CChCholponC

Buloqlar quchogida

O[zbekiston Respublikasi
Mustaqilligiga bag[ishlanadi

Kongil, sen munchalar nega

Kishanlar birla dostlashding?
Na faryoding, na doding bor,
Nechun sen muncha sustlashding?
Haqorat dilni ogritmas,
ubanlik mangu ketmasmi?
Kishanlar parchalanmasmi?
Qilichlar endi sinmasmi?
iriksan, olmagansan,
Sen-da odam, sen-da insonsan,
Kishan kiyma, boyin egma,
Ki, sen ham hur tugilgonsan!..

www.ziyouz.com kutubxonasi

www.ziyouz.com kutubxonasi

CHOLPON

BUlOQLAR
QUCHOGIDA
Sherlar

Cholpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi

oshkent 2007
www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

Masul muharrir

Naim KARIMOV,
filologiya fanlari doktori, professor

XX asr ozbek sheriyatining yorqin yulduzi Abdulhamid Sulaymon

ogli Cholponning ushbu kitobiga insonning manaviy ozodligi, hurligi,
Vatan mustaqilligi kabi ulugvor goyalar bilan oziqlangan gozal sherlari
jamlandi.

4306002600122 2007
h
360(04)2007

ISBN 978-9943-05-117-1
Cholpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2007-y.
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

GOZAL
Qorongu kechada kokka koz tikib,
Eng yorug yulduzdan seni soraymen.
Ul yulduz uyalib, boshini bukib,
Aytadir: Men uni tushda koramen.
ushimda koramen, shunchalar gozal,
Bizdan-da gozaldir, oydan-da gozal!..
Kozimni olamen oy chiqqan yoqqa,
Boshlaymen oydan-da seni sormoqqa,
Ul-da aytadirki: Qizil yonoqqa
Uchradim tushimda, komilgan oqqa.
Oqqa komilganda shunchalar gozal,
Mendan-da gozaldir, kundan-da gozal!..
Erta tong shamoli sochlarin yozib,
Yonimdan otganda sorab koramen.
Aytadir: Bir korib, yolimdan ozib,
ogu toshlar ichra istab yuramen!
Bir kordim men uni: shunchalar gozal,
Oydan-da gozaldir, kundan-da gozal!..
Ul ketgach kun chiqar yorugliq sochib,
Undan-da soraymen sening togringda.
Ul-da uyatidan berkinib, qochib,
Aytadir: Bir kordim, tushdamas ongda.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

Men ongda korganda shunchalar gozal,

Oydan-da gozaldir... mendan-da gozal!..
Men yoqsil na bolib uni suyubmen?!
Uning-chun yonibmen, yonib-kuyubmen.
Boshimni zor ishga berib qoyubmen,
Men suyub... men suyub... kimni suyubmen?
Men suygan suyukli shunchalar gozal
Oydan-da gozaldir, kundan-da gozal!!!
1919

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

QALANDAR ISHQI
(Eski tartibda)
Muhabbatning saroyi keng ekan, yolni yoqotdim-ku,
Asrlik tosh yanglig bu xatarlik yolda qotdim-ku.
Karashma dengizin kordim, na nozlik tolqini bordir,
Halokat bolgusin bilmay, qulochni katta otdim-ku.
Ajab dunyo ekan bu ishq dunyosi, ayo dostlar,
Bu dunyo deb, u dunyoni bahosiz pulga sotdim-ku.
Uning gulzorida bulbul oqub qon ayladi bagrim,
Kozimdan yoshni jo aylab, alamlar ichra botdim-ku.
Qalandardek yurib dunyoni kezdim, topmayin yorni,
Yana kulbamga qaygular, alamlar birla qaytdim-ku.
Muhabbat osmonida gozal Cholpon edim, dostlar,
Quyoshning nuriga toqat qilolmay yerga botdim-ku.
1920

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

YONGIN
alanmagan, yiqilmagan yer yoq,
Godaklar nayza boshida...
(Xabar)
Nega menim qulogimda tun va kun
Boyqushlarning shumli tovshi baqirar?
Nega menim borligimga har oyun
Va har kulgi ogu separ, ot qoyar?
Konglim kabi yiqiq ular, qishloqlar,
Boyqushlarga buzuq koksin ochganmi?
Ota-ona, tanish-bilish, ortoqlar
Yurtni tashlab, togu toshga qochganmi?
Shunday katta bir olkada yonmagan,
Yiqilmagan, talanmagan uy yoqmi?
Bir koz yoqmi qonli yoshi tommagan,
Butun kongil umidsizmi, siniqmi?
Podalarning yaylovida borilar,
Qonga toygach, uvlaylarmi koplashib?
Yiqiqlardan oliklarni toplashib,
Otmi qoyar alvastilar, parilar?

abiatning butun yomon tomoni

Shu olkaga faqat jilva qildimi?
Mominlarning oq vijdoni, imoni,
Sham songanday tinsizgina sondimi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

Qilichlarning tillarida qizil qon

Buloqlarning suvi yanglig toshdimi?
Yalang bola, yalang godak, masum jon
Nayzalarning boshlaridan oshdimi?
Keng yaylovga otmi ketdi, yondimi?
Madaniyat1 istagiga qondimi?
1921

9
1

Madaniyat fotih Ovrupo.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

XALQ
Xalq dengizdir, xalq tolqindir, xalq kuchdir,
Xalq isyondir, xalq olovdir, xalq ochdir...
Xalq qozgolsa kuch yoqdurkim, toxtatsun,
Quvvat yoqkim, xalq istagin yoq etsun.
Xalq isyoni saltanatni yoq qildi,
Xalq istadi: toj va taxtlar yiqildi.
Xalq istagi ozod bolsin bu olka,
Ketsun uning boshidagi kolanka,
Bir qozgolur, bir kopirar, bir qaynar,
Bir intilur, bir hovliqar, bir oynar,
Yoqlikni-da, ochlikni-da yoq etar,
Oz yurtini har narsaga toq etar...
Butun kuchni xalq ichidan olaylik,
Quchoq ochib xalq ichiga boraylik!
1921
10

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

SUYGAN CHOQLARDA
Gozallarning malikasi ekansan,
Buni sening kozlaringda oqidim;
Oqidim-da, istiqbolim qushiga
Xayolimdan oltin qafas toqidim.
Gunafshalar qulogimga madhingni
Sozlab-sozlab charchadilar, bitmadi...
Alamzada bulbul yiglab kechalar,
Alamingning songin tamom etmadi.
Kozingdagi hikoyaning mazmunin
Shoir bolsam aytib-aytib yiglardim;
Oshal eski jarohatli qalbimni
Satrlarning nashtari-la tiglardim.
Xayolimning qi p-qizildan kiyingan
Parilari, hurlarini kordingmi?
Alamimdan gullar ekkan yollardan
Koinotga hayot sochib yurdingmi?
Yollaringda shitir etsa solgan barg,
Qulogimga musiqalar keltirur;
Qachon sening musiqali ovozing
Sening meni suyganingni bildirur?..
1921
www.ziyouz.com kutubxonasi

11

Cholpon

UYQU
Bormayman dedi kuyiga
Jim turing, shovqinlamang, uyqu ichinda ul pari,
Yurma, tek tur, ey shamol, yursang-da yur biroz nari.
Kokda bir top qiz-malak uyqu kuyini boshladi,
Ilgari chalgan tirik, jonli kuyini tashladi.
Bosh uchida aylanar bir top farishta jimgina,
Kok elining tangrisi oy ham qaraydir tinchgina.
Ul olos kozlar yumulgan... kuyni yondirgachgina,
Kop gozal kozlarni yumdirgach, uyaldirgachgina...
Charchagan, tolgan, umidsiz kozlarim toymay qarar,
Har qarashda konglima ming turli oylarni solar...
Bu yotish, bu uyqu, bu qanday shirin, qanday gozal,
Jonlanar, yuz korsatar singan va yasangan amal.
U yotish, uyqu na yerda, na xayoliy kokda bor,
Bu gozal, sirli tomosha menda, men oksukda bor.

12

Jim turing. Shovqinlamang, uyqu ichinda ul pari,

Kozlarim toymay qarar, borliq korinma, tur nari...
1921
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

BINAFSHA
Yoz qaygisi
Binafsha senmisan, binafsha senmi
Kochada aqchaga sotilgan?
Binafsha menmanmi, binafsha menmi
Sevgingga, qaygingga tutilgan?
Binafsha, nimaga bir ozroq ochilmay,
Bir erkin kulmasdan uzilding?
Binafsha, nimaga hidlaring sochilmay,
Yerlarga egilding, chozilding?
Binafsha,
Ayt menga,
Kimlardir ularkim,
Ignani bagringga sanchalar?
Binafsha,
Bir soyla,
U qanday qollarkim,
Uzalar, hidlaylar, yanchalar?
Binafsha, shunchalar chiroyli yuzing bor,
1
Konglimga usrik lik tokmaysan?
Nimaga uzoqroq kulmaysan?
13
1

Usrik kayf.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

Binafsha, shunchalar tortguvchi tusing bor,

Binafsha, yiglama, binafsha, kel beri,
Qaygungni qaygumga qoshgil!
Binafsha, sening-chun kokragim erk yeri,
Bu yerdan koklarga uchgil!
Binafsha, gozalim, qaygilim, kelmaysan,
Qayging zor, qaygimni bilmaysan,
Menga bir kulmaysan!
1922

14

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

VIJDON ERKI
(utqunlarga)
Ay tutqunlar... ay ezilgan,
Ay qiynalgan yoqsul ellar,
Ay umidsiz, ay chizilgan
Dor oldiga... oppoq dillar!
Ay bevalar, bechoralar,
Ay boglangan kishanlarga,
Ay erk uchun ovoralar,
Kop yalinmang siz unlarga!
Borilardan omon kutmak
entaklarning ishidir ul;
Har moneni hatlab otmak
urmushda eng togri bir yol!
Zulm oldida har bir narsa,
Ehtimolki, boyin egar,
Agar zulm avjga kelsa
Kok boshi-da yerga tegar.
Hayvonlarga, insonlarga
Zolim ega bolmay qolmas,
Faqat erkin vijdonlarga
Ega bolmoq mumkin emas!..
1922
15

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

KISHAN
Kishan, gavdamdagi izlar, bugun ham bitgani yoqdir!
emir barmoqlaringning dogi, butkul ketgani yoqdir!
Na mudhish, na sovuq manxus,
na qizgonmas
quchoging bor!
1
Bashar tarixining har sahfasida qonli doging bor!
Yumilmas kozlaringning har biri bir elni qahr aylar;
Faqat, bir borligingdurkim, butun borliqni zahr aylar!
Qilich birlan sening erkingda
kop yillar qolib ketdim...
Faqat, har tebranishdan qutulishliqni umid etdim.
Kishan, gavdamdagi doging hanuz ham
bitgani yoqdir,
Faqat, butkul qutulmoqqa umidim endi ortiqdir!..
1922

Dni idga aylantirib, qattiqroq chozib oqimoq lozim (sahfasida kabi).

16 Yoqsa, aruz vaznida yozilgan bu parchaning vazni buziladir. Bu parchada, shunga
oxshagan joylar yana birmuncha bor. Umuman, aruz vaznida yozilgan parchalarda
shu qoida kuzatilmagi kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

SENDAN YIROQDA...
Yiroqlashdim, uzoqlashdim bir necha kun sendan,
hol sorab kor mendan:
Nega muncha ogir keldi bu yiroqlik menga
anglatayin senga!
Chunki sening qarshingda men ayriliqni oylamay,
kozlaringga tikildim,
Ozligimga, borligimga baho qoymay, sonlamay
yerga qadar egildim.
U kozlarning toshqinida baliq kabi suzgan men,
ayriliqni oylaymi?
Boshqa dunyo, boshqa oydan boglanishni uzgan men,
senga qarab toyaymi?
Mana endi bir necha kun sendan yiroq qoldim-da,
qaygularga komildim.
Ayriliqda qaygu ichra ulushimni oldim-da,
kozlaringni xop bildim!
Endi senga kongil dardin butkul ochib beraymi,
istaysanmi sen uni?
Istamasang, qistamayman... oldin seni koraymi,
song aytaymi men uni?
Yaxshi... Endi qanotimni rostlayin,
Uchib borib oldin seni topayin,
song dardimni ochayin!..
1922
www.ziyouz.com kutubxonasi

17

Cholpon

YUPANMOQ ISAGI
Bilmadim, konglimni yupatgay kimlar:
Boglarmi, toshlarmi yo oqar suvlar,
Yoki kishanlardan boshalgan qullar,
Yoki sevilmasdan tashlangan tullar?
Yoki oydin tunda kozimni olmay,
Koklardan yupatqich yulduz axtaray?
Yoki tong chogida sabo yupatgay,
Yoki oydan tomgan vafosiz nurlar?
Yoki koz yoshidan yigilgan bir kol
Boyida egilgan tolda bir bulbul
Sayrasa, yiglasa; mashuqasi gul
Kulganda yupatgay koldagi hurlar?
Charchagan yolovchi yoldan adashsa,
ekis yol qolsa-da, toglarni oshsa,
Yolni korsatkuchi yulduz-da qochsa,
Shunda yupatgaymi yalangoch chollar?

18

Erkin dalalarning erkin sultoni,

Sonsiz podalarning yolgiz choponi,
Nay cholib, toglardan istasa yorni,
Balki yupatgusi yor degan kuylar?

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

urmushda, xayolda... har bir narsada

Yolgiz aldanishni korgan bir banda
Borliqqa qargishlar yogdirgan tanda
Balki yupatgusi u achchiq sozlar?
Dengizlar qaynasa, toshsa suvlari,
Kesilsa yolchining istak yollari,
Dengizga aylansa ong va sollari,
Balki yupatgusi hollangan kozlar?
Kongilda uygonsa yengil havaslar,
Uzilsa, buzilsa oltin qafaslar,
Birga ichishsalar bir toda mastlar,
Balki yupatgaylar oynoqi qizlar?
Oylangan oylar-la kongil yupanmas,
Kongilning istagi oy bilan qonmas.
Aytalar, bu tunda yorug sham yonmas,
Chaqmasa gugurtni asl ogullar...
1922

19

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

QISH OLDIDA
Koklam ketidan yozni uzatdik, u-da ketdi,
Kuzning-da bulutlik, qora davri kelib otdi.
Barglar yana sargaydi, tokildi... yana boshliq...
Qushlar yana top-top qochalar... qarga faqat shod!
Har narsada bir qaygi, kadar, ranggi solishlik...
Ichdangina, tinsizgina har narsada bir dod...
Dunyo yaratilganda xunuk, chirkin emish-da,
Koklam bila yoz unga kiyimlar kiygizarmish.
Kuz hech kora olmas, ichi tor, qizgin emish-da,
Har narsani soldirguvchi qolini tegizarmish.
Kuz davrida, dunyo kiyimi qolmas emish-da,
Qish chogida unga qaramoqliq-da yomonmish.
Bir qarga, faqat, kozlarini olmas emish-da,
Qarga, shu uchun qishda kuyarmish-da, yonarmish...
Holbuki, na kuzdan va na qishdan yuz ogirmay,
Har qaysisidan konglim uchun topdim oyinlar;
Yozlar kabi qishlarda-da gam rangini kormay,
Otmakda quyosh qoynida kunlar kabi tunlar!
20

Dunyo kiyimi yirtiq esa qaygi kerakmas,

Kunning birida yerga tushar paxta kabi qor.
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

Dunyo taniga qor kiyimi nega kelishmas?

Oqlik ichida qop-qora koz... ot kabi chaqnar!
Koklam kabi qishning-da gozal gullari bordir,
Yozlar kabi, qishlarda-da oltun kechalar bor.
Koklam kabi qishning-da gozal tunlari bordir.
Qishlarda-da yozlar kabi jon mugbachalar bor!
Koklam-da ketib, yoz-da bitib, kuz-da tugaldi:
Ay qishbobo, chiq ortaga, navbat senga keldi!..
1923

21

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

YANA ZARAFSHON
Fil minib, ot yoqib otib ketdim
Yana ustingdan, ey chozuq daryo!
Yana qirgoqlaringga his sepdim.
Munga sen berma boshqa xil mano:
Hisni qirgoqlaringga sepmaklik
Menda bir eski, tentak odatdir.
Yosh tokib tuprogingni opmaklik
Keng xayolimda bir saodatdir.
ort yoging kom-kok
ot va maysa ekan,
Quchogim shu qadar ochildiki, men
anlarimga botib ketibdi tikan
Sezmadim, gul dedim... yoqolding sen
Kozlarim oldidan... qarab qoldim,
Yana yollarga och nazar soldim.
Boy tabiat butun gozalligini,
Bilaman, kokragingdan olgandir;
Boy tala, maqtanuvchi menligini
Yashnatib, koksingga qadalgandir.
22

Shu gozal chehralarga suv emizib

Buralib, aylanib oqib yotasan;
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

Shu qadar jonlilarga yem yegizib

Qora dashtlar tomon chopib yotasan.
Shu gozal chehralar kulib yotsin;
Qora dashtlar tomon chopib oqaber!
ovushing yoqsul elni uygotsin,
Kuchli, loy suvlaring bilan birga
U olim uyqusi oqib bitsin!
Yana bir qatla hurmatim senga!..
1923

23

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

KECH KIRISH

24

Baland-pastlik, katta-kichik binolar;

Qizil, kom-kok, yashil tomlar ustida,
Ola-bula, quyuq-suyuq bulutlar...
Kokni qoplab bir tomonda toplangan!
Kun botadir... tarqov, yoyiq lolalar,
Unda-munda bulutlarning yuzida
Sil yuzidek rangi ketib soliblar...
Qorongilik Sharq tomondan qozgalgan!
Shom azoni... muazzinning yosunsiz,
Kuchsiz tovshi titrabgina chozilgan...
Yomgir picha yogib otgan; buzilgan
Qingir kocha chetidagi uzun iz...
Qismat izlab har tomonga tarqalgan
Katta-kichik, yoshu qari boshashib,
Horib, charchab, sekingina qaytadir.
Mahallaning bir yeriga toplangan
Bir top bola turluk oyin oynashib,
ketganlarni kutadir...
Belgisizlik qanotini keng yoyib,
Koinotni quchogiga tortadir.
Chiroqlar ham jin kozidek yiltillab
Xira qarab, munggayib
Korindilar.
Kilkillab
Yomgir suvi yer bagrida yitadir...
1923
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

MEN SHOIRMI?
(arjimai holimga)
Xayolim bir uchib ketib qoladir,
Men ham tizginini qoyib beraman.
Zotan, qandoq qilib tutib turaman?
Eng nozik qilimga tegib qoladir.
Uchadir... uchadir... ming qavat kokni,
Bir boshdan siypalab ota beradir.
Zerikmay, erinmay keta beradir,
Bazan hovliqtirib jinni yurakni...
Kolanka kabidir; otgan yeridan,
Songra qarasangiz bir nishon qolmas.
Yurgan yerlaridan oziq ham olmas.
Shunda zerikaman uning sayridan...
Bir zamon bir shirin joyga yetganda,
Nariga otmasdan toxtab qoladir;
Oshiqdak yastanib, yotib oladir...
Shu choqda qiynalish boshlanar menda.
Chunki, xayolimning kozlari bilan,
Bir gozal holatni korib turaman;
Lazzatga garq bolib, olib turaman.
U holni borliqning sozlari bilan
www.ziyouz.com kutubxonasi

25

Cholpon

Anglatish, qolimdan kelmay qoladir,

Shu choqda tillarim kaldirab ketib,
Borligim yoqlikka galdirab ketib
Deymanki: Boshqalar bilmay qoladir
Shunday gozallikni! Attang, agar men
Rassom bolsam edi, chizib berardim,
Oxshash nusxa bilan, yozib berardim,
Shu ojiz holimda, shoirmanmi men?..
Shoirlik, menda bir soyami deyman,
Har bir tushunchamni yoza olmagach!
Rassomdek xayolni chiza olmagach!
Haqir borligimga kop afsus yeyman...
Xayolim yuksakdan tushib ketadir,
Shoirlik chang bolib, uchib ketadir...
1923

26

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

QUSHNING HADIGI
1
Qush bechora qorqadurkim, uyasidan ayirgaylar,
Uyasidan ayirmoq-la qanotini qayirgaylar.
Mayda simdan silliq qilib, mohirona toqilgan bir
Qafas topib, darchasini ochib derlar:
Maskanga kir!
2
Miskin qush ham yangi maskan
chekkasiga qonib olar,
Maskaniga koz yugurtar, tegrasiga nazar solar.
Va korurkim, maskan ozi mashinada quyilmishdir,
Uni hozir qilmoq uchun kop zehniyat sarf bolmishdir.
Darchalari mahkamgina, puxtagina, xotirjamlik,
Suv ichgali, don yegali teshiklar bor kichik-kichik...
3
Simlar bilan ishi yoqdir, chiqmoq uchun uchib korar,
Ormonlarning xayolida har tomonga ozni urar.
omni teshib chiqmoq uchun
shi plarga ham kop yalinar,
Unday qilib bir intilar,
munday qilib bir intilar.

www.ziyouz.com kutubxonasi

27

Cholpon

4
Faqat, zaif vujudini qancha ursin devorlarga,
Balki, uning yumshoq tani, tolib ketsin ol qonlarga,
Devorlarning sezgisi yoq,
tuygusi yoq, tovush bermas;
egra butun ruhsiz gavda:
Nechun mundoq boldik? demas.
5
Uning butun tasallisi: tolib-toshib sayramoqdir,
Kom-kok tala-ormonlarni eslab-eslab yiglamoqdir,
Yiglamoqdir!..
1924

28

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

SUHBA
Sorash:
Nega yer qoyniga tushib qolding,
Yuksak orningdan, ey gozal yaproq?
Nega och bagrini quchib qolding?
Seni tez soldirib, komar tuproq!
Qaytarish:
Soginib yerni bagriga tushdim,
Yuksak ornimdan, ey ziyrak tutqun!
Kuchli sevgim bilan opib quchdim,
Soldirib bu kun, undirar bir kun!
1924

29

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

BULOQLAR QUCHOGIDA
Chimkentga
Ey, konglimda shon aralash uyat biroz qoldirgan,
buloqlarning quchogi!
Kimlar-kimlar, kokragingga dovul kabi soldirgan,
ey tuzalish ochogi!
Men bagringga shifo istab kelgan ogriq bolsam-da,
boshqa narsa izlayman.
U narsani topmaguncha charchasam-da, tolsam-da,
kokragingda kezarmen...
Men izlagan eski izlar, bilmadimki, qolgaymi,
yoki ochib ketganlar?
Sahfalarda orunlashgan kitobalar yolgonmi
yo silinib bitganlar?
arix uchun yozdirilgan kitobalar ochmaslar
ochmaguncha koinot
arix bilan ornatilgan haykallar ham kochmaslar
kochmaguncha mumkinot!
arix uchun ornatilgan haykallarni korsam men
shu shifolik siynangda,
Meni mas, yana boshqa bir haykalni korgaysan
adir yoli zinangda!..
1924
30

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

ISASH
Konglimga yaqin narsani izlab kecha-kunduz
Har yoqqa qarayman.
ong vaqtida nur tokkuvchi yolgizgina yulduz
Aytarki: U menman!
Men unga ishonmoqchi bolib oynataman koz,
Ul ham kula boshlar.
Shul choqda devorlar ichidan qayguli bir qiz
Yiglab kela boshlar.
Ul munda, yovuqda, shu uchun tez burilib men:
Hoy yer qizi! deyman,
Konglimga yaqin yulduz mas, boshqa e mas, sen,
Yer yulduzi deyman.
Bu sozni eshitgach qochadir kokdagi yulduz,
Albatta, arazlab,
Ham jim boladir yerdagi bechora, garib qiz,
Gor ogzini izlab.
Kok yulduzi izsiz edi, yer yulduzi kuchsiz,
Har ikkisi ketdi.
Konglimda yaqin narsani izlab kecha-kunduz
Oy-yillarim otdi...
1924
www.ziyouz.com kutubxonasi

31

Cholpon

SHAFOLIGA
On sakkizga kirgan qishloq qizlarining yuzidek
Qi p-qizargan yuzlaringdan bir opich ber, shaftoli!
Senga qarab turganimda bir ozgina bolsa ham
Bolmas kabi, yoq kabidir... umidimning zavoli!
Umidimning zavoliga qon yiglagan kozlarim
Yoshlarini yuzlaringga tomchi-tomchi tokdimi?
Yoki sevgi armonida shahid bolgan yigitning
Yesir ruhi qoni bilan lablaringdan opdimi?
Mayli sevgan oshiqlaring yuzlaringga toymasun,
Lekin, raqib lablaringga lablarini qoymasun!..
Zaharini quymasun!..
1924

32

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

BAHORDA
(Talabalarga)
Bahor keldi, tabiatning qollari
Daraxtlarga iak koylak kiygizdi.
Yer ham solgan kokatlarni tirgizdi,
Yashillashdi dalalarning yollari.
ut tagida qaynab yotgan choydishcha
Chaqiradir ishlab yotgan dehqonni.
Bir chekkaga tashlab qoyib ketmonni,
Ul ham sherik dehqoniga der: Kulcha
Bolmasa ham zogorangni olib kel,
Nari-beri choyni ichib tashlaylik.
Undan keyin joyak ocha boshlaylik,
Choydishga ham bir siqim choy solib kel.
Bir ozgina choy ichishib, dam olib,
Yana osha ogir ishga tusharlar.
Shomga yaqin ishlaridan bosharlar
Va qaytarlar horib, charchab, sudralib.
Uzun qishni kitob bilan otkazgan
Oqiguvchi yosh ortoqlar, hormanglar!
Kongillardan gam va gashni ketkazgan
Bahor chogi yayrashdan ham qolmanglar!
33

1924
www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

KOKLAM KELADIR!
Koklam oyim yolga chiqqan, koklam oyim qozgalgan:
Kok koylakning bitishiga, uncha kop ham qolmagan!
iniq havo... Kok yuzinda oppoq, harir pardadek
Oq bulutlar, unda-munda yoyilganlar parishon.
Shulalarning aksi bilan, yiltillagan ignadek,
Kun tiglari qarashlarga otkir-otkir sanchilgan.
Qi-yalangoch daraxtlar ham quchoq ochib, koz tutib,
Kok koylakning bitishini, chidamasdan kutalar.
Qargalar ham qishda qilgan gunohlarin unutib,
Uzr aytmasdan, indamasdan, uchib-uchib ketalar.
Sezgilarni uygotuvchi hidli gullar toplanib:
Biz ham yolga chiqdik deya yuborganlar bir chopar.
Gul hididan rizq emguvchi jonivorlar uygonib,
Erta-indin bogchalarga, chamanlarga tarqalar.
Koklam oyning iak koylak etaklari sudralib,
Qora yerning boshlarini silab-siypab keladir.
U silashdan, u siypashdan quvvat olib, kuch olib,
Qora yer ham koksidagi oltinlarni beradir.
Koklam bilan yurtimga ham bir kokarish kelsaydi,
Kongillar ham havolardek koklam hidi bersaydi,
Dillarga ham havolardek koklam ruhi kirsaydi!..
34

1924

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

SOZIM
Nafrat olkasidan hijrat qilganman,
Ulfat diyoriga maskan qurganman.
Yuzimni ot emas, gulga burganman;
Samoviy zavqlarga tolib turganman
Bulbullar sevgini maqtagan damda!
Chechaklar osgusi koz yoshlarimdan,
Boginlar ungusi oylashlarimdan,
Qalblar yumshagusi sayrashlarimdan;
Sevgi chamanida yayrashlarimdan
Jannatlar yaratgay tashlangan janda!
ilingan tillarga qon yugurgusi,
Boshalgan inlarga jonlar kirgusi.
ikanli bogchalar chechak korgusi,
Haq yoli, albatta, bir otilgusi
Jandalar jonimga tekkan kunlarda!..
1924

35

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

BOYCHECHAK
Koklam qoshiqlaridan
Boychechakning bolasi
Ochdi yuzini;
Suvga chiqqan xolasi
Kordi qizini!
Boychechakning bolasi
Yetimcha bir qiz...
Uning ogay onasi,
Juda yomon, tez!
Boychechakning bolasi
Yulib olindi,
Yurtning kozi olasi
Juda sevindi!
Boychechakning bolasi
Har uyda kuldi,
Godaklarning xaltasi
Non bilan toldi!..
1925
36

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

KUZ GULIGA
Rangi ochgan,
Umri kechgan
Kuz guli,
Bu yoli
Pastrak egil,
Menga bir opich bergil!
Burun yoz edi,
ola noz edi,
Endi kuz keldi,
Qadding egildi,
Ranging solmoqda
Yoshlar tolmoqda
Gamli kozingga;
Solgun yuzungga
Kimsa qaramay,
Uzayin demay...
Otib ketmakda!
Kuz yetilmakda,
Qishdan chopar bor,
Yomon xabar bor!..
Endi noz qilma,
Nozlanib kulma!
Kel, labimga kel!
www.ziyouz.com kutubxonasi

37

Cholpon

Bir ozroq egil,

Bir yayrab opay!
Shunda esirib,
Ruhingga kirib,
Koklamga yetay!..
1925

38

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

KOKLAMDAN XABAR
Baqa sayrasa,
Vaqqa-vaq desa,
Koklam qozgoldi!
Deb xabar bersa:
Shunda ham konglim
Ancha yayraydir!
Na uchun yaproq,
Choyshab yopmaydir
anlariga qon
olib qolsa ham,
Kokragiga jon
Kirib qolsa ham?
Ey, gozal koklam,
Sudralma sen ham!
Yugurib, yelib,
ezrak kelib,
Opib ol bargni,
U erinchakni,
Ochsin kozini,
Alvon yuzini!..
1925
39

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

KOKLAM YOMGIRI
Koklam qoshiqlaridan.

40

Uch kunlik yomgur

oxtadi bazor;
Bulutlar kochdi.
Kech kirgan choqda,
ol shoxlariga
Shulalar tushdi...
Havoning yuzi,
Zaharli kozi
Muloyimlashdi...
Sharqning malagi
Nay kamalagi
Kokka ulashdi...
olda chochpopuk,
Qiz kongli pok-pok...
aqmoq istaydi.
Ortoqjonini
Xayrixonini
Ha deb qistaydir.
Lekin shulalar
Singib boralar...
Oqshom tor soldi.
Chochpopuk taqish,
Yigitga yoqish
Ertaga qoldi.
1925
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

GALDIR

Men dutor birlan tugishgan, kohna bir devonaman,

Ul tugishqonim bilan, bir otda, doim yonaman.
Dillarida gam tola bechoralarga yorman,
Vaqti xush, gam kormaganlardan tamom bezorman.
Men dutorning torlariga berkinib olsam agar,
Pardalarning har biri bergay bolak gamdan xabar.
Pardalar uzra yurib turgan odam barmoqlari
Kokragimdan kop bosar, shundan bolur tolmoqlari.
Ikki torni qaqshatib, barmoqlar otsa toxtamay,
Gamli un chiqmas oshal torlarda galdir yiglamay.
Yoq ishim: hokim, amaldor, shohu xoqonlar bilan;
Birgadurman doimo hamdard bolganlar bilan!..
Ahli gamlar, men kabi majnunsifat galdir bolar,
Shul sababdan, bandaning nomini galdir qoydilar...
1925
* Galdir 1) devona, telba, parishonhol odam; 2) bir kuy (mashq)ning
ismi.
Bu sher osha kuyga solinib va osha kuyning ismidan aytilgan. (Muallif izohi).
www.ziyouz.com kutubxonasi

41

Cholpon

SUV
Suv;
Och, chanqoq yerni sugorganda,
Yerning hansirab yotgan talabli qoyniga
kirganda,
Yer ham uni qaqshagan lablari bilan
shimirganda,
Shimirib ichib qonganda,
Indamaydi suv!
oglardan yugurib,
chopib oqqanda,
Erkalik yoqqanda,
Bokirib,
Ozni har tomonga urib,
Kuylab,
Soylab,
Hech bir tinchlik bermaydi suv!

42

Okirish,
Galva topolon,
Karnay-surnay, vadavang,*
Quruq savlati suvning!
Jimgina,
* Aynan xalq sozi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

ingina,
Yer qoyniga kirish,
uproqlarga singish,
Ehtiyojni yengish,
Ulug davlati suvning!..
1926

43

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

BAHORNI SOGINDIM...
Bahorni sogindim, bahorni...
Korganda yerlar,
olamlar tola qorni...
Qor... qor...
Zaharli ninalar kabi
Kozlarga qarab oqar...
Qayda sen, qayda sen
Latif siynalar kabi
Dillarga singgan bahor.
Dala-tuz, ekin-tikin...
Gamgin-gamgin sola boshladi.
Sargaygan yaproq,
Boyanib tuproq
Ola boshladi, ola boshladi...
Yoq... olim yoqdir!
Yolgiz bir uchib...
bir sonish bordir!
Bir ochib, sonib...
yana yonish bor,
Yana bahorlar, yana lolalar,
Yana siz, ey, erkin dalalar!..
44

1926

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

KUZ YOMGIRI
okildi tomchilar...
Yaproqning yuzlari
omchiga optirib
Hollandi...
Chuqurcha kollandi...
omchini koptirib
Betida oynatdi
Chuqurcha
U jindak kolcha...
omchilar koklarning sozlari
Yerlarni qamchilar!..
1926

45

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

MUNDARIJA

46

Gozal.....................................................................................................5
Qalandar ishqi.........................................................................................7
Yongin......................................................................................................8
Xalq......................................................................................................10
Suygan choqlarda.....................................................................................11
Uyqu..................................................................................................12
Binafsha..................................................................................................13
Vijdon erki ............................................................................................15
Kishan.....................................................................................................16
Sendan yiroqda.......................................................................................17
Yupanmoq istagi ...................................................................................18
Qish oldida................................................................................................20
Yana Zarafshon........................................................................................22
Kech kirish...............................................................................................24
Men shoirmi?..........................................................................................25
Qushning hadigi.....................................................................................27
Suhbat.....................................................................................................29
Buloqlar quchogida.............................................................................30
Istash....................................................................................................31
Shaftoliga..............................................................................................32
Bahorda...................................................................................................33
Koklam keladir!......................................................................................34
Sozim......................................................................................................35
Boychechak.........................................................................................36
Kuz guliga.............................................................................................37
Koklamdan xabar..................................................................................39
Koklam yomgiri...................................................................................40
Galdir....................................................................................................41
Suv........................................................................................................42
Bahorni sogindim....................................................................................44
Kuz yomgiri..........................................................................................45

www.ziyouz.com kutubxonasi

CChCholponC

Buloqlar quchogida

Adabiy-badiiy nashr

CHOLPON

BUlOQLAR
QUCHOGIDA
SHERLAR

Tahririyat mudiri Shoyim Botayev

Muharrir Abdurahmon Akbar
Rassom Shuhrat Odilov
exnik muharrir Yelena olochko
Musahhih Shahnoza Nabixojayeva

Bosishga ruxsat etildi 22. 08. 2007. Bichimi 60841/16. Shartli bosma tabogi
2,79. Nashr bosma tabogi 1,27. Jami 500 nusxa. Shartnoma 1222007.
Buyurtma . Bahosi kelishilgan narxda.
Ozbekiston Matbuot va axborot agentligining Cholpon nomidagi nashriyot-matbaa
ijodiy uyi texnik va dasturiy vositalari bazasida chop etildi. 100129, Toshkent, Navoiy
kochasi, 30-uy.

47

www.ziyouz.com kutubxonasi

Cholpon

84(5)6
h 98
Cholpon
Buloqlar quchogida: Sherlar/ Cholpon; Masul muharrir
N.Karimov. T.: Cholpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy
uyi, 2007. 48 b.
48

84(5)6

www.ziyouz.com kutubxonasi