Vektori

Koordinate

UNIVERZITET U BEOGRADU
MATEMATIQKI FAKULTET

Matematika 1 { fiziqka hemija

Vektori

Tijana Xukilovi
29. oktobar 2015

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Definicija vektora
Definicija 1.1

Vektor je klasa ekvivalencije usmerenih dui koje imaju

isti

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Definicija vektora
Definicija 1.1

Vektor je klasa ekvivalencije usmerenih dui koje imaju

isti pravac,

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Definicija vektora
Definicija 1.1

Vektor je klasa ekvivalencije usmerenih dui koje imaju

isti pravac, smer

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Definicija vektora
Definicija 1.1

Vektor je klasa ekvivalencije usmerenih dui koje imaju

isti pravac, smer i intentzitet.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Definicija vektora
Definicija 1.1

Vektor je klasa ekvivalencije usmerenih dui koje imaju

isti pravac, smer i intentzitet.
B
#
v

#
v

#
v

A
C

Slika 1: Ekvivalentne usmerene dui

Vektori

Koordinate

Osnovni pojmovi i oznake

vektor predstavnik

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Osnovni pojmovi i oznake

vektor predstavnik
nula vektor #0

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Osnovni pojmovi i oznake

vektor predstavnik
nula vektor #0
suprotan vektor

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Osnovni pojmovi i oznake

vektor predstavnik
nula vektor #0
suprotan vektor
kolinearni vektori

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Osnovni pojmovi i oznake

vektor predstavnik
nula vektor #0
suprotan vektor
kolinearni vektori
koplanarni vektori

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Osnovni pojmovi i oznake

vektor predstavnik
nula vektor #0
suprotan vektor
kolinearni vektori
koplanarni vektori
skup svih vektora V, odnosno Vn

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Operacije sa vektorima
Definicija 1.2 (Sabirae vektora)
#
#
#
u = AB, #
v = BC :

#
#
u + #
v := AC.

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Operacije sa vektorima
Definicija 1.2 (Sabirae vektora)
#
#
#
u = AB, #
v = BC :

#
#
u + #
v := AC.

Definicija 1.3 (Mnoee vektora skalarom)

#
u V, R\{0} :

#
u := #
v,

gde je #v vektor koji ima:

Pravac: Isti kao vektor #u ;
Intenzitet: | #u | = || | #v |;
Smer: Isti kao #u za > 0, odnosno suprotan smeru
vektora #u za < 0.

Vektori

Koordinate

Operacije sa vektorima
Definicija 1.4 (Razlika vektora)
#
u #
v := #
u + (1) #
v.

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Operacije sa vektorima
Definicija 1.4 (Razlika vektora)
#
u #
v := #
u + (1) #
v.

Definicija 1.5 (Linearna kombinacija vektora)

v#1 , . . . , v#k V, 1 , . . . , k R :

#
v := 1 v#1 + . . . + k v#k .

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Operacije sa vektorima
Definicija 1.4 (Razlika vektora)
#
u #
v := #
u + (1) #
v.

Definicija 1.5 (Linearna kombinacija vektora)

v#1 , . . . , v#k V, 1 , . . . , k R :

#
v := 1 v#1 + . . . + k v#k .

Definicija 1.6 (Jediniqni vektor)

#
u V, | #
u| =
6 0:

1
#
v := # #
u.
|u|

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element
#
#
#
(S3) u + ( u ) = 0 ,
suprotni element

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element
#
#
#
(S3) u + ( u ) = 0 ,
suprotni element
#
#
#
#
(S4) u + v = v + u ,
komutativnost

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element
#
#
#
(S3) u + ( u ) = 0 ,
suprotni element
#
#
#
#
(S4) u + v = v + u ,
komutativnost
#
#
#
#
(M1) ( u + v ) = u + v , distributivnost sabiraa vektora

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element
#
#
#
(S3) u + ( u ) = 0 ,
suprotni element
#
#
#
#
(S4) u + v = v + u ,
komutativnost
#
#
#
#
(M1) ( u + v ) = u + v , distributivnost sabiraa vektora
(M2) ( #u ) = () #u ,
asocijativnost skalarnog mnoea

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element
#
#
#
(S3) u + ( u ) = 0 ,
suprotni element
#
#
#
#
(S4) u + v = v + u ,
komutativnost
#
#
#
#
(M1) ( u + v ) = u + v , distributivnost sabiraa vektora
(M2) ( #u ) = () #u ,
asocijativnost skalarnog mnoea
#
#
#
(M3) ( + ) u = u + u , distributivnost sabiraa skalara

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski prostor
Teorema 1.1
Ako su #v , #u , w# V, a , R tada vai:
# = ( #
#
(S1) #u + ( #v + w)
u + #
v ) + w,
asocijativnost sabiraa
# # # #
#
(S2) u + 0 = u = 0 + u ,
neutralni element
#
#
#
(S3) u + ( u ) = 0 ,
suprotni element
#
#
#
#
(S4) u + v = v + u ,
komutativnost
#
#
#
#
(M1) ( u + v ) = u + v , distributivnost sabiraa vektora
(M2) ( #u ) = () #u ,
asocijativnost skalarnog mnoea
#
#
#
(M3) ( + ) u = u + u , distributivnost sabiraa skalara
jediniqni element
(M4) 1 #u = #u .

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Dokaz (S1)
C
#
w
#
v

#
u

Slika 2: Asocijativnost sabiraa vektora

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Dokaz (S1)
C
#
w
#
v

D
#
#
v +w

#
u

Slika 2: Asocijativnost sabiraa vektora

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Dokaz (S1)
C
#
w
#
v

D
#
#
v +w

#
#
u + ( #
v + w)

#
u

Slika 2: Asocijativnost sabiraa vektora

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Dokaz (S1)
C
#
w
#
v

D
#
u + #
v

#
u

Slika 2: Asocijativnost sabiraa vektora

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Dokaz (S1)
C
#
w
#
v

D
#
( #
u + #
v)+ w

#
u + #
v

#
u

Slika 2: Asocijativnost sabiraa vektora

Vektori

Koordinate

Linearna zavisnost i nezavisnost vektora

Definicija 1.7

Vektori v#1, . . . , v#n su linearno nezavisni ako relacija:

#
1 v#1 + + n v#
n = 0

vai samo za 1 = = n = 0.

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Linearna zavisnost i nezavisnost vektora

Definicija 1.7

Vektori v#1, . . . , v#n su linearno nezavisni ako relacija:

#
1 v#1 + + n v#
n = 0

vai samo za 1 = = n = 0.
U suprotnom, ako postoji i n-torka (1, . . . , n) u kojoj je
bar jedan od brojeva i razliqit od nule, vektori se
nazivaju linearno zavisnim.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Linearna zavisnost i nezavisnost vektora

Teorema 1.2
Nenula vektori #u i #v su linearno zavisni ako i samo ako
su kolinearni.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Linearna zavisnost i nezavisnost vektora

Teorema 1.2
Nenula vektori #u i #v su linearno zavisni ako i samo ako
su kolinearni.

Teorema 1.3
U ravni postoje dva linearno nezavisna vektora, a svaka
tri vektora ravni su linearno zavisna.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Linearna zavisnost i nezavisnost vektora

Teorema 1.2
Nenula vektori #u i #v su linearno zavisni ako i samo ako
su kolinearni.

Teorema 1.3
U ravni postoje dva linearno nezavisna vektora, a svaka
tri vektora ravni su linearno zavisna.

Teorema 1.4
U prostoru postoje tri linearno nezavisna vektora, a svaka
qetiri vektora su linearno zavisna.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primeri
Primer 1
C

B
A

# # # #
AB + BC + CA = 0

Slika 3: Vektori odreeni stranicama trougla

su linearno zavisni

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primeri
Primer 2
D1

A1

C1

B1

# #
Slika 4: Da li su vektori AC
1 i BD kolinearni?

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primeri
Primer 2
D1

A1

C1

B1

# # #
Slika 4: Da li su vektori BC
1 , A1 D1 i CD koplanarni?

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primeri
Primer 2
D1

A1

C1

B1

# # #
Slika 4: Da li su vektori BC
1 , CD i D1 B koplanarni?

Vektori

Koordinate

Arhimedov zakon poluge

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Centar masa taqaka

|AT | : |T B| = m2 : m1
A(m1 )

#
# #
m1 T A + m2 T B = 0
T

B(m2 )

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Centar masa taqaka

|AT | : |T B| = m2 : m1
A(m1 )

#
# #
m1 T A + m2 T B = 0
T

B(m2 )

{ proizvo na taqka
Centar masa taqaka A(m1) i B(m2):
O

#
OT =


1
#
# 
m1 OA + m2 OB
m1 + m2

Vektori

Koordinate

Teixte trougla
A(m1 ), B(m2 ), C(m3 )

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Teixte trougla
A(m1 ), B(m2 ), C(m3 )

A1 { centar masa taqaka B, C :

AA1 { teixna du (iz A)

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Teixte trougla
A(m1 ), B(m2 ), C(m3 )

A1 { centar masa taqaka B, C :

AA1 { teixna du (iz A)
T

{ centar masa taqaka A, B, C :

#
OT =


1
#
#
# 
m1 OA + m2 OB + m3 OC
m1 + m2 + m3

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Teixte trougla
A(m1 ), B(m2 ), C(m3 )

A1 { centar masa taqaka B, C :

AA1 { teixna du (iz A)
T

{ centar masa taqaka A, B, C :

#
OT =

Teorema 1.5


1
#
#
# 
m1 OA + m2 OB + m3 OC
m1 + m2 + m3

Teixne dui se seku u centru masa.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Teixte trougla
A(m1 ), B(m2 ), C(m3 )

A1 { centar masa taqaka B, C :

AA1 { teixna du (iz A)
T

{ centar masa taqaka A, B, C :

#
OT =

Teorema 1.5


1
#
#
# 
m1 OA + m2 OB + m3 OC
m1 + m2 + m3

Teixne dui se seku u centru masa.

Za m1 = m2 = m3 = m: centar masa = teixte trougla!

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Baza i dimenzija vektorskog prostora

Baza vektorskog prostora = maksimalan skup linearno
nezavisnih vektora.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Baza i dimenzija vektorskog prostora

Baza vektorskog prostora = maksimalan skup linearno
nezavisnih vektora.
Dimenzija vektorskog prostora = broj elemenata baze.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Baza i dimenzija vektorskog prostora

Baza vektorskog prostora = maksimalan skup linearno
nezavisnih vektora.
Dimenzija vektorskog prostora = broj elemenata baze.

Posledica 2.1

Dimenzija vektorskog prostora vektora ravni V2 je dva.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Baza i dimenzija vektorskog prostora

Baza vektorskog prostora = maksimalan skup linearno
nezavisnih vektora.
Dimenzija vektorskog prostora = broj elemenata baze.

Posledica 2.1

Dimenzija vektorskog prostora vektora ravni V2 je dva.

Svaki vektor #v V2 moe da se napixe u obliku:
#
v = x1 e#1 + x2 e#2 ,

gde je e = (e#1, e#2) baza vektorskog prostora V2.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Koordinate vektora
Baza e = (e1, e2) vektorskog prostora V2.
Koordinate vektora #v V2 u bazi e:
[ #
v ]e =

x1
x2

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Koordinate vektora
Baza e = (e1, e2) vektorskog prostora V2.
Koordinate vektora #v V2 u bazi e:
[ #
v ]e =

x1
x2

Baza e = (e1, e2, e3) vektorskog prostora V3.

Koordinate vektora #v V3 u bazi e:

x1

#
[ v ]e = x2
x3

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Koordinate taqke
Baza e = (e1, . . . , en) vektorskog prostora V.
Fiksirana taqka O E naziva se koordinatni poqetak.
Oe se naziva koordinatnim sistemom ili reperom
prostora E.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Koordinate taqke
Baza e = (e1, . . . , en) vektorskog prostora V.
Fiksirana taqka O E naziva se koordinatni poqetak.
Oe se naziva koordinatnim sistemom ili reperom
prostora E.

Definicija 2.1

Koordinate taqke X # E u reperu Oe definixemo kao

koordinate vektora OX u bazi e:
#
[X]Oe := [OX]e .

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Veza koordinata vektora i taqaka

U praksi# seqesto koristi qienica da se koordinate
vektora M N dobijaju oduzimaem koordinate taqke M od
koordinata taqke N."

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Veza koordinata vektora i taqaka

U praksi# seqesto koristi qienica da se koordinate
vektora M N dobijaju oduzimaem koordinate taqke M od
koordinata taqke N."
Korektnost:
#
# #
[M N ]e = [M O + ON ]e
#
#
= [ON ]e [OM ]e
= [N ]Oe [M ]Oe .

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Matrice
Mmn (R) =

a11

a21

A = (aij ) =

...

a12
a22

...

...

am1 am2

Sabirae:
A + B = (aij ) + (bij ) = (aij + bij ),


a1n


a2n 

...

 aij R


amn 

A, B Mmn .

Mnoee skalarom:
A = (aij ) = ( aij ),

Teorema 2.1

R, A Mmn .

Skup Mmn(R) svih realnih matrica dimenzija m n u

odnosu na sabirae matrica i mnoee matrica skalarom
qini vektorski prostor.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Transponovae matrice
Transponovae = zamena mesta vrstama i kolonama.

a11

a21

A = (aij ) =

...

a11

a12

...

...

am1 am2

AT = (aji ) =

a12
a22

...

a21
a22

...

...

a1m a2m

a1n
a2n

...

amn

Mmn (R)

an1
an2

...

anm

Mnm (R)

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Mnoee matrica
A Mmn (R), B Mnk (R) = A B Mmk (R):

a11 a12 a1n

a21 a22 a2n

AB = .
.. . . . ..
..
.
.
am1 am2 amn

a11 b11 + . . . + a1n bn1

a21 b11 + . . . + a2n bn1
=

..
.

b11
b21

..
.
bn1

b12
b22

bn2

...

..
.

a11 b12 + . . . + a1n bn2

...

..
.

b1k
b2k

bnk

...
...

..
.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Mnoee matrica
A Mmn (R), B Mnk (R) = A B Mmk (R):

a11 a12 a1n

a21 a22 a2n

AB = .
.. . . . ..
..
.
.
am1 am2 amn

a11 b11 + . . . + a1n bn1

a21 b11 + . . . + a2n bn1
=

..
.

b11
b21

..
.
bn1

b12
b22

bn2

...

..
.

a11 b12 + . . . + a1n bn2

...

..
.

b1k
b2k

bnk

...
...

..
.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Mnoee matrica
A Mmn (R), B Mnk (R) = A B Mmk (R):

a11 a12 a1n

a21 a22 a2n

AB = .
.. . . . ..
..
.
.
am1 am2 amn

a11 b11 + . . . + a1n bn1

a21 b11 + . . . + a2n bn1
=

..
.

b11
b21

..
.
bn1

b12
b22

bn2

...

..
.

a11 b12 + . . . + a1n bn2

...

..
.

b1k
b2k

bnk

...
...

..
.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Mnoee matrica
A Mmn (R), B Mnk (R) = A B Mmk (R):

a11 a12 a1n

a21 a22 a2n

AB = .
.. . . . ..
..
.
.
am1 am2 amn

a11 b11 + . . . + a1n bn1

a21 b11 + . . . + a2n bn1
=

..
.

(A B)ij =

n
X
p=1

aip bpj

b11
b21

..
.
bn1

b12
b22

bn2

...

..
.

a11 b12 + . . . + a1n bn2

...

..
.

b1k
b2k

bnk

...
...

..
.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primeri
1 2
2 3

1 2
2 3

1 2
2 3

= nije

1 2 0

1 2 0
3 0 4

1 2
3 0

definisan!

5 2 8
7 4 12
5 2
7 4

mnoee matrica
nije komutativno!
1 2
3 0

1 2
2 3

3 4
3 6

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Jediniqna matrica

a11

a21

A=

...

a12
a22

...

...

am1 am2

a1n
a2n

...

amn

1 0

0 1

E=

0
0

... ... . . . ...

0 0

jediniqna matrica

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Jediniqna matrica

a11

a21

A=

...

a12
a22

...

...

am1 am2

a1n
a2n

...

amn

1 0

0 1

E=

... ... . . . ...

0 0

jediniqna matrica
AE =A=EA

0
0

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Inverz matrice
Matrica A Mn(R) ima inverz ako det A 6= 0. Takve
matrice nazivamo regularne matrice i ihov skup qini
grupu (u odnosu na mnoee matrica) koju oznaqavamo sa
GLn (R).

Primer 3

A=

a b
c d

1
=
ad bc

d b
c
a

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Nilpotentne matrice
Definicija 2.2

Matrica A je nilpotentna ako je A 6= 0 i postoji k N

takav da je Ak = 0.

Primer 4
a2
a

A=
b ,
b
a

A2 =

0 0
0 0

b 6= 0

Vektori

Koordinate

Skalarni proizvod

Definicija 3.1 (Skalarni proizvod)

#
v , #
u V:

#
v #
u := | #
v | | #
u | cos ( #
v , #
u ),

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Skalarni proizvod

Definicija 3.1 (Skalarni proizvod)

#
v , #
u V:

#
v #
u := | #
v | | #
u | cos ( #
v , #
u ),

Primene skalarnog proizvoda:

Duine:
| #
v| =

Uglovi:
Projekcija

#
v #
v;

#
v #
u
( #
v , #
u ) = arccos # #
|v ||u|
#
#
vektora v na vektor u :
#
v #
u
#
pr #
u v =
#
|u|

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Osobine skalarnog proizvoda

Teorema 3.1 (Osobine skalarnog proizvoda)
Neka su #v , #u , w# V i R. Tada vai:

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine skalarnog proizvoda

Teorema 3.1 (Osobine skalarnog proizvoda)
Neka su #v , #u , w# V i R. Tada vai:
#
u #
v = #
v #
u,

simetriqnost

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine skalarnog proizvoda

Teorema 3.1 (Osobine skalarnog proizvoda)
Neka su #v , #u , w# V i R. Tada vai:
#
u #
v = #
v #
u,
#
#
# = ( #
# ,
u ( v + w)
u #
v ) + ( #
u w)

simetriqnost
linearnost

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine skalarnog proizvoda

Teorema 3.1 (Osobine skalarnog proizvoda)
Neka su #v , #u , w# V i R. Tada vai:
#
u #
v = #
v #
u,
#
#
# = ( #
# ,
u ( v + w)
u #
v ) + ( #
u w)
#
u #
u = | #
u |2 0,

simetriqnost
linearnost
nenegativnost

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine skalarnog proizvoda

Teorema 3.1 (Osobine skalarnog proizvoda)
Neka su #v , #u , w# V i R. Tada vai:
#
u #
v = #
v #
u,
#
#
# = ( #
# ,
u ( v + w)
u #
v ) + ( #
u w)
#
u
#
u

#
u = | #
u |2 0,
#
u = 0 ako i samo

ako je #u = #0 .

simetriqnost
linearnost
nenegativnost
nedegenerisanost

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Skalarni proizvod u ortonormiranoj bazi

Ortonormirana baza = baza e = (e#1, . . . , e#n) : e#i e#j = ij .
#
v = v1 e1 + v2 e2 + . . . + vn en , #
u = u1 e1 + u2 e2 + . . . + un en :
#
v #
u = v1 u1 + v2 u2 + . . . + vn un

= (v1 , . . . , vn )

u1

...

un

T
= [v]e [u]e

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Skalarni proizvod u ortonormiranoj bazi

Ortonormirana baza = baza e = (e#1, . . . , e#n) : e#i e#j = ij .
#
v = v1 e1 + v2 e2 + . . . + vn en , #
u = u1 e1 + u2 e2 + . . . + un en :
#
v #
u = v1 u1 + v2 u2 + . . . + vn un

= (v1 , . . . , vn )

u1

...

T
= [v]e [u]e

un

Primer 5

Dati su vektori #v = (1, 2, 2) i #u = (3, 0, 4) iz V3 svojim

koordinatama u ortonormiranoj bazi. Odrediti:
(a) | #v |; (b) ( #v , #u ).

Vektori

Koordinate

Orijentacija prostora
Baze e = (e#1, e#2, e#3) je pozitivne orijentacije ako vai
pravilo ruke:
ako isprueni kaiprst desne ruke

predstav a vektor e#1, sredi prst vektor e#2, a

palac vektor e#3, onda je baza e = (e#1, e#2, e#3)
pozitivne orijentacije".

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski proizvod

Definicija 3.2 (Vektorski proizvod)

#
#, gde je w
# vektor
v #
u := w
# = | #
Intenzitet: |w|
v | | #
u | sin ( #
v , #
u );

#
v , #
u V3 :

koji ima:

Pravac: w# #v , #u ;
# je pozitivne orijentacije.
Smer: Baza ( #v , #u , w)

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski proizvod

Definicija 3.2 (Vektorski proizvod)

#
#, gde je w
# vektor
v #
u := w
# = | #
Intenzitet: |w|
v | | #
u | sin ( #
v , #
u );

#
v , #
u V3 :

koji ima:

Pravac: w# #v , #u ;
# je pozitivne orijentacije.
Smer: Baza ( #v , #u , w)

#
u

h = | #
u | sin

#
v

Slika 5: | #v #u | = P( #v , #u )

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine vektorskog proizvoda

Posledica 3.1

Vektori #v , #u #prostora V3 su linearno nezavisni ako i samo

ako #v #u 6= 0 .

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine vektorskog proizvoda

Posledica 3.1

Vektori #v , #u #prostora V3 su linearno nezavisni ako i samo

ako #v #u 6= 0 .

Teorema 3.2 (Osobine vektorskog proizvoda)

#
# V3 , , R:
v , #
u, w
#
u #
v = #
v #
u,

antisimetriqnost
linearnost

# = ( #
# + ( #
# .
( #
u + #
v) w
u w)
v w)

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine vektorskog proizvoda

Posledica 3.1

Vektori #v , #u #prostora V3 su linearno nezavisni ako i samo

ako #v #u 6= 0 .

Teorema 3.2 (Osobine vektorskog proizvoda)

#
# V3 , , R:
v , #
u, w
#
u #
v = #
v #
u,

antisimetriqnost
linearnost

# = ( #
# + ( #
# .
( #
u + #
v) w
u w)
v w)

Teorema 3.3 (Dvostruki vektorski proizvod)

#
# V3 :
v , #
u, w

#
# = ( #
# #
#
v ( #
u w)
v w)
u ( #
v #
u ) w.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine vektorskog proizvoda

Posledica 3.1

Vektori #v , #u #prostora V3 su linearno nezavisni ako i samo

ako #v #u 6= 0 .

Teorema 3.2 (Osobine vektorskog proizvoda)

#
# V3 , , R:
v , #
u, w
#
u #
v = #
v #
u,

antisimetriqnost
linearnost

# = ( #
# + ( #
# .
( #
u + #
v) w
u w)
v w)

Teorema 3.3 (Dvostruki vektorski proizvod)

#
# V3 :
v , #
u, w

#
# = ( #
# #
#
v ( #
u w)
v w)
u ( #
v #
u ) w.

Teorema 3.3 = vektorski proizvod nije asocijativan.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski proizvod u ortonormiranoj bazi

e = (e#1 , e#2 , e#3 )

orijentacije

{ ortonormirana baza pozitivne

e#1
e#2
e#3

e#1
#
0
#
e3
e#2

e#2
e#3
#
0
e#1

e#3
e#2
e#1
#
0

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Vektorski proizvod u ortonormiranoj bazi

e = (e#1 , e#2 , e#3 )

orijentacije

{ ortonormirana baza pozitivne

e#1
e#2
e#3
#
0
e#3 e#2
#
e#3
0
e#1
#
#
#
e2 e1
0
#
v = v1 e1 + v2 e2 + v3 e3 , #
u = u1 e1 + u2 e2 + u3 e3

e#1
e#2
e#3

#
v #
u = (v2 u3 v3 u2 ) e#1 + (v3 u1 v1 u3 ) e#2 + (v1 u2 v2 u1 ) e#3


 e# e# e# 



=  v1 v2 v3  .


 u1 u2 u3 

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene vektorskog proizvoda

A, B, C E2 :

A(a1 , a2 , 0), B(b1 , b2 , 0), C(c1 , c2 , 0):



# #  b a1 b2 a2
AB AC =  1
 c1 a1 c2 a2

Vai:



 #
 e3 =: DABC e#3 .


Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene vektorskog proizvoda

A, B, C E2 :

A(a1 , a2 , 0), B(b1 , b2 , 0), C(c1 , c2 , 0):



# #  b a1 b2 a2
AB AC =  1
 c1 a1 c2 a2

Vai:
P4ABC =

1
|DABC |;
2



 #
 e3 =: DABC e#3 .


Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene vektorskog proizvoda

A, B, C E2 :

A(a1 , a2 , 0), B(b1 , b2 , 0), C(c1 , c2 , 0):



# #  b a1 b2 a2
AB AC =  1
 c1 a1 c2 a2

Vai:
P4ABC =
A, B, C

1
|DABC |;
2

{ kolinearne



 #
 e3 =: DABC e#3 .


DABC = 0;

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene vektorskog proizvoda

A, B, C E2 :

A(a1 , a2 , 0), B(b1 , b2 , 0), C(c1 , c2 , 0):



# #  b a1 b2 a2
AB AC =  1
 c1 a1 c2 a2

Vai:
P4ABC =

1
|DABC |;
2



 #
 e3 =: DABC e#3 .


{ kolinearne DABC = 0;
4ABC { pozitivno orijentisan ako DABC > 0.
A, B, C

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene vektorskog proizvoda

A, B, C E2 :

A(a1 , a2 , 0), B(b1 , b2 , 0), C(c1 , c2 , 0):



# #  b a1 b2 a2
AB AC =  1
 c1 a1 c2 a2

Vai:
P4ABC =



 #
 e3 =: DABC e#3 .


1
|DABC |;
2

{ kolinearne DABC = 0;
4ABC { pozitivno orijentisan ako DABC > 0.
A, B, C

Primer 6
Odrediti povrxinu 4ABC , A(1, 3), B(4, 0), C(2, 3).

Vektori

Koordinate

Mexoviti proizvod

Definicija 3.3 (Mexoviti proizvod)

#
# V3 :
v , #
u, w

# := ( #
#.
[ #
v , #
u , w]
v #
u) w

#
v #
u

#
w

#
w0

#
u

B
#
v

# = V # # #
Slika 6: |[ #v , #u , w]|
( v , u , w)

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Mexoviti proizvod i orijentacija prostora

Posledica 3.2

Vektori #v , #u , w# su linearno nezavisni ako i samo ako:

# 6= 0.
[ #
v , #
u , w]

Proizvodi

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Mexoviti proizvod i orijentacija prostora

Posledica 3.2

Vektori #v , #u , w# su linearno nezavisni ako i samo ako:

# 6= 0.
[ #
v , #
u , w]

Posledica 3.3

# prostora, qine bazu pozitivne

Vektori ( #v , #u , w)
# > 0, a negativne orijentacije
orijentacije ako je [ #v , #u , w]
#
#
#
ako je [ v , u , w] < 0.

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine mexovitog proizvoda

Teorema 3.4 (Osobine mexovitog proizvoda)
#
# V,, R:
v , #
u, w
# = [ #
#
[ #
v , #
u , w]
u , #
v , w],

antisimetriqnost
# = [ #
# #
# #
[ #
v , #
u , w]
u , w,
v ] = [ w,
v , #
u ],
cikliqnost
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
[ u + v , w, z ] = [ u , w, z ] + [ v , w, z ].
linearnost

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Osobine mexovitog proizvoda

Teorema 3.4 (Osobine mexovitog proizvoda)
#
# V,, R:
v , #
u, w
# = [ #
#
[ #
v , #
u , w]
u , #
v , w],

antisimetriqnost
# = [ #
# #
# #
[ #
v , #
u , w]
u , w,
v ] = [ w,
v , #
u ],
cikliqnost
#
#
#
#
#
#
#
#
#
#
[ u + v , w, z ] = [ u , w, z ] + [ v , w, z ].
linearnost
U ortonormiranoj bazi:

 v
 1

#
#
#
[ v , u , w] =  u1

 w1

v2 v3
u2 u3
w2 w3

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene mexovitog proizvoda

Zapremina tetraedra ABCA1 jednaka #je xestini

zapremine
# #
paralelepipeda odreenog vektorima AB, AC
i AA1.
C1

C1

A1

B1

C
A

B1

A1

B1

C
B

C1

C1

A1

B1

C
B

B1

C
B A

Slika 7: Podela trostrane prizme na tri

piramide istih zapremina

Vektori

Koordinate

Proizvodi

Primene mexovitog proizvoda

Zapremina tetraedra ABCA1 jednaka #je xestini

zapremine
# #
paralelepipeda odreenog vektorima AB, AC
i AA1.
C1

C1

A1

B1

C
A

B1

A1

B1

C
B

C1

C1

A1

B1

C
B

B1

C
B A

Slika 7: Podela trostrane prizme na tri

piramide istih zapremina

Primer 7

Odrediti zapreminu tetraedra qija su temena A(1, 0, 0),

B(3, 4, 6), C(0, 1, 0), D(1, 1, 3).