Elementarz Zen Soto - Dogen, Tlumaczenie Reiho Masunga, Przekl PDF

Elementarz Zen Sot
o
Dogen,
Shob
o Zuimonki
ogenz
tumaczenie Reiho Masunaga
Tumaczenie dokonane w Kole Zen na podstawie: A Primer of Sot

Shob
o
o Zen, A translation of Dogens
ogenz
Zuimonki by Reiho Masunaga, East-West Center Press

Honolulu, University of Hawai 1971, first edition.
Spis treci
Wstp
I . . .
II . . .
III . .
IV . .
V. . .
VI . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
7
25
41
51
63
79
Elementarz Zen Soto przedstawia niektre

z nieformalnych mw wielkiego patriarchy Zen
Dogena, mistrza, ktremu przypisano zaoenie sekty Soto w Japonii i ktrego uwaa si
za jeden z najbardziej brzemiennych w skutki
umysw w caym japoskim Buddyzmie. Mowy zostay spisane przez gwnego ucznia Dogena i jego spadkobierc dharmy, Koun Eijo.
Niestety w ksice brakuje zarwno indeksu jak
i sensownego spisu treci, jednake gdy chodzi o koncentracj na zasadniczych elementach
prawdziwej praktyki, trudno jest dorwna temu zbiorowi krtkich lecz treciwych mw dopingujcych.
adnotacja na temat A Primer of Soto Zen Reiho Masunaga, zamieszczona na licie rekomendowanych ksiek w Zen: Dawn in the West
Rosiego Ph.Kapleau
Wstp
Wstp
Shobogenzo Zuimonki skada si w znacznej mierze z krtkich wykadw,
napomnie oraz pouczajcych i przestrzegajcych komentarzy japoskiego mistrza
Zen Dogena (1200 - 1253). Zostay one zapisana przez jego ucznia, Ejo (1198-1280)
i pniej wydane przez uczniw tego ostatniego po jego mierci.
Podug kolofonu popularnego wydania z okresu Tokugawa, Shobogenzo Zuimonki zostao zebrane w latach 1235-1237 najwidoczniej w niedugim czasie po
zaoeniu przez Dogena wityni Koshoji w Uji, na poudnie od Kioto. Przez ponad czterysta lat pozostawao ono w rkopisie a po raz pierwszy wydrukowano
je w bardzo maym nakadzie w 1651 r. Nastpnie wydano wersj poprawion
przez Menzan Zuiho (1683 - 1769), ktry pracowa nad tekstem ponad pidziesit
lat z przerwami. Wersj t wydano w 1769 roku, chocia jej przedmowa datowana jest na 1758. To wydanie stao si tak zwanym rufubon czyli popularnym
tekstem, ktry jest przyjmowany za standardow wersj Shobogenzo Zuimonki. W 1941 roku w Chooji w prefekturze Aichi odkryto kopi rkopisu z 1380
roku sporzdzon w 1644 r. Ta wersja, ktra zawiera wiele zagadek tekstowych
rni si znacznie od popularnego wydania pod wzgldem ukadu tekstu, zawartych pozycji i doboru sw i by moe jest o wiele blisza w formie pierwotnemu
tekstowi. Bya ona ostatnio opublikowana ze szczegowym opracowaniem tekstu
i tumaczeniem Mizuno Mieko w serii Koten Nihon Bungaku Zenshu, wydawanej przez Chikuma Shobo.
Tekst popularny doczeka si kilku wspczesnych wyda dokonywanych przez
rnych uczonych-humanistw. Wydania opublikowali: Watsuji Tetsuro (Iwanami), Danbo Doshu (Sankibo), Tamamuro Taijo (Yuzankaku), Tachibana Shundo
(Daito Shuppanshu) i Furuta Shokin (Kadokawa). Wszystkie one oparte s na
popularnym wydaniu poprawionym i wydanym przez Menzana. Obecne tumaczenie oparte jest na wersji profesora Watsuji; podzia szeciu rozdziaw na czci
rwnie oparty jest na metodzie uytej przez profesora Watsuji.
Historycznie biorc, Dogena mona uwaa za drugiego kapana, ktry wprowadzi Zen do Japonii. Praktyki medytacyjne odgryway wan rol w starszych
sektach Buddyzmu japoskiego a kapani Zen przybywali do Japonii wczeniej,
lecz nie zaoyli oni adnych wity ani nie dali pocztku adnym szkoom. Eisai
(1131-1215) przywiz do Japonii nauki Zen Rinzai i by pierwszym, ktry zaoy
wityni Zen w tym kraju, lecz spotka si z duym oporem za strony tradycyjnych szk, ktre nie byy yczliwe zaoeniu konkurencyjnej szkoy Buddyzmu.
Dogen studiowa przez wiele lat w Chinach pod kierunkiem Mistrza Zen Soto
Ju-chinga (1163 - 1228) i to wanie jego nauk przywiz z powrotem, aczkolwiek
on sam nie poczyni adnej prby by zaoy sekt Zen. Po Dogenie, w czasach
dynastii Sung i Yuan,
wielu japoskich kapanw odwiedzao Chiny, a chiscy
kapani przybywali do Japonii, niosc ze sob nauki rnych chiskich Mistrzw

Zen.
Shobogenzo Zuimonki nie daje penego przegldu myli Dogena. W tym
celu naley zajrze do jego monumentalnego Shobogenzo. Praca ta jak rwnie
Shobogenzo Zuimonki bya niezwyka w czasach w ktrych powstaa, poniewa
bya napisana w jzyku japoskim, a nie chiskim. A do owego czasu, japoscy
buddyci pisali wszystko w jzyku chiskim i zebrane notatki wielu Mistrzw Zen
ktrzy nastpili po Dogenie pisane byy w tym jzyku a do okresu Tokugawa.
Shobogenzo jest dzieem trudnym, zawierajcym wiele problemw tekstowych
Wstp
i doktrynalnych, ktre czekaj jeszcze na rozwizanie, lecz tu nie miejsce aby bada
zawioci tej pracy.
Shobogenzo Zuimonki nie zajmuje si adnymi filozoficznymi subtelnociami, a jednak daje wgld w ten rodzaj Buddyzmu, ktry stara si rozpowszechnia jak rwnie w podstawowe wymogi, ktre Dogen uwaa za konieczne dla
pomylnego prowadzania klasztornego ycia. Bardzo czsto komentarze Dogena
skierowane s do pocztkujcych w Zen i do wieckich. Ich celem jest wskazanie studiujcym u niego uczniom uczuciowego i fizycznego klimatu koniecznego
do pomylnego postpowania ich wysikw. Dogen opisywa niebezpieczestwa
przemijajcego wiata i zdegenerowany wiek w ktrym yli jego uczniowie. Nalega by rozwijali umys, ktry poszukuje Drogi, by porzucili wszystkie ziemskie
przywizania i praktykowali Buddyzm dla niego samego.
Bardzo czsto w pracy s powtrzenia. Moemy wyobrazi sobie, e Dogen
czsto rozwodzi si na te same tematy, aby upewni si, e jego lekcje odcisny
si w umysach suchaczy. Takie powtrzenia s nieuniknione w pracy, ktra jest
zapisem ucznia i nie jest pisana z myl o publikacji i rozprowadzeniu. Czsto
znajduj si tam sprzecznoci. Niekiedy nawouje si uczniw do naladowania
zachowania ich poprzednikw w Zen; innym razem radzi si im aby ich ignorowali. Takie sprzecznoci wywodz si po czci z rnych poziomw, z ktrych
Dogen mwi. Czasami jest mentorem dla cakiem pocztkujcych i jego sposb
podejcia jest prosty jako e wyjania warunki konieczne dla studiowania. Od
czasu do czasu jest znakomitym Mistrzem Zen, ktry przekroczy wszelki dualizm i mwi z poziomu tego osignicia. Chocia nie spotyka si tego problemu
w Shobogenzo Zuimonki zbyt czsto jest to zwykle puapk dla nieostronego
czytelnika, puapk ktr mona znale w wikszoci pism Zen, poniewa punkt
widzenia z ktrego mwi Mistrz jest czsto trudny do ustalania.
Shobogenzo Zuimonki, od chwili wydania go w poprawionej przez Menzana formie, osigno znaczn popularno szczeglnie w dzisiejszych czasach, gdy
uczeni i przywdcy religijni zajli si, e si tak wyra Dogenem i opublikowali
wiele wyda jego prac. Pisma Dogena wymagaj dalszych bada, lecz Shobogenzo Zuimonki pozostaje wolnym od sekciarstwa wprowadzeniem z pierwszej rki
do wstpnych warunkw dla nauki Zen, tak jak byy one widziane przez wielkiego
Mistrza Zen, ktry dugo i z powodzeniem studiowa pod surow lecz wspczujc opiek chiskiego nauczyciela Zen.
Rozdzia I
I
1
Pewnego dnia Dogen pouczy:
W Hsu kao-seng chuan1 , jest opowie o mnichu ze zgromadzenia pewnego
mistrza Zen. Mnich ten cigle z wielk czci nosi ze sob zoty posg Buddhy
i inne relikwie. Nawet gdy by w sypialni stale pali przed nimi kadzido i oddawa
im cze bijc pokony i skadajc ofiary.
Pewnego dnia mistrz Zen powiedzia: Posg Buddhy i relikwie ktre czcisz nie
bd ci pniej potrzebne. Mnich nie zgodzi si z nim, lecz mistrz cign dalej:
To jest dzieo demonw. Wyrzu je precz. Mnich oburzy si i zerwa si aby
odej, ale mistrz Zen zawoa za nim: Otwrz swoje pudo i zajrzyj do rodka.
Powiada si, e gdy rozwcieczony mnich speni [yczenie mistrza] znalaz tam
zwinitego jadowitego wa.
Tak jak to widz, relikwie naley szanowa, poniewa przedstawiaj one wyobraenie Tathagaty i pozostae po nim koci. Jednake bdem jest oczekiwa
owiecenie jedynie przez czczenie ich. To jest bd, ktry oddaje ci w rce demonw i jadowitych wy. Nauka Buddhy ustanowia zasug praktykowania czci,
tak e obraz i relikwie ofiarowuj takie same bogosawiestwa ludziom i dewom
jak czyni to yjcy Buddha. Jest zupen prawd, e jeli czcisz i skadasz ofiary wiatu Trzech Skarbw2 , to wykorzeniasz swoje wystpki, zdobywasz zasugi,
pozbywasz si karmy, ktra prowadzi do odradzania si w krainach za3 i zostajesz nagrodzony narodzinami jako czowiek lub dewa. Lecz bdem jest myle,
e w ten sposb moesz osign owiecenie.
Poniewa prawdziwy ucze postpuje za nauk Buddhy i stara si bezporednio osign Stan Buddhy, dlatego musisz powici wszystkie twoje wysiki by
praktykowa w zgodzie z tymi naukami. Prawdziw praktyk, ktra zgadza si
z tymi naukami jest skoncentrowane zazen, najbardziej istotna rzecz w klasztorze
Zen dzisiaj. Rozwacie to dobrze.
2
Dogen powiedzia rwnie:
Chocia wskazania i zasady odywiania si powinny by przestrzegane nie
wolno nam jednak popenia bdu uznania ich za najwaniejsze i oparcia na nich
swojej praktyki; rwnie nie powinny by one uznane za rodki prowadzce ku
owieceniu. S one przestrzegane poniewa odpowiadaj prowadzeniu si mnicha
Zen i trybowi ycia prawdziwego ucznia. Nie oznacza to, e macie ama przykazania i stawa si rozwizymi, ale jeli przywizujecie si do nich, wasz pogld
jest bdny odchodzicie od Drogi.
Wskazania i zasady odywiania si s przestrzegane poniewa wynikaj z buddyjskiego rytuau i reprezentuj styl klasztorny. W czasie gdy yem w klasztorach
w Chinach, nie wydaway si one odgrywa wikszej roli w codziennym yciu
1
Biografie synnych mnichw, cig dalszy, praca w 30 chuan
(595 napisana przez Tao-hsuana
667).
2
Buddha, Prawo i Wsplnota mnichw.
3
Krainy mk piekielnych, godnych duchw i zwierzt.
Rozdzia I
mnichw. Aby osign Prawdziw Drog musicie praktykowa zazen i medytacj nad koanem tak jak przekazali to Buddowie i Patriarchowie Gogembo4 , towarzysz studiujcy w Kenninji i ucze zmarego opata Eisai5 , gdy by w wityni Zen
w Chinach, przestrzega cile zasad odywiania si i recytowa Sutr Wskaza6
dzie i noc. Pouczyam go w powyszej sprawie i zaniecha tej praktyki.
Ejo zapyta:
Czy zasady ustalone przez Po-changa7 winny by przestrzegane w klasztorach Zen? Na pocztku tych zasad czyta si: Przyjmowa i strzec wskaza jest
rzecz pierwszej wagi. Wskazania podawane dzisiaj zdaj si uczy podstawowych wskaza przekazywanych przez Buddw i Patriarchw. W ustnym przekazie
z nauczyciela na ucznia Zen, udzielane s uczniom wskazania przeniesione z Zachodu8 . S to wskazania Bodhisattwy dnia dzisiejszego, a w Sutrze Wskaza czyta
si, e naley je piewa dzie i noc. Dlaczego wic chcesz powstrzyma nas od
piewania ich?
Dogen powiedzia:
To co powiedziae jest suszne. Uczniowie powinni ze szczegln trosk
strzec zasad sformuowanych przez Po-changa. Zasady te wzywaj do przestrzegania i przyjmowania wskaza oraz do praktykowania zazen. piewanie Sutry
Wskaza dzie i noc oraz cise przestrzeganie wskaza jest po prostu praktykowaniem skoncentrowanego zazen, tak jak czynili to dawni mistrzowie Zen. Gdy
siedzi si w zazen, jakie wskazania nie s podtrzymywane, jakie zasugi nie powstaj? Wszystkie czyny staroytnych mistrzw Zen maj gbokie znaczenie. Nie
utrzymujc osobistych pogldw, po prostu id ze zgromadzeniem i praktykuj,
ufajc dziaaniom dawnych mistrzw.
3
Pewnego razu Dogen pouczy:9
Mnich praktykujcy u Fo-chao chan-shih10 zachorowa i postanowi, e chce
troch misa do jedzenia. Fo-chao udzieli mu zezwolenia. Pewnej nocy Fo-chao
poszed do lecznicy i patrzy jak w nikym wietle chory mnich je miso. Demon usadowiony na jego gowie jad miso, chocia mnich myla, e wkada je
w swoje wasne usta. Od tego czasu mistrz Zen wiedzia, e gdy wracajcy do
zdrowia mnich zechce je miso, bdzie mu ono odebrane przez demona; tak
wic pozwoli mu je je.
W sprawie takiej jak ta powinnicie sucha gosu rozsdku, czy mona zezwoli na jedzenie misa czy te nie. Podobny problem powsta wrd uczniw
Wu-tsu Fa-yen11 . To jak zaatwiano t spraw zaleao od uznania danego mistrza
Zen.
4
Nieznany.
Eisai (1141-1215) dwa razy odwiedzi Chiny i przynis z powrotem nauki Zen. Pierwszy
zaoy w Japonii wityni Zen jak rwnie Kenninji w Kioto. Dogen by przez jaki czas jego
uczniem.
6
Odwouje si tutaj najprawdopodobniej do rozdziau o wskazaniach Bodhisattwy w Sutrze
Brahmajala.
7
Po-chang Hui-Hai (749-814). Jego praca Po-chang Ching-kuei ustalia zasady dla klasztorw
Zen.
8
Przeniesione z Zachodu (Indie) przez Bodhidharm.
9
Historii tej nie ma w wydaniu Choonji i moe ona by pniejszym dodatkiem do tekstu.
10
Tytu Cho-an Te-kunga (1144-1203).
11
Wu-tsu Fa-yen (zm. 1104). Znany z tego, e mia trzech sawnych uczniw.
5
Rozdzia I
4
Musicie zrozumie, e czowiek ktry rodzi si w pewnym domostwie i chce
wej w posiadanie rodzinnego zawodu, musi najpierw wiczy si w rodzinnej
specjalnoci. Bdem jest dy do wiedzy i szkoli si poza terenem swojej wasnej
specjalnoci i znajomoci rzeczy.
Ot, jeli jako ludzie, ktrzy opucilicie wasze domy macie wej do domu
Buddhy i sta si kapanami, musicie dokadnie nauczy si tego co macie robi.
Uczy si tych rzeczy i utrzymywa zasady oznacza odrzuci przywizania do
Jani i dostosowanie si do nauk mistrzw Zen. Niezbdnym warunkiem jest porzucenie skpstwa. Aby tego dokona musicie najpierw uwolni si od egoizmu.
By wolnym od egoizmu to znaczy mie gbokie rozumienie przemijalnoci. Oto
podstawowy warunek.
Wikszo ludzi na wiecie lubi uwaa si za dobrych i chce aby inni myleli
o nich to samo, ale taka rzecz zdarza si rzadko. Jeli jednak porzucicie stopniowo
przywizanie do Jani i podycie za rad waszego nauczyciela zrobicie postp.
Moecie twierdzi, e rozumiecie, lecz e wci nie jestecie w stanie zrezygnowa
z pewnych rzeczy; i praktykujecie zazen trzymajc si rnych przywiza. Jeli
przyjmujecie tak postaw, pogrycie si w uudzie.
Dla mnicha Zen podstawowym warunkiem wstpnym do doskonalenia si jest
praktyka skoncentrowanego zazen. Bez spierania si o to kto jest zdolny a kto nie,
kto mdry a kto gupi, po prostu praktykujcie zazen. Wwczas w naturalny sposb
poprawicie si.
5
Dogen pouczy:
Niczego nie mona osign przez rozlege studia i szerokie oczytanie. Porzucie je natychmiast. Po prostu skupcie wasz umys na jednej rzeczy, wchaniajcie stare przykady, studiujcie czyny dawnych mistrzw Zen i wnikajcie gboko
w jedn form praktyki. Nie mylcie o sobie samym jako o czyim nauczycielu
lub czyim poprzedniku.
6
Pewnego razu Ejo zapyta:
Co oznacza wyraenie: Przyczyna i skutek nie s zachmurzone?12
Dogen powiedzia:
Przyczyna i skutek s niezachwiane.
Ejo zapyta:
Jeli tak jest, jak moemy uciec?
Dogen odpowiedzia:
Przyczyna i skutek jasno ukazuj si w tym samym czasie.
Ejo zapyta:
Jeli tak jest, to czy przyczyna pobudza nastpny skutek czy te skutek
wywouje nastpn przyczyn?
12
Wyraenie to znajduje si w synnym koanie, znanym jako Po-chang i dziki lis. Znale go
nona w Tsung-yung lu, Wu-men-kuan, i innych pracach.
10
Rozdzia I
Dogen powiedzia:
Gdyby wszystko byo takie, byoby to jak Nan-chuan
przecinajcy kota.13
Poniewa zgromadzenie nie byo w stanie nic powiedzie, Nan-chuan

rozci kota
na dwoje. Pniej gdy Nan-chuan
opowiedzia t histori Chao-chou14 , ten ostatni
woy swj somiany sanda na gow i wyszed wspaniay wystp. Gdybym by
Nan-chuanem,
powiedziabym: Nawet jeli potraficie przemwi, przetn kota,
a jeli nie potraficie przemwi rwnie przetn kota. Kto spiera si o kota? Kto
chce uratowa kota?. Albo odpowiedziabym za zgromadzenie: Nie potrafimy
przemwi, Mistrzu. Prosz przetnij kota. Albo te mgbym powiedzie: Wiecie
jak przeci kota na dwie czci jednym mieczem, lecz nie wiecie jak przeci kota
na jedn cz jednym mieczem.
Ejo zapyta:
Co przecina kota na jedn cz jednym mieczem?
Dogen odpowiedzia:
Sam kot. Gdyby zgromadzenie nie potrafio odpowiedzie i gdybym ja by
Nan-chuanem,
uwolnibym kota, poniewa zgromadzenie powiedziao uprzed
nio, e nie potrafi odpowiedzie15 . Stary mistrz powiedzia: W wyraeniu penego
dziaania nie ma adnych ustalonych metod16 .
Dogen cign dalej:
To przecinanie kota jest w Buddyzmie wyrazem penego dziaania. To jest
kluczowe sowo.17 Gdyby ono nim nie byo, nie mona by powiedzie o grach,
rzekach, wielkim morzu, e s umysem, nieprzecignionym, czystym, jasnym. Nie
mgby te nikt wwczas powiedzie: Ten wanie umys jest Buddh. Syszc
to kluczowe sowo natychmiast ujrzycie samego kota jako ciao Buddhy. Syszc to
sowo uczniowie powinni nagle osign owiecenie.
Dogen powiedzia:
Przecinanie kota jest dziaaniem Buddhy.
Ejo zapyta:
Jak powinnimy nazwa to dziaanie?
Dogen powiedzia:
Nazywajcie je przecinaniem kota.
Ejo zapyta:
Czy byby to wystpek?
Dogen powiedzia:
Byby.
Ejo zapyta:
Zatem jak moemy unikn tego wystpku?
Dogen powiedzia:
Dziaanie Buddhy i wystpek s oddzielne, lecz oba wystpuj naraz w jednym czynie.18
Ejo zapyta:
13
Aluzja do synnego koanu odnoszcego si do Nan-chuan

Pu-yuan
(748 - 834) i kota.
Chao-chou Tsung-shen (778-897).

15
Tekst Choonji zmienia nieznacznie sownictwo i opuszcza w tym miejscu negacj, Kiedy
zgromadzenie nie potrafio odpowiedzie, Nan-chuan
powinien by zrobi chwil przerwy po
czym powinien rzec: W waszym milczeniu ukazuje si Droga tak jaka jest!
16
Cytowanie Yun-wen
Wen-yen (zm. 949).
17
Wyraenie, ktre prowadzi do owiecenia.
18
Tumaczenie prbne. W tym ustpie teksty rni si; tutaj podano wersj Choonji.
14
Rozdzia I
11
Czy jest to tym co rozumie si przez wskazania pratimoksza?19

Dogen powiedzia:
Tak, lecz chocia taki pogld20 jest poprawny, lepiej byoby nie utrzymywa
go.
Ejo zapyta:
Czy zwrot gwacenie wskaza odnosi si do wystpkw popenionych po
otrzymaniu wskaza, czy te moe odnosi si do wystpkw popenionych przed
ich otrzymaniem?
Dogen odpowiedzia:
Zwrot gwacenie wskaza odnosi si do wystpkw popenionych po
otrzymaniu wskaza. Wystpki popeniane przed otrzymaniem wskaza mona
nazwa grzesznymi lub zymi czynami lecz nie gwaceniem wskaza.
Ejo zapyta:
W czterdziestu omiu mniejszych wskazaniach21 okrelenie pogwacenie
odnosi si do wystpkw popenionych przed otrzymaniem wskaza. Dlaczego
tak jest?.
Dogen odpowiedzia:
To nie jest tak. Odnosi si to do osoby, ktra nie otrzymaa jeszcze wskaza, lecz wanie ma je otrzyma i wyraa skruch z powodu wystpkw, ktre
popenia do tej pory. Aby przyj dziesi wskaza22 , mwi ona pogwacone dla
kadego wypadku w ktrym jej czyny w przeszoci byy sprzeczne z czterdziestoma omioma wskazaniami. Nie uwaa si, by wystpki popenione uprzednio
naruszyy wskazania.
Ejo zapyta:
Sutra stwierdza, e gdy kto stara si o otrzymanie wskaza i czyni skruch
za grzechy, ktre popeni uprzednio, winien by nauczony recytowania dziesiciu
wielkich wskaza i czterdziestu omiu mniejszych. W dalszym ustpie jednak Sutra stwierdza, e wskazania powinny by wyjaniane tym, ktrzy ich nie otrzymali.
Jaka jest rnica midzy tymi dwoma ustpami?
Dogen odpowiedzia:
Przyjmowanie wskaza i recytowania wskaza to rne sprawy. Dla skruchy, recytowanie Sutry Wskaza jest jak koncentrowanie umysu na sutrach.
Dlatego nawet ten kto nie otrzyma wskaza chce recytowa Sutr Wskaza.
Nic nie stoi na przeszkodzie aby wyjani mu Sutr Wskaza. Nastpny fragment zakazuje nauczania tych, ktrzy jak dotd nie przyjli wskaza. Powinno si
naucza szczeglnie tych, ktrzy przyjli wskazania aby pomc im okaza skruch.
Ejo zapyta:
W przekazywaniu wskaza, nie zakada si dawania ich komu kto popeni
siedem cikich grzechw23 , a jednak w Sutrze jest napisane, e nawet za cikie
grzechy naley czyni skruch. Czemu tak jest?
Dogen odpowiedzia:
19
Wskazania, ktre prowadz do uwolnienia od zych czynw ciaa, mowy i umysu.

Zabijanie kota jako sposb doprowadzania innych do owiecenia.
21
Jak podano to w rozdziale o Wskazaniach Bodhisattwy w Sutrze Brahmajala.
22
Dziesi gwnych wskaza: nie zabija, nie kra, nie by rozwizym, nie kama, nie obmawia, nie zniewaa, nie plotkowa, nie poda wasnoci nie wpada w gniew i nie by
sceptycznym.
23
Przelanie krwi Buddhy; zabjstwo ojca, matki, mnicha, nauczyciela lub Arhata; i niszczenie
harmonii sanghi.
20
12
Rozdzia I
Istotnie powinno si czyni skruch. Zakaz przyjmowania wskaza przez

takich ludzi ma charakter czasowej prby.24 Poprzedni ustp w tekcie stwierdza,
e nawet osoba ktra gwaci wskazania o ile wyrazi skruch a potem znw otrzyma wskazania, staje si czyst. Jeli okazuje skruch staje si czysta. Jest to czym
innym od nieotrzymania jeszcze wskaza.
Ejo zapyta:
Jeli zezwala si na skruch za siedem cikich grzechw, to czy jest dopuszczalnym otrzymanie potem wskaza?
Dogen odpowiedzia:
Tak. To jest zwyczaj ustanowiony przez zmarego Opata Eisai. Gdy raz
skrucha czowieka zostaa przyjta, musi on otrzyma wskazania na nowo. Nawet w wypadku cikich grzechw, kademu kto okazuje skruch, powinno si
pozwoli przyj wskazania na nowo, jeli tego pragnie. Nawet gdyby sam Bodhisattwa pogwaci wskazania, musi otrzyma je ponownie, poniewa uczyni to
przez wzgld na innych.
7
W mowie wieczornej Dogen powiedzia:
Nie naley beszta ani karci mnichw ostrymi sowami; ani nie naley wystawia ich na szyderstwo przez wytykanie ich wad. Nawet jeli s zymi ludmi nie
naley gardzi nimi ani ponia ich. Bez wzgldu na to jak zymi mog wyda si
na pocztku, gdy wicej ni cztery osoby zbiera si razem w celu praktykowania,
tworz wwczas Sangh, co wzbogaca kraj. Zasuguj oni na najwyszy szacunek.
Jeli wasi uczniowie s w bdzie, to czy byliby kapanami wityni czy te starszymi kapanami, mistrzami, czy te nauczycielami, musicie naucza i prowadzi ich
ze wspczuciem i yczliwoci. Bijcie tych ktrych trzeba bi, gacie tych ktrych
trzeba gani, lecz nie pozwalajcie sobie na wypowiadanie sw oszczerstwa czy
ubliania. Mj byy nauczyciel Ju-ching25 , gdy by kapanem wityni na Grze
Tien-tung, uderza mnichw swoim pantoflem aby powstrzyma ich od drzemki
podczas okresw zazen w sali medytacyjnej jak rwnie aja i gani ich. A jednak
zgromadzeni mnisi byli zadowoleni z tego e s bici i chwalili go za to.
Pewnego razu, po wygoszeniu wykadu, powiedzia: Zestarzaem si, wycofaem si ze zgromadzenia i yj teraz w maej wityni i dbam o to moje stare
ciao. A jednak, bdc nauczycielem zgromadzenia, su jako gwny kapan tej
maej wityni, tak bym mg zniszczy uud kadego z was i uczy was Drogi.
Oto dlaczego czasami uywam sw nagany; a czasami bij was moj bambusow
lask. Lecz naprawd nie mam do tego serca. Tym niemniej uywam tych metod
nauczania jako e stoj na miejscu Buddhy. Mnisi, zezwlcie na to ze wspczuciem. Gdy Ju-ching skoczy, wszyscy zgromadzeni mnisi pakali.
Wy wszyscy powinnicie naucza i prowadzi innych w ten sposb. Nie macie
adnego prawa obraa zgromadzonych mnichw popdliwie komenderujc nimi
na wszystkie strony jakby byli oni wasz wasnoci, tylko dlatego, e piastujecie wysokie stanowisko gowy wityni lub starszego kapana. O ile wikszym
bdem jest zatem czepianie si czyich sabych punktw i krytykowanie jeli wy
sami nie zajmujecie tak wysokiej pozycji! Zwaajcie na to bardzo.
24
Gdy przyjmuje si do zgromadzenia zego czowieka, mona traktowa go chwilowo bez
wspczucia jako rodek ostrzegania go przed zem popenionym przez niego w przeszoci.
25
Ju-ching (1163-1228) by Mistrzem wityni na grze Tien-tung i nauczycielem Dogena.
Rozdzia I
13
Jeli widzicie saboci innych i uwaacie je za ze, oraz jeli chcecie prowadzi
takich ludzi ze wspczuciem, musicie robi to nie mwic wprost o ich bdach
tak abycie nie obudzili ich gniewu.
8
Pewnego razu Dogen opowiedzia t histori:
Gdy zmary przywdca lewej strony Kamakury (Minamoto Yoritomo26 ) by
modziecem znanym jako Hyoenosuke, pewnego dnia by obecny na specjalnym
bankiecie w pobliu paacu cesarskiego. Kiedy zaj miejsce obok Gwnego radcy
stanu, ktry z goci zachowa si niewaciwie i radca rozkaza Yoritomo zaaresztowa tego czowieka.
Yoritomo odmwi: Daj swj rozkaz Rokuhara27 , powiedzia On jest naczelnikiem rodziny Taira.
Radca stanu powiedzia: Lecz ty jeste tutaj wanie teraz.
Yoritomo odpowiedzia: Nie jestem uprawniony do aresztowania tego czowieka.
Te sowa Yoritomo s godne podziwu. Z takim wanie nastawieniem rzdzi
on pniej krajem. Dzi, uczniowie powinni dorwna mu. Nie strofujcie innych
jeli nie macie stosownej do tego pozycji.
9
W wieczornej mowie Dogen powiedzia:
Ongi y genera, imieniem Lu Chung-lien28 , ktry suy Ping-yuan Chun
29
i ujarzmi wrogw dworu. Kiedy Ping-yuan wychwala jego zrcznoci i stara
si nagrodzi go du iloci zota i srebra, Lu skoni si mwic: Genera poskramia wroga poniewa jest to jego obowizkiem; nie dla zyskania pochway
i majtnoci. Bezinteresowno i prawo Lu Chung-lien s dobrze znane.
A zatem, nawet wrd ludzi wieckich, mdrzy s wiadomi swych zobowiza i wykonuj swe funkcje jak najlepiej. Nie d do specjalnych nagrd. Uczniowie powinni zwaa by czyni to samo. Wstpujc w Buddyzm powinni pracowa
dla Buddyzmu nie mylc o zysku. Rne nauki, zarwno buddyjskie jak i nie
buddyjskie, wszystkie przestrzegaj przed gromadzeniem wasnoci.
10
Pewnego razu, po dyskusji na temat doktryny Dogen pouczy:
Nie jest dobrze zdruzgota kogo argumentami nawet gdy jest on w bdzie a ty
masz racj. A jednak nie jest rwnie w porzdku ustpowa zbyt atwo, mwic,
Jestem w bdzie podczas gdy masz wszelkie powody ku temu aby wierzy,
e to ty masz racj. Najlepsz drog jest porzuci spr w sposb naturalny bez
wywierania presji na drug osob czy te faszywego przyznawania, e samemu
jest si w bdzie. Jeli nie dasz posuchu jego argumentom i jeli nie przejmiesz
26
Minamoto no Yoritomo (1147-1199).

Rokuhara jest dzielnic Kioto, na wschd od rzeki Kamo, w ktrej miecia si kwatera gwna
rodziny Taira. Tutaj odnosi si to do gowy rodziny.
28
Sawny filozof-doradca z Okresu Walczcych Krlestw. Pochodzi z Chin.
29
Modszy brat Cesarza Chao. Zmar w 250 r. p.n.e.
27
14
Rozdzia I
si nimi on uczyni to samo i nie rozgniewa si. Jest to co, na co naley starannie
zwaa.
11
Dogen pouczy:
W tym szybkim marszu przemijalnoci, narodziny i mier s ywotnymi sprawami. Jeli chcesz praktykowa i studiowa w cigu tego krtkiego ycia, po prostu
praktykuj i studiuj Buddyzm. Pisanie prozy i poezji jest na dusz met bezuyteczne; i dlatego powinno by zaniechane. Jeli studiujesz i praktykujesz Buddyzm nie podejmuj si zbyt wielu rzeczy poza tym. Koniecznie trzymaj si z dala
od nauk pism witych sekt Buddyzmu ezoterycznego i egzoterycznego. Nawet
Kronik Patriarchw Zen nie naley studiowa w zbyt szerokim zakresie. Tpej i nieinteligentnej osobie trudno jest skoncentrowa si nawet na jednej rzeczy.
O ile trudniejsz rzecz jest dla niej robi wiele rzeczy na raz, a jednoczenie
utrzymywa umys i myli w harmonii!
12
Dogen pouczy:
Jest taka opowie o tym jak mistrz Zen Chih-hsueh
30 , kilkaset lat temu, obudzi
w sobie pragnienie poszukiwania Drogi i stania si mnichem Zen. Bdc pierwotnie urzdnikiem rzdowym, obdarzony by wielk inteligencj i syn z uczciwoci
i mdroci. Pewnego razu, w okresie gdy peni funkcj prowincjonalnego gubernatora, przywaszczy sobie pienidze spoeczne i da je ludziom. Jeden z jego
wsppracownikw zawiadomi o tym tron. Gdy cesarz usysza o tym zdumia
si; czyn Chih-hsueh
zaintrygowa rwnie jego ministrw. Tym niemniej, jego
przestpstwo byo powane i wydano kar mierci.

Cesarz omawia problem z ministrami mwic: Mamy oto utalentowanego
i mdrego urzdnika. Musia mie jaki szczeglny powd aby dokona tego
przestpstwa. By moe dziaa z jakich gbokich wewntrznych pobudek. Jeli,
w momencie gdy jego gowa bdzie miaa by cita, bdzie wyglda na skruszonego, zetnijcie mu j szybko. Jeli za na jego twarzy nie bdzie takiego wyrazu,
musi na pewno mie jaki gbszy powd. W tym wypadku nie pozwlcie mu
umrze.
Gdy cesarski posaniec wyprowadzi Chih-hsueh
i miano mu ci gow, rze
czywicie nie dawa on adnych oznak skruchy, a miast tego mia wyraz radoci na
twarzy. Chih-hsueh
powiedzia: Powicam moje ycie w tym wcieleniu wszyst
kim yjcym istotom.
Cesarski posaniec by zdumiony i donis o tym cesarzowi. Jest wanie tak
jak mylaem, powiedzia cesarz. Musia mie jaki gbszy powd. Mylaem
tak od pocztku. I wwczas cesarz zada wyjanie.
Chih-hsueh
owiadczy: Mylaam o rezygnacji z rzdowej posady, o porzuceniu takiego ycia, o dawaniu jamuny i przebywaniu wszdzie razem ze wszystkimi odczuwajcymi istotami. Zamierzam odrodzi si jako mnich z jednym tylko
celem (w umyle) praktykowania Buddyzmu. Cesarz by pod wraeniem i pozwoli mu zosta mnichem. Nada mu imi. Yen-shou (Przeduone ycie) aby
uczci darowanie mu wykonania wyroku.
30
Tytu Yung-ming Yen-shou (904-975).
Rozdzia I
15
W obecnych czasach mnisi powinni obudzi w sobie podobn postaw przynajmniej raz. Powinni by gotowi powici swoje ycie, pogbi uczucie wspczucia dla wszystkich yjcych istot i obudzi pragnienie powierzenia swoich cia
Drodze Buddhy. Jeli maj choby lad takiego uczucia, powinni chroni je przed
utrat. Jeli nie mog obudzi w sobie takich uczu przynajmniej raz, jest rzecz
niemoliw aby przebudzili si ku Buddyzmowi.
13
Celem przebudzenia si ku starym opowieciom patriarchw Zen jest stopniowa modyfikacja, pod kierunkiem mistrza Zen, tego co dotychczas rozumielicie
i mylelicie. Nawet jeli Buddha, ktrego znalicie dotd, jest obdarzony wyrniajcymi znamionami31 , promieniuje wiatem i ma, jak Siakjamuni i Amida Buddha, dar wygaszania kaza i przynoszenia korzyci ludziom, to jeli mistrz Zen
mwi wam, e Buddha jest ropuch lub ddownic, musicie w to wierzy. Bdziecie musieli porzuci wierzenia jakie dotychczas utrzymywalicie. Lecz jeli szukacie znamion Buddhy, jego blasku i rnych cnt zwizanych z nim w ddownicy,
to wci jeszcze nie zmienilicie swoich samorodnych pogldw na Buddh. Po
prostu rozpoznajcie jako Buddh to co wanie macie przed oczyma. Jeli podycie za sowami mistrza Zen i odwrcicie si od zudnych pogldw i przywiza,
bdziecie w naturalny sposb w zgodzie z Drog Buddhy.
A jednak dzi uczniowie wci trzymaj si kurczowo swoich zudnych pogldw i osobistych wyobrae, mylc e Buddha jest tym lub tamtym. Jeli te
rzeczy rni si od tych, ktre sobie wyobraaj, zaprzeczaj, e to tak moe by
i bkaj si zagubieni, szukajc czego podobnego do tego czym s ich baamutne
idee. Tacy uczniowie prawie e nie czyni postpu na Drodze Buddhy.
Jeli powiedzie im, gdy ju wdrapi si na szczyt stumetrowego masztu by
pucili si zarwno rkami i nogami, a nastpnie zrobili jeden krok dalej nie zwaajc na swoje wasne ciaa32 , mwi oni: Przecie to tylko dlatego, e jestem
dzi ywy mam szans studiowa Buddyzm. Nie krocz oni naprawd za swoim
nauczycielem. To musi by dokadnie zrozumiane.
14
W mowie wieczornej Dogen powiedzia:
Ludzie tego wiata czsto staraj si studiowa wiele rzeczy w tym samym czasie i w rezultacie niczego nie robi dobrze. Zamiast tego powinni uczy si jednej
rzeczy tak dobrze aby mc robi j nawet przed tumem. Buddyzm, ktry przekracza zwyky wiat, jest doktryn, ktrej od czasu bez pocztku nigdy nie uczono
si atwo.33 Jest tak nadal i dzi. zdolno studiowania jest rwnie ograniczona.
Jeli w bezgranicznie wysokiej i szerokiej sferze Buddyzmu prbujemy uczy si
wielu aspektw, nie potrafimy opanowa nawet jednego. Osobie o ograniczonej
pojtnoci trudno jest dokona wiele w jednym ywocie nawet jeli powici si
tylko jednej rzeczy. Studiujcy winni koncentrowa si tylko na jednej rzeczy.
Ejo zapyta:
31
Trzydzieci dwa znamiona i osiemdziesit dostrzegalnych cech Buddhy.

Z wiersza Chang-sha Ching-tsen (zm. 868).
33
Dokadne znaczenie tego fragmentu nie jest jasne.
32
16
Rozdzia I
Jeli tak jest, jaki rodzaj praktyki naley podj? Na ktrym aspekcie buddyjskich nauk powinnimy skoncentrowa nasz praktyk?
Dogen odpowiedzia:
Zaley to od talentu i zdolnoci ucznia, lecz w Zen praktyk, ktra zostaa
przekazana przez patriarchw jest zasadniczo zazen. Zazen jest odpowiednie dla
wszystkich ludzi, bez wzgldu na to czy ich zdolnoci s wysokie, rednie, czy
niskie.
Gdy byem w Chinach w zgromadzeniu pod kierunkiem Ju-chinga, staem si
wiadom tej prawdy i stosownie do tego praktykowaem zazen dzie i noc. Wielu
mnichw rezygnowao gdy byo bardzo zimno lub bardzo gorco, obawiajc si,
e mogliby zachorowa. Lecz w takich chwilach mylaem:
Nawet jeli zachoruj i umr, musz po prostu praktykowa zazen. Jeli
nie bd wiczy gdy jestem zdrowy, jaki bdzie poytek z tego mojego ciaa? Jeli zachoruj i umr, wwczas bdzie to moim losem. O co
bardziej mog prosi ni o studiowanie pod kierunkiem mistrza Zen
w wielkich Chinach dynastii Sung, o mier tutaj i o to by dobrzy mnisi
mnie pochowali? Gdybym mia umrze w Japonii tacy wybitni kapani
nie mogliby asystowa przy moim pogrzebie. Jeli bd praktykowa,
lecz umr zanim osign owiecenie, jestem pewien, e w moim nastpnym yciu bd wyznawc Buddhy. Dugie ycie bez praktyki wydaje
mi si bez sensu. Jaki byby z niego poytek? Po tak wielkiej trosce
o ochron ciaa przed chorob, jak szkod byoby gdybym przypadkiem uton w morzu lub spotka jak inn nieoczekiwan mier.
To byy myli, ktre przechodziy przez mj umys, gdy siedziaem dzie i noc
w arliwym wysiku. I tak, nigdy nie zachorowaem.
Kady z was powinien praktykowa z najwysz pilnoci. Na dziesiciu
z was, dziesiciu powinno osign owiecenie. Mj zmary mistrz Zen Ju-ching
w ten sposb zachca swoich mnichw.
15
Dogen naucza:
Jest do atwo rozsta si z yciem lub odci sobie cz ciaa, rce lub stopy
jeli kto czuje si do tego skonny. Podobnie w sprawach ziemskich mona zrobi
to samo z powodu przywizania do sawy i zysku.
Lecz trudno jest zharmonizowa umys gdy wchodzi w kontakt z wydarzeniami i rzeczami. Gdy uczniowie poczn w umyle pragnienie porzucenia ycia,
powinni chwil uspokoi swe umysy. Powinni starannie rozway czy to co maj powiedzie lub zrobi odpowiada prawdzie; jeli odpowiada, zatem powinni
powiedzie i zrobi to.
16
Dogen naucza:
Uczniowie Drogi nie wolno martwi si o odzie i poywienie. Musicie jedynie
przestrzega buddyjskich zasad i nie kopota si o sprawy ziemskie. Buddha
powiedzia: Jako szat, uywaj podartej wyrzuconej odziey, jako poywienia tego
co mona uebra. W adnym ze wiatw nie sposb wyczerpa tych dwch
Rozdzia I
17
rzeczy. Nie zapominaj o szybkoci przemian, ani nie pozwalaj by ziemskie sprawy
niepotrzebnie ci zajmoway. W tej krtkotrwaej jak rosa egzystencji, myl tylko
o Buddyzmie i nie zajmuj si adnymi innymi problemami.
Kto zapyta:
Chocia mwi si, e trudno jest porzuci saw i zysk, s one wielkimi
przeszkodami w praktyce i dlatego musz by zaniechane. Z tego powodu uczyniem tak. Chocia ubranie i poywienie s drobnymi sprawami, s one wane dla
praktykujcego. Nosi obdarte szaty i ebra poywienie to znamiona wybitnego
mnicha.
Taki by zwyczaj w Indiach. W wityniach Chin mnisi uywali wsplnie sprztw i dobytku, tak e nie potrzebowali si o nie troszczy. W wityniach japoskich taki dobytek nie istnieje, a zwyczaj ebrania poywienia, w wikszoci, nie
zosta przekazany. Co w takich warunkach moe uczyni mniej wartociowa i sabsza osoba? Jeli kto taki jak ja wyprasza ofiary u wiernych, jest on winny otrzymywania darowizn, ktrych nie ma prawa otrzymywa. Rzecz niestosown dla nas
jest je poywienie zdobyte prac rolnikw, kupcw, onierzy czy te rzemielnikw. A jednak jeli pozostawi wszystko losowi, to wydaje si, e otrzymujemy
najskromniejsz cz. Gdy przychodzi gd i zimno, martwimy si i stwierdzamy,
e nasza praktyka jest utrudniona. Kto da mi nastpujc rad: Twj sposb zaatwiania spraw jest cakiem zy. Zdajesz si by cakowicie niewiadomy czasw
i okolicznoci w jakich yjemy. Urodzilimy si gorszymi i yjemy w zdegenerowanym wieku. Twj rodzaj treningu doprowadzi tylko do regresji. Zawrzyj umow ze
wieckim wyznawc, lub we zastaw od jakiego patrona a potem moesz odej
bezpieczny w zaciszne miejsce, gdzie moesz spokojnie praktykowa Buddyzm
nie troszczc si o poywienie i ubranie. To nie jest podaniem bogactwa i wasnoci. Moesz zatem praktykowa majc na jaki czas zabezpieczone rodki do
ycia. Suchaem tego co mwi, lecz nie wierzyem mu. A zatem, jak powinno
si przyj postaw?
Dogen odpowiedzia:
Celem prowadzenia si mnicha Zen jest tylko studiowanie sposobu bycia
Buddhw i Patriarchw. Chocia Indie, Chiny i Japonia rni si, prawdziwi
uczniowie Drogi nigdy nie zachowywali si w sposb, ktry opisae. Zatem nie
pozwalaj twojemu umysowi czepia si ziemskich spraw, lecz studiuj Drog jednomylnie. Buddha powiedzia: Nie posiadaj niczego prcz szat i miski i dawaj
godujcym ludziom resztki z tego co uebrae. Jeli adnego okrucha nie naley
zatrzymywa z tego co otrzymujesz, o ile bardziej powinno si unika pogoni za
rzeczami.
W niebuddyjskim dziele mwi si: Rankiem usysze Drog, wieczorem
umrze zadowolonym34 . Nawet gdyby mia umrze z godu lub zimna postpuj
za buddyjsk nauk cho przez jeden dzie, cho przez jeden moment. W dziesiciu tysicach kalp i tysicu ywotw, jake wiele razy rodzimy si i jak wiele razy
umieramy! Wszystko to pochodzi z naszego zudnego czepiania si wiata. Jeli
cho raz w tym yciu, postpilimy wedug buddyjskich nauk i potem umarlimy
z godu, to naprawd osigniemy wieczny pokj.
Tak naprawd, nie czytaem w adnym z buddyjskich pism o choby jednym
Buddzie lub Patriarsze w Indiach, Chinach czy w Japonii, ktry umarby z godu
lub zimna. W wiecie tym jest wyznaczony przydzia ubrania i poywienia dla
kadej yjcej istoty. Nie otrzymuje si go dziki poszukiwaniom, ani nie traci
34
Lun-yu IV.
18
Rozdzia I
nawet jeli kto go nie szuka. Po prostu pozostaw to przeznaczeniu i nie pozwl
by niepokoio to ci. Jeli mwisz, e jest to wiek zdegenerowany i nie obudzisz
umysu, ktry poszukuje Drogi w tym yciu, w ktrym yciu spodziewasz si j
osign? Nawet jeli nie jeste czowiekiem takim jak Subhuti lub Mahakajapa35 ,
powiniene studiowa Drog zgodnie z twoimi zdolnociami.
Niebuddyjski tekst mwi:
Ci ktrzy kochaj pikne kobiety bd kocha kobiet, nawet jeli nie
jest ona tak pikna jak Hsi Shih lub Mao Chiang36 . Ci ktrzy lubi
pikne konie bd lubili konia nawet jeli nie bdzie on tak pikny jak
Fei-tu lub Lu-erh37 . Ci, ktrzy lubi wyszukane smaki bd rozkoszowa si smakiem, nawet jeli to nie jest smocza wtroba czy te szpik
kostny feniksa38 .
Jest to sprawa kadego kto wyraa swoje skonnoci. Jest tak midzy ludmi
wieckimi i odnosi si to rwnie do wyznawcw Buddyzmu.
Czy nawet Buddha nie ofiarowa dwudziestu lat swego ycia dla naszego
dobra w tym zdegenerowanym wieku!39 Dlatego, ludzie i dewowie wci czyni
ofiary klasztorom Zen. I chocia Tathagata posiada nadprzyrodzone siy o najwyszych zaletach musia je ziarno przeznaczone dla koni40 , by przetrwa jedn
deszczow por41 . Jak mog uczniowie w tym zdegenerowanym wieku chcie aby
rzeczy byy atwiejsze?
Kto zapyta:
Zamiast narusza wskazania, na prno otrzymujc dary od ludzi i deww
trwonic dziedzictwo Tathagaty nie budzc przy tym umysu, ktry szuka Drogi,
czy nie byoby lepiej by jak ludzie wieccy, wykonywa prac jak oni wykonuj
i praktykowa Drog gdy yjemy?
Dogen powiedzia:
Kto powiedzia by ama wskazania i y bez umysu ktry poszukuje Drogi? Jedyne co powinnicie zrobi to obudzi ten umys i pilnie praktykowa Buddyzm. Jest powiedziane, e bogosawiestwa Tathagaty otrzymuje si w rwnej
mierze wtedy gdy przestrzega si wskaza jak i wtedy gdy si je narusza, niezalenie od tego czy kto dopiero wstpuje na Drog czy te praktykowa j ju
duszy czas. Nigdzie nie jest powiedziane, e jeli naruszasz wskazania powiniene wrci do wieckiego ycia; lub e jeli jeste bez umysu ktry szuka Drogi
nie powiniene praktykowa. Kt posiada taki umys na pocztku? Lecz jest wanie tak, e jeli obudzi si to co jest trudne do obudzenia i praktykuje si to co
jest trudne do praktykowania, wwczas niewtpliwie poczyni si postpy. Kady
czowiek posiada Natur Buddhy. Nie poniajcie siebie.
W Wen-hsuan
jest powiedziane: Nard rozkwita z powodu jednego czowie
ka. Droga dawnych mdrcw jest niszczona przez gupcw ktrzy nadchodz po
nich42 . Sowa te oznaczaj, e jeli jeden mdrzec pojawi si w narodzie, nard
35
Dwch spord dziesiciu wielkich uczniw Buddhy.

Obie byy uznanymi piknociami pitego wieku p.n.e.
37
Imiona sawnych koni.
38
Dokadne rdo tego cytatu nie jest znane; by moe oparty jest na Chen-kuan cheng-yao.
39
Buddha y sto lat, lecz wszed w Nirwan w wieku lat osiemdziesiciu, ofiarowujc pozostae
dwadziecia lat swego ycia dla dobra istot w zdeprawowanym wieku, ktry mia nadej.
40
Jedno z dziewiciu zmartwie, ktre dotkny Buddh w czasie jego ycia.
41
Dziewidziesit dni opadania (wd) w czasie letniej pory deszczowej.
42
Wen-hsuan
XXXVIII.
36
Rozdzia I
19
ten rozkwita; jeli pojawi si jeden gupiec droga mdrcw chyli si ku upadkowi.
Rozwacie to dobrze.
17
W czasie rozmowy o rozmaitoci przedmiotw Dogen powiedzia:
Gdy zwykli mczyni i kobiety zbior si razem, modzi czy starzy, bardzo
czsto gadaj o sprawach najbardziej niestosownych. To bawi ich umysy i oywia
konwersacj. To sprawia im przyjemno i suy do zabicia nudy, lecz rozmowy
tego rodzaju s kategorycznie zabronione mnichom. Nawet wrd ludzi wieckich,
rzadko zdarza si by dobrzy, trzewi i uprzejmi ludzie zbierali si aby omawia
powane problemy. Zwykle zwizane jest to z pijastwem i rozwizoci. Mnisi
musz koncentrowa si wycznie na Buddyzmie. Nieprzyzwoita rozmowa dogadza tylko nielicznym pomieszanym i ekscentrycznym mnichom.
W wityniach chiskich problem taki nie istnieje, bowiem mnisi nie angauj
si w banalne rozmowy. Nawet w Japonii, w czasach gdy y jeszcze Eisai, opat
Kenninji, nie zajmowano si nigdy takimi rozmowami. Nawet po jego mierci gdy
w wityni byo jeszcze kilku jego uczniw, rzeczywicie nie byo adnych czczych
rozmw. Jednak w cigu ostatnich siedmiu lub omiu lat niektrzy z modych ludzi zaczli wdawa si w maostkowe rozmowy. Rzecz najbardziej godna poaowania. W buddyjskich naukach pisze si, e gwatowne sowa prowadz czasami
ludzi do owiecenia, lecz bezwartociowa rozmowa przesania Prawdziw Drog.
Jeli nawet sowa, ktre spontanicznie pojawiaj si na ustach jak i bezuyteczne
teorie, s przeszkodami na Drodze o ile bardziej tak si rzeczy maj z nieprzyzwoitymi rozmowami, ktre podniecaj umys. Musicie by bardzo ostroni w tym
wzgldzie. Musicie nie tylko wiadomie powstrzymywa si od tego rodzaju rozmw, lecz wiedzc, e co jest ze, musicie take stopniowo nauczy si odrzuca
to.
18
W wieczornej rozmowie Dogen powiedzia:
Wikszo ludzi wieckich lubi podawa do wiadomoci ogu swoje dobre
czyny i ukrywa ze. Poniewa taka postawa budzi odraz bstw opiekuczych43
dobre czyny pozostaj nie nagrodzone, a ze popeniane potajemnie, zostaj ukarane. To sprawia wraenie, e nie ma adnej nagrody za dobre czyny i e Buddyzm
ma mao dobrego do zaofiarowania. Pogld ten jest oczywicie bdny i musi zosta skorygowany wszelkimi moliwymi sposobami.
Powinnicie czyni dobro skrycie, gdy nikt nie widzi, a jeli czynicie zo, powinnicie przyzna si i aowa tego. Tym sposobem, dobre czyny dokonywane potajemnie zostaj nagrodzone. Otwarte przyznanie si do zego czynu usuwa zbrodni, tak e korzyci zwikszaj si naturalnie zarwno w obecnym jak
i w przyszych wiatach.
wiecki czowiek wystpi z audytorium i zapyta:
W dzisiejszych czasach, gdy ludzie wieccy daj mnichom dary i znajduj schronienie w Buddyzmie, moe z tego wynikn wiele nieszczcia. Ludzie
ulegaj uprzedzeniom i nie chc polega na Trzech Skarbach. Jak to jest?
Dogen odpowiedzia:
43
Brahma, Yama i inne bstwa hinduskie przyjte do panteonu jako opiekunowie Buddyzmu.
20
Rozdzia I
To nie jest wina mnichw ani Buddyzmu ale samych ludzi wieckich, ktrzy
s w bdzie. A to dlaczego: moesz z szacunkiem czyni ofiary mnichom, ktrzy
zdaj si utrzymywa wskazania, przestrzega zasad diety, cile praktykowa
dyscyplin; a jednak nie dajesz niczego mnichom, ktrzy bezwstydnie gwac
wskazania, pij wino, jedz miso, poniewa uwaasz ich za niegodnych. Umys,
ktry w ten sposb rnicuje jawnie narusza zasady Buddyzmu. Dlatego te,
nawet gdy znajdujesz schronienie w Buddyzmie, nie ma adnej zasugi i adnego
odzewu. Wskazania zawieraj kilka ustpw, ktre ostrzegaj przed tak wanie
postaw. Kiedy spotykasz mnicha, daj mu ofiar nie ogldajc si na jego cnot
lub jej brak. Wszelkimi sposobami unikaj prb sdzenia jego wewntrznej cnoty
z jego zewntrznego wygldu.
W tych zdegenerowanych czasach naprawd, istniej mnisi, ktrych wygld
nie nadaje si do ogldania, lecz s i inni mnisi, ktrych myli i czyny s nieskoczenie gorsze. Nie czy rozrnie midzy dobrem i zem, lecz oddawaj szacunek
kademu, kto jest uczniem Buddhy. Jeli bdziesz dawa ofiary i okazywa cze
bezstronnie, bdziesz zawsze postpowa zgodnie z wol Buddhy i od razu zyskasz dobrodziejstwa.
Pamitaj cztery powiedzenia: Dziaanie widoczne, nagroda niewidoczna; dziaanie niewidoczne, nagroda widoczna, dziaanie widoczne, nagroda widoczna.
Nagrod za to co zrobie w tym yciu moesz zyska w tym yciu, w nastpnym
yciu, lub w ktrym z przyszych ywotw. Dobrze zbadajcie t zasad.
19
Pewnego wieczoru w rozmowie, Dogen powiedzia:
Przypumy, e kto przychodzi do ciebie porozmawia o swoich sprawach
i prosi ci o napisanie listu proszcego o przysug lub, ktry ma pomc w procesie. Czy odmwisz mu wprost, mwic: Jestem teraz mnichem, ktry odsun
si od wiata i nie obchodzi mnie zajmowanie si sprawami doczesnymi? Musi
to by starannie rozwaone w zalenoci od czasu i okolicznoci.
Chocia moe wydawa si, e to jest waciwa do przyjcia przez mnicha
postawa, gdy o tym pomylisz, to jednak to co naprawd mwisz jest nastpujce: Jestem mnichem, ktry odsun si od wiata i jeli powiem co, co nie
ley w moich kompetencjach, ludzie bd przypuszczalnie le o mnie myleli.
To wskazuje na przywizanie do jani i trosk o wasn saw. W takim wypadku jak ten, rozwa spraw gruntownie i jeli moesz pomc czowiekowi nawet
nieznacznie, zrb to nie troszczc si o to co inni pomyl o tobie. Jeli przyjaciel,
ktry otrzymuje list obraa si, uwaajc, e zachowae si w sposb niegodny
mnicha, to czy to tak le straci przyja kogo kto rozumie tak mao? Zasadniczo
najwaniejsz spraw dla ciebie jest uwolnienie si od egoistycznych przywiza
i myli o twoim wasnym imieniu, chociaby na zewntrz robi co co jest cakiem
niegodne twojego stanu.
Jeli kto prosi Buddh lub Bodhisattw o pomoc, maj oni ochot ofiarowa
swoje wasne ciao i czonki. Dlaczego zatem odprawia kogo, kto przychodzi
prosi ci o napisanie jednego listu, tylko dlatego, e obawiasz si o to co ludzie o tobie powiedz? To wanie pokazuje jak gbokie jest twoje przywizanie
do Jani. Nawet gdy ludzie krytykuj twoje czyny jako niegodne mnicha, jeli
pomagasz innym chociaby odrobin sam nie podasz sawy ani korzyci postpujesz Prawdziw Drog. Istnieje wiele przykadw tego rodzaju zachowania
Rozdzia I
21
wrd mdrcw przeszoci. Robiem to samo i ja. To prosta rzecz wywiadczy

ma uprzejmo piszc list dla kogo kto prosi o to, chociaby nawet miao to
wytrci z rwnowagi twoich wyznawcw i przyjaci.
Ejo powiedzia:
To co mwisz jest cakowicie prawd. Proszenie o co dobrego co przyniesie
korzy innym jest rzecz suszn. Lecz co by powiedzia gdyby proba miaa
spowodowa odebranie majtnoci innej osobie lub sprawi jej co zego? Czy
taka proba powinna by speniona?
Dogen odpowiedzia:
Nie nasz jest spraw decydowa czy proba jest dobra czy za. Jednakowo, dobrze jest powiedzie osobie, ktra prosi o napisanie listu, i samemu doda
to w licie, e piszesz na prob tej osoby, i e ty osobicie nie znasz meritum sprawy. Osoba, ktra otrzyma list powinna by w stanie osdzi sama. To s sprawy,
o ktrych nic nie wiemy i nie ma sensu znieksztaca sprawy mwic mu o nich.
Przypumy, e jeste proszony o spenienie yczenia, o ktrym wiesz, e jest ze,
przez przyjaciela, ktry ma wysokie mniemanie o tobie i pokada najwysz wiar
w twj osd. W tym wypadku, napisz nieprzyjemne rzeczy, z ktrymi si nie zgadzasz, dokadnie w taki sposb w jaki je syszae od innej osoby. I dodaj, e osoba
do ktrej list jest adresowany powinna uy wasnego osdu i zaatwi spraw tak
jak uwaa. Jeli bdzie to zaatwione w ten sposb, nikt nie bdzie mia powodw
do alu. To s sprawy, ktre zdarzaj si gdy spotykasz ludzi lub gdy powstaj szczeglne okolicznoci; musz by one dokadnie przemylane. Najwaniejsze
jest to, e jakakolwiek by nie zaistniaa sytuacja, musisz porzuci przywizanie do
sawy i Jani.
20
Pewnego wieczoru w rozmowie, Dogen powiedzia:
W tym wiecie, zarwno ludzie wieccy jak i mnisi maj skonnoci do reklamowania swoich dobrych czynw i ukrywania zych. Z tego powodu ich wewntrzne
i zewntrzne ycie nie odpowiadaj sobie. Powinni oni prbowa w jaki sposb
pogodzi swe zewntrzne i wewntrzne ja, wyrazi skruch za swoje bdy, ukrywa swoje prawdziwe wewntrzne zalety, powstrzymywa si od ozdabiania swojego zewntrznego wygldu, przypisywa innym dobre czyny ktrych dokonali
i bra na siebie win za ze czyny, ktrych dokonali inni.
Kto powiedzia:
Zgodnie z tym co gosisz, powinnimy prbowa ukry nasz prawdziw
wewntrzn cnot i powstrzymywa si od zewntrznych popisw. Jest zasad, e
Buddha i Bodhisattwowie okazuj wielkie wspczucie wszystkim yjcym istotom. Jeli niewiadomi mnisi i ludzie wieccy widz jakiego nieokrelonego kapana, mog sta si obraliwi i krytyczni w stosunku do niego i w ten sposb
narazi si na karmiczn zapat za zniesawienie kapana. Czasami ludzie wieccy, nie znajc prawdziwej wewntrznej cnoty kapana, z czci skadaj darowizny
kierujc si zewntrznym wygldem i mylc, e to przyniesie im bogosawiestwa. Co mylisz o tym?
Dogen odpowiedzia:
Mwi, e bdzie si powstrzymywa od popisywania si na zewntrz a nastpnie dziaa po prostu samowolnie jest rwnie sprzeczne z rozsdkiem. Mwi, e nie bdzie si okazywa na zewntrz swojej prawdziwej cnoty, a nastpnie
22
Rozdzia I
zachowa si le wobec czowieka wieckiego jest oczywicie powanym naruszeniem wskaza. S tacy, ktrzy prbuj sprawi wraenie, e sami s buddystami posiadajcymi rzadko spotykane osignicia jak i tacy ktrzy prbuj ukry
swe wady, lecz oczy opiekuczych bstw i Trzech Skarbw przenikaj wszdzie.
Ostrzega si was abycie nie posiadali umysu, ktry bezwstydnie poszukuje czci
od innych. Cokolwiek by si nie dziao, rozwaaj sprawy biorc pod uwag jedynie to jak doprowadzi Buddyzm do rozkwitu i jak przynie poytek wszystkim
istotom. Istnieje powiedzenie: Wiedz zanim przemwisz, rozwa zanim zadziaasz.
Bd zawsze rozwany. Rozpatruj prawdziwe znaczenie wszystkiego, co zjawia si
przed tob.
Bezporednio przed swoimi oczami moesz dostrzec e chwile mijaj bez zatrzymywania si, e dni pyn bezustannie zmienn kolej i e wszystko szybko
przemija. Nie czekaj na pouczenia nauczyciela czy te sutr. Wykorzystuj kad
przelotn chwil i nie licz na jutro. Myl tylko o tym dni i tej godzinie, poniewa jutro jest rzecz niepewn i nikt nie wie co przyszo przyniesie. Nastaw
swj umys na podanie za Buddyzmem tak jak miaby y tylko jeden dzie.
Poda za Buddyzmem oznacza, przy wszystkich okazjach i ryzykujc yciem,
doprowadza do rozkwitu go i przynosi poytek wszystkim istotom.
Kto zapyta:
Czy musi si ebra aby krzewi Buddyzm?
Dogen odpowiedzia:
Tak, musi si, lecz musi si bra pod uwag zwyczaje kraju. W kadym
przypadku musi to by czynione by rozsiewa dobrodziejstwa wrd wszystkich
istot i postpowa naprzd w swoim wasnym treningu44 .
Jeli bdziesz chodzi ubrany w szaty drogami penymi kurzu, twe szaty zakurz si. Rwnie poniewa ludzie w Japonii s biedni, ebra w nakazany sposb
jest rzecz niemoliw. Lecz czy to oznacza, e musimy cofn si w naszej praktyce i ograniczy dobrodziejstwa, ktre przynosimy innym? Jeli po prostu obserwujecie zwyczaje kraju i praktykujecie Buddyzm by wszyscy mogli to widzie,
ludzie wszystkich klas bd od siebie skada dary. Gdy tak si dzieje, moesz
kontynuowa swoj wasn praktyk i jednoczenie przynosi dobrodziejstwo innym. Nawet ebranie musi by dokadnie przemylane, wziwszy pod uwag czas
i okolicznoci. Nie troszczc si o to co myl ludzie i zapominajc o osobistym
zysku, powinnicie po prostu robi co tylko moecie aby rozkrzewi Buddyzm
i wywiadcza dobrodziejstwa yjcym istotom.
21
Dogen pouczy:
Uczniowie jest wana sprawa, na ktr trzeba zwrci uwag gdy porzucacie
ziemskie sprawy. Musicie zrezygnowa ze wiata jaki znalicie, waszej rodziny,
waszego ciaa i waszego umysu. Rozwacie to dobrze.
S tacy, ktrzy nie potrafi zerwa z rodzin, ktra istnieje od wielu pokole,
chocia oderwali si od wiata i ukryli si gboko w grskich lasach, ani te nie
potrafi powstrzyma si od mylenia o swojej rodzinie i swoich krewnych. S inni,
ktrzy uwolnili si od wiata, rodziny i wpyww krewnych, wci jednak troszcz si o swe ciao i unikaj wszystkiego co przynosi bl. S oni niechtni podjciu
44
Przepisy tyczce si ebrania przewiduj, e mona odwiedzi siedem domw, nie interesujc
si czy mieszkacy s bogaci czy biedni.
Rozdzia I
23
jakiegokolwiek buddyjskiego treningu, ktry mgby zagrozi ich zdrowiu. Tacy

ludzie musz jeszcze porzuci swoje ciao. Dalej, s tacy, ktrzy poddaj si trudnemu treningowi nie zwaajc na swoje ciao, wci jednak zamykaj swe umysy
przed Buddyzmem. Odrzucaj kady aspekt Buddyzmu, ktrzy nie w parze z ich
uprzednio wyrobionymi przekonaniami. Ci ludzie musz jeszcze porzuci swoje
umysy.
Rozdzia II
25
II
1
Dogen pouczy:
Praktykujcy, jeli najpierw tylko zharmonizujecie wasze umysy, atwo bdzie
porzuci zarwno ciaa jak i wiat. Jeli martwicie si o to, jak inni zareaguj
na wasze sowa i zachowanie, jeli powstrzymujecie si od czynienia pewnych
rzeczy, poniewa inni uznaj je za ze, lub jeli czynicie dobro mylc, e inni bd
podziwia was za to, jako buddystw, to wci czepiacie si warunkowego wiata.
Z drugiej strony, ci ktrzy rozmylnie dziaaj ze z wol, s naprawd zymi
ludmi. Zatem zapomnij o zych zamiarach, zapomnij o wasnym ciele, i dziaaj
jedynie dla Buddyzmu. Zdawaj sobie spraw z kadej rzeczy, gdy tylko ona si
pojawi.
Ci, ktrzy dopiero co wkroczyli w Buddyzm, mog czyni rozrnienia i myle wieckimi kategoriami. Ich usiowanie powstrzymania si od za i praktykowanie dobra wraz z ich ciaami, stanowi porzucenie zarwno ciaa jak i umysu.
2
Dogen pouczy:
W czasach gdy zmary opat Eisai mieszka w Kenninji, jaki biedny czowiek
z okolicy przyszed do niego i powiedzia: Mj dom jest tak biedny, e moja ona,
ja i troje naszych dzieci nie mamy nic do jedzenia od kilku dni. Zlituj si i pom
nam.
Byo to w czasach gdy klasztor by zupenie bez poywienia, odziey i pienidzy. Eisai ama sobie gow ale nie mg wymyli adnego rozwizania. Raptem
przyszo mu do gowy, e wanie w tym czasie budowano w wityni posg
Yakushi45 i e znajdowa si tam kawaek miedzi, ktry wyklepywano aby zrobi
aureol za posgiem. Eisai poama go wasnymi rkoma zgnit w kul i da biednemu czowiekowi. Wymie to na poywienie i uratuj swoj rodzin od godu,
powiedzia. Biedak odszed uradowany.
Jego uczniowie byli krytyczni: Dae czowiekowi wieckiemu aureol buddyjskiego posgu. Czy nie jest zbrodni robi osobisty uytek z tego co naley do
Buddhy?.
Macie racj, odpowiedzia opat, lecz pomylcie o woli Buddhy. Odci swoje
ciao i czonki dla wszystkich odczuwajcych istot. Na pewno powiciby cae
swoje ciao aby uratowa godujcych ludzi. Nawet gdybym za t zbrodni mia
popa w ze wiaty, wci bd ratowa ludzi od godu. Dzi uczniowie dobrze
zrobiliby zastanawiajc si nad doskonaoci postawy Eisai. Nie zapominajcie
tego.
Przy innej okazji jego uczniowie zauwayli: Budynki Kenninji znajduj si
blisko rzeki. W przyszoci mog ulec uszkodzeniu wskutek powodzi.
Eisai powiedzia: Nie martwcie si o to co stanie si z nasz wityni w latach ktre nadejd. Ostatecznie, jedyne co pozostao po wityni Jetawana46 to jej
45
Bhaisajya, Uzdrawiajcy Buddha.

Park w pobliu Srawasti, w ktrym zbudowano wityni i gdzie wygasza kazania Siakjamuni.
46
26
Rozdzia II
kamienne fundamenty. Co nie oznacza, e zasugi wynikajce z zaoenia wityni zostay utracone. W kadym bd razie, zasuga praktykowania przez sze
miesicy lub rok w czasie, w ktrym zakadano Kenninji jest na pewno ogromna.
Mylc o tym teraz jestem zdania, e zaoenie wityni jest jedn z najwaniejszych rzeczy, jakie czowiek moe uczyni w swoim yciu. To cakiem naturalne
chcie aby przetrwaa ona w przyszoci bez uszczerbku. Tym niemniej naley
bezwzgldnie pamita o szlachetnoci celu i gbi Eisai.
3
Pewnego wieczoru w czasie rozmowy Dogen powiedzia:
W Chinach za panowania cesarza Tai-tsung47 z dynastii Tang, Wei Cheng48
zrobi cesarzowi uwag: Twoi poddani krytykuj ci.
Cesarz powiedzia: Jeli jestem askawy i ciga to na mnie krytyk nie potrzebuj si obawia. Lecz jeli nie jestem askawy a jestem sawiony powinienem
si niepokoi.
Jeli nawet czowiek wiecki mia tak postaw, o ile bardziej powinien j
mie mnich. Jeli posiadasz wspczucie i umys, ktry poszukuje Drogi, nie potrzebujesz zwraca uwagi na krytyk gupcw. Jeli nie posiadasz takiego umysu,
a ludzie myl, e masz go, jest to rzeczywicie powd do troski.
Przy innej okazji Dogen pouczy:
Pewnego razu cesarz Wen-ti49 z dynastii Sui radzi: Gromadcie cnot w tajemnicy i czekajcie na chwil a zbierze si w peni. To o czym mwi oznacza
praktykowa cnot cakowicie, czeka a nagromadzi si w peni, a potem prowadzi ludzi ku prawoci. Mnich, ktry nie moe sprosta temu, musi by szczeglnie
ostrony. Cnota praktykowana wewntrznie przejawia si na zewntrz. Tak wic
jeli bdziesz poda za Buddyzmem i Drog Patriarchw nie oczekujc publicznego uznania, ludzie w naturalny sposb bd szuka schronienia w buddyjskiej
cnocie. Wielu uczniw popenia bd mylc, e cnota ujawnia si jeli ludzie okazuj im szacunek i skadaj bogate dary. Inni, widzc to, take dochodz do tego
wniosku. Ten rodzaj postawy jest zaiste dzieem demonw i naley strzec si przed
nimi ze szczegln uwag. W naukach, mwi si o tym jako o dziaaniu demonw.
Nie syszaem jeszcze o adnym wypadku, w Indiach, Chinach czy w Japonii, by
czowiek stawa si prawy dziki zbieraniu bogactw i szacunkowi gupcw. W tych
krajach od czasw staroytnych, prawdziwy wyznawca Buddhy by biedny, znosi fizyczne niewygody i niczego nie marnowa. Jego dziaania uzasadnione byo
wspczuciem i Drog. Cnota nie wyraa si w obfitych skarbach i dumie z darw
otrzymywanych od innych. Cnota objawia si w trzech etapach: pierwszy, czowiek
staje si znany z praktykowania Drogi; nastpny, inni tak nastawieni przychodz
do niego; a w kocu, oni rwnie studiuj Drog i postpuj w zgodzie z ni. To
jest zwane wyraaniem cnoty.
47
Drugi Cesarz z dynastii Tang, 598- 649.

Sawny minister z wczesnego okresu panowania dynastii Tang, 580 - 643.
49
Pierwszy Cesarz z dynastii Sui, 541 - 604.
48
Rozdzia II
27
4
Uczniowie musz porzuci ziemskie podania. Odrzuci je to praktykowa
wedug Buddyzmu. Wikszo ludzi przyjmuje postaw Hinajany: czynic rozrnienia pomidzy dobrem i zem, midzy prawoci i zepsuciem, akceptuj dobro
a odrzucaj zo. To jest pogld Hinajany. Jednake pierwsz rzecz jak musicie
zrobi to porzuci wieckie pogldy i wej na Drog Buddhy. Wej na Drog
Buddhy oznacza zaprzesta czyni rozrnienia pomidzy dobrem a zem i odrzuci umys, ktry mwi, e to jest dobre, a to ze. Musicie zapomnie o tym co
jest dobre dla waszego wasnego ciaa lub o tym co odpowiada waszemu wasnemu umysowi i postpowa wedug sw i czynw Buddhw i Patriarchw, bez
wzgldu na to czy wydaj si wam dobre czy ze.
To co w swoim wasnym umyle uwaacie za dobre lub to o czym ludzie tego
wiata myl, e jest dobre, nie jest bynajmniej koniecznie dobre. Dlatego, zapomnijcie co mwi inni ludzie, porzucie wasz wasny umys i po prostu postpujcie
wedug nauk Buddyzmu. Nawet jeli wiecie, e wasze ciao bdzie cierpie a wasz
umys bdzie znosi katusze, i jestecie przekonani, e musicie cakowicie porzuci
wasze ciao i umys, musicie wci postpowa zgodnie z tym co robili Buddhowie
i Patriarchowie. Z drugiej strony, nawet jeli chcecie zrobi co o czym mylicie,
e jest dobre i zgadza si z Buddyzmem, nie rbcie tego jeli nie zgadza si to
z zachowaniem Buddhw i Patriarchw. Oni s tymi, ktrzy w peni rozumiej
buddyjskie nauki.
Odrzucie precz wyobraenia, ktre macie w waszym umyle i koncepcje doktryny przyswojone w przeszoci. Po prostu skierujcie wasz umys na sowa i czyny mistrza Zen, ktrego widzicie teraz przed sob, Jeli to uczynicie wasza mdro powikszy si i pojawi si owiecenie. Musicie myle w kategoriach znaczenia, ktre jest teraz przed wami i zrezygnowa z jakiejkolwiek wiedzy uzyskanej
z witych pism, jakie studiowalicie przedtem, jak rwnie z wszelkich zasad jakie
naley porzuci. Celem studiowania nauk, od samego pocztku, jest porzucenie
wiata i osignicie Drogi. Niektrych z was prawdopodobnie dziwi jak mona
tak atwo pozby si zasug nabytych w cigu wielu lat studiw lecz tego rodzaju
umys jest wci w niewoli zudnego wiata narodzin i mierci. Przemylcie to
sobie dobrze.
5
Biografi Eisai, zmarego opata Kenninji napisa Akikane Chunagon50 , ktry
zosta buddyjskim mnichem. Pocztkowo odmawia przyjcia tego zadania mwic:
Ta biografia powinna by napisana przez wyznawc Konfucjusza; wyznawca Konfucjusza zapomina o swoim ciele i od dziecistwa a po
wiek dojrzay, koncentruje si na nauce. W tym co pisze nie ma bdw. Zazwyczaj, ludzie koncentruj si na wasnej pracy i dziaalnoci
spoecznej, a studiami zajmuj si jedynie ubocznie. Mog oni by utalentowanymi pisarzami lecz popeniaj bdy w tym co pisz.
50
Z rodziny Minamoto. Uwaa si, e jest autorem Kojidan. Zmar w 1215 r.
28
Rozdzia II
Wydaje si, e w dawnych czasach, nawet ludzie, ktrzy studiowali niebuddyjskie teksty, uczyli si zapomina o ciele.
Zmary opat Koin51 powiedzia:
Umys ktry szuka Drogi to taki, ktry studiuje, przyjmuje i podtrzymuje nauk o trzech tysicach wiatw w jednej chwili myli52 . Zawizanie deszczowego kaptura wok swojej szyi i bdzenie tu i tam
w uudzie to zachowanie si kogo zwiedzionego przez tengu53 .
6
Zmary opat Eisai zwyk zawsze mwi do nas: Nie mylcie, e jestem tym,
ktry daje wam ubranie i poywienie, ktrego uywacie. Wszystko to zostao
ofiarowane przez wielu deww. Ja tylko przyjmuj to i przekazuj wam. Kada
osoba otrzymuje w czasie swojego ycia wyznaczon cz. Nie uganiajcie si
w poszukiwaniu wikszej iloci i nie czujcie si zobowizani za to wobec mnie.
Myl, e s to najwspanialsze ze sw.
W zgromadzeniu w Tien-tung, ktrego mistrzem by Hung-chih54 gromadzono zapasy aby zapewni byt tysicu osb dziennie. Okoo siedmiuset spord nich
praktykowao medytacj, a trzystu pracowao w obrbie wityni. Z powodu wielkiego rozgosu Hung-chih, jako nauczyciela, mnisi zbierali si zewszd, a byo
ich tam tysic praktykujcych i okoo piciuset lub szeciuset zaangaowanych
przy pracy w wityni. W kocu jeden z mnichw zajmujcy si administracj
zwrci si do Hung-chih: Mamy zapasy tylko dla tysica ludzi, lecz zebrao si
tutaj tak wielu, e nie mamy wystarczajcego zaopatrzenia. Odelij, prosz, tych
zbywajcych ludzi.
Hung-chih odpowiedzia: Kady ma usta do nakarmienia. To nie twoje zmartwienie wic nie narzekaj.
Kiedy myli si o tym, kady ma w swoim yciu przeznaczon cz poywienia i ubrania. Nie pochodzi ona z mylenia o niej; nikt te jej nie traci dlatego,
e nie szuka jej. Ludzie wieccy pozostawiaj te sprawy losowi, gdy sami zajmuj
si wiernoci i rozwijaj swoj synowsk nabono. O ile mniej zatem powinni ziemskimi troskami kierowa si mnisi! Siakjamuni pozostawi reszt swojego
ycia55 potomnoci, i wielu deww skada poywienie i ubranie w ofierze. Kady
czowiek otrzymuje przeznaczon mu w jego yciu cz. Nie potrzebuje o niej myle, nie potrzebuje jej szuka; przeznaczona cz jest tam. Nawet jeli gonisz tu
i tam w poszukiwaniu bogactw, co si stanie gdy nagle nadejdzie mier? Uczniowie powinni oczyci swoje umysy z tych nieistotnych spraw i skoncentrowa si
na studiowaniu Drogi.
51
Wysoki rang kapan Onjoji, wityni sekty Tendai. Pniej zrezygnowa aby sta si uczniem
Honena ze Szkoy Czystej Krainy. Koin zmar w 1216 r.
52
Doktryna Tendai utrzymuje, e kada chwila myli immanentnie zawiera w sobie trzy tysice
wiatw czyli wszystkie rzeczy.
53
Demon o dugim nosie, rnie opisywany.
54
Hung-chih Cheng-chueh
(1091-1157). Znany kapan Zen, autor Tsung-yung-lu. Znacznie po
wikszy wityni Ching-te na wzgrzu Tien-tung, gdzie pniej studiowa Dogen.
55
Zob. rozdz. 1, odcinek 16.
Rozdzia II
29
Pewnego razu kto powiedzia: Aby Buddyzm mg rozkwitn w tych czasach, trzeba y w spokojnym miejscu, gdzie nie ma potrzeby troszczenia si o poywienie i ubranie. Jeli kto praktykuje Buddyzm majc te potrzeby zabezpieczone, korzyci bd due. To nie uderza mnie jako prawdziwe. Jeli grupa ludzi,
ktrzy s przywizani do formy i do jani zbierze si razem aby studiowa, nie
znajdzie si wrd nich ani jeden, ktrego umys poruszy si aby kroczy Drog.
Nawet gdyby zgromadzio si razem dziesi milionw ludzi, tak dugo dopki
goni za korzyciami i zyskiem nie bdzie tam ani jednego, ktry szukaby Drogi.
Jedyne co mog uczyni to nagromadzi karm prowadzc do zych wiatw
i nie bd mie skonnoci do Buddyzmu.
Lecz jeli kto przychodzi do was i chce studiowa, ju usyszy e mnisi yj
w skrajnym ubstwie, utrzymujc si z ebrania, zadowalaj si owocami i ziarnem, i praktykuj z wysikiem nawet gdy s godni, to taki czowiek jest prawdziwym poszukiwaczem Drogi a wwczas Buddyzm bdzie rozwija si pomylnie.
Nie mie w ogle nikogo praktykujcego wrd trudnoci i nieskazitelnego ubstwa i mie wielu ludzi zebranych wrd obfitoci poywienia i ubrania, lecz bez
prawdziwego Buddyzmu, to samo co mie sze sztuk jednej rzeczy i p tuzina
innej.
Przy innej okazji Dogen powiedzia:
W dzisiejszych czasach wielu ludzi sdzi, e robienie posgw i budowanie
pagd spowoduje rozkwit Buddyzmu. To rwnie nie jest tak. Nikt nie osign
Drogi przez wznoszenie wzniosych budowli z byszczcymi klejnotami i zotymi ozdobami. Jest to jedynie dobry czyn, ktry daje bogosawiestwa wnoszc
wieckie skarby do buddyjskiego wiata. Chocia mae przyczyny mog mie olbrzymie skutki, Buddyzm nie rozkwita gdy mnisi angauj si w tak dziaalno.
Jeli nauczysz si jednego zdania z nauk Buddhy lub bdziesz praktykowa zazen
choby przez chwil w chacie pod strzech lub chociaby pod drzewem, Buddyzm
bdzie naprawd rozkwita.
Prbuj teraz zbudowa klasztor56 i prosz ludzi o pomoc. Chocia wymaga
to duo wysiku z mojej strony, nie wierz, by koniecznie oywio to Buddyzm.
Po prostu dzi nie ma nikogo kto chce studiowa Buddyzm a ja mam duo czasu do rozporzdzenia. Poniewa obecnie nie ma dla uczniw miejsca do nauki,
chc im zabezpieczy miejsce do praktykowania zazen, gdyby pojawili si jacy
pogreni w uudzie wyznawcy, ktrzy mogliby chcie ustanowi swj zwizek
z Buddyzmem. Jeli moje plany nie zrealizuj si nie bd tego aowa. Jeli mog
postawi cho jeden filar, nie bd troszczy si o to, czy ludzie zobacz go pniej
i pomyl, e miaem plan lecz nie byem zdolny go przeprowadzi.
7
Pewnego razu kto poradzi Dogenowi, aby uda si do Wschodniej Japonii
jeli chce ujrze rozkwit Buddyzmu.
Dogen powiedzia: Nie zgadzam si. Jeli kto chce naprawd studiowa Buddyzm, to przyjdzie tutaj nawet gdyby mia przekroczy gry, rzeki i morza. Jeli
zawioz moje nauki ludziom, ktrzy nie maj pragnienia studiowa, to nie wiem
czy bd mnie sucha. Czy nie wprowadzabym ludzi w bd przez wzgld na
wasne utrzymanie lub z powodu tego, e chc materialnego dobra? To by mnie
tylko zniszczyo. Nie widz sensu w tym aby tam i.
56
Koshoji przy Fukakusa w Fushimi, poudnie Kyoto.
30
Rozdzia II
8
Studiujcy Drog nie powinni czyta ani pism innych buddyjskich nauk ani te
tekstw niebuddyjskich. Jeli jednak czytasz, badaj pisma Zen. Inne prace powinny
by odoone na pewien czas.
W dzisiejszych dniach mnisi Zen s rozmiowani w literaturze, traktujc j jako
pomoc w pisaniu wierszy i rozpraw. Jest to bd. Nawet jeli nie potrafisz uoy
wiersza, po prostu pisz to co jest w twoim sercu. Ozdobniki gramatyczne nie maj
znaczenia jeli wyraasz w tej chwili nauki Buddhy. Ci, ktrzy odczuwaj brak
umysu poszukujcego Drogi mog uala si, e czyje pisma s ze. Ponadto
bez wzgldu na to jak elegancka mogaby by ich proza czy te jak znakomita
ich poezja, oni jedynie bawi si sowami i nie mog osign prawdy. Kochaem literatur gdy byem mody i nawet teraz przypominam sobie pikne frazy
z niebuddyjskich tekstw. Kusio mnie aby zainteresowa si takimi ksikami,
jak Wen-hsuan,
lecz doszedem do odczucia, e byaby to strata czasu, i jestem
skonny myle, e takie czytanie powinno by odrzucone zupenie.
9
Gdy w klasztorze Zen w Chinach czytaem powiedzenia dawnych mistrzw
Zen, mnich z Seczuanu zapyta mnie:
Jaki jest poytek z czytania tych powiedze Zen?
Odpowiedziaem:
Zrozumienie czynw dawnych mistrzw.
Mnich powiedzia:
Jaki jest z tego poytek?
Odpowiedziaem:
Chc umie prowadzi ludzi, gdy wrc do Japonii.
Mnich powiedzia:
Jaki jest z tego poytek?
Wywiadczenie dobrodziejstwa wszystkim istotom powiedziaem.
Wic mnich zapyta:
Ale jaki jest poytek na duej?
Mylaem o tym pniej. Czytanie powiedze Zen i koanw i rozumienie czynw mistrzw Zen dawnych czasw, by wygasza je ludziom yjcym w uudzie,
wszystko to jest w ostatecznoci bezuyteczne, zarwno dla wasnej praktyki jak
i do prowadzenia innych. Jeli wyjanisz sobie ywotn zasad w skoncentrowanym zazen, bdziesz posiada nieograniczone sposoby by prowadzi innych,
nawet choby nie zna ani jednego sowa. To dlatego mnich mwi o poytku
na duej. Przyjmujc e jego zasada bya prawdziwa, przestaem pniej czyta
powiedzenia Zen i inne pisma. W ten sposb mogem osign przebudzenie ku
ywotnej Zasadzie.
Rozdzia II
31
10
Pewnego wieczoru w rozmowie Dogen powiedzia:
Nie zasugujecie na szacunek innych o ile nie posiadacie prawdziwej cnoty
wewntrz was samych. Poniewa ludzie w Japonii darz szacunkiem innych za
ich wygld zewntrzny, nie znajc ich prawdziwych wewntrznych zalet, uczniowie nie posiadajcy umysu poszukujcego Drogi schodz na ze drogi i staj si
uczniami demonw. atwo jest by darzonym szacunkiem przez innych. Trzeba
jedynie sprawia wraenie poprzez dostosowania zewntrznego wygldu, e porzucio si ciao i e jest si oddzielonym od wiata. Prawdziwy poszukiwacz Drogi
harmonizuje swj umys a jednak yje pokornie jak kady inny zwyky czowiek
na wiecie.
Dlatego pewien staroytny mdrzec powiedzia: Wewntrz stawaj si pusty,
a na zewntrz postpuj zgodnie ze wiatem. To oznacza, e musisz pozby si
wewntrznych przywiza a jednak dostosowa si do zwyczajw tego wiata.
Jeli cakowicie zapomnisz o ciele i umyle, wstpisz w Buddyzm i bdziesz praktykowa zgodnie z naukami buddyjskimi, wwczas staniesz si dobrym wewntrz
i na zewntrz, zarwno teraz jak i w przyszoci.
Chocia Buddyzm uczy, e naley porzuci ciao i wiat, tym niemniej jest rzecz z odrzuca rzeczy, ktre nie powinny by odrzucane. W tym kraju, wrd
tych ktrzy prbuj podawa si za buddystw i poszukiwaczy Drogi s tacy,
ktrzy mwi, e od kiedy porzucili swoje ciaa, nieistotne jest to co inni myl;
i zachowuj si w grubiaski sposb. Albo te mwic, e nie s ju duej przywizani do wiata spaceruj sobie niedbale po deszczu i przemakaj do nitki. Te
czyny nie su adnemu celowi ani wewntrz ani na zewntrz, zwykli ludzie jednak odnosz wraenia, e czowiek tego rodzaju powinien by szanowany, poniewa wydaje si by oderwany od wiata. Z drugiej strony mnich, ktry przestrzega
buddyjskich zasad, zna wskazania i kroczy buddyjsk Drog, w tym e praktykuje dla siebie i prowadzi innych, moe by ignorowany przez ludzi, ktrzy czuj,
e goni za saw i zyskiem. Dla mnie mnich drugiego rodzaju postpuje w myl
buddyjskich nauk i ma wiksz szans rozwinicia zarwno wewntrznych jak
i zewntrznych cnt.
11
Uczniowie, bycie znanym w wiecie jako czowiek wiedzy jest rzecz bezuyteczn. Jeli istnieje chociaby jeden czowiek, ktry szczerze chce uczy si
Buddyzmu, nie wolno wam ukrywa przed nim ktrejkolwiek z nauk Buddhw
i Patriarchw, jakie posiadacie. Nawet jeli przychodzi z zamiarem zabicia ci, to
gdyby zapyta szczerze o Prawdziw Drog, zapomnij urazy i ucz go. Roszczenie
pretensji do znajomoci ezoterycznych i egzoterycznych nauk, sprawianie wraenia
biegego w buddyjskich i niebuddyjskich pracach jest rzecz zupenie bezuyteczn. Jeli kto przychodzi i pyta o nie, nie ma w tym absolutnie nic zego jeli
powiecie, e nie wiecie. Studiowanie pism buddyjskich i innych nauk w celu poszerzenia wiedzy, dlatego, e inni sdz, e le jest nie wiedzie pewnych rzeczy,
czy te dlatego, e sami czujecie si gupi to straszliwy bd. Niektrzy nawet id
tak daleko, e studiuj wieckie sprawy, aby sprawia wraenie e posiadaj umiowanie uczenia si. Do studiowania Drogi rzeczy te nie s w jakikolwiek sposb
32
Rozdzia II
uyteczne. Jednake wiedzie a udawa e si nie wie jest rzecz nienaturaln

i robi ze wraenie. Najlepiej nie wiedzie od pocztku.
Gdy byem mody, znajdowaem przyjemno w studiowaniu zwykych ksiek. Potem pojechaem do Chin i a do czasu mojego powrotu do Japonii czytaem
zarwno buddyjskie jak i wieckie prace, a nawet staem si biegy w rodzimym
dialekcie. Z powodu rnych obowizkw i zwizkw ze wieckim wiatem, osignem wiedz o wielu sprawach. Teraz gdy spogldam na to wstecz, widz, e
wszystko to byo przeszkod w mojej praktyce, chocia musiaem uczy si wielu rzeczy, ktre ludzie wieccy uznaj za trudne. Czytajc wite pisma mona
stopniowo zrozumie buddyjsk prawd tak jak jest wskazana w tekcie. Jednak,
bdem jest najpierw patrze na zdania, zajmowa si ustawianiem fraz i ich rymami, wartociowa je jako dobre lub ze, a potem prbowa uchwyci prawd.
Zamiast tego lepiej zlekceway literackie rozwaania i uchwyci prawd tekstu
od samego pocztku. Jeli piszc popularne kazania i inne prace, usiujecie uoy
poprawne zdania i unikn niezrcznoci w rymach, bdzicie z powodu waszej
wiedzy. Powinnicie rzetelnie pisa prawd, tak jak pojawia si w umyle nie
ogldajc si na sownictwo i styl. Nawet jeli zdania mog si wam potem wyda
kulawe, jeli jest tam prawda to wspieracie Buddyzm. Odnosi si to rwnie do
innych studiw.
Jest pewna opowie o zmarym Ku Amidabutsu z Gry Koya57 . Pocztkowo by on synnym uczonym egzoterycznego i ezoterycznego Buddyzmu. Po wyrzeczeniu si wiata, zwrci si ku zgbianiu Nembutsu58 . Gdy pniej pewien
kapan Shingon przyszed zapyta go o nauki ezoterycznego Buddyzmu, odpowiedzia: Zapomniaem wszystko. Nie pamitam ani jednego sowa.
Jest to dobry przykad umysu, ktry poszukuje Drogi. Z tak przeszoci na
pewno musia co pamita. Ale to co powiedzia jest bardzo trafne, poniewa od
dnia gdy przyj nauki Nembutsu taka postawa bya waciwa. Dzi, uczniowie Zen
musz mie tak sam postaw. Jeli nawet mog zna pisma innych nauk, musz
zapomnie je wszystkie; nie tylko to, lecz nie wolno im rwnie nawet przez chwil
zastanawia si nad uczeniem si ich teraz. Prawdziwie praktykujcy mnich Zen
nie powinien nawet czyta zapiskw dawnych mistrzw i innych pism. Odnosi si
to rwnie i do innych prac.
12
Obecnie w tym kraju wielu uczniw martwi si o dobro i zo, prawo i nieprawo swej wasnej mowy i czynw, i s ciekawi jak inni zareaguj na to co
widz i sysz. Troszcz si o to czy co co robili pocignie za sob krytyk czy
te przyniesie pochwa teraz lub w przyszoci. To jest bardzo ze. To co wiat
uwaa za dobro niekoniecznie jest dobre. Nie ma znaczenia co inni ludzie myl;
niech nazw was szalecami. Jeli spdzisz ycie z umysem w harmonii z Buddyzmem i nie robisz niczego co wykraczao by przeciwko niemu, pogldy innych
ludzi nie maj najmniejszego znaczenia.
57
Kapan Shingon, Myohen (1142-1224) z Gry Koya. By wyznawc nauk Czystej Krainy i przyj imi Amidabutsu.
58
Recytacje imienia Buddhy.
Rozdzia II
33
Uwolnienie si od wiata oznacza, e czyj umys nie troszczy si o opinie

wiata. Studiujcie tylko i praktykujcie czyny Buddhw i Patriarchw oraz wspczucie Bodhisattww, zastanawiajcie si nad sob, jak gdyby niebiaskie bstwa
owietlay wasze bdy, i dziaajcie w zgodzie z buddyjskimi zasadami; wwczas
nic was nie zmartwi.
Z drugiej strony jest bdem ignorowa to co inni uwaaj za ze i samowolnie
popenia ze czyny cakowicie lekcewac krytyk ze strony innych. Nie troszczc
si o to co myl inni, dziaaj jedynie w zgodzie z Buddyzmem. W Buddyzmie
samowolne czyny i bezwstydne prowadzenie si jest zakazane.
13
Nawet sdzc podug norm zwykego spoeczestwa, brak przyzwoitoci taki
jak niestosowne przebieranie si, nawet gdy jestecie tam gdzie ludzi nie mog
was widzie, lub jestecie w ciemnym pokoju; czy te nieprzyzwoite siedzenie
lub leenie w taki sposb, e czci ktre powinny by zakryte s odkryte jest
obraz niebios i duchw. Ukrywajcie to co powinno by ukryte i wstydcie si
tego co jest haniebne, tak jak gdybycie stale przebywali w obecnoci innych. To
odzwierciedla zmys wskaza.
Dowiadczonym w Drodze nie wolno czyni rozrnie czy s wewntrz pokoju czy na zewntrz niego, lub czy jest jasno czy te ciemno, i popenia ze
czyny tylko dlatego, e s poza zasigiem wzroku ludzi, ktrzy znaj buddyjskie
nakazy.
14
Pewnego dnia ucze zapyta:
Spdziem miesice i lata na powanym studiowaniu, lecz jeszcze nie osignem owiecenia. Wielu spord dawnych mistrzw powiadao, e Droga nie
zaley od inteligencji ani zdolnoci, i e nie s potrzebne ani wiedza ani talent.
Tak jak to rozumiem, nawet jeli posiadam mniejsze zdolnoci, nie powinienem
le o sobie myle. Czy istniej jakie stare powiedzenia lub sowa przestrogi,
o ktrych powinienem wiedzie?
Dogen odpowiedzia:
Tak, istniej. Prawdziwe studiowanie nie polega na wiedzy i talencie, czy
sprycie i byskotliwoci. Lecz jest bdem zachca ludzi aby byli jak lepcy, guchoniemi czy imbecyle. Poniewa studiowanie Drogi nie wymaga szerokiej wiedzy ani
byskotliwej inteligencji nawet ci, ktrzy posiadaj mniejsze zdolnoci mog w tym
uczestniczy. Prawdziwe studiowanie Drogi jest rzecz atw.
Lecz nawet w klasztorach Chin, tylko jeden lub dwch na kilkuset, lub nawet
na tysic uczniw faktycznie osigno prawdziwe owiecenie pod kierownictwem
wielkiego mistrza Zen. Dlatego te potrzebne s dawne powiedzenia i sowa przestrogi. Tak jak to widz teraz, jest to sprawa osignicia pragnienia praktykowania. Osoba, ktra pozwala powsta prawdziwemu pragnieniu i wkada najwyszy
wysiek w studia pod kierunkiem nauczyciela z pewnoci osignie owiecenie.
Nieodzownie, wysikowi temu naley powici ca uwag i wej w praktyk
z ca naleyt prdkoci. Bardziej konkretnie naley pamita o nastpujcych
sprawach:
34
Rozdzia II
Po pierwsze, musi by gorce i szczere pragnienie poszukiwania Drogi. Dla

przykadu, kto kto chce ukra drogocenny kamie, zaatakowa potnego wroga lub zawrze znajomo z pikn kobiet musi w kadej chwili pilnie baczy na
okazj, dostosowujc si do zmieniajcych si wydarze i okolicznoci. Wszystko
co jest poszukiwane z takim zapaem z pewnoci zostanie osignite. Jeli pragnienie poszukiwania Drogi stanie si tak przemone, to czy koncentrujecie si
na praktyce samego zazen, badacie koan dawnego mistrza, widujecie si z nauczycielem Zen, czy te praktykujecie ze szczerym oddaniem, osigniecie powodzenie
niezalenie od tego jak wysoko bdziecie musieli wystrzeli w gr czy jak gboko
bdziecie musieli zapuci sond w d. Bez obudzenia tego szczerego pragnienia Drogi Buddhy jake mona osign powodzenie w tym najwyszym zadaniu
przecicia bezustannie obracajcego si koa narodzin i mierci? Ci, ktrzy posiadaj to denie, nawet jeli maj ma wiedz lub mniejsze zdolnoci, nawet jeli
s gupi lub li, niezawodnie osign owiecenie.
Dalej, aby obudzi taki umys, naley by gboko wiadomym nietrwaoci
wiata. Takiego uprzytomnienia nie osiga si jak tymczasow metod kontemplacji. Nie jest to stwarzanie czego z niczego i nastpnie rozmylanie o tym.
Nietrwao jest faktem przed naszymi oczami. Nie czekaj na nauki innych, sowa witych pism i zasady owiecenia. Rodzimy si rano i umieramy wieczorem;
czowiek ktrego widzielimy wczoraj dzi nie jest ju z nami. To s fakty, ktre
widzimy naszymi wasnymi oczyma i ktre syszymy naszymi wasnymi uszami.
Widzicie i syszycie nietrwao poprzez innych ludzi, lecz sprbujcie zmierzy j
swym wasnym ciaem. Nawet gdybycie mieli doy siedemdziesitki lub osiemdziesitki, umrzecie zgodnie z nieuchronnoci mierci. Jake kiedykolwiek rozstrzygniecie troski, radoci, zayoci i konflikty ktre zajmuj was w tym yciu?
Z wiar w Buddyzm poszukujcie prawdziwego szczcia Nirwany. Jake mog
usta w studiowaniu ci, ktrzy s starzy lub przekroczyli poow drogi w yciu,
gdy nie ma sposobu aby przepowiedzie jak wiele lat im pozostao?
Nawet to jest zbyt prostym postawieniem sprawy. Myl o tym co moe zdarzy
si dzi, w tej wanie chwili, zarwno w zwykym jak i w buddyjskim wiecie.
By moe dzi wieczorem, by moe jutro, zachorujesz powanie; zastaniesz swoje
ciao drczone blem nie do wytrzymania; moe umrzesz nagle, przeklty przez
jakie nieznane demony; spotkasz zy los z rki rozbjnikw; lub zostaniesz zabity
przez kogo szukajcego zemsty. ycie jest zaiste rzecz niepewn. W tym penym
nienawici wiecie, gdzie mier moe nadej w kadej chwili, niedorzecznoci
jest planowa swe ycie, knu zoliwe intrygi przeciw innym, i spdza czas na
bezowocnych gonitwach.
Poniewa nietrwao jest faktem ycia Buddha mwi o niej dla dobra wszystkich istot i Patriarchowie gosili jedynie to. Nawet teraz w salach wykadowych
i swoich pouczeniach mistrzowie Zen kad nacisk na szybko przemijania i na
istot sprawy narodzin i mierci. Powtarzam, nie zapominajcie o tej prawdzie.
Mylcie tylko o tej jednaj chwili i nie marnujcie czasu zwracajc swe umysy ku
studiowaniu Drogi. Potem jest atwo. Nie ma to nic wsplnego z jakoci waszej
natury, lub z tpot, bystroci waszych zdolnoci.
Rozdzia II
35
15
Wielu ludzi nie ucieka od tego wiata bowiem, chocia z pozoru wysoko ceni
ciao, w istocie nie powicaj mu stosownej uwagi. Ich mylenie nie jest wystarczajco gbokie, poniewa nie spotkali jeszcze dobrego nauczyciela. Gdy rozway
to w kategoriach zysku nastawiaj si oni na osiganie bogosawiestw bezgranicznej radoci i mog poszukiwa darw od smokw i deww. Gdy spojrze
na to w kategoriach rozgosu maj oni sposobno zdobycia szacunku przyszych
mdrcw sigajc po saw Buddhw, Patriarchw i staroytnych ludzi cnoty.
16
Wedug Konfucjusza powinno si: Rano usysze Drog, wieczorem umrze
zadowolonym. Dzi uczniowie powinni naladowa t postaw. W cigu dugich
eonw niezliczon ilo razy podlegamy procesowi narodzin i mierci, jednake
rzadko mamy szans otrzymania ludzkiego ciaa i zetknicia si z Buddyzmem.
Jeli nie uratujemy si teraz, w jakim wiecie moemy spodziewa si to uczyni?
Niemoliwoci jest zatrzymanie tego ciaa, bez wzgldu na to jak wysoko je cenimy. Poniewa w kocu wszyscy musimy umrze, to jeli powicimy nasze ciaa
Buddyzmowi na jeden dzie lub chociaby na chwil to tym samym pooymy
podwaliny dla wiecznego pokoju. Spdzanie dni i miesicy na prno, mylenie
o sprawach ktre mog mie miejsce, planowanie jutrzejszych zarobkw i wahanie si w porzucaniu tego co powinno by porzucone i praktykowaniu tego co
powinno by praktykowane jest godne ubolewania. Na pocztek wzniecie determinacj usyszenia Drogi i postpujcie zgodnie z umysem Buddhy choby przez
ten jeden dzie, nawet chobycie mieli umrze. A jeli jutro umrzecie z godu lub
zamarzniecie na mier z powodu braku rodkw do ycia? Jeeli tak postpicie,
nie popenicie bdu w praktykowaniu i osiganiu Drogi.
Ci, ktrzy nie potrafi obudzi tej determinacji, chocia sprawiaj wraenie e
uciekli od wiata aby praktykowa Drog, troszcz si o swe ubrania latem i zim
i o to jakie rodki do ycia bd mie jutro lub w nastpnym roku. Ci, ktrzy
podchodz do Buddyzmu w taki sposb, nie bd zdolni zrozumie go, nawet
jeli bd studiowa przez bezkresne kalpy. Rzeczywicie istniej ludzie tacy jak
ci, lecz oni z pewnoci nie reprezentuj tych nauk Buddhy i Patriarchw, ktre
znam.
17
Pewnego wieczoru Dogen powiedzia w rozmowie:
Uczniowie musz rozpatrzy na wskro fakt, e w kocu umr. Chocia moecie nie myle o mierci wprost to jednak musicie upewni si by nie traci
czasu. Zamiast spdza czas bezowocnie, wykorzystuj go dla wartociowej dziaalnoci. Jeli chcecie wiedzie co jest najwaniejsz ze wszystkich spraw, to jest
ni zna w jaki sposb prowadzili si Buddhowie i Patriarchowie. Wszystko inne
jest bezuyteczne.
36
Rozdzia II
18
Pewnego razu Ejo zapyta:
Jeli mnich Zen odmawia wyrzucenia starej pocerowanej szaty, wyglda to
jak gdyby poda jej. Jeli wyrzuci star i nabdzie now, wydaje si by przywizanym do nowej. Oba punkty widzenia s bdne. Jak powinno si przyj
postaw?
Dogen odpowiedzia:
Jeli potrafisz uwolni si i od chciwoci i przywizania, nic nie bdzie
bdne. Czy nie byoby lepiej jednak pocerowa podart szat i uywa jej przez
dugi czas ni pragn nowej?
19
Nawizujc do wieczornej rozmowy Ejo zapyta:
Czy musimy wypeni nasze zobowizania wobec rodzicw?
Dogen pouczy:
Uczucia synowskie s najwaniejsze, lecz istnieje rnica pomidzy ludmi
wieckimi a mnichami. Ludzie wieccy opierajc si na takich pracach jak Ksiga
synowskich uczu troszcz si o swoich rodzicw za ich ycia a po ich mierci
odprawiaj za nich naboestwa. Z drugiej strony, mnisi zerwali wizy ze wiatem i yj w wiecie religii. Zatem ich zobowizania nie ograniczaj si jedynie do
rodzicw, jednake odczuwajc te zobowizania wobec wszystkich istot, wypeniaj oni wiat dobrymi czynami. Gdyby ograniczyli oni swoje obowizki tylko do
rodzicw, zwrciliby si przeciw religijnej drodze. Prawdziwe synowskie uczucia
polegaj na postpowaniu zgodnie z nauk Buddhy w codziennej praktyce i w kadej chwili studiw pod kierunkiem mistrza Zen. Odprawianie naboestw z okazji
rocznicy mierci rodzica i czynienie dobra przez czterdzieci dziewi dni naley
do dziaa wieckiego wiata. Mnisi Zen musz rozumie gbokie zobowizania,
jakie ponosz wobec rodzicw w powyszym znaczeniu. Musz rwnie w ten
sam sposb zna wszystkie inne swoje zobowizania. Czy wybieranie tylko jednego dnia na czynienie dobra59 i odprawiania naboestw dla jednej tylko osoby
rzeczywicie oddaje ducha Buddyzmu? Czy fragment Sutry wskaza traktujcy o dniu, w ktrym rodzice i bracia umr, przeznaczony jest gwnie dla ludzi
wieckich? W klasztorach Chin, mnisi odprawiali ceremoni zwizan z rocznic
mierci mistrza Zen, lecz nie wydaje si by robili to z okazji dnia mierci swych
rodzicw.
20
Jeli mwisz o czyjej zdolnoci lub gupocie, wskazuje to, e dopiero musisz
obudzi determinacj studiowania Buddyzmu. Gdy zwyky czowiek spada z konia, wiele spraw przebiega przez jego umys jeszcze zanim uderzy o ziemi. W ten
sam sposb, gdy pojawi si jakie wielkie zagroenie ycia i zdrowia, kady powica wszystkie swoje myli i wiedz w wysiku ucieczki od szkody. W takich
chwilach, nikt, mdry czy gupi, nie myli inaczej ni inni. Dlatego jeli potrafisz
przynagli si i obudzi sw determinacj myl, e mgby umrze dzi w nocy
59
Ofiarowa dobro, ktre czyni si dla drugich.
Rozdzia II
37
lub jutro, lub e w kadej chwili moesz spotka straszliwe nieszczcie, moesz spodziewa si osignicia owiecenia. Tpy czowiek, jeli gorco wzbudzi
w sobie determinacj, osignie owiecenie szybciej ni kto kto jest tylko inteligentny i elokwentny. W czasie kiedy y Buddha, Ksudrapanthaka60 mia trudnoci
z przeczytaniem nawet jednej linijki wiersza, poniewa jednak szuka Drogi zdecydowanie, osign owiecenie w czasie jednego okresu odosobnienia. Jeste ywy
jedynie teraz. Kady moe osign owiecenie, jeli studiuje Buddyzm powanie,
lubujc, e musi przebudzi si zanim mier przetnie jego ulotne ycie.
21
W pewnym klasztorze Zen w Chinach, mnisi mieli zwyczaj przebierania pszenicy i ryu, oddzielania dobrych ziaren od zych i przygotowywania poywienia
tylko z dobrych.
Mistrz Zen przestrzega przed tak praktyk w wierszu: Nawet jeli moja gowa miaaby pkn na siedem czci, nie przebierabym ryu. Oznaczao to, e
mnisi nie powinni troszczy si o to co maj do jedzenia. Bierzcie po prostu to co
jest. Jeli jest dobre, cieszcie si tym; jeli jest ze, jedzcie to bez odrazy. Po prostu
praktykujcie, jedzc wystarczajco duo aby unikn godu i podtrzymujcie wasze ycie poywieniem dostarczonym przez wiernych ofiarodawcw jak i nieskaonym poywieniem przechowywanym w klasztorze. Oznacza to, e nie wolno
wam wydawa sdu o jedzeniu na podstawie tego jak smakuje. Wy, uczniowie
studiujcy teraz pod moim kierunkiem, powinnicie zachowa to w pamici.
22
Pewnego razu kto zapyta:
Przypumy, e ucze, syszc z nauk, e on sam jest Dharm Buddhy i e
nie trzeba szuka tego na zewntrz, nabraby wielkiej wiary w te sowa, zaniechaby praktyki, nauki pod kierunkiem nauczyciela, ktr zajmowa si dotd,
i spdzaby ycie czynic zarwno dobro i zo w zgodzie z jego wasnymi skonnociami. Co mylaby o tym?
Dogen pouczy:
Sowa wyraajce ten pogld nie pasuj do swych znacze. Nie szuka
Dharmy Buddhy na zewntrz a nastpnie porzuci praktyk i nauk oznacza szukanie przez sam akt porzucenia. To nie jest prawd w stosunku do faktu, e
praktyka i nauka s obie nieodcznie Dharm Buddhy. Jeli nie szukajc niczego
oderwiesz si od ziemskich spraw i zych czynw, nawet jeliby ci one pocigay; jeeli, cho nie masz ochoty praktykowa i studiowa, robisz to jednak dalej;
jeli praktykujesz szczerze z takim nastawieniem i jeszcze zdobywasz dobre nagrody zatem ju sam fakt, e praktykowae nie szukajc niczego dla siebie, jest
w zgodzie z zasad nie szukania Dharmy Buddhy na zewntrz.
60
Symbolizuje tpych i nieinteligentnych uczniw Buddhy. Dziki skrajnemu wysikowi osign
Stan Arahata.
38
Rozdzia II
Gdy Nan-yueh
61 zrobi uwag by nie polerowa kawaka dachwki na ksztat
lustra, przestrzega on swojego ucznia Ma-tsu62 przed deniem do stania si Buddh poprzez praktyk zazen. Nie prbowa on zakaza samego zazen. Zazen jest
praktyk Buddhy. Zazen jest najwysz praktyk. To jest zaprawd Prawdziwa
Ja. Dharmy Buddhy nie naley szuka poza tym.
23
Pewnego dnia na pytanie ucznia Dogen da nastpujc odpowied:
W dzisiejszych czasach wielu mnichw twierdzi, e musz oni poda za tym
co dzieje si w wiecie. Ja w to nie wierz. Nawet wrd ludzi wieckich ludzie
mdrzy wiedz, e jeli poda si za zwyczajami wiata jest si przez nie kalanym.
Dla przykadu, Chu Yuan
63 powiedzia: Wszyscy na wiecie s pijani. Tylko ja
jestem trzewy!. Odmawia on podania za zwyczajami wiata, a skoczy swe
ycie w wodach rzeki Tsang-lang.
Buddyzm rni si cakowicie od zwykych drg wiata. Zwykli ludzie ozdabiaj swoje wosy; mnisi gol je. Zwykli ludzie jedz kilka razy dziennie; mnisi
tylko raz. Rni si oni we wszystkim. Pniej jednak mnisi staj si ludmi, ktrzy osignli wielki spokj. Mnisi zatem powinni wystrzega si zwyczajw tego
wiata.
24
Prawa, ktre kieruj wiatem, przewiduj, e kady czowiek od cesarza po
kogo z ludu wykonuje prac, ktrej wymaga jego pozycja. Gdy czowiek zajmuje
stanowisko, do ktrego nie posiada kwalifikacji, jest to znane jako zakcanie Woli
Niebios. Gdy rzd dziaa zgodnie z Wol Niebios, wiat jest spokojny i ludzie
yj w pokoju. Dlatego te cesarz wstaje wczenie rano64 aby wypenia swoje
obowizki; nie jest to atwa praca.
Prawa Buddhy rni si tylko o tyle na ile rozwaa si zajcia i rodzaj pracy. Gdy cesarz rzdzi w oparciu o wasne zdanie, bierze pod uwag precedensy
z przeszoci, wyszukuje prawych ministrw i gdy jego rzd dziaa zgodnie z Wol Niebios, wwczas jak kraj dugi i szeroki panuj dobre rzdy. Gdy te sprawy si
zaniedbuje, zachodzi konflikt z niebiosami, niepokoje wypeniaj ziemi, a zwykli
ludzie cierpi. Od cesarza w d wszyscy urzdnicy, funkcjonariusze, wojownicy
i lud maj okrelon prac, ktr musz wykonywa. Ci, ktrzy speniaj swe
powoanie s prawdziwymi ludmi. Poniewa ci, ktrzy nie wykonuj swoich
obowizkw naruszaj sprawy niebios, otrzymuj jego kar.
Dlatego te studiujcym Buddyzm, ktrzy porzucili zarwno wiat jak i swoje
domy nie wolno myle o cielesnej wygodzie nawet przez chwil. Chocia pocztkowo, wygoda ta moe wydawa si im poyteczna, pniej moe spowodowa
tylko wielk szkod. Mnisi musz wiczy si w cakowitym spenianiu swoich
61
Nan-yueh
Huai-jang (677-744), ucze Szstego Patriarchy.
Ma-tsu Tao-i (707-786), ucze Huai-janga, powyej.

63
343 - 268 (?) p.Ch., z prowincji Chu.
64
Noc jest podzielona na pi okresw, po dwie godziny kady poczynajc od godziny smej.
Kady okres podzielony jest na pi czci po 24 minuty. Tutaj czas podany jest jako trzecia cz
trzeciego okresu, lub okoo 1:12 przed poudniem.
62
Rozdzia II
39
obowizkw i wykonywa swoj prac tak jak si tego oczekuje. Rzdzenie krajem
wymaga znajomoci przeszych zasad i praw, lecz jeli adne przykady dawnych
mdrcw i rozumnych ludzi nie zostay przekazane, naley postpi za tym co
w danej chwili wydaje si waciwe do zrobienia. Buddyci jednak maj jasne precedensy i nauki do naladowania. yj dzi mistrzowie, ktrzy otrzymali nauki
przekazane wprost z przeszoci.
Kiedy raz uprzytomnisz sobie, e dla kadej z czterech godnych postaw65 istniej uznane precedensy i e musisz po prostu praktykowa w taki sposb jak
twoi poprzednicy, wwczas nie moesz nie osign Drogi. Zwykli ludzie myl
o stosowaniu si do Woli Niebios; mnisi Zen myl o stosowaniu si do woli Buddhy. O ile kady musi podchodzi do pracy w taki sam sposb, o tyle jednak to co
si zdobywa jest rne, poniewa mnich zdobywa co daleko lepszego, co co raz
osignito trwa wiecznie. Dla tego wielkiego spokoju, praktykujcy musi jedynie
postanowi w swoim sercu przej tymczasowe niedostatki, ktre przytrafiaj si
temu zudnemu ciau w cigu jednego ywota i postpowa za wol Buddhy.
Tym niemniej Buddyzm nie naucza, e twoje ciao musi cierpie bl lub e musisz dokona czego niemoliwego. Jeli bdziesz przestrzega zasad i wskaza,
twoje ciao w naturalny sposb poczuje si wygodnie, ruchy nabior wdziku,
a wygld zewntrzny bdzie przyciga innych. Rozwacie to i porzucie egoistyczny pogld na cielesny spokj, ktry utrzymujecie obecnie i szczerze postpujcie za nakazami Buddyzmu.
25
Gdy przebywaem w Chinach w klasztorze Tien-tung, opat Ju-ching praktykowa zazen a do godziny jedenastej w nocy, nastpnie wstawa o wp do
trzeciej lub o trzeciej i zaczyna na nowo. Siedzia w sali medytacyjnej ze starszymi mnichami nie opuszczajc ani jednej nocy. Tymczasem, wielu innych mnichw
w zgromadzeniu zasypiao. Ju-ching robi obchd bijc picych mnichw pici
lub pantoflem, zawstydzajc ich i dajc by si zbudzili. Jeli jacy mnisi nadal
spali, szed do maego budynku na tyach sali medytacyjnej, uderza w dzwon,
i wzywa usugujcego. Przy wietle wiec wygasza wykad dla caego zgromadzenia.
Jaki jest poytek ze zbierania si razem w sali medytacyjnej a potem marnowania czasu na spanie? Czy to po to opucilicie wasze domy i wstpilicie
do klasztoru? Czy widzielicie cesarza, urzdnikw rzdowych lub kogokolwiek
innego, yjcych w wygodny sposb? Cesarz musi wykonywa funkcje wadcy,
ministrowie musz wiernie suy, lud musi trzebi lasy i uprawia ziemi; kt
moe spdza czas na atwym yciu? Jaki jest sens opuszcza zwyky wiat i wstpowa do klasztoru Zen jeli macie zamiar tylko traci czas? Narodziny i mier s
sprawami zasadniczymi; przemijalno jest zawsze ponad nami. Zen i wszystkie
nauczajce szkoy zgadzaj si w tym. mier lub jaka straszna choroba mog
dotkn was dzi w nocy lub jutro rano. Przy tak krtkim czasie jak gupot
jest przerywanie praktyki Dharmy Buddhy i tracenie czasu na spanie. To wanie
sprawia e Prawo Buddhy podupada. Gdy Buddyzm rozkwita wszdzie, mnisi
65
Cztery sposoby zachowania si chodzenie, stanie, siedzenie i leenie jeli s praktykowane
waciwie, wzbudzaj szacunek.
40
Rozdzia II
we wszystkich klasztorach Zen koncentrowali si wycznie na zazen. Poniewa

w tych dniach nie zachca si zbyt mocno do zazen, Buddyzm upada.
Tymi sowami mistrz zachca swoich uczniw do praktykowania zazen. To jest
co co widziaem na wasne oczy. Dzi uczniowie powinni zwrci baczn uwag
na ten styl Zen.
Przy innej okazji pewien usugujcy powiedzia do Ju-chinga:
Niektrzy mnisi tutaj s wyczerpani brakiem snu, niektrzy s chorzy, a inni
utracili pragnienie poszukiwania Drogi. Prawdopodobnie okresy medytacji s zbyt
dugie i naley je skrci.
Mistrz by rozwcieczony:
Absolutnie nie. Ci, ktrzy nie posiadaj umysu poszukujcego Drogi, bd
zasypia w sali medytacyjnej nawet wtedy gdy okresy siedzenia zostan skrcone.
Dla tych, ktrzy praktykuj z determinacj, im duszy jest okres siedzenia tym
bardziej raduj si z siedzenia. Gdy byem mody odwiedzaem mistrzw Zen
w caym kraju. Jeden z nich powiedzia mi pewnego razu66 : Jeli mnich zasypia,
miaem zwyczaj uderza go tak, e prawie pkaa mi pi. Lecz teraz zestarzaem
si i osabem i nie potrafi bi tak mocno. To dlatego tak ciko jest wyda dobrych
mnichw. Poniewa wszdzie mistrzowie Zen maj teraz pobaliwy stosunek do
zazen, Buddyzm upada. Musimy znw zacz uderza ich mocniej.
26
Czy Drog osiga si przez umys czy przez ciao? Uczce szkoy mwi, e
poniewa ciao i umys s tosame, osiga si je poprzez ciao. Pomimo jednak, i
utrzymuj one, e ciao i umys s tosame, nie znaczy to wprost, e Drog osiga
si poprzez ciao. W Zen Drog osiga si zarwno ciaem jak i umysem. Jeli
kontemplujesz Buddyzm jedynie umysem, nie osigniesz Drogi nawet w cigu
tysica kalp lub tysica ywotw. Lecz jeli pucisz umys i odrzucisz wiedz
i intelektualne rozumienie, osigniesz Drog. Ci, ktrzy zdobyli owiecenie przez
ujrzenie kwiatw czy usyszenie dwikw67 osignli je poprzez ciao. Dlatego
te, jeli porzucisz zupenie myli i pojcia umysu i skoncentrujesz si jedynie na
zazen, osigniesz zayo z Drog. Osignicie Drogi jest naprawd dokonywana
ciaem. Z tego powodu kad nacisk na to aby koncentrowa si na zazen.
66
Tekst Choonji kontynuuje w tym miejscu wasne sowa Ju-chinga a nie podaje wypowiedzi
innego kapana.
67
Ling-yun
Chih-chin osign owiecenie widzc kwiat liwy. Hsiang-yen Chih-hsien zosta
przebudzony syszc gos dachwki uderzajcej o bambus.
Rozdzia III
41
III
1
Dogen pouczy:
Uczniowie, porzucie wasze ciaa i umysy i wejdcie cakowicie w Buddyzm.
Stary mistrz powiedzia: Wdrapalicie si na maszt wysoki na sto stp. Teraz
idcie dalej.68 Wikszo ludzi, gdy osignie wierzchoek, obawia si, e straci
grunt pod nogami i spadajc poniesie mier. Dlatego trzymaj si tym mocniej.
Zrobi jeszcze jeden krok oznacza porzuci wszelkie myli o czymkolwiek, poczwszy od twojej roli zbawiciela innych istot a skoczywszy na rodkach do ycia, nawet gdyby wymagao to odrzucenia twego wasnego ycia. Jeli nie zrobicie
tego, to nawet gdybycie studiowali Drog tak gorliwie jak gdybycie prbowali
ugasi pomienie we wasnych wosach, nie bdziecie w stanie osign Drogi.
Postanwcie porzuci zarwno ciao i umys.
2
Pewnego razu mniszka zapytaa Dogena:
Nawet zwyke kobiety angauj si w zgbianie Buddyzmu. Czy istnieje
zatem jaki powd dla ktrego mniszka, pomimo kilku drobnych wad, ktre moe
posiada, mogaby nie nadawa si do Buddyzmu?
Dogen odpowiedzia:
Jeste w bdzie. Chocia zwyke kobiety mog zgbia Buddyzm i osign owiecenie jako czonkinie wieckiej wsplnoty, ci ktrzy opucili swoje domy nie mog osign Drogi dopki nie posid koniecznej determinacji. Nie jest
tak, e Buddyzm czyni rozrnienia pomidzy ludmi, lecz to ludzie nie wstpuj w Buddyzm. Mnisi i ludzie wieccy maj rne motywacje. Czowiek wiecki,
ktry myli jak mnich moe uwolni si od uudy, lecz mnich ktry myli jak
czowiek wiecki przymyka oczy na swj bd. Te dwa podejcia rni si. To nie
robienie tego jest trudne, lecz raczej robienie tego dobrze jest trudne. Praktyka porzucania wiata i osignicia Drogi przyciga wielu ludzi, lecz tylko niewielu robi
to dobrze. Narodziny i mier s zasadniczymi sprawami; przemiany nietrwaoci
s szybkie. Nie ustawaj w swojej determinacji. Jeli porzucasz wiat, porzu go
naprawd. Tymczasowe nazwy, takie jak czowiek wiecki czy kapan, wydaj si
by mao wane.
3
Patrzc na wiat, zauwayem, e ludzie ktrzy s bogato nagradzani i ktrzy przynosz dobrobyt swoim domom to ci, ktrzy szanuj innych. Utrzymuj
wygodne domy a ich potomkowie maj si dobrze. Tych o zmconych umysach
i zych uczuciach ku innym na og spotyka nieszczcie, nawet jeli przez jaki
czas moe si wydawa, e s oni dobrze nagradzani i yj w wolnych od trosk
okolicznociach. Przez jaki czas moe im si dobrze powodzi, lecz ich potomkowie bez wtpienia podupadn.
68
Zob. rozdz. 1, odcinek 14.
42
Rozdzia III
Czynienie dobra innym oczekujc wdzicznoci i szczcia, wydaje si by lepsze ni czynienie za, lecz nie jest to prawdziwe dobro, poniewa wci mylisz
o swej wasnej jani. Prawdziwie dobrzy ludzie pomagaj innym nawet wwczas
jeli ani teraz, ani w przyszoci w aden sposb nie zdadz sobie z tego sprawy.
O ile lepsz musi by postawa mnicha Zen! Troszczc si o ludzi, nie czycie
rnicy midzy bliskimi i dalekimi. Postanwcie pomaga wszystkim jednakowo.
Postanwcie w swoich umysach wywiadczy dobrodziejstwa innym, czy to osobom wieckim czy duchownym, bez wasnego interesu czy zysku i nie troszczc
si o to czy ludzie znaj lub doceniaj wasze czyny. Co wicej, nie dajcie innym
pozna, e dziaacie z takiego punktu widzenia.
Od samego pocztku, zasadnicz spraw zawsze byo wyrzeczenie si wiata
i odrzucenie waszego ciaa. Jeli naprawd potraficie wyzby si wasnego ciaa,
umys ktry szuka uznania innych zniknie. Z drugiej strony, jeli nie dbacie o to
co myl ludzie, praktykujecie zo i zachowujecie si samowolnie, gwacicie wol Buddhy. Po prostu praktykujcie dobro, czycie dobro dla innych, nie mylc
o uczynieniu siebie znanym, tak aby otrzyma nagrod. Naprawd przynosicie
dobrodziejstwa innym, nie biorc nic dla siebie. To jest warunek wstpny do wyrwania si z przywiza do Jani.
Aby przyj tak postaw, musicie najpierw zrozumie nietrwao. Nasze ycie jest jak sen, a czas szybko mija. Ta podobna rosie egzystencja atwo znika.
Poniewa czas nie czeka na nikogo, powinnicie w czasie tego krtkiego ycia lubowa postpowa za wol Buddhy i pomaga innym w kady moliwy sposb,
niewane jak may by on nie by.
4
Studiujcy Drog powinni by najbiedniejsi ze wszystkich. Mona zauway,
e w tym wiecie ludzie, ktrzy posiadaj bogactwo s nieuchronnie trapieni dwoma trudnociami: gniewem i hab. Jeli czowiek jest bogaty inni staraj si go
ograbi, a gdy stara si zapobiec temu nagle staje si gniewny. Albo te powstaje
spr i prawna konfrontacja, co nieuchronnie pociga za sob konflikt. Z takich
wydarze rodzi si zo i haba. Jednake czowiek, ktry jest biedny i nie jest
chciwy, od samego pocztku uniknie takich kopotw, bdzie wolny i spokojny.
Moecie na wasne oczy dostrzec potwierdzenie tej prawidowoci. Nie musicie
czeka na potwierdzenie pism, poniewa nawet mdrcy i wielcy ludzie w przeszoci potpiali zo i hab, tak jak to czynili dewowie, Buddhowie i Patriarchowie. A jednak gupcy gromadz bogactwa i ywi zo. To haba nad habami.
Kto kto jest biedny i koncentruje si na Drodze, ma szacunek dawnych mdrcw
i ludzi wiedzy i sprawia rado Buddhom i Patriarchom.
Obecnie, upadek Buddyzmu jest oczywisty. To co widziaem, gdy po raz pierwszy wszedem do Kenninji byo cakowicie rne od tego co ujrzaem siedem lub
osiem lat pniej. Zasza stopniowa zmiana. Teraz sypialnie maj otynkowane
wnki. Kady mnich posiada swoje wasne naczynia, pikne ubranie i inne skarby. Mnisi lubi czcze paplanie i zaniedbuje si formalne pozdrowienia i powitania.
Przypuszczam, e podobne stosunki przewaaj w innych wityniach. Mnisi nie
powinni mie innych wasnoci poza szatami i misk. Po c te tynkowane nisze?
Nie ma adnej potrzeby na nic co miaoby by ukrywane przed innymi. Im wicej nagromadzonych rzeczy, tym wiksza obawa przed rabusiami. Bez wasnoci,
Rozdzia III
43
mnisi byli o wiele spokojniejsi. Gdy kto martwi si aby kogo zabi i jednoczenie
samemu nie zosta zabitym, jest napity i ma ci na bacznoci. Ale kto kto nie ma
pragnienia zemsty, nawet gdyby mia by zabity, nie widzi potrzeby ostronoci
i nie ma potrzeby obawia si rabusiw. Nie ma takiej chwili, kiedy nie byoby
spokojnie.
5
Kiedy mistrz Zen Hai-wen69 by opatem klasztoru na grze Tien-tung, w jego
zgromadzeniu przebywa mnich imieniem Yuan70 . Yuan by owieconym czowiekiem, a jego osignicia przewyszay nawet osignicia opata.
Pewnej nocy wszed do pokoju opata, zapali kadzido, pokoni si gboko
i powiedzia: Wyznacz mnie, prosz, przeoonym mnichw tylnej sali medytacyjnej71 .
Mistrz ze zami w oczach powiedzia: Od dnia kiedy wstpiem do tej wityni
jako mody mnich, a do teraz, po raz pierwszy sysz prob tego rodzaju. Jest
to powany bd, dla mnicha takiego jak ty stara si o pozycj przeoonego czy
opata. Twoje owiecenie przekracza ju moje wasne. Czy prbujesz wysun si
naprzd poprzez szukanie tej pozycji? Gdybym zgodzi si na to, mgbym rwnie
dobrze pozwoli ci zosta przeoonym przedniej sali medytacyjnej lub nawet
opatem. Twoja postawa zasuguje na pogard. Jeli nawet ty jeste taki, mog sobie
wyobrazi jaka musi by postawa innych mnichw, ktrzy dopiero maj osign
owiecenie. To z pewnoci ukazuje jak dalece podupad Buddyzm. Yuan wycofa
si ze wstydem, lecz pniej zosta wyznaczony przeoonym. Potem zapisa to co
powiedzia mistrz i rozgosi swj wasny wstyd okrelony doskonaymi sowami
mistrza.
Kiedy to rozway, staje si jasne jak dawni mistrzowie z pogard spogldali
na tych, ktrzy szukali awansu, chcieli zarzdza rzeczami, lub stawiali sobie za
cel zostanie opatem. Po prostu koncentrujcie si na przebudzeniu ku Drodze i na
niczym innym.
6
Gdy cesarz Tai-tsung z dynastii Tang, wstpi na tron, mieszka w starych
budynkach paacowych. Paac by wilgotny i pilnie potrzebowa remontu, wiatr
i mga przenikay chodem cesarskie ciao. Gdy jego ministrowie zaproponowali
aby zbudowa nowy paac, cesarz powiedzia: Teraz jest pora niw. Przeszkodzioby to bardzo ludziom. Zaczekajmy z budow a min niwa. Wilgo nas drczy
albowiem nie akceptujemy ziemi; wiatr i deszcz nas atakuj albowiem nie jestemy w harmonii z niebem. Jeli bdziemy przeciw niebu i ziemi, nie bdziemy
w stanie ochroni naszych cia. Jeli nie bdziemy sprawia ludziom kopotu, bdziemy naturalnie w harmonii z niebem i ziemi. Kiedy bdziemy w harmonii
69
Hai-wen Shih-chai. Daty nieznane. By opatem wityni Tien-tung na krtko przed przybyciem Dogena do wityni.
70
Niezidentyfikowany.
71
Zendo podzielone byo na dwie czci, z posgiem Mandziuriego porodku. Ta cz ktra
bya zwrcona twarz do przedniej bramy nazywaa si przedni sal medytacyjn; ta zwrcona
twarz do tylnej bramy tyln sal medytacyjn.
44
Rozdzia III
z niebem i ziemi nasze ciaa nie doznaj szwanku. W kocu postanowi nie
budowa nowego paacu i dalej y w starym.
Kiedy nawet czowiek wiecki w ten sposb odnosi si do ludzi, przekroczy
swoje wasne ciao. O ile bardziej wspczujcy powinni by uczniowie Buddhy,
ktrzy podaj za stylem Tathagaty! Ich wspczucie dla wszystkich ludzi powinno by jak to, ktrym darzy si jedynie syna. Nie ubliajcie i nie sprawiajcie kopotu waszym towarzyszom i uczniom jedynie dlatego, e wam su. Wskazania
jasno stwierdzaj, e musicie szanowa waszych towarzyszy-uczniw i starszych
kapanw tak jak szanowalibycie Tathagat.
Dlatego dzi uczniowie powinni, nie okazujc tego, powici si dla dobra
innych, nie czynic rozrnie midzy ludmi wysokiego czy niskiego stanu, bliskimi czy odlegymi. Nie kopoczcie innych ani nie racie ich uczu w jakichkolwiek sprawach, bahych czy te wanych. W czasach gdy y Tathagata byo wielu
ktrzy gardzili nim jako heretykiem i nienawidzili go. Pewnego razu jaki ucze
zapyta go: Jeste z natury agodny i wspczujcy i wszystkie istoty czcz ci
jednakowo. Dlaczego s tacy, ktrzy nie id za tob?.
Buddha odpowiedzia: W poprzednim ywocie, kiedy kierowaem zgromadzeniem, ganiem moich uczniw w gony i karccy sposb. To e rzeczy si
maj dzi tak jak si maj jest karmiczn zapat. Opowie ta znajduje si w tekcie Winaji.
Dlatego te, nawet gdybycie kierowali zgromadzeniem jako opat lub starszy
kapan, nie wolno wam uywa obraliwych sw gdy upominacie swoich uczniw
i poprawiacie ich bdy. Bd oni poda za tym za czym maj poda jeli bdziecie ich upomina i zachca agodnymi sowami. Za wszelk cen przestacie
uywa szorstkich sw i karci innych, czy bd to uczniowie Drogi, krewni czy
ktokolwiek inny. Przemylcie to sobie dobrze.
7
Mnisi powinni zwaa na to by przestrzega prowadzenia si Buddhy i Patriarchw. Nade wszystko nie podajcie bogactw. Wyrazi w sowach gbi wspczucia Tathagaty jest rzecz niemoliw. Cokolwiek robi, byo to dla wszystkich
odczuwajcych istot. Nie zrobi niczego, choby najmniejszej nawet rzeczy co nie
byoby uczynione dla innych, Buddha by synem krla i mg wstpi na tron,
gdyby tego chcia. Gdyby chcia, mg obdarowa skarbami swoich nastpcw
i zaopatrzy ich w ziemi. Dlaczego zatem zrzek si swoich roszcze do tronu i zosta ebrakiem? Po to by udziela dobrodziejstwa ludziom w czasach gdy
podupado Prawo i aby wesprze praktyk Drogi, ktrej da przykad, odmawiajc
gromadzenia bogactw i zostajc ebrakiem. Od tego czasu, wszyscy Patriarchowie
Indii i Chin oraz wszyscy ci, ktrzy znani byli wiatu jako wspaniali buddyci,
byli biedni i ebrali o poywienie. W naszej szkole wszyscy mistrzowie przestrzegali przed gromadzeniem bogactw. Gdy inne sekty dobrze si wyraaj o Zen,
pierwsz rzecz ktr chwal jest jego ubstwo. W pismach, w ktrych zapisany
jest przekaz ubstwo jest czsto wspominane i wysoko sawione. Nie syszaem
dotd o bogatym czowieku, ktry zaangaowaby si w praktyk Buddyzmu. Ci,
ktrzy s uznawani za dobrych buddystw nosz pospolite szaty i ebrz. Dobra reputacja Zen i jedyna w swoim rodzaju pozycja jego mnichw wywodz si
z wczesnych dni, gdy jeszcze mieszkali oni w wityniach Winaji i innych sekt.
Rozdzia III
45
Od tamtych wczesnych lat mnisi Zen wyrzekali si swych cia i yli w ubstwie.
Jest to uznane jako wybitna cecha szkoy Zen. Nie czekajcie na nauki i wskazania
witych pism. By taki czas gdy posiadaem prywatne ziemie i bogactwo, lecz
gdy porwnuj stan mojego ciaa i umysu w owym czasie do tego jaki jest teraz,
chocia mam tylko szaty i misk, zdaj sobie spraw o ile wyszy jest mj stan
obecny. W tym ley dowd.
8
Pewien czowiek powiedzia: Nie mw o prowadzeniu si drugich jeli ich nie
przypominasz. Oznacza to, e nie poznawszy i nie zbadawszy cnt czowieka,
nie powinno si postrzega jedynie jego saboci, wyciga wniosku, e jest on
dobry, lecz ma pewne wady i popenia ze czyny. Patrz tylko na jego zalety, nie
na wady. To jest znaczenie powiedzenia: Szlachetny czowiek widzi cnoty a nie
wady innych.
9
Czowiek zawsze powinien praktykowa ukryt cnot. Jeli tak czyni zdobdzie dobrodziejstwa niewidzialnych bogosawiestw. Nawet jeli bdzie to nie
wykoczony posg z patykw i gliny jako podobizna Buddhy czcij go. Nawet jeli
bdzie to kiepsko napisany zwj o pokym papierze i w czerwonej oprawie,
czcij go jako wite pismo. Nawet jeli mnich amie wskazania i nie zna wstydu,
uszanuj go jako czonka sanghi. Jeli z ufnym umysem obdarzysz go szacunkiem,
bogosawiestwa bez wtpienia pojawi si. Jeli amicy wskazania, bezwstydny
mnich, nie wykoczona podobizna Buddhy i tandetne pismo wite, spowoduj, e stracisz wiar i odmwisz im szacunku, bez wtpienia zostaniesz ukarany.
W reguach pozostawionych przez Tathagat znajdujemy, e buddyjskie posgi,
religijne teksty i stan kapaski przynosz bogosawiestwa ludziom i dewom.
Dlatego te, jeli czcisz je, dobrodziejstwa bd narasta. Jeli nie bdziesz mia
wiary w nie, zostaniesz ukarany. Naley uszanowa wszystko co ma form Trzech
Skarbw bez wzgldu na to jak absurdalnie prostackie by to nie byo. Jest powanym bdem, jeli mnich Zen preferuje ze czyny, mwic, e nie ma potrzeby
praktykowa dobra czy gromadzi zasug. Nigdy nie syszaem o jakimkolwiek
uprzywilejowaniu zych uczynkw w dawnych tradycjach Zen.
Mistrz Zen Tan-hsia Tien-jan72 spali drewniany posg Buddhy. Chocia wydaje si to by zym czynem, byo to zamierzone aby podkreli sedno jego nauki.
Z notatek o jego yciu dowiadujemy si, e zawsze przestrzega czy to siedzc czy
stojc, nakazw poprawnego zachowania. W obecnoci gocia, zawsze upewnia
si czy jest zwrcony twarz do niego. Ilekro siada, chociaby tylko na chwil,
zawsze przyjmowa pozycj penego lotosu; gdy sta, trzyma rce lekko zoone
na piersi. Troszczy si o wspln wasno klasztoru z najwikszym szacunkiem
i zawsze gotw by pochwali pilnego mnicha. Wysoce ceni nawet najmniejsze
dobro, a jego codzienne prowadzenie si byo naprawd wspaniae. Pozosta opis
jego ycia i do dzisiejszego dnia suy klasztorom Zen jako wzr. Ponadto, z tego
72
759 - 824. Opowie ukazaa si w Ching-te chuan-teng lu, XIV.
46
Rozdzia III
co widziaem i syszaem, wszyscy inni owieceni mistrzowie i patriarchowie, ktrzy osignli Drog, przestrzegali wskaza i nakazw poprawnego zachowania,
oraz wysoko cenili nawet najmniejsze dobro. Nigdy nie syszaem o owieconym
mistrzu Zen, ktry lekcewayby dobre cechy charakteru.
Dlatego te uczniowie, ktrzy maj aspiracje i Drog patriarchw, nigdy nie
powinni lekceway dobrych cech charakteru. Przede wszystkim musz mie cakowit wiar w nauki Buddhy. Gdzie praktykuje si Drog Buddhw i Patriarchw, tam gromadz si wszelkie dobra. Kiedy raz cakowicie uprzytomnilimy
sobie, e wszystkie rzeczy s Dharm Buddhy, wtedy wiemy, e zo jest zawsze
zem i jest daleko od Drogi Buddhy i Patriarchw oraz, e dobro jest zawsze dobrem i jest zwizane z Drog Buddhy. Jeli tak jest jak moemy nie skada hodu
czemukolwiek co reprezentuje krain Trzech Skarbw?
10
Jeli chcesz praktykowa Drog Buddhw i Patriarchw, powiniene bez myli
o korzyci postpowa Drog dawnych mdrcw i prowadzi si tak jak prowadzili
si Patriarchowie, niczego nie oczekujc, niczego nie poszukujc i niczego nie osigajc. Odetnij umys, ktry szuka i nie ywi chci zdobycia owocw Stanu Buddhy.
Jeli przerywasz praktyk i wpadasz w obsesj z powodu swoich dawnych zych
czynw, tym bardziej stajesz si ofiar podliwego umysu i nie moesz wydosta
si z dou, w ktry wpade73 Jeli nie oczekujesz w ogle niczego i tylko prbujesz
przysporzy dobrodziejstwa ludziom i dewom, prowadzisz si z godnoci mnicha, zajmujesz si ratowaniem innych i przynoszeniem im poytku, praktykujesz
rne formy dobra, odrzucasz ze czyny przeszoci i nie spoczywasz zadowolony z obecnego dobra, lecz kontynuujesz swoj praktyk przez cae ycie; wtedy,
wedug sw dawnych mistrzw, bdziesz tym ktry roztrzaska kube z laki74 .
To jest to co nazywamy prowadzeniem si Buddhw i Patriarchw.
11
Pewnego dnia jaki mnich podszed i zapyta o istot Drogi. Dogen pouczy:
Przede wszystkim studiujcy musz by biedni. Jeli posiadaj wielkie bogactwo, to na pewno utrac ch studiowania. Ci, spord ludzi wieckich, ktrzy
studiuj Drog, jeli interesuj si bogactwem i s przywizani do swoich domw
oraz utrzymuj cisy kontakt ze swymi krewnymi, natrafi na wiele przeszkd
w osiganiu Drogi, nawet jeli mwi, e maj determinacj do studiowania. Od
najdawniejszych czasw wielu ludzi wieckich podejmowao praktyk u mistrza
Zen, lecz nawet najlepsi z nich rzadko dorwnywali mnichom. Mnisi nie posiadaj adnych innych wasnoci poza szat i misk. Nie troszcz si o to gdzie
mieszkaj; nie podaj ubrania i poywienia, lecz koncentruj si na studiowaniu Drogi, kady wywiadcza dobrodziejstwa stosownie do swoich moliwoci.
Z tego powodu ubstwo mnichw jest jak najbardziej zgodne z Drog Buddhy.
Pang75 , chocia by czowiekiem wieckim, nie by gorszy od mnichw. Pamita si o nim w Zen, poniewa, gdy po raz pierwszy zacz studiowa pod
73
D ptaka, ktry buduje gniazda w ziemi. By ograniczonym przez uud.

Wiadro pokryte lak na czarno tak e nie mona powiedzie co ono zawiera. Zudzenia.
75
Pang Yun.
Wysoki urzdnik dynastii Tang, ceniony jako wiecki wyznawca Zen.
74
Rozdzia III
47
kierunkiem mistrza, zabra z domu wszystko co posiada z zamiarem wrzucenia

tego do morza. Kto poradzi mu: Powiniene da to ludziom lub uy tego dla
sprawy Buddyzmu.
Pang odpowiedzia: Wyrzucam to precz poniewa uwaam to za wroga. Jake mgbym da takie rzeczy innym! Bogactwo jest przeciwnikiem, ktry przynosi
tylko zgryzot ciau i umysowi. W kocu wyrzuci on swe skarby do morza, a potem zarabia na ycie plotc i sprzedajc kosze. Chocia by czowiekiem wieckim,
znany jest jako dobry czowiek, bowiem w taki sposb odrzuci swoje bogactwo.
O ile zatem bardziej jest rzecz konieczn dla mnicha aby porzuci swoje skarby!
12
Pewien mnich powiedzia:
W Chinach witynie, w ktrych przebywali mnisi Zen byy zamone i gromadzono w nich zapasy dla mnichw ze wityni jak rwnie dla innych mnichw,
ktrzy mogliby si zjawi z odwiedzinami. Te zapasy wystarczay na utrzymanie
praktykujcych mnichw, tak wic nie musieli oni martwi si o rodki do ycia. W tym kraju jednak, nie ma takiego zwyczaju i jeli zupenie pozbdziemy
si naszych wasnoci, to spowoduje to przerwanie praktykowania Drogi. Byoby
dobrym pomysem, gdybymy mieli zapewnione ubranie i poywienie. Co o tym
mylisz?
Dogen powiedzia:
To nie jest tak. Ludzie w tym kraju daj swoim mnichom wicej serdecznego poparcia ni Chiczycy daj go swoim. Czasami daj oni nawet wicej ni s
w stanie da. Nie wiem jak inni, ale ja sam miaem w tym wzgldzie dowiadczenie i wiem co mwi. Nie bdc zalenym od ani jednej rzeczy i nawet nie
mylc o otrzymaniu czegokolwiek potrafiem przey ponad dziesi lat. Problemy powstaj, gdy kto zaczyna myle o gromadzeniu wasnoci. W cigu tego
naszego krtkiego ywota, nawet jeli nie zamierzamy gromadzi rzeczy, odkryjemy e s one dostarczane w sposb naturalny. Kada osoba otrzymuje swoj
przeznaczon cz, nadan przez niebo i ziemi. Jest tak nawet wtedy, gdy nie
uganiamy si w jej poszukiwaniu. Uczniowie Buddhy maj udzia w spucinie
pozostawionej przez Tathagat i z biegiem zdarze otrzymuj j bez szukania.
Jeli porzucamy nasz dobytek i praktykujemy Drog z najwikszym wysikiem,
te rzeczy w naturalny sposb s nasze. Dowd na to jest wanie przed waszymi
oczyma.
13
Studiujcy Drog czsto zapytuj: Jeli zrobimy to, czy ludzie nie bd nas
krytykowa?. To jest powany bd. Obojtne jak by was ludzie krytykowali jeli
wasze czyny s w zgodzie z postpowaniem Buddhw i Patriarchw oraz z zasadami religijnych nauk powinnicie dalej je czyni. Podobnie, nawet cho ludzie
chwal wasze czyny, jeli nie s one zgodne z zasadami religijnych nauk oraz jeli
s w sprzecznoci z praktyk Patriarchw powinnicie z nimi skoczy.
Jeli opieracie swoje czyny na pochwaach i krytyce przyjaci lub ludzi obcych, to gdy umrzecie i za ze czyny popadniecie w ze wiaty, ludzie ci nie bd
w stanie was uratowa. Nawet jeli jestecie krytykowani i nienawidzeni przez
48
Rozdzia III
ludzi, jeli praktykujecie Drog Buddhw i Patriarchw, zostaniecie prawdziwie

uratowani. Nie przerywajcie praktykowania Drogi tylko dlatego, e jestecie krytykowani przez innych. Ludzie, ktrzy w taki sposb krytykuj i chwal nigdy
nie przeniknli postpowania Buddhw i Patriarchw, ani nie osignli owiecenia. Jake moecie ocenia Drog Buddhw i Patriarchw na podstawie ziemskich
kryteriw dobra i za? Dlatego nie wzruszajcie si emocjami innych ludzi. Po prostu koncentrujcie si na podaniu za prawd Buddyzmu i praktykowaniu jej.
14
Przy innej okazji pewien mnich powiedzia:
Jestem jedynym dzieckiem, a moja sdziwa matka jeszcze yje. yje ona z tego co jestem w stanie jej przysa. Jestemy gboko przywizani do siebie i moja
synowska wierno jest mocna. Tak wic, idc nieco na kompromis ze wiatem
i jego ludmi mog dostarcza mojej matce poywienia i ubrania dziki wsparciu
innych. Gdybym wyrzek si wiata i y samotnie, moja matka miaaby trudnoci
z przeyciem nawet jednego dnia. Tak wic, uczestniczc w zwykym yciu, jestem
strapiony tym, e nie mog caym sercem wej w Buddyzm. Jeli istnieje jaka
zasada, ktra umoliwiaaby mi porzucenie wiata i wstpienie w Buddyzm, to
czy mgby mi j wyjani?
Dogen pouczy:
To jest trudny problem, nie do rozstrzygnicia przez innych. Jeli po powanym zastanowieniu si, wci masz gorce pragnienie wstpienia cakowicie
w Buddyzm i jeli moesz wypracowa jakie rodki aby zapewni matce wygod
i utrzymanie, wwczas byoby dobr rzecz wstpi w Buddyzm, zarwno dla
twojej matki jak i dla ciebie. Zawsze mona osign co, czego si dostatecznie
mocno pragnie. Nie wane jak zacieky jest wrg, jak odlega pikna kobieta, lub
jak starannie strzeony jest skarb, dla arliwego poszukiwacza zawsze znajd si
rodki do celu. Niewidzialna pomoc opiekuczych bstw nieba i ziemi zapewniaj
spenienie ycze.
Szsty Patriarcha z gry Tsao-chi76 by czowiekiem z ludu z Hsin-chou
i sprzedawa drewno na opa aby utrzyma swoj matk. Pewnego dnia, gdy
usysza jak kto na targu recytuje Diamentow Sutr, jego umys zosta pobudzony do szukania Drogi. Gdy opuci swoj matk aby uda si do Huang-po77 ,
zdoa zdoby dziesi srebrnych monet na ubranie i poywienie dla swojej matki.
To naley uzna za dar niebios wyniky z jego arliwego pragnienia wstpienia
na Drog. Zastanwcie si nad tym powanie; to jest najwysza prawda.
Jeli wyrzekniesz si tego ycia wstpisz w Buddyzm twoja sdziwa matka moe zagodzi si na mier. Lecz czy zasuga pozwolenia synowi na wstpienie
w Buddyzm nie ustanowi dobrej przyczyny dla osignicia Drogi w przyszoci? Jeli odrzucisz synowsk mio i obowizki, ktrych nie porzucae poprzez
wiele kalp i ywotw, w tym yciu gdy odrodzie si w ciele czowieka i masz
rzadk sposobno zetkn si z Buddyzmem, to bdzie to oznak kogo kto jest
prawdziwie wdziczny. Jake moe si to nie zgadza z wol Buddhy? Jest powiedziane, e jeli czyj syn opuszcza swj dom aby zosta mnichem, siedem pokole
76
Tsao-chi jest nazw gry na ktrej Hui Neng (zm. 713), Szsty Patriarcha mia swoj wityni.
Huang-po jest nazw gry na ktrej miecia si witynia Hung-jen (601 - 674), Pitego Patriarchy.
77
Rozdzia III
49
rodzicw zdobdzie Drog. Jak moesz dopuci do zmarnowania okazji osignicia wiecznego pokoju z powodu przywizania do ciaa w tym obecnym ulotnym
yciu? Dobrze to sobie przemylcie.
Rozdzia IV
51
IV
1
Pewnego dnia po rozmowach z uczniami Dogen naucza:
Uczniowie Drogi, nie moecie czepia si swoich osobistych pogldw. Nawet
jeli rozumiecie, powinnicie szeroko szuka dobrego nauczyciela i sprawdza powiedzenia dawnych mistrzw, jeli czujecie e jest co czego brakuje lub e istnieje
jakie wysze rozumienie ni wasze wasne. Ale te nie wolno wam czepia si
sw dawnych mdrcw; oni rwnie mog nie mie racji. Nawet jeli im wierzycie, powinnicie by czujni tak, aby w razie gdy nadejdzie co pierwszorzdnego
mc pody za tym.
2
Narodowy Nauczyciel Han-yang Hui-chung78 zapyta raz usugujcego kapa79
na Lin:
Skd pochodzisz?
Kapan odpowiedzia:
Pochodz z Cheng-nan.
Nan-yang zapyta:
Jaki jest kolor trawy w Cheng-nan?
Jest ta odpowiedzia kapan.
Nastpnie nauczyciel zawezwa pomocnika i zada mu to samo pytanie. Pomocnik odpowiedzia:
Jest ta.
Mistrz powiedzia:
Ten pomocnik, rwnie zasuy na to aby by nagrodzonym szkaratn
szat przed bambusowym parawanem i ma kwalifikacje aby dyskutowa o Buddyzmie z cesarzem. Jako nauczyciel cesarza pomocnik moe wskaza prawdziwy
kolor trawy. Twj pogld nie przekracza zwykego pospolitego rozumienia.
Wkrtce potem, kto rzuci wyzwanie sowom mistrza mwic:
Odpowied usugujcego kapana nie przekraczaa pospolitego rozumienia,
lecz co w tym byo zego? Przecie tak jak i chopak, wskaza on waciwy kolor
trawy. On jest tym, ktry jest prawdziwym nauczycielem.
Po tym pozna wag przenikania prawdy i nie staego przyjmowania sw
staroytnych mistrzw. Chocia nie jest dobrze przyjmowa podejrzliw postaw
to bdem rwnie jest czepia si czego co nie zasuguje na wiar i nie pyta
o znaczenie, ktre powinno by zbadane.
3
Ucze musi przede wszystkim oddzieli si od poj o Jani. Oddzieli si od
poj Jani oznacza nie czepia si tego ciaa. Nawet gdybycie gboko studiowali
78
zm. 775. Nastpca Hui-nenga, Szstego Patriarchy.

Widocznie kapan, ktry suy na dworze cesarskim bywa ubrany w szkaratn szat. Hui-chung by Pastwowym Nauczycielem, penicym tam sub.
79
52
Rozdzia IV
powiedzenia innych mistrzw i praktykowali zazen, pozostajc nieruchomo jak

kamie lub elazo dopki nie uwolnicie si od przywizania do ciaa nigdy nie
osigniecie Drogi Buddhw i patriarchw, nawet gdybycie prbowali tego przez
nieskoczone eony.
Bez wzgldu na to, jak uczniowie mwicie, e znacie prawdziwe i tymczasowe
nauki lub ezoteryczne i egzoteryczne doktryny dopki posiadacie umys, ktry
czepia si ciaa, bdziecie na prno liczy skarby innych, nie zdobywajc nawet
p grosza dla siebie.
Prosz jedynie abycie wy uczniowie siedzieli spokojnie i badali poprzez prawdziwy wgld pocztek i koniec tego ludzkiego ciaa. Ciao, wosy i skra s wynikiem zwizku naszych rodzicw. Gdy ustaje oddychanie, ciao jest rozrzucone
wrd gr i pl w kocu przemienia si w ziemi i boto. Dlaczego wic przywizujecie si do tego ciaa?
Z buddyjskiego punktu widzenia, ciao nie jest niczym wicej, ni nagromadzeniem i rozproszeniem osiemnastu obszarw odczuwania80 . Ktry obszar winien
zosta wybrany i utosamiony z naszym ciaem? Chocia istniej rnice pomidzy Zen i innymi naukami, zgadzaj si one w tym, e w praktykowaniu Drogi
kadzie si nacisk na nietrwao ludzkiego ciaa. Kiedy raz zgbicie t prawd,
prawdziwy Buddyzm ukae si jasno.
4
Wedug dawnego mistrza: Jeli nawiesz bliski kontakt z dobrym czowiekiem, to jest to jak przechadzka we mgle lub po rosie. Chocia faktycznie nie zmoczysz swojego ubrania, to zwilgotnieje ono. Mwi on o tym, e jeli jeste blisko
dobrego czowieka, to niewiadomie sam stajesz si dobrym. Tak byo wiele lat
81
. Nie sposb
temu w przypadku chopca, ktry towarzyszy mistrzowi Chu-chih
byo powiedzie kiedy on studiowa i praktykowa i on sam by tego niewiadom,

lecz z powodu dugiego przebywania z mistrzem, osign owiecenie.
Jeli bdziecie praktykowa zazen, jako co naturalnego przez wiele lat, nagle
dostrzeecie istotny punkt owiecenia i poznacie, e zazen jest prawdziw bram
przez ktr si wchodzi.
5
W drugim roku Katei, wieczorem, ostatniego dnia dwunastego miesica82 , Dogen po raz pierwszy poprosi Ejo aby zaj gwne miejsce83 w Koshoji. Po nieformalnej mowie Dogen kaza Ejo podnie hossu i da wykad dla zgromadzenia.
Po raz pierwszy obsadzono wwczas w Koshoji funkcj prowadzcego medytacj.
Tego dnia mowa Dogena dotyczya przekazu Zen:
80
Sze organw zmysowych, ich przedmioty i ich postrzegania.

Biografia jego jest nieznana. Jest sawny z nauczania Zen jednego palca
82
28 stycze 1237 r.
83
Shuza. Pierwsze siedzenie w sali medytacyjnej. Przeoony mnichw, ktry czasami przemawia
zamiast gwnego kapana wityni.
81
Rozdzia IV
53
Pierwszy patriarcha, Bodhidharma84 , przyby z Zachodu i zosta w wityni

Shao-lin, czekajc na sposobno propagowania nauki. Spokojnie siedzia wpatrujc si cierpliwie w cian, a w ostatnim miesicu roku zjawi si Hui-ko85 .
Bodhidharma wiedzia, e by on naczyniem Wielkiego Wozu86 , wic prowadzi
go a pniej przekaza mu szat i nauk. Jego nastpcy rozprzestrzenili si po
wiecie a Prawdziwe Prawo byo przekazywane a po dzi dzie.
Po raz pierwszy w tym klasztorze, wyznaczyem dzi prowadzcego medytacj i poprosiem go aby wzi hossu i wykada. Niech nie niepokoi was mao
tego zgromadzenia czy te fakt, e jest to jego pierwszy wykad. Grupa skupiona
wok Fen-yanga87 liczya tylko sze lub siedem osb; Yao-shan88 miaa mniej ni
dziesiciu uczniw; a jednak wszyscy oni praktykowali Drog Buddhw i Patriarchw. Powiada si, e w takim czasie klasztor rozkwita. Pomylcie o tych, ktrzy
zdobyli owiecenie syszc dwik bambusa uderzajcego o dachwk, lub widzc
kwitnce kwiaty.89 Czy bambus odrnia bystrego od tpego, yjcego w uudzie
od owieconego; czy kwiat odrnia to co pytkie od tego co gbokie lub to co
mdre od tego co gupie? Chocia kwiaty kwitn rok po roku nie kady kto je
widzi osiga owiecenie. Bambusy zawsze wydaj dwiki, lecz nie wszyscy, ktrzy je sysz staj si owieconymi. To tylko dziki zalecie dugich studiw pod
kierunkiem nauczyciela i wielkiej praktyce osigamy pokrewiestwo z tym nad
czym pracowalimy i zdobywamy owiecenie i jasno umysu. To nie oznacza,
e sam dwik bambusa ma przenikliw skuteczno lub e kolor kwiatw jest
niezrwnanie pikny. Chocia dwik bambusa moe by cudowny, nie brzmi on
sam z siebie, lecz musi czeka na dachwk, ktra spowoduje powstanie dwiku; chocia kolor kwiatw moe by pikny, nie rozkwitaj one same, lecz musz
czeka na wiosenny wiatr ktry je otworzy.
W taki sam sposb, praktykowanie Drogi musi mie przyczyn. Chocia kady
czowiek nieodcznie posiada Drog, osignicie jej zaley od wszystkich mnichw studiujcych razem. Chocia kto moe mie byskotliwy umys, praktykowanie Drogi zaley od wysiku wielu. Dlatego, jednoczc wasze umysy i koncentrujc wasz determinacj studiujcie pod kierunkiem nauczyciela i szukajcie
Drogi. Klejnoty staj si przedmiotami pikna przez polerowanie; czowiek staje
si prawdziwym czowiekiem poprzez trening. Jaki klejnot lni od pocztku; jaki
czowiek jest wielki od pocztku? Musicie zawsze polerowa i zawsze wiczy.
Nie pogardzajcie samymi sob i nie ustawajcie w waszej praktyce Drogi.
Pewien mistrz powiedzia: Nie trwocie czasu na prno. Pytam was: Czy
czas jest czym, co zatrzyma si jeli bdziecie go ceni? Albo, czy jest czym
czego nie da si zatrzyma bez wzgldu na to jak bdziecie go ceni? Musicie to
zrozumie: To nie czas mija na prno, lecz ludzie spdzaj swj czas na prno.
Ani czas ani ludzie nie powinni by marnowani; powicie si studiowaniu Drogi.
W ten sposb, wszyscy musicie studiowa z takim samym umysem. Chocia
nie jest mi atwo uczy Buddyzmu samemu, jeli bdziemy pracowa razem z tak sam determinacj, wtedy bdziemy praktykowa Drog na sposb Buddhw
i Patriarchw. Chocia wikszo zdobya owiecenie postpujc za Tathagath,
84
Bodhidharma, podug tradycji, kapan pochodzcy z Indii, by Pierwszym Patriarch Zen
w Chinach.
85
Drugi Patriarcha Zen a pierwszy, rodowity chiski Patriarcha.
86
Zen. Termin zaczerpnity z Diamentowej Sutry.
87
Feng-yang Shan-chao (947-1024).
88
Yao-shan Wei-yen (751-834).
89
Zob. rozdz. II, odcinek 26.
54
Rozdzia IV
byli rwnie i tacy, ktrzy zostali owieceni przez Anand. Nowy kierowniku medytacji nie umniejszaj swoich zdolnoci! Wygo do zgromadzenia mow o trzech
kin lnu Tung-shana.
Dogen zszed ze swojego miejsca i kiedy uderzono w bben, Ejo podnis
hossu i zacz swoj mow. To bya pierwsza mowa Ejo w Koshoji. Mia wwczas
trzydzieci dziewi lat.
6
Pewien wiecki czowiek zauway: Czy jest kto, kto nie chce piknych ubra,
lub kto nie aknie wybornego jedzenia? A jednak ci ktrzy szukaj Drogi id w odlege gry, pi wrd chmur i cierpi gd i zimno. Nasi poprzednicy na pewno
cierpieli, lecz znoszc niewygody ochraniali Drog. Ci ktrzy przyszli pniej syszeli o ich cierpieniu, czcili ich zasugi i pragnli Drogi.
Jeli nawet wrd ludzi wieckich s tego rodzaju mdrzy ludzie, to buddyci
na pewno musz mie podobn postaw. Nie wszyscy dawni mdrcy mieli koci z metalu. Nawet gdy y jeszcze Siakjamuni nie wszyscy jego uczniowie byli
ludmi o wysokich osigniciach. Jeli przyjrzycie si szczegowym przepisom
wskaza Mahajany jak i Hinajany, to zdacie sobie spraw, e mnisi w tym czasie popeniali niewiarygodne uchybienia. A jednak pniej wszyscy oni osignli
Drog i stali si Arhatami. Cho moesz by teraz niegodziwy i niezdolny, jeli
wzniecisz determinacj szukania Drogi i praktykowania, powiedzie ci si. Wiedzc
o tym, powiniene natychmiast wzbudzi t determinacj.
Wszyscy mdrzy ludzie dawniej znosili niewygody i zimno, a jednak, wrd
cierpienia, praktykowali. Dzi uczniowie powinni zmusza si do studiowania
Drogi, pomimo fizycznych niewygd i umysowych udrk, przez ktre mog przechodzi.
7
Dogen pouczy:
Uczniowie nie mog zdoby owiecenia po prostu dlatego, e zachowuj swoje uprzedzenie. Nie wiedzc kto nauczy ich tych rzeczy, uwaaj, e umys jest
myl i postrzeganiem i nie wierz gdy mwi si im, ze umys jest rolinami
i drzewami. Myl oni o Buddzie, jako o kim posiadajcym cudowne, wyrniajce znamiona, ciao promieniujce blaskiem i s zaszokowani, gdy powie im si,
e jest on dachwk lub kamykiem. Takich przewiadcze nie wpoili im rodzice,
lecz uczniowie uwierzyli w nie z adnego innego powodu ni ten, e suchali
o tym od innych przez dugi okres czasu. Dlatego te gdy Buddhowie i Patriarchowie kategorycznie stwierdzaj, e umys jest rolinami i drzewami, zrewiduj
swoje przewiadczenia i pojmij roliny i drzewa jako umys. Jeli powiada si, e
Buddha jest dachwk lub kamykiem uwaaj dachwk i kamyk za Buddh. Jeli
zmieniasz twoje podstawowe przewiadczenia bdziesz w stanie osign Drog.
Dawny mdrzec powiedzia: Chocia soce i ksiyc wiec jasno pynce
chmury zakrywaj je. Chocia kwitn pki orchidei, jesienny wiatr wysusza je90 .
90
Cytat z Huai-nan-tzu.
Rozdzia IV
55
Cytuje si to w Chen-kuan cheng-yao91 aby wskaza na mdrego krla i jego

zych ministrw. Ja bym powiedzia, e chocia pynce chmury przesaniaj soce
i ksiyc, to nie trwa to dugo; chocia jesienny wiatr zniszczy je, kwiaty otworz
si znowu; chocia ministrowie s li, jeli krl jest mocny w swojej mdroci
nie moe zosta obalony. To samo dotyczy dzi Buddyzmu. Bez wzgldu na to
jak wiele za powstaje, jeli bdziemy nieugicie ochrania Buddyzm przez wiele
dugich lat, pynce chmury znikn a jesienny wiatr ustanie.
8
Gdy uczniowie po raz pierwszy zapragn wej w Buddyzm, powinni czyta
wite pisma i nauki i studiowa je gruntownie, bez wzgldu na to czy posiadaj
umys, ktry szuka Drogi czy nie.
Gdy byem cakiem mody, zdanie sobie sprawy z przemijalnoci tego wiata skierowao mj umys ku poszukiwaniu Drogi.92 Po opuszczeniu gry Hiei,
odwiedziem wiele wity w czasie mojej praktyki Drogi, lecz a do przybycia
do Kenninji nie spotkaem prawdziwego nauczyciela czy te dobrego przyjaciela.
Byem pogrony w uudzie i peen bdnych myli.
Nauczyciele, ktrych widziaem poradzili mi najpierw studiowa, do czasu a
bd mg by tak uczony jak ci ktrzy mnie poprzedzali. Polecono mi, abym
sta si znany w pastwie i osign saw w wiecie. Dlatego te nawet w czasie
studiowania nauk, najwaniejszym w moim umyle, byo pragnienie dorwnania
staroytnym mdrcom Japonii lub tym, ktrzy zdobyli tytu Wielkiego Nauczyciela93 . Lecz otworzywszy Kao-seng shuan i Hsu kao-seng chuan94 i uczc
si o wielkich kapanach i buddystach Chin, mogem zobaczy, e ich podejcie
rnio si od podejcia moich nauczycieli. Odczuem, e cele, ktrymi zostaem
zainspirowany, miano za nic i lekcewaono we wszystkich witych pismach i biografiach. Nawet tylko mylc o sawie zhabi bym dawnych mdrcw i ludzi
dobrej woli, ktrzy nadejd zyskujc jednoczenie dobre imi pord polednich
ludzi tych czasw. Jeli chciaem z kim wspzawodniczy to winni to by dawni mdrcy i dostojni kapani raczej chiscy i indyjscy ni japoscy. Odczuwajc
wstyd, e w rzeczywistoci nie byem im rwny zdaem sobie spraw, e w istocie
powinienem prbowa sta si podobnym do niewidzialnych bstw wielu niebios,
podobnym do Buddhw i Bodhisattww. Po osigniciu tego uznaem wielkich
nauczycieli tego kraju za kup brudu i potrzaskanych dachwek. Moja fizyczna
i umysowa struktura zupenie si zmienia.
Gdy patrzymy na czyny Buddhy w czasie jego ycia odkrywamy, e uda si
w gry i lasy wyrzekajc si swojego szlachetnego stanu. Nawet po swoim owieceniu spdzi reszt ycia ebrzc o poywienie. Winaja gosi: Wiedzc, e jego
dom nie by prawdziwym domem odrzuci go i zosta mnichem.
Pewien czowiek z dawnych czasw powiedzia: Nie prbuj w swojej dumie
naladowa dawnych mdrcw; nie poniaj siebie i nie zmierzaj do naladowania
91
Praca w dziesiciu chuan;
ksika jest pewnego rodzaju kompendium politycznych rad. Jest
ona widocznie rdem kilku nawoujcych do przestrogi uwag Dogena o wybitnych mach Chin.
92
Dogen straci ojca w wieku trzech lat a matk w wieku lat omiu, i jeszcze jako dziecko zosta
nowicjuszem w ostoi Tendai na grze Hiei, koo Kyoto.
93
Ludzie tacy jak Dengyodaishi, Kobodaishi i Jikakudaishi.
94
Chiskie Biografie Sawnych Mnichw i ich dalszy cig.
56
Rozdzia IV
ludzi polednich. Chodzi tu o to, e jedno i drugie jest form zarozumiaoci. Nie
zapominaj, e nawet chocia moesz mie teraz wysok pozycj, nadejdzie czas
kiedy upadniesz. Nie zapominaj, e chocia jeste teraz bezpieczny, niebezpieczestwo zawsze czyha. Nie wierz, w to, e skoro dzi jeste ywy, jutro bdziesz y
nadal. Do momentu a umrzesz, groca ci mier zawsze bdzie tu u twoich
stp.
9
Gupi ludzie myl i mwi rzeczy bez sensu. W tej wityni bya ongi stara
mniszka, ktra czsto mwia o swojej dawnej wysokiej pozycji, tak jakby bya
zawstydzona tym co wwczas robia. Nawet jeli ludzie myl dzi o tym jak
dawniej bywao, nie ma z tego jakiegokolwiek poytku. Ten rodzaj postawy wydaje
si zupenie bezuyteczny.
Wikszo ludzi jednak wydaje si mie skonno do tego typu mylenia.
Wskazuje to na brak umysu, ktry szuka Drogi. Zmieniajc t postaw mona
sta si odrobin podobnym do kogo kto ten umys posiada.
Przypumy, ze kto wstpi na Drog, lecz nie ma ani ladu umysu, ktry
szuka Drogi. Poniewa jest bliskim przyjacielem, chc mu powiedzie aby modli
si do Buddhw i bogw aby obudzi ten umys, lecz waham si, mylc e to
moe wzbudzi w nim gniew i wrogo. Jednak, dopki nie obudzi tego umysu,
nasza przyja bdzie bezuyteczna dla nas obu.
10
Dogen pouczy:
Dawne powiedzenie mwi nam aby pomyle o czym trzy razy zanim si
to powie. To znaczy oczywicie, e skoro tylko mamy co powiedzie lub zrobi,
powinnimy przemyle to trzy razy zanim wyrazimy to w mowie czy dziaaniu.
Wikszo konfucjanistw dawnych czasw uwaaa, e oznacza to powstrzymanie si od mowy lub dziaania dopki sprawa nie zostaa rozwaona trzy razy i za
kadym razem uznana za wart zrobienia. Dla mdrcw Chin rozwaenie czego
trzy razy oznaczao rozwaa to wiele razy pomyle zanim si powie, pomyle
zanim si zadziaa i jeli to co mylisz jest dobre w kadych okolicznociach to
tylko wtedy, powiedz i zrb to. Mnisi Zen musz przyj podobny pogld. To co
mylisz lub mwisz moe prowadzi do nieoczekiwanego za. Dlatego te musisz
gruntownie rozway czy to co masz zamiar powiedzie lub zrobi bdzie zgadza
si z Buddyzmem i przyniesie korzyci tobie i innym. Tylko wwczas gdy ustalisz,
e jest to dobre, moesz mwi i dziaa. Jeli praktykujcy bdzie przestrzega tej
postawy przez cae ycie nie bdzie w sprzecznoci z umysem Buddhy.
Gdy po raz pierwszy wstpiem do Kenninji, mnisi zebrani tam sumiennie
przestrzegali trzech zachowa95 . Zwaali aby nie mwi ani nie robi niczego co
mogoby zaszkodzi Buddyzmowi lub nie przynie korzyci wszystkim istotom.
Nawet po mierci Eisai gdy trwa jeszcze jego wpyw, praktyka utrzymywaa si,
lecz dzi nic zupenie ju z niej nie pozostao.
Uczniowie musz dzi wiedzie, e powinni zapomnie o swoich wasnych
ciaach, mwi i robi tylko te rzeczy, ktre pomagaj Buddyzmowi i przynosz
95
Czynu, myli i sowa.
Rozdzia IV
57
korzyci im samym i innym. Jeli co jest bezuyteczne, nie mw tego ani nie rb.
Gdy starsi mnisi mwi co lub robi, ci ktrzy s krcej w klasztorze nie powinni
im przerywa. To jest buddyjska zasada i musi by ona starannie rozwaona.
Nawet wieccy maj pragnienie zapomnienia swoich cia i szukania Drogi.
Dawno temu w kraju Chao by czowiek imieniem Lin Hsiang-ju96 . Chocia niskiego rodu, by on czowiekiem wielkiego talentu i krl Chao przyj go na sub
aby pomg w zarzdzaniu krajem.
Pewnego razu, jako wysannik krla, zosta oddelegowany do zawiezienia drogocennego klejnotu znanego jako klejnot Chao, do kraju Chin. Krl Chin zgodzi si wymieni pitnacie miast za klejnot, ktry Lin Hsiang-ju obowizany by
przewie. W tym czasie inni ministrowie dyskutowali spraw: Powierzenie tak
wartociowego klejnotu osobie o tak niskim urodzeniu moe sprawi wraenie,
e nie ma w naszym kraju waciwego czowieka dla tego obowizku. To moe
przynie nam hab i wystawi na pomiewisko przyszych pokole. Planowali
zabi Hsiang-ju, w czasie gdy bdzie w drodze i zabra mu klejnot.
Kto kto wiedzia o spisku poradzi skrycie aby Hsiang-ju zrezygnowa ze swojej misji i ratowa wasne ycie. Hsiang-ju jednak odmwi: Nie zrezygnuj z tej
misji. Gdy przysze pokolenia usysz, e zostaem zabity przez zych ministrw,
gdy przewoziem klejnot do Chin, jako wysannik krla, sprawi mi to rado. Podczas gdy moje ciao moe umrze, moje imi jako czowieka mdroci pozostanie.
Z tymi sowami wyruszy w drog do Chin.
Gdy inni ministrowie usyszeli co powiedzia zaniechali swojego spisku. Powiedzieli: Nie moemy zabi takiego czowieka jak ten.
Hsiang-ju w kocu spotka krla Chin i pokaza mu klejnot. Zauway jednak,
e krl nie kwapi si wymieni za swoich pitnastu miast. Hsiang-ju wpad na
pewien pomys i powiedzia do krla: Ten klejnot ma skaz. Pozwl niech ci j
poka. Biorc klejnot z powrotem cign dalej Mogem odczyta z wyrazu
twej twarzy, e aujesz wymienienia pitnastu miast za ten klejnot. Dlatego postanowiem roztrzaska ten klejnot o tamten filar z brzu. Patrzc na krla zymi
oczyma, zbliy si do filaru tak jak gdyby rzeczywicie mia zamiar roztrzaska
klejnot.
Krl wykrzykn: Nie rozbijaj klejnotu. Dam pitnacie miast. Zatrzymaj klejnot dopki nie opracujemy szczegw. Nastpnie Hsiang-ju kaza jednemu ze
swoich ludzi zabra klejnot w tajemnicy z powrotem do jego wasnego kraju.
Pniej krlowie Chao i Chin spotkali si na przyjciu w miejscu zwanym Min-chih. Krl Chao by mistrzem gry na lutni i krl Chin rozkaza aby gra na niej.
Od razu zacz krl Chao gra nie konsultujc si z Hsiang-ju. Rozwcieczony,
e jego krl posucha rozkazw innego postanowi zmusi krla Chin do gry
na flecie. Zwracajc si do krla Chin powiedzia: Jeste mistrzem gry na flecie
i mj krl chciaby usysze jak grasz na nim. Krl Chin odmwi.
Wtedy Hsiang-ju wykrzykn: Jeli nie zagrasz zabij ci i podszed do krla.
Genera Chin chwyci za miecz i rzuci si w obronie krla, lecz Hsiang-ju rzuci
mu tak piorunujce spojrzenie, e genera cofn si w strachu, nie wycignwszy
miecza. Krl Chin zgodzi si gra na flecie.
Potem Hsiang-ju zosta gwnym ministrem. Zarzdzajc krajem cign na
siebie zawi innego ministra, ktry nie mia rwnego mu autorytetu. Minister ten
chcia go zabi i Hsiang-ju zbieg, ukrywajc si w rnych czciach kraju. Nie
96
Sawny genera z okresu Walczcych Krlestw. Cz nastpujcej opowieci wystpuje w Shih
chi, IXXXI.
58
Rozdzia IV
pokazywa si na dworze, wtedy gdy powinien i dziaa tak jakby by w skrajnym

lku. Jeden z czonkw jego wity powiedzia: Do atwo jest zabi tego ministra.
Dlaczego wci uciekasz i ukrywasz si w strachu?.
Hsiang-ju odpowiedzia: Nie boj si go. Moimi oczyma zmusiem generaa
Chin do odwrotu. Odebraem klejnot krlowi Chin. Tu nie chodzi o zabicie ministra. wiczenie armii i mobilizowanie oddziaw powinno si odbywa w celu
obrony przed atakiem wroga. Zadaniem ministrw jest ochranianie kraju. Jeli my
dwaj nie bdziemy dobrze ze sob y lecz bdziemy si kci i jeli jeden z nas
zostanie zabity, to drugi zostanie osabiony. Jeli to si stanie, ssiedni kraj z radoci nas zaatakuje. Oto dlaczego obaj powinnimy pozosta ywi i zajmowa si
ochranianiem kraju. Dlatego te nie walcz z nim.
Syszc to drugi minister poczu wielki wstyd. Odszukawszy Hsiang-ju pozdrowi go, i obaj zostali wiernymi przyjacimi i wsppracowali w zarzdzaniu
krajem.
W ten sposb Hsiang-ju zapomnia o swym wasnym ciele i ochrania Drog.
Chronic dzi Buddyzm musimy mie tak postaw jak jego. Jest takie powiedzenie: Lepiej umrze ochraniajc Drog ni y bez niej.
11
Dogen pouczy:
Trudno jest okreli co jest dobre a co jest ze. Ludzie wieccy powiadaj, e
dobrze jest nosi luksusowe jedwabie, haftowane szaty i brokaty; a le jest nosi
obdarte, wyrzucone achmany. Lecz w Buddyzmie jest na odwrt: obdarte szaty
s dobre i czyste; bogato haftowane stroje s ze i brudne. To samo odnosi si
rwnie do wszystkich innych rzeczy.
Jeli kto taki jak ja pisze wiersz, ktry ujawnia pewn wpraw w uyciu rymu
i sw, niektrzy ludzie wieccy mog chwali mnie za posiadanie uzdolnie wikszych ni przecitne. Z drugiej strony, inni mog krytykowa mnie za dokonania,
ktre nie przystoj mnichowi, ktry opuci dom. Jak moemy powiedzie co jest
dobre, a co jest ze?
Czytaem gdzie: Rzeczy chwalone i znajdujce si wrd rzeczy czystych
nazywa si dobrymi; rzeczy lekcewaone i znajdujce si wrd rzeczy brudnych
nazywa si zymi. Gdzie indziej jest powiedziane: Doznawanie cierpienia jako
zapaty za przesze czyny nazywa si zym; przyjmowanie wygody jako nagrody
za przesze czyny nazywa si dobrym.
W ten sposb naley to szczegowo rozway to co uznamy, za naprawd
dobre naley praktykowa; to co uznamy, za naprawd ze naley odrzuci. Poniewa mnisi wychodz z samej czystoci, uwaaj oni za dobre i czyste to co nie
wzbudza dzy u innych ludzi.
12
Wikszo ludzi na tym wiecie mwi: Mam pragnienie studiowa Buddyzm;
jednak wiat jest zdegenerowany, a czowiek, pody. Trening jakiego wymaga Buddyzm jest dla mnie zbyt mczcy. Pod atw drog, i tylko wzmocni moje
wizy z Buddyzmem a owiecenie odo do nastpnego ywota.
Rozdzia IV
59
Postawa, ktr wyraaj te sowa jest cakowicie bdna. W Buddyzmie ustanowienie trzech okresw Prawa97 byo jedynie tymczasowym rodkiem.98 W czasach
Buddhy nie wszyscy mnisi koniecznie byli wybitni; byo kilku ktrzy byli niezwykle zdeprawowani i niskiego charakteru. To dla takich zych i podych ludzi
Buddha ustali wskazania. Wszyscy ludzie maj nieodczn zdolno przebudzenia si ku Buddyzmowi. Nie myl, e nie posiadaj jej. Jeli praktykujesz w zgodzie
z naukami, niezawodnie zdobdziesz owiecenie.
Tak dugo jak posiadacie umys, moecie rozrnia pomidzy dobrem i zem.
Dopki macie rce i stopy, macie moliwo skadania doni razem, chodzenia. Dlatego, nie istnieje taka rzecz jak brak wyposaenia do praktykowania Buddyzmu.
Wszystkie ludzkie istoty rodz si z takim potencjaem; nie jest tak z urodzonymi
w wiecie zwierzt. Uczniowie Drogi nie czekajcie do jutra. W tym wanie dniu,
w tej wanie chwili, praktykuj w zgodzie z nauk Buddhy.
13
Dogen pouczy:
Wrd ludzi wieckich jest powiedziane: Zamek wali si, gdy w jego cianach
szepcze si tajemnice. Powiadaj rwnie: Rodzina, w ktrej s dwie sprzeczne
opinie nie moe kupi nawet szpilki; rodzina bez konfliktu zda moe kupi nawet
zoto.
Nawet wieccy ludzie mwi, e aby ochroni rodzin lub obroni zamek musi istnie jedno celu, jeli nie ma si w to wkra rozkad. O ile bardziej wic
musz jednoczy si mnisi przy jednym nauczycielu, jak gdyby mleko i woda byy
zmieszane razem. Mamy rwnie sze sposobw utrzymywania spoecznej harmonii.99 Praktykujcy nie powinni mieszka we wasnych pokojach, trzyma si
z dala od siebie i praktykowa Buddyzm jaki im pasuje. Jest to jak przekraczanie oceanu na pokadzie jednego statku. Z jednym umysem musz zachowywa
si z wzajemn godnoci, poprawiajc bdy i wybierajc dobro, i praktykujc
Buddyzm w taki sam sposb. To jest metoda, ktra pochodzi z czasw Buddhy.
14
Dogen pouczy:
Gdy mistrz Zen Fang-hui z gry Yang-chi100 po raz pierwszy zosta gwnym
kapanem, klasztor by stary i zrujnowany, co sprawiao mnichom wiele kopotw. W tym czasie, mnich od spraw wityni zaproponowa by budynki zostay
naprawione.
97
Buddha podzieli nauczanie Prawa na trzy okresy: 1) Prawdziwego Prawa (shoho), piset
lat po mierci Buddhy, kiedy przewaaa prawdziwa nauka. 2) Upodobnionego Prawa (zoho),
tysic lat w ktrym nauka i praktyka pozostan, lecz bez owiecenia. 3) Zdegenerowanego Prawa
(mappo) w ktrym pozostanie jedynie nauczanie. Ten okres bdzie trwa ostatnie dziesi tysicy
lat. Liczba lat kadego okresu rni si w rnych tekstach; powysze liczby wydaj si by tymi,
ktre byy przyjte w Japonii w czasach Dogena.
98
Tekst Choonji dodaje tutaj dwa warunki: Prawdziwy Buddyzm nie jest taki. Jeli kto praktykuje podug nauki, na pewno bez wtpienia osignie owiecenie. To usprawiedliwia stwierdzenie
Dogena, e Trzy Okresy Prawa s zrcznym rodkiem i suy do obalenia sdu, e w Zdegenerowanym Wieku nikt nie moe osign owiecenia.
99
Jedno ciaa, sw i umysu; takie samo zachowywanie wskaza, te same pogldy, ta sama
praktyka.
100
Yang-chi Fang-hui (992-1049).
60
Rozdzia IV
Fang-hui powiedzia: Budynki mog by zrujnowane, lecz jest to lepsze ni

ycie na goej ziemi lub pod drzewem. Jeli jaka cz wymaga naprawy i jeli
dach przecieka, wwczas praktykujcie zazen gdzie indziej gdzie deszcz nie pada.
Gdyby mnisi mogli osiga owiecenie dziki konstrukcji budynkw wityni,
powinnimy je robi ze zota i klejnotw. Owiecenie nie zaley od jakoci miejsca
w ktrym przebywasz, lecz tylko od stopnia do jakiego twoje zazen jest skuteczne.
Nastpnego dnia Fang-hui wygosi mow do zgromadzenia w sali wykadowej: Zostajc gwnym kapanem na grze Yang-chi zastaj dach i ciany w rozsypce. Po wszystkich podogach tocz si pery niegu. Mnisi kul si z zimna
i wzdychaj. Po przerwie cign dalej: To przypomina mi dawnych mdrcw,
ktrzy siedzieli pod drzewami.
Tak postaw spotyka si nie tylko w Buddyzmie; spotykamy j rwnie
w sztuce rzdzenia. Cesarz Tai-tsung z dynastii Tang odmwi zbudowania nowego paacu, przekadajc ycie w starym.
Mistrz Zen Lung-ya101 powiedzia: Dopiero nauczywszy si ubstwa i stanwszy si naprawd biednym moesz zbliy si do Drogi. Od staroytnych czasw
Buddhy a do teraz nigdy nie widziaem ani nie syszaem o jakim uczniu Drogi,
ktry posiadby bogactwo.
15
Pewnego dnia odwiedzajcy kapan powiedzia:
Ostatnio metod wyrzekania si wiata wydaje si by przygotowywanie
wczeniej zapasu ywnoci i innych niezbdnych rzeczy tak aby nie martwi si
o to potem. To jest maa rzecz lecz pomaga w studiowaniu Drogi. Jeli takich
artykuw brak praktyka jest przerywana. Lecz zgodnie z tym co powiedziae nie
powinno by takich przygotowa i wszystko powinno by pozostawione losowi.
Jeli to naprawd tak jest, to czy pniej nie pojawi si kopot? Co o tym mylisz?
Dogen odpowiedzia:
Mamy na to przykady wszystkich poprzednich mistrzw i nie jest to tylko
mj osobisty pogld; Buddhowie i Patriarchowie w Indiach i Chinach wszyscy
postpowali w podobny sposb. Nigdy nie wyczerpuje si dobrodziejstwo loka
na czole Buddhy.102 Dlaczego miabym planowa moje ycie? Nie jest atwo okreli i planowa jutro. Wszystko co teraz czyni byo uprzednio czynione przez
Buddhw i Patriarchw; nie jest to co co czyni ze wzgldu na osobiste pogldy.
Gdy nie staje ywnoci i nie ma nic do jedzenia, tylko wtedy szukaj rodkw do
rozwizania tej sytuacji. Nie ma potrzeby myle o tym naprzd.
16
Dogen pouczy:
Syszaem, jak mwiono o tym, ale nie wiem czy jest to prawd czy nie, e
gdy zmary Chunagon Jimyoin103 , zosta kapanem, skradziono mu cenny miecz.
onierz, ktry by u niego na subie, znalaz miecz i poinformowa Chunagona,
101
Lung-ya Chu-tun
(835-923).
Jedno z trzydziestu dwch znamion Buddhy.

103
Ichijo Motoie (1132-1214). Zosta mnichem w Kenninji w 1201. Jimyoin jest jednym z jego
pseudonimw.
102
Rozdzia IV
61
e zodziejem by inny onierz z jego wity. Chunagon zaprzeczy jednak, e miecz

by jego i zwrci go.
Bez wtpienia by to skradziony miecz, ale mylc o habie onierza, ktry go
ukrad, Chunagon zaprzeczy, e nalea do niego. Chocia kady zna prawd
sytuacji, sprawa zakoczya si bez incydentu. Dlatego potomkowie Chunagona
cieszyli si pomylnoci. Jeli nawet czowiek wiecki ma tak postaw o ile
bardziej wic powinni utrzymywa j mnisi!
Poniewa mnisi nie maj osobistej wasnoci, czyni swymi skarbami mdro
i cnot. Jeli kto kto nie posiada umysu poszukujcego Drogi robi co zego, nie
pozwl by twj wyraz twarzy okaza twe niezadowolenie ani te nie potpiaj go
za czynienie za. Po prostu wyjanij mu spraw w taki sposb aby nie wprawi go
w zo. Mwi si, e co co zachca do przemocy nie trwa dugo. Chocia moesz mie racj, krytykujc kogo, sama twoja waciwa postawa nie bdzie trwaa
dugo jeli uyjesz szorstkich sw. Polednia osoba przyjmie postaw atakujc
za najmniejsz krytyk, mylc e zostaa obraona. Nie jest to prawd w stosunku do szlachetnej osoby ktra nawet jeli zostanie uderzona nie myli o odwecie.
Dzisiaj w naszym kraju jest wielu ludzi pospolitych. Musicie by ostroni.
Rozdzia V
63
V
1
Pewnego razu Dogen pouczy:
Nie ocigaj si z powiceniem swojego ycia dla Buddyzmu. Nawet ludzie
wieccy majcy Drog na uwadze oddawali swoje ycie, porzucali swoje rodziny
i oddawali si lojalnoci. Tacy ludzie s znani jako wierni ministrowie i ludzie
mdroci.
Dawno temu, gdy Kao-tsung104 z dynastii Han uda si na wojn z ssiednim
krajem, matka jednego z jego ministrw przebywaa na terytorium wroga. Przywdcy wojskowi podejrzewali tego ministra o podwjn lojalno a sam Kao-tsung
rwnie zastanawia si czy czowiek ten mylc o swojej matce, mgby przej
na stron wroga. Gdyby taka rzecz si zdarzya wojna mogaby by przegrana.
W tym samym czasie, matka obawiajc si, e jej syn mgby powrci ze wzgldu na ni ostrzega go: Nie osabiaj swojej wiernoci z mojego powodu. Gdybym
dalej ya, mgby mie rozdzielony umys i rzucia si na miecz i zmara. Mwiono e jej syn, ktry od pocztku nie ywi podwjnej lojalnoci pogbi swoje
postanowienie powicenia si swoim obowizkom w walce.
Mnich Zen jest naprawd w zgodzie z Buddyzmem, kiedy jest cakowicie wolny
od rozdwojonego umysu. S w Buddyzmie tacy, ktrzy od pocztku obdarzeni
s wspczuciem i mdroci. Ale nawet jeli zdolnoci te mog nie by obecne od
pocztku, mog by nabyte przez studiowanie. Nie czepiaj si arbitralnie swoich
pogldw tylko odrzu ciao i umys, pogr si w wielkim morzu Buddyzmu
i powierz si buddyjskim naukom.
Za panowania Kao-tsunga z dynastii Han, mdry minister powiedzia: Zapobieganie zakceniom rzdzenia jest jak rozpltywanie zasupanego sznura. Nie
piesz si, lecz najpierw zbadaj wze uwanie a potem rozwi go.
Tak samo jest z Buddyzmem. Praktykuj uwanie i dojd do zrozumienia zasad
Buddyzmu. Ci, ktrzy najlepiej rozumiej buddyjskie nauki to zawsze ci, ktrzy
posiadaj umys, ktry gorliwie szuka Drogi. Ci, ktrzy nie posiadaj takiego umysu ani nie uwolni si od egoistycznych pragnie ani nie porzuc sawy i zysku,
bez wzgldu na to jak byliby zdolni czy byskotliwi. Nie mog sta si prawdziwymi Buddystami; ani te nie mog zrozumie Prawdziwego Prawa.
2
Dogen pouczy:
Uczniom Drogi nie wolno studiowa Buddyzmu dla siebie samych. Musz oni
studiowa Buddyzm tylko ze wzgldu na Buddyzm. Kluczem do tego jest wyrzeczenie si i ciaa i umysu, bez zatrzymywania czegokolwiek i ofiarowania ich
wielkiemu morzu Buddyzmu. Nastpnie musicie energicznie podj nawet to co
jest trudne do zrobienia i trudne do zniesienia, nie zajmujc si wcale dobrem czy
zem, nie trzymajc si swoich wasnych opinii. Musicie porzuci wszystko co nie
zgadza si z buddyjsk prawd, nawet gdyby byo to co czego najgorcej pragniecie. Nigdy nie usiujcie poprzez cnot waszej praktyki Buddyzmu osign co
dobrego w zapacie. Gdy raz oddalicie si Buddyzmowi, nie ma potrzeby znw
zastanawia si nad sob. Po prostu praktykujcie zgodnie z zasadami Buddyzmu
104
Pierwszy Cesarz z dynastii Han, panowa w latach 202 - 190 p.n.e.
64
Rozdzia V
i powstrzymujcie si od popadania w sida osobistych pogldw. Wszystko to udowodniono w przeszoci. Jeli wasz umys nie szuka niczego, osigniecie wwczas
wielki spokj.
Wrd ludzi wieckich s tacy, ktrzy nigdy nie przebywali z innymi i wyrastali jedynie we wasnych domach. Zachowuj si arbitralnie jak chc i daj
pierwszestwo swoim wasnym opiniom, nie troszczc si o to co mog widzie
i myle inni. Tacy ludzie s zawsze li. Studiujc Drog bd ostrony w takich
jak te sprawach. atwo zostaniesz prawdziwym buddyst jeli bdziesz pracowa
wsplnie z innymi, postpowa za swoim nauczycielem, nie bdziesz wysnuwa
swoich wasnych pogldw i odnowisz swj wasny umys.
Pierwsz rzecz ktr musisz zrobi, studiujc Drog to zrozumie ubstwo.
Jeli odrzucasz saw i zysk, nie bdziesz zabiega o niczyj ask i porzucisz
wszystkie rzeczy, na pewno zostaniesz dobrym mnichem. W Chinach wszyscy ci,
ktrzy byli znani jako dobrzy mnisi byli biedni. Ich szaty byy podarte, i wszystko
w nich byo ubogie.
Kiedy byem na grze Tien-tung, kronikarz w wityni nazywa si Tao-ju.
By synem Pierwszego Ministra lecz poniewa oddzieli si od swojej rodziny i nie
poda ziemskich korzyci, jego szaty byy w strzpach, a ludzie ledwie mogli
znie jego widok. Lecz by on znany z powodu swych cnt i zosta kronikarzem
wielkiej wityni.
Pewnego razu zapytaem go: Jeste synem urzdnika i czonkiem bogatej rodziny. Dlaczego rzeczy, ktre nosisz s tak pospolite i ndzne?.
Poniewa zostaem mnichem, odpowiedzia.
3
Pewien wiecki czowiek powiedzia: Skarby czsto staj si wrogiem, ktry
przynosi szkod ciau. Byo tak dawniej i jest tak teraz.
Zdarzenie, ktre dao okazj do tej uwagi byo nastpujce. By sobie kiedy
czowiek z ludu, ktry mia pikn on. Miejscowy magnat zada kobiety, lecz
jej m odmwi oddania jej. Zatem magnat zwoa swoje oddziay i otoczy ich
dom. Gdy on miano ju porwa, m powiedzia: Z twojego powodu trac
ycie. ona odpowiedziaa: Z twojego powodu odrzuc ycie, i skoczya z wysokiego budynku i zmara. Potem jej mowi udao si uciec i mg opowiedzie
t histori.
y kiedy mdry czowiek, ktry zarzdza prowincj jako urzdnik rzdowy.
Jego syn zmuszony by wyjecha w pastwowej sprawie i poszed poegna si
z ojcem. Gdy odchodzi ojciec podarowa mu sztuk jedwabiu.
Syn powiedzia: Jeste czowiekiem wielkiej prawoci. Skd masz ten jedwab?.
Ojciec odpowiedzia: Kupiem go za to co pozostao z mojej pensji.
Syn uda si do stolicy, gdzie opowiedzia t histori Cesarzowi. Mdro ojca
wywara due wraenie na Cesarzu. Syn powiedzia: Mj ojciec a do chwili
obecnej zdoa ukry swoje imi. Teraz uczyniem je znanym. Mdro mojego
ojca zaprawd przewysza moj.
Istot tej historii jest to, e chocia sztuka jedwabiu jest bah rzecz, mdry
czowiek wie, e nie mona czyni prywatnego uytku z wasnoci publicznej.
Ale prawdziwie mdry czowiek ukrywa swoje talenty i jedynie wspomnia, e
Rozdzia V
65
podarunek by waciwy, poniewa pochodzi z jego wasnej pensji. Jeli mamy

ludzi wieckich takich jak ten, o ile bardziej mnich Zen powinien posiada umys,
ktry nie szuka niczego dla siebie. Ludzie, ktrzy prawdziwie krocz Drog zrobi
dobrze ukrywajc fakt, e s buddystami.
Ponadto Dogen powiedzia:
Pewnego razu kto zapyta taoistycznego mdrca: Jak zostaje si mdrcem?.
w odpowiedzia: Jeli chcesz zosta mdrcem, to po prostu polub Drog
mdrcw.
Dlatego jeli uczniowie chc osign Drog Buddhw i Patriarchw, musz
polubi Drog Buddhw i Patriarchw.
4
Dogen pouczy:
W dawnych czasach y krl, ktry po wprowadzeniu staego rzdu w swoim
kraju, dopytywa si swoich ministrw: Rzdziem krajem dobrze. Czy to czyni
mnie mdrym krlem?.
Ministrowie odpowiedzieli: Rzdzie krajem dobrze. Jeste naprawd bardzo
mdry.
Jednake jeden minister powiedzia: Nie jeste mdry. Gdy krl zapyta dlaczego, minister rzek: Gdy doszede do wadzy dae ziemi swoim synom a nic
swojemu modszemu bratu. Nie spodobao si to krlowi i wypdzi ministra.
Potem krl zapyta innego ministra: Czy jestem askawy?. Kiedy odpowiedziano mu, e jest, krl zapyta dlaczego tak jest.
Minister powiedzia: askawy wadca zawsze ma wiernych ministrw, a wierni ministrowie daj szczere rady. Minister ktrego wygnae da ci tego rodzaju
rad, i by on wiernym ministrem. Gdyby krl nie by askawy, nie mgby mie
takiej osoby jak ta. Zrobio to na krlu gbokie wraenie i przywoa dawnego
ministra.
Ponadto Dogen powiedzia:
Za czasw Pierwszego Cesarza z Chin, ksi czyni plany powikszenia swoich ogrodw. Minister skomentowa to: Wspaniay pomys. Jeli powikszysz
ogrody, wszystkie gatunki ptakw i zwierzt zbior si tam, i wtedy bdziemy
mogli si broni oddziaami ptakw i zwierzt przed armiami ssiadw. Po tych
sowach projekt ogrodu zosta przekrelony.
Przy innej okazji, ksi zaproponowa zbudowanie paacu o filarach pokrytych
lak. Minister zauway: To pikne. Pokrywajc filary lak moesz powstrzyma
wroga przed wkroczeniem. I znw projekt zosta zarzucony.
Istot Konfucjanizmu jest powstrzymywanie za i popieranie dobra poprzez
zrczne uywanie sw. Mnisi Zen, gdy prowadz innych, musz rwnie stosowa
tak zrczno.
5
Pewnego dnia kapan zapyta:
Co jest lepsze, mdry czowiek bez umysu, ktry szuka Drogi, czy czowiek
bez mdroci, ktry posiada taki umys?
Dogen odpowiedzia:
66
Rozdzia V
W wielu wypadkach czowiek, ktry nie jest mdry, lecz posiada umys
poszukujcy Drogi, moe w kocu cofn si, podczas gdy kto kto jest mdry,
lecz nie posiada go moe w kocu przebudzi si ku niemu. Jest na to wiele
przykadw w dzisiejszym wiecie. Dlatego te nie troszcz si o to czy posiadasz
taki umys, czy nie, lecz po prostu koncentruj si na studiowaniu Drogi.
Aby praktykowa Drog musisz by biedny. Zarwno w buddyjskich jak i w
wieckich dzieach znajdujemy przykady: niektrzy byli tak biedni, e nie mieli
domu, w ktrym by mieszkali; inni jak Chu Yuan,
utopili si w rzece Tsang
105
106
-lang ; niektrzy ukrywali si na grze Shou-yang ; niektrzy praktykowali
zazen pod drzewami i na goej ziemi; a jeszcze inni budowali surowe schronienia
wrd grobowcw lub na grskich odludziach. Oczywicie byli ludzie, ktrzy byli
bogaci i mieli wiele posiadoci. Wznosili oni paace ozdobione czerwon lak,
zotem i drogocennymi kamieniami. Historie o tych ludziach spisane s rwnie
w ksikach. Lecz w tych przykadach, ludzie ktrzy s stawiani za wzr aby
zachci pniejszych wszyscy byli biedni i nie mieli adnej wasnoci. Gdy przychodzi do ostrzegania przed zym prowadzeniem si, ci ktrzy posiadali bogactwo
i zbytkowne rzeczy, krytykowani s za to e byli ludmi zbytku i marnotrawstwa.
6
Dogen pouczy:
Mnichom nie wolno nigdy rozkoszowa si otrzymywaniem publicznych darowizn; lecz rwnie nie wolno im ich odmawia. Zmary opat Eisai powiedzia
Cieszenie si z otrzymywania publicznych darowizn nie zgadza si z buddyjskimi zasadami. Branie bez radoci nie zgadza si z sercem dawcy. Tradycyjny
pogld jest taki, ze ofiary skadane s nie dla samego mnicha lecz dla Trzech Skarbw. Dlatego te musicie mwi dawcy: Trzy Skarby z pewnoci przyjm twoj
ofiar.
7
Dogen pouczy:
W dawnych czasach powiedziano: Czowiek jest silniejszy ni w, lecz nie
walczy z woem. Dzi uczniowie, nawet jeli czuj, e ich mdro i uzdolnienia
s wielkie, nie powinni delektowa si spieraniem z innymi. Nie ubliaj innym
szorstkimi sowami ani nie patrz na nich oczyma penymi gniewu. Chocia ludzie
daj dzi powane dary i obdzielaj askami, zdolni s zareagowa przeciw tobie
jeli wykryj objaw gniewu na twarzy drugiego lub jeli s krytykowani szorstkimi
sowami.
Pewnego razu kapan Chen-ching Ko-wen107 powiedzia swojemu zgromadzeniu:
108
Jaki czas temu, gdy Hsueh-feng
i ja studiowalimy razem, za
warlimy ze sob ukad przyjani. Pewnego dnia Hsueh-feng
spiera
105
Zob. rozdz. II, odcinek 23.

Odnosi si to do historii Po-i i Shu-chi, dwch legendarnych braci, ktrzy odrzucili krlestwo
i odeszli na gr Shou-yang, gdzie zmarli z godu.
107
Znany jako Le-tan Ko-wen (1025-1102).
108
Hsueh-feng
Tao-yuan.
Daty nieznane, towarzysz Ko-wen, obaj byli uczniami Huang-lung Hui
-nan. Obecne wydanie podaje Yun-feng

jako nazw gry zwizanej z tym kapanem. Zostaa ona
106
Rozdzia V
67
si o nauki z innymi uczniami w sypialni mnichw. Spierali si gono

a w kocu zaczli walczy uywajc wobec siebie niezwykle obelywego jzyka. Gdy sprzeczka skoczya si Hsueh-feng
zrobi mi wyrzuty:
Jestemy kolegami o podobnym umyle. Zawarlimy nawet ze sob

trway ukad. Dlaczego nie pomoge mi gdy walczyem z tym facetem?. Jedyne co mogem wwczas zrobi to pochyli gow w ubolewaniu.
Pniej Hsueh-feng
zosta wspaniaym nauczycielem, a ja zostaem
kapanem tej wityni. Kiedy wracam teraz myl do tego zdarzenia,

sprzeczka Hsueh-fenga
nie suya jakiemukolwiek poytecznemu celo
wi. Zaprawd spieranie si jest zawsze bdem. Poniewa uwierzyem,
e spr jest bez sensu milczaem wwczas.
Uczniowie powinni to gruntownie teraz przemyle. Jeli macie determinacj,
aby studiowa Drog, musicie to robi aujc kadej straconej chwili. Kiedy macie
czas na spory z ludmi? Na dusz met nie przyniesie to ani tobie ani nikomu
innemu adnego poytku. Jeli jest tak z buddyjskimi naukami, to o ile bardziej
bezuytecznym jest spiera si w sprawach ziemskich!
Czowiek jest silniejszy ni w, ale nie walczy z woem. Nawet jeli mylisz, e znasz nauk gruntownie i przewyszasz o wiele swego przeciwnika, nie
powiniene przygniata go argumentami.
Lecz jeli szczery poszukiwacz Buddyzmu zapyta was o nauk, nie aujcie mu
odpowiedzi. Wyjanijcie mu to przez wzgld na niego. Lecz na trzy pytania dajcie
tylko jedn odpowied; rozwleke sprawy s bezwartociowe. Po przeczytaniu
sw Chen-chinga, zdaem sobie spraw, e sam byem tutaj w bdzie. Biorc
jego sowa do serca przestaem spiera si o nauk z innymi.
8
Dogen pouczy:
Dawni Mistrzowie czsto ostrzegali: Nie tracie czasu na prno i nie spdzajcie czasu nadaremnie. Dzi uczniowie powinni skpi kadej chwili czasu.
To podobne do rosy ycie znika; czas szybko mija. W tym naszym krtkim yciu
porzumy wikanie si w zbyteczne sprawy i po prostu studiujmy Drog.
W dzisiejszych czasach ludzie mwi: Trudno jest porzuci obowizki wobec naszych rodzicw, lub Trudno jest nie sucha polece zwierzchnika, lub
Trudno jest rozsta si z onami, dziemi i krewnymi. Albo jeszcze powiadaj:
Trudno jest zagwarantowa rodki do ycia moim krewnym, lub Ludzie bd
mi wymyla jeli opuszcz mj dom. Albo tez mwi: Jestem zbyt biedny aby
kupi wyposaenie potrzebne do klasztornego ycia, lub Nie mam moliwoci
podoa praktykowaniu Drogi. Mylc w ten sposb, przyczaj si do ziemskiej
pogoni za bogactwem i posiadociami, nie oddzielajc si od zwierzchnikw czy
rodzicw i nie opuszczajc swych on, dzieci i krewnych. Zmarnowawszy ycie
bd mie tylko al gdy stan wobec koca.
Usid spokojnie i rozwa zasady Buddyzmu; i szybko postanw obudzi
umys, ktry szuka Drogi. Zwierzchnicy i rodzice nie mog da ci owiecenia.
zmieniona na Hsueh-feng,
za wydaniem Choonji. Zarwno Yun-feng
i Hsueh-feng
s grami na
stokach ktrych stay synne witynie Zen.
68
Rozdzia V
ony, dzieci i krewni nie mog uratowa ci od cierpienia. Bogactwo i posiadoci nie mog uwolni ci od cyklu narodzin i mierci. Zwykli ludzie nie mog ci
pomc. Jeli nie praktykujesz teraz, twierdzc, e jeste bez zdolnoci, to czy kiedykolwiek w ogle bdziesz zdolny osign Drog? Ze zjednoczonym umysem
studiuj Drog, nie mylc o miriadach rzeczy. Nie odkadaj tego na pniej.
9
Dogen pouczy:
Studiujc Drog oddzielcie si od rozwaa nad Jani. Nawet gdybycie przestudiowali wszystkie sutry i siastry, jeli nie potraficie odci przywiza do ja
nieuchronnie spadniecie w krlestwo zych demonw. Pewien czowiek dawnych
czasw powiedzia: Jeli nie masz ciaa i umysu Buddhadharmy, jake moesz
sta si Buddh lub Patriarch?.
Oddzielenie si od Jani oznacza rzucenie swojego ciaa i umysu w wielkie
morze Buddyzmu i praktykowanie w zgodzie z Buddyzmem bez wzgldu na to jakie mog by niewygody i niepokoje. Moesz czu, e zebranie poywienia ponia
ci w oczach innych, lecz nigdy nie bdziesz w stanie wej w Buddyzm dopki bdziesz myle w ten sposb. Zapomnij o wszystkich doczesnych pogldach
i studiuj Drog, polegajc jedynie na Prawdzie. Uwaanie, e jeste nieodpowiedni
dla Buddyzmu z powodu swoich mniejszych zdolnoci ujawnia przywizanie do
Jani. Kopotanie si o czyje opinie i reakcje jest podstaw samoprzywizania. Po
prostu studiuj Buddyzm. Nie id za sentymentami wiata.
10
Pewnego dnia Ejo zapyta:
Jak powinni prowadzi si w studiowaniu Buddyzmu ci, ktrzy s w klasztorze Zen?
Dogen pouczy:
Tylko praktykujcie zazen. Gdziekolwiek jestecie, czy to na grnym pitrze
czy na dole, tylko praktykujcie medytacj Zen. Zamiast prno plotkowa z innymi, zawsze siedcie odosobnieni jak czowiek guchy i niemy.
11
Pewnego dnia, kontynuujc kazanie. Dogen pouczy:
Ta-tao Ku-chuan
109 powiedzia: Siedz twarz do wiatru. pi twarz ku socu. Jest mi o wiele wygodniej ni dzisiejszym ludziom, ktrzy nosz bogato haftowane szaty. To s sowa starego Mistrza, dopuszczaj jednak pewn wtpliwo.
Czy przez dzisiejszych ludzi rozumie on tych, ktrzy podaj doczesnych zyskw? Jeli tak, to oni chyba nie s warci porwnania. Dlaczego w ogle wspomina o nich? Czy te ma na myli ludzi, ktrzy studiuj Buddyzm? Jeli tak, to
dlaczego mwi, e jest mi wygodniej ni tym, ktrzy nosz bogato haftowane
szaty? Jeli spojrze na postaw kryjc si za tym stwierdzeniem, mogoby si
wydawa, e ceni on bogato haftowane szaty. Mdrzec nie jest taki. Nie czepia
si ani zota i klejnotw ani dachwek i kamykw. To dlatego Siakjamuni jada
109
Ucze Fen-yang Shan-chao (947-1024). Zmar w wieku dziewidziesiciu dwch lat, gdzie
midzy 1056 a 1064.
Rozdzia V
69
zarwno mleczny kleik ofiarowany mu przez mleczark jak i ziarno przeznaczone

dla koni. Oba byy dla niego tym samym.
W Buddyzmie nie ma lekko i ciko; to czowiek odrnia pytkie od gbokiego. S tacy na tym wiecie, ktrzy odmwiliby przyjcia klejnotu gdyby
by ofiarowany jako przedmiot wartociowy, natomiast z zadowoleniem przyjliby i doceniliby co z drewna i kamienia gdyby powiedzie im, e klejnot nie ma
adnej wartoci. Klejnot pierwotnie pochodzi z ziemi; drzewo i kamie wytworzone s przez wielk ziemi. Dlaczego jedno nie jest przyjmowane chocia jest to
wartociowe, a inne przyjmuje si i ceni chocia jest marne.
Czy moe jest tak poniewa ch przyjcia wartociowej rzeczy wskazywaaby
na przywizanie? Jednak, jeli przyjmuje si i houbi ndzny przedmiot bd jest
ten sam. Jest to co na co uczniowie musz uwaa.
12
Dogen pouczy:
Gdy zmary Mistrz Myozen110 musia uda si do stolicy Chin, jego nauczyciel
Myoyu111 z Gry Hiei powanie zachorowa i lea na ou mierci.
Wwczas Myoyu powiedzia:
Cierpi na choroby starczego wieku i niedugo umr. Od prosz teraz
wyjazd do Chin i opiekuj si mn w mojej ostatniej chorobie, kieruj naboestwami
za mnie i wypenij swj pierwotny plan po moim odejciu.
Myozen zebra wic swoich uczniw i towarzyszy kapanw, by naradzi si
z nimi i powiedzia:
Po opuszczeniu mojego rodzinnego domu w dziecistwie, wyrosem pod
opiek tego nauczyciela i jestem mu gboko zobowizany. Od niego uczyem si
doktryn Buddyzmu, literatury Mahajany i Hinajany, tymczasowych i prawdziwych
nauk. On pielgnowa moje rozumienie przyczynowoci i prawoci i za i umoliwi mi przewyszenie moich kolegw i zdobycie sawy. Nawet moje rozumienie
zasad Buddyzmu oraz wzbudzenie mojej determinacji aby uda si do Chin w poszukiwaniu Prawdziwego Prawa wynikaj z jego dobroci. Lecz tego roku on nagle
postarza si i ley teraz chory na ou mierci. Nie bdzie ju dugo y i jeli teraz wyjad nie zobacz go nigdy wicej. Z tych powodw mocno na mnie nalega
abym odoy podr. Trudno jest nie posucha proby nauczyciela. Lecz moja
obecna podr do Chin z naraaniem ycia, aby szuka Drogi rwnie wypywa
z wielkiego wspczucia Bodhisattwy i pragnienia przyniesienia dobrodziejstwa
wszystkim istotom. Czy jest jakie usprawiedliwienie dla nieposuszestwa wobec
ycze mojego nauczyciela i udania si do Chin? Powiedzcie mi jakie jest wasze
zdanie o tym.
Wszyscy jego uczniowie odpowiedzieli: Zrezygnuj z wyjazdu do Chin w tym
roku. Twj nauczyciel jest bardzo blisko mierci; nie poyje dugo. Jeli tylko zostaniesz przez ten rok i pojedziesz do Chin w nastpnym nie sprzeciwisz si
yczeniom twojego nauczyciela ani nie zaniedbasz swoich obowizkw. Co powstrzymuje ci od odoenia podroy na sze miesicy lub rok? Jeli tak uczynisz, nie zerwiesz bliskich wizw midzy mistrzem a uczniem i nadal bdziesz
zdolny przeprowadzi swj pierwotny plan odwiedzenia Chin.
110
Myozen (1183-1225) by uczniem Eisai i przez jaki czas nauczycielem Dogena. Pojecha z Dogenem do Chin i tam zmar.
111
Szczegy jego ycia s nieznane.
70
Rozdzia V
Chocia w tym czasie byem najmniej dowiadczonym z mnichw, powiedziaem

Jeli czujesz, e twoje buddyjskie owiecenie jest teraz wystarczajce, byoby
lepiej odoy podr.
Myozen powiedzia:
To jest tak. Jeli buddyjska praktyka osiga ten stopie powinno to by
wystarczajco dobre. Jeli bd tak praktykowa przez reszt mojego ycia, myl,
e bdzie moliwym uwolnienie si od uudy i zdobycie Buddyjskiej Drogi.
Jeli tak jest, to wstrzymaj swoj podr powiedziaem.
Po tym jak kady wyrazi swoje zdanie i dyskusja skoczya si, Myozen rzek:
Wszyscy zdajecie si by zgodni, e powinienem zosta lecz mj pogld
jest inny. Nawet gdybym mia zosta tutaj, nie przeduy to ycia umierajcego
czowieka. Nawet gdybym mia zosta tutaj i opiekowa si nim, nie mgbym
przerwa jego cierpienia. Nawet gdybym mia pociesza go w jego ostatnich godzinach, nie miao by to nic wsplnego z jego uwolnieniem si z cyklu narodzin
i mierci. W sumie jedyne co by to dao, to to, e mgbym doda otuchy mojemu nauczycielowi zgodnie z jego yczeniem. Byoby to absolutnie bez adnego
poytku dla oddzielenia si od wiata i zdobycia Drogi. Jeli moje postanowienie szukania Prawa zostanie bdnie pohamowane, stanie si to rdem zych
czynw. Lecz jeli potrafibym wypeni moje postanowienie odwiedzenia Chin
w poszukiwaniu Prawa i mgbym zdoby chociaby lad owiecenia, posuy to
przebudzeniu wielu ludzi, nawet jeli oznacza to sprzeciwienie si zudnym yczeniom jednego czowieka. Gdyby cnota zdobyta bya wyjtkowa, posuyoby to
do spacenia dobroci mojego nauczyciela. Nawet gdybym zmar przekraczajc morze i nie speni mojego pierwotnego planu, to poniewa moja mier wynikaby
z mojego postanowienia szukania Prawa, moje lubowanie nie wyczerpaoby si
112
w adnym przyszym ywocie. Pomylcie o wynikach podry Hsuan-tsanga
do Indii. Marnowanie cennego czasu tylko ze wzgldu na jedn osob nie zgadza
si z wol Buddhy. Dlatego te, ostatecznie zdecydowaem uda si teraz do Chin.
Z tymi sowami Myozen wyruszy do Chin.
Na podstawie jego sw mog powiedzie, e Myozen prawdziwie posiada
umys, ktry szuka Drogi. Dzi uczniom nie wolno robi bezuytecznych rzeczy
ani spdza czasu na prno czy to dla rodzicw czy dla nauczycieli. Nie powinni odkada na bok Buddyzmu, najwspanialszej z wszystkich nauk i marnowa
swoich dni.
W tym momencie Ejo zapyta:
W prawdziwym poszukiwaniu Prawa, niewtpliwie konieczne jest cakowite zrzucenie wizw doczesnych zobowiza, ktre przywizuj nas do rodzicw
i nauczycieli w tym wiecie uudy. Nawet jeli zupenie odrzucimy zobowizania
i uczucia do rodzicw i nauczycieli, to jeli wemiemy pod uwag dziaania Bodhisattwy, czy nie powinnimy odoy na bok korzyci dla nas samych i pracowa
dla korzyci innych? Poniewa nie byo tam nikogo wicej aby pielgnowa jego
nauczyciela w niemocy starczego wieku, to czy nie byo sprzeczne z zachowaniem
Bodhisattwy, e Myozen myla tylko o swojej wasnej praktyce i nie zaopiekowa
si swoim nauczycielem kiedy by w stanie mu pomc? Bodhisattwie nie wolno
wybiera w swoich dobrych uczynkach. Czy nasze zrozumienie Buddyzmu opieramy na tym jakie mog by okolicznoci czy okazje? Czy zgodnie z t zasad
112
596 - 664. Sawny kapan, ktry podrowa do Indii w poszukiwaniu witych pism. Przetumaczy due iloci tekstw i by czoow postaci szkoy Tylko wiadomo.
Rozdzia V
71
nie powinien on by zosta by pomc? Dlaczego nie powinien by pomc swemu

staremu, zniedoniaemu nauczycielowi zamiast myle tylko o swoim wasnym
pragnieniu szukania Prawa? Jakie jest twoje zdanie?
Dogen pouczy:
Zarwno w wywiadczaniu innym dobrodziejstwa jak i we wasnym wprawianiu si, aby odrzuci to co niskie i zachowa to co wysze zawiera si dobry
czyn Bodhisattwy. Ofiarowywanie diety z fasoli i wody w celu uratowania starego i niedonego, zaspokaja jedynie le skierowan mio i zudne namitnoci
tego krtkiego ycia. Jeli odwrcicie si tyem do uudnych emocji i bdziecie
studiowa Drog, ktra prowadzi do owiecenia, nawet jeli bdziecie mie powd do pewnego alu, ustanowicie wspania podstaw do przekroczenia wiata.
Rozwacie to dobrze, rozwacie to dobrze!
13
Wielu ludzi na tym wiecie powiada: Sysz sowa nauczyciela lecz nie zgadzaj si one z tym co myl. Ten pogld jest bdny. Nie wiem co jest w ich
umysach. Czy mog myle, e zasady witych nauk s bdne poniewa nie
zgadzaj si z tym co oni sobie wyobraaj? To jest czysty idiotyzm. Czy te sowa wypowiadane przez nauczyciela s niedostosowane do ich wasnych umysw?
Jeli tak, to dlaczego w ogle pytaj nauczyciela? Czy te mwi to na podstawie
swoich wasnych emocjonalnych poj? Jeli tak, to to emocjonalne pojcie jest
niczym innym jak tylko zudnym umysem, ktry cignie si od pocztku bez
pocztku a do chwili obecnej.
Kluczem do praktykowania Drogi jest porzucenie wszystkich poj o Jani,
ktre podtrzymywalicie a do teraz, i cakowite odrodzenie si przez podanie
za witymi pismami, nawet jeli zdarzy si e nie zgadzaj si z waszymi wierzeniami. To zawsze byo jednym z nieodzownych elementw studiowania Drogi.
Kilka lat temu gdy studiowaem, wrd moich kolegw by jeden, ktry mocno trzyma si swych wasnych przekona. Odwiedza wielu mistrzw Zen, lecz
zmarnowa swoje ycie i nie udao mu si zrozumie Buddyzmu bowiem odrzuca on to co nie odpowiadao jego umysowi i przyjmowa tylko to co zgadzao
si z jego wasnymi z gry wyrobionymi pogldami. To kazao mi zrozumie, e
nie mona przystpowa do studiowania Drogi z tak postaw. Pamitajc o tym
postpowaem za sowami nauczyciela i cakowicie przebudziem si ku prawdzie.
Pniej w jednej z sutr znalazem nastpujcy fragment, ktry przeczytam: Jeli
chcesz studiowa Buddyzm nie przyno z sob uwarunkowanego umysu z przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Wiedziaem na pewno, e musz zapomnie
rne pogldy i opinie nagromadzone z przeszoci i e musz stopniowo przeksztaci si.
Pewne wieckie dzieo mwi: Uczciwe sowa s niemie dla uszu113 . Znaczy
to, e wartociowa rada czsto razi czyje uszy. Nawet jeli taka rada jest nieprzyjemna, jeli niewzruszenie poda za ni oka si w kocu wartociowa.
113
Wybrane z Kung-tzu Chia-yu,
zbioru cytatw z olbrzymiej liczby wczesnych dzie chiskich.
Autentyczno i autorstwo dziea nieistniejcego ju dzi jest przedmiotem naukowych sporw.
72
Rozdzia V
14
Pewnego dnia, kontynuujc mow na rne tematy Dogen powiedzia:
Od pocztku w ludzkim umyle nie istnieje ani dobro ani zo. Dobro i zo
powstaj stosownie do okolicznoci. Na przykad, gdy kto chce praktykowa
Buddyzm i usuwa si w lasy, stwierdza e cisza lasu jest dobra a ludzki, peen
krztaniny wiat, jest zy. Nastpnie kiedy staje si znudzony a jego postanowienie
sabnie, opuszcza las poniewa stwierdza teraz, e jest on zy. Innymi sowy umys
nie posiada adnej staej cechy; dobro i zo zale od okolicznoci. A zatem, jeli
spotkacie dobre okolicznoci wasz umys stanie si dobry, a jeli wpltacie si w ze
okolicznoci, wasz umys stanie si zy. Nie mylcie, e umys jest we wrodzony
sposb zy. Podajcie tylko za okolicznociami.
15
Wierz, e umys ludzki jest stale pod wpywem sw innych ludzi. W siastrze Mahapradniaparamita114 czytamy: Przypumy, e gupiec trzyma w rku drogocenny klejnot i syszy czyj uwag: Jakim jeste prostakiem, skoro
sam trzymasz rzeczy w swoich wasnych rkach. Myli on: Ten kamie jest drogocenny, lecz moja reputacja take jest wana. Nie chc by uwaany za osob
poledni. Martwic si o to przejmuje si swoj reputacj do tego stopnia, e
sowa innych ka mu wyrzuci jego klejnot, jak gdyby chcia aby kto inny go
podnis. W rezultacie traci swj klejnot.
Tak to jest z umysem ludzkim. Czowiek moe myle, e co jest niewtpliwie
dobre dla niego, jednak rezygnuje z tego, poniewa troszczy si o swoj reputacj.
Innym znw razem chocia wie, e co jest dla niego cakowicie ze, mimo to,
bdzie jednak goni za tym dla sawy i zysku. Gdy poda si za dobrem lub zem,
umys jest pocigany przez dobro lub zo. Dlatego te bez wzgldu na to jak zy
mg by twj umys w przeszoci jeli bdziesz kroczy za dobrym nauczycielem
Zen, dojdziesz do tego, e bdziesz podobny do dobrego czowieka, a twj umys
w naturalny sposb stanie si dobry. Jeli zwiesz si ze zym czowiekiem, nawet
jeli od pocztku wiesz, ze to jest ze, w kocu sam staniesz si zy, w miar jak
niewiadomie bdziesz dostawa si pod jego wpyw.
Ponadto umys ludzki, nawet jeli jest zdecydowany nie pozwoli innym czego
wzi, to poproszony z dostateczn si w kocu niechtnie to da. Z drugiej strony
czowiek moe by zdecydowany da co, lecz ostatecznie nie uczyni tego z braku
sposobnoci.
16
Dogen pouczy:
Pewnego razu Mistrz Zen Ta-hui115 mia narol na poladku. Lekarz zbada go
i stwierdzi, e jest ona niezwykle grona. Ta-hui zapyta:
Czy jest to tak grone, e mog umrze?
Wedug wszelkiego prawdopodobiestwa tak odpowiedzia lekarz.
114
Dzieo w 100 chuan
przetumaczone przez Kumaradiw. Jest to komentarz do Sutry Pradni
-paramity.
115
Ta-hui Tsung-kao (1089-1163). Jeden z najsawniejszych Mistrzw Zen z dynastii Sung.
Rozdzia V
73
Jeli mam umrze, lepiej bdzie jak bd praktykowa zazen z jeszcze wikszym wysikiem powiedzia Ta-hui.
Skoncentrowa si na zazen, wrzd pk i byo po wszystkim.
Umysy ludzi w dawnych czasach byy takie jak ten. Gdy zaczynali chorowa
zawsze mocniej praktykowali zazen. W dzisiejszych czasach, ludziom ktrzy s
w doskonaym zdrowiu nie wolno przyjmowa rozlunionej postawy w stosunku
do praktyki zazen. Przypuszczam, e wystpowanie choroby pochodzi z umysu.
Jeli okamiesz czkajcego czowieka i zmusisz go do obrony, uwika si on tak
w tumaczenie, e jego czkawka ustanie. Kilka lat temu gdy pynem do Chin,
cierpiaem na biegunk na statku. Nagle powsta gwatowny sztorm powodujc
wielkie zamieszanie; zanim si obejrzaem, moja choroba mina. To kae mi myle, e jeli koncentrujemy si na studiowaniu i zapominamy o innych sprawach,
choroba nie pojawi si.
17
Dogen pouczy:
Jest takie popularne przysowie: Dopki czowiek nie zachowuje si jakby by
guchy i niemy nie moe zosta gow domu. To znaczy, e kto kto nie zwaa na
oszczerstwa innych i kto nie mwi nic krytycznego o ich sabociach bdzie zdolny
wykona swoj prac. Taki czowiek zasuguje na to aby sta si gow domu.
To moe by tylko ludowe przysowie, ale odnosi si rwnie do zachowania
mnichw Zen. Jak praktykowa Drog nie reagujc na pogard i nienawi innych
i nie mwic o nich nic dobrego ani zego? Tylko ci, ktrzy wniknli w sam ko
i szpik s zdolni temu podoa.
18
Dogen pouczy:
Mistrz Zen Ta-hui stwierdzi: Jeli studiujecie Buddyzm musicie przyj postaw czowieka, ktry poyczy ogromn sum pienidzy i wymaga si od niego
by j spaci w czasie gdy nie ma niczego. Jeli jestecie w stanie mie taki umys
atwo jest osign Drog.
Dogen cign dalej:
W Hsin-hsin ming116 jest powiedziane: Osign Drog nie jest trudno; porzu tylko rozrnianie. Jeli porzucisz umys, ktry rozrnia, wtedy od razu
osigniesz przebudzenie. Porzuci rozrniajcy umys oznacza uwolni si od
Jani. Nie myl, e studiowanie Buddyzmu dla zysku, ktry moesz osign zastpi praktyk Buddyzmu. Po prostu praktykuj Buddyzm dla samego Buddyzmu.
Nawet jeli przestudiujesz tysic sutr i dziesi tysicy siastr i bdziesz siedzia tak
mocno, e przebijesz si przez tan (podest do zazen), nie bdziesz mg osign
Drogi Buddhw i Patriarchw bez tego postanowienia. Porzu tylko ciao i umys,
i jeli nie bdziesz mia w obrbie Buddyzmu adnych stronniczych z gry powzitych wyobrae to od razu osigniesz przebudzenie.
116
Synny wiersz, szeroko uywany w Zen, przypisywany Seng-tsanowi, Trzeciemu Patriarsze.
74
Rozdzia V
19
Dogen pouczy:
Pewien Mistrz stwierdzi: W klasztorze Zen wszystkie majtnoci i zapasy
ziarna s oddane pod opiek nadzorcw, ktrzy rozumiej przyczyn i skutek,
i ktrzy przydzielaj dan prac waciwemu czowiekowi. Znaczy to, e Mistrz
Zen w klasztorze nie zajmuje si wikszymi czy mniejszymi problemami administracyjnymi, lecz zachca zgromadzenie do intensywnego zazen i medytacji nad
koanem.
Jest rwnie powiedziane: Opanowa ma sztuk jest lepiej ni posiada olbrzymie obszary bogatej ziemi, Dajc nie oczekuj nic w zamian i nie auj tego
co dae innym, Jeli bdziesz mia usta tak milczce jak nos, nie narazisz si
na aden kopot, Jeli czyny czowieka s szlachetne, inni bd szanowa go
w naturalny sposb, lecz jeli wiedza czowieka jest wielka, inni wkrtce przegoni go, Jeli zaorae gboko a sadzisz pytko, cigniesz z niebios nieszczcie.
Jeli dogadzasz sobie a krzywdzisz innych, jak bdziesz mg ustrzec si od zej
zapaty?.
Kiedy uczniowie Drogi zgbiaj koany, musz studiowa je dokadnie, koncentrujc si z ca uwag i najwyszym wysikiem.
20
Dogen pouczy:
Pewien dawny Mistrz powiedzia: Zrb jeden krok poza szczyt supa wysokiego na sto stp. Oznacza to, e musisz porzuci zarwno ciao jak i umys, tak
jakby wspi si na szczyt stustopowego supa i puci si rkami i nogami. Jeli
chodzi o t kwesti jest tu kilka wanych momentw.
W dzisiejszych czasach niektrzy ludzie wydaj si porzuca wiat i opuszcza
swoje domy, lecz jeli zbada si ich zachowanie, to naprawd ani nie porzucili oni
wiata ani te nie opucili swoich domw. Pierwszym warunkiem dla kogo kto
opuszcza swj dom, aby zosta mnichem jest oddzielenie si od Jani i od wszelkich pragnie sawy i zysku. Ten kto nie potrafi urzeczywistni tego oddzielenia
moe praktykowa z intensywnoci kogo gaszcego ogie na swej poncej gowie i objawia arliwo porwnywaln z arliwoci Buddhy w czasie gdy zapomnia podnie stop117 , a jednak wszystko to w sumie da jedynie bezsensowny
trud i nigdy czowiek ten nie ucieknie od wiata. Nawet w Chinach byli ludzie, ktrzy wyrzekli si rodziny, co jest trudne do uczynienia i porzucili ziemskie dobra,
ktre s trudne do porzucenia aby wstpi do klasztoru Zen. Niektrzy zajmowali
nawet stanowiska gwnych kapanw wityni, a jednak, poniewa praktykowali
nie znajc tej staroytnej prawdy, marnowali swoje ycie bez przebudzenia si ku
Drodze czy oczyszczenia swoich umysw. Dzieje si tak, poniewa niektrzy ludzie, nawet jeli z pocztku obudzili umys, ktry szuka Drogi i zostali mnichami
i uczniami dobrych nauczycieli, nie myl o staniu si Buddhami i Patriarchami,
lecz troszcz si o to by opiekunowie i donatorzy wiedzieli o wysokiej pozycji
zarwno ich jak i ich wity. Mwi o tym swoim krewnym i d do zyskania
czci i darw od innych. W dodatku poniaj prawo innych mnichw, prbujc
117
Cytat jest z historii o Buddzie zanim osign owiecenie. Dowiadczy takiej radoci na widok pewnego staroytnego Buddhy, e przez siedem dni recytowa wiersze i wypowiada sowa
pochway, zapominajc w midzyczasie albo podnie albo te opuci stopy.
Rozdzia V
75
sprawi wraenie, e tylko oni posiadaj umys, ktry szuka Drogi i e tylko oni
s dobrzy. Tacy ludzie nie s warci aby duej o nich mwi i mona ich porwna do piciu zych niewierzcych mnichw118 . Nie ma adnej wtpliwoci, e
wpadn do pieka. Ludzie wieccy niewiadomi sytuacji, niekiedy uwaaj ich za
wspaniae indywidualnoci o umysach poszukujcych Drogi. S inni nieco lepsi
ni ci. Nie podajc ofiar donatorw, wstpuj do klasztoru Zen i praktykuj,
przecinajc wizy czce ich z rodzicami, onami i dziemi. Jednak z natury s
leniwi, chocia wstydz si wydawa opieszaymi. A wic udaj, e praktykuj
kiedy gwny kapan i mnisi kierujcy medytacj obserwuj ich. Kiedy jednak nie
s obserwowani korzystaj z kadej sposobnoci aby marnowa swj czas. By
moe s lepsi ni ludzie wieccy, ktrzy prowadz si w niewaciwy sposb, lecz
wci s niezdolni do porzucenia Jani i dzy sawy i zysku.
Oprcz tego s inni, ktrzy nie krpuj si tym co Mistrz mgby myle i nie
troszcz si o to czy s widziani czy nie przez nadzorujcych kapanw lub ich
kolegw uczniw. Mylc: Buddyzm nie jest dla innych lecz tylko dla mnie
powanie staraj si zosta Buddhami i Patriarchami w swych wasnych ciaach.
Mog by uwaani za daleko bardziej wprawionych w Buddyzmie ni ci opisani
powyej, lecz poniewa praktykuj mylc tylko o polepszeniu siebie samych, nie
uwolnili si jeszcze od Jani. Tskni za zdobyciem aprobaty rnych Buddhw
i Bodhisattww i doskonaleniem swojego wasnego owiecenia. Oni rwnie nie
s zdolni do porzucenia umysu, ktry szuka osobistej satysfakcji i goni za saw
i korzyci.
Wszystkie te rne typy ludzi, nawet jeli wspili si na szczyt stustopowego
supa, nie potrafi go puci; wci si go czepiaj. Ci ktrzy po prostu rzucaj
swoje ciao i umys w Buddyzm i praktykuj nie mylc nawet o zdobyciu owiecenia mog by nazwani niesplamionymi praktykantami. To jest to co oznacza nie
zatrzymywanie si tam gdzie jest Buddha i szybkie przechodzenie tam gdzie go
nie ma119 .
21
Dogen pouczy:
Nie czy przygotowa naprzd w celu otrzymania ubrania i poywienia. Jeli
cae poywienie si wyczerpie, wwczas moesz pj i uebra troch. Robienie
naprzd planw ebrania poywienia od pewnych osb, jest jak robienie zapasw,
co gwaci buddyjskie zasady. Mnisi s jak oboki i nie maj adnego staego miejsca pobytu. Podobnie jak pynca woda, nie przywizuj si do niczego. Nawet
jeli mnisi nie posiadaj nic prcz swoich szat i miski, to jeli licz choby tylko
na jednego ofiarodawc lub na jeden dom krewnych, oni sami i ci na ktrych licz
zostaj usidleni, a jedzenie jest tym samym nieczyste. Nie mona spodziewa si
przebudzenia ku Wielkiemu Prawu rnych Buddhw z ciaem i umysem karmionym takim skaonym poywieniem. Na przykad, tak jak rzeczy poplamione
rolin indygo staj si niebieskie, a te poplamione przez kihad staj si te,
tak ciao i umys splamione poywieniem zdobytym nieprawymi sposobami staje
si skalanym ciaem. Poszukiwanie Buddyzmu z takim ciaem i umysem to jak
118
Piciu zych mnichw, ktrzy byli zbyt leniwi aby czyta sutry, i w rezultacie nie otrzymywali
adnych darw. Popisywali si jednak praktyk medytacji i otrzymywali wsparcie, lecz ostatecznie
wpadli do pieka. Odrodzili si jako niedoskonae istoty takie jak kamienne kobiety.
119
Z koanu dotyczcego Chao-chou Tsung-shen.
76
Rozdzia V
wyciskanie piasku aby otrzyma olej. Przy kadej okazji, zawsze rozpatruj to jak
sprawy maj si do zasad Buddyzmu. Plany zrobione naprzd cakowicie zadaj
gwat Drodze Buddhy. Rozwacie to dobrze.
22
Dogen pouczy:
Wszyscy uczniowie powinni wiedzie, e kady czowiek ma wady. e wszystkich ludzkich wad najwiksz jest arogancja. Zarwno buddyjskie jak i wieckie
dziea ostrzegaj przed ni.
Pewne niebuddyjskie dzieo mwi: S tacy, ktrzy s biedni, a jednak nie
zabiegaj o aski, ale nie ma adnego bogatego ktry nie byby arogancki. To
ostrzega przed skonnoci bogatego do pychy. Jest to wany punkt, warty starannego rozwaenia.
Dla tych niskiego stanu szczytem arogancji jest mylenie o rwnaniu si do
wyszych klas lub przewyszeniu ich. Przed tego rodzaju sprawami jest jednak
wzgldnie atwo ostrzec. Kto spord wieckich ludzi, kto ma nadmierne bogactwo i majtek i cieszy si dobrym losem jest uznawany przez swoich krewnych
i towarzyszy. Lecz z powodu pychy, ktra temu towarzyszy nisze klasy, ktre
s wiadkami tego czuj si dotknite. Jak moe bogaty czowiek by roztropny zadajc tego rodzaju bl innym? Trudno jest ostrzec bogatego czowieka i on
sam rzadko bdzie praktykowa samoopanowanie. Natomiast osoba ta moe nie
mie zamiaru okazania arogancji; jednak gdy bez adnych zych intencji zajmuje
si swoimi interesami, budzi ona wok zawi i uraz, wrd ludzi mniej szczliwych. Narzuci sobie tutaj samoopanowanie, to by roztropnym wobec czyjej
dumy. Ci, ktrzy uwaaj swoje bogactwo za suszn nagrod i nie zwracaj uwagi
na zawi biednych nazywani s aroganckimi.
W niebuddyjskim tekcie jest napisane: Nie mijaj domu biedaka jadc w powozie. Wniosek jest taki, e nawet jeli kto moe pozwoli sobie na jazd w piknym powozie, powinien zachowa si powcigliwie wobec biednego. Buddyjskie
pisma rwnie zwracaj na to uwag.
Dzi uczniowie i mnisi myl, e przewyszaj innych z powodu swojej znajomoci nauk. Nigdy nie pysznij si w takich sprawach. Jest szczytem arogancji
zwraca uwag na bdy tych poniej was lub krytykowa waszych starszych i kolegw za ich bdy.
Pewien stary Mistrz powiedzia: W porzdku jest zosta pokonanym przez
mdrego, lecz nigdy nie zwyciaj gupca.
Nawet jeli kto nie rozumie tego o czym ty wiesz, e jest prawd, ty sam
robisz bd jeli wytykasz mu jego pomyk. Dyskutujc o buddyjskich naukach
nie wymiewaj si ze swoich poprzednikw i starszych. Zwracaj na to szczegln uwag w przypadkach gdy mgby wywoa zawi i zazdro nieuczonych
i ignorantw.
Kiedy przebywaem w Kenninji wielu ludzi pytao o buddyjskie doktryny. Pytania ich odsaniay ich wasne braki i bdy, lecz cakowicie wiadom koniecznoci
ostronoci, mwiem tylko o zasugach samych nauk. Poniewa nie uwaaem za
rzecz zasadnicz wycigania bdw innych nie wydarzyo si nic niepomylnego.
Gupcy z ich gboko zakorzenionymi uprzedzeniami, z pewnoci rozzociliby
si mwic: Krytykujesz mojego nauczyciela za jego braki. Mdra osoba o prawdziwym rozumieniu, poniewa pojmuje znaczenie Buddyzmu, odrnia wasne
Rozdzia V
77
bdy od bdw nauczycieli, bez mwienia jej o tym i podejmuje konieczne kroki
korygujce. Sprawy te musz by dokadnie zrozumiane.
23
Dogen pouczy:
Najwaniejsz rzecz w praktykowaniu Drogi jest zazen. Wielu ludzi w Chinach zdobyo owiecenie jedynie dziki mocy zazen. Niektrzy, co byli takimi
ignorantami, e nie potrafili odpowiedzie na jedno proste pytanie przecignli
uczonych, ktrzy studiowali wiele lat, jedynie dziki skutecznoci ich jednomylnego powicenia si zazen. Dlatego uczniowie musz koncentrowa si tylko na
zazen i nie niepokoi si o inne rzeczy. Droga Buddhw i Patriarchw to jedynie
zazen. Nie podajcie za niczym innym.
W tym momencie Ejo zapyta:
Jeli poczymy zazen z czytaniem tekstw, moemy zrozumie jedn spraw na sto lub tysic gdy studiujemy powiedzenia Zen i koany. Lecz samo zazen
nie wskazuje nawet na tyle. Czy nawet wtedy musimy oddawa si zazen?
Dogen odpowiedzia:
Chocia powierzchowne rozumienie wydaje si wynurza ze zbadania koanu, powoduje to, e Droga Buddhw i Patriarchw staje si nawet bardziej odlega. Jeli powicisz swj czas praktykowaniu zazen nie chcc wiedzie niczego
i nie poszukujc owiecenia, to jest to sama Droga Patriarchw. Chocia dawni
Mistrzowie kadli nacisk zarwno na czytanie pism jak i praktykowanie zazen,
to wyranie podkrelali zazen. Niektrzy zdobyli owiecenie dziki koanowi, lecz
zasuga ktra przyniosa owiecenie pochodzia z zazen. Naprawd zasuga jest
w zazen.
Rozdzia VI
79
VI
1
Dogen pouczy:
Jeli musicie martwi si krytyk, martwcie si krytyk czowieka owieconego.
Gdy byem w Chinach, Mistrz Ju-ching z gry Tien-tung poprosi mnie abym
zosta jego asystentem: Chocia jeste cudzoziemcem to jednak jeste zdolnym
czowiekiem. Zdecydowanie odmwiem na t propozycj. Moje racje byy nastpujce: chocia taka pozycja uczyniaby wiele dla mojej sawy w Japonii i byaby
wana dla mojego studiowania Drogi, w zgromadzeniu byliby mnisi, ktrzy mogliby krytykowa wyznaczenie cudzoziemca na pomocnika w wielkiej wityni Zen,
poniewa mogoby to wskazywa na brak odpowiednich kandydatw w Chinach.
Powinno si bra tak krytyk pod starann rozwag. Zakomunikowaem swoje
zdanie Ju-chingowi listownie. Uzna mj szacunek dla jego kraju i zda sobie spraw, e ludzie na pewno poczuliby si dotknici. Zaakceptowa moj odmow i nie
prosi mnie wicej.
2
Dogen pouczy:
Kto powiedzia: Jestem chory i mam niewielki talent i nie mam si aby studiowa Drog. Syszaem jednak podstawy nauki i chciabym y samotnie w odosobnieniu i spdzi reszt ycia troszczc si o moje ciao i prbujc wyleczy
moj chorob. To jest wielki bd.
Dawni mistrzowie niekoniecznie mieli koci z metalu. Czy wszyscy ludzie dawnych czasw posiadali wysze zdolnoci? Nie byo tak od dawna, od mierci Buddhy, a i ci ktrzy suchali go w czasie jego ycia nie wszyscy byli wyszymi
istotami. Jego wyznawcy skadali si zarwno z dobrych jak i zych. Byo wrd
nich kilku takich, ktrych prowadzenie si byo niewiarygodnie ze, jak rwnie
byli tam ludzie najpoledniejszego rodzaju. A jednak nie byo nikogo, Kto przypisujc sobie niszo, nie zdoaby obudzi umysu, ktry szuka Drogi. Ani te nie
byo nikogo kto mwic, e nie ma zdolnoci, odrzuciby praktykowanie Drogi.
Jeli nie praktykujesz i nie studiujesz Drogi w tym yciu to w jakim yciu moesz
spodziewa si zdoby zdolnoci i zdrowie aby studiowa Drog? Zasadnicze elementy studiowania s po prostu nastpujce: obudzi umys, ktry szuka Drogi
i praktykowa nie zwaajc na swoje wasne ycie.
3
Dogen pouczy:
Studiujcy Drog, nie podajcie ubrania ani poywienia. Kady czowiek ma
swoj wyznaczon cz poywienia i ycia. Nawet jeli prbuje nie moe otrzyma wicej ni swoj cz. Naprawd, ci ktrzy studiuj Buddyzm rwnie otrzymuj dary od dawcw jako rzecz naturaln. Tego nie mona porwnywa z pospolitym ebraniem. Mnisi posiadaj rwnie wspln wasno, ktra nie wymaga
indywidualnego wysiku w celu jej otrzymania. Trzy rodzaje poywienia: owoce
z drzew i rolin, poywienie zdobyte ebraniem i poywienie ofiarowane przez
wiernych, s poywieniem czystym. Poywienie zwizane z czterema zawodami:
80
Rozdzia VI
rolniczym, kupieckim, onierskim i rzemielniczym nie jest czyste i nie naley go

spoywa.
Pewnego razu y mnich, ktry zmar i poszed do krainy mierci. Yama, krl
zmarych, powiedzia:
Czowiek ten nie wyczerpa jeszcze swojej czci ycia. Odelijcie go z powrotem.
Jeden z urzdnikw w piekle odpowiedzia:
Chocia jego cz ycia nie wyczerpaa si jeszcze jego przydzia poywienia zosta zuyty.
Zatem pozwlmy mu je licie lotosu powiedzia Yama. Po powrocie na
wiat, mnich nie mg je zwykego poywienia i dokoczy ycia jedzc licie
lotosu.
A zatem, uczniowie poprzez si zdobyt dziki studiowaniu Buddyzmu nie
wyczerpuj swojej czci poywienia. Dziki mocy oka midzy brwiami Buddhy120
i dziki jego dziedzictwu dwudziestu lat mnisi nie mog wyczerpa swojego poywienia, nawet cho mijaj niekoczce si eony. Musz oni skoncentrowa si
na wiczeniu i nie dy do zdobywania poywienia ani ubrania.
Z nauk medycznych wiemy, e gdy ciao, minie i krew utrzymywane s
w zdrowiu, to umys rwnie czuje si zdrowy. O ile bardziej zharmonizowany
staby si umys ucznia, gdyby potrafi prowadzi swoje ciao w zgodzie z zachowaniem Buddhw i Patriarchw, przestrzegajc wskaza i yjc w czystoci.
Uczniowie, jeli chcecie powiedzie co, pomylcie o tym trzy razy zanim to
powiecie. Mwcie tylko wtedy gdy wasze sowa przynios korzy wam samym
i innym. Nie mw jeli nie ma z tego adnego poytku. Wszystkie te sprawy
trudne s do zrobienia od razu. Pamitaj o nich i ucz si ich stopniowo.
4
Po mowie na rne tematy Dogen pouczy:
Uczniowie, nie martwcie si o ubranie i poywienie. Chocia Japonia jest maa
i znajduje si na uboczu, zdobya saw w domenie zarwno egzoterycznych jak
i ezoterycznych szk Buddyzmu w przeszoci jak rwnie i obecnie. W ostatnich pokoleniach wydaa wielu sawnych ludzi. Byo wielu, ktrzy celowali w poezji, muzyce, w literaturze, sztukach walki i ktrzy powicili si swojej praktyce.
A jednak nie syszaem o adnym z nich eby rozkoszowa si ubraniem i poywieniem. Zdobyli saw, poniewa znosili ubstwo, zapomnieli o wszystkich
innych rzeczach, i jednomylnie dyli do osignicia swojej Drogi. A wic w o
ile mniejszym stopniu powinni uczniowie Drogi Patriarchw, ktrzy porzucili
wiat i zaprzestali poszukiwania sawy i zysku, oczekiwa zdobycia materialnych
bogactw!
Chocia jest to wiek schykowy, w klasztorach Zen w Chinach jest milion
uczniw. Wrd nich s tacy, ktrzy przybyli z daleka i inni ktrzy opucili swoje
ojczyste prowincje i prawie wszyscy s biedni. A jednak nie przejmuj si swoim ubstwem. Martwi si tylko tym, e jeszcze nie osignli owiecenia. Gdziekolwiek siedz praktykujc zazen, czy to na pitrze czy na parterze, praktykuj
Buddyzm jednomylnie, jak gdyby byli w aobie po swoich zmarych rodzicach.
Sam widziaem mnicha z Seczuanu ktry, przybywajc z daleka, nie mia dosownie adnej wasnoci. Jedyne co posiada to dwa lub trzy kawaki wgla
120
Jeden z trzydziestu dwch znakw Buddhy.
Rozdzia VI
81
drzewnego, warte by moe dwiecie lub trzysta mon, rwnowane trzydziestu

mon w Japonii. Za to kupi lichej jakoci cienki papier, z ktrego zrobi paszcz
i dwie pary spodni. Za kadym razem gdy wstawa mona byo sysze, jak si
dary lecz jego godny poaowania wygld wcale go nie niepokoi.
Kto mu poradzi: Powiniene powrci do domu i przyj z powrotem gdy
bdziesz waciwie ubrany i wyposaony.
Mnich odpowiedzia: Moje ojczyste strony s daleko std, i podr zabraaby
mi wiele czasu. Marnowabym czas na prno i martwibym si o czas, ktry
stracibym w studiowaniu Drogi. Nie niepokojc si o chd praktykowa Drog.
Dlatego wanie w Chinach pojawio si tak wielu wybitnych ludzi.
5
Dogen pouczy:
121
,
Syszaem jak mwiono, e gdy zaoono wityni na grze Hsueh-feng
bya ona bardzo biedna. Albo mnisi nie mieli wcale poywienia, albo utrzymywali si przy yciu dziki mieszance fasoli gotowanej na parze i ryu. W takich
warunkach studiowali Drog, a mimo to nie byo ich tam nigdy mniej ni ptora
tysica. Dawniej mnisi byli wanie tacy; my dzisiaj musimy by tacy sami.
Upadek mnichw zwykle zwizany jest z bogactwem i stanowiskiem. Gdy
Buddha y, piset fur zapasw ofiarowywanych dziennie obudzio zazdro Devadatty122 . Przynis on wstyd nie tylko sobie, ale i innym. Dlaczego prawdziwi
uczniowie Drogi chcieliby zdobywa bogactwa? Gromadzenie olbrzymich zapasw, nawet jeli s to ofiary motywowane czyst wiar, niewtpliwie doprowadzi
do mylenia o nagradzaniu dawcw za ich yczliwo. Ludzie w tym kraju chc
robi ofiary aby uzyska korzyci dla siebie samych. Da komu kto zblia si
z umiechnit twarz jest normaln ludzk reakcj. Lecz jeli zachowujesz si
tak, aby innych zadowoli, staje si to przeszkod w studiowaniu Drogi. A zatem
zno gd i zimno i powi si jedynie studiowaniu Drogi.
6
W dawnych czasach pewien czowiek powiedzia: Musisz zobaczy to, usysze to i zdoby to. Powiedzia rwnie: Jeli nie moesz zdoby tego musisz to
ujrze; jeli nie potrafisz tego ujrze, musisz to usysze. Oznacza to, e powiniene ujrze to raczej ni usysze; e powiniene raczej zdoby to ni ujrze. Jeli
jeszcze nie zdobye tego, musisz to ujrze. Jeli jeszcze tego nie ujrzae musisz
to usysze.
121
Odnosi si to do wityni Hsueh-fenga

I-tsun (822 - 908) synnego mistrza Zen z okresu dynastii
Tang.
122
Devadatta by kuzynem Siakjamuniego i uosabia on zych ludzi ktrzy prbowali udaremni
cele Buddhy. Jego zbrodnie byy tak olbrzymie, e wpad do pieka, za ycia. Zazdro z powodu
500 fur zapasw ofiarowanych przez bogatego dawc skonia Devadatt do popenienia zych
czynw.
82
Rozdzia VI
7
Podstawow spraw do zrozumienia w studiowaniu Drogi jest to, e musicie
porzuci gboko zakorzenione przywizania. Jeli bdziesz poprawia swoje ciao
wychodzc z czterech postaw godnoci, umys sam si poprawi. Jeli od pocztku
bdziesz przestrzega wskaza, umys sam si uzdrowi. W Chinach jest zwyczaj
wrd ludzi wieckich okazywania swojej synowskiej wdzicznoci do zmarego
rodzica poprzez zbieranie si przy mauzoleum przodkw i prbowanie pakania
tak szczerze, e w kocu mog pada prawdziwe zy alu. Uczniowie Drogi, nawet
jeli pocztkowo nie posiadaj umysu, ktry szuka Drogi, w kocu budz ten
umys jedynie poprzez nieugit mio i studiowanie Buddyzmu.
Uczniowie, ktrzy zostali nakonieni do studiowania Drogi powinni jedynie
naladowa reszt zgromadzenia w swoim zachowaniu. Nie prbujcie od razu
uczy si istotnych spraw i przykadw z przeszoci. Natomiast lepiej jest aby
byy one cakowicie zrozumiae zanim udacie si samotnie w gry aby praktykowa lub schowacie si w obrbie miasta. Jeli bdziesz praktykowa robic to co
robi zgromadzenie z pewnoci bdziesz w stanie osign Drog. Jest to podobne do pynicia odzi bez znajomoci wiosowania. Jeli pozostawisz wszystko
kompetentnemu eglarzowi osigniesz drugi brzeg, bez wzgldu na to czy wiesz
jak wiosowa czy nie. Jeli jeste uczniem dobrego nauczyciela, praktykujesz razem ze zgromadzeniem i nie posiadasz wyobraenia Jani, w sposb naturalny
staniesz si czowiekiem Drogi.
Uczniowie, nawet jeli zdobylicie owiecenie, nie przestawajcie praktykowa,
mylc e osignlicie ostateczno. Droga Buddhy jest bez koca. Raz owiecony
musisz praktykowa jeszcze bardziej. Pamitajcie o opowieci Mistrza Wykadu
Liang-sui, ktry studiowa pod kierunkiem Ma-yu 123 .
8
Dogen pouczy:
Studiujcy Drog nie mog odkada praktyki na pniej. Musz stara si
kadego dnia w kadym momencie, nie tracc ani chwili czasu.
Pewien czowiek wiecki, ktry by chory od duszego czasu przyszed tutaj
na wiosn ubiegego roku i da mi obietnic mwic: Jeli choroba zostanie wyleczona, lubuj opuci on i dzieci i zbudowa ma samotni w pobliu wityni
i mieszka w niej. Dwa razy w miesicu bd uczestniczy w zebraniu majcym
na celu skruch z powodu naruszenia wskaza, bra udzia w codziennej praktyce
i sucha nauki. Spdz reszt mojego ycia przestrzegajc wskaza najlepiej jak
bd potrafi. Po tym, biorc rne leki, poczu si troch lepiej, lecz nastpnie
mia nawrt (choroby), i lec chory spdza swe dni bezczynnie. W pierwszym
miesicu tego roku, jego stan sta si krytyczny i jego cierpienie wzroso. Poniewa
nie byo czasu aby przetransportowa materiay przygotowane na ma samotni,
ktr zamierza zbudowa, wynaj od kogo pokj i wprowadzi si do niego.
Jednake w cigu miesica czy dwch zmar. W noc przed swoj mierci, otrzyma wskazania Bodhisattwy, znalaz schronienie w Trzech Skarbach i stan twarz
123
Liang-sui, buddyjski uczony, ktry wykada wite pisma odwiedzi Ma-ju Fa-che i zdoby
owiecenie pod jego kierunkiem. Nastpnie, Liang-sui zaprzesta dawania wykadw, odprawi
swoich uczniw i powici si swojemu wasnemu studiowaniu Drogi. Ma-ju by uczniem Ma-tsu
Tao-i. Daty jego s nieznane.
Rozdzia VI
83
wobec koca ze spokojem. Byo to lepiej ni gdyby by w domu i zmar doprowadzony do szau cierpieniem spowodowanym niedol swej mioci do swojej ony
i dzieci. A jednak byoby najlepiej gdyby opuci by dom w ubiegym roku, kiedy
powzi decyzj zamieszkania w pobliu wityni, zostania mnichem, i dokoczenia swojego ycia na praktykowaniu Drogi. To przekonuje mnie, e buddyjski
trening nie powinien by odkadany na jaki pniejszy dzie.
Uwaanie, e skoro jeste chory to musisz czeka z praktykowaniem a wyzdrowiejesz, dowodzi braku umysu, ktry szuka Drogi. Nasze ciaa zbudowane
s z poczenia czterech ywiow124 ; kt mgby uciec chorobie? Nie wszyscy ludzie dawnych czasw mieli koci z metalu. Jeli tylko masz determinacj, moesz
praktykowa, zapominajc o wszystkich innych sprawach. Gdy ciao staje w obliczu czego wanego, zazwyczaj zapomina o trywialnych i drobnych sprawach.
Poniewa Buddyzm jest wan spraw, postanw zgbia go przez cae swoje
ycie i postanw nie spdza dni bezczynnie.
Dawny Mistrz powiedzia: Nie spdzaj czasu na prno. Jeli prbujesz wyleczy chorob, lecz ona pogarsza si a bl stopniowo wzrasta, postanw praktykowa w chwili gdy bl nieco ustpi125 . Jeli dowiadczasz powanego blu,
postanw praktykowa zanim choroba stanie si miertelnie niebezpieczna. Jeli
choroba jest miertelnie niebezpieczna, postanw praktykowa zanim umrzesz.
Podczas leczenia, czasami choroba ustpuje a czasami si wzmaga. Zdarza si
e choroba ustpuje nawet jeli nie prbujesz jej leczy; innym razem wzmaga si
nawet jeli prbujesz j leczy. Rozwacie to dokadnie.
Praktykujcy Drog, nie mylcie o czekaniu z rozpoczciem praktyki do czasu
a przygotujecie miejsce pobytu lub wyposaycie si w szat i misk. Jeli ubodzy
ludzie odkadaj praktyk do czasu a otrzymaj szat i misk, poniewa s zbyt
biedni aby posiada j teraz, to co bd w stanie uczyni gdy stan twarz w twarz
ze mierci? Dlatego jeli bdziesz czeka z treningiem do czasu a znajdziesz
miejsce pobytu i dostaniesz szat i misk, to zmarnujesz cae swoje ycie. Jeli
chodzi tylko o brak szat i miski, to nawet czowieka wieckiego nie powinno
to powstrzyma lecz winien praktykowa Buddyzm jeli chce to czyni. Szaty
i miska to tylko ozdoby, ktre powinni mie wszyscy mnisi. Czowiek prawdziwie
praktykujcy nie polega na nich. Jeli s to s. Nie schod ze swojej drogi aby ich
szuka i nie myl, e brakuje ci czego co musisz mie. By chorym na chorob,
ktra wymaga leczenia i nie robi niczego by si wyleczy poniewa masz zamiar
umrze oto heretycki punkt widzenia. Nie auj ycia dla Buddyzmu; z drugiej
strony nie rezygnuj z ratowania ycia jeli tylko moesz. Jeli konieczne, stosowanie
przypalania moxa lub zi leczniczych nie staje si przeszkod w praktyce. Tym
niemniej, le jest odkada praktyk do czasu a wyleczysz swoj chorob.
9
Dogen pouczy:
Na rodku morza jest miejsce gdzie powstaj wielkie fale znane jako Smocza
Brama. Jeli ryba potrafi przepyn przez to miejsce staje si smokiem. Dlatego
wanie zwane jest ono Smocz Bram. A jednak wydaje mi si, e fale tam nie s
wysze ni w innych miejscach, a woda nie jest bardziej sona ni gdziekolwiek
124
Ziemia, woda, ogie i wiatr.

Tekst Choonji nieco zmienia to zdanie: [. . .] bl stopniowo wzronie i bdziesz aowa, e
nie praktykowae gdy by jeszcze saby.
125
84
Rozdzia VI
indziej. I rzecz dziwna, mimo to kada ryba, ktra tam przepywa staje si smokiem. Jej wymiary nie zmieni si; jej ciao pozostanie takie samo; a jednak nagle
stanie si smokiem.
Mona powiedzie, e mnich praktykujcy Zen jest podobny do tej ryby. Kiedy
wstpuje do klasztoru, chocia moe on nie rni si od jakiegokolwiek innego
miejsca, bez wtpienia staje si Buddh lub Patriarch. Je w taki sam sposb jak
jedz inni, nosi ubrania w taki sam sposb jak nosz je inni. Zaspokaja gd
i chroni si przed zimnem w taki sam sposb jak robi to inni. Tym niemniej
musi ogoli gow, woy mnisi szat, je wymagane poywienie o okrelonych
porach i nagle staje si mnichem. Nie szukajcie daleko aby sta si Buddhami
i Patriarchami. Wstpienie do klasztoru lub nie wstpienie do niego nie rni si
od przechodzenia lub nie przechodzenia ryby przez Smocz Bram.
Jest takie popularne powiedzenie: Sprzedaj zoto lecz nie ma nikogo kto by
je kupi. To samo mona powiedzie o Drodze Patriarchw. Ta Droga nigdy nie
jest odmawiana. Czsto jest ofiarowywana, lecz ludzie jej nie przyjmuj. Osignicie Drogi nie zaley od tego czy kto jest w sposb wrodzony bystry czy gupi;
kady moe przebudzi si ku Drodze. Szybko z jak osiga si Drog zaley od
gorliwoci lub lenistwa. Rnica pomidzy gorliwoci a lenistwem okrelona jest
si woli szukania Drogi. Saba determinacja wynika z niemonoci zrozumienia
przemijalnoci. W kadej chwili kto umiera; proces ten dzieje si nieprzerwanie
bez koca. W tym krtkim istnieniu nie spdzaj czasu bezczynnie.
Dawne przysowie mwi: Szczura yjcego w spiarni drczy oskoma; w
orajcy pole nigdy nie je swojej porcji trawy. Oznacza to cierpienie godu poywienia wrd poywienia; pragnienie trawy gdy jest si otoczonym przez traw.
Tak samo jest z czowiekiem. Przebywajc w rodku Drogi Buddhy nie jest on
w zgodzie z Drog. Jeli nie potrafi zatrzyma umysu, ktry dy do sawy i zysku, spdzi swoje ycie nie znajdujc spokoju.
10
Dogen pouczy:
Kady czyn czowieka biegego w Buddyzmie ukazuje gbok myl, niezalenie od tego czy ten czyn wydaje si dobry czy zy. Zwykli ludzie nie rozumiej
tego. Pewnego razu Opat Eshin126 prosi pewnego czowieka aby ten uderzy i wypdzi jelenia jedzcego traw w ogrodzie. Wwczas kto zauway:
Wydajesz si nie mie wspczucia. Dlaczego aujesz trawy i drczysz to
zwierz?
Opat odpowiedzia:
Nie rozumiesz. Gdybym nie wygna jelenia wkrtce mgby oswoi si
z ludmi. Gdyby podszed blisko zego czowieka, zostaby z pewnoci zabity.
Oto dlaczego odpdziem go.
Chocia odpdzenie jelenia zdawao si wskazywa na brak wspczucia, byo
umotywowane gbokim wspczuciem.
126
Inaczej znany jako Genshin (941-1003). Synny kapan sekty Tendai, y w okolicach Yokawa
na Grze Hiei, w pobliu Kioto.
Rozdzia VI
85
11
Jeli kto przyjdzie zapyta o nauk lub zasadnicze elementy praktyki, mnich
Zen zawsze musi odpowiedzie mu zgodnie z prawd. Jeli osoba ta wydaje si
by kim kto nie posiada zdolnoci lub jest osob ktra dopiero zaczyna majc
niewielk wiedz i nie potrafi zrozumie, mnich nie moe odpowiedzie w zbyt
zrczny lub nieprawdziwy sposb. Duch wskaza Bodhisattwy wymaga aby odpowiedzia on tylko zgodnie z nauk Mahajany, nawet jeli pytajcy jest wyznawc
Hinajany, ktry pyta o Drog Hinajany. W taki sposb naucza w czasie swojego
ycia Tathagatha. Tymczasowe zrczne rodki nauczania s w istocie bez wartoci. Jedynie Ostatnia Prawdziwa Nauka127 ma prawdziw warto. Nie troszcz si
natomiast o to czy kto inny zrozumie to czy nie; odpowiedz jedynie zgodnie
z prawd. Gdy patrzysz na kogo powiniene widzie go z punktu widzenia jego
prawdziwej cnoty. Nie sd go z jego powierzchownoci lub domniemanej cnoty.
W staroytnych czasach pewien czowiek przyszed do Konfucjusza pragnc
otrzyma jego nauk. Konfucjusz zapyta go: Dlaczego chcesz zosta moim
uczniem?.
Czowiek ten odpowiedzia: Gdy ujrzaem ci na dworze wygldae szlachetnie i godnie. To sprawio, ze zapragnem otrzyma twoj nauk.
Syszc to Konfucjusz kaza swoim uczniom wynie powozy, kosztowne szaty
zoto, srebro i inne skarby. Da je temu czowiekowi mwic: Nie przyszede
uczy si ode mnie, i kaza mu odej.
Dogen kontynuowa:
Uji no Kampaku128 poszed pewnego dnia do ani w swoim paacu aby zobaczy czy rozpalono ogie. Obsugujcy ani ujrza go i rzek: Kim jeste, e
przychodzisz do tej ani bez zaproszenia! i wygna Kampaku. Nastpnie Kampaku zdj ubogie szaty ktre nosi i zmieni na wspaniae szaty. Gdy zjawi si
w caym swoim dostojestwie, ubrany w swj olniewajcy blaskiem strj, obsugujcy ani ktry ujrza go z oddali uciek ze strachu. Potem Kampaku powiesi
swoje wspaniae szaty na szczycie supa i zoy im hod. Kiedy zapytano go dlaczego tak uczyni, odpowiedzia: Inni nie szanuj mnie za moj prawo. Szanuj
tylko t szat. Gupi ludzie okazuj szacunek w taki sposb. Szacunek dla sw
sutr i dla nauk jest take tego rodzaju.
Niegdy pewien czowiek powiedzia: Sowa mw stanu przepeniaj wiat,
a jednak nie zawieraj adnego bdu. Czyny mw stanu przepeniaj wiat,
a jednak aden z nich nie wywouje niezadowolenia129 . Tak jest dlatego, e to co
jest do powiedzenia musi by powiedziane a to co jest do zrobienia, zrobione. To
s sowa i czyny najwyszej cnoty i s istot Drogi. Sowa i czyny ludzi na tym
wiecie su osobistym pojciom i mog prowadzi tylko do haby. Sowa i czyny
mnicha Zen byy ustalone przez jego poprzednikw. Nie utrzymuj adnych swoich
wasnych pogldw. Oto Droga, ktr praktykowali Buddhowie i Patriarchowie.
Studiujcy Drog, kady musi zastanowi si nad sob. Zastanowi si nad
swoim wasnym ciaem to znaczy zastanowi si jak powinno si postpowa ze
swoim ciaem i umysem. Mnisi Zen s synami Siakjamuniego; musz uczy si
127
Odnosi si to do nauki Sutry Lotosu i Sutry Nirwany. W doktrynie Tendai, reprezentuj
one najwyszych pi stopni nauki goszonej przez Buddh.
128
Odnosi si to do Fujiwara no Yorimichi (992 - 1074). Zbudowa synn Byodoin na Uji jako wityni rodzinn. Kampaku jest tytuem rwnowanym regentowi lub cywilnemu dyktatorowi.
129
Cytowane z Ksigi Synowskich Uczu, IV.
86
Rozdzia VI
stylu Tathagathy. Waciwe reguy uywania ciaa, mowy i umysu mona dostrzec
w czynach Buddhw, ktrzy przyszli przedtem. Kady z was musi naladowa te
czyny. Nawet wrd ludzi wieckich powiada si, e ubir powinien naladowa
ubiory wczeniejsze i e sowa powinny zgadza si z czynami. Jeszcze istotniejsze
jest to by mnisi Zen nie robili uytku z osobistych pogldw.
12
Dogen pouczy:
Dzi uczniowie, kiedy suchaj nauk, najpierw prbuj sprawi wraenie e
zrozumieli dobrze to co usyszeli i kopocz si o to aby byli w stanie dawa
odpowiedzi zgodne z prawd. W ten sposb, to co sysz tylko przechodzi przez
ich uszy. W sumie sprawia to, e trac umys ktry szuka Drogi poniewa wci
posiadaj egoistyczne pogldy.
Przede wszystkim musicie zapomnie Ja. Po starannym wysuchaniu tego co
kto ma do powiedzenia, powinnicie myle o tym spokojnie. Jeli znajdujecie
trudnoci lub macie wtpliwoci w czym, tropicie je do koca. Jeli rozumiecie
powinnicie dawa wasze rozwizania raz za razem. Przedstawianie tego co od
razu zrozumielicie wskazuje, e nie suchalicie dobrze nauki.
13
Dogen pouczy:
W czasie panowania Tai-tsung z dynastii Tang, obcy kraj podarowa Cesarzowi konia, ktry mg podrowa tysic li dziennie. Cesarz nie cieszy si z daru
mylc sobie: Jeli dosid konia, ktry moe przemierzy tysic li i przejad t
odlego to jaki bdzie z tego poytek jeli moi czonkowie wity nie bd mogli
dotrzyma mi towarzystwa?.
Cesarz zawezwa Wei Chenga i zapyta go o zdanie. Zgadzam si z tob cakowicie, odpowiedzia Wei Cheng. Cesarz obadowa konia zotem i jedwabiami
i odesa go z powrotem.
Jeli nawet Cesarz zwraca rzeczy, ktrych nie moe uywa, o ile bardziej
bezuyteczne jest by mnich Zen zachowywa co poza szatami i misk. Po co
gromadzi bezuyteczne rzeczy? Ludzie wieccy, ktrzy specjalizuj si w jakiej
sztuce nie znajduj potrzeby posiadania pl, sadw i dworw. Uwaaj oni, e
wszyscy inni s ich wasnym narodem i ich wasnymi rodzinami, yjcymi na
ziemi, ktra naley do nich.
So, ktry piastowa stanowisko Hokkyo130 , takie sowa pozostawi synowi: Powi wszystkie wysiki Drodze, ktr teraz idziesz. Uczniowie Buddhy musz
porzuci wszystkie inne sprawy i skoncentrowa si jedynie na Drodze Buddhy.
To jest dla nich najwaniejsze.
14
Dogen pouczy:
Studiujcy Drog, gdy studiujecie pod kierunkiem nauczyciela i syszycie doktryn, suchajcie z najwysz uwag, i zapytujcie wielokrotnie. Jeli nie bdziecie
130
Wysokie stanowisko kapaskie. So jest przypuszczalnie imieniem wasnym. Pojawia si jako
Chiso w tekcie Choonji. Nie sposb jest go zidentyfikowa.
Rozdzia VI
87
pyta o to o co naley zapyta i nie powiecie tego co naley powiedzie, to bdzie

to wasza wasna strata. Mistrz Zen zawsze oczekuje pyta ucznia, a nastpnie daje
odpowiedzi. Nawet jeli rozumiesz co, pytaj o to kilka razy a bdziesz absolutnie tego pewien. Mistrz musi pyta czy ucze rozumie czy nie i musi wyjania
sprawy gruntownie.
15
Dogen pouczy:
Punkty widzenia biegych w Buddyzmie rni si od punktw widzenia zwykych ludzi.
Pewnego razu gdy y jeszcze zmary Opat Kenninji, zdarzyo si, e nie byo
w wityni adnego poywienia. W tym czasie pewien wyznawca zaprosi Opata
do siebie i da mu sztuk jedwabiu. Opat by tak uradowany, e nie da jej nikomu
do niesienia lecz schowa j w fady swojego wasnego ubrania i wrci do wityni. Tam wrczy jedwab jednemu z urzdnikw wityni mwic: Zuyj to jutro
na poywienie.
Jednake wanie wtedy nadesza proba od pewnego wieckiego czowieka:
Jestem zakopotany e musz prosi, lecz bardzo potrzebuj dwch lub trzech
sztuk jedwabiu i gdybycie w ogle mogli podarowa mi jak bybym gboko wdziczny wam za udostpnienie mi jej. Wwczas Opat wzi z powrotem
jedwab od urzdnika i da go wieckiemu czowiekowi. Urzdnika wityni i innych mnichw ten nieoczekiwany czyn wytrci z rwnowagi.
Nastpnie Opat powiedzia: Prawdopodobnie wszyscy mylicie, e to co zrobiem jest ze. Lecz wedug mnie wszyscy zebralicie si tutaj majc determinacj
szukania Drogi Buddhy. Strata jednego dnia posikw lub nawet mier godowa
nie powinna was niepokoi. Pomaganie zwykym ludziom, gdy cierpi z braku
czego przyniesie wspaniae korzyci kademu z was. Oto w jaki sposb kto
biegy w Buddyzmie widzi sprawy.
16
Dogen pouczy:
Buddhowie i Patriarchowie byli kiedy wszyscy zwykymi ludmi. Przebywajc
w tym pospolitym stanie, niektrzy byli winni zego prowadzenia si i zych myli,
niektrzy byli tpi a jeszcze inni gupi. A jednak poniewa wszyscy poprawili si,
poszli za dobrym nauczycielem i praktykowali, stali si Buddhami i Patriarchami.
Dzi ludzie musz robi to samo. Nie poniaj si mwic, e jeste tpy i gupi.
Jeli nie obudzisz determinacji szukania Drogi w tym yciu, to kiedy spodziewasz
si, e bdziesz w stanie praktykowa? Jeli zmusisz si do praktykowania teraz,
niechybnie osigniesz Drog.
17
Dogen pouczy:
Przysowie streszczajce Cesarsk Drog mwi: O ile nie oprnisz swojego
umysu, nie bdziesz w stanie przyj dobrej rady. Oznacza to, e jeli porzucisz osobiste pogldy i skorzystasz z rady lojalnych ministrw, Cesarska Droga
ujawni si sama tak jak powinna we waciwy sposb. Tre studiowania Drogi
88
Rozdzia VI
przez mnichw Zen to tylko to. Jeli posiada on osobiste pogldy, nawet w niewielkim stopniu, sowa Mistrza nie wejd do jego uszu, a jeli nie wejd, to nie
bdzie on w stanie zdoby nauki Mistrza. Nie wystarczy jedynie zapomnie rnych pogldw na nauk, lecz musicie rwnie zapomnie o ziemskich sprawach,
godzie i zimnie. A potem gdy bdziesz sucha nauki, gdy jednomylnie oczycie zarwno ciao jak i umys, bdziesz zdolny sucha intymnie. Kiedy potrafisz
sucha w ten sposb, zasada stanie si jasna a wtpliwoci rozwi si same.
Prawdziwe osignicie Drogi oznacza porzucenie ciaa i umysu, ktre posiadae
do tej pory i stosowanie si do nauki mistrza takiej jaka ona jest. Jeli bdziesz
to czyni, staniesz si prawdziwie biegy w Drodze. Oto najywotniejsza prawda
przekazana z przeszoci.

Elementarz Zen Soto - Dogen, Tlumaczenie Reiho Masunga, Przekl PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elementarz Zen Soto - Dogen, Tlumaczenie Reiho Masunga, Przekl PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Elementarz Zen Sot

tumaczenie Reiho Masunaga

Tumaczenie dokonane w Kole Zen na podstawie: A Primer of Sot

Zuimonki by Reiho Masunaga, East-West Center Press

Elementarz Zen Soto przedstawia niektre

kapani przybywali do Japonii, niosc ze sob nauki rnych chiskich Mistrzw

Poniewa zgromadzenie nie byo w stanie nic powiedzie, Nan-chuan

Aluzja do synnego koanu odnoszcego si do Nan-chuan

Chao-chou Tsung-shen (778-897).

Czy jest to tym co rozumie si przez wskazania pratimoksza?19

Wskazania, ktre prowadz do uwolnienia od zych czynw ciaa, mowy i umysu.

Istotnie powinno si czyni skruch. Zakaz przyjmowania wskaza przez

Minamoto no Yoritomo (1147-1199).

przestpstwo byo powane i wydano kar mierci.

Tytu Yung-ming Yen-shou (904-975).

Trzydzieci dwa znamiona i osiemdziesit dostrzegalnych cech Buddhy.

Dwch spord dziesiciu wielkich uczniw Buddhy.

wrd mdrcw przeszoci. Robiem to samo i ja. To prosta rzecz wywiadczy

jakiegokolwiek buddyjskiego treningu, ktry mgby zagrozi ich zdrowiu. Tacy

Bhaisajya, Uzdrawiajcy Buddha.

Drugi Cesarz z dynastii Tang, 598- 649.

Z rodziny Minamoto. Uwaa si, e jest autorem Kojidan. Zmar w 1215 r.

Koshoji przy Fukakusa w Fushimi, poudnie Kyoto.

skonny myle, e takie czytanie powinno by odrzucone zupenie.

uyteczne. Jednake wiedzie a udawa e si nie wie jest rzecz nienaturaln

Uwolnienie si od wiata oznacza, e czyj umys nie troszczy si o opinie

Po pierwsze, musi by gorce i szczere pragnienie poszukiwania Drogi. Dla

Ofiarowa dobro, ktre czyni si dla drugich.

Ma-tsu Tao-i (707-786), ucze Huai-janga, powyej.

we wszystkich klasztorach Zen koncentrowali si wycznie na zazen. Poniewa

Zob. rozdz. 1, odcinek 14.

759 - 824. Opowie ukazaa si w Ching-te chuan-teng lu, XIV.

D ptaka, ktry buduje gniazda w ziemi. By ograniczonym przez uud.

kierunkiem mistrza, zabra z domu wszystko co posiada z zamiarem wrzucenia

ludzi, jeli praktykujecie Drog Buddhw i Patriarchw, zostaniecie prawdziwie

zm. 775. Nastpca Hui-nenga, Szstego Patriarchy.

powiedzenia innych mistrzw i praktykowali zazen, pozostajc nieruchomo jak

byo powiedzie kiedy on studiowa i praktykowa i on sam by tego niewiadom,

Sze organw zmysowych, ich przedmioty i ich postrzegania.

Pierwszy patriarcha, Bodhidharma84 , przyby z Zachodu i zosta w wityni

Cytuje si to w Chen-kuan cheng-yao91 aby wskaza na mdrego krla i jego

Czynu, myli i sowa.

pokazywa si na dworze, wtedy gdy powinien i dziaa tak jakby by w skrajnym

Fang-hui powiedzia: Budynki mog by zrujnowane, lecz jest to lepsze ni

Jedno z trzydziestu dwch znamion Buddhy.

e zodziejem by inny onierz z jego wity. Chunagon zaprzeczy jednak, e miecz

Pierwszy Cesarz z dynastii Han, panowa w latach 202 - 190 p.n.e.

podarunek by waciwy, poniewa pochodzi z jego wasnej pensji. Jeli mamy

Zob. rozdz. II, odcinek 23.

-nan. Obecne wydanie podaje Yun-feng

si o nauki z innymi uczniami w sypialni mnichw. Spierali si gono

Jestemy kolegami o podobnym umyle. Zawarlimy nawet ze sob

kapanem tej wityni. Kiedy wracam teraz myl do tego zdarzenia,

stokach ktrych stay synne witynie Zen.

zarwno mleczny kleik ofiarowany mu przez mleczark jak i ziarno przeznaczone

Chocia w tym czasie byem najmniej dowiadczonym z mnichw, powiedziaem

nie powinien on by zosta by pomc? Dlaczego nie powinien by pomc swemu

Synny wiersz, szeroko uywany w Zen, przypisywany Seng-tsanowi, Trzeciemu Patriarsze.

rolniczym, kupieckim, onierskim i rzemielniczym nie jest czyste i nie naley go

Jeden z trzydziestu dwch znakw Buddhy.

drzewnego, warte by moe dwiecie lub trzysta mon, rwnowane trzydziestu

Odnosi si to do wityni Hsueh-fenga

Ziemia, woda, ogie i wiatr.