Professional Documents
Culture Documents
GTKTCK1 PDF
GTKTCK1 PDF
Chng 1
Ph phm v
ph liu
Ph phm v
ph liu
X l v bo Nhit luyn, ho
v nhit luyn, m,
sn...
Chi tit my
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 2
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 3
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 4
( y1 + y 2 + y3 + ... + y n ) = 1 yi .
n
1 1
L 0
Ra = y dx Ra =
n n i =1
Rz l chiu cao nhp nh t vi trn chiu di chun L vi gi tr trung bnh
ca tng cc gi tr tuyt i ca chiu cao 5 nh cao nht h1, h3, h5, h7, h9 v
chiu su ca 5 y thp nht h2, h4, h6, h8, h10 ca profin trong khong chiu
di chun.
(h + h2 + + h9 ) ( h2 + h4 + + h10 )
Rz =
1
.
5
2,5 Rz20
T cp 6 12, ch yu dng Ra,
a/ b/
cn i vi cc cp 1 5 v 13 14
dng Rz. khi ghi trn bn v bng H.1.3. K hiu bng
c th hin nh H.1.3 a/ K hiu bng theo Ra
b/ K hiu bng theo RZ
Trong thc t sn xut, tu theo cc phng php gia cng khc nhau ta
c cc cp bng khc nhau. V d:
B mt rt th, th t cp 1 3 (Rz = 320 40): c, rn
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 5
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 6
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 7
ES es
ITt
ITl
EI ei
Dmax
Dmin
dmin
dmax
D
d
a/ Dung sai kch thc l b/ Dung sai kch thc trc
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 8
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 9
a/ H thng lp ghp
H thng l: l h thng lp ghp ly l lm chun, ta chn trc c cc
kiu lp khc nhau; min dung sai k hiu bng ch in hoa; ti min dung sai
l c bn H c ES > 0, cn EI = 0. H thng l thng c s dng nhiu
hn h thng trc.
H thng trc: l h thng lp ghp ly trc lm chun, ta chn l c cc
kiu lp khc nhau; min dung sai k hiu bng ch thng; min dung sai
trc c bn h c es = 0, cn ei < 0.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 10
b/ Dng c o
Cc loi dng c o thng gp l cc loi thc: thc thng, thc cun,
thc dy, thc l, thc cp, thc o gc, compa, panme, ng h so, calp,
cn mu...Cc loi thit b o tin tin thng dng nh: u o kh nn, u o
bng siu m hoc laze, thit b quang hc, thit b o bng in hoc in t
v.v...
Thc l: c vch chia n 0,5 hoc 1mm c chnh xc thp khong
0,5mm.
Thc cp: l dng c o vn nng o cc kch thc c gii hn v ngn
nh chiu di, chiu su, khong cch, ng knh l v.v... vi chnh xc
khong (0,020,05)mm.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 11
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 12
Chng 2
2.1.1. C tnh
C tnh l c trng c hc biu th kh nng ca kim loi hay hp kim
khi chu tc dng ca cc ti trng. Chng c trng bi:
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 13
h d d
d
a/ b/ c/
c/ Tnh do: l kh nng bin dng vnh cu ca kim loi v hp kim khi chu
tc dng ca ngoi lc. Khi th mu n c th hin qua dn di tng i
(%) l t l tnh theo phn trm gia lng dn di sau khi ko v chiu di ban
u:
l1 l0
= * 100% .
l0
y l1 v l2 - di mu trc v sau khi ko (mm). Vt liu c (%)
cng ln th cng do v ngc li.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 14
2.1.2. L tnh
L tnh l nhng tnh cht ca kim loi th hin qua cc hin tng vt l
khi thnh phn ho hc ca kim loi khng b thay i. N c c trng
bi: khi lng ring, nhit nng chy, tnh dn n, tnh dn nhit, tnh dn
in v t tnh...
2.1.3. Ho tnh
Ho tnh l bn ca kim loi i vi nhng tc dng ho hc ca cc
cht khc nh xy, nc, axt v.v... m khng b ph hu.
a/ Tnh chu n mn: l bn ca kim loi i vi s n mn cc mi trng
xung quanh.
b/ Tnh chu nhit: l bn ca kim loi i vi s n mn ca xy trong
khng kh nhit cao.
c/ Tnh chu axt: l bn ca kim loi i vi s n mn ca axt.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 15
2.2. Thp
2.2.1. Thp ccbon
a/ Khi nim chung v thp ccbon
Thp ccbon l hp cht ca Fe-C vi hm lng ccbon nh hn 2,14%.
Ngoi ra trong thp ccbon cn cha mt lng tp cht nh Si, Mn, S, P ...
Cng vi s tng hm lng ccbon, cng v bn tng ln cn
do v dai li gim xung. Si, Mn l nhng tp cht c li cn S v P th c
hi v gy nn dn nng v dn ngui nn cn hn ch < 0,03%.
Thp ccbon c c tnh tng hp khng cao, ch dng trong xy dng, ch
to cc chi tit chu ti trng nh v va trong iu kin p sut v nhit thp.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 16
2.2.2.Thp hp kim
a/ Khi nim v thp hp kim
Thp hp kim l loi thp m ngoi st, ccbon v cc tp cht ra, ngi
ta cn c a vo cc nguyn t c bit vi mt lng nht nh lm thay
i t chc v tnh cht ca thp hp vi yu cu s dng. Cc nguyn t a
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 17
vo gi l nguyn t hp kim thng gp l: Cr, Ni, Mn, Si, W, V, Mo, Ti, Nb,
Cu,...vi hm lng nh sau:
Mn: 0,8 - 1,0%; Si: 0,5 - 0,8%; Cr: 0,2 - 0,8%; Ni: 0,2 - 0,6%;
W: 0,1 - 0,6%; Mo: 0,05 - 0,2; Ti, V, Nb, Cu > 0,1%; B > 0,002%.
Trong thp hp kim, lng cha cc tp cht c hi nh S, P v cc kh
xy, hyr, nit l rt thp so vi thp ccbon. V c tnh thp hp kim c
bn cao hn hn so vi thp ccbon dc bit l sau khi nhit luyn. V tnh chu
nhit: Thp hp kim gi c cng cao v tnh chng do ti 6000C (trong
khi thp ccbon ch n 2000C), tnh chng xy ho ti 800-10000C. V cc tnh
cht vt l v ho hc c bit: thp ccbon b g trong khng kh, b n mn
mnh trong cc mi trng axit, baz v mui,...Nh hp kim ho m c th to
ra thp khng g, thp c tnh gin n v n hi c bit, thp c t tnh cao v
thp khng c t tnh, ...
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 18
Thp dao ct dng ch to cc loi dao ct nh dao tin, dao bo, dao phay,
mi khoan v.v...nh 90CrSi, 140CrW5, 100CrWMn, hoc mt s thp gi
nh 80W18Cr4VMo, 90W9V2, 75W18V cc loi thp gi c cng cao,
bn, chu mi mn v chu nhit n 6500C.
Thp lm khun dp: i vi khun dp ngui thng dng 100CrWMn,
160Cr12Mo, 40CrSi. i vi khun dp nng hay dng cc mc thp:
50CrNiMo, 30Cr2W8V, 40Cr5W2VSi.
Thp ln: l loi thp dng ch to cc loi bi hay a l loi thp
chuyn dng nh OL100Cr2, OL100Cr2SiMn. Cc ln lm vic trong mi
trng nc bin phi dng thp khng g nh 90Cr18 v lm vic trong iu
kin nhit cao phi dng thp gi loi 90W9Cr4V2Mo.
Cc k hiu ca thp hp kim dng c cng c biu th nh cc loi
thp hp kim khc tr thp ln l c thm ch OL ban u.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 19
2.3. Gang
2.3.1. Khi nim chung
Gang l hp kim Fe-C, hm lng ccbon ln hn 2,14% C v cao nht
cng < 6,67% C. Cng nh thp trong gang c cha cc tp cht Si, Mn, S, P v
cc nguyn t khc. c tnh chung ca gang l cng v dn, c nhit nng
chy thp, d c.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 20
2.4.1.ng v hp kim ng
a/ ng
ng l mt kim loi c nhiu tnh cht qu nh: do cao, kh nng
chng n mn tt trong nhiu mi trng, c bit l dn nhit v dn n rt
cao. ng c khi lng ring: 8,94 G/cm3; nhit nng chy: 10830C;
bn: b= 16 kG/mm2. Theo TCVN 1659-75 ng c 5 loi sau y: Cu99,99,
Cu99,97, Cu99,95 dng lm dy dn in; Cu99,90, Cu99,0 dng ch to brng
khng Sn.
b/ Hp kim ng Latng
La tng l hp kim ng, trong km l nguyn t hp kim chnh. La
tng c mu sc p, do, d bin dng, m tt, gi thnh thp hn ng , ph
bin nht trong thc t.
nng cao mt s tnh cht c bit ca latng ngi ta a vo hp
kim mt s nguyn t nh thic tng kh nng chng n mn trong nc
bin. Latng vi thnh phn 29%Zn-1%Sn-70%Cu rt thng dng trong ngnh
ng tu; hoc thm nhm, Mn v st tng c tnh v kh nng chng n mn
ca latng.
Hp kim ng c 17-27%Zn, 8-18%Ni gi l mayxo dng lm dy in
tr.
C cc mc Latng thng dng: LCuZn30, LCuZn40, LCuZn29Sn1,
LCuZn27Ni18,...Latng c k hiu bng ch L ri ln lt cc ch Cu, Zn,
sau l cc nguyn t hp kim khc nu c. Cc con s ng pha sau mi
nguyn t ch hm lng trung bnh ca nguyn t theo phn trm.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 21
c/ Hp kim ng Brng
Brng l hp kim ca ng vi cc nguyn t hp kim khc nh Sn, Al,
Pb,...ng thanh c mt s loi sau:
Brng thic: Cu-Sn (8-10%Sn) c c tnh cao v kh nng chng n mn
trong nc bin tt. Chng c s dng lm cng tc in, a ly hp, l xo,
bnh rng v i khi lm bc lt. C cc mc sau: BCuSn5P0,15;
BCuSn5Zn5Pb5, ...
Brng nhm: Cu-Al c cha khong <13% Al c tng hp c tnh cao, kh
nng chng mi mn v gii hn mi tng i ln thng dng ch to
h thng trao i nhit, cc chi tit my bm. Cc mc Brng nhm nh:
BCuAl5, BCuAl9Fe4, ...
Brng ch: Cu-Pb c s dng nhiu ch to trt, thng dng nht l
hp kim BCuPb30.
Brng berili: l mt th h hp kim mi c bn, kh nng chng mn,
chng mi, bn nng cao. c bit l gii hn n hi rt cao. Brng
berili thng cha khong 2% Be. N c s dng lm l xo, mng n hi
v cc chi tit i hi chu nhit, n hi v dn in cao. V d: BCuBe2.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 22
H Al-Mn: chu gia cng bin dng nng v ngui tt, c tnh hn v chng
n mn trong kh quyn cao. Chng c s dng thay cho nhm nguyn
cht k thut khi c yu cu cao hn v c tnh.
H Al-Mg: c tnh hn tt, kh nng chng n mn trong kh quyn cao, gii
hn bn mi cao, b mt sau khi gia cng p nn c dng nhiu trong
cng nghip ch to t v xy dng cng trnh.
H Al-Cu v Al-Cu-Mg: chng c hiu ng ho bn cao c gi l uyra.
V d: AlCu4,5Mg0,5MnSi - dng trong t v hng khng.
H Al-Mg-Si: c dng ch to cc chi tit chu hn, cc cu kin tu
thu. V d: AlMgSi1,5Mn.
Hp kim h Al-Zn-Mg v Al-Zn-Mg-Cu: c s dng trong hng khng,
ch to v kh, dng c th thao, v.v... V d: AlZn5,5Mg2,5Cu1,5Cr.
c/ Hp kim nhm c
Hp kim nhm c cn tnh c tt d dng to hnh cc chi tit,
chng cha lng nguyn t hp kim ln hn. C cc dng hp kim nhm c
in hnh v thng dng:
Hp kim Al-Si: cho thm mt s nguyn t khc na ta s c mt loi hp
kim c tnh c tt, h s dn n nhit nh, chng mn tng i dng ch
to pittng ng c t trong nh: AlSi12CuMg1Mn0,6Ni.
Hp kim Al-Cu v mt s nguyn t khc c kh nng bn nng cao v gii
hn mi kh ln rt thch hp ch to cc chi tit nh, hnh dng phc tp
lm vic nhit cao nh: AlCu5Mg1Ni3Mn0,2.
Mt s h hp kim nhm c khc nh Al-Mg; Al-Zn-Mg c s dng
nhiu trong nc bin v mt s mi trng in ly khc.
Ch : Cc k hiu ca hp kim nhm c pha sau cng c ch phn bit
vi hp kim nhm bin dng.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 23
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 24
chng 3
k thut c
3.1. khi nim chung
3.1.1. Thc cht ca sn xut c
c l phng php ch to chi tit bng cch nu chy v rt kim loi
lng vo khun c hnh dng nht nh, sau khi kim loi ho rn trong khun ta
thu c vt c c hnh dng ging nh khun c.
Nu vt phm c a ra dng ngay gi l chi tit c, cn nu vt phm
c phi qua gia cng ct gt nng cao chnh xc kch thc v bng
b mt gi l phi c.
c c nhng phng php sau: c trong khun ct, c trong khun
kim loi, c di p lc, c li tm, c trong khun mu chy, c trong
khun v mng, c lin tc v.v... nhng ph bin nht l c trong khun ct.
3.1.2. c im
c c th gia cng nhiu loi vt liu khc nhau: Thp, gang, hp kim mu
v.v... c khi lng t mt vi gam n hng trm tn.
Ch to c vt c c hnh dng, kt cu phc tp nh thn my cng c,
v ng c v.v...m cc phng php khc ch to kh khn hoc khng ch
to c.
chnh xc v hnh dng, kch thc v bng khng cao (c th t cao
nu c c bit nh c p lc).
C th c c nhiu lp kim loi khc nhau trong mt vt c.
Gi thnh ch to vt c r v vn u t t, tnh cht sn xut linh hot,
nng sut tng i cao.
C kh nng c kh ho v t ng ho.
Hao tn kim loi cho h thng rt, u ngt, u hi.
D gy ra nhng khuyt tt nh: thiu ht, r kh, chy ct v.v...
Kim tra khuyt tt bn trong vt c kh khn, i hi thit b hin i.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 25
K thut c
Ch to hn hp B phn mc Ch to hn hp
lm khun mu lm li
Sy khun Sy li
Lp rp khun v
rt kim loi
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 26
11 10
1- Hm khun trn
2- Cht nh v
1 3- Mt phn khun
4- Ct khun
5- Xng khun
2 6- Lng khun
7- Li
8- Rnh thot kh
9- Hm khun di
3 10- H thng rt
11- u hi (hoc u ngt)
4
5 6 7 8 9
H.3.3. Cc b phn chnh ca mt khun c ct
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 27
b/ t st:
Thnh phn ch yu: cao lanh mAl2O3, nSiO2, qH2O, ngoi ra cn c tp
cht: CaCO3, Fe2O3, Na2CO3.
c im: Do, dnh khi c lng nc thch hp, khi sy th bn tng
nhng dn, d v, khng b chy khi rt kim loi vo.
t st thng hay cao lanh c sn trong t nhin. Thnh phn ch yu l
Al2O3.2SiO2.2H2O, loi ny lm khun c thng, c mu trng, kh
nng ht nc km, tnh do v dnh km, b co t khi sy. Nhit nng
chy cao (175017850C).
t st bentnit (I ) thnh phn ch yu l: Al2O3.4SiO2.H2O. N l t st
trng c tnh do dnh ln, kh nng ht nc v trng n ln, b co nhiu
khi sy, ht rt mn, nhit chy thp (125013000C). Do ni la sinh ra lu
ngy bin thnh. Loi ny lm khun quan trng cn do, bn cao.
c/ Cht kt dnh
Cht dnh kt l nhng cht a vo hn hp lm khun, li tng tnh
do ca hn hp. N c mt s yu cu:
Khi trn vo hn hp, cht dnh kt phi phn b u.
Khng lm dnh hn hp vo mu v hp li v d ph khun, li.
Kh nhanh khi sy v khng sinh nhiu kh khi rt kim loi .
Tng do, bn v tnh bn nhit cho khun v li.
Phi r, d kim, khng nh hng n sc kho cng nhn.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 28
tnh ln tt. Khi rt kim loi n b chy, do tng tnh xp, tnh ln, thot kh
v d ph khun nhng ht m nn sy xong phi dng ngay.
Bt h: (nng 2,53%) ht nc nhiu, tnh cht nh nc ng,
dng lm khun ti rt tt.
Cc cht dnh kt ho cng: Nha thng, ximng, hc n, nha ng.
Khi sy chng chy lng ra v bao quanh cc ht ct. Khi kh chng t ho
cng lm tng bn, tnh dnh kt cho khun. Thng dng loi ximng pha
vo hn hp khong 12%, m ca hn hp 68%, trong khng kh 2427
gi c kh nng t kh, loi ny rt bn.
d/ Cc cht ph:
L cc cht a vo hn hp khun v li c mt s tnh cht c bit
nh nng cao tnh ln, tnh thng kh, lm nhn mt khun, li v tng kh nng
chu nhit cho b mt khun li, gm 2 loi:
Trong hn hp thng cho thm mn ca, rm vn, phn tru b kh, bt
than... Khi rt kim loi lng vo khun, nhng cht ny chy li trong
khun nhng l rng lm tng tnh xp, thng kh, tnh ln cho khun li. T
l khong 3% cho vt c thnh mng v 8% cho vt c thnh dy.
Cht sn khun: mt khun nhn bng v chu nng tt, ngi ta thng
qut ln b mt lng khun, li mt lp sn, c th l bt than, bt grafit, bt
thch anh hoc dung dch ca chng vi t st. Bt than v grafit qut vo
thnh khun, khi rt kim loi vo n s chy to thnh CO, CO2 lm thnh
mi trng hon nguyn rt tt, ng thi to ra mt lp kh ngn cch gia
kim loi lng vi mt lng khun lm cho mt lng khun khng b chy ct
v to cho vic ph khun d dng.
3.2.4. hn hp lm khun
Hn hp lm khun c hai loi:
a/ Ct o:
Dng ph st mu khi ch to khun nn cn c bn, do cao, ng
thi n trc tip tip xc vi kim loi lng nn cn phi c chu nhit cao,
ht cn nh hn b mt c nhn bng, thng thng ct o lm bng vt liu
mi, n chim khong 1015% tng lng ct khun.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 29
b/ Ct m:
Dng m cho phn khun cn li, khng trc tip tip xc vi kim
loi lng nn tnh chu nhit, bn khng cn cao lm, nhng phi c tnh
thng kh tt chim 8590% lng ct.
Vt c cng ln yu cu ht ca hn hp lm khun cng ln tng
tnh thng kh.
3.2.5. Ch to b mu v hp li
B mu l cng c chnh dng to hnh khun c. B mu bao gm :
Mu, tm mu, mu ca h thng rt, u hi, u ngt.Tm mu kp mu
khi lm khun, dng kim tra.
a/ Vt liu lm b mu v hp li
Yu cu:
Bo m bng, chnh xc khi gia cng ct gt.
Cn bn, cng, nh, khng b co, trng, nt, cng vnh trong khi lm vic.
Chu c tc dng c, ho ca hn hp lm khun, t b mn, khng b r v
n mn ho hc. R tin v d kim.
b/ Cc loi vt liu lm mu v hp li
Vt liu thng dng: G, kim loi, thch cao, ximng, cht do. Ch yu
l g, kim loi.
G: u im l r, nh, d gia cng, nhng c nhc im l bn, cng
km; d trng, nt, cong vnh nn g ch dng trong sn xut n chic, lot
nh, trung bnh v lm mu ln. Thng dng cc loi sau: g lim, g, sn, m,
d, thng, b , v.v...
Ximng: Bn, cng hn thch cao, chu va chm tt, r, d ch to, nhng
nng tuy khng ht nc, kh gt, sa nn ch dng lm nhng mu, li phc
tp, mu ln, mu lm khun bng my.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 30
a/ b/
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 31
5 6 7 8
9
1- si (hoc x)
2- ng nghim
3- Ct o
4- Hm khun trn
5- u hi
4 6- Ti trng
7- Cc rt
8- Rnh dn
9- Cht nh v
3 2 1
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 32
a/ Dm cht khun c
Dm cht khun c bng cch p: C nhiu kiu dm cht hn hp lm
khun c bng cch p: p trn xung, p di ln v p c 2 pha. My p lm
khun c nng sut cao, khng n nhng dm cht thay i mnh theo chiu
cao. Khi p trn dm cht mt di khun thp nn chu p lc kim loi lng
km. My p ch thch hp vi hm khun thp.
6
h, mm
5 1- bn my
h, mm 2- mu
4
3 3- hm khun chnh
3 4- hm khun ph
2 g/cm
1 5- chy p
6- x ngang
g/cm3
8 7- van kh
8- phttng y
9
7 9- xilanh
a/ b/
H.3.7. Dm cht khun c bng cch p
a/ p trn xung; b/ p di ln
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 33
4 4
h, mm h, mm
3 3
2 2
1 1
g/cm3 g/cm3
8 6
7
7
5 8 9
6
10 11
a b
H.3.8. Dm cht trn my dn, va dn va p
a/ Dm cht trn my dn; b/ Dm cht trn my va dn va p
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 34
Ly mu bng c cu y hm khun:
3 3
2 2
1 4 1
5 5
a b
2 3
1 4
a b
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 35
2 3
1
4
b
a
H.3.11. Ly mu bng bn lt
H.3.12. H thng rt
b/ u hi: Dng kh trong lng khun thot ra, i khi dng b sung
kim loi cho vt c. C 2 loi u hi: u hi bo hiu v u hi b sung
chng thng c t v tr cao nht ca vt c.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 36
3.3. c gang xm
Gang c nhiu loi, nh gang trng, gang do, gang bin tnh, gang cu,
song trong k thut c ngi ta ch yu s dng gang xm. Gang xm c k
hiu: Gx. v d: Gx15-28. Thnh phn ho hc: 2,53,5% C; 0,83% Si;
0,61,3% Mn; 0,21% P; < 0,12%S. Trong C trng thi t do gi l graft.
3.3.1.Vt liu nu v m liu:
Khi nu gang xm phi dng nhng nguyn nhin liu sau: nguyn liu:
kim loi; nhin liu cung cp nhit; tr dung to x; trong sn xut c gi
l vt liu nu.
Mun nu ra loi gang c thnh phn ho hc ng yu cu, c nhit
cao, vn hnh l d dng cn phi tnh ton phi liu cho mt m nu gi l m
liu.
b/ Nhin liu:
Trong thc t thng dng cc loi nhin liu sau:
Than cc: (1016)% khi lng kim loi/ M liu.
Than gy (than c mc cc bon ho cao): nc ta thng dng than
gy ng triu, Mo kh. Trong thc t thng dng: 20 22% khi lng
kim loi/ M liu.
Than : t dng v nhit tr thp, bn c hc khng cao.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 37
c/ Cht tr dung:
Cht tr dung dng lm long x cho d ni ln trn b mt v d dng
loi b chng cng vi tp cht. Thng dng vi (45% khi lng kim
loi/M liu); hunh thch (cha CaF2): (<8% khi lng kim loi/M liu)
hoc x l Mctanh.
3.3.2. L nu gang
Thng dng l ng, l ch, l in. Nhng ch yu l dng l ng v
l ch. L ng c s dng rng ri v cu to n gin, tiu hao nhin liu t,
vn u t thp, d thao tc, cng sut cao (50025.000 kG gang lng/ gi).
Song nhit gang ra l khng cao (14500C), thnh phn ho hc ca gang
khng n nh. Cc gang hp kim cn cht lng cao thng c nu bng l
in hoc l ni.
a/ L ng nu gang
L l loi l ng, hnh tr gm cc b phn ch yu l: b phn l,
thn l, thit b tip liu v thit b gi nng, h thng gi v thit b lm ngui,
ng khi c thit b dp la, l tin v ng dn gang v.v..
H.3.14. S cu to ca l ng nu gang
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 38
nghing l
ra gang
H Mt gi Hp gi
D
L x
L ra gang
a H.3.15. L ch nu gang b/
a/ L ch quay; b/ L c nh
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 39
a/ Vt liu nu:
Vt liu chnh: Gm ng k thut, ng thanh v ng thau, hi liu.
Hp kim ph: Hp kim ng + 1 nguyn t kim loi khc (50%Cu + 50%Al
hoc 80%Cu + 20%Mn)
Cht kh oxy: Dng hon nguyn oxyt kim loi trong hp kim (90%Cu +
10%P) v: 5Cu20 + 2P = 10Cu + P205; P205 to thnh x ni ln.
Cht tr dung: Dng kim loi lng khi b oxy ho v tch tp cht ra
thnh x. Thng dng: Than ci hoc thu tinh lng, thch cao, mui n.
c/ Qu trnh nu ng:
Nu ng : Sy l n 90010000C, ri cht mt lp than ci vo y ni
v ph mt lp than ci ln trn. Tip tc nung n khi Cu nng chy.
kh tt oxy sau khi Cu nng chy, cho dn Cu + P vo kh. Kh xong rt ly
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 40
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 41
Tinh luyn bng kh: Nu chy 1/3 m liu ri cho hp kim ph v phn cn
li ca m liu vo l. Khuy u ri thi kh clo (hoc N2) vo kim loi
lng, khong 5 15 pht tinh luyn:
3Cl2 + 2Al = 2AlCl3 + Q
Cl2 + H2 = 2HCl + Q
AlCl3 v HCl bay ln to thnh s si mang theo cc tp cht (Al2O3, SiO2
v cc kh khc thot ra ngoi. sau cng lm bin tnh, th v rt vo khun.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 42
3.5.2. c di p lc
a/ c im
Khun lm vic di p sut cao, dng chy kim loi ln nn khun mau
mn v chng b hng.
b/ My c p lc
Kim loi lng c vo xi lanh, Piston trn nn xung, piston di I
xung, kim loi lng theo rnh dn vo khun c, sn phm c y ra nh c
cu bn y.
3.5.3. c ly tm
a/ c im:
c ly tm l rt kim loi vo khun quay, nh lc ly tm m kim loi
lng c phn b u trn b mt bn trong ca khun to thnh vt c.
Lc ly tm: P = m.r.2 .
c c nhng chi tit hnh trn xoay, rng m khng cn li.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 43
b/ Cc phng php c ly tm
c ly tm ng: Khun quay theo trc thng ng. Vt c thng c dng
mt Parabonloit. Phng php ny dng c cc chi tit ngn.
c ly tm nm ngang: Khun quay theo phng nm ngang. Vt c l mt
ng hnh tr c chiu dy nh nhau. kim loi chy u vo khun nn t
trc quay nghing mt gc 50.
1 3 2
b/
a/
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 44
chng 4
b/ c im
Kim loi gia cng th rn, sau khi gia cng khng nhng thay i hnh
dng, kch thc m cn thay i c c, l, ho tnh ca kim loi nh kim
loi mn cht hn, ht ng u, kh cc khuyt tt (r kh, r co v.v ...) do
c gy nn, nng cao c tnh v tui bn ca chi tit v.v ...
GCAL l mt qu trnh sn xut cao, n cho php ta nhn cc chi tit c kch
thc chnh xc, mt chi tit tt, lng ph liu thp v chng c tnh c hc
cao so vi cc vt c.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 45
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 46
R
A A C
N T A I B
T ho l B
h1
P
A B
A A B
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 47
b/ Loi tm:
Cc sn phm dng tm c phn loi theo chiu dy ca tm thnh:
Mng: s = 0,23,75 mm; b = 6002200 mm.
Dy: s = 460 mm; b = 6005000 mm; l = 400012000mm.
Cun: s = 0,22 mm; b = 2001500 mm; l = 400060.000 mm.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 48
c/ Loi ng:
Cc sn phm dng ng c phn ra: ng khng hn v ng c mi hn.
ng khng hn c cn t phi thi c = 5426 mm, chiu dy thnh ng
S = 0,540 mm.
ng c mi hn c ch to bng cch cun tm thnh ng sau cn
hn gip mi vi nhau. Loi ny c ng knh ngoi n 720 mm v chiu
dy n 14 mm.
4.2.3. Thit b cn
a/ Cc b phn ch yu ca my cn
1 2 3 4 5 6 5 4 7
H.4.3. S cu to my cn
1. Trc cn 2. Trc cc ng 3. Hp phn lc
4. Khp ni 5. Bnh 6. Hp gim tc 7. ng c
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 49
Hp bnh rng ch V: Phn phi mmen xon ra cho cc trc cn. Cc bnh
rng c ch to t thp 40Cr hoc 40CrNi, rng xin 2 pha c kh nng chu
ti ln v chng c lc dc trc.
b/ Phn loi my cn
Cn c theo s lng trc cn:
a/ b/ c/ d/ e/
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 50
a b.
c
d g
a. b.
a b
d
c
a d c
b a) Cn rng b) Cn di
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 51
b/ Cn thp hnh
Cn thp hnh n gin: Qu trnh cn cc loi thp hnh n gin
thng qua nhiu ln cn vi trc cn hnh, cc bc cn th tin hnh vi cc l
hnh c bin dng khc nhau nh: l hnh vung, l hnh ch nht, l hnh thoi,
l hnh -van,... cn cn tinh, l hnh c bin dng ca sn phm. Hnh sau trnh
by s cn mt s loi thp hnh n gin.
90o 90o
a
90o 90o
b
1
H.4.8. S cn ng khng c mi hn
1) Trc cn 2) Mi xoy 3) Phi
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 52
1 2 3 1 2 3
P P
4
a) b)
H.4.9. S ko si
a/ Ko si b) Ko ng
1) Phi 2) Khun ko 3) Sn phm 4) Li sa l
Khi ko si, phi (1) c ko qua khun ko (2) vi l hnh c tit din
nh hn tit din phi kim loi v bin dng theo yu cu, to thnh sn phm
(3). i vi ko ng, khun ko (2) to hnh mt ngoi ng cn l c sa
ng ng knh nh li (4) t trong.
4.3.2. Qu trnh ko si
Ty theo tng loi kim loi, hnh dng l khun, mi ln ko tit din c
th gim xung 15% 35%. T l gia ng knh trc v sau khi ko gi l
d0
h s ko di: K= = 1+
d1 P(1 + f cot g )
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 53
4.3.3.Dng c v thit b ko si
a/ Khun ko:
Khun ko si gm khun (1) v khun
1 2
(2), bin dng l hnh ca khun gm 4 phn: on
cn (I) l phn lm vic chnh ca khun c gc
cn = 24o360 (thng dng nht l 260), on IV
cn vo (II) c gc cn 90o l ni phi vo v II I
III
cha cht bi trn, on thng (III) c tc dng
nh knh v on cn thot phi (IV) c gc cn
600 si ra d dng khng b xc. Vt
liu ch to khun l thp cc bon dng c, thp
hp kim hoc hp kim cng, thng dng cc loi Khun ko
sau: CD80, CD100, CD130, 30CrTiSiMo, Cr5Mo. 1) Khun 2) khun
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 54
b/ My ko si
My ko si c nhiu loi, cn c vo phng php ko c th chia lm 2
loi: my ko thng hay my ko c tang cun. Cng c th c phn loi theo
s lng khun ko, s si c ko ng thi.
My ko thng dng khi ko cc si hoc ng c ng knh ln khng
th cun c ( = 610 mm hoc ln hn). Lc ko ca my t 0,275 tn, tc
ko 1545 m/ph. tu kt cu ca my c th ko 1 hoc 3 sn phm cng mt
lc. to chuyn ng thng c th dng xch, vt v cu, thanh rng v bnh
rng, du p v.v...Trn hnh sau trnh by my ko si bng xch si c kp
cht nh c cu kp (3), c ko nh hai xch ko (4) ni chuyn ng vi h
thng dn ng.
1 2 3 4
H.4.10. S my ko si ko thng
1) Kim loi 2) Khun ko 3) C cu ko 4) Xch ko
1 2 3
1 2 3 4
b.
H.4.11. My ko c tang cun
a-My ko mt khun; b- My ko nhiu khun
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 55
a/ b/ c/
Khi p thanh, thi ngi ta c th tin hnh bng phng php p thun
hoc p nghch. Vi p thun (a), khi pistng (1) p, kim loi trong xi lanh (2) b
p qua l hnh ca khun p (4) chuyn ng ra ngoi cng chiu chuyn ng
ca pistng p. Vi p nghch (b), khi pistng (1) p, kim loi trong xi lanh (2)
b p qua l hnh ca khun p (4) chuyn ng ra ngoi ngc chiu chuyn
ng ca pistng p. Vi p thun kt cu n gin, nhng lc p ln v ma st
gia kim loi v thnh xi lanh lm tng lc p cn thit, ng thi phn kim loi
trong xi lanh khng th p ht ln (1012%). p nghch lc p thp hn, lng
kim loi cn li trong xi lanh t hn (68%), nhng kt cu p phc tp.
S hnh (c) trnh by nguyn l p ng, y l ng c to thnh
nh li (5). Phi p c l rng t li (5), khi pistng (1) p, kim loi b y
qua khe h gia l hnh ca khun (4) v li to thnh ng.
4.4.2. Khun p
V kt cu, khun p c ba dng: hnh cn (a), hnh phu (b) v hnh tr (c).
a b c
H.4.13. Kt cukhun p
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 56
4.4.3. c im v ng dng
p l phng php sn xut cc thanh c tit din nh hnh c nng sut
cao, chnh xc v nhn b mt cao, trong qua trnh p, kim loi ch yu
chu ng sut nn nn tnh do tng, do c th p c cc sn phm c tit
din ngang phc tp. Nhc im ca phng php l kt cu p phc tp,
khun p yu cu chng mn cao. Phng php ny c ng dng rng ri
ch to cc thanh kim loi mu c ng knh t 5200 mm, cc ng c
ng knh trong n 800 mm, chiu dy t 1,58 mm v mt s prfin khc.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 57
4.5. Rn t do
4.5.1. Thc cht, c im v dng c rn t do
Rn t do l mt phng php gia cng p lc m kim loi bin dng
khng b khng ch bi mt mt no khc ngoi b mt tip xc gia phi kim
loi vi dng c gia cng (ba v e). Di tc ng ca lc P do ba (1) gy ra
v phn lc N t e (3), khi kim loi (2) bin dng, s bin dng ch b khng
ch bi hai mt trn v di, cn cc mt xung quanh hon ton t do.
1
P
2
3
N
H.4.14. S rn t do
a/ c im
chnh xc, bng b mt chi tit khng cao. Nng sut thp
Cht lng v tnh cht kim loi tng phn ca chi tit kh m bo ging
nhau nn ch gia cng cc chi tit n gin hay cc b mt khng nh hnh.
Cht lng sn phm ph thuc vo tay ngh ca cng nhn.
Thit b v dng c rn t do n gin.
Rn t do c dng rng ri trong sn xut n chic hay hng lot nh. Ch
yu dng cho sa cha, thay th.
b/ Dng c
Nhm1: L nhng dng c cng ngh c bn nh cc loi e, ba, bn l, bn
tp, sn, cht, mi t.
Nhm 2: L nhng dng c kp cht nh cc loi km, t v cc c cu kp
cht khc.
Nhm 3: L nhng dng c kim tra v o lng: ke, thc cp (o trong o
ngoi, o chiu su, cc loi compa.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 58
4.5.2. Thit b rn t do
Thit b rn t do bao gm: Thit b gy lc, thit b nung, my ct phi,
my nn thng, my vn chuyn.v.v...
Rn t do c th tin hnh bng tay hoc bng my. Rn tay ch yu dng
trong sn xut sa cha, trong cc phn xng c kh ch yu l rn my. Theo
c tnh tc dng lc, cc my dng rn t do c chia ra: my tc dng lc
va p (my ba), my tc dng lc tnh (my p). Trong , my ba hi l
thit b c s dng nhiu nht.
Hnh sau trnh by s ca mt my ba hi. My ba hi c hai xi
lanh, mt xi lanh kh (5) v mt xi lanh ba (9). Gia hai xi lanh c van phn
phi kh (7) iu khin s cp kh nn t xi lanh nn sang xi lanh u ba.
7
8 6
5
9
10
4
11 3 2
12
13
1
14
H.4.15. S nguyn l my ba hi
1- ng c in 2- B truyn ai 3- Trc khuu 4- Tay bin 5- Xi lanh p
6-Pistng p 7- Van phn phi kh 8- Pistng ba 9- Xi lanh ba 10- e
trn 11- e di 12- gi e 13-B e 14- bn p iu khin
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 59
Cn m bo cc thng s k thut hp l:
Kch thc chi tit ban u l b0,h0; kch thc sau khi vut l b, h; kch
thc e L, B. s - gi l bc vut.
c
b0
b
h
s h0
h L
B
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 60
Khi mun chuyn i phi c tit din vung thnh chi tit c tit din trn
vi chiu di thay i khng ng k th chn cnh ca phi b hn ng
knh ca chi tit 23%.
Khi phi c tit din hnh trn m chi tit c tit din hnh ch nht m
mun chiu di khng thay i ng k th ng knh ca phi D c
2a + b a a
tnh: D= nu 2 ; D = 1,3a nu 2
3 b b
a,b - cnh ln v cnh nh ca tit din chi tit.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 61
h0
Trng hp 3: khi 2,5 vt chn d b cong, cn nn thng ri chn tip ().
d0
d0
h0
a b c d
Chn cc b
Ch cn nung nng vng cn chn hay lm ngui trong nc phn khng
cn chn ri mi gia cng. Cng c th nung nng ton b ri gia cng trong
nhng khun m thch hp.
H.4.20. Chn cc b
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 62
c/ nguyn cng t l
t lthng sut:
Nu chi tit t mng v rng th khng cn lt phi trong qu trnh t. Cn
phi c vng m d thot phoi. Nu chiu dy vt t ln th t n
7080% chiu su l, lt phi 1800 t phn cn li.
h
Nu l t qu su ( > 2,5 ) th khi ht mi t ta dng cc tr m t
d
n chiu su yu cu.
Nu l t c ng knh qu ln (D>50100mm) nn dng mi t rng
gim lc t.
t l khng thng:
c coi nh l giai on u ca t l thng, song bit c chiu
su l t th trn mi t v tr m phi c khc du. khng dng c
mi t rng. Nu l t ln trc ht dng mi t nh t, sau dng
mi t ln dn cho n ng knh yu cu. V rng s bin dng trong khi t
l khng thng rt kh khn.
lu :
Li ct ca mi t phi phng, sc u, c cng cao v nm trong mt
phng vung gc vi trc tm ca n.
Lc p ca ba phi phn b u v phi vung gc vi ng tm trc.
Khi t n 1030mm th nhc mi t ln v cho cht chng dnh vo (bt
than, bt grafit...) ri mi t tip.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 63
4.6. Dp th tch
4.6.1. Khi nim chung
a/ nh ngha
Dp th tch l phng php gia cng p lc trong kim loi bin dng
trong mt khng gian hn ch bi b mt lng khun.
Qu trnh bin dng ca phi trong lng khun phn thnh 3 giai on:
giai on u chiu cao ca phi gim, kim loi bin dng v chy ra xung
quanh, theo phng thng ng phi chu ng sut nn, cn phng ngang chu
ng sut ko. p
1
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 64
b/ My p trc khuu 1 2 3
My p trc khuu c lc p t
4
1610.000 tn. My ny c loi hnh trnh u
5
con trt c nh gi l my c hnh trnh cng;
c loi u con trt c th iu chnh c gi 6
l hnh trnh mm. Nhn chung cc my ln u
c hnh trnh mm. Trn my p c kh c th
lm c cc cng vic khc nhau: rn trong 7
khun h, p phi, t l, ct bavia v.v... S
8
nguyn l c trnh by trn hnh sau:
10
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 65
Khi ng li hp (6), trc khuu (8) quay, thng qua tay bin (8) lm cho
u trt (9) chuyn ng tnh tin ln xung, thc hin chu trnh dp. e di
(10) lp trn b nghing c th iu chnh c v tr n khp ca khun trn v
khun di.
c im ca my p trc khuu: chuyn ng ca u trt m hn
my ba, nng sut cao, tn hao nng lng t, nhng c nhc im l phm vi
iu chnh hnh trnh b, i hi tnh ton phi chnh xc v phi lm sch phi
k trc khi dp.
a/ Khi dp s b
Qu trnh dp c tin hnh vi cc lng khun sau:
Lng khun vut: lng khun lm gim tit din ngang mt phn phi ng
thi lm tng chiu di phi (H.3.22a).
Lng khun p t: lng khun lm tng tit din ngang ca phi mt s
ch nh gim tit din cc ch khc, chiu di phi c gi nguyn
(H.3.22b).
Lng khun un: lng khun lm thay i hng trc ca mt phn phi so
vi phn khc ph hp vi dng ca vt dp (H.3.22c) .
a/ b/ c/
b/ Khi dp bn tinh
S dng lng khun thnh hnh: lng khun to hnh gn ging vi hnh
dng vt dp (H.3.23d), nhng cn, gc ln ln hn khun dp tinh v
khng c rnh bavia.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 66
c/ Khi dp tinh
S dng lng khun tinh: lng khun to hnh chnh xc vt dp c rnh
bavia (H.3.23e).
d/ e/
4.7. k thut Dp tm
4.7.1. Khi nim chung
a/ Thc cht
Dp tm l mt phng php gia cng p lc tin tin ch to cc sn
phm hoc chi tit bng vt liu tm, thp bn hoc thp di.
Dp tm c tin hnh trng thi ngui (tr thp ccbon c S > 10mm)
nn cn gi l dp ngui.
Vt liu dng trong dp tm: Thp ccbon, thp hp kim mm, ng v
hp kim ng, nhm v hp kim nhm, niken, thic, ch vv...v vt liu phi kim
nh: giy cctng, bnt, fp, aming, da, vv...
b/ c im
Nng sut lao ng cao do d t ng ho v c kh ho.
Chuyn ng ca thit b n gin, cng nhn khng cn trnh cao, m
bo chnh xc cao.
C th dp c nhng chi tit phc tp v p, c bn cao..v.v...
c/ Cng dng
Dp tm c dng rng ri trong cc ngnh cng nghip c bit ngnh ch to
my bay, nng nghip, t, thit b in, dn dng v.v...
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 67
4.7.2.Thit b dp tm
Thit b dp tm thng c hai loi: my p trc khuu v my p thu
lc. My dp c th tc dng n (my ch c mt con trt chnh dng t,
ct, to hnh) tc dng kp (my c 2 con trt: 1 con trt dng p phi, con
trt kia dng dp su) 3 tc dng (ngoi 2 con trt nh my trn cn c b
phn y sn phm ra khi khun).
1
1- c cu cam
2 2- con trt ngoi
3- con trt trong
3 4- phi kim loi
H.4.24. My p tc dng kp
a/ My p trc khuu
Truyn ng ca trc khuu l truyn ng cng, khong hnh trnh ca
my khng ch chnh xc nn sn phm dp tm c cht lng cao v ng u.
Khi ng c quay, trc khuu c th c iu khin bng bn p, khi khng
lm vic con trt v tr cao nht d tho sn phm v a phi vo.
Phn ln cc my p trc khuu u c th iu chnh hnh trnh ca con
trt ph hp vi kch thc ca chi tit. Ngoi ra cn c nhiu c cu cp
phi v ly sn phm t ng trong sn xut hng lot.
1
4 3
x x
2
5 x x x 1- mt in
6 2- b truyn ai
x x
3- b ly hp
7 4- phanh hm
5- trc khuu
6- bin truyn ng
7- b gim chn
8 8- b thay i hnh trnh v
cn bng con trt.
10 9
9- con trt cng tc
10- bn my
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 68
a/ Ct t
L nguyn cng ct phi thnh tng ming theo ng ct h, dng ct
thnh tng di c chiu rng cn thit, ct thnh ming nh t nhng phi thp
tm ln. C cc loi my ct t sau:
My ct li dao song song:
Gc trc =230
Ct c cc tm rng B 3200
mm, chiu dy S n 60 mm.
Ch ct c ng thng, chiu
+ + + +
Gc ct = 7585 ; gc sau =
0
0,2mm
Lc ct khng ln, ct c cc tm dy; Ct c cc ng cong; ng
ct khng thng v nhn. Hnh trnh ca dao ln.
0,5. S 2 . c
P = 1,3 (N)
tg
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 69
My ct chn ng:
My c 2 li dao nghing to
thnh mt gc = 24300; gc trc
= 670, khi ct li ct trn ln
xung rt nhanh (20003000
ln/pht) v vi hnh trnh ngn 23
mm. Ct c tm c S 10 mm.
My ct dao a mt cp dao:
D D
h
S D
h B
B S Z
B
b/ Dp ct v t l
y l nguyn cng ct m ng ct l mt chu vi kn. V nguyn l dp
ct v t l ging nhau ch khc nhau v cng dng.
t l l qu trnh to nn l rng trn phi, phn vt liu tch khi phi
gi l ph liu, phn cn li l phi i qua nguyn cng to hnh. i vi dp
ct th phn ct ri l phi phn cn li l ph liu .
Mt s thng s k thut cn lu :
Chy v ci phi c cnh sc to thnh li ct,
gia chy v ci c khong h Z = (5% 10%)S.
Khi t mun c kch thc l t cho th kch
Cc loi u chy
thc ca chy chn bng kch thc ca l, cn
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 70
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 71
Kch thc phi: Nu S < 0,5 mm th din tch phi bng din tch mt trong
hoc din tch mt ngoi ca chi tit, cn nu S > 0,5mm th ly bng din
tch lp trung ho ca chi tit (k c y). Trong thc t din tch phi (k c
lng d ct mp) c tnh:
D = 113
, F = 113
, f (mm)
Trong : F - din tch b mt ca chi tit, mm2.
f - tng din tch cc phn t ring ca b mt chi tit, mm2.
Xc nh s ln dp vut:
Khi dp vut tu theo tnh do ca vt liu mi ln dp cho php dp
thnh chi tit c ng knh nht nh. H s dp cho php c tnh nh sau:
d ct
m=
D ph
Trng hp mun ch to mt chi tit dp gin c chiu su ln, ng
knh nh th phi dp mt s ln, mi ln dp ch gim ng knh y theo h
s cho php m = 0,550,95.
H s dp gin ln th nht m1 < m2,m3,m4...,mn. v cc ln dp sau vt
sinh ra hin tng bin cng v iu kin bin dng kh hn.
S ln dp n ca phi c dng knh D thnh chi tit c ng knh dn:
d1
m1 = d1 = m1.D
D
d2
m2 = d2 = m2.d1 = m1.m2.D
d1
d
mn = n dn = m1.m2.m3...mn.D
d n1
dct
n gin tnh ton ta ly gi tr trung bnh:
mtb = n 1 m2 . m3 ... mn d3
Ta c th vit: dn = m1.mtb(n-1).D d2
d1
Ly lg c hai v ta s c :
lg d n lg(m1 . D)
n = 1+
lg mtb D
Qu trnh dp vut:
1
Nhng chi tit c phi l tm dy 4
th tin hnh trn khun khng cn vnh 3
p, nhng nu phi l tm mng s xy ra 2
hin tng nhn xp thnh sn phm
nn dng thm vnh p. d1 D
1 - chy p; 2 - khun p
3 - phi k.loi; 4 - vnh p
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 72
Ch cn dp trn my tc dng n . S
S0 S
100% = (40 60)%
S0 z =( 0,3-0,8)S
c/ Un vnh
L phng php ch to cc chi tit c g, ng knh D chiu cao H, y
chi tit rng. Phi un vnh phi t l vi d trc, sau dng chy v khun
to vnh.
d
d/ Tp ming d
L nguyn cng lm cho ming ca phi rng
(thng l hnh tr) thu nh li. Phn tp nh li c th l
hnh cn, cn v tr, na hnh cu v.v...
Khun di lm nhim v nh v chi tit, khun
trn c l hnh cn ng knh gim dn, phn cui ca
khun trn l hnh tr. trnh xy ra hin tng xp
ming tp th:
d0
d
K = 0 = 1,2 1,3
d
Khi cn tp n chi tit c ng knh nh hn gii hn cho php th phi
qua mt s ln tp.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 73
e/ Mit
Mit l phng php ch to cc chi tit trn xoay mng. c bit mit
c dng ch to nhng chi tit c ng knh ming thu nh vo v thn
phnh ra nh bi ng, l hoa...k tip sau nguyn cng dp vut.
Cng ngh mit c ng dng
Khun Phi
i vi cc chi tit bng thp mm hay
kim loi mu. Mit khng bin mng
thnh i vi thp chiu dy khng qu Ta
1,5mm, i vi kim loi mu khng qu
2mm, cn mit mng thnh th ng dng
vi vt liu c chiu dy ln hn
(20mm). Cn p
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 74
chng 5
k thut hn
5.1. Khi nim chung
a/ Thc cht
Hn l phng php ni hai hay nhiu chi tit kim loi li vi nhau m
khng th tho ri bng cch nung nng kim loi vng tip xc n trng thi
nng chy, sau ngui t do v ng c hoc nung n trng thi do, sau
tc dng lc p ln.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 75
l3
l1 l2
L
a/ Que hn nng chy
1- li kim loi; 2- thuc bc b/ Que hn khng nng chy
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 76
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 77
b/ My hn h quang mt chiu
My pht hn h quang: Hnh sau trnh by s nguyn l ca mt my hn
mt chiu dng my pht c cun kch t ring v cun kh t mc ni tip.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 78
My hn gm my pht in
mt chiu (M) c cun dy kch t 1
ring (2) c cp in ring t 2
kt
ngun in xoay chiu qua b chnh
lu (1). Trn mch ra ca my pht
t cun kh t (3). Ngi ta b tr M
sao cho t thng (c) sinh ra trn
cun kh t lun lun ngc hng n p 3
vi t thng (kt) sinh ra trong cun c
kch t.
ch khng ti, dng K
in hn Ih = 0 nn t thng c = 0,
my pht c kch t bi t thng
(kt) do cun dy kch t (2) sinh H.5.3. S my
pht hn
W
ra: kt = I kt .
Rk
Trong Ikt l dng in kch t, W v Rk l s vng dy v t tr ca
cun kch t. Khi in p khng ti xc nh theo cng thc:
u kt = C. kt
ch lm vic, dng in hn Ih 0 nn t thng c 0, my pht
c kch t bi t thng tng hp () do cun dy kch t (2) v cun kh t
(3) sinh ra: = kt c
Sc in ng sinh ra trong phn cm ca my ph thuc vo t thng
kch t:
E = C. = C.( kt c ) .
Trong C l h s ph thuc vo my.
1 2 3
My hn dng dng in chnh lu:
My hn dng dng in chnh lu c hai
b phn chnh: Bin p p hn (1) v b chnh
lu (2), bin tr (3) dng iu chnh cng H.5.3. S my hn
dng in hn. chnh lu 1 pha
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 79
5.2.4. Ch hn h quang in
a/ ng knh que hn:
ng knh que hn ph thuc vo vt liu hn, chiu dy vt hn, v tr
mi hn trong khng gian, kiu mi hn... chn c th tra theo s tay cng
ngh hn hoc xc nh theo cc cng thc kinh nghim i vi cc vt hn
mng:
S
Hn gip mi: d=
+ 1 [mm]
2
K
Hn gc, hn ch T: d = + 2 [mm]
2
Trong S - l chiu dy vt hn, K- l cnh ca mi hn gc.
b/ Cng dng in hn (Ih):
Cng dng in hn chn ph thuc vo vt liu hn, ng knh que
hn, v tr mi hn trong khng gian, kiu mi hn...c th tra theo s tay cng
ngh hoc xc nh theo cc cng thc kinh nghim:
i vi hn sp: I h= ( + d q )d q
Trong v l cc h s ph thuc vo c tnh kim loi vt liu hn. i
vi thp = 6, = 20.
Khi chiu dy chi tit S > 3d tng cng dng in khong 15% cn S
< 1,5d gim 15% so vi tr s tnh ton.
/ Tc hn (Vh):
Tc hn ph thuc vo cng dng in hn v tit din mi hn,
c th tnh theo cng thc kinh nghim sau:
d .Ih
Vh = [cm/s]
3600 Fd
d l h s p = 711[g/A.h]; l khi lng ring kim loai que hn [g/cm3]
Ih l cng dng in hn [A]; F l tit din p ca mi hn [cm2]
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 80
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 81
5.3. Hn h quang t ng v
bn t ng
5.3.1 Thc cht v c im
a/ Thc cht:
Hn h quang t ng l qu trnh hn trong cc khu ca qu trnh
c tin hnh t ng bi my hn, bao gm: gy h quang, chuyn dch in
cc hn xung vng hn duy tr h quang chy n nh, dch chuyn im
hn dc mi hn, cp thuc hn hoc kh bo v.
Khi mt s khu trong qu trnh hn c t ng ha ngi ta gi l hn
bn t ng. Thng khi hn bn t ng ngi ta ch t ng ha khu cp in
cc hn vo vng hn cn di chuyn in cc thc hin bng tay.
b/ c im:
Nng sut hn cao v cht lng mi hn tt v n nh.
Tit kim kim loi nh h s p cao. Ci thin iu kin lao ng.
Tit kim nng lng v s dng trit ngun nhit.
Thit b t, khng hn c cc kt cu hn v v tr hn phc tp.
c/ Phn loi
Hn h quang t ng v bn t ng c tin hnh vi in cc hn
dng dy khng c thuc bc, bi vy trong qu trnh hn thng phi s dng
cc bin php bo v mi hn.
Theo phng php bo v kim loi mi hn phn ra: hn h, hn di lp
thuc, hn trong mi trng kh bo v.
Theo mi trng kh bo v c th phn ra:
Hn TIG (Tungstene Inert Gas): Hn h quang dng in cc khng nng
chy, bo v bng kh tr (Ar, He ...).
Hn MIG (Metal Inert Gas): Hn h quang dng in cc nng chy, bo v
bng kh tr.
Hn MAG (Metal Active Gas): Hn h quang dng in cc nng chy, bo
v bng kh hot tnh (CO, CO2, H2 ...)
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 82
5.3.2. Hn h quang t ng
Hn h quang t
ng c s dng trong
sn xut hng lot cc
kt cu hn bng thp v
kim loi mu, hn cc
mi hn n (ng
thng, ng trn... ), v
tr mi hn khng phc
tp. Hn h quang t
ng c th c thc
hin trong mi trng
kh bo v (kh tr: Ar,
He; kh hot tnh: CO, H.5.5. My hn h quang t ng di lp tr dung bo v
CO2, H2 ...) hoc bo v 1. H quang; 2. Dy hn; 3. Tang cun dy hn; 4. u hn;
5. Thng thuc hn; 6. Mng dn thuc hn; 7. ng ht thuc
bng tr dung (thuc hn hn tha; 8. C cu ko dy; 9. Thuc hn; 10. Vng hn;
ri). 11. V x; 12. Mi hn; 13. Vt hn.
5.3.3. Hn h quang bn t ng
i vi cc ng
hn phc tp, v tr hn
khng thun li trong sn
xut hng lot thng s
dng hn h quang bn
t ng. Khi hn h
quang bn t ng vic
dch chuyn dy hn dc
ng hn c thc
hin bng tay. Hnh bn
trnh by s thit b
hn bn t ng trong
mi trng kh CO2.
H.5.6. My hn h quang trong mi trng kh bo v CO2 (MAG)
1. Dy hn; 2. Kh bo v CO2; 3. Cng tc; 4. Tm hn; 5. Mi hn
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 83
b/ Kh hn
xy k thut xy dng hn kh l xy k thut cha t 98,599,5 % xy v
khong 0,51,5 % tp cht (N2, Ar).
Trong cng nghip, sn xut xy dng phng php in phn nc
hoc lm lnh v chng ct phn on khng kh . xy hn ch yu dng
phng php lm lnh khng kh. Nh chng ta bit, trong thnh phn khng
kh cha khong 78,03 % N2, 0,93 % Ar v 20,93 % O2, nhit ho lng ca
chng tng ng l -195,8 oC, -185,7 oC v -182,06oC. Bng phng php lm
lnh khng kh xung nhit di -182,06 oC nhng trn nhit ha lng ca
N2 v Ar, sau cho N2 v Ar bay hi ta thu c xy lng. xy k thut c th
bo qun th lng hoc kh. th lng, xy c cha bng cc bnh thp v
gi nhit thp, khi hn cho xy lng bay hi, c 1 lt xy th lng bay hi
cho 860 lt th kh iu kin tiu chun.
Axtylen
Axtylen l hp cht ca ccbon v hyr c cng thc ha hc l C2H2,
khi lng ring iu kin tiu chun 1,09 kg/m3, nhit tr 11.470 Cal/m3.
Axtylen c sn xut t t n CaC2. Khi cho t dn tc dng vi nc ta
thu c Axtylen theo phn ng:
CaC2 + 2H2O C2H2 + Ca(OH)2 + 30.400 Cal/mol
Kh Axtylen c cc tnh cht sau:
Nhit t bc chy khong 420oC ( p sut 1 at).
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 84
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 85
Bnh iu ch axtylen:
Bnh iu ch dng iu ch kh axtylen t t n. Trong thc t,
ngi ta dng nhiu loi bnh iu ch kh khc nhau. Theo nguyn tc tc dng
gia t t n v nc ta c cc loi ri vo nc, nc ri vo v
tip xc vi nc.
S nguyn l ca mt s bnh iu ch kh in hnh:
6
2 C2H2
3
4 6
C2H
1 5 1 1
5 2
C2H2
6 2
a) Kiu ri vo b) Kiu nc ri c) Kiu tip xc nc
1 2 3 4 5
p1 p1
p2 p2
10
6
9
8 7
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 86
H.5.9. S nguyn l cu to ca m hn kh
1. u m hn; 2. ng dn hn hp kh chy; 3. Bung ht;
4. Van iu chnh xy; 5. Van iu chnh C2H2
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 87
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 88
Vng chy hon ton: trong vng ny xy ra phn ng chy hon ton:
CO + H2 + O2kk CO2 + H2O + Q
Ngn la vng ny c mu vng sm, cha nhiu CO2 v H2O v nhit
thp hn vng gia. Vng ny khng hn c v c nhiu cht xy ho.
a
b/
H.5.11. S cc phng php hn kh
a. Hn phi; b. Hn tri
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 89
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 90
b/ M ct
ct bng kh ch yu s dng cc m ct dng nhin liu kh. S
cu to chung ca chng c trnh by trn hnh sau:
6 5
4 2
7
3 1
H.5.12. S m ct kh
1. ng dn kh axtylen 2. ng dn kh xy 3. van axtylen 4. van xy 5.
van kh xy 6. ng dn kh xy. 7. ng dn hn hp kh C2H2- O2
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 91
5.5. Hn in tip xc
a/ Hn tip xc gip mi
Hn tip xc gip mi l phng php hn m mi hn c thc hin
trn ton b b mt tip xc ca hai chi tit hn.
Khi hn gip mi in tr, sau khi hai chi tit hn c p st vo nhau
vi lc p s b t 1015 N/mm2, tin hnh ng in nung kim loi mp hn
n trng thi do, ct in v p kt thc vi lc p t 3040 N/mm2 to
thnh mi hn.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 92
b/ Hn im:
Hn im l phng php hn tip xc m mi hn c thc hin theo
tng im trn b mt tip xc ca hai chi tit hn.
a/ b/ c/
H.5.14. Cc phng php hn in tip xc
a/ Hn tip xc gip mi; b/Hn im; c/ Hn ng
c/ Hn ng
Hn ng l phng php hn tip xc m mi hn l nhng im hn
ni tip nhau lin tc. V thc cht, c th coi hn ng l mt dng ca hn
im, trong qu trnh hn do vt hn dch chuyn lin tc gia hai in cc to
thnh cc im hn ni tip nhau.
Khi hn ng ngi ta s dng cc in cc kiu con ln, nh vt hn
c th d dng chuyn ng dch chuyn im hn. Theo ch hn ngi ta
phn ra ba kiu hn ng: hn ng lin tc, hn ng gin on v hn
bc.
Khi hn ng lin tc, trong qu trnh vt hn chuyn ng, in cc
thng xuyn p vo vt hn v ng in lin tc. Phng php ny n gin
v cng ngh nhng vt hn b nung nng lin tc, d b cong vnh, vng nh
hng nhit ln v in cc b nung nng mnh, chng mn, nht l khi ng
hn di.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 93
5.6.1. Hn ma st
Hn ma st l phng php hn p 1
lc. Nhit sinh ra do ma st gia 2 mt 4
tip xc sinh nhit lng nung nng mi P P
hn n trng thi de v dng lc p
to mi hn. 3
Hn ma st c nng sut cao, gi 2
thnh h, c dng hn ni cc H.5.15.S hn ma st
1. Gi kp; 2,3. Chi tit hn; 4. Mi hn
thanh, thi kim loi, cc dng c ct ...
5.6.2. Hn siu m
Hn siu m l phng php hn p
lc, di tc dng ng thi ln vt hn
cc dao ng c hc vi tn s siu m
vi lc nn thch hp mi hn t n
trng thi do v to thnh mi hn.
Dng cao tn t my pht siu m
truyn vo bin t 1 to ra tn s siu m
(dao ng siu m) truyn qua b truyn H.5.16.S hn siu m
2, n dng c 3 vo vt hn 4 lm cho 1.Bin t; 2.B truyn dao ng;
3.Dng c; 4.Tm hn; 5.n by
mi hn t n trng thi do.
Ti trng P qua n by v dng c 5 to lc nn lm cho cc phn t hn
thm thu vo nhau to thnh mi hn.
Hn siu m dng hn cc vt nh, mng (< 0,1 mm), nhng kt cu
phc tp khng cn lm sch ch hn, thi gian hn ngn, cc phng php khc
kh thc hin c.
nng - 2002
gio trnh: c kh i cng 94
5.6.4. Hn x in
Hn x in l phng php hn nng chy nh nng lng nhit ca vng
x hn chy lng c in tr rt ln. Khi dng in i qua vng x lng, nhit
lng to ra theo nh lut Jun-Lenx rt ln lm cho kim loi vt hn v in
cc hn nng chy.
in cc trong hn x in c nhim v gy h quang lm nng chy
x hn v b sung kim loi cho mi hn. Hn x in l phng php ti u
hn vt hn c chiu dy ln, hn p, hn phc hi cc chi tit my mn.
Vng x lng 4 c in tr ln cung
cp nhit lng nung nng chy mp
hn ca cc vt hn 1 v cc hn 3. Khi
ng c to thnh mi hn 8. Cc tm
chn 2 km cc ng dn nc lm ngui
v ng c kim loi lng vng hn to
thnh mi hn 8. Gi in cc c ng
dn in cc, c nhim v a in cc 3 H.5.18.S hn x in
vo vng hn 5 v to ra h quang 6. 1.Tm hn; 2.Tm chn; 3.Dy hn;
Trong qu trnh hn thuc hn c phu 4.X lng; Kim loi lng; 6.H quang;
7.Phu thuc; 8.Mi hn
7 cung cp vo bo v mi hn.
Ngoi ra cn nhiu phng php hn c bit khc nh hn bng chm tia
in t, hn cm ng, hn bng lade v.v...cng c ng dng trong cng nghip
tin tin.
nng - 2002