ERNST FISCHER

FRANZ KAFKA

EVREN:
AHMET CEMAL

MM
 SANAT D Z S : 1

*
B/F/S
Muallim Naci Cad. skele Sok. 14
Ortaky - stanbul
*
Kapak: Sait Maden
*
Bu kitap
10BS ylnn Temmuz aynda
stanbul'da Kent Basmevl'nce
gerekletirilmitir.

Dizgi: Hseyin Tncer

Tertip: Ruhi Alaca
Bask: Ahmet Lale
 ERNST
FISCHER

Franz Kafka

eviren:
AHMET CEMAL

BJtM/FELSEFE/SANAT
TAYINLARI
 NSZ

Ernst Fischer'in Kafka denemesi, gnmzde Kaf-

ka konusunda, zellikle yorum bakmndan, en temel
kaynaklardan biri saylyor Bunun balca nedeni, Fisc
her'in Kafka'y, yaptlarnn tarihsel-toplumsal temel
lerini doru saptayarak, ok gereki bir yorumun
szgecinden geirmi olmas. Paylatklar dnya g
rnn farkllna karm Fischer'in Kafka karsn
daki konumu, bir yargcn konumu olarak deil, ama
Kafka olgusunu nesnel bantlar iersinde, olduu
gibi grmeyi amalayan bir dnrn banazlktan
uzak tutumu niteliiyle belirginleiyor. Fischer, bu
tutumunun altn daha denemenin giriinde izer:
"Yaplmas gereken ey, Kafka'y aziz ilan edilmekten
korumak; en az bunun kadar nemli bir i de, Kafka'
y dogmatik arlklara kayanlar karsnda savun
mak. Bir aziz deildi Kafka, aziz olmann ok tesin
deydi: Bir byk yazard..."

Ayn tutum, denemenin son tmcelerinde de vur

gulanr. Kafka'nm yaratsn, k yazn ve k
belirtileri ile olan ilintileri bakmndan irdeledikten
bu irdeleme sonunda ortaya kan Kafkaizm'in sakn
cal yanlarna deindikten sonra, yle balar szle
rini Fischer: 'Koullar aldnda, Kafkaizm geecek.
Kafka ise kalacak."

7
 Fischer ile Kafka'nrn bu deneme balamnda kar-
lamalanndaki ilgin yan yeterince grebilmek iin,
Fischer'in yaamn zetlemekte yarar var.
Avusturyal siyaset adam, yazar ve dnr Ernst
Fischer, 1899'da dodu. 1920 ymda Sosyal Demokrat
Parti yesi oldu. Viyana'da eitli gazetelerde alt.
Yazarlnn ilk rnleri de bu yllara rastlar. 1934'te
Komnist Partisi'ne girdi. Nazilerin elinden kurtul
mak iin Prag'a yerleti. 1939'da ise Moskova'ya ka
mak zorunda kald. kinci Dnya Sava'nn bitimin
den hemen sonra Viyana'ya dnen Ernst Fischer, 1945-
1959 yllar arasnda milletvekillii ve bakanlk yapt.
Yazlaryla ve Baudelaire'den yapt evirilerle, yazn
alannda byk n kazand. 1968'de Sovyetler Birlii'-
nin ekoslovakya'y igaline iddetle kar kt. Er
tesi yl Komnist Partiden ayrld. Bu tutumu nedeniy
le eitli Marksist evrelerin byk saldrlarna u
rad. Partiden ayrl nedeniyle, 7 Ocak 1969 tarihin
de Alexander Vodopivec ile yapt bir radyo konu
masnda yle dedi: "Asla isteyerek ayrlyor deilim,
ama umarm ki, yallktan tr ayrldm, dardan
baklnca belli oluyordur. Bakn size bir ey syleye
yim, o denli tuhaf alglama aksaklklarm var ki, bun
lar ancak yallk belirtisi sayabiliyorum; kardee
yardm szn duyduumda, o zaman yalnzca tank
lar canlanyor gzmde, yalnzca tanklar, ve karma
mak szcn duyduumda da, araya hemen yaban
c komutanlarn buyruklar karyor..."
Ayn radyo konumasnda Vodopivec, Fischer'e u
soruyu yneltir: "Bay Fischer, yaamnzn bir bilan
osu karldnda, bu yaamda iki B'nin ar bast
grlyor. Bunlardan biri, Almanca'ya evirdiiniz
Baudelaire; onun karsnda ise sizi iddetle eletir-
mi olan Brejnev yer alyor. Kiiliinizdeki bu kutup
lama nasl gerekleti?"

Fischer'in yant, yledir: "Yaammn yalnzca

iki B tarafndan deil, ama onlarn yan sra birka
A, B, C vb. tarafndan da ynlendirilmi olduunu
mit etmek isterim, ama bendeki bu kartln te
meline inmek, hi kukusuz olanakl. Bakn, ben da
ha ocukluumdan balayarak asi bir insandm. Jean
Amery, beni ok boyutlu bir asi, diye nitelendirmiti.
Asi olmak zorundaydm. Zayf ve kimi zaman lme
ok yaklaan organizmama kar bakaldrmam, ha
yatta kalmam salad. Babamn dnyasna, buyruk
lardan ve boyun emelerden oluan o dnyaya bakal
drn, beni pasif olmaktan karp eylemi yeleyen
bir insana dntrd. Aslnda her iki zellik de kal
d i dnyamda, yani pasif bir dme konumuyla, ak
tif bir insan olmak, ve her ikisini, bu ikilii, modern
ve solcu bir aydnn en nemli elerinden biri say
yorum."

Hakknda varlan yarglar ok deiik olan, kimir

lerince Marksizmin Aristoteles'i, kimilerince de slah
olmaz bir dnek diye nitelendirilen Fischer, hi ku
kusuz elikili bir kiiliin taycsdr. Ancak nemli
olan, bu elikiler arasnda sz edilen kiiliin bas
kn zelliklerinin de iyi saptanmasdr. Bu amaca y
nelik bir aba sonucu karlalan ilk olgu, Fischer'in
srekli biimde banazlktan kat, hep yarglarn
da nesnel olabilme kaygusuyla hareket ettiidir. Ksa
cas, bir yan mutlak anlamda kusurlu, teki yan da
mutlak anlamda yetkin saymak, Fischer'in baarabi
lecei bir i deildir. Kafka ile -bu yaznn balamn
ok geride brakan, uzun bir srete gereklemi- he-
saplamas, Fischer'in bu tutumunun en arpc ka-"
ntlarndan birini oluturur.
Bu hesaplama, salt bir yazarla snrl deildir
nk. Fischer'in Kafka yorumu, kkenine inildiin
de bir baka saptamaya, sosyalist toplumun da yaban-
cama'dan tmyle uzak olmad saptamasna g
tren bir yol niteliini kazanr. Fischer, Kafka zerine
grlerini en ak biimde, 28 Mays 1963 tarihinde
Liblice'de dzenlenen Kafka Kongresi'nde dile getir
mitir. Bu kongrede, o zamana dein zellikle Alman
Demokratik Cumhuriyetinden gelme eletirmenlerce
yalnzca 'tarihsel bir olgu" diye ortaya konan deer
lendirmeye kar kan Fischer, yle demiti: "nce,
Kafka'nn yalnzca tarih asndan deer tayan bir
olgu olduu, yaratsnn gemie ait bulunduu yolun
daki sava kar kmak istiyorum Kafka, hepimizi il
gilendiren bir yazardr. Kafka'nn, dnlebilecek en
youn dzeyde sergilemi olduu yabanclama, kapi
talist dnyada korkun boyutlara vard. Ama bu ya
banclama, sosyalist dnyada da henz kesinlikle
alm deil. Bu yabanclamay dogmatizme kar
yrtlen savata... adm adm amak, uzun bir s
re ve byk bir grevdir. 'Dava' ve 'ato' gibi yapt
larn okunmas, bu grevin yerine getirilmesine kat
kda bulunabilmek asndan elverilidir. Sosyalist
okur, bu romanlarda kendi sorunsalnn baz izgileri
ni bulacaktr; bu lkelerdeki grevliler de baz konu
lar zerinde daha esasl dnmek zorunluluunu du
yarlar. Kafka'y eskimi saymak ya da nnde kor
kuya kaplmak yerine yaplmas gereken ey, kitapla
rn basmak ve bylece de yksek dzeyde bir tart
maya olanak hazrlamaktr. Kafka, son derece gn
cel olan bir yazardr."

10
 Fischer'in bu syledikleri, bir anlamda, kk ok
eskilere uzanan gerekilik tartmas'n yeniden a
mas demekti. Kafka zerine yaplan bu konuma, bu
tartmalara yepyeni boyutlar getirdi. "Kafka'nn za
yflk diye sulanan yanlarndan ou, gerekte onun
yazarlk gcnn birer esidir. 'Buddenbrook Ailesi',
ge kapitalist dnemin karanlklarna 'Dava' kadar
inebilmi deildir."
Kafka'nm yaptlarndan semelerin Sovyetler Bir-
lii'nde ve teki sosyalist lkelerde baslmas, daha
sonra da bask saylarnn ykselmesi, bu konuma
dan sonrasna rastlar.
Ernst Fischer'in Kafka denemesi, lkemiz asn
dan da zel bir nem tayor. Trkiye'de Kafka'nn
yaptlarnn hemen tmnn dilimize evrilmi olma
sna karn, bu yazara ve iaret ettiklerine ilikin yo
rum almalar henz olmas gereken dzeyin epey
altnda. Bunda hi kukusuz lkemizin kltr yaa
mnda yaygn olan yazn-yaam kopukluu, baka de
yile yazn ve sanat bir yerde, gnjk yaam da
apayr bir yerde grme alkanlnn varln sr-
srdrmesi de byk rol oynuyor. Btn bunlar gz
nnde tutulduunda, Kafka'y tm verimiyle ve ta-
rihsel-toplumsal balamn gncellik asmdan irde
leyerek deerlendiren bu denemenin, yeni Kafka okur
lar oluturabilecei kansndayz.
Ernst Fischer, lkemizde daha ok Sanatn Ge
reklilii zerine balkl, dilimize Cevat apan tara
fndan evrilen yaptyla tannr. Bunun dnda ya
zarn -dilimize henz aktarlmam olan- Zaman ve
Yazn, Sanatn Bamll ve zgrl, Byk H
manist Goethe, Anlar ve Dnceler gibi yaptlar da
nemlidir. ., . _
Ahmet Cemal
11
FRANZ KAFKA
( tarama: Alamut )
 Kafka'nn yarats zerinde onurlandrc deer
lendirmelerden oluma bir piramit ykselir. Ben bu
piramide yeni bir ta eklemek gibi bir haddini bilmez
lik yapacak deilim. Katkm, yalnzca baz sorunlara
ilikin notlar dmek.

Yaplmas gereken ey, Franz Kafka'y aziz ilan

edilmekten korumak; en az bunun kadar nemli bir
i de, Kafka'y dogmatik arlklara kayanlar kar
snda savunmak. Bir aziz deildi Kafka, aziz olmann
ok tesindeydi: Bir byk yazard. Yaptlar da, bir
an son modas olmann ok tesindedir; dorudan
dnya yazndr. Thomas Mann'n deyiiyle, bu yapt
lar dnya yaznnn en okunmaya deer rnleri ara
snda yer alr.

Bu yarat, besinlerini ve zehirini ekmekte olan

Habsburg mparatorluundan almtr. Bu nedenle de
eine az rastlanr bir eliki oluturarak yresel
liin snrlarn am, vatanszlamtr. Max Brod,
Franz Werfel'e arkadann yaptlarndan ilk kez oku
duunda, Werfel yle demiti: Tetschen-Bodenbach'-
m tesinde Kafka'y anlayan tek kii kmayacaktr.
Yaad dnem, Kafka'y pek deerlendiremedi. l
mnden sinra gelen n ise olaanst oldu.
 Mistik bir nihilist, gereklerin ve akln tesinde ka
lan evrenin szcs diye vlen ve ilence urayan
Kafka, gerekte daha ok bir mizah ustasyd. Byk
peygamberler de ou kez birer mizah sanatsdr-
lar; mizah sanatlarnn arasndan da peygamberlerin
kt grlmtr. Kafka'nm fantastik mizah sana
t, gelecei peygamberlere zg bir kehanet gcyle
nceden somutlatrmtr. Kari Kraus'un Nestroy iin
syledikleri, Kafka'nm zne de uymaktadr: Nes
troy, kk evresini gelecekteki olaylar nceden so-
mutlatrarak ve ancak gelecek iin gsterebilecek bir
titizlikle ele alr. Kendi mizah mirasma imdiden sa
hip kar.
Kl krk yaran baz kiilerce Kafka, yalnzca k
k ayrntlar grm, byk balam alglamam ol
makla sulanr; bunlara gre Kafka, dnyay sarsan
gk grltlerine deil, duyulmas olanaksz seslere
kulak vermitir. nsan, uyumazdan hemen nce bir
eliki konumuna girer: Gk grltsn duymaz
ken bir saatin tiktaklann alglar. Kafka'nm tiktakla-
rn duyduu saat sonradan ortaya kt gibi bir
saatli bombayd. Bu bomba, yldrmn dmedii evi
havaya uurdu. Kk ayrnt, ykma gtren byk
balamn habercisiydi.
Kafka, bedensel bir hastalk sonucu yaamn yi
tirdi. Onun ardndan hayatta kalan ailesi ise onyllar
sonra, geleceini Kafka'nm nceden sezmi olduu
toplumsal bir hastalktan, Hitler'in nc Reich'n-
dan tr ld.
 ZAYIFLIIN YARATTll DEHA

Franz Kafka, 3 Temmuz 1883'de Prag'da, bir Ya

hudi tccarn olu olarak dnyaya geldi. 3 Haziran
1924 tarihinde Viyana yaknlarndaki Kierling Sana-
toryumu'nda grtlak vereminden ld.
Kafka kendine ynelik youn bir gzlem sonucu,
zayf yanm yaznsal gcnn temel kayna olarak
saptamtr. yle yazar: Bildiim kadaryla, yaam
iin gerekli koullarn hibirini beraberimde getirmi
deildim, yalnzca insana zg genel zayfln tay-
csydm. Bu zayflk sayesinde bu anlamda szn
ettiim zayflk, ok byk bir gtr yaadm d
nemin bana zaten ok yakn olan, savamak deil bel
li lde temsil etmek hakkma sahip bulunduum
olumsuz yann olanca gcmle zmsedim. Gerek
kapsam dar olan olumlu'daki, gerekse artk olumluya
dnmenin snrna varacak boyutlar alm olumsuz'-
daki pay, kaltm yoluyla elde edilmi deil...
Kleist ya da Keats'inkini andran bir zayflktr bu,
ama onlarnkinden daha mutlaktr; bir savunmasz-
lk, en ufak bask karsnda yenik dme konumudur;
ardmdan gn nn grlebildii incecik bir zar gi
bidir^ Bu testi daha suyoluna varmazdan nce krl
mt, diye yazar Milena'ya. Bir sarmak gibi uza
m olan hassas bedeni, herhangi bir arlk kar-
snda srekli savunma konumundadr. Varlm sr
drme igds, Kafka'nn kendisi konusunda tutum
lu ve esirgeyici davranmasn, gcn dnleme
yecek kadar ok atn sezdii kimi eylerden z
veride bulunmasm gerektirir. Gvenlik altnda olma
ya ve ana kucana duyduu zlem, bedeninin zayf
lndan kaynaklanr. Ama yaznsal retime olan tut
kusu daha gldr.
Yazma eyleminin, yaradlmn en verimli yn
olduu ortaya ktnda, tm gcm bu noktada odak
lat ve cinselliin zevklerine, yemeye, imeye, felsefi
dnmeye, zellikle mzie ynelir tm yetenekle
rimi ortada brakt. Bu yanlarmn tmnde zayf d
tm. Bu da zorunluydu, nk sahip olduum tek tek
gler bir btn olarak o denli azd ki, ancak hepsi
bir araya geldiklerinde yazma amacna biraz olsun
hizmet edebilirlerdi.
Ama bu denli duyarl olan organizma, trajik ka
rarlar verebilecek kadar da gldr. ou yazarlar
alma srecini, an enerji harcamaktan kanarak,
her gn belli bir blm tamamlayabilecekleri bir ak
a dntrebilirler; baka baz yazarlar ise ancak
i gerilimlerini bir doruk noktasna vardrarak, her
trl lnn dna ktklar bir konumda retebi
lirler. Kafka, bu yazarlar arasnda yer alr. 12 Eyll
1912 tarihinde gncesinde u satrlara rastlyoruz: Bu
yky, 'Yarg' adl yky, 22'yi 23'e balayan gece,
akamn onu ile sabahm alts arasmda bir solukta
yazdm... yknn nmde gelimesi, bir suda iler
ler gibi ilerleyiim, hem korkun bir aba, hem de mut
luluk. Bu gece srtmda birka kez kendi arlm ta
dm... nsan ancak byle yazabilir, bedenini ve ru
hunu bu denli btnyle adadnda... Bir baka no-
tunda ise yle der: Coku arm ne" denli zlersem
zleyeyim, o an karsnda zlemden ok korku duyu
yorum... Ancak byle anlarda iyi bulular yapabil
melidir; ama o an gelip attnda daarck o denli
zenginleiyor ki, zveride bulunmak zorunda kalyo
rum, yani akntdan bir eyleri gz kapal alyorum,
yle nme ne gelirse, el attka; o zaman bu aldk
larm, dnerek yazmaya balaynca, eskiden iinde
bulunduu daarcm btnne oranla bir hi olu
yor, o daarcn zenginliini yanstmaya yetmiyor,
bu nedenle de kt ve insan tedirgin edici bir nitelik
alyor, ekicilii bir ie yaramad iin... Kafka, ya
zn almalarnn bedelini dayanlmas neredeyse ola
naksz ba arlaryla, uykusuzluk, bitkinlik ve kendi
ni ykma gtrmekle dyordu. 1913'de yle yazm
tr: Yapamyorum, kendi yaammn saldrsna, ken
di kiiliimden kaynaklanan istemlere, yan ve zama
nn ypratmalarna, yazma tutkusunun belli belirsiz
zorlamalarna, uykusuzlua, deliin snrna varma
ya dayanamyorum btn bunlar yalnz bama ta
yabilecek gte deilim... Ve sonra, 1921'de: Ya
rarl hibir ey renmemi oluumun ve buna ba
l olarak kendimi bedensel bakmdan da ykma s
rkleyiimin ardnda bir ama yatyor belki de. Dik
katimin damasn istemiyordum, yararl iler gren,
salkl bir erkein duyaca yaama sevinci yzn
den dikkatimin dalmasn istemiyordum. Sanki has
talk ve mutsuzluk da insann kafasm en azndan bun
lar kadar datmazm gibi!.. Yllarn ak boyunca
kendimi sistemli biimde ykma gtrm oluum,
gerekten artc; her ey bir barajn ardan k
gibiydi, tmyle amah bir eylem vard ortada...
Romantiklerce ortaya atlan ve eskimi olan se-
enek, sanat ya da yaam diye belirtilen seenek, Kaf-
ka iin lesiye ciddiydi. Zayfl, bu ikisinden bir b
tn oluturmasn yasaklyordu. Hukuk renimi gr
m, ona epey bo zaman brakan bir ura semi
olmasna karn, bu ikili alma bedenini ypratyor
du. Bu iki ura, der Kafka, hibir zaman badaa
maz ve ikisine ortak bir mutluluk yaratamaz. Birinden
duyulacak en kk mutluluk, teki iin byk bir
mutsuzluk olur. Bir akam iyi bir ey yazabildiimde,
ertesi gn dairede ateler iinde yanyorum ve hi
bir ey yapamyorum. Bu alkant hep daha ktye
gidiyor. Dairede grnte grevlerimi yerine getiri
yorum, ama vicdanm asndan grevimi yapamyo
rum; yapamadm her grev, bir daha iimden ata
madm bir mutsuzlua dnyor... Kafka yalnz
yazarlmda deil, Prag Sosyal Sigortalar Kurumun
daki memurluk yaamnda da son derece drstt,
baka deyile bohem tipinin tam tersiydi. Yazn ala
nndaki retimine ilikin olarak: Her szcn ev
resi, kukularmla sarldr, der. Kurumdaki memur
lar da onu, grev bilinci ok gl biri diye tanmla
mlardr. Amerika adl romanndaki insan sarsan
renci tipi, Kafka'nm kendisini yanstr: Gndzleri
bir maazada satclk yapan niversite rencisi, ge
celeri yalnz basma, evresi kitaplarla sarih olarak bir
balkonda oturur ve alr.
Peki ne zaman uyursunuz? diye sordu Kari,
renciye hayretle bakarak. Uyumak ha! dedi renci.
renimimi bitirdiim zaman uyuyacam. imdilik
koyu kahve iiyorum.
Kafka'nm ayn zamanda byk zlem duyduu
evlik karsndaki iddetli direnii, biraz da zayf ve
yorgun bir organizmann direniidir. Bu direnie kar-

20
n bir evliliin hazrlklar ileri bir aamaya vard
nda, Kafka ilk kanamasn geirir. Brod'un anlatt
na gre Kafka bu olay, kendisini zorlayan zm
lere sk bavurmasnn cezas saymtr. Dindar bir
insan olan dostu Brod'a Kafka, Tanrya ilikin olarak
Usta arkclar'dan bir alnty yineler: Onu daha
hogrl sanrdm.
Kafka yaamn ve her trl kiisel mutluluun
karsnda seimini bilinli olarak sanattan ve kendi
ni ykma gtrmekten yana yapmtr. Dehasna uy
gun yazabilmek iin gerilimli konumu gereksinmesi,
byk bir olaslkla Kafka'nn byle u noktada bir
karara varmasna katkda bulunmutur. Normal ko
numda Kafka, nemli bir yazard, ama olmak iin her
trl acy stlendii o esiz yazar deildi. Bu konu
da Kafka'nn syledikleri, onylar sonra Thomas
Mann'n Dr. Faustus romanndaki Adrian Lever-
khn'n sylediklerine uygun dmektedir: Yazmak,
gzel ve harikulade bir karlk, am ne pahasma?
Geceleyin bunun eytanca bir hizmetin karl oldu
unu, ocuklara verilen, gzleme dayal derslerdeki
netlikle kavradm. Karanlk glerin yanma inmek,
doa gerei baml ruhlarn zincirlerinden boanma
lar, ne olduu belirsiz kucaklamalar ve o derinlik
lerde olup biten, gn nda ykler yazdmzda
ne olduunu bilemediimiz daha bir sr ey...
Kafka'nm gnceleri ve mektuplar yaknmalarla,
kendine ynelik acmalarla, zayfln kendine ac ek
tirme pahasma aa vurulmasyla doludur; ama b
tn bu yaknmalarn ardnda bir yaam dolusu kah
ramanlk, vurgulanan yetersizliin ardnda ise ykn-
tar sanat yaptna kaynaklk etsin diye, kendini yk
ma gtrm bir insann bykl gizlidir.
 YABANCI

ann kendisine ok yakn olan olumsuz yanm

olanca gcyle zmsedii yolundaki dikkat ekici s
z, Kafka'nm ikili sylemidir ve bu sylem ayn za
manda hem kendisine, hem de yaad zaman par
kasna ilikindir. Kafka'nn duyarl ve alglanmas ne
redeyse olanaksz belirtiler karsnda iddetli tepki
gsteren yaps, ona gizli hastal sezgi yoluyla al-
glayabilme yeteneini kazandrmt. Kanserin ko
kusunu, daha varln kantlamann olanaksz olduu
balang evresinde alabilen bir doktor tanmtm.
Kafka ise grnte henz ileyen bir toplumdaki
rmenin, gnnn brokratnda yarnn saldrgan
nn ve celladnn, gze grnmeyen tohumda oluan
ykmn kokusunu ald. Bunu yapabildi, nk birey
sel konumu ile toplumsal bir konum arasnda kout
luk vard ve zamannn olumsuz yan, onun evresin
de baka yerde olduundan daha belirgin biimde or
taya kmt.

Kafka'nn en temel yaantsn yabanclk, dlan

mlk, kendi kendine srgn edilmilik oluturur.
Gnther Anders, Kafka pro et contra balkl m
kemmel aratrmasnda yle der: Kafka, bir Yahu
di olarak tmyle Hristiyan dnyasnn insan deil
di. Yahudiliini umursamayan ki gerekte umursa-
myordu bir Yahudi olarak tmyle Yahudilerden
saylamazd. Almanca konuan biri olarak tam anla
myla bir ek insan deildi. Almanca konuan bir
Yahudi olmas nedeniyle, tam anlamyla Bohemyal
bir Alman olduu sylenemezdi. Bohemyal olmas,
tam anlamyla Avusturyal olmasn nlyordu. Sos
yal sigorta memuru olarak tam burjuva deildi. Bir
burjuva ailesinin olu olarak tmyle emekiler sn
fna girmiyordu; ama bir bro insan da deildi n
k bir yazar olduunu duyumsuyordu. Gelgelelim bir
yazar da deildi, nk gcn ailesi uruna harc
yordu. Oysa aile evremde bir yabancdan bile ya
banc yayorum. (Nianlsnn babasna yazd bir
mektuptan.)
Hepiniz bana yabancsnz, der Kafka annesine,
yalnzca bir kan ba var, ama o da kendini duyum
satmyor... Kasvetli aile yaamndan nefret eder, ama
kurtulamaz. Bundan da nefret ediyorum; evde an
nemle babamn yattklar yatan, kullanlm araf
larn, dikkatle yerletirilmi gmleklerin grn,
beni kusturacak kadar bunaltabilir, iimi altst ede
bilir, yle ki, sanki douum bir trl tamamlanama
m, bu karanlk evde, kasvetli bir yaamdan hep ye
niden dnyaya geliyorum, o evde srekli olarak var
lmn onaylanmasn bekliyorum... alkan ve ha
linden memnun kk burjuva ailesinin, ilerinden ye
tien bu kurald insan karsndaki anlayszlklar,
'mutlak ve almazdr. Bu nedenle sevgi arayan ocuk,
kendi dnyasnn bir kesine kvrlr. ou kez kt
giydirilmektedir; kendini giysilerine uydurabilsin di
ye arpk durur. Daha o zamanlar gereklerden ok
sezgilerin araclyla kendimi kk grmeye bala
m olduumdan, giysilerin yalnzca benim stmde
byle nce kaskat, ardndan da buruuk ve sarkk
grndne inanmtm... Ama ocuk, uyumazdan
nce kurduu dlerle yetinir: gnn birinde zengin
bir adam olarak, drt atn ektii bir arabayla Yahu
dilerin oturduu blgeye girecek, haksz yere dv
len gzel bir kz syleyeceim tek szn gcyle kur
tarp arabama alacam ve gtreceim... Amerika
romannda, bir ateinin hakkn savunmak iin kor
kusuzca savaan Kari, yle dnr: sterdi ki anne
siyle babas onun yabanc bir lkede, nemli kiilerin
nnde iyi uruna, nasl savatn, ve henz zaferi
kazanmam bile olsa, son fetih iin kendisini nasl
tmyle hazr tuttuunu grebilsinler...
Kafka, sk sk Kleist'n mektuplarn okur ve gen
soylu Kleist'n ailesinin, yazar Kleist' insan toplu
munun hibir ie yaramayan bir uzvu saym oldu
unu belirterek, iine acnm da kart alayl bir g
lmsemeyle, yznc lm yldnmnde ailesinin
onun mezarna, stnde: Soyunun en. iyisine yazl
bir elenk brakmasn sylerdi.
Prag'l Yahudi Franz Kafka ile Prusyal gen soy
lu Heinrich von Kleist arasndaki benzerlik, imdiye
dek sk sk belirtilmitir. Ailesine, toplumsal konumu
na ve lkesine yabanclap yabanc lkelere yola
kan Kleist, zaferle dolu bir dnn ailesinin ona su
naca defne tacn dn kurmu, ama hibir baa
r kazanmakszn geri dnm ve bunun utancna da
yanamayp lmtr. Kafka ise aile balarndan kur
tulabilme konusunda Kleist'dan da baarszd; ka
giriimleri kendine an gvenmi olan gen soylu-
nunkilerden daha yetersizdi. Ama sonuta* ikisi de bi
rer kaak, birer yabancydlar; yetikinlerle baa -
kabecek gte olmayp, ocukluk yllarnda hapsol-

24
mu kalmlard; ne kendilerini kurtarabilmilerdi, ne
de bakalaryla srekli bir birliktelii gerekletirebi'-
milerdi; sonunda byle bir beraberlii kendilerine an
cak lmn getirebileceine umut balamlard. Her
ikisi de zellikle yabanclklanyla, gelmekte olan bu
can temsilcileriydiler; tpk Rousseau'nun, tpk
Byron'n abartmaya kaan bir slupla yeni bir zama
nn belirleyici zelliklerini nceden haber vermi olu
lar gibi.
 BABA

ocuklarn yetitirilmesinden sz ettii mektupla

rnda Kafka, Swift'in ana ve babalarn ocuklar ye
titirmede ounlukla en uygunsuz kiiler olduklar
yolundaki grne katlr. Aile denen hayvandan,
aile organizmasndan sz ederek, unlar ekler: n
sanlk iersinde her insann yeri ya da en azndan
kendi setii biimde yklp gitme olana vardr;
anayla babann egemenliindeki ailede ise ancak ok
belli kiilerin yeri olabilir; bunlar kesinlikle belirlen
mi istemlere, ayrca da byklerin koyduu snrlara
uyan kiilerdir. Uymadklar takdirde aileden atlmaz
lar bylesi ok gzel bir ey olurdu, ama dnle
mez, nk sz konusu olan, bir organizmadr ama
bence urarlar, tketilirler ya da bunlarn ikisine bir
den hedef olurlar. Bu tketili, Yunan mitolojisindeki
ana-baba rneindeki gibi (oullarn yiyen Kronos
onurlu baba) bedenin yem yaplmas biiminde ol
maz; belki de Kronos, srf oullarna acd iin on
lar yemeyi, teki yntemlere yelemiti...
Kafka'nn canl, becerikli, iinde acma tanmak
szn ykselmi olan babas, dnyay gle, grlty
le ve fkeyle yneten bu Kronos ya da Yehova zayf
olunun tm direnme gcn krar. Bu babayla olan
ilikisi Kafka'nn dnyayla olan ilikisini de nemli

26
lde beUrlemitir. Hibir zaman gndermedii b
yk Babaya Mektup unda Kafka, davac, avukat ve
daval konumundadr. Bu mektupta bir dava alr,
ama sonunda verilen hkm davay sonulandrma-
yp, aresizlik konumunu ykma varana dek srd
rr.
yle denir bu mektupta: Sen, yalnzca kendi g
cnle bu denli ykselmitin, bu nedenle de kendi g
rlerine duyduun gven snrszd... Koltuundan
btn dnyay ynetiyordun... Benim gzmde hak
lar dnceden deil, kendi kiiliklerinden kaynak
lanan tm tiranlarn o gizemli yanma sahiptin...
Baba, tam bir duygusuzlukla, darbelerini szleriy
le indirmitir, kimseye acmazdm, ne konuurken, ne
de daha sonra, insan senin karnda tam anlamyla
savunmaszd... ocuk iin en ykc olan ise, senin,
benim iin bu denli l olan senin, bana koyduun
yasalara uymamand. Bylece dnya, benim iin e
ayrlm oluyordu: bir kle gibi, yalnzca benim iin
bulunmu ve gereklerini bilmediim bir nedenle, hi
bir zaman tmyle yapamadn yasalarn egemen
liinde yaadm bir dnya, sonra benimkinden son
suz uzaklkta, iinde senin her eyi yneterek, buyruk
lar vererek ve bunlara uyulmamasmdan tr fke
lenerek yaadm ikinci bir dnya ve nihayet geri ka
lan insanlarn, buyruklardan ve boyun eilerden
uzak, mutlu yaadklar nc bir dnya... Ben, hep
utan iindeydim... Eitimde bana kar kullandn
etkili, en azndan benim stmde hep etkili olan sz
l aralar, kfr, korkutma, alay, kt glmeler ve
tuhaftr kendi kendinden yakmmayd... nsan bir
lde, daha kt bir ey yaptmm bilincine bile va-
ramadan cezalandrlyordu...

27
 Bu durum, Kafka iin ok belirleyici olan bir duy
gunun, srekli utan iinde olma duygusunun, s
rekli bir sululuk duygusunun doumuna yol aar.
Gnther Anders, yle demitir: Kafka'nn dnyasn
da intikam tanralar eylemin ardndan deil, nn
de uarlar. Grnte bireysel olan bu baba-oul e
kimesi iersinde toplumsal bir konum da belirginle
mekteydi. Kafka bunun bilincindeydi ve bu konumdan
toplumsal sonular kard. Gllerden yalnzca nef
ret etmesini deil, onlarn dzenbazlklarn, buyruk
lar ile kendi davranlar, sz ile eylem arasmdaki e
likiyi grmeyi de rendi. Babasn, azndan dr
medii dini, olsa olsa byk bayramlarda milyoner
F'nin, babalaryla birlikte tapmaa giden oullarn
gsteren el saymakla sulad. ...Temelde senin ya
amn biimlendiren inan, Yahudilerden oluma bel
li bir toplumsal snfn dncelerinin mutlak doru
luuna olan inancmdi; bu dnceler senin zne de
uyduundan, bylece aslnda kendi kendine inanm
oluyordun...

Baba bir iadam, bir giriimci ve bir snfn tem

silcisiydi. Uygulad yetitirme ynteminin sonucu
ise, uzaktan bile seni anmsatan her eyden kamam
oldu. Her eyden nce.i yerin... nceleri orada do
al saydm eyler, bana ac ve utan verdi, zellik
le personele kar davranlarn... alanlara 'cret
li dmanlar' diyordun, yleydiler de ama onlar y
le olmazdan nce kanmca sen onlarn 'cret veren
dmanlar' kesilmitin... Bu nedenle zorunlu olarak
alanlardan yana oldum... Kafka, babasyla eki
mesini genelletirir: Bir btn olarak bu durum, za
ten tek basma bir olay deil, Yahudilerin bir gei

28
dnemi kuann byk blm iin buna benzer
bir durum sz konusu...
Bu baba-oul ekimesi, Yahudi gei dnemi
kua sorununun snrlarn ayordu ve btn bir
gei dneminin zellii niteliini tamaktayd. Es-
k ikk burjuva kua ekonomik olarak ykselmi
ti, yalnzca elinde bulundurduklarna inanyordu. K
k burjuva yaamnn ykselme ile snfsal dlan
ma, burjuva snf ile proleterya arasmdaki genel
gvencesizlik konumu, Yahudiliin zel konumundan
tr daha da kritiklemiti. Kafka, yle yazar: Ya
hudilerin gvenceden uzak konumu, i dnyalarnda-
ki ve bakalar arasmdaki gvensizlik, onlarn yal
nzca ellerinde ya da dilerinin arasnda tuttuklarna
sahip bulunduklar inancn beslemelerini, ne olursa
olsun hakl klar; ayrca yalnz elle tutulur gzle g
rlr bir mlkiyet konumunun kendilerine yaamak
hakkn kazandrdna, bir kez yitirdiklerini bir da
ha elde edemeyeceklerine inanmalarn da hakl gs
terir... Yalnzca Yahudiler deil, gen kk burju
va kua iinden oklar manevi deerlere ulama
ya abalamakta, babalarnn ekonomi alanndaki tut
kularna, kazan hrsndan, smrden yalandan olu
ma babalar dnyasna kar kmaktaydlar. Ku
aklar arasmdaki sava, snf savann henz uzaklar
daki imeklerini yanstyordu. Gen aydnlarn k
msenemeyecek bir blm en azndan geici bir
sre iin bakaldr srelerinde sosyalizme yaknlk
duyuyorlard. Baba katillii Birinci Dnya Sava'n-
dan nce ve sonra yazm alannn nemli bir konusu
olmutur. Kafka, Milena'ya yazd mektuplardan bi
rinde, dnde bir akrabasnn Milena'dan alayl sz
ettiini grdn yazar. Bunun zerine onu imdi
anmsamadm bir biimde ldrdm, sonra heye
canla eve geldim, annem srekli arkamdan kouyor
du, burada da benzer bir konuma olmaktayd; sonun
da mthi bir fkeyle bardm: 'Biri'Milena hakkn
da kt konuursa, babam bile olsa, onu da ldr
rm, ya da kendimi ldriirm.'

Gerekte Kafka, babaya kar cinayeti kendi ki

iliinde gerekletirmitir. Babayla ilginin mutlak
anlamda kesilmesi, zlemini ektii ve kentsoyluluu
tmyle dlayan yaamn kouluydu. Ama Kafka'nn
byle bir kopuu gerekletirecek gc yoktu. Ba
baya Mektup unda babasnn yantn, nceden so
mutlatrmtr: Birbirimizle savatmz yadsm
yorum, ama savamak iki trl olur. Biri, merte sa
vamaktr; bu savata bamsz hasmlarn gleri
boy lr, herkes yalnz basmadr, kendisi iin ka
zanr, kendisi iin yenik der. Bir de haaratn sa
va vardr, haarat yalnz sokmakla kalmaz, yaa
mn srdrebilmek iin kanda emer. As ura sa
vamak olan ite bylesidir ve sen de busun. Yaama
acemisisin sen ama bu konuma rahata umursamak
szn ve kendini sulama gereini duymakszm yer
leebilmek iin, yaama becerisini btnyle senden
alp cebime soktuumu kantlamaya alyorsun...

Babann, Kafka'nn kurmacasyla somutlaan bu

yant korkuntur: Nefreti her trl gten yoksun
olan aciz insann teslim oluunu dile getirir. Yarg
adl ykde baba olu iin idam kararn verir, oul
da bu karar yerine getirir. Kafka, kendi yazd y
ky yle zmlemitir: Ortak olan her ey, ba
bann evresinde kmelenmitir, Georg bunlar yal
nzca yabanc, bamszlam, kendisinin yeterince

30
koruyamad, Rus devrimlerinin etkisine ak bra
klm eyler olarak duyumsar... Baba, dnyann
efendisi saylr; mlkiyeti altmda bulundurduu bu
dnya ile kendisini zdeletirmektedir; oysa oulun
karsnda ayn dnya yabanadr, elden kmtr,
donmutur. Rus devrimlerinin etkisine ak brakl
mtr, bu dnyada kkl bir deiim yapmak, an
cak devrim yoluyla olanakldr. Kafka, bir dava a
may yeler; kantlar ve kar kantlaryla, ac dolu
bir i monolog biimindedir bu dava, babann hakl,
oul'un yalnzca haarat olup olmadklar yolunda
ki umarsz i hesaplamaya dek varr bu hesapla
ma, Deiim adl anlatda da tyler rpertici bir
yanszlkla betimlenmitir. Sz konusu olan, babaya
ilikin, ama ie ynelik bir saldrdr, kiinin kendi
kendisini yiyip bitiren nefrettir, kendini dile getirme
ve sululuk duygusudur; ta Davanm son tmcesi
ne dek: ...sanki utanc, o ldkten sonra da son bul
mayacakt.
 PRAG

inde kendisine yabanclam bir Kafka'nn b

yd bu aile, Prag'da, Habsburg mparatorluunun
en elikilerle dolu kentinde yaamaktayd. Kent, an
larla doluydu; imparatorluk iktidar ve ek zgrlk
savam, simya ve gkbilim, Comenicus ve Kepler,
Rabbi Low ve Golem* youn bir birliktelik olutur
makta, insann stne varmaktayd; tm de tala
m birer d-by simgesi gibiydi. Grillparzer, Vi-
yana'nn insanm sinirlerini ykan, vampir gibi kan
n emen znden tr ac ekmiti; Prag'da ise her
ey gibi bu z de daha youn bir dzeydeydi. Kafka,
1902 sonbaharnda Mnih'ten dnnden sonra y
le yazmtr: Prag yakam brakmyor... Bu kentin
peneleri var. Yllar sonra ise bir mektubunda un
lar okuyoruz: Prag'dan ayrldm takdirde yitire
ceim hibir ey yok, buna kark kazanabileceim
ok ey var... Kafka'ya gre gerekten yayor ol
mak ve srekli honutluk duygusu ancak Prag'dan
uzakta kazanabilir. Ve nihayet, 1921'de, gncesinde

* Golem, Yahudi mitolojisine gre, ekilsiz maddeden canl in

san yaratabilme gcdr; bu gce 13. yzyldan bu yana e
itli Rabbi'lerin yani en yksek derecedeki Yahudi din
adamlarnn sahip olduklarna inanlr. Rabbi Low (1520-
1609) bunlardan biridir. (.N.)
u yaknma: Yaamn ak beni hibir zaman srk-
leyemedi, Prag'dan hi kurtulamadun...
Bu kentin egemen kesimi (fabrika sahipleri, pa
ra ileriyle uraanlar, brokratlar, profesrler) Al
manca konuuyordu ve kk bir aznlkt. Byk
ounluu oluturan halk ise eke konuuyordu. Bir
Alman niversitesi, bir Alman tiyatrosu, Alman ma
kamlar vard; bunlarn evresinde ise ek emeki
snf ve kk burjuva kesimi yer almaktayd. Azn
ln elinde yalnzca iktidar kalmt, gelecek artk
onlarn deildi. Klaus VVagenbach'n, Kafka biyogra
fisinde syledii gibi, Prag'da Almanca, bir tr dev
let desteiyle varln srdren, bayram gnleri ko
nuulan bir dildi. Yabanc bir egemen snfn, ken
disine yabanc bir halkn iersinde konutuu dildi
Almanca; bu dil canl kaynaklardan deil, antlar
dan, tozlu evraktan, ayrcalklardan beslenmekteydi.
Gemiin mezar talan, ne id belirsiz iktidar ili
kileri ve brokrasi hortlaklar, Almanca konuan
egemen kesim yelerine yaanan dneme artk t
myle ters den bir konum salamaktayd. Gz
mz ak, d gryoruz, diyordu Kafka, Janouch'a,
gemi zamanlardan kalma birer hayaletiz. Yahudi
lerin yaad eski kenti, salk koullarna uygun
yeni kentden ok daha gerek bulduunu syl
yordu; bu, Almanca konuan aznln da paylat
bir dnceydi. Bu kentte nesnelerin insanlardan da
ha gl olduu kans, baka deyile yabanclama
duygusu egemendi. Wagenbach, Paul Leppin'in bir
kitabndan u alnty yapar: "Yani btn bunlar ya
pan, o deildi, nesneler, kendi yaamlann onun ya
am boyunca srdryorlar ve ak bir kapdan ge
er gibi, onun iersinden geip gidiyorlard."
 Almanca konuan Yahudiler, aznlk iersinde
aznlk olutunnaktaydlar. Almanlarca Yahudilikle
rinden tr, eklerce de Almanlklarmdan tr
ho karlanmayan bu insanlar, Prag'n kltr yaa
mnn eksiklii dnlemeyecek esiydiler. Prag*
dan gelen, Almanca yazan nl yazarlarn ou Ya-
hudiydi. Ama evrelerini kuatan yabanclk ok yo
undu. Janouch ile konumalarnda Kafka, Prag'da
ki Alman tiyatrosundan yle sz eder. Bu tiyatro,
temelsiz bir piramit ...Burada doru drst Alman-
lk bulunmadndan, gvenilir srekli bir izleyici
kitlesi de yok. Localarda ve koltuklarda oturan, Al
manca konuan Yahudiler Alman deil, Prag'a ge
lip balkonlar ve galerileri dolduran Alman niversi
te rencileri ise yalnzca ilerlemekte olan bir gcn
ncleri, yani dman ama izleyici deil. Alman
ca konuan bir Yahudi olan Kafka, hibir yere ait
deildi; Alman kltrnn hayranyd, ama Sdetler
blgesinden gelen ovenistlerin ve rklarn olutur
duu ilerleyen g ten nefret ediyordu. Bohemya,
Nasyonal-sosyalizmin doum yeridir.
Kafka, hibir zaman Almanlar arasmda yaa
madm, diye yazar Milena'ya. Almanca benim ana
dilim ve bu yzden de bana doal gelen bir dil, ama
ekeyi kendime ok daha yakn buluyorum... Kaf-
ka'nn babalar dnyas'na bakaldr srecinde yan
da kt alanlar, eklerden oluuyorlard. Kaf
ka kendine bir ulus bulabilmek iin eklerin arasna
karmak zorunda kald. Onlarn toplantlarna katl
d, nasyonal demokrat Dr. Kramar'm, sosyal demok
rat Dr. Soukup'un, Nasyonal-sosyalist Klofar'n sy
levlerini dinledi, bu arada zellikle anaristlere yak
lat. 1912 Maysnda Jaroslav Hasek, bir mizah sa-

34
natsna zg espriyle Yasalar erevesinde Ilml
lerlemeye Ynelik Siyasi Parti nin kurulduunu iln
etti. Politikay ve polisi hedef alan bir konuma ya
parak, hayat kadnlarn politika alanndaki orospu
luklarla karlatrldmda, yrekleri iyilikle dolu
gerek Samarit rahibeleri diye vd. stn Irkm
imparatorluk makamlarna kar direni erevesinde
dile gelen bu mizah ruhu da Prag'a zgdr. Kafka'
nn Hasek'den ok farkl olmasna karn, bu tutum
ikisine ortaktr.
Yahudi bir aile, Alman dili ve ek ulusuarasm-
da kalan bo bir alana yerlemi olan Kafka, kendini
bir yabanc, Prag' da yabanclaman m kenti olarak
duyumsuyordu.

I
 HABSBURG DEVLET

Dar bir alana skm olan bu Prag, monarinin

kent biiminde somutlaan sorunsalyd.
Prag'da olduu gibi, btn imparatorlukta Al
manca konuan egemen ulus, giderek klen bir
aznlkt. Birbirine kart halklar, aydnlanm mut-
lakiyet amdan bu yana, resmi dili Almanca olan
bir brokrasi tarafndan bir arada tutulmaktayd.
Dosya ynlar ve sngler, dev Slav ounluu ze
rindeki egemenlii gvence altna almt; ama daha
ne zamana kadar? Bask altnda tutulan halklar, bu
devlete giderek daha ok yabanclayordu; ama ya
banclama yalnz onlara zg deildi. Egemen ulus
ta da tedirginlik artyor, bu devletin geici olduu,
dardan bir destek gelmedii takdirde ayrcalkl ko
numun gvenliinin salanamayaca izlenimi yay-
gnlayordu. Temelde hemen kimse imparatorluun
ayakta kalabileceine inanmyordu. Yal mparator,
her gn gezmeye kyordu. Ama gerekte kan o
muydu, yoksa ak sakall bir hayalet mi? Kafka, Bir
mparatorluk Habercisi adh yksnde bu durumu
mistik bir dzeyde ilemitir: lm deindeki im
parator, bir haberci yollar, ama adam bouna bir
abayla isaraym odalarnda dolanr durur: Bu oda
lar hibir zaman aamayacak; bunu basarsa bile, hi-
bir ey kazanm olmayacak; daha geilmesi gereken
avlular var, ve avlulardan sonra bunlar kuatan ikin
ci bir saray; yine merdivenler ve avlular-, ve yine bir
saray; binylar boyunca bu byle srecek; ve haber
ci sonunda en dtaki byk kapdan kendini dar
atabilse bile ki asla, asla olamaz bu, daha nn
de bakent uzanacak, dnyanm ortas saylan, ken
di posasna gml bir bakent.
Halk ile Devlet arasndaki bu kesin yabancama
ortamnda en iteki sarayn odalarnda gizli iktidar,
hemen hemen belirsizdi ve srekli deiim iindeymi
izlenimini yaratyordu. mparator, aristokrat toprak
sahipleri, bankalar ve endstri, egemen ulus ile te
ki uluslar iersindeki beklemeler, muhafazakrlar
ve liberaller, dincilerle Alman milliyetileri arasnda
iktidarn nasl blnm olduu belirsizdi. Bugnk
konum, yarn ortadan kalkabilirdi. Yaanlan ann te
sini kapsayan planlarn varl enderdi. Bunlar varol-
salar bile hep bozuluyor, kart yararlarn arasnda yi
tip gidiyordu. Uurumun kenarnda durmak, srekli
bir konuma dnmt. Bu arada iktidar ortada g
rnmyordu. Kafka'nm atosundaki Kont West-
West gibi bir sylence atmosferine girmi, entrikalar
dan, sylentilerden ve geici zmlerden oluma bir
siste dalp gitmiti; ama o iktidar koruyan ve kul
lanan brokrasi hep vard. Grnmeyen iktidarn
kendi kendini rtt izlenimi uyansa bile, in
sanlar devlet dairelerine arlyor, dilekeler yazlp
ileme konuyor, polis ye adliye kullanlyor, dev bir
aygt iler konumda tutuluyordu. En iteki odalarda
ne olursa olsun amirler hep vard, memur dikkatli ol
mak zorundayd, neden yana olduunu aktan aa
gstermesine izin yoktu, grevine dkn ve karak-
tersiz olmas uygundu. Ynetilenler iin bu brokrasi,
iktidarn simgesiydi. Geri bu brokrasinin ardnda,
iktidarn hem yaknda, hem de eriilemeyecek uzak
lktaki eski atosu, belki yalnzca oktan yitip gitmi
b r gerekliin hayaleti gibi ykselmekteydi; ama y
netilenlerin kaderi bu boluun temsilcilerinin, yani
brokratlarn ellerine braklmt.
Bu inanlmas g, temelleri saydam olmayan, ne
reye gittii kestirilemeyen Habsburg mparatorluu,
Kafka'da kendisini uygun den anlatcy buldu.
 BROKRAS

Halkn kendine nasl yabanclatn, kendini

temsil ettirdii takdirde nasl halk olmaktan k
tn ilk anlatan, Jean, Jacques Rousseau'dur. Rousse-
au'ya gre halk, ynetimi devredebilir, ama devlet
iersinde kendine yabanclamak istemiyorsa, ortak
istenci asla devredemez. Devletin iktidar temsil yo
luyla kullanlamaz. Bu iktidar, z gerei, ortak is
tente yatar ve isten, temsil olunamaz; isten ya ken
di kendisidir, ya da yabanc biridir, bunun ortas yok
tur. Devletin gcnn yasama ve yrtme diye b
lnmesi, devlet iktidarnn taycsn d rn, ya
mal bohay andrr bir varla dntrr; bu, in
san, birinin yalnz gzleri, ikincisinin yalnz kollan,
bir ncsnn yalnz ayaklar bulunan eitli be
denlerden oluturmaya kalkmak gibi bir eydir.
Rousseau'ya gre toplumsal ilikiler o denli karma
ktr ve devletler de o denli bymtr ki, devletin
gcnn blnmesinden, halkn temsili diye adlan
drlan yanlsamadan vazgeebilmek olanakszdr, ama
bunun sonucunda vatanda devlete kar yabancla
makta, iktidar odaklamakta, zgrlk yitirilmektedir.

Geri kalm bir imparatorluk olan Habsburg mo

narisinde demokratik seme hakknn zellikle ii
kesiminin abalaryla kazanlmasndan sonra da y-
rtme organnn yetkileri olaanst geni kalmt;
karmakark bir parlamentonun gerekletirebildii
denetim ise en alt dzeydeydi. ktidarn denetlenmesi
neredeyse olanaksz bir brokrasi eliyle kullanlmas,
dnlebilecek en byk yabanclamay douruyor
du. Kafka, bunu saptad ve Avusturya deneyimine da
yanarak brokratik sistemi, bireyin brokrasiye ba-
kaldrndaki, yenilgisindeki ya da yazgsna boyun
eindeki yaantsn betimledi.
Brokrat iin insanca ilikiler deil, yalnzca nes
ne ilikileri vardr. nsan, evraka dnr. Evraka ve
rilen say ile belirgin klman, lm bir varlk olarak
evrakm akna girer. Bu varlk ahsen arld za
man bile bir kii deil, yalnzca olaydr. Konu ile
ilgili olmayan ne varsa akp gitmitir. Resmi dairele
rin koridorlar aalanma kokar. Sigara imek kesin
likle yasaktr. Bu yasan kapsamma soluk almak da
girer. Buna karlk yrek arpntsna izin vardr, da
has arpnt, olmas istenen bir eydir. Her trl mit
uup gider. Kapdan kapya gnderilen kiiye sulu
luk duygusu alanr. Buraya giren, yalnzca bir vizi
te kd ya da pasaportunun uzatlmasn istese bile,
kendini sulu duyumsar. En iyi olaslkla bir dilek sa
hibidir, aslnda ise suludur. Ingeborg Bachmann,
Otuzuncu Ya adl yk kitabnda Viyana brokra
sisini yle tanmlar: Dairelerde hep saray danma
larnn ve terkedilmiliin havas. Bekleme odalarnda
asla sert bir sz duyulmaz, szler krcdr yalnzca.
(Geri evirmek deil, oyalamaktr aslolan.) Bu durum,
yalnzca Viyana iin geerli deildir-, ama Kafka, b
rokrasiyi bu Avusturya'ya zg biimiyle tand.
Yasann nnde bekleyi, daire kaplarnn nn
de beklemek, Avusturyal ynetilenlerin srekli konu-
mu olup kmt. Dava da bu konumun betimlenii,
yalnzca grnte dsel-fantastik nitelik tar, ger
ekte ise ok youn bir gerekilik dzeyindedir: K.
bir toplantya girdiini sand. ok deiik insanlardan
oluma bir kalabalk - ieri girenle kimse ilgilenme
miti - orta byklkte, iki penceresi olan bir oday
doldurmutu; oda, tavann hemen altndan bir galeriy
le kuatlmt ve bu galeri de tmyle dolmutu, in
sanlar ancak iki bklm durabiliyorlard, balan ve
srtlan tavana deiyordu. erdeki havay ok boucu
bulan K., yine dan kt... Ancak sonunda yargcn
nne ktnda, yarg cebinden saatini karr, ona
gsterir ve yle der: Bir saat be dakika nce gel
meniz gerekirdi.!
Bekleyenlerin yazgya boyun emilikleri: Birbir
lerinden nerdeyse dzenli aralklarla, koridorun iki
yanna iki dizi biiminde yerletirilmi uzun tahta s
ralarda oturuyorlard. Tm de derbeder giyimliydi...
Asacak engel bulunmadndan, byk bir olaslkla
birbirlerini taklit ederek, apkalann sralann altna
koymulard. Kapya en yakn oturanlar, K. ile mba
iri grdklerinde selam vermek iin ayaa kalktlar,
tekiler bunu grnce kendilerinin de selam vermek
zorunda olduklarn sandar, bylece ikisi geerken
herkes ayaa kalkt. Hibir zaman dimdik durmuyor
lard, srtlar eik, dizler bklm, dilenciler I gibiydi
durulan. K, biraz arkasndan yrmekte olan mba
iri bekledi ve: 'Ne denli aaanm olmal bu insan
lar...' dedi.

insan, u ya da bu biimde bir olay olup kar;

ato romannda ky muhtar, yle der K.'ya: Sy
lediinize gre, kadastrocu olarak alnmsnz; ama
ne yazk ki bizim bir kadastrocuya gereksinimimiz
yok. Yapacak hibir i bulamazd yle biri burada...
Muhtar, ieriksiz uralardan oluma, salt grn
te varolan bir dnyaya alnm K.'y bylece aala
dktan sonra, btn bunlarn, iinde bir kadastrocu-
dan sz edilen eski bir belgeden kaynaklandn an
latr. Karar, hem beklenmedik bir anda, hem de ge
verilmitir. nsan, ilemi tamamlanm ya da tamam
lanmam bir dosyadr, o kadar. Kontluk makam
gibi byk bir makamda, iki dairenin farkl dzenle
meler yapmalarna rastlanlabilir, ikisi de birbirleri
nin yaptklarndan habersizdirler, onlarn stndeki
denetim geri ok titizdir, ama doas gerei ge ka
lr, bylece ne de olsa kk bir karklk kabilir
ortaya... Bunun zerine K, kendisinin iinde bulun
duu kk karkln byk bir olay dntn
syler. Hayr, diye yantlar muhtar, bu, byk bir
olay deil. Bu bakmdan yakmmak iin hibir nede
niniz yok, bu, kk olaylar arasnda en kklerden
biri. Olayn derecesini belirleyen, iin kapsam deil
dir...
Hakimi mutlak brokrat Klamm'n zel sekreterle
rinden Mamus (bu, eski Roma'da alay tanrsnn ady
d ) , tutanaklar dzenler. Sayn Sekreter, der K,
Klamm bu tutana okuyacak m? Hayr, der Ma
mus, niye okusun ki? Klamm btn tutanaklar oku
yamaz, ayrca o, hibirini okumaz...
Dava adl romanda avukat, K.'ya mahkemeye
verilen ilk dilekelerin okunmadan dosyalara kondu
unu syler. Hep sylenen ey, ilerde bunlara bak
lacadr: ama ne yazk ki ou kez bu da doru de
ildir, ilk dileke bir yere karr ya da tmyle yi
tip gider, sonuna dek elde kalsa bile, avukatn ancak
sylentilerden renebildiine gre, hemen hi okun
maz... Genellikle dava, yalnz kamuoyundan deil,
davaldan da gizlidir... Ayn zamanda alt derece
deki memurlardan da gizlidir, o nedenle memurlar,
stnde altklar ilemlerin kendilerinden sonraki
aamalarn hemen hibir zaman tam olarak izleye
mezler... Onlar, ancak davann yasaca kendilerine ay
rlm blmyle ilgilenebilirler... En nemli olan,
avukatn kiisel ilikileridir, savunmann asl deeri
bu ilikilerde odaklar.
Olaya dnm bireyin ii, yalnzca alt ma
kamlarladr; st makamlar onun eriemeyecei uzak
lkta ve bir sr perdesinin ardmdadr. Klamm gibi yk
sek dzeyde bir memurla konuabilmek, neredeyse
olanakszdr. Barnabas, Klamm'n emrine verilmitir,
ama konutuu kiinin gerekten Klamm olup olma
dn bilemez. Klamm'la konuuyordu, ama Klamm-
myd bu? Yoksa biraz Klamm'a benzeyen biri miy
di? Barnabas, bilinmeyen kurallara elinde olmaks
zn u ya da bu biimde kar gelip, iini yitirebile-
cei korkusuyla sormaya cesaret edemez. ato'nun
yabancy gzaltnda tutmak iin gnderdii iki yar
dmc gibi kk brokratlarn varl, yalnzca i
levlerinden kaynaklanr, bunun dnda bir varlklar
yoktur. K., onlarn yzleri arasmda bir karlatrma
yapar: Nasl birbirinizden ayrabilirim sizi? Yalnzca
adlarnz ayr, onun dnda - bir an durur, sonra
elinde olmakszn srdrr konumasn - onun dn
da iki ylan gibi benziyorsunuz birbirinize. Yalnzca
birer ilevdir bu adamlar, bir grevin glgeleridir. Ar
ka planda kalm gizli bir makamm alanlardr.
Olay a ilikin karar, derinliklerinin aratrlmas ola
naksz bir karanlkta verilir.

43
 Bir kez olaya dnnce insan, artk ka yok
tur. Gerek bir aklanmann ok ender grld
sylenir K.'ya. Anlatlanlara gre, olmu byle aklan
malar. Ama bunu saptayabilmek ok gtr. Mahke
menin olay sonulandran kararlar yaymlanmaz, on
lar yarglar bile gremez, bu nedenle eski davalar
dan geriye yalnzca sylenceler kalmtr. ounluk
la grnteki aklanmalar, davann her zaman ye
niden grlmesi yolunu ak tutar. En iyisi davay
uzatmak, srncemede brakmaktr.
Btn bunlar, fantastik ya da gerekd bir dze
ye vardrlacak denli abartya kalm olmakszn,
Habsburg mparatorluu'ndaki bireyin ve ayn zaman
da da devletin kendisinin konumuna uygun dmek
teydi. Kafka kitaplarn yazd srada Habsburg Dev
leti, kurald bir rnekti. O zamanlar gelimi kapi
talist lkelerde ne olaanst gl bir brokrasi, ne
yaklamakta olan ykma ilikin bir sezgi ve ne de y
kmn yanmasnda yaamak diye bir durum vard. Be
yaz rktan gelme stn uluslar, smrgelerde ve ya-
r-smrgelerde yaayan dev ounluun kendilerine
kar ayaklanmasmdan korkmuyorlard. Btn bunlar,
henz ok uzakt; acmasz devlet mekanizmas ili
yordu, demokrasi vard ve insanlar kendilerini gven
lik altnda hissediyorlard. Glln ve gvenlik
iinde oluun sarslmaz bilinci iersinde, Habsburg
mparatorluu'nun sorunsal, genel bir sorunsal sa
ylmyordu.
Oysa gelime, Friedrich Hebbel'in her eyden ha
bersiz sylemi olduklarn dorulad:

Byk dnyann provasm yanstan

Bir kk dnyadr bu Avusturya..
 mparatorluun, gerilii yznden, genel kn
grnmlerini nceden yaamas, her eyde ge kalan
Avusturya'da kapitalist dnyann rme srecinin,
baka deyile son evrenin sorunsalnn erken gelmi
olmas, Avusturya'nn elikisidir. Kafka'nn bir yazm
konusu diye bulduu, Avusturya brokrasisidir. An
cak eskiyi glmecenin arptrmasyla yanstan gr
nmde, daha sonraki brokrasinin iktidar mekaniz
malarnn ana izgileri rtk biimde yer almtr. Ka
rabasan, gerek gnlk yaama galip gelmitir. Da
va daki mahkeme, atodaki kontluk memurlar, giz
li iktidarla, aka ortaya kan bana buyruk yne
timin birlemesi, zavalllk, alaklk, yanlarna yakla-
lamayan bykler ve ok dk aylklar alan, mut
suz, ahlaken yozlam kk memurlar -bunlarn
tm, fantastik bir glmeceden korkun bir geree
dnmtr.
Brokrasinin egemen olduu, halkna yabancla
m Habsburg mparatorluu'nda genel yabanclama,
baka yerlerde olduundan daha belirgin biimde ken
dini gsterdi. Duyarl Kafka'nm ailesinden, doduu
kentten, imparatorluktan, bireysel ve toplumsal ko
numdan tm gcyle cierlerine ektii olumsuzluk,
kinci Dnya Sava'ndan sonra kapitalist dnyann
temel yaantsma dnt. Kafka'nm ve Musil'in an
latm olduklar, Avusturya'nn trajikomikliinin ok
tesinde bir eydi. Bu anlatlanlardan Habsburg Deyle-
ti'nin yklnn gizemli gstergeleri yansyordu.

45
 YABANCILAMA

Vatandan devlete yabanclamas, toplumsal ili

kilerin brokrasi yznden bir nesne konumuna gelip
insandan yana olan zn yitirmesi, her eyi kapsa
mna alan bir srecin - nemli olmakla birlikte - e
itli elerinden yalnzca biridir.
Kleist, Robert Guiskardda baarszla uradk
tan, Fransa'da ne yapacan bilmeden dolap dur
duktan sonra, sonsuz grkemde bir mezara kavuma
olasl na kar kmak iin Mainz'da bir marango
zun yannda almt. Onun gibi Kafka da el iili
inde, dnyayla ve kendi kendisiyle bir uyuma vara
bilme olanann bulunduunu sanyordu. Zenaati-
nin rn, bir btndr, retene yabanclam olma
yp, taslaktan iin tamamlanmasna dek bir gelime
nin aydnlk balam iersinde yer alr, evresini s
cak ve dost bir atmosfer sarar. Tekyanl ve uzmanla
madan temellenen alma srecinde ise durum, t
myle bakadr. Meslekte, alma olgusunda hep te
mel bir sorun, nemli eliki ve atklar| kayna
n grm olan Kafka, Amerika romannda bir asan-
src ocuun yabanclama duygusundan zl ve g
rnte salt sanki yle bir deinip geiyormu gibi
sz eder: "Karli zellikle d krklna uratan ey,
bir asansrc ocuun asansrn mekanizmasyla tek

46
ilikisinin bir dmeye basarak asansr harekete ge
irmek olmasyd; asansr ileten mekanizmann ona
rm iin ise yalnzca otelin makinistleri kullanlmak
tayd; o denli kesindi ki bu kullanm, Glacome alt ay
dr asansrde hizmet grmesine karn ne bodrumda
ki makineyi, ne de asansrn iindeki mekanizmay
- grmekten ok sevineceini aka sylemi olmas
na karn - kendi gzleriyle grebilmiti...
nsann yabanclamas, alma araclyla, re
tim araclyla doadan kopmasyla birlikte balar.
retim araclyla doa, insana kendi rn ve ken
di gereklii olarak grnr, der Karl Marx Eko
nomi ve Felsefe Elyazlarmda. nsan, kendisini yal
nzca bilinte olduu gibi ussal adan deil, ayn za
manda gereklikte etkin olarak bir kez daha yaratr
ve bylece kendini, yine kendisinin yaratm olduu
bir dnyada izler; bu yollar da alma srecinde ken
dini bir trsel varlk (Gattungswesen) olarak nesne-
letirmi olur. nsanm trsel varlk olarak gelimesi
asndan zorunlu nitelik tayan bu yabanclama, gi
derek almay gereksinir; bunun gereklemesi saye
sinde insan alma srecinde kendinin bilincine va
rr, yaratsnda, almasnn rnnde kendini bir
kez daha bulur. Bunu, kapitalist retim biiminin anor
mal iblm dzeninde alan cretli ii deil, an
cak zenaatkar baarabilir. cretli ii, yabanclama
ediminin karsna yaratt yapt, yani kendi ken
disiyle btnleme edimini karamaz. Karl Marx, bu
yabanclama edimini yle belirler: 1. inin emek
rnyle, kendisine egemen ve yabanc bir nesne ola
rak ilikisi. Bu iliki, ayn zamanda iinin duyular
yoluyla alglanan d dnyayla, doa nesneleriyle ken
disine yabanc ve dmanca karsma dikilmi bir dn-
yayla olan ilikisidir. 2. alma sreci iersinde eme
in retim edimiyle ilikisi. Bu iliki, iinin kendi et
kinliiyle, kendisine ait bulunmayan, yabanc bir etkin
lik olarak iliki kurmasdr; burada ac ekme olarak
etkinlik, zayflk olarak gllk, ksrlk olarak ve
rimlilik, iinin kendi fiziksel ve tinsel enerjisi sz ko
nusudur; kiisel yaam, karsma dikilen, ondan ba
msz, ondan olmayan bir etkinlik - dolaysyla etkin
lik olarak yaam - niteliini almtr. Yukarda, nesne
nin yabanclamas gibi, burada da kendine yabanc
lama vardr....
Kafka'nn bu yabanclamaya ilikin duyumsama
s ok youndu ve yapt, ac ekme olarak etkinlik,
zayflk olarak gllk, ksrlk olarak verimlilik...
temasnn sonsuz grnmlerinden olumaktayd. in
eddinin Yaplnda nn iindeki dncelerde, dev
yaptn bir blmne katkda bulunana, srekli ola
rak yaptn btnne ilikin bir kubak gr sa
lamann gereklilii vurgulanr. Duygu ve dncele
ri, dardan bakldnda nemsiz grnen grevleri
nin ok ok tesinde olan adamlar... rnein ssz bir
dalk blgede, vatanlarndan yzlerce mil uzakta, ay
lar ya da dahas yllar boyu yap talarn birbirine
ekleme iinde altrlamazlard; byle youn, ama
uzun bir insan yaammda bile ereine varamayacak
bir iin umutsuzluu, adamlar aresizlik duygusuna
itebilir, en nemlisi de onlar ie daha az yararl du
ruma sokabilirdi...
Kafka, Taylorizm zerine, alma srecinin in
ceden inceye paralanmas ve iinin btnyle me
kanizmann bir parasna dntrlmesi konusunda
Janouch ile yapt bir konumada yle demiti: By
lece yalnz evren deil, ama her eyden nce o evre-
nin bir esi olan insanolu kirletilmekte ve aalan
maktadr. Byle taylorize edilmi bir yaam, tyler r
pertici bir ilenten baka bir ey deildir; bu ilenten,
arzulanan zenginliin ve kazancm yerine yalnzca a
lk ve yoksulluk doabilir. Bu ilerlemenin varaca
nokta...
Dnyann sonudur, diye tamamlar Janouch.
Kafka, ban sallar: Keke bunu olsun kesinlikle sy-
leyebilseydik. Ama buna olanak yok... Yaamm yr
yen eridi, insan alp bir yerlere gtryor - nereye
gtrdn bilen yok. nsan, canldan ok bir nesne.
blm gelitike, kapitalizmin teknik, ekono
mik ve politik aygt glenip karmaklatka, emek
rn ye retim edimi iiye giderek yabanclar.
Trsel varlk olarak yalnzca bin dilim olarak uzman-
latrlmakla ve paralanmakla, yalnzca uranda gi
derek tekyanl ve paralanmlk konumuna gelmekle
kalmaz, zamanla artan lde bir ura insan ve
bir zel insan biiminde ikiye ayrlr; bu ikisi, o
unlukla birbirine tmyle yabanclamtr. Dar bir
uzmanlk alan na tklm olan ura, ou kez do
yurucu olmaktan uzak kalr ve ieriksiz olarak du-
yumsanr. Bunun gibi, ounlukla kendi snrlar ii
ne kapanan zel yaam da oraklar, ieriksiz
kalr, bir kalba dnr ve anonim nitelikteki insan
kavrammca belirlenir. Yanma yaklamas olanaksz
dev iktidar aygtlarnn karsnda ynetime ve kara
ra katma, bir yanlsama gibi grndnden, top-
lumsal'a katlma da ounlukla reddedilir. Gelgelelim
ancak toplumsal olgu, yani kolektif ya da toplum,
ura insann zel insanla birletirebileceinden, top
lumdan syrlma yabanclamay, insann kiiliinin y
kln tamamna erdirir.
 Nesnelerin insanlar amas, insanlarn dnyas
nn bir nesneler dnyas olarak donup kalmas, ara
cn amaca dnme eilimi, kapitalizmin galip geldi-
dii andan balayarak, yani romantizm dneminde,
dolayszba ynelik iddetli bir istek dourdu. D
dnya nn sert kabuunu krmak, gerekilikle do
rudan birlemek, romantik bir tutkuya dnt. Her
yerde snrsz olan' aryoruz, diye yazyordu Novalis,
ve hep nesnelerle karlayoruz. Shelley de buna
benzer grler ileri srer: Yazn ura stnde yo
unlamak iin en uygun zaman, bencil ve hesap
ilkenin -ar glendii zamandr. nk byle za
manlarda d yaamn nesnelerinde bir ylma ger
ekleir ve bu ylma, nesneleri insan doasnn ya
salarnn egemenlii altna alabilme yeteneini aar.
Romantikler, Tanr ile insan arasnda estetik dzeyde
gizemli bir birleme yaratarak, sezgi ve coku yoluy
la yabanclamadan kp, kendileriyle dnya arasn
da oluturacaklar btne geri dnmeyi umuyorlard.
Bu teki konuma ilikin umut ve uranlan d k
rkl, Kafka'nn melekli dnde kutsal aklama
nn ve nesnelemenin byk grntsne dnr.
Bu dte, odann tavan dklmeye balar, san
ki tavann zerinde onu delmek isteeyn nesneler do
lanyordu, orada olup bitenler, kaba izgileriyle nere
deyse grlebiliyordu, bu kol uzand, gm bir kl
inip kalkt. Bu, bana ynelikti, bundan kuku duyu-
lamazdi; beni kurtaracak bir grnt hazrlanmaktay
d. Her eyi hazrlamak iin masann stne sradm,
ampul pirin ubuuyla birlikte koparp yere frlat
tm ve masay odanm ortasndan duvara ittim. Gele
cek olan, rahata halmm stne yerleebilir ve bana
syleyebileceini syleyebilirdi. imi henz bitirmi-

50
tim ki, tavan gerekten yarld. Byk bir ykseklik
ten - bu ykseklii iyi kestirememitim - yar karanl
n iersinde bir melek, byk, beyaz ve ipek gibi par
layan kanatlarn yardmyla, havaya kaldrd elin
deki klc ileri doru uzatm, ar ar indi. 'Bir me
lek demek ki!' diye dndm, 'gn boyunca bana
geliyor ve ben inanszlm iersinde bunun' ayrdna
varamamtm. imdi benimle konuacak.' Baklar
m yere indirdim. Bam yine kaldrdmda geri me
lek hl oradayd, yeniden kapanm olan tavann
epey altnda, havadayd, ama artk canl bir melek
deildi bu, gemicilerin gittikleri ikievlerinin tavan
larna aslan trden, gemi burunlarn sslemek iin
kullanlan tahtadan yaplma ve boyanm bir ekildi
yalnzca. O kadar. Klcn kabzas, mum dikilebilecek
ve akan balmumunu toplayabilecek biimde yaplm
t. Lambay yerinden koparmtm, karanlkta kalmak
istemiyordum, bir mum buldum, bir sandalyeye kp
mumu klcn kabzasna diktim, yaktm ve sonra gece
ge vakte kadar melein zayf nda oturdum.
Bu, yalnzca Kafka iin belirleyici olan, youn g
rnt ile zenle betimlenmi ayrntdan oluma bir
btn, ya da insana yaznn hrtlarn alglatan, yo
unlatrlm bir dzyaz deildir; yalnzca teki ko-
numun srekli yinelenen yaants, kendisinden geri
ye yalnzca bir zavall mumun taycs bir cansz me
lein kald bir esin younluu da deildir; bu, ayn
zamanda nesnelemenin, sezgi yoluyla alglanm bir
dolayszlm cansz bir araca dnmesinin, nesne
kalbnda donup kalmann ok ak ve seik tablosu
dur. Romantikler bu deheti duyumsamlar ve onu,
canhym yanlsamasna yol aan trl otomatlarla,
kuklalarla, l figrlerle biimlemilerdi; buna kar-
lk Kafka, gnlk ak iersinde bu donmay, insann
insanln yitiriini, nesneye dnmesini alglam
olan ilk sanatdr. Kafka'nm sanat yntemi, uarken
anszn donup kalan, bolukta hareketsiz sallanan bu
eli kll melei andrr.
Melekler nesneleir, ama nesneler canllara dn
r. Kafka, plkten, gelen, evresinden kopuk bir
nesne hayaleti olan Odradek'i yle anlatr: lk ba
kta yass, yldz biimi bir iplik makaras gibi gr
nyor, ve gerekten de evresi iplikle sarl gibi; ama
bunlar yalnzca kopuk kopuk, eski, birbirine dm
lenmi, ama ayn zamanda birbirine karm, deiik
tr ve renkte iplik paralan olabilir. Yalnzca tek bir
makara deil, ylqzn ortasndan kk bir ubuk -
kyor ve sonra bu ubua dik ayla bir ikincisi ekle-
niyor. Bir yandan bu son ubuun, te yandan da yl
dzn uzun ularndan birinin yardmyla, eyin bt
n iki ayak stndeymi gibi dik durabiliyor... Bu
masal yarat, allmadk bir biimde tuhaf ve ty
ler rpertici olan bu Odradek, grnte lmsz gi
bidir, ama benden sonra da hayatta kalaca dn
cesi, bana neredeyse ac veren bir dnce.
nsanm elinden kayp gitmi olan ve basma buy
ruk devinen nesne, bu konumuyla tedirgin ediciyse
de, tehlikesiz gibi grnmektedir. Amerika romann
da, Therese'in annesinin lmne ilikin ykde ise
ldrc bir toplum dzeni iersinde nesneler de l
drc olur. Acdan ve bitkinlikten tr bilincini ne
redeyse tmyle yitirmi olan kadn, yap iskelesinden
aa der-. ok sayda tula arkasndan yuvarlan
d ve sonunda, yle hatn saylr bir sre getikten
sonra, bir yerlerden ar bir kalas koptu ve kadnn
stne indi. Therese'in annesiyle ilgili son ans,

52
kadnn stnde Pomeranya'dan getirmi olduu ka
reli etekle, bacaklar iki yana alm yat ve kalasm
altnda neredeyse grnmez oluuydu. Therese, adeti
olmad halde her eyi ayrmtanyla anlatmt ve
zellikle nemsiz yerlerde, rnein her biri basma buy
ruk ge uzanan iskele direklerini tanmlarken, gz
leri yalarla dolu, duraklamak zorunda kalmt...
lnn gsndeki kalas, bana buyruk biimde g
e uzanan iskele direkleri, insana dman bir toplum
iersinde ldrc gleriyle sergilenir.
Kafka, bu sistemin kapitalizm olduunu biliyor
du, ama ayn zamanda bu sistemin kapitalisti geride
brakm olduunu, nesnelerin gcyle onu atn
da biliyordu. Janouch'la George Grosz'un bir grafii
zerine konuurken, bu resmin tam gerei yanstma
dn belirtmitir: ...Ensesi kaim olan adam, yoksul
adama belli bir sistem erevesinde egemen olur. Ama
ensesi kaim olan adam, sistemin kendisi deildir. O,
sisteme egemen olan kii bile deildir. Tam tersine:
Ensesi kaim adam da zincire vurulmutur... Kapita-'
lizm, ierden dar, dardan ieri, yukardan aa,
aadan yukar uzanan bir bamllklar sistemidir.
Her ey baml, her ey zincire vurulmutur. Kapita
lizm, dnyann ve ruhun bir konumudur...
Bir zamanlar Rousseau'nun olduu gibi, Kafka'-
nm grne gre de bu konumun burjuva demokra
sisinin aralaryla deitirilmesine olanak yoktu. Kari
.Roussmann'n bir balkondan izledii gece gsterisinin
anlatl, yoruma ilikin tek bir szck kullanlmak
szn, yalnzca sanatsal yntemle, olayn biimsel ya
nn gzler nne serer. Her ey mutlak bir yabanc
lama iersinde dardan izlenir, pankartlar, ldak
lar, otomobiller, bandolar, propaganda ve hasmlarn

53
fkeli banlanyla alglanr: Aadaki yneticiler
grlty an bulduklarnda, davulculara ve trom
petilere ie kanmalan buyruu veriliyordu ve bun-
lann cayrtl, tm gle kartlan, bitmek bilmeyen
sesleri binalarn damlarna varana dek tm insan ses
lerini bastryordu... Byk Amerikan parti aygtla-
nnn savamnda ierie ait bulunann yitip gitmesi,
davullarn ve trompetlerin insan sesini bastrmas, bu
betimlemeye tyler rpertici gerekiliini kazand-
nr. Kapitalist dnyann ieriksel esine grnte
bilincinde olmakszn, ama bylece ok daha etkin bi
imde, seim kargaasnm zerinde uzanan iki bal
konda deinilir: Karl Rossmann, kendisini polisle kor
kutan iki serserinin elindedir; komu balkondaki ni
versite rencisi ise geceleri renimini srdrebilmek
iin gndzleri satclk yapmak zorundadr; aada
kim seilirse seilsin, bu iki insanm durumlan dei
meyecektir.
Kafka'nn tutkuyla sevdii tek kadn olan Milena,
yle der: Onun iin yaam, btn teki insanlar iin
olduundan ok baka bir eydir, her eyden nce
Kafka iin para, borsa, dviz merkezi, bir yaz maki
nesi tmyle mistik nesnelerdir (ve bunlar gerekten
de yledir, yalnz bizler, yani bakalan iin yle de
ildir) . . . Mistik nesneler, yle mi? Sust yakalanan
mistik bir insan m vardr karmzda? Ama duyusal-
duyularst nesnelerden, bunlarn mistik, gizem
li zyapsmdan uzun zaman nce bir bakas, en ar
toplann bile kendisini mistik diye nitelendirmeyi
gze alamadklan bir bakas, Karl Marx, maln feti
karakterini zmlerken, sz etmiti. Mal reten top
lumda emein rn toplumsal bir hiyeroglife dn
r. Daha sonra insanlar hiyeroglifin anlamn bulma-
ya, kendi toplumsal rnlerinin gizini zmeye alr
lar... Kafka, hiyeroglifin anlamn seziyordu, ama
onun iin, yani yazar iin nemli olan, duyusal'du-
yularst nesnelerin dsel gerekliini yaayabil
mekti.
Kafka, nesnelerin insanlar stndeki gcn, in
sanolunun varoluunun nesnelemi, yabanclam
bir d dnya ve kendi snrlar ierisine srlm
bir ego biiminde iki paraya ayrln korku ve deh
et iinde yaad. D saat ile i saat birbirini tutmu
yor, diye yazmtr 1922 Ocamda, ...dtaki saat du
raklamalarla kendi allm yrngesinde ilerliyor.
ki farkl dnyann birbirinden ayrlmasndan bakaca
ne olabilir ki, ve bunlar ayrlyor, ya da en azndan
birbirinden korkun bir biimde kopuyor. teki gidi
in vahilii eitli nedenlerden kaynaklanabilir, bun
larn en belirgini, insann kendi kendisini gzlemleme
si; yle bir gzlem ki, hibir tasarma rahat vermiyor,
tmn da doru kovuyor ve sonra kendisi yeni bir
gzlem tarafndan kovuluyor... Kafka, daha 1910 y
lnda bu acmasz gzlemden, gezegenlere dorultu
lan teleskoplar andran gzlemden sz eder. nsann
kendisine ynelttii byle bir gzlem karsnda ego,
kendini hemen hi bulamaz, ancak yitirir. Kafka, in
sann bu tr kendisine yabanclamasn kahraman
larnn adlarndan bile kamalanyla da dile getirmi
tir. Amerika romannda kahramann ad henz Kari
Rossmann'dr. Dava'da yalnzca Josef K.'dr. ato
da ise K.'dan baka, yani anonim kiiden, kimseden
ve herkesten baka bir ey kalmamtr. Kafka, Mile-
na'ya yazd bir mektubu yle imzalar: Senin (ar
tk adm da yitiriyorum; giderek ksald bu ad ve im
di byle oldu: Senin).

55
 i
IKI YOLU N SAVAIM

Kafka, kendisinden nce kimsenin yapmad bi

imde, yabanclamay en u noktasna dein betim
ledi, ama bunun yan sura da aresizlik iersinde bir
k yolu bulmak iin savat. Kafka'y yalnz karan
lk, yalnz arayan, yalnz nihilist ve srekli umutsuz
biri diye gren, onun kiiliini arptm olur. Kafka
gemie bakan, iinde yaad zaman ancak gemie,
donmu grntlerin ve nesnelerin toplamna, anla
rn ykntlarndan oluma yma gmlerek gerek
lie dntrebilen insanla, gelecei dleyen, imdi'-
yi gelecein balangc, henz biimlendirilmemi bir
olanaklar daarc diye duyumsayan insan arasn
daki izginin orta yerindedir. Yalnz biyolojik alanda
deil, ayn zamanda toplumsal alanda da bu konum
lardan ikincisi genlii, ilki de yall simgeler. Kaf-
ka'nn dnyasnda gemiin duvarlar arasnda tutuk
lu kalan, ryen yal bir evren genlikle, gnn ilk
k aryla, hibir zaman yitip gitmeyen topyayla ka-
ru. aresizliin en u noktasnda bile bir umut esin
tisi, insanlardan oluma bir baka dnyaya ilikin
bir i sezgi vardr.
Bu sezgiyi anmsatmak kadar nemli olan bir nok
ta da o sezginin dinsellikten ok uzak olan zyapn
vurgulamaktr. Kafka'nn yaptlarm onun vasiyetna-

56
meindeki isteine kar gelerek yaymlayan Max
Brod'a teekkr borcumuz ne denli byk olursa ol
sun, Brod'un dindar Kafka'ya ilikin sylencesine
kar kmamz zorunludur. Brod, bu sylenceyi ne
Kafka'nm yaptyla, ne de yzlerce mektup ve konu
madan alabildii tek bir szckle destekleyebilmekte
dir. Tam tersine, yle yazar-. Kafka, insanolunun
eylemlerinin saydam ve yetkin olmayndan tr
duyduu tm hzne karn, yklmas olanaksz ger
eklerin bulunduuna da inanmaktayd. Bunu szck
lerle deil, ama yaam boyunca srdrd tutumuy
la dile getirdi... Brod, kendi Platonculuunu Kafka'
nm temel yaant sna (Grunderlebnis) dntrp
yorumlar; Brod'a gre Kafka'nm olumsuz'un ardnda
(Platon anlammda) idealar dnyasn grm olmas,
bu konuda herhangi bir zaman tek kelime konuul-
mamsa da, Kafka'nm yaamnda ve yaptmda belir
leyici e olarak kalmtr. Buna karlk Kafka, 1917
Ekiminde Brod'a (Felice'ye yazd bir mektupta sy
lediklerini yineleyerek) yle yazar: Son hedefimin
ne olduunu kendime sorduumda, aslmda iyi bir in
san olup yce bir yarg makammn buyruklarna uy
maya abalamadm, tam tersine, insanlarn temel
seimlerini, isteklerini ve ahlak ideallerini renmek,
sonra da herkesin benden honut olaca bir konuma
doru kendimi olabildiince gelitirmek istediim
kyor ortaya... Yani zetleyecek olursak, benim iin
yalnzca insanlarn ve hayvanlarn beni nasl yarg
layacaklar nemli... Kafka 1922 Temmuzunda Brod'a
gnderdii bir mektupta kendisini inanca yabanc
olan, ruhun esenlii iin dua etmesi bile bekleneme
yecek bir insan diye betimler.
Kafka'nm Brod tarafndan kendi savnn kant
diye kullanlan zl bir dncesi, gerekte bu savla
kartlk oluturmaktadr :nsan, kendi i dnyasn
da yklmas olanaksz bir eyin varlna srekli g
venmeden yaayamaz; bu arada gerek bu yklmas
olanaksz ey gerekse gven, insana kapal kalabilir,
Bu kapal kal n dile getirili biimlerinden biri de
znel bir tanrya olan inantr. Dile getirili biimle
rinden biri diye nitelendirilen, znel bir tanrya du
yulan inanca ilikin bu soukkanl deini, bunun Kaf-
ka'nn kulland bir dile getirme biimi olmadn
gsterir. Dozu ok iyi ayarlanm bir anlatm vardr
burada: Kafka bir dogma koymamakta, insann ken
di kendini aabilmesi, imdiyi gelecee, yaam sana
ta adayabilmesi iin gereksindii bir eyden, kendi
i dnyasnda varolan, yklmas olanaksz bir eye
gvenmek ten sz etmektedir. Etkisini u ya da bu
biimde, yklmaz ve lmsz srdrebilmeye ilikin
byle bir olanan varlna btn nemli insanlar
inanr. Bunu dinsel diye adlandrmak, kavramlar
kartrmak demektir. Romantikler ve zellikle de Al
manlar, nankrlk ettikleri Aydnlanma'nn kars
na, yitirilmi birlik ve btnln koruyucular gibi
kmak ve eski dinin ykntlarna yerlemek iin by
le bir kargaa yarattlar. Chateabriand'n, Schlegel'-
in ve Schleiermacher'in dinleri, yapay maddeden ya
plmayd. deal olan, gerek dine inananlarn, gerekse
hibir dine bal olmayan insanlarn elbirliiyle kav
ramlarn akln ve kesinliini savunmalardr.
Kafka'nn her eyden nce bir homo religiosus
olduu yolundaki varsaym, onun yaratsn zgnl
ile badamas olanaksz yorumlara gtrr. Da
va y ya da atoyu, insan ile tanr arasndaki son
rasz anlamazln, insann tanr karsndaki ye-

58
tersizliinin sanatsal betimlenmesi diye yorumlama
ya kalkan, betimlenenin okynlln dogmatik
bir formle indirgemi olur; byle bir basite indirge-
yi, sanatmm zel yann, bu zel'i gerek toplumsal
konumla, gerekse insanolunun belli bir tarihsel ann
tesine uzanan yetersizlikleri, umutlar ve d krk-
lklaryla karmasn gz nnde tutmakszn, sanat
yaptn yalnzca toplumsal d dnyann yanstlmas
sayan basite indirgeyiten daha da yzeysel bir tu
tumdur. Kafka, zamana bal olan metafizik dzeye
dntrmek, tarihsel bir an insann srekli konumu
olarak dondurmak eilimindeydi; ama onun her ya
nttan yeni bir soru treten, her tmceden onun kar
tna gtren diyalektik gelimesi, byle bir donma
nn gereklemesini srekli engellemitir.
Kafka k yolunu ararken her trl cokulu abar
tdan kanr. lk dneminin maniyerizmini ksa za
manda geride brakm, ok denetimli bir biemi
amalamtr. Gnlk ve grnte sradan olan fan
tastik dzeye ykseltme eilimi, bunun tam kart
olan eitimle, allmam sanki alm olanm gibi
daha alt dzeylere dntrmek, naiflie zorlamak
eilimiyle karlar. Robert Musil, Atei ye ilikin
tantma yazsnda bu noktay zellikle vurgulamtr:
Burada amalanm bir naiflik vardr, ama amalan
m oluun tedirgin edici yan yoktur. nk bu, do
ru bir naifliktir ve bu tr naiflik edebiyatta (tpk
yanl naiflik gibi, nk ayrmn kaynakland nok
ta bu deildir!) dolaysz, karmak, kazanlm bir eyi,
bir zlemi, bir ideali dile getirir .Ama bu, ayn zaman
da dncelerle badaabilen, temeli olan bir eydir,
canl temellere dayanan bir duygudur; oysa hakiki di
ye nitelendirilen, beenilen yalm naiflik byle deil-

59
dir ve onun iin de bu denli deersizdir. Bu (ar
ykl ve alacal biem karsnda bir protesto niteli
ini tayan) amalanm naiflik, kendine uygun d
en alan meselde bulur.Kafka'nn hayvanlar konu
alan ok saydaki yks (dtan deil, iten gelen
sansrn basksyla) Esop'un diline geri ekili, sak
lan ve ifreye dntrme niteliindedir; ayn za
manda da korkutucu yaantlarn hayvanlarn dnya
snn naif atmosferinde olduundan nemsiz gste
rilmesi, yabanclatjrrlmas dr. Baka deyile Kaf-
ka, k yokuna ilikin umarsz arayndan sz
ederken, k yolunu bir insan olmakta bulan ve Aka
demiye Verilen Bir Rapor da gerekeleriyle abalarn
ortaya koyan bir maymunu anlatr: k yolu szn
den ne anladnn iyi anlalmamasndan korkuyo
rum. Bu sz en bilinen ve allm anlammda kulla
nyorum. Bilinli olarak zgrlk demiyorum. Dile
getirmek istediim, her yne ak o byk zgrlk
duygusu deil. Bir maymunken belki tanrdm bu duy
guyu ve onun zlemini eken insanlarla da tantm.
Ama bana gelince, zgrl ne eskiden istedim, ne
de imdi istiyorum. Hem unu da syleyeyim ki .insan
baka insanlarn arasnda zgrlk szcyle ken
dini ok aldatyor... Hayr, zgrlk deildi istediim.
Yalnzca bir k yoluydu, sada, solda, nereye kar
sa ksn, bakaca istemlerim olmad...
Maymun, insan olmak iin kendini amak zorun
dadr. Bu kendini ama eylemi kurtulu a ilikin
romantik bir cokunun doumunu engellemek iin!
bir iki iesinin dibine kadar bitirilmesidir; maymun
bunu yapmaktan rker. Doaya aykr den bir
olay, Swift'e zg bir ince ulmeceyle betimlenmi bir
yabanclama eylemi vardr ortada.
 nsana yabanclaan dnya, anlamsz bir dnya
olarak duyumsanr. Her k yolunun erei, bu dn
yaya bir anlam kazandrmak, bylece de ben ve d
dnya kartln ortadan kaldrmaktr. Belki bu bir
lemeyi drst bir meslek gerekletirebilir. Ameri
ka romanmda gen Kari Rossmann'n umudu: bir
eyler baarabilecei ve basanlar iin takdir grece
i bir i bulmakt... Yalnzca hizmet edecei iletme
nin yarann dnmek, brodaki teki memurlann
kendilerine yaktrmayarak geri evirebilecekleri a
lmalar da dahil olmak zere, tm almalan stlen
mek istiyordu. Bu konu sk sk ortaya kar. Meslek
aray, meslekte kendini kantlama istei, bir alan
lar topluluuna katlma tutkusu Kafka iin bir temel
sorundur. Oysa zellikle en ileri derecede iblm
nn ve acmasz rekabetin egemen olduu bir sistem
iersinde yer alan meslek, insan ok ender olarak in
sanca yaamaya, buna karlk ou kez insanln
yitirmeye gtrr. Amerika romannda Therese'nin
biraz nce Hotel Occidental'e alnm olan Karl'n oda
sna gelip syledikleri, alma srecinin dnda yer
alan bir dize zel yaantdan ok daha aklayc
dr: Size daha k grdmde gven duydum. Ama
buna karm dnn, bu denli ktym ite ba-
a kadmm sizi benim yerime sekreter diye alp bana
yol vermesinden de korktum.

Hermsdorf, kar klabilecek noktalanyla da v

gye deer olan, ok iyi dnlerek kaleme alnm
Kafka monografisinde, karakterlerin btnlkten
uzak biimde ele alnm oluunu, insanolunun her
eyden nce mesleki ilevi iersinde ilenmesini, zen
gin ierikli bireysel karakterize edi ten uzak kalm
n eletirir. Ama bir baka yerde de doal olarak

I
61
yle der: Gelgelelim toplumun tm yeleri alma
yaamlarnda tekyanl ve parsellere blnm insan
lardr, insanlkla ilintisi bulunmayan bir toplumun
ilencinin korkun darbelerini yemi, sakat insanlar
dr... Kafka'nm roman, emperyalizm anda amacna
eriebilmi, gerekten insanc bir yaamn kesin ola
nakszlnn ok ak dile getirilmi kantdr. Ge
kapitalist dnem dnyasnn tipik karakteri gelimi
deil, gerilemi kiiliktir. rnein bir brokratn i
yaam bu brokrat rnek bir aile babas olsa, ya
payl ilk bakta anlaabilen bir rahatl sergile
se bile toplumsal adan nemsizdir ve glmece bi-
eminde bir kartlk oluturmak iin kullanlabilir.
Kari Rossmann gibi baary, iyi insan olmay, adaleti
amalayan sevimli bir gencin smrden, rekabetten,
insanlktan uzak davranlardan oluma bir dnyay
la savamasn, varoluun koulu sayd meslek uru
na savarm, insann insana gveninden daha g
l kan bir sistem karnda aresiz kaln gstermek
iin kullanlan yntem, gerekiliiyle toplumsal bir
konuma uyar. Kahramanla Amerikan dnyas ara
sndaki karl diyalektik olarak ortadan kaldracak
bir zm hi kukusuz roman tamamlanm olsayd
bile beklenemezdi. Gereki olarak tannan Theodore
Dreiser da Bir Amerikan Trajedisi adl romannda
bu trden herhangi bir zme deinmemitir. zm,
her zaman tek deildir.
Romantikler zm hibir zaman meslekten de
il, ama tutkudan, zellikle de erotik tutkudan bek
lerler. Kadm, Wagner'in operalarnn isterik zorlama
larna dein uzanan bir izgide batan karc olarak
lanetlenir ve kurtarc olarak kutsanr. Kafka'ya bu
zlem ve umut da yabanc deildi. Bir kadmla srekli

62
birliktelie, evlilie ve aileye olan tutkusu, Kleist'n
bunlara duyduu tutkunun benzeriydi: Grnn e
kiciliine kaplmak, ama gereklik karsnda almas
olanaksz bir korku duymak. zellikle korktuum
ey, diye yazar 1921 Ocanda, hem bedensel, hem
de ruhsal olarak yabanc bir insann arln ta-
yamamak; ikimiz neredeyse bir olduumuz srece
duyduum, yalnzca aratran bir korku: 'Nasl? Ger
ekten neredeyse birletik mi biz?' ve sonra, bu kor
ku yapacan yapnca, o zaman duyulan korku in
sann iliine ileyen, kurtulmas ve dayanlmas ola
naksz bir korkuya dnyor... D gcnn ta
knlklar, yetersiz kalma duygusu, mutlu olamayaca
sezgisi, eski ve kt bir cinsel yaantnn ans b
tn bunlar bir araya gelince, Kafka'nm kadnlarn
gcn sradanlm, nemsizliin dzeyine srgn
etmesi sonucunu dourur.
F. ile bir birliktelikten sonra, kendini aldatmayan
bir insan olan Kafka yle yazar gncesine: Birlikte
yaamann etinlii. Yabanclk duygusunun, acma
nn, ehvetin, korkunun, kendini beenmiliin zorla-
malaryla sarslan bir beraberlik, ve yalnzca ta de
rinliklerde, belki de incecik bir dere, ak diye adlan
drlmaya deer bir ey, araylara kapal, yalnzca
bir ann iersindeki anda bir kez parlayveren bir ey.
Dava da yal avukata bakan kadn, Josef K'ya ken
dini sevgili olarak sunmay nerir, ona yardm edece
ine sz verir. Kadnn sylediine gre mahkemenin
elinden kurtulmak bir yabanc yardm etmedii tak
dirde Olanakszdr, ama bu yardmdan tr korkma
mza gerek yok, bu yardm size ben yapacam. K:
Bu mahkemeyi ve burada gerekli olan dalavereleri
ok iyi biliyorsunuz der ve kendisine yapan kadm
kucana alr... Ona, arada bulutuu sevgilisinin res
mini gsterir... O, imdilik sevgiliniz olabilir, der.
Leni, Ama onu yitirseniz ya da yerine bir bakasn,
rnein beni geirseniz, ok aramazsnz... K., sonun
da kadma kaamak bir pck verdiinde, kadn onun
ban kendine eker... Beni onun yerine geirdiniz i
te! diye barr zaman zaman, gryor musunuz, so
nunda onun yerine beni geirdiniz ite! O srada di
zi kayar, hafif bir lkla halnn stne yuvarlanr
gibi olur. K., onu dmesin diye tutar ve ona, aa
doru ekilir. imdi benimsin, der kadm.
a t o d a K., konumay amalad gl brok
rat Klamm'n sevgilisi Frieda ile tantnda da bu
na benzer bir olay olur. Frieda, arkasnda Klamm'n
bulunduu kapnm yaknndaki tezghta almakta
dr. Dikkati ekmeyen, ufak tefek, hznl baklar
ve kk yanaklar olan sarn bir kz, ama bakla
ryla, kendine zg bir stnl dile getiren bak
laryla insan artyor. Cinsel iliki Klamm'm kap
snn nnde, kk bira birikintilerinin ve deme
yi kaplayan bakaca pisliklerin arasmda gerekleir.
Btn bunlar, der Frieda sonradan, beni elde et
mekle Klamm'dan sevgilisini kaptna, bylece de an
cak en yksek bedel dendiinde kurtarlabilecek bir
eyi rehin aldna inanmandan tr oldu...
Erotik enin romantizmden koparlndaki bu
kktenci tutum, tecimin kesin egemenlii allna gir-
nii bir dnyada beden nesnesinin dei-loku ko
nusu yaplabilirliini, bedenin birok romantiklerce
betimlenmi olan, bir dn simgesi niteliini tayan
bu deitirilebilirliini, anonim ve belli bir ehreden
yoksun cinsellii dile getirir. Ama Leni ve Frieda, ay
n zamanda bir baka eye de iaret ederler, yardm
mjdelerler ve K'dan uzaklam, ona yabanclam
bir gerekliin yolunu amaya sz verirler. Burada
sz konusu olan, Ben ile d dnyay ayran kapy
krmak, dorudan birlemeyi gerekletirmektir. Odak
noktas, insanm insana olan gvenidir.
Gerek Kafka, gerekse Kleist iin bu koulsuz ve
nesnelerin gcn aabilen gven, nesnelemi bir
dnyada insanc ilikilerin kouludur. Kafka, 4 Mays
1915 tarihinde yle yazmtr: Ne denli basit bir in
san olursam olaym, beni tmyle anlayabilen kimse
yok. Bunu yapabilecek birine, rnein bir kadna sa
hip olmak, insanm her ynden desteinin bulunmas
demektir... Kari Rossmann iin a kadnla There-
se'nin ona gsterdikleri gven, yabanc bir dnyada
yardm ve korunma bulmas anlamn tar. Yalnzca
bir grnten ibaret olan, yzeysel olgulardan, yapay
balamlardan, insan ezen nedenlerden oluan bu dn
yann Rossmann'la iki kadnn arasna girii, ta gve
nin artk ayakta kalamayaca noktaya dein youn
lap bymesi Kleist'dan bu yana hibir yazar bu
trajik yabancamay bylesine acmaszlkla betim-
leyememitir.
Kafka, gcn giderek yitiren yanlsamasna, de
mek ki zm toplum teki tarafndan toplum teki iin
gerekletirilecek deil, diye yant verir. Bulunacak
zmn Ben'i daha yksek dzeydeki bir gerekli
e, belki sanatn tesinde yatan bir alana, estetiin
hayaletlerden oluma imparatorluuna gtrmesi zo
runludur. Amerika romannn tamamlanmadan kal
m olan son blm, tm yitirilmi olanlarn byle
fantastik biimde yeniden bulunuunu, geici olanm
anlarn sihirli tiyatrosunda saklanm artrr gi
bidir; burada belki sanatn yaanmasnda, belki de ge-

65
lecekteki bir altn aa ilikin romantik dte sakla
ma sz konusudur. Brod'un anlattna gre Kafka,
gizemli szcklerle ve glmseyerek, gen kahrama
nnn bu neredeyse usuz bucaksz tiyatroda meslee,
zgrle, destee, dahas vatana ve annesiyle baba
sna sihirli bir denek kullanmasna yeniden kavu
acan ima etmitir. Bu ima ile, Kafka'nn 30 Ey
ll 1915 tarihinde gncesine dt u not arasndaki
eliki yalnzca grnte varolan bir elikidir:
Rossmann ile K., susuz ile sulu; sonunda ikisi de ara
larnda ayrm gzetilmeksizin lmle cezalandrlr;
susuz daha hafif bir elle ezilmekten ok bir yana iti
lir... Bylece gzel grnn dnyasna, cennet d
lerine, beyaz kumalara sarnm, srtlarnda byk
kanatlar olan, melek klna girmi kadnlarn uzun
ve altn gibi parlayan trompetler aldklar cennet
dlerine sman, hafif bir elle bir yana itilir. Estetie
ilikin bu grnm, ilk kez 1914 ylnn gncesinde
karmza kar ve Oklahoma Ak Hava Tiyatrosu
nun ncs niteliini tar; ama Kafka, daha o za
mandan grnn dnyasn gerek zm diye ta
nmamtr. Dlerin dnyas bir barok alacasyla,
Avusturya'daki Cizvitlerin byk dnya sahnelerinin
parltsn yanstarak ykselir: Henz, dertlerime g
mlm, burada durmaktaym, a i n a tasarlarmla do
lu dev araba arkamdan geimeye balam bile, ilk k
k basama^ ayaklarmn altna itiliyor, daha iyi l-
kelpfm karnaval arabalarnda grlen trden plak
Kzlar, beni srtm yukar dnk olarak basamaklar
dan karyorlar; kzlar bolukta olduklarndan, ben
de boluktaym ve sessizlii buyruklayan elimi kald
ryorum. Yanmda gl fidanlar var. Gnlkler yak
lyor, defne elenkler sarktyor, nme ve stme

66
iekler serpiliyor tatan oyulmu izlenimini brakan
iki trompeti durmakszn alyorlar, liderlerinin ar
dna dizilmi ayaktakm kitleler halinde koup geli
yor, bo, dmdz, yeni alm alanlar kararyor, dal
galanyor ve dolup tayor; insan abalarnn snrn
duyumsuyorum ve bulunduum ykseklikte kendi
gcmle, anszn edindiim bir beceriyle, benden ok
yllar nce herkesi kendine hayran brakm bir y-
lan-insamn numarasn yineliyorum...
Bir an'n iindeki anda (tpk Kafka'nm sirk y
klerinde olduu gibi), estetiin sallantdaki konumu,.
insan abalarnn en yce sorunu olarak grnr, ama
bunun ardmdan kk, boynuzlu eytanlarn sald
rs balar, elli eytan kuyruu yzm yalamaya
balad bile; bastm yer yumuuyor, tek ayamla,
sonra da tekiyle batyorum, kzlarn lklar ben
dimdik derinlere kayarken ardmdan geliyor; kayd
m yer tam tamma bedenimin apmda ama sonsuz
1
derinlikte bir kanal...
Kafka, Schelling ya da Nietzsche gibi estetik d
zeyi yetkinlik diye ven bir romantik deildi. Kafka
gllerin ve defnelerin, gnlk kokularmn ve plak
kzlarn arasndan gerisin geriye kendi dipsiz Ben'ine
yuvarlanr. D evreninde neeli birliktelik, toplum
sal gereklerin stesinden gelebilme uruna giriilen
savan, Ben'in d dnya ile atmasn, bu d dn
ya yznden yklmay ya da onunla bir bireime var
may nleyemez.

67
 BAKALDIRI VE YAZGIYA BOYUN EC

Kafka'nn temel yaants, Babasnm Dnyas

ile olan uyumazlyd. Bu dnyaya bakaldrmti;
ama bu tutumu ayn zamanda bir su, bir uyum ye
teneksizlii, o dnyaya girecek gten yoksun olduu
iin bir dlanmlk olarak duyumsuyordu. z a
sndan kk burjuvaya zg nitelik tayan bu ba
kaldr, ierdii elikiyle birlikte Dava da almas
olanaksz bir younlukla biimlendirilmitir.
Josef K., gizli bir makamn memurlarnca gerek
e gsterilmeksizin tutuklanmasna kar kar; bu me
murlarn bedenlerine oturan, eitli kvrmlar, cep
leri, tokalar, dmeleri ve bir kemeri bulunan... ka
ra giysileri gelecekteki korkularn habercisi gibidir.
Josef K., bu makamn kendisine at davaya, geri
planda kalan ve ipleri ellerinde bulunduranlara kar
kar. Direnii bir Avusturya vatandann slubuy
la, kamuoyuna bavurarak ve sokaktaki adam ka
zanmaya alarak kar koymaya alr. Hi kuku
suz, der, tutuklamanm ve sorgunun ardnda byk bir
rgt var. Yalnzca satn alnabilen gzcleri ve en
iyi olaskla ancak kendini beenmilikten uzak ka
labilen sorgu yarglarn altrmakla kalmayp,
bundan te, yksek ve en yksek derecede bir yarg
lar snfn da besleyen bir rgt... Peki, ya bu rg-

68
tn amac nedir, beyler? Bu ama, susuz insanlarn
tutuklanmas ve haklarnda anlamsz, tpk benim ola
ymda grld gibi, ounlukla sonusuz kalan bir
kovuturmann yaplmasdr...
Josef K.'y tutuklam olan kk dereceli, ahla
ken yozlam, ok dk aylk alan memurlar, K.'nn
gzleri nnde bir dayak araclyla cezalandrlr;
bu dayak artk bir insan deil, yalnzca bir ilevdir.
K., bu memurlar aslmda hi sulu saymadn sy
leyerek araya girer, sulu olan rgttr, sulular
yksek memurlardr. Bekiler: Evet, yle! diye ba
rrlar ve hemen plak srtlarna bir darbe yerler.
u denein altnda yksek dereceli bir yarg bu
lunsayd, der K. ve konuurken, yeniden havaya kal
drlmak istenen denei bastrr, o zaman inan ki
engellemezdim vurman, tam tersine, grdn iyi i
iin glenesin diye sana para verirdim. Dayak:
Sylediklerin inandrc geliyor, diye karlk verir,
ama ben rvete boyun emem. Dayak atmam iin
ie alndm, o halde dayak atanm.
K., ii kilisedeki rahibe yle seslenecek kadar ile
ri gtrr: Yalan, dnyann dzenine dntrl
yor. K. szlerini byle tamamlamtr, diye sr
drr Kafka, ama bu syledii, son ve kesin yar
gs deildir. Bakaldran kk burjuva, hibir ke
sin yargya, hibir karara varamaz; kar k sonu-
suz kalr, gizliden kendini sulu hisseder, ke-
sin karar o deil, am^ perde arkasmdaki mahkeme
verir.
Brokrasiyi yneten glerin deil, yalnzca b
rokrasinin karsna kan, her zaman yalnz kalr.
Tek bir insann anszn oluan direnci, etkisizdir. Sol
gun benizli ve iman, yerlerinden oynatlamazm iz-

69
lenimini uyandran silmdir apkalar giymi iki adam,
K.'y infaza gtrrler. K., bu adamlar yal, ikinci
snf oyuncular sanr, ve gerekten de yledirler; da
yak nasl yalnzca bir ilevse, bu adamlar da insan
sulu klan bir sistemin maskeleridir. K.'y ortalarna
alrlar, ellerini retilmi, talim edilmi, kar konul
mas olanaksz bir yakalayla tutarlar. K., arala
rnda dimdik yryordu, imdi yle bir btn
oluturmulard ki, sanki ilerinden biri krlacak ol
sa, tekiler de hemen knlverirdi. Bu, neredeyse an
cak cansz nesnelerin oluturabilecei trden bir b
tnd. nk yalnzca bakaldrmakla yetinen, ama
bir sululuk bilinciyle dzeni tanyan kk burjuva,
bu btnn, bu nesnelemi, canlln yitirip tala
m olgunun bir parasdr. K.'nm ssz taocanda,
dnya yaznnn en tyler rpertici gece sahnelerin
den birini oluturan taocanda gerekletirilen ida
m, baka olaslklarn kvlcmlaryla aydnlanr gibi
olur. Baklar taocamm bitiiindeki evin en st
katma takld. Bir n anszn yanmas gibi, o ka
tn pencerelerinden birinin kepenkleri de avermi-
ti, uzaktan ve yjksekte zayf, incecik grnen bir in
san bir rpda iyice ne doru eildi ve kollarn da
ha da ne uzatt. Kimdi bu? Bir dost mu? yi yrekli
bir insan m? Onlar umursamazlk edemeyen biri mi?
Ya da yardm etmek isteyen biri? Tek bir kii mi?
Herkes mi? Hl yardm umulabilir miydi?... Daha
lmeden yklm olan Josef K., yardmn, k yolu
nun, baka trl olmanm mmkn olduunu sezer,
ama onun iin artk ok getir, boularak, gvdesi
delinerek lr.
Josef K, yetersiz aralarla bakaldrmtr; ato
romanndaki adsz K. ise artk bakaldrmaz, tek ama-

70
c dlanm biri olmamak, benimsenmek, atodaki
toplulua girebilmektir. Roman buz gibi bir atmos
ferle ve yalnzlkla doludur. atoya giden yolda k
yn uzunluu hi bitmiyordu, kk evler, buzlan
m pencere camlan, kar ve insanszlk srp gidiyor
du... Kullanlan dil de taze kar gibi beyaz, an ve
youndur; sanki K.'nn yks, bameleklerden biri
nin tutanandan alnmadr. atoya ulaabilmek ola
nakszdr; ama Brod'un yorum giriiminin tersine, bu
atoda Tanrnn Ltfunu anmsatan hibir yan yok
tur. atonun dnyas kt bir dnyadr; kt yaratc
Demiurg'un gnostik dncesi, Kabbala'mn kar-
dnyas, kendisinden nce Blake ve Shelley'de olduu
gibi, grnte Kafka'y da etkilemitir. 19 Haziran
1916 tarihli gnce notundan, eski tanrtanmazl yan
sr: ...Tanrnn insanlk ailesine ynelen fkesi. ki
aa, gerekeden yoksun yasak, tmnn (ylanrt,
kadnn ve erkein) cezalandrlmas, Tanrmm konuL
masyla daha da kkrtt Kabil'i ye tutmas...
K.'nm elinden hibir ey gelmeksizin, kar karya
kald gler, kt, yozlam ve insanlk d ola
rak betimlenir. Ama bunlara boyun emeyenin vay
haline!
Yabanc K.'nn karlat Barnabas Ailesi, la
netlenmi bir ailedir. Gl brokrat Sortini, Barna-
bas'n kzkardei Amalia'dan holanmtr. Ksa bir
mektup yazarak ondan en baya szlerle kendisine
gelmesini ister: Kz mektubu yrtar ve paralann ge
tiren habercinin suratna frlatr. Bylece ailemiz de
lanetlenmi oldu diye anlatr kzm kzkardei Olga
K.'ya. Barnabas Ailesi, bu olayn ardndan gerek eko
nomik, gerekse toplumsal bakmdan ykma srkle
nir. in en korkun yan ise her eyin sanki kendi-
liginden, ortada somut bir karar bulunmakszn, per
de arkasmda kalan bir oyunun etkisiyle olup bitme
sidir. Ak seik bir cezann gelmeyeceini hepimiz
biliyorduk. Ama herkes bizden elini eteini ekti. Ge
rek buradaki insanlar, gerekse ato... Somut hibir
ey olmad. Ne bir ar, ne bir haber, ne herhangi
bir bilgi, ne de bir ziyareti, hibir ey... Kyde ya
ayanlar aslnda Barnabas Ailesini aralarna almaya
memnuniyetle hazrdrlar; ama atodan bir iaret bek
lemilerdir ve bu iaret gelmemitir. Hibir ey olma
dndan, ailenin hreti giderek ktleir ve aile ik
tidarn glgesi altnda kaybolma tehlikesiyle karla
r. Sonra babamn giriimleri balad diye anlatr Ol-
ga, ricada bulunmak iin yneticiye, sekreterlere,
avukatlara, yazclara hep sonusuz kalan gidip gel
meler balad-, babam ou kez kabul edilmedi; bir
numarayla ya da rastlant sonucu ieri brakld za
manlar ise kabul edildiini haber aldmzda se
vinten deliye dner, ellerimizi outururduk. ok
abuk savlr, bir daha ayn yere sokulmazd... Affe-
dilebilmesi iin nce suunun ne olduunu saptamak
zorundayd, oysa byle bir su, ilgili makamlarca yad
snyordu...
Byle bir konumda her ey, sapk bir grnm al
maya balar. atonun egemenliini yadsmayan, ilke
olarak tanyan baba, ondan sakladklarna inand
suunu bu kez kendisi aramaya koyulur, sululuk
bilincinin belirsizlii iersinde kendini sulamaya a
lr, soukta ve perian bir halde, anayolda gelip ge
en memurlar bekler, hastalanr ve yklp gider. Kaf-
ka suu bulunmakszn bir topluluktan kovulan, geri
dnmesine, bylece de toplumsal adan varolabilme-
sine izin verildii takdirde her suu stne almaya
hazr olan bireyin d ve i konumunu tedirgin edi
ci bir kesinlikle tanmlamtr. K., atonun brokra
tik sisteminin ne denli utan verici olduunu yeterin
ce renir, ama bu sistemde yer almayan toplum
tekinin nasl bir braklmln penesine dtn
de bilmektedir; bundan tr ne pahasna olursa ol
sun yer almak ister. En kt toplulukta yer almak
bile, hibir toplulukta olmamaktan daha iyidir! Tes
lim olmak, yalnz kalmaya yedir! K.'nm atonun ka
plar nndeki tutumu byledir; bu, umarsz ve ge
lecekteki ykmn habercisi olan bir tutumdur.
Kafka, 9 Ekim 1921 tarihinde unlar yazmtr:
Yalnzlk ile toplum arasndaki bu snr blgesinin
snrlar dna ktm ok ender oldu, dahas, yal
nzlktan ok, bu blgede yerletim... in ed
dinin naasmda balkl ykde topluma duyulan ge
reksinim, her eye egemendir. Byk eddin yapm
na gitmek zere yola kanlara kitleler elik eder:
Getikleri btn yollarda insan topluluklar, flama
lar, bayraklar vard; lkelerinin ne denli byk, zen
gin, gzel ve sevilmeye deer olduunu daha nce hi
grmemilerdi. Her vatanda, uruna koruyucu bir
set yaplan bir kardeti; tm sahip olduklar ve tm
varlyla bundan tr yaam boyunca kran bor
cu duyan bir karde. Birlik! Birlik! Bir halka olmu
ulusun dans ve artk bedenin acmas kan dolam
iersinde hapis kalmaktan kurtulmu, usuz bucaksz
in'i tatl tatl dolanan, amja hep yeniden geri dnen
kan. 1923 Sonbaharnda yazlan Yap adl yk,
yalnzla ynelik ve dsel yanklar brakarak zayf
layan bir rgdr: Ama yapmn en gzel yan ses
sizlii... Yaklamakta olan yallk iin byle bir ya
pya sahip olmak, sonbahar baladnda bir atmm
altna snm olmak gzel bir ey... Evsiz barksz,
yoksul gezginciler yollarda, ormanlarda, en iyi ola
slkla da bir yaprak ynnn iine bzlm ya da
nereye gideceini bilmeyen bir srye karm ola
rak, yerin ve gn tm ykmlarna ak yayorlar!
Bense burada her bakmdan gvenlik altnda olan
bir yerde yatyorum... Buna karlk son ykde,
arkc Josefine ya da Fare Ulusunda (1924 lkba
har), arksyla fare ulusunda ykselen bir kiilik
olan Josefine, bu ulusun glerini kendinde birleti
ren bir simge olarak tannr. G kayna olan ar
ks, bu gcn btnn ulustan kazanmtr. Kendi
dnyasna ekilen Josefine ise, artk bir toplumun ya
ants olmaktan kt iin nemini yitirir. Josefine
saklanyor, ark sylemiyor, ama halk, bu sakin, g
ze grnr bir d krkl bulunmayan, yukardan
bakan, kendi iersinde dingin kitle, grn baka
trl olsa bile armaanlar yalnzca verebilen, ama
asla alamayan, Josefine'den bile alamayan bu kitle,
kendi yoluna gitmeyi srdryor. Josefine'nin duru
munun ktlemesi ise kanmaz bir sonu. ok ge
meden son sl da nlayacak ve kesilecek. Josefine,
ulusumuzun sonrasz tarihinde yalnzca kk bir b
lm ve ulus, bu yitimi de aacak...

74
 KLK VE SINIFI

amz insannn temel sorunu, yani yabancla

may amak iin birey ile toplumun, Ben ile d dn
yann birletirilmesi, Kafka'nm yaptlarnn ekirde
ini oluturur. Bir toplum teki niteliiyle, umutsuz bir
bireysel bakaldryla yabanclam bir dnyann kar
sna dikilmek deil, bir yere alnabilmek, bir toplu
ma ait olmak, bylece de korkudan, yalnzlktan kur
tulmak, Kafka'nm yklmas olanaksz tutkusudur. Mi-
lena'ya yazdna gre her eyi kapsamna alan kor
kusu, belki yalnzca korku deildir, korku uyandr
c ne varsa tmnden gl olan bir eye duyulan
zlemdir...
Kafka'nn yalnzlk ile toplum arasndaki snr
blgesine yerleik oluunun karmak ve tehlikeli ya
n, bu toplumun belirsiz ve bir bakasyla deitirilebi
lir nitelik tamasdr. Bu toplum bir tr X, yerine e
itli eylerin konulabilecei bir birimdir ve Kafka'
nm yaamnn sonunda bu toplum Yahudilik tara
fndan temsil edildiinde, karar hibir biimde inan
drc olmamtr. i snfndan yana yaplan, iinde
bulunulan aa uygun den seim Kafka'nm temel
yaants dorultusunda bir seim deildi.
Kazan amacma ynelik i hayatnm babalar-dn-
yas'na bakaldran Kafka, personelin tarafm tut-
mutu. Ama gerek babasmm fabrikasnda, gerekse
zellikle memur olarak alt i Kaza Sigortas
Kurumu'nda iileri savaan bir snf olarak deil,
gsz bireyler olarak tand. Fabrikada aalanan
kadn iilerden dehetle sz eder; bunlar insan sayl
myor, selamlanmyor, geerken arpanlar onlardan
zr dilemiyor, kk bir i iin arldklarnda bu
nu yapyorlar, ama sonra hemen makinann bana
dnyorlar, bir ba hareketiyle nereden balayacakla
r gsteriliyor, stlerinde i etekleri var, en kk bir
gcn elinde bile aresizler... te yandan yardm ara
yanlar, makina yznden sakat kalm olanlar, hak
larn aramak zere deil, ama dilekte bulunmak iin
kuruma, bu karanlk brokrat yuvasna gelenler ise,,
sabrlar ve acizlikleriyle Kafka'y bir snf olarak g
tadklarna inandrabilmekten uzaktrlar. N e kadar
alakgnll bu insanlar, der Kafka Brod'a. Bizden
dilekte bulunmaya geliyorlar. Kuruma saldrp altn
stne getirecek yerde, dilekte bulunmaya geliyorlar.
Yar resmi nitelikte olan kurum, ii hareketi kar
u
snda verilmi bir dnd; kt stnde etkili olmak
la birlikte, gerekte acnas bir konumdayd. veren
ler kendilerine den yasal pay demeyerek kurumu
dolandryorlard; brokratlar ise korumalar iin on
lara emanet edilenlerin savunucular deil, iktidarn
kaplarnn bekileriydiler. Kafka'nm yazd kukuf
suz olan iki ,?azete makalesinde, 1909 ylnda bu oyun
lar gzler n ine serilmiti. yle deniyordu bu yaz
larda: 35 000 iletmeye bakan bu byk kurumun an
cak imdi, yani kuruluundan 20 yl sonra kazalardan
koruma alapdaki ykmllklerinin bilincine var
mas, ok ac bir ey... Aslnda kurum tek yaam
belirtisi giderek artan bir gelir a olan l bir be-

76
den e benziyordu. Kamuoyu artk uzun bir zaman
dan bu yana Prag'daki kurumun gayretkeliine gl
mek iin bir neden bulamamaktadr.
Kafka iin nemli olan, her zaman genelleme d
zeyinde kapsam geniletilmi olan deil, ama dolay
sz yaant, somut ayrntdr. 1914 Savam Kafka, bir
yazar gzlemiyle nceden kurmutu; sonra sava ger
ekten ' ktnda yazar, gzlemler ve saptamalar ya
parak bir kenara ekildi.
Bu tutuma k noktas alman yer, Prag'd; Prag'
da da kar eksiksiz rgtlenmi bir vatanseverlik,
buna karlk siyah-sar bayraklarn tand, ulusal
Alman nitelikli gsterilerin ardnda sessiz bir ek
protestosu sergilenmekteydi Kafka ise i dnyasn
da hem bir kenarda duran, gsterilerden holanma
yan, hem de hibir toplulua ait olmad iin hzn-
lenen insann ikilemini yayordu. Grkemli zaman
lar etkilemiyordu Kafka'yi; ama kk ayrntlar gi
bi grnen eylerin etkisi altndayd. 1915 ylnda
trende Galiya'dan kaan yal bir ifte rastlam
t. Yal adam zlemle yorulmu bir acyla ya
l karsmm enesini okuyordu. Yal bir kadnn e
nesinin altnn okanmasnda kendine zg bir sihirli
hava vardr. Sonra alayarak birbirlerinin yzlerine
baktlar. Belki bu deildi dndkleri, ama yle yo-
rumlanabihrdi: ki yal insin arasndaki ba gibi ac-
nas ve kk mutluluk bile savam ykmna uru
yor... Bylece dile gelen, Kafka'nm her zaman somut
ve dolaysz nitelikteki insancldr.
Kafka'nm iiler karsndaki tutumu da kiisel
yaantlarnn ve deneyimlerinin toplamndan kay
naklanr: Kapitalizmin ve bu sistemde yer alan ikti
dar aygtlarnn olumsuzlanmas, aaananlardan ve

77
ezilenlerden yana klmas, ama ii snfnn tarih
sel gcne gven duyulmamas. ilerin Kafka'nn
karsna tek tek ve ac eken kiiler olarak ktkla
rn bir yana brakalm; Habsburg Devleti'nin ulusu
luk yznden blnm, devrimci ve Avusturya'nn
btnn kapsayan boyutlardan yoksun ii hareke
tinin sanat asmdan, yazar asndan ekici bir g
tayabilmesi olanakszd. Avusturya'nn nemli ya
zarlarndan hibirinin (smrlenlerin ve ezilenlerin
savamna duyduklar yaknla karn) 1914'den n
ce ya da 1918'den sonra ii snfna katlmam olu
u, yalnzca bu yazarlarm bir eksiklii saylamaz; bu
durum byk bir olaslkla ii hareketinin ortak bir
devrimi hedef almak yerine, burjuva snfnn birbi
riyle elien ulusal istemlerinin egemenlii altna gir
mesiyle bantldr.
Her byk devrim, yabanclamay paralar. S
nflar ve insanlar birbirlerinin karna gerek yzle-
riyle karlar; olaylarn gcyle dolaysz kararlara,
baka deyile zgrle, kendi kendilerine giden yolu
bulurlar. Avusturya'da 1919 yl Ocann grevinde
byle bir devrim olasl belirmiti; 1918 Kasm, Avus
turya'da bir devrimden ok bir ykl yapsmdayd.
Yeni kurulan ekoslovakya'da yaayan. Almanca ya
zan Kafka iin ise durum karmakt; yabanclama
konumunda bir deiiklik olmam, eskisinin yerine
beraberinde yeni glkleri de getiren yeni bir b
rokrasi gemiti ve ato roman, ksmen bu konu
mu yanstyordu. Kafkann Rus Devrimi'ne, bu dev
rimi dnya tarihi asmdan bir dnm noktas ola
rak kavramakszn, yaknlk duyduuna ilikin belir
tiler vardr. Kafka iin, baka deyile bu hasta ve yal
nz adam iin brokrasinin kalc bir iktidar olduu
yolundaki yaant ve deneyim, kesinlik niteliini ka-
zanm$t. nsan, olaylar etkileyebiliyor, diye yazar
Milena'ya, nk halk olmakszn sava yaplamaz ve
halk, bu durumda sz sylemek hakkn kazanyor;
ama olaylar gerekte yalnzca brokrasinin kavranl
mas olanaksz hiyerarisi iersinde deerlendiriliyor ve
karara balanyor... Kafka, Janouch'la konuurken,
gerekten devrimci niteliteki her gelimenin sonunda
ortaya Bonapartizmin ktn syler. Devrim buhar
olup dalr, geriye yalnzca yeni bir brokrasinin a
muru kalr.
Kafka, ann olumsuz yann olaanst bir g
le zmsedi; olumluya dnen olumsuzun alglan
mas, olumsuzun olumsuzlanmas iin ise gerekli or
gana sahip deildi. Devrimin bir rpda, kesin olarak
yabanclamay amad, gelimenin srekli olarak
ve trmanan bir helezon biiminde kemiklemeyle sa
vamas gerektii yolundaki sezgisi yerindeydi; an
cak kemiklemeyi alglayndaki berraklk lsnde,
srekli geliimin elikilerle dolu srecine, bu geli
menin ierdii Her eye karn! savma; tm boz
gunlara, yanl yollara, iinde buzlar zecek mev
simlerin zne geilmesi olanaksz bir gle hazrlan
d buzlanma dnemlerine karn ileriye ve yksek
lere ynelik bir devinime yabanc kald. Bu nedenle
Kafka'nn karamsar dnya gr, gerekte basite
indirgeyici yapda bir tarih felsefesidir.
Bu tr bir felsefe eer gereklie hibir bakmdan
uymasayd, tehlikesiz saylabilirdi. Sz konusu felse
fenin tehlikeli yan, gerekliin etkin glerine ve
grnmlerine uygun dmek, ama bunlara kar et
kin olan gzden karmas ya da perdelemesidir. K
tln kayna doru olmayanda deil, yar doru-

79
da yatar. Kafka'nn romanlar temelsiz karabasanlar
deildir; dlerin ve glmecenin arptmas iersinde,
milyonlarn yaad bir gereklik, bir rneine daha
rastlanlmas olanaksz iktidar younlamasmdan ve
gsz bireylerden oluma bir dnyadr; bu dnyada
kitleler, toplum tekinin byk kararlar asla etkileye-
meyecei duygusunun egemenlii altndadr. Kafka,
byk yazar olarak byk ne layktr. Ama baar
snn boyutlar, sarscdr. Kafka'nn yaptlarnn onay
lad ve vurgulad atmosfer, insana aykr den
bir dnyaya gereklik tanmann, boyun eiin atmos
feridir. Kafka'nn yarats ykma, sanki bu ykm in
sanolu iin nceden saptanm sonrasz bir yazgy-
masma, soluk bir zafer parlts katar. Umut kvl
cm, k yolunu aray nemsenmez. Doyuma var
m, kendini beenmi bir nihilizmin Kafka'ya atfta
bulunduu, <;ok sk rastlane.n bir durumdur. Yaplma
s gereken, bu Kafkaizm karsnda Kafka'nn ya-
znsal edimipi yeterince deerlendirebilmektir

80
 YAZINSAL YNTEM

Heinrich von Kleist'n O . . . Markisi adl yapt,

u tmceyle balar: Yukar talya'da nemsiz bir
kent olan M . . . kentinde tertemiz bir ad olan ve iyi
yetitirilmi birka ocuu bulunan dul Markiz O...,
gazeteler araclyla, farknda olmakszn gebe kald
n, douraca ocuun babasnn kendisine bavur
masn ve ailevi nedenlerle bu kiiyle evlenmekte ka
rarl olduunu bildirdi...
Kafka'nn Deiimi u tmceyle balar: Gregor
Samsa bir sabah tedirgin dlerden uyand zaman,
kocaman bir bcee dnm buldu kendini. Bir zrh
gibi sertleen srt zerinde yatyor, ban biraz kal
drnca, yay biiminde kat blmelere ayrlp bir km
bet yapm kahverengi karnn gryordu; bu karnn
tepesinde yorgan, her an kayp btnyle yere d
meye hazr, ancak zar zor tutunabilmekteydi.*
Kleist'n ve Kafka'nn uyguladklar yntemin et
kileyici yan, anlatlan ile anlat biimi arasnda bu-
lunan, amalanm u suzluk'tur; baka deyile, al-
lmam olay ile bir tutanaa zg anlatm arasn
daki elikidir. Kleist, Stendhal, Mrime, u noktalar-

* Kamuran ipal evirisi, Franz Kafka: Hikayeler, Cem Ya-

ynevi.

81
daki karakterleri, tutkular, konumlar anlatrlar (ya
ni burjuva dnyasnn basitliinin kartn dile geti
rirler); ancak, olabildiince kztrlan konu dn
lebilecek en soukkanl biem iersinde sunulur. te
zellikle zneli biimlemede kullanlan bu nesnellik
yanlsamas, olaansty sradanm gibi gsteren
bir dil, tedirgin ediciyi daha tedirgin edici, yadrga
tc klar. Dahas i bununla da kalmaz-, grnte
olup bitenlere seyirci kalmakla, Kafka'nn korkun
olan sanki izgid hibir yan yokmuasna, teki
binlercesinden ayrlmayan bir olay gibi betimleme
yntemiyle korkun olan, hem ei grlmedik bir ty
ler rpertici grnme brnr, hem de bunun te
sinde, gndelik yaamn o ana dein alglanmam,
ama imdi artlk ortaya km bir yan olarak duyum-
sanr. Romantizmin bir zamanlar bir by havasy
la rktm olduu, fantastik bir evreyi gereksin
mi hortlaklar, anszn aramza karverir; bir gezgin
ci tacirin, bir banka memurunun ya da kadastrocu-
nun, yerine kim konulsa farketmeyecek ortalama d
zeyde bir insanm silik varl, fantastik dzeye kay
maya balar; gelgelelim bu dzey, arptlm ve bu
nedenle de gerek yz ortaya km sradanlktan
baka bir ey deildir.
Sanatnn, yazarn toplumsal evresi ile uyum
suzluu, kapitalizm ann belirleyici zelliidir. Ki
ilik ile yabanclam d dnya arasmdaki bu ayr
lk ve kopma, gereklii sanat yoluyla amaya yne
lik birbirine kart yntemlere kaynaklk eder; Bir
yanda dnyay yaamak iin Ben'i k noktas alan,
bu Ben asndan mahkum eden ve ykan, z asn
dan romantik bir znelcilik vardr; te yanda ise ken
dinde toplumun zerinde olmak gcn, toplumu tm
balamlanyla kubak kavrayabilmek gcn g
ren, Tanr benzeri bnL nesnel yargl, ayn zaman
da hem dnyann yaratcln hem de maher g
nnn efendiliini kendine yaktran yazarn eleti
rel nitelikteki uzakl yer alr. Birinin bak as,
olup bitenlerin ortasmda yer alann, olaylarn aky
la srklenenin, ilerlerken yanl yollara sapann,
dnyaya kar direnen Ben'in bak asdr; tekinin-
ki ise olaylarn zerinde kalanm, nyargsz ve olay
larla kendisi arasna belli bir uzaklk koyan gzlem
cinin konumudur. Kleist'm dzyazlar, Stendhal ile
Merimee nin yaptlar ve nihayet en u noktadaki ba
lamlar iersinde, Kafka'nn yarats, olaylarn tam or
tasmda yer al e araya zorla konulan uzakln bir
biriyle elikili birleimidir.
Loncasz giriimciliin, uymaclktan uzak tutu
mun, piyetizmin hazrlad znelcilik, Rousseau ka
nalyla eski epik kurallarn kalplarn krarak, dra
matik ve epik eleri anlatya sokarak roman zerin
de egemenlik kurdu. La Nouvelle Heloise ve tiraf
lar!, Gen Werther'in Aclan, Kari Philipp Mo-
ritz'in Anton Reiser ve Andreas Hartknopf adl
romanlan izledi; onlarm ardndan Stendhal'in ken
di dikkatinin tek nesnesi yine kendisi diye nitelen
dirdii Byron, sonra bencil Stendhal, Heine, Mus-
set ve tekiler geldiler. Kafka'nm dnyay odak nok
tas niteliindeki bir tipin yaantsyla, baka deyile
znel biimde bet mleme yntemi, aslmda yeni bir olay
deildi; asl yeni olan ey, evrenin yalnzca ya da
hemen hemen yalnzca bu tipin bak asndan g-
rlmesindeki tutarllktr. Geri ikinci derecedeki tip
lerin ou ince ve kesin izgilerle belirlenmitir, ama
evrenin bunlarm gzleriyle algand ok ender-
dir; ayrca bu tiplerin gr, ounlukla yalnz bir
ka nemli ayrntdan oluur. Kafka, sevgilisi F.'den
sz ederken, gncesinde bu ilkeye deinmitir: D
grn asndan F.'de, en azmdan zaman zaman yal
nzca birka saylabilir ayrmt alglyorum. Bylece
nmde beliren resmi ak, ar, zgn, izgileri belir
li ve ayn zamanda da aydnlk oluyor. Kafka, ilk d
nemlerinin te tlikesini, baka deyikle Prag'l yazarla
rn ou iin allm bir tutum olan abartmal ma-
niyerizm dknln atlatp, sade aralara, betim
lemede arhii ve hafiflie varma yolunda kendini
eitikten sonra, tiplerini byle biimlemitir.
Kafka clgun dneminde ayrntlarda dolu roman
lardan tiksiniyordu. Romantikler bir zamanlar yre
sel atmosferlerle belli zamanlara zg atmosferleri
bulmular, kahramann evresinde ayrntlardan, man
zaradan, mimari grnten, i meknlardan, kulla
nm eyalaryla lks eyalardan oluma bir yn ara
clyla bu tr bir d gereklik yaratmlard. r
nein Walter Scott, romanlarn byle betimlerle dol
durmutur. Stendhal, Scott'tan sz ederken, ortaa
da yaam bir serfin giysilerinin ve bakr zincirinin
betimlenmesi, insan yreinin dalgalanmalarn be
timlemekten daha kolaydr diye yazar. Bir giysinin
betimlenmesi ve bir kiinin pozu, ne denli ikinci de
recede olursa olsun, en aa iki sayfa alr. Ruhun
kprdanlar ise... birka satrla geilir... Ortamn
(Milieu) bylece kefi ve geniletici bir balam ier
sinde betimlenmesi, yazn'n zenginlemesine nemli
bir katk niteliindeydi; ancak nesnelerden oluma bir
kitle araclyla bir grnte btnsellik sergileme
tutkusu, Stendhal'in kavrad gibi, ruhun kprda-
nlarn, i dnyada olup bitenleri, d koullarn an-

84
latmyla rtme tehlikesini beraberinde getiriyordu.
Kafka, Amerika roman zerinde alrken David
Copperfield adl yaptn baz bakmlardan rnek al
d byk ngiliz romancs Dickens iin yle der
gncesinde: Dickens'ta zenginlik ve umursamayan,
gl bir atlganlk var; ama bundan tr de kor
kun gsz yerlere rastlanyor; byle yerlerde yazar,
yorgun argn yalnzca daha nce eriebilmi oldukla
rn bir araya getirmekle yetiniyor. Anlamsz btnn
uyandrd izlenim barbarca; ben zayflm ve y
knmenin bana verdii dersler sayesinde bu barbar
lktan kanabildim. Dickens'm duygu younluuyla
dolu tutumunun ardnda kalpsizlik gizli. Tipler kaba
saba izilmi ve yapay olarak her insan bakmndan
gerekletirilebilir; bu tipler olmasayd, Dickens y
le stnkr bile olsa anlatsnda ilerleyemezdi.
Eski rneklere yneltilenlerin ounda alld
gibi, bu eletiri de abartldr; ama bu eletiri yazn'n
gelimesi asndan nemli bir yntemin uygulama
daki yetersizliklerini dile getirmektedir. Bir zamanlar
ne denli yararl olmu olursa olsun, bir ynteme tm
zamanlar iin bal kalmak, toplumsal, yazmsal ve
sanatsal gelimeye aykr kaar. Homeros'un destan
larn, Aeschylos ve Sophokles'in tragedyalarn yet
kinlik bakmndan aabilmek, olanakszdr; ama bun
lar douran toplumsal koullar da artk ortadan kalk
mtr. Bunun gibi, romann ve dramn biimleri de
toplumsal koullar dorultusunda deiime urar. Bir
zaman gelmi, yazn alanmda bir zayflama, fazla ya
lan atma kr kanlmaz olmutur; roman iin Kaf
ka, tiyatro iin de Brecht bu krn balatclan ara
sndadrlar.
Amerika romannn bamda, Atei balkl

85
blmde bir toplumsal konumun ne denli zl, yaln,
youn ve ne denli stn bir fazlalklar atma, yal
nzca gereken lde gsterme sanatyla betimlendi
ini anmsayalm. Yumruklan gl, ama kendisine
yaplan hakszl inandnc biimde ortaya koyabil
me yetenei az olan beceriksiz atei; yalnzca baa-
n y nemsedii iin hakk ve hakszl hi umursa
mayan milyoner; hiyerarik yaps iersinde brok
ratik iktidar aygt (kaptan, gemi subay, veznedar);
glden yana olan baatei; iktidar koullanndaki
her trl deiiklie kendini uydurmasn bilen uak;
ve nihayet emeki ve burjuva snf arasnda yer alan
gen kk bujuva Karl Rossmann. O, ateinin hak
kn savunur; ama milyoner anszn kendini Kari Ross-
mann'n efsanevi days olarak tantr ve onu ar ar,
ama dnlmesi olanaksz biimde ateiden uzak-
latnp zenginliin dler dnyasna doru eker.
Kari, bir kez daha ateiye dner: Ama kendini sa
vunmak, evet ya da hayr demek zorundasn, yoksa
kimse gerei renemez. Beni izleyeceine sz ver
melisin, nk pek ok nedenle korkuyorum bunun
byle olacandan sana artk ben de yardm ede
meyeceim.' Ve sonra Kari ateinin elini perek a
lamaya balad, bu kocaman, neredeyse cansz eli ge
ride brakmak zorunda olduu bir hazineymiesine
yanaklarna bastrd. Ama bu arada senatr days
da yanma gelmiti bile; Karl' ok hafif de olsa, belli
bir zorlamayla uzaklatrd... Burada hibir fazla
lk, hibir an vurgu yoktur; New York liman arka
plan olarak yalnzca birka aynntyla, hafif ve youn
luktan uzak bir anlatmla belirlenmitir, yanstlmak
istenen konum ancak miyoplara ya da ar iitenle
re uygun debilecek, kl krk yaran yorumlara gi-

86
dilmeksizin, insann stne varmayan gereklii ier
sinde yazmsal olarak, yani simgesel nitelikte betim-
lenmitir.
znel yaant ve bu yaantnn youn dzeyde bi
imlendirilmesi araclyla gerekliin, iyi ileyen ay
gtlarn nesnelliinin salayabileceinden daha nes
nel yakalanabildii, ender grlen bir durum deildir.
Karl Rossmann, yle yaar New York'u: Her iki dev
kentte her ey bo ve yararsz kurulmu. Yant ola
rak, bu kentlerin hi de bo olmad, her eyin son
derece yararl biimde kurulmu olduu sylenebilir
ve tm nesneleri amaca uygunluklar, teknik ve top
lumsal balantlar iersinde sergileyen betimlemeler
bu yant glendirebilir ama yine de znel bir ya
anty yanstan yukardaki ksa tmceyle, bu dev kent
lerin gerekliine (doadan yoksunluk, yalnzlk, ya
banclama) ilikin olarak, grnte nesnel nitelik
teki betimlemenin yapabileceinden daha fazlas dile
getirilmitir. Byle bir znelcilik araclyla toplumsal
balamlarn btn sergilenmi olmaz; ama eer b
yk bir yetenek i bandaysa, gerekliin sistematik
olma abasndaki yazarn kimi zaman gzden kard
bilekeleri gn na kar. Ben bu yntemde
Hermsdorf'un dedii gibi bir d dnyann gereklik
ten koparlmas durumu gremiyorum. D dnya,
eitli biimlerde betimlenebilir. Walter Scott, atolar
o denli ayrntl anlatmtr ki, sonunda okurun belle
inde hibir ey kalmaz. Edgar Allan Poe, Usher 'lrm
evini yzlerce d ayrntyla deil, unutulmas olanak
sz tek bir felaket atmosferi iersinde sergilemitir.
Nesnelerin buhar, nesnelerin kendisinden daha etkin
olabilir. Grnte d dnyanm gereklikten kopa
rlmas, gereklii daha youn biimde betimlemenin

87
bir arac niteliini'tayabilir. Bir dnemin bu dnem
asndan tipik bir karakterin yaantsndan ve bilin
cinden yanstlan tepkisi, ou kez d dnyay olu
turan tm nesnelerin kapsaml betimleniinden daha
kalc olur.
Romanda znelcilik, toplumsal gereklii bt
nyle betimlemekten bilinli olarak vazgemek, bu
gerekliin yazarn nemli sayd birka bilekesi ve
eilimi stnde younlamak anlamn tar. te yan
dan nesnellie, toplumu tm nesnel balamlar ier
sinde betimlemeye ynelik en gl isten bile en iyi
olaslkla hedefine ancak yaklak olarak varabilir ve
bunu baardn da kantlayabilmek olanaksdr. Kaf-
ka u satrlar yazdnda, sorunun bilincindeydi:
Gerekten yargya varmay ancak bir taraf baara
bilir; te yandan onun da taraf olarak bir yargya
varabilmesi olanakszdr. Buna gre dnyada yazgya
varabilme olana deil, yalnzca byle bir olanan
parlts vardr. Kafka, herkesin ancak bir bak a
sndan alglayabileceini ve yarglayabileceim, her
bak asnn ister istemez bir taraf tutma olduunu
doru saptamtr. Denek ki yalnzca taraf, gerek an
lamda yargya varabilir; Kafka, tarafn taraf olarak
yargya varamayacan eklediinde, genel izgileri
sndan toplumsal geliime uyan bir taraf tutma ola
slnn varln gzden karmaktadr. Bak as
yle seilmi olabilir ki, bu adan gerekliin geni
bir alan yeni gerekliklerin yaratlma sreci iersin
de grlebilir; ya da yalnzca gemie kp giden
paralarn alglanabilecei bir bak as seilmi ola
bilir. Yargya varma olananm Kafka'nn szn et
tii parlts, snmekte olan bir gece lambasndan
gelebilecei gibi, gnein douundan da yansyabi-

88
lir; yargnn deeri, geree yaklama derecesi bu e
itli k kaynaklarmdan baml olacaktr. rnein 1
Jakoben kk burjuvas Standhal'in devrim sonras
toplumsal gereklie ilikin yargs, geriye dnk ro
mantiklerin yarglarndan karlatrlamayacak denli
daha doruydu; bunun nedeni yalnzca Stendhal'in
yetenek bakmndan tekilerden stn olmas deil
di; Stendhal'in semi olduu bak as, ayn zaman
da ona daha geni ve daha zgr bir gr alan ka
zandrmt. Zamannn bu en nemli ilerici yazan da
hi kukusuz gerekliin tm srecini nesnel betim
leyebilecek konumda deildi; srekli ve bilinli olarak
kendi znelciliinin snrlan iersine geri dnyordu.
Eriilebilecek olan en ileri nokta, yazarn setii ba
k asnn, baka deyile tuttuu tarafn, gelimek
te olan toplumsal gereklie ksmen uymasdr. Ger
eklik, en derin bilgilere dayanan ileri grlerden bi
le daha okynl ve esnek olduu iin, eksiksiz bir
uyuma varabilmesi olanakszdr.
amzda ii snfndan yana kmak, uluslarn
emperyalizme kar verdikleri savatan yana kmak,
dogmalardan uzak toplumculuun bak asn se
mek, ileri lde bir uyumun ve nesnelliin gerekle
ebilmesi olanan dourmaktadr. Ama yalnzca ola
nan: nk gerekliin gelime sreci iersinde be-
timlenebilmesi iin toplumculuun zaferine inanmak,
genel toplumsal temel yasalan bilmek yetmez; bura
da sz konusu olan, geiin, bakalamanm biimleri
ni elikilerle dolu somutluklar iersinde betimlemek
tir. Parlts geni boyutlar iersinde bir yargya var
may olanakl klsn diye ileriyi grebilmek gereklidir;
ama yarnn ve brgnn nceden gelitirilmi for
mle tam uymas istei gzlemcinin nyargszlk ko-

89
numunu glgeledii takdirde, bak asnn sarsnt
geirmemesi amacyla ngrlen, dogmalardan r
l bir duvar gerekte yalnzca her yan grebilme ola
nan azaltt takdirde, sz edilen ileriyi grebil
me betimlemenin nesnelliini, gereklikle uyum sa
lanmasn gereklilii lsnde tehlikeye sokar. Ger
i amzn toplumsal gereklii, sosyalizm ile kapi
talizm, kendilerini zgr klan uluslarla emperyalist
gler arasndaki sava niteliiyle, son derece saydam
bir gereklik gibi grnmektedir-, ama okynl kar
lkl etkileimleri iersinde, artc konumlarn e
itlilii karsnda bu gereklii kavrayabilmek, ke
sinlikle kolay (deildir. u anda en byk ve dnce
lerinde en zgr Marksist yazarn, dahas sosyalist
dnyada gelimi bir Shakespeare'in ya da Stendhal'in
bile ada dnyay btnsellii iersinde betimleye-
bileceinden kukuluyum. Ayrca, Marksist bak a
sn byle bir betimlemenin koulu saymakla, hibir
zaman baka bak alarndan da ada gerekliin
baz alanlarna ilikin nemli bilgiler kazanlabilece
ini yadsmycjruz. Thomas Mann, Robert Musil, Franz
Kafka. William Faulkner gibi burjuva yazarlar, en
byk tarihsel deiimlerin gerekletii bir dnem
de kapitalist dnyann sorunlarn iyi tanmalar sa
yesinde gizli gerekliklerin ortaya karlmasna
nemli katklarda bulundular. Btn bu Marksist ol
mayan yazarlar arasnda Kafka, ii snfnn tarihi
bak asm tamakszn, bu snfa en yakn olan ya
zard.

90
 FANTASTK GLMECE

Kafka'nn ezilenlerin tarafn tuttuu, yorum ge

rektirmeyecek denli kesindir-, buna karlk onun yn
temiyle betimlenmi gereklik ayn lde yoruma
aktr. Bu yntem en u noktadaki znelcilii, odak
noktasnda kesintisiz varoluu, saldrgan glmseyi
in salad uzaktan bakla Aristophanes, Rabelais,
Cervantes, Swift, Nostroy, Karl Kraus gibi ustalarn
rn fantastik glmece'yle artc bir biimde bir
letirir. Brod'un anlattna gre, Kafka Davann
ilk blmn okuduunda dostlar kahkahalarla gl
mlerdir. Ve kendisi de o kadar gld ki, zaman za
man okumay srdremedi... yi, keyifli bir gl de
ildi b hi kukusuz. Ama iinde iyi bir gln e
si de vard tabii kmsemek istemediim, belki yz
tedirginlik esinin yansra. (Arkadalar, Kafka'nn
neye deindiini, neyi glmeceye dntrdn bil
dikleri iin glmlerdi.) Kafka'nn yaptmdaki bu
komik e, okur ne denli nyargdan uzak bir tutum
da olursa o denli gl biimde belirginleir. okan-
laml nitelik tayan, stelik bir sr yorumu da ya
plm ykleri naif okumak yrekliliini gsteren,
her tmcede hiyeroglifler, simgeler, alegoriler bulma
ya kalkmayan okur, komik eyi belki yz kez al
glar. (rnein ato da Olga, yozlam brokrat-

91
lara ilikin olarak: Burada ak hi eksik olmaz. Mut
suz memur ak diye bir ey yoktur. dediinde, he
men Nestroy'un sylediklerini anmsarz: Aile reis
lerinin umutsuz aka tutulduklar, enderdir.)

Komik e, Kafka'da ayn zamanda korkutucu,

tedirgin edici olandr - ama durum Swift ya da Nes-
troy'da byle deil midir? Kapitalizm ilerledike, ya
banclama egemenliini yaydka komik e de ayn
lde tedirgin edici, korkutucu nitelie brnm
kara mizah bu enin yanksna dnmtr. De-
irmenlerle savaan Don Quichotte, korrik bir tiptir,
bnk valyelik ruhundan yoksun bir gereklii ta
nmak istemez; bu komik tutum, ayn zamanda insa
n, duygulandran bir tutumdur; hzn verici valye,
devlerin karsnda g duruma dm birinin yar-
hep sezmitir. Komiklik e
si, makineleri paralayanlarn tutumlarnda da eksik
deildir; bunlar umarsz fkelerinin etkisiyle ve nes
neyi ecinniye dntren, gze grnmez retim ili
kilerinin bilincinde olmakdzn, gze grnen nesneyi
krp dkmlerdir. Ama bu aamada komik olann
yanma korkun olan da eklenmitir; nk Don
Quichette'a bir zararlar dokunmayan yel deirmen
lerinden farkl olarak makineler, iiyi kendine bam
l klan bir gce dnmtr. Yapt, insan am
tr. Komik ile korkuncun bu iielii, kapitalist an
nemli gstergelerinden biri olup kmtr.
Davann balatng: sahnesi olan o tedirgin edici
tutuklama sahnesinde komik konum, iki memurun gi-
zemli bir mahkemenin grevlileri olarak stlendikleri
ilev ile memurlarn davranlarnn aalkl ara-
sndaki elikiden doar. Gerideki akla smaz top-

92
lumsal iktidar ile onu temsil eden grevlilerin birey
sel derbederlikleri arasndaki bu eliki, gerek Da-
vada, gerekse atoda komik enin kaynadr.
Bunun iktidar sahibinin onursuz konuma drlme
si, efendinin amura dmesi biimindeki balang
lar, Hanswurst komedisinde de vard. Krk Testi
ya da Mfetti gibi komedilerde de den, henz s
nrl ya da dzmece bir iktidardr; arka plandaki ger
ek iktidar, tartma konusu olmadan kalr. Kafka'nm
yaptlarnda ise ne dertli aalk olduklar sergile
nenler, gerek iktidarn temsilcileridirler; ama bu tu
tum, daha yksek makamlardaki gze grnmeyen
anonim glerin saldrgan alaylara bir an iin olsun
hedef olmalarn salamaz. Burada komik enin bir
anda etkisiz kld ey, ortaan saydam hiyerarik
sistemi deildir; elle tutulur gzle grlr zenginlik
ler ve ncelikler yerine soyut sermayeye, kiilerde so
mu tlatrlamayan bir rgte bal olan, dev bir ay
gta kullanlan, anonim nitelikte ve saydamlktan
yoksun bir iktidar^pF. Kral sendelediinde, halk buna
itenlikle glebilir, ama bir aygt davranlarnda sa-
ma'ya dntnde, bu gl zehirli olur.
Glnln snr yce'nin deil, korkun ola
nn yanmasnda balar; korkun ile glncn olu
turduu (Victor Hugo'nun grotesk diye tanmlad)
bu birleim, ileri dzeyde rgtlenmi kapitalist dn
yann gstergesine dnr. empanze beyni tayan
bir insanm bir dmeye basmakla btn bir kenti,
dahas dnyay ortadan kaldrabilmesi olasl, ikti
dar aralaryla bilin arasndaki bu uyumsuzluk, rn
ile reten, ara ile ama arasmdaki zgn bantnn
bu tr tersine dnmesi, dnlebilecek en byk
komik eyi iermektedir. Bu eliki ayn zamanda

93
hem komik, hem kDrkuntur. Kari Kraus'um Ope
ret tipleri irsanlm trajedisini oynuyor diye tanm
lad bir konumun ,2rlnl o denli korkuntur ki,
gller havada donup kalmaktadr. Hitler de komik
tir ve Charlie Chaplin, Byk Diktatr filminde bu
komiklii sarsc biimde sergiler, ama glme eylemi
kendi kendisinden rker, lm kamplarndan ykse
lip geni bir alana dalm bulutlarn arasnda yitip
:der. Manc'n umduunun tersine, insanlk artk ko
medi araclyla gemiine neeli biimde veda ede
bilecek konumda deildir; kara mizah, korkuncun
maskesine brnm glnlk, amzn gereklii
nin odak noktasm oluturmaktadr.

Kafka'nn fantastik mizah bu gereklie uyar.

Kafka'nn yaptlarn yalnzca byle bir mizah diye
E.lmak, bu yaptlarn okanlamlln basite indirge-
jnek olur. Ama Kafka bugne dein ya mistik bir ya
zar diye gklere karlm, ya da gereklii bozan,
aklcktan uzak biri diye yerin dibine batrlm ol
duu iin, yaratcnn bu mizah karakterini vurgula
makta yarar vardr.

D dnya tarafridan bu dnyann bana k

t duygusuna kap acak denli bask altnda tutu
lan, kurtuluu hep bu dnya ile arasna bir uzaklk
koymakta bulur; bu uzaklktan bakldkta korkun
olan, gln niteliiy e grnr, yz hareketleri kar
snda duyulan korku, mizah karakterinde bir sald
rya dnr. Gnther Auders son derece mizahi bir
servenden sz ederek, Kafka'nn bu servenin ste
sinden gelecek konumda olmadn belirtir; Anders'i
bu yargya byk bir olaskla bak asnn belirsiz
lii, mizah karakterindeki nesneletirme ve ayn za-
manda korkuyla olaylarn odak noktasnda yer al,
bu konumun birbirine kart biem trlerinin kayna
masna yol a gtrmtr.
Erich Auerbach, Mimesis adl kitabnda epik
yntemler arasnda gemi binyllarda bile varolan
kartlklara atfta bulunur ve Homeros ile Kutsal Ki
tab karlatrr: Bir yanda iyi biimlendirilmi, den
geli klandrlm, mekn ve zamanca belirlenmi,
birbirlerine n planda ve aralarnda hi boluk bra-
klmakszn balanm grnmler; aka dile getiril
mi dnce ve duygular, rahat ve gerilimden uzak
bir atmosfer iersinde gerekleen olaylar. te yan
da ise yalnzca eylemin hedefi asndan nem tayan
grnmler belirlenmitir, gerisi karanlkta kalr, yal
nzca eylemin nemli doruk noktalar vurgulanr, bu
noktalar arasnda kalanlar nemsenmez; mekn ve
zaman belirlenmemitir ve yorumu gereksinir; dn
celer ve duygular dile getirilmeksizin kalr, bunlar yal
nzca suskunluktan ve para para konumalardan
karlabilir; son derece byk ve kesintisiz bir gerilim
iersinde bir hedefe ynelmi, bu nedenle de ok daha
blnmez nitelikteki btn, gizemli ve saydamlktan
uzak kalr...
Avrupa roman sanat gerek Homeros'tan, gerekse
Kutsal Kitaptan ok ey renmitir; bu arada Home
ros ar basmtr. Martin Walser, Bir Biimin Betim
lenmesi (Beschreibung einer Form) balkl, titiz
Kafka incelemesinde, Kafka'nn epik ilkesi ile Home-
ros'un destan arasnda karatrma yapar. Bu des
tanda dnyann dzeni, iinde her eye yer olan, ke
sintisiz bir aktr... Walser'e gre bu akn yay
gn btnsellii, Kafka'da anlamm yitirmitir. Onun
yerine insann youn btnsellii gemitir; bu in-

95
sann varl artk eylemiyle deil, salt varoluuyla
bile tehdit altndadr. Kafka'nm gerekletirdii
tekbenci indirgeme araclyla, deneyle kantlana
bilecek btnsellik ortadan kalkmtr. Yine VValser'e
gre Amerika romanlmda henz somut bir dnyay
la bantlar vardr: 'Dava' ve 'ato' da ise Kafka, ar
tk varolan bir dnyayla bamt kurmaz. zerk bi
im yetenei araclyla, kendi znelliini daha yapt
tan nce amtr. Ondan sonra yazd, kendisinden
bamsz, nesnel bir varolu kazanr, bu varolu, ar
yapsyla somut nesnelerden oluma bir btnsellii
amalamak zorunda deildir; buna karlk bir insa
nn varln belirleyen glerden oluma bir btn
sellii kazanr. ,
VValser'in titiz biim zmlemesinden kaynakla
nan ve Kafka'nm yaptlarnn romandan ok destana
yakm olduunu ileri sren gr, zerinde ciddi ola
rak dnlmeye deer bir grtr. Bu yaptlarn
youn btnsellii, kendi iin varolan gereklikleri
tartmaszdr. Doru saymadm nokta, Kafka'nm
Dava ve ato da artk varolan bir dnya ile ba
nt kurmad, bir tekbenci indirgeme gerekle
tirdiidir. Byle bir sonuca varlabilmesi, ancak bu ya
ptlarn belirgin mizah karakteri gzden karld
takdirde olasdr. Gerekte ise Kafka, paralanmakta
olan bir dnyann modeli diye ald Habsburg mpa
ratorluunun inanlrln yitirmi olsa bile varolan
gerekliine ok eitli ynlerden atfta bulunur.
Swift'in Gulliver da yaratt dnya da kendi ba
na bir btn oluturan, kendisi iin varolan fantas
tik bir gerekliktir, ama mizah araclyla ann
ngilteresine atfta bulunur. Kafka'nm mizahnda yeni
olan yan, olaanst znelcilii, d gerekliin tmy-
le bir i gerekliin kapsamna alnmasdr; bylece
Ben, kendi kart olan dnyay yine kendi iersinde
yeniden retir. Bu duruma karn tekbencilik, salt
grntedir; nk youn kar dnya, yaygn,
varolan, korkulan bir gereklii, mizahi bir saldrgan
lkla, yorum hrs ve kendi kendini aalamayla var
l tannan bir gerekilii karlar-, tpk ezici gle
rin, arkada kalp yanlarna varlamayanlarn, zleri
bakmndan gerek bir babay, biimleri asndan ise
Habsburg Devletinin brokratik hiyerarisini temsil
etmeleri gibi.
Kafka'nm yaratsmda Kutsal Kitabn ve Home-
ros'un eleri tuhaf bir biimde birleir ve Kutsal Ki
taba ait olanlar ar basar. Bu biim karmnn te
mel esi aydnlktan deil, karanlktan kaynaklanr;
baka deyile kaynam yorumlanm olanda deil, yo
rumu gereksinende bulur. Buna karn d dnyann
somut ve belirleyici ayrnts en kesin biimde ilenip
sergilenir; baklm olan, nmzde parlak k altn
da ve kesin izgilerle belirlenir; bak ancak gezinme
sini srdrrken belirsizlie ve okanlamlla doru
uzaklar. Ama Kafkanm iinde bulunduu toplumsal
konuma as uyan da, belirgin ayrmt ile karanlk ba
lamdan oluma bu elikidir ve bu konum (yani Kaf
ka'nm konum iersindeki yaants deil) fantastik
glmecenin nesnelliiyle dile getirilmitir.

97
 DNYANIN RESMLER KTABI

Kafka, ok youn klandrlm, ama iinde yer

aldklar balamn ou kez karanlkta kald bir di
zi resim sergiler: Bunlar ayn zamanda hiyerogliftir,
harflerden oluan bir alfabe deildir.
Doal'n sanat yaptnn gerekliine dnt
karmak sre iersinde, bu trden kabark sayda
resim doa ile sanat arasnda kpr niteliiyle oluur.
Kendi kendisini yabanclatran gereklik, bir resim
daarc olarak insanolunun i dnyasna geri al
nr. Bu resimler kesinlikle salt anmsanm ilkzaman,
donup kalm "ilkrnekler", deimesi olanaksz "ruh
sal miras" deildir; sz edilen resimler kendi kendi
lerini deneyimin, midin ve yanlsamann sonucu ola
rak deitirirler, yenilerler, oaltrlar. Resimlerden
yana erken bir hazine oluturan, grnte o denli
deimez yap tayan mitler bile deiimin egemen
lii altndadr ve yeni gereklikler, yeni bilgilerin ya
n sra "mitler" bakmndan da yeni rnekler retir.
Demek ki sanatnn armlar iersinde gereklik,
ayn zamanda "prefabrik" nitelikte, sanatsal sre
iin varl kesinlikle gerekli paralar biiminde ken
dini ortaya koyar. Sanaty, yazar derinden etkile
yen bu tr grntlerin anlamn hemen aa vur
mas, zorunlu deildir. Dante, "Vita Nuova"nn ilk

98
sonesini, "tuhaf" bir dsel grnty betimleyen so
neyi, zamannn tm gezginci ozanlarna yollam ve
onlardan bunu yorumlamalarn istemiti. Sonede, el
lerinde airin yreini ve uyuyan Beatrice'yi tayan
bir Tanr grnts ilenir:

Poi la svegliava, e d'estro core ardendo

Lei paventosa umilmente pascea:
Appreso gir lo ne redea paigendo
(Uyandrd onu, ve yrekle besledi
ekinerek ald Beatrice, yanan yrei
Ve sonra teki alayarak, aclarla uzaklat)

"Anlan dn gerek anlamn o zamanlar

kimse anlamamt", diye yazmtr Dante, "oysa bu
anlam, imdi en ilkel kafalar iin bile ak." Kilisede
arapl kutsal ekmek yenilmesi treninin o en eski g
rntsne artk Yeni'de girmi, ak, bir ac ekme
olarak, romantik bir tutku, sevgisiyle bir "Unio
Mystica" niteliiyle sergilenmitir.
Sanat, yazar, air gerekliin bu tr grntle
rinden hibir zaman vazgeemez; ancak bilincin ege
men olduu genel koullar, akim rehberliinde ilerle
yen alar, bir de betimlerin, hiyeroglif yapsnn ar
bast bunalm dnemleri, topluma ken karanlk
lar, nceden kestirilemeyen kkl deiimler vardr.
Avrupa'nn reform ve kar reform hareketiyle ge
irdii sarsmt, derebeylik gsteriine kar yrtlen
sava, gzel sanatlarn ve tm bedensel zevklerin de
dman olan resim dmanlarnn doumuna yol a
t; ama bununla ezamanl olarak da Cizvit kkenli
retici oyun tr, yani dogmalarn ve formllerin bir
dizi kalplam alegori araclyla sergenii ortaya

09
kt; bu, grmezlikten gelinmesi olanaksz, ama ne
var ki salt grntlerden oluma bir dnyayd; niha
yet bu iki u nokta arasnda kalm, karabasanlarla
bunalan bir hmanizm, dilinden anlayanlara hiyerog
lifler satirik ve topik grngler araclyla seslen
mekteydi.
"Die Chymische Hochzeit", bu grngelerin en tu
haflarndan biriydi. Hmanist Johann Valentin
Andrea, 1614'te 'Fama Fraternitatis"i, baka deyile
d rn bir "Rosenkreuz Tarikat'na ilikin rapo
ru, 1615'de papaya, Cizvitlere ve skolastie kar bir
saldn yazs, ncil'in zgn biimini savunan, "gk
yzn ve yeryzn kapsayan" bir felsefeyi ieren
bir metin olan "Confessio Fraternitatis R . C ' y i , 1616'da
da "Die Chymische Hochzeif' yaymlad; btn bun
lar, Otuz Yl Savalan denen ykmdan hemen nce
ki yllarda kmt. Bu kitaplardan sonuncusu alego
rik bir romancr. Christian Rosenkreutz, sekinler a-
tosundaki snavlardan gemek zere yola kar. Ne
elendiren ve tedirgin eden grntler araclyla
simyanm gizleri, ayn zamanda da dehetle yorul
mu bir an karabasanlan sergilenir: Bir lenden
sonra beliren kara cbbeler, krallann ban kesen,
kapkara bir cellat, kara bir beze sanlm balar, altn
bir kupada biriktirilmi kan, "bu, bana gerekten kan
l bir dnm gibi geliyordu". Ancak btn bun
lara karm Rosenkreutz'un cesareti h nlmamtr ve
grne bakrsa, tm snavlardan sekinliini ka
ntlayarak kmaktadr. Ama daha sonra bir olan o
cuu, onu bir mezarn basma gtrr. "Burada", der,
"Vens gml..." ve Rosenkreutz'u merdivenlerden
indirip karanla sokar. Orada bir mealeyi ateler.
"ok korktum ve ona, bunu yapmaya izni var m di-

oo
ye sordum. Bana u yant verdi: 'Efendilerimiz u an
da dinlenmeye ekilmi olduklarndan, korkmam iin
neden yok.' nmde hazrlanm, gzel perdelerle ev
rili, gzel bir yatak grdm; ocuk perdelerden birini
at. O zaman Vens'n, tm zerafeti ve gzelliiyle
uzanm yatmakta olduunu grdm (tamamen p
lakt, nk ocuk stndeki rty kaldrmt), do
nup kaldm; ve nmde balmumundan yaplma bir fi
gr m, yoksa bir insan ls m vard, bugn bile
bilmiyorum..." Cesedi andran bu Vens'le karla
mas, Christian Rosenkreutz'un sonu olur. Sekin ki
inin gnah, duyulur. tirafa zorlanarak atodan at
lr; kapnn nndeki nbetinin yerine gemek, bir
bakas da onun yerini alana1 dein kapy beklemek
zorundadr.
Christian Rorenkreutz'un tuhaf yaantlarnn
dsel armdan ve ifreli alegoriden, korku ve ge
ri ekiliten, su ve utantan oluma karmlaryla
Kafka'y anmsatmas, salt d grn asndan de
ildir. Montsalvatsch'tan ve Kabbala'nm cennet "oda
larndan", Rosenkreutz'larm gze grnmeyen kalele
rine dein ato, kimileri iin kutsal bir simge, kimileri
iin de eytann "kar-dnya"smm bir simgesi ola
gelmitir. Rosenkreutz'un atosu, ykm yllarnda bir
gvenlik d olan bu ato, Almanya'dan yaklaan
ykm nedeniyle kanl ve solgun bir grnmdedir,
glge eylemin, grnt olaym nnde gitmektedir. Y
kmlarla dolu yzyln bir baka kitab, ek hmanis
ti Comenius'un (Kamensky) "Dnyann Labirendi"
adl yapt da karabasan, fantastik glmece ve ifreli
topya karm yapsyla baz bakmlardan Kafka'nm
yaptlarna yakndr. Sarsmtya uram bir dnyada
gerekliin insan ezen, korkutan grntleri, bilin
bunlar snflandrma ve yorumlama frsat bulama
dan kovulur; bylece de (en azndan geni bir alanda)
sezgilerle dolu, "kehanet" yan bulunan, fantastik sa-
tirik-topik bir yazm, yerine oturmam bir an r
n olarak ortaya kar...
Modern dnyada srekli yinelenen olaylarn, ne
redeyse mitlerdeki grntlerin gcn kazanp ka
zanmad, aratrma konusu olabilir: Makinenin rit
mik devinimleri, kalplam tedirginliiyle trafiin
ak, trafik klarnn yanp snmesi, insanla aygtn
birbirine karml, alterlerin nnde, tramvay ve
otobs bekleyi, cansz nesnelerin dev gc vb. De
mek ki kararm ya da sesi boulmu bilinte belir
ginleen grntler, gereklii grnte fantastik,
aslnda ise gerek bir balamda gereklii sakl tu
tulmu bir yant niteliiyle yeniden retebilir. Bu
tr grntlerin egemenliine giren, onlar younluk
lar ve birbirlerini izleyileri iersinde okanlaml ola
rak duyumsayabilir, ama bu grntlerin zden yok
sun olmadn, danas belki de allmlardan daha
derin balamlar gsterdiini sezer. Kafka'nm izdii
ok sayda gnint, byle bir gereklikten, asla "ar-
kayik" ya da "sonrasz" olmayan, ama en ileri lde
modern ve anmsanm bir gereklikten kaynaklanr
gibidir. D dnyann kendisine yabanclam olan,
ancak karmak bir iletkenler dizgesiyle bilincine yan-
syabilen gerekliini dolaysz yaayabilmek, Roman
tizmden beri sanat alanndaki reticinin gl tutku
sudur. Kafka'nn abas, "olaylarn kkeni"ne inmek,
onlar nceden belirlenmi bir ema dorultusunda,
salt devinimlerinde somut, aslnda ise dsel bir so
yutluk iersinde deil, zgn gereklik niteliiyle kav-
rayabilme ereine ynelikti. rnein bir gazetede

102
"yetkili bir sve makamnn aklamasna gre", "
l ttifak'n korkutmalarna karm taraf sizliin kesin
likle korunacan" okuduunda, burada "Stockholm'-
l bir hayaletin konutuu", btn bu szcklerin
"yalnzca belli bir biim verilmi, havadan yaplma
oluumlar sergiledii" duygusuna kapyordu. Kafka,
szck ve kavram hayaletlerini gereklik diye tan
maya raz deildi.
Kalplardan oluma bir dizgenin dna kmak, uz
lama, nyarg, eitim, basn, bo szler araclyla
ynlendirilmi bir "olgular" dnyasndan, baka deyi
le gereklikten koparlm bir dnyadan, henz bir d
zene balanmam, aratrlmam, kaynayan bir ger
eklie gemek, sanat iin, yazar iin gereksinim ve
zorunluluktur. "Sezgi" yetisi, dlem gc olmakszn,
amzn bu denli elikili yapdaki gerekliini bu
labilmek ve betimleyebilmek, hele bunlar akldan ve
toplumsal bilinten yoksun olarak gerekletirebilmek,
olanakszdr. Beklenmedik, kimi zaman anlalmaz, in
san mitler gibi tedirgin edip artan grntler kar
snda rkp geri ekilecek yerde, bunlar bir erek
dorultusunda dzenlemek, bilincin egemenliine sok
mak, modern gereklii sanatsal boyutta betimleyen
iin bugn her zamankinden daha ok grevdir.
Daha soruyu sormadan yant hazr olan, dnyay
belli bir program dorultusunda nasl gremekle y
kml olduuna inanyorsa yle gren, tedirgin edici
olan geri eviren ve yaptnn kiilerine, konumlarna
kendilerine zg yaam kurmalar iznini vermeyen
yazar, bu elikili gereklii sanat yoluyla betimleme
yi baaramayacaktr; .kurgularn somut olgulardan
olutursa bile bunlar, ou kez "belli bir biim veril
mi, havadan yaplma oluumlar" olmaktan teye ge-

103
emeyecektir. te yandan grntlere gvenen kii,,
gerekliin kendi dlemi araclyla yeniden retil
mi ve zorunlu olarak para yapsndaki bu elerini,
gerekliin btn saymak tehlikesiyle karlar.
Kafka,| grntlere ynelik ve sezgi dolu olan bu ken
dini aday, dnyann gizlerini renmek, gereklie
katlmak iin en nemli ara saymak eilimindeydi.
Yaptlarnda aklc dnce,- ayrntlarda giderek yo
unlaan bir akldlkla, ve gerekliin grntsn
de, ifresinde gerekliin kendisini saptamak duygu
suyla karmtr. I
Grne baklrsa, tarihsel bunalm konumlarn
da bilinmeyene doru yola kan bir dnyay ya if
reler, ya da formller araclyla dizginleme eilimi
egemen olmaktadr. Ortaya bir yandan geleneksel ka
lplara smsk yapan ve retilmi olanlar yerine,
gereklii yrrlkten kaldrmay yeleyen bir dog
matizm, te yandan ise pozitivizm ve mistisizmden
oluma, ne id belirsiz bir yap, salt dolaysz olarak
grlene geerlik tanmaya, ifreyi, simgeyi, okan-
laml grnty tek gerek olarak benimsemeye y
nelik bir tutum kmaktadr. Bu ifreler araclyla
konuma konumu, kapitalist dnyann son derece ye
tenekli ok sayda gen yazarnn belirleyici zellii
dir; bu tutum belirsizlikte ve kararszlkta kalmay, s
radan olan gizem perdesiyle rtmeyi, genel d krk
lnn ve aresizliin dile getirilii olarak, uzaktan
dahi olsa, basite indirgeyici kkrtmay artran
her eyi bilinli biimde yadsma amacyla belli bir
tutum almak yerine, sallantda bir konumda kalmay
olanakl klar. Kafka, anlamszln yaantsnn bas
ks altnda kalan bu kuaa nclk etmitir; okla
rnn kinci Dnya Sava'ndan sonra duyumsadklar-
m o, daha ilk sava dneminde, nceden duymutur.
Bu tedirgin edici "Kafkaizm"i, atom bombasnn
glgesinde yaarken, basite indirgeyici formllerle,
meydan okuyan bir iyimserlikle amak olanakszdr;
bu Kafkaizm'i bir "k" diye nitelendirip bir yana
atmakla aabilmek de sz konusu deildir. Evet, ger
i iinde bu Kafkaizmin gverdii dnya, hi kuku
suz kn grngleriyle tka basa doludur; bu dn
yada sz edilen ke kar bakl varm gibi
davranan, o k yaayan bir kuaa gven ala-
yamaz. Ancak, Kafkaizmin etkisinde kalm bu gen
lerden binlercesi, Marksizm'i benimsemi iilerle bir
likte Paris'te sokaklara dklm, OAS'a ve Cezayir
Sava'na kar kmak iin ortaya yaamlarn koy
mulardr. Kafka'nm biimlemi olduu mutlak olum-
suzlamada, varolua anszm ortaklaalk ve anlam ka
zandran e, yani olumsuzlamann olumsuzlanmas,
yabanclamadan kp karara gemek gizlidir. "Yalnz
lk ve ortaklaalk arasndaki smr blgesi"nde bugn
saysz insan yaamaktadr. Yaplmas gereken, onla
rn yalnzlklarn bir ktlk diye bir yana atmak
deil, ama bu insanlar ciddiye almak, ortaklaah
onlar iin bir greve deil, bir yaantya dntr
mektir. nk akl ve bilin ne denli en st makam
niteliini tarsa tasm, "grntler", ve, gizli ba
lamlar ortaya karabilen bir g niteliiyle, dlem
de yalnzca akl iin deil, ama duygu iin de o denli
gereklidir. Brecht'in bykl, mitlerin gcne sa
hip grntler uyandrm, sonra da bunlar akl ve
bilin araclyla sanat yaptnn dzenine sokmu
oluunda yatar.
Koullar aldnda, Kafkaizm geecek. Kafka
ise kalacak.