Opracowanie Programu I Realizacja Obróbki Elementów Na Obrabiarkach CNC - P. Krawczak

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Pawe Krawczak
Opracowanie programu i realizacja obrbki elementw

na obrabiarkach CNC 722[02].Z3.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
Recenzenci:
mgr in. Regina Mroczek
mgr in. Grayna Uhman
Opracowanie redakcyjne:
mgr in. Pawe Krawczak
Konsultacja:
mgr Magorzata Sienna
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 722[02].Z3.04

Opracowanie programu i realizacja obrbki elementw na obrabiarkach CNC, zawartego
w moduowym programie nauczania dla zawodu operator obrabiarek skrawajcych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
SPIS TRECI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wprowadzenie
Wymagania wstpne
Cele ksztacenia
Materia nauczania
4.1. Proces produkcyjny i proces technologiczny
4.1.1. Materia nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzajce
4.1.3. wiczenia
4.1.4. Sprawdzian postpw
4.2. Rodzaje surwek. Naddatki na obrbk
4.2.3. wiczenia
4.3. Technologia typowych czci maszyn. Opracowywanie planw
technologicznych
4.3.3. wiczenia
4.4. Planowanie obrbki przedmiotu w odniesieniu do maszyn sterowanych
numerycznie
4.4.3. wiczenia
4.5. Struktura programu obrbki czci maszynowej. Program gwny
i podprogramy
4.5.3. wiczenia
4.6. Punkty charakterystyczne obrabiarki. Ukady wsprzdnych
4.6.3. wiczenia
4.7. Interpolacje i cykle obrbkowe
4.7.3. wiczenia
4.8. Symulacje i uruchamianie obrbki
4.8.3. wiczenia
Sprawdzian osigni
Literatura
3
5
6
7
7
7
11
11
12
13
13
17
17
18
19
19
26
26
27
28
28
36
36
37
38
38
41
42
43
44
44
47
47
48
49
49
61
61
62
63
63
69
70
71
72
77
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczcej opracowania
programu i realizacji obrbki elementw na obrabiarkach CNC.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstpne okrelajce umiejtnoci, jakie powiniene posiada, aby mg bez
problemw rozpocz prac z poradnikiem,
cele ksztacenia czyli wykaz umiejtnoci, jakie opanujesz w wyniku realizacji programu
jednostki moduowej,
materia nauczania, czyli wiadomoci teoretyczne konieczne do opanowania treci
jednostki moduowej,
zestaw pyta sprawdzajcych, czy opanowae ju materia nauczania,
wiczenia zawierajce polecenia, sposb wykonania oraz wyposaenie stanowiska pracy,
ktre pozwol Ci uksztatowa okrelone umiejtnoci praktyczne,
sprawdzian postpw pozwalajcy sprawdzi Twj poziom wiedzy po wykonaniu
wicze,
sprawdzian osigni opracowany w postaci testu, ktry umoliwi Ci sprawdzenie
Twoich wiadomoci i umiejtnoci opanowanych podczas realizacji programu jednostki
moduowej,
literatur zwizan z programem jednostki moduowej umoliwiajc pogbienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.
Materia nauczania zosta podzielony na osiem czci. W pierwszej czci znajdziesz
informacje zwizane z procesem produkcyjnym i technologicznym. W czci drugiej zawarte
zostay podstawowe pojcia zwizane z wyborem surwki i doborem wielkoci naddatkw
obrbkowych. Informacje na temat technologii typowych czci maszyn i planw
technologicznych zawarte zostay w czci trzeciej. Czwarta cz powicona zostaa
planowaniu obrbki przedmiotu w odniesieniu do maszyn sterowanych numerycznie.
W pitej czci zawarto materia nauczania powicony strukturze programu sterujcego.
Szsta cz zawiera informacj na temat punktw charakterystycznych obrabiarki i ukadw
wsprzdnych. Interpolacje i cykle obrbkowe zostay opisane w czci sidmej materiau
nauczania. Cz sma zawiera informacje na temat symulacji i uruchamiania obrbki.
722[02].Z3
Technologie wytwarzania czci maszyn
w procesie obrbki skrawaniem
722[02].Z3.01
Wykonywanie typowych prac
na tokarkach
722[02].Z3.03
Wykonywanie typowych prac na
frezarkach
722[02].Z3.03
Wykonywanie typowych prac na
szlifierkach
722[02].Z3.04
Opracowanie programu
i realizacja obrbki elementw
na obrabiarkach CNC
Schemat ukadu jednostek moduowych
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

stosowa zasady bezpiecznej pracy podczas eksploatacji maszyn i urzdze,
dobiera sprzt ochrony indywidualnej w zalenoci od prowadzonych prac,
posugiwa dokumentacj techniczn,
wykonywa pomiary warsztatowe,
wyjania podstawowe pojcia zwizane z procesem skrawania,
rozrnia materiay narzdziowe,
rozrnia narzdzia do obrbki skrawaniem,
wyjania budow i zasad dziaania obrabiarek skrawajcych,
wykonywa rysunki czci maszyn z wykorzystaniem programu CAD,
wykonywa typowe prace na tokarkach,
wykonywa typowe prace na frezarkach,
wykonywa typowe prace na szlifierkach,
korzysta z rnych rde informacji technicznej, jak: Polskie Normy, poradniki,
analizowa tre zadania, dobiera metody i plan rozwizania,
komunikowa si i pracowa w zespole,
samodzielnie podejmowa decyzje,
dokonywa oceny swojej pracy.
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

scharakteryzowa proces produkcyjny/technologiczny,
opracowa plany obrbki typowych czci maszyn,
dobra narzdzia skrawajce do toczenia/frezowania/szlifowania,
dobra ustawienie przedmiotu obrabianego do obrbki,
dobra, ustali i obliczy parametry technologiczne do obrbki CNC,
zidentyfikowa systemy mocowania narzdzi,
opracowa program obrbki przedmiotu na obrabiark CNC,
wygenerowa program obrbki konturu przedmiotu z wykorzystaniem edytora
sterownika obrabiarki CNC,
rozpozna informacje w programie sterujcym obrabiarki CNC,
rozpozna poprawno programu gwnego i podprogramw obrbki czci maszyn na
obrabiark CNC,
wprowadzi niezbdne korekty do programu sterownika obrabiarki CNC i przeprowadzi
w nim symulacj obrbki,
zrealizowa bezkolizyjnie program obrbki przedmiotu na tokarce i frezarce sterowanej
numerycznie,
zastosowa zasady bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej oraz
ochrony rodowiska podczas wykonywania pracy.
4. MATERIA NAUCZANIA
4.1. Proces produkcyjny i proces technologiczny
Proces produkcyjny to cz procesu produkcji skadajca si z dziaa wykonywanych
w danym zakadzie pracy w celu wytworzenia (z materiaw, pfabrykatw, czci maszyn
i ich zespow) gotowych wyrobw. Proces produkcyjny skada si z: procesu
technologicznego, kontroli technicznej, transportu, magazynowania, regeneracji, remontu, itp.
Proces technologiczny to ustalone na podstawie konkretnych warunkw, nastpujce po
sobie czynnoci, w trakcie, ktrych w przedmiocie pracy dokonuj si niezbdne do
waciwego przebiegu procesu produkcyjnego przemiany jakociowe i wymiarowe.
Proces technologiczny stanowi cz procesu produkcyjnego, ktra wie si bezporednio
z wykonywanym przedmiotem, a zwizana jest ze zmian waciwoci fizykochemicznych,
ksztatu, powierzchni, itp.
Proces technologiczny podzielony jest na operacje technologiczne, ktre stanowi
podstawowe jednostki procesu technologicznego podlegajce normowaniu (czny czas
wyznaczony na wykonanie zadanej operacji). Operacja technologiczna obejmuje czynnoci
niezbdne do wykonania, np. przedmiotu, a zgrupowane w zesp stanowicy jednostk
wykonawcz, wydzielon do wykonania na ustalonym stanowisku roboczym. Operacja
technologiczna w zalenoci od zakresu (czynnoci) dzieli si na zabiegi technologiczne,
a te na czynnoci, czynnoci na ruchy robocze, a te na ruchy elementarne. Moliwy jest take
inny podzia operacji technologicznej, np. na: ustawienia, pozycje, nastawienia, itd.
Operacja jest to cz procesu technologicznego wykonywana na jednym stanowisku
roboczym przez jednego lub grup pracownikw na jednym przedmiocie lub grupie
przedmiotw bez przerwy na inn prac. Liczba operacji w procesie technologicznym danej
czci jest zalena od zoonoci ksztatu czci, wielkoci produkcji, warunkw
technicznych podanych na rysunku konstrukcyjnym obrabianej czci oraz posiadanych
rodkw produkcji.
Zabieg jest to cz operacji technologicznej realizowana za pomoc tych samych
rodkw technologicznych i przy nie zmienionych parametrach obrbki, ustawienia
i zamocowania. W operacjach obrbki skrawaniem rozrnia si zabiegi proste i zoone.
Zabieg prosty jest czci operacji odnoszc si do obrbki jednej powierzchni jednym
narzdziem przy staych parametrach obrbki. Zabieg zoony jest czci operacji odnoszc
si do obrbki zespou powierzchni jednym narzdziem, wykonujcym ruchy posuwowe
wedug okrelonego programu np. obrbka kopiowa.
Przejcie jest czci zabiegu dotyczc jednego ruchu narzdzia, podczas ktrego
zdejmowania jest jedna warstwa materiau.
Ruch roboczy ruchem roboczym nazywamy ruch, podczas ktrego np. mocujemy
przedmiot lub narzdzie na obrabiarce.
Ruch elementarny jest elementem skadowym ruchu roboczego i dotyczy np.
wycignicia rki, uchwycenia przedmiotu, podniesienia przedmiotu.
Tworzenie i uytkowanie wyrobw (urzdze, maszyn) wymaga specyficznej
dokumentacji technicznej skadajcej si z dwch rodzajw dokumentacji: dokumentacji
konstrukcyjnej i dokumentacji technologicznej. W skad kadej z tych dokumentacji wchodz
rnego rodzaju dokumenty i rysunki, ktrych zestawienie zawiera rysunek 1.
Dokumentacja techniczna wyrobu
Dokumentacja konstrukcyjna
Dokumentacja technologiczna
zaoenia konstrukcyjne,
warianty rozwiza, szkice,
obliczenia sprawdzajce,
warunki analizy wykrelnej, rozkady si
i acuchy si,
schematy strukturalne i kinematyczne,
schematy montaowe, pocze,
rysunki zoeniowe caoci wyrobw,
z podanymi warunkami technicznymi,
rysunki zoeniowe zespow gwnych
i zespow rzdw niszych, wykazy czci,
rysunki wykonawcze czci,
warunki techniczne odbioru i dokumentacja
techniczno-ruchowa DTR,
rysunek ofertowy wyrobu.
karty technologiczne,
instrukcja obrbki,
instrukcje uzbrojenia (ustawienia),
narzdzi i przyrzdw w obrabiarce,
instrukcje obrbki cieplnej,
instrukcje obrbki powierzchni, np.
galwanicznej,
instrukcje kontroli (opracowane na
podstawie rysunku konstrukcyjnego),
instrukcje montau,
karty kalkulacyjne,
spis pomocy warsztatowych (przyrzdw i
uchwytw, narzdzi i sprawdzianw).
Rys. 1. Schemat dokumentacji wyrobu maszynowego [opracowanie wasne].
W dokumentacji konstrukcyjnej zawarte s midzy innymi:

podstawowe dane do projektowania np. moc urzdzenia, zakres prdkoci obrotowych,
rozstaw osi, wymiary gabarytowe, jakie ruchy wykonuje urzdzenie itp.,
szkice rnych rozwiza i wariantw konstrukcji urzdzenia,
obliczenia mechaniczne i wytrzymaociowe urzdzenia,
rysunki schematyczne: kinematyczne, montau, pocze zwykle rysowane za pomoc
symboli graficznych i w ronych stopniach uproszcze rysunkowych,
rysunki zoeniowe i wykonawcze przedstawiajce cae zespoy urzdzenia lub
pojedyncze elementy,
dokumentacja techniczno ruchowa, ktra jest zbiorem dokumentw dotyczcych zasad
eksploatacji: smarowania, czyszczenia, przegldw, remontw.
Dokumentacje technologiczn stanowi dokumenty zwizane z procesem
technologicznym elementw maszyn i urzdze, do podstawowych naley karta
technologiczna oraz instrukcja obrbki.
Karta technologiczna jest dokumentem opisujcym proces technologiczny obrbki lub
montau, poczynajc od materiau wyjciowego do gotowego wyrobu i zawiera:
nazw czci,
rodzaj i stan materiau wyjciowego,
ilo wykonywanych sztuk,
zestawienie wszystkich operacji w kolejnoci ich wykonania,
symbole oprzyrzdowania,
parametry czasowe.
Karta technologiczna
Wyrb:
Nazwa czci:
Symbol, nr rys. ,nr poz.:
Nr zlecenia:
Gatunek, stan mat.:
Posta, wymiary materiau:
Sztuk/wyrb:
Sztuk na zlecenie:
Netto kg/szt.:
Materia kg/zlecenie:
Indeks materiaowy:
Nr
oper
acji
Wydzia
Stanowisko
Opracowa:
OPIS OPERACJI
Normowa:
Oprzyrzdowanie
Sprawdzi:
tpz
Arkusz:
tj
Ilo
ark./k
pl.:
Na podstawie karty technologicznej opracowuje si instrukcje obrbki i karty

instrukcyjne obrbki (rys. 2) dla kadej operacji. Instrukcja obrbki jest dokumentem
opisujcym szczegowo proces technologiczny. Instrukcja obrbki skada si z karty
tytuowej oraz kart instrukcyjnych kolejnych operacji, ktre zawieraj miedzy innymi:
oznaczenie przedmiotu, operacji i stanowisk pracy,
parametry techniczne operacji (zabiegw),
szkic przedstawiajcy cz po zakoczeniu operacji,
przyrzdy i uchwyty,
sposb mocowania,
narzdzia i sprawdziany.
Rys. 2. Karta instrukcyjna obrbki [1].
Instrukcja uzbrojenia (ustawienia) narzdzi i przyrzdw jest dokumentem, ktry

wskazuje sposb zamocowania narzdzi wraz z podaniem istotnych wymiarw ustawczych.
Instrukcja obrbki cieplnej i obrbki powierzchni jest dokumentem podobnym do karty
instrukcyjnej jednak dotyczy parametrw obrbki cieplnej metali lub obrbki galwanicznej
(cynkowania, niklowania, chromowania).
Instrukcja montau okrela kolejno montau elementw w zesp wraz z podaniem
wymiarw montaowych np. luzw pomidzy zmontowanymi elementami.
Spis pomocy warsztatowych jest to zestawienie tabelaryczne, w ktrym podajemy wykaz
potrzebnych podczas obrbki przyrzdw, uchwytw obrbkowych, narzdzi obrbczych,
narzdzi pomiarowych i sprawdzianw.

1.
2.
3.
4.
5.
Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Co nazywamy procesem produkcyjnym?
Co nazywamy procesem technologicznym?
Jakie s elementy procesu technologicznego?
Jakie dokumenty wchodz w skad dokumentacji technologicznej?
Jakie informacje zawiera instrukcja obrbki?
10
4.1.3. wiczenia
wiczenie 1
Wytwarzanie czci maszynowych wymaga opracowania dokumentacji technicznej
skadajcej si z dokumentacji konstrukcyjnej i dokumentacji technologicznej. Scharakteryzuj
dokumentacj technologiczn.
Sposb wykonania wiczenia
1)
2)
3)
4)
Aby wykona wiczenie, powiniene:

odpowiedzie na pytanie: co nazywamy dokumentacj technologiczn,
wymieni dokumenty, ktre wchodz w skad dokumentacji technologicznej,
omwi zawarto dokumentacji technologicznej,
zaprezentowa efekty pracy grupy.
Wyposaenie stanowiska pracy:

dokumentacja technologiczna,
due arkusze papieru,
mazaki,
tablica flipchart.
wiczenie 2
Na rysunku przedstawiono kart instrukcyjn obrbki. Na jej podstawie ustal: parametry
skrawania, narzdzia obrbkowe i przyrzdy pomiarowe niezbdne do wykonania operacji.
Rysunek do wiczenia 1.

1) ustali parametry skrawania,
2) ustali narzdzia obrbkowe,
11
3) ustali przyrzdy pomiarowe,

4) wpisa wszystkie pomysy na kartce (burza mzgw nie krytykujc adnego
z pomysw koleanek/kolegw),
5) uporzdkowa zapisane pomysy odrzuci ewentualnie nierealne lub budzce
wtpliwoci czonkw grupy,
6) zaprezentowa efekty pracy.

mazaki,
tablica flipchart.

Czy potrafisz:
Tak
1) scharakteryzowa proces technologiczny?
2) rozrni elementy procesu technologicznego?
3) scharakteryzowa dokumentacj technologiczn?
4) odczyta informacje zawarte w dokumentacji technologicznej?
12
Nie
4.2. Rodzaje surwek. Naddatki na obrbk

Rodzaje surwek i wielko naddatkw to podstawowe zagadnienia przy projektowaniu
procesu technologicznego, a przede wszystkim operacji obrbkowych. Od doboru ksztatu
surwki, wartoci naddatkw, dokadnoci wymiarw (tolerancji) i twardoci materiau
w duym stopniu zaley liczba operacji lub zabiegw, a wic i koszt procesu obrbki.
Gdy surwka jest wykonana dokadnie, z minimalnymi naddatkami niezbdnymi do
uzyskania odpowiedniego wymiaru, to czas obrbki skrawaniem jest krtki, a jej koszt
niewielki.
Surwkami (materiaem wejciowym) nazywamy wyroby bdce kocowym wynikiem
procesu technologicznego zakadw pomocniczych oraz wyroby hutnicze, z ktrych maj by
wykonane czci maszyn (rys. 3). Wyrnia si nastpujce rodzaje surwek:
odlewy ze stali, eliwa i metali nieelaznych,
odkuwki,
wyroby hutnicze walcowane i cignione,
wytoczki i wykroje,
wypraski ze spiekanych proszkw metali,
wypraski z tworzyw sztucznych.
c)
Rys. 3. Rodzaje surwek: a) odkuwka, b) cz odlewana, c) wytoczka [1].
Odlewy s surwkami czci o zoonych ksztatach, ktre rni si znacznie midzy

sob zalenie od sposobu ich wykonania, wrd ktrych wyrni mona:
odlewanie w formach piaskowych przy zastosowaniu modeli drewnianych i formowaniu
rcznym,
odlewanie w formach piaskowych przy zastosowaniu modeli metalowych i formowaniu
maszynowym,
13
odlewanie metod odrodkow,

odlewanie w formach metalowych (kokilach),
odlewanie pod cinieniem,
odlewanie metod traconego modelu,
odlewanie w formach skorupowych.
Najmniej dokadne s odlewy otrzymywane z form piaskowych, najdokadniejsze
odlewy z form metalowych (kokilowych), odlewane pod cinieniem i odlewy otrzymywane
metod traconego modelu.
W zalenoci od sposobu wykonania odkuwki dziel si na:
swobodnie kute,
matrycowane na motach i prasach,
matrycowane na kuniarkach,
walcowane na walcach kuniczych.
Najmniej dokadne s odkuwki swobodnie kute, stosowane do prototypw i produkcji
maoseryjnej. Wykonanie odkuwek pozostaych rodzajw jest zwizane z duymi kosztami
projektowania i wykonania urzdze, matryc itp., i z tego powodu stosowanie tych odkuwek
jest opacalne tylko w produkcji wielkoseryjnej lub masowej.
Najbardziej rozpowszechnionymi surwkami, ktre podlegaj normalizacji, s wyroby
hutnicze, wrd ktrych mona wyrni:
wyroby hutnicze walcowane,
wyroby hutnicze kalibrowane (szlifowane, cignione oraz uszczone).
Znormalizowane wyroby hutnicze walcowane to:
prty o przekroju okrgym, kwadratowym, szecioktnym, omioktnym, prostoktnym
(paskowniki), ksztatowym (ktowniki, ceowniki itp.),
rury,
blachy,
druty.
Materiay kalibrowane otrzymuje si przez szlifowanie, cignienie i uszczenie.
Szlifowane mog by prty o przekroju okrgym, szecioktnym kwadratowym
i prostoktnym. Cignione mog by prty o przekroju okrgym, kwadratowym,
szecioktnym i omioktnym oraz rury i druty, uszczone mog by tylko wyroby
o przekroju okrgym.
Dokadno wykonania wyrobu hutniczego jest zalena od rodzaju wyrobu, jego
przekroju i gatunku materiau. Wyroby walcowane maj najwiksze odchyki. Odchyki te nie
s jednakowe dla wszystkich przekrojw o tym samym wymiarze nominalnym, jak rwnie
dla takiego samego przekroju, lecz innego gatunku stali. Wyroby kalibrowane maj znacznie
mniejsze odchyki wymiarowe ni wyroby walcowane. Spord wyrobw kalibrowanych
najmniejsze odchyki wymiarowe maj wyroby szlifowane, nastpnie wyroby cignione,
a najmniej dokadne s wyroby uszczone. Stosowani zabiegw uszczenia, cignienia
i szlifowania ma na celu, poza osigniciem dokadnych ksztatw i wymiarw, uzyskanie
czystej i gadkiej powierzchni.
Za pomoc toczenia mona wykona surwk lub gotowa cz o duych wymiarach
i bardzo maej w stosunku do wymiarw masie. Wytoczki cechuje dua dokadno
wykonania, przewanie pokrywajca si z dokadnoci gotowych czci. Obrbka
skrawaniem wytoczek jest sprowadzona do minimum, a najczciej wytoczki wcale nie s
poddawane obrbce skrawaniem.
Czci wytwarzane ze spiekanych proszkw metali odznaczaj si bardzo du
dokadnoci wymiarw i ksztatu oraz ma chropowatoci powierzchni, dobrymi
wasnociami eksploatacyjnymi i niskimi kosztami wytwarzania. Wymienione czynniki
spowodoway, e w budowie maszyn udzia czci ze spiekanych proszkw metali stale
14
wzrasta. W przemyle maszynowym wykonuje si w ten sposb oyska lizgowe, koa

zbate pomp olejowych, gniazda zaworw, popychacze zaworw itp.
Obecnie w budowie maszyn coraz czciej stosuje si czci z tworzyw sztucznych.
Czci maszyn przenoszce znaczne siy (np. koa zbate) s wykonywane na wtryskarkach
z tworzyw termoplastycznych (najczciej z poliamidu) wzmocnionych szkieletem
metalowym. Czci obcione maymi siami, np. podkadki, nakrtki, tuleje oyskowe,
wykonuje si z samego tworzywa.
Wypraski ksztatuje si w formach pod cinieniem i w podwyszonej temperaturze.
Dokadno wyprasek jest zalena od jednorodnoci tworzywa i dokadnoci wykonania
formy. Wytoczki i wypraski najczciej nie wymagaj obrbki skrawaniem i wtedy nie s
zaliczane do surwek, lecz do wyrobw gotowych.
Naddatek na obrbk jest to warstwa materiau, ktr usuwa si podczas procesu
technologicznego w celu otrzymania czci zgodnej z rysunkiem i wymaganiami
technicznymi, czyli jest to rnica pomidzy wymiarem surwki a wymiarem obrobionej
czci. Naddatek na obrbk najczciej jest usuwany podczas kilku operacji, z ktrych kada
moe si skada z kilku zabiegw, a te z kolei z kilku przej. Rozrnia si dwa rodzaje
naddatkw:
cakowity,
midzyoperacyjny.
Naddatek midzyoperacyjny to grubo warstwy obrabianej czci, ktr naley usun
w danej operacji, a naddatek zabiegowy grubo warstwy usuwanej w zabiegu. W kadym
etapie obrbki cz jest wykonywana z pewn tolerancj w stosunku do jej wymiarw
nominalnych po ukoczonym etapie, w zwizku z tym wyrniamy nastpujce wartoci
naddatkw:
naddatek minimalny, stanowicy rnic midzy minimalnym wymiarem czci przed
danym etapem obrbki i maksymalnym jej wymiarem po rozpatrywanym etapie obrbki,
naddatek maksymalny, stanowicy rnic midzy maksymalny wymiarem czci przed
danym etapem obrbki i minimalnym jej wymiarem po rozpatrywanym etapie obrbki,
naddatek nominalny, stanowicy rnic nominalnych wymiarw czci przed i po
rozpatrywanym etapie obrbki.
Suma naddatkw midzyoperacyjnych rwna si naddatkowi cakowitemu. Naddatki s
okrelane na stron. W bryach obrotowych naddatki najczciej s podawane na rednic, co
wymaga specjalnego zaznaczenia. Okrelenie waciwych naddatkw na obrbk jest
wanym zagadnieniem techniczno-ekonomicznym. Nadmierne naddatki powoduj
zwikszenie kosztw wykonania czci, a wic zuycie wikszej iloci materiau surwek,
przeduenie czasu obrbki, zwikszenie zuycia energii i narzdzi. Zbyt mae naddatki mog
by przyczyn zwikszenia liczby brakw. W tabelach poniej podano przykadowe,
orientacyjne wartoci naddatkw obrbkowych.
15
Tabela 1. Naddatki na toczenie wykaczajce powierzchni czoowych [1].

Cakowita dugo obrabianej czci L w mm
rednica czci d w mm
(ponad, do)
do 18
1850
50120
120150
250500
ponad 500
Naddatek a w mm
30
3050
50120
120250
250
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,5
0,7
0,8
1,0
1,0
0,7
0,7
0,8
1,0
1,0
0,8
0.8
1,0
1,0
1,2
1,0
1,0
1,2
1,2
1,4
1,2
1,2
1,2
1,4
1,5
Tolerancja naddatku dla dugoci

w mm
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
Tabela 2. Naddatki na toczenie wykaczajce powierzchni zewntrznych [1].

Dugo obrabianego waka L w mm
rednica czci d w mm
(ponad, do)
do 100
150250
ponad 250
Naddatek a w mm
18
1850
50120
120250
1,0
1,2
1,6
1,8
2,3
250
1,2
1,5
1,5
2,0
2,5
Tolerancja
naddatku w mm
1,5
1,8
2,0
2,5
3,0
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,0
Tabela 3. Naddatki na wytaczanie wykaczajce [1].

Dugo obrabianego waka L w mm
rednica czci d w mm
(ponad, do)
do 100
150250
ponad 250
Naddatek a w mm
18
1850
50120
120250
1,0
1,2
1,4
1,6
250
1,1
1,3
1,5
1,7
Tolerancja
naddatku w mm
1,4
1,6
1,8
0,35
0,45
0.60
0,70
1,0
Tabela 4. Naddatki na rednicach czci toczonych niehartowanych do szlifowania w kach [1].

Dugo szlifowania w mm
rednica czci d w mm
do 50
50100
100400
400800
8001200
0,450,60
0,500,65
0,600,75
0,650,85
0,700,90
0,550,65
0,600,75
0,650,80
0,800,85
0,801,00
Naddatek a w mm
310
1018
1830
3050
50120
120180
180260
260360
0,200,23
0,250,30
0,250,30
0,350,40
0,400,45
0,200,40
0,250,35
0,250,40
0,350,50
0,400,55
0,500,65
0,550,70
0,600,80
0,300,40
0,300,45
0,400,55
0,400,55
0,550,70
0,600,75
0,650,85
16
Tabela 5. Naddatki na rednicach otworw czci niehartowanych do szlifowania wewntrznego [1].

Dugo szlifowania w mm
rednica czci d w mm
do 10
1025
2550
50100
100150
0,200,25
0,200,27
0,250,32
0,320,40
0,370,45
0,400,50
0,500,60
0,270,35
0,300,35
0,350,45
0,400,50
0,450,55
0,500,60
Naddatek a w mm
510
1018
1830
3050
50120
120180
180260
260360
0,120,15
0,150,17
0,150,27
0,170,20
0,220,27
0,300,35
0,350,40
0,400,50
0,120,15
0,150,17
0,150,17
0,170,22
0,220,27
0,320,37
0,370,45
0,450,55
0,150,20
0,170,22
0,200,25
0,250,32
0,350,40
0,400,50
0,450,55

1.
2.
3.
4.
5.

Co nazywamy surwk?
Jakie s rodzaje surwek?
Jakie surwki podlegaj normalizacji?
Co nazywamy naddatkiem na obrbk?
Jakie s rodzaje naddatkw obrbkowych?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Dobierz materia wyjciowy do wykonania waka wielostopniowego o rednicy 20 mm.
1) okreli rodzaje surwek,
2) dobra materia wyjciowy do wykonania czci maszynowej,
4) uporzdkowa zapisane pomysy,
5) zaprezentowa efekty pracy,
6) wzi udzia w podsumowaniu.

katalogi wyrobw hutniczych,
mazaki,
tablica flipchart.
17
wiczenie 2
Dobierz naddatki na obrbk wykaczajc powierzchni zewntrznych i czoowych
waka stalowego o rednicy 15 mm i dugoci 50 mm.
1) dobra naddatki na obrbk wykaczajc powierzchni zewntrznych,
2) dobra naddatki na obrbk wykaczajc powierzchni czoowych,
4) uporzdkowa zapisane pomysy,
5) zaprezentowa efekty pracy,
6) wzi udzia w podsumowaniu.

tabele wartoci naddatkw,
mazaki,
tablica flipchart.

Czy potrafisz:
Tak
1) scharakteryzowa rodzaje surwek?
2) dobra rodzaj surwki do wykonania czci maszyny?
3) scharakteryzowa rodzaje naddatkw?
4) dobra wielko naddatkw do wykonywanych operacji?
18
Nie
4.3. Technologia typowych czci maszyn. Opracowywanie planw

technologicznych
Pierwszym kryterium doboru rodzaju operacji przy planowaniu procesu
technologicznego jest ksztat czci, drugim wymiary czci, a trzecim program
produkcji. Kryteria te decyduj o strukturze procesu technologicznego. O liczbie operacji
decyduj cechy (wyrniki klasyfikacyjne) bliej okrelajce obrabian cz, np. waki mog
by gadkie lub stopniowane, a waki stopniowane mog by z gwintem lub bez gwintu.
Obrbka waka z gwintem skada si z wikszej liczby operacji ni obrbka waka bez
gwintu, lecz przebieg procesu technologicznego obu wakw jest jednakowy. Zgodnie
klasyfikacj opracowan przez prof. Sokoowskiego, czci maszyn dzieli si na dziay, klasy,
grupy
i typy (rys. 4). Typ obejmuje czci o tak zblionym ksztacie, e ich procesy technologiczne
skadaj si z analogicznych operacji. Dziki tej klasyfikacji moliwe jest opracowanie
typowych procesw dla czci technologicznie podobnych.
Dzia
Klasa
Grupa
Typ
Dugo
czci
50150
Gadkie
Waki
Czci o
powierzchniach
obrotowych
Waki
Stopniowane
Konierzowe
Drone
150300
300500
500800
Pow. 800
Osie
Trzpienie
Czopy
Koki
Czci
wieloosiowe
Czci
o powierzchniach
paskich
Czci
o powierzchniach
krzywoliniowych
Tuleje
Tarcze
Dwignie
Mimorody
O osiach
krzyujcych si
Pyty
Wpusty
Stojaki
Wsporniki
Korpusy
Koa zbate
Krzywki
ruby robocze
Drobne czci
zczne
Rys. 4. Fragment klasyfikacji czci maszyn [1]
19
Dokadno
wykonania
Mao dokadne
(11 i 12 kl. ISO)
Dokadne
(9 i 10 kl. ISO)
Bardzo dokadne
( 7 i 8 kl. ISO)
Szczeglnie dokadne
(5 i 6 kl. ISO)
Projektowanie procesw technologicznych jest podstawowym zadaniem biur

technologicznych. Opracowanie technologiczne procesu obrbki polega na ustaleniu
kolejnoci operacji, zabiegw, ustawie, pozycji i przej potrzebnych do wykonania danego
przedmiotu, uszeregowanie ich w okrelonej kolejnoci i ustalenie czasu trwania kadej
czynnoci. Opracowanie to wykonuje si na podstawie analizy obrbki (analiza rysunku
technicznego, sposobu obrbki, ustalenie narzdzi skrawajcych i kontrolnych, sposobu
ustawienia, itp.). Wyrnia si nastpujce etapy opracowywania planw technologicznych:
analiza danych wejciowych (konstrukcyjnych i technologicznych),
wybr pfabrykatu, sposobu jego wykonania, okrelenie naddatkw na obrbk,
wybr baz obrbkowych,
opracowanie operacji technologicznych:
wybr rodkw technologicznych (obrabiarek i pomocy warsztatowych),
okrelenie liczby i kolejnoci przej,
wybr parametrw obrbki,
okrelenie normy czasu dla poszczeglnych operacji, liczby obrabiarek i pracownikw
potrzebnych do realizacji procesu,
ostateczne opracowanie planu operacyjnego,
wykonanie dokumentacji technologicznej.
Analiza cech technologicznych (technologiczno konstrukcji) polega na takim
opracowaniu konstrukcyjnym czci, zespow i caych maszyn, aby ich wytwarzanie
w warunkach danego zakadu produkcyjnego byo moliwie najprostsze i najbardziej
ekonomiczne. Konstrukcja przy tym nie moe straci niczego ze swej celowoci
(funkcjonalnoci) tj. poprawnego spenienia tego zakresu zada, dla ktrego zostaa
przeznaczona. Analiza cech konstrukcyjnych polega na:
klasyfikacji powierzchni (funkcjonalne i swobodne),
analizie wymiarowania,
analizie dokadnoci wykonania (tolerancje, pasowania, chropowatoci).
Przy wyborze surwki uwzgldnia si nastpujce czynniki:
ksztat czci,
wymiary czci,
warunki techniczne, jakim powinien odpowiada materia czci (skad chemiczny,
waciwoci mechaniczne, struktura, itp.),
wielko serii,
czny koszt wykonania czci wraz z surwk.
Czci o nieznacznie zrnicowanych przekrojach wykonuje si z wyrobw hutniczych,
znormalizowanych lub zamawianych o danych wymiarach przekroju i dugoci. Czci,
ktrych przekroje poprzeczne rni si znacznie i ktrym s stawiane wymagania odnonie
do kierunku wkien, s wykonywane z odkuwek. Czci o skomplikowanych ksztatach s
wykonywane z odleww.
Warto naddatku zaley przede wszystkim od rodzaju materiau, z ktrego jest
wykonana surwka, od sposobu jej wykonania, zoonoci ksztatu, sposobu ustalenia
w stosunku do osi wrzeciona obrabiarki podczas obrbki oraz od obrbki cieplnej,
wykonywanej midzy operacjami obrbki skrawaniem. Im dokadniejszy jest sposb
wykonania surwki, tym mniejsze s potrzebne naddatki na obrbk. Najwiksze naddatki
przyjmuje si w przypadku odleww wykonywanych w formach z piasku formowanych
rcznie, mniejsze przy formowaniu maszynowym, a najmniejsze dla odleww
wykonywanych pod cinieniem. Podobnie w przypadku odkuwek wiksze naddatki przyjmuje
si dla odkuwek kutych swobodnie, a mniejsze dla wykonywanych w matrycach. Rwnie
materiay walcowane maj naddatki wiksze ni materiay kalibrowane (uszczone, cignione
oraz szlifowane). Nastpnym czynnikiem, wpywajcym na warto naddatku, jest zoono
20
ksztatu i wymiary czci. Im bardziej skomplikowany jest ksztat czci oraz im wiksze s
jej wymiary, tym wiksze musz by naddatki. Na warto naddatku duy wpyw ma rwnie
sposb ustalenia surwki w stosunku do osi obrabiarki. Jeeli cz jest obrabiana
z zastosowaniem jednej bazy, naddatki mog by mniejsze ni w przypadku przechodzenia na
inn baz. Wszystkie zmiany zamocowania czci podczas procesu technologicznego
przyczyniaj si do zwikszenia naddatkw.
Okrelanie naddatkw midzyoperacyjnych rozpoczyna si od ostatniej operacji.
Okrelajc warto naddatku midzyoperacyjnego naley wzi pod uwag, e w danej
operacji powinny by:
usunite lady poprzedniej obrbki,
osignita waciwa dla danej operacji dokadno wymiaru ksztatu i powierzchni,
usunita warstwa odwglona i ewentualne odksztacenia w przypadku gdy dan operacj
poprzedza obrbka cieplna.
Na warto naddatku wpywaj ponadto:
ksztat i wymiary czci,
rodzaj materiau, z jakiego wykonana jest cz,
rodzaj i odmiana obrbki,
wymagania techniczne.
Naddatki midzyoperacyjne na obrbk mog by okrelone dopiero po ustaleniu planu
obrbki danej czci. Po okreleniu naddatkw w poszczeglnych operacjach obrbki
skrawaniem, ustala si cakowity naddatek procesu technologicznego. Bardzo czsto
konieczne jest ustalenie naddatku cakowitego przed opracowaniem dokadnego planu
obrbki. Wwczas warto naddatku cakowitego okrela si szacunkowo.
Technolog projektujc proces technologiczny powinien tak dobra obrabiark, aby
zapewni uzyskanie danych dokadnoci przy najniszych kosztach (wytwarzania).
O wyborze obrabiarki decyduj wymagania dotyczce dokadnoci i chropowatoci
powierzchni, ktre obrabiarka musi zapewni. Decydujcy wpyw na wybr obrabiarki ma:
przedmiot obrabiany (jego klasa i wymiary gabarytowe),
materia obrabiany,
wielko produkcji i jej powtarzalno.

Podstawowym kryterium doboru obrabiarki jest osigana na niej dokadno obrbki.
Rodzaj obrabiarki dobiera si w zalenoci od rodzaju obrabianej powierzchni i wielkoci
produkcji. W produkcji wielkoseryjnej stosuje si obrabiarki o duej wydajnoci,
umoliwiajce skrcenie czasu wykonania, zmniejszenie liczebnoci pracownikw oraz
zmniejszenie powierzchni wydziaw produkcyjnych. Doboru oprzyrzdowania (uchwytw,
narzdzi, sprawdzianw, przyrzdw pomiarowych) dokonuje si nie tylko pod wzgldem
zapewniania danej dokadnoci, ale rwnie pod wzgldem zwikszenia wydajnoci
stanowiska pracy.
Na podstawie rysunku zoeniowego dokonuje si podziau obrbki na operacje. Podczas
zdejmowania gbokich warstw materiau powstaj due siy skrawania, wywoujce
naprenia a czciowo nawet i plastyczne odksztacenia materiau. Odksztacenia powstaj
rwnie w wyniku silnego nagrzewania si przedmiotu obrabianego. To powoduje podzia
obrbki w procesie technologicznym na:
zgrubn,
ksztatujc (pwykaczajc),
wykaczajc.
Obrbk zgrubn stosuje si w celu usunicia zewntrznych warstw materiau lub w celu
zapewnienia w przyblieniu rwnomiernych naddatkw na dalsz obrbk. Dla maksymalnej
wydajnoci realizuje si j przy duej gbokoci skrawania, duym posuwie, co powoduje
21
znaczne siy skrawania, wydzielanie si duych iloci ciepa, a czsto rwnie drgania.
Te czynniki, s przyczyn maej dokadnoci obrbki zgrubnej.
Obrbka ksztatujca (pwykaczajca) suy do ksztatowania przedmiotu. Niedue
naddatki pozostawia si na powierzchniach, ktre bd podlegay dalszej obrbce
wykaczajcej.
Obrbk wykaczajc realizuje si za pomoc niektrych sposobw obrbki.
Najczciej jest to szlifowanie, wytaczanie oraz toczenie i frezowanie dokadne.
Liczba operacji w grupie zaley od liczby zabiegw moliwych do wykonania
w poszczeglnych operacjach ze wzgldu na:
sposb zamocowania czci,
dostp odpowiedniej liczby narzdzi do poszczeglnych powierzchni obrabianych w tej
operacji,
moliwo zastosowania liczby narzdzi na wytypowanej obrabiarce.
Norma czasu pracy to technicznie uzasadniona ilo czasu dla wykonania okrelonego
zakresu pracy, w danych warunkach techniczno-organizacyjnych zakadu, przez okrelon
liczb wykonawcw, o okrelonych kwalifikacjach. Norma czasu jest norm analityczn.
Obejmuje czas gwny obliczony analitycznie (na podstawie drogi i posuwu narzdzia) oraz
inne czasy okrelone na podstawie dowiadczenia i warunkw organizacyjnych zakadu
pracy. Analityczn norm czasu stosuje si w produkcji seryjnej, a w produkcji
wielkoseryjnej i masowej znajduje zastosowanie metoda analityczno-dowiadczalna bazujca
na chronometrau i obserwacji dnia roboczego. W produkcji jednostkowej i bardzo maych
seriach okrelenie czasu trwania operacji odbywa si szacunkowo.
Ostatnim etapem opracowania procesu technologicznego jest wykonanie dokumentacji
technologicznej. Dokumentacja technologiczna zawiera wszystkie niezbdne dane do
prawidowego przebiegu procesu technologicznego. Zakres dokumentacji i jej szczegowo
zaley od charakteru wyrobu, kwalifikacji zaogi i wielkoci produkcji (przede wszystkim).
W skad dokumentacji technologicznej wchodzi wiele pozycji. Do najwaniejszych nale:
karta technologiczna i instrukcja obrbki.
Kart technologiczn (rys. 5) wykonuje si dla konkretnego wyrobu. Stanowi ona opis
operacji uzupeniony stanowiskami roboczymi dla kadej z nich oraz pomocy warsztatowych.
Podaje si w niej czas przygotowawczo-zakoczeniowy, czas jednostkowy oraz czny czas
wykonania operacji dla serii. Dla produkcji jednostkowej i maoseryjnej karta technologiczna
stanowi cao dokumentacji i dlatego poszczeglne informacje s opisane szerzej (oprcz
karty technologicznej dostarcza si take rysunek warsztatowy).
W karcie technologicznej grne wiersze s informacyjnymi, w kolumnach pionowych
podaje si: numer operacji i oznaczenie (systemy numeracji, pojedynczy, pitkowy lub
dziesitny) wydzia i stanowisko (oznaczenie liczbowe, zgodne z PN lub umowne), wymienia
si operacj i krtko ich tre. W rubryce oprzyrzdowanie podaje si numer instrukcji
obrbki, w ktrej znajduj si informacje szczegowe.
Instrukcj obrbki (rys. 6, 7, 8, 9, 10) sporzdza si w celu podania treci operacji
pracownikowi obsugujcemu obrabiark. W karcie wyszczeglnia si: stanowisko robocze,
liczb i kolejno zabiegw, warunki obrbki w poszczeglnych zabiegach, niezbdne
pomoce do wykonania operacji. Na szkicu powierzchnie obrabiane zaznacza si grub lini,
a naniesione wymiary s wymiarami kocowymi dla danej operacji.
Istotne jest podanie na szkicu sposobu ustalenia przedmiotu i jego zamocowania, do czego
su symbole umowne wg PN. Sposb ustalenia i zamocowania podany przez technologa
stanowi podstaw do projektowania uchwytu lub przyrzdu dla danej operacji (albo ustalenia
i zamocowania bezporednio na obrabiarce). Oglny znak obrbki (prawa dolna strona
szkicu) odnosi si do chropowatoci powierzchni po dokonanych zabiegach. Po prawej
22
stronie instrukcji wpisuje si pomoce, uchwyty, przyrzdy, narzdzia, sprawdziany wg PN

oraz wg oznacze przyjtych w danym zakadzie.
Dodatkowymi dokumentami technologicznymi s:
instrukcja uzbrojenia obrabiarki,
instrukcja obrbki cieplnej,
instrukcja obrbki galwanicznej,
instrukcja kontroli,
instrukcja montau,
karta kalkulacyjna i inne.
Rys. 5. Przykad karty technologicznej [2]
23
Rys. 6. Przykad instrukcji obrbki operacji 1 [2].
24
25

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Na czym polega opracowanie technologiczne procesu obrbki?
Jakie s etapy opracowywania procesw technologicznych?
Jakie czynniki naley uwzgldni przy wyborze surwki?
Od czego zaley dobr wielkoci naddatkw obrbkowych?
Od czego zaley liczba operacji obrbkowych?
Jakie informacje naley zamieci w instrukcji obrbki i karcie technologicznej?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Opracuj proces technologiczny waka zgodnie z dokumentacj zadania.
1)
2)
3)
4)

zapozna si z zasadami opracowywania typowych procesw technologicznych,
opracowa proces technologiczny waka,
dokona oceny wykonanej pracy,
zaprezentowa wykonane wiczenie.
26

dokumentacja zadania wraz z rysunkiem waka,
katalogi obrabiarek,
katalogi przyrzdw i uchwytw obrbkowych,
katalogi przyrzdw pomiarowych,
normatywy technologiczne,
pisaki,
kartki papieru.
wiczenie 2
Opracuj proces technologiczny tulei zgodnie z dokumentacj zadania.
1)
2)
3)
4)

zapozna si z zasadami opracowywania typowych procesw technologicznych,
opracowa proces technologiczny tulei,

dokumentacj zadania wraz z rysunkiem tulei,
katalogi obrabiarek,
katalogi przyrzdw i uchwytw obrbkowych,
katalogi przyrzdw pomiarowych,
normatywy technologiczne,
pisaki,
kartki papieru.

Czy potrafisz:
Tak
1) scharakteryzowa etapy opracowywania procesw technologicznych?
2) dobra surwk do wykonania czci maszynowej?
3) okreli wielko naddatkw obrbkowych?
4) dobra obrabiark do projektowanych operacji obrbkowych?
5) opracowa proces technologiczny typowych czci maszyn?
27
Nie
4.4. Planowanie obrbki przedmiotu w odniesieniu do maszyn

sterowanych numerycznie
W klasycznej obrabiarce otrzymanie danego ksztatu odbywa si przez rczne
ustawienie narzdzia wzgldem przedmiotu oraz wczenie ruchu obrotowego i posuwowego
maszyny. Operator obrabiarki musi wielokrotnie sprawdza i ewentualnie korygowa ksztat
i wymiary obrabianej czci, tak aby, byy one zgodne z warunkami podanymi na rysunku
wykonawczym przedmiotu. Z tego te powodu powsta pomys numerycznego
programowania maszyn (NC Numerical Control). Zasada dziaania bya prosta, do zwykej
obrabiarki dodano silniki, ktrymi sterowa specjalny modu numeryczny, program
(procedura obrbki) dostarczany by w postaci tamy perforowanej. Sterowanie za pomoc
tam perforowanych nie byo szybkie, ale szybsze i bardziej niezawodne ni rczne
sterowanie obrabiark. Nastpnym krokiem w rozwoju obrabiarek NC byo zastosowanie
zapisu magnetycznego, podobnego jak na tamach magnetofonowych. Uycie tego typu
nonika umoliwio rozszerzenie iloci sterowanych moduw obrabiarki i wiksz
elastyczno. Tamy byy wygodniejsze w uyciu oraz posiaday du pojemno, jednak
miay powana wad byy bardzo podatne na zmiany pola elektromagnetycznego. Dziki
tamom moliwe byo dokadniejsze sterowanie silnikami obrabiarki, a tym samym wzrosa
dokadno obrbki. Jednak w midzy czasie komputery staway si coraz powszechniejsze
i zaczto je rwnie stosowa w obrabiarkach tym samym powstay obrabiarki CNC
(Computer Numerical Control), co oznacza, e procesem roboczym obrabiarki steruje
komputer. Obecnie ukady sterowania obrabiarek CNC posiadaj wasne mikroprocesory
i pamici o duej pojemnoci, do ktrych wczytuje si programy pisane
za porednictwem klawiatury pulpitu sterowniczego lub te gotowe programy z nonika
danych, a take przechowuje si programy wykonywanych ju elementw.
b)
a)
Rys. 11. Obrabiarki sterowane numeryczne: a) tokarka TUG 50 firmy AFM Andrychw, b) pionowe centrum
obrbkowe VC 600 firmy AVIA [www.afm.com.pl, www.avia.pl].
28
Obrabiarki CNC stay si bardzo powszechne i stosowane s zarwno do produkcji

seryjnej jak i do jednostkowej obrbki skomplikowanych ksztatw, dziki tej technologii
moliwe jest bardzo precyzyjne odtworzenie modeli komputerowych w materiale. Z biegiem
lat maszyny zaczy realizowa coraz wicej funkcji, np. frezowanie na tokarce, wic zaczy
powstawa maszyny uniwersalne zwane centrami obrbczymi. Nowoczesne centra obrbcze
umoliwiaj praktycznie kompleksowa obrbk czci maszynowych. Coraz wiksze moce
obliczeniowe oraz konkurencja sprawia, e w obecnych maszynach CNC stosowane s
bardzo wydajne komputery i przyjazne uytkownikowi sterowanie. Coraz czciej droga
realizowana przez poszczeglne narzdzia pokazywana jest na ekranie monitora jako model
3D, interfejs graficzny jest coraz bardziej przyjazny programicie.
We wspczesnym przemyle na etapie technologicznego przygotowania produkcji jak
i w trakcie przebiegu procesu technologicznego najwaniejszym kryterium optymalizacyjnym
jest czas, ktry w prostej linii czy si z kosztami. Obrabiarka CNC wzgldem obrabiarki
konwencjonalnej umoliwia podwyszenie dokadnoci, zwikszya powtarzalno,
zmniejszya straty, skrcia czas przezbrojenia, a take koszty obsugi. Wana zalet
obrabiarek CNC jest moliwo obrbki duej liczby rnych przedmiotw. Dziki
zastosowaniu obrabiarek sterowanych numerycznie uzyskujemy:
skrcenie czasu wykonania danego elementu,
wiksz dokadno obrbki,
wiksz wydajno w wyniku skrcenia czasw pomocniczych,
wiksz elastyczno pracy, ze wzgldu na atwe dostosowanie si do nowych zada
produkcji.
W przeciwiestwie do konwencjonalnych obrabiarek w obrabiarkach CNC s stosowane
specjalne narzdzia, speniajce nastpujce kryteria:
wysza wydajno skrawania przy wysokiej trwaoci,
krtsze czasy wymiany i mocowania,
wprowadzenie standardu narzdzia i jego racjonalizacja,
poprawa moliwoci zarzdzania narzdziami.
Oprawki do narzdzi tokarskich i frezarskich (rys. 12) s znormalizowane i okrelone
przez normy. Przy narzdziach tokarskich stosuje si przede wszystkim oprawki z chwytem
cylindrycznym z uzbieniem, natomiast przy narzdziach frezarskich oprawki narzdziowe
z chwytem stokowym.
a)
b)
Rys. 12. Oprawki narzdziowe: a) tokarskie, b) frezarskie [www.afm.com.pl, www.avia.pl].
29
W technice obrabiarek sterowanych numerycznie, ze wzgldu na wysok trwao

i atwo wymiany, stosuje si narzdzia z pytkami wieloostrzowymi (rys. 14). Pytki te
posiadaj kilka krawdzi skrawajcych. Dziki temu istnieje moliwo obrcenia pytki po
jej stpieniu. Pytki wieloostrzowe wykonane s ze spiekw twardych lub spiekw
ceramicznych. Podzia pytek wieloostrzowych przestawnych odbywa si wedug kryterium
ksztatu, ktw, krawdzi skrawajcej, klasy tolerancji, jak rwnie umocowania
i podstawowych wymiarw.
Rys. 13. Systemy mocowania pytek noy tokarskich [www.sandvik.com].
O doborze narzdzia obrbkowego decyduje przedmiot obrabiany (jego ksztat

i materia), rodzaj obrbki oraz typ obrabiarki. Dobr prawidowego narzdzia sprowadza si
do nastpujcej procedury:
okrelenie rodzaju obrbki,
dobr zamocowania pytki,
dobr pytki wieloostrzowej,
dobr parametrw skrawania.
Rys. 14. Narzdzia skrawajce z pytkami [www.sandvik.com].
30
Obrabiarki sterowane numerycznie s wyposaone w automatyczne urzdzenia do

wymiany narzdzi (rys. 15). W zalenoci od typu i zastosowania urzdzenia te mog
przyjmowa rne iloci narzdzi i ustawia wybrane przez program NC narzdzie
w pooeniu wyjciowym i roboczym. Najczciej spotykanymi rodzajami tych urzdze s:
gowica rewolwerowa,
magazyn narzdzi.
a)
c)
b)
Rys. 15. Urzdzenia do automatycznej wymiany narzdzi: a) gowica rewolwerowa z napdzanymi narzdziami,
b) gowica rewolwerowa bbnowa, c) magazyn narzdzi [www.afm.com.pl, www.avia.pl].
Gowica rewolwerowa jest stosowana przede wszystkim w tokarkach a magazyn narzdzi

we frezarkach. Jeeli w programie NC zostanie wywoane nowe narzdzie, gowica
rewolwerowa obraca si a do ustawienia danego narzdzia w pooeniu roboczym. Taka
automatyczna wymiana narzdzia trwa obecnie uamki sekundy. Ekonomiczne
uwarunkowania sprawiaj, e czsto podana jest kompletna obrbka przedmiotu
wykonywanego w jednym zamocowaniu. Jest to powodem wyposaania tokarek sterowanych
numerycznie w ruchome napdzane narzdzia. Tak tokark mona wierci, zgrubnie
i dokadnie rozwierca, frezowa i nacina gwinty.
Magazyny narzdzi s urzdzeniami, z ktrych narzdzia s pobierane, i do ktrych, po
kadej ich wymianie, s automatycznie odkadane. W przeciwiestwie do gowicy
31
rewolwerowej magazyn narzdziowy ma t zalet, e mona w nim zmieci du liczb

narzdzi (w duych centrach obrbkowych nawet ponad 100 narzdzi). Wymiana narzdzi
przy uyciu magazynu narzdzi odbywa si za pomoc systemu chwytakw. Dwuramienny
chwytak wymienia narzdzie po wywoaniu przez program NC wykonujc nastpujce
operacje:
pozycjonowanie danego narzdzia w magazynie w pooeniu do wymiany,
przesunicie wrzeciona w pozycj do wymiany narzdzia,
wychylenie chwytaka do poprzedniego narzdzia we wrzecionie i nowego w magazynie,
wyjcie narzdzi z wrzeciona i magazynu oraz wychylenie chwytaka,
wstawienie narzdzi do kocwki wrzeciona i do magazynu,
wychylenie chwytaka do pooenia spoczynkowego.
Przed umieszczeniem narzdzi obrbkowych w magazynach koniecznym jest
sprawdzenie tak zwanych wartoci korekcyjnych narzdzia i wpisanie ich do tabeli korekcji
narzdzi ukadu sterowania numerycznego. Sposb wyznaczenia tych wartoci w duej
mierze zaley od rodzaju obrabiarki, jej wyposaenia, dostpnoci specjalnych urzdze do
pomiaru i nastawiania narzdzi, rodzaju narzdzi itp. Pomiary ustawcze narzdzi mog by
dokonywane bezporednio na obrabiarce lub poza obrabiark, z wykorzystaniem specjalnego
stanowiska pomiarowo ustawczego (rys. 16).
Rys.
16.
Urzdzenia optyczne do pomiarw

[www.afm.com.pl, www.avia.pl].
wartoci
korekcyjnych
narzdzia
poza
obrabiark
Obrabiarki sterowane numerycznie oraz stosowane na nich narzdzia w odrnieniu od

obrabiarek konwencjonalnych wymagaj dokadnych pfabrykatw i surwek (np. wyroby
hutnicze cignione). Zbyt duy rozrzut wymiarowy pfabrykatw w ramach danej serii moe
stanowi powane zakcenie prawidowego przebiegu procesu obrbki, dlatego wymiary
materiau wyjciowego powinny by utrzymywane w granicach tolerancji, w celu
zapewnienia staej w przyblieniu gbokoci skrawania w pierwszym przejciu. Do obrbki
pfabrykatw niedokadnych naley bardzo starannie dobiera parametry skrawania
32
i ostronie projektowa drog pierwszego przejcia narzdzia. Projektowanie kolejnoci

zabiegw i ich przebiegu odbywa si w oparciu o oglne zasady przyjte dla obrbki
konwencjonalnej. Jedynie technologia dokadnych otworw rni si od technologii tych
otworw wykonywanych na tokarkach konwencjonalnych. Na tokarkach CNC nie zaleca si
stosowania rozwiertakw, ale noe wytaczaki lub wytaczada z osadzonymi w nich
wymiennymi pytkami.
Oglne zasady ustalenia i zamocowania przedmiotu obrabianego na tokarkach CNC nie
rni si od zasad stosowanych na obrabiarkach konwencjonalnych. Do jednak istotnym
elementem dodatkowym jest niekiedy konieczno wykonania baz obrbkowych na
przedmiocie przewidzianym do obrbki.
Wikszo przedmiotw toczonych wymaga obrbki z dwch stron. Bardzo pomocnym
rozwizaniem dla tokarek jest tutaj stosowanie wrzeciona przechwytujcego. Centra tokarskie
s wyrazem denia do wykonywania duej liczby zabiegw w jednej operacji
i otrzymywania przedmiotu cakowicie obrobionego w ramach okrelonego stadium procesu
technologicznego. Obrabiarki wyposaone w przechwytujce wrzeciono i magazyn
narzdziowy z du liczb narzdzi (816 narzdzi) pozwalaj na wypenienie prawie
wszystkich zada technologicznych i mog by stosowane przy obrbce czci
technologicznie podobnych przy staym uzbrojeniu obrabiarki.
Przygotowanie procesu technologicznego dla obrabiarek sterownych numerycznie
odbywa si najczciej w biurze technologicznym i jest zadaniem dla technologa
programisty. Jego wkad pracy jest niewtpliwie najwaniejszy w acuchu czynnoci
prowadzcych do otrzymania przedmiotu zgodnie z zaoeniami konstrukcyjnymi.
W porwnaniu do operacji realizowanych na obrabiarkach konwencjonalnych uleg zmianie
rwnie rodzaj i zakres czynnoci wykonywanych przez pracownika obsugujcego
obrabiark. Pracownik przesta wykonywa czynnoci rczne a sta si operatorem
nadzorujcym prac obrabiarki. Techniczne przygotowanie obrabiarki CNC do obrbki nowej
czci sprowadza si do wczytania programu sterujcego i ewentualnej wymiany
oprzyrzdowania technologicznego oraz wymiany lub uzupenienia narzdzi.
Technolog programista na podstawie rysunku wykonawczego tworzy dokumentacje
technologiczn i program obrbki, uywajc do tego celu narzdzia, jakim jest komputer
i programowanie CNC CAD/CAM. Przykadem takiego oprogramowania jest program
CAD/CAM niemieckiej firmy MTS. Przykadowy proces technologiczny dla waka
wykonany w tym programie przedstawiony zosta w tabeli 6.
Tabela 6. Przykadowy proces technologiczny dla obrabiarki sterowanej numerycznie [opracowanie wasne].
Kolejno
Typ narzdzia, pozycja gowicy rewolwerowej,
Szkic obrbki
operacji
parametry skrawania
Walec
D: 80 mm
L: 122 mm
1 Okrelenie
Materia: AlMg1
wymiarw
Uchwyt tokarski: KFD-HS 130
i materiau
przedmiotu
Szczki stopniowe: HM-110_130-02.001
obrabianego.
2 Zamocowanie
Gboko zamocowania: 18.0 mm
przedmiotu
obrabianego.
3 Okrelenie
punktu zerowego
przedmiotu
obrabianego.
33
4 Planowanie
powierzchni
czoowej
N TOKARSKI LEWOTNCY
CL-SCLCL-2020/L/1208 ISO30
T0101 G96 S260 M04
G95 F0.250 M08
5 Toczenie
zgrubne
wzdune
konturu
zewntrznego
N TOKARSKI LEWOTNCY
CL-SCLCL-2020/L/1208 ISO30
6 Wiercenie
WIERTO KRTE
DR-18.00/130/R/HSS ISO30
T0101 G96 S260 M04

G95 F0.350 M08
T0606 G97 S1200 M03

G95 F0.220 M08
7 Toczenie
zgrubne
wzdune
konturu
wewntrznego
WYTACZAK ZAOSIOWY
BI-SCAAL-1010/L/0604 ISO30
8 Obrbka
wykaczajca
konturu
wewntrznego
WYTACZAK ZAOSIOWY
BI-SCAAL-1010/L/0604 ISO30
T0808 G96 S220 M04

G95 F0.250 M08
T1010 G96 S300 M04

G95 F0.100 M08
34
9 Obrbka
wykaczajca
konturu
zewntrznego
N TOKARSKI LEWOTNCY
CL-SVJCL-2020/L/1604 ISO30
T0202 G96 S360 M04
G95 F0.100 M08
10 Nacinanie
gwintu
N DO GWINTW ZEWNTRZNYCH
LEWOTNCY
TL-LHTR-2020/R/60/1.50 ISO30
T0303 G97 S1000 M03
G95 F1.5 M08
11 3 x toczenie
poprzeczne
PRZECINAK ZAOSIOWY
(n do rowkw)
ER-SGTFL-1212/L/01.8-0 ISO 30
T0404 G97 S1000 M04
G95 F0.150 M08
12 Podcicie
wewntrzne
N WYTACZAK HAKOWY ZAOSIOWY

(wytaczak do rowkw zaosiowy)
RI-GHILL-1013/L/01.10 ISO30
T1212 G97 S01000 M04
G95 F000.150 M08
Gotowy wyrb
35

1)
2)
3)
4)
5)

Jaka jest rnica pomidzy obrabiark konwencjonaln, a obrabiark sterowan
numerycznie?
Jakie korzyci wnosi do procesu technologicznego zastosowanie maszyn CNC?
Jakie narzdzia obrbkowe stosowane s w procesie technologicznym CNC?
Jakie s rodzaje automatycznych urzdze do wymiany narzdzi obrbkowych?
Jakie s zasady ustalenia i zamocowania przedmiotu obrabianego na tokarkach CNC?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Z narzdzi przedstawionych na rysunku wybierz te, ktre mona zastosowa do obrbki
na maszynach sterowanych numerycznie.
a)
e)
b)
d)
c)
Rysunek do wiczenia 1
3)
4)
5)

okreli, jakie narzdzia maj zastosowanie w procesie technologicznym CNC,
wpisa wszystkie pomysy na kartce (burza mzgw nie krytykujc adnego
uporzdkowa zapisane pomysy,
zaprezentowa efekty pracy,
wzi udzia w podsumowaniu.

mazaki,
tablica flipchart.
1)
2)
36
wiczenie 2
Na podstawie procesu technologicznego dla obrabiarki sterowanej numerycznie ustal:
parametry skrawania, narzdzia obrbkowe i przyrzdy pomiarowe niezbdne do wykonania
operacji.
7)

zapozna si z procesem technologicznym,
ustali parametry skrawania,
ustali narzdzia obrbkowe,
ustali narzdzia pomiarowe,
uporzdkowa zapisane pomysy odrzuci ewentualnie nierealne lub budzce
wtpliwoci czonkw grupy,
zaprezentowa efekty pracy.

mazaki,
tablica flipchart.
1)
2)
3)
4)
5)
6)

Czy potrafisz:
Tak
1) wskaza podstawowe rnice pomidzy obrabiark konwencjonaln
a obrabiark sterowan numerycznie?
2) dobra narzdzia do wykonania operacji na obrabiarkach CNC?
3) wymieni zasady ustalenia i zamocowania przedmiotu obrabianego na
tokarkach CNC
4) zidentyfikowa systemy mocowania narzdzi?
5) zaplanowa obrbk w odniesieniu do maszyny CNC?
37
Nie
4.5.
Struktura programu obrbki

Program gwny i podprogramy
czci
maszynowej.

Programy NC mona tworzy na dwa sposoby:
pisa rcznie co w przypadku wielu elementw wykonywanych w przemyle jest
najprostsz i czsto stosowan metod, zwaszcza w maych firmach, ktrych nie sta na
bardzo drogie oprogramowanie typu CAD/CAM,
generowa automatycznie wykorzystujc specjalistyczne programy CAD/CAM,
np.: MTS, Unigraphics, Master CAM itp.
Podczas programowania rcznego programista formuuje program NC bezporednio
w formie zrozumiaej dla konkretnej obrabiarki i ukadu sterowania CNC z wykorzystaniem
pulpitu sterowniczego obrabiarki (rys. 17). Kada czynno wykonywana przez obrabiark
CNC jest programowana osobno. W zalenoci od wydajnoci ukadu sterowania CNC
i geometrycznej zoonoci przedmiotu obrabianego, konieczne jest przeprowadzanie
niekiedy pracochonnych oblicze geometrycznych. Powstajce w ich toku ewentualne bdy
lub kolizje, np. z uchwytami mocujcymi, nie mog zosta automatycznie rozpoznane.
Do sprawdzania programu NC su zintegrowane z wikszoci ukadw sterowania CNC
moduy symulacji. Przy ich pomocy mona przeprowadzi symulacj przebiegu
zaprogramowanego procesu obrbki.
Podczas programowania maszynowego programista jest wspierany przez system
programowania. System ten przejmuje podatne na bdy podczas programowania rcznego
czynnoci rutynowe takie jak obliczanie wsprzdnych i parametrw skrawania.
Najwaniejsza rnica w stosunku do programowania rcznego polega na tym, e nie polega
ono na opisie krok po kroku kolejnych pooe narzdzia, a na opisie wygldu przedmiotu
obrabianego po obrbce. Dokadnie oddzielone od siebie s dane geometryczne
i technologiczne.
Rys. 17. Pulpit sterowniczy frezarki MIKRON z ukadem sterowania numerycznego HEIDENHAIN
z widoczn symulacj obrbki przedmiotu [www.afm.com.pl, www.avia.pl].
38
Program sterujcy jest cigiem instrukcji kodujcych ruchy narzdzi i przedmiotu

obrabianego poprzez zapis wsprzdnych, uzupenionych instrukcjami pomocniczymi.
Zapis elementarnego ruchu (czynnoci) jest nazywany blokiem (czasem rwnie zdaniem),
przy czym blok moe rwnie zawiera inne zapisy, potrzebne do wykonania ruchu
(np. wymiana narzdzia czy ustalenie parametrw obrbki). Program sterujcy (zwany te
programem gwnym) jest zatem cigiem blokw, najczciej zapisywanych w edytorze
w oddzielnych liniach. Blok programu skada si ze sw, ktre pozwalaj na wywoywanie
elementarnych funkcji ukadu sterowania, sowo z kolei skada si na og z dwch
elementw: adresu i wartoci lub adresu i kodu. Adres naley rozumie jako nazw
elementarnej funkcji ukadu sterowania, natomiast warto jako argumenty tej funkcji.
Blok programu: G01 X 25,00
Sowo: G01
Adres: G
Kod: 01
Sowo: X 25,00
Adres: X
Warto: 25
W latach 60 znormalizowano programowanie CNC i powsta jzyk programowania

zwany G kodem, nazwa jzyka zwizana jest z funkcjami stosowanymi w programowaniu,
poniewa kada komenda/funkcja drogi narzdzia rozpoczyna si od litery G
np. G01 interpolacja prostoliniowa. Producenci ukadw sterowania CNC maj duy
stopie swobody podczas umieszczania w ukadach sterowania numerycznego wasnych
komend NC lub rozszerze, w rezultacie istnieje kilka rnych jzykw programowania
rnicych si midzy sob zwykle oznaczeniem funkcji np. symbol interpolacji
prostoliniowej w ukadzie sterowania numerycznego SINUMERIK to G1, natomiast w
ukadzie HEIDENHAIN L.
W dalszej czci poradnika komendy programu dotyczy bd znormalizowanego jzyka
G kodw. Funkcje programowanie moemy podzieli na cztery grupy:
funkcje przygotowawcze G,
funkcje technologiczne S, F,
funkcje narzdziowe T, D,
funkcje pomocnicze (maszynowe) M.
Adres G to jeden z najwaniejszych adresw (tabela 8). Cho funkcje przygotowawcze
nie wywouj adnych czynnoci obrabiarki to ich zadaniem jest interpretowanie znaczenia
innych adresw. Np. sam zapis X10, odnoszcy si do wsprzdnej w osi X nie jest
jednoznaczny, nie wiadomo dokadnie co powinien spowodowa. Wynika to dopiero
z uytych funkcji przygotowawczych np. G01 X10 interpolacja prostoliniowa do punktu
o wsprzdnych X10. Inne funkcje z grupy funkcji przygotowawczych to np.:
G00 szybki przesuw narzdzia,
G02 interpolacja koowa zgodna z kierunkiem ruchu zegara,
G03 interpolacja koowa przeciwna do kierunku ruchu zegara,
G54 przesuniecie punktu zerowego,
G90 wymiarowanie w sposb absolutny,
G96 deklaracja staej szybkoci skrawania.
Podstawowe znaczenie adresu S odnosi si do programowania prdkoci obrotowej
wrzeciona. Nie ma on natomiast adnego wpywu na tor ruchu narzdzia i nie jest wymagany
przy jego programowaniu. Domylny sposb okrelania prdkoci odbywa si przez zadanie
liczby obrotw wrzeciona gwnego (narzdziowego lub przedmiotowego) w jednostce czasu
[obr/min] np. S 3400.
Drugi z adresw technologicznych F w swoim podstawowym znaczeniu odnosi si do
programowania prdkoci posuwu. Posuw w znaczcy sposb zwizany jest z ksztatowaniem
39
przedmiotu obrabianego i jest w zwizku z tym wymagany przy programowaniu toru

narzdzia. W zalenoci od rodzaju obrabiarki posuw jest programowany w [mm/obr]
np. F 0.3 (tokarka) lub [mm/min] F 150 (frezarka).
Adres T wywouje zmian pooenia magazynu narzdziowego. Zadanie konkretnej
wartoci np. T8 powoduje ustawienie si magazynu narzdziowego w ten sposb, e na jego
aktywnej pozycji znajdzie si narzdzie umieszczone na smej pozycji gowicy
rewolwerowej. W obrabiarkach typu tokarka magazyn narzdziowy (np. w postaci obrotowej
gowicy rewolwerowej) jednoczenie peni rol imaka narzdziowego dla narzdzia w trakcie
obrbki, co oznacza, e po przywoaniu adresu T narzdzie o podanym numerze jest gotowe
do obrbki. Adres D jest numerem tzw. wartoci korekcyjnych narzdzia umieszczonych
w tabeli korekcji narzdzi. Peen blok wywoania narzdzia ma posta: T8 D8.
Funkcje pomocnicze M (tabela 7) czasami nazywane funkcjami maszynowymi, su do
obsugi specyficznych dla danej obrabiarki urzdze. Do najczciej stosowanych
standardowych funkcji pomocniczych nale funkcje:
M03 wczenie prawych obrotw wrzeciona,
M04 wczenie lewych obrotw wrzeciona,
M05 wyczenie obrotw wrzeciona,
M30 zakoczenie wykonywania programu gwnego,
M08 wczenie pompy cieczy chodzcej,
M09 wyczenie pompy cieczy chodzcej.
Podprogramy opracowane przez technologa a take tzw. stae cykle obrbkowe
wykorzystuje si do budowy zoonych programw sterujcych. Zastosowanie
podprogramw i cykli obrbkowych przyspiesza opracowanie operacji technologicznych dla
przedmiotw o zoonej geometrii, wymagajcych wielokrotnego powtrzenia tych samych
zabiegw (lub przej) obrbkowych, czyni program bardziej przejrzystym, atwiejszym
w analizie, a czsto take ogranicza jego objtoci (dziki wielokrotnemu wywoywaniu
z programu gwnego zamiast powtarzaniu w programie gwnym identycznych blokw).
Struktura podprogramw w zasadzie jest identyczna jak programu gwnego, rny jest tylko
nagwek i zakoczenie. Podprogram moe zawiera wszystkie adresy, jakie wystpuj
w programie gwnym, moe rwnie zawiera wywoania innych podprogramw. Przy
analizie i wykonaniu programu z wywoanymi podprogramami dla ukadu sterowania nie ma
znaczenia, czy aktualny blok zapisany jest w programie gwnym czy podprogramie dla
niego jest to jeden, nieprzerwany cig blokw, tylko zapisanych w rnych plikach.
Wywoywanie podprogramw w programie gwnym odbywa si najczciej poprzez
odpowiedni adres funkcji lub nazw podprogramu.
Tabela 7. Wybrane funkcje pomocnicze (maszynowe) M [3].
40
Tabela 8. Wybrane funkcje przygotowawcze G [3].

1.
2.
3.
4.
5.

W jaki sposb tworzy si programy obrbkowe dla maszyn CNC?
Czym jest program sterujcy?
Z jakich elementw skada si blok programu?
Jakie s rodzaje funkcji programowania?
W jakim celu stosuje si podprogramy?
41
4.5.3. wiczenia
wiczenie 1
Scharakteryzuj struktur przykadowego programu dla obrabiarki CNC.
zapozna si z programem obrbkowym,
rozpozna struktur programu,
scharakteryzowa struktur tego programu,
5) uporzdkowa zapisane pomysy odrzuci ewentualnie nierealne lub budzce
wtpliwoci,
6) zaprezentowa efekty pracy.
1)
2)
3)
4)

program obrbkowy,
mazaki,
tablica flipchart.
wiczenie 2
Scharakteryzuj funkcje technologiczne S i F oraz maszynowe M wystpujce
w strukturze programu dla obrabiarek CNC.
8)

zapozna si z programem obrbkowym,
rozpozna funkcje technologiczne,
rozpozna funkcje maszynowe,
scharakteryzowa funkcje technologiczne,
scharakteryzowa funkcje maszynowe,
uporzdkowa zapisane pomysy odrzuci ewentualnie nierealne lub budzce
wtpliwoci,
zaprezentowa efekty pracy.

program obrbkowy,
mazaki,
tablica flipchart.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
42

Czy potrafisz:
Tak
1) okreli struktur programu obrbkowego?
2) opisa zastosowanie podprogramw w strukturze programu gwnego?
3) rozpozna funkcje pomocnicze i przygotowawcze?
4) rozpozna informacje zawarte w programie sterujcym obrabiarki CNC?
5) rozpozna poprawno skadni programu?
43
Nie
4.6. Punkty charakterystyczne obrabiarki. Ukady wsprzdnych

Kada obrabiarka sterowana numerycznie pracuje w jej maszynowym systemie
wsprzdnych. Pooenie ukadw wsprzdnych jest okrelone przez punkty zerowe,
a w celu uproszczenia obsugi maszyny i programowania poza punktami zerowymi istniej
take inne punkty odniesienia (rys. 19).
Rys. 18. Symbole punktw charakterystycznych obrabiarki [opracowanie wasne].
Punkt zerowy obrabiarki jest punktem wyjcia odnoszcego si do maszyny ukadu

wsprzdnych. Jego pooenie jest niezmienne i ustalane przez producenta obrabiarki.
Z reguy, punkt zerowy obrabiarki znajduje si w obrabiarkach CNC w punkcie rodkowym
wrzeciona roboczego a we frezarkach pionowych CNC nad lew krawdzi sa stou.
Obrabiarka sterowana numerycznie z inkrementalnym ukadem pomiaru toru ruchu
potrzebuje ponadto punktu wzorcowego, sucego jednoczenie do kontroli ruchw
narzdzia i przedmiotu obrabianego. Jest to punkt wyjciowy obrabiarki, nazywany rwnie
punktem referencyjnym R. Jego pooenie na kadej osi ruchu jest dokadnie ustalone
poprzez wyczniki kracowe. Wsprzdne punktu referencyjnego maj w odniesieniu do
punktu zerowego obrabiarki zawsze t sam warto liczbow. Jest ona ustawiona na stae
w ukadzie sterowania CNC. Po wczeniu maszyny naley najpierw, dla wykalibrowania
inkrementalnego ukadu pomiaru toru ruchu, najecha we wszystkich osiach na punkt
referencyjny.
Punkt zerowy przedmiotu obrabianego W jest pocztkiem ukadu wsprzdnych
przedmiotu obrabianego. Jego pooenie jest ustalane przez programist wedug kryteriw
praktycznych. Najbardziej korzystne jest ustalenie go w taki sposb, aby moliwe byo
bezporednie przejcie do programowania danych wymiarowych z rysunku. W czciach
toczonych punkt zerowy przedmiotu obrabianego naley ustawia na rodku prawego lub
lewego boku czci obrobionej, w zalenoci od tego, z ktrej strony rozpoczyna si
wymiarowanie. Przy czciach frezowanych jako punkt zerowy przedmiotu obrabianego
wybiera si najczciej zewntrzny punkt narony, w zalenoci od tego, ktry z punktw
wierzchokowych zosta wybrany jako punkt odniesienia podczas jego wymiarowania lub
rodek pyty.
44
Nastpnym istotnym punktem w przestrzeni roboczej obrabiarki jest punkt odniesienia

narzdzia E. Punkt odniesienia narzdzia w obrabiarce CNC jest staym punktem na jej
saniach narzdziowych. We frezarkach CNC punkt odniesienia narzdzia E znajduje si na
wrzecionie narzdziowym. Ukad sterowania CNC odnosi pocztkowo wszystkie
wsprzdne docelowe do punktu odniesienia narzdzia. Jednak podczas programowania
wsprzdnych docelowych odnosimy si do kocwki narzdzia tokarskiego lub punktu
rodkowego narzdzia frezarskiego. Aby kocwka narzdzia podczas toczenia, frezowania
moga by dokadnie sterowana wzdu podanego toru obrbki, konieczne jest ich dokadne
zmierzenie.
Punkt wymiany narzdzia N jest punktem w przestrzeni roboczej obrabiarki CNC,
w ktrym moe nastpi bezkolizyjna wymiana narzdzi. W wikszoci ukadw sterowania
CNC pooenie punktu wymiany narzdzia jest zmienne.
Rys. 19. Pooenie punktw charakterystycznych obrabiarki sterowanej numerycznie [3].
Kierunki ruchu obrabiarki s okrelane przez system wsprzdnych, odnoszcy si do

przedmiotu obrabianego i skadajcy si z osi, lecych rwnolegle do prostoliniowych
ruchw gwnych maszyny (rys. 20). Obrabiarki CNC dysponuj co najmniej dwiema
oznaczanymi jako X i Z (tokarki) lub trzema X, Y, Z (frezarki) sterowanymi osiami ruchw
posuwowych. Niezbdne przy obrbce ruchy poszczeglnych zespow obrabiarki (st, sanie
narzdziowe i in.) s obliczane, sterowane i kontrolowane przez wewntrzny komputer.
Dla kadego kierunku ruchu istnieje osobny system pomiarowy, wykrywajcy aktualne
pooenie zespow i przekazujcy je do kontroli wewntrznemu komputerowi.
Rys. 20. Ukad i oznaczenie osi [3].
45
Podstaw do programowania jest zdefiniowanie ukadu wsprzdnych, dziki ktremu

moliwe jest zadawanie wsprzdnych pooenia elementw ruchomych obrabiarki CNC.
Domylnym ukadem wsprzdnych przedmiotu jest ukad absolutny prostoktny, tzn. taki,
gdzie wsprzdne s odnoszone do jednego, ustalonego punktu zerowego (W). Czsto
jednak wymiary na rysunkach maj charakter przyrostowy, w postaci acucha wymiarowego,
std w ukadach sterowania przewidziano rwnie moliwo programowania przyrostowego
(inkrementalnego) wzgldem aktualnego pooenia narzdzia. Do obsugi trybu absolutnego
i przyrostowego wymiarowania przewidziano funkcje:
G90 programowanie absolutne,
G91 programowanie przyrostowe.
W programowaniu absolutnym warto wymiaru odnosi si do aktualnego pooenia
punktu zerowego ukadu wsprzdnych. W programowaniu przyrostowym warto wymiaru
odnosi si do aktualnego pooenia narzdzia.
W rzeczywistoci na kadej obrabiarce istnieje wiele rnych ukadw wsprzdnych,
ale najwaniejsze to:
maszynowy ukad wsprzdnych,
bazowy (podstawowy) ukad wsprzdnych,
ukad wsprzdnych przedmiotu.
W ukadzie maszynowym s podane wsprzdne punktu referencyjnego (R), punkty
wymiany narzdzi, punkty wymiany palet itp.
Bazowy (podstawowy) ukad wsprzdnych to prostoktny, prawoskrtny ukad
wsprzdnych, stanowicy podstaw do programowania. Jest odniesiony do przedmiotu
zamocowanego na obrabiarce i jest zwizany z ukadem maszynowym. W najprostszym
przypadku ukad bazowy (tokarki, frezarki) jest tosamy z ukadem maszynowym. W tym
ukadzie s definiowane korektory narzdziowe, wyznaczana jest kompensacja promienia
narzdzia, oraz wykonywane s wszystkie obliczenia toru ruchu narzdzia.
Ukad wsprzdnych przedmiotu jest zwizany z przedmiotem obrabianym, sucy do
programowania obrbki, zapisanej w postaci programu sterujcego.
Ukad CNC musi posiada informacje o wzajemnych relacjach pomidzy rnymi
ukadami wsprzdnych, aby proces obrbki zachodzi w sposb prawidowy. Przyjmujc
ukad wsprzdnych przedmiotu mona to uczyni w sposb zupenie dowolny (najczciej
odnoszcy si do wymiarowania przedmiotu obrabianego) naley poda i wprowadzi do
ukadu sterowania nastpujce wielkoci:
zmian pooenia punktu zerowego (M przesunity na W) za pomoc np. funkcji G54,
korektory dugoci narzdzia, wprowadzane z pulpitu ukadu sterowania do tabeli
korektorw narzdziowych.
Czynnoci definiowania zmiany pooenia punktu zerowego i korektorw narzdziowych
maj podstawowe znaczenie dla poprawnoci przebiegu obrbki w trybie automatycznym
(sterowanym programem) i nale do najwaniejszych czynnoci przygotowawczych,
poprzedzajcych prac w trybie automatycznym. Dlatego czsto s wspomagane specjalnie do
tego celu przeznaczonymi funkcjami ukadu sterowania CNC. Sposb wyznaczenia tych
wartoci w duej mierze zaley od rodzaju obrabiarki, jej wyposaenia, dostpnoci
specjalnych urzdze do pomiaru i nastawiania narzdzi, rodzaju narzdzi itp. W ukadach
sterowania na og s funkcje pautomatycznego wyznaczania tych wartoci.
46

1.
2.
3.
4.
5.

Jakie znasz punkty odniesienia obrabiarki?
W jaki sposb oznaczone s osie ruchw posuwowych?
Jaka jest rnica pomidzy wymiarowaniem absolutnym i przyrostowym?
Jakie s rodzaje ukadw wsprzdnych stosowanych w obrabiarkach CNC?
W jakim miejscu najdogodniej jest ustali punkt zerowy przedmiotu obrabianego?
4.6.3. wiczenia
wiczenie 1
Zdefiniuj zmian pooenia punktu zerowego na frezarce sterowanej numerycznie.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

zapozna si z technik ustalania punktu zerowego,
zamocowa przedmiot obrabiany,
ustali punkt zerowy,
przestrzega przepisw bhp w trakcie wykonywania wiczenia,
uporzdkowa stanowisko pracy,

instrukcja do wykonania wiczenia,
frezarka sterowna numerycznie,
instrukcja obsugi maszyny,
instrukcja programowania,
pyta aluminiowa,
pisaki,
kartki papieru.
wiczenie 2
Zmierz wartoci korekcyjne noa tokarskiego zgodnie z instrukcj wykonania wiczenia.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

zapozna si z technik pomiaru wartoci korekcyjnych narzdzia,
zmierzy wartoci korekcyjne narzdzia,
wprowadzi dane do tabeli korekcji narzdzia,
47

tokarka sterowna numerycznie,
instrukcja obsugi maszyny,
n tokarski,
oprawka do noa,
waek aluminiowy,
pisaki,
kartki papieru.

Czy potrafisz:
Tak
1) wskaza i scharakteryzowa punkty charakterystyczne tokarki?
2) wskaza i scharakteryzowa punkty charakterystyczne frezarki?
3) rozpozna osie ruchw posuwowych obrabiarki?
3) ustali punkt zerowy przedmiotu obrabianego na tokarce?
4) ustali punkt zerowy przedmiotu obrabianego na frezarce?
5) zmierzy wartoci korekcyjne narzdzi?
48
Nie
4.7. Interpolacje i cykle obrbkowe

Podstawowe ruchy narzdzia w przestrzeni obrbkowej programowane s za pomoc
interpolacji prostoliniowych i koowych. Rodzaj ruchu i tym samym rodzaj interpolacji
koduje si nastpujcymi funkcjami przygotowawczymi:
G00 szybki przesuw narzdzia,
G01 interpolacja prostoliniowa z posuwem roboczym,
G02 interpolacja koowa w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara,
G03 interpolacja koowa w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara.
Interpolacje prostoliniowe i koowe w przypadku tokarek i frezarek programuje si
bardzo podobnie pamitajc o osiach ukadu wsprzdnych: w tokarkach X, Z, we frezarkach
X, Y, Z.
Po zaprogramowaniu funkcji G00 narzdzie przesuwa si z maksymaln prdkoci
(waciw dla danej maszyny) do punktu o zaprogramowanych wsprzdnych X, Z, ktre
mog by podane we wsprzdnych absolutnych (G90) lub przyrostowych (G91) (rys. 21):
G00 X... Z... [F...] [S...] [T...] [M...]
gdzie:
X, Z wsprzdne punktu docelowego; gdy narzdzie porusza si rwnolegle do jednej
z osi to wsprzdna punktu docelowego jest taka sama jak aktualna, wic nie
trzeba jej podawa.
opcjonalnie:
F
posuw [mm/obr.],
S
liczba obrotw wrzeciona [obr/min.],
T
numer narzdzia,
M funkcja maszynowa.
Funkcja G00 suy do szybkiego przemieszczania narzdzia wzgldem przedmiotu
obrabianego przy ruchach jaowych, to znaczy bez styku narzdzia z przedmiotem
i wykonywania obrbki.
Rys. 21. Szybki przesuw narzdzia G00 [4].
49
Do wykonania ruchu roboczego (zdjcia warstwy materiau) po linii prostej wykorzystuje

si interpolacj prostoliniow z posuwem roboczym G01 (rys. 22). Po zaprogramowaniu
interpolacji prostoliniowej aktualnie wybrane narzdzie porusza si z zaprogramowan
prdkoci posuwu pod adresem F (w mm/obr.) po linii prostej do punktu docelowego
o wsprzdnych X, Z. Wsprzdne mog by programowane w ukadzie absolutnym (G90)
lub przyrostowym (G91):
G01 X... Z... [F...] [S...] [T...] [M...]
gdzie:
X, Z wsprzdne punktu docelowego; gdy narzdzie porusza si rwnolegle do jednej
z osi to wsprzdna punktu docelowego jest taka sama jak aktualna, wic nie
trzeba jej podawa.
opcjonalnie:
F
posuw [mm/obr.],
S
T
numer narzdzia,
Rys. 22. Interpolacja prostoliniowa z posuwem roboczym G01 [4].
Do wykonania ruchu roboczego (zdjcia warstwy materiau) po uku wykorzystuje si

interpolacje koowe G02 oraz G03 (rys. 23). Po zaprogramowaniu interpolacji aktualnie
wybrane narzdzie porusza si z zaprogramowan prdkoci posuwu [mm/obr.] po uku
zgodnie z kierunkiem ruchu wskazwek zegara G02 lub przeciwnie do kierunku ruchu
wskazwek zegara do punktu o wsprzdnych X,Z. Podobnie jak w interpolacji
prostoliniowej wsprzdne mog by programowane w ukadzie absolutnym (G90) lub
w przyrostowym (G91):
G02 X... Z... I... K...[F...] [S...] [T...] [M...]
G03 X... Z... I... K...[F...] [S...] [T...] [M...]
gdzie:
X, Z wsprzdne punktu docelowego,
I odlego od punktu startowego do rodka okrgu (punktu zawieszenia promienia)
w kierunku osi X,
K odlego od punktu startowego do rodka okrgu (punktu zawieszenia promienia)
w kierunku osi Z.
50
opcjonalnie:
F
posuw [mm/obr.],
S
T
numer narzdzia,
Rys. 23. Interpolacje koowe G02 i G03 [4].
Poniej przedstawiony zosta przykad programu obrbkowego dla czci maszynowej

przedstawionej na rys. 24 wykonany za pomoc interpolacji prostoliniowej.
Rys. 24. Szkic czci maszynowej do przykadowego programu [4].
51
N G90 wymiarowanie absolutne.

N... G54 Z...... przesunicie punktu zerowego.
N T0101 F0.3 M04 wiersz technologiczny: wybr narzdzia, warto posuwu, kierunek
obrotw w lewo.
N... G96 S280 staa prdko skrawania 280 m/min.
N... G92 S3500 ograniczenie prdkoci obrotowej 3500 obr/min.
N G00 X16 Z-1 dojazd narzdzia do przedmiotu obrabianego 1 mm przed czoem (ruch
szybki).
N... G01 Z0 dojazd narzdzia do przedmiotu punkt P1 (ruch roboczy).
N.. G01 X 20 Z-2 ruch roboczy do punktu P2.
N... G01 Z-30 ruch roboczy do punktu P3.
N... G01 X 25 Z-40 ruch roboczy do punktu P4.
N... G01 Z -60 ruch roboczy do punktu P5.
N... G01 X26 ruch roboczy do punktu P6.
N... G01 X30 Z-62 ruch roboczy do punktu P7.
N... G01 X35 ruch roboczy do punktu P8.
N... G00 X100 Z-200 odjazd narzdzia od przedmiotu.
N M30 zakoczenie programu.
Stae cykle obrbkowe okrelaj sekwencj ruchw szybkich roboczych oraz
skoordynowanych z nimi czynnoci maszyny niezbdnych do przeprowadzenia zoonych
operacji technologicznych, takich jak: toczenie zoonych konturw, toczenie rowkw,
gwintowanie, wiercenie otworw. W dalszej czci materiau nauczania zostan
przedstawione wybrane cykle stae wedug standardu ISO.
Stosunkowo proste i dokadne zaprogramowanie i wykonanie caego elementu zapewnia
cykl G81 (rys. 25). Po opisaniu konturu caa objto materiau do obrbki jest automatycznie
dzielona na warstwy o zaprogramowanej gbokoci z moliwoci optymalizacji przej
skrawajcych:
G81 X...Z...I... [H..W..] [C..V..] [L..]
gdzie:
X, Z wsprzdne punktu pocztkowego konturu,
I gboko skrawania na jedno przejcie,
H, W amanie wira, H odcinek drogi w osi X, po ktrym chwilowo zostanie
wyczony posuw, W odcinek ruchu powrotnego narzdzia,
C degresja gbokoci skrawania warto, o jak zmniejszana jest kadorazowo
gboko skrawania; jeeli zostanie zaprogramowany adres C, musz by
programowane adresy L i V,
V minimalna gboko skrawania,
L optymalizacja ostatniego wira, warto wyraona w % wartoci D, o ktr mona
powikszy gboko ostatniego przejcia narzdzia.
52
pierwszy
punkt konturu
Z
G81 X20 Z0 I2,5
Rys. 25. Cykl wzdunego toczenia dowolnego konturu G81 [4].
Po zaprogramowaniu cyklu G81, wskazaniu pierwszego punktu konturu

i zaprogramowaniu szerokoci warstwy skrawanej, w kolejnych blokach programu naley
opisa kontur przedmiotu obrabianego za pomoc interpolacji prostoliniowej i koowych.
Po opisaniu konturu naley odwoa kompensacj promienia ostrza narzdzia i wywoa cykl
funkcj G81.
Przykadowa struktura programu z uyciem cyklu G81:
G81 X... Z... I... obrbka w cyklu
G42 wczenie kompensacji promienia ostrza narzdzia
.........
.........
opis konturu za pomoc funkcji G01, G02, G03
.........
G40 odwoanie kompensacji
G80 wywoanie obrbki w cyklu
Nacinajc gwint na tokarce naley pamita o wykonaniu podcicia technologicznego.
Moe to by podcicie w postaci rowka lub znormalizowane podcicie technologiczne.
Znormalizowane podcicie technologiczne wykonuje si za pomoc funkcji G85 (rys. 26):
G85 X... Z... I... K...
gdzie:
X, Z wsprzdne koca wykonania podcicia,
I gboko podcicia odniesiona do promienia,
K dugo podcicia. K musi by, co najmniej 2,34 razy wiksze od I.
53
Rys. 26. Cykl podcicia G85 [4].
Wykonanie gwintu uatwi cykl G31 pozwalajcy naci gwint w wielu przejciach
obrbkowych dla gwintu o dowolnej rednicy i dowolnym kcie (rys. 27):
G31 X... Z... D... F... S../J.. [A..] [Q..] [I../E..]
gdzie:
X, Z wsprzdne teoretycznego punktu kocowego gwintu,
D gboko odniesiona do rednicy,
F skok gwintu w kierunku osi Z,
S liczba przej narzdzia,
J posuw wgbny w kierunku osi. X na jedno przejcie narzdzia,
K posuw wgbny w kierunku osi Z na jedno przejcie narzdzia,
A kt pochylenia powierzchni gwintu wzgldem osi X (0-60),
Q stopniowanie ostatniego posuwu, np. dla Q=4 ostatnie przejcie zostanie podzielone
w stosunku 1/2, 1/4, 1/8, 1/8,
I rnica promieni midzy teoretycznym punktem pocztkowym i kocowym gwintu,
E kt gwintu w stosunku do osi Z (nie moe by wiksze od 45).
54
Rys. 27. Cykl nacinania gwintu G31 [4].
Podczas wykonywania otworw naley pamita o wykonaniu nakieka dla

naprowadzenia wierta. Dobierajc waciwe narzdzie najwygodniej wykona nakieek za
pomoc funkcji G01. Po wykonaniu nakieka, wykonanie otworu programuje si za pomoc
cykl wiercenia G84 (rys. 28);
G84 Z... A... B... D... K...
gdzie:
Z wsprzdna Z punktu kocowego otworu,
A czas w sekundach na ruch powrotny wierta w celu usunicia wirw,
B czas w sekundach zatrzymania ruchu wgbnego wierta w celu zamania wira,
D degresja, warto, o jak zostaje zmniejszona gboko po kadym cyklu,
K gboko wiercenia podczas pierwszego cyklu.
Rys. 28. Cykl wiercenia G84 [4].

55
Cykl toczenia rowka G86 umoliwia toczenie rowkw prostoktnych lub z fazami na
zewntrz i zaokrgleniami wewntrz rowka (rys. 29);
G86 X... Z... K... [B..] [I..]
gdzie:
X, Z jeeli K>0, s to wsprzdne lewego punktu naronego, jeeli K<0, s to
wsprzdne prawego punktu naronego,
K szeroko rowka,
B promie zaokrglenia na dnie rowka,
I naddatek na obrbk wykaczajc (odniesiony do rednicy), programowany zawsze,
jeeli zostanie zaprogramowany parametr B.
I
B
Rys. 29. Cykl toczenia rowka G86 [4].
Wrd cykli obrbkowych stosowanych w obrbce frezowaniem najczciej stosuje si

cykle frezowania prostoktnego i okrgego zagbienia (rys. 30). Przy pomocy cyklu G87
mona frezowa prostoktne zagbienia o dowolnych wymiarach i dowolnym (nie
mniejszym ni promie narzdzia) promieniu zaokrglenia naroa:
G87 X... Y... Z... I... K... [B..] [W..]
gdzie:
X dugo kieszeni w osi X,
Y dugo kieszeni w osi Y,
Z cakowita gboko frezowania w kierunku osi Z (wymiar mierzony od aktualnej
pozycji narzdzia),
I dosuniecie freza podczas obrbki w paszczynie X-Y (w procentach rednicy freza),
K gboko frezowania za kadym przejciem narzdzia,
B promie zaokrglenia naroy kieszeni,
W odlego paszczyzny wycofania narzdzia od paszczyzny bezpieczestwa.
Przy pomocy cyklu G88 mona frezowa okrge zagbienia o dowolnej rednicy
i gbokoci w kilku stopniowych przejciach narzdzia:
G88 Z... I... K... B... [W...]
56
gdzie:
Z cakowita gboko frezowania w kierunku osi Z (wymiar mierzony od aktualnej
pozycji narzdzia),
I dosuniecie freza podczas obrbki w paszczynie X-Y (w procentach rednicy freza),
K gboko frezowania za kadym przejciem narzdzia,
B promie kieszeni,
W odlego paszczyzny wycofania narzdzia od paszczyzny bezpieczestwa.
Rys. 30. Cykl frezowania zagbienia: a) prostoktnego, b) okrgego [5].
Aby wykona operacje zdefiniowane w cyklach frezarskich, po zdefiniowaniu cyklu

naley wywoa cykl poprzez funkcje wywoania cyklu w punkcie, lub prostej lub okrgu
(rys. 31). Wywoanie cyklu w punkcie realizowane jest za pomoc funkcji G79 np. G79 X100
Y50, gdzie X i Y s wsprzdnymi rodka zagbienia. Wywoanie cyklu na okrgu
realizowane jest z pomoc funkcji G77:
G77 X... Y... Z... B... D... [A..] [S..]
gdzie:
X wsprzdna X rodka okrgu,
Y wsprzdna Y rodka okrgu,
B promie okrgu,
D kt pomidzy pojedynczymi wykonaniami cyklu,
A kt pomidzy pierwszym wykonaniem a dodatnia osi X
S liczba wykona.
Do wywoania cyklu na prostej stosuje si funkcje G78, ktra realizuje ostatnio
zdefiniowany cykl obrbkowy na linii prostej w jednakowych odstpach:
G78 X... Y... Z... (A... D... I.... J...) [S..]
gdzie:
X wsprzdna X pierwszego wykonania cyklu,
Y wsprzdna Y pierwszego wykonania cyklu,
57
A kt nachylenia prostej wzgldem dodatniej osi X,

D odstp pomidzy pojedynczymi wykonaniami cyklu,
B promie okrgu,
I przyrostowe przesunicie wykona mierzone w kierunku osi X,
J przyrostowe przesunicie wykona mierzone w kierunku osi Y,
S liczba wykona.
Przykad programu:
G81 Z 20 cykl wiercenia
G77 X50 Y50 A30 D45 B40 S4 wywoanie cyklu
Przykad programu:
G81 Z 20 cykl wiercenia
G78 X10 Y10 A35 D20 S4 wywoanie cyklu
Rys. 31. Wywoanie cyklu: a) na okrgu, b) na prostej [5].
Poniej przedstawiony zosta przykad programu obrbkowego dla czci maszynowej

przedstawionej na rys. 32 wykonany za pomoc interpolacji prostoliniowej i cykli
obrbkowych.
Rys. 32. Szkic czci maszynowej do przykadowego programu [4].
58
Przykadowy program dla lewej strony

przedmiotu:
Przykadowy program dla prawej strony

przedmiotu:
N0005 G54
N0010 T0202 G96 S0250 F0000.200 M04
N0015 G92 S3500
N0020 G00 X+031.000 Z+0000.000
N0025 G01 X-001.600
N0030 G00 X+150.000 Z+0100.000
N0035 T0202 G96 S0250 F0000.300 M04
N0040 G92 S3500
N0045 G00 X+030.000 Z+0001.000
N0050 G57 X+000.300 Z+0000.150
N0055 G81 X+015.000 Z+0001.000 I+001.000
N0060 G42
N0065 G01 X+016.000 Z+0000.000
N0070 G01 X+020.000 Z-0002.000
N0075 G01 Z-0017.000
N0080 G01 X+024.000
N0085 G01 X+029.000 Z-0026.000
N0090 G01 Z-0035.000
N0095 G01 X+030.000
N0100 G40
N0105 G80
N0110 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0115 T0404 G96 S0250 F0000.100 M04
N0120 G92 S4000
N0125 G00 X+014.000 Z+0001.000
N0060 G42
N0065 G01 X+016.000 Z+0000.000
N0070 G01 X+020.000 Z-0002.000
N0075 G01 Z-0017.000
N0080 G01 X+024.000
N0085 G01 X+029.000 Z-0026.000
N0090 G01 Z-0035.000
N0095 G01 X+030.000
N0100 G40
N0130 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0135 M30
N0005 G54
N0010 T0202 G96 S0250 F0000.200 M04
N0015 G92 S3500
N0020 G00 X+031.000 Z+0000.000
N0025 G01 X-001.600
N0030 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0035 T0202 G96 S0250 F0000.300 M04
N0040 G92 S3500
N0045 G00 X+030.000 Z+0001.000
N0050 G57 X+000.300 Z+0000.150
N0055 G81 X+013.000 Z+0001.000 I+001.000
N0060 G42
N0065 G01 X+014.000 Z+0000.000
N0070 G01 X+016.000 Z-0016.000
N0075 G03 X+022.000 Z-0019.000 I+000.000 K003.000
N0080 G01 Z-0023.000
N0085 G02 X+026.000 Z-0025.000 I+002.000
K+000.000
N0090 G01 X+027.000
N0095 G01 X+029.000 Z-0026.000
N0100 G01 X+029.500
N0105 G40
N0110 G80
N0115 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0120 T0404 G96 S0300 M04 F0000.100
N0125 G92 S4000
N0130 G00 X+013.000 Z+0001.000
N0060 G42
N0065 G01 X+014.000 Z+0000.000
N0070 G01 X+016.000 Z-0016.000
N0075 G03 X+022.000 Z-0019.000 I+000.000 K003.000
N0080 G01 Z-0023.000
N0085 G02 X+026.000 Z-0025.000 I+002.000
K+000.000
N0090 G01 X+027.000
N0095 G01 X+029.000 Z-0026.000
N0100 G01 X+029.500
N0105 G40
N0135 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0140 T0505 G97 S2000 M03 F0000.200
N0145 G00 X+000.000 Z+0001.000
N0150 G01 Z-0006.000
N0155 G00 Z+0002.000
N0160 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0165 T0707 G97 S0600 M03 F0000.150
N0170 G00 X+000.000 Z+0001.000
N0175 G84 Z-0018.403 K+008.000 A+001.000
B+001.000 D+003.000
N0180 G00 X+100.000 Z+0100.000
N0185 M30
Zaprezentowane w tej czci poradnika cykle obrbkowe stanowi tylko pewien wybr
dokonany przez autora poradnika. W wikszoci ukadw sterowania numerycznego istnieje
dua liczba cykli obrbkowych, ktrych zastosowanie jest opisane szczegowo w instrukcji
(podrczniku) programowania dostarczonym wraz z DTR maszyny przez producenta
obrabiarek. W dokumentacji maszyny powinna znajdowa si rwnie instrukcja
diagnostyczna. W instrukcji diagnostycznej ukadu sterowania numerycznego znajduj si
kody alarmw i instrukcje postpowania w sytuacjach awaryjnych sygnalizowanych przez
sterownik obrabiarki. Umoliwia ona osobie obsugujcej maszyn prawidow ocen
i reakcj na przypadki specjalne (awaryjne) przy obsudze maszyny. Przykadowe sytuacje
alarmowe wystpujce w sterowniku SINUMERIC zostay przedstawione na rysunki 33, 34,
35. Kady alarm skada si z numeru i tekstu alarmu i jest opisywany przy pomocy czterech
kategorii: wyjanienie, reakcja, pomoc, kontynuacja programu.
Rys. 33. Sytuacja alarmowa dotyczca wzrostu temperatury [instrukcja diagnostyczna].
Rys. 34. Sytuacja alarmowa dotyczca skadni programu obrbkowego [instrukcja diagnostyczna].
Rys. 35. Sytuacja alarmowa dotyczca opisu konturu przedmiotu obrabianego [instrukcja diagnostyczna].
60

1.
2.
3.
4.
5.

Jakie funkcje opisuj ruch narzdzia po linii prostej?
Jakie funkcje opisuj ruch narzdzia po uku lub okrgu?
Jakie s podstawowe cykle obrbkowe stosowane przy toczeniu?
Jakie s podstawowe cykle obrbkowe stosowane przy frezowaniu?
Jakie informacje znajduj si w instrukcji diagnostycznej ukadu sterowania?
4.7.3. wiczenia
wiczenie 1
Opracuj program obrbki czci klasy waek zgodnie z instrukcj wykonania wiczenia.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

zapozna si z technik programowania czci typu waek,
przygotowa obrabiark,
dobra sposb zamocowania przedmiotu obrabianego,
dobra narzdzia obrbkowe,
dobra parametry skrawania,
opracowa program obrbkowy dla czci typu waek,

instrukcje programowania,
katalogi narzdzi obrbkowych,
tabele parametrw skrawania,
pisaki,
kartki papieru.
wiczenie 2
Opracuj program obrbki czci klasy pyta zgodnie z instrukcj wykonania wiczenia.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

zapozna si z technik programowania czci typu pyta,
dobra sposb zamocowania przedmiotu obrabianego,
dobra narzdzia obrbkowe,
dobra parametry skrawania,
opracowa program obrbkowy dla czci typu pyta,
61

instrukcje programowania,
katalogi narzdzi obrbkowych,
tabele parametrw skrawania,
pisaki,
kartki papieru.

Czy potrafisz:
Tak
1) zastosowa funkcje interpolacji prostoliniowej?
2) zastosowa funkcje interpolacji koowej?
3) zastosowa cykle obrbkowe?
4) opracowa program obrbki przedmiotu na tokark CNC?
5) opracowa program obrbki przedmiotu na frezark CNC?
62
Nie
4.8. Symulacje i uruchamianie obrbki

Opisane metody i sposoby programowania dotyczyy tzw. rcznego programowania
obrabiarek sterowanych numerycznie, ktre zwykle jest wykorzystywane dla mao
skomplikowanych czci maszynowych. Dla czci o skomplikowanych i zoonych
ksztatach do opracowania programw obrbkowych wykorzystuje si komputery
i oprogramowanie CAD/CAM. W zakresie systemw CAD/CAM istnieje wiele programw
o rnym poziomie automatyzacji czynnoci projektowych, jednym z takich programw jest
program CAD/CAM MTS CNC. Program ten jest programem nadajcym si zarwno do
pisania programw rcznie jak i do tworzenia skomplikowanych programw obrbkowych
dla tokarek i frezarek, posiada rwnie opcje symulacji obrbki, wymiarowania przedmiotu
po obrbce i wizualizacji trjwymiarowej przedmiotu. W dalszej czci poradnika zostanie
omwiony sposb symulacji obrbki i dostosowanie symulatora do posiadanej obrabiarki
sterowanej numerycznie na przykadzie programu MTS.
Po uruchomieniu programu symulacyjnego mona dokona zmiany konfiguracji
obrabiarki i ukadu sterowania (rys. 36). Nazwa grupy konfiguracyjnej odnosi si zawsze do
okrelonej kombinacji konfiguracji obrabiarki oraz konfiguracji sterowania. Definiuje si je
w zarzdzaniu konfiguracjami. Przykadowo, tokarka jest konfigurowana zgodnie z danymi
producenta. Wielkociami charakterystycznymi s m. in. przestrze robocza, drogi przejazdu,
typ gowicy rewolwerowej i gniazda narzdziowe, liczba osi NC, wystpowanie wrzeciona
przechwytujcego lub konika itp. Konfiguracja sterowania obejmuje skadni jzyka
programowania, przyporzdkowanie opcjonalnych postprocesorw i ustawienia sterowania.
Do transformacji programu napisanego w kodzie MTS (zgodny z kodem ISO) na okrelony
kod sterowania wymagany jest zawsze postprocesor. Jest on, podobnie jak kod
programowania, udostpniany po wyborze sterowania docelowego.
Rys. 36. Okno konfiguracyjne programu MTS z widoczn konfiguracj ukadu sterownia SINUMERIK 810
[opracowanie wasne].
63
Konfiguracji podlega rwnie przedmiot obrabiany. Dane, ktre naley poda do

symulatora to: rodzaj materiau obrabianego oraz wymiar surwki (rys. 37).
Rys. 37. Okno konfiguracyjne programu MTS wprowadzania danych pwyrobu [opracowanie wasne].
Oprcz obrabiarki, ukadu sterowania i przedmiotu obrabianego w symulatorze mona

dokona wyboru mocowania surwki. Do dyspozycji uytkownik ma cznie siedem rnych
kombinacji zamocowania. Wybr rodzaju zamocowania odpowiada standardowi biblioteki
zamocowa aktualnie skonfigurowanej tokarki (rys. 38).
Rys. 38. Okno konfiguracyjne programu MTS z widoczn konfiguracj mocowania przedmiotu
[opracowanie wasne].
64
Kolejnym etapem dostosowania symulatora do obrbki jest dobr narzdzi obrbkowych.

Standardowa gowica rewolwerowa dysponuje 16 gniazdami narzdziowymi (rys. 39), ilo
gniazd narzdzi i rodzaj uzbrojonych narzdzi mona w dowolny sposb modyfikowa.
Mona modyfikowa rodzaj narzdzia, jego wielko a take tworzy swoje wasne
narzdzia.
Rys. 39. Okno konfiguracyjne programu MTS z gowic narzdziow [opracowanie wasne].
Po dokonaniu konfiguracji symulatora, majc gotowy program obrbkowy mona

wykona symulacj programu obrbkowego (rys. 40). Program MTS umoliwia
przeprowadzenie symulacji w trybie: automatycznym (program jest realizowany od pocztku
do koca), krokowym (program realizowany jest pojedynczymi blokami), interaktywnym
(kady kolejny wiersz programu zostaje wykonany po potwierdzeniu, a nastpnie
proponowane jest dokonanie jego zmian). Po uruchomieniu programu NC moliwa jest
zmiana trybu symulacji pomidzy trybem automatycznym, krokowym i interaktywnym.
Prawa strona ekranu symulacyjnego zawiera wane informacje systemowe dotyczce stanu
wirtualnej (skonfigurowanej) tokarki CNC:
aktualne wsprzdne wzgldem osi X, Z (rwnie wzgldem opcjonalnych osi
dodatkowych),
prdko skrawania, liczb obrotw, posuw, narzdzie,
kierunek obrotu wrzeciona, czas obrbki,
aktywne instrukcje pomocnicze G.
W dolnej czci okna symulatora jest pokazywany fragment programu z aktualnie
interpretowanym wierszem programowym NC.
65
Rys. 40. Symulacja obrbki waka w programie MTS [opracowanie wasne].
Oprcz ju wymienionych trybw symulacji program umoliwia rwnie wywietlanie

drg przejazdu narzdzia w wybranym programie obrbkowym (rys. 41). Program jest
wykonywany a zaprogramowane tory przejazdu narzdzia s pokazywane graficznie:
w posuwie roboczym G01 na czerwono, w szybkim przesuwie G00 na niebiesko.
Dokadna ocena zaprogramowanych torw przejazdu i ich korekta w programie sterujcym
moe prowadzi do znacznych oszczdnoci w czasach wytwarzania.
Rys. 41. Symulacja drg przejazdu narzdzia w programie MTS [opracowanie wasne].
66
Po wykonaniu symulacji programu mona dokona sprawdzenia jakoci obrbki

przedmiotu (rys. 42). Symulator posiada moduy, ktre zajmuj si analiz wymiarw
i chropowatoci powierzchni obrabianego przedmiotu. Po uyciu funkcji Mierzenie
elementu mona sprawdzi, czy zaprogramowany kontur przedmiotu obrabianego jest
zgodny z rysunkiem (rys. 43, 44). Funkcja Chropowato umoliwia sprawdzenie
wysokoci nierwnoci na wybranym dowolnie fragmencie konturu.
Rys. 42. Pomiar odlegoci w programie MTS [opracowanie wasne].
Rys. 43. Pomiar wysokoci nierwnoci w programie MTS [opracowanie wasne].

67
Rys. 44. Prezentacja przedmiotu po obrbce w widoku 3D w programie MTS [opracowanie wasne].
Po napisaniu programu obrbkowego i wykonaniu symulacji w programie symulacyjnym

(lub na obrabiarce) mona przystpi do realizacji programu. Przed pierwszym
uruchomieniem programu naley zamontowa oprzyrzdowanie przedmiotowe i uzbroi
magazyn narzdziowy. Kolejnym krokiem jest okrelenie wartoci korekcyjnych narzdzi
oraz pomiar pooenia ukadu wsprzdnych przedmiotu wzgldem ukadu wsprzdnych
obrabiarki. Wartoci korekcyjne narzdzi naley wpisa do rejestrw pamici tabeli korekcji
narzdzi (rys. 45) a wartoci pooenia zera przedmiotu do tabeli pooenia przedmiotowych
ukadw wsprzdnych (rys. 46).
Rys. 45. Przykad tabeli korekcji narzdzia SINUMERIK 840D/810D [opracowanie wasne].
68
Rys. 46. Przykad tabeli przesuni punktu zerowego SINUMERIK 840D/810D [opracowanie wasne].
Poniewa program, wartoci korekcyjne oraz przesunicie punktu zerowego mog by

obarczone bdami, pierwsze uruchomienie programu wykonywane jest zawsze z du
ostronoci. Pewnym zabezpieczeniem przed kolizj narzdzia z przedmiotem obrabianym
jest uruchomienie programu na sucho. Polega ono na uruchomieniu programu bez
zamocowanego przedmiotu obrabianego. W trakcie takiego testu mona wykry ewentualne
bdy zapisu programu, kolizyjno ruchw narzdzia oraz oceni wstpnie przebieg operacji.
Podczas testu programu zaleca si rwnie uruchamianie programu w trybie pracy blok po
bloku oraz zmniejszenie posuww roboczych narzdzia. Po wykonaniu testw,
wprowadzeniu ewentualnych korekt w programie, zmian w ustawieniach korektorw oraz
zadowalajcej ocenie jakoci przedmiotu obrabianego (pod wzgldem wymiarw
i chropowatoci powierzchni) uwaa si program za wdroony do produkcji.

1.
2.
3.
4.
5.

Jaka jest rnica pomidzy programowaniem rcznym, a programowaniem za pomoc
komputera?
W jaki sposb dostosowuje si symulator obrbki do posiadanej obrabiarki?
Jakie korzyci pyn z zastosowania oprogramowania symulacyjnego?
W jaki sposb naley przygotowa obrabiark przed pierwszym uruchomieniem
programu?
Jakie s zasady postpowania obowizujce w trakcie uruchamiania nowego programu?
69
4.8.3. wiczenia
wiczenie 1
Wykonaj bezkolizyjnie program obrbki czci klasy waek na tokarce sterowanej
numerycznie zgodnie z instrukcj wykonania wiczenia.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)

zapozna si z instrukcj obsugi obrabiarki,
sprawdzi stan techniczny narzdzi, obrabiarki, uchwytw,
wczyta program obrbkowy,
wykona symulacj obrbki,
zamocowa narzdzia obrbkowe,
ustali wartoci korekcyjne narzdzi,
ustali przesunicie punktu zerowego,
wykona obrbk waka,
zagospodarowa odpady,

komputer z programem symulacyjnym,
tokarka sterowana numerycznie,
instrukcja obsugi obrabiarki,
narzdzia obrbkowe,
przyrzdy pomiarowe,
pisaki, kartki papieru.
wiczenie 2
Wykonaj bezkolizyjnie program obrbki czci klasy pyta na frezarce sterowanej
numerycznie zgodnie z instrukcj wykonania wiczenia.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

zapozna si z instrukcj obsugi obrabiarki,
sprawdzi stan techniczny narzdzi, obrabiarki, uchwytw,
wczyta program obrbkowy,
wykona symulacj obrbki,
zamocowa narzdzia obrbkowe,
ustali wartoci korekcyjne narzdzi,
ustali przesunicie punktu zerowego,
wykona obrbk pyty,
70
10)
11)
12)
13)
14)

zagospodarowa odpady,

komputer z programem symulacyjnym,
frezarka sterowana numerycznie,
instrukcja obsugi obrabiarki,
narzdzia obrbkowe,
przyrzdy pomiarowe,
pisaki,
kartki papieru.

Czy potrafisz:
Tak
1) skonfigurowa symulator obrbki?
2) wykona symulacj programu?
3) przygotowa obrabiark do wykonania programu?
4) wykona obrbk przedmiotu na tokarce sterownej numerycznie?
5) wykona obrbk przedmiotu na frezarce sterownej numerycznie?
71
Nie
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
Instrukcja dla ucznia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Przeczytaj dokadnie instrukcj.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
Odpowiedzi udzielaj wycznie na karcie odpowiedzi.
Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
Test zawiera 20 zada.
Do kadego zadania podane s cztery odpowiedzi, z ktrych tylko jedna jest prawidowa.
Zaznacz prawidow wedug Ciebie odpowied wstawiajc liter X w odpowiednim
miejscu na karcie odpowiedzi.
W przypadku pomyki zaznacz bdn odpowied kkiem, a nastpnie liter X zaznacz
odpowied prawidow.
Za kade poprawne rozwizanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
Za udzielenie bdnej odpowiedzi, jej brak lub zakrelenie wicej ni jednej odpowiedzi
otrzymujesz zero punktw.
Uwanie czytaj tre zada i proponowane warianty odpowiedzi.
Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeli ktre z zada sprawi Ci trudno przejd do
nastpnego. Do zada, na ktre nie udzielie odpowiedzi moesz wrci pniej.
Pamitaj, e odpowiedzi masz udziela samodzielnie.
Na rozwizanie testu masz 40 minut.
Powodzenia !
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1.
Proces produkcyjny skada si z

a) procesu technologicznego, kontroli technicznej, transportu, magazynowania,
regeneracji, remontu, itp.
b) procesu technologicznego.
c) procesu technologicznego i kontroli technicznej.
d) procesu technologicznego, kontroli technicznej i remontu.
2.
Proces technologiczny podzielony jest na

a) zabiegi.
b) operacje technologiczne.
c) ruchy robocze.
d) ruchy elementarne.
3.
W operacjach obrbki skrawaniem rozrnia si zabiegi

a) proste i zoone.
b) proste.
c) zoone.
d) atwe i skomplikowane.
4.
W skad dokumentacji technologicznej wchodz

a) rysunki zwizane z danymi do projektowania.
b) szkice rnych rozwiza i wariantw konstrukcji urzdzenia.
c) dokumenty zwizane z procesem technologicznym elementw maszyn i urzdze.
d) rysunki zoeniowe i wykonawcze.
72
5.
Karta technologiczna jest dokumentem opisujcym

a) zaoenia konstrukcyjne.
b) warunki techniczne montau.
c) proces technologiczny obrbki lub montau.
d) parametry technologiczne operacji.
6.
Instrukcja obrbki skada si z

a) karty tytuowej oraz kart instrukcyjnych kolejnych operacji.
b) zestawienia wszystkich operacji w kolejnoci ich wykonania.
c) instrukcji uzbrojenia i obrbki cieplnej.
d) rysunkw zoeniowych i wykonawczych urzdzenia.
7.
Naddatek na obrbk jest to

a) rnica pomidzy wymiarem surwki a wymiarem obrobionej czci.
b) rnica midzy wymiarem czci przed danym etapem obrbki i jej wymiarem po
rozpatrywanym etapie obrbki.
c) szeroko warstwy skrawania.
d) grubo warstwy usuwanej w zabiegu.
8.
Opracowanie technologiczne procesu obrbki polega na

a) opracowaniu technologicznym czci, zespow i caych maszyn.
b) ustaleniu kolejnoci operacji, zabiegw, ustawie, pozycji i przej potrzebnych do
wykonania danego przedmiotu, uszeregowanie ich w okrelonej kolejnoci
i ustalenie czasu trwania kadej czynnoci.
c) podziale obrbki na operacje.
d) analizie rysunku technicznego i ustaleniu sposobu obrbki, narzdzi skrawajcych
i kontrolnych.
9.
Gowica rewolwerowa obrabiarki sterowanej numerycznie to

a) urzdzenie do automatycznej wymiany przedmiotu obrabianego.
b) urzdzenie do automatycznej wymiany narzdzi.
c) system pomiarowy, wykrywajcy aktualne pooenie zespow obrabiarki.
d) urzdzenie do pomiaru wartoci korekcyjnych narzdzia.
10. W obrabiarkach sterowanych numerycznie stosuje si narzdzia

a) z pytkami wieloostrzowymi.
b) ze stali szybkotncej.
c) z pytkami lutowanymi.
d) ze stali narzdziowej.
11. Osie wsprzdnych w tokarce sterowanej numerycznie s oznaczone literami
a) Y Z.
b) Y X.
c) X Z.
d) X Y.
73
12. Najczciej stosowanymi surwkami do obrbki na obrabiarkach sterowanych

numerycznie s
a) odlewy.
b) wypraski.
c) wyroby hutnicze.
d) odkuwki.
13. Program sterujcy obrabiark CNC jest:
a) cigiem instrukcji kodujcych ruchy narzdzi i przedmiotu obrabianego poprzez
zapis wsprzdnych.
b) zbiorem wsprzdnych okrelajcych pooenie narzdzia w przestrzeni obrbki.
c) zapisem elementarnych ruchw narzdzia.
d) zbiorem adresw technologicznych.
14. Adres T wywouje
a) zmian wartoci obrotw.
b) zmian wartoci posuwu.
c) zmian pooenia magazynu narzdziowego.
d) ruch narzdzia.
15. Do wykonania interpolacji koowej zgodnej z kierunkiem ruchu wskazwek zegara
naley uy funkcji przygotowawczej
a) G01.
b) G02.
c) G03.
d) G04.
16. Aby wyczy obroty wrzeciona obrabiarki CNC naley uy funkcji pomocniczej
a) M03.
b) M04.
c) M05.
d) M06.
17. Pooenie punktu zerowego przedmiotu obrabianego jest
a) ustalane przez programist wedug kryteriw praktycznych.
b) niezmienne i ustalane przez producenta obrabiarki.
c) ustalane zawsze w osi przedmiotu obrabianego.
d) dokadnie ustalone poprzez wyczniki kracowe.
18. Cykl G81 skada si z adresw
a) X... Y... A...
b) X... Z... K...
c) X... Z... I.....
d) Y... Z... D....
19. Adres F w cyklu gwintowania G31 oznacza
a) skok gwintu.
b) liczb przej narzdzia.
c) posuw wgbny.
d) gboko gwintu.
74
20. Cykl frezowania

przygotowawczej
a) G87.
b) G88.
c) G89.
d) G90.
okrgego
zagbienia
programuje
si
za
75
pomoc
funkcji
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ..................................................................................................
Opracowanie programu i realizacja obrbki elementw na obrabiarkach

CNC
Zakrel poprawn odpowied.
Nr zadania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Odpowiedzi
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
Punkty
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
Razem:
76
6. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Brodowicz W., Grzegrski Z.: Technologia budowy maszyn. WSiP, Warszawa 2004
Feld M.: Podstawy projektowania procesw technologicznych typowych czci maszyn.
WNT, Warszawa 2000
Licencja MTS: Podstawy obrbki CNC. Rea Warszawa 2001
Licencja MTS: Programowanie obrabiarek CNC. Toczenie Rea, Warszawa 2001
Licencja MTS: Programowanie obrabiarek CNC. Frezowanie. Rea, Warszawa 2001
Stach B.: Podstawy programowania obrabiarek sterowanych numerycznie. WSiP,
Warszawa 2004
77

Opracowanie Programu I Realizacja Obróbki Elementów Na Obrabiarkach CNC - P. Krawczak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Opracowanie Programu I Realizacja Obróbki Elementów Na Obrabiarkach CNC - P. Krawczak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MINISTERSTWO EDUKACJI

Opracowanie programu i realizacja obrbki elementw

Poradnik dla ucznia

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 722[02].Z3.04

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

W wyniku realizacji programu jednostki moduowej powiniene umie:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Dokumentacja techniczna wyrobu

Rys. 1. Schemat dokumentacji wyrobu maszynowego [opracowanie wasne].

W dokumentacji konstrukcyjnej zawarte s midzy innymi:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Symbol, nr rys. ,nr poz.:

Gatunek, stan mat.:

Posta, wymiary materiau:

Na podstawie karty technologicznej opracowuje si instrukcje obrbki i karty

Rys. 2. Karta instrukcyjna obrbki [1].

Instrukcja uzbrojenia (ustawienia) narzdzi i przyrzdw jest dokumentem, ktry

4.1.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Sposb wykonania wiczenia

3) ustali przyrzdy pomiarowe,

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.1.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2. Rodzaje surwek. Naddatki na obrbk

Rys. 3. Rodzaje surwek: a) odkuwka, b) cz odlewana, c) wytoczka [1].

Odlewy s surwkami czci o zoonych ksztatach, ktre rni si znacznie midzy

odlewanie metod odrodkow,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

wzrasta. W przemyle maszynowym wykonuje si w ten sposb oyska lizgowe, koa

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Tabela 1. Naddatki na toczenie wykaczajce powierzchni czoowych [1].

Tolerancja naddatku dla dugoci

Tabela 2. Naddatki na toczenie wykaczajce powierzchni zewntrznych [1].

Tabela 3. Naddatki na wytaczanie wykaczajce [1].

Tabela 4. Naddatki na rednicach czci toczonych niehartowanych do szlifowania w kach [1].

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Tabela 5. Naddatki na rednicach otworw czci niehartowanych do szlifowania wewntrznego [1].

4.2.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wyposaenie stanowiska pracy:

4.2.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.3. Technologia typowych czci maszyn. Opracowywanie planw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projektowanie procesw technologicznych jest podstawowym zadaniem biur

wielko produkcji i jej powtarzalno.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

stronie instrukcji wpisuje si pomoce, uchwyty, przyrzdy, narzdzia, sprawdziany wg PN

Rys. 5. Przykad karty technologicznej [2]

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego