Neyzen Tevfik'in Hayatı Ve Şiirleri Üzerine Bir Inceleme

T.C.
EGE NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
YEN TRK EDEBYATI ANABLM DALI
NEYZEN TEVFKN HAYATI VE RLER ZERNDE

BR NCELEME
YKSEK LSANS TEZ
HAZIRLAYAN
SULTAN SARI
DANIMAN
Yrd. Do. Dr. ERFE AIN
ZMR, 2010
Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne sunduum Neyzen
Tevfikin Hayat ve Eserleri zerinde Bir nceleme adl yksek lisans tezinin
tarafmdan bilimsel ahlak ve normlara uygun bir ekilde hazrlandn, tezimde
yararlandm kaynaklar bibliyografyada ve dipnotlarda gsterdiimi onurumla
dorularm.
Sultan Sar
NDEKLER
NSZ ......................................................................................................................1
GR .........................................................................................................................6
I. BLM: NEYZEN TEVFKN HAYATI .......................................................13
1.Ailesi, Doumu ve ocukluu................................................................................13
2. Genlii ve Eitimi ................................................................................................22
a. Ney le Tanmas.......................................................................................23
b. Hastalanmas ..............................................................................................24
c. Urla Gnleri ve Hastalnn Nksetmesi...................................................25
d. zmir Mevlevihanesi Yllar .......................................................................29
e. kiye Balamas........................................................................................41
3. stanbul Yllar .......................................................................................................42
4. Msra Ka.........................................................................................................72
5. II. Merutiyetin lan ve stanbula Dn..........................................................94
6. Vefat......................................................................................................................120
7. lmnden Sonra Neyzen Tevfik..........................................................................124
8. Karakteri ve eitli Ynleri ...................................................................................127
a. Karakteri .....................................................................................................127
b. Neyzenlii ..................................................................................................139
c. Mevlevilik, Bektailik ve Neyzen Tevfik...................................................144
II. BLM: NEYZEN TEVFKN YAZI FAALYET ....................................146
III. BLM: RLERNDE MUHTEVA ...........................................................162
1. Hicivlerde Muhteva................................................................................................162
A. ahslara Ynelik Hiciv ........................................................................................162
a. Devlet Bakanlar .......................................................................................163
b. Devlet Adamlar ve Brokratlar.................................................................174
c. airler, Yazarlar, Doktorlar ve Dierleri ....................................................186
B. Toplum ve Devlet Kurumlarna Ynelik Hiciv.....................................................200
a. II. Merutiyet Ynetimi ..............................................................................200
b. Millet ..........................................................................................................207
c. Din ve Din le lgili Kurumlar....................................................................210
d. Basn ..........................................................................................................217
e. Musiki ........................................................................................................218
2. Hiciv Dnda Kalan iirlerde Muhteva.................................................................221
a. Din- Tasavvuf iirleri...............................................................................221
b. Rindne iirleri ..........................................................................................227
c. Ak iirleri..................................................................................................232
d. Methiyeler ..................................................................................................235
e. Kendini Anlatt iirleri ............................................................................240
IV. BLM: NEYZEN TEVFKN RLERNDE EKL VE SLUP........241
1. Nazm ekilleri ......................................................................................................241
II
2. Vezin ve Kafiye......................................................................................................246
3. Edeb Sanatlar ........................................................................................................251
a. Mbalaa ....................................................................................................251
b. Tezat ...........................................................................................................254
c. Telmih.........................................................................................................256
d. Benzetme ....................................................................................................258
SONU ......................................................................................................................261
BBLYOGRAFYA ...................................................................................................271
1. Neyzen Tevfikin Edeb Eserleri................................................................271
a. Neyzen Tevfikin Kitaplar.............................................................271
b. Neyzen Tevfikin Hayattayken Yaymlanan iir ve Yazlar.........271
c. Neyzen Tevfikin lmnden Sonra Yaymlanan iirleri .............273
2. Neyzen Tevfikin Mzik Eserleri...............................................................275
3. Faydalandmz Kaynaklar ......................................................................278
FOTORAFLAR.......................................................................................................301
III
NSZ
Hicivleri, neyzenlii, fkralar ve ilgin kiilii ile yaad dnemde olduu

kadar ldkten sonra da dikkati eken Neyzen Tevfikin hayat hikyesi zerine sadece
bir tez almas yaplm1, eserleriyle ilgili sistematik ve cidd almalar
yaplmamtr. Derleme niteliinde ve biyografik mahiyette pek ok alma olmasna
ramen bunlar, airin hayatn ve eserlerinin bibliyografyasn etrafl ve akademik bir
ekilde ortaya koymaktan uzaktr. Neyzen Tevfik, memuriyette bulunmad iin
hayatna dair resm kaytlar olduka snrldr. Ancak Neyzen Tevfiki tantmak ve
eserlerinden rnekler vermek iin pek ok kitap yazlmtr. Bu eserlerden almamzda
en ok faydalandklarmz basm yllarna gre deerlendirmeyi uygun bulduk.
Neyzen Tevfikin hayat hikyesi zerine ilk almay Mnir Sleyman

apanolu yapmtr2. apanolu, eserinin banda Neyzen Tevfikin, doumundan
1942 ylna kadar olan hayat hikyesine yer verir. Bu ksmda 1908 ylna kadar olan
hayat hikyesine geni yer verilirken 1908 ylndan 1942ye kadar olan dnem ksa
tutulmutur. Yazar, Neyzen Tevfikin hayat hikyesini onunla yapt rportajlar ve
onun iirlerinden rnekler vererek oluturur. Daha sonra anlarna, gazete ve
dergilerdeki Neyzen Tevfik ile ilgili yazlara ve iirlerinden rneklere yer verir. Eserde
Neyzen Tevfikin 1908 ylndan sonraki hayatna ilikin bilgiler snrldr. Bu dnem ele
alnrken daha ok Neyzen Tevfikin kiisel zelliklerinden bahsedilir. Ayrca eserde
Neyzen Tevfikin sadece babasndan bahsedilmi, ailesinin dier yelerine dair
neredeyse hibir bilgi verilmemitir.
Emekli Komiser Muhittin Kutbay, 1946-1947 ylnda Neyzen Tevfik ile bir dizi
rportaj yapar. Kutbay, Hilmi Ycebaa bu rportaj En Son Dakika gazetesi sahibi
Rasim Usun istei dorultusunda yaptn anlatr3. Neyzen Tevfik Hayatn
Anlatyor adl yaz dizisi En Son Dakika gazetesinde 29 Ekim 1946-8 Nisan 1947
1
AhmetYener1974ylndaNeyzenTevfikKolayladlbirtezalmasyapmtr.
HasanKavruk,DilTarihCorafyaFaklteleriTrkDiliveEdebiyatBlmTezalmalarIII,Trkoloji
Dergisi,Cilt:9,1991,s.260.
Aratrmalarmzaramenbualmayaulaamadk.
2
MnirSleymanapanolu,Neyzen Tevfik Hayat ve Eserleri,rKitabevi,stanbul1942.
3
HilmiYceba,Btn Cepheleriyle Neyzen Tevfik,AhmetHalitYaaroluKitaplk,stanbul1958,s.37
38.
2
tarihleri arasnda yz krk be say olarak yaymlanr. Bu tarihler arasnda baz gnler
gazetede ok fazla haber olduu iin yazya yer verilmez. Yaznn yaynland en son
sayda Birinci Ksmn Sonu ibaresi vardr. Bu ifadeye gre yaznn devam
dnlmtr. Ancak, Neyzen Tevfik istemedii iin4 Muhittin Kutbay yaz dizisini
yarda brakmak zorunda kalr. Yaz dizisinde Neyzen Tevfikin doumundan II.
Merutiyetin ilanndan sonra stanbula geldii gne kadarki hayatna dair pek ok
bilgi ayrntl bir ekilde yer alr. almamzda en ok faydalandmz kaynaklardan
birisi bu yaz dizisidir. Ancak, Neyzen Tevfik, baz olaylar, kiileri ve yerleri yanl
hatrlad iin bu bilgiler kullanlrken ihtiyatl davranlm, tarih kaynaklarndan ve
bahsettii kiilerin biyografilerinden faydalanlarak eksikler byk lde giderilmi ve
yanl bilgiler dzeltilmitir.
Neyzen Tevfik ile ilgili en geni bilgiye ulaan kiilerden biri Hilmi Ycebatr.
Hilmi Yceban eseri dank olmasna ramen pek ok malzemeyi iermesi
bakmndan nemlidir. Bu kitapta Neyzen Tevfikin hayat hikyesi, anlar ve onun
hakknda gazete ve dergilerde yaymlanm yazlar karmak bir biimde yer alr.
Kitabn sonunda Neyzen Tevfikin iirlerinden rneklere yer verilir.
Recep Ustann kitab5, Neyzen Tevfikin hayat ile ilgili nemli almalardan
biridir. Usta, Neyzen Tevfikin hayat hikyesini ok ksa tutarken kitaplarnda yer alan
iirleri ile eitli dergi ve gazetelerde kalan iirlerine daha geni yer ayrmtr. Ancak
Neyzen Tevfikin 1908 ylndan vefatna kadar olan hayat hakknda ok az bilgi verir.
Mehmet Ergnn eseri6, Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ve eserleri zerine

yaplm dier kitaplara gre daha baarl bir almadr. Mehmet Ergn, Neyzen
Tevfikin hayat zerine bilgi verdikten sonra iirlerini inceler. Bizim almamza
kadar, Neyzen Tevfikin iirleri hakknda fikir yrten tek yazar Mehmet Ergndr.
Ancak, Ergn iirleri sadece muhteva asndan irdelemi ve iirlerin ekil
zelliklerinden hi bahsetmemitir. Ayrca, eserde Neyzen Tevfikin hayatnn 1908
ylndan sonraki dnemi hakknda ok az bilgi verilir.
4
HilmiYceba,Btn Cepheleriyle Neyzen Tevfik,s.5759.
5
RecepUsta,Neyzen Tevfik Hayat ve Eserleri,DizerkoncaMatbaas,stanbul1975.
6
MehmetErgn,Neyzen Tevfik ve Azb- Mukaddesi,TuncaYaynlar,stanbul1983.
3
Neyzen Tevfik ile ilgili almalardan biri de Seyit Kemal Karaaliolu

tarafndan kaleme alnmtr7. Kendisi de Bafral olan Karaaliolu, Bafrada aratrma
yaparak Neyzen Tevfikin dedesi, babas ve Kolaydaki akrabalar hakknda bilgi veren
ilk yazardr. Ancak bilgilerin dankl ve hayat hikyesi ksmnn dzenlenme ekli,
eserin hazrlanmasnda Hilmi Yceban eserinden faydalanldn gsterir. Kitapta
Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ile ilgili ksm ok ksa tutulmu daha sonra iirlerinin
neredeyse tamamna yer verilmitir. Karaaliolu, Neyzen Tevfikin iirlerini
muhtevalarna gre snflandrr. Ancak iirlerin ekil zelliklerini incelemez. Kitapta,
Neyzen Tevfikin 1908 ylndan sonraki hayat zerine ok az bilgi verilmi ve bu ksm
anlarla geitirilmitir.
Alpay Kabacalnn, Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ve eserlerine yer verdii

kitabnn8 Yceban ve Karaaliolunun eserlerinden en byk fark bilgilerin tasnif
edilmesidir. Ancak, Alpay Kabacal da Neyzen Tevfikin 1908 ylndan 1953 ylna
kadar olan hayat hakknda ok az bilgi verir. Eserin byk blmnde Neyzen
Tevfikin iirleri yer alr. Kabacal, Neyzen Tevfikin iirlerini nazm birimlerine gre
snflandrmtr. Kabacalnn kaynakas aratrmamzda gazete kaynaklarna
ulamamz asndan en ok faydalandmz ksmdr. Ancak, burada yer alan baz
yazlar belirtilen saylarda bulunamamtr. Ayrca, Hilmi Yceban eseri
incelendiinde Kabacalnn onun kulland gazete haberlerinden yola karak alt
aka grlr.
evki Koca ve Murat An hazrladklar kitap9 dier eserlerden farkl bir bilgi
vermez. Ancak bu eser, bilgilerin tasnif edilmesi ynyle Yceban ve
Karaaliolunun almalarndan ayrlr. Burada da Neyzen Tevfikin hayat hikyesinin
anlatld ksm ok ksa tutulmu, iirlerine geni yer ayrlmtr. Eserde yer alan
iirler konularna gre tasnif edilmitir. Pek ok kitapta olduu gibi bu eserde de
Neyzen Tevfikin hayatnn 1908 ylndan sonraki dnemlerine ok az deinilir.
7
SeyitKemalKaraaliolu,Neyzen Tevfik Hayat ve iirleri, nklpKitabevi,stanbul1984.
8
AlpayKabacal,eitli Ynleriyle Neyzen Tevfik,zgrYaynlar,stanbul1987.
9
evkiKocaMuratA,Halikarnasl Bohem Neyzen Tevfik Klliyat,NazeninKltrYaynlar,stanbul
2000.
4
almamzda kullanlan Neyzen Tevfikin Bafradaki akrabalarndan aldmz

bilgiler, efik Kolaylnn Avukat Ahmet izmeliye hazrlatt aile eceresi ve efik
Kolaylnn mektuplar da nemli bir yere sahiptir.
Neyzen Tevfikin kardei efik Kolayl, 28 Ocak-8 ubat 1966 tarihleri arasnda
Yeni Tanin gazetesinde yaymlanan Kardeim Neyzen Tevfik adl on bir saylk yaz
dizisinde aabeyi hakknda pek ok ayrntya yer verir. Ancak, efik Kolayl baz
olaylar, yazlar ve kiileri yanl hatrlad iin bu yaz dizisi ihtiyatl yaklalmas
gereken bir kaynaktr.
Neyzen Tevfikin lmnn ardndan yakn evresi tarafndan kaleme alnan

yazlara ve kz Leman nver ile yaplan rportajlara da ulatk. Bunlarn arasnda
doru ve nemli bilgiler veren pek ok yaz mevcut. Ancak, hatra ve rportajlarda
doal olarak kronoloji veya tarih fikri olmad iin bu bilgilerin baka kaynaklarla
desteklenerek kullanlmas gerekir.
Be ana blmden oluan almamzn ilk blmnde, zellikle Muhittin

Kutbayn En Son Dakika gazetesinde yaymlanan yaz dizisinden, zmirde ve
stanbulda yaymlanm gazete ve dergilerden, efik Kolayl tarafndan hazrlatlan
ecereden ve etrafndaki kimselerin biyografilerinden faydalanarak Neyzen Tevfikin
etrafl bir biyografisini ve karakter zelliklerini ortaya koymaya altk. Bu blmde
doum tarihini tespit etme konusunda yetersiz ve elikili bilgiler nedeniyle sorun
yaadk. Ayrca hayatnn 1908 ylndan vefatna kadar olan dnemiyle ilgili bilgiler
elikili ve kstl olduu iin asl kaynaklardan ve ihtiyatla yaklalmas gereken gazete
yazlarndan faydalanarak eksiklere ve tutarszlklara aklk getirmeye altk.
Neyzen Tevfikin Yaz Faaliyeti balkl ikinci blmde, airin iir yazmaya
balamas, iir konusunda beslendii kaynaklar ve iirinin geliimini ele aldk.
Aratrmamzn nc blmnde Neyzen Tevfikin iirlerini muhteva

bakmndan inceledik. Bu blm Hicivlerde Muhteva ve Hiciv Dnda Kalan
iirlerde Muhteva olmak zere iki balk altnda topladk. Hicivlerini deerlendirirken
kiilere ynelik hicivleri ile sosyal konulu hicivlerini iki ayr grupta ele aldk. Hiciv
5
dnda kalan iirlerini tonlarna gre snflandrarak Neyzen Tevfikin iirlerinin

muhtevasndaki ok ynll ortaya koymaya altk.
iirlerdeki ekil ve slup zelliklerini almamzn drdnc blmnde ele

aldk. Bu blm, Nazm ekilleri, Vezin ve Kafiye ve Edeb Sanatlar olmak
zere ksma ayrdk. Birinci ksmda Neyzen Tevfikin kulland nazm ekilleri
hakknda bilgi verdik. kinci ksmda iirlerinde hangi vezin ve kafiyelerden
faydalandn tespit ettik ve son ksmda iirinde en ok kulland edeb sanatlara yer
verdik.
Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ve eserleri hakknda ayrntl bilgiler

sunduumuz drt blmn ardndan bu ksmlarla ilgili genel deerlendirmemizi ieren
sonu ksm yer alr. almamzn sonunda Neyzen Tevfikin eserlerinin
bibliyografyas bulunmaktadr. Bu blmde Neyzen Tevfikin air kimliinin yannda
iyi bir neyzen olmasn da gz nnde bulundurarak mzik ile ilgili eserlerinin
bibliyografyasna yer vermeyi uygun bulduk. Ayrca bibliyografya ksmna
almamzda faydalandmz kaynaklarn listesini gsteren bir kaynaka ksm
ekledik. almamza aratrmalarmz srasnda ektiimiz fotoraflar ekleyerek son
verdik.
Tez almamn hazrlanmas aamasnda her konuda beni destekleyen,

aratrmalarm sabrla okuyup fikirleriyle tezime doru bir yn vermemi salayan
hocam Yrd. Do. Dr. erife ana teekkr ederim. Ayrca hocalarm Yrd. Do. Dr.
Sabahattin an ve Prof. Dr. Fazl Gkeke, aileme, alma arkadalarm Aratrma
Grevlisi Emrullah erenli ve Aratrma Grevlisi Ertu Evrekliye, Samsundaki
almalarmda btn imknlaryla bana yardmc olan dris Anarata ve her konuda
benden desteini esirgemeyen Gngr Gereke teekkr bor bilirim.
Sultan Sar
Austos/2010
6
GR10
Osmanl Devletinde kltr hayatnn olutuu ilk yzyllardan, Bat ile ilikiler
sonucunda kkl deiimlerin yaand Tanzimat dnemine kadar mizah ve hiciv
sahasnda hatr saylr bir literatr vardr. Eski edebiyat alannda metin neirlerinin
henz tam olarak yaplmamas ve bu almalarn ok zahmetli olmas tahlil
almalarnn geri plana atlmasna sebep olmutur. Bu nedenle byk lde latife ve
hezeliyat mecmualarnda yer alan latife, hezel ve hiciv tarzndaki eserlerin ou hl
gn na karlamamtr. erife ana gre btn bu eksikliklere ramen tespit
edilen bilgiler, Tanzimattan nce Osmanlda hicvin, kiisel ve sosyal boyutta nkteli,
ironik, satirik, mstehcen, kfrl ve alayc olmak zere zengin bir anlatm eitlilii
iinde var olduunu gsterir11.
Tanzimatn ilanyla bat medeniyeti dairesine giren Osmanl Devletindeki

siyas ve sosyal deiim Trk edebiyatnn yzyllardr ferd duyular ifade etmeye
alm airlerini sosyal meselelere ynlendirir. Tanzimattan sonra muhtevasn genelde
sosyal meselelerden alan nesir iiri etkisi altna alr ve gazete bata olmak zere hikye,
roman, deneme ve tenkit gibi trler n plana kmaya balar. Yeni fikirleri ve konular
yeni ekiller ierisinde sylemek isteyen Tanzimat airleri iirde yeni formlar aramaya
balar. iirdeki bu aray hicvi de yeni formlar aramaya iter. Divan edebiyatnda hiciv,
eitli nazm ekilleriyle yazlmasna ramen en ok kaside, mesnevi ve ktada kendisini
bulmutur.
Kulland formlar ynnden gelenee bal olan air Eref ve Neyzen Tevfik
gibi istisnalarn dnda Tanzimattan sonra hiciv ya da hezel airi adlandrmas byk
lde ortadan kalkmtr. Bu dnemden itibaren, kii ve toplumdaki aksaklklar tespit
edip gzler nne seren hicvin yerini basnn almas, karikatr sanatnn kendini
gelitirme zemini bulduu mizah gazetelerinde grlen art, klasik anlamda tenkit arac
olarak grlen hicvin ilerliini yitirmesine neden olur.
10
iirlerindedahaokhicivtonunayerverenNeyzenTevfikinhayathikyesineveiirlerinin
incelenmesineyerverdiimizalmamzngiriksmnnbirksmerifeannBirHicivustasair
ErefveMustafaApaydnnTrkHicivEdebiyatndaZiyaPaaadleserlerindenderlenmitir.
11
erifean,Bir Hiciv Ustas air Eref,DerghYaynlar,stanbul2007,s.1920.
7
eyh, Fuzul, Badatl Ruh ve Nef gibi isimler hiciv tonundaki iirleriyle
Divan edebiyatnda ayr bir yere sahiptir. Bu dnemde airlerin yergiyi ounlukla
bireysel saldr arac olarak kullanmalar, bu tarz iirlerinde kfre ve mstehcen
kelimelere yer vermeleri edebiyat dnyasnda hicvin ciddiye alnmamasna neden
olmutur. Bu nedenle ou divan airi hiciv tonunda yazd iirlerini, eserin estetik
deerini zedeleyecei kaygsyla divanna almaz.
Tanzimat sanatlar, baya ifadelerle ykl hicvi mizahn ve akln szgecinden

geirerek yeni bir ifade tarzna ularlar. Bu temiz ve neredeyse tamamen zekann hakim
olduu hicvin ilk rneklerini verenlerden biri inasidir. inasi, yergi ve glmecede
kfre kamadan, eskileri taklit ederek, ekil ve muhtevada yeniyi arayarak, ynetim ve
yneticileri ver gibi grnerek toplumsal hiciv rnekleri verir. 1862 ylnda seme
iirlerinin yer ald Mntehabt- Er adl eserini yaymlar. Bu eserde Hezeliyat
ve Hicviyat adl blmde be iir yer alr. Bu iirlerinde taklitileri, dzenbazlar,
gsteriileri, eskiye zlem duyanlar, sesleri ve szckleri yanl kullananlar ve
feylesofluk taslayanlar yerer12.
Tanzimat edebiyatnn nemli isimlerinden Namk Kemalin hicivleri

inasininkilere pek benzemez. Namk Kemal, topluma k tutmayanlar yerden yere
vurur, halk smrenleri, zgrl kstlayanlar sert ve kaba szcklerle yerer. Onun
yergileri hakszla, banazla, yolsuzlua ve hrszla kar bir bakaldr
niteliindedir. Bu bakaldrda kahramanca bir coku ve ses vardr. Ancak,
yergilerindeki bu coku zaman zaman sertleir ve air dnsz ve acmasz biri oluverir.
Bu nedenle inasinin yergileri Namk Kemalinkilere nispeten daha hogrldr.
Divan iiri gelenei iinde yetien Namk Kemalin hiciv tonundaki eserlerinde
geleneksel hicvin zellikleri grlr. Bu tarz iirlerinde dnemin sosyal sorunlarn ele
alr. Ynetimi ve yneticileri kiisel ve toplumsal adan deerlendirir ve yerer.
Hicvettii kiiler arasnda Abdlhamit, li ve Fuad Paalar, Zaptiye Nazrlar Hseyin
Hsn Paa ve Nazm efik Paalar, Ali Suavi ve eyhlislm Arif Hikmet vardr13.
Osmanl Devletinin ilk mizah gazetesi olan ve Teodor Kasap tarafndan karlan
12
merzcan,Balangcndan Gnmze Trk Edebiyatnda Hiciv ve Mizah (Yergi ve Glmece),nklp
Yaynevi,stanbul2002,s.234.
13
a.g.e.,s.238.
8
Diyojen 1870 yl sonlarnda yayn hayatna girer. Namk Kemalin bu gazetede imzasz
yazlar kar14. Ayrca burada yaymlanan Hrrenme adl iiri hiciv tonundaki
iirlerinin baarl rneklerindendir.
Ziya Paa, Tanzimat airleri arasnda hiciv tonunu en iyi kullanan air olmas ve
Trk hicvine yeni bir soluk getirmesi sebebiyle ayr bir neme sahiptir. Hiciv
sahasndaki en nemli eseri politik hicvin edebiyatmzdaki ilk rneklerinden olan
Zafernmedir. Sadrazam olmay isteyen ve bu mevkie ok yaklaan Ziya Paa, li
Paa ile aralarndaki mcadele nedeniyle amacna ulaamam, hatta bu gerginliin
yaratt entrikalar sonucunda saraydan uzaklatrlm ve zor gnler geirmitir. Bu
nedenle Bb- liye zellikle de li ve Fud Paalara kin duyar. 1866 ylndaki Girit
syannda Sadrazam li Paann sevk ettii donanmann baarsz olmas zerine
yazd Zafernmesi kiisel hrsnn eseridir. Ziya Paa eserini li Paaya
yaknlklar ile tannan kiinin azndan yazarak hem yeni bir teknik denemi hem de
ayn anda hedefi dndaki kiileri de hicvetmitir. Eser, Trk edebiyatnda Batl
anlamda yazlm ilk satir rneidir. li Paann Girit isyannn bastrlmas srasndaki
baarszlnn yerildii eserde hiciv tonunun etkisi kitabn adlandrlmasndan itibaren
kendini hissettirir. Eserin ad li Paann baarszlnn bir zafer gibi gsterilmesi
asndan ilgi ekicidir. Eser kaside, tahmis ve erh olmak zere blmden oluur.
Mustafa Apaydna gre Ziya Paa, kaside ve tahmis ksmlarnda az ok kapal olan
saldr noktalarn erh ksmnda en ince detayna kadar zenginletirir. Hicvinde divan
edebiyat geleneinin btn unsurlarn kullanr. Ancak onun yergisini zel klan kaside,
tahmis ve erh gibi deiik anlatm ekillerini bir tek eserin btnlne hizmet edecek
ekilde kullanmas ve batan sona kendini gizledii ironik tavrdr. Divan edebiyatnda
sk rastlanan kaside, tahmis ve erh nazm biimlerini seerken amacna uygunluklarna
nem verir. Kaside hem methiyelerde hem de hicivlerde kullanlan bir nazm ekildir.
Tahmis ile kasideye eklenen dize kasidede syleyemedii ayrntlar ifade etmesi iin
14
M.BlentVarlk,TanzimattanCumhuriyeteMizah,Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye
Ansiklopedisi,letiimYaynlar,stanbul1985,s.10931094.
9
kolaylk salamtr. Eserin en zengin blm erh ksmdr. erhte, tahmis ksmnda
kulland hiciv unsurlarn geniletir15.
Ziya Paa, hicivlerinde yapt yeniliklerle eski hiciv geleneinden ayrlr.

Hicvettii kimseleri eski heccavlar kadar aalasa da iirini gerek hayattan koparmaz.
Hicvini batan sona toplumun yaad sorunlar, siyas ortam ve hedef ald ahslarn
eylemleri zerine kurar. Hicvi kiisel hrslarndan yola karak bir ahsa ynelmesi
ynyle eski, ele alnan temalar ve kulland anlatm teknikleri bakmndan yenidir.
Karsndaki kiiyi, ynetici olarak yapt hatalar, ahlak olmayan davranlar, ailesi ve
evresinden yola karak hicveder. Hicvinde zel hayatn mahrem noktalarn amas
ynyle eskiye benzer. Ancak muhatabn zarif nktelerle ve kabala varmayan
ifadelerle vermi gibi yaparak yermesi ynyle yenidir.
Tanzimat dneminde hicvin yaygnlamasnda gazete ve dergilerin pay

byktr. Osmanl lkesinde 1831 ylnda stanbulda yaymlanan ilk resm gazete olan
Takvim-i Vakyi ile balayan basn hareketi Tanzimat dneminde hzla geliir. lk Trk
mizah gazetesi, Terakki adl cidd bir fikir dergisinin 1870 ylnn ekim aynda ayn ad
tayan bir ilavesidir. Bamsz olarak yaymlanan ilk mizah gazetesi ise 1870 yln
sonralarnda yayn hayatna giren Teodor Kasapn Diyojen gazetesidir. Geleneksel
hiciv unsurlarnn yan sra mizah dergilerinde grlen bat kaynakl anlatm teknikleri,
zellikle resim, karikatr, gibi grsel unsurlar Trk mizahnn mecrasn deitirir.
Diyojenin ardndan pek ok sreli mizah yayn Trk basn dnyasna girer. Ancak
dier basn organlarnda olduu gibi mizah gazeteleri de kurulduklar andan itibaren
ynetimin youn bir basksyla yayn hayatlarna devam ederler. 1864 ylnda
dzenlenen Matbuat Nizamnmesi basn organlarnn zgrln byk oranda
kstlayan kararlar ierir. Basn zgrlne bir darbe de, 4 Austos 1876 tarihinde
yaymlanan bir karar ile hezeliyat ve mizaha dair yaynlara izin verilmeyeceinin
bildirilmesiyle vurulur. Abdlhamit dneminde kararnamelerle basna uygulanan kat
sansr, 1908 ylnda II. Merutiyetin ilanna kadar etkisini giderek arttrr. Merutiyet,
basn dnyasnda adeta bir patlamaya sebep olur ve ksa srede ok sayda mizah sreli
15
MustafaApaydn,Trk Hiciv Edebiyatnda Ziya Paa,KltrBakanlYaynlar,Ankara2001,s.105
124.
10
yayn basn dnyasna girer16. Gazete ve dergilerde, iir, tiyatro, roman, hikye gibi
trlerde mizahn espriden kfre kadar hemen her tonunda rnekler verilir. Hiciv de
kendine sosyal ve siyas mahiyette bir ifade yolu bulur.
Servet-i Fnun dneminin nemli airlerinden Tevfik Fikret, 1897 ylna kadarki
iirlerinde Abdlhamite kar menf bir tavr taknmad gibi onun iin vg iiri de
yazmtr. Fikret 1897 ylna kadar iyimser bir ruh hli tad gibi taassup derecesinde
dindardr. ocukluunda hassas yapl ve ar derecede ekilci olan Fikretin ruh
yapsnda bu yldan itibaren deimeler grlr. Bu tarihten itibaren ktmser, hayattan
ikayet eden, dine kar kaytsz, hatta dinsizlie ve Tanrya kar isyankar tavrlara
ynelen biri olur. Ruhsal yapsndaki deiim eserlerine de yansr. Bu deiimin en
nemli sebebi II. Abdlhamitin istibdad ve lkenin iinde bulunduu durumdur. Bu
dnemdeki iirleri muhteva ve slup bakmndan nceki iirlerinden farkldr. Nefretini
yaad dneme, topluma ve bunlara hakim olan ahslara evirir ve istibdat ynetimini
yerer. Bu dnemdeki iirlerinde hiciv tonu ar basar. 1902 ylnda yazd Sis iiri
bunun en baarl rneklerindendir. Mehmet Kaplan, Tevfik Fikretin Sis iirini daha
nce kaleme alnm hiciv iirleriyle yle karlatrr17:
Fikretten nce Namk Kemal ve Ziya Paa, hatt eski Trk edebiyatnda Badatl Ruhi
ve daha bakalar devirlerini tenkit eden iirler yazmlardr. Fikretin Sisi phesiz,
bunlarn en kuvvetlisi ve en sanatkrane olandr. Kanaatime gre Sisin kuvveti ve
gzellii Fikretin nefretinden deil, tasvir gcnden gelir. Rbb airi bu eserinde
yaad devri heyecan verici ve geni bir tablo hline getirebilmitir. Tablonun btn
teferruat, maharetle ilenmitir. Siste sadece devir yoktur. Duygularn sembol, imaj
ve dil musikisiyle ifade etmesini bilen bir air, bir sanatkr vardr.
Tevfik Fikret byk umutlar balad II. Merutiyetin yneticilerinin de ayn

hatalar tekrarladklarn grnce eletirisinin iddetini arttrr. 1912 ylnda yazd
Hn- Yama iirinde bu dneme ilikin umutlarn sndrenleri hicveder.
16
Varlk,TanzimattanCumhuriyeteMizah,s.10931098.
17
MehmetKaplan,iir Tahlilleri 1,DerghYaynlar,stanbul2007,s.153.
11
Mehmet Akifin iir yazmaya balad yllarda edebiyatmzda Servet-i Fnun

anlay hkim olmasna ramen onun iir ve sanat anlay Tanzimatn ilk neslinin,
zellikle de Namk Kemalin edebiyat anlayna yakndr. Akif, edebiyatn topluma
faydal olmasn ilke edinmitir. Bu nedenle toplumun eitli kesimlerinin yaad
problemleri iirlerinde dile getirir. Safahatn altnc kitab olan Asmda II. Merutiyet
devri hakkndaki olumsuz tavrn ifade eder. Eski zihniyetin temsilcisi Kse mam ile
II. Merutiyet devri aydnn temsil eden Hocazade arasndaki diyaloglardan kurulu
bu eserde yer yer eski devri ve yeni devri karlatrr. Bu iirinde istibdada ve II.
Abdlhamit devrine kar sert eletirilerde bulunur. Akif zellikle toplumsal fayday n
planda tutan iirlerinde ince alaylar, fkeli yergiler ve dndren esprileriyle hicve yer
verir.
air Eref, deiik tonlarda syledii iirleri, nazm ekilleri, vezin ve kulland
dier anlatm vastalar bakmndan gelenee bal bir airdir. Bu nedenle II.
Abdlhamit ve II. Merutiyet dneminde eser vermesine ramen kaynaklarda
geleneksel hiciv edebiyatnn son temsilcisi olarak deerlendirilir. Padiah, devlet
adamlar ve brokratlar, tannm ya da tannmam yazar, doktor, gazeteci gibi meslek
sahibi kimseleri hicvetmitir. ahslarn dnda halk, ordu ve donama gibi kurumlar
hicveder. Hayat ve deien psikolojisi sebebiyle hicivde zamanla bireysellikten
sosyallie geer. Nazm ekilleri ve iirde kulland estetik unsurlar asndan divan
edebiyatndan etkilense de geleneksel divan tertibini deforme edip hicvi dier tonlarn
nne geirerek iirde kendine has bir yenilie ular18.
air Erefin rencisi olan Neyzen Tevfik, daha ok 1900-1948 yllar arasnda
eser vermitir. Edeb zevkini air Erefin de mdavimi olduu zmir
Mevlevihanesinde alr. Burada Ereften dinledii hicivlerden etkilenir ve bu tarza
arlk verir. Eref gibi tamamen eski iirin nazm ekilleri ve ifade vastalarn kullanr.
Ereften ok sonra vefat etmesine ramen iirlerinde yeni ekillere ok az yer
vermitir. Dneminde, davranlarn ve tutumlarn beenmedii herkesi hicveder.
Hicvinde yer yer baya szler ve kfrler kullanmtr.
18
erifean,Bir Hiciv ustas air Eref,s.149,429.
12
Edebiyatmzda hiciv sahas ve bu sahada eser veren airlere ilikin almalar

yeterli deildir. Bu alanda daha fazla aratrma yapldnda Neyzen Tevfikin bu
sreteki yeri ve rol daha da belirginleecektir. Neyzen Tevfikin iirleri hocas
Erefinkiler kadar ok deildir ve bunlarda ou zaman onun syleyi kudretine
ulaamamtr. Ancak, iirlerinde nazm ekilleri, vezin ve kafiye bakmndan divan
iirinin estetik zelliklerine baldr. Bu nedenle Ereften ziyade Neyzen Tevfikin
geleneksel hiciv edebiyatnn son temsilcisi olduunu syleyebiliriz.
13
I. BLM: NEYZEN TEVFKN HAYATI
1. ALES, DOUMU VE OCUKLUU
Edebiyat ve mzik dnyamzn nemli ismi Neyzen Tevfikin asl ad Mehmet

Tevfik19 Kolayldr20. ocukluunda dinledii ve ok etkilendii neyi hayat boyunca
yanndan hi ayrmad, tek megalesi ney olduu ve neyi ok iyi fledii iin Neyzen
Tevfik olarak anlmtr.
Dedesi Samsun ilinin Bafra ilesine bal Kolay Kynden21 Hafz Mustafa
Efendidir. Kolaylolu Hafz Mustafa Efendi olarak tannr. Tevfikin Kolaydaki
akrabalar bicioullar adyla da bilinir. Hafz Mustafa Efendi, Samsunun kkl
ailelerinden olan Canikoullarndan Mehmet Efendinin kz22 Zbeyde Hanm ile
evlenir. Zbeyde Hanmdan olu Hasan Fehmi dnyaya gelir23. Hasan Fehmi
yandayken annesi vefat eder. Bunun zerine babas tekrar evlenir. Hafz Mustafa
Efendinin ikinci evliliinden Emine, Aye, Mehmet ve Ahmet dnyaya gelir24.
Hafz Mustafa Efendinin sesi ok gzeldir. Onun ezan okuyuunu dinlemek

zere evre kylerden gelenler dahi olmaktadr. Bir gn Bafral Hac Ahmet Paa25 da
onu dinlemek zere Kolaya gelir. Hafz Mustafa Efendiyi dinler ve ok beenir. Onu
19
bnleminMahmutKemalnal,Son Asr Trk airleri,c.4,DerghYaynevi,stanbul1988,s.1937.
20
NeyzenTevfikinkardeiefikKolayl,HasanFehmiEfendininailesiBafradaKolayloullarolarak
bilindikleriiinbabasnntavsiyesizerineKolaylsoyadnalr.NeyzenTevfikdebusoyadnalr,ancak
nfusczdannasoyad,renemediimizbirsebeptentrKolaylkyazlmtr.
21
KolayKynnBafrayauzaklyirmikilometredir.NeyzenTevfikinbazakrabalarhalaburada
yaamaktadr.Dedesininevibirkaylnce,yerineyenibirevyaptrlmakzereakrabalartarafndan
yktrlmtr.KydebirdeNeyzenTevfikAntbulunmaktadr.
22
Bubilgi,NeyzenTevfikinBafradayaayanakrabasdrisAnarattanalnaneceredeyeralmaktadr.
drisAnaratliseyllarndabyklerinden,NeyzenTevfikileakrabaolduklarnrenir.Bununzerine
AnkaradarenciolduudnemdeefikKolaylileirtibatageer.1972ylndaKolaydangelenbirka
akrabasndayannaalarakefikBeyiziyareteder.BuziyaretsrasndadrisAnaratnecereileok
ilgilendiinigrenefikKolayl,AvukatAhmetizmeliyehazrlattecereyidevamettirmekartyla
drisAnarataverir.
23
SeyitKemalKaraaliolu,Neyzen Tevfik Hayat ve iirleri,nklpYaynevi,stanbul2004,s.19.
24
NeyzenTevfikinAilesinineceresi.
25
1864ylndahazrlananTekiliVilyetNizamnmesinegreSamsunveBafra,TrabzonVilayetine
balanr.Buradabahsedilenpaann,TrabzonvilayetivalilerindenAhmetzzetPaa(18581860)veya
AhmetRasimPaa(18721875)olmasmuhtemeldir.AncakbupaalarBafraldeildir.
SinanKuneralp,Son Dnem Osmanl Erkn ve Ricali (1839-1922),sisYaynlar,stanbul2003,s.57,60.
14
Bafra Camii Kebirinde26 grevlendirir. Bu nedenle Hafz Mustafa Efendi ve

Kolaydaki baz akrabalar Bafraya tanrlar27. Hafz Mustafa Efendi Bafra Camii
Kebirinde imamlk ve hatiplik yapar28. Bu cami gnmzde de kullanlmaktadr.
Caminin etrafnda Hafz Mustafa Efendi ile birlikte Kolaydan gelen akrabalarna ait
konak bulunmaktadr. Konaklarn asl sahipleri tand iin bu ahslara ulamamz
mmkn olmad.
Aydn biri olan Hafz Mustafa Efendi, olu Hasan Fehmiyi yksek tahsil
grmesi iin stanbula gnderir. Hasan Fehmi, stanbulda Koca Mustafa Paa
Medresesinden29 iczet30 alarak hafz olur. Koca Mustafa Paa Medresesinden iczet
aldktan sonra Bahekapdaki Hamidiye Medresesinin31 snavn kazanr, buradan rs
iczeti32 alarak kura hafz33 olur. czetini stanbulun mehur Kuran hafzlarndan
26
BafraBykCamii.
27
BubilgilerdrisAnarattanalnmtr.
28
Karaaliolu,Neyzen Tevfik Hayat ve iirleri,s.19.
29
nal,Son Asr Trk airleri,c.4,s.1937.
KocaMustafaPaaMedresesi:SultanII.BayeziddevrisadrazamlarndanKocaMustafaPaa,Bizans
eseriolanHagiosAndreasManastrncamiyeevirir.Camininetrafnatrbe,zaviye,adrvan,emeve
imaretleberaberbirdemedreseyaptrmtr.
MbahatS.Ktkolu,Yirminci Asra Erien stanbul Medreseleri,TrkTarihKurumuYaynlar,Ankara
2000,s.293295.
30
czet:Medreselerde,ylnherhangibirzamanndamderristarafndanrenciyeyaplansnav
sonrasverilenbirtrdiplomaniteliindekibelge.
Mustafaanal, OsmanlDevletindeMedreselereDersProgramlar,retimMetodu,lmeve
Deerlendirme,retimdehtisaslamaBakmndanGenelBirBak,Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi,Say:14,2003,s.158.
31
SultanAbdlhamitHanMedresesi(HamidiyeMedresesi):SirkecideHamidiyeCaddesizerinde
DrdncVakfHankarsndaSultanI.Abdlhamittarafndan17781781yllararasndainaettirilen
mektep,imret,sebil,eme,medresevektphanedenoluanklliyeniniindeyeralr.Medresenin
kapsZahireBorsasSokandadr.
Ktkolu,Yirminci Asra Erien stanbul Medreseleri,s.5256.
32
Rsczeti:Medresedeulemaderecelerindenbiri.rencitahsilinitamamlaypiczetaldktan
sonramderrisveyakadolmakiinsrabekler.Busrecenevbetdenir.Anadoludamderrisveyakad
olmakisteyenlerAnadolukadaskerinin,RumelidekadveyamderrisolmakisteyenlerRumeli
kadaskerininbelirlignlerdekimeclislerinedevamedipMatlabyadaRuznameiHmayundenilen
mlazemet(staj)defterineadnyazdrr.Mlazemet,padiahcluslarnda,padiahnilkseferinde,
padiahzaferkazandndaveyabirehzadedoduundaverilir.Bazendeherhangibirmedresedebo
kalangreveaynderecedebirkamderristalipolursaaralarndaimtihanyaplr.Kazananmlazm
olur.Mderrislietayinolacakmlazmlar(stajyer)yediylsonra rs(yeterlik) snavna girerler. Baarl
olanlara Dersimlk payesi veptidiHrimedreselerderetimyapmayetkisiniverecekolan
stanbulRsudenilenbiriczetverilir.
anal,OsmanlDevletindeMedreselereDersProgramlar,retimMetodu,lmeveDeerlendirme,
retimdehtisaslamaBakmndanGenelBirBak,s.158.
15
Hac Necip Efendiden34 alr. Neyzen Tevfik, babasnn stanbulun yksek muallim
mektebi saylan ilk Drlmuallimninden birincilikle mezun olduunu syler35. Ancak,
stanbul Drlmuallimni 16 Mart 1848 tarihinde ald36 iin bu mmkn deildir.
Bununla birlikte Drlmuallimn-i liyye37 1870 ylnda hizmet vermeye balamtr.
Bu bilgiler dorultusunda Hasan Fehmi Efendinin Drlmuallimn-i liyyenin ilk
rencilerinden olmas daha muhtemeldir.
Hasan Fehmi Efendi, hem geleneksel eitim sistemine uygun olarak medreseden
iczet alr hem de modern eitim sistemine dahil olan bir okuldan mezun olur. Ald
renim dorultusunda kiiliinde hem Dou hem de Bat kltrlerini birletirmitir.
Diplomasn aldktan sonra ayn yl Bodrum Rtiyesini amakla grevlendirilir38.
1880 ylnda Bodrum Rtiyesini eitime aar.
Avram Galanti bir dnem hocas olan okuma a olarak nitelendirdii Hasan
Fehmi Efendi hakknda unlar syler39:
Bana da hocalk yapm olan Hasan Fehmi Efendi, muktedir bir hocayd, yazs ve sesi
gayet gzeldi. Yirmi sene kadar hocalk etmi ve pek ok talebe yetitirmitir.
Hasan Fehmi Efendi, musikiden anlayan, nkteci, sanatsever, kltrl ve

dnceli bir hocadr. Banda sarkla saz dinlemeye gittii iin eletirilir, fakat bunlara
33
KuraHafz:1853tenitibarenmedreserencileriKuraSnavadylatoplamaltyldevamedenbir
snavatbitutulurlar.Budnemde,medreserencileriaskerlikhizmetlerindenmuafolduklariin
medreselerdebykbirylmaolur,buradakiylmaybirazolsunazaltmakiinkurasnav
uygulamasnabavurulur.Kurasnavlarnda,askerlikkurasekildiizamanismikanmedrese
rencisigenelbirsnavaalnr;busnavneticesindebaarlolursamedresedekalr,baaramazsaaskere
alnr.a.g.m.,s.158159.
34
efikKolayl,NecipEfendininilerleyenyllardaeyhlislamolduunusyler.
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Maddiyata Deer Vermezdi,Yeni Taningazetesi,nr.612,3ubat
1966.
Ancak,OsmanlDevletindebuisimdebireyhlislamgrevalmamtr.
Kuneralp,Son Dnem Osmanl Erkn ve Ricali (1839-1922),s.10.
35
MuhittinKutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,En Son Dakika gazetesi,nr.2557,30Ekim1946.
36
SelukAkinSomel,Osmanlda Eitimin Modernlemesi (1839-1908),letiimYaynlar,stanbul2010,
s.168.
37
Drlmuallimniliyye(DrlmuallimniKebir):Rtiyeveidadilereretmenyetitirmekzere
alanokul.1870ylndartiyeblmalr.Rtiyeubesinderetimsresiyldr.
a.g.e.,s.169170.
38
39
AvramGalanti,Bodrum Tarihi,IkBasmveYaynevi,stanbul1945,s.42.
16
aldrmaz40. Dnemin baz hocalar gibi koyu bir sofu veya yobaz bir molla deildir.
Dindarlkla zgr dnceyi kiiliinde birletirebilmi bir zattr. Batl fikirlere
kaplmayan, aydn biridir. Neyzen Tevfike gre Hasan Fehmi Efendi, II.
Abdlhamitin ynetiminden memnun deildir. Bu nedenle Abdlhamit kart basn
takip eder. Neyzen Tevfik, Dastanl Murat Beyin Msra kap Kahirede Mizan41
gazetesini karmaya balad gnlerde gazeteyi Bodrum'da gizlice Belediye Hekimi
Kerpelinin olundan alarak kimseye sezdirmeden babasna gtrdn anlatr42.
Neyzen Tevfik babasndan yle bahseder43:
lk dersi babamdan aldm. Ne rendimse ondan rendim. Mektep hocam kara cahilin
biriydi. Okuduunu anlamyordu, anlamad iin de anlatamyordu. Yalnz namaz
klmasn retiyor, sureleri iyi ezberletiyor, ben de papaan gibi tekrarlyordum.
Hasan Fehmi Efendi, Bolu ilinin merkez ilesine bal Mstakimler Kynden
Hatiboullarna44 mensup Abdurrahman Efendinin kz Emine Hanm ile evlenir.
Nerede ve ne zaman evlendii konusunda salam bir bilgiye ulaamadk. Ancak, Hasan
Fehmi Efendi okumak iin ayrld Bafraya bir daha dnmez. Bafradaki akrabalar
buna sebep olarak babasnn ikinci einden olan ocuklar ile aralarnda kan miras
kavgasn gsterirler45. efik Kolaylnn kz Suzan ngn de dedesi Hasan Fehmi
Efendinin vey annesi ile olan problemlerinden dolay Bafraya dnmediini ve
babasnn zenginliinden faydalanamadn syler. Bu nedenle stanbuldayken
evlendii dnlebilir. Hasan Fehmi Efendi, tahsil grmek iin ayrld Bafraya
sadece bir defa, kzn evlendirecei zaman paraya ihtiyac olduu iin gider, ancak
40
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Maddiyata Deer Vermezdi, Yeni Taningazetesi,nr.612,3
ubat1966.
41
ParisveCenevreilebirlikteMsrdabirzamandanberifirariveyagnllJnTrklerinAbdlhamite
karmcadelemerkezlerindenbiriydi.Bylehazrbirortamdaneriyatdahakolayvetesirliolacakt.Bu
nedenleMuratBey16Ocak1896tarihindenitibarenKahiredeMizanikincidefayaynlamayabalar.
BirolEmil,Mizanc Murad Bey Hayat ve Eserleri,stanbulniversitesiEdebiyatFakltesiYaynlar,
stanbul1979,s.143144.
42
NeyzenTevfik,Halkn Kudreti, Vatangazetesi,nr.4207,30Ocak1953.
1894ylndaNeyzenTevfikveailesiUrlayatanmtr.Mizanise1896ylndaKahiredeyaymlanr.
BunagreolayngetiiyerinUrlaolmasdahamuhtemeldir.
43
MnirSleymanapanolu,Neyzen Tevfik, Hayat-iirleri Bilinmeyen Taraflar,zakarYaynevi,
stanbul1953,s.78.
44
45
BubilgilerNeyzenTevfikinakrabasolandrisAnarattanalnmtr.
17
vey annesinin engellemesi sonucu babasndan para alamadan dner46. Tevfik,

47
babasnn grev yapt Bodrumda R.1296 (M.1880) ylnda domutur . Azb-
Mukaddes adl eserinde yer alan Tercme-i Hlim iirinin on altnc beyitinde doum
tarihini yle syler48:
Tamm bin iki yz doksan alt slinde,

Kademzen oldu u hke o rh- nlende.
Neyzen Tevfik doumunu yle yorumlar49:
Ben bu iki aziz mahlkun sulbnden 1296 senesinde Bodrumda dnyaya geldiim
zaman biri kp da kulama yeryznn beni bekleyen madd, manev kbetlerini
fsldayabilseydi, geldiim yoldan geri dnmee muhakkak yeltenirdim. Fakat ayn
zamanda da iki tesr altnda bundan vazgeerdim. Birisi anam ve babamn gzel
yzlerindeki riysz ve masum insanlk ifadesi, ikincisi de Ege Denizinin btn
hayatmda hayali ruhumu kucaklayan yeil enginlii
Doum tarihi konusunda kaynaklarda bir mutabakata varlamamtr. Hilmi

Yceba, Tevfikin 24 Mart 1879 tarihinde doduunu belirtirken50; bnlemin Mahmut
Kemal nal 1879/ H.1296 yln iaret eder51. Alpay Kabacal ise 14 Haziran 1879
tarihine kesin gzyle baklmas gerektiini syler52. Hasan Fehmi Efendi mezun
olduktan sonra Bodrum Rtiyesini amakla grevlendirilir. Ayn yl ilk ocuu Tevfik
dnyaya gelir53. Bodrum Rtiyesinin 1880 ylnda aldn biliyoruz. Neyzen Tevfik
de 1296 ylnda doduunu Tercme-i Hlim adl iirinde zikrediyor, bu bilgilere
gre Tevfikin 1880 ylnda doduunu syleyebiliriz.
46
ZaferKaralar,Neyzen Tevfik Pendik Anlar, Pendikgazetesi,9Ekim2008.
47
apanolu,Neyzen Tevfik, Hayat-iirleri Bilinmeyen Taraflar,s.7.
48
NeyzenTevfik,Azb- Mukaddes(Hazrlayan:hsanAda),OnanYaynevi,stanbul1949,s.200.
49
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2557,30Ekim1946.
50
HilmiYceba,Neyzen Tevfik Hayat- Hatralar-iirleri,MemleketYaynlar,stanbul1986,s.6.
51
52
AlpayKabacal,eitli Ynleriyle Neyzen Tevfik Hayat- Kiilii-iirleri,zgrYaynlar,stanbul1996,s.
910.
53
18
Avram Galanti Neyzen Tevfikin ocukluunu yle anlatr54:
Ben Bodrum Rtiyesinin son snfnda iken, kendisi ptidai Mektebinden kp

Rtiyenin ilk snfna gelmiti. Babas Rtiye Muallimi Hasan Fehmi Efendi idi.
Rtiye Mektebi ile ptidai Mektebi yan yana olduklar iin, Tevfik ptidaide iken bile,
teneffs zamanlarnda rtiyeye, babasnn yanna gelirdi. nce, zeki, hassas, cevval ve
bir yerde duramayan bu ocuk, baak sapndan ve kamtan ddk alar ve ocuklar
etrafna toplard. ald vakit ciddi ve cokun bir tavr vard. Tevfik deniz kenarnda
bym olduundan denizi severdi. nk gzel baheli olan babasnn evi, Rtiye ile
ptidai ve evinden mekteplere giden yol deniz kenarnda idi. Hsl ne tarafa dnse,
rzgrlarn keyfine maruz kalan denizle evrilmi bir ufuk karsnda bulunurdu. Bu
tab vaziyet, taban hassas bir ruh sahibi olan Tevfik zerine tesir etmekten hal
kalmazd.
Gnnn byk ksm deniz kenarnda getii iin denize kar sonsuz bir sevgi
besler. Yaamnn ilerleyen dnemlerinde, kiiliinin deiken ve gel-gitli yapsnda
denizin byk etkisi olduunu sk sk dile getirir. ocukken denize duyduu sevgiyi
Azb- Mukaddes adl eserinde yer alan Tercme-i Hlim adl iirinin yirmi nc
beyitinde yle anlatr55:
Fakat onun yreinde yanard bir sevd,

Denizcilik, gemi, yelken, mahabbet-i dery.
Ayn iirin yirmi dokuzuncu beyitinde ocukken kaptan olmay hayal ettiini ifade
eder56:
Nasb alnca bu yolda per-i derydan,

Olur ya belki de tde anl bir kaptan.
54
Galanti,Bodrum Tarihi,s.90.
55
NeyzenTevfik, Azb- Mukaddes,s.200.
56
a.g.e.,s.201.
19
Yaramaz ve ok merakl bir ocuktur. Kendisine alnan oyuncaklar, nasl

yapldklarn anlamak iin krar57. Bu tarz haylazlklar nedeniyle babasndan sk sk
dayak yer58. Buna ramen, ocukluundan itibaren bu alkanln hayat boyunca
srdrm ve karsna kan her olay ve durumu derinlemesine irdelemeyi huy
edinmitir. Bu davrann eyann hakikatini aramay kendisine ilke edindii eklinde
yorumlayabiliriz.
Neyzen Tevfikin annesi Emine Hanm hakknda pek fazla bilgiye sahip deiliz.
Neyzen Tevfik En Son Dakika gazetesinee hayatn anlatt yaz dizisinde59 annesinden
ok az bahseder. Annesi ve babas iin yle der60:
Asil bir Trk kz olan anacm ve yeryznden gelip geen insanlarn z, sz, yz
ve hatta sesi gzel olanlarndan biri olduu muhakkak olan babacm
efik Kolayl da 28 Ocak 1966 tarihli Yeni Tanin gazetesinde aabeyinin

ocukluunu anlatt yazsnda annesinin Bolulu olduunu belirtir ve adnn Emine
olduunu syler. Bunun dnda bilgi vermez.
Hasan Fehmi Efendi ve Emine Hanmn Tevfikten sonra Ahmet efik ve Aye
Behiye adlarnda iki ocuklar daha dnyaya gelir61. Ahmet efik Kolayl, 1888 ylnda
Bodrumda domutur. ptidai mektebi ve rtiyeyi Urlada bitirdikten sonra Vefa
dadisine devam eder. 1903 ylnda Baytar Mekteb-i lisine girer. 1912 ylnda
eitimine devam etmek zere Parise gider. Pastr Enstitsnde ihtisasn yaptktan
sonra Lyon Veteriner Okulunda okur. Daha sonra Milano, Bern ve Bkrete nl
profesrlerin yannda alr. Balkan Sava yllarnda yurda dner. Hacer Hanm ile
olan evliliinden kzlar Suzan, Trkan ve Esra Hacer dnyaya gelir62. Alannda nemli
almalar yapmtr. 1923-1939 yllar arasnda Pendik Bakteriyolojihanesi mdrl
grevinde bulunur63. Bu grevinden sonra 1945 ylna kadar Tarm Bakanl Tefti
57
a.g.e.,s.200201.
58
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-ocukken,Yeni Taningazetesi,nr.606,28Ocak1966.
59
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.25562709,29Ekim19468Nisan1947.
60
a.g.y.,nr.2557,30Ekim1946.
61
62
a.g.b.
63
20
Heyetinde alr. 1946 ylnda balad Tarm Bakanl Mstear Yardmcl

grevinden 1951 ylnda emekli olur. Aabeyi Neyzen Tevfike hayat boyunca destek
olmu, onun anlarna ve eserlerine nem vermitir. Aabeyinin adnn kaynaklarda yer
almas iin elinden geleni yapar. 1976 ylnda Ankarada vefat etmitir64.
Neyzen Tevfikin kz kardei Aye Behiye Hanm hakknda pek fazla bilgi
yoktur. Neyzen Tevfik de efik Kolayl da Aye Behiye Hanmdan pek bahsetmez.
ecerelerinde Rza Bey ile evlendii, bir olu ve ffet adnda bir kz olduu
belirtilmitir. Neyzen Tevfik, siroz olduu dnemde kardei efik Kolaylnn evinde
kalr. Bakmn da kz kardei Behiye Hanm stlenir. yiletikten sonra arkadalarna,
kz kardeinin dilinin zehri sayesinde iyiletiini syleyerek Behiye Hanmdan ikayet
eder65. Bu an dnda bir de Neyzen Tevfikin 1934 ylnda Bakrky
Hastanesindeyken, len kpei Mernua yapt cenaze merasimi anlatlrken Behiye
Hanmdan bahsedilir. Kpein, Behiye Hanmn Neyzen Tevfike verdii ipek
gmlee sarlarak gmld belirtilir66.
Kardei efik Kolaylnn anlattna gre Neyzen Tevfik, 1910 ylnda

Erenky- Sahrayi Ceditte sarkl bir zatn67 kz olan Cemile Hanm ile babas ve
kardei efik Kolaylnn onaylamamasna ramen annesinin srar zerine evlenir.
Neyzen Tevfikin annesi gibi bu evliliin olmasn ok isteyen ve hayatnda kez
evlenmi olan sarkl hoca Neyzen Tevfikin evine gelerek bu evlilii gerekletirir. Bir
sre sonra Neyzen Tevfik sarkl bir hoca olan kaynpederi ile anlaamad gibi
ailesiyle de ilgilenmez. Bunun zerine hoca, torunu Leman aylk iken kzn ve
torununu karr, yalanc ahitler eliinde eri mahkemede kznn boanmasn
salar68. Annesi, Neyzen Tevfikin evliliin verdii sorumlulukla deieceini umut
etmitir. Ancak, o sorumluluk alamad ve ruhunu dizginleyemedii iin evlilii ok
ksa srmtr. Yeeni Suzan ngn, amcasnn, eine sevgiyle bal olduunu ve onu
64
EkremKadriUnat,nc Bir nsan Daha Yitirdik,Milliyet gazetesi,nr.10161,18ubat1976.
65
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Hastal,Yeni Taningazetesi,nr.616,7ubat1966.
66
67
evkiKoca,CemileHanmnbabasnnErenkySahrayiCeditCamisininimamolduunusyler.
evkiKocaMuratA,Halikarnasl Bohem Neyzen Tevfik Klliyat,s.16.
68
Yceba, Neyzen Tevfik Hayat- Hatralar-iirleri,s.1415.
21
hi unutmadn syler. Cemile Hanm, boandktan sonra yeniden evlenir. Neyzen

Tevfik, alkol komasna girdii bir dnemde Bakrky Akl Hastanesinde yatarken
tesadfen Cemile Hanmn ikinci ei ile ayn odada kalr. O gnlerde Doktoru Mazhar
Osman u szlerle halefine iyi bakmas iin uyarr:
Bu adama iyi bakn, iyilesin ki benim kfrettiim insan mutlu etsin.
Neyzen Tevfikin kz Lemann yetimesi ile Cemile Hanm ve Neyzen

Tevfikin kardei efik Kolayl ilgilenir69. Neyzen Tevfik de kz ile ilgilenir ancak, pek
fazla zaman geirmezler. Leman Hanm, Tevfik nver ile evlenir70. Evlendikten sonra
dedesinin zmirde Kestelli mahallesinde bulunan evinde yaar. Babas gibi musikiye
dkndr. zmir Trk Musiki Cemiyetine devam eder. Neyzen Ahmet Yardmn
rencisi olur. Konukan ve zeki biridir71. 1990 ylnda zmirde vefat eden Leman
Hanmn iki olu vardr. Oullarndan Feridun nver dalgtr. Eroin kullanr. Yaad
ruhsal bunalmlar sebebiyle intihar etmitir. Leman Hanmn dier olu Tevfik nver
ise hlen zmirde yaamaktadr72.
Neyzen Tevfik, Fatih Parknda yal bir kadn ve iki torunu ile tanr.
ocuklarn anne ve babas lm ve onlara bakan bykanneleri ile birlikte kiralarn
deyemedikleri iin evlerinden atlmlardr. Neyzen Tevfik, bu iki ocuu manev
evlatlar olarak grr, onlarn yetimelerine ve eitim hayatlarna devam etmelerine
yardm eder73. Nihat Karpat, okuyup memur olur. Kardei Kemal Karpat ile manev
babalar olan Neyzen Tevfike saygda kusur etmezler. Hayatnn son gnlerine kadar
onunla ilgilenirler. Neyzen Tevfik vefat ettiinde yannda Nihat Karpat
74
bulunmaktadr . Neyzen Tevfikin kz, babasnn lmnn ardndan kendisi ile
yaplan rportajda babasyla pek yakn olmadklarn m eder. Neyzen Tevfikin kendi
kznn yerine bir parkta tand ocuklarla ilgilenmesi ve hayatnn son gnlerinde ona
69
70
71
inasiRevi,Neyzen Tevfikin Kz Babasn Anlatyor,Demokrat zmirgazetesiRadyo lavesi,Say:6,4
ubat1953.
72
BubilgilerNeyzenTevfikinamcasMehmetBeyintorunuLeventKolayldanalnmtr.Kendisihlen
BafradaDiDoktorluuyapmaktadr.
73
Ksa Haberler, Milliyetgazetesi,nr.1282,3Aralk1953.
74
22
bu ocuklarn bakmas, kz ile aralarnda bir soukluk olduunu dndrr. Kz,

babasnn hastaln duyduu halde onu grmeye gitmez, hatta vefatn ie giderken
karlat bir tandndan renir. Babasn pek tanmadn, halkn onunla ilgili daha
ok ey bildiini ve ona dair pek ok eyi etraftan rendiini syler. Leman nver
babasnn hretinden rahatsz olduunu u szleriyle ifade eder75:
Onun kz olduumu duyanlar, yzme acayip acayip bakarlar. Sinirlenmemek iin

kendimi g zaptederim. Herkes babasnn hretiyle gururlanr. Fakat benimkisi
nedense sabm bozuyor. Ayp deil ya?
Neyzen Tevfikin babas Hasan Fehmi Efendi, 1918 ylnda vefat eder ve
cenazesi Kartal mezarlna gmlr. 1930 ylnda annesi Emine Hanm hayata
gzlerini yumar. 1932 ylnda eski Kartal Mezarlnn bulunduu yerin park hline
getirileceinin ilan edilmesi zerine, Kartaln yeni mezarlnda bulunan annelerinin
mezarnn yanna babalarnn mezarn nakletmeyi dnen Neyzen Tevfik ve ailesi
Pendik Camisi imam Hafz Osman ile Kartal eski mezarlna giderler. Hafz Osman,
Kuran okuyarak kabri atrr. skelet hazrlatlan sandukaya konularak annelerinin
gml olduu mezarla gtrlr76. Burada kemikler kabire konulaca srada Neyzen
Tevfik babasna seslenir77:
Seni gidi seni yine girdin annemin koynuna!
2. GENL VE ETM
Tevfik, ilkokulu Bodrumdaki ptidai Mektepte okur78. Buradaki hocasn kara

cahil, okuduunu anlamaz birisi olarak anlatr. Ondan namaz klmasn ve namaz
surelerini renir79. Babas da olunun hocasn yeterli bulmaz ve ona kendisi ders
vermeye balar. Rtiyede babasnn rencisi olur. Hasan Fehmi Efendi, Tevfike
75
ubat1953.
76
RecepUsta, Tercme-i Hlim Neyzen Tevfik,BroyYaynlar,stanbul1998,s.360361.
77
RefiCevatUlunay,Mezarlklara Dir, Milliyetgazetesi,nr.3691,2Eyll1960.
78
79
23
Sadinin Glistan adl eserini, Tuhfe-i Vehbiyi80 ve Kuran okutur, Arapa ve Farsa
retir81. Babasnn vakur ve otoriter bir eitim tarz olmasna ramen Tevfik
zgrlne ok dkn bir ocuktur ve elenmeyi sever82. Bir yandan ucuna sigara
kd balad bir kamtan ddk yapp arkadalarna alar bir yandan trl
yaramazlklar yapar83.
Tevfik 1887 ylnda Bodrumu sk sk ziyaret eden halk airlerinden Leyla le

Mecnun, Tahir ile Zhre, Kan Kalesi gibi halk hikyelerini dinler ve bu hikyelerin baz
beyitlerini ezberler. iir sylemek ve yazmak merakn kendisine ilk alayanlar saz
airleridir84.
a. NEY LE TANIMASI
Tevfik yedi sekiz yalarndayken, bir akam babasyla deniz kenarnda

dolamaya kar. Bir ara dinlenmek iin Tepecik Kahvesinde otururlar. Onlar
oturduktan sonra yzlerinde ak- Hd parlayan iki hayal-i garip gelir, kahvede
bulunanlar selamlayarak bir keye oturur. Bunlardan birisi kolunun altndan bir ney
karr ve destur diyerek flemeye balar, yanndaki arkada da Esrr Dedenin bir
gazelini okur. Tevfik bu mzikten ok etkilenir85. Neyle tanma ann yle anlatr86:
Ben babamn dizinin dibinde ocuk ruhumun olanca vecdiyle dikkat kesilmi, bu dd
kema-li huu ile dinlemi ve dinlerken de Allahu lem- bir daha aslma rc etmemek
zere kendimden gemitim. O gece Ege Denizinin lmsz dekoru iinde dinlediim o
lhuti seste sezdiim mana-y sermediyettir ki beni bu gn derbeder, ne arad ne
80
TuhfeiVehb(VehbninArmaan):Farsaykelimekelimeezberleterekretmekiinyazlm
manzumszlktr.CumhuriyetyllarnakadarokullardaFarsaretimikitabolarakkullanlr.
YahyaAkyz,Trk Eitim Tarihi M.. 1000-M. S.2008,PegemAkademiYaynlar,Ankara2008,s.153
155.
81
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-renimi,Yeni Taningazetesi,nr.607,29Ocak1966.
82
83
Yceba,Neyzen Tevfik Hayat- Hatralar-iirleri,s.6.
84
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2559,1Kasm1946.
85
NeyzenTevfik,Azb- Mukaddes,s.202.
MnirSleymanapanolu,Neyzen Tevfik,Resimli Yirminci Asrmecmuas,Say:27,14ubat1953,s.
10,34.
86
24
istedii bilinmez bazen Eflatnla boy lecek kadar akll bazen tmarhaneye iltica
edecek kadar deli Neyzen Tevfik yapt.
Tevfik, o gne kadar byle bir mzik aleti hi grmemi ve dinlememitir. Ertesi
gn babasndan, dinledii mzik aletinin ney olduunu renir. Olunun neye olan
ilgisinden dolay endielenen babas, Tevfikin iyi bir eitim almasn istedii iin onu
akln bu gibi eylere vermemesi konusunda uyarr. Derslerine nem vermesi gerektiini
belirtir. Tevfik, babasnn tlerine ramen okulun bahesinde eline geirdii kam
parasna delikler ap bir de makara takarak ilk neyini yapar ve ses karmaya alr87.
b. HASTALANMASI
Bodrumda yaadklar yllarda, bir gn okul k babasyla eve dnerlerken

davul, zurna ve Akdeniz lavtalarnn sesini duyar. Mzie ilgisi gn getike artan
Tevfik bu sese tepkisiz kalamaz ve babasn da sesin geldii yne doru eker. Kk i
Meydanna geldiklerinde sesler daha da ykselmitir. Kalabalktaki on on be kiinin
ellerinde srklar, bu srklarn zerinde de kesilmi balar bulunmaktadr. Mulal Kel
Mlazm Hseyin Aa Mfrezesi o blgede taknlk karan eteleri durdurmakla
grevlidir. Srklarn zerindeki balar onlarn yakaladklar ekyalara aittir. Bu
grdkleri karsnda aran ve kendinden geen Tevfik lk atmaya balar, babas
onu yaknlarda bulunan bir demirci dkknna zorla gtrr. Grdklerinin kei ba
olduunu sylese de Tevfik onlar ne olduklarn anlayacak kadar grmtr88.
Yaadklar karsndaki aknln u szlerle anlatr89:
Olan olmu, ocuk ruhumda mthi bir kasrga kopmutu. Eve titremeler arasnda
getirildim ve bir sr korku ilalarndan geirildim fakat heyhat, uurumun bir burcu
87
MustafaBaydar,Neyzen Tevfik,Gece Postas gazetesi,nr.4855,4ubat1953.
88
hsanAda,Halkn Kucaklad Adam Yetmi Be Yanda Yanda,Vatangazetesi,nr.3943,6Mays
1952;MehmedKemal,Neyzen Tevfik,Cumhuriyetgazetesi,nr.19632,24Mart1979;Kutbay,Neyzen
Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2558,31Ekim1946.
89
25
gm ivisi demirci dkknnda kalmt. Bunun bariz alameti birka sene sonra
Urlada sara nbeti eklinde kendini gsterdi.
Tesadfen karlat bu manzara Tevfikin psikolojisinde mr boyu tamir

edilemeyecek yaralar aar. Babas, Kk i Meydannda ahit olduklar olaydan sonra
olunun ruh hlinde deiiklikler fark eder. Bu nedenle yaramazlk yapt zamanlarda
ona dayak atmaz ve onu eskisine nispeten daha serbest brakr. Babasnn bu tutumu
Tevfike istedii gibi hareket etme zgrl verir. Bu dnemde, derslerden sonraki
zamann ya kendi yapt ddkleri flemekle ya da sandalla denize alarak geirir90.
Dnemin Bodrum Kaymakam baka bir kazaya tayin edilir ve giderken zel
olarak yaptrd sandal Tevfike brakr91. Tevfik, kaymakamn adn zikretmiyor,
ancak bu ahsn Bodrumda 1884-1889 yllarnda kaymakamlk grevinde bulunan
smail evki Bey veya ondan sonra 1889-1908 yllar arasnda grevde bulunan
Kaymakam mer Hulusi Bey olmas muhtemeldir92. Tevfik, babasndan dersini
aldktan sonra bu sandalla denize alr, yanna daha doru drst fleyemedii ve kendi
yapt neyini alr, denizde biraz aldktan sonra ney flemeye alarak zaman geirir.
Bu deniz gezintileri yaad sarsnty atlatmasna yardmc olur.
c. URLA GNLER VE HASTALIININ NKSETMES
Hasan Fehmi Efendi, Urla Rtiyesi retmenliine tayin edilir. Bunun zerine
aile Urlaya tanr. Hasan Fehmi Efendinin ad Urla Rtiye Mektebi Muallim-i
Evveli olarak ilk kez H.1312 (M.1894) tarihli Aydn Vilayeti Salnamesinde
gemektedir. Buna gre, ailenin 1893 yl sonunda veya 1894 ylnda Urlaya tandn
syleyebiliriz93.
90
a.g.y.,nr.2558,31Ekim1946.
91
Usta,Tercme-i Hlim Neyzen Tevfik,s.20.
92
93
Aydn Vilayeti Salnamesi,H.1312.
26
Urlaya geldiklerinde Tevfik rtiyeyi bitirmitir. Annesi ve babas dzenli bir

eitim almas iin onu zmir dadisine94 gndermeye karar verirler. Ancak, bu gnlerde
Tevfikin hayatn byk lde etkileyecek bir sorun ba gsterir. Tevfik, ilk sara
krizini 31 Temmuz 1310 (12 Austos 1894) tarihinde geirdiini syler95. Ailesi, onun
salnn bozulmas nedeniyle zor gnler geirir. Babas, grevini brakp
gidemeyecei iin ei ile Tevfiki stanbula gnderir. Tevfik ve annesi stanbulda
akrabalarnn yannda alt ay kalrlar. Gittikleri doktorlarn hepsi eitimine devam
etmemesi konusunda hemfikirdir. Karakyde Yksek Kaldrm Caddesi Yazc
Sokanda muayenehanesi bulunan mehur Musevi Doktor Pepo96:
Neye merak varsa onunla megul olsun katiyen mektebe gndermeyin der. Ancak
denize girmesini, bir nbet srasnda boulabilecei endiesiyle yasaklar97.
Annesi, olunun okula devam etmesini istedii iin doktorlardan sonra areyi
hocalarda aramaya balar. Eyp Sultana, Baba Cafer Trbesine hatta ayazmalara98
bavurulur99. Deva bulunamaynca Emine Hanm, olunu o dnemde Topkap civarnda
mehur olan Kadiri eyhi Sal Mehmet Efendiye gtrerek nefesten geirtir. eyhin
bana geirdii Kadiri Gl denilen arkyyenin100 kendisini iyi ettiine Tevfik de
94
zmirdadiMektebi:HkmetkonacivarndabulunanRaitPaaarsaszerine,yedibinlira
harcanarakmuntazambirdadiMektebibinasnninaskararlatrlr.1885ylndainaatnabalanan
okulbinasbirbuukylda,fahriolarakalanbirkomisyonungzetimindetamamlanr.1886yl
temmuzayndazmirdadiMektebiadylaalr.AydnVilayetiValisiHalilRfatPaannzmirdadi
Mektebinininaatvealndaemeibyktr.zmirdadiMektebininilkdersylndaeitimve
retimgndzlolarakbaladndansadecezmirdeoturanrencilerdersleriizlemeimknnasahip
olur.MdrAbdurrahmanEfendi,taradakiocuklarndaburadaokuyabilmesiiinAydnVilayeti
Valiliineikidilekegnderir.Menemen,Bergama,eme,Urla,Tirevedemihalknntayinettii
vekillerde,bukonudaortaklaadzenledikleri17Aralk1887tarihliarzuhallerinisadrazamagnderirler.
Buabalarnsonucunda17Aralk1898tarihindepadiahnizniylezmirdadiMektebiyatlya
dntrlr.Eksiklertamamlanarakmektep18Ocak1889Cumagnyatlolarakhizmetvermeye
balar.SadiyeTutsak,zmirde Eitim ve Eitimciler (1850-1950), KltrBakanlYaynlar,Ankara
2002,s.147164.
95
96
a.g.y.,nr.2560,2Kasm1946.
talyanasllDoktorPepoAkiyote,GlhaneAskeriTpFakltesindenrolojihocasdr.
LizBehmoaras,Mazhar Osman Kapal Kutudaki Frtna,RemziKitabevi,stanbul2001,s.191.
97
GltekinTar,Ney, Mey ve Neyzen Tevfik,Milliyet Sanatdergisi,Say:17,26Ocak1973,s.1011.
98
Ayazma:OrtodoksHristiyanlarcakutsalsaylankaynakveyapnarlaraverilenisim.
99
100
Arkyye:Terlk,teremenanlamnagelenbusz,baagiyilenvedvmeynkeedenyaplanbeyaz
yahtkahverengi,okdefayukarksm,aayanispetleyassolanvest,ikitarafnbirlemesinden
27
inandrlr. Bunun ardndan nbetleri azalr. Sonuta pek ok hac hocaya

bavurulduktan sonra iyiletii dnlerek Urlaya dnlr. Babas doktorlarn
tespitlerine ok zlmtr 101.
Neyzen Tevfik, Tercme-i Hlim adl iirinde doktorlarn istedii eyle

ilgilenmesine izin vermeleri zerine u beyiti syler102 :
Kavutu k- eyd o yr- cne yine

ikyet etmemeli; kim giderse bildiine,
efik Kolayl, Neyzen Tevfikin hastalnn sara olmadn syler. Doktor

Peponun bir eit baylma hastal tehisi koyduunu, Tevfiki telkin yoluyla
iyiletirdiini ve ila olarak melankoli tedavisinde kullanlan ve sinirleri gevetici etkisi
olan ngiliz tuzu103 suyu verdiini, bu tedaviden sonra aabeyinin hastal atlattn;
ancak doktorlarn okula gnderilmemesi konusunda aileyi uyardklarn anlatr104.
Bakrky Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sal ve Sinir Hastalklar Eitim ve
Aratrma Hastanesi Batabip Yardmcs Dr. Latif Alpkan, Popler Psikiyatri dergisine
yazd bir yazda 1929 ylndan itibaren hayatnn sonuna kadar defalarca Bakrky
Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesine yatan Neyzen Tevfikin sadece alkolizm tedavisi
grdn belirtmitir105. Kendisiyle yaptmz grmede Neyzen Tevfikin hastane
kaytlarn paylamaktan kanan Dr. Latif Alpkan, onun sara hastas olmadn,
belgelerde bu durumla ilgili hibir kayda rastlanmadn sylemitir.
meydanagelenbirizgiarzedenboyuksaserpuadenir.lkzamanlardaMevlevilergiyer.Zamanladier
tasavvufyollarndadakullanlr.eyhlerintrenolmadvakitlerdearkyyegiyipstnedestar
sarmalaradettir.AbdlbakiGlpnarl,Mevlev db ve Erkn,nklpKitabevi,stanbul2006,s.16.
101
102
103
Melankolininsebebiolarakkaracierbozukluudnldnden,hastayancekaracierfonksiyon
testleriyaptrlyorvetoksinleriatmakamacylangiliztuzugibibirmshiliiriliyordu.
Behmoaras,Mazhar Osman Kapal Kutudaki Frtna,s.336.
104
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-renimi, Yeni Taningazetesi,nr.607,29Ocak1966.
105
Dr.LatifAlpkan,Mze,Popler Psikiyatridergisi,Say:39,EyllEkim2007.
28
Tevfik, Urlada gnlerini keyfince dolaarak geirir. Ailesi, geirdii

baygnlklar nedeniyle ok fazla stne gitmez, daha ok efkat gsterirler. Bu nedenle
istedii zaman eve girip kar.
Bir gn, Urla arsnda dolarken bir berber dkknndan gelen ney sesini iitir
ve sessizce dinler. Etraftan ney fleyenin Urlann tannm neyzeni Berber Kazm Aa
olduunu renir. Ney taksimi bittikten sonra dkkna girerek Berber Kazm Aa ile
tanr. Ondan kendisine ney dersi vermesini rica eder. Berber Kazm Aa, onun rtiye
retmeninin olu olduunu bildii iin babasndan msaade almadan ders vermek
istemez. Tevfikin srarlar sonucunda babas izin verir ve ney fleme dersleri balar106.
stanbuldan notalar getirtilir ve bunlar zerinde allr. Tevfik, metotlu ney flemeyi
ve perev107 karmay ilk ney hocas Berber Kazm Aadan renir. Urlada
bulunduu bir iki yl Berber Kazm Aadan dzenli olarak ney dersi alr108. Ney
flemeyi renirken bir yandan da balama, cura ve tambur almay renir109.
Ayn dnemde avclk da ilgisini ekmektedir. Hasan Fehmi Efendinin,

evlerinin duvarnda asl duran ok kymetli bir av iftesi vardr. Tevfik, hastal
sebebiyle babasnn kendisine gsterdii yaknlktan faydalanarak bu ifteyi duvardan
indirip kurcalamaya, omzuna asarak evde gezinmeye balar. Babas, onun hevesini
tatmin etmek iin Urlada nfus memuru olan mamolu Mehmet Beyden ava giderken
ara sra Tevfiki de ava gtrmesini rica eder. Mehmet Bey msait olduu gnlerde onu
da yanna alarak ava gider, bazen gnlerce dalarda dolarlar. Tevfik, ksa srede tetik
ekmeyi renir, on drt yanda hedefe tetik ekebilecek kadar silah kullanmay
renmitir. Avclk merakyla krlarda dolamas ruhuna iyi gelir, skntlarn
azaltr110.
106
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Musikiye ntisab,Yeni Taningazetesi,nr.610,1ubat1966.
107
Perev:TrkMusikisininenmehursazeseriformudur.
Ylmazztuna, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi,c.2,KltrBakanlYaynlar,Ankara1990,s.191.
108
109
110
29
d. ZMR MEVLEVHANES YILLARI
Hasan Fehmi Efendi, Tevfikin ney fleme ve avclkta gsterdii kabiliyetten

memnundur. Ayn zamanda olunun bunlarla ilgilendike bedenen ve ruhen daha
salkl olduunu gzlemler. Bunun zerine onun eitim hayatna devam edebileceine
kanaat getirerek zmire tanmaya karar verir. zmirde Ba Durak Camii civarnda
Kestelli Mahallesi Nakipleraf Sokanda bir ev alr. Kendisi Urlada alacak,
kars ve ocuklar bu eve tanp zmirde yaayacaklardr. Tevfiki zmir dadisine
kaydettirmek niyetindedir. Bunun zerine birka yl Urlada yaayan aile zmire
tanr. zmir dadisi o sralarda sistemini yeni yeni oturtmaya balamtr ve her
renciyi almamaktadr. 1895 ylnda babasnn srarl teebbsleri ve ricalar
sonucunda Urladan geldikten hemen sonra Tevfik okula kabul edilir111. Babas ile
zmir dadisine gider ve yatl olarak kaydettirilir. Kayttan sonra babas okuldan ayrlr.
O dnemlerde okula yeni gelen renciyi snfa mdr tantmaktadr. Bu resmi bir
takdimdir. Tevfikin zmir dadisine balad yl mdr Veysi Efendidir112. Tevfik,
Veysi Efendi ile snfa girer. Bundan sonrasn kendisi yle anlatr113:
Daha snfn kapsndan girip bir sr kalabalkla karlar karlamaz, kendimi koyun
alna kapatlmak istenilen bir boa durumunda grmtm. Drt duvar arasnda ve
bu kalabalk iinde gnlerce kapal kalmak; benim mevcudiyetini duyduum gnden
beri Ege Denizinin enginlerinde, Urlann da ve kzlarnda babo kaytsz yaamaa
alm ruhum iin dayanlmaz bir gda hkmnde idi. Ben buna katlanmak istesem bile
ruhum isyan edecekti.
Okula balad ilk bir ay ierisinde okula uyum salayamayan, kurallara ve

disipline tahamml edemeyen Tevfik sk sk baygnlk geirir. Onun bu durumu Veysi
Efendiyi ve rencilerini bktrr114. Mdrn abalar sonu vermeyince okula
111
Anlarndaidadiyebaladktanbiraysonraokuldanatldn,birkagndndktensonraonbe
yansrdgnlerdezmirMevlevihanesinegittiinibelirtir.Bunagreidadiye1895ylndabalad
kanaatindeyiz.a.g.y.,nr.2562,7Kasm1946.
112
VeysiEfendi1894ylndamdrolur.1897/1898ylnakadargrevdekalr.
Tutsak,zmirde Eitim ve Eitimciler (1850-1950),s.155157.
113
114
a.g.y.,nr.2562,7Kasm1946.
30
balad ilk ayn sonunda okuldan atlr ve babasna teslim edilir. Eve dn ile ilgili
unlar syler115 :
Kolumun altnda bir kere bile ap bakmaa vakit bulamadm kitaplarmla eve
dndm zaman anacmla beraber ben de alamtm. Fakat bu gzyalar
mektepten karlm olduumdan ziyade zavall anam ve babamn emellerini suya
drm olmaktan mtevellit ok ili bir teessr nianesiydi.
Olunun okuldan atlmasna zlen ve onun gelecei iin endie eden babas
aresiz Urlaya dner. Tevfik, annesi ve kardeleriyle zmirde kalr. Birka gn babo
dolatktan sonra on be yan srd gnlerde geleceini ina etmek zere bir sabah
evden kar. Urlada ney fleme dersi ald ilk hocas Berber Kazm Aadan neyin
Mevlevi tekkelerinde flenen kutsal bir musiki aleti olduunu ve ayinlerde nemli bir
rol oynadn renmitir. Berber Kazm Aa ona zmirde bir Mevlevihane116
olduunu ve Neyzen Ba Cemal Beyin117 dnemin ve zmirin en mehur ney
statlarndan olduunu anlatmtr. Bunlar hatrlayan Tevfik, zmir Mevlevihanesine
gidip Neyzen Ba ile konuarak kendisine ders vermesini istemeye karar verir. yi bir
neyzen olmak hayalindedir.
Tevfik, zmir Mevlevihanesinin Kadife Kalenin altnda, btn zmiri

kucaklayan bir mevkide olduunu syler. Korkuyla Mevlevihanenin kapsndan ieri
girer, birinin kendisini kararndan vazgeirmesinden endie duymaktadr. eriye
girdiinde duyduu ahenkli, kaln bir sesle irkilir. Krk krk be yalarndaki bu kii
Mevlevihanede ne aradn sorduunda ney dersi almak istediini syler. Daha nce
hi ney fleyip flemediinin sorulmas zerine srtndaki torbadan neyini karr ve
115
a.g.y.,nr.2562,7Kasm1946.
116
TrkiyedekivednyadakipekokMevlevihaneninyeribelliolmasna,bunlarnbazlarnnhala
Mevlevihaneolarakbazlarnnisemze,ktphanegibikltrmeknlarolarakkullanlmasnaramen
zmirMevlevihanesindengnmzeanlardanbakahibirizkalmamtr.
NihatDemirkol,zmir Mevlevihanesi,zmir Tarih ve Toplumdergisi,Say:2,zmirEyll2008,s.1821.
117
eyhHafzHalilEfendininoludur.1874tezmirdedomutur.1890ylndaaabeyivezmir
MevlevihanesieyhiNurettinEfendidenneyflemeyirenir.1891deHalepliUdSelimEfendidenud
dersialr.UdveneyderslerivererekUdZiyaveNeyzenTevfikgibizatlaryetitirir.CemalBey,7Haziran
1945tarihindevefatetmitir.
bnleminMahmutKemalnal,Ho Seda Son Asr Trk Musikiinaslar,MaarifBasmevi,stanbul1988,s.
115.
31
Berber Kazm Aadan rendii Hicaz Perevini flemeye balar118. Bu zat onun ney
flemesini beenir; ancak babasndan izin almadan onu kabul edemeyeceini belirtir.
Bunun zerine Tevfik babasndan izin alr ve Mevlevihaneye kabul edilir119.
Mevlevihanede karsna kan ilk kii zmir Mevlevihanesi eyhi Nurettin

Efendidir120. eyh Nurettin Efendi onu kardei ve ayn zamanda Mevlevihanenin
Neyzen Ba olan Cemal Beye renci olarak teslim eder. Bylece, Tevfik ancak
hayalinde grebilecei bir hocaya kavuur. O gnden itibaren Cemal Beyin alkan bir
rencisi ve Mevlevihanenin gnll mezi olur121 . Cemal Beyden ney dersi alrken,
zmirdeki Bahri Baba Tekkesi eyhi Halil Dededen de sema dersi alr122. Yine bu
gnlerde algc Kptlerin meclislerine devam ederek ney fleyiini gelitirir123.
Mevlevihanede sema ve ayin pazar gn yaplmaktadr. O gnlerde kk bir

Mevlevi dedesi klna girerek misafirlere su ve kahve gtrr. Bu misafirlerin bir
ksm ayinden sonra hocas Cemal Beyin odasnda oturup sohbet ederler. Tevfik, su ve
kahve gtrmek iin odaya girip ktka bu kimselerin tand dier insanlardan farkl
olduklarn anlar. Zamanla pazar gnlerini heyecanla beklemeye balar. Sohbet edilen
odaya girmek iin kk iler icat eder hle gelir. eride bulunduu srada duyduu
szler, iittii beyitler gnlerce zihnini megul eder. Sonunda onun bu ilgisi sohbet
edenlerce de fark edilir ve onunla ilgilenmeye balarlar. Bir sre sonra kapal kapnn i
tarafnda durarak hizmet etmesine izin verilir. Bylece devrin nl lim, muharrir, air
ve ediplerinin meclisinde bulunma imkn olur. Bu kiilerin arasnda air Eref124,
118
119
120
1858ylndazmirdedomutur.Serbestfikirli,rind,kalendermerep,vatanseverveaynzamanda
airdir.lktahsildensonraHocaFikriEfendidendersalr.GendenilebilecekyatazmirMevlevi
tekkesineeyholur.1920ylndavefatetmitir.CenazesizmirMevleviTekkesinedefnedilir.
HseyinAvniOzan,zmir airleri Antolojisi 1,CumhuriyetMatbaas,zmir1934,s.130132.
121
122
123
124
1847ylndaManisannKrkaailesinebalGelenbenahiyesindedomutur.Ksabirtahsil
hayatndansonrailkolarak27Eyll1870tarihindeManisaSancaTahriratKalemindememuriyete
balar.Uzunyllardevletmemuriyetindebulunur.22Mays1912arambagnKrkaataBahvan
Pazarndakievindevefatetmitir.
erifean,Bir Hiciv Ustas air Eref,s.3738,40,117.
32
Tokadizade ekip125, zmir gazetesi kurucusu Tevfik Nevzat126, Abdlhalim

Memduh127, Bakzde smail Hakk128, o srada zmirde avukat olan Bektai eyhi
Ruhi Bey129 ve Ermenekli Hasan Rt130 gibi nl isimler vardr. Tevfik bu ahslardan
125
24Haziran1871dezmirinTilkiliksemtindedomutur.zmirRtiyesinibitirir.Ayrcazel
hocalardandersalr.eitlidergivegazetelerdeiirlerneretmeninyansra,ikidergikarr.1899
ylndaTevfikNevzat,MevleveyhiNurettinEfendiveDoktorTalzdeEthemvekardeiGzelHasan
ilebirliktegzaltnaalnr.SoruturmadansonraBitlisesrgnedilir.Birsresonrapadiahayazdklar
birtelgrafsayesindeaffedilir,telgrafaimzasnkoymayanMevleveyhiNurettinEfendiharihepsi1900
ylndastanbuladner.4Mays1900tarihindemahfzenzmiregetirilir.1908seimlerindeManisa
milletvekiliolur.6Ekim1932gnsabaholununtifodanldnrenir,buacyadayanamayarak
kalbinesktbirkurunileintihareder.
Sabahattinan, Tokad-zde ekip (Hayat-ahsiyeti-Eserleri),AkademiKitabeviYaynlar,zmir1998,s.
983.
126
1864tezmirinkiemeliksemtindedomutur.ptidamektepvezmirRtiyesinibitirdikten
sonraokulhayatnnoktalar.Aldzelderslerlekendiniyetitirir.eitlimemuriyetlerdebulunur.zmir
basntarihininnemlisimalarndandr.SultanAbdlhamitdnemindekiinklphareketlerdenemlirol
oynamvehayatnbuyoldafedaetmiilkJnTrklerdendir.HalitZiyannyakndostuolanyazar,
zmirinTrkeilkedebidergisininkuruculararasndayeralr.HizmetveAhenk gibiikinemlizmir
gazetesinindekurucusuveilkyazarlarndandr.Abdlhamitekarfaaliyetlerindentrikikez
tutuklanr.SontutuklanndagnderildiiAdanaHapishanesindenzmire30Mays1905tarihinde
intiharettiihaberigelir.
ZiyaSomar,Tevfik Nevzad zmirin lk Fikir- Hrriyet Kurban,AhenkMatbaas,zmir1948,s.14127.
127
SultanAbdlhamitemuhalefetiylenkazanmJnTrklerdenvearanesilyazarlarndandr.
zmirdekaldbirkayllksreierisindeburannbasndnyasndakendisinitantmvedahasonraki
yllardasiyasaksiyonunadevametmitir.1866ylndastanbuldadomutur.Dzenlibireitim
gremez.BirsrelisanmektebindeokuduktansonraMektebiHukukadevameder.1899ylnda
AbdlhamitkartfaaliyetlerisebebiyletutuklanarakBitlisesrlr.4Mays1900tarihindezmire
dner.Tekrarsrgnedilmektenkorkarak1900ylnnsonunadoruAvrupayakaar.Avrupaya
katktansonraLondra,ParisveTunustabirsreokskntlbirhayatgeirir.21Temmuz1905te
ngiltereninFolcestonehrindevefatetmitir.
merFarukHuyugzel,zmir Fikir ve Sanat Adamlar (1850-1950),KltrBakanlYaynlar,Ankara
2000,s.1419.
128
smailHakkAltnz(Bakzade),1861dezmirdedomutur.MahkemeBaktiplii,sorgu
yargl,retmenlikvemektupulukgibigrevlerdebulunur.II.Abdlhamitdnemindezmirin
tannmgazetecilerindenvegazetesahiplerindendir.Birokzmirliyazarnyetimesindenemlirol
oynamtr.HicazMektupuluugreviMekkeninOsmanlhkimiyetindenkt29Ekim1916tarihine
kadarsrm,ehrinngilizlerinelinegemesisonucundaailesiylebirlikteskenderiyeninSeydibeir
mevkiindeesirkampnagnderilmi,buukylesarethayatyaamtr.1920ylnnnisanveyamays
ayndaesirkampndankurtulansmailHakk,zmirigalaltndaolduuiinstanbulagider.zmiringeri
alnndanikiaysonrazmiredner.1936ylndayahaddindenemekliolur.12Austos1950tarihinde
vefatetmitir.
FazlGkek,Bakzde smail Hakknn Hayat ve Eserleri zerinde Bir Aratrma,Egeniversitesi
EdebiyatFakltesiTrkDiliveEdebiyatBlmBaslmamYksekLisansTezi,zmir1990,s.151.
129
TamadMehmetRuhibniZeynelabidindir.SultanAbdlhamitdnemizmirininsanatvekltr
evrelerindeairliindenokbirkltradam,sohbetindenhazduyulanbirtasavvufby,ho
merepbirBektaeyhiolaraktannmtr.Eref,BakzadeHakkveTevfikNevzatgibizmirinnl
airveyazarlarnnyakndostudur.1828ylndastanbuldadomutur.Badat,EdirneveTrabzonda
grevdebulunduktansonrastanbuladner.BazszvedavranlarSultanAbdlhamitinvehmine
33
ok etkilenir. Sahip olduu edeb bilgilerin ounu bu aydn kiilerin sohbetleri

srasnda edinir. Meclislerinde dinledii konumalarn etkisiyle istibdadn koyu bir
kart olur. Hayatnn ilerleyen dnemlerinde bu kimseler gibi jurnallenir,
hapishanelerde yatar ve lkesini terk etmek zorunda kalr.
Neyzen Tevfik anlarnda air Erefin hocas olduunu syler131; ancak

kendisinden bire bir ders almamtr. Eref ile ayn meclislerde bulunma ans elde
etmi, bu meclislerde dinledikleriyle onun rencisi olabilmitir. Tevfik, on be
yandayken Mevlevihaneye kabul edilir. Tevfik on be yanda iken Eref krk sekiz,
Tokadizade ekip yirmi drt, Abdlhalim Memduh yirmi dokuz, Tevfik Nevzat otuz
bir, Ruhi Baba altm yedi Bakzade Hakk otuz drt ve Ermenekli Hasan Rt
yirmi alt yalarndadr. Tevfik Nevzatn, Tokadizade ekipin, Bakzade Hakknn
ve Ermenekli Hasan Rtnn hayatn anlatan eserlerde Tevfike dair hibir bilgiye
rastlamadk. Bunun nedenini o yllarda Tevfikin bu kiiler tarafndan hatrlanmayacak
kadar kk yata ve tannmam olmasna balyoruz. air Erefin etrafl bir
biyografisinde ise Tevfikten Erefin bir nevi tilmizi olarak bahsedilir, ancak
aralarndaki baa pek deinilmez132.
dokunduuiinzmiresrlr.1879veya1880dezmiregelenRuhiBey,mrnnsonunakadar
buradakalmvehayatnavukatlkyaparakkazanmtr.1900ylndavefatetmitir.
Huyugzel,zmir Fikir ve Sanat Adamlar (1850-1950),s.519521.
130
1869tarihindeErmenektedomutur.RtiyeyiErmenekteokuyanHasanRt,1884teKonyaya
giderekmedreseeitiminebalar.Beyllkbirtahsildensonra1899dastanbuladaylarnnyanna
gider,eitimineburadadevameder.1892ylndaII.Abdlhamitveistibdataleyhindeyazdiirleri
arkadalarnaokuduuiinjurnallenir,tutuklanarakylhapishanedeyatar,busreninsonunda
Ermenekteikametememuredilerekstanbuldanuzaklatrlr.1895ylndaizinsizolarakstanbula
dndsradatekraryakalanrvezmirdeikametemecburedilir.1911ylnakadarzmirdekalr.II.
Abdlhamitdnemindesrgnolarakgeldiizmirdeuzunsrekalarakburannfikirveedebiyat
hayatnanemlikatklardabulunmubirairdir.Midilli,AkhisarveAlaehirdebulunduktansonra1916
ylndaKonyayagelir.1Ocak1936daKonyadavefatetmitir.
SleymanKara,Ermenekli Hasan Rtnn Hayat ve Eserleri zerine Bir nceleme,Egeniversitesi
EdebiyatFakltesiTrkDiliveEdebiyatBlmBaslmamYksekLisansTezi,zmir2004,s.140.
Dahagenibilgiiinbkz.
AysevilAtlganAkky,zmir Edebiyat Tarihine Dair Hatralar II (Kmil Dursun ve Hasan Rtnn
Hatralar),EgeniversitesiEdebiyatFakltesiTrkDiliveEdebiyatBlmBaslmamLisansTezi,
zmir1987,s.95132.
131
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.25562709, 29Ekim19468Nisan1947.
132
erifean, Bir Hiciv Ustas air Eref,s.277.
34
Tevfik, Mevlevihanede bir yandan ney dersi alrken, bir yandan da pazar
gnleri ayine katlr ve semaa kar. Bir sre sonra hocas Cemal Beyin uygun grmesi
ve eyh Nurettin Efendinin izin vermesi zerine mutrba133 kmaya balar134. Pazar
ayininden sonra eyh Nurettin Efendinin veya Cemal Beyin odasnda yaplan
sohbetlerde genelde vatan ve milletin o srada iinde bulunduu durum konuulur,
istibdat kart ve hrriyet yanls fikirler beyan edilir. Eref, hemen her hafta saltanat ve
istibdat kart iirlerini okur135. Tevfik bu sohbetler vastasyla dnemin siyas yapsn
daha iyi tahlil etmeyi renir.
18. yzyldan sonra Osmanl Devletinin d politikasnda olan deiiklikler

nedeniyle zmir, stanbula nispeten imtiyazl bir yer hline gelmitir. Bu dnemde
stanbulda ard arda meydana gelen ihtilller yabanclarn hayatn nispeten gvensiz
kld iin yabanc nfus zmire kayar. Franszlarn elde ettikleri imtiyazlarla d
ticaretlerinde zmiri byk bir transfer merkezi yapmalar buray birden bire bir cazibe
merkezi hline getirir. zmirin Osmanl politikasndaki yeri ve nemi, srgn amacyla
gnderilmi olsalar bile devletin buraya byk politika adamlarn vali olarak
gndermesinden anlalmaktadr. 19. yzyl balarnda stanbulda resm gazete
kmadan nce zmirde Franszca136 ve Rumca gazeteler karlr. Bu gazeteleri
yabanclar karm olsa da, zmir bu konuda ilk tohumun atlmasna nclk etmitir137
.
133
Mutrib:Ayinlerdeney,kudmalmak.Rumuzuaan,hakikatiaklayan,rifleringnllerinimamur
klan,evkegetirenvefeyzeulatrankiiyedenir.
EthemCebeciolu,Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl,AaKitabeviYaynlar,stanbul2009,s.
447.
134
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Musikiye ntisab, Yeni Taningazetesi,nr.610,1ubat1966.
135
erifean,Bir Hiciv Ustas air Eref,nr.2563,8Kasm1946.
136
1824ylaralkayndaFranszCharlesTrichontarafndanSmyrneengazetesikarlr.
Tutsak,zmirde Eitim ve Eitimciler (1850-1950),s.57.
137
ZiyaSomar,Yakn alarn Fikir ve Edebiyat Tarihimizde zmir,zmirBykehirBelediyesiKltr
Yayn,zmir2001,s.23.
35
1895te Aydn Vilayeti valiliine eski sadrazamlardan Kmil Paa138 tayin edilir.
Sadrazamlktan azledildikten sonra zmire vali olarak gnderilen Kmil Paa
Abdlhamite ve bu azle sebep olanlara kar gizli ve iddetli bir krgnlk
duymaktadr139. Kmil Paann vali olduu dnemde Abdlhalim Memduh140,
Mstecabizade smet141, air Eref142 ve Tokadizade ekip143 zmirde
bulunmaktadr144. Bu ahslarn hepsi Abdlhamite kar faaliyetlerde bulunduklar
gerekesiyle deiik dnemlerde tutuklanm ve eitli yerlere srgne gnderildikten
sonra bir yolunu bularak zmire gelmilerdir. zmirde stanbula nispeten daha zgr
bir kltr muhiti olutururlar. O dnemde zmirin bu derece serbest olmasnn nedeni
Kmil Paann himayesidir. Kmil Paa, padiaha kzgnl nedeniyle stanbuldan
zmir vilayetine gnderilen siyas srgnlere byk yardmda bulunur. Onlara maa
138
1832deKbrsadasndaLefkoededomutur.eitlimemuriyetlerdebulunur.1885teSait
Paannazlizerinesadrazamolur.1891degrevdenalnr.1895tetekrarsadrazamolur,fakatII.
AbdlhamittenBbliyeeskiyetkileriningeriverilmesiniistediiiintekrarazledilir.9Kasm1895te
AydnVilayetivaliliinetayinedilir,1907ylnnocakveyaubataynakadarbugrevdekalr.14Kasm
1913tarihindeKbrstakalpkrizigeirerekvefatetmitir.
bnleminMahmutKemalnal,Son Sadrazamlar,c.3,DerghYaynlar,stanbul1982,s.13471472.
139
Akky,zmir Edebiyat Tarihine Dair Hatralar II (Kmil Dursun ve Hasan Rtnn Hatralar),s.95.
140
HukukMektebininikincisnfndaykengizlibirsiyasdernekkurmaksuundannlgazeteciAli
Kemal,MidilliliHsamettin,KastamonuluairFahri,HalitZiyannamcasSleymanvezmirliTahir
KenanBeylerlebirliktetutuklanr,Konyadasrgncezasnamahkmedilir.Birmddetsonrasrgn
yerininTrablusgarpolarakdeitirildiinirenir.Sarayasrgnyerinindeitirilmesikonusundayapt
mracaatneticesindetercihkendisinebraklncazmiriseerve1897Temmuzundazmiredner.1900
ylnnsonlarnadoruAvrupayakaar.
141
1868ylndaBalkesirdedomutur.Dzenlibireitimalr.1891destanbulagiderekMektebi
Hukukakaydolur.1897demezunolurveeitlimemuriyetlerdebulunur.1901ylsonlarndaJn
TrklerleveKonyayasrlmolanEbzziyaTevfikilemektuplamak,ngilizlerinTransval
muhaberesindeBoerlerekarkazandzaferitebriketmekiinbazarkadalarylangilizeliliine
gitmekgibiiddialarlatutuklanr.AydnvalisiKmilPaanndesteiylesrgncezasnBodrumKalesinde
deilMidillideeker.1904ylkasmayndaKmilPaayayazdbirkasidesayesindecezasbiterve
1905ylbandazmiregeer.zmirdeRejiNezaretiUmurHukukiyemdrlnetayinolur.1908
ylndastanbulagider.1916ylndagittiiIspartada1917ylndavefateder.
Mustafazsar,Mstecabizde smet Hayat ve Eserleri,3FYaynlar,stanbul2007,s.2351.
142
TakiyeddinadlbirahsEref,AbdlhalimMemduhveTevfikNevzatnII.Abdlhamitekarbir
fesatkomitesioluturduklarniittiiyolundabirbeyandabulunur.BununzerineErefveTevfikNevzat
3Aralk1902dezmirdetutuklanrvestanbulagnderilirler.Eref,birylhapisyattktansonra20
Aralk1903tezmiredner.17Austos1904tarihindeMsrakaanakadarzmirdekalr.
erifean,Bir Hiciv Ustas air Eref,s.626.
143
1899ylndaBitlisesrgnolarakgnderilir.1900ylndaaffedilerekstanbulagetirilir.4Mays
1900dezmiredner.
144
KmilDursun,zmire Ait Hatralar, Anadolugazetesi,nr.9619,31Mays1944.
36
tahsis ettirir, kalacak yer temin eder ve mesleklerine uygun vazifeler, memuriyetler
verir. Srgn edilen ahslar iin stanbula resmen bildirilen tayinlerin ou, Nezret
tarafndan padiaha ve hkmete hainlik etmi olanlara emniyet ve itimat edilemeyecei
gerekesiyle reddedilir ve bu kimselere memuriyet verilemeyecei bildirilir. Bu
nedenle, Kmil Paa Sultan Abdlhamit ve idaresi hakknda sz syleyenleri gizlice
himaye ve tevik eder. Btn Aydn vilayeti dhilinde, bir ahsn evinde aratrma
yaplmas iin kendisine stanbuldan emir geldiinde, bu kiiyi gizlice uyarr ve evinde
zararl saylabilecek eyler varsa yok etmesi iin haber gnderir145. O yllarda II.
Abdlhamitin sk idaresi zmirde pek az hissedilmektedir. Bunda Kmil Paa kadar
hafiye tekilatnn zmirde olmaynn da etkisi vardr. zmirde hafiye tekilat ve
hafiye takibat yoktur. Ara sra stanbuldan baz gizli ve talimatl memurlar gelir, onlar
da uzun sre barndrlmazlar146. Bu nedenle zmir stanbula nazaran daha gvenli bir
yerdir.
Bezmi Nusret, yirminci yzyln balarnda zmirin fikir hayatna yn veren

merkezlerden yle bahseder147:
Bu tarihte irfan merkezi vard: Birincisi mer Ltfi Efendinin taht- isticarnda ve
imdiki Ankara Palasn altnda, tam Garanti Bankasnn yerinde bulunan Asker
Kraathane, ikincisi hkmetin karsnda Ehram Maazasnn bulunduu sahada
Mehmet Efendinin ilettii Ekmekiba Kraathanesi, ncs Tilkilikte Giritli
Hasan Efendinin ve Ali Aann kahvehaneleri Btn bu mnevverler bu
kraathanelerde toplanr, baka yerlere gitmezlerdi.
Bu kraathaneler ierisinde en nezih olan Askeri Kraathanedir. Bakzade

smail Hakk bu kraathanenin daim mterisidir. zmirliler tarafndan ok sevilen
Bakzade smail Hakknn birok ziyaretisi olur. Baha Tevfik148 ve ahabettin
145
146
BezmiNusretKaygusuz,Bir Roman Gibi,zmirBykehirBelediyesiKltrYayn,zmir2002,s.17
18.
147
a.g.e.,s.38.
148
13Nisan1884tarihindezmirdedomutur.1904ylndazmirMlkdadisinibitirdiktensonra
stanbulMlkiyeMektebinekaydolur.1907yazndaMlkiyeyibitirip,memleketizmirednenyazar,5
Austos1907dezmir gazetesindeyazmayabalar.1909ilkbaharnakadarzmirdekaldktansonra
37
Sleyman149 zmire geldiklerinde mutlaka Bakzade smail Hakknn yanna

urarlar. Sleyman Nazif, Recaizade Mahmut Ekrem ve Bezmi Nusret, Bakzade
Hakkya byk sayg gsterirler. Bakzade Hakk, air Eref, Doktor Ethem150 ve
kr Osman enozan151 , Ruhi Babann manev evlatlar gibidir. Ekmekiba
Kraathanesine Mevlevi eyhi Nurettin Efendi, Mstecabizade smet, Hafz smail,
Tokadizade ekip ve Hseyin Avni Ozan devam eder. En byk topluluklar Tilkilik
Kraathanelerinde grlr. zmirde Trklerin oturduu mahalleler arasnda Tilkilikin
nemli bir yeri vardr. Evliyazade, Akosmanzade, Uakizade, Alemdarzade,
plikizadeler, Debba Hac Mehmet Efendi, Abdlkadir, Ragp ve Osman Paa aileleri
gibi zengin ve mevki sahibi ahslarn Tilkilikte oturmas mahallenin nemini arttrr.
Tilkilik Kraathanelerine air Eref, Dede Remzi Zeytinolu, Tokadizade ekip,
Mstecebizade smet, Avukat Gzel Hasan, Talolu Doktor Ethem Bey, Doktor kr
Osman, Maral Kmil Efendi152, Kadnhanl Emin Bey ve Mft Said Efendi devam
stanbulagider.stanbuldagazeteciliedahaoknemverir.Felsefeyleilgilenir.11 Temmuz, Ferd-y

Temmuz, Piyano ve Eekadlgazeteleriyaymlar.1914ylndavefatetmitir.
RzaBac,Baha Tevfikin Hayat, Edebi ve Felsef Eserleri zerinde Bir Aratrma,KaynakYaynlar,zmir
1996,s.1135.
149
1885ylndastanbuldadomutur.ocuklukveilktahsilyllarksmenstanbuldadedesinin
Kztandakikonanda,amadahafazlazmirdegeer.1901dezmirdadisinibitirir.1908ylnda
MektebiMlkiyedenmezunolur.eitlimemuriyetlerdebulunur.1919dasvireninDavoskentinde
vefatetmitir.
NazmHikmetPolat,ahabettin Sleyman,KltrveTurizmBakanlYaynlar,Ankara1987,s.528.
150
SultanAbdlhamitveII.MerutiyetdevrizmirininsaylTrkdoktorlarndandr.airliininyansra
zmirinsiyashayatndadanemlibirrolvardr.Doumtarihibilinmemektedir.MektebiTbbiyei
Mlkiyeyibitirir.zmirdeeitlihastanelerdegrevyapar.Hizmet veAhenkgazetelerindetplailgili
yazlarkar.1899daBitlisesrgnedilir.1900Maysndazmiredner.Gazetecilikleilgilenir.Mays
Aralk1908tarihleriarasndaHfzusshha adylabirsalkdergisikarr.1908Kasmndazmirmebusu
seilir,ancakbirsresonraistifaeder.1932deyetmiyangemitir.lmtarihizerinebilgi
bulunmamaktadr.
151
Trksanatmziinintannmbestecilerindendir.airlikyndebulunanvekendiiirlerini
besteleyenenozan,uzunsrekaldzmirdebuehrinTrkebasntarihininilksalkdergisiolan
Hfzusshhannkveyaymlanmasndanemlibirrolstlenir.Gftesinizmirliairlerdenaldbirok
bestesinizmirdeyapmtr.1875testanbuldadomutur.ehzadeRtiyesiveMlkiyedadisinde
okur.MektebiTbbiyeiMlkiyeyi1897detamamlar.1907veyadahancekibirtarihtezmiregelir.
Zamanzamanfarklblgelerdegrevlendirilmesinedeniylezmirdenayrlsadazmirileolanban1935
ylnakadarkoparmaz.3Temmuz1954testanbuldavefatetmitir.a.g.e.,s.561564.
152
zellikleSultanAbdlhamitdevrindekieserleriylezmirfikirveedebiyatevrelerindegenilde
tannan,ancaknblgesnrlarnaamamsekinbiraydn,airvefikiradamdr.1857deMarata
dnyayagelmitir.15Temmuz1924tezmirdevefatetmitir.
a.g.e.,s.436441.
38
eder153. Kadnhanl Emin Bey Tilkilikin temel ta ve elebadr. Abdlhamitin

gazabna uram ve zmire srlmtr. Prens Sabahattinin hocas olduu iin
peinden hafiyeler eksik olmaz. Bu nedenle srekli endielidir154. Btn bu ahslar
zmirde stanbuldakinden geri kalmayan bir kltr ortam vcuda getirilmesinde
nemli rol oynarlar.
O dnemde tekkeler ve derghlar halk eitimi ile beraber din snrlar iinde
gzel sanatlarn merkezi ve koruyucusu olmutur155. Tevfik, edeb bilgisini ve hrriyet
fikirlerini bu gelenei srdren zmir Mevlevihanesinde dnemin nl simalarndan
alr. Bunun yannda zmirin serbestliinden ve kltr muhiti oluundan faydalanr ve
mehur ahslar dinlemeye gittii kraathanelerde bilgisini arttrr. air Erefi ok
sever ve hocas sayar. Tokadizade ekip ve dier statlara da deer verir ve sayg
duyar156. Remzi Zeytinolu, zmir Mevlevihanesi hakknda Anadolu gazetesi muhabiri
rfan Hazarn yapt rportajda unlar syler157:
-zmir Mevlevilerinin ehemmiyetli simalar kimlerdir?
- eyh Nuri Efendi ve babas Halil Akif Dede gzel iir sylerlerdi. Olgun, lim ve
feylesof insanlard. Bizim Neyzen Tevfik, ilk , zmir Mevlevi eyhi Nuri Efendiden
ald. air Ermenekli Rt Efendi de feyzini bu dergha borludur.
- Zamannzn mehur edipleri?
- Benim zamanmda, zmirde Tevfik Nevzat, Eref, Abdlhalim Memduh, Tokadizade

ekip, Bakzade Hakk, Doktor Talolu Ethem, Dava Vekili Hasan, rahmetli Ruhi
Baba, Rfai eyhlerinden Seyyit Bey ve efendiler mehur fikir ve iir adamlarmzdand.
Sonradan zmire gelen ve Mevlevilie intisb eden Ermenekli Hasan Rt Efendi
Mevlanann birka gazelini Farsa tahmis eden kuvvetli bir airdi. Arap ve Fars
153
arkFeylesofuHidayetKefi,Feylesofa Gre (30) Sene Evvelki Tilkilik lemleri,Anadolugazetesi,nr.
5470,11Kasm1932.
154
arkFeylesofuHidayetKefi,Feylesofa Gre (30) Sene Evvelki Tilkilik lemleri,Anadolu gazetesi,nr.
5482,9Aralk1932.
155
MustafaKara,Din-Hayat-Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler,DerghYaynlar,stanbul1999,s.
185.
156
157
rfanHazar,Bay Dede Remzi Zeytinolu le Konutuk,Anadolugazetesi,nr.9614,26Mays1944.
39
edebiyatn mkemmel tanrd. Yine sonradan aramza katlan Mstecabizade smet Bey
de iyi bir airdi ve arkadamzd.
Tekkelerde musiki faaliyetleri, ruhu ykseltmek iin yaplan bir n almadr.

Musikiye, Allah katna alan bir kap olarak bakld iin tekke musikisinin icras
herhangi bir musiki toplantsna benzemez. Trk musikisinin aheserlerinin ou bu
ortamlarn rndr158. zmir Mevlevihanesi de mziin ve mzisyenlerin sayg
grd bir mahfildir. Tevfik burada dnemin mehur musiki statlarn tanma imkn
bulur. Mzik terbiyesini bu statlardan aldn syleyebiliriz. Ayrca zmir
gazinolarnda ney alan Mslman Kptlerden olan Neyzen Cevabden de
faydalanmtr159. Mevlevihanede kurulan meclislerde klasik musikimizin en gzel
eserlerini dinler. Byk musiki stad Santo ikr160, Kemani Yaua ve Salomon
Elgazi161 zmir Mevlevihanesinin mdavimleri arasndadr. Pazar gnleri ayin bitip
ziyaretin resm ksm sona erdikten sonra bata air Eref olmak zere, Tokadizade
ekip, Tevfik Nevzat, Abdlhalim Memduh, Hseyin Ahmet, Bakzde Hakk,
Bektai eyhi Ruhi Bey ve Ermenekli Hasan Rt gibi ahslar eyh Efendinin zel
misafirleri olarak dairesine geerler. Meclis kurulur, sabaha kadar sohbet edilir, mzik
dinlenir ve iilir162.
Bu toplantlarda Tevfik yine kapnn yannda hizmet iin beklemektedir.

Mevlevihane yllarn yle anlatr163:
zmirde geen drt senem ite byle bir mahfili fyztta, zamann her sahada
kymetli, ok deerli insanlar arasnda geti. Ne yazk ki aslnda derbeder bir hi
158
Kara,Din-Hayat-Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler,s.201212.
159
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Musikiye ntisab, Yeni Taningazetesi,nr.610,1ubat1966.
160
Santoikari,SultanAbdlhamitveII.MerutiyetdnemlerindezmirintannmTrksanatmzii
bestecilerindendir.EsasenMusevdir.Tannmairleriniirlerinibestelemivesonradannkazanan
bazbestecilerinyetimesindenemlibirroloynamtr. MerhumTamburAliEfendiveemsalimusiki
statlarylayaknolmuvebirokdeerlieserbrakmtr.Hakkndaokfazlabilgiyoktur.1920ylnda
vefatetmitir.
161
SalomonElgazi,stanbuldatannangzelseslisakElgazininbabasdr.HanendeBlblSalomon
lgaziolarakanlr.1860ylndadomutur.zmirdetannmbirhanendedir.Aynzamandabestekrdr.
1930ylndastanbuldavefatetmitir.
ztuna,Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi,c.1,s.392.
162
163
a.g.y.,nr.2564,9Kasm1946.
40
oluuma inzimam eden yamn kkl yznden bu byk ve yksek mecliste sadece
bir mio gibi hizmet edip kap aralndan szan lhuti nameleri, krnt toplar gibi
kafama ve ruhuma sdrp sindirmeye almaktan baka bir ey yapamadm.
O dnemde zmir genleri ehirdeki aydnlardan ve kltr ortamndan

etkilendikleri iin ilim renmeye ok merakldrlar. Mevlevihaneye gelen zmirin
aydn kiilerinin hemen hepsinin rencileri vardr. Bu renciler daha ok
Kemeraltnda Giritli Ali Efendinin Ktphanesinde164 bir araya gelirler. Tevfik de
zmirde bulunduu zaman zarfnda ara sra Urladan gelen babasnn gnln ho
etmek iin Giritli Ali Efendinin Ktphanesine gider. Mevlevihane eyhi Nurettin
Efendinin arkadalarndan zmir Meclis-i Maarif Azas Hac Hafzdan165 Trke,
Ermenekli Hasan Rtden Trke, Arapa ve Farsa dersleri alr166. Hasan Rt
anlarnda zmirde zel ders verdii pek ok rencisi olduunu syler; ancak isim
zikretmez167. Tevfik ok gen ve o yllarda tannmam biri olduu iin hocasnn onu
hatrlamadn dnyoruz. Mevlevihanenin yannda adrvan alt denen bir yer
vardr. Buras ayn zamanda sebil vazifesi de grmektedir, civarn sular buradan dalr.
eyh Nurettin, bu sebilin zerini bir ktphane hline getirir. Buraya kymetli kitaplar
koyar. Bu adrvann zerindeki ktphanede Tevfik hocalarndan ders alr. Ancak,
164
GiritliAliEfendihususbirktphanetesisetmiti.BuktphaneevvelceGiritteikenmuhaceret
sebebiylezmiregetirilmiti.Resmbirktphanedendahazengindi.Merutiyetdevrindebuktphane
Betepelerenakledildi.Betepelermevkiizmirinenuzakbiryeriolduuiinktphaneyegiden
olmad.Venihayetkapand.KitaplaryzliramukabilindeMilliKtphaneyedevredildi.AliEfendide
fakirlikiindevefatetti.Kaygusuz,Bir Roman Gibi,s.21.
165
HacHafzMehmetEfendihakkndaokfazlabilgibulunmamaktadr.1849ylndazmirde
kiemeliktedomutur.Tahsilinezmirdebalar,stanbuldadevameder.1880ylndazmirde
RtiyeMektebindeFarsaveedebiyatdersleriverir.Dahasonrauzunyllarvilayetmaarifmeclisiyesi
olarakgrevyapar.1906ylndazmirdevefatetmitir.
HseyinAvniOzan,zmir airleri Antolojisi 1,s.6263.
Tevfik,HocasHacHafznKadirieyhiolduunusyler,ancakbuyndebirbilgiyeulaamadk.
NeyzenTevfik,HacHafzEfendidenTrkedersialdnsyler.AncakHacHafzMehmetEfendinin
FarsaveedebiyatladahaokilgilendiinigznndebulundurduumuzdaTevfikebukonulardadaha
fazlayardmcolduukanaatindeyiz.
166
a.g.y.,nr.2564,9Kasm1946.
167
Ayrca,.FarukHuyugzel,NeyzenTevfikinErmenekliHasanRtdendersaldnsyler.
41
babasnn gnln etmek ve eyhinin emrini yerine getirmek zere bu dersleri dinledii
iin pek bir ey renemez168.
zmir Mevlevihanesindeyken Fuzul divann okur, ayrca baka divanlar da

okur ve ezberler, ocukluunda balayan iir zevkini ve hevesini burada pekitirir169.
Hatta o sralarda zmirde kmakta olan Muktebes dergisinde 30 Nisan 1314 (12 Mays
1898) tarihinde bir gazeli ilk defa yaymlanr. iirinin altnda Urla Mekteb-i Rtiyesi
Muallim-i Evveli Hasan Efendinin Mahdumu Tevfik imzas vardr170. Muktebese iir
yazdn Tercme-i Hlim adl iirinin yz seksen birinci beyitinde yle ifade
eder171:
Yakt azna az ok dilindeki hevese

Ve hem yazd gazeller stn- Muktebese.
Babas, olunun iyi ve dzenli bir eitim almasn ister, ancak Tevfik gnlerini
Mevlevihanede geirmektedir. Mevlevihanenin verdii manev huzur, hayatnn ok
sk kurallara balanmamas, sk bir dzen ve disiplin iinde olmamas onun
baygnlklarn azaltmtr. Babas, olunun eskiye nispeten daha salkl olduunu
gzlemler ve eitimine devam etmesinde herhangi bir mani grmez. Bu nedenle
Tevfiki stanbula medrese eitimi almas iin gndermeye karar verir.
Tevfik, zmirden ayrlmay istemez. Mevlevihane ve zmirin kltrel ortam

onun manev ihtiyalarna yetmektedir, alt bu aydn muhiti brakp gitmek onu
kayglandrr. Mevlevihanede ailesinden bamsz, zgrce hareket edebilmektedir172.
Bu derece rahat bir hayattan uzaklap bir medresenin sk disiplinine girmek zgrlk
isteyen ruhuna dar gelecektir.
168
169
170
Muktebesdergisi,nr:18,30Nisan1314(12Mays1898).
171
172
42
e. KYE BALAMASI
Tevfik, raky ilk defa Bodrumda yaad yllarda dnlerde grr. Bodrum
dnleri o yllarda bir hafta srmektedir. Bu dnlerde Trk musikisinin en gzel
rneklerini dinler. Bodrum dnlerinde iilen raklar dn sahibinin zenginliinin
ifadesidir, dn sahibi zengin ve eli ak biri olduunu gstermek iin bir hafta
boyunca rak ikram eder. Rak ienlerin mutlu bir ekilde kendilerinden gemelerini
izleyen Tevfik onlarn mutluluuna ve zgrlne ok zenir173.
ocukluunu srd o yllarda sarholarn itike kendilerinden gemeleri,

mutlu kahkahalar atmalar onu ok etkilemitir. Sekiz yandayken bir vesile ile tadna
bakt rakdan holanr.
Bodrumdan sonra ikiyle yollar zmir Mevlevihanesinde kesiir.

Mevlevihanede pazar ayininden sonra misafirler eyh Nurettinin veya Cemal Beyin
zel odasnda arlanr, yenilir, iilir. Tevfik burada hizmete bakarken frsat bulduka
ier. Bunun dnda, hocas Ermenekli Hasan Rt her akam ier ve ikisini de
Tevfike aldrr. O da bu hizmeti srasnda az ok ime imkan bulur174.
Bir sre sonra pazar ayinlerinde bir iki kadeh imeye balar. Ney flemekte
ilerleyince, hocas Cemal Beyin yannda zmirin kkl ailelerinin evlerine gider.
Uakzde Muammer, Yasinzdeler gibi en zengin ve zevkli ailelerin dzenledii bu
toplantlarda da bir iki kadeh ier175. Bu dnemlerde iki imek, yaamn renkli klan
bir unsurdur. Ancak ilerleyen yllarda ikinin hayatndaki anlam deiir.
3. STANBUL YILLARI
Tevfik nce hizmet ettii sonra yanlarnda bulunduu air Erefin iirlerini;
Tokadizade ekip, Abdlhalim Memduh ve Tevfik Nevzatn edeb sohbetlerini; Ruhi
Babann ve Bakzade Hakknn ktalarn, nktelerini dinler, edeb bilgisini ve
173
174
a.g.y.,nr.2564,9Kasm1946.
175
a.g.y.,nr.2565,10Kasm1946.
43
zevkini bu sohbetlerde alr176. zmir, stanbula nispeten istibdadn basksndan uzaktr.

Tevfik, sohbetlerinde bulunduu ahslar ve zmiri brakp stanbula gitmek,
bilmedii bir basknn altna girmek istemez.
stanbulda ise hava 1800lerin sonunda daha da gergin bir hl almtr. Osmanl
lkesi, emperyalist devletlerin Orta Dou iin yaptklar diplomatik kavgann merkezi
hline gelir. Devlet, hem kendi corafyas hem de geni bir alana yaylan slm dnyas
ile alakal kavgann etkisindedir177. Padiah II. Abdlhamit ise siyas arenadaki
gerginlik dnda ahs problemleri nedeniyle de skntl gnler geirmektedir.
Ecdadndan, tahtndan zorla indirilenlerin hikyelerini dinlemi ve renmi, amcas
Sultan Abdlazizin tahttan indirilmesine ve lmne tank olmu, aabeyi Sultan V.
Muratn tahttan indirilmesini grm bu nedenle kendisinin de bir ekilde onlar gibi
tahttan indirilebileceini hibir zaman aklndan karamamtr178. Siyas, sosyal ve
ahs nedenlerle ok geni bir istihbarat a kurar. lkenin drt bir yanndaki hafiyeler
her gn yzlerce jurnal raporu gnderirler179. Abdlhamitin ynetimi srasnda basn
nemli bir gelime gsterir. Buna karn Abdlhamit, ynetimini eletiren basn,
Abdlaziz dneminde konulmu olan sansr muhafaza edip daha da kuvvetlendirerek
kontrol etmeye alr. Kitap basm da gazeteler gibi sansr altndadr. Btn bu
basklar stanbulda yaamay daha da zorlatrmaktadr180. Bu gelimeleri uzaktan
izleyen Tevfikin direnmeleri fayda vermez, babasnn ve ortamnda bulunduu
byklerin istei zerine stanbula gitmek zorunda kalr.
1899 ylnda181, on dokuz yandayken Mesajeri Maritim Kumpanyasnn182

ismini hatrlamad bir vapuruna binerek stanbula gitmek zere yola kar. Bana
176
a.g.y.,nr.2565,10Kasm1946.
177
Osmanllardastihbaratlk,Trkler Ansiklopedisi,c.13,YeniTrkiyeYaynlar,Ankara,s.653.
178
Mustafazden,II. Merutiyetin ln ncesi ve Sonras,TrkDnyasAratrmalarVakfYayn,
stanbul2000,s.19.
179
Osmanllardastihbaratlk,Trkler Ansiklopedisi,c.13,s.659.
180
BernardLewis,Modern Trkiyenin Douu,TrkTarihKurumuYaynlar,Ankara2007,s.185186.
181
Ney, Neyzen ve Yetmi Be Yl, Yeni stanbulgazetesi,nr.884,6Mays1952.
182
MesajeriMaritimVapurlar,herhaftasalgnleriledensonrazmirdenhareketederekMidillive
anakkaleyeuraypstanbulavarr.stanbuldanarambagnyolakanvapurlartekrarMidilli,
anakkalevezmireuradktansonraPireyoluylaMarsilyayaular.
CevatSamiHseyinHsn,zmir 1905 (Hazrlayan:ErkanSere),zmirBykehirBelediyesiKltr
Yayn,zmir2000,s.45.
44
siyah bir fes, srtna latams bir cbbe giymitir. Yannda birka para kyafet, kitaplar,
babasnn ve Mevlevihanede tand kiilerin yazdklar tavsiye mektuplar vardr.
Ailesinden ilk defa ayrlyor olmann yaatt znt, gittii yeri tanmamann verdii
korku nedeniyle endielidir183.
Bir ikindi zeri stanbula ular. Sirkeci Rhtmna demir atan vapurdan Sirkeci
Gmrne kar. stanbul ile tanmas pek ho olmaz. Gmrkte kitaplarndan
drdn mizc- hmyna mugayir olduu gerekesiyle alrlar. Bunlar: Ziya
Paann Terci-i Bendi, Cevdet Paann Kssa- Enbiy Tercmesi, eyh Galibin Hsn
Ak ve kif Paann Tabsrasdr. Bu duruma hem ok arr hem de ok zlr.
Ancak, Mevlevihanede sk sk bahsedilen ve pek holanlmayan istibdadn ne denli kat
olduunu bu olayn neticesinde daha iyi anlar. Onun aknln ve zntsn gren
gmrk memurlarndan biri gizliceSonra bir tavsiye ile alrsn diyerek onu
uzaklatrr. Ardndan Fatihteki Fethiye Medresesine184 gider.
Tevfik stanbula geldiinde, sonradan eyhlislam olan Musa Kazm Efendi185

Fethiye Medresesinin mderrislerindendir. Musa Kazm Efendi bir dnem Balkesirde
bulunmutur. Onu bu vesileyle tanyan Tevfikin babasnn dostlarndan Balkesirli
Niyazi Efendi, Tevfik iin Musa Kazm Efendiye bir tavsiye mektubu yazmtr.
Tevfik, mektubu Musa Kazm Efendiye teslim ettikten sonra medreseye kabul edilir,
burada kendisine bir oda verilir. ay kadar Balkesirli Mustafa adnda bir hocadan
ders alr. O gnlerde oda arkadalarndan Balkesirli Galip ve Birgiv Mehmet Efendi
183
184
FethiyeMedresesi:FethiyeCamiiavlusundakiikimedresedenbiriKocaSinanPaayaaittir.Fethiye
Camii,fethitakiben15911592ylnakadareskisigibikiliseolarakvazifegrmsedebutarihtekibir
anlamazlksonucuSultanIII.Murattarafndancamiyeevrilmi,SinanPaadacamininavlusunabir
medreseinaettirmitir.
Ktkolu,Yirminci Asra Erien stanbul Medreseleri,s.252.
185
1858ylndaErzurumunTortumilesindedomutur.EitimineTortumdabalar.Dahasonra
BalkesirdeyaayandedesiNurettinEfendininyannagiderveburadabazhocalardandersalr.
Balkesirdenstanbulagiderekburadadevrinnlhocalarnnrencisiolur.1889ylndamderris
olur.MektebiSultan,DrlfnnveDarlmuallimindehocalkyapar.AyrcaMektebiHukuktave
DrulHilafetilAliyyeMedresesinebalMerdesetlMtehassisninTalksmndadersverir.Hocal
srasnda,MuallimNaciyeMollaHsrevinMirtnokuturveAhmetMithatEfendiyetefsirdersleri
verir.12Temmuz1910tarihindeeyhlislamolur.lerleyenyllardadefadahabugrevegetirilir.
SrgnedildiiEdirnede10Ocak1920devefatetmitir.
FerhatKoca,eyhlislam Musa Kazm Efendinin Hayat ve Fetvalar,RabetYaynlar,stanbul2002,s.
2934.
45
ney flemesini isterler. Israrlar zerine Tevfik ney flemeye balaynca odalar softalar
tarafndan baslr ve softa inzibatlar Tevfiki eyalar ile beraber medreseden atarlar.
Hocas, ona ders vermeyi reddeder. Bu olaylar duyan Musa Kazm Efendi, Tevfiki
rencilie kabul eder. Onu himayesine alarak eyh Vasfi ve Ahmet Mithat gibi devrin
nemli ahslar ile tantrr186.
Tevfik, ksa zamanda sevgisini ve gvenini kazand Musa Kazm Efendinin

yazd yazlar Ahmet Mithat Efendinin Beykozdaki mehur krmz yalsna
gtrmekle grevlendirilir. Bylece Musa Kazm Efendi onun ara sra Ahmet Mithat
Efendi ile bulumasna ve ondan iltifat grmesine vesile olur187. Tevfik, bu grmeler
sayesinde Ahmet Mithatn damad Muallim Naci ile tanr. Ayrca Fethiye
Medresesinin eyh Vasfi, Mustafa Sabri ve Nasuhizade Asm gibi aydn mderrislerine
yakn olur, onlarn sempatisini kazanr.
stanbula ayak bast ilk gnlerde cebindeki tavsiye mektuplarn

muhataplarna gtrr. zmir Mevlevihanesi eyhi Nurettin Efendi, stanbulda bulunan
btn Mevlevihanelerin eyhlerine onudeerli bir neyzen-sadk bir muhib olarak
tantmtr188. Galata, Yenikap ve Bahariye Mevlevihanelerine gider, tavsiye mektuplar
vastasyla ilgi grr189. Yenikap Mevlevihanesi eyhi Celalettin190 ile tanr, onun
iltifatn grr191. O srada eyh Celalattinin yerini tutan eyh Abdlbaki, eyh
Celalattinin kardeinin olu Nutk ve Yenikap Mevlevihanesinin Neyzen Ba Cemal
Efendinin olu Arif ile arkada olur. Mevlevihaneye genelde ayinlerin olduu
perembe gn gider, eyhin olu Bakinin odasnda misafir edilir, semaa karak
ayine katlr. zmir Mevlevihanesi eyhi Nurettinin mektubu sayesinde Yenikap
Mevlevihanesinin byk bir sanatkr olan Neyzen Ba Cemal Efendi de Tevfik ile
186
187
188
a.g.y.,nr.2565,10Kasm1946.
189
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzen ve Dostlar,Yeni Taningazetesi,nr.611,2ubat1966.
190
1841ylndadomutur.Hemdevletokullarnadevamederhemdezeldersleralr.Babashayatta
ikenonsekizseneeyhlievekleteder.Babasnnvefatzerine1886daonunmakamnageer.30
Mays1908devefatetmitir.
MehmetZiya,Yenikap Mevlevihanesi (Hazrlayan: Yavuz Senemolu),TercmanYaynlar,stanbul1913,
s.192215.
191
46
ilgilenir, ney fleyiini grdkten sonra ona ney dersi vermeyi teklif eder. Neyzen Ba
Cemal Efendi ok zor beenen biri olduu iin bu teklifi nemli ve artcdr. Tevfik
neyi iyi fledii iin bu erefe nail olmutur. Cemal Efendiden bir sre ders alr, ancak
bu dersler onun iin skc gemektedir. Bir sre sonra Mevlevi ve ok iyi bir ney stad
olan, o sralar postane memurluu grevinde bulunan Halit Bey ile tanr. Neyzen Ba
Cemal Efendi ile alakasn keserek, mizacna uygun bu ahs ile btn eski beste ve
perevleri geerler192. Halit Beyden ders almak iin sk sk onun Sargzeldeki evine
gider193.
stanbuldaki ilk gnlerinde zmirden tand Bursal Hafz Emin194 ismindeki

ses stad ile karlar. stanbuldaki nc gnnde ise Galata Mevlevihanesinde
Bursal Hafz Eminin davud ve lahut sesinden dinledii bir nat ile kendinden geer.
Ardndan Bursal Hafz Emin, Tevfike Fatih Camiinin karsndaki sra kahvelerden
birinde oturup kendisini beklemesini syler. Akamzeri, dairesinden kan Ziraat
Nezareti Umuru Baytariyye Kalemi Baktibi Mehmet Akif Bey ile Tevfikin yanna
gelir195. 1900lerin banda stanbul kahveleri kitap, gazete ve dergi okunan, elenilen
yerlerdir. Okuryazar kimseler akamlar kahvelerde buluup edebiyat ve bilim zerine
sohbet ederler196. Akif de bu kahvehanelere devam eder. Tevfikin Akif ile tanmas bu
ekilde olur. Tanmalarnn zerinden bir iki saat gemeden kaynarlar.
Tanmalarnda Bursal Hafz Eminin, kaynamalarnda ise Tevfikin Akife okuduu
air Eref iirlerinin katks olur. air Erefe byk hayranlk duyan Akifi etkilemek
iin onun stanbulda duyulmam birka ktas kfi gelir. Akif, o zaman yirmi alt
yanda bir kalem efendisidir, ateli, cevherli bir edip olmasna ramen daha
tannmamtr. Tevfik, Akif ile onun evliliinin ilk yllarnda tanmtr197. Akif, aradan
192
a.g.y.,nr.2567,12Kasm1946.
193
ErefEdipFergan,Mehmet kif, Hayat, Eserleri ve Yetmi Muharririn Yazlar,SebilrreadNeriyat,
stanbul1960,s.349.
194
BursalHafzEmin,BursannMuradiyeilesindendir.Delimen,hazrcevap,rindmerebbiridir.ok
gzelbirsesivardr.MehmetAkifinyaknarkadalarndandr.
195
a.g.y.,nr.2567,12Kasm1946.
196
HlukY.ehsuvarolu,Her Biri Birer Kulp Olan stanbul Kahvehaneleri,Cumhuriyetgazetesi,nr.
11439,1Haziran1956.
197
Akif,1Eyll1898tarihindeevlenir.
M.ErturulDzda,Mehmet kif Ersoy, KltrveTurizmBakanlYaynlar,Ankara1988,s.16.
47
yllar getikten sonra ei ve Tevfik iin yaknlarna198Ben bu iki belay ayn sene
ierisinde tandm ve bama aldm diyerek akalar.
Tevfik, Akif ile tanmalarn ve Akifin kendisini yetitirmek iin abalamasn

Tercme-i Hlim adl iirinde yle anlatr199:
Bursal Hafz Emin isminde bir ehl-i vef

Vard. zmirden tanrdm burada ktk in
Bence bu demdi mzn- vefnn bir kefi
O tantt cize ir Mehmet kifi.
Hazret-i kif ki shib-i fazl u std- gzn,
Her cihetle hl-i dervineme oldu mun
Birok stadn- ilm-i muskiye intisb
Eylemitim sye-i ltfunda ki nimel-meb
Kendisi bizzt okutmudur fakre Bstan,
Hem Franszca, Arabca, Faris birok zaman
Mevkiimde bakas olsayd b-ek dim
Per ab cevv-i marifde ederdi irtikaa.
dem etmek-n beni ok yorulmudur bu zat,
Kalmm ruhumla minnetdr, mdm- el-hayt.
Akif, Tevfikin stanbula geldii ilk gnlerde klavuzu olur. Onun Hersekli Arif
Hikmet, bnlemin Mahmut Kemal naln babas Emin Paa, bnlemin Mahmut
198
199
48
Kemal nal ve Halil Edip200 gibi dnemin kalburst ahslaryla tanmasna, onlarn
evlerinde yaplan edebiyat toplantlarna katlmasna vesile olur201.
Akif, Baytarlk Mektebindeyken koma, glle atma, yzme ve gre gibi

sporlarla ilgilenir. Daha nce balad grei ilerleterek ve kispet giyerek atalca
civarndaki kylerde gremeye gider202. Tevfik de gree merakldr. ocukken
Bodrumda arkadayla greirken kr bir kuyuya yuvarlanrlar. ocuun boynu iine
ker, Tevfikin de sol bilei krlr. Bilei alda biraz arpk kaynadndan sol eli i
tarafa doru hafife bkktr. Tevfik, elinin bu halinin ney flerken parmaklarnn daha
kolay uzanp ilemesini saladn syler. Bu kaza sonras gre hayat da balamadan
bitmi olur203. Akif, Tevfiki byk bir zevkle gittii Pehlivanlar Kahvesine de gtrr.
Cihan pehlivan Kara Ahmetin ilettii bu kahve Sleymaniyede Tiryaki
arsndadr. O zaman stanbul civarnda sk sk tekrarlanan ciddi greleri hi
karmazlar. Bu geziler sayesinde Tevfikin gre merak canlanr, Akif ile beraber
pehlivanlarla konuur, onlardan gre menkbeleri dinlemekten zevk alr. Akif, Kara
Ahmetin kahvesine giderken onun peine taklr, hocas gibi o da orada oturmaktan
holanr.
stanbulda neredeyse her gn yeni insanlarla tanr. Cebindeki tavsiye

mektuplarn dattka hemen hemen btn Mevlevi eyhlerini, nl limleri ve
airleri tanr. Dier yandan edebiyata duyduu ilgiden dolay Malmat ve Servet-i
Fnn mecmualarnn idarehanelerini dolar, Tevfik Fikret ve Halit Ziya gibi zamann
statlaryla dostluk kurmaya alr. Bu gnlerde cbbe ve alvar kararak, Akifin
verdii setre ve pantolonla dolamaya balar.
Medreseye tavsiye zerine geldii iin baz hocalar ve arkadalar tarafndan

ho grlmemesine ramen derslerinde ok baarldr204. ok gemeden onun serbest,
200
15ubat1863tarihindeBursadadomutur.1881ylndastanbulagder.1882ylndaSanayii
NefiseMektebinetayinedilir.MekatibiRtiye,Darafaka,MektebiSultaniveMercandadisinde
lisanvekitabetretmenliiyapar.3Kasm1912tarihindevefatetmitir.
201
SalhBirsel,Kahveler Kitab,TrkiyeBankasKltrYaynlar,Ankara1983,s.135.
202
Dzda,Mehmet kif Ersoy,s.9.
203
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-ocukken, Yeni Taningazetesi,nr.606,28Ocak1966.
204
49
hareketli ve asr yaay tarz medrese ve Mevlevihaneler evresinde gze batar.

Medresedeki derslere ok dzenli devam eder, baarl bir rencidir, ancak her akam
medresede yatmaz, Akif ile ya da Bursal Hafz Emin ile davet edildii misafirliklere
gider veya ara sra Mevlevihanede kalr. Medrese disiplinine uymayan hareketleri ve
setre pantolon giymesi ondan holanmayanlar iin frsat olur. Bir ara sk sk yapt gibi
birka gn ortadan kaybolur. Dndnde medresedeki odasnn kapsn kilitli bulur.
Mderris, ders vekilini grmesi gerektiini syler. Sonradan rendiine gre,
medresede onu sevmeyen, ancak bunu belli etmemek iin yzne glen Kara Hamit adl
ok sofu olan bir renci onun keyf davranlarn ikyet etmitir. Sonu medreseden
atlmaya kadar varabilecek olan bu durumdan ziyade ders vekilini grmek zorunda
kalmas onu korkutur. nk ders vekilinin karsna kmak iin bir cppe ve alvar
bulmas lazmdr ve odasnn kaps kilitlidir. Bir de kendisine destek olacak, cezasnn
iddetini hafifletecek veya affedilmesini salayacak birini bulmas gerektiini
dnr205. Bu nedenle kendisini ok seven hocas eyh Vasfiyi206 ziyaret eder ve
durumu anlatr. Hocas, ertesi gn Tevfik ders vekilinin karsna kt zaman orada
olacana sz verir. Ardndan zmirden stanbula gitmeden nce Hocas Ermenekli
Hasan Rtnn verdii tavsiye mektubu vastasyla tant Silifkeli Hafz Emini207
bulmak iin Papazolu Medresesine gider. Hocas yazd mektupta bu ahs iin ilim
sahibi, faziletli, zihni ak kimse diye yazmtr. Bu zatla sk grr ve iyi arkada
olurlar. Niyeti geceyi beraber geirmek ve sabah onun cppe ve alvarn giyerek Bb-
Mehate gitmektir. Yolda sarnn kenarndan kan salarn kestirerek kendisine
ekidzen verir. Hafz Emin, Tevfiki memnuniyetle karlar. Durumu renince
cppesini ve sarn vermeyi kabul eder. Tevfik, sabah arkadann kyafetlerini giyer;
ancak iki metreye yakn boyu olan arkadann kyafetleri zerinde ok kaba durur.
205
206
NeyzenTevfikanlarndaeyhVasfininMeclisiMeyihReisiolduunusyler.
a.g.y.,nr.2568,13Kasm1946.
Ancak,eyhVasfiMeclisiMeyihReisideilMeclisiMeayihAzasolarakgrevyapmtr.
OsmanTatan,eyh Vasfinin Nahv- Osman Adl Eserinin ncelenmesi,TrakyaniversitesiEdebiyat
FakltesiTrkDiliveEdebiyatBlmBaslmamYksekLisansTezi,Edirne2009,s.4.
207
Eminnankur,1876ylndaSilifkeninSeyranlkkyndedomutur.18901901yllararasnda
stanbulMedresesindereniminitamamlayarakSilifkeyedner.1911deMeclisiMebusanael
Mebusuolarakgirer.Mtarekeyekadarbugrevisrdrr.29Haziran1923teTBMMyeel
Milletvekiliseilir.
Aliifti,Milli Mcadele Dneminde Mersin ve Havalisinde z Brakanlar,Mersin2002,s.148156.
50
Kyafetine ekidzen verip arkadann evinden ayrlarak Bb- Mehate gider. Ders
vekili ney flemesi, setre-pantolon giymesi ve tekkelere devam etmesi nedeniyle
medreseye yakmayacak bir renci olduunu syler. Tevfik, savunmasn bir yalan
zerine kurmutur. Annesi babas olmadn, zmir Mevlevihanesi eyhinin days
olduunu, daysnn kendisine, eitimine devam edebilmesi iin ayda be mecidiye
gnderdiini; ancak bunu da Mevlevihaneye devam etmesi artyla verdiini syler. Bu
nedenle Mevlevihaneye devam etmek zorunda olduunu belirtir. Daysnn verdii
parann eitimi iin zaten zor yettiini, bu paray kaybederse skntda kalacan ifade
eder. Son defa kendisine gelen parann geciktiini, cppe ve alvarn yorganc Haydar
Efendiye iki gnlne rehin verdii iin setre-pantolon giydiini syler. Ders vekili,
eyh Nurettinin Tevfikin days olduuna eyh Vasfinin onay vermesinin de
etkisinde kalarak Tevfike inanr, onu affeder ve ihtiyalarn karlamas iin iki altn
verir. Tevfik, alvarla cppeyi sahibine teslim ettikten sonra ders vekilinden ald iki
altn ile Fener Gazinosunda kendisine ve arkadalarna ziyafet dzenler208.
Kendisini kurtarmak iin ona gvenen dostlarnn adn kullanarak yalan

sylemi, anlk zm ile yetinmitir. Hatalarndan ders almak, hayatna yn vermek ve
daha doru admlar atmak yerine eline geen parayla imeye gider. Bu tarz
davranlarn hayatnn ilerleyen yllarnda da sk sk grrz.
Ertesi gn medreseye gittiinde odasnn kaps almtr. Ancak, kendisine

yaplan sulamalardan zerine para alarak kurtulmu olmas Bb- Mehatte yakn
olduu phesini uyandrr. Bu nedenle medresede Tevfikten holanmayanlar ondan
korkar hle gelirler209.
Medresede srekli gz nndedir ve izlenmektedir. Onun baarsn ekemeyen

rencilerin ve ondan holanmayan baz hocalarnn gz hapsindedir. Medresenin kat
kurallar da mizacna uymaz, ayrca kurallar ihlal etmesine ramen ceza almamas,
korunduu fikrini dourur. Rutubetten de rahatsz olmaya balamtr. Bunlarn zerine
bir de ikyet eklenince burada kalamayacan anlar ve medreseden ayrlr. Ders
arkadalarndan Erzurumlu Hseyin Efendi ile beraber Fatih Camiinin Marmaraya
208
209
a.g.y.,nr.2568,13Kasm1946.
51
bakan cephesindeki barakalardan birinde yaamaya balar. Hocas Musa Kazm

Efendinin arball ve efkati sayesinde dzenli olarak derslere devam eder.
Medresede ark ilimlerini okur, mam Gazaliyi, Muhiddin-i Arabyi, Farabyi inceler,
zellikle Molla Camie nem verir210. Gazali, Muhiddin Arab, Farab, Molla Cami gibi
konularda Hocas Musa Kazm ile mnakaalara girdiini syler. Drt yl sarkl olarak
medrese derslerine devam eder211. Hocas onun zgr ve dizginlenemez bir ruh
tadn bildii iin ney ve iki konusunda soru sormaz. Tevfik bu gnlerde Fatihteki
kulbesinde Erzurumlu Hseyin Efendi ile hayatlarna mdahale eden kimseler
olmakszn rahat bir ekilde yaar. Evinde pek kalmaz, genelde dostlarnn davetlerine
gider, ara sra da Mevlevihanede kalr. Bir gn Erzurumlu Hseyin Efendi
memleketine gider ve Tevfiki yalnz brakr. Onun ardndan Tevfik de ailesini
zlediini fark eder. Kitaplarn toplayarak bir sanda kilitler, evinin anahtarn tellallk
ve Fatih Camiinde gnll mezzinlik yapan, evrenin gvenini kazanm Hac Ahmet
Efendiye emanet edip Kurban Bayram iin zmire gider. Bayramdan sonra stanbula
dndnde sandnn krldn, kitaplarnn alndn grr. Hac Ahmet Efendi
sand krp kitaplarn satm, parasyla tekrar hac olmak zere Hicaza gitmitir212.
Medresede, setre pantolon giydii ve ney fledii iin ho karlanmamtr.

Buradan kendisine kt davranan kiilerin etkisiyle ve zgrce yaayamad iin
kurumun ve hocalarnn emeklerini hie sayarak ayrlr. Medreseden soumu ve
uzaklamtr. Barnd barakadan Hac Ahmet Efendinin sahtekrl yznden nefret
eder. Kitaplarn satarak hacca giden Hac Ahmet Efendiye duyduu nefret yznden o
barakadan uzak kalaca bir yer arar. Bu gnlerde Fatihteki ekerci Hannda bir oda
tutar. ekerci Hanna tand zaman babas ve kardei ziyaretine gelir, yerlemesine
yardm ettikten sonra zmire dnerler213. Burada oturduu gnlerde, Akif ney flemeyi
renmek iin her gn ziyaretine gelir. Ancak ney flemeyi renmeye Salim Beyin
Hicaz perevinden balad iin zorlanr214. Tevfik, bir sre sonra ekerci Hanndan
210
apanolu, Neyzen Tevfik, Hayat-iirleri Bilinmeyen Taraflar,s.38.
211
212
213
214
MithatCemalKuntay,lmnn Ellinci Ylnda M. kif,TrkiyeBankasYaynlar,Ankara1986,s.
182.
52
ayrlarak ukuremede Babil Kulesi adn verdii215 Ali Bey Hannda tuttuu bir
odaya yerleir. Bu oday ona Bursal Hafz Emin bulmutur. Yine bu sralarda Akifin
destei ile stanbulda yksek mevkilerdeki kiilerin evlerine konuk olma frsat
bulur216.
Tevfik, stanbula geldiinden beri Yenikap Mevlevihanesine devam etmekte,

her perembe ayine katlmakta ve kymetli insanlarla tantka zmir Mevlevihanesine
duyduu zlemi gidermektedir. Ayinlerden byk zevk alr. Burada sohbet edebildii
yat arkadalar olur. eyhzade Bakinin dairesinde zel bir odas vardr. Ancak
zamanla medresede olduu gibi Mevlevihanede de ho karlanmaz. Tevfike gre
Mevlevihaneden ayrlmasna onun grd ilgiyi kabullenemeyen ve ondan
holanmayan sra neyzenlerden Hilmi Dede217 sebep olmutur. Aralarndaki bu
mcadele evresindekilerin ve Akifin de gznden kamamtr. Akif, amdan
Tevfike yazd 15 Austos 1318 (28 Austos 1902) tarihli mektupta yle der218:
Ahmed Dede geenlerde senin iin: Mahut Neyzen, Hilmiyi fena halde bozmu
demi. O ocuk seni bilmem, fakat Aziz Dededen daha gzel flyor.
Hilmi Dede, Tevfikin kendisine rakip olaca ve derghtaki itibarnn

artmasyla gnn birinde Neyzen Ba Cemal Efendinin yerine geecei endiesini
tar. Kendisinin hedefi de bu olduu iin Tevfik hakknda karalama almalar yapar,
onu eyhin gznden drmek iin urar. Sonunda emeline ular. Mevlevihanede
Tevfike kar olumsuz bir hava oluur. Aradan ok gemeden meydanc Halil Hasan
Dede tarafndan eyh Efendi namaz klmadnz iin ayinlere gelmenizi ho
grmyor denilerek Mevlevihaneden ayrlmas gerektii Tevfike bildirilir219. Tevfik
zlerek Mevlevihaneden ayrlr. Mevlevihanenin bir paras olduunu dnd
215
Kabacal,eitli Ynleriyle Neyzen Tevfik Hayat- Kiilii-iirleri,s.18.
216
217
Manisaldr.GenliindeMevlevilieintisapeder,tannmmusikistatlarndanneydersialr.
stanbulagiderekMevlevihanelerdehizmeteder.YenikapMevlevihanesininneyzenbaolur.1921
ylndavefatetmitir.
SadettinNzhetErgun,Trk Musikisi Antolojisi,c.2,stanbulniversitesiEdebiyatFakltesiYaynlar,
stanbul1942,s.668.
218
Kuntay, lmnn Ellinci Ylnda M. kif,s.185.
219
53
hlde tam bir muhib220 deildir, kurallara uymaz ve ou zaman bir muhib gibi
davranmaz. Mevlevihaneye ruhunu dinlendirmek ve zmirde brakt muhitin
scakln bulmak iin gider. Bu nedenle uzaklatrlmasnda sadece kendisinden
holanmayan kiilerin etkisinin olduunu dnmek yanl olur. Medreseden
ayrlmasnda kurumun yapsna uygun olmayan davranlar nedeniyle eletirilmesinin
de pay vardr. Mevlevihaneden de kurallara uymamas ve dier rencilerin de ayn
imtiyazlar isteyebilecekleri kaygsyla, emsal tekil etmemesi iin ayrlmas istenmi
olabilir.
Ney flyor, setre pantolon giyiyor denilerek medreseden; namaz klmad

gerekesiyle Mevlevihaneden uzaklatrlan, kitaplar bir mezzin tarafndan hacca
gitmek iin alnp satlan Tevfik, hayata ve din evrelere kar isyankr bir tavr alr.
Hibir zaman bir maala medresede hoca, Mevlevihanede dede veya neyzen ba
olmay arzulamamtr. Mevlevihane ile gnl ba vardr. Medrese ise balangta, iyi
eitimli biri olmas yolunda anne ve babasnn kurduklar hayallere ulaabilecei bir
yerdir. Zamanla medresedeki hocalarn sevmi ve derslerini renmek iin heves
etmitir. Ancak evresinin ve ruh yapsnn etkisiyle bu iki ortamda da tutunamaz.
Mevlevihane ve medreseden ayrldktan sonra kendisini tamamen hayatn rzgrna
brakr ve keyfince yaar.
Yeni tand ukuremedeki Ali Bey Han, Babil Kulesini andran

kalabalk ve hareketli bir yerdir. Burada yemek yaplan ahaneler, Bektai Zaviyesi,
esnaf loncas, renci yurdu, tulumbac kahvesi, Kayserili boyac, kalemkr ve
nakkalarn odas bulunmaktadr. Tevfikin hana yerlemesiyle bir de edebiyat ve
musiki mahfili olumaya balar. En st katn ta hana bitiik kesinde Bektai eyhi
220
Muhib:Mevlevolmakisteyenkii,sevdiiveinandeyhemracaateder.eyhmracaateden
gense,velisininonaynalr.Sonramuhibbionamrebbiolacakdedeyeemaneteder.Dedeyeni
rencisinihcresinegtrr,semeitiminebalatr.Muhib,natveyinmekeder,mukabelelerde
bulunur,hizmetadabnbeller,mesnevokur,tasavvufurenir,sohbetlerdebulunur.iireistidad
varsa,yazd,okuduuiirler,tahlilvetenkitediliryahutneyfler,usulbelleyipkudmalmayrenir.
Baarlolursamutrbaalnr,liykateldeederseMesnevhnlkverilir.Gngetikenaslyrnecei,
naslyatlaca,naslkalklacanaslhitapedilecei,naslcevapverileceienkkayrntsnakadar
dedesitarafndaniaretle,szle,hareketlevedikkatlemuhiberetilir.Bueitimdensonrazamanla,o
deMevlevdabveerknnnbirtemsilcisiolur.Glpnarl,Mevlev db ve Erkn,s.149151.
54
Yanyal Abdullah Baba oturmaktadr. st katn dier kesindeki odada da Tevfik

kalmaktadr. Burada kald dnemde medrese renciliinden ve Mevlevihane
mezliinden feragat etse de her gn sabaha kar handan kar, Sultan Selim
Camiinde sabah namazn kldktan sonra Musa Kazm Efendiden ders alr. Dier
yandan da Neyzen Halit Beyden beste ve perevler geer. Ayrca ara sra Bahariye
Mevlevihanesine giderek Aziz Dededen221 ney mek eder.
Zamanla Tevfikin handaki odas bir kltr merkezi hlini alr. Bata hocas air
Mehmet Akif olmak zere dostlar ay sohbetlerinde ve musiki toplantlarnda onu
yalnz brakmazlar. Odasnn balca mdavimleri Tambur Aziz Bey222 ve zmirli Kara
Hafz Ahmet Efendidir. Hemen her gn Tevfiki grmee gelirler. Odasna, ara sra
iki meclisine yabanc olmalarna ramen tannm sofular da gelir. Hoca Hayret
Efendi223 bunlar arasndadr ve en ok sevdii kiilerdendir. zmirli Kara Hafz Ahmet
Efendi ho sohbet, gnl ehli biridir, her saz alar ve sazlarn hemen hepsinden anlar.
Tambur Cemil Beyin224 de aile dostudur. Tevfiki Tambur Cemil Beyin Sinekli
Bakkaldaki evine gtrerek tanmalarna vesile olur. Bu ziyaret srasnda Tambur
Cemil Bey bir sre sohbet ettikten sonra Tevfike ney fletir. Sonra kendisi tambur ve
221
AzizDedeEfendi,1835ylndaskdardadomutur.MsrMevlevihanesindekidedelerdenve
NeyzenSalimBeydendersalr.Babasnndzenlibireitimalmasyolundakibtnabalarnaramen
neyflemektekisrarzerineMevlevihaneyedevameder.Yllariersindeokarananbirneyzenolur.
AynzamandaGalata,skdarveBahariyeMevlevihanelerindeneyzenbaolarakbulunur.7Mart
1905ylndavefatetmitir.
nal,Ho Seda Son Asr Trk Musikiinaslar,s.9396.
222
AzizBey,TamburAliEfendininoludur.Babasgibitamburalar.dadiyibitirdiktensonra
Mlkiyeyegirerve1893ylndamezunolur.SenelerceZiraatBankasndamemurolarakalr.Divan
HmayunBeylikisiNsrBeyinoluilemlkiyedearkadaolmalarmnasebetiyleyllarcaevlerinde
misafirolur.1923ylndaZiraatBankasAnkarayanakledilinceisizkalr.Hayatnnsonyllarnperian
birhldegeirir.1929ylndaalktanlrvecenazesihayrseverlertarafndankaldrlr.
a.g.e.,s.9798.
223
HocaHayretEfendi,1848ylndaAdanadadomutur.airveyazardr.Adanaulemasndanilim
tahsilettiktensonrastanbulagelir.SleymanSubaMedresesinedevameder.1870ylndaAdana
RtiyeMektebiikincimuallimliinetayinolur.1873ylndatekrarstanbuladner.PrensMustafaFazl
Paannkonandadersverir.Edebiyatretmenliiyapar.1913testanbuldavefatetmitir.
BursalMehmetTahirEfendi,Osmanl Mellifleri,c.2,stanbul1333,s.163.
224
CemilBey,1871ylndastanbuldadomutur.yandaykenbabasnkaybeder.Babasnn
boluunudolduramadiinhassasruhlubirahstr.Hemdevletokullarnadevamederhemdezel
dersalr.Mlkiyeyipsikolojiksorunlarnedeniyleyarmbrakmakzorundakalr.Onbeyandayken
tamburalmayabalarveikiyliersindebirhayliilerlemekaydeder.Kemene,viyolonsel,zurna,
klarnet,rbapvetaralmaydarenir.Neydinlemeyioksever.4Austos1916davefatetmitir.
EminAkan,Tamburi Cemil Bey,HrEfeMatbaas,zmir1992,s.5509.
55
kemene alar. Tevfik, Cemil Beyin tekniine hayran kalr. Daha sonra sohbetlerinde
ve meclislerinde bulunduu Cemil Beye sonsuz bir sayg duyar225.
stanbulda her gn yeni insanlarla tanr, girdii muhitler zamanla genilemeye

ve ykselmeye balar. lk rehberleri Akif, Tambur Aziz ve zmirli Kara Hafz Ahmet
Efendidir. Mzik merakls baz genler Tevfiki aile toplantlarna gtrrler. Bunlar o
zamanki dare-i Mahsusa Ser Acentesi Cemil Beyin olu Zaptiye-i ahanenin son
snfnda olan Doktor Sabri ve Askeri Tbbiyeli Karagmrkl Avnidir226. Bu genler,
Tevfikin mziini ve karakterini alglayabilen kiilerdir. Doktor Sabrinin sesi ok
gzeldir. Babas Cemil Beyin Kandilli srtlarndaki kknde skdarl Hafz Vasf,
mehur hanende Karaka227, Karagmrkl Avni toplanp mek ederler. Tevfik de ara
sra bu toplantlara katlr. Cemil Bey, hli vakti yerinde ve zevk ehli biridir. Onun
dzenledii mehtap lemlerinde zamann hatr saylr sazendelerinden Kanun m
Nazm228, Keman Agh, Ud Kadri ve Harbiye Mektebi Zabitlerinden gzel kanun
alan Hakk Beyi tanr. Mehtap lemlerinin birinde sandalla Boazda dolarken,
Hdiv Abbas Hilmi Paann validesinin Bebektekisahil saraynn nnde mola verirler.
Bu srada Tevfik taksime balamtr. Doktor Sabri btn sahili inleten tiz sesiyle gazel
okumaktadr. Boazda sadece Tevfikin neyinin ve Doktor Sabrinin sesi
duyulmaktadr. Bu srada, Valide Paa diye anlan Prenses Emine, saltanat kay ile
sahilden ayrlarak denizde onlar dinler. Bir iki gn sonra, Hafz Airi229 gndererek
225
226
1925ylndavefatetmiTrkudsanats.
ztuna, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi,c.1,s.357.
227
AvramKarakaEfendi,Yahudiaslloknlbirfaslhanendesidir.1920ylndavefatetmitir.
a.g.e.,c.1,s.429.
228
1884ylndastanbuldadomutur.okkkyataannevebabasvefateder.Beyandayken
geirdiibirkazanedeniyleikigzdekrolur.Halasonuhimayeeder.AksaraydaKoskadakrlerve
dilsizlerokulundaokur.OnyandaUdHasanBeydenkanunvemusikidersialr.Halasnnvefat
zerineyatlokulaverilir.smailHakkBeyintalebesiolurveiyibirkanunvirtzolaraktannr.
Kemeneveuddaalar.1920ylndakalpkrizigeirerekvefatetmitir.
a.g.e.,c.2,s.100.
229
nlbirhafzdr.Trkseskayttarihiningerekfonografsilindirlerine,gereksetaplaklarasesverme
rekortmeniolanhanende,gazelhanveplakyapmcsHafzAir'indoumtarihibilinmemektedir.Gazel,
ark,mar,mni,destan,nefesvebenzerlerigibiTrkmusikisininhemenhertrndeneseri18901895
yllarndafonograflaravetaplaklaraokuyansanat"HafzAirRecord"diyebirfirmakurmutur.
zellikleTamburCemilBey'ineliindeokuduuOrfeonplaklar,sanatnneniyiicralardr.1930
ylndavefatettiitahminedilmektedir.
Cemalnl,Gel Zaman Git Zaman,PanYaynclk,stanbul2004,s.189192,421422.
56
kendisini dinlemek istediini Tevfike iletir. Tevfik, saraya kar iyi duygular
beslemedii iin bu teklifi kabul etmek istemez, ancak isimlerini duyduu ve
kendileriyle ahsen tanma frsat bulamad nl musiki sanatlarnn da orada
bulunacan renince kabul eder. Kanun Hac Arif230, mehur hanende Darlaceze
Muhasebecisi Hafz smail, Dyun- Umumiye memurlarndan Ka Yark
Hsamettin231, Bb- Seraskerden Osman Hac Muhittin ve Bahriyeli ehabettin232
gibi devrin mehur musiki sanatlar ile Valide Paann saraynda tanr233.
1900 ylnda stanbulda ilk gramofon plak kaytlar gerekletirilir234. efik

Kolaylnn anlattklarna gre bu yllarda plak ticareti ile megul olan balca
messeseler Veznecilerde Necati ve Memduh kardelerin maazalar ile Sirkecide
Hafz Airin Glistan Plak adl maazasdr. Hafz Air, plak doldurtmak iin
Avrupadan uzmanlar getirtir. Tevfike belli bir gn ve saatte plak doldurmas iin
randevu verir. Aletler kurulur, birka sazende ve hanende gelip kendi plaklarn
doldururlar. Sra Tevfike geldiinde kr ktk sarho, kendini bilemeyecek bir hlde
gelir. Hafz Air ok masraf ettii iin onu gnderemez ve sarhoken ney flemesini
ister. Fakat plaklar ok kt olur. Bu olay Hafz Air, efik Kolaylya anlatr ve ona
plaklar dinletir, plaklar gerekten dinlenecek gibi deildir. efik Kolayl, ok sonralar
Bahekapda Byk postanenin nnde bir Musevinin geni bir selenin iinde bu
plaklar bararak sattn grr:
230
18621911yllararasndayaamTrkbestekrvekanunvirtzdr.stanbulAksarayda
domutur.KocaMustafaPaaAskeriRtiyesinibitirir.eitlimemurluklardabulunur.1895te
Yemendegrevlendirilir.1901ylndastanbuladner.Dahasonra1910ylndaikikeredahaYemende
grevalr.KrkdokuzyandaykenYemendekolerayayakalanarakvefatetmitir.
231
KayarkDeliHsameddinBey,18401921yllararasndayaamnlTrkhanendesidir.Mzkay
Hmayundayetimitir.SultanAbdlazizinannesiPertevniyalValideSultantarafndanhimayeedilir.
Padiahnhususimezzinliiniyapar.Hanendeolarakbykhretkazanmtr.
a.g.e.,s.357.
232
BahriyeliehabeddinEfendi,18811946yllararasndayaamtr.Sesiningzelliivegeniliiile
dneminnlhanendelerindendir.Denizarkyzbalndanhanendelikyapmakzereistifaettiiiin
kendisine<Bahriyeli>denmitir.
a.g.e.,c.2,s.338.
233
234
nl,Gel Zaman Git Zaman,s.139.
57
-Haydi, efendiler rakdan atlayan Neyzenin plaklar be kurua. Bir daha

bulamazsnz, rakdan atlad, br dnyaya gitti.
Kalabalk ucuz ve iki paradan ibaret bu plaklar kapr. ki tane de efik Bey alr.
Tevfik, imedii zamanlarda efik Kolaylnn Pendikteki evine urar, byle bir
gnnde kardeini ziyarete gittiinde efik Kolayl bu plaklar ona dinletir, Tevfik
plaklarn dinleyince ok gler235. Osmanl lkesinin ses kayt tarihinin ilk plaklarndan
birini doldurma ans kendisine verilmesine ramen bunu ok nemsememitir. Ancak
ses kayd iiyle ilgilenenler onun peini brakmaz ve Tevfik ilerleyen yllarda ok sayda
plak doldurur.
Tevfik, tantklar geceden itibaren, Valide Paann saz heyetine girer, pek ok
geceler onun iin alar, bu gecelerin ardndan sarayda misafir edilir. Valide Paann saz
heyetine girmesinin etkisiyle, katld meclislerden fieklerle236dnmeye balar. Artk
stanbulda Neyzen Tevfik olarak anlmaya balamtr. Valide Paann sarayndaki
toplantlar sayesinde Tambur Cemil Bey ile ok iyi dost olur, istedii zaman onun
evine gider, derslerinde ve meclislerinde bulunur. Dier taraftan Tambur Aziz Bey ile
stanbulun neredeyse her tarafna dnlere ve zel toplantlara davet edilirler, bu
davetlerde de ok nemli ahslarla tanr. Ahmet Rasim ile Kemeneci Vasili237 bir
gece Krkeme civarnda stinaf Reisi Reit Beyin evinde dzenlenen bir toplantda
tanr ve dost olur. Tambur Aziz Bey hem kanun hem tambur alar, Neyzen Tevfik de
her zaman yannda en az bir ney tar. Bu vasflar sebebiyle stanbulun gzide
konaklarnda sk sk arlanrlar238.
ukuremede oturduu gnlerde haftann belirli zamanlarnda Tambur Aziz,

Tambur Cemil, Bolahenk Nuri239, zmirli Kara Hafz Ahmet ve Kemeneci Vasil gibi
235
AliRzaAvni,Bizde lk Gramofon, Yeni Asrgazetesi,nr.23349,25Ocak1971.
236
ststekonularakkdasarlanaltnlardanoluanpaket.
237
KemeneciVasil,1845teSilivridedomutur.nceleriklarnetalarkenzamanlakemeneyeheves
eder.FenerliYorgiadndaokustafakatgeziciolanbirkemenecidendersalr.GalatadaveBeyolunda
eitlimeknlardakemenealar.1907ylndastanbuldavefatetmitir.
brahimAlettinGvsa,Mehur Adamlar Ansiklopedisi,c.4,stanbul1933,s.1548.
238
239
1834ylndastanbuldaEyptedomutur.SbyanmektebindensonrabirmddetGalatasaraydaki
MektebiTbbiyedeokur.eitlimemuriyetlerdebulunur.Birokhocadanmusikidersialr.Mevlevi
58
statlarla toplanp Trk musikisinin kymetli arklarn geerler240. Bu gnlerde Neyzen

Tevfikin odas adeta bir musiki okulu gibidir.
Bir yere davet edilmedii, bir toplantya gitmedii geceler oturduu handaki
Bektai eyhi Yanyal Abdullah Babann odasna urar. Burada her zaman ilgi ve
zlemle karlanr. eyh, doksan yalarnda olmasna ramen uzun boylu, uzun beyaz
sakall, din, hosohbet, son derece misafirperver ve gnl ehli bir Arnavuttur. Odas
kk apta bir Bektai Zaviyesi gibidir. Civardaki Laleli Camiinin imarethanesindeki
Arnavutlar eyhin daimi mritleridirler. Her gece on be yirmi kii eyhin odasnda
toplanr, dem lemleri kurarlar. Neyzen Tevfik, handa olduu zamanlarda onlara ney
fler. Arnavutlarn etrefilli ivesiyle Bektai nefeslerini dinlemekten, neyiyle onlar
coturmaktan holanr, onlarla beraber ge vakitlere kadar demlenir, elenir241.
Bir k gecesi, Kandillide yazn mehtap lemi yapt dostlarndan

Karagmrkl Avninin evine oturmaya arlr. O yllarda stanbul konaklarnda, k
geceleri sazl szl meclisler kurularak yenilir, iilir, elenilir. Bu mecliste Aksarayl
Hafz kr242 ile tanr. Hafz krnn sesi gzeldir, ayrca usulne uygun ark
syler, ok iyi taklit yapar. Neyen Tevfik, Hafz kr ile dost olur ve onun sayesinde
Kuruemede ifte Saraylar diye anlan Zekiye Sultann sarayna adm atma imkn
bulur. Sultan II. Abdlhamitin byk kz olan Zekiye Sultan, Nurettin Paann
karsdr. Neyzen Tevfik, kendisini air Erefin talebesi olarak grd ve onun
saltanat aleyhindeki iirlerinin tesirin altnda olduu iin daveti ilk aldnda Hafz
krye olumlu olumsuz bir cevap veremez. Davetten zmirli Kara Hafz Ahmet Beye
bahseder ve gidip gitmemek konusunda ona danr. zmirli Kara Hafz Ahmet Beyin,
Nurettin Paann aydn ve hr fikirli biri olduunu, Zekiye Sultann da kocasna uygun
tarikatnamensuptur.Bestekr,hanendeveneyzendir.Dnemininennlmusikihocalarndandr.1910
ylndavefatetmitir.
240
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzen ve Dostlar, Yeni Taningazetesi,nr.611,2ubat1966.
arkGemek:Birarknnnotalarnbatansonaeksiksizalmak.
241
242
HafzkrEfendi,mzisyenvehafzdr.GalataMevlevihanesindekudmzenvemevlidhan,
TevikiyeCamiindemezzinvemirachanolarakbulunur.1929ylndavefatetmitir.
59
karakterde olduunu, sonuta gitmesinde hibir mahzur olmadn sylemesi zerine

gitmeye karar verir.
Nurettin Paa, Valide Paann meclisine katlanlardan Neyzen Tevfikin methini

duyar. Onun ney flemedeki kudretini merak ederek Hafz krden Neyzen Tevfiki
bulmasn ister. Neyzen Tevfik, Paann davetini, saraya olan menfi tavrndan dolay
bir sre dndkten sonra kabul eder. Paa, onu saygyla karlar, ok iyi arlar ve
onun ney taksiminden ok etkilenir. Neyzen Tevfik, saraya ikinci arlnda Zekiye
Sultann harem dairesinde bir perdenin arkasndan Sultana ney fler. Onu zevkle
dinleyen Zekiye Sultann da beenisini kazanr. O gnden sonra Neyzen Tevfik,
Msra gidinceye kadar Nurettin Paann saraynda sk sk misafir edilir. Paa ile dost
olur. Ancak bir yanl anlalma yznden Msra gitmeden nce Zekiye Sultann
saray ile aras bozulur. Dndnde bu sorunu zer ve dostluklar devam eder. Zekiye
Sultan ve kocas ok aydn ve demokrat insanlardr. Neyzen Tevfik saraya gidip geldii
mddete ortama uygun nkteler arasnda air Erefin saltanat aleyhindeki iirlerini de
okur, Paa bu iirleri zevkle dinler, beendiklerini not eder, muhtemelen bunlar Zekiye
Sultana da okur243. Buna ramen ona kar olumsuz bir tavr almazlar, onu anlayla
karlarlar. Neyzen Tevfik, II. Merutiyetten sonra stanbula dndnde Paann
daveti zerine air Erefle beraber birok geceler sarayda misafir edilir244.
Yirminci yzyln ikinci yarsndan itibaren baz kahveler edebiyatlarn, bilim

adamlarnn ve aydnlarn toplant yeri hline gelir245. Neyzen Tevfik, bir taraftan saray
lemleri ve dost ziyaretlerine devam ederken dier yandan da Sirkeci stasyonunun tam
karsndaki baheli stasyon Gazinosunun mdavimlerinden olur. Buras Babli
edebiyat evresinin topland yerlerden biridir. air Mstecabizade smet, Muhittin
Raif, Samih Rifat246, air Mehmet Cell247, Giritli Hasan Ali gibi tannm edebiyatlar
243
244
a.g.y.,nr.2573,18Kasm1946.
245
Birsel,Kahveler Kitab,s.17.
246
1874ylndastanbuldadomutur.Dzenlibireitimalr.eitlimemuriyetlerdebulunur.kdamve
Sabah gazetelerindeyazlarkar.Kymetlibirairveediptir.Musikiyleilgilenir,tamburalar.3Aralk
1932tarihindeAnkaradavefatetmitir.
nal,Son Asr Trk airleri, c.3,s.16731676.
60
akamlar burada toplanr ve ok kere sofralarnn hesab bir edebiyat merakls olan,
uray Devlet Tanzimat Dairesi Azasndan Tahir Beyolu Yusuf Cevat tarafndan
karlanr. Neyzen Tevfik, stasyon Gazinosunda dinledii edebiyat sohbetlerinden ok
faydalanmtr. Bunun dnda, o zaman Paris Otelinin bir odasnda oturan Nuri
eydann248 penceresi Steinburg Birahanesinin bahesine bakan odas da dnemin
edebiyat mahfillerinden biridir. Andelib249, Mehmet Cell gibi edipler ve Neyzen Tevfik
burada buluur, rak sofrasn kurar, ge vakitlere kadar elenirler. kileri bittiinde
aaya sepet sarktp Steinburg Birahanesinden iki ve meze alarak devam ederler250.
Neyzen Tevfik, Mehmet Akif ile gittii meclislerden ok zevk alr. Bu

meclislerde edeb bilgisini arttrr. Akif, dnemin iir ve edebiyatta tannm
ahsiyetlerini dzenli olarak ziyaret eder ve ok kere Neyzen Tevfiki de yannda
gtrr. En ok gittikleri yerler bnlemin Mahmut Kemal naln babas Emin Paann
Mercan civarndaki kona ve Beyliki Nasr Beyin Koskadaki konadr251. Tambur
Aziz Bey, Koskadaki konakta misafir olarak uzun yllar kalr. Neyzen Tevfik ile
tantktan sonra sk sk bu evde toplanr mek ederler.
Akifin severek gittii yerlerden biri de Bakrkyde oturan Meclis-i Maarif

Baktibi deerli edip ve air Halil Edip Beyin evidir. Akif buraya gidecei geceler
Neyzen Tevfik ile beraber Tambur Aziz Bey, zmirli Kara Hafz Ahmet Bey ve Bursal
Hafz Emini yanna alr, ev sahibinin misafiri olan mzisyenlerle birlikte kalabalk bir
saz meclisi kurarlar.
247
MehmetCell,1867ylndastanbuldadomutur.Kendikendiniyetitirir.Memurlukve
retmenlikilemegulolur.kiyeokdknolduuiinderbederbirhayatsrer.26Ocak1912
tarihindevefatetmitir.MezarYenikapMevlevihanesiMezarlndadr.
BehetNecatigil,Edebiyatmzda simler Szl,VarlkYaynlar,stanbul2007,s.287.
248
Nurieyda,1866dastanbuldadomutur.BirsreSoukemeAskeriRtiyesindeokur.Hariciye
veAdliyeNezaretikalemlerindealr.nlmusikistatlarndandersalr.Farsa,Franszca,Almancave
ngilizcebilir.1901ylndavefatetmitir.
nal, Son Asr Trk airleri, c.3,s.12491251.
249
18731912yllararasndayaamair.AsladMehmetEsattr.zeldersleralarakyetiir.II.
AbdlhamitynetiminceTahriratKtibiolarakgnderildiiMalatyadavefatetmitir.
Necatigil,Edebiyatmzda simler Szl,s.53.
250
RefiCevatUlunay,Seltin Meyhneler, Milliyetgazetesi,nr.2714,1Aralk1957.
251
61
Akifin Neyzen Tevfike tantt nemli ahsiyetler arasnda mehur Mabeyinci

Ragp Paa252 da vardr. Yldz civarndaki konanda haftada bir iki kere saz lemleri
yapan Ragp Paa, skdarl hanende Osepi253 ok beenir ve genelde onun getirdii
sazendeleri dinler. Bu gecelerden birinde ocuklar Abidin ile akire Arapa, Farsa ve
Trke dersleri okutan Akifi de alkoyar. Paann davetlileri arasnda bulunan Nurettin
Paa sz arasnda Neyzen Tevfikten bahseder. Onu ok metheder. Akif de onun
szlerini destekleyen cmleler sarf eder. Bunun zerine Ragp Paa Neyzen Tevfiki
dinlemek ister254. Onu ilk dinlediinde sanatndan ok etkilenen Ragp Paa ile Neyzen
Tevfik dost olur ve bu yaknlklar II. Merutiyetin ilanndan sonra da devam eder255.
Neyzen Tevfik ile Akif sk sk Yua Tepesinde gezerler. Bu gezmeleri srasnda

Tevfik oralardaki bir duvara o gnlerin ansna u drtl karalar256:
kifin iri b- meliyle

Hme-i r siyh Neyzenden
Zll-i zil misl kalmtr
u karalt gelp geerlerken
Neyzen Tevfik, o devrin nemli ahslarndan ve padiahn muhafzlarndan olan

Yusuf Paaya da daveti zerine ney fler. Yusuf Paa zamann nfuzlu ve korkulan
ahsiyetlerinden biridir. Neyzen Tevfik, Yusuf Paann konanda hi istememesine
ramen istibdat devrinin en azl ve tannm ileri gelenlerinden Fehim Paa ve
252
1857ylndaEribozAdasndadomutur.Mlkiyedensonramabeyinciolaraksarayaalnr.Ayn
zamandaiadamolduuiinsaraydakinfuzunadayanarakticarettenvezelliklemadenciliktenelde
ettiigelirsayesindebykbirservetiolur.Cimriliiylemehurdur.
brahimAlettinGvsa,Trk Mehurlar Ansiklopedisi,AltnKitaplarYaynevi,stanbul1958,s.311.
253
skdarlHanendeOsep,ErmeniasllTrkbestekrdr.1873ylndastanbulskdarda
domutur.1924teTrkiyedenayrlarakFransayayerleir.Ermenidinmusikisiniiyibilir.Levon
Hanciyannrencisidir.ehreminivezirRdvanPaaveMabeyinciRagpPaatarafndanhimaye
edilmitir.1959ylndaFransadavefatetmitir.
254
255
a.g.y.,nr.2576,21Kasm1946.
256
FikretAdil,Neyzeni Anarken, Son Havadisgazetesi,nr.896,31Ocak1963.
62
Kabasakal Mehmet Paaya ney fler. O gnlerde stanbulda iyiden iyiye tannp
duyulmutur257.
Neyzen Tevfik, saz lemlerinden birinden dnerken, devriye gezen

komiserlerden biri tarafndan durdurulur. Komiser, saz leminden geldiini renince
Saz lemi kalabalkla olur, kalabalk cemiyet demektir, cemiyet kurmann ve toplant
yapmann yasak olduunu bilmiyor musun? diyerek onu uyarr. ki gece sonra Yusuf
Paa, Neyzen Tevfiki konandaki meclise arr. Neyzen Tevfik yaad olaya
kzd iin toplantya gitmez. Paa birka kez adam gnderir, Neyzen Tevfik sonunda
onun arsna uyarak konaa gider. Paann neden byle davrandn sormas zerine
yaadklarn anlatr. rendiklerine ok kzan Yusuf Paa, Neyzen Tevfiki uyaran
komiseri cezalandrr. Bunun zerine Neyzen Tevfike istibdadn adam gzyle baklr
ve evresindekiler ondan ekinir258. Kendisini koruyan paa II. Abdlhamitin nemli
adamlarndan biri olduu iin pek ok kii Neyzen Tevfikin hafiye olduunu
dnmtr.
Bir yandan devrin nemli ahslarnn konaklarna, saraylarna devam ederken

bir yandan da Akifin gtrd edebiyat mahfillerinden faydalanr. Akif, her sabah
Sargzeldeki evinden ukuremedeki Ali Bey Hanna Neyzen Tevfike Arapa,
Farsa ve Franszca dersleri vermek iin yrr259. Ayrca ona Bostan okutur260.
Fatihteki ekerci Hannda balayan ney dersleri burada da devam eder. Onlarn
dersleri senelerce srmtr261. Neyzen Tevfike gre, Akifin ok istemesine ramen
ney flemeye kabiliyeti yoktur262. Mithat Cemale gre ise Akif, derslerin en banda
ok zor bir para setii ve onu laykyla fleyemedii iin kendisini baarsz sayar. Bu
dersler onlar iin haftada en az bir kere buluma vesilesi olur. Akif bir sre uratktan
sonra parmaklarn saraya tutulmu gibi neyin deliklerinde bkld Salim Beyin
257
258
a.g.e.,nr.2580,25Kasm1946.
259
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-renimi,Yeni Taningazetesi,nr.607,29Ocak1966.
Fergan,Mehmet kif, Hayat, Eserleri ve Yetmi Muharririn Yazlar,s.350.
260
261
MithatCemalKuntay,Tarih Kelerinde Neyzen Tevfik, Son Postagazetesi,nr.5637+2460,5ubat
1953.
262
63
Hicaz perevini istedii gibi karamad iin Neyzen Tevfikten ney dersi almay
brakr ve umduu gibi bir neyzen olamad iin yle der:
Heyht! Snd evkm, evkimle ben de sndm:

Hanlarda srte srte k Garibe dndm!
Buna ramen Akifin ney flemeyi renme istei bitmez ve almalarna kendi
kendine devam eder, birok besteler renir. Akifin mzie olan dknln bilen
dostlar Neyzen Tevfik, zmirli Kara Hafz Ahmet, Karantinada memur Sait Bey,
Tambur Aziz, Bursal Hafz Emin, Ud Asm263 ve Hafz Kemal264 toplandklar zaman
en zor seslendirilen paralar icra etmek iin onun bir iaretini beklerler265.
Akif, Neyzen Tevfikin ney taksimlerinden sonra en ok ince zeksnn rn

olan nktelerini sever. Ancak onun derbederliinden ve ikisinden memnun deildir.
Onun daha iyi artlarda yaamas iin abalar. Neyzen Tevfik de kardei efik de
Akifin madd ve manev desteini grrler. efik Kolayl, Halkal Ziraat Mektebine
Akifin sayesinde girer ve onun emeklerini boa karmamak iin alarak okuldan
dereceyle mezun olur. efik, Akifin nasihatlerini bir kerede anlayp uygularken,
Neyzen Tevfik mr boyunca ayn nasihatleri dinledii hlde kendi istedii gibi
yaamtr. Akifin, ikinin sanatna ve hayatna yapt ktlkleri her frsatta
anlatmasna ramen Neyzen Tevfik ikiyi brakmaz. Bazen bu nasihatlerin boyutlar
deiir ve Akif, ona kzar, darlr. Ancak, Neyzen Tevfik, onun kzgnln umursamaz.
Dargnlklar Neyzen Tevfikin gzel bir ney taksiminin ardndan biter, Akif onu sarho
grnce yeniden balar. Neyzen Tevfik, aylarca ok sevdii Akifi grmemeye katlanr
ancak ikiyi brakamaz266. Akif tm krgnlklarna ramen ona ok deer verir. Onun
iin Tevfik, nev ahsna mnhasr kymetli bir adamdr. Bir zaman gelecek onu
arayacaz der267.
263
ttihadMilliSigortairketiMdrAsmakir.
264
NuruOsmaniyeCamisimezzinlerindendir.
265
Kuntay,lmnn Ellinci Ylnda M. kif,s.182184.
266
MithatCemalKuntay,Tarih Kelerinde Neyzen Tevfik, Son Postagazetesi,nr.5637+2460,5ubat
1953.
267
HasanBasriantay,Anlarda kif,M. kif zel Says Hecedergisi,Say:133,Ocak2008,s.543.
64
Akifin, Neyzen Tevfiki tantrd kiilerden biri de Miralay brahim Beydir.

Plevne Kahraman Gazi Osman Paann sava ve esaret arkadalarndan olan bu zat
tantklarnda yetmi yalarndadr. lme ve edebiyata merakldr ve zengin bir
ktphanesi vardr. Neyzen Tevfik o zamana kadar mer Hayyam adnda bir air
olduunu iitmitir, ancak onun iirlerini ilk defa brahim Bey ile tant gn okuma
frsat bulur. brahim Bey bu ziyaretten son derece memnun kalr. Misafirleri ayrlrken
ktphanesinden Neyzen Tevfike ta basmas yazma bir Hafz Divan, Akife de mer
Hayyamn iirlerinin olduu bir kitap hediye eder268. Neyzen Tevfik bu olay yle
anlatr269:
Yalnz bu ok kymetli hediyelerin veriliinde pek isabetli hareket edememiti. Divan

Akife Hayyam da bana verseydi, rahmetli hocam da ok memnun kalacakt. nk
arab ok methettii iin Hayyamdan pek holanmazd. Ben ise daha o zaman bile
farkna varmadan, mer Hayyamn mridi olmutum.
Neyzen Tevfik, Akifin tantrmasyla, Hersekli Arif Hikmetin ilgisine mazhar

olur, sevgisini kazanr. Ona ney fler. Hersekli Arif Hikmet de ikramlar ile onu
memnun eder. Haftada bir kez Akif ile Hersekli Arif Hikmetin konuu olurlar270.
Neyzen Tevfik, ehzadebandaki ayc skpl Hac Mustafa ile dost olur.
ark Tiyatrosunun bitiiindeki bu ayhaneye Msra gitmeden nce hemen her gn
urar. O vakitler buraya hocas Mehmet Akif de sk sk gelir. ayc Hac Mustafa ile
neredeyse gece gndz beraberdirler271. Bu ayhanenin mdavimleri arasnda Tatar
brahim Baba isminde bir ahs vardr, Neyzen Tevfik onun zel biri olduunu dnr
ve onunla ilgilenir. Onun bu ilgisi zerine ayc Hac Mustafa, Tatar brahim Babann
Bektai Babalarndan olduunu ve bu uurda Kbe, Kerbela, Horasan gibi yerleri
dolaarak stanbula geldiini anlatr. brahim Babann Stlcenin stnde bulunan
Bektai Tekkesi eyhi Mnir Babann272 ihvanlarndan273 olduunu belirtir. Eer
268
Fergan,Mehmet kif, Hayat, Eserleri ve Yetmi Muharririn Yazlar,s.307.
269
270
a.g.y.,nr.2581,26Kasm1946.
271
Birsel,Kahveler Kitab,s.135.
272
StlceMnirBabaBektaiTekkesi(BademliBektaiTekkesi)veMnirBaba:eyhlislam
DamadzdeEbulHayrAhmedEfendininolueyhlislamDamadzdeFeyzullahEfenditarafndanina
65
isterse, bir gn bu Bektai Tekkesini birlikte ziyaret edebileceklerini syler. Neyzen

Tevfik arkadann bu teklifini kabul eder. Bir gn ehzadebandan yola karak
Stlceye giderler. Dergh genelde btn Bektai tekkelerinde olduu gibi etraf ak,
gzel manzaral bir yerdir274.
Tekkede usulnce arlanrlar. Sofralar kurulur, Neyzen Tevfike, Mnir

Babann sofrasnda yer verilir. Bu sofrada tekkenin hemen hemen btn saz heyeti
bulunmaktadr. Ayn zamanda Mnir Babann mntesibi olan Santuri Dervi nar,
sanatkrane saz alan mer Dede, keman Doktor Ali Rza Bey, o devrin tannm
romanclarndan Vecihi ve babas Aziz Bey ve baka birka kii daha bu sofradadr.
Biraz sohbetten sonra mzik balar. Neyzen Tevfik neyi ile dier sazlara katlr, birlikte
nefesler alarlar. Medrese ve Mevlevihaneden kovulduktan sonra Bektai Tekkesi
Neyzen Tevfikin ruhunu dinlendirir. Bektai Tekkesini nasihat, gelecek kaygs ve
hiddet gibi nefret ettii ey olmad iin sever. eyhin olu Hseyin Bey ile ok iyi
anlar ve dost olur. Daha sonra sk sk tekkeye urar275. Tekkede, onu dorular ve
yanllar sebebiyle yarglanmad iin rahattr.
Neyzen Tevfik, zmirde yaad zamanlardan itibaren fikirlerini uluorta

sylemekten ekinmez. ocukluundan beri zgr yaamaya meyilli ruhu kontroll
olmasn engellemitir. Ayrca zmirde air Eref, Tokadizede ekip ve arkadalarnn
hr dnceleri ruhunda yer etmi ve karakterini fazlasyla etkilemitir. zmirin
hafiyelerden arndrlm korunakl ortamnn da bu tutumunda etkisi vardr. zel
sohbetler ve meclisler dnda padiahn yaknlarnn konak ve saraylarnda bile air
Erefin hicivlerinden bir kta veya istibdad eletiren bir fkra sylemekten ekinmez.
Buralarda syledikleri, mey leminin elencesi arasnda duyulmam ya da saznn
ettirilmitir.lkkurulduundaNakibendlereaitolantekke1826ylndaAnadoluPayeliArifEfendi
tarafndanBektaibabasMustafaBabayaverilir.AncakbutekkeyktrlrvedahasonraMnirBaba
tarafndantekrarkurulur.MnirBaba,birokhalifesivemntesibiolanbireyhtir.Bunlararasnda
BektaiairlerindenMehmedinar(.1901),TatarbrahimBabave1920devefatedenKrmlMihrabi
vardr.MfidYksel,stanbul Bektai Tekkeleri,Cemdergisi,Say:71,stanbulEkim1997,s.40.
273
hvan:Arapadakardemanasnagelenahkelimesininouludur.Ayntasavvufokulunamensup
olanlarnbirbirlerihakkndakullandklarifadedir.
Cebeciolu,Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl,s.300.
274
275
a.g.y.,nr.2581,26Kasm1946.
66
byleyici etkisi altnda duymazdan gelinmi, bazen de meclisin gzellii erefine

balanmtr. Fakat bir zaman sonra bu davranlar nedeniyle istibdat iin tehlikeli
kimseler snfna girer. Dostlar, zellikle Akif, Neyzen Tevfiki her yerde fikirlerini
aka sylememesi iin uyarr. Ancak aldrmaz ve her yerde ekinmeden konumaya
devam eder, itii gnlerde daha ok konuur276. Ara sra zmire gidip geldike
Sirkecideki gmrkte kendisiyle fazla ilgilenildiini fark eder. ok sk aranmaktadr
ve zerinden kan en ufak kt bile dikkatle incelenmektedir. Hatta bir defasnda Fatih
Rtiye-i Askeriyesine kaydettirmek zere zmirden beraberinde getirdii kardei
efikin-ki o zaman on iki on yalarndadr- birka paradan ibaret okul kitaplarn
bile ok sk ararlar. Fakat Neyzen Tevfik zmirden dnerken air Erefin yeni yazd
hicviyeleri ezberledii iin hafiyeler onu sulayacak hibir delil bulamazlar. Daha sonra
katld meclislerde bu iirleri ezbere okur. Bu nedenle Akif ve dier arkadalar onun
zmirden dnn heyecanla beklerler. ehzadebandaki ayc smail Aann ve
Hac Mustafann ayhaneleri onlarn toplantlarnn mekandr. Cuma gn haricinde
her ikindi zeri smail Aann, baka bir yere gitmedikleri geceler ve sabahlar da Hac
Mustafann ayhanesinde tavla pullarnn seslerinden uzakta Akif, Tambur Aziz,
Babanzade Naim, Neyzen Tevfik, stanbulda bulunduunda Bursal Hafz Emin
buluur ve padiahn zulmlerinden, lkenin kt gidiatndan korkusuzca bahsederler.
Her iki ayc da aydn ve gvenilir insanlardr277. Maarif mensuplarndan Arap
edebiyatna dair derin bilgisi olan evket ve ok zengin bir ktphanesi bulunan o
zamann tannm simalarndan Bonak Muallim Ali evki de bu sohbetlere katlr.
ehzadebandaki bu iki ayhane dnda Sirkecide mdavimi olduu yerlerden

birisi de Hrriyetperver Genler Kulb olarak adlandrd Paris Otelinin
bulunduu yerdeki o zamann mehur Gne Kraathanesidir. Burann mdavimleri
genellikle tbbiyeli aydn genler, Bb- linin matbuat ve edebiyat leminden baz
nemli kiiler ve Yunus Nadi, zmir Mevlevihanesi eyhinin kz kardeinin olu
zmirli Ahmet Cemil278, Ahmet Rasimin damad Filibelizade Nizami, Fehmi Raz,
276
277
278
DahaokII.Merutiyetdnemindenyapmzmirliairvemizahyazar.1880ylndazmirde
domutur.dadiyizmirdetamamladktansonrastanbuldaMektebiHukukadevameder.Buray
67
Yusuf Cevat ve Mstecabizade smet gibi hr fikirleriyle tannm kimselerdir. Gen bir
tbbiyeli olan Mazhar Osman da Neyzen Tevfiki ilk kez burada tanr. ok iyi ney
fleyen ve srekli ien bu ilgin adam grdnde ilgiyle gzlemler279. Bu arada
Tbbiye-i ahane eczacs, sonradan paa olan mehur hafiyelerden Refik Beyde buraya
gelip gider. Refik Bey, Baktip Kara Tahsinin mensuplarndandr, Yusuf Cevatn da
Kara Tahsin Paa ile akrabal vardr, bu nedenle ondan pek ekinmezler. Yalnz
onlarn Gne Kraathanesinde konutuklar eyleri dinleyen Ziya akir280 isminde biri
vardr. Bu kii daha ok Yusuf Cevat ile konuur. Yusuf Cevat ise Neyzen Tevfikin
dostudur ve onun yanndan pek ayrlmaz. Amcas Refik Paann ukureme civarnda
Karagz Mahallesindeki konana onu sk sk davet eder, burada lemler dzenler.
Neyzen Tevfik, Ud Nevres281 ile bu konakta tanr. Burada saydmz yerlerin dnda
Galata Rhtmndaki mehur birahanelerden Kadifelinin st de bulutuklar
yerlerdendir. Neyzen Tevfik, artk stanbulun tannm bir simas olmu, her yerde
grnmeye balamtr. eitli tarikatlara mensup btn tekkelere girip kt gibi
ehrin btn meyhanelerinin de mdavimidir.
Tand yksek eitimli genlerle Beyolunun zel elence lemlerine gider. O

dnemde Tbbiye-i ahanenin rencileri elence dkn ve ok haardrlar.
Mekteb-i Sultaninin rencileri arasnda da Tbbiyeliler gibi olanlar vardr. Sonuta o
zaman Beyolunun gizli elence merkezlerini grmesine doktor adaylar, esrar
tekkesinde ilk defa nargile imesine Mekteb-i Sultaninin iki talebesi sebep ve rehber
olur. Arabizadelere mensup Hac Tevfik Beyin yakn akrabas Mekteb-i Sultaninin
bitiremedenzmiredner.1908ylndabi adlbirgazetekarr.kiyeardkndr.1920ylnda
vefatetmitir.
279
280
ZiyaakirSoku,1884ylndastanbuldadomutur.lkokuluvertiyeyistanbuldaokur.dadiye
BursadabalarstanbuldadevamedipHaleptebitirir.Hukukeitimigrr.BabasOsmanlordusunda
zabitolduuiinoksktanrlar.Son Posta, Tan, Son Telgrafvekdamgibigazetelerdeyazar.Tarihle
ilgilieserlerdehazrlamtr.1959ylndavefatetmitir.
HasanEryksel,Ziya akir: Hayat ve Eserleri,AnlMatbaas,stanbul1949,s.540.
281
UdNevres,1873ylndaMalatyannYeilyurtkazasndadomutur.Annesininlmndensonra
babasylastanbulagider.BabasnnyanndaaltpaasayesindedzenlieitimgrrveBblide
memurolur.eitlimeclislerdeudalaraknlenir.22Ocak1937ylndavefatetmitir.
OnurAkdou,d Nevres Bey,KltrBakanlYaynlar,Ankara1990,s.112.
68
son snf rencisi Cemil ve Bedirhanilerden eref Bey ile Galata civarnda Arabac
smail ve Kavakl Ahmet Beyin ilettii kahvede ilk kez esrar kullanr282.
Neyzen Tevfik, Serasker Ali Saib Paa ve olu Sadi Paann konaklarnda
zaman zaman misafir edildiini syler. arambada bulunan Ali Saib Paann kona
o yllarda bir okul gibidir283. Bu konakta misafir olduu bir gn, yeni bir iir yazp
yazmad sorulur284. O sralar Hersekli Arif Hikmetin aynen tahmis ettii:
Ger mera nist ez felek behre

Kiri merih her kusi Zhre
beyitinin ilhamyla ve yaad skntlarn etkisiyle bir kfrnme yazmtr. Ferit

Beyin hatr iin Sahne-i mrmden Nefs-i Emmreye Hitbm285 adl bu iiri okur.
Dinleyenler iiri ok beenir. Bir sre daha konuulduktan sonra meclis dalr. Bu
olayn zerinden bir hafta gemeden Hafz kr ile ehzadebanda karlar. Hafz
kr, Nurettin Paann kendisine ok kzdn, onu hicvettiini duyduunu ve
darldn syler. Paaya bu durumu Yaver Ferit Bey haber vermi ve iirden birka
msra okumutur. Neyzen Tevfik bu aslsz sulamadan dolay ok zlr ve utanr, bu
nedenle stanbuldan ayrlncaya kadar bir daha Paann karsna kmaz. Paa ile
ancak II. Merutiyetin ilanndan sonra yz yze gelebilir, o zamana kadar suu
olmad hlde bu iftirann utancn tar286.
O gnlerde stanbulda istibdadn basks gn getike artmakta, zulm ve kibir

her sahada kendini hissettirmektedir. Neyzen Tevfik, ukuremedeki odasnda
oturduu bir gn Sirkecideki Gne Kraathanesinin mdavimlerinden Ziya akir
ziyaretine gelir. Ona hayranln bildirip biraz sohbet ettikten sonra sz air Erefin
282
283
a.g.y.,nr.2584,29Kasm1946.
284
SeraskerAliSaibPaa1891ylndavefatetmitir.
NeyzenTevfik,AliSaibPaannkonuuolduunusylesedemuhtemelenonunailesininkonuu
olmutur.
285
286
69
iirlerine, Ahmet Rzann Pariste kard Meveret ve Filibeli Ali Fehminin

Filibede nerettii Muvazene gazetelerine getirir287.
Neyzen Tevfik, Ziya akirin gelmesinden pek holanmaz. Ona gvenmedii

iin sorularna doru drst cevap vermez. Bu dnemde kuku duymasna sebep olacak
baka ziyaretler ve tesadfler de birbirini takip eder. Neyzen Tevfikin, Zekiye Sultann
saraynda Nurettin Paann yannda grerek tand Bahriyeli Cavit Bey bir perembe
akam onu Bykadada Tunuslu Hayrettin Paazade Tahir Beyin kkne davet eder.
Tahir Beyin kknde padiaha yakn ahslar ve ynetimde grev alan nemli
kiilerden baka mehur Ba Hafiye Kadri Bey de vardr. Meclis kurulur, saz balar.
Misafirler bir yandan yemek yer bir yandan mzik dinler. Bir ara Kadri Bey, Neyzen
Tevfikin dizinin zerinde duran nota defterini alr. Bu beendii paralarn notalarn
yazd kk bir defterdir. Kadri Bey defteri incelerken yz kararr. Neyzen Tevfik
defteri alr bakar ve Fethiye Medresesindeki bir arkadann defterin i kapana hatra
olarak yazd beyiti grr.
stikamette kalem yanmada em olsa kii

Yine mikraz kazadan ban kurtaramaz
Bu grnte zararsz bir vecizedir ancak, Kadri Bey bir sorun arad iin bu
beyiti tehlikeli bulur. Herkese iittirecek ekilde, ahlak- ummiyeye tefessh etmitir
der. Neyzen Tevfik, defter kendisinin deilmi gibi umursamaz davranr, ama padiahn
ba hafiyesi tarafndan iyi gzle grlmediini anlar. Bana kt eyler geleceini
hissetmektedir. Daha nce Deli Fuat Paa288, uray Devletten Lastik Sait Bey289 ve
Kasidecizade Ziya Molla290 birok ahsn birer birer stanbuldan uzaklatrldn,
Yunus Nadinin tutuklanarak Bb- Zaptiyenin cinayet ksmna, yukarda ismi geen
istibdat kart baz kimselerin de Hasan Paa Karakoluna kapatldn duymutur.
287
a.g.y.,nr.2585,30Kasm1946.
288
18781882yllararasndakinciOrduKomutanlve1909ylndaMeclisiynAzalgrevlerinde
bulunur.
289
Gazeteci,1908ylndarayDevletTanzimatDairesiReisliigrevindebulunur.
290
1900ylndaehremanetiAzasdr.
70
Hatta Yusuf Cevat ile Hasan Paa karakoluna giderek Yunus Nadiyi grr. Btn bu
olanlar onun zgrl seven ruhunu bunaltm ve artk elenemez olmutur, sabah
akam imeye balar.
Bu gnlerde Yusuf Cevat, Ziya akirin kendisini ikyet ettiini haber verir. Bu
haber onu ok endielendirir291. ehzadebanda Hac Mustafann ayhanesine gittii
bir gn, Hacy da ikna ederek bir ilingir sofras kurdurur. Bir yandan ier bir yandan
da air Erefin hicivlerinden okur. Bir sre sonra ayhaneye sarkl bir hafiye gelir,
buna ramen elencelerini blmezler. Kamil isimli hafiye bir sre onlar dinler. Bu
srada zamann Zaptiye Nazr292 arabasyla oradan gemektedir. Neyzen Tevfik,
Zaptiye Nazr Ahmet efik Paaya ve istibdada kfreder. Hafiye bunlar dinledikten
sonra hzla oradan ayrlr. Bu olaydan gn sonra Hacnn ayhanesine urad
srada tutuklanr. nce Hasan Paa Karakoluna gtrlr, kayd yaplr. Ardndan
Zaptiye Kapsna gtrlr. lemler srasnda jurnallendiini renir293.
Kayt ilemleri yapldktan sonra siyas sulularn kald koua konulur.

Kouta zmirden tand Hafz Mehmet ile karlar. Kendisinden daha nce koua
gelen Hafz Mehmet burada meydanc ba olmu, sz geen biridir. Neyzen Tevfik de
onun bu mevkisinden faydalanr. Ondan sonra koua mehur edebiyat Farsa Hocas
Tahir Nadi294 de gelir. Hafz Mehmetin korumasnda koutan birka kii ve Neyzen
Tevfik sk sk esrar ierler. Burada esrara alr. Bir gece Nazrn zel ktibi Aksarayl
Vasf Bey tarafndan sorguya ekilir. Nazik ve terbiyeli biri olan Vasf Bey, air Erefi
tanyp tanmadn, onun eserlerini saklayp saklamadn sorar. Hakknda otuz be
adet jurnal olduunu, bunlar rtbas edeceini ve kendisini serbest brakacan syler.
Neyzen Tevfik, on on be gn ara ile bir iki defa daha sorguya ekilir. Nihayet
bir ramazan gecesi Zaptiye Nazr Ahmet efik Paann karsna karlr. Paa, iki
291
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2586,1Aralk1946.
292
18961908yllararasndaAhmedefikPaaZaptiyeNazrolarakgrevyapar.
293
294
TahirNadiOzanzg,18761953yllararasndayaamtr.Darlfnununedebiyatubesinden
mezunolur.Badat,Mardin,Selanik,Ankara,Adana,stanbulgibiillerdeArapa,FarsaveTrk
edebiyatretmenliiyapmtr.Hicivleriylenldr.
TahaToros,Ve Bekr Sanatlar, Milliyetgazetesi,15Haziran1986.
71
iip imediini sorar. Jurnallerde bu bilginin olduunu tahmin ederek bunu

reddedemeyecei dncesiyle kabul eder. Sonra suunu hafif gstermek iin kokusu
ok kmasn diye konyak itiini ekler. Samimi tavr Paann houna gider295. O da
ktibin sorduu sorular ynelttikten sonra serbest olduunu syler.
Hapisten kurtulmutur, ancak peine birka hafiye takld iin huzursuzdur.

Braklma sebebinin, onu takip ettirerek arkadalarn renmek ve onlar stanbuldan
uzaklatrmak olduunu dnr. Bu uygulama o dnemde sklkla yaplmaktadr.
Dostlarna zarar verebilecei dncesiyle onlar grmez, hibir dostunu ziyarete gitmez
ve edebiyat mahfillerinden uzaklar. Mimli kiilerden olduu duyulmu ve artk pek
ok dostu da selam vermez olmutur. Sevdiklerini skntya sokmamak iin kimseye
selam vermez. Ancak, stanbulda bu ekilde yaamas mmkn deildir. Zaten hapse
girmeden nce istibdadn basks ve tavr ar gelmektedir, artk ardndaki hafiyelerle
hayat daha da ekilmez bir hl almtr.
stibdadn basklar halk ok bktrmtr. Neyzen Tevfik, babasnn Bodrum ve

Urlada retmenlik yapt yllarda civar kylerden gelip devletin yapt zulmden
yaknan insanlar dinlemitir. Vefakr dostu ayc Hac Mustafann kefaletine rapten
tahliye edildii gn, kasabalarnn grd zulmden dolay daa kan Yrk Osman,
Kerimolu ve akrcaly derin bir hayranlkla hatrlar. Bu dncelerle hibir yere
samaz olur. Bir mddet stanbulun tenha yerlerinde gezer. Ara sra Stlcedeki
Mnir Babann Tekkesine giderek ruhunu dinlendirir. Tekke ortamnda kendisini
gvende hisseder, burada ney fleyerek zaman geirir. Bu gnlerde Stlcenin sakin ve
sessiz muhitinde, Bektai Tekkesinin mtevaz dekorunun da etkisiyle Hazreti Aliye
iltica ettiini syler. Bu duygularla krarnme296 adl iirini yazar297.
Dostlarn artk eskisi gibi gremeyeceini, sohbetlerde, meclisler

bulunamayacan -ki onlarn iyilii iin bu fedakrl yapmas gerekmektedir- ,
hayatn istedii gibi yaayamayacan anlaynca kendisine kalacak bir yer bulmak ve
firar etmek iin dnmeye balar. Saraylara, zengin konaklarna gitmez. Galatann dar
295
296
Buiiri25ubat1903tarihindeyazmtr.NeyzenTevfik,Azb- Mukaddes,s.187189.
297
72
ve karanlk sokaklar ile Beyolunda tannm serserilerinin hkm srd

meyhaneleri mekan edinir. Hapishaneden tand Usturac Ali Bey onun koruyucusu ve
yol gstericisi olur. Sekinler, air, yazar ve mzisyenlerden oluan dostlarnn yerini
serseriler alr. ok fazla rak imeye, azl serserilerin topland esrar kahvelerinde
esrar kullanmaya balar. Biraz rak iip biraz esrar kullandktan sonra kendisini hayat
karsnda ok daha gl hisseder. Her eit insanla dost olur, zamann efelerini, naml
kabadaylarn tanr. Klhanbeyi hayatna ok abuk uyum salar. Fakat ruhen air ve
musikiinas olan bir neyzenin istibdadn zulm neticesinde kabaran kabadayl ok
fazla srmez ve bir gece Beyolunda Yeniarnn zifiri karanlk bir kesinde yedii
dayak ile sona erer298. Bu tecrbeden sonra stanbulda yaamaya tahamml edemez ve
firar etmeye karar verir299.
4. MISIRA KAII
Hamisi mabeyin ktiplerinden Evranoszade Sami Bey, tutuklanmasndan sonra

Neyzen Tevfike destek olmay brakmak zorunda kalr300. Savunmasz oluu
stanbulda kalmasn iyice zorlatrr. Edebiyat ve iir evrelerinden uzak kalmas
salanm bu nedenle serseriler lemine girmi, burada da rahat edememitir. Devrin
istibdadna kar duyduu nefret, sevdii arkadalarndan uzak kalma mecburiyetinin
verdii znt ve isyanla setii yolun kendisini bir yere gtrmeyeceini anlar.
Yaratl gerei zgr, snrsz bir hayata muhtatr. Galata ve Beyolunun karanlk
sokaklarnda huzuru bulamayacan grmtr, zgrce yaayabilmek iin Msra
kamay dnr.
Kardei efiki, Fatih Rtiye-i Askeriyesinden alarak Akifin desteiyle Baytar

Mekteb-i lisine yatl olarak kaydettirir ve Akife emanet eder. Sonra hareket edecei
gn ve vapuru kararlatrr. stanbuldan ayrlmadan bir gn evvel Baytar Mekteb-i
lisine giderek kardeini bir daha grr, onunla vedalar. Ardndan kimseye
grnmemeye dikkat ederek Koskadaki Konaka gider. Haim ve Aziz Beyler ile
298
a.g.y.,nr.2590,5Aralk1946.
299
a.g.y.,nr.2589,7Aralk1946.
300
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Firar,Yeni Taningazetesi,nr.609,31Ocak1966.
73
vedalar. Yatan, kitaplarn toplar, sabah bir araba getirterek rhtma iner. Binecei
vapur zmir yoluyla Msra gitmektedir. Nfus teskeresini dikkat ekmemek iin zmir
yolcusu olarak kaydettirir, vapura biner. 31 Knunusani 1319(13 ubat 1904) Perembe
gn Mesajeri Maritim Kumpanyasnn bir vapuruyla stanbuldan ayrlr. Bu mecburi
ayrla ok zlr. lkesinden istibdadn zoruyla ayrlmak zorunda braklmas gcne
gitmitir, bu nedenle yolculuu srasnda zmirde kalma ihtimali zerinde durur.
Baz gazete yazlarnda istibdadn etkisi ile deil air Erefin hasretiyle Msra
kat301 ve Msra 1908den sonra gittii yazlmtr302. Ancak bu bilgiler doru
deildir, nk Neyzen Tevfik, Msra gittii tarihi anlarnda ok net belirtmektedir
ve bu tarihe gre Msra air Ereften nce gitmitir303.
stanbuldan kamay tasarlad dnemde bir ara zmire gidip daa kmay
dndn, ancak air Eref ve arkadalar, kendisi hapse girdii srada yakalanp
Bitlise srldkleri iin orada yardm alacak kimsesi kalmadndan, bu fikirden
vazgetiini syler304. Ancak bu bilgi yer yer yanl ve eksiktir. 1899 ylnda
Abdlhamit aleyhindeki tutum ve davranlar gerekesiyle Abdlhalim Memduh,
Mevlevi eyhi Nurettin Efendi, Talzade Doktor Ethem, biraderi Avukat Hasan,
Tokadizade ekip ve Tevfik Nevzat tutuklanrlar. Soruturma neticesinde Abdlhalim
Memduh, Mevlevi eyhi Nurettin Efendi, Talzade Doktor Ethem, Tokadizade ekip
ve Tevfik Nevzat Bitlise, Avukat Hasan Kastamonuya srgn edilir305. air Eref
sorgulamada ahit gsterildii iin ifadesine bavurulur306. Bitliste sekiz ay kadar kalan
srgnlerden eyh Nurettin dndakiler, padiaha ektikleri bir telgraf sonucunda
affedilirler ve 4 Mays 1900 tarihinde, eyh Nurettin ise telgrafa imza atmad iin on
drt ay sonra 1901 Hazirannda zmire dner307. Talihsizlikler bununla kalmaz ve 3
Aralk 1902de air Eref, Hafz smail ve Tevfik Nevzat, Abdlhamit aleyhinde bir
301
FahriCellGktulga,Neyzen Tevfikten Bir Hikye,Cumhuriyet gazetesi,nr.12429,1Mart1959.
302
NezihDemirkent,Kaybettiimiz Byk Kymet Neyzen Tevfik,Son Saatgazetesi,nr.2349,30Ocak
1953.
303
Eref17Austos1904tarihindeMsrakaar.
304
305
Sabahattinan,Tokad-zde ekip (Hayat-ahsiyeti-Eserleri),s.26.
306
307
Sabahattinan,Tokad-zde ekip (Hayat-ahsiyeti-Eserleri),s.2932.
74
fesat komitesi oluturmak suundan tutuklanarak stanbula gnderilir. Yaplan

soruturma sonucunda yedinci ayda yaplan son muhakemede Hafz smailin beratna,
air Erefin bir sene mahkmiyetine, Tevfik Nevzatn kalebent edilmesine karar
verilir. Eref, 20 Aralk 1903te zmire dner308. Tevfik Nevzat, 1904 Martnda
stanbuldan Adana hapishanesine gnderilir. 1905 ylnda buradan intihar ettii haberi
gelir309. Neyzen Tevfikin zmire gitmek zere vapura bindii gnlerde tandklarnn
ou zmirdedir fakat hepsi istibdadn gzetimindedir. Bu nedenle onlarn yannda
bulunmas ya da onlarn desteini almas mmkn deildir.
eyh Nurettinin tutuklanmasnn ardndan zmir Mevlevihanesi mimlenmi ve

gzetim altna alnmtr. Neyzen Tevfik, Mevlevihane civarnda grldnde
yakalanmas muhtemeldir. Bir daha hapse girmeyi gze alamayaca iin buraya
gidemez. Vapur zmir limannda demirledii zaman, btn ihtimalleri deerlendirdikten
sonra Msra kamann daha gvenli olacana karar verir. Yolcular arasnda rastlad
bir tandndan zmirde annesini bulmasn ve vapura getirmesini ister. Annesi
geldiinde olunu kararndan dndrmek iin abalar. Ancak vazgeiremeyince bir
miktar harlk ve yolda yemesi iin hazrlad yiyecekleri brakarak zntyle
vapurdan ayrlr. Neyzen Tevfik de ok zgndr, ancak baka aresi kalmamtr.
Vapur zmirden ayrldktan sonra zamann ney fleyerek ve iki ierek geirir. Akifin
rettii birka kelime Franszca sayesinde ba kamarot ile arkada olur. Neyinin tesiri
ile kumandan kaptan kknden birka defa indirir, kendisini dinletir. Bu sayede
program harici ikram grr. Vapur, o yllarda yaplmakta olan Hicaz demiryollar iin
malzeme ykldr. Ykn boalttktan sonra Larnakaya (Kbrs) oradan da
skenderiyeye geecektir.
1904 ylnda Kbrsta gergin gnler yaanmaktadr.1877-1878 yllarnda

Osmanl Devleti ile Rusya arasnda yaplan savata Osmanl Devleti yenildii iin 3
Mart 1878de stanbulun Yeilky semtinde ok ar artlar ieren Ayastefanos
Antlamasn imzalamak zorunda kalr. ngiltere, bu durumu frsat bilerek Osmanl
Devletine antlamay geersiz klmak iin bir kongre toplamay teklif eder.
308
309
75
Karlnda Kbrs Adasn ister. ngilizlerin teklifine gre, Kbrs yine Osmanl
Devletine ait olacak, vergisini Osmanl devleti hazinesine verecek sadece asker ve
stratejik konularda ngiltere tarafndan kullanlacaktr. Abdlhamit iinde bulunduu
zor durum nedeniyle bu teklifi kabul etmek zorunda kalr. Bylece 1878 ylnda Berlin
Antlamas artlar gereince Kbrs ngilizlere braklr310. ngilterenin siyas
emellerine ulamas iin Osmanl Devletinin zayf durumda olmas nemlidir. Bu
nedenle Osmanl Devletinden kaan nfuzlu kiiler burada himaye edilmitir.
Neyzen Tevfik, Beyruttan Kbrsa giderken bir saz leminde Hafz Air
vastasyla tand Nafia Muhasebecisi Sadi Beyin Kbrsta yaadn anmsar. Sadi
Bey zamann hatr saylr zenginlerindendir, Suadiye Plaj ve ifte Saraylar ihtiva
eden sahilin sahibi ve gnl ehli, ho sohbet biridir. Sazdan, musikiden anlar,
sanatlara kymet verir. Neyzen Tevfik, Sadi Beyin stanbulda Padiahn gazabna
maruz kalp Akkaya mutasarrf olarak tayin edildiini duymutur. Sonradan onun
Larnakaya getiini renir. O dnemde almalaryla Padiah huzursuz eden
nfuzlu kiiler uzak bir yere mutasarrf ya da vali olarak tayin edilir, bylece
stanbuldan uzaklatrlm ve etkisiz hale getirilmi olur. Srldkleri yerde de
Padiahn huzurunu karacak bir ey yaparlarsa zehirlenmek veya bodurulmak
suretiyle susturulurlar. Bu nedenle Sadi Bey Akkaya gidiyor grnerek Kbrsa kp,
Larnakaya yerlemitir.
Neyzen Tevfik, vapur demirleyince gverteye trmanan sandalclardan biri

vastasyla Sadi Beye vapurda bulunduunu bildirir. Yarm saat sonra Sadi Beyin
yaknlarndan Aziz ve Ethem Beyler, Neyzen Tevfike Sadi Beyin davetini iletirler.
Daveti kabul etmesi zerine sandala binerek Larnaka Limanna geerler. Burada
belediyeye ait bir ksmda Neyzen Tevfik kkrtten geirilir. Bunun nedeni 1902de
Hicazda balayan iddetli kolera salgndr. Buhar gcnn ulamda meydana getirdii
devrim ve bunun sonucunda geni halk kitlelerinin hareketliliklerinin artmas,
salgnlarn yaylmasn ve geni blgelerde etkili olmasn hzlandrmtr. Osmanlnn
bir vilayeti olan Hicaz'daki slmn kutsal ehirlerini, her yl dnyann drt bir
yanndan giden on binlerce Mslman ziyaret eder. Avrupada ok can alan kolera,
310
EnverZiyaKaral,Osmanl Tarihi,c.8,TrkTarihKurumuBasmevi,Ankara1983,s.5780.
76
kutsal blgeleri ziyaretin etkisiyle daha ok yaylr. Bu salgnlardan en ok etkilenen

kolonilere sahip Avrupal devletlerin basks nedeniyle Osmanl Hkmeti kolera
salgn ile mcadele etmek ve hacdan dnenlerin hastal yaymasn nlemek iin
yllarca bir dizi nlem alr. nlemler arasnda hacdan dnen haclarn ciddi bir ekilde
incelendii Karantina stasyonlar da vardr. Yolcular bu istasyonlarda salk
kontrolnden geirilip dezenfekte edilerek ehre kabul edilir311. Neyzen Tevfikin
kontrollerinden sonra yalya giderler. Aslnda birbirlerini ok fazla tanmamalarna
ramen belki de vatan hasretiyle Sadi Bey onunla yakndan ilgilenir. Btn gn ve gece
konuurlar. Neyzen Tevfik stanbuldan haberler verir ve kendi durumunu anlatr312.
Ertesi gn kale civarndaki handa bir oda kiralayarak yerleir. Larnaka,

stanbula nispeten daha ucuzdur. stanbulda yirmi kuru deerinde olan mecidiye
Larnakada otuz kuru deerindedir. Ayrca ucuz olduu gibi her ihtiyaca cevap
verebilen de bir yerdir. Ada insanlar, cana yakn ve samimi kimselerdir. Neyzen
Tevfik, oda tutmasna ramen genelde Sadi Beyin misafiri olur. Hemen her gece Sadi
Beyin dostlar ile yalda toplanr, mek ederler. Ara sra Kbrsn ngiliz valisi de
toplantlara katlr ve Neyzen Tevfikin ney taksimlerini byk bir ilgi ile dinler. Burada
pek ok dost edinir. Bu dostlar arasnda Namk Kemalin Magosada zel ktipliini
yapan Hilmi Bey de vardr. Bir defa ngiliz valinin daveti zerine Vali Konana gider,
burada ney fler.
Larnakada bir ay kaldktan sonra bir ngiliz vapuru ile skenderiyeye gitmek
zere yola kar. O yllarda Msrda durum Kbrstan farkl deildir. Msrda, Hdiv
smail Paann mstakil bir Msr Devleti hayali ile ngiltere ve Fransaya ok fazla
borlanmas, bu devletlere mensup ahslara Msrda grevler vermesi, Msr halknn
tepkisini ekmitir. Hdivin bu davranlarnn etkisiyle Msrda huzursuz gnler
yaanr. Bu durumu bahane eden ngiliz ordusu 1882 ylnda hdivin otoritesini
salamak gerekesiyle Msr igal eder. Msrdaki isyanlar ngiliz kuvvetleri
tarafndan bastrlr. ngiltere, Msra yerlemek niyetinde olmadn her frsatta
311
SinanKuneralp,OsmanlYnetimindeki(18311911)HicazdaHacveKolera(eviren:MnirAtalar),
Ankara niversitesi Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi,Say:7,1996,s.503510.
312
77
bildirmesine ramen hdiv vastasyla Msr idare etmeye balar. Msr ordusu ngiliz
komutan ve subaylar tarafndan dzenlenir. htilal hareketine karm subaylar
grevlerinden alnr. pheli grlen memurlarn yerine ngiliz memurlar yerletirilir.
ngiliz memurlar fes giyerler ve isimlerinin sonuna Bey kelimesini ekleyerek, Msrl
gibi davranarak halkn sempatisini kazanmaya alrlar. Osmanl Devleti, ngilizlerin
Msrda kalc olma almalarn engellemeye alr. Bu sebeple yaplan mzakereler
sonrasnda 24 Ekim 1885te Osmanl ve ngiliz hkmetlerinin Msra birer yksek
komiser gndermesi, bu ahslarn ordunun dzenlenmesinde ve slahatlar yaplmasnda
hdive yardm etmeleri karar alnr. Bu slahatlar yapldktan sonra 1887 ylnda
ngilizlerin Msr boaltmas iin mzakereler yaplr. ngiltere Msrdan kmak
istemez. Buray s olarak kullanarak Arap yarmadasnda daha ok yer almak
niyetindedir. Bu amala Araplar, Ermenileri ve Jn Trkleri destekleyerek Osmanl
Devletini zayflatmaya alr313. O dnemde Kahire Jn Trklerin topland
merkezlerden biri olur314. 1900l yllarda istibdadn zulmnden ikayet eden pek ok
kii Msra kaar. Neyzen Tevfik de zgrce yaamak amacyla Msra firar etmitir.
Vapurdan inince Kbrstaki arkadalarnn tavsiyesi zerine Giritli Hasan Aann
olunun oteline yerleir. skenderiyedeki ilk gnlerinde, Osmanl lkesinden kaan
Trklerden bir ksmnn sefalet iinde yaadna ahit olur. Burada kalmann kendisi
iin tehlikeli ve zc olacan dnerek trenle Kahireye gider315.
Zorlu bir yolculuun sonunda Kahireye ular. skenderiyede tand, Hdiv

smail Paann saray mensuplarndan bir kadnla evlenmi olan Mustafa Bey,
Kahirede Bolulu Abdlkadirin otelini ve lokantasn tavsiye etmitir. Bu otelde bir oda
kiralar.
skenderiyedeki Trkler, Kahirede fonograf316, saat, fotoraf ve levazmat

satan bir maazaya gitmesini tavsiye ederler. Burann sahibi Trkiyeden gelenlere
yardm etmesiyle tannmaktadr. Buraya gitmek iin lokantann efi Bolulu Kerime
313
Karal,Osmanl Tarihi, c.8,s.87101.
314
HasanKayal,Jn Trkler ve Araplar Osmanlclk, Erken Arap Milliyetilii ve slamclk (1908-1918),
TarihVakfYurtYaynlar,stanbul1998,s.44.
315
316
Fonograf:Gramofonunilkelmodelivekovanadverilenplaklarnalndmzikaletidir.
nl,Gel Zaman Git Zaman,106.
78
maazann bulunduu blgeyi tarif etmesini istediinde Kerimin ar tepki vererek

Git bamdan Con msn, cin misin diye azarlamas zerine burann Trkiyeden
kaan Jn Trklerin ilk urak yeri olduunu anlar. Bahsedilen maaza ok ihtiaml bir
yerdir. Maazann sahibi Kayserili Artin Karaka Efendi, Trkiyedeki feslerden giydii
iin Neyzen Tevfikin Msra yeni geldiini anlar. Onu ieri davet eder, lkedeki
durum hakknda sohbet ederler. Maazann sahibi gerekten Trklere dost, terbiyeli ve
cana yakn bir adamdr. Sohbetin ardndan Artin Efendi Msrda nasl geineceini
sorar. Neyzen Tevfik ney fledii cevabn verir317. Mzikten anlayan ve mzie deer
veren Artin Efendi ondan kedisine ney flemesini rica eder. Bu ricann bir snav
olduunu anlar ve i bulup para kazanmak dncesiyle en iyi performansn sergiler.
Taksim bittiinde, Artin Efendi kendisini maharetiyle mest eden misafirinin adn
sormadn fark eder. Sorusuna cevap aldnda, karsndakinin Hafz Airin
kendisine kovanlarn318 gnderdii Neyzen Tevfik olduunu anlar. O yllarda
Osmanl lkesinde ses kayd yaplmas ve bu kaytlarn oaltlp satlmas ok yaygn
deildir. Osmanl mzik piyasasndaki bir fonograf kaydnn Msra kadar uzanmas da
hayli zor ve mhimdir. Bu durumda Hafz Airin kaytlarn Msra ulatracak kadar
aktif olduunu ve Neyzen Tevfikin fonograf kaytlarnn baarl ve kymetli eserler
olduu iin buraya kadar gnderildiini dnebiliriz. Neyzen Tevfik, bu kaytlar
sayesinde farknda olmadan Msrda da tannmtr.
Artin Efendi, Neyzen Tevfiki bulmuken bir makine getirerek kovan doldurmak
iin srar eder. Artin Karakan, tadn ok merak ettii hlde hi iemedii bir konyak
markasndan ikram etmesinin verdii mutlulukla st ste kadeh itikten sonra kovana
drt takm perev, drt de taksim yapar. Ney flerken maazaya gelen ve sanatna
hayran kalan Kirkor Aa ile tanr. Kirkor Aa, musikiden anlayan biridir. Msrda bir
kulp altrmaktadr ve Trkiyeden gelen pek ok kii bu kulbn mdavimidir. Ney
fleyiini ok beendii Neyzen Tevfiki kulbne davet eder. Maazadan ayrlmadan
317
318
Kovan:Dnyadailkkezzerlerineseskaydnnyapld,metaliksabundenilenbirmaddedenyaplan,
syavesuyadayanklancakfizikseletkilerekaroldukakrlganiibosilindirleredenir.
ztuna, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi,c.1,s.460.
79
nce Artin Efendi, hizmetinin karl olarak dolgunca bir zarf hediye eder319. Artin
Efendinin kovan kaydna bu kadar ykl bir cret demesi bu kovanlar ticar olarak
oaltlp satacann iaretidir. Ayrca, Neyzen Tevfikin o dnemde mzisyen olarak
ok nemsendiini gsterir. Buna ramen Trk musikisi tarihi iin nemli olan bu
kovanlar bulunamamtr.
Kirkor Aann kulb zbekiyye Parknn karsndadr. Neyzen Tevfik, bu

lks bir gazinoda Hseyin Siret, Balkanc Ethem Ruhi, Babanzade Hikmet, Doktor
Kerim Sebat, Mahir Sait ve Bahriyeli Rza gibi lkelerinden kamak zorunda kalan
Trklerle tanr. Msrdaki Trk aydnlar lkedeki gelimeleri renmek iin onun
geliini frsat bilirler ve srekli sorular sorarlar. Sohbet arasnda Neyzen Tevfikten ney
flemesini rica ederler. Keman Haik, Ud Kirkor, Hanende Agop gibi Ermeni
sanatlarn oluturduu saz heyetiyle dinleyenlere muhteem bir mzik ziyafeti sunar.
Sahneden inerken Kahirenin sayl gazinolarndan Kafe ienin sahibi Srenyan
kendisini beendiini belirten birka sz sarf ettikten sonra yklce bir bahi verir.
Ertesi gn Artin Efendinin kendisine bulduu odaya tanr.
Kirkor Aann kulbnde karlat Trklerden baka Kahire gazinolarnda da

birok Trke rastlar. Bu kimselerin bazlar gerek vatanseverlerdir, bazlar ise
kendilerini istibdat maduru gibi gsteren sahtekrlardr. Byk ounluu, lkeden
kaan Jn Trkler oluturmaktadr 320.
Msr kahvelerinden birinde mer evki adnda biri ile tanr. Onunla Msrn
btn meyhanelerine, kumarhanelerine, batakhanelerine ve esrar tekkelerine gider.
Ancak bu gezmeleri nedeniyle imaj zedelenmeye balar. Bu nedenle ara sra bu
gezmelerine ara vererek yksek zmrelere mensup kimselerin davetlerine katlr.
Prens Mehmet Ali Paa ile tanmasna, Balkan gazetesi sahibi ve avukat Ethem
Ruhi vesile olur. Mehmet Ali Paa, Sait Halim Paa ve Abbas Halim Paa, Prens
Mehmet Abdlhalim Paann oullardr. Ethem Ruhinin refakatinde Abidin Saray
civarndaki Halim Paa dairesine gider. Buraya daha nce Kirkor Aann kulbnde
319
320
a.g.y.,nr.2597,12Aralk1946.
80
karlat Trk vatandalar da davet edilmitir. Ayrca smail Hakk Paa, ressam
Galip ve Salim Bey de oradadr. Paa, Neyzen Tevfiki ok iyi karlar. Ney
flemesinin ardndan ona iltifat eder ve Ethem Bey araclyla gnln ho eder.
Trkiyedeki istibdadn karsnda olan ve Msra kaan baz kimseler Mehmet Ali
Paann evresinde toplanmtr. Paa, kapsn btn mltecilere ak tutar. Bunlarn
iinde aydn ve gerek vatanseverler olduu gibi dalkavuklar da vardr. Bu ortamda
Paa kendisini aydn Trkler arasndaki isyan hareketi ve faaliyetlerinin hemen hemen
tek nderi ve koruyucusu saymaktadr. Neyzen Tevfike gre Paann bu konuda
madd fedakrlklar kadar kymetli fikirleri de etkili olmutur. Msrda kald srede
Mehmet Ali Paay hemen her zaman ziyaret eder ve onun yardmn grr321.
Feridun adnda ney fleyen, gzel Trke konuan Msrl bir gen vastasyla
Msr Evkaf Nazr Rza Paann olu Mustafa Rza Bey ile tanr. Gzel kanun alan
Mustafa Bey ona ok iyi davranr. Onun sayesinde Msrn en mehur
musikiinaslaryla tanma imkn bulur. Bu ahslar arasnda Msrn kanun stad
Mehmet Akkat, ud statlar Ahmet Lis ve Mahmut Gmriki, keman stad brahim
ahalon vardr322. Bu kimseler sanatlarnda ok baarldr. Fasl srasnda Trkiyeye
ait iki perev alarlar. Bu vesileyle Trk musikisini pek bilmedikleri ortaya knca
Mustafa Rza Bey, Neyzen Tevfikten birka para retmesini rica eder. Birka para
retmek iin balayan alma bir aydan fazla srer. Bu sre zarfnda Trk
musikisinden beste, semai ve perev rnekleri geerler. Ev sahibi ve mzisyenlerin
kendisi ile ilgili kararlar vermeye balamalar, onu hangi toplantya gtreceklerini
planlamalar ve sk alma temposu Neyzen Tevfike hayatnn kontroln
kaybettiini hissettirir. Burada ok rahat etmesine ramen bu kadar disiplinli almaya
ve hayatnn bakalar tarafndan programlanmasna dayanamayarak, haber dahi
vermeden ayrlarak zbekiye meyhanelerinden birine gider. Snrlarn sadece kendi
isteklerinin belirledii eski hayatna dner.
Msrda bulunduu sre ierisinde Piramitleri grme ans olur323. Ayrca

Lisn- Beled denilen Kahireye mahsus Arapay renir. Saygdeer kiilerin
321
a.g.y.,nr.2599,14Aralk1946.
322
a.g.y.,nr.2600,15Aralk1946.
323
a.g.y.,nr.2601,16Aralk1946.
81
toplantlarna katldnda din konularnda susup kalmamak, meyhane ve esrar

tekkelerinde grnmesinin yarataca kt etkiyi silmek ve Msr Mfts Muhammed
Abduhun glgesinde gnahlarn saklayp inkr etmek iin onun Ezher Medresesinde
verdii derslere devam eder. zbekiyenin her eit rezillie msait meknlarnda
dolatktan sonra Ezher Camiine gidebilmek iin hazrlanr. zerine rak dklm
elbisesini gece yars Nilde ykadktan sonra bir arafa sarnarak Kuran okur. Sabah
Ezher Camiinde namaz klp ders dinlemek iin medreseye gider, Muhammed
Abduhun karsna diz ker. Bu srada kendisini bir mmin-i kmil gibi hissettiini
syler. Dounun en mehur mderrislerinden biri olarak kabul ettii Muhammed
Abduhun anlattklarn tamamen anlayamayacan bildii hlde birka ay derslere
devam eder. Balarda tam bir zhid gibi yaar. Ancak zamanla zhid yaamna ve
disipline, zgrle dkn rind ruhu tahamml edemez324. Samim duygularla
dinlemedii dersleri bir sre sonra brakr.
Msrdayken, Kahire Mevlevihanesini ziyaret eder. zmir Mevlevihanesinde

bulunduu yllarda, o zamanki Kahire Mevlevihanesinin eyhinin olu,
Mevlevihaneye misafir olur. Neyzen Tevfik, zmirde tant eyhin olu sayesinde
Kahiredeki dergha gittiinde ok iyi karlanr. Burada pek ok nemli ahs ile
tanr. brahim Muveylihi325 ve bestekr Leon Hanciyan326 burada grr ve tanr.
Msrda tant Manisal zz Dede ile dostlarnn zerine bir kahve iletir.
zz Dede, Kahirede ari-i Mehmet Alide Halmiyeye yakn olan tramvay caddesinde
bir kahvehane kiralar. Sermayeyi kendisi verecek, Neyzen Tevfik de ismiyle mteri
ekecektir. Dkkn tutar ve iletmeye balarlar. Daha ilk gnlerden itibaren
beklediklerinden daha byk bir ilgi grrler. Drt be tane garson altrdklar halde
mterilere yetiemezler. Neyzen Tevfike gre burada kendisi kazanl kar. Msrn
aydn genlii, edebiyat leminin gzide air ve edipleri onlarn kahvesine gelir. Bu
324
a.g.y.,nr.2606,21Aralk1946.
325
AvrupadaSultanAbdlhamitekartavralanMsrlMslmaneditr.NapolideElHilafeadnda
birgazetekarr.Kayal, Jn Trkler ve Araplar Osmanlclk, Erken Arap Milliyetilii ve slamclk
(1908-1918),s.45.
326
LeonHanciyan,HancNezaretEfendininoludur.Doumtarihibilinmemektedir.stanbulda
domutur.PapazGabrielEfendidenmusikidersialr.BtnhayatnmusikiyeverenHanciyanEfendi
zenginkonaklarndadersvererekTrkmusikisinehizmeteder.Yzaltyandavefatettii
bilinmektedir.nal,Ho Seda Son Asr Trk Musikiinaslar,s.215.
82
sayede deerli insanlarla tanr. Msr edebiyatna ait bilgi ve kazanmlar o derece artar
ki bir mddet sonra btn gn Arapa iirler okuyup incelemeye balar. Kahve ilettii
dnemde edindii dostlar sayesinde Lisn- Beledyi iyice renir. Arkada olduu
genlerden biri Msr Drlmuallimni rencisi ve Elleva gazetesi muharriri Rodoslu
Mustafa Rstem Beyin olu Osman Stkdr. Babas, Ahmet Arab hadisesine327 ismi
karanlardan ve olayn elebalarndan olduu iin bir daha geri dnmemek zere
Rodosa srgn edilmitir328.
Kahvehane patronluu srasnda tand Mahmut adl bir gen, bildii musiki
eserlerini yazmasn ister. Bunun zerine, stanbuldan ayrlrken mzik aletleri satan
Aya Efendiden ald ba taraflar armal nota ktlarna perev ve saz semailerinden
balayarak birok eser kaydeder. Mahmut Bey, yazd her nota kd karlnda
beklediinden fazla cret der. Musiki tarihimiz iin nemli olabilecek bu alma ele
gememitir.
Bir sre kahvecilik yaptktan sonra ii zz Dedeye brakarak aina olduu

hayata dner. Bir yandan yksek zmrelere mensup insanlar ziyaret etmeye devam
eder, bir yandan da Msrn serserilerinin gittii meyhanelere, esrar tekkelerine urar.
Bu arada Msra geldii ilk gnlerden itibaren kendisini himaye eden dostlar Artin
Karaka, Kirkor Aa ve Kafe ienin sahibi Srenyana da uramay da ihmal etmez.
Bu ahslar, Neyzen Tevfik Msrdan ayrlana kadar onun her trl kaprisine katlanr ve
gnln ho etmek iin urarlar.
Zaman zaman stanbuldan dostlar ve tandklar gelir. Bir ara stanbuldan

gelen birka arkada ile ok itikleri bir akam Fitnat isminde zmirli bir kadnn
ilettii geneleve giderler, ancak ar sarho olduklar iin kap almaz. Bunun zerine
Neyzen Tevfik, zmirden Bodruma babasyla son gittiklerinde Mehmet Ali Paann
klelerinden Sudanl Mercan Kaptann olu Ahmet tarafndan hediye edilen, ngiliz
mal, tek horozlu, ifte namlulu valye tabancasn ateler. G dolan ama patladnda
327
AhmetArabPaa,MsrMsrllarndrfikrietrafndabirleenVatanlerinlideridir.ngilizlerin
Msrakmassrasndakendisinidestekleyenlerle,ngilizlerekarkoymayaalr.
Karal,Osmanl Tarihi,c.8,s.9097.
328
83
ok ses karan bu tabanca btn mahalleyi ayaa kaldrr. Tabancann patlamasnn

ardndan daha ne olduunu anlayamadan elinde tabancasyla polise yakalanr ve
kalabalkla birlikte karakola gtrlr.
Hakimin karsna karldnda hala sarhotur. Geceden tutulan zabt

okunduktan sonra neler olduunun sorulmas zerine ok itiini, zmirden tand
Fitnatn evine misafir gittiini, kapy ald srada yukardan den bir silahn
patladn syler. Hakim onun szlerine inanmaz ama ok stelemeyerek yirmi kuru
ceza verir. Hala sarho olduu iin bu hafif cezaya raz olmak yerine Msrda bir
gurbeti olduunu ve Msr hkmetinin kendisinden parasn adaletsizce ve zorla
aldn syler. Onun bu szlerine sinirlenen hakim, heyete hakaret ettii gerekesiyle
Neyzen Tevfike alt ay hapis ve ar alma cezas verir329.
Mahkemeden sonra, Kara Meydan denilen hapishaneye gtrlr. Elbiseleri,

neyi ve paralar alnr, salar kesilir ve ykanmas sylenir. Hapishanede mahkumlarn
cezalarna gre elbiseleri deimektedir. Ykandktan sonra cezasna uygun elbisesi
verilir ve giymesi istenir. Hazrlklar bitince alt ay kalaca hcreye gitmek zere yola
kar. Bu arada kendisini hcresine gtren gardiyan araclyla cezasn reddedip bir
st mahkemeye bavurur. Parmaklklarna suunun yazl olduu bir kat aslan hcresi
mezar gibi kk bir yerdir. 330.
Ar alma cezas ald iin mahkmiyetinin ilk gnlerinde hapishanede

yaplan bir inaata kum tar, sonra lam boaltma, kire tama, at ahr temizleme gibi
ilerde altrlr. Zamanla burada bulduu tandklar vastasyla imtiyazlar edinir ve
rahat gnler geirir. Dostlarnn araclyla neyini geri alr. Gardiyanlarla dost olur,
onlara ney fleyerek sayglarn kazanr. Ney flemedeki kabiliyetini bilen gardiyanlar,
yirmi yalarnda ok zengin bir ahs ile tanmasna vesile olurlar. Bu gen, Tantal
emlak zengini brahim Bey isminde ok zengin bir zatn oludur. Onun sayesinde
imknlar daha da artar331.
329
a.g.y.,nr.2608,23Aralk1946.
330
a.g.y.,nr.2604,24Aralk1946.
331
a.g.y.,nr.2606,26Aralk1946.
84
Bir ayn sonunda temyiz mahkemesine karlr. Davaya ngiliz bir hakim
bakmaktadr. Hakimin sylediklerini anlamam gibi yaparak kendisine bir tercman
bulunmasn salar. Savunmasnda, nceki mahkemede hakszla urad izlenimini
vermeye alr. Tercmandan daha nce hakszla urad iin eviriyi eksiksiz
yapmasn rica eder. Bunun zerine hakim ne sylediini sorduunda, tercman durumu
izah edince ngiliz hakim daha adil bir mahkeme olaca szn verir. Trk olduunu,
daha nce Arapay bilmedii iin kendisini ifade edemeyerek hapse girdiini,
stanbulda siyas zan altnda kald iin Msra katn syler. Kendisini ngiltere
Devletinin himayesine snm bir gurbeti olarak tantr. znt ve vatan hasretiyle
ara sra itiini, o gece de arkadalaryla beraberken ok itii ya da ok iirildii iin
ne olduunu hatrlamadn syler. Bir anda kendini karakolda bulduunu ve o
sarholukla ne dediini bilmediini ifade eder. Bu arada kendisi Arapa, daha nceki
hkim de Trke bilmedii iin zorla kelimesinin yanl anlaldn, bu paray
demenin kendisine zor geleceini sylemeye altn belirtir. Yanl anlalma
nedeniyle sylediklerinin hakaret olarak alglandn syler332. Bu savunmas zerine
serbest braklr333.
Hapisten ktktan sonra Kafe ieye gider, niyeti dostlarn grp hapse
girdiini renip renmediklerini anlamaktr. Azn arad Kafe ie sahibi
Srenyan, onun bilindik gezmelerinden birine gittiini zannetmitir, bunu renince
itibarnn zedelenmemesine sevinir. Bu arada air Erefin kendisini aradn
renir334. Onu aramaya kaca srada air Eref kapda grnr. Sevinle Erefin
elini per, bir masaya oturup imeye balarlar, hasret giderir ve lkenin durumu zerine
konuurlar.
air Eref, Msra firar ettikten sonraki iki ay Neyzen Tevfikin misafiri olur.
Bu gnlerde her sabah bir kadeh ier, ardndan Neyzen Tevfike ney fletir. Ney
taksiminden sonra evden ayrlp btn gnn meyhanelerde yalnz gezerek geirir.
332
a.g.y.,nr.2607,27Aralk1946.
333
a.g.y.,nr.2609,29Aralk1946.
334
airEref17Austos1904teMsrakaar.II.Merutiyetinilannakadarburadakalr;1905ve1906
yllarndaksasreliolarakJnTrklerinmerkeziolansvire,FransaveKbrstadabulunur.
85
Bazen gittii meyhanelere Hafz ben Tanataym eklinde notlar brakarak daha
sonra oraya gelirse Neyzen Tevfikin kendisini bulmasn ve kendisine ney flemesini
ister335. Bu gnlerde Neyzen Tevfik, Erefin sevgisi ve beenisiyle zgvenini tazeler.
Bir sabah Neyzen Tevfik, Erefin mahmurluunu datmak iin ney fledikten
sonra onun iin u ktay syler336:
Her makm- lem-i lhuta aks-endz olup

Sanki imdda gelen Tevfke Cebrldir
Canlanr herkes o taksm eylese maher gibi
Ny gy Hfzn337 bir sr- srfldir.
air Eref iki ay Neyzen Tevfiin misafiri olduktan sonra Msrda bulunduunu
haber alan Trklerle daha sk ve rahat buluabilmek iin Mehmet Ali Caddesinde bir
oda bularak yerleir. II. Merutiyetin ilanna kadar da bu odada ikamet eder. Eref ile
Neyzen Tevfik hemen her gn grrler. Erefin Msrda bulunduu duyulunca
Kahiredeki Trkler onu yalnz brakmazlar. Erefin bu gnlerdeki btn
konumalarnda vatan ak ve hasreti sezilir. stibdada dman kesilmitir, duyduu kini
zaman zaman bir kta halinde syleyiverir.
Neyzen Tevfik, ney fledii bir toplantda Msrn zenginlerinden Yahya lm

Bey ile tanr. Yahya Bey, asil bir soydan gelen ve muhteem bir serveti idare eden
gen biridir. Neyzen Tevfik, uzun sre Yahya Beyin Kahiredeki saraynda misafir
olur. Yahya Bey, Neyzen Tevfiki ailesinin bir ferdi gibi grr ve kollar. Saraynda ona
bir oda hazrlatr, onun iin dzinelerce takm elbise diktirir. Sk sk madd yardmda
bulunarak onun kendi imkanlarndan faydalanmasn salar. Her gittii ortamda onu el
stnde tutar. Neyzen Tevfik, ksa sre ierisinde Yahya Beyin aristokrat hayatna
335
336
a.g.y.,nr.2611,31Aralk1946.
BuktadahasonraErefgazetesininncsaysndayaymlanr.airEref,buiirdennceyazd
aklamadaMsrdaNeyzenTevfikilegrtklerinivebuktayMsrdasylediinibelirtir.
Erefgazetesi,nr.3,19Mart1325(1Nisan1909).
337
airErefvebirokarkadalar,evvelcesarksardmdankinayeolarakbana<Hafz>diyehitap
ederlerdi.Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2610,30Aralk1946.
86
uyum salar. Onun saraynda yaad gnlerde Msrn edebiyat ve musiki sanatlaryla
ilgilenen ahsiyetlerinin yannda sporcularyla da tanma frsat bulur. Grd bu
kadar ilgiye ney fleyerek teekkr eder. Gittikleri yerlerde o vgler aldka Yahya
Beye de iftihar vesilesi olur. Bir kavga esnasnda Yahya Beyi byk bir skntdan
kurtararak onun gzndeki kymetini daha da artrr338.
Neyzen Tevfik uzun sre Yahya Beyin saraynda konuk edildikten sonra
arkadann tatil iin Msrdan ayrlmas zerine eski hayatna dnmek iin
skenderiyeye gider. Burada, o dnemde Msrda ok mehur olan sahne ve gzellik
yldz Lbnanl Feride ile karlar. Onu ilk kez Kahirede jeni adl bir kadnn
kabaresinde tanmtr339. Eldorado adl bir barda sahne almak iin Msra gelen bu kza
k olur. Feride de ona ilgi duyar. Ancak bu ak ikisini de hayatlarn doru drst
devam ettiremeyecekleri kadar perian eder. Sonunda dostlarnn getirdii Arap bacnn
yapt by sayesinde bu durumdan kurtulurlar. Birka ay sren bu ak, Feridenin
Lbnana dnmesinin ardndan bir mddet daha Neyzen Tevfiki etkisi altna aldktan
sonra kllenir340.
Neyzen Tevfik, Feride gittikten sonra iki ay skenderiyede ne yaptn

bilmeden dolar. Yahya Beyin ald k takm elbiseyi karp bir keten elbise giyerek
aristokrat kimliini brakp zne dner. skenderiyenin kenar mahallelerindeki
meyhaneleri ve esrar tekkelerini dolar, buralarda karlat dostlaryla hasret giderir.
Bir sre sonra insanlarla bir arada olmaya dayanamadn fark ederek skenderiyede
eski kalelerden birinin burcundaki bir maaraya ekilir. Bu burcun bekisi altm yetmi
yalarnda Tahir adl bir Trktr. Neyzen Tevfik, biraz para karlnda maarada
kalmak iin Tahir Efendiden msade alr. Buray insanlardan uzak, deniz kenarnda ve
ehri tepeden gren sakin bir yer olduu iin semitir. Maarada uyumak iin fakirlerin
cenazelerinin sarld hasrlardan iki tane alr. Birisini dek birisini yorgan olarak
kullanr. lk gecesini yle anlatr341:
338
a.g.y.,nr.26122620,19Ocak1947.
339
a.g.y.,nr.2628,17Ocak1947.
340
a.g.y.,nr.26292647,18Ocak19475ubat1947.
341
a.g.y.,nr.2622,11ubat1947.
87
Daha ilk gece, elbiselerimle cenaze hasrnn stne uzandm dakikadan itibaren
hakikaten kalbimi dinlendirmi gibi btn madd ve manev yorgunluklardan silkinmi
ve hayalimde baucuma gelen sual melaikesine, su katlmam bir zahit tevekkl ile
bamdan geenlerin hesabn vererek bir mahiyetini anlayamayacam esrar lemine
burnumu sokmayacama sz vermitim.
skenderiye surlarnda yer alan burtaki kovukta haftalarca dnceleriyle ba

baa kalr. Burcun bekisi Tahir Efendiye ney fler, balk avlar ve kendine gelmeye
alr. Burada bir sre insanlardan uzak kalp dndkten sonra Kahireye dner. Yeni
tant elence dkn dostlaryla meyhaneleri ve esrar tekkelerini dolar. Bodos
adl bir meyhanede air Erefin kendisini aradn renir. Ertesi gn onun yanna
giderek hasret giderir, Eref haber vermeden gittii iin kzmtr. ki ay kadar
skenderiyede kald iin ziyaretlerini aksattn syleyerek kendisini affettirir342.
Erefin kendisini merak edip aratmasn sevildiinin iareti olarak grr ve memnun
olur. Feride ile yaad sarsc akn sonrasnda doan boluu dostlarnn sevgisiyle
doldurmaya alr.
Prenses Nazl343, yardmcs Cezayirli Tevfik Beye Neyzen Tevfiki

aratmaktadr. ki ay sren bu aray onlarn bir meyhanede karlamalar zerine son
bulur. Neyzen Tevfik, Prenses Nazlnn daveti zerine onun Abidin Kasrnn
yanndaki zarif saraynda Prensese ve Sait Halim Paaya ney fler. Prenses ney
taksimini ok beenir ve ona ziyaretinin sonunda bir zarf hediye eder344.
Msrda yaayan Trkler, Osmanl Devletinin durumunu endieyle

izlemektedir. Abdlhamit lkeyi koyu bir bask rejimi ile ynetmektedir. Bu tutumu
hem lkede yaayan halk hem de bu baskya dayanamayarak baka lkelerde yaamak
zorunda kalan Trk vatandalarn endielendirir. 1900l yllarn banda Osmanl
Devleti zerinde Almanya, ngiltere ve Rusyann basksnn daha youn hissedildii
gnlerde345 Kahiredeki ileri gelen Trk aydnlar bir ziyafet vesilesiyle toplanrlar.
342
a.g.y.,nr.26252626,14Ocak15ubat1947.
343
MustafaFazlPaannkzdr.
344
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.26592668,1726ubat1947.
345
88
Ziyafeti Peym- Sabah gazetesi yazar Ali Kemal dzenler. Neyzen Tevfik, smail
Paann kz Prenses Nimetin346 ilerine baktn bildii Ali Kemalden pek
holanmaz347. Ancak Msrda bulunan ve lkesini dnen btn aydn Trklerin
katld bu toplanty da karmak istemez. Davetliler arasnda Ltfi Fikri, Ahmet Saib,
Hseyin Siret, Bahriyeli Rza, Mahir Sait, smail Hakk ve Ethem Ruhi Beyler, Msrn
yksek zmreye mensup ahslar ve hrriyet yanls Trk genleri vardr. Neyzen
Tevfik, bu toplantda konuulanlarn etkisiyle Abdlhamitin azndan bir iir yazar348.
Toplantda istibdattan, Abdlhamit ve ona yakn olan ahslarn menf

davranlarndan bahsedilir. Neyzen Tevfik, o gnden sonra toplantnn tesiriyle her
gittii yerde istibdadn ve Abdlhamitin aleyhinde konuur. Bir sabah stanbul
Kraathanesinde etrafna toplad Trk ve Ermeni genlerine Abdlhamitin azndan
yazd iiri yksek sesle okur. iirini okuduu srada Baklavac Hasan Murat isminde
Msrl Tatar hafiye padiahn aleyhinde konutuklar iin tepki gsterir. Ancak
kahvedeki genler zerine yrynce kaarak dinlediklerini zaptiyelere ikyet etmeye
gider. Daha sonra Neyzen Tevfik, duvarda asl duran Abdlhamit portresinin azna bir
sigara yaptrr349. Hafiye kraathaneden ktktan bir sre sonra zaptiyeler, kamasna
frsat bile brakmadan Neyzen Tevfiki tutuklar350. Tutuklanmasnn ardndan
kahvehanedeki genlerin karakola yrmesi zerine komiser onu bir daha uluorta bu
tarz iirler okumamas ynnde uyararak serbest brakr. Daha sonraki gnlerde bu iir
Msrda bir gazetede kar351. Bu nedenle Neyzen Tevfik idam cezasna mahkm
346
MsrKralFuatnkzkardei.
347
Eref,AliKemaldenboristediinibelirtenbirmektubuNeyzenTevfikilegnderir,ondanmektubu
ulatrdktansonraverilecekparaygetirmesiniister.AliKemal,mektubuokurveparaysonra
gndereceinisyleyipNeyzenTevfikignderir.ErefinyannadndktenksasresonraAliKemalin
biradamparaygetirir.NeyzenTevfik,budurumaokierlervekendisinegvenmediiiinAli
Kemaldenholanmaz.Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2673,3Mart1947.
348
a.g.y.,nr.2673,3Mart1947.
AbdlhamitinAzndanBirNutkHmyunadliiriniR.1321(1905)ylndaKahiredeyazmtr.
349
350
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2674,4Mart1947.
351
efikKolayl,buiirinErefinMsrdayaynladDeccalgazetesindeyeraldnsyler.Hattakdam
gazetesindedeyaymlandnifadeeder.Ancak,yaymlanmatarihineilikinbilgivermez.
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Firar,Yeni Taningazetesi,nr.609,31Ocak1966.
Ancak,Erefinbylebirgazetesiyoktur.efikKolayl,buiirinktnifadeettiigazeteyiErefin13
Aralk1904teMsrdayaymladilkkitabDeccalilekartrmolabilir.
89
edilir352. Bu olay Neyzen Tevfike Abdlhamitin iradesinin ne kadar geni olduunu

bir kez daha hatrlatr ve kendisine ekidzen vermeye karar verir353.
Tutuklanma olayndan sonra Yahya Beye snr, onunla elence lemlerine

dner. Ancak bir toplantda Yahya Beyi zor durumda brakt iin aralar alr, onun
sarayndan ayrlarak Yeen smail Paann olu Hamit Yeen ile vakit geirmeye
balar. Morfinman olduunu syledii bu gen ile zbekiyenin esrar tekkelerini ve
meyhanelerini gnlerce gezerler. Bir sre sefahat lemlerinde gezdikten sonra smail
Yeenin Hilvandaki saraynda misafir edilir. Ancak Hamit Yeenin kaprislerine,
snrsz isteklerine ve morfin bamllna katlanamayarak bir gece yars haber
vermeden saray terk eder.
smail Yeenin sarayndan ayrld gece, Kafe ie civarnda hacca gitmek

zere Buhara, Trkiye ve Trkistandan gelen haclarn toplandn grr. O yllarda
hac yollar pek gvenli deildir. Suriye, Irak ve Hicaz blgelerinde sk sk isyanlar
kt iin Osmanl Devleti bu blgenin gvenliini salamakta sknt ekmektedir354.
Neyzen Tevfik, Hicaz vali ve kumandan Mir Ahmed Ratip Paa355 ile Mekke erifi
Avnrrefik Paann356 ortaklk yaparak Mekke ve Medine yolunu haramilere
braktklarn syler. Bu nedenle hacca gidenlerin ou saldrya urayarak hayatn
kaybetmektedir. Bu olaylardan haberdar olduu iin hac kafilesine bir konuma
yaparak bir sre Msrda kaldktan sonra evlerine hacca gitmi gibi dnmelerini tavsiye
eder. Onlardan ayrldktan sonra dostlarn grmek ve biraz imek iin Kafe ieye
girer. Burada kendi aralarnda konuan bir grup genten Hdivin de Hicaza gittiini
renir. Aydn ve yksek rtbeli bir ahsn bu kark dnemde Hicaza gitmesine
anlam veremez. Bu konu zerine ileri geri konumaya balar. Neyzen Tevfikin bu
rahatln gren yanndaki gazetecilerden biri ona bu durumla ilgili bir eyler
352
Yceba, Neyzen Tevfik Hayat- Hatralar-iirleri,s.366.
353
354
355
18951908yllararasndagrevyapmHicazvalisi.
356
18821905yllararasndagrevyapmMekkeerifi.
a.g.e.,s.43.
90
yazmasn rica eder. Neyzen Tevfikin hdiv hakknda iyi veya kt bir kanaati yoktur.
Ancak Eref onun iin:
Yine ikbl-i istikbl iin bir nev heves bulduk

Hdivi biz Msrda dvsuret bir teres bulduk.
eklinde bir beyit sylemitir. Neyzen Tevfik de Erefin bu beyitinin etkisinde kalr.
Gen gazeteci ona yazdklar karlnda on lira vereceini syleyince para iin not
defterine yle yazar:
Efendina hac olmaa gitmi,

Belki gnahsz dnebilir ama
Yz karasnn zemzemle
Temizleneceine kani deilim.
Gazetecinin ktann altna imzasn atmasn istemesi zerine, ktay yazdktan sonra
imza atmay tehlikeli bulmayarak parasn alnca imzasn da atar. Bu para, yazd bir
iirden kazand en yksek crettir. Ertesi gn, gazeteciye verdii kta bir gazetenin en
gzle grnr yerinde uzun bir yaz ile kar, yaznn banda da Trk Mnevverleri
Efendinay Nasl Gryor? eklinde kocaman puntolu bir balk vardr. Bir sarholuk
annda on lira iin yazd kta, Msrdaki btn Trk aydnlarna mal edilmitir. Bu
davran Msrn yksek zmresi arasndaki itibarn zedeler357. Ayn zamanda
yakalanp hapse atlma tehlikesini dourur.
O gn saray haysiyet divannca hakknda tatbikat yaplmasna karar verildiini

renir. Artk Prens Mehmet Alinin ve Prenses Nazlnn saraylarna gidemeyecektir.
Hatta Kahirede kalmas bile sorun tekil etmektedir. Paras yoktur, Erefi her zaman
oturduu meyhanede dert yanmak ve akl almak iin arar, ancak bulamaz. Yaknlarda
Kaygusuz Sultan Tekkesi358 olarak anlan bir Bektai Tekkesi olduunu hatrlar. Oraya
357
358
KaygusuzAbdalnlmtarihivemezarnnyerihakkndaikirivayetvardr.Bunlardanbirincisine
greKaygusuzMsrdalmtrvemezarKahiredekiMukattamDandabirmaaradadr.Onyedinci
91
gidip bir sre gzden kaybolmaya, madd ve manev kayglarndan kurtulmaya karar
verir. Msrn kuzeyinde Kahireden iki saat uzaklkta bulunan tekkeye, Bektai
kurallarna uygun olarak kerahet vaktini geirmeden akam ile yats aras ular. eyh
Arnavut Ltfi Baba onu muhabbetle karlar. Meydana kurulan somatlardan359 birinde
kendisine yer verilir. Ney fleyiiyle eyhi ok etkiler, onun takdirini kazanr. O
geceden itibaren eyhin msaade ettii kadar kalmak artyla tekkeye yerleir.
Gndzleri, ehirden ziyarete gelenlerden birinin kendisini tanmasndan ve ihbar
etmesinden korktuu iin tekkede kalmaz. Tannd takdirde hem hapse girecek hem de
eyhin yanndaki itibar sarslacaktr. Her sabah erkenden tekkeden ayrlr, da bayr
gezer, akam gn batarken tekkeye dner. Tekkede yar resmi olduundan sabah
karken yiyecek isteyemez, bu nedenle oru tutmak zorunda kalr. Yiyecek istediinde
nereye gittii merak edilecektir. phe ekmekten ve hesap vermektense oru tutmay
tercih eder360.
Bu gezmelerinden birinde alk yznden yorgun dt bir anda aznda

ekmek olan bir kpek ile karlar. Kpei yanna arr, yaklanca zerine atlayp
ekmeini alr. Bu srada, iinde bulunduu bu durumdan utanmas gerektiini syleyen
vicdannn sesine kulak asmakszn ekmei yer ve kalan ksmn da kpee verir.
Ekmein bir ksmn kpekle paylamas yeni bir dostluun balangc olur. Kpee
akaralmaz ismini verir. Akam tekkeye gittiinde yaad olay eyhe anlatr. eyh,
akaralmaz da tekkeye kabul eder ve mutfakta gzetilmesi emrini verir361.
Bir sre sonra, ehre gidip gelen tekke mensuplarndan sezdirmeden

soruturduu kadaryla aranmadn renir. Bylece gizlenmesine gerek kalmaz.
Tekkede keyfince yaar, ney fler ve akaralmaz terbiye etmeye alr. Kpek ksa
zamanda emirleri yerine getirmeyi renir, tekkedekilere de kendisini sevdirir.
Muharrem aynda tekkede fakirlere aure datlr. Neyzen Tevfik, bu datm izlerken
yzylnikinciyarsnnbalarndabumaaraevresindebirtekkeyaplrvebutekkeilerleyen
dnemlerdeBektailerinelinegeer.TekkeyehalkKaygusuzSultannmezarevresindekurulduuiin
KaygusuzSultanTekkesiadnverir.
AbdurrahmanGzel,Kaygusuz Abdal,KltrBakanlYaynlar,Ankara1981,s.88.
359
Somat:BektailerveMevlevilertarafndankullanlan,bezveyameindenyaplmsofra.
Cebeciolu,Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl,s.578.
360
361
a.g.y.,nr.2690,20Mart1947.
92
on alt on yedi yalarnda bir kz rahatsz eder362. Bu durumu tekkedekilerden biri grr
ve eyhe iletir, tam tekkenin arka kapsndan kaaca srada eyh tarafndan arlr.
eyh mutfakta kalbnn al sprgesiyle temizlenmesi363emrini verir. Bu emri
zgrlnn kstlanmas olarak alglar ve darlr. Muharrem ay geldiinden beri
tekkede rak da iilmemektedir. zgrlnn kstlanmas ve raknn yokluu ruhunu
bunaltr. eyhin yanndan karken tekkeden ayrlmaya karar verir. Kimsenin yanna
gidip snmak istemez, kendi bann aresine bakmak fikrindedir. Bahede nereye
gideceini dnrken oralarda iftilik yapan bir Arap gelir ve kpei kendisine
satmasn ister. Kpee ok emek verdiini, satmak istemediini syleyerek alaca
paray arttrr364. Sk bir pazarln sonunda kpei on liraya satar.
Yemekten sonra eyhin yanna giderek sabahki hadise iin zr diler.

Kahireden arkadalarnn ardn, onlar grmeye gideceini, muharrem ayndan
sonra urayp elini peceini syler. eyh, muharrem aynda tekkede rak iilmedii
iin ayrlmak istediini dnerek msaade eder. Tekkedekilerle vedalaarak ayrlr.
Kahire yoluna koyulduu srada peinden akaralmazn geldiini grr. Kpek, yeni
sahibinden kamtr. Onu da yanna alarak yola devam eder365. lerleyen zamanlarda
akaralmaz drt kez daha satar, kpek her satlnda bir ekilde kurtulup geri gelir.
Kahirede birka ay akaralmaz ile zor gnler geirirler. Paras ve kalacak yeri
olmad iin zbekiyede bir barda uyumak zorunda kalr. Kimselerle grmez,
tand herkesten kaar. Artk Msrdan bkmtr, sevdiklerinden uzak kald iin
zlr. ok sinirli ve gergin olduu bu dnemde nne gelen herkesle kavga eder.
Yaad skntlarn tesiriyle Hazreti Peygambere tikanme366 adl iirini yazar.
362
a.g.y.,nr.2691,21Mart1947.
363
Kalbinikirlettiiiinbucezaverilir.Butemsilitrenlekalbinitemiztutmasgerektiihatrlatlr.
a.g.y.,nr.2692,22Mart1947.
364
a.g.y.,nr.2692,22Mart1947.
365
a.g.y.,nr.2693,23Mart1947.
366
BuiirAzb- MukaddesteTercmeiHlimadliirindebirbeyiteksikolarakyeralmaktadr.
93
Bu gnlerde, Ferik Ahmed Celleddin Paann367 stanbuldan kaan kiilerden

himayesine snanlara snrsz ve hesapsz yardm ettiini duyar, fakat kendisiyle
tanma frsat bulamamtr368. Ahmed Celleddin Paa, Sultan Abdlhamitin
gvendii kimselerdendir. lk olarak Mizanc Murat Beyi lkeye davet etmek iin
Avrupaya gnderilir ve bu grevi baaryla tamamlar. Daha sonra Damad Mahmut
Paay lkeye dnmeye ikna etme grevini stlenir ancak baarsz olur. Bu iki seyahat
srasnda Jn Trklerin almalarnn lkenin yararna olduu sonucuna varr.
Abdlhamitin yapt zulm ve kendisi vesilesiyle verilen szlerin tutulmadn
grnce muhalefet cephesine geer. Abdlhamitin serhafiyesinin 1904 ylnda Msra
geerek muhalefet saflarnda yer almas Jn Trkleri ok etkiler. Ahmed Celleddin
Paa, Msra yerletikten sonra kendisini Jn Trklerin hamisi kabul eder. Bu nedenle
servetini ve ei Prenses smet Hanmdan kalan mirasn II. Abdlhamitin tahttan
indirilmesini salamak iin harcar. Jn Trklerden yardm talebinde bulunan kimseleri
geri evirmez. Onlar korur, Abdlhamit kart kitaplarn ve gazetelerin yaymlanmas
iin madd yardmda bulunur. Bylece az zamanda pek ok taraftar olur. Abdullah
Cevdete369 Cenevrede tihad Matbaasn kurmas iin madd destek salar. Sonradan
bu matbaa Kahireye nakledilir370. Neyzen Tevfik, ok skntda olduu bir anda Giritli
Hseyin Kamil Bey ile karlar. Onu ilk defa zmir Mevlevihanesinde semazen olarak
tanmtr, ancak bir daha gremezler. Birka dil bilen Hseyin Kamil Bey, Ahmed
Celleddin Paann maiyetinde muhafz olarak Avrupay dolatn, drt be aydr da
Msrda bulunduunu syler. stanbuldan kaanlarn paadan yardm istemeye
geldiklerini belirtir ve uramasn nerir. Neyzen Tevfik, ilk frsatta gideceini
sylemesine ramen bir trl gidemez. Sonunda bir mektup yazp Hazreti Peygambere
367
NeyzenTevfik,PaannadnMahmutCelalettinPaaolarakzikreder.
Ancak,bahsettiiolaylaragrebuahsnAhmetCelleddinPaaolduuaktr.
368
a.g.y.,nr.2696,26Mart1947.
369
AbdullahCevdet1905EyllndeMsragelir.tihaddergisininMsrdakiilksays1905Aralnda
yaynlanr.BusradaOsmanlynetimiSalihMnirPaannuzunsrediryaptbavurulargznne
alarakAbdullahCevdetiyarglar,mebbethapsevekalebentliemahkmeder.AyngnlerdeAbdullah
Cevdet,Kahiredesiyasalmuhalifliininendzenlidneminiyaamaktadr.Msrynetimindeki
zelliktendolaybukadarrahattr.BudnemdeimparatorlukMsrdakiyaynfaaliyetinemdahale
edememektedir.krHaniolu,Bir Siyasal Dnr Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dnemi,dal
Neriyat,stanbul1981,s.5455.
370
AhmetBedeviKuran,nklap Tarihimiz ve Jn Trkler,KaynakYaynlar,stanbul2000,s.75,227235,
266.
94
tikanme adl iirini de ekleyerek Paaya gnderir. Ertesi gn Paann bir adam
tarafndan huzura kmak zere gtrlr371. Mektubu gnderdikten sonra davrann
ok laubali bularak piman olmutur. Bu nedenle Paann karsna ktnda zr
diler. Paa, feryadn samimi bulduu iin ona yardm eder372.
Bo dolat gnlerden birinde stanbul Kraathanesinde, Manisal zz Dede

ile kahve ilettii gnlerde tant Osman Stk ile karlar. Osman Stknn evine
gidip iki sofras kurarlar. Sohbet srasnda Trkiyeye dnene kadar Osman Stknn
evinde kalmaya karar verir. Geimlerini salamak iin evde kumar oynatrlar. Ayrca
Ahmet Arab Paada isyan arkadann olu olduu iin Osman Stky destekler373.
5. II. MERUTYETN LANI VE STANBULA DN
Neyzen Tevfikin Osman Stknn evinde kald gnlerde II. Merutiyet ilan
374
edilir . Haberi alr almaz stanbul Kraathanesine gider ve buradaki Trklerle
kutlama yapar. Hocas Erefi bularak bu mutluluu onunla da paylamak iin onun sk
gittii meyhaneleri dolar. Onu her zaman gittii yerlerden birinde ierken bulur.
Ancak hocas Neyzen Tevfikin verdii habere pek sevinmez375. Eref, merutiyetin
ilannda Abdlhamitin bir kar olduunu dnr ve tecrbelerine dayanarak
sevinmeyi erken bulur. Ona, olaylar biraz daha yattktan sonra yaanacaklar
gzlemlemesini nerir. Ancak, Neyzen Tevfik ok mutludur ve bir an nce lkesine
dnmeyi ister376.
Btn gece Trklerin gittii ne kadar bar ve meyhane varsa dolaarak hrriyeti
kutlar. stanbul Kraathanesinde kpeini son kez Trk-Arap asll Mehmet kr
371
372
a.g.y.,nr.2697,27Mart1947.
373
a.g.y.,nr.2699,29Mart1947.
374
II.Merutiyet23Temmuz1908tarihindeilanedilir.
TarkZaferTunaya,Hrriyetin ln kinci Merutiyetin Siyasi Hayatna Baklar,stanbulBilgi
niversitesiYaynlar,stanbul2004,s.1.
375
376
a.g.y.,nr.2702,1Nisan1947.
95
adnda birine satar. Ancak akaralmaz, birka saat sonra yeni sahibinden kaarak geri
gelir377.
Neyzen Tevfik, Kahirede gn gece merutiyeti kutladktan sonra 14

Temmuz 1324 (27 Temmuz 1908)378 tarihinde akaralmaz ile skenderiye rhtmndan
smailiye vapuruna binerek Msrdan ayrlr. Ailesi, zmirde onu zengin biri olarak
beklerken o yannda bir kpek ve bir bavul ile kagelir379. mer Rza Dorulun babas
Mustafa Nafiz Efendi ve ailesi kn Msrda yazn Trkiyede yaarlar. Ailece
grtkleri iin lkeye dndklerinde Neyzen Tevfikin ailesinin evine urar, birka
gn onlarda misafir olurlar. Neyzen Tevfik, Msrda bulunduu srada Mustafa Nafiz
Efendi bo kalan evlerini ona emanet eder, dnte de bir ka kez babasndan Neyzen
Tevfike para getirir. Mustafa Nafiz Efendinin Msrda girmedii saray kalmad,
zmire zengin dnecek sz zerine ailesi onun Msrdan zengin dneceini umut
etmitir. Ancak onun derbeder dnyle hayal krklna urarlar380. Neyzen Tevfik,
babasnn Yllardr Msrda ne yaptn? sorusuna Ezher Medresesinde eyh
Muhammed Abduhdan ders ald cevabn verir. Onu hayal krklna uratmamak
iin fazla ayrntya girmek istemez, sadece bu derslerden bahseder381.
zmirde ilk olarak Mevlevihaneyi ziyaret eder. eyh Nurettin ve Neyzen Ba

Cemal Bey ile grr. akaralmaz babas evde istemedii iin Mevlevihaneye
emanet etmek zorunda kalr. Asker Kraathaneye urayarak merutiyet sevincini
tandklarla paylamak ister. Burada Mehmet Akif sayesinde tand Babanzade Naim
ile karlar, sohbet eder. Msrdan yeni geldii iin paras olmadn syleyerek
377
a.g.y.,nr.27032705,24Nisan1947.
378
NeyzenTevfik,MuhittinKutbayaanlattanlarndaMsrdayediylkaldnsyler.
a.g.y.,nr.2706,5Nisan1947.
SeyitKemalKaraaliolu,AlpayKabacalveHilmiYcebadaonunbuszlerindenyolakarakMsrda
yediylkaldnifadeederler.
Kabacal,eitli Ynleriyle Neyzen Tevfik Hayat- Kiilii-iirleri, s.21.
AncakNeyzenTevfikaynyazdizisindeMsra13ubat1904tarihindegittiinive27Temmuz1908
tarihindeMsrdanayrldnifadeeder.BunagreMsrdadrtyl,beayveondrtgnkalmtr.
379
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2706,5Nisan1947.
380
a.g.y.,nr.2707,6Nisan1947.
381
a.g.y.,nr.2706,5Nisan1947.
96
ondan bor para alr382. Msrn en nl ahsiyetlerine ney fleyip, saraylarda kalp
oka bahi ald hlde gelecek kaygs tamad iin eline geen btn paralar
sefahat lemlerinde harcamtr. lkesine dndnde nl, fakat dostlarndan bor
alacak kadar fakir bir neyzendir.
22 Austos 1908de Eref de skenderiyeden zmire dner383. lk gnlerinde

tandklaryla konuarak lkenin yeni durumunu alglamaya alr. zlerek anlar ki
hrriyetin ilann salayan ttihat ve Terakki Cemiyeti istismara balamtr. Neyzen
Tevfik, Eref ile grtnde onun Msrdaki szlerine hak vermekten kendini
alamaz. zmirde istibdadn son gnlerine kadar trl rezillikler ve fenalklar yapm
olan idadi hocalarnda biri, hrriyetin ardndan bir sr serseriyi toplayarak ttihat ve
Terakkinin zmirdeki elebalarnda biri kesilmitir. Bu hocaya benzer pek ok kii
tremeye balar. Neyzen Tevfike gre ttihat ve Terakkinin lkede kk salmak iin,
gemii kt kimselere geni haklar vermesi kurulacak dzenin ok gemeden byk
bir grlt ile yklacana iarettir. Erefin hrriyetin ilk gnlerinde ngrdkleri
ktka Neyzen Tevfikin sevinci yarm kalr. Olaylar yerinde grmek ve hasret
gidermek iin stanbula gitmeye karar verir. Erefe beraber gitmeyi teklif eder, ancak
Eref kabul etmez384.
Yaklak bir ay kadar zmirde kaldktan sonra 8 Austos 1324 (21 Austos
1908) tarihinde stanbula dner385. lk olarak Hac Mustafann ayhanesine dostlarn
grmeye gider. Burada dostlar tarafndan sevinle karlanr. Hac Mustafann ar
ilgisi nedeniyle kendisini srgnden gelen bir hrriyet kahraman gibi hisseder.
ayhaneye geldikten ksa bir mddet sonra onun dnn haber alarak gelen hocas
Akif ile hasret giderirler. Akif, onu sevgiyle karlar ve evine davet eder. Ancak o
geceyi ark Tiyatrosunun mtemilatnda dostlar ve kardei efik ile geirmeyi tercih
eder. Msra kamadan nceki stanbul gnlerinde peinde hafiyeler olduu iin
gremedii dostlarn hrriyet ortamnda grmek ona Msrda yaad skntlar
unutturur. O gece kurulan sofrada ttihat Kara Kemal ve Bb- Serasker Mektupusu
382
a.g.y.,nr.2707,6Nisan1947.
383
384
Kutbay,Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor,nr.2708,7Nisan1947.
385
a.g.y.,nr.2709,8Nisan1947.
97
Sreyya Beyin olu Ali hsan Bey de vardr. Sonradan bulunduklar yerin ttihat ve
Terakki Cemiyetinin ehzadeba Merkezi olduunu renir386.
Neyzen Tevfikin Msrdan stanbula dn yllar sonra Eek gazetesinde

yle hicvedilir387:
Ona ektirmiti kahr- msibeti devrn,
Hfzn hita- Msr ire liks soldu!
Nyna ot tkanp tmedi artk dd
Geldi stanbula bre dug oldu!
stanbula dndkten sonra emberlitata bir han odasnda kalr. Bu odaya

Neyzen Yurdu der388. ehirdeki ilk gnlerinde ttihatlarn pek ok olumsuz
davranna ahit olur. Yllar sonra merutiyet dneminde grdklerini istibdat devrinde
dahi grmediini itiraf eder389.
Hseyin Kminin390 1908 ylnn ekim ay iinde sahnelenen Sabah- Hrriyet

adl tiyatro oyunu olduka yank yapar. II. Abdlhamit dneminin bask rejimini ve
jurnalcilii konu edinen bu oyunun391 sahnelendii gnlerde tiyatroda sk sk tartmalar
yaanmaktadr. Ferah Tiyatrosunda sahne alan bu oyunu izlemeye gittiinde tiyatronun
askerler tarafndan kapatldn grr. Oyunun yasaklandn renen heyecanl
386
387
BuktaNeyzenTevfikBeyiinEeinEeitarafndanyazlmtr.
Eekgazetesi,nr.7,9Austos1328(22Austos1912),s.3.
EekgazetesindekanmizahmanzumelerivehicivleriHseyinKmiveA.Rfkyazmaktadr.Bukta
muhtemelenonlardanbirineaittir.
388
NurettinArtam,Kaybettiimiz Neyzen II, Ulusgazetesi,nr.11348,31Ocak1953.
389
HasanBedrettinlgen,stanbulun En Renkli Tipini Ziyaret Ettik, Hrriyetgazetesi,nr.1698,10
Ocak1953.
390
HseyinKmi,1878ylndastanbuldadomutur.AilesininkkeniDastanadayanr.Medresei
Edebiyedenmezunolur.BblideMatbuatKalemindealr.YunanHarbindensonraMsrakaar.
1912ylndavefatetmitir.II.MerutiyetdevrindeSabah- Hrriyetadloyunuhalknyounilgisiyle
karlanmtr.Buoyunuhemyazmhemdeoyundarolalmtr.
391
MuhsinErturul,Benden Sonra Tufan Olmasn,Dr.NejatF.EczacbaVakfYaynlar,stanbul1989,s.
29.
391
98
kalabalk galeyana gelir ve olay byr. Neyzen Tevfik de tartmaya girer ve arbede
srasnda tutuklanr392. Uzun sren bir mcadelenin ardndan oyunun sahnelenmesine
izin verilir, Neyzen Tevfik de bir ay sonra serbest braklr393.
II. Merutiyetin ilannn ilk gnlerinde ehzade Zyeddin Efendi tarafndan

Drl Msik-i Osmn kurulur. Bu zel Trk Musikisi Konservatuar 1914e kadar
Koskada Ragp Paa Ktphanesinin karsndaki binada hizmet verir. Daha sonra
emberlitaa nakledilir. Okul 1916 ylnda Drt Tlm-i Msik adn alr. Neyzen
Tevfik, bu okulda retmen olarak alr. Okulun retmenleri arasnda Edhem Efendi,
Smi Bey, Aleksan, rif Bey, Kirkor, Levon Hanciyan, Kirmi Efendi, Arap Cemal
Bey, Hsmeddin Bey ve Hafz Air de vardr394. Bu zel konservatuarda almas
onun ney konusunda kendisini kabul ettirmi bir uzman olduunu gsterir.
II. Merutiyetin ilanndan sonra ehadeba semtinde Direklerarasnda

Yakupun ayhanesinde Refi Cevat Ulunay ile tanr. O zamanlar Yakupun
ayhanesi bir alaturka musiki akademisi gibidir. stanbulun tannm bestekrlar,
musikiinaslar, naml hanendeleri, sazendeleri ve musiki merakllar buraya uramadan
gitmezler. Dkknn sundurmasnda keman, ud, kemene ve lavtaya kadar her saz
bulunur. Buraya gelenler yeteneklerine gre mutlaka bir eyler almak ihtiyac duyarlar.
Neyzen Tevfik de sk sk buraya urar ve maharetini gsterir395. Bu yllarda sanatlar
mzii bir kazan kapsndan ok zevk meselesi olarak alglam ve baarl bir
mzisyeni dinlemeyi ayrcalk olarak grmlerdir. Ayrca fonograf ve kovanlar
herkeste bulunmadndan mzik severler musiki statlarn dinlemek iin algl
kahvelere giderler. Neyzen Tevfik de bu dnemdeki pek ok mzisyenin sanatn icra
ettii bu kahvelere gidip dier saz statlarnn karsnda ney fleyerek ustaln ispat
eder.
II. Merutiyetin ilann takip eden gnlerde lkemizde ilk defa Adliye Nazr
Manyasizade Refik Beyin desteiyle Kanuni Hac Arifin nderliinde Tepeba
392
a.g.e.,s.231.
393
394
395
RefiCevatUlunay,Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesi,nr.980,30Ocak1953.
99
Tiyatrosunda halk iin bir konser dzenlenir. Konserde Tambur Cemil, Kanun Hac
Arif, Ud Nevres, Santur Ethem Bey, Hac Kerami Efendi, Hafz smail, Hsamettin
Bey ve Neyzen Tevfik sahne alr. Konseri ok sayda stanbullu izler. Neyzen Tevfik,
bu konser sayesinde daha ok tannr. Daha sonra, Gazeteciler Cemiyetinin ilk
konserinde de Tepeba Tiyatrosunda ney fler396.
12 Temmuz 1910 tarihinde Neyzen Tevfikin Fethiye Medresesinden hocas

olan Musa Kazm Efendi eyhlislam olur397. Musa Kazm Efendi, bu gnlerde Neyzen
Tevfiki Talt Paa ile tantrr. Niyeti Neyzen Tevfikin istibdat maduru olmasn ne
srerek ona bir i verilmesini salamaktr. Paaya Neyzen Tevfikin yaadklarn
anlatr, onun rencisi olduunu, istibdadn basks nedeniyle Msra katn ve
buradaki faaliyetleri nedeniyle idama mahkm edildiini anlatr. Bilgisini ve zeksn
ver. Tlat Paa, Neyzen Tevfike hangi okuldan mezun olduunu sorunca Neyzen
Zatliniz hangi mektepten mezunsanz bende oradan mezunum der. Paa da Neyzen
gibi ortaokul mezunudur. Musa Kazm Efendi, onun bu szlerinden dolay ok utanr398.
Ancak, Paa ok alnmam olacak ki ilerleyen yllarda pek ok kez Neyzen Tevfike
yardm eder. Mnir S. apanolu, Talt Paann Neyzen Tevfiki ok sevdiini ve o
kapsna gittiinde yanna gidip elini skarak ona harlk verdiini syler. Neyzen
Tevfik ise ald paray en yakn meyhaneye gidene kadar yolda rastlad dilencilere
datr399.
Mazhar Osman, 1904 yl banda bir tbbiye rencisi iken Gne

Kraathanesinde tand Neyzen Tevfiki ayn yl bir kez de esrar kahvesinde grr.
Mazhar Osman, 1914 ylnda Haydarpaa Asker Hastanesi bahekimi olur. Neyzen ile
bir sonraki grmeleri Mazhar Osmann bahekimlik gnlerine rastlar. Bu gnlerde
her zaman Haydarpaadaki Tp Fakltesi Hastanesine yatrlan Neyzen Tevfik
hastanede yer olmad iin sarho hlde Haydarpaa Asker Hastanesine gnderilir.
396
RefiCevatUlunay,Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesi,nr.980,30Ocak1953.
397
FerhatKoca,eyhlislam Musa Kazm Efendinin Hayat ve Fetvalar,s.3031.
398
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Firar, Yeni Taningazetesi,nr.608,30Ocak1966.
399
100
Burada tedavisi Mazhar Osman tarafndan yaplr400. Neyzen Tevfik, onun ilgisinden
memnun olur.
Trkiyede 1914'te balayan Birinci Dnya Savandan Cumhuriyete kadar

geen srede, bir Alman Plak irketi olan Odeon hari, yabanc firmalarn etkin faaliyet
gsteremedikleri bir dnem olur. Zonophone ve Odeon firmasnn stanbul temsilcisi
olan Blumenthal Biraderler 1911-1912 ylnda Feriky'de bugn etat Han'n
bulunduu yerde ilk Trk plak fabrikasn kurarlar. Alman patenti ile alan bu fabrika
Orfeon ve Orfeos Record etiketiyle retime geer. Balkan Harbi ve ardndan gelen
Birinci Dnya Sava yllar olmasna karn byk bir sanatsal ve ticar baar gsteren
bu giriim, 1925 ylnda fabrikann Columbia Firmasna satlmasna kadar srecektir.
Blumenthal Biraderler, tm bu zorluklar iinde; 1916 ylnda len Tambur Cemil
Bey'in tekrar tekrar basklar yaplan plaklarnn yan sra Hafz Osman, Hafz Air,
Hanende brahim Efendi, Hafz Yaar, Tamburac Osman Pehlivan, Safinaz Hanm,
Karaka Efendi, Dervi Abdullah Efendi ve Neyzen Tevfik gibi sanatlarn plaklarn
yaynlar401. Neyzen Tevfik, mzik kariyerindeki baarsn bu almayla ispatlam ve
statlara salanan bu ayrcalktan yararlanmtr. Onun, plaklar hazrlanan bu sayl
listeye girmesinde hayranlarnn etkisi byktr.
Askerliini, Birinci Dnya Sava srasnda, Ahmet Muhtar Paann yannda

402
yapar . Mehter Takmnn403 kurulmasnda Paaya yardmc olur. Nsfiyesi ile
Mehter Takmna ef olur. Askerlii boyunca sk sk Ahmet Muhtar Paa ile tartr ve
kap gider. stanbul Merkez Komutan Albay Cevat Bey bu kavgalarda araya girerek
onlar bartrr. Yllar sonra yeniden kurulan Mehter Takm stanbulda byk ilgi
grm ve Milli Orkestra gibi alglanmtr. Bakumandan vekili Enver Paa
Boaziindeki yalsnda, Birinci Dnya Sava srasnda mttefikimiz olan Alman
Hkmetinin Romanyay istila eden kuvvetlerinin komutan Mareal Von Makenzen
400
Behmoaras,Mazhar Osman Kapal Kutudaki Frtna,s.69,81,179181.
401
402
BurhanFelek,Sinema Operatrlm, Milliyetgazetesi,nr.11588,3ubat1980.
403
MehterTakm1911ylndaAhmetMuhtarPaatarafndanMehterHneiHkaaniadylayeniden
kurulmayabalanr.Kurulu1914ylndatamamlanr.
BunagreNeyzenTevfikinaskerliini19111914yllararasndabirdnemdeyaptnsyleyebiliriz.
101
erefine bir ziyafet verir. Ziyafete Mehter Takm da arlr. Neyzen Tevfikin dinleti
esnasndaki performans Marealin dikkatini eker. Mareal Von Makenzen, dinleti
sonrasnda onun nsfiyesini merakla inceler404.
Hakk Sha Gezgin, Neyzen Tevfikin askerliini yle anlatr405:
Dnya harbinde onu da askere almlar ve mehter ba yapmlard. Krk elli davul,
zurna, klarnet arasnda nsfiyesi bir hava fiei gibi szlr ve hi snmezdi.
Alman mparatoru II. Wilhelm 1917 yl ekim aynda nc kez stanbula gelir
ve Sultan Reatn misafiri olur. Padiah, Neyzen Tevfikin Mareal Von Makenzene
ney flediinde beenildiini duymutur. Bu nedenle II. Wilhelm iin dzenledii
toplantya onun da katlmasn ister. Neyzen Tevfik, Padiahn emriyle Emniyet Umum
Mdrl Siyasi Bro efi Tevfik Hdi Bey tarafndan kuytu bir meyhaneden
karlarak Dolmabahe Sarayna getirilir. Huzura karlr ve yapt taksimle
dinleyenleri mest eder. Saraydan ayrldktan sonra, kendisine hediye edilen otuz altn
Galata sokaklarnda Rumeliden gelen gmenlere datr406.
Sultan Reat daha sonralar pek ok kez Neyzen Tevfiki huzuruna artr.
Neyzen Tevfik, onun kendisini dinleyiini yle anlatr407:
Frsat bulduka beni huzuruna artr, Mevlevi olduu iin neyi ok severdi.
Bembeyaz sakal, gznde gzl, dizinin stnde ipek bir mendili, elinde gl dalndan
yaplm azl ile sigarasn ier, beni dinler, gzlerinden akan yalar da beyaz
mendili ile silerdi.
Neyzen Tevfikin kardei efik Kolayl, Birinci Dnya Sava balad yllarda
Pendik Bakteriyolojihanesini stanbulun igali tehlikesine kar Eskiehire tar ve
buraya Eskiehir Veb-i Bakar Serom Darlistihzar ad verilir. Yunanllarn
Eskiehire yaklamas zerine bu merkezi nce Ankaraya nakleder; ancak uygun bir
404
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik- Maddiyata Deer Vermezdi, Yeni Taningazetesi,nr.612,3
ubat1966.
405
HakkShaGezgin,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:35,29Ocak1939,s.5,20.
406
TahaToros,Neyzen Tevfik, MilliyetAktalite,Say:20,24Ocak1988,s.12.
407
OrhanMenemenciolu,Neyzenin lm, Bugngazetesi,3ubat1953.
102
yer bulunamadndan Krehir Boztepe mevkiine yerleilir. Kurum, 1921 ylnda

Ankarann Etlik semtine tanr ve Ankara Serum retim Kurumu ad altnda
almalara balar. 1923 ylnda Etlikte bulunan Pendik Bakteriyolojihanesinin sivil
kadrosu Pendike dner. efik Bey Ankaradaki kurumda grevine devam eder.
Kurtulu Savandan sonra Pendik Bakteriyolojihanesine mdr olarak atanr ve 1939
ylna kadar bu grevde kalr408. Neyzen Tevfik, 1917 yl sonlarna doru Ankaraya
gider. 1919 ylnda Eskiehirde bulunur. 1923 ylnda tekrar Ankaraya gider ve Etlik
semtinde kalr409. Her ne kadar bu gezileri can skntsndan yaptn sylese de410 efik
Beyin Ankarada ve Eskiehirde bulunmasn frsat bilerek Mill Mcadele ortamn
yerinde grmek ve kardeini ziyaret etmek iin bu gezileri yapt kanaatindeyiz.
Yeni Caminin arkasnda Msr ars dirsei ierisinde ahap barakalarn

hemen ortasnda sann Kahvesi yer almaktadr. 1919- 1924 yllar arasnda ak olan
bu kahve ok hareketli bir yerdir. Geceleri kahvehanenin d salonunda stanbulun
serserileri uyur. Kahvenin sahibi sa, Neyzen Tevfike derin bir hrmetle baldr. Onun
iin zel bir irvan yaptrr. Buraya ondan baka kimse oturamaz. Kahveye gelen
mteriler ona Neyzen Baba derler411. Neyzen Tevfik buradaki hayatn yle
anlatr412:
Dostlarm hrszlar, yankesiciler, esrarkelerdi. Yeni Camide Arnavut sann

kahvesinde gece iileri, dzdzclar, mantarclar arasnda yattm zamanlar hayatmn
en mesut zamanlar idi. Orada efsanev bir hayat srdm. Bir padiah, bir derebeyi gibi
yaadm. Rakm, mezemi, esrarm hep bu adamlar temin ediyorlard. alyorlar,
rpyorlar, bana bakyorlard. Ya ben, onlara ne yapyordum; hi Birka taksim, ite
o kadar. Kahvenin kesinde, yayvana yakn bir yer yapmlard. te ben burada
yatardm. Baz geceler, yle bam kaldrp aa baktm zaman, yerde, malta talar
zerinde bir yn insan gzme arpard. Bunlar, yattklar yerin mevkiine, snfna
gre on kurutan yz paraya kadar, gecelik yatak creti verirlerdi. Yz paralk yer
408
EkremKadriUnat,nc Bir nsan Daha Yitirdik,Milliyet gazetesi,nr.10161,18ubat1976.
409
NeyzenTevfik,Azb- Mukaddes.
410
411
ReatEkremKou,sann Kahvehanesi ve Neyzen Tevfik,Akamgazetesi,nr.12341,11ubat1953.
412
MnirS.apanolu,Neyzen Tevfik Beyi Dinlerken, Yedi Gndergisi,Say:27,13Eyll1933.
103
talarn st idi. Bu yaln ayak, yrtk elbiseli insanlardan grdm iyilik ve yardm
hibir zaman unutamam. Hala bazen oralara gider, eski dostlarm arar, konuurum.
Oralarda yattm zamanlar, ben de bazen ie kardm. Hrszla zannetme ha!
Midemi ispirto ile slattktan sonra, kafama kuvvet vermek iin bir iftetelli413 yapar,
sar kzdan414 bir iki nefes eker, yola kardm. Doru sadrazam Talt Paann415
kapsna Kendisine haber yollardm. Dnyalm gnderirdi hemen rahmetli.
Neyzen Tevfik, neredeyse 1921 yl boyunca Haydarpaadaki Tp Fakltesi

Hastanesinde yatmtr. iirlerinin ounu bu dnemde yazar416. 1914 ylnda Tp
Fakltesi Hastanesinde yer olmad iin Haydarpaa Asker Hastanesine gnderilir.
Burada tedavisini stlenen Mazhar Osman hekim olarak beenir ve onu zel doktoru
gibi grr, o gnden sonra her hastalandnda onun grevli olduu hastanede tedavi
olmaya zen gsterir417. Bu konudaki srarlar sebebiyle 1922 ylndan itibaren Mazhar
Osmann bahekimi olduu Topta Bimarhanesi ve Zeynep Kmil Hastanesinde
tedavi olur. Toptanda tedavi oluunu u ktasyla anlatr418:
Bir buluttum, yldrm oldum da dtm pyine

Meclis-i cnanda aktm, Toptanda grledim!
15 Haziran 1927 tarihinde Topta Bimarhanesi Bakrkydeki Readiye

klalarna tanr. stanbul Bakrky Emraz- Akliye ve Asabiye Hastanesi adyla
413
kisigarakdnbirbirineekleyereksarlanesrarlsigara.
414
Esrar.
415
sannKahvesi,1919ylndaalrve1924ylndakapanr.
ReatEkremKou,sann Kahvehanesi ve Neyzen Tevfik, Akamgazetesi,nr.12341,11ubat1953.
NeyzenTevfik,sannKahvesindekaldgnlerdeTaltPaayagidipondanparaaldnsyler.Ancak,
TaltPaa1918ylndafiraretmitir.NeyzenTevfik,muhtemelenPaannsiyasanlamdaglolduu
1918ylndanncekibirdnemdeilgisinemazharolmutur.
TaltPaa,1874ylndaEdirnededomutur.Dzenlibireitimalr.okgenyataistibdataleyhine
almayabalar.1917ylndasadrazamolur.30Ekim1918defirareder.15Mart1921tarihinde
BerlindegenbirErmenitarafndankatledilir.nal,Son Sadrazamlar,c.4,s.19331972.
416
Azb- Mukaddestekiiirlerininoununaltndaiirinyazldyervetarihbelirtilir.Bueserindeyer
alanyzkrkdokuziirinotuz1921ylndayazlmtr.BunlarnhemenhepsiniHaydarpaaTp
FakltesiHastanesindeykensylemitir.
417
418
104
Mazhar Osmann bahekimliinde faaliyete geer419. Neyzen Tevfik de tedavi iin ya

da kendi deyimiyle kalafatlanmak, kzaa ekilmek420 iin buraya gitmeye balar.
1929 ylnda itibaren on drt defa kaytl olarak Bakrky Akl Hastanesine yatmtr.
Burada alkolizm tedavisi grr421. Genellikle kendi istedii zaman eyasn toplayp
hastaneye gider ve ne zaman ayrlacana yine kendisi karar verir. Hastaneye ok sk
yatt iin bir sre sonra kendisine hastanenin yirmi bir numaral kouunda bir oda
ayrlr422. Neyzen Tevfikin Bakrky ziyareti neredeyse mrnn son yllarna kadar
srer.
Orhan Kololu, onun hastane gnlerini yle yorumlar423:
Sanat leminin tannm bir sr kiisi -bata Neyzen Tevfik olmak zere- zaman zaman
Bakrkyn misafiri oluyorlard. Neyzen hastanedeyken rahatt. Neyzen, meyini alsalar
bile neyi ve heyheyi ile tmarhanede de delilerden bir imparatorluk kuruyor, kendi
insanlar arasnda olduunu hissederek serbest braklncaya kadar keyifle yayordu.
efik Kolayl Kurtulu Savandan sonra Pendik Bakteriyolojihanesi mdr

olur ve 1939 ylna kadar bu grevi srdrr. Pendikte bir apartman yaptrr424. Neyzen
Tevfik, imedii gnlerde dinlenmek veya hasta olduu dnemlerde daha iyi artlarda
baklmak iin kardeinin Pendikteki evine gider. efik Kolaylnn evinde kald
gnlerde onunla sohbet eder, iir yazar, deniz kenarnda ney fler. Pendikte fotoraf
olan Foto Baki ile dost olur. Pendike hemen her gittiinde Foto Baki ile sabahlara
kadar lem yaparlar. Neyzen Tevfikin baz iirleri Foto Bakide kalmtr425.
419
MuhtarTevfikolu,Fahri Cell Gktulga,TrkKltrnAratrmaEnstitsYaynlar,Ankara1993,s.
19.
420
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik- Neyzenin Firar, Yeni Taningazetesi,nr.609,31Ocak1966.
421
Dr.LatifAlpkan,Mze,Popler Psikiyatridergisi,Say:39,EyllEkim2007.
422
NeyzenTevfikinhastanedekiodasnnhangikoutaolduubilgisinetdeildir.Kendisionsekiz
numaralkoutaodasolduunusyler.
OnuziyaretedenNiyaziAhmetBanoluiseodasnnyirmibirnumaralkoutaolduunubelirtir.
NiyaziAhmetBanolu,Bakrky Hastanesinde Bir Mlakat Neyzen Tevfik Neler Anlatt,Ulusgazetesi,
30Mart1947.
423
OrhanKololu,Trk Van Goghu Fikret Mualla, Milliyetgazetesi,nr.7480,20Eyll1968.
424
efikKolaylapartmanhalaayaktadr.Apartmann,efikKolaylnnkzSuzanngnvefatettikten
sonraSuzanHanmnocuklartarafndansatldntespitettik.
425
ZaferKaralar,Neyzen Tevfik Pendik Anlar,Pendikgazetesi,9Ekim2008.
105
Atatrk 13-15 Haziran 1926 tarihleri arasnda Balkesirde bulunur426. Neyzen

Tevfik de o gnlerde air Erefin akrabas Balkesir Milletvekili Sreyya Beyin427
ocuklarnn snneti nedeniyle Balkesire gitmitir. Atatrkn de snnet dnnde
bulunacan renen Neyzen Tevfik ilk karlamalar iin bir kta yazar428:
Sermed bir itilin ule-i fnisiyim

Trke it lkenin feryd- rhanisiyim
Aldm kfi bana Gz-i Ekberden nasb
Glgesinde mabed-i vicdnmn bnisiyim.
Atatrkle karlatklarnda bu ktay ona verir, ardndan ney fler. Neyzen Tevfikin
ney taksimini beenen Atatrk, kendisinden bir ricada bulunmasn ister. Neyzen
Tevfik, bata sesini karamasa da sonunda bir nfus tezkeresi ister. Atatrk, ona neden
nfus tezkeresi olmadn sorunca Senden nce hkmet mi vard ki tezkerem olsun
eklinde cevap verir429. Neyzen Tevfikin Atatrk ile karlamas birka farkl ekilde
anlatlr430.
426
Mehmetnder,Atatrkn Yurt Gezileri,TrkiyeBankasKltrYaynlar,stanbul1998,s.63.
427
AhmetSreyyargeevren.
428
429
MnirS.apanolu,Neyzen Tevfik,Resimli Yirminci Asrmecmuas,Say:27,14ubat1953.
430
MnirS.apanolu,NeyzenTevfikileAtatrknkarlamasnyleanlatr:
Balkesirdeapkainklbnnilkgnleriydi.Atatrkdeorayagelecekti.Ata,Balkesirmilletvekili
SreyyayaNeyzenTevfikigrmekistediinisyler.Sreyya,Neyzeninuzunyllararkadalk,
kadehdalkettiiErefinyeeniidi.BundantrTevfikonuseverdi.AtatrkniltifatTevfikeonun
kanalylagelinceTevfikinsevincibirkatdahaartt.Hemenkenditabiriylesylyorumkpeiyle,
mpeiyleyolakt.Yanitamtehizat:Neytorbas,saz,mataras,mehurkpeiyleberaber.Sreyya,
TevfikeAtatrknyannagitmedenncebiriiryazmasnveonasunmasnsyler.Neyzenhemen
oracktabirktasyleyiverir:
Sermedbiritilinuleifnisiyim
Trkeitlkeninferydrhanisiyim
AldmkfibanaGziEkberdennasb
Glgesindemabedivicdnmnbnisiyim.
Atatrkziyafetsaatindeaskerimahfelegeldi.Tevfik,neyfledivetaksimleryapt.Trkmusikisininen
gzeleserlerini,oharikafleyiiileald,herkesicoturdu.Atatrk,Neyzeniard.Milletvekillerinden
HayrettinKaran,Aliuurivedahabakalardayanndabulunuyordu.AtatrkeliniNeyzeninkalbine
bastraraktuttuktansonra:
106
1 Mays 1927 tarihinde431 ilk radyo istasyonumuz olan stanbul Radyosunun

alnda Mesut Cemil ve Ferit Kam ile birlikte bulunur ve ney fler432. lkemizde
radyodan ilk olarak bir nutuk ve Neyzen Tevfikin ney ile fledii zeybek havalar
duyulur. stanbul Radyosunun ilk sanatlarndandr433.
Trk zmir marnn bestecisi Dresden Operas Mdr Kurt Striegler 1928 yl
temmuzunda ikinci kez stanbula gelir. Ailesiyle birlikte tatil yapmak iin lkemize
gelmitir. Kendisini ehir meclisi yelerinden Avni Bey arlar. Bu arada baz
sanatlarla da tantrlr434. Kurt Striegler, Avni Bey vastasyla tant Neyzen
Tevfiki dinlemek ister. Neyzen, onun iin Dede Efendinin sultanyegh bestesini alar.
Neyzen Tevfik fledike Alman sanatkr not alr. Eser bitince tekrar almasn rica
eder. Neyzen, ikinci defa fler, Kurt Striegler de tekrar yazar. Sonunda kararn verir ve
yle der435:
Bu adam yalnz almyor, ayn zamanda besteliyor.
Kurt Striegler, Neyzen Tevfiki dinledikten sonra gazetelere verdii demelerde, ney
taksimini dinledii ve hayran kald sanatkra vgler yadrr436:
Hayatmda ok kuvvetli sanatkrlarla temasa geldim. Neyzen Tevfik bunlardan biridir.

Neyzen Tevfikte anlalamayan ve snrna ulalamayan bir hassasiyet vardr.
Neyzenin kulland musiki aleti ok iptidaidir. Namenin yarsn kaybettirmekte ve
kaan ritmin ahenksiz sesine nameler ilave etmektedir. Fakat bu iptidai alet Neyzenin
Nebyk,kuvvetliruhunvar.Dedivesordu:
Neyzenneistersinsyle.
Sayenizdehereyimvar.Teekkrederim.
Bireyistecanm.
Birnfustezkeresiversinleremrediniz.
Atatrkhayretle:
Seninnfustezkerenyokmu?
Hayr,bundanevvelhkmetyoktukinfustezkeremolsun.
MnirSleymanapanolu,Salon Nktedanlar-Neyzen Tevfik, Kahkahadergisi,Say:14,Aralk1949,
s.1723.
431
432
OnurAkdou,Mzik Ynyle Neyzen Tevfik,SadeMatbaaclk,zmir2005,s.19.
433
AyhanDin,stanbul Radyosu: Anlar Yaantlar,YapKrediYaynlar,stanbul2000,s.7273.
434
SadiBorak,Atatrke Verilen Armaanlar, Milliyetgazetesi,nr.12934,12Kasm1983.
435
HakkShaGezgin,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:35,29Ocak1939,s.20.
436
Kurt Striegler ehrimizde, Cumhuriyetgazetesi,nr.1506,19Temmuz1928.
107
dudaklar ile temasa getii zaman ondan ilahelerin ruhunu okayan bir ses kyor. Ve
Trk hassasiyetini ok fazla bir kudretle terennm ediyor.
Neyzen Tevfik, Striegler ile karlamasn Trke kinci t437 iirinde yle
anlatr:
Bir mzisyen geldi Alman triglermi ad,

yle kudret var ki idrkinde aklm oynad,
Anladka gnln Trkn muhabbet kaynad.
Garbn asr bir dimanca sazn varm tad,
Ksmet oldu ok kr dinletmesi bdra Trk!
1928 ylnda Muhittin stnda stanbul valisi ve belediye bakan olur. Neyzen
Tevfik, arkada Adal Avni sayesinde stanbul Valisi ve Belediye Bakan Muhittin
stnda ile tanr. Bir sre sonra vali, ona konservatuarda grev verir ve her ay
maan dzenli olarak almasn salar. Madd anlamda sknt ektii bir dnemde
gelen bu maa ona ok faydal olur. Muhittin stnda, Atatrkn lmnn ardndan,
smet nnnn cumhurbakan seilmesiyle 1938 ylnda grevden alnr. Ondan sonra
Dr. Ltfi Krdar stanbul valisi olur. O yl k ok souk gemektedir. Neyzen Tevfik
hastalanr ve arkada Salim Kurunun evinde kalr. Bu nedenle konservatuara pek
urayamaz. 2 ubat 1939 tarihinde konservatuara maan almaya gittiinde, maann
kesildiini renir438. Maann kesilmesine bir anlam veremez, ancak konunun zerine
gitmek de istemez. Bir mddet sonra Beyolunda bir odaya yerleir. O gnlerde
polis gelir ve kendisini Bakrky Akl Hastanesine gtrrler. Hastanede on sekiz
numaral kouta kendisine bir oda ayrlmtr. Odasna yerleir. Bir sre sonra Ltfi
Krdar, Neyzen Tevfiki artr ve maann kesilmesi konusunda kendisinin bilgisi
437
438
OnurAkdou,NeyzenTevfikinmaann1936ylndakesildiinisyler.Akdouyagremaa,
gelenekselTrkSanatMziisanatlarnyerdiiiinkesilmitir.NeyzenTevfik1936ylndastanbul
RadyosuiinstanbulRadyosundaMusikiadlarbirhicivyazar.Bunedenlemaannkesilmesinde
buhicvinpayolabilir.Ancakmaannkesildiini2ubat1939tarihindekonservatuaragittiinde
rendiinisylediinegremaann1936ylndayazdhicivnedeniylekesilmediiaktr.
Akdou,Mzik Ynyle Neyzen Tevfik,s.1819.
108
olmadn syler439. Ancak, Hilmi Yceba, valinin Neyzen Tevfikin maan

kestirdiini syler. Ona gre bu duruma Hseyin Rifatn yazd bir drtl Neyzen
Tevfike mal etmesi sebep olur440. Maann kesilmesine neden olan drtlk yledir441:
Deme stanbul ahalisi neden

Dt bin derde, yrekler deldi
nk vali olarak her gelenin
Kimi dadan kimi krdan geldi
Neyzen Tevfik, byle bir kta yazmadn ifade eder. Hatta lmeden on sekiz gn nce
Hasan Bedrettin lgen ile yapt rportajda da bu ktann kendisine ait olmadn
srarla belirtir442.
1928 ylnda Mehmet Akifi grmek iin Msra gider. skenderiyeye ulanca
bir meyhanede ier. Sonra trene binip Hilvanda oturan Akifin evini arayp bulur. Akif,
karsnda sarho haldeki Neyzen Tevfiki grnce iecekse eve girmemesi konusunda
uyarr. meyeceine dair sz verir. Eyalar sorulunca meyhanede kaldn syler.
Bunun zerine Akif yanna olu Emini katarak bavulu bulmalar iin onlar meyhaneye
439
440
NeyzenTevfik,yazmadbirktadandolaysulanarakmaannkesilmesineierleyipvaliyigrmeye
gider,ancakierialnmaz.Bununzerinebirsigarapaketininstneubeyitiyazarakvaliyegnderir:
Allah senin hamurunu necsetle yourmu,
Anan seni sken yanllkla dourmu.
Ardndanvaliiinbirhicivyazar:
Barma bir tekme savurdu vli,
Acsndan avlu, dere, kr dar geldi.
Koacaktm doru mahkemeye, fakat
Bu teebbs yce milliyetime ar geldi.
Bu eek cilvesini, sanma eek davas,
Zannedersem katra devre-i idbar geldi.
Tanrnn ltfu sanrken olaan ilerini,
ksz stanbulu kahretmee barbar geldi.
Belediye dubarayla yemimi kesti benim,
Neyleyim kanck katra tavlada zar geldi.
Buolaydansmetnnyhaberdaretmekiinubeyitiyazar:
Et de nn, eyleme zrde beni,
Ezdirirsin ne iin be paralk Krte beni.
441
442
Ocak1953.
109
gnderir. Neyzen Tevfik, Msrda bir yl kadar kalr. Akifin o gnlerini yle
anlatr443:
Akif sabahlar gne domadan kalkar, Kuran tercmesine balard. Sabah namazn
klar, ay hazrlar, beni uyandrrd. Ona hasretini ektiini syledii makamlardan
taksim yapardm. Gzlerinden damla damla aktt ya benden saklamak ister ve
sonra bana tercme ettii Kurandan paralar okurdu. O zaman ben de coar elime
neyimi alr ve duygularm neye brakrdm.
NeyzenTevfik, Msra ikinci gidiinde Kahire Mevlevihanesinde her hafta

yaplan semlarda ney fler444.
kiyi brakma konusunda hemen her karlamalarnda Akife sz verir, ancak

szn tutamaz. Akifi grmek iin Msra gittiinde de krktk sarho bir halde
kapsn almtr. Akif, onun bu durumuna binaen Tevfik Neyzenin bin drt
yznc tvbesinden istfs mnasebetiyle Dervi Ahmed445 adl bir manzume yazar.
Manzume boyunca iki imemesi iin srar ettii derviin dayanamadn grnce ona
yle seslenir446:
Hak erenler, iyi bak kendine, mikdrn bil:

Sendedir nsha-i kbr, okumularda deil!
Sen ne cevhersin, a devletli, ne cansn, bilsen!
Aba altndaki sultanlara sultansn sen.
Sen ki Kevser datan Haydara kulsun ancak,
Sana smarlamayan, kimlere smarlayacak?
.
Hadi evld, Dede Sultan ne ier, bir sor ki
443
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzen Msrda,Yeni Taningazetesi,nr.613,4ubat1966.
444
M.ErturulDzda,M. kif Msr Hayat ve Kuran Meali,uleYaynlar,stanbul2003,s.78.
445
Akifbumanzumeyi1Eyll1930tarihindeHilvandakalemealmtr.Dervi Ahmed, Safahatnyedinci
kitabolanGlgelerdeyeralr.
MehmedAkifErsoy, Safahat- Safahat Dnda Kalm iirler(Hazrlayan:merRzaDorul,M.Erturul
Dzda),nklpveAkaKitabevleri,stanbul1977,s.501503.
446
a.g.e.,s.503.
110
Doldurun dervie benden iki binlik, Yorgi!
Akifin Neyzen Tevfike verdii kymeti dizelerinde aka grrz. Akif, hayat
boyunca onu ok sever ve her zaman madd ve manev destekisi olur. ok gururlu bir
insan olmasna ve borlu olmay sevmemesine ramen Neyzen Tevfike yardm etmek
iin faizle bor dahi alr447.
Neyzen Tevfik de Akifi ok sever ve ona sayg duyar. Onun kendisine yemin
ettirmesini yle yorumlar448:
Rahmetli Mehmet Akif, btn o ftr kymet ve kabiliyetine ramen, ocuka izhar saffet
eylemekten hli kalmazd ve btn mrnce de bundan kurtulamad. Bana, meyhaneye
ayak basmayacama dair yemin ettirmesi de bu sfiyetinin bir tezahryd. Benim gibi
iradesi zaman zaman tahteuurundaki gizli kuvvetin zebunu btn hayat mahkmu
olan bir biareye byle yemin ettirilir miydi? Nitekim daha krk sekiz saat gemeden, o
yemin tehlikeye dm ve beni eytani olduu kadar gln bir harekete mecbur
etmiti.
Akif, Hersekli Arif Hikmet adl iirinde 20 Mays 1903 tarihinde len airin
cenazesine Neyzen Tevfik ile gidilerinden yle bahseder449:
Biz idik der isem en hallisi mevcdun eer

Var kys eyle kalkanlar ne kabl demler!
Hazretin defni uzun srmeyerek pek yle,
Ben ekildim ordan Neyzen-i vre ile.
1929 ylnn ocak aynda Msr dn zmirde kalr. Burada bulunduu

gnlerde Hizmet gazetesinin idarehanesine urar. Gazete yazarlaryla yapt sohbette
447
HakkShaGezgin,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:35,29Aralk1939,s.5,20.
448
449
Ersoy,Safahat- Safahat Dnda Kalm iirler(Hazrlayan:merRzaDorul,M.ErturulDzda),s.
532542.
111
Atatrkn Milli Peygamber olduunu syler450. 17 Ocak 1929 tarihinde Avukat

Refik nce ve arkadalar vastasyla Karyaka Ferah Sinemasnda bir konser verir451.
stanbula dndnde kardei efik Kolaylnn yardmyla Pendikte iskele

bandaki skele Gazinosunun stnde bir odaya yerleir452. Bir mddet sonra buradan
tanarak hastanede yatt zamanlarn dnda 1938 ylna kadar Beyolunda oturur.
1940 ylnda Fatihe yerleir. 1941 ylnda skdar emsi Paa Medresesinde Hoca
Haydar Efendinin yannda drt ay kalmasnn dnda 1948 ylna kadar Fatihte ikamet
eder. Haydar Hoca, ehli dil, saz merakls, mert ve cmert biridir. Hafta bir odasnda
musiki statlarn toplayarak onlara ay ve baklava ziyafetleri verir. Misafirleri de alp
syler. Hocann o kk medrese odas gzel sesli hafzlarn nameleri ile inler,
Neyzen Tevfik de onlara ney fleyii ile nderlik yapar453. Bakrky Akl Hastanesinde
tedavi edildii gnlerde doktoru Mazhar Osman, Neyzen Tevfike taburcu edildii
zamanlarda onu daha rahat kontrol edebilmek iin hastanenin yaknlarnda oturmasn
nerir. Bu nedenle hastanede yatp taburcu olduktan sonra bir sre hastanenin
yaknlarnda tuttuu oda da yaar454.
Neyzen Tevfik, 1933 ylnda hastalanr ve Belediye Bte Encmeni Bakan

Avni Yaz tarafndan Cerrahpaa Hastanesine yatrlr. O gnlerde ziyaretine gelen
Haseki Hastanesi Bahekimi karacierinde sorun olduu iin onu Haseki Hastanesine
aldrtr. Tedavisine balanr. Bir sre sonra Hasan Vasf Bey, efik Kolayly ararak,
aabeyinin hastalnn siroz olduunu, iyileemeyeceini ve ok az mr kald iin
eve gtrlmesinin daha iyi olacan syler. Bunun zerine efik Kolayl aabeyini
Pendikteki evine gtrr. Doktorlarnn umut kesmesine ramen Neyzen Tevfik, kz
kardeinin de desteiyle bir sre sonra iyileir. Kendini daha iyi hissedince Beyolunda
bir oda tutarak oraya yerleir455.
450
Hizmetgazetesi,nr.1218,7Ocak1929.
451
Hizmetgazetesi,nr.1223,13Ocak1929.
452
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzen Msrda,Yeni Taningazetesi,nr.613,4ubat1966.
453
454
NeyzenTevfik,Atmaca ve Sere, Vatangazetesi,nr.3607,31Mays1951.
455
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Hastal,Yeni Taningazetesi,nr.616,7ubat
1966;inasiRevi,Neyzen Tevfikin Kz Babasn Anlatyor, Demokrat zmir gazetesi Radyo lavesi,Say:
6,4ubat1953.
112
Neyzen Tevfik, 1934 ylnda Soyad Kanunu gerei Tapmaz soyadn alr,
ancak bu soyadn kullanmaz456. Nfus czdannda soyad Kolaylk eklinde
yazlmtr457. Kolayl soyadn kardei efik Kolayl almtr. efik Kolayl Lyonda
renci iken resm belgeleri ve diplomas iin sk sk soyad sorulur. Osmanl
Devletinde soyad kanunu olmad iin kiiler lakaplarla, babasnn veya slalesinin
adlaryla anlr. Ancak, Lyonda babasnn ad, soyad olarak kabul edilmez. Bunun
zerine efik Kolayl, babasna bir mektup yazarak soyad olarak ne yazdrmas
gerektiini sorar. Babas, Bize Bafrada Kolayloullar derler. Soyad olarak bunu
kullanmamz daha doru olur diyerek fikrini belirtir. efik Kolayl babasnn nerisi
dorultusunda, Lyonda soyad olarak Kolayly kullanr. Diplomasnda da bu ekilde
yazldr. Trkiyede soyad kanunu ktnda ayn soyadn alr458. Aratrmalarmza
ramen Neyzen Tevfikin soyadnn neden Kolaylk yazld konusunda bir bilgiye
ulaamadk.
Msrn skntl havas Mehmet Akifi hasta eder. Hava deiiklii iin gittii
Msrda stmaya yakalanr. Msrda lmekten korkar ve kendi lkesinde lmek
istediini belirterek 1936 ylnn yaz banda yurda dner. stanbulda lkenin en
tannm doktorlar tarafndan yaplan konsltasyon neticesine siroz tehisi konur. Bu
gnlerde Sait Halim Paann olu Halim Bey Alemdanda kendilerine ait olan Baltac
iftliinde Akifi rahat ettirecek ekilde tedbirler alarak kendisini oraya davet eder.
iftlikte ay kalan Mehmet Akif, zaman zaman Halim Beyin otomobiliyle tedavi iin
stanbulda Msr Apartmanndaki daireye gelip birka gn kalarak iftlie dner459.
Neyzen Tevfik, Akifin Baltac iftliinde kald gnlerde iftlie sk sk urayp ney
fleyerek hocasnn acsn biraz olsun dindirmeye alr460.
456
457
NeyzenTevfikinvefatndansonrabazeyalarstanbulehirMzesinehediyeedilir.Buradabir
NeyzenTevfikkesihazrlanr.Bukedenfusczdanakbirekildesergilenir.Soyadhanesinde
Kolaylkyazmaktadr.Buradaenfiyekutusu,ttntabakas,tespihi,azl,aksgibizeleyalarda
sergilenir.
brahimKalyon,stat Neyzen Tevfik,stanbul1999,s.5;HalitKvan,Neyzen Tevfik,Milliyetgazetesi,
nr.3336,28Ocak1961.
458
efikKolaylnnmektubundanalnmtr.
459
KzmYeti,Bir Mustarip Mehmet Akif Ersoy,AkaYaynlar,Ankara2006,s. 3436.
460
113
1936 yl sonlarna doru Fikret Adil bir makale yazar. Makalede devlet
dairelerine Atatrkn fotoraflarn yksek fiyata satarak zengin olan bir ahstan
bahseder. Bu fotoraflar ok baarl almalar deildir, bunlarn yerine Atatrkn
yalboya tablolar konulursa hem Atatrkn daha doru temsil edileceini hem de
ressamlarmza destek olunacan yazar. Bu yazy okuyan ressam Fikret Mualla,
piyasada bulunan Atatrk fotoraflarn ve portrelerini inceler ve bunlarn gerekten pek
de iyi almalar olmadn fark eder. Ekonomik anlamda sknt ekmektedir ve
Trkiyede ressam olarak alglanmad iin krgndr. Bu irkin portrelere ve
fotoraflara harcanan parann kendi resimlerine layk grlmemesini ve gerek
sanatlara Trkiyede kymet verilmemesini hazmedememektedir. Bulunduu her
ortamda sanaty smrenlere ve ticari zeksyla sanat zerinden para kazananlara
duyduu fkeyi ifade eder461. 1936 ylnn aralk aynda bir akamst Balkpazar ile
iek pasaj arasndaki Degstasyon Lokantasna urar. O yllarda Degstasyon
Lokantas stanbulda ressam, air ve yazarlarn urad en nl yerlerden biridir.
Birka kadeh itikten sonra gz duvardaki Atatrk portresine iliir. Bir Alman
ressamn yapt bu portre oaltlm ve o yllarda btn maaza ve brolara
datlmtr. Bu portreyi beenmez ve Degstasyonun sahiplerine bunu anlatrken
sinirlenir462. Bak u akaloza! der ve kadehini resme frlatr463. Mteriler arasnda
Atatrkn as Ekrem Muhittin Yeen de vardr. Bu olay Atatrke hakaret olarak
alglar ve polis artr. Fikret Mualla tartaklanarak Galatasaray Polis Karakoluna
gtrlr. Atatrke hakaret etmediini, ressamn Atatrk kt resmetmesine
kzdn bir trl anlatamaz. Karsndakiler de onu anlamak istemezler. Bu sorun ya
siyas dava alarak ya da akl dengesinin tespiti iin bir sre hastanede yatmas
salanarak olayn unutturulmas yoluyla zlecektir. Akl hastanesine gtrlmesi
zm o dnemde sk sk uygulanmaktadr. eitli sebeplerle Neyzen Tevfik gibi
sanat leminin tannm simalar Bakrky Akl Hastanesinde bir sre misafir edilirler.
Fikret de Bakrky Akl Hastanesinin yirmi birinci kouuna gnderilir. Bir yla yakn
burada kalr. Dr. Mazhar Osman, Dr. Fahri Cell, Neyzen Tevfik ve Tark Carm
461
462
HfzTopuz,Bir Bohemin Anatomisi, Milliyetgazetesi,6ubat1985.
463
114
hastane gnlerinde ona destek olurlar464. Fikret Mualla alt aydan fazla bir zaman
Neyzen Tevfik ile ayn odada kalr. Birlikte kaldklar sre boyunca Neyzen Tevfik ney
fleyerek, Fikret Mualla resim yaparak zaman geirir465. Fikret Mualla yllar sonra
edebiyat bilgisini ve zevkini Neyzen Tevfikten aldn syler. Taburcu edilirken ondan
ayrlmay istemez. Hastanede olduu gnlerde dostlarna gnderdii mektuplardan birisi
Tan gazetesinde yaymlanr. Mektubunda hastane gnlerini yle anlatmaktadr466:
Tmarhanedeyim. Neyzen Tevfik ile kar karyayz. Odamz iyi. Aalarn arkasndan
gnein ktn her sabah erkenden grdke, Neyzen neyini alyor, gnee doru
fryor. Hazakatzede, adliyezede, hukukzedeyiz.
Bir mektubunda Neyzen iin yle der467:
Heccavlk mhimdir. Blbl dilinin cezasn eker derler. Bir tanesi ise sevgili Neyzen
Tevfik Beydi. Kendisi ile Bakrky Emraz- Akliye Hastanesinde alt aydan fazla
beraber bulunduk. O, dilinin cezasn bir trl, raknn sefas ile cefasn bir baka trl
ekerek lmtr. Kendisini ok severdim.
Fikret Mualla ve Neyzen Tevfikin mizalar ve hayatlar ok benzeir. Neyzen

Tevfik iin hayatta en nemli iki ey ney flemek ve imektir, Fikret Muallann
hayatnn merkezinde ise resim yapmak ve iki vardr. Her ikisi de bir takm psikolojik
etkenler nedeniyle ikiye snm, derbeder hayatlar srmlerdir. Hayatlar boyunca
neredeyse hibir zaman dzenli bir evleri olmam ve salkl beslenememilerdir. Her
ikisi iin de doktorlar ok ksa mr bierler buna ramen onlar bu tehislere inat uzun
yllar yaarlar. Neyzen Tevfik yetmi yanda, Fikret Mualla altm drt yanda
vefat eder. Her ikisi de akllarda iki imeleri ve sanatlaryla yer etmilerdir.
Fikret Mualla, yllar sonra bile Neyzen Tevfiki unutmaz ve memleket hasreti
ektii gnlerde onun iirlerini okur. Abidin Dino, Fikret Muallann Reillanes
gnlerini anlatrken unlar syler468:
464
HfzTopuz,Bir Bohemin Anatomisi,Milliyetgazetesi,6ubat1985.
465
OrhanKololu,Fikret Mualla Bir Garip Kii,BoyutYaynlar,stanbul2003,s.54.
466
Ressam Fikret Muallnn Bir Mektubu, Tangazetesi,nr.990,30Ocak1938.
467
FikretMuallann22Temmuz1966tarihlimektubundanalnmtr.
TahaToros,Fikret Mualla19031967,AkbankYaynlar,stanbul1986,s.52.
115
Can skldka oyalanmak iin eski ya da yeni harfli Trke kitaplara dalyordu.
Mualla, Vatan yahut Silistreyi okuyordu rnein. Sil batan Fakat en iyisi Neyzen
Tevfiki okumakt.
1937 ylnda stanbul Radyosunun Trk Musikisi Heyetinde yer alr. Heyette
onun dnda Hanende Nuri Halil, Keman Reat, Kanun Vecihe Hanm, Tambur
Drr, Kanun Sedat gibi dnemin nl mzisyenleri bulunur. Bu heyet Trk Musikisi
eserlerini okumak, almak, plaa ekmek ve ariv hazrlamak amacyla toplanmtr.
Heyet almalarn konservatuarda yapar469. Neyzen Tevfikin bu derece nemli bir
almaya dahil edilmesi yaad dzensiz hayatn mzik kariyerini olumsuz
etkilemediinin gstergesidir.
kinci Dnya sava yllarnda, Yeni Caminin arkasndaki Valide Sultan

trbesinde heykeltra Ratip Air Acudoluna tahsis edilen heykel atlyesine sk sk
urar ve burada kalr. Burada bulunduu zamanlarda her ihtiyacn Ratip Air
karlar470.
ki komasna girerek Bakrky Akl Hastanesine yatt bir dnemde Cahit

Irgat da hastanenin misafiridir. Neyzen Tevfiki onun kald odaya yatrrlar. Kendine
geldikten sonra hastabakclardan, Doktor Fahrettin Kerim geldiinde kendisine
uramasn rica eder. Tp camias Neyzen Tevfike her zaman iyi davranm ve deer
vermitir. Fahrettin Kerim de onu krmayarak, hastaneye geldiinde onun odasna urar,
hatrn sorar ve derdini dinler. Hastanede kald gnler boyunca rahat etmesi iin
elinden geleni yapar. Haftada iki gn ziyaret gn olmasna ramen Cahit Irgat ve
Neyzen Tevfik hastanede kaldklar srece Abidin Dino, Arif Dino, Asaf Halet elebi
ve Sait Faik gibi isimler istedikleri zaman ziyarete gelirler. Hastane personeli onlara
kar anlayl davranr. Abidin Dino her geliinde Neyzen Tevfikin karakalem
resimlerini izer. Onun yz iin Bulunmaz bir yz ne kadar izsem izmeye
doyamyorum der. Buizimlerini Ses dergisinde yaymlar471.
468
AbidinDinoAraGler,Fikret Muall,CemYaynevi,stanbul1980,s.129.
469
merRzaDorul,Trk Musiki Heyeti le Beraber, Tangazetesi,nr.896,26Ekim1937.
470
471
CahitIrgat,Tmarhane Bana Neyzen Tevfiki Tantt, Akamgazetesi,7Temmuz1968.
116
Nuri Demiran Serencebeydeki evinin bahesinde 11 Kasm 1943 tarihinde

dzenledii yemeke472 Rza Tevfik ile Neyzen Tevfiki davet eder. O gn ektirdikleri
fotorafn arkasna Rza Tevfik yle bir drtlk yazar473:
Dnya dedikleri ulu yapdan,

Maksat ne, hikmet ne, bilen olmad
Mezar dedikleri ulu kapdan
Kafileler geti, gelen olmad.
1946 ylnda Fatihteki Readiye Otelinde bir odada kalr474.
9 Mart 1946 tarihinde stanbul Blgesi Basn Birlii bir konser dzenler. saat
sren bu konserde Sadi Hoses, Hamiyet Yceses, Mustafa alar, Mefharet Yldrm,
Safiye Tokay, Mzeyyen Senar, Zeki Arif ve Neyzen Tevfik sahne alr. Uzun zamandr
dinleyici karsna kmayan Neyzen bu konser sayesinde sevenleriyle hasret giderir475.
1945 ylnda Adnan Menderes ve Fuat Kprl Vatan gazetesinde

demokratiklemeyi destekleyen yazlar yazar. Bir mddet sonra bu gazetede yaz
yazdklar bahanesiyle Cumhuriyet Halk Partisinden karlrlar. Bu nedenle
Cumhuriyet Halk Partisi taraftarlar gazetenin sahibi Ahmet Emin Yalmana cephe
alr476. Gazeteci Nurettin Artam, Yusuf Ziya Ortaa bir drtlk verir ve bu drtl
Neyzen Tevfikin yazdn syler. Yusuf Ziya Orta, Cumhuriyet Halk Partisini
destekledii iin bu drtl kurucusu olduu Akbaba dergisinde yaymlar477:
u bizim dnme dolap Ahmet Emin

Din imnmza atmadadr.
Bamz armaz etsek de yemin:
472
H.CengizAlpay,Byk Feylesof Rza Tevfiki Bir Tahlil, Son Saatgazetesi,nr.1245,4Ocak1950.
473
YkselBatun,En Utaki Adam, Neyzenin Kartviziti: ki Kar Boyunda Bir Denek,Tercman
gazetesi,14Ocak1989.
474
475
SadunGalipSavc,Basn Birlii Konseri, Vatangazetesi,nr.117,10Mart1946.
476
AhmedEminYalman,Yakn Tarihte Grdklerim ve Geirdiklerim,c.4,YenilikBasmevi,stanbul
1971,s.3344.
477
NeyzenTevfik,Ahmet Emin Yalman,Akbabamecmuas,Say:84,1Kasm1945,s.6.
117
(Vatan) on kurua satmadadr!
Neyzen Tevfik bu duruma ok sinirlenir ve isyan eder. Ahmet Emin Yalmana yazd
bir mektupta bu ktay yazmadn srarla belirtir. Bakrky Ruh ve Sinir Hastanesinde
yazd bu mektup 26 Kasm 1945 tarihli Vatan gazetesinde yaymlanr478. Mektubunda
bu durumdan dolay ok zgn olduunu, ktay kimin yazdn bilmediini, ancak
zaman zaman baz irkin iirlerin kendisine isnat edildiini ve bu karalamalardan dolay
ok rahatsz olduunu ar bir dille ifade eder. Gerek yllar sonra anlalr. Nurettin
Artam ktay kendisinin yazdn Ylmaz etinere syler479. Yusuf Ziya Orta da yllar
sonra Ahmed Emin Yalmandan zr diler480.
Neyzen Tevfikin vefat ettii yl kardei efik Kolayl, Vatan gazetesinde bir
aklama yapar. Aabeyinin, yobazln arttn fark ederek buna kar savaan bir
gazete olduu iin Vatan gazetesini takdir ettiini syler. Ayrca, Ahmed Emin iin
yazlan kaba hicvin ona ait olmadn, bu sulamay kendisinin de asla kabul
etmediini bildirir481.
1947 ylnda Niyazi Ahmet Banolu, Bakrky Akl Hastanesinde Neyzen

Tevfik ve onun doktoru ile rportaj yapar. O yllarda tedavisi ile ilgilenen Doktor Neet
Halit Bey, hastalnn dipsomani olduunu syler482. Dipsomani bir eit alkol
bamlldr. Bu bamllk srekli olabildii gibi belirli dnemlerde snp belirli
dnemlerde nksedebilir. Dipsomaniden muzdarip kiiler uzun sre ikiden uzak
dururlar; ancak kriz annda ok fazla itikleri iin neredeyse komaya girecek duruma
gelirler. Bu hastalk daha ok kayg dzeyi yksek olan ve kalabalk ortamlarda rahat
edemeyen insanlarda grlr. Kiinin bilinli olduu zamanlarda bastrd her duygu
kriz annda kontrolden kar ve kii kendisinden beklenmeyen davranlarda bulunur.
Alkoln etkisiyle kii muvazenesini koruyamaz hle gelir. Bu ahslar kriz sonras
478
NeyzenTevfik,Neyzen Tevfikin Mektubu, Vatangazetesi,nr.1613,26Kasm1945.
479
Ylmazetiner,Keke Gl Rakiplerimiz Olsa, Milliyetgazetesi,29Austos2002.
480
Yalman,Yakn Tarihte Grdklerim ve Geirdiklerim,c.4,s.4647.
481
efikKolayl,Neyzen Tevfik Demiti ki, Vatangazetesi,nr.4416,1Eyll1953.
482
NiyaziAhmetBanolu,Yetmiinde Bir Gen Neyzene Dair Birka Hatra, UlusGazetesi,3Nisan
1947.
118
yaptklarn ou zaman hatrlamazlar, hatrladklarnda da daha ok sinirli olurlar483.

Neyzen Tevfikte bu hastaln tm zellikleri grlmektedir. Btn hayatn
gzmzden geirdiimizde pek ok tutarsz davrannn bu hastaln etkisiyle ortaya
ktn syleyebiliriz.
1 Temmuz 1949 tarihinde Ankara Radyosunda Neyzen Tevfik iin zel bir
yayn yaplr. nce ney taksimlerinden biri alnr, ardndan Refik Ahmet Sevengil
hayatn zl bir ekilde anlatr ve iirlerinden birkan okur484.
1950 ylnda bir grup aydn Nzm Hikmetin serbest braklmas iin kampanya
balatr. Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday, Nzm desteklemek iin
Ankarada gn alk grevi yaparlar. Doktor Adnan Advar ve Halide Edip Advarn
teebbs ile bir af dilekesi hazrlanarak imza toplanr. Hazrlanan dileke ve imzalar
babakanla verilir. Listede dnemin pek ok entellektelinin ismini grmek
mmkndr. Halide Edip Advar, Adnan Advar, Ahmed Emin Yalman, Nadir Nadi,
Ahmet Hamdi Tanpnar, Neyzen Tevfik, Bedri Koraman, Sabahattin Eybolu, Mehmet
Ali Aybar, brahim all, Cahit Stk Taranc, Melih Cevdet Anday, Orhan Veli Kank,
Cneyt Gker, Oktay Rifat ilk gze arpan isimlerdir. air, bu abalarn sonucunda 15
Temmuz 1950de karlan genel af kanunundan yararlanarak hapisten kar485.
Neyzen Tevfik, 1950 ylnda ynetmen Mmtaz Enerin srarlar sonucunda486

Onu Affettim adl bir filimde rol alr. Ynetmenliini Mmtaz Enerin, grnt
ynetmenliini Lazar Yazcolunun yapt filimde Blent Ufuk, Sadettin Erbil ve
Suzan Yakar Rutkay ile kamera karsna gemitir487. Kostm olarak frak giydii
filimde bir konser verir488. Film 1954 ve 1955 yllarnda sinemalarda gsterilir489.
483
SelukBudak,Psikoloji Szl,BilimveSanatYaynevi,Ankara2005,s.215.
484
Neyzen Tevfik Yetmi Yanda, En Son Dakikagazetesi,nr.3524,2Temmuz1949.
485
Yalman,Yakn Tarihte Grdklerim ve Geirdiklerim,c.4,s.196.
486
Hseyinehsuvar,kinci lm Yldnmnde Neyzen Tevfik le Hasbhal, Zafergazetesi,nr.2191,3
ubat1955.
487
Ermanener,Sinema Oyuncusu Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesi,nr.9959,27Temmuz1975.
488
489
Bakrky Sinemas, Onu Affettim, Neyzen Tevfik,Milliyet,nr.1573,5Ekim1954.
Azak Sinemas, Onu Affettim, Neyzen Tevfik, Milliyet,nr.1947,19Ekim1955.
119
1950 ylnn ekim ayndan vefatna kadar490 Nuri Demiran491 Beikta Saman
skelesindeki fabrikasnda kendisine tahsis edilen bir odada kalr492. Nuri Demira ona
maa da balar493.
6 Mays 1952 tarihinde saat yirmi birde ehir Komedi Tiyatrosunda salonu
hnca hn dolduran sevenleri karsnda jbilesini yapar. Jbile stanbul Valisi ve
Belediye Reisi Fahrettin Kerim Gkayn bakanlnda belediye tarafndan titizlikle
hazrlanr494. Program 2,4 ve 5 Mays 1952 tarihlerinde Vatan gazetesinde duyurulur.
Jbile iin Ankara Devlet Operas bas baritonu Ruhi Su 4 Maysta Ankaradan
stanbula gelir495. Geceyi dzenleyen komitenin bakan hsan Adadr. Gecede,
stanbul Valisi ve Belediye Reisi Fahrettin Kerim Gkay bir konuma yapar. stanbul
Konservatuar cra Heyeti (Mefharet Yldrm, Mustafa alar, Salih Dizer, Mustafa
Kovanc, Salhattin Pnar, Ahmet stn), Ruhi Su, emsi Yastman, Sleyman Erguner
ve arkadalar, Sabahattin Volkan ve arkadalar, k Veysel ve Tevfikin kendisi
sahne alr. Ruhi Su k Garip, Pir Sultan Abdal, Kul Halil ve ksz Olandan
trkler syler. Ayrca ilk defa Orhan Veli ve Melih Cevdet Andayn iirlerini halk
mziinden melodiler eliinde okur496.
Neyzen Tevfik, kendi jbilesinde tant k Veysel ile dost olur. Ona destek
olmak iin 13 Mays 1952 tarihinde dzenlenen k Veysel Jbilesinde bulunur.
Geceye onun dnda Ruhi Su, Azize Tzem, Mustafa alar, emsi Yastman, Bayram
Arac, Sadi Yaver Ataman Ses Birlii, Nedim Otyam Korosu, Sivas Halay Ekibi, k
490
MuzafferUyguner,Neyzen Tevfik Yaam-Sanat-Yaptlarndan Semeler,BilgiYaynevi,Ankara2000,
s.15.
491
NuriDemira,CumhuriyetinilkyllarndamodernTrkiyeninkuruluundaemeksarfetmideerli
biriadamdr.1886ylndaSivasnDivriiilesindedomutur.Rtiyeyibitirdiktensonraeitli
memurluklardabulunur.1920liyllardan1950lerekadarTrkiyedepekokyenilieimzaatar.1936
ylndailkTrkuanyaptrr,1922deilkTrksigarakdfabrikasnaar,Ankaranndousunailk
demiryolunuyaparveKarabktedemirelikfabrikaskurar.1957ylndavefatetmitir.
FatihM.Derviolu,Nuri Demira Trkiyenin Havaclk Efsanesi, tkenYaynevi,stanbul2007,s.59
183.
492
NedretSeluker,Neyzenin Beiktataki Mnzev Odasnda, Yeni Sabahgazetesi,nr.4948,26Aralk
1952.
493
Derviolu,Nuri Demira Trkiyenin Havaclk Efsanesi,s.137.
494
Neyzen Tevfik Jbilesi,Vakit gazetesi,nr.124241672,3Mays1952.
495
Neyzen Tevfik Jbilesi Yarn Gece Yaplyor, Vatangazetesi,nr.3942,5Mays1952.
496
SadunTanju,Neyzen Tevfikin Yetmi Beinci Yl,Vatangazetesi,nr.3943,7Mays1952.
120
Veysel, Heyecan Baaran, Nevin Akkaya, Mesud Cemil Tel, Eflatun Cem Gney,
Vedat Nedim Tr, Ahmet Kutsi Tecer, Bedri Rahmi Eybolu ve Behet Kemal alar
da katlr497.
9 Austos 1952 tarihinde Trkiye Tekstil ileri Sendikalar Federasyonunun,

Ak Hava Tiyatrosunda saat yirmi birde dzenledii geceye katlr. Programda
Hamiyet Yceses, Saime Sinan, Sabite Tur Glerman, Muzaffer Birtan, Mustafa
Kovanc, Bayram Arac, Celal ahin, Neyzen Tevfik, Ruhi Su, Sadi Tek Tiyatrosu
Kadrosu, Mrvvet Sim Ske Topluluu, Tevhit Bilge Tropu, Elen Akrobat Yldzlar
ve Arap Rakkase Tahiyye Muhammed sahne alr. Gecede konuma yaptktan sonra ney
fler. Programda en ok Ruhi Su ve Neyzen Tevfik ilgi grr498.
Hastalanp yataa dmeden nce stanbul Radyosuna ney flemek iin

bavurur. stanbul Radyosu mdr teklifini kabul eder. steini valiye de bildirir. Vali
ses kayt makinesi gnderip ney taksimlerini kaydedeceklerini syler. Ancak, her ikisi
de szlerini tutmazlar. Bu duruma ok zlr ve Yetmi seneden beri bir kama vakf-
hayat ediyorum, bunu da reddettiler der499.
6. VEFATI
Neyzen Tevfik, 29 Ocak 1953 tarihli Cumhuriyet gazetesinin haberine gre 28

Ocak 1953 gn akam saat 19.10da Beiktata Saman skelesindeki evinde vefat
etmitir. Son aydr kronik bronit tehisiyle hasta yatmaktadr. Vali Fahrettin Kerim
Gkay, hastal srasnda onu hastaneye kaldrmak iin gelir, ancak artk yaplacak bir
ey kalmad gerekesiyle kabul etmez. Hibir zaman hastaneye yatmak istemediini
497
k Veysel Jbilesi, Vakitgazetesi,nr.124311679,10Mays1952.
498
Teksif Gecesi Haberi, Vatangazetesi,nr.5036,9Austos1952.
Teksif Gecesi Baarl Oldu, Vatangazetesi,nr.5037,10Austos1952.
499
Ocak1953.
121
belirtir. Bunun zerine tedavisi evde yaplr. Kendisiyle hem belediyenin doktoru hem
de kendi doktoru ilgilenir500.
Doktoru Arif Neet Szmen, lmeden bir ay nce fel olduunu ve durumunun
daha da arlatn ifade eder501. Manev olu Nihat Karpat son anlarna kadar
yanndan ayrlmaz. lmeden nce Asr mezarla gmlmeyi istemediini syler.
Cenazesine otopsi yaplmamasn, cenazesinin evinden kalkmasn ve cenazesine iek
gnderilmemesini iek paralarnn hayr kurumlarna ve fakirlere verilmesini vasiyet
eder.
30 Ocak 1953 tarihinde saat on birde cenazesi hastaneden alnarak Beiktataki

Sinan Paa Camiine getirilir, namaz burada klndktan sonra Kabata skelesinden
arabal vapurla skdara geilir ve Kartal Mezarlna defnedilir. Cenaze trenine
Vali ve Belediye Bakan Fahrettin Kerim Gkay, Belediye Reis Vekilleri, ehir
Meclisi Azalar, profesrler, Abdlbaki Glpnarl, Osman Nihat Akn, Mmtaz Ener,
Neyzen Nihat, Neyzen Gavsi Baykara, Mnir S. apanolu, son gnlerde ona krgn
olmasna ramen Nuri Demira502, tannm air ve yazarlar, saz ve ses sanatlar,
akrabalar ve byk bir kalabalk katlr503. Mezar banda hem Mevlevi hem Bektai
usulnce tren yaplr. Defin srasnda vasiyeti gerei konservatuar sanatlarndan
Yenikap Mevlevihanesi eyhi Baki Efendinin olu Gavsi Baykara504, neyle acem
airan makamnda bir taksim yapar. Abdlbaki Glpnarl, yanndan ayrmad mansur
neyini mezarna brakr505. Ardndan orada bulunan musiki statlar onun sevdii bir
Yunus Emre ilahisi okurlar506. Mevlevi usulne gre ksa bir kabir glbank ekildikten
sonra tren sona erer507.
500
lhanTural,Neyzen Tevfikin Cenazesi Bugn Trenle Kaldrlyor, Son Postagazetesi,nr.
5637+2454,30Ocak1953.
501
Neyzen Tevfik Dn Vefat Etti, Son Postagazetesi,nr.5637+2453,29Ocak1953.
502
Hseyinehsuvar,kinci lm Yldnmnde Neyzen Tevfik le Hasbhal,Zafergazetesi,nr.2191,3
ubat1955.
503
Neyzen Tevfik Bugn Defnediliyor,Cumhuriyetgazetesi,nr.10238,30Ocak1953.
504
CevdetTont,Neyzen Tevfikin Yollad Mektup, Son Saatgazetesi,nr.2357,8ubat1953.
505
Neyzen Tevfik Dn Topraa Verildi, Vatangazetesi,nr.4208,31Ocak1953.
506
Neyzen Tevfiin Cenazesi Dn Defnedildi, Cumhuriyetgazetesi,nr.10239,31Ocak1953.
507
CemleddinServerRevnakolu,Neyzenin Kabri Banda, En Son Dakikagazetesi,nr.4812,31Ocak
1953.
122
eitli gazetelerde Neyzen Tevfikin dknler evinde ld ve cenazesini

belediyenin kaldrd508ynnde haberler kar. Bunun zerine kardei efik
Kolaylnn 19 ubat 1953 tarihli Ulus gazetesinde Neyzenin Cenazesinde stanbul
Belediyesi Hibir ey Yapmamtr balkl bir yazs509 yaymlanr. efik Kolayl,
aabeyine yllardr kendisinin baktn ve cenaze masraflarn kendisinin karladn
belirtir. Belediyenin aabeyine her ay verilen elli liray aydr vermediini, tabutun
paras pein verilmeden cenaze arabasna alnmadn syler. Belediyenin sadece tabut
ve bir otobs saladn belirtir.
Yaam tarzndan dolay Tevfikin dinsiz olduunu syleyenler olur. Tevfik

lmeden birka gn nce Cemleddin Server Revnakoluna Vallahi mminim! Sen
ahit ol diyerek imann tazeler510.
lm zerine Mevlevi eyhi Remzi Dede yle bir tarih yazar511:
Remzi tarihin yazarken ekti bir ah- hazin

Gitti Neyzen elde mey, Kevser arabn imedi.
Hafz Yusuf da yle bir beyitle lmne tarih drmtr512:
Son dem oldu bu trih-i gher

Name-i d Lebbeykullah
Vefatndan sonra Ankara Radyosunda Refik Ahmet Sevengil ve Aka Gndz,

stanbul Radyosunda Meliha Avni Szen birer konuma yaparlar513.
508
CevdetTont,Neyzen Tevfikin Yollad Mektup, Son Saatgazetesi,nr.2357,8ubat1953.
509
efikKolayl,Neyzenin Cenazesinde stanbul Belediyesi Hibir ey Yapmamtr, Ulus gazetesi,nr.
11367,19ubat1953.
510
1953.
511
Trk Mizahnn ncleri-Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesieki,Fasikl:18,16Eyll1981,s.137138.
512
513
Neyzen ve Radyo,Vatangazetesi,nr.4264,28Mart1952.
123
Gazetelerde yaptmz aratrmalarda lmnden sonra Neyzen Tevfik iin

eitli anma trenleri yapldn tespit ettik. 8 Mart 1953 gn lmnn krknc gn
nedeniyle Kartaldaki mezar banda dostlar, tandklar ve hayranlar tarafndan
samimi bir trenle anlr. Sazlar, neyler alnr ve trkler sylenir. Baucuna servi,
mezarnn etrafna iekler dikilir. Bir hayran mezarna neyi temsilen kam diker514.
Ayn gn efik Kolayl Ankaradaki evinde mevlit okutur. Mevlide yz elliye

yakn davetli katlr. Milli Eitim Bakan Tevfik leri, eski Milli Eitim Bakan Hasan
li Ycel, eski Milli Eitim Bakan Reat emsettin Sirer, Babakanlk Mstear
Ahmet Salih Korur, Halk Partisi Genel Sekreteri Kasm Glek, Refik Ahmet Sevengil,
Mslman olmu Amerikal bir bayan, birok yabanc misafir ve tannm sanatsever
ahsiyetler misafirler arasndadr. Drt saat sren toplantda Radyo Musiki Heyeti ve
Neyzen Halil Canda bulunur. Mevlitin ardndan ilahiler okunur, Neyzenin eserleri ney
ile alnr ve Trk mziinin nadide rneklerine yer verilir515.
air Eref mezar tana yazlmak zere yle bir kta syler516:
Kabrimi kimse ziyaret etmesin Allah iin

Gelmesin reddeylerim billh z kardam
Gzlerim ebn-y demden o rtbe yld kim,
stemem ben Ftiha, tek almasnlar tam
airin vasiyeti zerine mezar tana bu ktas yazlr. Ancak, mezar ta 1931 ylnda
mehul ahslar tarafndan paralanr517 ve 11 Ocak 1937 tarihinde alnr518. Bu kadar
fazla olmasa da Neyzen Tevfik de mezar ta konusunda hocas gibi talihsizdir.
Mezarnn ta ilk yaptrldnda ad Neyzen Teyfik Kolayl (1880-1953) eklinde
yazlmtr. efik Kolaylnn srarlarna ramen ta yapan usta adn doru yazdn
514
Neyzen Tevfik Dn Anld, Vatangazetesi,nr.4245,9Mart1953.
515
NurettinArtam,Neyzen ve Ney, Ulusgazetesi,nr.11388,12Mart1953.
Neyzen in Muhteem Bir Mevlit Treni,Milliyetgazetesi,nr.1018,9Mart1953.
516
merFarukHuyugzelerifean(Hazrlayan),Eref Btn Eserleri,DerghYaynlar,stanbul
2006,s.206.
517
nderGgn, ir Eref,KltrveTurizmBakanlYaynlar,Ankara1988,s.67.
518
Heccav Erefin Mezar Tan almlar, Tangazetesi,nr.623,11Ocak1937.
124
iddia eder. Sonradan ta deitirilir519. Ne talihsizliktir ki imdiki mezar tanda da

ld gn yanl yazlmtr.
lmnden sonra eyalar, lmnn son anlarna kadar yannda olan manev
oullar Nihat Karpat ve Kemal Karpat tarafndan stanbul Belediyesi Mzesine hediye
edilir520.
lmnn ikinci yl dnmnde Kartaldaki mezar banda saat on birde anma

treni yaplr. Trene dostlar, hayranlar ve Kartal Belediyesi mensuplar katlr. hsan
Ada bir konuma yapar. Neyzen Halil Can ney taksimi yapar. Abdlbaki Glpnarl,
onun ahsiyetini anlatan bir konuma yaptktan sonra Geer adl iirini okur.
Abdlkadir Ceyhun ve Neyzen Ali de iirlerinden rnekler okurlar. Ankaradan efik
Kolaylnn gnderdii telgraf okunduktan sonra tren son bulur521.
lmnn nc yl dnmnde dostlar ve sevenleri mezar banda toplanr.

Trende dostlar konuma yapar ve hatralarn anlatr. Ardndan rak iilir ve ney
flenir522. lmnn nc yl dnm iin efik Kolayl Ankarada Kkesattaki
evinde mevlit okutur. Mevlide ok sayda davetli katlr. Mevlit okunduktan sonra, ney
flenir523.
7. LMNDEN SONRA NEYZEN TEVFK
Neyzen Tevfik, hayattayken ney flemede gsterdii ustalk, hicivleri, ilgin

karakteri ve derbeder yaam tarz ile evresindeki insanlarn ilgisini ekmi ve
sempatisini kazanmtr. Ona duyulan hayranlk lmnden sonra azalacana yllar
ierisinde daha da artmtr. iirleri ve anekdotlar Trk toplumunun gnlnde ve
zihninde halen yaamaktadr. Hayat boyunca pek ok konsere katlr, gazetelerde
onunla ilgili eitli haberler kar. lmnden sonra da unutulmaz ve hemen her yl
519
RefiCevatUlunay,Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesi,nr.7262,12ubat1968.
520
Ksa Haberler, Milliyetgazetesi,nr.1282,3Aralk1953.
521
Neyzen Tevfik Dn Anld,Vatangazetesi,nr.4928,31Ocak1955.
522
Neyzen Tevfikin nc lm Yldnm, Son Saatgazetesi,nr.3432,29Ocak1956.
523
HasanliYcel,Evsiz Neyzenden Mezarsz Mozarta, Cumhuriyetgazetesi,nr.11324,5ubat1956.
125
lm yldnmnde Kartaldaki mezarnn banda sevenleri tarafndan ney nameleri

eliinde anlr.
Dresden Operas mdr Kurt Striegler, Neyzen Tevfikin vefat ettiini

renince ok zlr. 1958 ylnda onun iin yapt bir besteyi Dresden Radyosunda
aldrr524.
mer ener 1961 ylnda Kolay Kynn Kzlrmak Mahallesinde alan yeni
okula tayin edilir. Okulun ad Yukar Yaz lkretim Okuludur. Daha nce grev
yapt Demek Kyne, bir gezisi srasnda gelen Samsun valisi525 Bafrada Neyzen
Tevfikin adnn yaatlmas gerektiini syler. mer Bey Kolay Kyne tayin
edildiinde, Neyzen Tevfikin isminin verilecei okulun onun memleketi olan Kolayda
bulunmasnn daha uygun olacan dnr. Bu teklifini Bafra Kaymakamlna sunar.
Kaymakamlk, mer Beyin nerisini kabul eder ve okulun ad 1962 ylnda Neyzen
Tevfik lkretim Okulu olarak deitirilir. Okulun ad deitirildikten sonra Samsun
valisi Ankarada efik Kolayly ziyaret eder ve aabeyinin adn tayan bu okula
yardmda bulunmasn rica eder. Aabeyinin adn tayan bir okulun memleketleri
Kolayda bulunmasna ok sevinen efik Kolayl okula kitap, harita, ecza dolab ve
kitaplk gnderir. Kolayda bulunan akrabalarna mektup yazarak okula yardm
etmelerini ister. Bir akrabalar okulun elektrik tesisatn yaptrr. Daha sonra efik
Kolayl okula babas ve aabeyi ile ilgili belgeler ve fotoraflar gnderir, bu belgelerle
okulda Neyzen Tevfik Kesi yaptrlr. Ancak, 1980 ylnda Kolayda yapmna
balanan Altnkaya Baraj nedeniyle okulun bulunduu blge sular altnda kalaca iin
okul boaltlr. Neyzen Tevfike ait pek ok belgenin yer ald bu kedeki malzemeler
okulun son mdr tarafndan Kolay Belediyesine teslim edilir. Ancak belediye
ihmalkrlk nedeniyle belgeleri kaybeder. Okul 1982 ylnda sular altnda kalr526.
524
525
FahrettinErverdi19601962yllarndaSamsunvaliliigrevindebulunmutur.
1967SamsunlYll,Ankara1968.
526
BubilgilerTevfikinakrabasdrisAnarattanalnmtr.
126
1969 ylnda Almanyada alan bir grup Trk iisi Bodruma bir Neyzen
Tevfik heykeli diktirmek iin para toplar527. Bu heykel gnmzde Bodrumda Neyzen
Tevfik Caddesi zerinde yer almaktadr.
1-7 Eyll 1973 tarihlerinde Bodrumda Halikarnas Haftas dzenlenir. Program

Turizm ve Tantma Bakanl tarafndan desteklenir528. Bu etkinlik erevesinde bir gn
Neyzen Tevfike ayrlr. Neyzen Tevfik gnnde onun anlarnda bahsedilir, iirleri
okunur, iirlerinin yazl olduu pankartlar ehrin belirli yerlerine aslr ve besteleri
alnr529.
efik Kolayl 1979 ylnda aabeyi Neyzen Tevfikin sazlarn, neylerini,

eserlerini ve baz eyalarn stanbul Belediyesi Mzesine hediye eder530.
28 Ocak 1983 tarihinde saat 19.50de stanbul Televizyonunun hazrlad

Neyzen Tevfiki Anma Program sunulur. Programda Hilmi Yceba, Yesari Asm
Arsoy ve Fahrettin Kerim Gkay anlarndan yola karak Neyzen Tevfiki anlatrlar.
Fikret Bart, onun nihavent semaisini ney ile alar531.
8 Aralk 1983te babasnn memleketi olan Samsunun Bafra lesinin Kolay

Kynde Neyzen Tevfik bstnn al yaplr532.
4 ubat 1990 tarihinde lmnn otuz yedinci yl dnm mnasebetiyle

Kartaldaki mezar banda saat on bete anlr. Saat on be otuzda da Neyzen Tevfik
Parknn temel atma treni gerekletirilir. Ayn gn Pendik Belediyesi lmnn
Otuz Yedinci Ylnda Neyzen Tevfik ve Trk Yergi Edebiyat konulu bir panel
dzenler. Panele Aziz Nesin, Alpay Kabacal, Ouz Aral, Ataol Behramolu, Aydn
Boysan, Konur Ertop, Mehmet Kemal ve Recep Usta konumac olarak katlrlar533.
527
Neyzen Tevfikin Heykeli Dikilecek, Milliyetgazetesi,18Ekim1969.
528
Krml: 973 Turizmde,Milliyet gazetesi,nr.9153,29Nisan1973.
529
530
Neyzen Tevfikin Sazlar Belediye Mzesine Hediye Edildi, Milliyetgazetesi,nr.11283,31Mart1979.
531
Dostlar Neyzen Tevfiki Anlatyor, Milliyetgazetesi,nr.12660,28Ocak1983.
532
Neyzen Tevfik Bst Ald, Milliyetgazetesi,8Aralk1983.
533
Neyzen Tevfik Anlyor, Milliyetgazetesi,4ubat1990.
127
Pendik Belediyesi Neyzen Tevfiki anma trenini gelenekselletirir. Neyzen Tevfik her
yl lm yldnmnde belediyenin dzenledii trenle mezar banda anlmaktadr534.
Tuncer Ccenolu, Neyzen Tevfikin hayatn konu edinen Neyzen535 adl bir
tiyatro oyunu yazar. Bu eser lkemizde pek ok kez sahnelenmitir.
Bodrumda deniz kenarndaki en ilek caddeye Neyzen Tevfik Caddesi ad

verilmitir. Pendikte bir sanat merkezine Neyzen Tevfik Kltr Sanat Evi ad verilir.
25 Nisan 2010 tarihinde Kartal Belediyesi tarafndan yaptrlan Neyzen Tevfik heykeli
almtr.
Kolay Belediyesi, 2009 yl temmuzunda nc Neyzen Tevfik enliini

dzenler.
8. KARAKTER VE ETL YNLER
a. KARAKTER
Edebiyat ve mzik tarihimizin renkli simalarndan Neyzen Tevfik yaam ekli,

hayata bak ve hayatn dinamiklerini alglay asndan son derece ilgin bir
kiiliktir. Onu anlamak iin yaamnn her merhalesini ok iyi bilmek ve incelemek
gerekir. Ancak o yaad derbeder ve kaytsz hayatn tam manasyla
toparlayabilmemiz iin ok az ipucu brakarak bizlere son bir oyun oynamay tercih
etmitir. Hayat hikyesiyle ilgili bulduumuz bilgilerden ve onu tanyanlarn
cmlelerinden yola karak onun karakterini ortaya koymaya alacaz.
Neyzen Tevfik, ocukluunda ahit olduu talihsiz bir olay neticesinde ruhsal
bunalm geirir. Bir tr baylma hastalna yakalanr. Bu nedenle ruh hli ok abuk
deiir. Kimi zaman ok durgun, sessiz, karamsar ve mutsuzken kimi zamanda ok
hareketli, esprili ve neelidir. Hayatnn pek ok aamasnda ald kararlarda bu
ynnn etkisi grlr. Hastal hayatnn ilerleyen yllarnda alkolizm ile birleerek
534
Pendik Belediyesi Kltr Sanat Etkinlikleri, Milliyetgazetesi,14Ocak1993.
535
TuncerCcenolu,Neyzen,MitosYaynlar,stanbul1999.
128
daha ykc bir yapya brnr. Doktorlarn ok fazla bask grmemesi gerektii
ynndeki uyarlar neticesinde ocukluundan itibaren disiplinli bir hayat olmaz.
Disipline, sorumluluk almaya ve kapal mekanlarda kalmaya gelemez. stedii zaman,
istedii gibi dnr ve davranr.
ok abuk sinirlenir ve byle zamanlarda duyulmadk kfrler eder, keyfi

yerinde olduu zamanlarda ise ho sohbettir536. Kfr lisann tuzu biberidir der537.
ok abuk darlr. stekleri yerine getirilmediinde ksp gider538.
stn bir konuma yeteneine sahiptir. Kendi slubuyla giritii sohbetleri

keyifle dinlenir. Hazrcevap539 biri olduu iin insanlar bazen artan bazen gldren
szleriyle her zaman ilgi ekmitir.
Ferdi ner, Neyzen Tevfiki kimseye minnet etmeyen, hayat ac ve tatl taraflar
ile olduu gibi kabul eden, skntlarn kimseye sylemeyen biri olarak anlatr.
Maddiyata, vglere ve nianlara nem vermedii iin II. Abdlhamitin kendisine
hediye ettii nian Dolmabahe Saraynn balkonundan attn syler. Neyzen Tevfik
iin yle der540:
Bir filozof ki, hayat btn cepheleri ile tenkit etmi, hicvetmi, fakat tabiat ve sanat o
kadar sevmi ve benimsemi ki, ruhunun o isyankr tezahrlerine ramen manev bir
lemde yaar gibi mr srmtr.
Neyzen Tevfik, Ferdi ner gibi pek ok dostu tarafndan maddiyata nem
vermeyen biri olarak anlatlr. Kendisi paraya neden deer vermediini yle izah
eder541:
Ben paral olsam, konforlu bir yerde otursam, ne alabilirim, ne yazabilirim. Ac benim
sembolmdr. Grmyor musun Allah btn zevkleri acda toplamtr. Alkol, morfin,
536
FahriCellGktulga,Neyzen Tevfikten Bir Hikye, Cumhuriyetgazetesi,nr.12429,1Mart1959.
537
Neyzen Tevfik ve Svme Hrriyeti, Yeni Sabahgazetesi,nr.8403,5Austos1962.
538
YkselBatun,En Utaki Adam, Ne Meysiz Ne Neysiz, Tercmangazetesi,13Ocak1989.
539
CevdetTont,lmnn Yirmi Drdnc Ylnda Neyzen Tevfik, Son Havadisgazetesi,28Ocak1977.
540
Ferdiner,lm Mnasebet le Neyzen Tevfik, Cumhuriyetgazetesi,nr.10238,30Ocak1953.
541
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Maddiyata Deer Vermezdi, Yeni Taningazetesi,nr.612,3
ubat1966.
129
eroin, kokain, kahvedeki kafein, aydaki tein, bunlarda hep zehir vardr. Daha ilerisine
gideyim mi? Hatta akslmen denilen sblimeyi, hi akas olmayan en mthi
istiriktinini yutanlar ok grdm.
Baka bir konumasnda para iin yle der542:
Hayatmda iki eye sahip olamadm. Para ve uak Paraya sahip olamadm. nk
onda saklanacak bir kymet gremedim. Uaa sahip olamadm. nk uan en alak
gnlls ile bir saat iinde yz gz oluyorum. Ondan sonra hangimiz efendi hangimiz
uak bilmiyoruz. kimizde perian oluyoruz.
Sait Halim Paann kendisine hediye ettii prlantalarla ilenmi neyi kabul etmez.
Bana bunun yerine be lira ver ben bunu satarm diyerek, prlantal neyi be liraya
deiir543. Son halife Abdlmecit Efendinin hediye ettii altn neyi sattrarak parasyla
fakir ocuklar giydirir544. Her parasz kalnda Allah mekndan mnezzehtir, ben
metelikten diyerek kendisiyle elenir545.Onun hayatnda, maddiyata deer vermediine
dair pek ok rnek verilebilir.
Hocas air Erefte onun kimseye minnet etmeyen, gururlu ve herkese kar
hogrl olan kiiliini yle vmtr546:
Kimseler Hfza aln yere gelmi diyemez

Doduundan beri k. dnmedi eytna bile
ok cevmide, mescidde dolat amm
Koymad alnn hi secde-i Rahmna bile
Hacyatmaz gibidir sanki kpek olu kpek
Ayakstnde durur dse de mzna bile
Hakk Sha Gezgin Neyzen Tevfikin d grnn yle tarif eder547:
542
RefiCevatUlunay,Hicvin Matemi, Milliyetgazetesi,nr.10241,1ubat1953.
543
Ycaba,Neyzen Tevfik Hayat- Hatralar-iirleri,s.158159.
544
CevatakirKabaaal,Neyzen Tevfik, Demokrat zmir gazetesiRadyo lavesi,Say:6,4ubat1953.
545
546
Huyugzelerifean,Eref Btn Eserleri,s.337.
130
Orta boylu, geni omuzlu, kaln boyunlu bir adamd. Byk, yuvarlak bandaki sa
yerine sanki erreden bir yele vard. Koyu renkli dudaklarndan kam parasna
dklen nefes, perdelerden ate olup fkryordu.
Neyzen Tevfikin yallk dneminde yzndeki krklklar artar. Altml

yalarndayken onu tanma frsat bulan Mina Urgan onun krklklarla dolu yzn
yle anlatr548:
Onu tandm srada altm yalarndayd. Ama ancak yz yanda bir adamda
grlebilecek krklklar vard yznde ve bu krklklar akln alamayaca kadar
ilgin izgiler oluturuyordu. Ona bakan desen ustasnn byle izgilere
dayanabilmesinin imkn yoktu. Nitekim Abidin Dino, Neyzen Tevfik ile karlar
karlamaz, istekten neredeyse titreyerek, dakikasnda bir kalem kt kapar, Neyzenin
yzndeki izgileri izmeye balard. Aliye Bergerin de ayn istei duyduunu, hem
aabeyi Cevat akirin, hem de Neyzenin portresini izdii bir gravrden anladm.
Mina Urgann tespiti dorudur, Fikret Mualla, Abidin Dino, Zahir Gvemli, brahim
Ersara, brahim all, Cemal Nadir, Kemal Snmezler ve Mehmet Cdann da
aralarnda bulunduu pek ok ressam ve izer onun yznden aldklar ilham ile saysz
portrelerini yapmlardr.
Hakk Sha Gezgin Neyzen Tevfikin kiiliini u szleriyle anlatr:
imee niye gz kamatryorsun diye kzlr m? Atei okamak isteyenler avularna

tahammln srl eldivenini giyer, ruhlarn velilerin sabryla zrhlarlar. Neyzen de
imek gibi, ate gibidir. Ham ruhla ona yaklalmaz. Diledii vakit keseni, istedii
zaman gcn, kuvvetini ona balayacak, nazn ekecek, kfrne eyvallah diyeceksin.
Gkle amur onun hamurudur. imdi bir ufuktan bir ufka altn mahyasn kuran bir
ahap, biraz sonra vcrdayarak fkran bir amur fskiyesidir. Diyojenin549 hi
547
HakkShaGezgin,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:35,29Ocak1939,s.5,20.
548
MinaUrgan,Bir Dinazorun Anlar,YapKrediYaynlar,stanbul2009,s.229.
549
AliCanipYntem,TevfikiinYunannDiyojenikadarTrknNeyzenihayretbahtr,bu
muhakkak.der.lerleyenyllardadapekokkiiNeyzenTevfikiyaameklivehayatabakasile
YunanFilozofuDiyojenebenzetmitir.
AliCanipYntem,Neyzen ve iirleri, Hayatmecmuas,nr.123,4Nisan1929,s.2.
131
olmazsa bir fs vard. O yeryznde mekn semek klfetine katlanamaz, cihana

smayan bu feza gibi adam, mekna sar m? Neyzenin ruhuna diktii istikll
bayran, ne insanlarn paas ne tabiat kanunlar indirebildi. Hrriyeti dehas gibi
snrszdr.
Doktoru Fahri Cell, Neyzen Tevfikin ahs zelliklerini yle anlatr550:
Ba ho olduu zamanlar pek halden anlar, nazik ve zarifti. Yani imedii zamanlar
demek istiyorum. Zaten devresi gelmeden kimse bir tek kadeh iiremezdi. Midesi
ekidii vakit gz dner, fena olurdu. Hatt o kt hicivlerini de ancak byle bozuk
olduu zamanlar yazmtr. Kadndan zevk alr, meclislerde mavi salaryla mutlaka
dikkati ekmekten holanrd. Onun kadar ahbab ok, olmadk insanlarla tanan
kimseyi tanmadm. Sanki mknats gibiydi. Acayip maceralar, tuhaf vakalara ehas
olur, seyircilikten ziyade ilerin iinde bulunurdu, btn hviyetiyle. Msra Sultan
Hamidin korkusuyla deil, air Erefin hasretiyle kamt. Kimselere eyvallah
etmezken Erefe vurgundu. Hicivleri onun tesirinde, aza alnp irenilip tkrmek
kabilindendir. Yoksa kuvvetli airdi.
Neyzen Tevfiki en iyi tahlil eden yine kendisidir551:
Neyzen Tevfik saz ile sz ile dz (rak) ile seyyar bir ibret-i mcessemedir.
Bodrum dnlerinde, zmir Mevlevihanesinde, hocas Cemal Bey ile gittii

zmirin zengin konaklarnda ve nihayet stanbulda katld meclislerde ienleri
grm ve merak ederek kendisi de imitir. Hayat boyunca rak, arap, ispirto 552 gibi
hemen her eit alkoll iecei tketir. Rak ile olan macerasn yle anlatr553:
ocukluk devrini geirmi, delikanllk ana girmitim. Baktm herkes rak iiyor,
bunda ne var diye merak ettim. Misvakla dilerini ykayan, yn orapla ayaklarnn
murdar kokusunu gidermek iin hac ya sren hocann; byklarn snnet-i
seniye tarifince kestiren hacnn tiksindii eyde bir fenalk grmedim. Beni rak
550
FahriCellGktulga,Neyzen Tevfik, Cumhuriyetgazetesi,nr.10825,12Eyll1954.
551
552
553
132
imeye tevik eden olmad. Ben, ona hrmetle baladm, tazimle itim. Bir zemzem gibi
dudaklarma dedirdim. Bugn imediim hlde, ona hala bir hiss-i hrmetle
mtehasssm. Senelerce ayk gezdiimi bilmiyorum. Esasen hayatmda bir kere sarho
oldum. im bir kere maya tutmutu. Bir gn skdardaki evimizde bermutat
akyor, sabah raks iiyordum. Babam seslendi, tuz almak iin bakkala yollad. Tuzu
aldm, fakat tamam bir buuk sene sonra eve dnebildim. Umum Harbe kadar 1868
okka rak itim, btn gazeteler de yazd ya Ondan sonrasn hesap etmedim. Bir
mandalina, bir dilim portakalla bir okka rak itiim olmutur. Aylarca deil yemek, bir
lokma ekmek bile azma koymadm.
tii dnemlerde boynunda tad ve Kallavi adn verdii, Kurtulu

Savandan kalma kee kapl asker matarasnda her zaman rak bulundurur, bylece
istedii zaman ier554. Bu matarasndan iirlerinde de bahseder555:
Gzm almaz a, el yordamyla bir bakaym,

Ne var u matarada, yle be on yudum akaym!
..
Boaltrm yine kallaviyi, tevekklme
Cevap olur bu kadeh her ne olsa mklme
NeyzenTevfik srekli ien biri deildir. Hayat boyunca pek ok kez ikiyi
brakmay dener. Ancak hastalnn tam olarak tedavi edilmesine msaade etmeden,
istedii zaman hastaneyi terk ettii iin bu hastalktan kurtulmas mmkn olmaz.
Hayatnn baz dnemlerini ikiden arnm, kendisini okumaya, iire ve mzie vermi
bir aydn556, baz dnemlerini ise bir gecede yetmi iki duble raky iebilen bir alkolik
olarak geirir557. Bu adan dndmzde sarho Neyzen Tevfik ile sarho olmayan
554
555
556
557
GltekinTar,Ney, Mey ve Neyzen Tevfik, Milliyet Sanatdergisi,Say:17,26Ocak1973.
133
arasnda ok byk fark vardr. Kz Leman da babasnn her zaman imediini, ikiyi
brakt dnemlerde sakin, sohbeti dinlenen biri olduunu syler558.
medii zamanlarda kendisini okumaya verir. Edeb, felsef, tarih ve sosyal

konulu pek ok kitap okumutur. lmnden iki yl nce kardei efik Kolayl
ziyaretine gider. O sralarda efikname559 adl bir eser okumaktadr. Bu eser o yllar iin
ok eski olmasna ramen onu kolayca okuyabilecek kadar birikime sahip olmutur560.
ki haricinde zihnini bulandrmaya yarayacak esrar, afyon ve sblime561 gibi

hemen her trl maddeyi tketmitir. Bu maddelerin hayatna nasl hkim olduunu
yle anlatr562:
Rakdan baka drt ton esrar itim. Bir o kadar da afyon yuttum. Bu azametli
hkmdar kafamn stnde saltanat kurdular, senelerce kmldamadlar. Bu byk
kuvvetin sayesinde her renge girdim, her boyaya boyandm. Srttm, sefil oldum,
serserilerle gezdim, parasz gezdim. Sokaklarda, Yeni Caminin arkasndaki
merdivenlerin stnde kpeklerle koyun koyuna yattm. Ta, souk, yamur bana hibir
ey yapmad, sapasalam gezdim. Fakat bazen tmarhaneyi boyladm oldu, hem ka
kere. Mazhar Osman Beyle, bunun iin aramz ok iyidir.
Uzun yllar sulandrlm eroin kullanr. Bakrky Akl Hastanesininin

bahekimi Fahri Celalin izniyle eroini temin etmektedir. Reeteyi Salk
Mdrlnn bilgisi dahilinde ehzadebann nl doktorlar Cemil Salk ve Sadk
Bilgisevenden alr. Eroin, acilen lazm olaca zamanlar iin kk plastik kapakl
558
inasiRevi,Neyzen Tevfikin Kz Babasn Anlatyor, Demokrat zmir gazetesi Radyo lavesi,Say:6,4
ubat1953.
559
efikname:Osmanlmn,airvetarihisiefikMehmedEfenditarafndankalemealnmtr.1703
ylndayaananFeyzullahEfendiveyaEdirneVakasolarakadlandrlanolayzerine1706ylnda
yazlmtr.
efikname,slm Ansiklopedisi,TrkiyeDiyanetVakfYayn,c.11,stanbul1970,s.384386.
560
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Hayat, Yeni Taningazetesi,nr.608,30Ocak1966.
561
KemalEmin,Velbas Badel Mevt, Temaamecmuas,nr.9,26Eyll1918.
562
134
ielerde muhafaza edilir. Kendisi gidemedii zamanlarda bir tand ile iki karlk
beyaz bir denek gnderir, eczac da bu ielerden birini ona gnderir563.
Hayatnda hastanelerin zel bir yeri vardr. Pek ok kez hastanede yatar. Dostlar
onun hastane ziyaretleri konusunda farkl yorumlarda bulunurlar. Abidin Dino, Neyzen
Tevfiki hastanede olduu gnlerde sk sk ziyaret eder ve onun hastane gnleri iin
yle der564:
Can isteyince tekkeye dner gibi Bakrkyne sndn, bir sre ortadan
kaybolduunu biliyordum. Ba derde girdiinde, esrar, afyonu, ikiyi, kfr,
talamay, iiri fazla kardnda, kendiliinden buraya gelir, dinlenirdi bir iki ay.
Neyzenin yata daima hazrd.
Abidin Dinonun bu szlerine gre Neyzen Tevfik hastaneyi psikolojik sorunlarndan

ziyade sosyal problemlerinden ka yeri olarak grmektedir.
Hasan li Ycele gre, II. Abdlhamit dneminde istibdadn basksndan

kurtulmak iin ii delilie vurarak mesul ve mkellef olmaktan kurtulmak ve serserilie
vurmak gibi iki yol vard. Neyzen Tevfik bu yollardan bazen birine bazen dierine
bavurarak rahata yaamtr565.
Kendisi hastaneye gitme sebebini yle aklar566:
Sen hi kalafat yerine gittin mi? Orada gemiyi karaya ekerler. Sonra altndaki deniz
iine giren yerlerine ate tutarlar. Bu ate tahta iine girmi olan kurtlar ldrr.
Ondan sonra boyalarlar. Ve denize salverirler. te ben de ayn eyi yaparm. Zaman
geldi mi herhangi bir sebep altnda ierim. Bu bir eit kalafat demektir. ki,
vcudumdaki lm hcreleri dar atar. Ondan sonra ikiyi brakr, perhizime devam
eder ve yepyeni bir adam olurum.
563
YkselBatun,En Utaki Adam, Neyzenin Kartviziti: ki Kar Boyunda Bir Denek,Tercman
gazetesi,14Ocak1989.
564
M.ehmusGzel,Abidin Dino,KitapYaynevi,c.1,stanbul2008,s.143.
565
HasanliYcel, Hr Tip, Cumhuriyetgazetesi,nr.10252,13ubat1953.
566
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Firar, Yeni Taningazetesi,nr.608,30Ocak1966.
135
Bu tespitlerden yola karak Neyzen Tevfikin hastaneyi hem bir salk merkezi hem de
snlacak bir yer olarak grdn syleyebiliriz.
Yaad dnemlerin en nl simalaryla tanma frsat bulur. Dostlar arasnda

airler, yazarlar, sporcular, politikaclar, doktorlar ve ressamlar gibi pek ok meslek
erbab bulunur. Neyzen Tevfiki yakndan tanyan Abidin Dino onunla ilgili unlar
syler567:
Neyzenle ok iyi tanrdk, birka kez onunla sabahlam, stanbulu birbirine

katmtk. Yat deildik, fakat ynettii seyyar kalenderlik okuluna kimi gen ve
istidatl renciyi kabul eder, meyhane meyhane dolatrr, rak imeyi, ney
dinlemeyi, ifte kt sarmay, dnyaya hayran bakmay retirdi. Kendini yitirmenin
de bir erkn vard.
Din eitimini farkl dnemlerde babas, Mevlevihaneler, Bektai Tekkeleri ve

medresede alr. Mnir S. apanolu, onun Kuran ezbere bildiini ve birok hadis
ezberlediini syler568. Buna ramen tamamen kendine has bir slupla inanm biridir.
rnein Akifin srarlar zerine meyhaneye adm atmayacana dair yemin eder.
Ancak daha akam olmadan zmirden gelen bir dostunu meyhanede arlamaya karar
verir ve at stnde gittii meyhanede yeminini bozup ier. Meyhaneye adm atmamtr,
ancak imitir. Vicdan elvermez, yeminini bozmann kefaretini, aldrd yedi okka
ekmei sokak kpeklerine yedirerek der. Hem yeminini bozmu hem de imitir. slm
dinine gre gnaha girmitir. Ancak a hayvanlar doyurarak vicdann temize eker ve
gnahndan arndn dnr569.
Her zaman halkn yanndadr ve onlarn skntlarnn tercman olur. Ben,

bar ak ve bar yank insanlarn hizmetisiyim der570. Toplumdaki aksaklklar iyi
gzlemlemi ve kendi kudretince bunlar zmek iin abalamtr. Bu duyarlln
yle ifade eder571:
567
M.ehmusGzel,Abidin Dino,c.1,s.143.
568
569
570
hsanAda,Bir nsan Gt, Vatangazetesi,nr.4207,30Ocak1953.
571
NeyzenTevfik,Atmaca ve Sere, Vatangazetesi,nr.3607,31Mays1951.
136
nsanlk vazifem bana hayatta kabiliyetim nispetinde ezilenlerin ve yolunanlarn

mdafaacs olmay emrediyordu.
Yaam boyunca her aklna eseni yapt halde srekli zgrlnn

kstlandndan bahseder. Hayatm boyunca hrriyeti aradm. Bulur gibi olduum
zaman da ya gasp ettiler veya alverdiler der572.
Neredeyse her camiadan pek ok dostu olmasna, gazeteciler tarafndan sk sk

ziyaretine edilmesine, doktorlarnn kendisiyle yakndan ilgilenmelerine ramen her
zaman nankrlkten yaknr573. Onun bu ynn bilen dostlar her zaman nazn eker
ve bir dediini iki etmez, gnln ho tutarlar.
Neyzen Tevfik, zaman zaman evsiz ve parasz kalr. Kahvehanelerde, parklarda

ve sokaklarda yatar. Byle dnemlerinde onun bu perian haline zlen dostlar,
sokaklarda yatmasn istemezler ve onu evlerine davet eder, bir dediini iki etmezler.
Ancak, dzenli bir hayata tahamml edemez ve misafir edildii evi bir sre sonra terk
eder. 1923 ylnda574 dostlarndan birinin kendisine yardm etme abasn yle
anlatr575:
Yeni Camideki kahveyi576 polisler kontrol altna almlard. Artk orada barnmak kabil
deildi. Elime be on arn boyunda bir bayrak gemiti. Geceleri buna sarlp bir
sokak kesinde yatyordum. Bayrama sarnp yatmak, bu ne gzel, ne korkusuz bir
uyku idi. Gene byle bir gece idi. Tnelin yaknndaki sokakta, duvar dibine kvrlp
yatarken yanma biri yaklat. Polis deildi, onlar beni bilirler, tanrlar, bir ey
sylemezlerdi. Herhalde aina bir sima idi. Dikkatle baktm, fakat tanyamadm, imdi
bile hatrlamyorum kim olduunu. Galiba Mnizade Hseyin Efendi yahut Sait
Cebbare idi. Beni evine gtrd, elbise amar verdi, bir oda ayrd, ceplerimi para ile
doldurdu. Fakat kim durur? ki gn g sabrettim, nc gn katm. Doru soluu
Galatada aldm, meyhanelerden birine daldm, baladm akmaya. Gece orada
572
hsanAda,Bir nsan Gt, Vatangazetesi,nr.4207,30Ocak1953.
573
H.ShaGezgin,Neyzen, Vakitgazetesi,nr.12688,30Ocak1953.
574
SelahattinEnis,Neyzen, kdamgazetesi,nr.9853,8Eyll1924.
575
576
sannKahvesi.
137
yatmm. Sabahleyin uyandmda cebimde on para kalmamt, stelik elbiseler de

gitmiti, srtmdaki ey yal bir makinist tulumu idi. Gece ierken biri ile mbadele
etmiim. Mze Mdr Muhtar Paann Arap vard. Hani tmarhane arkadam, ona
vermiim. O paralara gelince una buna datmm.
Sultan Reat, Hdiv Abbas Hilmi Paa, Sadrazam Sait Halim Paa, Abbas Halim
Paa gibi pek ok nfuzlu ahs Neyzen Tevfiki saraylarnda ve konaklarnda
arlamak isterler, ancak kabul etmez. Hatta Sultan Reatn kendisine hediye ettii
nsfiyeyi bakasna hediye eder. Bu nsfiye III. Selimin fledii nsfiyelerdendir577.
Zamannn byk ounluunu kahvehanelerde geirir, hatta kalacak yer

bulamadnda buralarda uyur. En sk gittii kahvehane ve gazinolar, Fener skele
Gazinosu, Krt Yusufun Kahvesi, Hac Reitin ayevi, Yakupun ayhanesi, Hac
Mustafann ayhanesi, Yavrunun ayhanesi, Gavran Mustafann Esrar Kahvesi,
stasyon Birahanesi, Arnavut sann Kahvesi, Kllk Kahvesi578, Bizans Birahanesi,
Cenyo Lokantas, Bulgarn Meyhanesi579, Steinburg Birahanesi580, smail Aann
ayhanesi581, Gne Kraathanesi, Arabac smail ve Kavakl Ahmet Beyin Esrar
Kahvesi582, Aksarayl Hamdinin Gazinosu583, Degustasyon584, zcan Meyhanesi,
Fischer Restoran, iek Pasaj ve Tuna Birahanesidir585.
Neyzen Tevfik, neyini ve iirlerini hibir zaman geim kayna olarak grmez.
Bunlardan kazand parann Tavukpazar Meyhanelerinde bir sarhoa meze paras
etmeyeceini syler. Neyini bir geim kayna olarak grmeyi mr boyunca kendisine
hayat arkadal etmi, sadk ve vefal dostuna hakaret olarak nitelendirir586. Bu
nedenle ney fleyerek kazand btn paray ierek, dostlarna ziyafet vererek ya da
fakirlere datarak deerlendirir.
577
578
Birsel,Kahveler Kitab,s.43,77,117,134,135,142,242,244,246,317.
579
Yceba,Neyzen Tevfik Hayat- Hatralar-iirleri,s.81,83.
580
RefiCevatUlunay,Seltin Meyhneler, Milliyetgazetesi,nr.2714,1Aralk1957.
581
582
a.g.y.,nr.2583,28Kasm1946.
583
RefikDurba,Rak le Edebiyat Muhabbeti,HeyamolaYaynlar,stanbul2007,s.115.
584
M.ehmusGzel, Abidin Dino,c.1,s.146.
585
586
NeyzenTevfik,Azb- Mukaddes,s.VI.
138
Hayat boyunca sadece gre sporuna gnl vermi, ocukluunda bir

arkadayla gretii srada yaad talihsiz bir kaza neticesinde ok sevdii bu sporla
bir daha fiil olarak ilgilenememitir. Daha sonraki yllarda Akif ile stanbulun
pehlivan kahvelerini ve gre ayrlarn gezerek gre sporunu takip eder. Gree olan
sevgisi hayatnn ilerleyen dnemlerinde de devam eder. Grei Celal Atike hayrandr.
Her mandan sonra onu sofrasna arr ve onunla sohbet eder587.
Klk kyafetine pek nem veren biri deildir. Genelde dmeleri ak bir asker
pantolonu, en kaln abadan bir asker kaputu, yakasz gmlek ve ipsiz postal giyer588.
Dostlarnn hrpani klna zlerek kendisine hediye ettii kyafetleri, ou zaman
karsna kan ilk fakir kiinin stndekilerle deitirir.
Neyzen Tevfik hayvanlar ok sevdii iin hayat boyunca pek ok kez bir kpek
veya kedi besler. Bir dnem Arap adn verdii bir kedisi vardr589. Msrda tesadfen
karlat akaralmaz eitmek iin ok urar. 1934 ylnda Bakrky Akl
Hastanesinde iken len kpei Mernu iin Mernu adl bir iir yazar. Hastaneye daha
nceki gelilerinden birinde getirdii kpeinin lm zerine ona hastanede bir cenaze
treni de yaptrr. Mernuu, kz kardei Behiye Hanmn verdii ipek bir gmlee
sararak gmerler. Trene hastanenin btn hekimlerini arr. Ayrca Aziz Baba,
Selanikli Kamil ve personeli hazr bulunurlar. Kpeinin lmne ok zlr ve onun
ardndan uzun sre alar590.
Neyzen Tevfik, hazrcevap, nkteci, zeki, karlat sorunlarn stesinden

gelmeyi bilen biridir. Derbeder yaam ve kiilii onun bir fkra kiisi olmasna neden
olmutur. Yaad dnemde balayan bu durum gnmzde de devam etmektedir.
Onun etrafnda anlatlan pek ok fkra vardr.
inasi Revi, Neyzen Tevfikin hayat boyunca hi ii olmadn syler591. Btn

mrn keyfince yaad iin hibir ite almad dnlebilir. ok uzun sre
587
CelalAtik,Gre Minderlerinde Krk Ylm, Milliyetgazetesi,nr.10902,11Mart1978.
588
589
MnirS.apanolu,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:13,28Temmuz1939.
590
591
ubat1953.
139
disiplinli bir ekilde bir ite, bir memuriyette grevlendirilmez. Bununla birlikte
ihtiyalarn karlamak iin belirli dnemlerde eitli ilerde alr. Ney fleme dersi
verir, Manisal zz Dede ile kahve altrr, plak doldurur, 1908 ylnda alan Drl
Msik-i Osmn adl konservatuarda retmenlik yapar, stanbul Radyosunun ilk
sanatlarndandr, 1937 ylnda stanbul Radyosunda Trk Musikisi Heyetinde yer
alr, zel toplantlarda ney fler ve konser verir, bir dnem seyyar algc vesikas ile
alr592.
Neyzen Tevfik Allahn varl, birlii ve kudreti karsnda insann sadece bir
Hi olduu grndedir. Bu nedenle hayatnn baz dnemlerde boynuna Osmanl
Trkesi ile Hi yazd bir tabela ile dolar. Bu haliyle bir fotoraf da mevcuttur.
Hiliini o kadar iselletirir ki ilk eserine Hi adn verir.
b.NEYZENL
Yedi yandayken ilk defa dinledii ney hem hayat arkada hem de en iyi dostu
olur. Ailesi ve dostlarndan ok onunla vakit geirmi ve pek ok badireleri onunla
atlatmtr. Ney, hayatna yle hkmeder ki, onu Tevfik olmaktan kararak Neyzen
Tevfik yapar.
Neyzen Tevfik, musikiyi, vicdan temennilerin kabul iin hakikatin alayarak

yalvar olarak tanmlar593. Bir baka konumasnda da musiki iin yle der594:
Musikinin alaturkas alafrangas olamaz. Ruhunda, dimanda, hayalinde tecelli eden

ve younlaan gzel nameleri sazda hakkyla yapabiliyor musun, ite musiki budur. Ve
musikiinas da sensin.
Bat mziini beenir, halk trklerine hayrandr. zellikle Ege trklerini,

zeybek ezgilerini ve Rumeli trklerini beenir.
592
Ocak1953.
593
hsanAda,Halkn Kucaklad Adam Yetmi Be Yanda, Vatangazetesi,nr.3943,6Mays1952.
594
140
1933 ylnda iki imeyi zendirdii gerekesiyle incesaz musikisinin gazino,

bar gibi yerlerden kaldrlmas tartmas yaanr. Yeilay ikinci bakan brahim Zati
Beyin balatt bu tartmaya bir sre sonra psikiyatr Mazhar Osman da katlr.
Mazhar Osman bu tartmada sulunun incesaz musikisi deil iki olduunu syler ve
ikiye yasak getirilmesini daha doru bulur595. Neyzen Tevfik ok fazla ien biri
olmasna karn ikili lokallerde musiki yapanlar onaylamaz ve o dnemde ok mehur
olan cazbant ve incesaz iin unlar syler596:
Geen akam Cemal Reidin konserinde bulundum. Yeni Trk genliinin gsterdii
bedi kudretin kymetini takdirden acizim. Cazband tebrik ederim. Cazband hrmetle
dinlerim. nk beer onunla artk riyakr dalgalardan, ar namelerden kurtulmu
oluyor. Yok Manasz klfetlere lzum yok. Alaturka, iki ayaklar tutmayan
ktrmdr. Sen alaturka dinleyenleri hi grmedin mi? nlerinde rak, karlarnda
kadn. te adna musiki dediimiz bu ktrmn koltuk deneklerinden birisi kadn,
birisi rakdr. Onlarla yryebiliyor. Kendi kendine yetmiyor demek.
Daha sonraki konumalarnda Dou mziini musiki adna zillet saydn597,

Dou ile Bat mzii arasndaki ayrm gidermek iin abaladn syler598. Neyzen
Tevfik, evresindekilerden ok abuk etkilenebilen ayrca bir gn nce srarla
savunduu fikrin tam tersini ertesi gn savunabilen enteresan bir ahsiyettir599. Onun,
mziini Dou mziinin kutsal sayd bir mzik aleti olan ney ile icra ederken ve
sahip olduu tm mzik terbiyesi ve bilgisi Dou kltrne aitken bu szleri sarf
etmesini ruh haline ve deiken kiiliine balamak gerekir. Bu szlerin onun musiki
hakkndaki gerek dncelerini ifade etmedii kansndayz.
595
596
FeridunKandemir,Neyzen Tevfik Anlatyor, Haftada Bir dergisi,Say:1,1936.
597
AbdlbakiGlpnarl,lm Yldnm Mnasebetiyle Neyzen Tevfik, Vatangazetesi,nr.4927,30
Ocak1955.
598
599
141
Neyzen Tevfik, Berber Kazm Aa, zmir Mevlevihanesi Neyzen Ba Cemal

Bey, Neyzen Cevab, Yenikap Mevlevihanesi neyzenlerinden Cemal Efendi, Mevlevi
Halit Bey ve Bahariye Mevlevi Tekkesinin Neyzen Ba Aziz Dededen600 ney dersi
alr. zmir, stanbul ve Msrda pek ok nitelikli mzisyeni dinleme frsat bulur.
Saraylarda, zengin konaklarnda dzenlenen musiki meclislerinde ney fleyerek
kendisini gelitirir. ok gen yata n lkeyi aan, iyi bir ney virtz olur. Suriye,
Msr ve Irakta Rabbn Ney olarak bilinir601. Nefesi o kadar kuvvetlidir ki bir
defasnda Refi Cevat Ulunay, o ney flerken neyin ikiye blndne ahit olur602.
Neyzen Tevfik, Tercme-i Hlim adl iirinde zmir Mevlevihanesindeyken

grd bir ryadan bahseder. Ryasnda btn dileri eline dklr, ancak elindeki
diler sedef gibi parlaktr. Ayrca ac hissetmez. Birden elinde tuttuu ney gkyzne
uar. Onun bu ryasn Mevlevihanede rehberi olan Halil Efendi ileride sz ve sazyla
ok ykseleceine yorar603. Yllar sonra ryas gerek olmu ve nl bir neyzen olarak
ad yapm, iirleriyle zihinlerde yer etmitir.
Neyzen Tevfikin ney taksimlerini zel klan, gnmzde dahi neyde tercih
edilen uzun sreli seslerle oluturulmu ar ve mistik ezgiler yerine, kk sreli
seslerden oluan dinamik, gelenein dnda ve bu ynleriyle artc olan ezgileri
tercih etmesidir. Bu tr ezgileri ney ile seslendirmek gtr. Bir bakma bu tr ezgiler
ney mziinin geleneine bir bakaldr olarak grlebilir. Bu noktada pek ok
iirindeki hicvi taksimlerine de yansttn syleyebiliriz604.
Neyzen Tevfik, her zaman ve her isteyen iin ney flemez. nce kendisinin
istemesi gerekir605. fledii zaman da mecliste konuan olursa rahatsz olur ve bu
rahatszln ifade etmekten ekinmez. Bir mecliste kendisi ney flerken nemli bir
ahs konuunca dayanamayp yle der606:
600
601
HakkShaGezgin,Neyzen, Vakitgazetesi,nr.12688,30Ocak1953.
602
RefiCevatUlunay,Nay-Ney, Milliyetgazetesi,nr.3367,25Eyll1959.
603
604
605
NurettinArtam,Gene Neyzen, Ulusgazetesi,nr.11350,2ubat1953.
606
Ferdiner,lm Mnasebet le Neyzen Tevfik, Cumhuriyetgazetesi,nr.10238,30Ocak1953.
142
Sanma ciddiyet ile sarf ederim sanatm

Ney elimde suyu kurumu musluk gibidir
Bezm-i meyde sfehnn neye meftun oluu
Nazarmda su ien eee slk gibidir.
air Eref, bayazarln yapt Eref gazetesinde Neyzen Tevfik iin yle
der607:
zmirli Hafz Tevfik, reji kaa deilse de idare-i sbka-i mstebideden kaak ve
stanbulda olduu gibi Msrda da idi. Gayet ten-perverdir. Mhza sazdan, szden
anlayanlardandr. O kadar gzel ney alar ki devr-i hzrda nazri gsterilemez dense
pek de mbalaa edilmi olmaz.
air Eref onun ney fleyiini yle ver:
Msik zmirli Tevfikin bugn z mldr

Mnkirn- Hakka kar hid-i dny kar
Hazret-i Hfz izle etti nyn bikrini
Her delikten imdi bin evld- Mevln kar
Eref bir baka ktasnda onun iin yle der:
Yalasn kz neyini hazret-i pr

Brekallh koca Hfz alyor
Badem kalmad hcet nefese
Kam imdi tnden alyor
Burhan Felek, Neyzen Tevfikin Bkre orkestras ile piyanoya neyle elik
etmek zere anlama yaptn, fakat bir sre sonra sklarak ii brakp geldiini

607
nr.3,19Mart1325(1Nisan1909).
143
syler608. Bu bilgi dorultusunda onun sanatnn Avrupada da hayranlkla

karlandn syleyebiliriz.
Neyzen Tevfik, ney sesinin sadece kuru bir kamtan kmadn ona hayat
verenin kendi dudaklar olduunu syler. Beikta Muhafz Hac Hasan Paann609
olu Sait Paann yalsnda demir borudan yapt neyden ok gzel bir taksim yapar.
Anadolu Hisarnda Hasan Kaptann olu Arif Beyin evindeki saz leminde kuvvetli
bir akla fledii neyi atlatr. Karamrselli Tahir adl dostunun elenceleri yarda
kald iin zldn grnce bira iesi ile muhteem bir ney taksimi yapar610.
Bakrky Akl Hastanesinde yatarken dier hastalarn krmamas iin karyola
demirinden yapt neyi Ethem Ruhi ngrn koleksiyonunda yer almaktadr611.
Neyin dnda balama, cura, tambura612, nsfiye ve mansr613 alar614.
Nsfiyelerinden birine Karabzk adn verir615.
Neyzen Tevfik, ney fleme dersleri de verir. 1950 ylnda ders vermeye
balad son rencisi lyas elikolu stanbulda Hoca Ahmet Yesevi lim ve rfan
Vakfnda hlen ney dersleri vermektedir616.
608
BurhanFelek,Derbeder Deha,Cumhuriyetgazetesi,nr.10238,30Ocak1953.
609
YediSekizHasanPaa.
610
RefiiCevatUlunay,Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesi,nr.7262,12ubat1968.
611
Mehtapilolu,Cindorukun Sazlar, Milliyetgazetesi,22Temmuz1995.
612
613
Ney:Mevlnzamannda,onunmeclislerinderebabalnyordu.Kendisi,oluvetorunudarebap
alyorlard.Sonralarneyvekudm,Mevlevmziininzelicrvastalarhalinegeldi.Ney,kamtan
yaplan,baadanyhutkemiktenflenecekbiryeribulunanyedideliklibirmusikialetidir.Nefesle
flenir,flenecekyerine,baprederler.Neyalmaya,neyflemek,neyalanadaneyzendenir.
NeyzenleriidareedenlereNeyzenbaderler.
Glpnarl,Mevlev db ve Erkn,s.45.
Nsfiye:Neyinbireididir.Neyinbirsekizlitizseslisidir.
Mansr:Birneyeidi.7880santimboyutundadr.
ztuna,Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi,s.28,116118.
614
MnirSleymanapanolu,Neyzen Tevfik, Resimli Yirminci Asrdergisi,Say:27,14ubat1953.
615
MnirSleymanapanolu,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:13,28Temmuz1939.
616
MehmetNuriYardm,Neyzen Tevfikin Son Talebesi lyas Hoca, Pendikgazetesi,15Mart2008.
144
c. MEVLEVLK, BEKTALK VE NEYZEN TEVFK
Neyzen Tevfik, z Duygum adl iirinde yer alan Meyde Bekta grndm
neyde oldum Mevlev ve Merebim Moll-y Rm, mezhebim Bektdir617
dizeleriyle hem Mevlevi hem Bektai tarikatine mensup olduunu belirtir.
Genlik yllarnda zmir Mevlevihanesinin gnll mezi olur, burada drt yl

Mevlevi terbiyesi ve eitimi ile yetiir. Mevlevihanede rehberi Halil Efendidir618.
stanbula gittiinde Yenikap, Galata ve Bahariye Mevlevihanelerine devam eder.
Ancak, kurallara uymad iin uzaklatrlr. Mevlevi derviliine619 ikrar verip
vermedii hakknda hibir bilgi bulunmad iin muhiblik derecesinde kaldn
dnyoruz.
Stlce Bektai Tekkesine gitmesinin sebebi ise meraktr. Ancak ilk gittiinde
grd scak ilgi ve Bektai geleneklerini beenmesi tekkeye sk sk uramasna vesile
olur. Medrese ve Mevlevihanelerden uzaklatrld gnlerde yalnzln ve zmir
Mevlevihanesine olan zlemini gidermek iin Stlce Bektai Tekkesi uygun bir
yerdir. Tekkenin eyhi Mnir Babadan nasip alr620. stanbulda hapishaneden
salverildikten sonra istibdadn basks nedeniyle dostlarn gremedii iin yalnz kalr
ve peindeki hafiyelerden bunalarak tekkeye snr. Msra kat 1904 ylna kadar
tekkeye devam eder. Msrda bulunduu dnemde Hdive yazd ar bir hiciv
nedeniyle onun gazabndan korkarak Kaygusuz Sultan Bektai Tekkesine snr, bir
sre burada saklanr. Ancak, tekkenin kurallarna uygun davranmad iin uyarlr.
Tekkenin bu tutumunu zgrlne mdahale olarak nitelendirir ve tekkeden ayrlr.
617
618
a.g.e.,s.213.
619
Dervi(Dede):Derviolmayisteyenmuhibbinbirgnhizmetederekilekaran,hcrededegn
srrolunduktansonraonsekizgnhcreilesinibitirenveHcreniinolanzatadedevedervidenir.
Glpnarl, Mevlev db ve Erkn,s.149152.
620
BektaolmakisteyenkiibirBektaiBabasnabavurur,kabuledilirseihvntoplanrvebirzelbir
trenletarikatekabuledilir,Bektaolur.Bukiiyemuhibdenir.Bektaolmakisteyenkiidiledii
babayabavurupondannasipalabilir.
AbdlbkiGlpnarl,Alev Bekta Nefesleri,nklpKitabevi,stanbul1992,s.4.
145
Yakn dostu C. Server Revnakolu, Neyzen Tevfikin Bektailii ve Mevlevilii iin

yle der621:
Genliinde zmir Mevlevihanesinde, pek ksa bir mddet de Galata ve Kasmpaa

Mevlevihanelerinde -ney ve mutrib dolaysyla-Mevlevilikle ilgisi olduunu biliyoruz.
Fakat teslikedildiine dair malumatmz hemen hi yok gibi. krarnmesinin622
yazld 1318 de ise Stlce Bektai tekkesi eyhi merhum Mnir Babadan nasip
ald623 ve ikrarlbir Bektai muhibbi(dervii) olduu kati ve sarih.
Neyzen Tevfik, Mevlevi muhibi oluu, ney flemesi ve aykr kiilii sebebiyle
ilgin yorumlara zemin hazrlamtr. Zafer gazetesinde onun iin yle denir624:
Mevlana ile birok ortak noktalar vardr. Mevlanaya, Tebrizli emsin lm

ve emsalsiz hasretiyle rz olan mthi buhran, Tevfike ezelden mukadder olmu, byk
tasavvuf ve iir sultannn hir mrnde gsterdii gmrah feveran onun btn hayat
boyunca, hzn kaybetmeden ve temposunu deitirmeden devam edip gitmitir. Byk
Mevlana, akn arabyla kendinden geinceye kadar sarho olmu, saza ve neye
sarlmt. Tevfik, ak hem neyde hem meyde bulmutu. Mevlanann Mesnevisini
vcuda getiren yirmi binden fazla msra Hsamettin elebi tarafndan yazlp ebediyete
mal edilmiti. Tevfikin derbeder ve kalender hayatnda syledii says malum olmayan
msralar da onunkiler gibi hayranlar tarafndan toplanp zapt edilmi, hicivde, akta
ve tasavvufta demet hlinde bedialar olarak Trk edebiyatna armaan edilmitir.
Ali Rza Avni, Neyzen Tevfik ile Mevlana arasnda yle bir ilgi kurar625:
Mevlna ile Tevfik arasnda yakn bir ilgi var. Bu iki ulu kiinin de ulamak istedikleri
hep O ama izledikleri yol ve bize grnleri ikisini birbirinden ayrmaktadr.
Mevlna neyi dergha soktu. Tevfik, derghtan karp aramza getirdi. Mevlnann
621
CemledinServerRevnakolu,Neyzenin Kabri Banda,En Son Dakikagazetesi,nr.4812,31Ocak
1953.
622
krarnme adliiriniMnirBabaTekkesindendnerkenyazar.iirinyazltarihi25ubat
1903tr.NeyzenTevfik, Azb- Mukaddes,s.187189.
623
NasipAlmak:Arapadanasb,paydemektir.zellikleBektailerde,tarikatagirmekisteyenkiiyebir
trenyaplrvebunanasbalmakdenir.Cebeciolu, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl,s.464.
624
Trk Sanat Dnyasnn Byk Kayb Neyzen Tevfik, Zafergazetesi,nr.1364,30Ocak1953.
625
AliRzaAvni,Neyzen Tevfik Kolayl, Yeni Asrgazetesi,27Ocak1970.
146
neyi Tevfikin meyi Hakikat ve Mecazn ayn potada eriyip gnllerimizi

beslemesinden baka bir ey deildir. Mevlanaya veli denildi, bizim Tevfike deli
denildi.
Abdlbaki Glpnarl, Mevlana ve Neyzen Tevfikin ortak ynlerinden yle

bahseder626:
Her bilgine eskiden Mevln denirdi. Fakat ad anlmadan Mevln dendi mi,
hatra ancak, insanlk babalarndan biri, Belhte doan, Konyada gnllere gmlen
ebedi Mevln Celleddin gelir. Tpk onun gibi ad anlmadan Neyzen dendi mi
hatra Tevfik geliyor.
Neyzen Tevfik, eitli sebeplerle Mevlevi ve Bektai tarikatlarnda bulunur.

Onun yaamnn iki nemli ke ta olan ney ve mey Mevlevilik ve Bektailiin ok
kaba anlamda sentezi gibidir. Onun serazat yaamaya meyyal ruhu bu tarikatlarn birini
seip onun yolundan gitmesini engellemitir. Ancak bu tarikatlarda ald terbiye onu
Neyzen Tevfik yapmtr.
II. BLM: NEYZEN TEVFKN YAZI FAALYET
Neyzen Tevfik, iir sylemek ve yazmak hevesini, kklnde Bodrum

kahvelerinde dinledii halk airlerinden alr. zmir Mevlevihanesinde zmirin nl
edip ve muharrirlerinden iir ve edebiyatn inceliklerini renir. air Eref, Tokadizade
ekip, Bakzade Hakk, Tevfik Nevzat, Ruhi Beybaba ve Ermenekli Hasan
Rtnn edeb sohbetlerini ve iirlerini dinleyerek kendini gelitirir. Mevlevihanede
bulunduu drt yl boyunca pek ok nl airin divann okur, beyitlerini ezberler. Hac
Hafzdan Trke, Ermenekli Hasan Rtden Trke, Arapa ve Farsa dersleri alr.
air Erefe byk hayranlk duyar ve onu hocas sayar.
Edebiyat mahfillerinde bulunmaktan holanr. Bu nedenle zmir ve stanbulda

bulunduu yllarda dnemin gazetelerinin idarehanelerini ziyaret ederek nl
626
AbdlbakiGlpnarl,lm Yldnm Mnasebetiyle Neyzen, Vatangazetesi,nr.4927,30Ocak
1955.
147
muharrirlerle tanr. zmir Mevlevihanesinde tand Tokadizade ekipin okul

niteliindeki Hizmet gazetesi idarehanesinde bulunur. O yllarda Hizmet gazetesi
zmirdeki Trk basnnn temsilcisi hatta Trklerin sesi niteliindedir. Halit Ziya
Hizmetin o gnlerini yle anlatr627:
Gazetenin birden bire kurulan bir hreti oldu. O vakte kadar zmirde Franszca ve
Rumca birok havadis gazeteleri varken vilayetin resmi gazetesinden baka Trke
hibir eyler yoktu. Birinci defa olarak resmi olmayan bir gazetenin kmasna herkes
tarafndan byk bir ey gzyle bakld. Sonra, ne olursa olsun, bir gazete, memurlarn
dost edinilmeye layk sayacaklar bir kuvvetti. Fikir ve kalem ilerine uzaktan yakndan
alakas bulunanlarn Hizmet idarehanesi tabii bir toplant yeri oluyordu. i
bytmeden denilebilir ki bu kk idarehane zmirin bir nevi kltr, edebiyat ve o
zaman byk bir cesaret- siyaset mahfeli olmutu.
Hizmetin idarehanesinde aktel olaylar takip eder ve edeb sohbetleri dinler.

stanbulda Servet-i Fnn, Malmat, Karagz628 ve Eek629 gibi pek ok gazetenin
idarehanelerini dolar, buralarda nl air ve yazarlarla tanr, onlarn sohbetlerinden
faydalanr.
stanbulda yaad dnemde pek ok air ve yazarla tanr. Edeb bilgisini

okuyarak ve kahvehanelerde, gazinolarda kurulan meclislerde edeb sohbetleri
dinleyerek gelitirmeye devam eder. iir yazmaya zmir Mevlevihanesinde bulunduu
yllarda balam, hayatnn sonuna kadar da devam etmitir. lk iiri gazel, son iiri ise
bir ktadr.
Hakk Sha Gezgin, Neyzen Tevfikin gzel iirler yazabilecek kadar Farsaya
hkim olduunu syler ve onun bu ynyle ilgili yle bir ansn anlatr630:
627
HalitZiyaUaklgil,Krk Yl,nklpveAkaKitabevleri,stanbul1969,s.180181.
628
629
apanolu,Neyzen Tevfik, Hayat-iirleri Bilinmeyen Taraflar, s.3537.
630
H.ShaGezgin,Yine Neyzen, Vakitgazetesi,nr.12688,31Ocak1953.
Ancak,aratrmamzaramenHakkShaGezgininbahsettiiiirlereulaamadk.
148
Neyzen Tevfik, Farsa iirlerini incelemesi iin Muallim Feyziye gtrr. Muallim
Feyzi de her defasnda iirlerini acmaszca eletirir. iirlerinin bu ekilde tahrip
edilmesine kzd bir gn hocaya bir iir verir. Hoca her zamanki gibi iiri izmeye
balaynca telala:
Aman stat yanl vermiim, o dzelttiin gazel benim deil Hfz- iraznindir, der.
Bu davran zerine Muallim Feyzi bir daha Neyzen Tevfikin iirlerini dzeltmez631.
Kartal mezarlnda cenazesinin defni srasnda Debistan- Dani-i raniyan

Okulundan632 iki yetkili efik Kolaylya ba sal diler. Bu duruma bir anlam
veremeyen efik Kolaylya yannda bulunan Hakk Sha Gezgin, Neyzen Tevfikin
Farsaya hkim olan sayl ahslardan biri olmas nedeniyle geldiklerini syler633.
Neyzen Tevfik, Arapay iyi bilir. Elmall Hamdi, onun Arapasn takdir eder.
Msrda bulunduu yllarda Lisn- Beled denilen Kahireye mahsus Arapay da
renir. Msrda kahve ilettii gnlerde, kahveye gelen Arap airler vastasyla ok
sayda Arapa iiri okuyup inceler. Arapa ve Farsaya olan hakimiyetini iirlerinde
grmek mmkndr. Ancak, Arapa ve Farsa kelimeleri ok fazla kullanmas ou
iirinin gnmzde anlalmasn ve okunmasn gletirmitir.
Dehy eyledim ufk- bedyie sayyd;

Zeky, fikr-i taharr iin dell ettim,
rde, dest-i teebbste ser-ikeste-i gm;
mdi rh- tecesss iin dell ettim634.
631
BuolayMnirSleymanapanolubirazdahafarklanlatr:
Neyzeneskiananeyeuyarakgazelyazmayabalamt.Esasenoyllardarevataolaniirtarzdabuidi.
Dahayalnzbutarzndeil,iirindeacemisiolduuiinyazdgazelleridevrinhretlerindenolan
MuallimFeyziEfendiyegtryor,dzeltmesiniricaediyordu.Odakalemielinealp,statlnverdii
gururla,hikusuruolmayanbuiirleridzeltmeyekalkyordu.Neyzenbunaokkzyordu.Yinebirgn,
yeniyazdbiriirinimuallimeverdi.FeyziEfendibermutatkalemesarldvedzeltmeyebalad.Bir
aralkNeyzenatld:
AmanhocamdurdedibubenimdeilFuzulinindir.Yanllklavermiim.
MnirSleymanapanolu,Salon Nktedanlar-Neyzen Tevfik, Kahkahadergisi,Say:14,Aralk1949,
s.1723.
632
ranMaarifNazrltarafndan1882ylndastanbuldakurulanokul.
633
634
Azb- Mukaddes,s.102.
149
Neredeyse sadece fiillerin Trke olduu buna benzer iirlerinin dnda daha sade bir
Trke ile yazd iirleri de vardr ve bunlar son derece gzel rneklerdir.
htiml vermezsin, hem inanmazsn,

Ateler sarmtr, sen uyanmazsn.
Mest olduktan sonra artk yanmazsn
Gnlm gibi hikmet peymnesinde635.
Abdlbaki Glpnarl, Neyzen Tevfikin edeb bilgisini takdir eder ve yle bir
ansn anlatr636:
Mevlny yazdktan sonra Neyzene verdim. Birka gn sonra uradmda eseri

okuduunu, baz yanllar olduunu, bunlarn altlarn kalemle izdiini anlatt. Baktm
ki gerekten gzmden kam.
Neyzen Tevfik, tercme eserler ile Bat edebiyatn tanr. ldkten sonra yata
toplanrken yastnn altndan drt adet kymetli tercme eser kmtr637. iirlerinde
ve konumalarnda Bat edebiyatna mensup airlere ve yazarlara yer verir.
Shakespeare638, La Fontaine639, Bernard Shaw, Victor Hugo, Tolstoy, Jean Jacques
Rousseau gibi nl air, yazar ve dnrleri tanr. Bernard Shawun Hayat bir
atlyedir ki; Tanr orda slah nefse alyor szn beenir640. mer Hayyam ve
Tagora hayrandr641.
Vatan gazetesinde Neyzenin Sesi adl bir kesi vardr. Ancak yazlar
dzenli olarak kmaz. Gazete yazlarnda, daha ok toplumda gzlemledii
aksaklklara yer verir. Bu yazlarnda, ou iirinde kulland Arapa, Farsa
635
a.g.e.,s.128.
636
637
AbdlbakiGlpnarl,lm Yl Dnm Mnasebeti le Neyzen, Vatangazetesi,nr.4927,30Ocak
1955.
638
Azb- Mukaddes,s.X.
639
NeyzenTevfik,Derviin Oltas, Vatangazetesi,nr.3573,27Nisan1951.
640
641
MnirS.apanolu,Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua,Say:13,28Temmuz1939.
150
kelimelerle dolu bir dil yerine Trkenin toplumun her tabakasnda kullanlan biimini
kullanmay tercih etmitir. Cmleleri ksa ve zdr. Son derece samim bir slubu
vardr. Birok hikye ve fkra bilir. Glistan neredeyse tamamen ezberlemitir642. Bu
hikyeleri gazete yazlarnda da kullanr. Gnlk hayatnda, sohbetleri srasnda
genellikle Mevlana ve Sadiden hikyeler anlatr.
Zaman zaman kaba bir dille yazlm ktalar Neyzen Tevfike mal edilir. Bu
deersiz hiciv ktalarnn kendisininmi gibi gsterilmesinden holanmaz643. Necip
Fazln kard Borazan adl mizah gazetesi644 ve Trk Musikisi dergisinde645
kendisine ait olmayan eserler yaymland iin zlr. Vatan gazetesine yazd
mektupta bu durumu yle yorumlar646:
Kendime ait iir, kta ve hareketleri, kabul etmekte hibir zaman tereddt etmem. Fakat
bakalarna ait iir ve ktalarn bana mal edilmesine de msamaha edemem. Esasen
bunlara ihtiya duyacak kadar da edebiyat fakiri deilim.
Abidin Dino, Neyzen Tevfikin ikiyi ve esrar fazla karnca duvarlara iir
yazdn syler647. Yksel Batun, Fatihte Readiye otelinin kaldrmna ve duvarlara
eline geirdii kire parasyla beyitler yazdna ahit olmutur. Kardei efik Kolayl
da aabeyinin baz iirlerini bir para kda, sigara paketlerinin arkasna veya
bulunduu yerin duvarna yazdn syler648. Bu nedenle iirlerinin ou kaybolmutur.
642
643
H.ShaGezgin,Yine Neyzen, Vakitgazetesi,nr.12688,31Ocak1953.
644
28Kasm194712Aralk1947tarihleriarasndasaykanmizahgazetesi.1948ylndakapatlr.
GazeteninncsaysndaNeyzenTevfikinbirbeyitikar:
Olkadarhrkotularkisiybdevlete
inemektenbirbirinidolabdevletdnmyor.
MustafaMiyasolu,Necip Fazl Ksakrek,AkaYaynlar,Ankara1992,s.109116.
BirincisaysndaikiktavencsaysndabirbeyitNeyzenTevfikinimzasylayaymlanr.Neyzen
Tevfikkendisineaitolmayanbuiirleritekzipiingazeteyeyazgnderir.Ancak,ncsaydansonra
gazetekapandiinbumektubuyaymlanmaz.
Neyzen Tevfikin Aklamas,Vatan gazetesi,nr.2370,2Ocak1948
645
BakaYerBulamambalaltndaNeyzenTevfikintkrecekbakayerbulamadgerekesiyle
birdostununyznetkrdndenbahsedilir.
SleymanErguner,Baka Yer Bulamam, Trk Musikisidergisi,Say:2,1Aralk1947,s.17.
646
Neyzen Tevfikin Aklamas,Vatan gazetesi,nr.2370,2Ocak1948.
647
M.ehmusGzel,Abidin Dino,c.1,s.143.
648
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin iirleri, Yeni Taningazetesi,nr.615,6ubat1966.
151
Gazete ve dergilerde kalan iirleri ve yazlar zerine mstakil bir alma

yaplmamtr.
Neyzen Tevfikin iki iir kitab yaynlanmtr. Hi, 1335 (1919) ylnda stanbul
Mahmut Bey Matbaasnda baslm elli alt sayfalk bir eserdir649. Neyzen Tevfik, bu
eserini igal devrinde Eskiehirde yazar. Kitap, Ahmet Halit Yaarolu tarafndan
bastrlr. Ahmet Bey, bu eseri karlnda Neyzen Tevfikin Sirkecideki Manto adl
meyhaneye olan be liralk borcunu der. Birka adet de kitap verir. Fakat bu kitaplar
Eskiehir Yunan igalindeyken kaybolur. Bunun dnda kitaptan para kazanamaz.
Mnir Sleyman apanoluna gre Neyzen Tevfik, Hi adl eserinden sonra

hicivlerini Yuf adl bir kitapta toplamak iin alr. Azb- Mukaddesten senelerce nce
bu kitab hazrlamaya balar. iirlerini bir defterde toplar. Bu defteri Eskiehirde
bulunduu gnlerde bir tandna verir ve sonra defter kaybolur650.
Hasan Sait elebinin yardmlaryla iirlerini fasikller hlinde yaymlamaya

alr. Ancak bu giriimi iki fasiklden sonra noktalanr. lk iki fasikl 1924 ylnda
Azb- Mukaddes-Forma 1 ve Azb- Mukaddes-Forma 2 adyla, Neyzen Buca
Klliyatndan ibaresiyle bastrlr. Hasan Sait elebi, bu eserine karlk Neyzen
Tevfike Avukat Hasan Hayriden ald bir liralk telif cretini verir. Bu kitabndan da
para kazanamaz.
Vatan gazetesi muharrirlerinden hsan Ada, Neyzen Tevfikin iirlerini onun

kontrolnde baskya hazrlar. Bu alma 1945 ylnda balar. Neyzen Tevfik tashih
iinde ok titizdir; veznin, kafiyelerin ve kelimelerin okunuuna dikkat eder. Onunla
almann getirdii btn zorluklara ramen hsan Ada eseri sabrla hazrlar. Bu kitapta
Hite yer alan iirlerin on dokuzu651, Azb- Mukaddes adl eserindeki iirleri, Neyzen
Tevfikin hafzasnda kalan iirler, dostlarnda kalan iirleri ve Neyzen Tevfik hakknda
dergi ve gazetelerde kan yazlar yer alr. 1949 ylnda baslan bu kitaba da Azb-
649
NeyzenTevfik,Hi,MahmutBeyMatbaas,stanbul1335(1919).
650
651
zDuygum,skelet,krarnme,AbdlhamidinAzndanBirNutkHmyun,Zafernmei
Merutiyet,BaktmAladm,SahneimrmdenNefsiEmmareyeHitabm,TercmeiHlimadl
iirleriileonbirktasAzb- Mukaddestetekraryeralr.
152
Mukaddes adn verir. Kitabn baslmasna Kardeler Basmevinin sahibi Kemal Onan
destek olur652. Ressam Kemal Snmezler, kitab resimler653.
hsan Ada eseri hazrlarken pek ok glkle karlar. Neyzen Tevfikin ok

abuk deien ruhsal yaps, ypratc artlarn hayatnda brakt derin izlerin marazi
tezahrleri, zaman zaman nkseden iki krizleri ve hastane gnleri iirlerin
toplanmasn gletirir.
Eserde iirler hsan Ada tarafndan, tima iirler, Felsef iirler, Ak

iirleri, Portreler, Kendi Dilinden Kendisi olmak zere be blme ayrlr. Her
blmde nce aruz vezniyle yazlan iirler sonra hece vezniyle yazlan iirler yazl
tarihlerine gre kronolojik olarak yer alr. Aruzla yazlan iirler terkipler, mesneviler ve
ktalar ard arda gelecek ekilde sralanr654.
Neyzen Tevfik, bu eserinde nsz mahiyetindeki oban Armaann Sunarken

adl yazsnda kendisini bir air veya yazar olarak grmez ve yle der655:
inalarm iyi bilirler ki, ben imdiye kadar kendi kendime hasbihal klkl yazdm
be satr hibir zaman okuyun diye kimseye sunmadm. Zaten bence u muhakkak ki,
herhangi bir yazy bitirinceye kadar, duyduum clz heyecanmn neesini hisseder
gibi olurum. Eserin bitmesi ile beraber o heyecan da uar gider. Yni onlar bende yok
veya yanm saylr. Israrsz tekrarna dahi lzum grmem.
iirlerinin ounu geirdii ruhsal bunalm anlarnda uursuz ve iradesiz bir

hldeyken syler. Bunlarn byk bir ksmn Haydarpaa Tp Fakltesi Hastanesi,
Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesi, Topta Bimarhanesi ve Zeynep Kamil
652
653
AhmetKksal,Kemal Snmezler, Milliyetgazetesi,24Ekim1985.
654
Azb- Mukaddes,s.XIV.
655
a.g.e.,s.V.
153
Hastanesinde yazmtr656. Azb- Mukaddesteki oban Armaann Sunarken

balkl yazsnda iirlerinin yazl aamasndan yle bahseder657:
Memlekete bilindii zere bu yazlarn hemen pek ou hastanelerde, dier ksm

meyhanelerde, batan ktm perianlk devrelerinde yazlm veya sayklanmtr.
Bersm hamlelerin tufan ve girdaplar ortasnda dnerken, uraya buraya veya
hastane duvarlarna karalanan veya mrldandm sralarda tesadfen yanmda
bulunanlar tarafndan not edilen bu dank szlerde, asla mutlak bir hikmet olduunu
kabul etmiyorum.
Neyzen Tevfik yazd iirler zerinde pek durmaz. Akif onun bu tutumu iin,
Ben zaman olur ki bir kelime zerinde gnlerce megul olurum. Eer Tevfik bunu
yapsa harikulade eserler yaratr. Ne yapalm ki yaratl buna msait deil der658.
iirlerini ok sahiplenmese de hayatnn son yllarnda iirlerinin baslmasn ve

bundan bir kazan elde etmeyi ister. Ancak, iirlerini basma vaadinde bulunan pek ok
kii szn tutmaz. Ara sra birileri gelir iirlerimi alr, bastracaz derler, ama sonra
sesleri kmaz diyerek sitem eder659.
Neyzen Tevfik, iirlerini 1898- 1953 yllar arasnda yazmtr. iirlerini

etkilendii ahsiyetler ve iirlerinde gzlenen muhtevalar asndan dneme
ayrabiliriz.
a. Genlik iirleri (1898-1908)
lk iiri 1898 ylnda yazd bir gazeldir. Neyzen Tevfikin iir sylemeye
balad dnem Trk edebiyatnda Servet-i Fnun dnemine tekabl eder. Neyzen
Tevfik, zmir Mevlevihanesinde eyh Nurettin, air Eref, Tokadizede ekip, Tevfik
Nevzat, Abdlhalim Memduh, Bakzde smail Hakk, Bektai eyhi Ruhi Bey ve
656
Azb- Mukaddesteyeralaniirlerindendoksandrdnnneredevenezamanyazldbelirtilmitir.
BuiirlerdenotuzunuHaydarpaaTpFakltesiHastanesinde,sekiziniBakrkyRuhveSinirHastalklar
Hastanesinde,beiniToptaTmarhanesindevebiriniZeynepKamilHastanesindeyazmtr.
657
Azb- Mukaddes,s.V.
658
659
HasanBedrettinlgen,stanbulun En Renkli Tipini Ziyaret Ettik,Hrriyetgazetesi,nr.1698,10Ocak
1958.
154
Ermenekli Hasan Rtnn sohbetleriyle Trk edebiyatn tanr ve iirin inceliklerini

renir. Burada bulunduu drt yl boyunca pek ok divan okur. Bu yllarda yazd
drt gazeli ve bir naziresi muhteva ve estetik asndan divan iiri geleneine uygun
eserlerdir. lk iirlerinin bu ynde olmasnda okuduu ok sayda divann etkisi
olmutur.
Neyzen Tevfik, ou divan airinin divanlarn okumasna ve iirlerini

beenmesine ramen sadece Abdlhalim Memduhun bir gazeline nazire yazmtr660.
Divan airlerine gre bir airin iirlerini tanzir etmek ona sayg duyulduunun ve
iirinin slubunun beenildiinin ifadesidir661. Bu noktada, Neyzen Tevfikin divan
airleri ve Mevlevihanede tanyp hayran olduu airlerin iirleri arasndan Abdlhalim
Memduhun bir gazeline nazire yazmas dikkat ekicidir.
Neyzen Tevfik hiciv sahasnda air Ereften etkilendiini syler ve onu hocas
sayar. Trk iirinin modernlemesinin neredeyse btn evrelerine ahit olduu halde
btn manzumelerinde Eref gibi divan edebiyat nazm ekillerini kullanr. Eref yeni
formlar denemek yerine eski formlar deforme ederek kendine has bir syleyie
ular662. Neyzen Tevfik ise drt adet komas dnda iirlerinde ekil asndan pek
fazla deiik yapmaya almaz.
Edebiyatmzda hiciv sahasnda ok fazla alma yaplmamtr. Bu nedenle

hicivle ilgilenen pek ok airin biyografilerine dair elimizde kaynak yoktur. Ancak, bu
sahann son iki nemli temsilcisinin air Eref ve Neyzen Tevfik olduunu
syleyebiliriz. Buna gre sahann son airi olan Neyzen Tevfikin iirleri Erefinkilere
nispeten ok azdr663. Neyzen Tevfik, air Erefin aksine airlikte iddias olmad gibi,
iirlerinin zerine de ok dmemitir. Bu nedenle iirlerinde air Erefin iir kudretine
yaklat hatta bazen onu getii olmusa da hocasn aan bir air olduunu
syleyemeyiz.
660
Muktebes dergisi,Say:29,16Temmuz1314(28Temmuz1898).
661
CemDilin,rneklerle Trk iir Bilgisi,TrkDilKurumuYaynlar,Ankara2000,s.269.
662
663
airErefinbinyzkrkiiritespitedilmitir.
a.g.e.,s.333.
Aratrmamzda,NeyzenTevfikinyzyetmisekiziirinitespitettik.
155
Neyzen Tevfik, 1899 ylnda stanbula gelir. stanbuldaki ilk gnlerinde

Mehmet Akif Ersoy ile tanr. Neyzen Tevfikin, air Ereften sonraki hocas Akiftir.
Akiften Arapa, Farsa ve Franszca derleri alr. Aruz bilgisini ondan ald derslerle
pekitirir664. iirinde sosyal faydaya ynelmesi ve divan edebiyat nazm ekillerini
kullanmasnda Ereften sonra Akifin de etkisi olmutur. Akif iirlerinde en ok
mesnevi nazm eklini kullanr. Neyzen Tevfikin de ktadan sonra en ok kulland
nazm ekli mesnevidir. Neyzen Tevfik Msrda bulunduu yllarda, Akifin fikirlerini
beendii Muhammed Abduhtan ders alr. Ancak iki ay sonra ok fazla anlayamad
ve zahidne yaama dayanamad iin dersleri brakr. Onun Abduhtan ders almasnda
Akifin Abduha duyduu sempatinin etkisi vardr.
1901-1908 yllar arasndaki iirlerinde kiileri ve toplumsal aksaklklar

hicveder, ak ve din temalarn da iler. Abdlhamit ve istibdat ynetimini yerer. Bu
dnemdeki btn iirlerinde bir komas dnda divan edebiyat nazm ekillerini
kullanr.
1321 (1905/1906) ylnda Kahiredeyken Abdlhamitin Azndan Bir Nutk-

Hmayun adl gazelini yazmtr. Bu gazeline daha sonra Hi ve Azb- Mukaddes adl
kitaplarnda da yer verir. Abdlhamiti hicvettii bu gazeli, duyu, dn ve
kulland mazmunlar ynyle divan iirinin etkisindedir.
Neyzen Tevfik, Rza Tevfik ile tanr ve onunla dost olur. Ayrca baz
iirlerinde onu hicveder. Buna ramen, Neyzen Tevfikin 1908 ylnda yazd
komasnda Rza Tevfikin sade dille yazd Trke iirlerinin etkisi grlr. Rza
Tevfik bir komasnda yle der665:
Felket ban gezdim serseri,

Feryd zrm duyan kalmam
Aradm o ahin yiit erleri,
Yattklar yerden nian kalmam
664
665
AbdullahUman,Rza Tevfik,GayeMatbaaclk,Ankara1986,s.3334.
156
Neyzen Tevfikin bir komasndaki u drtlkte ahenk, akclk ve dildeki sadelik

asndan Rza Tevfikin etkileri sezilir666:
Hicran kucanda tuttuun srda,

alam, bulanm, durulmu olsun,
Szne, sazna gven de yana,
Kula ezelden burulmu olsun.
Hatta Neyzen Tevfikin drtlnn daha akc ve sade olduu aka grlr. Ar bir
Trke ile yazd komalar liriktir. Ancak fazla benimsemedii bu tarzda sadece drt
iir yazmtr.
Genlik dnemi iirlerinde divan airlerinin, zmir Mevlevihanesindeki airlerin

iar Erefin, Mehmet Akifin ve Rza Tevfikin etkileri sezilir. iirde herhangi bir
akma dahil olmam daha ok air Erefin etkisiyle divan edebiyat nazm ekillerini
kullanarak hiciv tonunda iirler yazmtr. lk dnem iirlerinde nazm ekilleri, edeb
sanatlar, vezin ve kelime dnyas bakmndan divan airlerini taklit ettii grlr.
Hayalleri ve mazmunlar kliedir. Buna ramen, iirde farkl bir duyu kudretine sahip
olduu sezilir.
b. II. Merutiyetten Sonraki iirleri (1908-1919)
Neyzen Tevfik, Abdlhamiti yanl politikalar ve halka zulmettii gerekesiyle

hicveder. stibdadn koyu bir kart olur. Merut idareyi savunduuna dair elimizde bir
bilgi bulunmamaktadr, ancak 1908e kadar hrriyet akyla iirler yazar. II. Merutiyet
ilan edildiinde, istibdadn basksyla kat Msrdadr. Hrriyetin sevincini Msrda
kutlamaya balar, merutiyetin ilanndan drt be gn sonra zmire geer. Bir ay sonra
gittii stanbulda bir sre kaldktan sonra merut idarenin Abdlhamit ynetiminden
fark olmadn grr. Bu dnemdeki iirlerinde merut idareyi ve yneticileri
hicveder. Din ve ak temalarn ilemeye devam eder.
666
157
1909 ylnda Eref gazetesinin nc saysnda bir gazeli667 ve beinci

saysnda bir tahmisi668 yaymlanr. Gazeli, ran ahnn Ba- ahta Manzum Bir
Nutk- Hmayunu baln tar. Bu iir Abdlhamitin Azndan Bir Nutk-
Hmayun gazeline iki beyit daha eklenerek Muhammed Ali ah iin dzenlenmitir.
Bunun dnda Abdlhamite yazd gazelden farkszdr. Erefin beinci saysndaki
tahmisini Fuzulnin
Reng-i ryndan dem urm sgar- sahbya bah

fitb ile klur dav dutlm aya bah
beyitiyle balayan gazeline yazmtr. Bu tahmisinde syleyi gzellii ve tekniinin

Fuzulye yaklat ksmlar grlr.
Rh- aknda dnen necm-i seher peymya bah

Zlfnn mecnnudur serkete-i leylya bah
Ufk- hsnnden doan mihr-i cihan-rya bah
Reng-i ryndan dem urm sgar- sahbya bah
fitb ile klur dav tutulmu aya bah669
Tevfik Fikret, Servet-i Fnun edebiyatnn en nemli airlerindendir. Ar

duyarll, iine kapankl ve ekle nem vermesi onun karakterinin en belirgin
zellikleridir. ok kk yatan itibaren son derece hassas ve ie kapank biridir.
Genlik yllarnda hayata, aka ve dine bak iyimserken yirmi dokuz yandan sonra
hayata bak derin bir deiime urar ve ktmser, hayattan ikyet eden, din
konularda kararsz biri hline gelir670.
Neyzen Tevfik de Fikret gibi hassas yapl bir ocuktur. Yedi yandayken ahit
667
nr.3,19Mart1325(1Nisan1909).
668
nr.5,2Nisan1325(15Nisan1909).
669
670
MehmetKaplan,Tevfik Fikret Devir- ahsiyet-Eser,DerghYaynlar,stanbul2007,s.6568.
158
olduu olumsuz bir olay ve Urlada geirdii nbetlerin etkisiyle ruhu sarslmtr.
ocukluunda, hastal nedeniyle ailesi tarafndan serbest braklr, Mevlevihanede ve
stanbulda ok rahat yaar. Ancak Mevlevihane ve medreseden kovulmas, istibdadn
basks, hapse girmesi, Msra kamak zorunda kalmas, Msrda kald yllar boyunca
srekli iki ve esrar tketmesi onu hayata kar isyankr ve kat biri yapar. Tevfik
Fikreti beenir. stanbula gittii ilk gnlerde Servet-i Fnun idarehanesini ziyaret
ederek Tevfik Fikret ile tanmak ister. Ancak tantklarna dair elimizde net bir bilgi
bulunmamaktadr.
Tevfik Fikretin iirlerini okur, onun slubundan ve kelime dnyasndan

etkilenir. stanbul671 iirinde Fikretin Sis iirindeki syleyiine yakn bir ifadeye
ulamtr.
Fikret Sis iirinde stanbula duyduu nefreti yle ifade eder:
Ey sahn- mezlim Evet, Ey sahn- garr

Ey sahne-i z-aaa-i hale-pr!
Neyzen Tevfik de stanbul iirinde yle der:
Sen ey muht-i mlevves sen ey hadd-i fesd,

Sen ey nifk u ikakyle melnet-bd
Mehmet Kaplan, Fikretin Sis iirini yle deerlendirir672:
Trk edebiyatnda stanbul, ilk defa Sis ile menfr ve melun bir ehir olarak ele
alnmtr. Fikretten nce stanbuldan bahseden Trk air ve yazarlar, onu hibir
zaman byle toptan bir nefret konusu yapmamlardr. Eski Trk Edebiyatnda Nedm
ve Nb stanbulu yksek bir medeniyet lkesi olarak tasvir ettiler. Onlarn bu davran
tarz hayata siyas bir gzle bakmam olmalar ile aklanabilir. Fakat eserleri siyas
671
672
Kaplan,iir Tahlilleri 1,s.110.
159
ve sosyal tenkitlerle dolu olan Tanzimat yazarlarnda da nefret duygusu, btn ehre,
bir mziye ve bir medeniyete yaylmaz.
Kaplann bu tespitine ramen Neyzen Tevfikin iirinde stanbul lanet ile anlr ve
btn ktlklerin temelinde stanbulun olduu dnlr.
Neyzen Tevfik merutiyetten sonraki iirlerinde, genlik dnemindeki iirlerinde

ele ald konular ilemeye devam eder. Genlik dnemi iirlerine nispeten ifade
kudreti ve duyu tarznda, kulland hayaller ve imajlarda kendine has olma yolunda
bir deiim grlr.
c. 1919-1953 Yllar Arasndaki iirleri
Neyzen Tevfik, 1919 ylna kadar hiciv iirleri, din mahiyette ve ak temini ele
ald iirler yazm ve iirinin estetik ynn gelitirmeye almtr. 1919 ylndan
sonraki iirlerinde, II. Merutiyet dnemi yneticilerini, air ve yazarlar hicveder; ak
iirleri, din iirler ve kendisinden bahseden iirler yazar. Kurtulu Savan ve
Atatrk ycelten iirleri vardr. Cumhuriyetin ilanndan sonraki dnemde de grevini
yerine getirmeyen yneticileri eletirmeye devam eder. Ancak, nazm ekli, dil ve slup
olarak divan nazmnn zelliklerini kullanmaya devam eder.
Trablusgarp Sava, Balkan Savalar ve Birinci Dnya Sava sonrasnda,

deien dnya dzeni ve Osmanl Devletinin bu srece ayak uyduramamas nedeniyle
devletin kozmopolit yaps dalm, lkede ounluunu Trklerin oluturduu az
sayda vatanda kalmtr. Yaanan gelimeler sonucunda Osmanl lkesine siyas,
sosyal ve edeb manada Trk bir bak as hakim olur. 1911 ylnda Selanikte
kmaya balayan Gen Kalemler dergisi milliyeti akmn edebiyattaki ncsdr.
Mill bir edebiyat yaratmak isteyen air ve yazarlar, mill dilin gerekliliini savunurlar.
mer Seyfettin ve Ali Canip Yntem, Trkeyi sadeletirmeye ynelik almalar
yaparlar. Bu dnemde, konuma dili ve yaz dili arasndaki ayrmn kalkmas ve halkn
160
anlayabilecei sade bir dille eser verilmesi ynnde fikirler ne srlr ve baz air ve
yazarlar uygulamaya balarlar.
Neyzen Tevfik iirlerinin ounu bu dnemde yazmtr. Bu devredeki iirlerinin

bir ksmnda Trke kelimelere arlk verirken bir ksmnda ise Arapa, Farsa kelime
ve terkiplerle ykl bir dil kullanr. Sade dille yazd iirlerine u drtl rnek
verebiliriz673:
Deli gnl neyi zler durursun

Acnacak dostun cnnn m var?
Dnya yansa yorgann yok iinde
Harp olmu evin dkknn m var.
1923 ylnda yazd Trke Birinci t674 iirinde ise Arapa, Farsa kelimeler
arlktadr:
imdi geldin az buuk aslndaki imna Trk

ekmek isterdim seni oktan beri dvna Trk,
Snede mihrb- beytullah bul, virne Trk.
B-tekellf gir harm-i Hazret-i Yezdna Trk,
Bastn yerlerde an ver cinsine, vicdna Trk.
Bu dnemde iirleri dil ve muhteva asndan ikiye ayrlmtr. Bir yandan mill
edebiyata uygun konular seer ve dilini sadeletirir bir yandan da divan edebiyatnn
estetik kurallaryla yergiler syler. 1953 ylna kadar yazd iirlerinde bu ikilik devam
eder. Mill edebiyata ynelmek ister ve bu yolda denemeler yapar fakat iinde yetitii
ve beslendii divan iiri kltrnde ifade kudretini bulduu iin gelenekten kopamaz.
673
Azb- Mukaddes,s.7.
674
a.g.e.,s.2327.
161
1953 ylnda kadar sade ve akc bir dille yazd iirleri de vardr. Ancak lmeden
birka gn nce syledii son ktas onun gelenekten kopamadn gsterir675:
Felsefemde yok tem, ben nk srr- vhdim,

Cem-i kesrette yeknen sfr- mutlak olmuum
Yokluumla ikrm, Ehl-i Beyte idim.
Secdemin eklindeki Muhammed hidim.
Neyzen Tevfik, divan airleri, air Eref, Mehmet Akif, Rza Tevfik ve Tevfik
Fikretin iirlerinden etkilenmitir. iirlerinde ekilden ok muhtevaya nem verir.
Divan edebiyat nazm ekilleriyle sosyal konulara deinmesiyle Tanzimatn birinci
dnem sanatlarna, hicivleri ynyle air Erefe, ar bir dille yazd komalarnda
Rza Tevfike benzer. Ancak, iir sahasnda herhangi bir hareketin iinde yer
almamtr.
Neyzen Tevfikin divan iiri geleneini devam ettiren hiciv airlerinin

sonuncusu olduunu syleyebiliriz. Nkteci, kvrak bir zekya sahip, szn
saknmayan, incittii gibi gldrmeyi de bilen bir karaktere sahiptir. Medrese ve
Mevlevihanelerden uzaklatrlm, istibdadn basksyla lkesinden kamak zorunda
kalm ve geirdii hastalklar nedeniyle hayatnn bir blmn hastanelerde
geirmitir. Yaad bu olaylar onun dini istismar eden kimselere, Abdlhamite,
istibdada ve kendisine kar isyankar olmasna sebep olur.
iirlerinde karamsarlk, sitem, isyan, yergi ve rind tonu grlr. Hicivlerinde,

toplumsal aksaklklara dikkat ekerek bunlarn dzeltilmesini amalar. Yeri geldiinde
hicvinin klcyla yaralar, yeri geldiinde glmsetir, ama hep dndrr. zellikle
dini istismar eden kiileri yerdii iirlerinde galiz kelimelere yer vererek hicvinin
etkisini zayflatr. Hiciv tonlu bir iirin kymeti sanat incelii ve zeka unsuru
tamasndadr. Bu nedenle Neyzen Tevfikin kfrl ifadelerinin derecesini arttrd
675
CemleddinServerRevnakolu,NeyzeninKabriBanda,En Son Dakikagazetesi,nr.4812,31Ocak
1953.
162
hiciv tonlu iirleri zayftr. Asl airlik kudretini zeksnn kulland, temiz bir dille ve
orijinal imajlarla yazd hiciv tonuyla rl iirlerinde grrz. Hicivlerinde kiisel
hrslarndan ziyade sosyal sorumluluk hissinden yola kar. Bu nedenle zellikle ve
srekli hicvettii bir ahs yoktur.
Davranlarn tasvip etmedii kimseleri yerdii gibi ok sevdii ve beendii

dostlarn da yerer. Onlardan kendisinin olamad kadar mkemmel olmalarn bekler.
Bu noktada acmasz ve bencil davrandn syleyebiliriz. Kendini beenmez ve hep
aciz, zavall grr. iirlerinde kendinden bahsederken serseri, vre, deli, fakir, it, b-
are gibi ifadelere sk yer verir. Kendisini dorudan hicvetmese de bu ifadelerle
aalar.
Neyzen Tevfik, iirlerinde estetik adan daha ok divan edebiyatna bal bir
airdir. Kendisine has slubu, hayallerinin ve imajlarnn yenilii, syleyi kudreti ve
kiiliinin iirine olan etkileri ynyle gelenekten ayrlr.
III. BLM: RLERNDE MUHTEVA
1. HCVLERDE MUHTEVA
A. AHISLARA YNELK HCV
Neyzen Tevfik, yaad olaylar karsnda aknln, kzgnln ifade etmek

ve en nemlisi susup kabullenmemek iin hemen orackta olayn msebbibine kinini
kusuvermitir. Ancak ahslara ynelik hicivleri zellikle bir kiinin zerinde
younlamaz. Bu nedenle ncelikle hicvettii ahslar snflandrmay tercih ettik.
a. Devlet Bakanlar: II. Abdlhamit, ran ah Muhammed Ali, Msr Hdivi, Msr
Kral I. Fuad, Rus ar Nikola, Alman mparatoru II. Wilhelm, Adolf Hitler, Benito
Mussolini, smet nn.
163
b. Devlet Adamlar ve Broktarlar: Serasker Mahmut evket Paa, Bahriye

NazrAhmed Ceml Paa, Sadrazam Talt Paa, Harbiye Nazr Enver Paa, Maliye
Nazr Cavid Bey, Malta Srgnleri, Levazm Dairesi Reisi smail Hakk Paa,
Sadrazam Damat Ferit Paa, Dahiliye Nazr Ali Kemal, Ferik Fehim Paa, Dersim
Mebusu Ltfi Fikri Bey, Babakan Adnan Menderes, Milli Eitim Bakan Hasan li
Ycel, stanbul Belediye Bakan ve Valisi Ltfi Krdar.
c. airler, Yazarlar, Doktorlar ve Dierleri: Rza Tevfik Blkba, Ziya Gkalp,

Refik Halit Karay, Yakup Kadri Karaosmanolu, Tevfik Fikret, Mehmet kif Ersoy,
ayc Hac Mustafa, Hseyin Cahit Yaln, Refi Cevat Ulunay, Yahya Kemal Beyatl,
Cafer Krmi, Mazhar Osman Uzman.
Neyzen Tevfikin Hi adl eserinde ounu ktalarn oluturduu yirmi yedi

iirden on dokuzu hiciv mahiyetindedir. Bunlardan sekizinde farkl ahslar hicvedilir.
ahslarn hicvedildii iirlerin alts ktadr. Ayrca baz iirlerde hem kiilere ynelik
hiciv hem de basn, ynetim gibi deiik konulara ynelik hiciv grlr.
Azb- Mukaddeste yz krk dokuz iir bulunmaktadr. Bu iirlerin on dokuzu

Hite de yer alr. Azb- Mukaddeste yer alan iirlerinden on altsnda batan sonra
kadar, yedisinde ise iirin baz ktalarnda farkl kimseler eletirilir.
a. Devlet Bakanlar
II. Abdlhamit
Neyzen Tevfik, ocukluk yllarn Bodrum ve Urlada geirir. ocukluu

boyunca Abdlhamitin zulmnden retmen olan babasna dert yanan insanlar
dinlemitir. Urladan ayrlp zmire tandktan sonra drt yl zmir Mevlevihanesinde
bulunur. Burada devrin nl air ve limlerini tanr. Bu ahslarn sohbetleri vesilesiyle
koyu bir istibdat kart olur. 1899 ylnda stanbula gittiinde zmirden istibdadn
basksnn pek de youn hissedilmediini anlar. stanbulda kiisel hak ve zgrlklerin
kstlandn, insanlarn zmirdeki gibi rahat yaayamadn grdke hiddetlenir ve
dostlarnn uyarlarna aldrmayarak her yerde uluorta ynetime ve II. Abdlhamite dair
hakaretler savurur. Bu nedenle hafiyeler tarafndan jurnallenerek hapse atlr. Bu
164
gnlerde II. Abdlhamite olan kini perinlenir. Bir sre hapishanede kaldktan sonra
salverilir. Ancak peinde hafiyeler olduu iin dostlarndan, alt ve sevdii
mahfillerden uzaklamak zorunda kalr. Bunun zerine 31 Knunusani 1319 (13 ubat
1904) tarihinde Msra kaar. Msrda onunla ayn kaderi paylaan pek ok istibdat
maduru vardr. Burada bulunduu gnlerde, lkenin durumunu konumak zere Trk
aydnlarnn dzenledii bir toplantya katlr. Bu toplantnn tesiriyle Abdlhamitin
Azndan Bir Nutk- Hmyun676 adl manzumesini yazar. Bu manzume
Abdlhamitin adn zikrettii ve onu dorudan acmaszca hicvettii tek iiridir.
Abdlhamitin azndan sylenmi olan bu gazelde padiah, zulmnn farknda olan bir
cani gibi gsterilir.
Kala-i sr- zulme verdim istihkm- tm

Ettim istibdd ile trihte ibk-y nm.
yle temkn eyledim, olsa cihn zr zeber

Attm ss-i mezlim hare dek eyler devam.
Bu ktada Abdlhamit, yapt zulmlerin bir kale kadar gl ve sarslmaz

olduunu, bu zulm ve basklar sayesinde tarihte kalc bir yeri olacan syler. na
ettii zulm ve bask kalesini fenalklaryla yle salamlatrmtr ki bu ktlk kalesi
kyamete dek yaayacak kadar kuvvetlidir. Yneticiler genellikle iyilikleri, izzet ve
ihsanlaryla bilinip yceltilmek isterler. lk beyitte, ironik bir tavrla Abdlhamit tarihte
elde ettiini dnd kalc yeri saygdeer bir mevkiymi gibi dnr ve
zulmnden, baarlarn anlatr gibi vnle sz eder.
Ben o celldm; vatanda atm her yrenin

ltihb bir zamn etmez kabul-i iltiym.
Nerde Cengiz. Engizisyon, nerde Haccc u Yezd
676
lkdefaHite (s. 21) yer alan bu iiri Azb- Mukaddeste(s.15)deyaymlanmtr.
165
Nerde Timur u Hlg, nerde ecdd- azm?
Nerdedir eddd u Nemrd, nerdedir d u Semd

Her cihetle zlimn- dehre ben oldum imm.
Abdlhamit lkesinde ve insanlarnda onulmaz yaralar atnn farkndadr.

Buna ramen zulmne son vermek yerine fenalklarn arttrr. Kendisini Cengiz Han,
Engizisyon mahkemeleri, Haccc, Yezit, Timur, Hlg, eddd ve Nemrut gibi tarihte
bilinen en acmasz ve kt kiilerin yannda daha kt bulur. Kinatn en ktlerinin,
arkasnda namaz kld bir imam olduunu syleyerek ktln katmerler. mam,
cemaate rehberlik eden, rnek olan ve cemaate nispeten dini en iyi bilen kiidir. Neyzen
Tevfik, burada Abdlhamiti zalimlerin imam olarak nitelendirir ve ktlerin en kts
olduunu dndrr.
Ben lrsem; mlk millet bitmeden! Volkan gibi

Kar- lhdimden tter; eflke dd-i intikm!
Ol kadar ezdim u miskn milleti ki: Etmesin

Fasl- dva eylemekn rz- maherde kyam!
Manzumenin bandan itibaren Abdlhamit kendisinin kt olduunun

farkndadr. Halka kar, hi tkenmeyen bir kin duymaktadr. yle ki, lse bile
intikamnn dumannn volkan gibi mezarnn en dibinden gklere ykseleceini syler.
Son ksmda bask yapt halknn dnyada olmasa bile ahrette kendisini
yarglayabilecei kaygsn tadn grrz. Bu tavr onu korkak bir zalim olarak
dnmemizi salar. Yarglanaca endiesi ile sadece dnyada deil maherde dahi
hakkn aramak iin ayaa kalkmasn diye halkn ezer. Neyzen Tevfik bu ksmda
hicvinin etkinliini arttrmak ve okuyucunun zihninde Abdlhamitin ktln
canlandrmak iin mbalaadan faydalanr.
166
air, iirin btnnde II. Abdlhamiti halkn dnmeyen, her konuda halkn
ezen ve bundan zevk alan, ktl ile vnen maraz bir ahsiyet olarak gstermitir.
ran ah Muhammed Ali
Neyzen Tevfikin Eref gazetesinde ran ahnn Ba- ahda Manzum Bir
Nutk- Hmynu677 notu eklenmi bir gazeli kar. Bu gazel baz kk farklar
dnda Abdlhamitin Azndan Bir Nutk- Hmyn adl gazelinin aynsdr. Bu
manzumesinde ran ah Muhammed Aliyi678 hicveder. Muhammed Ali ah halkna
davran tarz ve merutiyetilerle mcadele etmesi gibi ynleriyle II. Abdlhamite ok
benzer.
ran ah, zulmnn bir kale gibi salam olduunu, yapt bask ve zulmlerle
tarihte yer edeceini, kurduu bask dzeninin kyamete dek sreceini syler.
Dmen-i b-rahm- mlkm vurduum ilk darbede

Ta esasnda ykld tk-i adl intizam
Matmah- enzr- hrsm milletin mahvndadr

L-erk l-nazrim mesleimde vesselam
lkenin acmasz dman olduunu, vurduu ilk darbeyle adaleti ve dzeni

kknden yktn, hrsn milleti mahvetmek iin kullandn ve bu konuda esiz,
benzersiz olduunu belirtir. Neyzen Tevfik burada Muhammed Ali ahn ran
677
nr.3,19Mart1325(1Nisan1909),s.3.
678
19071909yllararasndahkmsrer. Muzafferddinahnoludur.Kabaveserttabiatldr.
Anayasayvemerutiyetikabuledenbabasnnlmzerineaynvaatlerleaholur,fakatszn
tutmaz.NazrlarnMeclisiurayMilliye(ranParlamentosu)gitmelerineizinvermez.Birhaylidbor
altnagirer.1907deSadrazamAtabekin,AbbasAa adlbirfedaitarafndanldrlmesimerutiyet
hareketiniglendirir.Ruslarndaaldatmasylaolumsuztavrnsrdrpmerutiyetilerekaroksert
davranr.RuslarnyardmvengilizlerintasvibiilemeclisitopatutturupTahrandakiinklphareketi
susturur,bunaramenTebrizinklplarnelindekalr.DahasonraTahranayryeninklplar,ah
tahttanuzaklatrpoluAhmetiahilanederler.
ErvandAbrahamian,Modern ran Tarihi,TrkiyeBankasKltrYaynlar,stanbul2009,s.6384.
167
Meclisini topa tutmasn eletirir. ah, kendisinin Cengiz Han, Engizisyon mahkemesi,
Haccc, Yezit, Timur, Hlg, Nemrut ve edddtan daha kt olduunu hatta
ktlkte onlara nder olduunu syler.
yle celldm ki ben u dest-i pr-hnumdaki

Tig-i zulmn yaras etmez kabl-i iltiym
ah, yle eli kanl bir cellttr ki, zulmnn klcnn yaralar iyilemez. Halkna
ok youn bir nefret duyar, milleti yok etmeden lrse, mezarnn dibinden intikamnn
dumannn volkan gibi ykseleceini belirtir. Halkn maher gnnde kendisini ikyet
etmemeleri iin, bir daha dirilemeyecek ekilde ezer. Neyzen Tevfik, ran ahnn
milletine olan kt tavrn mbalaa ederek okuyucunun gznde dramatize eder.
Msr Hdivi
1900l yllarn banda Hac yollarnda gvenlik sorunu yaanmaktadr. Neyzen

Tevfik, Msrda bulunduu dnemde bu tehlikeyi bilmesine ramen hacca giden Msr
Hdivini eletirir.
Efendina hac olmaa gitmi,

Belki gnahsz dnebilir ama
Yz karasnn zemzemle
Temizleneceine kani deilim679.
Hdivin iyi biri olmadn dnr ve hacca gitmekle bu imaj silemeyeceini

syler. Ayrca hacca gidenlerin gnahlarndan arnd dncesini de eletirir. Hdivin
ahsiyetinde, din bilgilerin saptrlmasn ve dini kullanarak insanlarn gznde yer
etmeye alan kiileri yerer.
679
168
Msr Kral I. Fuad
1928 ylnda Mehmet Akifi grmek iin Msra gider. Bu gnlerde

ngiltereden bamszln kazanan Msrn ilk kral Fuadn680 parlamentoyu amak
zere byk bir saltanatla dolatn grr. O srada bir ngiliz hafiyesi de kral
takiptedir. Kraln bu hayal saltanatn grnce dayanamaz ve u ktay syler681:
ngiliz palyaosu u kraln hlini gr.

Yurdunun snesine tohumu esret ekiyor.
Yular dman elinde, beere ifte atan
Bir Msr eeini, sekiz eek ekiyor.
Kral Fuad bamszln ilan etmitir, ancak lkenin ynetiminde alttan alta
ngilizler sz sahibidir. Neyzen Tevfik, bu ekilde ynetilen bir lkeye bamsz
denemeyecei iin esaret kelimesini kullanarak durumu tezat sanatn kullanarak yerer.
Kraln, ngilizlerin gdmnde olduunu ve halkna eziyet ettiini syler. Kral,
arabasn eken eeklerle bir tutarak aalar.
Rus ar II. Nikola
Rus ar II. Nikola682, Avusturya Aridk Franz Ferdinandn Saraybosnada

ldrlmesi zerine 30 Temmuz 1914 tarihinde lkesinin Birinci Dnya Savana
girmesi kararn alr. Onun bu karar neticesinde 1 Kasm 1914 tarihinde Osmanl
lkesinin dou snrnda Kafkas Cephesi alr ve Rusya Dou Anadoluya girer.
680
AhmetFuatPaa19221936yllararasndaMsrkralolur.
681
Ocak1953.
682
RusarII.Nikola1Kasm1984tetahtakar.AvusturyaAridkFranzFerdinandnSaraybosnada
ldrlmesizerineordudangelenbasksonucunda30Temmuz1914tarihindeseferberlikilaneder.
Savayllarndalkeninynetimindepekbaarlolamaz.8Mart1917deSt.Petersburgtabalayan
ayaklanmannkontroledilememesineticesindetahttanekilirveRusyadabinyllkmonarirejimin
bitmesinesebepolur.
ServetAvar,BirinciDnyaSavandaRusPropagandalarveOsmanlDevleti,Ankara niversitesi
Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi,Say:14,2003,s.7988.
169
Neyzen Tevfik, bu olay zerine 1914 ylnda Hsn-i Tefel adl ktasnda ar II.
Nikola iin yle der683:
te-i zulm bandan burc- tahtna kmada

Bunca vhn, nlenin, derdin, gmn, hn ofun
Dbb-i ekber kutbuna baktm tefel eyledim
Taht- ar tersine dnm semda Moskofun
Neyzen Tevfik, lkesini ve dnyay ilgilendiren siyas olaylar takip eder.

Burada onun bu bilgileri dorultusunda bir karm yaptn gryoruz. ar II. Nikola
Birinci Dnya Savana tilaf Devletleri safnda girerek Osmanl Devletini paylam
plannn nemli aktrlerinden biri olur. Ancak lkesindeki monari kartlar da
almalarna hzla devam etmektedirler. Neyzen Tevfik, II. Nikolay daha kendi
lkesinin i problemlerini zmeden pastadan pay almak umuduyla byk bir savaa
girmesi nedeniyle hicveder. arn tahtnn tehlikede olduu o kadar aikrdr ki onun
tahtnn ters dndn yldzlar bile syler olmutur. Nitekim Ekim 1917 Devrimi ile
ar tahtndan olur.
Neyzen Tevfik, Birinci Dnya Sava balad gnlerde Rus hkmeti ve ar

II. Nikolaya yle seslenir684:
Boazn derdine dmekte idin

Mesele imdi, atalland ay!
ar- n-rna marur iken

Mesele imdi: atalland. Ay!
pay boynuna takt devrn,

Denizin karna salland ay!
683
Hi,s.12.
684
a.g.e.,s.13.
170
Rusyann stanbul ve anakkale Boazlarn ele geirerek Akdenize inme

hayaliyle Birinci Dnya Savana girmelerini eletirir. Rusyann Anadolu zerinde
yzyllardr byle bir hedefi vardr ve Osmanl Devleti ile ilikilerine hep bu ideal yn
vermitir. Neyzen Tevfik, Osmanl Devletini Hasta Adam olarak nitelendiren
Rusyann marur tavrlarnn baarszlkla sonulanmasyla elenir. Rusya, Birinci
Dnya Savanda hem ok kayp vermi hem de 1917 Devrimi nedeniyle savatan
ekilmek zorunda kalmtr.
Alman mparatoru II. Wilhelm
II. Wilhelm685, Almanya ile Osmanl Devleti arasndaki mnasebeti arttrmak

iin tahta ktktan sonra ilk resm ziyaretini 1899 ylnda stanbula yapar. Bu ziyaretin
ardndan Osmanl Devletinin Almanyadan ald silah says artar. II. Wilhelmin
politikalarnn etkisiyle Osmanl Devleti Almanya ile yaknlar. Bunun sonucunda
Osmanl Devleti, Birinci Dnya Savana Almanyann yannda girer. II. Wilhelm
stanbula nc ziyaretini 1917 yl ekim aynda yapar. Bu ziyareti srasnda Padiah
genel kararghna davet eder686. Neyzen Tevfik, onun gelii iin u ktay syler687:
Anlald hl u tavrndan Yahudi olduun!

Vaz- yed ettin cihnn garbna, hem arkna.
Tilki bilmez, bilmi ol! lemde dehrin bildiin
Pek gvenme Kayzerim Bismarkna, pis markna
685
AlmanmparatoruII.Wilhelm,1888ylndatahtakar.Osmanllkesindekikarklklarve
ekonomiksorunlardeerlendirerekOsmanlDevletizerindekiekonomik,kltrelvesiyasnfuzunu
arttrmayhedefler.18771878OsmanlRusSavasrasndaOsmanlordusununaryenilgiyeuramas,
ordununmodernyntemlerledzenlenmesizorunluluunugetirir.II.Abdlhamitordunun
modernizasyonugreviningiltereveFransayakarduyduugvensizliknedeniyleAlmanyayaverir.
HakanAykar,Bismarck ve II. Wilhelmin Osmanl zerine Dnceleri,MulaniversitesiSosyal
BilimlerEnstitsTarihAnabilimDalBaslmamYksekLisansTezi,Mula2003,s.4760.
686
Aykar,Bismarck ve II. Wilhelmin Osmanl zerine Dnceleri,s.6080.
687
Hi,s.1213.
171
II. Wilhelm uygulad politikalarla lkesinin snrlarn geniletmeye alr.

Ekonomik anlamda da glenmek iin areler arar. lkesini daha gl klmak
amacyla Birinci Dnya Savann balamas konusunda Avusturyay destekler. Bir
sre sonra Osmanl Devletini de savaa girmesi iin ikna eder. Bylece hem doudan
hem batdan birer lkeyi kendi yanna ekmitir. Ancak, Avusturya, Almanya ve
Osmanl Devleti karlarndaki ngiltere, Fransa ve Rusyaya kar ok gszdr ve
sava kaybetme ihtimalleri yksektir. Neyzen Tevfik, ok gl dmanlar olduunu
bilmesine ramen, dou ve batda bulunan iki gsz lkeden ald destekle sava
kazanacan dnen II. Wilhelmi eletirir.
II. Wilhelm ile Bismarckn aras iyi deildir688. Almanyann sava srasnda
ekonomisi hzla de gemitir. II. Wilhelmi bu durumda savaa girdii iin yerer.
Nitekim Neyzen Tevfikin tespiti doru kar ve Almanya Birinci Dnya Savanda
yenilir.
Adolf Hitler
Hitlere pek ok kez suikast dzenlenir, ancak baarl olunamaz. Neyzen Tevfik
bu ktay 20 Temmuz 1944 tarihinde Hitlere bomba ile dzenlenen suikast iin
sylemitir.
Bay Hitlere yaraland dediler.

Menhus yldz abuk doar dulunur,
Sen kpee kuduz de de geiver,
Nasl olsa bir ldren bulunur 689.
Neyzen Tevfik kinci Dnya Savann banda, Hitlerin baarl olduu

gnlerde onu destekler, ancak Hitler yenildike ona olan hayranl azalr690. 1945 ylna
688
BismarckAvusturyaveFransayyenerek1871ylndaAlmanMilliBirliinikumutur.Ancak1890
ylndaII.Wilhelmileanlaamayarakistifaeder.
Aykar,Bismarck ve II. Wilhelmin Osmanl zerine Dnceleri,s.40.
689
172
gelindiinde Hitlerin yldz snmtr. Neyzen Tevfik, savata baarsz olan ve sava
sresince vahi tavrlar sergileyen Hitleri uursuz bir yldza benzetir. Uursuz olduu
iin ok ksa srede dnemini doldurmutur. Ayrca ahane Cehalet 691 adl iirinde
Hitler iin yle der:
Huzrunda bu ztn intihar ederdi Cebril,

Bilinseydi ezelde hilkatin bu srr evvelce;
Ykard ar, krsyi, eer ksayd bu dhi
Bu ahne cehlet uratrd Tanry felce!
Neyzen Tevfike gre, Hitler Tanry felce uratacak, Cebraili intihara

srkleyecek kadar kt ve cahildir. Eline daha fazla g gemesi hlinde dnyay
mahvedebilecek biridir. Hitlerin uruna savat fikirler son derece sapkndr ve
yntemleri de ok acmaszdr. nsan yaratan Tanr onun her ynn bilir. Neyzen
Tevfik burada mbalaann dozunu arttrarak Hitlerin cehaleti karsnda Tanrnn
aknlktan fel geirebileceini syler.
Neyzen Tevfik hiciv mahiyetinde olan iirlerinde genellikle kta nazm biimini
kullanr. Ktann ilk dizesinden son dizesine doru hicvin dozunu arttrr ve hicvin
vurucu tonunu son dizesine ykler. Ancak bu ktasnda neredeyse btn kta tek para
hlinde bir hiciv yuma gibidir.
Benito Mussolini
1940 yl Ekim aynda talya Yunanistana saldrr. Ancak baarsz olur. Bunun
zerine Adolf Hitler Balkanlar kontrol altna almak iin ordularn Yunanistana
690
691
173
ynlendirir. 1941 yl nisan aynda Almanya, talya ve Bulgaristan ordular tarafndan

Yunanistan igal edilir. Ancak Avrupada en iyi direnii Yunanistan gsterir.
te kanbur felein emriyle

Mihverin692 arkn krd devran.
Duedir693 Akdenizin yz karas,
Topyekn azna s Yunan694
Neyzen Tevfik, Hitlerin nderi olduu Mihver Devletlerin kard haksz

savan baarsz olduunu syler. Mussolininin, Yunanistan karsndaki
baarszlyla elenir. Yunanistann talyaya nispeten gsz olmasna ramen,
direnmesini hakl bulur ve Mihver Devletleri durdurmasndan memnun olur.
Bu ktada hemen her trl donanma sahip emperyalist glerle millet olmak ve
lkesini korumak lksyle hareket eden Yunanistann durumu kyaslanr ve milli
deerlerin stnl ortaya konulur. air gl imajlarla balad hicvini son dizede
kulland galiz szle zayflatm, eletirisinin gcn krmtr.
smet nn
smet nn, Atatrkn lmnn ardndan cumhurbakan seilir.

Cumhurbakan olduunda, Trkiye Cumhuriyeti gelime aamasndadr. Dnya da
yeni ve byk bir savaa doru hzla ilerlemektedir.
Atatrk, nnnn ruhuna munzam oldu

Yed-i smette kl, kahir-i zam oldu695.
692
kinciDnyaSavandaAlmanya,talyaveJaponyannoluturduubloaMihverDevletlerdenmitir.
Amerika,SovyetRusyaveBirleikKrallkMttefikDevletlerioluturur.
693
talyanlarnkinciDnyaSavasrasndaMussoliniyetaktklarisim.
694
695
a.g.e.,s.237.
174
Neyzen Tevfik, smet nnnn Cumhurbakanl dnemindeki sert tavrn

eletirir. Atatrkn smet nnnn ruhuna eklendiini, bu gle smet nnnn
daha zalim olduunu syler. Burada nnnn iktidar dnemindeki kat tutumunun
altn izerken Atatrkn onun ruhuna eklendiini syleyerek dolayl olarak Atatrk
de yerer. Bu beyitte asl vurgu ikinci dizededir.
b. Devlet Adamlar ve Brokratlar
Badatl Mahmut evket Paa
13 Nisan 1909da patlak veren 31 Mart Vakasndan sonra 27 Nisan 1909da II.
Abdlhamit tahttan indirilir, yerine Sultan Reat tahta kar. Neyzen Tevfik bunu duyar
duymaz eve koar ve babasna Baba Sultan Reat tahta kt der. Esprili biri olan
babas Deme Tevfik! O da m tahta kt diyerek gler. Birka yl sonra Badatl
Mahmut evket Paa da Serasker olur696. Neyzen Tevfik onun iin yle der697:
Sorulsun, sadrzamdan, bizimn varsa lutf etsin,

Hududa tahta perde ekmenin, imkn ve icd.
Alr ibret, bugn, enkz- devletten nazar ehli,
knca padiah tahta, serasker oldu Badd.
Neyzen Tevfik, bu ktada ince bir sz oyunu yapar. Son dizedeki Badd
kelimesiyle hem Mahmut evket Paann Badatl olmasndan dem vurur hem de tahta
arlkl yaplan bina tarzn kastederek paay yerer. lkenin durumu her an daha
ktye gitmektedir. Buna ramen alnan nlemler basit ve yetersizdir. Neyzen Tevfik
bu nlemlerin aczini lkenin snrlarna tahta perde ekerek dmanlarn durdurulup
durdurulmayacan sorarken ironik bir ekilde hicveder. Burada ok iyi bildii bir
gerei bilmezlikten gelerek hicvini temellendirir. Bu ktada birinci ve nc dizeler
696
MahmutevketPaailkolarak1910ylnnocakayndabugrevegelir.
Kuneralp,Son Dnem Osmanl Erkn ve Ricali (1839-1922) ,s.10.
697
Hi,s.11.
175
hicvin tonunun zirveye ulat ikinci ve drdnc dizeler iin zemin hazrlamtr. Bu
ktadan yola karak Neyzen Tevfikin galiz szlere kamadan salam bir kurgu ile
yapt hicivlerinin daha gl olduunu syleyebiliriz.
Bahriye Nazr Ahmed Ceml Paa
Ahmed Ceml Paa, 1903-1907 yllar arasnda Bahriye Nazrl grevinde

bulunur698. Neyzen Tevfik, Ahmed Ceml Paann Bahriye Nazr oluunu yle
deerlendirir699:
R-yi ikbl-i felek imdi Cemle dnd.

Yine bin kan, akacak daire-i cevrinde.
Geti-i devlete, madem kapudn oldu.
ok krekler, eker, evlad- vatan, devrinde.
Ceml Paay ok gaddar ve cani biri olarak gsterir. Felein yzne gld
Paa Bahriye Nazr olmutur. Ancak, yine kelimesi kullanlarak Paann daha nceki
grevlerinde emrindekilere kt davrand hatrlatlr. Kaderin yzne glmesiyle
ynetilen konumundan ynetici konumuna geen Paann emrindekilere kar ezici bir
tavr almas eletirilir. Neyzen Tevfik burada bir kiinin davranndan yola karak bir
genellemeye varr ve bu ahsn nezdinde zalimlii yerer. Bu ktada yergi ktann
geneline yaylarak verilmek istenen fikrin daha dikkat ekici bir hl almas salanmtr.
698
Kuneralp,Son Dnem Osmanl Erkn ve Ricali (1839-1922), s.3.
699
Hi,s.13.
176
Sadrazam Talt Paa
Mehmed Talt Paa700, 1917-1918 yllar arasnda sadrazamlk grevinde

bulunur. Edirnede domutur. Bir dnem, Edirnede domasndan yola klarak Talt
Paann ingene olduu iddialar ortaya atlr. Amerikan Bykelisi Morgenthaunun
da hatralarnda bunu dile getirmesi zerine Talt Paa hatralarnda ailesinin kkeni
hakknda ayrntl bilgi verme gerei duyar. Bylece, bu iddiann doru olmadn
kantlar701. bnlemin Mahmut Kemal de Talt Paann Trk olduunu syler702.
Tevfik, Talt Paann ok yardmn grmesine ramen lkeyi ykla srkledikten
sonra 1918 ylnda firar eden, paay hicvetmekten ekinmez703:
Frka, parti diye halkn boazndan skarak

Milletin on senedir olmu idi, mengenesi,
Kazd ch- belya yine kendi dt
rsn, kskacn .min ingenesi
Talt Paann ttihat ve Terakki Frkasn her eyin stnde tutmasn, kiisel
hrslar uruna halka eziyet etmesini eletirir. Talt Paa, Osmanl Devletinin Birinci
Dnya Savana girmesini onaylam, savan yenilgi ile sonulanacan anlaynca
firar etmitir. Paann kendi menfaatlerini nde tutarak onaylad bu sava sonucunda
her eyini kaybedip lkeden kamak zorunda kalmasn hak ettiini dnr. Ayrca
onu hatalarndan ders alp sorunlarla mcadele etmek iin lkede kalacak kadar cesur
olmad iin de eletirir.
Bu ktada ilk dizede baaryla kurgulad yergiyi, krgnlnn derecesini

ifade etmek iin kfrle bitirmitir. Bu ekildeki ktalarnda hicvi sadece dorular
gstermek iin deil fkesini belirtmek iin de kullandn syleyebiliriz. Neyzen
700
MehmetTaltPaa(18741921),DhiliyeNazrl(19091911),PTTNazrl(1912),DhiliyeNazrl
(19131918),MaliyeNazrl(19141917)vesadrazamlk(19171918)grevlerindebulunmutur.
Kuneralp,Son Dnem Osmanl Erkn ve Ricali (1839-1922) ,s.105.
701
OsmanSelimKocahanolu,Hatralar ve Mektuplaryla Talt Paa,TemelYaynevi,stanbul2008,s.
1516.
702
nal,Son Sadrazamlar,c.4,s.1964.
703
Hi,s.13.
177
Tevfikin abuk sinirlenen biri olduunu gz nnde bulundurduumuzda bu tavr

doaldr. Ancak bu ekilde kendisini kontrol edemeyerek hicvini fkesine kurban eder.
Baka bir ktasnda Talt Paa iin yle der704:
Kazlan hendek-i zulme dem-i millet doldu.

Byle gsterdi mason frkasnn minkalesi
Ta kard vkela kahkaha-i meluna bile
Oldu kneleri her birinin Kan Kalas
Talt Paann, II. Abdlhamitin zalimliini bahane ederek baa geldiini

syler. Ayrca Paay Mason Locas stad705 olduu iin yerer. Talt, Enver ve Cemal
Paalarn icraatlaryla Abdlhamite bile ta kardklarn dnr. Yaptklar zulm ve
dktkleri kan ile her birinin evinin birer kan kalesine benzediini syler. Bu ktas bir
nceki ktasna gre daha kuvvetli ve salamdr. Her bir dizedeki yergi younluu
neredeyse ayndr. Onun hiciv sahasndaki kuvvetini ve maharetini bu tarz ktalar gz
nne serer.
Neyzen Tevfik, air Erefi hocas sayar, hicivlerinde air Erefin etkisinde
kaldn syler. Talt Paa iin bu ktay sylemesinde Erefin o gnlerde Paa iin
syledii u ktann da etkisi olabilir706:
lemi dr- beht hayret etti Talatn

Haddini bilmez aceb ingne bir Jn Trk msn?
Milk-i millet s-i tedbrinle mahv olmaktadr
704
a.g.e.,s.21.
705
TaltBey,EdirneAskeridadisinibitirdiktensonrapostaidaresinegirer.BusralardaII.Abdlhamit
aleyhinealmayabalar,fakatbualmalarrenilincetutuklanrvearptrldyllkhapisve
srgncezasndansonraSelaniktehukukmektebinedevameder,buraybitiremedenayrlr.Selanikte
SiyonistYahudilerinAlyanssraileteUniverselleokulundaTrkeretmenliiyapar.Bugnlerde
Selaniktekittihatlarnbanageer.1906ylndaSelanikttihatlarileOsmanlHrriyetCemiyetini
kurar.SelanikYahudiCemaatiileyaknilikilerisrasndakendisiniyakndantanyantalyanpasaportlu
TrkvatandaYahudiAvukatEmanuelKarasuonuSelanikMasonLocasnakaydettirmivekendisinden
Siyonistamalariinfaydalanmayamalamtr.TaltBeyilerleyenyllardaLocannstatlnakadar
ykselir.zden,II. Merutiyetin ln ncesi ve Sonras,s.5051.
706
nal,Son Sadrazamlar,c.4,s.1963.
178
Hey [eek] olu [eek] Jn Trk msn bn Trk msn?
Maliye Nazr Mehmed Cavid Bey
Mehmed Cavid Bey, 1909-1911 yllarnda Maliye Nazr olur707. Kendisi ttihat
ve Terakki Frkasnn nemli simalarndandr. Neyzen Tevfik, Mehmed Cavid Bey ve
708
ttihat ve Terakkinin gzde paasn skelet adl manzumesinde hicveder.
Cavid Bey iin yle der:
Nezaretler irdetler verildi, ste Cavide,

O demde balad aylklar ehlince tezyde...
Uyup her daire kanuna evrildi frldaklar.

Usl-i darb tuttu Meclis-i Millide yardaklar.
Cavid Beyin, Maliye Nazr olmasyla btn hazineyi kontrol ettiini, onun
dneminde maalara keyfi zam yapldn, her dairede bir yolu bulunup kanuna
uydurularak para alndn syler. Cavid Beyin destekleyenleri olduu iin rahata
para karabildiini dnr. Cavid hem Paann ismi hem de sonsuz manasnda
tevriyeli olarak kullanlm, bu ekilde Paann bu grevde sonsuza kadar kalacan
dnmesi yerilmitir. Paa bu gle rahat davranr. Onun bu safa zann yerginin
temelini oluturur. Dier eletiriler bu temel zerinde kurulur. Bu ktada hicvin fkran
lavlar gibi dedii yeri yaktn hissederiz.
Ayn manzumede Cavid Beyden sonra Cemal, Enver ve Talt Paay hicve
balar:
Davul boynunda halkn, parsay birka ak toplar

Ki: Onlarda Cemal, Enver ile Talt gibi hoplar.
707
Ayrca1914ylndave19171918yllararasndadabugrevdebulunur.
708
Hi,s.1417.
179
Kaarlar, ddeden olmak nihn onlarca bir ey mi?

Vatan urunda tebdl-i mekn onlarca bir ey mi?
Neyzen Tevfik; Cemal, Enver ve Talt Paalar halkn parasn toplayan

ekyalar olarak niteler. lkeden kamalarn eletirerek, bunun onlara yakan bir
davran olduunu belirtir. Vatann iyilii iin mekn deitirdiklerini sylerken,
aslnda onlarn gitmesiyle lkenin rahatladn kasteder. Bir yandan da onlardan, lkeyi
kurtarmak iin kaan kahramanlar olarak bahsedip tezat oluturur. Yergisini bu tezat
zerine kurar.
skelet manzumesinin ikinci ksmnda bir fkra anlatr. Bu fkrada Cemal ve

Enver Paalar ay ve maymuna, Talt Paay da onlar oynatarak geimini salayan bir
ingeneye benzetir. Burada Talt Paann soyu konusundaki tartmaya ve onun
ttihat ve Terakki Frkas Reisliine dokundurur. Paay frkann reisi olarak ipleri
elinde tutan kii olarak grd iin btn fenalklar da ona ykler, Enver ve Cemal
Paalar kukla gibi gsterir.
709
Havale adl manzumesinde ttihat ve Terakkinin ileri gelenlerini
eletirmeye devam eder:
Enverini, Topaln710, ay,

Sakally711 bizim eribay712
709
710
LevazmDairesiReisismailHakkPaa. ttihatveTerakkiFrkasnnnderlerindenTaltPaave
EnverPaaarasndagizlidengizliyebirmcadelevardr.Tamanlamylaaakmamolmaklabirlikte,
EnverPaa'nn,ttihatveTerakki'ninsivilkanadnagvenemediiiin,stanbul'daheranhkmeti
grevindenuzaklatrabilecekgizlibirvurucugoluturduuvesmailHakkPaa'nnbugierisinde
kilitadamrolstlendiianlalmaktadr.Ksaca,EnverPaa'nnyaknkorumasaltndakiHakkPaa'ya
kimsedokunamaz.BirinciDnyaSavayllarndayiyecekskntsbagsterdiindesmailHakkPaann
vagonlamaltamasnaizinverdiikimselerinsaladbykkarlarileilgilispeklasyonlar
kamuoyundabykyankuyandrr.TaltPaa,smailHakkPaannkoruduuvedesteklediikimseler
iinhalkezdiini,onunbudavranlarnnikyetleresebepolduunusyler.
Kocahanolu,Hatralar ve Mektuplaryla Talt Paa,s.2123.
711
BahriyeNazrAhmedCemlPaa.
712
SadrazamTaltPaa.
180
Maltadaki tavanlara ay
Vurmak iin bir doktora braktm
Enver Paay, Levazm Dairesi Reisi smail Hakk Paay, Bahriye Nazr
Ahmed Ceml Paay, Talt Paay ve Malta srgnlerini vatan haini olarak grr.
ingene olduu ynndeki tartmalardan tr Talt Paay ingenelerin reisi
manasna gelen eriba olarak adlandrr. Bu adlandrmayla onu, sayd kt kiilerin
reisi sayar. Ayrca Talt Paann hem ttihat ve Terakki Frkas Reislii hem de
sadrazamlk grevlerinde bulunmasna gnderme yapar. Paann bu iki grevi kendi
kar iin kullandn vurgular.
Malta Srgnleri
1919-1920 yllarnda stanbulun igali srasnda igal kuvvetleri tarafndan yz

elliye yakn Trk devlet adam, asker, idareci ve aydn tutuklanarak bir ngiliz
smrgesi olan Malta Adasda tutulur. Neyzen Tevfik, ok kr713 adl iirinde bu
ahslar kurnaz kiiler olarak niteler.
Nene yetmez senin u kuru kaval?

Pr akna skldka durma, al.
Maltadaki kurnazlardan ibret al,
Paran m var, ban, bostann m var?
Szm Ona Efendim Sensin714 adl manzumesinde Malta srgnlerini cahil ve

yaban olmakla sular ve onlara hakaret eder:
lim, cahil, handavall, klhn

Szm buradan te, Malta yarn,
713
Azb- Mukaddes,s.78.
714
a.g.e.,s.141142.
181
Hepisi de birbirinden yabni,

Domuz olu domuz efendim sensin!
Malta srgnlerinin kimini lim kimini cahil kimini de kabaday tavrl grd
iin yerer. Ancak, yergisini bir fikir etrafnda ekillendirmek yerine kaba szlerle rerek
zayflatr.
Sadrazam Damat Ferit Paa ve Dhiliye Nazr Ali Kemal
ok kr715 adl iirinin bir ktasnda Damat Ferit Paa ve Dhiliye Nazr
Ali Kemali yerer:
spermeet-zde716, Kirpi717, Pehlivan718

Yanamas, o bayrakl Kahraman.
Sadrazamlar iinde en dztaban719
mzaclar ba Mervann m var?
Neyzen Tevfik, Peym gazetesi sahibi Ali Kemalden tant ilk gnden
itibaren holanmamtr. Ali Kemal ngiltere yanlsdr ve yine ngiltere yanls Damat
Ferit Paann hkmetlerinde Maarif ve Dhiliye Nazrl grevlerinde bulunmu,
ayrca Milli Mcadeleye kar tavr almtr. Bu nedenle Ali Kemali eletirir. Damat
Ferit Paay Sevr Antlamasn imzalad iin yerer. Milli Mcadeleye kar oluu da
eletirilmesinin bir baka sebebidir. Refik Halit Karay, ttihatlara kar olmasna
ramen dnem dnem Talt Paadan destek grr. Ayrca ttihat ve Terakki Frkasna
kar kurulan Hrriyet ve tilaf Frkasnn kurulu toplantlarna katlr ve burada
Damat Ferit Paa ile tanarak Hrriyet ve tilaf Frkasnn bir yesi olur. Ali Kemal,
715
a.g.e.,s.8.
716
AliKemal(18691922),MarifNazrl(1919),DhiliyeNazrl(1919)grevlerindebulunmutur.
717
RefikHalidKaray.
718
YakupKadriKaraosmanolu.
719
DamatFeritPaa.
182
Maarif Nazr olunca ondan boalan Sabah gazetesi bamuharrirliine getirilir. Bu

gazetedeki grevi Hrriyet ve itilaf Frkasn ve Damat Ferit Paa hkmetini
savunmaktr720. Neyzen Tevfik, Refik Haliti karlar dorultusunda srekli taraf
deitirdii, Milli Mcadeleye kar olduu ve ngiltere yanls olduu iin eletirir.
Bamszlk iin savamak yerine manda ynetimini destekleyen bu ahslar

kahraman olarak nitelendirerek tezat sanat yoluyla hicveder. Damat Ferit Paay Sevr
Antlamasn imzalad iin Hz. Osmann mhrn kullanarak kargaa karmaya
alan Mervan gibi grr.
Ferik Fehim Paa
Neyzen Tevfik, Szm Yabana 721 adl manzumesinde Fehim Paay722 yerer.
Fehim Paa, istibdat dneminde padiaha yaknl sayesinde halka ok fazla eziyet
eden biridir. Onun ktlklerinden yle bahseder:
Diledii ahs azapla ezer,

Onun emiri altnda hkm kader
Yer gk secde eyler, esnaf ba eer
Hangi kra etse meyil!
Neyzen Tevfik, davranlarn beenmedii kimseleri genellikle bir kta ile yerer.
Aktel olaylara dayanan yergilerinin etkileyici olmasnda ve aklda kalmasnda kta
nazm eklini kullanmasnn da pay vardr. ok az sayda kiiyi bal bana bir iir
yazarak hicveder. Bu kiiler II. Abdlhamit, ran ah Muhammed Ali, Fehim Paa ve
720
erifAkta,Refik Halit Karay,AkaYaynlar,Ankara2004,s.3447.
721
722
FehimPaa,AbdlhamitinstkardeismetBeyinoludur.HarbiyeninZadegnsnfnbitirerek
askerolur.AltrtbelerdenhzlaykselerekBirinciFerik(orgeneral)rtbesinialr.Aynzamanda
PadiahnYaveriHususiiHazretiehriyarisidir.FehimPaamaazalarharacabalar,istediikiiyi
dvdrr,verdiijurnallerleokkiininbanaiaar,kadnlaradkndr,MslmanveyaHristiyan
ayrtetmeksizinistediikadneldeeder,birsresonrabandanatar.
zden,II. Merutiyetin ln ncesi ve Sonras,s.3233,73.
183
Adnan Menderestir. Bu tutumunda ad geen kimselerin olumsuz ve eletiriye ak

davranlarnn oluu etkili olmutur.
Dersim Mebusu Ltfi Fikri Bey
Neyzen Tevfik, Ltfi Fikri Bey ile Msrda bulunduu yllarda tanr. Onu bir
ktayla hicveder723:
Ltfi Fikri Beyefendi aklnca

Szde bo torba ile at tutacak.
Bu tavassut babas umak iin,
Zokay kendi eliyle yutacak
Ltfi Fikri Bey, bir dnem ttihatlar destekler, 1911-1913 yllar arasnda
kard Tanzimat adl gazetede ise Hrriyet ve tilaf Frkasnn szcs olur. Trkiye
Byk Millet Meclisi hkmetinin kararlarna kar olan tutumu nedeniyle stiklal
Mahkemelerinde yarglanr. 1919 ylnda ise daha nce inklplarn eletirdii
Cumhuriyetin stanbul Barosunda sekiz yl bakanlk grevinde bulunur. Neyzen
Tevfik onun srekli taraf deitirmesini eletirir. Temelsiz fikirlere sahip olduunu
dnd Ltfi Fikri Beyin bu donanmyla byk hedefler peinde komasn yersiz
bulur.
Adnan Menderes
Neyzen Tevfik, lkenin gndemini her zaman takip eder ve doru bulmad
davranlar eletirir. Onun eletiri oklarndan Adnan Menderes de nasibini almtr724.
Arkada krba, elinde dinciler, Moskof Kazak
723
724
Ney, Neyzen ve Yetmi Be Yl, Yeni stanbulgazetesi,nr.884,6Mays1952.
184
Koltuunda Kbe, evld- Arap hac bir tuzak

Kendini bilmek ise bizde hakikatten uzak
Nerde mihrk- siyset nerde devlet Menderes.
Adnan Menderes, Cumhuriyet Halk Partisini ve smet nny lke

siyasetindeki kat tutumlarndan dolay eletirir. Bu yoldaki sylemleri neticesinde
seimleri kazanarak iktidara gelir. Halk onun iktidaryla daha zgr ve huzurlu gnlerin
baladn dnrken, hissedilen basknn dozu pek de hafiflemez. Neyzen Tevfik
hkmetin bu sert tavrn krbala sembolize eder. Adnan Menderes dnemine kadar
ezan Trke okunmaktadr, onun dneminde ezan tekrar Arapa okunmaya balar.
Ayrca 1948 ylnda Cumhuriyet Halk Partisinin kurduu imam-hatip kurslar liselere
dntrlr. Demokrat Partinin bu tavrlar laiklik- din tartmalarn da beraberinde
getirir. Neyzen Tevfik, Menderesin bu tarz davranlarla lkedeki dindar kesimin
desteini aldn syler ve Menderesi dini kullanmakla sular. Adnan Menderes
ekonomik sknt nedeniyle gittii Amerikadan eli bo dnnce Rusyadan yardm talep
edilir. Neyzen Tevfik onun Rusyaya gvenmesini de eletirir. Menderesin i ve d
politikada ald kararlarn niteliini nerde sorusunu tekrar ederek sorgular.
Hasan Ali Ycel
1941 ylnda Hasan Ali Ycel Ankaraya bal Hasanolan Kynde

Hasanolan Ky Enstitsn aar. Bunun zerine, Neyzen Tevfik, Hasan li Ycel
iin u beyiti yazar725:
Nm- nmisine li mereb,

Hasanolan diye am mekteb.
Bu beyit olan kelimesinin kullanmyla galiz bir eletiri hline gelmitir.
725
Yceba,Neyzen Tevfik Hayat-Hatralar-iirleri,s.28.
185
Refi Cevat Ulunay, Neyzen Tevfikin Hasan Ali Ycel iin yle bir beyit
yazdn syler726:
u b.ka b.k deme, b.klar duyar ar eyler

B.ka bir zerresi konsa, b.ku murdar eyler
Ancak, efik Kolayl727 ve Hasan Ali Ycel728 bunun doru olmadn sylerler.
Ltfi Krdar
1945 ylnda stanbulda su sknts ba gsterir. Ancak belediye sorunu

zmede yetersiz kalr. Neyzen Tevfik, bu sorunu zemeyen stanbul valisi ve belediye
bakan Ltfi Krdar eletirir729:
Skboaz etti yine halk susuzluk derdi,

Biliriz yaz aynn ehri bunaltan huyunu.
Boar stanbulu toplarsa eer Valimiz,
Belediye kapsnda dklen yzsuyunu!
Su kesintilerinin halkn yaam kalitesini olumsuz etkilediini ve yaz sca

bastrdka insanlarn bunaldn belirtir. Valiyi beceriksiz bulur ve su skntsn
ikyet etmek iin belediyeye giden vatandalarn dktkleri yzsuyunun stanbulu
boacak kadar ok olduunu syler. Halkn ikyetlerini mbalaa sanatn kullanarak
ifade eder ve soruna dikkat ekmeye alr. Bu ktada yergiyi sadece bir ahs
eletirmek amacyla kullanmaz. Ayn zamanda tolumsal bir soruna dikkatleri ekerek
zm bulunmasn hedefler.
726
RevfiCevatUlunay, Neyzen Tevfik, Milliyetgazetesi,nr.7262,12ubat1968.
727
BubilgiefikKolaylnnKolayKyndenCavitSarpunluya14Nisan1974tarihindeyazd
mektuptanalnmtr.
728
HasanAliYcel, Hr Tip, Cumhuriyetgazetesi,nr.10252,12ubat1953.
729
186
c. airler, Yazarlar, Doktorlar ve Dierleri
Rza Tevfik Blkba
Neyzen Tevfik, Rza Tevfiki tanr ve sever. Onunla ayn ortamda pek ok kez
bulunmutur. Ancak ok kr adl iirinde onu yle hicveder730:
Feylesofum dedi herif, pap kt,

Nzr oldu, saman satt sap kt.
Reetede urup yazd hap kt,
Yutmayacak yoksa yann m var?
Rza Tevfik Blkba, felsefeye olan merak ve bu alandaki almalar

nedeniyle Filozof Rza olarak anlr. Tp eitimi almtr. Ayrca, 1918-1919 yllar
arasnda Maarif Nazr olarak grev yapar731. Neyzen Tevfik bu ktasnda onun ok
ynl kiiliini eletirir. farkl alan ile ilgilenmesine ramen hibirinde baarl
olmayn kmseyerek anlatr. Fnus- Hayl iirinde Rza Tevfik iin yle der732:
Feylesofu armlar konaktan,

Papm kmak istemezmi yataktan,
Madam Milovii733 yle uzaktan
Gstersem de aport dersem ko olur.
730
a.g.e.,s.78.
731
732
Azb- Mukaddes,s.10.
733
CordyMilowitz,1918ylndastanbulagelenAvusturyalbiroperetyldzdr.Bukadn,bazzengin
Trkvatandalarsigarasnktparalarlayakacakkadarmartmlardr.
EnginArd,Gerekten Hazr msnz?,Sabahgazetesi,24Ekim2007.
187
Cordy Milowitz, 1918 ylnda stanbula geldiinde baz zengin Trk

vatandalar ona ar ilgi gsterir. Neyzen Tevfik, bu ktasnda hem kadnlara dkn
biri olarak eletirdii Rza Tevfiki hem de Madam Milowitze ar ve gereksiz ilgi
734
gsteren Trk zenginlerini kmser. kinci Arz- Hl adl manzumesinde Rza
Tevfik iin yle der:
Demi ki Feylesof, bence ya altndr ya grtlaktr,

Vatan lafz bizimn hk gibi mehl- mutlaktr,
Aceb kabl-el-beer bu bir lgat mi y Reslallah?
Burada Rza Tevfiki paraya ve yemee dkn, kendi karlar iin lkesini
kolayca gzden karabilecek biri olarak deerlendirir. Bunun nedeni Rza Tevfikin
Sevr Antlamasn imzalayan heyette yer almasdr. Deer verip sayg duyduu bir
dostunun lkenin bamszl konusunda bu derece pervasz olmasna bir anlam
veremez. Bu davran nedeniyle Rza Tevfiki vatan haini sayar.
Ziya Gkalp
Ziya Gkalp, Trklk fikrinin nde gelen savunucularndandr. Neyzen

Tevfik, ok kr iirinde Ziya Gkalpi Turanclk lks nedeniyle hicveder735:
nk neden? Dalyann yok, an yok,

Bir tek hamsi kzartacak yan yok.
Ocan yok, daln yok, budan yok,
Yoksa Gkalp gibi Turann m var?
Bu ktasnda Turandan sadece Ziya Gkalpin zihninde var olan bir yermi gibi
bahsederek Turanclk fikrini kmser.
734
Azb- Mukaddes,s.21.
735
a.g.e.,s.7.
188
nc Arz- Hlde Ziya Gkalp iin yle der736:
Kesip alm vatanda ilm irfn Ziy Gkalp

Mesl-i hmesinden szm ezmn Ziy Gkalp
Bugn fevkassem ilmin hkmrn olmu Ziy Gkalp
Yarn tahtesser fennin bedestan Ziy Gkalp
Bu Nemrda bugn Turan Bbil y Raslallah
Ziya Gkalp, ttihat ve Terakki Frkas yelerindendir. Rusyada 1905

Devrimi'nden nceki gnlerde Azeri ve Tatar aydnlar tarafndan ortaya atlan
Turanclk fikrini Trkiyede savunanlarn banda gelir. Turan ile ilgili u dizeleri
mehurdur:
Vatan ne Trkiye'dir Trklere, ne Trkistan;

Vatan byk ve mebbet bir lkedir: Turan.
Ziya Gkalpin Turanclk ile ilgili fikirlerini, ttihatlardan en ok Enver Paa

destekler. Enver Paann Birinci Dnya Sava srasnda Kafkas Cephesindeki birinci
hedefi Ruslar yurttan atmak, ikinci hedefi ise Kafkasya zerinden Orta Asyadaki
Trklere ulaarak Turan fikrini gerekletirmektir. Ancak bu giriim srasnda
Sarkamta binlerce Osmanl askeri ehit olur. Osmanl Devleti dier cephelerde
yenilgiye urad iin Turan' kurmaya ynelik bu harekta Kasm 1918'de son verilir.
Neyzen Tevfik, Ziya Gkalpin Turan idealini Bbil Kulesine benzetir. Bbil Kulesine
ilikin rivayetlerden birisi yledir: Nemrut, Tanry grmek iin bir kule ina ettirir.
Tanr, onun bu saygszl nedeniyle kuleyi ykarak o zamana kadar ayn dili konuan
insanlarn dilini yetmi ikiye ayrr. Neyzen Tevfik, Ziya Gkalpi Nemruta Turan
Babile benzeterek onun hayalini sapkn ve sama bulduunu ifade eder. Ziya
Gkalpin bu fikri ortaya atarak lkede blnmelere sebep olacan, oluan gruplarn
736
a.g.e.,s.35.
189
Babil Kulesini yapmaya alanlarn akbetine urayarak birbirlerini

anlayamayacaklarn ne srer. lkede aydn kimlii ve donanml kiilii ile tannan
Ziya Gkalpin bu davrann aknlkla karlar.
Ziya Gkalpi daha sonra Szm Ona Efendim Sensin 737 manzumesinde de
yerer.
dedikleri, boyal
Bir akalm, ilmi Turan masal.
Gelmemitir cihan cihan olal
Byle bir zrtapoz efendim sensin!
Turanclk fikrini bir masal olarak deerlendirir. Bu masalla halk uyutmaya

alt iin Ziya Gkalpe hakaret eder.
Refik Halit Karay
Neyzen Tevfik Fnus- Haylde Refik Halit iin yle der738:
u Kirpinin739 krk batsn gzne,

Sinek dt o bal gibi szne,
Mide bulandrdn desem yzne
Durgunlara deh demeden olur
Refik Haliti Milli Mcadeleye kar olduu iin eletirir. Bu tavrnn onun
yazarlna glge drdn dnr.
737
a.g.e.,s.141.
738
a.g.e.,s.10
739
RefikHalid,19081911yllararasndakanKalemdergisindeKirpi mstearismiylemizahyazlar
yazar.BumstearisminbabasYakupKadridir.
Akta,Refik Halid Karay,s.23,3435.
190
Yakup Kadri Karaosmanolu
19 Nisan 1923 tarihinde kdam gazetesinde Yakup Kadri Karaosmanolu

Ramazan Davulu adl bir yaz yazar. Bu srada Ankarada bulunan Neyzen Tevfik
nc Arz- Hl adl iirinde Yakup Kadriyi bu yazsndan dolay eletirir740:
Makale yazd kdama bir kfre daldka,

Hudd- dne saldrd eratten bunaldka,
Cehlet artar eksilmez denler byle kaldka,
Sahur vakti davul gmbrtsnden beki aldka,
Olurmu muztarb baz esfil y Resulullah!
Nin etmez bu an sesinden itik bilmem?

Bu cmi avlusunda Trke salyangoz satan dem,
Teres Bb- lide ftraten bir zde-i Mlcem,
Ezn glbng-i tevhdin senin y mefhar-i lem,
Esr-i akn en vahi kabil y Resulullah!
Davuldan rken le bugn fahreylesin Mardin,

Bu ibn-i sa ederler ins cin teln
eb-i kadrde domu bir kaza-y hcet-i tekvn
Ederdim ikr- srr- irfn ben ana lkin
Tutulmaz kfre mirt- emil y Resulullah!
Yakup Kadri, gazetedeki yazsnda ramazan davuluna artk gerek kalmadn,

oru tutmak isteyenlerin saatlerini kurarak uyanabileceklerini bylece oru tutmayanlar
rahatsz etmeyeceklerini syler. Neyzen Tevfik, koyu taassup ehlinden nefret etmesine
ramen Yakup Kadrinin dine kar olan bu tavrna bir anlam veremez ve onu eriatten
740
191
bunaldka kfre dalan, lkede cehaletin sebebi olan bir din dman olarak niteler.
Yakup Kadriyi Bb- linin yularl bir temsilcisi olarak grr. Onun bu tavrndan
dolay, kendilerini temsil etmesi iin seen Mardinlilerin vnmesini syler. Burada
tezat sanatn kullanarak Yakup Kadriyi utan vesilesi olduu gerekesiyle yerer.
Hicvinin en kaba ve ar tonu Yakup Kadrinin, anne ve babasnn ihtiyalarndan
doan bir kaza sonucu dnyaya geldiini syledii ksmdr. Burada hicvini
irkinletirir.
Tevfik Fikret
741
Neyzen Tevfik, Bd- Muhlif manzumesinde Tevfik Fikrete duyduu
kzgnl yle anlatr:
Bu Fikrete yanar lem, fakr ise kzarm,

Muhiti anlamamtr, o b-kese kzarm
Veftna sebebiyet veren u hl-i vatan,

Fakat bu hli tedvye yeltenir insan.
Bu inkra da re budur merd-i metn,

Ederdi fikrini bir yolla millete telkn.
Bu hizmeti yapamazd, kaln gelirdi ona,

O iyn fed gedir vatan yoluna.
Tevfik Fikreti vatann ok sevmesine ramen onun uruna fedakrlk

yapmad iin sular. Abdlhamitin istibdadn eletirdikten sonra merutiyetin
741
a.g.e.,s.6667.
192
baarszl karsnda karamsar bir ruh haline brnmesini doru bulmaz. Bir kale gibi
grd evine snmasn eletirir. Vatann kurtulmas iin zlmenin yeterli
olmadn, fikirleri ve kalemiyle vatan kurtarmak iin almas gerekirken, katn
syler. Tevfik Fikretin vatan yoluna Aiyan kaybetmeyi gze alamadn dnr.
Fikreti ok iyi bir edebiyat ve ikna kuvveti yksek biri olmasna ramen kendisini
lkesi iin mcadeleye ikna edememekle sular. Bu nedenle onun lmne alamay
dahi doru bulmaz.
Mehmet Akif Ersoy ve ayc Hac Mustafa
Neyzen Tevfik, Mehmet Akifi ok sever ve onu hocas sayar. Buna ramen
aka adl manzumesinde onu hicvetmekten de kendini alamaz742:
Herkes gibi tosunum sen de ..a

Baytarl ren amelden nazarden,
Hayvanl terhe zen kaz gibi durma,
Ge esfel-i zaya amd- fekarden
k meri, Dertliyi, Krolunu belle;
Al felsefe-i iri mverrih Taberden,
Ol rtbe al ey har- dany belhet,
Eeklie kaftan bi Efendi gderden!
Fikrinde senin varsa eer millete hizmet,
Hemcinsini kurtar u veb-y bakarden
Akifi hicvederken onun veterinerliine deinir. Akif, Halkal Ziraat ve Baytar

Mektebini birincilikle bitirdii iin Ziraat nezareti Umur- Baytariyye ve Islah-
Hayvanat Umum Mfetti Muavinlii grevi ile tekilatta alkonulur, dolaysyla ilk
742
a.g.e.,s.146.
193
grevinde hayvanlarla ilgilenmez743. Neyzen Tevfik, Akife veterinerlii hem teorik

hem de uygulamal olarak renmesini sylerken onun masaba grevi almasn
eletirir. Ayrca, Akifin veteriner olduu halde edebiyatla ilgilenmesini garip karlar.
zellikle ikinci drtlkte hicvi kabalar ve hakaret boyutuna varr. Akife bilgilik
taslayan bn eek gibi olmamas iin almasn ve yapt eeklikleri aklayacak
mantkl sebepler bulmasn salk verir. Ancak, son dizelerinde hocasna itibarn iade
etmek istercesine insanl yakalandklar sr vebasndan kurtarma grevini stn
insan vasflara hiz olduuna inand Akife verir. Bylece iirin ilk dizelerinden
itibaren hicvettii hocasn ver. Sadece Akifi hicvettii bu iirinde eletirinin dozunu
abarttn dnerek geri adm atar.
Neyzen Tevfik, ehzadebanda ayhane ileten skpl Hac Mustafa ile

stanbula gittii ilk gnlerde tanr. ayhanesine hocas Mehmet Akif ve dier
dostlaryla sk sk gider ve ksa srede onunla ile dost olur. Hac Mustafa gvenilir biri
olduu iin, onun ayhanesinde istedikleri her konuyla ilgili rahata sohbet etme frsat
bulurlar. Bektai olan Hac Mustafa vesilesiyle ilk defa bir Bektai derghna gider.
Tavla oynadklar bir gn oyunu kaybeden Hac fkeyle dar kar. Neyzen de bunun
zerine onun iin bir yergi yazar. Hacya744 adl bu iirde hicvin tonu ilk dizeden son
dizeye doru younlar. Son dize iirin btn etkisinin topland en vurucu ksmdr.
Geldiinden bellidir dr--if-y leme,

Az deme ha hayliden hayli delisin ya Hac!
Pene-i tezvrine ger dse kurtulmaz veli
det hanns- errin engelisin ya Hac!
743
Yeti,Bir Mustarip Mehmet Akif Ersoy,s.17.
744
194
Hseyin Cahit Yaln
Hseyin Cahit Yaln, hkmete ar eletiriler yneltir, halifeliin yararlarn

anlatr ve sahibi olduu Tanin gazetesinde ttihat kadrolar savunur. Bu srada
hkmete olaanst yetkiler veren Takrr-i Skn Kannu kabul edilir. 13 ubat
1925te Taninde Terakkperver Cumhuriyet Frkasnn binalarnn polis tarafndan
basld haberinin kmas zerine gazete kapatlr. 19 Nisanda Hseyin Cahit
tutuklanr ve stikll Mahkemesi kararyla 7 Mays 1925te orumda mr boyu
srgn cezasna arptrlr745. Neyzen Tevfik, Hseyin Cahit iin yazd bir ktasnda
bu olaylar hatrlatarak onun yerli yersiz konutuunu, ancak mahkemenin onun azn
skca kapattn, artk istedii gibi konuamayacan syler.
Takma sa di gibi dil de yaplr hem de taklr,

Ederim encmen zas ile istidll.
Chidin az bu perinle bozulmaz artk,
Yeni dil takt ona Mahkeme-i stikll!746
Refi Cevat Ulunay
Refi Cevat Ulunay bir yazsnda, Hseyin Rifatn Nasr Hsrevden evirdii u
ktadan bahseder:
Gzyalarmla makbere girdim aladm,

Elden giden dostlar andm birer birer.
Bilmem ki nerdeler? Sordumdu onlar,
Derhal o makber dedi: Bilmem ki nerdeler?
Bu ktay okuyan Neyzen Tevfik, Ulunaya yle cevap verir747:
745
.FarukHuyugzel,Hseyin Cahit Yalnn Hayat ve Hikye ve Edeb Eserleri zerinde Bir Aratrma,
EgeniversitesiYaynlar,zmir1984,s.3738.
746
747
195
O arkadalar sormutu: Nerdeler? Ulunay,

Bunun cevabn Neyzen verir misin?-Hay hay!
Hay edenleri gurbette, dnmedi yurda,
Utanmayanlar dnd ve hepsi de burada! 748
Kurtulu Savana kar kp dnemin gl devletlerinden birinin himayesine

girmeyi daha doru bulan baz aydnlar, zaferden sonra yurt dna kaar. Bu sebeple
vatandalktan karlrlar. Yzellilikler olarak adlandrlan bu kimseler 1938 ylnda
affedilir ve bir ksm yurda dner749. Refi Cevat Ulunay da yurda dnenler arasndadr.
Neyzen Tevfik, Ulunayn beendii bu ktadan esinlenerek onun Yzelliliklerden
olduunu hatrlatr. Onun nezdinde lkenin varlk ve btnl iin savamak yerine
manda ynetimini tercih eden ahslardan hibir utanma emaresi gstermeksizin yurda
dnenleri yerer. Sularn kabul edip dnmeyenlerin daha onurlu olduunu ifade eder.
Yahya Kemal Beyatl
1948 ylnda kardei efik Kolayl, Avukat Hayati Arayc ile Neyzen Tevfiki
ziyarete gider. Bir mddet oturur sohbet ederler. Bir ara Neyzen Tevfik, heykellerin
hangi tarafna yaz yazldn sorar. Onun bu sorusuna anlam veremeyen misafirleri, bir
heykel ile ilgili yaznn heykelin n tarafna yazlmasnn daha uygun olduunu ifade
ederler. Bunun zerine evinin penceresinden grnen Barbaros Hayrettin Paa
Heykelini gsterir. Beikta Semtinde Barbaros Trbesinin hemen arkasnda yer alan
bu heykelin yazs arka taraftadr750. Yaz ksmnda Yahya Kemalin Sleymniyede
Bayram Sabah751 adl iirinden bir ksm yer alr:
Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor?
748
749
adumanHalc,Yzellilikler,AnadoluniversitesiTarihBlmBaslmamYksekLisansTezi,
Eskiehir1998,s.114.
750
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzen ve Mazhar Osman, Yeni Taningazetesi,nr.617,8
ubat1966.
751
YahyaKemalBeyatl,Kendi Gk Kubbemiz,YahyaKemalEnstitsYaynlar,stanbul1974,s.913.
196
Barbaros belki donanmayla seferden geliyor

Adalardan m? Tunus'tan m? Cezayir'den mi?
Hr ufuklarda donanm iki yz pare gemi
Yeni domu ay grdkleri yerden geliyor.
Ol mbarek gemiler hangi seherden geliyor?
Neyzen Tevfik, bu heykel ve zerinde yazan iirden yola karak Yahya Kemali
yle hicveder752:
Edeb bilgini Hayrettin kaptan

Be asr nceden biliyor gibi
Ikna kna yazdn iire
Barbaros n siliyor gibi
Yahya Kemal, kuyumcularn altn veya prlantay ilerken gsterdikleri

hassasiyeti iirine gsterir. iirlerini tpk bir kuyumcu gibi sabrla iler. Bu ileyiin
baz iirlerde on yl, yirmi yl, hatt krk yl srd olmutur. Neyzen Tevfik, Yahya
Kemalin iirleri zerinde ok uzun sre durmasn eletirir. iirin heykelin arka tarafna
yazlmas da onun eletirilere maruz kalmasna sebep olmutur. Son dizedeki
ifadeleriyle Yahya Kemalin iirini, heykelin arka tarafnda kald iin tuvalet kd
olarak nitelendirir.
Cafer Krm Bey
kinci Dil Kurultay 18 Austos 1934 tarihinde Atatrkn nderliinde

Dolmabahe Saraynda gerekleir. Kurultaya btn vekiller, baz lkelerin elileri ve
Trk dili zerine alan limler katlr. Ayn gn smet nn de Bakrky Pamuklu
Sanayi Messesesinin aln yapar. Dil kurultaynda akademisyenler almalarn
752
197
sunarlar. Cafer Krm Bey fikirlerini sunmak zere krsye ktnda bir ara Krml
olmas nedeniyle Rusyaya sitem eder. Atatrk, dil kurultaynda siyas gerginlik
yarataca endiesiyle Cafer Beyin krsden indirilmesini emreder. Neyzen Tevfik, bu
olay yle hicveder753:
Fabrika yapt Smerbank bez iin

ok muazzam bir eser bu lf deil
Dil iinde ehli dil tezden dedi
S Cafer bez getirsin bavekil.
Bu ktann ilk dizesinde temiz bir slup ile muhattabn yererken son dizede
kfre bavurur. lk dizeden son dizeye doru artan eletiriyi son dizede kfrle
balayarak kalitesizletirir.
Doktorlar
Neyzen Tevfik hayat boyunca yakaland hastalklar ve geirdii alkol krizleri

sebebiyle sk sk hastanede yatmtr. Hastane de kald dnemlerde tedavisini stlenen
doktorlar ona her zaman nazik davranrlar. Buna ramen 1933 ylnda yakaland
sirozun tedavisi srasnda geirdii bir mide rahatszlnn754 ardndan dayanamayarak
Hekimlere Naz iirinde doktorlar da hicveder755:
Bir hazkatzedeyim mdemi tp tepti benim,

Krk katr tepse yklmazd u ciz bedenim.
Kaplad her yanm sanc, elem, ar, bere,
Bir mezar oldu cihn, sanki etibba haere!
Hastahane sanarak ok yere girdim ktm,
753
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Hastal, Yeni Taningazetesi,nr.616,7ubat
1966.
754
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzenin Hastal, Yeni Taningazetesi,nr.616,7ubat
1966.
755
198
bret aldm oralardan ve canmdan bktm.
Hastalandnda Belediye Bte Encmeni Bakan Avni Yaz tarafndan

hastaneye yatrlr. Tedavisini Haseki Hastanesinde Vasf Bey yapar. Bu tedavi
srasnda grd ilginin etkisiyle doktorlarna nazlanr. Tbbn kendisine verdii acy
krk katrn veremeyeceini, arlara dayanamadn syler. Btn dnyay mezara,
kendisini cesede doktorlar da bceklere benzetir. yileebilmek umuduyla ok
hastaneye gittiini fakat bunlarn hibirinde derman bulmad iin buralarn hastane
olduuna inanamadn syler. Ancak yine de bu ziyaretleri ie yaram ve
hastanelerden ibret almtr.
Mazhar Osman Uzman
Mazhar Osman 1924 ylnda Feneryolunda kz Tubann adn verdii bir kk

yaptrr756. Kknn bahesi iin o yllarda Pendik Bakteriyolojihanesinde mdr
olarak grev yapan efik Kolayldan be araba koyun gbresi ister. efik Kolayl da
onun bu isteini kramaz ve gbreyi gnderir. Ancak bu olay maliyeye ihbar edilir.
efik Kolayl mfettile konuarak sorunu zer. O gnlerde Neyzen Tevfik raky
brakm ve dinlenmek iin efik Kolaylnn Pendikteki evine uramtr. Kardei bu
olay anlatnca dayanamaz ve bir kta syleyiverir757:
Ser tabibin bilirim kudret-i ilmiyesini

Kimi hakknda, yle, kimi byle dedi
Mrden alma rvet olarak Pendikden
Mazhar Osman tam be araba gbre yedi
Ktaya ok yardmn grd Mazhar Osman verek balar. Sonra gbre

olayna deinerek Mazhar Osmann aslnda drst biri olduunu bu nedenle rvet
756
757
efikKolayl,Kardeim Neyzen Tevfik-Neyzen ve Mazhar Osman, Yeni Taningazetesi,nr.617,8
ubat1966.
199
olarak sadece devletten be araba gbre aldn sylerken onu ironik bir anlatmla
hicveder.
Neyzen Tevfik, grd aksaklklar yermekten ekinmeyen biridir. Mazhar

Osman ise hayat boyunca pek ok hasta ile ilgilenmi ve onlarn szlerine aldr
edilmeyeceini oktan renmitir. Mazhar Osman, 1940 yl sonlarnda Bakrky
Emraz- Akliye ve Asabiye Hastanesi bahekimliinden istifa ettirilir. Yerine Dr. Rt
Recep tayin edilir. Ardndan Mazhar Osmann eski asistan Ahmet kr Emet
bahekim olur. Ahmet kr, bahekimlii srasnda hastaneye ders vermeye gelen
Mazhar Osmana kar olumsuz davranlarda bulunur758. ok zgn ve gergin olduu
bu gnlerde aralarndaki ekimeyi fark eden Neyzen Tevfikin yazd bir kta zerine
ona darlr759:
Mazhar Osman ayc, maymunu Ahmet kr

Olacakt, fakat iler bunu tekzp etti,
Dolab tersine evirdi un- hikmet
Bu sefer maymun ingeneyi tedp etti
Dierleri
Neyzen Tevfik, hastanede olduu bir dnemde Akam gazetesinde onun Topta
Bimarhanesinde yatt ve Atatrke hakaret ettii iin sekizinci sorgu hkimliine
verildii haberi kar. Bunun zerine kendisini ziyaret eden Mnir S. apanoluna asla
Atatrk iin kt szler sarf etmediini syler. inde bulunduu durum iin u drtl
yazar760:
miim bde-i zakkumu otuz yl naar

Bu zehir ki beeri tehlikeye davet eder.
en elbette olur maskara-i matbuat,
758
Behmoaras,Mazhar Osman Kapal Kutudaki Frtna,s.363,371373.
759
a.g.e.,s.371373.
760
200
Okuyan Akam akamclar lnet eder
B. TOPLUM VE DEVLET KURUMLARINA YNELK HCV
Neyzen Tevfikin eserlerinde ahslarn hicvedildii iirlerin dnda, topluma ve

devlet kurumlarna ynelik hiciv tonunda iirler de vardr. Hite toplum ve devlet
kurumlarna ynelik eletirilerin arlkta olduu alt kta ve iki mseddes yer alr.
Azb- Mukaddeste yer alan otuz be iirinde arlkl olarak eitli sosyal sorunlar
hicveder.
a. II. Merutiyet Ynetimi
II. Merutiyetin ilanndan sonra seimi muhalefetsiz kazanmalarna ramen

ttihat ve Terakki Cemiyeti dorudan iktidara gelmez. Kk Sait Paa, 23 Temmuz
1908den sonraki on gnlk sadrazamlndan sonra istifa eder, yerine Kmil Paa
sadrazam olur. Gen ttihatlar kendilerine gvenmedikleri iin yeni hkmeti
Abdlhamitin eski sadrazam Kmil Paa kurar. ttihatlar devletin nasl ynetildiini
yeni yeni renmeye baladklar iin zafer sarholuu ile her eye karrken hkmeti
kurmay gze alamazlar. ttihatlarn bu tutumu siyas huzursuzluk yaratr. Ancak onlar
hkmeti dardan idare etme yntemini tercih ederler. Cemiyet ileri gelenleri
arasndaki g dengelerinin srekli deimesi de ynetimde bir takm aksaklklara
sebep olur. ttihatlarn lke siyasetindeki baskn etkisi II. Merutiyetin ilan edildii
1908 ylndan parti liderlerinin yurt dna kat 1918 ylna kadar devam eder761.
Neyzen Tevfik, II. Merutiyet ilan edildiinde Msrdadr. Hrriyetin ilan

edildiini duyar duymaz hocas Erefi bulur ve mjdeyi verir. Ancak Eref hi istifini
bozmayarak, bu hrriyetten pek de umutlu olmadn syler. Hocasn fazla pheci
bulan Neyzen Tevfik nce Msrdaki Trklerle hrriyeti kutlar, ardndan heyecanla
761
zden,II. Merutiyetin ln ncesi ve Sonras,s.6667.
201
yola kar ve zmire ular. zmiri de hrriyet cokusu sarmtr. Byk bir sevinle
buradaki kutlamalara da katldktan sonra stanbula gider. stanbulda bir mddet
kaldktan sonra gelien olaylar karsnda onun da hrriyet heyecan sner. Bu hayal
krkln u ktasnda grebiliriz762:
hid evk saf etmez, tevecch bizlere

Yver-i baht, ezelde, grtlandan bomuuz
Safha-i mzi-i mlevves, hl. t
Mder-i hrriyetin gy: gden domuuz
Neyzen Tevfik, ok bahtsz olduunu dnr. Abdlhamit dnemi kirli ve karmak

gemitir. Merutiyet dnemi de ondan farkl deildir, gelecek konusunda da
mitsizdir. Hrriyetin balangc olarak dnd merutiyet onu hayal krklna
uratmtr.
skelet763 adl manzumesinde, tarihe ve ecdadna Bu kadar karmak gnde

kimden yardm isterdin? sorusunu ynelterek iinde bulunduklar dnemin
aresizliini ortaya koyar. Ardndan Osmanl Devletinin ihtiaml gnlerini anarak
lkenin nasl bu kadar kt bir srece girdiini anlatr. II. Abdlhamit dneminde
lkenin durumunun ktye gittiini, ttihat ve Terakki Cemiyetinin de bunu daha kt
bir hle getirdiini belirtir. Maliye Nazr Cavid Beyin grevini ktye kullanarak
lkeyi ekonomik anlamda yprattn, devlet dairelerinde kanunun uygulanmadn,
ttihat ve Terakkinin lkeyi soymaya ve yok etmeye ynelik davranlar desteklediini
dnr. Cemal, Enver ve Talt Paalarn boyunlarna davul asarak ellerinde bir dilenci
anayla halkn parasn topladklarn, halk fakir drdklerini syler. ttihadn ileri
gelen paasn lkeyi ykla srkledikten sonra lkeden katklar iin eletirir.
Enver ve Cemal Paay ipleri Talt Paann elinde bulunan birer ay ve maymuna
benzetir.
762
Hi,s.11.
763
a.g.e.,s.1417.
202
Zafernme-i Merutiyet764, manzumesi adna bakldnda merutiyete vg

olarak dnlebilir. Ancak, Neyzen Tevfikin bu iirdeki her olumlu sznn altnda
bir ikyet, bir sitem yatar. Merutiyetin ilannn lkenin gidiatn olumlu etkilediini,
Hakkn ltfu sayesinde lkenin her yerinin cennet gibi olduunu, bunun farkna
varmayanlarn cahil olduunu syler. Kanun- Esasinin hikmetlerle dolu olduunu
belirtir ve on yldr siyasette kopan frtnalar olumlu gidiin ispat olarak nitelendirir.
Bu vglerinin ardndan, manzumenin nc bendinde btn bunlar hkmetin
korkusuyla sylediini, gerekleri sylerse srgne gnderileceini belirtir. lk bendde
sylediklerinin tersini dndrmeye almtr. Burada tezat yergisine alet eder. Ayn
zamanda merut idarenin de Abdlhamit gibi hak ve zgrlkleri kstladn,
iradelerine kar gelenleri lkeden srdn ilk bendeki tezatyla daha dikkat ekici bir
ekilde ifade eder. Merutiyet iin ekilen ileler boa gitmi ve halk umduu refah ve
huzura kavuamamtr. Bu dnemdeki ynetimi yle hicveder765:
Toplanr haftada kere grh- Vkel,

Sakn Ashb- Kehf sanma uyurlarsa daha,
Kimi Mern u Debern, kimisi Yemlih,
te bunlar ile b-izn-i Cenb- Mevl
Bb- li koca bir dr- siyset gibidir.
Milletvekillerinin haftada kere toplant yapmalarna ramen lkenin gidiat

karsnda Yedi Uyuyanlar gibi uyuduklarn, gerekleri grmekten uzak olduklarn
syler.
Neyzen Tevfik, Maallah766 adl manzumesinde, 1920 ylnn igal altndaki

stanbulunda Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana girmesine sebep olan ttihat
ve Terakki ileri gelenlerinin tutumlarn eletirir. zellikle Enver Paa, Birinci Dnya
Savana girilmesi konusunda srar etmitir. Onun Turana ulama hayali neticesinde
764
a.g.e.,s.2224.
765
ZafernmeiMerutiyet, a.g.e.,s.23.
766
Azb- Mukaddes,s.18.
203
Sarkamta binlerce asker souktan ehit olur. Enver Paann Turan hayalini yle
hicveder:
Mevsimi geldi vatan pr eref n olacak!

Seyreden satvet-i milliyeyi hayrn olacak!
Ordumuz arz u semlarda hkmrn olacak!
Saf-be-saf ins melek bende-i Trn olacak!
Bu drtlkte, tezat sanatn kullanarak yaanan olaylarn tam tersini anlatp iine
dlen ac durumu gzler nne serer. Turan hayali bittii gibi, binlerce vatan evlad
da bu hayal uruna hunharca harcanmtr. Artk Turan ilinin sakinleri Sarkamta
ehit olan binlerce askerdir. Turan fikri de onlarla birlikte telere gitmitir.
Neyzen Tevfik ayn iirde hkmetin Avrupa zerindeki emellerini de eletirir:
Yakacak Avrupay nire-i savletimiz,

Ykacak yumruk ile e ciheti milletimiz,
Tutacak enfs fk btn hretimiz,
Nice mamrelerin halk perin olacak!
Hkmet Birinci Dnya Sava sonunda, hzla gelimekte olan Almanyadan

siyas ve madd destek salamay hedefler. Ancak, Almanya savatan yenilgi ile knca
Osmanl Devleti de yenik saylr. Neyzen Tevfik, bu ktasnda Osmanl Devletinin
Birinci Dnya Savana Almanyann yannda girdii dnemde kurulan hayalleri dile
getirir. Savan banda ihtiaml ve olas grnebilecek bu hayaller yenilginin
glgesinde acnacak bir hl alr. Burada kelimelerden ziyade durumdan anlalan bir
tezat vardr. Bu tezat hicvin slubunu ironikletirir.
Maallah iirinin bir baka ktasnda yle der:
Alacak Rusyada Petersburgu askerimiz,

Dalacak Kutb- imlye yaman lekerimiz,
204
Olacak Eskimolar bende-i fermnberimiz,

errimizden nice z-rh hersn olacak.
Rusyada Saint Petersburgun fethedileceini, askerimizin Kuzey Kutbuna

sefere gideceini ve Eskimolar Osmanl tebasna katacaklarn syleyerek ynetimin
afak kararlarn hicveder.
Meclis-i Mebsndaki milletvekillerini yapc zmler retmedikleri iin

yerer:
Nfia emredecek imdi mhendis Agoba,

Bir tnel amak iin yle Kutubdan Kutuba,
Kpr inas iin lazm olan hayli duba,
Vkel Meclisinin bo kafasndan olacak.
stanbul767 adl manzumesi Tevfik Fikretin Sis iirini andrr. Bu iirde

ehre nefretle bakar ve btn ktlklerde onun da paynn olduunu dnr.
stanbulun pek ok fenala msaade ettiini, her kesinin farkl bir insanlk dramna
sahne olduunu syler. Meclis de stanbulun bana buyruk tavrlarndan etkilenmi ve
asl grevini unutmutur.
Baknca Meclis-i Millye bir de yna,

inde ifte atanlarla dnd Nallhana.
Milletvekillerini vicdansz, hibir kutsal deeri olmayan ve halk ezmekten ekinmeyen

duygusuz kimseler olarak grr.
767
a.g.e.,s.4449.
205
Neyzen Tevfik, II. Abdlhamitin ynetim tarzn ar bir ekilde eletirmi ve

merut idarenin gerekliliine her zaman inanmtr. Ancak, ttihat ve Terakki ynetimi
onu hayal krklna uratr. Bu hayal krkln yle dillendirir768:
Sirc- nr- sadet deyip de aldandk,

Ki on birinci yl oldu, cayr cayr yandk
1918 ylna gelindiinde lkenin durumu daha kt bir hl almtr. BU
dnemde ynetime olan kzgnln kinci Arz- Hl769 manzumesinde yle ifade
eder:
rz m, Bb- li mi, sfat m y Raslallah?

Hkmet mi, ess- meskenet mi y Raslallah?
Belnn ismi mi yoksa madelet mi y Raslallah?
Devir hep mezr- marifet mi y Raslallah?
Diyr- ekya m, memleket mi y Raslallah?
Bir baka bendde ynetimi tembellikle, cahillikle ve halk perian etmekle

sular. Milletvekillerinin almaktan ok konutuklarn syler770.
Cehlet fikr-i cemiyetle her beyne aklmtr,

eref, nms, milliyet ocaklarda yaklmtr,
Tututuka memlik, zevk u handeye baklmtr,
Girbnnda halkn bir bel, resmen taklmtr,
Yed-i pr hn- devlet mi, rozet mi y Raslallah?
lkede cahilliin kol gezdiini; eref, namus gibi kavramlarn kymetini

yitirdiini; lkenin durumu ktye gittike ynetimin elenceye daldn halkn ise bir
trl beladan kurtulamadn syler. II. Merutiyetten sonra hkmet sonu gelmeyen
768
a.g.e.,s.47.
769
a.g.e.,s.2122.
770
a.g.e.,s.21.
206
savalara girerek halkn fakir dmesine ve binlerce gencin uzak cephelerde telef
olmasna seyirci kalmtr. air, halknn ve lkesinin geleceini gzetmeyen
yneticilere kzgndr.
II. Merutiyetin ilanndan sonra ynetimdeki aksaklklara ordu ve donanmada

ba gsteren sorunlar da eklenince lke hzla ke doru srklenir. Neyzen Tevfik,
Zafernme-i Merutiyet771 adl manzumesinde Osmanl ordusunun artk eski gcnde
olmadn, zellikle donanmann ok zayf dtn syler.
Verdiler bezm-i ezelden bize tig-i zaferi,

Emr-i Hakla aarz semt-i adya seferi,
Kfirin kahrdr ordumuzun her neferi,
Bu ne dehet ki donanmaya verip zib feri,
kmamz Marmaraya Kutba seyhat gibidir.
Osmanl ordusu, anl mazisine kanarak uzun yllar modern silahlar ve modern
ordu dzenini uygulamay reddetmitir. Yllar ierisinde bu soruna areler aranmsa da
bulunan zmler hep yzeyde kalm, sorunun temeline inilememitir. Donanma ise II.
Abdlhamitin, Sultan Abdlaziz gibi donanma toplarnn tehdidiyle tahttan
indirileceinden korkmas, byk borlar harcanarak kurulan donanmann savalarda
varlk gsteremeyii, ngiltere ve Rusyaya kar dosta tavr alma endiesi gibi
sebeplerle uzun yllar ihmal edilir. Neyzen Tevfik ordu ve donanmann bu derece ihmal
edilmesini eletirir. II. Merutiyet dneminde ba gsteren Trablusgarp Sava, Balkan
Savalar ve Birinci Dnya Sava da ordunun ypranmasna ve g kaybetmesine neden
olur. lke topraklarnn ok geni olmas ve savalarn ard arda ba gstermesi Osmanl
Devletinde savunma sorununu dourur. Neyzen Tevfik, snrlar ok geni ve ok fazla
dman olan bir lkenin savunma konusunda bu kadar gevek davranmasna bir anlam
veremez.
771
Hi,s.2224.
207
dre-i Mahsusa adl Osmanl deniz tamacl irketi 1910 ylnda

merutiyet hkmeti tarafndan yaplan slah almalar srasnda Osmanl Seyr-i
Sefin daresi adn alr. Neyzen Tevfik, ok bakmsz vapurlar, kaba ve anlaysz
alanlar olan bu kurumu Seyr-i Sefin adl iirinde yle eletirir772:
Zhirinden kap, girsek iine in gibidir,

Levhsnda yazlan Seyr-i Sefin gibidir.
Rh- Nuh anlayamaz dire mi, nire mi?
Bir dolaptr ki akl ermez eviren cin gibidir.
b. Millet
Neyzen Tevfik, 1919 ylna kadar yazd iirlerde millet kelimesi ile btn
Osmanl tebasn kasteder. Osmanl lkesinde yaayan farkl halklara mensup kimseleri
Osmanl vatanda olarak deerlendirdiine gre, onun Osmanlclk fikrini
benimsediini syleyebiliriz. Ancak Trablusgarp Sava, Balkan Savalar ve Birinci
Dnya Sava sonras deien dnya dzenine uyarak milliyeti sylemlerde bulunur.
1919 ylndan sonraki iirlerinde sadece Trk milletinden bahseder ve sk sk Trk
kelimesini kullanr. Osmanl Devletinden ayrlan topluluklardan Araplar ve
773
Yunanllar Amaz iirinde yerer, bunun dnda iirlerinde Osmanl tebasndan
ayrlan hibir topluluu anmaz.
Ulu tanrm, bu Arap amaz Trk yendi,

Tam bin yz sene b-reye Mslim dendi
.
Sarg sarm gibi bir kr bana, manzaras
O kzl fes, o Grek damgas, yzler karas
772
Azb- Mukaddes,s.20.
773
a.g.e.,s.69.
208
Sadece stanbul adl mesnevisinde Osmanl tebas iinde bulunan farkl

halklarn isimlerini bir defaya mahsus olmak zere zikreder774:
Arab o kavm- necb oldu cmleden dilgr,

Muhibb-i l-i Nebimi Acem grld hakr
Yrnd stne toplarla Krdn, Arnavudun,

Ne Rum ne Ermeni kalmtr olmadk dilhn.
..
Nifk u tefrik dtke beynine millet
Giriti birbirine kalkt ortadan hrmet
Bu devletin ki cenze namzna niyet,

Eden bu zmre-i fsk bu kanl Cemiyet
Osmanl Devletini oluturan ve bir sre ncesine kadar kardee yaayan halklarn,
ttihat ve Terakki Cemiyetinin ektii nifak tohumlar sebebiyle birbirlerine derek
devletin yok olmasna sebep olduklarn syler. Bu mesnevide hala Osmanlclk fikrini
savunduunu grrz.
Azb- Mukaddes adl eserinde yer alan, Meime-i mmd (1921), Trke
Birinci t (1923), Trke Birinci te Zeyl (1923), Dndke (1925),
nc Arz- Hl (1923) ve Trke kinci t (1929) iirlerinde Osmanl
Devletini halka zulmettii iin yerer ve kllerinden doup Cumhuriyeti kuran Trke
vgler yadrr, nasihatlerde bulunur.
774
a.g.e.,s.48.
209
Hkmeti ve Abdlhamiti yerdii iirlerinde cahil braklan milletin savalar ve

vergilerle fakir drldn syler. Abdlhamitin millete sonsuz bir kin duyduunu
ve millete zarar vermekten zevk aldn dnr.
Ben lrsem; mlk millet bitmeden! Volkan gibi

Kar- lhdimden tter; eflke dd-i intikm!
Ol kadar ezdim u miskn milleti ki: Etmesin

Fasl- dva eylemekn rz- maherde kym! 775
Merutiyet ynetiminin yapt eziyetleri yle anlatr776:
Bir cez ektin ki on be yl sebebden b-haber,

buuk mlhid rezlin keyfine oldun esr,
Padiah alak, kumandan fhie, hin vezr,
S-i idrkinle Azraili zannettin sefr,
Medreselerin, tekkelerin ve mekteplerin milleti kandrdn syler777:
Kendi yurdunda, evinde ka asr kaldn garb,

Bana oldu musallat bin heyul-y acb,
Medrese, tekke, mektib, hepsi de millet firb
Birinci Dnya Sava yllarnda uzun yllar sren savalar nedeniyle fakir den
halkn ektii yiyecek skntsn eletirir778:
Kimse tayb edemez bize kafa gz yarsak da,

De, kavgaya var milletin elbet hakk.
775
Hi,s.21.
776
TrkeBirincit,Azb- Mukaddes,s.24.
777
a.g.e.,s.24.
778
a.g.e.,s.75.
210
Yatal be senedir sade msr ekmeine

Kalmad halkmzn Hind horozundan fark.
Milletin kt muamele grmesini eletirirken sadece yneticilere kzmaz, ayn

zamanda yaadklar zulme isyan etmeyen milleti de yerer779:
Bakan mstakbele, mzye, hle

Grr mahkmdur millet zevle
Girer zanneylemek mzrak uvala
Teebbs etmedir emr-i muhle
Bu milletten bek her kim ki bekler
Gler ahvline itler kpekler
c. Din ve Din le lgili Kurumlar
Neyzen Tevfik, pek dzenli olmasa da uzun yllar din eitim almtr.
stanbulda medresede ve Mevlevihanede yaad deneyimler nedeniyle dini smren,
dindarlk kisvesi altnda halk soyan ya da kandran insanlara kar her zaman katdr.
Bu noktada eyhlislamlk makamn dahi hicvetmekten ekinmez. Zafernme-i
Merutiyet manzumesinde Bb- Mehati780 kenefe benzetir781:
Ey bana pend nashat veren ehl-i himmet,

Szme kzma sakn nk bu bence msbet,
Beynimizde bulunan farka edersen dikkat,
Bize nisbet ile . bide-i Hrriyet,
Size nisbetle kenef Bb- Mehat gibidir.
779
BudaBulunsun,Hi,s.13.
780
eyhlislamlkmakam.
781
Azb- Mukaddes,s.17.
211
kinci Arz- Hl manzumesinde, Bb- Mehate iyice yklenir782:
Meiht bence gayy-y cehil, yekpre bir tbt,

Bu nebban- eytma cehennemler olur mebht,
Eder lnet bu hakla sakinn- lem-i lht,
Boazlar kardei kardei sebep bu zmre-i tgut,
Fazhat devri Rz- mesadet mi y Raslallah?
Neyzen Tevfik, mehate kar nefret ve kinle doludur. Bu duygularn her

frsatta ifade etmekten ekinmez. Meihati cahiller kuyusuna ve tabuta benzetir.
Cehennemin dahi bu mezar soyucu kszler taifesi karsnda aracan syler. Onlar,
o kadar ktdrler ki cehennem bile onlarn yannda masum kalr. Byc gibi halk
birbirine dren mehat yelerinin, btn ulular tarafndan lanetleneceklerini dnr.
Devir onlarn elinde adeta edepsizlikler devri olmutur.
Azb- Mukaddeste yer alan Aygr mm, Hoca, Vaiz, Softa, ehre-i
Mehatn Iskat, Yobaz, Ferd-y Vahdet, phe ve Amaz adl iirlerinde
din konulara eletirel yaklar.
Aygr mm783 iirinde dini kullanarak zayflar ezen, rvet alan, paraya
tapan, ikiyi ktleyip kendisi ien, gen kzlar trl bahanelerle ana dren ve
nefsini yemeklerle krelten bir imam anlatlr.
Yan bakarsn biraya, konyaa, amma geriden,

K. atarsn araba, serte dze Aygr mm!
Baylrsn pilice zannederim tilki gibi,
Lferin tazesi olmaz m meze Aygr mm!
782
a.g.e.,s.22.
783
a.g.e.,s.149150.
212
Hoca784 adl mesnevisinde ok rahat yalan syleyen, szleriyle nifak tohumlar

eken, kendisi altm yanda olmasna ramen on yanda bir ocuk ile evlenmekten
ekinmeyen, eriatin kendisine dier insanlara nispeten stnlk saladn dnen ve
dndren, her trl cinsel sapknla dalm ve can skldnda eini boama hakkn
kendinde bulan bir sahtekrdan bahseder.
Livta bahsine ait kurn- ldan

Bu na dek yazlan her kitb- hazz- efn
Yataklarnn baucunda durur, edille olur,

Fazyihi tatbk iin mecelle olur.
Hocann bu kadar irkinlii tek bana yapamayacan, ona bu gc

salayanlarn din korkusuyla azn aamayan cahil halk olduunu syler. Ayrca gen
yata kzlarn bu tarz sahtekrlarla evlendiren ailelerin hkmet tarafndan ihmal
edilmi, fakir drlm kimseler olduunu syleyerek toplumsal bir yaraya da
parmak basar. darecilerin sorumsuz tutumlarnn bu vahete sebep olduunu syler.
er er ve doyunca bkar, boar yeniden,

kinci bir kz alr, nk bunca hicret eden
Garb bkes vre, serser dolaan,

Zavall ileler var, hkmetin bir an
Muhcirni dnmek iin zamn m var?

Elinde bunlar iskn iin mekn m var.
784
a.g.e.,s.152154.
213
Vaiz785 adl mesnevisinde d grnnden yola karak bir vaizin dini irkin
emellerine alet ediini hicveder:
Byk kesik, iki cnipten ular sarkk,

Yanaklar etlice, solgun, dudak kaln ve kk
Azda fke kprm, bir hrka bir ihtirs ile i

Almadan da kokar ya, iinde birka di.
Sakal akaklarn altndan ular sivri,

ner ta gse kadar bu ir- dn eseri
nsanlar her ne kadar inancn kalpte gizlendiini bilseler de onun vcuttaki

tezahrn grmek isterler. Sakallar uzun, eli tespihli, dudaklar dual, gzleri semada
kimseler zihinlerde hep inancn timsali gibi alglanmlardr. Neyzen Tevfik, Vaizde
bu aldatmacadan yola karak inancn ruhta gizlendiini vurgular. Dindarlk kisvesine
brnen sahtekrlar yle yerer:
Vaaz bitince duya u tavr ile balar,

Alkn idmna, sun gzndeki yalar
Cenb- Hak ulemy sevindiren kulunu

Cehenneminden esirger, kapar nefis yolunu!
ehre-i Meihatn Iskatnda786 din deerleri smrerek geimini salayan,

dinin kendine verdii hakk kulland gerekesiyle on e deitirmi, Bb-
Mehatte sz geen, aklndan hile ve erden baka bir ey gemeyen bir hocadan
785
a.g.e.,s.155157.
786
a.g.e.,s.161163.
214
bahseder. Hocay sapkn olduu iin yerer ve bunu yaparken galiz kelimeler
kullanmaktan ekinmez.
Hacmda r u hydan eser sakalla sark,

Hocamda sre-i Lta nin: kulak kabark!
ehre-i Meihatn Iskat, Hoca ve Vaiz mesnevilerinde ok fazla galiz

kelime kullanr. Bu manzumelerinde temiz ve akla dayal hiciv rneklerine ok fazla
rastlanmaz. Krk drt beyitten oluan Softa787 adl mesnevisi bunlara nispeten daha
baarldr, ayrca bu iirde baya kelimelere yer vermez. Ele alnan konu bakmndan
bu mesneviyi iki ksmda inceleyebiliriz. Birinci ksmda gen bir medrese rencisinin
bin bir hevesle gittii medresenin gerek yzyle karlamas anlatlr. Bu ksmda
eletirilen dinin kiisel karlar dorultusunda kullanlmasdr.
Cehl: Bu lnede perverde-i eriattr,

Bu lne ki yeni bir hcre-i mehattr!
Birinci ksmda medreselerin eitimden bihaber kurumlar olduunu, buralarda

eitim alan ocuklarn zihinlerinin bo eylerle doldurulduunu, medreselerde verilen
din eitimin yetersiz ve yanl olduunu ifade eder. kinci ksmda softa mehat
makamnn gerek yzn grr. Burada mehat makamnn verdii karanlk fetvalarla
milleti mahvettiini syler. Dinin insanlara yerletirdii kaderci zihniyetin lkenin
sonunu hazrladn dnr.
Amaz adl manzumesine yle balar788:
Ulu Tanrm, bu Arap amaz Trk yendi,

Tam bin yz sene breye Mslim dendi!
Alt bin yl bu maval gezdi azdan aza,
787
a.g.e.,s.164167.
788
a.g.e.,s.69.
215
Kaplan yand bu imn denilen mhladza789
slmn mill deerlere stn gelerek Trk ruhunu pasifletirdiini ve Mslmanln

Trklere ykledii grevlerin ok ar olduunu ifade eder. Din uruna pek ok insann
perian olduunu belirtir;
demin hasleti temsl edemez bu piyesi,

Trke dt beerin zviye-i tesviyesi
nancn Trklere ve insanla byk bir oyun oynadn dnr. Onlar bu irkin
oyundan Trklerin kurtaracan syler.
Ferd-y Vahdet790 manzumesinde sadece slmiyette deil dier dinlerde de

inancn insanlar kandrmak iin kullanldn syler:
Mabidin gibi dr-s-sn ifsd

Dem-i cinyet, Hblle Kable isnd.
Eden ve hakk- verset gden u insanlar

Ki gayz u knine hit minreler, anlar
Birinde bng-i Muhammed birinde savt- Yes

Bel-y kizb cehlete kubbeler meb

Haham, papaz, hoca crmn birer nigehbndr
Erzilin bu mabid gedikli dkkndr.
789
Mknats.
790
Azb- Mukaddes, s.5459.
216
Bu manzumede ktln temelinde, din kadar temiz bir olguyu kendi istekleri
dorultusunda kullanan insann olduunu syler. Bu tarz insanlar kendi menfaatleri iin
her trl kutsal deeri kullanmaktan ekinmezler. Neyzen Tevfik, insanlarn din
kisvesindeki her sze kr krne inanmalarn doru bulmaz, zeklarn kullanarak
geree ulamalarn nerir. nsanlarn ounun sorgulamadan inanmalar nedeniyle
cehaletlerinin tuzana dtklerini dnr. slmn kadna bakn insanlarn kendi
istekleriyle saptrdn belirtir.
Kadn elindeki kirmi erkein dince,

Bu kir karm elinden boarsa fikrince
Evlilik kurumunun dine dayandrlan bir takm safsatalarla ynlendirilmesini

doru bulmaz. slmda boanmann erkein dilindeki kelimeden ibaretmi gibi
gsterilmesini ve hlle yntemini eletirir. Erkein bir sinir annda, einin dncelerini
umursamadan boanmasn ve sonra tekrar evlenebilmek iin hulle yaplmasn
istemesini kadnn hak ve zgrlklerine, kiiliine bir hakaret olarak deerlendirir.
Kimin vcuduna atsn, ne semte frlatsn?

Tannmayan bir adamla, evet, nasl yatsn?
Evet, bu emr-i erat, bu hulle olmak iin,

akrtsnda da vzh hukuk arar bir din.
phede791 zihninin ok kartn ve inancn her trlsn sorguladn

grrz. Bu sorgulama yle bir raddeye gelir ki artk kendini tutamaz ve isyan eder:
phemin dalgalar her dini bodu, at

Gnlmn yollar gittike karanlklat
791
a.g.e.,s.121.
217
Bir tesell veremez bilgi denen u ktrm

Hele imn ise, o khne yular, mahz- crm
S-i kasd eylemeyen aklna imn edemez

Taklp bir masaln ardna mantk gidemez
Neyzen Tevfik, din kurumlar ve dini ahs menfaatleri iin kullanan kimseleri
son derece nefretle hicveder. Bu konulara ilikin dncelerini sylerken daha kaba,
nefret dolu ve hrndr. Bu nedenle dier sosyal konulara ilikin hicivlerine nispeten
din konulara ilikin hicivlerinde daha ok baya ifade kullanr. Bu tarz iirleri onun
heccavlk ynn gsz klar. Bu sert tavrnda genken medrese ve Mevlevihanelerden
uzaklatrlmasnn etkisi olduu dnlebilir.
d. Basn
Neyzen Tevfik, ocukluunda dinledii halk hikyeleri ile balayan edebiyat

sevgisini, edebiyatn her ynyle ilgilenerek pekitirir. Gazeteler ve gazetelerin
idarehaneleri her zaman ilgisini ekmi ve edeb bilgisini arttrmasnda etkili olmutur.
zmirde ve stanbulda eitli gazetelerin idarehanelerini dolaarak basn lemini
yakndan tanr. Zaman zaman baz dergi ve gazetelerde iirleri ve yazlar kar. Bu
ortamn i yzn grdke olumsuz bulduu durumlar hicveder. Fnus- Hayl adl
manzumesinde kendisinin matbuat lemindeki yeri iin yle der792:
Uryan girer matbtn yurduna,

Masal okur kuzusuna kurduna.
Tel krmadan rebbn akorduna
Ahenk eder ebb bh olur.
792
a.g.e.,s.9.
218
Basn camiasn pek drst bulmaz. Herhangi birinin korumas olmadan,

kimsenin ynlendirmelerine kanmadan basn dnyasnda kendi abalaryla var
olduunu syler.
II. Abdlhamit dneminde basn ok sk kontrol edilir. Sansrler ve kapatma

cezalar nedeniyle yazarlar dncelerini zgrce ifade edemez hle gelirler. II.
Merutiyetin ilanyla basn snrsz bir zgrle sahip olur. 25 Temmuz 1908 gn
kdam altm bin, Sabah krk bin nsha basar. Bu dnemde basnda kan baz haberler
lkede gerginliklere yol anca merut idare de basna bir takm kstlamalar getirir. 31
Mart Olayndan sonra basna sansr uygulamas tekrar balar793.
Merutiyeti toplumun her kesimi kendi asndan snrsz haklar ve zgrlkler

olarak alglar. Basn da II. Merutiyetin ardndan toplumda cereyan eden her olay
kendi fikrince deerlendirince ortaya kan bilgi kirlilii ok fazla soruna sebep olur.
Neyzen Tevfik, stanbul iirinde basn bylesi kritik bir dnemde olaylar tam
anlamyla aratrmadan haber yaptklar iin yerer794.
Hakikate eden isyn yalanc matbt,

Bu halka rehber olan u erzile, heyht.
e. Musiki
Neyen Tevfik, iyi bir ney virtzdr ve musiki konusunda her zaman hassas
davranr. Her mecliste ve her isteyen iin ney flemez, genellikle kendisi istediinde
neyine hayat verir. Toplantlarda ney flerken konuan olursa bunu saygszlk olarak
alglar ve sinirlenir. Katld bir toplantda kendisini dinlemeyen bir ahs yle
hicveder795:
Sanma ciddiyet ile sarf ederim santm

Ney elimde suyu kurumu musluk gibidir
793
Lewis,Modern Trkiyenin Douu,s.230.
794
Azb- Mukaddes,s.47.
795
a.g.e.,s.232.
219
Bezm-i meyde sfehnn neye meftn oluu

Nazarmda su ien eee slk gibidir.
1929 ylnda on ay sre ile Klasik Trk Mziinin devlet radyolarnda

alnmasnn yasaklanmas796 zerine Trke kinci t adl iirinde yle der797:
Musikiye rz olmutur yobazlk bit gibi,

Bu akan irk-i hilfet santa kibrit gibi,
Saltanat davasna her fasl hit gibi,
Toplanp hep bir azdan hrlaarak it gibi,
Eyle bunlardan ikyet Dh-i Serdra Trk
1934 yl balarnda, radyodaki Trk mzii yaynlarna yaplan eletiriler

artmaya balar. Bu tartmalar zerine Atatrk 1934 yl kasm aynda Byk Millet
Meclisinin al konumasnda o yllarda dinletilen mziin yz aartacak deerde
olmadn ifade ederek, ince duygular, dnceleri anlatan yksek deyileri toplamak
ve onlar son musiki kurallarna gre ilemek gerektiini syler. Bu konumann
hemen ertesinde ileri Bakanl, stanbul ve Ankara radyolarnda Trk mzii yerine
yalnzca Bat tekniiyle bestelenmi paralarn alnacan aklar. Bu yasak, 1935te
ve 1936 ylnn ilk yars boyunca srer. ki yla yakn bir zaman diliminde stanbul ve
Ankara radyolarnda yaynlarn yzde yetmiini Bat mzii oluturur. Klasik Trk
mzii radyoda hi alnmaz, trkler ise tek tk alnr. Radyosunda klasik Trk
mzii dinlemeye alm olan dinleyicilerin nemli bir ksm, Bat mziine kyasla
Trk mziine daha yakn olan Arap arklarn dinlemek iin antenlerini Msr
radyosuna evirir. Hatt Krm ve Erivan dinleyenler olur798.
796
797
Azb- Mukaddes,s.41.
798
220
Neyzen Tevfik, Trk musikisinin bir icracs olarak bu yasa doru bulmaz ve
stanbul Radyosunda Musiki adl gazelinde eletirir799:
Tylerim rperiyor duyduka

Msik nmna zillet u saz.
Yurdumuzdan azametle yaylr

Cehlin fk- cihna vz!
Okuyuta daha hl tecvd,

Azna madrabaz!
Telsizin ilemesinden maksat

ksn -be boaz!
Radyodan her gece Garbn yzne

Geirir zannederim yobaz!
Aygr mm800 adl manzumesinde musikiyi kt ve haram sayan, onu

yasaklamaya alan zihniyeti u szleriyle yerer:
Ben nashat veremem geri size Aygr mm,

Kafa tutma saz iin sen de bize Aygr mm,
S-i niyet tayan alaa lnet olsun,
Yoktur asla garazm ztnza Aygr mm.
799
Azb- Mukaddes,s.43.
800
a.g.e.,s.149150.
221
Neyzen Tevfik, kendisini airden ok mzisyen olarak grm ve her zaman mziin
saygdeer bir sanat dal olduunu belirtmitir. Baarl bir ney virtzdr ve musiki
konusunda hassas davranr, bu nedenle Aygr mmda musikiyi gnah sayan medrese
zihniyetini yerer ve hicvinde kaba ifadelere yer vermekten ekinmez.
2. HCV DIINDA KALAN RLERNDE MUHTEVA
a. Din-Tasavvuf iirleri
Neyzen Tevfik, zmir Mevlevihanesinde, medresede, Bektai tekkelerinde,

stanbuldaki Mevlevihanelerde ve Msrda El-Ezher Medresesinde din eitimi alr.
Bunun dnda Mevlevi ve Bektai tekkelerine mensuptur. Bu nedenle hicivlerinden
sonra en ok din olaylar, ahsiyetler ve tasavvuf hakknda iirler yazmtr. Hi adl
eserinde z Duygum ve krarnme ; Azb- Mukaddeste ise Seyran, Deil
mi?, Olur ya?, Mutasavvfne, Neve, Terne-i Gurur, Bir Htra-i Mzi,
Hakikat Vehim, Grnmtr Bana ve phe adl manzumeleri buna rnektir.
z Duygum801 adl manzumesinin temas tasavvuftur. Bu iirinde Mevlevilie

ve Bektalie nasl balandn anlatr. Hayatn anlamn bu tarikatlarn nemli
unsurlar olan ney ve meyi ayn potada eriterek bulduunu syler:
Meyde Bekta grndm neyde oldum Mevlev

..
Merebim Molla-y Rum, mezhebim Bektadir
..
Olmadm meftnu maln, rtbenin, sm zerin
Zevk-i evki neyle meydir rind-i zde-serin
801
Hi,s.78.
222
krarnmeyi802 hapisten ktktan sonra Stlcedeki Mnir Baba Tekkesine

devam ettii gnlerde yazmtr. Bu iirde Hz. Aliye snarak adeta gnah karr.
Kimsesi olmadn, mitsiz olduunu, gnahkrl nedeniyle Hz. Peygambere
snamadn, imannn zayfladn, psikolojisinin bozulduunu, ok insann gnln
krdn bu nedenle Mnir Babaya sndn syler. inde bulunduu durumdan
kabilmek iin Hz. Aliden yardm ister. iir bu ynyle Tanrya yalvarp yakarmak,
gnahlarn balanmasn dilemek iin yazlan mnacta benzer, ancak Neyzen Tevfik,
iledii gnahlardan dolay dorudan Tanrya yalvarmaya utanr ve Hz. Aliyi
kendisine eli seer.
ok gnl krdm, gcendirdim civn prden,

Her naslsa sapt bir kere yolum tedbrden.
Geri snmez muktez-yi tlihim takdrden,
Himmetin hli deil lkin buna tesrden.
Merhamet et hlime her eye ghm Ali,
Var m senden baka syle ilticghm Ali?
Azb- Mukaddeste yer alan Seyran ve Olur ya? manzumeleri birer

devriyedir. Devir kuram Hz. Muhammedin Ben neb iken dem su ile amur
arasndayd hadisi ile ilgilidir. Mutasavvflar ruh hlinde olan Hz. Muhammedin
ezelden beri var olduunu, vcut hlindeki Hz. Muhammedin ise yeryzne sonradan
geldiini sylerler. Kurama gre vakti gelen ruh madd leme iner. nce cansz
varlklara, sonra bitkilere, insana ve en sonra da insn- kmile geer. Oradan da ilk
byk ruh olan Allaha dner ve onunla birleir. Bu inie nzl, tekrar Allaha dne
urc denir803. Devriyeler, mutlak varln insan suretinde tecelli edinceye kadar btn
802
a.g.e.,s.1821.
803
Dilin,rneklerle Trk iir Bilgisi,s.348.
223
varlklardan geip, kinattan szlmesini anlatan ve insann kinatn z olduu fikrine

dayanan iirlerdir.804.
Neyzen Tevfik, Seyran805 adl on iki drtlkten oluan iirinde, devir

nazariyesini kendi slubunca zl ve akc bir ekilde anlatr.
dem ld, dris gitti, Nuh geldi,

Ltun ii baka, Yusuf gzeldi,
Hangi dinle bu krhne dzeldi,
Hangi hn mlk virn olmad?
Devir sreci tamamlanp btn ruhlar Allaha dndnde lemde sadece

kendisi ve Bekr Mustafann kaldn syler. Neyzen Tevfike gre, Allaha dost
olabilecek nitelikleri tadklar iin Allah onlar misafir eder.
Hakkn birliinde yoktur ekimiz,

Bize hazr her noktadan tekimiz.
Bekr Mustafayla kaldk ikimiz,
nk bizden naml mihmn kalmad.
Olur ya?806, adl devriyesi yirmi alt drtlkten oluur. Felsef mahiyet
gsteren iir dier devriyelerine nispeten daha kuvvetlidir:
Farz ediniz bin sene evvel ben

Geldim gittim dehre, bir insn idim
Fakat be bin sene nce yok iken
O srete bir srette kn idim
804
Glpnarl,Alev Bekta Nefesleri, s.71.
805
806
a.g.e.,s.9497.
224
Neyzen Tevfik, ruhunun devri srasnda bir ara eek olur ve sahibini iman
noktasnda geerek sidreye807 ular. Bu ekilde kimin veya neyin iman konusunda nde
olacann bilinemeyeceini hatrlatr.
u yedii incirdeki ekirdek

Dnd hayle, fikre felek
Ben Neyzenim diyen o koca eek
Ben idim be, hem iyi rahvn idim
Sahibimi gremezdim binince

Anlardk yularm ekince
Kanat takt Refref oldum dnince
Ta Sidrede onu brakan idim.
Devriyenin son ksmnda Rza Tevfik, Victor Hugo, Shakespeare, Jean Jacques
Rousseauyu anar ve yle bitirir:
Sretteki ruhum, tenim srette

Neyzen oldum vatan adl gurbette
Bir Azb- Mukaddestim niyette
Terneler iinde giryn idim.
Devriyeleri sadece din konulu iirleri arasnda deil btn iirlerinin arasnda en
baarl olan eserleridir. Bu iirlerinde sze hkmn geirir, yaratln en karmak
807
Sidre:LgatanlamArabistankirazdemektir.KuranKermdeikiyerdegeer(Necm14/16).
Tefsirdebuaacnarnsayanndailhbiraaolduubildirilir.Hadisleregrealtnckatgktedir.
Gkyzneykselenlerancakburayakadarkabilirler.NitekimmiracgecesiHz.PeygamberdeCebrali
buradagrmtr.Sidreninyanndacennetvardrvecennetinnehirlerionunaltndanakar.Sidrenin
tesiAllahnztlemidir.
skenderPala,Ansiklopedik Divn iiri Szl,tkenYaynevi,stanbul1998,s.353.
225
nazariyesini ok ak ve akc bir ekilde ifade eder. Abdlbaki Glpnarl, Neyzen

Tevfikin devriyeleri iin yle der808:
Devri ve kltr bakmndan, Neyzenin iirlerindeyse devriye, tamamiyle felsef bir

mhiyet alyor. Fakat bu yalnz Neyzene ait. Baka Bekta ve Alevi airleri, hibir
zaman bu kudreti gsterememilerdir. Zaten Neyzene de Bekta airi diyemeyiz.
nanlarn alayl bir ekilde tenkit edilmesi Alevi-Bektai edebiyatnn

karakteristik zelliklerindendir. Bektai yeri geldiinde Hz. Aliyi hatta Tanry bile
eletirir. nk varlna inand kudret, ona gre korkulacak, ekinilecek, taplacak
bir kudret deildir; aksine sevilecek, sras gelince nazlanlacak bir kudrettir. Tanr,
kulunun nazn eken ve aykr szlerini ho grendir. Bektai, Tanrya sylenmeyecek
szleri dile getirmekten, verilmeyecek vasflar yaktrmaktan ekinmez809.
Neyzen Tevfik, Deil mi? 810adl yirmi be drtlkten oluan manzumesinde

Tanr ile teklifsizce konuur ve onu eletirir:
Sen indirdin yere u drt kitb

Ayr ayr her birinin hesb
Her bir dnin sensin putu kitb
Yalanna kendin imn edersin.
Tanrnn yaratt dzene anlam veremez. yilii ve ktl yaratan Tanrnn

bir sre sonra yarattklarn zapt edemeyerek isyan ettiini syler. Tanr btn lemleri
yaratan ve dzenleyendir, gc snrszdr. Bu nedenle yaratt sisteme hakim olamayp
isyan etmesi mmkn deildir. Ancak, Neyzen, dzenin bozulmasn ve dini smren
kimselerin faaliyetlerini gzler nne sermek iin mbalaa sanatn kullanarak
Tanrnn dahi isyan ettiini syler.
Bozuktur dzenin, olmazsn akort
808
Glpnarl,Alev Bekta Nefesleri,s.72.
809
a.g.e.,s.204205.
810
226
Tavana ka dersin tazya aport

Haham, papaz, hoca ettike zart zurt
Alay eder, gler, isyn edersin.
iirin son drtlklerinde kabalar ve baya ifadeler kullanr:
Sana giren kan nedir be drz

Dersin bana ey Allahn kz
irirsin on drt bin okka dz
Beni bulutlarda mihmn edersin.
Neyzen Tevfik baz iirlerinde, Horasann Esterbd ehrinde doan Fazlullah

tarafndan 14. yzylda kurulmu mistik ve felsef bir akm olan Hurfilik811 ile ilgili
terimleri kullanr ve bunlar aklar. Grnmtr Bana812 adl manzumesi batan
sona bu ekilde yazlmtr.
Fazl- Yezdn813, kint olmu, grnmtr bana,

Cvidn814 mmkint olmu, grnmtr bana,
S vi du815 b- hayt olmu, grnmtr bana,
811
HurfilikranllararasndakmsadaksazamandaAnadoluyasramveyaylmtr.Baz
HurfileregreFazlullah,Hz.Peygamberdahilbtnpeygamberlerdenstndr.Kelameklindetecell
edenTanrnnharflerleortayaktnainanldiinhaflerleilgilinazariyelerivardr.Butarikatta4,7,
14,28ve32rakamlarnemlidir.Burakamlarilebazolayvedurumlararasndabalantkurarlar.
Mesela4rakamileilgiliylednrler:Allahlemidrtunsurdanyaratmtr(ate,hava,su,toprak);
drtkutsalkitapvardr(Zebur,Tevrat,ncil,Kurn)vb.
FatihUsluer,lk Elden Kaynaklarla Douundan tibaren Hurufilik,KabalcYaynevi,stanbul2009,s.27,
108,114119,418.
812
813
smiazam,Allahnenbykismiiinkullanlanbirterimdir.Fazlullah,ismiazamnFazlYezdn
olduunusyler.Onagre,yzdekihatlardangrlenFazlYezdndrvehatlaroluturanherunsurda
FazlYezdnyazldr.Buisimonsekizbinlemikuatmtr.Ancakbubirahsnismideildir,levhaya
yazlmbirisimdir.Fazlullah,Allahismininismiazamolduunusyler.
Usluer,lk Elden Kaynaklarla Douundan tibaren Hurufilik,s.255.
814
Cavid,Allahntmisimlerinevemanalarnasahipvehepsinikapsayan,Allahnenbykismidir.
a.g.e.,s.257.
227
Hatt- menr, iltift olmu, grnmtr bana,

Her sad bir esselt olmu, grnmtr bana,
Hurfilik, daha ok Anadoluda faaliyet gsterir. Bu dnemde Fazlullahn

retileri Bektailik ile karmtr. Buna gre, Neyzen Tevfikin hurfilie olan
eilimini ve bilgisini Bektailie intisab ettii dnemde aldn syleyebiliriz. Ancak
onun Hurfi olduu konusunda elimizde salam bir bilgi bulunmamaktadr. Nitekim
Abdlbaki Glpnarl, her Hurfi temay kullanan air veya yazar Hurfi kabul
etmemek gerektiini syler ve Neyzen Tevfiki Hurfi temalar kullanan bir airi olarak
nitelendirir816. Neyzen Tevfik, Grnmtr Bana dnda, baz iirlerinde de
Hurfilik ile ilgili ifadelere az da olsa yer verir.
Neyzen Tevfikin batan sona din ve tasavvuf temini ele ald on be iiri
vardr. Bu iirlerinde Allahn sfatlarndan bahseder; ruhun Allahtan ayrldktan sonra
ektii aclardan bahsederek, insn- kmil olma yolunda yaplmas gerekenleri anlatr;
Hurfilik ile ilgili terimleri aklar; vahdet-i vcd ve devir nazariyesinden bahseder;
Mevlevilik ve Bektailie deinir. Bu tarz iirlerinde isyan ve kabullenme i iedir. Din
temal iirlerinde ele ald konular nedeniyle dili klfetlidir. ok fazla Arapa- Farsa
kelime ve terkip kullanr.
b. Rindne iirleri
Tasavvuf terminolojisinde zhid, ham sofu, i tavrl dindar, dinin znden

ziyade ekli ile ilgilenen, dediim dedik ve dayatmac kii anlamna gelir. Pimek
kelimesini hi tanmam, bilge tecrbelerden uzak, rif ve kln ne demek olduunu
anlamayacak kadar banaz ve dini d grnnde gstermek iin tavizsiz hareket
eden, giysi ve sretinin eklinden balayarak her konuda kendini zahire kaptrm bir
815
Sividu,Farsadaotuzikidemektir.Hurfiler,sividuyuArapyazsileseklindeyazarlar.Fazlullahn
eserleriniyazdFarsalfabesindeotuzikiharfbulunur.Bunagreevrendemevcuttmseslerotuziki
tanedir.Bakabirdeyilevarlkbuharflerdedir.a.g.e.,s.191.
816
AbdlbakiGlpnarl,Mevlanadan Sonra Mevlevilik,nklpveAkaKitabevleri,stanbul1953,s.375.
228
tiptir. Onun kendince dorular vardr ve bunlardan taviz vermek, ona gre dinden
kmak gibidir. Zhidler din konularda anlay kt, her iin ancak d kabuunda
kalabilen, derinlere inmesini beceremeyen, ilim ve iman d grnyle anlayan, bunu
da srarla bakalarna anlatan ve durmadan tler verip topluma dzen verdiklerini
sanan kiilerdir. Darack dnya gr iinde skp kalmlardr. Hayatn
acemisidirler. manda hibir zaman hakikate ulaamamlardr ve samimiyetleri yoktur.
Zhidin tek emeli cennete gitmektir817.
Zhidin zdd olan kiiye rind denir. Rind, dnyaya ait endieleri ho gren,
znt ve neeyi ayn kategoride deerlendiren, hayat felsefesini dnyann geicilii
zerine kurmu bilge kiidir. Zhidin zhir ehli ve ekilcilii karsnda rind, batn ehli
ve aldrszdr. Zhid ne kadar ham ise rind o derece pimitir. Zhid aka kardr, onu
gnah sayar; rind k olmakla iftihar eder. Zhid aklyla, rind ise gnlyle ilgilenir.
Rindlik dncesi Divan iirinde bir mazmun olarak hep zenilen bir davran biimi
olagelmitir. airler kendilerini rind olarak deerlendirirler ve gya dnyaya bir pul
kadar deer bimezler. Rind, serbest tavrldr, ikiden, sevgiliden, zevk ve sefadan
nasiplenmek ister. Byle yaparak kulluunu yerine getirmi, cenneti kazanm
olacaktr818.
Medreseler din konusunda son derece katdr, musikiyi yasaklarlar ve ekle

nem verirler819. Neyzen Tevfikin babas medrese eitimi alm olmasna ramen bu
koyu taassubun etkisinde kalmaz. Son derece anlayl, musikiyi seven, aydn biridir ve
olunu da bu ekilde yetitirmeye alr.
Neyzen Tevfik, on be yanda zmir Mevlevihanesine kabul edilir. O dnemde

tekkeler insana ve insanla verdikleri kutsallkla medreseden farkl bir yere sahiptir.
Mevleviler sanat ve musikiyi Tanrya ulama yolunda bir kap olarak grrler, her
gr ve dnceden insan sonsuz bir hogr ile kucaklarlar. Neyzenin musiki ve
ikiye olan meyli Mevlevihanede daha da artar. Buradan ayrlp stanbulda medrese
eitimi almaya baladnda, yetitii zgr ortam arar. Medresedeki ar bask
817
Pala,Ansiklopedik Divn iiri Szl,s.421.
818
a.g.e.,s.330.
819
Glpnarl,Alev Bekta Nefesleri,s.12.
229
nedeniyle bu muhitten uzaklar ve rindne bir yaam srer. Neyzenlii, ikiye olan ar
dknl, kendine has din anlay ile tam bir rinddir. Bu slubunu iirlerine de
yanstr.
ok kr, Havale, Geerim, Dinle, Gnlmn Meyhanesinden

Hitap, Sahne-i mrmden Nefs-i Emmareye Hitabm, Mnact adl iirlerinde
rindne ton baskndr. Neyzen Tevfik iirlerinin ounu ar alkoll olduu zamanlarda
geirdii krizler esnasnda veya hastanede yatt dnemlerde sylemitir. Rindne
iirlerinde karamsar, sitemkr ve rindne tonlar arasnda gidip gelir. rnein ok
kr820 iirine giriinde karamsar ve sitemkr bir rindin, gnlyle yapt syleiye
ahit oluruz:
Hatr gnl bulamazsn birinde

Dama dedi diisinde erinde
Vatan dedikleri yangn yerinde
nsanla hl imnn m var
Ayn iirde hisleri hzla yn deitirir ve karamsarlktan syrlarak dnyaya zerre kadar
deer vermeyen, serbest tavrl rindne bir duyua ynelir:
Kendi cihnnda sen bak keyfine

Kulak asma halkn hayfa-hayfine
Tanburuna, kemnna define
Sen de katl neyde noksnn m var
Havale821 iirinde dnyay dzeltmeye alr, ancak ne yaparsa yapsn

baaramaz, sonunda iine dt karamsarla tahamml edemeyerek kendini
elenceye brakr:
Deli neyzen al mansru destine
820
Azb- Mukaddes,s.7.
821
a.g.e.,s.1112.
230
Terneyle selm yolla dostuna

Matbtn masasnn stne
Seyyh iken krk billr braktm
Zhidlik disiplin, azim, kararllk ve sreklilik gerektirir. Neyzen Tevfik,

Msrdayken burann mehur mfts Abduhtan tam bir zhid terbiyesi ve disiplini ile
ders alr. Ancak, fikren ve ruhen zahitlie heveslendii bu dnem ok ksa srer. ders
almaya en fazla iki ay dayanabilir ve sonunda kendini Msrn meyhanelerinde, esrar
batakhanelerinde bulur.
Rindlere gre dnya geicidir ve bu geici lemin dertlerine zlmenin de bir

anlam yoktur. Neyzen Tevfik, Geerim822 adl iirinde geici dnyann derdini
tasasn bir kalemde yok ediverir:
Geen genlik gnlerine yanmayan

Yok gibidir, bense bakar geerim
Yoku vara var hie gmerek
Her solukta bir gam yakar geerim.
Rindne iirlerinin hemen hepsinde bir sorundan bahsedip onun etkisiyle ok

sknt ektiini, zmek iin elinden geleni yaptn, ancak baarl olmadn bu
nedenle serserilie meyil ettiini syler. Bu ekilde kendini, btn mrn kat bir
imanla dnyay dzeltmek iin harcayp bir kez olsun gnlnn sesini dinleyemeden
lp giden taassup ehlinden daha akll gstermeye alr.
Tam otuz yl bu grnmez bu bilinmez emelin

Yanmm kahrna bu mpheme-i muhteremin
..
Serserilik yaatr sevdiini hatrda
822
a.g.e.,s.8889.
231
Yerde, gkte, balo, elence, denizde

Srr- sevdy ikf etmek iin bir arada
Atmz kendimizi arza efendim, burada
ne davada, ne kavgada, ne yaygarada
Bu irdet bize fermn- nuku- kdemin823
Rindler ve zhidler genellikle birbirlerini eletirirler. Neyzen Tevfikin rindne

iirlerinin ounda zhidleri aalad grlr. Azb- Mukaddeste yer alan Aygr
mam, Hoca, Vaiz, ehre-i Mehatin Iskat, Softa ve Yobaz
manzumelerinde buna rnektir. Bu iirlerinde tasvir ettii kiiler dinin emirlerinin
sadece yzeydeki ksmn grp bunlar keyiflerince alglayarak zalimlemilerdir.
Neyzen Tevfike gre, anlaysz, kat ve kaba olan bu ahslar imandan uzak
kimselerdir.
Neyzen Tevfik, Mnact adl iirinde zhidne bak asna gre tamamen
kfre batmtr.
Ey bana kendini byk tantan

Hlime bak da varlndan utan
diyerek sitem ve kzgnlkla balad iirinde,
Bende varsa eer o kalb-i selm

Ar- lna kr ktk de gelirim
dizeleriyle tam bir rind gibi dnr. Zhidler gibi sadece cenneti isteyen biri
olmadn, bu nedenle din kurallar harfiyen yerine getirerek cennet beklemektense
temiz bir kalp ve imanla Tanrya ulaabileceini syler.
823
a.g.e.,s.106107.
232
Neyzen Tevfik hayatnn byk blmnde iki ve elence lemlerine dalm,

neredeyse btn mrn sefahat lemlerinde geirmi, Tanr ile arasndaki perdeleri
indirdiine inanan ve bu konuda snr tanmayan, slmn katlktan uzak ve sevgi
temeline dayanan bir din olduunu dnen bir rinddir. Onun yaam ekli, iirleri ve
hayata bak ynyle rindlik geleneinin son temsilcisi olduunu syleyebiliriz.
c. Ak iirleri
Neyzen Tevfik zaman zaman kadnlar ve ak nemsemediine dair aklamalar

yapar. Kadnlar iin yle der824:
Hilkat tezghndan kan kadnla benim alakam yoktur. Fikrimce, kafese koyacana
emin olmad insana yz vermez kadn.
Hayat boyunca sadece Msrda tand Lbnanl Ferideye ak olduunu

syler. Ancak, ak olduu dnemde muvazenesini kaybettiini ve Feridenin esiri
olduunu grr. zgrln kstlayan bu aktan korkar. Bu nedenle sevdiinden
uzaklar ve onu unutmaya alr. Yaad olumsuz tecrbe nedeniyle znden aka
mesafeli yaklamasna ramen ak iirleri yazmaktan geri kalmaz.
zmir Mevlevihanesinde bulunduu dnemde Muktebes dergisinde yaymlanan

drt gazeli ak zerinedir. Bunlardan sadece ilk yaymlanan gazeline Azb- Mukaddes
adl eserinde yer verir825.
Dil-ikrm! Sen esr ettin dil-i n-dm,

ve-krm! Levha-i hsnn gnl sayyd m?
eklinde balayan bu gazelinde, sevgilinin iveleri ve gzellii ile gnln avlayp ak

acsyla doldurduunu syler. Bir gafletle onun gzelliinin eteklerine dtn ve
824
825
Muktebesdergisi,nr:18,30Nisan1314(12Mays1898).
233
bunu farkettiinde feryadnn gklere ykseldiini anlatr. Ayrlktan dert yanar ve

ayrlk acsnn yreine bir haner gibi saplandn syleyerek, kendisini incitmekten
zevk alan makuna sitem eder. Gazeline, Tanrdan vefasz sevgilisini kendisine
balamasn dileyerek son verir.
Dier gazelinde de benzer ifadeler kullanr. iire balad ilk yllarda yazd
drt gazelinde beer ak ele alr. Bu gazellere, aknn cann yakt syleyerek balar,
sevgilinin gzelliinden ve zalimliinden sz ettikten sonra sevgiliye kavuma
temennileriyle son verir. Bu ynleriyle ilk gazelleri muhteva bakmndan klasik gazelin
zelliklerini tar.
Hi adl eserinde ak temasna yer vermez. Azb- Mukaddeste Canan ve
Baktm Aladm iirleri ile bir kta, iki koma ve bir tahmisinde ak temini iler.
Canan826 iirinde, akn akaya gelmeyecek kadar nemli olduunu, aklarn
dnya gereklerinden koptuklarn syleyerek aka pheyle baksa da ak olmaktan
kendini alamadn syler.
Bir serseriyim ki dur amn bilmem,

Kalbinden baka bir mekn bilmem,
Gkkandil olmuum, sumn bilmem,
Bu mavi gzlerin meyhnesinde.
Komas827 ak temini iledii en sade ve lirik iiridir. Bu iirinde hicivlerindekinden

ok farkl bir Neyzen Tevfik grrz.
Dudanda yangn varm dediler

T ezelden koarak geldim
Alev yanaklar sarm dediler
Sevd seli oldum tatm da geldim
826
827
a.g.e.,s.130.
234
Baktm Aladm828 iiri btn ak iirlerinin iinde en karamsar olandr. Ak ve

ayrlktan dolay hissettii acya dayanamadn syler.
Sen nerdesin ey nazl yr,

Snemde akn py-dr,
Kalbimde senden yadigr
Esrra baktm aladm.
Neyzen Tevfik, zmir Mevlevihanesinde Fuzulnin gazellerini okur. Burada

bulunduu yllarda pek ok nl airin divann okumasna ramen sadece Fuzulnin
bir gazeline tahmis yazmtr. Fuzulnin,
Reng-i rynda dem urm sgar- sahbya bah

beyitiyle balayan yedi beyitlik gazelini tahmis eder. Bu gazelinde duygu ve slup
olarak Fuzulye yaklat grlr.
Rh- aknda dnen necm-i seher-peymya bah

Zlfnn Mecnnudur sergete-i Leylya bah
Ufk- hsnnden doan mihr-i cihn-rya bah
Reng-i rynda dem urm sgar- sahbya bah
Neyzen Tevfik, hayatnda aka ve kadnlara yer vermenin doru olmadn

dnse de, ak temini iledii iirlerinde ak seven, ak ve ak acsn nemseyen biri
828
a.g.e.,s.133134.
235
olarak karmza kar. Gazel formuyla yazd ak iirleri divan iirinin btn
zelliklerini tar ve komalarna nispeten daha ar bir dille kaleme alnmtr. Ancak,
yinede ak temli gazelleri ve komalar son derece akc ve liriktir.
d. Methiyeler
Methiye, bir ahsn olumlu ynlerini aa karma, onu vme manasna gelir.
Divan edebiyatnda padiahlar, sadrazamlar, devlet ileri gelenlerini, din byklerini
veya deer verilen herhangi bir ahs vmek iin methiyeler yazlmtr829. Methiyeler,
vlen ahsa duyulan sayg ve sevgiden dolay sylendii gibi, maddi kazan salamak
iin, daha iyi grevlere gelmek iin, hapisten veya idamdan kurtulmak iin de sylenir.
Neyzen Tevfikin yergilerinin yannda methiyeleri de vardr. Atatrk, Mevln,

Mehmet Akif, ayc Hac Mustafa, Hafz Osman Alperin olu Muhammed Sleyman,
kpei Mernu ve doktorlar iin methiyeler yazmtr.
Neyzen Tevfik, Atatrk tanma frsat bulur, onu takdir eder ve Trke
Birinci t, Dndke, nc Arz- Hl, Trke kinci t gibi
iirlerinde ondan vgyle bahseden ktalara yer verir:
Bu eserler inklbn ekmeliydi phesiz

Trkn istikbli ondan mncelydi phesiz
Tuttuun el Gazi-i mnc eliydi phesiz
kl- ferdne-bna mealeydi phesiz
Secde eyler smnlar emsini ikrra Trk830
Methiyelerde bir ahsn olumlu ynleri aa karlr. Mersiyelerde ise len

kiiden bahsedilirken o kimsenin iyi ynleri anlr. Neyzen Tevfikin, Atatrkn
829
Halukpekten,Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri ve Aruz,DerghYaynlar,stanbul2009,s.40.
830
Trkekincit,Azb- Mukaddes,s.42.
236
vefatnn ardndan yazd O lmedi831 adl iiri ve kpei iin yazd Mernu iiri
birer mersiyedir. Methiyelerde ve mersiyelerde vg kavramnn ortak olmas ve
Neyzen Tevfikin sadece iki mersiyesi olmas nedeniyle bu iki iiri methiyeler ksmnda
ele almay uygun bulduk.
Neyzen Tevfik, Atatrkn vefatndan sonra yazd O lmedi iirinde yle

der:
Biliyormu kaderin cilvesini evvelce,

Btn ecrm- sem yasla brnd o gece.
Yaklaan ac nce gnei korkuttu,

Ay tutuldu diyemem gkyz mtem tuttu.
Neyzen Tevfik Atatrkn lmne ok zlr ve lse bile milletinin kalbinde

ok kymetli bir yeri olduunu belirtir. Onun lmyle btn gkyznn yasa
brndn, halkn duyduu acnn gnei korkuttuunu syler:
Tanr lmez, o dilerse grnr bir mddet,

Kaybolunca onu kalbinde bulur her millet.
Tanrnn bir sre Atatrkn vcudunda dnyaya geldiini ve grevini tamamladnda

dnyadan ayrldn ifade eder.
Yedi beyitten oluan bu mersiye son derece sadedir. ok ksa ve zl bir ekilde
duyulan znt ifade edilmi ve gereksiz ahlanmalardan kanlmtr.
Neyzen Tevfik ikinci mersiyesini kpei Mernu iin yazar. Mernu832 adl bu
iirinde Mernutan ayrld iin ok zgn olduunu, ona kalpten baland iin
acsndan aladn syler ve ona yaatt aclardan dolay balanma diler;
831
a.g.e.,s.170.
832
a.g.e.,s.170.
237
Bu engin ayrlk canma yetti,

Bamdan ayor kederim Mernu.
Bu yolda yazlm fermn- kaza,
Bunu da gsterdi kaderim mernu.
Neyzen Tevfik, Mevln833 adl mesnevisinde Mevlanaya olan saygsn ve

hayranln ifade eder. Otuz be beyitlik bu mesnevinin ilk on drt beyitinde
Mevlnnn d grnn anlatr:
Ya elli be, boy uzunca imi biraz kanbur,

Demek ayp deil amma edepte hayli kusur
..
ner o takkenin altndan omza dek salar,
Kvrck ular, pek ok deilse de ak var
Daha sonra Mevlnnn bulunduu oday tasvir eder. Mevlnnn varlnn oday
aydnlattn, onun yannda felsefenin kr, fennin ktrm olduunu, onun dehasnn
ihtiam karsnda btn zenginliklerin fakir grndn syler. Neyzen Tevfikin,
Mevlanay methettii bu iiri dier methiyelerine nispeten daha zenle ilenmitir.
Burada gereklerden ok fazla uzaklamadan vgler dizmeye gayret etmitir.
stanbula gittii ilk gnlerde Mehmet Akif ile tanr. Onun edeb zevkini
gelitirmesinde ve tannmasnda Akifin pay byktr. Neyzen Tevfik, Akif iin bal
bana bir methiye yazmamsa da Tercme-i Hlim adl iirinde ondan vgyle
bahseder834:
Hazret-i kif ki shib-i fazl u std- gzn,

Her cihetle hl-i dervineme oldu mun
..
833
a.g.e.,s.158160.
834
a.g.e.,s.219220.
238
dem etmek-n beni ok yorulmudur bu zat,

Kalmm ruhumla minnetdr, mdm- el-hayt.
Neyzen Tevfik, ayhane ileten dostu Hac Mustafa iin syledii Hacya835
adl manzumesine onu verek balar:
Himmetinden belli, evld- Alisin ya Hac,

Her zaman bb- rzda mncelsin ya Hac
P-i eminde un- kaintn hikmeti
Hallolunmu vakf- srr- belsin ya Hac
Hep Huseyndir nev-y tenin sneden
phesiz knn- irfnn telisin ya Hac
Arkada ayc Hac Mustafay vd bu iiri dier methiyelerine nispeten daha ok

vg unsuru ierir.
Neyzen Tevfik arkada Hafz Osman Alperin olu Muhammed Sleyman iin
bir kta syler836:
Uup geldin bir ihb- l-meknsn sen!

Bu hikmet-i hne-i hilkatte bir rh-l-beynsn sen
Kudmnle merreftir btn yrn ile ihvn
Nasl etmem muhabbet hem Muhammed hem Sleymnsn sen
Bu ocuk doumuyla ein dostun mutlu olmasn salamtr. Ayrca, Hz. Muhammed
ve Hz. Sleymann adn tad iin bir sevin sebebidir. Gnahszlyla da mutlak
varln bir parasdr hala. Bu ynleriyle vgy haketmitir.
835
a.g.e.,s.145.
836
a.g.e.,s.176.
239
Neyzen Tevfik hastaland zamanlar kendisine zenle bakan Bakrky Akl

Hastanesi doktorlar Mazhar Osman Uzman, Fahrettin Kerim Gkay ve Rahmi Duman
iin bir methiye yazar.
Serveten mlk-i demde bir muazzam bankerim

Bo deildir bardam, midem, anam, lengerim
Sizlerce Mevl kerimse bizce Fahrettin Kerim
Her seher bir meseleyle ykselir ferydmz

Mazhar Osmandr aklca primiz stdmz
Gnlme sunduka cm- shhati ef Rahmi Bey

Kald ksz kbet meyhnede peymne-i mey
Meclise erh-i serencm eyledike bang-i ney837
Nef, edebiyatmzda kaside stad olarak tannmtr. Devrinden balayarak,

son zamanlara kadar kaside yazan btn airler, onu stat bilmiler ve taklit etmee
almlardr. Ayrca, edebiyatmzn hiciv sahasndaki en nemli simalarndandr.
vglerinde mbalaal olan Nef, methettii kiiyi en sekin kelimelerle gklere
karken, hicivlerinde de mbalaann dozunu drmez ve yerdii kimseleri en galiz
szlerle yerin dibine batrr838.
Neyzen Tevfikin methiyeleri ok azdr ve aslnda hibiri tam olarak bir methiye
zellii gstermez. Neyzen Tevfik, ok fazla dostu olmasna ve dostlarnn her zaman
onunla yakndan ilgilenmesine ramen hayat boyunca nankrlkten ikyet eder.
Yaad srece ailesi, dostlar ve doktorlar tarafndan kollanmasna ve martlmasna
ramen dilinin kudretini vmek yerine yermek iin kullanmay daha ok tercih etmitir.
Hicivlerindeki, his ve duygularnda arya kap orijinal hayaller reterek nl hiciv
stad Nefye yaklarken, methiyelerinde sade olmay tercih etmitir.
837
Tevfikolu,Fahri Cell Gktulga,s.8384.
838
Halkpekten,Nef Hayat, Sanat, Eserleri,AkaYaynlar,Ankara2000,s.94.
240
e. Kendini Anlatt iirleri
Neyzen Tevfik pek ok iirinde dnyaya, insanlara ve hayata ilikin fikirlerini

ifade eder. Bunlarn dnda kendi hayatndan bahseden iirler de yazmtr. Kaval
Ak, Bir Hikyet ve Tercme-i Hlim iirlerinde hayatn, krgnlklarn ve
isyanlarn anlatr. Bu iirlerinde kendinden bahsederken serseri, vre, deli, fakir, it,
b-are gibi kaba ifadelere sk yer verir.
Bu iirlerinden en nemlisi drt yz yirmi alt beyitten oluan ve doumundan

yirmi sekiz yana kadar olan hayat hikyesini ayrntl bir ekilde anlatt Tercme-i
Hlim839 adl iiridir. Bu iire onun otobiyografisi de diyebiliriz.
ocukluum ne zaman gelse ydma derhl

Zavall rh- garbim olur gark-i mell
Kalan sahif-i gm hcre-i haytmda

Birer birer alr p-i htrtmda
Bu uzun mesnevisinde hayatna dair pek ok ayrntya yer verir. Ailesi, okul yllar,
Urladaki hayat, ney dersleri, zmir Mevlevihanesinde geirdii gnler, Msr yllar ve
II. Merutiyetin ilannn ardndan yurda dnn anlatt iirinde hayatn kendi
azndan renme imkn buluruz.
Neyin hayatndaki yerini Kaval Ak840 iirinde anlatr. Uzun yllar alarak
neyi baaryla flemeyi rendiini ve kaderini neyin izdiini syler.
Efendiler baknz u elimdeki kavaln

Serir-i nefehtnda ince, orta, kaln
839
840
a.g.e.,s.193194.
241
Sadlar bulabilmem hemen otuz iki sene ki

Olur, sebtma sanatta hidim belki
Bir Hikyette841 neyi, ikisi ve ttn ile geirdii bir gnn anlatr.
Uyandnda bir nceki gn ok itii iin kendine zor gelir, uyanr uyanmaz boynunda
tad ve Kallavi adn verdii matarasndaki ispirtodan ier ve ikisinin ok az
kaldn anlaynca gzn aamad iin dkknlarn kepenk sesini bekler ardndan
yavaa ve sendeleyerek dorulur. Kendine geldikten sonra meyhaneleri dolar, ier ve
dostlaryla sohbet eder. Hayatnn byk blmn bu ekilde geirdiini syler.
Alr, per basarm sneme bu gml neyi,

Niyz eder ekerim ilelerle cm- meyi
..
Asl yuvam ki meyhne, sahibi Yakomi
Bu yerde anlayabildim vcut ile ademi!
B. NEYZEN TEVFKN RLERNDE EKL VE SLP
1. NAZIM EKLLER
Neyzen Tevfikin yaymlanm ilk iiri tespit edebildiimiz kadaryla bir

gazeldir. Bu iir, 1898 ylnda Muktebes dergisinin on sekiz numaral saysnda
neredilir. Neyzen Tevfik, elimizde bulunan iirlerinin ounu 1900-1929 ve 1936-1948
yllar arasnda sylemitir842. iir sylemeye zmir Mevlevihanesinde bulunduu
yllarda balar. Son iiri lmeden birka gn nce arkada Server Revnakoluna
841
a.g.e.,s.195198.
842
NeyzenTevfik,Azb- Mukaddesteiirlerininounuyazdtarihibelirtir.BunagreAzb-
Mukaddesteyeralanyetmidokuziirini19001929 arasnda,yirmiyediiirini19361948yllar
arasndayazmtr.
242
syledii u ktadr843:
Felsefemde yok tem, ben nk srr- vhdim,

Cem-i kesrette yeknen sfr- mutlak olmuum
Yokluumla ikrm, Ehl-i Beyte idim.
Secdemin eklindeki Muhammed hidim.
Neyzen Tevfik, eserlerinde kta, mesnevi, murabba, muhammes, beyit, gazel,

koma, mseddes, tahmis ve tesdis nazm ekillerini kullanmtr. Bunlardan en sk
kulland nazm ekilleri kta, mesnevi, murabba, muhammes, beyit ve gazeldir.
Neyzen Tevfikin eserlerinde nazm ekillerinin dalm yledir:
H AZB-I KTAPLARININ TOPLAM

MUKADDES DIINDAK
RLER
Kta:17 Kta:61 Kta:9 Kta:76
Gazel:2 Mesnevi:25 Gazel:5 Mesnevi:26
Murabba:2 Murabba:22 Murabba:3 Murabba:25
Mseddes:2 Muhammes:13 Muhammes:3 Muhammes:16
Mesnevi:2 Beyit:13 Beyit:1 Beyit:14
Muhammes:1 Gazel:8 Mesnevi:1 Gazel:14
Tesdis:1 Koma:4 Toplam:22 Koma:4
Toplam:27 Mseddes: 1 Mseddes: 2
Tahmis:1 Tahmis:1
Tesdis:1 Tesdis:1
Toplam:149 Toplam:178
843
1953.
243
lk kitab Hite yer alan on bir kta, iki mesnevi, iki murabba, bir gazel, bir
tesdis, bir muhammes ve bir mseddes Azb- Mukaddeste de yer alr. Bu nedenle
tablonun drdnc stunda tekrar yaymlanan iirlerini hesaba katmadk.
Neyzen Tevfik, drt komas dnda btn iirlerinde divan edebiyat nazm
ekillerini kullanr. En ok kta nazm ekli ile iir yazar. Szlk anlamyla para
demek olan kta, yalnz ikinci ve drdnc dizeleri birbirleriyle uyakl iki beyitlik nazm
biimine denir. Ktalarda beyitler arasnda anlam birlii bulunur ve beyitler birbirini
tamamlayc niteliktedir844. Felsef veya tasavvuf bir fikir, bir hayat gr, bir nkte,
bir kiiyi vme ya da yerme, bir olayn tarihi gibi pek ok konuda kta yazlabilir.
Neyzen Tevfikin ktay daha ok tercih etmesinde hemen her konuda syleniyor
olmasnn etkisi vardr. Ksa ve dinamik bir yaps olan ktay dncelerini
aktarabilmek iin en iyi ifade arac olarak grmtr. En ok kta nazm ekli ile
iirlerini syledii iin ktalarnda etkili ve kendine has bir syleyie ulamtr.
Ktay ok kullanmasnda ksa olmasnn pay byktr. Ktalarnn hemen

hepsini yaanan bir olay zerine, olay etkisini yitirmeden hemen orackta irticalen
syleyivermitir. iirini hakszlklara ve ktlklere kar bir yergi arac olarak
kulland iin dncelerini ok uzun iirlerle anlatmak yerine bir kta ile zl bir
ekilde sunmay tercih eder. Ktalarnda, uzun uzadya anlatlacak bir konuyu drt
dizeye sdrmas onun iirdeki ustaln gsterir. Basit ve kolay gibi gzken, fakat
herkesin sylemeye muvaffak olamad iir veya beyitlerdeki sanat olan sehl-i
mmteninin845 rneklerine onun iirlerinde sklkla rastlanr.
Hdisat oku her n, o zaman geti deme,

Hbli Kabli sa belle, basiretle gein.
Asl- kann tabitta tagayyr yoktur,
Vaka tebdl-i kyfetle gelir her gn iin.
844
Dilin,rneklerle Trk iir Bilgisi,s.202.
845
MenderesCokun,Szn Bys Edeb Sanatlar,DerghYaynlar,stanbul2007,s.218.
244
Neyzen Tevfikin ktaya arlk vermesinde hocas air Erefin kta nazm
eklini ok kullanmasnn846 da etkisi vardr.
Ktalarnn hemen hepsinde hiciv tonu ar basar. Bunlarn bazlarnda yergi

iirin tmne yaylr:
Huzrunda bu ztn intihar ederdi Cebril,

Bilinseydi ezelde hilkatin bu srr evvelce;
Ykard ar, krsyi, eer ksayd bu dhi
Bu ahne cehlet uratrd Tanry felce847!
Baz ktalarnda ise gl imajlarla balad hicvini son dizede kulland galiz szle
zayflatr.
te kanbur felein emriyle

Mihverin arkn krd devran.
Duedir Akdenizin yz karas,
Topyekn azna s Yunan848
En ok kulland nazm ekillerinden biri de mesnevidir. Ayn vezinde ve her

beyti kendi arasnda ayr ayr kafiyeli nazm ekillerine mesnevi denir849. Her beyitin
kendi iinde kafiyeli olmas mesnevi nazm ekli ile uzun iirlerin yazlmasn
kolaylatrr. Neyzen Tevfikin en uzun iirleri mesnevi nazm ekli ile yazdklardr.
Bunlardan en hacimli olan drt yz yirmi alt beyitten oluan Tercme-i Hlim adl
mesnevisidir. Mesnevilerinin ounda tahkiyev unsurlar kullanr. Mesnevi nazm ekli
ile yazd iirlerinde din ve sosyal hiciv tonu ar basar. Ayrca kendisinden bahsettii
846
847
848
a.g.e.,s.175.
849
pekten,Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri ve Aruz,s.59.
245
iirlerini de bu nazm ekli ile yazmtr. skelet850 adl mesnevisinde alegorik

unsurlar kullanmtr.
Murabba edebiyatmzn ilk yzyllarndan balayarak son dnemlere kadar ok

kullanlan musammatlardan biri olmutur. airlerin ounun divannda en azndan bir
ya da iki murabba grlr. Murabbalarda vg, yergi, din ve retici konular sk
kullanlmtr851. Neyzen Tevfik murabbalarnda din ve sosyal konularla ilgili
hicivlerine yer verir ve kendisinden bahseder. Murabbalar en akc ve kvrak iirleridir.
Okunduklarnda ok kolay yazlaca hissini verseler de yazlmalar zor olan iirlerdir.
zellikle din konulu murabbalar salam bir tasavvuf bilgisinin ve idrakinin eserleridir.
Felsef bir fikir, bir dnce, bir dnya gr, vg, ak ve sevgiliyi zleyi
hemen her konuda yazlan muhammeslerin konusu olabilir852. Trk edebiyatnda
muhammeslerde en ok ak, tasavvuf, methiye, nasihat, mnct, ve nattr ele
alnmtr. Genelde be benden oluur853. Neyzen Tevfikin muhammeslerinde en ok
din hiciv tonu hakimdir. Muhammeslerinin bent says ok deikenlik gsterir.
Divan iirinde, gazellerde en ok ak temi ele alnr. Srasyla sevgili, tasavvuf,

rindlik ve arap zevki, kii tavsifi ve hikmet, aktan sonra en ok ele alnan
unsurlardr854. Neyzen Tevfikin gazellerinde bu sralama hiciv, ak, tasavvuf ve hikmet
olarak deiir. Muktebes dergisinde kan ilk drt gazelinde divan geleneine uygun
olarak ak temini iler. Gazelleri ak, tasavvuf ve hikmet unsurlarn ele almas ve
kulland mazmunlar itibariyle klasik gazel tarzndadr.
Neyzen Tevfik, divan edebiyat nazm ekillerini kulland iirlerinde ele ald
temler itibariyle gelenein dna kar. Ancak, teknik olarak nazm ekline sadk
kalmtr. Divan edebiyatnda iirlere isim verilmez. iirler nazm ekline gre veya
850
851
pekten, Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri ve Aruz,s.85.
852
a.g.e.,s.96.
853
854
a.g.e.,s.334.
246
kafiyelerine gre isimlendirilir. Neyzen Tevfik, ktalar ve komas dnda btn

iirlerine isim vermitir.
Sadece drt komas vardr. Komalarnda, son derece baarldr. Bu

iirlerinden sadece birine isim vermi dierlerini Koma olarak adlandrmtr. Bir
komas didaktik, dier komas temas ak olan lirik iirlerdir. Komalarn sade bir
dille yazmtr.
Neyzen Tevfik, en ok ktay kulland iin bu nazm eklinde zamanla kendine

has bir slup gelitirmitir. Yeni nazm ekilleri kullanmak ve allagelmi kalplarn
dna kmak yerine divan edebiyat nazm ekillerinin snrlar ierisinde kendi
fikirlerini sylemeyi tercih etmitir. Muhtevay ekilden stn tutar. iirde ekil zerine
fikirlerini beyan ettii herhangi bir kaynaa ulamadk. Ancak, iirlerinin ekil unsurlar
incelendiinde salam bir iir teknii olduu grlr.
iiri zerine dncelerini sadece Azb- Mukaddese yazd mukaddime

niteliindeki oban Armaann Sunarken ve Mukaddime ksmlarnda anlatr.
Burada yazdklarnn ilm ve edeb deeri olmadn, kendisinin bir air
saylamayacan syler. Hi adl kitabn kendisi hazrlar. Bu eserinde iirler hibir
tasnife tabi tutulmamtr. Azb- Mukaddesin tertibi de hsan Adaya aittir. Bu noktada
iirlerine kar umursamaz davrandn syleyebiliriz.
2. VEZN VE KAFYE
Arap edebiyat kaynakl aruz vezni Trk edebiyatna dolayl olarak ran
edebiyatndan gemitir. 10. yzylda slamiyeti benimseyerek Arap kltr ve
edebiyatnn etkisine girmelerinden nce Trklerin yzyllar boyu kullandklar nazm
ekilleri ile iir lleri vard. Bu zamana kadar Trke iirler drtlkler halinde ve hece
saysna dayanan milli bir nazm ls ile syleniyordu. Bu yzyldan balayarak Arap
kltr ve edebiyat ran kltr ve edebiyatn etkiledii gibi, dolayl olarak Trk
247
edebiyatn da etkisi altna almaya balamtr. Trke iirlerde eski nazm ekilleri olan
drtlkler ve hece ls halk iirleri ve tasavvuf iirlerinde kullanlmaya devam eder.
te yandan randa uzun denemeler sonunda geliip, yerleen aruz ls de Trk
iirinde kullanlmaya balanr. 15. Yzylda aruz ls artk Trk iirine yerlemi ve
baaryla kullanlr olmutur. Son devirlerde aruz lsnn Arapa ve Farsa gibi
yabanc kelimelerin yardm olmadan da Trke iirlerde baaryla uygulanabileceini
Tevfik Fikret, Mehmet Akif ve Yahya Kemal gibi airler iirlerindeki uygulamalar ile
kantlamlardr855.
Neyzen Tevfik, nazm ekilleri ve l konusunda divan edebiyatna baldr.

Aruzu, zmir Mevlevihanesinde bulunduu yllarda renir, hatta aruz vezniyle
gazeller yazar. Arapa ve Farsay Ermenekli Hasan Rt ve Mehmet Akiften ald
derslerle renir. Okuduu kitaplarla ve iirlerle pekitirir. Ancak onun aruz
konusundaki asl hocas Mehmet Akiftir.
Azb- Mukaddeste drt komas dnda btn iirlerinde aruz veznini

kullanmtr. Gazellerinde filtn(3)/filn kalbn, ktalarnda ise
feiltn(3)/feiln, filtn(3)/filn kalplarn sk kullanr. Mesnevilerinde
feiltn(3)/feiln ve mefiln/feiltn/ mefiln/feiln kalplarn tercih eder.
Murabbalarnda ve muhammeslerinde feiltn(3)/feiln ve filtn(3)/filn
kalplarn daha ok kullanr. Neyzen Tevfikin hece veznini kullanmasnda, bu vezne
scak bakan Namk Kemal, Ziya Paa ve Rza Tevfik Blkbann etkisi olur.
Edebiyatmzda nemli yeri olan bu isimler hece vezninin kullanlmas konusunda
szler sarf etmiler ve bu vezinle iirler yazmlardr856. Neyzen Tevfik, bu yolda
yazd komalarnda hece lsnn 6+5 durakl kalbn kullanr.
iirde ritim ve ahenk, vezin ve kafiyelerle salanr. Ayrca iirin d dzenini

salayan kafiye, onun hafzada kalmasnda, kolayca ezberlenmesinde nemli bir role
855
856
HasanKolcu,Trk Edebiyatnda Hece-Aruz Tartmalar,AkaYaynlar,Ankara2007,s.3754,112
125.
248
sahiptir. iirde kafiye varln hissettirmeyecek kadar doal olmaldr.
Neyzen Tevfik en ok kta nazm eklini kullanmtr. Ktalarda kafiye rgs

genellikle xaxa, ab ab ve aaxa eklindedir. Kta dnda murabba ve mesneviye arlk
vermitir. Mesnevilerde her beyitin ayr kafiyesi vardr. Murabbalarn kafiye rgs ise
aaaa, bbba, ccca veya aaaA, bbbA eklindedir. Bunun dnda ou Tanzimattan sonra
olmak zere aBaB,cccB; aaxa,bbxb,ccxc ve bbbv, cccv kafiyeli murabbalar da
yazlmtr857. Neyzen Tevfik murabbalarnda hem klasik kafiye rgsn hem de
Tanzimattan sonra kullanlan kafiye rglerini kullanr. Komalarnda xaxa, bbba
kafiye dzenini kullanmtr.
iirlerinde, daha ok divan edebiyatnda kullanlan tam ve zengin kafiye ile

rediflere yer verir. Fiillerden oluan braktm, gelip geiyor, olacak,
dndke gibi redifleri sk kullanr. Bu redifleri kulland iirlerinde fiiller
arlktadr. Mehmet Kaplan, iirde fiil kullanm iin yle der858:
Alelade kullanlmayan fiiller bir sanatkrn slubunu zenginletirir. Fiilleri husus bir
ekilde kullanan sanatkr onlarn iinden mizacna, muhayyilesinin ekline, dnya
grne gre tercihler yapar. Hareketi belirten, hli belirten, zaman belirten fiiller
vardr. Her sanatkrn iirinde bunlarn kullanl nisbeti deiir.
Divan edebiyatnda kafiye yapsn daha ok nazm ekli belirler859. Neyzen

Tevfik, iirlerinde divan edebiyat nazm ekillerini kulland gibi kafiyelerinde de
daha ok gz iin kafiyeyi kullanr.
Neyzen Tevfikin iirlerinde en ok hareketi ifade eden fiiller grlr. Bu onun

tez canllnn ve neredeyse batan sona bir hareketlilik arz eden hayatnn sonucudur.
Tevfik en ok geni zaman, grnen gei zaman, gelecek zaman ve bildirme ekini
857
858
Kaplan,Tevfik Fikret Devir-ahsiyet-Eser,s.240.
859
a.g.e.,s.218219.
249
kullanr. Ayn iirde farkl zamanlar kulland da olur. Bir bentte srekli ayn zaman
kullanmas iirinin monotonlamasna sebep olur. Bu nedenle her bentte farkl kelime
trlerinden redifler kullanarak iiri hareketlendirir.
Cehlet fikr-i cemiyetle her beyne aklmtr,

eref, nms, milliyet ocaklarda yaklmtr,
Tututuka memlik, zevk u handeye baklmtr,
Girbnnda halkn bir bel, resmen taklmtr,
Yed-i pr hn- devlet mi, rozet mi y Raslallah?
Bu cha ullananlarda eser var istikmetten,

Dnp etrafa bakmazlar, ne var haktan, hynetten,
ekerler garna Ashb- Kehfin tel siysetten,
Ne fark var imaretten veya Bb- Mehatten,
Sadret Nallmescidde cihet mi ya Raslallah?
iirlerinde ahenk genellikle msra sonlarnda salanr:
Bilinmeyen nice ahsiyetin ninesiyiz,

Sevb seyyienin mecm- fesnesiyiz,
Hadid-i zillete dm hurfe lnesiyiz,
Rebb- hde bir giryenin ternesiyiz.
Neyzen Tevfikin iirlerinde kelime tekrarlar geni yer tutar. Msra banda
kelime tekrarn ok nadir yaparken, iirlerinin ounda msra sonunda kelime tekrar
yaparak ahenk salar.
te Mekke, Mslmanlk inhisr altndadr,

Hacca niyet eyleyen katl hasr altndadr,
250
Bak vatan batanbaa bin iftikr altndadr,

Yuttuun bir lokma, hl ihtikr altndadr.
Baz iirlerinde ktann byk ksmn redif tekrar kaplar:
raz m, Bb- li mi, sfat m y Raslallah?

Hkmet mi, ess- meskenet mi y Raslallah?
Belnn ismi yoksa madelet mi y Raslallah?
Devir hep mezar- marifet mi y Raslallah?
Diyr- eky m, memleket mi y Raslallah?
Msra banda yaplan kelime tekrar ile ahenk oluturmay sadece bir iirinde kullanr:

Nerde Timur u Hlg, nerde ecdd- zm?
Trk iirinde, halk iirinden gnmze kadar en fazla k,l,m,n nszleri

tekrarlanr860. Neyzen Tevfik de iirlerinde bu nszleri tekrarlayarak ahenk salar:
Krk sekiz yl kiver-i ibd sardm, bekledim,

Alt bin yllk birikmi bir de mzi ekledim,
Kurduum tabya harba tuttu yz, mertekledim,
Grdm sr ile mstakbeli gerekledim
Smaz artk tuttuun yol vdi-i inkra Trk
Neyzen Tevfikin iirlerinde karamsar, isyankr, sitemkr, hicv ve komik

vurgular bir arada grebiliriz. iirinin ahenk yaps da bu tonlara gre deiiklik
gsterir. Onun neredeyse hibir iirinin tonu bir dier iirine benzemez.
860
Sabahattinan, Tokad-zde ekip (Hayat-ahsiyeti-Eserleri),s.169.
251
3. EDEB SANATLAR
a. Mbalaa
Anlatm arpc hle getirmek, muhatab etkilemek, yanltmak veya ikna etmek
gibi sebeplerle insanolunun bavurduu en yaygn sz sanatlarndan birisi
mbalaadr. Herhangi bir eyi olduundan fazla veya az gstermeye abartma veya
mbalaa denir. Sade ve kuru bir slupla yazlm ilm metinlerin sanat eseri olarak
kabul edilmemesinin sebeplerinden birisi, yazarlarnn hakikate ballklardr. Hakikat
ancak sra d olursa etkili olur. Sanat bazen hakikati veya olaan mbalaa ile sra
d yapar. Mbalaa ksm yalan demektir, yalann boyutu da abartlan miktarla doru
orantldr861.
Mbalaay, hicvedilecek konunun veya kiinin esasen mevcut bir kusur yahut
zaafnn abartlarak glnletirilmesi olarak da tanmlayabiliriz. Bu tanma gre,
hicivde bir ahs, olay veya durumun eletirilmesi ve olumsuzlanmas sz konusudur.
Neyzen Tevfik, baz iirlerinde olmayan bir durum varm gibi gsterip ok fazla
abartarak kardaki kiiyi olumsuz ynde eletirilir, hatta komik duruma drr.
Alacak Rusyada Petersburgu askerimiz,

Dalacak Kutb- imlye lekerimiz,
Olacak Eskimolar bende-i fermnberimiz,
errimizden nice z-rh her sn olacak.
Bu drtlkte ttihatlarn siyasetini eletirir. Asker ve siyas manada aldklar

kararlarn ne kadar temelsiz olduunu anlatmak iin yaplacak seferleri abartr. Olumsuz
bir durumu olumlu gsterilip abartarak ironik bir anlatmla ttihatlar kk drr.
Dorudan hiciv zellii tayan iirlerde ou zaman mbalaann, toplum

tarafndan sembolik anlamlar tayan benzetme veya telmih unsurlarndan doduunu
861
Cokun,Szn Bys Edeb Sanatlar,s.163.
252
grrz862.

Nerde Timur u Hlg, nerde ecdd- zm?
Her cihetle zalimn- dehre ben oldum imm863.
Abdlhamit; Cengiz, Engizisyon mahkemeleri, Haccc, Yezit, eddd ve Nemrttan

daha kt gsterilir. Hatta onlara imamlk edip ktlk konusunda ders verecek kadar
hepsinden stndr.
Neyzen Tevfik, baz iirlerinde olumlu ifadeler kullanarak vyor gibi grnr.
Ancak bu ifadelerindeki mbalaa ile karsndakini hicveder.
Nfia emredecek imdi mhendis Agoba,

Bir tnel amak iin yle Kutubdan Kutuba,
Kpr ins iin lazm olan hayli duba,
Vkel Meclisinin bo kafasndan olacak864.
Osmanl Devleti o kadar gl olmutur ki Kutuptan Kutuba tnel amak, kpr

yapmak devletin rutin iler gibi anlatlr. Yergiyi, ktann sonunda milletvekillerinin bo
kafalarnn ina edilecek kpr iin duba olarak kullanlacan sylerken yapar. Neyzen
Tevfik, mbalaay genelde, bu ktada olduu gibi hicivlerindeki dozu arttrarak
hedefini alt etmek iin kullanr.
air kendi grd ktlkleri, tehlikeleri bakalarnn gzleri nne sererken

bunlarla savalmasn ve bunlarn yok edilmesini amalar. Bu mcadeleyi yaparken
okuyucunun kendi tarafn tutmasn ister. Okuyucuya kendi grdklerini gstermek ve
sorunu tespit etmesini salamak iin mbalaay kullanarak soruna mercek tutar.
862
863
Hi,s.21.
864
Azb- Mukaddes,s.19.
253
Kan tandan eii, lht- cierden temeli

Bb- li vatann bir delinen iryndr.
det pht gibi krmz koltuktakiler,
Dklen yzsuyu sanki fukarann kandr.
Hkmetin olumsuz tavrlarn anlatrken bir vahet tablosu izer. ttihatlar, aldklar
yanl kararlarla pek ok masum insann lmne, halkn byk ksmnn da sefalet
iinde yaamasna sebep olurlar. Halkn kan, ellerinin dedii her yerdedir ve buna
aldrmakszn ktlklerine devam ederler.
K. Tucholsky, hicivde abartmann gerekliliini yle aklar865:
Hiciv abartmak zorundadr. Bazen bu abartma hakszlk snrna kadar varr. Gerei
daha belirgin hle sokmak iin hicivci onu bir balon gibi iirir, tabi bu arada yan
yannda kuru da yanar.
Mbalaa bir konu veya kavram herhangi bir bakmdan olduundan daha fazla
gstermek suretiyle yaplmsa ifrat adn alr. Bir kavram olduundan daha nemli
veya daha stn kavramlarla anlatldnda da ifrat sanat meydana gelir. rnein
sradan denilecek bir icada asrn icad denmesi, adaletli birisi iin zalim denmesi gibi866.
Bu ekilde sylenenin tam tersi kastedilir.
Sakal akaklarn altndan ular sivri,

ner ta gse kadar, bu ir- dn eseri
Neyzen Tevfik, Viz adl iirinde sadece grnmyle dindar olan ancak maskesinin
altnda insanlarn din duygularn smren bir vaizin ahsnda bu tarz insanlar
hicveder. Burada vaizin sakalnn dinin alameti olduunu syleyerek, sakal brakp
865
YkselBaypnar,HicivKavramzerineBirinceleme,Ankara niversitesi Dil Tarih Corafya
Fakltesi Dergisi,Cilt:29,Say:1/4,1978,s.33.
866
Cokun, Szn Bys Edeb Sanatlar,s.164.
254
dindar grnen sahtekrlar yerer. Sakala gereinden fazla deer verilmesini doru
bulmaz.
Brekallah bu gidi ayni selmet gibidir,

Bu tedbir-i hikem, bis-i nusret gibidir,
Sinede hubb- vatan nr- sadet gibidir,
Lutf- Hakla vatann her yeri cennet gibidir,
Bilmeyenler bunu timsl-i cehlet gibidir.
Neyzen Tevfik, Zafernme-i Merutiyet iirinde II. Merutiyet ynetimini hicveder.

ttihat ve Terakki liderleri lkeye refah getireceklerini syleyerek merutiyeti ilan
ettirirler. Ancak onlarn dnemlerinde halk daha kt duruma der. Artk II.
Abdlhamit dneminin dahi daha iyi olduu dnlmektedir. Neyzen Tevfik yaanan
manzarann tam tersini syleyerek ifrat sanatna bavurur.
b. Tezat
Ztlk edebiyatta, sinemada, resimde ve dier birok sanat dalnda bavurulan

etkili bir anlatm tarzdr. Kavramlar, ztlar sayesinde daha iyi bilinirler. Resim
sanatnda bir nesneyi kendisine zt olan bir ereve veya fonun iinde vermek, nesnenin
daha iyi fark edilmesini salar. ki kavram arasndaki ztlk, siyah beyaz derecesinde
olabilecei gibi, ak renk koyu renk ilikisi iinde de olabilir. Anlam, anlam erevesi
veya mesaj bakmndan birbirinin ztt olan kelime veya kelamn, ifadeyi etkili ve gzel
klma maksadyla bir arada ve birbiriyle ilikili olarak sylenmesine tezat denir867.
Neyzen Tevfikin iirlerinde tezat sadece kelimelerle snrl kalmam, iirin

tmne yaylmtr. zellikle Zafernme-i Merutiyet manzumesinde bunun en gzel
rneini grebiliriz. II. Merutiyet sonrasnda yaanan olaylarn ve ttihat ve Terakki
Frkasnn faaliyetlerinin eletirildii iirde her ey tersi ile anlatlr.
867
a.g.e.,s.151.
255
Mantk olmazsa da efl-i kysmizde,

Akl u hikmet dolu Kann- Essmizde,
akyor berk-i zafer t- hamsmizde,
On sene oldu ki fk- siysmizde,
Bu kopan frtnalar hayra almet gibidir.
Merutiyet ilan edileli on yl olmutur. Ancak beklenilen hibir deiim

gereklememitir, hatta lkenin durumu daha da ktye gitmektedir. air, btn
bunlar bildii hlde anayasann ok nitelikli olduunu, ordunun yeni baarlara
kotuunu, merutiyetin ilan edilmesi iin ekilen ilelere dediini syler.
Neyzen Tevfikin iirlerinde kiilerin mevkileri ile davranlar arasndaki

tezattan da faydalanlr868. Doktor ilac yanl yazar; vaizler hocalar sapklk iindedir,
sadrazam lkesini karlar iin harcar, padiah halkn ezmekten zevk alr. Rza
Tevfikin Filozof, Maarif Nazr ve Doktor olduu hlde hibir grevini laykyla yerine
getirememesi buna rnektir:
Feylesofum dedi herif, pap kt,

Nzr oldu, saman satt sap kt.
Reetede urup yazd hap kt,
Yutmayacak yoksa ynn m var869.
Baz iirlerinde zt anlaml kelimeleri bir arada kullanarak tezat oluturur.
Duyuldu bir mtehasss ki ismi Msy Pepo,

Bu derde var ise are mutlaka odur, O870.
868
869
okkr,Azb- Mukaddes,s.8.
870
TercmeiHlim,a.g.e.,s.209.
256
Zengin olur kasalar kitlersin,

Fakir der garip ban bitlersin,
Deri, kemik, beden bizi ciltlersin,
Hicranlara canl divn edersin871.
kmayan bir candan umut kesilmez,

Rahmetinden zerre bile eksilmez,
Gzmz senden bakas silmez,
Gldrmeden nce giryn edersin872.
Baz iirlerinde haksz, yalanc veya sulu grd kimseleri yererken, Hz. Muhammed,
Hz. Ali, Hz. Hseyin, Hz. Hasan, Mevlana ve Hac Bekta Veliye telmihte bulunarak,
onlarn olumlu ynlerini hatrlatma yoluyla tezat oluturur.
l-i Osmanda Hasan yahut Huseyn yahut Ali,

Var mdr byle isim bak! Bu hakikat pek cel,
Hepsi de batan k.a zulm u tasallut mahmili,
Tam bin yz yl bu fitne, oldu halkn engeli!
Sen braktn Hakk taptn zalime Trk.
c. Telmih
fade iinde tarih, menkbev, ilm, edeb veya kltrel bir olay veya bilginin
tamamn artracak bir kelime kullanmaya telmih ad verilir. Telmihe ifadenin
anlamn zenginletirmek iin bavurulur873.
Neyzen Tevfik; Bekr Mustafa, Mervan, Mevlana, Hac Bekta Veli, Cengiz
Han, Haccc, Yezid, Timur, Hlg, eddd, Nemrd, Ashb- Kehf, Fazlullah,
Lokman, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hseyin, Hz. Hasan, Hz. Nuh, Hz. Yakup, Hz.
871
Deilmi?,a.g.e.,s.92.
872
Deilmi?,a.g.e.,s.92.
873
257
Yusuf, Zleyha, Hz. sa, Hz. Meryem, Rahip Bheyra, Beyzv, Nrevn- dil,
Zerdt, Brahman, Buda, Cem Sultan, Leyl, Mecnn ve Nerona telmihte bulunur.
Telmihte bulunduu kiiler, iirlerinde ilenen konularla paralellik gsterir. Rindne
iirlerinde Bekr Mustafa ve Cem Sultana; din konulu iirlerinde hemen btn
peygamberlere, Hz. Meryem, Mevlana, Hac Bekta Veli, Fazlullah, Zerdt, Brahman
ve Budaya; ak konulu iirlerinde Leyl ve Mecnna telmihte bulunur. Abdlhamiti
hicvederken tarihte ktl ile n salm Cengiz Han, Haccc, Yezid, Timur, Hlg,
eddd ve Nemrd gibi kimselerden bahseder:

Nerde Timur u Hlg, nerde ecdd- azm?

Her cihetle zalimn- dehre ben oldum imm874.
Meclis-i Mebsn lkede yaananlardan haberdar olmadklar iin Ashb-

Kehfe benzetir875:
Toplanr haftada kere gruh- Vkel,

Kimi Mern u Debern, kimisi Yemliha,
te bunlar ile b izn-i Cenb- Mevl
Bb- li koca bir dr- siyaset gibidir.
Devir kuramna gre mutlak varlk insan suretinde tecelli edilinceye kadar btn
varlklardan geip kinattan szld iin hemen btn peygamberlere ve farkl
inanlarn liderlerine devriyelerinde telmihte bulunur:
874
AbdlhamitinAzndanBirNutkHmayun,Hi,s.21.
875
ZafernmeiMerutiyet,a.g.e.,s.23.
258
Ms Tr, s hra brnd,

Eyyb hasta, Yakup yasta grnd.
Hepsine de hicrn eli srld.
Halil gibi bir put kran olmad876.
Cebrilmi Budann diktii put,

Sen bu fikri burada terk et, unut!
Peygamberler buradan etti hbt,
Bundan tesine ben sultn idim877.
Hurfilik ile ilgili iirlerinde Fazlullahtan bahseder:
Brhnm u: Ben var mym, yok muyum?

Evet, varm, insanm Hindli soyum,
Ve kendimde son bulduum Vinoyum.
Bu sretle taptm Yezdn idim878.
Divan iir geleneinde Cem Sultan, Cengiz Han, Haccc, Yezid, Timur, Hlg,
eddd, Nemrd, Lokman, Hz. Muhammed, sa ve Hz. Meryeme oka telmih yaplr.
Neyzen Tevfikin, telmihte bulunduu kiiler dikkate aldnda, yetimesinde divan
edebiyatnn etkilerinin baskn olduu grlr.
876
Seyran,Azb- Mukaddes,s.87.
877
Olurya,a.g.e.,s.96.
878
Olurya,a.g.e.,s.95.
259
d. Benzetme
Bir kavramn herhangi bir zellik bakmndan kendisinden daha stn veya daha
mehur baka bir kavrama benzetilmesine benzetme veya tebih denir879. Mbalaa ve
benzetmeyi birbirlerinden ayr dnmek imkanszdr. kisinde de genellikle kt olan
daha ktye, iyi olan daha iyiye benzetilir880. Neyzen Tevfik, baz benzetmelerinde
bunu uygulamaz. Abdlhamiti hicvettii iirinde tarihin btn kt kimselerine
telmihte bulunduktan sonra, onun daha zalim olduunu syler.
Toplanr haftada kere gruh- Vkel,

Kimi Mern u Debern, kimisi Yemliha,
te bunlar ile b izn-i Cenb- Mevl
Bb- li koca bir dr- siyaset gibidir.
Burada milletvekillerini sorumluluklarn yerine getirmedikleri iin yerer, Ashb- Kehf

e telmihte bulunarak milletvekillerinin de onlar gibi uyuduunu syler. Ancak,
milletvekilleri ile Ashb- Kehfin uyuma sebepleri ok farkldr.
Benzetmelerinde din ve tarihi gndermeler ounluktadr. Ktln sembol

olarak Cengiz Han, Haccc, Yezid, Timur, Hlg, eddd, Nemrd ve Nerondan
bahseder. Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hseyin, Hz. Hasan, Mevlana ve Hac Bekta
Veli iyilii, doruluu temsil ederler. Bunlarn dnda ay, maymun, tilki, eek, domuz,
stakoz, kuzu, kurt, bayku, kpek, sinek, tavan gibi hayvanlar ve mezar, kenef,
mezura, mknats, kenef, Tosya pirinci, rozet gibi cansz nesneleri ve mekanlar da
benzetme arac olarak kullanr.
879
880
260
Var imi ingenede bir ay bir de maymn,

Oynatr bunlar gndz, birden memnn881.
Ey bana pend nasihat eden ehl-i himmet,

Szme kzma sakn nk bu bence msbet,
Beynimizde bulunan farka edersen dikkat,
Bize nisbet ile bide-i Hrriyet,
Size nisbetle kenef Bb- Meihat gibidir.
881
skelet,Hi,s.51.
261
SONU
Neyzen Tevfik Kolayl (1880-28 Ocak 1953), II. Abdlhamit ve II. Merutiyet
dnemlerine, Osmanl Devletinin yklna, Kurtulu Sava mcadelesine ve Trkiye
Cumhuriyetinin ilk otuz ylna tanklk etmi daha ok hicivleriyle ve zellikle
neyzenliiyle nlenmi, hava kiiliiyle akllarda yer etmi birisidir.
1880 ylnda Mulann Bodrum ilesinde dnyaya gelmitir. lkrenimini

Bodrum ptidai Mektebinde tamamladktan sonra, Bodrum Rtiyesinde retmen
olan babas Hasan Fehmi Efendinin rencisi olur. Yedi yalarndayken Bodrumdaki
Tepecik Kahvesinde dervilerden dinledii neyin sesine hayran kalr. O yllarda
Bodrumun Kk i Meydannda bir mfrezenin, yakaladklar ekyalarn kesilmi
balarn srklar zerinde gezdirmelerine tank olur ve grd manzarann etkisiyle
ruhsal bunalm geirir. 1894 ylnda babasnn Urlaya tayininin kmas zerine aile
Bodrumdan ayrlr. Urladayken babas, olunun Bodrumda yaad skntlar
atlattn dnerek, onu zmir dadisine gndermeye karar verir. Ancak, Tevfik, 12
Austos 1894 tarihinde bir sinir krizi geirir ve bu kriz babasnn hayallerinin bir sre
ertelenmesine sebep olur. Geirdii krizin ardndan annesi ile stanbula giderek
hastalna zm bulmaya alr. Karakyde Yksek Kaldrm Caddesi Yazc
Sokanda muayenehanesi bulunan Musevi Doktor Pepo, bir eit baylma hastal
tehisi koyar ve eitim hayatna devam etmesinin sal iin sakncal olduunu
belirtir.
Tevfik, hastalnn sara olduunu syler. Mnir Sleyman apanolu, Seyit

Kemal Karaaliolu ve Muzaffer Uyguner de hastalnn sara olduunu ifade ederler.
Ancak kardei efik Kolayl, aabeyinin bir eit baylma hastal geirdiini ve bu
hastaln Doktor Pepo tarafndan tedavi edildiini anlatr. Bakrky Prof. Dr. Mazhar
Osman Ruh Sal ve Sinir Hastalklar Eitim ve Aratrma Hastanesi Batabip
Yardmcs Dr. Latif Alpkan, 1929 itibaren hayatnn sonuna kadar on drt defa
Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesine yatan Neyzen Tevfikin kaytlara gre
sadece alkolizm tedavisi grdn ve sara hastal geirmediini belirtmitir. Bu
bilgiler dorultusunda Tevfikin hastalnn sara olmad aktr.
262
stanbuldan dndkten sonra doktorunun istedii eyle ilgilenmesine izin

verilmesini tavsiye etmesi zerine ailesi tarafndan serbest braklr. Urlada tant
Berber Kazm Aadan ney dersi alr. Ailesi hastal sebebiyle ona efkatle yaklar ve
isteklerini yerine getirmeye alr. Ney dersinin yannda, avcla merak salp silah
kullanmay renerek dalarda gezer. Bu hayat tarz, hastalnn olumsuz etkilerini
azaltr. Bunun zerine babas zmirde Ba Durak Camii civarnda Kestelli Mahallesi
Nakipleraf Sokanda bir ev alr. Tevfik, zmir dadisinde yatl okuyacak, annesi
ve kardeleri bu evde kalacak, babas da grev yeri olan Urlada yaayacaktr. 1895
ylnda zmir dadisine yatl olarak kaydettirilir. Ancak, disipline ve sorumluluk
almaya tahamml edemeyerek sk sk baygnlk geirmesi zerine bir ayn sonunda
okuldan atlr.
dadiden atldktan sonra birka gn bo kalr ve dnr. Urladaki ney hocas

Berber Kazm Aann bahsettii zmir Mevlevihanesine gitmeye karar verir.
Mevlevihanede, eyh Nurettin ile tanr ve baarl bir ney taksimi yaptktan sonra
babasnn da iznini alarak buraya kabul edilir. zmir Mevlevihanesi Neyzen Ba Cemal
Beyin rencisi olur. Mevlevihanedeki rehberi Halil Efendidir. Burada drt yl
boyunca muhib olarak bulunur. Devrin nemli air, edip, muharrir ve mzisyenleri ile
tanr. Edeb bilgisini ve zevkini air Eref, Tokadizade ekip, Abdlhalim Memduh,
Ruhi Beybaba, Bakzade smail Hakk ve Tevfik Nevzat gibi nl isimlerin
sohbetlerinden alr. Drt yl boyunca iir ve ney fleme konusunda kendisini gelitirir.
Mevlevihanenin mdavimlerinden olan Santo ikr, Kemani Yaua ve Salomon
Elgazi gibi nl musikiinaslardan musiki zevkini alr. Muhiblikte, mutrba ve semaa
kacak kadar ilerler. zmir Meclis-i Maarif Azas Hac Hafzdan Trke, Ermenekli
Hasan Rtden Trke, Arapa ve Farsa dersleri alr. nl airlerin divanlarn okur.
Bodrumdaki kahvelerde halk airlerinden dinledii hikyelerden etkilenip iire

ilgi duyar. zmir Mevlevihanesinde ald derslerle kendini iir konusunda gelitirir.
Tespit ettiimiz yaymlanan ilk iiri 12 Mays 1898 tarihinde zmirde neredilen
Muktebes dergisinin on sekiz numaral saysnda kan bir gazelidir.
263
1899 ylnda babasnn istei zerine eitimine devam etmek iin stanbula
gider. stanbulda, babasnn ve Mevlevihanedeki dostlarnn verdii tavsiye mektuplar
sayesinde medreseye, Mevlevihanelere kabul edilir ve pek ok nl kimse ile tanr.
Babasnn arkada Balkesirli Niyazi Efendinin verdii tavsiye mektubu Fethiye
Medresesine kabul edilmesinde etkili olur. Burada Balkesirli Mustafa Hocadan ders
alr. stanbuldaki ilk gnlerinde zmirden tand Bursal Hafz Emin ile karlar.
Onun sayesinde Mehmet Akif Ersoy ile tanr. Akifin rencisi ve dostu olur. zmir
Mevlevihanesi eyhi Nurettin Efendinin verdii mektuplar gtrd Yenikap,
Galata ve Bahariye Mevlevihanelerinde ho karlanr, ney flemede gsterdii maharet
ile buralarda kendini kabul ettirir.
Medresede kald gnlerde arkadalar Balkesirli Galip ve Birgiv Mehmet

Efendinin srarlar zerine ney fler ve softa inzibatlar tarafndan odas baslarak
medreseden atlr, ney flediini renen hocas ona ders vermeyi reddeder. Bunun
zerine Musa Kazm Efendi, Tevfiki derslerine kabul eder. Sonradan eyhlislm olan
hocas Musa Kazm Efendi sayesinde Ahmet Mithat ile tanr, ona ney fler ve Fethiye
Medresesinin mderrislerinden eyh Vasfi, Mustafa Sabri ve Nasuhizade Asmn
ilgisini grr.
Mehmet Akif Ersoy; Hersekli Arif Hikmet, bnlemin Mahmut Kemal naln
babas Emin Paa, bnlemin Mahmut Kemal nal, Halil Edip ve Ragp Paay
tanmasna vesile olur. Onun neyzen ve air olarak stanbula tantlmasnda Akifin
katks mhimdir. Akif ile nl edebiyatlarn sohbetlerine katlr, pehlivan kahvelerine
ve ayrlara giderek gre izler.
Malmat ve Servet-i Fnn mecmualarnn idarehanelerini dolaarak nl air ve

ediplerle tanr.
Babasnn arkadann tavsiyesi ile girdii medresede ok baarl olur. Ancak,

ney flemesi, medresede dzenli olarak kalmamas, setre-pantolon giymesi sebebiyle
Kara Hamit isminde medreseden bir arkada tarafndan ikayet edilir. Hocas eyh
Vasfi sayesinde bu ikayetten ceza almadan kurtulur. Medresedeki renciler, onun
ceza almasn umarken ders vekilinin verdii iki altn ile kurtulmasn Bb- Mehatte
264
destekleyeni olduuna yorarak onunla uramazlar, hatta ondan ekinirler. Medresede

disiplinli yaamak zorunda olmas, arkadalar ve ondan holanmayan baz hocalarnn
tavr, ikyet edilmesi ve rutubetten rahatsz olmas gibi sebeplerle ayrlarak ders
arkadalarndan Erzurumlu Hseyin Efendi ile beraber Fatih Camiinin Marmaraya
bakan cephesindeki barakalardan birine tanr. Buna ramen medresedeki derslerini
dzenli bir ekilde takip eder. Drt yl boyunca bu sabr gstermi ve onun ney ve iki
ile ilgilenmesini gz ard eden hocas Musa Kazm Efendiden ders almtr.
Barakasndaki kitaplarn bir sanda kilitleyerek zmire ailesinin yanna giderken Fatih
Camiinde gnll mezzinlik yapan Hac Ahmet Efendiye evinin anahtarn brakr.
Dndnde sandnn krldn, Hac Ahmet Efendinin kitaplarn satarak hacca
gittiini renir. Bu olay zerine bu evrede kalamayacan dnerek, Fatihteki
ekerci Hannda bir oda tutar. Burada kald gnlerde Mehmet Akife ney fleme
dersleri verir. Daha sonra, buradan ayrlarak ukuremedeki Ali Bey Hanna tanr.
Buradaki odas bir edebiyat ve musiki mahfeli hline gelir. Ali Bey Hannda kald
gnlerde Akiften Arapa, Farsa ve Franszca dersleri alr. Akife ney dersi vermeye
devam eder, ancak Akif dersin banda ok zor bir para setii iin bir sre sonra ney
fleyemeyeceini dnerek dersi brakr.
Yenikap Mevlevihanesinden kendisini ekemeyen Hilmi Dedenin karalama

almalar sonucu namaz klmamas bahane edilerek kurallara uymamasnn da
etkisiyle uzaklatrlr. Bunun zerine medresedeki derslerine devam eder ve musiki ile
ilgilenerek kendisini yetitirmeye alr. Neyzen Halit Beyden ve Bahariye
Mevlevihanesi neyzenlerinden Aziz Dededen ney mek eder.
Tambur Aziz Bey, zmirli Kara Hafz Ahmet Efendi, Tambur Cemil Bey,
Karagmrkl Avni, Kanun m Nazm, Keman Agh, Ud Kadri, Kanun Hakk
Bey, Hafz Air, Kanun Hac Arif, Hanende Hafz smail, Ka Yark Hsamettin,
Osman Hac Muhittin, Bahriyeli ehabettin, Kemeneci Vasil, Bolahenk Nuri, Hafz
kr ve Ud Nevres gibi stanbulun nl musikiinaslaryla tanr, bu kimselerle
meclislerde ney fler.
265
Sultan Reat, Hdiv Abbas Hilmi Paann validesi Prenses Emine, Sultan II.
Abdlhamitin byk kz Zekiye Sultan, Zekiye Sultann ei Nurettin Paa, Ragp
Paa, Yusuf Paa, Fehim Paa ve Kabasakal Mehmet Paaya ney fler. Prenses
Eminenin saz heyetinde yer alr ve bu gnlerde Neyzen Tevfik olarak anlmaya
balar.
1900 ylnda Hafz Air vastasyla ilk plan doldurur, ancak sarhoken ney
fledii iin bu alma pek baarl olmaz. Daha sonra pek ok plak doldurmu ve
plaklar rabet grmtr.
Ahmet Rasim, Mstecabizade smet, Muhittin Raif, Samih Rifat, air Mehmet
Cell, Giritli Hasan Ali, Nuri eyda, Andelib, Mehmet Cell, Ahmet Rasimin damad
Filibelizade Nizami gibi air ve yazarlarla tanr, bu kimselerin sohbetlerinde bulunur.
ehzadebandaki ayc skpl Hac Mustafa ile dost olur. Hocas Akif ve
Bursal Hafz Emin ile sk sk buraya gidip sohbet ederler. Bektai olan Hac Mustafa
sayesinde Stlcedebulunan Bektai Tekkesine giderek eyh Mnir Baba ile tanr.
lerleyen gnlerde huzur bulduu bu tekkenin eyhi Mnir Babadan nasib alarak
Bektailie intisab eder.
ayc smail Aann ayhanesi, Hac Mustafann ayhanesi ve Gne

Kraathanesi sk gittii yerlerdir. Buralarda, dostlaryla sohbet eder ve edeb sohbetleri
dinler. Mekteb-i Sultaninin son snf rencisi Cemil ve Bedirhanilerden eref Bey ile
Galata civarnda Arabac smail ve Kavakl Ahmet Beyin ilettii kahvede ilk kez esrar
ier.
Neyzen Tevfik, bir saz leminden dnte devriye gezen komiserlerden biri
tarafndan durdurularak sorguya ekilir ve saz lemlerine gitmemesi konusunda uyarlr.
Bu olay, kendisini musiki meclisine davet eden Abdlhamite yakn paalardan Yusuf
Paaya anlatnca, Paa komiseri cezalandrr. Bu olay sebebiyle Neyzen Tevfikin
hafiye olduu dnlr.
stibdadn zulmne ahit olduka her yerde Abdlhamit ve istibdat zerine

konumaya balar. Ziya akir isminde bir ahs ona yaknlk gstererek air Erefin
266
iirleri, Ahmet Rzann Pariste kard Meveret ve Filibeli Ali Fehminin Filibede
nerettii Muvazene gazeteleri hakknda ondan bilgi almaya alr. Ancak, Neyzen
Tevfik pek holanmad bu ahsn sorularna doru drst cevap vermez. Hac
Mustafann ayhanesinde hafiye olduu bir gn istibdada hakaretler savurur, oradan
gemekte olan Zaptiye Nazr Ahmed efik Paaya kfreder. Sonraki gnlerde Yusuf
Cevat adnda bir dostu, Ziya akirin kendisini jurnallediini haber verir. gn sonra
ayhaneye uradnda tutuklanr. Karakolda daha nce otuz be kez jurnallendiini
renir. Hapiste siyas sulular ile ayn kouta kalr. Burada daha nce denedii esrara
alr. Bir mddet hapiste kalp sorgulandktan sonra serbest braklr. Ancak, peine
hafiyeler taklr. Bu nedenle dostlarna zarar vermemek iin sevdii muhitlerden ayrlp
bir sre serseriler lemine girer ancak, rahat edemez. Kendisini koruyan Evranoszade
Sami Bey ona destek olamayacan bildirir. Yaad basknn etkisiyle Msra firar
etmeye karar verir.
13 ubat 1904 tarihinde Msra gitmek zere stanbuldan ayrlr. Vapur

yolculuk srasnda Larnakaya urar. Burada stanbuldan tand Sadi Beyin misafiri
olur. Hemen her akam Sadi Beyin dostlar ile yalda toplanr, mek ederler. Bir kez
ngiliz valinin daveti zerine Vali Konana gider, burada valiye ney fler, onun
ilgisini grr.
Larnakada bir ay kadar kaldktan sonra bir ngiliz gemisiyle skenderiyeye

ular. Burada birka gn kalp Kahireye geer. Kahirede dostlarnn tavsiyesi ile
Trkiyeden kaan Jn Trklerin ilk urak yeri olan bir musiki maazasna urar.
Maazann sahibi Kayserili Artin Karaka Efendi ile tanr. Sohbet srasnda Artin
Efendi, onun, plaklarn dinledii Neyzen Tevfik olduunu renince tavr deiir,
iltifat eder. Neyzen Tevfik, Artin Efendi sayesinde Msrda bir gazino ileten Kirkor
Aa ve Kahirenin sayl gazinolarndan Kafe ienin sahibi Srenyan ile tanr.
Onlarn gazinolarnda Trkiyeden kaan Hseyin Siret, Balkanc Ethem Ruhi,
Babanzade Hikmet, Doktor Kerim Sebat, Mahir Sait ve Bahriyeli Rza gibi kimselerle
grr ve dost olur.
267
Msrda Prens Mehmet Ali Paa, Ferik Ahmed Celleddin Paa, Sait Halim Paa
ve Prenses Nazlya ney fler. Onlarn madd desteini grr. Msrn nl
mzisyenlerinden Keman Haik, Ud Kirkor, Hanende Agop, Kanun Mehmet Akkat,
Ud statlar Ahmet Lis ve Mahmut Gmriki, Keman brahim ahalon ve bestekr
Leon Hanciyan ile tanr.
Msrda bulunduu yllarda Piramitleri grr. Lisn- Beled denilen

Kahireye mahsus Arapay renir. Ezher Medresesinde Msr Mfts Muhammed
Abduhtan ders alr. Kahire Mevlevihanesini ziyaret eder. Manisal zz Dede ile
Kahirede ari-i Mehmet Alide Halmiyeye yakn tramvay caddesinde bir kahvehane
iletirler. Burada Msrn airlerini, ediplerini ve sporcularn tanr.
stanbuldan gelen dostlaryla ok itikleri bir akam, zmirden tand Fitnat

isminde bir kadnn ilettii geneleve giderler. Kapnn almamas zerine silahn
ateler. Bu nedenle tutuklanr. Mahkemede, hakimin verdii cezaya raz olmayarak
glk karnca alt ay hapis ve ar alma cezas alr. Hapishanede, yeni yaplan bir
inaata kum tar, lam boaltma, kire tama, at ahr temizleme gibi ilerde
altrlr. Zamanla karlat tandklar sayesinde imkanlar dzelir. Temyiz
mahkemesinde affedilerek hapisten kurtulur.
Hapisten ktktan sonra, air Erefin kendisini aradn renir. Erefi bulur
ve hasret giderirler. air Eref, Msrda bulunduu ilk iki ay Neyzen Tevfikin misafiri
olur. Daha sonra bir oda bularak onun yanndan ayrlr.
Neyzen Tevfik, ney fledii bir toplantda Msrn zenginlerinden Yahya lm

Bey ile tanr. Onun saraynda uzun sre misafir olur. Msrda Lbnanl, Feride adl
bir sahne yldzna k olur. Ancak, her ikisini de perian eden bu aktan onlar bir
Arap bacnn yapt by kurtarr.
Peym- Sabah gazetesi yazar Ali Kemalin, Osmanl Devletinin durumunu

konumak zere dzenledii toplantya katlr. Bu toplantda konuulanlarn etkisiyle
Abdlhamitin Azndan Bir Nutk- Hmyun adl iirini yazar. Toplantdan sonra
gittii her yerde istibdat ve Abdlhamit aleyhinde konuur. stanbul Kraathanesinde
etrafna toplad Trk ve Ermeni genlerine Abdlhamitin azndan yazd iirini
268
yksek sesle okumas zerine Baklavac Hasan Murat isminde Msrl Tatar hafiye
tarafndan jurnallenerek tutuklanr. Ancak, kahvede bulunan genlerin karakola
yrmesi zerine serbest braklr. Sonraki gnlerde bu iirinin Msrda bir gazetede
kmas nedeniyle idam cezasna mahkm edilir.
Parasnn olmad bir anda Hdiv iin yazd ktann, bir gazetede Trk
Mnevverleri Efendinay Nasl Gryor? eklinde kocaman puntolu bir balkla
kmas zerine saray haysiyet divannca hakknda tatbikat yaplmasna karar verilir.
Korkusundan Msrn kuzeyinde Kahireye iki saat uzaklkta bulunan Kaygusuz Sultan
Bektai Tekkesine snr. Bir mddet burada saklanr. Ancak, Muharrem aynda aure
datm srasnda gen bir kz taciz ettii iin uyarlmasn zgrlne mdahale
edildii eklinde alglayarak darlr ve buradan ayrlr.
II. Merutiyetin ilan zerine 14 Temmuz 1324 (27 Temmuz 1908) tarihinde
smailiye vapuru ile Msrdan ayrlarak zmire dner. Yaklak bir ay kadar zmirde
kaldktan sonra 8 Austos 1324 (21 Austos 1908) tarihinde stanbula geer. Hilmi
Yceba, Seyit Kemal Karaaliolu ve Muzaffer Uyguner, Neyzen Tevfikin Msrda
yedi yl kaldn ifade ederler. Ancak Neyzen Tevfik, Msrda drt yl, be ay ve on
drt gn kalmtr.
stanbula dndkten sonra ilk yllarn musiki ile ilgilenerek, konserlere

katlarak geirir. 1910 ylnda annesinin srarlar zerine Cemile Hanm ile evlenir.
Ancak, sarkl bir hoca olan kaynpederi ile anlaamaz. Hoca da, torunu Leman aylk
iken kzn ve torununu karr ve kznn Neyzen Tevfikten boanmasn salar.
Askerliini Birinci Dnya Sava srasnda Ahmet Muhtar Paann kurduu

mehter takmnda yapar.
Neyzen Tevfik, Bodrumda yaad yllarda, dnlerde ienleri grdke

onlarn mutluluuna heves eder. Sekiz yalarndayken bir vesileyle itii raknn tadn
beenir. zmir Mevlevihanesinde bulunduu yllarda hocas Cemal Beyin odasnda
kurulan meclise hizmet ederken, ime frsat olur. Ney flemede ilerleyince Cemal Bey
ile gittikleri zmirin zengin konaklarnda da ier. stanbulda bulunduu yllarda
269
katld meclislerde ikiye alr. Hapishaneden kurtulduktan sonra yaad olaylar

kaldramayarak iki ve esrara daha da balanr. Msrdayken lkesinden ayr kalmaya
dayanamayarak hemen her gn ier. II. Merutiyetten sonra stanbula dndnde
yllarca imesi sebebiyle alkolik olmutur. Bu sebeple sk sk hastaneye yatar ve
hastalna bir eit alkol sorunu olan dipsomani tans konur. 1914 ylnda Haydarpaa
Askeri Hastanesi bahekimi Mazhar Osman tarafndan tedavi edilir. O gnden sonra
Mazhar Osman doktoru olarak seer ve her hastalandnda onun alt hastaneye
yatar. Bu nedenle 1914 ylndan lmne kadar Topta Bimarhanesi, Zeynep Kmil
Hastanesi ve Bakrky Ruh ve Sinir Hastalklar Hastanesinde tedavi olmutur.
1919 ylnda Hi ve 1924 ylnda Azb- Mukaddes adl kitaplar yaymlanr.

1949 ylnda hsan Adann toplad iirleri, Kardeler Basmevinin sahibi Kemal
Onann destei sayesinde yine Azb- Mukaddes adyla bastrlr.
1952 ylnn kasm aynda kronik bronit sebebiyle yataa den Neyzen Tevfik,
28 Ocak 1953 gn akam saat 19.10da Beiktata Saman skelesindeki evinde vefat
etmitir.
Neyzen Tevfik, hayat boyunca zgrlne dkn, kendi fikir ve

inanlarndan dn vermeyen, parann kymetsiz olduunu dnen, ney, iki ve iire
dkn son derce marjinal bir ahsiyettir.
Neyzen Tevfikin eserlerinde yz elli yedi iir vardr. almamz srasnda

eserlerinde yer almayan yirmi iki iirini daha tespit ettik. iirlerinde divan edebiyat
nazm ekillerini kullanr. Bunlar kulland skla gre kta, mesnevi, murabba,
muhammes, beyit ve gazeldir. Drt adet komas dnda btn iirlerini aruz vezni ile
yazmtr. Arapa ve Farsay iyi bilir. Aruz bilgisini hocas Mehmet Akif Ersoydan
ald derslerle pekitirdii iin bu vezni ustalkla kullanr. Komalarnda ise sadece 6+5
durakl hece kalbn tercih etmitir. iirlerinde en ok benzetme, telmih, tezat ve
mbalaa gibi edeb sanatlara bavurur.
iirlerinin ounda hiciv tonu ar basmaktadr. Neyzen Tevfik, ahslar yerdii

iirlerinde bu kimselerin mevkilerini dnmeden fikirlerini cesurca syler. Hicvettii
kiiler arasnda devlet bakanlar, birinci ve ikinci snf devlet adamlar, airler, yazarlar,
270
doktorlar ve dostlar vardr. Hicvettii kimseleri yle sralayabiliriz: II. Abdlhamit,

ran ah Muhammed Ali, Msr Hdivi, Msr Kral I. Fuad, Rus ar Nikola, Alman
mparatoru II. Wilhelm, Adolf Hitler, Benito Mussolini, Atatrk, smet nn, Serasker
Mahmut evket Paa, Bahriye Nazr Mehmed Ceml Paa, Sadrazam Talt Paa,
Harbiye Nazr Enver Paa, Maliye Nazr Cavid Bey, Malta Srgnleri, Levazm
Dairesi Reisi smail Hakk Paa, Sadrazam Damat Ferit Paa, Dhiliye Nazr Ali
Kemal, Babakan Adnan Menderes, Milli Eitim Bakan Hasan li Ycel, Ferik Fehim
Paa, Dersim Mebusu Ltfi Fikri Bey, stanbul Belediye Bakan ve Valisi Ltfi Krdar,
Rza Tevfik Blkba, Ziya Gkalp, Refik Halit Karay, Yakup Kadri Karaosmanolu,
Tevfik Fikret, Mehmet kif Ersoy, ayc Hac Mustafa, Hseyin Cahit Yaln, Refi
Cevat Ulunay, Yahya Kemal Beyatl, Cafer Krmi, Mazhar Osman Uzman.
Toplumsal sorunlara ve devlet kurumlarna ynelik hicivlerinde aksaklklar,

abartl ve trajikomik bir ekilde gz nne sererek bunlarn giderilmesi iin ilgilileri
uyarr. Bu tarz iirlerinde kurulu toplum dzenini korumaya ynelik bir tavr vardr.
Neyzen Tevfik, medrese ve Yenikap Mevlevihanesinden uzaklatrlmas ve

kitaplarnn Fatih Camiinde gnll mezzinlik yapan Hac Ahmet Efendi tarafndan
alnp satlmas gibi sebeplerle dini kendi menfaatleri iin kullanan kimselerden nefret
eder. Din temli hicivlerinde slm dinini doru alglamayan, insanlarn inanlarn
smren sahte dindarlar yerer. Kiilere ve topluma ynelik hicivlerinde zaman zaman
baya kelimelere yer verir.
Neyzen Tevfik, ayn zamanda nl bir ney virtz olduu iin musiki
camiasndaki sorunlara da uzak kalamam ve Trk musikisinin kymetini
anlamayanlar sert bir ekilde yermitir.
Daha ok hiciv ynyle tannan Neyzen Tevfikin ak iirleri de vardr. Bu

iirleri son derece lirik, sade ve samimidir.
271
BBLYOGRAFYA
1. NEYZEN TEVFKN EDEB ESERLER
a. Neyzen Tevfikin Kitaplar
1. Hi, Mahmut Bey Matbaas, stanbul 1335 (1919), 56 s.
2. Azb- Mukaddes (1. Forma), ems Matbaas, stanbul 1340 (1924), 16 s.
3. Azb- Mukaddes (2. Forma), Mahmut Bey Matbaas, stanbul 1340 (1924), 16 s.
4. Azb- Mukaddes (Hazrlayan: hsan Ada), Onan Yaynevi, stanbul 1949, 304 s.
b. Neyzen Tevfikin Hayattayken Yaymlanan iir ve Yazlar
1898
-Nr- didrndr ey meh fikrimi tenvr eden (Gazel), Muktebes, nr. 22, 28 Mays 1314
(9 Haziran 1898).
-Anlamam hikmet nedir olmaz gnl gmdan beri (Gazel), Muktebes, nr. 24, 11
Haziran 1314 (23 Haziran 1898).
-Eylemem cismimde mihmn- cn- cnn olmasa (Gazel), Muktebes, nr. 27, 2
Temmuz 1314 (14 Temmuz 1898).
-Mevlevyim, Mesnevi-i li kitbmdr benim (Nazire), Muktebes, nr. 29, 16 Temmuz

1314 (28 Temmuz 1898).
1909
-Kala-i sr- zulme verdim istihkm- tm (Gazel), Eref, nr. 3, 19 Mart 1325 (1
Nisan 1909).
272
1912
- Verdi cn ite Alemdra yine mri Cevat (Kta), Eek, nr. 6, 5 Austos 1328 (18
Austos 1912).
1945
-Neyzen Tevfikin Mektubu (Mektup), Vatan, nr. 1613, 26 Kasm 1945.
1947
-Efendina hac olmaa gitmi (Kta), Muhittin Kutbay, Neyzen Tevfik Hayatn
Anlatyor, En Son Dakika, nr. 2687, 17 Mart 1947.
1948
-Neyzen Tevfikin Aklamas (Gazete Yazs), Vatan, nr. 2370, 2 Ocak 1948.
-Anladn m? (Murabba), Vatan, nr. 2373, 5 Ocak 1948.
-Hak Vere (Murabba), Vatan, nr. 2374, 6 Ocak 1948.
-Olduka (Muhammes), Vatan, nr. 2388, 20 Ocak 1948.
-Hicran Da (Murabba) , Vatan, nr. 2425, 26 ubat 1948.
-Medrese (Mesnevi), Vatan, nr. 2439, 11 Mart 1948.
1951
-Derviin Oltas (Gazete Yazs), Vatan, nr. 3573, 27 Nisan 1951.
-Atmaca ve Sere (Gazete Yazs), Vatan, nr. 3607, 31 Mays 1951.

273
1952
-Menderes (Muhammes), Yeni stanbul, nr. 884, 6 Mays 1952.
1953
-ngiliz palyaosu u kraln halini gr (Kta), Hasan Bedrettin lgen, stanbulun En

Renkli Tipini Ziyaret Ettik, Hrriyet, nr. 1698, 10 Ocak 1953.
- Halkn Kudreti (Gazete Yazs), Vatan, nr. 4207, 30 Ocak 1953.
-miim bde-i zakkumu otuz yl nr (Kta), Mnir Sleyman apanolu, Neyzen

Tevfik, Hayat-iirleri Bilinmeyen Taraflar, zakar Yaynevi, stanbul 1953, s. 81-84.
c. Neyzen Tevfikin lmnden Sonra Yaymlanan iirleri
1958
-Hikmet-i hilkate bak, terbiyeye aldanma (Kta), Refi Cevat Ulunay, Bir smin
Msemmlar, Milliyet, nr. 3038, 26 Ekim 1958.
1963
-kifin iri b-meliyle (Kta), Fikret Adil, Neyzeni Anarken, Son Havadis, nr.
896, 31 Ocak 1963.
1966
-Fabrika yapt Smerbank bez iin (Kta), efik Kolayl, Kardeim Neyzen Tevfik-
Neyzenin Hastal, Yeni Tanin, nr. 616, 7 ubat 1966.
-Ser tabbin bilirim kudreti ilmiyesini (Kta), efik Kolayl, Kardeim Neyzen
Tevfik-Neyzen ve Mazhar Osman, Yeni Tanin, nr. 617, 8 ubat 1966.
274
1986
-Nm- nmisine li mereb (Beyit), Hilmi Yceba, Neyzen Tevfik Hayat-

Hatralar-iirleri, Memleket Yaynlar, stanbul 1986, s. 28.
1993
-Doktor Mazhar Osmana (Muhammes) , Muhtar Tevfikolu, Fahri Cell Gktulga,

Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar, Ankara 1993, s. 83-84.
2001
-Mazhar Osman ayc, maymunu Ahmet kr (Kta), Liz Behmoaras, Mazhar

Osman Kapal Kutudaki Frtna, Remzi Kitabevi, stanbul 2001, s. 371.
275
2. NEYZEN TEVFKN MZK ESERLER
Neyzen Tevfikin hayatnn znde edebiyat ve mzik vardr. Eserlerini de bu

alanlarda vermitir. Eserleri hakknda bilgi verirken ok iyi bir ney virtz olmas ve
ney ile adnn zdelemesi sebebiyle mzik ile ilgili eserlerini de eklemeyi uygun
bulduk.
Neyzen Tevfik, yze yakn plak doldurduunu syler882. Tercme-i Hlim adl
iirinde de bundan bahseder883:
Sinema, hayli fonograf ile yzlerce plak

hid-i marifetimdir benim..
Ancak, aratrmalarmza ramen, elik ettii plaklarn dnda sadece kendisinin

doldurduu plaklardan on beini tespit edebildik. Dier plaklar konusunda bilgiye sahip
deiliz. Tespit edilen plaklar unlardr884:
1. Hseyn Taksim / Sahibinin Sesi885 / nr: AX 501
2. Sab Taksim / Sahibinin Sesi / nr: AX 501
3. Nihvend Taksim / Sahibinin Sesi / nr: AX 500
4. Szinak Taksim / Sahibinin Sesi / nr: AX 500
5. Segh Taksim / Columbia886 /?
882
Azb- Mukaddes,s.VI.
883
a.g.e.,s.229.
884
885
SahibininSesiTrkePlaklarNr:2(1928),Nr:8(19471948).SahibininSesiFirmasstanbuldakiilk
kaytlarn19271928yllarndagerekletirir.Buplaklarnumaralandrlrvebirkataloghazrlanr.
NeyzenTevfik,KemeneciAleko,ZurnacEminEfendi,OvrikEfendigibidevrinnlmusikiinaslarbu
katalogdayeralansanatlardanbazlardr.
nl,Gel Zaman Git Zaman,254257.
886
ColumbiaUmumKatalou.ColumbiaPlakirketi19261927yllarndastanbuldakaytyapar.
MesudCemil,NeyzenTevfik,HafzYahyagibikalburstsanatlarColumbiannilkkaytlarndayeralan
sanatlardr.NeyzenTevfik,HafzBurhan,HafzSadettin,HafzKemalveDarlElhanplaklaruzunyllar
satyaplanplaklardr.ColumbiaPlakirketinin1926ylndan1963ylekimaynakadarrettiita
276
6. Hseyn Taksim / Columbia /12302
7. Mhur Taksim / Columbia /12302
8. Nihvend Taksim /Columbia /12301
9. Rast Taksim / Columbia /12301
10. Bestenigr Taksim / Columbia /12299
11. Mhur Taksim / Columbia /12303
12. Ferahnk Taksim / Sahibinin Sesi / nr: AX 499
13. Rast Taksim / Rast Taksim / Odeon887 / nr: 176
14. Hseyn Taksim / Evcra Taksim / Odeon/ nr:177
15. Uak Taksim / Ferahnk Taksim / Odeon/ nr: 178
Neyzen Tevfik ok az beste yapmtr. Sadece iki bestesi vardr. Bu iki eser,
geleneksel sazsem biiminde bestelenmesine karn, ann ezgisel koullar iinde
tmyle zgn ve dinamiktir888. Besteleri889:
1. ehnazbselik Sazsem
2. Nihvend Sazsem
Neyzen Tevfikin baz iirleri bestelenmitir. Bu iirler ve beste bilgileri

yledir890:
1. krarnme / Necdet Tanlak / Hzzam / lhi / Devrihindi
plaklararasndayaynkesintisizsren,tkendiindeyenibasklaryaplanplaklardanbirideNeyzen
TevfikinBestenigrTaksimidir.
a.g.e.,s.267271,330,439.
887
OdeonFirmas,1900lerinbandastanbuldaseskaytlaryapar,ancakbunlarpiyasayasrmez.Bu
kaytlarnbirksm19271928yllarndapiyasayasrlmtr.
a.g.e.,s.183.
888
889
MnirSleymanapanolu,Neyzen Tevfik, Resimli Yirminci Asrdergisi,Say:27,14ubat1953.
890
Akdou, Mzik Ynyle Neyzen Tevfik,s.34.
277
2. Koma (Dudanda yangn varm dediler) / Sadeddin Kaynak / Zvil / ark / Sofyan
Ayrca Erdoan Krdolu / Muhayyerkrd / ark / Aksak-Dyek
3. Geer / Hayri Yenign / Uak / ark / Aksak
Ayrca Cinuen Tanrkorur /Bselik / ark / Dyek
4. Gazel (Dilikrm, sen esr ettin dl-i ndm) / Cinuen Tanrkorur /
Snble / ark / Lenkfahte
5. Baktm, Aladm / Ekrem Karadeniz / Acemkrd / ark / Evfer
6. Deli derd-i firkn ile meye / Cinuen Tanrkorur / Hicaz / ark / Aksak
Medrese yllarnda banda yeil sark, arkasnda cppe tayan Neyzen Tevfike
dostlar Hafz Tevfik derler. Bu nedenle doldurduu baz plaklarda ad Neyzen Hafz
Tevfik eklinde yazlmtr891.
Ulusal ses arivi yaratmann en nemli kaynaklarndan biri olan zel kaytlar
bakmndan Trk arivleri son derece yetersizdir. Bu konuda Suphi Ezginin okumu
olduu Sabah Sals, Atatrkn Onuncu Yl Nutku, Neyzen Tevfikin Geer
iirini okuduu kaytlar gibi ok az rnek vardr892.
891
892
278
3. FAYDALANDIIMIZ KAYNAKLAR
ABRAHAMAN, Ervand, Modern ran Tarihi, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar,

stanbul 2009.
ADA, hsan, Halkn Kucaklad Adam Yetmi Be Yanda, Vatan, nr. 3943, 6
Mays 1952.
________, Bir nsan Gt, Vatan, nr. 4207, 30 Ocak 1953.
________, Birka Sz, Petek, Say: 8, 1 Ocak 1956.
ADL, Fikret, Neyzeni Anarken, Son Havadis, nr. 896, 31 Ocak 1963.
AKAN, Emin, Tamburi Cemil Bey, Hr Efe Matbaas, zmir 1992.
AKDOU, Onur, d Nevres Bey, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1990.
________, Mzik Ynyle Neyzen Tevfik, Sade Matbaaclk, zmir 2005.
AKKY, Aysevil Atlgan, zmir Edebiyat Tarihine Dair Hatralar II (Kamil Dursun ve
Hasan Rtnn Hatralar), Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
Edebiyat Blm Baslmam Lisans Tezi, zmir 1987.
AKTA, erif, Refik Halit Karay, Aka Yaynlar, Ankara 2004.
AKYZ, Yahya, Trk Eitim Tarihi M.. 1000-M. S.2008, Pegem Akademi Yaynlar,
Ankara 2008.
ALPAY, H. Cengiz, Byk Feylesof Rza Tevfiki Bir Tahlil, Son Saat, nr. 1245, 4
Ocak 1950.
ALPKAN, Dr. Latif, Mze, Popler Psikiyatri, Say: 39, Eyll-Ekim 2007.
ALTAN, etin, Neyzen, Hrses, nr. 755, 30 Ocak 1953.

279
APAYDIN, Mustafa, Trk Edebiyatnda Ziya Paa, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara
2001.
ARDI, Engin, Gerekten Hazr msnz?, Sabah, 24 Ekim 2007.
ARTAM, Nurettin, Kaybettiimiz Neyzen, Ulus, nr. 11346, 29 Ocak 1953.
________, Kaybettiimiz Neyzen II, Ulus, nr. 11348, 31 Ocak 1953.
________, Gene Neyzen, Ulus, nr. 11350, 2 ubat 1953.
ASAF, zdemir, Neyzen Tevfik, Vakit, nr. 11377, 1 Mart 1953.
k Veysel Jbilesi, Vakit, nr. 12431-1679, 10 Mays 1952.
ATAY, Falih Rfk, ankaya, Pozitif Yaynlar, stanbul 2010.
ATK, Celal, Gre Minderlerinde Krk Ylm, Milliyet, nr. 10902, 11 Mart 1978.
AVN, Ali Rza, Neyzen Tevfik Kolayl, Yeni Asr, 27 Ocak 1970.
________, Bizde lk Gramofon, Yeni Asr, nr. 23349, 25 Ocak 1971.
AVAR, Servet, Birinci Dnya Savanda Rus Propagandalar ve Osmanl Devleti,

Ankara niversitesi Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Say: 14,
2003.
Aydn Vilayeti Salnamesi, H. 1312.
AYGN, Ahmet, Hayat- Sanat- iirleriyle Neyzen Tevfik Kolayl, Trk Ky

Yaynlar, Isparta 1960.
AYKAR, Hakan, Bismarck ve II. Wilhelmin Osmanl zerine Dnceleri, Mula

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Baslmam Yksek Lisans
Tezi, Mula 2003.
280
AYVAZOLU, Beir, 1924 Bir Fotorafn Uzun Hikyesi, Kap Yaynlar, stanbul
2007.
________, Neyin Srr, Kap Yaynlar, stanbul 2008.
BACI, Rza, Baha Tevfikin Hayat, Edeb ve Felsef Eserleri zerinde Bir Aratrma,
Kaynak Yaynlar, zmir 1996.
BANOLU, Niyazi Ahmet, Bakrky Hastanesinde Bir Mlakat Neyzen Tevfik Neler
Anlatt, Ulus, 30 Mart 1947.
________, Yetmiinde Bir Gen Neyzene Dair Birka Hatra, Ulus, 3 Nisan 1947.
BARDAKI, lhan, Neyzen Tevfiki Anarken, Adalet, nr. 3766, 22 Mart 1973.
BATUN, Yksel, En Utaki Adam, Tercman, 13-19 Ocak 1989.
BAYDAR, Mustafa, Neyzen Tevfik, Gece Postas, nr. 4855, 4 ubat 1953.
BAYKARA, Tuncer, zmir ehri ve Tarihi, Ege niversitesi Matbaas, zmir 1974.
BAYPINAR, Yksel, Hiciv Kavram zerine Bir inceleme, Ankara niversitesi Dil
Tarih Corafya Fakltesi Dergisi, Cilt: 29, Say:1/4, 1978.
BEHMOARAS, Liz, Mazhar Osman Kapal Kutudaki Frtna, Remzi Kitabevi, stanbul
2001.
BELL, emsi, Neyzen Tevfiki Anarken, Yelpaze, Say: 574, 12 Haziran 1963.
BERK, Aleddin, Neyzen Tevfik ileke Bir nsand ve yle ld, Son Telgraf, nr.
5809, 30 Ocak 1953.
BEYATLI, Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, Yahya Kemal Enstits Yaynlar,

stanbul 1974.
BLGNER, Recep, Neyzen Tevfik, Yazko Edebiyat, Ekim 1982.

281
BRSEL, Salh, Kahveler Kitab, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1983.
BORAK, Sadi, Atatrke Verilen Armaanlar, Milliyet, nr. 12934, 12 Kasm 1983.
BOZOK, Salih, Yaveri Atatrk Anlatyor, Doan Kitaplk, stanbul 2001.
BUDAK, Seluk, Psikoloji Szl, Bilim ve Sanat Yaynevi, Ankara 2005.
BURSALI, Mehmet Tahir Efendi, Osmanl Mellifleri, c. 2, stanbul 1333.
BRN, Vecdi, Neyzen= Ruh Adam, Son Saat, nr. 2351, 2 ubat 1953.
CEBECOLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Aa Kitabevi

Yaynlar, stanbul 2009.
COKUN, Menderes, Szn Bys Edeb Sanatlar, Dergh Yaynlar, stanbul 2007.
CCENOLU, Tuncer, Neyzen, Mitos Yaynlar, stanbul 1999.
AIN, Sabahattin, Tokad-zde ekip (Hayat-ahsiyeti-Eserleri), Akademi Kitabevi

Yaynlar, zmir 1998.
AIN, erife, Bir Hiciv Ustas air Eref, Dergh Yaynlar, stanbul 2007.
ANTAY, Hasan Basri, Anlarda kif, M. kif zel Says Hece, Say: 133, Ocak
2008.
APANOLU, Mnir Sleyman , Neyzen Tevfik Beyi Dinlerken, Yedi Gn, Say:
27, 13 Eyll 1933.
________, Neyzen Tevfik Hayat ve Eserleri, r Kitabevi, stanbul 1942.
________, Salon Nktedanlar-Neyzen Tevfik, Kahkaha, Say: 14, Aralk 1949.
________, Neyzen Tevfik, Hayat-iirleri-Bilinmeyen Taraflar, zakar Yaynevi,

stanbul 1953.
282
________, Neyzen Tevfik, Resimli Yirminci Asr, Say: 27, 14 ubat 1953.
________, Neyzen Tevfik ve iirleri, Resimli Yirminci Asr, Say: 31, 14 Mart 1953.
________, air Ereften Ktalar, Hafta, nr. 213, 23 Ekim 1953.
ETNER, Ylmaz, Keke Gl Rakiplerimiz Olsa, Milliyet, 29 Austos 2002.
FT, Ali, Milli Mcadele Dneminde Mersin ve Havalisinde z Brakanlar, Mersin

2002.
LOLU, Mehtap,Cindorukun Sazlar, Milliyet, 22 Temmuz 1995.
ZMEL, Ahmet, Neyzen Tevfikin Ailesinin eceresi.
DADELEN, rfan, Taksimde Asude Bir Kltr Adas Atatrk Kitapl, Trk
Edebiyat, Say: 429, Temmuz 2009.
DAN, Sadullah, Akbabaya Uygun Ynleri, Anlar ve Nkteleri le Tandm

Mehurlar Neyzen Tevfik, Akbaba, Say: 7, 5 ubat 1969.
DEMRKENT, Nezih, Kaybettiimiz Byk Kymet Neyzen Tevfik, Son Saat, nr.
2349, 30 Ocak 1953.
DEMRKOL, Nihat, zmir Mevlevihanesi, zmir Tarih ve Toplum, Say: 2, zmir

Eyll 2008.
DERVOLU, Fatih M., Nuri Demira Trkiyenin Havaclk Efsanesi, tken

Yaynevi, stanbul 2007.
DEVELOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, Ankara

2001.
DLN, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 2000.
283
DN, Ayhan, stanbul Radyosu: Anlar Yaantlar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul
2000.
DNO, Abidin- GLER, Ara, Fikret Muall, Cem Yaynevi, stanbul 1980.
DZDAROLU, Hikmet, Bir zmir Hemerisi ve Eseri Neyzen Tevfik ve Azb-

Mukaddesi, Fikirler, Say: 34, Nisan 1950.
DORUL, mer Rza, Trk Musiki Heyeti le Beraber, Tan, nr. 896, 26 Ekim 1937.
Dostlar Neyzen Tevfiki Anlatyor, Milliyet, nr. 12660, 28 Ocak 1983.
DUMAN, Hasan, Balangcndan Harf Devrimine Kadar Osmanl Trk Sreli Yaynlar
ve Gazeteler Bibliyografyas ve Toplu Katalogu (1828-1928), Enformasyon ve
Dokmantasyon Hizmetleri Vakf Yayn, Ankara 2000.
DUMAN, Rahmi, air ve Feylesof Neyzen Tevfik, ehir, nr. 248, 9 Kasm 1956.
DURBA, Refik, Rak le Edebiyat Muhabbeti, Heyamola Yaynlar, stanbul 2007.
DURSUN, Kmil, zmire Ait Hatralar, Anadolu, nr. 9619, 31 Mays 1944.
DZDA, M. Erturul, Mehmet kif Ersoy, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar,

Ankara 1988.
________, M. kif Msr Hayat ve Kuran Meali, ule Yaynlar, stanbul 2003.
EKMEK, Mustafa, Atatrkn Neyzene Bir Sorusu, Yeni Ortam, 20 Mays 1973.
284
EML, Birol, Mizanc Murad Bey Hayat ve Eserleri, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Yaynlar, stanbul 1979.
EMN, Kemal, Velbas Badel Mevt, Temaa, Say: 9, 26 Eyll 1918.
ENGNN, nci, Tanzimattan Cumhuriyete Yeni Trk Edebiyat, Dergh Yaynlar,

stanbul 2007.
ENS, Selahattin, Neyzen, kdam, nr. 9853, 8 Eyll 1924.
ERBAY, Erdoan, Eskiler ve Yeniler Tanzimat ve Servet-i Fnun Neslinin Divan

Edebiyatna Bak, Erzurum 1997.
ERGN, Osman, stanbul Mektepleri ve lim ve Sanat Messeleri Dolaysiyle Trkiye

Maarif Tarihi, c. 1-2, Osman Bey Matbaas, stanbul 1939.
ERGN, Mehmet, Neyzen Tevfik ve Azb- Mukaddesi, Tunca Yaynlar, stanbul

1983.
ERGUN, Sadettin Nzhet, Trk Musikisi Antolojisi, c. 2, stanbul niversitesi Edebiyat

Fakltesi Yaynlar, stanbul 1942.
ERGUNER, Sleyman, Baka Yer Bulamam, Trk Musikisi, Say: 2, 1 Aralk 1947.
ERSOY, Mehmed kif, Safahat- Safahat Dnda Kalm iirler (Hazrlayan: mer
Rza Dorul, M. Erturul Dzda), nklp ve Aka Kitabevleri, stanbul 1977.
ERTOP, Konur, Yirmi Beinci lm Yldnmnde Neyzen Tevfik, Milliyet Sanat,

Say: 262, 30 Ocak 1978.
ERTURUL, Muhsin, Benden Sonra Tufan Olmasn, Dr. Nejat F. Eczacba Vakf
285
ERYKSEL, Hasan, Ziya akir: Hayat ve Eserleri, Anl Matbaas, stanbul 1949.
EREF, Eref, nr. 3, 19 Mart 1325 (1 Nisan 1909).
FELEK, Burhan, Derbeder Deha, Cumhuriyet, nr. 10238, 30 Ocak 1953.
________, Neyzenin Kardei de Gt, Milliyet, nr. 10150, 7 ubat 1976.
________, Sinema Operatrlm, Milliyet, nr. 11588, 3 ubat 1980.
FERGAN, Eref Edip, Mehmet kif, Hayat, Eserleri ve Yetmi Muharririn Yazlar,
Sebilrread Netiyat, stanbul 1960.
GALANT, Avram, Bodrum Tarihi, Ik Basm ve Yaynevi, stanbul 1945.
GEZGN, Hakk Sha, Neyzen Tevfik, Yeni Mecmua, Say: 35, 29 Ocak 1939.
________, Neyzen, Vakit, nr. 12688, 30 Ocak 1953.
________, Musiki Kanad, Vakit, nr. 11387, 11 Mart 1953.
________, Marifetlerinin inde Neyzen, Ayda Bir, nr: 11, 11 Mays 1953.
GGN, nder, ir Eref, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1988.
GKEK, Fazl, Bakzde smail Hakknn Hayat ve Eserleri zerinde Bir

Aratrma, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
Baslmam Yksek Lisans Tezi, zmir 1990.
________, Mehmet Akifin iir Dnyas, Dergh Yaynlar, stanbul 2005.
________, Dekadanlar Bir Tartmann Hikyesi, Dergh Yaynlar, stanbul 2007.

286
GKEN, Enver Naci, Neyzen Tevfike Dair, Gndz, nr. 379, 3 ubat 1958.
GKTULGA, Fahri Cell, Neyzen Tevfik, Cumhuriyet, nr. 10825, 12 Eyll 1954.
________, Neyzen Tevfikten Bir Hikye, Cumhuriyet, nr. 12429, 1 Mart 1959.
GLPINARLI, Abdlbaki, Mevlanadan Sonra Mevlevilik, nklp ve Aka Kitabevleri,

stanbul 1953.
________, lm Yldnm Mnasebetiyle Neyzen Tevfik, Vatan, nr. 4927, 30 Ocak

1955.
________, Alev Bekta Nefesleri, nklp Kitabevi, stanbul 1992.
________, Mevlevi Adab ve Erkn, nklp Kitabevi, stanbul 2006.
GVSA, brahim Alettin, Mehur Adamlar Ansiklopedisi, c. 4, stanbul 1933.
________, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, Altn Kitaplar Yaynevi, stanbul 1958.
GZEL, Abdurrahman, Kaygusuz Abdal, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1981.
GZEL, M. ehmus, Abidin Dino, Kitap Yaynevi, c. 1, stanbul 2008.
HALICI, aduman, Yzellilikler, Anadolu niversitesi Tarih Blm Baslmam

Yksek Lisans Tezi, Eskiehir 1998.
HANOLU, kr, Bir Siyasal Dnr Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dnemi,
dal Neriyat, stanbul 1981.
HAZAR, rfan, Bay Dede Remzi Zeytinolu le Konutuk, Anadolu, nr. 9614, 26
Mays 1944.
Heccav Erefin Mezar Tan almlar, Tan, nr. 623, 11 Ocak 1937.
287
Hizmet, nr. 1218, 7 Ocak 1929.
Hizmet, nr. 1223, 13 Ocak 1929.
HUYUGZEL, .Faruk, Hseyin Cahit Yalnn Hayat ve Hikye ve Edeb Eserleri

zerinde Bir Aratrma, Ege niversitesi Yaynlar, zmir 1984.
________, zmir Fikir ve Sanat Adamlar (1850-1950), Kltr Bakanl Yaynlar,

Ankara 2000.
________- AIN, erife (Hazrlayan) , Eref Btn Eserleri, Dergh Yaynlar,

stanbul 2006.
IRGAT, Cahit, Tmarhane Bana Neyzen Tevfiki Tantt, Akam, 7 Temmuz 1968.
MREN, Ali, Neyzen Tevfik Hayat ve Eserleri, Yeryz Yaynlar, Ankara 2002.
NAL, bnlemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Dergh Yaynlar, stanbul 1982.
________, Ho Seda Son Asr Trk Musikiinaslar, Maarif Basmevi, stanbul 1988.
________, Son Asr Trk airleri, Dergh Yaynevi, stanbul 1988.
PEKTEN, Halk, Nef Hayat, Sanat, Eserleri, Aka Yaynlar, Ankara 2000.
________, Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri ve Aruz, Dergh Yaynlar, stanbul
2009.
KABAAALI, Cevat akir, Kymetli Bir Sanatkr Daha Kaybettik, Demokrat

zmir, nr. 2979, 31 Ocak 1953.
________, Neyzen Tevfik, Demokrat zmir Radyo lavesi, Say: 6, 4 ubat 1953.
KABACALI, Alpay, eitli Ynleriyle Neyzen Tevfik, zgr Yaynlar, stanbul 1987.
288
________, eitli Ynleriyle Neyzen Tevfik Hayat-Kiilii-iirleri, zgr Yayn

Datm, stanbul 1996.
KABAKLI, Ahmet, Mehmet kif, Trk Edebiyat Vakf Yaynlar, stanbul 2006.
KAFLI, Kadircan, Neyzen Tevfik Dinsiz miydi?, Tercman, 2 ubat 1958.
KALYON, brahim, stat Neyzen Tevfik, stanbul 1999.
KANDEMR, Feridun, Neyzen Tevfik Anlatyor, Haftada Bir, Say: 1, 1936.
KAPLAN, Mehmet, iir Tahlilleri 1, Dergh Yaynlar, stanbul 1998.
________, Trk Edebiyat zerine Aratrmalar, Dergh Yaynevi, stanbul 2006.
________, Tevfik Fikret Devir-ahsiyet-Eser, Dergh Yaynlar, stanbul 2007.
KARA, Mustafa, Din-Hayat-Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler, Dergh Yaynlar,

stanbul 1999.
KARA, Sleyman, Ermenekli Hasan Rtnn Hayat ve Eserleri zerine Bir

nceleme, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
Baslmam Yksek Lisans Tezi, zmir 2004.
KARAALOLU, Seyit Kemal, Neyzen Tevfik Hayat ve iirleri, nklp Kitabevi,

stanbul 1984.
________, Neyzen Tevfik Hayat ve iirleri, nklp Yaynevi, stanbul 2004.
KARADENZ, Zeria, Tevfik ve Teyfik, Son Saat, nr. 3436, 2 ubat 1956.
KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi, c. 8, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1983.
KARALAR, Zafer, Neyzen Tevfik Pendik Anlar, Pendik, 9 Ekim 2008.

289
KAVRUK, Hasan, Dil Tarih Corafya Faklteleri Trk Dili ve Edebiyat Blm Tez
almalar III, Trkoloji, Cilt: 9, 1991.
KAYA, Tuba, Muktebes Dergisi, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
KAYALI, Hasan, Jn Trkler ve Araplar Osmanlclk, Erken Arap Milliyetilii ve

slamclk (1908-1918), Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 1998.
KAYGUSUZ, Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, zmir Bykehir Belediyesi Kltr
Yayn, zmir 2002.
KEMAL, Mehmed, Neyzen Tevfik, Cumhuriyet, nr. 19632, 24 Mart 1979.
KESKN, Habibe, zmirli Yazarlara Dair Hatra ve Rportajlar, Ege niversitesi

Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Baslmam Lisans Tezi, zmir 1986.
KEF, ark Feylesofu Hidayet, Feylesofa Gre (30) Sene Evvelki Tilkilik lemleri,
Anadolu, nr. 5470, 11 Kasm 1932.
________ , Feylesofa Gre (30) Sene Evvelki Tilkilik lemleri, Anadolu, nr. 5482, 9
Aralk 1932.
Ksa Haberler, Milliyet, nr. 1282, 3 Aralk 1953.
Krml: 973 Turizmde, Milliyet, nr. 9153, 29 Nisan 1973.
KIVAN, Halit, Neyzen Tevfik, Milliyet, nr. 3336, 28 Ocak 1961.
KOCA, Ferhat, eyhlislam Musa Kazm Efendinin Hayat ve Fetvalar, Rabet

KOCA, evki- AI, Murat, Halikarnasl Bohem Neyzen Tevfk Klliyat, Nazenin
290
KOCAHANOLU, Osman Selim, Hatralar ve Mektuplaryla Talt Paa, Temel

KOU, Reat Ekrem, sann Kahvehanesi ve Neyzen Tevfik, Akam, nr. 12341, 11
ubat 1953.
KOLAYLI, efik, Neyzenin Cenazesinde stanbul Belediyesi Hibir ey

Yapmamtr, Ulus, nr. 11367, 19 ubat 1953.
________, Neyzen Tevfik Demiti ki, Vatan, nr. 4416, 1 Eyll 1953.
________, Kardeim Neyzen Tevfik, Yeni Tanin, nr. 606-617, 28 Ocak 1966- 8 ubat
1966.
KOLCU, Hasan, Trk Edebiyatnda Hece-Aruz Tartmalar, Aka Yaynlar, Ankara

2007.
KOLOLU, Orhan, Trk Van Goghu Fikret Mualla, Milliyet, nr. 7480, 20 Eyll
1968.
________, Fikret Mualla Bir Garip Kii, Boyut Yaynlar, stanbul 2003.
KKSAL, Ahmet, Kemal Snmezler, Milliyet, 24 Ekim 1985.
KKSAL, Yaar, Neyzen Tevfik Kolayl, stanbul 1962.
KUNERALP, Sinan, Osmanl Ynetimindeki (1831-1911) Hicazda Hac ve Kolera

(eviren: Mnir Atalar), Ankara niversitesi Osmanl Tarihi Aratrma ve Uygulama
Merkezi Dergisi, Say:7, 1996.
________, Son Dnem Osmanl Erkn ve Ricali (1839-1922), sis Yaynlar, stanbul
2003.
291
KUNTAY, Mithat Cemal, Tarih Kelerinde Neyzen Tevfik, Son Posta, nr.
5637+2460, 5 ubat 1953.
________, lmnn Ellinci Ylnda Mehmet kif, Trkiye Bankas Yaynlar,

Ankara 1986.
KURAN, Ahmet Bedevi, nklap Tarihimiz ve Jn Trkler, Kaynak Yaynlar, stanbul

2000.
Kurt Striegler ehrimizde, Cumhuriyet, nr. 1506, 19 Temmuz 1928.
KUTBAY, Muhittin, Neyzen Tevfik Hayatn Anlatyor, En Son Dakika, nr. 2556-
2709, 29 Ekim 1946-8 Nisan 1947.
KTKOLU, Mbahat S. , Yirminci Asra Erien stanbul Medreseleri, Trk Tarih

Kurumu Yaynlar, Ankara 2000.
LEWS, Bernard, Modern Trkiyenin Douu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara
2007.
MARDN, erif, Jn Trklerin Siyas Fikirleri 1895-1908, letiim Yaynlar, stanbul

2008.
MENEMENCOLU, Orhan, Neyzenin lm, Bugn, 3 ubat 1953.
MYASOLU, Mustafa, Necip Fazl Ksakrek, Aka Yaynlar, Ankara 1992.
NECATGL, Behet, Edebiyatmzda simler Szl, Varlk Yaynlar, stanbul 2007.
Neyzen Tevfik, Yaamlar ve Yaptlaryla Osmanllar Ansiklopedisi, Yap Kredi

Neyzen Tevfik, Gvercin Kitap, Emek Basm-Yaymevi, Ankara 1953.
Neyzen Tevfik Yetmi Yanda, En Son Dakika, nr. 3524, 2 Temmuz 1949.
292
Neyzen ve Radyo, Vatan, nr. 4264, 28 Mart 1952.
Neyzen Tevfik Jbilesi, Vakit, nr. 12424-1672, 3 Mays 1952.
Neyzen Tevfik Jbilesi Yarn Gece Yaplyor, Vatan, nr. 3942, 5 Mays 1952.
Ney, Neyzen ve Yetmi Be Yl, Yeni stanbul, nr. 884, 6 Mays 1952.
Neyzen Tevfik Dn Vefat Etti, Son Posta, nr:5637+2453, 29 Ocak 1953.
Neyzen Tevfii Dn Kaybettik, Cumhuriyet, nr. 10237, 29 Ocak 1953.
Neyzen Tevfik Bugn Defnediliyor, Cumhuriyet, nr. 10238, 30 Ocak 1953.
Neyzen Tevfikin Cenazesi Dn Defnedildi, Cumhuriyet, nr. 10239, 31 Ocak 1953.
Neyzen Tevfik Dn Topraa Verildi, Vatan, nr. 4208, 31 Ocak 1953.
Neyzen Tevfik Dn Anld, Vatan, nr. 4245, 9 Mart 1953.
Neyzen in Muhteem Bir Mevlit Treni, Milliyet, nr. 1018, 9 Mart 1953.
Neyzen Tevfik Dn Anld, Vatan, nr. 4928, 31 Ocak 1955.
Neyzen Tevfikin nc lm Yldnm, Son Saat, nr. 3432, 29 Ocak 1956.
Neyzen Tevfik ve Svme Hrriyeti, Yeni Sabah, nr. 8403, 5 Austos 1962.
Neyzen Tevfikin Heykeli Dikilecek, Milliyet, 18 Ekim 1969.
Neyzen Tevfikin Sazlar Belediye Mzesine Hediye Edildi, Milliyet, nr. 11283, 31
Mart 1979.
Neyzen Tevfik Bst Ald, Milliyet, 8 Aralk 1983.

293
Neyzen Tevfik Anlyor, Milliyet, 4 ubat 1990.
NURETTN, Vl, Gece Kahvelerinde Neyzen Tevfik, Akam, 25 Ocak 1940.
________, Ne Neyle, Ne Neva-y Neyle, Akam, nr. 12329, 30 Ocak 1953.
OKAY, Orhan, Edebiyatmzn Batllamas Yhut Yenilemesi, Byk Trk

Klasikleri Ansiklopedisi, c. 8, tken Yaynevi, stanbul 1988.
ORHON, Orhan Seyfi, Neyzen Tevfik, Havadis, nr. 1528, 22 Ocak 1961.
Osmanllarda stihbaratlk, Trkler Ansiklopedisi, c. 13, Yeni Trkiye Yaynlar,

Ankara.
OZAN, Hseyin Avni, zmir airleri Antolojisi 1, Cumhuriyet Matbaas, zmir 1934.
NDER, Mehmet, Atatrkn Yurt Gezileri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar,

stanbul 1998.
NER, Ferdi, lm Mnasebetiyle Neyzen Tevfik, Cumhuriyet, nr. 10238, 30 Ocak

1953.
NGREN, Ferit, Cumhuriyet Dnemi Trk Mizah ve Hicvi, Trkiye Bankas

Kltr Yaynlar, Ankara 1983.
ZCAN, mer, Balangcndan Gnmze Trk Edebiyatnda Hiciv ve Mizah (Yergi
ve Glmece), nklp Yaynevi, stanbul 2002.
ZDAMAR, Mustafa, Harabat Adam Neyzen Tevfik, Krkkandil Yaynlar, stanbul

2002.
294
ZDEN, Mustafa, II. Merutiyetin ln ncesi ve Sonras, Trk Dnyas

Aratrmalar Vakf Yayn, stanbul 2000.
ZSARI, Mustafa, Mstecabizde smet Hayat ve Eserleri, 3F Yaynlar, stanbul

2007.
ZTUNA, Ylmaz, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi, c. 1-2, Kltr Bakanl

Yaynlar, Ankara 1990.
PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Szl, tken Yaynlar, stanbul 1998.
PARLATIR, smail, Reca-zade Mahmud Ekrem, Aka Yaynlar, Ankara 2004.
PEKEN, Kamer, Muktebes Dergisi, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
Pendik Belediyesi Kltr Sanat Etkinlikleri, Milliyet, 14 Ocak 1993.
PERK, Ekrem, Neyzen Tevfik, Trk Musikisi, Say: 28, ubat 1950.
POLAT, Nazm Hikmet, ahabettin Sleyman, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar,

Ankara 1987.
REG, kr Enis, lmnn Sekizinci Yl Dnmnde Neyzen Tevfikten

Hatralar, ehir Son Dakika, nr. 1761, 28 Ocak 1961.
Ressam Fikret Muallnn Bir Mektubu, Tan, nr. 990, 30 Ocak 1938.
REV, inasi, air Neyzeni de Kaybettik, Demokrat zmir, nr. 2973, 30 Ocak 1953.
________, Neyzen Tevfikin Kz Babasn Anlatyor, Demokrat zmir Radyo lavesi,

Say: 6, 4 ubat 1953.
295
REVNAKOLU, Cemleddin Server, Neyzenin Kabri Banda, En Son Dakika, nr.

4812, 31 Ocak 1953.
SAM, Cevat-HSN, Hseyin-SERE, Erkan (Hazrlayan), zmir 1905, zmir

Bykehir Belediyesi Kltr Yayn, zmir 2000.
Samsun l Yll (1967), Ankara 1968.
SAVCI, Sadun Galip, Basn Birlii Konseri, Vatan, nr. 117, 10 Mart 1946.
SEL, Ahmet Selmi, lmsz Neyzen, ifti, nr. 72, 31 Ocak 1953.
SELUKER, Nedret, Neyzenin Beiktataki Mnzev Odasnda, Yeni Sabah, nr.

4948, 26 Aralk 1952.
SEYDA, Mehmet, Eref le Neyzen Tevfik, Trk Dili, Say: 271, Nisan 1974.
SOMAR, Ziya, Tevfik Nevzad zmirin lk Fikir- Hrriyet Kurban, Ahenk Matbaas,
zmir 1948.
________, Yakn alarn Fikir ve Edebiyat Tarihimizde zmir, zmir Bykehir

Belediyesi Kltr Yayn, zmir 2001.
SOMEL, Seluk Akin, Osmanlda Eitimin Modernlemesi (1839-1908), letiim

SOY, H. Bayram, Arap Milliyetilii: Ortaya kndan 1918e Kadar, Bilig, Say:
30, Ankara 2004.
AHN, brahim, zmirli Bir air Tevfik Nevzad, Akademi Kitabevi, zmir 1993.
ANAL, Mustafa, Osmanl Devletinde Medreselere Ders Programlar, retim

Metodu, lme ve Deerlendirme, retimde htisaslama Bakmndan Genel Bir
Bak, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 14, Kayseri 2003.
296
efikname, slm Ansiklopedisi, Trkiye Diyanet Vakf Yayn, c. 11, stanbul 1970.
EHSUVAR, Hseyin, kinci lm Yldnmnde Neyzen Tevfik le Hasbhal,

Zafer, nr. 2191, 3 ubat 1955.
EHSUVAROLU, Bedi, Yetmi Yllk Neyzenden, Trk Musikisi, Say: 24, 1

Ekim 1949.
EHSUVAROLU, Hluk Y. , Her Biri Birer Kulp Olan stanbul Kahvehaneleri,

Cumhuriyet, nr. 11439, 1 Haziran 1956.
ENER, Erman, Sinema Oyuncusu Neyzen Tevfik, Milliyet, nr. 9959, 27 Temmuz
1975.
eyhulislm, Yeni Trk Ansiklopedisi, c. 2, tken Yaynlar, stanbul 1985.
TALU, Ercment E. , Neyzenin Kayb Karsnda, Son Posta, nr. 5637+2454, 30

Ocak 1953.
TANJU, Sadun, Neyzen Tevfikin Yetmi Beinci Yl, Vatan, nr. 3943, 7 Mays
1952.
________, Neyzenin sim Babas Olduu Musiki Aleti: Enin, Vatan, nr. 4210, 2
ubat 1953.
TANPINAR, Ahmet Hamdi, On Dokuzuncu Asr Trk Edebiyat Tarihi, Yap Kredi
TANSEL, Fevziye Abdullah, Mehmet kif Hayat ve Eserleri, M. A. E. Fikir ve Sanat

Vakf Yaynlar, Ankara 1991.
TARI, Gltekin,Ney, Mey ve Neyzen Tevfik, Milliyet Sanat, Say: 17, 26 Ocak 1973.
297
TATAN, Osman, eyh Vasfinin Nahv- Osman Adl Eserinin ncelenmesi, Trakya
niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Baslmam Yksek
Lisans Tezi, Edirne 2009.
Teksif Gecesi Haberi, Vatan, nr. 5036, 9 Austos 1952.
Teksif Gecesi Baarl Oldu, Vatan, nr. 5037, 10 Austos 1952.
TEVFKOLU, Muhtar, Fahri Cell Gktulga, Trk Kltrn Aratrma Enstits

TONT, Cevdet, Neyzen Tevfikin Yollad Mektup, Son Saat, nr. 2357, 8 ubat
1953.
________, lmnn Yirmi Drdnc Ylnda Neyzen Tevfik, Son Havadis, 28

Ocak 1977.
TOPUZ, Hfz, Bir Bohemin Anatomisi, Milliyet, 6 ubat 1985.
TOROS, Taha, Fikret Mualla 1903-1967, Akbank Yaynlar, stanbul 1986.
________, Ve Bekr Sanatlar, Milliyet, 15 Haziran 1986.
________, Neyzen Tevfik, Milliyet-Aktalite, Say: 20, 24 Ocak 1988.
TUNAYA, Tark Zafer, Hrriyetin ln kinci Merutiyetin Siyasi Hayatna Baklar,

stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul 2004.
TURALI, lhan, Neyzen Tevfikin Cenazesi Bugn Trenle Kaldrlyor, Son Posta,
nr. 5637+2454, 30 Ocak 1953.
TUTSAK, Sadiye, zmirde Eitim ve Eitimciler (1850-1950), Kltr Bakanl

Trk Mizahnn ncleri-Neyzen Tevfik, Milliyet, Fasikl:18, 16 Eyll 1981.

298
Trk Sanat Dnyasnn Byk Kayb Neyzen Tevfik, Zafer, nr. 1364, 30 Ocak 1953.
UMAN, Abdullah, Rza Tevfik, Gaye Matbaaclk, Ankara 1986.
ULUNAY, Refi Cevat, Neyzen Tevfik, Milliyet, nr. 980, 30 Ocak 1953.
________, Hicvin Matemi, Milliyet, nr. 10241, 1 ubat 1953.
________, Seltin Meyhneler, Milliyet, nr. 2714, 1 Aralk 1957.
________, Nay-Ney, Milliyet, nr. 3367, 25 Eyll 1959.
________, Mezarlklara Dir, Milliyet, nr. 3691, 2 Eyll 1960.
________, Neyzen Tevfik, Milliyet, nr. 7262, 12 ubat 1968.
UNAT, Ekrem Kadri, nc Bir nsan Daha Yitirdik, Milliyet, nr. 10161, 18 ubat
1976.
URGAN, Mina, Bir Dinazorun Anlar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2009.
USLUER, Fatih, lk Elden Kaynaklarla Douundan tibaren Hurufilik, Kabalc

USTA Recep, Neyzen Tevfik Hayat ve Eserleri, Dizerkonca Matbaas, stanbul 1975.
________, Tercme-i Hlim Neyzen Tevfik, Broy Yaynlar, stanbul 1998.
UAKLIGL, Halid Ziya, Krk Yl, nklp ve Aka Kitabevleri, stanbul 1969.
UYGUNER, Muzaffer, Neyzen Tevfik, Yaam-Sanat-Yaptlarndan Semeler, Bilgi

Yaynevi, Ankara 2000.
LGEN, Hasan Bedrettin, stanbulun En Renkli Tipini Ziyaret Ettik, Hrriyet, nr.
1698, 10 Ocak 1953.
299
NL, Cemal, Gel Zaman Git Zaman, Pan Yaynclk, stanbul 2004.
VARLIK, M. Blent, Tanzimattan Cumhuriyete Mizah, Tanzimattan Cumhuriyete
Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yaynlar, stanbul 1985.
YACIOLU, Halim, Neyzen Tevfik, Dnya, nr. 4113, 30 Eyll 1968.
YALMAN, Ahmed Emin, Yakn Tarihte Grdklerim ve Geirdiklerim, c. 4, Yenilik

Basmevi, stanbul 1971.
YARDIM, Mehmet Nuri, Neyzen Tevfikin Son Talebesi lyas Hoca, Pendik, 15 Mart
2008.
YERGUZ, smail, Neyzen Tevfik Yaam, Sanat, Yaptlar, Engin Yaynclk, stanbul
1997.
YET, Kzm, Bir Mustarip Mehmet Akif Ersoy, Aka Yaynlar, Ankara 2006.
YNTEM, Ali Canip, Neyzen ve iirleri, Hayat, nr. 123, 4 Nisan 1929.
YCEBA, Hilmi, Btn Cepheleriyle Neyzen Tevfik, Ahmet Halit Yaarolu

Kitaplk, stanbul 1958.
________, air Eref Btn iirleri ve Seksen Yllk Hatralar, Dilek Yaynevi,
stanbul 1984.
________, Neyzen Tevfik Hayat-Hatralar-iirleri, Memleket Yaynlar, stanbul

1986.
________, Hiciv ve Mizah Edebiyat Ansiklopedisi, L&M Yaynclk, stanbul 2004.
YCEL, Hasan li, Hr Tip, Cumhuriyet, nr. 10252, 13 ubat 1953.

300
________, Evsiz Neyzenden Mezarsz Mozarta, Cumhuriyet, nr. 11324, 5 ubat

1956.
YKSEL, Mfid, stanbul Bektai Tekkeleri, Cem, Say: 71, stanbul Ekim 1997.
ZYA, Mehmet-SENEMOLU, Yavuz (Hazrlayan), Yenikap Mevlevihanesi,

Tercman Yaynlar, stanbul 1913.
301
FOTORAFLAR
Neyzen Tevfikin akrabas dris Anarat. dris Bey, Bafra ve Kolaydaki

aratrmalarmzda bizden desteini esirgemedii gibi efik Kolayldan ald aile
eceresi ve mektuplar bizimle paylaarak almamza katkda bulundu.
Neyzen Tevfikin amcas Mehmet Beyin torunu Levent Kolayl. Kendisi Bafrada Di
Doktorluu yapmaktadr.
302
Neyzen Tevfikin babasnn ky Kolayn girii.
Kolay Belediyesinin 2009 yl temmuzunda dzenledii nc Neyzen Tevfik

enlii iin hazrlanm plaket.
303
Kolayda 8 Aralk 1983te al yaplan Neyzen Tevfik Ant.
Kolayda yer alan Yukar Yaz lkretim Okulunun ad 1962 ylnda Neyzen Tevfik
lkretim Okulu olarak deitirilir. Ancak bu okul 1982 ylnda Altnkaya Barajnn
yapm aamasnda sular altnda kalr.
304
Neyzen Tevfikin dedesi Hafz Mustafa Efendinin grev ald Bafra Byk Camii.
Neyzen Tevfikin dedesi Hafz Mustafa Efendi ile Kolay Kynden Bafraya tanan
akrabalarndan birinin kona.
305
Neyzen Tevfikin Bafraya tanan akrabalarna ait bir dier konak.
Bodrumun deniz kenarndaki en ilek ve byk caddesine Neyzen Tevfikin ad

verilmitir.
306
1969 ylnda Almanyada alan bir grup Trk iisi Bodruma bir Neyzen
Tevfik heykeli diktirmek iin para toplar. Bu heykel gnmzde Bodrumdaki Neyzen
Tevfik Caddesi zerinde yer almaktadr.
Neyzen Tevfikin Bodruma gittiinde misafir olduu ev. Bu ev Neyzen Tevfik Caddesi
zerinde yer almaktadr.
307
Bodrum Turizm Mdrl giriinde Bodrumun yetitirdii nemli ahsiyetler

arasnda Neyzen Tevfikin yeri.
Neyzen Tevfikin stanbulda bulunduu yllardayken devam ettii Galata

Mevlevihanesi.
308
Neyzen Tevfik, Topta Bimarhanesi 15 Haziran 1927 tarihinde Bakrkydeki

Readiye klalarna tand gnden itibaren vefatna kadar pek ok defa Bakrky
Akl Hastanesinde kalr.
Neyzen Tevfikin kardei efik Kolaylnn stanbul Pendikte yer alan apartmannn
giriinden bir fotoraf. Neyzen Tevfik ikiyi brakt dnemlerde ve hastalandnda
kardeinin bu apartmandaki evinde dinlenmitir.
309
Neyzen Tevfikin stanbul Kartal Mezarlnda bulunan mezar.
Neyzen Tevfikin hayat felsefesini en iyi ekilde ifade eden ktas mezarnn bandaki
mermer bir tabelaya yazlmtr.
310
Neyzen Tevfikin mezar tana en yakn dostu olan neyinin resmi ilenmitir. Ayrca
mezarnn banda sevenleri tarafndan dikilmi iki servi aac bulunmaktadr.
Neyzen Tevfikin Konyadaki Mevlana Derghnda bulunan neyi.

311
312
Pendikte yer alan Neyzen Tevfik Kltr Sanat Evinin tabelas.
Pendikteki Neyzen Tevfik Kltr Sanat Evinin Neyzen Tevfik ile ilgili tantm
tabelas.
ZET
Mehmet Tevfik Kolayl, 1880 ylnda Mulann Bodrum ilesinde domutur.

Bodrum ptidai Mektebi ve Rtiyesinde eitim alr. 1894 ylnda retmen olan
babasnn Urlaya tayini zerine buraya tanrlar. 12 Austos 1894 tarihinde Urlada
geirdii sinir krizi sonucunda yaad psikolojik sorunlar nedeniyle eitimini
noktalamak zorunda kalr. 1895 ylnda ney flemeye olan merak vesilesiyle zmir
Mevlevihanesine kabul edilir ve burada drt yl muhib olarak bulunur. Mevlevihanede
tant air Eref, Tokadizade ekip, Tevfik Nevzat, Ruhi Beybaba, Ermenekli Hasan
Rt ve Bakzade smail Hakknn sohbetlerini dinleyerek edeb zevkini gelitirir.
1899 ylnda medrese eitimi almak zere stanbula gider. Drt yl Fethiye
Medresesinde Musa Kazm Efendi ve eyh Vasfiden ders alr. 1899 ylnda Mehmet
Akif Ersoy ile tanarak onun rencisi olur. Abdlhamit kart sylemleri nedeniyle
jurnallenir ve ardndan mahkum edilir. Cezasn ektikten sonra istibdadn basksndan
kurtulmak iin 13 ubat 1904te Msra kaar ve burada drt yl kalr. II. Merutiyetin
ilanndan bir ay sonra stanbula dner.
zmir Mevlevihanesinde bulunduu yllarda iir yazmaya balar. 1919 ylnda

Hi, 1924 ylnda Azb- Mukaddes adl kitaplarn neretmitir. 1949 ylnda
iirleri hsan Ada tarafndan toplanarak yine Azb- Mukaddes ad ile yaymlanr.
iirlerinde, kulland formlar ve vezin bakmndan divan edebiyatnn etkisi grlr.
Daha ok kiilere ve topluma ynelik hicivleriyle nlenmi bir airimizdir.
Hayat boyunca dzenli bir ite almam, yaamn ney fleyerek, iir
syleyerek ve ierek geirmitir. 28 Ocak 1953 tarihinde Beikta Saman skelesindeki
evinde vefat etmitir.
ABSTRACT
Mehmet Tevfik Kolayl, was born in 1880, in Bodrum town of Mula. Later on,
he went to Junior High School. In 1894, with his family, he moved to Urla where his
father who was a teacher was appointed.
In 12 th of August 1894, he had to give an end to his education because of the

neural breakdown as a result of psychological problems. In he joined the House of
Mavlavi, zmir in 1895 because of his interest in ney- the blowing instrument and
took a position as a ney-blower-muhib for four years.
He improved his skills with the companionship of air Eref, Tokadizade ekip,
Tevfik Nevzat, Ruhi Beybaba, Ermenekli Hasan Rt and Bakzade smail Hakk
with whom he met in House of Mavlavi and found a great literary delight.
In 1899, he went to stanbul for madrasa education. He was taught by Musa

Kazm Efendi and eyh Vasfi, for four years. And then he met Mehmet Akif Ersoy and
became his student. As a result of his anti-Abdlhamit speeches he was sentenced to
prison. Proceeding to this punishment, in 13 th february 1904, he escaped to Egypt
where he remained for four years. He returned to stanbul a month after the Declaration
of the Second Constitutional Monarchy.
He started to write his poems during his stay in zmir Mavlavi House. He
published Hi in 1919; and in 1924 Azb- Mukaddes. In 1949 his poems were
collected by hsan Ada published with the name of Azb- Mukaddes, one more time.
The forms, rythm and structure applied in his poems are mostly shaped by the Literature
of Divan.
He is one of our poets who has been well known for his satire towards people
and the soceity.
He never laboured in his life throughout his life but he spent his life on poetry
and blowing ney. He died in his home in Beikta Saman Quay, in 28 th of January
1953.
ZGEM
26 ubat 1983 tarihinde Krehirde dodum. Krehirde Sleyman Trkmani

lkretim Okulu ve Kzlrmak Lisesinde ilkrenimimi, Yabanc Dil Arlkl
Mehmet Akif Ersoy Lisesinden mezun olarak da orta renimimi tamamladm. 2001
ylnda kayt yaptrdm Dokuz Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi Trk Dili ve
Edebiyat retmenlii Blmnden 2007 ylnda mezun oldum. Halen, 16 Mart 2009
tarihinde greve baladm Celal Bayar niversitesi Demirci Eitim Fakltesi Trke
Eitimi Blmnde Aratrma Grevlisi olarak grev yapmaktaym.
T.C
YKSEKRETM KURULU
ULUSAL TEZ MERKEZ
TEZ VER GR VE YAYIMLAMA ZN FORMU

Referans No 380871
Yazar Ad / Soyad Sultan Sar
Uyruu / T.C.Kimlik No T.C. 46297496096
Telefon / Cep Telefonu 05077731259
e-Posta ssari_9@hotmail.com
Tezin Dili Trke
Tezin zgn Ad Neyzen Tevfik'in Hayat ve Eserleri zerinde Bir nceleme
Tezin Tercmesi A Research About The Life And The Literary Works of
Neyzen Tevfik
Konu Balklar
niversite Ege niversitesi
Enstit / Hastane Sosyal Bilimler Enstits
Blm Trk Edebiyat Blm
Anabilim Dal Yeni Trk Edebiyat Anabilim Dal
Bilim Dal / Blm
Tez Tr Yksek Lisans
Yl 2010
Sayfa 312
Tez Danmanlar Yrd. Do. Dr. erife an
Dizin Terimleri Hiciv=Satire
Ney=Reed flute
Mey=Becoming fluid
Mizah=Humour
nerilen Dizin Terimleri Neyzen Tevfik Kolayl=Neyzen Tevfik Kolayl
Yaymlama zni
Tezimin yaymlanmasna izin veriyorum
Ertelenmesini istiyorum [3 Yl]
b. Tezimin Yksekretim Kurulu Tez Merkezi tarafndan oaltlmas veya

yaymnn 29.08.2013 tarihine kadar ertelenmesini talep ediyorum. Bu tarihten
sonra tezimin, internet dahil olmak zere her trl ortamda oaltlmas, dn
verilmesi, datm ve yaym iin, tezimle ilgili fikri mlkiyet haklarm sakl
kalmak zere hibir cret (royalty) talep etmeksizin izin verdiimi beyan
ederim.
NOT: (Erteleme sresi formun imzaland tarihten itibaren en fazla 3 ()
yldr.)
30.08.2010
mza:.................................

Neyzen Tevfik&#39;in Hayatı Ve Şiirleri Üzerine Bir Inceleme

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Neyzen Tevfik&#39;in Hayatı Ve Şiirleri Üzerine Bir Inceleme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

SOSYAL BLMLER ENSTTS

YEN TRK EDEBYATI ANABLM DALI

NEYZEN TEVFKN HAYATI VE RLER ZERNDE

YKSEK LSANS TEZ

Yrd. Do. Dr. ERFE AIN

I. BLM: NEYZEN TEVFKN HAYATI .......................................................13

1.Ailesi, Doumu ve ocukluu................................................................................13

2. Genlii ve Eitimi ................................................................................................22

c. Urla Gnleri ve Hastalnn Nksetmesi...................................................25

d. zmir Mevlevihanesi Yllar .......................................................................29

3. stanbul Yllar .......................................................................................................42

5. II. Merutiyetin lan ve stanbula Dn..........................................................94

7. lmnden Sonra Neyzen Tevfik..........................................................................124

8. Karakteri ve eitli Ynleri ...................................................................................127

c. Mevlevilik, Bektailik ve Neyzen Tevfik...................................................144

II. BLM: NEYZEN TEVFKN YAZI FAALYET ....................................146

III. BLM: RLERNDE MUHTEVA ...........................................................162

A. ahslara Ynelik Hiciv ........................................................................................162

a. Devlet Bakanlar .......................................................................................163

b. Devlet Adamlar ve Brokratlar.................................................................174

c. airler, Yazarlar, Doktorlar ve Dierleri ....................................................186

B. Toplum ve Devlet Kurumlarna Ynelik Hiciv.....................................................200

a. II. Merutiyet Ynetimi ..............................................................................200

c. Din ve Din le lgili Kurumlar....................................................................210

2. Hiciv Dnda Kalan iirlerde Muhteva.................................................................221

a. Din- Tasavvuf iirleri...............................................................................221

b. Rindne iirleri ..........................................................................................227

e. Kendini Anlatt iirleri ............................................................................240

IV. BLM: NEYZEN TEVFKN RLERNDE EKL VE SLUP........241

1. Nazm ekilleri ......................................................................................................241

3. Edeb Sanatlar ........................................................................................................251

1. Neyzen Tevfikin Edeb Eserleri................................................................271

a. Neyzen Tevfikin Kitaplar.............................................................271

b. Neyzen Tevfikin Hayattayken Yaymlanan iir ve Yazlar.........271

c. Neyzen Tevfikin lmnden Sonra Yaymlanan iirleri .............273

2. Neyzen Tevfikin Mzik Eserleri...............................................................275

3. Faydalandmz Kaynaklar ......................................................................278

Hicivleri, neyzenlii, fkralar ve ilgin kiilii ile yaad dnemde olduu

Neyzen Tevfikin hayat hikyesi zerine ilk almay Mnir Sleyman

Mehmet Ergnn eseri6, Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ve eserleri zerine

Neyzen Tevfik ile ilgili almalardan biri de Seyit Kemal Karaaliolu

Alpay Kabacalnn, Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ve eserlerine yer verdii

almamzda kullanlan Neyzen Tevfikin Bafradaki akrabalarndan aldmz

Neyzen Tevfikin lmnn ardndan yakn evresi tarafndan kaleme alnan

Be ana blmden oluan almamzn ilk blmnde, zellikle Muhittin

Aratrmamzn nc blmnde Neyzen Tevfikin iirlerini muhteva

dnda kalan iirlerini tonlarna gre snflandrarak Neyzen Tevfikin iirlerinin

iirlerdeki ekil ve slup zelliklerini almamzn drdnc blmnde ele

Neyzen Tevfikin hayat hikyesi ve eserleri hakknda ayrntl bilgiler

Tez almamn hazrlanmas aamasnda her konuda beni destekleyen,

Tanzimatn ilanyla bat medeniyeti dairesine giren Osmanl Devletindeki

Tanzimat sanatlar, baya ifadelerle ykl hicvi mizahn ve akln szgecinden

Tanzimat edebiyatnn nemli isimlerinden Namk Kemalin hicivleri

Ziya Paa, hicivlerinde yapt yeniliklerle eski hiciv geleneinden ayrlr.

Tanzimat dneminde hicvin yaygnlamasnda gazete ve dergilerin pay

Tevfik Fikret byk umutlar balad II. Merutiyetin yneticilerinin de ayn

Mehmet Akifin iir yazmaya balad yllarda edebiyatmzda Servet-i Fnun

Edebiyatmzda hiciv sahas ve bu sahada eser veren airlere ilikin almalar

I. BLM: NEYZEN TEVFKN HAYATI

1. ALES, DOUMU VE OCUKLUU

Edebiyat ve mzik dnyamzn nemli ismi Neyzen Tevfikin asl ad Mehmet

Hafz Mustafa Efendinin sesi ok gzeldir. Onun ezan okuyuunu dinlemek

Bafra Camii Kebirinde26 grevlendirir. Bu nedenle Hafz Mustafa Efendi ve

Neyzen Tevfik'in Hayatı Ve Şiirleri Üzerine Bir Inceleme

Neyzen Tevfik'in Hayatı Ve Şiirleri Üzerine Bir Inceleme