Recenzja

na film dokumentalny Citizenfour

Nikt nie jest tak bardzo zniewolony jak kto, kto czuje
si wolnym, podczas gdy w rzeczywistoci nim nie jest.

Jest to historia o wolnoci lub o tym, co z niej zostao. O

nowym porzdku wiata - czyli o tym, co jego udaje. I,
oczywicie, o tym, e w kadej firmie, w tym amerykaskiej
Agencji Bezpieczestwa Narodowego, najbardziej
powiadomieni ludzi to s administratorzy systemw.

W styczniu 2013 roku Laura Poitras, reyserka-dokumentalista

i dziaacz polityczny, autor dwch filmw o wojnie w Iraku i jej
skutkach, ktra ponadto nakrcia niedawno krtki film o
aferze z byym szyfrantem NSA Williama Binnie, zacza
otrzymywa starannie szyfrowane listy e-maile od anonima z
nickiem Citizenfour. Obieca jej niesamowite rewelacje o tym
samym NSA - ktry od 11. wrzenia niby wstpi do spisku z
firmami telekomunikacyjnymi i nielegalnie monitoruje
praktycznie wszystkie ludzkie komunikacje w Internecie w
Ameryce, jak rwnie daleko poza jej granicami.

W czerwcu tego samego roku Citizenfour umwi si na

spotkanie z Poitras w Mira Hotel w Hong Kongu, sugerujc jej
do wzicia ze sob dziennikarza Glenna Greenwalda, znanego
jako dziaacz w dziedzinie praw obywatelskich. Wkrtce
doczy do nich ekspert ds. ledztw z czasopisma The
Guardian. Caa czwrka spdzia tydzie w hotelu. Okazao
si, e Citizenfour to niepozorny 29-letni chopak o imieniu
Edward Snowden; zosta zatrudniony na stanowisko analityka
w NSA i ukrad stamtd, wedug niektrych informacji, ponad
milion tajnych dokumentw.

Tre, tak samo jak kulminacja oczywicie porednia

kademu s znane: w epilogu Greenwald i Poitras odwiedzaj
Snowdena ju w Moskwie; ich ostateczna rozmowa wskazuje
na nowych insiderw chtnych do pjcia jego ladami i na
nowe rewelacje w przyszoci. Niemniej Citizenfour od
pocztku do koca oglda si jak hollywoodzki thriller. Dziki
nie tylko rewelacyjnemu materiaowi, ale take umiejtnoci
reysera, okolicznoci niby kieruj go w stron przycisku
"Record" w kamerze, ale bierno dokumentalisty zawsze jest
bardzo zudna. W wewntrz filmu jestemy cakowicie na jego
asce: Poitras moe pokaza pod niepokojc muzyk wielk
budow i powiedzie, e to NSA buduje ogromn
przechowywalni dla naszych danych - a my moemy tylko
uwierzy, mimo e moe by, i jest to tylko koncern
produkcyjny zabawki (wtpliwie). Tak samo to ona,
oczywicie, wybiera, jak, kiedy i dlaczego pokazuno
Snowdena i innych drugorzdnych bohaterw. Poitras nie jest
ani na chwil beznamitnym obserwatorem, lecz jest
penoprawnym czonkiem - w tym przypadku poprawniej
bdzie nazywanie jej "uczestnikiem" swej historii.

Drugim "uczestnikiem" jest oczywicie Snowden, ktry te ma

wpyw na to, co, jak i kiedy mwi. Niezalenie od tego, jaki
bdzie pniej monta, Snowden prbuje sam zmontowa
swoj opowie tak, eby pniej nie dao si tym
manipulowa. Ona jest w jego wadzy, a my w ich wsplnej.
Citizenfour ma dwch reyserw i podwjn filtracj.
Jak w kadym filmie, najpierw pytania wywouje sama osoba
programisty. Kim on jest: zdrajc, a moe bohaterem,
paranoikiem, ktry rzuca si od telefonw i sygnaow
poarowych, a moe trzewym realist? By moe, jest to
czowiek, ktrego napdza, powiedmy, prno, a moe
jednak idealista, gotowy bezinteresownie powici wszystko
w imi dobra publicznego? Odpowiedzi Citizenfour s
jednoznaczne (bohaterem, realist i idealist) i w ramach
tego filmu s niesamowicie przekonujcymi. O ile e-maile
Snowdena, ktre Poitras czyta na pocztku, mog zaniepokoi
( "przybijcie mnie do krzya", "Narysuj na mnie cel"), to w
hotelu Mira, widzimy ywego, naturalnie uroczego i bardzo
zrozumiaego modego czowieka w cienkich okularach i
ciuchach z Gapu. Wydaje si, e on naprawd wie, o czym
mwi i mwi to, co wie. Ale nawet gdyby to byo inaczej, dla
kina (nie dla wiatowej historii) to nie jest wane. Reyser
znalaz rewelacyjnego bohatera, idealnego wanie dziki swej
zewntrznej trywialnoci: zwyky czowiek w fantastycznych
okolicznociach.

Oczywicie, jest w historii Snowdena sporo szarych plam: po

pierwsze szczegy jego poruszania si, a po drugie ten
prawie niewtpliwy fakt, i ukradzione dokumenty zawieraj
sporo sekretnych informacji, ktre nie dotycz bezporednio
istot kwestii niekonstytucyjnego cigania za
praworzdnymi obywatelami. I, oczywicie, aktywistka Poitras
woli ignorowa, delikatnie mwic, znaczn ironi caej
sytuacji: bojownik o wolno sowa i nietykalno ycia
prywatnego ucieka od okropnej Ameryki i znajduje
schronienie w demokratycznej Rosji, czym oczywicie
pocieszy rosyjskie suby bezpieczestwa, o skali tego
prezentu moemy tylko si domyla.

Niemniej jednak, niezalenie od tego, co mylimy o

Snowdenie, Poitras, Baraku Obamie lub yciu na Marsie,
"Citizenfour" jest naprawd wielkim wydarzeniem. By moe,
jest to jedyny film dokumentalny z 2014 roku, ale napewno
jedyny wrd zwycicow "Oskara", ktry powinien zobaczy
kady. Po prostu eby by w temacie, o ktrym rozmawia caa
planeta. Historia mlodego amerykaskiego programisty
porusza fundamentalne pytania codziennoci, nie s to
pytania przyszoci, ani przeszoci. Jest to impuls, ktry w
staroci bdziemy nazywa "naszym czasem" - niech si bije
nie tylko w ogromnych archiwach NSA.