8

3. ATIKLARIN KOMPOSTLANMASI

3.1. Kat Atklarn Kompostlanmas

Kat atklarn giderilmesi sv ve gaz atklarn giderilmesinden farkllklar gsterir.

Kat atklar ok eitli ve biyolojik paralanmas daha zor olan atklardr. Kat atk
oluumunun minimize edilmesi ve geri dng ile sisteme verilmesi en uygun zm
olarak grlmektedir. Metal, cam ve kat atklarn geri kazanlp tekrar kullanlmas
plastiklerin de tekrar kullanlabilir cinsten olmas gerekir. Depolama ve yakma metotlar
uzun vadede pek ok problem meydana getirmektedir.

Kompost rnlerinin nitelendirilmesi konusunda kesin bir standartlama yoktur. Her

aratrmac kendine gre baz kompost tanmlar yapm ve niteleyici koullar
nermitir (Bidligmaier ve Bender 1976, Tietjen 1977).

zet olarak iyi bir kompostta u zelliklerin bulunmas gerekir:

- Biyolojik paralanabilirlii, organik madde miktarlarnn fazla olmas,

- Bitkilerin yararlanabilecei ve iz besin elementlerinin ideal konsantrasyonunda
bulunmas,
- Her trl zararl maddelerden arndrlm olmas,
- e yaramayan balast maddelerin az bulunmas gereklidir (Fuss 1974).

Ayrca iyi ve salkl bir kat atk ekonomisi oluturmann ancak kompostlama ile
mmkn olduu grlmtr. Kompost oluturarak deerlendirme ve doadan alnann
yeniden doaya kazandrlmas olarak tanmlanabilecek bu olayn kapsam bu blmde
ele alnmtr.

3.1.1. Kompostlamann Tanm ve Tarihesi

Kompost ve Kompostlama :

Kompost biyokimyasal olarak ayrabilir ok eitli organik maddelerin

organizmalar tarafndan stabilize edilmi, mineralize olmu rnlerdir. Kompostlama,
mikroorganizma ad verilen ve ounluu gzle grlmeyen canllarn, ortamn
oksijenini kullanarak p ierisindeki organik maddeleri biyokimyasal yollarla
ayrtrmasdr. Bu olayn gerekleebilmesi iin p ktlesindeki su ieriinin % 45-60
dolaylarnda olmas gerekmektedir (Erdin, 1980;Alyanak , 1986).

Kompostlama, mikrobiyolojik faaliyetler ile kzmaya tabi tutulan kat atklarn

iindeki organik maddelerin termofilik koullarda biyolojik olarak bozuturulmasn ve
stabilizasyonunu salayan bir kat atk bertaraf yntemidir.

Organik atklarn haval artlarda mikrobiyal paralanmaya (rmeye) tabi

tutularak, bitki besin elementleri ihtiva eden, organik madde bakmndan zengin, salk
ynnden zararsz olan, humus grnmnde stabil haldeki son rnne kompost ad
verilir (Erdin 1981).
 9

Ayrca kompostlama sonucu elde edilen kompostun tarm alanlarnda gbre olarak
kullanlmas ile atklar doadaki madde dngsne (Biyological Recycling)
katlmaktadr.

Bakteri, mantar, aktinomisetlerin ibirlii ile bu organik bileikleri paralatp

humuslatrmak en "evre dostu" yaklam tarz olmaktadr. Oksijenli ortamda kolay
ayran bileikler karbondioksit ve suya ayrmakta ve bu arada ortama s
verilmektedir. Bu s da ortamn scakln artrmaktadr. Ayrma srasnda
mikroorganizmalarn metabolik faaliyetleri sonucu oluan antibiyotikler de patojen
organizmalara ldrc etki yapmakta ve onlar elimine etmektedir. Ayrca ortam
scaklnn 70C'ye kadar kmas da pastrizasyon etkisi yapmaktadr. Ancak
mikroorganizmalarn rahat faaliyet gsterebilmeleri, yeterince besin maddelerine
ulaabilmeleri, oksijen alabilmeleri iin homojen bir dalmn gerekletirilmesi
gerekmektedir. Bu ya dinamik sistemlerde srekli kartrmakla olur, ya da statik
sistemlerde olduu gibi zaman zaman aktarmak ve bylece de karm
gerekletirmekle olur. Dinamik ve statik sistemlerin dnda her ikisinin
kombinasyonundan oluan dinamik / statik sistemler de vardr.

Kompostlamann Tarihesi :

nceleri krsal organik atklarn deerlendirilmesi ile balayan doann bu

vergisinden yararlanma, kentleme hzlandka ve kentlerdeki kat artklar bir sorun
haline geldike aratrmaclar tarafndan ele alnm, kompostlama teknikleri
gelitirilmitir. Kentsel atklarn kompostlatrlmas olay hi de yeni bir olay deildir.

Gbrelerin topraa dntrlmesinin ilk anlmas, dnyann en eski yaztlar olan

Akad mparatorluundan kalma kil tabletlere dayanmaktadr. Romallarda kompostu
biliyorlard ve bunu rmekte olan gbreleri topraa kazandrmakta kullandlar. Eski
Arap Kltr kitaplar, kompost sreleri ve kullanm alanlarnn yan sra ezilmi
kemiklerin, yn krpntlarnn, odun kllerinin ve kirecin kompostun gbresel deerine
olan etkilerindende bahsetmektedir. Hayvancl fakir olan in ve Hindistan'da,
yzlerce yl nce bile imdiki amalarla yaplan uygulamalarn varl bilinmektedir.
Kompostlama tekniinin gelitirilmesinde sanayi kurulularnn ve yatrmclarn rol
ok byk olmutur (Rodriguez 1999).

1860'l yllarda yapay gbre Justus Liebig sayesinde bulunup, verim artrm iin n
plana karlnca, artk humusa gerek kalmadan anorganik gbrelerle iyi bitki
yetitirilebilecei zannedildi. Bu nedenle de toprak sadece bir yetitirme ortam olarak
algland. Bu felsefe ile olaya yaklanca da bir kap ve bir zelti retim iin yeterli idi.
Hidroponik bitki yetitirme yntemi bu dnceden kaynakland. Ancak hidroponik
yntemle yetitirilen bitkilerin bir ka nesil sonra reproduksiyon (oalma) zelliklerini
kaybettikleri gzlendi. Ayn gzlem toprakta sadece yapay gbre ile yetitirilen
bitkilerde de yapld. Btn bu sonular uzun sreli deneylerden sonra elde edildi (Erdin
1981).

Bu uygulamalarn sonunda bitki hastalklarnn ve zararllarnn says artm, verim

azalmaya balamtr. Verimin azalmasn durdurmak iin youn bir pestisid kullanm
balamtr. Sonuta da youn bir gda ve evre kirlenmesi sz konusu olmutur (Erdin
1981).
 10

Oluan bu durum karsnda kompost tekniini gelitirme abalar hz kazand.

Modern kompostlama ilk kez 1905-1934 yllar arasnda Hindistan'da alan Sir Albert
Howard tarafndan tanmland. Kompost materyallerinin tabakalar zerine deneysel
almalar yapt ve alt kasaba ile ayn adl ndore Metodunu kefetti. almalar
zellikle 2. Dnya Sava sonras daha ok artmtr. Stahrlschmidt (1956) Dano-
Biyostabilizatr ynteminin gelitirilmesinden ayrntl sz etmektedir. Caspari ve
Meyer (1964) kltlm plerle artma amurunun karmn Brikollare Yntemi
ile (Briket Presleme) kompostlamay gelitirmilerdir (Rodriguez 1999, Erdin 1978).

Trkiye'de de kompost, ev, iyeri, esnaf ve sanayide, bahede oluan

mikroorganizmalar tarafndan kolay ayran organik bileiklerin ayrma sonucunda
oluturduu stabil mineralize olmu rndr. Buna atksu artma tesislerinde oluan
artma amurlar da katlmaktadr. Ayrca bir dizi yap verici, ayrmay iyiletirici ve
hzlandrc maddeler de ilave edilmektedir.

zmir'de 1988 ylnda faaliyete geip alan sistem bu esasa dayanmaktadr.

Mersin'deki kompost tesisi ise 1970'li yllardan beri tamamen statik sisteme gre
almaktadr. Kompostun olumasnda biyopn iinde bulunan azot ve karbonun
birbirine oran ayrmada aktif rol alan mikroorganizmalarn besin maddesi ihtiyalarn
optimum bir ekilde karlanmas iin ok nemlidir. eitli biyoplerdeki bu oran
ideal karm oluturmak veya oran teknik olarak salamak asndan mutlaka
bilmekte yarar vardr (Erdin 1992).

3.1.2. Kompostlama Mekanizmas

Kompost karm demektir. Kompostlama olay, organik ayrabilir (zellikle

mutfak ve bahe atklarnn) maddelerin mikroorganizmalarn aktiviteleri sonucu
kontrol edilen artlar altnda biyokimyasal yollarla ayrtrlmas eklinde tarif edilebilir.
Gerekte kompostlamada atk maddeler tam stabil hale getirilmeden ksmen kararl
halde tutulurlar. Baka bir deyile organik maddelerin tamamen ayrp
minerallemesine imkan verilmez ve kompostun daha sonra kullanlaca toprakta bir
organik madde kayna olmas salanr.

Kompostlama ilemi, nemli tutulan ve havalandrlan kark organik atklarda doal

olarak bulunan, kendiliinden oalan mikroorganizmalar tarafndan gerekletirilir.
Balangta ounlukla bakteri olan bu organizmalarn oalmas srasnda, s, CO2 ve
su buhar aa kar. Eer snn aa kmas, s kaybndan hzl ise, scaklk
ykselir, sya kar duyarl organizmalar lr ve sya kar dayankl bakteriler oalr.
Ayrma srasnda s (8-10 kcal/C) ortamdan ok hzl ekilde uzaklatrlmamaktadr
(Erdin 1981).

Birinci aamada mezofilik bakterilerle beraber aktinomisetler, mayalar ve dier

mantarlar; yalar, proteinleri ve karbonhidratlar ayrtrrlar. Protozoonlar; bakteri ve
mantarlarla beslenirler.
 11

Scaklk 30C 'ye eriene kadar kf mantarlar, bakteriler, protozoonlar ve

nematodlar aktif rol oynarlar. 30-40C arasnda aktinomisetler egemen olmaya balarlar
ve ortamdan topraks koku meydana yaylr. Aktinomisetler asl humuslatrc
organizmalar olarak bilinmektedir. Bunlar humik asidi karmakta ve verimli kil-humus
kompleksi oluturmaktadrlar. Ayrca aktinomisetler antibiyotik etki maddeleri
retmekte ve patojenlerin lmesini salamaktadrlar. Scaklk 40-50C 'ye ulatnda
kompostlamay balatan organizmalarn hemen hemen tamam lr ve bunlarn yerinin
70C scakla kadar dayanabilen ve s retebilen termofilik bakteriler alr. Ayrca 40-
50C scaklkta gelien bakteri ve aktinomisetler kat atklarn iindeki zor paralanabilir
maddeleri ayrtrmaktadrlar. Kompostun 60-70C scakla ulaan ksmnda, birka
sporun dnda temel olarak btn patojenik organizmalar 1-2 saat iinde lr.
Termofilik bakteriler kendileri iin mevcut besini tkettiklerinde s retmeyi
durdururlar ve kompost soumaya balar. Souyan kompostta, son zelliklerini veren;
l bakterileri de ieren geriye kalan besinle beslenen, genellikle mantar ve
aktinomisetlerden oluan yeni bir grup mikroorganizma oalr (Anonim 1995a).

izelge 3.1. Mikrobiyal Ayrtrmada Scaklk Blgeleri (Erdin 1981)

Scaklk Blgeleri Mikroorganizma Ayrma Blgesi Hijyenik

Trleri Nitelik Snf
45 C Mezofil Oligoterm Tam Virulans
Organizmalar (Souk Ayrma)
45-55 C Mezofilden Termofil B - Mezoterm Biyokimyasal
Organizmalara Gei Dezenfeksiyon
55-65 C Termofil Mezoterm Biyofiziksel
Organizmalar Dezenfeksiyon
65-80 C Termofil Politerm Termik
Organizmalarn (Scak Ayrma) Dezenfeksiyon
Harmonilemesi

Kompostlamann sonu aamasnda, ok sayda solucan ve bcek larvalar

olumaktadr. Kompostlamann evresi; ilk mezofilik evre, termofilik evre ve
iyiletirme (souma) evresi olarak adlandrlabilir. Kompostlamann son rn, toprakta
bitki ve hayvan kalntlarna benzer biyolojik ilemlerle doal olarak yaplan humusa
olduka benzeyen ve daha fazla paralanamayan maddelerden oluan organik bir
ktledir. Filizlenen tohumlar iin toksik olan amonyak ilk evrede retilir ve souma
evresinde uzaklatrlr (Anonim 1995a).

Aada kompostlama srasndaki CO 2 ve scaklk deiiminin zamana bal

deiimi gsterilmitir.
 12

ekil 3.1. Kompostlama Prosesi ile Kapal Kompostlamadaki CO2 ve Scaklk

Geliimi Grafii (Valdmaa 1973)

Kompostlamann temeli dekompozisyon ilemine dayanmaktadr. Doal organik

maddeler topraktaki mikroorganizmalarn ve omurgasz canllarn faaliyetleri sonucunda
humusa dntrlrler. Bu olay, ekosistemdeki ntrientlerin geri dnm ilemidir ve
bu doal dekompozisyon ilemi ideal artlarn oluturulmasyla desteklenebilir.
Maddeleri etkin bir ekilde dekompoze edebilmek iin oksijen ve suya ihtiya duyan bu
mikroorganizmalar ve omurgaszlar, kompost oluumunda en nemli halkay olutururlar
(Anonim 1995a).

Kompostlama prosesi aada belirtilen ardk safhalar ierir:

Ayrma
Paralama (tme)
Fermantasyon
Olgunlatrma iin depolama
lemin baars, kompostlaan organik maddelerin ieriine ve kompostlamay
gerekletiren organizmalarn (Bakteriler, Aktinomisetler, Mantarlar, Protozoonlar,
Rotiferler) trne baldr. Baz organik maddeler dierlerine nazaran daha kolay
dekompoze olabilirler. Ayrca kompostlama ilemini gerekletiren farkl
organizmalar, farkl maddeleri deiik scaklk aralklarnda dekompoze ederler. Baz
mikroorganizmalar oksijene gerek duyarken bazlar oksijene gereksinim duymazlar.

Farkl mikroorganizma topluluklar kompostlama ilemini farkl verimliliklerde

gerekletirebilirler. Eer kompost yn ierisindeki ortam belirli mikroorganizma
 13

gruplar iin uygunsuz hale gelirse, mikroorganizma grubu lr, zayf hale gelir veya
kompost ynnn baka bir ksmna tanr. Kompost ynnn dnm artlar yn
ierisinde devaml evrim geiren ekosistemler oluturur (Anonim 1995a).

Bakteri, mantar, aktinomisetlerin ibirlii ile bu organik bileikleri paralatp

humuslatrmak en "evre dostu " yaklam tarz olmaktadr. Oksijenli ortamda kolay
ayran bileikler karbondioksit ve suya ayrmakta ve bu arada ortama s
verilmektedir. Bu s da ortamn scakln artrmaktadr. Ayrma srasnda
mikroorganizmalarn metabolik faaliyetleri sonucu oluan antibiyotikler de patojen
organizmalara ldrc etki yapmakta ve onlar elimine etmektedir. Ayrca ortam
scaklnn 70 C' ye kadar kmas da pastrizasyon etkisi yapmaktadr. Ancak
mikroorganizmalarn rahat faaliyet gsterebilmeleri, yeterince besin maddelerine
ulaabilmeleri, oksijen alabilmeleri iin homojen bir dalmn gerekletirilmesi
gerekmektedir. Bu ya dinamik sistemlerde srekli kartrmakla olur, ya da statik
sistemlerde olduu gibi zaman zaman aktarmak ve bylece de karm
gerekletirmekle olur (Erdin 1981).

Kompostlama organik kat atklarn biyokimyasal olarak ayrma ilemi olup, elde
edilen rn toprak slahnda kullanlr. Bilhassa bahesi olan evlerde ve tarm ile
uraan yerleim yerlerinde, organik nitelikli evsel atklarla kompost yaplmas olduka
kolay bir yntemdir. Bu arada elde edilecek kompostun bahe gbresi olarak
kullanlabilir olmas da olumlu zelliktedir.
 14

ekil 3.2. Kompost Oluum Mekanizmas (Biddlestne 1987)

ekil 3.3. Kompost Oluumunda Scaklk ve pH Deiimi (Biddlestne 1987)

 15

Bu paralama mekanizmas aadaki dngde daha geni olarak grlmektedir.

ekil 3.4. Organik Madde Dngs ve Ayrmas (Valdmaa 1973)

3.1.3. Kompostlamaya Etki Eden Faktrler

Kompostlamaya etki eden faktrler en genel olarak aadaki gibi snflandrlabilir:

a. Atk Yaps: Atn k yerine ve mevsimlere baldr. Yaz aylarnda kan

atklar, organik madde bakmndan zengin, gevek yapda ve kompostlamaya daha
uygundur.

b. Kimyasal Bileim: Atk ierisinde, mikrobiyal aktiviteyi etkileyecek zehirli

maddeler olmamaldr. Ham maddenin C/N oran, 35/1 ve 20/1 arasnda olmaldr.
 16

c. Ekolojik Faktrler: Atkta, mikroorganizma besin maddeleri yeterince

bulunmal, sus oran % 40-60 arasnda olmal ve kompost yn iyi havalandrlmaldr.
Atk pH ' 6.0-8.0 arasnda bulunmal ve evre scakl mikroorganizma gelimesine
uygun olmaldr.

d. Ham Maddelerin Mikrofloras: Balangtaki mikroorganizma say ve

eidinin fazla oluu, paralanmay hzlandrmaktadr.

e. Ham Maddenin Hazrlanmas ve Kompostlama Metotlar: Ham maddenin

mekanik olarak paralanmas, lam v.b. organik madde ilavesi ve uygulanan metot,
kompostlamaya etki etmektedir (Glathe ve Farkasdi 1966, Yalva 1981).

Kompostlamaya etki eden faktrler kompostlama ilemi zerinde etkilidirler.

Kompostlama ilemi, prosesin verimini, hzn ve kalitesini deitiren birok
parametreye baldr. Bunlar, C / N oran, scaklk, havalandrma, pH, su muhtevas,
zararl maddeler, dane bykl ve a maddeleri olarak snflandrlabilir.

Karbon /Azot ( C/N ) Oran:

Mikroorganizmalar, gereksinimleri iin iki maddeye ihtiya duyarlar ; enerjilerini

karlamak zere Karbon (C) ve oalmak iin de Azot (N). ounlukla azottan daha
ok karbon gerekir. Kompostlaan bir karmda besin dengesi C / N oranna baklarak
salanr. Kompostlama iin optimum deer 25 - 30 arasnda deiir.

Azot hari dier elementler evsel atklarda yeteri kadar bulunur. Kat, saman ve
yaprak ok yksek bir C / N oranna sahiptir ve evsel kat atklar azot ilavesini
gerektirir. Doada ideal C / N oran olan atklar abuk ayrrlar, olmayanlara ise bu
oran salayacak dier maddelerden katkda bulunmak gerekir. Bylece olay
hzlandrlm olur.

Endstri kat atklarnda ise durum biraz daha farkldr. Bir retim sz konusu
olduuna gre belirli bir elementin azl veya okluu sz konusudur. Eer C / N oran
30'u geerse biyolojik aktivite yavalar ve prosesin tamamlanabilmesi iin daha ok
sreye ihtiya duyulur. Dier taraftan tam tersi bir durumda yani azot miktar fazla ise,
baka bir deyile C / N oran 25'in altnda ise amonyak aa kar ve bu da
mikroorganizmalara zarar verir ve koku olumasna yol aar.

C / N oran byk olan bir organik maddenin topraa verilmesi ile topraka bulunan
azot miktar organik maddenin paralanmas iin yeterli olmamaktadr. Fakat ayrma
iine katlan mikroorganizmalar, yeni hcre yapm iin ihtiyalar olan azotu topraktaki
kolay zlen azot bileiklerini alarak hcrelerini ina ederler. Tersine olarak C / N
orannn kk olmas halinde fazla azot amonyak eklinde dar kabilir. Her iki
durumda da azot kaybna dolays ile topran fakirlemesine yol aacandan
istenmeyen bir durum ortaya kar.
 17

Russel tarafndan yaplan aratrmalarda C / N orannn 35'den byk olmas halinde

azot tutulur. C / N orannn 20'den kk olmas halinde de aa kar. Bu deerler
arasnda teorik olarak azot deerlerinde bir kayp olmamaktadr. Optimal C / N oran
eitli aratrclar tarafndan farkl olarak verilmitir. Thomson'a gre bu deerler 33 -
17 arasnda deiir. C / N orannn 11.6 olmas halinde ayrma ileminin duraca iddia
edilmitir. Bu deer ise yaklak olarak topran tabii C / N oranna eittir.C/N orannn
6nn altna dmesi yani ortamdaki C miktarnn az olmas durumunda amonyak aa
karak N kayb gzlenir.

Kompostlama ilemi veya mikrobiyolojik faaliyet daha yksek C/N orannda da

vuku bulmaktadr. Ortamda azotun az olmas nedeni ile hz ok dktr. Zamanla
len mikroorganizmalarn azotundan faydalanan canllar organik maddeleri
indirgemektedirler. Bylece zamanla CO2 k dolays ile C/N oran dmekte ve
reaksiyonun hz da artmaktadr. Fakat bu durum da karbon kaybna yol amakta ve
kompostun gbre deerini drmektedir.

Kompostlama iin C/N orannn 35den kk olmas hali genellikle birleilen bir
husustur. Bu da yle bir dnce tarzndan domaktadr: Mikroorganizmalarn eidine
gre hcre znn C/N deeri 4 ila 10 arasndadr. Ortalama olarak 7 alnabilir. Kk
canllar iledikleri karbonun % 20sini yeni hcre yapmnda, yani asimilasyonda, %
80inin de disimilasyonda kullanrlar. Bylece beslenmeleri iin ihtiya duyduklar C/N
deeri:

7(% 20) + 28 (% 80) = 35 / 1 olarak bulunur.

Dnerli tambur yaplan deneylerde C/N orannn azalmas ile intibak sresinin
azaldn dolays ile de kompostlama sresinin ksldn tespit etmitir. Bu oran 10
15 arasnda olmas halinde reaksiyon hemen balamakta ve kompostlama mddetinin
ksalmas sebebi bir ekonomi de salanabilmektedir.

Baz durumlarda, iinde endstriyel atklardan ileri gelen zararl konsantrasyonlarda

kirletici iermemesi kouluyla artma amuru, kompostlanacak kat atkla
kartrlabilir. Bu amurun kullanlmas tercih edildii koullar;

- Havalandrmadan dolay kaybolan nemin tekrar kazanlmas gereken durumlar.

- C/N orannn azot katks yoluyla ayarlanmas gerektii durumlardr.

Kullanlacak amur miktarnn snrlar, karmn ilk C/N oranna ve amurun ilk
nem miktarna baldr.

Yetersiz C/N orannn ayarlanmas iin gerekli azot bileiklerinin dnda kark
kat atklardan iyi bir kompost elde etmek iin kire, fosfat veya potasyum tuzlar gibi
kimyasal maddelerin eklenmesi gerek yoktur. Bununla beraber bitkileri ihtiyalara
uygun hale getirmek iin son komposta kimyasal gbreler eklenebilir.

Genellikle evsel kat atklarda C/N oran byktr ( 30 60 ). Bu oran drmek

iin kat atklara tasfiye tesis amuru katmak uygun olmaktadr.
 18

izelge 3.2. Baz Kompost Materyallerindeki C / N Oranlar

Scaklk:

Mikroorganizmalar organik maddelerle beslenirken s aa karrlar. Ortamdaki

snn ykselmesi hem mikroorganizmalarn aktivitesinin bir ls hem de patojen
mikroorganizmalar ldrme aracdr. Patojen bakterilerin sadece kan s ile deil,
metabolizma rn bileikler dolaysyla da ldkleri tespit edilmitir. Her
mikroorganizma kendisine uygun bir scaklkta yaayabilir. Kompostlanan ktlede
scaklk arttka len mikroorganizmalarn yerine yeni duruma adapte olan trler yer
alr. Bu da genelde daha hzl bir ayrmaya sebep olur. Ne var ki, 55 Cnin zerindeki
scaklklarda kompostlama verimi ve hz nemli lde der. Belirli bir sre devam
eden scaklk, hastala yol aan mikroplarn ve virslerin olumasn nleyerek, iyi
kalitede bir kompost aa kmasna sebep olur.

Ortamn eriebilecei maksimum scakln canllar ile alakas yoktur. Bu durum

ortamdaki besin maddesi miktar ile ilikilidir. Balangta fazla miktarda bulunan
organizma sadece reaksiyon hzn arttrmakta, maksimum scakla tesiri
olmamaktadr.

Havalandrma:

Ayrma ileminin koku sorunu oluturmadan olmas ve devam etmesi iin srekli
olarak kompostlamada, aerobik artlarn salanmas iin ortamda yeteri kadar O2
bulunmaldr. Aerobik kompostlama iin gerekli mikroorganizmalar, yaayabilmek iin
oksijene ihtiya duyarlar. Organizmalara difzyon yoluyla ulaan oksijen genellikle
havadan temin edilir. Kompostlama, uygun nem ieren statik p ynlarnda
gerekleebilir.

Kompostlama, eer yn dndrlr veya kartrlrsa daha hzl seyreder ve

havann, ktlenin iine doru flenmesi ya da ktlenin iinden emilmesi salandnda
daha hzl bir ekilde gerekleir. Nem ierii ok yksek yn sktrlmsa veya aktif
amurdaki aktif bakteri says ok fazlaysa, oksijen yna giri hzndan daha hzl bir
ekilde tketilir ve anaerobik organizmalar remeye balar. Anaerobik bozulma
sonucunda ayn tip rnler aa kar. Ancak bu ilem ok daha yavatr ve rahatsz
 19

edici kokular ortaya kar. Ayrca daha yava olan anaerobik proses, rn
dezenfeksiyonu iin veya yabani ot tohumlarn ldrmek iin yeterli sy retmez ve
rn bitkiler tarafndan daha az tolere edilebilir bir durumda olur. Kompost sistemlerin
ounda muhtemel amaerobik blgeler bulunur, ancak bunlar aerobik blgelerle
evrelendii srece, retilen kokular, darya kmadan yok edilir.

Dier taraftan, fazla hava verilmesi de materyal boluklarndaki scak havay alarak
ktlenin soumasna sebep olmaktadr. Bu durumlara engel olabilmek iin ortama
optimal miktarlarda hava vermek gereklidir. Kompostlatrlacak materyalin kg kuru
iin O2 tketimi 1.14 1.71 L O2 / kg KM saattir. Bu oksijen tketim hz ya da miktar
ilk fazdadr daha sonra bu miktar 5.6 8.5 L hava / kg kuru madde saat mertebesine
ykselir.

pH:

Mikroorganizmalar ortamn pHden etkilenmektedir. Mikroorganizmalarn

yaadklar belli bir pH blgesi vardr. Bunlar arasnda kompost ileminde de rol alan
kf mantarlar en geni pH blgesini igal ederler ( 1 10 arasnda ). Genel olarak
bakterilerin optimal pH blgesini igal ederler. Genel olarak bakterilerin optimal pH
ortamnn 6 8 arasnda olduu sylenebilir. Buna karlk mantarlar asidik ortam
tercih etmektedirler. pH, yani hidrojen iyonu konsantrasyonunun mikroorganizmalarn
yaamna etkisi, kardklar enzimler dolaysyladr.

Kompostlama ileminde balangta herhangi bir katk maddesi olmad takdirde

normal evsel kat atklarda pH 7 civarndadr, yani ntrdr. Ortam snmaya balaynca
artan kkrdn bakterilerin salglad organik asitlerle pH deeri 4 - 5e dmektedir.
Scakln yksek deerlere erimesi halinde bu bakteri eidi hayatn devam
ettirmemekte ve daha sonra organik asitlerin termofilik fazda tketilmesi ile ortamn pH
deeri tekrar 8,5e kadar ykselmektedir. Tamamlanm kompostun asitli topraklar
zerinde ayrca bir alkaliletirme zellii vardr.

Su Muhtevas:

Btn biyolojik olaylarda olduu gibi kompostlama ileminde de suyun nemi

byktr. Nem, komposttaki mikroorganizmalarn bymesi ve oalmas iin
gereklidir. Biyokimyasal ilemi salayan mikroorganizmalarn bileiminin % 80i
sudur. Besinlerini suda znm olarak alabilirler. Bundan dolay da ortamn su
filmiyle evrilmi olmas gereklidir. Su muhtevasnn % 30un altna dmesi halinde
ilemin tamamen duraca iddia edilmekle beraber yaplan deneylerde bu miktar % 25e
kadar dm olmasna ramen, s knn devam ettii tespit edilmitir. l olarak
sadece balangtaki su muhtevas dikkate alnmamaldr.

Nem ierii iin alt aralk arl olarak yaklak % 30 40 kadardr. st aralk ise
gzeneklerin, oksijenin mikroorganizmalara ulamasn salayacak ekilde ak
tutulmasyla belirlenir. Buna da sistemlerin ounda % 60 nem oranyla ulalr. Hzl
bir ekilde kartrlan tankta % 95 nem ieriine sahip bir karm yine de ya bir
kompost meydana getirir, ancak bu ilem daha ok termofilik aerobik stabilizasyon
olarak adlandrlr.
 20

Kompost iindeki su ve hava miktar birbirine ters tesir etmektedir. Su miktarnn

fazla olmas halinde su btn boluklar doldurduundan, ortamda hava cereyanna
engel olmaktadr. Neticede de artlar anaerob ayrmaya dnebilmektedir.

Optimal su muhtevas kat atn bileimi ve yaps ile yakndan alakaldr. ri

paral, su emici ve samana benzer ksmlar fazla materyalde bu deer daha yksek (%
85-90), kat, sebze, kl gibi toprams ksmlar ok olan kat atklarda ise daha kk
tutmak gerekir.

Zararl Maddeler:

Evsel kat atklar, bileimlerinde ierdikleri maddelerin heterojenliinden dolay Hg,

Cd, Cu, Zn, Pb, Cr gibi ar metalleri bnyelerinde tamaktadrlar.

Kat atklarn bileiminde bulunan her bir madde grubunun ierdii ar metal
oranlar izelge 3.3. 'de verilmitir.

izelge 3.3. Kat Atk Madde Gruplarnn erdii Ar Metal Oranlar

(Koak 1998)

Ham pn ierdii baz ar metal oranlar aada izelge3.4. 'de verilmitir.

izelge 3.4. Ham pn erdii Baz Ar Metal Oranlar (Koak 1998)

Evsel kat atklardan oluan kompostlardaki ar ar metal kaynaklar incelenecek

olusa pil ve bataryalarda Pb, Ni, Cd, Hg, Zn ve Cunun; farkl bask mrekkeplerinde,
boya ve verniklerde Cr, Cd, Pb, Ni ve Znnin; kat, tekstil ve kauuk rnlerinde Ba,
 21

Cr ve Sbnin; tuvalet artklar ile baz tbbi atklar da Hg, Zn, Cr ve Ag in; zellikle
korozyona uram galvanizli metallerde de Zn, Cd, Cu, Pb, Sn gibi ar metallerin
varl saptanacaktr.

Ar metallerin, mikroorganizmalara olan toksisiteleri mikrobiyolojik ve ortamsal

faktrlerin etkisi altndadr. Ar metallerin organik maddelere balanmas, kelmesi,
komplekslemesi ve iyonik etkiler metallerin toksisitesini etkileyen faktrlerdir.

Mikroorganizmalarn ar metallere kar bir dizi tolerans mekanizmalar olduu ve

detoksifikasyonun baz zelliklerine sahip olduklar yaplan laboratuar ve analiz
almalar ile saptanmtr.

Ar metallerin ou iz element olarak byme iin belli konsantrasyonlara kadar

mikroorganizmalar iin gerekli ise de, ar miktarlarnn hcredeki protein
molekllerini denatre etmeleri sonucu hcreler zerinde geni toksik etkileri
bulunmaktadr.

Kompostta ar metal miktar arttka scaklk der. Scaklk dleri;

mikroorganizmalarn metabolik faaliyetlerinin yavaladn, hatta bazlarnn
ldklerini gstermektedir. nk komposttaki scaklk mikroorganizmalarn
aktiviteleri sonucu ykselmekte, belli konsantrasyonlardaki ar metalleri
mikroorganizmalara olan toksisiteleri scaklk dlerine neden olmaktadr. Bu durum
organik ayrmann dolays ile kompostlatmann kstlanmasna dier bir deyile
organik maddenin ayrma hznn dmesine ve ayrmann sresinin uzamasna neden
olmaktadr. Ayrca bu durum kompostta hijyenik koullarn salanmasn nlemektedir.

Dane Bykl:

Kat atklar paralamadaki maksat mikroorganizmalar iin mmkn olduu kadar

fazla faaliyet imkan salamaktadr. Bylece reaksiyonun sresi ksaltlabilir. Bilhassa
ak kompostlama metotlarnda hava giriini nlemeyecek ekilde su miktarn ok iyi
ayarlamak gerekir.

Kat atklarn tlmesi kapal kompost metotlarnda mspet neticeler vermitir.

Mesela rtme kulesinde 24 saatte maksimum scakla eriilmektedir. Ak
kompostlamada materyalin devaml kartrlmas mmkn olmadndan ortamn iyi
havalanmamas nedeni ile reaksiyon anaeroba dnebilir. Bilhassa amurla iletilen
tesislerde ekonomik olmad yaplan aratrmalarda tespit edilmitir. Zira kat artn
incelik derecesi ne kadar kkse, o derecede amurdan su almak gereklidir. Aksi
takdirde havalandrmada zorluklarla karlalabilir.

A Maddesi:

Gerekli mikroorganizma trlerinin atn iinde daha nceden bulunmasndan ve

yerel koullara kolay adapte olabilmelerinden dolay, kompostlamann balatlmas iin
mikroorganizma kltrleri eklemenin gerei ve herhangi bir avantaj yoktur.
 22

3.1.4. Tipik Bir Kompostlama Akm emas

ekil 3.5. Tipik Bir Kompostlama Akm emas

 23

ekil 3.6. Bir Aerobik Kompostlama Tesisi in Ktle Dengesi (Demir ve ark. 1999)

ekil 3.7. Bir Anaerobik Kompost Tesisi in Ktle Dengesi (Demir ve ark. 1999)
 24

3.1.5. Artma amurlarnn Kompostlamadaki Etkisi

Bugn ki gelimilik dzeyinde henz bir sorun oluturmayan ve hatta retimi ok

az olan atksu artma amurlar ileride artma tesislerinin yaygnlamas ile mutlaka
ciddi sorunlar getirecektir. Artma amurlarnn yalnz bana tarmsal alanlarda
kullanlmas sakncal olabilmektedir (Tokgz ve ark. 1997).

Artma tesisi amurlar yksek oranda su ierdiklerinden tek balarna

kompostlatrlmalar sorun olmaktadr. Kompostlatrlacak materyalin ortamdaki
toplam gzenek hacmi ve hava hacmi kompostlama ileminin hzna etki eder. Bu
bakmdan artma amurunun fiziki yapsn ve zelliklerini iyiletirici, gzenekliliini
artrc bir yap malzemesinin ilavesi gereklidir. Bunun iin bertaraf sorun olan saman,
odun kabuu, rende tala ve hzar tala gibi homojen atk gruplarndan biri veya
heterojen yapdaki evsel p ile esnaf p kullanlabilir (Erdin 1992).

Kompostlam amur: Kompostlam amurun rengi koyu kahve ile siyah

arasndadr. Fakat kompostlama ilemi srasnda eski kompost ve odun tala
kullanlmsa rengi deiebilir. yi kompostlam amurun kokusu rahatsz edici
deildir. Bahe tipi toprak iyiletiricisi olarak ticari amala kullanlabilir (Filibeli
1998).

Artma amuru: Atksu artm sonucu oluan sv ya da kat halde, kokulu;

uygulanan artma ilemine bal olarak arlka % 0.25 ila % 12 kat madde ieren
atklar artma amuru olarak isimlendirilir. Artma ile giderilen maddelere bal olarak
byk hacimlerde amur oluumunun yan sra, amurun ilenmesi ve bertaraf konusu
atksu artm ile uraan mhendisin karlat en kompleks problemlerden biridir.
amur problemi komplekstir, nk ;

- Artlmam atksu ierisinde nemli miktarda bulunan ve ona kokulu

karakterini veren maddeleri ierir.

- Biyolojik artmada oluan ve uzaklatrlmas gereken amur, ham atksu

ierisindeki organik maddelerin bileimi halinde fakat baka bir yapda,
bozunma ve kokuma eilimindedir.

- amurun sadece kk bir ksm kat madde, nemli bir ksm sudur. Bu
nedenle byk hacimler igal eder.

Artma tipine ve amacna gre artma amurlarnn cinsleri farkllk gsterir.

kebilen kat maddelerin oluturduu n keltim amurlar, kimyasal artma ve
koaglasyon sonucu oluan kimyasal amurlar, biyolojik artma ilemleri sonucu
oluan biyolojik amurlar ve ime suyu artma ilemleri sonucu oluan amurlar
gibi (Filibeli 1998).

Biyolojik amurlar: kincil artma prosesinde esas, zlebilir nitelikteki organik

maddelerin biyokimyasal oksidasyonu, yani BO giderimidir. BO, biyokimyasal
yollarla giderilir fakat fiziksel ve kimyasal artma ilemleri de bu ama iin
kullanlabilir. En yaygn kullanlan ikincil artma tesisleri Aktif amur Sistemleridir.
 25

Aktif amur Sistemi'nde oluan mikroorganizma miktar sistem iin gerekli olan
miktar aarsa, bu durumda fazla kat maddelerin sistemden atlmas gerekir. Bu atk
biyolojik materyal, Atk Aktif amur olarak bilinir.

Yaygn olarak kullanlan bir dier biyolojik artma yntemi de Damlatmal

Filtrelerdir. Damlatmal Filtrelerde filtre yataklarndan kopan kat partikller Son
keltim Havuzunda, artlm sudan ayrlr. Bu amur Filtre Humusu olarak bilinir ve
miktar azdr.

Filtre humusu ve atk aktif amur genellikle ham keltim amuru ile kartrlr ve
anaerobik rtclerde rtlr. Sonu materyal Kark rk amur olarak
isimlendirilir (Filibeli 1998).

Biyolojik amurlarn Kat Atklarla Birlikte Kompostlanmas:

Endstriyel ve ehir artma tesisleri amurlar kat atklarnn bertaraf sorunu gn

getike daha da bymektedir. Atksu biyolojik amurlarnn stabilizasyonu ve bertaraf
edilmesinde, yaklak olarak 1970'lerin ortalarndan bu yana kompostlama prosesi mal
olu, verim ve evresel getirileri asndan artan bir ilgiye maruz kalmaktadr (Burton ve
Tchobanoglous 1991).

Biyolojik amurlar genellikle kuru madde baznda % 50-60 organik madde, % 4-7
azot, % 2-3 fosfat (P2O5 ), potasyum ve dier mineralleri iermektedir. Gda endstrisi
atklarnn artlmas sonucu oluan amur, polielektrolit yardm ile filtrelenerek su
oran % 75-80'lere drlebilmektedir. (Tolay ve ark. 1999)

yi rtlm olsalar bile, atksu artma amurlarnn dorudan tarmsal amal

kullanm veya arazide bertaraf edilmeleri uygun deildir. Zira kentsel atksuyun
enfeksiyz zellii gerei, amurlar da ok sayda patojen bakteriler, virsler ve
parazitler ierirler. rtlm ve kum yataklarnda kurutulmu amurlarda dahi, halen
bir miktar patojenik organizma ve / veya kimyasal toksinler bulunur. Dorudan arazide
kullanlan amur, yamur suyu ile yzeysel olarak veya yeraltna ykanabilir, o zaman
hastalk mikroplar da yaylm olur (Anonim 1995b, Tchobanoglous ve Burton 1991).

Susuzlatrlm artma amurlarn kat atklarla birlikte kompostlamak

mmkndr. zellikle artma tesisi olan kentlerde oluan artma amurlarnn
bertarafnda genellikle bu ynteme bavurulmaktadr. Giessen - Baden Baden aratrma
grubu bu ekilde kompostlatrlarak elde edilen rnlerin hijyenik adan sakncas
olup olmad konusunda almlar ve deerlendirmilerdir. Deneylerde ortama birok
hastaln mikroplar (paratifo bakterileri, arbon basilleri, dizanteri basilleri vb.)
verilmi ve btn bu patojen mikroorganizmalarn ld saptanmtr. ok dayankl
arbon basilleri bile inaktif duruma gelmitir. Materyalin su ieriinin % 40-60 olmas
halinde scakln hafta boyunca 55C' nin zerinde kald gzlenmitir. Burada da
termik dezenfeksiyonun yansra, oluan antibiyotiklerle biyolojik dezenfeksiyonunda
etkisini gsterdii bir gerektir (Strauch ve Glathe 1961, Strauch 1964).

Btn aratrmalarda artma amurunun ilavesi ile mikroorganizma aktivetesinin

fazla artt grlmektedir. Bunun sonucu olarakta kat atklarn yalnz bana
kompostlamasna nazaran, ok miktarda antibiyotik olumaktadr. Havalandrma
 26

yntemi ile elde edilen kompost tarmsal olarak eitli maksatlarla kullanlabilir. yi bir
kompostlama ilemi sonucu arazide rt topra veya toprak artlandrcs olarak
kullanld gibi, seraclkta ve bahecilikte evre problemi yaratmadan ve hibir
hijyenik sakncas olmadan kullanlabilmektedir (Erdin 1978, Tolay ve ark. 1999).

3.2. Kompostlamann Yararlar

Kompostlama, organik maddenin, ayrma sonucu, toprak benzeri bir maddeye

(kompost) dnmesi prosesidir. Bu madde temel toprak zenginletirici olarak
kullanlr, topran yapsn, havalanma ve su tutma kapasitesini dzeltir.

yi ayrm, olgun kompost srekli olarak humus maddesi, karbon, azot, fosfor,
potasyum ve ok sayda iz element kaynadr. Olgun kompost ile mikroorganizmalarn
srekli ve uyumlu bir ekilde topraktaki mikro ekosistemde faaliyet gstermeleri
sonucunda sanki bitkilere srekli bir besin maddesi aks salanr. Bylece toprak
verimliliine sreklilik getirerek ok nemli katksn gerekletirir (Erdin 1981).

Kompost ile ticari gbre birbirinin alternatifi deil tamamlaycsdr. Biri tek bana
tm yeterli besin maddelerini ieremeyecei , bulunduramayaca gibi, dieri de tek
bana tm organik maddeyi ieremez ve topran o ihtiyacn karlayamaz . Kompost
ve suni gbre bir btnn iki parasdrlar (Erdin 1981).

Kompost rn le Gbre Arasnda Farklar:

Kompost, gbre deildir. Gbre topraa bitkilerin gelimesi iin gerekli besin
maddesi kazandrrken kompost, topran (zeminin) yapsal dzenini salar. Ancak
kompost ierisine belli oranlarda Azot, Fosfor, Potasyum (N, P, K) ilavesi ile stn
kalitede gbre eldesi mmkn olabilmektedir. Elde edilen bu gbrenin tarm alanlarna
yarar tm yapay gbrelerden daha fazladr. Ayrca ham maddesinin doal nitelik
tamas nedeni ile tarmsal alanlarda retilen rnlerde yapay tat sorunu ortadan kalkar.

Kompostun Besin Maddesi Deeri :

p kompostu ile iftlik kompostunu besin maddesi deeri asndan aadaki gibi
karlatrmak, genelde mmkndr.

izelge 3.5. p Kompostu le iftlik Kompostunun Karlatrlmas

Maddeler p Kompostu iftlik Kompostu

Organik madde % 33 arlk yzd. % 60 arlk yzd.
Karbon % 18 % 35
Azot % 0.8 % 2.8
Fosfor % 0.9 % 2.2
Potasyum % 0.6 % 2.6
Kalsiyum % 7.3 % 3.1
 27

Kompost Etkisi:

yi ayrm , olgun kompost srekli olarak humus maddesi , karbon, azot, fosfor,
potasyum ve ok sayda iz element kaynadr. Olgun kompost ile mikroorganizmalarn
srekli ve uyumlu bir ekilde topraktaki mikro ekosistemde faaliyet gstermeleri
sonucunda sanki bitkilere srekli bir besin maddesi aks salanr. Bylece de toprak
verimliliine sreklilik getirerek ok nemli katksn gerekletirir.
Kompost ile ticari gbre birbirinin alternatifi deil tamamlaycsdr. Biri tek bana tm
yeterli besin maddelerini ieremeyecei , bulunduramayaca gibi, dieri de tek bana
tm organik maddeyi ieremez ve topran o ihtiyacn karlayamaz . Kompost ve suni
gbre bir btnn iki parasdrlar.

Kompostun Sahip Olmas Gereken zellikler:

Kat atklarn kontrol ynetmeliinde kompostun tarmda kullanlabilmesi iin

kompostun hijyenik ynden kusursuz olmas, insan ve tm canl saln tehdit
etmemesi art yannda kompostun organik madde ieriinin kuru maddenin minimum
0% 30u su muhtevasnn ene fazla % 50 olmas, iindeki kompost olmam madde
miktarnn arlka % 2yi amamas artlar da vardr (Erdin 1981).

Kompostlama iin gerekli sre, uygulanan ilemlere ve evresel etkenlere baldr.

Kompostlamay sadece ekonomik deer tayan bir kat atk bertaraf etme metodu
olarak deil, bunun yannda araziye gmlmesi gereken pleri yaklak 2/3 orannda
azaltan bir usul olarak grmek gerekir.

Kompostlama, organik maddenin, ayrma sonucu, toprak benzeri bir maddeye

(kompost) dnmesi prosesidir. Bu madde temel toprak zenginletirici olarak
kullanlr, topran yapsn, havalanma ve su tutma kapasitesini dzeltir.

Kompostlama uygulanan ynteme bal olarak yava veya hzl olarak gelien
dinamik bir prosestir. Bunlardan hzl veya aktif kompostlama diye tariflenen sistemde
ilem, 2-6 hafta ierisinde tamamlanabilmektedir. Dikkat edilmesi gereken nemli
nokta, havalandrma, nem oran ve C/N orandr.

Kat atk bertarafnda kompostlamann seiminde rol oynayan nemli bir etken de,
retilecek olan kompostun pazarlanabilirliidir. Bu zellik kompostun sahip olaca
kaliteye baldr. Kompostlamada seilecek yntem kompost kalitesi zerinde etkili
olmaktadr. Biyolojik kat atklarn kompostlamas ileminde halihazrda uygulanan
yntemlerin tmnde baz ortak eler yer almaktadr.

Kompost u zelliklere sahip olmaldr:

Kompostun, hijyenik ynden kusursuz olmas, insan ve tm canl saln

tehdit etmemesi gerekir.
Karbon/Azot orannn 35den daha byk olmas halinde kompost
reaksiyonunun optimum artlarda cereyan edebilmesi iin kompost
tesisinde azot beslemesi yaplmaldr.
Organik madde muhtevas kuru maddenin en az % 35 orannda almas
gerekir.
 28

Piyasaya srlen kompostun su muhtevasnn % 50yi gememesi gerekir.

Piyasaya srlen kompost iinde cam, cruf, metal, plastik, deri gibi
maddelerin toplam arln % 2sini gememesi gerekir.

Yerleim yeri artklarndan elde edilen kompostlarn incelenmesi zelliklerinin

belirlenmesi ve deerlendirilmesi gereklidir. ok sk deien bir yapya ve bileime
sahip olan kompostlarn iyi incelenmesi ve karakterize edilmesi gerekir. Bunun iin
kullanlan yntemler ne kadar niform olursa o kadar iyi olur. Numune alma esaslarna
uygun olarak alnan kompostlar 4 mm elekten geirilir, elekten geeni analiz iin alnr.
eitli analiz amacna gre 0,25 mm'ye kadar kltlr ve tamamlanm kompostun
zelliklerinin belirlenmesi amacyla aada sralanan yntemlere gre analizlenir:

Kimyasal ve bitki fizyolojisi yntemleri

Fiziksel yntemler
Biyolojik yntemler

Fiziksel ve Kimyasal Analizler :

pH Deerinin Saptanmas : Genellikle p kompostlarnda pH deerleri 7.0 ve

>7.0 bulunmutur. Bu durum ise topraklar iin ok nemlidir. Kompost uygulamas
sonunda toprak pH'n alkolik sahaya kaydrlmas eitli rnlerde verim dmesine
neden olabilir. Buna kar asidik topraklar iin iyi gelebilir.

Makro Besin Elementleri Tayini : NO3, P2O5 , K2O, CaCO3 ve MgCO3 tayini tuz
asidi ekstraksiyonunda yaplmaktadr.

Mikro Besin Elementleri veya z Elementleri Tayini : Mn, B, Cu, Mo, Zn,v.b. ve
sanayi atksularnn artlmasndan elde edilen artma amurunda kompostlamada
kullanlmas halinde Cr, Pb, Hg, As gibi ar metallerinde tayini gerekir.

Toprakta, kompostta veya gbrede bulunan makro ve mikro besin maddelerinin

varlndan ziyade, onlarn fizyolojik zcl ve bitki tarafndan alnabilirlii ok
nemlidir.K2O'nunda tamam bitki fizyolojisi asndan nem tamaktadr. CaCO3 'n
fazla olmas kire zararlarna yol amaktadr.

Organik Maddelerin Tayini : Organik maddenin deerlendirilmesinde etkili

organik madde (E.O.M ) miktarnn bilinmesi ok nemlidir. E.O.M. iki gruba ayrlr:

Besin Humusu: Mikroorganizmalar iin besin maddesi ve enerji kayna

oluturmakta, mikroorganizmalar toprakta tevik etmekte, dolayl olarak da
toprakta N ve P rezervlerinin olumasna, antibiyotik ve enzimlerin olumasna,
topraa dane yaps vermeye yardmc olmaktadr.
Devaml Humus veya Dayankl Humus: Biyolojik ayrmaya kar ok
dayankldrlar. Topran su tutma zelliini artrr, topran tamponlama
kapasitesini artrr, besi maddelerinin depo edilmesini salar, kil-humus
komplekslerinin olumasn salar, topra balar ve erozyon olayn asgariye
indirir.
 29

Kompostun en nemli kriterlerinden biri de onun N deeridir. Bilhassa C/N oran,

bu deerin olumas iin total organik madde miktarndan ok (Ct) , etkili karbon
miktar (Cw) deeri daha nemlidir.

Cw = E.O.M. / 1,724 eitliinden bulunur.

Biyolojik Analizler: Bunlar mikrobiyolojik yntemlerdir.

Amonifikasyon yetenei
Nitrifikasyon yetenei
Solunum yetenei
Test Metotlar yetenei
Saks ve tarla denemeleri

Kompost Karakteristikleri:

Biyolojik ayrma dzeyine ve son duruma bal olarak kompost 4 snfa ayrlabilir:

a. Ham Kompost : Kompostlama iin mekanik olarak ilemden geen fakat

dezenfeksiyon veya rmeye uramayan p kapsamndadr.

b. Taze Kompost : Biyolojik ayrma ve dezenfeksiyonun ilk aamalarndaki

kompost materyalleri ksmna girer.

c. Olgun Kompost : Tamamen kompostlanm ve dezenfeksiyona uram

kompostlama rndr.

d. zel Kompost : Eleme, balistik ayrma veya hava ile snflandrma,

minerallerin eklenmesi veya her ikisi ile birden ilem grm komposttur.

Olgunlam ve olgunlamam kompostlarda rastlanan zellikler unlardr.

Olgun Kompostlarda Olgunlamam Kompostlarda

- Azot nitrat olarak bulunur. - Azot amonyum olarak bulunur.

- Kkrt slfat olarak bulunur.
- Oksijen gereksinimi azdr.
- rme tehlikesi yoktur.
- z besin elementleri tespit edilmitir,
bitki alabilir.
- Fazla miktarda vitamin ve antibiyotikler
vardr.
- Toprakta konaklayan bakteri, mantar
ve kk hayvan says fazladr.
(Devaml Humus Konukular)
- Genellikle devaml humus vardr.
- Su tutma zellii fazladr.
- Kil-Humus kompoleksi vardr.
- Kkrt ksmen slfit olarak bulunur.
- Oksijen gereksinimi fazladr.
- rme tehlikesi vardr.
- z besin elementleri tespit
edilmemitir, ykanabilir.
- Az miktarda vitamin ve
antibiyotikler vardr.
- Organik madde ayrtran bakteriler
ve mantarlar fazladr.
(Besin humuzu konukular)
- Genellikle besin humusu vardr.
- Su tutma zellii azdr.
- Kil-Humus kompleksi yoktur.
 30

Kompostun Kullanm Alanlar:

Kompostlama ile salk asndan sakncas bulunmayan ok iyi nitelikli, toprak

dzeltici bir madde elde edebiliriz. nk kompost topra canlandrmakta, yapsn
iyiletirmekte, kalc (stabil) yapmakta, topran su, hava ve scaklk bilanosunu
dengelemekte ve besin maddesi tutma yeteneini artrmaktadr. Yaplan aratrmalara
gre 80 ton/ha kompostun topraa verilmesinden sonra topraktaki aktinomisetlerin
says 2 misli, mantarlarn ki 4-5 misli ve bakterilerin ki ise 15-16 misli artmaktadr.
Ekstrem durumlarda selloz ayrtran mikroorganizmalarn says 40-50 misli
oalmaktadr (Farkasdi 1969).

izelge 3.6. Kompost Kullanm Miktarlar

p kompostu ile gbrelenmi topraklardaki yksek biyolojik aktivite, uzun zaman

erevesi iinde dnldnde mineral maddelerden gerekli ve yeterli olacak
miktardakileri bitkiler tarafndan alnabilir. stelik de btn vejetasyon boyunca
uyumlu bir ekilde alnabilir duruma sokulmaktadr. rnein; toprakta tespit edildiini
bildiimiz baz elementlerin bitkinin gereksinimi kadar bir miktar aa karmaktadr.
Bunlardan Potasyum Feldspat ve Glimmer gibi toprak minerallerinde bulunduu halde
tarmsal kimyaclar bunlarn bitki tarafndan alnamadn iyi bilirler. Zira
zlemezler. Dolays ile de granit, bazalt unlarn, klleri vb. gibi ta unlarnn
gbreleme amac ile kullanlmasn lzumsuz grrler. Bu yaklam dorudur. Bu ta
unlar (tozlar) bitki tarafndan alnamaz fakat humuslu ve canl topraklardan oluan
mantarlar, algler, tarafndan hcuma urarlar ve aktifleri oluur. Ksacas mikrobiyal
aktivite sonucunda kayalar, talar paralanmakta ve ierisindeki mineral maddeler
bitkiler iin gerekli olduu miktarda alnabilir hale dnmektedir. Kompostlama
maddesi olarak unlar kullanlmaktadr (Erdin 1981) :
 31

Kompostlama Katk Maddeleri:

Azot Gbresi (re, kireli azot) : C/N oranndaki uyumsuzluu gidermek ve

dengeyi salamak iin azot ilavesi yaplr. Bunun iin de azot ieren atklar veya
maddeler kullanlabilir.

Mikroorganizma Preparat : Kompostlama srasnda prosesin balamasn uzun

sre beklemeden, hemen balamas arzulandndan hazrlanm preparatlar veya hazr
kompostlar ilave edilir.

Su : Kompostlamann srekli ve iyi yrmesi iin mikroorganizmalarn suya

ihtiyac vardr. Ortamn optimum su miktarna % 45-60 arasnda deimektedir.

Kire : pH' ntral sahaya ekmek iin gereklidir.

Kil Unu : ok yava ve uzun zamanda besin maddesi ihtiyacn karlamak iin
kullanlr.

Ta Unu : ok yava ve uzun zamanda besin ihtiyacn karlamak iin kullanlr.

Alg Preparat : Mikroorganizmalara besin maddesi baz oluturmas ve sznt suyu

tutmas iin kullanlr.

Bitki Ekstraktlar : Biyodinamik etkiyi artrmak iin pratikte kullanlmaktadr.

O halde kompost gbresini topraklarmza vermekle, topraklarmzdaki

mikroorganizma (mikroflora ve mikrofauna) aktivitesi artrlr. Bu da topran fiziksel,
kimyasal, biyolojik ve fizyolojik zelliklerinin kalc bir ekilde iyilemesine ve dolays
ile de bitkilerde verim artna, niteliklerinin dzelmesine ve senelik rn elde
edilmesinin dengeli oluuna yardmc olur.

Tek ynl tarm yaplan zel bitkilerde bu kompostun nemi daha da fazladr.
rnein, bilhassa balarda sra aralarndaki topraklar senenin byk bir dneminde
genellikle ak ve atmosferik etkilere (gne nlar, ya, scakl ve rzgar)
korunmam olarak durmaktadr. Burada organik maddenin dardan ek olarak
verilmesi gerekir. Bu takdirde verim art yannda nitelik iyilemesi de salanm olur.
En byk yarar da balar genellikle meyilli arazilerde olduuna gre, erozyona kar
topraklar korumasdr.

Hollanda, svire ve Almanya'da kompostu ormanclkla kullanmak ok iyi sonu

vermitir. Kompostla kartrlan st toprak tabakas ok iyi bir tohum yata olmakta ve
bitkilerin kklenip gelimesini tevik etmektedir. ok enteresan bir uygulama da
Hollanda'da yaplandr. Tavuk kmeslerinde kentsel atk kompostlar, kmes iinde yer
rts olarak serilmektedir. Tavuk kmesinde 30-40 cm. yksekliinde biraz da saman
ile ve dier materyalle kartrlm bir rt olarak yaylr. Ayn zamanda ayrma da
devam eder. Civcivler de bu rt zerinde iyi geliir ve byrler. Buradaki mikroplar
kompost iinde ryen antibiyotikler tarafndan yok edilmektedir. Ayrca kompost
domuz yavrularna yemlerine ek olarak da verilmektedir. Domuz ahrlarnda her gn
 32

birka krek olarak verilen kompostu hayvanlar ok sevmekte ve 15 dakika iinde yiyip
bitirmektedirler. Bu uygulamann en iyi taraf hastalklar azaltmas, zaiyat drmesi
ve hayvanlarn iyice gelimesini salamasdr (Hauri 1969, 1970).

nsanlar birka bin sene kmrsz, petrolsz ve metalsiz yaabilmilerdir. Fakat

canllar humusun sal koruyucu gc olmadan yaamamlardr. Humussuz
topraklarda yaamn azald gzle grlecek hale gelir. Toprak solucanlar yok olur,
bitki hastalklar artar, zararllarn hcumuna urar. Bunun sonucunda da tarmda
kullanlan mcadele ilalarnn miktar artar. nk tarmsal iletmeler zehirli ila
kullanmadan bu hastalklardan ve zararllardan kolay kolay kurtulamazlar. Halbuki
sistemli bir ekilde topran humus miktar artrldka, birka sene sonra kullanlacak
kimyasal ilalarn ve suni gbrelerin miktar azalacaktr (Erdin 1981).

Mikroorganizmalarca fakirlemi, havasz ve fazla su bulunduran veya Gne

nlarndan zarar gren topraklar hastadr. Toprak yaam salkl deildir. Rzgar,
zerinde hibir rt bulunmayan plak alanlarda arazi topran yalayarak geer ve
kurutur. Toprakta ufalanm yap olumadndan da kapilarite ile derinlerdeki su
yukarya kar ve buharlar. Yerel koullara gre tuzlulamaya neden olur, toprak
kaymak balar, sert ve yarkl olur. Toprak dane yaps toza dnr ve rzgarla
uzaklar. Ayrca humusa fakir topraklara yamur damlas der dmez skmakta ve
dz alanlarda ak yeri arayan vahi dereleri, ak oluklarn oluturmaktadr. Bu durum
ise dnlenden ok daha fazla topra beraberinde gtrmektedir. O halde ancak en
iyi ekilde topran humusunu kontrol etmek ve bakmakla salkl topraklar elde
edilebilir (Erdin 1981).

Kltr ve toprak eidine bal olarak da uygulanacak kompost miktar

deimektedir. Kompost u alanlarda da kullanlmaktadr:

Ss bitkileri alannda;
- Tarla gllerinin yetitirilmesinde
- Sera bitkilerinin yetitirilmesinde
Peyzaj mimarl uygulama alanlarnda;
- Yeni yerleim alanlarnda yeil alanlarn yaplmasnda, eskilerin de
bakm ilemlerinde ;
- Yeni park ve bahelerin kurulmasnda ve eskilerin de bakmnda ,
- Spor sahalarnn evre yeillendirilmelerinde ve yeni yeil alan
entegrasyonunda;
- Dere, akarsu ve benzeri kylarnn stabilitesinin salanmasnda;
- Eimli yamalarn , otoyol kenarlarnn stabilize edilmesinde ve
yeillendirilmesinde;
- Pskrtme sistemi ile yamalarn yeillendirilmesinde;
Fidanclkta;
- eitli fidan yetitirmede;
Tekrar kltre alma , yeillendirme;
- Sanayinin neden olduu peyzaj bozulma alanlarnn yeniden
yeillendirilmesinde;
- Deponilerde, ta ocaklarnda, maden ocaklarnda kum ve akl
ocaklarnda peyzaj dzenleme almalar yaparken , yeterince ana toprak
bulunamamas halinde , toprak yedei ve iyiletiricisi olarak kullanlmas,
 33

- Toprak kamulatrlan , birletirilen yerlerde toprak slahnda

kullanlmas;
Ses ve grlt nleme perdelerinin inaatnda;
- Dolgu maddesi veya st rt tabakasnn maddesi olarak kullanlmas;
zm balarnda;
- Topran zelliklerini iyiletirmek ve erozyonu engellemek iin;
Ormanclkta;
- Orman topran rejenere etmek ve iyiletirmek iin kompost
karmlarnn kullanlmas;
Biyofiltre tesislerinde;
- Hayvan atklarnn deerlendirildii tesislerden, artma tesislerinden ,
hayvanclk sanayiinden , veya da dier sanayii iletmelerinden gelen
rahatsz edici koku ve sorununu elimine etmek iin ;
yaygn bir ekilde kullanlabilmektedir ( Erdin 1981, Anonim 1992).

Sonu olarak humuslu topraklar ykanmaz. Byle topraklarda su tutulur, mineral

maddeler bitkiler tarafndan daha kolay alnr ve toprak tarmsal amalara daha salkl
hizmet eder.

Kompostun Faydalar :

a. Zemin boluk hacmini artrr.

b. Zemin havalandrmasn kolaylatrr.
c. Zor ilenen topraklarn kolay ilenmesini salar.
d. Zeminin su tutma kapasitesini artrr.
e. Besi maddelerinin daha iyi kullanlmasn salar.
f. Topraa bol miktarda bakteri verir.
g. Zeminde besin maddelerinin artn salar
h. Kendi kendine yeterli humus retemeyen bahelerde zellikle meyve
yetitirilmesinde faydal olmaktadr.
i. Erozyonu engeller ( Erdin 1981).

Srekli Kompost Kullanmann Yararlar :

- Hasatla topraktan uzaklatrlan organik maddenin yerini alr, topran hu

mus evrimini dengeler
- Topraktaki canl yaam tevik eder ve organizmalarn saylar artar
- Topraa ve bitkilere az da olsa ana besin maddeleri ve mikro besin
maddeleri sunarak katkda bulunur
- Ar bnyeli topraklarda boluk hacim orann artrarak topran su ve
hava bilanosunu iyiletirir
- Hafif bnyeli topraklarda da besin maddesi ve su tutma yetenei artrlr
- Asidik topraklarn pH 's artar
- Toprak akmas, ykanmas ve erozyonu nlenir.
 34

izelge 3.7. Sata Sunulan Kompostun Genel zellikleri (Koak 1998)

izelge 3.8. Tamamlanm Komposttaki Elementlerin Konsantrasyonlar

(Koak 1998)

Kompost ve evre Sal:

Kompost ilemi doru ilediinde evre sal asndan kusursuz olduu tespit
edilmitir. nsanlarn ve hayvanlarn beslenme zincirinde bulunan bitkilerde kompostun
zararl etkisi grlmektedir.

Ev plerinin iinde bulunan patojen mikroorganizmalarn nemli bir ksm

kompostlamadaki s ykselmesi sonunda lmektedir. Tifo mikrobu 55-60C de ,
dizanteri etkeni 60 C de 15-20 dakikada ldnden kompostun oluumu esnasnda
hastalk etkenlerinin bir ksm scaklk yardm ile tahrip edilmekte, ancak spor
yapabilen patojen mikroorganizmalar varlklarn koruyabilmektedirler.
 35

Kompostlama yntemlerinin evre sal zerindeki etkileri aadaki izelge

3.8.'de gsterilmitir:

izelge 3.9. eitli Kompostlama Yntemlerinin evre Sal Bakmndan

Durumu (Durmaz 1996).