Döküm Atlası

1
COPYRIGHT 1947, 1966, 1974 hakk American Foundry Societye aittir. Trkiyede Trke olarak
yaynlama hakk American Foundry Society tarafndan Trkiye Dkm Sanayicileri Derneine
verilmitir.
COPYRIGHT 1947, 1966, 1974

by the
AMERICAN FOUNDRY SOCIETY
(INCORPORATED)
Bu kitaptaki yazlar ve grsel belgeler yayncdan izin alnmadan ve kaynak belirtilmeden hibir yerde
yaynlanamaz.
All rights reserved. This book or

parts there of may not be reproduced without permission of the publishers.
ISBN: 978-605-62246-3-8
AFSnin 1994 tarihli basmndan tercme edilmitir.
1. Basm (Trkiye) : 1999

2. Basm e-book (Trkiye) : 2014
Bu yaynda belirtilen hususlar ve yorumlardan American Foundry Society ve Tdksad sorumlu

tutulamazlar. Bu metnin iinde sz konusu edilen herhangi bir husus, yorum, dnce ve grn
uygulanmasndan oluabilecek herhangi bir direkt veya endirekt kayptan gerek AFS (American Foundry
Society) ve gerekse Tdksad (Trkiye Dkm Sanayicileri Dernei) sorumlu deillerdir.
The American Foundry Society as a body is not responsible for the statements and opinions
advanced in this publication. Nothing contained in any publication of the American Foundry
Society is to be construed as granting any right, by implication or otherwise for manufacture, sale
or use in connection with any method, apparatus or product covered by Letters Patent, nor as
insuring anyone against liability for infringement of Letter Patent.
2
DKM HATALARI ATLASI
American Foundry Societynin Trkiye Dkm Sanayicileri Derneine

vermi olduu izin ile tercme edilip yaynlanmtr.
Translated and published by the permission granted, by the American Foundry Society to the
Turkish Foundry Association.
1999da baslan tercme yayn gncellenerek e-book olarak dzenlenmitir.
2014
3
TRKE BASIMA NSZ
nsanlar, asrlardr dkm dkp, dkm paralar kullanyorlar. Dkmcler, gene asrlardr,
dkmn kalitesini iyiletirmeye, dkm hatalarn nlemeye alyorlar.
Bilgi birikimi, asrlardr ustadan raa gemi, kada dklmemi. engelik mi, yoksa biraz bilgi
kskanl m, tam olarak tehisi zor.
Yzylmzn ikinci yarsndan itibaren dkm teknolojisi ve hatalarnn nlenilmesi ile ilgili eitli
yaynlar yaynland. Dkmclerin kiisel arivlerinden, dier meslekdalarnn yararna sunulduu bu
bilgiler genelde hep yabanc lkelerde ve dillerde yaynland.
Trke olarak yaynlanan birka telif ve tercme eserin haricinde Trk dkm sektr dnyadaki bu
yaynlardan yararlanamad.
Dkm hatalar ile ilgili yaynlanm en iyi kitaplardan birisi American Foundrymens Societynin
yaynlam olduu Analysis of Casting Defects adl yayn. AFS bir komite araclyla, dokmanlar
toplayp, ilk yayn 1947de yaynlam. Eser, bilahare 4 defa revize edilip, geniletilmitir.
1997de yaplan yazma ile American Foundry Society, bu eserin tercmesi ve Trkiyede yayn
hakkn Trkiye Dkm Sanayicileri Dernei (Tdksad)ne devretmitir.
Bilginin evrensellii ve paylam felsefesinin gzel bir rneini gstererek yayn iznini veren
American Foundry Societyye Trk dkm sektr adna teekkr bir bor biliriz.
Tercme iini zevkle ve bir karlk beklemeden stlenen Dkta A..nin deerli mhendisleri, texti
okuyup, gerekli dzeltmeleri yapan kymetli meslekdalarmz, texti yazan ve sayfa yerleimini yapan
sekreterimiz, bask ileriyle uraan arkadalarmz gibi birok isimsiz dostumuzun katklarna teekkr
ederiz.
Sonuta, ortaya faydal bir eser kt. Sektrmze yararl olmasn diliyoruz.
Tdksad
Bu kitap,
Gnmzde ismi Componenta A.. olarak deien Dkta Dkmclk
Ticaret ve Sanayi A.. tarafndan tercme ettirilmi olup, 2014 ylnda
TDKSAD internet sitesinde yaynlanmak zere e-book formatnda
gncellenerek Trk Dkm Sanayinin hizmetine sunulmutur.
4
Dereceler ve Aksesuarlar.............................. 20
Yolluk ve Besleyici Sistemi .......................... 21
Blm 1 ........................................................ 8 Kalp Kumu ................................................... 21
Maa Pratii .................................................. 21
GR...................................................................... 9
Kalplama Pratii ........................................... 22
Blm 2 ...................................................... 10 Maden Analizi - Ergitme Pratii ................... 22
Dkm Pratii ............................................... 22
KIRIK VEYA ATLAK PARALAR ................ 10 eitli Nedenler ............................................. 22
TANIM ............................................................. 10
NEDENLER ..................................................... 10
Blm 6 ...................................................... 23
CURUF VE KUM BOLUKLARI ....................... 23
Para ve Model Dizayn ............................... 10
Modeller ....................................................... 10 TANIM .............................................................. 23
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 10 NEDENLER ...................................................... 23
Yolluk ve Besleyici Sistemi.......................... 10
Para ve Model Dizayn ................................ 23
Kalp Kumu .................................................. 11
Modeller ........................................................ 23
Maa Pratii.................................................. 11
Kalplama Pratii .......................................... 11
Maden Analizi .............................................. 11
Kalp Kumu ................................................... 25
Ergitme Pratii .............................................. 12
Maa Pratii .................................................. 26
Dkm Pratii .............................................. 12
Kalplama Pratii ........................................... 26
eitli Nedenler ............................................ 12
Maden Analizi ............................................... 27
Blm 3 ...................................................... 13 Ergitme Pratii .............................................. 27
Dkm Pratii ............................................... 28
KARBON YZMES (KISH) VE DER KABA eitli Nedenler ............................................. 29
KELMELER .......................................................... 13
Blm 7 ...................................................... 30
TANIM ............................................................. 13
NEDENLER ..................................................... 13 KALIP DMES................................................. 30
Para ve Model Dizayn ............................... 13 TANIM .............................................................. 30
Modeller ....................................................... 13 NEDENLER ...................................................... 30
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 13
Modeller ........................................................ 30
Kalp Kumu .................................................. 14
Maa Pratii.................................................. 14
Kalplama Pratii .......................................... 14
Kalp Kumu ................................................... 32
Maden Analizi .............................................. 14
Maa Pratii .................................................. 33
Ergitme Pratii .............................................. 14
Kalplama Pratii ........................................... 33
Dkm Pratii .............................................. 15
Maden Analizi - Ergitme Pratii ................... 34
eitli Nedenler ............................................ 15
Dkm Pratii ............................................... 34
Blm 4 ...................................................... 16 eitli Nedenler ............................................. 34
KALIP EZME ...................................................... 16 Blm 8 ...................................................... 36
TANIM ............................................................. 16 EROZYON DARTI............................................... 36
NEDENLER ..................................................... 16
TANIM .............................................................. 36
Para ve Model Dizayn ............................... 16 NEDENLER ...................................................... 36
Modeller ....................................................... 16
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 17 Para ve Model Dizayn ................................ 35
Modeller ........................................................ 35
Kalp Kumu .................................................. 17
Kalp Kumu ................................................... 37
Maa Pratii.................................................. 18
Maa Pratii .................................................. 37
Kalplama Pratii .......................................... 19
Kalplama Pratii ........................................... 38
Maden Analizi - Ergitme Pratii ................... 19
Maden Analizi- Ergitme Pratii .................... 38
Dkm Pratii .............................................. 19
Dkm Pratii ............................................... 38
eitli Nedenler ............................................ 19
eitli Nedenler ............................................. 38
Blm 5 ...................................................... 20
Blm 9 ...................................................... 39
KUM YALAMASI ............................................... 20
GENLEME HATALARI .................................... 39
TANIM ............................................................. 20
TANIM .............................................................. 39
NEDENLER ..................................................... 20
NEDENLER ...................................................... 39
Modeller ....................................................... 20
Modeller ........................................................ 39
5
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 40 Modeller ........................................................ 63
Yolluk ve Besleyici Sistemi.......................... 40 Dereceler ve Aksesuarlar.............................. 63
Kalp Kumu .................................................. 41 Yolluk ve Besleyici Sistemi .......................... 63
Maa Pratii.................................................. 44 Kalp Kumu ................................................... 64
Kalplama Pratii .......................................... 44 Maa Pratii .................................................. 64
Maden Analizi .............................................. 44 Kalplama Pratii ........................................... 65
Ergitme Pratii .............................................. 44 Maden Analizi ............................................... 65
Dkm Pratii .............................................. 44 Ergitme Pratii .............................................. 65
Dkm Pratii ............................................... 65
Blm 10 .................................................... 45 eitli Nedenler ............................................. 65
KUM KAYNAMASI ........................................... 45
Blm 14 .................................................... 66
TANIM ............................................................. 45
TERS L AYRIMALARI ................................. 66
NEDENLER ..................................................... 45
TANIM .............................................................. 66
NEDENLER .................................................... 66
Modeller ....................................................... 45
Derece ve Aksesuarlar ................................. 45 Dkm ve Model Dizayn ............................. 66
Yolluk ve Besleyici Sistemi.......................... 45 Kalp Kumu ................................................... 66
Kalp Kumu .................................................. 46 Maa Pratii .................................................. 66
Maa Pratii.................................................. 47 Kalplama Pratii ........................................... 66
Kalplama Pratii .......................................... 47 Maden Analizi ............................................... 66
Maden Analizi .............................................. 48 Dkm Pratii ............................................... 67
Ergitme Pratii .............................................. 48
Dkm Pratii .............................................. 48 Blm 15 .................................................... 68
SERT DKM ..................................................... 68
Blm 11 .................................................... 49
TANIM .............................................................. 68
GAZ SAKATLARI .............................................. 49
NEDENLER ...................................................... 68
TANIM ............................................................. 49
Kalp Kumu ................................................... 68
NEDENLER ..................................................... 50
Maa Pratii .................................................. 68
Para ve Model Dizayn ............................... 50 Kalplama Pratii ........................................... 69
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 50 Maden analizi ................................................ 69
Yolluk ve Besleyici Sistemi.......................... 51 Ergitme Pratii .............................................. 69
Kalp Kumu .................................................. 52 Dkm Pratii ............................................... 69
Maa Pratii.................................................. 54 eitli Nedenler ............................................. 69
Kalplama Pratii .......................................... 56
Maden Analizi .............................................. 58 Blm 16 .................................................... 70
Ergitme Pratii .............................................. 58 KUM EMMES ..................................................... 70
Dkm Pratii .............................................. 58
eitli Nedenler ............................................ 58 TANIM .............................................................. 70
NEDENLER ...................................................... 70
Blm 12 .................................................... 59
Modeller ........................................................ 71
SERT VE LL YZEYLER ............................. 59 Derece ve Aksesuarlar .................................. 71
TANIM ............................................................. 59
Kalp Kumu ................................................... 73
NEDENLER ..................................................... 59
Maa Pratii .................................................. 74
Para ve Model Dizayn ............................... 59 Kalplama Pratii ........................................... 75
Modeller ....................................................... 59 Maden Analizi ............................................... 76
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 59 Ergitme Pratii .............................................. 76
Yolluk ve Besleyici Sistemi.......................... 60 Dkm Pratii ............................................... 76
Kalp Kumu .................................................. 60
Maa Pratii.................................................. 61 Blm 17 .................................................... 77
Kalplama Pratii .......................................... 61 SERT KALIPLARDA KUM EMMES ................ 77
Maden Analizi .............................................. 61
Ergitme Pratii.............................................. 61 TANIM .............................................................. 77
Dkm Pratii .............................................. 62 NEDENLER ...................................................... 77
eitli Nedenler ............................................ 62 Para ve Model Dizayn ................................ 77
Blm 13 .................................................... 63 Modeller ........................................................ 77
SICAK YIRTILMA .............................................. 63 Kalp Kumu ................................................... 79
Maa Pratii .................................................. 79
TANIM ............................................................. 63
Kalplama Pratii ........................................... 79
NEDENLER ..................................................... 63
Maden Analizi ............................................... 80
Para ve Model Dizayn ............................... 63 Ergitme Pratii .............................................. 80
6
Dkm Pratii .............................................. 80 Modeller ........................................................ 96
eitli Nedenler ............................................ 80 Dereceler ve Aksesuarlar.............................. 96
Blm 18 .................................................... 81 Kalp Kumu ................................................... 97
EKSK DKM VE KATMER .......................... 81 Maa Pratii .................................................. 97
Kalplama Pratii ........................................... 97
TANIM ............................................................. 81 Maden Analizi-Ergitme Pratii- .................... 97
NEDENLER ..................................................... 81 Dkm Pratii ............................................... 97
Para ve Model Dizayn ............................... 81 eitli Nedenler ............................................. 97
Modeller ....................................................... 81 Blm 23 .................................................... 98
Derece ve Aksesuarlar ................................. 82
Yolluk ve Besleyici Sistemleri ..................... 83 PRZL KABA YZEY .................................. 98
Kalp Kumu .................................................. 83
TANIM .............................................................. 98
Maa retim Metodlar ................................ 84
NEDENLER ...................................................... 98
Kalplama Pratii .......................................... 84
Maden Analizi .............................................. 85 Para ve Model Dizayn ................................ 98
Ergitme Pratii .............................................. 85 Modeller ........................................................ 98
Dkm Pratii .............................................. 86 Dereceler ve Aksesuarlar.............................. 99
eitli Nedenler ............................................ 87 Yolluk ve Besleyici Sistemi .......................... 99
Kalp Kumu ................................................... 99
Blm 19 .................................................... 88 Maa Pratii ................................................ 100
MAALAR LE LGL LSEL HATA ....... 88 Kalplama Pratii ......................................... 101
Maden Analizi ............................................. 102
TANIM ............................................................. 88 Ergitme Pratii ............................................ 102
NEDENLER ..................................................... 88 Dkm Pratii ............................................. 102
Para ve Model Dizayn ............................... 88 eitli Nedenler ........................................... 102
Modeller ....................................................... 88 Blm 24 .................................................. 103
Dereceler ve Aksesuarlar ............................. 88
Yolluk ve Besleyici Sistemi.......................... 89 DERECE KAIRMALAR VE FORSALAR ...... 103
Kalp Kumu .................................................. 89
TANIM ............................................................ 103
Maa Pratii.................................................. 89
NEDENLER .................................................... 103
Kalplama Pratii .......................................... 90
Maden Analizi .............................................. 90 Para ve Model Dizayn .............................. 103
Ergitme Pratii .............................................. 90 Modeller ...................................................... 103
Dkm Pratii .............................................. 90 Dereceler ve Aksesuarlar............................ 103
eitli Nedenler ............................................ 90 Yolluk ve Besleyici Sistemi ........................ 104
Kalp Kumu ................................................. 105
Blm 20 .................................................... 91 Maa Pratii ................................................ 106
GEVEK DOKULU DKM............................. 91 Kalplama Pratii ......................................... 106
Maden Analizi ............................................. 107
TANIM ............................................................. 91 Ergitme Pratii ............................................ 107
NEDENLER ..................................................... 91 Dkm Pratii ............................................. 107
Para ve Model Dizayn ............................... 91 eitli Nedenler ........................................... 107
Modeller ....................................................... 92 Blm 25 .................................................. 108
Derece ve Donanmlar .................................. 92
Yolluk ve Besleyiciler .................................. 92 LEKEL KM YZEYLER-DAMARLI
Kalp Kumu .................................................. 92 YZEYLER-KATMERLER ..................................... 108
Maa Pratii.................................................. 92
TANIM ............................................................ 108
Kalplama Pratii .......................................... 92
NEDENLER .................................................... 108
Maden Analizi .............................................. 92
Ergitme Pratii .............................................. 93 Para ve Model Dizayn .............................. 108
Dkm Pratii .............................................. 94 Modeller ...................................................... 108
eitli Nedenler ............................................ 94 Derece ve Aksesuarlar ................................ 109
Yolluk ve Besleyici Sistemi ........................ 109
Blm 21 .................................................... 95 Kalp Kumu ................................................. 109
EKSK DKM .................................................. 95 Maa Pratii ................................................ 110
TANIM ................................................................. 95 Kalplama Pratii ......................................... 110
Maden Analizi ............................................. 111
Blm 22 .................................................... 96 Ergitme Pratii ............................................ 111
Dkm Pratii ............................................. 111
KALIP ESNEMES .............................................. 96
eitli Nedenler ........................................... 111
TANIM ............................................................. 96
NEDENLER ..................................................... 96 Blm 26 .................................................. 112
Para ve Model Dizayn ............................... 96 KAIKLIK VE MAA YZMES .................... 112
7
TANIM ........................................................... 112 Modeller ...................................................... 129
NEDENLER ................................................... 112 Dereceler ve Aksesuarlar............................ 130
Maa Pratii ................................................ 131
Para ve Model Dizayn ............................. 112
Kalplama Pratii ......................................... 132
Modeller ..................................................... 112
Maden Analizi ............................................. 132
Yolluk ve Besleyici Sistemi........................ 114
Ergitme Pratii ............................................ 132
Kalp Kumu ................................................ 114
Dkm Pratii ............................................. 132
Maa Pratii................................................ 114
eitli Nedenler ........................................... 132
Kalplama Pratii ........................................ 114
Maden Analizi ve Ergitme Pratii .............. 115 Blm 31 .................................................. 133
Dkm Pratii ............................................ 115
eitli Nedenler .......................................... 115 DAMARLANMA ............................................... 133
TANIM ............................................................ 133
Blm 27 .................................................. 116
NEDENLER .................................................... 133
SAMA .............................................................. 116
Para ve Model Dizayn .............................. 133
TANIM ........................................................... 116 Modeller ...................................................... 133
NEDENLER ................................................... 116 Dereceler ve Aksesuarlar............................ 133
Yolluk ve Besleyici Sistemi ........................ 134
Kalp Kumu ................................................. 134
Modeller ..................................................... 116
Maa Pratii ................................................ 134
Dereceler ve Aksesuarlar ........................... 116
Kalplama Pratii ......................................... 135
Maden Analizi ............................................. 135
Kalp Kumu ................................................ 116
Ergitme Pratii ............................................ 135
Maa Pratii................................................ 117
Dkm Pratii ............................................. 136
Kalplama Pratii ........................................ 117
eitli Nedenler ........................................... 136
Maden Analizi ............................................ 117
Ergitme Pratii ............................................ 117 Blm 32 .................................................. 137
Dkm Pratii ............................................ 117
eitli Nedenler .......................................... 117 ATIK DKMLER ............................................ 137
TANIM ............................................................ 137
Blm 28 .................................................. 118
NEDENLER .................................................... 137
EKNT BOLUKLARI VE KNTLER 118
Para ve Model Dizayn .............................. 137
TANIM ........................................................... 118 Modeller ...................................................... 137
NEDENLER ................................................... 118 Yolluk ve Besleyici Sistemi ........................ 138
Kalp Kumu ................................................. 138
Maa Pratii ................................................ 138
Kalp Kumu ................................................ 121
Kalplama Pratii ......................................... 138
Maa Pratii................................................ 121
Maden Analizi ............................................. 138
Kalplama Pratii ........................................ 122
Ergitme Pratii ............................................ 138
Maden Analizi ............................................ 122
Dkm Pratii ............................................. 138
Dkm Pratii ............................................ 123
eitli Nedenler ........................................... 139
eitli Nedenler .......................................... 123
Blm 29 .................................................. 124
KALIP KOPUK.................................................. 124
TANIM ........................................................... 124
NEDENLER ................................................... 124
Modeller ..................................................... 124
Dereceler ve Aksesuarlar ........................... 125
Kalp Kumu ................................................ 125
Maa Pratii................................................ 126
Kalplama Pratii ........................................ 126
eitli Nedenler .......................................... 127
Blm 30 .................................................. 128
KALIP MES, KALIP KMES VEYA
MAA YZMES .................................................... 128
TANIM ........................................................... 128
NEDENLER ................................................... 128
8
Nerede?, Ne zaman?, Nasl?, Ne kadar sk?, Niin?,
Blm 1 Kim? Baz zaman belirli bir hata iin toplanan veriler
eksik oluabilir. Bu durumda, bir sonraki adm eksik
verilerin toplanmas olacaktr.
(3) Eksik kantlarn toplanmas.
GR Yine, ilgili verilere ulamak iin olas ipularn
toplamada yardmc olacaktr. rnein Kum hakknda
Kalite kontrol, dkm hatalarnn nlenmesi ve are
veri toplanmtr fakat Kalplama iin ilgili veri
bulunmas faaliyetini ifade eder. Tercih edilen sakatn
toplanmam olabilir. Probleme kalplama pratiinin hangi
olumadan nce nlenmesidir. Bu her tr kalite kontrol
alanlar veri olacaktr? Bu noktada, problemin tekrar
programnn nihai hedefidir. Proseste, hatay doru tehis
tanmlanmas gereklidir.
etmek ve bunun sonucunda gelecekte hatann yeniden
oluumunu nlemek iin uygun metotlar yerletirmek (4) Problemin yeniden tanmlanmas
gereklidir. Bu klavuz reddedilen, tekrar ileme gerektiren,
Eer 2. ve 3. admlar tamamlanm ise, uygun bir
fazla talama ya da temizleme gerektiren ve dkm
zme doru ynelmek iin problemi yeniden
retimine kr getirmeyen ilemler iin yaplan tehis ve
tanmlamak olasdr.
dzeltme gibi kalite kontrol faaliyetlerini ele almaktadr.
Her i, sfr hata (SH) programn ve zamannda (5) zmn denenmesi
kendini deyen yatrm tercih eder. Bununla beraber, her
tr retim prosesinde beklenilmeyen zamanlarda problem Bu adm, birok kiinin direkt balang yapt
tehisi gerekecektir. Bu noktada, temel problem zme admdr. Ekseriya, problemin gerek tanm konmadan
tekniklerine bavurmak gerekli olacaktr. Bu klavuz, zme bu admdan balanlr. Eer denenen zm
dkmcye problem zmenin iki nemli safhasnda baarl sonu veriyorsa, 6. adma geilebilir.
yardmc olmak zere tasarlanmtr. (6) nlem alma
i) Tehis, ii) nerilen zmler.
Tehis safhas nemle ele alnmtr. nk kalite Bazlar ilk be temel adm atlyorlar ve direkt bu son
kontrol faaliyetinin en nemli admn oluturmak-tadr. admdan balyorlar. Bunun sonucu ok pahalya sebep
Herhangi bir probleme yaklamda doru ve yanl olabilir. Problem-zme prosesinde, proseste bir
metotlar vardr. Doru metot, daima en iyi ve en etkili deiiklik yapma yeri bu son admdr. lk adm deildir.
olandr. Dzeltici faaliyet admlar aada anlatlmtr: Bu klavuzun bir tehis el kitab olmad
unutulmamaldr. Bu klavuzun dkmcye yarar,
(1) Problemin tanmlanmas rnlerini gelitirme, kayplar ya da ret orann azaltma
Problemin doru, zl ve tam olarak tanmlanmas faaliyetinde yardmc bir klavuz olmasdr. Dkmn
zm ile e anlamldr. rnein, eer srekli 92 nin grnn bozan ya da temizleme maliyetini arttran
stnde kalp sertlii ve 1400 oCnin stnde dkm herhangi bir retim safhas hata olarak tanmlanr.
scaklna sahip olup, ya kum koullarnda 1 nolu Dkmn kullanlabilirliini azaltan hata, bu klavuzun
dkmde gaz boluu hatas var olarak tanmlama kapsam dndadr. Muayenenin amac, mterinin kaliteli
getirebilirsek, problem iin zm aktr. nk rn aldndan emin olmaktr.
problemin tanmlanmas tamdr. Bununla beraber, eer Kontroln amac, ret olasln yok ederek retim
dkmlerimizin bazlarnda birok boluk var dersek, bu yapmaktr. Kontrol ve muayenenin fonksiyonu, mteriye
bizi problemin zmne gtrmez. Bu durumda, uygun kaliteyi en dk maliyette sunmaktr.
problemi tanmlayan ifademiz etkisizdir. nk ilgili
faktrler tamamen eksiktir.
(2) Kantlarn toplanmas
Kantlarn toplanmasnda, bu klavuz deerli bir
aratr. Problemin gzlem ve ifadesi ile ortaya
karlmasna yardmc olur. ncelenen hataya etki eden
birok faktr ortaya koyar. lgili verinin toplanaca
alann seimine yardmc olur. Resimler belirli hatalarn
tipik grnlerini tanmaktadr ve sadece hatalar tehise
yardmc olarak kabul edilmelidir. Baz durumlarda, iki ya
da daha fazla tamamen farkl hata benzer grne
sahiptir. Sadece bir dkm, Rutubetli Kumun Neden
Olduu Gaz Boluu ile ifade edilen hatann grnne
benzer hataya sahip olmas, hatann mutlaka rutubetli
kumdan kaynakland anlamna gelmez.
Problem ayn hatann dier 30 olas nedenlerinden
kaynaklanabilecektir.
Kantlarn toplanmasnda bu klavuzun sadece
rehberlik edebilecei unutulmamaldr. lgili kantlar ya da
bilgi, retimin kendisinden karlmaldr. lk adm olarak,
hatann olutuu andaki kaytlar gzden geirilmelidir.
Kaytlar aadaki ilgili sorulara cevap verebilmelidir:
9
Blm 2
KIRIK VEYA ATLAK PARALAR
TANIM
Bu hata dikkatsiz tama ya da mekanik etki nedeniyle
krlm ya da atlam paralar tanmlar. ekil 2de tipik
bir krk para grlmektedir.
NEDENLER
Para ve Model Dizayn ekil 2.2. Temizleme esnasnda ya da sarsaklarda krlma
eilimi tayan kesit ieren bir para.
(1) Dzensiz kesitler
rnein izole edilmi kaln, ince kesitler tayan
Modeller
paralar. Temizleme ve sarsaklarda dikkatli tamak ve Yetersiz krlma entikleri
hareket ettirmek gereklidir (ekil 2.2). Bu kesitlerde sl
ilem ncesi i gerilimlerden dolay atlama riski art Besleyici ve yolluklarda uygun krlma entikleri
gsterir. Ayn zamanda bu kesitler yetersiz beslenme riski salanmaz ise, para zerinde ar gerilimler oluur. Bu
tarlar. Bu tip paralar i hata riski iin tahribatl ya da x- durumda para ve model dizaynna eilmek gerekecektir.
ray kontrolnden geirilmelidir. Dereceler ve Aksesuarlar
(2) Gei radyuslarnn yetersizlii (1) Besleyici ya da dey yollua ok yakn derece
Isl ilem ncesi keskin keler zellikle souma traversleri
gerilimlerine eimli olduu iin madde 1de belirtilen Parann normal ekmesine engel olarak i gerilimlere
sonulara neden olur. neden olabilirler. Eer bu i gerilim scak yrtlmaya neden
(3) Yetersiz destek ve atklk nleme balantlar olamaz ise, para iinde kalacaktr. Bu daha sonra
dikkatsiz tamada souk atlamaya ya da krlmaya neden
Yetersiz dizayn nedeniyle krlmaya eilimli yerler olacaktr (sarsakta hzl soumada ortaya kabilir).
balant ubuklaryla desteklenmezse krlma veya atlama
oluur. (2) Derine uzanan derece traversleri
Kumun boalmasna engel olurlar. nceki paragrafta
anlatld gibi dalmam kum para iinde gerilim
oluturacaktr.
Yolluk ve Besleyici Sistemi
(1) Yolluk sistemi gei radyuslarnn yetersizlii
Yolluk ya da besleyicinin krlmas esnasnda paraya
doru krlmasna neden olurlar.
(2) Yanl yerletirilmi atlak ve atklk nleme
balantlar
ok byk olabilir ve bu nedenle paray
atlatmakszn krmak iin ok dayankldr veya para
iindeki gerilimi nleyemeyecek kadar kktr (ekil
2.3).
ekil 2.1. Yanl yerden yolluu krlm bir krk para.
10
(4) Ar mukavemetli maalar
Maann normal dalabilirliliinde azalma ve
dkmde souma gerilimleri yaratacaktr.
Kalplama Pratii
(1)ok sert sktrlm kalp
Normal dalabilirlilikte azalma ya da scak
deformasyonda art olmakszn scak mukavemette artma
olacaktr.
(2) Kalp yzeyine ok yakn ubuk, asker ve iviler
Maa Pratii, madde 3de anlatlan etkileri
gsterir.
ekil 2.3. apak paynn yanl dizayn nedeniyle bu temper (3) Derece traversine ok yakn besleyici ya da dikey
dkmn krlma eilimi artmtr. yolluk
(3) Gerilimi arttran yolluk sistemi. Dereceler ve Aksesuarlar, madde 1de
anlatlmtr.
Ana neden olabilir. Genel hata ynlenmi
katlamann normal kurallarnn ihmal edilmesidir. (4) Kalp yzeyinin ar perdahlanmas veya tamiri
rnein gerilim ince kesitte braklmamaldr.
Kalp Kumu, Madde 1de anlatld gibi lokal olarak
Kalp Kumu scak ve kuru mukavemetlerin artna neden olurlar.
Hata genelde dikkatsiz tamalardan kaynaklanmasna (5) Soutucu illerin yanl ya da ar kullanm
ramen, dkmde beklenilmeyen i gerilimlere neden
il yerletirilen blgelerde ok hzl soumadan
olarak paray kolay krlr hale getiren ok sayda faktr
vardr. dolay metal iinde i gerilim yaratabilir.
(1) Ar scak ya da kuru mukavemet nedeniyle Maden Analizi

dk kum dalabilirlii Analizden kaynaklanan i gerilim olumas
Parann krlma ya da atlamasna neden olacak durumlarnda maden analizi bir faktrdr. Baz madenler
ekilde parada souma gerilimleri yaratabilir. Ar scak kesit kalnl ve souma hzna ar derecede hassastr.
ve kuru mukavemete neden olan faktrler zift, rutubet, toz, Para ve Model Dizayn iin madde 1 ve 2ye baknz.
kil ya da balayclardr.
(2) Dk sinter noktasna sahip malzemeler
Kalbn mukavemetini ar arttrarak normal
dalabilirlii nlerler.
(3) Yksek scak mukavemet ve dk kalp kumu
deformasyonu
Dkm iindeki souma gerilimlerini arttrr. Yksek
scak mukavemet yeterli scak deformasyon ile tolere
edilebilir. rnein, kalbn ar younluu
deformasyondan daha fazla scak mukavemeti arttrr. Bu
faktr kalp-cidar hareketini azaltr, fakat baz dizayn
problemli paralarda gerilim yaratr.
ekil 2.4. Para daha scak ve mukavemetsiz iken bozulmas
Maa Pratii gri dkm parann yolluunun paraya doru krlmasna neden
olmutur.
(1) Ar scak ya da kuru mukavemet nedeniyle
dk dalabilirlik
Ar zift, rutubet, toz, kil ya da balayc nedeniyle
oluabilir.
(2) Dk scak deformasyon ve dk dalabilirlik
ki zellik birlikte olutuunda problem eilimi artar.
Kullanlan balayc tipi atlama eilimini deitirecektir.
(3) Maa yzeyine ok yakn takviye demirleri veya
asker
Lokal olarak dalabilirlilikte azalma ve parann ekil 2.5. Dikkatsiz temizleme yolluk blgesinde parann
soumas esnasnda blgesel gerilimler oluacaktr. krlmasna yol amtr.
11
ekil 2.6. Paletlerin yanl istiflenmesi (solda gsterildii yanl stoklama nedeniyle oluabilecek herhangi bir
gibi) u tarafn grntsnde (sada) grld gibi parann kaza bu problemi yaratabilir.
krlmasna yol amtr.
(1) Sarsakta bozma ok erken ya da ok iddetli
(1) Uygulama iin yanl bir analiz olabilir
Daha nce anlatld gibi bir neden olabilir. Bununla Sonuncusu arzal donanm veya uzun sre tutma
beraber, analizdeki beklenmeyen deiiklikler paradaki nedenlerinden kaynaklanabilir (Baknz ekil 2.4).
gerilimlerin artna neden olabilir. Yanl analiz madenin
(2) Tamadaki genel dikkatsizlikler
mukavemetinde azalmaya neden olaca iin normal
gerilimler dahi tolere edilemeyebilir. Drme, kasalara atma, hafiflerin stne arlar
atma, dikkatsiz krma ya da kesme. ekil 2.5 dikkatsiz
(2) ok yksek ekinti eilimine sahip bir analiz
apak almay gstermektedir.
Hatal ergitme tekniinden kaynaklanabilir (hatal
(3) Temizleme kasa ya da paletlerinde dikkatsiz
ocak atmosferi gibi).
istifleme
Ergitme Pratii Ayn zamanda temizleme makinalarnda paralarn
(1) ekinti eilimini arttran karbr yapclar birbirini krmasna neden olur.
fazlal (4) Tamburlu temizleme makinalarna ar ve hafif
zellikle dkme demirde ve dengesiz kesitlerde paralarn birlikte yklenmesi
yksek i gerilimlere yol aar. Yksek gerilime sahip nce kesitlerin zerinde bir eki fonksiyonu grerek,
paralar kolayca krlr. onlar krar ya da atlatr.
(2) Yksek ekme zellii tayan analiz (5) Ykleme ya da boaltmada dikkatsizlik
Hataya neden olabilir. zellikle sl ilem ncesi krlmann ana nedenidir.
Dkm Pratii (6) Yanl yma ya da istifleme
(1) Yetersiz bozulabilirlilie neden olan dk zellikle kark ekilli ya da zayf paralarda
dkm scakl beklenilmeyen gerilimlere neden olabilir.
Ergitme pratii ya da metalin tanmas veya dkm (7) Paletler zerinde ok sk balama
esnasndaki scaklk kayb nedeniyle oluabilir. Sonu
olarak, dkm scakl, maa veya kalp balaycsn Kark ekilli ya da ince kesitlerin atlama nedeni
yeteri kadar bozamayaca iin kalp ya da maa olabilir.
sarsaklarda bozulamaz. (8) Bir parann kasaya uzaktan atlmas veya
eitli Nedenler dmesi
Bu sayede oluan mekanik etki krlma nedeni olabilir.
Problem mekanik neden ya da dikkatsizlikten
kaynakland iin, eitim eksiklii, dikkatsizlik veya
12
maa ieren 15 cmlik kesitin et pay 6 cmdir (15-
3=12/2= 6). Bununla beraber, maa sy alkoyaca iin 6
cmlik kesitin souma hznn ayn etkisini gsterecektir.
Eer analiz seiminde yava souma dikkate alnmadysa
Blm 3 kish grlebilecektir.
KARBON YZMES (KISH) VE

DER KABA KELMELER
TANIM
Kish sv demirden ayrlm serbest grafittir. Benzer
kaba kelmeler, sfero dkme demirde, birok demir d
alamlarda gerekte bir ya da daha fazla elementin
maksimum znlrlk limitine yaklat ya da at
tm metallerde oluur. Bu hata maden analizine ve souma
ekil 3.2 Sfero dkme demirde curuf
hzna bamldr. Sonuta souma hzna etki eden tm
faktrler doru analizi belirlemede nem tarlar. Denge Modeller
diyagramlar, ok yava souma durumlarndaki tektik
analizleri ve znlrlk limitlerini gsterirler. Daha hzl Model imalinin direkt etkisi yoktur.
bir souma hz kelme olmadan dklebilecek analizi Dereceler ve Aksesuarlar
deitirir. rnein % 4.3, sfra yakn souma hzndaki gri
dkme demir iin tektik nokta (karbon edeeri)dr. Hatal maden doldurma oluklar
Pratikte, sekman dkmlerinde olduu gibi ok hzl
Savurma dkmde, limitte olan analizlerde
souma, tektik st yapy grebileceimiz bu noktay %
kelmeye neden olduu bilinmektedir. Normal savurma
4.5a kadar ykseltir. Ayn analizde dklecek daha kaln
kuvvetlerinin kesiklilii, souma hznn deiimiyle ayn
kesitli paralarda kolaylkla kish oluturacaklardr.
etkiyi gstererek kelme eilimine sahip paralarn
(Baknz ekil 3.1 ve 3.2). Herhangi bir sebeple (meme ya
oluumuna neden olur. Bunun bir rnei yksek karbon
da yatay yollua yaknlk) oluacak yava souma benzer
edeerine sahip savurma boru dkmdr. Pratikte, kish ve
ekilde tektik noktay deitirecektir.
MnS inklzyonlar oluabilir.
NEDENLER Yolluk ve Besleyici Sistemi
Para ve Model Dizayn (1) Isy alkoyacak ekilde yolluk ve besleyici
(1) Metal kesitlerindeki ok byk fark yerleimi
Eer analiz daha hzl souyan kesitlere gre ok daha kaln kesitlerde bulunabilecek souma
seilmise, yava souyan kaln kesitlerde kelmeye hznn ince kesitlerde oluumuna neden olabilir. rnein,
neden olacaktr. Bu eit paralarda, dkmc mevcut ince kesite yakn balanm bir besleyici normalde ok
kesitlere gre bir analizi semek zorunda kalr. rnein, daha kaln kesitte grlebilecek souma hznn bu kesitte
dkme demirde, il ieren ve ilenebilirlii dk ince grlmesine neden olabilir. Eer analiz bu kesitte hzl bir
kesiti ya da kaln kesitte kish riskini semek zorunda souma hzna gre seildiyse, youn bir kelme ile
kalabilir. karlalabilinir.
(2) Yolluk ve besleyici balantlarnda lokal scak
noktalar
Bu blgelerde youn kelme oluacak noktaya kadar
soumay yavalatabilir.
(3) Metalin trbulansl ak
Herhangi bir kesitte beklenen normal souma hznda
kesintiye neden olur. Trbulanssz akta zelti iinde
kalacak bir bileik faslal dkmde kelmeye
balayabilir.
(4) Ekzotermik (s veren) kalp malzemelerin yanl
ekil 3.1. Sfero dkme demirde tipik bir karbon yzmesi
kullanm
(2) Isy alkoyan kalp ya da maa kesiti Belli noktalarda ar snmalara ya da analizi
Lokal kelmelere yol aacaktr. Bu problemin belirlemede baz alnan souma hznn deiimine neden
rneini ok kaln kesitli kk maal tasarmlarda olur.
grmek mmkndr. Maa hesaplanan kesitten daha kaln
kesite karlk gelecek sy alkoyabilir. Grlenden daha
kaln kesite edeer analiz seilmek zorundadr.3 cmlik
13
Kalp Kumu yapclar, limitteki analizlerde ince kesitlerde dahi
ekirdeklenmeye yol aabilirler.
Ar yava s transferi
(2) Kresel dkme demir.
Yaltkan malzemelerin kullanm nedeniyle oluan
ar yava s transferi, bir kesit iin beklenen souma nceki paragraflarda anlatlan faktrlere ek olarak,
hzn deitirebilir. ok dar analiz toleranslarnn ar magnezyum tretman ya da ar ikincil alamadan
gerektii durumlarda, ok yumuak kalp ya da tala dolay ilve bir etki sz konusu olabilir. Bunlarn her ikisi
kullanm kelmeyi balatabilir. ou durumda, souma de grafit oluumunda etkiye sahiptir ve byle bir durum,
hzlarndaki bu ufak deiimleri dikkate alarak, yeteri sfero dkm analizini tektik noktaya kaydracaktr.
kadar emniyet pay ile allr. Fakat kum pratiinde Yksek kkrt, MnS kelmelerine ve kreletirme
rastlanlacak anormal deiimlerde bu tolerans yeterli tretman ile zelti dna atlan dier keltilere neden
olmayabilir. Buna rnek olarak demir d malzemede dart olabilir.
nleyici perlitin yksek miktarlarda ilvesini verebiliriz. Eer Al+Ti, %0.1i aarsa l tektik karbr
kelmelerine neden olabilir.
Maa Pratii
(3) elik
(1) Ekzotermik reaksiyona neden olan ya-
kelme grlen yksek kkrtl veya kurunlu
balaycl maalar
otomat elikleri gibi zel alamlar haricinde fazla bir
Maann ar snmasna neden olarak, maay kelme gstermez. Eer bakr znlrllk limitini
barndran metal kesitinde nemli miktarda souma hz (yaklak % 0.6) aarsa, zel amal yksek bakrl elikler
deiimine neden olurlar. kelme gsterebilir.
(2)Yaltkan gaz filmleri (4) Aluminyum
Kabuk maalarda olduu gibi, metal kesitinden kuma znrlk limitini aan bakr ya da dier alam
olan s transfer hznda deiiklie neden olurlar. Sonuta ilveleri, byk oranda kelmelere neden olacaktr.
souma o kadar yavalar ki, tesbit edilen analiz kelme
balama limitlerine yaklaabilir. Byk miktarda kelme Ergitme Pratii
riski tayan analize ulalma durumunda, maa (1) Kupolda ergitilen gri ve sfero dkme demir
pratiindeki byk bir deiiklik metalurjik deiimleri
zorunlu klabilir. Hatal ergitme sonucu arzu edilmeyen analiz
deiimleri sonucunda kelmeler oluabilir. Hatal
Kalplama Pratii hava/kok dengesi sonucunda oluan karbon emilmesi,
karbon edeerinin beklenilmeyen seviyelere kmasna
(1) Herhangi bir yaltkan malzemenin kullanlmas
neden olacaktr. Eer maden analizi tektie yakn ya da
Asbest ya da perlit gibi yaltkan malzemelerin ayorsa, direkt ekirdeklenme etkisi yaratacaktr.
kullanm lokal olarak yava souma hzna neden Istma balangcnda ar karbon kapmaya neden olan
olacaktr. ok scak ergitme, kish oluumu ynnde analiz
sapmalarna neden olur. Uzun sre sv metali tutma
(2) Ekzotermik kalp malzemelerinin yanl
sonucu kok ile metalin uzun sre temasta kalmas,
kullanm
beklenenden daha fazla karbon kapmaya neden olabilir.
Ekzotermik s kaynana yakn metal kesitlerindeki retimin durmas sonucu uzun sre metali ocak iinde
souma hzn deitirecektir. Besleyici yerletiril-mesinde tutma, karbon edeerinin beklenilmeyen seviyelere
olduu gibi, ekzotermik snn metal kesitinin souma hz kmasna neden olabilir.
zerindeki etkisi unutulmamaldr. arj edilen malzemelerdeki boyutsal deiimler
sonucu ortaya kacak kimyasal analizdeki deiiklikler
Maden Analizi karbonda deiikliklere yol aar. Kupol ergitmesinde
(1) Gri dkme demir ve temper dkm btn malzemelerin ergitme hznda asitlik, arj
malzemelerinin boyut ve ekillerinin belirli limit iinde
Seilmi olan souma hz iin karbon edeeri ok tutulmas ile salanr.
yksek olabilir. Giri paragrafnda tanmland gibi, bu arj malzemelerinin dikkatsiz arj veya tartm
sistemlerde karbon edeeri nadiren 4.3dr. Dkmc analizde deiimler oluturur. Bu analiz deiimleri,
ince kesitlerde ar sertlikten kanmak iin bu deeri karbon edeerini dikkate alnan souma hz iin ar
gemek zorunda kalr. Sonu olarak, bu yksek karbon derecede ykseltebilir.
edeeri kaln kesitler iin fazla olduu iin para
mikroyaps bu durumdan zarar grecektir. Analizde ok (2) Temper dkm
yksek fosfor benzer sonucu dourur. Fosfor karbon ok hzl ya da scak ergitme veya karbon verici alevle
edeeri formlnde her zaman gsterilmemesine ramen ergitme, ar karbon edeeri ykselmesine veya kish
tektik oluumuna etki eder. Baz durumlarda, fosforun kelmesine yol aan ekirdeklenme etkisine yolaabilir.
etkisi silisin etkisine eittir.
Yetersiz karbr yapclar, yksek karbon edeeri (3) elik
ieren demirlerde grafitin serbest halde kelmesine neden Etki yok
olurlar.
Grafit yapclarn fazla kullanm, karbon edeerine (4) Aluminyum
etki etmeleri yannda kish oluumunda direkt etkiye sahip Ar stma, bir kelme olarak tanmlanan tane
olabilirler. Pota katks olarak kullanlan baz grafit bymesini balatabilir. Dikkatsiz arj kompozisyonu
14
znrllk limitinden daha fazla impurite getirerek
kelmeye neden olabilir. Dkm Pratii
(5) Magnezyum (1) znrlk scaklnn altnda dkm
Dikkatsiz arj kompozisyonu istenilmeyen ve kelen Farkl znrlk limitine sahip alamlandrc
tipte impuritenin gelmesine neden olabilir. element ieren sv metaller iin en ok karlalan
durumdur. Yeteri kadar kartrlsa ve alamlandrlsa dahi
(6) Pirin ve bronz dkm ncesi souma, baz elementlerin zelti dna
Yeteri kadar kartrlmayan kurunlu bronzlar, kurun kmasna neden olacaktr.
kelmesine neden olurlar. Kurun uygun zeltide (2) ok scak dkm
olmad iin kolayca kelecektir. Kirli potalar, ya analiz
deiiminden dolay ya da sv metal tarafndan sadece Kurunlu bronzda katlama esnasnda ar scak
ksmen bnyeye alnabilen katklardan dolay kelmelere dkm kurunun kelmesine neden olacaktr. Bu
neden olabilirler. alamlar katlama scaklna ok yakn dklmeli ve
kelme nedeniyle dnen hurdalarn ergitimi, yanl hemen dkm ncesi kartrlmaldr.
analizlerin elde edilmesine neden olabilir. Birden fazla eitli Nedenler
kompozisyonda pirin veya bronz dken dkmhanelerde
dnen hurdalarn dikkatli ayrm ok nemlidir. allan analiz iin souma hz ok yava.
Deinilen birok noktann ortak nedenidir. Buna ek
olarak unlar ilve edilebilir. Alam iin ok yava
souma hz gsteren kalp malzemesi, gerekli illerin
iptl edilmi olmas.
15
Blm 4
KALIP EZME
TANIM
Kalp ezme, para yzeyinde yaralanma veya bereler
halinde grlr. Bu hata, kalp yzeyinin harici veya dahili
kuvvet ya da arlk nedeniyle bozulmasndan oluur.
Baz kum ya da maalarn bu hataya neden olmas
veya katkda bulunmasyla beraber esas neden bir eit ekil 4.1. Tipik bir ezme sakat. Eit olmayan kelepelemeye
dikkatsizliktir. Dikkatsizlik, anm ya da arpk neden olan anm donanm hatann ana nedenidir.
donanmn kullanmyla beraber hatasz donanmn hatal
Hepsi donanmn mrn uzatmak iin yaplan
veya kaba kullanmn kapsar. Bu nedenle, daha yaygn
hatalardr. Sadece yeterli kontroldan sonra pim ve burlar
nedenler Derece ve Aksesuarlar ile Kalplama Pratii nde
tekrar kullanlabilir.
verilmitir.
(6) Uygun iaretlenmemi maa balar
NEDENLER
Bu durum dkmhanede yanl maa kullanmna yol
Para ve Model Dizayn aar. zellikle eer maa yerletiren operatr yeni ise, hata
riski artar. Btn maa balar yeterli iaretlemelere, zel
Bu hatalar direkt olarak para dizaynna yklenemez.
ekillere ya da zel kilit sistemlerine sahip olmaldr.
Baz dizaynlar her zamankinden daha hassas donanm
gerektirdiinden izin verilebilir dikkatsizlik miktar daha (7) Kalp ezme fitillerinin yetersizlii
dktr.
Derece ve model arasnda yetersiz destek kumu olmas
Modeller durumunda zorunlu olabilir. En iyi zm daha byk
derece kullanmak ya da model yerleimini tekrar
(1) Anm model ve maa sandklar dzenlemek. Ezme fitilleri, eit plka kalnl olmamas
Bunlar sorunun ana nedenleridir. rnein, anm bir durumunda da zorunlu olabilir.
model, maa bann normal bir maa iin ok kk (8) Maay desteklemek iin yetersiz maa balar
olmasna neden olabilir. Tersi dnlecek olursa, anm
bir maa sand, normal bir maa ba iin maann ok Bu durum, maa ba ile ana maa gvdesi arasnda
byk olmasna neden olur. Her iki durumda da sonu ince boaz kumunun krlmasn nlemede yetersiz kalr.
ezmedir. Bu anan blgeler fark edilince hemen tamir Maa ba bytlmeli veya bu imknsz ise yeterli destei
edilmelidir. Sakata neden olmadan nce bu ilem salamak iin destek maalar kullanlmaldr.
tamamlanmaldr. ekil 4.1 anm bir modelin neden
(9) Anm ya da hatal model plkas (alt ve st)
olduu tipik bir ezme sakatn gstermektedir.
Bu hata, uygulama iin ok ince, ok esnek, ok zayf
(2) Yetersiz kalp syrma as model plkas kullanmndan kaynaklanr. Daha kaln ile
Yetersiz kalp syrma as orijinal modelin deitirilmeli ya da destek takozlar kullanlmaldr.
yapmndaki bir hata ya da anm modelden
(10) Ar esnek model plkas
kaynaklanabilir. Eer hata yapmdan kaynaklanyorsa
dzeltilebilir. Eer hata dizaynn az syrma as Eer imkn varsa kullanlmamal ya da imkn
gerektirmesinden kaynaklanyorsa, bir maa kullanmyla veriyorsa model plka erevesi altna destek
problem giderilebilir. konulmaldr. Sktrma basncn drmek problemi
zebilir fakat yumuak kalp gibi hatalara (para imesi,
(3) Hatal balanm model byk para vb.) neden olacaktr.
Byle bir model, kumu ya da maa ban ezebilir.
(11) Kalp yzeyinde derece oturma fitilleri ok
Hata modeli tekrar balayarak dzeltilebilir.
yksek
(4) st, alt modellerin ve plkalarn kakl Bu kalp-kalba temasta ar yk yaratr. Bu problem
ki plkann uyumsuzluuna yol aan yanl ekseriya derece ayrm yzeyi karmalarn nlemek iin
balamann bir sonucudur. nsan hatasndan veya kakl yaplan almann sonucudur. Bu ayn zamanda yumuak
nleyici aksesuarn anm olmasndan kaynaklanr. kalptan yksek basnl kalplamaya geite oluur.
Yksek basnl kalplamada elde edilen sert kalplar,
(5) Anm pim ve burlar ayrm yzeyinde ezmeyi engellemek iin bir miktar apak
Anm pim ve burlar, eik pimler, yanl boyutta pay gerektirir. Bu kapanma sonras st derecede bir ezme
pimler, ya da pim kullanmama hatas ya da serbest kum olarak grlr.
16
Dereceler ve Aksesuarlar (8) Paralel olmayan, kirli, yanm kalp tama
plkalar
(1) Derece donanm, pim ve burlarn kakl
Bunlar, kalp altndan eit olmayan basnca ve ezmeye
Anma ve kt kullanmn bir sonucudur. Pim ve neden olurlar. Dzenli olarak bu plkalar kontrol edilmeli
burlar, geer-gemez mastarnda hatal bulunduunda veya temizlenmeli, tamir edilmeli ya da gerekliyse
hemen deitirilmelidirler. Byle kontrollerde maksimum deitirilmelidir.
tolerans 0.35 mm olmaldr. Hassas donanmda bu
maksimum deeri geen anmalar tolere edilemez. (9) Zayf kalp tama plkalar
(2) ok ar ya da eit olmayan arlklar Kalbn sarkmasna ve ezecek kadar deformasyonuna
veya kalbn atlamasna ve maden karmasna neden
Kalp ok sert olmad durumlarda, bu ekilde olurlar.
arlklar direkt olarak ezmeye neden olurlar.
(3) Yetersiz tama yzeyi
Modellerin birbirine ok yakn olmas veya plkada
ok fazla sayda model figrnn olmas sonucu yetersiz
kum tama yzeyleri, kalp arlnn yetersiz kum
alanlar tarafndan desteklenmesi sonucunu dourur. Bu
basma hatasna neden olur.
(4) Anm ya da paralel olmayan derece ayrm
yzeyleri
Anma ya da yanl kullanmn neden olduu arpk
dereceler, kelepeleme ve arlk koyma srasnda ezme
yaratr. Bu problem, derecelerin talama ya da kaynak,
ekil 4.3. Kk kalpta eit olmayan bir kapatma,
takiben talama veya ileme gibi tamiratn gerektirir.
kalp yzeyinin bir tarafnn ezmesine neden olmutur.
Tamir edilemeyecek durumda olan dereceler
deitirilmelidir.
ekil 4.4. Palet zerinde kalan bir kum topann neden

olduu ezme sakat.
ekil 4.2. Kalbn dikkatsiz kapanmas grlen ezmeye (10) Uygun desteklenmeyen st derece
neden olmutur.
st derecenin sarkmasna ve kapamada ezmeye neden
(5) Kalplama makinasnda anm syrma plkas. olur. Ayn ekilde, olduka ince (ya da yumuak
Anm plka, eit olmayan itmeye ve bunun sktrlm) st derece ezmeye neden olabilir.
sonucunda kalp yzeyinin bozulumuna ve kalbn
deformasyonuna neden olur. Deforme olmu kalplarn
kapatlmas ezme hatasnn yaygn bir nedenidir. Yolluk ve besleyici yalnz bana ezme nedeni olamaz.
Fakat yatay yolluun modele ok yakn balanmas,
(6) Hatal yerletirme, kirli ya da arpk kalp
Derece ve Aksesuarlar (madde 3) konusunda bahsedilen
ceketleri yetersiz kum tama yzeyine yol aacaktr.
Bunlar kum kalpta ar ykler yaratrlar. Kalp yeteri
kadar mukavemetli deilse, ezmeye neden olur. Kalp Kalp Kumu
yk tayacak kadar mukavim ise, kalp yzeyinden Zayf kum mukavemetli kuma gre daha fazla
karmaya neden olacaktr. ezilecei iin, kum zellikleri Derece ve Aksesuarlarnda
(7) Anm pim ve burlar deinilen btn faktrlere katkda bulunur. Bununla
beraber, kt donanmn etkisini kum mukavemetini
Anm pim ve burlar, deforme olmu pimler, ya da arttrarak gidermeye almak bir hatadr.
hatal pimler, alt ve st derecenin kaklna ve bunun Hatasz donanmda dahi baz kum zellikleri ezmeye
sonucunda maalarn kalp yzeyini ve maa balarn katkda bulunabilir.
atlatmasna neden olur.
17
(1) Dk ya (ekme) kum mukavemeti
st derece kalbnn sarkmasna neden olabilir. Dk
ekme mukavemeti ar rutubetten kaynaklanr. Bu
ekilde ar rutubet, zellikle geni ve dz yzeyli st
kalplarda nemlidir.
(2) Dk ya kum deformasyonu
st derecenin kapanmas esnasnda ezmeye neden
olacaktr Kil ve benzeri darbe emici katklar yetersiz bir
kum ile yaplan ar sk (yksek basn) kalplarda,
kumun ya kum deformasyonu dk deerdedir.
Laboratuarda dk darbe deerleri, deformasyon
testinden (shatter index) daha iyi bilgi verir.
(3) Dk kuru mukavemet
Kuru kum, kalpta, normal yklerin dahi
desteklenmesini engelleyecektir. rnein, ar maalara
destek olmak iin alt kalb kurutmak ya da yzey
ekil 4.5. Montaj srasnda yaplan dikkatsizlik st derecede
kurumas yapmak yaygn bir alkanlktr. Bu durumda ezmeye neden olmutur.
gelien kuru mukavemet, ykleri karlamada yeterli
olacaktr.
Maa Pratii
Gereken boyutta olmayan maalar, st derecenin
kapanmas esnasnda ezmeye neden olacaktr.
(1) Maa ba iin ok byk maa
st derece kapatlrken dzgn olarak
oturtulamayacak ve ezme oluacaktr.
(2) Kak bir maa montaj
st derece yerletirilirken hatal kapanmaya neden
olacaktr.
(3) Sarkm bir maa
Aadaki faktrlerden kaynaklanabilir:
Mukavemet kazanmam iken yaplan dikkat-sizlikler,
dk sktrma, dk ilk mukavemetler (dk
deformasyon mukavemeti), maa kum karm iinde ar
rutubet, deforme olmu kurutucular, ar solvent (gazya,
piirmenin ilk aamasnda, 52-93 oCda, maalar rutubetin
veya solventin atlmas srasnda dk mukavemetli
aamadan geerler) nedeniyle oluan dk lk
mukavemet, mukavemet demirleri veya tellerinin eksik
olmas.
Bu ekilde sarkm maalar, st derecenin
yerletirilmesi ya da kapatlmas esnasnda kum
bozukluklarna neden olurlar. Baz ekiller bu probleme
zellikle eilimlidirler. rnein, yuvarlak ya da yar
yuvarlak maalar yuvarlaklk bozulacak kadar sarkabilir.
Reineli maalar, yal maalara gre bu hataya daha
eilimlidirler. Bu eilimi yakalamak iin mukavemet
testleri yeterli deildir. Deformasyon testi, bu nemli maa
zelliini gstermek asndan yeterlidir. Balayc
deiikliinde bu maa zellii test edilmelidir. Sarkma
zelliini iyiletirmek iin bir miktar kalsiyum bentoniti
eklemek yararl olabilir.
18
(9) Tralanmam maa balar ya da ek yerleri
(4) arpk maalar
Maa Pratiinin (1) sonucudur. Bu durumda,
Maann kendi zayfl, hzl piirme veya piirme
kalplayc maay yerine uydurmak iin maay ya da
srasnda maay destek-lememekten kaynaklanabilir. Bu
maa ban tralamak zorundadr.
maalar yerletirilmeden kontrolde yakalanabilmelidir.
(10) Derece yzeylerini ptrmede baarszlk
(5) Ar kalnlkta maa boyas
Anm ya da tahta derecelerde, ezmeyi nlemek iin
Boyutu byk maaya ve bu nedenle madde 1deki
kama kullanmak gerekebilir.
ayn etkiye neden olur.
(11) Kalplarn dikkatsiz tanmas
Kalplama Pratii
Normalde ykn tayabilecek kalp, tanrken veya
Kalplama nemli bir alandr. nk hatann ou bant zerinde dikkatsiz tama sonucu ezecektir (Baknz
insan dikkatsizliinden kaynaklanr. Bu durumda problem ekil 4.5). Eer kapama sonras kalplar kt hareket
teknik deil, motivasyondur. greceklerse, tama yzeyi ok geni olmal ya da kum
are aadaki tedbirsizliklerin nne gemektir. ok mukavemetli olmaldr.
(1) Kalplarn dikkatsiz kapanmas (12) Arlklar drme
st derecenin dndrlmesinden st derecenin Kalpnn ya da dkcnn (arlk kaldrc) bir
dikkatsiz tanmas ya da kalplarn eimli kapatlmasna hatas olabilir. (Baknz Dkm Pratii 3).
kadar yaplan hareketleri kapsar. ekil 4.2 kalbn
dikkatsiz kapatlmas sonucu oluan ezmeyi Maden Analizi - Ergitme Pratii
gstermektedir. Aka, Dereceler ve Aksesuarlarnda
Maden analizi ve ergitme pratii kalp ezme nedeni
sralanan tm faktrler problemin bir paras olabilir.
olamaz.
rnein, iyi pim ve burlar kapamay daha kolay, daha
hzl, daha problemsiz hale getirir. Dkm Pratii
(2) Kalplarn eit olmayan kelepelenmesi Metal dkc, ceketlerin, arlklarn ya da
zellikle kolayca kelepelenebilen kum-kuma temas kelepelerin tanmasndan sorumlu olduu durumda
eden kalplarda nem tamaktadr. Ekseriya bir tarafta dkm pratii probleme neden olabilir.
kelepe taklmadan dier tarafta kelepenin iyice sklmas (1) Ceketlerin hatal yerletirilmesi
problemi oluturur (Baknz ekil 4.3).
Eer arpk ya da ok sert kalba yerletirilirse,
(3) Kalplarn palete hatal yatrlmas ceketler hatal yerletirilebilir. Bu daha ok yanl olarak
Eit seviyede olmayan yatak kumu, ok fazla yatak kalp stnden aaya doru inen ceketin zorlanmasndan
kumu ya da yetersiz yatak kumundan kaynaklanr. Hatal kaynaklanr. Bu ezilme ile sonulanacaktr.
yerletirme, fazla kumda yukar doru ezmeye az kumda (2) Kirli ceketlerin yerletirilmesi
ise sarkmaya neden olur.
Kalpda ezmeye neden olabilecek ceket zerine bir kir
(4) Kalp ceketlerinin hatal yerletirilmesi yapmas oluabilir. Aka, bu kir bir kum topa ya da
Kalpnn ya da dkc ekibin hatas olabilir (Baknz salm bir metaldir.
Dkm Pratii 1 ve 2). (3) Kalp stne arlk drme
(5) Dikkatsiz maa yerletirme Ekseriya ok hzl hareket etmekten, arlk zerinde
Tamamen dikkatsizlik veya maay dzgn olarak el ile tutacak yer olmamasndan, ar snm arlklar
tutmak iin maada yer olmamas sonucu oluabilir.Ya tamaktan kaynaklanr.
hemen ezme oluacaktr ya da st derece yerletirirken (4) Kalp zerinde potalar veya dier nesneleri
ezecektir. brakmak
(6) Yanl support ya da supportu kullanmadaki Beklenenden daha fazla yaplabilmektedir. Birisi
hata gerekten hareketi grp ve bunun hatal kalp ile
Maann hareketine ve kaklna neden olarak ilikilendirmeden hatay tesbit etmek zordur.
kapamada, kelepelemede veya arlk koymada kalbn eitli Nedenler
ezilmesine neden olacaktr.
Kalplama prosesinde dikkatsizlik bir kalb atlatabilir
(7) Kirli kalp ceketlerinin kullanlmas veya ezmeye neden olabilir.
Kalpnn ya da dkcnn hatas olabilir (Baknz
Dkm Pratii 2)
(8) Uygun yerletirilmemi ayakl support
Yanl support kullanm kadar ktdr. Maann
desteksiz kalmas kalbn kapatlmasnda ya da
kelepelenmesinde maa hareketine neden olacaktr.
19
kumun kopup srklemesine neden olur. Ekseriya,
kalp ve maa yzeyinin lokal olarak ar snmasn
engellemek amacyla metal akn yaymak iin, memeleri
geniletmek ya da ilve meme koymak gereklidir. Eer
Blm 5 problemi bu ekilde zmek mmkn deilse, yolluk veya

para dizaynnn normal dkm artlar iin hatal bir
dizayn olarak kabul edilir.
(2) Zorunlu olarak metalin fskiye halinde
KUM YALAMASI fkrmasna neden olan dizayn
TANIM Zorunlu tabiri, zm dizayncya brakmaktadr.

Dkmc metalin bu fkrma etkisine dayanacak kalp
Kum yalamas, akan metalin kalp veya maa yzeyini malzemesi bulmak zorunda kalabilir. zel yzey
erozyona uratmas sonucu oluan kaba metal noktalar malzemeleri problemi nleyebilir fakat retim maliyeti
veya alanlardr. ekil 5.1 yolluk blgesinde oluan tipik artacaktr.
bir kum yalamasn gstermektedir. Bu tanm, benzer
grne sahip kum yalamas ile erozyon dart arasndaki Modeller
fark ortaya koymaktadr. ki hata arasndaki fark ok iyi Doru yolluklandrmay engelleyen model yerleimi
tanmlamak gereklidir. nk tamamen ikisi iin alnacak
nlemler birbirinden farkldr. rnein kum yalamas Metal aknn daha geni kum yzeyine yaylmas iin
tamamen yumuak kalp nedeni ile oluurken, erozyon gerekli uygun meme alanlarnn datlmasn engel olan
dart kalp skl nedeniyle oluan bir genleme hatasdr. ayrm-yzeyinin yeniden dizaynn gerektirir. Kalp ya da
Gerek farklar bu blm ile Blm 8, Erozyon Dartnn maa yzeyinde kumun lokal olarak ar snmasn
karlatrmal incelenmesi ile anlalabilir. Hatann gerek engellemek iin eit metal ak gereklidir. Ar miktarda
nedeni ve aresi ile ilgili yeterli veri elde edilmeden, hzl metalin kk bir kum ya da maa alanndan gemesinin
ve geliigzel karar vermekten kanlmaldr. ar stma nedeniyle kumda zayflamaya neden olaca
model yerleim dizaynnda gznne alnmaldr.
NEDENLER
Dereceler ve Aksesuarlar
Para ve Model Dizayn
(1) Uygun yolluk dizaynn engelleyen ok kk
(1) Kalp yzeyinde herhangi bir alanda ar metal derece
akna neden olan dizayn
Eer tek yolluk, kumun ar snmasna neden olacak
Byle bir dizayn, kum ya da maann ar snmasna ekilde ok fazla miktarda metal tayor ise, are birden
ve sonu olarak maa ve kalbn zayflamasna, nihai fazla yolluk kullanmdr.
olarakta
ekil 5.1. Yolluk blgesinde tipik bir kum yalamas
20
(4) Bir kalp yzeyine gelen ar metal hz
Kumun dk mukavemete sahip olduu scakla
ulamadan nce, kum yzeyini korumak iin hzl bir
metal kat yzeyinin olumas gereklidir.
(5) Yolluklarda metalin eit olmayan dalm
ok sayda memenin salayaca oluumu engeller.
nk baz memeler hl daha fazla metal tayacak ya da
uygun kat yzey oluumuna engel olacak kadar hzl
metal akna neden olacaktr.
Kalp Kumu
Eer yolluk sistemi uygun metal dalmna izin verir
ve ar kum snmasn engeller ise, metalin akt
blgelerdeki scaklklar iin yeterli scak mukavemet
salanmaldr. ekil 5.2, dk kum mukavemetinin neden
olduu kum yalamasn gstermektedir.
ekil 5.2. Dk kum mukavemetinin neden olduu kum Yollukta oluan scaklklar iin gerekli olan kum
yalamas mukavemetinin dkl, gerekli bentonitin
Kk bir derece bunun yaplmasn imknsz yetersizliinden kaynaklanr. Bu durum kumda dk kuru
klabilir. Hatta uygun konumdan yolluk geirilmesini ve scak mukavemete neden olacaktr.
engelleyebilir ve bu nedenle metalin zayf maa ya da Yetersiz kil, yksek scaklklardaki dk
kalp yzeyine vurmasna neden olabilir. mukavemetin sadece ana nedenidir. Bu zellikler ayn
zamanda aadaki hususlardan da etkilenecektir: Mevcut
(2) Modele ok yakn derece traversleri kili aktive edebilmek iin yetersiz rutubet; uygulama iin
ki yolla probleme neden olabilir. Derece traversinin yanl tipte dk scak mukavemetli kalsiyum bentoniti;
konumu yumuak kalp retilmesine neden olabilir ya da ar miktarda ba-krclar, rnein scak mukavemeti
eilimi arttrabilir veya ar snan traversler kum dren katklar (selloz, vb.).
yzeyinin lokal olarak snmasna neden olabilirler. Scak kalp kumunun problem zerinde direkt ve
lk durumda, yumuak kalp dk scak mukavemete nemli etkisi vardr. Bu kalbn dkm ncesi kurumas
(laboratuvar sonularna ramen) ve bu nedenle metal sonucu, ya da kum karmnda kullanlan kum, kil ve
akna direnci azaltarak kum yalamasna neden olur. suyun oluturduu scak kum zelliklerinin etkisi
kinci durumda, kumda yeterli scak mukavemet sonucudur. Scak kum, dkm srasnda zayf blgelere
gelimeden nce, snan blge mekanik olarak kum neden olan kurumu krlgan kenar ve keler oluumuna
srklemesine neden olacaktr. neden olur.
Yolluk ve Besleyici Sistemi Maa Pratii

Uygun olmayan yolluk sistemi, kum yalamasnn ana (1) Yumuak maa yzeyleri
nedenidir. nk kum veya maa yzeyinden metal ak Herhangi bir sebeple oluan yumuak maa yzeyi ya
debisini yolluk sistemi belirler. Bu ekilde istenmeyen greceli olarak souk maa yzeyinin mekanik olarak
durumlar aadaki paragraflarda anlatlmtr. anmas, ya da scak mukavemetteki ar dme
(1) Bir kalp ya da maa yzeyine metalin nedeniyle kum yalamas oluturur. Kalp kumunda olduu
gibi, yumuak bir kalp ya da maann scak
arpmasna neden olan yolluk sistemi
mukavemetinin, laboratuarda uygun olarak yaplm
Parann ince kesitine yolluklandrmann yaplmas bu numune zerinde llen deer ile ayn olmayaca gz
hataya neden olabilir. Bu metalin geni bir yzeye nnde bulundurulmaldr.
yaylmas ncesinde metalin tm hz ile lokal bir noktaya Yumuak maalar unlardan kaynaklanabilir: Ar
arpmasna neden olur. piirilme ya da az piirme (piirme ncesi ar havada
kuruma); yetersiz balayc ya da su; yetersiz kartrma;
(2) Metal akn yavalatan metal birikmesini
kimyasal olarak sertletirilen maa balayclarnda olduu
engelleyen yolluk sistemi
gibi, ar kartrlm kum.
Eer metal bir kesite arpp dier bir blgeye giderse, Maa yapm prosesini kapsayan dier faktrler:
o blgedeki kum duvara srekli yeni scak maden ile temas Yzeyin yeteri kadar mukavemetlendirilmemesi (rnein
edecektir. Bu durumda, kum yalamasn nleyecek, kum maa yzeyine iviler taklarak takviye) ve tama,
yzeyinde katlam metal yzeyi oluamayacaktr. tralama ve tamirat esnasnda hasar grm veya anm
maa yzeyleri.
(3) Herhangi bir kalp yzeyine gelen ok fazla
miktarda metal (2) Uygun olmayan maa boyama
Dkmn ilk aamasnda olumu olan kat yzey Baz durumlarda, maann uygun olmayan boya ilemi
kesitini arkadan gelen sv metal tekrar zecektir. Bu maay boyamadan kullanlmasndan daha kt sonular
olutuu zaman, dk mukavemet scaklna ulam dourur. Bunun bir rnei yetersiz boya penetrasyonudur.
olan kumu metal srkleyip gtrecektir. Bu ekseriya yanl Baume (kalnlk)de boya kullanm
sonucudur. Baz durumlarda, yanl boya tipi kullanm
21
problemin nedenidir. Uygulama Baumesi kullanma gre Dkm Pratii
seilmelidir. (rnein daldrma, pskrtme, fra ile srme,
v.b.). nk bir uygulama iin uygun olan Baume dieri (1) Kullanlan kalp malzemesi iin ar yksek
iin uygun olmayabilir. Su bazl boyalar furan ya da dkm scakl
kimyasal-sertletiricili maa balayclarda bir problem Ar scaklk, izin verilebilir alma aralnn stne
yaratabilir. Furanda olduu gibi ekzotermik balayclar ile kumu stacaktr. rnein, metal scakl iin yeterli scak
maa tamamen sertlemeden boya uygulanmamas zelliklere sahip kum, 55-110 oC fazla stlrsa
gereklidir. Eer boya ok erken boyanrsa, kimyasal bozulacaktr.
reaksiyon duracak ve tam sertleme salanamayacaktr.
Baz boyalar alevle kurutulduu zaman, yzeyin yanma (2)Dikkatsiz dkm
tehlikesi vardr. Dikkatsiz dkm kum yalamasna neden olacaktr.
Maa yzeylerinin alevle yaklmas yzeyin Bununla beraber, eer dkc ekibindeki normal
zayflamasna neden olacaktr. Zayf yzey akan metal deiimler probleme neden olduysa, hatann yolluk sistemi
tarafndan kolayca erozyona urayacaktr. mi, kumdan m ya da kalplama pratiinden mi olduu
(3) Yzeye ok yakn gaz firar delikleri veya maa devaml sorulacaktr.
demirleri
eitli Nedenler
Bu maann piirilmesi veya sertletirilmesi esnasnda
Ar kalp ayrc kullanm
zayf blge oluumuna neden olacaktr. Bu blge metal ile
temasta kum yalamas yaratacak veya metal ile temasa Ar ayrc kullanm ok az dikkate alnan fakat en
gelmeden nce ssal oktan dolay paralanacaktr. yaygn olarak kum yalamasna neden olan faktrlerdendir.
rnein, ar solvent (mazot, vb.) kullanm kalp
(4) Kt ekilde tamir edilmi veya itici delikleri
yzeyinde birikintilere neden olursa nemli oranda scak
uygun doldurulmam maalar
ve kuru mukavemeti deitirebilir. Bu deiiklik,
Bu ekseriya kum kopmasna neden olacaktr. Bu laboratuar kum karmna % 0.5 ayrc ekleyip kum
hatalar sakat paray inceleyerek tesbit etmek zordur. zelliklerini test ederek gsterilebilir.
nk bu ekilde hatal tamirat rutin deil rastlantsaldr. Gerek pratikte, kalplamada kullanlan ayrcdaki
solvent miktar bu orandadr. Ayrc kum modele
(5) Yumuak ya da benzer yaplmayan maalar gelmeden nce modelin ukurluklarna birikmemelidir.
Byle maalar ekseriya baarsz olur. Maa karm, Bunun zel bir durumu ekseriya slinger operasyonunda
hazr-land ekliyle, test edildiinde yeterli grlebilir. grlr. Operatr ayrcy kum akntsnn nnde
Fakat kt sktrlm veya flenmi (hatal gaz firar kelere doru ynlendirir ve kalplama ncesi lokal
delikleri ve maa sand ventillerinden dolay) maalar, birikintiler nemsiz miktara der.
uygun olmayan maa mukavemetlerine sahip olacaklardr.
Kalplama Pratii
(1) Yumuak ya da eit olmayan kalp sklklar
Problemin ana nedeni olabilirler. Gerek bir kum
yalamas genellikle scak mukavemetin eksikliinden
kaynaklanr. Bu zellik direkt olarak kalp sertlii ile
ilikilidir. rnein, 85 kalp sertliinde hazrlanan
laboratuar numunesi 11.2 kg/mm2 scak mukavemet
gsterirken, 60-70 kalp sertliinde sadece 0.7-2.8 kg/mm2
scak mukavemete sahip olacaktr. Ekseriya scak
mukavemet dklnde kalplama yerine kum karm
sulanr.
(2) Alevle kurutmada yanan kalp kenarlar
Yanan kalp kenarlar akan metal karsnda serbest
hale geerek kolayca srklenirler. Bu kapama ncesi
havada fazla kuruyan kalplar iinde geerlidir.
(3) Kalp yzeyine ok yakn derece aksesuarlar
Kalp zayflklarna neden olur. Kum termal oktan
dolay paralanabilir ve mekanik olarak srklenir.
Maden Analizi - Ergitme Pratii
Maden analizi ve ergitme pratii, kum yalamasnn
nedeni deildir.
22
Modeller
(1) Kullanlan model malzemesi iin yanl kaplama
Baz model yzey kaplamalar kum yapma eilimini
Blm 6 arttrrlar. rnein, tahta modellerde, eski, koyu veya kirli
cila veya vernik kullanmndan kanlmaldr. Bu, kaln
veya kurumas zor bir yzey boyas oluacaktr. Kaplama
uygulanrken ok dikkatli olunmal, kartrma doru
CURUF VE KUM BOLUKLARI yaplmal, ar s veya nem ile temastan kanlmaldr.
(2) Yerletirilen maalar iin kapamada yetersiz
TANIM boluk pay
Enklzyonlar, metale karan yabanc maddelerdir. Kalptan kum syrmaya ve kum drmeye neden
Eer bu enklzyonlar yzeydeyse, temizleme srasnda olur. Piirme esnasnda yal maalarn boyutlarnda
yerinde ufak delikler brakarak giderilebilir. Bu durumda byme oluur. Boyut deiiminin miktar balaycnn
bunlara enklzyon boluklar denir. Enklzyon tanm tipi ve miktarna, piirme scaklna gre deiir. Sonu
talihsiz bir tanmdr nk hataya tehis getirmeyen bir olarak, yeterli olan boluk maa retiminde oluacak bir
tanmdr. Bu nedenle, problem zmede ilve tanmlama deiimle yeterli olmayacak duruma gelebilir. Ykseklik
almas gerektirir. dnda, genel olarak maadan 0.75 mm daha byk boluk
Bu hata istenmeyen bir nesneyi ya da yabanc bir yeterlidir (Byk ilerde 3 mm boluk uygulamas
malzemeyi tanmlad iin, hatann gerek nedenini yaygndr). Tamamen veya ksmen maa sandnda
bulmak iyi bir gzlemi gerektirir. rnein, eitli katlaan furan veya benzeri uygulamalarda daha sk
Nedenler blmnde, hata herhangi bir yabanc maddenin toleranslar kullanlabilir. Bu maalar sandk dnda
dikkatsizlik sonucu, kalba hava ya da ak katlaanlara gre daha lsel kararlla sahip
besleyicilerden girmesi olarak tanmlanr. Sadece dikkatsiz olacaklardr.
kalplamay incelemek yeterli olmayacaktr. Dikkatsizlik
donanm, dizayn, yerletirme veya bakm kaynakl olabilir. (3) Gei radyuslarnn yetersizlii
rnein, kum datm donanmndan aadaki
Kalbn atlamasna ve oluan serbest kumlarn kalp
dkmhane dkm alannda ak kalplara ya da st kalb
iinde birikmesine neden olur.
kapatma donanmn stne serbest kum birikiyor ve
oradan periyodik olarak ak alt kalba, havaya veya (4) Yetersiz kalp syrma as
besleyiciye kum dryor olabilir. retimde oluabilecek
st derecenin kapanmas ya da modelin syrlmas
nedenler sonsuz sayda olabile-cei iin ekseriya tehis
esnasnda kalbn atlamasna veya srtmesine neden olur.
koymak ok zordur. ekil 6.1 tipik bir enklzyon kaynakl
Bu, modelin iziminden gerek model imalatsna yanl
yzey bozukluklarn gstermektedir.
bilgi aktarmndan kaynaklanabilir. Bazen izin verilen
Dart, erozyon veya kum yalamasnn para zerinde
tolerans ar kk syrma as ve bu nedenle ok hassas
herhangi bir yerde kum veya curuf boluklar yarataca
kalplama ve kapama nitesini zorunlu klar.
aktr. Bu hatalarn yolluk sisteminde bulunmas mutlaka
parada hataya neden olacan syleyebilmek mmkn (5) Gevek balanm model veya yolluk sistemi
deildir. Para kontrol edilip red edilmeden nce yolluk
sistemi ayrld iin problemin kayna sr olarak kalr. Bilhassa akkanl yksek kumda, kum model altna
Modeli de ieren yaygn enklzyon incelemesi yolluklu girip, kalp atlamasna neden olur. Eer kalplama
olarak temizlenmi parada yaplmaldr. Yolluk oklarna ve titreimlerine dayanacak ekilde sonradan
sisteminin herhangi bir yerinde oluan dart, erozyon veya geveme oluabilir.
kum yalamas hatalar paradaki sakatn yerinden uzakta (6) Anm derece oturma blgeleri
olmasna hata nedeni olabilecektir.
Yzeyi bozan hatalar enklzyon nedeni olabilecei Para zerinde herhangi bir yerde enklzyon olarak
iin aadaki blmler gzden geiril-melidir. Genleme grlen kum tanele-rinin, ezme veya atlatma sonucu
Hatalar, Erozyon Dart, Kopma ve Srklemeler, olumasna neden olurlar. Anm bu blgeler gz
Dmeler, Kum Yapmalar, Ezilme-Derece tmesi, kontrol ile yakalanp, model tamir iin model atelyesine
Kelepelemede Hatalar. gnderilmelidirler.
st ve alt derecenin ayr ayr kalpland hzl retim
NEDENLER koullarnda, anm blgeleri yakalayabilmek mmkn
deildir. Ezme, alt ve st derece plkalarnn toplam
Para ve Model Dizayn anmasnn sonucu oluaca unutulmamaldr. Gz
Dart, kopma, srklenme ve erozyona katkda bulunan kontrolnde toplam anma bir plka anmasnn iki kat
dizayn faktrleri dkmde bu hatalardan kaynaklanan olarak hesaplanmaldr.
enklzyonlara olan eilimi arttracaktr. Bu dizayn (7) Hatal mala yzeyi
hatalar unlardr: Kesitlerde ani deiiklikler,
dzensiz yzey ekilleri, derin cepler, belirli bir Ezme ve serbest kuma neden olur. Kum
yzeyden ar metal ak salayan ya da dzenli kalp enklzyonlarna neden olan dii ve erkek kntlarn ve
sertliini engelleyen kesitler. Yetersiz radyus ieren ceplerin uyumsuzluu, ekseriya hatal ya da dikkatsiz
dizaynlar, serbest kuma neden olan kalp yrtlmalara model yapmndan (insan hatas) kaynaklanr.
neden olurlar.
23
ekil 6.1.b.Enklzyon olarak tanmlanan tipik bir yzey
ekil 6.1.a. Enklzyon olarak tanmlanan tipik bir yzey
bozukluu
bozukluu
(2) Yanl yolluklandrma
Yolluklandrma, ilk gelen metal geriden gelen metali
Maalarn yerletirilmesi ya da st derecenin yavalatacak ve kalp doluncaya kadar kum yzeyi metal
kapanmas esnasnda srtmeye neden olan herhangi bir ile kapl olacak ekilde yaplmaldr. Kum kopma
faktr serbest kumun nedeni olabilir. Bu faktrler: Anm eiliminin yksek olduu hava alt topuk iin kritiktir.
dereceler, anm veya deforme olmu pim ve burlar, Yava dkm salayan yolluk sistemleri, zellikle st
yanl maa yerletirme, kirli (metal sram) pim ve kalp yzeyinde darta neden olabilirler.
burlar ve yetersiz iaretlemeler. Bu hata yaygn olarak Yava dkm, metal kaplamadan nce st kalp
derin montlu st derecelerin kapanmas srasnda oluur. yzeyinin s etkisine maruz kalmasna neden olur. Bu
Cepler veya montlar birbirine dokunmadan nce yolluun st derece yzeyleri iin de geerlidir. Yolluun
kapanmada st dereceye klavuzluk edecek kadar uzun metal dolmasn engelleyen yolluk formllerinden
pimler bulunmaldr. Kapamann ilk aamas kalpnn kanlmaldr. nk bu ekildeki yolluklarn st
tecrbesine braklmamaldr. taraflarnda dart oluacak veya kum drecektir.
Eer yan kesitler ok ince, flanlar dar, destekleme Yetersiz saydaki meme, parada kum yalamas ve
yetersiz, kaynak zayf veya kaynak sonras derecelerde kum dmesine neden olacaktr. Yetersiz yatay yolluk ve
yetersiz gerilim giderme yapld ise, dereceler kolayca ar tahdit benzer ekilde kum erozyonlarna sebep olur.
arplp deforme olacaktr. Eer szge maasndan fazla miktarda metal geiyorsa,
Yolluk ve Besleyici Sistemi zayf szge maalar (filtreleri) krlabilir ve dkm iine
srklenebilir. Zayf szge maasnn (filtresinin) yetersiz
(1) Dart, Kopma ve Erozyona neden olan Faktrler desteklenmesi, krlmasna, erozyona uramasna ve kalba
Kalplama Kumu, Maa Pratii, Kalplama Pratii, kum srklemesine neden olacaktr.
vs.de dart, kopma ve erozyona neden olan herhangi bir
faktr kum enklzyonuna neden olabilir. Eer kum metale
kaynamsa curuf grnts verebilir. Yolluktan
kaynaklandnda bu faktr abartlacaktr. nk
enklzyonun kayna parada deil havada, dikey veya
yatay yollukta veya memede olabilir. Yolluk sistemi
temizlenip kontrol edilmedike, kum enklzyonunun
kayna tespit edilemeyecektir. Aralklarla st kapatlp
alan herhangi bir yolluk ya da kalp blgesi dart
yaratabilir.
24
Yolluk sistemi, enklzyon yaratacak, izin verecek
veya oluumunu arttracak ekilde dizayn edilmi olabilir.
rnein, tahdit kesiti akan curufu durdurmada yetersiz
olabilir. Curuf tutucular daha sonra oluacak curufa engel
olamayacak ekilde yanl yerletirilmi olabilir veya
sisteme giren curufu tutmak iin ok kk olabilir
(Baknz ekil 6.2). ok hzl akan metalde, muhtemelen
curuf yzemeyecektir. Kum yzeyi ile temas edip
yapncaya kadar metal ile hareket eder. Dkm hava
dizayn girdap oluumuna engel olmal ve curufun havada
alkonmasn salamaldr (Baknz ekil 6.3).
Szge maa (filtre) alan yolluk sistemi iin yanl
olabilir. Szge maalar gerekte hereyi szmez. Metalin
aknda bir tahdit grevi grrler. Fakat bu btn sistem
onun ile uyumlu isi gerekleir. Zayf ya da krlm
szge maalar (filtreleri) kalba srklenen kumun direkt
ekil 6.2. Yetersiz curuf tutulmas, pota curufunun boyun kayna olabilirler.
stnde birikmesine neden olmutur.
Yolluk ve besleyici sisteminde kullanlan ekzotermik
malzemeler, eer reaksiyon yan rnleri kalp ve para
iine girecek ekilde kullanlyorlarsa curuf
enklzyonlarna neden olabilirler. Metali arptr-mann ve
dolu tutmann zor olduu herhangi bir dkm havas
problem yaratabilir.
Kalp Kumu
(1) Kalp ve yolluk sisteminde dart, erozyon ve kum
drmeye neden olan faktrler
Bu hatalarn oluumuna katkda bulunan kum
faktrleri, beklenen kum erozyonu miktarn etkileyecektir.
Kum genleme hatasnn ana nedenlerinden birisi olduu
iin, kum enklzyonlarnn
ekil 6.3. Kt dizayn edilen dkm havas, hatal tahdite

neden olup curufun kalp iine girmesine engel olamamtr..
ekil 6.4. Kumun scak mukavemetinin yeterli (6B) ve yetersiz (6A) olular arasndaki farkn gsterimi. Yolluk blgesinde kum
dmesinin sonucu olarak parada kum enklzyonu olumutur.
25
kayna tesbit edildikten sonra ilgili blmler ok
dikkatli gzden geirilmelidir.
(2) Dk sinter noktasna sahip malzemeler
Eer kum sinterleir ya da dk sinter noktasna
sahip malzemeler ieriyorsa, curuf enklzyonlarnn
nedeni olabilir. Byle dk sinterlemeye sahip
malzemeler zellikle yolluk sisteminde ok tehlikelidir.
nk yolluk sistemi, kalp boluuna giden tm metali
maksimum scaklkta tamak zorundadr. Yolluk
sistemindeki metal, paradakinden daha scaktr. Yolluk
sistemindeki kum metal akna dayanacak zelliklerde
olmaldr. Yetersiz scak mukavemet (ekil 6.4) ve dk
ya mukavemet (ekil 6.5) sonucu oluan enklzyonlar
ekillerde verilmektedir.
Maa Pratii
(1) Kopma, erozyon, ve darta neden olan faktrler
ekil 6.5. Dk ya mukavemet nedeniyle kalp kelerinin
Maa zerinde bu hatalara neden olan faktrler,
krlmas ile parann dier kesitlerine srklenen kum taneleri.
kumlarn yerini deitirebilirler ve enklzyonlara neden
olurlar. Enklzyon maadan kaynaklanmasna ramen
baka yerlerde bulunabileceinden hatann kaynan tespit
etmek ou zaman zordur.
(2) Yetersiz temizlenmi maalar
Eer maalar yeterli temizlenmezler ise, serbest halde
veya yapm haldeki kumlar ya da boyalar kolayca
erozyona urayarak srklenirler.
(3) Maalarn kalp ya da yolluk sisteminde
vaktinden nce dalmas
Bir maann (szge maas da dahil) vaktinden nce
dalmas, serbest kuma neden olur. Bu ekildeki kum,
kum enklzyonu olarak grlr ya da dk sinterlemeye
sahip balayclardan dolay sinterleerek bir curuf
enklzyonu olarak grlebilir. Byle bozulumlar serbest
taneler oluturabilir ya da kk kleler sinterleerek
olduka byk boyutta curuf enklzyonuna dnebilir.
Yksek gaz ieren maalar kum tanelerini metal iine ekil 6.6. Kalp tarafndan kalpta braklan serbest kum alt
frrler. kalp yzeyinde kum enklzyonuna neden olmutur.
Kalplama Pratii
(1) Kum dmesi, dart ve erozyona neden olan
faktrler
Darta, erozyona, dmelere, ezmeye, kalpta veya
yollukta yer deitiren kuma neden olan her trl
kalplama pratii bir kum enklzyonunu balatabilir.
Yolluk sisteminde eit olmayan sktrmadan kanl-
maldr. Birok yolluk sistemi iyi sktrmaya msait
dizayn edilmezler. Keskin keler, gei radyuslarnn
yetersizlii, kk syrma alar bunlara rnektir.
(2) Dikkatsiz kalplama
Ekseriya enklzyonlarn ana nedeni olarak kabul edilir
(kalp sakat). Kapama ncesi kalbn ve yolluk
sisteminin kontrol edilmesi gereklidir.
ekil 6.6 kalp boluunda braklan serbest kumun
sonucu oluan enklzyonu gstermektedir. ekil 6.7. Modelde ar sv kalp ayrcnn kullanm
sonucu oluan kish izleri
26
Maden Analizi
Birok metalde, analizinin belli olduu durumlarda
curufun veya curuf benzeri bir malzemenin mi kalntya
sebep olduunu ayrmak mmkndr. rnein, gri dkme
demirde, yksek kkrt souma esnasnda MnS
curuflarnn ayrmasna neden olur. Benzer ekilde,
kurunlu bronzlarda hatal denge koullarnda ayrma
gsterebilir (rnek:sar pirin).
Metaller, kum kalplar ve refrakterleri erozyona
uratmalarna dolaysyla kum boluu veya curuf
enklzyonu oluturma eilimlerine gre snflandrla-
bilirler. Yzey gerilimi ve s yayma zellikleri buna
katkda bulunur ve pota veya kalp beklentilerinde
deiiklik yaratrlar. rnein, bir pota refrakteri soba
kapa dkm iin yeterli olmasna ramen yksek
alaml elik iin yeterli olmayacaktr.
Ergitme Pratii
(1) znmeyen a veya alam katklar
ekil 6.8. Ergitme esnasnda kirlenmeden kaynaklanan bir Eer potaya katlan alar ve alam katklar
bakr alamnda aluminyum enklzyonlar znmeden kalm ise, kat halde kalba kadar ulaarak
enklzyon olutu-rabilirler. Pota bykl, metal
(3) Sv kalp ayracnn ar kullanm scakl ve kartrma etkinliine gre katknn ergime
Kalp kumunun sinterleme noktasn drerek curuf scakl ve ergime ss gz nne alnmaldr. Uygun
oluumuna neden olabilir (Baknz ekil 6.7). Hatta daha olarak eklenmemi alam elemanlar znmeden nce
yaygn olarak, ceplerde ve yolluk sisteminde sv ayra yzeylerinde oksit tabakas oluturmalar ve bu yolla
birikerek erozyon ve darta neden olacak kadar kuru ve uygun znmeye ve ergimeye kar direnmeleri ok
scak mukavemeti drr. Bu yksek retim ve otomatik yaygn grlen problemlerdendir. Hata alam
ayra donanm kullanan dkmhanelerde yaygn kompozisyonunda veya ilve eklinde olabilir.
enklzyon kaynadr.
(4) Maa ya da kalptan gelen serbest kum
Maalar ister elle ister aparatla konsun, ceplerin
(montlarn) veya gbeklerin kumunun srtnmeye maruz
kalmas serbest kuma neden olur. Derin cepler ve ksa pim
kullanldnda st derecenin kapamas dikkatsiz yaplrsa,
maasz kalplarda da ayn problem oluabilir.
ekil 6.9. Curufu kt alnm pota, kalp iine curufun gitmesine neden olmutur.
27
ekil 6.10. Kesikli dkm akan metaldeki curufun alnp kalba girmesine neden olmutur.
(6) Refrakter malzeme
(2) Curuf oluturan katklar
Yetersiz zellikteki bir refrakter, kolayca metalde
Baz alamlar, zellikle demir d malzemede, curuf curuf enklzyonlar oluturabilir. Eer ok ya ise veya
yaratmaya eilimlidirler. Ekzotermik katklar curuf genleme karakteri ok bykse, byle refrakterler
oluururlar. Bu curuf metal akndan alnmal veya yolluk genleebilir. Eer yksek sya dayanabilme zellii ok
sisteminde yakalan-maldr. ekil 6.8, ergitme esnasndaki dkse, eriyip gideceklerdir. Kayp byk lde
pislenmenin oluturduu aluminyum enklzyonlarn kimyasal olacaktr. rnein FeOin astar iine
gstermektedir. penetrasyonu, refrakterin byk lde curuflamasna
neden olacaktr.
(3) Curuf enklzyonlar
(7) Kkrt gidericiler
Dk ergitme scaklklar curuf kalntlarna neden
olabilir. nk dk scaklkta curufun ayrlabilirlilii Ar curuf toplayc ya da reaksiyon katklar (rnein
zayftr. demirden kkrd almak iin soda kl) ilvesi, direkt
curuf yapabilir veya astar anmas yaratarak curuf
(4) Curuf hacmi enklzyonlarna neden olabilir.
Ergitme srasnda yetersiz curuf hacmi, metal ve
curufun tam olarak ayrmn engelleyebilir. Curuf taneleri Dkm Pratii
bir curuf katmanna tutunmaya eilimlidirler. Byle bir Eer dkm potas (ergitme ocana nazaran)
katmann olmay curuf tanelerinin metal faznda metaldeki yabanc malzemenin kayna ise, ergitme
kalmasna neden olacaktr. pratiinde sz edilen bir ok yorum ayn ekilde dkm
pratiine de aktarlabilir.
(5) Akkan curuf
Eer curuf ok akkansa, ayrlmaktan ziyade metalle (1) Kaynayan pota
dklmeye eilimli olacaktr. rnein, demirli metallerde, Ya veya az ksm kaynayan pota, madeni soutarak
yksek FeO curufu yaklak metalle ayn younlua ve curufun ayrmn zorlatrrlar. Ek olarak, byle ya azlar
akkanla sahip olacak ve dkm koullarnda banyodan genleerek curuf olutururlar.
ayrmak zorlaacaktr. Bu faktr elik dkmde oksitler ve
temper dkmde karnca oluumu ile ilgilidir. (2) yi curufu alnmayan metal
yi curufu alnmayan pota, kalba ar curufun
gitmesine neden olur (ekil 6.9). Yolluk tahditinin her ii
yapacan dnmek yanl varsaymdr. Gerekte, yolluk
tahditine bal olarak katmer ve eksik dkm oluacak
kadar metal ak kstlanabilir.
28
ekil 6.11. Uygun yolluk sistemi olmamas nedeniyle kalba giren ve potadan gelen metal oksitleri.
(3) Dkm scakl (6) Pota astarlar
Dk dkm scakl ou zaman hatann yaygn Curuf enklzyonlarna kolayca kaynayabilen dk
nedenidir. Ksmen scak ve temiz metal iin yeterli yolluk sinterleme, yksek genleme, ya da ya malzemeler, pota
tahditi daha souk ve kirli metalde curufu ayramayabilir. astar iinde bulunmamaldr. Sktrlan pota refrakteri,
eit sktrmama sonucu erozyona ve genlemeye uygun
(4) Kesikli ya da yava dkm
ortam yaratrlar.
Havay dkmde dolu tutamama, yolluk sisteminde
(7) Pota astarlarnn mukavemeti
etkili curuf tutulmasn engeller ve havada yzmesi
gereken curufun kalp iine dmesine neden olur (ekil Dkm esnasnda mekanik kayptan (erozyon)
6.10). saknmak iin astar refrakter malzemesinin scak ve kuru
mukavemeti yeterli olmaldr.
(5) Curuf birikmesi
Kirli potalarn kullanm, yolluk sisteminin eitli Nedenler
tutabileceinden daha fazla curufun oluma-sn salar. Daha nce anlatld gibi, dikkatsiz dizayn, yetersiz
Eer potalarda biriken curuf oksitlenerek daha akkan bir bakm, dikkatsizlik, dikkatsiz davranlar yaygndr.
kompozisyona sahip oluyorsa, bu zellikle daha fazla Enklzyonlar kalb kapama ncesi kalba giren yabanc
problem karacaktr. rnein, uzun bir sre pota bir cisim veya kapama sonras oluan dmelerden
kullanld zaman oksitlenme (ya da temper dkmde kaynaklanabilir. ekil 6.12 kalp iinde unutulan yabanc
karnca) hatalarnn olumas yaygn bir rnektir. Birok bir cismin sebep olduu enklzyonu gstermektedir.
dkmhane retimdeki potalar belirli bir dzen dahilinde
yeniden rerek bu oluumu engellemeye alrlar. ekil
6.11 kalp iine giren metal oksitlerinin neden olduu
oluumu gstermektedir.
ekil 6.12. Kalp iinde unutulan yabanc cismin sebep

olduu enklzyondan iki grn
29
(1) Derece boyutu iin fazla sayda model
Modeller arasnda yetersiz kum kalmasna neden olur.
Blm 7 Bu ince kum eritlerini uygun kalp sklna ulatrmak
zordur. Uygun kalplama koullarnda dahi bu blgeler
yumuak kalacaktr. ok sayda model ile salanan
kazan, bu problem nedeniyle ortadan kalkabilir.
KALIP DMES
TANIM
Kalp kopuk, st kalp ya da stte asl duran kesitten
kumun bir ksmnn dmesi ile oluan dkm hatasdr.
Grnte hata bir kalp kopuu grnmdedir. Kalp,
uygun kalplanmasna ramen st derece kapatlrken veya
daha sonra dme oluabilir. Kalp kopuk, ekseriya sert
hareket gibi dikkatsizliklerden kaynaklanr. ekil 7.1 kalp
cebinin dmesini gstermektedir.
Bununla beraber, derece, kum, model ve kalp ile ilgili
birok faktr hataya katkda bulunduu iin normal
hareketlerde dahi problem oluabilir veya ok daha
dikkatli davranmay gerektirebilir. Ara sra oluan hatalar
dikkatsizlikten kaynaklanmasyla beraber srekli oluan
hatalar kt donanm veya prosesin habercisidir.
NEDENLER
Yetersiz syrma alarna sahip derin cepleri
gerektiren dizayn hataya katkda bulunan bir faktrdr. Bu
durumda, modelden syrma esnasnda kalp atlayabilir ve
daha sonra zayflayan kalp kopabilir. Bu dizaynlar maal
kalplamay gerektirir. Yetersiz syrma asnn neden
olduu bir kalp kopuu ekil 7.2de gsterilmitir.
Dizayn kntl ve askda kalacak kesitleri
gerektirebilir. Byle dizaynlar, kalp kopuunu
engelleyebilmek iin kullanlan tehizat ve kum
zelliklerinde ilve zellikleri zorunlu klabilir. Maa
kullanmn kanlmaz hale getirebilir.
Modeller ekil 7.1. Kalp cebinin bir ksmnn dmesi.
(1) Modelde yetersiz ya da ters syrma as
Kalbn modelden syrlmas esnasnda srtnmeye
neden olur (Baknz ekil 7.3). Bu etki daha sonra
kopmaya neden olacak dzeyde kalb atlatabilir ya da
zayflatabilir. Bu durum hatal model yapm ya da anm
model donanm sonucu olduu iin olaan kontrolde
yakalanmal ve dzeltilmelidir.
Baz durumlarda bu ekildeki ters syrma as normal
ya da yumuak kalplamayla farkedilmeyebilir. Fakat daha
hassas kalplama tekniklerinde kendini gsterecektir.
rnein, yumuak kalplarda veya daha az akkan kumda
farkedilmeyen ufak ters alar yksek basnl kalplamada
farkedilecektir.
(2) Dar ceplere neden olan hatal ayrm yzeyi
dizayn
Bu durum ufak derece ya da maay kaldrmak ve
maliyeti drme abalar sonucu zorunlu olarak
oluabilir, kullanlan kumun ekme mukavemeti ya da
deformasyon mukavemeti ok yksek ise, kalplama
makinas uygun koullarda kalplamasna ramen, bu
dar cepler kalplamada kolaylkla atlayabilir.
30
(2) Yetersiz st derece ykseklii
Yukarda birinci maddedeki durumu arlatrc etki
yapacaktr. Gerek kalp mukavemeti kalp kesitinin
geniliine ve derinliine baldr. Bu durumda problem,
dereceleri uygun boyuta getirerek, dar kesitleri azaltarak
veya kalp mukavemetini arttrc donanm kullanarak
azaltlabilir.
(3) Zayf, gevek, ya da esnek derece ve traversler
Kalplamada kalp deformasyonuna ve atlamasna
neden olurlar. Bu yetersiz donanm, anma veya kt
kullanmdan kaynaklanabilir. Ayn zamanda bu durum, bir
proses ar derece younluu, bir derece iin fazla sayda
veya boyutta model dorultusunda deitirildii zaman
kendini gsterebilir.
ekil 7.4. Kalp kumunda yetersiz ya mukavemet.
ekil 7.2. Den cepteki yetersiz syrma as hataya neden ekil 7.5. Kumdaki dk kesme mukavemeti kalp cebinin
olmutur. kopmasna neden olmutur.
(5) Yetersiz veya hatal yerletirilmi derece
mukavemet traversleri
Model syrmada kumun sarkmasna ve atlamasna
neden olurlar. Ayn zamanda traversler kalp asklarn
(askerleri) tutturmak iin gerekli olabilirler. Bu durumda
yetersiz sayda travers olmas, yetersiz asker konulmasna
neden olacaktr.
(6) Hatal donanm nedeniyle hatal davran
Dereceler tama bantlar zerinde arpabilirler.
Yaplan i iin yetersiz veya anma nedeniyle kaba ve
bakmsz donanm kullanmndan dolay kalp
drlebilir veya sarslabilir. Bu durum st derece tayc
vin takmnn yetersiz oluundan kaynaklanabilir. Bu
durumlara ancak ok kuvvetli kalplar dayanabilir.
(7) Yanl geirilmi, kirli ya da arpk kalp ceketleri
Kalp yan yzeylerin ve ceplerin zayflamasna ve
atlamasna yol aarak daha sonra kalp kopmalarna
ekil 7.3. apak pay blgesindeki ters syrma as neden olurlar.
kumu zayflatmtr. (8) ak ar ya da eit yerletirilmemi derece
(4) Yanl yerletirilmi, eilmi, veya yerinden kk arlklar
bantlar Eit olmayan st derece basnlarna ve st kalpta
Salamlk dereceden ziyade bantlara bal olduu asl kalan ksmlarn ve ceplerin boydan boya
durumlarda problem olutururlar. Byle anm, zayf, atlamalarna neden olur. Ar derece arlklar zayf ya
veya eilmi bantlar rutin kontrollerde deitirilmelidirler. da atlam kalplarn kopmalarnn direkt nedeni olabilir.
31
(9) Besleyicilere ok yakn derece traversleri ekil 7.4 kalp kumunda yetersiz ya mukavemetten
dolay oluan kalp kopuunu gstermektedir. ekil 7.5
Travers ve besleyicinin arasnn sert dvlmesi
dk kesme mukavemeti sonucu bir dmeyi
neticesi geri yaylanma ile atlama oluabilir. Tersi de
gstermektedir.
olabilir, rnein yumuak sktrma ve zayf kesit. nk
Ekseriya test edilen basma mukavemeti nedeniyle hata
dar cepleri sktrmak zordur. Normal hareketlerde dahi
olumaz fakat, yukardaki sralanan zellikler nedeniyle
yerinde kalamayacak kadar kum kesiti zayf olduundan,
oluur. ou kum testleri sadece basma mukavemetini
sadece bir dme oluabilir. Her durumda da, besleyici ya
ierdii iin, rutin laboratuar testlerinde farkedilmeksizin
da traversin yerini kaydrarak ya da cebin boyutlarn
kum kontrol dna kabilir.
deitirmek iin traversi basite entiklemeyle problem
zmlenebilir. Eer gerekliyse, bu kesit dkm engeli (2) Kumun kalplanabilirliine ilikili olarak yetersiz
(asker) ya da derece traversleri ile salamlatrlr. kalp zellikleri
Yolluk ve Besleyici Sistemi Bu yetersiz kalp sertlii ya da kalp mukavemetine
neden olur. Kalp mukavemeti kalplama ve kumun
Zayf bir kalp kesiti yaratmadka, yolluk ve kalplanabilirlii (dvme veya sktrma) ile ilikilidir.
besleyicinin probleme direkt etkisi yoktur. Paraya ok Kalp dmelerdeki azalma ekseriya ya bentonitte
yakn yerletirildiinde (daha iyi besleyebilmek amacyla), deiiklik veya kalplama katklar nedeniyle kumun
anormal derecede derin yatay yolluklar zayf cepler kalplanabilirliindeki (akkanlkta) iyileme nedeniyle
yaratabilirler. Yatay yolluklarda uygun koniklik problemi oluur.
zecektir.
(3) Yetersiz kuru mukavemet
Kalp Kumu
Ya kum kalplamada dk ya kum mukavemetinde
Kalp kopuunun zellii nedeniyle, kum zellikleri olduu gibi, kuru kum kalplamada da dk kuru
dikkate alnmaldr. Bununla beraber, kum mukavemeti mukavemet ayn sonulara yol aar.
direkt olarak kalp sertlii ile ilgili olduu iin laboratuar
sonular deiim gstermeyebilir. Kum zelliklerini (4) Kt hazrlanm kum
deerlendirmede uygulanan kalplama teknii dikkate Yukardakiler iin ortak nedendir. Bu durumda,
alnmaldr. nk kuvvetli bir kum, yumuak sktrma dmelere ortak katk yapan faktrdr. Homojen
sonucu zayf kalabilecektir. hazrlanmayan bir kum, ya ve kuru blgeler, dk killi
(1) Yetersiz ya kum zellikleri blgeler, ya da ba olumam kum tanelerine sebebiyet
verir. Yeterli karm, zellikle ekme mukavemeti iin
Kum karmyla ilgilidir. lgili zellikler: darbe nemli olan homojen mukamet salamak iin gereklidir.
mukavemeti, ekme mukavemeti, kesme mukavemeti,
deformasyon.
ekil 7.6. Homojen olmayan sktrma geni kalp kesitlerindeki dmenin nedenidir.
32
Maa Pratii
(1) Zayf ya da yetersizce balanm maa veya
maa takm
zellikle maa yzmesi ve maa kaklklarnn
kaynadr. Bu tip maalar, dmeye eilimlidir, ya da st
kalb atlatarak dmesine neden olurlar.
(2) Savurma dkmde maa bozulumu
Bir dme olarak grlr. Yerekiminden ok
merkezka kuvvetler dmenin nedenidir. Byle krlm
maalar d yzeyde metal cidarna nfuz ederler.
Kalplama Pratii
(1) Homojen sktrlmam ya da yumuak kalplar
Laboratuarda elde edilen kum zellikleri ile ilgisi
olmayacak ekilde zayflk yaratr (ekil 7.6). Bunu
nlemek zere kumun mukavemetini arttrmak iin ar
ekil 7.7. Maa yerletirmede kalbn atlayp alt kalba bentonit ilvesi, kalbn skabilirliliini drr ve
dmesi ve dkm esnasnda kum kesitinin st dereceye iyileme yerine durumu daha ktletirir. are kalb daha
yzmesi. iyi ve daha homojen sktrmak ya da bu imknszsa
kumun kalplanabilirliini arttrmaktr.
ekil 7.8. Kalp stne arlk drlmesi.
33
(2) Kalp boluuna ok yakn askerler, derece Fakat normal dkmhane koullarnda bu durum olumaz.
ubuklar, iviler, vs. Byk scaklk fark yzeylerde ilenmeye neden olur.
Bu ekilde oluan yksek nem, kalp kopuu oluturacak
Kalp kopuuna yol aan kalp zayflklarnn temel
kadar ekme mukavemetini drr. Yava dkmde
nedenidir. Mukavemetlendirilen blgelerden kk kum
aniden oluan su buhar ile bu souk yzey ortadan kalkar.
alanlar debilir. Bu durum mukavemet arttrc
donanmn yetersiz temizliinde daha da artar. Maden Analizi - Ergitme Pratii
(3) Kalp takviyelerinin yetersizlii Maden analizi ve ergitme pratii kalp kopuunun
Yetersiz st derece yksekliinde veya derece boyutu nedeni deildirler.
iin fazla sayda model olmas durumunda, byk kum Dkm Pratii
blgelerinin dmesine neden olur. Bir ok dizayn iin,
ya kum kalplamasnda kalplarn takviyesi zorunludur. Eer metal dkm ekibi ayn zamanda arlklar ve
kalp ceketlerini deitirmede grev alyorsa ve arpma ile
(4) Dikkatsiz maa yerletirme kalp yzeyini kalplara zarar veriyorsa, dkm pratii kalp kopuunda
bozabilir veya atlatabilir bir faktrdr. Yaplabilecek hatalar: Dklmemi kalp
Bu durum, kapamada veya daha sonra kalp zerinde potay dinlendirmek, arlklarn dikkatsizce
kopmasna neden olacak seviyede kalba zarar verebilir kaldrlp indirilmesi, kalplara ceketleri yerletirirken
(Baknz ekil 7.7). zorlama, bant zerinde kalplar dikkatsiz tama.
(5) Atk maalarn yerletirilmesi eitli Nedenler

Kalp ceplerinde ve kalp yan cidarlarnda yan (1) Kum iinde yabanc malzeme
gerilimlere neden olur. Bu anormal gerilimler kumun
Kalplama Pratii 2de anlatld gibi kalp boluuna
kesme mukavemetinin karlayamayaca miktarda kesme
yakn kumda zayf blgeler yaratarak kalp kopuuna
kuvvetlerine neden olurlar. Bu ekilde arpk yerletirme,
neden olur.
annda kalp kopuuna ya da alt kalpta serbest kuma
neden olan bir arpmaya sebebiyet verebilir. (2) Kalp patlamalar
(6) Sert hareketler Kalp ve derece tama plkas arasnda skan gazn
atelemesiyle oluan patlama ou zaman dmelere neden
Bu kalplarn sarslmas, kalp zerine arlk drme
olacak kadar etkilidir.
(ekil 7.8) ve tama bant zerinde kalplarn birbirine
arpmas gibi olaylar kapsar. Sadece ok mukavim (3) Titreim
kalplar bu ekilde hareketlere dayanabilir. Eer ar kalp
Kalbn hemen yaknnda alan ar sarsaklar ve ar
kopuundan kanmak isteniyorsa, otomatik kalplama
ileme makinalar, kalp dmesine neden olacak kadar
hatlarnda da hzl hareketler yumuak hale getirilmelidir.
etkili olabilirler.
(7) Kumun kalplanm tabakalarnn ayrmas
(4) Kaba davran
Kalp kopuunun zel bir biimidir. Yzeyin yatak
Her trl kalba zarar verebilecek kaba davran
kumundan ayrmas eklinde oluur. Kum zelliklerindeki
tehlikeli olabilir.
dengesizliklerle ilgilidir (zayf yzey, kuvvetli yatak veya
tersi gibi). Daha yaygn bir ayrma, souk yzey ve scak
yatak kumu kullanldnda oluan zel bir younlama
problemidir. Teknik olarak tersi durumda yani scak yzey
ve souk yatak kumu ayn miktarda ktdr.
34
NEDENLER
Blm 8 nce Kesitten Yolluk Verilen Dizayn
Byle bir dizayn, genleme ile zayflamas muhtemel
blgede metal akn younlatracaktr. Dizayn asndan
EROZYON DARTI bakldnda ince ve kaln kesit birleimleri en azda
tutularak bu problemin etkisi azaltlabilir.
TANIM
Modeller
Erozyon dart, metalin hareketiyle kumun srklenip,
hata ile para arasnda metal balant oluan bir eit (1) Yolluklardaki yetersiz gei radysleri ve kesit
genleme hatasdr. Hatal yer eki ile krldnda hata ile farkllklar
para arasnda metalik balant grlr. Bununla beraber, Bu, model yerleim hatasdr. Uygun ekilde
erozyon dartnn parann dier blgelerinde kum yaplmayan gei radysleri, darta olan eilimi arttrr. Bu
boluklar veya kum enklzyonlarna yol aabilecei blgeler, zellikle yolluk blgesinde ise metal
unutulmamaldr. ekil 8.1, tipik bir erozyon dartn srklemesine urayabilirler. Keskin keler, uygun gei
gstermektedir. radys verilen paralara gre, daha fazla dart ve
Erozyon dart, kuma maden dalmas ve maden damarlanma hatasna eilimlidirler.
srklemesi ile benzer grntye sahiptir. Bazen fare,
kuyruu veya kalp kopuu grntsne sahiptir. Bununla (2) Modelin mala yzeyinin, ince kesitlerden yolluk
beraber, are tamamen deiik kaynaktadr. nk vermeyi zorunlu klmas
erozyon dart, tamamen genleme hatas problemidir, Bu metalin fkrarak akmas ve zayf blgelerin
dk scaklk veya kuru mukavemet problemi deildir. erozyona uramasna neden olur. Bu durum erozyon
Hatann olutuu kalp yzeyinin ve kalp derinliinin dartna neden olduu gibi koparma ve srkleme
dkm srasnda metal bu noktaya gelinceye kadar hatalarnn da ana nedenlerindendir.
gzlemi ile problem anlalabilir. Bu ekilde oluan
genleme, kalp yzeyinden belirli bir derinlie kadar
geveme ve zayflamaya neden olacaktr. Sv metal, bu Dereceler ve Aksesuarlar
ekilde genlemi kalp yzeyinden akt zaman kum
(1) Eit sktrmay engelleyen, dzensiz
tanelerini ya da kalp parasn srkler ve yerinde bir
yerletirilmi derece ubuklar
metal paras brakr. Aka, bu hata kumun darta
eiliminin ve metalin yalama ve srklenmeye eilimli Bu, kalpta yumuak ve sert blgelerin olumasna
olmasndan kaynaklanr. Bu nedenle, hem metal ak hem neden olabilir. Eit ve homojen sertlik dalm elde
de kum (ya da maa) zellikleri gzden geirilmelidir. edilememesi, genleme problemlerinin ana nedenidir. lve
olarak, hzl metal aknda sert noktalar dart, yumuak
blgeler ise koparmaya neden olabilir.
(2) Kalp yzeyine ok yakn ve ya kille kapl derece
takviye ubuklar, askerler
Bunlar, kalp yzeyine ok yakn zayf nemli bir blge
yaratrlar. Bu, dartn sebebidir. Eer bu ekilde bir dart
metalin ak ynnde oluursa, erozyon olasl yksektir.
(3) Dikey kalp yzeyinin, takviye demirlerine ok
yaknlamasna neden olan, derecelerde,ok kk
mukavemet ubuu kullanm
Bu durum, kumdan dzensiz s kaybna ve darta
eilimin artmasna neden olur. Eer ubuk ya da derece
metal ak boyunca ise, erozyon dart oluacaktr.
(1) Kesintili metal akna neden olan yolluk sistemi
Byle bir yolluk sistemi, direkt olarak genleme tipi
hatalara katkda bulunur. Metal ak durduu zaman, s
ekil 8.1. Maa yzeyinde tipik bir erozyon dart. Bu zel yaylmaya devam eder ve bylece kum genleme
durumda, hata nedeni ar tamirattr. noktasna kadar snr. Bu kesikli ak ekseriya fare
kuyruu hatas ile sonulanr.
35
ekil 8.2. Kum yzeyine metalin arpmasnn neden olduu erozyon dart. Memeler iki kulan ya da boslarn i tarafndadr.
Benzer genleme oluumu, kumu zayflatabilir ve Sadece metal ak gz nne alndnda, her iki sakat
takibeden ak da erozyona neden olabilir. Dikkatsiz da ayn nedene dayanr. Kum ya da maa dikkate
dkmden kaynaklanan kesikli ak, ayn nedenle benzer alndnda, iki hatann nedeni tamamen deiiktir.
bir etkiye sahiptir.
(3) Kumun lokal olarak ar snmasna neden olan
(2) Kum yzeyine arpan ve yzeyi bozan metal yolluk sistemi (ekil 8.3.)
(ekil 8.2)
Bu durum, ar snan blgelerde, kalbn genleme
Bu, metal akntsnn erozyona sebep olma etkisini eilimini arttrr. Lokal kelime anlam olarak, bu ekilde
arttrr. Genleme olmad durumda metalin arpmas, ar snan kumun, evresindeki daha souk kuma gre
erozyon dart iin yeterli olmayacaktr. Fakat genleme daha hzl genleeceini ve metalin srkleme etkisi
olutuu durumda, kolayca erozyon dart oluabilecektir. sonucu zayf blgeye ve darta neden olacan
Erozyon dart ile srklenme arasnda oluum asndan vurgulamaktadr.
ok ince bir izgi vardr.
ekil 8.3. Blgesel olarak kumun ar snmasnn neden olduu besleyici yaknndaki erozyon dart.
36
(4) lk katlaan yzeyin (elik ve bronz gibi yzeyi (4) Genlemeyi engellemek iin bulundurulan
hzl katlaan metallerde olduu gibi) tekrar erimesine karbon ieren (ya da selloz tr) malzemelerin
neden olan yolluk sistemi yetersizlii
lk katlaan yzeyin tekrar erimesi, daha nce Bu durum, genlemenin kontrol ihtiyac ile ilgilidir.
anlatlan genleme ve metal erozyonu ilikisinin bir dier Dar elek dalm, dk kil miktar, yksek nemli kum,
deiik trdr. Normalde, metal erozyonunun olumas belirli miktarda dart nleyici malzemeyi gerektirir. Yksek
iin, genlemenin metal ile temastan nce olmas kil, dk nem, 4-elek dalm bu gereksinimi azaltr.
zorunludur. nk oluan kat metal yzeyi, kumu
(5) Yetersiz scak deformasyon
kaplandktan sonra daha fazla metal erozyonunu
engelleyecektir. Bu, erozyon dartnn ana nedenidir. nk genleme
Bununla beraber, uzun sre metal bu blge zerinden oluurken, kalbn atlamasna neden olur. atlayan yzey
akmaya devam edecek olursa, kat yzey tekrar eriyebilir kolaylkla srklenir. Yksek scak mukavemetli kum
ve yeteri kadar genlemi kumu srkleyebilir. durumunda, ayn seviyede genleme, kalp genlemesine
Hatrlanaca gibi kat yzey, kumun souk olmas (sy neden olabilecektir, fakat kum yzeyinde atlamann
alr) nedeniyle oluur. Dkm devam ederken, kat olumamas, normal metal ak altnda erozyonu
yzeyin tekrar eriyecei noktaya kadar kumu stabilir. engelleyecektir.
Kalp Kumu (6) Uygunsuz kum hazrlama, rnein kil ya da
nemin homojen dalmnn olmamas
(1) Yksek nem miktar
Kumun uygun olmayan ekilde hazrlanmas, dzensiz
Yksek nem, bu tr sakatn dier dart hatalarnn veya genleme ve atlam kalp yzeylerine (dart ve
genleme hatalarnn ana nedenlerindendir. Gerek nem, damarlama) neden olur. Yetersiz ve kt kartrlm
serbest su (temper noktas st fazla su) kadar nemli kum arasnda belirli bir fark vardr. Yetersiz kartrlm
deildir. Bu ekilde fazla nem, kumun tamamnda ya da kum, ar kilin yeterli datldn ifade eder. Fakat kt
zayf kartrma etkinlii nedeniyle lokal olarak kartrlm kum, lokal nemli ve kuru kumlar ve
bulunabilir. Bu ekilde fazla su, dk geirgenlik, ar dolaysyla mukavemet ve deformasyon gibi kum
toz veya dk kil miktar durumlarnda zellikle zelliklerinde deiim ierir.
tehlikelidir. ekil 8.4 yksek kalp sertliinin katksyla,
nemli kumun sebep olduu erozyon dartn gstermektedir. Maa Pratii
(2) ok geni ya da ok dar (bir elek) tane dalm (1) Maa iinde veya yzeyinde ar nem
Bu durum, snma esnasnda, homojen olmayan Bu durum, yetersiz maa hazrlama prosesinden veya
genleme hzlarna ve zayf blgelere neden olur. Baz tane tama ya da stoklamada nem kapmadan kaynaklanabilir.
dalmlar, 4-elekli kumda grlen kendi kendine dart Ar serbest su, hzl genlemeye ve metal erozyonuna
nleyerek yastklama zelliini arttrmak iin istenir. neden olacak ekilde yzey mukavemetinin dmesine
neden olur.
(3) Kaynamaya neden olan ar karbon ieren
malzemeler (2) Yaknndaki kalp yzeyinde erozyon dartna
Kaynama zayflam kumun erozyonuna neden olarak neden olan maa gaz
bir lokal metal trblansna neden olur. lve olarak, bu Bu durumda, hata kalp yzeyindedir, fakat orijinal
ekilde bir kaynama (ar nemden de oluabilir), kum metal sirklasyonu ya da kaynama, maa-dan kaynaklanr.
taneleri arasndaki ba zayflatarak kum yzeyini bozar. Kumun genlemesi esnasnda oluan metal kaynamas
(alkalanma), uygun ekilde yzey katlamasn engeller
ve erozyon oluumuna neden olur.
ekil 8.4. Yksek kalp sertliinin katksyla, nemli kumun sebep olduu erozyon dart.
37
(3) Yetersiz scak deformasyon
Balaycnn tipi ve miktarna bal olarak yetersiz
scak deformasyon, genleme esnasnda yzeyin
atlamasna ve metal ak mevcut ise erozyon oluumuna
neden olur. Maa balayclarnn, kimyasal zelliklerine
bal olarak, scakta krlganlklar deiir.
(4) Maa boyasnn yetersiz penetrasyonu
Maa yzeyindeki boyann yetersiz penetrasyonu,
maa dartna neden olur. Eer bu blge zerinden metal
ak varsa, kolayca srkleme hatalar oluabilir. Bu
ekilde boya penetrasyonunun dkl, boyann
kalnl (Baume) ve maann geirgenliine baldr. Eer
boya ok kaln ise, ya da kum taneleri iin viskozitesi
yksek ise, penetrasyon az olacaktr. Boya ve maann
genleme hzlarndaki farkllk, dkm esnasndaki
snmadan dolay, boyann soyulmasna neden olacaktr.
(5) Yzey kumunun derinliinin yetersiz oluu
Yetersiz yzey kumu kullanld zaman, yetersiz
boyadaki etki elde edilir. Yzey kumu syrlabilir ya da
snma esnasnda, paralanabilir ve metal akyla srk-
lenebilir.
Kalplama Pratii ekil 8.5. st kalp yzeyinde erozyon dartna neden olan
(1) Dzensiz sktrma ar yksek dkm scakl.
Bu, btn genleme tipi hatalarn ana Yetersiz penetrasyon ya da yetersiz kurutma sonucu,
nedenlerindendir. Bu ekildeki dzensizlik sk ve kalp ile yzey arasnda farkl genleme oluur.
yumuak skm noktalarn sonucudur. Problem ekseriya (7) Boyann genlemesinin kumun genlemesi ile
sert ve yumuak blgelerin ara yzeylerinde oluur. Bu ara uyumamas
yzeylerde farkl genlemelerin neden olduu zayflklar
oluur. Eer genlemeler, metal aknda veya ncesinde Bu, (5) ve (6)nn deiik bir durumudur. Boyann
yzeyin atlamasna neden olursa, erozyon kanlmazdr. kompozisyonu ise uygun olmaldr. rnein yksek kil
ieren veya, dk kil ieren kum da srklenecektir. Ya
(2) Modele ok yakn takviye demirleri boya ya da kum, daha iyi genleme oran uyumluluu iin
Bu durum, dzensiz genlemeye neden olur. nk deitirilmelidir.
metalik takviye demirin genlemesi, kumunkinden ok
Maden Analizi- Ergitme Pratii
farkldr.
Erozyon dartnn nedenleri deildirler.
(3) Takviye demiri stndeki boyalar
Buhar oluumu ve sulu tabakann dk ekme Dkm Pratii
mukavemeti nedeniyle, problem oluumunu arttrr. (1) Ar dkm scaklklar
(4) Ar perdahlama Kullanlmakta olan kalp malzemesi iin ar yksek
Yzeyin ar perdahlanmas, dartn bir kayna olarak scaklk, kumu daha hzl starak erozyon eilimini arttrr.
tannr. Sert ve yumuak kalpta oluan farkl genlemenin Bu yolla kumun genleme hzn arttrr ve bu nedenle
benzer etkisini gsterir. Perdahlanm blge, snma erozyon iin daha uygun ortam salanm olur (Baknz
esnasnda kolayca atla-yarak, sv metal tarafndan ekil 8.5).
srklenebilir. Bu, kararm darta benzer etkiler yaratr. (2) Kesikli dkm
(5) Uygun kurutulmayan boya ya da kalp Kesikli dkm kum yzeyinin dzensiz genlemesine
Bu durum bir ar nem durumu yaratr. Uygun sebep olur. Eer kalbn bir ksm bitiiindeki dier bir
kurutulmu kalplar, erozyon dartlarn azaltmaya ksma gre daha hzl genleirse, erozyona neden olacak
eilimlidirler. Uygun olarak kurutulmayan (yzeyi ekilde yzeyde atlak oluabilir.
kurutulan kalplar) kalplar, iyi ya kum kalplardan daha eitli Nedenler
kt sonu verirler. Kurutma tekniindeki deikenlikler,
bu problemin aratrlmasnda sk karlalan nedenlerdir. Kalp yzeyine yakn herhangi bir yabanc madde,
lokal genlemeye yol aabilir ya da akan metalin nnde
(6) Boyann yetersiz penetrasyonu kalp yzeyi srklenebilir.
Bu, yetersiz kurutma sonucu yzeysel zayflklarn
oluumu ile ilgilidir.
38
Blm 9
GENLEME HATALARI
TANIM
Genleme dartlar, dkmn kendisine bir apak ile
bal kaba metal tabakasdr.
Damar dart; genleme dart altnda veya kendi
kendine oluan, yzeye dik olarak dzensiz izgi olarak
grlen bir hatadr.
Boya dart; kumdan ziyade boyadan kaynaklanan zel
bir dart eklidir.
st derece dart; dkmn st derece yzeyinde
oluan bir hatadr. Oluum zamanna bal olarak, hatann
grn maa dart, fare izi, ekme ya da gaz boluuna
benzeyebilir. ekil 9.1 st derece yzeyinde oluan tipik ekil 9.1. st derece yzeyinde oluan tipik bir hata.
bir hatay gstermektedir.
Dkm esnasnda, kum kalp yzeyleri genleme veya baz blgelerin ar snmasna ve dzensiz metal
bzlmeye maruz kaldklar iin kum, bu hatann ana fakna (kesikli ak) eilimlidirler.
nedeni olarak kabul edilir. Bu hata, dkm hzn etkileyen Eer dizayn deiiklii yaplamayacaksa, hzl ve
tm ilemlerden etkilenir. Kum kalp yzeyi daima bir dikkatli dkm iin dikkat gsterilmelidir. Kalp ve yolluk
genlemeye maruz kald iin, hatann nlenmesinde sistemi eikletirilerek, metal ak dzen-lenebilir. Uygun
belirleyici faktr, kum yzeyinin metal ile kaplanma veya yolluk sistemi ekseriya problemi zer. Eer zmez ise
dier bir deyile koruyucu kat metal yzeyinin oluma iyi kum hazrlama sistemine ilve olarak, tala gibi kum
zamandr. Eer yzey katlatktan sonra genleme katk malzemeleri gerekli olabilir.
oluursa, hata meydana gelmez. Yzey katlamadan nce (2) Yetersiz radys
genleme kum yzeyini bozarsa, hata oluur. Bu nedenle
dkm zaman, parann arl yerine kum yzeyinin Yetersiz radys genleme hatalarna eilimi arttrr.
metal ile kaplanmas ile ilikilendirilmelidir. Yzey alann nk keskin keler, dkm esnasnda yzeyin serbest
dikkate almayarak sadece dkm arln baz alan yolluk genlemesine imkn tanr. Keskin kelerdeki genlemi
sistemi formllerinin kullanm, ince kesitlerde ve benzer yzey bozulur ve atlar. nk metal katlancaya kadar.
geni yzey alanna sahip, fakat dk arlkl kesitlerde kum yzeyini yerinde tutan engelleyici kuvvet yoktur.
genleme problemine neden olur. Keskin keler, genleme scaklna daha hzl ulamaya
Dkm zaman hesabnn, kalp iinde her bir parann uygundurlar. nk her iki taraftan da s younlamasna
arl ve boyutu yerine toplam arla gre yaplmas maruz kalrlar. Baz durumlarda dkmcler, bu tip
yaygn bir hatadr. Tek bir kalp iinde birden fazla para yetersiz radyslerde profil soutucu kullanrlar. Bu
olmas durumunda, genleme hatalar, kalp iindeki para soutucular, sy yzeyden uzaklatrr. Bu metot,
saysn dikkate almakszn, metalin her bir para yzeyini tartmal bir zm yoludur. Kantlanm metot, radys
kaplama zaman ile ilgilidir. rnein eer bir para iin arttrmak veya yksek miktarda ba zayflatc (rnein
doru dkm zaman 16 saniye ise benzer paradan kalp odun tala) ieren zel kum kullanmaktr.
iinde 10 adet daha balanm olsa bile, tek havadan (3) Geni, dzgn kesintisiz dbkey veya ibkey
beslendii taktirde dkm zaman yine 16 saniye yzeyler
olmaldr.
Dz yzeylerden daha kt sonu verebilirler. nk
NEDENLER yava ve kesikli dkme eilim artacaktr ve genlemi
yzeyin bozulumunu kalbn ekli arttracaktr. Is
Para ve Model Dizayn yaylmndan dolay ar genleme olumasndan nce,
(1) Geni kesintisiz dz yzeyler tm kum yzeyinin metal ile hzl kaplanmas ise,
dbkey ekiller zellikle, genleme hatalarna
Kumun genleerek atlama noktasna gelmeden, kum eilimlidirler.
yzeyinin metal ile kaplanmas iin bu tip dizaynlar hzl
dkm gerektirir. Bu yzeyler, dkm esnasnda youn s Modeller
yaynmna maruz kalrlar. lave olarak bu ekilde dz
Yetersiz radysler, baknz Para ve Model Dizayn
yzeyler, kum yzeyini koruyan metal kaplamas
(2).
olumadan nce,
39
Dereceler ve Aksesuarlar (3) ok ince derece. nce derece az kullanlr
(1) Model yzeyine ok yakn derece veya demirler Fakat dart ve dier genleme hatalarnn muhtemel
nedenidir. Ayrca st derece sarkmas ve kme hatalar
Bu, dzensiz kalp sklna ve bunun sonucunda, daha yaygndr. Bu durumda yetersiz yatak kumu st
dzensiz genleme hzlarna yol aan sert ve yumuak derecenin hzla snmasn salar. Ayn zamanda, hzla
blgelerin oluumuna neden olur. Kum koullar, bir blge genleen kumun oluturduu gerilime dayanamayacak
dibindeki blgeye gre daha fazla genlemeye izin verecek kadar mekanik zayfla neden olurlar.
durumda olduu zaman, kum hareketine eilim artar.
Kalp yzeyinin bir ksm dibindeki dier blgeye doru Yolluk ve Besleyici Sistemi
genletii zaman kum yzeyinde atlamaya neden olur.
Kum taneleri sndnda hzla genletii iin,
Metalin bu atlaa doru hareketi fin, damarlanma veya
mmkn olduu kadar hzl, kalp yzeyinin metal ile
dart hatasna neden olur. Uygun are, ar byk
kaplanmas ve metal ile kapl olarak muhafaza edilmesi
modelleri uygun olmayan derecelerde kullanmamak ve
nemlidir. Uyulmas gerekli temel faktr aadaki
kolay kalplayabilmek iin, yeterli mukavemet demir
gibidir.
kullanm toleranslarn salamaktr.
(1) Yeterli dkm hzn engelleyen yolluk sistemi
Baz dkmcler daha sert kalplayarak, dzensiz
(Baknz ekil 9.2).
sklklar engellemeye alrlar. Bu durum, kalp cidar
(2) Kesintili metal akna neden olan yolluk sistemi
hareketi veya ime sonucu daha yumuak kalp
(Baknz ekil 9.3)
oluumuna eilimi arttrr. Baz dkmcler ise eskimi
(3) Kalp yzeyinin dzensiz snmasna neden olan
donanmn etkisini gidermek ve homojen sertlik elde
yolluk yerleimi (Baknz ekil 9.4.).
etmek iin el ile ezme ve sktrma yaparlar.
Kalp yzeyinin tmnn metal ile kaplanmasnn
(2) Uygun dkm hzn engelleyen aksesuarlar kum tanelerinin genlemesini nleyecei unutulmamaldr.
Tm kalp yzeyinin metal tabakas ile kaplanmas,
Yzeydeki metal katlamas olmadan nce,
koruma salayacak ve kum-kalp
genlemeye
ekil 9.2. Yava dkm hznn, metal temas ncesi st derecenin ar snmasna sebep olmasyla oluan genleme dart.
40
ekil 9.3. Kesintili metal aknn neden olduu fare izi hatas. Ak izleri kolayca grlebilmektedir.
ekil 9.5. Sk kalplama ile kumda ar nemin neden olduu
st derece dart.
cidarlarnn bklmesini engelleyecektir. Birok st
derece atlama ve kopmalar, kalb hzl doldurarak
engellenebilir.
Alt derecedeki metal yzeyinden st dereceye doru
yaylan s, st kalbn genlemesine, atlamasna ve
sarkmasna neden olur. Eer metal bu yzeye erimeden
bu ilem oluursa, tam bir kme gerekleir. Eer kme
olumadan metal bu yzeye eriirse, sv metal kum
yzeyini tekrar yerine kaldrabilir, fakat kalp atlana
metal girerek dart sakatn oluturur. Bu etkiler yksek
hzl fotoraflama teknii ile ok iyi dokmante edilerek
gzlemlenmitir.
Her tr kesikli metal ak ayn sonucu dourur. Eer
kalp yzeyi metal ile tamamen kaplanr, ara verilip yzey
alr ve tekrar sv metal ile kaplanr ise, her tr kalp
yzeyinde kabarp dklme olacaktr (Baknz Blm 8,
Erozyon Dart).
ekil 9.4. Kalp yzeyinin dzensiz snmasna neden olan Kalp Kumu
meme civarndaki dart hatas.
Bu tr hatalar iin en iyi dzeltici lm olarak kumun
(dkm hzn ihmal ederek) ele alnmas bir hata olmasna
ramen, kumun bozunmadan dayanabilecei genleme
miktarna bakmakszn, kum zellii dikkatli olarak
kontrol edilmesi gerekli faktrdr. Dizayn ve dkm hz
doru olarak kabul grdnde, kum zelliklerinde
iyiletirmeler yoluyla, dzeltici nlemler alnabilir. lve
olarak, baz kum zellikleri kontrol d olduu zaman,
uygun yolluk sisteminin tolere edemeyecei oranda
zayflk yaratabilir.
Aadaki kum zellikleri, genleme iin yetersiz
kontrolu aklamaktadr.
(1) Kullanlan malzemeler iin ar nem miktar
Bu, toplam su yerine serbest ya da fazla su
problemidir. Yksek kil veya doal kum, dk killi
kumdan daha yksek neme gereksinim duyar. ekil 9.5
41
sk kalplama ile beraber, ar nem nedeniyle oluan bir
st derece dartn gstermektedir. (7) Uygun olmayan kartrma sonucu malzemelerin
ayrmas
(2) Mevcut kalp skl veya nem iin ok dk kil
Bu ilem sonucu nceki (1), (3), (5) ve (6) nolu
miktar (Baknz ekil 9.6)
maddelerdeki durumlar oluabilir. Dier bir deyile, kt
Kumdaki yksek nem yksek kil gerektirir. Yksek kartrma sonucu hata lokal olarak kendini gsterir.
basnl kalplamada kullanlan kumlar, yksek kalp rnein, kumda bir nokta ar nemlidir. Hata sadece bir
sertliini dengelemek iin, daha yksek kil gerektirir. noktada grlmesine ramen, dart sakat
oluturabilecektir. Ayn ekilde, kalbn belirli paralar
(3) Kmr tozu tipi malzemeler ok dk (Baknz
dk kil, dk kmr tozu malzemesi, uygun olmayan
ekil 9.7) tane boyutu ve benzerleri gibi ayrmalar gsterebilir.
Bu tip malzemelerin normal genleme kontrolnde
(8) Yetersiz yastklama malzemesi
etkisi olduu durumlar iin geerlidir. Bu durumda, kmr
tozu malzemesi, odun tala veya hububat ieren Btn dier faktrler doru olmasna ramen kt
malzemeler benzeri etki gsterir. dizayn, ya dkm, hatal yolluk sistemi ve benzer kum
d nedenleri dengelemek iin, kumda nlemler almak
(4) ok dk scak deformasyon (Baknz ekil 9.8) gerekebilir. Benzer ekilde, kum pratii su, kil ve boyutta
Bu, hatann ana nedenidir ve ekseriya yukarda zel bileimlerle scak deformasyon zerinde ayarlamalar
listelenen dier faktrlerin sonucudur. Yksek gerektirebilir. Bu durumda, kabul edilen seviyeden
scaklklarda kum krlgandr ve bu nedenle genleme herhangi bir dklk hataya neden olacaktr. Yastklama
artlarnda kum kalp yzeyinde atlama oluur. Ar malzemeleri yararldr, fakat temelde uygulamada hatalar
scak mukavemet, kalp duvar hareketlerine ve ekintiye varsa tamamen are olarak grlmemelidir
neden olur.
(5) Hatal kum tane dalm
Hatal kum tane dalm beklenenden daha fazla
genleme yaratr. Dar elek dalm veya ift hrg (2
yksek dalm arasnda dk elek dalm) kumlar
yksek genleme problemi yaratacaktr. 3 veya 4 elekli ve
normal dalml kumlar tercih edilmektedir.
(6) Hatal tane boyutu ve kum tane ekli
Bu, madde (5)in benzeridir. Deiik boyutlarda (drt
elek) tanelerin yannda, deiik ekillerdeki tanelerin
dalm tercih edilir. rnein keli, yar keli ve
yuvarlak. Tamam ayn ekilli tanelere sahip kum, bir
boyutta taneye sahip kum ile ayn etkiyi gsterir (Ar ekil 9.7. Yetersiz kmr tozu veya yastklama tr
toplam genleme). malzemeler nedeniyle oluan damarlama (temizleme ncesi dart
vard).
ekil 9.8. Kumda yetersiz scak mukavemetin neden olduu

dart (altta damarlama).
ekil 9.6. Kumdaki yksek nemin iddetlendirdii dk kil

miktarnn sebep olduu fare kuyruu hatas.
42
ekil 9.9. Alt kalbn dzensiz sktrlmas, kalp yzeyinde
gerilim oluturacak ekilde model plkasnn eilmesine neden
olmutur. Hata alt kalb daha sert sktrarak dzeltilmitir.
ekil 9.10.a. Kalp boyasnn yetersiz penetrasyonu sonucu

oluan boya dart.
ekil 9.10.b. Kalp boyasnn yetersiz penetrasyonu sonucu oluan boya dart
43
Maden Analizi
Maa Pratii
Genleme hatalar snmaya bal olarak kumun
(1) Dk scak deformasyon genlemesiyle olutuu iin, metal hata nedeni olarak
Kalplama kumu (4)deki durum gibi ve ayn nedenle kabul edilmemektedir. Gerekte birok metal, scaklk ve
temel faktrdr. dkm hz deitike, dart oluturmaya eilimi
(2) Ya kum veya ya st maalar
Kalplama kumu altnda bahsedilen tm faktrlerden
etkilenir.
(3) Homojen olmayan kabuk kalnl
i bo maalarda, derece ve Aksesuarlar (1)de
bahsedilen dzensiz genlemeye neden olur.
(4) Maa yzeyine ok yakn ubuk ve takviye
demirleri
Kum ve metal deiik genleme katsaylarna sahip
olduklar iin, dzensiz genleme miktarlarna neden
olurlar. Sonu olarak demirin olduu noktadan maa
krlabilir veya genleme fark maann atlamasna ve
metalin bu atlaa szmasna neden olacaktr.
(5) Homojen olmayan sktrma
ekil 9.11. Dkmden ayrldktan sonra, kuru kum kalpta
Dzensiz sktrma kalp ve maada benzer sonular genleme dart. Dkm yzeyine yakn kullanlan engellerde
dourur ve Derece ve Aksesuarlar (1)de anlatlan benzer ar killi boya hataya neden olmutur.
nedenlerden kaynaklanr.
deiir. rnein elik, aluminyuma gre kumu daha
(6) Maa boyasnn yetersiz penetrasyonu hzl ve daha yksek scaklklara str. Bu nedenle,
Bu durum, blgesel zayflk yaratr. Sonu, boya elikte darta daha fazla eilim vardr. Bununla
dartdr. beraber, sanayide normal kum pratii, bu farklar gizler.
rnein, tipik bir elik dkm kumu nemli miktarda kil
Kalplama Pratii ve hububat veya dekstrin ierir. Bu normal ilveler dart
oluumunu azaltr. elik hi bir zaman aluminyum
(1) Eit olmayan sktrma kumuna dklmeyecei iin, farkllk ak deildir.
Eit olmayan sktrma (kalp tamiri dahil), bu allan alam tr (elik, gri dkm, temper dkm v.s.)
kategorideki ana nedendir (Baknz ekil 9.9). Hatann iindeki maden analizindeki ufak farkllklar bir faktr
oluum mekanizmas Dereceler ve Aksesuarlar (1)de olarak kabul grmez.
anlatlmtr.
Ergitme Pratii
(2) Boyann yetersiz penetrasyonu (Baknz ekil
Akkanl etkileyen faktrler, dkm zamann da
9.10)
etkilerler. Curuflu metal (oksitlenmi arjlar) oluumunu
Maadaki benzer ekilde kalba etkide bulunur. arttran ergitme pratii, yava dkme neden olaca iin,
yeterli dkm hzna gre ayarlanm kum sisteminde,
(3) Ar boya (Baknz ekil 9.11)
genleme hatalarna neden olur. Bu faktr gzden kaar.
Ar boya ar nem ile benzer etkiyi gsterir. Eer nk bu durum, dart hatasna ilve olarak veya onun
boya malzemesinin genleme katsays ok farklysa, eit yerine forsa veya eksik dkm sakatlarna neden
olmayan genleme miktarlarna neden olabilir. olacaktr.
(4) Boya veya kalbn yetersiz kurutulmas Dkm Pratii
Boyann yetersiz kurutulmas sonucu yzeyde kalan (1) ok yava dkm
nem probleme neden olacaktr. Bu durum kurutma
bitiminde i kesitlere ilerlemi nemin tekrar yzeyde Problemin ana nedeni daha nce anlatlmtr. Fakat
younlamasndan kaynaklanabilir. yava dkm insan hatas yerine i gerei olarak
tanmland. Maalesef, metal dkc tasarm veya yolluk
(5) Kalp yzeyine ok yakn kancalar, askerler ve sistemine bal olmakszn, yava dkme neden olabilir.
ubuklar Bu ekilde yava dkm kaydetmedike, tespit etmek ok
Maa pratii (4)de anlatlan benzer etkiye sahiptir. zordur. Tipik bir dkm zaman, yava dkm
gizleyebilir.
(6) Ar malalama ve kalp tamiri
(2) ok scak dkm
Bu, nemi yzeye ekebilir veya homojen olmayan
sklktakine benzer sert noktalar oluumuna neden Beklenmeyecek kadar, kumun hzla snmasna neden
olabilir. olabilir. Bu durum, yava dkm hz (kk meme) ile
beraber genleme problemleri yaratabilir (Baknz Yolluk
ve Besleyici Sistemi).
44
nne gemek iin, daha yumuak kalp skl ile alma
eilimi vardr.
(2) Yatay balama yerine dikey balamada olduu
Blm 10 gibi, sv metal basncn arttracak ekilde imal edilmi

modeller
Derin dikey kesitlerde, alt derecede yksek sv metal
basnc oluur.
KUM KAYNAMASI Derece ve Aksesuarlar
TANIM (1) Eit olmayan ve yumuak sktrmaya sebep olan
derece dizayn ve imalat
Kum kaynamas, kum ierisindeki metal oksitlerin
akkan zellik gstererek penetrasyonu sonucu oluan Bu durumdan kanlmaldr. Kum paketlerinin
kaba parlak bir yzey hatasdr. ekil 10.1 atmosferin, sktrlmasna neden olan mukavemet demirleri,
kumun ve scakln kum kaynamas zerindeki etkisini yaknndaki kum kesitlerinin yumuak kalmasna neden
gstermektedir. Grld gibi hata, kum emmesinin olurlar. ok kk dereceler, model ve derece arasnda
devamdr. yumuak blge kalmasna neden olurlar. Dk yolluk ve
Demir oksit de dahil olmak zere birok metal besleyicilerin uygun yerleimini engelleyen mukavemet
oksitlerinin silika kumuna afiniteleri vardr ve dk demirleri, sktrmay zorlat-rarak, kalpta yumuak
scaklklarda dahi reaksiyona girerler. Oksit, kum blgeler kalmasna neden olurlar.
tarafndan absorbe edildii zaman, ok sert ve kaynam
(2) Ar st derece ykseklii
bir tabaka oluturur. Bu tabaka kaldrld zaman yerinde
ok dzgn bir yzey oluur. Bu durum, birok elik Sv metal basnc zerinde direkt etkisi vardr ve
dkmn hzl temizlenmesini etkileyen faktrdr. bundan dolay, kaynama veya kaynama penetrasyonuna
Bununla beraber, eer oksitler metal dkm yzeyi ile eilimi arttrr. Baz gaz hatalar ve ekintiden kanmak
temas halinde veya bir paras olarak yer alyorlarsa, oksit iin, yeterli st derece ykseklii gereklidir fakat, besleme
ve silikann kaynamas kaba parlak bir yzey oluturur. iin gerekli olan bu ykseklik, para yzey temizlii iin
Bu, ilve temizleme gerektirir. Eer kaynam oksit-silika zararldr. Son yllarda, kabul edilen derece boyutlarnda
bileimi olumaya devam ederek, kum iine penetrasyonu art olduu iin, bu nedenle oluan penetrasyonda art
ilerlerse, kum tanelerini metal iinde katlatrarak kum vardr. Ykseklii fazla iler iin kullanlan derin
emmesi hatasn oluturur (Baknz Blm 16 Kum derecelerin, daha ince dereceler ile retilebilecek
Emmesi). paralarda kullanmnn ters etkisi vardr.
NEDENLER Yolluk ve Besleyici Sistemi
Para ve Model Dizayn (1) Yolluk ve besleyicilerin yanl yerleiminin,
kumda blgesel olarak ar snmalara neden olmas
Keskin kesitler, kntl kesitlerin bulunduu veya
ince maa ve ince kum kesiti bulunan yerlerde dizayn, etki Kum kaynamasna neden olan kimyasal reaksiyon
eden bir faktrdr. Kaynama yksek scakla bal bir zerinde direkt etkisi vardr. Para dikey ok yakn dey
kimyasal reaksiyon olduu iin, scaklk arttka reaksiyon yolluk veya besleyici, bu blgelerin yumuak kalmasna
da hzlanr. Maa veya kalbn herhangi bir yerinde, neden olmas yannda, ar snmalarna neden olur.
normal st scaklk yaratan herhangi bir dizayn, yksek Oluan yksek scaklk, metal oksit ve kum arasndaki
kaynama eilimi oluturacaktr. kimyasal reaksiyonu hzlandrr.
Bir kalp yzeyinden ok fazla metal aknn, bu
Modeller blgedeki kumun snmasna direkt etkisi vardr. Byle bir
(1) Eit olmayan veya yumuak kalp skl durum, kum ve kalp koparmalarna da neden olaca iin,
yaratacak ekilde imal edilmi modeller hata bu nedenden kaynaklanyorsa, koparmalarn
grld yerde kum kaynamas hatas grlebilir.
Metal-kum ilikisinde deiiklie neden olurlar. Bu Metal basncn ar arttran her faktr, metal ve kum
durum, daha fazla oksit oluumuna ve daha fazla oksit arasndaki temas iddetini arttrr ve bu nedenle normal
penetrasyonuna eilimi arttrr. Bu model retim hatalar yzeyi, kaynam kum yzeyine evirir. st derece
aada listelenmitir. ykseklii ve dkm ykseklii (pota-kalp ykseklii)
(a)Yumuak kalba neden olacak ekilde model mala ak rneklerdir. Trblansl ve yolluk sisteminde dalgal
yzeyinin yanl yerden geirilmesi. metal ak, izlenebilir ve ak bir problem deildir. Her bir
(b)Modelin plkada yanl yerleimi sonucu, modeller metal dalgalanmas, geici yksek basnlar oluturur.
arasnda veya model ile derece arasnda kum paketleri Yava dkm tipi yolluk sistemleri, kalp snma
olumas uygun kalp skl elde etmeyi zorlatrr. zamann arttrr. Bunun sonucunda kumun snmas
(c)Yolluk haznesi, besleyiciler ve yatay yolluklarn artarak, kum kaynamas eilimi de artm olur.
yanl yerleimi. Bu durum, sktrmann zorlaaca
kk kum paketleri yaratacaktr. (2) Dkm esnasnda metalin oksitlenmesine neden
(d)Yetersiz kalp syrma as. Bu durum baz olabilecek yanl dey yolluk, yatay yolluk ve meme
modellerin uygun sertlie sktrlamamasna neden oranlar
olabilir. Bu ekildeki modeller ile alma esnasnda, Yzeydeki oksitlenmeyi arttrr. yle ki, dkm
modeli kalptan syrmada kelerde kum yolmasnn yzeyinde bulunabilecek metal oksit miktar artacaktr.
45
ekil 10.1. Fotoraf atmosfer, kum ve scakln kum kaynamasndaki etkisini gstermektedir.
Basnl yolluk sistemi (kstlamal) 10.9.8, problemi
azaltr. Minimum basnl yolluk sistemi (1.4.4 oran)nin
yanl kullanm, yatay yolluun st dereceye konmas (2) Kalp yzeyinde ar poroziteye neden olan her
(yanl) bu etkiyi arttrr ve (1)deki dalgalanmaya neden tr kum art
olur. Kum kaynamasna neden olur. Kum tanelerinin hatal
dalm sonucu oluan dk kum younluu, metal
(3) Kumu ar stan byk besleyici boynu
oksitlerin kum yzeyine yapmasn kolaylatrr.
zellikle alan besleyicilerde, kum kaynama orann Younluk ve geirgenlik arasndaki iliki nedeniyle, bu
arttrr. Bu durum, besleyiciden gelen s ile birletiinde, ekilde dk younluklu kumlar, yksek geirgenlik
alan besleyicilerin yaknnda kum kaynamas oluur. zellii gsterirler.
Dk akkanlk ve/veya dk moldabilite, kalp
(4) Metalin oksitlenmesine yol aan, havann
porozitesine neden olacaktr. Bu, dkm ve katlama
emilmesine sebep olacak ekilde (girdap etkisi) dizayn
esnasnda metal oksitlerin penetrasyonuna imkn
edilmi bir dkm havas veya dey yolluk salayacaktr. Dk scaklk ve dk moldabilitenin
Daha fazla metal oksit daha fazla kum kaynamasna genel nedenleri nem ayrmas, ar niasta, ar nem
neden olaca iin, (2)deki ayn etkiye sahiptir. (Baknz ekil 10.2 ), ar ya kum deformasyonu,
yetersiz havalandrlm kum ve topaklanm kumdur
Kalp Kumu (Baknz Blm 17 Kum Emmesi).
(1) Dk sinterleme veya dk kum emme Ar geirgenlik, dk younluun gstergesidir
noktasna sahip kum taneleri (Baknz Kalplama Kumu (2)).
Yetersiz kmr tozu veya redkleyici malzemeler,
Kolayca curuflaabilirler. Sonu olarak, dkm hzla metal oksit oluumuna yol aar. Kum kaynamasnn
esnasnda, metal oksit ile daha fazla curuflamas daha olumayaca scakla kadar redkleyici atmosfer
kolay ve daha hzldr. Baz durumlarda sinterleme salamak iin, bu malzemelerden yeteri kadar kumda
noktas o kadar dktr ki, metal oksit olmad durumda mevcut olmaldr. Maalesef, ok fazla kmr tozu suya
dahi, kum kaynamas oluur. Bu durumda kaynam olan talebi arttrabilir. Nemdeki art, yksek karbonun
kumun para zerine yapp yapmayaca phelidir. avantajn yok edecektir.
Kum yapmas olmas iin para zerinde metal oksitlerin
olmas gereklidir.
46
(3) Her tr curuf yapc malzemelerin kullanm yetersiz veya hatal boyanan bu tr maalar, yumuak
maa blgelerinde daha fazla boya penetrasyonu oluur
Bentonitler, saf ate kili balayclarndan daha dk
veya dkm esnasnda yksek gaz basncna sebep olur.
kaynama noktasna sahiptirler. Dier taraftan, baz ate
Zayf maa yzeyi, metal oksitlerin kolaylkla giriine
killeri kum kaynamasna yol aan organik maddeler ierir.
msaade edecei iin, ar piirme nedeniyle ksmi olarak
Birok kimyasal katk malzemeleri, kum kaynamasn
bozulmu maa yzeyi penetrasyon tipi kaynamaya
arttrr. rnein zlebilir (sodyum silikat gibi), genleme
eilimlidir. Boyal veya boyasz maa yzeyinin eeleme,
penetrasyonu veya genleme kaynamasna neden olan
sarsnt, talama veya dier andrma yntemleriyle
quartz-kristobalit dnm hzn tamamen deitirebilir.
anmas, normal younluktaki yzeyi bozarak, metal
Maa Pratii oksitlerin penetrasyonuna ortam salar.
(1) Kum tanelerinin ok dk sinter veya kaynama (5) Maa atla veya damaklamasna msaade
noktas eden her tr faktr
Baknz Kalplama Kumu (1). Metal oksitlerin giriine msaade etmesinin yansra
bir baca gibi maa gazlarnn kna dolaysyla gaz
(2) Boyanmam maalarda ok byk tane boyutu basncnn artna neden olur.
veya hatal tane dalm
(6) Maa boyasnn kaba iilikten dolay krlmas
Baknz Kalplama Kumu (2). veya hasar grmesi, veya maa boyas ya iken tanmas
(3) Yumuak maalar Kum kaynamas iin ak yzey salar.
Baknz Kalplama Pratii (2). (7)Maa boyasnn yetersiz penetrasyonu
Yetersiz, hatal yerletirilmi veya tkal maa sand
fitilleri yumuak maa sand retimine sebep olur. ok ince tane boyutu, yanl boya Baumesi veya
Gevek paralar altnda hatal sktrlm kum, kum boyann sv tipinden kaynaklanabilir (Baknz Blm 17
emmesine neden olabilir. Dk fleme basnc maada Kum Emmesi).
yumuakla veya dk younlua neden olur. Belirli bir (8) Maann dk scak mukavemeti
karm iin yksek niasta, dk yan (nem dahil)
sktrma ve fleme etkinlii zerinde direkt etkisi vardr. Maa yzeyinin paralanmasna ve bunun sonucu
Eer nem miktar ar ise fleme zellikle oluabilir. olarak metal oksit oluumuna ve kum kaynamasna neden
olur. Dk mukavemet, balaycnn dk scak
mukavemetinden veya balayc miktarnn ok dk
olmasndan kaynaklanr.
(9) Kt kartrlm maa kumu
Gazn blgesel olarak younlamasna ve blgesel
olarak dk scak mukavemetine yol aar.
(10) Yetersiz temizlenmi ve tesviye edilmi maalar
Ak taneli yzeye ve kum kaynamasna neden olur.
(11) Yeniden kurutulmu boyaya daldrlm veya
boya pskrtlm maalar
Yksek neme neden olurlar. Dkm esnasnda
kalptaki yksek nemli atmosfer, metalin oksitlenme hzn
arttrr.
(12) Kirli maa sand
Kaba maa yzeyine ve poroz maaya neden olacaktr.
(13) Her tr curuf yapc malzemeler
Kum kaynama scakln drrler.
ekil 10.2. Kumdaki ar nem, penetrasyona sebebiyet (14) Depolama esnasnda nem kapan maalar
vererek, kalp yzeyinin para yzeyine tamamen
kaynamas ile neticelenmitir. Dkm esnasnda, yksek nemli atmosfere ve bunun
sonucunda oksit oluumunda arta neden olurlar. Buhar
(4) Kaba veya poroz maa yzeyi yksek scaklklarda, metal ile temasta beklenilmeyecek
Metal oksitin penetrasyonuna msaade eder. kadar oksitlendiricidir.
Genellikle maa yzeyinde en youn blgedir. Eer yzey
Kalplama Pratii
zedelenmi, kaba, anm veya gevek ise normal
olmayan emme ve penetrasyon ortaya kabilir. (1) Yumuak veya homojen olmayan sktrma
Hatal veya yetersiz sandk ayrac, kum tanelerinin
Aadaki sebeplerle kum kaynamasna neden olurlar.
sanda yapmasna, maa yzeyinde bir kaba ak blge
Hatal sktrlm kalp cepleri ve paketleri, dk hava
kalmasna neden olur. Daldrma veya ykama yntemi ile
47
basnc, kalplama makina boyutunun yetersizlii ve Maden Analizi
yetersiz takalama.
Metaloksit-silika reaksiyonu iin gerekli olan kum
(2) Kt tamir edilen alanlar scaklnda kolayca oksitlenen metaller, kolaylkla kum
Kaba ve poroz olabilir. kaynamasna neden olacaktr.
(3) Hatal yerletirilmi fitiller Ergitme Pratii

Metalin penetre edile-bilecei ve kum kaynamasna (1) Oksitlenmi metal
neden olabilecek alanlardr. Ergitme prosedr veya ocak pra-tii ile ilikilidir.
(4) Kalplarn yetersiz veya dzensiz boyanmas Refrakterlerden oksit kapma ve yksek scaklklarda ar
nem veya oksijen balca nedenlerdir.
Kum kaynamasna neden olabilir.
(2) Her tr curuf yapc malzemeler
(5) Yzey kurutmal kalplarda, yetersiz veya
dzensiz kurutma Kire ta, soda kl, kalsiyum florit vb. Malzemeler
kum kaynamasna neden olurlar.
Kum kaynamasnn nedeni olabilir.
Dkm Pratii
(6) Kalp syrc malzemelerin ar kullanm
(1) Her tr dizayn ve yolluk sisteminin de etkisiyle
ki ekilde probleme yol aabilir. Ar miktarda sv
kumda ar snmaya neden olur
ayrc kalp yzeyini zayflatr ve kaynama ve kum
srklenmesine neden olur. Dk kaynama noktas, kuru Daha yksek kum scakl, metal kalp ara yzeyinde,
ayrc veya curuflatrclar, kum tanelerinin kaynamasna kum kaynamas iin gerekli scakla kolayca eriilmesini
neden olur. salar.
(7) Kullanlan boyalarda tipine gre ok dk (2) Ar dkm yksekliinin etkisi
Baume. Kum emmesine neden olabilir. Yolluk ve Besleyici Sistemi (1)de anlatlmtr.
(8) Model yzeyinde yetersiz kaplama
Genel dikkatsizlik konusudur.
(9) Scak ve souk malzemelerin beraber bulunaca
ortam
Nem younlamasna ve kum kaynamasna neden
olur.
48
neden iki husus olup, bunlar dikkatlice incelenmelidir.
lk husus olarak, gaz ve ekinti sakatlarnn beraberce
oluabilecekleri unutulmamaldr. kinci husus olarak da,
ekinti ve gaz boluklar genelde ayn yerlerde oluurlar.
Blm 11 Her iki hata da, parann kaln olan ve en son katlaan
blmlerinde oluurlar. Gaz boluunu bir st derece
sakat olarak tanmlamak ve yine alt derecede oluan bu
tr benzer hatalarn da ekinti olmas gerektiini sylemek
ok basit bir yaklamdr. Gazn yukarya doru kma
GAZ SAKATLARI eiliminin olduu dorudur ve st dereceye doru
TANIM ykselir. Dier yandan, eer gaz alt derece ksmnda
olumu ise; oluan gaz yukarya doru yzmeye olanak
Dkm paralarda gaz boluklar kresel, yasslam bulamaz. Bu durumda sakat sadece alt derecede kalr.
veya uzam oyuklardr. Esas itibariyle, gaz boluuna, Gaz boluklarnn pek ok tr vardr, fakat bunlar
sv metalin katlamas srasnda dkm parann herhangi benzer kontrol listesi tarafndan saptanabilirler. Gaz
bir blmnde sv metalin basncn aan gaz basnc boluklarnn baz trlerinin oluumunda sadece tek bir
neden olmaktadr. Dkm srasnda oluan gaz en az sebep hakim olur. Fakat genelde ortak sebepler mevcuttur.
diren grecei yolu izler ve bu nedenle genellikle dkm rnein bir yzey yanmas olay, savurma dkm ile boru
parann st derece ksmna doru hareket eder. Gaz retiminde karlalan gaz boluklarnn zel bir
boluklar, dkm parann yzeyinde bastrlm blgeler formudur. Bu yzden, etkin karakteristikler, savurma
gibi veya yzey alt boluklar olarak grlebilirler. dkm prosesi ile ilikilidir. Dn hz ok yava olabilir.
Karnca hatalar, iek bozuu yzeyler ve yanm Bu ise sabit yatay veya dikey dkmdeki yetersiz yolluk
yzeyler porozitenin en yaygn trleridirler ve ayn haznesi seviyesi basncnn ksa bir st derece gibi ayn
zamanda gaz boluklarnn da deiik trlerini olutururlar. etkiyi retir.
ekil 11.1 st derece yzeyinde bulunan tipik bir gazdan retim hzn arttrmak iin, sv metal ierisinde
olumu yzeyi gstermektedir. znm olan gazdan daha hzl katlaan bir metal
Bir gaz sakatn tehis etmek onu tanmlamaktan ok bileimi seilmi olabilir. Bu ise uygun metal basncn
daha kolaydr. Hatta grnm olarak ekinti sakatna ok engelleyen dizayn yapmaya eit olacaktr.
sk olarak benzetilmesi, byk karklk yaratabilir. Gaz
sakatlarnn dz yzeyli olmasna karn ekinti
sakatlarnn ise dendritik yzeyli olduuna genelde
inanlmaktadr. Bu ok basit yardmc tanmlama yanl
anlamaya sebep olmaktadr. Kakla
ekil 11.1.st derece yzeyinde olumu tipik bir gaz boluu
49
NEDENLER
Btn gaz sakat problemlerinde olas iki zm
vardr. Baz maddeler gaz miktarn veya gaz basncn
azaltmak amacyla deitirilebilir. Gazn hacmi ayn
kalmasna ramen, fakat bir sakata neden olmadan nce,
kalptan daha kolay kmas veya gaz k noktalarna
doru daha fazla basn verilmesi salanabilir.
Bazen problem ok byk olur. Bu durumda her iki
admn da birlikte atlmas gerekir. Eer model veya
dkm dizayn dkmcy bunlarn kontrollerini yapmay
engeller ise, hata model veya dizayndan geliyor denilebilir.
ekil 11.2. Maa gaz kclarndaki gaz boluklarndan iki
(1) Maa balar veya gaz firar verilmesi iin grnm.
yaplm k noktalar yetersizdir
ayr ayr gaz k iin yeterli alanlar olmayp, sadece
Maaya uygun gaz firar verilmesi amacyla gerekli yanlarndaki komu figrlerle irtibatlar vardr.
olan maa bann yetersiz olmas problem yaratabilir.
Modelci maa bana metal akn nleyecek uygun ezme Dereceler ve Aksesuarlar
fitillerini yapmam olabilir. Bunun sonucunda gaz (1) Derece ubuk ve traversleri kalp yzeyine ok
kclar kapanm veya maden ile dolmu olabilir. Bu da yakndr
gaz sakatn oluturabilir. ekil 11.2 maann gaz
kclarndaki gaz boluklarn gstermektedir. Eer derecenin st traversleri kalp yzeyine ok fazla
yakn ise bu durumda kalbn gaz atmas iyidir, gaz
(2) Uygun metal basncn salayan dizayn probleminin seviyesi debilir. Eer bu traversler nemli
yaplmaldr veya amurlu ise problem byr. nk traversler ok
Kaln ve ince kesitler ieren dkm paralarda bu fazla miktarda gaz ortaya karr ve ayn zamanda gazn
problem grlr, zira kaln kesitlerin beslenmesinde byk uzaklamas yavalar. elik gibi dar katlama aralna
bir tehlike vardr. sahip olan metallerin, dikkatli incelendiinde; geni
Farkl metaller farkl dizayn problemlerine sahiptir. katlama aralna sahip metallere oranla daha az zahmetli
rnein hzl katlama zelliine sahip olan elik, kesit olduklar grlr.
deiimlerinin olduu blgelerde ok byk oranda ekinti (2) Derece duvarlar kalp yzeyine ok yakndr.
eilimi gsterirler. ekintiyi nlemek iin yolluklandrma
ve besleyici uygulamalar ile bir dkmc otomatik olarak, Daha nce derece traverslerinde anlatld gibi, eer
daha yksek metal basnc salar ve bylece de gaz derece duvarlar dkm paralara ok yakn iseler benzer
boluu eilimini azaltr. Dier yandan, bakr gibi ok probleme neden olurlar. Bu, bir dereceye mmkn olan en
geni bir katlama aralna sahip metaller, dizayn veya fazla sayda paray koyma isteinden kaynaklanan
model donanmlarndan oluan gaz sakatlarna olduka olduka yaygn bir durumdur. Byle bir skklk gazn
fazla eilimlidirler. kalp iindeki hareketini zorlatrr. Hem sert ve hem de
yumuak kalp sklklarnn her ikisi de bu problemi
(3) Ayrm yzeyinde gaz boluklar vardr yaratrlar. Eer kalp skl fazla ise, bu durumda fazla
Ayrm yzeyinde gaz ylmalar oluabilir. miktarda gaz bu alanda toplanr. Fakat eer kum paketinin
Dizayndan veya modelden kaynaklanan, zellemi ve sertlii yumuak ise gazn bu blgeye doru geiine izin
olduka ender bir gaz boluu ayrm yzeyinde oluur. Bu verecektir. nc olarak, souk derece ve scak kumun
gaz st ve alt dereceler arasndaki gazn burada toplanmas birbirine temas ile youmadan dolay ilve bir nem
ile olumaktadr. Bylece gazn ayrm yzeyinden yeteri oluumu gerekleir. Bu durum ise dkm-cy, kalplama
kadar hzl olarak uzaklamas nlenir. Bu problemin en malzemesindeki gaz miktarn azalmaya veya kalbn gaz
klasik zm ise darya alan ve gaz kn salayan k noktalarn arttrmaya zorlar.
deliklerdir. (3) st derece ykseklii ok azdr(Baknz ekil
Dizaynda veya modelin ayrm yzeyinde kaln bir 11.3)
kesit (ge katlaan blge) veya bir kalpta ok sayda
model (figr) yerletirilmi durumda olduunda, Gaz boluklarnn en yaygn sebeplerinden birisi de
zmdaha zahmetli ve skntl olur. nk her bir yetersiz st derece yksekliidir. Bu, derece ve
parann aksesuarlarndan kaynaklanan bir problemdir. Katlama
srasndaki metalin basnc paray besleyen sv metal
haznesinin ykseklii ile doru orantldr (rnein
besleyici ykseklii veya yolluk haznesi gibi). Eer sv
metalin, gaz basncna kar olan basnc metalin gaz
basncndan dkse, gaz boluu oluabilir. Gaz boluu
ekintilerden bu ekilde de ayrt edilebilir.
50
ekil 11.3. Gaz sakat ieren dkm paras (solda), ilve ferrostatik basnc arttrmak iin st derecenin yksekliinin arttrlmas ile bu
hatann giderilmesi (sada).
(4) Yolluk hazneleri ve besleyiciler derece
kalp iindeki maden basnlarn da tesbit eder.
traverslerine ve derece duvarlarna ok yakn olabilir.
rnein bir dkm parada, yolluklar dkm paradan
Savurma dkmde kalplarda yetersiz gaz firar nce katlayor ise, para iindeki yeterli statik basn,
verilmesi. Gaz basncna kar metal basncnn zellemi yolluk az ykseklii uygun olsa bile oluamaz.
bir durumu da lekeli km yzeylerdir. Burada metal Bu nedenle, kalptaki gazlar gaz firar delikleri ile
basnc dnme hz veya santrifuj kuvvet ile ilikilidir. uzaklatrlncaya veya para yzeyinde dardan gelecek
Kalplarda yetersiz gaz kclarnn bulunmas gaz gazlara mani olmaya yeterli kalnlkta bir kat metal
boluklarna neden olacaktr. Bunun sonucunda da gaz tabakas oluana kadar, yolluklarn sv olarak kalmas
dar atmak iin ok daha yksek dnme hzlarna ihtiya salanlmaldr.
duyulacaktr.
(2) Yolluklandrma trblansa sebep olabilir
Yolluk hazneleri ve besleyiciler yukarda (1) ve (2)de
tartlan ayn problemleri ortaya karrlar. Devaml incelmeyip dz inen yolluk haznelerinin
kullanlmas, yolluk haznesinin alt ksmndaki topukluun
Yolluk ve Besleyici Sistemi eksiklii ve yatay yollukta ve yolluk sistemlerinde keskin
(1) Yolluk haznesi seviyesi ok dktr. eimlerin kullanlmasndan kanlmaldr. Transparan
kalplara su doldurulmak suretiyle yukarda saylan
Yolluk haznesinin ve besleyicinin ykseklii direkt durumlarn trblans meydana getirdii ve akan metal
olarak st derecenin yksekliine baldr. Bu iliki ayn iine havann kart kantlanmtr. Bu hapsolmu hava
zamanda daha sonra kalp boluu ierisine tanr ve dkm
parann ie-risinde gaz boluklarna sebep olur (Baknz
ekil 11.4).
(3) Yolluk dizayn metalin kesikli akna sebep
olabilir.
Bu durum yolluk haznesinin alannn veya yatay
yolluun kalp boluunun tm dolana kadar sistemin
btn memelerine doru sabit bir metal aknn yeterince
salanamad durumlarda oluur.
(4) Uygun olmayan besleyici ykseklii ve boyutu
seilmi olabilir.
Uygun olmayan besleyici ykseklii ve boyutu,
besleyici sisteminin uygun statik yolluk haznesi
yksekliini salayamad yerlerde gaz sakatlarna neden
olur. Bu gibi durumlarda sv metal besleyiciye doru veya
direkt besleyiciye girer. Sistemin bu ksm statik yolluk
haznesi seviyesini kontrol eder. Buna ilve olarak, statik
yolluk haznesi basnc yalnzca kullanl sv metal ak
olabildii srece yararldr. Bundan dolay, eer yolluk
girii ince olmas nedeniyle hzl bir ekilde donarsa,
statik basn altnda sv metal kayna yalnzca besleyici
olur. Bu durumda kalp malzeme-lerinden oluan gaza
kar metalin direncini besleyici kontrol eder.
ekil 11.4. Bir kresel grafitli dkme demirde yolluk
sistemindeki trblans akn sebep olduu karnca hatalar.
51
(5) Uygun olmayan yolluk haznesi veya akan metal
ie-risine kalptan oluan gazlarn veya havann
girmesine msaade eden yolluk dizayn yaplmtr.
Yollukta bir vorteks oluturacak olan dizaynlardan
kanmaldr. Dz ekilli yolluk haznelerinin boylar
geniliklerinden 12.5 cmden fazla olanlar
kullanlmamaldr. Yolluk hazneleri yolluk kolonunun st
ksmnn apna uygun bir apta olmas arttr. Yolluk
kolonunun alt ksmnda bir topuk yaplmal ve yine yolluk
sisteminde keskin dnlerden kanlmaldr. Bu
faktrlerin tm havann aspirasyonuna neden olurlar.
Kalp Kumu
(1) Kalplama kumu yksek nem ieriine sahiptir.
Kalplama kumundaki fazla miktardaki nem, belki de
dkmdeki gaz sakatlarnn en byk sebebidir.
Gereinden fazla miktardaki neme, spesifik kum bileimi
asndan gerek yoktur. Nem, ya kalplama kumu iin
gereklidir fakat eer ok byk miktarda buhar halinde
gazdan saknlmak isteniyorsa kumun nemi ok iyi kontrol
altnda tutulmaldr (Baknz ekil 11.5). Gaz basncnn
sv metalin basncndan daha byk olmasna msaade
edilemez
ekil 11.5 Kt tane dalm ve dk gaz geirgenliine
(2) Deirmen sonras kalplama kumunun gaz geir-
sahip kalplama kumunda fazla oranda nemin sebep olduu
genlii uygun deildir. (a) ok ince taneli ve/veya kt karnca hatalar.
tane dalm, (b) fazla miktardaki karbon verici veya dier
gaz oluturucu maddeler. Uygun olmayan kalp
geirgenlii, genellikle kum ierisindeki ince partikller
veya zayf tane dalm nedeniyledir. Yetersiz gaz
geirgenliin her yeni durum iin, hangi bileenden
kaynakland saptanmaldr. Eer kumun elek dalm
normalden ok daha geni bir dalm gsteriyor ise,
kumun geirgenlii normal deerinden daha dk bir
deer olacaktr. Kumun ierisinde olduka ince (toz)
partikllerin bulunuu kumun geirgenliinin dmesine
neden olacaktr. Eer kum ierisinde bulunan ince
partiklerin ayrlmas geirgenlikte istenen art vermiyor
ise, o zaman kalplama kumuna niform bir boyut
dalmna sahip kumdan %10dan %30a varan
miktarlarda ilve edilerek uygun geirgenlik elde
edilmelidir.
ok yksek oranlarda kmr tozu, zift veya dier gaz
yapc maddelerin kalp kumunda bulunmas, ok yksek
bir hacme ulaan gazn darya atlmas iin yksek
geirgenlie ihtiya gsterebilir. Kalplama kumunun
yanma kaybnn saptanmas iin yaplan periyodik testler,
kalplama kumu ierisindeki gaz maddelerin miktarnn
tesbit edilmesinde basit bir kontrol metodudur. Eer
gerekli ise, oluan gazn hacmi veya gaz basnc da
saptanabilir.
Sv metal scaklnda gaz oluturan zift, kmr tozu,
tahl bazl katklar, ya, reine su veya herhangi bir gaz
yapc maddenin miktarndaki bir deiimin kalp
yzeyindeki gaz basncnda bir ykselmeye sebep olaca
dnlebilir. Sv metalin basnc kum yzeyin-deki
maksimum gaz basncndan daima daha byk olmaldr.
Gaz yapc maddelerin kalplama kumundaki yzdeleri
mmkn olan en dk seviyede tutulmaldr.
ekil 11.6 Bir makinadan kumun zerine den gres yann

sebep olduu gaz sakat.
52
ekil 11.7 Nemli kil topaklarnn sebep olduu rastgele dalm gaz boluklar
(3) Kumdaki yabanc maddeler (bitki artklar,
oksitli metal paracklar, kok, yanm kmr artklar
v.b.)
Eer sv metalle temas ettii zaman gaz oluturabilen
bir zellie sahipse, kum ierisindeki yabanc maddeler
dkm paralarda blgesel gaz boluklarna sebep
olabilirler (Baknz ekil 11.6). Kumun tamam bitki
kkleri, yapraklar, kok, yanm kmr artklar, pasl
metal paralar, ve benzeri yabanc maddeler asndan
kontrol edilmelidir. Kum ynlar p ynlar olarak
kullanlmamal, ierisine pislik kartrlmamaldr.
(4) Kil topaklar
Kil topaklar ok yksek nem ierirler. Bu nedenle sv
metal ile temas ettiklerinde ok byk miktarda gaz
verirler. Nemli kil topaklarnn neden olduu rastgele
dalm gaz boluklar ekil 11.7de grlmektedir.
ekil 11.8 Tam piirilmemi furfural alkoll maann neden (5) yi kartrlmam kum
olduu i yzeydeki gaz sakatlar.
yi kartrlmam kum, yksek gaz konsantrasyonuna
sahip blgelere sebep olabilir. Her ne tr mikser
(deirmen) kullanlyor ise, bunun iin optimum kartrma
zaman bilinmelidir. Sv ilveleri ok ince olan, tozlam
kuru ilvelerin zerine direkt olarak yaplmamaldr.
Yetersiz kartrmann sebebi bir zaman ayarlayc
veya saat kullanmak yerine, yalnzca zaman tahmin
ederek alan bir operatr olabilir. Kartrcnn
baklarnn veya arklarnn anmas yetersiz
kartrmaya neden olacaktr. Kumun ok ksa bir zamanda
kartrlmas kil taneciklerinin uygun bir ekilde
plastiklemesine izin vermeyecek ve anm mikser
ekipmanlar da kilin kt karm kuma karmasn
nleyecektir.
ekil 11.9. Maada yetersiz sayda kc kullanmnn neden
olduu, bir elik dkm para yzeyindeki gaz boluklar.
53
(6) Gaz oluturan maddeler ok kaba partikller Gaz reten maddelerin byk taneli partiklleri, ok
halinde olabilir. yksek gaz konsantrasyonuna sahip blgelere sebep
olurlar.
ekil 11.10. Dkm srasnda sv demir ile tkanan kclarn sebep olduu st derece yzeyindeki gaz sakat. Ok tel eklindeki sv
maden ile dolmu kclar gstermektedir.
ve scaklk ile ve katlama zaman ve scaklk ile ilikili
(7) Fazla miktarda gaz reten tabakalar olabilir.
olarak gaz oluumunun hz arasndaki balantdr.
Yksek oranda gaz reten inorganik maddeler, dkm
paralarda gaz sakatlarna sebep olurlar. Bu gaz kum Maa Pratii
ierisindeki maddelerden veya tabakalardan oluur. Kum Maa gaz boluklar ile ilgili en byk problem;
ierisinde fazla miktarda bulunan yalar, ekerler veya maadan kaynaklanan gaz boluklarnn kolaylkla kalp
reineler kolayca saptanabilirler. Fakat killer normal oda kumundan kaynaklanan gaz boluklar ile kartrlabilir
scaklklarnda bnyelerinde tuttuklar kimyasal olarak olmasdr. Gaz kalp ierisinde yukarya doru hareket
balanm suyu salvermezler. Pimemi shell kumu, kum ederken, maa yzeyinden oluan bir gaz habbecii iin
sistemini kirletir ve gazdan kaynaklanan karnca hatalarna st derecenin yzeyine hareket etmesi ve orada veya ya
neden olur. kumun yzeyinde grnmesi olduka muhtemeldir.
(8) Yzeyleri kurutulmu kumlardaki yksek
orandaki geirgenlik, kalbn neminin fazla olduu
blgede gaz oluumuna (terleme eklinde) izin verir.
Yzeyleri kurutulmu kalplardaki yksek gaz
geirgenlii, dkmden nce nemli blgeden terleme
eklinde bir gaz oluumuna sebep olur. Bylece yksek
oranda bir nem oluur. Geirgenlik ne kadar fazla olursa
bu fazlalk, byk oranda kurutma scaklna ve kurutma
ile dkm arasndaki zamana bal olacaktr.
Gaz probleminin art gsterdii herhangi bir durumda
zaman scaklk faktr dikkate alnmaldr. Oluan toplam
ekil 11.11. Maa boyasnn zedelenmesi sonucu oluan
gaz ok nemlidir fakat ok daha nemlisi, dkm zaman
gazn kaln kesitlere ynelmesi.
54
kullanlabilir olarak gzkse dahi iyi pimeme gibi bir
problem ortaya karabilir.
(2) Gereinden fazla balayc kullanm.
Btn maa proseslerinde, kumun ierisinde bulunan
kil ve organik empritelerin varlndan dolay balaycy
arttrma ihtiyac doar. Bu da gazn nemli bir miktarn
yaratan balaycnn miktarnn yksek seviyelere kmas
ile sonulanr (Baknz Kalplama Kumu 2).
(3) Uygun olmayan gaz geirgenlii. (Baknz
Kalplama Kumu 2).
(4) Uygun olmayan gaz firar verilmesi
Bu, gaz firar deliklerinin yzeye ok yakn olmas
sebebiyle olabilir. Yetersiz saydaki kclar veya ok
kk kclar kullanlm olabilir. kclar kumun
geirgenlii ile orantlandnda ok kk olabilir. Gazn
gemesi iin alan kclar kapanm olabilir. kclar
maa boyas ile tkanm olabilir ve yine kclar
birlememi olabilir. ekil 11.9 yetersiz sayda kc
kullanmnn bir sonucu olan gaz boluklarn, ekil 11.10
ekil 11.12 Alminyum dkm parann flan yzeyinde ise sv demir ile tkanan kclarn sebep olduu gaz
gaz boluuna neden olan, depolanmas srasnda nem sakatlarn gstermektedir.
absorblam bulunan CO2 prosesi ile retilmi maann paradaki
yaratt grnm. (5) kclara sv metal giriyor olabilir. (Baknz
Para ve Model Dizayn ve Modeller 1).
Bazen bu durum olduunda sakat, bir iz ile ayrlacak (6) Fazla kullanlan veya nemli tamir macunlar.
veya ok daha ak bir iz oluumuna uygun bir sebep (7) Maa boyas ok kaln, krlm veya
olmas iin onu orijinine baklmak zorundadr. Bu ipucu kurutulmam olabilir.
her durumda mevcut deildir. Kum kalplamada baka bir
sebebi olmayan maadan kaynaklanan gaz boluklar ekil 11.11 krlm maa boyal yzeylerin bir sonucu
zellikle ksmen boyanm maalarda grlr. Bu olarak kaln kesitli paralara bir gaz boluunun
durumda maa daldrma ile ince bir tabaka halinde boyanr skmasn gstermektedir.
ve sonu olarak i ksm veya yzeyi gaz geirmeyen gaz
akna dayankl bir tabaka ile kaplanr.
Eer bu kaplama yaken veya kuruma esnasnda el ile
krlrsa, maann iinden oluan gaz krlan veya kalnl
ince olan bu blgeye doru kamak durumunda kalacaktr.
Bir noktadaki bu gazn konsantrasyonu, kalp iin ok
fazla olabilir. Sonuta oluan gaz boluu bu noktada
metal kesiti boyunca btn bir yzeyi kaplayabilir.
(1) Yetersiz pimi veya pimemi maalar
Yetersiz pimi maalar proseslerin tmnde, piirme
srasnda normal olarak ayrlmas gereken ya, reine ve
scak kutu maalarndan gelen fazla miktarda gaz ortaya
karrlar. Nemi alnmam ve piirilmemi, uygun
zelliklere sahip olmayan shell veya ii bo maalar, iyi
pimemi blgelere sahip olacaklardr. Shell ve furan tipi
maalar, maa sandndan kartldklarnda olduka kat
grnmelerine ramen gerektii kadar piirilmemi
olabilir. ekil 11.8 tam olarak piirilmemi furfural alkoll
ekil 11.13 Scak kalplama kumundan souk maa yzeyi
bir maann neden olduu gaz sakatlarn gstermektedir.
zerine youan nemin neden olduu gaz boluu.
Gaz sakat grlrse, 1-1.5 cmnin zerinde kesit
kalnlna sahip scak maalar iin ilve bir piirme Oda scakl (18 oC). Kalplama kumu (58 oC)
gerekebilir. Shell ile yaplan maalar ya kzdrlmal ya da scakla sahip bulunmakta idi. Gaz geirgenlii ise 120
baka bir frnda tekrar piirilmelidir. idi. Ya basma mukavemeti 10 kg/mm2 ve kum % 3.5 nem
Furan, CO2 ve oksijen ayarl proseslerde nem ieriyordu. Kalp dkmden nce 80 dakika bekletildi.
bulunmas gaz sakatlarna neden olabilir. Bu gibi Soumadan sonra para temizlendi ve ilendi. leme
durumlarda nem, maa baka bir frnda kurutularak srasnda st derece yzeyinde gaz boluklar grlyor.
uzaklatrlmaldr (120 oC ). Silindir gmlei 10 cm i apa sahip ve her iki utan da
Hava ortamnda piirme ileminin yapld yolluklandrlm, kenarndan dkm gerekletirilmi.
proseslerde zaman, scaklk ve kimyasal katalizrler
arasnda bir iliki vardr. Bu parametre arasndaki yanl
bir orantlama, deerlerin doru tespit edilememesi; maa
55
ekil 11.14. Yksek oranda kalp sktrmann ve nemli kumun neden olduu dkm paradaki gaz boluklar.
(8) Maa kumunda veya maa boyasnda ok fazla
miktarda gaz reten maddeler bulunabilir (Baknz
Kalplama Kumu 6, 7 ve 8).
(9) Maalar kalplamada veya depolama esnasnda
nem kapm olabilirler.
Maa malzemelerinin bazlar hidroskopik olarak nem
kapma eilimine sahiptirler. Bu, eer krletirici balayc
(ya veya reine) miktar dk ise, ksmen dorudur. CO 2
prosesinde olduu gibi krletirici reine iermeyen
maalar, zift ve benzeri karbon trevlerini iermedike,
hidroskopiktirler. Depolanmalar srasnda kullanmdan
nce veya dkmden nce kalp ierisinde
kendiliklerinden nem kaparlar (Baknz ekil 11.12).
Pek ok maa tamir macunlar hidroskopiktirler ve ok
fazla probleme sebep olabilirler.
(10) Aktaki engeller (askerler), teller ve ask
kancalar.
(11) Soutucu veya dolgu malzemeleri ekil 11.15. Fazla miktarda aluminyum ieren (% 0.035 Al)
gri dkme demirdeki gaz sakatlar.
kurutulmam olabilir.
(12) Asker boluklar doldurulmu fakat (2) Ya veya kuru kum kalpta uygun olmayan gaz
kurutulmam olabilir. firar verilmi olabilir.
(13) Bitki kkleri, yapraklar, kok, kmr v.b. yabanc
maddeler bulunabilir. Belirlenmi, sabit koullar altnda kumun gaz
geirgenlii zellikle byk kalplarda, oluan gazn,
(14) yi kartrlmam maa kumu .
yeterli bir hzla darya tanmasna uygun olmayabilir.
Kalplama Pratii Bunu nlemek iin, yeterli gaz kclarnn yaplm
olmas gerekmektedir. Kalp boluuna patlamayan, kalp
(1) Scak ve souk malzemelerin birleimi. kumu ierisine yerletirilmi boru eklindeki gaz firarlar,
Kum, maalar, kalplar, soutucular, tkalar ve metal kalp boluuna patlayan ve dkmde maden ile dolan
besleyiciler gibi scak ve souk malzemelerin birleim-leri, hava firarlarndan daha etkilidir.
zerlerinde nem youmasndan dolay gaz boluklarna a) Kalp kclar maa veya kalpta ters basnca izin
neden olabilirler (Baknz ekil 11.13). Maalar ve verir. Maadan ortama salverilen gazlar kalbn dna
soutucular nde gelenleridir. Fakat kum kalptan daha serbest bir geile verilmelidir. Dier yandan oluan kar
scak veya daha souk olarak kullanlan herhangi bir basn, gaz boluuna neden olacak ekilde gaz metale
malzeme, eer hemen dkm ilemi olmaz ise terlemeye doru itecektir.
neden olacaktr. b) Yzeyleri kurutulmu kalp yzeyine ok yakn
hava firarlar terlemeye neden olabilir.
(3) Yeteri kadar kurutulmam kalplar.
zellikle byk boyutlu kalplarda sprey ve boyalar ki
bunlar dkm parann nihai yzey kalitesi iin kullanlr,
kum kabuu ve kalp yzeyinin genel olarak korunmas
iin kulla-nlrlar. Bu koruma iin kullanlan malzemeler,
genellikle suda
56
ekil 11.16. Yksek nem ihtiva eden kum kalp ierisine souk metal dkmnn neden olduu yzey alt gaz sakatlar.
asl durumda veya dier svlarla kullanlrlar ve gaz
(9) Nem ihtiva eden topuk ve boaltma sistemleri.
oluumuna neden olurlar. Bu kalplar tamamen
kurutulmadka gaz boluklar oluabilir. Yzey veya Eer bir boaltma topuu ok sert veya nemli ise
derin cepli kalplarn asetilenle kurutulmalar kurutmada (nemli yolluk haznesi alt) metalin kaynamasna sebep
homojen olmayan sonular dourur. olabilir ve bu oluan gazlarn metal tarafndan
hapsedilerek kalp ierisine tanmas olay gerekleir.
(4) Uygun olmayan kalp sktrmann sebep olduu
Bylece karnca hatalarna neden olur.
sert blgeler.
Yksek kalp skl veya yine modelin yksek bir
blgesindeki sklk kalpta sert bir blge oluturur ve
bylece blgesel olarak dk gaz geirgenlii sonucu
ortaya kar (Baknz ekil 11.14).
(5) Tkalar, ardak veya ubuklar modele ok
yakndr.
Modele ok yakn olarak yerletirilmi bulunan asker,
travers veya ubuklar zerinde su buharnn youmas
nedeniyle, gaz boluklarnn olumasna neden olurlar.
Asker modele ok yakn olduunda, kum askerin altna
doldurulamaz ve sv metal asker ile temas ederek onu
ittirir veya gaz boluuna neden olur. ekil 11.17 Maa yerletirme istasyonunda kullanlan pasl
(6) Askerlerin zerindeki kil ihtiva eden boya ok maa suportunun neden olduu gaz boluu.
kaln olabilir. (10) Kalpta yetersiz kum bulunmas.
Askerlerin zerinde fazla miktarda kullanlan su, maa Uygun kuma ve kalplara sahip olmak mmkndr,
boyasndan kuma geme eiliminde olacaktr. Bu durumda fakat kalptaki yetersiz kum gibi uygun olmayan kalplama
kumun ar temperlenmesine neden olacaktr ve bunun koullar
sonucunda da bir gaz boluuna neden olacaktr. Kil ihtiva gaz boluklarna neden olabilir. Kalp ierisindeki
eden boyann 30-40 Baume arasnda olmasna dikkat kumun yksekliinin art ile ok daha yksek bir statik
edilmelidir. basn oluturulmu olacak ve bylece, gaz basncn
(7) Fazla oranda yalama ve ya kumun paral, yenen metal basnc elde edilmi olacaktr.
heterojen bir ekilde ylm olabilir. (11) Kalbn modelden ayrmn salayan maddelerin
Fazla yalama kumun sertleme eilimini arttrr, nemi fazla kullanlmas.
yzeye alr ve bylece geirgenlii drr. Bu yzden de Kalbn modelden ayrlmasn sa-layan sv
bir gaz boluuna neden olur. durumdaki kalp ayrclar da bir gaz kayna olup bunlarn
(8) Kalp yzeyinde maden karmasn nlemek iin fazla miktarlarda kullanm dkm parada gaz
konulan fitil veya macunlar, nemli veya kalp boluuna boluklarnn oluumuna neden olurlar. Fazla kullanlm
ok yakndr. olan bu maddeler bir bez paras veya hava tutularak
model yzeyinden temizlenebilirler.
Ayrm yzeyinde kullanlan fitil ve macunlar zellikle
fazla miktarlarda kullanlrsa, tkalardaki kilin ok
kullanldnda bunun neden olduu durum ile ayn etkiyi
yaparlar. Ayn zamanda bu maddeler, alt ve st derece
kapatldnda kalp boluu ierisine sktrlabilirler.
57
(12) Kalp boyas ok kaln veya kurutulmam giderilmesi amacyla azot, argon gibi inert bir gaz metal
olabilir. ierisine, gazlar sprmesi amacyla verilir.
Fazla miktarda kullanlan kalp boyas, gaz boluu Dkm Pratii
oluumuna neden olacaktr. Bu ise fazla nemden veya
kalp yzeyinden ayrlan uucu maddelerden dolaydr. (1) Souk, nemli veya ya potalar (Yolluk veya pota
azlar)
Maden Analizi (2) Souk dklen metal (Baknz ekil 11.16.).
(3) Kesikli dkm.
Gaz sakatlar buraya kadar saylan btn faktrlere
(4) Pota veya tandilerin kalbn ok stnde olmas.
bal olduu kadar, sv metal ierisinde znm
durumda bulunan gazn miktarnn deiimi ile de (5) Yava dkm.
ilikilidir. Sv metal bnyesinde, kat metal ierisinde Metalin dkm ile gaz boluu arasndaki iliki,
znm durumda kalacak olan gazdan hacimce kat kat ergitme pratii iin ok benzerdir. Burada etkiler ergitme
fazlasn tutar. Katlama srasnda bu gaz, sistemden frn yerine pota tarafndan ve pota iinde yaratlr. Kesikli
kaabilir veya ar doymu bir zelti eklinde kalabilir. dkm veya kalbn ok zerinden dkmn yaplmas,
Normal olarak gazn kamas bir problem yaratmaz, fakat kalp ierisine gazlarn girerek metal ierisinde
kalp tarafndan yaratlan d gaz basnc yksek ise gaz znmesine neden olur. Buna ilveten kesikli dkm
metal tarafndan hapsedilebilir. Bu durumda gaz, dkm veya ok yava dkm gibi ayn etkiye sahiptir. Yava
para ierisinde bir gaz habbecii eklinde kalarak karnca dkm metalin soumasna izin verir. Souk metal de ayn
hatasna neden olur. Sv metal ierisinde znm etkiyi gsterir.
durumda bulunan gazn miktarn etkileyen faktrler (ve
ayn zamanda kaan gazn miktarn etkileyen) metalik eitli Nedenler
empritelerin bulunmas, temiz olmayan arj malzemesi (1) Paslanm, uygunsuz bir ekilde kaplanm ve
kullanlmas ve uygun olmayan silis ve alminyum nemli soutucular, maa suportlar ve teller gaz
kullanmdr (Baknz ekil 11.15). boluklarna sebep olabilirler (Baknz ekil 11.17).
Ergitme Pratii (2) Yetersiz merkezka kuvvet, yava dnme hz.
Ergitme pratii sv metal ierisine yksek oranda Gaz sakatlarna neden olan pek ok yabanc ktle,
gazn girmesini kuvvetlendirerek gaz sakatlarna doru kalp yzeyine ok yakn veya onunla temastadr. Bu
eilimi arttrrlar. madde veya paralar dkm paradan sarsakta
koptuklarndan ne olduklarnn tespiti zordur. Bazen
(1) elik dkm yzeyine yaptklarndan ne olduklar tespit
Bir frn ierisinde kuvvetli bir ekilde ve uzunca bir edilebilir.
sre kaynatldnda metal ierisindeki gazlar Yava dnme, dizayn ve yolluklandrma blmnde
ayrlacaklardr. Metal ierisinde znm durumda detayl olarak ele alnmtr.
bulunan gazlar, metal yzeyine doru ykselen CO ve CO2
habbecikleri eklinde kaynama esnasnda ayrlrlar. ok
yksek bir difzyon hzna sahip olduu iin ncelikle
hidrojen gaz uzaklar ve daha sonra da difzyon hzlarna
gre dier gazlar sistemden uzaklarlar. Deoksidasyon
ilemi potada tamamlanmak zorundadr. elikte uygun gaz
giderme ilemi yaplma
masnn sonucu ise karnca sakatlarnn oluumudur.
(2) Demir
Gaz boluu sakatnn en nde gelen nedeni, kalplara
sv demirin souk olarak dklmesidir (Baknz ekil
11.16). Bu uygulama demir dkmhane-lerinin en nde
gelen problemlerindendir. Ne yazk ki pek ou yzey alt
gaz boluklardr ve dkm para ilenene kadar
grlemez. Sakat genellikle dk dkm scaklndan
kaynaklanr. Souk sv metal ve dk akkanlk,
oksitlenmi demir veya refrakterlerden oksit kapmasnn
olduunu ortaya koyabilir.
(3) Demir-d metaller
Pek ok demird metal gaz kapma kabiliyeti
asndan olduka aktiftir. Dkmhane-lerin ou demir-
d metalleri alev flemeli frnlarda ergitirler. Bu nedenle
olduka metal asndan fazla oranda bir gaz absorbsiyonu
sz konusudur. Sv metal ve dkm paralar ierisindeki
poroziteden korunmak iin ok dikkatli bir ekilde kontrol
edilmeleri gerekir. Bu nedenle zel gaz gidericilerin sv
metale ilve edilmeleri gerekir. Bunun yannda yine gazn
58
Blm 12
SERT VE LL YZEYLER
TANIM
Sert ve illi yzeyler, dkm paralarn belli
blgelerinde oluurlar. Tm parann ar sertlii hatasna
gre daha sk rastlanlan bir problemdir. Kesit
deiikliklerinde grlmelerine sebep, dkm metaller
ayn para zerinde deiik kalnlklarda deiik sertliklere
sahip olmasdr. Blm 5, Malzeme Sertliinde belirtilen
tm nedenler burada da geerlidir. lve olarak, ani kesit
deiimleri veya souma hznn etkileri geerlidir.
Baz metaller, kesit deiimlerine daha fazla
duyarldr. Bu nedenle aadaki faktrler bu tr kesite
duyarl metallerde zellikle tehlikelidir. Gri, temper ve ekil 12.2. Deiik kesit kalnlklarnn yer ald para.
sfero dkme demirler, matriks ve grafit nedeniyle sertlik Kanatlarn d kesitlerinde il olumutur.
ile ilikilidirler. Bu nedenle kesit deiimine duyar-ldrlar.
Isl ilemleri de bu nedenle kesit kalnl ile ilikilidir. Dkmc, mukavemet ve sertlik deerlerini
Yanl kimyasal analiz, karbrl metal, yksek s karlayabilmek iin, kimyasal analizi belirlemek ve
transferi ve ok ince kesitler, sert ve illi yzeylerin ana uymak zorundadr. Bu konuya verilecek nem,
nedenleridir. ekil 12.1 ilemeden sonra farkedilen sert mterideki birok sertlik problemini nleyecektir.
blgeyi gstermektedir. Modeller
NEDENLER (1) nce kesitlere neden olan anm kesitler veya
maa sandklar.
Herhangi bir beklenilmeyen ve normalde olmamas
Dengesiz kesit kalnlklar gereken ince kesit, blgesel sertlie sebebiyet verebilir. Bu
Birok tasarm mhendisi, kesite duyarl dkm nedenle, anm modeller ve maa sandklar, problem
metallerini kullanmak istemezler. nk kimyasal analiz, yaratabilirler. nce kesitlerde sertlik spesifikasyonu
sertlik ve kesit souma hzn tanmlamak zordur. Bu tanmlanan ilerde, spesifikasyon dna kmann
problem, ayn parada birok kesit kalnln kullanmak nlenmesi iin, modellerde gerekli olan koruyucu bakm
gerektiinde daha da byr (Baknz ekil 12.2). Sertlik ile, incelmenin nne geilmelidir.
belirtildiinde, parann hangi kesiti iin geerli
(2) st derecede ince kesitler.
olduunun tesbiti nemlidir.
arplm, eilmi veya bklm modeller gibi her
trl faktr, st derecede incelmeye ve bu ince kesitlerde
ar il oluumuna sebebiyet verebilir.
(3) Uyumsuz modeller.
Ska yaanan problemlerin biri de, alt ve st
derecelerin birbirini tam karlama-masndan kaynaklanan
ince kesitlerdir. Maa (maa sandndan) ve maa ba
(modelden) arasndaki uyumsuzluk, bu ince kesitlerdeki
spesifikasyonlardan sapmaya neden olabilir.
(1) Kesitlerde il oluumuna sebep olan, derece
mukavemet demirlerinin kalp boluuna ok yakn
olmas.
Derecelerin veya derece ubuklarnn kalp boluuna
ok yakn olmas sonucu, dkmn katlamas esnasnda
s transferiyle, derecelerin model zerinde direkt il
oluturma etkisi olabilir (Baknz ekil 12.3).
Bu durum, ksa serili ilerin bunlara gre dizayn
ekil 12.1. lemeden sonra grlen tipik bir sert blge. edilmemi derecelerde retilmesi koullarnda oluur.
59
Dier bir ve daha fazla olmak zere dikkatsizliin metalin verilmesi uygulamalarndan ka-nlmaldr. Kt
oluturduu neden de, uygun derece mevcut olmasna bir uygulamaya rnek olarak, ince kesitli dikey cidarn st
ramen, hatal derecelerin kullanmdr. Ara sra yaplan dereceye yerletirilmesi ve meta-lin ince kesite doru
dier bir hata da, kumdan tasarruf amacyla, lleri (yukarya) ykselmesidir. Souk metal, ince kesit ve
yetersiz derece iinde para saysn arttrmaya yolluktan uzaklk birleimi, zm olmayan sertlik
almaktadr. Bu yolla ekonomi yaplmaya allmas problemleri yaratabilir. stisnai durumlarda, st derecede
yanltr. ince kesit bulundurulmasndan kanlamad durumlarda,
kumu stmak iin kk miktarda metal, ince kesitten
(2) Anm derece pimleri ve burlar
geirilerek problem zlebilir.
nce kesite ve bunun sonucu olarak sert blge
oluumuna sebep olacak kaklklara neden olabilir. Bu Kalp Kumu
gzlem iin tek are koruyucu bakmdr. (1) Kumda nemli topaklar (kil veya dekstrin
(3) Zayf veya arplm dereceler topaklar)
Kalp sarkmasna ve bunun sonucu olarak da, ince Lokal olarak, il etkisi ve sert nokta oluumuna neden
kesite ve hzl soumaya neden olabilir. olabilirler. Kuma tamamen kartrlmadan, kuru bala-
yclara (kil ve dekstrin, niasta gibi) direkt suyun
(4) Zayf veya arpk derece alt plkalar veya ince verilmesinden daima kanlmaldr. Nem kontrolnde
ve kirli kalp ceketleri kartrma ilemi nemlidir. Mikserleri kapasitesinin
Dkm boyutlarnda deiiklie yol aarak sert ve illi zerinde kullanmak ve syrclar, tekerlekleri ve yatak
yzeyler oluumuna neden olabilir. baklarn anm olarak kullanmak ok yanltr.
Mikserlerde koruyucu bakm srekli uygulamak, kum
Yolluk ve Besleyici Sistemi zellikleri asndan nemlidir, fakat zellikle nem
dalm bilhassa nemlidir.
Birok durumda ince kesit problemi, uygun yolluk
sistemi ile zlebilir. rnein ince kesitten veri-lecek bir (2) Kumda dkm apa
yolluk sistemi, souma hznn yavalamasna yardm Soutucu olarak etki gsterir ve sert noktalarn
ederek, ar sertlik nlenebilir. Baz alanlarda, yatay oluumuna neden olur. Bu tip hatalarda en ok rastlanlan
yolluu ince kesitin yanndan geirerek, homojen sertlik neden, bu tr dkntler ieren kumun sisteme
dalm elde edilebilir. Ucu kapal ince kesitler-den metal yklenmesidir.
ak veya hzl soumaya sahip kesitlere, sadece souk
ekil 12.3. Sert blge oluumuna sebep olan, dkm yzeyine ok yakn derece ubuu. Problem, ubuun bir blm kesilerek
girilmitir (Diyagrama baknz).
60
ekil 12.4. Gri dkme demirde dk karbon edeerinin neden olduu il oluumu.
Maa Pratii Maden Analizi

Maalar tel, demir, boya ve benzeri yabanc maddeler Birok metal kesit deiimine duyarl olduu iin,
ierdikleri iin, kalplara gre daha fazla sert blge ar sertlie doru her trl eilim ince kesitlerde
oluturma eilimi tarlar. Ayn zamanda kumdan problemi arttracaktr. lve olarak, bir ok alam dkm
gelebilecek nemli blgeler, niasta (dekstrin) topaklar, daha ok kesit deiimine duyarl hale getirir. rnein,
balayc younlamas, yetersiz kartrlm gaz ieren verilen karbon edeeri iin dk karbon, yksek karbona
maddeler ile yumuak ve ar sktrlm blge gre metali kesite daha duyarl hale getirir. ekil 12.4
oluumlar grlebilir. lve olarak, nemli ve ar boya, dk karbon edeerinden dolay gri dkme demirin
nemli ve ar tamir macunu veya ar s transferi problem kenarnda il oluumunu gstermektedir.
yaratabilir. Maann younluu arttka, s transfer hz Kkrt benzeri elementler, kaln kesitlerde etki
artar. Maa younluu kullanlan malzemelerin (zirkon, gstermezken, ince kesitlerde noktasal il oluturmaya
kromit kumu v.b.) younluu veya maann sktrma eilimlidirler. Krom, yksek fosfor ile birlikte, ince
younluuna bal olarak deiir. Yzeyi boyal maalar kesitlerde sert noktalarn oluumuna neden olabilir.
daha yksek s iletkenliine sahiptir.
Lokal olarak fazla birikmi soutucu, maa iinde Ergitme Pratii
yzeye yaklam maa demirleri ile ayn etkiye sahiptir. Her tr dikkatsiz ergitme pratii, hatal analize, daha
Her tr metal paras blgesel sertlik veya il oluumuna da kts, analizde ayrmalara neden olabilir.
sebep olur.
Yabanc malzemelerin etkisine ilve olarak, maa ince (1) Souk ergitme.
kesite sebebiyet vererek il oluumuna neden olabilir. Alamn sv metal iinde kt dalmna neden
Buna rnek, maa ba ar tralanm veya sarkm olabilir.
maalardr.
(2) Ar stma ve hzl ergitme.
Kalplama Pratii
Oksit oluumuna neden olabilir.
Kalplama pratii ayn zamanda maa yerle-tirmesini
de ierdii iin, dikkatsiz maa yerletirmeden (3) Islak ocak astarlar, slak ocak azlar, slak
kaynaklanan ince kesitler bu kategoriye girer. Kalp potalar ve benzer yerlerden gazn metale alnmas.
yzeyine yakn mukavemet demiri veya ubuklarnn Bu durum, sert blgeler olumasna neden olabilir.
kullanm sert noktalarn oluumuna sebebiyet verebilir. Rutin kimyasal analizde yer almasa dahi metaldeki gaz
Kalbn ar olarak ivilenmesi (soutucu amal analizin bir parasdr.
olarak) veya ince kesitlere ivileme ayn etkiye sebep olur.
kalp boyasnn ok kolay uygulanmas veya yetersiz (4) Islak kum yataklar, kirli potalar, gereler ve
kurutulmas, il oluumuna veya ince kesite neden olur. benzeri yardmc malzemeler (ergitme blmnde).
lgisiz yere il soutucu kullanm veya yanl tip ve Bunlarn tm hatal dkme yol aan faktrlerdir.
boyutta soutucu kullanm, dikkatsizce yaplan
ilemlerdendir. (5) Metalin souk olmas.
Pota ilemleri sertlik kontrolnn bir paras olmas
durumunda, rnein gri ve sfero dkme demirin alanmas
61
gibi, dikkatsizlik veya souk metal bir probleme neden ok scak olan kalb bozma gibi ak hatann yannda,
olabilir. dkmn ok hzl soumasna neden olacak pek ok
neden vardr. Scak dkm para su ierisine debilir
(6) Alama.
veya metalik kalp arlna ve benzer eylere temas
Temel hata, hatal alaycnn seimidir. Gerekmedii edebilir. Ar souma, hzl talama veya kesme sonras
halde alayc kullanm ve de gerektii lokal olarak ar snmalar oluabilir. Belirlenen sl ilem
halde alayc kullanlmamas ve yanl alaycnn hatal olabilir veya hatal uygulanm olabilir. Baz
kullanmdr. durumlarda dkm paray kalpta ok uzun sre
bekletmek gerekebilir. Benzer ekilde, kaynak yaplm
Dkm Pratii dkm paralar, uygulamada ar stma veya yanl
Hatal pota kullanmndan kaynaklanan souk metal kaynak metali (ubuu) kullanm nedeniyle, blgesel
ve gazn etkisi, Ergitme Pratiinde anlatld gibidir. sertlik oluumuna sahip olabilirler. Kaynak sonras hatal
tama, kalptan bozma sonras olduu gibi istenilmeyen
eitli Nedenler ekilde soutma, ayn etkiye neden olacaktr.
Bu tr sert nokta oluumunun eitli nedenlerini
sralamak gerekirse; (1) Kesit kalnlnda beklenil-meyen
incelme, (2) Souma hznda ani bir deiim, (3) Dkm
sonras souma (rnein sl ilem ve kaynak).
62
durum dkm cidarn konikletirerek veya keyi
yuvarlatarak zlr.
(2) Hatal yerletirilmi ezme fitilleri ve atklk
Blm 13 balantlar.
Eer ezme fitilleri ve atklk balantlar ok kk,
ok byk veya yanl yerletirilmi ise, model atelyesi
scak yrtlmadan sorumludur. ok byk fitil bir soutucu
etkisi gstererek, i gerilim oluturabilir. ok kk bir
SICAK YIRTILMA fitil kum paketinin yrtlmasna neden olur. Sonu olarak,
TANIM fitiller gerilime dayanacak yeterli mukavemete sahip
olamazlar.
Blm 28de ekinti ve knt Boluklarnda da
belirtildii zere, scak yrtlma ekinti genellikle Dereceler ve Aksesuarlar
birbiriyle kartrlmaktadr. Yrtlma kat veya yar kat (1) Besleyiciye veya dikey yollua ok yakn derece
metalde olutuu iin, renk deiimi nemli bir ipucudur.
traversleri.
Sadece yeterli s koulunda, byle oksitlenmi bir renk
oluabilir. Maalesef ekinti sakat da byle bir renk Dkm kesiti normal gerilme bzlme hareketini
deiimi gsterebilir. yapamayaca iin, oluacak genleme ve bzlme
Birok durumda, bu ekilde hatalar o kadar benzerdir, gerilimleri scak yrtlmaya neden olacaktr. Bu nedenle
fakat zmler are oluncaya kadar tehis etmek zordur. souma esnasnda besleyici veya yolluun, normal
phe olutuunda her iki olaslk da dikkate alnarak, hareketlerini derece traversleri engellerse, problem
hatal zm yollarna ynelmek nlenmi olur. Birok oluacaktr. Besleyici veya dey yolluk bir kaldra gibi
durumda, ekinti ve yrtlma farkllklar aktr. etki gsterir. Dkm bzlrken hareketine izin verilmez
ise dkmn dier kesitlerine manivela gibi gerilim
NEDENLER aktarlr.
Para ve Model Dizayn (2) Derece traverslerinin derin kum paketlerine
kadar uzanmas sonucu kalbn dalabilirliini
(1) Yetersiz gei radys.
azaltmas.
Scak yrtlma veya atlamann en yaygn nedeni,
Benzer problem byle bir durumda oluur. Bu
keskin kelerde gei radysnn yetersizlii ve bunun
traversler, yaknndaki dkm kesitine zarar verirler. Bu
souma esnasnda yksek gerilime neden olmasdr. Bu
durumda normal dkm bzlmesini engellemeksizin,
alanlarda ekintiyi engellemek iin, besleme yeterli
dkm ivileri kullanlabilir.
olmasna ramen, yrtlma oluabilir. Radysn
bytlmesi probleme are olmas yannda, ekintiye de Yolluk ve Besleyici Sistemi
yol amaz. Harici soutucularn kullanm da ayn etkiyi
gsterecektir. (1) Derece traverslerine ok yakn besleyici ve dey
yolluk.
(2) Souma hznda deiime yol aan kesit
kalnlndaki ani deiimler. Derece ve Aksesuarlar bal altnda bu durumun,
souma esnasnda dkmn normal genleme veya
Kesitteki ani deiim uygun ekilde beslense dahi bzlmesini engelleyecei belirtilmitir. Traversi hareket
gerilime neden olarak, katlama sonras yrtlmaya veya ettirmek pratik bir zm deildir. Problemi gidermek iin
atlamaya yol aabilir. Buna gre kesit iin ok kaln besleyici veya dey yolluk yeri deitirilebilir.
meme veya yetersiz meme girileri, scak nokta oluumuna
neden olurlar. Bu durumlarda, scak nokta kesit deiimi (2) Dkmn normal ekmesini engelleyen meme,
etkisi gsterir. Bu durumda, daha ok sayda ve daha ok besleyici veya yatay yolluklar.
meme kullanmak gerekir. Birok durumda, yatay yolluk sistemi normal ekmeyi
(3) Metalin normal katlamasna kalbn direndii, geciktirerek, dkm iinde gerilim olumasna neden olur.
U veya kanal ekilli kesit veya T balantl I ekilli kesit. Aka bu durum zaten gerilime ak olan kelerde ve
kesit deiimlerinde oluacaktr. Yolluk sistemi para ile
Bu tr dizayn ieren kesitlerde, kalp cidar metalin beraber temizlenerek incelenmeli ve souma esnasnda,
normal bzlmesine direnerek, souma srasnda gerilim dkm zerinde yolluun kaldra etkisiyle gerilim
oluumuna neden olurlar. Bu dizayn yaygndr ve ekseriya oluturup oluturmad incelenmelidir.
radyusta soutucu kullanm veya arl azaltlm, kalp
veya U ve kanal kenarlar arasndaki maann
hafifletilmesi ile zm bulunabilir.
Modeller
(1) Yetersiz gei radys.
Yetersiz gei radysnden, tasarm mhendisinden
ok model atelyesi sorumludur. Eer bir kesitin i
yzeyinde ke radys iermekte, d yzeyinde ke
keskin aya sahip ise, scak yrtlma eilimi artacaktr. Bu
63
arttrlmaldr. zel bir uygulama olan santrifj elik
dkmnde, scak mukavemeti ve genlemeyi arttrmak
tercih edilir.
Maa Pratii
(1) Ar yksek scak ve kuru mukavemet nedeniyle,
dk dalabilirlik.
Maalardaki etki, birka zel nokta dnda, kalp
kumundakine benzerdir. Dalabilirlii geciktiren
malzemeler zift, nem (karmda), tozlar ve ar balayc
(ya, reine v.b.). ekil 13.1, Yetersiz maa
dalabilirliinin neden olduu elikteki scak yrtlmay
gstermektedir. Balayc tipi de bir faktrdr. rnein,
re ieren reineler, fenolik reinelere gre daha kolay
dalabilirler.
(2)Dk scak deformasyon ve dk dalabilirlik.
Balaycnn kendisinde scak deformasyon dkl
ekil 13.1. elik dkmde yetersiz maa dalabilirliinin olabilir. Baz yalar dierlerinden daha ktdr. Fakat
neden olduu scak yrtlma. piirme prosesi de kontrol altnda tutulmaldr.
Ar piirilmi maa, az piirilmi maaya gre daha
Kalp Kumu yksek scak mukavemete sahiptir. Bu birok inana
(1) Ar yksek scak veya kuru mukavemet terstir. Scak mukavemet maann yanma noktasna kadar
piirme zaman ve scakl ile paralel olarak artar. Az
nedeniyle kumun dk dalabilirlii.
piirilmi maa da problem yaratacaktr. nk az
Dkmn katlamas esnasnda deformasyona diren piirilmi maa kalp iinde, dkm esnasnda pierek,
gsteren bir kum, zaten tasarm nedeniyle i gerilime ar scak mukavemete ve sertlie ulaacaktr.
eilimli paralarda, scak yrtlma eilimini arttrr.
Bununla beraber, kumda radikal bir deiiklie, ekinti (3) Takviye demirleri veya tellerinin maa yzeyine
veya ime problemleri oluturma tehlikesi nedeniyle yakn olmas.
ihtiyatla yaklalr. Bu noktada ekinti ve scak yrtlmaya (4) Ar mukavemetlendirilmi maalar.
alnacak tedbirler birbiriyle elimeyecektir. Yumuak ounlukla maalarda rastlanlan, tellerin ve
kalp yrtlmay engelleyecek fakat muhtemelen ekinti demirlerin kullanmyla maann dalabilirliinin
eilimini arttracaktr. Bu nedenle scak yrtlmaya are azalmasdr. ok fazla veya yanl yerletirilmi maa
ararken ekinti sakat gzard edilmemelidir. demirleri, maa hareketini engeller. Byk maalarda are
Ar scak mukavemet, dk scak deformasyon ve olarak bu tr demirlerin, maann merkezine
kuru mukavemet ilgili kum zellik-leridir. Bu zellikler, yerletirilmesidir. Kabuk maalar ileri bo olduundan
kum karm ve kalp skl (Baknz Kalplama Pratii) kolayca dalabilirler. Fakat hatal retildiklerinde problem
ile ilikilidir. Bu para-metreler iin balaycnn tipi ve olacaktr. Metal kalp dkmnde, zellikle maa nem
miktar ve nem kontrol altnda tutulmaldr. Ar nem kazanr. nk kalp katdr ve maann bzlmeyi
yksek scak ve kuru mukavemete neden olur. Zift karlamas beklenir. Bu durumda, maay zamannda
kullanm (birikmeyle beraber) kum dalabilirliini kaldrmamak yrtlmaya neden olabilir.
azaltr. Ar toz, silika tozu veya ar kil, scak ve kuru
mukavemeti ar ykseltir. Balayc seimi, sorunu
zebilir. rnein makul nem seviyesinde, Ca-Bentoniti
Na-Bentoniti yerine kullanlabilir.
(2) Dk sinter noktasna sahip malzemeler.
Dk sinterleme noktasna sahip malzemeler,
seramik bir yap oluturarak, kalp-cidar hareketi ile oluan
ekintide iyileme getirmez iken, scak yrtlma problemi
yaratr. Sodyum silikat (cam suyu) ve curuf yapc
malzemeler, bu tip kaynamay arttrrlar. zellikle demir
dkmde zararldrlar. Demir d metaller dk
scaklklarda dkldkleri iin, ar miktarda ortamda
bulunmadklar takdirde problem olumaz.
(3) Yksek scak mukavemet ve dk ya kum
deformasyon zelliklerinin bulunmas.
Eer tasarm veya metal scak yrtlmaya eilimli ise, ekil 13.2. Besleyici blgesinde scak kesitte uygun
dkm sourken kum bir noktaya kadar deforme soutucu yerletirmedeki hata nedeniyle oluan scak yrtlma.
olabilmelidir. Kalp skln drmekten ziyade nem,
balayc ve tozlar azaltlmal veya sellozik malzemeler
64
(5) Scak yrtlmay nlemek iin kullanlan
soutucuyu yerletirmede hata.
Kalplamac arasra, gerekli prosedr uygulamada
hata yapabilir. rnein; scak yrtlmay engellemek iin
bir kesitte kullanmas gereken soutucuyu unutabilir
(Baknz Para ve Model Dizayn). ekil 13.2,
Soutucunun yerletirilmesindeki hata nedeniyle oluan
scak yrtlmay gstermektedir.
Maden Analizi
Baz metaller dierlerine gre daha fazla scak
yrtlmaya eilimlidir. Uygulama iin yanl bir analiz
veya ok fazla ekinti zellii tayan analiz, kalp veya
tasarmdan daha fazla etkiye sahiptir (Baknz ekil 13.3).
Ergitme Pratii
(1)Yksek oranda ekintiye yol aan
karbrletiricilerin ykseklii.
(2) Dikkatsiz arjdan kaynaklanan yanl analiz.
Baz metallerde maden analizi o kadar nemlidir ki;
ergitme pratii doru analizi yakalayacak ekilde
ayarlanmaldr. Dikkatsiz arj, tartma veya atmosfer
kontrolnn yetersizlii, nemli faktrler olabilir. Pota
alaycs veya alamlamas kullanlan demir dkmlerde,
ar karbr yapclarn bulunma tehlikesi vardr. Dikkatsiz
alamlama veya ar stma ve tane kltmenin
yetersizlii, bu alanda yaplan standart ergitme
problemleridir.
ekil 13.3. Karbrl dkmde atlan iki grn. Dkm Pratii
Kimyasal Analiz .%Si=0.52, %C=3.65, %Mn=0.46, %P=0.25,
%S=0.12. Fosforun %0.40a ykseltilmesi illi blgedeki atla Uygun dalabilme iin yetersiz dkm scakl.
ortadan kaldrmtr.
Dkmde scak yrtlmaya eilimli metallerde
Kalplama Pratii zellikle ar scaklktan kanma eilimi vardr. ok
souk dkm nedeniyle, kalp veya maa balayclar
(1) ok sk kalplamak. yeterince yanmayaca iin, dalabilirlikte problem
lgili kum zellikleri scak ve kuru mukavemet olduu oluacaktr. Dier taraftan da ok scak dkm, farkl
iin, kalp skl ok nemlidir. Kuru mukavemet kalp kesitler ieren dkmde scaklk farkllklar yaratacaktr.
skl ile art gsterir. Art yksek nemde daha hzldr. Bu nedenle mmkn olduu kadar dk scak-lkta
Ar sktrlm nemli kum zellikle tehlikelidir. Birok dkmek tercih edilir. Fakat kalp ve maay bozmaya
durumda kalplama ekintiye yol amakszn, yrtlmay yetecek kadar s verilmelidir. Eer kalp ve maa
engelleyebilir. rnein, kalp sertlii eer 85-90 ise kalp balayclar kolaylkla yanarsa veya tasarm kusursuz ise,
cidar hareketini nleyecek kadar yksektir. Fakat 90-98 doru dkm scakl gelitirilebilir. Baz durumlarda ok
sertlik scak yrtlmaya yol aabilir. dar dkm scakl kullanmak gerekebilir.
(2) Kalp yzeyine yakn malzemelerin kalpta eitli Nedenler
kullanm.
Scaklk farkllnn yaratt i gerilimler.
Kalplamay kolaylatrmak iin kalp iine
yerletirilen metalik gereler, dkmn normal Dkm sonras parann maruz kald hareketler,
bzlmesini engelleyecek konumda yerletirilmelidir. oluan souma gerilimleri ve scaklk farkllklarnn ana
Kalplama ou zaman tehlikeyi farkedinceye kadar, faktrdr. Grnr problem erken kalp bozma veya kesit
yerletirmede dikkatsiz davranrlar. birleim yerlerinde veya kk fitillerde oluan hzl
soumadr. Baz durumlarda dkmn baz kesitlerini
(3) Derece traverslerine ok yakn besleyici veya havada souturken, dier kesitlerini kum iinde soutmak
dey yolluk. gerekebilir. Bu kasnak ve makara yapmnda yaygn olarak
kullanlan bir yntemdir. Baz durumlarda kalp bozmadan
Bu konu, Yolluk ve Besleyici Sistemi bal altnda
sonra, dkm paralar tav ukurlarnda bekletilerek
anlatlmtr. Fakat problem kalplamann sorumluluu
altnda ise, kalplamada ele alnr. gerilim giderme yaplr. Yumuak kalplar ok erken
veya kaba ekilde hareket ettirme (tama bandnda),
(4) Ar fralama veya sngerleme. parada scak yrtlmaya neden olabilir.
Yksek nem scak yrtlmada, kumdaki en nemli
faktr olduu iin, su bazl spreylerin kullanm ve
fralanmas probleme neden olabilir.
65
Maden Analizi
Yksek karbon ieriine sahip olan dkme demirlerde
maden analizi dk karbon ieriine sahip dkme
Blm 14 demirlere gre daha etkili bir faktrdr. Her iki durumda
da u iki faktrden doan tehlikeler vardr.
Tellryum, krom ve benzeri dier kuvvetli karbr
yapc demir-d elementlerin sv demir ierisinde
bulunuu.
TERS L AYRIMALARI Mangan ile dengelenemeyen kkrt miktar.
TANIM Mangan kuvvetli bir karbr yapcdr ve ters il
ayrmasna neden olan dnme yardmc olabilir.
Ters il ayrmas gri, sfero ve temper dkm
paralarda para kesiti merkezinde beyaz ya da illi Ergitme Pratii
demirin oluumudur (Baknz ekil 14.1 ve ekil 14.2). Bu
Ergitme pratii ters il ayrmas kontrolnn
durum genellikle ince kesitli dkm paralarda oluur.
yapld balca ana yerdir. Ters il ayrmas sakatnn
Ters il ayrmas problemi ile genellikle nadir olarak
metal ierisinde znen hidrojen gazndan dolay
karlalr.
olutuu bilinmektedir. Dier bir ifade ile, ergitme ve
NEDENLER dkm srasnda serbest nemin ortamda bulunmas genel
bir problemdir. Balca faktrler unlardr.
Dkm ve Model Dizayn
(1) Kupol frnnn ierisinde dk kok seviyesinin
Temper dkmde kaln kesitlere bitiik veya yakn bulunmas ve yine kupol, elektrik veya hava atmosferli
ince kesitler, ters il ayrmas problemine kar ok fazla frnlarn refrakterlerinin nem ihtiva etmesi.
meyillidirler, fakat tabii ki dizayn bu sakata tek bana (2) arj harmannda kalba dklm demir d
neden deildir. Modeller, derece ve aksesuarlar, yolluk ve madde-lerin kartrlarak kullanlmas.
besleyicileri ters il oluumunu etkilemezler. (3) Nem ihtiva eden yolluk ve havalarda sv
metalin kaynamas veya kupol frnnn alt ksmnda
Kalp Kumu
nemli kum bulunmas
Kumun fazla ya olmas nedeniyle ortaya kan gaz, (4) Daha nceden tanmlanan ergitme koullarna
metali alkalayarak, gazn metal bnyesine girmesini ve uygun olmayan alama yaplmas.
dolaysyla bu allmn dndaki metalurjik yapy (5) Yukarda belirtilen ergitme artlarn gre
oluturur. Ancak, kumdan gelen bu miktardaki gaz, yetersiz miktarda alama.
parada gaz boluu veya dier gaz sakatlarn da
oluturacaktr. .
Maa Pratii
Souk metalin agitasyonu sonucu maadan kan fazla
miktardaki gaz ters il ayrmasnn olumasna ynelik bir
kimyasal yap oluturabilir
Kalplama Pratii
Normal olmayan herhangi bir uygulama rnein fazla
veya serbest su ierii ters il ayrmas ile sonulanabilen
bir hidrojen gaz kapmasn ortaya karabilir. Bunun
gerekte agitasyon noktalarndan bir miktar uzakta olmas
mmkndr. Blgesel olarak su ihtiva eden blgelerde bu
durum grlebilir.
ekil 14.1. Gri dkme demirde tipik ters il ayrmas
66
ekil 14.2.Kresel grafitli dkme demir parada ters il ayrmasnn mikro fotoraf.x50
Dkm Pratii
(1) Ergitme Pratii (1) ve (3)de anlatld gibi
nemli potalar, pota az ve kenarlar bu sakatn
olumasna neden olur.
(2) Alama ileminden sonra sv madenin ok uzun
sre bekletilmesi alayc malzemenin etkisinin
azalmasna, dolaysyla bu sakatn artmasna neden olur.
Eer hl bir nem problemi var ise, hidrojen gaz pota
az ve kenarlarndan, boaltma kaplarndan veya maa
yzeyinden alnm olabilir.
ekil 14.3. Fotorafta grlen para ya bir pota kullanlarak

dklmtr.
67
Blm 15
SERT DKM
TANIM
Sert dkm, uygulama iin komple dkm parann
beklenenden ok daha sert olmas halidir. Yandaki resim,
sert dkm sorununu il testi silsilesi halinde
gstermektedir.
Bu sakat tr maden analizi, s transferi ve ikisi
arasndaki iliki ile ilgilidir. Souma hz iin maden
analizi yanltr veya maden analizi iin souma hz ok
fazladr. Tavsiye edilen artname limitleri iinde olsalar
dahi bu sakat tr bahsedilen her iki nedenden birine
baldr. Ender de olsa bu durum yanl hazrlanan
artnamelerden kaynaklanr. rnein, imknsz olan bir
kombinasyona neden olacak ekilde analiz, sertlik ve kesit
kalnl belirlenmi olabilir. Tesbit edilen kimyasal analiz,
souma hz ve sertlik gibi parametrelerin, ngrlen veya
mevcut dkm teknikleri ile uyum salamasna ve
uygulanacak sl ileme cevap verecek ekilde olmasna
dikkat edilmelidir.
NEDENLER
Dkm ve model tasarmnn, dereceler ve
aksesuarlarnn, yolluk ve besleyicilerin sert dkme hi
bir etkisi yoktur.
Kalp Kumu
Kalp kumunun sert dkme neden oluu ok nadirdir
fakat, kalp kumu ar rutubetli ise bu sakat trnn
oluumuna yardmc olabilir. Kumun neden olduu etkiler
genellikle, yabanc maddelere, dikkatsiz soutucu boya
(rnein telluryum) kullanmna veya souma hznda
byk deiiklie neden olacak miktarda apak iermesine
baldr.
Genelde sert kalplar, yumuak veya geirgenlii
yksek kalplara nazaran daha hzl sourlar, fakat
aralarndaki fark ok azdr. Sert dkme esas olarak
kimyasal analiz ve dier faktrlerin neden olduu
varsayldnda, kalp kumu en son hesaba katlmas
gereken faktrdr.
Maa Pratii
Sertlikler artname limitleri dna kma eilimi
gsteriyorsa maalarda ar s transferi olabilir. Maalar
zerinde soutucu boya kalnl fazla olabilir. Ar s
transferine meydan veren dier bir olaslkta maa takviye
demirlerinin kullanmdr. Maa takviye demiri zerindeki
kum paketi ok ince ise takviye demirinin souma hz sert
dkm etkisine sebep olabilir. ekil 15.1 Bir kupol ocana dzenli elik hurdas arj
esnasnda istemeden paslanmaz elik hurdas arj edilmesi
neticesinde, sert dkm probleminin il testi silsilesi halinde
gsterimi
68
rnein, gri dkme demirlerde dk kok
Kalplama Pratii yatandaoksitlenme nedeniyle (hidrojen kapma) temel
Dikkatli uygulanmayan deiik soutma teknik-leri analizde belirgin bir deiiklik yaratmakszn yksek il
sert dkme meydan verebilir. ok fazla soutucu boya oluumuna neden olabilir.
kullanm veya boyann yanl uygulanmas rneklerdir. Yksek scakla klmas, bir ok metalde ya
Metal kalplarda veya pres dkm kalplarn kalp dorudan ya da znm gazlarn zerindeki etkisi
scakl, zellikle kalplar alma scaklna erimeden neticesinde problem yaratabilir.
nceki kalp ss nemli bir faktr olabilir. Dikkatsizlik veya danklk nedeniyle sahada
Metal kalp almalarnda baz s izolasyonlar ferrosilis ile ferrokromun birbirine kartrlmas gibi
uygulanabilir. Bu temel uygulama ihmal edilmemelidir. alam malzemelerin birbirinin yerine konmas istenmeyen
durumdur. Ocak etrafnda alam malzemeleri iin iyi
Maden analizi dzenlenmi stok gzlerinin yaplmas, bu tr hatalarn
olumasn byk lde engeller.
Bu sakat tr daha ok yanl artnameye veya yanl
uygulanan metalurjik tekniklere baldr. Her bir dkm Dkm Pratii
parann metalurjisi farkldr. Genellikle, souma hz ve
kesit iin doru kimyasal analizin belirlenmesi problem Oksitlenmi maden (yksek gaz) olduka iddetli bir
olur. Gri dkme demirler gibi baz metaller, sertlik ekilde sert dkme neden olabilir. Bu nedenle, slak, kirli
hususunda grafitlemenin etkisi nedeniyle kesit kalnlna ve pis potalardan, oluklardan ve yolluklardan
ve souma hzna olduka hassastrlar. kanlmaldr. zellikle souma hz nemli bir faktr
olan ince kesitlerde, souk dkm nedeniyle baz
(1) elik. madenlerde sert dkm oluur.
Ar karbr yapc alamlar ve ferrit sertletirici eitli Nedenler
alamlar (yksek silis), ok yaygn problemlerdir.
Baz madenlerde dkm sonras souma hz ok
(2) Gri ve sfero dkme demirler. kritik olabilir. Kalplarn erken bozulmas ile havada
Yanl alam analizi sonucunda ulalan yanl karbon sertleme, demir ve demir d malzemelerde tane
edeeri ok karlalan problemdir. nce kesitli bykln deitirecek veya demir malzemelerde perlit
paralarda yetersiz alama, beklenenden daha az grafit stabilitesini etkileyecektir.
oluturabilir. Birok durumda sl ilem reete ile belirlenir. Isl
ilemdeki bir hata sert dkme dorudan etki yapacaktr.
(3) Temper dkme demir. Frn kapann aralk kalmas gibi ufak bir dzensizlik,
Yanl alamlandrma problemlerden biridir. Temper probleme neden olacaktr.
dkme demirlerde (ve sl ilem uygulanm kresel Su soutmal metal kalplarda, genel hata kalp iinde
dkme demirler) temper-lemeyi engelleyen elementlerin dkmn uzun sre braklmasdr. Kuma dkmlerde tam
tehlikesi vardr. Bu elementler iersinde en ok bilineni tersi geerlidir.
kromdur. Kasten olmasa da, dikkatsizlik neticesinde paralarn
suda soutulmas sertlemeye neden olacaktr. Bu
(4) Aluminyum. balamda, yaz aylarnda dkm kalplar hava cereyan
Birok alam sert dkm arttrr. Bu alanda en ok olan ak bir pencere nnde scakken bozulabilir, fakat
tannan elementler demir ve magnezyumdur. ayn ilem kn yaplnca sertlik problemine neden
olabilir.
(5) Magnezyum.
Genel olarak sknt yaratan elementler ar silis ve
aluminyumdur. Fakat birok alam elementi sert dkm
olasln arttrr.
(6) Pirin ve bronz.
Yanl karmlar ya da dkm-hanede retilmi dier
analizlerden gelen kirlenmeler nedeniyle yanl analiz
olumas mmkndr.
Ergitme Pratii
Yanl analiz bu problemin en nemli blmn
oluturmas nedeniyle limit d analizlere neden olan
hatal ergitme uygulamas istenmeyen sert dkmlere
neden olabilir. Bu hatann en belirgin kayna, arj tartm
esnasnda istenmeyen maddeler veya belli elementlerin
kayplarn izin verilmesi, bazen de bir nceki dkmden
gelen kirlenmelerdir.
arj tekniinin doru ve astar kirliliinin olmadn
varsaydmzda, skntnn genel nedeni oksitlenmi sv
madendir. Bu ise atmosfer kontrolnn kaybedilmesinden,
curuf tutmadan ve ergitim hzndan kaynaklanabilir.
69
Baz kum emmesi hatalarnn metal katlatktan sonra,
fakat hl yksek scaklktayken olutuu grlebilir.
rnein, kum emmesi hatasnn iddeti paray scakken
kalptan karmak yerine kalp iinde tutmakla artmas
Blm 16 normal bir durumdur. Oksitlenme ile oluan kum

emmesinin rol, metal akkanlnn yetmedii
durumlarda, kalp yzeyindeki porozitelere penetre etme
ile aklanmaktadr. Eer dkm esnasnda veya katlama
srasnda, metal oksit oluumuna veya kum emmesine
KUM EMMES neden olan oksitleyici artlar varsa, kum emmesi sama
TANIM hatas ile birlikte oluabilir.
Kum emmesi, sert kalplarda kum emmesi ve kum
Kum Emmesi, metalin veya metalik oksitlerin kum metal kaynamas problemlerinin birbiriyle kartrlmas
taneleri aralarndaki boluklar doldurmalarndan olasdr. Probleme tehis konulmadan nce bunlarn
kaynaklanan bir dkm sakatdr. Bu olay olurken kum hepsinin zerinde durulmasnda yarar vardr.
taneleri yer deitirmemektedir. ekil 16.1 yumuak bir
kalptan dolay oluan kum emmesi sakatn NEDENLER
gstermektedir.
Genel olarak, kum emmesi kalp yzeyinin
gzenekliliini gsterir. Kum emmesi, yksek sktrma Keskin kelerin veya sarkk veya kntl kesitlerin
basncyla, CO2 kalplaryla, shell maa ve kalplaryla, ve kullanmnn zorunlu olduu veya ince maa veya kum
iyi sktrlp kimyasal olarak pien maa ve kalplaryla kesitlerinin kullanmnn zorunlu olduu ve evresindeki
elde edilen sert kalplarda bile grlr. Bu tip kum emmesi metalin younluunun fazla olduu durumlarda para
Blm 17, Sert Kalplarda Kum Emmesi bal altnda dizayn, kum emmesi hatasna katks olan bir faktrdr
anlatlmaktadr. Bu blmde sadece kum taneleri arasnda (Baknz ekil 16.2). Bu tip dizaynlar kalp veya
akla veya poroz kalplara neden olan faktrler ele
alnacaktr. Bu yaklam, kum emmesi hatasna ok
benzeyen dier sakatlar deil, daha gereki bir kum
emmesi hatasn ortaya koymaktadr.
Dikkat edilmelidir ki, hatann tanm yaplrken metal
oksitlerinin yol at kum emmesi de dahil edilmitir.
Baz kum emmesi hatalarnn sv metal yerine metal
oksitlerin hareketinden kaynakland tespit edilmitir.
Metallerin yksek scaklkta (ergitilmi durumda da olmak
zere) oksitleyici atmosfere maruz kald zaman (hava
da dahil olmak zere) oksitlenmesinde nemli bir art
olduu nemli bir kriterdir.
ekil 16.1. Yumuak kalptan dolay oluan kum emmesi.
70
Daha da ar durumlarda, bu ekilde yerletirilmi
modeller ok veya az boyutlarda olmak zere kalp imesi
hatas ile sonulanacaktr. Fakat gzlenebilir bir kalp
imesi sakat olumazsa bile, kum emmesi sakat
oluabilir. Genel olarak ime ve kum emmesi sakat
oluum nedenleri ayn olduklarndan dolay ayn para
zerinde grlr.
(c) Dey yolluk, besleyici ve yatay yolluklarn
uygunsuz yerletirilmesi, kum paketinin yumuak
kalmasna neden olabilir. Bu olay (b) kknda anlatlan
problemin benzer bir olu biimidir.
(d) 1.5 dereceden daha az olan yetersiz syrma as,
genel olarak iyi sktrlm kalp zerinde bile, anm
syrma yzeyleri oluturacandan dolay, metal veya
metal oksitlerinin kum emmesi sakatna neden
olmasna yol aar. Hasar gren kalp yzeyi hibir zaman
kalbn kendisi kadar sert deildir.
(2) Modelin yatay tasarm yerine dikey olarak
yerletirilmesi ar metalostatik basnca etki etmektedir.
Bu durum dkm parasnn alt blgelerinin daha
yksek statik basn altnda kalmasna neden olur. Statik
basn gaz boluu ve ekinti sakatlar ile ilikilidir ve baz
kesitlerin beslenebilmesi iin gereklidir. Ykselen basn,
kumda daha fazla yk oluturur ve kum emmesi basncn
yok edebilmek iin zel kuma veya daha sert kalplamaya
ihtiya duyulabilir.
Derece ve Aksesuarlar
(1) Yetersiz veya yumuak sktrmaya neden olan
derecelerin yapm ve dizayn.
Kalplama esnasnda derecelerin arplmas bir neden
olabilir veya kalbn kritik blgelerinin yeterli
sktrlmasn engelleyebilir. Problem derece dizaynndan
veya kt bir ekilde eilmi, bklm veya gevemi
ekipmandan dolay olabilir. Problemin genel nedenleri
aada sralanmtr.
(a) ime ve/veya kum emmesine neden olabilecek
ekil 16.2. Keskin keler ve scak blgeler kum emmesine yumuak kalm blgeler oluturabilecek derece
en ok eilimli blgelerdir.
traversleri.
maann normal zelliklerini tamamen ortadan (b) Modeller ksmnda akland gibi (1b), dk
kaldran s konsantrasyonun olumasna imkn salar. sktrma oluturan ve model iin kk dereceler.
Baz dizaynlar, yksek scakla veya s dalmna (c) Yolluk sisteminin yumuak kalp oluturmayacak
dayanm oluturabilmek iin , zirkon, karbon veya olivin ekilde yerletirilmesini engelleyen traversler. Problem
gibi zel kumlarn kullanmna ihtiya gsterebilir. snn ayn blgede younlamas ile daha da arlar.
Eer dey yolluk veya besleyicinin konumu
Modeller deitirilemezse, traversi kesmek veya karmak zorunlu
(1) Modellerin yetersiz veya yumuak sktrmaya olabilir.
neden olacak ekilde yaplmasPoroz veya ak kum (2) Modelle ksmnda anlatld gibi (2), yksek st
taneli kalp oluumunu tevik ederek, kum emmesi dereceler.
problemine direkt etki eder.
Kum emmesi dayanm ve basncn her ikisiyle de
Genel olarak hatalar u ekildedir: ilgilidir. Dk metal basnlarna uygun olan bir kalp,
(a) Kalp ayrm yzeyinin yanl seilmesi, ar st basn ykseldii zaman kolaylkla kum emmesi sakatna
derece yksekliine veya kalpta derin montlara veya 1.5 neden olabilir. Basn metalin younluu ve st derece
dereceden daha kk syrma alarna neden olabilir. Bu ykseklii ile doru orantldr (ayn hava yksekliinde
durum genelde, maa kulanmn minimuma indirme elik gibi ar bir metalin oluturaca basn, aluminyum
amacnn bir sonucudur. gibi hafif bir metalin oluturaca basntan daha fazladr).
(b) Plka zerine uygun yerletirilmeyen modeller Eer besleme iin yksek bir st dereceye ihtiya varsa,
sktrlmas zor kum paketleri olutururlar. Bu durum, kum zellikleri tekrar dzenlenebilir. st derece
model figrn derece kenarna ok yakn monte etmekten yksekliinin ihtiya duyulduundan daha fazla olduu
veya bir plka zerine gerektiinden fazla model durumlarda olabilir. Bu durumda, st derece ykseklii
figrnn yerletirilmesinden dolay oluabilir. drlmelidir.
71
Yolluk ve Besleyici Sistemi (2) Dey yolluk haznesi, yatay yolluk ve meme arasnda
doru olmayan oranlar, dkm esnasnda metal oksit
(1) Kumun belirli blgelerde ar snmasna neden oluumuna neden olur ve curuf yapc bir etki gsterir.
olan yolluk girileri ve besleyicilerin yerleimleri kalp
yzeyinin beklenenden nce bozulmasna yol aar. Yolluk sisteminin tm kesitleri, dkm esnasnda
srekli dolu tutulamadka bu problem her zaman ortaya
Bu yksek scaklklarda metal vaya metal oksitlerin kabilir.
oluumuna neden olur. Aada bunun tipik rnekleri Basnl yolluk sistemleri, tm kesitleri dolu tuttuu
verilmitir. ve metalin oksijenle temasn minimuma indirdii iin, bu
(a) Kalp yzeyine ok yakn olan bir besleyici ve problemi en aza indirger. Herhangi bir trblans ekli
yolluk haznesi bariz bir scak blge oluturur. Bu oksitlenme orann artrr. Bu yzden trblansz ak,
blgedeki problem yumuak sktrmaya eilimle daha da zellikle hzl oksitlenme oranna sahip metallerde
arlar. (rnein elik gibi) istenen bir durumdur.
(b) Belirli bir kalp yzeyinden ok fazla metal
aknn olmas, kumu dalma noktasna kadar str. Bu
durum zellikle, ilk katlama esnasnda oluan ince
tabakann tekrar erimesiyle ortaya kabilir.
(c ) Dkm esnasnda herhangi bir nedenle oluan
ar basn, zellikle yksek scaklklarda kum emmesi
sakatna eilimi artrr.
(d) Dk dkm hz katlamay geciktirir ve bu
yzden, kumun yksek scakla maruz kalma sresini
arttrc etki gsterir.
ekil 16.3. Poroz bir kalpta kum tanecikleri arasndaki metal yaps mikroyap fotoraf x 400.
72
Benzer ekilde yksek bir kil oran, kumun
flenebilme zelliini drr fakat, fleme
sktrmasndan oluan yzeysel sertlii artrr. Bu, yalnz
sktrma kuvvetlerinin uygulanmas kabiliyetinden
kaynaklanr.
Her kalplama metodunun, kalplama enerjisini
uygulama ekli farkl olduundan dolay, akkanla
ynelik belirli zellikleri sralamak imknszdr. Herhangi
bir tip iin en iyi akkanlk koullar, tamamen farkl bir
ekipmann parasna gre dk olabilir. Genel olarak
aadaki gibi sralanabilir.
(a) Nemin karm iinde eit olmayan ekilde youn-
lamas, kalplamann her eitinde kum emmesine ve
zayf kalplanabilirlii eilime yol aacaktr. Bu gaz
boluu, dart ve inklzyon gibi baka sakatlara da neden
ekil 16.4. Redkleyici atmosferin metal emmesi zerindeki olduundan nlenmesi gerekir ve kumun kt
etkisini gsteren bir deneme dkm. harmanlanmas (kartrlmas) sonucu oluur.
(3) Olmas gerekenden daha byk llerde (b) Az miktardaki mogul (kavrulmu msr unu,
tutulmu besleyici az kumu ar starak genel bir dekstrin) kullanm sktrma artlar altndaki akkanl
problem oluturur. artrmasna ramen, ar mogul kullanm
kalplanabilirlii drr.
ounlukla bu durum, uzun besleyici aznn geni (c) Ar nem zellikle sert kalplarda en nemli
tutulmasna ramen erken donmasndan kaynaklanr. problemdir. Bu zellikle sktrma artlar altnda daha
Yanl besleyici az dizaynndan dolay, besleyici yeterli yksek bir younluk salasa da, ou durumlarda
beslemeyi yapamyorsa, besleyici aznn, besleyici kalplanabilirlii drr. Ne yazk ki ar nem, gaz ve
ilevini tamamlamadan katlamasn engellemek iin dier sakatlarla ilikisinden dolay, younluu yksek
uzunluunu azaltmak, lsn byt-mekten daha iyidir. kalplarda genelde tolere edilemez.
Besleyici aznn kk tutulmas kumun ar snmasn (d) Ar ya deformasyon, zellikle kalp sktrma
engelledii gibi, talama operasyonunu azalttndan ve sarsma esnasnda, kalp younluunu drebilir. (e)
dolay maliyeti de drr. Kt havalandrlan kum bazen nem younlamasna
neden olur. Kum kartrcdan (mikserden) kan kum,
(4) Hava kapmaya meyilli olan hava ve dikey yolluk
topaklanm olabilir. Bu, normal artlarda kalplanan
metalin oksitlenmesine neden olur.
kumun kalplanma zelliini drr. Kumun bu ekildeki
Bu da sv metal zerinde metal oksit tabakas topaklanm hali havalandrma veya paralama yntemiyle
oluturacandan kum emmesi sakatna yol aar. giderilebilir.
(f) Topaklanm kum (e) kknda anlatlann bir ileri
Kalp Kumu safhasdr. Bu hazr kum silosunda, bantn zerinde veya
Kalbn ar poroz kmasna neden olan kum artlar kum dereceye derken oluabilir. Kum tanelerini tekrar
kum emmesi sakatna eilimi artrr. Bu durumda kalp younluunun model yzeyine gre dzenlemek, ek
porozitenin, kalbn bir olaan durumu olduu bir enerji gerektirir. Bu faktr, zellikle takalama ile
unutulmamaldr. Eldeki ekipmanlarla kalplamas zor olan sktrmada veya dk basnl sktrma ekipmanlarnda
kumun bu olas hali, uygun faktrlerle giderilir. gzlemlenir.
(1) Kum tanelerinin dzensiz dalm dk

younlukta kalp oluumuna neden olabilir.
Kum tanelerinin dalmnn kalbn younluu
zerinde direkt etkisi vardr (Baknz ekil 16.3). rnein
40 ve 200 gibi sadece iki elekte toplanm bir kum,
maksimum teorik younlua sahip olmasna ramen,
genleme sakatna eilimi arttrdndan sakncaldr
(Baknz Blm 9, Kumun Genlemesinin Oluturduu
Hatalar).
Bunun tam kart ise, maksimum gaz geirgenliinde
ve minimum younluktaki, bir veya iki elek dalmna
sahip kumdur. En uygunu veya drt elek dalmna
sahip olan kumdur.
(2) Dk akkanlk ve/veya kalplanabilirlik,
birok faktrle ilikilidir.
Kalplama pratii dikkate alnmaldr. rnein ok az
miktarda mogul (kavrulmu msr unu) kullanm kumun ekil 16.5. Yumuak sktrlm maalar kum emmesine
sktrlabilme zelliini artrr, fakat sarsakta bozulma olanak salar.
zelliini azaltr.
73
anlatld gibidir ve kumun flenmesini ve sktrl
(3) Shell kumunun yetersiz kaplanmas. masn, olmas gerektiinden daha da zorlatrr. Yksek
Blgesel dk dayanm ve ak kum tanelerinin dekstrin veya dk ya, neme duyarl bir madde olabilir
oluumuyla shell kalplarnda kum emmesi sakatna neden ve nemde deiikliklere yol aabilir. Baz karmlar,
olur. maksimum flenebilirlik iin sk bir nem kontrol
gerektirebilir.
(4) Kalbn ar gaz geirgenlii.
(3) Kaba ve poroz maa yzeyi kum emmesi
Ak kum taneleri oluumunun dier bir sonucudur.
asndan bir problemdir.
Gaz geirgenlii ve younluk birbiri ile
balantldr.Younluk dk olursa gaz geirgenlii Metal veya metal oksit bu yzeye gel-dii zaman kum
yksek olur veya gaz geirgenlii dk olursa younluk emmesine yol aabilir. Bu zellikle, ar metal kesitleri,
yksek olur. derin alt dereceler ve metal genlemesi gibi basnca maruz
kalan dkmler de geerlidir. Kaba veya ak yzey
(5) Yetersiz redkleyici veya karbon ieren genelde aadaki faktrlere baldr.
malzemeler. (a) Yetersiz veya uygunsuz ayrc malzemesi, maa
Ar metal oksit oluumuna yol aar. Bu ayrca oluan yzeyinin maa sandnda veya syrlma esnasnda
oksitin kum taneleri arasna kolayca girmesine ve kum yrtlmasna neden olur.
emmesi sakatna neden olur. Dkm parasnn
oksitlenmesi ekzotermik bir reaksiyon olduundan kalbn
o blmnn ar snmasna neden olur. ekil 16.4
redkleyici bir atmosferin kum emmesi sakatna etkisini
gstermektedir.
Maa Pratii
(1) Boyanmam maalarda tane irilii ok yksek
olan veya dalm dzgn olmayan kum, Kalplama
Kumu (1)e benzer etki gsterir.
Bu yalnz boyanmam maa ile balantldr. nk,
bir boyama, daldrma veya ykama, maa zerinde bulunan
tm aklklar kapatacaktr.
(2) Yumuak maalar yumuak kalplar gibi ayn
etkiyi gsterir.
ekil 16.6. Maann yetersiz frnlanmasndan dolay metalin
Bu maalar bazen bu tip kum emme sakatlarnda en maayla tamamen kaynamas.
nemli faktrdr (Baknz ekil 16.5) Maann veya (b) Yetersiz veya hatal maa boyanmas, kum
kalbn kum taneleri arasndaki gerek aklk, kalplama emmesinin olumasna yol aar nk, maa yzeyindeki
ve maa yapm prosesi ve potansiyel younluk Kalplama aklklar kapatamaz. Maa yzeyleri ne kadar ok ak
Kumu (1) ile balantl olmak zorundadr. Maalarda, bu yapdaysa, ykama, daldrma, tadilat ve boyama
ekildeki kum taneleri arasndaki aklar aadaki ilemlerine o kadar zen gsterilmelidir.
nedenlerden dolay oluur. (c) Yeterli piirilmeyen ve kurutulmayan maalar
(a) Yetersiz veya uygunsuz yerletirilmi (veya dkm esnasnda oluan gaz ve buharlardan dolay kum
tkanm) maa sand filtreleri. Eer hava maa emmesine yol aabilir ( Baknz ekil 16.6).
sandndan mmkn olduunca abuk tahliye edilemezse, (d) Ar piirilme veya fazla kurutulmadan dolay
maa kumu flemesi yeterli olmayacak ve oluan maa mukavemetini kaybemi maa zayf bir yzey oluturur.
maksimum younluuna ulaamayacaktr. ou zaman, Bu, uygun piirme sresinin veya scaklnn yanl
hava kumu maa sandna itmek yerine tayarak gtrr. hesaplanmasndan dolay olabilir. Frnda birbiririyle
Bu yzden hava, kum maa sandn tamamen uyumayan maalarn kark kurutulmasndan (Kk ve
doldurmadan nce tahliye edilmek zorundadr. byk maalarn ayn frn ve ayn srede kurutul-mas)
(b) Seyyar maa sand paralarnn altnda kalan veya frn ierisindeki kt s dalmndan
ksmlarda yetersiz sktrlan kum. Bu maa yapan kiinin kaynaklanabilir. Frn scaklk gstergeleri bozuk olabilir.
dikkatsizliinden kaynaklanr. Basit sarsma ve Baka bir genel hata ise, byk maalarn kuru-mas iin
sktrmaya tepki gstermeyen baz kesitlerinin, frnda fazla tutulup, yzeylerinin ar snp, i
doldurulmas ve sktrlmas ile yaplan, el yapm taraflarnn ancak snmasdr. Byk maalarda bu
maalarda genellikle grlr. problem kok merkezlerinin kullanm veya baka
(c) Dk hava basnc. Bu genelde fleme ile yaplan hafifletici teknikler kullanarak nlenebilir. Bylece maa
maalarda grlen bir hatadr. Geici olarak oluur ve yzeyleri zarar grmeden maa kartlabilir.
belkide kompresrde ar yk olduu zamanlarda dikkat (e) Eeleyerek, oynatarak, tralayarak veya baka
edilmeyen bir deiikliktir. Eer maa sandna sabit yntemlerle boyal veya boyasz maay andrmak,
basnca gre hava firar verilirse, bu basntan herhangi bir mekanik olarak poroz veya kaba yzey oluturmann bir
sapma, geici bile olsa, maann younluunda baka yntemidir. Andrlm yzeyde oluan problem,
deikenlikler yaratr. genelde o zaman iin aceleyle dnlenden daha kt
(d) zel karmlar iin yksek dekstrin (msr unu) olabilir. Bu, boyanm maada boyanmama oranla daha
veya dk ya kullanm. Bu Kalplama Kumu (2b)de
74
kt sonular verir. nk andrlm yzey, boyanm (12) Kirli bir maa sand direk olarak kumun maa
yzey zerinde ak bir blge oluturur. sandna yapmasna neden olarak, maa zerinde ak
yzeyler oluturur.
(4) Stoklama esnasnda nem kapan maalar
Kalplama Kumu (2c) (Ar nem) akland gibi ayn yi bir maa, dzgn, youn bir yzeye sahiptir. Bu
etkiyi gsterir. ekildeki gzel maa yzeylerini, kirli maa sandklar ile
elde etmek imknszdr.
Bu maalarda ok nemli bir problemdir, nk
maalarda ar nem istenmez. Maa kuru gibi grlebilir,
fakat hl yzeyinde ar nem tayor olabilir. Bu durum
yzeyden izim sertlii lm ile anlalabilir.
(5) atlak bir maa gibi damarlanma ve sarkmaya
neden olan herhangi bir durum, kum emmesine ortam
hazrlayan ak girintiler oluturacaktr.
Bu ekildeki bir atlak, maada ak yzey oluturur
ve kum emmesi ve erozyon sakatna neden olur.
(6) Yeni boyanan ya maann yanl iilikten dolay
krlmas veya hasarlanmas (3b)de anlatlanlarn bir
baka eklidir.
Bu, metal veya metal oksitlerin kum emmesini
engelleyecek seviyede boyann kalmamasna neden olur.
Krlan maa o blgede nceden dnlmeyen bir gaz
firar k gibi alr ve oluan kaynama kum emmesine
yolaar.
ekil 16.7. Kalp boyasnn yetersiz kurutulmas sonucu
(7) Maa boyasnn yetersiz emilmesi direkt olarak
oluan kum emmi alan.
kum emmesine neden olur veya boyann dklerek maa
yzeyinde ak blgelerin olumasna neden olur. Kalplama Pratii
Bu ekildeki bir boya dklmesi, (6)da anlatld Yumuak kalp kum emmesinin temel nedeni
gibi kaynamaya ve buna bal olarak da kum emmesine kalplama pratiidir. Bu, dikkatsizlikten dolay veya
neden olur. Bu ekildeki kum emmesinin nedeni, ya ok kalplama makinasnn kalp ile uyumsuzluundan
ince kum kullanm, ya boyann baume seviyesinin doru kaynaklanr. rnein byk bir kalp iin kk bir
olmamas ya da boya sulandrcsnn tipinin uygun makina kullanmak, kalplaycnn bunu daha gl bir
olmamasdr. sktrc veya tokmak kullanarak tolere etmedii srece,
(8) Maada dk scak mukavemet kum emmesine yumuak kalp oluumuna neden olur.
neden olur. (1) Yumuak veya eit olmayan sktrma ou
Boya ierisinde yetersiz kil kullanm veya ok fazla durumlarda nemlidir.
solvent kullanmndan dolay dk oranda balayc Fakat, baz durumlarda, eit olmayan younluk, genel
kullanm, dk scak mukavemet oluumuna neden olur. yumuaklktan daha nemli bir problemdir. Modeldeki
(9) Kt kartrlm maa kumu (kt kartrlm girintili kntl kesitler, dizaynda zorunlu olmadka, ya
kalplama kumu gibi), dikkatli ve ustaca kalplamayla, ya da zel akkanl
olan bir kumla ve zel yardmc aletler kullanlarak
Dkm esnasnda dalarak dk mukavemetli kalplanmaldr.
blgeler oluturur ve kum emmesine neden olur. Tabakalam alanlardaki yumuak spotlar kalp
ustasnn dikkatsizliinden kaynaklanr. Oluan yumuak
(10) Kt final iilii yaplm veya temizlenmi
kalplamann gerek nedeni belirli olmadndan dolay,
maalar direk olarak kum emmesine yol aar.
dklen sakat parann nedenini bulmak zor olabilir.
Bu ekildeki maalarn dkmden nce ayrlmas Maa Pratii (2c)de akland gibi, kalp dk
gerekir. hava basncna dikkat etmeyebilir. Genelde rastlanlan
tipik bir hatadr. Bu durum sonucunda oluan yumuak
(11) Daldrlarak veya spreyle boyanan maalar, kalp kum emmesine neden olabilir.
tekrar kurutulmadklar takdirde, kolayca atlayp Yetersiz ldeki ekipman, iin paras olarak
dklebilir. dnlebilir, fakat kalp sktrarak bunu tolere etmeyi
Boya dklmesinin sonucunda veya (4)de anlatld dnmedii srece, bu kalbn genel younluunu
gibi slak yzeyden dolay oluan kaynamadan dolay kum etkiler. Yetersiz veya kt dizayn edilmi sktrma
emmesi oluur. tokmaklar veya ekileri, kalp younluunun ihtiya
duyulan yerler olumasn salayamaz. Baz durumlarda
bu olay, yanl seilmi model aksesuarlar veya varolan
iyi dizayn edilmi sktrma bloklarnn kaybedilmesi veya
retim esnasnda krlmas sonucu oluacaktr.
Yetersiz sarsma, ar sarsma kadar kt etki yapabilir.
Ar sarsma bir sktrma kaymasn balatabilir; az
75
sarsma ise kalpta az sktrlm alan oluumuna neden Maden Analizi
olabilir.
(1) Akkan oksitler oluturmaya eilimli metaller
(2) Mala ile hatal tamir edilmi kalp yzeyleri kaba
bir dkm yzeyine ve kum emmesine neden olur. Eer yumuak kalplamayla veya yukarda aklanan
metotlarla oluumuna imkn verilirse, ok abuk kum
Ayrca, bu ekilde tamirler ar nem nedeniyle emmesine neden olacaktr. Ayn ekilde, akkanl
kaynama tipi kum emmesine neden olabilir. yksek metaller, yksek yzey gerilimli veya viskoziteli
(3) Uygun yerletirilmemi hava firarlar. metallere oranla, daha kolay kum emmesine yol aar.
Gevek kalp yzeylerine neden olduklarndan, kum (2) Kurunla kartrlm bronzdaki kurun gibi
emmesine neden olabilirler. ergime noktasn dren alam metalleri
(4) Maalarn yetersiz veya homojen bir ekilde Ana metale gre dk scaklklarda akkan
boyanmamas. olacaklarndan dolay kum emmesine neden olur.
Maa Pratii (3b)de akland gibi ayn etkiyi (3) Yksek dkm scaklna ihtya duyulan
kalplarda da gsterir. kompozisyonlar
(5) Yzeysel kurutulan kalplarn zerindeki Yksek akkanlktan dolay kum emmesine neden
boyalarn yetersiz veya homojen olmayan bir ekilde olabilir. Buna ek olarak, ihtiya duyulan yksek scaklk
kurutulmas oksit oluumunu artrr ve bu yzden, oksit kum emmesine
eilim artar.
Maa Pratii (6,7,11) blmlerinde anlatld gibi
ayn etkiyi gsterir. ekil 16.7 kalp boyasnn yetersiz bir Ergitme Pratii
ekilde kurutulmas sonucunda oluan bir kum emmesi Oksitlenmi metalin akkanl dktr. Bu yzden
alann gstermektedir. kum emmesi beklenmeyebilir. Ancak, oluan byk
(6) Ayrm yzeyi ayrc svs ve kalp boyalarnn miktardaki oksit filminin, kumun yzeyini slatmaya
ar kullanm, iki ekilde problem yaratr. ynelik arlkl bir eilimi vardr ve bu da akkan bir
temiz metalin giremeyecei kalptaki porozitelerde kum
Ar miktardaki ayrm yzeyi ayrm svs kalp emmesine neden olur.
yzeyini zayflatarak, kaynama ve erozyona eilimi artrr
(Baknz Blm 9, Kumun Genlemeinin Oluturduu Dkm Pratii
Hatalar).
(1) Ar yksek dkm scaklklarnn etkisi iki
Dk erime scaklna sahip, kuru kalp ayrclar
kattr.
kum tanelerinin emmesine neden olur. (Baknz Blm 10,
Emme). Bu hata, bazen hakiki kum emme hatas ile Birincisi, akkanl artrrlar. kincisi, abuk oksitle-
kartrlr. nirler ve oksit kum emmesini artrrlar. Bir baka etkisi de,
ar yksek scaklk, maa veya kalp yzeyini hemen
(7) Kullanlan boyann Baumesi ok dk olursa,
paralar.
boya emilir.
(2) Ar st derece ykseklii gibi, ar dkm
Bunnu sonucunda da boya dklerek veya ufalanarak,
ykseklii
direkt kum emmesi ve kaynama kum emmesinin her
ikisine de imkn salar. Ar metal basnc yaratr ve metal veya curufu,
kalbn ak kum taneleri arasna girmeye zorlar. Bu husus,
(8) Modelin yeterli olmayan yzey kumu ile
Kalplama Kumu, Maa Pratii ve Kalplama Pratiinde
rtlmesi genellikle dikkatsizlikten kaynaklanan ve
aklanan tm koullar arttrr.
aklanmas zor kum emmesi olarak adlandrlr
(aklanmas zor, nk modelin rtld dnlr).
Bu hatann eitleri unlar ierir: Kum emmesini
engelleyebilecek tipte olmayan yanl tip yzey kumu
veya model yzeyinde ar filtre bulunmas metal veya
metal oksit kum emmesine imkn salar.
(9) Scak ve souk malzemelerin (maalar, kalplar,
supportlar, iller, v.b.) birarada bulunmas nemin
younlamasna neden olabilir.
Bunlar kaynama tipi kum emmesine neden olabilir ve
oksit oluumunu artrabilir, bunun sonucunda da metal
oksit kum emmesine neden olabilir. Bu, bu tip kum
emmesinin genel bir nedenidir ve sert kalplarda kum
emmesinin arlkl bir nedenidir.
76
Modeller
(1) Model ekipmannn eit olmayan sktrmay
douracak ekilde imal edilmesi.
Blm 17 Bu, ayn kalpta sert ve yumuak blgeler oluturur.

Birok durumda, sert kalp kum emmesi gerekte sert
kalbn yumuak alanlarnda olan emmedir. Grnte,
ayn kalp iinde, yksek ve dk geirgenliin birleimi
SERT KALIPLARDA KUM EMMES (sert ve yumuak kalp) emmeyi daha yumuak ksmlara
yneltir. Muhtemelen bu, dkm annda kalbn daha sert
TANIM olan ksmnn stlmas esnasnda yumuak kesitlerindeki
yksek nem olumas sonucudur. Bu tr eit olmayan
Kum emmesi, metal veya metal oksitlerin kum taneleri sktrma, genelde kalp ayrm yzeyinin, modelin
arasndaki boluklara kum tanelerini yerlerinden plkadaki konumunun, dey kolonun, besleyicilerin,
oynatmadan dolarak oluan bir sakat durumudur. Sert kum yolluklarn uygunsuz yerleimi ve yetersiz syrma
kalplarda ok ufak ebattaki boluklar bulunmasna asnn sonucudur.
ramen, bu hata meydana gelebilir. Aklama tipik sert
kalp kum emmesini gstermektedir. (2) Bir ok modelin birbirlerine ok yakn olarak
Sert kalp kum emmesi esrarengiz bir olay olmasna monte edilerek, modeller arasndaki bolukta yetersiz bir
ramen, kalp iindeki nem ortam ile ilgili olduu bilinir. skma yaratmasna neden olmas.
Faktrlerin ou nem, scaklk, metalin oksitlenme hz ve
Ayn model plkasnda kaln ve ince kesitli dkm
metalin kum ile arasndaki temas derecesi ile ilgilidir.
paralarn birletirilmesi genelde sert kalp kum emmesine
Reaksiyonlar yksek scaklk kimyas ile alakal
neden olur. Bu olutuunda, artc olan ey kk
olmasndan dolay alma zorluu yaratmaktadr. Aka,
paralarn sakata daha eimli olmasnn grlmesidir.
basit maden akndan fazla bir durum sz konusudur.
Muhtemelen daha byk paralar kum nemini daha ince
nk mevcut porozluklar normal maden aknn
kesitlere yneltip bylece kk paralarn yzey
boluklar iine girmesi asndan ok kktrler. Bu
oksitlenme hzn arttrmaktadrlar. Deiik ebatlarda ve et
ancak metal veya metal bileiklerinin buhar ile alkal
paylarndaki model plkasnda eitli paralarn ayn
olabilir. Maden haraketi, belki bir tr klcal yolla madenin
toplanlmas durumunda sert kalp kum emmesinin tipik
kuma temasna, art metal veya metal bileiklerinin yzey
karakteristii oluur. Bu durum sert kalp kum emmesini
gerilim karakteristiklerine baldr. Baz metal oksitlerin
yumuak kalp emmesinden ayran zel bir durumdur.
saf metalin ergime scaklndan birka yz derece aada
sv olduklar bilinmektedir. Metal oksit silis oluumlar (3) Kalp ve maa iin yetersiz gaz firar sert kalp
(rnein fayalit) ok dk ergime noktalarna ve kum kum emmesinin ana nedenidir.
kalp iine klcal ak iin yksek eilime sahiptirler.
Sk bir kalbn gaz geirgen-lii buhar basncn ve
Kumun metal ile temas genelde byk bir faktr olmas
gaz tahliye edecek ayn zamanda kalp iinde mevcut nem
nedeni ile sk kalp emmesinin zel bir dart sakat olarak
ve hava skmasn nleyecek ekilde dnlmesini
bilinmesinin baz nedenleri vardr. Bu sakatta tek kum
gerektirmektedir. Gaz kclar verilmi dereceler, model
taneleri oksitlenmi metal yzeylerine temasa zorlanarak
ayrm yzeyi kclar, maa ba kclar ve dkm
klcal ak balatr.
havasn rahatlatan kclar geri basnc ve emme etkisini
Bu mekanizmann izahnda bavurulan teoriye gre,
azaltan yollardan birkadr. Birok durumda, model
aada sz edilen temel hatal uygulamalardan
bulunmayan geni kalp alanlar kalp yannda derece
kanlmaldr.
ayrmna doru kritik alanlarda ar su buhar duvar
1. Ar nem.
birikiminin olumasn engellemek iin ek yolluk eklinde
2. Madenin oksitlenmesinde herhangi bir art.
kanallar gerektirir.
3. Kum genlemesinde veya metal statik
basncndaki herhangi bir art. (4) Model ekipmannn ar metal statik basncn
4. Herhangi bir ar kalp scakl. oluturacak ekilde yapm sert ve yumuak kalplarda
emme eilimini arttrr.
NEDENLER
rnein, baz almalar kalpta dikey veya yatay
Para ve Model Dizayn olarak yaplabilir. Yatay montun tercih edilmesi dkm
Keskin kelerin veya kntl kesitlerin gerekli derinliini azaltarak, statik maden basncn drr.
olduu zamanlarda, ince bir maa veya kum kesiti Derece ve Aksesuarlar
gerektiinde ve kaln bir metal kesiti tarafndan evril-dii
durumlarda dizayn bu hatay arttrc bir faktr (1) Derece ekipmannn kalpta eit olmayan
olmaktadr. Kalp ve maa iinde bu scak blgeler metal sktrma yaratacak ekilde dizaynnn etkileri model
veya metal oksitleri kalp ve maa boluklarna sv veya ekipman ksmnda anlatlanlarla ayn etkiye sahiptir.
buhar halinde aktabilecek yeterli scakla getirir.
Bu problemi yaratan derece dizayn faktrleri
aadakilerini iermektedir.
Ceplerin skmasn nleyen takviye demirleri.
a) Model ekipman iin ok kk olan dereceler ve
bylece model ve derece arasnn sktrlma
zorluu.
77
Dey kolon ve besleyicilerin uygun yerleimini
nleyen ve bylece zor sktrma veya yumuak cep Yolluk ve Besleyici Sistemi
salayan takviye demirleri. (1) Giri ve besleyicilerin yerleimi kumun lokal
Sktrma plkasnn veya kafasnn hatal ayar olarak fazla snmasna ve emmenin oluma ihtimalinin
kalbn baz blgelerinin fazla sktrlmasna ve dier artmasna neden olur.
alanlarn yumuak kalmasna neden olur.
Souk ya kumun soutucu etkisi yzeyi
(2) Ar st kalp ykseklii dzgnletirip metalde kabuk yaratarak emme oluumunu
Statik maden basncn arttrr ve bylece metal ile engeller. Bununla birlikte, kum snrken metal kabuu
kum arasndaki temas artar. Bu sv veya gaz metal oksitlenebilir ve emme iin kafi derecede svlaabilir. Bu
fazlarnn akkanln arttrr. safhada, kum scak olduundan, kumun hibir soutucu
veya phtlatrc yararl etkisi kalmam durumdadr.
(3) Modelin derece duvarna yakn olduu Aadaki karakteristikler bu tr lokal ar snmay
durumlarda derecelerde ve taban plkasnda gaz oluturan faktrlerdir.
firarlarnn olmamas zararldr. Dikey kalp yzeylerine yakn olarak yerletirilmi
Rutubet kalp yzeyinden yaylrken eer normal bir yolluk kolonlar ve besleyiciler.
ekilde tahliyesine msade edilmezse grlmedik bir ya Belirli bir kalp yzeyinden normalin zerinde maden
duvar oluabilir. Ayrca Modeller (3) ksmna baknz. aktlmas.
Ar yksek st kalp veya fazla dkm ykseklii
(4) Metal maalar veya soutucular gibi yksek metal basncna neden olacak hususlar.
zellikle st kalpta, dkm esnasnda veya Kalp ile metalin temas sresini arttracak yava
dkmden nce rutubeti ynlendiren younlatrc rol dkm hz (uzun dkm sresi).
oynarlar.
Younlama etkisi bazen patlama emmesi olarak
nitelendirilir. nk ani yksek geri basn ile hemen
emme oluabilir. Soutucularn alt kalpta olmas
durumunda, dkmden nce rutubet birikmesine neden
olarak benzer gaz sakatlar meydana getirebilir. st kalpta
iken, ergimi metal kalp boluunda ykselirken scak
nemli havay nnde srkleyerek younlama meydana
gelebilir.
ekil 17.1 80-90 sertlie sktrlarak ya kum kullanlan bir kalptan tipik bir sert kalp kum emmesi.
78
teoriler rutubet ve dier oksitleyici gazlarn gazlarn roln
(2) Yolluk ve giri kanallarnn yanl hesaplanmas en nemli neden olarak ele alrlar. Ar rutubet kumu elle
sert kalp emmesine ve maden yzeyinin oksitlenme ve kontrolle fark edilmeyebilir. Baz durumlarda kum ar su
redklenmesi ile ilgili dier benzer yzey hatalarna ihtiva etmesine ramen kuru veya temperlenmi
neden olabilir. grnebilir.
Maden dolarken, yolluk ve giri kanallarnn madenle Ar su, iyi karmla kumdaki bentonitin kabul
tam olarak doldurulamamas, maden yzeyinin edecei miktardan fazla olan rutubet olarak tanmlanr.
oksitlenmesine sebep olur. Oksitlenmi yzeyler, sert veya Serbest veya ar su durumuna neden olan faktrler
yumuak kalplarda, yzey emmesine daha yatkndr. aadaki gibidir.
a) Rutubet segregasyonuna neden olan yetersiz veya
(3) Gereinden fazla byk bir besleyici boynu, uygun olmayan kartrma sreci.
evresindeki kumu ar starak, boyna yakn olan b) Balaycl zelliklerini kaybetmi l
ksmlardaki para yzeylerinde emmeye sebep olabilir. malzemelerin, metalik tabakalarn ve benzer
Bu husus zellikle scak madenin girdii aktif malzemelerin oluumuna neden olan yetersiz yeni
besleyicilerde daha fazla grlr. kum ilvesi. Bu tr malzemeler rutubet alr fakat
temperlenmez.
(4) Dkm esnasnda kalp ierisine hava emecek c) Miksere, malzemelerin ilve srasndandaki
ekilde girdap oluturan yolluk kolon ve haznesi hatalar, yetersiz bentonit imesine sebebiyet
Madenin oksitlenme hzn arttracaktr. Oksitlenmi verir. Yani kum ilvesi ile, en iyi karm sras
metalin dier artlarda hazr olunca, emme hatas riskini bentonitten nce su vermedir. Bu durum tekrar
arttraca unutulmamaldr. kullanlan kumlar iin nemli deildir, nk
zaten bentonit ve su iermektedir.
Kalp Kumu d) Deirmene katlan suyun yanl lm ar suya
neden olur.
(1) Kalp iinde eit olmayan younlukta sktrlm
her trl kum art, yzey emmesi riskini arttrr. (3) Scak kum oda scaklndan 8-11 oC daha
yksek scaklktaki kumdur.
Bu hususun yumuak kalplarda neden emmeye
sebebiyet verdii ak olmasna ramen, sert kalplarda Bu tr kumlar iyi bir bentonit ve su karmna sahip
etkisinin aklanmas gerekir. Kalplar yakndan deildir. Scak kum ar sudan tr oluan kum emmesi
incelendiinde, sert kalp emme hatasnn genelde sert olan oluturabilir veya bentonit ile sarlmam kum taneleri
kalplarn yumuak olan ksmlarnda olutuu grlr. meydana gelebilir. Ayrca, yzeyin hzl kurumasna ve
Genelde, her yeri yumuak olan kalplara gre, bu ekilde kumun dk scak zelliklerine neden olabilir.
baz yerleri yumaak kalm kalplarda sert kalp emme
hatas daha barizdir. Maa Pratii
Kalp sertliinin eit olmamasna neden olan faktrler Sert kalp emme hatas, maa kaynakl deil, kalp
zetle aada verilmitir. kaynakldr. Ne var ki, sert kalp kum emmelerinde
a) Yeterli sktrmaya mani olan uygunsuz kum elek grlen ortak karakter ise maa yzeyinin de ayn
dalm. derecede kum emmesi hatas gstermesidir. Grafit
b) Kumun dk akkanl ve kalplanabilirliini genlemesi oluturan gri dkme demir tipi madenlerde,
etkileyen hususlar; sert kalpta meydana gelen dk kalp duvar hareketi
yi kartrlmam kumun sebep olduu uygunsuz maada kum emmesi olayn arttrr. Ayn durum srekli
rutubet dalm. kullanlan metal kalplarda da grlmektedir.
Kumun kompozisyonunda yksek msr unu
miktar. Kalplama Pratii
Ar ya deformasyon. (1) Homojen olmayan sktrma sert kalplarda bu
Yeterli havalandrlmam kum. tr hatann ana nedenidir.
Kumun mikser veya kum silolarnda skmas.
c) Shell (kabuk maa) kum tanelerinin reine ile Yksek geirgenlik (yumuak sktrma) ve dk
yeterli sarlmamas kalplama zelliklerini negatif geirgenliin (yksek sktrma) ayn kalpta bulunmas
ynde etkiler. Bu tr sarlmama probleminin yumuak blgelerde rutubetin younlamasna neden olur.
sebebi deirmende ar kartrma sresi Sert kalplarda sktrmann homojen biimde dalmas
nedeniyle, kaplamann ar kalnlamasdr. geni bir geirgenlik aralndan kanmak iin ok
d) Karbon vericiler veya deoksidasyon malzemeleri nemlidir. Birok dkmc yksek sertlikteki kalpla (ve
penetrasyonu engellemek amacyla su buhar ile homojen dalm olmadan) 40dan 400 geirgenlie ulaan
reaksiyona girer ve su buhar metali oksitler. farklarn olutuunun farknda deildir. Bu tr eit
Oksitlenmi metal ise kum emmesine meyillidir. dalml olmayan sktrma aadaki faktrlere baldr.
e) elik dkm yzey kumu veya maa kumunda a) yi sktrlmam mont ve derin cepler.
yeterli demiroksit olmamas kum emmesini b) Baz blgelerde ar sktrma basnc.
engelleyen direnci oluturamaz. c) yi yerletirilmemi veya yerleri/lleri yanl
sktrma tokmaklar.
(2) Ar veya serbest rutubete neden olan kum d) Ceplerde veya model yzeyinde sktrmay
artlar kum emme hatasn arttrr. salayacak yeterli takalamann olmamas.
Bu durum, kum dikkate alndnda bir numaral
nedendir. Kum emmesini aklamak iin kullanlan tm
79
(3) Kum ile reaksiyona giren metal oksitler akkan
(2) Modele yakn yksek geirgenlik, dolgu
kompleks silikatlar olutururlar.
blmnde ise, dk geirgenliin olmas rutubetin
model yze-yinde younlamasna neden olur. Bu silikatlar olduka nemli penetrasyon kabiliyetine
sahiptirler. Tipik olarak yksek reaktif oksit, FeOtir. FeO
Benzer bir etki, kalplama mekanizmas kalp
kum ile birleerek dk ergime scaklna sahip fayalit
yzeyinde yksek bir geirgenlik oluturacak kalbn geri
oluturur.
esnemesine olanak salandnda grlmtr.
(3) Kalplarn boyanmamas veya yetersiz Ergitme Pratii
boyanmas ya da kalp spreyinin kullanlmamas veya Oksidasyona neden olan ergitme pratii metal
yetersiz oluu, kalplar sk olsa dahi, kalpta penetrasyonuna olan eilimi arttrr. Bu ekildeki
penetrasyona neden olan boluklar oluabilir. uygulamalar unlar ierir.
(4) Kalp boyasnn yeteri kadar kurutulmamas veya 1) Akkanl engelleyen oksijen gidericilerin ar
hi kurutulmamas, penetrasyonun birinci kayna kullanm. Redkleyici malzemelerin kullanm
olarak gsterilir. metalin oksitleyici ortamda eritilmesini
(5) Kalp ayrm tozlarnn ar kullanm arttrmaktr.
penetrasyon probleminin ana kaynadr. 2) ok yksek scaklklardaki ergitim, oksidasyona
doru eilimi arttrr.
Kalp ayrm tozlarnn bir ou, penetrasyon etkisinin
maksimum olduu noktada kum yzeyinin havalanmasn Dkm Pratii
engeller ve yzey kuru mukavemetini drr. Kalp
ayrm tozlar iki ekilde olabilir. Sv ayralar ve ok (1) Ar yksek dkm scaklklar
dk ergimeye sahip kuru ayralar. Yolluk sisteminde ve potada oksidasyonu arttrarak,
(6) Kalp boyas iin baume ok dk olduu zaman metalin ve metal oksit filmlerinin akkanln attrmak
boyann kurutulmas ok zorlaabilir ve bu yolla yksek suretiyle kumu stp penetrasyona neden olur.
rutubetli bir yzey oluumuna neden olunur. (2) Ar dkm ykseklii
(7) Penetrasyonu engellemek amacyla yzey kumu
kullanld durumlarda, kalp yzeyini kaplamakta Dkm esnasnda metal ile kum arasnda temas
yetersiz kalnmas nemli bir faktr olabilir. basncn arttrarak yksek metal basncna sahip olur
(Ar st derece ykseklii gibi.)
Kalp kumu ad altnda belirtilen ar nemin, yanl
tane iriliinin ve dier etkilerin sonucunda, kalp yzeyi eitli Nedenler
kaplanmam blgelerde penetrasyon olabilir. Yanl tip
(1) Kalp boluu iersinde serbest rutubet ieren
yzey kaplama, yetersiz yzey kaplama ile ayn etkiye
herhangi bir faktr penetrasyonu hzlandrr.
sahiptir.
nk rutubet, sv metal ile temas ettii zaman gl
(8) Scak ve souk malzemelerin kalpta bir btn bir oksidasyon vastasdr ve kalptaki buhar basncn,
oluturmas (maalar, kalplar, supportlar ve kum ve metal arasnda sk temas arttrc rol oynar.
soutucular) dkm esnasnda veya ncesinde rutubetin
youmasna neden olur. (2) Kalplarn ok ge veya ok souk almas
penetrasyona sebep olacaktr.
Youmadan kaynaklanan serbest rutubet
penetrasyona sebep olur (Baknz Gaz Hatalar Blm II). Katlama sonras (kat durumdaki) bu penetrasyon
sert kalp penetrasyonunun tipik bir rneidir. Baz retim
Maden Analizi birimlerinde, kalplama makinasnn geici durular, len
(1) Dk yzey gerilimine sahip metal oksitler, kum yemek durular veya arza durular penetrasyona sebep
kalbn boluklarna klcal ak salamakta ok olmak iin yeterli sebeplerdir.
elverilidirler. (3) Metalik boyanm kum, serbest veya ar suyun
Bu sv oksitler, kuma kar molekler bir ilgiye yzdesini arttrma eilimi gsterir.
sahiptirler. Demir metallerde, rnein, fayalit filmlerinin Bu tip kum dk erime karakteristiine de sebep
FeO miktarndaki art, kum yzeylerinde penetrasyon olup, emmenin erime safhalarn hzlandrr. Dkme demir
eilimini arttrr. Kart durumda, alumin-yum oksit uygulamalarnda, bu kum taneleri mknats ile
filmleri yksek yzey gerilimine sahiptirler ve sk belirlenebilir. Demir d uygulamalarda bu belirleme
kalplarn penetrasyonuna daha az sebep olurlar. mikroskop ile yaplmal veya kumun kil ve su bileimine
(2) Dkm scaklnda yksek buhar basncna olan ihtiya art ile geirgenlikteki artn mukayesesi ile
sahip metaller, rnein gri dkme demir, 1430 oCde yaplmaldr.
etkin buhar basncna sahiptir. Metal oksitler ile kimyasal olarak reaksiyona giren
kum veya balayclar penetrasyonu arttrabilir (Sodyum
Fakat eliin dkm scaklnda demirin buhar silikat ve furfural alkol maa balayclarnda olduu gibi).
basnc on kat daha fazladr. te yandan 2000 oF
(1093oC) altndaki scaklklarda aluminyum llebilir
bir buhar basnc oluturmaz. Pirin ve bronzun buhar
basnlar kimyasal bileime gre deiir. Bronzun dkm
scaklnda kurun belli bir buhar basncna sahiptir.
80
mteriye gnderilmeden nce yaplan ayrm esnasnda
bulunur ve sakatn byk bir blm mterinin
fabrikasnda deil, dkm fabrikasnn iinde kefedilir.
Bu sakatlarn dkm fabrikasndaki temizleme operasyonu
Blm 18 hari, hemen hemen tm proseslerde birok nedenleri

vardr.
NEDENLER
EKSK DKM VE KATMER Para ve Model Dizayn
TANIM (1) Farkl para kesitleri, kesintili metal akna
neden olur.
Eksik dkm, metalin kalp boluunu tam olarak
dolduramamasndan kaynaklanan bir dkm sakatdr. Baz dkm paralarnn dizaynlarnda, metalin
Dkm parasnn dkm yzeyine doru, dzgn ulaamayaca ksmlarndaki ince kesitler yznden,
yuvarlak keli, delik eklinde ya da bir veya daha fazla u uygun yolluk sistemi hemen hemen imknszdr.
knt blgelerinin sadece bir blmnn dolmu olmas Mmknse bu ekildeki para dizaynlar yeniden
eklinde oluabilir. ekil 18.1de tipik bir eksik dkm dzenlenmelidir. Eer dzenlenmesi mmkn deilse
sakat grlmektedir. karmak yolluk tasarmlarnn uygulanmas zorunlu hale
Katmer, ak ynleri farkl metallerin, kalp boluunu gelir (Baknz Blm 25, Lekeli km Yzey, Damarl
doldurmas esnasnda karlap yetersiz bir ekilde Yzey, Katmer).
kaynap bir ara yzey oluturmasndan kaynaklanan bir (2) Metal kesitleri ngrlen alan iin ok incedir.
dkm sakatdr. Dkm parasnda bir krk oluumu
eklinde veya gergin, yuvarlak keli damarl yzey Bu dizayn metal ak ve katlama kurallarn hesaba
eklinde oluabilir (Baknz ekil 18.2 ). katarsak baarszlkla sonulanr. Eer dizayn yapan kii
Bu sakatlarn ikisi de ayn zamanda gaz sakat kesiti kalnlatramazsa, tek zm ergitme ve dkm
oluumuyla birlikte de grlebilir. Baz durumlarda metal scakln artrmak veya sv metalin akkanln
kaaklarndan (Derece aralamas, kalp patlatp metalin artrmak iin ergitilen metalin kimyasal kompozisyonunu
akmas gibi) dolay oluan sakatlar eksik dkm sakat ile deitirmektir. Kalbn (veya maann) il soumasz
kartrlabilir. Fare izi olarak tanmlanan sakatn da dkm bazen yetersiz dizaynn etkisini giderebilir. Btn
katmer sakat ile kartrld zamanlar vardr (Dkm bu uygulamalar maliyeti artrr. Bu yzden, mmknse
parasn sakatn olutuu yerden krmak bu sakat akla dkm para dizayn deitirilmelidir.
kavuturur). Eksik dkm veya katmer sakat gerekte bir Modeller
gaz sakat olabilir. Bu nedenle, bu sakatn tek nedeninin
sadece souk metal olduunu tahmin etmeden nce Gaz (1) nce metal kesitleri oluumuna neden olan
Sakatlar, Blm 11e bir gz atlmas tavsiye olunur. anm modeller veya maa sandklar.
Kum andrc bir malzeme olduundan, kullanlan
ekipmanlar da anacaktr. Baz durumlarda bu problem,
kt kullanmdan kaynaklanan entik ve zedelenmelerin
zmparalanmasyla oluur. Tek zm; modeller iin
dzenli kontrol teknikleri uygulayp, anm ekipmann
kesitlerinin eksik dkm veya katmer sakatna neden
olabilecek seviyeye gelmeden yakalamaktr.
(2) Teknik resmine uygun yaplmayan modeller.
Bu problem, doru olmayan veya okunamayan
resimlerden, sembol ve iaretlerin yanl alglanmasndan,
dikkatsiz resim okumadan veya modelhanedeki yetersiz
denetim ve kalite kontrolnden kaynaklanr. Modellerin
kontrol standartlatrlmaldr. ngrlen toleranslarn
kontrolnde zel dikkat uygulanmaldr.
(3) Uygun bir biimde salamlatrlmayan model
ekipmanlar.
Yeterince salamlatrlmayan modeller ve maa
sandklar, kalplama veya maa yapm esnasnda oluan
basntan dolay, l d kalp ve maa retimine neden
ekil 18.1. Tipik bir eksik dkm sakat; bir di tamamen olur. Bu tahmin edilecei gibi metal akn engelleyen
eksik ince kesitler oluumuna neden olur. En uygun yol
Eksik dkm ve katmer sakatlarnn ikisi de dkm salamlatrmaktr.
fabrikalarnda sklkla grlen sakatlardandr. ou zaman
dkm fabrikalarnn sakat sralamalarnda bir numaral
veya iki numaral sakatlardandr. Bu sakatlar genellikle
81
(4) Yeterli derece traversi olmayan dereceler
maann sarkmasna neden olur.
Demir traverslerin miktar ve tipi kuma ve kalplama
metoduna baldr. Yksek basnl kalplamada, genelde
ubuklar kartlr ve sert kalplamaya bal olarak
normalden daha sert dereceler elde edilir. Fakat yumuak
kalplarda, uygun desteklere ihtiya vardr. Buna ek olarak
traversler; kumu destekleyecek ekilde dzgnce dizayn
edilmelidir.
Genellikle ekonomik olmasada yaplacak i iin
dizayn edilmeyen dereceler kullanlr. Byle durumlarda
geici traversler nereye destek gerekiyorsa oraya
kaynatlr. Eer maa sarkarsa veya kerse dkm
parasnda ince kesit oluur, bu da sakata neden olur.
ekil 18.2. Pervane para dkmndeki tipik bir katmer

sakat. Hatal kanat katmer sakat oluturan kesiti gstermek iin
krlmtr.
(4) Model ve maa ekipmannn uyumsuzluu.
Anm pim ve burlar bu sakat oluumunun en genel
nedenidir. Temel neden abuk anan ufak bir pim veya
bur veya kullanlan pim saysndadr. Yk tayan bir
ka tane pim abuk anma gsterebilir. Uygun olmayan
veya kk pimlerin beklenenden daha abuk anaca
unutulmamaldr.
Uyumsuzluk st ve alt derecelerin iki ayr modeli
plkaya monte ederken klavuzlama kullanlmamasndan
da oluabilir. Bu bir ka deneme dkm yapmadan
kantlanamaz. Bu problem iin ncelikli nlem ekil 18.3. Dkm dolmadan nce katlaan kk meme
denetimdir. kesitleri yznden oluan eksik dkm.
Derece ve Aksesuarlar (5) Deforme olmu veya kirli ceketler.
(1) st ve alt derece kakl ince metal kesitlerinin Bunlar genelde ceketleri tayan ve derece bozmada
oluumuna neden olur. alan personelin kt kullanmndan kaynaklanr. Baz
durumlarda maden karmasndan dolay atan ceketler
Bu genellikle anm pimleri (veya yanl pim veya kaynak tamiri sonucu talanmam kaynak dikiler,
kullanmn), eik pimleri, anm burlar, derece ayrm kalplama ileminden nce fark edilmeyebilir. Bu ceketler
yzeylerinin temizliini ieren dzenli bakm problemidir. kullanlrsa eksik dkm veya katmer oluturabilecek ince
Bu st dereceyi ters evirmek gibi dikkatsizce kesitler oluabilir. Baz durumlarda ise ezmeye neden
kalplamadan da kaynaklanabilir. Kaklk byk bir olabilirler; burada da eksik dkm ezmenin bir sonucu
problem olduundan dolay, bu tr ekipmanlarda bakm olarak ortaya kar.
dzenli olmaldr.
(6) Zayf veya yeterince takviye edilmemi dereceler.
(2) Uygun monte edilmeyen modeller.
Bunlar eksik dkm veya katmer sakatna neden
Bu genellikle modeli monte eden personelin olacak ekilde kalbn deformasyonuna neden olabilir. Bu
ihmalinden kaynaklanr. Modelin ve plkann birleim tr derecelerin kullanm, bazen ekipman almndaki yanl
yzeyinin merkezi kolayca llebilecek kadar belirgin ekonomik hesaptan veya, daha yksek bir kalplama
olmaldr. basncna gemenin ve anm veya dzgn olmayan
(3) nce yass paralarda eim yetersizlii. derecelerin kullanm sonucu olabilir.Sktrma basncn
artrmak iin buna gre dizayn edilmi mukavim
Baz ince kesitli almalar, eim kalp dzenlemede derecelere ihtiya vardr. Eski dereceler baz durumlarda
yaplmazsa kesintili metal ak yaratacak ve skm gaz yeniden dzenlenip glendirilerek kullanlabilir.
sakatlar oluturacaktr. Bu kalplamay yapan kiiye
kalmtr. Derece alt plkas veya konveyor plkas ile bu (7) Atk derece takviyeleri.
eim ayarlanabilir. Metal akn kolaylatrmak iin eim Bu tr takviyeler kalp ezilmesine, ince kesitlere ve
yapld zaman, parann en st noktasnda, yeterli st katmere neden olur. eritler yaplan i iin ok hafif
derece yksekliinin salanmasna dikkat edilmelidir olabilir veya kt kullanmdan dolay bozulabilir.
(eim verildikten sonra).
82
ekil 18.4. Kk meme girileri yznden olumu bir katmer sakat.
oranlar da baaryla uygulanmaktadr. Yolluk sistemini
(8) ok alak st dereceler.
srekli dolu tutmak ve dzgn laminar bir ak salamak,
Alak bir st derece, st kalbn sarkmasna neden kesintili ak nlemek iin gerekli temel prensip olduu
olarak eksik dkm sakatn oluturabilir. Ar unutulmamaldr.
dkmlerde alak st derece, metal basncnn yetersiz
(2) Dzgn yerletirilmeyen yolluklar
olmasndan dolay, ekinti ve gaz sakatlarnn kmasna
neden olur. Fakat hafif dkmlerde sonu, ezme veya Dzgn yerletirme tamamen dkm dizaynna
eksik dkm sakatna neden olacaktr. baldr. Kalp boluunun nasl dolaca ve olas ak
figr gz nne getirilmeli ve yolluklar buna gre
Yolluk ve Besleyici Sistemleri yerletirilmelidir.
(1) Uygun olmayan llerdeki meme, yatay yolluk (3) Yolluk geilerinin dzensiz dalm veya ayar
ve hava.
Bu gerek metal aknn doru tahmin
Yolluk sistemi, hava ve yolluklar tm yolluk edilememesinden kaynaklanr. Metal srtnmesinin
girilerine yeterince metal salayabilecek ve kesik metal souma ve katlama artlarnn ve metal akkanlnn,
akn nlemek iin yolluk girilerini srekli metalle dolu normal sv ak gzlemine gre ek faktrler olmas
tutabilecek llerde dizayn edilmelidir. (Baknz ekil yznden bazen kalbn dolum eklini tahmin etmek
18.3 ve 18.4). imknszdr. Byle durumlarda bilerek eksik dkm dkp
Basnsz sistem, kolonun tabanndaki byk hazne ak figrn kontrol etmek yararl olur. rnein eer bir
ile ilikilidir. Bu sistemle, dolma ve boalmay nlemek dkmn dolum sresi 20 sn. ise; bir kalp 5 sn, bir kalp
iin, yatay yolluk alt derecede ve meme girileri st 10 sn, bir kalp da 15 sn sre ile dklebilir. Bu bir blm
derecede olmak zorundadr. Bu sistemdeki, kolon, yolluk, dolmu dkmler, yolluklu olarak temizlendikleri zaman
meme girii oran (Toplam alan) 1/ 4/ 4 olacaktr. Basnl gerekte olan metal ak figr ortaya kar. Bu
sistem ise, metal akn tamamen dolu ve srekli denemelerden en uygun yolluk sistemi tekrar
tutabilmek iin havadan yolluk giriine doru azalan bir oluturulabilir.
alan ile kontrol edecek ekilde olmaldr. Bu durum
zellikle, metalde karnca ve inklzyon eilimi olduu (4) ok dk ferrostatik metal basnc da eksik
durumlarda, ekinti ve gaz sakatn drmek iin gereken dkmn bir nedeni olabilir.
pozitif basncn gerekli olduu durumlarda arzu edilen bir
durumdur. Bu sistemde kolonun yollua (toplam alan),
Kalp Kumu
meme girilerine (toplam alan) oran 1/0.9/0.8dir. (1) Yksek nem
Sistemde maksimum besleme kabiliyetini oluturabilmek
iin, meme ve paray yakn birletirmelerle (ksa yolluk Metalin kaynamasna ve akkanln kaybetmesine
girileriyle) tutmak en ok istenilen bir durumdur. Dier neden olarak eksik dkm ve katmere neden olabilir.
83
(2) Uucu madde miktar ok yksek kum (6) Maa kakl ince metal kesitinin oluumuna
neden olur.
Fazla uucu madde, metalin tm dkm parasnn
tam anlamyla dolmasna frsat vermeden kalp boluunu Bu maa yzmesi veya sarkmasnn bir baka
doldurur. Sonu, metal tamamen normal pozisyonuna biimidir.
ulamadan, kalp boluunu tamamen kaplamasn
engelleyecek gaz skmas olabilir. Bu kalp kumunun gaz (7) Maa atkl
geirgenliine ve oluan gazn miktarna bal olarak, Balaycnn termoplastikiyeti (yzeysel veya yetersiz
katmer veya eksik dkm sakatna neden olabilir. frnlanm ya balaycl maalar) bir atklk nedenidir.
Bu ekildeki atklklar dkm esnasnda maa kakl
(3) Zayf arka kumu st kalbn sarkmasna neden
olarak kendini gsterir ve ince kesitlerin daralmasna yol
olur.
aar.
Uygun olmayan demir ubuklardan veya zayf
(8) Destekleyici demir ubuklarn maa yzeyine ok
kumdan dolay sarkan st kalp, ince kesitleri daraltr ve
metal akkanlnn doldurmaya yeterli olamayaca ince yakn olmas
duvarlar oluturur. Bu ekildeki demir ubuklar metal zerinde il etkisi
oluturur, bylece metalin normal akn engellerler ve
(4) Dk gaz geirgenlii.
metal akkanln drrler.
Bu faktr, (1) ve (2) faktr-lerinin ikisiyle de ilgilidir.
Eer gaz geirgenlii oluan gazn darya atlabilmesi (9) Is transferi
iin ok dkse gaz sakat oluur. Buna ek olarak, fakat ok yksek s transfer zelliine sahip bir maa
dk oranda, yksek younlukdaki kum (dk gaz malzemesi, kalplama kumunda akland gibi ayn etkiyi
geirgenlii) metalin ssn daha abuk darya atmasn gsterir.
salayarak dkmn kalp dolmadan nce kesilmesine
neden olabilir. Kalplama Pratii
(5) ok yksek s transferi yapan kalplama (1) Yksek sktrma dk gaz geirgenliine
malzemeleri. neden olur.
Younluk faktrnn (4) yannda, kalp malzemeleri Gaz geirgenlii 85 birimlik kalp sertliine kadar,
metalin scakln darya atmada farkllklar gsterir. sktrmaya bal bir fonksiyondur. Bu deerin zerinde
Bunun en basit rnei metal kalp ile kum kalp arasndaki hi bir llebilen deiiklik olumaz. Yumuak sk-
farktr. Hatta ya kumda bile, silika, olivin ve zirkon trmaya gre dizayn edilmi kumlar nihai younlua kadar
kumlar arasnda fark vardr. sktrld zaman problem yaratabilir.
Maa retim Metodlar

(1) Mevcut metal kesitine gre ok sert maalar
Baz durumlarda metalin sert bir maaya dayanmas
zordur. Oluacak kaynama aksiyonu zamanndan nce
katlamaya neden olabilir.
(2) Maa gaznn yeterince atlamamas
Skm bir gaz, zellikle yolluk sisteminin kesik
dkme yol at durumlarda, gaz tabakas oluturabilir.
(3) Metal kesitlerinin daralmasna neden olan l
hatal veya hatal yerletirilen maa
Maalarn hareketi, metalin akkanlk seviyesinin
yetersiz kalaca, eksik dkm ve katmer sakatna neden
olabilecek seviyede metal kesitlerinin daralmasna neden
olur.
(4) Maa zerindeki fazla boya, macun ve yaptrc
Yakn tolerans almalarnda, veya ince kesitlerde,
maaya yaplan kaplamalardan (boya, macun, vs) gelen ek
lsel ilveler, izin verilen tolerans deitirmeye yeterli
olabilir. ekil 18.5. Souk dklen madenin ilk dkm esnasndaki
(5) Maa yzmesi veya sarkmas s kayb parann kelerinin ve maadan kan deliklerin
belirgin olmamasna neden olmutur.
Bunlar yukarda kalm bir alt derece veya km bir
st derece gibi ayn etkiyi gsterirler. Metal kesitleri
daralr.
84
(9) Kk support veya az sayda kullanlan
supportlar maann yzmesine neden olur.
(10) ok fazla maa veya kalp boyas kullanm.
Maa veya kalp zerinde ok fazla boya kullanm
paralarn ince kesitlerini deitirebilecek l
deiikliklerine yol aabilir.
(11) Yanl hava almas (havann yolluk
kolonunu karlamamas).
Bu, yetersiz hava gibi ayn etkiyi gsteren, bir ilem
hatasdr.
Maden Analizi
Akkanlk mevcut kesit iin ok dk olabilir.
Akkanlk kontrol, ergitme pratiini de ieren bir
metalurjik faktrdr. Aadaki paragraflarda, eksik
dkm veya katmer sakatna neden olabilecek deiik
metallerin akkanl anlatlmaktadr.
(1) Gri, temper ve sfero dkm.
Karbon edeeri mevcut kesit iin ok dk veya
ok yksek olabilir. Genel olarak, daha sert ve
mukavemetli (Dk karbon edeerli) dkme demirler,
ekil 18.6 ekil 18.5de gsterilen parann hatasz dkm dk akkanlklarndan dolay eksik dkm ve katmer
sonucu elde edilen para. sakatna daha meyillidirler. Olaan d yksek bir karbon
Eit olmayan dzensiz sktrma, kum younluunda edeeri de, zellikle birincil grafit keltisi nedeniyle
oluan deikenliklerden dolay metalin akn problem oluturabilir. Bu, bazen ki etkisi olarak da
deitirmeye zorlar. Bu ak figrn deitirir veya tanmlanr. Fazla karbr stabilletiriciler dk karbon
katmer sakatna neden olabilecek blgesel il kesitleri edeeri ile ayn etkiye sahiptirler. Fazla grafit yapclar da
oluturur. Bu blgesel bir dk gaz geirgenliidir. ki etkisi oluturabilir. Fosfor ok dk olabilir (Gri
dkme demir). Fosfor, akkanl arttran dk ergime
(3) Yumuak kalp sktrma, maann sarkarak ince noktal tektik oluturur.
metal kesitleri oluturmasna yol aar.
(2) elik dkm.
Kum, standart sktrmayla elde edilen labaratuar
numunesi gibi ayn younlua sktrld zamanlar hari, Kompozisyonundaki dk karbondan yksek karbona
laboratuar zelliklerine sahip deildir. deiim, eitli alam katk malzemeleri metal
akkanln deitirir. elik, souk veya nemli bir
(4) Yetersiz desteklenmi veya travers atlm kalpta kalpla karlatnda, akkanln abucak drmeye
st kalbn sarkmas. eilimli, yksek bir yaylm oranna (s kaybnn oran)
Bu kalplaycnn veya aksesuarlar hazrlayanlarn sahiptir.
sorumluluundadr ve Derece ve Aksesuarlar (4) (3) Pirin ve bronz.
blmnde akland gibi ayn etkiyi gsterir.
Bu snfta, alamlarn akkanl geni bir aralkta
(5) Kt yataklanm veya balanm alt plkalar. deikenlik gsterir. Akkanl artrmann metodu da
Bu ekildeki alt plkalar alt derece yznn st tarafa uygulanan alamn tipine baldr.
doru itilmesine imkn salar. Bu st kalbn bir (4) Aluminyum alamlar.
blmnn sarkmasndan dolay ince metal kesitleri
oluturmasyla ayn sonucu oluturur. Genelde yaplan Dk akkanla sahip kompozisyonlarn
hata, pis veya atk plka kullanlmas veya alt derece akkanlklar silikon ve demiri arttrarak, ve sodyum
stndeki kumun yeterince syrlmamasdr. miktarn drerek arttrlabilir. Ar gazl veya kirli
metal, zellikle katmer sakatna eilimlidir.
(6) Kalbn ar tamiri
(5) Magnezyum akkanl, kompozisyonunu
Bunun, dart hatas yaratmasa bile, etkisi bir kaynama tektie yakn bir seviyeye deitirildii zaman
veya bir s iletkenliindeki artn yaratt deiiklik artrlabilir.
ynnde olur.
Ergitme Pratii
(7) nce yass yzeyli kalplarn eik dklmeleri
yerine dz dklmeleri. (1) Dikkatsizce tartm ve arj yapmadan dolay
(8) Yanl support kullanm maann yzmesine kompozisyon deiikliklerinin oluumu.
neden olur.
Kompozisyon bir faktr olduu zaman, terazilerin
Maa yzmesi, metal akkanlnn doldurmaya bakm ve dier benzeri faktrler, kompozisyonun
yeterli olamayaca ince kesitler oluturur. doruluunu garanti eder. Bu tm metaller iin geerlidir.
85
(2) Souk veya dk scaklktaki metal. nedeni dkm pratii ise, oluum nedenleri aada
belirtildii gibi aklanabilir.
Hangi eit metal olursa olsun, eksik dkmn temel
nedeni souk metal olduu aktr (Baknz ekil 18.5 ve (1) Dkm scakl ok dktr.
18.6) (2) Kesikli dkmTam dolmam dkmler oluturur
ve oksit veya gaz tabakalarnn oluumuna neden olur.
(3) Oksitlenmi veya gazl metal.
Bu da dkmn tamamland sanlp kesilmesine neden
Oksitlenmi veya gazl metal, hangi eit metalde
olur. Halbuki gaz ve oksit tabakalar, kesitleri tkayp
olursa olsun, refrakterin slak olmas, trblans veya
maden akn engelliyor olabilir (Baknz ekil 18.7).
atmosferik kontrol eksiklii nedenlerinin hangisinden
Havann dkm esnasnda kmesine izin vermek
kaynaklanrsa kaynaklansn akkanl drecektir.
(havay srekli dolu tutmamak) de kesik dkm gibi etki
rnein, hzl bir ergitme pratii, temper dkme demir
gsterir.
dkmnde genellikle, katmer ve karnca sakatna neden
olabilecek dk akkanla neden olur. zellikle demir (3) Dkerken dkm hzn aniden drmek de
d metaller, kt ergitme pratiinden dolay gaz kapmaya kalp boluunun dolumunu tamamlamak iin gerekli
eilimlidirler. Kupol ocandaki gri dkme demir basncn dmesine neden olabilir.
ergitmesinde dk kok kmr yata da ayn etkiyi
gsterir. Bu zellikle, st derecede bosu olan dkm
paralarnda veya yetersiz st derecelerde grlr.
(4) Fazla redklenmi metal.
(4) Dkm esnasnda metalin kaynamas
Bu, bnyede hidrojen kapmay arttran bir problemdir.
zellikle aluminyumda grlr fakat, btn metallerde bir Pota/ocak, ya astar gibi pislikler veya pota iindeki
faktrdr. hem maden scak-lnn, hem de akkanlnn dmesine
neden olur.
(5) nce yass dkm paralarnn eik dklmemesi.
Eim verilmesi iinin dkmc veya kalplaycnn
grevi olsa da, katmer sakatna neden olabilir.
(6) Maden kamasndan dolay dkm basncnn
dmesi, kesik dkme neden olabilir veya dkm basn-
cn ok erken drmek gibi ayn etkiyi gsterebilir.
(7) Yolluk geilerini tkayan curuf, pislik veya pota
refrakteri de kesikli dkm veya dkm hz aniden
drlm bir dkm gibi ayn etkiyi gsterir.
(8) Dkm erken kesmek, herhangi bir nedenden
dolay da olsa, besleme basncn drr ve ksa st
derecedeki gibi ayn etkiyi gsterir.
Eer st derece yetersiz ise, az bir dkm duraklamas
bile basnc parann st seviyesindekinden daha alt
seviyeye drr. Eer eksik dkm kmazsa, gaz veya
ekme sakat kma ihtimali yksektir. Gerekte, st
derecedeki boslardaki gaz sakat genelde eksik dkm
sakatyla ilgilidir ve eksik dkm hatas olutuu zaman
eksik dkmle kartrlabilir.
(9) ok yava dkm yapmak.
ekil 18.7. Kesikli dkmden dolay oluan katmer sakat.
Katmer ve eksik dkm sakatn nleyebilecek
(5) Fazla pota ilveleri. yeterlikteki bir yolluk sisteminin dolu tutulmasn nler.
Bu tr ilveler direkt scakl drme etkisine Yava dkm genleme sakatlarnn da temel nedenidir.
sahiptirler ve bylelikle akkanlk da der. ou st derecenin genlemesine doru bir eilim varsa bu,
durumda bu il etkisi, sadece birka kiloluk alamlama katmer sakatna da eilimi artrr.
malzemesinin atlmasndan deil, ergime ve metal iinde (10) Havay, yolluu ve yolluk geilerini dolu
znme iin gerekli s kaybndan kaynaklanr. tutmamak,
(6) Nemli pota ilveleri. Kesikli dkm veya yetersiz basn oluumu gibi etki
Nemli pota ilveleri, ek bir scaklk kaybna ve souk gsterir. Buna ek olarak, bu dolum ekli metal
metal oluumuna neden olur. akkanln dren hava skmalarna neden olur,
(zellikle demir d metaller iin) veya elik
Dkm Pratii dkmlerindeki gibi saf metallerde olduu gibi hzl oksit
Dkm, eksik dkm sakatnn oluumunda en ok tabakas oluumuna imkn salar.
sulanan faktrdr. Bu faktr, dier olaslklar da
yaratmas bakmndan nemlidir. Dkm pratiinin nemli
bir faktr olmas, tek neden olduunu gstermez. Yine de
86
eitli Nedenler (3) nce kesitli paralarda kalp boluunda rutubet
younlamas.
(1)Kullanlan il veya supportlar uygulanan kesit
iin ok byktr. Younlama metalin akkanln drmeye doru
bir etki gsterir ve gaz sakatna neden olur. Deiik
Bu katmer sakat oluturacak kadar metalin younlama oluum ekilleri detayl olarak Blm 11'de,
akkanln drerek, il etkisi gibi etki gsterir. Gaz Sakatlar blmnde aklanmtr.
Katmer, supportun olduu yerde veya yakn evresinde
olur.
(2) Herhangi bir nedenden dolay metal kesitinin
klmesi, rnein, ar kalp arl.
Bunun daha ileri safhasna inildii zaman ezme sakat
grlr fakat, ince kesitlerin llerindeki kk bir
deiim eksik dkm sakatna neden olur.
87
Blm 19
MAALAR LE LGL LSEL
HATA
TANIM
Maa kaynakl l hatas, yanl maa kullanm,
doru maalarn hatal yerletirilmesi, maa unutulmas
veya yanl maa montaj gibi nedenlerden kaynaklanan
l hatalardr. Birok kalplama faktr de l hatasna
neden olabilir (kaklk, ime vb). Maa montaj ve
montaj maann yerletirilmesi ayr bir kategori
oluturduu iin ayr ele alnmaldr.
Bu nedenle konu ayr bir blmde incelenmitir.
Birok durumda hatal maa montaj nedeni bilinemeyen
bir iz veya l deiiklii yaratr. Hata nedeni maa ekil 19.2. Maa ba ak olarak belirtilmediinden maa
yaptrcsnn unutulmas, ok fazla kullanlmas veya konulmas unutulmutur.
benzer dikkatsizlikler olabilir. ekil 19.1 yerletirme (3) Yanl iaretlenmi maa ve modeller.
ncesi temizlenmeyen montaj maann neden olduu
hatay gstermektedir. Maalarn kalba konmasnn unutulmasna veya
yanl kalba konmasna neden olur (Baknz ekil 19.3).
NEDENLER
(4) Hatal maa sand yapm.
Para ve Model Dizayn Maalarn arplp, lsel zelliklerini kaybetmesine
Dizayn bu probleme neden olmamaktadr. Bu hata neden olur. Maa kalba yerletirirken bu problem fark
tamamen dkmhane veya modelhane kaynakldr. edilmezse sonu dkm para kesit kalnlnda lsel
uygunsuzluk veya kalp maa ba blgesine maa bann
Modeller yeterince temas etmemesine neden olur.
(1) Tanmlanmam merkezleyici ve maa balar. (5) ok byk veya ok kk maa balar.
Kalba maa yerletiren operatrn maay koymay Maann kaymasna ve hatal llere neden olur. Bu
unutabilmesine kadar varacak hatalar yapmasna neden durum ayn zamanda kalp ezmeye de neden olabilir.
olabilir. ekil 19.2de maa bann tanmlanmamas
maann unutulmasna neden olunan bir dkm para (6) Maa support yerleiminin belirlenmemi olmas
grlmektedir. veya yerlerinin iaretli olmamas maa kaklna neden
olur.
(2) Maa ba kilit yerlerinin uygun olmamas, krk
olmas veya hi bulunmamas, maalarn kalba ve/veya Support yerleri iaretli iken, doru llerde support
birbirlerine yanl oturtulmasna/yanl montajna belirlenmediyse, maa yerletirme hatal olur. Support
neden olur. yerleri iaretlenmedi ise, maa yerletirirken ok fazla
sayda veya ok az support kullanma riski vardr. ok
Baz durumlarda orijinal model/maa sandnda kilit fazla kullanldnda Szdrma veya Souk Birleme,
yerleri yaplm, daha sonra hasarlanmtr. retim ncesi ok az kullanldnda ise, maalarn Sarkmasna veya
model/maa sand kontrolleri bu hatay nler. Yzmesine neden olur.
(1) Derece ii destek demirleri veya maa support
merkezleyicilerinin aka tanml olmamas veya
yerlerin tam belirgin olmamas, Modeller madde 6 ile
ayn probleme neden olur.
Tek fark burada konunun dereceler ile ilgili olmasdr.
ekil 19.1. Maa setinin kalba yerletirilmeden nce tam

olarak temizlenmemesi bu hataya sebebiyet vermitir. Kolonun
yekpare olmas gerekirdi.
88
ekil 19.3. Modelin hatal tanmlanmas maann unutulmasna neden olmutur.
(2) Gevek pim ve burlar.
Maa setinin tamamen kaymasna veya birbirine
akmas gereken kesitlerin kaklna neden olur. Maa
makinalarnda, pim bur blgelerindeki lsel
hassasiyetlerin azalmas uygun olmayan maalarn
retilmesine neden olur.
Dkm esnasnda maa zerinde ar metal basnc
maa hareketine neden olur (Baknz ekil 19.5). Bu
durum yolluun metal basncn maann sadece tek
tarafna uygulatmasndan kaynaklanr.
Kalp Kumu
Konu maa kaynakl hata olduu iin, kalp kumu ile
yaplan maa veya st dereceye yerletirilen maalarda
kalp kumu ile ilgilenilebilir.
Maa Pratii
(1) Maalarn birbirine montaj veya kalba
yerletiril-mesinde yanl maa kullanm.
ekil 19.4. Byk maa, maa bann etrafna maden
Modeller madde 1, 2, 3de belirtilen nedenlerden sarmasna neden olmutur.
kaynaklanr. Maa sandklarnn birbirine karmas
sonucu benzer yanl maann retilip, kalplamaya
gnderilmesine neden olur.
(2) Maann birbirine montaj ve kalba yerletiril-
mesinde yanl sra ile yerletirilmesi, st alta
yerletirilmesi, ularn ters yerletirilmesi maann
hatal yerletirilmesine rnektir.
Birden ok maann birbirine montaj edildii veya
birlikte kalba yerleirildii durumlarda bir veya birka
maann unutulmas hatasna dikkat edilmelidir.
(3) Uygulamaya ynelik iaretlemesi yetersiz
maalar.
Maa sandk numaralarndaki karklklarn, krlm ekil 19.5. Ar metal basnc dkm esnasnda maann
veya okunamayan izlenebilirlik iaretlerinin veya benzer deforme olmasna neden olmutur.
iki sandn dalgnlkla kartrlmasnn sonucu oluabilir.
89
ekil 19.6. Maa tamir macununun tam olarak temizlenmemi olmas dkm yzeyinde belirtilen izleri brakmtr.
kalplanmas ve maalarn yeterinceiaretlenmedii
(4) Sarkm ve deforme maalar, dkmde hatal durumlarda ortaya kmaktadr. Maa ba tasarmnda
llere neden olur. uygun metot kullanm ile maann ters ve/veya yanl
Balca nedenleri; hatal karm, maa tamada konulabilme riski yok edilmelidir.
zensizlik vb.dir.
(2) Unutulmu maa.
(5) Maalarda ok fazla veya ok az maa tamir Balanamaz dikkatsizlikten veya maa balarnn
malzemesi birikmesi, tamir edilmi bir araya getirilmesi uygun ekilde belirtilmemesinden veya maa retiminin
ile oluan maa setlerinin llerinin deimesine neden yetimemesinden kaynaklanr.
olur.
(3) Hatal/sakat maalarn kalba yerletirilmesi.
Bazen hata Damarlanma veya kolaylkla Damar
eklinde Dart ile kartrlabilecek bir iz eklinde Maalarn kalplama blmne gnderilmesi ncesi
grlebilir. ekil 19.6 maal dkm yzeyinde tamir son kontrol ile nlenir.
malzemesi birikintisinin temizlenmesi sonucu oluan izleri
(4) Maalarn uygunsuz bir ekilde eelenmesi veya
gstermektedir.
ovalanmas.
(6) ok ince veya ok kaln maa boyas.
Bir maa bann veya maann kalptaki yuvasndan
Hassas llere ihtiya olan uygulamalarda llerin hafif byk olduu durumlarda oluur. Yuvasna oturtmak
deimesi neden olur. Baz durumlarda maa sand iin kalplamac maay ee veya ta ile tralayabilir.
tasarm ve imalatnda boya pay dikkate alnmaz fakat, Maann kalp maa bana uygun ekilde oturtulmamas
boya kullanm gerekir. Bunun tam tersinin, yani pay maann yeterince sktrlama-masndaki eksiklikten veya
verilip de boyanmam maalar da problemdir. Bunlarn kalp maa bandaki serbest kumun uzaklatrlmasndaki
nedeni ounlukla yeterli hassasiyette kaytlarn eksiklikten kaynaklanr.
yetersizlii veya blmler aras iletiimsizliktir.
Maden Analizi
(7) Uygun olmayan maa destek demiri.
Maden analizi bu hata ile ilikili deildir.
Madde 4de belirtilen sarkm veya hasarl maalara
neden olur. Ergitme Pratii
(8) Sarkmaya direnli maa kumu karmlar. Ergitme pratii, montaj maaya etkisi yoktur.
Eer maa sand llerinde sarkma pay verilmi Dkm Pratii
ise ve maa retim prosesi, maann sarkmasna izin veren
bir prosesten bu riskin olmad bir prosese evrildi ise (1) ok hzl (yksek debili, ksa sreli) dkm.
(rnein bezir yal iken havada sertleen maa prosesine Zayf veya maa balar gevek oturtulmu maalar
evrilmesi gibi) hataya neden olabilir. yerlerinde oynatabilir.
(9) Yeteri kadar pimemi (scak maa) veya yeteri (2) ok scak dkm.
kadar sertletirilmemi (souk maa) maalar dkm
zellikle ince, uzun maalarda atkla/sarkmaya
llerinde deiiklie neden olurlar.
neden olabilir.
Kalplama Pratii
eitli Nedenler
(1) Sklkla yaplan hata maalarn kalba uygun
Maa retim veya kalba maa yerletirme
yerletirilmemesidir.
ilemlerinin herhangi birinde yaplacak en kk bir
Bu durum zellikle yeni ve/veya zor maalarn dikkatsizlik bu hatann en sk rastlanlan nedenidir.
90
yay tipli soutucular tane yapsn uygun hale
getirebilmek iin kullanlabilir.
(3) Is transferini nleyecek kesitler.
Blm 20 Baz durumlarda metal kesitinin fazla olmamasna

ramen, kapal bir blgede kalan maa bu ksmda scak
nokta etkisi yapabilir. rnei dkmn i veya derin
ksmlarnda kalan cvata balama yuvas yava soumaya
neden olabilecek maa kullanm gerektirebilir. Tasarm
GEVEK DOKULU DKM deiikliinin mmkn olamad durumlarda sorun
TANIM zmne en iyi yaklam kalp ve maalarda soutucu
kullanmak, dkm scakln drmek veya yolluk
Gevek dokulu bir dkm paras, ilendii veya sisteminde meme girilerinin yerini deitirilmesidir.
krldnda ok kaba tane yaps grlen ve kullanma
uygun olmayan bir grntedir. Bu yap parann her
tarafna yaylm veya belli bir blgesinde gzlenebilir.
ekil 20.1de gevek dokulu bir dkm grlmektedir.
Genel olarak gevek dokulu dkm, porozite,
mikroekinti ve gaz boluundan ayrt etmek zordur. Bu
nedenle son karar vermek iin tm bu blmleri de
gzden geirmek gerekebilir. Kaba dokulu dkm bir
metalurjik hatadr ve bu sebeple hata tasarm, yolluk
sistemi, kimyasal analiz ve ergitme pratii ile ilgilidir.
NEDENLER
(1) Kesit farkllklar
Para kesitlerinde kalnlk farkllklarnn ok fazla
olmas durumunda, zellikle kaln kesitli blgelerde yava
soumaya dolaysyla gevek dokulu dkme neden olur.
Bunun iin kesit farkllklarndan kanmaldr. Bu tasarm
zellik gri dkme demir gibi kesit farkllklarna hassas
olan metallerde nemlidir. Kesitlerde kalnlk farkllnn
byk olduu hallerde kimyasal analiz ince kesitli
blgelerde ilemeyi yeterli artlarda salayabilecek ekilde
seilir. Bunun sonucunda metal analizi, kaln, kesitlerde
yava souma nedeni ile uygun olmayacaktr.
Bu durumun dzeltilmesi tasarm yeniden gzden
geirerek kesitler arasndaki kalnlk farklarnn
olabildiince giderilmesi ile salanr. Bu yolun
kullanlmas dkmc iin genelde pek mmkn
olamayaca iin, dkmc problemini soutucu ekil 20.1. Gevek dokulu dkm.
kullanm, kontroll dkm scakl ve uygun yolluk
tasarm ile zebilir. Kaln kesitlerde soutucu kullanm (4) lemede fazla tala kaldrma gerektiren
ile souma hz arttrlabilir. Yksek dkm scakl tasarmlar.
kullanm bu hatann daha youn olarak ortaya kmasnn Yksek ileme maliyetlerine ve ayrca orta ksmnda
bir nedeni olabilir. Yksek dkm scaklklar yava soumaya neden olan kaln kesitli tasarmlara
kullanlmamaldr. Yolluk sistemi kaln kesitlerin souk rastlamak zaman zaman mmkndr. Bu tr tasarmlarn
metal ile doldurulmasn salayacak ekilde dkmc ve ilemeciye hibir faydas yoktur.
deitirilmelidir. Kaln kesitler zerindeki besleyicilerde, Tasarmda ve deiiklie izin verilmeyen durumlarda
maksimum verimi salayacak ekilde mmkn olabilecek soutucu kullanma, dkm scakln ve yolluu kontrol
en kk lde tasarlanmaldr. etme hatay giderebilecek balca yollardr. Ancak
(2) Parada matkapla delinerek veya ilenerek dkmc uygun bir yaklamla gerek dkm, gerek
ilemede gereksiz maliyetleri ortadan kaldra-bilecek
boaltlan ksmlarn maa kullanarak delik
uygun tasarmlar nerebilir.
karabileceinin dnlmemi olmas.
Modern para ileme teknikleriyle maa ile bo olarak (5) birlii.
dklm paralar ayn hzda ilemek mmkndr. Tasarmc, modelci, dkmc ilemeci arasnda bir
Tasarmc lemenin bu avantajn kullanarak parada kesit ortak alma olmamas bu hatay ortaya karan bir
kalnln azalatacak olan maa kullanmaldr. faktrdr. Bu husus bu taraflar arasnda ibirliinin
Kaln kesitli blgelerde tasarm uygun maa ba nemini anlamayan bir ynetim kararndan da olabilir.
konulmasna olanak veriyorsa maa konulmas tavsiye Problemi anlamama zihniyeti veya gereksiz bir gururdan
olunur. Eer ileme operasyonlar buna msaade ediyorsa kaynaklanabilir. Her iki durumda da en iyi zm ve
91
zm yntemi gerekler ve maliyetlerin zerine kurulu karn uzun besleyici boynu ise muhtemelen parann
ortak bir toplant yapmaktadr. rnein dzenli yeterli beslenmesinde sorun yaratabilir. Bu nedenlerden
raporlanm red dkmler, kurtarma maliyetleri, gereksiz dolay en kk ebatta yeterli beslemeyi yapacak bir
ileme maliyetleri bu tr toplantlarn yaplmasn gerekli besleyici koymaktr. Besleyici ve yatay yolluu kritik
klacak hususlardr. Deiik teknik gruplardaki kiiler iin kesitlerin olduka uza-na ve yeterli grevi yapabilecek
maliyet ve kr ortak lisan olmaktadr. gevek doku hatasn nleyecek ekilde koymak
ounlukla mmkndr.
Modeller
(4) Yetersiz sayda meme girii.
(1) Uygun maalama yaplmam kaln kesitler.
ok az sayda meme girii kullanarak yaplan tasarm,
Para ve Model Dizayn blmnde (2-5) tarif edilen kalptan kum kopartma ve srkleme dnda blgesel
etkenler ile ayndr. Aradaki tek fark problemin tasarmdan scak noktalar ve gevek dokulu dkmn olumasna
kaynaklanmas veya model yapmnda uygun maalamann sebep olabilir. Bu aluminyum gibi nispeten dk
sorumluluunun modelcide olmasdr. rnein modelin, scaklklarda dklen metaller iinde geerli bir husustur.
parada maa ba konulmasn nleyecek ve dolaysyla Meme saysnn yetersiz olduu durumlarda parada
parann daha ar olmasna sebep olacak ekilde dizayn ekinti boluu gzlenir. Gevek dokulu dkm hatas,
edilmi olmas, hatalara neden olabilir. ileri safhalarda ekinti veya boluk hatalarna dnr.
(2) Hatal maa destei Dolaysyla alnacak tedbir her iki hatay da nleyecektir.
Hatal maa destei kullanm sonucu metal kesitinde Kalp Kumu

deiim olduunda veya maa hareketi oluturan
Kalp kumu kritik kesitlerde kalp duvarnn hareketi
proseslerin kullanmnda model nem kazanr. Scak nokta
ile parann bymesi durumlarnda bir faktr olabilir.
ve yava soumaya neden olan kum paketleri olduunda,
Kaln kesitlerde kalp duvar hareketi daha fazla olabildii
sorun model tasarm ya da hatal tasarm yerine yanl
iin, gevek dokulu dkm kalp genilemesi ile ilgilidir.
model balanmasndan kaynaklanr.
Maa Pratii
Derece ve Donanmlar
Az piirilmi maa.
Derecelerin neden olduu gevek dokulu dkm hatas
yoktur. Az piirilmi bezir yal maalar ile havada sertleen
yal maalar ekzotermik reaksiyona neden olur. Bunun
Yolluk ve Besleyiciler sonucunda maal ksmlar ar snacaktr. Bu durum
(1) Ynlendirilmi katlama. nlenmelidir.
Bu etki genel olarak ok byk dkm paralarda
Ynlendirilmi katlamaya imkn vermeyen bir veya ekzotermik zellie sahip balayclar ieren ar
yolluk sistemi gevek dokulu dkmn ortaya kmasnda maalarn kullanld durumlarda gzlenir. Maa bu
ounlukla rastlanan bir nedendir. Bir dkm parada durumlarda ok byk bir izolasyon etkisi yaparak metalin
birbirinden ok farkl et pay (kesit) farkllklar mevcut ise tehlike arz edecek ekilde yava soumasna sebep olur.
yolluk sisteminde meme girilerinin konumu ve saysna
azami dikkat gsterilmesi gerekir. Gevek dokulu Kalplama Pratii
dkmn tespit edildii blgelere yakn kaln kesitli
(1) Hzl soumay arttran hava firar delikleri
ksmlarda, besle-meyi salamak iin besleyiciye scak
olmamas.
maden giriinin yaplmas halinde souma hz daha da
azalabilecektir. Yetersiz besleme yapan uzun boyunlu, Souma hz kaln kesitli blgelerde kumdan geerek
uygun olmayan topuklu veya gereinden byk dar atlan s ile direkt ilgilidir. Kalp zerindeki hava
besleyiciler kaln kesitlerin ar snmasna sebep firar delikleri rutubetin hzla kalptan atlmasn salayarak
olacaktr. soutma etkisi yapar.
(2) Besleyici ve memelerin sy tutacak ekilde (2) Unutulmu soutucu ivileri veya soutucu
dalm. malzemeleri.
Kaln kesitli blgelere besleme yaplmas bu Bu olay ekseriya bir dikkatsizlik sonucudur.
blgelerde ar s birikmesine neden olacaktr. rnein
yan besleyicilerin kullanm pratik olmayan, ayrca kaln Maden Analizi
kesitleri ar stan bir yoldur.Bunun neticesinde kaln Gevek doku, maden analizi ile souma hznn
kesitlerin soumas da yava olacaktr. Bu durumlarda uyumas ile ilikili olduu iin konu nemlidir. Souma
tasarm mmkn olabilecek en kk besleyici ile hz deitirilemeyecei iin (Baknz Para ve Model
yaplmaldr. Bu yntemle kesit farkllklar olan bir Dizayn, Yolluk ve Besleyici) gevek doku maden analizi
paraya uygun analize sahip metal kullanlmasna ihtiya ile dzeltilmelidir. Hatal analiz artnamesi dzeltilmeli
vardr. veya hatal analize izin verilmemelidir. Bu nedenden
(3) Besleyici ve memeye balantl yerlerindeki dolay, her bir metal tr aada ayr ayr incelenmitir.
blgesel scak noktalar. Daha geni bilgi metalurji kitaplarndan alnabilir.
Uygun besleme iin ksa besleyici boyunlar gerekir. (1) Gri ve Temper dkm.
Bu durum yatay yolluk veya besle-yicinin paraya yakn Karbon edeeri ok yksek (Baknz ekil 20.2) bu
olmasna ve parann yava soumasna neden olur. Buna matematiksel toplamda karbon ve silisin etkileri:
92
CE=C+1/3 Si eklinde ifade edilir. Bu nedenle gevek
doku karbon fazlal, silis fazlal veya her ikisinin
birlikte olmasndan kaynaklanr. Karbon silise gre
misli etkilidir. Bu nedenle karbonda olabilecek ok az bir
deiiklik buna edeer silis deiimine gre ok daha
tehlikelidir. Silis ve karbon bu fonksiyona gre temper
dkm de benzer ekilde etkiler. Temper dkmde
gevek doku i ekinti durumundaki gibi siyah renkli
olarak veya alacal renkte gzkmez. Bu primer grafitin
varln belirler. Bu genellikle kimyasal analizde yksek
karbon veya silisin veya ikisinin yksek olduu
durumlardaki doku gevekliinin gstergesidir.
Bazen fosfor tatbikatta ok yksek olabilir. Karbon
edeer baz hallerde CE= C+1/3(Si+P) eklinde ifade
edilir. Dolaysyla fosforda gevek dokuya sebep olabilir.
Buna ilve olarak fosfor % 0.10 miktarnn zerine
ktnda ekintiyi arttran etki yapar. Bu durum ise kaln
kesitli yava souyan blgelerde gevek dokulu dkm
hatasnn oluumunu arttrr.
Yeterli miktarda karbon balayc bulun-mayabilir. Bu
husus yksek karbon edeerli metaller tane yapsn
incelten alam elementlerin ilvesi ile dengelenebilir.
Younluk ve mukavemetin arttrlmas istenen durumlarda
bu husus geerlidir. Bu ekilde darbe ve ileme zellikleri
iyiletirilebilir.
Grafit yapclar bazen fazla miktarda kullanlm
olabilir. Kaba tane hatas karbon edeer ile ilgili bir husus
olmasna ramen bazen grafit yapclar analizde ayn
karbon olmasna ramen yapda daha fazla grafit
olumasn salayabilir. Bu husus zellikle ince kesitli gri
dkm paralarda ilenebilirlii daha iyi hale getirmek iin
faydaldr. Ancak ayn parann kaln kesitlerinde gevek
dokunun olumasna da neden olurlar.
(2) elik.
elik dkm, ergitme ve deoksidasyon tekniklerinde
tane bymesini nleyici elementler kullanld iin
dvme malzemeye gre tane by-mesine gre yatknl
azdr. Metal kompozisyonuna bal olarak kabilecek
kaba taneler normalizasyon veya gerilim giderme sl
ilemleri ile inceltilebilir.
(3) Alminyum alamlar.
Demir gibi impuriteler kaba, krlgan ve gevek
dkmlerin olumasna sebep olurlar. Bu tr sonularn
ekil 20.2. Dizel motoru gmleinde grlen hata:
kmas hatal ergitme pratiinden kaynaklanr. Tane Gevek doku, i ksmda ekinti ve kum boluklar.
inceltilmekte kullanlan boron ve titanyum kompozisyona
katlmam olabilir. Pek ok aluminyum alamda Ergitme Pratii
(zellikle ar stma scaklklar gerektiren) uygun tane
incelticileri kullanlmaldr. Hatal kimyasal analize (gaz analizi dahil) yol aan
her tr ergitme pratii problemin olumasna neden olur.
(4) Magnezyum alamlar. Bu nedenle dklen metal trne bal olarak konu ele
alnmaldr. Bu konuda daha fazla bilgi almak iin
Hatal analiz, malzemeyi kirletici elementleri de
metalurji ve ergitme konularnda yazlm kitaplara
kapsar. Aluminyumda olduu gibi, tane inceltme
bavurulmaldr.
proseslerine dier alamlarda da uyulmaldr.
(1) Kupol ocanda ergitilen gri dkme demir.
(5) Pirin ve bronz.
Hava/kok orannn dengesiz olmas metalin ok
Bu hata tr genelde bir boluk, gaz veya curuf hatas
yksek miktarda karbon almasna neden olur. rnein
ile gizlenmi olarak grlr. Gevek doku oluumu
allmn dnda yksek oranda yatak koku kullanm,
beklenebilen analizlerde genelde ncelikle mikro, makro
azaltlm yanma havas flenmesi ile ayn etkiyi yapar.
ekintiler veya kk paracklar halinde dalm
Yeterli hava flenmemesi kupollarn etkin yanmasn
boluklar gzlenir.
azaltc etki yaparak ergitme hzn drr. Bilindii zere
edeer karbon miktarnn salanabilmesi iin byk apl
kupol ocaklarnda daha fazla hava flenmesi gereklidir.
93
Ergitmenin ilk balangcnda maden scaklnn ar yava soutularak getirilebilirse dkm para genelde
ykseklii karbon almay arttracaktr. Alalmn salam olacaktr.
dndaki yksek maden scaklklar metal Ya veya gaz yaktl ergitme ocaklarnda yanma
kompozisyonunda karbonun artmasna neden olur. Bunun gazlarnn karakteri nemlidir. Redkleyici (indirgeyici)
bir rnei scak haval kupollarda grlebilir. fleme atmosfer mevcut ise (hava yetersizdir) bunun sonucunda
havasnda 55 Colik bir art karbonda %0.10lk art aluminyum ierisinde znebilir olan hidrojenin kayna,
salar. Oksijen kullanlarak metal scaklnn yanmam hidrokarbonlardr. Yanma gazlar ntr veya
arttrlmasnda ise ayn sorun grlmez. hafif oksitleyici ekilde olmaldr.
Ocaklardan maden alma sresi ok uzun zaman arj kompozisyonu veya arj malzemelerinin
aralklarnda olabilir. Uzun maden alma aralklar srasnda karkl bir problem yaratabilir.
yatak zerinde biriken metalde karbon ykselmesi olur.
Dk karbonlu metal isteyen dkmhaneler buna uygun Dkm Pratii
bir ocak kullanmal, sk sk veya devaml ocaktan maden ok scak dkm tm metallerde bu hatann
alacak trde almaldrlar. oluumunun ortak nedenidir. Bu durum scak ergitmenin
Kesintili iletme durumlarnda (arza vb) metalin bir yansmasndan kaynaklanabilir. Ancak doru dkm
karbon almas daha fazla olacak ve gevek doku hatas scaklna getirilerek problem nlenebilir.
grlecektir. Bu tr kesintili iletme halleri zellikle
karbon ve silis miktarlarnda byk deimelere neden eitli Nedenler
olur. Beklemelerden 15 dakika sonra analiz tekrar kumun
(1) Kompozisyona gre ok dk souma hz.
dalmayarak kalmas sonucunda yava soumaya sebep
olduu durumlar olabilir. Byle ayarlanmaldr. arj Bu faktr tasarm yolluk sistemi ve kompozisyon
malzemelerinin ebatlarnn deiimi kimyasal analizde ve asndan yukarda incelenmitir. Eer btn bu hususlar
zellikle karbon mikta-rnda deiimlere neden olur. doru olarak uygulanyor ise, yine de souma hzn
Dikkatsiz arj yaplmas veya tartmn doru olmamas etkileyen baz hususlar hl mevcuttur.
uniform olmayan kimyasal analizlerin elde edilmesine Kalp malzemesi yaltkan grev yapabilir. Bu durum
sebep olur. Bu durum vin, terazi ve dier lm normale gre skl az olan kalplarda grl-mektedir.
aletlerinin uygunsuz bakmlarndan veya dikkatsizlikten Bazen yksek sertlikteki tabii kum ile yaplan kalptan,
kaynaklanabilir. bentonit ve sentetik kum ile yaplm yumuak kalplara
geilmesi ile souma hznda llebilir bir deiim elde
(2) Temper dkm.
edilebilir.
Frn ierisinde trblans arttrarak ayrmay nleyen Soutucu kullanm gerekli olan durumlarda bunlarn
tedbirler gaz boluklar ve gevek dokulu dkm hatalar yerletirilmesindeki bir eksiklik gevek dokulu dkm
en mkemmel ekilde azaltlabilir. arj tartmnda ve hatasna neden olabilir. Bazen dkm yaplmas ile
hazrlanmas srasnda yaplabilecek herhangi bir yanllk derecenin bozulmas arasndaki sre kritiktir. Baz iler
veya terazi bakmszl kimyasal analizi deitirecektir. derecenin abuk bozularak istenilen dkmn elde
Ocaa uyumsuz hava flenmesi final analizin edilmesi iin havada ani souma gerektirir, baz dkm-
kontroln byk lde azaltr. Scak ergitme ve dumanl lerde ise parada kesit farkllklar ok byk ldedir,
alev oluumunu karbonun artmasna neden olur. sadece kaln kesitli blgelerdeki kumun bozulmas
gerekebilir (ayn teknik byk kasnak ve dilim eklindeki
(3) Pirin ve bronz. paralarda atlamay kontrol etmek iin kullanlr).
Bir nceki dkmden pota yan yzeyinde ve tabannda Parann derin cepli ksmlar ve kelerinde
kalm olan metal bulaklar bulunan kirli potalarn durumlarda para temizleme makinesine girdikten sonra
kullanlmas bir sonraki dkmde kirlenmeye neden olur. bu ksmlarda kum kalmayaca iin problemin tespiti
Geri dnen yolluk ve sakatlarn arj blgesinde dikkatsiz gtr. Bununla beraber kum kaynama alan veya metal
ayrm ile deiik analizdeki paralarn karmas, penetrasyonu olan noktalar problemi ortaya karacaktr.
ergitmede yanl analizlerin ortaya kmasna sebep olur. Derece bozma sonrasnda scak paralarn st ste
Sakat paralarda ve yolluklarda renk kodu veya para ylmas dkm paralarn yava soumasna neden
zerinde dkmde kan iaretlerle ayrmn yaplmas iyi olabilir. Ylm dkm para kmesi tav ukuru etkisinin
bir yntemdir. benzerini yapacaktr.
Yanl hammadde veya kayna bilinmeyen sakat (2) Uygun olmayan sl ilem.
parann ergitmede kullanlmas skartaya sebep olabilir.
lemeden kan metal apaklarnn birbirine karm Uygun olmayan sl ilem baz metallerde tanelerin
halde frna yklenmesi bir yanllktr. Problemin tek bymesine neden olabilir. Tane yaps inceltme sl
zm tertipli ve birbirine karmam malzeme ile ileminin yaplmamas benzer hataya neden olabilir.
ergitme yaplmasdr. Ergimi metal ierisine gaz oluturan (3) Uygunsuz ileme
slak, yal ve kirli malzemelerin katlmas nlenmelidir.
Uygunsuz ileme ile ortaya kan grnt dkm
(4) Aluminyum. parann tane yapsndan daha gevek bir tane yapsnda
Gevek dokulu dkmn olumasnn ana grnmesine neden olabilir. Bu balk altnda yanl takm
nedenlerinden birisi ergitme scaklnn uygun biimde bileme, yanl kesme hz ve tala derinlii ve anm
kontrol edilmemesi sonucunda ergimi aluminyumun ok takm saylabilir. Btn bunlar gzenekli bir grnt
yksek scaklara kmasdr. Bununla beraber ar stlm ortaya kard iin gevek dokulu dkm olarak
aluminyum daha dk dkm scaklna kadar yava nitelendirilebilir.
94
Blm 21
EKSK DKM
TANIM
Yeterli miktarda metalin kalba doldurulmamas
sonucunda dkm parann tam eklinin olumamasna
eksik dkm denir (Baknz ekil 1).
Bu hatann direkt nedeni yetersiz miktarda madenin
kalp ierisine doldurulmasdr. Bununla birlikte
dkmhane uygulamalarnda metal eksikliine veya bu
grne etki eden birok yan faktrler olabilir. Genelde
derece arasndan maden kamas ile ortaya kan hata
trn eksik dkmden ayrabilmek olduka gtr. ou
kez eksik dkm hatas yetersiz kalp gaz geirgenlii
veya gaz firar deliklerinin model zerine konulmamas
nedeni ile kalp ierisinde oluan gazn yaratt ters basn
sonucunda ortaya kar. Baz durumlarda ise eksik dkm
hatas metal scaklnn dk olmas veya kesikli dkm
yaplmas sonucunda oluur.
Gerekte eksik dkm sadece yetersiz miktarda
metalin kalba doldurulmas sonucunda kan bir hatadr.
ekil 21.1 Tipik bir eksik dkm hatas
95
(2) ok derin dikey kesitler
Biimleri itibaryla ikincil kalplama etkisine
yatkndrlar ve kalp esnemesine maruz kalrlar.
Blm 22 Modeller
(1) ekme paralarn modelde yerlerine sk
oturmamas
KALIP ESNEMES Kalplama ilemin son safhalarnda yerinden oynayp

kuma bask yapmas sonucunda modeldeki ekilden farkl
TANIM ekiller oluabilir.
Kalp esnemesi kumun kalplama esnasnda modelden (2) Model paralarnn oynamasn nleyen
uzaklamas sonucunda ortaya kan dkmdeki lsel kuaklarn olmamas
hatalardr. Genellikle kaklk ve kalp imesi hatas ile
Kum paketinin kalplama ilemi son safhalarnda
kartrlabilir.Bu karklk grnmn pek ok durumda
kaymasna msaade eder.
benzerliinden kaynaklanabilir. Daha dikkatli bir inceleme
ile bu hata trn kartrma nlenebilir. rnein kaklk (3) Modelde figrlerin birbirine ok yakn olmas
bir blgede veya bir yndedir, kaklk grnts iki durumunda zellikle slinger (kum savurucu)
ynde ise genelde kalp esnemesidir. Pek ok durumda bu kullanldnda,
tip skartalar sakat raporuna kak olarak kaydedilir. Kalp
imesi ile kalp esnemesini birbirinden ayrabilmek daha Homojen olmayan kum sktrmaya neden olur. Bu
fazla tecrbe gerektirir. Genel olarak kalp imesi durum ise kalp esnemesinin ana nedenidir.
sktrlmas zor olan blgelerde grlebilir.Esneme ise (4) Modelde figrlerin derece kenarlarna ok yakn
aksine ar sktrlabilen blgelerde oluur. ekil 22.1 bir olmas
dkm parasnda tipik esnemeyi grntlemektedir.
Figrlerin birbirine yakn olmas durumundaki
NEDENLER etkilerin aynsn yaratr. Zira bu faktr ve madde (3)
imeye neden olacandan hatay doru tanmlamak
Para ve Model Dizayn zordur.
(1) Boru gibi dairesel dik yzeyler (5) Model plkas ve figrlerin ok dz olmas
Sktrma esnasnda istenilen skla geldiinde durumunda,
esnemeye msaittir. Bu tr yzeyler paralarda ayrm Kum paketi kalplama ileminin son safhalarnda
yzeyinde gerek kakla da yatkndrlar. Dolaysyla iki kayar. Modelin anmas ve dzgn bir yzeye sahip
hatann birbirine kartrlmas olasdr. Esneme olay olmas durumlarnda kalp esnemesini nlemek iin
takalama sonras sktrma ile istenilen kalp sertliine esnemeyi nleyen bantlarn ilvesi gerekebilir.
ulalrken veya slingerle (kum savurucu) daha nce
dvlm ksmlarn tekrar dvlmesi esnasnda oluur. Dereceler ve Aksesuarlar
(1) Gevek bir sktrma kafas olan makine,
sktrma esnasnda oynayarak teet bir sktrma
kuvveti oluur.
Bu durum eer n sktrmadan sonra oluyorsa teet
kuvvet kumun model yzeyinden kaymasna neden olur.
(2) Takalama tipli bir makineye gevek balanm
bir modelin etkileri de madde (1) ile ayndr.
Bu nedenle kalplama evrimi esnasnda birden fazla
takalama yaplmas halinde teet kuvvet etki eder.
Takalamadan sonra sktrma da tatbik edilirse gevek
model plkas nedeniyle homojen olmayan takalamann
sonucu olarak kalp esnemesi oluacaktr.
ekil 22.1. Tipik bir kalp esnemesi hatas grlen bir

dkm paras.
Kum paketi modelden ikinci kalplama ilemi
sonucunda kayar (takalama sonras sktrma gibi).
96
(3) Model altnda yeterli destek olmamas (1) ve (2)
maddelerindeki etkileri yapacaktr.
(4) Sktrma kafalarnn zerine taklan ekilerin
tasarmnn yanl olmas veya uygun olmayan yere
balanmas sonucunda yahut zayf taban plkalarnn
kullanlmas durumlarnda sktrlm kum normal
konuma gre kayacaktr.
Figre ok yakn yolluk veya besleyiciler imeye
veya uniform olmayan sktrmaya sebep olur ve bunun
sonucunda da kalp esnemesi ortaya kar.
Kalp Kumu
Uniform bir sktrmaya uygun olmayan kum
zellikleri tasarm ve mekanik koullardaki
uygunsuzluklarn etkisini daha da arttrarak kalp esnemesi
hatasn kartr. Dk kalplanabilirlie neden olan
yksek rutubet, yetersiz kartrma, fazla dekstrin,
bentonit veya dekstrin topaklar, uygunsuz kum dalm
ve yetersiz ya mukavemeti bu faktrler olarak saylabilir.
Bu koullarda dkm parann zellikle dik
yzeylerinde kaba ve kumlu bir yzey oluacaktr. Byle
durumlarda dzgn yzey ve kalp esnemesiz dkm ekil 22.2. Sadece tek ynde yaplan yanl tokmaklama
parann elde edilebilmesi hayal etmek dk kum ak- sonucu dairesel bir kesitin elips hale dnmesi.
kanl nedeni ile imknszdr. Gerekte kalp esnemesi
(4) Dereceye kum doldurma esnasnda kumun
kumun akkanl iyiletirildiinde ortaya kan bir hata
trdr. Akkanl yksek olan bir kum karm dt ykseklik ok fazla ise n sktrma oluacaktr.
akkanl az olana gre takalama esnasnda boluklara Bu bir dereceye kadar slingerin yapt etkiyi
daha iyi dolacak ve younluu daha yksek olacaktr. yapacaktr.
Bunun sonucunda kalplamann ikinci operasyonu Bunun sonucunda kalplama ileminin daha sonraki
(sktrma) esnasnda kaymas da yksek olacaktr. ilemlerinde kalp esnemesine neden olur. Allmn
dnda akkan ve kalplanabilir kumlar nceden
Maa Pratii kolaylkla skabilecei iin bu durumdan daha ok
Kalp esnemesi hatasnn maadan kaynak-lanmas etkilenebilir. Kumun bir krekle atlmas da ayn etkiyi
beklenemez. Ancak maa ile ilgili blmlerde nceden yapar.
bahsedildii gibi maa imali esnasnda oluan sebeplerle (5) Dereceye takalama ve sktrma ncesinde fazla
l hatas dkm parada olabilir. kum doldurulmas,
Kalplama Pratii Uniform olmayan skmaya ve zellikle dik
(1) Sktrmann ve tokmaklamann yanl ynde yzeylerde sktrma ncesinde kalp esnemesine yatkn
yaplmas. hale gelmesine neden olur.
Dereceler ve Donanmlar blm (1), (2) ve (4) Maden Analizi-Ergitme Pratii-

maddelerinde belirtilen insan hatalarndan kaynaklanan Dkm Pratii
sonular yaratabilir. ekil 22.2 tek ynde tokmaklamann
Kalp esnemesi bir kalp hatas olup metal dklmeden
oluturduu bir hatay gstermektedir.
nce oluur.
(2) ekme paralar ve bos etrafnn uygun olmayan
tarzda sktrlmas. eitli Nedenler
Modeller (1)de tarif edilen ayn etkileri yaratr. Kalplarn modelden syrlmasndan nce dikkatsiz
ekilde tanmas, kaldrlmas v.b. iler sonucunda kum
(3) Modelin anm merkezleme kzaklar ve paketinin oynamas mmkndr. Kum mukavemetinin
plkalar nedeni ile oynamas. dk olduu iyi sktrlmam zayf kalplarda bu
Takalama esnasnda yanl ynde kumu sktrmaya olaslk daha yksektir. Derece eviricilerinin anm
sebep olur. olmas veya ayarnn dzgn olmamas bazen alacak
ekilde kalp kapatlmadan nce dnmeye sebep olur. Bu
tr tehizat dzgn ve yumuak bir tarzda dnecek ekilde
ayarlanmaldr.
Kalb modelden syran donanm and ve ayar
bozuk olduunda model syrma esnasnda modeli bir yne
doru hareket ettirebilir. Kalp esnemesi bu tehizatlarn
ortaya kard bir hata tr olarak gzlenebilir.
97
Modeller
(1) Modellerin ulalamayan blgeleri rnein ya
kanallar, kapal alanlar, serbest paralar, yumuak
Blm 23 kalplamaya ve przl bir yzeye neden olurlar.
Eer model zerinde iyiletirmeler yaplmazsa ancak,
maa tadilatyla veya zel bir kum hazrlamakla istenilen
przsz ve temiz yzey elde edilebilir. rnein hidrolik
PRZL KABA YZEY ya kanallarnda ok ince kum ile birlikte, az miktarda
balayc ve refrakter maa boyas kullanlr. zel
TANIM durumlarda, ok ak taneli kum kullanp boyaya
Dkm yzeyinin istenen yzey przlnde daldrlarak ok derine boya penetrasyonu salanm olur.
olmamasna, przl kaba yzey denir. ekil 23.1 przl
(2) ok kk gei radyuslar kk apta
yzeye rnektir.
yrtlmann artmasna, przl ve ak taneli kalp
NEDENLER yzeyinin olumasna neden olur.
Para ve Model Dizayn Bu yzeyler belli lde kalp kopmasna ve przl

yzeye eilimlidirler (Baknz Blm 29, Kalp Kopuk).
Dizayn sadece keskin kelerin, derin ceplerin ve
benzeri durumlarda bir faktrdr. Keskin keler krlmaya (3) Kalplama srasnda hava tahliye iinin yanl
ve anmaya meyillidirler. Derin cepler kalbn yumuak yerde kullanmyzeyi przl metal model veya
kmasna, porozlu yan duvarlara ve kalp kopmasna pullanm, dklm model kullanm ok przl yzey
neden olurlar. Dkm paralar dizayn edenler, genellikle olumasna neden olabilir.
bu keskin kelerin dkm maliyetini ykselttii ve Esnek yapkan bir kum bu model kusurlarn
gerilim oluturma etkilerinden dolay malzeme paraya yanstmayabilir. Fakat daha akkan bir kuma
mukavemetini ar derecede drdn unuturlar. Bu gemek tm kusurlar ortaya karacaktr. Bu modeller
keskin keler, tasarm alt yapsn ve dkm ekillerinin kaynak veya plastik dolgu malzemeleriyle
dizaynndaki anlay eksikliini yanstr. dzgnletirilebilir. Baz durumlarda
ekil 23.1. Boyanmam ak maa yzeyinin oluturduu przl yzey
98
(2) Modele gre ok kk derece kullanm
kalplamann yeterli sertlikte yaplmasn etkileyen dier
bir faktrdr.
Daha akkan kum ve/veya tokmaklama gibi zel
yntemle belli bir lde problem azaltlabilir. Bu ekilde
derece seme yanl kr etme yntemidir. nk zararlar
daha byk olacaktr.
(1) Yolluk ve besleyicilerin scak yzey oluturacak
ekilde dzenlenmesi kalp duvar hareketine, kk
apta imeye, kaynama veya penetrasyona neden
olacaktr.
Btn bunlar przl bir yzey olumasna neden
ekil 23.2. Kalplamada fazla nemin oluturduu dk olur. Birok durumda beslemenin yeri rnein yeterli
kalplanabilirlik ve ak taneli kalp yzeyi. besleme yapabilecek ve scak yzey oluumunu
prz ters kalp syrma asna neden olarak kalp engelleyecek ekilde ayarlanmaldr. yi bir besleyici
duvarlarn zedelenmesine neden olabilir. tasarm dkmde scak yzey olumasn engelleyecek
Poliyester modellerdeki przler genellikle kpn biimde olandr. Daha kk ebatl ekzotermik
fazla boluklu olmasndan, balmumu trndeki besleyiciler, alt derecede yeterli derinlii olan besleyiciler
temizleyicilerin eksikliinden veya doldurulmam tutkal ve Williams maal besleyiciler problemi azaltan
balantlarndan oluur. Bu modeller hatal kullanmdan tasarm trdr.
dolay entie ve kumun maden almasna neden olabilir. (2) Yksek metal hz oluturan memeler kuma
Kk bozukluklar balmumu ile doldurulabilir fakat byk maden dalmasna neden olabilir.
entikler blok halinde ekillendirmeyi veya yzeyi komple
syrmay gerektirebilir. Bylece maden dalan blgelerde ve dkmn dier
blgelerine kum taneleri gidebilir. Yolluktan kopan
(4) Tek kullanmlk zayf modeller dikkatle takip kumlar baka blgelerde przl yzey oluturabilir.
edilmelidir.
Kalp Kumu
Bunlar kalplama srasndaki basntan dolay
paralanp kebileceklerinden ok sk ters koniklik (1) ok yksek ve ok dk kum nemi baka
gsterebilir. Bu tr modellerde, model alt derecede sebeplerle olmasna ramen ayn kt etkiyi yaratr.
kalabilir veya kalb koparabilir.
Fazla nem (fazla temper) kalp yzeyinde yapmaya
(5) Modelin kalba yapmasn engelleyen model ve prze direkt etki eder (Baknz ekil 23.2 ). ok kuru
malzemeleri kk yapkan taneler oluturacaktr kum (veya kullanmda kuruyan) metal dkm srasnda
(Baknz Blm 29, Kalp Kopuk). kuma maden dalmasna kum srklemeye veya kalba
hava flenmesinde veya kalp kapamada kum tanelerinin
Aatan modellerin yapkan ve slak kalmasyla yzeyden kopmasna neden olacaktr.
kalnlk ve cilalama problemleri oluur. Metal modellerde Scak kumun rutubet kaybn nlemek iin ar
kk boluklarn doldurulmas dnda bu tr malzemeler nemlendirilmesi veya yetersiz nemlendirme sonucunda
gerekmez. En iyi metal kaplama 100-150 mikron kalnlkta (kalplama esnasnda hzl kuruma) benzer hatalara neden
krom kaplamadr. olabilir.
(6) Kaln ve ince modeller,
Scak kutu maada homojen olmayan s dalm
nedeniyle koparma veya kaba yzey olutururlar. Ya
kalp kumu modelleri, younlama koullarnda (scak
kum ve souk model) koparma ve kaba yzey olutururlar.
(1) Kalbn uygun bir ekilde sktrlmasn
engelleyen derece traversi kalp imesine, gevek kuma
ve buna benzer yapdaki yumuak kalplamaya ve
prze neden olabilir.
En kt haliyle bu durum kalp imesine veya
gerilime neden olacaktr. Otomatik sistemlerde el ile
tokmaklama yntemiyle bu sorunu giderme imkn
olmad iin daha nem kazanmaktadr.
ekil 23.3. Kalp kumunun hatal seimi sonucu fazla

geirgenlik ve kaba yzeyin oluumu.
99
Bu malzemeler redkleyici atmosfer yaratarak metal
(2) Fazla geirgenlik kum tanelerinin dklen para yzeyini korur. Bu yzden kmr tozu miktar, metal
iin fazla byk olmasndan kaynaklanr. dkmn scakl ve kumun yaltkanl bakmndan
Akkan bir metal byk kum tanelerinin eklini yeterli miktarda olmaldr. te yandan kmr tozunun
alacandan przl bir yzey oluumuna direkt bir etki fazla olmas yresel przl yzeye, gazn oluturduu
eder (Baknz ekil 23.3). Yzey kalp boyas przl yzeye veya kumun sinterlenme noktasnda
boyanmad srece (40 no.lu) elein stnde %5den azalmaya neden olacaktr.
daha fazla oluan kum ile dzgn bir yzey oluturulmas
(7) Akkanlk (veya kalplanabilirlik) ok dk
ok zordur.
olduu zaman eksik, kalplama iddetini artrarak telafi
Fazla geirgenlik abuk kurumaya ve kalp yzeyinde
edilmedii srece gevek kalp oluumuna neden olur.
krlgan keler olumasna neden olur.
Paralarn kalplanabilirlik listesi kalplama artlaryla
(3) Hatal kum hazrlanmas przl yzey
uyumlu olmaldr. Bu zellik kil, nem, tane dalm ve
oluumunda nemli bir etkendir.
zel katk malzemeleri tarafndan kontrol edilebilir.
Kum, su ve kil (kil topaklar) dalmnn uygun
(8) Kalp kumunun yetersiz scak dayanm zellii,
olmad blgelerde hemen przl yzey oluturacaktr.
sv metalin katlamas ncesinde kalp yzeyinin
Uygun olmayan kum hazrlama kt bir nem dalmna
bozulmasna ortam hazrlar.
neden olmas zellikle tehlikelidir. Kalp sertliinin
90nn zerinde olduu ve przl yzey hatas grlen Bu durum kalp kumuna maden dalmasna neden olur.
olaylarn ana nedeni nemin homojen dalmamasdr. Scak dayanmn miktar kalp sertliine, dklen metale
ve yolluk uygulamalarna baldr.
(4) Kalp boluunun hemen yaknlarndaki yabanc
maddeler bu blgelerdeki kum tanelerinin dklmesine (9) ok byk taneli kmr tozu normal tmeden
neden olur. (Baknz Blm 7 Kalp Dmesi, Blm 29 ve sonradan topaklanma ile oluabilir (rnein zift
Kalp Kopuk). topaklar).
Eer yabanc madde kalp yzeyinde ise direkt olarak Bunlar metalin kaynamasna, przlle ve gaz
prze, bu maddelerin yanmasna (rnein sigara izmariti) boluklarna neden olur.
veya yabanc madde yapmasna yol aar.
(10) Fazla miktardaki kalp ayrc (sv veya toz)
(5) Kumun ierisindeki kolay kaynayan kumun modele yapmasn, kalplamada kumun
malzemelerin rnein sodyum ve kalsiyum bileiklerinin niteliklerini etkiler.
fazla olmas (rnein soda kl, kire ta ve silika
Bu nedenle bu tr malzemelerin kumda artmas
olmayan paralar) prze ve emmeye neden olurlar
normal kum zelliklerinin bozulmasna neden olur. Bu
(Baknz ekil 23.4).
maden dalmas, erozyon ve kaba yzey oluumuna neden
Kullanlm kumlarn yeterli miktarda yeni kum ile olur.
kartrlmadan kullanlmas, iindeki sinterleebilir
maddelerin artmasna (rnein metal oksitler ve curuf) Maa Pratii
neden olur. Bu her 1 ton dklen metale 150 kg. yeni kum (1) Uygulama iin maa kumu tanelerinin ok byk
(biriken maa kumu dahil) ilvesi olarak yaplabilir. olmas (yksek geirgenlik) (Baknz Kalplama 2).
(6) Kumun iinde ok az veya ok fazla kmr tozu (2) Kirli maa sandklar, reine, ya ve buna benzer
olmas rnein; kmr, selloz, glikoz, msr unu olmas oksitlenen balayc artklarn yzeye yaptrarak
sorun oluturur. przl maa yzeyi oluturmasdr.
Ekseriya bu probleme zm olarak sandk ayrac
daha da arttrlr.Bu durum istenmeyen artklar daha da
arttrr. Doru zm maa sandn gerektiinde
kimyasal bir madde ile temizlemektir.
Bazen yeni bir maa sand yzeyindeki porozlar
nedeniyle yapabilir. Bu durum orijinal sandk yzeyinde
bulunan kk boluklarn sandk ayra svlar tarafndan
dolmas ile nlenir.
(3) Yetersiz sktrlm maalar, maa yzeyinin
gevek ve abuk anr yapda olumasna neden olur.
Buna neden olarak, uygun filtre dzeni ve fleme
sistemi yannda flenebilme ve akkanlk faktrleri
gzden geirilmelidir.
Baz maa kumlarnn sktrlmas zordur fakat,
genellikle bu durum maa sandnn tasarmndan
kaynaklanr. Hava tahliyesinin zorlat ke ve ceplerin
uygun filtrelenmesine nem verilmelidir. Uygulamalar
kullanlan balaycya (ya, reine) gre deiir. Havada
ekil 23.4. Kumun iindeki fazla kire scakln yksek sertleen ve minimum sktrma ve fleme enerjisi
olduu blgelerde bu tr prz oluturmaktadr. gerektirse bile yumuak maaya eilimlidirler. Akkan
100
kumlar maksimum sktrmay salayabilmek iin
proseste dikkat gsterilmelidir. Ksa alma mrnn son
aamalarnda, mukavemet dmesine kar nlem
alnmaldr.
(4) Yanl boyanm (dk baumede) maalar
przl yzeye neden olur.
Maa zerine kaplanan boyann dzgnl nemli
bir etmendir. Sadece boya akkanln yakndan kontrol
etmek ve maa geirgenliine gre uygun bir denge
salamak dzgn bir yzey elde etmemizi salayacaktr.
Dkm yzeyinde boyal ve boyanmam maann
karla-trmas ekil 23.5de gsterilmektedir.
Uygun boyanmayan maalar zerinde, zellikle
kuruduktan sonraki incelemelerde izgiler ve entilmi
yzeylerle karlaabiliriz. Baz boyalar maa kalp iine
girdiinde nem almaya meyillidirler. Sonuta nem
younlamasna yol aarak maden kaynamasna ve
penetrasyona neden olurlar.
(5) Yal, scak maa sand ve kabuk maalar da ekil 23.5. Ykanm ve ykanmam kalp blgeleri
dahil olmak zere btn uygulamalarda fazla pimi arasndaki farkn gsterimi.
maalar bulunabilir. (11) Kt temizlenmi ve tesviye edilmi maalar
Bunlar kalba yerletirilirken veya tanrken przl olabilir ve dkm yzeyinde przler
anabilirler ve scak metal kalba dklrken maaya oluturabilir.
maden dalmasna da yol aabilirler. rnein; kabuk
Kalplama Pratii
maalarnda fazla pimeden yksek penetrasyon
grlebilir. (1) Yetersiz sktrma gevek kalp tanelerine, kalp
imesine, dayanm ve geirgenlik problemlerine, kuma
(6) Maalarn maa blmnde veya hatlara tan-
maden dalmasna ve nemli derecede yzey
masnda dikkatsizlik anmaya veya kelerde krlmaya
bozukluklarna neden olur.
neden olur.
Kumun mukavemeti yeterli olsa bile yetersiz
Eer bu anan yzeyler kalba yerletiril-meden nce
sktrma zellikle yan duvarlarda, derin yerlerde veya
kontrol edilip onarlmazsa dkm zerinde przl yzey
derece model arasndaki mesafenin ok az olduu
olarak ortaya kar.
blgelerde gevek ve boluklu yapya neden olur.
(7) Onarlan maalarn tamirinin uygun
(2) Kirli modellerde eski kirlilikle beraber artan bir
yaplmamas yukardaki problemlerin yaanmasna
przl model yzeyi oluur.
neden olur.
Bu tr modeller kalp zerinde krlgan przl
Bu durum sv metal dkm srasnda maden
yzeyler oluturur. Dkm zerinde boluklu kum
kaynamasna veya yetersiz scak dayanmdan kalba
yapsndan kaynaklanan przler, dzgn parlak yzey
maden dalmasna neden olabilir.
oluturma yolundaki almalar daima engeller.
(8) Kullanlan balayclarn scak dayanmnn
(3) Dkm yzeyindeki przn azalmas ve kumun
dk olmas veya yetersiz balayc kullanlm scak
akkanlnn artrlmas iin kum topaklarnn
dayanmn dk olmasna neden olabilir.
paralanmas, yabanc maddelerin ve apaklarn elenip
Eer scak dayanm dkse, maa ok abuk dalr karlmas gerekir.
ve penetrasyona, prze ve kuma maden dalmasna neden
Kumun aeratrlerden geirilmesinin amac bu ekilde
olur.
akkanl arttrmaktr.
(9) Uygun olmayan maa boyas kullanmnda
(4) Eit olmayan veya yetersiz miktarda boyanan
boyann yaltkanl sv metal scaklna
kalplar boyanmayanlara gre daha ok przl yzey
dayanamyacak ve przl yzeyin olumasna neden
oluturabilirler.
olacaktr.
Bu eit olmayan boyama kabuk kabuk kalkabilir. Bu
Herhangi bir maa iin ok uygun olan boya dier biri
boyalarn yanl kullanlmas problemi daha ktletirir.
iin hi uygun olmayabilir.
Unutulmamaldr ki, kt yaplan boyama ve yzey
(10) yi kartrlmam maa kumu farkl zellikte kurutma, hi yaplmayandan ok daha fazla zararl olur.
yaplar olumasna neden olur. Uygun miktarda geirgenlii salamak iin boyann
baumesi yakndan kontrol altna alnmaldr. Ayn
Bu durum eitli blgelerde madde 1, 5, 8deki yzeylerdeki sakat nlemek iin tecrbe, iyi bir kurutma
durumlarn olumasna neden olur. iinse dikkat gereklidir.
(5) Kt yaplm tamir veya tamir macunlarnn
temizlenmemesi zellikle sv metal scak ve akkan
101
olduunda dkm zerinde przl yzeyler brakr.
(6) Scak yzey oluturan yolluk ve besleyici Dkm Pratii
sistemleri hatal bir uygulamadr (Baknz Yolluk ve (1) ok yksek dkm scakl kum emmesine
Besleyici Sistemleri 1). neden olur.
(7) Model ayra bileiklerinin ve kalp boyasnn
fazla miktarda kullanm kum yzeyinin scak ve kuru Dkmn daha nce belirlenmi uygun scak
dayanmn azaltr ve ayn zamanda modeli kirletir. aralnda olduundan kesin emin olunmaldr. Dkm
scaklnn st limitin zerinde olmas oksitlenmeye ve
Bu malzemeler ve zcler kumun iindeki kmr kalp yzeyi ile reaksiyona girip prz oluturabilen curuf
zer veya model kaplamasn yumuatr. Bu bileikler tanelerine neden olur.
uygun kullanldnda nemli faydalar salarlar. Fakat
fazla miktarda kullanldklarnda kumun dayanmnn ve (2) Yetersiz bir biimde curuf ekilmi potalar kalp
kalplanabilirliinin dmesine direkt etki ederler. yzeyi ile reaksiyona girebilecek oksitlerin kalba
girmesine ve emmeye neden olabilir.
(8) Boyann Baumesinin az olmas boyann kalba
emiliinin yetersizliine ve kum tanelerinin yetersiz eitli Nedenler
boyanmasna neden olur. (1) Yabanc madde nedenleri.
(9) Anan ve kalplama tarafndan son kontrol
yaplmayan maalarda, Maa Pratii madde 1 ve 2deki Kalp Kumu (4) ve Kalplama Pratii (3)
etkilerin ayns grlr. maddelerinde belirtilmitir.
Bu vurgulama burada yaplmaldr nk normal (2) Uygun olmayan temizleme.
olarak maalar maa odasndan alnrken yzeyleri Temizleme bilyalarnn ve tellerinin gereinden
dzgndr. Fakat maann kalba tam olarak oturtulmas byk olmas ve dkm zerine yapm kumlar
kalp tarafndan maann tesviyesini gerektirebilir. temizleme sresinin yetersiz olmas przl yzeye neden
Maden Analizi olacaktr.
(1) Yksek dkm scakl gerektiren alamlar

kum emmesine ve kalp zerinde przl yzeye neden
olur.
rnein yksek dayanml alam demirleri yeterli
akkanl salamak iin yksek scaklk aralnda
dklmelidir. Bu durum kum kalp zerindeki yk artrr.
Buna benzer yksek alam eliklerinde yzey przn
engellemek iin maksimum kalp yzeyi dzgnl
gerekir.
(2) Kalp yzeyi ile reaksiyona giren alamlar,
rnein mangan elikleri veya oksijeni aluminyumla
giderilmi elikler direkt prz oluturabilirler.
Bu yzden mangan eliklerinde olivin, zirkon gibi
zel boyalar kullanlr. Oksijeni aluminyumla giderilmi
eliklerde kalpla reaksiyona girip cermet veya
ceroxide oluumunu engelleyici nlemler alnmaldr.
Ergitme Pratii
Eritilen scak metalin kontrolsz ekilde yksek
scaklkta dklmesi dnda etkisi yoktur.
102
(1), (2), (3) ve (4) nolu durumlardaki gibi bu hatalar bir
derece karmadan daha ok bir ezilme ve skma gibi
grnebilirler.
Aralarndaki fark, derecelerin tayc yzeylerinin
Blm 24 nispi durumlarnn birbirlerine gre zayf olmas yani

birbirlerini tam anlamyla karlayama masndan
kaynaklanmaktadr.
DERECE KAIRMALAR VE
FORSALAR
TANIM
Derece karmalar ve forsa sakatlar eksik dkm
paralarn retimi ile sonulanan sakatlardr. Derece
karmalar sv madenin kalba dklmesi srasnda ortaya
kar. Forsa ise dkm ilemi sonrasnda ortaya kar. Bu
iki kelimenin anlamnn ayn olduu dnlebilir ancak,
baz durumlarda oluum asndan fark olduu
hatrlanmaldr. rnein forsa sakatlar derecelerin kapama
kilitlerinin ok erken almasndan veya zerlerindeki
arlklarn souma konveyrnde dikkatsiz bir ekilde
alnmas sonucu oluabilirler. Bunun tersi, bir derece
karma sakat ise genellikle zayf kalplar veya uygun
olmayan derece kapama kilitleri ve yine hatal
ekipmanlardan veya kalptaki zayflktan oluur. ekil
24.1de tipik bir derece karma sakat gsterilmektedir.
NEDENLER
Kaln kesitli paralar ince kesitli paralardan ok daha
fazla olarak, bu tr sakatlara eilimlidirler. Bu durum
dnda, dizayn bu sakatn nedeni olarak kabul edilmez.
Modeller
(1) Model ok kk bir model plkasna yerletiril-
mitir.
Bu durum derece duvarlarnn yannda iyi skmam
bir blgenin ince bir kum paketinin oluumuna neden olur.
Bylece, kalbn d blgelerinde zayf ve maden
karmaya msait bir blm oluur.
(2) Alt ve st derecelerin arasndaki ayrm yzeyinde
ekil 24.1. Eksik dkm sakat ile sonulanan tipik bir
aralk oluumuna ve zayfla eilimi arttran, derece karma olay.
derecelerin anm tayc yzeyleri de bu sakatlarn
oluumuna neden olur. Dereceler ve Aksesuarlar
(3) Derecelerin tayc st yzeylerinin kirli olmas
Derece problemleri genellikle u alt grupta toplanr:
derecenin model yzeyinden yukar kalkma eilimini
arttracak ve bylece alt ve st derece kapandnda (1) Kullanlan derece dklen dkm para iin ok
uniform olmayan bir birleme meydana gelecektir. kk ise,
(4) Kak olarak yerletirilmi modeller de, u iki
derece doldurulduunda modelin etrafna skan
durumdan birini olutururlar.
kumun yetersiz olmasndan dolay zayf bir kalp meydana
Yukarda kalan tam oturmam maalar, kalbn gelir. Uygun skma iin yeterli kum ktlesi arttr.
kapanmasn nlerler (ekil 24.2) veya uniform olmayan
(2) Eilmi ve bklm birleme yzeyleri ayn
model plkas kalnlklar, kalp kapandnda derece
derece iinde baz blgelerde derece-derece ve yine dier
karmaya neden olan kalpta bir kademe olutururlar.
blgelerde ise kum-kum temas yaratacaktr.
(5) Gereinden ok daha ince olan zayf model
Derece derece veya kum-kum temasnn olduu bu
plkalar ise kalplama srasnda plkann esnemesine
blgelerden birisi derece karmaya neden olacaktr.
izin verirler.
(3) Kirli, iyi temizlenmemi birleme yzeyleri zayf
Bu durum ise, yeterli tama yzeyi iermeyen, doal
temasn olduu benekli blgeler ve eik, bkk veya
olmayan bir ayrm yzeyi oluturur. Yukarda anlatlan
103
pmemi ayrm yzeyi yaratmaya eilimli blgeler (3) Hatal derece bantlar hatal ceketler gibi etki
oluturur. eder.
(4) Hatal derece pimleri ve burlar, st ve alt (4) Zayf, yetersiz veya hatal ekilde yerletirilmi
derece-nin uygun bir ekilde birbiri zerine oturmasna kilitler baz kalp blgeleri zerinde ek bir gerilim, yeterli
mani olurlar. olmayan bir basn oluturur.
Bu hata kalp kapama esnasnda grlerek, tedbir Kalp ok dayankl olmadka da, bir derece karma
alnmaldr. Fakat maalesef zamannda grl-meyerek problemi oluabilir. Hatta ok dayankl bir kalpta dahi
derece karmasna izin verilir. kalp kurumas zayf bir blge oluturup, forsaya neden
olabilir.
(5) kma dereceler zerindeki anm derece
mente-eleri ve kilitleri ya st ya da alt kalp veya her (5) Yetersiz veya uygun olmayan bir ekilde yerle-
ikisinde birden l d kalp oluumu ile sonulanrlar. tirilmi arlklar muhtemelen derece karma sakatnn
birincil nedenidirler.
yi ceketler kullanldnda bile derece kakl
nedeniyle desteklenmemi blgeler kalabilir. Bir dkm para yatay yzey alan ile, yolluk
haznesinin ykseklii ile gsterilen basn arpmna eit
(6) arpk ve eilmi derece bantlar ayrm
olacak ekilde bir kaldrma kuvveti yaratr. rnein
yzeyinde zayf bir blge oluturarak bu blgelerden 25x25 cmlik bir plka (ok ince ve hafif bir para
maden karmaya neden olurlar. olmasna ramen) 10 cmlik bir st derece ykseklii ile
gri dkme demirden dkldnde, 50 kglk bir kaldrma
kuvveti oluturacaktr. 25x25x10x1/125=50.
(6) Bir konveyr zerindeki kalplar dkmden
sonra, ar derecede darbeye maruz kalp,
alkalanyorsa, forsalarn en yaygn kaynadrlar.
Eer darbeler dkmden nce oluur ise bu durum alt
derecenin bel vermesi ile sonulanr ve kalptaki,
derecedeki veya ceketteki daha nceden mevcut olan
herhangi bir zayflktan dolay derece karma sakat
oluur.
(7) Model alt plkas ve model arasndaki yetersiz
kum, dier bir ifade ile yetersiz alt derece derinlii, kalp
ok gl olmad srece derece karma olayn
meydana getirebilir.
Hatta ok gl bir kalp dahi ok derin olmayan bir
alt dereceye sahip ise, dkmden sonra zayflamas sz
konusu olur ve forsa sakatna neden olabilir.
ekil 24.2. Maa oturmamas sonucu olumu tipik bir ayrm
yzeyi derece karma sakat. Yolluk ve Besleyici Sistemi
Derecelerin aksesuarlarnn problemleri de, aada (1) Yolluk haznesi, yatay yolluk veya besleyici,
yedi grupta listelenmitir. derecenin kenarlarna veya alt ksmna ok yakn
(1) Zayf veya yanm taban plkalar veya yetersiz olduunda, kalp zayflnn oluma riskini ikiye katlar.
takozlar zellikle de zayf kum veya yetersiz miktarda lk nce yetersiz kum paketi zayf bir kalbn oluumu
skm kalplarda alt derecenin eilip bklmesine ile sonulanr ve bu durum iyi bir ekilde sktrma
neden olur. zorluunu arttrr.
Derece karma sakat alt derece tarafnda oluma (2) Eer kalp ierisine dklen sv metalin
eilimindedir, fakat eer eilip bklme kalbn kenarna oluturduu tepe basnc derecenin ierisindeki kumun
yakn bir blgede ise ayrm yzeyinde de olabilir. miktar iin ok yksek ise, ar bir statik basn veya
(2) Uygunsuz bir ekilde yerletirilmi ceketler, patlama kuvveti oluur.
derece karma ve forsa problemlerinin en yaygn Ancak ok iyi hatrlanaca gibi yetersiz tepe basnc
nedenlerindendir. ekinti veya gaz boluu sakatlarn ortaya karabilir. Bu
Kum kalp, dkm srasnda maden basncna nedenle derece karma problemine zm bulmak iin
dayanamayp, paralanabilir (derece karma) veya bu tepe basncnn azaltlmas srasnda, bu noktaya ok
kalp paralanmas olay, kum kuruyup zayflaynca dikkat edilmesi zorunludur. Bu durumda, kumun
oluabilir (forsa). mukavemetinin arttrlmas veya kalbn younluunun
arttrlmas ok daha akllca olabilir.
104
(3) Kalp boluklarnn derece kenarlarna ok yakn
olduu durumda da, yukarda (1) nolu durumda
anlatlan sonular ortaya kar.
Kalp Kumu
(1) Eer kum mukavemeti dk ise, kalplama
younluu ve kalplama enerjisi uygun olsa dahi, kalp
zayf olacaktr.
Bu tr zayflklar, eer daha nceki blmlerde
bahsedilen ve tanmlanan problemlerin varlnda gz
nnde bulundurulmaldr.
(2) Dk deformasyon zelliine sahip kum ekil 24.4. Kabuk maalarn uygun olmayan bir ekilde
gevrektir. birletirilmesi sonucu sv metalin maa boluuna girmesiyle
oluan sakat para
Byle bir durumda kalp, statik yk altnda (st derece
yksekliinden dolay) ekil deitirmeden krlabilir.
Ancak ar deformasyon, derece karma yerine kalpta bir
ime veya gerilme oluturabilir. Kumun bu zelliini
deitirerek derece karma problemine are aranlmasnda
dikkatli olunmaldr.
(3) Kumdaki ar genleme ve ekme zellii
Kalplarn atlamalarna neden olup, derecelerde
ceketlerde ve buna benzer yerlerde herhangi bir zayflk
olduu durumda metalin dereceden kamasna yardmc
olur.
ekil 24.5. Kabuk maadaki ince blgenin krlmasnn

neden olduu derece karma durumunu gsterir dkm para.
ekil 24.3. Maa boluuna sv metalin giriine izin vermi

dk mukavemetteki bir maa. Dkm para, maa boluuna
giren madenden ayrlamad iin sakata ayrlm.
ekil 24.6. Yetersiz derece arl kullanmnn neden

olduu, dkm parann ayrm yzeyindeki derece karma
problemi.
105
ekil 24.8. Alt taban plkasnn yeterli ekilde
ekil 24.7. Derecelerin hatal kelepelemesi sonucu oluan yataklanmamas maden karmaya neden olmutur.
derece karma problemi.
Kalplama Pratii
Maa Pratii
Kalplama pratii kalbn zayflndan ortaya kan
(1) Uygun bir ekilde sabitlenmemi, yerletirilmemi derece karma ve forsalarn her ikisinin de ana
ve uygun montaj edilmemi (veya yaptrlmam) kaynadrlar. Kalpta hatann en byk, potansiyel oluum
maalar maden almaya neden olabilirler. kayna ise kumdur. Unutulmamaldr ki; 1000 gr/mm2lik
(2) Gaz firar delikleri (kclar) yzeye ok yakn bir mukavemete sahip olan bir kalplama kumu yumuak
olduklarnda sv metal maadaki bolua veya kcya sktrldnda 150-200 gr/mm2lik bir mukavemete dahi
doru gider. sahip olabilir.
Byle bir durumda kc dolduu anda dkm (1) Tm kalbn veya baz blgelerinin yumuak
parada gaz boluu oluma olaslndan sz edilebilir. kalmas, az sktrlmas hatalarn birincil nedenidir.
(2) Yetersiz veya uygun olmayan kalp arlklar
(3) Maalarn mukavemeti ok zayf ise, parann
kullanlmas st derecenin kalkmas sonucu sv metalin
iine doru oluan forsa dnda dk mukavemetteki
dar kamasna neden olur.
kalplarn gsterdii etkinin aynsn gsterir.
Kumun tayabilecei ve sv metalin dar tamasn
Bu durum zellikle kabuk maada grlr.
nleyecek kadar arlk derecenin zerine konmaldr.
(4) i bo karlan ktleli maalarn et paylar ok ekil 24.6 yetersiz arlk kullanmnn neden olduu bir
ince olmaldr. derece karma problemini gstermektedir.
Bu durumda eer maann kabuu atlar veya krlr (3) Hatal kelepelenmi kalplar sv metalin ayrm
ise maann iine doru bir maden alma veya forsa olay yzeyinden kolayca derece dna kamasna izin
gerekleebilir. verirler.
(5) Hatal birletirilmi, kapanm kabuk (shell) Bu durum ekil 24.7de gsterilmektedir.
maalar sv metalin maann iine doru akmasna
(4) Taban plkalarnn dzgn olarak
neden olurlar.
yataklanmamas kalbn alt taraftan krlmasna neden
Bu yaygn olarak karlalan hatal bir durumdur ve olur (Baknz ekil 24.8).
ekil 24.4.te gsterilmitir. (5) Yatak kumunun uniform olmayan sertlii kalba,
uniform olmayan bir destek salayacaktr.
(6) Dkm srasnda veya dkm sonras kabuk
maalardaki ince blgeler (tam dzgn olmayan, Bu durum yukarda (4)de ve bu maddede anlatld
kabarckl yzeyler), forsann ok ak bir nedenidir ekilde alt derecenin herhangi bir destek olmakszn yk
(Baknz ekil 24.5). tamasna yetmeyecektir.
(7) Kabuk maalarn dkm srasnda s
(6) Kalplarn kapatlmas srasnda dikkatsizlik
deiiminden dolay krlmalar dkm parann
derece-lerin tam kapanmamasna ve sv metalin ayrm
soumas srasnda forsa veya szntlar neden olacaktr.
yzeyinden kamasna neden olur.
Bu durum ok uzun bir katlama aralna sahip (veya (7) Gaz firar iin ekilen ilerin modele ok yakn
hzl bir ekilde kat kabuk oluturamayan) metal ve olmas normal kum younluunu bozar ve kalb
alamlar iin sz konusu olmaktadr. Bu genellikle kabuk zayflatr. Eer kum miktar az ise derece karma
maa kum karmnn scak krlganlk zelliinin bir problemi oluabilir.
sonucudur. (8) ok geni (byk) kalplarda ayrm yzeyinde
fitil olmamas, ayrm yzeyinde apak olumasna neden
olur.
Unutulmamaldr ki; apak eer st derece arlklar
yetersiz ise, st derecenin yukar doru kalkmasna destek
verir. Bu apak daha sonra derece karmaya neden olur.
(9) Az veya ok fazla kurutulmu kalplar, derece
106
karma problemine yol aacak kadar zayf mukavemete (4) Yolluk sisteminin ani olarak doldurularak dkld
sahip olabilirler. sistemlerde st derecede geici bir yukarya doru
(10) Kurutma prosesi srasnda kalplarn st kalkma sz konusu olacaktr.
yzeyinde hzl stma kuru bir kum tabakasnn
Bu durum dkm esnasnda hapsolmu hava basncn
olumas, metalin kalba dklmesi annda kalbn
hafifletmek amacyla yeterli hava firarlarnn
atlamaya olan eilimini arttracak ve derece karma
kullanlmasyla nlenebilir. Yksek basnl kalplama
problemini ortaya karacaktr. nitelerinde bu problem, yolluk sisteminin sonunda yeterli
bir hava firar ile giderilir.
(5)Yksek scaklktaki dkmler sv metalin alk
olmadk bir akkanlk seviyesinde olmasn salar.
ok fazla akkan bir sv metal, rnein derece
karmaya veya apak oluturmaya eilimli zayf bir blge
arar ve bulur.
(6)Dkm srasnda veya sonrasnda arpan
dereceler madende bir dalga etkisi balatarak, madenin
kalp dna akmasna neden olabilecektir.
(7)Derecenin zerindeki arlklarn dkmden
hemen sonra alnmas,
Yine derece kilitlerinin ve ceketlerin erken almas
ekil 24.9. Kalp konveyr zerinde hareket ederken ve forsalarn en yaygn nedenlerindendir. Bunlar ayn
katlamadan nce ceketlerin kaydrlmas forsaya neden
zamanda para kaklnn da bir nedeni olarak bilinirler.
olmutur. Balangta kalp doluydu.
Arlklarn derecelerin zerinden ok abuk kaldrlmas
(11)Kurutulmu kum kalbn ieriden ve dardan sakat dkmlere neden olabilir. Kalp konveyor zerinde
yetersiz desteklenmesi Maa Pratii (3)de tanmland hareket halinde iken, ceketlerin kaydrlmas ekil 24.9da
ekilde etkili olurlar. grlen derece karmasn ortaya karabilir.
Bu durumda kalp, piirilmi maa ile ayn ve eitli Nedenler
atlamaya direnli bir mukavemette olmaldr.
(1)Dkm para ok scak iken derecenin bozulmas,
Maden Analizi metalin katlamam yolluk veya besleyiciye doru geri
kamasna neden olabilir.
Sv metalin kimyasal analizi, metalin akkan-ln
(2)Yolluk ve besleyicilerin dkmden sonra hemen
ve katlama araln byk oranda etkileyen nemli bir
faktrdr. Yksek karbon ieriine sahip olmasndan krlmas bu hatalarn oluumuna neden olabilir.
dolay sv metalin akkanlnn artmas (yksek grafitli
metaller) veya bakr ve bakr esasl metal ve alamlarda
ise geni katlama aral derece karma ve forsalar
etkileyen temel nedenlerdendir.
Ergitme Pratii
Derece karmalar veya forsalar ile ergitme pratii
arasnda bir iliki yoktur.
Dkm Pratii
(1) Ceketler, derece arlklar veya derece
kilitlerindeki hatal kullanmlar genellikle derece
karma ile sonulanrlar.
Bunlar tamamen dikkatsizliktir.
(2) Hatal yerletirilmi veya ayarlanm ceketler,
ok basit bir dikkatsizlik hatasdr.
Ceketler olduka yksek bir konveyora tek taraftan
yerletirilmek zorunda olduklarnda ceketlerin dzgn
ekilde yerletirilmeleri zorlaabilir.
(3) ok dar bir ceket kalb korumay baaramaz.
107
Bazen bu sakat tr gaz boluunun zel bir tipi ve
bazen souk birleme olarak nitelendirilirler. Eimli veya
farkl meme girilerinde olan bu tip dz kesitleri dkmek
Blm 25 iin belki en uygun are przsz, hzl, kesintisiz metal

akn elde etmeye almaktr.
NEDENLER
LEKEL KM YZEYLER- Para ve Model Dizayn
DAMARLI YZEYLER- (1) Kesintili metal akna neden olan ani dkm
kesiti deiimi.
KATMERLER
Bu sakatn ana nedeni olan kesintili metal akndan
TANIM dolay, kesintili aka neden olan herhangi bir dizayndan
Lekeli km yzey kanmak nem tar. rnein ani deiim gsteren veya
dzgn olmayan kesitler madenin kesilip tekrar akn
Gaz skmas veya kalp duvar haraketi nedeniyle balatabilir. nce kesitli paralarda, bu sakatlardan
dkm parann model lle-rine uymamas nedeniyle kanmak iin eimli dkm gibi zel nlemler
dkm yzeyinde kk veya yzeysel oluan parlak iz gerekebilir.
eklinde bir sakat trdr.
(2) Kesintili metal akna neden olan keskin keler.
Damarl yzey
Ak yolu zerindeki keskin keler benzer etkiye
Batm bir izgi olarak oluan zel bir pul eklindeki sahiptir. Bunlar mmkn olduu yerlerde ovalle-
sakat trdr. tirilmelidir. Eer ovalletirme yaplamyorsa tekrar
Katmer yolluklandrma ile madenin keye arpp gemeden
akmasn salamak mmkndr.
Bir pul ekli vastasyla esas dkm yzeyinden
ksmen ayrlm metal tabakasdr. ekil 25.1 tipik bir Modeller
katmer sakatn gstermektedir. (1) nce metal kesitlerine neden olan anm model
Bu sakatlar genellikle dz yzeyler zerinde oluur. veya maa sandklar.
Bu tip yzeyler genel olarak tipinde bir metal ak sonucu
oluur. Sonu olarak, souk metal veya fazla ters basn ve Modellerin anarak tasarlanandan daha ince metal
gaz, kalp boluunun tamamyla dolumunu nler. Bu kesitine neden olmas ender karlanan bir durum deildir.
durumlar ile bu sakatlar sadece yzeysel olaylar Yanl bir dizaynda olduu gibi bu ince kesit kesintili
olmalarna karn souk birleme ile alkal olabilirler. aka neden olabilir. Sakat artt zaman yakndan
Eer kesintili dkm kalp boluunu tam veya ksmen yaplacak bir kontrole ek olarak noktasal kontrol da
doldurarak dkm yzeyine paralel bir birlememe gerekebilir.
oluturursa bu bir katmer sakat olarak ortaya kar.
Damarl yzey sakat, fare kuyruu veya kk bir
damar ekli ile kolayca dart sakat ile kartrlabilir. Daha
yakn bir inceleme ile genellikle deiik bir oluum
mekanizmas ile meydana geldii anlalr.
.
ekil 25.1 Katmerin esas dkme yar bal durumundaki tipik bir katmer sakat
108
(2) Maden akkanl iin ok ince dkm Yolluk ve Besleyici Sistemi
kesitlerine neden olan yanl model ebatlar. Sakatlar durulu veya kesintili ak nedeni ile
nce kesitler bazen dikkatsiz modelhane pratiinden olutuklarndan yolluk sistemi ar derecede nemlidir.
kaynaklanabilir. Dizayn iinde ince kesitler olumak Genellikle hzl dzgn akn byk, ince dz bir kesitten
zorunda ise, modelci dizaynn elverdii kadar tm modeli nasl salanaca bilinmemektedir. Kalb eimli yapmak
bu ekilde salamaldr. Eer modelci yatay dz kesitlerde yolluklandrmay kolaylatrr. Fakat aadaki konulara
bu problemin nemini anlamazsa dizayn tolerans dikkat edilmelidir.
artname-lerine bal kalacak ekilde fakat minimum (1) Trblansl ak yaratan yolluklar.
toleransta alabilir.
Btn kitaplar bu konu zerinde durmaktadr. Burada
(3) Modellerin ar ince kesitlere neden olacak konuyu ele almak ok uzun zaman alacaktr. Sadece
ekilde uygunsuz takviyesi. bilinmesi gereken dz yzeyler iin trblans yaratmayan
Ayn problem sadece modelin zayf veya uygunsuz yolluklandrma gereklidir.
takviyesi nedeni ile meydana gelebilir. Bu faktrden dolay (2) Kesintili dkm yaratan yolluklar.
sk sk rastlanan ince kesitler ucuz model yapm
kaynakldr. Bu uzun vadede pahal bir durum olabilir. Uygun hava tasarlanmam olabilir. AFS yaynlarnda
uygun meme ve yolluk sistemleri iin eitli bilgiler
Derece ve Aksesuarlar mevcut olmasna ramen hava dizaynna da nem
verilmelidir. Havalar ayn zamanda dzgn aka
Dkmhane ilemlerinin bu safhas katmerler, lekeli
msaade etmelidirler. Dkc tarafndan kolayca dklp
km yzeyler ve damarl yzeylerin oluumunda
dolu tutulmas salanacak ekilde tasarlanmaldr.
nemli bir ilikiye sahiptir. nk ou kez metal
kesitlerinin incelmesi anm veya yanl (3) Yava dkm salayan yolluk sistemi.
ekipmanlardandr.
Ar tahdit nedeniyle oluan yava dkm kolaylkla
(1) st ve alt kalbn kayarak ince metal kesitlerine bu sakat oluturur. Bu yolluk dizayn hatas veya kaklk
neden olmas. ve benzeri kalplamac hatalarndan dolay olabilir Kolon
ve yolluklar birbirini karlamayabilir. Bu nedenle, hava
Derece ve aksesuarlar anma veya hata asndan ve kolon tasarlanmam bir aka neden olur. entikli veya
dikkatlice kontrol edilmelidir. Bu sakatlar olutuunda kaba meme bindirmeleri yava veya trblansl aka
ince kesitin neden kaynaklandn tespit etmek iin neden olur. Yolluk sisteminin farkl paralar istenilmeyen
dkm ebatlar kontrol edilmelidir. rnein, derece kum kntlarndan kanmak iin srayla
zerindeki burlar, pimler st ve alt derecenin yerletirilmelidir.
kamadndan emin olunmas iin kontrol edilmelidir
(ince kesite neden olan). (4) Dk ferrostatik basn.
(2) Modeller uygun monte edilmemi. Dk ferrostatik basn yumuak bir dk
yaratmaktadr.Yetersiz basn kalp boluundaki havay,
Modelin sfr kaklkla monte edilmesi, zellikle ince kesitlerin erken donmasn engelleyecek ekilde
ayrm yzeyinde ok nemlidir. Model kakl, kalp ve zamannda tahliye ettiremez.
maa arasnda ince kesite neden olur.
(5) Geni olarak yaydrlm veya ok az miktarda
(3) nce dz kesitlerin eimli dklebilme olasl.
memeler.
Byk dz yzeylerde uygun eim metalin dalgal
Eer memeler birbirlerinden ok uzakta iseler, maden
akn nlemeye yardm eder. Bu daima iyi bir sigorta ve
ak baz alanlarda dkm sresinin uygun gzkmesine
baz dizaynlarla esasl olabilir.
ramen ok yava olur. ok az miktarda memede,
(4) Derecelerin traverslerle yetersiz desteklenerek kapsad metal kesiti iin ok uzun dkm sresi nedeni
st kalbn kmesine neden olmas. ile ayn etkiye sahiptir. Bu tip yolluklandrma hatalar
genellikle daha kaln kesitin gerei olan dkm hz ve
Derece destekleri (traversleri) ve st kalp ykseklii, greceli olarak ar paralarda yaplr.
st kalbn kme olasl asndan emin olmak iin nce dz kesitler dier ksmlarn kaba olmasna
kontrol edilmelidir. Bu bir veya birka blgede ince kesit ramen hzl dkm gerektirmektedir. Bu tip dizaynlarda
oluumuna neden olacaktr. dkm sresi gznne alnd srece kesitin dikkatli
(5) Model plkas merkezinin desteklenmeden kontrolu gerekmektedir.
kelerden sktrlmas ile oluan alt plka bklmesi.
Kalp Kumu
Plkalar dereceye baland zaman, alt plka
(1) Ar ince ve kt tane dalm nedeni ile dk
kalnl, rijitlii ve eiklii zellikle kontrol edilmelidir.
Plkadaki bklme bir veya birok ince noktalar geirgenlik.
yaratabilir. Sadece metal aknn geici kstlanmas Dk geirgenlik lekeli km yzeyler, damarl
genellikle ince, dz yzeylerde veya byk dz yzeylerde yzeyler ve katmerler iin bir faktr olabilir. Genellikle
probleme neden olacaktr. ayn durum gaz sakatna da neden olur. Dk geirgenlik
gaz basncnn metal basncn amasna neden olur.
109
(2) Ar serbest su-temper st kumdaki ar zellii genlemeyi kompanse edebilmesi iin yeteri kadar
serbest su miktar bu sakatlara neden olur. yksek olmaldr.
(3) Gaz yapc malzemelerin yksek miktarda olmas.
Maa Pratii
Yksek nem ve gaz yapc malzemeler kalp
boluuna madenin dzgn ve devaml akn nler. (1) Ar ince ve kt tane dalm nedeniyle dk
Oluan gaz basnc madenin dzgn akn kesecek kadar geirgenlik.
ykselebilir. Maadaki dk geirgenlik kalptaki dk
(4) Yzey ve i kumunda sertlik ve geirgenlik geirgenlikle ayn etkiye sahiptir. Eer geri (kar) basn
deikenlii. oluuyorsa, metal akn kesmeye neden olur. Bu,
zellikle kalp boluunun bir ksmnn maa zerinden ve
Bu sakatlar ekseriya yzey kumunun kullanlmas maa bandan saland zaman oluur.
nedeni ile oluur. Kalp iinde yzeyi i ksmlara gre
daha mukavim yapmak amacyla yzey kumu (2) Maalarda gaz yapc maddelerin yksek olmas.
kullanldnda bu sakatlara eilim artar. Eer yzey (3) Yetersiz veya tkanm kclar.
kumunun mukavemeti i ksmda kalan kumdan ok fazla Ak bir ekilde, bu tip kc ve maa ba kalp iinde
ise dkm esnasnda birbirlerinden ayrlr. Tane boyutunda geri (kar) basn yarattklarndan herhangi bir dk
ve katklardaki deiiklik mukavemette, genlemede ve geirgenlik sz konusu olduunda tkal kclar veya
geirgenlikte deiiklie neden olur. Bu kum maa balar dnlmelidir. letme pratiinde tkal
katmanlarnn ayrlmasna neden olur. maa kcsna artc oranda ok rastlanlan bir
durumdur (gaz boluu durumunda olduu gibi).
(4) Ya, yeteri kadar kurutulmam maa.
Genel olarak, maa katlama hznn deimesine
neden olan faktrlerden biridir. Ya, kurutulmam maa
veya maa boyas il etkisi ile souk birleme yaratarak
katmer, lekeli yzey ve izlerin nedenini oluturur. Birok
boya slak ve nemli iken sy ok hzl bir ekilde iletirler.
(5) nce metal kesitinde uygun bir ekilde oturmayan
maalar.
Daha ncede sz edildii gibi, kesit kalnl nemli
bir konudur. Maa ebatlarnda srtnme, ar amurlama
ve tamir nedeni ile deiiklie msaade edildii srece, bu
ekil 25.2. Nemli kumun sert takalanmas nedeni ile oluan tip kesit deiiklikleri model ve ekipmanlarnn mkemmel
katmer sakat. olmasna ramen gzlenebilir. Kalkm, eilmi veya
kaym maalar da bu sakatn nedeni iin nemli
faktrlerdir. Eer sakat nedeni kefedilecekse sakat
evresindeki veya sakat blgesi arasndaki esas metal
kesiti ve giri kontrol edilmelidir.
(6) Srtnm maa yzeyi veya atlak/ince boya
gaz kcs olmayan blgelerde gaz birikimine neden
olur.
Kalplama Pratii
(1) Scak ve souk malzemelerin birleimi.
Bu tip malzemelere rnekler kum, maalar, derece,
soutucular, askerler, supportlar, besleyici kapaklar,
iviler. Bu sakatlarn gaz sakatlar ile ilgili olmas
nedeniyle, ayn kurallara uyarlar. Ana neden, scak ve
souk malzemelerin birleimi ile oluabilen
ekil 25.3. ekil 25.2de gsterilen katmerin bytlm
younlamadr. Bu tip younlama genellikle byk
kesiti.
paralarda olmasna ramen greceli olarak ince, dz
(5) Yksek genleme. kesitlerin bir veya birkanda da grlebilir.
Kumun yksek genlemesi kalp duvar hareketi ile bu (2) Her blgede ayn olmayan sktrma sert /
tr sakatlarn olumasn elverili hale getirir. Arttrlm yumuak blgeler blgesel dk geirgenlik yaratabilir.
kil veya organik katklar veya daha dzgn tane boyutu
genlemeyi azaltmaya yardm eder. Gaz problemleri (younlama ile) zellikle her
blgede ayn olmayan sktrma ile art gsterir (Baknz
(6) Dk scak deformasyon. ekil 25.2 ve 25.3).
Dk scak deformasyon kumun atlamas nedeni ile
lekeli yzeyler oluturur. Kumun scak deformasyon
110
(3) Yetersiz gaz firar bu tr sakatlara sebebiyet dkmlerde madenin reverber ocaklarda hzla ergitilmesi
verir. dk akkanlk yaratabilir.
(4) ok dk ferrostatik basn.
(3) Ar pota katklar.
Kalp iinde sert ve yumuak blgeler gaz ceplerine,
Demir dkmlerinde, genel bir hata madeni potada
kesintili metal aknn yaratlmasna neden olur. Bu
fazla alama veya fazla alamlandrmadr. Bu hem il
yndeki herhangi bir eilim yetersiz ferrostatik basn ve
hemde gaz oluumuna neden olur. elik dkmlerde de
yumuak dkm nedeni ile iyice artar.
ar pota katklar herhangi bir scaklkta ve analizde ayn
(5) nce metal kesiti. ekilde akkanl drr.
Kalplamac, el ile oluturulmu kolon vs. gibi Dkm Pratii
dzensiz yolluk sistemlerinde olduu gibi birbirini
karlamayan yolluklar nedeniyle ince kesite neden Dkm metodu ok souk dkmn yannda deiik
olabilir. nce metal kesitleri yumuak sktrlm st kalp yollardan akkanl deitirebilir.
veya yetersiz asker ve supportlar ile oluabilir. st kalbn (1) Kesintili dkm problemi
gmesinde olduu gibi ayn etki, kt bir ekilde gaz
firar verilmi veya yeterli havalandrma delii olmayan alt Dikkatsiz dkcler nedeni veya ayn derecede ayn
plka alt kalbn yukar itilmesine neden olabilir. anda dklen iki ayr hava+yolluk kolonu
kullanlmasnda her iki hazneden eit maden verilmemesi
(6) Ar tamir ve yamama. durumunda yaanr. Pota aznn ok kaldrlmas ilk akan
Metal ak srtnme ile ilgilidir. yle ki, yumuak madenin havay ortalamamas, dkcnn madeni
ve sert sktrma ak yavalatr veya hzlandrr. Yzeyi kesintili vermesine neden olur.
tamir ile kayganlatrma bu kt etkiye neden olur veya (2) Dkm hzn erken azaltmak.
katlama hzn deitirebilir. Akn donmasna neden
olur. Bazen dkc dkm hzn ok abuk yavalatp ve
sonra tekrar hzlandrmak zorunda kalmaktadr.
(7) nce veya dz kesitli paralarda trblansl
metal ak veya gaz skmalar. (3) Dkm annda madene gaz girii zararldr ve
direkt olarak maden akkanln drr.
Kalb dkm iin yeterli eimi vermek genellikle
kalpnn iidir ve yeterli gaz firar vermede veya delmede En fazla bilinen gaz kaynaklar kurutulmam veya az
baarsz olabilir. Eer kalp memeleri, yolluklar veya kurutulmu refrak-terler, potalardaki pota dudakklar,
havay el ile olutu-ruyorsa bu tr sakatlar iin nemli pota azlardr.
nedeni oluturabilir. (4) nce dz kesitlerin eimli yerine dz dkm.
(8) Hatal uzunlukta support, yumuak support Eimli dkm ok nemli olduundan dkm
uygun olmayan support yataklamas. hazrl esnasnda dikkate alnmaldr.
Eer hatal byklkte support veya yetersiz (5) Ezik st derece.
supportlar metal kesitini salamada kullanlrsa, maa
yerletirmede kolaylkla bu sakata neden olunabilir. Dkm ekipman ince kesitlere neden olabilir. Bunlar
ar kalp arl, kaba muamele, kt ceketler ve
Maden Analizi dikkatsiz kullanmdr.
Maden, kompozisyondan dolay yeteri derecede eitli Nedenler
akkan olmayabilir. Bu problem aadaki faktrlerden
dolay oluabilir. Btn gaz yapc malzemeler, pasl, kirli, oksitlenmi
veya nemli il malzemeleri, supportlar ve iviler vs.
(1) Kalp artlarna gre ok yksek veya ok dk kanlmas gereken hususlardr. Ak bir ekilde, kalp
karbon edeeri. iindeki yabanc malzemeler sigara izmariti vs. ayn
(2) Ar karbr yapclar. ekilde istenmemektedir.
(3) Ar grafitletiriciler.
Ergitme Pratii
Maden iin balca gerekli karakteristik, dkmn
kesit byklne gre uygun akkanldr.
(1) Yava maden daha problemli olmaya yatkndr.
Bu, souk ergitim, gaz ieren maden, uygun olmayan
curuf ilemi veya yanl analiz nedeni ile olabilir. rnein,
aluminyum alamlarnda, ar sodyum veya yetersiz
demir ve silisyumdan kanmak gereklidir. Magnezyum
alamlarnda analiz tektik analize yakn allmaldr.
(2) Oksitlenmi veya gaz ieren demir.
Demir metallerinde, oksitlenmi madenden dolay
gerek bir problem yaanabilir. rnein, temper
111
NEDENLER
Blm 26 Para ve Model Dizayn

Maa balarnn veya maa supportunun yetersiz oluu
dkm esnasnda maa yzmesine neden olabilir. Maa
yzmesi de kaklk snfna girer. ekil 26.2de tipik bir
KAIKLIK VE MAA YZMES maa yzmesi olay grlmektedir.
TANIM Modeller
Kaklk, parann ayrm yzeyindeki uygun-suzluk (1) Modellerin alt ve st derece iine iyi
veya maadan kmas gereken bir blgenin boyutlarnda yerletirilme-mesi kaklklarn en yaygn nedenidir.
maalarn uygun pozisyonlanamamas veya Aslnda kaklk-larn byk ounluu kalplama,
montajlanamamas nedenleri ile ortaya kan sapma-lardr. derece veya model ekipmanlarndan kaynaklanmaktadr.
Bu hata grn itibaryla kolay saptanr (Baknz ekil Dikkatsizlik, anma ve yetersiz bakm dier nemli
26.1). Fakat kalp esnemeleri bazen kaklk olarak nedenler olarak saylabilir.
yorumlanabilmektedir. Ayrm yzeyinin ayn anda ters
ynlerde kakl beklenmemelidir. Karar vermekte (2) Kakl engelleme amac ile kullanlan
glk ekilen durumlarda (bir utaki kakln dier merkezleyicilerin istenilen grevi yapamamas.
utan fazla olmas, vb.) problemin kaklk (3) Modellerdeki gevek veya anm sabitleme
olmayabileceini dnmek ve kalp esnemesini kontrol pimlerinden dolay alt ve st derecenin denkliinin
etmek gerekir. kalplama, takalama veya kalptan modelin syrlmas
esnasnda bozulmas.
(4) Plka zerindeki modellerin kalplama, sarslma
veya syrma srasnda hareket ederek kaklk
yaratmas.
(5) Merkezleyicilerin yeterli olmaynn kaklk
riskini arttrmas
(6) Yetersiz veya uygunsuz maa balarnn maann
hareketine izin vermesi.
Uygun ve uygunsuz maa balarnn kullanm
sonucunda oluan rnekler ekil 23.3de grlmektedir
(Ayrca Blm 24, Derece Karma -5).
(7) Modeller veya modellerle dereceler arasndaki
mesafenin az olmasndan dolay oluan yumuak kalp,
derece evirme veya model syrlmas esnasnda oynayp,
kakla neden olabilir.
ekil 26.1. Alt ve st derecenin iyi oturmamas sonucunda
oluan tipik bir kalp kakl. (1) Anm, bklm, eksik pimler veya burlar
kakln en nemli nedenlerindendir (Baknz ekil
26.4).
Kabul edilebilir tolerans parann zellikleri ile
ilikilidir ve verilen tolerans dahilinde koruyucu bakm ve
kontrol esastr.
(2) Yaplan iin kuaklara veya ceketlere baml
olduu durumlarda (kma derecelerin kullanld iler),
bol, anm, bklm veya krk kuaklarn veya
ceketlerin kullanlmamas nem kazanr.
ekil 26.2. Tipik bir maa yzmesi ile oluan maa kakl
112
ekil 26.3. Yetersiz maa bann neden olduu dikey kaklk (Sol: Dikey olarak kak para, Sa: Normal para).
(3) Zayf veya arpk dereceler montaj ve kullanm
esnasnda kaklk yaratmaya eilimlidirler.
Anm olan veya yeni kullanlmaya balanan
dereceler de benzer hataya neden olabilirler.
(4) Yma kalplama gibi ilerde, kalplama
makinasnn pozisyonlama metodunun bir paras
olduu hatrlanmal ve bu tip ilerde hatal veya anm
kalplama makinalarnn kaklk yarataca gz nne
alnmaldr.
ekil 26.4. Anm pimlerin veya burlarn bir veya birka

ynde kakla neden oluu.
ekil 26.5. Sol maalarn hatal montajndan oluan hatal para, Sa: Maa montaj dzeltildikten sonra parann durumu.
.
113
Kalplama Pratii
(1) Paral modellerin ar takalanmas alt ve st
dereceler eit takalansa dahi kakla neden olur.
Problem, yumuak kalplama veya kalp
younluundaki farkllk olduunda daha da byr. Ar
takalama ayrca maa balarn bytr.
(2) Sabitleme pimi deliklerinin takalama delikleri
yerine kullanlmas bu pimlerin ksa zamanda
anmalarna ve dolays ile kaklklara yol aar.
(3) Uygunsuz ve emniyetsiz maa supportlarnn
kullanm, maann uygun yerletirilememesine ve
maann hareketine neden olur.
Bu probleme supportlarn hatal uzunlukta olmas veya
zerlerine binen yk tamayacak kadar zayf olmalar
durumlarnda da rastlanr.
(4) Maann hatal yerletirilmesi. Bu hata tamamen
dikkatsizlikten kaynaklanmaktadr.
(5) st ve alt derecenin yer deitirmesi ilgin
sonulara yol aar ve belirgin kaklk nedenidir.
ekil 26.6. Kalb dkm noktasna tanmas srasnda st (6) Kalbn uygun kelepelenmemesi veya yeterince
derecenin kaymas sonucu oluan kaklk. arlk konulmamas, merkezleyici pim ve burlarn
(5) Anm yerletirme, montaj, srtnme ve kontrol tolerans dna kmasna ve neticede kaklk
aparatlarnn kontrol ve yerletirme ilemlerinde olumasna neden olur.
kullanlmas kaklk eilimini arttrr. Birok kii kelepenin kalbn bir tarafna dierinden
Yolluk ve Besleyici Sistemi nce uygulanmasnda, kamadan gelen byk yk
anlamakta glk eker. Kalp kapatlp pimler
Yolluk dizayn kaklk yaratmamakla birlikte, karldnda, derece kelepeleme veya arlk koyma
yolluklarn yerletirilmesi kaklk olarak alglana-bilecek kolaylkla kaklk hatalarna sebep olabilir. Yetersiz veya
kalp esnemesi hatalarna yol aabilir. anm pimler anmlklar lsnde kelepeleme
basn altnda kakla sebep olurlar. Dengesiz derece
Kalp Kumu kapama enine ya da boyuna olabilir
Zayf kalp oluumuna sebebiyet verecek derecede
mukavemetsiz kum, derece hareketlerinde kakla neden
olabilir. Problem kalbn dayanmna ve younluuna bal
olarak dk dayanm eklinde ortaya kar. Yumuak
veya zayf kalp, kalp kumundaki zayf veya dk
kalplanabilirlikten dolay problem oluturmaya ok
eilimlidir.
Maa Pratii
Maa yzmesi veya maa kakl genel kaklk
snflandrmasnda yer alr ve montaj, yaptrma veya
birletirmede olabilecek uygunsuzluklar probleme neden
olur (Baknz ekil 26.5).
(1) Maalarn montajdaki kaklklar genellikle
maann ar veya kabul edilebilir limitten fazla
srtnmesi; ar maa yaptrcs kullanlmas veya
yaptrc kuruyana kadar maann uygun
desteklenmemesi nedenleri ile oluur.
(2) Dk ya mukavemet veya dzgn
yerletirilmeyen kurutma tavalarndan dolay ya
maann deforme olmas parada kaklk grlebilir.
Bu problem maa kontrolnde tespit edilip, maalar
kullanlmamaldr.
ekil 26.7. Merdaneli bir konveyrde tama srasnda kalp

kaklndan oluan bir hata.
114
(7) Kalbn kaba veya uygunsuz kullanm pimlerin Dkm Pratii
hassasiyetine, kalbn dayanm ve hassasiyetine bal
olarak kaklk yaratabilir. Kaklk madenin dklmesinden nce veya sonra
oluur ve kalbn iindeki mekanik bir hatadan
zellikle kalbn elle tand durumlarda st kaynaklanr. Fakat kakla neden olabilecek derece
derecede kaklklar olabilir (Baknz ekil 26.6). zellikle arlklarnn ve ceketlerin sorumluluu ekseriya dkm
yksek retim yaplan yerlerde kalplarn paletler stnde ekibine verilmitir.
arpmas bir kaklk nedenidir. Otomatik sistemlerde
kalplarn arpmas iyi dizayn edilmeyen veya bakm iyi (1) Ceketlerin deiimi srasnda st derecenin alt
yaplmayan ekipmanlardan kaynaklanmakta ve sert bir derece zerine kaymasnn (zellikle kalbn yanndaki
sarsnt yaratmaktadr. alann ceketi sadece bir taraftan yerletirmeye
Kalplarn dengesiz bir konveyrde tanmas kalp almas durumunda) yksek bir olaslk dahilinde
krlmalar, maa kaymalar, vb. Problemlere yol amaz olduu gz nnde bulundurulmaldr.
ise, kakla neden olacaktr. Konveyrde yaanan bir (2) Dkm potalarnn tanmas srasnda potann
kalp kakl ekil 26.7de grlmektedir. zellikle el kalplarla arpmas tespiti zordur fakat ok yaygn
yapm veya askl kalplama ilemlerinde kalplarn deildir.
eilmesi veya dikilmesi sonucunda alt derecenin st derece
zerinde kaymas olaylarna rastlanabilmektedir. Bu
eitli Nedenler
duruma ayrca zayf kalplarn dkm iin eimli bir zellikle anm pimlerin veya zayf kalplarn
yzeye kaldrlmasnda da rastlanr. olduu durumlarda ar ekipmanlardan kaynaklanan
titreimlerin kalplarn kaklna neden olduu
Maden Analizi ve Ergitme Pratii bilinmektedir. Belli durumlarda bu tip titreimlerin etkisi
Kaklk, maden analizi ve ergitme pratii ile ilgisi hayret verecek kadar uzakla tanabilir.
olmayan mekanik bir problemdir.
115
ekildeki bir trblans, eer sama zamannda znmezse
onu para iinde brakabilir.
Sama oluum nedenlerini ortadan kaldrmann
yannda, salma ve kaynama hareketine kar eilimi
Blm 27 azaltmak iin yolluklarn dzgn, trblans olmayan bir

aka izin verdiinden emin olunmas gerekir.
SAMA (1) Derece traversleri kalp yzeyine ok yakn.
(2) Derece duvar kalp yzeyine ok yakn.
TANIM ayet traversler, maa mukavemet demirleri, derece
Samalar dkm para ile btnyle kaynamam ve dier metal yzeyler kalp boluuna ok yakn ise,
ancak parann iine gmlm kk metal kreciklerdir oluacak gaz ve trblans nedeniyle sama
(Baknz ekil 27. 1). Bu sakatn tanmlanmasyla ilgili tek retilebilecektir. Bu durum, eer traversler vs. ince kum,
problem souk birleme ya da dier bir blmde anlatlan kum tabakasnn derek travers veya dereceyi akta
kk katmerler ile muhtemelen kartrlmasdr. Souk brakmasna neden olacak kadar yakn ise zellikle
birleme, derece karma eklinde, atlak veya damarl ktleir. Samaya sahip dkmlerde gaz boluklarna
yzey gibi grnrken, sama hemen hemen yuvarlak bir rastlamak mmkndr. nk trblans, kaynama ve
bilya olarak kendini gsterir. srama her iki eit sakata da neden olur.
Gerekte damarl yzeyler, sama ve souk birleme (3) Yolluk haznesi ve besleyiciler travers veya derece
birbiriyle yakndan ilgilidir ancak uygun tehis iin neme
duvarlarna ok yakn.
sahip olabilecek baz farkllklar gsterirler. phe var ise,
n bu yaynda anlatld gibi karlatrmak yararl Bazen sama yolluk haznesinde yaratlr ve kalp iine
olacaktr. srklenir. Bu zellikle kolayca oksitlenen veya curuf
yapan madenler iin dorudur. Oksitlenen sama maden
NEDENLER akntsnn iinde bile yeniden znmez. Bu nedenle,
travers veya dereceye ok yakn bir yolluk haznesi sama
sakatna neden olabilir.
Para ve model dizaynnn sama oluumunda hibir
etkisi yoktur. Yolluk ve Besleyici Sistemi
Sakat temel olarak srama ve pskrmenin bir sonucu
Modeller
olduundan trblans ve kesintili dkmden kanmak
Maa ile kalptaki maa ba arasnda ar tolerans gerekir. Bu yzden ok girili yolluk dizaynnda zel bir
var ise kalpnn maa ba evresindeki maden akn dikkate ihtiya vardr. Eer yolluklar ve memeler uygun
nlemek iin bir eit fitil kullanmas uygun olacaktr. biimde oranlanmamsa, dzgn ve tam dolu olarak
ayet maden ak nlenemezse gaz kclar maden ile paray beslemeye balamadan nce kk miktarlarda
dolarak gaz boluuna neden olacaktr. Maa bandaki maden kalbn iine yaylabilir.
fazla boluu almak iin kullanlacak fitilin slak tip Ekseriya ok memeli sistemin memelerinin birka
olmas uygun olur. Maden slak fitile arptnda madeni veya ou, maden bir ya da iki memeden geerken byle
bir samay ieri gtrecektir. Daha sonra tm memeler
besleyebilir, ancak ok kritik olan dkmn ilk saniye-
lerinde oluan samay yeniden zmek iin ok getir. Bir
zm, ilk beslemeyi nlemek iin memeleri yolluk
kanalndan geri besleyecek ekilde (belli bir ayla) dizayn
etmektir. kincisi ise tm memelerin dzgn bir ekilde
beslemesini salamak iin kademeli azalan yolluk
kullanmaktr.
Bir baka ilgili sorun ok kk olan kalem
memelerden gelir. Bu durumda alt dereceye vuran ilk
maden kalem memenin altnda yeterli havuz oluuncaya
kadar srayabilir. Kalp boluunda filtre maa kullanm
kk kalem yolluklarn zel bir eklidir. Bazen, madenin
dn kracak bir filtre maa kullanlrsa direkt olarak
parann zerinden besleme yaplabilecei kabul edilir
(besleyici iinden dkme gibi). ok kk olmasndan
ekil 27. 1 Savurma dkm boru yzeyinde sama. Bu zel
dolay bir kalem yolluun ayn probleme neden olmas az
sakat silisyumun potaya ilvesiyle giderilmitir.
rastlanr bir olay deildir.
kalp boluuna frlatarak srar ve salr. ayet bu
sama yeniden erimezse hata meydana gelir. st ve alt Kalp Kumu
derece arasndaki ayrm yzeyinden yetersiz gaz atlmas Kum, madenin sramasna neden olabilecek iddette
nedeniyle gaz kalbn iine geri tepebilir. Bu gaz boluu bir gaz etkisi yaratabildii oranda bir faktr olabilir.
yaratabilir veya trblans sonucu dalma ve sama ile Baka bir deyile, kumda sadece ok ciddi hatalar bu
sonulanabilir (Baknz Blm 11, Gaz Hatalar). Bu sakata neden olabilir. rnein, otomatik kum rutubet
116
lme cihaznn ayarlama yapmamas sonucu kumun grlen hatalar dikkatsiz amurlama, gaz kcnn dar
normalden daha nemli kt durumlar olabilir. Ar balantsnn salanamamas, madenin kcdan ieri
rutubetin sebep olduu durum, eit olmayan sktrma, akmasna izin verilmesi ile gaz kcnn kapatlmasdr.
homojen olmayan dalm ve ar tozun sonucu olarak Maa gaz firar kcsnn geici olarak tkanmas sonucu
oluan dk gaz geirgenlii ile daha da ktleecektir. gaz basnc patlama noktasna ulaabilir ve bir sama duu
Geirgenlik ve rutubet arasnda, daha kontroll kumun oluturur.
rutubet kontrolundaki hatalara kar daha az tolerans
olmas nedeniyle bir iliki vardr. Maden Analizi
Kil topaklar, niasta (dekstrin) topaklar, eitli Baz madenler sama oluturmaya dierlerinden daha
maden ve benzer impriteler gibi yabanc maddeler elverilidir. Eer sama znrse hatann olmayacan
lokalize bir alan zerinde fazla rutubetin gsterdii etkiyi hatrlamak nemlidir. Sama bir oksit tabakas veya curuf
gsterecektir. Yabanc maddeler genelde rutubetli, pasl ve ile kaplanrsa erimeyecektir. Bu nedenle hzl oksidasyon
yal olduundan durum genelde daha da kt olacaktr. (rnein dk karbon elii) veya hzl curuf yapma
(rnein aluminyum) artlar yksek karbonlu dkme
Maa Pratii
demirlerden daha fazla sama oluturmaya meyillidirler.
Kalp kumunda olduu gibi maalar, madenin Bu etkiler, eer maden analizi beklenen analiz
sramasna neden olacak iddette bir gaz etkisi yaratacak aralnn olduka dnda ise daha da ktleecektir. Ar
kadar problemli ise bu hataya neden olurlar. Maada maa bir katlama hz byle bir samann erimesini
boyasnda, maa amuru veya maa macununda normal zorlatracaktr. Yolluk, kum, maa ve kalplama
olmayan herhangi bir rutubet bu hataya neden olabilir. metotlar sama oluumunu, olutuu yerde nlemek
Baz maa macunlar eer uygun ekilde kurutulmazlarsa amacyla kontrol edilmelidir.
maden sratmaya zellikle meyillidirler. Byk
miktarlarda maa amurunu kurutmak zor olacandan, Ergitme Pratii
ar amurdan kanmak akllca olacaktr. Aktaki teller, Ergitme Pratii ile sama arasnda ak bir iliki
demirler, destekler ayet slak, kirli, yal veya pasl iseler yoktur.
bir patlamaya neden olurlar. yi bir rnek maa
yerletirmeyi kolaylatrmak iin maa yzeyine Dkm Pratii
gmlm kaldrma kancalar olabilir. Eer bunlar uygun
Srama, kalp dnda dikkatsiz curuf ekme veya
bir ekilde amur ile tamir edilmezlerse sramaya neden
dikkatsiz dkm ile meydana gelir. rnein, dkc curuf
olabilirler. Eer ok derine yerletirilirlerse fazla amur
ekme ilemini yolluktan ieri drecek ekilde yapabilir.
gerekecek ve ar amuru kurutmas zor olacandan
Dkc yolluk haznesini skalayabilir ve byk miktarda
patlama yapabilecektir.
samay yolluktan veya ak besleyiciden ieri sratabilir.
Eer byle bir sama oksitlenirse dkm boyunca tekrar
erimeyecektir.
Kesintili bir dkm dier birka hata ile birlikte sama
yaratacaktr (Baknz ekil 27. 2). Kesintili dkm veya
"yolluk haznesini dolu olarak tutamamak" daima tehlikeli
bir uygulamadr. Souk maden dier metotlarla ilikili
olabilecek btn problemleri artrr. ayet sama olutuu
zaman souk ise veya arkadan gelen maden souk ise
erimesi iin ok az mit vardr.
eitli Nedenler
Sramaya neden olabilecek herhangi bir faktr sama
sakatna neden olabilir. Kalp iinde bulunabilecek yabanc
maddelerin listesi ok uzundur, ancak en genel olanlar
slak, pasl ve souk iviler ile kalp iine u veya bu
ekilde dm demir paralardr. Bunun yan-sra kalba
isteyerek yerletirilen support veya illerin zerinde pas,
toz, ya ve kirlere ska rastlanmaktadr.
ekil 27. 2. Kesintili dkmden kaynaklanan sama.
Maa ve kalp gibi souk ve scak iki nesne arasndaki
Eer bir maann kalp iine doru gaz firar k var younlama sama olumasna yetecek kadar rutubet
ise (kt maa dizayn) veya maa gaz firar kcsnn retebilir. Souk il ve scak kum kullanlmas ya da tersi
maden ile tkanmasna izin veriliyorsa bir sama volkan ge gelen bir kaynamaya neden olacaktr. Sonuta oluan
oluur. Byk kalplarda byle bir sama kcdan ok gaz boluu ekseriya sama ile beraber grlecektir.
tede bulunabilmektedir. Yabanc bir madde veya yzeyde Bu noktada gri veya sfero demirde byk bir gaz
yksek balayc gaz konsantrasyonlar bile sratma boluunun dibindeki madeni gerek bir sama ile
hareketi balatabilir. Genel tanmlama "maden maaya kartrmamak nemlidir. Grafitleen malzemelerdeki
yaylmayacaktr". kk samalar genellikle ge grafitlemeden dolay
oluan basn ile gaz boluunun iine szan madenin bir
Kalplama Pratii sonucudur.
Kum ve maada olduu gibi iddetli bir kaynamaya
neden olabilecek, olaan d bir ey aranmaldr. En sk
117
alanlara sistemleri sktrmak iin zorlanabilir ve bunun
iin bir gei alann eksiltmek zorunda kalabilir. Bazen bu
durum kk gei radyuslaryla orantl metal kesitlerine
dlerek yaplabilir. ayet gei radyusu arttrlabiliyorsa
Blm 28 bu arttrma hata giderilinceye kadar yaplmaldr.

(4) Gei radyuslarnn ok geni olmas.
nceki paragrafn tersine ok geni bir gei
radyusuna sahip olmakta mmkndr. rnein, bu
EKNT BOLUKLARI VE modelin kumdan syrlmasn kolaylatrmak iin ya da
KNTLER dizaynda daha fazla yapsal mukavemet elde edebilmek
iin uygulanabilir.
TANIM
ekinti boluu erelti otu eklinde olan ve dendrit ad
verilen kristaller ile ayn sraya dizilmi sivri ular olan
bir delik veya sngerimsi alandr. Dkm para
yzeyindeki kmeler gerek dzlemden veya kalp
yzeyinden geri ekilmedir. Gerek ekinti hatalar scak
yrtlma ve atlaklardan ayrt edilmelidir.
Blm 11de (gaz hatalar) bahsedildii gibi, ekinti
ile gaz boluu arasnda karma eilimi vardr. Eer bir
phe var ise, gaz hatalar ile ilgili blme baklmaldr.
Hatann doru olmayan tanmlamas pahalya mal olabilir.
Birok zm her ikisi iin ayn olmasna karlk baz
durumlarda tam zdddr. Sonu olarak, bulunan zm
problemi daha da kt yapabilir. ayet hata, dendrit
kristalleri gibi ekinti boluunun tm fiziksel grntsne ekil 28.1. Beslenemeyen kaln bir kesitte oluan tipik bir
sahip ise scak yrtlma veya scak atlama ile ekinti boluu hatas.
kartrlabilir.
Bu nedenle, zellikle scak yrtlmaya meyilli
metallerde (rnein temper dkm ve elik) Scak
Yrtlma, Blm 13e bavurmak gerekir. Kaln kesitlerde,
kesit deiikliklerinde veya scak blgelerde ekinti
grlmesi bu hatann bir karakteristiidir. Ayn blgeler
gaz hatalar ve scak yrtlmalara da msaittir. Bu nedenle
incelemeler dikkatlice yaplmaldr.
NEDENLER
(1) Ani kesit deiimleri.
Baz tasarmlar, kesitte gereksiz ani deiimlere
sahiptirler. Bu problem arlk azaltlmas ve grnm
iyiletirme abalar nedeniyle byk nem kazanmtr.
Maalesef, tasarmc ince bir kesitin devamndaki kaln bir
kesitten daha hzl katlaacan ve ynlenmi
katlamann ve beslemenin daha zor olacan
bilmeyebilir. Dizaynda her kesitin bitiik kesitle uyumlu
olmas gerekir. ayet bu yaplamaz ise, ynlenmi ekil 28.2. ekil 28. 1deki kaln kesitlerin beslenmesini
katlama ve beslemenin salanabilmesi iin soutucu nleyen dkm dizayn.
kullanm gerekli olabilir (Baknz ekil 28. 1 ve 28. 2).
ayet radyus gereinden fazla bytlrse kaln kesit
(2) zole edilmi beslenemeyen kaln kesitler. yanndaki daha ince kesitler tarafndan beslenemez duruma
zole edilen kesitler ayet dizayn herhangi bir sistemle gelir. Eer gei radyusunu azaltmak veya bitiik kesitleri
yeterli beslenebilmeye izin vermez ise, kolayca bir kalnlatrmak mmkn deilse radyus blgesinde
probleme dnebilir. Yine arlk azaltma istei zellikle soutucu kullanmak zorunlu olabilir.
dizayn ince bir kesitten kaln bir kesitin beslenmesini
imknsz klyor ise problemi bytr. (Baknz ekil 28.
3)
(3) Gei radyuslarnn ok kk olmas.
Dizayn gei radyuslarn badatrsa bile, ilgili
kesitler iin yetersiz olabilir. Dizayn mhendisi snrl
118
ekil 28.3. zole edilmi kaln bir kesit, dkm parasnda ekinti hatas olasln arttrr. ekilde gsterildii gibi maa kullanarak
kesitin hafifletilmesi salanm ve hata giderilmitir.
(5) Besleme iin yetersiz alan ya da izole edilmi (3) ok ince ve ok kaln dkm kesitlerine neden
kesitlere soutucu konulmas. olan kt model imalat.
Bazen pratik dizayn metotlar kullanlmayp, izole Kt bir model kalplama basnc altnda esneyerek ve
edilen kaln bir kesit yle bir pozisyonda yerletirilir ki, zaten kritik olan blgelerde ince kesitler yaratarak bu
herhangi bir besleme teknii ile ulalamaz. Bu durumda problemlere neden olabilir. ayet kalplama metotlar
bitiik kesitleri besleme blgeleri gibi hareket edecek deiirse, rnein normalden yksek basnl kalplamaya
ekilde yeniden dizayn etmek gerekir. geilirse bu dikkatlice izlenmelidir. Modelin kalitesi,
mevcut kalplama donanm ve prosesi tarafndan istenilen
Modeller gereksinimlere uygun olmaldr.
(1) nce metal kesitlerine neden olan anm model Dereceler ve Aksesuarlar
veya maa sandklar.
(1) ok ince st derece.
ekinti nemli oranda besleme yetenei ile ilgili
olduundan takmlarn byle bir beslemeye izin verecek ekinti boluunun en sk rastlanan nedeni kum
ekilde korunduklarndan emin olunmas gereklidir. tasarrufu ya da derece, kalplama maliyetlerini azaltmak
rnein modellerin belli kesitleri fazla anabilir ve amacyla st derece yksekliini ekil 28. 4de gsterildii
beslemeyi engelleyecek kadar kesitin incelmesine neden gibi yetersiz tutmaktr. Ksa
olabilir. Zor dizaynlarda, kritik blgelerde fazla
anmalardan doacak problemlerden korunmak iin uzun
mrl model malzemeleri kullanl-maldr. Aka, ayn
durum kesit bykln kontrol altnda tutan maa
sandklarna da eit olarak uygulanr.
(2) ok ince veya ok kaln para kesitlerine neden
olan yanl model lleri.
Yeni bir modelde kritik blgelerde l hatas
nedeniyle ince kesit problemi olabilir ve bu hata normal
kabul edilip tolere edilebilir. Dikkatsizlik byktr veya
kaln kesitlere bitiik ince kesitlerde maksimum kalnl
korumann nemini bilme eksikliinden olabilir. Bu
blgelerde normal modelci ekinti yzdesinin
toleranslarndan farkl deerler kullanabilir. Resim
deerleri iinde izin verilen maksimum kalnlkta
dkldnden emin olunmaldr. rnek bir dkm
yaplmal ve kontrol edilmelidir.
119
ekil 28.4. Yetersiz st derece ykseklii ilgili kesitleri arasndaki uzun balant kesitinin neden olduu ekintiyi
beslemesi iin gerekli besleyici yksekliini engellemitir.Her iki gstermektedir.
besleyici ve dkm para boyunca alnan kesit gerekli ilve
maden yksekliini gstermektedir.
st derece, metal statik basncn beslemenin yetersiz
kalaca noktaya kadar azalmasna neden olur. Besleme
basncnn eksiklii ekinti, gaz veya her ikisinin birleimi
ile sonulanabilir. Dkmhane ksa st derece ile almak
zorunda kalrsa besleyicilere gmlek kullanarak ve yolluk
haznesine dkm az yerletirerek zmler bulabilir. Bu
metotlar suni olarak st derece yksekliini artrr.
Ekzotermik besleyici gmlei kullanmak veya ak
besleyicilerde ekzotermik toz kullanlmas, st derecenin
tm yksekliinin deerlen-dirilmesini salar.
(2) ok kk derece.
Bazen kum ve kalplama maliyetlerinden tasarruf
etmek iin veya baka bir derece olmadndan kk ekil 28.5. Yeterli byklkte bir besleyiciye sahip olmasna
boyutlu derece kullanlabilir. Uygun yolluklandrmann ramen doru beslemeyi engelleyen besleyici ve para arasndaki
olduka uzun balant kesitinin neden olduu ekinti.
imknsz olmas veya besleyicilerin derece kenarna ok
yakn olmas sonucu besleme evrimi tamamlanmadan
nce souyup katlama tehlikesi vardr. Isy tutmak iin
ekzotermik besleyici gmleklerine bavurmak gerekli
olabilir. ayet uygun yolluklandrma imknsz ise kalem
yolluklarn akllca kullanm belli tasarm ve maden trleri
ile baarl olabilir.
(3) Uygunsuz yerletirilmi ceketler.
Uygun yerletirilmeyen ceketler yanl derece
bykl kadar kt olabilir. Bu durumda problem bir
kalp duvar hareketidir. Destek olmamas kalp duvarnn
hareketine veya deformasyonuna izin verir ve dizayn
edilen besleyicilerle beslenemeyecek kadar daha kaln bir
kesit yaratr. ayet ceketler yeterli destei salamazsa daha
salam derecelere ynelmek gerekli olabilir. Kalp
sktrmasn nleyecek bir ekilde donatlan herhangi bir
model kalp duvar hareketine izin verebilir. Problem ekil 28.6. Bu ekildeki drt paray bir kk besleyiciden
beslemek besleyici boynundaki ekintiyi nlemek iin yeterli
yumuak sktrma olarak tehis edilebilir, ancak gerek
deildir.
neden derece bykl, derece iindeki model figr
says, traverslerinin yerletirilmesi veya ilgili kalplama (2) Yetersiz sayda veya uygun olmayan ekilde ba-
metotlarnn verimsizlii olabilir. lanm yolluk veya besleyiciler.
Yolluk ve Besleyici Sistemi Genel bir hata yetersiz sayda yolluk veya besleyici
kullanlmasdr (Baknz ekil 28. 6). Her besleyicinin ne
Tanma gre ekinti bir besleme problemi olduundan, kadar uzakl besleyebileceine dair bir limit vardr.
dier her ey ayn kalmak kouluyla, yolluk ve besleyici Uzaklk metal kesiti, scaklk ve komposizyona bal
sistemleri meseleyi aratrmak iin mantkl bir yerdir. yi olacaktr.
bir yolluk sistemi dier kt artlarn hatasn kapatabilir, nce kesitler ok hzl katlarlar ve normal beslemeyi
fakat kt bir yolluk sistemi tekrar eden problemler ve keserler. Yanl olarak dizayn edilmi, ar kstlamaya
yksek oranda sakat paralar verecektir. Belli bir neden olacak yolluk katlaacak ve besleyici boynunu
modeldeki yksek oranda sakat, yolluk sisteminden yetersiz klacaktr. ayet paraya ulaamayacaksa besleyici
phelenmek iin bir nedendir. Dk bir oran genellikle iinde sv metale sahip olmann fazlaca bir nemi yoktur.
baka bir nedeni iaret eder. nk kt bir yolluk
zamann sadece yzde 5 veya 10unda deil, her zaman (3) ok kk besleyiciler.
ktdr. Genel hata ok kk besleyiciler kullanmaktr.
(1) Ynlenmi katlamay salamayan yolluk ve Besleyici kesiti besleyici verimini arttrmak iin doru
besleyiciler. ekzotermik malzeme kullanlsa dahi, beslenecek metal
kesitinden daha
Besleyici ve yolluklar ynlendirilmi katlamay
salamak zere tasarlanmaldr. Bu yzden yerleim ve
bykl ilk katlaan ve son katlaan blgelerle ilikili
olarak dnlmelidir. Son katlaan blgeler sv metal
ihtiva eden aktif bir yolluk haznesi veya besleyici
tarafndan beslenmelidir. ekil 28. 5 besleyici ve para
120
hzl bir tedbir alnabilir. Buna karlk kalp-duvar
hareketi deiken karakterli ise, besleyicinin olmad
durumda besleme problemi yaratr. Kalp duvar
hareketinin bymesi, ekinti hatalarna eilimi de
artracaktr. ayet bu hareket kesitte bir deiiklik
yaratyorsa zellikle dorudur. Bu ekildeki kalp duvar
hareketi nedeniyle oluan ekinti, imento, CO2 ve iyi kuru
kum kalplarda nadiren fakat ya kum kalplarda ise genel
olarak grlr.
ekil 28.7. Meme iinde ekintiye neden olan para kesitine

eit meme alan.
byk olmaldr. Genel bir hata sadece saladklar
fazla s ile almak iin dizayn edilen besleyicilerde
ekzotermik malzeme kullanmndaki baarszlktr. Kk
aptaki bir besleyicinin yksekliini artrarak verimli
yaplabileceini de kabul etmek bir hatadr. ayet kk
ap nedeniyle besleyici katlarsa artrlan yksekliin bir
etkisi kalmaz. deal besleyici, birim metal bana en az
souma yzeyine sahip olan bir kredir. Baz rneklerde,
kaln kesitlerde soutucu kullanmak onlar ar beslemeye ekil 28.8 Yumuak kalplanm bir kalp, kalp duvar
almaktan daha pratiktir. hareketine izin vererek kaln kesitlerde besleme problemi yaratr.
(4) Besleyici boynunun para byklne yanl Yumuak sktrma bu sakata eilimi artrr. Kalp
oran. esnemesi 60-75 kalp sertliinde ok etkin olup, kararszlk
gsterir. 85 ve zeri kalp sertliklerinde ise olduka az ve
Besleyici boynu besleyici verimi iin ok kritiktir. daha homojendir. Her kesitin dikkatlice lm kt bir
ok kere boyun seviyesinin altndaki besleyici kalp duvar hareketinin var olduunu gsterecektir. ekinti
bykln azaltma eilimi vardr. ayet bu ok az ise, sakatnn hacim ile, hacmin ise kesit deiiminin kp ile
besleyici iindeki sv maden gidecek bir yer bulamadan ilikili olduu aklda tutulmaldr. Bu yzden kalnlkta en
besleyici boynu katlaacaktr. Kresel eklin ideal olduu ufak bir deiiklik hacimde byk bir deiiklik ve
akldan kmamaldr. Besleyici boynu maden ktlesinin beslenmesi gereken bir ekinti yaratr.
tabanna deil, merkezine yol gstermelidir. Bu nedenle Kalp esnemesi ve kalp duvar hareketi, yksek ya
boyun altndaki maden boynu ak tutar. Bu boa giden bir basma mukavemeti ve sert kalplarla azaltlabilir. Zayf,
maden deildir. yumuak kalplar asl nedenlerdir. Ar scak deformasyon
(5) ok byk memeler. kalp duvar hareketinin dier bir ana nedenidir. ekinti
hatalar sklkla kalplarn dart sakatn yumuak
Bazen bir ekinti besleyici boynunda veya memenin kalplama yaparak veya ar deformasyon malzemeleri
kendisinde geliebilir (Baknz ekil 28.7). Buna genellikle kullanarak zme teebbslerinden meydana gelmektedir.
ok byk meme neden olur. Besleyici boynu scak kum Genleme iin are (ar yaplrsa) ekintinin nedeni
tarafndan evrelendii iin eer ok byk ise en son haline gelebilir.
katlaan ksm buras olacaktr. ayet ok uzun sre ak
kalrsa besleyecek herhangi bir ey olmad iin besleyici Maa Pratii
boynu boru eklinde ekecektir. Doru olarak dizayn
(1) Eit olmayan metal kesitlerine neden olan maa
edilmi bir sistemde ilk katlaacak ksm dkm paradr.
hareketi.
Paradan sonra besleyici boynu veya meme katlamaldr.
(2) Basn altnda kalp duvar hareketine sebep
Son olarak besleyici katlamaldr. Kazara veya bilerek
olacak maalar.
katlamann bu ynlendirilmi sralamas bozulursa,
ekinti meydana gelebilir. Kalp duvar hareketinin bir eidi maa hareket etmesi
sonucu kesitin fazla bymesi ile oluur. Byle bir maa
Kalp Kumu hareketi support eksiklii, yumuak veya yetersiz maa
Kumda basn altnda kalp duvar hareketine izin ba veya zayf, deforme olan maalar ile ilgilidir. Aslnda
verecek herhangi bir art. kesitte deiiklie neden olan maa ya da kalp duvar
hareketi bir faktr olabilir. Maa, kalp duvarnn
zellikle bu bir deiken ise kalp duvar hareketi tamamn veya bir ksmn oluturuyorsa nemli bir
ekinti sakatna neden olabilir. Eer kalp duvar hareketi faktrdr. Genileyen kesit, sistemin dizayn edilen
beslenebilen bir blmde ise besleyiciyi deitirerek daha
121
besleme kapasitesinin tesinde beslenmeye ihtiya
duyabilir. Genileyen kesit, kesit deiiklii veya izole Maden Analizi
edilmi kaln bir kesit yaratabilir veya ynlendirilmi lgili kesit iin uygun olmayan kimyasal analiz.
katlamaya engel olabilir. Kalp duvar hareketinde asl
tehlike beslenemeyecek bir kesit yaratmasdr. Bir Maden analizi iki temel ve farkl alan iine alr.
besleyici ilvesi ile besleme mmkn olsa bile gereksiz Birincisi, ekinti zerinde dorudan etkileri vardr
verim kayb yaratacandan tercih edilmez. (Baknz ekil 28.9). rnein, dk karbonlu demirler
yksek karbonlu demirlerden daha fazla toplam ekintiye
Kalplama Pratii sahiptirler. Demir d ilerde ekinti problemlerini
katlama araln genileterek ve ynlenmi katlamaya
Basn altnda kalp duvar hareketine neden olacak
yardmc olarak azaltmak mmkndr. Aluminyumda,
kalplama uygulamas.
titanyum ve boron gibi tane incelticileri ekintiyi
Kalp Kumu ad altnda verilen bilginin ou azaltabilir. ayet aluminyumun akkanl dk ise
kalplama iin de geerlidir. Kum mukavemeti, silisyum ile yardm edilebilir. Bazen demir miktarn da
kalplanabilirlik ve scak deformasyon kum zellikleridir. azaltmak aluminyuma yardm edecektir. Fakat tersi de
Buna karlk kumun kalpland seviye btn doru olabilir. Bu kompozisyon etkilerinin ou doru
zelliklerini byk oranda deitirir. Bu zellikle 85in orantldr ve genellikle besleyici sistemi hesaplanmasnda
zerindeki kalp sertliklerinde dorudur. gz nne alnm faktrlerdir.
Laboratuardaki kum zellikleri 85-90 sertliinde kinci olarak, kalp duvar hareketi zerindeki dolayl
kalplanan kuma dayandrlr. Gerek kalplar 70 gibi etki, ekintiye yolluk ve besleyici tekniinde
olduka yumuak ise kum zellikleri laboratuardaki umulmayaca ve dikkate alnmad iin daha byk bir
bulunanlardan tamamen farkl olacaktr. Bu yzden kumun problemdir.
kalp duvar hareketinde etkisi byk oranda kalplayann Madenin itmesi ve kalbnda esnemesi sonucu kalp
kontrolu altndadr. Yumuak kalplama kolayca ekintiye duvar hareketi meydana gelir. tmenin derecesi veya kalp
neden olabilir(Baknz ekil 28. 8 ). duvarna basn maden kompozisyonuna bal
deikenlerdir. Ge grafitleme kalp duvarna ok byk
basn uyguladndan grafit ieren madenler iin nemli
bir faktrdr. Bu madenlerin kalp duvar basnc aadaki
gibi deiir. En az gri demir; alaml demir, alanm
demir, alanm alaml demir, kresel grafitli demir en
fazla.
Kresel grafitli demirin kalp duvar basnc gri demirin
5 kat kadar yksek orandadr. Her grup iinde kalp duvar
basnc artan karbon edeerine bal olarak belli bir
seviyeye kadar artan toplam karbon miktar ile artar.
Ergitme Pratii
Dikkatsiz arj ya da tartmann neden olduu yanl
ekil 28.9. Bu kk dilide % 0.14n zerinde fosfor oran kompozisyon. Kalp duvar hareketi ekintisi ile
diler arasnda ekintiye neden olmutur.
ilgilenildiinde ergitme bir faktr olarak ortaya kar. Kirli
maden (demird) ve hzl katlaan okside olmu madenin
birincil ekinti zerinde dorudan etkisi vardr. Buna
karlk kalp duvar hareketi birinci derecede scaklk ve
gaz emme problemidir. znm gazlar katlama
boyunca serbest brakldklarnda kalp duvarna basn
yaparlar.
Scak maden kumu plastik akma noktasna starak
kalp duvar hareketini artrr. Bu zellikle gizli s ktlenin
bir fonksiyonu olduundan para kesiti arttnda daha
etkindir.
ekil 28.10. Yanl analiz ve eksik dkm sonucu uygun

olmayan besleyici yksekliinin neden olduu ekintiler.
122
ekil 28.11. Kopuk kalp ile ilikili ekinti - Kalp duvar hareketinin ok u bir rnei
Dkm Pratii eitli Nedenler

(1)Besleyici dizayn veya yeri iin ok souk dkm. Maa iine maden alma veya kumda ince taneli
malzemeleri ve derece karmalar da ieren kalp duvar
Besleyici sistemleri genellikle yeterli akkanlk ve
atlamalar. Kalp duvar hareketinin zel bir durumu
scaklk iin dizayn edildiinden ok souk dkm
umulmayan byklkte damarlanma, derece karma (veya
ekintiye neden olacaktr. Souk maden besleyici
maa iine maden alma) veya taban kmesidir. Bu
sistemlerini verimsizletirir.
durumlarda kalp byklnn deimesi ya da maden
(2)Yeterli besleme tedbiri alnmadan ok scak talebinde deiiklik olmas kanlmazdr. Problem,
dkm. besleyecek madenin uygun olmamas, yetersiz olmas veya
etkilenen kesite ulaamamas nedeniyle deiiklik
Dier bir problem ok scak dklerek yaratlr. Artan meydana gelmesi olduundan etkisi dier bir kalp duvar
s kumu plastik akma noktasna getirdiinden (scak hareketi ile ayndr. Kopuk bir kalp ile ilgili ekinti ekil
deformasyon) fazla s duvar hareketini artracaktr. 28.11de gsterilmitir.
(3)Besleyicilerin scak maden ile uygun olmayan
temas.
Byk bir paradaki genel problem besleyiciyi scak
maden ile doldurmadaki baarszlktr. Bu hi phesiz
besleyici dizayn scak maden gerektirecek ekilde
yaplm ise dorudur. Gerekirse dzeltme yapmak yerine
ekzotermik malzemeler veya daha byk besleyiciler
kullanlabilir. ekil 28.10 doru olmayan kompozisyon ve
uygun olmayan besleyici yksekliinin birleimi sonucu
neden olunan ekintiyi gstermektedir.
123
NEDENLER
Blm 29 (1) Dizayn syrma as yetersizse, bu hataya etki

eden bir faktrdr.
Yetersiz kalp syrma as ters etki meydan getirir ve
kum yzeyinin anmasna ve gevemesine yol aar.
Birok problemli parada, temiz kalp syrmas iin maa
KALIP KOPUK banda yeterli syrma as olan maalar kullanlarak
TANIM problem zlebilir.
Kalp kopuk, kalp yzeyinin bir ksmnn model (2) Derin ve dar blgeleri ieren dizaynlar syrlma
zerinde kalmas nedeniyle dkm yzeyindeki fazla esnasnda krlmaya neden olurlar.
metaldir. Bu etki vakum tip yapmay nlemek iin bu tip kum
Birok durumda, kalp kopuk sakatn para sakat paketlerin altna takviye demirleri, asker ile fitil veya lastik
ynnda bakldnda kalp dmesinden ayrt etmek zor iticiler gibi zel model aksesuarlar kullanlarak nlenir.
olabilir. Bunlar, modelden syrlma esnasnda oluabilen
bir veya daha fazla kopuklar ierir ve bazen kalp ezik
izlenimi verir. Dier durumlarda, kk kum kmelerinin
modele yapmasndan kaynaklanan tamamen veya
blgesel przllk oluturur. Her iki genel tr de ekil
29.1 ve 29.2de gsterilmitir.
Kalp dmesi sakatnn aksine, bu sakatlara nadiren
kaba iilik neden olmutur. Bu tip kalp kopuk sakatlar,
her ne kadar syrlma esnasnda kt syrlmaya veya kum
dalmna yol aan model, derece vb. ayarszlklar
nedeniyle etkilense de, genelde modelin veya kumun
yapkanlndan dolay meydana gelir.
ekil 29.2. Scak kumu telafi etmek iin kullanlan fazla nem
kum taneciklerinin model zerine yapmasna neden olmutur
(kalp kopuk).
Modeller
(1) Yetersiz zmparalanm veya kaplanm (veya
boyanm) modeller kum taneciklerinin tek tek (kk
ters alar) veya grup olarak yapmasna neden olur.
Bu problem genellikle kaplamadan nce yzey
hazrlama-sndaki yetersiz zamandan veya kaplamann
(veya boyann) yetersiz kurumasndan kaynaklanr. Ters
a olarak etki edebilecek przllkleri kaldrmak iin
modellerin uygun olarak temizlenmesi ve parlatlmas ok
nemlidir.
(2) Anm veya przl modeller kumun boluklar
doldurmasna ve syrlma esnasnda krlmasna veya
gevemesine yol aar.
Bu tr modeller ters ann olmadna emin olacak
ekil 29.1. Kalplama srasnda model zerine yapan
ekilde temizlenip, kumlanp kaplanmaldr
kumun neden olduu para yzeyindeki kopuk (kalp dk).
(boyanmaldr).
Grnen yapkan etki dk kum mukavemetinden
olabilir, yani kum taneciklerini modele yaptran (3) Macunlu gei radyuslar ve macunla
kuvvetler tanecikleri birbirine birletiren kuvvetlerden doldurulmu blgeler yumuaktr ve abuk anr.
daha byktr. 3 mmden byk olan gei radyuslar deri, tahta,
metal veya dier uygun malzemelerle deitirilmelidir.
(4) Uygun olmayan yzey temizliinden dolay
yapkan model yzeyi kalp kopuk sakatnn ak ve
124
direkt nedenidir. (3) Belirli bir derece ls iine, ok model
yerletirmek bir nceki maddedekine benzer sonular
Model yzey kaplamas (boyas) kullanlacak kumla
oluturur.
uyumlu olmaldr. rnein, birok kaplamalar (boyalar)
yal kum maalar iin uygun olmasna karn, kendi Fazla sayda model, modeller arasnda fazla sayda
kendine sertleen maalar iin uygun deildir. Baz kum paketi oluturur. Bunlar derin paket olarak grnr ve
kaplamalar kuru kalp syrclar ile birlikte kullanlabilir, kaldrmak iin normalden fazla kum mukavemetine gerek
fakat solvent bazl sv kalp syrclara maruz kald vardr. Ayn zamanda byle bir durum eit olmayan
zaman reaksiyona girip yapkan hale gelip, problem sklna ve kalp gevekliine neden olur (dk
yaratabilirler. mukavemet + dk deformasyon).
(5) Yetersiz syrma as veya ters a syrlma (4) Anm veya ayarsz model syrma sistemi kalp
esnasnda kalbn bir ksmnn krlmasna ve bir kopuklarn en yaygn nedenidir.
ksmnn model zerinde veya iinde kalmasna neden
Gerekte kontrol edilmesi gereken en nemli
olabilir.
faktrdr. Syrlma esnasnda kum paketlerinin kopmasna
Bunun kalp tarafndan grlmesi ve kalbn ok az bir ayarszlk bile yeterlidir.
dklmeden nce tamir edilmesi veya sakat kalp olarak
(5) Ar takalama veya ayarsz veya anm
bozulmas gerekir. Bu kontrol yaplmad zaman sakatlar
ortaya kabilir. kalplama makinesi yzey kumu ile arka kumunun
ayrlmasna veya kum paketlerinin keserek kopmasna
(6) Modelin model plkasna gevek olarak neden olur.
balanm olmas.
Anm kalplama makinesi kumda ar kesme
Bu hata daha akkan bir kum kullanld zaman gerilimleri oluturur. Eer maximum younlua
ortaya kar. Yksek basnl kalplama metotlar ulaldktan sonra takalamaya devam edilirse hatasz
modellerdeki bu tip hatalardan en fazla etkilenen kalplama makinesinde bile kum paketleri zayflar ve
kalplama sistemidir. Syrlma esnasnda kumu model kopma olabilir. Bu artlar altnda takalama etkisi kaba
zerinde tutacak ters a oluturur. iilikle ayn etkiye sahiptir.
Dereceler ve Aksesuarlar (6) Fazla veya yetersiz model vibrasyonu yukarda
belirtilenlerin aksine nedenlerden dolay ayn miktarda
(1) Yeterli mukavemete sahip olmayan derecelerde zararldr.
kalb sktrma esnasnda esneme veya atlama oluur.
Fazla vibrasyon syrlma srasnda kum paketini
Kalplama basnc sona erdiinde derece geri alm koparr. Yetersiz vibrasyonsa kumu modelden brakmada
syrlma srasnda kum paketlerini atlatr ve model ve kalp syrmasyla meydana gelen vakumu krmakta
zerinde brakr. Gerek anlamda yapma olmamakla yetersiz kalr.
birlikte sakat ayn karakterdedir.
Bu problem hafif veya yetersiz destekli ekipmanda (7) Yanl ayarlanm otomatik ayrc spreyi, baz
yksek basnl kalplama sistem kullanm ile artmaktadr. blgeler ar ayrc atlmasna, dier blgelere ise
Birok durumda derecenin i ve d yzeyinin yetersiz ayrc atacaktr.
desteklenmesi bu problemi ortadan kaldrr.
Dier durumlarda daha ar derece uygulamak veya Yolluk ve Besleyici Sistemi
sktrma basncn drmek gerekmektedir. Baz Yolluk ve besleyici yerleimi syrlma iin kum
durumlarda, derece salamln arttrmak iin traveslerle paketlerinde zorluk yaratmad srece etkili bir faktr
destek yaplabilir. deildir. En yaygn hata modele yakn yerletirilmi derin
Gevek, yerine oturmayan pimleri ve gevek veya yatay yolluklardaki yetersiz syrma asdr. yi besleme
anm burlar olan dereceler derecelerin salamln iin modele yakn olmaldrlar. Bu blgedeki kalp
etkiler. Bu durumda kalp krlmas syrlma esnasnda kopuklar talama esnasnda fazla iilie ve temizleme
derecenin yan hareketinden dolay meydana gelir. Bu yan ilemine neden olur.
hareket kalbn kesme mukavemetinden daha byk olan
kesme yk oluturur. Kalp Kumu
(2) Yetersiz derece ykseklii, (1) Scak kum birok dkmhanede ana problemdir.
Derin kum paketlerinde kumun fazla skmasna yol Bu tr kum kolay kopmaya neden olan gevrek olma
aarak syrlma srasnda vakum etkisi meydana getirir. eilimindedir. Buna ek olarak kumun souk modele
Baka bir faktr de kum paketinin mukavemetidir. yapmasna neden olan younlamaya neden olur. Doru
Yetersiz ykseklikteki st derecede (veya yksek kum zm kum scakln drmektir. Fakat bu durumu
paketli alt derecede) derin kum paketlerinin mukavemetleri ortadan kaldrmann genel metodu modelleri kum
dk kalacaktr. Montun kendi arl ile dmesi veya scaklyla ayn scakla kadar stmaktr. ou operatr
eri syrlmas beklenmelidir. rnek vermek iin 10 cmlik modeli vardiyann banda str ve daha sonra her
kum paketi, st derece 2-3 cmlik bir kum tabakas kalplama ileminde model ile temas eden modeli scak
tarafndan kaldrlamaz, kendi arlyla der. tutar.
125
(2) Yetersiz kum zellikleri kum paketini salam d) fleme deliinin etrafndaki ve altndaki anm
olarak kalplayabilmekle ilgili olan tm zellikleri ierir. blge kopuk hatas yaratacak bir ters adadr.
e) eitli maa balayclar yapkanlkta farkllk
Bu zellikler unlardr: Darbe mukavemeti ekme
gsterirler ve bundan dolay farkl tip ve miktarda
mukavemeti; kesme mukavemeti; deformasyon (ve tokluk)
temizleme maddesi gerektirirler. Temizleme
ve gaz geirgenlii (hzl syrma iin uygun olmayabilir).
maddesinin tipi ve miktar ayn zamanda maa
Bunlardan darbe, kesme ve tokluk kumun oka, kaba
sandnn malzemesine baldr.
iilie, eimli syrlmaya kar koyabilmesi ile ilgilidir.
f) Hava hattndaki nem fleme delii altndaki veya
ekme mukavemeti (nem ve kil tarafndan kontrol edilir)
sktrma blgesindeki kumun serbest kalmasn
gerek kaldrma yeterlilii ile ilgilidir. Baz katk
etkiler.
malzemeleri ekme mukavemeti zerinde direkt etki
sahibidirler. Deformasyon bir tokluk lmdr. Gaz (3) zellikle balayc trnde deiiklik olduunda
geirgenlii zellikle syrlma hzlysa ekmenin bazen balayc ile syrc arasnda reaksiyon meydana
derecesiyle ilgilidir. Dk gaz geirgenlii bazen kum gelebilir.
paketlerindeki filtreler veya lastik tipte iticilerle telafi
rnein, baz reineler yal kumdakinden farkl
edilir. Kk derin kum paketlerindeki vakumu telafi
syrcya ihtiya duyar. Balayclarn tedarikisine
etmek iin baz daha zor ilerde itmeli pimler kullanlr.
tavsiye edilen temizleyiciler iin bavurulmaldr.
(3) Kum kalplanabilirlii ile ilgili yetersiz kum
(4) Kumdaki ar nem, kalp yapmnda olduu gibi
kalplama zellii uygun olmayan kalp sertlii ile fark
maa yapmnda da ayn dk kesme ve ekme
edilir.
mukavemeti problemi meydana getirir.
Test laboratuarnda tesbit edilen kum zellikleri
darbeli test numunesi ile oluan sabit kalp sertlii ile elde Kalplama Pratii
edilir. Kalptaki daha yksek veya daha dk sertlik daha (1) Kalplar el ile veya otomatik ekipmanla yaplsn
baka deerlerin de olduunu gsterir. Bundan dolay kt kalp iilii kalp kopuun en byk ve yaygn
kalptaki gerek ekme ve kesme gibi deerler kalbn nedenidir.
kalplanabilirlii ile ilgilidir. Bu zellik nem, balayc tipi (2) ou kalp syrclar kalp kumunun ekme ve
ve kalplanabilirlik iin yaplan ilvelerle kontrol edilir. kesme mukavemetinin dren solventleri ierdii iin
(4) Kt kartrlm kum deiken zelliklerle fazla kalp syrc kalp kopuk hatasnn genel
sonulanr. nedenlerindendir.
Bundan dolay kalbn baz ksmlarnn yetersiz Bu tr kalp syrc birikintileri kopma mukavemetini
kesme ve ekme mukavemeti iermesi ihtimali mevcuttur. drr. Kalp syrc gerektii kadar kullanldnda iyi,
fazla kullanldnda ok ktdr. Btn durumlarda temiz
(5) Ya kumda mevcut bentoniti aktive etmek iin model kullanlmas esastr.
gerekli sudan daha fazla rutubet mevcuttur.
(3) Modelin fazla veya yetersiz vibrasyonu veya
Yksek killi kumlarda rutubet yksek olabilir. Fakat takalanmas (Baknz Derece ve Aksesuarlar 6).
bu tr kum ya olarak dnlemez. Dier taraftan fazla su (4) Kum ile model arasndaki ok byk s fark
ya ekme mukavemetini drr ve yapkanl artrr. direkt olarak yapma oluturacak younlamaya neden
Kumun yapkanl artarken kum tanelerinin birbirine olur.
balanma zellikleri deceinden fazla su kalp (5) Syrlmadan nce modelin kalpta uzun sre
kopuunun ana sebebidir. tutulmas, genellikle ahap modelin rutubetlenmesi veya
model kaplamasnn yumuamasyla meydana gelen
Maa Pratii
yapmaya neden olur.
Maa sandnn iine yapan maalar hatal kontrol (6) Slingerin modelin zerine direkt kum
veya dikkatsizlikle bazen kullanlabilmektedir. Bu tr pskrterek sktrmas, eit olmayan kalp sertliine ve
maalar kesinlikle dklmemelidir. kum tabakalarnn birbirinden ayrlmasna neden olur.
(1) Maann kendisi yapmasa da byk baslm bir Gerekte, model ayrlrken esneme oluur ve kum
maa kalp kopuk nedeni olabilir. taneleri/tabakalar arasndaki yetersiz ba, kum
Bu ekildeki normalden byk maa kalplama tabakalarnn dmesine veya yapmasna neden olur.
esnasnda kalp kumunun bir ksmn ezer ve kalp kopuk
(7) Kalp desteklerinin yetersiz olmas, takviye
etkisi yapar.
demirleri ve askerler kullanlmazsa baz ksmlarn veya
(2) Maa sandndaki kopuk hatalar kalp
kum paketlerin kopmadan kalplanabilmesini engeller.
kumunda belirtilen faktrlerle ayndr. Bunlara ek
olarak maa prosesine zg faktrler de vardr. Bunlar gerektii halde kullanlmazsa kopuk veya kalp
dmesi meydana gelir.
a) Maa balaycs ile maa sandk yzeyi
arasndaki reaksiyon. Alkaliler veya dier yabanc
maddeler sandklarda fazla yapmaya neden
olurlar.
b) Kirli maa sand yapkan olan atklarn
birikmesi anlamna gelir.
c) Maa alndnda kapal hava filtreleri grnen ve
gerek kopuun ana nedenidir.
126
(8) Kalp boluuna ok yakn takviye demirleri Maden analizi - Ergitme Pratii Dkm
civatalar, ubuklar, mukavemet zayflna neden olacak Pratii
ince kum blgeleri meydana getirir. Bu dkmhane operasyonlar kalp kopuk sakatnn
(9) Modelin kalptan dikkatsiz veya hatal syrlmas nedenleri deildirler.
el ile veya makine ile yaplmasna bal olmakszn kalp
kopuk hatasna neden olur. eitli Nedenler
Kumdaki yabanc maddeler yerinden oynam takviye
demirinin meydana getirdii hatalara neden olur.
127
NEDENLER
Blm 30 (1) Uzun ve ince maalar gerektiren ve support
kullanmnn olanaksz olduu dizaynlar maa
yzmesinin ana nedeni olabilir.
KALIP MES, KALIP KMES Dizayn problemini ortadan kaldrmak iin maann
iine takviye destekleri konulmas gerekebilir veya uygun
VEYA MAA YZMES maa supportu ve support yerleimlerine olanak verecek
TANIM ekilde dizayn deitirilebilir. Daha mukavemetli zel
maa karmlar da yardmc olabilir.
Bu hatalar para boyutundaki byk kusurlardr.
Baka bir deyile, para lleri resim l toleranslarnn (2) Maalarda tamir edilmesi olanaksz birleme
dndadr. boluklar gerektiren para dizaynlar genelde
Kalp imesi, kalp duvar hareketi ile ilgili genilemi temizlemek iin fazla iilik gerektiren damarlar
metal kesitidir (ekil 30.1). Kalp duvar hareketi parann meydana getirir.
umulandan daha byk olmasna neden olur. Kesitteki bu Bundan dolay, para sakata atlmasa da bu hatal
deiiklik ekinti hatalarn getirebilir veya hatta gaz dizayn retim maliyetinin artmasna neden olur.
boluklar oluturabilir, veya gzle grlebilir veya fark
edilebilir kalp imesi olmakszn genleme hatalarna yol
aabilir. Paradaki ime, belirli ve zararl ise, kalp
imesi ad verilir.
Damarl ime, zerinde damar olan kalp imesidir
(ekil 30.2). Sv madenle temas halinde kalp
deformasyonu kalpta atlak amaya yetecek olduu
durumda, bu hata oluur. Maden, oluan atlaa dolup,
apak veya damar oluturur.
Kalp kmesi, st derecenin veya maann
kmesinden dolay metal kesitindeki artma veya
azalmadr (Baknz ekil 30.3).
ekil 30.2. Damarl kalp imesi

(3) Yumuak sktrmaya neden olan dizayn imeye
veya damarl imeye yol aar.
Bu tr dizaynlarn tanm Blm 16, Metal
ekil 30.1. Tipik kalp imesi.
Penetrasyonu blmnde verilmitir. imenin nedeni
kme st yzeyde meydana geldii zaman, ekinti penetrasyon veya emmeye olan eilimi arttracaktr. Her
ile kartrlabilir (veya ekinti ile etkisi artar). ikisinin de nedenleri benzer olduundan imenin olduu
Maa damar, maa yerletirilmeden nce blge genellikle penetrasyon veya kaba yzey oluturur.
temizlenmemi maa zerindeki damarn neden olduu
kntdr (Baknz ekil 30.4). Maa damar ayn
zamanda balantlar arasndan szan macundan dolay da
olabilir.
128
ekil 30.3. Kabuk maadaki kme parann bir tarafnda ince bir kesit, kar tarafna ise kaln bir kesit oluturmutur.
(4) Geni dz yzeyler damarl imeye ve kmeye (4) Atk maa sandklar atk maa rettikleri iin
eilimlidirler. para ls zerinde direkt etkisi vardr.
(5) Anm model ile istenilen kalp ekli
Bu tr dizaynlar takviye demirleri ile
oluturulamaz.
desteklenebilirler veya daha sk kalplar ve daha derin
dereceler kullanlarak oluacak hatalar nlenebilir. Bu da hangi ksmn andna bal olarak kmeye
veya imeye neden olur.
(6) Ayrm yzeyinden alaktaki derece yzeyleri st
derecedeki kuma fazla yklenecek ekilde veya dkm
esnasnda uygun supporttan yoksun brakacak ekilde
alt derece st derece temasn deitirir.
(7) Anm veya l d model plkalar st
dereceyi normal desteinden yoksun brakr.
(8) Kullanlan kalplama sistemi iin yeterince
takviye edilmemi model kmeye neden olan atk alt
veya st kalp retir.
Ters yndeki bir atklk kalp ezmeye neden olur.
(9) Takviyesiz, kelepeli derecelerde fazla model
says kmeye neden olur.
(10) Yetersiz hava firar kalb deforme edecek
ekil 30.4. Maay yerletirmeden nce alnmas gereken gteki yksek gaz basncn tahliye edemezler.
damardan kaynaklanan tipik hata.
Bu tip kalp imesi probleminde madenin katlamas
Modeller esnasnda gaz basnc oluursa penetrasyon ve gaz hatalar
Model ve maa sand llerindeki yanllklar da grlr. Ayn zamanda kalp-duvar hareketine neden
modellerin dizaynnda dnlm destekleri azaltr ve olarak besleme zorluklar yaratr ve ekinti oluur.
bunun sonucunda dkm esnasnda arplmalar oluur. Bu
tr hatalar aadaki paragraflarda aklanmtr.
(1) Belli blgelerdeki ayrm yzeyleri alt derecenin
st dereceyi destekleyemeyecek ekilde olabilir. Blgesel
temasn eksiklii kmeye sebep olur.
(2) Maa iin gerekli destei salayamayacak
ekilde maa balar hatal olabilir. Bu maann
sarkmasna (veya yzmesine) neden olur.
(3) oklu maa ba fitillerinin llerinin yanl
olmas baz maa balarnn desteksiz kalmasna neden
olur.
Bu fitillerden birinin ezilmesi halinde maa
desteklenebilir, fakat kum boluu olma olasl da artar.
Daha yumuak kalplarda ilk temasta fitil zararsz olarak
ezilip maann tam olarak desteklenmesini salayabilir.
Fakat, kalplar sert olduunda ilk fitil yk destekleyip,
dier blgelerin desteksiz kalmasna neden olabilir. Daha
sonra bu alanlar yksek scaklklarda esneme yapabilir. Bu
nedenle, daha sert kalplarda btn model lleri daha ekil 30.5. Federler arasndaki yetersiz aklk kalplaycnn
hassas olmak zorundadr. gsterilen blgede yumuak sktrmasna neden olur.
129
Kalp Kumu
(1) Zayf veya yumuak kalba izin veren her tip kalp
kumu, kalp-duvar hareketi sakatlarna neden olur.
Kalplama prosesi tarafndan gelitirilmi zellikler ile
laboratuar zellikleri arasnda farkllk olabilecei
unutulmamaldr. Yeterli younlua sktrmas zor olan
veya yumuak olan kumun problem zerinde direkt etkisi
vardr. Kumun bu yetersiz zellikleri zayf mukavemet
veya yetersiz kalplanabilirlikle sonulanan yanl bentonit
ekil 30.6. Dkm esnasnda arplm zayf maa. Bu ve msr unu oranlarndan veya kalp duvar hareketini (ve
durumda kabuk maa kullanlmtr. imeyle sonulanan penetrasyonu) arttracak olan fazla
su miktarndan (zellikle scak kumdan) meydana
Dereceler ve Aksesuarlar gelebilir.
(1) arpk, yank, krk, veya zayf model plkalar
dkmden nce veya dkm esnasnda deiik yzeylere
hasar vererek kalp iin gerekli destekleri azaltr.
(2) Erilmi veya anm derece kum syrcs
sktrma ilemi esnasnda kalp yzeyinde zorlamalara
neden olur.
(3) ok hafif arlklar, imeye neden olan, st
derecenin derece iinde ykselmesine yol aar.
Bu da ayn zamanda ayrm yzeyi apaklarna neden
olur.
(4) Kalplama Sistemi iin yanl derece
kullanldysa, kalp kumu iin gerekli destek salanamaz.
Yeteri kadar salam olmayan derece, derece emmesine
ve kalp deformasyonuna neden olur.
zerine arlk konulmayan derecelerde ok az derece
traversi varsa, sonu arlk eksiklii ile ayn olacaktr,
nk, bu durumda da kalbn dkm esnasnda
deformasyonuna yol alacaktr. Traversler ile model
arasndaki yetersiz aklk, veya traverslerin yetersiz as
yumuak kalp imesine neden olan kalplama problemi
meydana getirir (Baknz ekil 30.5). ekil 30.7. Kalptaki yumuak sktrma ayrm yzeyinde
Dzgn kapanmayan arplm veya burkulmu dkm tarafndan imeye neden olmutur.
dereceler, dkm esnasnda debilecek desteksiz kum
ktlesi brakr. Derecenin i yzeyi ok dzgnse veya (3) Kalp-duvar hareketine etki eden herhangi bir
koniklii ters ise (kelepeli dereceler), st derece veya alt kum zellii yukarda belirtilen maddelere ilveten
derece kebilir ve bundan dolay kme veya ayrm yksek kuru ve ya kum deformasyonu meydana
yzeyi apa meydana gelir (veya hatta derece karma). salayacak katk malzemelerini ierir.
(5) Kt yerletirilmi ceketler kalba zarar verir ve

desteksiz brakr. Sonuta, kalp ezmeden imeye kadar
problemlere rastlanabilir.
(6) Kirli ceketler, kt yerletirilmi veya ceketlere
benzer sonular dourur.
(1) Mevcut dkm hznda yeteri kadar hava firar
ileri ve maden firar yoksa, kalp yzeyini deforme
edecek kadar geici yksek geri basn meydana getirir.
Gaz firar eksiklii genellikle penetrasyona ayn
zamanda imeye neden olur.
(2) ok girili yatay yolluk dizaynndan dolay,
yetersiz yatak yzeyi, derece kmesine veya kalbn
ime noktasna varacak ekilde kalp-duvar hareketine
neden olur.
Az yatak alan yksek kum mukavemeti gerektirir.
130
ekil 30.8. Dengesiz kancalama dkm esnasnda kalbn imesine yol amtr.
(6) Fazla scak deformasyon yksek scaklklarda
Maa Pratii basn altnda fazla hareket etme kabiliyeti gsterir.
(1) Maa, maa ba iin ok kk ise maa Maa hareketi fazla ise, byk bir ime gzlenir.
yzecektir, bundan dolay da istenilen boyutlarda (7) Kabuk maadaki ince kesit yetersiz tutma
deiiklie yol aar. zamanndan veya kabuk ayrlmasndan meydana
(2) Yetersiz desteklenmi maalar, normal veya gelebilir. Her iki durumda da, zayf bir blge oluur ve
yksek scaklklarda kendi arlndan dolay yzebilir bunu arplma takip eder (Baknz. ekil 30.6).
veya metal basncndan dolay eilebilir.
(3) Yanl maa yerleimi kolaylkla maa yzmesi
olarak tanmlanabilen l d kesit meydana getirir.
(4) Zayf maalar (hatal flenmi, skm veya
yanl karm) maa yzmesi, damarlar veya imelerin
genel kaynadr.
Zayfln gerek sebebi, karmn mukavemetinde
olabilir, fakat maa kumunu yeteri kadar sktrmada
yetersiz flenebilirlik veya yetersiz hava basnc da
olabilir. Elle yaplan maalar az skm olabilir ve az
sktrlm kalplardaki ayn etkiye sahiptir.
(5) atlam, krlm veya arplan maalar, daha
sonradan ime, damar veya yzme olarak grnen
maa hareketinin olumasna neden olur.
ekil 30.9. Kt temizlenmi model plkalar kalb

iirebilir ve arplmaya neden olur.
131
Bu tr sakatlarn kalplama boyutlarn kontrol eden
ilve faktrler iin Derece ve Aksesuarlar ksmna
baknz.
Maden Analizi
Kalp-duvar hareketi, kalbn ilk kararllnn yan sra
metal basncn arttran faktrler gibi birok dier faktre
baldr. Hareket basn ve direncin sonucudur ve maden
analizi basncn bir faktrdr.
(1) Madenlerin zgl arlklar farkldr.
rnein, elik dkm aluminyumdan ar olduu iin
kalbn imesine ve arplmasna daha fazla neden olur.
(2) Parann arl parann ekline ve analizine
baldr.
Dolaysyla, byk aluminyum para kk elik
paradan daha fazla basnca sahiptir.
(3) Kumun deforme olabilirlii scaklkla artt iin
dkm scakl kalp kumunun direncini etkiler.
Dkm scakl metal analizine baldr.
(4) Madenin genleme ve ekme etkileri analizle
ekil 30.10. Dkm esnasnda yksek maden basnc deiir.
damarl imeye neden olmutur.
rnein, gri dkme demir gibi dkmden grafitli
Kalplama Pratii yapda bir madeni tav sonras grafitli olan temper
(1) Yeterince sktrlmam yumuak kalp, kalp- dkmden daha fazla genleme kuvvetine sahiptir.
duvar hareketi sakatlarnn en ak ve en sk rastlanan Ergitme Pratii
nedenidir.
Ergitme pratiinin hcre saysn etkiledii grafitik
nceki ksmlarda bahsedilen konulardan ou,
madenlerde (sfero gibi) ayn zamanda kalp-duvar hareketi
kalpta istenilen younluu elde etmek iin gerekli
de etkilenir. rnein, gri demirin alanmas kalp-duvar
yetenekle ilgilidir. Fakat, kalplama ilemi, ne tr dier hareketine olan eilimi artrr ve dolaysyla ime
faktrlerin hatal para oluturacan belirleyen ana eilimini artrr.
faktrdr. Yumuak sktrmann ve sert dkmn neden
olduu ime ekil 30.7de gsterilmitir. Dkm Pratii
(2) zellikle byk paralarda el ile kalplamada (1) Kullanlan kalplama sistemi ile elde edilebilen
ayrm yzeyinin fazla tralanmas veya tamiri, ayrm kalp younluu iin ok yksek maden basnc ekil
yzeyinde destek eksikliine ve dolaysyla kalp-duvar 30.10da gsterildii gibi imeye etki eden bir faktrdr.
hareketine neden olabilir.
(3) Yetersiz takviyeli kalplar kalp-duvar hareketi ok hzl dkm zayf ve yumuak taraftaki kalp
eilimindedirler. yzeylerini deforme edebilir. Bundan kanmak
dkclerin ustaldr.
Kullanlmadklar takdirde mukavemet dklne Dkm esnasnda st kalp yzeyinden ok yukardaki
neden olacak travers, asker gibi kalp supportlarndan pota uygun basn iin gerekli derece yksekliinden
dizayn veya derece problemini telafi etmek iin beklenen daha byk kinetik basn yaratr. Dkm
yararlanlr. yeterince erken kesmemek kalp zerinde yksek basn
ok uzun sre kaldndan zayf olan kalplarda imeye
(4) Dengesiz derece kancalamas.
yol aabilir.
ekil 30.8de grld gibi kalp ezmeye veya ime
veya yzme problemi ile sonulanacak deformasyona (2) Yksek maden scakll kalp yzeyinin
neden olur. plastikliini arttrarak fazla deformasyona yol aar ve
kalp kumunun ar snmasna neden olur.
(5) Kalp esnemesi imeye neden olacak zayf bir
blge oluturur. eitli Nedenler
(6) Alt kalp destek plkalarnn dengesiz ve yetersiz Kirli paletler dengesiz veya kirli alt kalp plkalaryla
yataklanmas istenilen destei azaltr ve alt derecede ayn etkiye sahiptir.
ime meydana getirir veya st derece sarkmas ile Santrifj dkmlerde yksek dn hzlar imele-ri
sonulanacak st derece desteini azaltr. ve penetrasyonu artran yksek basn gibi etki yapar.
Kt temizlenmi kalp destek plkas ekil 30.9da
gsterilen arplmaya neden olmutur.
132
Blm 31
DAMARLANMA
TANIM
Damarlanma, dkm para yzeyinde dzensiz metal
apaklarnn damar grnmnde ortaya kmas ile
gerekleir. Bu hatann olumas iin iki koulun ekil 31.1. eitli damarlanmalar gsteren bir dkm. Bu
gereklemesi gerekir. Genleme-bzlme kuvvetleri veya hata ayn zamanda apaklanma olarak da bilinmektedir.
mekanik tama nedenleriyle maa veya kalp yzeyi
(4) Desteklemesi yetersiz maa kurutma tavalar
atlayabilir ve yeteri kadar metal akkan ise, bu atlaklara
maalarn atlamasna neden olurlar. (M)
girerek hatay oluturabilir.
Not : (T) Termal atlamay gsterir, (M) mekanik Yeterli mukavemet salanncaya kadar ya maalar
atlamay gsterir. maa kurutucular tarafndan en uygun biimde
desteklenmelidir.
NEDENLER
(5) Atk maa kurutma tavalar (M).
(1) Scak noktalar oluturan keskin keler. (T)
(1) Piirilmemi maalarn dikkatsiz mekanik
Dkm veya bazen model tasarm damarlanma tanmas.(M)
eilimini arttrabilir. Yksek metal akkanl gerektiren
ince kesitler ile ar kesitlerin birbirine balanmas ar Maalar piirilmemi veya ya konumdayken
scak noktalar meydana getirebilir. Keskin kelerde ve tanmaya kar duyarldrlar. Ya dayanm dktr ve
ince kum tanecikli kelerde scak noktalarn oluumu herhangi bir sarsnt grnmeyen bir atlak balangcna
daha fazladr. sebep olup, dkmde damarlamaya yol aabilir. Kurutucu
tavannn dikkatsiz yerletirilmesi, ar titreme, frnlara
(2) Kaln metal kesitleri ile sarlm ince maalar. (T) tamadaki hatalar, maa yapm ekipmanlarnn yava ve
Ar metal kesitlerine komu ince maalar, termal verimsiz almas, tama bandndaki hatalar, przl
deiikliklere maruz kaldklarnda genleme-daralma zemin hatal tamaya rnek olarak gsterilebilir.
kuvvetlerinin etkisi ile veya mekanik direnlerinin (2) Maalarn atlamasna neden olan kak scak
azalmas neticesinde bozulurlar. maa/kabuk maa ekipman. (M)
Kaln (ktlesel) kesitler (M) Blm 30a baknz.
Kak scak maa ekipman, maa sand aldnda
Modeller veya maalar makineden karldnda, maalar
(1) Scak noktalar oluturan keskin keler. (T) atlatabilir Scak maa sand ve kabuk maalar, maa
sandndan alndnda genelde mukavemetleri dktr.
Model imalatlar tm kelere dkm tasarmnn Maa sandndan karldktan sonra maa mukavemeti
izin verebilecei maksimum gei radyuslar koymak arttndan atlama ve krlmay nleyebilmek iin
zorundadrlar. Bu maann bozulumuna neden olan scak makineden alndktan sonra dikkatlice tanmaldrlar.
noktalarn oluumunu nleyecektir. Kalplama prosesi iin kullanlan derecelerin yeterince
salam olmas. (M)
(2) Kaln metal kesitleri ile sarlm ince maalar. (T-
M) (3) Gevek derece traversleri. (M)
nce kesitli maalar mmkn olduka dikey Eer dereceler bir ekilde hatal ise, kalplarda
pozisyonda kalbn iine yerletirilmelidir. Maalar, yan dkme damarlamaya yol aacak atlaklar oluur. Derece
yklerden ziyade ezme basncna kar daha fazla traversleri veya duvarlar, kalp sktnda eilebilir ve
mukavemet gsterirler. kalp atlayabilir. kma derecelerde mekanik donanm
hatal olabilir, kirli ve eilmi ceketler kalb atlatabilirler.
(3) Kabuk veya scak sandk ekipman iinde
dzensiz s dalmna neden olan maa sand (4) Maalarn veya kalplarn dikkatsizce tanmas.
ekipmanndaki homojen olmayan metal kesitleri. (T) (M)
Dzenli s dalmlar salamak iin scak sandk Zayf kalp alt plkalar ve hatal derece bantlar
uygulamalarnda azami hassasiyet gstermelidir. Eer kalplar atlatabilir ve damarlar oluturabilir. Kalp veya
maa sand d s deiimlerinden etkilenmiyor ise, kum maay yetersiz destek ile titreim ve esnemeye tabi tutan
iindeki maa balaycs daha dzenli grev yaparak her trl ekipman, kalp atlamas, dolaysyla
damarlanma tehlikesi en aza inecektir. damarlanmaya neden olabilir.
133
Yolluk ve Besleyici Sistemi (4) Kalplama karmnda ar miktarda ince tane
(U.S.A. elek no.suna gre :200, 270 ve Tava). (T)
(1) Kritik alanlarda scak noktalarda neden olan
maa veya kalp zerine metal arpmasna neden olan
yolluk sistemleri. (T)
Kritik alanlarda maa ve kalp yzeyinde scak
noktalara neden olabilecek metal akmasn engelleyecek
yolluk sistemleri gelitirilmelidir veya bu noktalarn
oluumuna neden olan yolluk sistemleri kullanlmamaldr.
Metalin maa veya kalpta bir noktaya arpmas,
genleme-bzlme kuvvetleini arttrarak termal oka ve
damarlamaya neden olur.
Besleyicinin maa bana yakn olmas (scak nokta).
(T)
ekil 31.2. ekildeki gri dkm parada, kalplama kumu
(2) Lokal scak noktalara neden olan yetersiz sayda karm iindeki yksek miktarda ince tane sebebi ile ciddi
meme. (T) miktarda damarlanma olumutur.
Yetersiz sayda meme, belirli bir alandan fazla Maa Pratii
miktarda metalin akna ve bu nedenle scak nokta
oluumuna neden olur. Sayca fazla ve kk yolluklar Birok damarlanma maa yzeyinde grlr. Bu
tavsiye edilebilir. Daha fazla sayda meme kullanlrsa, durumla karlaldnda damarlamaya neden olan
metalin kalp boluunu tm memelerden eit zamanda atlan mekanik veya termal oktan kaynakland ortaya
doldurulabilmesi iin yatay ve dikey yolluklarn karlmaldr. Problemin zm nedenin belirlenmesine
ebatlarnn arttrlmas gerekebilir. bal olacaktr. ayet maa dkm yapmadan atlamsa,
bu tip atlak damarlamaya neden olacaktr.
Kalp Kumu
(1) Zayf maalar (Sertlememi veya sertletirilmi).
(1) Kum iinde fazla miktarda organik malzeme (M)
bulunmas (kmr tozu, vb.). (T)
Maalar yaken tama, konveyorun dzensiz
Genleme hatalarn nlemek iin selloz, kmr tozu, almas gibi eitli nedenlerden dolay mukavemetteki
msr unu gibi organik malzemeler ok faydaldr. Fakat, dklk sebebiyle atlayabilir. Yaken atlamaya
fazla miktarlarda eklendikleri takdirde, kalp yzeyinde direnme zelliinin tespit edilmesinde sarsmal, bel verme
gereinden fazla bzlme salar ve kalp yzeyinde testi ya sktrma testinden daha etkilidir. ayet ayn
damarlama ile sonulanabilecek atlaklara yol aacak sandktaki maalar maa makinesinde atlayp dierinde
bzlme etkisi oluturabilirler. atlamyorsa, maa makinesi gzden geirilmelidir. Bazen
bu ya atlaklar zor grlebilir.
(2) Yzeyleri kurutulan veya frnda kurutulan
kalplar iin kum iinde ar nem bulunmas. (T) (2) ok fazla sktrlm, younluu yksek
maalar. (T)
Yksek kil seviyeleri, yksek younluklarda
(3) Ar balayclar. (T)
sktrlm kalplardaki genlemeyi kontrol etmek iin
kullanlr. Kalpta dk younlua sahip blgelerde, kilin Frnda piirilen maalar, zellikle niastal balayc
kuruduka ar bzlmesi ayet rutubet ok yksek ise ierenler, yksek rutubet ieren ortamlarda stoklandklar
damarlama ile sonulanacak atlaklara yol aabile-cektir. takdirde nem kaparlar. Bu nem maay zayflatr ve
Yksek rutubet kumun akkanln azaltacak dolaysyla atlamaya, damarlamaya daha msait konuma getirir.
dzensiz younluk dalmn artracaktr. Yksek nem Hava boluklar da oluabilir. Ar miktarda organik
miktar kilin ar imesine sebep olacak ve kuruma balayclar damar-lama eilimini arttrr. Yeterli
esnasnda ar bzlme grlecektir. Boya iinde ar derecede kartrlmayan kum uygun mukavemeti elde
miktarda balayc kalbn yzeyinin atlamasna neden edebilmek iin fazla miktarda balayc kullanmn
olacak ve sonucta damarlama gerekleecektir. gerektirir. Kumun homojen zelliklere sahip olmamas
birok sorunu da beraberinde getirir. Homojen zelliklere
(3) Yetersiz kartrma. (T-M)
sahip kum hazrlanmas en az miktarda balayc
Yetersiz kartrma yalnzca homojen olmayan kum kullanmn getirecektir.
retmekle kalmayacak ayn zamanda nem gereksinimini
ykselterek yukarda bahsedilen sonucu douracaktr. (4) Maa frnnda ok abuk stma ve soutma
yaplmas. (T)
(5) Piirme scaklnn ok yksek olmas. (T)
(6) Frnda piirilen maalar. (T)
(7) Krlgan maalar. (G-M)
Maalarn piirilmesi esnasnda atlaklar ortaya
kabilir. Ya balaycl maalar frn scakl
ykseldike krlgan olurlar. Deiik kesitli maalar
piirme scakl ok yksel-diinde kabuklar ve krlgan
yzeyler oluturur. Is ar kesitlere doru yayldka sert
ve krlgan yzeylerde atlaklar oluturabilecek
134
genlemeler grlr. abuk soutma sonucu maalar oda miktarlardaki organik balayclar bu koulu
scaklna soutulurken maa yzeyler i yzeylerden arlatrmaktadr. Balayc miktar oda scaklndaki
daha fazla bzlerek yzeyde atlamalar oluacaktr. Bu mukavemet gereksinimleri ile ayarlanr. Sinterlemeye yol
tip atlaklarn maalar frndan karldktan 10-15 dk. amadan maa yzeyi daha fazla plastik yaplabilirse, bu
sonra ortaya kt ve daha sonra kaybolduu nedenle oluan damarlama azalacaktr. Demir oksit dk
gzlenmitir. Scak metal bu maalarla temas ettiinde, miktarda refrakter kili, feldispat, viskoz curuf oluturmaya
atlaklar dkm yzeyinde damarlamaya yol aacak katklar maa yzeyinde esnek veya plastik zellikleri
ekilde tekrar ortaya karlar. Maalarn aamal stlp salayacaktr. Demir oksit bileiklerinden veya
soutulmas veya dk piirme scaklklar zm curuflatrc malzemelerden bir miktar kuma katlmasyla
olabilir. Byk ve ar maal ilerde, frn atlama yksek scakln neden olduu damarlama sorunu
problemleri daha yaygndr. Souk sertleen balayc zlebilmektedir.
sistemlerinden birinin kullanlmas ile bu sorunun
zmne katkda bulunulabilir. Is krlemeli Kalplama Pratii
balayclarda, fazla krletiklerinde daha krlgan (1) Kumun ar ispatula ile tamir grmesi. (M)
olduklarndan damarlama eilimi daha yksektir. (2) Kalbn yetersiz desteklenmesi ve takviyesi. (M)
(8) Hatal takviye edilmi maalar-demirler, takviye,
teller veya ubuklar. (M)
(9) Uygun olmayan kurutucu tavalar-arzal
tavalar. (M)
Ya atlaklarn sebeplerinin banda kirli veya arpk
tavalar gelmektedir. ok iyi ekilde desteklenmi ya
maalar iyi yerletirilmi teller, tavalar veya ubuklar
sayesinde olmaktadr. Bunlar kullanld takdirde iyi
uygun olmaldr. Piirilmi veya krlemi maalar da
dikkatli tanmad takdirde hasar grebilmektedir, fakat
teller krk paralar bir arada tutabilmektedir. Bu maalar
hurdaya ayrlmaldr.
(10) Nem miktarna bal olarak fenolik kabuk
maalarda yanl tespit edilmi hexa miktar. (T)
Fenolformaldehid reinesi ile balanm maalarda
baka bir faktr ortaya kmaktadr. Hekzametilen-
tetramin reineyi termoplastik tipten termosetting tipe
kimyasal olarak deitirmek iin kullanlr. Artan hekza
miktarlar maalar daha kuvvetli yapar, ancak atlama ve
damarlanmaya kar daha krlgan hale getirir. Hekza ekil 31.3. Yetersiz sktrlm kalba dklen ekme
miktarnn azaltlmas ile bu atlama riski azaltlr. ubuu.
(11) Yksek rutubette stoklanm maalar. (T) (3) Yzeyi kurutulmu kalplarn dzensiz olarak
aloma ile stlmas. (T)
Frnda piirilmi maalar, zellikle niastal
(4) Kalplarn dzensiz kelepelenmesi. (M)
balayclar, ieriyorsa nemi emeceklerdir. Bu rutubetin
(5) Kalplarn ar boyanmas. (T)
emilmesi ile maann mukavemeti azalacak ve atlama ile
(6) Yumuak sktrma (M)
damarlanmaya kar daha hassas hale getirecektir. Bu
rutubet gaz boluklar da oluturabilecektir. Dereceler ve Aksesuarlar ksmn kalplamadan
kaynaklanan hatalar iin inceleyiniz.
(12) Yetersiz kum karm. (T-M)
(13) Maalarn yetersiz scak genleme zellii. (T) Maden Analizi
Salam bir maa metal dkm scaklklarnda (1) Damarlanmaya eilimli metaller (Yksek
atlaklar oluturabilir ve damarlamaya yol aabilir. Bu kurunlu bronzlar, yksek karbon-silikon-fosfor ierikli
damarlanma scak noktalarda ve kelerde ortaya kar. gri dkm). (T-M)
Maann yzeyi sndka kuarz kumunun alfa beta
transformasyonu gerekleir. Bu dnmden sonra artk Kompozisyon veya yksek dkm scaklndan
maada genleme olmaz. Bu esnada organik balar dolay ar akkan metaller damarlamaya en msait
znerek maa yzeyinde bzlmeye yol aar. Maa metallerdir. Kompozisyon rnekleri: karbon eitliinin ok
yzeyinin altndaki kum daha yava snr ve daha uzun yksek olmas, zellikle gri dkmde yksek fosfor ierii
zamanda genleir. Organik balayclar daha yava tahrip veya yksek kurun ieren kurunlu bronzlar ve oksijen
olur. Sonu olarak yzey alt genleme art yzey giderme iin ar fosfor-bakr ilvesi nedeniyle yksek
bzlmesi maann yzeyinde ekme gerilimleri meydana fosfor ierikli kzl pirin. Damarlanma eilimlerini
getirir. Bu etki scak noktalarda ve kelerde artar. Kum azaltmak iin dkm scaklklarnn dk olmas gerekir.
yzeyi yeterince genleebilmeli, yoksa atlak oluturarak
Ergitme Pratii
damarlama meydana getirecektir. Metal dkm
scaklklarnda krlgan olan kum bu tip hatalar meydana Bu hataya etkisi yoktur.
getirir. Yksek saflktaki silika kumlar ve yksek
135
Dkm Pratii eitli Nedenler
Metal kompozisyonuna gre yksek dkm scakl.
Savurma (santifuj) dkmde, kumun metale
(T)
yapmasn engelleyen herhangi bir koul.
Metalin maann iine szacak kadar kuvvetle
dklmesi (pota ok yksek). (T)
136
NEDENLER
Blm 32 zellikle byk-dz kesitler atkla eilimlidir.

Balantlarn isabetli kullanm bu eilimi nleyebilecei
gibi yanl dizaynlar durumu daha da ktletirebilir.
Balant kesitleri ile birletikleri para kesitlerinin eit
olmasna ve eit oranlarda souma ve bzlme
ATIK DKMLER salamalarna zen gsterilmelidir. Dz yzeylerin
TANIM kenarlarnn abuk katlama ve soumaya elverili olduu
(atkla meyilli) dnldnde balantlarn bu etkiyi
Atklk, katlama esnasnda ya da sonrasnda oluan yok etme ynnde kullanmlar nem kazanmaktadr.
istenmeyen veya tasarlanmayan bir tr deformasyondur. Dier bir deyile abuk soumaya meyilli bu tip
Probleme gri veya beyaz dkme demirde ok daha fazla blgelerdeki balantlarn soutma rol oynamamalarna
rastlanmaktadr. ekil 32.1de temper dkmden elde dikkat edilmelidir. ekil 32.2de atkla neden olan hatal
edilen bir paradaki tipik bir atklk grlmektedir. Dier bir dizayn grlmektedir.
metallerde ayn problemle karlalabilmesine ramen
dzeltme kalplar kullanlarak problem zlebilmektedir. Modeller
Ksa sreli ilerde dzeltim aparatlarnn kullanm pratik Byk-dz bir yzeyi bazen parann kullanm ve
olmayabilir. Bu durumlarda gri dkme demirde kullanlan grnn etkilememek koulu ile dalgal ve deiken
dzeltici faaliyetlere bavurulabilir. kesitli blgelere ayrmak mmkn olabilmektedir. Atkl
Problemler, Blm 13, Scak Yrtlmalarda anlatlan eilimli dizaynlarda uygulanan en yaygn teknik, modelin
souma srasnda oluan gerilim farkllkla-rndan hatay nlemek amac ile deitirilmesi veya
meydana gelmektedir. Hatalarn grnm dndaki eriltilmesidir. Ayn derecede atklk yaanan dizaynlarda
farkll, gerilim miktarlarndan veya deiik madenlerin bu tip bir uygulama yapmak firmann kendi karardr.
yrtlma eilimlerinin farkllndan kaynaklanr. rnein Modelciler bu bilinen ve tekdze atklklarn nlenilmesi
elik veya temper dkmde scak yrtlma yaratacak bir iin gerekli tedbirleri alabilirler.
gerilim, gri veya sfero dkmde atklk olarak karmza Atklk nleme balantlarnn ok fazla veya ok az
kabilir. Bu nedenle Blm 13, Scak Yrtlmalarda olduu durumlarda model ekipman bir atklk nedeni
anlatlan her ey atklk probleminde de gz nne olarak karmza kabilir.
alnmaldr.
ekil 32.1. Temper dkmdeki tipik bir atklk.
ekil 32.2. Hatal dizaynn parann atklk eilimini arttrmasna bir rnek.
137
ekil 32.3. Temperleme ileminden sonraki dengesiz souma parada atkla yol amtr.
ve bu durumun maa dalma zelliini etkilemesi.
Takviye demirleri ile ar glendirmenin maa
(1) Derece traverslerinin modele ok yakn oluu; dalmasn nlemesi.
derece traverslerinin besleyici ve dikey yolluklara ok
yakn oluu veya kt tasarlanm alt plakalarn Kalplama Pratii
kullanlmas gibi istenen bzlmenin engellendii
Kalplama metodunun aadaki nedenlerden dolay
durumlarda atklk meydana gelebilir. atkla yol at dnlebilir:
(2) Parann, kenarlarnda veya ularnda abuk
sou-maya neden olabilecek kk derecelerde (1) Alt ve st derecenin sertliklerinin uyumsuz oluu.
dklmesi. (2) Para dkldkten sonra kalp sktrma, kalbn
(3) Parann, kalp duvar hareketine ve gerek neden her tarafnn farkl sktrlmas vb. gibi zel kalplama
olabilecek mukavemetsiz, zayf derecelerde dklmesi. tekniklerinin kullanlmamas.
(4) Zayf bir sktrma pkas atklklara yol Alt ve st derecelerin sertliklerinin kontrol dizaynn
aabilir. atklk kontrollerindeki standart bir metottur. Atkln
yukar doru olduu durumlarda st derece
sertletirilmelidir. Eer atklk aa doru ise alt derece
(1) Para boyunca balanan yolluk, istenen sertletirilmelidir. Bazen st derecenin belli bir ksmnn
bzlmeyi engelleyerek ve atkla neden olabilir. sertletirilmesi gerekebilir. Zor dizaynlarda ok farkl
(2) Uygun hzda dkm yaplmasn salayamayan yntemler kullanlmaktadr. rnein dkmden sonra
yetersiz yolluklar atklk yaratabilir. kalplar elle veya pnmatik olarak sktrlabilir.
(3) Yolluk yerleimi, istenmeyen souma oranlarn
ortaya karabilir.
Maden Analizi
Gri dkme demirdeki atklklar aadaki faktrden
Kalp Kumu etkilenmektedir.
Kalp kumu aada aklanan zellii ile (1) Yksek bal karbon.
atklklara yol aabilir.
(2) Karbr dengeleyicilerin ar kullanm.
(1) Kumun dk ya dayanm. (3) Bal karbonu arttran herhangi bir faktr
(2) Kumun dk akkanl ve kalplanabilirlii. (soutucu, vb.).
(3) Kumun scak dayanmnn ok dk veya ok
yksek oluu.
Ergitme Pratii
Eer aadaki yntemler kullanlmakta ise ergitme
Maa Pratii metotlarnn atkla neden olduu dnlebilir.
(1) Maalarn ar kuru dayanmlarnn sonucu Hatal maden analizlerine yol aacak dikkatsizce
olarak dkm sonras yetersiz dalma zellii yaplan arj ve tartm.
atklklara neden olabilir. Ergitme scaklnn dkm scaklna gre ok
dk oluu (yetersiz ar stma).
Bunun muhtelif nedenleri iinde: ar balayc; Karbr dengeleyecek veya maden analizini
kullanlan malzemelere gre ar nem, ar scak dayanm deitirecek bir ergitme metodunun kullanlmas.
katklar (silika unu); maa karmnn sinter noktasnn
dk olmas (CO2); ar toz ieren geni elek dalml Dkm Pratii
ksm; maalarn ok fazla veya ok az piirilmesi
Dkm scaklnn, parann dizaynna ve yolluk
saylabilir.
sistemine gre ok dk veya ok yksek oluu ve
(2) Hatal miktarda veya tipte balayc atkla yol aabilecei dnlebilir.
kullanlmasnn veya yksek nem neticesinde, ar
temper noktasnn yksek scak dayanma neden olmas
138
eitli Nedenler leme srasnda ortaya kabilecek blgesel gerilimler
atklk yaratabilir. Bu tip durumlarda ilemeden nce
Anlatlan nedenlere ek olarak atklklar scak gerilim giderme tav yapmak ve gerekirse paralar eki
paralarn tanmasndan kaynaklanabilir. rnein ile dzeltmek gerekir. Byk paralarn sevkiyat srasnda
parann sl ilem srasnda uygun desteklenmemesi desteklenmeleri, atklklarn ortaya kmasna veya
atklk yaratabilir (Baknz. ekil 32.3). Hatta temizlemede atklklarn dzelmesine yol aabilir.
uygulanan bilya ile temizleme ilemleri parada atklk
meydana gelmesine veya atkln dzelmesine yol
aabilir.
139

Döküm Atlası

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Döküm Atlası

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

COPYRIGHT 1947, 1966, 1974

All rights reserved. This book or

AFSnin 1994 tarihli basmndan tercme edilmitir.

1. Basm (Trkiye) : 1999

Bu yaynda belirtilen hususlar ve yorumlardan American Foundry Society ve Tdksad sorumlu

American Foundry Societynin Trkiye Dkm Sanayicileri Derneine

ekil 2.1. Yanl yerden yolluu krlm bir krk para.

(1) Ar scak ya da kuru mukavemet nedeniyle Maden Analizi

Blm 3 kish grlebilecektir.

KARBON YZMES (KISH) VE

ekil 4.4. Palet zerinde kalan bir kum topann neden

Blm 5 problemi bu ekilde zmek mmkn deilse, yolluk veya

TANIM Zorunlu tabiri, zm dizayncya brakmaktadr.

ekil 5.1. Yolluk blgesinde tipik bir kum yalamas

Yolluk ve Besleyici Sistemi Maa Pratii

ekil 6.3. Kt dizayn edilen dkm havas, hatal tahdite

ekil 6.12. Kalp iinde unutulan yabanc cismin sebep

ekil 7.4. Kalp kumunda yetersiz ya mukavemet.

ekil 7.8. Kalp stne arlk drlmesi.

(5) Atk maalarn yerletirilmesi eitli Nedenler

ekil 9.8. Kumda yetersiz scak mukavemetin neden olduu

ekil 9.6. Kumdaki yksek nemin iddetlendirdii dk kil

ekil 9.10.a. Kalp boyasnn yetersiz penetrasyonu sonucu

Blm 10 gibi, sv metal basncn arttracak ekilde imal edilmi

(3) Hatal yerletirilmi fitiller Ergitme Pratii

ekil 11.1.st derece yzeyinde olumu tipik bir gaz boluu

ekil 11.6 Bir makinadan kumun zerine den gres yann

Maa Pratii Maden Analizi

ekil 14.1. Gri dkme demirde tipik ters il ayrmas

ekil 14.3. Fotorafta grlen para ya bir pota kullanlarak

Blm 16 normal bir durumdur. Oksitlenme ile oluan kum

ekil 16.1. Yumuak kalptan dolay oluan kum emmesi.

(1) Kum tanelerinin dzensiz dalm dk

Blm 17 Bu, ayn kalpta sert ve yumuak blgeler oluturur.

Blm 18 hari, hemen hemen tm proseslerde birok nedenleri

ekil 18.2. Pervane para dkmndeki tipik bir katmer

Derece ve Aksesuarlar (5) Deforme olmu veya kirli ceketler.

Maa retim Metodlar

ekil 19.1. Maa setinin kalba yerletirilmeden nce tam

Blm 20 Baz durumlarda metal kesitinin fazla olmamasna

Hatal maa destei kullanm sonucu metal kesitinde Kalp Kumu

ekil 21.1 Tipik bir eksik dkm hatas

KALIP ESNEMES Kalplama ilemin son safhalarnda yerinden oynayp

ekil 22.1. Tipik bir kalp esnemesi hatas grlen bir

Dereceler ve Donanmlar blm (1), (2) ve (4) Maden Analizi-Ergitme Pratii-

Para ve Model Dizayn Bu yzeyler belli lde kalp kopmasna ve przl

ekil 23.1. Boyanmam ak maa yzeyinin oluturduu przl yzey

ekil 23.3. Kalp kumunun hatal seimi sonucu fazla

(1) Yksek dkm scakl gerektiren alamlar

Blm 24 nispi durumlarnn birbirlerine gre zayf olmas yani

ekil 24.5. Kabuk maadaki ince blgenin krlmasnn

ekil 24.3. Maa boluuna sv metalin giriine izin vermi

ekil 24.6. Yetersiz derece arl kullanmnn neden

Blm 25 iin belki en uygun are przsz, hzl, kesintisiz metal

Blm 26 Para ve Model Dizayn

ekil 26.4. Anm pimlerin veya burlarn bir veya birka

ekil 26.7. Merdaneli bir konveyrde tama srasnda kalp

Blm 27 azaltmak iin yolluklarn dzgn, trblans olmayan bir

Blm 28 bu arttrma hata giderilinceye kadar yaplmaldr.

ekil 28.7. Meme iinde ekintiye neden olan para kesitine

ekil 28.10. Yanl analiz ve eksik dkm sonucu uygun

Dkm Pratii eitli Nedenler