LABORATORIUM TECHNOLOGII

Badanie
technologicznych
parametrw gicia
Adam Leniewicz

Cel wiczenia:
o

zapoznanie z przebiegiem procesu gicia blach,

wyznaczenie siy, minimalnego promienia gicia, kta odksztacenia sprystego (kta sprynowania)
dla gicia swobodnego i gicia z dotaczaniem,

nabycie umiejtnoci obliczania wartoci parametrw, niezbdnych do:

projektowania procesu technologicznego gicia
(dobr pras),
konstruowania tocznikw do gicia.

Strona

2-1

LABORATORIUM TECHNOLOGII

WICZENIE 2

Wykaz oznacze:
b
F
g
p
Pd
Ps
R0,2
Rm
rm
rs
w
x

mm szeroko gitego przedmiotu

mm2 powierzchnia rzutu dotaczanego pwyrobu (pod stemplem)
mm grubo gitego przedmiotu
MPa nacisk jednostkowy dotaczania
N
sia gicia z dotaczaniem
N
si gicia (wyginania) swobodnego
MPa umowna granica plastycznoci
MPa wytrzymao na rozciganie
mm promie zaokrglenia powierzchni roboczej matrycy
mm promie stempla
mm rozstawienie krawdzi gncych matrycy
(odlego midzy rodkami promieni matrycy rm
wspczynnik okrelajcy pooenie warstwy neutralnej w
zalenoci od rs/g
kt gicia

kta powrotnego odksztacenia sprystego przy giciu

2.1 Wiadomoci podstawowe

W zalenoci od rodzaju ruchu narzdzia w stosunku do obrabianego materiau wyrnia si:
a) gicie na prasach,
b) gicie na walcach,
c) gicie za pomoc przecigania.
Proces gicia na prasach mona podzieli na nastpujce fazy:

faza gicia sprystego,

faza gicia plastycznego,
faza dotaczania (nie wystpuje podczas gicia swobodnego).

W pocztkowej fazie wyginania ksztatowany np. paskownik

Strona

2-2

BADANIE TECHNOLOGICZNYCH PARAMETRW GICIA

mona rozpatrywa jako belk spoczywajc na dwch podporach o rozstawieniu w, obcion w rodku si skupion P (rysunek 2.1).
P
1 - gicie spryste
2 - gicie plastyczne
3 - dotaczanie

rs

Nacisk

1
B

rm A

2
3
Droga stempla
Moment M

B
w

Mp

Krzywizna 1/

Rysunek 2.1 Fazy procesu gicia

Pod dziaaniem siy belka ugina si sprycie. Faza gicia

sprystego koczy si z chwil pojawienia si pierwszych odksztace plastycznych w skrajnych wknach materiau.
a)

b)

rs+0,5g

rs+0,5g
B

Rysunek 2.2 Ksztat linii ugicia w procesie gicia:

a) rzeczywisty, b) idealny.

Dalszy wzrost nacisku stempla powoduje rozszerzanie si uplastycznionego odcinka paskownika. Na odcinku IJ (rysunek 2.1)
nastpi trwae zakrzywienie, natomiast ramiona A'I oraz JA
wyginaj si najpierw tylko sprycie, a potem rwnie plastycznie. Po fazie gicia plastycznego linia ugicia paskownika
skada si (rysunek 2.2a) z odcinka B'B, ktry jest w przyblieniu ukiem koa o promieniu rwnym sumie promienia stempla
Strona 2 - 3

LABORATORIUM TECHNOLOGII

WICZENIE 2

rs i poowie gruboci paskownika g, oraz odcinkw A'B' i AB o

krzywinie zmniejszajcej si stopniowo do zera. Czci ramion
lece poza punktami A lub A' s proste, poniewa nie dziaa
na nie adne obcienie zewntrzne. Zarys rzeczywisty wyginanego przedmiotu rni si wic od zarysu idealnego (rysunek
2.2b) wystpowaniem, w tym pierwszym, odcinkw o przejciowej krzywinie.
Jeeli chcemy otrzyma przedmiot o zarysie bardziej zblionym
do zarysu idealnego, musimy zastosowa dotaczanie. W tej fazie gicia powierzchnie stempla i matrycy zbliaj si do siebie,
dziki czemu wyginany przedmiot przyjmuje ksztat narzdzi.
Nacisk stempla podczas dotaczania moe wielokrotnie przekroczy warto siy P wystpujce przy kocu fazy gicie plastycznego (rysunek 2.1).
Przebieg procesu gicia, ksztat otrzymanego zarysu przedmiotu oraz wielko nacisku stempla zale od wymiarw roboczych czci tocznika, a przede wszystkim od rozstawienia
krawdzi gncych matrycy w i promienia ich zaokrglenia rm.
Przy zbyt duym rozstawianiu krawdzi gncych (rysunek
2.3a) otrzymamy pocztkowo zbyt duy promie krzywizny w
punkcie B, a ponadto wstpnemu trwaemu zakrzywieniu ulega odcinek AB o dugoci znacznie wikszej ni dugo uku
gotowego przedmiotu.
P

rm

rm

a)

b)

c)

Rysunek 2.3 Wpyw wymiarw matrycy na przebieg gicia

W nastpnej fazie procesu cz tego odcinka musi wic ulec

rozgiciu i wyprostowaniu (rysunek 2.3b), co jednak niekorzystnie wpywa na dokadno wyginania. Zbyt mae rozstawienie krawdzi gncych (rysunek 2.3c) i zbyt may promie
ich zaokrglenia powoduje znaczny wzrost nacisku stempla i
czsto uniemoliwienie zagicia na dany kt oraz zmniejszenie gruboci przedmiotu i jego wgniecenia. Zalecane wymiary matrycy (rozstawianie krawdzi gncych w, promie zaStrona

2-4

BADANIE TECHNOLOGICZNYCH PARAMETRW GICIA

okrglenia krawdzi gncych rm) w zalenoci od stosunku
promienia stempla rs do gruboci zginanej blachy g przy giciu
pod ktem 90 podaje tabela 2.1. Ta sama tabela podaje rwnie wartoci wspczynnika k, ktry potrzebny jest przy obliczaniu nacisku stempla dla wyrobw wyginanych bez dotaczania.
Tabela 2.1 Parametry wyginania pod katem 90 [1]
rs /g

Rodzaj materiau
Stal 0.180.26 %C

R0,2 =240 MPa

Stal 0,42 %C

R0,2 =350MPa

Mied
Mosidz (wyarzony)

R0,2 =150 MPa

w /g

rm /g

1
1.6
2.5
4

6,8
7,9
9,6
12,5

3,7
3,3
3
2,4

1
1,6
2,5
4

7,1
8,3
9,9
12,8

2,1
1,9
1,75
1,5

1
1,6
2,5
4

6,2
7,4
9,2
12,2

5,8
4,8
3,7
2,6

Si gicia (wyginania) swobodnego Ps, mona obliczy z nastpujcego wzoru [3]:

b g 2 Rm
[N]
Ps = 1,1

Obliczanie siy gicia z dotaczaniem umoliwia zaleno:

Pd = p F

[N]

Tabela 2.2 Przyblione wartoci nacisku jednostkowego p [MPa] podczas

gicia z dotaczaniem [2]
Gruboci materiau g [mm]

Materia
Aluminium
Mosidz
Stal 0,080,2%C
Stal 0,250,35%C

<1

13

1520
2030
3040
4050

2030
3040
4060
5070

36
3040
4060
6080
70100

610
4050
6080
80100
100120

Strona

2-5

LABORATORIUM TECHNOLOGII

WICZENIE 2

Najmniejsze dopuszczalne promienie gicia.

Najmniejsze dopuszczalne promienie gicia powinny odpowiada podatnoci materiau do odksztace plastycznych i nie powodowa pkni w skrajnych (rozciganych) wknach materiau. Minimalne promienie gicia zale od:
a) rodzaju i stanu materiau (dla materiaw bardziej umacniajcych si naley stosowa wiksze promienie gicia),
b) pooenia linii gicia w stosunku do kierunku walcowania
materiau (najmniejszy promie mona zastosowa, gdy linia gicia jest prostopada do kierunku wkien),
c) stanu powierzchni (nierwnoci, naderwania lub rysy wystpujce po stronie rozciganej przyspieszaj pkanie).
Wartoci najmniejszych dopuszczalnych promieni gicia podaje
tabela 2.3.
Tabela 2.3 Najmniejsze dopuszczalne promienie gicia rs
Kierunek gicia do kierunku walcowania
Materia: stal

prostopady

rwnolegy

Gicie pod
pod ktem
45

90

180

45

90

180

0,080,10%C,

0,3g

0,5g

0.8g

0,8g

1g

1,5g

0,150,20%C,

0,5g

0,8g

1,3g

1,3g

1,6g

2.5g

0,250,30%C

0,8g

1,2g

2g

2g

2,5g

4g

0,400,50%C

l,2g

1,8g

3g

3g

3,6g

6g

Odksztacenie spryste przy giciu.

Rysunek 2.4 Zmiana kta wygitego przedmiotu wskutek sprynowania: -kt sprynowania

W procesie gicia wystpuj zarwno odksztacenia plastyczne

Strona

2-6

BADANIE TECHNOLOGICZNYCH PARAMETRW GICIA

jak i odksztacenia spryste, ktre ustpuj po zakoczeniu
gicia. Wskutek tego nastpuje zmiana wymiarw przedmiotu
w porwnaniu z wymiarami nadawanymi narzdziami tocznika. Wspomnian zmian wymiarw nazywa si sprynowaniem lub odksztaceniem sprystym powrotnym (rysunek 2.4)
a wyraa zwykle zmian kta.
Wielko sprynowania zaley od: rodzaju materiau, obrbki
cieplnej, gruboci, ksztatu przedmiotu, kta gicia, a dla gicia
z dotaczaniem dodatkowo od nastawienia prasy i stopnia
zgniotu. Warto sprynowania okrela si zwykle na drodze
dowiadczalnej. Do przyblionego okrelania kta odksztacenia sprystego (jednostronnego) mona posuy si nastpujcymi wzorami [2]:

dla wyginania
wyginania swobodnego:
swobodnego tg = 0,375 w/(1x ) g Re /E

dla wyginania z dotacza

dotaczaniem ( = 90):

= 0,43 r/g - 0,61 dla stali: C10, S185 (St1)

= 0,434 r/g - 0,36 dla stali: C15, C20, E295 (St5),
Tabela 2.4 Wartoci wspczynnika x w funkcji rs/g przy giciu pod ktem
90 (stal mi kkiej o zawartoci 0,10-0,20%C [2]
rs/g

0,25

0,5

0,8

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

5,0

0,35

0,25

0,40

0,42

0,44

0,45

0,46

0,47

0,48

Tabela 2.5 Wartoci katw sprynowania [] przy gi ciu swobodnym

pod ktem 90[3]
Materia Rm [Mpa]

rs/g

Grubo materiau g [mm]

do 0,8

0,82

powyej 2

Stal mikka Rm 350

<1

Mosidz Rm<350

15

2,5

1,5

0,5

Aluminium

>5

Stal Rm =400500

<1

2,5

Mosidz Rm>350

15

1,5

0,5

>5

2,5

1,5

<1

3,5

15

4,5

2,5

1,5

>5

3,5

2,5

Stal twarda Rm > 550

Strona

2-7

LABORATORIUM TECHNOLOGII

WICZENIE 2

W celu skompensowania kta sprynowania przy giciu naley zmniejszy kt stempla o podwjn warto kta sprynowania. Sposoby zapobiegania zjawisku powrotnego sprynowania materiau w procesie gicia przedstawia rysunek 2.7.
a)

b)

c)

d)

Rysunek 2.7 Sposoby kompensowania kta sprynowania przez:

a) odksztacenie spryste ramion po operacji gicia;
b) spryste zakrzywienie dna; c) dotaczanie bocznymi
szczkami; d) wywoanie dodatkowego odksztacenia plastycznego w miejscu gicia.
Wady wytoczek gitych

Na rysunkach rysunkach 2.6af przedstawiono czsto spotykane wady wytoczek, wykonane metod gicia na prasach:
a) Wgbienie
gbienie w postaci bruzdy, na zewntrznej popowierzchni blachy i biegncej wzdu krawdzi gi
gicia
Wyduenie poprzeczne powoduje lokalny ubytek
gruboci tego obszaru i prowadzi do powstania
bruzdy, widocznej na powierzchni blachy.
b) Esowaty ksztat zagitego ramienia, bdcy laladem rozginania niepotrzebnie zakrzywionego ododcinka
Przyczyn tej wady jest nadmierna dugo plastycznie zakrzywionego odcinka gitego ramienia.

Strona

2-8

BADANIE TECHNOLOGICZNYCH PARAMETRW GICIA

c) Wgniecenie krawdzi gncej stemplem w wewewntrzn powierzchni blachy
Wad te moemy zaobserwowa przy zbyt maym
promieniu zaokrglenia krawdzi stempla rS w stosunku do gruboci blachy g. Aby tego unikn naley przestrzega zalenoci rS /g > 1,5.

d) Pknicie blachy biegnce wzdu zagitej krakrawdzi

Aby unikn pkaniu zewntrznej, rozciganej warstwy materiau stosunek promienia rw do gruboci
blachy g nie moe by mniejszy od wartoci granicznej, ktra jest zalena od rodzaju materiau
oraz od kierunku zginanej krawdzi wzgldem kierunku walcowania. Jeeli te dwa kierunki bd
zgodne wtedy bdzie to oznacza przyspieszenie pkania materiau.
e) Uszkodzenie powierzchni wy
wytoczki od lizgajcej
si po powierzchni blachy kra
krawdzi matrycy
Wada ta jest wywoana nadmiernym naciskiem
jednostkowym, wywieranym przez krawdzi gnc
matrycy, ktra lizgaa si po powierzchni blachy.
Przeciwdziaa mona temu przez odpowiedni dobr
rodkw smarujcych, stosowanie narzdzi z materiau wykazujcego mniejsze powinowactwo chemiczne lub azotowanie powierzchni narzdzi.
f) Deformacja przekroju
przekroju poprzecznego
Podczas gicia plastycznego nastpuj najczciej
zmiany ksztatu przekroju poprzecznego elementu
gitego spowodowane zwikszeniem si wymiarw
warstw poprzecznych ciskanych oraz zmniejszenie
si analogicznych wymiarw warstw rozciganych.
Aby zapobiec znieksztaceniu, gicie prowadzi si z
udziaem dodatkowo wywoanych duych napre
rozcigajcych, ktre zmniejszaj warto napre
w strefie ciskanej

Rys. 9.6 Wady wytoczek, wykonane metod gicia na prasach

Strona

2-9

LABORATORIUM TECHNOLOGII

WICZENIE 2

2.2 Wykonanie wiczenia

Gicie prbek przeprowadza si na prasie.
1. Okreli wymiary prbek pomiar dugoci L, szeroko b,
grubo g kadej prbki
2. Okreli minimalne promienie gicia dla prbek stalowych
gitych pod ktem 90 (tabela 2.3)
3. Z kompletu stempli dobra stemple o odpowiednich promieniach gicia (zalenie od gruboci prbki g)
4. Dobra parametry konstrukcyjne matryc:
a) okreli stosunek rs /g,
b) w tabeli 2.1 znale liczb najblisz obliczonej wartoci rs /g,
c) w tym samym rzdzie tabeli znale liczb okrelajc stosunek w/g
d) dla danej wartoci g obliczy wymiar matrycy w i
promie matrycy rm,
e) z kompletu matryc dobra matryce wymienne odpowiadajc obliczonym parametrom.
Przykad doboru matrycy (pkt 3 i 4):
Ad 3. Dla stali niskowglowej o gruboci g=1mm, zadziorw skierowanych do rodka i kierunku linii gicia w stosunku do kierunku wkien pod ktem 90 najmniejszy
dopuszczalny promie gicia rs=0,8 mm (tabela 2.3).
Z kompletu stempli naley wybra najbliszy o promieniu wikszym, czyli rs=1 mm.
Ad 4. Dla rs /g = 1mm, w/g=6,8, rm/g =3,7 oraz k= 52,97
MPa (tabela 2.1).
Teoretyczne wymiary matrycy: w=6,8 mm, rm=3,7 mm.
5. Obliczy si gicia swobodnego.
6. Obliczy powierzchni dotaczanego pwyrobu pod stemplem (F=bw).
7. Obliczy z pomoc oprogramowania si gicia swobodnego,
si gicia z dotaczaniem oraz kt sprynowania .
Strona

2 - 10

BADANIE TECHNOLOGICZNYCH PARAMETRW GICIA

8. Przeprowadzi prby wyginania swobodnego, zanotowa

rzeczywist si gicia.
9. Przeprowadzi prby gicia z dotaczaniem, zanotowa rzeczywist si gicia.

Rysunek 2.6. Szkic tocznika:

1 pyta dolna,
2 pyta grna,
3 kolumna prowadzca,
4 gniazdo matrycy wymiennej
5 stempel wymienny,
6 prowadnica stempla,
7 matryca wymienna.

10. Zmierzy kty wygitych prbek. Okreli rzeczywisty kt

sprynowania rz. Porwna kty sprynowania prbek
wyginanych swobodnie i z dotaczaniem (obliczonych na
podstawie podanych wyej wzorw i tabela 2.5).
11. Porwna zaobserwowane siy gicia z obliczonymi i wycign wnioski odnonie doboru matryc.
Strona

2 - 11

LABORATORIUM TECHNOLOGII

WICZENIE 2

13. Dokona ogldzin wygitych prbek, sprawdzi czy pojawiy

si pknicia w warstwach rozciganych, wycign wnioski z zastosowanych promieni gicia.

Literatura

1. Erbel S., Kuczyski K., Marciniak Z., Techniki wytwarzania. Obrbka plastyczna, PWN Warszawa 1986
2. Romanowski W.P., Toczenie na zimno. Poradnik, WNT
Warszawa 1964
3. Praca zbiorowa pod redakcj J. Sobolewskiego: Projektowanie technologii maszyn, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej 2007.

Strona

2 - 12