FELSEFENN BALANGI LKELER

GEORGES POLITZER
EVREN
SEVM BELL
NDEKLER
Georges Politzer, Georges Cogniot
nsz, Maurice Le Goas
Yaynclarn nsz (Editions Sociales)
BRNC KISIM
FELSEFE SORUNLARI
GR
I. Felsefeyi Niin renmeliyiz?
II. Felsefe renmek Zor Bir ey midir?
III. Felsefe Nedir?
IV. Materyalist Felsefe Nedir?
V. Materyalizm ile Marksizm Arasndaki likier Nelerdir?
VI. Burjuvazinin Marksizme Kar Kampanyalar
BRNC BLM. - Felsefenin Temel Sorunu
I. Felsefe renmeye Nasl Balamalyz?
II. Evreni Aklamann ki Biimi
III. Madde ve Ruh
IV. Madde Nedir? Ruh Nedir?
V. Felsefenin Temel Sorusu ya da Sorunu
VI. dealizm ya da Materyalizm
KNC BLM. - dealizm
I. Ahlaki dealizm ve Felsefi dealizm
II. Berkeley'in dealizmini Niin renmeliyiz?
III. Berkeley'in dealizmi
IV. dealist Uslamlamann Sonular
V. dealist Kantlar
 1. Ruh Maddeyi Yaratr
2. Dnya Bizim Dncemiz Dnda Mevcut Deildir
3. eyleri Yaratan Bizim Fikirlerimizdir
NC BLM. - Materyalizm
I. Niin Materyalizmi renmemiz Gerekir?
II. Materyalizm Nereden Gelir?
III. Materyalizm Nasl ve Niin Geliti?
VI. Materyalistlerin lkeleri ve Kantlar Nelerdir?
DRDNC BLM. - Kim Hakl: dealist mi, Materyalist mi?
I. Sorunu Nasl Koymalyz?
II. Dnyann Yalnzca Bizim Dncemizde Varolduu Doru mudur?
III. eyleri Bizim Fikirlerimizin Yaratt Doru mudur?
IV. Ruhun Maddeyi Yaratt Doru mudur?
V. Materyalistler Hakldrlar ve Bilim Onlarn ddialarn
Tantlar
BENC BLM. - nc Bir Felsefe Var mdr? Bilinemezcilik
I. Niin nc Bir Felsefe?
II. Bu nc Felsefenin leri Srd Kantlar
III. Bu Felsefe Nereden Geliyor?
IV. Vard Sonular
V. Bu nc Felsefe Nasl rtlr?
VI. Varg
KNC KISIM
FELSEF MATERYALZM
BRNC BLM. - Madde ve Materyalistler
I. Madde Nedir?
II. Birbirini zleyen Madde Teorileri
III. Materyalistlere Gre Madde Nedir?
IV. Uzay, Zaman, Hareket ve Madde
V. Varg
KNC BLM. - Materyalist Olmak Ne Demektir?
 I. Teori ile Pratiin Birlii
II. Dnce Alannda Materyalizm Yanls Olmak Ne Demektir?
III. Pratikte Nasl Materyalist Olunur?
a) Sorunun Birinci Yn
b) Sorunun kinci Yn
IV. Varg
NC BLM. - Materyalizmin Tarihi
I. Bu Tarihi renme Zorunluluu
II. Marksizm-ncesi Materyalizm
1. Yunan Antika
2. ngiliz Materyalizmi
3. Fransa'da Materyalizm
4. 18. Yzyl Materyalizmi
III. dealizm Nereden Gelir?
IV. Din Nereden Gelir?
V. Marksizm-ncesi Materyalizmin Deerleri
VI. Marksizm-ncesi Materyalizmin Yanllar
NC KISIM
METAFZN NCELENMES
TEK BLM. - Metafizik Yntem Nedir?
I. Bu Yntemin Temel zellikleri
1. Metafizik Yntemin Birinci Temel zellii: zdelik lkesi
2. Metafizik Yntemin kinci Temel zellii: eylerden
Ayrma (Tecrit)
3. nc Temel zellik: Sonsuz ve Almaz Blmeler
4. Drdnc Temel zellik: Kartlarn Kar Karya
Konmas
II. zet
III. Metafizik Doa Anlay
IV. Metafizik Toplum Anlay
V. Metafizik Dnce Anlay
 VI. Mantk Nedir?
VII. Metafizik Szcnn Aklamas
DRDNC KISIM
DYALEKTN NCELENMES
BRNC BLM. - Diyalektiin ncelenmesine Giri
I. Hazrlayc Uyarlar
II. Diyalektik Yntem Nereden Domutur?
III. Diyalektik, Uzun Zaman Niin Metafizik Yntemin Basks
Altnda Kald?
IV. 18. Yzyl Materyalizmi Niin Metafizikti?
V. Diyalektik Materyalizm Nasl Dodu: Hegel ve Marx
KNC BLM. - Diyalektiin Yasalar. Birinci Yasa: Diyalektik
Deime
I. Diyalektik Hareketten Ne Anlalr?
II. Diyalektik in Kesin, Mutlak, Kutsal Hibir ey Yoktur
III. Sre
NC BLM - kinci Yasa: Karlkl Etki
I. Srelerin Zincirleme Sralan
II. 19. Yzyln Byk Bulular
1. Canl Hcrenin ve Geliiminin Bulunuu
2. Enerjinin Dnmnn Bulunuu
3. nsanda ve Hayvanlarda Evrimin Bulunuu
III. Tarihsel Gelime ya da Sarmal (Spiral) Gelime
IV. Varg
DRDNC BLM. - nc Yasa: eliki
I. Yaam ve lm
II. eyler Kendi Kartlarna Dnr
III. Olumlama, Yadsma ve Yadsmann Yadsnmas
IV. Durumu Gzden Geirelim
V. Kartlarn Birlii
VI. Saknlacak Yanllar
 VII. Diyalektiin Pratik Sonular
BENC BLM. - Drdnc Yasa: Niceliin Nitelie Dnmesi
ya da Sramal lerleme Yasas
I. Reformlar m Devrim mi?
II. Tarihsel Materyalizm
1. Tarih Nasl Aklanr?
2. Tarih nsanlarn Eseridir.
BENC KISIM
TARHSEL MATERYALZM
BRiNC BLM. - Tarihin Devindirici Gleri
I. Saknlmas Gereken Yanl Bir Dnce
II. Toplumsal Varlk ve Bilin
III. dealist Teoriler
IV. Toplumsal Varlk ve Yaam Koullar
V. Snf Savamlar, Tarihin Devindiricisi
KNC BLM. - Snflar Nereden Gelir, Ekonomik Koullar
Nereden Gelir?
I. Birinci Byk blm
II. Toplumun Snflara lk Bln
III. kinci Byk blm
IV. Toplumun Snflara kinci Bln
V. Ekonomik Koullar Belirleyen ey
VI. retim Tarzlar
VII. Uyarlar
ALTINCI KISIM
DYALEKTK MATERYALZM VE DEOLOJLER
TEK BLM. - Diyalektik Yntemin deolojilere Uygulanmas
I. Marksizm in deolojilerin nemi Nedir?
II. deoloji Nedir? deolojik Etken ve deolojik Biimler)
III. Ekonomik Yap ve deolojik Yap
IV. Doru Bilin ve Yanl Bilin
 V. deolojik Etkenlerin Etki ve Tepkisi
VI. Diyalektik Tahlil Yntemi
VII. deolojik Savamn Zorunluluu
VIII. Varg
Adlar Ve Kavramlar Dizini
:::::::::::::::::
GEORGES POLITZER
SIK SIK yle denir: Georges Politzer her eyden nce Gltr.
Meydan okumann Gl; bakaldrmann deil,
devrimcinin Gl; anaristin deil, tarihin mahkumiyet
hkmnden kurtulmak iin eski dnyann gleriyle aka
alay eden marksistin Gl. Zincirler iinde, Pucheu'nn
karsnda, Gestaponun ikenceleri iinde bile, galip gelenin
Gl; infaz mangasnn karsnda, galip gelenin Gl.
Georges Politzer, 1903'te domutu. Macaristan'n kuzeyindeki
kk bir kentte, Navyvarod'da dnyaya gelmiti;
ama, 17 yanda, gerici bir iktidarn eline den babasna
kym olan bu lkeyi terketmek zorunda kalmt. Fransa'y
semiti; zekasnn ve yreinin yapt bir seimdi bu; nk
tepeden trnaa Franszd. Fransz esprisinin prltlarn
kimse ondan daha iyi anlatmamtr. Fransz dilini, baba
ocanda, Voltaire'i ve Diderot'yu okuyarak renmitir; ve
Quartier Latin'de felsefe hocalna dek btn unvanlar kazanmak
iin topu topu be yl geirmitir.
Georges Politzer'de bir dahi filozof yetenei vard. Tpk
dostu ve ikence arkada Jacques Solomon'un teorik fizik
alannda olaanst bir uzman oluu gibi.
Politzer; henz bir tr idealist dnce iinde abalad
1926'dan sonra gelimitir kukusuz. Savam vermi, diini
trnana takarak ilerlemitir. Yolun sonunda da marksizmle
karlamtr.
Paris i niversitesi, 1930 yllar banda, Mathurin-
Moreau caddesinin eski binalarnda kurulduu zaman, retim
yeleri arasnda dikkat eken ve hatta nl birok profesr
vard, ama hibir ders Georges Politzer'in verdii diyalektik
materyalizm dersi kadar rencileri, iileri, memurlar
ve aydnlar coturmuyordu. En g sorunlar, onun sayesinde,
ak ve basit bir durum kazanyordu. Hem de felsefi
dzenlerini, teorik saygnln hi yitirmeksizin. Ayrca
acmasz bir alay gc, hasmlarnn grlerindeki kararszl
plaklyla ortaya dkyordu. Marx'n ve Lenin'in retilisi
olan Politzer, korkun bir polemiki olduu kadar, derin bir
kltrle, karkonmaz bir yetenekle silahlanm bir dnrd.
Bugn, marksizm, niversitede anlma hakk kazanm,
Marx ve Lenin, yarma snavlar programna girmi bulunuyor.
Sovyet felsefesine eilen koca koca niversite kitaplar
var. Ama, krk yl nce durum hi de byle deildi: Auguste
Cornu, Sorbonne'da, gen Marx'n fikirlerinin oluumu stne
bir tezi desteklerken, bir c gibi, hatta onmaz bir ocuk
gibi grnmt. Georges Politzer'in felsefi almalar, Auguste
Cornu'nn aratrmalaryla birlikte, felsefenin balca
sorunlarn, diyalektik materyalizmin altnda aydnlatmakta
ilk nemli giriim olmutur.
1929'da artc bir alevle haleli gen bir tanry andran
kzl sal filozofun Felsefi Bir Gsterinin Sonu: Bergsonculuku,
resmi idealist dnceye kar bu ate gemisini, anszn
suya indirdii srada, nasl salkl bir rzgarn, akademik
bataklklardan tten pis kokular bir anda silip sprdn
anlatmak g bir ey. Sava gnlerine dek, Politzer,
marksizmin btn dmanlarna kar, kendi gznde ada
rasyonalizmle kaynam yenici polemiini srdryor,
ve ayn zamanda byk Descartes geleneini k noktas
olarak alyor, Fransz felsefe tarihinin ilerici geleneklerinin
savunusunu grkemli bir biimde stleniyordu.
Politzer, psikoloji sorunlaryla da ok yakndan ilgilenmekteydi.
Geleneksel idealist psikolojiye kar, somut olarak
adlandrd yeni bir psikoloji yaratma giriimini ona
borluyuz. Balangta, psikolojik ilevleri ayr ayr dergilerde,
canl insan btnyle inceleme eiliminden tr kendisine
ekici gelen Freud'un psikanaliz ynteminin bir lde
etkisine girmiti. Ama ok gemeden, 1928'den sonra, frydclkte
kabul edilmez yanlar olduunu kavrad ve Pszkolojinin
Temellerinin Eletirisi adl yaptyla bu akmdan ayrld.
Kiiliin toplumsal deerini belirtmek konusunda Politzer'in
gsterdii aba, kendi almalarna psikolog deeri kazandrd.
Cherbourg lisesinde, sonra Evreux lisesinde, en sonunda
da Saint-Maur lisesinde dersler verdi. O arada, Fransz Komnist
Partisi belgeleme merkezini kurmu ve ynetmeye
balamt - byk bir tutkuyla yapyordu bu ii, yle ki,
orada, bazan sabaha kadar alyordu. ktisat oldu. l'Humanite'deki
yazlar, gittike genileyen bir okur kitlesi tarafndan
izleniyordu.
Gazetecilii ekici buluyordu. Bu satrlarin yazar ok iyi
biliyor bunu, nk Georges Politzer'in, 1937 ve 1939 arasnda,
zaman zaman, bu komnist gazetenin yayn ynetmeninin
yerini birka gnlne doldurmak iin nasl bir sevinli
tela iinde geldiini anmsyor. Maurice Thorez'nin bu olaanst
militana sevgisi vard.
Sava gelip atyor. Paris'te, Harp Okulunda silah altna
alnan Politzer, Komnist Partinin gizli ynetimi yannda
kald. 6 Haziran 1940'ta, Paris'in savunulmasnn rgtlenmesi
konusunda Komnist Partinin tarihsel nerilerini hkmet
adna halka arda bulunmas iin Manzie'ye ileten
oydu.
lerde nazi kamplarnn vaheti iinde yaamn yitirecek
olan bulunmaz ei Mae Politzer'le birlikte 1940-1942 yllar
arasnda niversite Direnmesinin ruhu oldu. Bu konuda her
zaman sarslmaz bir yreklilikle davrandn sylemek yetmez
bile: alas soukkanllndan, byk yiitliinden szetmek
de gerekir.
 Temmuz 1940'ta terhis edildikten hemen sonra, Politzer'in,
Jacques Solomon ve Daniel Decourdemanche'la birlikte,
orta ve yksek retim yelerine hitabeden gizli bir blten
yaynlamaya baladn gryoruz. Paul Langevin'in
Gestapo tarafndan tutuklanmasndan hemen sonra Universite
Libre'in (zgr niversitenin) 1. says kyor. Gazete,
nl fzikinin hapse atln ve faist istilaclarn baka
marifetlerini anlatyor; ve ekliyor:
Btn bu olaylar akp giderken, niversite, eski dzenine
yeniden kavumutur: gene, onurlu tarihinde her zaman
olduu gibi, dnce ve irade birliini kurmutur. Fransz
niversitesinin slogan olan ve ondan kalan zgrlk iinde,
byk kltr geleneini, btn zorlamalara karn srdrmek
konusunda birlik halindedir.
Bundan sonra zgr nzversite, dmann niversiteye
elatmasna kar, Yahudi retim yelerinin ve rencilerin
tutuklanmasna kar, programlarn gerici bir biimde deitirilmesine
kar, aslnda nazi emperyalizminin hizmetinde
gerici bir giriimden baka bir ey olmayan ulusal devrim
iddiasna kar, savan kesiksiz olarak yrtecektir. Gazete,
liselerde ve yksek renim kurumlarnda dmana kar
direnmeyi korkusuzca krklemektedir. zgr niversite'nin
1940-1941 koleksiyonu, komnistlerin, daha igal balar
balamaz kurtulu savana katlnn en parlak belgesidir.
Bu gerek, gazetenin Ocak 1941'den nceki sekiz
hazirandan nceki yirmi saysnda, btn aklyla grnr.
Sovyetler Birlii'ne hitlerci saldr balad zaman, zgr
niversite'nin 1 Temmuz 1941 tarihli 22. saysnda Hitler'in
Mezar bal altnda birlemi bir halkn birlemi
ordusunun, yeni bir toplumun yeni ordusunun bilinen zaferi
ilan ediliyor.
Mart 1941'den sonra, yurtsever evrelerde, olaanst
gte ve kesinlikle anti-nazi bir yergi elden ele dolamaya
balamt. Yazarn ad belirtilmiyordu. Ama slup, herkesin
tand bir sluptu. Herkes, 20. Yzylda Devrim ve Kardevrim'in
Politzer'in yapt olduunu biliyordu. Ocak-ubat
iinde baslm olan bu bror, krkbe sayfalkt. Reichsleiter
Rosenberg'in, Kasm 1940 sonunda, 1789 fikirleriyle hesab
kesmek iin Millet Meclisinde verdii ve Kan ve Altn,
ya da Kana Yenilmi Altn balyla yaynlanm sylevine
verilmi parlak bir karlkt bu.
Politzer, bu yaptnda, demokrasinin lmediini, Hitler'in,
yengileriyle topraa gmlmediini belirtiyordu. Burjuva
demokrasisinin snrl oluunu ve rmln, kapitalizmin
ykl ve sosyalizmin gereklemesiyle, gerek
demokrasiye geme olanan anlatyordu.
Aslnda, diye yazyordu, barbarlktan kurtulmu uygarl,
sosyalist uygarl yaratan Sovyetler Birlii'nce korunmu
ve gvence altna alnm bilimi ve mant unutturabilecek
hibir g yoktur dnyada.
Fransz Komnist Partisi merkez komitesi, 15 Mays
1941 tarihli bir bildiriyle, Fransa'nn zgrl ve bamszl
iin geni bir ulusal cephe kurulmasn nerince, Politzer,
J. Solomon ve D. Decourdemanche gibi sekin aydnlar,
evrelerindeki komnist olmayan yurttalarn da bu cepheye
katlmas iin iki kat aba gstermeye balad.
1942'de, ocaktan marta kadar sren ve yaklak olarak
yzkrk komnist yurttan zgrlne malolan byk insan
av srasnda, Politzer de tutuklanmt (ubat).
Btn ikencelere karn tek sz kmad azndan. Kars
bir mektubunda yle anlatyor bunu:
Gestapo subaylar, birok kez, hemen salverileceimizi
syleyerek, tm ailemize mutlu bir yaam salanaca konusunda
gvence vererek, bunun karlnda, onun; Fransz
genliini deitirme almalarna katlmasn kabul etmesini
istediler. Dnmek iin kendisine sekiz gn sre verdiler.
Bir gn, arld ve tutumunu deitirmedii renilince,
kendisine birka gn sonra kuruna dizilecei sylendi...
Kuruna dizilmeden nce, benim hcremde, yirmi dakika
geirmesine izin verildi. Bir ycelik vard halinde. Yz
hi bu kadar aydnlk olmamt. Iltl bir skunet iindeydi
ve her hareketi, cellatlarn bile duygulandryordu. Partisi
urunda ve Fransa urunda lmekten ne kadar mutluluk
duyduunu syledi bana. zellikle Fransa topraklarnda lecei
iin mutluydu. Bunun, onun iin ne denli nemli olduunu
biliyorsunuz.
Ama, IV. Cumhuriyet daha az alaklk etmedi; Georges
Politzer'e, ldkten sonra, direnme kahraman unvannn verilmesi
istendiinde, Eski Muhariplerin ardarda gelen bakanlar
tarafndan, 1954-1955'te, buna inatla kar klmt.
Bu bakanlardan birincisi, imdi iyice unutulmu olan Laniel
hkmeti yesi Andre Mutter'di; ikincisi ise, silik bir dgolcu
olan Raymond Triboulet idi ve Edgar Faure adl bir
hkmet bakannn glgesi altndayd. Bu deersiz kiiliin
sefil tutumunu dzeltmek iin, M. Bruguier ve M. de Moro
Giafferi'nin savunmalar zerine, yerel mahkemenin,
1956'da, bir karar vermesi gerekmitir.
Georges Politzer'in ans iin bu bayalklarn pek bir
nemi yok. Onun verdii rnek, aydn kuaklar esinlemitir,
esinleyecektir.
Politzer'in niversitede salam ve kolayca parlayacak bir
yeri vard; deeri uzmanlarca stn bir biimde kabul edilmiti.
Ama, o, ayn zamanda, ii snfna ve onun savamlarna
canla bala balanm, her gn bir militana den pratik
abalar konusunda da, dncenin dzeni olan ykselmi
yaptlar konusunda da, partiye kar eit oranda kendisinde
sorumluluk duyan bir aydn tipiydi.
Kltr Evlerinde, Paul Langevin'in Materyalist ncelemeler
Gurubunda, i niversitesinde, kalemleriyle olsun;
szleriyle olsun, gsterdikleri btn abalarda, Politzer de,
Solomon da, aydnlara, bilginlere, rencilere, marksizmin
nasl tantlacan gstermilerdir. 1938 tatilinde, iki da
yry arasnda, Bossons buzulunun eteindeki bir kkte,
Doann Diyalektii'ni evirmeye balamlard. Yksek
felsefe sorunlar ufuklarndan hi silinmiyordu. Partilerinin
yazgsnn ayrlmaz bir biimde gerein yazgsna bal olduuna
inanmlard.
Pratikte, bu inan, partiyle ve parti yeleriyle birlikte
yaama kaygsyla ayn anlama gelmekteydi. ki dostumuzun
davran, aslnda, burjuva etkilerine boyun edikleri
halde, kitlelere akl hocal taslayan entelektellerin iddial
davranna taban tabana kartt. Politzer yle demiti:
Entelektel bamszlk, eletirel zeka, tepkiye boyun
emek deil, tersine boyun ememek demektir.
Bu zdeyiin, onun btn retim yaamn yeterince
zetledii kansndayz. Saylar her gn daha oalan gen
aydnlar, Mays 1942'de ldrlm kahramann vasiyetini
daima daha iyi bir biimde tamamlayabilirler!
GEORGES COGNIOT
:::::::::::::::::
NSZ
BALANGI bilgileri ieren bu elkitab, Georges Politzer'in,
1935-1936 ders ylnda, i niversitesinde verdii
kurslarda, rencilerinden biri tarafndan tutulmu notlardan
derlendi. Kitabn niteliini ve kapsamn anlamak iin,
ilkin, hocamzn amacn ve yntemini belirtmek gerekir.
Bilindii gibi, i niversitesi, 1932 ylnda, kk bir
profesrler grubu tarafndan, beden iilerine marksist bilimi
retmek ve onlara, zamanmz anlama ve teknik alanda
olduu kadar siyasal ve toplumsal alanda da eylemlerini yrtme
olanan salayacak bir dnme yntemi retmek
iin kurulmutu.
Bandan beri, Georges Politzer, i niversitesinde,
marksist felsefeyi, diyalektik materyalizmi retme iini
zerine ald. Resmi retim bu felsefeden habersiz kalmaya
ya da onun niteliini bozmaya devam ettii lde, bu zorunlu
bir grevdi.
Bu kurslara katlmak ayrcalna erimi olanlardan
hibiri, -o, her yl, her ya ve meslekten insanlarn oluturduu,
ama gen iilerin ounlukta bulunduu bir dinleyici
kitlesi karsnda konuuyordu- byle kuru ve zor bir konuyu,
bu konuda hi deneyimi olmayan dinleyicilerden her birinin
kavrayabilecei bir akla kavuturmak iin ylesine
ustaca ve cokulu, ylesine bilgili ve kardee, ylesine zenli
olan bu kzl sal byk ocuun nnde duyduu derin
izlenimi unutmayacak.
Sert olmasn bilen ama her zaman adil ve yerinde olan
saygn otoritesi, kurslarnda, ho bir disiplin yaratrd, ve
onun kiiliinden yle bir canllk, yle bir yaam gc ve
yle bir lt fkrrd ki, btn rencileri, ona hayranlk
duyar ve onu severdi.
POLITZER, daha iyi anlalmas iin, her eyden nce ancak
konu ile daha nce karlam olanlarn kavrayabilecei
felsefeye zg btn zel deyimleri, btn teknik terimleri,
szlnden karrd. Yalnzca herkesin bildii yaln szckleri
kullanmak isterdi. zel bir terimi kullanmak zorunda
kald durumlarda, bunu, allm, bildik rneklerle
uzun uzun aklamaktan geri durmazd. Tartmalarda rencilerinden
herhangi biri, bilgie szckler kullanacak
olsa, onu azarlar ve, onun yaknnda bulunmu olan herkesin
ok iyi bildii o ineleyici szleriyle, onu alaya alrd.
O, yaln ve ak olmak isterdi ve her zaman saduyuya
seslenirdi, ama bunu yaparken aklamakta olduu fikirlerin
ve teorilerin doruluundan ve gerekliinden, hibir zaman,
hibir ey feda etmezdi. Dersten nce ve sonra, btn dinleyicilerinin
tartmalara katlmasn salayarak kurslarn
son derece canl tutmasn bilirdi. yle yapard: Her dersin
sonunda, yoklama sorusu dedii bir ya da iki soru verirdi; bu
sorular, dersi zetlemek ya da derste anlatlanlar herhangi
zel bir konuya uygulamak amacna ynelik olurdu. renciler
konuyu ilemek zorunda deildi, ama bunu grev bilenler
pek oktu ve bunlar, bir sonraki derse yazl bir dev getirirlerdi.
O, derse girince, kimin dev yaptn sorard; eller kaldrlrd,
o da aramzdan bazlarn seer, yazdklarmz okutur
ve gerekiyorsa szl aklamalarla eksiklikleri tamamlard.
Politzer, eletirir ya da kutlar ve renciler arasnda
ksa sren bir tartma balatrd; sonra bu tartmadan
dersler kararak, konuyu bir sonuca balard. Bu yaklak
olarak, yarm saat kadar srerdi ve bylece bir nceki derste
bulunamam olanlara eksiklerini tamamlamak ve daha
nce renmi olduklar ile balant kurmak olanan salard;
bu, ayn zamanda, hocaya da, ne lde anlaldn
grmek olanan verirdi: gerekirse, karmak ve aydnlanmam
noktalar zerinde yeniden dururdu.
Sonra, bir saat kadar sren gnn dersine balard; renciler,
yeniden, anlatlanlar zerine sorular sorard. Bunlar
genellikle ilgin ve yerinde sorular olurdu; Politzer, konuya
aklk getirmek ve kursun zn deiik bir adan yeniden
ele almak iin, bu sorulardan yararlanrd.
Kendi konusunda derin bir bilgiye ve hayranlk uyandran
kvrak bir zekaya sahip olan Georges Politzer, her eyden
nce, dinleyicilerinin tepkilerine dikkat ederdi. Her seferinde
genel havay yoklar ve durmadan rencilerinin retilenleri
ne lde benimseyip zmlediklerini denetlerdi.
Bylece rencileri tarafindan tutkulu bir ilgi ile izlenirdi. O,
binlerce militann yetimesine katkda bulunmutur ve bunlardan
pek ou, bugn, sorumlu grevlerde bulunuyorlar.
BU retimin deerini ok iyi anlayan, ve onu izleyemeyenleri,
zellikle tarada bulunan arkadalarmz dnen
bizler, onun kurslarnn yaynlanmasn diliyorduk. O, her
zaman bu konuyu dneceine sz veriyordu, ama sonu gelmez
almalar arasnda hibir zaman bu tasary gerekletirecek
zaman bulamyordu.
i niversitesinde yksek felsefe kursu almt; bu
kursun ikinci ylnda iken, Politzer'den, devlerimi dzeltmesini
istemek frsatn buldum, istei zerine dev defterimi
kendisine verdim. Onlar beendi, iyi hazrlanm dedi ve
ben, notlarmdan yararlanarak balang kurslar derslerini
kaleme almasn nerdim. Onlar gzden geirmeye ve dzeltmeye
sz vererek beni yreklendirdi. Ne yazk ki, buna
zaman bulamad. Uralar gittike daha ykl olduundan,
yksek felsefe kurslarn arkadamz Rene Maublanc'a
brakt. Maublanc'a tasarmz ilettim, kaleme aldm ilk
dersleri gzden geirmesini istedim. Byk bir istekle kabul
etti ve almay srdrp bitirmem iin beni isteklendirdi,
sonradan onu Politzer'e sunacaktk. Ama sava kageldi:
Politzer, hitlerci igalcilere kar savamda kahramanca
ld.
Her ne kadar, hocamz, onaylad ve bizi isteklendirmi
olduu bir almay gereince dzene koyup tamamlamak
iin artk aramzda deilse de, biz, bunu, kurs notlarma
gre yaynlamann yararl olduuna inandk.
niversitesindeki felsefe kursuna, her yl, materyalizm
szcnn gerek anlamn saptayarak ve bazlarnn
bu szck zerinde yaptklar iftirac anlam deiikliklerini
protesto ederek balayan Georges Politzer, materyalist filozofun
lkden yoksun olmadn ve bu lky zafere ulatrmak
iin savamaya hazr olduunu vargc ile yinelerdi.
Sonradan, bunu, kendisini feda ederek tantlamasn bildi.
Onun bu kahramanca lm, marksizmde teori ile pratiin
birliinin doruluunu kesinlikle syledii ilk kursunun
nn yayd. Marksizmin, insan makineye ya da ancak goril
ya da empanzeden stn bir hayvana dntren bir reti
(Notre-Dame de Paris kilisesinde, 18 ubat 1945'te, R.
P. Panici tarafndan okunan byk perhiz vaaz) olarak sunulmasna
yeniden cret edildii zamanda, bu bir lkye
sarslmaz ballk, bu kendini esirgemezlik ve bu yksek ahlak
deeri zerinde srarla durmak yararsz deildir.
Arkadalarmzn ansna yaplan bu gibi hakaretlere
kar protestolarmzn hibiri yeterli deildir. Marksist olan
ve Paris i niversitesinde ders veren Georges Politzer'i,
Gabriel Peri'yi, Jacques Solomon'u, Jacques Decour'u, bunlara,
yalnzca rnek olarak anmsatalm: Onlar ki, hepsi bir
kenar mahallede, iilere felsefe, ekonomi politik, tarih ya da
teki dier bilimleri retmek iin zamanlarnn byk bir
ksmn adamakta bir an bile duraksamayan, iyi, sade, yce
gnll, kardee, candan arkadalarmzd.
i niversitesi, 1939'da datld. Kurtulutan hemen
sonra, Yeni niversite ad ile yeniden dodu. Candan bal
yeni bir profesrler ekibi, kuruna dizilenlerin nbetini
devralarak, kesilen ii yeniden balatmaya geldi.
Bu balca grevde, bizi, i niversitesinin yaratc ve
kurucularndan birine sayg borcumuzu demeye hibir ey
daha fazla isteklendiremez ve hibir dl, bize Georges Politzer'in
Felsefenin Balang lkeleri'ni yaynlamaktan daha
yerinde ve daha yararl grnmyor.
MAURICE LE GOAS
:::::::::::::::::
YAYINCILARIN NSZ
 GEORGES POLITZER'in Felsefenin Balang lkeleri'nin
bu yeni basks, batan sona yeniden gzden geirildi, baz
yerleri daha iyi bir biime kondu ve Adlar ve Kavramlar Dizini
dzeltilip gelitirildi. Siyasal savamn yanss ve ifadesi
olan ideolojik savamn gittike keskinletii bir dnemde,
her namuslu insann, aldatma, gzboyama giriimlerine
kar kafaca silahlanm bulunmasnn daha nem kazand
bir dnemde, okura, nce sunmu olduumuzdan
daha gelitirilmi, yetkin bir alma arac sunmak, bize,
gerekten zorunlu grnd. Dorusunu sylemek gerekirse,
ilk basklarmzn baz kusurlar tadn sylemek zorundayz,
bu kusurlar bizim, bu ok gerekli fikir aracn yaymak
iin gsterdiimiz ivedilikten ileri geliyordu.
Onun iin, Politzer'in aklamalarnn sunuluunu, gerekli
olduu her yerde iyiletirerek, satr str dzelttik. Sylemeye
gerek yok ki, temelde hibir deiiklik yapmadk,
dzeltmelerimiz yalnzca biime ynelik oldu.
Ayn zamanda (arkadamz Le Goas'n notlar arasnda
bulunmu ve Politzer tarafndan iaretlenmi) birka Yazl
dev'i ve Okuma Paras'n ekledik ve dizini batan sona
gzden geirdik, yle ki, imdiki haliyle ksa bir tarih szl
oluturmaktadir.
Byk arkadamz Paul Langevin, lkeler'in kendisinde
bulunan nshalar zerinde, iyi bildii bilimsel bir soru hakknda
ayrntya ilikin iki yanl kendi eliyle dzeltmiti (birinci
basknn 79. sayfasnda). Paul Langevin, kitabn yeni
bir basksnda bu dzeltmelerin gerekletirilmesini istiyordu.
te bugn o da yerine getirildi.
POLITZER'in yapt, bugn sunulduu biimiyle, eskisinden
daha iyi olmak zere, marksizmin temeli olan diyalektik
materyalizmin renilmesinde, vazgeilmez bir hazrlk bilgisi
tamaktadr. Kitap, lise rencisine olduu kadar militan
iiye, belli bir uzmanlk edinmi aydna olduu kadar,
merakl okura da hizmet edecektir.
Kitapta baz boluklar olduunu, baz konularn akla
kavuturulmas iin ilenmesi ve baz olumlamalarn tamamlayc
aklamalarla derinletirilmesi gerektiini, herkesten
nce Politzer biliyordu. Ama, o, her eyde olduu gibi,
felsefede de, en batan balamak gerektiini de biliyordu.
yleyse, lkeler'le verilen bu retimi, bir balang olarak
kabul etmek gerekir.
HER dersin hemen arkasna, Politzer'in okunmasn salk
verdii eylerin bir listesini ve ayn zamanda Politzer'in her
dersin sonunda nerdii yoklama sorularn koymaya zen
gsterdik.
Bu sorularn u iki kategori iine giren okurlar iin zellikle
ilgin olacan dnyoruz:
1. renciler iin, yani kitab yalnzca okumakla yetinmek
istemeyip onu incelemek isteyenler iin. Bunlara, her
dersi, salk verilen okuma paralaryla birlikte tamamladktan
sonra kitab kapamay, sorulan soru ya da sorular dnmeyi,
ve sorulara kafadan ya da daha iyisi yazl olarak
yant vermeyi tleriz.
2. retmenler iin, yani bir marksist alma grubunda
retimin temeli olarak bu kitaptan yararlanmak isteyecekler
iin. Bunlar iin, sorular, renimi canlandracak ve verimli
tartmalara yolaacaktr.
Ensonu, herkes iin, bu kitap, girite gsterilen yol ve
bilgilerle, yoklama sorularyla, kusursuz bir eitim yntemi
salayacaktr.
(EDITIONS SOCIALES)
:::::::::::::::::
BRNC KISIM
FELSEFE SORUNLARI
:::::::::::::::::
GR
I. Felsefeyi niin renmeliyiz?
II. Felsefe renmek zor bir ey midir?
III. Felsefe nedir?
IV. Materyalist felsefe nedir?
V. Materyalizm ile marksizm arasndaki ilikiler nelerdir?
VI. Burjuvazinin marksizme kar kampanyalar.
I. FELSEFEY NN RENMELYZ?
Bu kitapta, materyalist felsefenin balang ilkelerini
sunmak ve aklamak amacndayz.
Niin? nk marksizm, bir felsefeye ve bir ynteme, diyalektik
materyalizmin felsefesine ve yntemine skskya
baldr. u halde, marksizmi iyi anlamak iin ve burjuva teorilerinin
kantlarn rtmek iin olduu kadar, etkin bir
siyasal savam stlenmek iin de bu felsefeyi ve bu yntemi
incelemek zorunludur.
Gerekten de Lenin, yle demiti; Devrimci teori olmadan
devrimci hareket olamaz. ( V. . Lenin, Ne Yapmal?, Sol Yaynlar,
Ankara 1992, s. 29.) Bu, her eyden nce, teoriyi
pratie balamak gerekir, demektir.
Pratik nedir? Pratik; gerekletirme iidir. rnein, sanayi,
tarm, baz teorileri (kimyasal, fiziksel ya da biyolojik teorileri),
gerekletirirler (yani geree geirirler).
Teori nedir? Teori, gerekletirmeyi istediimiz eylerin
bilgisidir.
Yalnzca pratik olabilir - ama o zaman yalnzca grenee
dayanarak gerekletirilir. Yalnzca teori olabilir - ama o
zaman da tasarlanan, kafada tasarlanan ey ou kez gerekleemez.
Demek ki, teori ile pratik arasnda balant olmas
gerekir. Bugn sorun, bu teorinin ne olmas gerektiini
ve pratik ile balantsnn nasl olmas gerektiini bilmektir.
Doru bir devrimci eylemi gerekletirebilmek iin ii
militana, doru bir tahlil yntemi ve doru bir dnme ynteminin
gerekli olduunu dnyoruz. Ona, btn olgularn
zmn verecek bir dogma deil, ama hibir zaman
ayn olmayan koullar ve olgular hesaba katan bir yntem,
teoriyi pratikten, dnceyi yaamdan hibir zaman ayrmayan
bir yntem gerektiini dnyoruz. te aklamaya,
anlatmaya niyetlendiimiz bu yntem, marksizmin temeli
olan diyalektik materyalizm felsefesinin ierdii yntemdir.
II. FELSEFE RENMEK ZOR BR EY MDR?
Felsefe reniminin, iiler iin, zel bilgileri gerektiren,
glklerle dolu bir ey olduu genellikle dnlr. Aklamak
gerekir ki, burjuva elkitaplar, bu grleri onlar inandrmak
iin ve onlar ancak yldrabilecek biimde kaleme
alnmtr.
Genel olarak renmenin, zellikle de felsefe renmenin
glkler tadn yadsmyoruz; ama bu glkler elbette
yenilebilir glklerdir ve zellikle, okurlarmzn ounluu
iin yeni eyler olmasndan ileri gelir.
Biz de zaten, daha szn banda, eylere bellilik, aklk
kazandrarak, okurlarmz, gnlk dilde anlam bozulmu
szlerin baz tanmlarn yeniden gzden geirmeye, irdelemeye
aracaz.
III. FELSEFE NEDR?
Halk dilinde, filozof denince, ya bulutlarda yaayan bir
kimse, ya her eyi hogren, hibir eye aldrmayan kimse
anlalr. Oysa tam tersine, filozof, baz sorunlara, kesin,
ak yantlar getirmek isteyen kiidir ve eer felsefenin, evrenin
(dnya nereden geliyor? nereye gidiyoruz? vb.) sorunlarna
bir aklama bulmak istedii dikkate alnrsa, elbette
ki, filozofun pek ok eyle urat ve, sylenenin tersine,
ok eye aldrd grlr.
yleyse, felsefeyi tanmlamak iin, felsefenin, evreni, doay
aklamak istediini, en genel sorunlar incelediini syleyeceiz.
Daha az genel olan sorunlar, bilimlerce incelenir.
yleyse felsefe, bilimlerin bir uzantsdr, u anlamda ki, felsefe,
bilimlere dayanr ve onlara baldr.
Burada hemen ekleyelim ki, marksist felsefe, btn sorunlarn
zmne bir yntem getirir ve bu yntem, materyalizm
denen eye ilikin olan bir yntemdir.
IV. MATERYALST FELSEFE NEDR?
Burada da, gene hemen belirtmemiz gereken bir anlam
karkl vardr; halk dilinde, materyalist denince, maddi
zevkleri tatmaktan baka birey dnmeyen kimse anlalyor.
Madde (mattiere) szn ieren materyalizm szc
zerinde szck oyunu yaplarak, ona batan aa yanl bir
anlam verme yoluna gidiliyor.
Biz, materyalizmi incelerken, ona, -szcn bilimsel
anlamnda- gerek anlamn geri vereceiz; greceiz ki,
materyalist olmak, bir lkye sahip olmaya ve bu lky zafere
ulatrmak iin savam vermeye engel deildir.
Dedik ki, felsefe, dnyann en genel sorunlarna bir aklama
bulmak ister. Ama, insanln tarihi boyunca, bu aklama,
her zaman ayn olmad.
lk insanlar da doay, dnyay aklamak istediler, ama
bunu baaramadlar. Gerekten de, dnyay ve bizi evreleyen
olaylar aklama olanan bize veren, bilimlerdir; oysa
bilimlerin ilerlemelerine olanak salayan bulular ok yenidir.
Demek ki, ilk insanlarn bilgisizlii, onlarn aratrmalarna
bir engeldi. Bunun iindir ki tarih boyunca, bu bilgisizlik
nedeniyle, dnyay olaanst glerle aklamak isteyen
dinlerin ortaya ktn gryoruz. Bu, bilime aykr bir
aklamadr. Sonra yava yava, yzyllar boyunca, bilim geliecek,
insanlar, bilimsel deneyimlerden yola karak maddi
olgularla dnyay aklamay deneyecektir - buradan, eyleri
bilimlerle aklama iradesinden, materyalist felsefe dodu.
Sonraki blmlerde, materyalizmin ne olduunu inceleyeceiz,
ama imdiden, unu aklmzda tutalm ki, materyalizm,
evrenin bilimsel aklamasndan baka bir ey deildir.
Materyalist felsefenin tarihini incelerken, bilgisizlie
kar savamn ne kadar etin ve g olduunu greceiz.
Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, materyalizm ve bilgisizlik,
yanyana, birarada varlklarn srdrdklerine gre zamanmzda
da, bu savam, henz son bulmamtr.
Marx ve Engels, ite bu savamn ortasnda ie kartlar.
19. yzyln byk bulularnn nemini anlayarak, materyalist
felsefeye, evrenin bilimsel aklamasnda ok byk
ilerlemeler yapma olanan saladlar. Bylece diyalektik
materyalizm dodu. Sonra, ilkin, onlar, dnyay yneten yasalarn,
toplumlarn gelimesini aklamaya yaradn anladlar;
bylece nl tarihsel materyalizm teorisini dile getirdiler.
Bu kitapta, ilkin materyalizmi, sonra diyalektik materyalizmi,
daha sonra da tarihsel materyalizmi inceleyeceiz.
Ama her eyden nce, materyalizm ile marksizm arasndaki
ilikileri ortaya koymak istiyoruz.
V. MATERYALZM LE MARKSZM ARASINDAK LKLER
NELERDR?
Bu ilikileri yle zetleyebiliriz:
1. Materyalizmin felsefesi, marksizmin temelini oluturur.
(Bkz: Lenin, Materyalizm ve Reformizmin Felsefesi, Karl Marx.
et sa doctrine, Editions Sociales 1953, s. 60.)
2. Dnyann sorunlarna bilimsel bir aklama getirmek
isteyen bu materyalist felsefe, tarih boyunca, bilimlerle birlikte
ayn zamanda ilerler. Dolaysyla, marksizm de bilimlerden
kmtr, bilimlere dayanr ve bilimlerle birlikte evrim
gsterir.
3. Marx ve Engels'ten nce de, birok kez ve deiik biimlerde
materyalist felsefeler ortaya kt. Ama, 19. yzylda
bilimler ileriye doru byk bir adm attklarndan, Marx
ve Engels, ada bilimlerden yola karak, bu eski materyalizmi
yenilediler ve bize, diyalektik materyalzim denilen ve
marksizmin temelini oluturan ada materyalizmi sundular.
Bu birka aklama ile gryoruz ki, materyalist felsefenin,
sylenenin tersine, bir tarihi vardr. Bu tarih, bilimlerin
tarihine skskya baldr. Materyalizm zerine kurulmu
olan marksizm, tek bir adamn kafasndan kmamtr. O,
daha Diderot'da ok ilerlemi bulunan eski materyalizmin
uzants ve sonucudur. Marksizm, 18. yzyl ansiklopedicilerinin
gelitirdii ve 19. yzyln byk bulularnn zenginletirdii
materyalizmin alp gelimesidir. Marksizm, canl,
yaayan bir teoridir ve hemen burada, marksizmin, sorunlar
nasl ele aldn gstermek iin herkesin bildii snf savam
sorununu bir rnek olarak alacaz.
nsanlar bu sorun zerinde ne dnrler? Bazlar, ekmei
savunmann, siyasal savamdan ayr bir ey olduunu
dnr. Dier bazlar, rgtlenme zorunluluunu yadsyarak,
sokakta yumruklamann yeterli olduu grndedirler.
Daha bakalar ise, yalnzca siyasal savamn bu soruna
zm getireceini n srerler.
Marksist iin, snf savam, unlar ierir:
a. Bir ekonomik savam,
b. Bir siyasal savam,
c. Bir ideolojik savam,
u halde sorun, bu alana birlikte yerletirilmelidir.
a. Bar uruna savam verilmeksizin, zgrl savunmakszn
ve bu amalar iin savama yarayan btn fikirleri
savunmakszn, ekmek iin savam verilemez.
b. Marx'tan beri gerek bir bilim haline gelmi olan siyasal
savam iin de durum ayndr: Byle bir savam yrtmek
iin, hem ekonomik durumu, hem de ideolojik akmlar,
ayn zamanda hesaba katmak zorunludur.
c. Propaganda ile kendini gsteren ideolojik savama gelince,
bu savamn etkili olmas iin, ekonomik ve siyasal
durumu hesaba katmak gerekir.
Demek ki, btn bu sorunlar, birbirlerine smsk baldr
ve bu bakmdan, snf savam denilen bu byk sorunun
herhangi bir grnm -rnein bir grev- karsnda,
sorunun btn verilerini ve btnyle sorunun kendisini
dikkate almadan bir karar alnamaz.
 u halde, btn bu alanlarda savam verme yeteneinde
olan, harekete en iyi yn verecektir.
Bir marksist, bu snf savam sorununu ite byle anlar.
Oysa, her gn srdrmek zorunda olduumuz ideolojik
savamda, ruhun lmszl, tanrnn varl, evrenin
balangc gibi zmlenmesi g sorunlarla kar karya
bulunuruz. te diyalektik materyalizm, bize, bir uslamlama
yntemi verecek, btn bu sorunlar zmlememize ve ayn
zamanda marksizmi tamamlamak ve yenilemek iddias ile
marksizmi bozmaya alanlarn gerek yzn ortaya karmamza
olanak salayacaktr.
VI. BURJUVAZNN MARKSZME KARI KAMPANYALARI
Marksizmi, byle tahrife kalkmak, ok eitli temellere
dayanr. Marksizm-ncesi (Marx'tan nceki) dnemin sosyalist
yazarlarn, marksizmin karsna dikmeye alrlar.
Bylece, topyaclarn, Marx'a kar, sk sk kullanld
grlr. Bakalar Proudhon'u kullanrlar; bazlar, (Lenin
tarafndan ustaca rtldkleri halde) 1914 ncesinin
revizyonistlerinden kaynaklanrlar. Ama, burjuvazinin marksizme
kar yrtt susma kampanyasn zellikle belirtmek
gerekir. Burjuvazi, ayrca materyalist felsefenin marksist biimiyle
bilinmesini engellemek iin her eyi yapmtr. Fransa'da
yaplan felsefe retimi zellikle bu bakmdan arpcdr.
Orta dereceli retim kurulularnda felsefe retilir.
Ama bu retimin tm, Marx ve Engels tarafndan hazrlanp
gelitirilmi materyalist bir felsefe olduu hibir zaman
renilmeden, batan sona izlenebilir. Felsefe elkitaplarnda,
marksizm ve materyalizm sorunu birbirinden daima ayrym
gibi, materyalizmden (nk ondan szetmek gereklidir)
szedilir. Marksizm, genellikle, yalnzca, siyasal bir reti
olarak sunulur ve tarihsel materyalizmden szedildiinde
de, bu konuyla ilgili olarak, materyalizm felsefesinden
szedilemez; diyalektik materyalizmin tm ise, hi bilinmiyor.
Bu durum, yalnzca ortaokullarda ve liselerde byle deildir;
niversitelerde de tamamen ayndr. En belirleyici
olgu udur: Fransa'da, marksizmin bir felsefesi bulunduu,
bunun da materyalizm olduu bilinmeden, ve geleneksel materyalizmin
ada bir biimi bulunduu, bunun da diyalektik
materyalizm ya da marksizm olduu bilinmeden, Fransz
niversitelerinin verdikleri en yksek dereceli diplomalarla
donanm olarak, bir felsefe uzman olunabilir.
Biz, marksizmin, yalnzca toplum hakknda deil, ama
ayn zamanda evrenin kendisi hakknda genel bir anlay
ierdiini belirtmek istiyoruz. Demek ki, bazlarnn ileri
srdklerinin tersine, marksizmin, bir felsefeden yoksun
oluu gibi byk bir kusuru bulunduundan yaknmak ve
marksizmin yoksun bulunduu bu felsefeyi, ii hareketinin
baz teorisyenleri gibi, orda burda yeniden aramak, yersizdir.
nk marksizmin bir felsefesi vardr ve bu da diyalektik
materyalizmdir.
Zaten, bu susma kampanyasna, ynetici snflarn yaptklar
btn kalpazanlklara ve aldklar btn nlemlere
karn, marksizm ve felsefesi, gittike daha ok tannmaya,
bilinmeye balamtr.
:::::::::::::::::
BRNC BLM
FELSEFENN TEMEL SORUNU
I. Felsefe renmeye nasl balamalyz?
II. Evreni aklamann iki biimi.
III. Madde ve ruh.
IV. Madde nedir? Ruh nedir?
V. Felsefenin temel sorusu ya da sorunu.
VI. dealizm ya da materyalizm.
I. FELSEFE RENMEYE NASIL BALAMALIYIZ?
Giri ksmnda birka kez belirttik ki, diyalektik materyalizm
felsefesi, marksizmin temelidir.
Amacmz, bu felsefenin incelenmesi, renilmesidir;
ama bu amaca varmak iin, aama aama ilerlememiz gerekir.
Diyalektik materyalizmden szettiimiz zaman nmzde
iki szck vardr: materyalizm ve diyalektik; bu demektir
ki, materyalizm, diyalektiktir. Biliyoruz ki, Marx ve Engels'ten
nce de materyalizm vard, ama onlar, 19. yzyln
bulularnn yardmyla, bu materyalizmin eklini deitirdiler
ve diyalektik materyalizmi yarattlar.
Materyalizmin ada biimini belirten diyalektik szcn,
daha ilerde inceleyeceiz.
Ama, mademki Marx ve Engels'ten nce de materyalist
filozoflar varolmutu (rnein 18. yzylda Diderot), ve mademki
btn materyalistler iin ortak olan noktalar vardr,
yleyse, diyalektik materyalizmi ele almadan nce, materyalizmin
tarihini renmemiz gerekir. Ayn ekilde, materyalizme
kar karlan anlaylar da bilmemiz gerekir.
II. EVREN AIKLAMANIN K BM
Felsefenin en genel sorunlarn renilmesi demek olduunu
ve felsefenin amacnn, evreni, doay; insan aklamak
olduunu grdk.
Eer bir burjuva felsefe elkitabn ap bakarsak, iindeki
felsefelerin okluu, eitlilii ile arp kalrz. Bu felsefeler,
izm ile biten, az ya da ok karmak, ok eitli szcklerle
donatlr, rnein kritisizm (eletiricilik), evolsyonizm
(evrimcilik), entelektalizm (anklk) ve benzerleri
gibi. Bu okluk, bir karklk yaratr. Zaten burjuvazi de durumu
aydnlatmak iin hibir ey yapmam, tam tersini
yapmtr. Ama biz, btn bu sistemler arasnda bir seim
yapacak, iki byk akm, kesim olarak birbirine kar iki
anlay, ayrdedebilecek durumdayz. Dnyann
a) bilimsel anlay,
b) bilimsel olmayan anlay.
III. MADDE VE RUH
Filozoflar, dnyay, doay, insan, yani sonu olarak bizi
kuatan her eyi aklamak iine giritikleri zaman, eyleri
ayrdetmek gerekli olmutu. Biz, kendimiz de, grdmz,
dokunduumuz maddi eyler, nesneler bulunduunu saptyoruz.
Ayrca gremediimiz, dokunamadmz, lemediimiz,
rnein fikirler gibi, baka gerekler olduunu da saptyoruz.
Demek ki, eyleri yle snflandryoruz: bir yanda maddi
olan eyler; te yanda, ruh, dnce ve fikirler alannda
kalan, maddi olmayan eyler.
te bylece, filozoflar, madde ve ruh ile kar karya
geldiler.
IV. MADDE NEDR? RUH NEDR?
Az nce, eylerin madde ya da ruh olularna gre nasl
snflandrldn, genel olarak grdk.
Ama bu ayrmn, eitli biimlerde ve eitli szcklerle
yapldn belirtmeliyiz.
Bylece, ruhtan szedilirken, dnceden, fikirlerimizden,
bilincimizden. szediyoruz; gene ayn ekilde, doadan,
dnyadan, yeryznden, varlktan szedilirken, maddeden
szedilmi olunuyor.
Gene bunun gibi, Engels, Ludwig Feuerbach ue Klasik
Alman Felsefesinin Sonu adl kitabnda, varlk ve dnceden
szettii zaman, varla madde, dnceye ruh demektedir.
Dnce ya da ruhun, varlk ya da maddenin ne olduunu
tanmlamak iin yle diyeceiz:
Dnce, bizim eylerden edindiimiz, eyler hakkndaki
fikrimizdir; bu fikirlerin bazlar, bize, alld zere,
duyumlarmzdan gelir ve maddi nesneleri karlarlar; tanr
fikri gibi, felsefe, sonsuzluk ve bizzat dnce gibi dier baz
fikirler ise maddi nesneleri karlamazlar. Burada, aklmzda
tutmamz gereken esas udur ki, biz, duygulara, dncelere,
fikirlere, grdmz ve duyduumuz iin sahibiz.
Madde ya da varlk, duyumlarmzn, alglarmzn bize
gsterdii, bize sunduu, genel anlamda, bizi evreleyen ve
d dnya dediimiz her eydir. rnek: Elimdeki kat beyazdr.
Bu kadn beyaz olduunu bilmek, bir fikirdir, ve bu
fikri bana veren benim duyularmdr. Ama madde, kadn
kendisidir.
Bunun iindir ki, filozoflar, varlk ile dnce arasndaki,
ya da ruh ile madde arasndaki, ya da bilin ile beyin. arasndaki
vb. ilikilerden szettikleri zaman, bunlarn sorular
hep ayndr: Madde ya da ruhtan, varlk ya da dnceden
hangisi daha nemlidir? Hangisi, dierinden ncedir? te
felsefenin temel sorusu budur.
V. FELSEFENN TEMEL SORUSU YA DA SORUNU
Her birimiz, ldkten sonra ne olacamz, dnyann nereden
geldiini, yeryznn nasl olutuunu kendi kendimize
sormuuzdur. Ve bizim iin herhangi bir eyin her zaman
varolduunu kabul etmek, g bir eydir. (nsann) belli
bir zamanda, hibir eyin varolmadn dnmeye eilimi
vardr. Onun iindir ki, Ruh, karanlklar zerinde yzyordu...
sonra madde geldi eklindeki, dinin rettiine inanmak
daha kolaydr. Gene ayn biimde, insan kendi kendine,
bizim dncelerimizin nerede olduunu sorar ve bylece,
ruh ile madde arasnda, beyin ile dnce arasnda bulunan
ilikiler sorunu, bize gre konmu olur. Ayrca sorunu, daha
baka trl koyu biimleri de vardr. rnein, irade ile g
arasndaki ilikiler nelerdir? rade burada ruhtur, dncedir;
g ise olanakl olandr, varlktr, maddedir. Toplumsal
bilin ile toplumsal varlk arasndaki ilikiler sorunuyla
da ayn derecede sk karlarz.
Demek ki, felsefenin temel sorusu, eitli grnmler altnda
kendini ortaya koyar ve bu, madde ile ruh arasndaki
ilikiler sorununun konulu biimini her zaman tanmann
ne kadar nemli olduunu gsterir. nk biz biliyoruz ki,
bu soruya yalnz iki yant verilebilir:
1. bilimsel bir yant,
2. bilimsel olmayan bir yant.
VI. DEALZM YA DA MATERYALZM
Bylece, filozoflar, bu nemli sorun zerinde, tutum taknmak
durumuna geldiler. lk insanlar, bsbtn bilgisiz
olduklar, gerek dnya, gerek kendileri hakknda hibir bilgileri
olmad, dnya zerinde etki yaratabilmek iin ancak
pek gsz aralardan yararlanabildikleri iin, kendilerini
aknla uratan btn olaylarn sorumluluunu, doast
varlklara yklyorlard. Soydalarn ve bizzat kendilerini
canl grdkleri dlerinin etkisiyle, imgelemlerinde; herkesin
ifte varl olduu gibi bir anlaya vardlar. Bu ift
olma fikrinin verdii rahatszlk ve tedirginlikle, kendi dncelerinin
ve kendi duyumlarnn, kendi z bedenlerinin
bir eylemi olmad, ama bu bedende oturan ve lm annda
bu bedenden ayrlan ayr bir ruhun ii olduu dncesine
varmlardr (Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach. ve Klasik Alman
Felsefesinin Sonu, Sol Yaynlar, Ankara 1992, s. 20.)
Daha sonra, ruhun lmezlii ve ruhun madde dnda yaayabilecei
fikri dodu.
Gene, tekniin yenmeye elverili olmad ve anlayamadklar
btn bu (filizlenme, frtnalar, seller vb.) olaylar
karsndaki, doa gleri karsndaki kayglar ve gszlkleri,
onlar, bu glerin arkasnda sonsuz bir gce sahip,
iyliki ya da ktlk, ama her iki halde de kaprisli birtakm
ruhlar ya da tanrlar bulunduunu varsaymaya gtrd.
 Gene, onlar, insanlardan daha gl olan varlklara, tanrlara
inanyorlard; ama onlar, insan ya da hayvan biiminde,
maddi cisimler gibi tasarlyorlard. Ancak daha sonradr
ki, ruhlar ve tanrlar (sonra da tanrlarn yerini alan bir tek
tanr), salt ruhlar halinde kavrandlar. Bunun zerine, gerekte,
btnyle kendilerine zg, bedenlerinden bsbtn
bamsz bir yaamlar olan ve varolmak iin bedenlere gereksinme
duymayan ruhlar olduu fikri dodu.
Daha sonra bu soru, dindeki deiiklie uygun olarak, u
ekilde, daha kesin, belirli bir biimde soruldu:
Dnya, tanr tarafndan m yaratlmtr, yoksa btn
ncesizlik boyunca var myd?
Filozoflar, bu soruyu yantlaylarna gre iki byk
kampa ayrlyorlard. (Friedrich Engels, agy, s. 21.)
Bilimsel olmayan aklamay benimseyerek, dnyann
tanr tarafndan yaratldn kabul edenler, yani ruhun
maddeyi yarattn syleyenler, idealizm kampn oluturuyorlard.
tekiler, dnyay bilimsel olarak aklamaya alanlar,
doann, maddenin balca e olduunu dnenler, materyalizmin
eitli okullarnda yeralyorlard.
Balangta, bu iki deyimin, yani idealizmin ve materyalizmin,
baka bir anlam yoktu.
Demek ki, idealizm ve materyalizm, felsefenin temel sorununa
kart ve eliik iki yant verirler.
dealizm, bilimsel olmayan anlaytr. Materyalizm ise,
bilimsel dnya anlaydr.
Daha ilerde bu dorulamann kantlar grlecektir, ama
imdiden, talar, metaller, toprak gibi, dnceye sahip bulunmayan
cisimlerin varolduu deneyle yeterince saptanrsa
da, tersine, bedensiz, yani cisimsiz ruhun varlnn hibir
zaman saptanmadn syleyebiliriz.
Bu blm, eitli yorumlara yer vermeyen tek anlaml
bir varg ile tamamlamak istersek, grrz ki, nasl oluyor
da insan dnyor sorusuna yant vermek iin, ancak, batanbaa
farkl ve btnyle birbirine kart iki yant vardr:
Birinci yant: nsan dnyor nk bir ruhu vardr.
kinci yant: nsan dnyor nk bir beyni vardr.
Bu yantlardan birini ya da tekini vereceimize gre, bu
sorudan doan sorunlara da, farkl zmler bulmaya alacaz.
Yantmza gre, idealist ya da materyalist olacaz.
OKUMA
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, dealizm ve Materyalizm, s. 20 vd..
 :::::::::::::::::
KNC BLM
DEALZM
I. Ahlaki idealizm ve felsefi idealizm
II. Berkeley'in idealizmini niin renmeliyiz?
III. Berkeley'in idealizmi.
IV. dealist uslamlamann sonular.
V. dealist kantlar:
1. Ruh maddeyi yaratr.
2. Dnya bizim dncemizin dnda mevcut deildir.
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
I. AHLAK DEALZM VE FELSEF DEALZM
Materyalizm konusunda, gnlk konuma dilinde, nasl
bir anlam karkl yaratldn gstermitik. dealizm
konusunda da ayn karklk vardr.
Gerekten de ahlaki idealizm ile felsefi idealizmi birbirine
kartrmamak gerekir.
Ahlaki idealizm, insann kendisini bir davaya, bir lkye
adamas demektir. Tm dnyadaki ii hareketinin tarihinden
reniyoruz ki, saylamayacak kadar ok devrimci ve
marksist, yaamlarn feda edecek kadar, kendilerini manevi
bir lkye adamlard ve bununla birlikte gene de felsefi
idealizm denilen eye karydlar.
Felsef idealizm, dnyann ruh ile aklanmasn temel
alan bir retidir.
Bu reti, felsefenin temel sorusuna, en nemli, balca
ve ilk e, dncedir diye yant veren retidir. Ve idealizm,
dncenin birinci derecede nemli olduunu ileri srerken,
varl, dncenin yarattn ya da baka bir deyile
maddeyi, ruhun yarattn ileri srmektedir.
dealizmin ilk grn byledir; ve idealizm, dinlerde,
salt ruhun, yani tanrnn, maddenin yaratcs olduunu ileri
srerek, tam gelimesini bulmutur.
Bugn de felsefe tartmalarnn dnda olduunu ileri
sren ve szde dnda olan din, gerekte, tersine, idealist
felsefenin dolaysz ve mantkl sunuluudur.
Oysa, yzyllar boyunca ie karan bilim, ksa zamanda,
maddeyi, dnyay, eyleri, yalnzca tanr ile aklamaktan
baka bir aklama biimini, zorunlu hale getirdi. nk,
daha 14. yzylda, bilim, doa olaylarn, tanry hesaba
katmakszn ve yaradl varsaymndan vazgeerek aklamaya
balad.
Bilimsel, materyalist ve tanrtanmaz bu aklamalarla
daha iyi savaabilmek iin elbette ki idealizmi daha ilerilere
gtrmek, maddenin varlnz bile yadsmak gerekti.
te 18. yzyln balarnda, bir ngiliz piskoposu olan ve
idealizmin babas diye adlandrlan Berkeley'in drt elle sarld
ey budur.
II. BERKELEY'N DEALZMN NN RENMELYZ?
Demek ki, Berkeley'in felsefe sisteminin amac, materyalizmi
ykmak, maddi varln varolmadn bize tantlamaya
almak olacaktr. O, Hylas ile Philonos'n Diyaloglar
adl kitabnn nsznde yle yazar:
Eer bu ilkeler kabul edilir ve bunlara gerek gzyle
baklrsa, bundan u sonu kar: Tanrtanmazlk ve kukuculuk,
ikisi birden, bir rpda tamamyla yenilmi, karanlk
sorular aydnlanm, hemen hemen zmlenmez glkler
zmlenmi ve paradokslardan holanan insanlar saduyuya
kavuturulmu olur. (s. 13. Herkes in Klasikler koleksiyonu.
Librairie Hatier, Paris.)
O halde, Berkeley'e gre, doru olan, maddenin varolmaddr
ve tersini iddia etmek, aykr bir tutumdur, yanlsamal
bir davrantr.
Bunu bize nasl tantlamaya altn greceiz. Ama
felsefe renmek isteyenlerin, Berkeley teorisini byk bir
zenle incelemelerinde direnmelerinin yersiz olmayacan
dnyorum.
yi biliyorum ki, Berkeley'im tezleri, bazlarn gldrecektir,
ama bizim 20. yzylda yaadmz ve gemite yaplan
btn incelemelerden, almalardan yararlandmz
unutmamak gerekir. Ayrca materyalizmi ve materyalizmin
tarihini okuduumuz zaman, eskinin materyalistlerinin de
zaman zaman insan gldrdklerini greceiz.
Bununla birlikte, Marx ve Engels'ten nce, materyalist
dnrlerin en by olan Diderot'nun, Berkeley'in sistemini,
nsan akl ve felsefe iin ne utanlacak bir eydir ki,
hepsinin en samas olduu halde, savam verilmesi en g
bir sistem (Diderot, Krler zerine Mektup, Textes Choisis,
c. I, Editions Sociales, Halk Klasikleri, s. 87. (Materyalizm
ve Ampiryokritisizm, s. 27'de Lenin szn ediyor.)) olarak
tanmlarken, onu biraz da olsa nemsediini bilmemiz gerekiyor.
Bizzat Lenin de, Berkeley'in felsefesine sayfalar ayrmt
ve, modern idealist filozoflar, materyalistlere kar piskopos
Berkeley'de bulunamayacak hibir... kant ortaya koymamlardr
(V. . Lenin, Materyalizm ue Ampiryokritisizm, So Yaynlar, Ankara
1993, s. 31.) diye yazyordu.
Son olarak, ite liselerde yararlanlan bir felsefe tarihi
kitabnda, Berkeley'in maddesizcilii (immaterialisme) zerine
yaplan bir deerlendirme:
 Kukusuz, henz tamamlanmam, ama hayran olmaya
deer ve filozoflarn kafalarnda bir maddi tzn varlna
olan inanc ebediyen ykacak bir teori. (A. Penjon, Precis
d'histoire de la Philosophie, Librairie Paul Delaplace, s. 320-321.)
Demek ki, bu felsefi dn tarz -her ne kadar yukardaki
aktarmalardan da grld gibi baka baka nedenlerle de olsa-
herkes iin nem tamaktadr.
III. BERKELEY'N DEALZM
Demek ki, bu sistemin amac, bize, maddenin varolmadn
tantlamaktan ibarettir.
Berkeley diyordu ki:
Ruhumuzun dnda, dnerek varolduunu sandmz,
madde deildir, onlar grdmz iin, onlara dokunduumuz
iin, eylerin varolduunu dnyoruz; bu duyumlar
bize verdikleri iin, onlarn varlna inanyoruz.
Ama duyumlarmz, bizim, ruhumuzda sahip olduumuz
fikirlerdir. yleyse, duyularmzla algladmz nesneler,
fikirlerden baka bir ey deildir ve fikirler ise bizim ruhumuzun
dnda varolamazlar.
Berkeley'e gre, eyler vardr; o, onlarn doasn ve onlarn
varln yadsmyor, ama onlarn, ancak, duyumlarmzn
bir yargs sonucu ve onlar bize tantan duyumlar biiminde
varolduklarn ve nesnelerin ancak ayn ve tek bir ey
olduunu ileri sryor.
eyler vardr, bu kesindir, diyor, ama bizde, bizim ruhumuzda,
ve eylerin ruh dnda hibir gereklii yoktur.
Biz eyleri, grme duyusunun yardmyla kavryoruz;
biz, onlar, dokunma duyusunun yardmyla alglyoruz; koklama
duyusu, bize, koku hakknda bilgi veriyor; tatma duyusu,
tat hakknda, ses alma duyusu, sesler hakknda bilgi veriyor
bize. Bu eitli duyumlar, bize fikirler veriyor; birbirleriyle
badaan bu fikirler dolaysyla, onlara ortak bir ad veriyoruz
ve onlar nesneler gibi sayyoruz.
rnein, belli bir dzenleni iersinde, belli bir renk, bir
tat, bir koku, bir biim, bir kvam gzlemlenir; elma szcyle
belirlenen ayr bir ey olarak tannr; teki fikir dermeleri,
ta, aa, kitap ve teki duyumlanabilir eyleri olutururlar...
(V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 13.)
Demek ki, dnyay ve eyleri, dtaki eyler olarak tandmz
dndmz zaman, bunlar, yalnzca bizim zihnimizde
varolduuna gre, yleyse, biz, yanlsamalarn kurbanyz.
Hylas ile Philonos'n Diyaloglar adl kitabnda Berkeley,
bu tezi, bize, yle tantlyor:
Ayn bir eyin, ayn zamanda, farkl olabileceine inanmak,
bir samalk deil midir? rnein ayn anda souk ve
scak. Dnnz ki, ellerinizden biri scak, teki souk olsun
ve her ikisini de ayn zamanda orta scaklkta su ile dolu
kaba daldrsanz, su, bir elinize scak, tekine souk gelmeyecek
midir? (Berkeley, s.21)
Mademki, bir eyin kendisinin ayn anda farkl olabilmesi
sama bir eydir, bundan, o eyin ancak bizim ruhumuzda
varolduu sonucunu karmalyz.
Peki kendi uslamlama ve tartma ynteminde ne yapyor
Berkeley'? Nesneleri, eyleri, tm zelliklerinden soyuyor.
Siz diyorsunuz ki, nesneler vardr, nk onlarn bir
renkleri, bir kokular, bir tatlar vardr; nk onlar, kk
ya da byk, hafif ya da ardr. Ben, size, bunun, nesnelerde
varolmadn, ama bizim kafamzda varolduunu tantlayacam.
te bir kuma paras. Siz, bana, onun krmz olduunu
sylyorsunuz. Btnyle doru mu bu? Siz, krmznn,
kuman kendisinde olduunu dnyorsunuz. Kesin mi
bu? Biliyorsunuz ki, gzleri bizimkilerden farkl olan ve bu
kuma krmz olarak grmeyecek hayvanlar vardr; ayn ekilde
sarl olan bir insan da, onu, sar grecektir. yleyse
bu kuman rengi nedir? Bu, duruma bal m diyorsunuz?
u halde, krmz, kuman kendinde deil, ama gzde, yani
bizdedir.
Bu kuma hafif midir diyorsunuz? Brakn bakalm bir
karncann zerine dsn, karnca elbette ki ar bulacak
onu. yleyse kim hakl? Onun scak olduunu dnyorsunuz?
Ateiniz olsayd, souk bulacaktnz! yleyse scak m,
yoksa souk mu?
Bir szckle, ayn eyler, ayn anda, bazlar iin krmz,
ar ve scak, bakalar iin tam tersi olabiliyorsa, bu demektir
ki, biz yanlsamalarn kurbanyz ve eyler, yalnzca
bizim zihnimizde vardr.
te byle, nesnelerin tm zelliklerini kaldrp atarak,
bunlar yalnzca bizim dncemizde vardr, yani madde bir
fikirdir demeye kadar gtrrsnz ii.
Daha Berkeley'den nce de Yunan filozoflar, tat, ses gibi
baz niteliklerin, eylerin kendilerinde olmadklarn, bizde
olduklarn sylyorlard ki, bu doruydu.
Ama, Berkeley'in teorisinde yeni olan, bu gzlemi, nesnelerin
tm niteliklerini iine alacak kadar geniletmesidir.
Yunan filozoflar, gerekten de eylerin nitelikleri arasnda
yle bir ayrm yapmlard:
Bir yanda, nesnelerin kendilerinde olan arlk, byklk,
dayankllk gibi ilk nitelikler.
te yanda, koku, tat, scaklk, vb. gibi bizde olan ikincil
nitelikler.
Oysa Berkeley, ikincil niteliklere ait tezi, ilk niteliklere
aynen uygular, yle ki, btn nitelikler, btn zellikler,
nesnelerde deil, ama bizdedir.
 Gnee bakarsak, biz, onu, yuvarlak, dz ve krmz grrz.
Bilim, bize, yanldmz, gnein dz ve krmz olmadn
retir. yleyse, bilimin yardmyla, gnee atfettiimiz
baz yanl nitelikleri bir yana brakyoruz, ama bu
yzden gnein varolmad sonucunu da karmyoruz.
Oysa Berkeley, byle bir sonuca varyor.
Berkeley, elbette ki, eskilerin yaptklar ayrmn bilimsel
zmlemeye dayanmadn gsterirken haksz deildi, ama
kendisi, bu gzlemlerden onlarn sahip olmadklar sonular
kararak bir uslamlama yanl yapyor, safsata yapyor.
eylerin niteliklerinin, gerekten de, duyularmzn bize gsterdii
gibi olmadn, yani duyularmzn maddi gerei
bozduunu gsteriyor ve o, bundan, hemen maddi gerein
varolmad sonucunu karyor.
IV. DEALST USLAMLAMANIN SONULARI
Tez, Her ey, ancak bizim zihnimizde vardr. olduuna
gre, bundan d dnyann varolmad sonucunu karmak
gerekir. Bu dn tarzn sonuna kadar gtrerek, Mademki
teki insanlar ancak benim fikirlerimle tanyorum,
mademki teki insanlar benim iin ancak, maddi nesneler
gibi, fikir dermelerinden baka bir ey deildir, varolan yalnzca
benim. demeye kadar vardrrz ii. Buna, felsefede
(yalnzca kendim demek olan) tekbencilik (solipsisme) denir.
Lenin, daha nce andmz kitabnda, bize diyor ki, Berkeley,
byle bir teoriyi savunduu sulamasna kar, kendisini,
igdyle savunuyor. Hatta gryoruz ki, idealizmin
ar biimi olan tekbencilik, hibir filozof tarafndan
savunulmamtr.
Bunun iin, idealistlerle tartrken, maddeyi gerekten
yadsyan uslamlamalarn; mantkl ve tutarl olmak iin,
tekbencilik (solipsisme) denen bu sama arla varmalar
gerektiini ortaya karmaya zen gstermeliyiz.
V. DEALST KANITLAR
Berkeley'in teorisini, elden geldii kadar yaln bir biimde
zetlemeye nem verdik, nk felsefi idealizmin ne olduunu
en ak yreklilikle ortaya koyan Berkeley'dir.
Ama bizim iin yeni olan bu dn tarzlarn iyi kavramak
iin, onlar ciddiye almak ve anlamaya almak artk
kanlmaz olmutur. Niin?
nk, daha ilerde greceiz ki, idealizm, yeni szlerin
ve deneyimlerin ardna gizlenerek, daha st rtl bir biimde
karmza karsa da, btn idealist filozoflar, eski
Berkeley'in (Lenin) kantlarn yeniden ele almaktan baka
bir ey yapmazlar.
nk, gene greceiz ki, resmi felsefe tarihine egemen
olmu ve hala egemen olan idealist felsefe, kendisiyle birlikte,
iimize ilemi bulunan bir dnce yntemi kullanarak,
btnyle laik bir eitime karn, kafamza yerlemeyi
baarabilmitir.
 Btn idealist filozoflarn kantlarnn temeli, piskopos
Berkeley'in dn tarznda bulunduundan, bu blm
zetlemek iin, bu kantlarn balcalarnn neler olduunu
ve bize, neyi tantlamaya ynelik bulunduklarn belirtmeye
alacaz.
1. Ruh maddeyi yaratr.
Bu, artk biliyoruz, felsefenin temel sorusuna verilen idealist
yanttr; bu, ruhun dnyay yarattn kabul eden eitli
dinlerde yanssn bulan idealizmin ilk biimidir.
Bu iddia, iki anlama gelebilir.
Ya, tanr dnyay yaratmtr ve o, bizim dmzda, gerekten
vardr. Bu, teolojinin (Teoloji (tanrbilim), tanry ve tanrsal
eyleri inceleyen bilim.) grlegelen idealizmidir.
Ya, tanr, bize, hibir maddi geree tekabl etmeyen fikirler
vererek, bizde, dnya yanlsamasn yaratr. Bu madde
bizim ruhumuz tarafndan oluturulmu bir rn olduundan,
ruhun tek gerek olduunu bize tantmak isteyen
Berkeley'in maddesizci idealizmidir.
Bunun iin idealistler ileri srerler ki:
2. Dnya bizim dncemiz dnda mevcut deildir.
te bu, Berkeley'in, eyler ancak bizim ruhumuzda mevcut
olduu halde, biz, onlara, kendilerine zg olabilecek
zellikler ve nitelikler ykleyerek yanlgya dtmz
kesin olarak sylerken, bize tantlamak istedii eydir.
dealistlere gre, sralar ve masalar pekala vardr, ama
bizim dmzda deil, yalnzca bizim dncemizde, nk:
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
Baka bir deyile, eyler, dncemizin yanssdr. Gerekten
de, mademki madde yanlsamasn yaratan ruhtur,
mademki bizim dncemize madde fikrini veren ruhtur,
mademki eyler karsnda duyduumuz duyumlar eylerin
kendilerinden deil; ama yalnz bizim dncemizden ileri
gelir, dnyann ve eylerin gerekliinin kayna bizim dncemizdir,
ve buna gre, bizi kuatan her ey, bizim ruhumuzun
dnda mevcut deildir ve ancak bizim dncemizin
yanss olabilir. Ama, Berkeley'e gre, bizim ruhumuz kendi
bana, bu fikirleri yaratmak yeteneinde olamayacandan
ve zaten her istedii fikri (onlar kendi kendine yaratabilseydi,
bunu baarabilecei iin) yaratamadndan, daha gl
baka bir ruhun bu fikirlerin yaratcs olduunu kabul etmek
gerekir. u halde, bizim ruhumuzu yaratan ve ruhumuzda
karlatmz dnya hakkndaki btn fikirleri bize
buyuran tanrdr.
te idealist retilerin dayandklar balca tezler ve felsefenin
temel sorusuna verdikleri yantlar bunlardr. imdi
de materyalist felsefenin bu soruya ve bu tezlerin ortaya kard
sorunlara verdii yantn ne olduunu grmeye sra geldi.
 OKUMA PARALARI
Berkeley, Dialogues d'Hylas et de Philonos (Hylas ile
Philonos'n Diyaloglar).
Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 11-31.
:::::::::::::::::
NC BLM
MATERYALZM
I. Niin materyalizmi renmemiz gerekir?
II. Materyalizm nereden gelir?
III. Materyalizm nasl ve niin geliti?
IV. Materyalistlerin ilkeleri ve kantlar nelerdir?
1. Ruhu yaratan maddedir.
2. Madde her ruhun dnda vardr.
3. Bilim, deney yoluyla, eyleri tanmamza olanak
salar.
I. NN MATERYALZM RENMEMZ GEREKR?
Grdk ki, Varlk ile dnce arasndaki ilikiler nelerdir?
sorusuna, ancak kart ve eliik iki yant olabilir.
Bundan nceki blmde, idealist yant ve idealist felsefeyi
savunmak iin sunulan kantlar inceledik.
imdi de, bu temel soruna (yineleyelim, her felsefenin temelinde
bulunan soruna) verilen ikinci yant incelemek ve
materyalizmin savunma kantlarnn neler olduunu grmek
gerekir. Materyalizm, marksizmin felsefesi olduu iin, bizim
amzdan ne kadar nemli ise, bunu renmek de o kadar
nemlidir.
yleyse, bu bakmdan, materyalizmi iyi tanmak zorunludur.
yi tanmak zellikle zorunludur, nk bu felsefe anlaylar,
ok az bilinmektedir ve tahrif edilmilerdir. Gene
zorunludur, nk, eitimimizle -ilk ya da en yksei olsun-
grdmz retimle, yaay ve dn alkanlklarmzla,
idealist anlaylar, farknda olmakszn hepimizin
iine az ya da ok ilemitir. (Zaten baka blmlerde, bu
olumlamann birok rneklerini ve niin byle olduunu greceiz.)
Demek ki, marksizmi renmek isteyenler iin, onun temelini,
yani materyalizmi bilmek bir zorunluluktur.
II. MATERYALZM NEREDEN GELR?
Felsefeyi, genel bir biimde, dnyay, evreni aklama abas
olarak tanmladk. Ama biliyoruz ki, insanln bilgi dzeyine
gre, bu aklamalar deimitir ve insanlk tarihi boyunca
dnyay aklamak iin iki tutum benimsenmitir:
bunlardan biri, bir ya da birka stn ruha, doast glere
bavuran bilime kar tutumdur; teki ise olgulara ve deneylere
dayanan bilimsel tutumdur.
Bu tutumlardan biri idealist filozoflarca, teki ise materyalistlerce
savunulur.
Bunun iindir ki, bu kitabn daha banda, materyalizm
hakknda edinilecek ilk fikrin, bu felsefenin evrenin bilimsel
aklan olduunu syledik.
dealizm, nasl insanlarn bilgisizliinden domusa
- bilgisizliin, idealist anlaylar paylaan siyasal ve kltrel
gler tarafndan, toplumlar tarihinde, nasl korunduunu
ve srdrldn greceiz-, materyalizm de bilisizlie
ya da bilmesinlercilie kar savamdan domutur.
Bunun iindir ki, bu felsefe uzun sre nlenmeye alld
ve bunun iindir ki, resmi niversite dnyasnda, ada
biimiyle (diyalektik materyalizm), ya deeri bilinmedi, ya
hi bilinmedi ya da pek az tannd.
III. MATERYALZM NASIL VE NN GELT?
Bu felsefeye kar savam verenlerin ve bu retinin yirmi
yzyldan beri hep ayn yerde durduunu syleyenlerin
iddialarnn tersine, materyalizmin tarihi, bize, bu felsefede
canl bir eyin ve her zaman hareket halinde olan bir eyin
varln gsteriyor.
Yzyllar boyunca insanlarn bilimsel bilgileri ilerledi.
Dnce tarihinin balangcnda, Yunan antikanda, bilimsel
bilgiler, hemen hemen hi yok denecek gibiydi; ilk bilginler,
ayn zamanda filozof idiler; nk o ada, felsefe ve
domakta olan bilimler, bir btn oluturuyordu, biri tekilerin
uzants oluyordu.
Zamanla, bilimler, dnya olaylarnn aklanmasna, idealist
filozoflarn dogmalar ile elien ve tedirginlik yaratan
bir aklk getirince, felsefe ile bilimler arasnda bir atma
balad.
Bu an resmi felsefesi ile elimekte olan bilimlerin,
felsefeden ayrlmalar zorunlu oldu. Bylece, ...onlarn,
gelecein yakn bir zm iin olgunlam bulunan daha snrl
sorunlar ele almak zere, felsefenin karmak eyler ynndan
kendilerini kurtarmak ve derin varsaymlar filozoflara
brakmak ilk ileri oldu. Bylece, felsefe ve ... bilimler
arasnda bu ayrlma olutu.
Ama, bilimlerle birlikte doan, onlara bal ve baml
olan materyalizm, ada materyalizm ile, yani Marx ve Engels'in
materyalizmi ile, bilim ve felsefeyi, diyalektik materyalizm
iinde yeniden birletirmek zere, bilimlerle birlikte
ilerledi ve geliti.
Uygarln ilerleyiine bal olan bu gelimeyi ve bu tarihi
daha ilerde inceleyeceiz, ama imdiden, materyalizm ile
bilimlerin birbirine bal olduklarn ve materyalizmin mutlak
olarak bilime baml olduunu belirtiyoruz, ki bunu
aklda tutmak ok nemlidir.
imdi, materyalizmin esaslarn, eitli biimler altnda
materyalist olduunu ileri sren btn felsefeler iin ortak
olan esaslar, yerlerine yerletirmek ve tanmlamak gerekiyor.
IV. MATERYALSTLERN LKELER VE KANITLARI
NELERDR?
Bunu yantlayabilmek iin, felsefenin temel sorusuna,
varlk ile dnce arasndaki ilikilere, yani bunlardan hangisinin
daha nemli olduu sorusuna dnmemiz gerekir.
Materyalistler, her eyden nce, varlk ile dnce arasnda,
madde ile ruh arasnda belirli bir ilikinin varolduunu
ne srerler. Onlara gre, ilk gerek, ilk ey varlktr,
maddedir ve ruh ise ikinci gerektir, sonradan gelendir,
maddeye bamldr.
u halde, materyalistlere gre, dnyay ve maddeyi yaratm
olan tanr ya da ruh deildir, ama ruhu yaratm olan
dnyadr, maddedir, doadr:
Tinin kendisi, maddenin en stn bir rnnden baka
birey deildir. (Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve
Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 24.)
Bunun iindir ki, ikinci blmde sorduumuz soruyu tekrar
ele alrsak ve dnme, insana nereden gelir? dersek,
materyalistler, insan dnyor nk onun bir beyni vardr
ve dnce beynin rndr, diye yant verirler. Onlara
gre, maddesiz, cisimsiz dnce olamaz.
Bize ne kadar yce grnrlerse grnsnler, bilincimiz
ve dncemiz, maddi, bedensel bir organn, beynin rnlerinden
baka bir ey deildir. (agy, s.24)
Buna gre materyalistler iin, madde, varlk, bizim dncemizin
dnda varolan gerek eylerdir ve varolmak
iin dnceye ya da ruha gereksinme duymazlar. Ayn ekilde,
ruh maddesiz varolamayacana gre, lmsz ve bedenden
bamsz bir ruh da yoktur.
dealistlerin sylediklerinin tersine, bizi kuatan eyler
bizden bamsz olarak mevcutturlar, bize dncelerimizi
veren onlardr; ve bizim fikirlerimiz, eylerin bizim beynimizdeki
yanssndan baka bir ey deildir.
Bunun iindir ki, varlk ile dnce arasndaki ilikiler
sorusunun ikinci yn -Bizim evremizdeki dnya hakkndaki
dncelerimiz ile bu dnya arasnda nasl bir bant
vardr? Bizim dncemiz, gerek dnyay bilebilecek durumda
mdr? Gerek dnyaya ilikin tasarmlarmzda ve
kavramlarmzda gerekliin doru bir yanssn verebilir
miyiz? Bu soru, felsefe dilinde, dnce ile varln zdelii.
sorunu diye adlandrlr. (agy, s. 22) karsnda, materyalistler, u
olumlamada bulunur: Evet, biz dnyay tanyabiliriz, ve bizim
bu dnyaya ilikin edindiimiz fikirler, gittike daha
doru olmaktadr, nk biz, dnyay bilimlerin yardmyla
inceleyip renebiliyoruz, nk bilimler, srekli olarak deney
yoluyla bizi evreleyen eylerin kendilerine zg ve bizden
bamsz bir gerekleri olduunu tantlamaktadr ve insanlar
daha imdiden bu eylerin bir blmn yeniden retebilmekte
ve yapay olarak yaratabilmektedirler.
u halde, zetlemek iin yle diyeceiz: materyalistler,
felsefenin temel sorunu karsnda:
1. Ruhu yaratan maddedir ve bilimsel olarak, asla maddesiz
ruh grlmedi.
2. Madde, her ruhun dnda vardr ve maddenin kendine
zg bir varl olduundan, varolmak iin ruha gereksinme
duymaz, dolaysyla idealistlerin sylediklerinin tersine,
eyleri yaratanlar, bizim fkirlerimiz deildir, biz fikirlerimizi
eylerden alrz.
3. Biz, dnyay tanmak yeteneindeyiz, maddeden ve
dnyadan edindiimiz fikirler, giderek daha doru oluyorlar,
nk bilimlerin yardmyla daha nce bildiklerimizi
kesinletirebildiimizi ve bilmediklerimizi de bulabildiimizi
dorularlar.
YAYINCILARIN NOTU
Bu blm daha iyi anlayabilmek iin, burada renilenleri,
daha ilerde, Altnc Ksmda okunacak olan
ok nemli bilgilerle karlatrnz.
Engels'in, dncenin beynin bir rn olduunu sylemekle,
karacierin safra salglamas gibi, beynin de dnce salgladn
syledii sanlmamaldr. Tersine, Engels, bu grle savamtr
(zellikle Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu adl
kitabna, ayrca Lenin'in Materyalizm ue Ampiryokritisizm'inin birinci
ve ikinci blmlerine baknz.)
Bilin bir organn salgs deil, beynin ilevidir. Bilin, safra
gibi ya da bir hormon gibi bir ey deildir. Bir eylemdir, bir
ilevdir. Daha karmak baz organik koullarda beyin kabuu iin iine
kartndan -organik koullarn kendileri de, Politzer'in daha
ilerde gsterdii gibi, toplumsal koullardan ayrlamazlar- insan
eylemi bilinlidir.
Bu konuda Lucien Seve'in Introduction au Leninisme'ine
(Leninizm'e Giri, s. 98-108) bavurmanz salk veririz. Essais
de la Nouvelle Critique. (Editions Sociales, 1960.)
:::::::::::::::::
DRDNC BLM
KM HAKLI
DEALST M, MATERYALST M?
I. Sorunu nasl koymalyz?
II. Dnyann yalnzca bizim dncemizde varolduu
doru mudur?
 III. eyleri bizim fikirlerimizin yaratt doru mudur?
IV. Ruhun maddeyi yaratt doru mudur?
V. Materyalistler hakldrlar, bilim, onlarn iddialarn
tantlar.
I. SORUNU NASIL KOYMALIYIZ?
imdi, idealistlerin ve materyalistlerin tezlerini bildiimize
gre, kimin hakl olduunu bulmaya alacaz.
Anmsayalm ki, her eyden nce, bu tezler, mutlak olarak
birbirine kar ve birbiriyle eliiktirler; dier yandan bu
tezlerden birini ya da tekini savunduumuz an, savunduumuz
tez, bizi, sonular dolaysyla, ok nemli olan varglara
gtrecektir.
Kimin hakl olduunu bilmek iin, iki tarafn kantlarn
zetlediimiz noktaya bavuracaz.
dealistler ileri sryorlar:
1. Maddeyi yaratan ruhtur;
2. Madde bizim dmzda mevcut deildir, o halde bizim
iin bir yanlsamadan baka bir ey deildir;
3. eyleri yaratan bizim fikirlerimizdir.
Materyalistler ise bunun tam tersini ileri sryorlar.
imizi kolaylatrmak iin, ilkin, ortak grneni ve bizi
en ok artan incelemek gerekir.
1. Dnyann yalnzca bizim dncemizde varolduu
doru mudur?
2. eyleri bizim fikirlerimizin yaratt doru mudur?
te Berkeley'in maddesizci idealizminin savunduu iki
kant, bundan kan sonular, btn tanrbilimlerde olduu
gibi nc sorumuzla sonulanr:
3. Ruhun maddeyi yaratt doru mudur?
Bu soru, felsefenin temel sorununa dayandndan,
ok nemlidir. yleyse, kimin hakl olduunu, ancak bu sorular
tartarak bulacaz ve bu sorular, materyalistler iin
zellikle ilgintir, u anlamda ki, bu sorulara verilen materyaliste
yantlar, btn materyalist felsefeler iin -bu bakmdan
diyalektik materyalizm iin de- ortak olan yantlardr.
II. DNYANIN YALNIZCA BZM DNCEMZDE
VAROLDUU DORU MUDUR?
Bu soruyu incelemeden nce, okumalarmzda sk sk
karlaacamz ve kullanacamz iki felsefe terimini iyice
renmeliyiz.
 znel gerek (yalnzca bizim dncemizde varolan gerek
anlamna gelir.)
Nesnel gerek (dncemizin dnda varolan gerek anlamna
gelir).
dealistler, dnya nesnel bir gerek deil, ama znel bir
gerektir, derler.
Materyalistler ise, dnya nesnel bir gerektir, derler.
Dnyann ve eylerin yalnzca bizim dncemizde varolduunu
bize tantlamak iin piskopos Berkeley, onlar (renk,
byklk, younluk gibi) zelliklerine ayrtrr. Ve bireylere
gre deien bu zelliklerin, eylerin kendilerinde deil, ama
bizim her birimizin ruhunda olduunu iddia eder. Bundan,
maddenin nesnel deil, ama znel olan bir zellikler kmesi
olduu, dolaysyla varolmad sonucunu karr.
Eer gne rneini tekrar ele alrsak, Berkeley, krmz,
yuvarlak nesnel gereine inanp inanmadmz bize sorar;
ve zellikleri, tartma yntemi ile, kendi yntemi ile, gnein,
krmz ve yuvarlak olmadn bize gsterir. Demek ki,
gne nesnel bir gerek deildir, nk, kendi kendine var
deildir; ama ancak znel bir gerektir, nk yalnzca bizim
dncemizde vardr.
Materyalistler, gnein, krmz, dz bir yuvarlak olarak
grdmz iin varolduunu ileri srmezler, -nk bu,
ocuklarn ve gerei denetlemek iin duyularndan baka
eyleri olmayan ilk insanlarn safa, ocuksu gerekiliidir-
ama onlar, gnein varolduunu, bilimin yardmyla
dorularlar. Bilim, gerekten de, duyularmzn bizi drd
yanlglar dzeltmemize olanak verir.
Ama, bu gne rneinde, sorunu aka koymalyz.
Berkeley'le birlikte, biz de, gnein yuvarlak olmadn,
krmz olmadn syleyeceiz, ama onun kard sonular,
gnei nesnel gerek olarak yadsmasn kabul etmeyeceiz.
eylerin zelliklerini deil, onlarn varln tartyoruz.
Duyularmzn bizi yanltp yanltmadn, maddi gerei
bozup bozmadn anlamak iin deil, ama bu gerein bizim
duyularmzn dnda varolup olmadn bilmek iin
tartyoruz.
Peki, materyalistler, bu gerein bizim dmzdaki varln
kesin olarak sylyorlar ve onlar kantlarn dorudan
doruya bilimden alyorlar.
dealistler hakl olduklarn bize gstermek iin ne yapyorlar?
Szckler zerinde tartyorlar, byk sylevler veriyorlar,
saysz sayfalar dolduruyorlar.
Bir an hakl olduklarn varsayalm. Dnya, yalnzca bizim
dncemizde var ise, insanlardan nce var deildi demektir.
Biliyoruz ki, bu yanltr, nk bilim, insann yeryznde
ok sonradan ortaya ktn bize tantlyor. O zaman,
baz idealistler bize diyecekler ki, insandan nce hayvanlar
vard ve dnce, hayvanlarda eleebiliyordu. Ama
biz, hayvanlardan nce hibir organik yaamn olanakl olmad,
zerinde oturulmaz bir yeryz olduunu biliyoruz.
Daha bakalar da diyecekler ki, yalnz gne sistemi var
idiyse ve insanlar mevcut deil idiyse de, ruh, tanrda mevcuttu.
Bylece idealizmin en yksek biimine varyoruz. Tanr
ile bilim arasnda bir seim yapmamz gerekiyor. dealizm
tanrsz tutunamaz, desteklenemez, tanr ise, idealizmsiz varolamaz.
dealizm ve materyalizm sorununu, tam yle koymak
gerekir: Kim hakl? Tanr m, bilim mi?
Tanr, maddenin yaratcs salt bir ruhtur, tantsz bir iddiadr.
Bilim, pratikle ve deneyle dnyann nesnel bir gerek olduunu
bize tantlayacak ve u soruya yant vermemize olanak
salayacaktr:
III. EYLER BZM FKRLERMZN YARATTII DORU MUDUR?
rnein, eylerin nesnel bir gerek mi, yoksa znel bir
gerek mi olduunu, eyleri yaratann bizim fkirlerimiz olduunun
doru olup olmadn tarttmz bir idealistle
birlikte, yolun karsna geerken, yoldan gelen bir otobs
alalm. Elbette ki, eer ezilmek istemiyorsak, her ikimiz de
ok dikkatli olacaz, demek ki, pratikte, idealist, otobsn
varln tanmak zorundadr. Ona gre, pratikte nesnel bir
otobs ile znel bir otobs arasnda bir ayrm yoktur ve bu, o
kadar dorudur ki, pratik, idealistlerin yaamda materyalist
olduklarn tantlar.
Bu konuda, idealist filozoflarn ve bu felsefeyi tutanlarn,
kendilerine gre znel gerekten baka bir ey olmayan eyleri
elde edebilmek iin, baz nesnel bayalklara tenezzl
ettiklerini grebileceimiz saysz rnekler sayabilirdik.
Zaten bunun iindir ki, artk kimsenin, Berkeley gibi,
dnyann varolmadn ileri srd grlmyor. Kantlar
artk ok daha ince, kurnazca, ok daha gizli-kapakl.
(dealistlerin kantlama biimlerine rnek olarak Lenin'in
Materyalizm ve Ampiryokritisizm adl kitabnn, Dnya elerinin
Bulunmas blmne baknz.) (Materyalizm ve Ampiryokritisizm,
Blm I., s. 47 vd.)
Demek ki, Lenin'in syledii gibi, pratiin lt ile
idealistleri susturmamz olanakl olacaktr.
Zaten idealistler teori ile pratiin birbirine denk olmadklarn,
birbirinden apayr iki ey olduklarn sylemekten
geri durmayacaklardr. Bu, doru deildir. Bir anlayn,
yanl ya da doru olduunu, bize, yalnzca pratik gsterecektir.
Otobs rnei, bize dnyann nesnel bir gereklii olduunu
ve ruhumuz tarafndan yaratlm bir d olmadn
gsteriyor.
Berkeley'in maddesizcilik teorisi, bilimlerin karsnda
tutunamadna ve pratiin ltne kar duramadna
gre, imdi de, idealist felsefelerin, dinlerin, tanrbilimlerin
hepsinin vard sonucu, ruh maddeyi yaratr savn grmek
kalyor.
IV. RUHUN MADDEY YARATTII DORU MUDUR?
Daha yukarda da grdmz gibi, idealistlere gre,
ruh, en stn, en yce biimini tanrda bulmutur. Tanr,
onlarn teorisinin son sz, son yant, vard sonutur, ve
bunun iindir ki, ruh-madde sorunu, son tahlilde, idealist
mi, yoksa materyalist mi, kim hakl, tanr m, bilim mi?
biimine konur.
dealistler, tanrnn btn sonsuzluk boyunca varolmu
olduunu ve hibir deiiklie uramad iin her zaman
ayn kaldn sylerler. Tanr, salt ruhtur, tanr iin zaman
ve uzay (mekan) mevcut deildir. O, maddenin yaratcsdr.
dealistler; tanr hakkndaki savlarn savunmak iin de
herhangi bir kant gstermezler.
Maddenin yaratcsn savunmak iin bilimsel bir akln
kabul edemeyecei bir yn gizeme bavururlar.
Bilimin kaynaklarna inildii zaman, grlr ki, ilk insanlar,
tanr fikrini, kafalarnda, byk bilgisizliklerinden
dolay, ve bu bilgisizlik ortasnda uydurdular. 20. yzyl idealistleri
ise, sabrl ve direken bir almann bilinmesini
olanakl hale getirdii tm eylerden, ilk insanlar gibi tamamen
habersiz kalmaya devam ettiler. nk, ensonu, tanr,
idealistlere gre, aklanamyor ve onlar iin, geriye hibir
kant bulunmayan bir inan kalyor.
dealistler, dnyann bir yaradl olmas zorunluluunu
tantlamak istedikleri zaman, bize, maddenin her zaman
varolmadn aayukar bir balangc olmas gerektiini
sylerken, asla bir balangc olmam olan bir tanrya bavuruyorlar.
Bu aklamann neresi daha aydnlktr?
Materyalistler ise kantlarn savunmak iin, insanlarn
bilgisizliklerinin snrlarn geride brakarak gitgide gelitirdikleri
bilimden yararlanacaklard.
Peki, bilim, ruhun maddeyi yaratm olmasn dnmemize
izin verir mi? Hayr.
Salt bir ruh tarafndan yaradl fikri, anlalmaz bir eydir,
nk biz, deney ve gzlemimizde byle bir ey tanmyoruz.
Bunun olanakl olabilmesi iin, idealistlerin dedikleri
gibi, ruhun maddeden nce yalnz bana varolmas gerekecekti,
oysa bilim bunun olanak-d olduunu ve hibir zaman
maddesiz bir ruh olmadn bize tantlyor. Tersine,
ruh (akl) her zaman maddeye baldr ve zellikle insan
ruhu (akl), fikirlerimizin ve dnmemizin kayna olan
beyne baldr. Bilim, fikirlerin boluk iinde varolduklarn
kavramamza izin vermiyor...
u halde, tanr ruhunun varolabilmesi iin bir beyin olmas
gerekecekti. Bunun iindir ki, maddeyi, dolaysyla insan
yaratan tanr deildir, ama ruh-tanry yaratm olan
insan beyni biimindeki maddedir, diyebiliriz.
 Daha ilerde, bilimin, bize, bir tanrya ya da onun zerinde
zamann etkisiz olaca ve kendisinin, srenin, hareketin
ve deiikliin dnda kalaca herhangi bir eye inanmak
olanan verip vermediini greceiz.
Bundan sonra, bir yargya varabiliriz. Felsefenin temel
sorununa verdikleri yantta:
V. MATERYALSTLER HAKLIDIRLAR VE BLM ONLARIN
DDALARINI TANITLAR
Materyalistler unlar ileri srmekte hakldrlar:
1. Berkeley'in idealizmine ve onun maddesizcilii ardna
gizlenen filozoflara kar, bir yandan dnyann ve eylerin
bizim dncemiz dnda da pekala varolduunu ve varolmak
iin bizim dncemize gereksinmeleri bulunmadn;
te yandan, eyleri, bizim dncelerimizin yaratmadn,
tersine, bize fikirlerimizi eylerin verdiklerini ileri srerken,
2. Maddenin ruh tarafndan yaratldn ileri srmekle,
yani son srarda, tanrnn varln ileri srmekle ve tanrbilimleri
savunmakla sonulanan btn idealist felsefelere
kar, materyalistler, bilimlere dayanarak, ruhu, maddenin
yarattn, maddenin yaradln aklamak iin tanr varsaymna
gereksinme bulunmadn ileri srer ve kantlarlar.
Not- dealistlerin sorunlar koyu biimine dikkat etmeliyiz.
Tanry insann yaratm olduunu grdmz halde, onlar, insan
tanrnn yarattn ileri srerler. Gene biz, gerekte, tam tersinin
doru olduunu grrken, onlar, maddeyi, ruhun yarattn iddia
ederler. te burada, eylere bak, bak asn ylesine tersine
eviri vardr ki, bunu belirtmek zorundayz.
OKUMA PARALARI
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 72-85;
Doa nsandan nce Var myd?; s. 85-93: nsan Beyni ile
mi Dnr?
Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman
Felsefesinin Sonu, dealizm ve Materyalizm, s. 20 vd..
:::::::::::::::::
BENC BLM
NC BR FELSEFE VAR MIDIR?
BLNEMEZCLK
I. Niin nc bir felsefe?
II. Bu nc felsefenin ileri srd kantlar.
III. Bu felsefe nereden geliyor?
IV. Vard sonular.
V. Bu nc felsefe nasl rtlr?
 VI. Varg.
I. NN NC BR FELSEFE?
Bu ilk blmlerden sonra, bize yle gelebilir ki, btn teorileri,
iki byk akm, yani idealizm ve materyalizm paylatna
gre, btn bu felsefi dn biimleri ortasnda
kendi yerimizi bulmak, olduka kolaydr. Ve gitgide, kantlarn,
materyalizm lehine savat kans kesinlik kazanyor.
yle grnyor ki, birka incelemeden sonra, bizi, usun
(akln) felsefesine, yani materyalizme doru gtren yolu
yeniden bulduk.
Ama iler bu kadar basit deil. Daha nce de belirttiimiz
gibi, zamanmzn idealistleri, piskopos Berkeley kadar
ak yrekli deiller. Onlarn dnceleri, ok daha kurnazca
bir biime sokulmu, ve 'yeni' terminolojiyle bulanklatrlm
bylece, saf kiiler, bu fikirleri, 'modern' bir felsefe
olarak kabul etmilerdir. (V. . Lenin, Materyalizm ve
Ampiryokritisizm, s. 19)
Grdk ki, felsefenin temel sorusuna, ancak birbirine tamamyla
kart, birbiriyle eliik ve uzlamaz iki yant verilebilir.
Bu iki yant, ok aktr ve hibir karkla meydan
vermez.
Gerekten de, aayukar 1710'a kadar, sorun yle konuyordu:
bir yanda, dncemizin dnda maddenin varolduunu
ileri srenler - bunlar materyalistlerdi; te yanda,
Berkeley ile birlikte maddenin varln yadsyanlar, maddenin
yalnzca bizde, bizim ruhumuzda varolduunu ileri srenler -
bunlar idealistlerdi.
Ama bu dnemde, bilimler ilerlerken, baka filozoflar da
iin iine kart; bunlar, bu iki teori arasna bir karklk
sokan bir felsefe akm yaratarak, idealistler ile materyalistler
arasndaki oy dengesini bozmaya altlar; bir nc
felsefenin aranmas, bu karkln kayna oldu.
II. BU NC FELSEFENN LERi SRD KANITLAR
Berkeley'den sonra gelitirilerek hazrlanan bu felsefenin
esasna gre, eylerin gerek doasn bilmeye almak
yararszdr ve biz, grnlerden baka bir eyi bilemeyiz.
Onun iindir ki, bu felsefeye, bilinemezcilik (agnostisizm)
denir. (Yunancada: a, olumsuzluk bildirir; gnostikos, bilinirlik,
bilinebilir anlamna gelir; agnostisizm ise, bilinemezcilik
demektir.)
Bilinemezcilere gre, dnyann, gerekte, ruh mu, yoksa
doa m olduu bilinemez. eylerin d grnlerini tanmak,
bizim iin olanakldr, ama gerei tanyamayz, bilemeyiz.
Gne rneini alalm. Daha nce grdk ki, gne ilk
insanlarn dndkleri gibi, dz ve krmz bir daire deildir.
Demek ki, bu daire, bir yanlsamadan, bir grnten
baka bir ey deildir (grn, bizim eyler hakknda sahip
olduumuz yzeysel fikirdir, onun gerei deildir).
Bunun iindir ki, idealistler ile materyalistlerin, eylerin
madde mi, ruh mu olduklarn, eylerin bizim dncemizin
dnda varolup olmadklarn; bizim iin onlar tanyp bilmenin
olanakl olup olmadn anlamak iin tarttklarn
dikkate alarak, bilinemezciler, grnler pekala bilinebilir,
ama gerek hibir zaman bilinemez diyorlar.
Onlar diyorlar ki, duyularmz bizim eyleri grmemizi,
duymamz, onlarn d grnmlerini, d ynlerini, yani
grnlerini tanmamz salar; yleyse bu grnler, bizim
iin mevcuttur; onlar, felsefe dilinde bizim-iin-ey denilen
eyi olutururlar. Ama biz, bizden bamsz olan eyi, kendine
zg ve kendinde-ey denilen eyi, kendi gerei ile tanyamayz,
bilemeyiz.
Durmakszn bu konu zerinde tartan idealistler ile
materyalistler, tpk biri mavi, teki pembe gzlk takp da
karda gezinen ve karn gerek renginin ne olduunu tartan
iki adama benzetilebilirler. Varsayalm ki, gzlklerini hi
karamyorlar. Bir gn karn gerek rengini bilebilecekler
midir? Hayr. te, kimin hakl olduunu anlamak iin tartan
idealistler ile materyalistlerin, biri mavi, teki pembe
gzlk takyor. Hibir zaman gerei bilemeyeceklerdir. Kar
hakknda kendileri-iin bir bilgi edinecekler, her biri kendine
gre, kendi tarznda grecektir, ama hibir zaman kendinde
kar bilemeyeceklerdir. te bilinemezcilerin dn
tarzlar byledir.
III. BU FELSEFE NEREDEN GELYOR?
Bu felsefenin kurucular, Hume (1711-1776) skoyal,
Kant (1724-1804) bir Alman'd. Her ikisi de materyalizm ile
idealizmi uzlatrmaya altlar.
te, Lenin'in Materyalizm ve Ampiryokritisizm adl kitabnda
aktard Hume'un dn tarzndan bir para:
nsanlarn doal igdleriyle ya da doal yetenekleriyle
kendi duygularna gvenmeye eilimli olduklar ve bizim
alglarmza baml olmayan ve duyarlkla bezenmi btn
varlklarla birlikte ortadan kalktmz takdirde bile varolacak
olan bir d evrenin varl, en ufak bir uslamlama yapmadan
ya da hatta uslamlamaya bavurmadan nce, her zaman
varsaydmz apak belli bir ey olarak kabul edilebilir.
... Ama btn insanlarn bu evrensel ve birincil kans,
bize, zihnimizde hibir eyin bir simgesi ya da algs dnda
varolamayacan ve duyumlarn zihin ve nesne arasnda
dorudan doruya herhangi bir mdahalede (Intercourse) bulunma
yeteneinden yoksun olarak bu imgelerin ierisinden
getii birer kanaldan baka bir ey olmadn reten birazck
felsefeyle hemen sarslr. Grmekte olduumuz masa;
ondan uzaklatka daha kk grnr, ama bizden bamsz
olarak varolan gerek masa, deimez; o halde bizim zihnimiz,
masann imgesinden baka bir eyi alglamamtr.
Usun gsterdikleri bunlardr.(V. . Lenin, Materyalizm ve
Ampiryokritisizm, s. 25-26.)
Gryoruz ki, Hume, her eyden nce, saduyuya uygun
geleni, yani bize baml bulunmayan d evrenin varln
kabul ediyor. Ama hemen ardndan bu varl nesnel bir gerek
olarak kabul etmeyi reddediyor. Ona gre, bu varlk, bir
imgeden baka bir ey deildir ve bu varl, bu imgeyi kaydeden
duyularmz, ruh ile nesne arasnda herhangi bir iliki
kurma yeteneinde deildir.
Ksacas, biz, eylerin ortasnda, sanki, perde zerinde
nesnelerin imgesini onlarn varln saptadmz, ama imgelerin
kendileri ardnda, yani perdenin ardnda herhangi
bir eyin bulunmad bir sinemada yayor gibiyiz.
imdi, bizim aklmzn eyleri nasl tand bilinmek istenirse,
bu, bizzat zihnin enerjisine ya da bir tr grlemez
ve bilinemez bir ruhun varsaymna ya da bizce ok daha az
bilinen bir baka nedene bal olabilir. (V. . Lenin, Materyalizm
ve Ampiryokritisizm, s. 26.)
IV. VARDII SONULAR
te gzkamatrc, ayrca da ok yaygn bir teori. Tarih
boyunca, felsefe teorileri arasnda, eitli grnmler altnda
bu teoriyle karlayoruz; zamanmzda ise, ona tarafsz
kalmak ve bilimsel bir ihtiyatllk iinde durumunu korumak
savnda olanlarda raslyoruz.
u halde, bu dn tarzlarnn doru olup olmadn
ve bunlardan hangi sonularn ktn incelememiz gerekir.
Eer, bilinemezcilerin savunduklar gibi, eylerin gerek
doasn bilmemiz gerekten olanakl deilse, eer bizim bilgimiz
eylerin grn ile snrlysa, o zaman, nesnel gerein
varln ileri sremeyiz ve eylerin kendi balarna varolup
olmadklarn bilemeyiz. Bize gre rnein, otobs nesnel
bir gerektir; bilinemezci ise, bize diyor ki, bu kesin deil, bu
otobsn bir dnce mi, yoksa bir gerek mi olduu bilinemez.
Demek ki, dncemizin, eylerin yanss olduunu savunmamz
yasaklyor. Gryoruz ki, ite burada, tam bir
idealist dn tarznn ortasndayz, nk, eylerin varolmadklarn
ileri srmekle, ksaca onlarn varolup olmadklarnn
bilinemeyeceini ileri srmek arasndaki fark, pek
byk deildir!
Bilinemezcinin, eyleri, bizim-iin-eyler ve kendinde-eyler
olarak birbirinden ayrdn grdk. Demek ki, bizim-iin-eylerin
incelenmesi, renilmesi olanakldr, bu bilimdir;
ama kendinde-eylerin incelenmesi olanakl deildir,
nk, bizim dmzda varolan eyleri tanyamayz, bilemeyiz.
Bu dn tarznn sonucu udur: Bilinemezci, bilimi
kabul eder, ve ancak, doadan btn doast gleri karp
atmak kouluyla bilim yaplabileceinden, bilim karsnda,
materyalisttir.
Ama eklemekte acele eder ki, bilim, bize ancak grnleri
verir, ve te yandan, gerekte maddeden baka bir ey
bulunmadn, ya da hatta maddenin varolduunu, ya da
tanrnn varolmadn, hibir ey tantlamaz. nsan akl bu
konuda hibir ey bilemez, yleyse bu konulara burnunu sokmamaldr.
Dinsel inan gibi kendinde-eyleri bilmenin
baka yollar varsa, bilinemezci, bunu da bilmek istemez ve
bunu tartma hakkn kendinde bulmaz.
Demek ki, bilinemezci, yaamn gidiine ve bilimin yapsna
gelince, materyalisttir; ama materyalizmi olumlamaya
cret edemeyen, her eyden nce idealistlerle sorun karmamaya
alan ve dinle atma haline girmemeye zen gsteren
bir materyalisttir. Utanga bir materyalisttir. (Friedrich Engels,
topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, Sol Yaynlar,
Ankara 1993, s. 37.)
Vard sonu udur ki, bilimin derin deerinden kuku
duymakla ve bilimde yalnzca grnleri grmekle, bu
nc teori, bize, bilime hibir gereklik yklememeyi tler
ve herhangi bir eyi renmeye almann, ilerlemeye
katkda bulunmak iin aba gstermenin, tamamen yararsz
olduunu ileri srer.
Bilinemezciler yle diyorlar: Eskiden, insanlar, gnei
dz bir daire olarak gryorlard ve gerein yle olduunu
sanyorlard; yanlyorlard. Bugn, bilim bize, gnein grdmz
gibi olmadn sylyor ve her eyi aklayacan
ileri sryor. Ama gene biz biliyoruz ki, bilim de bir nceki
gn yaptn, bugn ykarak, sk sk yanlyor. Dn yanl
bugn doru, ama yarn yanl. Bylece, diye savunuyorlar
bilinemezciler, bilemeyiz; akl, bize kesin hibir bilgi. getirmez.
Ve eer, rnein dinsel inan gibi akldan baka aralar,
bize mutlak olarak kesin bilgiler vermeyi iddia ederlerse,
bilim, bizi bunlara inanmaktan bile alkoyamayacaktr.
Bilime kar gven ve inanc zayflatarak, bilinemezcilik,
bylece, dinlere geri dn hazrlar.
V. BU NC FELSEFE NASIL RTLR?
Grdk ki, materyalistler, savlarn tantlamak iin, yalnzca
bilimden deil, ama ayn zamanda bilimlerin denetlenmesine
olanak veren deneyimden de yararlanrlar. Pratiin
salad lt sayesinde eyler bilinebilir, tannabilir.
Bilinemezciler, bize d dnya vardr ya da yoktur diye
iddia etmek olana yoktur, diyorlar.
Oysa, pratik ile dnyann ve eylerin varolduklarn biliyoruz.
Bizim eylerden edindiimiz fikirlerin akla-yatkn,
aklsz olmayan fikirler olduunu, eylerle kendimiz arasnda
kurduumuz ilikilerin gerek ilikiler olduunu biliyoruz.
Bu nesneleri, onlarda algladmz niteliklere gre, kendi
yararmza kullanmaya baladmz an, duyusal alglarmzn
doruluunu ya da yanlln yanlmaz bir snamadan
geirmekteyizdir. Bu alglar yanlsa, bir nesnenin onlara
gre kestirdiimiz kullanm yolunun da yanl olmas ve
abamzn boa gitmesi gerekir. Ama amacmza varmay baarrsak,
o nesne ile onun bizdeki ideasnn uyutuunu anlarsak;
nesne, ereimiz iin kendisinden beklediimizi verirse,
o zaman bu, bizim o nesne ve onun nitelikleri zerine
olan alglarmzn kendi dmzdaki gereklikle uyutuunun
o lde olumlu kantdr. Ve bir baarszla uradmz
zaman, baarszlmzn nedenini bulmada genellikle
pek gecikmeyiz; kendisine dayanarak i grdmz algnn
ya eksik ve yzlek, ya da baka alglarn sonular ile onlarn
elvermedii bir tarzda birletirilmi olduunu -kusurlu
usa vurma dediimiz ey budur- anlarz. Duyularmz gerektii
gibi eitmeye ve kullanmaya, ve eylemimizi gerektii
gibi edinilmi ve kullanlm alglarn belirledii snrlar
iinde tutmaya ne kadar dikkat edersek, eylemimizin sonucunun,
alglarmzla alglanan nesnelerin nesnel doas arasndaki
uyumay gsterdiini o kadar iyi anlayacaz. imdiye
kadar, bilimsel olarak denetlenmi duyu-alglarmzn,
zihnimizde, doalar gerei, d alem bakmndan gereklikle
atmal idealar yaratt, ya da d alemle onun bizdeki
duyu-alglar arasnda bir i badamazlk bulunduu sonucuna
varmamza yolaan tek bir rnek yoktur. (Friedrich Engels,
topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 38.)
Engels'in tmcesini alarak, rein (varlnn -.) kant,
onun yenmesindedir (ngiliz atasz) diyeceiz. Eer rek
varolmasayd, ya da bir fikirden baka bir ey olmasayd,
rei yedikten sonra almz hi de giderilmi olmazd.
Onun iin eyleri tanmamz ve fkirlerimizin geree uyup
uymadklarn grmemiz pekala mmkndr. Bilimin verilerini
deneyim yoluyla ve bilimlerin teorik sonularnn pratikteki
uygulamalar demek olan sanayi yoluyla denetlememiz
olana vardr. Eer biz, yapay kauuk elde edebiliyorsak,
bu, bilim, kauuk olan bu kendinde-eyi biliyor, tanyor
demektir.
u halde gryoruz ki, kimin hakl olduunu anlamaya
almak yersiz ve gereksiz deildir, nk, bilimin debilecei
teorik yanlglar ortasnda, deneyim, bize, her keresinde
gerekten bilimin hakl olduunun kantn verir.
VI. VARGI
18. yzyldan beri, bilinemezcilikten az ya da ok yararlanm
olan eitli dnrlerin, bu felsefeyi, bazan idealizme,
bazan da materyalizme doru ekmi olduklarn grrz.
Bu dnrler, Lenin'in dedii gibi, yeni szcklerin ardna
gizlenerek, hatta kendi dnce dzenlerini payandalamak
iin bilimden yararlandklarn bile ileri srerek, iki
teori arasnda karklk yaratmaktan baka bir ey yapmazlar;
bylelikle de, baz kiilerin, bilimden yararlandklar iin
idealist olmadklarn, ama kantlarnda ta sonuna kadar
gitmeyi gze alamadklar ve tutarl olmadklar iin de materyalist
olmadklarn bildirmek olanan veren rahat bir
felsefe edinmelerine olanak salar.
Gerekten, bilinemezcilik, 'utanga' bir materyalizmden
baka nedir? Bilinemezci doa kavram, batan sona materyalisttir.
Btn doal alem, yasalara bamldr, ve bir d
etkinin ie karmasn kesinlikle darr. Ancak, bilinemezci,
unu ekler: bilinen evrenin tesinde ycelerden yce bir
varln bulunduunu ileri srmemizi de rtmemizi de
salayacak hibir aracmz yoktur. (Friedrich Engels, topik
Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri, s. 37.)
Bu felsefe, demek ki idealizme yardm ediyor ve bilinemezciler;
kendi uslamlamalarnda tutarsz olduklarndan,
sonunda idealizme varyorlar. Bilinemezciyi kazyn, diyor
Lenin, idealisti bulacaksnz.
 Grdk ki, materyalizm ile idealizmden hangisinin hakl
olduu bilinebiliyor.
imdi gryoruz ki, bu iki felsefeyi uzlatrmak iddiasnda
olan teoriler, gerekte idealizmi tutmaktan baka bir ey
yapmyorlar, felsefenin temel sorusuna nc bir yant getirmiyorlar,
bu bakmdan da, nc bir felsefe yoktur.
OKUMA PARALARI
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 25-27;
145-152.
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 20 vd..
F. Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm, Giri,
s. 30-55.
YOKLAMA SORULARI
GR
1. Militan ii iin, felsefe renmek ne nem tar?
2. Militan ii, iin, diyalektik materyalizmi renmek
zellikle ne nem tar?
BRNC BLM
1. Felsefenin temel sorunu nedir?
2. dealizm ve materyalizm szcklerinin yolat, devam
eden anlam karkln aklaynz ve dzeltiniz
KNC BLM
dealistlerin balca kantlar nelerdir?
NC BLM
dealizm ile materyalizmin birbirlerine kar olduklar
noktalar nelerdir?
DRDNC BLM
Dnyann yalnzca bizim dncemizde mevcut olduunu
ileri srenleri nasl yantlamak gerekir?
BENC BLM
dealizm ile materyalizm arasnda nc bir felsefeye
yer var mdr?
:::::::::::::::::
KNC KISIM
FELSEF MATERYALZM
 :::::::::::::::::
BRNC BLM
MADDE VE MATERYALSTLER
I. Madde nedir?
II. Birbirini izleyen madde teorileri.
III. Materyalistlere gre madde nedir?
IV. Uzay, zaman, hareket ve madde.
V. Varg.
LKN btn materyalistler iin ortak olan fikirleri, bunu
izleyerek btn materyalistlerin idealist felsefelere kar kantlarn
belirttikten, ve ensonu, bilinemezciliin yanlgsn
gsterdikten sonra, imdi bu bilgilerden sonular karacaz
ve aadaki iki soruya kendi yantlarmz getirerek materyalist
kantlar glendireceiz:
1. Madde nedir?
2. Materyalist olmann anlam nedir?
I. MADDE NEDR?
Sorunun nemi. Ne zaman nmzde zmlenecek bir
sorun olsa, sorularmz ok ak bir biimde sormalyz. Gerekten,
burada, doyurucu bir yant vermek o kadar kolay bir
i deildir. Bu soruya yant verecek duruma gelebilmemiz
iin, bir madde teorisi yapmamz gerekir.
Genellikle, insanlar, maddenin, kendisine dokunulabilen,
dayankl ve kat bir ey olduunu dnrler. Eski Yunan'da
da madde, bu biimde tanmlanyordu.
Bugn, bilimlerin yardmyla, biliyoruz ki, bu tanmlama
tam deildir.
II. BRBRN ZLEYEN MADDE TEORLER
(Amacmz, bilimsel aklamalara girimeden, maddeye
ilikin eitli teorileri, olabildiince yaln bir biimde gzden
geirmektir.)
Eski Yunanllarda, maddenin, sonsuz olarak blnemeyen,
nfuz edilemeyen dolu bir gerek olduu dnlyordu.
Paralar, bir andan sonra artk blnemez deniyordu ve
bu paracklara atom (atom = blnmez) ad veriliyordu. yleyse
bir masa, bir atomlar kmesi, bir atomlar topadr.
Gene, bu atomlarn birbirlerinden farkl olduklar dnlyordu;
zeytinyann atomlar gibi, przsz ve yuvarlak
atomlar vard, sirkenin atomlar gibi, prtkl ve engelli
atomlar vard.
Bu teoriyi, dnyann materyaliste aklamasn ilk kez
denemi olan antika materyalisti Demokritos kurmutur.
Demokritos, rnein, insan bedeninin kaba atomlardan olutuunu,
ruhun ise daha ince atomlar yn olduunu dnyordu.
Ve tanrlarn varln kabul ettii, ama gene de
her eyi maddeci bir biimde aklamak istedii iin, tanrlarn
kendilerinin de son derece ince atomlardan olutuklarn
sylyordu.
19. yzylda bu teori byk bir deiiklie urad.
Gene, maddenin atomlara blnd, atomlarn da birbirlerini
eken ok kat paracklar olduu dnlyordu.
Yunanllarn teorisi terkedilmiti, ve bu atomlar, artk przsz
ya da engel biiminde kabul edilmiyordu, ama nfuz
edilmez, blnmez olduklarn ve birbirlerine kar bir ekim
hareketine tutulmu bulunduklar savunulmaya devam ediliyordu.
Bugn, atomun nfuz edilemez ve paralara ayrlmaz
(yani blnmez) madde tanesi olmad, ama atomun kendisinin
de, atom ktlesinin hemen hemen tmnn younlam
bulunduu bir ekirdein evresinde byk bir hzla dnen
ve elektron denilen paracklardan (partikllerden) olutuu
tantlanyor. Atomun kendisi ntr ise de, elektronlar ve
ekirdek bir elektrik yk ile ykldr, ama ekirdein pozitif
yk, elektronlarn tad negatif yklerin toplamna
eittir. Madde, bu atomlardan olumu bir ktledir ve kendisi
zerinde etkiye bir direnle kar koyuyorsa, bu kendisini
oluturan paracklarn hareketi nedeniyledir.
Maddenin elektirie ilikin zelliklerinin bulunuu, zellikle
elektronlarn kefedilmesi, 20. yzyln banda, idealistlerin,
bizzat maddenin varlna kar bir saldrya gemelerine
yolat. yle iddia ediyorlard: Elektronda maddi
olan hibir ey yoktur. Elektron, hareket halindeki elektrik
yknden fazla bir ey deildir. Peki, negatif ykte madde
yoksa, pozitif ekirdekte neden olsun? Madde yokolmutur.
Yalnzca enerji vardr!
Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm'de (blm V)
enerji ile maddenin birbirinden ayrlmaz eyler olduklarn
gstererek, eyleri yerli yerine oturtmutur. Enerji, maddidir
ve hareket, maddenin varolu biiminden baka bir ey
deildir. Ksacas, idealistler bilimin bulgularn tersine evirerek
yorumluyorlard. Bilim, maddenin o zamana kadar bilinmeyen
ynlerini, grnmlerini, apak bir biimde ortaya
koyar koymaz, idealistler, hemen, madde ile hareketin birbirinden
ayr iki gerek olduklar sanld zamanlarda, kendisi
hakknda sahip olunan eski fikre uygun olmad bahanesiyle,
maddenin varolmad sonucunu karyorlard.
(Bu blmn Birbirini zleyen Madde Teorileri bal altndaki
ikinci kesimi, Luce Langevin ve Jean Orcel'in yardmyla yeniden
gzden geirilerek dzeltilmitir. Madde yapsnn incelenmesinde
yzyln bandan bu yana yaplm olan ilerlemeler hakknda
F. Joliot-Curie'ye baknz: Textes Choisis, Editions Sociales,
s. 85-89.)
III. MATERYALSTLERE GRE MADDE NEDR?
Bu konuda, bir ayrm yapmak zorunludur. lkin unu
grmek gerekir:
 1. Madde nedir?
sonra,
2. Madde nasldr?
Materyalistler, birinci soruya, madde, bizim ruhumuzdan
bamsz, bir d gerektir ve varolmak iin bizim ruhumuza
gereksinmesi yoktur, yantn verirler. Lenin bu konuda,
yle der: Madde kavram, bize duyum iinde verilen
nesnel gerekten baka bir ey ifade etmez
(V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 297.)
imdi ikinci soruya, yani Madde nasldr? sorusuna,
materyalistler, Buna yant vermek bize deil, bilime der.
diyorlar.
Birinci yant, eski alardan zamanmza kadar deimemitir:
kinci yant ise deiir ve deimek zorundadr, nk
bilimlere, insan bilgilerinin durumuna baldr. Bu, son ve
kesin bir yant olmuyor.
Gryoruz ki, sorunu iyi koymak ve idealistlerin iki sorunu
birbirine kartrmalarna izin vermemek mutlaka zorunludur.
Bu iki soruyu birbirinden ayrmak, balca sorunun
birinci soru olduunu ve bu soruya yantmzn, eskiden beri;
her zaman deimez kaldn gstermek ok gereklidir.
nk maddenin biricik 'zellii', ki felsefi materyalizm
onun tannmasna baldr, nesnel bir gereklik olmas, zihnimizin
dnda varolmas zelliidir.
(V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 297.)
IV. UZAY, ZAMAN, HAREKET VE MADDE
Maddenin bizim dmzda varolduunu iddia ediyorsak,
bunun gerekliini gsterdiimiz iin, ayn zamanda, biz
belirtmi oluyoruz ki:
1. Madde, zaman ve uzay iinde vardr.
2. Madde hareket halindedir.
dealistler ise, zamann ve uzayn bizim ruhumuzun fikirleri
olduunu dnrler (bunu, ilk kez savunan Kant olmutur).
Onlara gre, uzay, eylere bizim verdiimiz bir biimdir
ve insan ruhundan domutur. Zaman iin de durum
ayndr.
Materyalistler, tersine, iddia ederler ki, uzay bizde deildir,
ama biz uzayn iinde bulunuyoruz. Gene iddia ederler
ki, zaman, yaammzn aknn vazgeilmez kouludur. Ve
o halde, zaman ve uzay, bizim dmzda varolan maddeden
ayrlmazlar.
...her Varln temel biimleri uzay ve zamandr, ve zaman
dnda bir Varlk, uzay dnda bir Varlk denli byk
bir samalktr. (Friedrich Engels, Anti-Dhring, Sol Yaynlar,
Ankara 1995, s. 106.)
Demek ki, bilinten bamsz bir gerek olduunu dnyoruz.
Hepimiz, dnyann bizden nce de varolmu olduuna
ve bizden sonra da varolmay srdreceine inanyoruz.
Dnyann, varolmak iin bize gereksinme duymadna
inanyoruz. Paris'in bizim douumuzdan nce varolduu ve
kesin olarak yerlebir edilmedike, bizim lmmzden sonra
da varolaca inancndayz. Paris'in, kendisini dnmediimiz
zamanda da varolduu gibi, hibir zaman ayak basmadmz
ve adlarn bile bilmediimiz onbinlerce kentin de bizim
haberimiz olmadan varolduklarndan eminiz. nsanln
genel kans bu yoldadr. Bilimler, idealistlerin btn
dzenbazlklarn sfra indiren bu kant, bir akla ve
salamla kavuturmulardr.
Doa bilimleri, yeryznn insann da, baka herhangi
bir canl varln da varolmad, varolamad bir durumda
da, varolduunu kesin olarak dorular. Organik madde, ok
sonradan gelen bir olgudur, uzun bir evrimin rndr.
(V. . Lenin, Materyalizm ue Ampiryohritisizm, s. 72.)
Bilimler, bize, maddenin zaman ve uzay iinde varolduunu
tantlarken, ayn zamanda maddenin hareket halinde
olduunu da retirler. ada bilimlerin bize saladklar
bu son belginlik ok nemlidir, nk, maddenin hareket yetenei
bulunmad, yani eylemsiz olduu yolundaki eski teoriyi
ykmaktadr.
Hareket maddenin varolu biimidir. ... Hareketsiz madde,
maddesiz hareket denli akl almaz bir eydir.
(Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 116.)
Biliyoruz ki, dnya, bugnk durumuyla, her alanda
uzun bir evrimin rn, bu bakmdan, yava ve srekli bir
hareketin rndr. O halde, maddenin varln ortaya
koyduktan sonra, kesinlikle belirtelim ki: Evren hareket
halindeki maddeden baka bir ey deildir ve bu hareket halindeki
madde, uzay ve zamandan baka bir eyin iinde hareket edemez.
(V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, s. 189.)
V. VARGI
Gsterilen bu gereklerden u sonu kyor ki, tanr fikri,
evrenin yaratcs bir salt ruh fikri anlamszdr; nk,
zaman ve uzay dnda bir tanr, varolamayacak bir eydir.
Zaman dnda varolan, yani hibir an varolmayan, ve
uzay dnda varolan, yani hibir yerde varolmayan bir tanrya
inanmak iin, idealist gizemciliine katlmak, bu nedenle
hibir bilimsel denetimi kabul etmemek gerekir.
Materyalistler, bilimin varglaryla glenmi olarak,
maddenin uzay iinde ve belli bir anda (yani zaman iinde)
varolduunu iddia ederler. O halde, evren yaradlm olamaz,
nk, tanrya dnyay yaratmak iin hibir an olmam
olan bir an gerekirdi (mademki tanr iin zaman mevcut
deildir) ve dnyann hiten ortaya km, yani yoktan var
edilmi olmas gerekirdi.
 Yaradl kabul etmek iin, demek ki, ilkin evrenin varolmad
bir ann varolduunu, sonra da hiten bir ey ktn
kabul etmek gerekir ki, bilim bunu kabul edemez.
Gryoruz ki, idealistlerin kantlar, bilimlerle kar karya
geldiklerinde, tutunamazlar; oysa materyalist filozoflarn
kantlar, bilimlerin kendilerinden ayrlamazlar. Bylece,
bir kez daha materyalizm ile bilimleri birbirine balayan
sk ilikileri belirtmi oluyoruz.
OKUMA PARALARI
F. Engels, Anti Dhring, s. 116.
V. . Lenin, Materyalizm ve Ampiryokritisizm, nc
Blm, s. 153-161; Beinci Blm, s. 277-349.
:::::::::::::::::
KNC BLM
MATERYALST OLMAK NE DEMEKTR?
I. Teori ile pratiin birlii.
II. Dnce alannda materyalizm yanls olmak ne
demektir?
III. Pratikte nasl materyalist olunur?
a) Sorunun birinci yn.
b) Sorunun ikinci yn.
IV. Varg.
I. TEOR LE PRATN BRL
Yrttmz incelemenin amac, marksizmin ne olduunu
tantmak, materyalist felsefenin diyalektik materyalizm
haline gelerek, marksizmle nasl zdeletiini gstermektir.
Daha nceden biliyoruz ki, bu felsefenin temellerinden
biri, teori ile pratik arasndaki sk badr.
Materyalistlere gre maddenin ne olduunu ve maddenin
nasl olduunu grdkten sonra, yani bu iki teorik sorudan
sonra, materyalist olmann ne anlama geldiini, yani materyalistin
nasl davrandn sylemek zorunludur. Bu da, bu
sorunlarn pratik yandr.
Materyalizmin esas, dncenin kayna olarak, varl
kabul etmektir. Ama srekli olarak bunu yinelemek yeterli
midir? Materyalizmin tutarl, gerek bir yanls olmak iin:
1. dnce alannda;
2. eylem alannda materyalist olmak gerekir.
II. DNCE ALANINDA MATERYALZM YANLISI OLMAK
NE DEMEKTR?
 Dnce alannda materyalizm yanls olmak, materyalizmin
temel formln, yani varln dnceyi yaratt
formln ve bu formln nasl uygulanabileceini bilmektir.
Varlk dnceyi yaratr dediimiz zaman, soyut bir forml
dile getirmi oluyoruz, nk, varlk ve dnce szleri
soyut szlerdir. Burada varlk dendii zaman, szkonusu
olan, genel olarak varlktr; dnce dendiinde de, genel
olarak dnce denmek isteniyor. Varlk genel olarak dnce
gibi, znel bir gerektir. (Birinci Ksm, Drdnc Blm,
znel gerek ile nesnel gerekin aklamasna baknz);
znel gerek mevcut deildir, bu bir soyutlamadr. O halde,
Varlk dnceyi yaratr demek, soyut bir formldr; nk,
soyutlamalardan olumutur.
Bunun gibi, rnein, atlar ok iyi tanyoruz, ama attan,
szettiimiz zaman, genel olarak at demek istiyoruz; yleyse
genel olarak at bir soyutlamadr.
Eer atn yerine genel olarak insan ya da varl koyacak
olursak, bunlar da gene soyutlamalardr.
Ama, genel olarak at mevcut deilse, nedir varolan? zel
olarak atlar. Ben genel olarak atlara bakyorum, zel olarak
atlara deil diyen bir veteriner, herkesi kendine gldrr,
insanlar hakknda ayn eyleri syleyecek bir doktor iin de
durum ayndr.
yleyse, genel olarak varlk yoktur, ama, zel nitelikleri
olan zel varlklar vardr. Dnce iin de durum ayndr.
Diyeceiz ki, yleyse, genel olarak varlk soyut bir eydir.
zel varlk somut bir eydir; genel olarak dnce ve zel
dnce iin de durum ayndr.
Materyalist, Varln nerede olduunu, dncenin nerede
olduunu, btn durumlarda tanmasn ve somutlatrmasn
bilen kimsedir.
rnek: beyin ve fikirlerimiz.
Genel soyut forml, somut bir formle dntrmeyi
bilmemiz gerekir. Demek ki, materyalist, beyni varlk olarak
ve fikirlerimizi dnce olarak zdeletirecektir. yle dnecektir:
fikirlerimizi (dnceyi) yaratan beyindir (varlktr).
Bu, basit bir rnektir; ama biz, imdi daha karmak
bir rnei, insan toplumu rneini ele alalm ve bir materyalistin
nasl uslamlayacan grelim.
Toplum yaam ana izgileriyle bir ekonomik yaamdan
ve bir siyasal yaamdan oluur. Ekonomik yaam ile siyasal
yaam arasndaki ilikiler nelerdir? ... Somut bir forml haline
getirmek istediimiz bu soyut formln birinci etkeni nedir?
Materyaliste gre birinci etken, yani varlk, toplumu toplum
yapan, ona can veren, ekonomik yaamdr. kinci etken,
yani dnce, varlk tarafndan yaratlm olan ve ancak
onunla yaayabilen siyasal yaamdr.
 Demek ki, materyalist, mademki siyasal yaam, ekonomik
yaamn bir rndr, ekonomik yaam, siyasal yaam
aklar diyecektir.
Burada zeti yaplan bu gzlem, tarihsel materyalizmin
kkdr ve ilk kez Marx ve Engels tarafndan yaplmtr.
te daha ince bir baka rnek: ozan. Elbette ki, ozan
aklamak iin saysz eler iin iine karr; ama biz,
burada, bu sorunun bir ynn gstermek istiyoruz.
Genellikle denilecektir ki, ozan (iir) yazar; nk esin,
onu yazmaya iter. Byle sylemek, ozann, neden unu deil
de, daha ok bunu yazdn aklamaya yeter mi? Hayr.
Kukusuz, ozann kafasnda dnceler vardr, ama ozan,
ayn zamanda, toplum iinde yaayan bir varlktr. Greceiz
ki, ilk etken, ozana kendi zel yaamn veren toplumdur;
ikinci etken, ozann beyninde tad fikirlerdir. O halde,
elerden biri, ozan aklayan temel e, toplum, yani ozann
bu toplum iinde yaad ortam olacaktr. (Ozan ile diyalektii
okuduumuz zaman tekrar karlaacaz, nk o
zaman bu sorunu iyice inceleyebilmek iin btn elere sahip
olacaz.)
Biz, rneklerle gryoruz ki, materyalist, materyalizmin
formln her zaman ve her yerde, her an ve btn durumlarda,
uygulamay bilir.
III. PRATKTE NASIL MATERYALST OLUNUR?
a) Sorunun birinci yn.
Yukarda grdk ki, nc bir felsefe yoktur, ve eer
materyalizmin uygulanmasnda tutarl olunmazsa, ya idealist
olunur ya da idealizm ve materyalizm karmas gibi bir
ey elde edilir.
Burjuva bilgini, incelemelerinde ve deneylerinde, her zaman
materyalisttir. Bu normaldir, nk, bilimde ilerlemek
iin madde zerinde almak gerekir ve eer bilgin, gerekten,
maddenin yalnzca kendi ruhunda varolduunu dnseydi,
deney yapmay yersiz, gereksiz bulurdu.
yleyse birok bilgin tr vardr.
1. Tutarl ve bilinli materyalist olan bilginler.
(Baknz: P. Langevin, La Pensee et L'action, Editeurs Franais
Reunis, Paris.)
2. Bilmeden materyalist olan bilginler; yani hemen hemen
hepsi, nk, maddenin varln tanmadan bilim yapmak
olana yoktur. Ama, bu sonuncular arasnda ayrm
yapmak gerekir:
(a) Materyalizmi izlemeye balayanlar ama yar yolda
kalanlar, nk, bunlar materyalist olduklarn sylemeyi
gze alamazlar; bunlar Engels'in utanga materyalistler
dedii bilinemezcilerdir.
(b) Tutarsz ve bilmeden materyalist olan bilginler. Onlar,
laboratuvarda materyalisttir, ama ilerinden ktklarnda
idealist, imanl ve dindar olurlar.
Gerekte, bu son sylediklerimiz, fikirlerinde bir dzen
salamay becerememiler ya da salamak istememilerdir.
Kendi kendileriyle srekli olarak eliki halindedirler. Zorunlu
olarak materyaliste olan almalarn, felsefe anlaylarndan
ayr tutarlar. Bunlar bilgindir, ama gene de,
her ne kadar maddenin varln kesin olarak yadsmasalar
da, eylerin gerek ieriini bilmenin gereksiz olduunu dnrler
ki, bu de pek bilimsel bir tutum deildir. Bunlar,
bilgindir, ama gene de, hibir tanta gerek duymadan, olanaksz
eylere inanrlar. (rnein Pasteur Branly ve daha
bakalar, bilgin olmalarna karn, tanrya inanyorlard,
eer bir bilgin tutarl ise dinsel inancndan vazgemelidir.)
Bilim ve (dinsel) inan, kesin olarak birbirine kardr.
b) Sorunun ikinci yn.
Materyalizm ve eylem: Gerek materyalistin, bu felsefenin
temeli olan forml, her yerde ve her durumda uygulayan
kii olduu doru ise, bunu iyi uygulamaya ok dikkat
etmelidir.
imdi grdmz gibi, tutarl olmak gerekir, ve tutarl
bir materyalist olmak iin de, materyalizmi eyleme aktarmak
gerekir.
Pratikte materyalist olmak, gerei birinci ve en nemli
etken olarak, dnceyi ise ikinci etken olarak alp, materyalizm
felsefesine uygun bir biimde davranmaktr.
Hi akllarna getirmeden dnceyi birinci etken olarak
alanlar ve byle aldklar anda bilmeksizin idealist olanlarn
nasl bir tutum takndklarn greceiz.
1. Dnyada sanki tek bana imi gibi yaayanlara ne denir?
Bireyci. O, kabuuna ekilmi olarak yaar; d dnya,
yalnzca onun iin vardr. Onun iin nemli olan kendisi ve
kendi dncesidir. O, salt bir idealisttir ya da tekbenci (solipsiste)
denilen adamdr. (Bu szn anlam iin, Birinci Ksm,
kinci Blme baknz.)
Bireyci bencildir ve bencil olmak, materyalist bir davran
deildir. Bencil, evreni, kendi kiiliinde snrlandrr.
2. renmeye hevesli, renme zevki iin renen kimse;
renmeyi pek benimser, renmekte de glk ekmez,
ama rendiklerini yalnzca kendine saklar. Kendisine ve
kendi dncesine her eyden ok nem verir.
dealist, d dnyaya, geree kapaldr. Materyalist ise,
her zaman geree aktr; onun iin, marksizm kurslarn
izleyenler ve kolayca renenler, rendiklerini bakalarna
aktarmaya almaldr.
3. Her eyi kendine gre dnen kii, idealist bir bozulmaya
urar.
O, rnein, kendisi hakknda ho olmayan eyler sylenmi
bulunan bir toplant iin, kt bir toplant diyecektir.
eyleri bylece zmlememek gerekir; toplanty kendine
gre deil, ama rgte gre, toplantnn amacna gre yarglamak
gerekir.
4. Sektarizm de materyalist bir tutum deildir. nk,
sekter (banaz) kii, sorunlar anlamtr, kendi kendisiyle
uyum iinde olduundan, bakalarnn da kendisi gibi olmas
gerektiini iddia eder. Bu da, gene kendi kendine ve kendi
kliine en byk nemi vermek demektir.
5. Doktriner de metinleri okumutur, bu metinlerden tanmlamalar
karmtr; ama materyalist metinleri aktarmakla
yetindii ve yalnzca bu metinlerle oturup kalkt zaman,
gene idealist olur, nk o zaman da gerek dnya kaybolur.
O, rendii formlleri, geree uygulamadan yineleyip
durur. En byk nemi, metinlere, fikirlere verir. Yaam
onun bilincinde, metinler biiminde olup biter ve genellikle
doktrinerlerin, ayn zamanda sekter olduu da grlr.
Devrimin bir eitim sorunu olduunu sanmak ve devrimin
zorunluluu, iilere bir kez iyice anlatlnca, iiler
bunu anlamaldrlar, eer anlamak istemiyorlarsa, ille de
devrim yapmaya almak gereksizdir demek de sekterliktir,
materyalist bir tutum deildir.
nsanlarn anlamadklar durumlar saptamal, neden
byle olduunu aratrmal, basky, burjuva gazetelerinin,
radyo ve sinemann propagandasn gzlemeli ve bildiriler,
brorler, gazeteler ve okullar araclyla ne istediimizi
anlatmak iin elden gelen btn yollar aratrmalyz.
Gerek duygusuna sahip olmamak, bulutlar stnde yaamak,
durumlar ve gerekleri hi hesaba katmadan pratie
ilikin tasarlar yapmak, gerekleebilir olup olmadklarna
bakmadan gzel tasarlara birinci derecede nem vermek,
idealiste bir tutumdur. Durmadan eletirenler, ama
ilerin daha iyi yrmesi iin hibir ey yapmayanlar, hibir
zm nermeyenler, kendi kendilerine kar eletiri duygusundan
yoksun olanlar, ite btn bunlar, tutarl olmayan
materyalistlerdir.
IV. VARGI
Bu rneklerle, gryoruz ki, her birimizde az ya da ok
bulunabilen bu kusurlar, idealiste kusurlardr. Biz, bu gibi
kusurlara tutuluyoruz, nk biz pratii teoriden ayryoruz,
ve bizi etki altnda tutan burjuvazi, geree nemini vermememizden
holanyor. dealizmi tutan burjuvaziye gre, teori
ile pratik tamamen birbirinden ayr, birbiriyle hibir ilikisi
olmayan iki eydir. yleyse bu kusurlar zararldr, ve
biz onlara kar savam vermeliyiz, nk sonunda, bunlar,
burjuvazinin iine yarar. Ksaca, toplumun, eitimimizin ve
kltrmzn teorik temellerinin bizde yaratt ve daha ocukluumuzda
iimize kk salm bu kusurlarn, burjuvazinin
eseri olduu ortaya kmal ve onlardan kurtulmalyz.
:::::::::::::::::
NC BLM
 MATERYALZMN TARH
I. Bu tarihi renme zorunluluu.
II. Marksizm-ncesi materyalizm.
1. Yunan antika.
2. ngiliz materyalizmi.
3. Fransa'da materyalizm.
4. 18. yzyl materyalizmi.
III. dealizm nereden gelir?
IV. Din nereden gelir?
V. Marksizm-ncesi materyalizmin deerleri.
VI. Marksizm-ncesi materyalizmin kusurlar.
BURAYA kadar genel olarak materyalizmin ne olduunu
ve btn materyalistler iin ortak olan fikirlerin neler olduklarn
inceledik. imdi de materyalizmin, ada materyalizme
varncaya kadar, antikadan beri nasl gelitiini greceiz.
Ksacas, materyalizmin tarihini, batan sona ksaca
gzden geireceiz.
Burada olduu gibi, birka sayfa iinde, materyalizmin
tarihinin 2.000 yln aklamak gibi bir iddiamz yok; yalnzca
okura yol gsterecek olan genel bilgileri vermek istiyoruz.
Bu tarihi, ksaca da olsa, iyi incelemek iin, eylerin niin
byle ortaya km olduklarn, her an grmekten kanlmamaldr.
Bu yntemi uygulamamaktansa, baz tarihsel
adlar anmadan atlayp gemek, daha iyidir. Ama okurlarmzn
kafalarn bir sr adla doldurmak istememekle birlikte,
kendilerince azok bilinen bellibal materyalist filozoflar
tarih srasna gre anmann gerekli olduunu dnyoruz.
Bu nedenle, ii basitletirmek iin, bu ilk sayfalar, konunun
srf tarihsel yanna ayracaz, sonra, bu blmn ikinci
ksmnda, materyalizmin evriminin niin bilinen gelime biimini
geirmesi gerektiini greceiz.
I. BU TARH RENME ZORUNLULUU
Burjuvazi, materyalizmin tarihini sevmez ve bunun iindir
ki, burjuva kitaplarnda retilen bu tarih, tamamen eksik
ve her zaman yanltr. Bu tarihi tahrif iin eitli yollar
kullanlr:
1. Byk materyalist dnrler bilmezlikten gelinemediine
gre, bu dnrler, materyalist incelemeleri dnda
ne yazmlarsa onlardan szedilerek anlr ve bunlarn materyalist
filozoflar olduklarn sylemek unutulur.
Liselerde ya da niversitelerde okutulan felsefe tarihinde,
byle unutma olaylarna pek ok raslanr ve biz rnek
olarak, Marx ve Engels'ten nce en byk materyalist dnr
olan Diderot'yu anacaz.
2. Tarih boyunca, tutarsz ya da bilmeksizin materyalist
olan saysz dnr yaamtr. Yani onlar baz yazlarnda
materyalist, baz yazlarnda ise idealist idiler, rnein
Descartes gibi.
Oysa, burjuvazi tarafndan yazlan tarih, bu dnrlerin,
yalnzca materyalizmi etkilemekle kalmam, ayn zamanda
bu felsefeden tam bir akmn domasn salayan materyalist
dncelerini karanlkta brakmtr.
3. Sonra, eer baz dnrleri gzlerden gizlemede bu
iki tahrif yntemi baar salamazsa, bu dnrler dpedz
hasralt edilir.
te bylece, ann byk dnrleri olan Holbach ve
Helvetius bilinmeden, 18. yzyln edebiyat ve felsefe tarihi
retilir.
Bu niin byledir? nk materyalizmin tarihi, dnyann
sorunlarn anlamak ve bilmek iin zellikle reticidir
ve nk, materyalizmin gelimesi, ynetici snflarn ayrcalklarn
destekleyen ideolojiler iin uursuz bir gelimedir.
Materyalizmin capcanl ve her zaman hareket halinde
bir ey olmasna karn, burjuvazinin onu yirmi yzyldr
deimemi, donup kalplam bir reti gibi sunmasnn
nedenleri bunlardr.
Nasl idealizm btn bir dizi geliim evrelerinden gemise,
materyalizm de gemitir. Materyalizm, doa bilimleri
alannda a aan her yeni bulu ile kanlmaz olarak biimini
deitirmek zorundadr. (Friedrich Engels, Ludwig Feuerbach ve
Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 25.)
zet olarak da olsa, materyalizmin tarihini incelemenin
gereini imdi daha iyi anlyoruz. Bu incelemeyi yapmak
iin, 1 balangtan (Yunan antikandan) Marx ve Engels'e
kadar; 2 Marx ve Engels'in materyalizminden gnmze
kadar olan iki dnemi birbirinden ayrmalyz. (Bu
ikinci ksm, diyalektik materyalizm ile birlikte inceleyeceiz.)
Birinci dneme, marksizm-ncesi (premarxiste) materyalizm
diyoruz, ikincisine marksist materyalizm ya da diyalektik
materyalizm diyoruz.
II. MARKSZM-NCES MATERYALZM
1. Yunan antika.
Materyalizmin, her zaman bilimlere bal ve bilimlerle
birlikte evrim gsteren ve ilerleyen bir reti olduunu
anmsayalm. Yunan antikanda, 6. ve 5. yzyllarda,
bilimler, fizikilerle birlikte boy vermeye balad zaman,
bu an (Thales, Anaksimenes, Heraklitos gibi) en iyi dnr
ve filozoflarn kendine eken materyalist bir akm da ortaya
kyor. Bu ilk filozoflar, Engels'in dedii gibi, ister istemez
diyalektiki olacaklardr. Bunlar, her yerde hareket,
her yerde deiiklik bulunmas ve eylerin birbirlerinden
ayr, tek balarna deil, ama birbirleriyle skca bal olduu
olgusuyla etkilendiler.
Diyalektiin babas denilen Heraklitos yle diyordu:
Hibir ey hareketsiz deildir; her ey akar; ayn rmakta
iki kez ykanlamaz, nk rmak ardarda gelen iki an
iinde asla ayn rmak deildir; bir andan tekine deimitir;
baka olmutur.
Heraklitos, ilk olarak, hareketi, deimeyi aklamaya
alr ve eylerin evriminin nedenlerini elikide grr.
Bu ilk filozoflarn anlaylar doruydu, ama gene de bu
anlaylar brakld, nk bu anlaylar nsel (a priorz) olarak
formle etmekle haksz bir duruma dyorlard; bir
baka deyile, bu an bilimlerinin durumu, onlarn ileri
srdkleri fikirleri tantlamaya elverili deildi. te yandan
diyalektiin alp gelimesi iin zorunlu olan toplumsal koullar
(bunlarn neler olduklarn daha ilerde greceiz), henz
gereklememiti.
Ancak ok sonra, 19. yzyldadr ki, diyalektiin doruluunu
tantlamaya (toplumsal ve dnme dzeyi bakmndan)
olanak veren koullar gerekleeceklerdir.
Baka Yunan dnrlerinin de materyalist anlaylar
oldu: Demokritos'un hocas olan Leucippos ( 5. yzyl)
daha o zaman, Demokritos'un teorisini kurduu atomlar sorununu
tartyordu.
Demokritos'un retilisi Epikros ( 341-270), felsefesi
ortaa kilisesi tarafndan tamamen tahrif edilmi olan ok
byk bir dnrdr. Kilise, felsefi materyalizme kar kini
yznden, Epikros'un retisini, son derece ahlaka aykr
ve baya tutkular savunan bir reti olarak sunmutur.
Gerekte ise, Epikros, dnya zevklerinden elini eteini ekmi
bir kii idi ve onun felsefesi, insan yaamna, bilimsel
(dolaysyla dine kar) bir temel kazandrmay hedef alyordu.
Btn bu filozoflar, felsefenin, insanln yazgsna bal
olduu bilincine sahiptiler ve biz, orada, daha imdiden onlar
tarafndan, materyalizme kar kan resmi teoriye bir
muhalefet yrtldn saptyoruz.
Ama, antika Yunanistan'na byk bir dnr egemendir.
Bu, daha ok idealist olan Aristoteles'tir. Etkisi ok
byk olmutur. Bu nedenle, onu, zellikle anmamz gerekir.
Aristoteles, o an, yeni bilimlerin yaratt boluklarla
dolup taan insan bilgilerinin bir envanterini hazrlamtr.
Evrensel bir kafaya sahip olarak btn konular zerinde saysz
kitaplar yazmtr. Yalnzca idealist eilimleri anlan,
ama materyalist ve bilimsel ynleri zerinde durulmayan
Aristoteles, bilgisinin evrensellii ile ortaan sonuna kadar,
yani yirmi yzyl boyunca, felsefe anlaylar zerinde
ok etkili oldu.
Demek ki, bu dnem boyunca, antika gelenei izlendi
ve ancak Aristoteles ile dnld. Amansz bir bask, baka
trl dnenleri kasp kavuruyordu. Ama her eye karn;
ortaan sonlarna doru, maddeyi yadsyan idealistler ile
maddi bir gerein varolduunu dnenler arasnda bir savam
balad.
11. ve 12. yzyllarda, Fransa'da, zellikle ngiltere'de bu
ekime srd.
Balangta, materyalizmin gelitii balca lke, ngiltere'dir.
Marx yle der:
Materyalizm, Byk Britanya'nn gerek ocuudur. (K. Marx-
F. Engels, Kutsal Aile, Sol Yaynlar, Ankara 1994, s. 171.)
Ksa bir sre sonra, materyalizm, Fransa'da alp geliecektir.
Ksacas, 15. ve 16. yzyllarda, iki akmn, ngiliz
materyalizmi ile Fransz materyalizminin ortaya ktn
gryoruz ki, bu iki akmn birlemesi, 18. yzyl materyalizminin
gelimesine ok byk bir katkda bulunacaktr.
2. ngiliz materyalizmi.
ngiliz materyalizminin... gerek atas Bacon'dr. Doa
deneyine dayanan bilim, onun gznde gerek bilimi oluturur
ve duyulur fizik, gerek bilimin en soylu parasdr.
(Marx-Engels, Kutsal Aile, s. 172.)
Bacon, bilimlerin incelenmesinde, deneysel yntemin kurucusu
olarak n yapmtr. Onun iin nemli olan, bilimi,
doann byk kitabnda okumaktr, ve bu, bilimin, Aristoteles'in
birka yzyl nce brakt kitaplarda arand bir
ada, zellikle ilgintir.
rnein fizik incelemesi yapmak iin yle bir yol izleniyordu:
Belirli bir konuda Aristoteles'in yazd paralar alnyordu;
sonra, byk bir tanrbilimci olan Aquinolu Thomas'n
kitaplar alnyor ve Aquinolu Thomas'n, Aristoteles'in
paralar zerine yazdklar okunuyordu. Profesr ise,
kiisel bir yorum yapmyor, hele ne dndn hi sylemiyordu,
ama Aristoteles'i ve Thomas' yineleyen nc bir
kitaba uyuyordu. te ortaan skolastik denilen bilimi bu
idi: Bu, kitabi bir bilimdi, nk yalnzca kitaplarda inceleniyordu.
te Bacon, doann byk kitabn incelemeye arda
bulunarak, bu skolastie, bu donmu renime kar kyordu.
Bu ada, bir soru soruluyordu:
Fikirlerimiz nereden geliyor? Bilgilerimiz nereden geliyor?
Her birimizin fikirleri var, ev fikri gibi. Materyalistler,
bize fikir, evler varolduu iin gelir derler. dealistler ise,
bize ev fikrini tanrnn verdiini dnrler. Bacon da, fikrin
yalnzca eyler grld ya da eylere dokunulduu iin
varolduunu sylyor, ama bunu, henz tantlayamyordu.
Fikirlerin deneyimden nasl geldiini tantlamaya ilk girien
Locke ( 1632-1704) olmutur. Locke, btn fikirlerin deneyimden
geldiini ve bize, fikirlerimizi yalnz deneyimin
verdiini gsterdi. lk masa fikri, insana, daha masa olmadan
nce gelmitir, nk, o deneyiyle, daha nce de bir aa
ktn ya da bir ta masa gibi kullanyordu.
ngiliz materyalizmi, Locke'un fikirleri ile, 18. yzyln
ilk yarsnda, Fransa'ya geer; nk, bu felsefe, ngiltere'de
zel bir biimde gelimekte iken, Fransa'da da materyalist
bir akm olumaktayd.
3. Fransa'da materyalizm.
Descartes'tan (1596-1650) balayarak, Fransa'da da aka
materyalist bir akmn douuna yer verilebilir. Descartes'n
bu felsefe zerinde byk bir etkisi olmutur, ama genellikle,
ondan szedilemez.
Feodal ideolojinin, bilimlerin iinde bile capcanl olduu,
grdmz gibi skolastik bir biimde inceleme yapld bu
ada, Descartes, bu durumla savama giriti.
Dinsel anlay, feodal ideolojinin iine ilemitir. Bu bakmdan
feodal ideoloji, kilisenin, tanrnn yeryzndeki temsilcisi
olarak, gerei tekelinde bulundurmasna dikkat eder.
Buradan kan sonu udur ki, dncesini, kilise reniminin
buyruuna baml klmayan hi kimse, herhangi bir
doru ileri sremez. Descartes, bu anlay topa tutuyor. Elbette
ki, kiliseye, kilise olarak saldrmaz, ama yreklilikle,
her insann, inansn ya da inanmasn, aklnn (doal kn)
deneyimiyle geree ulaabileceini retir.
Descartes, Yntem zerine Konumalar (Discours de la
methode) adl kitabnn daha banda, Saduyu, herkesin en
iyi paylat eydir diye aklar. Bu nedenle, herkes bilim
nnde eit haklara sahiptir. Ve rnein, o zamann hekimliinin
gzel bir eletirisini (Moliere'in Hastalk Hastas, Descartes'n
eletirilerinin bir yanksdr) yapyordu, nk bilimin
gerek bir bilim olmas iin, tek kantlar Aristoteles
ve Aziz Thomas olan ve kendi zamanna kadar retilenin
terkedilerek doann aratrlmas zerine kurulmu gerek
bir bilim olmasn istiyordu.
Descartes, 17. yzyln banda yayordu; bunu izleyen
yzylda, devrim patlak vermiti, bu nedenle denilebilir ki, o,
yeni bir dnyaya, domakta olan dnyaya girmek zere,
kaybolmakta olan bir dnyadan kyordu. Bu durum, Descartes'
bir uzlatrc yapar; o, materyalist bir bilim yaratmak
ister, ama ayn zamanda da idealisttir, nk dini kurtarmak
ister.
Onun anda, niin yaayan hayvanlar vardr? diye bir
soru sorulduu zaman, tanrbilimin hazr yantlarna tamamen
uygun olan, nk onlar yaatan bir ilke vardr, diye
karlk verilirdi. Descartes, tersine, hayvan yaam yasalarnn
yalnzca maddede bulunduunu savunuyordu. Ayrca,
teki makinelerin demirden ve tahtadan yaplm olmalar
gibi, hayvanlarn da etten, kastan yaplma makinelerden
baka bir ey olmadklarna inanyor ve bunu iddia ediyordu.
Hatta, ne bu makinelerin, ne de tekilerin duyumlar olmadklarn
dnyordu ve onun felsefesiyle vnen kiiler,
Port-Royal manastrnda, haftalarca sren incelemeleri srasnda
kpeklere bir ey batrld zaman, yle diyorlard:
Doa ne kadar iyi yaplm, sanlr ki ac duyuyorlar!..
Materyalist Descartes'a gre hayvanlar, demek ki, birer
makine idi. Ama insan, o baka, nk onun bir ruhu var, diyordu
idealist Descartes...
Descartes'n gelitirdii ve savunduu fikirler, bir yandan
aka materyalist olan bir felsefe akm, beri yandan da
idealist bir akm douracaktr.
Karteziyen (dekart) materyalist kolu srdrenler arasnda,
yalnzca La Mettrie (1709-1751) zerinde duracaz.
La Mettrie, bu makine-hayvan tezini alarak, onu insana kadar
geniletir. Niin insan da bir makine olmasn?.. O, insan
ruhunun kendisini de fikirlerin mekanik bir biimde hareket
ettikleri bir mekanizma olarak grr.
te bu dnemde, ngiliz materyalizmi, Locke'un fikirleri
ile Fransa'ya girer. Bu iki akmn bileiminden, daha gelimi
bir materyalizm doacaktr. Bu da u olacaktr:
4. 18. yzyl materyalizmi.
Bu materyalizm, ayn zamanda alklanmaya deer yazarlar
ve dnce savalar olmasn da bilen filozoflar tarafndan
savunuldu; bunlar, her zaman toplumsal kurumlar
ve dini eletirdikleri, teoriyi pratie uyguladklar ve iktidara
kar srekli savam halinde olduklar iin, zaman zaman
Bastille ya da Vincennes zindanlarna atldlar.
Bunlar, almalarn byk Ansiklopedi'de topladlar ve
orada materyalizmin yeni dorultusunu saptadlar. Ayrca,
byk bir etki yarattlar, nk, Engels'in de dedii gibi, bu
felsefe, btn kltrl genliin inancyd.
Bu, Fransz felsefe tarihinde de, Fransz zellii tayan
bir felsefenin gerekten halka malolduu tek a oldu.
1713'te Langres'da doan ve 1784'te Paris'te len Diderot,
btn bu harekete egemendir. Burjuva tarihinin sylemedii,
ama her eyden nce sylenmesi gereken ey, Diderot'nun,
Marx ve Engels'ten nce, en byk materyalist dnr
olduudur. Lenin, Diderot'nun, ada (diyalektik)
materyalizmin sonularna hemen hemen ulatn syler.
Diderot, gerek bir militan olmutur; her zaman kiliseye
kar, toplumsal duruma kar savam, zindanlar tanmtr.
ada burjuvazi tarafndan yazlan tarih, onu ou kez
hasralt etmitir. Diderot'nun materyalizm zerindeki pek
byk etkisini anlamak iin Diderot ile d'Alembert'in Diyaloglar'n,
Rameau'nun Yeeni'ni, Kaderci Jacques' okumak gerekir.
(Baknz: Halk Klasikleri koleksiyonunda (Editions Sociales)
yaynlanm olan, Diderot (6 cilt), Holbach, Helvetius, La Mettrie ve
Morelly ile, bir lde de, Rousseau ve Voltaire'in metinleri.)
19. yzyln ilk yarsnda, tarihsel olaylar nedeniyle, materyalizmde
bir gerileme gryoruz. Btn lkelerin burjuvazisi,
idealizm ve dinden yana byk bir propagandaya balyor,
nk, o, yalnzca ilerici (materyalist) fikirlerin yaylmasn
istememekle kalmyor, ayrca iktidar elinde tutabilmek
iin dnrleri ve ynlar uyutmaya da gereksinme
duyuyor.
te o srada, Almanya'da, Feuerbach'n, btn idealist
filozoflarn ortasnda, materyalizmi, itenlikle yeniden tahta
kartarak (F. Engels, Ludwig Feuerbach ue Klasik Alman
Felsefesinin Sonu, s. 18.) materyalist inanlarn akladn
gryoruz.
Feuerbach, dinin eletirisini kknden gelitirerek, materyalizmin
unutulmu olan temellerini salkl ve gnne
uygun bir biimde yeniden ele alyor ve bylece ann filozoflarn
etkiliyor.
19. yzylda, sayesinde bilimlerin ok byk bir ilerleme
kaydettii, zellikle byk buluun yapld dneme, canl
hcrenin, enerjinin dnmnn, evrimin (Darwin) bulunuu
(F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 45.) dnemine geliyoruz; bunlar, Feuerbach tarafndan
etkilenmi olan Marx ve Engels'in, bize ada ya da diyalektik
materyalizmi vermek zere, materyalizmi gelitirmelerine
yolaacaktr.
Marx ve Engels'ten nceki materyalizmin tarihini, ok
ksa olarak, grm bulunuyoruz. Marx ve Engels, kendilerinden
nce gelen materyalistlerle, birok ortak noktalarda
ayn grte olmakla birlikte, ayn zamanda bu eski materyalistlerin
yaptlarnda birok kusur ve boluk olduunu dnyorlard.
Onlarn marksizm-ncesi materyalizmde yaptklar deitirmeleri
anlamak iin, bu kusur ve boluklarn neler olduunu
ve niin byle olduunu aratrmak kesin olarak zorunludur.
BAKA bir deyile, materyalizmin ilerlemesine katks
olan eitli dnrleri bir bir saydktan sonra, bu ilerlemenin
nasl ve hangi anlamda gerekletiini ve neden u ya da
bu biimde bir evrim gsterdiini aratrmasaydk, materyalizmin
tarihinin incelenmesi eksik kalrd.
zellikle 18. yzyl materyalizmi ile ilgileniyoruz, nk
bu materyalizm, materyalizm felsefesinin eitli akmlarnn
sonucu olmutur.
u halde, bu materyalizmin yanlglar nelerdi, eksik
yanlar nelerdi, onlar inceleyeceiz; ama eylere, hibir zaman
tekyanl bir anlayla deil, tersine, btn ynlerini ele
alan bir anlayla bakmamz gerektiinden, bu materyalizmin
erdemlerini, deerli yanlarnn neler olduunu da belirteceiz.
Balangcnda diyalektik olan materyalizm, bu temeller
zerinde gelimesini srdremedi. Bilimsel bilgilerin yetersizlii
nedeniyle, diyalektik dnme tarz braklmak zorunda
kalnd. nce bilimleri yaratmak ve gelitirmek gerekiyordu.
Sreleri incelemeden nce, eyleri incelemek gerekiyordu.
(F. Engels, Ludwig Feuerbach ue Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 44.)
Demek ki, materyalizm ile bilimler arasndaki sk birlik,
bu felsefeye, daha salam ve bilimsel temeller zerinde, yeniden
diyalektik materyalizm haline, yani Marx ve Engels'in
materyalizmi haline gelme olanan salayacaktr.
yleyse, materyalizmin doum kaydn, bilimin doum
kayd yannda bulacaz. Ama, biz materyalizmin nereden
geldiini her buluumuzda, idealizmin nereden geldiini de
ortaya koyabileceiz.
III. DEALZM NEREDEN GELR?
dealizm, tarih boyunca, eer dinin yanbanda varolabilmi,
din tarafndan hogryle karlanm ve onanmsa,
bu, aslnda idealizmin dinden domasndan ve dinden tremesindendir.
Lenin, bu konuda renmemiz gereken bir forml yazmtr:
dealizm, dinin artlm ve inceltilmi bir biiminden
baka bir ey deildir. Bu, ne demektir? Bu, idealizm,
kendi anlaylarn dinden ok daha esnek bir biimde sunabilir
demektir. Evrenin, karanlklar stnde yzmekte olan
bir ruh tarafndan yaratlm olduunu, tanrnn maddesiz
olduunu iddia etmek, sonra, birdenbire dinin yapt gibi,
tanrnn (kelam ile) konutuunu ve tanrnn bir olu olduunu
(sa) aklamak, bunlar kabaca sunulmu bir dizi fikirlerdir.
dealizm, dnyann ancak bizim dncemizde, bizim
ruhumuzda varolduunu iddia etmekle, kendini daha st
kapal bir biimde sunar. Aslnda, biz biliyoruz ki, bu da z
olarak ayn anlama gelir, ama biim olarak daha az kaba ve
daha incedir. Bunun iin idealizm, dinin inceltilmi biimidir.
dealizm daha da ilenmi, daha da inceltilmitir, nk
idealist filozoflar, tartmalarda, Berkeley'in diyaloglar
Philonos'n zavall Hylas'a yapt gibi, sorular nceden grp
nlemeyi ve tuzaklar kurmay bilirler.
Ama idealizm dinden gelir demek, sorunu ksaca geitirmek,
ertelemektir, ve biz hemen kendimize sormalyz, o halde:
IV. DN NEREDEN GELR?
Engels, bu konuda, bize ok ak bir yant vermitir:
Din, insann snrl anlaylarndan domutur. (Snrl burada
dar anlamndadr.)
lk insanlar iin bu bilgisizlik iki kattr: doay bilmemek,
kendi kendilerini bilmemek. lkel insanlarn tarihini
incelerken, sk sk bu ikili bilgisizlii dnmek gerekir.
Gene de ilerlemi bir uygarlk saydmz Yunan antikanda,
bu bilgisizlik, bize ocuksu grnr; rnein, Aristoteles'in
yeryznn hareketsiz olduunu, evrenin merkezi olduunu
ve gezegenlerin yeryznn evresinde dndn
dndn grdmz zaman. (Aristoteles'e gre, bu gezegenler
46 taneydi, bunlar bir tavana akl iviler gibi kmldamadan
ve bir btn halinde, yeryznn evresinde
dnmekte idi...)
Yunanllar, su, toprak, hava ve ate dedikleri ve artk ayrtrlamayan
drt enin varolduunu dnyorlard. Btn
bunlarn yanl olduunu biliyoruz, nk imdi artk
suyu, topra ve havay kendi elerine ayrabiliyoruz ve atei
de bu yukardakilerle ayn trden bir cisim saymyoruz.
 Yunanllar, bizzat insan hakknda da ok bilgisizdiler,
nk organlarmzn grevlerini bilmiyorlard ve rnein
yrein, cesaretin merkezi olduunu sanyorlard.
Daha o zamandan ok ilerlemi saydmz Yunan bilginlerinin
bilgisizlii bu kadar byk olduuna gre, onlardan
binlerce yl nce yaam insanlarn bilgisizlii ne olur?
lkel insanlarn doa ve kendileri hakkndaki anlaylar;
bilgisizlik yznden gelimemiti. Ama bu insanlar,
hereye karn, eyay aklamaya alyordu. lkel insanlar
hakknda elimizde bulunan btn belgeler, bize, dlerin,
bu insanlarn kafalarnda, dncelerinde ok yer tuttuunu
syler. Daha ilk blmmzde, insann bir e varl
olduuna inanarak, bu dler sorununu, nasl zmlemi
olduklarn grdk. Balangta, bu ee ayrca maddi kvam
olan bir tr saydam ve hafif bir beden atfediliyordu. nsanda,
lmden sonra da yaamn srdren maddesiz bir ilke,
ruhsal bir ilke olduu anlay, ok sonra domutur. (Ruhsal,
yani spiritel szc, ruhtan, yani esprit'den gelir ki,
esprit, Latincede, soluk demektir; son nefes ile birlikte giden
soluk esnasnda, ruh (can, ame) kar ve yalnz ikincinin
varl srer gider.) yleyse, dnceyi ve d aklayan
ruhtur.
Ortaada, insanlarn, ruh zerine garip anlaylar vard.
Yal bir bedende ince bir ruh, ince bir bedende ise byk
bir ruh olduu dnlyordu. Bunun iindir ki, bu ada,
ileciler (zahitler, ascetes), byk bir ruhlar olsun diye, ruha
byk bir barnak yapmak iin sk sk uzun sren oru tutuyorlard.
lkel insanlar, nce saydam e biiminde ve sonra ruh biiminde,
insann lmnden sonra da yaad ruhsal ilkeyi
benimseyerek, tanrlar yarattlar.
lkin insandan daha gl, gene de maddi bir biimde
bulunan varlklara inanrken, buradan yava yava bizimkinden
stn bir ruh biiminde tanrlarn varlna inanmaya
vardlar. Bylece, Yunan antikanda olduu gibi, her birinin
belirli bir grevi olan birleik birok tanr yarattktan
sonra, buradan tek tanr anlayna ulatlar. te o zaman,
gnmzdeki tektanrc din (Tektanrclk (Monotheisme),
Yunanca monos: bir tek - ve theos: tanr szlerinden
oluur.) yaratlm oldu. Bylece aka gryoruz ki,
dinin kkeni, bugnk biimiyle bile, bilgisizlik olmutur.
Demek ki, idealizm, insann snrl, dar anlaylarndan,
bilgisizliinden douyor; oysa materyalizm, tersine, bu snrlarn
geriye itilmesinden, geriletilmesinden doar.
Felsefe tarihi boyunca, idealizm ile materyalizm arasndaki
bu srekli savama tank olacaz. Materyalizm bilgisizliin,
snrlarn geriletmek ister, ve bu, materyalizmin zaferlerinden
biri, erdemlerinden biri olacaktr. dealizm ve
onu besleyen din, tersine, bilgisizliin srdrlmesi iin,
ynlarn bu bilgisizliinden, onlara basky, ekonomik ve toplumsal
smry kabul ettirmede yararlanmak iin btn
abalar harcar.
V. MARKSZM-NCES MATERYALZMN DEERLER
 Yunanllarda, embriyon halinde bir bilim oluur olumaz,
materyalizmin de doduunu grdk. Bilim gelitii zaman,
materyalizm de geliir ilkesini izleyerek, tarih boyunca
unlar saptyoruz:
1. Ortaada bilimlerde zayf bir gelime, materyalizmde
bir duraklama.
2. 17. ve 18. yzyllarda bilimlerde ok byk bir gelimeye
uygun den materyalizmde byk bir gelime. 18.
yzyl Fransz materyalizmi, bilimlerdeki gelimenin dolaysz
sonucudur..
3. 19. yzylda saysz byk bululara tank oluyoruz ve
materyalizm, Marx ve Engels ile byk bir deiiklie uruyor.
4. Bugn, bilimler ve ayn zamanda da materyalizm byk
bir hzla ilerlemektedir. En iyi bilginlerin, almalarnda,
diyalektik materyalizmi uyguladklar grlmektedir.
Demek ki, idealizm ile materyalizmin kkenleri tam tamna
birbirine kardr; ve biz, yzyllar boyunca, bu iki felsefe
arasnda, yalnzca akademik olmayan ve zamanmzda
da devam eden bir savam olduunu gryoruz.
nsanlk tarihinin iinde geen bu savam, bilim ile bilgisizlik
arasndaki savamdr, iki akm arasndaki savamdr.
Biri, insanl bilgisizlie doru eker, onu bu bilgisizlik
iinde tutar; teki, tersine, bilgisizliin yerine bilimi koyarak
insanlar zgr klmaya, kurtarmaya ynelir.
Bu savam, engizisyon dneminde olduu gibi, zaman
zaman, etin biimler almtr. Engizisyon iin, baka birok
rnek arasnda, Galilei rneini alabiliriz. Galilei dnyann
dndn ileri srer. Bu, ncil'le ve Aristoteles ile elien
yeni bir bilgidir: eer dnya dnyorsa, demek ki evrenin
merkezi deildir, ksaca evren iinde bir noktadr, yleyse
yapmamz gereken ey, dncelerimizin snrlarn geniletmek
olmaldr. Acaba Galilei'nin bu buluu karsnda ne yaplyor?
nsanl bilgisizlik iinde tutmak iin dinsel bir mahkeme
kurulur ve Galilei piman olmaya zorlanr.
(Galilei davas iin baknz: P. Laberenne, L'Origine des Mondes,
Editeurs Franais Reunis.) te, bilgisizlik ile bilim arasndaki
savama bir rnek.
u halde, bu an filozoflarn ve bilginlerini, bilgisizliin
bilime kar savam iindeki yerlerine bakarak yarglamalyz;
ve greceiz ki, onlar, bilimi savunurken, kendileri
de, bilmeden materyalizmi savunmaktaydlar. Bunun gibi,
Descartes da bize, dnceleriyle, materyalizmi ileri gtrebilmi
olan fikirler vermitir.
Ayrca, bu savamn, tarih boyunca, yalnzca teorik bir
savam deil, ayn zamanda toplumsal ve siyasal bir savam
olduunu da iyi grmek gerekir. Egemen snflar, bu savata
her zaman bilgisizlikten yanadrlar. Bilim devrimcidir
ve insanln kurtuluuna katkda bulunur.
 Burjuvazinin durumu ilgintir. 18. yzylda burjuvazi, feodal
snfn egemenlii altndadr ve o sralarda bilimden yanadr;
bilgisizlie kar bir savam yrtr ve bize Ansiklopedi'yi
(Baknz: Pages Choisies de L'Encyclopedie, Les Classiques du
Peuple, Editions Sociales.) verir. 20. yzylda burjuvazi egemen
snftr ve bilgisizlikle bilim arasndaki bu savamda, o,
eskisinden ok daha byk bir vahetle bilgisizlikten yanadr
(hitlercilii inceleyiniz).
u halde gryoruz ki, marksizm-ncesi materyalizm,
nemli bir rol oynamtr ve tarihsel nemi ok byk
olmutur. Marksizm-ncesi materyalizm, bu bilgisizlikle bilim
arasndaki savam boyunca, dine, yani bilgisizlie kar olabilen
genel bir dnya anlay gelitirebilmitir. Ve gene materyalizmin
bu evrimi, materyalizm almalarnn bu ardarda
sralan iledir ki, diyalektik materyalizmin meydana
kabilmesi iin gerekli koullar gerekleebilmitir.
VI. MARKSZM-NCES MATERYALZMN KUSURLARI
Materyalizmin evrimini anlamak ve kusurlarn ve boluklarn
iyi grebilmek iin, bilimle materyalizmin birbirine
bal olduunu hibir zaman unutmamak gerekir.
Balangta, materyalizm, bilimlere gre daha ndeydi,
ve onun iindir ki, bu felsefe, kendisini hemen kabul ettiremedi.
Diyalektik materyalizmin hakl olduunu tantlamak
iin, bilimleri kurmak ve gelitirmek gerekiyordu, ama bu
yirmi yzyldan fazla bir zaman almt. Bu uzun dnem
iinde materyalizm, bilimlerden, zellikle de bilimsel dnten
ve ayn zamanda en ok gelimi zel bilimlerden etkilendi.
Bunun iindir ki, getiimiz yzyln (yani 18. yzyln)
materyalizmi her eyden ok mekaniki idi, nk bu ada,
btn doa bilimleri arasnda yalnz mekanik ve henz ancak
-yeryzndeki ve gkyzndeki- kat cisimlerin mekanii,
ksaca yerekimi mekanii belli bir olgunlama durumuna
ulamt. Kimya henz ocuksu, filojistik biimiyle
vard. Biyoloji henz kundaktan kmamt; bitkisel ve hayvansal
organizmalar ancak kabaca incelenebilmiti ve ancak
salt mekanik nedenlerle aklanyorlard; Descartes iin hayvan
nasl bir makine ise, 18. yzyln materyalistlerine gre
de insan yle bir makineydi. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve
Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 25.)
Hristiyan ortan k uykusu dneminden sonra, bilimlerin
uzun ve yava evriminden km olan materyalizm,
ite bu durumdayd.
Dnyay byk bir mekanizma olarak kabul eden bu dnemin
byk yanlgs, her eyden, mekanik denilen bu bilimin
yasalarna gre sonu karmak olmutur. Hareket, basit
bir mekanik hareket saylarak, ayn olaylarn da durmadan
yenilenmesi gerektii dnlyordu. eylerin makine
yan grlyor, ama yaayan yan grlmyordu. Onun iin
bu materyalizme mekanik (ya da mekaniki) materyalizm
denir.
Bir rnek verelim: Bu materyalistler, dnceyi nasl
aklyorlard? yle: Nasl karacier safray salglarsa,
beyin de dnceyi salglar! Bu dar bir dntr! Marx'n
materyalizmi, tersine, bir dizi aklk getirir. Dncelerimiz
yalnzca beyinden gelmez. Fikirlerimizin, dncelerimizin
niin yle deil de byle olduunu anlamaya almamz gerekir;
o zaman, bizim fikirlerimizi, toplumun, evrenin vb.
belirlediinin farkna varrz. Mekaniki materyalizm, dnceyi
basit bir mekanik olay olarak kabul eder. Oysa dnce,
daha stn bir eydir. Mekanik yasalarn da elbette
ki iledii, etkili olduu. ama daha st sradan yasalarca
daha geri plana atldklar kimyasal ve organik yapdaki
olaylara da yalnz tek bana mekaniin uygulanmas, klasik
Fransz materyalizminin zgl, ama o dnem iin kanlmaz
darlklarndan biridir. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik
Alman Felsefesinin Sonu, s. 25.)
te 18. yzyl materyalizminin birinci byk yanl.
Bu yanlgnn sonular unlard ki, o, genel olarak tarihi,
yani tarihsel gelimenin bak asn, sreci bilmiyordu;
bu materyalizm, dnyann evrim gstermediini, dzenli
aralklarla birbirine benzer durumlarn yeniden ortaya ktn
dnyordu ve insann ve hayvanlarn evrimi diye bir
eyi de aklndan geirmiyordu.
Bu materyalizmin ikinci zgl darl, evreni bir sre
olarak, kesintisiz tarihsel gelime yolunda bir madde olarak
kavramadaki yetersizliidir. Bu, o ada doa bilimlerinin
ulam olduklar dzeye ve bu doa bilimlerine bal olan
metafizik, (Bundan sonraki ksmda metafizik yntemin
incelenmesine balayacaz.) yani anti-diyalektik felsefe
tarzna uygun dyordu. Doann, aralksz srp giden bir
hareket iinde olduu biliniyordu. Ama, an fikirlerine gre,
bu hareket, gene ayn ekilde aralksz srp giden bir ember
iziyordu ve bu yzden de hi ilerlemiyordu; daima ayn sonular
veriyordu. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman
Felsefesinin Sonu, s. 26.)
te bu materyalizmin ikinci yanl.
nc yanlgs, kendi dncelerine fazla dalmas, iine
kapanmasdr; bu materyalizm, insan eyleminin dnyadaki
ve toplumdaki roln yeteri kadar grmyordu. Marx'n
materyalizmi, dnyay yalnz aklamakla yetinmememizi,
ayn zamanda, onu deitirmemiz gerektiini de retir. nsan,
tarihte, dnyay deiiklie uratabilecek etkin bir edir.
Rus komnistlerinin eylemi, yalnzca devrimi hazrlamak,
yapmak ve baarya ulatrmak yeteneinin deil, ayn
zamanda, 1918'den beri, byk glklerin ortasnda sosyalizmi
kurmak yeteneinin de canl bir rneidir.
Marksizm-ncesi materyalizm, bu insan eylemi anlaynn
bilincinde deildi. O ada, insan ortamn (Toplumsal ortam
szkonusudur.) bir rndr diye dnlyordu; oysa Marx bize
retiyor ki, ortam, insann bir rndr ve yleyse insan da,
balangta verilen baz koullar altnda, kendi z etkinliinin
rndr. nsan nasl ortamn etkisine urarsa, kendisi de ortam,
toplumu deitirebilir; yleyse, buna gre, kendisini de deitirebilir.
Demek ki, 18. yzyln materyalizmi, fazlaca dncelerine
dalp kalyordu, nk her eyin bir tarihsel gelimesi olduunu
bilmiyordu. Ama bu, o zaman iin kanlmaz bir
eydi; nk bilimsel bilgiler, dnyay ve eyleri eski dnme
ynteminden, yani metafizikten baka bir yntem kullanarak
kavrayabilmek iin yeteri kadar ileri gitmemiti.
OKUMA PARALARI
K. Marx-F. Engels, Kutsal Aile, s. 168-179.
Karl Marx, Feuerbach zerine Tezler, Alman deolojisi,
s. 20-26.
Plehanov, Materyalizm Tarihi zerine Deneme (Holbach,
Helvetius, Marx), Editions Sociales, 1957.
YOKLAMA SORULARI
BRNC BLM
Pasteur, ayn zamanda, hem bilgin, hem de dinsel inan
sahibi nasl olabiliyordu?
KNC BLM
Kitaplar incelemenin ayn zamanda, hem zorunlu, hem
de yetersiz olduunu gsteriniz.
NC BLM
1. Diyalektik materyalizm neden antikada domad?
2. Yunan antikandan 18. yzyla kadar balca materyalist
akmlar gsteriniz.
3. 18. yzyl materyalizminin yanllar ve deerleri nelerdir?
YAZILI DEV
Bir idealist ile bir materyalist arasnda, tanr zerine bir
sylei tasarlaynz.
:::::::::::::::::
NC KISIM
METAFZN NCELENMES
:::::::::::::::::
TEK BLM
METAFZK YNTEM NEDR?
I. Bu yntemin temel zellikleri.
1. Birinci temel zellik: zdelik ilkesi.
2. kinci temel zellik: eylerden ayrma (tecrit).
3. nc temel zellik: Sonsuz ve almaz blmeler.
 4. Drdnc temel zellik: Kartlarn kar karya
konmas.
II. zet.
III. Metafizik doa anlay.
IV. Metafizik toplum anlay.
V. Metafizik dnce anlay.
VI. Mantk nedir?
VII. Metafizik szcnn aklamas.
BLYORUZ K, 18. yzyl materyalistlerinin yanllar,
onlarn dn; biimlerinden, onlarn, metafizik yntem
dediimiz zel aratrma yntemlerinden gelmektedir. yleyse,
metafizik yntem, zel bir dnya anlayn anlatr, ve
belirtmemiz gerekir ki, nasl marksist materyalizmi, marksizm-ncesi
materyalizmin karsna koyuyorsak, diyalektik
materyalizmi de metafizik materyalizmin karsna koyuyoruz.
Bunun iin, daha sonra, kart, diyalektik materyalizmi
incelemek iin imdi bu metafizik yntemin ne olduunu
renmemiz gerekir.
I. BU YNTEMN TEMEL ZELLKLER
Burada Hegel'in 'metafizik' yntem dedii... eski aratrma
ve dnme yntemini (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik
Alman Felsefesinin Sonu, s. 43.) inceleyeceiz.
Hemen basit bir gzlemle ie balayalm. nsanlarn ouna,
hangisi daha doal gelir: hareket mi, hareketsizlik mi?
Onlara gre eylerin olaan (normal) durumu nedir: durgunluk
mu, deikenlik mi?
Genellikle, hareketten nce durgunluun varolduu ve
bir eyin harekete balayabilmesi iin nce durgunluk halinde
bulunduu dnlr.
Kutsal kitap da, bize, tanr tarafndan yaratlm olan
evrenden nce, hareketsiz sonsuzluun, yani durgunluun
varolduunu sylyor.
te sk sk kullandmz baz szckler: durgunluk ve
hareketsizlik, hareket ve deime. Ama bu son iki szck, e
anlaml deillerdir.
Hareket, szcn dar anlamnda, yer deitirmedir. rnek:
den bir ta, yryen bir tren hareket halindedir.
Deime, szcn tam anlamyla, bir biimden baka
bir biime gemektir. Yapraklarn dken bir aa, biim
deitirmitir. Ama deiiklik ayn zamanda bir durumdan
baka bir duruma geitir. rnek: hava solunulamaz hale
gelmi; bu deimedir.
 u halde, hareket, yer deitirme anlamna gelir; deime,
deiiklik ise, biim ya da durum deitirmek demektir.
Anlam karkln nlemek iin bu ayrma sayg gstereceiz
(diyalektii incelediimiz zaman bu szcklerin anlamlarn
yeniden grmemiz gerekecek).
Grm bulunuyoruz ki, genel bir biimde, hareket ve
deimenin durgunluktan daha az olaan olduu dnlr,
ve biz, eyleri, deimesiz ve durgun saymay ye tutarz.
rnek: Biz, bir ift sar ayakkab aldk, bir zaman sonra,
birok onarmdan (pene, topuk deitirme, birok yamadan)
sonra, biz, gene de sar ayakkablarm giyeceim diyoruz,
onlarn artk o ayn ayakkablar olmadklarn hi hesaba
katmyoruz. Onlar, bizim iin, hep u zaman, bu fiyata satn
aldmz sar ayakkablardr. Ayakkablarnzda sonradan
meydana gelen deimeyi dikkate almyoruz. Onlar daima
ayndrlar, onlar zdetirler. Biz, yalnz zdelii grdmz
iin, sanki nemli bir ey olmam gibi, deiiklii
nemsemiyoruz. te bu da:
1. Metafizik yntemin birinci temel zellii: zdelik ilkesi.
Bu olaylar karsnda hareketsizlii harekete, zdelii
deimeye tercih etmekten ibarettir.
Bu tercih, metafizik ynteminin birinci temel zelliini
oluturur ve btn bir dnya anlayndan ileri gelir. Evren
dondurulmu gibi dnlr, diyecektir Engels. Doa iin,
toplum ve insan iin de ayn ey dnlecek. Onun iin sk
sk gnein altnda yeni olan bir ey yok diye iddia edilir.
Bu, evren hareketsiz ve zde kalm olduundan, sonsuzdan
beri, hibir deime olmamtr demektir. Bununla, ayn
zamanda, dnem dnem ayn olaylara dnld de anlatlr.
Tanr, balklar, kular, memelileri vb. oluturarak dnyay
yaratt ve o zamandan beri hibir ey deimedi, dnya
kmldamad. Gene denir ki, insanlar hep ayndr, sanki insanlar
sonsuzdan beri deimedi.
Her gn kullanlan bu deyimler bizim iimizde ta derinlere
kadar kk salm olan bir anlayn yanssdrlar ve burjuvazi
bu yanltan sonuna kadar yararlanr.
Sosyalizm eletirilirken, ok sevdikleri kantlardan birini,
insan bencildir, onu zor altnda tutmak iin savamc bir
bask zorunludur, yoksa karklk egemen olurdu kantn
ne srerler. Bu da, gene, insann her zaman iin deimez
bir doas olduunu dnen bu metafizik anlayn sonucudur.
Elbette, birdenbire komnist bir dzende yaama olanana
sahip olsaydk, yani rnler, herkesin emeine gre deil de
gereksinmesine gre letirilmeye hemen kalklsayd,
besbelli ki, gereksinmesinden fazlasna sahip olma heveslerini
karlamak isteyenlerin saldrsna urayacak ve byle
bir toplum ynetilemeyecekti. Bu byle olmakla birlikte,
gene de komnist toplum yukarda belirtildii gibidir ve bu
da akla-uygundur. Ama iimizde kk salm metafizik bir
anlay yzndendir ki, greli olarak, gelecein insannn,
uzak bir gelecekte de bugnn insanna benzer bir biimde
yaayacan tasarlyoruz.
 Bu bakmdan, sosyalist ya da komnist toplumun yaanabilir
bir toplum olmad, nk insann bencil olduu ifade
edilirken, toplum deitii zaman insann da deiecei
unutuluyor.
Sovyetler Birlii zerine, her gn birtakm eletiriler iitilir.
Bu eletiriler, onlar dile getirenlerin eyleri kavramadaki
gszlklerini gzlerimizin nne sermektedir. Bu onlarn
metafizik bir dnya anlayna sahip olmalarndan,
eyleri metafizik bir biimde anlamalarndan ileri gelir.
Verebileceimiz birok rnekten yalnzca unu ele alalm:
Bize diyorlar ki, Sovyetler Birlii'nde, bir ii, rettiklerinin
toplam deerine karlk olmayan bir cret almaktadr;
demek ki bir art-deer vardr, yani onun cretinden bir miktar
alnmaktadr. yleyse alnmaktadr. Fransa'da da durum
ayndr, iiler smrlyor; u halde bir Sovyet iisi
ile bir Fransz iisi arasnda fark yoktur.
Metafizik anlay bu rnein neresindedir? Bu anlay,
burada, iki tip toplum olduunun dikkate alnmamasnda,
iki toplum arasndaki ayrlklarn hesaba katlmamasndadr.
Burada ve orada, her iki lkede, art-deerin varolduunu
sanmak da, insann ve makinenin artk Fransa'daki ile
ayn ekonomik ve toplumsal anlam olmayan SSCB'de ortaya
kan deimeleri dikkate almakszn, metafizik bir biimde
dnmek demektir. Oysa, bizim lkemizde, emeini smrmek
iin insan ve makine (patronun hizmetinde) retmek
iin vardr. SSCB'de ise, insan, kendi emeinin meyvesinden
yararlanmak iin ve makine (insann hizmetinde) retmek
iin vardr. Fransa'da art-deer patrona gider, SSCB'de ise
sosyalist devlete, yani smrc olmayan ortakla gider.
eyler deimitir.
u halde; bu rnekte gryoruz ki, yarglama yanllar,
iyi niyetli olanlarda, metafizik bir dnce ynteminden,
zellikle bu yntemin birinci temel zelliinin, yani deimeye
deer vermemek, hareketsizlii semek ya da ksaca, zdelii
sonsuzlatrmaya ynelik olmak biiminde kendini
gsteren temel zelliin uygulanmasndan ileri gelmektedir.
Peki ama nedir bu zdelik? Diyelim ki, 1 Ocak 1935'te
tamamlanan bir evin yapln grdk. 1 Ocak 1936'da ve
bunu izleyen dier yllarda, bu evin, zde bir ev olduunu
syleyeceiz, nk hep iki katldr, n yznde hep yirmi
penceresi ve iki kaps vb. vardr, nk o hep ayn kalyor,
deimiyor, farkl deildir. Demek ki, zde olmak, ayn kalmaktr,
baka olmamaktr. Ama gene de bu ev deimitir! O
yalnzca ilk bakta, yzeysel olarak, ayn kalyor. eyleri
daha yakndan gren mimar ya da duvarc ustas, evin yaplndan
bir hafta sonra artk onun ayn ev olmadn iyi bilir:
urada burada kk bir atlak olumutur, urada bir
ta oynamtr, tede rengi solmutur vb.. u halde eyler,
ancak kaba olarak dnldklerinde, zde gibi grnrler.
Ayrntlaryla tahlil edildiklerinde, durmadan deitikleri
(anlalr).
yleyse, metafizik yntemin birinci temel zelliinin,
pratik sonular nelerdir?
 Biz, eylerde zdelik grmeyi, yani onlar ayn kalm
grmeyi daha ok sevdiimiz iin, rnein yle diyoruz: Yaam
yaamdr ve lm lmdr. ddia ediyoruz ki, yaam
(ayn) yaam olarak kalyor, lm de ayn lm olarak kalyor;
her ey bunun gibi.
eyleri kendi zdei iinde dnmeye altmz iin,
onlar birbirlerinden ayryoruz. Bir sandalye, bir sandalyedir
demek, doal bir gerei belirtmektir, ama bu, zdelik
zerine parmak basmak ve ayn zamanda, bu bir sandalye
deildir, bir baka eydir, demektir.
Bunu sylemek o kadar doal bir eydir ki, onun altn izerek
belirtmek, ocuka grnr. Ayn trden fikirlerle yle
diyeceiz: At, attr ve at olmayan bir baka eydir. u
halde sandalyeyi bir yana, at bir yana ayryoruz ve her ey
iin ayn eyi yapyoruz. Bylece, eyleri kesinlikle birbirinden
ayrarak, ayrdediyoruz, ve dnyay ayrdedilmi eylerin
bir koleksiyonu haline dntryoruz, bu da:
2. Metafizik yntemin. ikinci temel zellii: eylerden ayrma
(tecrit).
imdi sylediklerimiz bize yle doal grnr ki, bunu
sylemek de ne oluyor diye kendi kendine sorabilir insan.
Greceiz ki, her eye karn bunu sylemek zorunlu idi,
nk bu dn tarz, bizi eyleri belli bir adan grmeye
gtrr.
Ve gene bu yntemin ikinci temel zelliini de, pratik sonularyla
deerlendireceiz.
Gnlk yaamda, hayvanlar ele alr ve onlar hakknda,
varlklar birbirinden ayrarak dnrsek, baka baka
cinslerden ve trlerden olan varlklar arasnda ortak olan
eyleri grmeyiz. Bir at, bir attr ve bir inek, bir inektir.
Onlar arasnda hibir iliki yoktur.
Bu, hayvanlar, kesin olarak birbirlerinden ayrarak snflandran
ve onlar arasnda hibir iliki grmeyen eski zoolojinin
bak asdr. Bu da, gene metafizik yntemin uygulanmasnn
sonularndan biridir.
Bir baka rnek olarak unu alabiliriz: Burjuvazi, bilimin
bilim olarak, felsefenin felsefe olarak, siyasetin de siyaset
olarak kalmasn ister; ve kukusuz, arasnda, ortak
hibir ey, kesin olarak herhangi bir iliki yoktur.
Byle bir uslamlamann pratik sonucu udur: Bilgin, bilgin
olarak kalmaldr, bilimi felsefeye, siyasete kartrmamaldr.
Bir filozof iin de, bir siyaset adam iin de durum
ayn olacaktr.
yi niyetli bir insan byle dnd zaman, bir metafiziki
olarak uslamlama yrtyor denilebilir. ngiliz yazar
Wells, birka yl nce, artk hayatta bulunmayan, byk yazar
Maksim Gorki'yi ziyaret etmek zere Sovyetler Birlii'ne
gitti. Gorki'ye, siyasetle uramayacak bir edebiyatlar kulb
kurmay nerdi, nk, onun kafasnda, edebiyat edebiyatt
ve siyaset siyasetti. Gorki ve arkadalarnn glmeye
baladn gren Wells zlm. Ne var ki, Wells, yazar,
toplumun dnda yaayan bir adam olarak gryor ve yle
kavryordu; oysa Gorki ve arkadalar, yaamn byle olmadn,
gerekte, her eyin -istense de, istenmese de- birbirine
bal olduunu biliyorlard.
Gnlk yaamn pratii iinde, eyleri snflandrmaya,
birbirlerinden ayrmaya, onlar yalnz kendileri iin grmeye
ve incelemeye alyoruz. Marksist olmayanlar, genellikle
devleti toplumdan ayrarak, toplum biiminden bamsz olarak
grrler. Byle dnmek, devleti toplumdan yaltmak,
onu gerekte olan ilikilerinden ayrmak demektir.
nsan teki insanlardan, evresinden, toplumdan yaltp
ondan szedildiinde de, ayn yanl yaplr. Makinenin de,
retimde bulunduu toplumdan yaltlarak kendisi iin makine
olarak dnlmesi, u yanl anlaya benzer: Paris'te
makine, Moskova'da makine; burada da, orda da art-deer,
hibir fark yok, tpatp ayn eyler.
Bununla birlikte, bu srekli okunan ve okuyanlarn benimsedikleri
bir dn tarzdr, nk, allagelen ve genel
olan bak as, eyleri bler, (birbirinden) ayrr. Bu metafizik
yntemin allm bir temel zelliidir.
3. nc temel zellik: Sonsuz ve almaz blmeler.
eyleri, deimeyen ve hareketsiz olarak dnmeyi tercih
ettikten sonra, biz, onlar snflandrdk, onlardan kataloglar
yaptk, bylelikle de, onlar arasnda, birbirleriyle olabilecek
ilikilerini bize unutturan blmeler yarattk.
Bu biimde grmek ve karara varmak, bizi, bu blmelerin
bir zaman varoldu mu, her zaman varolduklarn (bir at,
bir attr) ve mutlak, almaz ve sonsuz olduklarn sanmaya
gtrr. te metafizik yntemin nc temel zellii.
Ama bu yntemden szettiimiz zaman dikkat etmemiz
gerekir; nk biz marksistler, kapitalist toplumda, iki snfn,
burjuvazi ile proletaryann varolduunu sylediimiz,
blmeler yaptmz zaman, bizim de, metafizik grle gerdee
girdiimiz sanlabilir. Ancak, yalnzca blmeler yapm
olmakla, metafiziki olunmaz, bu blmeleri yap biimiyle,
bu blmeler arasnda bulunan farklar ve ilikileri yerletiri
tarzyla metafiziki olunur.
Biz, toplumda iki snf var dediimiz zaman, burjuvazi,
rnein, hemen zenginler ve yoksullar var diye dnr. Ve
kukusuz, bize Her zaman zenginler ve yoksullar olmutur
diyecektir.
Her zaman olmutur ve her zaman olacaktr, ite bu,
metafizik bir dn tarzdr. eyler, birbirlerinden bamsz
olarak her zaman iin snflandrlr, onlarn arasna almaz
blmeler, duvarlar konur.
Burjuvazi ile proletaryann varlnn gerek olduunu
gstermek yerine, toplum, zenginler ve yoksullar olarak blnr,
burjuvazi-proletarya blmesi kabul edilse bile, bu snflar,
karlkl ilikileri, yani snf savam dnda dnlr.
eyler arasna kesin engeller yerletiren bu nc
temel zelliin pratik sonular nelerdir? Buna gre, bir at
ve inek arasnda herhangi bir akrabalk ba olamaz. Bizi
kuatan her ey iin ve btn bilimler iin de ayn ey olacak.
Daha ilerde bunun doru olup olmadn greceiz;
ama imdi, tanmlam bulunduumuz bu ayr temel zelliin
sonularnn neler olduunu aratrmak gerekiyor; bu da:
4. Drdnc temel zellik: Kartlarn kar karya konmas.
imdi btn bu sylediklerimizden u kyor: Yaam,
yaamdr ve lm, lmdr dediimiz zaman, yaam ve
lm arasnda hibir ortak yan olmadn iddia ediyoruz.
Yaam ve lm; her birini, kendileri iin grerek, aralarnda
varolabilecek ilikileri grmeksizin, onlar, birbirlerinden
ayr olarak snflandryoruz. Bu koullar iinde, yaamn
yitirmi olan bir adam, l bir ey saylmaldr, nk yaam
ile lm, karlkl olarak birbirlerini dtaladklarna gre,
bu insann, ayn zamanda, hem canl, hem de l olmas olanakszdr.
eyleri birbirinden ayr, kesin olarak birbirinden farkl
sayarak, onlar, birbirleriyle kar karya tutmu oluruz.
te, bu kartlar birbirine kar tutan, kart iki eyin
ayn zamanda varolmayacan iddia eden metafizik yntemin
drdnc temel zellii.
Gerekte, bu yaam ve lm rneinde, nc bir olanak
olamaz. Birbirinden ayrdmz bu iki olanaktan birini
sememiz kesenkes gereklidir. Kabul ediyoruz ki, nc bir
olanak bir eliki olacaktr, ve bu eliki bir samalktr, o
halde, olanaksz bir eydir.
Metafizik yntemin drdnc zellii, yleyse eliki korkusudur.
Bu dn tarznn pratik sonular yledir: rnein,
demokrasi ve diktatrlkten szedildiinde, metafizik gr,
ister ki, toplum, bu ikisi arasnda bir seim yapsn, nk
demokrasi demokrasidir, diktatrlk de diktatrlktr. Demokrasi,
diktatrlk deildir, ve diktatrlk, demokrasi deildir.
Sememiz gerekir, yoksa bir eliki; bir samalk, bir
olanakszlkla kar karya kalrz.
Marksist tutum, bsbtn bakadr.
Bizler, tersine, proletarya diktatrlnn, rnein, ayn
zamanda, hem ynlarn diktatrl ve hem de smrlen
ynlar iin demokrasi olduunu dnrz.
Biz, yaamn, canl varlklarn yaamnn, ancak hcreler
arasnda sonsuz bir savam olduu iin, ancak srekli
olarak bir ksm hcreler ldkleri ve baka hcreler onlarn
yerlerini aldklar iin olabildiini dnrz. Bu biimde,
yaam, kendi iinde lm de ierir. Biz, metafiziin dnd
gibi, lmn ylesine tam, eksiksiz ve yaamdan ayr
olmadn dnrz; nk baz hcreler belirli bir sre
yaamaya devam ettiine ve bu lden baka yaamlar doacana
gre, bir l zerinde btn yaam tamamen yok olmamtr.
 II. ZET
u halde gryoruz ki, metafizik yntemin eitli temel
zellikleri, bizi, eyleri belirli bir adan anlamaya zorlar ve
belirli bir biimde dnmeye srkler. Daha ilerde, inceleyeceimiz
ve genellikle karlalan grme, dnme, inceleme,
tahlil tarz biimine ok uygun dtn gsterdiimiz
bu tahlil tarznn, belirli bir mant olduunu saptayacaz.
Konumuzu zetlememizi salayacak sralamaya yle
balanabilir:
1. eyler, hareketsizlikleri, zdelikleri iinde grlr.
2. eyler, birbirlerinden ayrlrlar ve karlkl ilikilerinden
syrlrlar.
3. eyler arasna, sonsuz blmeler, almaz duvarlar ekilir.
4. Birbirine kart iki eyin, ayn zamanda varolamayacaklar
iddia olunarak, kartlar, birbirine kar konur.
Genel zelliklerin her birinin pratik sonularn incelerken,
bunlardan hibirinin geree uygun dmediini grdk.
Acaba dnya, bu anlaya uygun mudur? Acaba, doada,
eyler deimez ve hareketsiz midir? Hayr. Biz her eyin deitiini
saptyoruz ve hareket halinde olduunu gryoruz.
O halde, bu anlay, eylerin kendileriyle badamaz. Elbette ki,
hakl olan doadr ve yanl olan bu anlaytr.
Daha en bata, felsefe, evreni, insan, doay vb. aklamak
ister, diye tanmlamtk. Bilimler zel sorunlar inceler,
felsefe ise, yukarda sylediimiz gibi, bilimleri birletiren
ve derinletiren daha genel sorunlar inceler.
Oysa, btn sorunlara, uygulanan eski metalizik dn
yntemi de, evreni, insan ve doay tamamyla zel bir
biimde ele alan bir felsefe anlaydr.
Metafiziki iin, eyler ve onlarn dncedeki yanslar
olan kavramlar, biri tekinden sonra ve teki olmakszn
dikkate alnacak deimez, eilip bklmez, her zaman tpk
kalan, yaltk irdeleme konulardr. Metafiziki orta terimler
olmakszn, yalnzca anti-tezler aracyla dnr: evet evet,
hayr hayr der; bunun tesine geen ey metelik etmez. Ona
gre, bir ey ya var, ya da yoktur; bir ey ayn zamanda hem
kendisi, hem de bir bakas olamaz. Olumlu ile olumsuz birbirlerini
mutlak olarak dtalarlar; neden ve sonu da ayn
derecede sert bir biimde birbirlerine kar gelirler. (Friedrich
Engels, Anti-Dhring, s.65)
Demek ki metafizik anlay evreni, donmu eyler kmesi
gibi dnr. Bu dn biimini iyice kavramak
iin, onun, doay, toplumu, dnceyi nasl anladn, nasl
tasarladn inceleyeceiz.
III. METAFZK DOA ANLAYII
Metafzik, doay, kesin olarak saptanm eyler topluluu
olarak kabul eder.
Ama seylere bakn iki biimi vardr.
Dnn birinci tarz, dnyay, kesin olarak, hareketsiz
kabul eder ve hareketin, bizim duyularmzn bir yanlsamas
olduuna inanr. Eer grnrde olan hareketi karrsak,
doa kmldamaz.
Bu teori, Eleallar denilen bir Yunan felsefe okulu tarafndan
savunuldu. Bu dargrl anlay, gerekle ylesine
eliik bir anlaytr ki, zamanmzda artk tutulmamaktadr.
Doay donmu eyler kmesi olarak dnn ikinci
tarz, ok daha ustacadr. Doann hareketsiz olduu sylenmez,
pekala kmldad, ama bu hareketin mekanik bir yer
deitirme olduu iddia edilir. Burada, birinci dn tarz
ortadan kalkar; artk hareket yadsnmaz ve bu, metafizik bir
anlay deilmi gibi grnr. Bu anlaya mekaniki anlay
(ya da mekanikilik ) denir.
Bu anlay, pek sk ilenen ve 17. ve 18. yzyl materyalistlerinde
rasladmiz bir yanltr. Grdk ki, bunlar doay,
hareketsiz saymyorlar, hareket halinde sayyorlar, ne
var ki, onlara gre, bu hareket baya bir mekanik deime,
yer deitirmedir.
Onlar, gne sistemini tamamen kabul ederler (yer yuvarla,
gnein evresinde dner), ama bu hareketin salt
mekanik bir hareket, yani bir yer deitirme olduunu dnrler
ve bu hareketi yalnzca bu ynyle, bu grnmyle
dikkate alrlar.
Ama eyler bylesine yaln deildir. Yer yuvarlann
dnmesi, elbette ki mekanik bir harekettir, ama yer yuvarla
bir yandan dnerken, bir yandan da baz etkilere urar,
rnein sour. yleyse yalnz bir yer deitirme yoktur, meydana
gelen baka deiiklikler de vardr.
Demek ki, mekaniki denilen bu anlayn temel zelliini
belirleyen ey, yalnz mekanik hareketin dikkate alnmasdr.
Dnya durmakszn dnyorsa da ona hibir ey olmaz;
dnya yer deitirir, yuvarlan kendisi deimez; kendi kendisiyle
zde kalr. Bizden nce olduu gibi, bizden sonra da
dnmeye devam eder, daima ve daima dner. Bylece her
ey, sanki hibir ey olmam gibi srer gider. yleyse gryoruz
ki, hareketi kabul etmek, ama onu salt bir mekanik
hareket olarak kabul etmek, metafizik bir anlaytr, nk
bu hareketin tarihi (yani ba ve sonu -.) yoktur.
Paralar kusursuz olan ve anmaz bir malzemeden yaplm
bir saat, hibir deiime uramadan sonsuza kadar ileyecektir
ve byle bir saatin bir tarihi olmayacaktr. Byle
bir dnya anlayna Descartes'ta sk sk raslanr. O, btn
fizik ve fizyoloji yasalarn mekanie indirgemeye alr.
Kimyaya ilikin hibir fikri yoktur (kan dolam aklamasna
baknz), ve onun, eylere ilikin mekaniki anlay, 18.
yzyl materyalistlerinin de anlay olacaktr.
 (Salt olarak daha az mekaniki olan ve diyalektik anlay
sezinleyen Diderot'yu bunlardan ayr tutacaz.)
18. yzyl materyalistlerinin temel zelliklerini belirleyen
ey, onlarn, doay, bir saat mekanizmas gibi kabul etmeleridir.
Eer gerekten byle olsayd, eyler, hi iz brakmadan
ayn noktaya dnp gelirlerdi ve doa, kendi kendine zde
kalrd. Bu da metafizik yntemin birinci zelliidir.
IV. METAFZK TOPLUM ANLAYII
Metafizik anlay, toplumda, hibir eyin deimemesini
ister. Ama, bu istek, genellikle, byle sunulmuyor. rnein,
retimde hammaddelerden mamul nesneler retilmesinde
olduu gibi, siyasette hkmetlerin birbirini izlemesinde olduu
gibi, deiiklikler olduu kabul edilir. nsanlar, btn
bunlar bilirler. Ama kapitalist rejimi, kesin, sonsuz sayarlar
ve hatta bazan bir makine ile karlatrrlar.
te byle zaman zaman ekonomi makinesinin bozulmasndan
szedilir, ama makineyi kaybetmemek iin, onun
onarlmas istenir. Bu ekonomi makinesinin, otomatik bir
aygt gibi, bazlarna kar paylar, bazlarna da yoksulluk
datmay srdrebilmesi istenir.
Gene, burjuva parlamenter rejimi olan siyaset makinesinden
szedilir, ve bazan solda, bazan sada olsa da, ondan
yalnzca bir ey, kapitalizmin ayrcalklarn korumak iin
ilemesi istenir.
te toplumu bu biimde dnmek de, mekaniki, metafizik
bir anlaytr.
Barnda btn bu arklarn iledii ve bylece ileyiini
srdrd bu toplum olanakl olsayd, hibir iz brakmayacakt;
sonu olarak, o halde, tarih iinde gemii ve gelecei
olmayacakt.
Gene btn evren iin, zellikle toplum iin geerli olan,
ok nemli bir mekaniki anlay vardr ki, bu tarih daima
yinelenir forml ile, dzenli bir gidi ve ayn olaylara devirli
biimde dnp gelme fikrini yaymaktan ibarettir.
Bu anlaylarn ok yaygn olduunu belirtmek gerekir.
Toplum iinde bulunan ve varl saptanan hareket ve deime,
gerekten yadsnmaz, ama hareketin kendisi, yaln bir
mekanizmaya evrilerek, tahrif edilir.
V. METAFZK DNCE ANLAYII
evremizde, allan dnce anlay nedir?
Biz sanrz ki, insan dncesinin ba sonu yoktur ve olmamtr.
eyler deise bile, bizim uslamlama biimimizin,
yz yl nce yaayan insann uslamlama biimi ile zde olduuna
inanrz. Duygularmzn eski Yunanllarn duygular
ile ayn olduunu, iyiliin ve akn her zaman varolduunu
dnrz. Bylece sonsuz aktan szederiz. nsan duygularnn
deimedii inanc, ok yaygndr.
 Bu yzden, rnein bireysel ve bencil zenginlemeye dayanmayan
baka bir toplumun varolamayaca sylenir ve
yazlr. Gene insanlarn istekleri, her zaman ayndr sznn
sk sk duyulmas da bunun iindir.
ou kez byle dnrz. Biroklar daha sk byle dnr.
Metafizik anlayn, dier btn eylerde olduu gibi,
dncenin hareketi iine ilemesine de karmayz. nk
bizim eitimimizin temelinde bu yntem, bu dnce biimi,
bize ilk bakta son derece usayatkn grnyorsa bunun
nedeni bu dnce biiminin saduyu denilen eyin dnce
biimi olmasdr. (Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 65.)
Bundan kan sonuca gre, bu metafizik gr ve dn
biimi, yalnzca bir dnya anlay deil, ayn zamanda,
dnmek iin tutulan bir yol, bir yntemdir.
Oysa, her ne kadar metafizik dnleri reddetmek, greli
olarak kolaysa da, buna karlk, metafizik dn ynteminden
kanmak ok daha gtr. Bu konuya bir aklk
getirmeliyiz: Evreni gr biimimize bir anlay, aklamalar
aray biimimize bir yntem diyoruz.
rnekler:
a) Toplumda grdmz deiiklikler, yalnzca d grnlerdir,
daha nce de varolan yinelerler. te bir anlay.
b) Toplum tarihinde daha nceden yeralm bir ey, gnein
altnda yeni hibir ey yoktur sonucunu karmak iin
aratrlrsa, ite bu, bir yntemdir.
Ve biz saptyoruz ki, yntemi, anlay esinler ve belirler.
ok aktr ki, anlay tarafndan bir kez esinlenen yntem
bu kez anlay yneterek, ona yol gstererek, onun zerinde
etkili olur.
Metafizik anlayn ne olduunu grdk; imdi de onun
aratrma yntemini greceiz. Buna mantk denir.
VI. MANTIK NEDR?
Mantkn iyi dnme sanat olduu sylenir. Geree
uygun bir biimde dnmek demek, mantn kurallarna
gre dnmektir.
Bu kurallar nelerdir? Balca u byk kural vardr:
1. zdelik ilkesi: Daha nce de grdmz gibi, bu, bir
eyin kendi kendisine zde olduunu, deimediini kabul
eden kuraldr (at, attr).
2. elimezlik ilkesi: Bir ey, ayn zamanda, hem kendisi,
hem de kart olamaz. Semek gerekir (yaam, hem yaam
ve hem de lm olamaz).
3. ncnn olanakszl ilkesi - ya da nc durumun
olanakszl: Bu demektir ki, eliik iki olabilirlik arasnda,
bir ncnn yeri yoktur. Yaam ile lm arasnda
seim yapmak gerekir. nc bir olanak yoktur.
u halde, mantkl olmak iyi dnmek demektir, iyi dnmek
ise bu kural uygulamay unutmamak demektir.
Daha nce incelediimiz ve metafizik anlaytan gelen ilkelerden,
bunu biliyoruz.
O halde, mantk ile metafizik skskya birbirine baldr;
mantk, her eyi ok belirli bir biimde snflandrma yolunu
tutan, bu bakmdan bizi, eyleri kendi kendileriyle zde
grmeye zorlayan, ve sonra bizi, semek, evet ya da hayr
demek zorunda brakan ve sonu olarak, iki durum arasnda,
rnein yaam ile lm arasnda, nc bir olana kabul
etmeyen bir dn yntemi, bir alettir.
Btn insanlar lmldr; bu arkada da bir insandr;
yleyse o da lmldr dendii zaman, bu, tasm (kyas,
syllogisme) denilen eydir (bu, mantkl dnn tipik
biimidir). Biz, byle dnm olmakla, arkadan yerini
belirlemi olduk, bir snflandrma yaptk.
Bir insanla ya da bir eyle karlatmz zaman, Onu
nasl snflandrmak (nereye koymak) gerekir? diye kendi
kendimize sormak, bizim zihinsel eilimimizdir. Aklmza,
bu sorundan baka bir ey gelmez. Biz, eyleri, eitli boyutlarda,
emberler ya da kutular gibi dnrz, ve aklmz,
bu emberleri ya da kutular, belli bir sraya gre birbiri iine
sokmaya alr.
Yukardaki rneimizde, ilkin btn lmlleri iine
alan bir ember, sonra btn insanlar iine alan daha kk
bir ember; ve daha sonra da yalnz bu arkada iine
alan bir ember gsteriyoruz.
Eer bu emberleri snflandrmak istersek, belli bir
mantka gre, bu emberleri birbiri iine sokacaz.
Demek ki, metafizik anlay, mantk ve tasmla yaplmtr.
Bir tasm nermelik bir gruptur; ilk iki nermeye, nceden
gnderilmi anlamnda ncller denir; nc nerme
vargdr. Baka bir rnek: Sovyetler Birlii'nde; son anayasadan
nce proletarya diktatrl vard. Diktatrlk, diktatrlktr.
SSCB'de de diktatrlktr. yleyse SSCB ile,
diktatrln lkeleri talya ve Almanya arasnda hibir
fark yoktur.
Burada, diktatrln kimin iin ve kimin zerinde ilediine
baklmyor, ayn biimde, burjuva demokrasisi vldnde de,
bu demokrasinin kimin karna iledii sylenmiyor.
Bylece, eyleri ve toplumsal dnyay, ayr ayr emberlerle
blnm ve bu emberleri birbiri iine girmi gibi dnmeye,
sorunlar bu biimde koymaya varlr.
Kukusuz bunlar, teorik sorunlardr, ama pratikte de bir
davran biimine gtrrler. Bunun gibi, rnein, mutsuz
1919 Almanyas rneini syleyebiliriz. Almanya'da sosyaldemokrasi,
davran ile kapitalizmin varln srdrp gitmesine
izin vereceini ve nazilie de vesile olacan gremeden,
demokrasiyi korumak iin, proletarya diktatrln
ldrd.
Hayvanlarn da, bitkilerin de bir evrimi olduu bilininceye
kadar, zooloji ve biyoloji de eyleri ayr ayr grr ve incelerdi.
eskiden, btn varlklar, eyler, nasl ise, her zaman
yle olduklar dnlerek snflandrlyordu.
Ve gerekten, geen yzyln sonuna dek, doabilim, her
eyden ok olgular toplayan bir bilim, bir tamamlanm eyler
bilimi oldu. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman
Felsefesinin Sonu, s. 44.)
Ama bu konuyu tamamlamamz iin unu da grmemiz gerekir:
VII. METAFZK SZCNN AIKLAMASI
Felsefede metafizik denilen nemli bir blm vardr.
Ama metafizik, ancak, tanr ve ruhla urat iin, burjuva
felsefesinde byle bir nem tar. Onda her ey sonsuzdur.
Tanr, sonsuzdur, deimez, kendi kendisiyle zde kalr;
ruh da yle. yi de, kt de vb. hep ayndr, btn bunlar,
aka belirlenmi, kesin ve sonsuzdur. Demek ki, felsefenin
metafizik denilen bu blmnde, eyler, donmu bir topluluk
olarak grlrler ve her eyi kar karya koyma yoluyla,
ruh maddeye kar, iyi ktye kar vb. konarak, yani kartlar
arasndaki birbirine kar olma durumuyla uslamlama
yrtlr.
Bu uslamlama, bu dn biimine, bu anlaya, metafizik
denir. nk bu anlay, tanr gibi, iyilik, ruh, ktlk
vb. gibi fizik dnda bulunan eyleri ve fikirleri iler. Metafizik,
Yunanca tesinde demek olan meta ve dnya olaylarnn
bilimi demek olan fizik szlerinden gelir. Demek ki metafizik,
dnyann tesinde yeralan eylerle urar.
Ayrca, bu anlay, tarihsel bir raslant sonucu da, metafizik
diye adlandrlr. Mant ilk inceleyen (ki hala kullanlmaktadr)
Aristoteles, ok eyler yazd. lmnden sonra,
retilileri, onun yazlarn snflandrdlar; bir katalog yaptlar
ve sonra, Fizik diye balk atlm bir yaz ile ruh sorunlarn
ileyen balksz bir yazsn buldular. Ve o yazy, fizikten
sonra anlamna gelen Yunanca Metafizik sz ile snflandrdlar.
Sonu olarak, incelediimiz terim arasnda bulunan
ba zerinde nemle duralm:
Metafizik, mekanikilik, mantk. Bu bilgi kolu, her zaman
birlikte grnrler ve hep birbirlerini gerektirirler. Bir
sistem olutururlar ki, biri olmadan teki anlalamaz.
YOKLAMA SORULARI
1. rnekler vererek, bizim, eyleri hareketsiz olarak dnmeye
alk olduumuzu gsteriniz.
2. Metafizik dnya anlay zerine rnekler veriniz.
3. Mekanikilik nedir ve niin metafiziktir?
 4. Mantk nedir?
5. Metafizik anlay ve yntemin zellikleri nelerdir?
YAZILI DEV
Hem metafiziki, hem devrimci olunabilir mi?
:::::::::::::::::
DRDNC KISIM
DYALEKTN NCELENMES
:::::::::::::::::
BRNC BLM
DYALEKTN NCELENMESNE GR
I. Hazrlayc uyarlar.
II. Diyalektik yntem nereden domutur?
III. Diyalektik, uzun zaman, niin metafizik anlayn
basks altnda kald?
IV. 18. yzyl materyalizmi niin metafizikti?
V. Diyalektik materyalizm nasl dodu: Hegel ve Marx.
I. HAZIRLAYICI UYARILAR
Diyalektikten, bazan, gizemli bir ey gibi szedilir ve o,
karmak herhangi bir ey gibi gsterilir. Diyalektik iyi
bilinmedii iin, ondan geliigzel szedildii de olur. Btn
bunlar, canskcdr ve saknlmas gereken yanllara neden
olurlar.
Szcn kaynak anlamna bakldnda, diyalektik terimi,
yalnzca tartma sanat demektir, ve uzun uzun tartan
insan iin kullanldnda da bu anlam anlalr; ve gene
szn anlam geniletilerek, iyi konuan bir insan iin de
diyalektiki (diyalektisyen) denir.
Biz, diyalektii, bu anlamda incelemeyeceiz. Diyalektik
sz, felsefi bak asndan baka bir anlam kazanmtr.
Felsefi anlamda diyalektik, sanlann tersine, herkesin eriebilecei,
apak ve gizemsiz bir eydir.
Ama, diyalektik herkese anlalabilirse de, gene de baz
glkleri vardr; ite bu glklerin nedenini bilmemiz gerekir.
El ilerinden bazlar basit, bazlar pek karmaktr. rnein,
ambalaj sandklar yapmak, basit bir itir. Tersine,
bir telsiz aygtn monte etmek, parmaklarda ok daha ustalk,
duyarlk ve kvraklk isteyen bir itir.
Ellerimiz ve parmaklarmz, bizim iin i aletleridir.
Ama dnce de bir i aletidir. Nasl parmaklarmz her zaman
irice, titizlik isteyen bir i yapmyorlarsa, beynimiz iin
de durum ayndr.
nsan emeinin tarihinde, insan, balangcnda ancak
kaba ileri yapmay biliyordu. Bilimlerdeki ilerleme, daha
belirli, daha kesin ilerin yaplabilmesine yolat.
Dnce tarihi iin de tam ayn ey olmutur. Metafizik,
parmaklarmz gibi, ancak kaba hareketleri yapabilme yeteneinde
bir dnce yntemidir (rnein metafiziin sandklarn
ivilemek ya da ekmecelerini ekmek gibi).
Diyalektik, bu yntemden ayrlr, nk ok daha byk
bir aklk, incelik salar. Ve diyalektik, byk bir akla,
incelie sahip bir dnce ynteminden baka bir ey deildir.
Dncenin evrimi de, tpk, el iinin evrimi gibi olmutur.
Bunun yks de ayndr, bu evrimde de hibir sr yoktur,
her ey apaktr.
Glkler uradan gelmektedir: 26 yana kadar sandk
iviliyoruz ve sonra, birdenbire, bizi, monte etmek zere telsiz
aygtnn nne koyuyorlar. Elbette ok glk ekeceiz.
Elbette ki, ellerimiz hantal, parmaklarmz beceriksiz olacaktr.
Ancak zamanla yava yava kvraklaabilecek ve bu
ii gerekletirebileceiz. Balangta bize ok g grnen;
sonra ok basit gelecektir.
Diyalektik iin de ayn ey. Eski metafizik dnce ynteminin
arlyla kafamz karmakark iken, diyalektik
yntemin kvrakln, inceliini kavramamz gerekiyor.
Ama greceiz ki, bunda da gene hibir sr, hibir karklk
yoktur.
II. DYALEKTK YNTEM NEREDEN DOMUTUR?
Biz biliyoruz ki, metafizik, dnyay donmu eyler kmesi
olarak kabul eder, oysa, doaya baktmzda, tersine, her
eyin kmldadn, her eyin deitiini grrz. Dnce
iin de ayn eyi saptarz. O halde, bu saptamadan, metafizik
ile gerek arasnda bir uyumsuzluk bulunduu sonucu kar.
Bunun iin, yaln bir biimde tanmlamak ve z bir fikir vermek
iin denilebilir ki: metafizik diyen hareketsizlik demektedir,
diyalektik diyen de hareket demektedir.
Bizi kuatan her eyde bulunan hareket ve deime, diyalektiin
temelinde yatan eylerdir.
Doay, insan tarihini ya da kendi z kafa etkinliimizi
dncenin incelemesi altna koyduumuz zaman, bize ilk
grnen ey, hibir eyin olduu gibi, olduu yerde, olduu
biimde kalmad, ama her eyin hareket ettii, deitii,
olduu ve yokolduu sonsuz ve karlkl ilikiler ve etkiler
yuma tablosudur. (Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 63-64.)
Engels'in bu ok ak metninden sonra, diyalektik bak
asndan, her eyin deitiini, hibir eyin olduu yerde
kalmadn, hibir eyin nasl ise yle devam etmediini, ve
bu bakmdan bu grn gerekle tam bir uyum iinde bulunduunu
gryoruz. Hibir ey, bulunduu yerde durmaz,
bize hareketsiz grnse bile kmldar; yerin, gnein evresindeki
hareketiyle birlikte kmldar, yerin kendi ekseni zerindeki
hareketiyle birlikte kmldar. Metafizikte zdelik ilkesi,
bir eyin kendi kendisi olarak kalmasn ister. Oysa biz,
tersine, hibir eyin olduu gibi kalmadn gryoruz.
Hep ayn kalyormuuz gibi bir izlenimimiz vardr bizim,
bununla birlikte, Engels bize aynlar, farkldrlar diyor.
Siz, zde olduumuzu dnyoruz, ama daha bunu dnrken
biz deitik bile. ocuktuk, adam olduk, ve bu adam,
fiziksel olarak, hibir zaman ayn kalmaz; gnbegn yalanr.
Demek ki, Eleallarn savunduklar gibi, hareket aldatc
grn deildir; mademki, gerekte, her ey kmldar ve deiir,
aldatc grn hareketsizliktir.
Tarih de bize, eylerin olduklar gibi durmadklarn tantlyor.
Toplum hibir zaman hareketsiz deildir. lkada,
ilkin kleci toplum varoldu, ondan sonra feodal toplum geldi,
onu da kapitalist toplum izledi. Bu toplumlarn incelenmesi,
bize, yeni bir toplumun domasna yolaan elerin, bu toplumlarn
barnda srekli olarak ve yava yava, gzle grlmeksizin
gelitiklerini gsteriyor. Bunun gibi, kapitalist toplum da,
her gn deimektedir ve SSCB'de artk varolmaktan
kmtr. nk hibir toplum hareketsiz kalmaz, Sovyetler
Birlii'nde kurulan sosyalist toplum da, bir gn,
ortadan kalkmak durumundadr. Daha imdiden gzle grlebilecek
biimde deimektedir. Onun iin, metafizikiler,
orada ne olup bittiini anlamyorlar. Hala kapitalist basknn
etkisi altndaki insanlarn duygular ile, tmyle dnm
bir toplumu yarglamaya devam ediyorlar.
Bizim duygularmz da deiir, ki biz bunu pek az hesaba
katyoruz. Bir sempatiden baka bir ey olmayan eyin bir
aka dntn, sonra da bazan bir kin haline geldiini
grrz.
Her yerde, doada, tarihte, dncede grdmz ey,
deime ve harekettir. te diyalektik, bu saptama ile balar.
Yunanllar, her yanda deimeyle ve hareketle karlalmas
olgusundan etkilendiler. Daha nce grdk ki, diyalektiin
babas denilen Heraklitos, bize, ilk olarak, diyalektik
bir dnya anlay getirmitir, yani dnyay hareket halinde
ve donmam olarak tanmlamtr. Heraklitos'un gr tarz,
bir yntem haline gelebilir.
Ama bu diyalektik yntem, ancak ok zaman sonra kabul
edilebilmitir. Diyalektiin, niin bu kadar uzun zaman
metafizik yntemin basks altnda kaldn grmemiz gerekir.
III. DYALEKTK, UZUN ZAMAN, NN METAFZK
YNTEMN BASKISI ALTINDA KALDI?
Diyalektik anlayn, tarihte, ok erkenden domu olduunu,
ama insanlarn bilgilerinin yetersizliinin, metafizik
yntemin gelimesine ve diyalektiin nne gemesine olanak
saladn grmtk.
Burada, insanlarn byk bilgisizliinden doan idealizm
ile diyalektiin yeterince tannmamasndan doan metafizik
anlay arasnda, bir paralellik kurabiliriz.
Bu, niin ve nasl olanakl olabilirdi?
nsanlar, doay incelemeye tam bir bilgisizlik iinde baladlar.
Saptadklar olaylar incelemek iin, onlar snflandrmaya
balyorlar. Ama snflandrma tarz, bir dn
alkanl yaratyor. Kategoriler yaparak ve bunlar birbirlerinden
ayrarak, aklmz, byle ayrmalar yapmaya alyor
ve biz, burada, metafizik yntemin ilk zelliini buluyoruz.
u halde, metafizik, bilimlerin gelimesinde yetersizlikten
kyor. Daha 150 yl nce, bilimler birbirlerinden ayrlarak
inceleniyordu. rnein, kimya, fizik, biyoloji, kendi balarna,
ayr ayr inceleniyordu ve aralarnda hibir iliki grlmyordu.
Bu yntem, bilimlerin kendi iinde de uygulanyordu.
Fizik, sesi, sy, manyetii, elektrii inceliyordu ve bu eitli
olaylar arasnda hibir iliki olmad dnlyordu;
her biri, ayr blmlerde inceleniyordu.
te burada da metafiziin, eyler arasndaki ilikilerin
tannmamasn, aralarnda ortak bir ey bulunmamasn kabul
eden ikinci temel zelliini ok iyi gryoruz.
Ayn ekilde, eyleri durgunluk halinde kavramak, hareket
halinde kavramaktan ok daha kolaydr. rnek olarak
fotorafl alalm: Grrz ki, ilkin, eyler kendi hareketsizlikleri
iinde (bu fotoraftr), sonra, ancak zamanla, hareketleri
iinde (bu da, sinemadr) saptanmaya allr. Pekala!
Fotoraf ve sinemann imgesi, bilimlerin ve insan zihninin
gelimesinin bir imgesidir. eyleri, hareket iinde incelemeden
nce, durgun halleriyle inceliyoruz.
Peki niin? nk, bilinmiyordu. renmek iin de en
kolay bak as seildi; nk hareketsiz eyler, kavranmas
ve incelenmesi daha kolay eylerdir. Kukusuz, eyleri
durgunluk halinde inceleme, diyalektik dncenin zorunlu
bir andr - ama yalnz bir an, eksik, paral ve olu halindeki
eylerin incelenmesiyle btnlemesi gereken bir andr.
Bu anlay, rnein, biyolojide, zoolojinin ve botaniin
incelenmesinde gryoruz. nk bunlar iyi bilinmiyorlard;
nceleri, hayvanlar, soy ve tr biiminde snflandrld ve
aralarnda ortak hibir ey bulunmad ve bu durumun her
zaman byle olmu olduu dnlyordu (metafiziin nc
temel zellii). Saptanmclk (fixisme) denilen (ve
evrimcilikin tersine, rnein, hayvan trlerinin bugn ne
iseler her zaman yle olduklarn ve hibir evrim gstermediklerini
iddia eden) teori buradan gelir; demek ki bu, metafizik
bir teoridir ve insanlarn bilgisizliinden ileri gelmektedir.
IV. 18. YZYIL MATERYALZM NN METAFZKT?
Mekanikiliin 18. yzyl materyalizminde ok byk bir
rol oynadn ve bu materyalizme ok kez mekaniki materyalizm
dendiini biliyoruz. Neden byle oldu? nk materyalist
anlay, btn bilimlerin gelimesine baldr ve bilimler
arasnda ilk gelimi olan da mekanik bilimidir. Gnlk
dilde mekanik makinelerin incelenmesi, bilimsel dilde ise
yer deitirme olarak hareketin incelenmesidir. Mekanik ilk
gelien bilim olmusa, bu mekanik hareketin, en basit hareket
olmasndandr. Aa zerinde, rzgarda sallanan bir elmann
hareketini incelemek, olgunlamakta olan bir elmann
iinde oluan deimeyi incelemekten ok daha kolaydr.
Rzgarn elma zerinde etkisi, elmann olgunlamasndan
ok daha kolaylkla incelenebilir. Ama bu inceleme ksmidir
ve byle bir inceleme metafizie kap aar.
Eski Yunanllar, her ne kadar her eyin hareket olduunu
gzledilerse de, bu gzlemlerinden yararlanamadlar,
nk bilgileri yetersizdi. O halde eyler ve olaylar gzleniyor,
snflandrlyor, yer deitirmenin incelenmesi ile yetiniliyor,
bundan da mekanik ortaya kyor; ve bilim alanlarndaki
bilgilerin yetersizlii, metafizik anlay douruyor.
Materyalizmin, her zaman bilimler zerinde kurulu olduunu
biliyoruz. Bu ada, btn bilimler arasnda en ok gelimi
olan bilim, mekanikti.
Bunun iin, diyecektir Engels, 18. yzyl materyalizminin
metafizik, mekaniki bir materyalizm olmas kanlmazd,
nk bilimler de yleydi.
u halde diyeceiz ki, bu metafizik, mekaniki materyalizm,
materyalistti, nk felsefenin temel sorusunu, birinci
etken maddedir diye yantlyordu; ama ayn zamanda metafizikti;
nk, evreni, donmu, kalplam ve mekanik eyler
kmesi sayyordu, nk her eyi mekanik aralndan
gryor ve inceliyordu.
Bir gn gelecek, aratrmalarn birikimiyle, bilimlerin de
hareketsiz olmadklar saptanacak. Kimyay, fizikten ya da
biyolojiden ayrdktan sonra; tek balarna birini ya da tekini
incelemenin olanaksz hale geldiinin farkna varlacaktr.
rnein, biyoloji alanna giren sindirimi, kimya olmadan
incelemek, olanakszdr. 19. yzyla doru, bilimlerin birbirlerine
bal olduklar anlalacak ve bunu, bilimler iindeki
metafizik anlayta bir geri ekilme izleyecektir, nk doa
hakknda daha derinletirilmi bilgilere sahip olunacaktr. O
zamana kadar, fizik olaylar ayr ayr incelenmiti; ama imdi,
btn bu olaylarn ayn nitelikte olduu kabul edilmek
zorunda kalnyor. Bylece, nce ayr ayr incelenen elektrik
ve manyetik, bugn bir tek bilim: elektro-manyetik olarak
birletirilmitir.
Ses ve s olaylar incelenirken, ayn ekilde, her ikisinin
de, ayn nitelikte bir olaydan km olduunun farkna varld.
Bir ekile vurulurken bir ses elde edilir ve bir s oluturulur.
Isy oluturan harekettir. Ve biz biliyoruz ki, ses, havann
titreimleridir; titreimler ise, onlar da harekettir.
te yaps (doas) ayn iki olay.
Biyolojide, giderek daha inceden inceye, titizlikle snflandrma
yaparak, yle trler bulunmutur ki, bunlar, artk
ne bitkisel, ne de hayvansal olarak snflandrma olana
yoktur. Ve incelemeler her gn daha ileri gtrlerek, hayvanlarn,
her zaman ayn olmadklar sonucuna varlyor. Olgular,
saptanmcl ve metafizik zihniyeti mahkum etmitir.
 Materyalizmin diyalektik olmasn salayan imdi grm
olduumuz bu dnm, 19. yzylda olumutur. Diyalektik,
geliimleri srasnda, metafizik anlaytan vazgeen
bilimlerin z ereidir. Materyalizm dnebildi, nk bilimler
deiti. Metafizik bilimlere, metafizik materyalizm uygun
dyordu; ve yeni bilimlere, yeni bir materyalizm, yani diyalektik
materyalizm uygun dyor.
V. DYALEKTK MATERYALZM NASIL DODU:
HEGEL VE MARX
Metafizik materyalizmden diyalektik materyalizme bu
dnme nasl oldu diye sorarsak, genellikle yle yantlanr:
1. 18. yzyln metafizik materyalizmi vard.
2. Bilimler deiti.
3. Bu arada Marx ve Engels geldi; onlar metafizik materyalizmi
ikiye bldler, metafizii attlar, materyalizme diyalektii
ekleyerek alkoydular.
eyleri bu biimde sunma eilimi, eyleri bir ema haline
getirerek basitletirmemizi isteyen metafizik yntemden ileri
gelir. Oysa biz, tersine, srekli olarak, gerein olgularnn
hibir zaman emalatrlmamas gerektiini aklmzdan
karmamalyz. Olgular, bize grndklerinden ve bizim
dndmzden daha karmaktrlar. Onun iin metafizik
materyalizmin diyalektik materyalizme dnmesi, o kadar
basit olmad.
Diyalektik, gerekte, bilimlerde meydana gelen deimeyi
anlamasn bilen idealist Alman filozofu Hegel (1770-1831)
tarafndan gelitirildi. Heraklitos'un eski fikrini yeniden
ele alarak, bilimsel ilerlemelerin de yardmyla, evrende,
her eyin hareket ettiini ve deitiini, hibir eyin ayr,
tek bana olmadn, her eyin her eye bal bulunduunu
saptad ve bylece diyalektii yaratt. Hegel'den dolay, bugn,
dnyann diyalektik hareketinden szediyoruz. Hegel'in
bata sezinledii ey, dncenin hareketidir ve Hegel,
buna, doal olarak, diyalektik adn vermitir.
Ama Hegel idealisttir. Yani ruha birinci derecede nem
verir, bu yzden de, o, zel bir hareket ve deime anlay
yaratr. Ruhun deimelerinin, maddedeki deimelerin nedeni
olduunu dnr. Hegel'e gre, evren, maddelemi fikirdir
(idee'dir) ve evrenden nce, ilkin ruh vardr ve ruh, evreni
bulur. zet olarak, Hegel, ruhun ve evrenin aralksz
deime halinde olduunu saptar, ama bundan maddedeki
deimeleri, ruhun deiikliklerinin belirledii sonucunu karr.
rnek: Mucidin bir fikri vardr, fikrini gerekletirir, ite
bu maddelemi fikir, maddede deiiklikler yaratr.
Demek ki Hegel, pekala diyalektikidir, ama diyalektii
idealizme baml klar.
Ve ite bunun zerine Hegel'in retilileri olan, ama materyalist
retilileri olan ve materyalist olduklarna gre
maddeye birinci nemi veren Marx (1818-1883) ve Engels
(1820-1895), Hegel'in diyalektiinin doru ama tersine olumlamalar
verdiini dnrler. Engels bu konuda yle diyecektir:
Diyalektik, Hegel ile, tepesi zerinde duruyordu, onu
ayaklar zerine oturtmak gerekti . Marx ve Engels, Hegel'in
tanmlad bu dncenin hareketinin balang nedenini,
maddi geree geirdiler ve Hegel'den ayn terimi alarak,
buna, doal olarak, diyalektik dediler.
Onlar, Hegel'in dncenin ve evrenin aralksz deime
halinde olduunu sylemekte hakl olduunu, ama fikirlerdeki
deimelerin eylerdeki deimeleri belirlediklerini iddia
etmekle yanldn dnrler. Tersine, bize fikirleri eyler
verir ve fikirler, eyler deitikleri iin deiirler.
Eskiden posta arabasyla yolculuk edilirdi. Bugn trenle
yolculuk ediyoruz; bizim trenle yolculuk etme gibi bir fikrimiz
olduu iin deil, bu yolculuk arac varolduu iin yapyoruz.
Bizim fikirlerimiz deimitir, nk eyler deimitir.
u halde, Marx ve Engels'in elinde, bir yanda 18. yzyl
Fransz materyalizminden gelen materyalizm, te yanda da
Hegel'in diyalektii vard, ve onlara, artk bu ikisini birbirine
balamaktan baka bir ey kalmyordu demekten kanmak gerekir:
Bu, eylerin daha karmak olduklarn unutan dargrl,
ematik bir anlay olur; bu, metafizik bir anlaytr.
Marx ve Engels, kukusuz, diyalektii Hegel'den alacaklar,
ama onu deitireceklerdir. Materyalizm iin de ayn
eyi yapacaklar ve bize, diyalektik materyalizmi vereceklerdir.
:::::::::::::::::
KNC BLM
DYALEKTN YASALARI
BRNC YASA: DYALEKTK DEME
I. Diyalektik hareketten ne anlalr?
II. Diyalektik iin, kesin, mutlak, kutsal... hibir ey
yoktur. (Engels)
III. Sre.
I. DYALEKTK HAREKETTEN NE ANLAILIR?
Diyalektiin birinci yasas, hibir ey olduu yerde kalmaz,
hibir ey olduu gibi kalmaz gzlemiyle balar. Kim
ki, diyalektik der, hareket demektedir, deime demektedir.
Buna gre, diyalektiin bak asnda yeralmaktan szedildii
zaman, bu, hareketin, deimenin bak asnda yeralmak
demektir: eyleri diyalektie gre incelemek istediimiz
zaman, onlar hareketleri iinde, deimeleri iinde inceleyeceiz:
te bir elma. Bu elmay incelemek iin iki yolumuz var:
bunlardan biri metafizik bak asdr, teki ise diyalektik
bak asdr.
 Birinci durumda, bu meyvenin biiminin ve renginin bir
tanmlamasn vereceiz. Onun zelliklerini sralayacaz,
onun tadndan vb. szedeceiz. Sonra elmay bir armutla
karlatrabilir, benzerliklerini ve ayrlklarn grebiliriz ve
sonunda bir elma, bir elmadr ve bir armut, bir armuttur sonucunu
karabiliriz. Eskiden eyler bu biimde inceleniyordu,
saysz kitaplar bunun tantdr.
Eer elmay, diyalektik adan incelemek istersek, hareket
asndan inceleyeceiz; ama elmann, yuvarland ve
yer deitirdii zamanki hareketi asndan deil, onun evriminin
hareketi asndan inceleyeceiz. O zaman greceiz
ki, olgun elma, u anda ne ise her zaman yle olmamtr.
nce, yeil bir elma idi. iek olmadan nce bir tomurcuktu;
bylece elma aacnn ta ilkyaz dnemindeki haline kadar
uzanabileceiz. Demek ki elma, her zaman bir elma olmad,
elmann bir tarihi, bir gemii vardr; ve imdi de olduu gibi
kalmayacaktr. Eer yere derse, ryecek, ayracaktr,
ekirdekleri ortaya kacaktr, bu ekirdekler de, iler yolunda
giderse, bir filiz, sonra da bir aa vereceklerdir. Demek
ki, elma, hep olduu gibi deildi ve hep olduu gibi kalmayacaktr.
te eyleri hareket asndan incelemek denilen ey budur.
Bu, eylerin, gemii ve gelecei asndan incelenmesidir.
Byle incelenince, elma, artk, ne olduu ile ne olaca
arasnda, yani gemi ile gelecek arasnda, ancak bir gei
olarak grlr.
eylere bu biimde bakmay, kafalara daha iyi yerletirebilmek
iin iki rnek daha alacaz: yeryz ve toplum.
Metafizik bak asnda yeralrsak, yeryznn biimini,
btn ayrntlar ile betimleyeceiz. Yzeyde denizlerin,
karalarn, dalarn bulunduunu saptayacaz; topran yapsn
inceleyeceiz. Sonra yeryzn teki gezegenlerle ya
da ayla karlatrabilir ve, en sonunda u vargya varrz:
Yeryz, yeryzdr.
Oysa, yeryzn diyalektik adan incelerken, onun her
zaman ne ise yle olmadn, birtakm deiikliklere uradn
ve bu yzden, yeryznn gelecekte de baka yeni deiikliklere
urayacan grrz. u halde, bugn yeryznn
gncel durumunun, gemi deimeler ile gelecekteki
deimeler arasnda bir geiten baka bir ey olmadn
kabul etmeliyiz. Bu gei iinde gerekleen, olan deimeler,
bir elmann olgunlamasnda olan, gerekleen deimelerden
ok daha byk bir lde olsalar bile, seilmez, farkedilmez
deimelerdir.
imdi de, marksistleri zellikle ilgilendiren toplum rneini
grelim.
Gene iki yntemimizi uygulayalm: Metafizik bak asndan
bize denecektir ki, zenginler ve yoksullar her zaman
oldu. Byk bankalarn, koskoca fabrikalarn bulunduu belirtilecek,
kapitalist toplumun ayrntl bir betimlemesi verilecek,
gemi toplumlarla (feodal ve kleci toplumlarla); benzerlikleri
ya da ayrlklar aratrlarak, karlatrlacak ve
bize u denecek: kapitalist toplum ne ise odur.
 Diyalektik bak asndan, kapitalist toplumun, her zaman
ne ise o olmadn reneceiz. Eer biz, gemite, bir
zaman baka toplumlarn da yaam olduunu saptarsak,
bunu, kapitalist toplumun da, btn teki toplumlar gibi, sonuncu
toplum olmad, kapitalist toplumun dokunulmaz bir
temeli bulunmad, ama bizim iin, tersine, ancak geici bir
gerek olduu, gemile gelecek arasnda bir geiten baka
bir ey olmad sonucunu karmak iin yapacaz.
Bu birka rnekle, eylere diyalektik bak asndan
bakmann, her eye, geici olarak, gemite bir tarihi olan ve
gelecekte de bir tarihi olmas gereken, bir balangc olan ve
bir sonu olmas gereken eyler olarak bakmak demek olduunu
gryoruz.
II. DYALEKTK N KESN, MUTLAK,
KUTSAL HBR EY YOKTUR
Diyalektik felsefe karsnda hibir ey sonal, mutlak,
kutsal deildir; bu felsefe, her eyin geici karakterini ve her
eydeki geici karakteri ortaya karr ve onun karsnda,
kesintisiz olu ve yokolu srecinden... baka hibir ey yrrlkte
kalamaz. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 13.)
te bu, yukarda grm olduumuz ve nmzde inceleyeceimiz
eyi belirten bir tanmlamadr:
Diyalektik iin kesin hibir ey yoktur. Bu demektir ki,
diyalektie gre her eyin bir gemii vardr ve bir gelecei
olacaktr; demek ki, her ey, bir kez bulunduu yerde, her
zaman iin, kesin olarak bulunmaz, ve bugnk o, kesin ve
son deildir. (Elma, yeryz, toplum rnekleri.)
Diyalektie gre, ne dnyada, ne de dnya dnda, hibir
g yoktur ki, eyleri, kesin, son biimini alm bir durumda
saptayabilsin; u halde, hibir ey mutlak deildir.
(Mutlak = absolu, hibir koula bal olmayan, dolaysyla
evrensel, basz ve sonsuz, eksiksiz, tam demektir.)
Hibir ey kutsal deildir demek, diyalektik her eyi
hogrr, hibir eye saygs yoktur demek deildir. Hayr!
Kutsal bir ey, deimez saylan, dokunulmamas, tartlmamas
gereken, ama ancak ululanacak bir ey demektir.
rnein, kapitalist toplum kutsaldr. Pekala!, diyalektik
diyor ki, hibir ey, hareketten, deimeden, tarihin deiikliklerinden
kurtulamaz, kaamaz.
Kalmszlk (caducite), yala birlikte tkenen anlamna
gelen kadk olan, dayanksz olan, ypranan, yalanan ve
yokolmak zorunda olan bir eydir. Diyalektik, kadk olan bir
eyin artk varlk nedeni olmayan bir ey olduunu, ve her
eyin ortadan kalkmak, yokolmak gibi bir yazgs olduunu
bize gsteriyor. Gen olan yalanr; bugn yaayan yarn
lr ve diyalektie gre, oluun ve geiin kesintisiz srecinden
baka hibir ey mevcut deildir.
Demek ki, diyalektik gr asnda yeralmak, deimeden
baka hibir eyi sonsuz saymamak demektir. Bu, zel
hibir ey oluun dnda sonsuz olamaz demektir.
 Ama Engels'in, tanmlanmasnda szn ettii olu nedir?
Grdk ki, elmann bir tarihi vardr. imdi de, rnein,
gene bir tarihi olan bir kalemi alalm.
Bugn kullanlm olan bu kalem, yeni idi. Kalemin yapld
tahta, bir tahta kalastan kar, bu kalas da bir aatan.
u halde gryoruz ki, elmann da, kalemin de birer tarihleri
vardr ve ne biri, ne de teki, her zaman ne iseler, o
olmamlardr. Ama bu iki tarih arasnda, bir farkllk vardr.
Elbette!
Yeil elma, olgun elma olmutu. Yeil elma olduktan sonra,
her ey yolunda gittii takdirde olgun olmayabilir miydi?
Hayr, olgunlamak zorunda idi, nasl ki, yere dtnde de,
rmek, ayrmak ve ekirdeklerini brakmak zorundaysa.
Oysa, kalemin geldii aa, bir tahta olmayabilirdi ve bu
tahta da bir kalem olmayabilirdi. Kalemin kendisi de, daima
btn, yani yontulmam kalabilirdi.
u halde, bu iki tarih arasnda bir fark olduunu gryoruz.
Elma iin, olgun elma olan yeil elmadr, eer olaann
dnda bir ey olmazsa, elma iei elma haline gelmitir.
u halde, veri olan bir aamay, teki aama, zorunlu olarak,
kanlmaz olarak, izler (herhangi bir ey, evrimi durdurmazsa).
Kalemin tarihinde ise, tersine, aa bir tahta kalas, tahta
kalas bir kalem, kalem de yontulmu bir kalem olmayabilir.
Demek ki, veri olan bir aamay, teki aama izlemeyebilir.
Eer kalem, btn bu aamalardan geiyorsa, bu, yabanc
bir mdahale, yani insann araya girmesi yzndendir.
Elmann tarihinde, ikinci aamann birinci aamadan vb.
kt, birbiri ardndan. gelen aamalar gryoruz. Elmann
tarihi, Engels'in szn ettii oluu izliyor. Kalemin tarihinde
ise, aamalar, birbirlerinden kmakszn yanyana konulurlar.
Elma ise, doal bir sre izler.
III. SRE
(Bu szck 'processus = vetire', Latinceden gelir ve anlam,
ileri gidi ya da ilerlemek olgusu, ilerlemedir.)
Neden yeil elma, olgun elma olur? Bu, onun iinde tad
eyden dolaydr. Elmay olgunlamaya doru iten birbirine
zincirleme bal i olaylardan dolaydr; bu, olgun elma.
olmadan nce, elma olduu iin ve olgunlamadan edemeyecei
iindir.
Elma olacak iek, sonra olgunlaacak yeil elma incelendii
zaman, elmay, kendi evrimine iten bu i zincirleme balarn,
otodinamizm (zg) denilen glerin basks altnda
etkin olduu grlr ki, buna, kendi varlndan gelen g
denilebilir.
Kalem, henz tahta kalas halinde iken, onu bir kalem
haline getirmek zere insann ie karmas gerekli oldu,
nk, tahta kalas hibir zaman, kalem haline dnemezdi.
 gler, otodinamizm (zg), sre olmad burada. u halde,
diyalektik diyen yalnzca hareket demez, ayn zamanda
otodinamizm de der.
Demek ki, diyalektik hareketin, kendinde, sreci ve diyalektik
hareketin z olan otodinamizmi ierdiini gryoruz.
Her hareket ve her deime, diyalektik deildir. Eer, diyalektik
bak asndan inceleyeceimiz bir pireyi alrsak, diyeceiz ki,
o her zaman ne ise o olmad ve her zaman da ne
ise o olmayacak; ama onu ezersek, kukusuz, pire iin bir deime
olacaktr, ama bu deime diyalektik bir deime mi
olacaktr? Hayr. Biz olmasaydk, pire ezilmeyecekti. u halde
bu deime, diyalektik bir deime deil, ama mekanik
bir deimedir.
u halde diyalektik deimeden szettiimiz zaman, ok
dikkat etmeliyiz. Biz, eer yeryz varolmakta devam ederse,
kapitalist toplumun yerini sosyalist toplumun, onun yerini de
komnist toplumun alacan dnyoruz. Bu, diyalektik
bir deime olacaktr. Ama, eer yeryz havaya uarsa,
kapitalist toplum otodinamik bir deimeyle deil, ama
mekanik bir deimeyle ortadan kalkacaktr.
Bir baka fikir dzeni iinde, bir disiplin doal olmad
zaman, buna, mekanik disiplin diyoruz. Ama serbeste kabul
edildii, yani doal ortamndan geldii zaman, bu disiplin,
otodinamik bir disiplindir. Mekanik bir disiplin, dardan
kabul ettirilen bir disiplindir; bu, kumanda edenlerden baka,
eflerden gelen bir disiplindir. (O halde, mekanik olmayan,
otodinamik bir disiplini, btn rgtlerin salayamayacan
anlyoruz.)
Demek ki, diyalektii, mekanik bir biimde kullanmaktan
kanmamz gerekir. Bu da, bize, metafizik biimde dnme
alkanlmzdan gelen bir eydir. eylerin her zaman
ne ise o olmadklarn, bir papaan gibi yinelememek
gerekir. Bir diyalektiki, bunu syledii zaman, eylerin
daha nce ne olmu olduklarn, olgular iinde aramaldr.
nk bunu sylemek, uslamlamann sonu demek deildir,
eylerin daha nce ne olduklarn titizlikle gzlemek iin
yaplacak incelemelerin balangcdr.
Marx, Engels ve Lenin, kapitalist toplumun kendilerinden
nce ne olduu zerine uzun ve ak incelemeler yaptlar.
Diyalektik deiiklikleri saptamak iin, en kk ayrntlar
gzlemlediler. Lenin, kapitalist toplumun deimelerini
tanmlamak ve eletirmek, emperyalist dnemi tahlil etmek
iin ayrntl incelemeler yapt ve saysz istatistikleri
inceledi.
Gene otodinamizmden szettiimizde de, onu, bir edebi
sz haline getirmemeliyiz; bu sz, bilerek ve onu tmyle
anlayanlar iin kullanmalyz.
Son olarak, bir eyi incelerken, otodinamik deimelerin
neler olduklarn grdkten ve hangi deimenin saptandn
syledikten sonra, otodinamik olann nereden geldiini irdelemeli,
aratrmalyz.
Bunun iindir ki, diyalektik, aratrmalarla ve bilimlerle
skskya baldr.
Diyalektik, eyleri incelemeksizin aklama ve tanma
yolu deildir; diyalektik, eylerin balangcn ve sonunu, nereden
geldiklerini ve nereye gittiklerini aratrrken, iyi inceleme
ve iyi gzlemler yapma aracdr.
:::::::::::::::::
NC BLM
KNC YASA: KARILIKLI ETK
I. Srelerin zincirleme sralan.
II. 19. yzyln byk bulular.
1. Canl hcrenin ve geliiminin bulunuu.
2. Enerjinin dnmnn bulunuu.
3. nsanda ve hayvanlarda evrimin bulunuu.
III. Tarihsel geliim ya da sarmal (spiral) geliim.
IV. Varg.
I. SRELERN ZNCRLEME SIRALANII
Biraz nce elmann yks dolaysyla, bir srecin ne olduunu
grdk. Gene bu rnei ele alalm. Elmann nereden
geldiini aratrdk, ve aratrmalarmz aaca kadar gtrmemiz
gerekti. Ama bu aratrma sorunu, aa iinde kendini
ortaya koyar. Elmann incelenmesi, bizi, aacn yazgsn
ve kkenlerini incelemeye gtrr. Aa nereden geliyor? Elmadan.
Aa, yere den ve yeni bir filize can vermek zere
toprakta ryen elmadan gelir, bu durum, bizi, yeri, elmann
ekirdeklerinin filiz verebilmesi koullarn, havann, gnein
vb. etkilerini incelemeye gtrr. Bylece, elmann incelemesinden
yola karak, elma srecinden aa srecine
geip, oradan yerin incelenmesine geldik, aa sreci de yerin
srecine zincirleme balanyor. te srelerin zincirleme
sralan denilen eyle kar karyayz. Bu, bize, diyalektiin
ikinci yasasn aklamak ve incelemek olanan verecektir.
Bu yasa, karlkl etki yasasdr. Srelerin zincirleme
sralanna rnek olarak, elma rneinden sonra Paris
i niversitesi rneini alalm.
Bu okulu diyalektik gr asndan incelersek, nereden
geldiini aratracaz, ve ilkin yle bir yantmz olacak:
1932 gznde, biraraya gelmi baz arkadalar, marksizmi
incelemek zere, Paris'te, bir ii niversitesi kurmaya karar
verdiler.
Ama, bu komite, marksizmi retme fikrine nasl vard?
Besbelli ki, marksizm varolduu iin. Peki, o halde, marksizm
nereden geliyor?
Gryoruz ki, srelerin zincirleme sralann aratrmak,
bizi, tam ve titiz incelemelere gtryor. Dahas var:
Marksizmi aratrrken, bu retinin, bizzat proletaryann
bilgisi olduunu saptamaya kadar varm olacaz; u halde
gryoruz ki, (ister marksizmden yana, ister ona kar olunsun)
proletarya mevcuttur; o zaman u yeni soruyu soracaz:
proletarya nereden geliyor?
Biliyoruz ki, proletarya, bir ekonomik sistemden, kapitalizmden
geliyor. Biliyoruz ki, toplumun snflara bln,
snf savam, marksizme kar olanlarn iddia ettikleri gibi,
marksizmden domamtr, tersine, marksizm bu snf savamnn
varln saptar ve gcn zaten daha nceden varolan
proletaryadan alr.
u halde, sreten srece, kapitalizmin varolu koullarnn
incelenmesine kadar geleceiz. te bylece, her eyin,
her ey zerinde etki oluturduunu bize gsteren bir sreler
zincirlemesi var nmzde. Her eyin her eyi etkilemesi,
karlkl etki yasasdr.
imdi de bu iki rnekle, elma ve Paris i niversitesi
rnei ile metafiziki nasl bir yntem izlerdi, onu grelim.
Elma rneinde, metafiziki, yalnzca elmann nereden
geldiini dnebilecekti. Elma aatan gelir demekle yetinirdi.
Daha ilerisini aratrmazd.
i nivesitesi iin de, Fransz halkn batan karmak
isteyen bir grup insan tarafndan kurulmu bir niversite
olduunu syler ya da incir ekirdeini doldurmayan baka
szler syleyerek gnln elendirirdi.
Ama diyalektiki, bir yanda elma, dier yanda da i
niversitesi ile sonulanan btn sreler zincirini grr.
Diyalektiki zel, tikel olay, ayrnty, btne balar.
Diyalektiki, elmay aaca balar, ve daha teye, btn
iinde doaya kadar gider. Elma, yalnz elma aacnn meyvesi
deildir, btn doann meyvesidir de.
i niversitesi, yalnz proletaryann meyvesi deil,
ama kapitalist toplumun meyvesidir de.
u halde gryoruz ki, dnyay kalplam eylerin kmesi
gibi kavrayan metafizikinin tersine, diyalektiki, dnyay
bir sreler kmesi olarak grecektir. Ve diyalektik gr
as, nasl doa iin ve bilimler iin doru ise, toplum,
iin de dorudur.
Hegel'in 'metafizik' yntem dedii, verilmi ve deimez
nesneler olarak dnlen eylerin incelenmesiyle uramay
yeleyen ... eski aratrma ve dnce ynteminin doruluu,
zamannda, tarihsel olarak ortaya kmt. (F. Engels,
Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 43-44.)
Bu bakmdan, o ada, her ey ve toplum, bir veri olan
deimez nesneler kmesi gibi inceleniyor, ayrca toplumun
yalnzca deimemesi yle dursun, yokolmas alnnda yazl
deilmi gibi inceleniyordu.
Engels, diyalektiin balca nemini belirtir: Bu byk
temel dnce, dnyann, bir tamamlanm eyler karmaas
olarak deil de, grnte durulmu eylerin, tpk beynimizdeki
zihinsel yanslar olan kavramlar gibi, kesintisiz bir
olu ve yokolu deimesinden getikleri, son olarak btn
grnteki raslantlara ve geici geriye dnlere karn,
ilerleyici bir gelimenin eninde sonunda belirmeye balad
bir sreler karmaas olarak dikkate alnmas gerektii
dncesidir. (agy, s. 43.)
Kapitalist toplumun kendisi de, demek ki, bir tamamlanm
eyler karmaas olarak ele alnmamaldr, tersine, o
da bir sreler karmaas olarak incelenmelidir.
Metafizikiler, kapitalist toplumun her zaman varolmam
olduunun farkndadrlar, onun bir tarihi olduunu sylerler,
ama kapitalizmin ortaya k ile toplumun evriminin
bittiini ve bundan byle deimez (fixee) kalacan dnrler.
Her eyi bitmi, tamamlanm sayarlar, yeni bir srecin
balangc saymazlar. Dnyann tanr tarafndan yaradlnn
anlats, dnyann, tamamlanm eylerin bir karmaas
olarak aklanmasdr. Tanr, (yaradln ilk alt gnnde,
-.) her gn, bir ii bitirdi. Bitkileri, hayvanlar,
insan, bir kerede, artk deimemek zere, kesin olarak yaratt
- saptanmclk (fixisme) teorisi de buradan gelir.
Diyalektik, bunun kart biimde dnr. eyleri deimez
nesneler olarak deil, stelik hareket halinde dnr.
Diyalektie gre hibir ey bitmi, tamamlanm bir
biimde bulunmaz; her ey, her zaman bir srecin sonu ve
baka bir srecin badr, her zaman deime ve gelime durumundadr.
Bunun iindir ki, biz kapitalist toplumun, sosyalist
topluma dneceine bu kadar gveniyoruz. Hibir
ey, son ve kesin olarak tamamlanm olmadndan, kapitalist
toplum, bir srecin sonudur ki, onu, sosyalist toplum,
sonra komnist toplum izleyecek ve bu byle srp gidecektir;
srekli olarak bir gelime vardr ve olacaktr.
Ama burada, diyalektii, alnyazs bir ey gibi almamaya
dikkat etmek gerekir; byle bir sandan, yle bir sonu
karlabilir: Mademki siz istediiniz deimeden bu kadar
eminsiniz, ne diye savam veriyorsunuz? nk, Marx'n
da dedii gibi sosyalist toplumu dourtmak iin, bir ebe
gerekecektir; ite devrimin, eylemin zorunluluu buradan gelir.
Ne var ki, iler bu kadar basit deildir. Bu dnm nceye
alabilecek ya da geciktirebilecek insanlarn rol unutulmamaldr
(bu soruyu, bu ksmn beinci blmnde, Tarihsel Materyalizmden
szederken yeniden yantlayacaz).
imdilik saptadmz ey, her eyde, eylerin igc ile
(yani otodinamizm ile) oluan srelerin, zincirleme sralannn
varldr. Diyalektie gre, yeniden zerinde duruyoruz,
hibir ey bitmi, tamamlanm deildir. eylerin gelimesine,
son sahnesi olmayan bir gelime olarak bakmak gerekir.
Dnya tiyatrosunda, bir piyesin sonu, baka bir piyesin
birinci perdesiyle balar. Dorusunu sylemek gerekirse,
bu birinci perde, bir nceki piyesin son perdesinde balamtr
bile.
II. 19. YZYILIN BYK BULULARI
 Metafizik dnn terkedilmesini belirleyen, bilginleri
sonra da Marx ve Engels'i, eyleri, diyalektik hareketleri
iinde ele almaya zorlayan eyin, 19. yzylda yaplan bulular
olduunu biliyoruz. Bu an zellikle byk buluu,
Engels'in Ludwig Feuerbach'ta deindii bulular, diyalektiin
ilerlemesini salamlardr. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve
Klasik Alman Felsefesinin Sonu, s. 44.)
1. Canl hcrenin ve geliiminin bulunuu
(Organik hcre ile birlikte oalma ve bakalama (farkllama)
yoluyla btn bitkisel ve hayvansal organizmann gelimesinin
balad birimi bularak, canl doann iki byk aleminin
(bitkiler ve hayvanlar aleminin) birbirine balln, srekliliini
ortaya koyan Schwann ile Schleiden olmutur.)
Bu bulutan nce, temel olarak alnan dn tarz,
saptanmclkt. Trler birbirlerine yabanc olarak dnlyordu.
stelik, hayvanlar dnyas bir yanda, bitkiler dnyas da
br yanda, kesin olarak birbirlerinden ayr tutuluyorlard.
Hcrenin bulunuu, 18. yzyln bilginlerinin ve dnrlerinin
daha nce de ortaya attklar evrim fikrinin belginlik
kazanmasna yolayor. Bu bulu, yaamn, lmlerin
ve doularn ardarda sralanarak olutuunu ve her canl
varln benzer hcreleri olduunu anlamaya olanak salad.
Bu gerein ortaya karlm olmas, hayvanlarla bitkiler
arasnda herhangi bir snrn varlna artk izin vermez ve
metafizik anlay kovup atar.
2. Enerjinin dnmnn bulunuu
Eskiden, bilim, rnein, ses, s ve n birbirine tamamyla
yabanc olduklarna inanyordu. Oysa, btn bu baka
baka olaylarn birbirlerine dnebildikleri, cansz (inerte)
maddede de, canl doada olduu kadar sre zincirleri olduu
bulunuyor. Bu bulu da, metafizik dne indirilmi
bir darbedir.
3. nsanda ue hayvanlarda evrimin bulunuu
Engels der ki, Darwin, tm doa rnlerinin, balangta
tekhcreli kk tohumlarn uzun bir gelime srecinin sonucu
olduunu, her eyin kkeninde hcre bulunan uzun bir
srecin rn olduunu ortaya koymutur.
Ve gene Engels, bu byk bulu sayesinde, btn
doa olaylarnn zincirleme sralann, yalnzca eitli bilim
alanlarnn kendi ilerinde deil, ama deiik bilim alanlar
arasnda da izleyebileceimiz sonucuna varr.
Demek ki, bu ikinci karlkl etki yasasnn ifade edilebilmesi,
bilimlerle salanmtr.
Bitkisel, hayvansal ve madensel konular arasnda kesiklik
yoktur, yalnz sreler vardr; her ey zincirleme birbirine
balanr. Ve bu, toplum iin de dorudur. nsanln tarihi
iinden gemi olan deiik toplumlar, birinin zorunlu olarak
kendinden nce gelen toplumdan kt bir sreler zinciri
dizisi olarak ele alnmaldr.
Demek ki, unu aklmzda tutmak zorundayz: Bilim,
doa, toplum bir sreler zinciri olarak grlmelidir ve bu
zincirlemeyi gelitirmek iin ileyen motor da otodinamizmdir.
III. TARHSEL GELME YA DA SARMAL (SPRAL) GELME
Tanmaya baladmz sreci biraz daha yakndan inceleyecek
olursak grrz ki, elma, bir sreler zincirlemesinin
sonucudur. Elma nereden geliyor? Aatan geliyor. Aa
nereden geliyor? Elmadan. u halde yle dnebiliriz ki,
burada bir ksr dng var ve hep ayn noktaya gelmek zere,
bu ksr dng iinde dnyoruz. Aa elma. Elma aa.
Ayn biimde yumurta tavuk rneini alalm. Yumurta nereden
geliyor? Tavuktan. Tavuk nereden geliyor? Yumurtadan.
Eer eyleri bu biimde ele alrsak, bu bir sre olmaz,
bir ember olur, zaten bu grn de sonsuz dn fikrini
vermitir. Yani biz hep ayn noktaya, ayn k noktasna
dnp geleceiz.
Ama sorunun doru olarak nasl konduunu grelim:
1. te bir elma.
2. Bu elma, deiiklie urayarak, bir aac ya da aalar
meydana getirir.
3. Bir aa bir elma vermez, birok elma verir.
Demek ki, ayn k noktasna dnp gelmiyoruz; biz, elmaya
dnp geliyoruz, ama, baka bir dzlem zerinde.
Gene aatan yola karsak, imdi bizim:
1. Bir aacmz olacak, bu aa,
2. elmalar verecek, bu elmalar da
3. aalar verecek.
Burada da gene aaca geri geliyoruz, ama baka bir dzlem
zerinde. Bak as genilemitir.
Demek ki, grnlerin dndrtt gibi bir ember,
bir dng yok karmzda, ama tarihsel gelime diye adlandracamz
bir gelime sreci var. Tarih, zamann iz brakmakszn
geip gitmediini gsterir. Zaman geer, ama yeniden
ortaya kan ayn gelimeler deildir. Dnya, doa, toplum,
bir gelime olutururlar ki, bu tarihsel bir gelimedir ve
felsefe dilinde buna sarmal (spiral) gelime denir.
Bu imge, fikirleri saptamak iin kullanlr; yle ki: eyler,
emberimsi bir srece gre evrim gsterirler, ama k
noktasna dnp gelmezler, biraz daha yksee, baka bir
dzlem (plan) zerinde bir noktaya gelirler, ve bylece srp
giderek, ykselen, yukar doru bir sarmal oluturur; bu
imge ite bu olguyu canlandrmak iin yaplan bir benzetmedir.
 Demek ki, dnyann, doann, toplumun (sarmal biiminde)
tarihsel bir gelimesi vardr ve bu gelimeyi hareket ettiren,
bunu unutmayalm, otodinamizmdir (zgtr).
IV. VARGI
Diyalektik konusundaki bu ilk blmlerde ilk iki yasay;
deime yasasn ve karlkl etki yasasn incelemi bulunuyoruz.
Bu inceleme, eliki yasasnn incelenmesini ele
alabilmek iin zorunlu idi, nk, bu, diyalektik deimenin
devindirici gcn, otodinamizmi anlamamz salayacaktr.
Diyalektie ilikin birinci blmde, bu teorinin metafizik
anlayn basks altnda niin kalm olduunu, ve niin 18.
yzyl materyalizminin metafizik bir materyalizm olduunu
grdk. imdi, 19. yzyln, materyalizmin gelimesine olanak
salayarak diyalektik olmasn salayan byk buluunu
ksaca grdkten sonra, bu felsefenin tarihinin, u
byk dnemden, (1) antika materyalizmi (atomlar teorisi);
(2) 18. yzyl materyalizmi (mekaniki ve metafiziki),
son olarak da (3) diyalektik materyalizm gibi byk dnemden
gemesinin niin zorunlu olduunu daha iyi anlyoruz.
Materyalizmin bilimlerden doduunu ve onlara bal
bulunduunu belirtmitik. Bu blmden sonra, bunun ne
kadar doru olduunu grebiliriz. Diyalektik hareket ve diyalektik
deimenin incelenmesi konusunda, sonra karlkl
etki yasasnn incelenmesinde, bizim btn dn tarzlarmzn
bilimlere dayandn grdk.
Bilimsel incelemelerin son derece zelletii ve (genellikle
diyalektik materyalizmi bilmeyen) bilginlerin, bazan, kendi
zel bulularnn, bilimlerin tmne oranla nemini anlayamadklar
bugnk gnde, demitik ki, felsefenin rol,
ona den zel grev, dnyann ve daha genel sorunlarn
aklamasn yapmaktr; zellikle de, her bilim kolunun tm
zel bulularn, bunlarn bir sentezini yapmak zere biraraya
getirmek ve bylece bizi, giderek daha ok Descartes'n
dedii gibi, doann efendisi ve sahibi yapacak bir teori
vermek, diyalektik materyalizmin zel grevidir.
:::::::::::::::::
DRDNC BLM
NC YASA: ELK
I. Yaam ve lm.
II. eyler, kendi kartlarna dnrler.
III. Olumlama, yadsma ve yadsmann yadsnmas.
IV. Durumu gzden geirelim.
V. Kartlarn birlii.
VI. Saknlacak yanllar.
VII. Diyalektiin pratik sonular.
 DYALEKTN, eylere, aralksz deimekte olan, srekli
gelien, ksacas, diyalektik bir harekete urayan eyler
olarak baktn grdk (birinci yasa).
Bu diyalektik hareket, her ey, biz onu incelediimiz
anda, ancak, bir sreler zincirinin, yani birbirinden kan
bir aamalar zincirinin sonucu olduu iin olanakldr. Ve
incelememizi daha ileri gtrerek, bu sreler zincirinin, zaman
iinde, anlk geri dnlere karn ilerleyici bir hareketle,
zorunlu olarak gelitiini grdk.
Bu harekete, tarihsel gelime ya da sarmal gelime
dedik, ve biliyoruz ki, bu gelime otodinamizmle (zgle)
kendi kendini yaratr.
Peki otodinamizmin yasalar nelerdir? Aamalarn birbirlerinden
kmalarna yol veren yasalar nelerdir? Buna,
diyalektik hareketin yasalar denir.
Diyalektik, bize, eylerin sonsuz olmadklarn, eylerin,
bir son ile, bir lmle tamamlanan bir balanglar, bir olgunluklar,
bir yallklar olduunu retiyor.
Btn eyler u aamalardan geerler: dou, olgunluk,
yallk, son. Bu, niin byledir? Niin eyler sonsuz deildir?
Bu, insanln, her zaman ilgisini uyandrm olan eski
bir sorudur. Neden lmek gerekir? nsanlar bu zorunluluu
anlamak istemiler ve tarih boyunca sonsuz yaamn dn
kurmulardr; rnein ortaada, (genlik iksiri, yaam
iksiri gibi) byl ikiler treterek lmllkten kurtulmay
dlemilerdir.
Peki, doan bir ey, niin lmek zorundadr? yice anlamamz
iin, metafizikle karlatrmamz gereken diyalektiin
byk bir yasasdr bu.
I. YAAM VE LM
Metafizik bak asndan eyler, dier eylerden ayrlarak,
kendi balarna, ayr ayr ele alnrlar ve metafizik, eyleri
byle inceledii iin, onlar tekyanl, yani bir tek yandan
grr. Onun iindir ki, eylere bir tek yanndan bakanlara,
metafiziki denebilir. Ksaca, bir metafiziki yaam denilen
olay incelerken, bu olay, bir baka olaya balamaz. Yaam,
kendisi iin ve kendinde, tekyanl olarak grr. Ona bir tek
yandan bakar. lm inceleyecek olsa, gene ayn eyi yapacaktr;
kendi tekyanl gr asn uygulayacak ve u sonuca
varacaktr: yaam yaamdr, ve lm lmdr. kisi arasnda
ortak hibir ey yoktur, nk bunlar birbirlerine kar
olan, birbirinin tam kart iki ayr eydir.
eylere byle bakmak, onlara, yzeysel bir biimde bakmaktr.
Eer onlar biraz daha yakndan inceleyecek olursak,
ilkin, birinin dierine kart konulamayacan, ve hatta
onlarn, birbirinden bu kadar kabaca ayrlamayacan greceiz;
nk, deney, gerek, bize gsterir ki, lm yaam
srdrr, lm canldan gelir.
 Ya yaam, lmden kabilir mi? Evet. nk l bedenin
eleri, baka yaamlar dourmak iin dnecektir, rnein
toprak iin gbre olacaklardr ve toprak daha verimli
olacaktr. lm, pek ok durumda, yaama yardm edecek,
lm yaamn domasna izin verecek, ve canl bedende yaam,
ancak, len hcrelerin yerini srekli olarak doan baka
hcrelerin almasyla olanakl olacaktr.
(Nesneleri dinginlik durumunda ve cansz, her biri kendi bana,
biri tekinin yannda ve biri tekinden sonra olarak dndmz
srece, kukusuz onlarda hibir eliki ile karlamayz. Burada
ksmen ortak, ksmen farkl, hatta birbiriyle eliik, ama bu
takdirde, farkl eylere datlm ve bunun sonucu kendinde eliki
iermeyen baz zglkler buluruz. Bu gzlem alan snrlar iinde,
iimizi allm metafizik dnce biimi ile yrtebiliriz. Ama
nesneleri hareketleri, deimeleri, yaamlar, birbirleri zerindeki
karlkl etkileri iinde dnmeye baladmz andan balayarak
durum iyiden iyiye deiir. Burada birdenbire elikiler iine
deriz. (Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 192-193.)
Demek ki, yaam ve lm srekli olarak birbirine dnr;
ve u byk yasann her eye bal olduunu gzlemliyoruz:
Her yerde, eyler, kendi kartlarna dnr.
II. EYLER KEND KARITLARINA DNR
Metafiziki, kartlar, birbirinin karsna koyar, ama
gerek bize gsteriyor ki, kartlar birbirine dnr; eyler,
kendileri olarak kalmaz, ama kartlarna dnr.
Eer doru ile yanl incelersek, yle dnrz: bunlar
arasnda ortak hibir ey yoktur. Doru dorudur ve yanl
yanltr. Bu, tekyanl bak as, iki kart, kabaca birbirinin
karsna koyar, tpk lm ile yaam kar karya
koyduu gibi.
Gene de, Bakn yamur yayor! desek, bazan yle olabilir ki,
biz daha szmz bitirmeden, artk yamur yamayabilir.
Bu tmceye baladmz zaman szmz doru idi,
ama yanla dnt. (Yunanllar da daha nce bu durumu
saptamlard ve yanlmamak iin hibir ey sylememek gerekir
diyorlard!)
Gene, yeniden elma rneini alalm. Yere dm olgun
bir elma grlr, ve te olgun bir elma denir. Bununla birlikte,
o, belirli bir zamandan beri yerdedir ve rmeye balamtr
bile; bylece doru, yanl olur.
Bilimler de, bize uzun yllar boyunca doru saylm,
ama, bilimsel ilerlemeler sonucu, belirli bir anda, yanl
olduklar meydana km saysz yasa rnekleri verirler.
u halde gryoruz ki, doru yanla dnr. Acaba
yanl da doruya dnr m?
Uygarln balangcnda, zellikle Msr'da, insanlar, gnein
domasn ve batmasn aklamak iin tanrlar arasnda
kavga yapldn tasarlyorlard; bu, tanrlarn, gnei
hareket ettirmek iin itildiinin ya da ekildiinin sylenmesi
lsnde yanlt. Ama bilim, gerekten gnei hareket
ettiren gler (salt fizik gler, baka nedenler) olduunu
syleyerek, bu dn biimine ksmen hak verir. yleyse
gryoruz ki, yanl, aka doruyla kar karya deildir.
eyler kendi kartlarna dnyorsa, bu, nasl olanakl
olur? Yaam lme nasl dnr?
Yalnzca yaam olsayd, yaam yzde-yz yaam olsayd,
o, hibir zaman lm olmazd; ve eer lm, tm olarak kendi
kendisi, yzde-yz lm olsayd, birinin tekine dnmesi
olanakl olmazd. Ama yaam iinde lm, ve dolaysyla
lm iinde yaam, daha nce de vardr.
Yakndan bakarken greceiz ki, bir canl varlk hcrelerden
oluur; hcreler, kaybolarak ve ayn yerde yeniden
grnerek yenilenirler. Hcreler, canl bir varln iinde
durmadan yaarlar ve lrler, yleyse orada hem yaam,
hem lm vardr.
Gene biz biliyoruz ki, bir lnn sakal uzamaya devam
eder. Trnaklar ve salar da uzar. te aka, yaamn,
lmn iinde devam ettiini, kesin olarak kantlayan olaylar.
Sovyetler Birlii'nde, bir lnn kan, zel koullar iinde
saklanyor ve kan aktarm iin kullanlyor; bylece, bir
lnn kanyla, bir canl iyiletirilir. Dolaysyla, diyebiliriz
ki, lmn barnda yaam vardr.
yleyse yaam da eylerin ve srelerin kendinde varolan,
ara vermeden ortaya kan ve zlen bir elikidir. Ve
eliki biter bitmez, yaam da biter, lm bagsterir.
(Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 193-194.)
yleyse, eyler yalnz birbirine dnmekle kalmaz, hatta
bir ey yalnz kendi kendisi deildir, ayn zamanda kendisinin
kart olan baka bir eydir de, nk her ey kendi
kartn da iinde tar.
Her ey, ayn zamanda, hem kendini, hem de kartn
ierir.
Bir ey, bir emberle gsterilirse, burada, merkezden
da doru iti rneinde olduu gibi, bu eyi yaama doru
iten bir g bulacaz (da doru bask), ama ayn zamanda,
bu eyi, tam kar dorultuda, dtan merkeze doru iten
lm glerini de bulacaz (ie doru bask).
Bylece her eyin iersinde, birbirine kar gler, uzlamaz
gler birarada bulunurlar.
Bu gler arasnda ne olur? Birbirlerine kar savam
verirler. yleyse, bir ey, deiiklie, yalnzca bir ynde etki
yapan bir g tarafndan uramaz; her ey, gerekte, birbirine
kar dorultuda iki g tarafndan deiiklie urar.
eylerin olumlanmasna (affirmation, tasdik) ve yadsnmasna
doru, yaama doru ve lme doru. eylerin olumlanmas
ve yadsnmas ne demektir?
Yaamn iinde, yaam koruyan ve srdren, yaamn
olumlanmasna ynelik gler vardr. Ayrca canl organizmalarda,
yadsmaya doru ynelen gler de vardr. Her eyde,
glerden bazlar olumlamaya eilimlidir ve dier bazlar
yadsmaya eilimlidir, ve olumlama ile yadsma arasnda
eliki vardr.
Demek ki, diyalektik, deimeyi ortaya karr, peki ama
neden eyler deiirler? nk eyler, kendi kendileriyle
uyum halinde deildirler, nk gler arasnda, uzlamaz
i kartlklar arasnda savam vardr, nk eliki vardr.
te diyalektiin nc yasas: eyler deiir, nk kendi
kendilerinde elikiyi ierirler, kendi ilerinde eliki
tarlar.
(Biz, zaman zaman (diyalektik gibi, otodinamizm gibi)
azok karmak szckler ya da geleneksel manta aykr
gibi grnen ve anlamas g terimler kullanmak zorunda
kalyorsak, bunu, burjuvaziyi rnek aldmz ve eyleri yerli
yersiz, herhangi bir neden yokken karmaklatrmay sevdiimiz
iin yapmyoruz. (Rene Maublanc'n La Vie Ouvriere, 14 Ekim
1937'deki makalesine baknz.) Ama, balang niteliinde olsa da,
bu incelemenin olabildiince eksiksiz olmasn ve sonra bu
terimleri kullanan Marx, Engels ve Lenin'in felsefe yaptlarnn
daha kolay anlalmasn salamak istiyoruz. Demek ki,
allmam bir dil kullanmamz gerekiyor, bu dili, bu inceleme
snr iinde, onu herkese anlalabilir bir hale getirmeye
ok nem veriyoruz.)
III. OLUMLAMA, YADSIMA VE YADSIMANIN YADSINMASI
imdi, burada, size evet denildii ve sizin de hayr
diye yantladnz bir durumu anlatan, szdeki eliki ile,
imdi grm olduumuz diyalektik eliki denilen, yani olgulardaki,
eylerdeki eliki arasnda bir ayrm yapmamz
gerekiyor.
Kapitalist toplumun barnda varolan elikiden szettiimiz
zaman, bu, baz teoriler hakknda bazlarnn evet, bazlarnn
hayr dedii anlamda bir eliki deildir; bu, olgularda
bir eliki var demektir, birbiriyle atan savam veren
gerek gler var demektir: burada nce kendini olumlamaya
ynelik g, kendini korumay srdrmeye ynelik g
vardr, bu, burjuva snfdr; sonra burjuva snfnn yadsnmasna
ynelik ikinci bir tolumsal g vardr, bu da, proletaryadr.
yleyse eliki olgulardadr, nk burjuvazi kendi
kartn, yani proletaryay yaratmakszn varolamaz.
Marx'n dedii gibi; burjuvazinin rettii, her eyden nce,
kendi mezar kazclardr. (Karl Marx-Friedrich Engels, Komnist
Manifesto ve Komnizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara 1993,
s. 122.)
Buna engel olmak iin, burjuvazinin, kendi kendisi olmaktan
vazgemesi gerekirdi ki, bu da, sama bir ey olurdu.
yleyse kendi kendini olumlarken, kendi yadsmasn
yaratr.
Bir tavuun yumurtlad ve zerinde kulukaya yatt
bir yumurta rneini alalm: grrz ki, yumurtann iinde,
belirli bir sda ve belirli baz koullar altnda gelien bir tohum
(germe) bulunur. Bu tohum, gelierek, bir civciv verecektir.
Bu tohum, daha imdiden yumurtann yadsnmasdr.
Bylece, ok iyi gryoruz ki, yumurtann iinde iki g var:
onu yumurta kalmaya doru eken g ve civciv olmaya doru
eken g. yleyse yumurta, kendi kendisi ile uyumsuzluk
iindedir ve her ey, kendi kendisi ile uyumsuzluk iindedir.
Bu, insana, kavranmas g bir ey gibi gelir, nk biz
metafizik dn tarzna almzdr ve bunun iindir ki,
eyleri kendi gereklikleri iinde grmeye yeni batan almak
iin bir aba harcamalyz.
Bir ey, yadsmadan kan bir olumlama olarak balar.
Civciv, yumurtann yadsnmasndan km bir olumlamadr.
Bu, srecin bir evresidir. Ama tavuun kendisi de, civcivin
deimesi, baka bir hale dnmesi olacaktr ve bu dnmenin
ortasnda, civcivin tavuk olmas iin savam veren
gler ile civcivin civciv kalmas iin savam veren gler
arasnda bir eliki olacaktr. Demek ki, tavuk civcivin
yadsnmas olacaktr; civciv ise, yumurtann yadsnmasndan
gelmektedir.
yleyse, tavuk, yadsmann yadsnmas olacaktr. Ve bu
diyalektik evrelerin genel gidii ite byledir.
1. Olumlama ya da Tez.
2. Yadsma ya da Kar-tez.
3. Yadsmann yadsnmas ya da Sentez.
Bu szck, diyalektik geliimi zetler. Bunlar, evrelerin
ardarda zincirleniini betimlemek ve bir evre'nin, kendinden
nceki evre'nin ykm olduunu gstermek iin kullanlrlar.
Ykm, bir yadsmadr. Civciv meydana gelirken yumurtay
krdna gre, civciv, yumurtann yadsnmasdr. Buday
baa, gene ayn ekilde, buday tanesinin yadsnmasdr.
Tane, toprakta filizlenecektir. Bu filizlenme buday tanesinin
yadsnmasdr; buday bitki verecek ve bu bitki iek
aacak ve buday baan verecektir; bu baak ise bitkinin
yadsnmas ya da yadsmann yadsnmas olacaktr. Bylece,
gryoruz ki, diyalektiin szn ettii yadsma, ykmdan
szetmenin zetlenmi bir biimidir. Yok olann, yklm
olann yadsnmas vardr.
1. Feodalizm, kleciliin yadsnmas oldu.
2. Kapitalizm, feodalizmin yadsnmasdr.
3. Sosyalizm, kapitalizmin yadsnmasdr.
eliki ynnden, szdeki, eliki ile mantk elikisi
arasnda bir ayrm yaptmz gibi, hayr denen szdeki
yadsma ile ykm demek olan diyalektik yadsma arasnda
bir ayrm olduunu ok iyi bilmeliyiz.
Ama, yadsma, ykm demekse de, burada herhangi sradan
bir ykm deil, ama diyalektik bir ykm szkonusudur.
Bunun gibi, bir pireyi parmaklarmz arasnda ezdiimiz zaman,
o, bir i ykmla, diyalektik bir yadsma ile lmez.
Onun lm, otodinamik aamalarn bir sonucu deildir;
salt mekanik bir deiikliin sonucudur.
 Ykm, ancak bir olumlama rn ise, bir olumlamadan
kyorsa, bir yadsma demektir. Bunun gibi, kulukaya yatrlm
yumurta, yumurta olan eyin olumlamas olarak, kendi
yadsmasn dourur: civciv olur; ve civciv, yumurtann
kabuunu krarak, onu ykarak, yumurtann ykmn ya da
yadsnmasn simgelerle ifade eder.
Civcivde birbirine dman iki g gryoruz: civciv ve
tavuk; srecin bu gelimesi srasnda tavuk yumurtalar
yumurtlayacaktr, bu da yadsmann yadsnmasdr. yleyse,
bu yeni yumurtalardan; yeni bir sreler zinciri balayacaktr.
Budayda da, ayn ekilde, bir olumlama, sonra bir yadsma
ve bir yadsmann yadsnmasn grrz.
Bir baka rnek olarak, materyalist felsefe rneini vereceiz.
Balangta, bilisiz olduu iin kendi z yadsmasn,
yani idealizmi yaratan ilkel, kendiliinden bir materyalizm
buluyoruz. Ama eski materyalizmi yadsyan idealizm, kendisi de
ada ya da diyalektik materyalizm tarafndan yadsnacaktr,
nk felsefe gelimektedir ve bilimlerle birlikte
idealizmin ykmna yolamaktadr. Demek ki, burada da,
olumlama, yadsma ve yadsmann yadsnmasn buluyoruz.
Bu evrimi (cycle), toplumun evriminde de saptyoruz.
Tarihin balangcnda, bir ilkel komnist toplumun, snfsz,
topran ortak mlkiyetine dayanan bir toplumun
varln gryoruz. Ama bu mlkiyet biimi, retimin gelimesi
iin bir engel oluyor ve kendisi tarafndan kendisinin
yadsnmasn, yani snfl, zel mlkiyete ve insann insan
tarafndan smrlmesine dayanan toplumu yaratyor. Ama
bu toplum da, kendi z yadsmasn kendi iinde tayor, nk
retim aralarnn stn bir gelimesi, toplumun snflara
blnmesini yadsmaya, zel mlkiyeti yadsma zorunluluuna
gtryor ve bylece k noktasna geri geliyoruz:
komnist toplumun zorunluluu, ama baka bir dzeyde;
balangta, bir rn eksikliimiz vard; bugn, ok ykselmi
bir retim yeteneimiz var.
Bu konuda, verdiimiz btn rneklerle, hep k noktasna
geri geldiimize; ama baka bir dzey zerinde, en yksek
bir dzey zerinde (sarmal gelime) geri geldiimize dikkat
edelim.
Bylece gryoruz ki, eliki, diyalektiin byk bir yasasdr.
Evrim uzlamaz kart glerin savamdr. eyler,
yalnz birbirlerine dnmekle kalmazlar, ama her ey kendi
kartna dnr. eyler kendi kendileriyle uyum iinde deildir,
nk eylerde, birbirine kar gler arasnda savam
vardr, nk eylerde bir i eliki vardr.
Not: una ok dikkat etmemiz gerekir ki, olumlama,
yadsma, yadsmann yadsnmas, ancak diyalektik evriminin
uraklarnn zetlenmi ifadeleridir, ve her yerde bu
aamay bulmak iin dnyay dolanmak gerekmez. nk,
onlarn hepsini her zaman bulamayacaz; ama bazan yalnzca
birinciyi, bazan yalnzca ikinciyi bulacaz, nk evrim
bitmi deildir. yleyse, her eyde, bu deimeleri, bylesine
mekanik biimde aramamak gerekir. Ancak, zellikle
unu aklmzda tutalm ki, eliki, diyalektiin byk yasasdr.
in z budur.
IV. DURUMU GZDEN GERELM
Daha nceden de biliyoruz ki, diyalektik, iyi gzlemler ve
iyi inceleme yapmamz salayan bir dn, uslamlama,
zmleme yntemidir; nk diyalektik, her eyin kaynan
aratrmaya ve onun tarihini anlatmaya bizi zorlar.
Kukusuz, eski dn yntemi; grdmz gibi, kendi
zamannda zorunlu idi. Ama, diyalektik yntemle incelemek,
renmeye almak, yineleyelim, grnte hareketsiz
olan her eyin bir balangc ve bir sonu olduunu, her eyde;
son olarak btn grnteki raslantlara ve geici geriye
dnlere karn, ilerleyici bir gelimenin eninde sonunda
belirmeye balad bir sreler zincirinden baka bir ey
olmadn meydana karmak demektir.
Yalnzca diyalektik, bizim, eylerin gelimesini ve evrimini
anlamamza izin verir; yalnzca o, eski eylerin ykmn
ve yenilerinin douunu anlamamz salar. Yalnzca diyalektik,
eylerin kartlardan olumu btnler olduklarn
bize reterek, onlarn gelimesini, dnmleri iinde anlamamz
salar. nk, diyalektik anlaya gre, eylerin doal
gelimesi, yani evrim, birbirine kar glerin ve ilkelerin
srekli savamdr.
yleyse, diyalektie gre, birinci yasa, hareketin ve deimenin
Hibir ey olduu gibi kalmaz, hibir ey olduu
yerde kalmaz. kuralnn saptanmas, ortaya konulmas ise
de, imdi biliyoruz ki, bu yasa; 3eylerin yalnz birbirine dnerek
deil, ama kendi kartlarna dnerek deimesiyle
aklanr. Demek ki, eliki, diyalektiin byk bir yasasdr.
Diyalektik gr asndan elikinin ne olduunu inceledik;
ama baz aklklar getirmek ve saknlmas gereken
baz yanllar belirtmek iin, eliki zerinde tekrar durmalyz.
Besbelli ki, her eyden nce, gerekle uyuan u olumlamaya,
yani eylerin kendi kartlarna dnmeleri olumlamasna
kendimizi iyice altrmalyz. Kukusuz bu, saduyuya
ters der, bizi artr, nk biz, eski metafizik yntemle
dnmeye almzdr. Ama bunun niin byle olduunu
grdk; rnekler yardmyla, bunun gerekte byle
olduunu, ve eylerin niin kendi kartlarna dntn
ayrntl bir biimde grdk.
Onun iin, yle denebilir ve iddia edilebilir: Eer eyler
dnyor, deiiyor ve evrim gsteriyorlarsa, bu, kendi kendileriyle
eliki halinde olmalarndandr, kendi ilerinde
kendi kartlarn tamalarndandr, kendi ilerinde kartlarn
birliini iermelerindendir.
V. KARITLARIN BRL
Her ey, bir kartlar birliidir.
 Byle bir eyi iddia etmek, ilk bakta, bir samalk gibi
grnr. Bir ey ile onun kartnn ortak herhangi bir yan
yoktur., genellikle byle dnlr. Ama, diyalektie gre,
her ey, ayn zamanda, hem kendi kendisi, hem de kartdr;
her ey bir kartlar birliidir, ve bunu iyice aklamamz
gerekir.
Kartlarn birlii, bir metafiziki iin, olanaksz bir eydir.
Ona gre eyler, bir tek paral ve kendi kendileriyle
uyumlu olarak yaplmlardr, oysa imdi biz, tersini iddia
ediyoruz, yani eyler iki paradan -kendi kendileri ile kendi
kartlarndan- yaplmlardr, eylerde birbiriyle atan
iki g vardr, nk eyler kendi kendileriyle uyumlu deildir;
kendi kendileriyle eliki halindedir, diyoruz.
Bilgisizlik ve bilim rneini, yani bilgi rneini alrsak,
biliyoruz ki, bunlar metafizik gr asndan tmyle birbirine
kar ve birbirinin kart olan iki eydir. Bilgisiz bir
kii, bilgin deildir; bilgin bir kii ise, bilgisiz deildir.
Bununla birlikte, eer olgulara bakarsak, bu iki eyin
bylesine kat bir kartla yer vermediini grrz. Grrz
ki, nce bilgisizlik egemendi, sonra bilim geldi; burda da,
bir eyin kendi kartna, bilgisizliin bilime dntn
saptyoruz.
Bilimsiz bilgisizlik, yzde-yz bilgisizlik yoktur. Bir birey,
ne kadar bilgisiz olursa olsun, en azndan nesneleri, yiyeceini
tanmasn bilir; hibir zaman mutlak bir bilgisizlik
yoktur; bilgisizlik iinde her zaman bir bilim pay vardr. Bilim,
daha tohum halinde bilgisizliin iinde vardr; yleyse,
bir eyin kartnn, o eyin kendi iinde olduunu iddia etmek
dorudur.
imdi de bilimi grelim. Yzde-yz bir bilim olabilir mi?
Hayr. Her zaman bilinmeyen bir ey vardr. Lenin Bilginin
konusu tkenmez. der; bu demektir ki, her zaman renilecek
bir ey vardr. Mutlak bilim yoktur. Her bilgi, her bilim,
bir bilgisizlik pay ierir. (Bilimlerin tarihi, yanlgnn
ilerletici dtalanmasnn tarihidir, yani yanlgnn yerini
baka yeni bir yanlgnn, ama gittike daha az sama olan
bir yanlgnn almasnn tarihidir. (Engels).)
Gerekte varolan bilim ile bilgisizliin bir karm, greli
bir bilgisizlik ve greli bir bilimdir.
yleyse, burada, bu rnekte saptadmz, eylerin kendi
kartlarna dnmeleri deil, ama ayn eyde kartlarnn
ya da kartlarn birliinin varldr.
Daha nce grdmz rnekleri yeniden alabiliriz: Yaam
ve lm, gerek olan ve yanl olan rneklerinde, birinde
ve tekinde; her ey olduu gibi bir kartlarn birliinin
varolduunu, yani her eyin ayn zamanda hem kendi kendini,
hem de kartn iinde tadn grdk. Bunun iin Engels
diyecektir ki:
Oysa aratrmada hi amadan daima bu gr asndan
yola klrsa, artk bir daha kesin zmler ve sonsuz
gerekler istemekten kesin olarak vazgeilir; her zaman edinilen
her bilginin zorunlu olarak snrl olma niteliinin ve
bu bilginin, iinde kazanlm olduu koullara bamllnn
bilincinde olunur; hala geerli olan eski metafiziin, doru
ve yanl, iyi ve kt, zde ve deiik, zorunlu ve olumsal
gibi giderilemez kartlklarnn zorunlu etkisinden de kanlabilir
artk; bilinir ki bu kartlklarn ancak greli bir deerleri
vardr, imdi doru olarak tannan eyin gizli bir yanl
yan da vardr ve bu, daha sonra ortaya kacaktr, tpk
imdilik yanl tannann da doru bir yan olduu ve bu
doru yan yznden daha nce doru saylr olduu gibi.
(F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 43.)
Engels'in bu metni, diyalektii ve kartlarn birliinin
gerek anlamn nasl anlatmak gerektiini, bize ok iyi
gstermektedir.
VI. SAKINILACAK YANLILAR
Yanl anlamalara meydan vermemek iin, diyalektiin
byk yasas elikiyi, ok iyi aklamak gerekir.
Her eyden nce, onu, mekanik bir biimde anlamamaldr.
Her bilgide, gereklik art yanlg ya da doru art yanl
bulunduunu dnmemek gerekir.
Bu yasa, byle uygulansayd, her dncede, her kanda
bir doru yan art bir yanl yan vardr, yanl olan karalm,
geriye doru olan kalr, bu da iyidir diyenlere hak verilirdi.
Bu, szde-marksist baz evrelerce sylenir; bu evreler
yle dnr: Marksizm, kapitalizmde ekonomik yaam ellerinde
tutan fabrikalar, trstler, bankalar bulunduunu
gstermekte hakldr; marksizm, bu ekonomik yaamn kt
gittiini sylemekte hakldr; ama marksizmde yanl olan,
ekleyelim ki, snf savamdr; snf savam teorisini bir
yana brakalm, bakn nasl iyi bir retimiz olacak. Gene
denir ki, toplumun incelenmesine uygulanan marksizm hakldr,
dorudur. Ama ne diye diyalektii kartrmal buna?
te bu yanl yan, diyalektii kaldralm, marksizmin geri
kalann doru olarak saklayalm!
Bunlar, kartlarn birliinin, mekanik yorumlardr.
te baka bir rnek daha: Proudhon, bu kartlar teorisini
rendikten sonra, her eyde, bir iyi, bir de kt yan olduunu
dnyordu. Bunun iin, toplumda, burjuvazinin ve
proletaryann bulunduunu belirterek, kt olan, yani proletaryay
kaldralm, diyordu. Bylece, paral (parcellaire)
mlkiyeti yaratacak, yani proleterlere mlk sahibi olma olanan
verecek olan krediler sistemini kurdu; artk, bylelikle,
yalnz burjuvalar olacakt ve toplum da iyi olacakt.
Bununla birlikte, biz ok iyi biliyoruz ki, burjuvasiz
proletarya yoktur ve burjuvazi, ancak proletarya ile vardr:
bunlar, birbirinden ayrlamayan iki karttrlar. Bu kartlarn
birlii, ite olan, gerek bir birliktir, ayrlmaz bir birliktir.
yleyse, kartlar ortadan kaldrmak, onlar birbirinden
kesip ayrmak yeterli deildir. nsann insan tarafndan smrsne
dayanan bir toplumda, zorunlu olarak birbiriyle
uzlamaz iki snf vardr: antikada, efendiler ve kleler, ortaada
senyrler ve serfler, bugn de burjuvazi ve proletarya.
Kapitalist toplumu kaldrmak iin snfsz toplumu kurmak
iin, hem burjuvaziyi, hem de proletaryay kaldrmak
gerekir - zgr insanlara, maddi bakmdan ve kafa bakmndan
daha gelimi bir toplum yaratma olanan salamak
ve hasmlarnn ileri srdkleri gibi yoksullukta eitliki
bir komnizm yaratmak iin deil, stn toplum biimine
doru yolalmak iin.
Demek ki, kartlarn birliini akladmz ya da onu
bir rnee, bir incelemeye uyguladmz zaman, ok dikkat
etmek zorundayz. Her yerde ve her zaman, rnein, yadsmann
yadsnmasn bulmak ve mekanik bir biimde uygulamak
istemekten her yerde ve her zaman kartlarn birliini
grmek istemekten kanmaldr; nk bizim bilgilerimiz,
genellikle ok snrldr ve bizi kmaza srkleyebilir.
nemli olan ilke udur : Diyalektik ve diyalektiin yasalar,
eylerin evrimini ve bu evrimi belirleyen gleri, yani
kartlar bulup ortaya karmak iin, bizi, eyleri incelemeye
zorlar. Demek ki, eylerin iinde sakl bulunan kartlarn
birliini incelememiz gerekir ve bu kartlarn birlii, bir
olumlama, hibir zaman mutlak bir olumlama deildir, nk
o kendi iinde bir yadsma payn ierir, demeye gelir.
te iin z budur: eyler, kendi z kartlarn ilerinde
tadklar iindir ki, deiir, baka eye dnrler. Yadsma
zcdr (dissolvant), o olmasayd, eyler deimeyeceklerdi.
Ve gerekte eyler, dntklerine gre, kendi ilerinde
zc bir ilke tayor olmalar gerekir. eylerin deitiini
grdmze gre, byle zc bir ilkenin varln nceden
kabul edebiliriz, ama eyin kendisini inceden inceye incelemeden
bu ilkeyi bulup karamayz, nk bu ilke, her
eyde ayn grnme sahip deildir.
VII. DYALEKTN PRATK SONULARI
O halde, diyalektik, pratikte, bizi eyleri yalnzca bir tek
yanyla deil, ama her iki yanyla dikkate almaya, yanlsz
doruyu; bilgisiz bilimi asla dnmemeye zorlar. Metafiziin
byk yanlgs, eyleri yalnzca bir yanyla dnmek
tekyanl yarglamaktr. Ve biz, eyleri, tek yanndan grdmz
lde yanllar yaparz, ve ok sk yanl yapyorsak,
bu, tekyanl dn tarzn tutmamzdandr.
dealist felsefe, dnyann yalnzca insanlarn fikirlerinde
olduunu ileri srerse, gerekten de, yalnzca bizim dncemizde
bulunan eylerin varolduunu kabul etmek gerekir.
Dorudur bu. Ama idealizm tekyanldr, (sorunun) yalnz bu
yann grr. O, yalnzca, gerekte olmayan eyleri treten
insan grr ve bundan, bizim fikirlerimizin dnda hibir
eyin varolmad sonucuna varr. dealizm, insann bu yetisini
belirtmekte hakldr, ama pratiin ltn uygulamadndan,
yalnzca bunu grr.
Metafizik materyalizm de yanlr, nk o da, yalnzca
sorunlarn tekyann grr. Evreni bir mekanik gibi grr.
Mekanik bilimi var mdr? Evet! Byk bir rol oynar m?
Evet! u halde metafizik materyalizm bunu sylemekte hakldr,
ama yalnz mekanik hareketi grmek, bir yanlgdr.
 Biz, doal olarak eylerin ve insanlarn yalnz bir tek
yanlarn grmeye srklenmiizdir. Bir arkadamza deer
bierken, hemen hemen her zaman onun yalnz iyi ya da
kt yann grrz. Birini de, tekini de grmek gerekir,
yoksa rgtler iinde kadrolar oluturmak olanakl olmazd.
Siyasal pratikte, tekyanl yarglama yntemi sekterlikle sonulanr.
Gerici bir rgtten bir hasmla karlatmzda,
onun hakknda liderlerine gre karar veririz. Ama bununla
birlikte, o, dertli, krgn, saf, kk bir memur olabilir, ve
biz, onu, byk bir faist patron gibi dnmemeliyiz. Bu
dnme yntemi, patronlarn kendilerine de uygulanabilir;
onlar bize kt grnyorlarsa da, kendileri de toplum yapsnn
basks altndadrlar, baka toplumsal koullarda baka
trl olabilirlerdi.
Eer kartlarn birliini dnrsek, eyleri eitli ynleriyle
ele alrz. yleyse grrz ki, bu, gerici, bir yanyla
gericidir; ama teki yanyla bir emekidir ve onda bir eliki
vardr. Bu durumda, o rgte neden katld aranr ve bulunur
ve gene, o rgte neden katlmamas gerektii aratrlr.
Ve bylece, daha az sekter olan bir biimde deerlendirir
ve tartrz.
yleyse diyalektie uygun olarak, eyleri, grlebilen btn
alardan dikkate almalyz.
Teorik sonu olarak ve zetlemek iin diyeceiz ki: eyler
deiirler, nk bir i elikiyi (kendi kendilerini ve kendi
kartlarn) ilerinde bulundururlar. Kartlar atma halindedirler
ve deimeler bu atmalardan doar; bylece
deime, atmann zmdr.
Kapitalizm de, proletarya ile burjuvazi arasndaki bu i
elikiyi, bu atsmay iinde tar; deime, atma ile aklanr
ve kapitalist toplumun sosyalist topluma dnmesi atmann
ortadan kaldrlmasdr.
eliki olan her yerde deime vardr, hareket vardr.
eliki olumlamann yadsnmasdr, ve nc basamak
yadsmann yadsnmas elde edildiinde, zm ortaya kar,
nk, bu anda elikinin nedeni elenmi, almtr.
yleyse denilebilir ki, bilimler yani kimya, fizik, biyoloji,
vb. kendi zel deime yasalarn inceliyorlarsa, diyalektik
de daha genel deime yasalarn inceler. Engels diyor ki:
Gerekte diyalektik, doann, insan toplumunun ve dncenin
genel hareket ve gelime yasalar biliminden baka
bir ey deildir. (Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 218.)
OKUMA PARALARI
Friedrich Engels, Anti-Dhring, Onnc Blm, Diyalektik
Yadsmann Yadsnmas; Ondrdnc Blm, Sonu s. 204-223.
V. . Lenin, Karl Marx -Diyalektik-. (Bkz: Marx-
Engels-Marksizm, Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 21-24.)
:::::::::::::::::
 BENC BLM
DRDNC YASA:
NCELN NTELE DNMES YA DA
SIRAMALI LERLEME YASASI
I. Reformlar m, devrim mi?
1. Siyasal kantlama.
2. Tarihsel kantlama.
3. Bilimsel kantlama.
II. Tarihsel materyalizm.
1. Tarihi nasl aklamak gerekir?
2. Tarih insanlarn eseridir.
DYALEKTN tarihe uygulanmas sorununu ele almadan
nce, diyalektiin son bir yasasn incelememiz gerekiyor.
Bu inceleme, bize, yadsmann yadsnmasnn ne olduunu
ve kartlarn birliinin ne olduunu daha nce grdmz
iin, kolay gelecektir.
Her zamanki gibi, gene rneklerle balayalm.
I. REFORMLAR MI, DEVRM M?
Toplumdan szedilirken yle denir: reformlar m yapmal,
yoksa devrim mi? Kapitalist toplumu, sosyalist topluma
dntrmek iin, bu amaca, birbirini izleyen reformlarla m,
yoksa ani bir dnmle, yani devrimle mi ulamak
gerekecei konsunda tartlr.
Bu sorun karsnda, daha nce rendiklerimizi anmsayalm.
Her dnm, birbirine kar glerin savamdr.
Eer bir ey geliiyorsa, bu, her ey bir kartlar birlii olduuna
gre, kendi iinde kendi kartn tamasndandr.
Kartlarn savam ve bir eyin baka bir eye dnmesi
saptanlr. Peki bu dnm nasl olur? Burada, yeni bir sorun
ortaya kar. Dnlebilinir ki, bu dnm, azar azar,
bir dizi kk dnmlerle gerekleir: yeil elma, ilerleyen
bir dizi kk deiikliklerle olgun elma haline dnr.
Pek ok kii, bunun gibi, toplumun yava yava dntn,
bir dizi byle kk dnmlerin sonucu olarak kapitalist
toplumun, sosyalist topluma dneceini dnr. Bu
kk dnmler, reformlardr ve bunlarn tm, bu derece
derece gerekleen kk deiimlerin toplam, bize, yeni
bir toplum verecektir.
Bu teoriye, reformculuk denir. Bu teorilerden yana olanlara
da, reformlar istedikleri iin deil, reformlarn yeterli olduunu
ve bu reformlarn birikerek yava yava belli olmadan
toplumu dntreceini dndkleri iin, reformcu
ad verilir.
Bu teorinin, ne derece doru olduunu aratralm:
1. Siyasal kantlama. Olaylara, yani baka lkelerde yaplanlara
bakarsak, bu sistemin, denendii yerlerde baarl
olmadn grrz. Kapitalist toplumun dnm bir tek
lkede baarlmtr: SSCB'de; ve gryoruz ki, bu, orada da,
bir dizi reformlarla deil, devrimle olmutur.
2. Tarihsel kantlama. Genel bir biimde eylerin, kk
deiikliklerle, reformlarla dntkleri doru mudur?
Gene olaylara bakalm. Tarihsel deimeleri incelersek,
bunlarn belirsizce olumadn ve srekli olmadn grrz.
Bir an gelir, deime, kk deiiklikler yerine, ani bir
srayla yaplr.
Toplumlar tarihinde. kaydettiimiz arpc olaylar, ani
deiiklikler, devrimlerdir. Diyalektii bilmeyenler bile,
zamanmzda, tarihte zorlu deimelerin meydana gelmi olduunu
bilirler; bununla birlikte, 17. yzyla kadar, doann
sramalar yapmad, atlamalar yapmad sanlyordu; deimelerin
sreklilii iindeki ani deiiklikleri grmek istemiyorlard.
Ama bilim iin iine kart ve olgular gsterdi
ki, deimeler ani olmaktadr. 1789 Devrimi, insanlarn gzlerini
daha iyi at; bu devrimin kendisi, gemile anszn
kopmann apak bir rneiydi. Ve bundan sonra, tarihin btn
kesin belirleyici aamalarnn, nemli, sert, ani altst
olular olduunun farkna varld. rnein: u ve bu devlet
arasndakiler ne kadar dosta olursa olsun, giderek souyor,
gerginleiyor, iyice ktleiyor, bir dmanlk nitelii kazanyordu
- ve olaylarn srekliliinde ani kopu, yani sava
geliyordu. Ya da Almanya'da 1914-1918 Savandan sonra,
faizm derece derece ykseldi, sonra bir gn Hitler iktidar
ald: Almanya yeni bir tarihsel aamaya girdi.
Bugn, bu ani deiiklikleri yadsmayanlar, ileri srerler
ki, bunlar ilineklerdir; bir ilinek, olan ve olmayabilir olan
bir eydir.
Toplumlarn tarihindeki devrimler ite byle aklanr.
Onlar birer raslantdr. rnein Fransa tarihiyle ilgili olarak,
Fransz Devriminin meydana gelii, XVI. Louis'nin zihniyetiyle
ve zayf, yumuak bir adam olmasyla aklanr;
gl bir adam olsayd, bu devrim olmayacakt denir: Hatta,
eer, Varennes'deki yemei o kadar uzun srmeseydi onu
tutuklayamayacaklard ve tarihin ak deimi olacakt,
diye yazlr. Demek ki, Fransz devrimi bir raslantdr, denir.
Diyalektik; tersine, devrimlerin zorunluluunu kabul
eder. Elbette ki, srekli deimeler vardr, ama bunlar, birikerek,
sonunda ani deiiklikler meydana getirmeye balarlar.
3. Bilimsel kantlama.. Su rneini alalm. Sfr dereceden
balayalm ve suyun ssn, 1, 2, 3 derecelerden 98 dereceye
kadar ykseltelim: deime sreklidir. Ama bu byle
sonsuzcasna srebilir mi? Daha kalm, 99 dereceye gelelim;
ama 100 dereceye geldik mi ani bir deime greceiz:
su, buhar haline dnr.
 Eer ters ynde, 99 dereceden 0 dereceye doru inersek,
gene srekli bir deime olacak, ama bu ynde de sonsuzcasna
inemeyiz, nk 0 derecede su, buz haline dnr.
1 dereceden 99 dereceye kadar su, daima su olarak kalr,
yalnzca ss deiir. Bu, nicel deiiklik denilen deimedir
ve ne kadar? sorusuna, yani suda ne kadar s var? sorusuna
karlk verir. Ama su, buz ya da su buhar haline dnt
zaman, burada, bir nitel deiiklik vardr, bir nitelik
deimesi olmutur. O, artk su deildir, buz ya da buhar
olmutur.
Bir eyin yaps deimedii zaman, nicel bir deiiklik
vardr (su rneinde snn bir derece deimesi, bir yap deimesi
olmad gibi). Ama ey, yapsn deitirirse, yani
ey baka bir ey olursa, buradaki deime nitel deiikliktir.
yleyse gryoruz ki, eylerin evrimi sonsuzcasna nicel
olamaz; eyler dnrken, sonunda, nitel bir deiiklie urarlar:
Nicelik, nitelik haline dnr. Bu, genel bir yasadr.
Ama, gene her zaman olduu gibi, yalnzca bu soyut formlle
yetinmemek gerekir.
Engels, Anti-Dhring'in Diyalektik, Nicelik ve Nitelik
blmnde, doa bilimlerinde olduu gibi, her eyde, nicel
deimenin baz noktalarnda, birdenbire nitel bir dnmn
olutuu yasasnn amazlnn, doruluunun gereklendiini
bize anlatacak pek ok rnek verir.
te Fransz Ansiklopedisi'nin VII. cildinde H. Wallon'un
(Engels'i kaynak gstererek) verdii yeni bir rnek: Sinirsel
enerji bir ocukta birikerek glmeye yolaar; ama eer glme
bymeye devam ederse, gzya krizine dnr; bylece
ocuklar coarlar, ar uyarlm bir duruma gelirler, fazla
glerler ve sonunda alamaya balarlar.
Son olarak, iyi bilinen bir rnei, herhangi bir seim iin
adayln koyan bir adam rneini vereceiz. Eer salt ounluu
elde etmek iin 4.500 oy gerekli ise, aday 4.499 oyla
seilmemi olur; bir adayd, bir aday olarak kalr. Bir oy
daha aldnda, bu nicel deiiklik, nitel bir deimeyi belirler;
nk adayken, seilmi olur.
Bu yasa, reformlar m, devrim mi sorusunun zmn
getirir bize. Reformcu yle der: Ancak raslantlar sonucu
olabilir eyler istiyorsunuz, topyacsnz siz. Olmayacak
eyleri dleyenlerin kimler olduunu, bu yasa, bize, ok iyi
gsteriyor. Doa olaylarnn ve bilimin incelenmesi bize gsterir
ki, deimeler sonsuzcasna srekli deildir, ama belirli
bir anda, deime, ani olur. Bunu, biz keyfimize bal olarak
ileri srmyoruz; bunu, bilim, doa, gerek ortaya karyor.
Bu ani deiiklikte, bizim nasl bir rol oynadmz sorulabilir.
Diyalektii tarihe uygulayarak, bu soruyu yantlayacak
ve bu sorunu gelitireceiz. te diyalektik materyalizmin
ok nl bir blmne, tarihsel materyalizme gelmi bulunuyoruz.
II. TARHSEL MATERYALZM
Tarihsel materyalizm nedir? Diyalektiin ne olduu bilindiine
gre, tarihsel materyalizm, ksaca, bu diyalektik
yntemin insan toplumlarnn tarihine uygulanmasdr, diyebiliriz.
Bunu iyi anlamak iin, tarihin ne olduunu belirtmek gerekir.
Tarih diyen, deime ve toplumda deime der. Toplumun
bir tarihi vardr ve o, bu tarih boyunca, srekli olarak
deiir; biz, bu ak iinde byk olaylarn ortaya ktn
gryoruz. O zaman yle bir durum ortaya kar: mademki,
tarihte, toplumlar deiiyor, bu deiiklikler nasl aklanr?
1. Tarih nasl aklanr?
nsan kendi kendine yle sorar: Savalarn yeniden ortaya
kmasnn nedeni ne olabilir? nsanlar, bar iinde
yaayabilmeliydiler!
Bu sorulara materyaliste yantlar vereceiz.
Sava, bir kardinalin aklamasna gre tanrnn bir cezasdr;
bu, idealiste bir yanttr, nk olaylar, tanr ile
aklamaktadr; bu, tarihi, ruh yoluyla aklamak demektir.
Buna gre, tarihi yaratan ve yapan ruhtur.
Tanrsal iradeden szetmek de, gene idealiste bir yanttr.
Hitler de, Mein Kampnda, tarih, tanrsal iradenin eseridir
diyor bize, ve doum yerini Avusturya snrna koyduu
iin bu iradeye teekkr ediyor.
Tanry ya da tanrsal iradeyi, tarihin sorumlusu olarak
gstermek, kolay bir teoridir: nsanlar hibir ey yapamazlar
ve dolaysyla, sava karsnda elimizden hibir ey gelmez,
buna raz olmak gerekir!
Bilimsel adan, byle bir teoriyi savunabilir miyiz? Bu
teorinin tantn, olgularda bulabilir miyiz? Hayr.
Materyalist, bu tartmada, ilkin, tarihin, tanrnn eseri
olmadn, ama insanlarn eseri olduunu olumlar. yleyse,
insanlar, tarih zerinde etkili olabilirler ve sava nleyebilirler.
2. Tarih insanlarn eseridir.
nsanlar, her biri bilinli olarak istedikleri kendi amalarn
izleyerek, bu tarih nasl bir biim alrsa alsn, kendi
tarihlerini yaparlar, ve ite bu baka baka dorultularda
etki yapan saysz iradenin ve bunlarn d dnya zerindeki
eitli yanklarnn bilekesi, tarihi oluturur. yleyse burada
da nemli olan saysz bireyin ne istediidir. rade, tutku
ile ya da dnme ile belirlenir. Ama, kendileri de dorudan
tutkuyu ya da dnmeyi belirleyen aralar ok deiik niteliktedir.
... te yandan, ... etkin insanlarn beyinlerinde hangi
tarihsel nedenlerin bu gdlere dntn kendi kendine
sorabilir insan. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik
Alman Felsefesinin Sonu, s. 47.)
Engels'in bu metni, bize, insanlarn, kendi iradelerine
gre davrandklarn, ama bu iradelerin hep ayn ynde olmadn
sylyor. yleyse insanlarn eylemlerini belirleyen,
bunlar yapan nedir? Onlarn iradeleri, niin ayn ynde olmuyor?
 Baz idealistler, tarihi, insanlarn eylemleri yapar ve bu
eylem onlarn iradesinin sonucudur demeye raz olacaklardr:
bu, ii, eylemi belirleyen iradedir, bizim irademizi belirleyen
ise dncelerimiz ya da duygularmzdr. Bunun arkasnda
u sreci buluyoruz: fikir-irade-eylem, ve ii, eylemi
aklamak iin, belirleyici neden olan fikri aratrmak zere
ters bir yn izleyeceiz.
Burada hemen belirtelim ki, byk adamlarn ve retilerin
etkisi yadsnamaz, ama bunu aklamaya gerek vardr.
Bunu aklayan, fikir-irade-eylem sreci deildir. Bunun
gibi, bazlar, 18. yzylda, Diderot ve ansiklopedicilerin,
halk iinde, insan haklar teorisini yayarak, bu fikirlerle insanlarn
iradesini ayarttklarn ve onlar kazandklarn, bu
insanlarn da sonu olarak, devrimi yaptklarn ileri srerler;
ayn ekilde, SSCB'de de, Lenin'in fikirleri yaylmt, insanlar
bu fikirlere uygun olarak davrandlar, eylemde bulundular,
derler. Bundan, devrimci fikirler olmasayd, devrim
de olmazd sonucu kar. Bu gr, tarihin devindirici gc
byk nderlerin fikirleridir, tarihi byk nderler yapar diyen
grtr. Action Franaise'in formln bilirsiniz:
Fransa'y 40 kral yapt; te yandan, krallarn pek fazla fikirleri
olmad da eklenebilirdi.
Bu soru hakknda, materyalist bak as nedir?
18. yzyl materyalizmi ile ada materyalizm arasnda
birok ortak noktalar bulunduunu, ama eski materyalizmin
idealist bir tarih teorisi olduunu grmtk.
ster aka idealist olsun, ister tutarsz bir materyalizmin
arkasna gizlenerek idealist olsun, imdi grdmz ve
tarihi aklama havasndaki idealist teori, hibir eyi aklamaz.
nk, eyleme iten nedir?
Eski materyalizm diyor Engels her eyi eylemin gdlerine
gre yarglar, tarihsel bir etki oluturan insanlar soylu
olan ve soylu-olmayan ruhlar olarak ayrr, ve sonra da
dzenli olarak soylularn hep aldandklarn, soylu olmayanlarn
da galip geldiklerini saptar, eski materyalizme gre tarihin
incelenmesinden hibir ders alnamayaca dncesi
de bundan ileri gelir, ve bize gre ise, tarih alannda; eski
materyalizm kendi kendisiyle uyumlu deildir, nk devindirici
glerin ardnda ne olduunu, devindirici glerin kendi
devindiricilerinin de neler olduklarn inceleyeceine, tarihte
etkin lksel (ideales) devindirici gleri son nedenler
olarak alr. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman
Felsefesinin Sonu, s. 47-48.)
rade, fikirler, ileri srlr. Ama niin 18. yzyln filozoflar,
aka bu fikirdeydiler? Eer marksizmi ortaya koymaya
alsalard, onlar kimse dinlemezdi, nk o ada,
insanlar, bunu kavrayamazd. Yalnz fikirlerin verilmesi yetmiyor,
bunlarn kavranlmas da gerekir; yleyse fikirleri kabul
edecek ve ayrca onlara biim verecek belirli alar vardr.
Daima sylyoruz ki, fikirlerin byk bir nemi vardr,
ama onlarn nereden geldiini grebilmeliyiz.
u halde, bu fikirleri veren nedenlerin neler olduunu,
son tahlilde, tarihin devindirici glerinin neler olduunu
aratrmalyz.
OKUMA PARALARI
Friedrich Engels, Anti-Dhring, Onikinci Blm, Diyalektik,
Nicelik ve Nitelik, s. 191-203.
V. . Lenin, Diyalektik Sorunu zerine, Materyalizm ve
Ampiryokritisizm, s. 412-418.
F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, Drdnc Blm, Diyalektik Materyalizm, s. 40 vd..
YOKLAMA SORULARI
BRNC BLM
1. Metafizik yntem nereden gelir?
2. Diyalektik yntem nereden gelir?
3. Metafizik materyalizm niin ve nasl diyalektik materyalizme
dnt?
4. Hegel ile Marx arasndaki felsefe bakmndan ilikiler
nelerdir?
KNC BLM
1. Mekanik deime nedir?
2. Diyalektik, deimeyi nasl anlar?
NC BLM
1. Diyalektik, deimeyi nasl anlar? (Birinci dersin yantn,
bu dersin yant ile karlatrnz.)
2. Tarihsel gelime nedir?
3. eyler niin ve nasl baka bir eye dnrler?
DRDNC BLM
Diyalektii nasl anlamamalyz?
BENC BLM
1. Diyalektik nedir?
2. Diyalektiin yasalar nelerdir?
:::::::::::::::::
BENC KISIM
TARHSEL MATERYALZM
:::::::::::::::::
 BRNC BLM
TARHN DEVNDRC GLER
I. Saknlmas gereken yanl bir dnce.
II. Toplumsal varlk ve bilin.
III. dealist teoriler.
IV. Toplumsal varlk ve yaam koullar.
V. Snf savamlar; tarihin devindiricisi.
FKRLERMZ nereden gelir sorusuyla birlikte, aratrmalarmz
da daha ilerilere gtrmek gerekir. 18. yzyl
materyalistleri gibi, karacierin safray salglad gibi beynin
de dnceyi salgladn dnrsek, bu soruya da,
doann ruhu yaratt, dolaysyla fikirlerimizin doann
rnleri olduu, beynin rnleri olduu yantn veririz.
yleyse yle denecektir: Tarihi, kendi iradeleri tarafndan
itilen insanlarn eylemi yapar; iradeleri ise o insanlarn
fikirlerinin ifadesidir, fikirlerin kendileri ise insanlarn
beyninden gelir. Ama dikkat!
I. SAKINILMASI GEREKEN YANLI BR DNCE
Biz, Byk Devrimi, filozoflarn beyinlerinde domu fikirlerin
uygulanmasnn bir sonucudur diye aklarsak, bu,
snrl, yetersiz bir aklama ve materyalizmin kt bir uygulamas
olur.
nk grlmesi gereken udur: bu an dnrlerince
ortaya atlan bu fikirleri ynlar niin benimsedi? Diderot,
bu fikirleri kavramakta, niin tek bana deildi? Ve niin
16. yzyldan beri beyinlerin byk bir ounluu hep
ayn fikirleri youruyordu?
Acaba, bu beyinler, birdenbire, ayn arla ve ayn kvrntlara
m sahip oldular? Hayr. Fikirlerde deimeler var,
ama kafatas iinde bir deime olmam.
Fikirlerin byle beyinle aklanmas, materyalist bir
aklama olarak grnr. Ama Diderot'nun beyninden szetmek,
gerekte Diderot'nun beyninden, fikirlerinden szetmektir
ve o halde bozulmu, yanltlm materyalist bir teoridir;
bu teoride, fikirlerle birlikte, idealist eilimin de domakta
olduunu gryoruz.
Daha nceki tarih-eylem-irade-fikirler zincirine dnelim.
Fikirlerin bir anlam, bir ierii vardr: i snf, rnein,
kapitalizmin devrilmesi iin savam verir. Bu, savam halindeki
iiler tarafndan dnlr. Kukusuz, onlar bir beyinleri
olduu iin dnrler ve buna gre beyin, dnmek
iin zorunlu bir kouldur; ama yeterli koul deildir. Beyin,
fikirlere sahip olmann maddi olgusunu aklar, ama neden
u fikirlere deil de, daha ok bu fikirlere sahip olunduunu
aklamaz.
 nsanlar harekete geiren ne varsa, hepsi zorunlu olarak
onlarn beyninden geer, ama bunun beyinde alaca biim,
koullara ok baldr. (F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik
Alman Felsefesinin Sonu, s. 49.)
yleyse fikirlerimizin ieriini, yani rnein kapitalizmi
devirme fikrinin bizde olumasn nasl aklayabiliriz?
II. TOPLUMSAL VARLIK VE BLN
Biliyoruz ki, fikirlerimiz, eylerin yanslardr; fikirlerimizin
tadklar amalar da eylerin yanslardr, ama hangi eylerin?
Bu soruyu yantlamak iin, insanlarn nerede yaadklarna,
onlarn fikirlerinin nerede ortaya ktna bakmak gerekir.
imdi saptyoruz ki, insanlar, kapitalist bir toplumda
yayorlar ve onlarn fikirleri bu toplum iinde ortaya kyor
ve bu fikirler, bu insanlara, bu toplumdan geliyor.
nsanlarn varln belirleyen, bilinleri deildir; tam
tersine, onlarn bilincini belirleyen, toplumsal varlklardr.
(Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz. Sol
Yaynlar, Ankara 1993, s.23.)
Bu tanmlamada, Marx'n, insanlarn varl dedii ey,
biziz, biz olduumuz eydir; bilin ise, bizim dndmz,
istediimiz eydir.
Genellikle, iime ilemi derin bir lk uruna savam
veriyorum, denir ve bundan bizim varlmz belirleyen eyin,
bizim bilincimiz olduu sonucu karlr; biz, bir ey yapyoruz,
nk yle dnyoruz ve yle istiyoruz.
Byle sylemek byk bir yanltr, nk gerekte bizim
bilincimizi belirleyen toplumsal varlmzdr.
Proleter olan bir varlk proleterce dnr ve burjuva
olan bir varlk, burjuvaca dnr (neden her zaman byle
olmadn daha ilerde greceiz). Ama, genel biimiyle bir
sarayda baka trl dnlr, bir kulbede baka trl.
(F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu,
s. 37.)
III. DEALST TEORLER
dealistler derler ki, bir proleter, proleter gibi dnd
iin proleterdir ya da bir burjuva, burjuva gibi dnd
iin burjuvadr.
Biz de, tersine, deriz ki, eer onlar bir proleter ya da bir
burjuva gibi dnyorlarsa, bu, bir proleter ya da bir burjuva
olmamalarndandr. Bir proleter, proleter olduu iin proletarya
snfnn bilincine sahiptir.
Burada iyice dikkat etmemiz gereken bir ey, idealist teorinin
pratik bir sonucu olduudur. Deniliyor ki, burjuva
olunuyorsa, bu, burjuva gibi dnldndendir; yleyse,
artk burjuva olmamak iin, szkonusu olan dn biimini
deitirmek yeterlidir, ve burjuva smrsn durdurmak
iin de patronlar ikna etmeye almak yeterlidir. Bu
da hristiyan sosyalistler tarafndan savunulan bir teoridir;
ayn zamanda, bu topyac sosyalizmin kurucularnn da teorisi
olmutur.
Ama bu, ayn zamanda, kapitalizme kar, onu ortadan
kaldrmak iin deil, ama daha akla-yatkn olmasn salamak
iin savam veren faistlerin de teorisidir. Bunlar patronlarn,
iileri smrdklerini anladklar zaman, artk smrmeyeceklerini
sylerler. te batan sona idealist ve tehlikeli bir teori.
IV. TOPLUMSAL VARLIK VE YAAM KOULLARI
Marx, bize, toplumsal varlktan szeder. Toplumsal
varlk ile ne demek istemektedir?
Toplumsal varlk, insanlarn iinde yaadklar toplumun
maddi yaam koullar tarafndan belirlenir.
nsanlarn maddi yaam koullarn belirleyen, onlarn
bilinleri deildir; bu maddi koullar, onlarn bilinlerini
belirler.
Maddi yaam koullar denen ey nedir? Toplumda zenginler
vardr, yoksullar vardr ve onlarn dn biimleri
ayr ayrdr; onlarn ayn bir konu zerindeki fikirleri deiiktir.
Bir yoksul, bir isiz iin, otobse binmek bir lkstr;
ama kendi zel arabas olan bir zengin iin, bir aalanmadr.
Yoksulun otobs konusundaki fikirleri, acaba yoksul olduu
iin mi vardr, yoksa bu fikirlere, otobse bindii iin
mi sahiptir? Yoksul olduu iin. Yoksul olmak, burada; onun
yaam kouludur.
yleyse, insanlarn yaam koullarn aklayabilmek
iin, niin zenginler vardr, niin yoksullar vardr, ona
bakmak gerekir.
retimin ekonomik srecinde, benzer yer tutan (yani bugnk
kapitalist dzende retim aralarna sahip olan - ya
da tersine, retim aralar zerinde alp da ona sahip olmayan)
bir insanlar grubu, belirli bir lde ayn maddi yaam
koullarna sahip olan bir insanlar grubu, bir snf oluturur;
ama bir snf kavram, snf dncesi, zenginlik ya da
yoksulluk kavramna indirgenemez. Bir proleter, bir burjuvadan
daha fazla kazanabilir; ama bu yzden daha az proleter
deildir, nk o, bir patrona baldr ve nk onun ne
yaam gven altna alnmtr, ne de o bamszdr. Varln
koullar, yalnzca kazanlan para ile olumaz, toplumsal grev
ile oluur, ve o zaman u zincirlemeyi elde ediyoruz:
nsanlar fikirlerinin ifadesi olan iradeleri dorultusunda,
eylemleri ile tarihlerini yaparlar. Fikirleri ise, insanlarn
iinde bulunduklar maddi yaam koullarndan, yani onlarn
bir snfn mensubu olmalarndan gelir.
V. SINIF SAVAIMLARI, TARHN DEVNDRCS
nsanlar bir ey yaparlar, nk baz fikirleri vardr. Onlar,
bu fikirlerini, maddi yaam koullarna borludurlar,
nk onlar, bu ya da dier snftandrlar. Bu demek deildir
ki, (kapitalist) toplumda, yalnzca iki snf vardr; birok
snf vardr. Balca iki snf savam halindedir: burjuvazi
ve proletarya.
Demek ki, fikirlerin arkasnda snflar bulunur.
Toplum, birbirlerine kar savam veren snflara blnmtr.
Bylece, eer insanlarn fikirleri incelenirse, bu fikirlerin
de atma halinde olduklar ve bu fikirlerin arkasnda,
birbirleriyle atma halinde olan snflarn bulunduu grlr.
u halde, tarihin devindirici gleri; yani tarihi aklayan
ey, snf savamlardr.
Eer srekli bte an rnek olarak alrsak, grrz
ki, iki zm vardr: biri, mali ortodoksluk (geleneksel ilkelere
uygunluk), yani yeni tasarruflara, yeni istikrazlara, yeni
vergilere vb. devam ederek a kapamak; teki zm ise,
bu a zenginlere dettirmektir.
Bu fikirler evresinde siyasal bir savam olduunu grrz
ve genellikle, bu konuda, bir anlama salanamamasna
zlnr; ama marksistler, bu siyasal savamn ardnda
yatan gerei anlamak isterler ve aratrrlar; aratrnca
da, toplumsal savam, yani snf savamn bulurlar. Birinci
zmden yana olanlar (kapitalistler) ile zenginlere dettirmeden
yana olanlar (orta snflar ve proletarya) arasndaki
savam olduunu grrler.
yleyse, diyecektir Engels, hi deilse modern tarihte,
btn siyasal savamlarn snf savamlar olduklar ve snflarn
btn kurtulu savamlarnn, zorunlu olan siyasal
biimlerine karn -nk her snf savam bir siyasal savamdr-
son tahlilde ekonomik kurtulu sorunu evresinde
dndkleri tantlanmtr.
(F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 50. - Gene baknz: Marx-Engels, Komnist Parti
Manifestosu ve Komnizmin lkeleri, Sol Yaynlar, Ankara
1993, s. 109 vd.; V. . Lenin, Karl Marx, Marx-Engels-Marksizm,
Sol Yaynlar, Ankara 1990, s. 11 vd..)
Bylece, tarihi aklamak iin, daha nce rendiimiz
zincire eklenecek bir halkamz daha oluyor: eylem, irade,
fikirler, fikirlerin arkasnda snflar, snflarn arkasnda da
ekonomi. Demek ki, tarihi aklayan gerekten snf savamlardr,
ama snflar belirleyen ekonomidir.
Bir tarih olayn aklamak istediimiz zaman, savam
veren fikirler nelerdir, onlar incelemek, fikirlerin gerisinde
snflar aratrmak ve son olarak da snflarn temel zelliklerini
belirleyen ekonomik tarz belirtmek zorundayz.
imdi gene, snflarn ve ekonomik tarzn nereden geldii
sorulabilir (diyalektikiler ardarda btn bu sorular sormaktan
korkmazlar, nk her eyin kaynan bulmak gerektiini
bilirler). Bu, bundan sonraki blmde ayrntl olarak
reneceimiz konudur, ama imdiden diyebiliriz ki:
Snflarn nereden geldiklerini bilmek iin, toplumun tarihini
incelemek gerekir, o zaman bugn karlatmz snflarn,
daima ayn snflar olmad grlecektir. Eski Yunan'da,
kleler ve efendileri; ortaada, serfler ve senyrler
(feodal beyler); sonra da, (bu sralamada basitletirildii zere)
burjuvazi ve proletarya.
Bu tabloda saptyoruz ki, snflar deiiyorlar ve nedenini
aratrdmz zaman, gryoruz ki, ekonomik koullar deitii
iin snflar da deimilerdir (ekonomik koullar unlardr:
retimin, dolamn, leimin ve zenginlikleri tketimin
yaps ve, geri kalan her eyin son koulu olarak, retim
biimi, teknik).
te gene Engels'ten bir para:
Burjuvazi ve proletarya, her ikisi de, ekonomik koullarn,
daha dorusu retim tarznn dnm sonucu olumulard.
Bu dnm, ilkin lonca tezgahndan manfaktre,
manfaktrden de makineler kullanan, su buhar ile ileyen
ve bu iki snf gelitirmi olan geni-lekli sanayiye geitir.
(F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin
Sonu, s. 50.)
Demek ki, son tahlilde, tarihin devindirici glerini, bize
aadaki zincirleme vermektedir:
a) Tarih, insanlarn eseridir.
b) Tarihi yapan eylem, insanlarn iradesiyle belirlenir.
c) Bu irade, onlarn fikirlerinin ifadesidir.
d) Bu fikirler, insanlarn iinde yaadklar toplumsal koullarn
yanssdr.
e) Snflar ve onlarn savamn belirleyen, bu toplumsal
koullardr.
f) Snflarn kendileri, ekonomik koullar tarafndan belirlenirler.
Bu zincirlemenin hangi biimler altnda ve hangi koullarda
akp getiini aklkla belirtmek iin diyoruz ki:
1. Fikirler, yaamda siyasal planda aa karlrlar.
2. Fikir savamlarnn arkasndaki snf savamlar toplumsal
planda aa karlrlar.
3. Ekonomik koullar (tekniin durumu ile belirlenmi
bulunan) ekonomik planda ifadelerini bulurlar.
OKUMA PARALARI
Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk, nsz.
Marx-Engels, Komnist Manifesto ve Komnizmin lkeleri.
:::::::::::::::::
KNC BLM
 SINIFLAR NEREDEN GELR?
EKONOMK KOULLAR NEREDEN GELR?
I. Birinci iblm.
II. Toplumun snflara ilk bln.
III. kinci byk iblm.
IV. Toplumun snflara ikinci bln.
V. Ekonomik koullar belirleyen ey.
VI. retim tarzlar.
VII. Uyarlar.
GRDK K, tarihin devindirici gleri, son tahlilde, ekonomik
koullarn belirledikleri snflar ve snflarn savamlardr.
Bu zincirleme sras yleydi: nsanlarn kafalarnda,
kendilerini bir ey yapmaya iten fikirler vardr. Bu fikirler,
insanlarn iinde yaadklar maddi yaam koullarndan
domaktadr. Bu maddi yaam koullarn insanlarn toplum
iindeki yerleri, yani ait olduklar snf belirler ve snflar
ise, toplumun iinde gelitii ekonomik koullar tarafndan
belirlenir.
Ama bu durumda, ekonomik koullar ve bu koullarn
yarattklar snflar belirleyen nedir, onu grmemiz gerekir.
imdi bunu inceleyeceiz.
I. BRNC BYK BLM
Toplumun evrimi incelenirken ve gemiteki olaylar ele
alnrken, ilkin, toplumun her zaman snflara blnm olmad
grlr. Diyalektik, her eyin kkenini aratrmamz
ister; biz de, ok uzak bir gemite, snflarn bulunmadn
gryoruz. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin
Kkeni'nde yle der:
Toplumun gemi btn aamalarnda, retim, her eyden
nce, ortaklaa bir retimdi; tpk tketimin de, azok
geni komnist topluluklar iinde, rnlerin dorudan doruya
leimiyle yaplm olduu gibi. (Friedrich Engels; Ailenin,
zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, Sol Yaynlar, Ankara 1992,
s. 179; ayrca bkz: 163-165.)
Btn insanlar retime katlrlar; bireysel i aletleri zel
mlkiyettir, ama ortaklaa kullanlanlar ortakla (communaute)
aittir. Bu alt aamada, iblm; yalnzca cinsler arasnda
vardr. Erkekler avlanr, balk tutar vb., kadnlar ise
eve bakar. Kiiye zg ya da zel karlar yoktur.
Ama insanlar bu dnemde durup kalmadlar ve insanlarn
yaamnda ilk deime, toplumdaki iblm olacaktr.
blm, yava yava, bu retim sreci iine szar.
(Agy, s. 179.)
Bu ilk olguda, insanlar nce hayvanlar evcilletirdiler,
daha sonra, esas alma kollar olan hayvan yetitirme ve
hayvan srlerinin korunmasna getiler. oban airetler,
kendilerini teki barbarlardan ayrdlar: birinci byk toplumsal
iblm. (Agy, s. 165.)
Demek ki, ilk retim tarz olarak avlanmay ve balk avn;
ikinci retim tarz olarak ise, oban kabilelerin douuna
yolaan hayvan yetitiriciliini gryoruz.
te toplumun ilk kez snflara blnnn temelinde
yatan, bu birinci iblmdr.
II. TOPLUMUN SINIFLARA LK BLN
Btn alma kollarndaki -hayvanclk, tarm, ev sanayii
retim art, insan emek-gcne, kendisine gerekenden
daha ounu retmek yeteneini kazandrd. Bu,
ayn zamanda, her gens, ev topluluu ya da kar-koca ailesi
yesine den gnlk i tutarn artrd. Yeni emekglerine
bavurmak gerekli duruma geldi. Sava bunlar
salad: sava tutsaklar kle haline getirildiler. Birinci byk
toplumsal iblm, emek retkenliini, dolaysyla servetleri
artrp retim alann genileterek, o gnk tarihsel
koullar iinde, zorunlu olarak klelii getirdi. Birinci byk
toplumsal iblmnden, toplumun iki snf: efendiler ve kleler,
smrenler ve smrlenler biimindeki ilk byk bln
dodu. (F. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ue Devletin Kkeni,
s. 166.)
imdi uygarln eiine gelmi bulunuyoruz. ... En aa
aamada, insanlar yalnzca dorudan doruya kiisel gereksinmeleri
iin retiyorlard; zaman zaman, yaplan deiimler,
yalnzca raslant sonucu elde kalan fazlalkla ilgili
tek tek olaylard. Barbarln orta aamasnda, oban halklar
arasnda, sr, belirli bir byklk kazannca, davarn,
... bir mlk durumuna geldiini grrz; ... dzenli bir deiimin
koullar da bundan doar. (Agy, s. 170.)
yleyse, bu srada, toplumda iki snf buluyoruz: efendiler
ve kleler. Sonra toplum, yaamn srdrecek ve yeni gelimelere
urayacaktr. Yeni bir snf doacak ve byyecektir.
III. KNC BYK BLM
Servet hzla artt, ama bireysel servet olarak; dokumaclk,
madenlerin ilenmesi ve gitgide farkllaan teki zanaatlar,
retime, artan bir eitlilik ve yetkinlik veriyordu; bundan
byle, tahl, sebze ve meyvelerin yansra, tarm, elde
edilmeleri renilmi bulunan zeytinya ve arab da salamaktayd.
Bylesine eitli bir alma, artk ayn birey tarafndan
yrtlemezdi; ikinci byk (toplumsal -.) iblm
gerekleti: kk zanaatlar, tarmdan ayrld. retimde, ve
onunla birlikte emek retkenliindeki srekli art, insan
emek-gcnn deerini artrd; nceki aamada balang
durumunda ve yer yer grlen klelik, imdi toplumsal sistemin
esasl bir unsuru (biletireni, composant') durumuna
gelir, kleler basit yardmclar olmaktan karlar; tarlalarda
ve atelyede, dzinelerle kle ie srlr. retimin, balca
iki kola: tarm ve kk sanayiye ayrlmasyla dorudan
doruya deiim iin retim doar; bu, meta retimidir.
Meta retimiyle, ... ticaret ... doar. (Friedrich Engels,
Ailenin; zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni, s. 168.)
IV. TOPLUMUN SINIFLARA KNC BLN
Bylece, birinci byk iblm, insan almasnn
(iin) deerini artryor, zenginliklerde bir artma yaratyor,
bu da yeni batan iin deerini artryor ve ikinci bir iblmn
zorunlu klyor: zanaatlar ve tarm. Bu aamada, retimin
aralksz artmas ve buna paralel olarak insana ait
emek-gcnn neminin ykselmesi, kleleri vazgeilmez
duruma getiriyor, ticaret iin retimi, onunla birlikte de
nc bir snf: tccarlar snfn yaratyor.
Demek ki, bu aamada, toplumda l bir iblm ve
snf var: tarmclar, zanaatlar, tccarlar. Burada ilk kez
retime katlmayan bir snf gryoruz, ve bu snf, tccarlar
snf teki iki snfa egemen olacaktr.
Barbarln yukar aamas, bize, tarmla kk sanayi
arasnda yeni bir iblm ve bunun sonucu, alma rnlerinin
daima artan bir parasnn dorudan doruya deiim
iin retilmesini getirir; bireysel reticiler arasndaki deiimin,
toplum iin dirimsel bir zorunluluk kazanmas da bundan
doar. Uygarlk, zellikle kent ve ky arasndaki kartl
daha da belirgin bir duruma getirerek (iktisadi bakmdan,
ilkadaki gibi, kent kye, ya da ortaadaki gibi; ky
kente egemen olabilir), daha nce varolan btn bu iblmlerini
glendirip gelitirir, ve onlara, kendine zg ve ok
nemli bir nc iblmn ekler: artk, retimle deil
yalnzca rnlerin deiimiyle uraan bir snf dourur
tccarlar. O zamana kadar, snflarn oluumundaki btn
izler retime balanyorlard; bunlar retirne katlan kimseleri,
azok geni bir lek zerinde, ynetici ve yrtc, ya
da retici olarak blyorlard. Burada, sahneye, ilk kez olarak,
retime herhangi bir biimde katlmakszn, onun ynetimini
elegeiren ve reticileri iktisadi bakmdan egemenlii
altna alan bir snf girer; bir snf ki, iki retici arasnda zorunlu
arac olarak geinir ve her ikisini de smrr. reticileri
deiim zahmet ve riskinden kurtarmak bahanesiyle,
rnlerinin satn en uzak pazarlara kadar yaymak ve bylece
nfusun en yararl snf olmak bahanesiyle, gerekte
ok kk hizmetler iin, karlk (salaire) olarak, yerli retimin
olduu kadar yabanc retimin de kayman alan, hzla
byk servetler ve buna uygun den toplumsal bir etkililik
kazanan ve byle olduu iin de, sonunda o da kendine
zg bir rn - devirli ticari bunalmlar oluturana kadar,
uygarlk dnemi iinde durmadan yeni saygnlklar ve
retimde durmadan artan bir egemenlik sahibi olan bir kar
dknleri, bir gerek toplumsal asalaklar snf oluur.
(F. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni,
s. 170-171.)
Bylece, ilkel komnizmden balayarak, bizi kapitalizme
gtren zincirleme sray gryoruz.
1. lkel komnizm.
 2. Yabanl (vahi) kabilelerle oban kabileler arasnda
blnme (birinci iblm: efendiler, kleler).
3. Tarmclarla zanaatlar arasnda blnme (ikinci iblm).
4. Tccar snfnn douu (nc iblm), ki bu,
5. Devresel olarak ticari bunalmlar douruyor (kapitalizm).
imdi artk snflarn nereden geldiklerini biliyoruz, ve
geriye bunu incelemek kalyor:
V. EKONOMK KOULLARI BELRLEYEN EY
lkin, bizden nce gelen eitli toplumlar ok ksaca gzden
geirelim.
Antika toplumlarndan nceki toplumlar ayrntl bir
biimde incelemek iin yeterli belgelerimiz yok, ama rnein
Eski Yunanllarda efendilerin ve klelerin bulunduunu ve
tccarlar snfnn daha o zamandan gelimeye baladn
biliyoruz. Sonra, ortaada, senyrleri ve serfleriyle feodal
toplum, tccarlarn gittike daha byk bir nem kazanmalarna
olanak verir. Bunlar, atolarn yaknlarnda, bourg
(burjuva ad buradan gelir) denilen kasabalarda toplarlar;
te yandan ortaada, kapitalist retimden nce, yalnz
kk retim vard, ki bu kk retimin birinci koulu,
reticinin kendi i aletlerinin sahibi olmas idi. retim aralar
bireye ait bulunuyordu ve ancak bireysel kullanma gre
ayarlanmlard. Bu bakmdan retim aralar, sradan, kk
ve snrl idiler. Bu retim aralarn younlatrmak ve
geniletmek, onlar modern retimin gl aralar haline
dntrmek, kapitalist retimin ve burjuvazinin tarihsel
rol idi.
Burjuvazi, 15. yzyldan bu yana, basit elbirlii, manfaktr
ve modern sanayi olmak zere, evrede bunu baarmtr.
Burjuvazi, cce retim aralarn, onlar ayn zamanda
bireysel retim aralar olmaktan karp, insanlarn
ancak ortaklaa (elbirliiyle) iletebilecei toplumsal retim
aralar haline getirmitir. (Friedrich Engels, topik Sosyalizm
ve Bilimsel Sosyalizm, s. 82.)
yleyse gryoruz ki, snflarn evrimine paralel olarak
(efendiler ve kleler; senyrler ve serfler.), servetlerin retimi,
dolam, dalm koullar, yani ekonomik koullar, evrim
gsterir ve ekonomik evrim, adm adm ve paralel olarak
retim biimlerinin evrimini izler.
VI. RETM TARZLARI
yleyse bunu, retim biimleri, yani byk kk her eit
aletin durumu, onlarn kullanm, i yntemleri, ksaca,
teknik durum, ekonomik koullar belirler.
Kapitalist retimden nce yani ortaada, her yerde,
emekilerin kendi retim aralar zerindeki zel mlkiyetine
dayanan kk retim grlyordu... alma aralar, ...
bireyin, yalnzca bireysel kullanm iin hesaplanm alma
aralar idi ... Bu dank ve darack retim aralarn biraraya
toplayp geniletmek, onlar bugnk retimin gl
kaldralar durumuna getirmek (gerekiyordu). ... Bireysel
atelye yerine, yzlerce ve binlerce insann elbirliini egemenlik
altnda bulunduran fabrika geti. Ve tpk retim
aralar gibi, retim, bir dizi bireysel eylem durumundan,
bir dizi toplumsal eylem durumuna, ve rnler de bireysel
rnler durumundan toplumsal rnler durumuna dnt.
(Friedrich Engels, Anti-Dhring, s. 386.)
Burada gryoruz ki, retim biimlerinin evrimi, retici
gleri tamamen dntrmtr. Oysa, i aletleri kolektiflemi
olmakla birlikte mlkiyet dzeni bireysel olarak kalmtr!
Ancak, birok kiinin ortaklaa ie koyulmasyla ileyebilen
makineler bir tek adamn mlkiyeti olarak kald.
Gene gryoruz ki: retici glerin, kendini kapitalistlere
de kabul ettiren toplumsal niteliinin ksmi tannmas. Byk
retim ve ulatrma rgenliklerinin, nce hisse senetli
irketler, sonra trstler, en sonra da devlet tarafndan sahiplenilmesi.
Burjuvazi artk gereksiz bir snf olarak grnr;
onun tm toplumsal ilevleri, cretli grevliler tarafndan
yerine getirilir. (Friedrich Engels, agy, s. 405.)
Bir yandan, makinelerde rekabetin her fabrikatr iin
zorunlu kld o gittike artan sayda emekinin yerinden olmas
ile tamamlanan yetkinleme. Yedek sanayi ordusu. te
yandan, retimin snrsz genilemesi ve rekabet karsnda
her fabrikatr iin (bunun -.) zorunluluu. Her iki yandan
da, retken glerin iitilmemi gelimesi, arzn talepten
fazlal, pazarlarn dolup tamas, her on ylda bir bunalmlar,
ksr dng: burada, retim aralarnda ve rnde fazlalk
- orada, isiz ve geim aralarndan yoksun emekilerde
fazlalk. Ama bu iki retim ve toplumsal esenlik kaldrac,
birlikte ileyememektedir, nk kapitalist retim tarz,
retici gleri almaktan ve rnleri, nce sermayeye dnmedikleri
srece, dolamdan alkor. (Friedrich Engels, topik Sosyalizm
ve Bilimsel Sosyalizm, s. 101.)
Toplumsal, ortaklaa hale gelen i ile bireysel kalan mlkiyet
arasnda eliki vardr. O zaman Marx'la birlikte diyeceiz ki:
retici glerin gelimesinin biimleri olan bu ilikiler,
onlarn engelleri haline gelirler. O zaman bir toplumsal devrim
a balar. (Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine Katk,
nsz, s. 23.)
VII. UYARILAR
Bu blm bitirmeden nce baz uyarlarda bulunmak ve
bu incelemede, daha nce incelemi olduumuz diyalektiin
btn temel zelliklerini ve yasalarn bulduumuzu belirtmek
gereklidir.
Gerekten, toplumlarn tarihini, snflarn ve retim biimlerinin
tarihini byk bir hzla izlemi bulunuyoruz. Bu
son incelemenin her blmnn tekilere ne kadar baml
olduunu gryoruz. Bu tarihin, znde, devinmekte, deimekte
olduunu ve toplumlarn evriminin her aamasnda
meydana gelen deimelere, bir i savama, tutucu elerle
ilerici eler arasndaki bir savama, her toplumun ykm
ve yeni bir toplumun douu ile sonulanan bir savama yolatn
saptyoruz. Bu toplumlarn herbirinin, kendinden
nce gelenden ok ayr, ok deiik bir temel zellii, bir yaps
vardr. Bu kkl dnmler, kendi balarna nemsiz
grnen, ama belirli bir noktada, stste gelip birikmeleriyle
ani, devrimci bir deimeye yolaacak bir durum yaratan
olaylarn birikmesinden sonra meydana gelirler.
yleyse, burada, diyalektiin temel zelliklerini ve byk
yasalarn yeniden karmzda buluyoruz, yle ki:
eylerin ve olaylarn karlkl bamll.
Diyalektik hareket ve diyalektik deime.
Otodinamizm (zg).
eliki.
Karlkl etki.
Ve sramal evrim (niceliin nitelie dnmesi).
OKUMA PARALARI
Friedrich Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin
Kkeni.
Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm.
YOKLAMA SORULARI
BRNC BLM
1. dealistler tarihi nasl aklarlar?
2. Tarihsel materyalizm nedir?
3. 18. yzyl materyalistleri tarihi nasl aklyorlard?
Bu aklay biiminin yetersizliini gsteriniz.
KNC BLM
1. Snflar nereden gelir?
2. Tarihin devindirici gleri nelerdir?
YAZILI DEV
Marksizm (tarihsel materyalizm); diyalektii, tarihe nasl
uygular?
:::::::::::::::::
ALTINCI KISIM
DYALEKTK MATERYALZM VE DEOLOJLER
:::::::::::::::::
 TEK BLM
DYALEKTK YNTEMN DEOLOJLERE UYGULANMASI
I. Marksizm iin ideolojilerin nemi nedir?
II. deoloji nedir? (deolojik etken ve ideolojik biimler.)
III. Ekonomik yap ve ideolojik yap.
IV. Doru bilin ve yanl bilin.
V. deolojik etkenlerin etki ve tepkisi.
VI. Diyalektik tahlil yntemi.
VII. deolojik savamn zorunluluu.
VIII. Varg.
I. MARKSZM N DEOLOJLERN NEM NEDR?
Marksizm, tarihte fikirlerin roln yadsyan, ideolojik
etkinin roln yadsyan, yalnzca ekonomik etkileri dikkate
almak isteyen bir felsefedir, denildiini hep duyarz.
Bu yanltr. Marksizm, dnn, sanatn ve fikirlerin,
yaamdaki ok nemli rollerini yadsmaz. Tam tersine,
bu ideolojik biimlere zel bir nem verir, ve biz de, imdi
marksizmin balang ilkelerine ait incelememizi, diyalektik
materyalizm ynteminin ideolojilere nasl uygulandn inceleyerek
bitireceiz; ideolojilerin tarihteki rollerinin ne olduunu,
ideolojik etkenin etkisini ve ideolojik biimin ne olduunu
greceiz.
Marksizmin imdi inceleyeceimiz bu blm; bu felsefenin
en az, en yanl bilinen noktasdr. Bunun nedeni de,
uzun zaman marksizmin yalnz ekonomi politii inceleyen
blmnn ilenmi ve yaylm olmasdr. Bylece bu konu,
yalnzca marksizmin oluturduu byk btnden keyfi
bir biimde ayrlmakla kalmyor, ama temellerinden de ayrlm
oluyordu; nk ekonomi politiin gerek bir bilim haline
getirilmesini salayan, buna olanak veren, grm olduumuz
gibi, diyalektik materyalizmin bir uygulamas olan
tarihsel materyalizmdir.
Yeri gelmiken bu arada unu da belirtebiliriz ki, byle
bir yol kullanlmas daha nceden tandmz ve kendimizi
kurtarmak iin o kadar glk ektiimiz metafizik dnten
ileri gelmektedir. Burada, gene yineleyelim ki, biz,
eyleri, birbirlerinden ayr tuttuumuz, onlar tekyanl olarak
incelediimiz lde yanlglara deriz.
yleyse marksizmin kt yorumlar, ideolojilerin tarihteki
ve yaamdaki rolleri zerinde yeterince durulmam olmasndan
ileri gelmektedir. deolojiler marksizmden ayrld ve
bunu yaparken de marksizm, diyalektik materyalizmden,
yani kendi kendisinden ayrld.
Birka yldan beri, ksmen, binlerce rencinin marksizm
konusundaki bilgilerini borlu olduklar Paris i niversitesinin
almalar sayesinde, ksmen de almalar ve kitaplar
ile katkda bulunan aydn arkadalarmzn almas
sayesinde, marksizmin kendi gerek ehresini ve hakk olan
yeri yeniden kazanm olduunu grmekten ok mutluyuz.
II. DEOLOJ NEDR? (DEOLOJK ETKEN VE DEOLOJK
BMLER)
deolojilerin rolne ayrlm olan bu blme birka tanmlama
ile balayacaz.
deoloji dediimiz ey nedir? deoloji diyen, her eyden
nce fikir (idee) demektedir. deoloji, bir btn, bir teori, bir
sistem, hatta bazan yalnzca bir zihniyet oluturan fikirlerin
tmdr.
Marksizm, bir btn biimlendiren ve btn sorunlar
iin bir zm yntemi sunan bir ideolojidir. Cumhuriyeti
bir ideoloji, bir cumhuriyetinin kafasnda bulacamz fikirlerin
btndr.
Ama bir ideoloji, yalnzca salt fikirlerin, her trl duygudan
ayrld varsaylacak fikirlerin toplam deildir (zaten
bu, metafizik bir anlaytr), bir ideoloji, zorunlu olarak, duygular,
gnl yaknlklarn, holanmazlklar, umutlar, korkular vb.
ierir. Proletarya ideolojisinde, snf savamnn
dnceye dayanan eleri yannda, kapitalist dzenin smrdklerine
kar, mahpuslara kar duyulan dayanma
duygularn da, isyan duygularn da, coku ve hayranlk
duygularn vb. buluruz. Btn bunlarn hepsi bir ideolojiyi
oluturan eylerdir.
imdi de ideolojik etken denen eyi grelim: bu, ideolojiyi,
bir neden olarak ya da etkileme yeteneinde bir ey yapan
bir g olarak anlamaktr, ve bunun iin de, ideolojik etkenin
etkisinden szedilir. rnein dinler, hesaba katmamz
gereken birer ideolojik etkendir; hala nemli bir biimde etken
olan manevi bir gleri vardr.
deolojik biim denince ne anlalr? Bu deyimle, zellemi
bir alanda (bilim ve sanat alannda) bir ideoloji oluturan,
zel fikirlerden bir btn anlatlr. Din, ahlak, ideoiojik
biimlerdir; ayn ekilde, bilim, felsefe, edebiyat, sanat, iir
de ideolojik biimlerdir.
yleyse, genellikle ideoloji tarihini, zelikle btn bu biimlerin
roln incelemek istersek, bu incelememizi, ideolojiyi
tarihten, yani toplumlarn yaamndan ayrarak deil,
ideolojinin, etkenlerinin, biimlerinin roln toplum iine
yerletirerek ve toplumdan yola karak yrteceiz.
III. EKONOMK YAPI VE DEOLOJK YAPI
Tarihsel materyalizmi okurken toplumlarn tarihinin u
aadaki zincirleme sralanla aklandn grmtk: insanlar,
tarihi, kendi ileri, eylemleri ile, iradelerinin ifadesi
olan eylemleri ile yaparlar. nsanlarn iradelerini belirleyen
fikirleridir. Grdk ki, insanlarn fikirlerini, yani onlarn
ideolojilerini aklayan ey, snflarn kendilerini ortaya koyduklar
toplumsal evre, toplumsal ortamdr.
Ayrca biz grdk ki, ideolojik etken ile toplumsal etken
arasnda, toplumsal savamn ifadesi olarak ideolojik savamda
grnen siyasal etken bulunur.
yleyse biz, tarihsel materyalizmin nda toplumun
yapsn aratrrsak, temelde ekonomik yapy, sonra, onun
stnde, siyasal yapya dayanan toplumsal yapy, ve ensonu
ideolojik yapy greceiz.
Biz gryoruz ki, materyalistler iin, ideolojik yap sondur,
toplumsal bnyenin tepesidir, oysa, idealistler iin toplumsal
yap, temeldir.
Varlklarnn toplumsal retiminde, insanlar aralarnda
zorunlu, kendi iradelerine bal olmayan belirli ilikiler kurarlar;
bu retim ilikileri, onlarn maddi retici glerinin
belirli bir gelime derecesine tekabl eder. Bu retim ilikilerinin
tm, toplumun ekonomik yapsn, belirli toplumsal
bilin ekillerine tekabl eden bir hukuki ve siyasal styapnn
zerinde ykseldii somut temeli oluturur (bu, ideolojik
ekillenme demektir) . Maddi yaamn retim tarz, genel
olarak toplumsal, siyasal ve entelektel yaam srecini
koullandrr. (Karl Marx, Ekonomi Politiin Eletirisine
Katk, nsz, s. 23.)
yleyse biz gryoruz ki, toplumun temelinde ekonomik
yap vardr. Buna, (aadaki yap anlamna gelen) altyap
da denir.
Btn biimleri, ahlak, din, bilim, iir, sanat, edebiyat
gibi btn biimleri iine alan ideoloji, stteki yapy - ya
da (tepedeki yap anlamna gelen) styapy oluturur.
Materyalist teorinin gsterdii gibi, fikirlerimizin eylerin
yanss olduklarn ve bizim toplumsal varlmzn bilinci
belirlediini bildiimize gre, imdi artk, styap, altyapnn
yanssdr diyeceiz.
te Engels'in, bunu, bize pek iyi tantlayan bir rnei:
Calvin'in inanc, ann en gzpek burjuvalarna uygundu.
Onun alnyazs retisi, rekabete dayal ticaret dnyasnda,
baarnn ya da baarszln bir insann alkanlna
ve becerikliliine deil de, onun denetleyemeyecei koullara
bal olduu olgusunun dinsel davurumuydu. Bu
koullar, isteyenin ya da rekabet edenin buyruunda deildir;
tersine, bilinmedik stn ekonomik glerin ltfuna
baldr; ve bu, bir ekonomik devrim dneminde, btn ticari
merkezlerin ve yollarn yerlerini yenilerinin ald ada,
Hindistan'n ve Amerika'nn dnyaya ald dnemde, ve
en kutsal ekonomik imanlarn -altnn ve gmn deeri-
sarslmaya ve yklmaya balad bir dnemde, zellikle
doruydu. (Friedrich Engels, topik Sosyalizm ve Bilimsel
Sosyalizm, Giri, s. 42-43.)
Gerekte, tccarlara gre; ekonomik yaamda ne olmaz
ki? Tccarlar rekabet halindedirler. Tccarlar, burjuvalar,
bu rekabetten deneyim kazanrlar, bu yarmada yenenler
ve yenilenler vardr. ou kez, en iini bilirler, en zekiler,
rekabetle, kagelen ve onlar yere seren bir bunalmla yenilmilerdir.
Bu bunalm onlar iin nceden grlemeyen bir
eydir, hatta onlara kanlmaz bir alnyazs gibi gelir. Ve
ite gerekesi olmayan, en az kt olanlarn bazan bunalm
atlattklar, bunalmdan sonra da yaayakaldklar fikri, protestan
dinine geirilmitir. Bazlarnn ans eseri baarya
erimeleri, bu alnyazs fikrini besler; o alnyazs fikri ki,
buna gre, insanlar, tanr tarafndan, btn sonsuzluk iin
saptanm bir yazgya katlanmak zorundadrlar.
Ekonomik koullarn yanss olan bu rnee gre, styapnn,
nasl altyapnn yanss olduunu gryoruz.
Bir rnek daha: Sendikal olmayan, yani siyasal bakmdan
gelimemi iki iinin zihniyetini alalm; biri, iin verimli
olduu ok byk bir fabrikada, teki de kk bir zanaatnn
yannda alyor olsun. Aktr ki, ikisinin de birbirinden
ayr bir patron anlaylar olacaktr. Birine gre patron,
kapitalizmin karakteristik, yrtc smrcsdr; teki ise,
patronu, bir emeki olarak grecektir, elbette halinden memnun,
ama emeki ve zorba deil.
Elbette ki onlarn patronluu anlay biimlerini belirleyecek
olan, alma koullarnn yanssdr.
Bu rnek, bizi, ak ve kesin olmak iin baz uyarmalarda
bulunmaya gtrd iin nemlidir.
IV. DORU BLN VE YANLI BLN
Az nce, ideolojilerin, toplumun maddi koullarnn yanss
olduunu, toplumsal varln toplumsal bilinci belirlediini
syledik. Bundan, proletaryann otomatik olarak bir proletarya
ideolojisine sahip olmas gerektii sonucu karlabilirdi.
Ama byle bir varsaym geree uygun dmez, nk
bir ii bilincine sahip olmayan iiler vardr.
yleyse yaplacak bir ayrm vardr: nsanlar belirli koullar
iinde yaayabilirler, ama onlarn bu koullar hakkndaki
bilinleri geree uygun dmeyebilir. Bu, Engels'in
yanl bir bilinci olmak dedii eydir.
rnek: Baz iiler, ortaaa, zanaatla doru bir geri
dn olan lonca retisinin etkisi altnda kalmlardr. Bu
durumda, iilerin bir yoksulluk bilinci vardr, ama bu bilin,
doru ve gerek bir bilin deildir. deoloji, burada da,
elbet toplumsal yaamn koullarnn yanssdr; ama bu,
doru bir yans, dosdoru bir yans deildir.
nsanlarn bilinlerinde, yans, ou kez tersine bir
yansdr . Yoksulluk olgusunu saptamak, toplumsal koullarn
bir yanssdr; ama bu yans, zanaatla doru bir geri
dnn, sorunu zmleyecei (yoksulluu kaldraca) dnld
zaman, yanl bir yans olur. Demek ki, burada,
bir blmyle doru, bir blmyle yanl bir bilin gryoruz.
Kralc olan bir iinin de ayn zamanda hem doru, hem
de yanl bir bilinci vardr. Doru, nk, o, grd, saptad
yoksulluu ortadan kaldrmak ister; yanl, nk bir
kraln bu ii yapabileceini dnr. Ve, bu ii, ksaca yanl
dnd iin, ideolojisini yanl setii iin, her eye
karn gene de bizim snfmzdan olduu halde, bizim iin,
bir snf dman haline gelebilir. Bunun gibi, yanl bir bilinci
olmak, kendi gerek koulu hakknda yanlmak ya da
yanltlmaktr.
u halde diyeceiz ki, ideoloji, yaam koullarnn yanssdr,
ama yazgnn bir yansmas deildir.
Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, bize yanl bir bilin
vermek ve ynetici snflarn ideolojilerinin smrlen snflar
zerindeki etkisini gelitirmek iin, elden gelen her ey
yaplr. Bizim edindiimiz yaam anlaynn ilk eleri, eitimimiz,
renimimiz bize yanl bir bilin verir. Yaamla
olan balarmz, bazlarmzn kyl asll olmas, propaganda,
basn ve radyo da zaman zaman bilincimizi bozarlar.
Buna gre, bizler, biz marksistler iin, ideolojik almann
son derece byk nemi vardr. Doru bir bilin kazanmak
iin yanl bilinci ykmak gerekir ve ideolojik alma olmadan
bu dnm gerekleemez.
Demek ki, marksizmi kaderci bir reti sayanlar ve yle
diyenler hakszdr, nk gerekte biz, ideolojilerin toplumda
byk bir rol oynadn dnyoruz, ve marksizm olan
bu felsefenin etkili bir alet, etkili bir silah olabilmesi iin,
onu retmek ve renmek gerektiini dnyoruz.
V. DEOLOJK ETKENLERN ETK VE TEPKS
Doru bilin ve yanl bilin rnekleriyle grdk ki, fikirleri
her zaman yalnzca ekonomi ile aklamaya almamak
ve fikirlerin bir etkileri olduunu yadsmamak gerekir. Byle
bir tutum taknmak marksizmi kt bir biimde yorumlamak
olurdu.
Fikirler, kukusuz son tahlilde, ekonomi ile aklanr;
ama fikirlerin de kendilerine zg etkileri vardr.
... Materyalist tarih anlayna gre, tarihte belirleyici
etken, son tahlilde, maddi yaamn retimi ve yeniden retimidir.
Ne Marx, ne de ben, hibir zaman daha fazlasn dile
getirmedik. Eer sonradan, biri kp da, bunun anlamn,
ekonomik etken tek belirleyicidir diyecek kadar zorlarsa, bu
ifadeyi, bo, soyut ve sama bir sz haline getirmi olur. Ekonomik
yap temeldir, ama styapnn eitli blmleri ... de
tarihsel savamlarn ak zerinde etki yaparlar ve birok
durumda ar basarak, bu savamn biimini, belirlerler.
Btn bu etkenlerin etkileri ve tepkileri vardr, yle ki ekonomik
hareket, btn bu etkenlerin barnda, sonunda, bir
zorunluluk olarak, sonsuz bir raslantlar yn arasndan
kendine yolamaya balar. (Bkz: Engels'ten Joseph Bloch'a,
K. Marx, F. Engels, Felsefe ncelemeleri, Sol Yaynlar,
Ankara 1979, s. 184-185.)
Bylece, gryoruz ki, ekonomiyi aratrmadan nce, her
eyi incelememiz gerekir ve, son tahlilde neden, gene ekonomi
ise de, ekonominin tek neden olmadn aklda tutmak
gerekir.
deolojiler, ekonomik koullarn yanslar ve etkileridir;
ama ideolojiler ile ekonomi arasndaki iliki, basit bir iliki
deildir, nk, biz, altyap zerinde ideolojilerin karlkl
bir etkisi olduunu gryoruz.
rnein, Fransa'da, 6 ubat 1934'ten sonra gelien yn
hareketini, yazdklarmz kantlamak iin, en az iki grn
altnda inceleyeceiz:
1. Bazlar bu akmn nedenini, ekonomik bunalm olarak
aklyorlar. Bu, materyalist ama tekyanl bir aklamadr.
Bu aklama, yalnzca tek etkeni, burada bunalm olan ekonomik
etkeni dikkate alyor.
2. yleyse, dn tarz, ksmen dorudur; ama insanlarn
ne ddn, yani ideolojiyi bir etken olarak aklamas
kouluyla. Evet, bu ynsal akmda, insanlar anti-faisttir,
ite ideolojik etken. Ve eer insanlar anti-faist
iseler; bu, Halk Cehpesinin domasna yolaan propaganda
sayesindedir. Ama, bu propagandann etkili olmas iin elverili
bir temel, bir taban gerekiyordu, ve 1936'da yaplabilmi
olan ey, 1932'de olanakl deildi. Son olarak, bu yn
hareketinin ve onun ideolojisinin balatt toplumsal savamn,
sonradan, ekonomiyi nasl etkilediini de biliyoruz.
Bu rnekte gryoruz ki, toplumsal koullarn yanss
olan ideoloji, srasnda, olaylarn bir nedeni olur.
Siyasete, hukuka, felsefeye, dine, edebiyata ve sanata
ilikin gelime vb., ekonomik gelimeye dayanr. Ama bunlarn
hepsi de birbirleri zerinde ve keza ekonomik temel zerinde
etki yaparlar. Byle oluu ekonomik durumun tek etkin
neden, btn geri kalann ise ancak edilgin bir etki olmasndan
dolay deildir: Tersine, son tahlilde, her zaman stn
gelen ekonomik zorunluluk temeli zerinde karlkl etki
vardr. (K. Marx-F. Engels, Felsefe ncelemeleri, Engels'ten
Heinz Starkenburg'a, s. 194.)
Bunun gibi, rnein Miras hukukunun temeli, ailenin
geliim aamasnn eitliini varsayan ekonomik bir temeldir.
Bununla birlikte, rnein, vasiyette bulunmann, ngiltere'de
mutlak serbest oluu, Fransa'da ise ok kstlanm
bulunmas, bunun, btn zellikleriyle, yalnzca ekonomik
nedenlerden olduunu kantlamaya yetmeyecektir. Ama, her
ikisi de ok nemli bir oranda, servetin bllmesini etkilemeleri
bakmndan ekonomi zerinde etkili olurlar. (K. Marx-F. Engels,
agy, Engels'ten Conrad Schmidt'e, s. 190.)
Daha gncel bir rnek olarak, vergileri alalm. Herbirimizin
vergiler zerinde bir fikri vardr. Zenginler vergilerini
azaltmak isterler ve dolayl vergilerden yanadrlar; emekiler
ve orta snflar, tersine, dolaysz ve kazanla birlikte artan
vergilere dayanan bir maliye sistemi isterler. te bylece,
kapitalizm tarafndan vergiye bal olarak yaratlan ve
bizim dncemiz haline gelen vergi hakkndaki fikrimizin
kayna, bu ideolojik etkenin kayna, ekonomik durumda
bulunur. Zenginler, kendi ayrcalklarn korumak isterler ve
vergilendirmenin bugnk biimini olduu gibi korumak ve
yasalar bu dorultuda glendirmek iin savam verirler.
Oysa, fikirlerden gelen yasalar, ekonomi zerinde etkili olurlar,
nk kk ticareti, zanaatlar ldrr ve kapitalist
younlamay abuklatrrlar.
u halde gryoruz ki, ekonomik koullar, fikirleri dourur,
ama fikirler de ekonomik koullarda deiiklikler yaratr
ve ite ilikilerin bu karlkl olularn dikkate alrsak,
ideolojileri, btn ideolojileri incelemek gerektiini anlarz;
ve ancak son tahlilde, kke inildiinde, ekonomik zorunluluklarn
her zaman stn geldiini grrz.
Biliyoruz ki, ideolojileri savunmak, hi olmazsa yaymak,
yazarlarn ve dnrlerin zel grevidir. Onlarn dnceleri
ve yazlar, temel zelliklere her zaman pek sahip deildir,
ama gerekte, basit bir masal ya da yk niteliindeki
yazlarda bile, her zaman ideolojik bir tahlil buluruz. Bu tahlili
yapmak pek ince bir ilemdir ve bizim, bunu, ok byk
bir ihtiyatla yapmamz gerekir. imdi byk bir yardm dokunacak
olan bir diyalektik tahlil rnei gstereceiz, ama
mekaniki olmamaya ok dikkat etmeli ve aklanamaz olan
aklamak iin abalamamaldr.
VI. DYALEKTK TAHLL YNTEM
Diyalektik yntemi iyi uygulamak iin, ok ey bilmek
gerekir, ve tahlilini yapacamz eyin konusu bilinmiyorsa,
bunun inceden inceye aratrlmas gerekir, yoksa basit yarglama
karikatrleri yapmaya varlr.
Bir kitabn ya da bir edebiyat yazsnn diyalektik tahlilinde
kullanlmak zere, baka konulara da uygulanabilecek
bir yntem gstereceiz.
a) lkin tahlil edilecek kitap ya da yknn ieriine dikkat
etmek gerekir. Bu, tm toplumsal sorunlardan bamsz
olarak incelenmelidir, nk her ey, snf savamndan ve
ekonomik koullardan gelmez.
Edebiyata ilikin etkiler vardr ve biz bunlar hesaba
katmak zorundayz. Yaptn, herhangi bir edebi okuldan
olup olmad aranr. deolojilerin i gelimelerini dikkate
almak gerekir. Kolaylk bakmndan, tahlil edilecek konunun
bir zetini yapmak ve gze arpan noktalar not etmek iyi
olur.
b) Sonra olayn kahramanlar olan toplumsal tipler gznne
alnr. Bu tiplerin ait bulunduklar snflar aranr, kiilerin
davran incelenir ve romanda geen olaylarn herhangi
bir biimde toplumsal bir gr asna balanp balanamayacana
baklr.
Bu olanakl deilse, eer bunu yapmak akla-uygun gelmiyorsa,
uydurmaktansa, tahlilden vazgemek daha iyi olur.
Hibir zaman uydurma bir aklama yapmamaldr.
c) Olayda hangi snf ya da hangi snflar olduu saptand
zaman, ekonomik temel, yani romann konusunun getii
anda retim aralarnn ve retim tarznn neler olduu
aratrlmaldr.
 Eer, rnein, olay, gnmzde geiyorsa, ekonomi, kapitalizmdir.
Zamanmzda, kapitalizmi eletiren, ona kar
savaan pek ok yk ve roman grlmektedir. Ama kapitalizme
kar kmann iki biimi vardr:
1. leriye dnk devrimci olarak.
2. Gemie dnmek isteyen gerici olarak, ve ada romanlarda
da sk sk bu biimle karlalmaktadr: bu romanlarda
gemi zamana zlem duyulmaktadr.
d) Btn bunlar kavradktan sonra, artk ideolojiyi
aratrabiliriz, yani fikirler, duygular nelerdir, yazarn dn
biimi nedir, ona bakabiliriz. deolojiyi aratrrken,
onun oynad rol, ideolojinin bu kitab okuyanlarn dncesi
zerinde yarataca etkiyi dneceiz.
e) Bunun zerine, artk tahlilimizin vard sonucu bildirebilir,
ve falan yknn ya da romann falan zamanda ne
iin yazlm olduunu syleyebiliriz. Kitabn (ou kez yazarnn
bilincine varmad) niyetlerini aa vurabilir, duruma
gre yerebilir ya da vebiliriz.
Bu tahlil yntemi uygulanrken, ancak buraya kadar sylediklerimizin
tm anmsanrsa, iyi bir yntem olabilir.
unu ok iyi aklda tutmak gerekir ki, diyalektik, her ne kadar
bize yeni eyleri anlama, kavrama biimi getiriyorsa da,
gene diyalektik, eylerden szedebilmek ve onlar tahlil edebilmek
iin, onlarn ok iyi bilinmesini ister.
u halde, imdi artk yntemimizin ne olduunu grdkten
sonra, incelemelerimizde, militan yaammzda ve kiisel
yaammzda, eyleri, durgun, hareketsiz bir durumda deil,
ama hareketleri iinde, deimeleri iinde, elikileri iinde
ve tarihsel anlamlar iinde grmemiz, ve gene eyleri tekyanl
deil, btn ynleri, btn grnmleriyle grmemiz
ve incelememiz gerekir. Ksacas, her yerde ve her zaman diyalektik
dn uygulamamz gerekir.
VII. DEOLOJK SAVAIMIN ZORUNLULUU
imdi artk, diyalektik materyalizmin, Marx ve Engels
tarafndan kurulup Lenin tarafndan gelitirilen materyalizmin
ada biiminin ne olduunu daha iyi biliyoruz. Bu kitabmzda,
zellikle Marx ve Engels'in metinlerinden yararlandk,
ama Lenin'in felsefe konusundaki yaptnn da ok
nemli olduunu belirtmeden bu dersleri tamamlayamayz. (Dizinde
Lenine baknz. Lenin'in, marksizme felsefi katks
- burada aklanmas uzun ve karmak olur - Materyalizm ve
Ampiryokritisizm ve Felsefe Defterleri'nde aka grlr.)
Bunun iindir ki, bugn marksizm-leninizmden szedilmektedir.
Marksizm-leninizm ve diyalektik materyalizm zlmezcesine
birlemilerdir, ve ancak diyalektik materyalizm bilgisi
marksizm-leninizmin tm geniliinin, tm deerinin, btn
zenginliinin llebilmesine olanak verir. Bu, bizi, bir
militan ancak bu retinin tmn biliyorsa, gerekten ideolojik
olarak silahlanmtr demeye gtrr.
 Bunu ok iyi anlam olan burjuvazi, her areye bavurarak,
iilerin bilincine kendi ideolojisini sokmaya alr.
Marksizm-leninizmin en az bilinen yannn diyalektik materyalizm
olduunu ok iyi bilerek, burjuvazi, ona kar bir
susma kampanyas dzenlemitir. Resmi retimin byle bir
yntemden habersiz olduunu ve okullarda ve niversitelerde
retimin yz yl nce yapld gibi srdrldn grmek
acdr.
Eskiden, metafizik yntemin, diyalektik ynteme egemen
durumda oluu, grdmz gibi, insanlarn bilgisizlii yzndendi.
Bugn, bilim, diyalektik yntemin bilimsel aratrmalara
uygun gelen yntem olduunu tantlamann yollarn
vermitir bize, ve ocuklarmza bilgisizlikten ileri gelen
bir yntemle dnmeyi ve incelemeyi retmek utanlacak
bir eydir.
Bilginler, bilimsel aratrmalarnda, bilimlerin karlkl
iie geiini ve birbirini etkileyiini hesaba katmakszn
kendi uzmanlk alanlarnda artk incelemeler yapamyorlar
ve bu yzden bilinsiz olarak diyalektiin bir blmn uyguluyorlarsa
da, metafizik dn biimlerini sk sk iin
iine sokmadan edemiyorlar. nsanla byk eyler veren
bilginler -idealist ve dinsel inanca sahip olan Pasteur',
Branly'yi anmsayalm-, eer diyalektik bir kafa yapsna,
bir dne sahip olsalard, daha byk ilerlemeler
gerekletirmeyecekler miydi ya da gerekletirilmesine olanak
hazrlamayacaklar myd?
Ama marksizm-leninizme kar savamn, bu susma
kampanyasndan daha da tehlikeli olan bir biimi vardr: bu
da burjuvazinin bizzat ii hareketinin iinde dzenlemeye
alt kalpazanlklardr. u sralarda kendilerini marksist
diye sunan, ve marksizmi yenilemek, genletirmek
iddiasnda olan saysz teorisyenlerin alp serpildiklerini
gryoruz. Bu trden kampanyalar, en ok, marksizmin en
az bilinen ynlerini, zellikle de materyalist felsefeyi dayanak
noktas olarak seiyorlar.
Bylece, rnein, marksizmi, devrimci eylem anlay olarak
kabul ettiklerini, ama genel bir dnya anlay olarak
kabul etmediklerini aklayan insanlar ortaya kyor. Bunlar,
pekala, materyalist felsefeyi kabul etmeden de marksist
olunabileceini bildiriyorlar. Bu genel tutuma uygun olarak
eitli yolsuzluk giriimleri geliiyor. Kendilerine hep marksist
diyen kiiler, marksizmin kendi temeli ile, yani materyalist
felsefe ile badamaz anlaylar marksizme sokmak istiyorlar.
Gemite bu eit giriimlere tank olunmutur. Lenin,
Materyalizm ve Ampiryokritisizm adl kitabn bu gibi
giriimlere kar yazmtr. Bugn de, marksizmin geni yaylma
dneminde, bu giriimlerin yeniden douuna ve oalmasna
tank olunmaktadr. Eer marksizmin gerek felsefesini
bilmezsek, marksizmin kesinlikle felsefi ynne saldran
bu gibi giriimleri nasl tanyabilir, nasl gerek yzlerini
meydana karabiliriz?
VIII. VARGI
Bereket versin ki, birka yldan beri, zellikle ii snf
iinde, marksizmin bir btn olarak incelenmesine doru yaman
bir itilim, zellikle de materyalist felsefenin incelenmesine
gittike artan bir ilgi grlmektedir. Bu, bugnk durumda,
ii snfnn, materyalist felsefenin okunup renilmesi
gereinden yana, balangta ileri srdmz nedenlerin
hakl olduklarn ok iyi anladn gsteren bir
belirtidir. iler, kendi zel deneyimleriyle, pratiin teoriye
balanmas zorunluluunu, ayn zamanda da teorik almay
olabildii kadar ilerilere gtrmek zorunluluunu renmilerdir.
Her militann grevi, bu akm glendirmek ve
ona doru bir ynelim ve doru bir ierik vermektir.
Paris i niversitesi (Bugnk Yeni niversite, 8. Avenue
Mathurin-Moreau, Paris.) sayesinde binlerce kiinin diyalektik
materyalizmin ne olduunu renmi olmalarn grmekten ok
mutluyuz ve diyalektik materyalizm nasl bizim
burjuvaziye kar savammz, bilimin kimden yana olduunu
gstererek arpc bir biimde aydnla kavuturuyorsa,
ayn zamanda; bize, devimizi de gsterir. Okumak, renmek,
almak gerekir. Marksizmi tanmak ve tantmak
gerekir. Militanlar, sokaktaki ve iyerindeki savamn yannda
ve ona paralel olarak ideolojik bir savam da yrtmelidirler.
Onlarn devi, ideolojiyi btn saldr biimlerine
kar savunmak ve ayn zamanda iilerin bilincinde burjuva
ideolojisini ykmak iin kar-saldry yrtmektir. Ama bu
savamn btn ynlerine egemen olmak iin ideolojik bilgiyle
donatlm olmak gerekir. O, ancak, diyalektik materyalizm
bilgisiyle, gerek militan olacaktr.
Hibir eyin bilimlerin gelimesini engelleyemeyecei en
yksek toplumu kuruncaya kadar devimizin temel bir blm
de budur.
YOKLAMA SORULARI
1. Fikirlerin roln, marksizmin yadsd doru mu?
2. Toplum yapsn belirleyen ve oluturan eitli etkenler
nelerdir?
3. Bir gazetede yaynlanm bir yky, diyalektik materyalizm
yntemi ile tahlil ediniz.
GENEL ZETLEME DEV
Diyalektik materyalizmden, dnce iin ve eylem iin
ne gibi yararlar saladnz?
:::::::::::::::::
ADLAR VE KAVRAMLAR DZN
ADCILIK (Nominalisme). - Genel kavramlar, cinsleri, trleri
yalnz ad olarak varm gibi sayan bir felsefi reti. Kavram, cins,
tr yalnzca zeka iin vardr.
ANAKSMENES (Miletli), ( 6. yzyl). - yonya okulundan bir
filozof Hocas Anaksimandros'u izledi ve onun yerini ald. Anaksimenes'in
retilileri de Anaksagoras ile Diogenes olmutur. Ona gre,
hava, her eyin ana esidir.
 ANSKLOPED. - Genel bir biimde, btn insan bilgilerinin
zetini iine alan yapt. Fransz edebiyat tarihinde, Ansiklopedi, 18.
yzylda yaynlanm, iinde ilk kez devrimci burjuvazinin gr asndan
sunulan btn insan bilgilerinin yerald byk yapttr. Ansiklopedi,
monarik feodal rejimin gnahlarn amansz bir biimde
aa vuruu ile etkin olduu gibi, ayr konuya katksyla da etkin
oldu: materyalizm (mekaniki), tanrtanmazlk ve teknik ilerleme.
ARSTOTELES ( 384-322). - Platon'la birlikte antikan en
byk filozofu. lmnden bir yl nce dinsizlik gerekesiyle urad
kovuturmadan kurtulmak zere, ders verdii Atina'dan kamak
zorunda kald. Platon'un retilisi olmakla birlikte, ona kar
olan Aristoteles, Platon'un idealist felsefesini, duyulabilir dnyann
sistemli gzlemiyle, gereki temellere oturtmaya alr, ama o da,
Platon gibi, fikir (idee) kavramndan yola kar. Her varlk -ya da
tz (substance)- iki ilkeden yaplmtr: z ve biim. z, kaba, hareketsiz,
belli belirsiz bir yndr; onun u ya da bu ey olmas, u ya
da bu olmas iin, ona, bir biimin uymas gerekir. Biim, etkin,
zgl fikirdir. ze niteliini veren biimdir. En stn, btn tekileri
ieren biim, tanrdr. Gene Aristoteles, Demokritos'un mekaniki
anlayn yadsyarak erekilii (finalisme) getirmitir: evrene dzen
veren tanrdr. Aristoteles, doru uslamlamann, doru dn teorisinin,
mantn kurucusudur. Gelime fikri, onun sisteminin ana
fikridir. Evrensel gelime, organik gelime, devlet biimlerinin
gelimesi vb. her yerde, tamamlanmam olandan tamamlanma, eksik
olandan eksik olmayana, genel olandan zel olana doru bir evrim
olarak kavranr. Engels, Aristoteles'i, btn Yunan filozoflarnn en
evrensel beyni, diyalektik dn tarznn esas biimlerinin aratrlmasna
daha o zamandan girien kiisi diye niteler (Friedrich Engels,
topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm'e baknz).
Ortaada, bu byk bilginin, bu byk mantknn retilileri,
onun retisinin yalnzca biimsel, soyut yann alkoydular; aristoculuu,
bilimdeki ilerlemelerin altnda yeniden ele almak yeteneinde
olmayan bu kimseler, ondan, kuru, ksr bir sistem oluturdular ki,
bu skolastiin temelini oluturdu.
ATOM. - Kimyada ve fizikte, bileimlere girebilen bir elementin
nicel olarak en k olan maddi paracklarna verilen ad.
Antikan materyalist felsefesinde, bu szck, maddenin mutlak
olarak artk blnemez, en kk esi anlamna geliyordu, bu
ilk e, bileerek ve topaklanarak, btn doay oluturuyordu.
BACON, Franois de Verulam (1561-1626). - nl ngiliz filozofu.
1593'te Avam Kamaras yesi olan Bacon, 1613'te basavc,
1614'te krallk avukatlna atand, 1617'de adalet bakan, 1618'de
krallk byk anslyesi oldu, 1624 ylnda, ahlak bozukluu nedeniyle,
parlamento tarafndan hapse mahkum edildi, hak ve yetkileri
elinden alnd; iki gn sonra serbest brakld ve kendi kesine ekildi.
Franois Bacon'un birok bilimsel ve felsefi yapt vardr. Bunlar
arasnda, zellikle, Novum Organum'u (1620) anmak gerekir. Bu yaptnda,
nsel (a priori) fikirlerin eski metafiziine kar, deney
zerine kurulu mant koyar.
Bacon, ada felsefenin ve ada bilimsel yntemin kurucularndan
biridir.
 BERKELEY, Georges (1685-1753). - ngiliz filozofu, piskopos ve
bir zaman iin Amerika'da bahtsz bir misyoner. Onun (18. yzyln
balangcnda zorla ilhak edilen ve smrgeletirilen katolik rlanda'da,
protestan papaz olarak), fatih ngiliz ulusunun siyasetine hizmet
eden papazlk etkinlii, tmyle gerici bir nitelik tar. Manevi
alandaki speklasyonlarna paralel olarak, Southsea Company'nin iflas
zerine kaleme ald Byk Britanya'nn Ykmn nlemenin
areleri zerine Deneme (1720) adl yaptnda da grlecei zere,
kendisini, (rnein, nl ii evleri ve ocuklarnn almasnn
yararll gibi) daha maddi speklasyonlara vermitir. Lenin, Berkeley
felsefesinin temel zelliklerini, derin bir biimde aklamtr.
Elinizdeki kitapta (Birinci Ksm, kinci Blmde) Berkeley felsefesinin
bir aklamasn bulacaksnz. Berkeley'in (Soruturucu'daki) ekonomik
anlay, zellikle para hakkndaki grleri, Marx tarafndan, Ekonomi
Politiin Eletirisine Katk'da derinlemesine incelenmitir. Yaptlar:
Ruhun Alglarnn Yeni Teorisi (1707), nsan Bilgisinin lkeleri
(1710), Hylas ile Philonos'n Diyaloglar ( 1712)
BLNEMEZCLER (AGNOSTKLER). - Gerei, insan aklnn anlayamayacan,
bilemeyeceini syleyenlere felsefede verilen ad.
BRANLY, Edouard (1846-1940). - Fiziki, 1873'te almak akmlar
dzeltmek zere, bakroksidin zelliklerini buldu. 1888'de
demirtozu banyosunun zelliini bularak, ilk radyo vericilerini
hazrlad. Onun detecteur sayesinde telsiz-telgraf dodu. 1898'de, bu
buluun, gemilerin yardm arlarna uygulann, Bilimler Akademisine
sundu.
ZMLEME (ANALZ, TAHLL). - Bir eyi ya da bir fikri elerine
ayrmak iin yaplan akl ilemi.
D'ALEMBERT, Jean le Rond (1717-1783). - Fransa'da, aydnlk
an en belirgin temsilcilerinden biri ve byk bir matematiki olan
D'Alembert, mekaniin ilkelerini kurmak iin, ok nemli almalar
yapt. Diderot ile birlikte, Ansiklopedi'yi ya da Bir Yazarlar Dernei
Tarafndan Hazrlanan Aklamal Bilimler, Sanatlar ve Zanaatlar
Szl'n yaynlad. Monarinin amansz saldrlarna urayan ve
sonunda gerici Devlet Konseyi tarafndan yasaklanan, ok yaygnla-
m bu byk yapt, aydnlk an balca antdr (33 cilt, 1751-1777).
D'Alembert, bu ansiklopedinin Giri Yazsn yazmtr. Bu
yaz, onun felsefi grn, kukuculuu (scepticisme) ierir. Ne
madde, ne de ruh, zlerinde tannamazlar, ve dnya, bizim duygularmza
grndnden bambaka bir biimde varsaylabilir.
DARWN, Charles Robert (1809-1882). - nl ngiliz doa bilimleri
uzman, geen yzyln doa bilimlerinde evrimin en nemli teorisyeni.
Daha nce Lamarck, Goethe vb. tarafndan da zerinde allan
dnmclk (transformisme) teorisi, Darwin'de son ve kesin
ifadesini bulmu, bylece bilime yeni yollar amtr. Darwin; kendi
evrim teorisini, doal seme (selection naturelle), yani yaam savanda,
en iyileri, en glleri seen, onlarn yaayakalmasn salayan,
gszleri, clzlar vb. ayklayan bir varsaym zerine kurmutur.
Darwin, yapay hayvan yetitirme deneylerinden yola kyordu. Ama
kr doada, yetitiricinin eli neredeydi? Bu soruyu yantlamak iin,
Malthus'un Nfus lkesi zerine Deneme adl yaptndan, nfusun
oalmas ile geim aralarnn artmas olanaklar arasndaki bir
oranszlktan yola kmas lsnde yararland. Her ne kadar ada
biyoloji, pek ok yeni olay incelemi ve bu nedenle Darwin tarafndan
kullanlan etkenler ok genel bir biimde deiiklie uram
ve tamamlanmsa da, evrim teorisinin temel dncesi, ada dncedeki
salam yerini, hibir ey yitirmeden korumutur. Engels,
bu konuda, Sosyalizmin Evrimi'nde yle yazar: Darwin, bugn varolan
btn organik doann, bitkilerin, hayvanlarn ve insanlarn,
milyonlarca yldan beri, sregelen bir evrim srecinin rn olduklarn
tantlayarak, metafizik doa anlayna en yaman darbeyi indirmitir.
Engels, Marx'n mezar banda yapt konumada, Marx ile
Darwin arasndaki ilikileri u szlerle anlatmtr: Nasl Darwin
organik doann evrim yasasn bulduysa, Marx da, insan tarihinin
evrim yasasn buldu. Marx, daha 1860'ta, o srada (1859) yaynlanm
olan Darwin'in balca yapt Trlerin Kkeni zerine, Engels'e
yazd bir mektupta yle diyordu: Her ne kadar kabaca, ngilizvari
gelitirilmise de, bu kitap, doa bilimleri asndan, bizim grmze
uygun bir temel tamaktadr. (Marx-Engels, Yazmalar, c.
II, s. 426). Marx, Lassalle'a yazd bir mektupta da, dncelerini,
benzer bir biimde aklar (s. 346). Darwin'in yapt ok dikkate deer
ve tarihte snf savamlarna, doa bilimleri asndan, temel olmas
bana ok uygun grnyor. ... Btn eksikliklerine karn kitap,
yalnzca, her eyden nce, tanrbilime, doa bilimleri alannda
lmcl bir darbe indirmekle kalmyor, ayn zamanda doa bilimlerinin
akla-uygunluunu da grgc (ampirik) bir biimde yerine oturtuyor...
(s. 214, 287.)
DEMOKRTOS (Abderal) ( yaklak 460-370). - Yunan filozofu,
antikan en byk materyalisti. Ona gre, gerek olarak yalnz
atomlar ve boluk vardr. Atomlar, son derece kk, blnmez, biimleri,
byklkleri ve durumlar farkl ve srekli hareket halinde
ilk elerdir. Nesneler, atomlarn dzenlenmesinden doarlar. Demokritos,
ruhun da maddi olduunu ve her ey gibi, onun da, atomlardan
(tekilerden daha ince olan atomlardan) olumu olduunu iddia
eder. te yandan, ona gre, eylerin nitelikleri (renkleri, kokular
vb.) salt zneldir ve bizim duyularmzn yanlsamalardr. Gerek ve
nesnel dnya, bu gibi nitelikleri iermez ve akln grevi, atomlarn
kendilerini bulmak iin, bu nitelikleri soyutlamak olmaldr.
Demokritos'ta, duyularn verdikleri niteliklerin znel temel
zellii ile akln kavrad, tasarlad, atomlarn gerek ya da nesnel
dnyas arasndaki eliki, materyalist diyalektiin bilgi sorununu
ilk ilkel biimiyle, ortaya koymaktadr. Demokritos'un atomlar teorisi,
atom biliminin (atomistik) dahice bir nsezisidir.
DESCARTES, Rene (1596-1650). - kici (yani madde ile ruhu metafizik
bir biimde kar karya getiren ikicilikten yana) Fransz filozofu.
O, skolastie kar savat ve analitik geometriyi kurdu. Onun
ikicilii (dualisme) duyulabilir maddi dnyay, fizie ya da, daha dorusu,
matematik mekanie, akli olan manevi ruhu ise metafizie teslim eder.
Onun iin pratikte materyalist, teoride ise idealisttir. Bu
ikilik, onu, mekaniki-materyalist eiliminde olduu kadar,
metafiziki-ruhu eiliminde de, yeni zamanlarn tm burjuva felsefesinin
ekseni haline getirir. Skolastii ykmak ve gerei bulmak iin, her
eyden yntemli bir biimde kukulanmakla ie balamaya karar
veren, bir usu olarak duyularn deneyini aldatc diye yadsyan, matematik
yntemi btn bilimler iin rnek ilan eden Descartes, dnyorum,
yleyse varm nermesinde, btn apak gereklerin
lksn bulur. Bir sr tmdengelimlerle, ruhsal tz olarak ruhun
varl ve tanrnn varl sonucuna varr. Ve maddi dnyann varln,
Tanrnn varl zerine oturtur. Ama ayn zamanda, Descartes'a
gre, madde, sre (etendue) ile zdetir. Bylece doabilimin,
her trl deneyi snrlayan tanrbilimin etkisinden zgr olduunu
ilan eder. Onun felsefesindeki esas ilerleme, btn nesneleri, kendilerini
oluturan en basit paralara ayrtran bilimsel bir yntem ne
srlmesinden ibarettir. Descartes, Engels'in dedii gibi, bu
matematik-mekaniki tahlil temeli zerinde nesneleri soyutlarken, onlarn
ilikilerini metafizik bir biimde yerinden oynatp karrken,
bunlarn diyalektik sentezi iin zorunlu olan nclleri de biimlendirmi
oluyordu. Descartes, zamannn teknik ve snai gelimesi iin
kendi yeni yntemine ok byk bir nem veriyordu. Gerekte bu
yntem, genel bir biimde, onun btn felsefe anlay (bu anlayta
hayvanlar birer otomat olarak tasarlanr), manfaktr dneminin
belirgin felsefesidir. Bununla birlikte, son derece deerli ve geerli
usu bir mirastr. Balca yaptlar: Akln yi Kullanmak ve Gerei
Bilimlerde Aramak in Yntem zerine Konumalar (1637), Metafizik
Dnceler (1641), Felsefenin lkeleri (1644), Ruhun Tutkular
zerine nceleme (1649), nsan zerine nceleme (ldkten sonra
yaynlanmtr).
DEKARTILIK (Karteziyanizm). - Descartes'n felsefesine verilen ad.
DDEROT, Denis (1713-1784). - Fransz aydnlk a materyalistleri
arasnda en byk Fransz dnr, ansiklopedicilerin efi
ve ruhudur. D'Alembert ile birlikte eyrek yzyl boyunca (1751'den
balayarak) Kr nanca (taassuba) ve Zorbala Kar Kutsal Birlik
denilen nl Ansiklopedi'yi yaynlad. Devletin ve cizvit papazlarnn
hmna urayan bu Ansiklopedi'nin yaynlanmas, son derece byk
bir manevi g, ylmaz bir irade, byk bir baemezlik ve mutlak
bir saknmazlk gerektirmiti. Btn yaamn coku ile, evkle, geree
ve hakka -bu szck doruluk anlamnda alnmtr- adam
bir kimse varsa, bu, Diderot olmutur diye yazyordu Engels. Diderot
eitli konular zerinde, doa bilimleri ve matematik, tarih ve
toplum, ekonomi ve devlet, hukuk ve ahlak, sanat ve edebiyat zerinde
pek ok ey yazmtr. Kat bir katolik eitimi ile yetimi olan Diderot,
hayranlk veren bir mantkla gelimitir, yaradanclktan (tanry
yalnzca ilk neden sayan deisme'den) materyalizme, tanrtanmazla
(atheisme) geerek, aydnlk dnemi Fransz burjuva devrimci
felsefesinin en yksek amalarn temsil etmeye balamtr.
Zamann toplumu zerinde, en derin ve en uzun mrl etkiyi yaratmtr.
Ama onun dncesi, kaba bir materyalizmin dar snrlar
iinde kalmamtr. Onda, diyalektik bir dncenin saysz tohumlarn
bulmak olanakldr. Daha parlamentonun emri zerine yaklan
Felsefi Dnceler'inde (La Haye 1746), baslmadan elkonulan Kukucunun
Gezintisi'nde (1747), kiliseye kar yiite saldrlara giriir.
Tanrtanmaz yapt, Krler zerine Mektup (Londra 1749), ona bir
yl hapse maloldu. Diderot, ayn zamanda, hakl olarak, Lamarck ve
Darwin'in mjdecisi de saylr, nk, daha o zamandan, organizmalarn
evrimi fikrini ve balangta, hayvanlar aleminin ve bitkiler
aleminin eitliliinin ilerleyici bir dnmle (transformasyon)
kendisinden kt bir ilkel varlkn varolduu fikrini, ak, tutarl ve
kararl bir biimde savunur. Ayn ekilde, bir bireysel evrim vardr,
ve gene, Diderot'ya gre, bir de trlerin evrimi vardr. Diderot, evrim
fikrini, mantkl bir biimde izleyerek, sonunda, cansz maddenin evriminin
kabul edilmesini de zorunlu grr. Doann Yorumu zerine
Dnceler (1754) adl yaptnda, ruhsal olaylar aklamak iin,
hayvanlarda zaten varolan ve insanlarda dnceyi belirleyen duyumla
bezenmi atomlar varsaymn dnyordu. Doann btn eylemleri,
varl tmyle ieren, iinde srekli dnm halinde ve srekli
karlkl tepki halinde bulunan glerin birliinin kendini gsterdii
bir tzn tezahrdrler. En korkusuzcasna materyalist olan ve en
fazla zeka parltlaryla ykl yaptlar arasnda, Diderot ile
d'Alembert'in Syleileri (1769) ile d'Alembert'in D'n anmamz gerekir;
bunlar, ayn zamanda, kusursuz edebiyat bayaptlardr. Diderot,
ayrca, byk bir dram yazar ve yaz ustasdr. Sanat ve sahne reformu
uruna savamnda; doaclktan (natralizmden) yanadr; canl,
somut gerein allanp pullanmadan yanslanmasndan yanadr,
Diderot, bunlardan baka -geerken sylemi olalm, Marx'n en
sevdii yazardr- birok roman, mizah yks yazmtr; bunlarn
nemi undan da anlalr ki, Lessing, Schiller ve Goethe gibi adamlar,
yalnzca onun hayranlar olmakla kalmadlar, kitaplardan ounu
Almancaya evirdiler. En nl yapt, Engels'in bir diyalektik aheseri
dedii Rameau'nun Yeeni'dir.
DYALEKTK. - Diyalektik sz, balangta tartma sanat
ya da tartma bilimi anlamna geliyordu. Platon'a gre diyalektik,
her eyden nce, bir fikirden ya da bir ilkeden, iinde tad btn
olumlu ya da olumsuz sonular kartmak sanatdr. Daha sonraki
anlamyla diyalektik, ardarda gelen aamalarla duyulabilir verilerden
eylerin fikirlerine, sonsuz ve deimez ilkelerine doru ve btn
bunlarn ilki olan iyi fikrine doru kan dncenin, mantkl ve
ykselen yrydr. Platon'a gre fikirler, gerek adna yakr
tek gerek olduklarndan, bu ad, fikirlerin diyalektii ya da
bilimi, sonunda da bilimin kendisi olmaya balad.
Hegel'de diyalektik, mutlak fikre kadar, ardarda gelen tez, antitez,
sentez aamalar arasndan geen fikrin hareketidir.
Marx'ta ve marksistlerde diyalektik, artk fikrin hareketi deil,
ama eylerin kendilerinin elikiler arasnda geen hareketidir; akln
hareketi ise, bunun bilinli bir ifadesinden baka bir ey deildir.
Bu kitabn Drdnc Ksmnda, marksist diyalektiin derinletirilmi
bir incelemesini bulacaksnz.
DUYUMCULUK (Sensualisme). - Bir felsefe sistemi. Buna gre,
btn fikirler, dolaysz olarak, duyumlardan gelir.
DHRNG, Eugen (1833-1921). - Alman filozof ve iktisats, bir
sre Berlin niversitesinde felsefe ve ekonomi politik dersleri vermitir.
Ksa sre sonra gzleri grmez oldu; lmne kadar, nce
Berlin'de, daha sonra da Nowawes'te, yazar olarak yaad. Bir burjuva
sosyalizminin, toplum dzeninin temelini bireysel ruhun doal
abalarnda gren bu en belirgin temsilcisi, toplumsal rnde iilerin
artan pay teorisini retiyor ve gelecein kurtuluunu snflararas
uzlamaz kartlklarn uzlamasndan bekliyordu; kendisini insanln
dzelticisi, iyiletiricisi gibi gryordu. ok eitli konularda
konferanslar verdi. Berlin profesrlerine kar uluorta saldrlar
sonucu, ksa zamanda koltuundan oldu. 1870-1880 yllar arasnda,
sosyal-demokrasi, pek ok yanda bulmutu. Dhring, birok yaptnda,
toplumsal-felsefi zel bir sistem gelitirdi ki, bu sistem, kendisinin
bulmu olduunu sand bir sr mutlak son yarg gereklerinin
yardmyla oluturulmutu. Hristiyanla karyd ve ateli
bir yahudi dmanyd. Kendi elinde olmayarak, dolayl bir ekilde,
bilimsel komnizme byk bir hizmeti olmutur; Marx'a ve Lassalle'a
kar tutkulu saldrlar ve byklk deliliinin damgasn tayan
gerein felsefesi, Engels'in nl yergi yazsndaki yanta yolat:
Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Ediyor (Anti-Dhring) kitab,
ksa zamanda yeni devrimci ii kuann felsefe klavuzu haline
geldi. Bu yaptnda Engels, Dhring'in yavanlklar sistemini acmaszca
ykyor ve ilk kez diyalektik materyalizmin, usta elinden kma
tam ve ak bir aklamasn yapyordu (Engels'in Anti-Dhring'ine
baknz ).
ELEALILAR. - Gney talya'da Yunanllarn kurduu Elea kentinden
Eleal filozoflar. Heraklitos'a ve Milet (Milas) okuluna (Thales'e
baknz) kar olan Eleallar, varln deimezliini iddia ediyorlard.
Bunlar arasnda en nlleri Zenon'dur ( 500 yllar).
ENGELS, Friedrich (1820-1895). - Marx'n en sevgili dostu ve
ayrlmaz savam arkada, diyalektik materyalizmin ve bilimsel
sosyalizmin ortak kurucusu ve Komnist Parti Manifestosu'nun hazrlannda
Marx'n yardmcs; Komnistler Birliinin ve Uluslararas
i Birliinin ya da Birinci Enternasyonalin kurucularndan.
Marx'n (1883'te) lmnden sonra, uluslararas ii hareketinin manevi
nderi ve en byk otoritesi oldu. Onun balca deeri, diyalektik
materyalizmi gelitirmesinde ve aklamasndadr. Teorik yaptlar
arasnda ilk yeri, felsefe konusundaki yergi yazlarna vermek
gerekir. Bunlar proletarya dncesi zerinde en kalc etkiyi yapm
olan ve giderek artan bir nem kazanan bayaptlardr. Engels,
bu yaptlarnda, toplumsal snflarn savamlar ile ve retici glerin
gelimesi ve doa bilimlerinin paralel ilerleyii ile felsefenin diyalektik
ilikilerini ustalkla ve ei bulunmaz bir duruluk ve aklkla
gsterir. Bylece okuru, hep ayn yollardan geirerek u geree gtrr:
Btn insanl gerekten kurtaran bir felsefe, ancak diyalektik
materyalizm felsefesi olabilir, nk, yalnz bu felsefe teorik dnceyi
idealizmin Scylla'sndan, mekaniki kaba materyalizmin Charybde'inden
koruyabilecek ve bilginin tutarl bir materyalist teorisinin
zaferini salayabilecek yetenektedir. Engels'in bu konudaki balca
yaptlar: Anti-Dhring, Lessing tarznda hazrlanm, taptaze bir
hava, canllk, savamc bir gle dolu bu polemik yapt, materyalist
dnya anlaynn olaanst verimli bir savunmasdr; Ludwig
Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu, felsefenin Hegel'den
Marx'a kadar gelimesi zerine parlak bir deneme yazsdr. Daha az
tannan, ama Anti-Dhring ile birlikte marksistlerin, felsefesinin
yeni idealist sistemlerine kar savamlarnda temel bir silah olabilecek
btn niteliklere sahip olan bir yapt da Doann Diyalektii'dir.
Fransa'da birka yl nce yaynlanm, 1873'ten 1892'ye kadar
yazlm makalelerden ve paralardan derlenmitir; -baz noktalarda
son bilimsel bulgularla alm olsa bile- diyalektik materyalizm
ve onun doru yorumu iin, savam veren herkes iin, ada doa
bilimlerinin sonularn uyumlu bir biimde marksizmin bnyesine
katma zorunluluunu kafasna koymu olan herkes iin tkenmez
bir kaynaktr. teki teorik ve yntem bilimsel nemli yaptlar arasnda
unlar sayalm: ngiltere'de Emeki Snflarn Durumu (1845);
Komnist Parti Manifestosu -Marx'la birlikte-; Almanya'da Burjuva
Demokratik Devrim (1850-1852) -ierdii blmler: Kyller Sava,
Almanya'da Devrim ve Kar-Devrim ve Reich Anayasas
in Kampanya-; topik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm (1880);
Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni (1884); Konut Sorunu
(1872); lkel Hristiyanlk Tarihine Katk; Kapital zerine ncelemeler;
Erfurt Programnn Eletirisi (1891).
Bunlardan baka, Edebiyat ve Sanat zerine, Din zerine, Kapital.
zerine, Felsefe ncelemeleri, Marx ve Engels'in bu konulardaki
seilmi metinlerini ierir. Engels'in yazmalar arasnda, K.
Marx-F. Engels Yazmas'n (9 cilt) ve Friedrich Engels-Paul ve
Laura Lafargue Yazmas'n (3 cilt) analm.
EPKROS (O 341-270). - Yunan filozofu Epikros, Atina'da,
felsefe retmitir. Denildiine gre, yaklak olarak 300 cilt tutan
yaptndan, bize, ancak retisinin zetini tayan birka mektupla
zdeyilerinden bir derleme kalmtr.
Epikros, dnyann, balangc rasgele, arzi (accident) bir ey
olan bir nedensellik gereince buluan, birleen ve dalan bir atomlar
sonsuzluundan yaplm olduunu retir, Belki de gerekten
tanrlar vardr, ama onlar, gene Epikros'a gre, her ne olursa olsun
bizim dnyamzla uramazlar. Demek ki, insan zgrdr ve lmden
korkacak bir ey yoktur. Bylece korkudan ve yanlgdan kurtulan
insan, dayanksz ve geici yararlara srt evirmeli ve ll
zevkler verecek dayankl ve kalc yararlar aramaldr.
EREKBLM (Teleologie). - Doadaki btn varlklarn bir sonu
(telos, Yunanca son), -ok kez tanrnn ya da alnyazsnn, takdiri
ilahinin istedii- belirli bir amac olduu yolunda bir varsaym. Bu
aklamann en ileri gtrlm biimini, Bernardin de Saint-Pierre'de
( 18. yzyl) grrz. O, eer elma aacn dalnda asl duruyorsa,
bu insann onu kolaylkla elegeirebilmesi iindir; eer balkaba
bir aata deil de yerde bitiyorsa, bu balkabann gelip geenlerin
bana dmemesi iindir, vb. diyordu. Bu varsaym, zamanmzda
bile, baz doabilim uzmanlarnca, daha az karikatrms bir
biimiyle benimsenmektedir.
FELTERBACH, Ludwig (1804-1872). - Alman filozofu materyalist,
zamann nl subilimcisi. Paul-Anselme Feuerbach'n olu. Felsefe
anlay yznden akademik kariyerini brakmak zorunda kald
ve kyde yaad halde para sknts iindeydi. Sol-hegelcilikten
materyalizme geti. Dnce varlktan kmtr, varlk dnceden
deil. nsan doann rndr; din, insan doasnn mitlere ilikin
yanssdr. Onun tanrsnda insan grp tanrsn, ve insanda da
gene onun tanrsn; ikisi zdetir. nsan yaratan tanr deildir,
ama insan d olarak tanry yaratmtr. Feuerbach'n felsefesi, Hegel'in
felsefesi ile Marx felsefesi arasnda balayc bir ara halkadr.
Her ne kadar birka yerde 18. yzyl Fransz materyalizmi zerine
ok aalayc dnceler ileri srse de, Feuerbach, gene de, gerekte,
btn erdemleri ve btn kusurlar ile birlikte, btn tanrbilime
kar, soylu, arbal ve devrimci hnc ile ve toplumsal olaylar
ve edimleri aklama szkonusu olduunda idealizme eilimi ile
18. yzyl materyalizminin en iyi eletircisi oldu.
Belirli bir sre Feuerbach'n retilileri olan Marx ve Engels,
onun materyalizminin yetersizliini ksa bir zamanda ortaya koydular.
Feuerbach'n dncesinde deerli ne varsa, hepsini zmleyerek,
onu aan diyalektik materyalizmi kurdular.
FZYOLOJ. - Yaam belirtisi olan organik ilevleri, grevleri inceleyen
bilim.
FLOJSTK. - Eski kimyaclar tarafndan, yanma, ate olayn
aklamak iin dnlen bir ilke ya da akkan madde.
GALLE (1564-1642). - Matematiki, fiziki, astronom, talya'da
deneysel bilimin kurucusu. Galilei, sarkacn salnmlarnn ezamanlln
bulur ve farkl arlktaki cisimlerin boluk iinde eit
zamanda dtklerini kantlar. Astronomide Kopernik sistemini kabul
eder ve yeni bir teleskop yaparak Kopernik sistemine uygun bulular
yapar. Bylece gnein dnyann merkezi olduunu ve yeryznn
gnein evresinde dndn aklar. Engizisyonun kovuturmasna
uraynca, szn geri almak zorunda kalr ve szn
geri aldktan sonra da nl szn syler: Ama o, gene de dnyor!
GZEMCLK (Mysticisme). - Felsefi ve dinsel bir tutum. Buna
gre, yetkinlik (ahlakta olduu kadar bilgide yetkinlik), gizemli bir
tarzda, insan (kendi i alemini) tanrya birletiren bir eit tapnma;
ibadettir. Gizemcilik sznden, ayn zamanda, karanlk olan ye tutan
ve gizemli olana inanan zihinsel bir eilim anlalr. Bu, usulua
kardr.
HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831). - Almanya'nn
en nemli idealist filozofu. nemini, zellikle, idealist bir biimde
tasarlad ama temelde doru olan diyalektik yntemiyle kazanmtr.
Hegel, nesnel bir idealisttir; ona gre gerein ilk ilkesi mutlak Fikir'dir
(Idee). Bu mutlak Fikir, nce doada kendini aa vurur, sonra
ruh ve bilgi olur. Fikirin bu oluu, mantksal diyalektik bir gelime
oluturur ki, gerek tarih bunun anlatmndan baka bir ey deildir.
u halde dnyann ve dnya tarihinin yaratcs, salt dncedir;
dnya Fikir'in bir gsterisinden baka bir ey deildir.
Feuerbach'n da gsterdii gibi bu Fikir (Idee) sonu sonuna, soyut ve
mantksal bir klf iindeki hristiyanln tanrsndan baka bir ey
deildir. Marx ve Engels, Hegel'in diyalektiini tersine evirdiler ve
ona materyalist bir ierik vererek ve bylece onu gerekten devrimci
teorik bir silah haline getirerek ayaklarnn zerine oturttular.
HEGELCLER (Gen). - Hegel'in lmnden sonra rencileri,
hocalarnn retisini yorumlaylarna gre birbirine kar iki gruba
blndler. Bu retinin yalnzca szleri (lafz) ile yetinenler, sa-
hegelcilii oluturdular. Bunlar, Prusya devletinin savunucular idiler.
tekiler, gene Hegel'in kendi yntemine dayanarak onun idealist
ve gerici yarglarn reddederek, sol-hegelcileri ya da gen hegelcileri
oluturdular. Btn gericilik biimlerine saldrdlar. Bunlar arasnda,
Arnold Ruge, Strauss, Bruno Bauer, Feuerbach, Stirner, Koppen,
Karl Marx, Friedrich Engels vb. vard.
HELVETUS, Claude Adrien. (1715-1771). - Paris'te domu mltezim,
edebiyat ve filozof; 18. yzyln byk materyalistlerinden
biri. Balca yaptlar: Ruh zerine (1758) -Parlamentonun emri ile
yakld-; nsan zerine (1772). Feodalitenin ve tanrbilimin dman
olan Helvetius, bireysel karlarla, toplumsal karlarn uyumu
zerine kurulu hukuk dzeni nerir, ama toplumu iyiletirmek iin
eitime gvenir.
HERAKLTOS ( 544-475), Obscur (Karanlk, Muzlim) de denilir.
- Heraklitos, kk Asya'da bir ticaret kenti olan Efes'te yaad.
Antikan en byk diyalektikilerinden biri oldu. Ona gre, olu,
evrenin temel yasasdr; savam, kartlarn birlii, varlkla varlk
olmayann birlii, dnyann z ite budur. Heraklitos, evrenin en
genel yasasn, btn eylerin bu kalmszlnda, durulmamlnda,
her varln bu srekli deimesinde grmtr. Her ey akar,
her ey deiir ve hibir ey kalc deildir, bu nedenle, ayn rmaa
iki kere giremeyiz. Evren, sava ve bartr, yaz ve ktr, ak ve
durgunluktur vb. Ve eliki, dnyann egemen ilkesi, Heraklitos'a
gre ayrlmazcasna eylerin iinde olan bir eydir, yle ki her ey bir
kartlar birliidir.
HOLBACH, Paul Henri Thiry, baron (1723-1789). - Fransz materyalisti.
12 yanda Paris'e geldi, renimini, gerek yurdu haline
gelen Fransa'da, sonra da Leyde'de yapt. Holbach, Diderot ile birlikte,
Ansiklopedi'nin hazrlanmasnda etkin bir grev ald. Ansiklopedi'ye,
doa bilimlerine ilikin aklamalar ve makaleler yazd. Onun
salonu, o zamann Fransas'nn en iyi kafalarnn toplant yeriydi.
nc gcn (Tiers Etat-soylular ve din mensuplar dnda kalan
halk) devrimci ideolojisi bu salonda biimlendi, daha sonra 18. yzyln
Fransz materyalizmi diye adlandrlacak olan felsefenin ilkeleri,
birka dostun dar evresi iinde, bu salonda dile getirildi. Mekaniki
materyalizm, onun yaptlarnda sistemli ve tamamlanm ifadesini
buldu. Holbach, ikicilie, dnyann madde ve ruh diye ikiletirilmesine
kar kmtr. nsan, doann zorunlu rnnden baka bir ey
deildir. Doa, hareket halinde bir maddedir. Madde, bizim duyu organlarmz
zerinde dorudan doruya ya da dolayl olarak ileyen,
etki yapan eydir. Ruhu ve tanrbilimci sistemler, ancak insan beyninin
ipesapa gelmez samalardr, insan bilgisizliinin meyvesi ve
bu sistemlerden kar salayanlarn ounun, zellikle de kilisenin
bilinli bir aldatmacasnn rndr. Doann Sistemi (1770) adl yaptnn,
kendi zamannda, olaanst devrimci bir etkisi oldu.
HUME, David (1711-1776). - skoyal filozof, felsefede kukucu
ve bilinemezci (septik ve agnostik), aktif politikac, toplumsal ekonomi
sorunlar zerine denemeler yazd ve zgn bir tarihi oldu.
Hume'un felsefesi ngiliz burjuvazisine zg dncenin yneliminin,
yani Locke'un deneysel felsefesi ile balayp sonradan Berkeley'in
znelciliine (subjectivisme) dnen, ve en sonunda btn temel
sorunlarda bilinemezcilikten yana, yani gerek bilginin olanakszln
iddia eden teoriden yana dnceleri benimseyen ynelimin en belirgin
rneini temsil eder. Hume, Berkeley gibi, maddenin varln
yadsmakla yetinmez, nedensellik ilikilerinin nesnel gereklikleri
olmadn, yalnzca znel bir alkanln deiikliklerine uyarak kurulmu
olduklarn bildirerek, kukuculuunu, eylerin nedensel ilikilerine
kadar geniletir. nsan, olaylar dizilerinin, dzenli bir biimde
yinelendiini saptad, ve bundan, baka hibir neden olmakszn,
olaylardan birinin, tekinin nedeni olduu sonucuna vard. unu gzlyorum,
diyor Hume, ne zaman ak bilye; kzl bilyeye arpsa, kzl
bilye hareket ediyor. Bunun srekli byle olmasn, beyaz bilyenin
arpmas, kzl bilyenin hareketinin nedenidir diyerek ifade ediyorum.
Peki ama, burada, zorunlu ve nesnel bir nedensellik olduunu,
basit kiisel bir yanlma olmadn kim temin edebilir bana? Kim
bana temin edebilir, yarn da, gene beyaz bilyenin arpmasnn kzl
bilyeyi harekete geireceini ve gene onun hareketinin nedeni olacan?
Demek ki, Hume, her eye karn, gene de dnyann bilinmesi
ve aklanmasnn eksenini oluturan nedensellik ilikisi konusunda,
her trl garantiyi reddediyor. Gene ona gre, d dnya, en sonunda
bir varsaymdan bir sandan baka bir ey deildir. te Hume'u rtmek
iin Kant, kendi eletiri retisini hazrlamtr. Marx'n
Ekonomi Politiin Eletirisine Katk'da tahlil ettii Hume'un para teorisi,
onun, eylerin yzeysel grnlerinin her zaman esas temel
srelerin yerlerini ald yolundaki yutturmaca burjuva anlaynn
ekonomik ilikilere uygulandr. Balca felsefe yaptlar: nsan Tabiat
zerine nceleme (1739-1740), nsan Akl zerine Aratrmalar (1748).
KANT, Emmanuel (1724-1804). - nl Alman filozofu. Btn
mrnce Koenigsberg niversitesi'nde felsefe retti. 1755'te Evrensel
Fizik ve Gk Teorisi adl kitabn yaynlad; bu kitap, yldzlarn
oluumu zerine Laplace teorisinin n belirtisidir. 1781'de Salt Akln
Eletirisi'ni, 1887'de ise Sonsuz Bar zerine Bilimsel nceleme'yi
yazd.
Onun bilinemezcilii, eylerin kendilerini kendinde olduklar
gibi tanmann olanaksz olduunu ileri srer, onlar ancak bize
grndkleri gibi (olaylar, szcn etimolojik anlamnda grngler
demektir) tanyabiliriz.
Kant, Fransz Devrimini sempati ile karlamtr. Kant, bir liberal,
ama kurulu yasalara saygl bir liberal olmutur. Dinde, usudur,
ama olumlu (positives) dinlere sayg gsterir. Felsefede dogmatizme
saldrr, ama kukuculuu da kabul etmez. Ahlakta btn d
yasalar yadsr, ama btn yadsdklarndan ok daha sert bir i yasaya
tabi olmak zere, kurgu konusunda ataklk, cesaret, ama olgular
dzenine ve pratik dzene sayg. Onun kafasnn belirgin zellii
budur. Ksacas, liberal burjuvazinin gerek tipidir.
KOPERNK (1473-1543). - nl Polonyal astronom, Gk Krenin
Dnleri adl kitabnda, yerin kendi ekseni evresinde dnme
(rotasyon) hareketi ile gnein evresindeki dnme (translasyon)
hareketini kantlar.
LA METTRIE, Julien Offroy de (1709-1751). - Fransz hekim ve
filozofu. Kesinlikle materyalist olan Ruhun Doal Tarihi adl yaptnn
yaynlanmas, ona, askeri hekimlik grevini kaybettirince
Frederic II'nin yanna gitti ve onun gzde okutman oldu.
La Mettrie, duygular, tasarmlar, yarglar, yalnzca sinir sisteminin
mekanik ileyiiyle aklayan, hayvanlarn otomatizmine (zdevim)
ait dekart teoriyi insanlara uygulayan birok kitap yazd.
Bunlardan nsan-Makine'yi (1748) belirtelim.
LENN, Vladimir li Ulyanov (1870-1924). - 22 Nisan 1870'te,
Sibirya'nn Simbirsk kasabasnda dodu. Daha 1885'te Kapital'i,
Marx' okuyup renmeye ve militanla balad. lk kez, 1887'de
hapsedildi. Aabeyi, ar Aleksandr'a kar bir suikaste katld iin
kuruna dizildi. 1891'de hukuk renimini bitirdi. i ve kyl snfnn
kurtulu savamna balad. Tutukland. Sibirya'ya srld, serbest
brakld ve hemen arkasndan yeniden tutukland. 1900'de lke
dna, Zrih, Londra vc Cenevre'ye gitti. Ama, Rusya'da kalanlardan
ok az kimse Rus yaamna Lenin kadar sk skya iten balyd.
(Stalin). Bolevik Partisini kurdu. 1905'te ezilen, ama Lenin'in
dersler kard birinci devrim. Yeniden yurdundan ayrld ve olduka
uzun bir zaman Paris'te yaad ( 1908-1912). Ancak 1917'de Bolevik
Partisinin her an iktidar stlenmeye hazr olduunu aklamak
zere lkesine dnd. Kerenski'nin Geici Hkmetine kar savam
verdi. 26 Ekim akam, Geici Hkmetin merkezi Klk Saray,
saldryla elegeirildi. Lenin artk, Sosyalist toplumu kurmaya
balyoruz. diyecektir. O gnden sonra, Lenin, kendini, btnyle lkesini
sosyalist bir lke haline getirmeye adad. Duraksamasz bir almayla
ypranan Lenin, 21 Ocak 1924'te, ellidrt yanda iken ld.
Lenin, militan uralarna, sonra da devlet adaml uralarna
karn, bir an olsun marksist tezlerin yetkinlemesine katkda bulunmaktan
geri kalmad, o lde ki, bugn diyalektik materyalizm,
marksizm-leninizm diye anlmaktadr. Bu adan en nemli yapt
kukusuz: Emperyalizm, Kapitalizmin En Yksek Aamas'dr
(1917). Gene tarihsel materyalizmin pratie ilikin siyasal sorunlara
uygulanmas bakmndan ayn derecede nemli yapt, Sol Komnizm,
Bir ocukluk Hastal'dr (1920). Felsefe yaptlar arasnda
Materyalizm ve Ampiryokritisizm (1908), Felsefe Notlar, Devlet ve
Devrim (1917) ilk sray tutar. Tm Yaptlar, 45 ciltte toplanmtr.
LOCKE, John (1632-1704). - ngiliz filozofu, deneyin, btn bilginin
tek temeli olduu grn savunan grgcln (empirisme)
temsilcisi. Anlay zerine Deneme (1690) adl kitabnda, Locke, bilgi
sorununun zm iin deney ilkesine bavurur, doutan fikirlerin
varln yadsr ve btn tasarmlar iki kaynaktan, d duyu ve i
duyudan kartr. Locke, d duyumlar, eylerin bizim zerimizdeki
etkisi ile aklad ve zaman iin cesurca olan madde (eer tanr istemi
olsayd) dnebilirdi varsaymn ortaya att lde, materyalist
grte yeralr. Ama ruh ve tanr fikirlerine -zaten ona gre
inan alanna giren bu fikirlere- bal kald lde de ikici (yani
dalist, dnyay madde ve ruh halinde blen) bir dnrdr ve ngiliz
tanrclnn gelimesini balatr. Onun bilgi teorisinin temel
zellii, insan anlayn atomlatrmasdr (atomisation), yani bizim
zihnimizi, bir duyumlar toplam, duyumlardan yaplma bir mozayik
haline indirger. Bu bilin mozayii, atomlam burjuva dnyasn
asl gibi yanstan bir aynadan baka bir ey deildir. Toplumsal
siyaset konusundaki anlaylarnda Locke, burjuva karlarnn
kararl bir savunucusu olmutur; liberalizm teorisyeni olarak anayasal
monariden, tanrtanmazla kar hogrden yana olmutur.
Balca yaptlar: Anlay zerine Deneme (1690), Hogr zerine
Mektuplar (1685-1704).
LKPPOS ( 5. yzyl). - Materyalist filozof, Zenon'un rencisi
ve Demokritos'un hocas, atomlar teorisini gelitirdi.
LUCRETUS, Titus I.ucretius Carus (, yaklak olarak 95-51).
- Roma'da domu nl Latin airi. Epikros'un retilisi, hocasnn
materyalist fikirlerini iirlerinde dile getirir.
MARX, Karl Heinrich (1818-1883). - 19. yzyln byk dehalarndan,
bilimsel komnizmin, uluslararas modern devrimci proletaryann
snf savam teori ve pratiinin kurucusu. Marx'n sistemi,
diyalektik materyalizm ilkeleri zerine oturur. Marx, kapitalizmin
kendi i yasalarn bulmakta ya da insanlk tarihinin belirli dnemlerini
ve belirli olaylarn aklamakta grld gibi, somut sorunlar
ustaca tahliliyle, gemiteki tarihsel ilikileri aratrmak iin, bugnn
toplumsal evriminin gerek devindirici glerini bilmek iin ve
ayn ekilde gelecekteki gelime eilimlerini belirlemek iin, teorik
bir yntem olarak diyalektik materyalizmin stnln ortaya koymutur.
Onun burjuva toplumu konusundaki dahice eletirisi, ayn
zamanda, hem ykc, hem de yapc olmutur; burjuvazinin bitiini
ilan ettii iin ykc, proletaryann zaferini haber verdii iin de
yapc. Onun diyalektii insann etkinlii iin hem bir aratrma yntemi,
hem de iletken teldir. Onun materyalist diyalektii, yalnzca insan
tarihinin yasalarnn bilinmesine deil, ama ayn zamanda doa
tarihinin bilinmesine de uzanr. Diyalektiin, Darwin'in evrim teorisinin
doa bilimlerinde yaratt devrime yapk olmas, buradan gelir.
Marksizmin oluturduu dnce ve eylem yntemi, proletaryann
kendi kurtuluu iin ve tam bir insanclk (hmanizm) ann
gelmesi iin yrtt savamda en deerli aratr.
Tarih srasna gre Marx'n en nemli yaptlarn sayalm: 1844
Elyazmalar (Felsefe, Ekonomi Politik); Kutsal Aile (1845) ve Alman
deolojisi. (1845-1846) - Engels'le ortaklaa yazmlardr-; Felsefenin
Sefaleti (1847); Komnist Parti Manifestosu (Friedrich Engels'le
birlikte yazlmtr) (1848); cretli Emek ve Sermaye (1849); Fransa'da
Snf Savamlar 1848-1850 (1850); Louis Bonaparte'in 18
Brumaire'i (1852); Ekonomi Politiin Eletirisine Katk. (1859); Herr
Vogt (1860); cret, Fiyat ve Kar (1865); Kapital, Birinci Cilt (1867)
-2. ve 3. ciltler, Marx'n lmnden sonra Engels tarafndan yaynlanmtr-;
Gotha Programnn Eletirisi (1875). ou kez Kapital'in 4.
cildini oluturan blmlerden biri saylan Art-Deer zerine Teoriler
de gene lmnden sonra yaynlanmtr.
Marx ve Engels'in seilmi metinlerinden meydana getirilen derlemelerden
bazlar: Felsefe Yazlar, Din zerine, Yazn ve Sanat zerine.
Karl Marx zerine, Lenin'in makalelerinden yaplm derlemeye
baknz: Marx-Engels-Marksizm.
 MEKANK. - Hareketler ve kuvvetler bilimi.
METAFZK. - Dnyay doast ve maddesiz ilkelerle -en ok
da tanr ile- aklamak iddiasnda olan azok fantezist, azok dinci
fikirler ve tezler sistemi. nceleme konusu eyleri ve nesneleri birbirinden
ayr tutan ve onlar srekli hareketlilikleri iinde dnmeyi
reddeden bir dnme yntemi. Diyalektiin kartdr. Bu kitabn
nc ksmna baknz.
MTOLOJ. - Antika ve vahet devri topluluklar tarafndan
inanlan tanrlarn, masalms ve efsanevi tarihi. Geni anlamyla
btn mitler sistemi.
MOLIERE, Jean-Baptiste, Poquelin (1622-1773). - En byk
Fransz komedi yazar. Onun tiyatro yaptlar zamannn insanlarn
btn toplumsal koullar iinde sahneye koyar: kylleri, tccarlar,
burjuvalar, hekimleri, kentlileri, sarayllar. Onun piyeslerinin
komik esi, farslarnda (Zoraki Hekim ya da Scapin'in Dolaplar) ve
teki ahlak ve karakter konusundaki komedilerinde (Cimri, Mizantrop)
ok deiik bir nitelik gsterirse de, bu e hep, insan budalalndan
ve ahlak bozukluundan doar. Moliere, her yerde, genel saduyuya
seslenerek, saduyuyu savunur. Dndrmeyi elden brakmakszn
gldrmeyi bilir. Her zaman iin gncel, geerli sorunlar,
ou kez halk diliyle ya da blgesel bir iveyle ilerken, yapmacktan
ve zorlamadan tamamen uzaktr. Piyeslerinin etkinliinin nedeni
adalarnn gln yanlarnn arkasnda, insan gereini srekli
yanstmasdr.
ORTODOKSLUK (Orthodoxie) (slam dininde Ehl-i snnet). - Bir
kannn, bir dncenin, gerek olarak kabul edilen bir dinsel inana
uygunluu. Ayn zamanda, geni anlamda, felsefi, bilimsel ya da benzeri
bir teorinin, en doru ve ilk kkten gelen anlayna uyguluunu
anlatmak iin de kullanlr.
RGENBLM (ANATOM). - Canl varlklarn beden yapsn ve
bunu oluturan eitli rgenlerin ilikilerini inceleyen bilim.
PALENTOLOJ (TAILLAR BLM). - Fosilleri, yani kalntlar
ya da izler biiminde jeolojik tabakalar arasnda sakl kalm hayvan
ya da bitkileri inceleyen bilim.
PASTEUR, Louis (1822-1895). - Dole'da domutur. nl kimyac
ve biyoloji uzman, pek ok bilimsel ve yararl bulular ile, bilimin
bulac hastalklara kar savamda ilerlemesini salamtr.
PLATON ( 427-348). - Yunan filozofu. Antikan en byk
idealist dnr.
Platon'a gre, bizim algladmz duyulabilir eyler, sahici gerei
oluturmazlar; bunlar, ancak grnler, yanslar, kopyalar, suretlerdir.
Sahici gerek, ancak duyulabilir eylerin ilkel rnekleri
olan ve zihinsel bir bolukta asl duran, deimez, sonsuz vb. dealardr
(Idees). yleyse, eyler kadar da dea vardr: bir masa deas
bir sandalye deas vb.. unu iyi anlamak gerekir ki, Platon'a gre,
bu dealar, bizdeki basit tasarmlar deil, bizden bamsz bir varlk
srdren gerek varlklardr. Platon'a gre, bilgi, ancak, daha nceki
bir varlkta, cismen (bedenen) yaradlmzdan nce grm olduumuz
dealarn anmsanmasdr; buna, anmsama (reminiscence) teorisi
denir. Ne var ki, Platon, diyalektiin elerini de gelitirmitir,
ama idealist ve sze dayanr bir biimde. Siyasal ve toplumsal tezlerinde,
platoncu idealizm, kle emeine dayanan antika toplumunun
egemen snflarnn -ticaret ve tefecilik ekonomisinin gelimesiyle-
knn hzland dnemin ideolojisi olmutur. Platon,
devlet lksn, Cumhuriyet adl yaptnda aklamtr; burada,
aristokratlarn egemen kesimi iin servetlerde ortakl ileri srer,
bu da antikan sosyalist topyalarnn en byk saptamasdr. Balca
yaptlar karlkl syleiler biiminde sunulmutur: Kriton,
Sokrates'in Savunmas, Phaidon, Phaidros, Gorgias, len Theaitetos
Cumhuriyet, Yasalar, vb.
PORT-ROYAL (manastr). - 1204'te kurulmutur. Magny-les-Hameaux
bucanda, Chevreuse (Seine ve Oise arasnda) yaknlarnda
nl jansenist manastr. nn, 16. Louis zamannda jansenistlerle
cizvitler arasndaki savama ve bu manastrda hazrlanan
(aristocu eilimler tayan) Mantk ncelemesi'ne borludur. 1910'da
kraln emri ile yklmtr.
PROUDHON, Pierre-Joseph (1809-1865). - Fransz yazar ve iktisats.
Kk-burjuva sosyalizminin klasik temsilcisi. Bir yoksul
kylnn olu olan Proudhon, Paris'te, Marsilya'da ve baka kentlerde
dzeltmen olarak alt. Bir sre Besanon'da bir basmevi ynetti.
Mlkiyet Nedir?'i yazmtr; bu kitap, 1840'ta yaynlanr ve iinde
u nl tmce vardr: Mlkiyet;, hrszlktr. 1846'da yaynlanan
Ekonomik elikiler ve Sefaletin Felsefesi'ne, Marx, Felsefenin Sefaleti
ile karlk vermitir. Proudhon, ayn zamanda, Fransz sosyalist
ii hareketi zerinde derin bir etki yaratan i Snfnn Siyasal
Yetenei'ni (1851) yazmtr. Son tahlilde, bir kk-burjuva topyacsdr,
kantlarndan hibiri, Marx'n eletirisi karsnda tutunamamtr
ve gericilik, onunla, sk sk vnebilmitir. 1848 Devriminin ertesinde
kurucu meclis yeliine atanmtr. 2 Aralk 1851 Hkmet
Darbesi srasnda da sosyal adaletin zaferini salamak iin Louis
Napoleon'a gvenmitir.
RUHULUK (Spiritualisme, Tinselcilik). - Felsefe retisi. Buna
gre ruh, can verdii ve ynettii maddeden ayr bir gereklik olarak
mevcuttur. Ruhuluk, ok kez, tanrda, btn doa yasalarnn bal
ve baml bulunduu stn ruhu grr. dealizmin deiik bir biimi
ve sonucudur.
SMYA (ALM). - Ortaa kimyasna verilen ad. Bu, bir bilim
olmaktan ok, bycle yakn, btn hastalklar iyiletirecek (her
derde deva) bir ila bulmaya ve madenleri simya ta ile altna evirmeye
alan bir sanatt.
TANRIBLM (Theologie). - Tanrnn bilimi. Dogmalarn ve
dinsel metinlerin incelenmesi.
THALES. - Kk Asya'da Milet (Milas) okulunun balca dnrlerinden
biridir ( 6. yzyl). Milet okulu, antika Yunanistan'nda,
ilk materyalist okul olmutur. Milet filozoflar, her eyin, havadan,
ateten ya da sudan nasl olutuunu aklamaya alyorlard.
THOMAS D'AQUN, (Aquinolu Thomas) (1227-1274). - Ortaada
tanrbilimci ve filozof. Kilise doktoru unvann almtr. Balca
yaptlar, Kafirlere (dinsizlere) Kar Felsefe Kitab ve Tanrbilim
Kitab'dr. Birincisi katolik retisini aklar ve savunur ve inanla
akln hibir zaman birbirine kar olmadklarn kantlamaya alr.
Kilisenin kutsal kitaplar arasna koyduu ikincisi blme ayrlr:
1. Tanr zerine bir inceleme. 2. nsann yetileri zerine bir teori.
3. sa zerine, Kurtarma (sa'nn insan soyunu balamas) zerine ve
hristiyanln dinsel eylemleri zerine bir inceleme. Tomaslk, bugn
bile katolik filozoflar arasnda ok yaygn olan Aquinolu aziz
Thomas'nn tanrbilimsel ve felsefi retisidir. Son derece skolastik
bir retidir - ve tmyle gericidir (bu da din adamlar zmresinin
ve papaln resmi felsefesi olmasn aklar).
TMDENGELM (Deduction.). - Bir nermeden (proposition) ya
da bir olgudan yola karak, ondan kan, ondan ileri gelen sonular
anlatan ya da genelden zele varan uslamlama yntemi.
TMEVARIM (Induction). - Ayn anlam tayan zel olgular kmesinden
genel bir sonu karmak demek olan ya da zelden genele
varan bir uslamlama yntemi.
USULUK (Rationalisme). - Dinsel esinlere, vahiylere dayanan
sistemlere karlk akla dayanan bir sistem. Usulua, ayn zamanda,
ancak deneyin verilerini tanyabileceimizi, bilebileceimizi aklayan
grgcle (ampirizme) kar, akln, fikirlerin kkeni olduu
grnde olan sistem de denir. Bir de bu terimden, akla gvenen ve
her trl gizemi yadsyan dnme yntemi de anlalr: Bize gre,
usuluk, zellikle, yalnz akla inanp gvenmeyi, denetimsiz bir imgelemden,
kurgucu bir fanteziden ve imandan kaynaklanan her
eyden kanmay bizim iin bir dev durumuna getiren bilimsel bir
dnme yntemidir. Ayrca unu da belirtmek gerekir ki, diyalektiin
yardm, usuluun verimli -ve ada- olmasn salar.
:::::::::::::::::