DZEL MOTORLARINDA YANMA

ELECTRICAL MOTOR

H/P PUMP

100

ECU
CCD CAMERA
Speed
45
42
39
35
32
29
26
22
19
16
13
10
6
3
0

Pulse Generator

Synchro-Unit Device

Prof.Dr.Adnan Parlak

Dizel Motor Yanma Sistemleri

1. Direkt Pskrtmeli

2. Endirekt Pskrtmeli

Yanma Odas ve pskrtme

Yanma
Yakt, hidrojen ve karbon atomlarndan oluur. Yakt
ierisinde hidrojen miktar(H/C oran) arttka sl
deeri artar.
Verimli bir yanma iin tutumay salayacak bir
kaynaa ve oksijene ihtiya vardr.

DZEL MOTORLARINDA YANMA

Benzin motorlarnda homojen benzinhava karm 6:1~11:1 arasnda deien
sktrma oranlarnda sktrlarak bir
buji vastasyla tututurulmakta ve alev
tek bir cephede ilerlemektedir.
Dizel motorlarnda ise, sadece hava
sktrlmakta ve sktrma oran 12:1
ile 22:1 arasnda artrlarak; scaklk ve
basnc ykseltilmi hava zerine
enjektr
vastasyla
yakt
pskrtlmektedir.

DZEL MOTORLARINDA YANMA

Yanma odasndaki hava hareketi (trblans) yakt jetini paralayarak yakt

partiklleri haline dntrr. Yanma iin elverili hava ve yakt karm yakt
demetinin farkl noktalarnda oluur ve oksidasyon balar.

Sv fazdaki yakt damlacklar evresini saran scak havann etkisiyle s absorbe

ederek buharlar ve evresinden ald s etkisiyle damlack evresindeki scaklk
bir miktar der.Bu scaklk dme sresi olduka ksadr ve evresini saran scak
havann etkisiyle tekrar ykselir.

Yakt buhar ve hava kendi kendine tutuma scaklna ular ulamaz ve yerel H/Y
orannn yanabilir aralkta olduu noktada tutuma balar. Tutuma meydana
gelmeden nce belli bir tutuma gecikme periyodu vardr.

Benzin motorlarnda, tutuma tek bir noktada balar (bu kontroll yanma iin
istenir) ve basn art hz yavatr. Oysa dizel motorlarnda ayn anda pek ok
noktadan tutuma meydana gelir ve bu yzden basn art hz yksektir(dP/d).
Benzin motorlarndaki yanmann aksine, dizel motorlarnda belirli bir alev cephesi
yoktur.

Yakt Jeti

DZEL MOTORLARINDA YANMA

Dizel motorlarnda ise yke baml

olmakszn, verilen herhangi bir
devirde, silindire giren hava miktar
sabit kalr.
H/Y oran yk deiimine bal
olarak pskrtlen yakt miktar ile
deitirilir.
Dizel motorlar fakir karmla
alrlar. Rlantideki hava/yakt
(H/Y) oran 80:1-100:1, tam ykte
ise 18:1-20:1 civarndadr.Tam yk
artlarnda bile H/Y oran benzin
motorlarndan yksektir.

Yanma esnasnda gc artrmak iin

negatif i azaltlmaldr.

YANMA VE SAFHALARI

Tutuma gecikmesi periyodu(A-B)

Hzl yanma periyodu(B-C)
Kontroll yanma periyodu(C-D)
Ard yanma periyodu(D-E)

YANMA VE SAFHALARI

Vuruntunun Nedenleri
Delay period is directly related to Knocking in CI engine. An
extensive delay period can be due to following factors:
A low compression ratio permitting only a marginal self
ignition temperature to be reached.
A low combustion pressure due to worn out piston, rings
and bad valves
Low cetane number of fuel
Poorly atomized fuel spray preventing early combustion
Coarse droplet formation due to malfunctioning of injector
parts like spring
Low intake temperature and pressure of air

1.Tutuma Gecikmesi
Yanma pskrtme meydana gelir gelmez meydana gelmez.
Yaktn ilk damlasnn scak hava ile temas ve gerek yanmann
meydana geldii zamanlar arasnda belirli bir sre vardr.Bu
periyot tutuma gecikmesi (TG) periyodu olarak adlandrlr.
kiye ayrlr:
Tutuma Gecikmesi=Fiziksel Gecikme+Kimyasal Gecikme

1.Tutuma Gecikmesi
FZKSEL GECKME (PHYSICAL DELAY)
-Yakt spreyinin paralanmas ve damlack oluumu
-Sv haldeki yaktn snarak buharlamas
-Buhar haline geen yaktn havaya difze olarak karmn
yanmaya hazr hale gelmesi
KMYASAL GECKME(CHEMICAL DELAY)
-Ar hidrokarbonlarn daha hafif bileenlere ayrmas,
-Ayran hafif bileenlerin oksijenle n kimyasal reaksiyonu
(Pre-ignition chemical reaction)

1.Tutuma Gecikmesi
FZKSEL TUTUMA GECKMES AAIDAK
BALIDIR:
Yaktn kalitesi ve Yakt Atomizasyonu
Skma Oran
Pskrtme Zaman
Emme Havas scakl
Sktrma sonu scakl,
Emme havas Basnc
Motor devri,
Doru H/Y oran,
Yaktn scakl,
Yaktn pskrtme basnc,

FAKTRLERE

2 Hzl Yanma Periyodu

Yanmann oluup, basncn ani olarak ykselmeye balad noktadan, maksimum

basncn elde edildii noktaya kadar geen sreye " hzl yanma" yada "gerek
enerjinin elde edildii yanma" denir.

Tutuma gecikmesi sresi iinde silindire giren yaktn yanmaya balamas

nedeniyle, yanma odasndaki basn ani olarak ok hzl bir ekilde artar. Alev hzla
yaylr. Yanma, patlamal yanma karakterindedir. Bu fazda oluan basn artma
hznn deeri motorun yumuak veya sert alma zelliini belirler.

Tutuma gecikmesi faznda ne kadar ok yakt silindir ierisine birikirse, basn

artma hz o oranda byk olur. Hzl yanma faz krank as cinsinden 5-100 derece
kadardr. Bu faz srasnda btn evrim boyunca retilen snn % 40- 70'i elde
edilir.
Hzl yanma faznda retilen s miktarnn artmas yanmann iyi ve tam olmasyla
doru orantldr. Bu deer azaldka yanmann ktletii grlr. Maksimum
yanma basnc da bu faz iinde olutuu iin, bu fazda elde edilen enerji derse,
retilen g te der.

3.Kontroll Yanma
Hzl yanma periyodunu nc yanma faz, kontroll yanma
faz takip eder. Hzl yanmann bu ikinci aamasnda scaklk ve
basn hala olduka yksektir.
kinci aamada pskrtlen yakt damlacklar yeterli oksijeni
bulur bulmaz dk tutuma gecikmesi nedeniyle daha hzl
yanar ve basn art hz, pskrtme miktaryla kontrol edilen
kontroll yanma periyodu maksimum evrim scaklna
ulald nokta olarak kabul edilir.
Bu safha difzyon yanmas olarak da bilinir. Yanma HFK=1
civarndadr. lerleyen alev cephesi bulduu oksijenle
yanmasn srdrr. Bu safhaya kontroll yanma denmesinin
nedeni budur.

4-Ard Yanma Periyodu

Yanma enjeksiyon ileminin tamamlanmasyla bitmez.
Yanma odasnda kalm yanmam ve ksmi yanm
yakt partiklleri oksijen ile temas ettike yanmaya
devam eder.
Bu safhaya ard yanma safhas denir. Genellikle bu
periyot, maksimum evrim scaklnn meydana geldii
noktalarda balar ve genileme stroku boyunca devam
eder. Ard-yanma hz difzyon hzna, yanmam ve
ksmi yanm yaktn hava ile karm hzna baldr.
Ard-yanma sresi,N dan sonra 70-80 KMA kadar
devam eder.

YAKIT KALTES VE ATOMZASYONU AAIDAK

ARAMETRELERE BALIDIR

Yanma odas ierisine nfuz etme derinlii ve

hzna
Yakt pskrtme sistemine
Nozulun delik saysna
Nozulun aznn formuna
Pskrtme basncna
Yanma odas ierisindeki kar basnca
Yaktn cinsine
Yanma odas scaklna
Hava trblansna

Sktrma Oran:
Sktrma oran arttka havann sktrma
sonu scakl artar. Sktrma oran arttka
yaktn kendi kendine tutuma scakl;
skm havann younluu artt iin
dmektedir.Bu yakt ve oksijen moleklleri
arasndaki temasn yaknlamas sebebiyle
reaksiyon
sresinin
dmesinden
kaynaklanmaktadr.
Sktrma sonu scaklnn artmasyla birlikte
minimum kendi kendine tutuma scaklnn
dmesi gecikme periyodunu azaltr.Yanma
ilemi esnasnda maksimum basnc sktrma
oranyla olumlu etkilenir.Gecikme periyodu
sktrma oran arttka ksald iin basn
ykselme hz azalr.

VURUNTU VE TUTUMA GECKMESNE ETK EDEN PARAMETRELER

0.63

1
1
21.2

( 0.36 0.22 S p ) exp E A ~

R T 17 ,190 p 12.4

TG ms cinsinden:

( ms )

N: Devir

(CA)

(CA )
0.006 N

EA aktivasyon enerjisi (Yakt zellikleri nemli):

EA

618,840
CN 25

Joule/mole

CN : Cetan Number

Politropik indeks modeli kullanlarak sktrma

sonu T ve P tahmini:

T Ti n 1
P Pi n

Yakt Kalitesi
Krank miline tutuma scakl, tutuma
periyodunu etkiledii iin yaktn en nemli
zelliidir. Daha dk kendi kendine tutuma
scakl gecikme periyodunu azaltr.Ayn
ekilde yaktn setan says ykseldike
gecikme periyodu ksalr ve motor daha
dzgn alr.Gecikme periyodunu etkileyen
dier yakt zellikleri,uuculuk, gizli s,
viskozite ve yzey gerilimidir.

Yakt zelliklerinin etkisi-Yakt yaps

Yakt Atomizasyonu ve damlack apna vizkozite ve yzey

gerilmesinin etkisi

viskozitenin etkisi

PSKRTME BASINCI (MPa)

Yzey gerilme kuvvetinin etkisi

PSKRTME BASINCI (MPa)

Yakt Atomizasyonu ve damlack apna vizkozite ve yzey

Damlack apna pskrtme
basncetkisi
ve delik apnn etkisi
gerilmesinin

sabit delik ap

PSKRTME BASINCI (MPa)

sabit L / d oran

PSKRTME BASINCI (MPa)

L/d oran ve enjektr delik ap kldke artan pskrtme basncyla

damlack ap klmektedir.

Giri Havas Scaklk ve Basnc

7-Giri Havas Scakl:
Artan giri scakl skm havann scakl
artrarak
tutuma
gecikme
sresini
azaltr.Bununla birlikte bu amala giri
havasnn scakln arttrmak, hava
younluunu drerek volumetrik verimi
ve motor gcn azaltt iin tavsiye
edilmez.

8-Giri Havas Basnc :

Giri havas basncn arttrmak veya ar
doldurma kendi kendine tutuma scakln
drmekte ve dolaysyla gecikme periyodu
ksalmaktadr.Maksimum basn giri hava
basnc yksek olduu iin ykselebilir.

Giri basnc ve scaklnn TG ye etkisi

Pskrtme avans
Pskrtme avans optimum
deere gre arttnda yada
azaldnda TG sresi uzar.
Erken pskrtmede scaklk
dktr.Ge pskrtmede ise
balangta basn bir miktar
artsa da
basn dmeye
balad iin TG her iki
durumda da artm olur.

Motor Devri
With increase in engine speed, the loss of heat
during compression decreases, resulting in the rise of
both the temperature and pressure of the
compressed air thus reducing the delay period in
milliseconds.

Pskrtme avans(Injection Timing)

G ve MOMENT ne ZAMAN MAKSMUM

Pmax

15-20 0KMA

Mmaks

R. cos
M d FT .r Fyanma sin 1

1 R 2 sin 2

1
2

Yakt zelliklerinin etkisi-Setan says

Deikendeki artma

TG ne etkisi

Sebebi

Setan Says

Der

Yaktn kendi kendine tutuma scakl der

Pskrtme Basnc

Der

Fiziksel gecikme sresi ksalr.

Pskrtme Avans

Artar

Pskrtme baladnda basn ve scaklk

dktr.

Sktrma Oran

Der

Basn ve scakl artrr. Oksijen ve yakt

molekller arasndaki mesafe azald iin
kendiliinden tutuma scakln drr.
Kimyasal gecikme sresi ksalr.

Hava Giri Scakl

Der

Sktrma sonu scakl artrr.

Sil.So. Suyu Scakl

Der

Cidar

scakl

ykseldii

iin

yanma

odasndan soutmaya transfer eden s azalr.

Silindir

scakl

artar.

zellikle

souk

havalarda n stcnn almas ve soutma

suyunun stlmas hem silindir scaklnn
artmasna hemde sktrma sonu scakln
artmasna katk salar
Yakt Scakl

Der

Yakt viskozitesi der, yakt ok daha iyi hava

ile kararak fiziksel gecikme sresini ksaltr.

Deikendeki artma
Giri hava basnc

TG ne etkisi
Der

Sebebi
Havann younluunu artrarak daha fazla
hava ve yakt molekllerinin etkileim

ierisine girmesini salayarak yaktn daha

dk scaklkta tutumasn salar. Trbo
doldurucu

basncnn

dmesi

ayn

zamanda TG sresini de etkilemektedir.

Devir

Krank

as

cinsinden Is transferi zamana baldr. Devir arttka

artar;

ancak

milisaniye s transfer hz artan motor hzna gre

olarak ksalr.

dk kald iin silindir ierisindeki

scaklk artar. Yksek devirlerde motorun
daha grltsz almasnn sebebi bir
sebebi budur.

Yk

Azalr

Silindire gnderilen yakt miktar artt iin

silindir ii scaklk artar. Yksek devir ve
yklerde motor grltsnn azalmasnn
nedenlerinden biriside budur.

Problem1

Problem 2

SORU:
4 stroklu bir dizel motorunun souk ilk harekette rahat alabilmesi iin sktrma oran 18
olmas gerekmektedir. Yukardaki denklemleri kullanarak ve Pi= 1atm, Ti=255 K, n=1.13,
N=100 d/d, D=H=120mm, ve CN=45 kabullerini yaparak =12-20 iin bir - TG grafii
iziniz.ayet gvenli bir ilk hareket iin TG <20 0KMA olmas gerekiyorsa, Sktrma oran ne
olmaldr?