Fakultet likovnih umjetnosti Cetinje

Crtake tehnike :
Ugljen
Profesor: mr Nataa urovi
Student : Sara Petrovi

Ugljen
Ugljen je jedan od najstarijih crtakih materijala. Karbonizovanim komadiima
drveta crtali su po zidovima jo i stanovnici peina. Ako preskoimo uklesani crte
u kamenu i kosti, drveni ugljen je najjednostavniji materijal za crtanje. Prvi zapisi
naina prerade ugljena ostvareni su ve u antiko doba. U renesansi ugljen se
smatrao idealnim sredstvom za iscrtavanje fresco-slika. Takoe se koristi i kao
sredstvo za studijsko slikanje ve u najstarijim majstorskim radionicama kod
preliminarnih studija za uljem akrilik ili neku drugu tehniku. Ugljen se esto
kombinuje sa kredom, pastelom ili nekim drugim materijalom.
Crte ugljenom kao samostalna likovna tehnika javlja se tek u 19. vijeku. ar ove
tehnike je u efektno bijelo crnim kontrastima te u sjenanju kojim se postiu fine
barunaste nijanse, kao i njegova mekoa zbog pranjave strukture materijala.
iljkom ugljena mogu se izvlaiti crte razliite debljine i intenziteta. Specifine
grafike kvalitete ugljena virtuozno su savladali mnogi majstori 19. Vijeka kao to
su Domije, Mije i Dega, dok je u 20. vijeku iroko rasprostranjena tehnika koja
svojim svojstvom ekspresivnosti i impresivnosti prua umjetnicima neograniene
mogunosti.

Onore Domije Pijani Silenus

an-Fransoa Mije Lov na ptice

bakljama

Edgar Dega Dvije

balerine odmaraju

Materijal i pomona sredstva

PODLOGA
Ugljen ima tendenciju da reflektuje strukturu podloge tako da podloga postaje
likovni element crtea. Zato se u ovu svrhu koriste najee hrapavi papir ili
karton.

TIPOVI UGLJENA
Danas se u umjetnike svrhe upotrebljava vie vrsta ugljena, a to su drveni ugljen
masni ugljen, presovani ugljen i ugljene olovke.
Drveni ugljen
Vrsta ugljena dobijena suvom destilacijom drveta naziva se drveni ugljen. Takva
vrsta ugljena sadri do 90% ugljenika to znai da vrlo proziran, izgara gotovo bez
plamena i ostavlja vrlo malo pepela. Danas se proizvode dvije vrste drvenog
ugljena. Srni ugljen je meki ugljen od ljeskovih, vrbovih ili lipovih tapia
dobijenih izgaranjem bez pristupa vazduha i proizvodi se u razliitim debljinama.
Najfiniji drveni ugljen dobija se od vinove loze, dok se u literaturu spominje i
orahovo i mitrino drvo. Tvri drveni ugljen od etvrtastih cjepica po pravilu je
homogeniji te se na brusnom papiru moe zailjiti po elji.
Masni ugljen
Ovakav ugljen najee je atelijerski proizvod. Naime, za ovako dobijen ugljen
potrebno je obini ugljen namoiti u laneno ili makovo ulje na nekoliko sati. Kada
se ugljen sasvim ''napije'' ulja umotava se u staniol papir kako bi se sprijeio ulazak
vazduha. Masni ugljen ima posebnu dra, a poto sadri ulje kao vezivo nije ga
potrebno dodatno fiksirati te se zbog istog razloga slabije brie. Potez je soniji i
produbljeniji, ali zahtijeva drukiji nain primjene od drvenog ugljena.
Presovani ugljen
Presovani, odnosno sintetiki ugljen za crtanje dobija se presovanjem ugljene
praine dobijene pri proizvodnji svijetleeg plina. Najee sadri i neko vezivo pa
se tee brie. esto se oznaava kao sibirski ugljen za crtanje. Obino se proizvodi
u 7 razliitih stepena tvrdoe, od 00 do 5. Tvri je i jae prijanja uz papir, manje je
lomljiv, dolazi u jednakomerno debelim tapiima. Prua mogunost egzaktnog
crtea i egzaktne gradacije povrine.
Ugljene olovke
Ugljene olovke ili takozvani crni krejoni izraeni su od specijalno presovanog
ugljena u obliku mine umetnute u drveni uloak. Obino se proizvode u 4 stepena

tvrdoe (po engleskoj literaturi): ekstra soft (6B), soft (4B), medium (2B), hard
(HB)
SREDSTVA ZA BRISANJE

Ugljen se lako brie. Samo neke jako tvrde vrste ostavljaju trag i poslije brisanja.
Za osvjetljivanje ve toniranih povrina postoji nekoliko naina. Za osvjetljavanje
tonova, razmazivanje ugljena i skidanje suvinog praha koriste se mekane flanelne
krpice ili vata, kao i mekani akvarelni kist. Za jednakomjerne tonske prelaze koristi
se rastira koji moe biti raznih irina i debljina, a okruglastog je oblika. Za
potpuno brisanje manjih povrina koristi se gnetilna guma. Moe se oblikovati u
eljeni oblik i koristiti za specifine efekte, a nekada je umjesto nje koritena
sredina svjeeg hleba.
SREDSTVA ZA FIKSIRANJE
Sve ''suve'' tehnike crtea ne sadre u svom crtakom materijalu dovoljno veziva,
pa se s papira mogu djelimino izbrisati. Ugljen je pored pastela i krede jedna od
tehnika koja je najmanje zatiena od brisanja. Najbolji nain za fiksiranje ugljena
je takozvano meufiksiranje, tako da se na ve ocrtanu povrinu moe nanositi
novi sloj ugljane praine.
KARAKTERIISTIKE FIKSATIVA
Fiksativi moraju fiksirati crte da se ne brie, ne s miju mijen jati
karakter povrinske strukture crtea, ne smiju bitno uticati na
obojenost crtake povrine.
PRIMJENA FIKSATIVA
Crte se fiksira sa najmanje 60 centimetara udaljenosti, a fiksiranje se ponavlja sve
dok se crte brie pa ga je nekoliko minuta potrebno ostaviti da se osui. Ako
fiksativ sadri vodu postoji opasnost od smekavanja papira ako nije prethodno
impregniran.

Tehnike crtanja ugljenom

Ugljen je pogodan za linearan kao i za tonski crte. Univerzalan je crtaki materijal
sa irokom skalom mogunosti. Postoji vie metoda koritenja ugljena:
- crte ugljenom u maniru crtea srebrenkom: ovaj nain rada je
karakteristian za renesansni studijski crte, izvodi se linearnom gradacijom
pomou paralelnih ili ukrtenih linija; za takav crte potrebno je bilo koristiti
tvri ugljen kako bi se osigurala egzaktnost crtea
- crte ugljenom koji potencira plasticitet forme: crte je ovdje graen
linearno i obogaen je tonskim gradacijama pomou razmazivanja ugljene
praine pomou ruke, krpice, kista ili slinog
- crte ugljenom grafikog karaktera: linearne gradacije tonova omoguuju
intenzivnije linije i plohe koritenjem razliitih vrsti ugljena
- crte ugljenom u maniru pastela ili krede: u ovoj tehnici potrebno je zapoeti
srednjim tonom koji se jednakomjerno rasporeuje po povrini, kasnije
graditi intenzivnije tonove i modelovati formu gnetilnom gumom kojom se
izvlae i bijele linije
- kombinovane tehnike: ugljen u kombinaciji s nekim drugim materijalom kao
to je kreda, pastel ili neki drugi materijal

PROIZVODNJA DRVENOG UGLJENA

Potrebno
-granice ili palice nekog drveta (najbolje vinova loza, lipa, lijeska..)
-folija

Prvo uzeti granice koje mogu biti raznih

duina i irina, ali ipak bolje ne uzimati
pretanke da se ne bi lomile.

Zatim ih umotati u aluminijumsku foliju tako

da vazduh ne moe ui unutra. Najbolje
staviti dva sloja folije kako ne bi progorela.

Potom staviti u poret oko 30 minuta.

Foliju ne otvarati odmah; najbolje saekati

dok se potpuno ohladi.

Nakon toga ugljeni tapii su spremni za crtanje. Primijetila sam da jaina boje
zavisi od pritiska ugljena na papiru. To je inae karakteristika ugljena, ali ipak sam
imala utisak da je jo vie izraeno kod ovoga kojega sam napravila. Vjerovatno jer
ostavlja blijed trag pri normalnom pritisku, pa je lakse raditi jer se manje
razmazuje. Iz istog razloga jako tamna crna boja se ne moe dobiti.

Bibliografija:

http://www.scribd.com/doc/22149730/Tehnika-slikanja-ugljen-i-olovka-Paintingtechnique-charcoal-and-pencil

Kraiger Hozo Metka, Metode slikanja i materijali, Svjetlost, Sarajevo, 1991.

https://hr.wikipedia.org/wiki/Ugljen_(crta%C4%8Dki)
https://slikarskatehnologija.wordpress.com/2014/09/14/ugljen/
https://www.youtube.com/watch?v=KP-zNDidV8s&t=341s