan
daha yksek olup tekne tavan yava yava terk edilmeye
balamtr. Pencere parapet seviyesinin ykselmesi
sonucu sedir seviyesi de ykselmitir Safranboluya
68
mobilyann girmesi daha ge bir dneme rastlamaktadr.

19.yy da Safranboluda oturma eleman olarak sedirden
tam anlamyla vazgeilmemi sadece yerden ykseklii
artmtr. Ancak ge dnemde yaplan baz konaklarda
sandalye, sehpa, ktphane ve dinlenme koltuu gibi
mobilyalarn kullanld da grlmektedir (ekil 57).
ekil 57. Sipahiolu konandan 19.yy a ait mobilya kullanmna dair rnekler (Bozkurt, 2009).
Figure 57. Examples for the use of furniture in the 19th century from the Sipahiolu mansion (Bozkurt, 2009).
Sonu olarak; yzyllardr yerleime konu olan
Safranbolu blgesinde yer alan geleneksel konutlarn
Trk evinin zgn niteliklerini tadn ve 19.yy a
ait sanat akmlarnn yaratt deiimin Safranbolu
blgesinde yer alan bu geleneksel konutlarn i mekan
kurgusunda da ksmen veya tamamen grld tespit
edilmitir. Bu alma kapsamnda 18. ve 19.yy a ait
olan 12 geleneksel konutun bu dnemin zelliklerini
kavramamz asndan yeterli olduu grlmektedir.
zellikle 19.yyn sonlarnda Safranboluda yer alan
bu geleneksel konutlarn i mekanlarnda grlen
yenileme ve batllama hareketleri, bata varlkl
evlerde olmak zere, plan tipi olarak; orta sofal plan
tipinin tercih edilmesi, yap elemanlar olarak;
kollu ve dner merdivenlerin kullanm, ocan
ilevini kaybetmesi yerine soba kullanm, pek ok
batl mobilya paralarnn (masa, koltuk, sehpa,
komodin gibi) kullanlmaya balamas ile dikkati
ekmektedir. Bu mobilyalar genelde gsteri
iin alnmasndan dolay, selamlk blmnde
bulunmakta, haremlik blmnde ise geleneksel
usuller srdrlmektedir. Bu dnemdeki konut
donatlarndaki deiimler, oturma, yatma, yemek
yeme gibi eylemlerin biimsel olarak batl usullere
yaklamaya balamas ve mekanlar tanml hale
getirecek zellemi ilevlerin belirlenmesi sonucunu
dourmutur.
Safranbolu blgesi birok uygarla ev
sahiplii yapm bir blge olarak farkl yzyllarn
farkl mimari zelliklerini de yanstmas asndan bir
kltrel miras olma zellii tamaktadr. Bu zellikleri
arasnda 19.yy n Bat etkisinde biimlendirilmi
geleneksel konutlar da yer almaktadr.
Yzyllardr geleneksel Trk kltrnn en iyi
ekilde yanstld bu konutlarn zgn niteliklerine
uygun olarak korunmas ve gelecek nesillere
aktarlmas ortak bir grev olarak kabul edilmelidir
Acknowledgements
Bu alma .K.. Fen Bilimleri Enstits,
Mimarlk ve evre Tasarm Anabilim Dal,
Mimarlk Programnda Yksek Lisans Tezi
olarak Prof. Dr. Ouz Ceylann danmanlnda
hazrlanmtr.
References
Arseven, C. E., 1984. Trk Sanat. Cem Yaynevi,
stanbul, sf:58.
Bekta, C., 1996. Trk Evi. Yap Kredi Yaynlar,
stanbul, sf:14, 24, 30.
Bekiolu, ., 2002. Safranbolu Yrk Ky Tarihi
evresinin Peyzaj Planlamas. Yksek Lisans
Tezi, Ankara niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, Ankara, sf:92.
obancaolu, T., 2007. Trkiyede Ahap Evin
Blgelere Gre Yapsal Olarak ncelenmesi
ve Restorasyonlarnda Yntem nerileri.
Doktora Tezi, M.S.G.S.., Fen Bilimleri
Enstits, stanbul, sf:3, 8, 19, 72.
Eldem, S. H., 1968. Trk Evi Plan Tipleri. T Mim.
Fak., Bask Atlyesi, stanbul, sf:10, 12, 13,
18, 22, 25, 27, 34, 93, 94, 127, 130.
Eldem, S. H., 1987. Osmanl Dnemi Trk Evi
III. Trkiye Ant evre Turizm Deerlerini
Koruma Vakf, stanbul, sf:13, 15, 18, 80, 8788, 128.
Erdoan, E., 1996. Anadolu Avlularnn zellik ve
Dzenleme lkeleri zerinde Karlatrmal
Bir
Aratrma,
Doktora
Tezi,Ankara
niversitesi,Fen Bilimleri Enstits, Ankara,
sf:59, 61, 101.
Filibe, S., 1989. Geleneksel Trk Evinde Merdiven
ve Baland Alanlar. Yksek Lisans Tezi,
M.S.G.S.., Fen Bilimleri Enstits stanbul,
69
S. Glin Bozkurt
sf:8.
Gnay, R., 1998. Trk Ev Gelenei ve Safranbolu
Evleri. Gzel Sanatlar Matbaas, stanbul, sf:
43, 44, 71, 123, 142-145, 179,213,248,301,
302, 304.
Grfidan, A., 2007. Safranbolu Evlerinde Kullanlan
Kerpi Malzemenin Yksek Frn Crufu ile
yiletirilmesi. Yksek Lisans Tezi, Sakarya
niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Sakarya,
sf:10, 11, 14.
Hacsaliholu, . Y., 1995. ehir Corafyas
Asndan
Safranbolu-Karabk
kilemi,
Doktora Tezi. stanbul niversitesi, Sosyal
Bilimler Enstits, stanbul, sf:43, 160 165,
168.
Hasol, D., 1990. Ansiklopedik Mimarlk Szl.
Yem Yaynevi, stanbul, sf:184.
Kkerman, ., 2007. Kendi Mekannn Aray
inde Trk Evi. Euromat Entegre Matbaaclk
stanbul, sf: 32, 66, 104, 113, 123, 144, 171,
128, 133, 164, 166.
Karpuz, H., 1984. Trk slam Mesken Mimarisinde
Erzurum Evleri. Kltr ve Turizm Bakanl
Yaynlar Babakanlk Basmevi, Ankara,
sf:11, 13.
Kahraman, B., 1997. Geleneksel Trk Odasnda
Ahap Mimari Elemanlar. Yksek Lisans
Tezi, M.S.G.S.., Fen Bilimleri Enstits,
stanbul, sf:2, 5, 72, 75, 128.
Kuban, D., 1976. Sanat Tarihimizin Sorunlar.
ada Yaynlar, stanbul, sf:192.
70
Kuban, D., 1995. Trk Hayatl Evi. Eren Yaynclk,

stanbul, sf:66.
M. Larousse, 1990. Ev maddesi 4 C. Meydan
Yaynevi, stanbul.
zer, S. S., 2006. Geleneksel Yma Yaplarda
Strktrel Elemanlarn Analizi. Yksek Lisans
Tezi, Erciyes niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Kayseri, sf:43, 44, 45.
Szen, M. ve C. Eruzun, 1992. Anadoluda Ev ve
nsan. Creative Yaynclk ve Tantm Ltd. ti.,
stanbul, sf:72.
Uysal, . N., 2007. Geleneksel Trk Evi Mekan
Kurgusunun ncelenmesi ve Sleymaniye
Blgesi rnekleri Analiz. Yksek Lisans Tezi,
M.S.G.S.., Fen Bilimleri Enstits, stanbul,
stanbul, sf:5.
nsal, B., 1949. Mimarlk Tarihi I. Teknik Okul
Yaynlar, stanbul, sf:13.
ngralp, T., 1984. Geleneksel Trk Evinde nsanMekan likileri Asndan Mekan Oluumunu
Etkileyen
Faktrlerin
Saptanmasnda
Kullanlacak Bir Yntem nerisi. Doktora
Tezi, M.S.G.S..,Fen Bilimleri Enstits,
stanbul, sf:18.
Yrekli H. ve F. Yrekli, 2005. Trk Evi Gzlemler
ve Yorumlar. Yap Endstri Merkezi, stanbul,
sf:16, 37.
Yurdakul, ., 2007. Safranbolu Evlerinde nsanMekan-Donat likisinin ncelenmesi zerine
Bir Deneme. Yksek Lisans Tezi, T Fen
Bilimleri Enstits, stanbul, sf:119.

19.yy Da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

19.yy Da Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University 2013, 62(2):37-70

19.yy da Osmanl Konut Mimarisinde Mekan

Investigation at Instance of Safranbolu Houses of Indoor Montage in

Received: 25.10.2011; accepted: 12.05.2012

3. Trk Evinin Tanm ve Tarihesi

3.2. Trk evinin tarihesi

iin barnaklara ihtiya duymulardr. Vitruviusa

ekil 1.atalhyk ve atalhykte bir oda, duvardaki

merdiven izlerine rastlanmas ift katl olabileceklerini

ekil 3. Bir orta Asya adrnn i dzeni ve genel

XVII. ve XVIII. yy larda Orta Dou ve Dou Avrupa

3.3. Trk evinin oluumu

dnk bir yaant srmelerini salamtr. Bu ie dnk

4. Trk Evinin Mimari zellikleri

Trk evinin plan tipini belirleyen, sofann ve odalarn

4.1.1.Sofasz plan tipi

4.1.3. sofal plan tipi

4.1.2. D sofal plan tipi

Plan geliiminin nc evresinde ortaya km

4.1.4. Orta sofal plan tipi

4.2.Trk evinin cephe zellikleri

samanlk ve talk olarak kullanlmtr. Zemin katn

ekil 9. Trk evinde kat seviyesini gsteren kesit krokisi

Ayrca bu dnemde kma altlar ve saaklar eri

4.3. Trk evinde kullanlan malzeme ve

tayc bir sistem oluturmasdr.

ekil 10. Pencere boluu, cumba ve kmalarn

4.4. Trk evinde oda

gstermektedir. Yani oda, yaamla ilgili olarak oturma,

ekil 11. Geleneksel Trk ailesinin yaam tarznn

balamtr. Bata stanbul olmak zere odalarda, i

Oda kaplar tek kanatl olup, al yn oda

ekil 13.Trk evinde oda kaps ve kap kanatlarnn

4.4.2. Dolap ve yklkler

ekil 14. Trk evinde dolap ve yklk rnei,

ekil 15. Trk evinde dolap ii guslhane ve dnme

ekil 17. Trk evinde 19.yy da ocan kapatlarak

ekil 16. Trk evinde ocak rnei (Szen ve Eruzun,

Trk evinde pencerenin nemi boyutsal

caml kapaklar nadirdi. Bunlarn yerinde som ve

ekil 19. zmitten 200 yllk bir tepe penceresi rnei

ekil 18. Trk evinde tepe penceresinin en kk

ekil 20. zenli bir yapda karelerle ve gbekle

rastlanan bir tipte, ubuklar gen ve altgenlerin

olmu ve bir sre bu ekil devam ettirilmitir. Ampir

4.4.6. Sedir ve deme

4.5. Trk evinde sofa

ekil 21. zenli bir yapda kalem ii tekniiyle yaplm

Sofa odalar aras ilikinin saland ortak

evresinde sralanmlardr (Kuban, 1995). Odalarn

ekil 22. Trk evinde d sofa rnei, Ktahya

ekil 24. Trk evinde dner merdiven rnei, Safranbolu

ekil 25. Safranboludan ykseltilmi eyvan rnei

Ge dnem Trk evlerinde sofa uzants

ekil 26. Trk evinde odalar aras eyvann kapatlarak

5. Safranbolu lesinin Yapsal Olarak

dneminden gnmze gelinmitir (Hacsaliholu,

6. 19.yy Safranbolu Evlerinde Mekan

rastlanan sofa ekillerini yle snflandrmtr;

D sofal plan tipine odalarn, sekilerin ve

6.1.1. D sofal plan tipi

ekil 28. Safranboluda ke sofal plan tipi rnei,

6.1.2. sofal plan tipi