ngilizce Orijinal Bask:

"Francis Dvornik, The Ecumenical Councils", New York, 1961, (Pub

lished in The United States Of America By Hawrthon Books)
Franszca evirisinin Basks:
Soeur Jean Marie, O. P., "Histoire des Conciles, de Nicee a Vatican 1 1",
Paris, 1966 (Edition du Seuil).

ATATRK KLTR, DL VE TARH YKSEK KURUMU

T R K T A R H K U R U M U Y A Y I N LA R I
X. Dizi-Sa. 1 3

KONSLLER TARH
ZNK'TEN il. VATKAN'A

ngilizce Yazan :

FRANCIS DVORNIK
Frans zcaya

eviren :

SOEUR JEAN - MARIE O. P.

Frans zcadan Trkeye eviren :

Prof. Dr. MEHMET AYDIN

Seluk niv. lahiyat Fakltesi
reti m y es
i

T RK

TAR H

K U R U MU

B A S IMEV- A N K A R A

1 9 9 o

ISBN 975

16 0265 3

EVRENN NSZ
Kilise tarihinde dini doktrinlerin ve kilise ile ilgili disiplin meselelerinin
zld ve en azndan zlmeye alld yer Konsiller olmutur.
Hristiyanlk, gerek doduu ortam ve gerekse siyasi ve dini problemlerin
sonucu olarak; daha bidayetten beri eitli akide problemleriyle kar
karya kalmtr. Bir yandan Yahudi reaksiyonu, dier yandan Roma'nn
siyasi idari basks altnda Hz. sa'nn, tebliini rahat bir ekilde yapamad
ve ilahi mesajlar gn gnne tesbit edemedii veya tesbit ettiremedii
tarihi bir gerektir. Zaten ok ksa sren nbvvet hayat boyunca da
getirdii ilahi mesaj salam bir ekilde belli bir zemine de oturtamamtr.
Hz. sa'dan ancak asr sonra, Roma mparatorluu bnyesinde resmi
din olarak kabul gren hristiyanlk; bu mddet zarfnda bnyesine ok
eitli kltrleri, felsefeleri ve sr dinlerinin doktriner mesajlarn maalesef
almtr. Roma imparatoru Konstantin'in dini hrriyet atmosferinde,
kendine hayat hakk gren ve asrdan beri zuhuru iin uygun bir zemin
arayan hristiyan frkalar, birden gn na karak her biri, kendinin
mevsfkiyetini iddia etmeye balam; karsndaki gruplar heretik (sapk)
olarak vasf landrmaya ynelmitir. Durumun vahameti karsnda akna
dnen Konstantin, hristiyan tarihinin ilk genel konsili olacak olan znik
Konsilinin toplanmasn bizzat emretmi ve bununla zel olarak ilgilen
mitir. (M. 325). phesiz znik Konsilinden nce de hristiyan konsilleri
nin topland olmutur. Ancak bu konsillerin hristiyan gelenei iinde
genel konsil olma zellii yoktur.
Demek oluyor ki, hristiyanlk zellikle katolik hristiyanlk, doktriner
veya disiplin ile ilgili problemleri konsil'de zmeye balam ve il. Vatikan
Konsili'ne kadar (1962-1965) da bunu devam ettirmitir. Bu anlamda
il. Vatikan Konsili, yirmibirinci genel konsil olarak tarihe gemitir.
Kilise tarihinde grdmz konsillere gre, konsilleri iki nemli
kategoride toplayabiliriz:
. zel Konsiller
2. Genel Konsiller
zel Konsilleri de kendi aralarnda e ayrabiliriz:
a) Milli Konsiller: Sadece muayyen bir lkenin dini problemlerini
zmek zere o lke mensuplarnn yapt toplantya verilen addr.
b) Blge Konsilleri: Bir eyaletteki dini problemlerin zme ula
trlmas iin o eyalet piskoposlarnn yapt toplantlardr.

VI

KONSLLER TARH

c) Kt'alararas Konsiller: Sadece iki veya kt'ay temsil eden

piskoposlarn yaptklar toplantlardr. Yani tm hristiyan dnyasn tem
sil etmeyen sadece iki veya kt'ann problemlerini ele alan konsil top
lantsna verilen addr.
phesiz zel konsil kararlarnn yrrle girebilmesi iin papa'nn
bu kararlar tasdik etmesi gerekir.
Genel Konsillere gelince, bunlara kmenik Konsiller de denir. Bu konsil,
btn dnya piskoposlarnn ve byk din gruplarnn liderlerinin katl
d konsillerdir. Genel Konsiller, papa tarafndan davet edilerek toplanr.
Bizzat papa veya temsilcileri tarafndan ynetilir. kmenik Konsil
kararlarnn geerli olabilmesi iin de bu kararlarn papa tarafndan
tasdik edilmesi gerekmektedir. (Kilise hukuku: 222-229).
Ancak kilise tarihinde hangi konsillerin genel konsil olarak kabul
edilmesi konusu da kesin izgilerle belirtilmi deildir. Bunun iin bugn
de birok katolik yazar u veya bu konsilin genel konsil olarak kabul edil
mesinde tereddt gstermektedir. phesiz bu tereddtler, kmenik
mefhumunun iyi bir tarifinin yaplmamasndan kaynaklanmaktadr. k
menik tabiri, belli bir lde "evrensellii" gsterir. Yine de evrensellikte
bir izafiyet sz konusudur. nk kmenizm kavramnn ald anlam,
tarih boyunca deimitir. Ancak kmenizm kavram konsillerle ilgili
olarak dnldnde bunun anlalmas iin bir takm iaretlerin veril
mesi gerekir.
Bugn kmenik Konsil, Roma katolik kilisesinin dahili bir ii olarak
grlmektedir. Bu demektir ki, kmenik Konsil sadece katolik kilisesi
mensuplarn ilgilendirmektedir. Fakat bu derece nemli bir toplantya
dier hristiyan kiliseleri, nasl ilgisiz kalabilir? il. Vatikan Konsili mna
sebetiyle (1959'dan bu yana) bu nokta zerinde bir hayli durulmutur.
Yine de bir genel konsil, btn hristiyan kiliselerinin temsilcilerinin bir
toplants anlamna gelmemitir. Bu durumda genel konsil (kmenik)
sadece, papa'nn otoritesine boyun een piskoposlar ve delegeleri bir
araya getirmektedir. Dier kiliseler bu toplantda sadece "g;:;lemciler"le
temsil edilmektedir.
Katolik kilisesine gre, kmenik konsil yeryzne dalm tm
mahalli kiliselerin temsil edildii yerdir. Fakat bu mahalli kiliseler, katolik
eilimli kiliselerdir. Bunlarn dndaki kiliseler katolik manada kmenik
toplantda yer almazlar. 1917 ylnda yrrle giren kilise hukukunda
kmenik Konsil'in tarifi yle yaplmtr: "Papa tarafndan davet edilmi
ve O'nun tarafndan bakanlk edilmi bir toplantdr. Byle bir toplant, evrensel
katolik kilisesinin yksek dzeydeki temsilcilerini ve piskoposlar bir araya geti
rir. Sadece bu artlar yerine getiren konsil, kmenik Konsil tarifine uygun d
er."

KONSLLER TARH

VII

Eer kilise hukukunun belirttii bu kriteri, gemn kilise toplant

larna uygularsak, baz konsillerin bu lye uymadn greceiz. nk
bu konsiller, papa tarafndan deil, imparator tarafndan davet edilmi
lerdir. yleyse, kmenik konsilin ls papa tarafndan davet edilmi
olmak olmamaldr.
Buraya kadar verdiimiz bilgiler nda anlalyor ki, kmenik
ve zel Konsil tasnifleri belli bir kritere gre yaplm deildir. Bylece
kmenik Konsil kavramnn, hristiyan gelenei iinde teekkl ettiine
ahit oluyoruz. Buna gre "Genel Konsillerin" kilisece tevdi edilen anlam
ve pozisyonu, bizzat onlarn tarihlerinden, geerli olan gelenek ve grenek
lerden, aktel hukukdan, kilisenin dogmatik doktrininden hareketle ka
rlabilir. Pek tabii ki bunu aratrrken tanrsal hukuk zerine kurulmu
olan kilise hiyerarisinin yaps, temel hareket noktas olarak ele alnmak
tadr.
te tercmesini sunduumuz bu kitapta, hristiyan kilise tarihi iinde
"Genel Konsiller" olarak kabul edilen yirmibir genel konsilin tarihi ve
niin topland anlatlmtr. Bu konsillerden sadece ilk yedisi, katolik ve
ortodokslarca mtereken kabul grmekte, dier konsiller ise sadece ka
tolik kilise tarihi iinde genel konsil olarak benimsenmektedir.
Genel Konsil olarak kabul edilen baz konsillerin, Trk Tarihi a
sndan byk nemi vardr. nk bu konsillerin toplanmas, zaman
zaman Osmanl mparatorluuna kar Bat'da belli bir ittifaka ynelik
hareketler olarak grld gibi; hazan da Bizans'n Bat dnyasnda ken
dine papalktan destek aramas eklinde tezahr ettii de grlmektedir.
te ngilizce olarak Francis Dvornik tarafndan "The Ecumenical
Councils" (Genel Konsiller), New York, 196 1 ad ile yazlan ve Soeur
Marie tarafndan Franszcaya evrilen "Histoire des Conciles de Nicee
a Vatican II" (Konsiller Tarihi, znik'ten il. Vatikan'a) Paris, 1966 isimli
kitabn elinizdeki tercmesi, Franszca eviriden yaplmtr. Bu tercme
zellikle genel konsillerin tarihi konusunda bize bilgi vermektedir.
Hristiyan genel konsilleri asndan Trk Kltr tarihine k tutacak
olan bu kitabn tercmesi, kltrmze hizmet etmesi ynnden nemli
bir boluk dolduraca kanaatindeyim. Bu konuda dilimizde hibir kay
nan bulunmaynn da eserin neri konusunda nemli bir etken olduuna
inanmaktaym.
Konya, 1989
Prof. Dr. Mehmet AYDIN

 ND E K L E R
Giri
I. lk Genel Konsiller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Konsillerin Menei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
znik Genel Konsili (M. 325) - mparatorluun Rol ve Piskoposlarn Haklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
znik Konsili'nin Sonular ve . Genel Konsil (M. 381) . . . .
skenderiyye-stanbul-Antakya Arasndaki Rekabet ve nc
Genel Konsil (M. 431) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
"Haydutlar Sinodunda" Monof izizm'in Zaferi (449) . . . . . . . .
Kadky Konsili (M. 451) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monof izizm le Uzlama Teebbsleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
mparator Justinien Ve Beinci Genel Konsil (M. 553) . . . . .
Altnc Genel Konsil (M. 680) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tasvirler Klt ve Yedinci Genel Konsil (787) . . . . . . . . . . . .
Photienne ekimesi Ve 869 Ve 879 Konsilleri . . . . . . . . . . . .

il. Bat Kilisesinin Ortaa Konsilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Reformistler Ve Roma Sinodlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Latran Konsilleri (M. 123, 139, 1179, 1215) Ve Birinci Lyon
Konsili (M. 1245). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kinci Lyon Konsilinde Kiliselerin Geici Birlemesi (M. 274)
Viyana Genel Konsili Ve Templiers'ler Basks'nn Kaldrlmas
(M. 1311-1312) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5
9
12
5
16
18
20
21
23
26
33
33
36
41
44

Batnn Blnmesi: Konsil Teorisinin Kkenleri . . . . . . . . . . .

Constance Konsili (M. 1414-1418) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bale-Ferrare-Florance Ko.nsili (M. 1431-1445) . . . . . . . . . . . . . .
Konsil Teorisinin Kalnts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Beinci Latran Konsili (M. 1512-1517) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

49
49
52
54
59
59

iV. Trente Ve Vatikan Konsilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Reformun Balangc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trente Konsili (M. 1545-1563) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trente Konsilinden Vatikan Konsiline . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61
61
63
68

111. Konsil Teorisinin Glgesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

NDEKLER
1. Vatikan Konsili (M. 1869-1870) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vatikan Konsilinin Tarif i Ve Kilisenin Yanlmazl Konusunda
Ortodokslarn nanc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. il. Vatikan Konsili (M. 1962- 1965) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Genel Konsillerin Ksa Kronolojisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Konsiller Konusunda Franszca Bibliyografya . . . . . . . . . . . . .

70
75
83
l ol
105

GR
Papa XXIII. Jean tarafndan yeni bir genel konsil davetine karar ve
rilmesi, bu teebbste kilisenin hayatiyetinin yeni bir delilini gren btn
katolikler tarafndan sevinle ve memnunlukla karlanmtr. Konsil top
lama karar, Roma ile birlememi dou kiliseleri tarafndan olduu kadar;
baka hiristiyan mezhepleri tarafndan da yararl bir hareket olarak kabul
edilmitir.
Sadece hristiyanla deil, btn dinlere dman olan modern ideo
lojiler karsnda btn hristiyanlarn daha sk bir ibirlii zarureti, gittike
kendini hissettirmektedir. Yine, ruhun kuvvetini dorulayan her israr ve
bu tehlikelere kar koyacak her kesin zm, sempati ile karlanmaldr.
Katolik kilisesinin yce efinin etrafnda toplanan konsil babalar,
hereyden nce; kiliseye doktrin ve disiplin konularnda soru getiren prop
lemleri zeceklerdir. Yinede bu proplemlerin ou, btn hristiyanlan
megul ettii iin; konsil tartmalarnn, farkl hristiyan kiliseleri arasnda
bir yaknlama yolu aaca da mid edilmelidir.
Kitabn birinci blmnde belirtildii gibi Papa XXIII. Jean bu
genel konsili toplayarak kilisenin kkenlerine kadar varan asrlk bir ge
lenei yeniden canlandrmtr. Bu gelenek, ilk yedi konsil boyunca dou
kilisesinde nemli bir gelime gstermitir. Bu konsillerde Roma ile birle
mi doulu konsil babalar, kutsal teslis ve kurtarc konusunda btn hi
ristiyanlar iin mterek olan temel domalar belirlemilerdir.
Dier yandan konsiller, dou hiristiyanln bat hiristiyanl ile
birletiren bir ba tekil etmektedir. te bunun iin biz de okuyucunun
dikkatini, konsillerin tarihi zerine ektik.
Photius itizalini ileyecek olan IX. asr konsilleri, douda olduu kadar
batda da tartma konusu olmulardr. Bu proplemin, kilise tarihisine
arzettii glkler nedeni ile, biz, bu arada batl kilise hukukularnn;
evrensel olarak kabul edilen yedi genel konsile, dou kilisesinin evrensel
olarak kabul etmedii sekizinci konsili (869-870) nasl ilave ettiklerini de
aklamaya alacaz.
Konsil gelenei, ortaa boyunca ve XIX. yzyla kadar ilk genel kon
sillerin eklinden, ok farkl bir ekil altnda bat kilisesi tarafndan devam
ettirilmitir. Bu son noktann aydnla kavumas iin aratrmamz tarihi
muhtevann iine yerletirmemiz gerekecektir. te, batl kilise babalarnn
F.

KONSLLER TARH

iinde bulunduu ou kez grltl atmosferi hatrlatan Avrupa tarihi

ile ilgili hzl kubakmzn nedeni de budur. Papann etrafnda toplanan
topluluklar, bu ortam iinde kilisenin yeni problemlerini zmeye gayret
gstermilerdir.
Batnn sondan ikinci genel konsili olan 1. Vatikan konsili tarafndan
ifade edilen Papann yanlmazl, asrlardan beri, yorulmadan merkezi
bir otoritenin zaruretine iaret eden batl kilise hukukularnn ve ilahi
yatlarnn en nemli ii olmutur. Bu merkezi otorite, inan ve ahlak
konusundaki nihai kararnda hata yapmayan Papann ahsnda bedenle
mi bulunmaktadr.
Bu yanlmazlk tarifinin, kilise birliine balca engel tekil ettii iin;
bunun, ortodokslarn kilise yanlmazl inancna hangi lde yakn
olduunu gstermek iin ksa bir blm ilave ettik.
Bu ksa incelemenin, kilisenin konsil geleneini daha iyi anlamak
ve daha iyi deerlendirmek iin yararl olacan mid etmekteyiz.

II. Vatikan konsilinin 1959'daki daveti ile kilise, konsil geleneini

yeniden canlandrm bulunmaktadr. Bu konsil, 8 Aralk 1965'de tamam
land iin, incelememize yeni bir blm ilave etme mutluluunu duyu
yoruz. Bu blmde, konsil oturumlar srasnda alnan btn kararlara
temas edilmitir.
Fransis Dvornik
ubat 1966

LK GENEL KONSLLER :

KONSLLERN MENE :

Hristiyan konsillerinin menei konusunda yaplan her tartma M. 52

ylnda Kudste toplanan Havariler meclisini ve "O, Kutsal- Ruha ve bize
iyi grnd" szleriyle balayan mektubu hatra getirmektedir. Bu dk
man, hristiyanlara, Havariler tarafndan alnm olan Eski Ahidin btn
emirlerini, putperestlikten Hristiyanla geenlere empoze etmeme kararn
ilan ediyordu. Bu cmle, ciddi konularda, sa-Mesih ve Havariler tarafn
dan formle edilen prensiplere gre, bir stat tesbit etmek zere toplanan
piskopos meclisleri tarafndan ilk asrlar boyunca sk sk tekrar edilip
durmutur.
Genelde bu toplantlar havarilerin, nemli yahudi cemaatleri kurduu
Roma eyaletlerinin baehirlerinde veya belli bal byk ehirlerinde
yaplyordu. Bu cemaatler de srasyla eyaletlerin geri kalanlarnda hiristi
yanln yaylma merkezleri haline geliyordu. te bu olay bize, Petrusun
ve Paul'un mektuplarnn niin Roma imparatorluunun dou ve bat
eyaletlerindeki ve bunlarn bakentlerindeki hiristiyanlara hitap ettiini
aklamaktadr. Bu bakentler, talya da Roma, Asyada Efes, Yunanistanda
Corinthe, Makedonyada Selanik idi. Yine bu olay, havarilerin kararnn
Suriyenin baehri olan Antakya ve Kilikyann eyaletlerindeki hristiyanlara
kadar niin iletildiini de aklamaktadr. te bu adet ilk kilisenin Roma
imparatorluunun politik blnmesine gre, tekilatlanmasnda etkili
olmutur. Bylece, eyaletlerin baehirlerinde oturan piskoposlara; kon
silleri toplama ve tartmalar ynetme insiyatifini brakma tabii hale
geldi. te bu hal, dier blgelerde oturan piskoposlara nisbetle onlara,
bir stnlk salamt. Bunun sonucu olarak, metropolit olarak adlan
drlmlard. nk onlar, baehirlerde (Metropolis) oturuyorlard. te
bu durum ilk genel konsil olan M. 325'deki znik konsili ile meyyidele
miti.
Aslnda, douda yaplan ilk konsillerle ilgili ok az dkmana sahibiz.
Bu tr meclislerin tekilatiyle ilgili olarak bize ulam en detayl bilgileri
Roma Afrikasnn baehri olan KARTACA piskoposu aziz Cyprien'e
borluyuz. O, havarilerde olduu gibi, piskoposlarn mzakeresinin de
kutsal ruh tarafndan ynlendirildiine inanmt. Bunun iin aziz Cyprien,
252 senesinde Afrikada yaplm olan konsilin kararn yle dile getirir:
(Kutsal- Ruhun ilham sayesinde iyi diye hkmettik.) Dier yandan onun

KONSLLER TARH

mektuplarna gre, bu piskopos toplantlar, Roma senatosunun oturum

larna yn veren kurallara gre tedricen ekillenmitir. O, konsil daveti
iin, imparatorun senatoyu toplantya ard terimleri aynen kullan
yor. Bylece, tartmalarn seyri, piskoposlarn istiaresi ve onlarn cevab,
Roma senatosunun prosedrn takip ediyordu. Ayn kurallara M. 313'de
Fausta saraynda toplanan Roma konsilinde de riayet edilmitir. Aslnda
byle bir gelimede hayret edilecek hi bir ey yoktur. Eyalet bakentlerinde,
belediye meclisi oturumlar da ayn ekilde, piskoposlarn ve Roma vatan
dalarnn alk olduklar Roma senatosu oturumlarna benziyordu.
Fakat uras da bir gerektir ki konsil veya sinod (Synodes) toplama
adeti, ilk hiristiyan imparatoru byk Konstantin'in hiristiyanl kabln
den ncede kilisede cari olan bir husustu. ou defa dnldnn
aksine, Konstantin ne bir Agnostikti ne despot bir pheci ve ne de devlet
iin dini smren biri idi. Onun hidayeti samimi idi ve o kesin olarak
Ruh'a ve kutsala inanyordu. Fakat Grek politik felsefesinin tesiri altnda
Roma cumhuriyetini yutan otokrat monariden baka bir ey olmayan
bir tek politik sistem tanyordu. Bu felsefe, devlet bakanna, teb'asnn
maddi ve manevi menfaatlarnn stnde mutlak bir otorite vererek onu
tanrlatryordu. lk hiristiyan politik filozoflar, zellikle Cesaree'li kilise
tarihisi Eusebe, hiristiyan eitiminde, bu politik sistemi benimsemilerdir.
Bylece bu dnyada imparator, Allah'n temsilcisi olmak iin tanrsal
karakterden yoksun grnm ve ondan madde ve mana zerinde yce
gc miras almtr. Yine, ebedi kral olan sa-Mesih'in temsilcisi olarak
onun ilk grevinin, insanl tanrya sevketmek olduu sylenmitir.
Konstantin, bu yeni gr asn kabl etmi ve dini devlerini ciddiye
almtr. Bir ok resmi buyruklarnda yer alan deklarasyonlar, onun samimi
yetini, hiristiyan imannn safiyeti ve kilise birlii iin gsterdii abay
isbat eder. Bunun bir rnei, Afrikal Donatistes'lerin sebep olduu bir
kavgada, piskoposlarn istei zerine onun mdahelesinde grlmektedir.
yle ki, Afrikal banazlar, ikence srasnda imani zaafiyet gsteren ve
daha sonra bundan dolay tvbe eden rahipleri ve piskoposlar hiristiyan
olarak kabul etmiyorlard. Afrikadaki temsilcisi hiristiyan Aelafus'a 314
ylnda gnderdii mekbutunda Konstantin, bu alkantya niin son verme
niyetinde olduunu yle aklamaktadr: "Bu trl tartmalar Allah',
sadece insanln aleyhine deil; benim de aleyhime fevirir. Hkmette ve onun hi
mayesinde tanrnn kutsal iradesi, her eyi yapmtr. Yine bu tr tartmalar, Tan
ry baka tedbirler almaya yneltir. phesiz btn insanlarn katolik dinini, ken
disine borflu olduklar Kadir-i Mutlak olan Allah'a fOk yce sayglarn ve kar
delik balar ile birlemi olduklarn grmedikfe ne istirahat edeceim ne de Al
lah'tan refah ve mutluluk bekliyeceim."
te bu satrlar, Konstantin'in sadece politik imann deil, ayn za
manda da onun Allaha ibadeti ve kilise bnyesindeki sulhu yceltmesin-

KONSLLER TARH

deki samimiyetini de gstermektedir. Yukarda zikredilen tefrikaya son

vermek iin, o Gaule'den be piskoposla, Roma piskoposunu davet etmi,
onlar ihtilaf konusunda hakem tayin etmitir.
Fakat Konstantin, cari olan Kilise geleneini pek bilmiyordu. Pisko
poslar tarafndan yukarda ihtilafn zm Konstantin'e havale edildii
zaman o, yasal yollara bavurmu ve davay inceleyecek ve karara bala
yacak bir mahkeme kurmutu. Bunun iin Papa I. Sylvestre, imparatorun
davetini kabul etmi, fakat kilise geleneini takip ederek bu mahkemeyi
konsile evirmi ve oraya ondrt talyan piskopos davet etmiti.
Konstantin, kilise prosedrn renir renmez dini konulardaki
kararlar Sinod halinde toplanan piskoposlara brakmt. Nitekim, Dona
tistes'ler, Papann bakanlk ettii Roma Sinodu'nun kararn reddedince
o, Arles'da bir baka konsil toplamaya karar vermitir.
Arles konsiline Konstantin'in gnderdii mektup, imparatorun gerek
hislerini ortaya koyuyor ve nihai karar piskoposlara deil; kilise ileri
mavirlerine brakt eklindeki yaygn kanaat da reddediyor. Konstan
tin, Donatistes'lerin reddleri ve kendi hkmne bavurmalar karsnda
krlr. Bunu yle belirtir: "Onlar, benim hkmme bavurdular. Mesihin
hkmn bekleyen bana. nk, hakikatte piskoposlarn karar, Mesihin ahsi
karar gibi alnmaldr. Allahn hkmn reddettikten sonra benim hiikmme ba
vurmaya cesaret eden bu kanun mfterilerine ne demeli?' '.
Bu szler aka gsteriyorki Konstantin, nihai karar olarak piskopos
larn konsil kararn kabul eden kilise uygulamalarn benimsiyordu. Dier
taraftan, imparator olarak kendi vazifesine de sayg gstererek bu karar
destekliyordu. Yine Konstantin'in bir baka mektubunda, Donatistes'
lerin inatlna zldn yle ifade eder: "Eer ktln maskesini
kaldrama;:;sam Allah'n huzurunda ciddi ekilde sulu olacam. Hibir ey, be
nim kararl s;:;me ve imparatorluk grevime, hatay yok etmek, yanl grlerin
kkn kazmak, insanl saf bir dinle, samimi bir birlikle, kendisine borlu olu
nan bir tapnma ile Allaha tapmaya gtrmek kadar iyi bir cevap olama;:;." Ni
hayet, son are olarak Donatistes'lere kar Arles konsilinin ald karar
tasdik etmitir.
ZNK GENEL KONSL (M. 325 )
POSLARIN HAKLARI:

MPARATORLUGUN ROL VE PSKO

Konsillerin menei zerindeki aratrmamz, ilk genel konsillerde

imparatorlarn roln daha iyi anlamamza yardm etmektedir. Yine
M. 325'de ilk genel konsili znik'de toplama insiyatif i de Kostantine aid
olacaktr.
lk nemli itizali hareketin, neden olduu dzensizliklerden uzun
zaman muzdarip olan Afrika hristiyan cemaat ile Donatist hareket, snrl

KONSLLER TARH

kalmt. phesiz kilise iin yine Afrika kkenli bir baka hareket, daha
tehlikeli olacakt. nk o, geleneksel kilise retisine yani geleneksel
"Kutsal Teslis"e hcum ediyordu.
Bylece, ilk hristiyanlarn teolojik tasavvuruna arzedilen ilk i, BABA
OGUL-KUTSAL RUH unsurlarnn yaratl ynnden ilikilerini cemaat
leri asndan daha ak ekilde belirlemek olacakt. Fakat, ok tanrclk
inancnn stn olduu putperest bir evrede yaayan hristiyan Apolojistler
ve dnrler iin; bu, olduka zor bir iti. il, ve 111. asrn baz ilahiyat
lar, "Allahn birliini" belirtmek isteyerek; Teslis'in ikinci ukn1munu
birinciye balamak hatasn ilemilerdir. Onlar, bu ball aadaki
gibi farkl ekilde aklyorlard: Oul' un tanrln klterek vrya yegane
ve tek olan Allah'n ayn ;:;amanda olmayan tezahrn kabul ederek . . . p
hesiz Roma, bu hatalar iddetli bir ekilde sadece mahalli konsillerde
reddetmiti.
Ancak skenderiyeli Rahip bilgin Arius, Oul'u ak bir ekilde
Baba'ya balayarak bu hatalara Diyalektik bir forml kazandrnca;
Roma'nn bu mahalli reaksiyonlar kifayetsiz kalmt. Ona gre, Oul,
Baba'nn bir yarat idi. nceden ezeli olarak mevcut deildi. Bunun
iin Oul'a ancak dolayl olarak Allah diyebiliriz diyordu Arius. nk
Oul, Baba ile, iradesiyle birlemiti. Arius'un retisi, ilk defa skenderiye
Piskopos'u Alexandre tarafndan mahkum edilmi, sonra M. 318'de yz
piskoposun topland Msr konsilinde mahkum edilmiti. Fakat Arius,
doktrinini inatla mdafaa etmi ve hatta " Thalia ou le banquet Spirituel"
isimli basit insanlar batan karan popler bir savunma kaleme alm
ve birka da nfuzlu piskopos bu harekete katlmt.
Bu arada Konstantin, Roma mparatorluunun Dou kesiminin vali
si olan Licinius'u yenmiti. Bu durum Konstantini hem dounun hem de
batnn hakimi yapmt. Bylece, skenderiye, Roma'dan sonra Roma
mparatorluunun ikinci ehri olmu ve Msr, talya'nn tahl anbar
haline gelmiti. te bundan dolay Arius'un sebep olduu heyecan, im
paratorun dikkatini ekmi ve spanya'da Kurtuba Piskoposu olan danma
n Hosius'u, ahengi temin iin derhal skenderiyeye gndermiti. Hosius
ise baar salayamaynca Antakya'da bir Sinod toplamaya (M. 325) ve
orada Arius'un f ikirlerini mahkum etmeye karar vermiti. Fakat alkant
byd ve dier dini problemler zm bekledii iin Konstantin,
tm imparatorlua ait piskoposlarn ararak bir konsil toplamaya karar
verdi. te bylece, ilk genel konsil, kk Asya'nn znik ehrinde M. 325'de
toplanm oldu.
Bu ilk konsilin dkmanlar bize kadar muhafaza edilemedi. Fakat
Cesareli Eusebe, "Vie de Constantin" adl eserinde, konsil tartmalarnn
detayl bir tasvirini brakmtr. Onun rivayetlerinden anlalyorki znik

KONSLLER TARH

Konsilinin prosedr, daha nce kilise tarafndan Roma'da ve Afrika'da

benimsenen Senato prosedrnn ayns olmutu. Bunun iin imparator,
piskoposlar konsile, senatrleri davet ettii gibi davet ediyordu. Piskoposlar
da senatrlerin istifade ettii masraflarn imparatorlua ait olduu seyahat
imtiyazndan ve Roma imparatorluunda iyi dzenlenmi olan posta teki
latndan yararlanyorlard. Senatoda olduu gibi, askda kalm problemler,
konsilde de nce zel komisyonlarda en nemli piskoposlar ve imparator
tarafndan tartlm ve neticede BABA-OGUL'un tabiat problemini,
Konsilin tayin etmesine karar verilmiti. Konsilde OGUL'un baba ile
ilikisini en ak ekilde ifade eden Yunanca Homoousios kelimesi nerilmiti.
Konsil oturumlarna imparator, ahsen bakanlk etmiti. Roma
senatosunda zafer heykeli, bakanlk krssnn nnde duruyordu. Bu
rada incil, imparatorla piskoposlarn arasna konmutu. Senatoda olduu
gibi, imparator, niin bu konsili topladn ve piskoposlarn, tarif lerini
sunmadan nce tartacaklar konuyu aklamt. Daha sonra da piskopas
lara teker teker gr noktalarn aklamak zere bavurulmutu.
yzonsekiz piskopos, imparator tarafndan nerilen formln, ki
lisenin mevsuk imann tam olarak ifade ettiini akladlar. Kredo ( Credo)'ya belirlenen forml sokulunca, yksek sesle okunmu ve piskoposlar tara
fndan onaylanmtr. Bu Kredo hala bugn hristiyanln en kutsal sem
bollerinden birini tekileder ve evharistik litrji'nin de bir ksmn olu
turur.
Bu domatik karardan sonra konsil babalar disiplinle ilgili baz
kararlar da mzakere etmilerdir. Kutlanmas tartma konusu olan
Paskalya bayramnn, daima pazar gn kutlanmasna karar verilmitir.
Fakat bu kutlama, hibir zaman Yahudi bayram ile ayn zamanda olm
yacakt. Yine bu konsil srasnda Papaz snfn disipline eden yirmi karar
alnmtr. Bundan byle, piskoposlarla ilgili takdislerde piskopos ola
cakt ve imparatorluun idari taksimine gre kilise tekilat tasvip grmt.
Aslnda bu kararla metropolitlerin, imparatorluun eyaletlerindeki pisko
poslara gre imtiyazl pozisyonu kabul edilmi oluyordu. Bylece, daha
sonra patrik olarak adlandrlacaklar iin bir bekleme ta konmutu.
Birok eyaletleri iine alan piskoposluk bakentlerinde oturan pisko
poslar Exarques'lar (Genel valiler) diye adlandrlacakt. zel birtakm
imtiyazlar, onlar, bir Exarque tarafndan ynetilen piskoposlardan stn
bir hale getirmiti. Bunun iin Roma (talya Piskoposluu) zel bir ncelikle
bata geliyordu. Onu, skenderiyye (Msr Piskoposluu) takip ediyordu.
nc srada Antakya (Dou Piskoposluu) vard. Kuds'n ise sadece,
Sezar'n bakentinin karsnda bir eref ncl vard.
lk genel konsil raporlarna gre imparatorun, konsil davetinde ve
tartmalarn seyrinde ilk planda rol oynad grlyor. Bu ise, kilise iin

KONSLLER TARH

tehlikeli ve onun dini konuda bamszlnn aleyhine imi gibi grle

bilir. Fakat byle bir durum pratik dzeydeki nedenlerle, ilk kilisenin o
devirde tannan tek politik felsefeye ve imparatorluun politik tekilatna
adaptasyonu sonucu olmutur. Dier yandan Tanr'nn inayeti de kiliseyi
ve onun kutsal haklarn koruyordu. Mesela, kk bir olay, ilahi bir
inayet olarak doktrine! ynden piskoposlarn bamszln korumutu.
Bu, imparatorun Senatoda oy verme hakknn olmamas idi. Bamszlk
larnn bir kalnts ve Roma Cumhuriyetinin yksek kanun koyucular
vasfna sahip olarak bu oy verme imtiyaz, senatrlere tahsis edilmiti.
phesiz senatrlerle ilgili g, cumhuriyetin prensliklere dnmesinden
sonra azalmt. (Gerekte bu, klk deitirmi bir monari idi.) Fakat
hibir imparator, en otokrat olanlar bile, Senato'yu feshe ve senatrlerden
imtiyazlarn kaldrmaya cesaret edemedi. te bunun iin, znik Konsil'inin
raporlarnn hi bir yerinde, Konstantin'in, piskoposlarla beraber oy
kulland zikredilmemitir. yle ise, orada imparatorlarla piskoposlarn
haklar arasnda bir uzlama sz konusudur. te bu uzlama, tarihi bir
nceliin sz konusu olduu, piskoposlarn imtiyazl durumunu muhafaza
ediyordu. te bu birok hatlarla piskoposlarn benzedii senatrlerin
imtiyaz idi. Fakat Roma'nn ncelii nereden geliyordu? Hala ilahi inayet,
konsil tartmalarnda; Roma temsilcilerine ncelik salyordu. nk,
Roma Senatosun'da en nemli koltuk, birinci senatr veya ba senatrce
igal ediliyordu. O, en yksek bir seviyede bir sayg gryor, imparatorun
ve dier senatrlerin de gvenini salyordu. Mzakerelerde ilk fikri sorulan
o oluyordu. lk oylamay o yapyordu. Aklamalar ve oyu ile dier mes
lektalar zerinde derin bir nfuz icra ediyordu ki, onlarn birou, onun
kararna ve oyuna aynen itirak ediyorlard.
Sonraki konsillerde daha az olmakla birlikte, grld gibi bu
prensibe znik Konsil'inde de riayet edilmitir. Muhtemelen bu durum,
Kk Asya yolculuuna katlanamyacak kadar yal olan Papa 1. Syl
vestre'ye bal bir iti. Bu konsile o, kendisini temsilen iki piskopos deil;
sadece iki rahip gndermiti. Bat ise, en mehurlar Kurtubal Hosius
olan drt piskoposla orada temsil edilmiti. Hosius, nemli bir danman,
imparatorun bir srda idi ve Kredo'nun formle edilmesinde ok byk
bir rol olmutu. Bunun iin Kredo'yu, Roma Piskopos'unu temsil eden
iki rahipten nce o imzalamt. Daha sonra o, Roma delegesi olarak imza
listesinin bana kaydedilmi ve Roma delegelerinden biri olarak kabul
edilmitir.
Grld gibi, merkez Roma'nn ncelii prensibi, ilk genel kon
sillerde konmu ve M. 325'den beri de korunmutur. Hatta konsillerde
hazr bulunmyan piskoposlara, konsil kararlar hakknda bilgi verdii
mektubuyla Konstantin, kilise ileri konusunda piskoposlarn sahip olduu

KONSLLER TARH

gucun, bilincinde olduunuda gstermitir. Bu gce saygl olarak kendi

imparatorluk imtiyazlarn da kskan bir ekilde gzeterek, konsil kararlar
hakknda yle diyordu: "Ggn bu lutfunu ve olduka kutsal olan emri, ka
bul etmeye hazr olun. nk, piskoposlarn kutsal konsilinde karar verilen herey,
Allah'n iradesine atfedilmelidir."
ZNK KONSL'NN SONULARI VE il. GENEL KONSL ( 381) :

imdi ilk kilisenin, spiritel planda bile olsa, niin imparatorun di

rektiflerini kabul ettiini daha iyi anlyoruz. Kralln Grek anlay,
ilk hristiyanlarn arasnda geni lde yaylm ve onun kilise retisine
adaptasyonu ise imparatorlarn yolsuzluklarna kar, salam bir engel
olarak grnyordu. Fakat politik Grek felsefesi, hristiyanlam bile
olsa; hiristiyan iman iin ok abuk bir ekilde tehlikeli grnmt. Yine,
Konstantin'in, gerek imann tarif ine ahsen katlm olduunu ve Arius'un
mahkumiyetini imzaladn daha sonra ise, hiristiyanlkla Aryanizm
arasnda bir uzlama salamak iin onun bu ak tavrn, terk ettiini
biliyoruz. Konstantin, bu politika istikametinde znik konsilinin cesur
kahraman, skenderiye piskoposu aziz Athanase'i Treves'e srgn et
miti. Bylece, Konstantin, OGUL'un sadece BABA'ya benzediini (Ho
moiousios) iddia eden yar Aryen,lere (Semi-Ariens) destek olmu oluyordu.
Herhalde, yzseksen derecelik bu dnn sebebi, dini olmaktan ok po
litik'e benziyordu. Fakat Arius'un taraftarlar znik konsilinden sonra
teslim olmamlard, Bylece Msr, iki fesadn arasnda daima vahi bir
mcadele alan olmutur. Tabiatiyle bu tavr ile imparator, imparatorluun
en nemli eyaleti olan Msr' pasif ize etmek istiyordu. Buras, znik kredo
kararn ak ekilde hafif letmeye elveriliydi.
Yine o zaman kabul edilmi olan politik felsefe de, Konstantin'in
bu mphem tutumunu aklamaktadr. Aryenler ise byle bir felsefenin
prensiplerini kendi karlar iin ok mahir bir ekilde istismar etmi
lerdir. Buna gre mademki yeryzndeki imparatorluk, ebedi kral biz
zat Baba Allah tarafndan ynetilen semavi imparatorluun bir yanks
idi. yleyse, Oul da uluhiyeti kabul eden hiristiyanlar, semavi monarinin
bir imaj, yeryznde Allah'n temsilcisi, bir tek imparator tarafndan
ynetilecek olan yeryz monarisini tehlikeye koyuyorlard.
phesiz, Konstantin'in byle bir belaat karsnda etkilenmi ol
mas mmkndr. Olu Konstans ise, tamamen bu dnceye katlmtr.
Onun Aryenlere gsterdii sempati sayesinde bu itizal hareketi, yava
yava douda yaylmtr. Kardelerinin trajik ekilde lmnden sonra
il. Konstans tm imparatorluun yegane hakimi olmutu (350-361). te
o zaman bu itizal hareketi baty da elde etmiti. mparatorlua, Arya
nizmi empoze etme arzusuna ramen Konstans, Aryanizm'in kredosuna,

10

KONSLLER TAR H

tebasnn inanmas n zorlama yapma cesaretini gstermedi. nk

"imann belirlenmesi " Sinodlarda toplanan piskoposlarn bir imtiyaz
idi. Dier taraftan, imann Sinodlarda belirlenmesi prensibi, hiristiyan
vicdanna iyice yerletii iin Konstans da buna sayg gstermek zorunda
kalmt.
Yine Konstans'n insiyatif i ile bir ok sinod toplanm ve bu sinod
lara daima itizal taraftar piskoposlar hakim olmutur. Bylece, itizal
doktrinini yaymak iin faydaland sinodlarn kararlarna sayg gsteren
Konstans, kendisinin deil; sinodlarn kararlarn empoze ettiini iddia
ediyordu. Prensip olarak bu doruydu. Fakat sinodlar hata iindeydi.
stelik, imparator tarafndan davet edilen sinodlar da olduka oktu.
Mesela, 341'de Antakya'da, 343'de Sofya'da (Bulgaristan) , 35'de Sir
mium'da, 353'de Arles'de 355'de Milano'da, 357, 358'de . ve . Sirmi
um'da, 359'da Rimini ve Seleucie'de, toplanan konsiller bunlardand.
Bunun iin Pagan yazar Amianus Marcellinus, durmadan yer deitirmeleri
nedeni ile halk tamacln bozduklar ve imparatorluun hazinesini
ar yk altnda tuttuklar iin piskoposlara, sitem etmektedir.
Bu alkantl dnemde papa . Jules, konsiller tarihinde yeni bir dnemi
gsteren ok nemli bir beyanat vermitir. Aryenler, Athanas' mahkum
eden Tyr sinodu'nun kararn bozan Roma sinoduna kar kmlar ve
Konstantin'in toplad Roma sinodunun genel konsil olarak kabul edil
mesini iddia etmilerdi. Fakat papa, bir konsilin "genel" kabul edilmesi
imparatorun daveti ile deil; btn kilisenin konsil kararlarn kabul et
mesiyle olabileceini beyan etmitir. Bu arta ise sadece znik konsili
uyuyordu.
Mahalli sinodlarn en nemlisi, 343'de Sardique'de (Sofya) topla
nan sinoddur. Bu sinod, bat imparatoru Konstans tarafndan kardei
Konstans'n rzas ile davet edilmitir. Bylece Konstant, ayn ehirde
toplanan itizal hareketine katlmamt. ou batl olan Ortodoks pis
koposlar, bu konsilde, bat kilisesinde kanun haline gelen nemli kararlar
almlardr. Alnan kararlar arasnda nc ve beinci kararlar, disiplin
konusunda Roma'y, tm kilisenin yksek mahkemesi olarak kabul edi
yordu. Bu mahkemeye, bir konsil tarafndan azledilen her piskopos, ba
vurabiliyordu.
Bu arada znik'in ok ak tarifinin bir hafif letilmesi olmas iin bir
forml bulma abalar sonunda Aryenler, saysz mezheplere blnm
lerdi. Bu ise, onlarn pozisyonunu zayf latmt. Nihayet 36'de imparator
Konstans'n ve 378'de dou imparatoru Valens'in lmnden sonra,
imparatorluk desteinden mahrum kalnca da aznla dmlerdi.
Grek babalarndan Bazil, Nazianzeli Gregoire, Nysse'li Gregoire ve aziz
Athanas, teolojik eserleri ile Aryen itizalinin bozgununda ok nemli

KONSLLER TARH

II

rol oynadlar ve u forml uydurdular: " uknumda yalnz bir tanrsal

cevher" 1 Yine bu Grek babalar, Aryanizmle mcadele srasnda doan
bir baka itizalin de snmesini salamlardr. Bu itizal, Kutsal Ruhu,
teslisin ikinci uknumunun bir yarat durumuna indiriyordu. Bu itizal
hareketinin belli bal prapogandacs stanbul piskoposu Macedoine
olmutu. Bu yanl doktrinin mahkum edilmesi iin skenderiye ve Roma'da
birok mahalli sinod toplanmt. Buna ramen imparator byk Theodos
(379-395), imparatorluun tm dou ksmnn piskoposlarn bir konsilde
toplamay, bylece Arius ve onun mensuplarn ve Kutsal Ruhun, tanrsal
tabiatn kabul etmeyen bu yeni itizalin saliklerini mahkum ederek, kilisenin
zaferini gstermeye karar vermiti. Macedoine'in itizali, zellikle douda
yayld iin 38'de stanbulda toplanan bu konsile, bat piskoposlar
davet edilmemiti. Bu konsilde yzelli piskopos hazr bulunmutu. Ma
cedoine'in itizali iddetle reddedilmi ve znik kredosuna, Kutsal Ruhun
tanrsal tabiatn belirten ifadeler konulmutu. Bu ifadeler, hala bugn
kredoda okunmaktadr. Bu kredo, genelde znik-stanbul kredosu olarak
adlandrlr.
Grld gibi 38'de stanbulda yaplan bu konsil, esasta bir genel
konsil deildi. Bu konsil, genellik karakterini, Kutsal Ruhla ilgili kararna
ve bu kararn znik kredosuna dahil edilmesi olayna borludur. Bu genel
karekter, 45'de Kadkyde yaplan "Kadky konsilinde" kabul edilmi
ve iV. yzyln banda Roma ve btn bat, bu konsili ikinci genel konsil
olarak tanmtr. Bu konsil srasnda oylanan kararlar dou kilisesini ilgi
lendiriyordu. zellikle nc karar ok nemli idi. Bu karara gre,
kilise hiyerarisi iinde Roma'nn ncelii kabul ediliyor ve bundan byle
ikinci srada skenderiye deil; imparatorun ikametgah olan stanbul
yer alacakt. nk bu kabul prensibi, politik planda genelde douda
benimsenmiti. skenderiye ve Antakya piskoposlar da hareketlerini, lcilise
iinde kstlayan bu karar kabul etmilerdir.
Burada iaret etmek gerekir ki bu tedbir Roma'ya kar alnm deil
dir. Bilakis, ilk sra yine Roma'ya verilmi ve onun karsnda hi bir d
manca niyetle stanbul ykseltilmemitir. Bu tedbir daha ok skenderiye'yi
hedef alyordu. nk onun piskoposlar, Aryanizmle mcadele srasnda
sapk dncelerini dier kiliselere empozeye teebbs etmiler ve dou
kilisesinde hakimiyete gz dikmilerdir. Belki de balangta stanbul,
dier kiliseler zerinde hukuki bir arl olmakszn, sadece bir eref
stnlne sahipti.
1 Aryanizm, misyoner piskoposlar Ulphilas sayesinde, Jermen kabileleri arasnda
yaad. zellikle, Goth'lar, Vandole'lar ve Lambards'lar arasnda yaygnd. Ulphilas,
kutsal kitab ve ayin adabn Gotikeye tercme etmitir. (383) Aryenler, gleri ile din
lerini, milli bir din haline getirmilerdir. Ancak bu ekoln son mensuplar VI ve VII. asr
da katoliklie girmilerdir.

12

KONSLLER TARH

Ne varki, sadece dou kiliselerini ilgilendiren bu kararlardan Roma

haberdar edilmemiti. Aslnda Papa Damase, Konsil sonularndan so
rumluydu. Fakat, Katolik dnyann hiyerarisi iinde stanbulun nce
liine kar, Roma'nn en kk bir protestosuna bile rastlanmamtr.
Yrrlkte olan politik statdeki bu kabul, farkl ekilde de olsa, Roma
tarafndan da benimsenmitir. nk stanbula atfedilen ncelik, basit
bir eref ncelii olarak grlyordu.
SKENDERYYE - STANBUL - ANTAKYA ARASINDAK REKABET VE
NC GENEL KONSL ( 43 1 ) :

Dou kilisesi iinde skenderiyenin stnl iddialar, patrik The

ophile (385-412) zamannda gn na kt. O, stanbul piskoposu Jean
Chrysostome'la bu konuda mcadeleye girimiti. Chrysostome, Theophile
tarafndan kovulan Msrl rahiplere kucak am ve onlardan, nc asrn
en byk ilahiyatlarndan biri olan Origene tarafndan acele verilen mah
kmiyeti kaldrmt. Devrin en beli vaizlerinden biri olan Chrysostome,
kralienin sosyetik yaayn eletirerek hakaret ettii bir srada Theophile
Chrysostome'un dmanlar ile birleerek bir Sinod toplam ve Chrysos
tome'u azletmiti. mparator da bu azli onaylam ve cesur reformisti sr
gn etmiti (403). Fakat bir halk ayaklanmas, imparatora kararn geri
aldrmt. Ancak, imparatorieyle olan yeni bir mcadele yeni bir mahk
miyeti gerektirmi ve bu defa Chrysostome ikinci srgn yolunda l
mt. (407).
Chrysostome, masum bir kurban olduu halde imparatorluk sitesinin
piskoposunun haksz mahkmiyeti, merkez stanbul iin aalatc bir
durum ve adilikti. te bu trajik olay, belli bal dou kiliseleri arasnda
alm olan rekabeti aka gsteriyordu. Bu rekabet Theophile'nin halef i
olan yeeni Cyrille (412-444) zamannda daha da arlam ve ok nemli
doktriner karakterli karklklar patlak vermiti.
M. 38'den itibaren teslisin unsurunun ayn olduu ve tek ilahi
tabiata sahip olduu doktrini, revatayd. imdi ise yeni bir problem ila
hiyatlarn dikkatini ekmeye balamt. Bu problem uydu: Teslis'in
ikinci unsuru, insan tabiatyla, teslis'te nasl bir birleme yapabilirdi?.
Bilindii gibi bu problem, daha nce Ariyenler tarafndan ortaya
atlmt, Bylece onlar, bu problemle sadece oulun Tanrsalln inkar
etmiyorlar ayn zamanda oulun (bedenlemi kelam) ruhsuz bir beden
stlendiini de sylyorlard. Bunlara gre sa'nn ruhu Kelamd. Bu
doktrin 38 I konsilinde mahkum edilmi ve bir yl sonra da papa Damase
tarafndan bir Roma Sinodunda yeniden reddedilmitir. Buna ramen
bu doktrin 381 konsiliyle mahkum edilen Suriye piskoposu Apollinaire'le,
ikinci bir ekil kazanmt. Apollinaire Yunan f ilozofu Platon'u izliyerek

KONSLLER TARH

13

insandaki ruhu, akli ruh ve hayvani ruh olmak zere ikiye ayryor ve
Kelam (Sz) veya Allah'n olunun, akli ruh'la ayn olduunu reti
yordu.
Bu doktrin, ok fazla bir baar salayamad. Fakat ilahiyatlarn,
sa'da insani ve Tanrsal tabiatlarn birlemesi doktrinini daha ak hale
getirmelerini salad. Bu ada dou kilisesi, sahip olduu dnrler ve
stadlarla iki teolojik ekolden gurur duyuyordu: skenderiyye ekol,
Antakya ekol. Birincisi her eyden nce, sa'nn Tanrsal tabiat zerinde
israr ediyordu. Bu ekoln temsilcileri, oulun beden/emesinden sonra iki tabiatn
tam birlemesinden bahsediyorlard. kinci ekol ise, skenderiyye ekolnn
ifadelerinde tehlike gryorlard. Buna gre, insani tabiat, ilahi tabiat
tarafndan yutulmu oluyordu. Bunun iin Antakya ilahiyatlarndan
Tarsuslu Diodore ve l\1opsueste'li Teodore, sa'nn beeri tabiat zerinde
israr ettiklerinden ve bedenlemi kelime olan sa da ayr tabiatn varln
ileri srdklerinden ana doktrinden uzaklamakla itham olundular.
phesiz byle bir retinin mantki sonucu, sa'nn annesi olan Meryem'in,
Allah annesi deil; sadece sa'nn annesi olabileceidir. Ancak basit inan
sahibi kimseler, Antakya ilahiyatlarnn delillerini takip edecek durumda
deillerdi. Bunun iin onlar i gdsel olarak Meryemden Allah annesi
nvann kabul etmeyen vaizlere kar iddetli sava amlard. Hatta byle
bir neriyi aka ileri srme cesareti gsteren Antakyal bir vaize kar,
stanbulda muhteem bir gsteri yaplmt. Ancak devrin stanbul pis
koposu olan Nestorius, vaizi savunan ifadeleri ile bazlarnca yeni itizalin
mensubu olarak kabul edilince kzgnlk daha da iddetlenmiti. Buna
skenderiyeli Cyrille iddetli tepki gstermiti. nk o, Nestorius'un
retilerinde yalnz Ortodoks Katolik imanna bir saldr deil; ayn za
manda kilise hiyerarisi iinde Antakyann perestijini ykseltmek ve bir
defa daha, stanbul'u aalatmak konusunu da gryordu. te bunlar,
stanbul piskoposu Nestorius'un mahkmiyetindeki gayretin nedenini
aklamaktadr. stelik hem Cyrille, hem de Nestorius papa 1. Celestin'in
hkmne bavurmu fakat papa, Nestorius'un retisini reddetmiti.
Bunun zerine Cyrille, papa'nn adna hareket ederek, rakibi olan Nesto
rius'a aforozu gerektiren bir hatalar listesi takdim etmitir. Fakat bu durumu,
Nestorius'un taraftarlar protesto etmi; imparator II. Theodose'da mese
lenin aydnlanmas iin 43 'de Efes'de bir genel konsil toplamaya karar
vermitir.
stanbul ile skenderiyye arasndaki rekabet yznden konsil oturum
lar alkantl olmutu. Antakya piskoposu Jean, Nestorius'un yorumlarna
tam olarak katlmamakla birlikte daha ok stanbul'a sempati duyuyordu.
Papann temsilcilii roln elinde tutarak Cyrille, Nestorius'un mahkumi
yetini elde etmek acelecilii iinde Antakyallarn ve papalk delegelerinin
gelmesini beklemeyi reddederek, konsili yzelli piskoposla amt. Konsil

KONSLLER TARH

babalar katolik imann, sa'nn biricik kiilikli, iki tabiatl olduu eklinde
tanmladlar ve Nestorius'u mahkum ederek grevden aldlar. Daha sonra
papalk delegeleri Efes'e gelmiler, Cyrille'in grne itirak etmiler
ve mahkumiyet kararn benimsemilerdir. Kendisinin bulunmad bu
acele konsil toplantsna zlen Antakya piskoposu Jean, Cyrille'in top
lad piskoposlara katlmay reddederek kendisi bir Sinod toplam ve
orada Cyrille'i mahkum etmitir. Bu karlkl mahkumiyet, imparatoru
g bir ikilem karsnda brakmt. Bunun zerine her iki toplantnn
kararn kabul ederek Cyrille, Jean ve Nestorius arasnda arabuluculuk
yapmak istemiti. Ancak Cyrille, imparatoru ve saray, kendi taraftarlar
nn; kilisenin mevsuk doktrinini savunduklar konusunda ikna etmek iin
tm diplomasisini kullanmt. phesiz bu konuda, piskoposluun zengin
liinden (imparatorun itibar ettii nedimelerine hediye vererek) ve zellikle
Theodos'un kzkardei dindar Pulcherie'den byk lde yardm grd.
Neticede Nestorius grevden alnarak Antakya manastrna gnderilmi
ve 451 ylnda srgnde lmtr. Cyrille ve Antakyal Jean ise 433'de
aralarnda bir anlama yapmlard. Fakat gemi olaylar yine de her iki
tarafta da ok ac brakmt. nk Antakyallar, Nestorius'un mahku
miyetinde skenderiyye ekolnn zaferini gryorlard. Dou Kilisesi'nin
en nemli iki merkezi ve iki ekol arasndaki bu rekabet, sadece Efes'te
ve Efes sonrasnda olan ateli tartmalar deil; greceimiz gibi sa'nn
tabiatn ilgilendiren tarif lerin sonraki gelimesinide aklamaktadr.
Sryanice bir tercme iinde aklad doktrini, gnmze kadar
gelen Nestorius'un durumu, daima ilahiyatlar tarafndan tartlmtr.
Bunlarn arasnda biroklar, Nestorius'un retisinin balangta Ortodoks
olduunu, ancak onun, grn aklarken Heterodoxe anlama yorum
lanmas kolay bir terminoloji kullandn ileri srmlerdir.
Nestori doktrini olarak isimlendirilen doktrin, ksa zamanda Roma
topraklarnda kaybolmutur. Bununla beraber, ok sayda Nestori taraftar,
ran'a g ederek Nisib'de yeni bir teolojik okul ve Seleuci-Ctesiphon'da
da Nestori kilisesi patrikliini kurmulardr. Bylece onlar, Roma impara
torlarnn rakibi olan Pers krallar tarafndan korunmulardr. Neticede,
gayretli bir misyonerlikle canl tutulan Nestorilik, Hind'e ve in'e kadar
nufuz etmitir. 2

2 imdi ounluu Roma'da toplanm olan Saint Thomas'ya bal hristiyanlar,

Hindistan'da Nestori misyonunun ilgin bir kalntsn tekil ederler. XIII. asrda ran'n
Moollar tarafndan igali, Nestori'leri hzl bir azalmaya sevketmitir. Yaplan baka bask
lar neticesinde ok az sayda Nestori kalmtr. Gnmzde hala Suriye'de, Kbrs'da
Nestori'lere rastlamak mmkndr. Vaktiyle Nestori olup da imdi Roma'da toplanm
bulunan "Keldani Hristiyanlarnn" patrii Badad'da ikamet etmektedir.

KONSLLER TARH

15

"HAYDUTLAR SNODUNDA" MONOFSZM'N ZAFER (449)

Efes Konsili, skenderiyyenin, stanbul ve Antakya zerindeki zaferini

sembolize ediyordu. Bylece, Msr piskoposlarnn perestiji nemli ekilde
ykselmiti. Fakat Antakya ekolnn yanl doktrini ile mcadeleyi ok
ileri gtren skenderiye ilahiyatlar, bedenlemi olun ilahi tabiat
zerinde fazlaca durmulard. Bylece ilahi tabiat bu noktada, sa'nn
insani tabiatn yutuyordu. Pek tabii ki bedenletikten sonra "Allah'n
olu" sadece ilahi tabiata sahip bulunuyordu. Monofisizm olarak isimlen
dirilen sa'nn biricik tabiat doktrinini savunan bu hareket, Msr'da
abucak popler hale gelmiti.
Yunan felsefesinin etkisinde Antakya ilahiyatlarndan daha fazla
kalan skenderiyye ilahiyatlarna, Monofisizm fazlaca cazib gelmiti.
Yeni Eflatunculuun kurucusu, skenderiyye'nin son byk filozofu Platin,
insann tanrlamas iin kiisel bir ahlaki disiplinin gerekli olduunu sy
lemiti. Bu dnce, birok hristiyan dnrn etkilemiti. Bunlar,
mrik mensuplarna bile "byle bir Tanr/amann" akla ve Allah'a
teslimiyetle mmkn olabileceini retiyorlard. Bylece, insan ekli
altnda ilahlalacakt. Netice olarak, bedenlemi kelime (sz) gerek
hayatn kayna idi.
sa'daki insani tabiat, tamamen birlemek iin Tanrsalla kadar
ykselmiti. Bylece, Bedenlemi Kelamn (sz) insani tabiatnn ilahi
tabiat tarafndan yutulmas doktrininin niin skenderiyyeli ve dier ila
hiyatlara cazip geldiinin sebebi de anlalm oluyordu. Belki de, Msr
halknn insan, krallarna Tanrsal karakter veren antik paanizm inanc
ile dolu idi. zerinde az durulmu olan bu kavram, her insana, Tanrsall
yaklatrmann ok mmkn olabilecei arzusunu ifade edebiliyordu. te
Yunan felsefesi mefhumundan hareket ederek, insann tanrlamas prob
lemini, skenderiyye ekolunun ele al tarznn niini'de phesiz bu idi.
Bylece, insann tanrlamas problemi, kpti veya Yunan olmayanlara da
cazip geliyordu. te kpti rahiplerinin monofizitlii fanatike savunmala
rnn sebebi budur.
Monofizitlikle ortadoks hrstiyanlk arasndaki ilk atma, patrik
FLAVIEN'in ; monofizitliin yorumcularndan biri olan EUTYCHES'i
sapk olarak mahkum ettii zaman stanbul'da meydana gelmiti. Flavien,
kararn dier piskoposlara ve zellikle papa 1. Leon'a da bildirmiti. Oysa
monofizit doktrin, stanbul'da byk baar kazanm, EUTYCHES ve
arkadalar sarayda dostluklar elde etmilerdi. Ayrca, ihtirasl bir adam
olan skenderiyye patrii Dioscore'de bu uurda patrikliinin zenginliini
kullanmakta tereddt etmemiti. Bylece, imparatorun belli bal dan
manlarnn desteini kazandktan sonra, il. THEODOSE'dan yeni bir
genel konsil toplamay da salad. Bu konsil, yeniden 449'da Efeste topland.

16

KONSLLER TARH

Papa I. Leon ise stanbul patriine gnderdii uzun bir domatik mektupda
monofizitlie hucum ediyor ve sa'da iki tabiatn varln kabul eden
doktrini hararetle savunuyordu.
Durum byle olmasna ramen Dioscore, bir grup fanatik keie tabi
olarak konsilde insiyatifi ele almt. Kendisine bal rahiplerin ve imparator
polislerinin yardm ile, konsile gelen piskoposlar yldrmt. Neticede
papann delegelerinin ncelii reddedilmi ve papann gnderdii mektupta
okunmamt. Ayrca, Flavien ve dier yksek ortodoks temsilciler de g
revden alnmt. Yaptklar hereyi de duygusal bir ekilde papaya maletmi
lerdi. Dioscore'un adamlar tarafndan hrpalanan Flavien ise, srgn
yolunda lmt.
KADIKY KONSL (45 1 ) :

Fakat monofizismin zaferi ksa sreli oldu. Papa 1. Leon, bu konsilin

ald hal' kararn protesto etti ve Efes Sinod'unu (449) bir "haydutlar
Sinodu" olarak adlandrd. mparatordan da ortodoks doktrini belirlemek
zere, yeni bir konsil toplamasn talep etti. Fakat imparator onun bu
isteini reddetmiti. Bylece, konsil iin onun lmn ve imparatorun
kz kardei Pulcherie'nin Marcien'le evlenerek onun tahta gemesini
(450-457) beklemek gerekiyordu. Hakikaten yeni imparator, papann
talya'da veya Gaule de bir konsil toplama arzusunu reddetmedi. Pisko
poslar, nce znie daha sonra da Kadky'e davet etti.
Bu konsile, aa yukar altyz civarnda piskopos gelmiti. Aslnda
piskoposlarn okluu monofizit kavga ile hristiyan dounun ne kadar
kartn aklar. Bu konsilde bat, sadece be piskoposla temsil edilmitir.
Bunlardan da iki piskopos ve iki rahip papay temsil ediyordu. Bunlarn
biri spanya'dan, dier ikisi de Afrika'dan gelmiti. Konsil yeleri, Efes
Sinod'unu ele alarak onun kararlarn mahkum etmiler Dioscore'u da
grevden almlard. Yine bu konsil de Papa 1. Leon'un domatik mektubu
okunmu ve oy birlii ile onun, resmi ortodoks katolik inancn ifade ettii
kabul edilmiti. Papalk delegeleri yeni bir "Domatik Forml"n kompoze
edilmesine kar olmalarna ramen, bir piskoposlar komitesi bununla
grevlendirilmiti. Yeniden kaleme alnan bu "Domatik Forml" konsilin
altnc oturumunda kabul edilmiti. Bu formuln metni yle idi : "He
pimiz, ittifakla bir tek ve biricik oul lsa'y kabul ediyoruz. Ve yine O'nun, bir
tek ahsda birlemi iki tabiatn kabul ediyoruz. (Bu tabiatlar kendi arasnda
birlememi, blnmemi, ayrlmam ve deiiklie uramamtr.)
Kadky konsilinin ald kararlar, son derece nemlidir. nk
onlar bize, genel konsillerin organizasyonu ve prosedr hakknda bilgi
vermektedir. Bu konsilde tartmalarn idaresi ve Bakanlk, imparator
tarafndan gnderilen onsekiz delegeye aitti. En muhteem olan konsilin

KONSLLER TARH

altnc oturum, bizzat imparator MARCEN ve imparatorie PULCHE

RIE tarafndan ynetilmiti. Konsil raporlarna gre, papa ve papa dele
gelerinin iddia ettikleri Bakanlk, vaktiyle Roma Senatosundaki Bakanlk
gibiydi. ncil, mzakere salonunun ortasna konmutu. Tpk, Roma sena
tosundaki zafer mihrab gibi. Konsil babalar da aynen senatrlerin otur
duu ekilde oturmulard. Metropolitler ise, Roma yarglar gibiydi. Se
natrlere benzeyen piskoposlar ise, belediye bakanlar gibiydi. Ayakta
duran ve oy haklar olmayan yksek dzeydeki din adamlar, valyelere
benziyorlard. Yine bu konsilde piskoposlar senatrlere ait bir adet olan
imparatorlar alkmala usuln de benimsemilerdi. Altnc oturumun
sonunda imparator iftini karlayan alklar, hristiyanlaan Grek politik
felsefesinin belli bal konularnn zelliklerini tekil ediyordu. Genelde
bu alklar yle idi : " Yaasn Marcien ! ikinci Konstantin, ikinci Paul, ikin
ci Davut. Siz/er ortodoks imann mealesisiniz. Ef endimiz.. . Sulh mealesini ko
ruyunuz. Yaasn rahip imparator. . Siz/er, kiliseleri doru yola yeniden koydunuz . .
Siz, iman doktorusunuz.. imparatorluunuz ebedf olsun. . "
I . Leon gibi hristiyan babalar, imparatora "rahiplik" atfetmi olma
larna ramen ; Marcien, gerek imann ilan imtiyazn piskoposlara ver
miti. O'nun baehir halkna, konsil kararlarn ilan edi tarz bunu aka
gsteriyordu : "Emrimiz zerine, sayg deer piskoposlar imparatorluun muh
telif eyaletlerinden Kadky'e geldiler. Onlar, gerek imann muhtevasn sarahet
le akladlar. Artk bundan byle, her eit bo tartma sona ermi olsun."
Doktrine! tanmlar sona erince, konsil yeleri disiplin konularn ele
almlard. Bylece, Antakya ekolnn iki lideri olan Cyr'li Theodaret
ve Urfa'l bas'a eski saygnlklarn yeniden geri vermiler ve Kuds'
patriklik merkezi haline getirmilerdi.
Altnc oturum srasnda, papalk delegelerinin olmad bir srada
konsil yeleri, yirmisekizinci karar oylamlard. Bu karar, 38 Konsilinin
stanbul'a atfettii, ikinci kilise olma srasn tasdik ediyordu. Yine onlar,
stanbul patrikliinin piskoposlarna, Therace, Pont, Asya piskoposluklar
zerinde direkt yarglama yetkisi vermilerdi. Papalk delegeleri ise, son
oturumda bu karar protosto etmilerdi. Ayrca Leon, bu karar iddetle
eletirerek Roma'nn, Antakya'nn ve skenderiyye'nin imtiyazl durum
larn belirtmi ve bu ehirlere bu imtiyazn, havarilerin, Petrus'un bura
lardaki ikametinden geldiine de iaret etmiti. O'na gre ise, stanbul'
iin byle bir ey sylenemezdi.
phesiz papa'nn korkusu anlalyordu, Aslnda Roma, stanbul'un
dier dou patrikliklerine eref stnl olduuna raz olabilirdi. Fakat
tm kk asyann ve Avrupal Therace'in, stanbul patrikliine boyun
emesi bir baka olayd. Roma zaten, imparatorluk merkezi ve imparator
larn bakenti olma imtiyazlarn kaybetmiti. imdi kilise iindeki sF. "

18

KONSLLER TARH

tnln sadece Saint Pierre'in miras ve Apostolik karakteri ile de elde

ediyordu. Bunun iin, byk Leon, stanbulun yeni yarglama yetkisinin
ileride, Roma'nn hakl iddialarn da tehdit etmesinden korkuyordu.
Gerekte, Kadky konsili yeleri, Roma piskoposuna stnlk ko
nusunda itiraz etmek istemiyorlard. Roma delegeleri, znik konsilinin
altnc kararnn latince metnini zikrederek, "Roma kilisesinin daima
stnle" sahip olduunu zikrettiklerinde Kadky konsili yeleri, znik'te
oylanan Yunanca metne, latince tercmeye uymamakla birlikte, bunu
protesto etmemilerdi. stelik, konsil babalar stanbul patrikliinin ve
imparatorun bu karar imzalamas iin papaya rica etmilerdi. Buradan
anlalyor ki, yeler Romaya taarruz edici metni tasvip etmiyorlard.
Yalnz, imparatorluun politik blnmesine, kilisenin adaptasyonu konusu
daima akllarda idi. Bylece skenderiyyenin, dou kilisesi iindeki hakim
pozisyonu kaldrlnca, durum kendiliinden halledilmi oldu. nk
skenderiyye i'tizal'in oca haline gelmiti.
Doulular, Romann havarilerin ve Pierre'nin ikamet merkezi ol
masndan kazand apostolik zellii anlayamadklar iin, ona pek
nem vermiyorlard. Onlar, Roma'ya kilise hukukuna sahip olan ilk mer
kez olarak sayg gsteriyorlar ve hatta Romay, imparatorluk ehri olarak
adlandryorlard. Eer tartma konusu olan kararda, Roma'nn Apostolik
karakterinin farknda olsalard, belkide papay bu metni kabule yanat
rabilirlerdi. Ayrca, papaya gven vermek iin, dou kilise hukuku iine
bu karar dahil edilmemiti. Bu karar, ancak IX. yzylda dou kilise hu
kukuna girebilecekti. stanbul ise, konsilin kendi piskoposlarna verdii
yarglama hakkn kullanmaya devam etmitir.
MONOFZZM LE UZLAMA TEEBBSLER :

Kadky konsilinin, imparator tarafndan desteklenmesine ve Diosco

re'un ve taraftarlarnn grevden azledilmesine ramen ; Monofizit alkant
Msr'da devam etmiti. Milli ve politik rekabetler de sadece yanan atei
krklemiti. Daima Rumlar kskanan, imparatorlukta ve dou kilisesi
iinde stanbul'un stnlk kazanmasna kzan Msr Kbtileri, Mono
fizitlii, milli din olarak telakki etmiler ve "Kadky konsili" taraftarlarn
"Melkitler" yani "imparator taraftarlar" olarak adlandrmlardr. Ksa
bir sre, skenderiyye, Antakya, Kuds, monofizit temayll piskoposlarca
igal edilmiti. Fakat imparator Marcien'in halefi 1 . Leon (457-474) , bu
duruma son vermitir. 1. Leon, Kadky konsilinde belirlenen Kredo'ya
katlmakla birlikte ; o da yeni bir konsil toplayarak monofizitlere baz
tavizler vermeyi tasarlyordu. Ancak, papa 1. Leon, imparator'u bu tasa
rdan caydrmt. Bu defa imparator, o zamana kadar hi yaplmam
olan "riferandum"a bavurmutu. Bylece o, piskoposlardan " Kadky

KONSLLER TARH

konsili kararlar" iin yazl gr istemiti. Papadan ve piskoposlardan

ald cevaplar, dou ve bat hristiyan hiyerarisinin ; Kadky konsilinde
belirlenen iman zerinde ittifak ettiini aka gsteriyordu. Onlarn
beyanlar, onlarn gerek iman tarif haklarn ve imtiyazlarn aka gs
teriyor ve papa dahil, tm piskoposlar, bu konuda imparatorun kendilerine
yardm etmesini, kanunla onlarn iman tariflerini glendirmesini, merkez
lerdeki dikkafal piskoposlar, deitirmesini ve itizali azaltmasn impara
tora bir hak olarak tanyorlard.
Fakat imparatorun mdahalesine ramen Monofizizim yaamaya de
vam etmitir. Bu arada, zorba Basiliqu'in (475-476), Monofizitlerle bir
lemek iin ; kadky konsilini ve papann yazd doktrine! mektubu aforoz
eden sirklerini, doulu beyz piskopos imzalamt. Ancak yine, imparator
Zenon (479-49 1 ) , Basilique'in kararn bozmu ve yeniden kadky kre
dosunu yrrle koymutur. Bununla beraber Msr tarafndan Kadky
Kredosu'nun reddi, politik basklara neden olmu, neticede Zenon stanbul
patrii Acace ile, skenderiye Monofizit patrii Pierre Monge arasndaki
uzlama anlamasn salamtr. Bu uzlama, znik-stanbul konsillerinin
iman ikrarn ve Efes konsilinin kararlarnn zorunlu olduunu iddia eden
bir kredo iinde ifade edilmiti. Ama nevarki, ortodoksluun ve Monofi
zitliin bu tarz bir birleme iinde olduklar srada ; imparator Zenon,
Henotique ad ile birleme karar yaynlamt. Ancak, imparatorun bu
karar, Msrda sadece lml Monofizitlerle, Antakyal Severe'in mensup
larnca kabul grmt. Bylece, piskopos Pierre Monge'dan ayrlan a
rlar bu karar kabul etmemilerdi. O zaman 111. Felix, bu uzlama for
mlnn kadky kararnn bir ihlali olduunu aklam ve aka "Ger;ek
Doktrini" piskoposlarn tarif etmesini istemitir. Neticede, hem stanbul
piskoposu Acace' hem de skenderiye piskoposu Pierre Monge'u aforoz
etmitir.
te Acace itizali denen klik buradan domutur. Bu cereyan
484'den 5 9'a kadar devam etmitir. Bu durumda, imparator Zenon'un
halefi olan . Anastase iin Monofizitlik daha elverili geliyordu. Bunun iin
uzlama ancak . Justin'in ( s 8-52 7) saltanat srasnda salanabilmiti.
Bu da, yeeni Justinien'in papa Hormisedes ( s g-523) 'n insiyatifleri ile
elde edilmiti. Papa tarafndan dou piskoposlarna imzalanmak zere
gnderilen " Uz/ama Mektubu" sadece Kadky konsili kararlarn btn
hiristiyanlara mecbur etmiyor ayrca, sa-Mesih'in Saint Pierre'e vaadleri
zere kurulmu olan (Matt, XVI, 8) Roma kilisesinin, iman konusundaki
rhaniyetini de aka belirtiyordu. Ne varki, Jstinien'in, Monofizitleri
ortodokslua kazandrma gayretleri, onlarn grlerine sempati duyan
imparator Theodora tarafndan engellendi. Ayrca Theodora'nn, stanbul
kilisesinin bana monofizit temayll bir piskopos getirme teebbs,
imparatorluk ehrine ahsen gelen papann mdahelesi nnde baarsz-

20

KONSLLER TARH

la uramt. Fakat bu baarszlktan ylmayan imparatorie, mpara

ratordan stanbul Apostolik elisi olan Vigille'nin Roma'ya terfisini elde
etmiti. Bununla imparatorie, ihtirasl gen piskoposun Monofizitleri
kayrmasn mit ediyordu. te bu amala papa Agapit'in halefi olan
Silvere, tahttan indirilmiti. Fakat, onun lmnden sonra yeni papa
Vigile, imparatorienin arzularn reddetmi ve stanbul patrii Mennas'a,
Kadky konsilinin domatik kararlarn tasvip eden bir mektup gndermiti.
MPARATOR JUSTNEN VE BENC GENEL KONSL (553) :

Jstinien (527-565) , gerek imann savunuculuu ve havarilii

roln ok ciddiye almt. Bunun iin kendini ilahiyata vermiti ve pis
piskoposlarla mnakaay seviyordu. Ortodoks birlie ekme midiyle
Severienne'ler ve lml monofizitlerle teolojik tartmalar insiyatifine
almt. Bu amala, birka ruhban tarafndan ortaya atlan " Teslisin unsur
larndan biri armha gerildi (533) " , formln benimsemiti. Fakat Papa
II. Jean, havarilerin retisine uygun olarak mdahale etmi ve onu,
otoritesiyle bastrmt.
Bu taviz, Jstinien'e monofizitleri kazandrmaynca ona, skenderiyye
lilerin protestosunu tahrik eden Antakya ekolnn ilahiyatlarnn eser
lerini mahkum ederek onlar kazanaca telkin edilmiti. Bunun zerine
imparator, " blm" mahkum eden bir ferman neretmiti. Bunlar
unlard :
- Nestorius'un stad Mopsueste'li Theodore'un eserleri ve ahs.
2 - Cyr'li Theodoret'in aziz Cyrille' e ve Efes konsiline kar olan
yazlar.
3 - Urfal bas'n Theodor'u savunan ve aziz Cyrille'in itirazlarn
reddeden mektubu.
te varyantlarnda ksmen bozulmu olan bu yazlar, mahkumiyete
layk oluyorlard. Bununla beraber, ilahiyat sahasna bu kadar mdahale,
Jstinien aleyhine bir protesto frtnas koparmt. nk Cyr'li Theodoret
ve lbas, Kadky konsilinde yeniden saygnla kavumulard. Aslnda
Jstinien aleyhindeki bu muhalefetin gerek nedeni, imparatorun bu
mahkumiyeti Sinod toplanmadan ve referandumla piskoposlara danmadan
vermi olmasyd. Bu ise, gelenei aka ihlald. Hatta Afrikal lahiyat
lar, imparatorun fermann hibir itiyada bavurmadan mahkum bile
etmilerdi. Neticede muhalefet tarafndan yer almak zere, Papa Vigile'i,
stanbula getirmeye kadar gidilmitir.
Sonunda Jstinyen boyun emek zorunda kalm ve stanbulda bir
konsil toplamtr. Fakat bu defa da Papa, ok nazik bir durumda bulunu
yordu. nk Afrikal ilahiyatlar muhalefetlerinde ok ileri gidiyorlard
ve imparatorun fermanla mahkum ettii " blm" lehinde birtakm

KONSLLER TARH

21

eserler yazyorlard. mparator ise, mutlak bir itaat istiyordu. Bunun iin
Papa Vigile, kadky kilisesine snarak Sinodda grnmeyi reddetmiti.
Bylece konsil, 553 Maysnda stanbulda Papa olmadan toplanmt.
Konsilin beinci ve altnc oturumlarnda mevcut olan yzaltmbe pisko
pos " bolm" aforoz etmi ve onlarn savunucularn grevden alma ve
aforozla tehdit etmilerdir. ok sayda batl piskoposun muhalefeti ile
heyecanlanan Papa, bu son karar yasaklam ve daha sonra, imparator
taraftarlarnn basks altnda 8 Aralk 553 de stanbul konsili kararn
kabul etmitir. Ancak olaylarn derin bir etdn yaptktan sonra, ertesi
yl, 23 ubat 554 de aforozun kadky konsili kararn rtmedii kanaatine
varmtr. Bylece, Papa Vigile 553 stanbul konsilini beinci genel konsil
olarak kabul ederek " blm" n aforozunu tasvip etmitir. Ar hasta
olarak kt dn yolculuunda da lmt.
Papa Vigile'in sekreteri ve daha sonra da halefi olan 1. Pelage 553
stanbul konsilinin genel ve zorunlu karakterini kabul etmesine ramen,
Afrikal piskoposlar onu, ancak, birka sene sonra kabul etmilerdir.
Milano piskoposlar, muhalefetlerini ancak 57o'den sonra kesmilerdir.
Bu arada, Aquilee-Grado tara kilise tekilat 607 ylna kadar resmen
itizal durumunda kalmt. Bununla beraber eski Aquilee metropoliti,
Grado'lu meslektan takip etmeyi reddederek, bamszln ilan etti
ve kendine patrik nvann verdi. Papa, ayn nvan kendisine itaat ettii
zaman Grado piskoposuna da vermiti. 3
ALTINCI GENEL KONSL (680) :

ranllar tarafndan Suriyenin ve Filistinin igali, imparator Hereklius'u

( 6 1 0-64 1 ), Suriye ve Msr monofizitlerinin bir gn imparatorluk dman
lar ile birlemesinden korkutmutu. Bu endie onu ve stanbul patrii
Serge'i, bir defa daha onlar ortodoks Hristiyanla getirme teebbsne
sevketmiti. Byle bir hedefe ise ancak monofizitlik lehine olan bir uzlama
ile varlabilirdi. Bu amala Serge 6 g da bir doktrin nermiti . . . Buna gre
lsa, bedenlemesinden sonra, insan ve ilfthZ olarak ne iki iradeye ne de iki enerji
ye sahipti . . . Sadece bir iradeye ve enerjiye sahipti. Monofizitlie ak bir taviz
olan bu dokrin, Severien'!eri ve lml Monofizitleri lstanbul kilisesi ile birletir
miti.
Bu arada, baz ortodoks piskoposlarn muhalefetini nlemek iin
stanbul patrii Serge, Papa Honorius'a teolojik fikirlerini byk bir us
talkla tehir ettii bir mektup gndermiti. ahsen, sa'nn iki irade sahibi
olduuna inanan Honorius, patriin mektubundaki mahareti farketmeksizin
3 Grado patriklii 1 45 'de Venedie nakledilmitir. 1 348'deki bir depremle ehir
ykldktan sonra eski Aquilee patriklii de Udin'e nakledilmitir. 1 5 7 1 'de de kaldrlmtr.

22

KONSLLER TARH

iki mektupla onu genel olarak tasvip etmi ve bununla beraber sa'daki
bir veya iki enerjiden bahsetmekten saknmak gerektiini belirtmiti. Tek
enerji (Mono-Energisme)'yi reddeden bu beyanat, bir tek iradeye veya
Monothelisme'e inanmaya yol aar grnyordu. Heraklius, 638'de Mono
fizitleri daha ok tatmin iin, Serge tarafndan kompoze edilen bir iman
Echtese'ini neretmiti. Bu, bedenlemi kelimeye sadece bir irade atfedi
yordu. Echtese, genelde douda kabul edilmiti.
Fakat ne yazkki ortodoks imannda yaplan bu yenilikten beklenen
politik sonular meydana gelmedi. Dou eyaletleri, mslman arap
lar tarafndan istila edilmi ve kristolojik birtakm tartmalara neden
olan hristiyanlar arasndaki blnme, araplarn ilerlemesini kolaylatr
mtr. Neticede 637'de Antakya Patriklii slam hakimiyetinin altna
girmi ve bir yl sonra ayn akibete Kuds uramtr. 642'de de ise Msr
monofizitleri, mslman araplar kurtarclar olarak karlamlardr. 4
Dini retiye, imparatorun mdahalesinin, batda sebep olduu
hn ( Papa Honorius'dan sonra gelen btn papalar, Heraklius'un Echte
se'ini reddetmilerdi.) imparatora talyay kaybetme korkusunu vermiti.
Bunun zerine imparator II. Constant, yeniden Echtese'i hatrlam ve
yaynlad bir deklarasyonda sa'daki iradeler konusunun tartmasn
yasaklamtr 648. Papa 1. Martin, type diye adlandrlan bu deklarasyonu
reddetmi ve Latran' da bir Sin odda sa'nn iki iradeli ve iki enerjili olduuna
dayanan sahih iman doktrinini akca belirlemi ve itizal yanllarn aforoz
etmitir. Fakat o, imparator polislerince tutuklanarak stanbula gnderilmi,
hrpalanarak Grime srgn edilmitir. Srgnde 655 de lmtr. Ayn
akibet, ehit olarak len papaz Maxime gibi dier ortodoksluk savunucu
larn da bekliyordu . . .
Ancak bu tip davalar, talyada sadece honutsuzluun artmasna
neden olmu ve imparator iV. Constantin, doacak tehlikeyi sezmiti.
O, daha nce, imparatorluun dou eyaletlerini kesin olarak kaybetmiti.
imdi ise Batnn ve kilisenin sakinletirilmesi zaruri grnyordu. Buna
ise, ancak yeni bir genel konsil toplamakla ulalabilecekti. ( Papa Agathon
tarafndan bu sevinle karlanmt) .
4 tizalleri, kadky konsili imanna getirmek iin, birok teebbsler yaplm olma
sna ramen, milli kiliseler olarak tekilatlanm olan Monofizitlik, gnmzde hala Msrda,
Suriye'de, Trkiyede, Mezopotamyada ve Habeistanda yaamaktadr. 60.000 kadar
Msrl kpti, Roma Katolik kilisesi ile birlemitir. Fakat ounluk (bir milyondan fazla)
daima monofizitlie inanmtr. Melkit ortodokslar ise, Msrda, Suriyede, Filistinde
oturan rumlardr. Bunlarn da ounluu hala itizal durumundadr. (Tahminen 3 20.000) .
Bunlardan sadece 1 50.000 i Roma katolik kilisesi ile birlemeyi kabul etmitir. Mezopo
tamya ve Suriye monofizitleri, Urfa piskoposu Jaques'a nisbetle Yakubiler (Jacobites)
diye adlandrlr. nk Jaques VI. asrn ikinci yarsnda monofizit kiliselerinin tekilat
lanmasna ok katkda bulunmutur.

KONSLLER TARH

23

Bylece altnc genel konsil, yani nc stanbul konsili yzyetmi

piskoposla Kasm 68o'den Eyll 68 'e kadar imparatorluk sarayndaki
kubbeli salonda toplanmt. Bu konsile, Consilium trullanum ad bu sa
londan dolay verilmitir. Bu konsilde, Papa Honorius dahil tm Monothe
lisme ( sa'da bir tek iradeye inanma) savunucular mahkum edilmiler ve
kadky konsili iman formul aadaki szlerle tamamlanmtr : "isa'da
blnmeyen, ayrlmayan ve biribirine karmayan iki iradeyi ve iki enerjiyi kabul
ediyoruz. iki irade, insan irade gibi tanrsal iradeyi takip eder ve ona tabi olur."
Bundan byle, Honorius'un stanbul Patriine gnderdii mektup
lar, iman konusunda otorite olarak kabul edilmeyecekti. Papa Agathon'un
halefi il. Leon, altnc konsili genel konsil olarak tanm ve imparatora
yazm olduu mektubunda Honorius'u itizalin yaylmasn durdurmayarak
grevini yapmad iin knamt. Bu knama, Roma'l piskoposlarn
tahta gemelerinden nce okuduklar ve imzaladklar "iman forml"
iinde XI. asrda hala mevcuttu. Fakat beinci ve altnc genel konsillerde
hibir disiplin karar oylanmamt. Bunun iin Justinien, ayn salonda
g62'de yeni bir konsil toplamaya karar vermiti.
Bu konsile, ikinci Trullien Konsili veya Quinisexte (Synodus-Quin
isexta) Konsili ad verilmiti. nk bu konsil, beinci ve altnc konsilleri
tamamlyordu. Ayrca bu konsil, genel konsil ad altnda toplanmasna
ramen, sadece Dou Kilisesi'nin disiplin problemleriyle megul olmutu.
Piskoposlar tarafndan konsilde oylanan yziki karardan bazlar, Bat
Kilisesinin adetlerine aykr olurken, Kadky Konsili'nin yirmisekiz karar,
yeniden kabul edilmitir. Fakat neticede Papa Serge, alnan kararlar
kabul etmemitir. mparator da onu kabule zorlayamamtr. Ancak papay,
delegelerin elinden Ravenne ve Roma milis kuvvetleri kurtarmt. Gn
mzde hala doulular bu konsili, beinci ve altnc genel konsillerin bir
tamamlaycs olarak kabul ederler. Mehur kilise hukukcusu Gratin'in de
kanaati bu merkezdedir.
TASVRLER KLT VE YEDNC GENEL KONSL ( 78 7) :

Dou ve Bat Kiliseleri arasndaki uurum lconoclaste (Tasvir ve

put dman) denen kavga srasnda daha ok derinlemiti. Bu doktrine!
savaa imparator, III. Leon'un ( 7 1 7-74 1 ) direkt mdahalesi, daha ok bir
tahrik unsuru oldu. mparator 726 tarihindeki ferman ile hristiyanlar,
azizlerin resimlerine tapnmaya kar koruyordu. Birok tarihiye gre bu
ferman, imparatorluun birok eski Dou eyaletlerini Mslman Araplarn
igalinden sonraki durumunu yanstmaktadr. 111. Leon, Araplarn iler
lemesini, stanbul kaplarnda durdurmay baarmt. Fakat imdi Msr'n
kaybedilmesinden sonra, budanm imparatorluun tahl ambar haline
gelen kk Asya'da imparatorluk ; gl, politik ve dindar bir dmann

24

KONSLLER TARH

karsnda bulunuyordu. Bu blge, daima Filistin ve Suriye'den gelen

semitik fikirlerin tesirlerine maruz kalmt. Blge halknn byk bir o
unluu, dini eylerin resmedilmesi karsnda Yahudi dncesini payla
yordu. phesiz, bu tutum benzer bir reaksiyonla Mslmanlar tarafn
dan da desteklenmiti. mparator III. Leon, bu fikirlerin galip geldii
saurie'de bymt. Putperestlik olarak kabul ettii tasvirler kltne
olan muhalefeti, muhtemelen onun ald ilk eitimden ileri geliyordu.
lk fermann meydana getirdii karkla ramen III. Leon, ikinci
bir fermanla, sa-Mesih'in, azizlerin btn resimlerini ve tasvir kltn
yasaklyordu. Ayrca imparator, doktrinel sahaya mdahalesini hakl
gstermek iin ; Papa II. Gregoire'a imparatorun rahiplik karakterine
iaret ederek, ald karar bildirmiti. Ayn ekilde 74o'da yeni kanunu
olan Eglogue'un mukaddimesinde bu konuyu tpk havarilerin yce reisi
olan Pierre'e "M'minler srsn otlatma" emrini verdii gibi kendisi de
sa'nn bunu emrettiini aklamt.
Mukabil cevabnda papa ise, imparatorun iddiasna kar kmakszn
byle bir grevin, gerek iman belirlemek iin konsiller toplayan ve ra
hiplerle tam ittifak halinde olan imparatorlara, verilebileceine iaret
ederek unu ilave etmitir : "Dogmalar imparatorlar deil, rahipleri
ilgilendirir. Nasl ki rahibin, sarayn ilerini idare ve imparatorlara bir grev
nerme hakk yoksa imparatorun da kiliseyi ynetme, din adamlar snfna
hkmetme, ok aziz olan sakrementlerin sembollerini ekip evirmeye ve
takdis etmeye hakk yoktur. Biz sizi bir imparator olmaya ve bu vasflara
layk bir rahip olmaya davet ederiz."
Yine de imparator, tasvir yanls Germain'in yerine bir konoklast
patrik atamt. III. Gregoire'in ( 73 -7 4 ) " Tasvir dmanlarn aforo
zuna" cevap olarak da Bizans'a bal olan Jalabre ve Sicilya'daki piskopos
luklarn gelirlerine el koymutu. Neticede, Roma'dan sadece bu iki eyalet
deil, Rumlarn ikamet ettii llyrie'yi ve Thessalonique papalk naibliini
de stanbul patrikliine balamt.
Dou Kilisesi ile Bat Kilisesi'nin ayrlmasnda bu son tedbirin ok
rol olmutu. nk bu tavr, kilise iinde stanbul'un mevkiini takviye
ediyor ; Dou ile Bat'y biribirine balyan llyrie' deki kprnn son
kemerini de ykyordu. Bylece llyrie iki asr boyunca, lstanbul'la Roma
arasndaki en vahi kavgalarn sava alan olacakt.
III. Leon'un halefi, Constantin V. Copronyme (14 1 -775), durumu
biraz daha ileri gtrmt. 754'de stanbul'da bir konsil toplam ve o
unluu imparatorluun Dou kesiminden gelen 338 piskopos bu konsilde
hazr bulunmutu. Bu piskoposlara, anti-ikonoklast'larn ve zellikle on
larn cesur szcs olan Yuhanna Dmki'nin (Jean de Damas) aforoz

KONSLLER TARH

25

edilmesine, azizlerin resimlerini ve onlarn tebcilini knayan kararlarn

onaylanmasna msade etmiti.
Konsilde btn patrikler mevcut olmad halde (mesela, stanbul
patriinin yeri botu. Dier patrikler de tasvirlerin lehinde bulunmulard.)
Bu konsil de yedinci genel konsil olarak ilan edilmiti. Konsil kararlarna
muhalefet eden piskoposlar grevden alnmlar, rahiplere zulmedilmi,
ilerinden bazlar da bu uurda lmtr. V. Constantin'in halefi IV.
Leon'un kars olan dul imparatorie rene, kk olu adna vekalet ettii
( 780-790) saltanat dneminde, ortodoks hristiyanlk ancak zafere ulaa
bilmiti. Ayrca patrik Tarase'n desteiyle ve papa I. Hadrien'in rzasyla
imparatorie stanbulda bir konsil toplamt. Fakat bu konsil " Tasvir
Kranlar" tarafndan datlmt. Buna ramen imparatorie, konsili
bir yl sonra 78]'de znie naklettirmiti. Sekiz oturum sonunda, impara
torluun bat blgesinden gelen 350 piskopos, konoklast konsillerinin
kararlarn mahkum etmi, tasvirler kltnde tebcil edilen resimlerin,
tasvir ettii ahslar olduunu ilan etmi ve ibadete layk olann yalnz
Allah olduu belirtilmitir. kinci znik konsili olan yedinci genel konsil
kararlar, papa tarafndan onaylanm ve dou da bu kararlar tasvib
etmitir. Yine de bu konsil, bat'da ok sonra tannmtr. Almanya'y,
Fransa'y, spanya'nn bir ksmn iine alan imparatorluun kurucusu
Charlemagne, kendisinin ve kendi piskoposlarnn itirak etmedii bir kon
silin kararlarn kabul etmemiti. Ayrca, ok kt bir rastlant sonucu
konsil kararlarnn yanl bir tercmesi, piskoposlarn tasvirlere tapnmak
tan bahsettiklerini telkin ediyordu.
Charlemagne'n ilahiyatlar ise, derhal resmi bir yaynla (Livres
Carolins) , konsil kararlarn iddetle eletirmiler, iki konsili reddetmiler.
Sadece tasvirlerin eitici deerleri zerinde durmulardr. Papa ise, 787
konsilini savunmutur. Neticede, kilise hiyerarisine kar tedbir almaktan
ekinen Kral 794'deki Frankfurt konsilinde 787 konsilinin kararn reddet
miti. Bylece IX. Asrda bu konsilin kararlarnn iyi bir tercmesi ortaya
kncaya kadar bat'nn, 787 konsili zerindeki mphem durumu devam
etmitir.
Ortodoks hristiyanln zaferine ramen, tasvir dmanlar teslim
olmamlard. Ermeni asll imparator V. Leon, tasvirler kltne kar
olan kararlar tekrarlamt. Onun bu teebbs hurafeci tasvir dman
larnca ok iyi karlanmt. Bunlar V. Leon'dan nceki iki kral zama
nnda Bulgarlar zamanndaki askeri baarszln tasvirler kltne bal
Allah'n bir cezas olarak gryorlard. Neticede ok sayda rahibe zulme
dilmiti. Fakat, tasvirler klt konusundaki geleneksel reti, grevden
azledilen patrik Nicephore ve Stoudios ba papaz Theodore tarafndan
iddetle savunulmutur. Ayrca onlar, papaya ok edebi bir de ltuf dilekesi
gndermilerdir.

KONSLLER TARH

Buna ramen tasvir dmanlar, Dou'da yldan fazla kiliseye

hakim olmulard. Durum ancak imparator Theophile'n dul kars The
odora'nn kk olu III. Michel adna vekalet ettii (842) zaman dzele
bilmiti. Bylece tasvirler klt zerindeki ortodoks reti, yeniden zafere
ulamt. Tasvir dman patriin yerine, ortodoks Methode'u atamasna
ramen Theodora, yeni bir konsil toplamaya cesaret edemedi, Bylece
" Tasvirler Klt" imparatorluk kararnamesi ile kabul edilen mahalli
bir sinod'la benimsenmiti. (843) . Dou kilisesinde hala bu zafer ortodoks
bayram olarak kutlanmaktadr. ( Perhizin ( Careme) ilk pazar.)
Tasvir ekimesi Bizans sanatnda ok sayda iz brakmtr. Fakat
hibir Bizans sanats, baba Allah' tasvir etme cesaretini gsterememitir.
nk konoklast doktrine gre tanr, hibir snr iine alnamazd. Ayn
ekilde VIII. asrdan itibaren Bizansta artk heykeller yoktu ve heykel
tralar sadece alt kabartmalar (Bas-reliefs) yapyorlard.
Tasvir dmanlarnn yenilgisi, Bizans sanatnn karakteristii haline
gelen sa'nn ve azizlerin tasvirlerinin yaplmasn ve ikon imalatn cesa
retlendirmiti. nemli itizallerin sonuncusu zerinde kazanlan bu zafer
hala bugn ortodoks kiliselerde, kilisenin dier ksmn mihrabtan ayran
ikonostase'la (azizlerin portresi ile sslenmi pano) gsterilmektedir.
Btn bunlara ramen "tasvir dmanl"nn tasfiyesi birdenbire
olmamtr. Tasvirler kltne kar dmanlk, Bizans toplumunun et
kili evresinde daima stnln gstermitir. mparatorienin dan
manlar tasvirlerin restorasyonunda ve eski ikonlarn ilenisinde daima
itidali tasviye etmilerdir. Fakat byle bir tutum, zulm dneminde ac
eken uzlamaz keilerce iddetle eletiriliyor ve bu son tasvir dmanlarna
ve yle byle samimi muhtedilere kar sert tedbirler alnmasn istiyor
lard. Hatta lml taraftar olan patrik Methode, aktan aa politikasn
eletiren Stoudios manastr keilerini, aforoz etmek zorunda kalmt.
Bu karar ise kilise, evrelerinde, lmllarla arlar arasndaki gerilimi ar
trm ; Methode'un lm zerine, imparatorie Thedora, geleneksel
prosdr olan konsile adayn belirlemeyi brakmadan aziz gnace' stanbul
patrikliine atamtr.
PHOTIENNE EKMES VE 869 VE 8 79 KONSLLER :

Herkes iki hasm grubun rekabeti iinde uzlama yanls olmam olan
yeni patrikte, bir sulh midi gryordu. Fakat durum beklenildii gibi
olmamt. O, hem arlarla birlemiti hem de patrik Methode'un lml
politikasn devam ettirmedii iin, ona sitem eden piskoposlar grevden
almt. Bu piskoposlar da Roma'ya bavurmulard. Fakat ne yazkki
onlarn bu bavurular disiplin sorunlar iin Doulu piskoposlarca papaya
gnderilen ilk mesele deildi. Neticede bu gibi durumlarda her patrik,

KONSLLER TARH

savunmasn vermeye davet edilmiti. Fakat karar verecek zaman bulamadan

Bizanstaki durum, hereyi kkten deitirmiti. Theodora'nn ihtirasl ve
akll kardei Bardas yeeni III. Michel'le gizli bir anlama yaparak,
imparatorienin babakan Theoctiste'den kurtulmakla ie balamt. Daha
sonra ise, lmllarn destei ile Theodora'nn vekaletini de kaldrmt.
Tabii ki bu durumda uzlamazlar, politik durumu deitirmek iin bouna
uram oldular. Ayrca patrik gnace, Bardas'n dmanlar tarafndan
Theodora'nn zel hayat iin yaydklar iftiralara inanarak, Bizans halkn
vekil Theodora'ya tevdi etmeyi de reddetmiti. Yine asilerin efi lehinde
mdahalede bulunduunda gnace ihanetle sulanm ve bir adaya srgn
edilmitir. Fakat gnace, kilisesini daha ciddi tehlikelerden korumak iin
piskoposlarn tavsiyesi zerine, patriklikten feragat etmitir. Yine piskopos
larn arzusu zerine, yeni patrii semek zere bir sinod toplanmt. gnace
tarafndan sansre tabi tutulup ve Roma'ya ba vuran piskoposlara yeniden
saygnlklar verildikten sonra, imparatorluk niversitesinde Felsefe pro
fesr olan Laik Photius'u, konsil yeleri patrik olarak semilerdi. Onlara,
Ignace'n ahsiyetini ilgilendiren garantiyi verdikten sonra en uzlamaz
piskoposlar dahil, herkes Photius'u meru patrik olarak tanmt. gnace
ise, saygnlna yeniden kavuan lmllarn efi Asbestas ve konsil tara
fndan seilen gnace iki piskopos tarafndan takdis edilmiti.
Elde edilen sukfnet, sadece iki ay devam etmiti. Uzlamazlarn yeni
patrie kar isyan etmelerinin nedeni bizce mehul. syan, arlar tara
fndan srekli tahrik edilmi ve neticede bir takm politik problemler araya
girmiti. nk Photius tarafndan anlamazln giderilmesi iin toplanan
Sinod, bir kargaa ile bitmi, sonunda bir de gsteri yaplmt. Ancak
gstericiler polislerce datlmt. Photius ise, konusunu kendisi tekil eden
zulm, iddetle reddetmi ve srekli tefrikay krklemek iin gnace'n
adn ileri sren dmanlarna mani olmak iin yeni bir konsil toplamtr.
Bu sinodda gnace'n patrikliinin gayri meruluu ve onun seiminin yasal
olmad belirtilmitir.
Grld gibi, gnace tarafndan srdrlen uzlamaz politika
" Tasvir Dmanlnn" yaayan mhalefetini sertletirmi ve konok
lazm'n uyanmas biroklarn korkutmutur. Tasvirler klt, bir sinod
tarafndan kabul edilmedii iin, imparator Michel, tasvir dmanln
mahkum edecek yeni bir konsilin stanbulda toplanmasna karar vermi
ve Papa 1. Nicolas'dan (858-867) konsile delege gndermesini rica et
mitir. Yine mparatorun elisi, papaya bir mektup takdim etmiti. Mek
tupta, stanbul patrii Photius, gnace'n istifasndan sonra, kendisinin
patriklie seildiini haber veriyordu.
Papa, piskoposlardan Radoald ve Zacharie'yi gnace'n istifa art
larn aratrmak zere stanbula gndermi ve Photius'un seiminin

KONSLLER TARH

meruluk kararn kendine tahsis etmiti. Papann karar daha stanbula

ulamadan uzlamazlarn yeni bir isyanndan korkan Bizans otoriteleri,
papalk delegeleri kararlarn sinod nnde aklamaya raz olurlarsa
gnace davasn, yeniden amaya hazr grnyorlard. Aslnda tamamen
bir i mesele olan konu, daha nceden tertiplenmiti. Romann doudaki
prestijini artracana inanan papalk temsilcileri, bu teklifi kabul etmiler
ve sinodda mesele grldkten sonra daha nce gnace hakknda verilen
karar aynen kabul edilmitir. gnace ise, Roma'ya asla bavurmayacan
ve byle bir niyetide olmadn belirtmiti. Daha sonra sinod, " Tasvir
dmanln" mahkum etmi, kilise ve manastr reformunu ilgilendiren
kararlar oylamt.
68 r konsilinin belgeleri bize kadar ancak XI. yzyln kilise kararlar
iinde ksmen gelebilmi, fakat uzmanlarn dikkatini ekmemiti. Oysa,
onlar ok nemli belgelerdi. nk, papalk delegelerinin ve Bizansl
piskoposlarn beyanatlarn 343 Sardique konsilinde oylanan papaya
bavurma hakk olarak yorumlamak gerekir. Fakat bu, douda henz kabul
edilmemiti. Bu arada, Papa r . Nicolas, kendisine olaylarn tarafgir bir
raporunu veren ve kendisinin papaya haber vermek zere gnace tarafn
dan grevlendirildiini salayan mlteci bir kei tarafndan yanltlmt.
Photius'un daha ak bir ekilde merutiyetini ispatlamay reddetmesi ile
hakarete uram olan ve llyrie'nin kendi hakimiyetine geri verilmesi
isteini Bizansn duymazlktan gelmesine kzan papa Nicolas, Photius'un
seiminin yasal olmadn ilan ederek onu aforoz etmiti. Daha sonra,
stanbula gnderdii delegeleri de aforoz ederek gnace' (863) de patrik
ilan etti. Ancak llI. Michel 865'de iddetle bunu protesto etti.
Photius, 867'ye kadar sessiz kald. Bu tarihte, Bizans tarafndan 864'de
hristiyan yaplm olan ve fakat Roma hakimiyetine geen Bulgaristan'da
papalk misyonerlerinin faaliyet gsterdiklerinden haberi olmutu. te o
zaman Photius, dou patriklerini bir sinodda toplam ; orada, Roma'nn
Bulgaristan'a mdahalesinden ikayet ederek, Latin misyonerlerinin, Grek
patriklerini mahkum ettiklerini ve Kutsal-Ruh'un babadan ve ouldan
(Filioque) ktn vaaz ettiklerini aklamt. mparator Michel ve yardm
cs Basile'in bakanlk yapt konsil, Roma'nn ve papa I . Nicolas'n po
litikasn mahkum etmitir. Ayrca, bat imparatoru il. Louise'ye bir eli
gnderilerek papa r . Nicolas' grevinden ald takdirde, kendisinin impa
rator vasfnn tannaca teklif edilmiti.
Aslnda Charlemagne'nn 3. halefi olan il. Louis'ye imparator unva
nnn teklif edilmesi ok nemli bir olayd. nk bu Bizansllarn hala,
stanbulda oturacak bir Roma imparatoru ve batda oturacak bir yardmc
imparator tarafndan ynetilen bir hiristiyan devletler topluluu sayesinde,
hiristiyanlk dnyasnn kurtulabilecei inancn tadklarn gsteri
yordu.

KONSLLER TARH

29

Ayrca byle bir hadise, bu konsilin bat kilisesi aleyhine ve Ponti

fakal stnle kar, karar ald eklindeki yaygn olan kanaati de ya
lanlamaktayd. Bunun iin uzun mddet Bizansllar kendilerini Romal
kabul etmiler ve Roma piskoposunun stnlne itiraz edememilerdir.
Eer bat kilisesine ve Romann stnlne kar hcumlar ihtiva eden
konsil raporlar II. Louis'ye gnderilmi olsayd ; o zaman II. Louis ile
yaplacak mzakerelerin hi bir anlam olmayacakt.
Fakat konsilden az sonra 1. Basile, III. Michel'i ldrnce, bat impa
ratoruna gnderilen eliler yolda yakalanmlar ve 1. Basile, uzlamazlarn
ve Roma'nn desteini salamak iin yeniden gnace' patriklik makamna
getirmi ve papa II. Hadrien'den yeni bir konsil iin delege gndermesini
talep etmitir. Papa ise, Roma'da yaplan bir sinodda seleflerinin Pho
tius'a kar aldklar btn kararlar tasdik etmi ve konsil babalarna, Roma
konsili kararn imzalatmak zere yeni konsile (IV. stanbul Konsili 869870) kiilik bir delege gndermitir. Roma sinodunda alnan karar, dier
eylerle birlikte Romann stnln net olarak aklyordu.
Papann bu tutumu ise, imparatoru ve piskoposlar kendinden uzakla
trmt. Sekizinci genel konsil olacak olan bu konsilin ilk oturumu sadece
oniki piskopos tarafndan takip edilmi ( 5 Ekim 869) ve son oturumda
ise (28 ubat 870) yziki piskopos hazr bulunmutu. mparatorun israr
zerine Photius'a da savunma hakk verilmiti. Photius ok cesur bir e
kilde masumluunu gstermesine ve papalk delegelerinin kendisini yarg
lama haklarnn olmadn belirtmesine ramen ; konsile itirak edenlerin
byk bir ounluunca aforoz edilmitir.
Fakat, kilise ricalinin ou Photius'a bal kald iin, yine de nace,
patrikliinin ynetiminde ciddi zorluklarla karlamt. stelik bir de
Papa VIII. Jean'la, Bulgaristan'daki Bizans haklarn savunarak mcadeleye
girimiti. Neticede Bulgar efi Boris, Roma'dan ayrlmt. Aslnda na
ce'in savunduu haklar, 870 konsilinde Roma'l Papalk delegelerinin
protestosuna ramen ; doulu patriklerce kabul edilmi haklard.
Photius, imparator tarafndan srgnden arld zaman, nace
onunla uzlam ve Roma'dan Bizans kilisesini rahatlatacak yeni bir konsile
delege gndermesini istemiti. Fakat Roma, delegeleri stanbul'a nace'n
lmnden sonra (23 Ekim 877) gelmiler ve Patriklik makamnda Pho
tius'u bulmulardr. Ayrca Papa, Photius'un davasndan zr dilemesi
artyla terfisinin kabul edileceini ihtiva eden bir de haber gndermiti.
Fakat Photius, meru ekilde seildii ve artsz ekilde saygnla
layk olduu konusunda, delegeleri ikna etmiti. Neticede konsilde, Papann
mektuplar VIII. Jean'n ileri srd art zikredilmeksizin yeni bir ter
cmeye gre okunmutu. Fakat, Photius'un yapt Yunanca tercme
Matta'nn XVI, 1 9 pasajn yok etmemiti. Papa bu pasajn Latincesine

30

KONSLLER TARH

dayanarak, Papaln "balamak ve zmek, skmek ve dikmek" (Yerem

ya'nn szlerine gre) yetkisine sahip olduunu belirtiyordu. Aslnda bu
detay ok nemliydi. nk yedinci genel konsilde, Papaln mektuplar
tahrif edilmi ; imparatorie rene'ye hitaben gnderilen Papalk mesajn
daki Roma'nn ncelii lehindeki delil, Yunanca tercmede zikredilme
mitir. Papann, Tarase'a gnderdii mektupta her ey olduu gibi muha
faza edildii halde, gerekten rene'ye gnderilen mektupta bu pasaj kal
drlmtr.
Btn bunlara ramen 869-870 konsili, Dou kilisesi genel konsilleri
listesinde yer almaz. Bundan baka, "Birleme Konsili" olarak adlandrlan
879-880 Photien konsili de genel konsil olarak kabul edilmemitir. nk
bu konsil, hibir domatik karar ihtiva etmemektedir. Dou kiliseleri,
sadece ilk yedi genel konsili kabul etmektedirler.
Papa VIII. Jean, mesajlarnn metinlerine yneltilen bu tahrip kar
snda hayretini izhar etmi ; bununla beraber, Photius'un saygnln
kabul etmemitir. Yine de korkulann aksine, uzlamadan sonra sulh
ortadan kalkmamt. Bu arada, imparator 1. Basile, Papaya ok nemli ta
vizler vermi ve Photius, Bulgaristan, papann yarglama blgesine ter
ketmitir. Ancak, Dou ile Bat arasndaki bu kavgadan istifade eden Bul
gar Boris, Balkanlarn ilk milli kilisesini meydana getirmiti. Daha sonra,
mparator VI. Leon'un istei zerine Photius, istifasn vermek zorunda
kalm fakat 6 ubat 891 de Roma ile uzlam olarak lmtr.
Garip bir raslantyla, Dou iin az nemli olmakla birlikte IX. Asrn
konsillerinin raporlar VII. Gregoire'n saltanat altnda elde edilmi ve
bunlarn yorumlar, Batl ilahiyatlar ve kilise hukukularn abucak
derin ekilde etkilemitir . . . Roma'nn nceliinin belirlenmesi lehinde
kuvvetli deliller bulmak iin Gregoire, papalk arivini, yeni kilise huku
kunu derlemekle grevli olan kilise hukukularna amt. Hukukular,
hereyden nce, piskoposluk atamalarnda laiklerin mdahalesine kar,
bavurulabilecek bir konsil karar aryorlard. Genel konsil olmay arzu
eden gnace temayll 869-879 konsilinin yirmi ikinci karar, bu hukuku
lara aradklarn temin etmiti. Raporlar, papalk arivinde bulunan bu
konsilin, bir baka konsille iptal edildiini bir yana brakrsak; bu raporlar
869-870 konsilini, genel konsillerin en nemlilerinden biri yapyor ve onu
sekizinci genel konsil ismiyle derlemelere kaydediyor. Fakat papa II,
Martin'in ve IX. Leon'un veya aziz Pierre Damien'in ve Kardinal Hum
bert'in beyanatlarndan anlalaca gibi buraya kadar Grekler gibi
Romal'lar da yedi genel konsil kabul ediyorlard.
Hukukular, Photius'la ilgili papa 1. Nicolas'n mektuplarn da konsil
raporlar arasnda bulmulardr. Papa'nn, mparator III. Michcl'in
karsndaki cesaretli tutumundan ve stanbul patriini aforozundan et-

KONSLLER TAR H

31

kilenen hukukular "Dictatus Papae" da ifade edilen papalk isteklerini

savunan, ok salam bir ilke hazrlamlardr. Hatta bu hukukulardan
bazlar, papa 1. Nicolas'n imparator, 111. Michel'i aforoz etmi olduunu
bile sylemeye kadar ileri gittiler. Fakat bu doru deildi. Onlar bunu
sylemekle bir aforozun meruluunu ve papa Gregoire tarafndan impa
rator iV. Henri'nin tahttan indirilmesini dnyorlard. Gregorien hu
kukulardan sadece Kardinal Deusdedit, 861 - ve -879-88 konsillerinin
bir zetini, papalk isteklerini dorulamak iin muhafaza etmitir. Ne
yazkki onun derlemesi dieri kadar geni bir yaylmaya sahip olamamtr.
te kiliselerin yaknlamasna yeni bir engel tekil eden Photius efsanesi
bylece domutu.

II. BATI KLSESNN ORTAAG KONSLLER

REFORMSTLER VE ROMA SNODLARI :

879-880 konsili, Roma'nn delege gnderdii douda toplanan son

konsil olmutur. ki kilise arasndaki sulhu temin etmek iin ayn konsil,
her kiliseye kendi adetlerini uygulama hakkn tanyan bir karar almt.
Grld gibi bu ortam iinde, iki kilise arasndaki iyi ilikiler gelimeye
yz tutmutur. Gerekten, Roma ile stanbul arasndaki bar, uzun sre
bozulmam ve disiplin konusunda yksek mahkeme olarak Roma'ya
bavurma hakk X. yzylda Bizans tarafndan srekli kabul edilmitir.
te, stanbul patrii Nicolas Mysticus, drdnc evliliini yasaklad
zaman VI. Leon'un, Papaya bavuruunu ve yine imparator Romanus
Lecapenus'un gen olu Theophielate'in stanbul Patrikliine seilmesi
iin papann tasdikini istemesi olaylarn, bu adan yorumlamak ge
rekir.
Bununla beraber iki kilisenin de her geen gn biraz daha biri birine
yabanclatn da syleyebiliriz. Saksonya'l Kral 1. Otton (g62) ve ha
lefleri, Bat Roma mparatorluunu yeniden kurmak iin harekete getik
leri vakit, Papalar kendileri semiler, Bizans'n Roma'daki nfuzuna da
son vermiler ve bylece iki kilise arasndaki uurum iyice almtr. Ayrca,
Bat da, kilise organizasyonu iine Alman karakterinin dahil edilmesinin
kzgn sonular, her geen gn kilisede kendisini hissettiriyordu. nk
Jermen kabilesinin Romallardan ve Greklerden tamamen ayr bir anlay
vard. Bunlar, mlkiyetin bir cemiyete veya bir tekilata ait olabileceini
kavrayamyorlar ve kiliseleri kurucularnn mlkiyeti olarak grmeye
devam ederek, onlarn rahiplerini kendilerinin tayin etmesi gerektiini
sylyorlard. Bu sistem, rahiplere ve piskoposlara kadar uzanm ve bir
takm yolsuzluklar da beraberinde getirmitir. te bundan dolay din
smrcl, laiklere belge verilmesi, rahiplerin evlenmesi X. yzylda
Bat kilisesinin maruz kald ac sonular olmutur.
Ayrca doudan batya geen bir Saserdotal krallk fikri ve Roma
Bizans teokrasisi ile btnleen ]ermen ideolojisi, Batl prenslere kiliselere
ve krallklarnn hiyerarisine el koymaya yardm etmitir. phesiz bu
olayn, Batdaki konsil uygulamalar zerinde tesiri byk olmutur.
Bylece, piskopos konsilleri, hkmdarlarn bakanlk ettii milli meclis
lere dnmtr. Artk bu meclise sadece piskoposlar deil ; derebeyleri
de girecek ve orada sadece kilise ileri deil, devletin menfaatleri de tartF. 3

34

KONSLLER TARH

lacaktr. Frank Krallnda meclis kararlar "Meclisi ynetenin emirleri"

ad altnda (Capitularia) neredilmiti. Frank meclislerinden baka, Ar
yanizm'den Katoliklie dnm olan Vizigot krallar tarafndan 589'dan
702'ye kadar toplanm olan sekiz Tolede spanyol konsili, ok nemli
konsillerdi.
Bylece milli menfaat yava yava, evrensel kilise menfaatna stn
gelmitir. te ne Papann ne de mparatorun bir genel konsil toplayamama
sn bu aklamaktadr.
Bat Hristiyanlnn, Krallar ve Prensler tarafndan ynetilen milli
kiliseler topluluu olmasn nlemek iin ; Lorain'li ve Bourgogne'l gayretli
reformistler Papalk otoritesini savunmular, Roma'nn stnlnn ok
iyi bir tanmn yapmlardr. Ancak, bu reform hareketi Roma'ya IX.
Leon ( 1 049- 1 054) zamannda ulamt. Leon, gney talya'y igal eden
mterek dman Normand'a kar, dou imparatoru ile ittifak yapmak
istiyordu. te Papa, stanbul'a gndermek zere eliyi bu reformatrlerin
arasndan semitir.
Fakat delegelerin srdrd mzakereler, bir yaknlama meydana
getirecei yerde ; tam bir kopma ile sonulanmt. Bunun sorumluluu
sadece ihtirasl, kendini beenmi Patrik Michel Cerulaire ve onun Latin
lere kar olan kinine atfedilmemi ; Normand'larla olan politik kark
lklara ve delege bakan takn Kardinal Humbert'e de atfedilmitir. 1 054
ylnda Ayasofya (Sainte-Sophie) 'nn mihrabna koyduu mesajlarnda
ve aforoz blteninde gayretli Kardinal, Bizansllara reformatrlerin tm
projelerini aklamt. O, tm piskoposlar dorudan doruya veya dolayl
olarak en byk ef olan Papann otoritesinin altna koymu, Rum'lar
itizalle sulamt. nk onlar, din adamlarna evlenme izini veriyorlard
ve yine Kredo'larnn iine Filioque (kutsal ruhun ouldan da ktn
kabul etme) meselesini koymuyorlard. Byle bir tutumla Bizans Kilisesi,
Bizans adetleri ve kilise tarihi konusunda yanl yoldayd. Bamszlklarn
inkara kadar varan bu ithamlardan doulular karlmlar, aslnda 1 054
mdahalesi sadece Patriin ahsna yneltilmi bir hareket olmasna ra
men ; dou kilisesi ile bat kilisesini ayran bir snr izgisi olmutur.
Dier yandan reformatrlerin faaliyetleri Bat Hristiyanlnn ge
limesi zerinde ok yararl sonulara neden olmutur. Papaln peres
tijinin artmasnn, konsil zerinde de tesiri olmutur. 111. asrdan beri
papalar, ancak ciddi bir problem kendini gsterdii zaman, Roma'l
din adamlarn ve talyan piskoposlarn Sinod'da toplamaya almlard.
Bu toplantlarn hazrlaycs olan papalar, bu konsillerin tartmalarna
ve kararlarna arlklarn koyarak batda btn kilise hayatn derin
ekilde etkilemilerdir.

KONSLLER TARH

35

Papalk, Franklarla ittifak yapt zaman, bu toplantlarda krallar ve

Frank piskoposlar da hazr bulunmaya balamlard. Fakat Carolingien
mparatorluunun kmesi, papalara hrriyeti yeniden salamt. Bu
durum I. Nicolas tarafndan toplanan konsillerde net olarak grlmek
tedir.
Roma Konsilinde Jermen mparatorlarnn nfuzu, g62'de I. Otton
tarafndan Roma-Jermen mparatorluunun yeniden tesisinden sonra
kuvvetlenmi ve o46'da Roma'nn ayrlna son veren ve Roma'ya refor
matrlerden birini yerletiren III. Henri'nin saltanatnda bu iyice kendini
hissettirmitir. Roma'llar ise, konsillerin nemini artrarak bu konsillerde,
laik iktidarn her trl mdahalesinden uzak bir kilise grme arzularn
ilan ediyorlar ve imparatorlarn konsillere ve kilise ilerine mdahalesine
muhalefet ediyorlard. Bunlar, imparatorlarn nfuzunu, VII. Gregoire'n
( o73- o85) saltanat dneminde, bertaraf etmilerdi. Bylece Jermenlerin,
kiliseleri kurucularnn mlkiyetine vermeleri adetleri tehlikeli grl
yordu. Bunun iin, Monarklarn ve Senyrlerin kilise ilerine mdahalesinde
olduu gibi ; Papa, bu konuya da bir ifade ilave ederek zme balamt.
Ancak bu olay, imparator IV. Henri ile ok iddetli mcadeleye sebep
olmutu. te "Envestitur kavgas" ( Q,uerelle Investitures) olarak adlan
drlan mcadelenin kk buraya baldr. Buna gre, piskoposlarn ve
kilise papazlarnn tayin haklar kiliseden kaldrlyor ve seilen papazlara
imtiyazlar ve arazi verme hakk prenslere veriliyordu.
"Dictatus Papae"da reform proramn aklayan VII. Gregoire impa
ratorlar tahttan indirme ve tebalarn kt hkmdarlara balamaktan
kurtarma hakkn stleniyordu. Roma piskoposunun haklar arasnda mane
vi iktidarn maddi iktidara stnln ilan tamamen geri geliyor ve
bunlar arasnda genel bir konsil toplama imtiyaz da yer alyordu. Aslnda
bu beyanat, kralln kutsal karakteri teorisini ilan eden Henri'yi ve yan
dalarn hedef alyordu. nk bunlar, konsl toplama hakkn sadece
imparatora tahsis ediyorlard.
Kilise reformu iin Gregoire'n gsterdii aba, onu, sadece tal
ya' dan gelecek olan piskoposlar ve kilise yneticilerini deH ; ayn zamanda
Fransa'dan, Almanya'dan, spanya'dan, Bohem'den ve dier lkelerden
gelecek olan kilise adamlarn da konsile davete sevketmitir. Bu lkelerden
ok sayda kimse, gittike evrensel bir karakter alacak olan bu konsillere
itirak etmilerdir. Bu toplantlara davet edilen prensler ve senyrlerin
konsil kararlarnda hibir tesirleri olmam ; bilakis onlarn hazr bulun
malar, papaln artan perestijini ykseltmitir. Bu artlarda Gregoire'n
1 083 y1lnda tm Hristiyan batdan gelecek delegelerin itirak edecei
bir genel konsil toplayacak olan ilk papa olmasnda alacak bir durum
yoktur. Fakat IV. Henri'nin ordusunun Roma'y igal etmesi, Gregoire'n
bu dncesini baarsz klmtr.

KONSLLER TARH
LATRAN KONSLLER ( 1 1 23, 1 1 39, 1 1 79, 1 2 1 5) VE BRNC LYON KONSL
( 1 245) :

Gregoire'n halefleri olan papalarn saltanatlar srasnda, Roma

sinodlar Roma dnda toplanmaya devam etmitir. nk Roma, im
paratorun aday kar papa III. Clement tarafndan igal edilmiti. Bu
zaruret, konsil pratiklerini talya'da ve Fransa'da popler hale getir
miti. Bu sinodlarn en mehurlar, 1 095 ylnda toplanan Clermont ve
Piacenza konsilleriydi. Clermont sinodu "Genel Sinod" olarak isimlen
dirilmesine ramen o, sadece papann bakanlk ettii bir Gaule sinoduydu.
II. Urbain, "Kutsal Topraklar" kurtarmak iin hal savana davet
etmiti. Onun davetinin Fransz valyelerince kabul edilmesi, yenice
reforme olmu papaln, Bat Hristiyanlnn tartmasz efi olduunu
sbat eder. Yine papann, Rum'lar, Trk'lere kar yardma armas
belli bal hedefin, dou ile bir birleme olduunu gsterir.
l l 1 2'de yaplan Latran Konsilinde Papa I I . Pascal piskoposlar tara
fndan bir yl nce imparator V. Henri'ye verdii imtiyaz iptal etmeye
zorlanmtr. Bu imtiyaz imparatorun, piskoposluk ve manastr krslerine
aday olanlara, takdise balamadan nce yzk ve asa ile yetki vermesiydi.
Byle bir tedbir bundan byle, Almanya zellikle Fransa dnda yeni
desteklere iaret ediyordu. l 6'da toplanan Latran Sinodu bunu daha
ak bir ekilde gsterir. Bu sinoda, piskopos, manastr bakan ve senyr
olmak zere 42 7 kii katlm ve V. Henri'yi afaroz etmitir.
Btn bunlardan, papaln yetki kavgasndaki nihai zaferi tahmin
edilebilir. te bu durum l 1 22'de Worms Konkordato antlamasyla so
nulanmtr. Artk imparator V. Henri, yzkle ve asa ile yetki vermekten
vazgeiyor ; sadece adaya verecei imtiyazlar ve arazi nedeniyle aday
karsndaki metbu haklarnn bir sembol olan bir krallk asas takdim
etmekle yetiniyordu. Dnyevi iktidarla uzun bir kavgann dzenlenmesinin
karsnda ; Bat Hristiyanln teskin etmek iin Papa, bu antlamay
onaylayacak bir genel konsil toplamaya karar vermitir. Bu konsil, muhte
melen 1 8 Mart-6 Nisan tarihleri arasnda l 1 23 ylnda Latran'da toplan
mtr. Bu konsile, Batnn her yanndan gelen yzden fazla piskoposun
ve ok sayda manastr bakannn itirak ettii tahmin edilmektedir.
Maalesef bu konsilin hibir raporu ele gememitir. Ele, sadece yirmi
be kadar karar gemitir. Bu kararlardan bazlar, din smrsn yasak
lyor ve hal seferlerine katlanlarla ve onlarn ailelerine imtiyazlar vererek
onlar koruyordu. Papa II. Calixte bu konsille, sadece ncekinden daha
nemli olan bir bat konsili toplamak niyetindeydi. Fakat bu konsil, kilise
ile dnyevi iktidar arasndaki ilikilerde yeni bir devir at ve batnn
her yanndan ok sayda delege geldii iin bu konsile gelenek, "Genel
Karakter" atfetmi ve batl kilise hukukular bu konsili IX. Genel Konsil
olarak adlandrmlardr.

KONSLLER TARH

37

3o'da iki papann seilmesiyle meydana gelen Roma blnmesinin

sonu, Papa II. nnocent'a 39'da Latran'da kar papa olan II. Anaclet'in
lmnden sonra yeni bir genel sinod toplama fikrini ilham etmiti. Batnn
her yanndan gelen konsil itirakileri, genel konsillerde elde edilen baarya
iaret etmilerdir. (Tarihiler, beyz ve hatta bin delegeden bahseder
ler) . Konsilde, piskoposlardan baka manastr bakanlar ve senyrlerde
hazr bulunmulardr.
Bu konsil 4 Nisan'da alm ve Nisan sonuna kadar devam etmitir.
Bu konsilde piskoposlar, tm papa aleyhtarlarn grevden almlardr. Bu
konsilde oylanan otuz karardan byk bir ksm, Gregorienne reform pren
siplerinden mlhemdi. Yedinci karar bir papaz adaynn, Sous-Diaconat'nn
kabulnden sonraki evlenmesini sadece yasak deil, hatta geersiz olduunu
ilan ediyordu. Yirmisekizinci karar ise Katedral azalarna piskoposluk
seim mtiyaz veriyordu ve ortaa kiliselerinde bu nitelerin nemini
artryordu. Ayrca ilk defa batl bir genel konsilde baz itizallerin mahkum
edildiini gryoruz. Bu konuda maalesef bize, sadece oylanan kararlar
intikal etmitir.
Btn bunlara ramen Worms Konkordatosu'nun kabl srasnda
1. Latran konsilinin uyandrd mitlere ramen ; dnyevi iktidarla manevi

iktidar arasndaki mcadele 1. Frederic Barberrousse'un saltanat altnda

yeniden balamt . mparator Charlemagne tarafndan balatlm olan
krallk teokrasisi geleneini yeniden canlandrm, laik iktidarn kutsal
meneini ve onun dini iktidar zerindeki stnln ihtirasla savunmutur.
Neticede Alman kilisesi zerine mutlak olarak el koymu ve ]ermen prens
lerine ramen krallk rejimini kurmutur.
Fakat yine de onun, Lombardie'de ve talya'nn geri kalan blgelerinde
imparatorluk otoritesini yeniden kurmak iin giritii teebbsler, papa
ln ve ok dank Lombardes ehirlerinin mukavemeti nnde baarsz
kalmt. mparator Papa III. Alexandre ( 1 59-1 1 8 1 ) 'n muhalefetini
krmak iin ; stste kar papa semeyi bouna denemiti. nk
sonunda Lombarde cephesi tarafndan maglup edilerek, talya zerindeki
iddialarndan vazgemi, tayin ettii son kar papay terk etmi ve msadere
ettii kilise mallarn iade etmiti. Bylece 1 77 ylnda Venedik'te yaplan
Sulh anlamas "XI. Genel Konsil" olarak kabul edilen ve bat kilisesinin
yeni bir genel konsili olacak olan III. Latran konsili ile onaylanmt.
lk defa bir genel konsile itirak eden piskoposlarn listesi eksik olmakla
birlikte gnmze kadar gelebilmitir. Bu liste, ounluunu talyanlarn
tekil ettii fakat, Fransadan, Almanyadan, spanyadan, ngiltereden,
skoyadan, rlandadan ve Yakn Latin Doudan ikiyz doksan bir pisko
posun ismini ihtiva etmektedir. Ayrca ok sayda manastr bakanndan
baka birok prensin temsilcileri de bu konsilde hazr bulunmutur.

KONSLLER TARH

5- 1 9 Mart 79' da toplanan bu konsilin oturumunun raporlarn

dan baka, elde birey kalmamtr. Bu konsilde kabul edilen yirmi yediden
fazla karar hala bugn kanun deerindedir. Ayn anda iki papann seiminin
meydana gelmemesi iin, konsil, papa seimini kutsal kurula (sacre colkge)
tahsis eden 1 059 Roma sinodunda II. Nicolas tarafndan ortaya konan
kaideyi de tamamlamt. Ayrca, seimin geerli olmas iin de oylarn
te ikisinin gerekli olduu belirtilmitir. Dier bir karar da piskoposluk
takdisinin bir kimseye otuz yandan nce verilmeyeceini belirtir ki, bu
karar hala yrrlktedir. Yine bu konsilde kabul edilen ok sayda disiplin
kararlarndan baka, hal seferlerine itirak edenleri koruyan birka tedbir
de onaylanmtr. Neticede Catharisme ve dier i'tizaller mahkum edilmi
ve onlar itaate zorlayan askeri mdahale hal bir karakter kazanmtr.
Aslnda nc Latran konsili, konsil fikrinin gelimesinde belli bir
ilerlemeyi gsterir. Bu konsil, nceki konsillerden daha titiz bir ekilde
hazrlanmtr. nk ilk defa bu konsilde "Eski Pederler" rnei zerinde
durulmutur. Muntazam Roma sinodlarnn kaybolmas (Bu sinodun
fonksiyonlarn, daha sonra papalk kurulu stlenmiti) , papalar tarafndan
davet edilen Genel Konsillerin nemini arttrmtr. Latran konsili de,
papalk davetlerinde "Genel Konsiller" olarak adlandrlmasna ramen ;
onlar sadece III. nnocent'n 1 2 1 5'de "Eski pederlerin sayg deer adetine gre"
toplad gerek anlamdaki genel konsil olan drdnc Latran konsiline
kadarki devrenin ilk merhalesini tekil ederler.
Bu ifadeler papann gerekten, dounun ilk genel konsillerine ben
zeyen bir genel konsil toplama niyetini gsterir. nk papa ili. nnocent,
batnn tm piskoposlarnn ahsen veya temsilcisi ile bu konsile itirak
etmelerini emretmekle yetinmemi ; yakn-dounun latin piskoposlarn,
Ermenileri, Maronitleri, ayrlk Rumlar ve byk tarikatlarn liderlerini,
laik iktidarn hristiyan temsilcilerini de davet etmitir. Konsilde "imann
ve geleneklerin saflatrlmas ve yeni bir hal seferi" gibi konularn mza
kere edilmesi btn hristiyanlar ilgilendiriyordu. Ayrca, konsile katlan
larn says da dikkat ekiciydi. 404 piskoposdan bazlar ilk defa byle bir
konsilde temsil edilen Boheme, Polonya, Macaristan, Livonie ve Esthonie
gibi lkelerden gelmilerdi. Yine kilise idarecilerinden baka, ilk defa say
lar 8oo'e varan muhtelif lkelerin temsilcileri de bu konsile davet edilmiti.
imparator II. Frederic, birok kral ve birok ehir de bu konsile temsilci
gndermilerdi.
Fakat ne yazkki III. nnocent'in tm abalar, Greklerin bu konsile
katlmasn salayamamt. Orada sadece dounun Latin patrikleri temsil
edilmiti. Buna ramen, papa tarafndan hazrlanan ve konsil tarafndan
kabul edilen 70 karardan sadece ikisi Grek problemini ele alyordu. 4 ka
rarda Latinlerin, Grekler tarafndan yeniden vaftiz edilmelerini yasakl-

KONSLLER TARH

39

yordu. Beinci karar, drdnc ve beinci genel konsillerin papadan sonra

stanbul patrikliine verdikleri dereceyi tasdik ediyordu. 1 204 den itibaren
stanbul, Latin hallar tarafndan igal edilince ; stanbul patriklii de
Latinlerin eline gemiti 5
Her katolii yllk gnah karmaya ve paskalya ayinine itirak etmeye
mecbur tutan karar ise, daima yrrlkte kalmtr. Dier kararlar ise,
piskoposluklarn tatili srasnda takip edilecek prosedr belirtiyordu.
lahiyatta stad olanlar ve vaazlar her ehrin kilisesine balama zarureti
zerinde israr ediyor ve ayrca evliliin geerliliindeki engelleri snrlan
dryordu. Aslnda Avrupann politik gelimesini dzenleyen bu kararlar,
papa 111. lnnocent'in saltanat srasnda kilisenin yararland parlak
prestiji aklamaktadr. mparatorluk liyakat il. Federic'e tevdi edilirken ;
asiller tarafndan tehditle ve zorla alnan Mana Charta, ngiliz Jean'n
istei zerine mahkum edilmi ; Albigeois veya Cathare'lar tarafndan
yama edilen Toulouse, Montfort'lu Simon'a verilmitir.
zellikle bir nokta zerinde bu konsil, ilk genel konsiller rneini
takip etmitir. Bu konsilin ilk karar, Albigois'li ve Vaudouis'li itizallere
kar ald iman ikrardr. Bu ikrar, teslis zerindeki doktrini ve sakra
mentleri hatrlatyor ve ilk defa, ekmek ve arabn sa'nn bedeni ve kanna
dnmesi olan "Transsubstantiation" sonunda kilise meyyidesini veri
yordu. Ne yazk ki, , 20, 30 Kasm tarihleri arasnda toplanan bu konsilin
oturumundan hibirey elimize gememitir.
Ayrca yl boyunca kilise gelirlerinin yzde yirmisinin katksyla
finanse edilmi olan Msr'a kar gerekletirilmi olan Hal seferi, ok iyi
organize edilmesine ramen felaketle sonulanmtr.
il. Frederic'in babas iV. Henri, kendisine Normand'lardan miras
kalan Sicilya ile Suriye, Filistin ve stanbul'a kadar eski Roma-Akdeniz
imparatorluunu yeniden kurmay tasarlamt. iV. Henri'nin ani lm
Papa 111. nnocent'te, Hristiyanln en byk efi Hazreti sa'nn vekili
sfatyla ; imparatorluk tahtn dzenleme frsatn vermiti. Babasnn
izini takip eden il. Frederic tarafndan derhal papaln ; manevi olduu
kadar maddi iktidarn da mutlak hakimi olduu iddias, ele alnmtr.
talya'y, Sicilya ve Almanya ile birletirmek ve talya'da mutlakiyeti
bir rejim tesis etmek iin il. Frederic'in giritii teebbsler, yeniden papalk
devletlerinin varln tehdit etmeye balamt. Bunun karsnda papa
IX. Gregoire ise, Lombardes'larla ittifaklar yapm ve manevi otoritesini
5 869-8 70 Ignatien konsilinin 2 1 . karar, stanbul'a dou patrikleri zerinde bir
rhaniyet tevdi ediyordu. II. Hadrien de bu karara muhalefet etmedi. Yine talya'da
derlenen baz kilise yasalar da XI. ve XII. yzyllarda hiyeraride ikinci sray stanbul
patriine veriyordu.

KONSLLER TARH

kullanarak il. Frederic'i afaroz etmi ve mttefiki olan ehirleri, imparatora

kar ayaklandrmtr. Almanya' da imparator aleyhine balatlan kampanya
baarszlkla sonulanm ; Bat Hristiyanln bir genel konsile davet,
baarya gtrecek gibi grlmtr. Fakat 24o'ta toplanmas kararla
trlan konsil, tahakkuk etmemitir. nk imparator, mensuplarnn bu
konsile katlmalarn yasak etmi, konsil iin yola km olanlarn da yaka
lanmasn emrederek ; filosuna, J enova'l gemilerin tad yz piskoposu
yakalatmtr. Hatta Papa IX. Gregoire 1 24 'de ld zaman, imparator
ordusu, Roma kaplarnda toplanmt. Bylece Frederic, antik Roma
Bizans Krallnn bysne kendini kaptran bat imparatorlarnn sonun
cusu olmutu. te bu haleti ruhiye ierisinde o kendini "sa'nn vekili,
Allah'n sureti, Kurtarc, Tanr ve Aziz" olarak tavsif etmi ve Bizans
imparatorlarnn konsil toplama haklarn haksz olarak stlenmitir. Artk
onunla birlikte batda bu tip zlemlerin yanks son defa nlamaktayd.
Btn bunlara ramen, Frederic'in iddialarn kesin olarak rten
bir genel konsil ars Papa tarafndan yaplmt. Frederic, Papa IV.
Innocent'in, IX. Gregorie'in enerjik politikasn takip etmeye hazrlandn
renince ; Papay zorla izole etmi ve ikametgahn ordusuyla kuatmtr.
Fakat Papa buna ramen, doduu ehir olan Genes'e ulamay baarm
ve oradan Lyon'da bir genel konsil toplama arsnda bulunmutur. m
paratorun, aleyhte abalarna ramen, yzelli civarnda piskopos, zellikle
Fransa'dan, spanya'dan, ngiltere'den, talya'dan ve Almanya'dan gelerek
28 Haziran 1 245'te Lyon'da toplanmtr. A konumasnda Papa,
Rabb'n be musibetiyle mukayese ederek kendisini zen be tehlikeden
bahsetmitir : Papaz snfndaki ahlaki geveme, Kuds' n dmesiyle
gittike byyen slam tehdidi ( 244) , stanbul'a doru ilerleyen Grek' lerin Latin mparatorluu iin tehlike arzetmesi, Macaristan tahrip eden
Mool istilas ve sapk ve dinsizlikle itham edilen I I . Frederic tarafndan
ilenen kilise zulm.
Frederic konsile, Suesse'li Sicilien Thaddee'yi gndermiti. Orada o,
hkmdarn papann ithamlarna kar savunmutu. Tabi ki 240 konsiline
giden piskoposlarna kar Frederic'in emrettii kaba tedbirleri hakl gs
termek mmkn olmad. mparatorun davas 5 Temmuz'da hala devam
ediyordu. Frederic'in avukat, muttehimin aleyhinde delil toplamak iin
2 gnlk bir mddet elde etmiti.
Mteakip oturumda pederler sadece dini problemleri mzakere
etmilerdir. Onlar, hukuki prosedr reformunu da tasdik etmilerdi. Bu
reforma tecrbeli bir kilise hukukusu olan papa da ilgi gsteriyordu.
Alnan dier kararlar, muhtemel Mool istilasna kar daha ciddi bir
savunmay, kutsal yerlerin yeniden fethini, Latin mparatorluuna yardm
ve cari olan baz yolsuzluklar kaldrmak iin bir ksm disiplin dzenleme
lerini ihtiva ediyordu.

KONSLLER TARH

41

l 7 Temmuz'daki nc oturum srasnda konsil, yirmi iki karar da

nerilen btn tedbirleri meyyidelemi ve imparatorun davasnn soru
turmasn srdrmtr. Frederic, papaz snfna olduu kadar laiklere
kar da yalan sylemekle, kutsal eylere kar saygszlkla, gaddarlkla
itham edilmi ve sapklndan phelenilen biri olarak gsterilmitir.
Bylece papa, yeniden imparatorun afarozunu ve grevinden alnmasn
nermitir. mparatorun hall'i kararn, piskoposlarn ou imza etmitir.
Frederic'in tebas ise, kendilerinden imparatora kar tm itaatn kalkt
n dnyordu ve semen-prensler de yeni bir kral ve imparator semeye
davet ediliyordu. te bu ok sert tedbir, Hohenstaufen'lerin kesin dn
balatyor ve ortaa papalnn en byk zaferlerinden birini gste
riyordu.
Batl kilise hukukularnn konsil listesinde, onnc genel konsil
olan 1. Lyon Konsili, Bat Kilise hukuku tarihi ierisinde olduka nemli
bir rol oynar. Hatta Bolone'da kilise hukuku profesr olan iV. nnocent,
niversitelerdeki kilise hukuku profesrlerine bu konsili tavsiye etmitir.
Ayrca, kendi zel kararlarndan onbirini bu kararlara ilave etmi ve
l 253'te yaynlanan kilise hukukunda onlar dier kararlarla btnle
tirmitir.
KNC LYON KONSLNDE KLSELERN GEC BRLEMELER
( 1 2 74) :

Hohenstaufen hanedanlnn gerilemesi, kiliseye tehlikeli bir krizden

fazla ac ekmeden kurtulmasn salamtr. Papalk makamnn uzun
tatili 29 Kasm l 268'den papa iV. Clement'in lm tarihi olan 1 2 7 1 Ey
llne kadar devam etmitir. Nihayet, blnm olan kardinaller, halkn
basks altnda Tedaldo Visconti'yi papa semek zorunda kalmlardr.
Yeni papa X. Gregoire, yakn doudaki durumu ok iyi biliyordu. Seim
haberi kendisine, hala Latinlerin elinde olan Filistinin yegane kalesi duru
mundaki Akkon'da ulamt. Zeki, gayretli ve dindar olan papann,
douda kilisenin durumunu dzeltmek iin tm abasn harcamas bek
leniyordu.
Kiliseler birlii, papaln belli bal kayglardan biri haline gelmiti.
Bu kayg, il. Urbain'n yeni bir hal sava fikrine skca balyd. Bu ve
nceki hal seferlerinde meydana gelen messif olaylar, Latin ve Grek'ler
arasndaki blnmeyi daha da arttrmt. nk IV. Hal seferi l 204'de
stanbul'un ele geirilmesiyle ve Latin imparatorluunun kurulmasyla
sona ermiti. Ayrca, stanbul da Latinler tarafndan ilenen canavarlklar
ve Grek mabedlerinde icra edilen saygszlklar, Latinlerle Grekler arasndaki
uurumu daha amtr.
Bylece, l 2ofe kadar gizli kalan blnme artk tam olarak su yzne
kmtr. Bu olay 111. nnocent'in ve haleflerinin kilise birlii lehinde

42

KONSLLER TARH

gsterdikleri tm abann, baarszln aklamaktadr. te bu baarsz

lklardan ylmayan Gregoire, politik ortamn msait grnd bir zaman,
bir defa daha kiliseleri birletirmeyi denemitir. Fakat uradklar bozgunun
okundan kurtulan Grekler, Kk Asya'da znikdeki stlerinden, Latin
lere kar taarruza gemiler ve 1 26 1 'de stanbul yeniden imparator VIII.
Michel Paleologue tarafndan geri alnmtr. mparatorluun yeni fetih
baarlarna ramen VIII. Michel, Fransz kral Aziz Lui'nin kardei
olan Gney talya ve Sicilyann yeni hakimi Charles d'Anjou'nun kendisini
akca tehdit ettiini gryordu. Charles'in stanbulu yeniden ele geirme
planlarn baarsz hale getirmek iin VIII. Michel, Roma ile mzakere
lere balamt . Bunun iin o, papaln balca kaygusu olan, kiliselerin
birlemesi ve kutsal yerlerin yeniden fethi konularnda yardmlar vaadet
miti.
Fakat X. Gregoire, sadece basit vaatlerle yetinmeyip, imparator
VIII. Michel'e kiliselerin birlemesi iin ilk adm atmazsa ; Charles
ve mttefiklerini Greklere kar dmanca amalarda firenleyemeyeceini
de duyurmutu. Bylece sktrlm olan Michel Paleologue konsile bir
delege gndermeyi kabul etmi ve toplant perspektifini Grek hiyerarisinin
baz yelerine benimsetmitir.
Papa ikinci defa en uygun konsil yeri olarak Lyon'u semiti. nk,
Kuds'n yeniden fethi iin kanlmaz yardm sadece Alplerin bat ya
malarnda kurulan krallklardan bekliyordu. Davet mektuplar, 1 2 73
Nisannda bat hiyerarilerine manastrlara ve prenslere gnderilmiti.
Ayrca imparator Michel ve onun patrikliinden baka Ermeni Catholicos'u
ve Mool hanlar da konsile davet edilmilerdi.
Bu davete 2oo'den fazla kii icabet etmiti. Kilise papazlar, manastr
grevlileri istisna edilirse, bu davete gelenlerin says o devrin tarihilerine
gre binden fazla idi. Bu toplant, IV. Latran konsilinden beri en gsterili
olan idi. Bu arada papann, Rumlarn hatalarn redettii kitabn konsile
getirmesini istedii Thomas d' Aquin konsil toplantsna gelirken ne yazkki
yolda lmt.
7 Mays 1 2 74'de konsilin al nutkunda papa, belli bal mzakere
konularnn ; yeni bir hal seferi dzenleme, Rumlarla birleme ve kilisede
reform olduunu bildirmitir. Tartmalarn idaresini, yeni kardinal yapt
"Frere Mineur" lerden aziz Bonaventure'e brakarak papa, konsile ba
kanlk ediyordu. Fakat Bonaventure 1 5 Temmuzda Lyonda lmt. Kon
silin birinci oturumlar hal seferinin organizasyonuna tahsis edilmiti.
Hal seferini finanse etmek iin papa, alt yl boyunca yksek rtbeli papaz
larn gelirlerinin onda birini almay salamtr.
Bizans imparatorluunun temsilcileri, ancak 24 Haziranda gelebil
milerdi. Bu heyetin iinde eski Germain patrii, znik metropoliti Theop-

KONSLLER TARH

43

hane, adalet bakan George Acropolite ve iki yetkili vard. Petrus ve Pavlos
bayramnda papa tarafndan icra edilen ayinde lznik kredo'su, Filioque
ile okunmutu. Ayrca bu, Rumlara ; gemite olduu gibi kredo'nun ken
dilerine has tercmesini kullanarak bu konuda es gemeye imkan veriyordu.
Bylece 6 Temmuzdaki drdnc oturum srasnda uzun tartmalar yap
makszn olduka acele bir tarzda kiliseler arasndaki birlik ilan edilmiti.
mparator temsilcileri, Romann nceliini, Filioque, Araf ve yedi Sakra
ment inanlarn kabul eden bir "iman ikrar" imzalamlard. Papa, bir
inayet hareketi olan Te Deum'u vm ve nutkunda ifa edilen iin nemini
belirtmiti. 6 ve 1 7 Temmuz'da yaplan beinci ve altnc oturumlar,
kilise reformunu ilgilendiren tartmalara tahsis edilmiti. Alnan en nemli
kararlardan birisi papalk seimi usuln dzenleyen ikinci karard. Bu
karar X. Gregoire'n seiminden nce olduu gibi uzun tatillerden saknmak
iin, papann lmnden sonra on gn iinde kardinallerin d dnyadan
tamamen ayr (Conklave) bir yerde yeni papay semek iin toplanmalarn
n gryordu. Eer seim gn iinde gereklemezse kardinallerin yi
yecekleri tedrici ekilde azalacakt. Be gn sonra, kardinaller sadece ekmek
ve su ile besleneceklerdi. Btn conklave boyunca semenler, kilise gelir
lerinden hibir ey alamyacaklardr. te bu usul, ok az bir deiiklikle
ada papalk seimlerinde de aynen geerlidir.
Aslnda aziz bir kii olan ve ldkten sonra kilise tarafndan kutsal
latrlan X. Gregoire kilise reformu zerinde samimiyetle durmutu.
Hatta konsil davetine teebbs etmeden nce, bu konudaki grlerini
almak zere piskoposlarla istiare etmiti. Neticede proje ortaya kmt :
Bunlardan biri, Dominikenlerin mehur stad Humbert de Romans'n ;
ikinci Moravie'de Olomouc piskoposunun ; ncs de sahibi bilinmeyen
birinindi. Yaplan yolsuzluklar tesirsiz hale getirmek iin, 3 de disiplin
karar oylanmt. 23. karar, ehirlerde laik papaz snfnn karsna "di
lenci tarikatlarn" karan nazik rekabet problemini ele alyordu. Daha
nce, iV. Latran konsilinde olduu gibi, baz politik problemlerin Lyon'da
da zlmesi olay, bir defa daha XIII. yzylda papaln perestijini ak
lamaktadr. Papa, Pudolphe de Habsbourg'un tarafn tutmu ; rakibi olan
Alphonse de Castille'i iddialarndan vazgemeye ararak, yeniden im
paratorluk ta kavgasna girmiti. Konsilde hazr olan tek Monark, Aragon
Kral 1. Jaques'di. Bu da ta giymesi iin, art koulan papaya bamll
kabul etmedii iin, papa tarafndan ta giydirilme erefine nail olama
mt.
Dier politik problemler arasnda Mool han tarafndan, Bizans
imparatoru ile iyi ilikiler iinde olan Memluklara kar bir birlik nerisi
de konsilde reddedilmiti. Ancak papa, yine de hristiyanlar iin elverili
olan Han'la dostane ilikiler iinde olmaya gayret gstermiti. Yine burada

44

KONSLLER TARH

iaret etmek gerekir ki, konsil tarafndan oylanan kararlar, papa tarafindan
ancak birka ilave ve dzeltmelerle kabul edilmitir.
Pek tabiiki, ok nemli olan konsil kararlarnn sonular, ksa sreli
olmusa; bu Gregoire'n hatas deildi. nk bunca itina ile hazrlad
hal seferleri, zamannda tamamlanamamt. Dier taraftan ortadou'da,
hristiyanlarn ellerindeki son kuvvetli yer olan Akkon'da yardm ulamadan
Trklerin eline gemiti.
Dier taraftan, politik nedenlerin bir sonucu olan Rumlarla birleme
ise, ancak ok kk bir Rum ruhanisi tarafndan kabul edilmiti. Her eye
ramen bu birlemenin yaama ans vard. nk, yeni patrik ve adamlar,
bunun hararetli savunucular idi. Fakat, Latin igalinin hatralar, henz
ok yeni idi ve bizzat imparator, birliin dmanlarna kar sertlii ile,
birlii tehlikeye sokuyordu. stelik X. Gregoire'in haleflerinin lsz
istekleri, Rum milli duygusunu da rencide etmiti.
iV. Martin ( 1 281-1285), Gregoire'n politikasn tamamen terk ederek
Charles d'Anjou'nun ve mttefiklerinin ; Bizansn fethi amacyla yaptklar
planlarn benimsemi ve sapk ve grevden aldn aklad VIll.
Michel ile ilikilerini koparmt. VIII. Michel, kendisini tehdit eden fe
laketi Aragon'lu 111. Pierre'i Sicilyay igale sevkederek nlemi ve mehur
Sicilya Vepre'i (Akam duas) esnasnda Charles'in taraftarlarnn kanl kat
liam ile sonulanan bir isyan karmt. VIII. Michel'in dini politikasna
kar Rum'larn reaksiyonu o kadar iddetli olmutu ki kendi snfndan
bir takm liyakatli kiilerin cenaze treni ona braklmt. Onun halefi olan
il. Adronicus ( 1 282-1 328) tebas iin Anti-Latin hareketin bana gemiti.
Fakat l 3o]'de V. Clement tarafndan aforoz edildi.
Bylece Lyon konsili, Srplar ve Bulgarlar Roma'ya getirmeyi daha
fazla baaramamt. Fakat onlarn idarecileri 111. nnocent'i krallk ta'
iin tevik etmiler ve baz tersliklere ramen Roma ile ilikilerini devam
ettirmilerdir. Fakat bu iki lke Charles d'Anjou'yu destekledikleri iin,
kurnaz VIII. Michel, papann rzasna muhalif olarak meydana getirilen
Bulgar patrikliini ve bamsz Srp piskoposluunu kaldrmay ve stanbul
patrikliinin idaresi altna koymay telkin ediyordu. nk bu bamsz
merkezlerin kurulmas Ochrida piskoposluunun hukukuna zarar veriyordu.
Bu ehir, papa Vigile'in rzasyla imparator Jstinien tarafndan Justiniana
Prima mevkiinde kurulmutur. Bylece bu usta manevra ile Latinler, iin
iine sokulmu oluyor ve bundan byle de papa, Srp ve Bulgar birliini
yeniden tesis etmek imkann kaybediyordu.
VYANA GENEL KONSL VE TEPMLERS'LER BASKISININ
RILMASI ( 1 3 1 1-1 3 1 2) :

KALDI

Uzun bir fetret dneminden sonra, Almanyada ve Sicilyada Ho

henstafen hanedanlnn d, imparatorun olduka parlak nvann

KONSLLER TARH

45

ortadan kaldryordu. Bylece o zamana kadar samimi bir ekilde Roma

imparatorluuna bal olan politik evrensellik fikrini gerekletirmeye,
grnte yalnz papalk kabiliyetli grlyordu. Bununla beraber, papa'
nn teokratik iddialar, dier bir laik olan Fransa kral tarafndan ok abuk
bir ekilde protesto edilmiti. Bylece, imparatorlar ve papalk kar karya
geldii srada ; Fransa krallar Monari idarelerini salamlatrmlardr ve
ok iyi organize edilmi olan bir devletin salam temellerini atmlardr.
Bylece Fransa, Saint Louis ( l 226- 1 2 70) ile ortaa tarihinde altn aa
ulayordu. Louise'nin kardei Charles, Papann elinden Sicilya tacn kabul
ettikten sonra, Latin imparatorluunun dousunda, bir Rnesans'n b
yk projesini tasarlama cretini gsteriyordu.
Aslnda Batda Fransann stnl, gzel Philippe dneminde ( 1 2581 3 1 4) kabul edilmitir. Philippe, krallk otoritesinin ok yksek bir fikrine
sahipti. Devlet bakanlarnn mutlak ikdidar zerindeki fikirleri ve ruhani
iktidardan bamsz devletlerin muhtariyeti konularndaki fikirleri Roma
hukuku temelleri zerinde hukukular tarafnda hazrlanm ve baar
ile Fransada yaylmtr. Bunun iin VIll. Boniface'n, papazlara empoze
ettii yasaklara, iV. Philippe, mukavemet ettii zaman, Fransz kamuoyu
tarafndan desteklenmiti. Yine Boniface tm milletler ve efleri zerindeki
esiz otoritesini aklad mehur fermann (Unam Sanctam- 1 302) ilan
ettii vakit, Philippe iddetle protesto etmi, ona kar en sama ithamlarda
bulunmu, onun tutuklanmasn emrederek ; Fransada bir konsil nnde
muhakeme etmekle tehdit etmiti. Ancak lm, Boniface'i yeni kk
drc eylerden korumutu.
Boniface'n halefi IX. Benoit ( 1 303-1 304) nn Philippe'e verdii
tavizler kafi gelmemi, Benoit'nin lm zerine Fransz asll V. Clement
( 1 305- 3 1 4) 'nn papa olmasn salamt. Ayrca papay VIII. Boniface'n
aleyhine dava amakla tehdide devam etmiti. phesiz yeni papa, Fran
sada oturmay tercih ettii iin ; o ve onun halefleri Fransa krallarndan
etkilenmilerdir. Bunun iin 1 376 ylna kadar devam eden bu devreye
B abil esareti ad verilmitir.
Boniface'n aleyhine dava amak korkusu, V. Clement'i ok gl
bir ovelye tarikat olan Templier'yi kaldrma gibi ok parlak bir tavizi
krala vermeye gtrmt. phesiz Philippe, Fransada kendi pozisyonu
iin bu tarikatta bir tehdit gryordu - nk bu tarikat (Templier) ok
byk zenginliklere sahipdi ve gerektii zaman onbe bin valyeyi harekete
geirebiliyordu. Ayrca da kral, papa VIII. Boniface ile tartt zaman
Templier'liler, papa yanls grnmlerdi. Bylece tarikatn gayrimenkl
lerini msadere, kralln bitmeyen mali problemlerini de tatminkarane
bir ekilde zecekti.
Philippe, Templier tarikat mensuplarna kar giritii harekat hakl
gstermek iin, onlarn putperest ve gayri ahlaki pratikler icra ettikleri ek-

KONSLLER TARH

!indeki halk dedikodularn ileri srmt. phesiz bu dedikodular, Tem

plier'lilerin toplantlarn ve muzakerelerini kaplayan ok gizli esrardan
ileri geliyordu. Aslnda baz Templier'lilerin phe uyandran gayri ahlaki
tavrlarna ramen bu dedi kodularn ounun asl yoktu. Oysa Philippe,
bu dedikoducularn Engizasyon'a kadar gtrlmesine izin vermi ve
Engizisyonun istei zerine btn Templier mensuplarn tutuklatmt.
kence altnda onlarn yaptklar itiraflar, papaya takdim eden Philippe,
Templier tarikatnn kaldrlmas iin papay tahrik etmiti. Tehlikeyi hisse
den papa, Templier'lilerin tutuklanmas iin yazl karar karm ve
onlar iin yaplan ithamlar incelemek zere zel bir mahkeme tayin etmiti.
Nihayet 308 de kralla karlat Poitier'de bir ka Templier, mensubunun
itiraflarn dinledikten sonra papa, Philippe'n VIII. Boniface'n ahsi
manevisine kar dava amak tehdidine, kar bir are bulmak iin Viyana
da bir konsil toplamaya raz olmutu.
Fakat mahkemenin yapt aratrmann yaval nedeniyle papa,
konsili bir Ekim 3 'e kadar ertelemiti. ounluu talya ve Fransadan
gelmi olan yz otuz iki piskoposun yannda, Almanyadan, spanyadan,
ngiltere ve rlanda dan gelmi olan yksek seviyeli din adamlarda vard.
te bu durum, bu konsile "Genel konsil" karekteri veriyordu. Otuz sekiz
delege gnderen manastr bakanndan baka, kendi manastrlarn temsil
eden ok sayda temsilci delegede vard. Papa, konsilde konuulacak en
nemli konularn, Templier problemi, domatik problemler, kilise reformu
ve Filistinin yeniden fetih meseleleri olduunu ilan etmiti. Papa, ayrca
yeni bir prosedre ba vurarak, nihai kararlarn verilecei genel oturumlara'
projeler hazrlayacak olan bir ok komisyon kurmutu. Yinede Templier'
liler hakkndaki soruturma, bir ka glkle karlamt. nk, Aralk
oturumunda yeterince aleyhte delil olmad iin, piskoposlarn ounluu
Templier'nin kaldrlmas aleyhine oy kullanmlard. Fakat kralln basks
ile V. Clement bir uzlamaya kadar varmt. Bu nedenle, Apostolik fazilet
ve kilisenin genel menfaatleri nedeniyle Templier tarikatn mahkum
deil ; sadece geici olarak kaldrmay ilan eden bir ferman neretmiti.
3 Nisan 3 2 de konsilin ikinci oturumunda kabul edilen ferman okunmutu.
Bylece tarikatn nemli mallar Saint Jean tarikatna devredilecek veya
yeni dini milisler kurulmasnda kullanlacakt. Alnan bu karara ramen,
kral msadere edilen mallarn byk bir ksmn ele geirmiti.
imdilik yeni hal seferlerinin hazrlanmas papa ile baz Prensler
arasndaki zel mzakerelerle snrl kalmt. Aralarnda bazlarnn mp
hem vaatlerine ve alt yl boyunca tm kiliselerin vergilendirilmelerine
ramen ; hal savalarnn artk cazibesi kalmamt. Bylece, bu konuda
hi bir msbet sonu elde edilememiti.
imdilik kilise reformunu ilgilendiren en nemli problem "Frerres
Mineurs" tarikatn dman kamplara blen tartmaya, bir son vermekti.

KONSLLER TARH

47

Frere'lerin radikal veya spritel aznl (daha sonra Fraticelles) , dier

Frererleri aziz Freanois'nin ideallerini terkle itam ederek "Fakirlik Andn"
mutlak bir ekilde yorumluyorlard. Fakat bu tartma uzayp gidiyordu.
Ama bu ihtilafn acele zlmesi gerekiyordu. nk Spirituel'lerin ef
lerinden biri olan Jean - Pierre Olivis'in yazlar iinde baz fikirler, hasm
lar tarafndan sapk olarak telakki ediliyordu.
Bunun zerine papa bu ihtilafn incelenmesini zel bir komisyona
tevdi etmi ve konsilin alt maystaki nc ve son oturumunda okunan
komisyon kararn papa'da tastik etmiti. Bu kararda "Fakirlik And"na
verilen anlam, Mineur tarikatnn ounluunun verdii anlama uygun
dyordu. Fakat yinede pratikte kurala ok riayet tavsiye edilmi
ve Olivis'e atfedilen doktrin, hi bir isim zikredilmeksizin mahkum
edilmiti.
Ayn oturumda baka disiplinle ilgili kararlarda kabul edilmitir. X.
Gregoire gibi V, Clement'da yapt konsil davetinde Piskoposlar, Ma
hadelerini bildirmeye davet etmiti. nc oturum srasnda okunan
piskoposlarn cevaplarnn ve komisyon tarafndan hazrlanan kararlarn
iinde ksa bir zaman sonra, kilisenin gerilemesinin belli bal nedenlerinden
biri olacak olan yolsuzlugun eletirisine temas edilmiti. Aslnda bu yolsuz
luklar, artan milliyetilik uurundan ve Romann merkeziyeti politikasn
dan ileri geliyordu. (Bu milliyetilik uuru, papaz snfnn dokunulmazln
reddediyor ve dier imtiyazlar da snrlyordu) . nk daha I . Lyon
konsilinde ngiliz Baronlar, ngiliz kilise nvanlarnn talyan papazlarna
verilmesine kar kmlard. Gsterilen protestolara ramen, Roma sene
tosu bu kilise nvanlarn vermeye devam etmiti.
Oturumda alnan onbirinci karar zellikle ok nemli idi. Bu karar,
belli bal niversitelerde branice, Yunanca, Arapa, Keldanice krsleri
kurulmasna karar veriyordu. Aslnda bu fikir Raymond Lulle'den geli
yordu. Ona gre, Araplar Hristiyan yapmann en iyi yolu, Arapa eitimi
idi. Fakat Dou Dilleri Profesr ktl nedeniyle bu kararn pratikte pek
faydas olmad. Ancak byle bir kararn bu konsilde kabul edilmesi, Batdaki
misyonerlik fikrinin ilerlemi olduunu gstermektedir. Zaten X. Gregoire'de
Moollarn Hristiyanln daha nce mit ediyordu . Bu Misyonerlik ruhu
sayesinde Fransiscain'ler Asyann gbeine kadar nufuz etmilerdi. Fakat
beklenen mitler gereklememiti. Yinede misyonerlik ruhu bir hayli
gelimiti.
Bu konsilde ne kadar kararn oylandn kesin olarak bilmiyoruz.
nk Papa tarafndan ve komisyonlar tarafndan teklif edilen tedbirler
tam olarak tartmaya almamtr. Ancak Konsilin kapanndan sonra
bu tedbirleri incelemek zere papa zel bir komisyon tayin etmi, fakat
bu konuda son szn kendisine ait olduunuda bildirmitir. V. Clement,

KONSLLER TARH

ld zaman bu almalar henz tamamlanmamt. Papa XXII . Jean,

muhtemelen onlar gzden geirdikten sonra "Clementines" ad ile neredil
mitir. Bunlar, btn niversitelere gnderilmi ve kilise hukukunun
tamamlayc bir paras olmutu.

III. KONSL TEORSNN GLGES

BATININ BLNMES : KONSL TEORS'NN KKENLER :

Roma tarafndan yava yava takip edilen merkeziyeti politikann

kayg verici sonular, iyi bir gzlemci olan Mende piskoposu Durand
tarafndan genel konsiller hakkndaki eserinde canl bir ekilde kaydedil
mitir. Durand, kitabnda Roma merkeziyetiliine bir takm kstlamalar
getiren eski sinod uygulamasna ve ruhban snfna en iyi formasyon eklini
iade eden kkl reformlar neriyordu. Aslnda o, kitabn, Viyana konsili
iin yazm olmasna ramen ; nerilerinden hi biri dikkate alnmamtr.
V. Clement'in halefi olan XXII. Jean'n ( 1 3 1 6- 1 334) papal sra
snda da merkeziyetiliin me'um sonular hala ortadayd. Yeni papa,
merkeziyeti sistemi tamamlam ve kilise nvanlarn tevdi ederek papazlk
imtiyazn, btn batya yaymt. Bylece o, btn hiristiyanlarn teb'as
bulunduu hukuki gce ve devlet bakannn mali haklarna tamamen
bal bir hiyerari tarafndan ynetilen bir eit mutlak bir devlet meydana
getiriyordu. Parasal bir ekonomiye doru, hzl bir ekilde yol alan bir
dnyada politik bir iktidar iin salkl bir maliyenin nemini kavramann,
temel eylerden biri olduunu kabul etmek gerekir. Fakat bu beklenen,
papann mdafaa ettii manevi kuvvetlerin zaafiyeti olmadan meydana
gelmemiti. Papa zellikle Viyana konsilinde alnan karara ramen ; manas
trlarda "Mutlak Fakirlik" bekleyen bir dini camia iinde, fanatik bir
muhalefet meydana getirmiti. Neticede ngiliz Fransiscain ve mehur
filozof Guillaume d'Occam, papa XXII. Jean'n azl dmanlarndan biri
olmutu.
Dier taraftan Naples kralnn yardm ile Lombardie'de ve orta
talyada politik otoritesini yeniden kurmay ve bylece Romaya yeniden
dnmeyi mid eden papann, amalar Alman kral iV. Louis'ye iddetle
muarzd. Aforozla tehdit edilmi olan Louis ; papay Alman semen prens
lerin haklarn gaspetmekle itham etm. ve papaya kar itizal ithamnda
bulunmutu. nk papa, Spiritellerin doktrinini reddetmi ve neticede
de bu konuyu bir baka genel konsile brakmt.
Hiristiyan batda, politik ve ideolojik atmosferin deimesi, Romada
Louis'in imparatorluk liyakatine ykselmesi ile tesirini gstermitir. Aslnda
bu ykselme, papann temsilcisi sfat ile deil ; papala kar isyan etmi
olan Roma halk adna tahakkuk etmitir. phesiz bu olaylar ender bir c
retle politik prensipleri aklad "Defensor Pacis" isimli eserinde Marsile
F. 4

50

KONSLLER TARH

de Padoue tarafndan ifade edilen ihtilalci fikirlerin yanksndan baka birey

deildi . Yazar eserinde, devletin zerine oturduu temel olan halk hakimi
yetinin, papaln teokratik prensiplerinden stn olduunu gstermeye
alyordu. Yine yazara gre, kilise otoritesi, devletin gzetimi altnda
ruhlarn manevi ihtiyacn karlamakla snrlanacak ve papann faaliyetleri,
laiklerin ve devlet temsilcilerinin bulunaca genel konsiller tarafndan
kontrol edilecekti.
phesiz bu fikirler tehlikeli ve tamamen yeni idi . Marsile ve mesai
arkada Jandumlu Jcan bunlarn, aforozedilmi olan imparator tarafndan
benimsetileceini mid ederek kt ekilde yanlyorlard. nk bir defa
daha papa, Fransann yardmlar ile imparatorlara stn gelmiti. Ancak
imdi Asi imparator iV. Louis'i azlederek, mstakbel Bohome kral iV.
Charles'i seme ii, papa Jean'n ikinci halefi olan VI. Clement'e d
yordu.
mparator iV. Charles, en azndan geici olarak V. Urbain'in, Roma'ya
dnn hazrlamt. Fakat imparator, batnn byk ayrlnn balad
1 378 ylnda lmt. VI. Urbain'in marur tavrndan oke olan birka
kardinal, seimi, Roma halknn basks altnda yaplm olan VI. Urbain'in
seiminin geersiz olduunu ilan etmiler ve Avignon'da oturan VII. Cle
ment'i yeni papa olarak semilerdi.
te 1 4 1 5 ylma kadar devam eden batnn ayrlk dneminde, konsil
leri papann stnde ilan eden "Konsil Teorisi" formle edilmiti. Buna
benzer fikirler daha nce, Guillaume d'Occam ve Marsile de Padou tara
fndan ileri srlmesine ramen bu teoriyi hazrlayan XIV. ve XV. asr
kilise hukukular, bu yazarlarn mfrit eserlerinden ilham alma benzemi
yorlar. Aslnda konsil teorisinin temeli, ortaadaki Lonca kavramdr.
Buna gre Lonca efi, Loncann her bir yesi tarafndan kendisine havele
edilen iktidarn yrtcsnden baka bir ey deildir. Bu ef, yok oldu
unda veya btn yeler adna grevini yapmaktan geri kaldnda, tevdi
edilen iktidar, Loncann yelerine geri dnyordu.
Burada belirtmek gerekirki papann ahsnda ve dnyevi iktidarda
bedenleen manevi otoritenin en hareketli savunucular bile ; Loncalar y
neten bu ortaa prensiplerini kabul ediyorlar ve tereddtsz onlar,
kilisede uyguluyorlard. 111. nnocent'n hocas olan Hukkacio bile ayn
ekilde bir papann ahsen yanlabileceini ve kilise iin ise ayn eyin
olamyacan sylyordu. Hukkacio neden bu szle Roma kilisesini de
{ilde evrensel kiliseyi kastediyordu ? nk ancak bir konsil tarafndan
temsil edilen kilise, bir papann papaln ortadan kaldracak (pso Facto)
hatasn ilan etme yetkisine sahipti. te "Konsil Teorisi" bu ncllerden
kaynaklanyordu. Buna gre, bir konsil ve papa, tek bana olan papaya
kar stnd.

KONSLL ER TARH

51

te byle bir muhakemeden haraketle ( 306'da len Parisli Jean'n

yapt gibi) mutlak iktidarn, mminler cemaat ile oluan kiliseye, Allah
tarafndan tevdi edilmesini anlamak zor bir i deildi. te mminler ce
maat, bu iktidar, kardinaller papay setii zaman papaya transfer ede
ceklerdi. Ancak papa hataya der veya yetkisini kilise aleyhinde kulla
nrsa ; cemaatn bu transferi iptal yetkisi vard. phesiz bu prensip kabul
edilince geriye, "ktidar Geri Alma" olaynn kardinallere mi yoksa m
minleri temsil eden bir konsile mi ait olduu meselesi kalyordu.
te sadece byle bir diyalektik adna "Papann Mutlak ktidar"
ilk defa szkonusu edilmi ; Colonne'un kardinalleri ve kral gzel Philippe,
papa VIII. Boniface, IV. Louis ise papa XXII . Jean aleyhine konsile
bavurmulard. Yinede 378 itizali meydana gelmemi olsayd . "Konsillerin
stnl A1efhumu" bu kadar geni hazrlanmayacak ve evrensel olarak
kabul edilmeyecekti. Durum bizatihi tefrika olayndan da ciddi grn
mt. Bu sadece laik iktidar iin deil ; kardinaller iin de byle idi. oklar
iin tefrika, itizal kelimesinin bir sinonimi idi. Bylece, ift seimin sonucu
olan "ti,zal olay", kardinallerden papa zerindeki hukuki iktidar kald
ryor ; papann iine son verme sorumluluu, genel konsilde temsil edilen
mminlere tevdi ediliyordu. Paris niversitesinin iki Alman ilahiyats
olan Henri de Langestein ve Conrad de Gelnhausen bu durumu aka
izah etmilerdi. Fakat onlarn tezleri, henz ok yeni idi. Baka bir zm
yolu olmaynca, Avignon ve Roma gibi birbirine rakip iki senatonun neden
olduu dzensizlikler ok ak hale gelince, "Konsil Fikri" uygun olan
yegane are olarak kabul edilmiti. Bylece 1 409'da Avignon'un III.
Benoit'sna ve Romann Gregoire'na kar itaattan kan on kardinal Pi
se' de bir konsil toplama arsnda bulunmulard.
Konsil daveti, nazik bir otoriteye dayanmasna ramen ; itizalin sona
ermesini grme arzusu konsilin nceden garantiye alnm baars olarak
grnyordu. Bu konsilde, yze yakn piskopos ve manastr bakan hazr
bulunmutu. Ayrca, Viyana konsilinde balatlan adete gre yz piskopos,
ikiyz manastr bakan, birok rahipler meclisi ve on niversitede vekil
lerini veya temsilcilerini gndermiti.
Fakat bu konsile katlmay reddeden her iki papa da birer kar konsil
arsnda bulunarak meydan okumulard. Pise konsilinde ise her iki papa
da grevden azledilmi ve konsil, kardinallere yeni bir papa seme yetkisi
vermitir. Yeni papa V. Alexandre, bir yl sonra lnce yerine ihtirasl bir
adam olan Balthazar Cossa seilmi ve XXIII. Jean, adn almtr. Ancak
Avignon ve Romada bulunan her iki papa da istifa etmeyi reddettikleri
iin, hiristiyanlk dnyas grlmemi bir tefrika iine dm bulunuyordu.
Pise'de seilen yeni papa, etrafna ok sayda taraftar toplarken ; III. Be
noit, spanya ve skoya tarafndan tannyor, XII. Gregoire ise, Almanya
Naples, Venedik ve Rimini dk tarafndan destekleniyordu.

KONSLLER TARH

CONSTANCE KONSL ( 1 4 1 4-1 4. 1 8) :

Tefrikaya son vermek iin kardinaller tarafndan ilk defa uygulanan
"Konsil Teorisi" baarszlkla sonulanmt. Artk yegane are olarak,
kilisenin koruyucusu imparator Sigismond ( 4 1 0- 1 437) 'un mdahalesi
kalyordu. Ancak devir, imparatorlarn silah zoruyla kiliseyi sukCna ka
vuturacaklar bir zaman deildi. Bunun iin Sigismond'da bu amaca,
ancak "konsil fikrine" bavurarak ulaabilecekti. O, kendisine itaat art
olarak XXIII. Jean'a, Constance'da bir konsil toplamasn istemiti. Derhal
Sigismond 1 4 1 3'de konsil davetini ilan etmi ve ksa bir zaman sonra da
Papa XXIII. Jean onu takip etmiti. Bu yeni konsili Pise konsilinin bir
devam olarak gren Papa, Constance'da ounlukta olan talya piskopos
larnca yeniden seilmeyi mit ediyordu. Constance konsili 5 Kasm 1 4 1 4' de
almt. talyan asll olmayan papazlar, oylamann adam saysna gre
deilde, niversitede kullanlan prosedre gre yaplmasn talep etmilerdir.
Bylece bu ruhani meclis, drt millete ayrlmt :
ALMANLAR : Bunlar Orta Avrupadan ve skandinav lkelerinden
gelen yksek rtbeli din adamlar meydana getiriyordu.
FRANSIZLAR :
NGLZLER : Bunlar da rlanda ve skoyallar tekil ediyordu.
TALYANLAR :
Daha sonra spanya da konsile temsilciler gndererek beinci oyu
elde etmilerdi.
Bylece, yeniden papa seilme midini kaybeden papa XXIII. Jean,
dostu olan Tyrol dknn yanna snmt. Bununla papann niyeti, orta
dan kaybolarak konsili bertaraf etmekti. Fakat onun taktii, konsil baba
larnn Constance' terkini yasaklayan enerjik Sigismond'un mdahalesi
ile bozulmutu. Sonu itibariyle papa XXIII. Jean'n ihaneti, konsil teori
sini resmen kabul ettirmi ve konsil azalar tarafndan onun ilerliini
salamtr. Paris niversitesi rektr Gerson 23 Martta yapt konumada
byle bir tedbire teebbs etmi ve konsil 6 Nisanda oylanan Sancta'da
bunu kanunlatrmtr. Bu kararda konsil, sa'dan kendisine gelen tam bir
yargJlama yetkisi ile kendini kmenik (genel) olarak ilan ediyordu.
phesiz bundan, btn hristiyanlarn ve bizzat papann ; inanca, birlie,
kilise reformuna ynelik tm konularda, konsile itaat zorunda olduklar
sonucu kmaktadr.
Bu arada, haklarna bir kstlama getirildiini gren kardinallerin
protostosu bouna olmutu. nk, konsilin benimsedii iktidarn icrasnda
kaak papann tutuklanmas emredilmiti. Neticede papa, tutuklanarak
hapse atlm ve grevden azledilmitir.

KONSLLER TARH

53

te kendisine bakanlk etmek iin papann olmad, bu devrede

konsil, kilise konusunda en yksek otoriteyi temsil ettiini iddia ediyordu.
Dier taraftan, katolik imannn safiyeti konusunda kayglarn ispatlamay
arzulayan konsil babalar ; ngiliz reformist Wycliff'in ve onun mntesibi
olan ek Jean Hus'un sapk doktrinlerini aforoz etmede acele etmilerdi.
Kilisede reformun ar taraftar olan Wycliff, ly aarak kilise iin
mutlak fakirlii istiyor ve kilise mallarnn devlet tarafndan toplanmasn
arzuluyordu. Ona gre kilise, Allahn iyi kullarnn grlmez cemiyetidir.
sa, kilisenin efidir. Papalk, deccal tarafndan ihdas edilmitir. O, bunun
iin knad tm yolsuzluklara yol aan dini pratikleri reddediyor ve imann
yegane kaidesi olarak kitab- Mukaddesi ilan ediyordu.
Bu doktrinler 4 Mays 1 4 1 5'de mahkum edilmi ve konsil tm dikkatini
bu doktrinler ve Jean Hus'un kiilii zerinde toplamtr. Faziletli ve dindar
bir adam olan Jean Hus, baz yolsuzluklar iddetle eletirerek piskoposunun
honutsuzluuna maruz kald zaman, Boheme'i byk bir gayretle refor
me ediyordu. Papalarn iinde en az meru olan papa XXIII. Jean, talihin
bir cilvesi olarak Jean Hus'un en iddetli yldrmlarn zerine ekmiti.
XXIII. Jean, kendisine ball reddeden Naples kralna kar balatt
hal savana itirak eden herkese Endljans vaadettii zaman ; Hus, bu
konudaki vaaz ve Endljans satn protesto etmiti. te bu olaydan sonra
Wycliff'in fikirlerinden ilham alarak kilise hakkndaki retisini kaleme
almt. Hus, ek aslzadeleri ve halk nezdinde ok byk bir ilgi grmt.
Grevinden alnm ve aforoz edilmi olan Hus ; Sigismond'un kendisine
izin belgesi verdii zaman Constance'a gitmeye raz olmutu. Hus, bask
altnda olmasna ramen, Constance'da vaazlar vermi ve tutuklanmt.
Sapk eitim ithamlarna kar gsterdi sk sk protestolar nnde Hus'un,
ou defa muhtevalarn dnmeksizin eserlerinden karlan 30 kadar
tezin her birine hangi lde inand belki sorulabilir. Fakat o, itham
edildii sapk doktrinlerin yrrlkten kaldrlmasn israrl ekilde reddet
mi ve kendisi de inat bir sapk olarak mahkum edilmitir. Sigismond,
onun iadesi iin ve 6 Temmuz 1 4 1 5 deki odun ynndan onu yanmaktan
kurtarmak iin hibir ey yapmamt. Dier taraftan ayn akibet, 1 4 1 6'da
Hus'un arkada Jerome de Prague' da bekliyordu. Bylece, sapk doktrin
leri mahkum eden konsil, genel bir sayg kazanmt. Fakat Jean Hus'un
ldrlmesi, Orta Avrupada uzun yllar kilise sulhunu sarsacak yeni bir
frtnay da balatmt.
Ancak papa XXIII. Jean'n grevden alnmasndan sonra, Temmuz
1 4 1 5'de XII. Gregoire'n konsili merulatran ferman neredilerek ; iradi
olarak grevden ekilmesi, mevcut tefrikann tasfiyesini nisbeten kolaylatr
mt. Fakat Avignon'daki papa XIII. Benoit, Franszlarn desteini kay
bedince istifay reddetmi ve spanya' da Peniscola'ya snmt. spanyollar

54

KONSLLER TARH

ve Portekizler ona ball reddetmelerine ramen, istifa etmeyi reddetmi

26 Temmuz 1 4 1 7'de konsil tarafndan grevden alnmtr.
Almanlar ve ngilizler ise, yeni papa seimine ancak kilise reformlar
zerindeki btn kararlar oylandktan sonra geilmesi konusunda israr
etmilerdir. Bu konuda uzun mzakerelerden sonra ancak bir uzlamaya
varlabilmiti. Be karardan en nemlisi olan Frequens g Ekim 1 4 1 7'de
yrrle girmi ve konsil tekilatn papaln muayyen kontrol ile zen
ginlemi daimi bir kurum haline getiriyordu. Yine, gelecek konsil be yl
iinde toplanabilecek ve onu takip edecek konsil ise, yedi yl sonra toplana
cakt. Daha sonra da her on ylda bir konsil toplanacakt. Neticede kardi
nallerden ve alt milletin temsilcilerinden oluan 56 kiilik konsil kurulu,
Konklav halinde toplanm, Kasm 1 4 1 7'de V. Martin'i papa semitir. 6
Maalesef yine de herkesin istedii kilise reformu ciddi olarak ele alna
mamt. Mart 1 4 8'de krknc oturumda oylanan yedinci karar,
sadece tefrikaya are bulmakla yetinmi ve ruhanilerin bir ka mali imti
yazlarn snrlandrmtr. Papa ise, kardinallerin seimi, mali ve idari
konularla ilgili hususlarda tavizler vererek her milletle kiisel Konkorda
to'lar imzalamt. Papa V. Martin'in otoritesi, son ve krkbeinci oturumun
sonunda 22 Nisan 1 4 1 8'de konsilin kapann ilan ettii zaman ; konsil
teorisinin yaratt kar-papa atmosferine ramen, nemli lde artmt.
O, resmen konsil tarafndan ve kiisel arlarla veya konsil tehdidiyle alnan
kararlar tasvip etmemi ; bylece de dolayl olarak konsil teorisini telin
etmitir. Oysa V. Martin'nin halefi olan iV. Eugene, Constance konsili
kararlarnn, papann nceliine ve otoritesine halel getirmeyecei lde
kabul ettiini 1 446'da bildirmitir.
BALE-FERRARE-FLORANCE KONSL ( 1 43 1-1445) :

(Kiliseler Birlii ve Baarszl)

Papalk, kilise iinde layk olduu mevkii tedricen elde etmesine ra
men ; "Konsil Teorisi" mcadelesiz yok olmamt. Constance konsili
kararlarna tam olarak mutabk olan V. Martin, be yl sonra PAVIE'de
bir konsil toplamaya teebbs etmiti. Fakat daha sonra toplant Sienne'e
nakledilmiti. Ancak V. Martin'in arsna ok az piskopos cevap verdii
iin papa ; konsili feshettiini bildirmiti. Bu baarszla ramen piskopos
lar, Constance'da verilen karar gibi yedi yl sonra, yeni bir sinod toplanmas
konusunda israr etmilerdi. Bylece Martin, Bale' de ( 43 ) de yeni bir
sinod toplamaya mecbur kalm ve tartmalar yrtmek zere kardinal
6 Konsil, yeni seilen papaya zel bir iman ikrar takrir ettirmek istemitir. Bu ik
rarn iinde Latran konsillerinden sadece biri (muhtemelen drdncs), Lyon ve Viyana
konsilleri, Gratien'in kilise hukuku derlemesi iinde zikredilmi olan sekiz genel konsile
ilave edilmitir. Fakat bu "zel iman ikrar" uygulamas abucak terkedilmitir.

KONSLLER TARH

55

Julian Cesarini'yi bakan tayin etmiti. phesiz Bale Konsili de Pavie

Sienne Konsili gibi sonulanma tehlikesi gsteriyordu. Ancak, Cesarini'nin
bakanlk fonksiyonlar, Martin'in halefi IV. Eugene tarafndan da tasdik
edilmiti. Fakat yeni papa, Cesarini'yi Hussites 7 lere kar savaa delege
olarak gndermeyi gerekli grm ve Bale'e henz hibir piskopos gelmedii
halde konsili 23 Haziranda amak zere temsilcilerini gndermekle yetin
miti. Hussites'lere kar giriilen hal sava, felaketle sonulanm, az
kalsn tutuklanacak olan Cesarini, Bale'e ancak Eyll aynda varabilmiti.
Delegelerin says ok az artt iin ve V. Martin'in, Rumlarla talya'da
bir konsil toplama konusunda nce anlat iin ; Bale'deki durum hakknda
ki ar dedikodulardan cesareti krlm olan papa IV. Eugene, konsilin
fesh edildiini ilan etmiti.
Fakat papaln karar, daha Bale'e ulamadan nce ; Hussites'ler
aleyhinde balatlan yeni hal savanda maruz kalnan terslikler kar
snda Cesarini, Hussites'lerin temsilcilerini bar konusu muzakere etmek
zere Bale'e gelmeye davet etmiti. Yine de papann fesh ferman byk
bir znt ile kabul edilmiti. Fakat konsil babalar, fesh kararnn kabuln
reddetmiler ve konsil gndemine, Papa'ya kar konsilin stnln
belirleyen Sacro-Santa kararn yeniden getirmilerdi.
Sigismond, kendisini Boheme kral olarak kabul etmeyen Hussites'
leri teskin etmek niyetinde olduu iin konsil, Hussites'lerin lml kesimiyle
mzakerelere devam etmi ve neticede onlara iki trl cemaat imtiyaz,
vaaz hrriyeti, byk gnah iliyenlerin cezalandrlmas ve kilise gayri
menkullerinin snrlandrlmas gibi imtiyazlar veren "Comp actata de
Prague" denen kararn 4 Kasm 433 de onlar tarafndan kabul edilmesini
salamtr.
Aslnda Bale Konsili iin bu sonu, byk bir baary temsil ediyordu.
zellikle bu sonu, Hussites'ler iin giritii her hal seferinin felaketle
bittii ve Boheme snrndaki topraklarn muzaffer Hussites'ler tarafndan
yamaland Almanlar tarafndan sukunetle kabul edilmiti. Dier taraf
tan, Roma'da zor artlar iinde rpnan Papa, daha nce kard konsili
fesh fermann, iptal karar alm ve Bale Konsilini meru olarak kabul
etmitir. Fakat Papann bu karar da Bale'e ok ge ulamt. nk bu
arada konsil, konsil prensiblerini uygulamaya da koymutu. Konsil drt
millete blnmt : Fransa, talya, Almanya ve spanya. Dier taraftan
konsil azas olarak kabul edilen her vekil ve ilahiyat toplantda gsz
bir aznlkta olan piskoposlar veya kardinaller gibi ayn rey hakkna sahip
lerdi. Bylece konsil, kilisede yce otorite roln oynamay denemi olu
yordu.
7 Hussites'ler, XV. asrda sapk olarak yaklan Jean Huss'un Boheme'deki taraftar
larna verilen isimdir. (Mtercim)

KONSLLER TARH

Hussites'lerle uzlama olay bir yana braklrsa, konsilin belli bal

konusunu kilise reformu tekil ediyordu. Ayrca zellikle ruhbanlarn
hayatn, mahalli konsil tekilatn, dini merasimlerin kutlanmasn ilgi
lendiren ok sayda faydal karar da oylanmtr. Ama yine de dier kabul
edilen kararlarda, Papa'ya kar bir temayl hakimdi. nk Papa'ya
bavurma hakk kstlanyordu ve papaplkca konulan vergiler de kaldrl
mt. phesiz byle bir tedbir, gelirlerinin byk bir ksmndan papalar
mahrum etmeye yneliyor ve teekkl kilise geleneine gre olmayan bir
konsile, onlar baml klyordu . Pek tabiiki iV. Eugene, bu kararlar bo
una protesto etmiti.
Trklerin, Srbistan'da, Bulgaristan'da, Macaristan' yaknlarnda,
Bizans topraklarnda ilerlemelerinden kayglanan Sigismond'un kar
larna yeniden hizmet etmek iin Bale Konsili, Greklerle birlemeyi ileriye
gtrmeye teebbs etmiti. Ancak 1 396'da Nicopolis'de maruz kald
bozgun, Sigismond'a Trklerin ne mthi dman olduunu gstermitir.
Bu durumda o V. Martin tarafndan balatlan ve iV. Eugene tarafndan
iyi bir ekilde sonulandrlan mzakerelere canllk kazandrmt. Her
yandan Osmanllar tarafndan tehdit edilen mparator VIII. Jean Pale
ologue, batnn yardm olmadan Bizans mparatorluunun geri kalan
ksmn ve hatta stanbul'u bile kurtaramayacan dnyordu. Bu
artlar altnda edinilen tecrbeler, Rum'larn ancak genel bir konsil tara
fndan kabul edilecek bir kararla birlemeye yanaacaklarn gstermiti.
Bunun iin de byle bir konsil stanbul'da toplanamazsa (bu ihtimal bir
an iin dnlmtr) , Rum'lar kendilerine uygun gelecek talya ehir
lerinden birini tercih edeceklerdi. Bu yaplacak konsilin yeri konusunda
Bale, iV. Eugene ile anlaamamt. Konsil azalarnn ounluu Avignon
veya Bale'de konsilin toplanmas taraftarydlar. Fakat Bale kendi delege
gelerini stanbul'a gndermiti. Cesarini ve kk bir aznlk ise, Rum'larn
isteklerine cevap vermek iin, bir talyan ehrini tercih eden Papa'nn ya
nnda yer almlard. Dier taraftan konsil babalarnn uyumsuzluundan
cesaret kazanan IV. Eugene, Rum Patriini, mparatorunu ve yediyz
kiilik Rum delegesini, talya'ya getirmek zere bir donanma kiralam ve
stanbul'a gndermiti. Fakat Bale'da ayn amala stanbul'a birtakm ge
miler gndermiti. mparator, konsil yeri olarak Ferrare'yi teklif eden Pa
pa'ya itirak etmiti. Bylece Papa, 1 8 Eyll 1 437'de Konsil toplantsn
Bale'den Ferrare'ye nakletmiti. Fakat konsil Babalarnn ounluu, bunu
kabul etmiyerek isyan etmilerdi. Birlik iin toplanan Konsil, Ferrare'de
8 Ocak'ta balam ve Bale konsilinin meru bir devam olarak kabul edil
mitir. Rum delegasyonu, balarnda mparator VIII. Jean Paleologue
( l 425- 1 448) , genel Patrik J oseph ve dier dou partikliinin temsilcileri
olduu halde Mart'ta konsil yerine ulamlard. mparator ise, kendilerin
den askeri yardm bekledii Avrupa prenslerinin gelmesini mid ederek

KONSLLER TARH

57

tartmann ertelenmesini arzu ediyordu. Ancak sadece birka Prens Konsile

temsilci gndermiti. Dier Prensler, daima Bale Konsili taraftar olmular
veya Papa ile Bale Konsili arasnda olan atmada tarafszlklarn ilan
etmileridi.
Konsilde Araf konusundaki neticesiz tartmalar, Haziran'da bala
mt. Ancak Rum lahiyatlarn bu konuda ak bir fikir sahibi olmadklar
grlmt. Kiew Metropoliti sidore'un konsile katlmasndan sonra,
Filioque'un Kredo'ya ilave edilmesi tartlm ve bu konuda da bir anla
maya varlamamtr. Latin lahiyatlarnn ve Rum delegasyonunun
ikamet masraflarn Papa karlayamad iin ; bu ar masraf stlenmeye
hazr olan Florance ehrinin teklifini Papa kabul etmek zorunda kalmt.
Ferrare'yi kasp kavuran vebadan dolay da Papa r o Ocak 1 439'da konsili
Florence'ye nakletmiti. ki kilisenin birlemesinin ana engeli olan "Kutsal
Ruh"un kt yer konusundaki dogmatik tartmalar ubat'ta balam
Haziran'a kadar devam etmiti. Efes'li Piskopos Marc, bu konuda Latin
lahiyatlarn yaptklar aklamay israrla reddediyordu. Ancak, znik
Metropoliti bilgin Bessarion ve dier Rum yksek papazlarnn mdaha
lesiyle, Rum'lar, neticede bir forml kabul etmilerdi. Buna gre, "Kutsal
Ruh" tabiat ve cevheri iinde Baba'dan ve Oul'dan ayn anda kmtr
ve devaml da ikisinden birtek spiration'la tek prensip olarak kmaktadr.
ite bu anlamada o Haziran'da len Patriin lmnden iki gn nce
gereklemiti. Dier taraftan Araf, Evharistiya ve Roma'nn ncelii
konularndaki tartmalar olduka uzam, tehlikeli krizler'le zaman zaman
kesilmiti. Fakat neticede Araf, Evharistiya konularnda ittifak salan
mtr. Nihayet belirtilmesi gereken son nokta Roma Apostolik Kutsal
Merkezinin ve Roma Piskoposunun tm dnyaya kar manevi stnle
sahip olduu hususuydu. Bizzat Roma Piskoposu ( Papa) , havarilerin reisi,
Saint Pierre'in halefi olarak sa'nn gerek vekili, tm kiliselerin efi ve
btn Hristiyanlarn nderiydi. Aziz Pierre'in ahsnda Roma'daki Pa
pa'ya, sa-Mesih tarafndan, evrensel kiliseyi ynetmek, idare etmek, onu
korumak yetkisi verilmitir. te bu durumu, genel konsil faaliyetlerinde
ve kutsal kararlarda grebiliriz. ki kilisenin birleme karar 6 Temmuz
1 439'da iki kii mstesna, mevcut tm Rum'lar, Papa ve Latin piskopos
lar 8 tarafndan imzalanmt.
Pek tabii ki Rum'larla, birlemenin mutlu sonucu iV. Eugene iin
parlak bir baary tems il ediyordu. Bu olay, sadece onun Bale konsiline
8 Konsilin Rum tarafnn mtercimi olan Girit'li Rum Katolii Abraham, Roma'l
Piskoposlarla mttefik olarak ve Rum geleneine gre Florence Konsiline "VIII. Genel
Konsil" adn vermitir. Kardinal Reginald Pole ve Contarini, onlarn adalar da ayn
eyi sylemilerdir. Fakat bu hata XVII. yy. da neredilen konsil kataloglarnda dzel
tilmitir.

58

KONSLLER TARH

kar kazand stnl deil, ayn zamanda Kilisede yasann iine

kkl deiiklikler sokmaya gayret gsteren Konsilci hareketin ilerlemesini
de net olarak durdurmu oluyordu. Artk Bale Konsilinin asi yeleri,
konsilin Papa zerinde stnln bouna haykryorlard. nk iV.
Eugene'in dmesi ve kar-Papa olarak Savoie Dk V. Felix'in seilmi
olmas, onlarn bekledii sonucu meydana getirmemiti. nk Eugene
buna kar, asileri aforoz ederek kiliseleri Birletirme iine devam etmiti.
Yine dier taraftan 22 Kasm 1 439'da Ermeni Kilisesi de Roma ile birleme
karar almt. Msr Kptleri de 4 ubat 1 442'de onlar takip etmitir.
Ayrca 1 443 Eyll'nde Konsilin Roma'ya nakledilmesinden sonra 1 445
Austosunda Sryani kilisesi ile de birleme salanmt. Geriye kalan
Keldaniler ve Maronit'ler de Roma ile birlemiler idi. Fakat hereye
ramen Konsilin kapan tarihi mehul kalmt.
Bu arada iV. Eugene, Papalkla Bale asileri arasnda mtereddit olan
prenslerle birlemeye devam ediyordu. Bylece, Konkordato imzalamalarla,
Aragon'u, skoya'y, Alman Prenslerini ve mparator 1 1 1 . Frederic'i
elde etmiti.
Frederic 1 448'de Konsil azalarn Bale'den kovmu, Konsil azalar
da Lausanne'a intikal etmilerdi. Fakat 1 449'da Papalarnn iten el ek
mesinden sonra, Bale Konsilinin bu uzants baarsz olarak dalmtr.
Bylece, yanl ve tehlikeli bir doktrinde Papaln zaferi, Rum'larn zaferi
sayesinde tamamlanmt. Ancak, Roma'da ve Florence'da Rum'larla
ve kiliselerle akt edilen birliin devam etmemesinin sebeplerinden biri,
Avrupal Prenslerin blnm olmasyd. Dier taraftan iV. Eugene,
stanbul'un savunmas iin Rum'lara yapt askeri yardm vaatlerini
tabii ki unutmuyordu. Bunun iin o, mparatorun olmad bir anda,
ahsen bir oku birlii ile konumay salam ve 1 442'de Cesarini'yi, Po
lonya ve Macaristan Kral Ladislas'a, Genes'lerin, Venedik'in, Srbistan'n,
Transilvanie ve Jean Hunyadi'nin yardmlaryla Trk'lere kar bir Hal
seferi organize etmesine yardm etmek zere Orta Avrupa'ya gndermiti.
Hemen birka baar elde eden Hallar Bulgaristan'a girmilerdi. Fakat
1 0 Kasm 1 444'te Hristiyan ordusunun bozguna urad Varna sava,
stanbul'a ve Rum'larla birlemeye son darbeyi indirmi ve Kral Ladislas
ve Cesarini ldrlmt.
Dier taraftan Efes'li Marc, Rum Katoliklerin tehlikeli bir dmanyd.
O, stanbul'a mparatordan nce girmi ve Anti-Katolik fikirlerini rahipler
ve halk arasnda yaymaya balamt. Bu durum karsnda pasif kalan
imparatordan, Marc ve arkadalar yararlanmlard. Birlik imzalayclar
nazarnda kayg bymt. nk Bat'nn nemli takviyeleri gelmiyordu.
Bylece birlik davas, aleyhte bir durum arzediyordu. Bu arada Papa,
Yunanistan'a ve stanbul'a Rum Katoliklere yardm etmek iin yeni

KONSLLER TARH

59

Kardinallie ykselmi olan siodre'i gndermiti. Bu zat Polonya ve Lit

vanya hakimiyeti altndaki Rus topraklarnda, birlii salayamam ve
Moskova'dan kovulmutu. nk Polonya Piskoposlar, Bale Konsili
taraftarlaryd. Fakat ilgin detaylar ihtiva eden IV. Eugene'e sunduu
raporlar birliin yaama ansnn olduuna iaret ediyordu. Bununla
beraber VIII. Jean'n halefi olan XI. Constantin, birlie bouna bal
kalm ve Rum Katoliklere bouna cesaret vermiti. nk Latinlerin kini
millete ylesine yerlemiti ki onun abalar bounayd. Bat'nn yardm!,
bylece anlamsz oldu ve Bizans'n son imparatoru, Osmanl mparator
luunun baehri olacak olan ehrin savunmasnda ld. nce birleme
taraftar sonra onun amansz dman olan Gennade Scolarius, Fatih Sultan
Mehmed tarafndan stanbul'a yerletirilmi ve Florence Konsilinde ilan
edilen birlik, stanbul'da 448'de toplanan bir konsil srasnda resmen
geersiz kabul edilmitir.
KONSL TEORSNN KALINTISI :
BENC LATRAN KONSL ( 1 5 1 2- 1 5 1 7) :

Birleme konsili, en azndan bat kilisesinin kendisini kutlamas

lazm gelen srekli bir sonu getirdi : Bu, papaln perestijinin artmas
idi. Ancak Rumlar daima bat konsil mefhumuna muhalif olan geleneksel
konsil kavram taraftarydlar. Onlara gre, bir konsilin genel konsil ola
bilmesi iin, be patrikliin o konsilde temsil edilmesi gerekmektedir. Pat
rikliklerden birincisi olan Roma, Bale konsilinde temsil edilmemitir. stelik,
Bale konsilinde sadece piskoposlarn rey hakknn olduu konusuna da
sayg gsterilmemitir. te daha pek oklar arasnda bu tr mtalaalar,
Bale konsilinin Rumlara nemli imtiyazlar teklif etmi olmasna ramen,
Rumlarn kararn etkilememiti.
Bale'deki zaferiyle takviye edilen, kilise iindeki papaln nemi
birok kilise hukukusu zellikle kardinal Torquemada tarafndan belirtil
mitir. Ancak maalesef papalar, kilisenin ba ve uzuvlar iinde ivedi
reform arlarn hesaba katmamlardr. Oysa Rnesansn fikirleri, kar
dinaller meclisine ve Roma piskoposlar senatosuna varncaya kadar nfuz
etmiti. Bu arada, klasik antikitenin hazinelerinin kefi, Avrupann kltrel
gelimesini canl ekilde harekete geirmiti. Bununla beraber, Edebiyatta
ve klasik sanatlarda ifade edilen dnce ve kiisel faaliyet hukuklar zerinde
yeniden durulmas, zellikle kilise hayat iinde derin bir ahlaki k
meydana getiren bir Hedonizm dalgasna yol amt.
Artk, rnesansn papalar, kardinalleri ve piskoposlar tarafndan
yaplacak bir reform beklenemezdi. Bunun iin yeni konsil arlar,
durmadan tekrarlanp gidecekti.
Bale konsilini yeniden diriltme abalar, fiyasko ile bitmiti. Fakat
birok prens, konsilcilii papalar tehdit etme silah olarak kullanyorlard .

60

KONSLLER TARH

Dier yandan papalar, artan perestejlerinin karsnda yeni bir blnme

eklinde dejenere olabilecek bir konsil toplama konusunda tereddt edi
yorlard. te bu muhtemel tehlikeye kar koyabilmek iin il. Jules, V.
Latran ( l 5 l 2-1 5 l 7) konsilini toplamaya kendini zorunlu grd. Oun esas
hedefi, Fransa kral XII. Louise'in nce 1 5 1 l 'de Pise'de, sonrada l 5 1 2'de
Milano'da papa kart bir konsil daveti yaparak Louise'in, ihtilalci teeb
bslerini baarszla uratmakt. Fakat bu, konsilin papa zerinde teorik
olarak stnlnn yenilenmi tehdidi olan bu davet, Jules'in halefi
olan X. Leon tarafndan ok abuk bir ekilde ekarte edilmiti. nk
o, l 5 l 6 ylnda XII. Louise'in halefi olan I. Franois ile her ikisinin yara
rna olan ve Latran konsili tarafndan tasvip edilen bir konkordato imza
lamlard.
Yine gayretli reformistler tarafndan kiliseyi reform etme tarz konu
sunda papaya, aadaki ekilde saysz tavsiyeler yaplmt : Latran konsili,
pluralizm gibi (Gelirlerin bir tek ahsn elinde toplanmas) en ak yolsuz
luklara ve onur sahiplerinin ve dier yksek papazlarn gayr-i mukim
durumlarna dokunmamt. Son oturum olan onikinci oturumda (5 Mart
l 5 l 7) nce, toplanan drt oturum srasnda oylanan ve papalk fermanyla
yaynlanan kararlar, papaln vergilendirme sistemini slah etmek ; makamlara, laik piskoposlar semek, dini eitim ve vaaz zerinde israr,
dindarlk kredilerini (monts-de-piete) ve dini eserlerin sansr gibi konular
islah ve tavsiye konusunda, vgye layk teebbslerde bulunulmutur.
Bununla beraber bu tedbirler yine de icraata sokulamamtr. nk
X. Leon, asrn fikirleri ile bozulmu olan papalk mensuplarnn arasnda
reformist bir papa olmaktan uzakt. Sarayn atafat, himaye ettii ok
sayda dahi sanatkarlar ve ok pahalya alnm olan sanat hazineleri,
manevi iktidarn hakim olduu eski mutlu an geri geldii imajn uyan
dryordu.
Bylece ngiltere ve Boheme'deki sosyal ve dini savalara mteakip
Wycliff ve Jean Hus'un ar retilerinin verdii uyarlara dikkat edil
memiti. Bilakis onlar, kilise hayatndaki gerilemenin ve yanl yolda olan
bir reformun sorumlusu grnmlerdi. Bu ihtilalci teebbsler zerindeki
zafer o kadar kesin grnyordu ki papalar, Bale konsili babalarnn lml
Hussite taraftarlarna verdikleri tavizleri veya Compactata'y kabul etmeyi
reddetmilerdi. Yine Hussite'lere temelde katolik olmalarna ramen,
setikleri piskoposu takdis etme yetkisi de verilmemiti. Bu arada il. Paul
tarafndan kral Georges Porebrad aforoz edilmi ve yeni bir savala tehdit
edilmitir. Oysa savalar, dini hedeflerine ulam, sadece orta Avrupada
papala kar hnc artrmaya yaramt.

IV. TRENTE VE VATKAN KONSLLER

REFORMUN BALANGICI :

Artk biroklarnn gznde zevahire ramen papalk sarslmt.

nk, gerilemeyi durdurmak iin hibir ciddi aba gsterilememiti.
Durum o kadar kt idi ki ciddi bir sarsnt, otoritelerin vicdann uyandra
bilir ve onlar aksiyona sevkedebilirdi. Fakat sarsnt o kadar kkl ve teh
likeli grnd ki onu nceden tahmin mmkn olmad. Aslnda buna
Wittenberg niversitesinde profesr olan rahip Martin Luther ( 1 483-1 546)
sebep olmutu.
Luther'n ihtilalci hareketi ile, ondan nce grlen ayn trden gs
teriler arasndaki yakn iliki, Jean Hus'un meydana getirdii olaylara
benzer olaylar sonucunda Martin Luther'in kilisesi ile ak ihtilafa girmesi
olay ile aydnlk kazanyordu : Bu olaylar, Roma Saint Pierre kilisesinin
yapm iin induljans vaazndaki yolsuzluklar olarak gsterebiliriz. Yine
burada, Hus'un eserinin ilk basmnn, Luther'in kkrtmas zerine basl
dnn da belirtilmesi manidardr. Luther, Eck ile yapt tartmalarda
Constance'da mahkum edilen Hus'un mahkumiyetinin haksz olduunu
ilan etmiti. Yine, iman konusunda yegane otoritenin ncil olduunu beyan
eden Wicliff'in sz, Alman reformisti Luther tarafndan kabul edil
mitir.
Btn bunlara ramen aforoz edilen iki reformist, Luther'in isyannn
ana nedeni deildir. nk, insann gnahkar tabiat nedeniyle ve hris
tiyan hmanistlerinin yazlar ile belirtilen Allah'n mutlak ycelii kar
snda, insann kurtulmas imkanna derinden inanan vatandalarnn
endiesine katlan Luther, arad cevab Pavlos'un Romallara mektubunda
bulmutu : "nk onda Allah'n salah imandan imana kefolunur ; nite
kim : "fakat salih imanla yaayacaktr" diye yazlmtr. ( , 1 7)
Luther'e gre sadece, Allah'n vaadlerine mutlak bir iman, insann
kurtuluunu salayabilecekti. te byle bir yorumun mantiki sonucu,
kilisenin, insann kurtuluu veya kurtulua ulamak iin vasta olarak
grd ayin, takdis merasimleri, indljans gibi hayr ileri ve takdis
vastalar Luther'e anlamsz gibi grnmt. Ancak bir oklarnn gznde
bu gibi vastalarn gereklemesi belli bir takm yolsuzluklarla uzlam
vaziyetteydi. Bu vastalarn ynetimi iin rahip snfnn aracl zarureti,
Luther'in tm m'minleri rahipler gibi grmesini ifade eden vaazlarna
balad zaman manasz grnmt. Asli sula tamamen bozulmu ve

KONSLLER TARH

hr iradeden mahrum olan onun insan tabiat doktrini, insann sadece

imanla kurtulua erebilecei kanaatn doruluyordu. Ancak onun bu
kanaat, reform taraftar ve Luther'in gayretlerini sempati ile takip eden
ok sayda hmanistin protestosuna sebep olmutu. Bu hmanistlerin en
by olan Erasme de Rotterdam, ateli ifadelerle insan hrriyetini
savunuyordu.
Gsterilen protestolara ramen, mevcut sosyal dzensizlikler, Alman
ya'nn dini ve politik hayatnda papaz snfnn mdahalesine kar gs
terilen milli tepki arzusu, asillerin kilise mlkiyetine el koyma temayl
kkl bir reform gerektii eklindeki genel arzu sayesinde Luther'in doktrini
yaylmaya devam etmiti. Bunun iin her taraftan yeni bir konsile davet
sesleri ykseliyordu. Bizzat Luther'in kendisi, papann elisi ile kendisine
verilen aforozu protesto ederek 1 5 1 8'de ve 1 52o'de papaya ba vurarak
daha iyi bilgi sahibi olmay ve bir genel konsil toplamay mit ettiini
bildirmiti.
Papa X. Leon, Luther'in yazlarndan ( 1 5 Haziran 1 520) zetlenen
krkbir tezi, sapk ve yanl olarak aforoz etmi olmasna ramen ; bu
aforoz bir konsil tarafndan tasdik edilmedike kesinlemiyordu. Dier
taraftan, Almanya'daki protestan devletler, Alman topraklarnda hr bir
konsil toplants istemilerdi. Papa VII. Clement ( 1 523-1 534) ise, yeni
bir Bale olay vuku bulmasndan korkarak, bu konsil projesine kar k
yordu. nk Alman prensleri, bu konsil davetine papaln kabul ede
miyecei artlar koymulard.
Bu durum, politik karklklarla daha da komplike hale gelmiti.
spanya'nn, Hollanda'nn ve Almanya'nn sahibi olan imparator V.
Charles ( 1 5 1 9-1 558) , efi olduu Habsbourg evi tarafndan ynetilen bir
dnya imparatorluunun temellerini atmakla meguldu. Habsbourg'lar
tarafndan kuatlmaktan korkan Fransa ise, talya'ya ayak basmay denemi
fakat, 1. Franois malup olarak Pauie'de 1 525'de tutuklanmtr. Fakat,
V. Charles'in baars, deniz yoluyla yaylmay dnen ngiltere'nin ve
spanya'nn talya'y kuatmasndan korkan papal, reaksiyona sevket
mitir. Pek tabii ki sonuta Fransa, Avrupa ve Hristiyan birliine kati
darbeyi vuran bir antlamay Trklerle yapmak zorunda kalmtr.
Bu durumda Almanya'nn skunet iinde olmamas, Fransa'nn men
faati icabyd. Bu vaziyet, Almanya'nn korkun rakibi olan Charles de
Habsbourg'un gcn arttryordu. Dier taraftan papa da, Almanya'da
toplanan tm konsillere Alman imparatorunun hakim olmasndan korku
yordu. te kararszlk iinde kaybedilen bu yllar esnasnda Luther'in
ihtilalci reformu, Almanya'dan skandinavya'ya ve Bohem'e kadar ya
ylmt. Ayrca da Alman prenslikleri, imparatora kar kendi karlarn
savunmak iin Schmalkalden hattn oluturmulard.

KONSLLER TARH
TRENTE KONSL ( 1 545-1 563 ) :

ili. Paul'un papalk makamna seilii srasnda ( 1 534-1 549) bir

deiiklik meydana gelmiti. O, imparatorun ve kamuoyunun basklarna
boyun eerek l 537'de Montoue'da bir genel konsil toplamt. Fakat bu
konsil, ayn yl Vicence'a nakledilmek durumunda kalmt. Fakat, Fran
sa'nn Alman devletlerinin ve nihayet imparatorun muhalefetleri nedeniyle
konsil 1 539 ylnda hibir alma yapmakszn askya alnmtr.
Aslnda imparator, hibir sonu vermeyen halka ak tartmalarla :
Protestanlarla bir uyum salamay mit ediyordu. Dier taraftan Kardinal
Contarini'nin Almanya'daki grevi baarszlkla sonulanm ve bir defa
daha yeni bir konsil toplamaktan baka are kalmamt. te bu beklenen
konsil, 542 ylnda gereklemiti : konsil yeri olarak da Papa, Trente'
semiti. Fakat yeni karklklar bu konsilin almasn yl kadar gecik
tirmiti. Yeniden Fransa ile sava halinde olan imparator, Papann pro
testolarna ramen, Protestan devletlere baz tavizler vermeye mecbur
kalmt. Bu olay, l 544'te Crepy bar andlamasndan sonra meydana
gelmi ve konsil yeniden 1 544 Kasmnda gelecek yln Mart aynda top
lanmak zere davet edilmiti. Fakat yeni glkleri yenerek konsil, Aralk
aynda ancak almaya balayabilmiti.
mparator dogmatik tartmalarn meydana gelmemesi iin israr
etmi ve hatta bundan dolay reformlar bile oylanmayacakt. Dier taraftan
Papa sapk doktrinlerin mahkum edilmesini ve Katolik domalarnn
tarifini, konsil babalarnn ilk ii olarak gryordu. ahsen o, hsm ve ak
raba kayrclndan sulu ve zevke dkn olmasna ramen, yine de kkl
reformlarn zaruretine inanyordu. te bu amala o, ahlak ve entellektel
ynden yksek din adamlarndan meydana gelen ve ilk planda Papalk
mensuplarnn reformunu hedef alan bir proram hazrlamakla grevli
Kardinal Carafa ve Kardinal Contarini tarafndan ynetilen bir reform
topluluu meydana getirmiti.
Reform ve doktrinlerle ilgili kararlarn aka yrtlmesi konusunda
ittifakla karar verilmi ; Constance ve Bale Konsilinde, konsillerin tekili
ve seyri konusunda alnan prensipler reddedilmiti. Oy verme hakkna
ise, sadece Kardinaller, Piskoposlar ve dini tarikat bakanlar sahiptiler.
Bunun iin tm problemler, nce ilahiyatlardan teekkl eden komisyon
larda incelenmi ; daha sonra da onlarn kararlar, oy hakkna sahip yksek
rtbeli Papazlar tarafndan genel kurullarda tartmaya almtr. Bu genel
kurullar daha sonra, tm yelerin katlaca oturumlarda kabul edilecek
olan kararlarn aklanmasn yapacak delegeleri semilerdir. Konsil
oturumlarna yksek rtbeli din adamlarndan del Monte, Cervini ve
Reginald Pole bakanlk etmilerdir.

KONSLLER TARH

phesiz konsilin dikkatini hereyden nce Protestanlar tarafndan

reddedilen temel retiler zerine ekmek mantki bir olayd. Bylece,
IV. oturumda, imann kayna olarak ncil'le birlikte gelenekler de belir
tilmiti . Ayrca, ilham mahsl kitaplarn karar belirlenmi, Vulgat veya
ncil'in Latince tercmesi mevsuk ilan edilmi ve kutsal metinlerin yorumu
iin, birtakm kaideler ortaya konmutur. Daha sonra ise, "asli suun"
Katolik manada tarifi yaplm ve VII. oturumda "manevi arnma olay"
formle edilmitir. Manevi kurtuluun yegane kaynan sa'nn liyakat
larndan karan Luther'in doktrinine kar ; ruhlarn kutsallatrlmasn
ilahi kutsallkla gerekletirmek iin tanrsal inayetle mterek olan hr
iradenin nemi zerinde fazlaca durulmutu. Daha sonra, Katolik Sakre
mentler doktrini incelenmi ve VII. muhteem oturum srasnda iyice belir
lenmitir. Bu oturum srasnda, zellikle vaftiz ve konfirmasyon ayini ze
rinde durulmutur. Teolojiyi ve zellikle kutsal kitap yorumunu ilgilendiren
ok sayda reform kararlar V, VI, ve VII. oturumlara braklmt. Dier
kararlar kilise liyakatna sahip olanlara, ikamet grevini ve vaaz zaruretini
hatrlatyordu. Dier bir yandan talyan yksek rtbeli rahiplerin says,
otuzbirden altmdrde ykselmi ve gelen yedi tarikat bakan da onlarn
saylarn bir hayli kabartmtr.
Fakat istememesine ramen Papa, konsilin Almanya topraklarnda
toplanmasna raz olmutu. Ancak imparatorun, spanyol yksek rtbeli
papazlar vastasyla mdahalesine ; mevcut piskoposlar ve papann dele
geleri kzmlard. Bu arada 1 547 baharnda, konsilin VIII. oturumu
srasnda ortaya kan salgn hastalktan yararlanan delegeler, konsili
Bologne'a nakletmek iin teebbse gemilerdi. Bu teebbsten onuru
krlan imparator, on yksek rtbeli din adamna Trente'da kalmay
emretmiti. nk konsilin bir baka yere nakli, vakitsiz grnyordu.
Dier taraftan, schmalkalden hatt ile sava halinde olan imparator, Mu
hulberg savan 24 Nisan 1 547'de kazanm ve kendisini Almanya'nn
hakimi hissederek, konsil babalarnn Trente'a dnmelerini israrla iste
miti. nk Protestanlarn, Papalk topraklarnda bir konsile katlmalar
imkanszd. Ayrca imparator, Papadan IX. ve X. oturumlarda alnan
kararlarn neredilmemesi vaadini de almu. V. Charles, askeri zaferinden
yararlanarak Protestanlara, baz tavizler vererek geici bir uzlamaya
(Mo<lus Vivendi) varmak istemiti. Augsbourg uzlamasyla, Hristiyanlara
Communion ayini iki eit takdim edilmi ve rahiplere de evlenme izni
verilmiti. Bu kararlar, konsil almalarna balayncaya kadar kanun
kuvvetine sahip olacakt. te bu tedbirlerden honut olmayan III. Paul,
konsili 1 3 Eyll 1 549'da askya almu. Fakat iki ay sonra ld iin yeni
Papa III. Julcs ( 1 550-1 555) (bu adam Kardinal del Monte iken konsil
bakan idi) imparatorun israrlarna boyun eerek konsili yeniden 1 4 Kasm
1 55o'de toplantya armu. Trente Konsilinin bu ikinci devresinde alu

KONSLLER TARH

65

oturumu ( 1 Mays 1 55 1 'den 28 Nisan 1 552'ye kadar) nceki oturumlardan

ok farklyd. nk Fransa ile imparator arasndaki savalar nedeniyle,
hibir Fransz yksek rtbeli papaz, konsile gelmemi ve spanyol piskopos
lar da tarafszlklarn devam ettirmilerdi. Alman piskoposu ve Ma
yence'li Treves'li ve Cologne'lu semen prensler, on piskopostan sonra
konsile katlmlar ve ayrca imparator, Protestan delegelerin de konsilde
hazr bulunmasn talep etmii:i. Konsil babalar, bunlarn konsile iti
raklerinden nce, Bologne'daki iki oturumda hazrlanan Sakrement'ler
zerinde tartmaya devam etmi ve XIII. oturumda, Evharistiya da sa'nn
hazr olmas konusundaki kararlar neretmilerdir. Yine onlar Tvbe
Sakrementi ve son yalama ( extreme-onction) konularnda Katolik doktrini
belirlemilerdir. Ayrca, bu oturumlar srasnda reform kararlar, ruhban
snfnn disiplini ve kilise liyakatlarnn tevdi konularn ilgilendiriyordu.
Yine de neticede, baz piskoposlarn istekleri tatmin edilmemi ve delegeler,
papalk mensuplarnn imtiyazlarnn kstlanmasn grmekten kork
mulard.
phesiz Protestan delegelerle yaplan tartmalar l 55 l Ekim'inden
Mart'na kadar hibir sonu vermeden devam etmiti. nk Pro
testan delegeler, daha nce konsil tarafndan belirlenen btn tartma
konularnn yeniden ele alnmas, konsilin Papa zerindeki stnl,
papaya ballk konusunda konsil yelerinin mutlak bamszl gibi,
konsil babalar tarafndan kabul edilmeyen bir takm neriler sunuyor
lard.
l 552

Ancak politik olaylar, bir defa daha bu tr tartmalara son vermiti.

nk, imparatorun mttefiki olan saxe semeni, imparatordan desteini
ekerek Fransa ile birlemi ve Tryol zerine yrmt. Olaylarn bek
lenmedik ekilde gelimesi karsnda aran imparator, Innsbruck'dan kl
pay ile kam ve lmek zere olan konsil bakan Kardinal Crscenzio'nun
direktiflerinden mahrum kalan konsil, almalarn iki yl ertelemitir.
Fakat Trente'da konsilin nc defa toplanabilmesi iin iki yl deil,
on yl gemiti. Beinci Charles, Protestanlarla anlamak zorunluluunu
hissetmi ve Augsbourg andlamas ( l 555) , Katolik devletlerle Protestan
devletler arasndaki hukuk eitliini ve tebalara imparatorlarnn dinini
empoze eden "CuJus Regio llius Etreligio" gibi Hristiyan olmayan bir
prensibi kesin olarak kabul etmiti. Bylece, Almanya' da dini birlii yeniden
kurma abalarnn faydaszlna inanan ve bu konuda skutu hayale
urayan Charles, Almanya'da 1 556'da Avusturya'l kardei I. Ferdinand
lehine ; spanya, talya ve Hollanda'da ise olu I I . Philippe ( 1 556-1 598)
lehine iten el ekmiti. Dier yandan, insanlar ve devletler zerindeki
mutlak otoritesine gvenen IV. Paul ( 1 555-1 559) , Sinod lehindeki tm
arlara kulak tkayordu. Kilise reformunu gerekletiren enerjisine dayaF. 5

66

KONSLLER TARH

narak ve zellikle engizisyon sayesinde e-dost kayrcln benimsemi,

il. Philippe ve I. Ferdinand ile mcadeleye girimiti.
Onun halefi olan iV. Pie ( 1 559-1 565) ise, Papaln ve Katolik kili
sesinin hamisi roln oynayan Philippe'in iddialarn endie ile takip ederek,
Habsbroug'lar karsnda tavr deitirmitir. Kardinal ve Milan Piskoposu
yapt yeeni Charles Borromee tarafndan desteklenen Papa, ciddi
bir reforma kar deildi. (Onun hsm kayrclndan kilise mutluluk
duymutur.) stelik Fransa'da Kalvinizm'in ilerlemesi de (Kalvin'in
doktrini svire' den, Macaristan'a ve Polonya'ya kadar yaylmt) Fransa' da
Katoliklii kurtaracak yegane vasta olan konsilin yeniden toplanmasn
ivedi hale getiriyordu. Bunun iin 29 Kasm 1 560 tarihli blteniyle iV.
Pie Trente konsilinin nc devresini ayordu. ( 1 8 Ocak 1 562'den 4
Aralk 1 563'e kadar. Yani onyedinci oturumdan yirmibeinci oturuma
kadar) . Fakat hala ok sayda karklklar, konsilin almasn geciktiri
yordu. Protestanlarn konsile katlmay reddetmelerine ramen I . Fer
dinand, bir baka Alman ehrinde yeni bir konsili takdim ettii takdirde,
Protestanlarn kararlarndan vazgeeceklerini mit ediyordu. Ayrca,
Fransa Krall da yeni bir konsilden yana idi. Fakat o, konsi.lin Trente'da
toplanmas yanayd. Ancak Papa, konsil daveti arsnda toplant yerini
bildirmemiti. Fakat o, bu toplanty nceki iki toplantnn bir devam
olarak kabul ediyordu. te bu konudaki problem Augsbourg andlamasna
sayg gstermemekle itham edilmekten korkan Alman piskoposlarnn
ekimserlii ile zlmtr.
Papa, konsil bakan olarak kardinal Gonzaga'y tayin etmiti. Ona,
drt kardinal yardmc olacakt. Ancak yeni glkler ortaya kmt.
I . Ferdinand, protestanla, yeni iltihaklardan korkarak, rahiplerin evlen
mesinin ve comunion ayininin iki tr altnda icrasnn yasalamasn iste
miti. Dier taraftan papalkta daha ok bamsz olmak iin, spanyol
ve Fransz piskoposlar, piskoposluun tanrsal hukuklu bir tarifinin yapl
masn istemilerdi. Bu istekler, ayinin kutsal karakteri konusunda katolik
retiminin belirledii XXI. ve XXll . oturumlardan sonra derhal sahneye
kmt. Comunion ayininin iki tr altnda icras lehindeki Ferdinand'n
istei ise, papann kararna braklm, o da baz Alman ve Habsburg top
raklarnda bunun tatbikine raz olmutu. Fakat bu taviz, beklenen sonucu
meydana getiremedii iin bir mddet sonra geri alnmt.
Fakat durum, kardinal Gonzaga'nn lmnden sonra konsil bakan
olan kardinal Morone tarafndan kurtarlmt. Yeni bakan, imparatoru
teskin etmi, Fransz ve spanyol piskoposlar ile anlam nihayet konsilin
nc devre oturumunu 1 4 Temmuz 1 563'te amtr. Ordre Sakramenti
ve hiyerari konusundaki katolik doktrin ilan edilmi, kilise liyakat sahip
lerinin ikamet mecburiyeti karara balanm, rahip snfnn eitimi iin
seminer dzenlenmesi kabul edilmitir.

KONSLLER TARH

Yine Morone, imparatora, dier prensliklere, Fransz piskoposluuna,

talyan piskoposlarna ve yksek rtbeli din adamlarna bal olarak ileri
srlen ok saydaki reform isteklerini hal yoluna koymasn bilmi ve bunun
iin konsilin tasvibine krkiki madde sunulmutur. Hatta konsilin son iki
toplants bu maddelerin grlmesine tahsis edilmitir. Bu maddeler,
piskoposlarn atanmalarn dzenliyor, onlarn grevlerini ve bilhassa
piskoposluklarn, ziyareti belirliyordu. Ayrca yllk piskoposluk Sinodlarnn
ve her ylda bir blge Sinodlarnn toplanmasn emrediyordu. Yine bu
maddeler, katedral meclislerini reforme ediyor, bylece din adamlarnn
tayini iin baz prensipler getiriyor, zellikle onlara den vaaz etme
vazifesi zerinde israrla duruyordu. Bunlardan baka, manastr hayat
ile ilgili olarak da birka karar oylanmt.
XXIV. Oturum srasnda evlenmenin dini karakterine iaret edil
miti. Dier yandan Tametsi karar, blge din adamlarnn, iki ahid
huzurunda icra ettii evlenme merasiminin meru olduunu belirtiyordu.
Bu konsil kararlar, yzseksen dokuz piskopos, ondrt kilise bakan ve
tarikat lideri tarafndan imzalanm ve 28 Ocak 1 564'te papa tarafndan
onaylanmtr. 9
Bu kararlarn mevsuk bir yorumunu meydana getirmek iin iV. Pie
hala mevcut olan bir komisyon kurmutur. Onun halefi olan V. Pie, ka
rarlar btn piskoposlara gndermi ve konsilin dogmatik kararlarn
zetleyen "Roma Din Kitab " n blge papazlarna gndermek zere
neretmitir. Bunun yannda ayrca, gzden geirilmi bir dua kitab ve
katolik dua kitab da neredilmitir.
Yine de Trente konsili, Luther, Calvin ve dier reformistler tarafndan
meydana getirilen dini blnmeleri ortadan kaldrmaya muvaffak ola
mamtr. Bununla beraber bu konsil, kilisenin bizzat kendi kendini reforme
edebileceini ve onun ruhani hayatnn kirlenmediini isbat etmitir. As
lnda bu konsil, bat kilisesinin en nemli olaylarndan birini tekil eder.
nk bu konsil, katolik gerekleri, aka tarif etmi, reform kararlar
ile kilise hayatn, ortaadan olduka farkl olan bir devrin ihtiyalarna
9 Konsildeki tartmalar srasnda Fransz ve spanyol piskoposlar V. Latran konsilini,
genel konsil olarak kabul etmeyi reddetmilerdi. Konsil problemlerinin iki uzman olan
Jacobazzi ve Ugoni "Genel Konsil" listelerinde 1. ve il. Latran konsilinde Bale konsilini
zikretmeyi unutmulardr. XVII. yzylda kardinal Bellarmin, modern kilise hukukularn
ca da benimsenmi olan Trente konsilini XIX. genel konsil olarak sayma geleneini ge
tirmitir. Bugn buna XX. genel konsil olarak 1. Vatikan konsili ilave edilmitir. Burada
belirtilmesinde yarar vardr ki, bu rakamn tesbitinde papann hibir karar messir ol
mamtr. Kitabn banda da belirttiimiz gibi bir konsilin "Genel Konsil" olarak kabul
konusu, henz derinlemesine incelenmi deildir. Yine de belirtmekte yarar vardr ki,
konsil almalarnn nairleri, genelde 869-8 7o'de toplanan VIII. Genel Konsil adn
verdikleri konsilden sonra "Genel Konsillere" bir sra numaras vermemilerdir.

68

KONSLLER TARH

adapte etmitir. Bylece, hiyerarinin ve imann katolik kilisesinin gelece

ine olan yenilenmi gveni, kar-reform ve zellikle yeni lkelerde Ciz
vitler (.Jesuites) tarafndan tekilatlandrlm olan misyonerlik faaliyetleri
ile kendini gstermitir. Artk "Konsil Teorisinin" son yanklar, kilisede
papaln rol hakkndaki konsil babalarnn beyanatlar ile, boulmu
oluyordu. nk btn konsil kararlarnn papa tarafndan tasdik edilmesi
olay, papann, konsil zerindeki stnln isbat etmi oluyordu.
TRENTE KONSLNDEN VATKAN KONSLNE :

Kilise iinde papann yce mevkiinin salamlamas n yeni bir

konsil davetinden nce, yz yla yakn bir zaman gemitir. Bu arada
otuz yl savalarndan sonra ( 1 648) , bat kilisesinin iki ayr gruba blnmesi
de kanlmaz hale gelmiti. Ancak kar-reform hareketi protestanln
Avusturya, Macaristan, Almanya ve Polonya'da ilerlemesini durdurmutu.
Katolik doktrin zerinde Luther ve Calvin'in doktrinlerinin tesiri J ansenism
hareketinde grld gibi, Fransada ve Hollanda da sadece sofular (De
vots) dairesinde snrl kalmt. Bylece dini gerilim azalm, dnce
tarzlar gn getike daha toleransl hale gelmi fakat gittike dini problem
lere kar lakaytlamtr.
Bunun iin XVII. ve XVIII. yzyllar tm Avrupa monarilerinde
mutlakiyetin kuvvetlenmesiyle devlet mefhumunun laiklemesiyle karak
terlemitir. Politik felsefe iinde vasflandrabileceimiz faydaclk cereyan,
artk kilisede sadece vatandalarn devlete kar grevlerini ifaya yardm
eden bir organizma grevi yapyordu. te kurulmu kiliseler meydana ge
tirmek ve onlar Roma'nn her eit mdahalesine kar koruma temayl
buradan kaynaklanyordu. Fransz Gallicanizmi, Alman Febronianizmi
ve Avusturya Josephizmi, geliimi dikkat ekici bir ekilde aklamaktadr
lar.
Bu yeni temayller, ngiltereden tm avrupaya yaylan Aydnlanma
ana zg fikirlerle desteklendike daha tehlikeli hale geliyor ve imanla
akl arasnda alan ukur, Rnesans ve Rerofmla geniliyordu. Dier
yandan, felsefedeki ve maddi ilimlerdeki ilerlemeler, XVIII. yzyln
ikinci yarsnda Fransa'da doruk noktasna ulaan ve dnyay allak bullak
edecek olan Fransz ihtilalinin ilk tohumlarn saan bu gelimeyi, hzlan
drmt.
Bylece Fransa merutiyeti dnemlerinin hatalarn pahal bir ekilde
deyecek ve kilise prensliklerinin laiklemesi ( 1 803) Alman kiliselerinin
geleneksel yapsn ebediyyen sarsacakt. nk anayasal ve demokratik
hkmetlerin l 848 ihtilaline varan yeni fikirleri, birok lkelerdeki kilise
lere daha ok hrriyet vermi ; fakat ilimlerdeki ilerlemeler ve maddi alan
daki refah, Liberalizm, Pozitivizm ve Materyalizm gibi dini hayat iin

KONSLLER TARH

69

tehlikeli doktrinlerin domasna neden olmutur. Ayrca endstriyel iler

lemenin meydana getirdii sosyal problemler, kiliseye dman olan Sos
yalizmin ve Komnizmin asl problemleriydi.
Papa IX. Pie ( 1 846-1 878) , bu doktrinlerin katolik imannn safiyeti
iin gsterdikleri tehlikeyi farketmiti. Ancak o, doktrin konusunda papa
ln ok yksek yce otoritesinin de bilincinde idi. te bunun iin 1 854'de
Roma ile uyum iinde olan tm piskoposlarla istiare ettikten sonra, bu
imtiyaz kullanm ve Hz. Meryem'in insan ilikisi olmadan hamileliini,
vahyedilmi bir dogma olarak ilan etmitir. Ayrca zamann belli bal
doktrinel hatalarnn bir katalounu yapmak zere bir komisyon kurmu
Syllabus denen gnahlar listesi 8 Aralk 1 864'te bylece meydana gelmi
ve btn piskoposlara bir genelge olarak gnderilmitir. Bu genelgede ok
nemli seksen yanl doktrin mahkum edilmiti. Bu doktrinler arasnda
zelikle Panteizm, Rasyonalizm, Dini lgisizlik, Tabiatlk, Ahlak ve
evlenme konularndaki yanl grler, Komnist fikirler, Devlet ve Kilise
ilikileri konusundaki yanl kavramlar yer alyordu. Fakat Syllabus'da,
modern kltr iin bir tehdit gren liberaller tarafndan iddetle haksz
ekilde eletirilmitir. nk Syllabus olay, hristiyanlar yanl doktrin
lerden koruma hareketinden baka birey deildi.
Dier taraftan Syllabus'u nereden papa, yeni bir genel konsil toplama
fikriyle de meguldu. Kardinallerinden ve piskopaslarndan bazlaryla
istiareden sonra, Saint Pierre'in ve Paul'un ehadetlerinin yl dnmnde
Romada toplanan beyz piskoposa papa niyetini aka bildirmi ve 2 9
Haziran 1 868 blteniyle gelecek yl 8 Aralk 86g'da Roma Saint Picrre
kilisesinde olacak olan konsilin davetini yapmt. Fakat ortodoks patrik
lerinin, konsile itiraki reddetmeleri ve protestanlara, katolik olmayanlara
davet iin yazd ak mektubun cevapsz kalmas olaylarnn nnde,
papann konsil projesi baarszlkla sonulanmt.
Konsil almalarnn iyi yrmesi iin papa 1 865'te kardinallerden
oluan zel bir komisyon kurmutu. Bu komisyonun kontrolnde, alt alt
komisyon, dogma, kilise disiplini, dini tarikatler, dou kiliseleri, misyonerler,
kiliseye ait politik iler ve konsil esnasnda riayet edilecek merasimler konu
sunu incelemilerdir. Alt komisyonun hazrlk almalarna itirak etmek
zere sekin ilahiyatlar davet edilmilerdir. Papa, be kardinali bakan
olarak atamtr. Bunlarn banda daha sonra hasta den kardinal Reisach
vard. Sonra onun yerini kardinal Angelis almt. Saint-Plten piskoposu
olan J. Fessler'i papa, sekreter olarak atamt. Bunlardan baka dier
sorumlu ahslar da atad. Btn konsil yeleri Postulatis komisyonu tara
fndan incelenecek olan bir takm neriler teklif edecekler, projeye veya
taslaa dahil edilmeden nce, papa tarafndan tasvip edilecekti. nceden
baslm olan projenin muhtelif metinleri, bir kardinalin bakanlk ettii

KONSLLER TARH

tm babalarn oluturduu bir kurul tarafndan ele alnacakt. Eer teklif

edilen metinler, iman, disiplin, dini tarikatler ve dou kiliseleri ile ilgili
problemleri incelemekle grevli kurullar veya alt komisyonlar tarafndan
tasvip edilmezse ; genel kongrede slahat nerileri sunulacak ve itirazlar
incelenecekti. Nihai oylama, papann bakanlk edecei ak oturum sra
snda olacakt. Oylamaya yetkili olanlar, sadece kardinaller, piskoposlar,
Nullius efleri (Yarglama piskoposluklar hari) , Kurul bakanlar ve
dini tarikat efleri idi. Ayrca, katolik devlet bakanlarna hibir zel davet
de gnderilmemiti.
1.

VAT1KAN KONSL ( 869-1 870) :

Papa'dan yeni bir konsil toplamasn isteyen ok sayda piskopos ;

ona "Papa'nn yanlmaz/" konusunun da belirlenmesini grmek mid
lerini izhar etmilerdir. Konsil arsnn yapld bltende bu konuda
hibir ey zikredilmemesine ramen, talya ve spanya'nn Roma'ya bal
piskoposlarnn bunu arzu ettikleri biliniyordu. Cizvitlerin 6 ubat 1 869
tarihli "Civilta Cattolica" dergisinde anonim bir makale, toplanacak
konsilin, belli bal hedefinin Syllabus'da gsterilen doktrinlerin mahkum
edilmesi ve papann yanlmazlnn ( nfaillibilite) ilan edilmesi olduunu
aklamt.
Ancak bu haber, liberal katolikler nezdinde ok iddetli protestolara
neden olmu ve mehur kilise tarihisi Dllinger, Roma'ya bal olanlara
(Ultramontanisme) kar, iddetli bir hcumla cevap vermiti. Dier taraf
tan Paris'te, Sorbon dekan Mgr Maret ok endieli grlyordu. Fakat
bu gr, Fransz yazar Louis Veuillot, Westminster piskoposu Mgr Man
ning ve Malines piskoposu Mgr Dechamp tarafndan savunulmutu. Yine
Baviere bakan Hohenlohe, bir sirklerle laik iktidarlar papann yanl
mazl ilanna kar mterek bir aksiyona davet edecek kadar ileri gitmiti.
Fakat laik iktidarlardan hibiri, kiliseyle bir anlamazla girmeyi arzu
etmiyordu.
Paris piskoposu Mgr Darbois ve Orleans piskoposu Dupanloup "Pa
pann yanlmazln" kabul ettikleri takdirde, bunun ortodokslar ve pro
testanlar nezdinde meydana getirecei sonulardan korkuyorlard. Bu
yanlmazlk konusunu yersiz bulan Alman ve Avusturyal piskoposlarn
ounluunun tutumu da bunun gibiydi.
Ancak yine de konsil, tesbit edilen tarihte Saint Pierre kilisesinde top
lanmt. o Toplantda yediyz yetmidrt piskopos hazr bulunmutu.
10 I. Vatikan konsilinin al merasimi, benzer toplantlardaki geleneksel atafat
yeniden canlandryordu. Papann ve kardinallerin itirak ettikleri muhteem ayinin so
nunda, konsil sekreteri ncili ak olarak mihraba koymutu. Bu jest, ilk genel konsilin
akabinde Roma senatosu masasnn nnde ykselen zafer heykelinin yerine konan ncili

KONSLLER TARH

Katolik iman projesi 28 Aralk'taki genel kurulda yaplan ilk tartma

srasnda ok iddetli bir ekilde eletirilmitir. Sonraki aylarda bu iman
projesi, alt komisyon tarafndan yeniden gzden geirilmi ve yeni metin
24 Nisan 1 87o'de nc oturum srasnda altyz altmyedi oyla kabul
edilmitir. 11 Bu ilk dogmatik yasa, onsekiz karar ihtiva eden drt blme
ayrlmt. Bunlar, kiilemi bir Allah'n varln, vahyin zaruretini, imann
zn, ilimle iman arasndaki ilikileri ele alyordu.
Bu arada konsil babalar, zamanlarn kilise reformu konusundaki
tartmalara hasrediyorlard. Bu konuda saysz neriler verilmi ve tar
tlmtr. Kardinaller meclisinin ve Papaln eletirileri gelimi, Roma'da
kilise ilerinin ar merkezilemesine kar birtakm ikayetler formle edilmi
ve baz piskoposlar, projenin onlarn haklarndan deil ; sadece onlarn
devlerinden bahsettiine iaret etmilerdir. Doulu piskoposlar ise imtiyaz
larna ve geleneklerine sayg gsterilmesini istemilerdir. Sonra da Dua
reformu teklif edilmitir. 12 Bylece btn Hristiyanlar iin ksa bir din
kitab hazrlanmas problemi ortaya kmt. Bu konudaki projeler, alt
komisyonlara havele edilmi ve bu konu yeniden kaleme alnarak Mays
aynda tartmas yaplmtr. Fakat, maalesef bunlarn hibiri oylamaya
ve nere hazr bulunmamtr. Aralarnda bazlar ve tartma sonular yine
de kilise hukukunu yeniden tedvinle grevli kilise hukukular tarafndan
kullanlmt.
hatrlatmaya ynelikti. Piskoposlardan biri tarafndan sylenen resmi yeminden sonra,
btn din adamlar, oturuma bakanlk eden papaya sayg gstermilerdi. Daha sonra,
kutsal-ruh ve azizler duas okunmutu. Ayn usule daha nce, Viyana konsilinde de riayet
edilmitir. Sonra, II. Lyon konsilinde, Viyana konsillerinde ve Trente konsillerinde olduu
gibi ncilden yetmi havariye gnderilen ksm okunarak (Luka X : - 1 6) nihayet papa,
konsil haberini verdii nutkundan sonra Viyana konsilinde yapld gibi Veni Creator'u
ve kutsal ruhun hazr olmas duasn okudu. Bu merasime, daha sonraki konsillerde de
riayet edilecektir.
11 3
Ocakta yaplan VI. Genel Kurul toplants srasnda konsilin korkun ocuu
olarak kabul edilen Savannah, daha sonra Floride piskoposu olan Verot, insann menei
konusundaki tartmalar srasnda siyahlarn da ruhu olduunu, onlarn da beyazlarla eit
olduunu bildiren bir madde eklenmesini teklif etmiti. Aslnda bu mdahale Amerikan
i savann bir yanks olarak nlamt.
12 27
Ocak'ta yaplan XVII. genel kurul srasnda Verot Byk Konstantin'in I.
Sylvestre tarafndan vaftiz edilmesi gibi efsanelerin (Dua Derslerinden) temizlenmesini
istemitir. Yine o, kilise babalarndan alnan derslerin dikkatli bir seiminin yaplmasn
da istemitir. Bu srada o, bakan tarafndan kutsal babalara kar daha saygl olmas
konusunda uyarlmt. En alkantl geen oturum 22 Mart'taki XXXI. oturum olmutu.
Bu oturumda, piskopos Strossmayer, tm modern itizalleri protestanla balyan taslak
cmlesinin kartlmasn teklif etmi ve birok protestan'n sa'y samimiyetle sevdiini,
ancak iyi niyetle yanldklarn belirtmitir. "Ahlaki Birlik" problemini ortaya att zaman,
genel yuhalamalarn nnde salonu terke mecbur kalmt. Bu arada yle sesler geliyordu :
Bu bir ikinci Luther'dir. Defolsun. te, bu konsilin yegane hareketli sahnesi olmutur.

KONSLLER TARH

"Katolik man" zerindeki tartmalar boyunca, konsil babalar

zellikle ikinci dogmatik konu olan "lsa'nn Kilisesi" isimli konunun tar
tmas srasnda zlecek olan " Yanlmaz/k" problemi ile megul edil
milerdir. Bu arada ok az piskopos "Papa'nn Yanlmaz/"na itiraz
etmilerdi. Fakat piskoposlarn bete biri, bunu bir iman maddesi haline
getirmenin uygun olmyacan dnyor, liberal katoliklerin dinden
dnmesi, katolik, protestan, ortodokslar arasndaki uurumun derinlemesi
ve babakan Bavarois'in bavurusunda olduu gibi hkmetlerle kilise
arasndaki ilikilerin tehlikeye girme riskini douracan dnyorlard.
Aznln efleri, yksek ve bilgin papazlard ve nemli piskoposluklarn
piskoposlar idi. Mesela, Fransa'da Paris piskoposu Darbois ile Lyon pisko
posu Ginoulhiac, Orleans ve Saint-Brieuc piskoposlar olan Dupanloup
ile David ; Almanya'da ise Rottenburg piskoposu olan Hefele ve Mayence
piskoposu olan Ketteler, Avusturya, Macaristan'dan ise Viyana kardinalleri
ve piskoposlar, Prague piskoposu Rauscher, Kalocza piskoposu Schwaert
zenberg Haynald ve Hrvat enerjik piskoposu Diakovo'l Strossmayer ;
Amerika'da Saint-Louis piskoposu Kenrick, Cincinati piskoposu Purcell
ve Savannah piskoposu Verod ; Kanada' da Halifax piskoposu olan Con
nolly, ngiltere'de Clifton piskoposu olan Clifford rlanda'da ise Tuan
piskoposu Mac Hale bunlarn arasnda idi. Genelde Alman, Avusturya ve
Macaristan Piskoposlarnn byk ounluu "Papa'nn Yanlmaz/"
tarifine muhaliftiler. Yine konsildeki Fransz yelerin te biri, Amerikal
azalarn yars, Kanadal ve tahminen ilerinde Milan piskoposunun da
bulunduu yedi talyan rahibi de buna kar idiler. "Papa'nn Yanlmaz
ln" kabul edenlere gelince bunlarn banda Kardinal Manning ve Pisko
pos Dechamps, konsil kanaatini ilemeye balamlard. Neticede isteklerini
destekleyen yzseksen imza toplamlard. Aznlktaki muhalefetin top
lad imza says ancak yzkrka ulaabilmiti.

lk dogmatik proje zerinde ve disiplin konular konusundaki tart

malar, tartma kurallarnn yeniden gzden geirilmesinin konsil alma
larnn iyi bir ekilde yrmesi iin gerekli olduunu gstermiti. Neticede
22 ubat'ta yeni bir konsil prosedr, Papa tarafndan devreye sokulmutu.
Buna gre, slah projeleri genel kurulda tartlmadan nce alt komisyonlara
havele edilecekti. En az on konsil babas bir konudaki tartmalarn kapan
masn talep ettikleri vakit kurul bakan, neriyi oylayacak, eer ounluk
kar ise, tartmalarn bitmesini isteyebilecekti. Kk bir aznlk, tart
malarn nemli bir ekilde ksaltlmasndan endie ederek bunu protesto
etmiler fakat bir sonu alamamlardr.
Konsil oturumlar, kapal cereyan etmesine ramen ; konsil babalarnn
ounluunun "Papa'nn Yanlmazln" kabul niyetinde olduklar haberi
talya dna yaylmt. Bu haberin meydana getirdii protesto frtnas

KONSLLER TARH

73

muhalefetteki aznln korkularn dorular mahiyette grlmt. ngil

tere' de bizzat Newman, korkularn bir mektupla Birmingham piskoposu
olan Ullathorne'e bildirmiti. Fransa'da Montambert, lm deinde
ateli bir ihtar neretmitir. Fakat bu konuda en cesur hcm Almanya'da
Dllnger'den gelmiti. Ayrca bir ok hkmet bu durumu protesto etmi
ve Avusturya ise byle tanmn kablnn kilise-devlet arasndaki ilikileri
bozacan belirten bir uyary Roma'ya gndermiti.
Papa ve piskoposlarn ounluu ise bu konuda kararlydlar. "sa'nn
Kilisesi" konusundaki tartmalar da alt komisyonlardaki hazrlk alma
larndan sonra 3 Mays' ta balamt. Bu tartmalar 3 Haziran a kadar
devam etmitir. phesiz belli bal tartma konusu "Papann ncelii" ve
''yanlmaz/" konusuydu. Neticede, otuzdokuz konumac papann yanl
mazl lehinde sz alm ve yirmi alts aleyhte konumutur. Dier krk
piskopos daha konuacakt. Fakat, yzelli Konsil babas, genel tartmann
kapanmasn teklif ettii iin ounluk, aznln protestolarn hesaba
katmadan bu neriyi oylamt. Papa'nn "stnl ve yanlmaz/"
aleyhinde konuan en mehur hatipler arasnda Amerikal Verot ile Kana
dal Connoly vard. Yine Baltimore'lu Spalding, aznlk tarafndan kabule
ayan bir forml bulmay deneyerek "Papann stnlnn ve yanl
mazlnn" lehine konumutu. Krk yksek rtbeli rahipten biri olan
Saint-Louis piskoposu Kenrick ise sz alamamt. Hazrlad nutuk metnini
hiciv eklinde neretmitir. Genel kurullar srasnda genel tartmalar
muhtelif nitelerin formlletirilmesi konusundaki zel toplantlar takip
etmitir. Papann stnlnn tarifi forml 6-1 4 Haziranda tartlan
projeye tahsis edilen ilk blmde kolayca kabul edilmiti. Bu forml,
daha nce Florance konsili srasnda Rumlar tarafndan kabul edilen anlam,
yeniden kazanyordu ve aadaki kararn sonuda buna dahildi : "Ha
varilerin ilerinin ve kutsal kararlarn ifade ettii gibi. "Alt komisyonlara tek
lif edilen birok islah nergeleri balca, papaln mutlak iktidar ile piskoposla
rn yarglama alan arasndaki ilikileri ilgilendiriyordu. Baz piskoposlar tat
min etmek iinde konu aadaki gibi belirlenmiti : "Papann iktidarnn nor
mal iktidarla ve dorudan doruya piskoposlarn yarglama alan ile
atmamas iin, havarilerin halefleri olan piskoposlar Kutsal-Ruh,
kiliseyi ynetmek iin koymutur. Bu yarglama alan ile piskoposlar,
kendilerine tevdi edilen zel srleri gerek obanlar olarak otlatrlar ve
idare ederler. Bunun iin piskoposlarn yarglama alan, yce ve evrensel
papa tarafndan kabul edilmi ve savunulmutur."
phesiz en titiz ekilde tartlan proplem, projenin drdnc ni
tesinde bulunan "Papann yanlmazl" problemi olmutur. Bu konuda,
yirmi iki piskopos aznlklarn istikametinde islahat nerisinin lehinde
konumu, otuz be piskopos ise, bu nerinin aleyhinde konumutur.

74

KONSLLER TARH

nerilen formln deitirilmesini isteyen yzkrkdrt neri de alt komisyon

tarafndan reddedilmitir.
1 3 Temmuz'da yaplan genel kurulun kesin oylamas, drtyz ellibir
konsil babasnn, papann yanlmazln tasvip eden karar kabul ettiini ;
seksensekiz konsil babasnn ise tasvip etmediini, ayrca altm iki konsil
babasnn da bu konuda artl tasvipkar olduunu da gsteriyordu. Konsilde
kk bir aznlk "Papann yanlmaz/" konusunda kilisenin yanlmazl
ile artl bir belirleme getiren bir madde sokulmasn arzu ediyordu. Bu
konudaki dier metinlerin konsile teklif edilmesini papa reddettii iin ;
ellibe piskopos oylamaya katlmam ve Roma'y terketmitir. Bylece,
drdnc nitenin kesin forml, mevcut olan beyzelliiki konsil babas
tarafndan 1 6 Temmuzda son kurulda oybirlii ile kabul edilmitir.
Halka ak IV. konsil oturumu papann huzurunda 1 8 Temmuzda
yaplmt. Papann yanlmazln ihtiva eden "Pastor aeternus yasas,
beyzelli oyla kabul edilmiti. Yalnz Little Rock piskoposu Fitzgerald ve Ca
jazzo piskoposu Riccio "Papann yanlmazlnn aleyhine" oy kullanmlar fa
kat neticede ounluun kararna tabi olmulardr. Papa da konsilin
kararn tasdik etmitir.
Papann yanlmazlnn kabul edilmesi, konsil almalarna son
vermemitir. Maalesef politik olaylar, tartmann devamn imkansz
hale getirmitir. Drdnc oturumdan bir gn sonra, Fransa ile Almanya
arasnda sava patlak vermi, neticede ok sayda piskopos Roma'y terket
mitir. Papalk devletlerini himaye eden Fransz ordusu Roma'y terke
mecbur kald iin Piemontaise ordusu, bu devletleri istila etmi ve 20 Ey
ll' de Roma'y igal etmitir. Vatikanda hapis olan papa, bir ay sonra,
konsili erteleyen bir blten neretmitir. Bylece kardinal Manning ve pis
kopos Spalding tarafndan konsilin Belika'nn Malines ehrinde devam
etmesi eklindeki teklifleri yerine getirilememitir.
"Papann yanlmaz/" konusundaki karar, yerinde bulmayan konsil
de aznlkta kalan piskoposlar, daha sonra ; papa tarafndan tasdik edilen
konsil karar nnde eilerek onu kabul etmilerdi. Yine de bu karar en son
kabul eden Strossmayer olmutu. Bu genel itaatla, katolik hiyerarideki
iman birlii ak olarak tezahr etmi oluyordu.

Bu konsil kararlar, Almanyadaki baz gruplar istisna edilirse, tm

hiristiyan mminler ve rahipler tarafndan genel olarak kabul edilmitir.
Ancak birka meslekta tarafndan desteklenen Prof. F. Dllinger bunlar
kabul etmemi ve piskoposlarn hareket hrriyetinden mahrum olduklarn
beyan ederek konsilin "genel" olma karakterini reddetmitir. Neticede
aforoz edilmi ve taraftarlar, ilk piskoposu Hollandal Jansenist bir papaz
tarafndan takdis edilen "eski katolikler kilisesini" kurmulardr.

KONSLLER TARH

75

Anti-katolik Kulturkampf esnasnda Prusya hkumeti tarafndan

"Eski katoliklere" tevdi edilen destee ramen yeni kilise, mntesiplerinin
mid ettii gibi yaylamamtr. Bunlarn saylar 957'de seksen bin civa
rna dmt. Hiristiyan-Katolik kilisesi ad altnda buna benzer bir
harekete svire'de de rastlyoruz. Bu kilise, gnmze kadar varln
devam eden eski katoliklerin lahiyat fakltesini bu ehrin niversiteleri
bnyesinde kurmu olan Berne blgesi Protestan hkmeti tarafndan
desteklenmitir. Bu kilisenin bugn otuz bin mensubu ve bir piskoposu
mevcuttur.
"Papann yanlmazln kabul olay"nn baz hkmetleri kiliseden
uzaklatraca eklinde aznln ifade ettii korkular, temelsiz olmamakla
birlikte yine de biraz mbalaalyd. Baviere, papann yanlmazln
devlete dman bir unsur olarak ilan etmiti. Prusya, Alman katoliklerinin
tesandn krmayan kulturkampf' balatmak iin bunlardan yararlan
mt. Avusturya ise bunda 855'te yaplan Konkordato'yu geersiz ilan
etme frsatn bulmutur. Yine de hibir devlet, topraklar zerinde konsil
kararlarnn ilann yasak etmemitir.
VATKAN KONSLNN TARF VE KLSENN YANILMAZLIGI KONU
SUNDA ORTODOKSLARIN NANCI :

"Papann yanlmazlnn tarifini" oylama konusunda konsildeki

aznln tereddtleri, balca bu konunun Ortodoks Hristiyanlar, aleyhleri
ne evirmeri ve birlemeye mani tekil etmesi korkusundan kaynaklan
yordu. Konsil atmosferini anlamak iin, Konsil babalarnn tam ikilem
iinde bulunduklar ve iki ar pozisyon arasnda kaldklarn unutmamak
gerekiyordu. nce " Yeni-Roma taraftarlar" (Neo-Ultramontoins) "Pa
pann yanlmazln" en geni anlamda yorumlama taraftarydlar. Bu
hareketin ncs Dublin Review'in mdr W. C. Ward idi. Uzlamaz
lna ramen bir lahiyatc olduu iin Ward, niversitesinin mdr
olan Louis Veuillot kadar uzaa gitmiyordu. Louis Veuillot bu kararda
manevi olduu kadar maddi otoritenin de kayna olarak grlmesi gereken
Papann, mutlak kudretinin bir kabuln gryordu. Bu espiri iinde
"Univers" Papadan, lahiyat Formasyonu olan katolikler iin, hakarete
yakn ifadelerle bahsediyordu. Benzer dnceler talyan'ca bir dergi olan
Civilta Cattolica da bulunuyordu. Dier yandan ok az bir piskopos bununla
birlemi olmasna ramen, Fransa'da hala bamsz kilisenin izleri bulu
nuyordu. Fransz bamsz kilisesi taraftarlar, papann yanlmazln
snrlandrmay papa tarafndan " Yanlmazlk Doktrininin" belirlenme
sinden sonra onu, kilise meyyidesine tabi tutmay arzu ediyorlard.

Konsil babalar, Aadaki gibi formle edilen karar benimseyerek

iki ar utan akllca sakndlar ; "Roma Piskoposu, Tm Hiristiyanlarn

KONSLLER TARH

bilgini ve papaz olarak yce Apostolik otoritesi gereince dogmatik bir ekilde ko
nutuu zaman ; yani iman vrya gelenek konusunda bir doktrin belirttii zaman
evrensel kilise tarafndan kabul edilmesi gerekir. Saint-Pierre'in ahsnda kendi
sine vadedilmi olan ilahi inayetle o, "Bu yanlmazlktan" yararlanmaktadr. Bu
nunla kutsal kurtarc istedi ki kilisesi iman ve gelenek konusunda ki doktrinini ta
rif etmek yetkisine sahip olsun. Netice olarak, Roma Piskoposunun (Papa) bu gi
bi tarifleri, kilisenin rzas olmasa bile deitirilemez."
Konsilin muhalefetteki aznl, bu doktrine muhalefet etmemiti.
Fakat kararda, Papay kiliseye balayan baa daha ok yer verilmesini
arzu ediyordu. Bylece bunlar, " Yanlmazl zerinde taryan Papay"
sadece kilisenin efi olarak deil ; ayn zamanda kilisenin yanlmazl ile
bedenleen bir szcs olarak gstermek istiyorlard. Bunun iin bunlar,
bu konuda saysz nergeler vermilerse de alt komisyon bunlar, yersiz ve
kapal gerekesiyle reddetmitir.
Yine de bunlarn teebbsleri boa gitmemitir. Karara her trl
ilaveyi reddeden delegeler, bunu, birka piskoposu tatmin eden tarihi mu
mukaddimeye ilave etmilerdir. Bu mukaddimenin metni yledir : "art
larn ve olaylarn uygunluuna gre Roma Piskoposlar (Papa) , kah genel
konsillerine kah dnyaya dalm olan kiliselere danmakla, kah zel
konsillerle kah Allah'n onlara lutfettii dier vastalarla ve Allah'n yardm
ile Apostolik geleneklere ve kutsal kitaplara uygun olarak kabul ettikleri
eylere tutunmak gerektiini belirtmilerdir. Gerekten, kutsal ruh, Pierre' nin haleflerine kendi ilhamlarna gre yeni bir doktrin ortaya koymalar
iin vadedilmemi ; aksine kutsal ruh'un yardm ile Havariler tarafndan
nakledilen vahyin sadk bir ekilde aklamasn yapmak ve kutsal bir ekilde
onlar muhafaza etmeleri iin vadedilmitir. Bu durumda havariler, bir
iman emanetileridir."

Konsilin belli bal lahiyatlarndan biri olan ve kongre sekreteri

Brixen Piskoposu Gasser, Temmuzdaki genel kurul raporunda karar
yorumlama tarz zerinde bir takm teklifler sunmutur. 13
O, Papann yanlmazlnn kabulnn bundan byle her yeni kon
sili faydasz hale sokaca eklindeki itiraza verdii cevaba yle demitir :
"Konsiller, gemite olduu gibi gelecekte de zaruri olarak devam edecek
lerdir. Hatalar, Hristiyanl tehdit edecek ekle geldiinde ; Katolik kilisesi
onlara genel konsil ile kar koymutur. Nevarki man ve gelenek konusunda
kilisenin yarglarnn en nemlisi Papann, katolik dnyann piskoposlar
ile hkm verdii genel konsilin hkm olarak daima kalacaktr. Aslnda
bu ekildeki bir dnce, konsil kararn kabul ederek kilisenin yanlmaz13 Gasser'in nutku "Mansi Konsili" kolleksiyonunun iinde neredilmitir. Cilt : 5 2,
Kolleksiyon : 209- 1 2 30. Bizim burada verdiimiz nakiller de 2 - 226 stunlarnda
bulunmaktadr. ngilizce metin ise Butler'in The Vatican Counsil (Londres, 1 936), s. 1 24 vd.

KONSLLER TARH

77

ln papaya balyordu. Fakat ister konsilde belirleyen ve reten kilise

iinde olsun, isterse yce papa olsun, Allah tarafndan vadedilen yanl
mazlk mutlak surette ayn hakikatler sahasna uzanmaktadr. Yani bu
hakikatler, imann emanetilerine aittirler. Hemen btn katolik lahiyat
lar, bu eit hakikatlar nerdii ve tesbit ettii zaman kilisenin yanl
mazln kabulde ittifak etmektedirler. te Papa da domatik bir karar
verdiinde, sa'nn kilisenin yararlanmasn istedii ayn yanlmazlkla
mcehhezdir." Aklamasnn bu ksmnda Gasser, Vahyi korumaya ait
olmayan fakat onu muhafaza eden hakikatlara temas eden teolojik prob
lemlerin " Tarif iiyle etkilenmediini aka gsteriyordu. Yine teolojik
olarak kesin, fakat iman olarak zaruri olmayan proplemler iin de kilise,
yanlmazd. Fakat papann yanlmazl ise iman artracak tarzda tanm
lanmamtr.
Bu konuda bir baka otorite de konsil sekreteri J. Fessler idi. Ona gre,
konsilin kabulettii yanlmazlk karar geniletilmemesi ve kilise hukuku
anlam iinde en titiz ekilde yorumlanmas gerekiyordu. Bu domaya
dman olan Alman ilahiyatlar, onun uygulanmasn, btn papalk
yasamalarna ve gemite ve gelecekte papalarn btn resmi ve kamu
ilerine kadar yaygnlatryorlard. Prague, Alman niversitesi profesr
mehur kilise hukukusu J. F. Schulte, konsil aleyhtar ilanlarna, krallarn
tahttan indirilmesini ve ortaa papalnn bltenlerinde mahkum edilen
prenslerin arazilerine sahip olma hakkn da dahil ediyordu. Olduka sama
bir takm iddialar, Fessler'i zel bir eser bile neretmeye sevketmiti. 14 O,
bu eserden Schulte'un iddialarn reddediyor ve konsil tariflerine gerek
anlamn veriyordu. lk planda o, konsilin domatik tarifini Definemus
(Biz Tarif Ediyoruz) formln takip eden ifadelerle snrlandryordu.
Buna gre, nceden olup biten her ey, ok nemli bir mukaddime olarak
telakki edilmelidir. Fakat o, tarif edilen domann bir paras deildir.
(s. 38, 44) .
" Yanlmazlk konusunun" iman ve trelere dayal bir doktrinden
baka bir ey olmadn ak olarak belirtiyordu. stelik Papa'nn, iman
ve trelere dayal byle bir Doktrininin Allah tarafndan vahyedilen kur
tuluun zaruri bir tamamlaycs olduunu, aklamak niyetinde olduunu
da belirtmek gerekir. Bunun iin Papa'nn, bu doktrini neretmesi ve bu
konuda ak bir tarif getirmesi gerekir. (S. 57)
Netice olarak Papa, Allah tarafndan vahyedilen kurtulu iin gerekli
hakikatin yce bilgini olarak yanlmazla sahiptir. Yoksa yce rahip ve
disiplin konularnda yce Kanun veya kilise proplemlerinin yce hakimi
sfat ile deildir. Nede yce ynetme gcnn dier ynlere uzanabilme
sinden deildir. (S. 43)
14

Fessler, La vraie et la fausse infaillibilite des papes, Londres, 1 8 75 .

KONSLLER TARH

Byle bir tarif iinde, ancak Definumus tarafndan aka sokulan

ksm teolojik olarak dnlm ve kabul edilmi olabilir. Aksine, bu
tarif iinde "kinci derecede madde" olarak zikredilen hibir ey, teolojik
olarak tarif edilmi kabul edilemez. (S. 65)
Schulte, Konsil'in, yanlmazl, sosyal ve politik olaylara kadar yay
mak istediini iddia ediyordu. Fessler ise, byk bir otorite ile yle diyor
du : "Papa, kendi iradesiyle ve saf bir fantazi ile yanlmazln vahyin dayan
mad ]us Puplicum la ilgili problemlere uygulayamaz. " (S. 53)
Fessler'in eseri IX. Pie tarafndan tasvip edilmi ve talyanca ya ter
cme ettirilmitir. Bu detay aslnda, ok ilginti. nk, Fessler'in akla
malar "Papa nn yanlmazlnn" ateli taraftarlar olan Ward ve Kardinal
Manning'in kararlar lehinde deildi. Manning " Yanlmazl" btn
beyanatlara ve btn yasamalarda olduu gibi tamamen sapk olmayan
doktrinlerin domatik sansrlerine ve yce Papa'nn yarglama ilerine
kadar tatbik ediyordu. Kararn bu ekilde uygulanmas, Konsil'in iki byk
otoritesi olan Gasser ve Fessler tarafndan ifade edilen fikirleri aksettir
miyordu. nk bunlar, Konsildeki grevlerinden dolay Konsil babalarnn
ounluunun dncesini de biliyorlard.
Ullathorne, Konsil konusundaki piskoposluk mektubunda Fesslcrle
Ayn fikirleri aklamt. Bu konuda, svire piskoposlarnn piskoposluk
mektubu ise ok nemli idi. Piskoposlar bu mektupta gr noktalarn
ok basit bir uslupta ifade etmilerdir ve Papa'nn yanlmazln aadaki
gibi snrlandrmlardr : "Hi bir zaman u veya bu doktrinden dogmatik
bir tanm konusu yapmak, Papa'nn kaprisine ve keyfine braklmamtr.
O, kendini snrlandrmak zorunda olduu eye ilahi vahyle ve bu vahyin
ihtiva ettii hakikatlerle, tanrsal kanunla ve kilisenin yasas ile baldr.
Ve nihayet o, tanrsal olarak vahyedilen doktrinle bamldr. Bu doktrin,
kilise hiyerarisine paralel olarak, kendilerine has sahada onlara itaat ve
medeni cemiyette msaade edilen btn ahlaki eylere sayg ile bal ol
duumuz yce otoriteyle mcehhez laik eflerin iktidarlarnn mevcut
olduunu tasdik etmektedir." 15
te bu son cmle, ''yanlmazlk" sahasndan "Jus Publicum" problem
lerini darda brakyordu. Yani, Fesslerin dedii gibi, serapa politik ve
sosyal problemlerden . . . Papa IX. Pie 'yanlmazln snrlarn" ak
bir ekilde aklayan svireli piskoposlar kutlamtr. Yukarda dediimiz
gibi kilise hukukunun yeni bir derlemesini hazrlayan kilise hukukular
konsil babalar tarafndan toplanan kilise hayatn ilgilendiren materyal
lerden yararlanmlar ve "tarif" konusunda da muaheze edilmemilerdir.
Yine, "kilisenin retme yetkisini" ileyen seksiyonda ( 1 322-1 329 kararlar)
15

Bu cmleler Fessler'in kitabnda zikredilmitir. (S. 63) .

KONSLLER TARH

79

konsil babalar, kilisenin retme yetkisini ok ak ve sert bir ekilde be

lirlemek iin ; konsilin dogmatik kararndan ilham almlardr : "Efen
dimiz sa-Mesih" iman emanetini daima kutsal ruhun yardmyla ihlal edilmek
sizin muhafaza edebilmesi ve vahyedilmi doktrini, sadk bir ekilde aklayabil
mesi iin kiliseye tevdi etmitir.
Allah'n kelam iinde olan herey ister yazlsn ister gelenekle nakle
dilmi olsun veya mminlerin bir konsil karar olarak veya kilisenin normal
retme yetkisi olarak sunulan herey, tanrsal iman olarak kabul edilme
lidir. te bu muhteem yarg, ya genel bir konsil tarafndan belirtilmitir ya
domatik olarak konuan papa tarafndan belirtilmitir. Delil ak oluncaya
kadar hibir ey dogmatik olarak beyan edilmi veya tarif edilmi telakki
edilmemelidir. (karar : 1 323)
Schult'un ''yanlmazla" verdii yoruma kar olan eserinde Fess
ler, yanlmazlk konusunda Vatikan'n tarifine cevap veren papalk be
yanatlarn ok az bildiini aklyordu. (S. 53) Modern ilahiyatlar, bu
beyanatlardan ancak onikisini elde edebilmilerdir. Bunlardan alts Ka
tolik doktrinle ilgili idi. Bunun da birincisi 1. Leon'un patrik Flavien'e
Kadky konsilinden nce yazd mektuptur. Altncs ise IX. Pie tarafn
dan kabul edilen "Meryem'in lekesiz hamilelii" konusundaki karardr.
Geri kalan alt beyanat ise sapk doktrinleri mahkum etmekteydi. (Luther
cilik-Jansenime-Molinos-Fenelon-Quesnel ve 1 799 da Pistoie konsilinin
doktrinleri gibi.) Vatikan konsilinden sonra XII. Pie tarafndan ilan edilen
yegane karar, bakire Meryemin ge kmas karar olmutur. Papalk
genelgeleri ve bltenleri (mesela XII. Leon'un Anglikan tarikatlarnn
geerlilii blteninde olduu gibi) ise doru olarak bu katolik imann
ifade eder olarak kabul edilmeli, fakat doma olarak kabul edilmemelidir.
Bu hkmde genel olarak IX. Pie'nin gnah listesine (Syllabus) ve X.
Pie'nin modernizim konusundaki bltenine uygun gelmekteydi.
Papa ile kilise arasndaki yanlmazln ilikisi konusunda Gasser
daha nce, baz ar ''yanlmazlk" taraftarlarnn grlerinin kabul
edilemez olduunu beyan etmiti. Buna gre ''yanlmazlk" Papada birinci
kaynak olarak kalacak ve oradan kiliseye geecekti. Papann yanlmazl
ile kilisenin yanlmazl arasndaki iliki, byk ngiliz ilahiyats Do
miniken-Mc. Nabb tarafndan ok net olarak aklanmt . O, yanlmazlk
(L'Infaillibilite) (Londres, il. bask, 927 S. 52) adl eserinde yle der :
''yanlmazlk, birinci derecede kiliseye tevdi edilmi ve belli bir anlamdayine birinci de
recede, kilisede kalmaktadr. Bunun iin ne papa ne genel konsiller bizzat ama deiller
dir. nk onlar, kiliseye bakmaktadrlar. Bunun iin tam bir hakikatle ''yanlmaz
lk yeteneinin" birinci derecede papalardan ve genel konsillerden ziyade kilisede
bulunduunu syleyebiliriz. Papalara ve genel konsillere kilisenin yanlmazlnn
direkt organlar ve prensipleri olarak baklmasna ramen, gerekte bu )'anlmaz-

80

KONSLLER TARH

lk onlardan daha ok kilisede bulunmaktadr. yle ise imann "objektifyanlmaz

lk" gerektirdiini kabul etmek konsil ve papalk yanlmazln kilise yanlmaz
lna tabi klmadan imana tabi klmak, olaylar objektif bir aydnlkta grmek
demektir. "

te Don Cuthbert "Histoire d u Consile d u Vatican ( i l . cilt S. 23 )

"vatikan konsilinin tarihi" isimli eserinde Mc. Nabb n grn yle yo
rumlamaktadr : "Bu aklama, aslnda bize mantkl grnyor. nk bura
da "kilisenin yanlmazl" hareket noktas olarak alnryor. Bu, bilinen ve b
tn katolikler tarafndan kabul edilen, onlarn gzlerinde katolik iman
aklayan bir olay olarak, bir ba veya karizma olarak kabul edilmi
tir. sa bununla, kilisesini zenginletirmek istemi ve onu ona yle diye
yerek vaadde bulunmutur : "Gidiniz btn milletleri retiniz. . . . ite sizin
le (bunun iin) zamanlarn sonuna kadar hergn beraberim. "
te peder Mc. Nabb, papann dogmatik olarak bir ey syledii za
man ayn yanlmazla sahip olduunu da syler. Nasl ki papann bakan
lk ettii bir konsil, kilisenin yanlmazl retisi kabul edilen bir organsa ;
ayn ekilde papa da dogmatik olarak birey sylediinde, kilisenin yanlmaz
retisi bir baka organ ile aklanmtr.
Eer papa bir doktrini ahsen dogma olarak belirlerse bunu ancak
kilisenin grn aldktan sonra yapabilir. Tanrsal bir inayet olan yanl
mazlk, reten kiliseye kendisine emanet edilen iman aklamaya msaade
etmektedir, dedikten sonra Mc. Nabb, papann durumunu, reten efi
olarak, mahkemedeki hakimin durumu ile mukayese eder. (S. 92) Hakimde
mahkemedeki davaya nihayi karar vermeden nce, tm ahitleri dinle
mektedir. Hakimin karar, ancak ahitleri dinledikten sonra kanun kuvve
tinde olmaktadr. te ayn ekilde papann (veya konsilin) "dogma kara
rnn" kilise dncesi zerine dayanmaya ihtiyac vardr.
Aslnda Vatikan kararnn bu ekildeki yorumlar, kilisenin yanlmaz
l konusundaki ortodoks inanca ok yaknd. Hatta, zel bir maddeye
gre kilisenin tasdikine dayanan bir "dogma tarifi" de Ortodoks inanla"
uzlamaz deildir. ahitlerin dinlenmesinden sonra hakim tarafndan
verilen kararla bu olayn mukayesesi olay, olduka aydnlatcdr. Bunun
iin Mc. Nabb yle der : ,,"Dogma kararnn ve hakimin kararnn kanun gcne
sahip olabilmesi iin, ahitlerin rzasn gerektireceini sylemek hatal olacaktr.
nk ahitlerin ahadetleri, resmi hkme malzeme salamakta fakat gerekli m
eyyideyi getirmemektedir. lte papa tarafndan ilk domann belirtilmesi halinde
de ahitler, kutsal kitap ve kilise espirisini renmek iin kendisine bavurulmas
gereken yanlmaz kilisenin muhafaza ettii gelenekler olup, ona ulamann en nor
mal ve en emin vastas ise piskoposlar bir konsilde toplamaktr" . Fakat ortodoks
gelenek, bir konsil toplamann yerine, referanduma bavurmay veya

KONSLLER TARH

81

yaz ile piskoposlara bavurmay kabul etmektedir. Bu, ortodoksluun

muhafzlar olarak kabul edilen Bizans imparatorlar tarafndan uygu
lanmtr. Bugn imparatorlarn yerini bapatrik olarak Roma pisko
posu (Papa) igal etmektedir. Modern dnyada papa tarafndan iki do
ma ilan edilmitir : Bunlardan biri "Meryem in gnahsz gebelii dieri
de "bakire Meryem'in ge ykselmesidir." te bu iki dogmann ilannda
Roma ile mttefik olan piskoposlarn referandumu, konsile tercih edil
mitir.
Dier taraftan hi kimse itizallerin, sadece, ''yanlmazln reddinden
veya onun ar snrlandrlmasndan deil ; ayn zamanda onun ok geni
yorumundan da domu olduunu inkar edemez. Kilise tarihi, bize bu
konuda bir ok rnek vermitir. Ayn prensipler, Vatikan konsilinin dogma
tarifine de uygulanabilir. Yeni Roma kilisesi fikirleri ve telkinleri hibir
resmi destek bulamamtr. Fakat hereyi " Vatikan konsili ruhu olarak"
nitelendirilen mphem formle atfetmek temayl daima var olmutur.
Eer bu daha ileri gtrlseydi ar muhalefet kadar tehlikeli olma
riskini gsterecekti. Kilisenin genel konsillerinin ksaca gzden geirilmesi,
bize dou ve bat kiliselerinin Hristiyan imann aklamaya ve dogmann
tespitine katksn bir ka satrla deerlendirmeye imkan vermitir. Burada
bir defa daha belirtelim ki, nihai gelimesini salayamayan, gerek deerini
ve anlamn kazanmayan her prensip ve hakikat, bunu ancak asrlar sonras
elde edebilmitir. Bu hkm, kilisedeki yce otorite prensipi iin de geerli
dir. Fakat Roma kilisesi bu prensibi dou kilisesinden daha gereki olarak
gelitirmitir. Bu, Saint-Pierre'in Romadaki halefinin kilise tarafndan
zel bir saygya mazhar olmasndan deil ; doudan tamamen farkl zel
ideolojik ve politik vakalar nedeniyle olmutur. te bu ideolojik ve politik
vakalar gerekli olandan daha kolay merkezi bir otorite zerinde israr
ediyordu.
Bu durumda dou kilisesine, teslis (Trinite) konusunda vahyedilen
hakikatleri esas itibariyle tarif etme ve kristolojinin dogmatik sistemini
hazrlama grevi dyordu. Bu kristolojik i, papalarn vekilleri ile
temsil edildii ve doulu babalarn hazr olduu ilk yedi genel konsil sra
snda yaplmtr. Pratik problemlerle megul olan ve Romallardan te
tekilat ve irade dehasn miras alan "Bat Kilisesi" ise, dikkatini bir baka
Hristiyan dnce alannda merkeziletirmi ; balca grevinin evrensellik
prensibini ve merkeziyeti yce otorite prensibini gelitirmek olduu kanaa
tine varmtr. XIX. yzylda ise bu gelimeleri olaylar hzlandrm ve
"papann yalma;:,l'nn 1 . Vatikan konsili ile belirlenmesi, nihai bir
durum olmutur. Ayn tekaml geirmeyen cemaatler ve kiliseler bu tabii
gelimeyi mutlaka dikkate almak zorunda kalacaklardr.
Bir genel konsil, tm kiliselerin benimseyecei bir doktrini ilan ettii
zaman Hristiyan dnya, birok ynden, triniter ve kristolojik savalar
F. 6

KONSLLER TARH

karakterize eden belli bir durum iinde bulunmaktadr. phesiz kiliselerin

doktrini benimsemesi, emek mahsul bir takm aklamalar olmakszn
ve vahyedilmi bir hakikatle dogmatik bir tarif yapmak iin gayretli bir
kilisenin byk metaneti olmadan tahakkuk etmemitir. te VII . genel
konsil, bu gr asndan dikkat ekicidir. nk bu konsil, bat kiliselerinin
genel konsil listesi iinde ancak yzyllarca sene sonra yer almtr. te
bu yzyllk gelimenin tarihi muhtevasn gn na karma ii ve dog
malarn belirlenmesi konusunda ilahiyatlarn aklanmasn kolaylatrmak
olay, kilise tarihilerine dmektedir. Papa XXIII. Jean'n yeni bir konsil
toplama karar Gasser'i dorulamaktadr. Buna gre papann yanlmazl
kabul edildikten sonra bile, "genel konsiler" kilise iin, gemite olduu
kadar gerekli ve faydaldr.

V. II. VATKAN KONSL:

. Vatikan Konsilinden sonra, kilise hayatnn gelimesi "Papann
yanlmazlnn" tarifine baarszca muhalefet eden konsildeki aznlk
piskoposlarnca ifade edilen korkuyu doruluyordu. Nitekim yeni bir do
mann ilann takip eden benzer reaksiyonlar ilk konsillerde de mahede
etmek mmkndr. Bu domann en hararetli taraftarlar onun tatbikini
isterlerken, dier gerekleri tehlikeye koyuyorlard. Bunun iin ilk asrlarn
Kristolojik kavgalar, Monofizit ve Nestori itizalleri gibi iki itizali douran
Antakya ve skenderiye lahiyatlarnn arlklar, hatrlanmaldr. Ger
ekten Papaln haklarnn savunucular, 1. Vatikan konsilinin ''yanl
mazlk" kararn, ok geni anlamda yorumlamlardr. Buna gre Papa,
hereyi sanki yapabilme iktidarna sahipti. Bu ise, Papann basit vekilleri
telakki edilen piskoposlarn otoritesini snrlandryordu. Papann yanl
mazlna verilen bu fazla nem, imann kaynaklarn ve temelini ikinci
plana itiyor, kitab mukaddesin ve kilise papalarnn daha derinlemesine
incelenmesi konusunda da cesareti kryordu. te bunun iin Roma Papal
lehine, kilise ynetiminin artan merkezilemesine ve engiziyonun mubala
al etkisine ulalmtr. Romaya kar katolik olmayanlarn kaygsn ar
tran bu terslikler, zahiren papann stnln kabul etmeyen ve pisko
posluun ilahi hukukunu savunan kimseleri hakl karmt.
stelik insanln gelimesi de XIX. asrn ortalarnda beklenmedik
bir mecraya giriyordu. Bunun iin XX. yzyln bandan itibaren kilise,
aadaki yeni ve etin atmalara maruz kalacakt :

ki dnya savann ortaya koyduu problemler.

2
Dnyann byk bir blmnde militan bir ateizmin tesirinin
grlmesi.
-

Politika sahnesinde yeni milletlerin grlmesiyle sonulanan

smrgeciliin nihayete ermesi.
3

4
lmi ve teknolojik gelimelerdeki grlmedik atlm : biyolojide,
Jenetikde ve tp ilimlerindeki keifler, insan hayatn uzatyor ve doum
olaylarn artryordu. phesiz bu durum, nfusun artma hzn deitiri
yor, insan hayat artlarn alt-st ediyor ve u yeni problemleri ortaya
koyuyordu. :

Zengin milletlerle fakir milletler arasnda dnyann zenginlik

lerinin adaletsiz dalm.
-

KONSLLER TARH

2 - i almasnn yerini makinann almas.

3
Nfusun ehirlerde toplanmas ve sosyalizasyonun artmas.
Bylece maddi ilerleme konforu artrm, mesafeleri kaldrm, insanla yeni ufuklar amtr. Fakat buna paralel, manevi bir ilerleme kaydet
memitir. Neticede dnyann, kilise ve genelde din karsnda bamsz
bir tavr ald grlmtr. Neticede pratik bir materyalizm, insanln
ounun gzn kr etmitir. Cemiyetin bu yeni ehresi, kilisenin blgesel
yaps iinde derin deiikliklerin, erkek ve kadn haklarnn en iyi ekilde
belirlenmesini ; piskoposlarn, rahiplerin, laiklerin kilise hayat iinde ve
kkl ekilde deiiklie maruz kalan bir dnyada karlkl rolleri konu
sunda daha derinlemesine dnmeyi gerekli klyordu.
te papa XXIII. Jean, kilise ile dnya arasnda meydana gelen bu
mesafeyi grmtr. Bulgaristan da ve stanbulda papalk elisi olarak
ikameti srasnda ortodoks evreleri tanm, muhtelif kiliseleri kar karya
getiren sert savalarn ve Hrstiyani blnmenin, Allahtan uzaklaan kit
lelerin hidayete ermesini ve materyalizmle mcadeleyi imkansz hale getir
diini anlamtr. Bylece yeni durum karsnda, allm olann dna
karak bir takm tedbirler alma zaruretine inanmtr. Bunun sonucu
olarak kafasna ona, semavi bir ilham olarak grlen bir konsil toplama
fikri domutur. O, fikrini ilk defa 25 Ocak 959'da Saint-Paul'de toplanan
onsekiz kardinale amt. Kendi aklamalarna gre konsilin hedefi,
"Hrstiyanlarn manevi mutluluunu salama ve birlik iin, dank ce
maatleri davet idi."
-

Konsil hazrlklar iki ayr zamana blnm yldan fazla devam

etmitir. 7 Mays 959 da Papa, bakanln kardinal Tardini'nin yapt
on yeli bir komisyon kurarak hazrlk ncesi devreyi balatmt. Bu ko
misyon, piskoposlara, din byklerine, papalk mensuplarna ve lahiyat
fakltelerine de danma ile ykml tutulmutu. Konsilde ele alnacak
konularn proram, alnacak cevaplara gre hazrlanacakt. Daha sonra
5 Haziran 959'da oniki komisyon ve sekreterya kurulmutu. (Bu sek
reteryalardan biri, hrstiyan birlii serketeryas dieri de laikler sekreter
yas idi) Hristiyan birlii sekreteryasna bakanlk eden Kardinal Bea,
Ksa zaman sonra mehur olmutur. nk bu sekreterya blnm hrs
tiyanlara kar sevginin ve iyi niyetin bir belirtisi olarak kurulmutu. Bu
Sekreterya ayrlm hrstiyanlarla, ortodokslarla dialou hazrlayacak
kmenizm'in katolik uzmanlarn bir araya getiriyor ve ayrlm kiliseleri,
konsile kendi gzlemcilerini gndermeye davet ediyordu.
Muhtelif komisyonlar, 14 Kasm 96o'da konsilin hazrlk devresini
aarak Roma'da ilk alma toplantlarn yapyorlard. Bunlar hazrlk
ncesi komisyona tevdi edilen 8972 neri ve istekten balayarak konsil
taslan hazrlayacaklard. Bir kardinalin bakanlk ettii her komistyon,

KONSLLER TARH

85

bir takm yeler ve mavirlerden oluuyordu. Bir komisyon tarafndan

benimsenen ve kaleme alnan her taslak, papann bakanlk ettii merkezi
komisyona gnderiliyordu. Bir metnin konsil babalarna takdim edilip
edilmemesine, sadece papa karar veriyordu. ayet merkezi komisyon, tasla
te bir oyla red etmise bu taslak onu hazrlayan komisyona dzeltilmek
zere geri gnderiliyordu. O zaman merkezi komisyonun yeni bir oylama
yapmas gerekiyordu.
Haziran 1 96 1 'de ilk oturumu srasnda merkezi komisyon, konsil te
kilatn tesbit etmiti. Buna gre, piskoposlar ve dini tarikatlarn liderleri,
konsilin asl azalar olacaklard. Uzman olarak kabul edilen lahiyatlar
ve kilise hukukularnn oylama hakk olmayacakt. Yine orada toplant
tz, konsil babalarndan oluan konsil komisyonunun tekili tartma
ve oylama ekilleri de karara balanyordu. Dier taraftan resmi dil olarak
Latince benimsenmi, fakat dier dillerinde kullanlmas kabul edilmiti.
Neticede merkezi komisyon, hazrlk komisyonunun kaleme ald
yetmi tasla gzden geirmitir. Bu taslaklar, lahiyat, piskoposluklarn
ynetimi, piskoposluklarn rol, rahip snf, hristiyan cemaatn, dini
tarikatlar, sakrament ve Liturji disiplini, kilise etdleri ve seminerler,
dou kiliseleri, laiklerin misyonerlii konular ile ilgiliydi.
Nihayet 25 Aralk 1 96 1 'de Papa XXIII. Jean bir bltenle resmen
konsil toplantsn ilan etmi ve konsilin al gn olarak da Ekim
1 962 tarihi seilmiti. Bu arada Papa, genel toplantlara kendi adna ba
kanlk etmek zere on kardinal atam ve bu kardinallerin, on konsil komis
yonuna bakanlk edeceini bildirmiti. Ayrca konsilin genel sekreterlik
grevini de piskopos P. Telici'ye vermiti.
Papa XXIII. Jean, konsilin ilk oturumunu Ekim 1 962 gn 2540
konsil babasnn huzurunda amt. Al nutkunda o, konsil yelerini kilise
ile dnya arasnda sertlikten daha ok merhamet damgas tayan geni
kapsaml bir diyaloa davet ederek, onlara kilise doktrinini, aratrma
metodlarna ve modern akln kulland sonulara gre aklamay tavsiye
etmi ve katolik havarilere, amza daha uygun yeni yollar gstermiti.
Hazrlk komisyonu yelerinin konsil komisyonlarna refakat etmesi tasar
lanmt. Fakat konsil babalar, daha temsili komisyonlar istedikleri iin, her
komisyon iin onalt ye seimine gidilmi ve bunlara dorudan papa
tarafndan seilen dokuz ye de ilave edilmitir. Yine papa, daha nce
hazrlanan toplant tzn deitirerek ; konsil genel sekreterine yardm
etmek zere, papala ait olmayan alt yardmc sekreter atamt.
nc genel kurul toplantsndan itibaren konsil babalar bir mesaj
yaynlamlardr. Bu mesajda ncile gre sa'da dnyay yenileme konu
sunda endieli olduklarn, insan hayatna byk bir sosyal adalet getirmeyi
ve milletler aras bar temin etmeyi arzulardklarn ifade etmilerdir.

86

KONSLLER TARH

Daha sonra, teklif edilen taslaklarn tartlmasna geilmitir. ncelenen

ilk metin bir liturjik reformu ilgilendiriyordu. Bu proje, m'minlerin litur
jiye canl itiraklerini ve bunlarn modern hayatn gereklerine adaptasyonu
nu tavsiye ediyordu. Bunun iin konsil babalar, ayinin baz ksmlarnda ve
Sankrament'lerin idaresinde, yaayan dillerin kullanm yanls grlm
lerdi. Bazlar ise ayinlerin ve Communion'un iki dillede icra edilebileceini
telkin ediyorlard. Bunun iin tartmalar uzayp gidiyordu. lk oturumun
baarsn tabiiki bu tehlikeye sokuyordu. Neticede konsil babalar, tefer
ruat tartmay terke, prensipte anlamaya ve an adetlerine liturjiyi
tatbike davet edilmilerdir. Konsil babalar, taslan temel problemleri
zerinde krkalt oya kar 2 62 msbet oyla hemen hemen oy birliini
1 4 Kasm 1 962 de gstermilerdi. te bu olumlu oy, 7 Aralk 1 962 de onbir
oya kar 922 oyla "Liturji yasas"nn 1. Blmn kabule gtrmt.
II. Vatikan konsilinin elle tutulur ilk sonucu olan yasann bu birinci blm,
Roma'ya has ayinlerde Latinceyi devam ettiriyordu. Sakrament'lerin
dalm ve halkn canl itirakini isteyen ayinin ksmlar iin, yerli dil
lerinde kullanlmasn kabul ediyordu. Yinede bu adetin Papann tasvipi
kaydiyle hangi lde yaygnlatrlaca, milli piskoposlar kuruluna
ait oluyordu.
Sunulan II. taslak " Valryin" iki kaynan ilgilendiriyordu. Bu taslak
lahiyat komisyonuna aitti ve konsilin ilk byk tartmasna vesile ol
mutu. Bu tartma iki noktaya dayanyordu : Bir taraftan vahyin kutsal
kitap ve gelenek gibi iki ayr kayna olduunu sylemenin mmkn olup
olmad noktasyd. Dieri ise, allm mefhumlar kutsal kitaplarn
kutsal ilhamndan ve ncilden ayrp ayramayacamz myd? Fakat
kesin olan, byle bir taslan birka ynden islah gerektii konusuydu.
Bylece bu projenin 20 Kasm 962 de teolojik komisyonda tamamen gz
den geirilmek zere iade konusu, oya sunulmutur. Fakat te iki oun
luk elde edilememiti. nk 1 368 msbet oya kar 822 aleyhte oy kul
lanlmt. Bu durum karsnda Papa, Kardinal Ottaviani ve Bea'nn ba
kanlk ettii karma bir komisyona bu projenin gnderilmesine karar ver
miti. Bu karma komisyonu, llahiyat komisyonu ve hiristiyan birlii azalar
oluturuyorlard, Gerekten ilk metin, kutsal kitabn bilimsel yorum al
malarna ve kilise birliine daha ok dman grnyordu.
Sunulan ili. taslak, sosyal iletiim vastalaryla ilgiliydi. (Basn-Radyo
Televizyon-Sinema) . Konsil babalar, bu konuda ksa bir tartma am
lard. Bu metin, Prensip olarak herhangi bir itiraza neden olmamt.
Fakat modern ajanslarn ilmi karakterine yeterince saygl deildi ve bu
sahada laiklerin rolnn yeterince de bilincinde grlmyordu. Ayrca,
bu metnin, kilise hukuku zerindeki srarnada sitem edilmiti. Nihayet
taslan z, tasvip edilmi ancak komisyon'a yeniden gzden geirilmek

KONSLLER TARH

zere sorumlu komisyona l 5 menfi oya kar 2 l 38 oyla bu metin geri gn

derilmiti.
Dier yandan "Dou Komisyonu" tarafndan kaleme alnan "Hris
tiyan Birlii" konusundaki taslak, byk ilgi uyandrmt. nk bu
taslak, Papa XXIII. Jean iin aziz bir konu olan "Blnm Hristiyanlar"
proplemini ilgilendiriyordu. Fakat ok hukuki ve Papa'nn nceliini
hatrlatma konusundaki ok endieli grnmne ramen ; Dou Kili
selerinin Apostolik kkenine ve protestan cemaatlerine saygl grn
myordu. Konsil babalar 36 oya kar 2068 oyla bu tasla, "Hristiyan
Birlii Sekretaryasnn" hazrlad taslakla birletirmeye karar vermitir.
te bu amala lahiyat, Dou ve Hristiyan Birlii Sekretaryasnn azalarn
biraraya getiren karma bir komisyon meydana getirilmitir. Konsil al
malarnn temeli olacak olan Kilise konusundaki taslak, bu birinci oturumun
en iyi hazrlanan metni olmasna ramen ; zerine ok eletiri ekmiti.
Bu konudaki tartma, derin mnakaalara yol amt. Taslakta sunulan
kilisenin grnm, mistik olmaktan ok hukuku idi. Taslak ne Piskopos
larn sakramental karakterine ne de Piskoposlarn Papa ile meydana getirdii
toplulua iaret ediyordu. Yine o, kilisenin fakirliine az temas ediyor ve
rahiplerin pozitif rolleri ve onlarn piskoposlarla ve laiklerle ilikileri konu
sunda hi bir tanmlama teklif etmiyordu. Pek tabiki netice de, devletle
kilise arasnda gerekli olan ilikilerin daha modern takdimi istenmiti.
Bylece taslak, dzeltilmek zere sorumlu komisyona geri gnderilmiti.
Sunulan her metnin gerekli kld uzun tartmalar, birinci oturumun
sonunda, konsil babalarn, sunulan taslaklarn saysn azaltmaya gtr
mt. Bunun iin 5 Aralk'ta taslaklarn saysnn yirmiye indirilecei
ilan edilmiti. Konsil babalarnn isteklerine gre, metinlerin deitirilmesi
ve incelenmesi iini "Oturumlar aras" ad verilen bir komisyon stlene
cekti. Konsilin birinci oturumu 8 Aralk 1 962 de Papa XXIII. Jean tara
fndan kapatlmt. te o vakit "Kiliseler Birlii" tarafndan icra edilen
ilerlemeler deerlendirilebilmiti. Kardinal Bea'nn davetini kabul eden
birok ayrlm kiliseler, Roma'ya "Mahidler" gndermeyi de kabul
etmilerdi. Bylece, Msr Kilisesi, Suriye Ottodoks Kilisesi, Habeistan, Er
meni, Rus Muhacir Kiliselerinin gnderdikleri delegelere ; Moskova
Patrikliinin gnderdii iki delege de ilave edilmiti. Ayrca, dnya kiliseleri
konseyi ve onun protestan cemaat da temsilci gndermiti.
Papa XXIII. Jean, 3. Haziran. l 963'de lmt. Hemen yerine 2 1
Haziran da halefi VI. Paul seilmiti. VI. Paul, konsilin II. oturumuna su
nulan taslaklarn hazrlanmasn takip etmi ve tartmalar hzlandrmak
iin drt kardinallik bir komiteyi kurula lmlatrc olarak tayin etmiti.
Yine o, baz katolik laikleri, dinleyici olarak kabul etmi, Hristiyanlk
dndaki dinler iin bir sekreteryann kurulduunu ilan ederek bir papalk
reformu gerekletirme niyetinde olduunu ifade etmiti.

88

KONSLLER TARH

VI. Paul 29 Eyll 1 963'de konsil babalarn, sonsuz sayg duyduu

XXIII. Jean'n dncesi erevesinde almalarna devama davet ederek,
konsilin I I . oturumunu amt. Oturumda "Kilise" konusundaki taslak
uzun uzun tartlmt. Bazlar taslakta "Kilise Srrn" kt takdim
etmi bulunurken dier bazlar da bunun iin bizzat ncil kelimelerinin
kullanlmasn arzu ediyorlard. Yine taslakta "Kilisenin Fakirliine" ve
"Kilise olan, Mesihin mistik bedeninde blnm olan" Hristiyanlarn
yerinin, net olarak analizine iaret edilmesine bizzat deinilmek istenmiti.
Oturumda yine "Hiyerari" konusu tartlmt. Ayrca iki problem kafa
lar megul etmiti : Piskoposlarn rol ve Papazlk messesesinin yeniden
tesisi. Gerekten piskoposlarn, Havarilerin halefi olarak gerek bir kurul
oluturup oluturmadklar, papa ile bu kurulun ilikilerinin nasl olaca
ve papann ynetimi altnda kilise ynetimine daha aktif itirak edip et
medikleri mzakere edildi. Papazlk messesesine gelince, onun yeniden
tesisi, baz blgelerdeki rahip eksiini gidermee imkan verecekti. Yine bu
messeseye, evlileri alma konusunda tereddtler vard. Bunun iin bu
konuda tartmalar uzam, lmlatrclar bu blmn muhtelif ksmlarn
da birtakm ynlendirmelerde bulunmulard. Byk bir ounlukla konsil
babalar, piskoposlua has bir taktik ve bir piskoposun, piskopos kurulunun
azas olduunu ; hangi kurulun Apostolik kurulun halefi olduunu tayin
etmek zere 30. Ekim'de oylamaya bavurmulard. Neticede, Tanrsal
Hukukla kurulan bu kurulun papa ile birlikte en yksek otorite ile kiliseyi
idare hakkna sahip olduunu aklamlard. Ayrca misyon lkelerinde
mahalli piskoposluklara, papaz adaylk messeselerinin varl zaruri
grlrse bu messese lehinde oy kullanlmt.
Laikleri ve onlarn kilisedeki rollerini ilgilendiren ayn taslan III.
blm bunlarn, Mesihin Havariliine hangi lde itirak ettiklerini
aklamaya almaktadr. Yine ayn metin, laiklerin de Allah'n Kral
ln yeryzne getirmeye alan rahiplerle beraber olduuna iaret
etmekteydi. Taslak son ksmnda, tm kilisenin kutsalln aklyordu.
nk Allah'n cemaatinin btn yeleri, en yksek fazilete ykselmelidir
ler. Fakat bu zlemi, sadece ncil'in fakirlik, itaat, iffet gibi nasihatini
takip eden Hristiyanlara tahsis etmemek gerekir. Yine tartma srasnda,
en yksek fazilete ulam olan aile annelerinin veya babalarnn kutsal
latrlma konusu da telkin edilmitir. Ayrca, kilisenin en mkemmel kz
olan Bakire Meryem konusundaki metnin de taslaa dahil edilmesi isten
mitir.
Neticede konsil babalar, piskoposlar ve piskoposluk ynetimini
ilgilendiren bir tasla tartmaya amlard. Teklif edilen metin, pisko
posluklarn, Pastoral ve pratik problemlerle ilgili konular be blmde
ele alyordu. Kurul, bilhassa piskoposluklarn, papalkla mnasebetleri,

KONSLLER TARH

89

piskopos yardmclar ve vekillerinin hukuku, milli piskopos kurullarnn

rol, baz piskoposluklar temenni edilen bir elde birletirme gibi konularla
ilgilenmiti. 2 Kasm' da yaplan bir oylama, Parois'lar zerindeki blm,
kilise hukuku komisyonuna sevk etmiti. Baz konsil babalar, merkezi
kilise ynetim tekilatn iddetle eletirmilerdi. Bunlarn en hatibi Patrik
IV. Maximos'du. O, Papann bakanlnda icrai ve kazai iktidara sahip
yce bir konseyin tesisedilmesini nermiti. Pek tabii ki byle bir dzen
leme, Roma Papalk rgtn, basit bir idari rol stlenmeye sevk edecekti.
Bu ise muhafazakar Piskoposlar protestoya sevk etmiti. Papalk hkmet
tekilatnn en haraketli savunucusu kardinal Ottaviani olmutu. Yine de
ok sayda konsil babas, papalk tekilatnn reforme edilmesi, onun millet
leraras bir tekilat olmas ve kilise zerinde Romann merkezi iktidarnn
azalmas zarureti zerinde durmulard. Milli Piskoposlar kurulu konusunda
ise, baz konsil babalar bu kurullar ok yaygn yasal iktidarlara sahip
olunca ; Piskoposlarn kiisel iktidarlarnn azalaca endiesini izhar et
milerdir.
Nihayet "Kiliseler birlii" konusundaki yeni teklifin incelenmesine
geilmitir. Bir yandan Hristiyan olmayanlara (zellikle Yahudilerle)
dier yandan "Din Hrriyeti" ili ilgili olan iki metin, katolik birliinin
prensipleri ve blnm Hristiyanlarla kurulmas temenni edilen ilikilere
ve reformdan sonra domu olan cemaatlere dayanan ilk metne balan
mtr. Kilise birliinin ve hakikatn stnln hatrlatmay ihmal et meyen metin, sa tarafndan tesis edilen kurtulu vastalarn byk oranda
muhafaza eden blnm Hristiyanlara karde muamelesi tavsiye ediyordu.
Yine bu metin, pratik planda ayrlm Hristiyanlar arasnda mterek
ibadeti, karlkl bilgi al veriini, sosyal ve ekonomik alanda aktif bir i
birliini telkin ediyordu. "Her Communicatio in sacris"i yasaklayan bir
pararaf iddetle eletirilmiti. 16 Yine katolik olmayan Hristiyanlarla
Katolikler arasndaki evlillikleri dzenleyen prensiplere hibir yumuama
getirilmemi olmas da teessfle ifade edilmiti. Hristiyan olmayanlar ve
dini hrriyet gibi ateli konular zerindede hi bir antlama salanamam
ve knanan her iki konuda yetkili komisyonlara gnderilmitir.
I I . Oturum srasnda, nceki oturumda kurul tarafndan istenen
deiiklikleri tartmak zere Liturji konusundaki yasa yeniden ele alnmt.
Dier taraftan 4 Aralkta yaplan bir oylamann kabul ettii metin, derhal
yrrle konmutu. Bu yasann esas hedefi mminlere, ayinlere ve kili
senin Liturjik merasilmerine daha aktif bir ekilde itiraklerini salamakt.
s Katoliklerin dnda, havarilerin mirasn muhafaza eden Hristiyan cemaat iinde
piskoposluklarn karlkl muvafakatyla ayinlere itirak edebilme. Mesela bir Katolik,
bir Ortodoks ayine itirak edebilecei gibi ; bir Ortodoks'ta katoliklerin ayinine itirak
edebilmesi olay. Burada sadece Piskoposluklarn tasvibi gereklidir.

go

KONSLLER TARH

te bu amala, ayinlerin baz szlerinde yerli dillerin kullanlmas adeti

getirilmiti. Yine bunun iin her Hristiyann bir ka ylda Yeni Ahit' in
metni ile hair neir olmas iin ncilin paralarnn yeniden gzden geiril
mesi istenmiti. Ayrca her ayin, ksa bir dini konumay ihtiva etmeliydi.
Baz hallerde iki tr Komunyon ayinine, mahalli piskoposlarn tasvibi
kayd ile Liturji komisyonu izin vermiti. Yine ayn ekilde "Mterek
ayin" kabul edilmi fakat pratikte baz artlarla snrlandrlmtr. Metin,
ha zerinde sa - Mesih'in kefaretini ve Hristiyan birliinin alameti olan
ayinin kutsal karakterini titiz ekilde deerlendiriyordu. Sakrament ve
merasimlerin ynetimi iin ve piskoposun kararna braklan baz hallerde
ksa dualar okumak iin, yerli dilin kullanlmasnada izin verilmitir. Hris
tiyanlarn dini eitimi iin, muhtelif bayramlarn ve Liturjik yln nemine
iaret eden taslak ; Paskalya iin belli bir tarihin seilmesinin ve kilisenin
yedi gnlk haftay muhafaza eden bir takvim reformuna raz olmasnn
arzuya ayan olduuna iaret ediyordu.
Dier taraftan, il. oturum, nceki oturumda tartlan sosyal iletiim
konusundaki karar yrrle koyan bir oylama yapmt. Bu metin, basn,
radyoyu, televizyonu ve belli lde sinema ve tiyatroyu da ilgilendiri
yordu. Gerekten btn bu iletiim vastalarna halk zerinde onlarn
ahlaki teekklnde ve vicdanlar zerinde byk etkisi oluyordu. Bunun
iin kilise, Hristiyanlara o vastalar, Hristiyan ahlak ve kardelik ak
espirisi iinde kullanmalar gerektiini hatrlatma endiesi iindeydi. Yine
kilise, artistlerden ve gazetecilerden hayranlarnn byk bir kesiminin
genlerden olutuuna dikkat etmelerini istemitir. Bu konudaki karar
Rahiplere, blgelerinde bu vastalar kullanmalar konusunda birka na
sihatle sona ermektedir.
Papa 4 Aralk 1 963'de konsilin il. oturumunu, kapadn ilan etmiti.
25 Ocak 1 964'de Papa, bir mektupla Lituji konusunda konsil babalarnn
istekleri dorultusunda Liturjik reformun uzun yllar tatbikini gzetlemekle
grevli bir "Liturji Konseyi" tesis edildiini haber vererek, Liturji konusun
daki yasaya bir ka tamamlayc bilgi getirmitir. Yine bir defa daha,
konsil komisyonlar konsil babalarnn arzularna uyarak, taslaklar dei
tirmek iin "Oturum Aras Molay" kullanyorlard. Dnyann be blge
sini temsil eden yirmidrt piskoposla ayini yneterek 1 4 Eyll 964'te VI.
Paul, III. Oturumu amt.
Bylece, kilise zerindeki taslan son iki blmnn tartmasna
yeniden balanmt. Yedinci blm, grnen ve grnmeyen semavi ve
arzi bir cemiyet olan kilisenin, uhrevi karakterini aklyordu. Kilise bu
dnyada idi fakat bu dnyaya ait deildi. Bunun iin, kilise semada sa'da
btnleen muzaffer kilisenin mutluluuna ynelmek iin bu dnyada
savaacak ve zdrap ekecekti. Afrikal Kardinal Rugambwa bu uhrevi

KONSLLER TARH

91

perspektifin Hristiyan olmayan lkelerde yaayan Hristiyanlar iin ne

kadar tevik edici olduuna iaret etmitir.
Bakire Meryem konusundaki sekizinci blme gelince, Meryem'e
yeni vasflar atfetmekten kanlmtr. nk baz konsil babalar, iyice
belirlenmemi yeni nvanlarn kullanlmasn, zellikle protestanlar yan
l anlamaya sevk edeceinden korkmulardr. Bunun iin Meryem'e daha
nce ilahiyatlarn ittifak ettikleri nvanlar tevdi edilmi, "lnayetlerin
Vastas, Kilise Anas" gibi nvanlarn kullanlmasndan sarfnazar edil
mitir.
Daha sonra ise, kilisenin hiyerarik yapsn aklayan kilise konusun
daki taslan nc blm ele alnmtr. Burada kilisenin hiyerarik
yaps aklanmtr. nce, ikinci oturumda tartlan bu metin, konsil
babalarnn arzular gereince baz deiikliklere maruz kalmt. kinci
oturumda belirlenen piskoposlar kurulunun iktidarna dayanan doktrin
den yararlanarak kaleme alnan bu yeni blm, kilise ynetimi iinde
papaya yardm edecek olan bir piskoposlar mavir komitesi kurulmasn
telkin ediyordu. Bu metinde, papalk rgtnn reforme edilme zarureti,
piskoposluk ynetimine laiklerin itiraki temennisi, kilise ile piskoposlarn
hr seimlerine, her trl laik iktidarn mdahalesinin bertaraf edilmesi
konusu aklanmt.
nceki oturumun sonunda "Hrristiyan Kiliselerini Birletirme" met
ninden ayrlan "Dini Hrriyet" konusundaki beyanat, iddetli tartmalara
yol amt. talya, rlanda ve Latin Amerika'dan kk bir grup konsil
babas, "Dini Tolerans Mefhumu" ile yetiniyorlard. Kuzey Amerika
Piskopaslar ise, "Dini Hrriyetin" kabulnde insann mutlak hakkn
gryorlard. zellikle Viyana'l Kardinal Koenig, resmen ateist lkeler
deki inananlarn ac durumlarn ve bu lkelerde hkmetlerin, dini piratik
leri yasaklamaya altklarn hatrlatmt. Ancak neticede, akla ve vahye
dayanan dini hrriyetin pirensibi zerinde anlama salanmt.
nceki "Kiliseler Birlii" konusundaki taslan drdnc blmn
oluturan ve ikinci oturumun sonunda ondan ayrlan " Yahudiler zerin
deki Bryanat " da sert bir ekilde tartlmt. Bu metinde sadece "lsa"nn
kilisesinin devam ettiini ve Eski Ahidin" ittifakn tamamlad aklanyordu.
Yine bu beyanat, rk veya din nedeni ile milletlerin iledii her trl zulm
knyor ve gemite yahudiler tarafndan ilenen saysz ikencelere esef
ediliyordu. Bu beyanatn en hararetli savunucular, Kuzey Amerikal
temsilciler olmutu. Bunlar sa'nn lmnn sorumluluunu, onun za
manndaki btn yahudilere ykleyen cmlenin kaldrlmasn istemilerdi.
Politik amalarla istismar edilmesinden korkan Yakn-Dou Arap lkeleri
piskoposlar, ise bu metnin tamamen kaldrlmasn istemilerdi.
Daha sonra kurul, oturumlar arasnda tamamen gzden geirilen
vahiy konusundaki tasla yeniden mzakereye amt. Yeni metinde,

92

KONSLLER TARH

yorumcular arasndaki son tartmalara kar tavr almaktan kanlmt.

Bylece, Rahipler ve laikler kutsal kitab okumaya tevik ediliyor ve onlar,
kutsal kitaplar iindeki tanrsal unsur olan vahiy ile insani unsuru ayrmaya
davet ediliyordu. (Buradaki insani unsur, kaleme alanlarn sahip olabildii
snrl bilgidir.) Tartmalar, sonunda konsil babalar taslaklar son ekliyle
oya sunmulard. Bylece 1 9 Kasm'da kilise konusundaki taslak nihai
oylamaya konulmu ve dogmatik yasa (Lumen Gentium) nvann almtr.
Nihayet "Hristiyan Olmayanlar ve Din Hrriyeti" konularndaki geli
melerden soyutlanm olan "Kiliseler Birlii" konusundaki kararn mzake
resine geilmitir. Bu karar blm ihtiva ediyordu : Birincisi "Kilise
ler Birliinin" katolik pirensiplerini ; ikincisi "Kilise Birliinin" pratik uygu
lamasn ; ncs de Roma'dan ayr kiliseleri ilgilendiriyordu. Bu konuda,
konsil babalar Roma ile ittifak halinde olan Dou Hristiyanlarn Roma' dan ayrlm olanlardan net olarak ayrmak gerektiine ve baz hallerde
mmkn deil bilakis arzuya ayan olan kilise otoritesinin tasvibiyle btn
sakramentleri ve havarilerin mirasn muhafaza eden ayrlm kiliseler
iindeki duruma iaret etmilerdir. Yine ayn metin, protestan kiliselerinin,
" Mterek Mirasn" byk bir ksmn muhafaza ettiini de kabul ediyordu.
Bylece, Dou Katolik Kiliseleri zerindeki karar, nc oturum
boyunca incelenmi, oylanm ve yrrle konmutur. Bu karar ne kadar
eksik ve ksa olursa olsun ; yinede o, Dou'da mahalli kiliselerin meruluuna
iaret ediyor ve Dou Patriklerinin rol ve haklarn tasdik ediyor ayrca,
Roma' dan ayrlan Dou kiliseleriyle bir yaklama yolunu ayordu. Nihayet
Konsil Babalar, ilk defa kilisenin ruhani hayat iinde laiklerin kanlmaz
roln aklayan tasla, tartmaya koymulardr. Gerekten rahiplerin
says bugn azd ve dier taraftan, her trl dini pratikten kopmu olan
insan evrelerine onlar yabanc idiler. Bir laik, gnlk i hayatnda ve aile
hayatnda hristiyan inancn gsterebilmelidir. Yine o, daha mkemmel
bir dnyann domasna yardm etmeli, tm insanlarla birlik iinde ahlaki
prensiplerin tabii ve tabiat st mirasn korumaya almaldr. te bu
amala laiklerin havarilii blgesel (paroisses) , piskoposluk ve hatta gerekli
olduu zamanlarda milletleraras bir ibirlii saviyesinde tekilatlandrl
maldr. Bu konuda teklif edilen metin, geni lde eletirilmitir. Bunun
iin, baz piskoposlar onu, ok kilise yanls bulurken dier bazlar, laik
lerin hrriyetinin kstlanmasndan korkuyordu. Baz laik lkelerde ister
kendi tekilatlarna sahip olsun ; ister resmen ateist lkeler de hkmetlerin
gzlerinde bu tip tekilatlar pheli grlsn, her yerde laiklerin retici
liinin titiz ekilde organize edilmesi arzuya ayan grlmemitir. Zaten
laik havarilik grevi, taslakta yeterince aklanmda deildir. nk bu
havarilik faaliyetinin vaftizin ve konfirmasyon'un tabii bir sonucu olduu
gsterilmeden laik piskoposun Apostolik faaliyetine iaret edilmitir.
Neticede taslak dzeltilmek zere ilgili komisyona geri gnderilmitir.

KONSLLER TARH

93

Rahiplerle ilgili taslak ise abucak kurulda red edilmitir. nk bu

taslak, rahipleri mphem terimlerle grevlerine sadk kalmaya davet edi
yordu. Atfettii byk nemi gstermek iin papa VI. Paul, bizzat al
tartmasna katld, misyonerlik konusundaki taslak abucak red edil
miti. Konumaclar arasnda dikkatleri zellikle Belikal Kardinal Sue
nens ve Afrikal Kardinal Rugamdwa ekmiti. Suenens, ncil'in yaylma
snda laiklerin grevlerinden bahsetmiti. Ona gre laikler, misyon blge
lerinde muhtedi laikleri eitmek ve yardm etmek zorundaydlar. Sonra,
Apostolik hareketin ynetimini yerlilere tevdi ederek kendileri ikinci planda
kalmaldrlar. Kardinal Rugamdwva ise, misyonerlere misyon memleket
lerine bat kltrn ve yabanc kltr sokmak ithamndan saknmak iin,
yerli adetlere tabi olmalarn tavsiye etmitir.
Dini hayat konusundaki taslak ise, baz deiikliklerle prensip olarak
kabul edilmitir. Taslan hedefi ift idi : Bir yandan, kilise hayat iinde
"din adamlarnn zaruri rol" dier yandan ise dini kurulularn ve manas
trlarn belli bir modernizasyona ulatrlmas zerinde israr ediliyordu.
Rahiblerin formasyonu konusundaki taslak ise, prensip olarak kabul
edildii iin tartmalar ksa olmutu. Ayrca, seminerlerin kanlmaz
reformu, kilise hukuku komisyonunun ve milli piskoposlar kurulunun
yetkisi iinde grld iin rahiplerin formasyonu ile ilgili taslak prensip
olarak kabul edilmi ve tartmalar ksa olmutu. Seminaristlerin felsefi
formasyonu konusunda konsil babalar ihtilafa dmlerdi. Mevcut adete
gre, aziz Thomos d'aquin'in felsefesi ile veya avrupa dndaki lkelerden
baka felsefi sistemlerle yetinilebilirmiydi ? te Roma seminerler camiasnn
sekreteri olan Kardinal Leger, hararetle bu son gr noktasn mdafaa
etmi ve seminer iin Roma Kongreasyon sekreteri Steffa, Thomos felsefesini
savunmutur.
Daha sonra ise, katolik okullar ile ilgili bir taslak ele alnmt. Bu
taslak, ebeveyinlerin ocuklarna kendi inanlar dorultusunda bir eitim
vermelerini elden alnmaz bir hak olarak kabul ediyordu. Yine bu taslak,
hristiyan eitimi iinde katolik okullarn oynad byk rol zerinde israr
ediyordu. nk eitim konusunda devlet, insann tabii hakknn tersini
sylyordu. Oysa, omuzlarnda ar bir yk olan dini okullar devam
ettiren hristiyan ebeveyinlere normal olarak devlet, mali yardmda bulun
maldr. te bu metinde baz deiiklikler kaydiyle prensip olarak kabul
edilmiti.
nc oturumda tartmalarn merkezini papa XXIII. Jean iin
ok nemli konu olan "zamann kiliseleri" zerindeki onnc taslak
tekil ediyordu. Kardinal Montini (papala seilmeden nce) ve Senens
tarafndan kaleme alnan ilk metin, karma bir komisyon tarafndan iki
defa gzden geirilmiti. Taslan nc metni ise kurula sokulmu 23

94

KONSLLER TARH

Ekimde tartlarak kabul edilmiti. Bu metin, drt blmden oluuyordu.

Daha sonra buna bugn iin acil olan baz proplemleri ileyen be ilave
yaplmt. lk blm, yaratl deeri ve insann eilimi, kilisenin cismani
grevi, dnya hristiyanlarnn rol gibi baz konular ele alyordu. Dr
dnc blm ise, be ilavede belirtilen muhtelif proplemleri ele alyordu.
yleki, cemiyette insann yeri, aile ve evlenmenin deeri, kilise ve kltr,
politik hayat, milletleraras cemaat ve sulh . . .
lk blmde Konsil Babalar, insann dnya cemaatna ve semavi
siteye aid olduu konusuna iaret endiesi iindeydiler. Buna gre insanln,
sadece maddi ilerlemesiyle ilgilenen kii aldanm oluyordu, Yine sadece
uhrevi hayatla ilgilenen ve mkemmel bir dnya meydana getirmek iin
almayan kii de gerek hristiyan olmuyordu. Bunun iin hatipler, komu
nizmin ve onun yanl antropolojisinin kesin olarak tel'inini istemiler,
dier bazlar ise, sosyal proplemlerin adil bir zmnn militan ateizme
kar en salam bir engel tekil edeceine iaret etmilerdir.
Taslan ikinci ve nc blm, kilisenin insanlarn hizmetinde
olduunu aklyordu. Kilise bu dnyaya ait olmamakla beraber onun
insanlarla ve bu dnyann messeseleri ile ok sayda ilikisi vard.
te bu karlkl iliki, her iki taraf da zenginletirmiti. phesiz
kilise, grevinde bu cismani vastalar kullanyor fakat o, sivil iktidar tara
fndan sunulan imtiyazlara dayanmyordu. Yine kilisenin elinde bulundur
duu mlk, onun ruhani ahadetinin safiyetine, phe riski gsterdii
zaman ; Kilise baz haklarn icrasndan vazgemeyede hazrd. Bylece,
gerek dnce hrriyetini tesis etmeye ve nsan ahsiyetinin saygnlna
zarar dokunan her eyden saknmaya arzulu grnen kilise ; maddi ikti
dardan manevi iktidar, hararetle ayrr ve meru ekilde sivil iktidara ait
olan sahada her trl yolsuzlua kar kendi ruhanilerini korur. Bununla
beraber yine de o, yolsuzluunun, ruhani ahadeti zarar verdii gnaha
meyilli nsanlardan olutuunu unutmaz.
te bunun iin o, ilahi olarak kendine tevdi edilen grevi iinde,
durmadan yenilenmektedir. Bu konudaki tartmalar iin Patrik V. Ma
ximos, XVI. yzyldan beri Latin kilise ahlakn istila eden kuralclktan
dolay Latin kilisesini knayarak mehur olmutu. Maximos'a gre insan
larn kalbini sevgiyle kazanmak gerekir, Yoksa ceza korkusuyla deil. Dier
taraftan birok Kardinal, kilisede hakim olmas gereken "ncil fakirlii "
konusunda israr etmitir. Yine Kardinal Silva, kuruldan ilahi bir inayet
olan gnll fakirlikle, gnahn meyvesi olan fakirlii kartrmamay
rica etmiti. Yine bu dnce izgisinde o, fakir lkelerde alkla savamak
iin bir tekilat kurmay nermiti. Dier taraftan Kardinal Alfring, Ko
munizmin yeniden tel'ininin faydasn inkar etmiti. nk bu konudaki
hkm, daha nce ok sayda Papalk yazsyla dile getirilmiti. Alfring'e

KONSLLER TARH

95

gre, dnya ile kilise arasnda gerek bir diyalogun artlarn meydana
getirmek iin ; tm insanlara gerek bir din hrriyeti ve mkemmel hayat
artlar salamak daha nemli grnyordu. Madrid'li Guerra, Marksistlerle
verimli bir diyalogun balamasndan nce ; Hristiyanlarn Marksist dn
ceyi itina ile incelemeleri gerektiini hatrlatmt.
Erkek ve kadn eitliini isteyen onnc taslan, iV. blm, insan
haklarn savunuyor ve insan hrriyetini zorlayan her eit basky, rkl,
klelii, fahielii, srgn, ikenceyi telin ediyordu. Konsil babalar,
rkln telinin gerekliliine, cinsiyete ve sosyal artlara dayanan ayrmn
kaldrlmas hususunda israr etmiler idi. Tartma konusu olan metnin
ihtiva ettii be ilave arasnda, evlenmenin ve ailenin deerini ileyen ikin
cisi, evlenmenin iki hedefine iaret ediyordu. Geleneksel ilahiyat, birinci
hedef olarak ocuk dnyaya getirmeye ; ikinci hedef olarak da elerin kar
lkl saladklar sevgi ve yardma davet ediyordu. Bu konudaki metin,
bu iki hedef arasnda gerek denge problemini ortaya koyuyordu. Bilhassa
birinci hedefe iaret ederek o, hayat artlarna ve salklarna gre ocuklarn
saysn snrlama hakkn ebeveynlere tanyordu. Yine de bugn ok sayda
ailenin bu sahada karlat bariz glklere hibir kesim zm getir
miyordu. Baz talyan Kardinalleri bu konuda her trl uzlamann aleyhin
deydiler. Kardinal Alfring ise, Kilisenin ahlak d doum kontrol vasta
larnn kullanlmasna asla izin vermiyeceine iaret etmiti. Kardinal
Suenens ve Leger Konsili, modern hayat artlarnn Kilise eitimine sada
katn zorlatrd aile zdraplarna ilgisiz kalmamaya davet etmilerdi.
Kilise ve kltr konusundaki ilave ise, abucak tartmaya alnmt.
Bu konuda gelimekte olan llkelerin, cehaletten kurtulmalar ve kilisenin
modern kltr karlayabilmesi ve ona yabanc kalmamas iin din adam
larn yeni bir entellektel grup hazrlamaya davetle yetiniyordu.
Ekonomik ve sosyal hayat ilgilendiren ilave metin ise, ok hararetli
tartmalara yol amt. Bu metin, zenginlik kaynaklarnn adaletle da
tlmasn talep ediyordu. nk yeryznn mlk, tm insanlarn
mterek malyd. Allah, onun dalmn milletlerin saduyusuna brakt.
Bylece, iilerin altklar messeselerin hayatna etkili ekilde itirak
etmemeleri normal deildi. Kilise, zellikle hibir ekonomik ve sosyal
sisteme bal deildir. O, sadece insanlarn mutluluunu dilemektedir.
Bu arada Polonya'l Kardinal Wyszinski, kilisenin sosyal olaylarla ok ge
megul olmaya baladn syleyenleri reddetmiti. Ona gre kilise, daima
zenginliklerin fakirlerle paylalmasn tavsiye etmi olduu halde bu tav
siyeler yerine getirilmemitir.
Milletleraras ilikiler zerine dayanan son ilave ise, anlamazlklarn
silah zoruyla deil ; sulh ve antlama yoluyla dzeltilmesini istiyordu. An
cak, sulh yoluyla baarszlk halinde, haksz tarafa silah zoruyla kar

96

KONSLLER TARH

koymak caiz oluyordu. Yine de sonular tm tahminleri aan atomik

silahlarn kullanlmas, bir cinayet saylmaldr. Kardinal Alfring'in
hatrlatt gibi XXIII. Jean atomik silahlarn kullanlmasn yasaklayan
bir adalet dnyordu. iV. Maximos "Hakl Sava"n geleneksel kavra
mn gzden geirmeyi istemiti. Lyon'lu Ancel ise, daha cretkar bir
ekilde btn milletlere hitap ederek konsilin, tam bir silahszlanma iste
mesini ve milletleraras bir tekilatn silaha sahip olmasn ve dnyadaki
sulhu muhafaza etmesini istemekteydiler. Liverpol'l Beck, Washington'lu
Hannan ise bunun aksine, tehlikesi az olan atomik silahlarn, manevi de
erleri ve hrriyeti savunmak iin kullanlabileceini sylyorlard.
Bu tartmalar devam ederken kurul, muhtelif taslaklarn nihai oy
lamasn yapyordu. Hristiyanlk dndaki dinlerle ilikiler konusundaki
beyanat birka deiiklik kaydyla prensip olarak kabul edilmiti. Bu taslak
halindeki metin, Budizm, Hinduizm, slam ve Yahudilerle ilgili paragraf
lar ihtiva ediyordu. Konsile itirak edenlerin ounluu, sa'nn dnemin
deki Yahudilerin, sa'nn armha gerilmesindeki sorumluluklarnn pay
konusunda antlamaya varamamlardr. Neticede sa'nn zamanndaki
tm Yahudilerden bu sorumluluu kaldran cmlenin iptaline karar
verilmiti.
nc oturum 2 1 Kasm 1 964'te Papa VI. Paul tarafndan kapatl
mt. Bu vesileyle Papa, bakire Meryem'e vakfedilen hac yerlerine sahip
piskoposluklarn, yirmidrt Piskoposuyla mterek bir ayin icra etmitir.
Papa yapt konumada Meryem'e "Kilise Annesi" nvann tahsis et
miti. Bylece, bu konuda konsilin tereddtleri de zlm oluyordu.
Konsilin drdnc ve son oturumu 14 Eyll 1 965'te balamt. Kurulun
karsndaki eref mevkiine ncil'i, bizzat Papa koymutu. Bu merasim,
her toplantda aynen tekrar edilmiti. A konumasnda Papa VI. Paul,
zellikle lkelerinde muzdarip olan Piskoposlar ve rahipleri selamlam
ve sa-Mesih'in "Dmanlarmz bile sevmeyi tavsiye ettiini" hatrlat
mt. Yine, Kilise ynetimine yardm edecek olan bir Piskoposluk Toplan
ts yapacan da haber vermiti.
Kurul derhal, "Dini Hrriyet" konusundaki metnin tartlmasna
yeniden balamt. Tartma sresini ksaltmak iin, baz konsil Babalar
mdahalelerini lmlatrclara yaz ile sunmulard. Dierleri ise, ok
sayda Piskoposlar grubu adna sz almlard. Bylece konsilde iki fikir
kendini gstermiti. Kilisenin geleneksel pozisyonuna bal olan birinci
akm, din hrriyetini kabul ederek tm dinlerin eit hale gelmesinden ve
bylece Katolik lkelerde Protestan Kiliselerine propaganda yolunun al
masndan korkuyordu. zellikle Protestan lkeleri veya Hristiyan olmayan
lkeler uyruklu Piskoposlarca desteklenen ikinci akm, Katoliklerin azn
lkta olduu lkelerde sivil iktidar tarafndan verilen "Hareket Hrriyet"inin

KONSLLER TARH

97

kilise iin gerekli olduuna iaret ediyordu. O halde, hem Katolik Kilise
sinin ounlukta hem de aznlkta olduu lkelerde iki nokta ve iki tedbiri
kabul etmek tehlikeli ve gayr mantki olacakt. Bu konuda Kardinal Ar
magh, rlanda misalini vermiti. rlanda'llar iki asrdan fazla bir zaman
dan beri, Katolik imanlarndan dolay zulm gryorlard. Onlara ba
mszlk verilir verilmez tm dinlerin hrriyeti prensip olarak ortaya
konmu oldu. Mzakereler sonucunda, metnin dzeltilmek kaydyla prensip
olarak kabul oylanmt.
Nihayet "Bu dnyann kilisesi" konusundaki mehur onnc taslak,
yeniden tartmaya almt. Bu konudaki tartmann temelini problem
tekil ediyordu : Doum kontrol, Barn devam, Atomik silahlarn kul
lanlmas. Szcln Kardinal Ruffini'nin yapt muhafazakar grubun
itirazlarna ramen, piskoposlarn ounluu ebeveynlerin sahip olabile
cekleri ocuk saysnn tesbitinde, ebeveyinlerin sorumluluu lehinde grn
mler ve onlar kilisenin ve insanln mutluluu iin yetitirmelerini
aklamlardr. Neticede bu konuda, ciddi glklere sahip olan birok
Hristiyan ailesine teselli sunmak, gelecekte mmkn olacakt. nk
ilmin ilerlemesi, biyolojik ve seksel problemlerin daha iyi anlalmasna
yardm ediyordu. Daha sonra tartma "Hakl Sava"n geleneksel kavram
zerine kaymt. Bylece yeniden, insanlk iin ok tehlikeli olan atomik
silahlarn kullanlmas lanetlenmi ve bar lehinde yce bir Katolik Kon
seyin tekili teklif edilmiti. Bu yce konsey, zenginliklerin milletleraras
dalmn dzenlemeye alacakt. nk eitsizlik arlarnn ou, anla
mazln ilk kaynaklarndan birini tekil ediyordu. Ayn ekilde modern
dnyann sosyal ve ekonomik hayatn incelemeye ynelik bir sekreterya
meydana getirilmesi de istenmiti. Kardinal Wyszinski, sosyal problemlerin
ne ok egoist liberal kapitalizmle ne de ferdiyetilii hakim gren Marksist
Komunizimle zmlenemeyeceini hatrlatmt.
Konsil babalarnn isteklerine gre sorumlu komisyon tarafndan
dzeltilen muhtelif taslaklarn nihai eklini incelemeyi kurul hibir zaman
ihmal etmiyordu. Drdnc oturumun son haftalarnda konsil babalar,
"Dei Verbum" isimli vahiy konusundaki dogmatik yasay ilgilendiren
kesin oylamay yapmlard. (Bu yasa 1 8 Kasm'da alt menfi oya kar
2344 oyla kabul edilmiti.) Onnc taslak "Gaudium et Spess" ad ile
piskoposluk yasas olmutu. (Bu yasa ise 7 Aralkta 75 menfi oya kar
2309 oyla kabul edilmiti.) Yine "Christus Dominus" adn tayan pisko
poslarn piskoposluk harcamalar konusundaki karar, oy birlii ile kabul
edilmiti. (Bu yasa 28 Ekim'de 2 menfi oya kar 23 1 9 oyla kabul edilmiti.)
Dier taraftan "Rahiplerin grev ve hayat" ile "Dinz hayatn adaptasyonu
ve yenilenmesi" konularndaki iki karar, sadece 4 menfi oy almt. Yine
" Rahiplerin Formasyonu'', " Laiklerin havarilii ve kilisenin misyoner faaliF. 7

KONSLLER TARH

98

yeti" zerindeki kararlar da ok az muhalefetle karlamt. Fakat aa

daki beyanat iddetli muhalefetle karlamt : "Hristiyan ei
timi" konusundaki beyanat 28 Ekimde oylanm 2290 msbet oya kar
35 menfi oyla kabul edilmiti." Dier dinlerle Katolik kilisesinin ilikilerine
dayanan beyanat" ise 88 menfi oya kar 222 oyla kabul edilmiti. "Dini
hrriyet "konusundaki beyanat'da 7 Aralk'ta oylanm 70 menfi oya kar
2308 oyla kabul edilmiti. Aslnda bu rakamlar konsildeki birlii gstermek
tedir. Konsilde tartmalar bitince aznlkta kalan fikir, ounluun fikrine
tabi olmutur.
il. Vatikan Konsili, Papa VI. Paul tarafndan 8 Aralk 1 965'de "Mer
yemin Temiz Hamilelii" bayramnda kapatlmt. Daha nce genel
sekreter olan Felici, konsil tarafndan yrrle konan tm metinlerin
29 Haziran 1 966'da yrrlkte olacan haber vermiti.

il. Vatikan Konsilinde yrrle giren metinlerin says onalt idi :

DRT YASA :
1. Kilise (Lumen Gentium)
il. Vahiy (Dei Verbum)
1 1 1 . Liturji (Sacra Sancta Synodus)
VI. Bu zamann dnyasnda kilise (Gaudium et Spes)

DOKUZ KARAR :
1. Piskoposlarn piskoposluk grevleri (Christus Dominus)
il. Rahiplerin hayat ve grevleri,
111. Rahiplerin formasyonu,
iV. Dini hayatn yenilenmesi ve adaptasyonu (Perfectoe Caritatis) ,
V. Laiklerin havarilii
VI. Kilisenin misyonerlik faaliyeti (Ad Gentes)
Vll . Katolik dou kiliseleri (Orientalum Ecclesiarum)
VllI. Kiliseler birlii (Unitatis Reintegratio)
IX. Sosyal iletiim vastalar

BEYANAT :
1. Hristiyan eitimi
il. Hristiyanlk dndaki dinler
III. Dini hrriyet

Kilise hayatnda il. Vatikan Konsilinin gerek neminin takdir

edilebilmesi iin, on yl kadar beklemek gerekecekti. Fakat Trente Konsili
bir tarafa braklrsa, il. Vatikan Konsilinin Roma kilisesinin en nemli
konsil toplants olduu korkusuz bir ekilde kabul edilebilir. Ksaca il.

KONSLLER TARH

99

Vatikan konsili ile Hristiyanlk tarihinde yeni bir dnem almtr. Bu

konsil, kiliseye modern dnyaya adaptasyon vastalar sunmutur. nk
kilise, bu konsilde kendisini lekelemeye devam eden hatalar ve adaletsizlik
ler listesini sunmam ; bilakis o, modern insana anlalr bir ifade iinde
sevgi ve merhametle, sa'dan ald ebedi hakikatleri sunmutur. 1 962'den
1 965'e kadar Roma'da marur bir monolok deil ; aksine be ktadan gelen
piskoposlara ve ayrlm kiliselerin mahid delegelerine biribirlerini tanma
imkan veren ok geni bir diyalog meydana gelmitir. Bu konsilde, kar
karya gelen farkl kltrlere ve farkl milletlere aid insanlar kendi gr
noktalarn mukayese etmi ve bylece kendi farkllklaryla karlkl olarak
zenginlemilerdir. phesiz dier dinler, ateistler veya blnm hristi
yanlar iin konsille balam diyalou takip, kolay olmasa da kabul edilen
metinler bir ilerlemeyi ve salam bir dayanak noktasn temsil etmektedir.
I. Vatikan konsili ( 1 869-1870) , Papa'nn kilise ynetimindeki roln
belirtme erefine sahip olurken ; II. Vatikan Konsili ( 1 962-1 965) papaya,
piskoposlarn salamas gerektii vazgeilmez yardm ve piskoposlar kuru
lunu belirleyerek bu birinci grevi tamamlama erefine nail olmutur.
II. Vatikan Konsilini toplayarak byk bir cesaret rnei gsteren papa
XXIII. Jean'n bu faaliyeti, bazen tedbirsizlik olarak da deerlendiril
mitir. Fakat onun hudutsuz insan sevgisi, enerjiklii ve israrll sayesinde
byle bir teebbs doabilmitir. phesiz byle bir teebbs sonulan
drmak onun halefi olan papa VI. Paul'e ait olmutur. O, bu ii vecdle,
samimiyetle ve anlayla yapmasn bilmitir. Yine Papa VI. Paul, nazik
problemin zmn uygun bir zamana brakmt. Bunlardan biri, karma
evliliklerdi. Bu konuda 20 Kasm 1 964'de mevcut yasay yumuatmak
amacyla konsil, papaya isteklerini sunmutu. kincisi, doum kontroluydu.
Bu konuda da o, Haziran 1 964'de bir aratrma komisyonu kurmutu.
nc konu ise, rahiplerin bekarlk problemleri idi. Papa bu konunun
l l Ekim 1 965'de tartlmasn istemiti. Papa, bu ekildeki davrann
tedbir olarak ve bu nazik proplemlerin daha derin bir ekilde incelenmesi
ve onlarn zmnn olgunlamas iin tercih etmiti. Papa VI. Paul,
hem szleriyle hem de hareketleriyle konsili devaml tevik etmiti. Muhtelif
oturumlardaki konumalar srasnda ve 6 Austos 1 964'deki (Ecclesiam"
Suan" isimli genelgesinde konsilin amalarn yle aklamt :
- Kiliseyi yenilemek
- Hristiyanlar birletirmek
- Dnya ile diyaloga girmek
te bizzat buna VI. Paul kendisi, rnek olmaya almt. Bu amala
Ocak 1 964'de Kuds'e yapt Hac ziyareti ve stanbul Fener patrii
Athenagoras ile karlamas, onun hristiyan birlii arzusunu ortaya koy
mutur. o54'de Roma ve stanbul kiliseleri arasnda karlkl yaplan

IOO

KONSLLER TARH

aforozlarn kaldrlmas ancak Aralk 965'de gereklemiti. Yine papa

VI. Paul'un Aralk 1 965'de Bombay'a yapt seyahat onun, katolik mis
yonundaki endiesini ve hristiyanlk dndaki halklara olan ilgisini gsterir.
Nihayet Ekim 1 965'de "Birlemi Milletler Tekilatna" yapt ziyaret,
kilisenin milletler arasnda hakim olan bar ne kadar arzu ettii ve ne
kadar hristiyanlarn kendi abalaryla savalarn sona ermesine yardm
edebileceini gstermitir.
Yine 1 5 Eyll 1 965'de bir "Motu Proprio" ile VI. Paul, kilise ynetimi
ne katkda bulunmaya ynelik bir "Piskoposlar Meclisi"nin teekkln
haber vermiti. 7 Aralk 1 965'deki kararyla, papaln reform edilmesini
arzu eden ok saydaki konsil babasnn arzusuna, uygun cevap vermiti.
te btn bunlar, bu byk konsilin babalarna ilham veren asil fikirleri,
kilisenin tatbik etmeye alacan garanti ediyordu.

GENEL KONSLLER N KISA KRONOLOJS

1. znik Konsili (M. S. 325) : Bu konsil, byk Konstantin tara

fndan Arius'a kar toplanmtr. Bu dnemde Papa 1. Silvestre'dir. Bu
konsil 20 Mays'tan 25 Temmuz 325'e kadar devam etmitir. znik Sem
bol, Baba (Peder) ile Oul (bn) arasndaki tabiat eitliini belirler.
(Homoousios) . Ayrca bu konsilde yirmi karar kabul edilmitir.
2
1. stanbul Konsili (M. S . 38 1 ) : Bu konsil de mparator 1. The
odose tarafndan Macedonius'a kar toplanmtr. Devrin Papas 1. Da
mase'dir. Konsil toplants Mays'tan - Temmuz 38 1 'e kadar devam et
mitir. Konsil Babalar, Kutsal-Ruhun Tanrln kabul etmiler ve ayrca
drt karar oylamlardr.
3 - Efes Konsili (M. S. 43 1 ) : Bu konsil ise, mparator il. Theodose
tarafndan Ncstorius'a kar toplanmtr. Devrin Papas 1. Celestin'dir.
22 Haziran'dan 1 7 Temmuz 43 'e kadar devam eden be oturumda konsil
Babalar, bakire Meryem'in Tanrsal Anneliini belirlemilerdir ve alt karar
oylamlardr.
4 - Kadky Konsili ( M. S. 45 1 ) : Bu konsil de mparator Marcien
tarafndan skenderiye'li Dioscore'ye kar ve monofizitlere kar toplan
mtr. Devrin Papas 1. Byk Leon'dur. 8 Ekim'den Kasm 45 1 'e
kadar devam eden onyedi oturumda konsil Babalar, kurtarc bir tek ah
siyette iki tabiat kabul etmiler ve yirmisekiz karar oylamlardr.
5
il. stanbul Konsili (M. S. 553) : Bu konsil, mparator 1. Justinien
tarafndan toplanmtr. Devrin Papas Vigile'dir. 5 Mays'tan 2 Haziran
553'e kadar devam eden sekiz oturumda konsil Babalar Nestorien'lerin
" Blm" olan Theodore'un ahsiyeti ve eserlerini, Theodore'un, Aziz
Cyrille ve Efes Konsiline kar yazd yazlarn ve Urfa'l bas'n Theodo
re'u savunan ve Cyrille'in itirazlarn reddeden mektubunu tel'in etmitir.
6
Ill. stanbul Konsili (M. S. 680) : mparator iV. Constantin
tarafndan toplanan konsil, Monothelisme hareketini tel'in etmitir. Devrin
Papalar Agathon ( 678-68 1 ) ve il. Leon (862-683) 'dur. Trullanum diye
adlandrlan bu konsil 7 Kasm 68o'den 1 6 Eyll 68 1 'e kadar devam eden
onalt oturumda, sa' da "Bir tek irade doktrini "ni ve Papa Honorius'u
telin etmitir. Yine mparator il. Justinien tarafndan toplanan Synodus
Quinisexta ( 692 konsili) Ortodokslar tarafndan VI. Konsilin bir devam
saylmtr. Konsil Babalar bu konsil de, Dou Kilisesi iin yz iki disiplin
karar oylamlardr.
-

! 02

KONSLLER TARH

7 - il. znik Konsili (M. S. 787) : Bu konsil, mparatorie rene

tarafndan konoklast Harekete kar toplanmtr. 24 Eyll'den 23 Ekim
787'ye kadar devam eden sekiz oturumda konsil Babalar, Azizlerin resim
lerine yaplan kltn meruiyetini kabul etmiler ve yirmi karar oyla
mlardr.
Not : Bu ilk yedi byk konsil, Katolik ve Ortodoks Kiliselerince
"Genel Konsiller olarak" kabul edilmektedir.
8 - IV. stanbul Konsili (M. S. 869) : mparator I. Basile tarafndan
toplanan bu konsil, Photius'u aforoz etmek iin toplanmtr. Devrin Papas
il. Hadrien'dir. 5 Ekim 869'dan 28 ubat 87o'e kadar devam eden on
oturumda konsil Babalar, Photius'u aforoz etmiler ve yirmiyedi karar
oylamlardr. Ortodoks'lar tarafndan "Birleme Konsili " ad verilen bir
baka konsil ise, yine mparator I . Basile tarafndan toplanm 879 Kasm'n
dan 1 3 Mart 88o'e kadar devam etmitir. Bu konsil, yedi oturumda 869870 Konsilinin kararn bozmu ve yeniden Photius'a saygnlk kazandr
mtr. Papa VllI. Jean da Photius'un yeniden itibar kazanmasn kabul
etmitir. Fakat her iki konsil de Ortodoks Kiliselerince "Genel Konsiller"
olarak kabul edilmemitir.
9 - I. Latran Konsili (M. S. l 1 23) : Bu konsil de Papa il. Calixte
tarafndan toplanmtr. Oturumlar 1 8 Mart'tan 6 Nisan l 23'e kadar
devam etmitir. Konsil Babalar, bu konsilde yirmibe karar oylamlar
ve nvan kavgalarna son veren 1 22 Worms Konkordato'sunu kabul
etmilerdir.
o - II. Latran Konsili (M. S. 1 39) : Bu konsil Papa II. Innocent
tarafndan l 1 39 Nisan'nda toplanmtr. Konsil Babalar bu konsilde
otuz karar oylamlar ve Anaclet tefrikasna son vermilerdir.
l l - III. Latran Konsili ( M. S. 1 79) : Bu konsilde Papa III. Ale
xandre tarafndan davet edilmitir. 5 Mart- 1 9 Mart (veya 22 Mart) l l 79'a
kadar oturum halinde devam etmitir. Konsil Babalar, Papann seimi
iin te iki ounluun gerekli olduunu belirten yirmiyedi blm oy
lamlardr.
1 2 - IV. Latran Konsili (M. S. 1 2 1 5) : Bu konsil Papa III. nnocen
tarafndan 1 2 1 5 ylnda toplanmtr. Bu konsil oturum halinde Ka
sm'dan 30 Kasm'a kadar devam etmitir. Konsil Babalar, on konuyu
oylamaya sunmular, Cathareslar mahkum etmiler, Eucharistie deki
ekmek ile arabn sa'nn eti ile kanna dntn kabul etmiler, Kato
likleri her yl bir gnah itirafna ve Communion'a mecbur etmilerdir.
1 3 - I. Lyon Konsili (M. S. 1 245) : Bu konsil Papa IV. Innocent
tarafndan davet edilmitir. Konsil toplants 28 Haziran' dan l 7 Temmuz
l 245'e
kadar be oturum halinde devam etmitir. Konsil Babalar,
yirmi iki konuyu oylamlar ve II. Frederic'i azletmilerdir.

KONSLLER TARH

1 4 - II. Lyon Konsili (M. S. 1 274) : Bu konsil Papa X. Gregoire

tarafndan toplanmtr. 7 Mays- 1 7 Temmuz 1 2 74'e kadar devam eden
alt oturumda konsil babalar, 3 konuyu oylamlar ve Rum'larla birle
meyi tasdik etmiler, Papalarn seimi iin Conclave nermiler ve bir "Hal
Sava" ilan etmilerdir.
1 5 - Viyana Konsili (M. S. 1 3 1 ) : Bu konsil Papa V. Ciement ta
rafndan davet edilmitir. Konsil oturum halinde 1 6 Ekim 1 3 1 1 'den
6 M ays 1 3 1 2'ye kadar devam etmitir. Konsil Babalar "Temple Tarika
tnn" kaldrlmasn kabul etmiler, Fransiskenlerin fakirlik kavgasna
mdahalede bulunmular ve reform kararlarn oylamlardr.
1 6 - Constance Konsili (M. S. 1 4 1 4) : Bu konsil byk tefrikann
zm iin toplanmtr. 5 Kasm 1 4 1 4'ten 22 Nisan 1 4 1 8'e kadar krkbe
oturum halinde devam eden konsilde konsil Babalar, Roma'l Papa XII.
Gregoire'in istifasn kabul etmiler, Konsilcilerin Papas olan XXIII. Jean'
ve Avignon'nun Papas olan XIII. Benoit'i grevden almlar, Conclave'in
yeni bir Papa semesini emretmilerdir. Bu yeni Papa V. Martin olmutur.
( 1 1 Kasm 1 4 1 7) . Neticede Jean Hus ve Papa zerinde Konsilin stnl,
Konsilin devamll konularndaki kararlar tel'in edilmitir.
1 7 - Bale-Ferrare-Florance Konsili (M. S. 1 43 1 ) : Bu konsil Papa
iV. Eugene tarafndan Bale'de toplanmtr. 23 Temmuz 1 43 1 'den 7 M ays
1 437'ye kadar devam eden yirmibe oturumdan sonra 1 8 Eyll 1 43]'de
Ferrare'ye transfer olmu, oradan da 16 Ocak 1 439'da Florance'a nakle
ledilmitir. Bu konsilde konsil Babalar 6 Temmuz 1 439'da Rum'larla,
22 Kasm 1 439'da Ermeni'lerle, 4 ubat 1 442'de Yakubiler'le birlemeyi
kabul etmilerdir. Konsil, 25 Nisan 1 442'de Roma'ya nakledilmitir.
1 8 - V. Latran Konsili (M. S. 1 5 1 2) : Papa il. Jules ve X. Leon'un
saltanatlar srasnda toplanan bu konsil, o M ays 1 5 1 2'den 1 6 Mart
1 5 1 ]'ye kadar devam eden oniki oturumda konsil Babalar 1 5 1 - 1 5 1 2'de
yaplan Pise blc konsilini telin etmiler ve reform kararlarn oylam
lardr.
1 9 - Trente Konsili (M. S. 1 545) : Bu konsil Papa III. Paul tarafn
fndan 22 Mays 1 542'de toplanmtr. Konsilin ilk sekiz oturumu 1 3 Aralk
1 545'den 1 54]'ye kadar Trente'de devam etmitir. Dokuzuncu oturumdan
onbire kadar olan ise 1 548'de Bologne'da yaplmtr. On ikinci oturumdan
onaltnc oturumlar aras ise 1 55 1 -1 552 de Papa ili. Jules bakanlnda
Trente'de yaplmtr. Onyedinci oturumdan yirmibeinci oturuma kadar
ki oturumlar ise Papa iV. Pie'nin bakanlnda Trente'de 1 562-1 563'de
yaplmtr. Konsil Babalar, Kutsal kitap ve Gelenek doktrininin, asli
su, bu sutan temizlenme konularndaki domatik kararlarn oylamlar,
ayin takdimesi, azizler klt ve sakrementi konusundaki Doktrini belirle
milerdir. Bu arada ok sayda reform kararlar neretmilerdir.

KONSLLER TARH

1 04

20
I . Vatikan Konsili (M. S. 1 869-1870) : Bu konsil de Papa IX.
Pie tarafndan toplanmtr. 8 Aralk 1 869'dan 18 Temmuz 1 8 7o'e kadar
devam eden drt oturum halindeki bu konsilde konsil Babalar, Katolik
man Doktrinini belirlemiler, Papann stnln ve yanlmazln
kabul etmilerdir.
-

21
II. Vatikan Konsili (M. S. 1 962- 1 965) : Papa XXIII. Jean ta
rafndan toplanan bu konsil l l Ekim 1 962'den 8 Aralk 1 965'e kadar
devam eden drt oturum halinde yaplmtr. Konsil Babalar, Konsilde
"Dnyada Kilisenin Rol-Kilisenin Piskoposlarla ilgili Tekilat-Kilisenin
Litrjik Hayat-Blnm Hristiyanlar-Hristiyan Olmayanlarla Kilisenin
likisi" konularn belirlemilerdir.
-

KONSLLER KONUSUNDA FRANSIZCA

BBLY OGRAFY A
Ales, A.d', Le dogme de Nicee, Paris, 1 926.
Ales, A.d', Le dogme d'Ephese, Paris, 1 93 1 .
Bardy, G., La theologie de l'Eglise de saint lrenee au concile de Nicee,
Paris, 94 7.
Baudrillart, A., "Concile de Constance", Diction. de theol. cathol., vol. 3,
Paris, 1 939, col. 1 200- 1 225.
Beauduin, L., "L'unite de l'Eglise et le concile du Vatican'', dans Eglise
et Unite ( Coll. Catholicite) , Lille, 1 948, p. 1 -56.
Bois, J., "Concile de Chalcedoine'', Diction. de theol. cathol., vol. 2, 1 932,
col. 2 1 9 1 -2208.
Brugrette, J., Amann, E., "Concile du Vatican", Diction. de theol. cathol.,
vol. 1 5, 1 950, col. 2536-2584.
Chavasse, A., "La veritable conception de l'infaillibilite papale d'apres
le concile du Vatican", dans Eglise et Unite ( Coll. Catholicite) , Lille,
1 948, pp. 57-92.
Concile (Le) et les conciles, etudes sur les conciles par B. Botte, H. Marot,
P. Th. Camelot, Y. Congar, H. Alivisatos, G. Fransen, P. de Vooght, J.
Gill, A. Dupront, R. Aubert, Ed. de Chevetogne, Ed. du Cerf, 1 960.
Congar, Y., Le concile au jour le jour, Paris, 1 963-1 966, coll. "L'Eglise
aux cent visages" , 4 vol.
Devreesse, R., "Le cinqueme concile et l'oecumenicite byzantine", dans
Miscellanea G. Mercati, vol. 3, Vatican, 1 946, pp. 1 - 1 5.
Diepen, H., Les Trois chapitres au concile de Chalcedoine, Oosterhout,
Hollande, 953.
Dumeige, G., (sous la direction de), Histoire des Conciles oecumeniques,
Paris, 1 963-1 966, 5 vol. parus : Ortiz de Urbina, Nicee et Constanti
nople ; P. Th. Camelot, Ephese et Chalcedoine ; J. Lecroq, Vienne ;
J. Gill, Constance, Bale, Ferrare-Florence ; R. Aubert, Vatican 1 ;
R. Foreville, Latran 1, 11, 111, et iV ; H. Wolter et H. Holstein, Lyon
1 et Lyon il. Cinq autres volumes sortiront en 1 966 et 1 967.
Dvornik, F., "L'oecumenicite du 8e concile (869-870) dans la tradition
occidentale du moyen age", dans Bulletin de L'Acad royale de Belgique,
Cl. des Lettres, 5e serie, t. 24, I 938, p. 445-467.

 o6

KONSLLER TARH

Dvornik, F., Le Schisme de Photius. Histoire et Legende, Paris, 1 950, Unam

Sanctam, vol. 1 9.
Dvornik, F., "Emperors, Popes and General Councils", Dumbarton Oaks
Papers, 6, l 95 l , p. l -23.
Fliche, A., Martin, V., ed. Histoire de l'Eglise, 1 93 1 - 1 960, 1 98 vol.
Forget, ]., "Conciles'', dans Diction. de theol. cathol., vol. 3, Paris, 1 939,
col. 636-679.
Fritz, G., "Conciles de Nicee", dans Diction. de theol. cathol., vol. 11,
Paris, 1 93 1 , col. 388-44 1 .
Gramel, V., "Conciles oecumeniques de Lyon", dans Diction. de theol.
cathol., vol. 9, Paris, 1 926, col. 1 36 1 - 1 4 1 0.
Hayward, F., Les concilcs oecumenique, Paris, 1 96 .
Hefcle, Ch. J., Leclerq, H., Histoire des conciles, Paris, 1 907-1 927, 8 vo
lumes Continue par P. Richard, Concile de Trente, vol. 9, 1 930, 1 93 1 ;
A. Michel, Les decrets du concile de Trente, vol. o, l 938 ; Ch. de
Cleroq, vol. 11, 1 949, 1 952, Conciles des orientaux catholiques.
Lung, N., "Concile'', Diction. du droit canonique, Paris, 1 942, vol. 3, col.
1 268- 1 30 1 .
Jedin, Breve histoire des conciles, traduit de l'allemand, Paris, 1 960.
Jugie, M., "Concile d'Ephese", Dinction. de theol. cathol., vol. 5, Paris,
1 939, col. 1 37- 1 63.
Kng, H., Concile et retour a l'unite, traduit de l'allemand, Paris, 1 96 1 ,
Unam Sanstam, vol. 36.
Kng, H., Concile, epreuve de l'Eglise, Paris, 1 963.
Laurentin, R., L'Enjeu du Concile, suivi des Bilans des l ., 2., 3., et 4. sessi
ons, Paris, l 962- l 966, 5 vol.
Leclercq, J., Jean de Paris et l'ecclesiologie du Xllle siecle, Paris, 1 942.
Leclercq, ]., "Concile de Vienne'', Diction. de theol. cathol., vol. 1 5, Paris,
1 947, col. 2973-2979.
Martin, V., Le gallicanisme et la reforme catholigue. Essai historique sur
l'introduction en France des decrets du concile de Trente ( 1 563-1 6 1 5) ,
Paris, 1 9 1 9.
Martin, V., "Comment s'est formee la doctrine de la superiorite du concile
sur le pape'', dans Revuc des scicnces religieuses, 1 7, 1 937, p. 1 2 1 1 43, 261 -289, 404-427.
Michel, A., Les decrets du concile de Trente, Paris, l 938, voir Hefele
Leclercq.
Michel. A., "Concile de Trentc", Diction. de theol. cathol., vol. 1 5, Paris,
1 943, col. 1 4 1 4-1 508. Voir Hcfcle-Leclercq.
Migne, J. P., Dictionnaire universcl et complet des conciles tant generaux
que particuliers, Paris 1 846, collection Abbc Migne 2 vol.

KONSLLER TARH

Quentin, H., Jean Dominique Mansi et les grandes collections concili

aires, Paris, 900.
Salembier, Le grand schisme d'Occident, Paris, 1 900. Conciles tenus a
l'epoque du grand schisme.
Valois, Noel, La erise religieuse du XV. siecle. Le pape et le concile, 2 voll.,
Paris, 909.
Vermet, F., "Latran" (conciles oecumeniques du Latran), Diction. de
theo cathol., vol. 8, Paris, 1 947, col. 2626-2686.
Vogt, A., "Concile de Florence'', Diction. de theol. cathol., vol. 6, Paris,
1 924, col. 24-50.
Wenger, A., Vatican il, Chroniques des . , 2., 3 . , et 4. sessions, Paris,
1 963-1 966, coll. "L'Eglise en son temsp", 4 vol.