Paper No. T3.1-3, pp.

1-6

Sadraj

Home

XXI Skup TRENDOVI RAZVOJA: UNIVERZITET U PROMENAMA...,

Zlatibor, 23. - 26. 02. 2015.

PREVODJENJE NAZIVA TITULA I ZVANJA STEENIH NA FAKULTETU

TEHNIKIH NAUKA U NOVOM SADU: NEKAD I SAD
Marina Kati1, Jelisaveta afranj2, Ivana Mirovi3
Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, Srbija
1

mare@uns.ac.rs, 2jsafranj@eunet.rs, 3miriv@uns.ac.rs

Kratak sadraj: Cilj rada je da ukae na promene u terminologiji akademskih titula i zvanja
koja se stiu na Fakultetu tehnikih nauka u Novom Sadu po zavretku studija, a nakon
usvajanja Bolonjske deklaracije. Drugim reima, njegova svrha je da istakne glavne razlike u
odnosu na prethodno stanje, upozori na dileme u prevodjenju i fokusira se na pronalaenje
najadekvatnijih prevodilakih reenja sa engleskog na srpski jezik i obrnuto, a radi lakeg i
breg ukljuivanja u jedinstveni obrazovni sistem Evrope.
Kljune rei: Prevoenje, Akademske titule i zvanja, Bolonjska deklaracija

TRANSLATION OF ACADEMIC TITLES AND DEGREES ACQUIRED AT THE

FACULTY OF TECHNICAL SCIENCES IN NOVI SAD: NOW AND THEN
Abstract: The aim of this paper is to present the changes in the terminology of academic
titles and degrees acquired at the Faculty of Technical Sciences in Novi Sad, after the
completion of study and after the adoption of the Bologna Declaration. In other words, its goal is
to highlight the main differences compared to the previous situation, report the dilemmas posed
by translating and focus on finding the most appropriate translation solutions from English into
Serbian and vice versa, for easier and faster integration into a unified educational system of
Europe.
Key Words: Translation, Academic titles and degrees, Bologna Declaration
1. O PREVOENJU
Prevoenje predstavlja proces komunikacije izmedju dva jezika odnosno prenoenje
znaenja nekog teksta iz jednog jezika u drugi za novog korisnika/primaoca [1]. Zasniva se
prvenstveno na prouavanju i suoavanju dva jezika, ali i na multidisciplinarosti, odnosno
interakciji lingvistike, psihologije, filozofije, teorije knjevnostii i drugih vidova ljudskoga znanja.
Potrebno je da prevodilac poznaje kulturu oba jezika, izvornog jezika (SL-Source language) i
ciljnog jezika (TL-Target language). Mnogi smatraju da je skoro nemogue ostvariti idealan
prevod koji podrazumeva da se prevodi re za re ili oblik za oblik. Zbog toga se prevodilac ne
moe oslanjati samo na iste sinonime, ve mora znati da u svakom jeziku postoje takozvane
leksike praznine, odnosno da je prisutan nedostatak odredjenih oblika, pa je ponekad potrebno
dugo tragati za najboljim reenjem. Nije tajna da su pojedini jezici, kad su u pitanju odredjene
oblasti, leksiki daleko bogatiji od drugih, dok su siromaniji u nekim drugim sferama.
Prevodjenje zahteva tri elementa i to su: izvorni tekst, prevodilac koji obavlja misaone
radnje i tekst prevoda. Misaoni postupci kojima se prevodilac vodi su:
a) razumevanje izvornog teksta,
b) ponovno izraavanje shvaenog smisla izlaznog teksta na drugom jeziku [2].
Ivir [3] istie da faktori uspenog prevodjenja mogu biti subjektivni i objektivni. U subjektivne
spada sposobnost prevodioca, poznavanje jezika, poznavanje vanjezine stvarnosti. Objektivni
faktori bi bili izvorni jezik, ciljni jezik, priroda poruke, primaoci.
Prema Arnoldu i dr. potrebno je da prevodilac poseduje sledea znanja:
-

Poznavanje izvornog jezika

169

XXI Skup TRENDOVI RAZVOJA: UNIVERZITET U PROMENAMA...,

Zlatibor, 23. - 26. 02. 2015.
-

Poznavanje ciljnog jezika

Poznavanje korespondencije izmedju izvornog i ciljnog jezika
Poznavanje same materije, ukljuujui opta znanja, kao i zdrav razum
Poznavanje kulture, tradicije, obiaja oba jezika [4].

Dakle, potrebno je mnogo vie od jezikog znanja da bi se postigao visok kvalitet prevoda.
Kada je u pitanju prevod dokumenata (javnih isprava) kao to su diplome i sertifikati
zastupljeno je pismeno prevodjenje ije su glavne odlike:
1. Neophodnost to vee vernosti originalu, s obzirom da ovaj oblik poruke ima trajniji
karakter u poredjenju sa usmenim informacijama. (Verba volant, scripta manent, lat.)
2. Prevodilac moe da koristi sve vrste pomonih sredstava ukljuujui renike, leksikone,
enciklopedije, prirunike, gramatike itd.
3. Prevod mora biti adekvatno stilistiki uoblien.
4. Prevodilac mora konsultovati odgovarajue strunjake [5].
Naime, cilj je da prevedeni tekst u potpunosti prenese smisao originalnog teksta, pa je stoga
neophodno da bude prilagodjen funkcijama jezika koje prate dati domen delatnosti. Drugim
reima, autor poruke primjenjuje odredjene leksike jedinice, morfoloke oblike, kao i sintaktike
konstrukcije da bi ostvario celishodnu komunikaciju. Na taj nain, poruka dobija naroitu,
specifinu formu. Ovo je posebno vano kada se radi o prevodjenju akademskih titula i zvanja.
2. BOLONJA KAO PREKRETNICA
U poslednje dve decenije bili smo svedoci da je visoko obrazovanje u Srbiji spremno
odgovorilo izazovima ukljuivanja univerziteta u jedinstveni evropski sistem obrazovanja. U tom
smislu, Bolonjska deklaracija iz 1999 godine bila je prekretnica u razvoju visokog kolstva u
Evropi. Bitno je istai da danas Bolonjski proces promovie harmonizaciju, a ne
standardizaciju ili potpuno izjednaavanje visokog obrazovanja u evropskim zemljama. Time
se potuju temeljni principi autonomije i razliitosti, tei se stvaranju evropskog prostora za
visoko obrazovanje u kome se poveava mobilnost gradjana, mogunost zapoljavanja i
medjunarodna konkurentnost evropskog obrazovanja [6]. Jedno od osnovnih polazita u
izgradnji jedinstvenog prostora evropskog obrazovanja jeste ESPB Evropski sistem prenosa
bodova koji obezbedjuje nacionalnim obrazovnim sistemima irom Evrope transparentnost u
odnosu na druge obrazovne sisteme kao i trite rada, dok se studentima i profesorima
olakava pokretljivost unutar Evrope. S tim u vezi, dolo je i do uskladjivanja naziva zvanja i
titula koje se dodeljuju svrenim studentima fakulteta. Drugim reima, Evropska unija promovie
transparentnost diploma kao sredstvo ubrzane komunikacije, stvarajui time vee povoljnosti za
zajednika istraivanja. Istovremeno, pokreu se mnoga pitanja vezana za tanost prevoda
diploma koje svedoe o steenim akadamskim titulama i strunim i naunim zvanjima, ime se
dobijaju informacije o nivou kvalifikacije i profesionalnom statusu svakog svrenog studenta.
3.

TIPOVI I KLASIFIKACIJA ZVANJA I TITULA: KAKO TO DANAS IZGLEDA

Zahvaljujui uskladjivanju visokog kolstva u Srbiji sa Bolonjskom deklaracijom, a na

osnovu Zakona o visokom obrazovanju iz 2005 godine ("Sl. glasnik RS", br. 76/2005, 100/2007
- autentino tumaenje, 97/2008, 44/2010, 93/2012, 89/2013 i 99/2014), Fakultet tehnikih
nauka u Novom Sadu izdaje pet vrsta diploma, tako da sada svreni studenti dobijaju zvanja i
titule prema zvanjima i titulama na engleskom jeziku:
Bachelor, koje odgovara zvanju Inenjera sa najmanje 180 ESPB bodova u trajanju od
3 godine; koristi se kako na akdemskim tako i na strukovnim studijama.

Bachelor with Honours, koje odgovara zvanju Diplomiranog inenjera sa naznakom

zvanja prvog stepena osnovnih akademskih studija, sa najmanje 240 ESPB bodova
(sistem akademskih studija koji podrazumeva 4 godine kolovanja).

170

XXI Skup TRENDOVI RAZVOJA: UNIVERZITET U PROMENAMA...,

Zlatibor, 23. - 26. 02. 2015.

Master, koje odgovara zvanju Mastera-inenjera, sa naznakom zvanja drugog stepena

diplomskih akademskih studija, sa ukupno 300 ESPB bodova (sistem studija koji
podrazumeva 4+1 godina na osnovnim akdemskim studijama ili 3+2 godine na
strukovnim studijama, s tim to ove studije jo nisu realizovane na FTN ali su
najavljene).

Specialist, koje odgovara zvanju Specijaliste iz odgovarajue oblasti. Ovo zvanje moe
se stei ili na osnovnim ili na strukovnim studijama. Potrebno je 90 ESPB na
akademskim, a 60 ESPB na strukovnim studijama.

Doctor (lat. docere uiti ili lat. doctus nauen, skr. dr, Ph.D., PhD ili DPhil) je najvii
akademski stepen koji podrazumeva 180 ESPB i odgovara zvanju Doktora nauka iz
date oblasti. Dobija se preko nezavisnih istraivanja, a kandidati se procenjuju na
osnovu objavljenih naunih radova i sposobnosti da napiu i odbrane doktorsku
disertaciju.

Iz gore navedenog moe se zakljuiti da je sam Zakon o visokom obrazovanju [7] odigrao
kljunu ulogu kada je u pitanju definisanje i prevodjenje akademskih titula i zvanja na Fakultetu
tehnikih nauka u Novom Sadu. Drugim reima, uz pomo pomenutog zakona ispunjen je jedan
od bitnih preduslova za dobar prevod, a to je kvalitetno napisan izvorni tekst. Potom, postignuta
je jezika uskladjenost naziva zvanja i titula sa visokim standardima Bolonjske deklaracije, iji je
krajnji cilj podsticanje internacionalizacije, transparentnosti i medjunarodne konkurentnosti.
Dakle, nakon uspeno zavrenih studija na Fakultetu tehikih nauka u Novom Sadu (bilo
Osnovnih akademskih studija bilo Strukovnih studija), dodela titula i zvanja, striktno uskladjena
sa Pravilnikom o listi strunih akademskih i naunih zvanja, Slubeni glasnik RS br. 30/2007,
112/2008, 72/2009 i 81/2010 izgleda kao to je prikazano na primerima datim u primerima 1 i 2.
Primer 1: Akademske studije na FTN
Osnovne akademske studije
Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
Primena od
Primena
srpskom
do
Studije prvog stepena u trajanju od 3 godine (6 semestara) 180 ESPB
Napomena : Fakultet tehnikih nauka u Novom Sadu ne upisuje studente na studijske
programe ovog tipa, ali prua mogunost studentima da zatrae ovakvu diplomu posle
ostvarenih 180 ESPB ( podrazumeva se odradjena struna praksa kao i izrada zavrnog
rada).
Inenjer mainstva
180 ESPB

Bachelor
of
/
in
Mechanical k. god. 2010
Engineering - 180 ECTS
Bachelor
Studije prvog stepena u trajanju od 4 godine (8 semestara) 240 ESPB

Diplomirani inenjer Bachelor with honours in Mechanical k. god. 2010

Engineering - 240 ECTS
mainstva
Bachelor with honors
240 ESPB

Master akademske studije

Studije drugog stepena u trajanju od 1 godine 60 ESPB
Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
srpskom
Master in Mechanical Engineering - 60
Master inenjer
ECTS
mainstva
Master
60 ESPB

171

Primena od
k. god. 2010

Primena
do
-

XXI Skup TRENDOVI RAZVOJA: UNIVERZITET U PROMENAMA...,

Zlatibor, 23. - 26. 02. 2015.
Specijalistike akademske studije
Studije drugog stepena u trajanju od 1,5 godine (tri semestra) 90 ESPB
Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
Primena od
srpskom
Specijalista inenjer Specialist in Mechanical Engineering - k. god. 2010
mainstva
90 ECTS
90 ESPB
Specialist
Doktorske akademske studije
Studije treeg stepena u trajanju od 3 godine 180 ESPB
Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
srpskom
Doktor nauka iz
Doctor of Philosophy in Mechanical
oblasti mainstva
Engineering (Ph.D.) - 180 ECTS
180 ESPB
Doctor of Philosophy (Ph.D.)

Primena
do
-

Primena od
k. god. 2010

Primena
do
-

Primer 2: Strukovne studije na FTN

Osnovne strukovne studije
Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
Primena od
srpskom
Studije prvog stepena u trajanju od 3 godine (6 semestara) 180 ESPB
Strukovni inenjer
180 ESPB

Professional Bachelor in Electrical and k. god. 2010

Computer Engineering - 180 ECTS
Professional Bachelor

Specijalistike strukovne studije

Studije drugog stepena u trajanju od 1 godine (2 semestara) 60 ESPB
Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
Primena od
srpskom
Specijalista strukovni
Specialist of Applied Studies in k. god. 2010
inenjer
Electrical and Computer Engineering
60 ESPB
- 60 ECTS
Specialist of Applied Studies

Primena
do
-

Primena
do
-

Master strukovne studije ( u planu )

Studije drugog stepena u trajanju od 2 godine (4 semestara) 120 ESPB

Naziv zvanja na
Naziv zvanja na engleskom
Primena od
srpskom
Master
strukovni Master of Applied Studies in Electrical k. god.
and Computer Engineering - 120 2015/16
inenjer
ECTS
120 ESPB
Master of Applied Studies

Primena
do

Ako analiziramo nazive zvanja na osnovnim akademskim studijama na srpskom jeziku

uoiemo da se dva puta pominje re inenjer, (inenjer sa 180 ECTS i diplomirani inenjer sa
240 ECTS), potpuno svesni injenice da je diplomirani inenjer jedna od najpopularnijih titula
po zavretku bilo kog tehnikog fakulteta u Srbiji. Re inenjer je u na jezik ula preko
latinske rei ingeniosus to u prevodu znai nadaren, odnosno sposoban da pronadje neko
novo reenje. Stoga nije udo to se taj naziv, kao dobar ekvivalent za nekoga ko poseduje
vrsna tehnika znanja, duboko ukorenio u leksiku srpskog jezika.
Medjutim, uoljivo je da se re engineer u tekstu na engleskom uopte ne koristi (suprotno
tekstu na srpskom) kada su u pitanju zvanja i titule. Objanjenje za potpuno izostavljanje ove
rei pri dodeli zvanja verovatno lei u injenici da re engineer na engleskom jeziku znai
mainovodja. U prilog tome da se re engineer ne koristi u zvanjima i titulama govori i
172

XXI Skup TRENDOVI RAZVOJA: UNIVERZITET U PROMENAMA...,

Zlatibor, 23. - 26. 02. 2015.
injenica da je Oksfordski univerzitet, kao jedan od najstarijih u Evropi, jo u srednjem veku
koristio titulu beelora na studijama:
The system of academic degrees in the University of Oxford can be confusing to
those not familiar with it. This is not merely because many degree titles date
from the Middle Ages, but also because many changes have been haphazardly
introduced in recent years. For example, the (medieval) BD, BM, BCL, etc.,[8].
Gore pomenute skraenice nakon deifrovanja daju sledea znaenja:
BD - Bachelor of Divinity (Beelor bogoslovije); BM - Bachelor of Medicine (Beelor medicine);
BCL - Bachelor of Civil Law (Beelor gradjanskog prava);
U dananje vreme, ova titula je prva u nizu standardnih akademskih titula sa ciljem
stvaranja Evropskog visokokolskog podruja. Zanimljivo je da pomenuta engleska re
bachelor potie od latinske rei baccalarius koja se vremenom poela povezivati sa bacca
lauri (laurel berry) u kontekstu biljke lovora odnosno lovorovog venca kojim su stari Rimljani u
znak poasti zbog izuzetnih zasluga ovenavali svoje uspene pesnike, heroje ili pobednike
sportskih takmienja. Oznaava i farmera koji obradjuje iznajmljenu zemlju, zatim mladog
neiskusnog strunjaka koji radi pod patronatom starijeg, ili se koristi za uznapredovalog,
talentovanog studenta. Takodje se upotrebljava za neoenjenog mukarca, odnosno beara. S
druge strane, re master oznaava gospodara, maestra, majstora. U figurativnom smislu
upuuje na karakteristike glavnog ili autoritativnog, odnosno nekoga ko u potpunosti vlada
materijom. Verovatno, otuda potie i poveano interesovanje studenata za master studijama.
Ukratko, moe se rei da je najstarija titula Bachelor deo oksfordske tradicije, koje se
Englezi dosledno dre vekovima unazad, a koja se prenela i na druge univerzitete engleskog
govornog podruja. Iz tih razloga, kada je u pitanju prevodjenje titula sa engleskog na srpski
jezik izvrena je harmonizacija, odnosno uskladjivanje originalnog teksta i prevoda, jer je
bilo neophodno ispotovati ne samo oksfordsku tradiciju u pogledu beelora, nego i dugu
srpsku tradiciju koja nalae da svreni studenti tehnikog fakulteta obavezno dobijaju titulu
inenjera. Evidento je, medjutim da se u tekstu na engleskom koristi re engineering (a ne
engineer) radi definisanja ue oblasti. Ipak, i povrh razlika u tradicijama, nadjena su
zadovoljavajua reenja, titula Bachelor of engineering za inenjera, a Bachelor with
honours in the field of engineering za diplomiranog inenjera.

4. A KAKO JE NEKADA BILO

Skoro da smo zaboravili kako su se nakada prevodila zvanja i titule na FTN, pre stupanja
zakona o usvajanju Bolonjske deklaracije. Naime, poznato je da je po starom nastavnom planu i
programu kolovanje trajalo deset semestara (od kojih je devet bilo predvidjeno za predavanja i
vebe a deseti za pisanje i odbranu diplomskog rada). Samim tim, kolovanje je trajalo godinu
dana due nego, na primer, Pravnom, Prirodno-matematikom, ili Filozofskom fakultetu u
Novom Sadu. Svi koji su diplomirali po starom nastavnom planu i programu mogli su stei
zvanja diplomiranog inenjera, magistra ili doktora nauka iz date oblasti, koja su se izdavala
iskljuivo na srpskom jeziku. Naime, Fakultet nije izdavao diplome niti dodatke diplomi na
engleskom jeziku, nije postojao ESPB sistem bodova koji bi obezbedio transparentnost, lake
vrednovanje i mogunost uporedjivanja sa drugim fakultetima. Titule koje su se u to vreme
najee koristile na osnovnim studijama na engleskom govornom podruju bile su Bachelor of
Engineering i Master of Engineering. Poto se titula diplomiranog inenjera (najpopularnije
titule do danas) nije uklapala ni u jednu od ponudjenih opcija (u prvom sluaju bili bi apsolutno
potcenjeni jer je njihovo kolovanje trajalo 5 godina, a ne 3 ili 4 kao na studijama gde se sticala
titula beelora, dok bi u drugom sluaju bili moda precenjeni jer im u diplomi nije zvanino
pisalo da su masteri, mada su svoj diplomski rad sainjen u pismenoj formi odbranili pred
komisijom), prihvaena je metoda direktnog prevoda kao najbolja alternativa. To je praktino
znailo da su sudski tumai (u to vreme jedini zadueni za prevod diploma) ispraali
diplomirane inenjere u inostranstvo kao Graduate engineer of .. jer je ta titula bila
specifina za nau zemlju, a svaki pokuaj prevoda ili prepeva (kao to prevodioci obino
kau) na neka zvanja i titule koje postoje u zemljama engleskog govornog podruja samo bi jo
vie zamaglio situaciju i doveo do negativnog ishoda. Zahvaljujui direktnom prevodu, mnogi
univerziteti u Americi, Australiji i Evropi prepoznali su ozbiljnost i dugotrajnost studija na
173

XXI Skup TRENDOVI RAZVOJA: UNIVERZITET U PROMENAMA...,

Zlatibor, 23. - 26. 02. 2015.
Fakultetu tehnikih nauka u Novom Sadu pa je mnogim svrenim studentima sa titulom
diplomiranog inenjera obezbedjen direktan upis na doktorske studije. Titula magistra (koja se
smatra viom titulom od mastera) prevodila se kao Master of Science in Engineering, da bi
se posebno naglasili sposobnost i interesovanje kandidata za naunoistraivaki rad. S druge
strane, titula doktora nauka prevodila se isto kao danas, to jest Doctor of Philosophy
(Ph.D.), to deluje pomalo zbunjujue jer doslovno znai doktor filozofije. Zbog toga je potrebno
napomenuti da se ova titula oduvek koristila u irem smislu. Drugim reima, odnosi se i na
doktore nauka drugih oblasti a ne samo filozofije.
5.

ZAKLJUAK

Kada prevodilac proceni da je objasnio leksike, idiomatske i sintaktike razlike izmeu

izvornog jezika i jezika cilja, smatra se da je proizveo kvalitetan i zadovoljavajui prevod i da je
time proces prevoenja uspeno okonan. Kada se radi o prevoenju (sa srpskog na engleski
jezik i obrnuto) titula i zvanja koja se stiu na Fakultetu tehnikih nauka u Novom Sadu moe se
slobodno rei da su prevodioci ne samo u dananje vreme nego i u prolosti uspeno
pronalazili jezike ekvivalente za akademske nazive, ime je svrenim studentima obezbeeno
da kako u zemlji tako i inostranstvu budu prepoznatljivi i u jezikoj formi. Nesumljivo je da su
transparentnost i uporedivost diploma koje nam je donela Bolonja doprineli meuuniverzitetskoj
saradnji, unapreujui na taj nain kvalitet obrazovanja na visokokolskim institucijama.
Zahvaljujui tome, svreni studenti Fakulteta tehnikih nauka u Novom Sadu mogu nesmetano
da koriste sve prednosti internacionalizacije, globalizacije i meunarodne konkurentnosti.
6.

LITERATURA

[1] Newmark, P. (1996) 'Introductory Survey', In R. Owens, ed., The Translator's Handbook, Aslib, The
Asociation for Information Management. 3-23
[2] Jelena Rajovi, Nataa Bjelica, Vrste i oblici prevodjenja, Zbornik radova VTSS Uroevac,
2012/2013, pp.101-107 UDK: 81'255, http://www.vtsurosevac.com/zbornik2.html
[3] Ivir Vladimir, Teorija i tehnika prevoenja, Zavod za izdavanje udbenika, Novi Sad, 1984.
[4] Arnold, Douglas, et al. (1994) Machine Translation: an Introductory Guide, London: NCC Blackwell.
[5] Tijana . Vasiljevi Stoki, Oblici i vrste prevodjenja u istoriji prevodilatva, 2012, UDK: 81'25
http://www.ffuis.edu.ba/media/publikacije/radovi/2012/06/04/57_Tijana_Vasiljevic.pdf
[6] Maksut D. Hadibrahimovi, Primjena bolonjske deklaracije na pojedinim studijskim programima,
Socioloka lua IV/1 2010
[7] Zakon o visokom obrazovanju, Slubeni glasnik RS, br.99/2014, Sep.2014., l.95, str.29
http://www.uns.ac.rs/sr/zakon/zakon.html
[8] Degrees of the University of Oxford
http://en.wikipedia.org/wiki/Degrees_of_the_University_of_Oxford#Undergraduate_degrees

174