Marian Winiewski

Metody aktuarialne w ubezpieczeniach na ycie Wzory egzaminacyjne 20014/15

___________________________________________________________________________________________________________
2.2 Model cigy

1.2 Ryzyko demograficzne

Intensywno miertelnoci
+ = lim0 (

()

)=

1()

( )

Z v T ( x ) e T ( x ) => = 0 + .
.

1.3 Teoretyczne modele miertelnoci

De Moivre (1729)
T(x) ma jednostajny rozkad na przedziale wieku [0, ],
gdzie jest maksymalnym wiekiem w danej populacji:
1

1
() =
+ =
=

Gompertz (1825)
T(x) ma funkcj hazardu: + = + gdzie > 0 oraz

1. = [ ( + )] .
ln
Wykadniczy rozkad czasu trwania ycia
+ =
= exp( )
Makeham (1860): + = + + , ( ), co daje

+
)] .
= [ ln (
Weibull (1939) + = ( + ) gdzie , > 0 , co daje

[( + )+1 +1 ]} .
funkcj przeycia = {
+1
1.5 miertelno wewntrz roku
Hipoteza UDD (Uniform Death Distribution): miertelno
ma jednostajny rozkad w kadym roku ycia, co daje

++ = + = + .
+ = + oraz

1+

Hipoteza staej intensywnoci miertelnoci

++ = = ln(+ ) => + = (+ )
Hipoteza Balducciego
+
+ =
1++ = (1 )+ =>

1(1)+

II Jednorazowe skadki netto w ubezpieczeniach na ycie

2.1 Model dyskretny
.Bezterminowe ubezpieczenie na ycie

Z v K 1

Ax E Z v k 1 k p x q x k .
k 0

Terminowe n-letnie ubezpieczenie na ycie

+1 = 0, 1, 2, , 1
1 = {
0 = , + 1, + 2,
n 1

A1x : n | E Z1 v k 1 k p x q x k .
k 0

Terminowe n-letnie ubezpieczenie na doycie

0 = 0, 1, 2, , 1
2 = {

= , + 1, + 2,

=
(

2 ) =
Terminowe n-letnie ubezpieczenie na ycie i doycie
+1 = 0, 1, 2, , 1
1 + 2 = {

= , + 1, + 2,
1
|
= (1 + 2 ) = :|
+ .
(1 + 2 ) = (1 ) + (2 ) 2 1:|

Odroczone na m lat ubezpieczenie na ycie
0 = 0,
1,
2, , 1
= { +1
= , + 1, + 2,

m|

Ax E Z m v k 1 k p x q x k .

= +

k m
1

||

= 1|

||

= 1+|

1
= 1|
|
.

2.3 Model cigy vs model dyskretny

() = () + ( + ) = [ + 1] + [(1 )] . Dla hipotezy
UDD uzyskujemy:
=

1
1
1
|
+ ( 1) |
= |
oraz |
= |
.

()

Lub dla () = ( + 1) + ((1 () )) => ()

2.4 Polisy ze zmienn sum ubezpieczenia

+1
= ( + 1) +1 daje () =
+
=0( + 1)
() = + 1| + 2| + .
czyli
Polisa terminowa: ()1|
= + 1| + + 1| |
1
1
1
lub ()1|
=

11|

2|
1|

|
1
+1
()|
+
= =0( )
1
1
1
()|
lub
= |
+ 1|
+ + 1|
.
1
1
()
(
Warto zauway, e ()|
+
=
+
1) 1|

.
|

)|
W modelu cigym: (
= +
0

()1|
= 0 [ + 1] +
1

[+1]

( () )|
= 0

()

+ .

1
()1|
= ()|
oraz

1
(() )|

= ()|

2.5 Formuy rekurencyjne

= + +1 lub dla modelu cigego

= (1 )

1
1
1|
= |
(1 |
) + + .

III Jednorazowe skadki netto w ubezpieczeniach rentowych

3.1 Model dyskretny
Renta doywotnia (whole life annuity-due)
2

=
= +1|
= 1 + + + + lub
=0 {}

= () =
=0 .
1 +1

= +1|
=
czyli 1 = + .
=

Renta terminowa (n-year temporary life annuity-due)

1
1
|
= =0 = =0 .
Zachodzi:
1 = |
+ |

Renty odroczone (m-year deferred life annuity-due) | =

= +
= = |
Analogicznie dla terminowej renty odroczonej.
Rwnania rekurencyjne dla rent

= 1 + +1 oraz :|
= 1 + +1|

Renty patne z dou (immediate life annuity)

= 1 oraz |
= |
1 + .
Jedynka aktuarialna ma posta: 1 = + (1 + )
3.2 Cigy model rent yciowych
1

= (
+ = 0 ,
| ) = 0

1 = +
Analogicznie dla innych typw rent.
Podstawowe pochodne:

= ( + ) 1

Marian Winiewski
Metody aktuarialne w ubezpieczeniach na ycie Wzory egzaminacyjne 20014/15
___________________________________________________________________________________________________________
|

= ( + ) |
(1 )

= ( + ) | oraz

||

||

3.3 Renty z patnoci uamkow

()

()

= ( + ) ||
+ oraz

Dodatkowe ograniczenia: 0 0; 0 dla [0, ] .

Std regua wyznaczania skadek:
[ 0] = 0 oraz by zawsze 0 dla [0, ].
JSN zawsze speniaj t regu.
Okresowe, s-letnie skadki o staej wysokoci: jednoznaczne
rozwizanie rwnania [ 0] = 0.

||

oraz

= , gdzie = () , = () () dla

UDD

()
Daje to = () () , gdzie () = () ()
oraz () =
()

()
() ()

. Zachodzi take: 1 =

()

()

()
Dla renty terminowej |
()
= () |

()

()

()

()

|
= |
+

+1 )

( 0) = (1 + ) (
.

Rwnowane formuy skadki :

1

= lub =

Terminowe ubezpieczenie na ycie

1
1
[ 0] = 1|
= 0 co daje :|
|
|
=

[ 0] = |
= 0 co daje :|
|
|
=

lub

(1 ) .

1
|

oraz :|
=

3.4 Standardowe typy rent zmiennych

W ubezpieczeniach rentowych

( ) = ( + 1) = |

|
( | ) =

=0

1
1
gdzie :|
= :|
+ :|
.
W tym przypadku zachodzi rwnie:

:|
=

Ubezpieczenie na ycie i doycie

(1 )
Odpowiednia formua jedynki aktuarialnej ma posta:
()
1()
1 = () |
+ |
+ .
Dla rent patnych z dou uzyskamy

4.2 Stae skadki okresowe w modelu dyskretnym

Dla uproszczenia przyjmujemy s=n
Bezterminowe ubezpieczenie na ycie

[ 0] = co daje =

=0

1|

1
= :|
+

Jedynka aktuarialna: = ( ) + () .
1
Dla renty terminowej mamy: ( )|
= =0 | |
Zachodzi: ( + 1) |
= ( )|
+ ( )|

4.3 Skadki patne m razy w roku

Do rwnania ekwiwalentnoci atwo mona wprowadzi patno
skadek rocznych w formie m rwnych rat. Na przykad:

3.5 Renty zmienne w uamkowych okresach

()

( )()

()

= = () ( ) ()

( )()
() ( |
)
= () ( )|
|
()

()

()

Zachodzi: ( )|
= ( + 1) |
( )|

3.6 Funkcje komutacyjne

= +1 ; = + +1 + ; = + +1 +
= ; = + +1 + ; = + +1 +

= ; 1|
; = + ; |1|
=
=

+ +

() =
=

( ) =

; ()1|
=

; | =

( )|
=

; |
=

; ( )|
=

++

+++1 +1

| |

+ +

IV Skadki netto w ubezpieczeniach yciowych

4.1. Zasada rwnowanoci (ekwiwalentnoci)
= ((, ]) ((, ])
Zasada rwnowanoci: [ | > ] = 0

()

lub () (()
)=

()

()

i analogicznie dla innych ubezpiecze .

V Rezerwa skadek w ubezpieczeniach yciowych
Zasada rwnowanoci :
[ | > ] = = 0
Dodatkowe ograniczenia: 0 0; 0 dla [0, ] .
Rezerwy nigdy nie powinny by ujemne!
5.2. Przydatne formuy wyznaczania rezerw
() = (+) () (+) ,
()

+ +

= (+) (1

()
(+)

() = ((+) () ) (+)
W przypadku ubezpiecze, do ktrych maj zastosowanie
tosamoci jedynkowe prawdziwe s nastpujce formuy:
(+) (+) ()
=
() = 1 ( + () ) (+) = 1
()
1 ()

5.3. Oglny przypadek dyskretnego ubezpieczenia na ycie

Przydatna formua rekurencyjna:
kV k v ck 1 q x k k 1V p x k .
Dwie inne postacie powyszej rekurencji:

V k v k 1V ck 1 k 1V q xk ,

Lub

k vk 1V k V v ck 1 k 1V q xk ks rr
2

Marian Winiewski
Metody aktuarialne w ubezpieczeniach na ycie Wzory egzaminacyjne 20014/15
___________________________________________________________________________________________________________
Gdy suma na ryzyku jest ujemna (tak jak w ubezpieczeniu na
doycie) wygodniej jest przedstawi ryzyko przeycia:
+ = [+1 + ( +1 +1 )+ ]
Co daje skadk = ( +1 +1 )+ oraz ujemn (gdy
+1 = 0 ) skadk oszczdnociow = +1 .
5.4. Rezerwy w okresach uamkowych
ycie (x+k+u) yje. Rezerwa na ten moment wynosi:
1
[ +1() + (+1 +1() ) 1++ ] .
+() =
Przy UDD:
1++

(1)+
1+

Alternatywnie mona wyrazi rezerw uamkow w

zalenoci od rezerwy po k-latach ubezpieczenia (dla UDD):
1

].
+() = (1 + ) [ () + +

+1+ = (1 + ) +1+ oraz + = (1 + ) +

(2) zwikszenie sumy ubezpieczenia bez wzrostu skadki
( )

+ = + oraz +1+ = +1+ + +1

(++1)

(3) jednorazowe obnienie skadki bez wzrostu wiadczenia

+1+ = +1+ oraz +1 = +1 +1 ( )
(4) stae obnienie skadki bez wzrostu wiadczenia
( )

+1+ = +1+ oraz + = + +1

(++1)

(5) mieszany wariant z przypadkw (1)-(4).

6.5. Skadki brutto

| = |
| + |
+ +

co daje
=

1+

Alternatywnie,

5.5. Rezerwy w modelu cigym

() = ( + ) + ++
0

( + ) +
0

Rwnanie Thielego:
() + () = () + (() ()) +
5.6. Rezerwa retrospektywna
1
()
( |
|
)
=

5.7. Rezerwa na polis in force vs. na polis at
inception

Temat VI Bonusy inwestycyjne. Skadki i rezerwy

brutto
Zmienna losowa L wyraaa strat w caym przebiegu
ubezpieczenia. Wprowadzimy zmienn , ktra opisuje strat
w jednym tylko, (k+1)-szym roku ubezpieczenia.
6.2 Zysk w (k+1)-szym roku polisy
+1 = ( + )( )
(1 + )

6.3 Bonus inwestycyjny za (k+1)-szy rok polisy

+1 = ( + )( ) +
( ) (1 + )

Tylko zysk z oszczdnoci jest alokowany do ubezpieczonych.

+1
= +1 ( ) = +1
1+
Jeli ubezpieczony umiera w (k+1)-szym roku, wtedy bonus
powiksza wypacane wiadczenie:
+1 = +1 + +1 ( ).
Gdy przeywa (k+1)-szy rok, moliwe jest kilka przypadkw:
(1) przysze wiadczenia i skadki rosn o t sam stop
waloryzacji, czyli dla = 1, 2,

(1) |

= + + + ==

6.6. Rezerwy skadek brutto

= + (.)

gdzie (.) oznacza rezerw na dany rodzaj kosztw.

to rezerwa Zillmera kosztw pocztkowych o ujemnym

znaku:

= +|

to rezerwa biecych kosztw administracyjnych, rwna 0,

gdy okres pacenia skadki (s) rwny okresowi ubezpieczenia
(n), dodatnia, gdy okres pacenia skadki krtszy (s<n):

+|

= +|

jest
rezerw
na
koszty
inkasa
skadki
i
jest
zazwyczaj
rwna

zero, chyba e stopa kosztw inkasa zmienia si w czasie.

Nie dopuszcza si do tego, by rezerwa brutto bya ujemna:

= {0; + (.) }

6.7. Warunek nieujemnoci rezerwy brutto

Warunek penej zillmeryzacji kosztw pocztkowych oznacza, e:

+ 1 = 0
1
Zatem maksymalne koszty pocztkowe to:
= 1

+1:1|

lub =

+1:1|

Wemy n-letnie ubezpieczenie na ycie i doycie ze skadk patn

przez s=n lat. Wtedy

Zyski ze miertelnoci maj zerow warto oczekiwan, gdy

rzeczywista miertelno odbiega od tablic.

|
++ |

= (+11|
|
) |

lub

|
= +11|
|
.

6.8. Warto gotwkowa polisy

W praktyce stosuje si zasad:

+ ()
=
()
gdzie oznacza ujemn warto rezerwy na koszty ju
poniesione, lecz jeszcze nie zamortyzowane.
6.9 Zaduenie polisy
Jeli po k latach ubezpieczenia polisa na sum ma warto
gotwkow , to moliwy jest kredyt do wysokoci
. Do spaty kredytu efektywna suma ubezpieczenia
wynosi + + .

Marian Winiewski
Metody aktuarialne w ubezpieczeniach na ycie Wzory egzaminacyjne 20014/15
___________________________________________________________________________________________________________
wtedy
6.10. Zmiana polisy na spacon
Nowa bezskadkow polisa utrzymuje termin ubezpieczenia i
jego gwne warunki, lecz ustanawia now sum
ubezpieczenia:
+1 =

+|

gdzie to zaduenie polisy w momencie konwersji.

6.11. Zmiana terminu ubezpieczenia
Alternatyw polisy bezskadkowej moe by utrzymanie
dotychczasowej sumy ubezpieczenia w zamian za zmian
terminu ubezpieczenia. Ekwiwalentno takiej zamiany
wyznacza rwnanie:

= +|
Jednak daje ono czsto mao realistyczne rozwizanie dla m.
W takich przypadkach ubezpieczyciel zastosuje:
.
= ( ) +|
Gdy dochodzi do nadmiernego wyduenia okresu
ubezpieczenia na ycie i doycie, stosowana jest inna metoda
konwersji polisy:

dotychczasowy termin ubezpieczenia zostaje

utrzymany,

dotychczasowa kwota ubezpieczenia na ycie

zostaje utrzymana,

dotychczasowa kwota ubezpieczenia na doycie ulega

redukcji do poziomu M d.
Now sum ubezpieczenia na doycie wyznacza w tym
przypadku rwnanie:

+1
=

( ) 1+|

Temat VII Ryzyka specjalne

7.1. Stay czynnik zmieniajcy ryzyko mierci

Niech +
= + + , czyli miertelno jest w danej
subpopulacji wiksza o stay czynnik w stosunku do populacji
standardowej.

Wtedy:

= ( 0 + ) =
W zwizku z tym zachodzi:

= [ ] = 0 = () ,
()

= ( + ) ,
()
= ( + ) ,

() = 0 (+) (+ + ) = ( + ) +
( + ) ,
1 = ( + ) ( + ) + ( + ) .
W modelu dyskretnym trudno o wynik analityczny.

+
= + + ,

)
(1 )(1 +1
).

=
(1 +1

7.2. Ryzyko mierci zmienia si wraz z wiekiem

Niech +
= + + (), czyli miertelno w danej
subpopulacji rni si o czynnik zmieniajcy si w raz z
wiekiem.
Wtedy:

= ( 0 () ) ,
Co w szczeglnych przypadkach daje si atwo policzy i
moe mie praktyczne zastosowanie. Np. dla przypadku, gdy

+
= (1 + ) +

1+

= ( )
,
co nadal jest zniechcajce, chyba e przyjmiemy model
Gompertza:
+ = + .
Wtedy

+
= (1 + ) + = (+)+ ,
gdzie:
= 1 + .
Std
(1+)
=
.
()

Mona wic dla danego policzy stay skok wieku w stosunku do

populacji standardowej.
7.3. Ryzyka dziaajce punktowo
Na standardowe ryzyko mierci (A) moe si nakada miertelno
(B) skoncentrowana w jednym punkcie lub w bardzo krtkim
odcinku czasu. Ze wzgldu na charakter ryzyka (B),
prawdopodobiestwa obydwu typw miertelnoci nie s ze sob
skoordynowane, tzn. nie tworz modelu dwch rozcznych wyj
(tak jak w rozpatrywanym wczeniej przypadku rezygnacji z
ubezpieczenia), w ktrym ryzyka s wspzalene i
()
()
()
= + .
W modelu ryzyk wspzalenych prawdopodobiestwo kadego z
()
wyj, np. wyraa:
()

()

()

()

()

()
()
+1 +

A wic s one powizane na etapie konstruowania danych. W

przypadku rozpatrywanym tutaj mamy tutaj niezalene od siebie
()
ryzyka (oznacza je bdziemy gwiazdk), gdy 1 = 0,2
oznacza tylko tyle, e operacj przeywa tylko 80% tych, ktrzy si
()
jej poddali. Podobnie, w prawdopodobiestwie 1 = 0,01 nie
jest uwzgldniony fakt, e niektrzy umr w czasie operacji i nie
bd mieli okazji umrze w kocwce roku.
Mamy zatem model dwch niezalenych ryzyk, z ktrych jedno
dziaa punktowo na odcinku roku, czyli dla , [0, 1]:
()
()
i w zwizku z tym
1 = + =
1 <
()
,
= {
1 >
a drugie ryzyko dziaa w sposb cigy, czyli
()
1 =
i po zastosowaniu hipotezy UDD
()
()
oraz
=
= 1 .
Wtedy wspzalene ryzyko mierci (B) opisuj:
()
()
() ()
()
()
1 = + = + = (1 1 ) 1 .
Drugie ryzyko wspzalene mona obliczy:
()
()
()
()
()
() ()
1 = 1 1 =( 1 + 1 1 1 ) (1
()
()
1 ) 1 ,
lecz trzeba pamita, e wspzalene ryzyko (A) nie ma ju
jednostajnego rozkadu UDD.
Oczywicie
()
()
()
()
() ()
1 = 1 1 = 1 ( 1 + 1 1 1 )
Wedug podobnych zasad, uwzgldniajc przebieg w cigu roku
()
()
obydwu niezalenych ryzyk oraz , mona wyznaczy
()
()
wspzalene prawdopodobiestwa , oraz
()
prawdopodobiestwo dla wntrza roku.