FINANCA

NDERKOMBETARE

LIGJRATA 8
Prmbajtja e ligjrats
Sistemet alternative te kurseve te kembimit
Sistemi klasik i standardit te arit
Standardi i Bretton Woods-it dhe dollarit
Sistemi monetar evropian (EMS)
Sistemet hibride te kurseve te kembimit
Sistemi klasik i standardit te arit
Karakteristike esenciale e standardit te arit eshte se
secili vend eshte i gatshem te konvertoje parane e tij
leter ne ari sipas mimit fiks
Ky fiksim i cmimeve te arit fikson kurset e kembimit midis
valutave
Psh. nese Rezerva Federale pajtohet te bleje dhe shese arin me
$400/unce kurse Banka e Anglise pajtohet te bleje dhe shese ari me
250/unce, kursi i kembimit midis funtes dhe dollarit ne forme te
valutes leter ose depoziteve bankar do te jete $1.6/ ($400 : 250)
Kurset e ndryshme te kembimit perfshijne mekanizma te
ndryshem per pershtatjen e pabarazive ne pagesat dhe
pranimet nderkombetare
Nje mekanizem i ketille perfshin ndryshimin e nivelit te cmimeve, i
njohur si mekanizmi automatik i metaleve te cmueshme i
pershtatjes se cmimit (price-specie automatic-adjustment
mechanism)
Ky mekanizem eshte shpjeguar nga D. Hume me 1752
Sistemi klasik i standardit te arit
Psh. supozojme se Britania blen me shume mallra dhe sherbime
nga ShBA-te se sa qe ShBA-te blejne nga Britania, keshtuqe
Britania ka deficit me ShBA-te
Pasiqe Britania blen me shume mallra dhe sherbime nga ShBA-
te ekziston nje oferte e tepert e funtave
Nen kurset fleksibile te kembimit kjo do te zvogelonte vleren e
funtes nen $1.60/, por nen standardin e arit kjo nuk ndodh
sepse askush nuk do te shes funten ne tregun e kembimit te
valutave nen kete kurs, por do blejne ari nga Banka e Anglise,
dergojne arin ne ShBA dhe ia shesin arin Rezerves Federale dhe
prape do te merrnin $1.60 per cdo funte
Sistemi klasik i standardit te arit
Menyre alternative e arritjes se ketij konkluzioni eshte te
supozojme se perderisa transakcionet vendore kryhen me
para te letres, transakcionet nderkombetare kryhen me ari
Pasiqe Britania blen me shume nga ShBA-te atehere do te kemi
me shume ari qe e leshon Britanine dhe shkon ne ShBA
Levizja e arit nga vendi deficitar (Britania) ne vendin
suficitar (ShBA) ka efektet ne oferten e parase ne te dyja
vendet
Kjo ndodh per shkak se vendet duke qene te gatshme te kembejne
arin me parane leter sipas cmimit fiks, bankat qendrore duhet te
jene te sigurta se kane sasi te mjaftueshme te arit per ata qe
deshirojne nderrimin e parave te letres ne ari
Afarizmi i matur bankar kerkon te mbahet nje shkalle minimale e
rezervave te arit ndaj parave leter, qe ka qene obligative ne shume
vende (25% ne ShBA)
Sistemi klasik i standardit te arit
Mbajtja e shkalles minimale te rezervave nenkupton se ashtu siq
zvogelohen rezervat e arit te Bankes se Anglise ajo duhet te
zvogeloje sasine e parase ne qarkullim, kurse ShBA duhet te rrite
sasine e parase ashtu siq rriten rezervat e saj te arit
Ne fakt, ndryshimet ne sasine e parase se letres ne qarkullim
ndodhin automatikisht ashtu siq njerezit blejne dhe shesin arin per
kryerjen e transkacioneve nderkombetare
Sipas ekonomisteve klasik te shek. XVIII ne vendin deficitar
zvogelimi i ofertes se parase do te shkaktoje renje te cmimeve,
kurse ne vendin suficitar rritje te nivelit te cmimeve, qe eshte ne
perputhje me teorine sasiore te parase
Me renjen e cmimeve ne vendin deficitar (Britani) dhe rritjen ne
vendin suficitar (ShBA), eksportet e Britanise behen me konkurruese
ne ShBA dhe fillojne te rriten
Ne te njejten kohe, me rritjen e cmimeve ne ShBA importet behen me
pak konkurruese ne Britani dhe fillojne te zvogelohen
Me renjen e importeve dhe rritjen e eksporteve deficiti ne Britani fillon
te zvogelohet, derisa te ekuilibrohet
Sistemi klasik i standardit te arit
Por, efektiviteti i mekanizmit automatik te pershtatjes se
cmimeve te arit shpesh pengohej nga qeverite permes
braktisjes se shkalles se arit ndaj parase leter kur ishte
ne kundershtim me objektivat tjera
Renja e sasise se parase rrit shkallet e interesit ose papunesine
Rritja e sasise se parase shkakton inflacion
Politika e mos lejimit te ndryshimeve ne rezerva te
ndryshoje sasine e parase eshte e njohur si politike
sterilizuese ose neutralizuese
Pasiqe punesimi i plote u be qellim i zakonshem ne shek. XX,
shume vende braktisen perpjekjet e tyre per mbajtjen e shkalles
se rezervave dhe u fokusuan ne problemet vendore ekonomike
Si rezultat i neutralizimit, standardi i arit nuk u lejua te funksionoje
Standardi i Bretton Woods-it dhe dollarit
Sistemi i standardit te arit me 1944 u zevendesua me
sistemin e percaktimit direkt te kurseve te kembimit ndaj
dollarit te ShBA-ve
Ky sistem njihet si standard i valutes se arit ose sistemi i Bretton
Woods-it
Metoda direkte e percaktimit te kurseve te kembimit lejonte
levizjen e kurseve te kembimit midis pikave perkrahese (support
points), ne te cilat bankat qendrore blenin ose shisnin valutat e
tyre per dollar te ShBA-ve per te siguruar se kurset e kembimit
nuk levizin jashte ketyre pikave
Si kunderpeshe per fiksimin, ose lidhjen (pegging), nga bankat e
huaja qendrore ShBA-te fiksuan cmimin e arit ne dollar
Prandaj, standardi i valutes se arit perfshinte
Gatishmerin e ShBA-ve qe te kembeje dollaret me ari sipas
cmimit zyrtar
Gatishmerine e vendeve tjera te kembejne valutat e tyre per
dollar rreth kursit zyrtar te kembimit, ose paritetit
Standardi i Bretton Woods-it dhe dollarit
Mundesia e konvertimit te arit te huaj privat ne dollar nga ana e
ShBA-ve zgjati deri me 1968, kurse mundesia e konvertimit te arit
te huaj zyrtar zgjati deri me 1971
Kembimi i valutes se huaj ne dollar sipas kursit fiks te kembimit nga
1968 deri ne perfundim te sistemit te Bretton Woods-it me 1973 njihet
si standardi i dollarit
Nen standardin e valutes se arit dhe standardin e dollarit, vendet
te cilat i kane lidhur kurset e tyre me dollarin duhej te mbanin
kursin aktual brenda 1% te vleres se paritetit te zgjedhur
Bankat qendrore duhej te intervenonin kurdo qe forcat e tregut
krijonin kurse te kembimit jashte ketyre kufijve
Intervenimi merrte formen e blerjes dhe shitjes se valutes vendore
per dollar te ShBA-ve ne pikat e eperme apo te poshtme te
perkrahjes rreth vleres zyrtare
Pikat e perkrahjes nenkuptonin shtimin apo zvogelimin e
rezervave zyrtare te bankes qendrore kurdo qe kurset e
pakontrolluara te kembimit leviznin pertej limiteve zyrtare
Standardi i Bretton Woods-it dhe dollarit
Sistemi monetar evropian (EMS)
Me kollapsin e sistemit et Bretton Woods-it, midis
vendeve te Komunitetit Evropian (KE) lindi sistemi i ri i
kurseve fikse te kembimit
Sistemi filloi me 1972 si gjarper (snake), i cili ishte i
dizejnuar te mbante kurset e kembimit te vendeve te KE-
se brenda nje hapsire me te ngushte se sa ai i casteve
te fundit te standardit te dollarit
Gjarperi perfshinte mbajtjen e kurseve te kembimit midis 1 %
ne cilindo ane te vleres se zgjedhur nominale, krahasuar me
devijimin prej 2 % te lejuar sipas revisionit te standardit te arit te
vitit 1971
Quhej gjarper sipas formes qe kurset e kembimit te vendeve te
KE-se pergjate kohes ishin vertitur brenda nje shiriti te gjere te
lejuar per kurset e tjera te kembimit
Gjarperi u be mekanizmi i kurseve te kembimit (ERM) te sistemit
monetar evropian (EMS) me 1979
Sistemi monetar evropian (EMS)
Karakteristike kryesore e ERM-se ishte rrjeta (grid) e cila
vendoste nje limit te eperm dhe te poshtem ne kurset e
mundshme te kembimit midis seciles pale te vendeve
antare
Rrjeta mori formen e matrices duke paraqitur per secilen pale te
valutave vleren nominale si dhe kurset me te larta dhe me te ulta
te lejuara, qe ishin 2 % mbi dhe nen vleren nominale
Matrica e cila listonte valutat pergjate kolonave dhe rreshtave
kishte tri elemente: vleren nominale, limitin e eperm dhe limitin e
poshtem
Nese nje valute gjendej ne cilindo limit, te dyja vendet duhej te
intervenonin
Fakti qe te dyja vendet duhej te bashkepunonin e beri ERM-ne ne
menyre fundamentale te ndryshem nga sistemi i Bretton Woods-it, ne
te cilin nga ShBA-te nuk kerkohej qe te kooperonte ne raste te
ngjashme
Sistemi monetar evropian (EMS)
Per shkak te natyres jo-deshtuese te ERM-se, indikatori i
divergjences u krijua qe te identifikoje se nje valute a
gjendet ne limitin e poshtem per shkak te politikes
monetare ekspanzive te atij vendi apo per shkak te
politikes monetare restriktive te vendit tjeter
Indikatori i divergjences bazohej ne vleren e njesise valutore
evropiane (European Currency Unit ECU)
ECU ishte njesi artificiale e definuar si mesatare e ponderuar e
seciles valute te KE-se
Nga secili vend i EMS-se kerkohej te mbaje kursin e tij te
kembimit brenda nje shiriti te specifikuar te ECU-s, si dhe brenda
shiritit te specifikuar ndaj valutave tjera individuale te EMS-se
Kjo sherbente per te treguar se cili vend kishte te deshtuar kur valuta
i afrohej limitit ndaj valutes tjeter, pasiqe vendi qe deshtonte duhej te
ishte edhe afer limitit ndaj ECU
Nese psh politika inflacioniste e vendit te caktuar e shtynte valuten e
saj te bie ndaj valutes tjeter, ajo duhej te binte edhe ndaj valutave
tjera gjegjesisht ECU-se
Sistemi monetar evropian (EMS)
ECU i sherbente edhe nje roli tjeter, atij te denominimit
te huave midis vendeve te EMS-se
Kjo redukonte riskun valutor te huadhenesit dhe huamarresit
pasiqe vlera e ECU-se ishte me stabile se sa valutat individuale;
ECU ishte si portofolio e valutave
ECU poashtu shfrytezohej per te denominuar huate e Fondit
Evropian per Bashkepunim Monetar (EMCF), i cili jepte hua
afatshkurta dhe afatmesme per ripershtatje te anterave te EMS-se
EMS hyri ne veshtiresi gjate vitit 1992
Britania dhe Italia ishin ne recesion dhe kishin shkalle te larta te
papunesise dhe inflacionit
Gjermania perballej me riunifikim te kushtueshem qe kerkonte
huazim nga jashte, e cila ngriti shkallet e interesit
Me 1993 franku francez solli deri te kollapsi i EMS-se, me lejimin
e 15% te devijimit ne te dy anet e vlerave te pajtuara nominale te
valutave
Por, ministrat e KE-se vazhduan me marreveshjen e Maastrich-it
mbi valuten e perbashket
Sistemet hibride te kurseve te kembimit
Notimi i ndyte (dirty float)
Nganjehere bankat qendrore intervenojne ne tregun e valutave te
huaja edhe atehere kur deklarojne se kurset jane fleksibile
Psh. Kanada e cila ka lejuar notimin (luhatjen) e valutes se saj qe
nga viti 1970 shpesh intervenon (permes Bankes se Kanades) qe te
mbaje rregull ne tregun e valutave te huaja
Politika e bankes qendrore te Kanades eshte te mundohet te pengoje
ndryshimet e shpejta (te theksuara) te kurseve te kembimit, por te
lejoje forcat e tregut qe te operojne ne afat te gjate
Qellimi i kesaj eshte qe te zvogeloje pasigurine afatshkurte te
kurseve te kembimit, por qe te lejoje kurset e kembimit qe te
pasqyrojne diferencat ne shkallet e inflacionit dhe forcave tjera
fundamentale ne afat te gjate
Banka e Kanades kombinon intervenimin ne tregun e valutave te
huaja me politiken e shkalles se interesit per te stabilizuar kursin
kanadez te kembimit
Ky model i notimit te menaxhuar apo notimit te ndyte eshte
kompromis midis kurseve fikse dhe fleksibile te kembimit dhe eshte
perdorur edhe nga vende tjera si Meksika, Singapori, Japonia,
Suedia dhe Australia
Sistemet hibride te kurseve te kembimit
Shiriti (brezi) i gjere (wider band)
Kopmromis tjeter midis kurseve fikse dhe fleksibile te kembimit
eshte provuar per nje kohe te shkurte pas dhjetorit 1971, kur
anteret e FMN-se kane vendosur te lejojne hapsiren e fluktuimit
te kurseve te kembimit deri ne 2 % ne cdo ane
Qellimi ishte qe te redukohej pasiguria mbi kurset e ardhshme te
kembimit dhe ne te njejten kohe te lejojne me shume pershtatje
Sa me i gjere shiriti aq me afer sistemi qe te behej sistem i kurseve
fleksibile
Shiriti i gjere nuk eshte provuar nga shume vende te medha
Sistemet hibride te kurseve te kembimit
Lidhja e zvarritur (crawling peg)
Eshte sistem automatik per revidimin e vleres nominale ose
qendrore vlera rreth se ciles kurset mund te luhaten
Sistemi mund te kombinohet me shiritin e gjere
Lidhja e zvarritur kerkon nga banka qendrore qe te intervenoje
kurdo here qe kurset e kembimit i afrohen pikes se perkrahjes
Megjithate, vlera qendrore rreth se ciles jane percaktuar pikat e
perkrahjes revidohet ne menyre periodike ne perputhje me kurset
mesatare te kembimit pergjate javeve ose muajve te kaluar, ose
ndoshta ne perputhje me inflacionin ndaj valutes spirance (anchor
currency)
Sistemet hibride te kurseve te kembimit
Sistemet hibride te kurseve te kembimit
Kurset e perziera fikse dhe fleksibile (mixed fixed and
flexibile rates)
Kompromis tjeter midis kurseve fikse dhe fleksibile eshte provuar
qe te kemi kurse fikse te kembimit per disa transakcione (llogaria
rrjedhese e bilancit te pagesave) por kurse fleksibile te kembimit
per transakcione tjera (llogaria kapitale)
Kjo ndarje behet jo per te ndikuar ne tregtine nderkombetare por per
te mbajtur kontrollin mbi rrjedhat e kapitalit
Ky sistem dual eshte praktikuar nga Belgjika e cila ka patur kurse
komerciale te kembimit (kurs fiks) per eksportin dhe importin e te
mirave dhe sherbimeve, dhe kurse financiare te kembimit per
tregtimin e aseteve financiare (kurs fleksibil)
Vetem bankat e autorizuara kane patur te drejten e tregtimit ne
tregun komercial, kurse tregu financiar ka qene i hapur per te gjithe
Dy nivelet e tregut te kembimit te valutave kane qene te ndara
permes ndalimit te blerjes se valutes se huaj ne njerin treg dhe
shitjes ne tjetrin