HIDRAULIKA

OSNOVNI POJMOVI

- prijenos energije protokom radne tekucine

Osnovni zakoni strujanja:
1. Jednadba kontinuiteta
2. Bernoullijeva jednadba
3. Unutranje trenje
4. Gubici trenja
5. Hidraulicki udar

OPIS STANJA RADNE TEKUCINE

- protok energije:
mehanicki rad - hidraulicka energija - mehanicki rad

Fizikalne velicine koje odreduju stanje radne tekucine:

- tlak p
- maseni protok m
- gustoca
- temperatura T

Tlak i maseni protok prakticno su potpuno dovoljne

fizikalne velicine za odredivanje stanja radne tekucine

Opisivanje stanja radne tekucine:

1. Jednadba kontinuiteta :
1 v1 A1 = 2 v2 A2
2. Zakon kolicine gibanja:
m1 v1 = m2 v2
3. Zakon o ocuvanju energije:
U=Q+W

TLAK p = F/A
- djeluje okomito na povrinu i prostire se jednako
u svim smjerovima
- jednak u svim dijelovima posude
- hidrostatski tlak ovisan je o visini stupca
tekucine p = g h
zanemaruje se u hidraulickim sustavima
Utjecaj temperature i tlaka na gustocu:

- modul stlacivosti tekucine:

V
B= p [ Pa]
V

Jednadba kontinuiteta protoka:

Q = A v - volumni protok
A - povrina poprecnog presjeka
v - brzina

A1 v1 = A2 v2 = Q = const. smanjenjem povrine protocnog

otvora povecava se brzina.

Bernoullijeva jedbnadba:

p1 v12 p2 v 22 p3 v32
+ + h1 = + + h2 + hw 2 = + + h3 + hw 3
g 2g g 2g g 2g

p1 v2 p v2
+ 1 + h1 = 2 + 2 + h2 + hw
g 2g g 2g

Unutranje trenje i viskoznost tekucine

Unutranje trenje - smicno naprezanje medu slojevima tekucine
v
= D L
y
= koeficijent dinamicke viskoznosti
= / - koeficijent kinematske viskoznosti
- eksperimentalno odredivanje koeficijenata viskoznosti

Reynoldsov broj:

- teorije slicnosti (prototip i model)

sile inercije v d vd
Re = Re = =
sile trenja

Prema vrijednosti Reynoldsova broja

razgranicujemo strujanje:

Laminarno i turbulentno strujanje:

- ovisno o: - brzini strujanja, viskoznosti, geometriji strujanja.

LAMINARNO: paralelni tok strujanja

TURBULENTNO: strujnice imaju vrtloni tok.

A
Rekr = 2320 dh = 4
O

Pad tlaka zbog trenja

- otpor - posljedica strujanja realne tekucine - trenje izmedu stijenki i

tekucine:

L v2
p=
2d

64
= strujanje la min arno
Re
 =0,3164Re 0, 25 za hidrauli ci i i glatke cijeviturbulentno strujanje

d
0 ,5 = 2 ,0 log + 1,14 k apsolutna hrapavost
k
- nomogrami
- strujanje uglavnom odgovara laminarnom kod realnih
hidraulickih sustava

Lokalni otpori
- koncentrirani gubici tlaka na jednom mjestu
= suma koeficijenata loka ln ih otpora
v2
p =
2

Hidraulicki udar

- naglo zatvaranje cjevovoda nagli porast tlaka

otecenje hidraulickog sustava

DOBIVANJE HIDRAULICKE ENERGIJE

HIDRAULICKE PUMPE

Opis rada
- dovedena mehanicka energija hidraulicka
energija radne tekucine

Klipna crpka:
Parametri crpke:
- protok Qp
- specificni radni volumen Vp
- postignuti tlak pp
- potrebna snaga Pp
- broj okretaja vratila crpke np
- koeficijent korisnog djelovanja p

Protok: Qpt = Vp np /1000

Izvedbe hidraulickih crpki

- crpka usisava i tlaci radnu tekucinu
- Tri osnovna dijela: 1. Mehanizam za tlacenje
2. Mehanizam za razvodenje
3. Mehanizam za upravljanje i
regulaciju radnih obiljeja

1. Mehanizam za tlacenje
- usisava i tlaci radnu tekucinu

2. Mehanizam za razvodenje
- odvajanje zahvacenog volumena radne tekucine
- razdvajanje prostora niskog tlaka od prostora visokog tlaka

3. Mehanizam za upravljanje
- promjena radnih karakteristika tijekom rada
- promjena protoka po intenzitetu i smjeru i promjena tlaka

Hidraulicke crpke pogonjene su rotacionim motorima

Podjela crpki:
Osnovno gibanje rotacijsko:
- zupcaste
- krilne
- vijcane
- klipne

Osnovno gibanje pravocrtno:

- klipne pumpe
- mehanizam za pretvaranje krunog gibanja u pravocrtno

Karakteristike pojedinih tipova hidraulickih crpki:

1. Zupcaste:
- nije reverzibilna
- vanjsko i unutranje ozubljenje
- jeftina i robusna konstrukcija
- gubitci istjecanja kroz zracnosti
- nije osjetljiva na necistu tekucinu
- buka
- otvor u prostoru izmedu zuba - odvodenje ulja

2. Vijcane crpke:
- mirni i tihi rad
- nema pulzacija tlaka i protoka
- spregnuti vijcani par
- pogonski vijak u sredini plus dva vijka sa strane
- veliki gubici zbog zracnosti - ne koristi se za visoke radne tlakove

3. Krilna crpka
- rotor s usadenim krilcima smjeten je ekscentricno u stator
- razvodna ploca - odvajanje usisne strane od tlacne strane
- mogicnost promjene ekscentriciteta - promjena velicine radnog volumena
- mirno rade i nisu bucne

4. Klipne crpke
Klipno aksijalne crpke:
- klip i cilindar
- broj radnih komora: 7, 9 ili 11
- mehanizam za razvodenje: nepokretna
razvodna ploca
- konstantni i promjenjivi radni volumen
- osnovni problem: razvodenje radne tekucine
- mirno rade i ne stvaraju buku
- relativno visoki protoci i tlakovi

Klipno radijalna crpka:

- dobivanje najviih tlakova - do 500 bara
- nacini gradnje: 1. ekscentricni brijeg na vratilu crpke; 2. ekscentricni
razmjetaj klipova u odnosu na stator
- 7, 9 ili 11 klipova
- moguca izvedba s konstantnim i promjenjivim radnim volumenom

Ogranicenja u radu crpki:

1. Ogranicenje broja okretaja:
- minimalni broj okretaja: gubici zbog zracnosti
- maksimalni broj okretaja: punjenje radnih komora
crpke, opasnost od kavitacije

2. Kavitacija u crpki:
- zbog niskog tlaka na ulazu
- prouzrokuje otecenja na glavnim dijelovima crpke
- sprecavanje: ogranicavanjem max. broja okretaja;
izbjegavanjem naglih prijelaza; uranjanjem crpki u
radnu tekucinu

3. Ogranicenje tlaka:
- ogranicen je mogucnocu brtvljenja radnih komora i
same crpke
- povecanje tlaka zahtijeva povecanje snage, smanjenje
mase i gabarita
crpke te prouzrokuje smanjenje vijeka trajanja
hidraulicke crpke

4. Neravnomjernost protoka i tlaka:

- pulzacije protoka i tlaka zbog samog principa rada
hidraulicke crpke - oko 1%

Hidraulicki akumulatori

- funkcija: akumuliranje hidraulicke energije radne

tekucine u hidraulickom sustavu i povrat te energije
u sustav prema potrebi
- odravanje konstantnog tlaka
- tednja energije kod sustava s vie izvrnih hidromotora
- osiguranje konstantnosti izvora hidraulicke energije
- smanjenje oscilacija tlaka i udara zbog dinamickih
preopterecenja
- priguenje oscilacija tlaka zbog neravnomjernosti rada crpke
- kompenzacija gubitaka istjecanja

Osnovne konstrukcijske izvedbe:

Hidraulicke tekucine:

Osnovni element hidraulickog sustava.

Osnovne funkcije:
- prijenos energije
- podmazivanje pokretnih dijelova
- odvodenje toplinske energije iz sustava
- ispiranje protocnih kanala
- sredstvo za konzerviranje hidraulickog sustava

Osnovne vrste hidraulickih tekucina:

1. Voda:
- mala sposobnost podmazivanja
- korozija na celnim povrinama
- karakteristicne temperaturne tocke ogranicavaju primjenu: 0C i 100C.
- nezapaljive tekucine uglavnom sadre vodu

2. Tekucine na osnovi mineralnih ulja

- radna temperatura: - 50C do 80C
- pristupacna cijena
- primjena u razlicitim uvjetima
- kod visokih temperatura opada sposobnost
podmazivanja
- promjena viskoznosti s temperaturom
- naruavanje strukture hidraulicke tekucine
s temperaturom, nastaju smolaste komponente

3. Sinteticke tekucine
- radne temperature vece od 80C.
- silikonske i polisilikonske i silicij organske
- dobra antikorozivna svojstva
- loa podmazivost
- rastapanje plastifikatora od sinteteickog
kaucuka

4. Tekuci metali i njihove legure

- radne temperature od -10C do 770C.
- ne pjene se i u njima nema rastopljenih plinova
- loe svojstvo podmazivanja
- oksidacija u kontaktu sa zrakom

Fizikalno kemijske karakteristike hidraulickih ulja

1. Gustoca
- inertnost i gubici tlaka
- najcece manja od gustoce vode

2. Viskoznost - dinamicka ;
= / - kinematska
- njutnovske tekucine: , = f ( t,p)
- utjecaj na visinu gubitaka na zracnostima i
brtvama
- smanjenjem viskoznosti - gubici rastu

3. Stlacivost
- mijenjaju svoj volumen
- elasticnost hidraulickog pogona
- modul elasticnosti - E: voda: 2040/ Mpa,
mineralna ulja: 1300-1700 Mpa.
4. Mazivost
- osiguranje najmanje vrijednosti sile trenja

5. Otapanje plinova
- do 15% volumena tekucine
- problemi s kavitacijom

6. Zapaljivost
7. Toksicnost - otrovnost

HIDRAULICKI IZVRNI ELEMENTI

Hidraulicki motori:
funkcija: pretvorba hidraulicke energije u mehanicki rad

Podjela:
- rotacijske: hidromotori
- translacijske: hidraulicki cilindri ( hidrostaticki
prenosnici snage)

Kod rotacijskih crpki konstrukcija je u principu

identicna konstrukciji
hidraulickih crpki.
- zupcasti motori - veliki gubici pri malom
broju okretaja - radno podrucje:
500-3500 o/min - tlak manji od 200 bara
- Krilni - mali gubici - radno podrucje: vece od
10 o/min - tlak manji od 150 bara
- Klipni motori - klipnoaksijalni i
klipnoradijalni - radno podrucje:
50 - 3000 o/min - radni tlakovi i veci od
320 bara - s konstantnim i promjenjivim
radnim volumenom.

HIDRAULICKI UPRAVLJACKI ELEMENTI

a) Priguni elementi
- uloga aktivnih hidraulickih otpora u
hidraulickom sustavu
- konstantni i promjenjivi otpori
b) Razvodnici:
- funkcija: omogucuju start, promjenu
 smjera vrtnje i
zaustavljanje hidromotora
- usmjeravanje i prekidanje struje radne tekucine
- osnovne karakteristike:
- broj radnih poloaja
- broj hidraulickih prikljucaka
- funkcija radnih poloaja
- nacin aktiviranja
- nazivna velicina razvodnika

c) Ventili
- funkcija: omogucuju ogranicenje tlaka,
snienje tlaka i efikasnu zatitu hidraulickog
sustava od preopterecenja.
- izvedbe:
- ventili za ogranicenje tlaka
- ventili za snienje tlaka (redukcijski ventil)
- regulacija razlike tlaka.