T.C.

GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS

MHENDSLK VE FEN BLMLER ENSTTS

SPERLETKEN MANYETK YATAKLARIN

ANALZ VE MODELLENMES

Yusuf INAR
YKSEK LSANS TEZ
ENERJ SSTEMLER MHENDSL

DANIMAN
Do. Dr. Selim SVROLU

GEBZE
2007
 T.C.
GEBZE YKSEK TEKNOLOJ ENSTTS
MHENDSLK VE FEN BLMLER ENSTTS

SPERLETKEN MANYETK YATAKLARIN

ANALZ VE MODELLENMES

Yusuf INAR
YKSEK LSANS TEZ
ENERJ SSTEMLER MHENDSL

GEBZE
2007
 iv

ZET

TEZN BALII : Speriletken Manyetik Yataklarn Analizi ve Modellenmesi

YAZAR ADI : Yusuf nar

Speriletkenler, diren kaybetmeksizin elektrii ileten malzemelerdir. Ayrca

speriletkenler, ierisinden manyetik alan dlama eiliminde olduklar iin
mknatslar levite edebilirler.

Bu almada mhendislik uygulamalarnda kullanlan iki tr speriletken

manyetik yatak, donmu grnt yaklam kullanlarak analiz edilmi ve
modellenmitir. Speriletkenlik uygulamalar arasnda en geni kullanm
alanlarndan biri, speriletken manyetik yataklardr. Bu yataklar, aktif kontrol
gerektirmedikleri ve ok dk srtnmeye sahip olduklar iin volanlar gibi hemen
hemen btn makinelerde kullanlabilirler.

Birinci blmde speriletkenliin genel bir tanm ve dk scaklkta

elektrii tarken neden diren gstermedii ksaca aklanmtr. Manyetik
yataklarn uygulamadaki avantaj ve dezavantajlarna deinilmitir.

kinci blmde speriletkenlik teorisinin ve buna bal speriletkenlik

uygulamalarnn tarihsel geliimi anlatlmtr.

nc blmde speriletkenler snflandrlm ve I. ve II. Tr baz

speriletkenler ve zellikleri verilmitir.

Drdnc blmde mhendislik uygulamalar iin nemli olan

speriletkenliin baz temel zellikleri genel olarak aklanmtr.

Manyetik alan iinde veya manyetik alansz soutulduunda yksek scaklk

speriletkenlerinin (YSS) diyamanyetik davran zellikleri ve farklar beinci
blmde irdelenmitir.
 v

Speriletken manyetik yataklar altnc blmde anlatlmtr. Eksenel ve

radyal manyetik yataklar ve daha stabil hibrit yataklar zerinde durulmutur. Bu
blmde levitasyon kuvveti, levitasyon kuvvetini etkileyen faktrler, mkemmel
iletken ve mkemmel diyamanyetik, histerisiz ve kuvvet azalmas gibi
speriletkenlik alannda ska kullanlan kavramlar anlatlmtr.

Speriletken levitasyon sistemlerini uygulamadan nce modellemek

gereklidir. Yedinci blmde speriletken manyetik levitasyon sistemlerini
modellemek iin kullanlan kritik durum ve donmu grnt kavramlar sunulmutur.

Sekizinci blmde iki tr speriletken manyetik yatak, donmu grnt

kavramna gre modellenmitir. Bu yataklardan biri, bir Yksek Scaklk
Speriletken (YSS) zerinde levite edilen Kalc Mknatstan (KM) oluturulan bir
sistemin modelidir. Dier yatak ise silindir halka eklindeki YSS ve bir KM
arasndaki etkileim modelinden oluturulmutur. Halka YSS ierisindeki KMnin
levitasyon konfigrasyonu birok makine sisteminde bulunan radyal tip yataa
benzemektedir. KM-YSS yatan dinamik davran, levitasyonun katlna baldr.
Amalanan bu konfigrasyon iin donmu grnt kavramndan elde edilen
manyetik potansiyel ile katlk hesaplanmtr. Asal ve teleme hareketleri iin
katlk deiimleri analiz edilmitir.

Dokuzuncu blmde bir nceki blmde elde edilen potansiyel enerjilerden

Lagrange fonksiyonu kullanlarak yatay, dikey, meyil, yalpalama ve dnme alar
iin hareket denklemleri kartlmtr.

Onuncu ve son blmde bu aratrmalarn sonular ve bu konuda almak

isteyen kiiler iin neriler verilmitir.

Anahtar Kelimeler: Speriletken manyetik yataklar, donmu grnt

modeli, manyetik levitasyon, speriletkenliin zellikleri.
 vi

SUMMARY

THESIS TITLE : Analysis and Modeling of Superconducting Magnetic

Bearings

AUTHOR NAME : Yusuf nar

Superconductors are materials that conduct the electricity without resistance.

Superconductors can also levitate magnets to tend to exclude magnetic fields from
their interiors.

In this study, two types of superconducting magnetic bearings used in

engineering applications are analyzed and modeled using frozen image concept. One
of the widest using fields among superconductivity applications is superconducting
magnetic bearings. These bearings can be used in nearly all machines such as
flywheels not to need active magnetic control and to have extremely low friction.

In first section, a general description of superconductivity and why

superconductors carry electricity without resistance at low temperatures are briefly
explained. Advantages and disadvantages of superconducting magnetic bearings in
applications are mentioned.

In second section, historical developments of theory of superconductivity and

progress of applications of superconductivity depending upon these developments
are told.

In third section, superconductors are categorized and some of type I and II

superconductors and their properties are given.

In fourth section, some of main characteristics of superconductors, so

important for engineering applications, are generally expressed.

Diamagnetic behavior properties and difference of high temperature

superconductors (HTSs) are investigated when they are cooled in a magnetic field
 vii

(Field Cooling - FC) or without any magnetic field (Zero Field Cooling - ZFC) in
fifth section.

Superconducting magnetic bearings are described in sixth section. Axial and

radial magnetic bearings and the more stable hybrid bearings are dwelled on.
Concepts frequently used in superconductivity fields such as levitation force, factors
influencing levitation force, perfect conductor and perfect diamagnet, hysteresis, and
force creep are depicted in this section.

It is necessary that superconducting levitation systems are modeled before

putting into practice. In seventh section, critical state model and frozen image
concepts using to model magnetic levitation systems are represented.

In eighth section, two types of superconducting magnetic bearings are

analyzed and modeled using frozen image concept. One of these bearing is a model
of system consisting of a Permanent Magnet (PM) levitated over a HTS. The other is
formed from a model of the interaction between a ring shaped HTS and a PM. The
levitation configuration of a ring permanent magnet inside a ring HTS resembles the
radial type bearings found in many machine systems. The dynamical behaviour of
the PMHTS bearing mostly depends on the stiffness of the levitation. For the
proposed PMHTS configuration, the stiffness is computed on the basis of a
magnetic potential obtained with a frozen image concept. The variation of the
stiffness is analyzed for angular and translational movements.

In ninth section, equations of motion for lateral, vertical, tilt, precision, and
rotating angles are extracted from potential energies obtained in the previous section
using Lagrange function.

In tenth and last section, the result of these researches and the advices for
those who want to study on this topic are given.

Keywords: Superconducting magnetic bearings, frozen image model,

magnetic levitation, properties of superconductivity.
 viii

TEEKKR

Tez almam ve makale almalarmz sresince bilimsel

katklaryla bana yardmc olan, dier birok konuda beni tevik ederek
nm aydnlatan ve hayatta rnek aldm kiilerden biri olan danman
hocam Sayn Do. Dr. Selim Sivrioluna en iten teekkr ve sayglarm
sunarm. Enerji Sistemleri Mhendislii Anabilim Dal bakan hocam Sayn
Prof. Dr. Muammer Kalyona ve ayn blmdeki mesai arkadalarma
destekleri iin teekkr bor bilirim.

Speriletkenlik deneylerini laboratuvarnda yapmamza izin veren ve

deneyler ncesinde ve esnasnda yardm aldm Bilgisayar Mhendislii
Blm retim yesi Sayn Yrd. Do. Dr. Erkan Zergeroluna ve
laboratuvarlarn bizimle paylaan ve yardmlarn esirgemeyen Aratrma
Grevlisi arkadalarma teekkr bor bilirim. Aycca speriletkenlik
zerine yaplan sohbetler iin Fizik Blm Ara. Gr. Ali Cemil Baarana
teekkr ederim.

Maddi ve manevi olarak her trl destei veren ve bu gnlere

gelmemde nemli katklar olan aileme en iten teekkrlerimi ve
kranlarm sunarm. Hayatta beni destekleyen tm arkadalarma teekkr
bor bilirim.

Sayglarmla,

Yusuf nar
 ix

NDEKLER DZN

ZET iv
SUMMARY vi
TEEKKR viii
NDEKLER DZN ix
SMGELER VE KISALTMALAR DZN xi
EKLLER DZN xiv
TABLOLAR DZN xvi
1. GR 1
2. SPERLETKENLN TARHSEL GELM 3
3. SPERLETKENLERN SINIFLANDIRILMASI 9
3.1. I. Tr speriletkenler 9
3.2. II. Tr speriletkenler 11
4. SPERLETKENLN TEMEL ZELLKLER 14
4.1. Sfr diren 14
4.2. Meissner etkisi 15
4.3. Ak saplanmas 16
4.4. Kritik akm 17
5. SPERLETKEN MALZEMELERN SOUTULMASI 19
5.1. Manyetik alan iinde soutma (Field Cooled) 19
5.2. Manyetik alansz soutma (Zero Field Cooled) 20
6. SPERLETKEN MANYETK YATAKLAR 23
6.1. Speriletken yatak tipleri 24
6.1.1. Eksenel yataklar 24
6.1.2. Radyal yataklar 25
6.1.3. Evershed-type yatak 26
6.1.4. Karma- YSS yatak 28
6.2. Levitasyon kuvveti 29
6.3. Levitasyon kuvvetini etkileyen faktrler 30
6.4. Mkemmel iletken ve mkemmel diyamanyetik 30
6.5. Histerezis 31
6.6. Kuvvet azalmas 32
7. MODELLEME YNTEMLER 33
7.1. Kritik durum modeli (Critical-State Model) 33
 x

7.2. Donmu grnt modeli (Frozen-Image Model) 34

8. UYGULAMA 37
8.1. YSS zerinde levite edilen KMnin modellenmesi ve analizi 37
8.1.1. Dipol ve diyamanyetik grnt 39
8.1.2. Dipol ve donmu grnt 41
8.1.3. Toplam potansiyel enerji 43
8.1.4. Katlk hesab 43
8.1.5. Yanal katlk denklemi 45
8.1.6. Dikey katlk denklemi 46
8.2. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sisteminin
modellenmesi ve analizi 47
8.2.1. 1. Ksm: Dipol ve diyamanyetik grnt 49
8.2.2. 1. Ksm: Dipol ve donmu grnt 51
8.2.3. Toplam potansiyel enerji 53
8.2.4. Katlk hesab 54
8.2.5. Yanal yer deitirme iin katlk denklemleri 56
8.2.6. Dikey yer deitirme iin katlk denklemleri 57
8.2.7. , y ve z ile katln deiimi 58
9. KM-YSS SSTEMLERNN HAREKET DENKLEMLERNN
IKARILMASI 62
9.1. YSS zerinde levite edilen KMnin hareket denklemlerinin
karlmas 62
9.1.1. Lagrange hareket denklemlerinin karlmas 64
9.1.2. Hareket denklemlerinin simlasyonlar 68
9.2. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sisteminin hareket
denklemlerinin karlmas 72
9.2.1. Lagrange hareket denklemlerinin karlmas 73
9.2.2. Hareket denklemlerinin simlasyonlar 78
10. SONU VE NERLER 85
KAYNAKLAR
EKLER
ZGEM
 xi

SMGELER VE KISALTMALAR DZN

KM : Kalc mknats
YSS : Yksek scaklk speriletkeni
DSS : Dk scaklk speriletkeni
T : Scaklk [Kelvin]
Tc : Kritik scaklk [Kelvin]
R : Elektrik Direnci [Ohm]
H : Manyetik alan [Tesla]
Hc : Kritik manyetik alan [Tesla]
Hc(0) : 0 Kdeki kritik manyetik alan [Tesla]
Hc1 : Alt kritik manyetik alan [Tesla]
Hc2 : st kritik manyetik alan [Tesla]
FC : Manyetik alan iinde soutma (Field Cooling)
ZFC : Manyetik alansz soutma (Zero Field Cooling)
Jc : Kritik akm younluu [A/m2]
B : Manyetik ak younluu [Tesla]
0 : Vakum geirgenlii [N/A2]
G
m11 : Birinci dipoln manyetik momenti
G
m12 : kinci dipoln manyetik momenti

m11 : Birinci dipoln manyetik moment bykl [A m2]

m12 : kinci dipoln manyetik moment bykl [A m2]

G
r : Dipolden uzaydaki noktaya pozisyon vektr
r : Dipolden merkeze olan uzaklk [m]
rx : Dipolden merkeze x ynndeki uzaklk [m]

ry : Dipolden merkeze y ynndeki uzaklk [m]

rz : Dipolden merkeze z ynndeki uzaklk [m]

: KMnin simetri ekseni ve dikey yn (z) arasndaki a [Derece]

: x ve y dzlemleri arasndaki a [Derece]
: KMnin dnme as [Derece]
M : KMnin ktlesi [kg]
 xii

g : Yerekimi ivmesi [m/s2]

Ir : Radyal atalet momenti [kg m2]

Iz : Eksenel atalet momenti [kg m2]

U dia ( I ) : 1. ksm iin diyamanyetik potansiyel enerji [Joule]

U dia ( II ) : 2. ksm iin diyamanyetik potansiyel enerji [Joule]

U dia : Toplam diyamanyetik potansiyel enerji [Joule]

U fro ( I ) : 1. ksm iin donmu potansiyel enerji [Joule]

U fro ( II ) : 2. ksm iin donmu potansiyel enerji [Joule]

U fro : Toplam donmu potansiyel enerji [Joule]

U tot ( I ) : 1. ksm iin toplam manyetik potansiyel enerji [Joule]

U tot ( II ) : 2. ksm iin toplam manyetik potansiyel enerji [Joule]

U tot : Toplam manyetik potansiyel enerji [Joule]

k xx : x ynndeki katlk [N/m]

k yy ( I ) : 1. ksmn yanal yer deimesi iin y ynndeki katlk [N/m]

k yy ( II ) : 2. ksmn yanal yer deimesi iin y ynndeki katlk [N/m]

K yy ( l ) : 1. ksmn yanal yer deimesi iin y ynndeki toplam

katlk [N/m]
k zz ( I ) : 1. ksmn yanal yer deimesi iin z ynndeki katlk [N/m]

k zz ( II ) : 2. ksmn yanal yer deimesi iin z ynndeki katlk [N/m]

K zz (l ) : 1. ksmn yanal yer deimesi iin z ynndeki toplam

katlk [N/m]
K yy (V ) : Dikey yer deime iin y ynndeki toplam katlk [N/m]

K zz (V ) : Dikey yer deime iin z ynndeki toplam katlk [N/m]

K : boyutlu toplam katlk [N/m]
d : Dipoln YSS yzeyine uzakl [m]
do : KMnin d ap [m]

di : KMnin i ap [m]

Do : YSSnin d ap [m]
 xiii

Di : YSSnin i ap [m]

Uy : Yerekimi potansiyeli [Joule]

U PE : Toplam potansiyel enerji [Joule]

U KE : Toplam kinetik enerji [Joule]

 xiv

EKLLER DZN

ekil Sayfa

1.1. Kalc Mknatsn (KM) bir Yksek Scaklk Speriletkeni (YSS)

zerindeki manyetik levitasyonu (GYTE Deney) 2
2.1. 1911'de H. Kamerlingh Onnes ve Gilles Holst tarafndan Cvadan
elde edilen deneysel data. (Normal durumundan speriletkenlik
durumuna geii ilke kez gsteriyor) 4
2.2. Meissner etkisi: speriletken ierisindeki manyetik alann dlanmas 5
2.3. Speriletken kritik scakln kefinden gnmze geliimi 8
3.1. I. Tr speriletkenler iin kritik scakln kritik manyetik alanla
deiiminin ematik olarak gsterimi 10
3.2. II. Tr speriletkenler iin Hc1 ve Hc2nin scaklkla deiimi ematik
olarak gsterimi 12
4.1. Meissner etkisiyle levitasyon 16
4.2. Ak saplanmasyla levitasyon 17
5.1. Bir YSS (yksek scaklk speriletken) malzemenin manyetik alan iinde
soutma durumunda H - T faz diyagram 20
5.2. Bir YSS (yksek scaklk speriletken) malzemenin manyetik alansz
soutma durumunda H - T faz diyagram 21
6.1. Eksenel yataklama (levitated magnet) 24
6.2. Havada asl mknats yatak (suspended magnet) 25
6.3. Silindir halka eklindeki YSS iinde yatay konumda yerletirilmi
mknats yatak 26
6.4. ekici kuvvetin (attractive force) arttrlmasn salayan Evershed tip
yatak 27
6.5. Karma- YSS Yatak (Mixed- HTS Bearing) 28
6.6. Basit bir hibrit speriletken mknats yatak dizayn 32
7.1. Bean modeline gre manyetik alan iinde YSS yzeyinde akm younluu
ve manyetik aknn dalmlar 34
7.2. Donmu grnt modelinin ematik diyagramlar 36
8.1. YSS zerinde levite edilen KM 37
8.2. KM-YSS sisteminin donmu grnt kavramna gre ematik izimi 39
 xv

8.3. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sistemi 48

8.4. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sisteminin ematik
gsterimi 49
8.5. ile katlk deiimi 59
8.6. y ile katlk deiimi 60
8.7. z ile katlk deiimi 61
9.1. YSS zerinde levite olan KMnin simlasyon blou 69
9.2. r iin simlasyon alt blou 70
9.3. z iin simlasyon alt blou 70
9.4. iin simlasyon alt blou 71
9.5. iin simlasyon alt blou 71
9.6. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sisteminin simlasyon
blou 79
9.7. r iin simlasyon alt blou 80
9.8. z iin simlasyon alt blou 81
9.9. iin simlasyon alt blou 82
9.10. iin simlasyon alt bloklar 84
 xvi

TABLOLAR DZN

Tablo Sayfa

3.1. Baz I. Tr speriletken elementlerin normal basn altnda kritik

gei scakl (Tc) ve kritik manyetik alan (Hc) deerleri 10
3.2. T=0 K ve normal basn altnda baz II. Tr speriletkenlerin kritik
scakl (Tc) ve st kritik manyetik alan (Hc2) deerleri 12
4.1. Baz malzemelerin kritik akm younluklar (Jc (A/mm2)) 18
8.1. KM-YSS sisteminin parametreleri 58
 1

1. GR

Speriletkenlik, baz metallerin, alamlarn veya bileiklerin belli bir

scaklkta (dk scaklk) elektrii dirensiz iletmesidir. Speriletkenlik durumunda
diren tamamen sfrdr. rnein halka eklindeki bir speriletkenin tad akmn
yllarca deimedii gzlenmitir.

Diren, herhangi bir iletkenden akm geirildiinde iletken iindeki kafes

atomlarnn titreimi sonucu akm tayan elektronlarn bu atomlara arparak hareket
ynlerini deitirmesiyle oluur. Bu arpmalar sonucu elektronlar enerjilerini sya
dntrr. Speriletkenlik durumunda ise iletkenin kafes yaps daha dzenli hale
gelerek elektronlar, Cooper ifti olarak bilinen iftler halinde tanr. Speriletkenlik
durumunda atomik titreimler yok denecek kadar azdr ve bu iftler arasndaki
balant, birbirinden uzakta olsalar bile o kadar salamdr ki tek balarna kafes
atomlarna arpmaya yeterli bir enerjileri kalmaz ve kafes atomlarna arpmadan
karlar. Bu yzden elektronlar enerji kaybetmeden hareket edebilirler. Ayrca
herhangi bir elektron ifti bozulsa bile, bunlar hemen birleerek eski konumlarna
dnebilmektedirler. Speriletken durumunda iletkenin diren gstermemesinin
nedeni budur.

Speriletken malzemeler dier nemli bir zellii kalc bir mknatsla olan
temassz yataklama (levitasyon) zelliidir. ekil 1.1de grld gibi kalc
mknats, speriletkenliin olutuu scakla kadar soutulmu speriletken zerine
getirildiinde hibir temas olmadan kararl ekilde asl kalmaktadr. Eer kalc
mknats yukar, aa veya saa sola doru itilirse KM kendiliinden ilk
pozisyonuna geri gelecektir. Eer daha sert bir ekilde itilirse mknatsn ktle
merkezi, yeni bir denge noktasna kayarak orada kararl bir ekilde havada asl
kalacaktr. Eer kalc mknats (KM) simetrik manyetik alan sahip olan silindir
eklindeyse kolaylkla simetri ekseni etrafnda dnebilir. Byle bir sistem
speriletken manyetik yatan yapmnda kullanlabilir. Birok uygulamada
vakumun iinde ve aktif kontrol gerektirmeden temas olmakszn alabilmesi ve
ok dk dnme direncine sahip olmas gibi avantajlar nedeniyle speriletken
manyetik yataklar kullanlmaktadr. Henz oda scaklnda speriletkenler
 2

bulunamad iin speriletkenlerin, speriletkenlik zellii gsterdii scakla

soutulmas gereklidir. Fakat speriletkenlerin soutmasndan kaynaklanan kayplar
speriletkenlerin uygulamada getirdii avantajlar yannda ihmal edilebilecek oranda
kk olmaktadr.

ekil 1.1. Kalc Mknatsn (KM) bir Yksek Scaklk Speriletkeni (YSS)
zerindeki manyetik levitasyonu (GYTE Deney)

Bir speriletkenin ilk kez kararl bir levitasyonda kullanmndan (1945) ve

speriletken yataklar kullanlarak yaplan ilk deneysel motordan (1958) bu gne
uygulamada olduka aama kat edildi [1-5]. Speriletken manyetik yataklarn pasif
levitasyon karakteristiklerinden dolay byk bir kullanm potansiyeline sahip
olduu yaplan almalarla gsterilmitir [6-8]. Potansiyel kullanm alanlar, motor,
jeneratr ve rotor-volan (flywheel) sistemleridir [9]. YSS yataklar kullanlarak birka
yz kilogram arlnda rotorlar levite edilebilir [10]. Speriletken manyetik
yataklarn, aktif manyetik yataklara ve bilyeli yataklara kyasla daha dk katlklar
vardr. Sistemin hareketi esnasnda katlk deiimi, speriletken yataklar doru bir
ekilde modellemek iin gereklidir [11-13]. Mhendislik uygulamalar iin
levitasyon sisteminin dinamikleri doru ekilde analiz edilmelidir.
 3

2. SPERLETKENLN TARHSEL
GELM

Speriletkenliin kefi, bilim tarihinin en nemli keiflerinden biridir.

Speriletkenliin kefinden sonra hem yeni malzemeler retmek hem de
speriletkenlik teorisini aklamak iin youn almalar srdrlmektedir.

Speriletkenlik, ilk olarak 1911 ylnda Hollandal fiziki H. Kamerlingh

Onnes ve asistan Gilles Holst tarafndan Leiden laboratuarnda kefedildi. Onnes,
ok dk scaklklar zerine yapt aratrmalarla tannan bir bilim adamyd.
Speriletkenlii kefinden yl nce yani 1908 ylnda helyumu svlatran ilk kii
olmutu. Onnes, ok dk scaklklarda eitli maddelerin elektriksel zellikleri
zerine aratrma yapyordu. Metaller soutulduunda direncinin dt uzun
yllardr biliniyordu fakat 0 K gibi ok dk scaklklarda direncin snr deerinin ne
olaca bilinmiyordu. William Kelvin gibi baz bilim adamlar, mutlak sfra
yaklaldnda iletken iinden geen elektronlarn tamamen duracana inanyordu.
Onnes ile ayn grte olan bilim adamlar ise mutlak sfr scaklklarnda iletkenin
direncinin sfr olabileceine inanyorlard. Onnes, damtma ile olduka iyi
saflatrlabilmesi nedeniyle almalar iin cva (Hg)yi seti. Onnes ve asistan, 4.2
K (-268.8 C) civarndaki scaklkta civann direncinin ok keskin bir ekilde
derek, llemeyecek kadar dk deerlere ulatn gzlemlediler [ekil 2.1].
Onnes, civann iinde bulunduu bu yeni durumu, speriletkenlik durumu olarak
tanmlad. Ayrca helyumu svlatrmas ve maddelerin dk scaklk zellikleri
zerine yapt almalar Onnese 1913 Nobel Fizik dln kazandrmtr.
 4

ekil 2.1. 1911'de H. Kamerlingh Onnes ve Gilles Holst tarafndan Cva

(Hg)dan elde edilen deneysel data (Normal durumundan speriletkenlik durumuna
geii ilke kez gsteriyor) [14].

Onnesin almalarndan sonra birok metal ve alamn kritik scaklk (Tc)

diye tabir edilen bir scaklk deeri altnda speriletkenlik durumuna geldii grld.
Civann speriletkenlik durumunun kefinden iki yl sonra kurunun 7.2 K
scaklnda speriletken olduu bulundu. 1930 ylnda en yksek gei scaklna
sahip element olan niobium (Nb)un Tc=9.2 K scaklnda speriletken olduu
bulundu.

1933 ylnda Walther Meissner ve R. Ochsenfeld, speriletkenlerin manyetik

zelliklerini incelerken en temel speriletkenlik zelliklerinden birini kefettiler [15].
Kritik scakln altna kadar soutulan bir iletkenin gvdesinden manyetik alan
dladn buldular [ekil 2.2]. Bu olay, Meissner etkisi (Meissner Effect) olarak
bilinmektedir. Ayrca bu malzemelerin kritik manyetik alan (Hc(T)) adyla bilinen
belli bir manyetik alan zerinden daha byk manyetik alanlarda speriletkenlik
zelliklerini kaybettiklerini bulmulardr.
 5

ekil 2.2. Meissner etkisi: speriletken ierisindeki manyetik alann

dlanmas (a) Normal artlarda (speriletkenlie gei scaklnn zerinde)
manyetik alan uygulandnda oluan durum. (b) Speriletkenlie gei scaklnn
altnda manyetik alan uygulandnda oluan durum [14].

1935te F. ve H. London kardeler, speriletkenlik teorisiyle ilgili iki

denklem nerilmitir. Bu denklemler, sadece Meissner etkisinin speriletken akmlar
tarafndan tanan elektromanyetik serbest enerji azalmasnn bir sonucu olduunu
gstermekle kalmayp speriletken ierisine nfuz eden manyetik alann karakteristik
uzunluk leiyle uzakla bal ssel biimde azaldn gsterir [16]. Bu
karakteristik uzunluk, London nfuz derinlii (London penetration depth, L) olarak
bilinmektedir.

1945te V. Arkadiev, speriletken bir yzey zerinde kk bir ubuk

mknats levite etmek iin manyetik alann dlanmasn kullanarak uan klasik
haline gelen deneyi ilk kez gerekletirmitir [1].

1950de V. Ginzburg ve L. Landau, Ginzburg-Landau teorisi olarak bilinen

sezgisel bir speriletkenlik teorisi ortaya attlar. Bu teori, ikinci derece faz geiini
teorisini kullanr ve speriletkenlerin makroskobik zelliklerini aklamakta olduka
baarl olduu kantlanmtr [16].
 6

1952de Ginzburg-Landau teorisinden faydalanan A. A. Abrikosov, II. Tr

speriletkenlerde kark (mixed) blgede oluan girdaplarn matematiksel olarak
dzen parametresiyle nasl tanmlanabileceini ve d manyetik alann bu
girdaplardaki kanallar boyunca malzemeye nasl nfuz edebileceini gstermilerdir.
Bu, Abrikosov girdap rg (Abrikosov vortex lattice) olarak bilinir. Ayrca
Abrikosov, manyetik alan iddeti artarken girdap saysnn nasl arttn da
gstermitir.

1956da Leon Cooper, iki etkileen elektron iin Shrdinger denklemini

zerek elektronlarn kendi adyla anlan Cooper iftleri oluturduunu gstermitir.
Bu problemin zlmesi BCS teorisi adyla bilinen teori iin ilham kayna
olmutur.

1957 ylnda J. Bardeen, L. Cooper ve R. Schrieffer, speriletkenliin ilk

mikroskobik teorisini ileri srmlerdir ve bu teori, kurucularnn soyadlarnn ba
harflerinin bir araya getirilmesiyle bilinen BCS teorisini olarak anlr. Bu teori,
iletkenin iindeki elektronlarn neden ve nasl dzenli bir speriletken yapy
kazandklarn aklamaktadr. Bu teorinin esas, speriletkenlerde yk tayclarnn
Cooper iftleri olarak bilinen zt momentumlu elektron iftleri oluturmasna
dayanmaktadr. Bu teori, kurucularna 1972 Nobel Fizik dln kazandrd.

1962 ylnda ise Brian D. Josephson, speriletkenlik iin nemli bir ngrde
bulunmutur. nce bir yaltkan tabakayla ayrlm iki speriletken arasndan Cooper
iftlerinin tnelleme yaparak bu engeli aabileceini ngrm ve bunu bir yl
iinde kantlamtr. Bu etkiye Josephson etkisi, tasarmndaki yapya da Josephson
balant eleman olarak bilinmektedir. Bugn SQUID (Superconducting QUantum
Interference Device) gibi grntlemede kullanlan pek ok speriletken cihaz bu
etkiye dayanmaktadr.

Yksek scaklk sperilerkenliinin balangc 1986 ylna dayanmaktadr. Bu

ylda Bednorz ve Mller, speriletkenlie gei scakl 30 K civarnda olan La-Ba-
Cu-O seramiini buldular. Bu malzemenin bulunuu speriletken malzemeler zerine
ilgiyi olduka arttrd.
 7

1987 ylnda M. K. Wu ve P. W. Chu, yeni speriletken malzemeler retmek

iin birlikte altklar bir projede gei scakl 93 K olan Y-Ba-Cu-O seramiini
rettiklerini duyurmulardr. Bu bulu speriletkenlik tarihi bakmndan ok
nemlidir nk artk soutucu akkan yerine atmosfer basncnda kaynama noktas
77 K (-196,15 oC) olan sv nitrojen kullanlabilirdi. Sv nitrojenin kullanm
speriletkenlik uygulamalarnda soutucu akkan maliyetini olduka drd.

1988in balarnda gei scakl srayla 110 K ve 125 K olan Bizmut (Bi) ve
Talyum (Tl) esasl bakr oksit speriletken malzemeler bulundu.

Daha sonra 1993 ylnda Civa esasl bakr oksit speriketken malzeme, Prof.
Dr. Ulker Onbasli, A. Schilling, M. Cantoni, J. D. Guo, ve H. R. Ott tarafndan
kefedildi. Artk yeni speriletkenlie gei scakl rekoru 138 K olmutu. Bu rekor
1994 ylnda Dr. Ron Goldfarb tarafndan dorulanmtr.

Son olarak 2006 ylnda kritik gei scakl 150 K civarnda olan yeni bir
speriletken malzeme retilmitir. ekil 2.3 speriletkenliin kefinden gnmze
kadar olan speriletken kritik scakln zamana gre geliimini gstermektedir.
 8

ekil 2.3. Speriletken kritik scakln kefinden gnmze geliimi. Dz

izgi metalik speriletkenlerin kritik scaklk geliimini ve kesikli izgi ise oksit
speriletkenlerin geliimini gstermektedir [14].
 9

3. SPERLETKENLERN
SINIFLANDIRILMASI

Speriletkenler manyetik alan iinde gsterdikleri davranlara gre iki gruba

ayrlr. Bunlar I. tr (Type-I) ve II. tr (Type-II) speriletkenlerdir.

3.1. I. Tr Speriletkenler

Niyobyum (Nb) dndaki tm speriletken elementler I. Tr speriletken

davran gsterirler. Bu tip speriletkenler speriletkenlik durumunda uygulanan
dk manyetik alan dlarlar ve bu tr elementlerin speriletkenlii, uygulanan
dk bir manyetik alan iinde bile kaybolabilir [17]. Speriletkenliin kaybolduu
bu manyetik alana kritik manyetik alan (Hc) denir.

nceleri yumuak speriletken olarak tanmlanan I. Tr speriletkenlerin,

kritik gei scakl (Tc) ve kritik manyetik alan (Hc) deerleri olduka dktr.
Kritik manyetik alan iddeti scakln bir fonksiyonudur. I. Tr speriletkenlerin
iindeki manyetik alan sfrdr ve Meissner etkisi tam olarak oluur (ideal
diamagnetik).

Speriletkenlik durumu yeterince kuvvetli bir manyetik alan ile kaybolabilir.

I. Tr speriletkenler iin speriletkenliin bozulduu kritik manyetik alan Hc(T)
paraboliktir ve yaklak olarak scakla ball u ekildedir.

T 2
H c (T ) H c (0) 1 (3.1)
Tc

I. Tr speriletkenler iin kritik manyetik alann scaklkla deiimi ekil

3.1.de gsterilmitir. ekilde gsterilen eik erisinin sol ksm speriletkenlik
durumunu sa ksm ise normal durumu gstermektedir.
 10

ekil 3.1. I. Tr speriletkenler iin kritik scakln kritik manyetik alanla

deiiminin ematik olarak gsterimi [14]

Speriletken olmad bilinen yaygn metaller, bakr, gm, demir, nikel,

kobalt ve altn alkali metallerdir. Krom gibi baz elementler ise yksek basnta
speriletken olurlar. Tablo 3.1de baz I. Tr speriletkenlerin kritik scaklk ve kritik
manyetik alan deerleri vermitir.

Tablo 3.1. Baz I. Tr speriletken elementlerin normal basn altnda kritik

gei scakl (Tc) ve kritik manyetik alan (Hc) deerleri [14, 17-18]

Kritik gei scakl, Tc Kritik manyetik alan, Hc

Element
(K) (T)
Alminyum (Al) 1.14 0.010
Kurun (Pb) 7.19 0.080
Civa (Hg ()) 4.15 0.041
Kalay (Sn) 3.72 0.030
ndiyum (In) 3.40 0.029
Talyum (Tl) 2.39 0.017
Kadmiyum (Cd) 0.56 0.003
Titanyum (Ti) 0.39 0.010
Niyobyum (Nb) 9.50 0.198
Rutenyum (Ru) 0.51 0.007
 11

Tantal (Ta) 4.48 0.083

Toryum (Th) 1.36 0.0001

3.2. II. Tr Speriletkenler

Sadece Niyobyum (Nb) saf halde iken II. Tr speriletken olmasna ramen,
metalik bileik ve alamlar genellikle II. Tr speriletkenlerdir. II. tr
speriletkenler teorisi Ginzburg, Landau, Abrikosov ve Gorkov tarafndan
gelitirilmitir.

I. Tr ve II. Tr speriletkenler arasndaki temel fark, d manyetik alana

kar gsterdikleri davranlarn tamamen farkl olmasndan kaynaklanr. II. Tr bir
speriletken iin ekil 3.2de gsterildii gibi iki kritik alan deeri vardr. Alt kritik
manyetik alan olarak adlandrlan Hc1 ve st kritik manyetik alan olarak adlandrlan
Hc2dir. II. Tr speriletkenler iin speriletkenlik durumunda uygulanan manyetik
alan deeri eer Hc1den kkse speriletken manyetik alan tamamen darlar
(Meissner olay) ve tpk I. Tr speriletken gibi davranrlar. Eer uygulanan
manyetik alan Hc1 ve Hc2 arasnda ise speriletken malzemeye ksmen manyetik ak
girer, bununla beraber speriletkenlik durumunun zellii olan kaypsz akm tama
zelliini korur. Hc1 ve Hc2 arasnda speriletken kark durumdadr. Hc2nin
zerinde manyetik alan deerinde ise speriletkenlik yok olur ve normal duruma
geer.
 12

ekil 3.2. II. Tr speriletkenler iin Hc1 ve Hc2nin scaklkla deiimi

ematik olarak gsterimi [14]

II. Tr speriletkenlerin st kritik manyetik alan ve kritik scaklk deerleri, I.

Tr speriletkenlerin kritik manyetik alan ve kritik scaklk deerlerinden daha
yksektir. Baz II. Tr speriletkenlerin st kritik manyetik alan ve kritik scaklk
deerleri Tablo 3.2de verilmitir.

Tablo 3.2. T=0 K ve normal basn altnda baz II. Tr speriletkenlerin kritik
scakl (Tc) ve st kritik manyetik alan (Hc2) deerleri [19]

Bileik Kritik scaklk, Tc (K) st kritik manyetik alan, Hc2 (0) (T)
NbTi 10.0 15.00
PbMoS 14.4 6.00
V3Ga 14.8 2.10
NbN 15.7 1.50
V3Si 16.9 2.35
 13

Nb3Sn 18.0 24.50

Nb3Al 18.7 32.40
Nb3(AlGe) 20.7 44.00
Nb3Ge 23.2 38.00

Baz metallere az miktarda bir alam elementi katlarak I. trden II. tre
deitirmek mmkndr. rnein kuruna yzde 2 orannda indiyum katlrsa gei
scaklnda ok az bir deiiklikle I. trden II. tre getii grlmektedir. Bu kk
miktardaki alam katks kuruunun elektronik yapsn hi deitirmedii halde,
speriletken durumdaki manyetik davrann kkten deitirir [17].
 14

4. SPERLETKENLN TEMEL
ZELLKLER

Her maddenin olduu gibi speriletkenlerinde kendine zg temel zellikleri

vardr ve bu zellikleri btn speriletkenler gsterir. Bu blmde bu temel
zelliklerden bazlar aklanacaktr.

4.1. Sfr Diren (Zero Resistance)

Kritik scakln altnda herhangi bir scaklkta bir speriletkenden kk

genlikli doru akm (dc) geirilirse sfr diren gsterir yani mkemmel iletkendir.
Her speriletken bu zellie sahiptir. Speriletkenin bu zellii, kapal bir halka
eklindeki speriletkenden kk genlie sahip doru akm geirilmesiyle
kantlanmtr. Bu deney 2.5 yl devam etmi fakat herhangi bir akm kayb
llemememitir. Bu durum bir speriletken direncinin 10-23 m den daha kk
olduunu gstermektedir. Bu deer, oda scaklndaki bakrn direncinden 18 kez
daha kktr. Speriletkendeki byle bir elektrik direnci deeri, manyetik alan
etkisi olmakszn bir speriletken halkada dolaan akm mrnn 105 yldan daha az
olmadn gstermektedir. [14]

Speriletkenlik durumunun bu kendine zg zellii, en ilgin

zelliklerinden biridir ve mikroiplerden elektrik hatlarna kadar farkl pratik
uygulamalarda geni lde kullanlmasna olanak tanmaktadr.

Bir speriletkenden doru akm (dc) geirildiinde diren sfr olmasna

ramen speriletkenden alternatif akm (ac) geirilirse diren sfr deildir. Baz
kayplar meydana gelir. Bu kayplarn bazlar, histerisiz (hysteresis) ve radyasyon
kayplardr. Kefedilen yeni seramik yksek scaklk speriletkenlerinde iletim
hatlar gibi zayf manyetik alan uygulamalar iin uygulamalardaki g kayplar,
 15

kritik akm younluuyla ters orantldr. Bu snrlama, voltajn akma oran

arttrlarak bir dereceye kadar giderilebilir [20].

4.2. Meissner Etkisi

W. Meissner ve R. Ochsenfeld tarafndan 1933 ylnda gzlemlenen bu

etkide, manyetik alan iindeki bir speriletken kritik gei scaklna (Tc) kadar
soutulduunda manyetik alan izgileri speriletkenin dna itilir (ekil 4.1 (a)).
Manyetik alann bu ekilde darlanmas Meissner etkisi olarak bilinir ve bu etki, bir
speriletkenin iinde B=0 olacak ekilde davrandn gsterir. Manyetik alann
dlanmas, perdeleme akmlar (shielding currents) olarak bilinen ve uygulanan
manyetik alana eit ve zt ynde alan oluturacak ynde speriletken yzeyinde akan
elektrik akmndan dolay meydana gelir [21].

Meissner etkisinin en iyi gsterimi levitasyon durumundaki kalc mknats

(KM) deneyidir (ekil 4.1 (b)). Bu deneyde KM, iki ekilde levitasyon durumuna
gelebilir. Bunlardan birincisine, Manyetik alan iinde soutma (Field Cooled)
dierine ise Manyetik alansz soutma (Zero Field Cooled) denilir. Bu soutma
yntemlerini Blm 5de incelenecektir.
 16

a.) Meissner etkisinin gsterimi [22]

b.) Meissner etkisindeki KM [23]

ekil 4.1. Meissner etkisiyle levitasyon

4.3. Ak Saplanmas (Flux Pinning)

Bu durum, II. tr speriletkenlerde Hc1 ve Hc2 diye adlandrlan alt ve st

kritik alanlar arasnda kalan kark durumda (Mixed State) meydana gelir. Ksmi
manyetik ak girmesi sz konusudur (ekil 4.2 (a)). Manyetik aklar, speriletken
iinde hapsolur ve bu noktalarda skr. Manyetik aknn speriletken iine
saplanmas, sadece speriletkenin kristal yapsnda kusurlar olduunda mmkndr.
Bu kusurlar, II. tr speriletkenler iin istenilen bir durumdur nk manyetik ak
azalmasn (Flux creep) engelleyerek bunlarn yalanc direnler meydana getirmesini
ve kritik akm younluu (Jc) ve kritik manyetik alan (Hc) deerini drmesine
engel olurlar. ekil 4.2 (b)de ak saplanmas yoluyla havada asl kalan bir
speriletken grlmektedir.
 17

a.) Ak saplanmasnn gsterimi [22]

b.) Ak saplanmas yoluyla havada asl kalan bir speriletken [24]

ekil 4.2. Ak saplanmasyla levitasyon

Ak saplanmas sayesinde speriletkenler, olduka byk ktlelerin levitasyonunu

salayabilirler. Ticari olarak yaplan speriletken sarml solenoidler ile 450 500
kGauss (45 50 Tesla) iddetinde yksek ve kararl manyetik alanlar elde
edilmektedir. Ayn manyetik alan elde etmek iin bakrdan yaplm bir solenoid
kullanlmas 20 MW g harcamas gerektirmektedir [21].

4.4. Kritik Akm (Critical Current)

Speriletkenlik durumunun bozulmas sadece manyetik alanla deil DC

elektrik akmyla da yok edilebilir. Kritik akm (Jc), bir speriletkenin tayabilecei
maksimum akmdr. Jc zerindeki akmlarda Cooper ifti bozulacandan
speriletkenlik de yok olur. Baz malzemelerin kritik akm younluu Tablo 4.1de
gsterilmektedir.
 18

Tablo 4.1. Baz malzemelerin kritik akm younluklar (Jc (A/mm2)) [17]
Malzeme Kritik akm younluu (A/mm2)
Cu 3 5 (300 K)
30 (77 K)
NbTi 5000 (4.2 K, 1 T)
MgB2 230 (25 K, 3 T)
Bi2223 350 (20 K, 3 T)
ReBCO (Re = Y, Nd, Sm, Yb)
nce Film (Thin Film) 500 (77 K, 3 T)
Y123 150 (77 K, 3 T)
 19

5. SPERLETKEN MALZEMELERN
SOUTULMASI

Speriletkenlerin manyetik alana kar olan davranlarn incelemek iin iki

ekilde soutma prosesi uygulanabilir. Bu prosesler sresince speriletken farkl
davranlar gsterecektir. Bu prosesler, zellikle mhendislik alanndaki uygulamalar
iin nemlidir.

5.1. Manyetik alan iinde soutma (Field Cooled - FC)

Manyetik alan (H) - scaklk (T) faz diyagramn incelemek bu prosesi

anlamaya yardmc olacaktr. ekil 5.1. H manyetik alan ve T scaklnda bulunan
II. tr bir speriletkenin termodinamik faz diyagramn gstermektedir. Hc-Tc erisi,
normal ve Hc2 kark durum arasndaki faz denge snrn belirler. Bu yzden A
noktas, Tc kritik scakln zerinde T=Th olduu bir scaklk ve manyetik alann
olmad (H=0) bir durumu gsterir. B noktas, ayn Th scaklnda fakat Hf kadar
manyetik alan etkisindeki bir durumu gsterir. C noktas, ayn Hf manyetik alannda
ama scakln T=Tl<Tc<Th olduu bir durumu gsterir. Aslnda kark durumda
(mixed state) olmak Hc2(Tl)>Hf i salamaldr. D noktas ise ayn Tl scaklnda
fakat manyetik alann olmad (H=0) bir durumu gsterir. Bir speriletkeni, A
noktasndan balayarak D noktasna kadar manyetik alan iinde soutma prosesine
uygun olarak gtrlecek ve her bir safha incelenecektir. ekil 5.1.de gsterildii
gibi ncelikle sabit bir Hf manyetik alan etki ettirerek yksek scaklk speriletken
(YSS - HTS) malzeme blounun durumunu A noktasndan B noktasna tanr. Bu
noktada YSS malzemesi normal iletkenlik durumunda olduundan malzeme iine
manyetik ak izgileri tamamen girmi durumdadr. Daha sonra YSS blounu normal
durumda bulunduu Th scaklndan speriletken durumunda bulunaca Tl
scaklna kadar soutulur. Tl scakl kritik scaklktan (Tc) daha dk bir
scaklktr. Bu ilem YSS blounun durumunu B noktasndan C noktasna tar ve
malzeme speriletkenlik durumuna gelir. C noktasnda manyetik alan YSS blouna
 20

tamamen nfuz etmi durumdadr. Fakat bu durumda halen speriletkenlik

durumundadr. Son olarak YSS blouna etki eden manyetik alan kaldrrsak bloun
durumunu C noktasndan D noktasna tanr. D noktasnda YSS blou iine
manyetik alan hapsolmutur ve YSS blou, d manyetik alann olmad (H=0) Tl
scaklnda bulunur. Bu noktada bulunan YSS blou zerinden soutma etkisini
kaldrlrsa yine bloun durumu A noktasna geri dnecektir.

Ksacas bu soutma ileminde YSS blou, manyetik alan etki ederken

soutulur ve speriletkenin manyetik alana kar kendine zg davranlar vardr.

ekil 5.1. Bir YSS (yksek scaklk speriletken) malzemenin manyetik alan
iinde soutma durumunda H - T faz diyagram [25]

5.2. Manyetik alansz soutma (Zero Field Cooled - ZFC)

Manyetik alan (H) - scaklk (T) faz diyagramn incelemek bu prosesi

anlamamza yardmc olacaktr. ekil 5.2 H manyetik alan ve T scaklnda bulunan
II. tr bir speriletkenin termodinamik faz diyagramn gstermektedir. Hc-Tc erisi,
 21

normal ve Hc2 kark durum arasndaki faz denge snrn belirler. ekil 5.1.de
gsterildii gibi yine A, B, C ve D noktalar ayn durumlar gsterir. Yine A
noktasndan balayarak yine A noktasna geri dnlecektir. lk olarak YSS bloun
durumunu, normal durumda bulunduu Th scaklndan speriletken durumunda
bulunaca Tl scaklna kadar soutulur. Yani YSS blounu, A noktasyla
gsterilen durumdan D noktasyla gsterilen duruma getirilir. D noktasnda manyetik
alan speriletken malzemeye etki etmemektedir ve bu nedenle de speriletken iinde
herhangi bir manyetik alan hapsolmamtr. Bu noktada YSS blou, d manyetik
alann olmad (H=0) Tl scaklnda bulunur. Daha sonra sabit bir Hf manyetik alan
kuvveti etki ettirilir ve YSS blounun durumunu, D noktasndan C noktasna tayan
manyetik alana YSS blounu yerletirilir. Ayn zamanda C noktas ideal
diyamanyetik HTS blounu gsterir. YSS blounu starak ilk durumda bulunduu Tl
scaklna getiririz. Yani bloun durumunu C noktasndan B noktasna tarz. Bu
durumda YSS blou, normal durumda ve iine ak ilemi haldedir. Bu noktada
bulunan YSS blou zerinden manyetik etkiyi kaldrrsak yine bloun durumu A
noktasna geri dnecektir.

ekil 5.2. Bir YSS (yksek scaklk speriletken) malzemenin manyetik

alansz soutma durumunda H - T faz diyagram [25]
 22

A ve B noktasnda YSS blounun manyetik durumlar, ekil 5.1. ve ekil 5.2.

tarafndan gsterilen artlara sahip olan bir YSS blou iin ayndr fakat C ve D
noktalarndaki YSS blounun manyetik durumlar tamamen farkldr. C noktasnda
ekil 5.1.de YSS blounun ierisine manyetik alan tamamen nfuz etmiken ekil
5.2.de YSS blou, ideal diyamanyetik davran gstermektedir. Manyetik alann
tamamen nfuz ettii YSS blou ve ideal diyamanyetik davran gsteren YSS
blou, ayn d Hf manyetik alan altnda ve ayn Tl scaklnda bulunur. D
noktasnda ekil 5.1. gsterilen durumda speriletken iine manyetik alan hapsolmu
YSS blounu gsterirken ekil 5.2. manyetik alann hapsolmad bir speriletken
YSS malzemesini gsterir. Bu farkl iki durumda YSS blou, ayn Tl scaklnda ve
d manyetik alann olmad (H=0) bir noktada bulunur.

deal diyamanyetik YSS, manyetik alansz soutulmu (zero-field cooled)

durumundayken tamamen manyetik alann nfuz ettii YSS manyetik alan iinde
soutulmu (field cooled) durumdadr. Uygulamada manyetik alan iinde soutulmu
(field cooled) YSS blou, ksmi Meissner etkisi olarak bilinen durumu gstererek az
miktarda manyetik aky dlar. Tam tersine manyetik alansz soutulmu (zero-field
cooled) YSS blou, yzeyinde bir miktar manyetik ak nfuzuna msaade eder.
 23

6. SPERLETKEN MANYETK YATAKLAR

ok uzun zamandan beri neredeyse btn makinelerde dnen aft ve makine

yata gibi paralar kullanlmaktadr. Bir makine yata, alan paralar
engellememeli ve dnerek alan paralar ve sabit paralar arasnda koordinasyonu
salamaldr. Makine yataklar bu grevi yerine getirmek iin tasarlanmtr.

Makinenin amacna bal olarak yataklar zerindeki ihtiyalar ok eitlilik

gsterir fakat btn yataklar ayn grevi yerine getirir. Bir yatan grevi, aftn
hareketini engellemeksizin dnen aft zerine binen ykleri iletmektir. Makine
elemanlarnn pratikte yataklanmas kaymal, bilyeli, pnmatik vb. yataklar ile
olmaktadr. Bu tr yataklama elemanlarnda dnen eleman yani rotor ile yatak
arasnda her zaman bir temas vardr. Bu ekilde yaplan yataklama, srtnme
kuvvetinin neden olduu kuvvet kaybn, anma ve ypranmalar beraberinde getirir.
Bu durumda dnen aft ve yatak arasnda temas olmakszn sistemin almasn
salayacak temassz yatak tiplerinin gereklilii ortaya kmtr. Manyetik
kuvvetlerin kullanlmas ile temassz yataklamann saland manyetik yatak
teknolojisi son 20 yldr endstriyel olarak uygulanabilir hale gelmitir. Bu
yataklarda yalama gerekmemekte, ok uzun mre sahip olmakta ve ok yksek
devirlerde almak mmkn olmaktadr. Bylesine avantajlarna ramen manyetik
yataklar birka uygulama (turbo molekler pompa, milling spindle) dnda yaygn
bir kullanma geememitir. Bunda balca neden manyetik yataklarn aktif bir
kontrol gerektirmesi, karmak bir geri beslemeli (feedback) kontrol sistemine sahip
olmas ve pahal bir teknoloji olmasdr.

Dier bir temassz yatak uygulamas speriletken manyetik yataklardr.

Speriletken levitasyon sisteminin aktif manyetik yataklara gre en byk avantaj
pasif bir levitasyon salamasdr. Dier deyile bu tr levitasyon uygulamalarnda
herhangi bir aktif kontrole gerek olmamaktadr.
 24

6.1. Speriletken Yatak Tipleri

Mhendislik uygulamalarnda sistemin ihtiyacna gre yatak tipleri de

eitlilik gstermektedir. En genel yatak tiplerinden bazlar tantlacaktr.

6.1.1. Eksenel Yataklar

Bu tip yataklarda eksenel yklerin tanmas amalanmaktadr. Bu amala iki

tip yatak burada aklanabilir.

Bu yatak tiplerinden ilki ekil 6.1de grlen bir YSS zerinde levite olan
silindirik bir KM (Kalc Mknats)dir. Speriletkenlik uygulamalarnda dnlen
en genel yatak tipidir. Bu YSS yatak dizaynnda YSS sabit olarak tutulurken KM,
YSS zerinde serbeste dnebilmektedir. Bu konfigrasyon tercih edilmesinin
sebepleri, kaynama noktasnda bulunan sv nitrojen iinde YSSyi soutmann
kolaylndan ve levitasyon olaynn manyetik yatakta temel karakteristiklerini
anlamak bakmndan gsterilebilir. KM, YSSnin zerinde olduundan yerekimi
kuvveti KM ve YSS arasndaki katl (stiffness) arttrmaya yardmc olur.

ekil 6.1. Eksenel yataklama (levitated)

 25

Dier temel yatak tipinde YSS bir tavana sabitlenmitir (ekil 6.2). Silindirik
KM, YSS altnda ve serbeste hareket edebilmektedir. KMin ktlesi aada
kaldndan yerekiminden dolay KM ve YSS arasndaki katlk, ekil 6.2deki
dzenee gre daha azdr. Bu yatak tipi manyetik alansz soutma ile oluturulamaz.
nk manyetik alansz soutma durumunda mknats ve speriletken arasnda
oluan kuvvet her zaman itme kuvvetidir.

ekil 6.2. Havada asl mknats yatak (suspended magnet)

6.1.2. Radyal Yataklar

Mhendislikte olduka sk kullanm alanna sahip olan dier bir yataklama tipi,
silindir halka eklindeki YSS iinde yatay konumda yerletirilmi silindirik
mknatsn merkez ekseniyle rotasyon ekseninin aktrlmasyla elde edilir. Her iki
utaki mknats tarafndan bir rotor tanmaktadr. zellikle volanlarn (flywheel)
uygulamalarnda ska bu yatak tipi kullanlr.
 26

ekil 6.3. Silindir halka eklindeki YSS iinde yatay konumda yerletirilmi
mknats yatak

ncelikle silindirik bir mknats ve bir yksek scaklk speriletkeninden

(YSS) yaplan bir manyetik yatan yk kapasitesi ve katl, sadece mknats ve
speriletken arasndaki mesafeye veya speriletken ile mknatsn uyumuna bal
deil ayn zamanda montaj ilemine de baldr. Bu yataklama srasnda manyetik
alan iinde soutma (FC) ve manyetik alansz soutma (ZFC) prosesi
uygulanacandan yatan yk kapasitesi ve katl da deiecektir. Manyetik alan
iinde soutma prosesi uygulama bakmndan kolayken manyetik alansz soutma
prosesini uygulamak kolay deildir.

6.1.3. Evershed-Tip Yatak

Pratik YSS yatak uygulamalarnda KM ve YSS arasndaki etkileimde dk

levitasyon basncnn oluu, eitli hibrit dzeneklerle arttrlr [26]. Hibrit
dzeneklerdeki KM iftlerinin etkileimi, levitasyon kuvvetinin byk blmn
salar. Bu etkileim yntemleri bazen manyetik etki (magnetic biasing) olarak
adlandrlr. ki mknatsn st ste getirilmesiyle oluturulan KM/KM sisteminin
etkileimleri, dik eksende statik olarak kararl deildir. Bu durum Earnshaw teoremi
olarak bilinir. Fakat manyetik yataa uygun bir ekilde eklenmi YSS malzemesi
btn yata kararl hale getirmeye yeterlidir. Manyetik etkinin en nemli avantajlar
arasnda, daha az KM ktlesi levite ediyor olmas ve daha az YSS hacmi
 27

soutulmasna olanak vermesi saylabilir. Bu levitasyon basnc arttrmaya ynelik

yntemlerden biri de Evershed-Tip Yatak uygulamasdr.

Evershed-Tip yatak sisteminde temel prensip, iki yatak kullanlmasdr. Bu

yataklardan biri, yk tamak iin kullanlr. Dier yatak ise yk tayacak yata
stabilite etmek iin kullanlr [27]. ekil 6.4deki sistemi stabilite etmek iin
speriletken yatak kullanlmtr.

ekil 6.4. ekici kuvvetin (attractive force) arttrlmasn salayan Evershed tip yatak

ekil 6.4. Evershed tip bir dizayn eklini gstermektedir. Burada levite olan
rotor, bir levitasyon KMsi ierir. Levitasyon KMsinin altnda stabiliteyi salayacak
kk bir KMye bal bir rotor vardr. Rotorun alt ksm kk KMye baldr.
Rotora bal levitasyon KMsi, hemen zerindeki stator KMye doru bir ekme
kuvvetine maruz kalr. Bu sistem radyal ynde statik olarak stabildir ancak dikey
ynde stabil deildir. Levitasyon KM ve stator KM arasndaki boluk yle bir ekilde
ayarlanmtr ki rotor dme eiliminde olduu iin mknats iftleri arasndaki
ekme kuvveti rotorun toplam arlndan daha azdr. Arln geri kalan kararl
KM ve YSS arasndaki etkileim tarafndan karlanr. Kararl KM ve YSS
arasndaki bu etkileim, dikey stabilite iin ve az da olsa radyal stabilite iin katlk
salar [6].
 28

6.1.4. Karma- YSS Yatak (Mixed- HTS Bearing)

Geleneksel KM/YSS sistemlerine alternatif bir dizayn, ekil 6.5.de

gsterilen karma- yatadr. Bu yatakta hafif bir ferromanyetik silindir (Fe)
(greceli manyetik geirgenlik (r) > 1) iki mknats arasnda ekme kuvvetiyle
levite edilmitir ve iki YSS (r < 1) arasnda da stabilite edilmitir. YSSlerden biri,
rotor ve KMlerden birinin arasna yerletirilmitir. Utaki KM iftleri, Fenin
mknatslanmasna neden olur. Fe, KMlerin manyetik alan byklne bal olan
bir levitasyon kuvvetine maruz kalr. KMlerden dolay Fede meydana gelen
mknatslanma, YSSler iinde diyamanyetik grntler oluturur ve ak
saplanmasna neden olur. Bu durum, stabilizasyonu salar. ekil 6.5de YSSler,
metalik olmayan souk blmelere (cryochamber) yerletirilmitir. Altta bulunan KM,
hareket edebilen bir platforma yerletirilmitir ve Fe silindir, seramik disk tip rotor
tarafndan etraf evrilmitir. ekil 6.5de gsterilen KMler zdetir ve bu durumda
net bir kaldrma kuvveti (upward force) elde etmek iin stteki KM ve rotor
arasndaki uzaklk, alttaki KM ve rotor arasndaki mesafeden daha ksa olmaldr.

ekil 6.5. Karma- YSS Yatak (Mixed- HTS Bearing) [6]

 29

Bu dizaynn bir avantaj, rotorun elik gibi byk ekme dayanmna sahip
malzemelerden yaplabilmesidir ve bu durumda rotorun ucundaki maksimum hz,
dnen KM veya YSSnin maksimum hzndan nemli lde daha byk olacaktr.
Bu sistemin ikinci avantaj, KMlerdeki homojensizlikler YSSlerdeki kayplar
etkilemeyecektir. YSSler yaknnda manyetik alan deiiminin balca nedeni,
rotorun radyal salnmlardr. Bugne kadar karma- yatak, Argonne Ulusal
Laboratuarnda test edilen YSS yataklar arasnda en dk rotasyonel kayb
gstermitir [6]. Ayrca bu yatak 10-9 gibi ok dk bir srtnme katsays
gstermitir [28]. Elektromanyetik kuvvet lmleri, karma- yatan dikey kuvvet
karakteristiinin KM-YSS yatan karakteristiinden daha iyi olduunu ve radyal
kuvvet karakteristiinin ise benzer olduunu gsteriyor [29].

Karma- yatak dizaynn da dier yataklarn olduu gibi baz dezavantajlar

vardr. Karma- yatan stabilitesi, KM-YSS konfigrasyonun stabilitesinden daha
zayftr. Bu yatak tipi, daha byk lekli dizaynlardaki uygulamalar eitli
zorluklar barndrr.

6.2. Levitasyon Kuvveti (Levitation Force)

Bir mknats ve speriletken arasndaki levitasyon kuvveti, mknatsn sahip

olduu manyetik ak younluu (B) tarafndan speriletken iinden geen J
younluuna sahip olan speriletken akmlar zerine etki eden Lorenz kuvveti
nedeniyle meydana gelir. Bu kuvvet u ekilde yazlabilir

F = J B dV (6.1)

Denklem (6.1) ou durumda u ekilde gsterilebilir

F = M . B dV (6.2)

Burada M, mknatsn manyetik alanna kar meydana gelen speriletkenin

mknatslanmasdr. V ise speriletkenin hacmidir. Uygun geometrik dzenlemelerle
 30

Lorenz kuvveti etkisindeki levite olan cismin kararll, speriletkenin manyetik

cevabyla salanr. Speriletkenin manyetik cevab, cismi negatif geri besleyerek
cismin srekli olarak kararl kalabilmesini salar. Speriletkenin mknatslanmasn
(M) salayan speriletken akm younluu, speriletkenliin bozulaca kritik
deerdedir. Bu nedenle yksek kritik akm younluuna (Jc) sahip olan
speriletkenlerin, byk levitasyon kuvveti ve katl gstermeleri beklenir.

6.3. Levitasyon Kuvvetini Etkileyen Faktrler

Levitasyon olaynn kefedilmesinden beri speriletken sistemler birok

mhendislik uygulamalarnda kullanlmaktadr. Elektromanyetik kuvvetler
tarafndan elde edilen levitasyon kuvveti, vakum durumunda bile almaktadr.

En gl elektromanyetik kuvvet, mknatslar ve speriletkenleri de ierisine

alan manyetik elemanlar arasnda oluan manyetik kuvvettir. Levitasyon kuvvetinin
bykl, birok deiken tarafndan belirlenir. Bu deikenler arasnda, mknats
ve speriletken arasnda etkileim ekilleri ve bunlarn byklkleri, birbirine olan
greceli pozisyonlar ve uyumlar, mknatsn mknatslanmas (magnetization of
magnet) gibi manyetik malzemelerin zellikleri, speriletkenlerin kritik akm
younluu gibi speriletkenlik zellikleri saylabilir. Ayrca speriletkenin hangi
ilemlerle retildii, mknats ve speriletkenin almas srasnda speriletkende
oluan manyetik histerisiz ve manyetik alan iinde veya manyetik alan dnda gibi
mknats ve speriletkenin soutulma ilemleri levitasyon kuvvetini etkiler.

6.4. Mkemmel letken ve Mkemmel Diyamanyetik

Snrsz bir kritik akm younluu (Jc) deerine sahip olan iletkenler,
mkemmel iletken olarak dnlr. Speriletkenleri bu ekilde ele almak
speriletkenlerin davranlarn idealize etmektir. Mkemmel iletkenin durum
denklemi B / t = 0 eklinde yazlabilir. Mkemmel iletken ayn zamanda
mkemmel diyamanyetiktir. Mkemmel diyamanyetiin durum denklemi B=0
 31

eklindedir. Mkemmel iletken ve mkemmel diyamanyetik arasndaki fark yalnzca

balangtaki ak younluu dalmndadr. rnein manyetik alan iindeki
mkemmel diyamanyetik zerine oluan levitasyon kuvveti ayndr. Yani manyetik
alann yaklatrlmasndan nce veya sonra speriletkenlik durumuna soutulmas
levitasyon kuvvetini etkilemez. Mkemmel iletken de ayn levitasyon kuvvetini
oluturabilir fakat iletkenin, manyetik alan uygulanmadan nce soutulmas
gereklidir. nk her iki durumdaki malzeme iinde manyetik alan yoktur. Manyetik
alan uygulandktan sonra soutulan mkemmel iletken ierisindeki manyetik alan
korur ve manyetik alan bozmaz. Bu nedenle byle durumlarda mkemmel iletken
levitasyon kuvveti oluturmaz. Bu nedenle speriletkenin evresel koullar
(manyetik alann varl veya yokluu), tersinmez kark durumdaki II. tr
speriletkenler iin nemlidir. I tr speriletkenler iin ayn durum geerli deildir.

6.5. Histerezis (Hysteresis)

Speriletkenlerdeki ideal olmayan davranlardan biridir. Histerezis,

speriletken zerine uygulanan gl manyetik alana speriletkenin verecei
dinamik cevapla ilgilidir. Speriletkene uygulanan manyetik alan kuvveti artarken
speriletkenin kritik gei scakl der. Ve bir noktadan sonra speriletkenlik
kaybolur. Speriletkenlii yok eden manyetik alan yava yava lineer ekilde
speriletkenden kaldrlrken speriletken hemen speriletkenlik durumuna dnmez.
Speriletkenin byle davranmasnn sebebi histerezislik etkisinden kaynaklanr.
Uygulanan manyetik alann bir ksm speriletken iinde braklr. Histerezis etkisi,
speriletkenliin kullanld yksek akm uygulamalarnda nemli bir g kaybna
neden olduu iin dnlmesi gereken nemli bir parametredir.

Speriletken kablo uygulamalarnda da histerezis kayp olarak kendini

gsterir. Bu kayba, manyetik aknn muhtemel saplanma yerlerine tersinmez
manyetik ak hareketi neden olur. Eer manyetik ak izgileri sadece YSS iindeki
saplanma noktalarnda hareket ederse manyetik ak izgilerinin bu hareketi tersinir
olur. Bylece speriletken kabloda bahsedilen kayp ortaya kmaz ve speriletken
kablonun A.C. kayb nemli lde azalr.
 32

6.6. Kuvvet Azalmas (Force Creep)

Speriletkenlerdeki ideal olmayan davranlarndan biri de kuvvet azalma

etkisidir (force creep effect). YSSlerde akm younluunun azalmas olarak bilinir.
Bu durum, bir mknats ve speriletken arasndaki levitasyon kuvvetinin zamanla
logaritmik olarak azalmasna neden olur. Manyetik levitasyon kuvvetinde nemli bir
rol oynar.

Levite veya havada asl (suspension) uygulamalarda bu kuvvet azalmasnn

temel nedeni, speriletkeni mknatsla birlikte souttuktan sonra (field cooling)
mknats serbest brakldnda mknats her zaman az da olsa yer deitirir.
Mknatsn bu hareketinin nedeni, mknatsn arlnn speriletkende oluan
kuvvetler tarafndan tam olarak dengelenememesinden kaynaklanr. Bu kk yer
deitirmeler, kuvvet azalmasna yol aar. Hibrit levitasyon sistemlerinde mknatsn
arl bu sistemde kullanlan dier mknats ve speriletkenlerin oluturduu
kuvvetlerle dengelendii iin mknatsn yer deitirmesi byk oranda azaltlr.
Byle bir hibrit yatak rnei ekil 6.6da grlebilir. Yer deitirmenin azalmasyla
kuvvet azalmas etkisi de azaltlm olur [7].

ekil 6.6. Hibrit bir speriletken mknats yatak dizayn

 33

7. MODELLEME YNTEMLER

Bu blmde speriletken manyetik yatak sistemlerini analiz etmekte

kullanlan iki temel model tantlacaktr. Bu modeller;

1.) Kritik durum modeli

2.) Donmu grnt modelidir.

7.1. Kritik Durum Modeli (Critical-State Model)

Kritik durum modeli (critical-state model), levitasyon olaynn birok yapsn

aklamakta kullanlan bir modeldir. Uygulamada kullanlan birok yatak dizayn
hesaplama bakmndan uygun olmamasna ramen kritik durum modeli, II. tr
speriletkenlerde ak saplanmasnn (flux pinning) temel zelliklerini ieren bir temel
zerine kurulmutur ve dk scaklk speriletkenleri (DSS) ve yksek scaklk
speriletkenlerindeki (YSS) alternatif akm kayplarn (ac losses) ve ak atlamalarn
(flux jumping) analiz etmek iin uzun zamandr kullanlmaktadr. Bu modelde ak
azalmas (flux creep) ihmal edilir.

Kritik durum modelinde speriletkenin her bir noktasndaki akmn ya o

noktadaki manyetik alan ile orantl bir kritik akm younluu (Jc) deerinde olduu
ya da sfr olduu varsaylr. Kritik akm younluu, sabit veya manyetik alana bal
bir deer olduu varsaylabilir. Kritik durum modeli, levite durumda YSSlerin
histerisiz davranlarn karakterize etmekte olduka baarldr.

II. tr speriletkenlerde histerisiz olayn belirlemekte en ok kullanlan kritik

durum modeli, Bean modelidir (ekil 7.1). Bean modeli kritik akm younluunun
(Jc) bir malzeme sabiti ve zellikle manyetik ak younluundan bamsz olduunu
varsayar [30]. Bu yaklam, kritik akm younluu, yar duraan (quasi-static)
rejimde ok yava deien manyetik ak younluunun bir fonksiyonu olduu
 34

gzlemine dayanr. Bu yaklamn nemli bir zellii, uygulanan manyetik alan

speriletkenin her zaman yzeyinden balayarak deiiklie yol atn ve daha
sonra orantl olarak speriletkenin i blgelerinde deiiklik meydana getirdiini
kabul etmesidir.

ekil 7.1. Bean modeline gre manyetik alan iinde YSS yzeyinde akm
younluu ve manyetik aknn dalmlar

7.2. Donmu Grnt Modeli (Frozen-Image Model)

Histerisiz davrann nemli olmad birok durumda YSS, saf diyamanyetik

bir malzeme ve KM ise bir grup manyetik dipoller olarak dnlebilir. Bu modelin
avantaj eitli geometriler iin analitik zmn yaplabilmesidir.

Bu modelde YSS, saf diyamanyetik olarak kabul edildiinden KM dipolnn

grntsn kendi iinde yanstacaktr. Bu halde sistem dipol-dipol etkileimi olarak
ele alnacaktr [31]. Bu sayede levitasyon kuvveti ve katlk hesaplanabilmektedir.
Dipol-dipol etkileimi iin donmu grnt modelinin ematik diyagram ekil
 35

7.2de gsterilmitir. Bu ekilde YSS yatay dzlem zerinde ve KMde YSSnin

hemen zerinde bulunmaktadr. Manyetik alansz soutma (ZFC) ve manyetik alan
iinde soutma (FC) uygulamalarnda YSS farkl davran gsterecektir. Manyetik
alansz soutma durumunda YSS iinde, YSS yzeyinin altnda KMye eit uzaklkta
sadece diyamanyetik grnt belirecektir (ekil 7.2 (a)). Manyetik alan iinde
soutma durumunda ise iki grnt belirir. Bu grntlerden biri KMnin
diyamanyetik grntsn temsil eder. Dier grnt ise KMnin donmu
grntsn temsil eder. Bu durum ekil 7.2 (b)de grlmektedir. KM ve YSS
arasndaki etkileim kuvveti, KMnin, donmu grntnn (YSS iinde ak
saplanmasndan dolay) ve diyamanyetik grntnn (YSSdeki perdeleme
akmlarndan dolay) manyetik alanyla salanr. Diyamanyetik grntnn yanal
pozisyonu KMnin yanal pozisyonuna eit olabilmesi iin diyamanyetik grnt KM
ile beraber hareket eder. Ayrca diyamanyetik grntnn YSS yzeyine uzakl,
KMnin YSS zerinde levitasyon durumundaki uzaklna eittir. Donmu grnt
ise KM ile beraber hareket etmez. Sistem manyetik alan iinde soutma durumunda
olduundan donmu grnt, ilk olutuu koordinatlarda kalr (0, -h). Donmu
grntnn manyetik momentinin bykl, KMnin manyetik moment
byklne eittir. nk manyetik alan iinde soutma durumunda net kuvvet sfr
olmaldr. Aslnda YSS manyetik alan iinde soutulduktan sonra Meissner kesri
(Meissner fraction) oluur. Fakat homojen bir YSS iinde oluan Meissner kesri
ihmal edilebilecek kadar kktr.

Donmu grnt modelinin bir avantaj, kstlanmam hibir parametrenin

olmamasdr. Dipol ve grntleri arasndaki kuvvetler KMnin llebilen
zelliklerinden tretilebilir. Bu yaklamla analitik ifadeler tretilir.
 36

(a) Manyetik alansz soutma (0,h) koordinatnda gerekleir. Sadece diyamanyetik

grnt oluur (0,-h). KM (x,z) koordinatna tanr. Diyamanyetik grnt, KMyi
takip eder.

(b) Manyetik alan iinde soutma (0,h) koordinatnda gerekleir. KM (x,z)

koordinatna tanr. Diyamanyetik grnt, KMyi takip ederken donmu grnt
soutma pozisyonunda kalr (0,-h).

ekil 7.2. Donmu grnt modelinin ematik diyagramlar

 37

8. UYGULAMA

Bu blmde modelleme ve analiz iin kalc mknats (KM) - yksek scaklk

speriletkeninden (YSS) oluan iki tip sistem modeli dnlmtr. Bu sistemler
donmu grnt modeline gre modellenecektir. lk model, blm 6.1.1de de
tantlan ve eksenel yataklama salayan bir YSS zerinde levite olan KM sistemidir.
Dier model ise Ek-1de makalede dnlen silindir halka eklinde KM-YSS dikey
yatak sistemidir. Bu modelin nemli bir zellii uygulamada birok makinede
kullanldndan gerek uygulamaya ok yakn olmasdr.

8.1. YSS ZERNDE LEVTE EDLEN KMNN

MODELLENMES VE ANALZ

Speriletken yataklarn dinamik davranlarnn aratrlmas Yksek Scaklk

Speriletkenlerinin (YSS) kefedilmesiyle olduka artt. YSSler birok mhendislik
uygulamasnda kullanlabilirdi. Speriletkenliin mhendislik uygulamalarnda
kullanlmasyla ilgili ilk deneyler deneyin yaplmas ve vibrasyon karakteristiklerinin
kolay anlalmas bakmndan, bir YSS zerinde levite edilen Kalc Mknats (KM)
zerine yapld (ekil 8.1). Byle bir KM-YSS sisteminin vibrasyon karakteristikleri
ilk kez deneysel olarak F.C. Moon tarafndan allmtr [32]. Dipol-dipol
etkileimine dayanan ilk alma ise Yang ve arkadalar tarafndan yaplmtr [33].

ekil 8.1. YSS zerinde levite edilen KM

 38

Karmak etkileim potansiyeli nedeniyle KMnin YSS zerinde levite

edildii bir sistemin modellenmesi kolay deildir. Ancak byle bir sistem iin
etkileim potansiyeli, donmu grnt modeline gre modellenebilir [34]. Bu model,
KMnin bir dipol ve YSSnin ise manyetik alan iinde soutma durumunda
diyamanyetik ve donmu grnt zelliklerini barndran bir malzeme olduu
varsayar. Donmu grnt modeli, YSS ierisinde oluan histerisizlikleri gz nne
almaz. Bu histerisizlikler, KMnin YSS yzeyine yaklarken diyamanyetik grnt
momentinin bir ksmnn donmu ak momentine transferiyle sonulanarak kayplara
neden olur. Ancak histerisizliin etkili olmad yar duraan (quasi-static)
durumlarda donmu grnt modeli, KM ve YSS arasndaki etkileim kuvvetini
baarl bir ekilde tahmin eder.

KM-YSS etkileimi dipol ve grntleri arasndaki kuvvetler ile

gsterilebilir. Bu sistemde birinci dipol, KM tarafndan ve ikinci dipol, YSS iindeki
KMin grnts tarafndan temsil edilir. kinci dipoln, birinci dipoln manyetik
alanna maruz kald byle bir sistemin potansiyel enerjisi u ekilde verilir.

G G G G G G
m m 3(m11r )(m12 r )
U = 0 11 3 12 (8.1)
4 r r5

G G
Denklem (8.1)de m11 , KMyi temsil eden dipolun manyetik momenti, m12 ,
G
m11 in diyamanyetik grntsn temsil eden YSS iindeki dipolun manyetik
G
momentidir. r , dipolden uzaydaki noktaya pozisyon vektr, r , dipolden noktaya
uzaklk ve 0 ise vakum geirgenliidir.

Denklem (8.1)deki potansiyel enerji ekil 8.2de gsterilen duruma

uyarlanabilir. YSS manyetik alan iinde (FC) KM (siyah daire) ile birlikte belli bir
ykseklikte (h) soutulduunda YSS iinde iki grnt belirir. Bu grntlerden biri
diyamanyetik grnt (ii bo daire), dieri ise donmu grntdr (ii taral daire).
Levitasyon salanmadan nce bu grntlerin YSSnin yzeyinden uzakl, hye
eittir. YSS iindeki grntler levitasyondan nce ayn noktada oluur ve st
stedir. Bu grntlerin byklkleri eittir ve birbirlerine zt ynlerdedir. Bu
nedenle KM ve KMnin donmu ve diyamanyetik grntleri arasndaki net
etkileim kuvvet, sfrdr. YSSnin soutulmas tamamlandktan sonra KM serbest
 39

brakldnda arlndan dolay bir miktar ykseklik kaybeder. Donmu grnt

hde sabit kalrken diyamanyetik grnt KM ile birlikte hareket eder ve YSS
yzeyinden levitasyon ykseklii uzaklndadr (z). Levitasyondan sonra KM
ykseklik kaybettiinden KM ve YSS arasnda itici bir kuvvet meydana gelir.

ekil 8.2. KM-YSS sisteminin donmu grnt kavramna gre ematik izimi

Basitlik iin KM-YSS sistemi donmu grnt modeline gre ekil 8.2de iki
boyutta izilmitir. Bu durumda y yn ve as (x-y dzlemleri arasndaki dipol
as) gsterilmemitir.

8.1.1. Dipol ve Diyamanyetik Grnt

Toplam potansiyeli bulmak iin ilk olarak dipol ve diyamanyetik grnt

arasndaki potansiyeli hesaplamak gereklidir. Bu durumda vektrel deerler ve
pozisyon vektr

G
m11 = m11 (sin cos x + sin sin y + cos z )
G
m12 = m12 (sin cos x + sin sin y cos z ) (8.2)
G
r = rx x + ry y + rz z
 40

eklinde olacaktr. Burada x , y ve z , o ynlerdeki birim vektrlerdir. Denklem

(8.2), Denklem (8.1) iine yerletirilir ve dzenlenirse dipol ve diyamanyetik grnt
arasnda oluan potansiyel enerji

m11 m12 ( sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 cos 2 ) 3m m

U dia = 0 115 12
4 r 3
r (8.3)

( sin 2
cos 2 rx 2 + 2sin 2 sin cos rx ry + sin 2 sin 2 ry 2 cos 2 rz 2 )

halini alr. Yukardaki ifadeye r 2 = rx 2 + ry 2 + rz 2 yerletirilerek paydalar eitlenir ve

dzenlenirse dipol ve diyamanyetik grnt arasndaki potansiyel enerjinin genel

ifadesi

0 m11 m12
U dia = sin 2 cos 2 rx 2 + sin 2 cos 2 ry 2 + sin 2 cos 2 rz 2
4 r 5

+ sin 2 sin 2 rx 2 + sin 2 sin 2 ry 2 + sin 2 sin 2 rz 2

(8.4)
cos 2 rx 2 cos 2 ry 2 cos 2 rz 2 3 ( sin 2 cos 2 rx 2

+2sin 2 sin cos rx ry + sin 2 sin 2 ry 2 cos 2 rz 2 )

eklinde olur. Dipol ve diyamanyetik grnt arasndaki uzaklk sadece z ekseninde

olduu iin pozisyon vektrnn byklkleri ve sonu olarak pozisyon vektr u
ekildedir.

rx = 0, ry = 0, rz = 2 z
G (8.5)
r = ( 2 z ) z

Denklem (8.5)deki pozisyon vektrne gre Denklem (8.4) dzenlenirse

diyamanyetik potansiyel u ekli alr.

0 m11 m12
U dia = sin 2 cos 2 rz 2 + sin 2 sin 2 rz 2 + 2 cos 2 rz 2
4 rz 5

(8.6)
m m
= 0 11 12 1 3
4 ( 2 z )
 41

Denklem (8.6)da 1 = 1 + cos 2 dr. Ayrca z , -z ynndeki deiim

miktardr.

8.1.2. Dipol ve Donmu Grnt

Ayn ekilde dipol ve donmu grnt arasndaki potansiyel enerji

belirlenmelidir. Dipol ve donmu grntnn vektrel deerleri ve pozisyon vektr

G
m11 = m11 (sin cos x + sin sin y + cos z )
G
m12 = m12 (sin cos x + sin sin y + cos z ) (8.7)
G
r = rx x + ry y + rz z

ifadeleri ile verilmitir. Denklem (8.7), denklem (8.1)in iine yerletirilir ve

dzenlenirse dipol ve donmu grnt arasnda oluan potansiyel enerji

0 m11 m12 ( sin cos + sin sin + cos ) 3m11 m12

2 2 2 2 2

U fro =
4 r3 r5

( sin 2
cos 2 rx 2 + sin 2 sin 2 ry 2 + cos2 rz 2 + 2sin 2 sin cos rx ry (8.8)
+ 2sin cos cos rx rz + 2sin cos cos ry rz )

halini alr. Gerekli eitlemeler yaplr ve dzenlenirse dipol ve donmu grnt

arasndaki potansiyel enerjinin genel ifadesi u ekildedir.

0 m11 m12 2
U fro = rx ( sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 + cos 2 3sin 2 cos 2 )
4 r
5

+ ry 2 ( sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 + cos 2 3sin 2 sin 2 )

+ rz 2 ( sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 + cos 2 3cos 2 ) (8.9)
+ rx ry ( 6sin 2 sin cos ) + rx rz ( 6sin cos cos )
+ ry rz ( 6sin cos sin )
 42

Dipol ve donmu grnt arasndaki uzaklk x, y ve z ynlerindedir. O

halde bu ynlerdeki pozisyon vektrnn byklkleri ve pozisyon vektr

rx = x, ry = y, rz = z + h
G (8.10)
r = xx + yy + ( z + h ) z

eklindedir. Bu denklemde h , KMnin ilk anda YSS zerinde tutulduu yksekliktir.

Denklem (8.10)daki pozisyon vektrne gre Denklem (8.9) dzenlenirse

dipol ve donmu grnt arasndaki potansiyel enerji

0 m11 m12 2
x 2 + y 2 3 + ( z + h ) 4 6 xy5 6 x ( z + h ) 6
2
U fro =
4
(8.11)
1
6 y ( z + h ) 7
T 5/ 2

olur. Denklem (8.11)de verilen ifadeler

2 = 1 3sin 2 cos 2
3 = 1 3sin 2 sin 2
4 = 1 3cos 2
5 = sin 2 sin cos (8.12)
6 = sin cos cos
7 = sin cos sin
T = x2 + y2 + ( z + h )
2

eklindedir.
 43

8.1.3. Toplam Potansiyel Enerji

Toplam potansiyel enerji, diyamanyetik potansiyel ve donmu potansiyel

enerjilerin toplamdr.

U tot = U dia + U fro

0 m11 m12
=
4 ( 2 z )
(
1 3 + x 2 2 + y 2 3 + ( z + h ) 4 6 xy5 6 x ( z + h ) 6
2
(8.13)

1
6 y ( z + h ) 7 ) 5 / 2
T

8.1.4. Katlk Hesab

Denklem (8.13)deki toplam potansiyel enerjiden toplam katlk (K) u

ekilde elde edilir.

K = 2 U tot x = 0, y = 0, z = 0, = 0, = 0
(8.14)
= 2 (U dia + U fro )
x = 0, y = 0, z = 0, = 0, = 0

Toplam potansiyel enerji, diyamanyetik ve donmu ksmlarn enerjilerinin

toplam olduu iin her iki ksm ayr ayr hesaplamak uygundur. Diyamanyetik
ksm veren ifade yledir.

0 m11 m12 2U dia 2U dia 2U dia

2U dia = + + (8.15)
4 x 2
y 2
z 2
 44

Denklem (8.15)de verilen ifadeler

2U dia
=0
x 2
2U dia
=0 (8.16)
y 2
2U dia 31
= 5
z 2 2z

eklindedir.

Donmu grnt ksm ise

0 m11 m12 U fro U fro U fro

2 2 2

U fro
2
= + + (8.17)
4 x
2
y 2 z 2

eklindedir. Bu eitlikteki ifadeler ise

2U fro 35 x 4 25 x 2 2 35 x 2 y 2 5 y 2
= 9 / 2 7 / 2 + 5 / 2 2 + 9 / 2 7 / 2 3
x 2 T T T T T
35 x 2 ( z + h )2 5 ( z + h )2 210 x 3 y 90 xy
+ 4 + 9 / 2 + 7 / 2 5
T 9/2 T 7 / 2 T T
(8.18)
210 x3 ( z + h ) 90 x ( z + h )
+ + 6
T 9/2 T 7/2
210 x 2 y ( z + h ) 30 y ( z + h )
+ + 7
T 9/2 T 7/2
 45

2U fro 35 x 2 y 2 5 x 2 35 y 4 25 y 2 2
= 9 / 2 7 / 2 2 + 9 / 2 7 / 2 + 5 / 2 3
y 2 T T T T T
35 y 2 ( z + h )2 5 ( z + h )2 210 xy 3 90 xy
+ 4 + 9 / 2 + 7 / 2 5
T 9/2 T 7 / 2 T T
(8.19)
210 xy 2 ( z + h ) 30 x ( z + h )
+ + 6
T 9/2 T 7/2
210 y 3 ( z + h ) 90 y ( z + h )
+ + 7
T 9/2 T 7/2

2U fro 35 x 2 ( z + h )2 5 x 2 35 y 2 ( z + h )2 5 y 2
= 7 / 2 2 + 7 / 2 3
z 2 T 9/2 T T 9/2 T
35 ( z + h )4 25 ( z + h )2 2 210 xy ( z + h )2 30 xy
+ 9/2
+ 5 / 2 4 + + 7 / 2 5
T T 7/2 T T 9/2 T
(8.20)
210 x ( z + h )3 90 x ( z + h )
+ + 6
T 9/2 T 7/2
210 y ( z + h )3 90 y ( z + h )
+ + 7
T 9/2 T 7/2

eklinde elde edilir. Denklem (8.15) (8.20) arasndaki ifadeler Mathematica ile
hesaplanabilir (Ek 2).

8.1.5. Yanal Katlk Denklemi

Denklem (8.14), 3 boyutlu katl ifade eder. Farkl durumlarn katlk

deiimini analiz etmek iin her yn iin KM deiimi hesaplanmaldr. Model
simetrik ve yatay dzlemde homojen olduu iin x ve y ynleri ayndr.

x = 0, y = 0, z = z , = , = (8.21)

Denklem (8.15) ve (8.20) arasndaki ifadeleri kullanarak Denklem (8.21)

artlar iin yanal ve dikey katlklar hesaplanabilir. Yatay dzlemdeki katlk (kxx),
 46

toplam potansiyel enerjinin xe gre 2. trevidir. nk bu noktadaki potansiyel

enerji minimumdur ve o dzlemde sistem stabildir.

m m 2U tot
k xx = 0 11 12 2
4 x
(8.22)
m m 2U dia 2U fro
= 0 11 12 +
4 x
2
x 2

Denklem (8.22)ye karlk gelen ifadelere (8.21) artlar yerletirilir ve yanal

katlk u ekilde olur.

0 m11 m12 22 54
k xx = 5
(8.23)
4 ( z + h)

8.1.6. Dikey Katlk Denklemi

Dikey dzlemdeki katlk (kzz) ise toplam potansiyel enerjinin zye gre 2.
trevidir. (8.21)deki art bu durum iin de kullanlarak dikey katlk elde edilir.

0 m1m2 31 124
k zz = 5+ (8.24)
4 2 z ( z + h)5
 47

8.2. SLNDR HALKA EKLNDE KM-YSS DKEY

YATAK SSTEMNN MODELLENMES VE
ANALZ

Yukarda incelediimiz levitasyon modeli mhendislik uygulamalar iin

olduka kstl bir kullanm alanna sahiptir. Radyal tip YSS yatak dizayn, hem
radyal hem de eksenel yklere kar destek salad iin mhendislik uygulamalar
daha yaygndr. Bu yatak dizaynnn potansiyel uygulamalar, motorlar, jeneratrler
ve rotor-volan (flywheel) sistemleridir.

Bu blmde analiz edilecek KM-YSS yatak dizayn ekil 8.3de grld

gibi geometrik merkezleri i ie merkezlenmitir. Koordinat sisteminin YSS
merkezinde olduu varsaylmtr. Byle bir sistem donmu grnt modeline gre
modellenebilir [35]. Bu modelin en nemli avantajlarndan biri de deiik geometrik
dizaynlar iin hesap yaplabilmesidir. Hesaplamada kullanlan model, baz
snrllklara ve idealletirmeye sahiptir. lk olarak kenar etkisi (edge effect),
hesaplamada dnlmemitir. Daha nceden de belirtildii gibi donmu grnt
modeli, YSS iindeki histerisizlikleri hesaplamaya katmaz.
 48

(a) Koordinat sistemi

(b) Yan ve stten grn

ekil 8.3. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sistemi [35]

Balang konumunda dtaki YSS iinde KM, bir tutucu ile tutularak
speriletkenlik durumuna kadar soutulmas salanmtr (ekil 8.4(a)). Manyetik
alan iinde soutma durumunda (FC) iki grnt belirir. Bunlardan biri, donmu
grnt(gri yuvarlak) dieri ise diyamanyetik grnt(ii bo daire)dr. Bu
grntlerin YSS yzeyinden uzaklklar (d) eittir ve YSS iinde ayn noktada
oluur. YSS speriletkenlik durumuna getikten sonra tutucu kaldrlarak levitasyon
salanr. Bu durumda KM arlndan dolay bir miktar () der (ekil 8.4(b)). Bu
durumda donmu grnt ilk durumunda sabit kalrken diyamanyetik grnt KM
iindeki dipol takip eder.
 49

(a)

(b)
ekil 8.4. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sisteminin ematik
gsterimi [35]

8.2.1. 1. Ksm: Dipol ve Diyamanyetik Grnt

Byle bir KM-YSS etkileimi, dipol ve dipoln grntleri arasndaki

kuvvetlerle gsterilebilir. Birinci dipol, KM tarafndan temsil edilirken ikinci dipol
YSS iinde birinci dipoln grnts tarafndan temsil edilir. 1. Ksm iin ikinci
dipoln birinci dipol zerine etkisi, sistemin potansiyel enerji denklemi kullanarak
aklanabilir.
 50

G G G G G G
m11m12 3(m11r )(m12 r )
U= 0 r 3 (8.25)
4 r5

G G G
Burada m11 , KM dipolnn manyetik momenti ve m12 , YSS iinde m11 in
G
grntsnn oluturduu dipoln manyetik momentini temsil eder. r , dipolden
uzaydaki noktaya pozisyon vektr, r , dipolden noktaya uzaklk ve 0 ise vakum
geirgenliidir. Ynlerden dolay manyetik moment vektrleri farkl olduu iin
KMin dipolnn diyamanyetik grnt ve donmu grnt ile etkileiminden
meydana gelen potansiyel enerjiler ayr ayr hesaplanmaldr.

KMin dipolnn, bu dipoln diyamanetik grntsnn ve pozisyonunun

vektrel deerleri aadaki gibidir.

G
m11 = m11 (sin cos x sin sin y cos z )
G
m12 = m12 (sin cos x + sin sin y cos z ) (8.26)
G
r = rx x ry y + rz z

Denklem (8.26)da m11 ve m12 , vektrel deerlerin byklkleridir. Denklem

(8.26), Denklem (8.25) iine yerletirilirse dipol ve diyamanyetik grnt arasndaki
potansiyel enerji u hali alr.

0 m11 m12 ( sin cos sin sin + cos ) 3m11 m12

2 2 2 2 2

U dia (I )
=
4 r3 r5 (8.27)

( sin 2
cos 2 rx 2 sin 2 sin 2 ry 2 + cos 2 rz 2 2sin cos cos rx rz )

Yukardaki ifadeye r 2 = rx 2 + ry 2 + rz 2 yerletirilerek paydalar eitler ve

dzenlenirsek 1. Ksm iin dipol ve diyamanyetik grnt arasndaki potansiyel

enerjinin genel ifadesi u ekilde olur.
 51

0 m11 m12
U dia ( I ) = sin 2 cos 2 rx 2 + sin 2 cos 2 ry 2 + sin 2 cos 2 rz 2
4 r 5

sin 2 sin 2 rx 2 sin 2 sin 2 ry 2 sin 2 sin 2 rz 2

(8.28)
+ cos 2 rx 2 + cos 2 ry 2 + cos 2 rz 2 3 ( sin 2 cos 2 rx 2

sin 2 sin 2 ry 2 + cos 2 rz 2 2sin cos cos rx rz )

Dipol ve diyamanyetik grnts arasndaki uzaklk sadece y dzleminde

olduu iin (ekil 8.4b) pozisyon vektrnn byklk deerleri u ekildedir.

rx = 0, ry = 2d y, rz = 0
G (8.29)
r = ( 2d y ) y

Denklem (8.27)deki pozisyon vektrne gre denklem (8.26) dzenlenirse 1.

Ksm iin diyamanyetik potansiyel u ekilde olur.

0 m11 m12
U dia ( I ) = sin 2 cos 2 ry 2 sin 2 sin 2 ry 2 + cos 2 ry 2 + 3sin 2 sin 2 ry 2
4 ry 5

0 m11m12 8
= 3
(8.30)
4 ( 2d y )

Denklem (8.30)da 8 = 1 + sin 2 sin 2 dir. Ayrca d, dipolden YSSnin

yzeyine olan uzaklk ve y, -y ynndeki deiim miktardr.

8.2.2. 1. Ksm: Dipol ve Donmu Grnt

KMnin dipol ve YSS ierisinde dipoln donmu grnts arasndaki

potansiyel enerjiyi hesaplamak iin manyetik moment ve pozisyon vektrlerinin
G
belirlenmesi gerekir. KMnin dipolnn manyetik momenti ( m11 ) Denklem (8.26)de
verilmitir. YSS iindeki donmu grnt dipolnn manyetik momenti ve pozisyon
vektrleri yledir.
 52

G
m13 = m13 (sin cos x sin sin y cos z )
G (8.31)
r = rx x ry y rz z

Denklem (8.25) ierisine Denklem (8.31) yerletirilerek dipol ve donmu

grnt arasndaki potansiyel enerji

0 m11 m13 ( sin cos + sin sin + cos ) 3m11 m13

2 2 2 2 2

U fro (I )
=
4 r3 r5

( sin 2
cos 2 rx 2 + 2sin 2 sin cos rx ry + 2sin cos cos rx rz (8.32)

+ sin 2 sin 2 ry 2 + 2sin cos sin ry rz + cos 2 rz 2 )

eklinde olur.

Yukardaki ifadeye r 2 = rx 2 + ry 2 + rz 2 yerletirilerek paydalar eitler ve

dzenlenirsek 1. Ksm iin dipol ve donmu grnt arasndaki potansiyel enerjinin

genel ifadesi u ekilde olur.

0 m11 m13 2
U fro ( I ) = rx (sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 + cos 2 3sin 2 cos 2 )
4 r 5
+ ry 2 (sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 + cos 2 3sin 2 sin 2 )
+ rz 2 (sin 2 cos 2 + sin 2 sin 2 + cos 2 3cos 2 ) (8.33)
+ rx ry (6sin sin cos ) + rx rz (6sin cos cos )
2

+ ry rz (6sin cos sin )

Dipol ve donmu grnt arasndaki uzaklk y ve z ynlerinde olduundan

pozisyon vektrnn byklkleri ve pozisyon vektr yledir.

rx = 0, ry = 2d y, rz = z
G (8.34)
r = ( 2d y ) y + zz

Denklem (8.34)de z, -z ynndeki deiim miktardr. Bu byklk deerleri

kullanlarak 1. Ksm iin dipol ve donmu grnt arasndaki potansiyel enerji u
hali alr.
 53

m m ( 2d y )2 3 + z 2 4 6 ( 2d y ) z 7
U fro (I )
= 0 11 13 (8.35)
4 L5 / 2

Denklem (8.35)de verilen L

L = ( 2d y ) + z 2
2
(8.36)

ifadesi ile verilmitir.

8.2.3. Toplam Potansiyel Enerji

1. Ksm iin toplam potansiyel enerji, diyamanyetik ve donmu grnt

potansiyellerinin toplamdr.

U tot ( I ) = U dia ( I ) + U fro ( I )

( 2d y ) 3 + z 2 4 6 ( 2d y ) z7
2
m m 8 (8.37)
U tot (I )
= 0 11 12 +
4 ( 2d y )
3
L5 / 2

Yukardaki eitlikte m13 = m12 olarak alnmtr. Bu ifadelerin bykleri

eittir. Sadece farkllk ynlerden kaynaklanmaktadr.

Sistemdeki simetriden dolay 2. Ksmn potansiyel enerjisini belirlemek iin

ayn yntemler uygulanabilir. Bu durumda KMnin hareketi 2. Ksmdan
uzaklatndan pozisyon vektrnn bykl ry = 2d + y olur. 2. Ksm iin

toplam potansiyel enerji u hali alr.

U tot ( II ) = U dia ( II ) + U fro ( II )

0 m11 m12 8 ( 2d + y ) 3 + z 2 4 6 ( 2d + y ) z7
2
(8.38)
U tot ( II )
= +
( 2d + y )
4 3
N 5/ 2
 54

Denklem (8.38)de N = ( 2d + y ) + z 2 eklindedir. Son olarak silindir halka

2

eklinde KM-YSS sistemi iin toplam potansiyel enerji u ekildir;

U tot = U tot ( I ) + U tot ( II ) (8.39)

8.2.4. Katlk Hesab

Speriletkenlerin kullanld birok mhendislik uygulamasnda katlk,

belirlenmesi gereken nemli bir parametredir. Donmu grnt modeli, YSS iindeki
histerisizlii gz nne almaz. Donmu grnt modelini kullanarak katln
hesaplanmas, katln ideal deeri olarak dnlebilir. Manyetik potansiyel
enerjileri kullanarak histerisizliin dnlmedii durumda dahi dinamik katln
ok makul hesab elde edilebilir. Analiz her bir ksm iin ayr olarak yapld iin 1.
Ksm iin toplam potansiyeli kullanarak toplam katlk ( K tot ( I ) ) tretilebilir.

K tot ( I ) = 2 U tot ( I ) (8.40)

x = 0, y = 0, z = 0, = 0, = 0

Denklem (8.40), 3 boyutlu katlk gsterir. Toplam potansiyel, diyamanyetik

ve donmu ksmlarn toplam olduu iin Denklem (8.40) yle yazlabilir.

K tot ( I ) = 2 (U dia ( I ) + U fro ( I ) ) (8.41)

x = 0, y = 0, z = 0, = 0, = 0

Diyamanyetik ksm veren ifade yledir.

0 m11m12 2U dia ( I ) 2U dia ( I ) 2U dia ( I )

2U dia ( I ) = + + (8.42)
4 x 2 y 2 z 2
 55

Denklem (8.42)de verilen ifadeler

2U dia ( I )
=0
x 2
2U dia ( I ) 128
= (8.43)
y ( 2d y )
2 5

2U dia ( I )
=0
z 2

eitlikleri ile verilmitir.

Donmu grnt ksmn veren ifade ise yledir.

m m U fro 2U fro ( I ) 2U fro ( I )

2 (I )

U fro
2 (I )
= 0 11 12 + + (8.44)
4 x 2 y 2 z 2

Denklem (8.44)de verilen ifadeler ise

2U fro ( I )
=0
x 2
2U fro ( I ) 20(2d y ) 2 2 2 35(2d y )
2
5
= + + (2 d y ) 7/2 3
y 2
L7/2
L5/ 2
L9/2
L
35(2d y ) 2 5 60 z (2d y ) 35(2d y ) 2 5
+z2 9/2
7/2 +
4 7/2
6 z (2 d y ) 9/2
7/2 7
L L L L L

2U fro ( I ) 2 35 z
2
5 20 z 2 2 2 35 z
2
5
= ( 2d y ) 9 / 2 7 / 2 +
3 7/2 + + z 9 / 2 7 / 2 4
z 2 L L L L5/ 2
L L
(8.45)
10 z 35 z 2 5
6(2d y ) 7 / 2 + z 9 / 2 7 / 2 7
L L L

eklinde elde edilebilir. Ek 3de Mathematica ile yaplan zm verilmitir.

 56

8.2.5. Yanal Yer Deitirme in Katlk Denklemleri

Farkl durumlarn katlk deiimini analiz etmek iin KMnin her bir yn
deiimi iin katlk hesaplanmaldr. Model yatay dzlemde simetrik ve homojen
olduu iin x ve y ynlerindeki katlklar eit olacaktr. Yanal yer deitirmeye
karlk yn deerleri u haldedir.

x = 0, y = 2 y , z = 0, = , = (8.46)

Denklem (8.46)daki artlar denklem (8.41) ve (8.45) arasna yerletirilirse 1.

Ksm iin radyal katlk u ekilde elde edilir.

2U dia U fro
2

k yy (I )
= +
y 2 y 2
(8.47)
3 m m 3 + 8
= 0 11 12
( 2 d 2 y )5

Denklem (8.36)dan elde edilen manyetik potansiyel kullanarak 2. Ksm iin

ayn denklem ifadesi kartlabilir. Bu durumda katlk yledir.

30 m11 m12 3 + 8
k yy ( II ) = (8.48)
( 2 d + 2 y )5

Son olarak y ynnde yanal yer deitirme iin toplam katlk, bu iki
denklemin toplamdr.

K yy (l ) = k yy ( I ) + k yy ( II ) (8.49)

KM yanal ynde hareketi srasnda dikey yndeki katlk da deitir. Bu

durumda z ynndeki katlk denklemi 1. Ksm iin uygulanan ayn prosedrle
kartlabilir. Denklem (8.46)de verilen x, y , z , , nin ayn deerlerini kullanarak
ve yine Denklem (8.41) ve (8.46) arasnda ilem yaparak z ynndeki katlk u
ekilde bulunur.
 57

2U dia U fro
2

k zz (I )
= +
z 2 z 2
(8.50)
m m 24 53
= 0 11 12
4 ( 2d 2 y )5

Denklem (8.36)y kullanarak ayn ilemleri tekrarlarsak 2. Ksm iin katlk

u ekilde elde edilir.

0 m11 m12 24 53
k zz ( II ) = (8.51)
4 ( 2d + 2 y )5

Yanal yer deitirme srasnda z ynndeki toplam katlk u hali alr.

K zz (l ) = k zz ( I ) + k zz ( II ) (8.52)

8.2.6. Dikey Yer Deitirme in Katlk Denklemleri

Tasarlanan KM-YSS konfigrasyonunda yatak, dikey yndeki yk karlar.

Bu nedenle dikey yer deitirme ve buna bal katlk deerleri bu blmde
dnlmtr. Eer sadece dikey yer deitirme dnlrse yn deerleri

x = 0, y = 0, z = z , = , = (8.53)

eklinde seilir. Bu deerleri kullanarak katlk denklemleri u ekilde tretilir.

2U dia ( I ) U fro 2U dia ( II ) U fro

2 (I ) 2 ( II )

K yy (V )
= + + +
y 2 y 2 y 2 y 2
0 m11 m12 38 80d 2 2 2 140d
2
5
= 8d 5 + + + 4 d 3 (8.54)
4 S
7/2
S5/ 2 S
9/2
S7/2
140 z 2 d 2 5 z 2 120 zd 140d 2 5
+ 9/2
7/2
4 + 7/2
12 zd 9/2 7/2 7
S S S S S
 58

2U dia ( I ) U fro 2U dia ( II ) U fro

2 (I ) 2 ( II )

K zz (V )
= + + +
z 2 z 2 z 2 z 2
0 m11 m12 140 z 2 d 2 20d 2 20 z 2 2
= 7 / 2 3 + 7 / 2 + 5 / 2 (8.55)
4 S
9/2
S S S
35 z 2 5 120 zd 35 z 2 5
+ z 2 9/2 7/2
4 + 7/2
12 zd 9/2 7/2 7
S S S S S

Denklem (8.54) ve Denklem (8.55)de S = 4d 2 + z 2 dir.

8.2.7. , y ve z ile Katln Deiimi

Silindir halka KM ve YSS arasndaki etkileim, katln deiimiyle analiz

edilebilir. Bu tezde yaplan simlasyonlarda yzeyinde 2500 Gauss (G) maksimum
akm younluuna sahip silindir halka Nd-Fe-B daimi mknats kullanld
varsaylmtr. KM-YSS sisteminin parametreleri Tablo 8.1de verilmitir.

Tablo 8.1. KM-YSS sisteminin parametreleri [35]

Sembol Aklama Deer Birim

m11 Birinci dipoln manyetik moment bykl 0.5273 A m2

m12 kinci dipoln manyetik moment bykl 0.5273 A m2

0 Vakum geirgenlii 4 10-7 N A-2

do KMnin d ap 30 10-3 m

di KMnin i ap 15 10-3 m
h KMnin ykseklii 5 10-3 m
Do YSSnin d ap 50 10-3 m

Di YSSnin i ap 40 10-3 m
H YSSnin ykseklii 14 10-3 m
 59

asyla K yy ( l ) ve K zz (l ) nin deiimleri ekil 8.5(a)da ve ekil 8.5(b)de

gsterilmitir (Ek 4).

(a)

(b)

ekil 8.5. ile katlk deiimi: (a) K yy ( l ) ; (b) K zz (l )

ekil 8.5de grld gibi dikey ynde kk bir katlk deiimi vardr.
Yatay yndeki katlk ise sabittir. Seilen koordinat sistemine gre ters yndeki
KMnin hareketi nedeniyle K zz (l ) nin negatif deerlerini meydana getirir.
 60

K yy (l ) ve K zz (l ) katlklarnda y dzleminde yanal yer deitirmenin etkileri,

ekil 8.6(a) ve ekil 8.6(b)de gsterilmitir (Ek 5).

(a)

(b)

ekil 8.6. y ile katlk deiimi: (a) K yy ( l ) ; (b) K zz (l )

Bu ekillerde yanal katlkta yaklak %10 art gzlenmitir. Levitasyonun

asl etkileim yn y olduu iin katlk deiimi bu ynde etkilidir. Genel olarak
KM ve YSS arasndaki boluk (gap) azaldnda katlk artacaktr. Bunun tersi de
dorudur. Yani aradaki boluk artarken katlk azalacaktr. Pozitif yndeki y
deiiminde 1. Ksmdaki boluk azalrken 2. Ksmdaki boluk artar. Katlk, KM ve
 61

YSS arasndaki boluun 5. kuvvetiyle ters orantl olduundan boluktaki kk bir

miktar azalma her zaman katlktaki artna neden olur (ekil 8.6).

Dikey yer deitirmenin K yy ( v ) ve K zz ( v ) katlklar zerine etkileri ekil

8.7de gsterilmitir (Ek 6). Bu durumda her iki katlk deeri de kk azalmalar
gstermitir.

(a)

(b)

ekil 8.7. z ile katlk deiimi: (a) K yy ( v ) ; (b) K zz ( v )

 62

9. KM-YSS SSTEMLERNN HAREKET

DENKLEMLERNN IKARILMASI

Bu blmde Blm 8de modellenen ve analizi yaplan kalc mknats (KM)

- yksek scaklk speriletken (YSS) sistemlerinin dnme dinamii zerinde
durulacaktr. nceki blmde elde edilen manyetik etkileim potansiyelleri
yerekimi potansiyelleriyle toplanp toplam etkileim potansiyeli elde edilecektir. Bu
potansiyelden hareket denklemleri Lagrange hareket denklemleri kullanlarak
karlacaktr. Sistemlerin dinamik analizlerinin yaplmas iin hareket
denklemlerinin kartlmas nemlidir. Her iki sistemde de KMnin hareket
denklemleri, yatay (lateral), dikey (vertical), meyil (tilt), yalpalama (precision) ve
dnme alarnn (rotating angles) bir fonksiyonudur [36].

9.1. YSS ZERNDE LEVTE EDLEN KMNN

HAREKET DENKLEMLERNN IKARILMASI

Blm 8.1de byle bir sistemin potansiyel enerjisi elde edilmiti (Denklem
(8.13)). Silindirik simetriden dolay x ve y ynlerindeki hareket ayndr. Bu nedenle
bu ynlerdeki hareket radyal yn (r) kullanlarak gsterilebilir.

x = r cos
(9.1)
y = r sin

Denklem (8.13)e Denklem (9.1)deki eitlikler yerletirilip dzenlenirse U tot

elde edilebilir. fadenin kompleks olmas hesaplamada baz zorluklar meydana
getirecektir. Toplam manyetik potansiyelin diyamanyetik ksmnda x veya yye bal
ifade olmadndan dnm yaplmayacaktr. Donmu grnt ksm ise
Mathematica gibi analitik zm yapan bir yazlm kullanarak zlebilir. Ek 7deki
ifadeler yazlrsa U fro elde edilir ve diyamanyetik potansiyel ile toplanrsa U tot u

ekilde elde edilir.

 63

U tot
m m 1 + cos 2
= 0 11 12
1
(( r 2
+ ( z + h)
2
)
4
( 2z ) ( )
3 5/ 2
2 r 2 + ( z + h)
2
(9.2)

( )
+3 ( z + h ) r 2 cos 2 + 6r ( z + h ) sin 2
2
)
Denklem (9.2) manyetik etkileim potansiyelini ifade eder. KM, YSS
yzeyinden olan uzakl ile oluan yerekimi potansiyeli ise

H
U y = Mg + z (9.3)
2

eklinde olur. Denklem (9.3)de M, KMnin ktlesi, g, yerekimi ivmesi ve H ise

KMnin yksekliidir. Dipol, KMnin geometrik merkezinde olduu varsayld iin
yerekimi potansiyelinde KMnin yar ykseklii alnmtr. Toplam potansiyel ise
manyetik etkileim potansiyeli (Denklem (9.2)) ve yerekimi potansiyelinin
(Denklem (9.3)) toplamdr.

U PE = U tot + U y

1 + cos
(r
2
1
+ ( z + h)
2
= 2
(9.4)
( 2 z ) ( )
3 5/2
2 r2 + ( z + h)
2

( ) H
+3 ( z + h ) r 2 cos 2 + 6r ( z + h ) sin 2 + Mg + z
2
2
)
0 m11 m12
Burada = eklinde tanmlanmtr.
4

boyutlu uzayda KM-YSS sisteminin kinetik enerjisi ise simetrik

topacnkine benzerdir ve asal bileenlere ek olarak dorusal bileenlerde ierir. Bu
durumda sistemin kinetik enerjisi yledir.

1 1 1
U KE = M (r 2 + r 22 + z 2 ) + I r (2 sin 2 +  2 ) + I z ( cos +  ) 2 (9.5)
2 2 2
 64

Burada , KMnin dnme as (spin angle), I r ve I z ise srayla radyal

(radial) ve eksenel (axial) atalet momentleridir. Simetrik topun hareket durumundaki
gibi KM bir noktada sabit olmad iin kinetik enerji asal bileenlerden baka
uzaysal bileenler de ierir.  ,  ve  gibi birinci trev ifadeleri ise srayla
yalpalama frekans, dnme frekans (spinning frequency) ve geri dnme kararllk
oran (rate of restoring equilibrium) veya meyil asdr.

9.1.1. Lagrange Hareket Denklemlerinin karlmas

KM-YSS sistemi Lagrange fonksiyonundan hareketle sistemin hareket

denklemleri karlabilir. Byle bir sistemin Lagrange fonksiyonu kinetik enerjiden
potansiyel enerjinin karlmasyla ifade edilir.

L = U KE U PE (9.6)

Srayla r , z, , ve bileenleri iin hareket denklemleri karlabilir.

r nin hareket denklemini bulmak iin gereken Langrange eitlii aadaki gibidir.

d L L
=0 (9.7)
dt r r

Denklem (9.7)de verilen ifadeler yledir.

L
= Mr
r
d L
= Mr (9.8)
dt r
L
= Mr2 ( r1 + r2 )
r
 65

Denklem (9.8)de verilen r1 ve r2

2r 6r cos 2 + 6 ( z + h ) sin 2
r1 =
2C 5 / 2

r2 =
( ( )
5r r 2 + ( z + h ) + 3 ( z + h ) r 2 cos 2 + 6r ( z + h ) sin 2
2 2
) (9.9)
2C 7 / 2
C = r2 + ( z + h)
2

eklinde tanmlanmtr. Denklem (9.8), Denklem (9.7)e gre dzenlenirse

r = r2 ( r1 + r2 )
 (9.10)
M

elde edilir.

z nin Lagrange eitlii ise yledir.

d L L
=0 (9.11)
dt z z

Denklem (9.11)de verilen ifadeler u ekildedir.

L
= Mz
z
d L
= Mz (9.12)
dt z
L
= Mg ( z1 + z2 + z3 )
z
 66

Denklem (9.12)de verilen z1 , z2 ve z3 srayla u ekilde tanmlanmtr.

3 (1 + cos 2 )
z1 =
8z 4
2 ( z + h ) + 6 ( z + h ) cos 2 + 6r sin 2
z2 = (9.13)
2C 5 / 2

z3 =
( ( )
5 ( z + h ) r 2 + ( z + h ) + 3 ( z + h ) r 2 cos 2 + 6r ( z + h ) sin 2
2 2
)
2C 7 / 2

Denklem (9.12), Denklem (9.11)e gre dzenlenirse aadaki eitlik elde

edilir.

z = g
 ( z1 + z2 + z3 ) (9.14)
M

iin Lagrange ise

d L L
=0 (9.15)
dt 

eklinde olur. Denklem (9.15)de verilen ifadeler

L
= I r

d L 
= I r (9.16)
dt 
L   I sin cos 2 ( + )
= I r sin cos 2 I z sin

z 1 2

eklindedir. Denklem (9.16)da tanmlanmayan ifadeler ise

sin cos
1 =
4z3

2 =
(
12r ( z + h ) cos 2 6 ( z + h ) r 2 sin 2
2
) (9.17)

2C 5 / 2
 67

eklindedir. Denklem (9.16), Denklem (9.15)e gre dzenlenirse aadaki eitlik

elde edilir.

 = 3 (1 + 2 ) (9.18)
Ir

Denklem (9.18)de verilen 3 ise

(Ir I z ) I
3 = sin cos 2 z sin
 (9.19)
Ir Ir

ifadesiyle verilmitir. x ve y dzlemleri arasnda kalan a olan iin yine ayn

ekilde Langrange eitlii aadaki ekildedir.

d L L
=0 (9.20)
dt 

Denklem (9.20)de verilen ifadeler

L
= Mr 2 + I r sin 2  + I z cos  + I z cos 2 

d L  2  2  
 = 2 Mrr + Mr + I r sin + 2 I r sin cos
dt (9.21)
z
  + I cos 2  2 I sin cos
+ I cos  I sin
z z z

L
=0

eklinde tanmlanmtr. Denklem (9.21), Denklem (9.20)e gre dzenlenirse

aadaki eitlik elde edilir.

2
 = (9.22)
1
 68

Denklem (9.22)de verilen ifadeler ise yledir.

1 = Mr 2 + I r sin 2 + I z cos 2
(9.23)
2 = 2Mrr + 2 ( I r I z ) sin cos
  + I cos  I sin
z z


Son olarak iin Lagrange eitlii ise

d L L
=0 (9.24)
dt 

eklindedir. Bu denklemde verilen ifadeler u ekildedir.

L
= I z + I z cos 

d L  
= I z + I z cos I z sin (9.25)
dt 
L
=0

Denklem (9.25), Denklem (9.24)e gre dzenlenirse aadaki eitlik elde

edilir.

 = cos  + sin
 (9.26)

Denklem (9.7) ve Denklem (9.26) arasndaki ifadeler Ek 8de gsterilen

ekilde Mathematicada elde edilebilir.

9.1.2. Hareket Denklemlerinin Simlasyonlar

Denklem (9.7) ve Denklem (9.26) arasnda elde edilen matematiksel ifadeler

Matlab/Simulinkde simlasyon bloklar kurulmutur. ekil 9.1 genel simlasyonu
ve ekil 9.2, 9.3, 9.4 ve 9.5 ise simlasyonun alt bloklarn gstermektedir.
 69

ekil 9.1. YSS zerinde levite olan KMnin simlasyon blou

 70

ekil 9.2. r iin simlasyon alt blou

ekil 9.3. z iin simlasyon alt blou

 71

ekil 9.4. iin simlasyon alt blou

ekil 9.5. iin simlasyon alt blou

 72

9.2. SLNDR HALKA EKLNDE KM-YSS DKEY

YATAK SSTEMNN HAREKET
DENKLEMLERNN IKARILMASI

Blm 8.2de byle bir sistemin potansiyel enerjisi (Denklem (8.39)) elde
edilmiti. Mhendislikte geni uygulama alan olan byle bir sistem iin hareket ve
dnme dinamiklerinin bilinmesi sistemin dinamik davran asndan nemlidir.
Sistemdeki simetriden dolay x ve y ynlerindeki hareket ayn olduundan bu
ynlerdeki hareketler radyal yn (r) kullanlarak gsterilebilir.

x = r cos
(9.27)
y = r sin

Denklem (8.39)a Denklem (9.27)deki eitlikler yerletirilip dzenlenirse

U tot elde edilebilir. U tot , Mathematica kullanlarak u ekilde elde edilir (Ek 9).

1 1 2 2 2 1 1
U tot = 8 3 + 3 + 3 51 / 2 + 25 / 2 + z 5/ 2 + 5/ 2 4
1 2 LT NT LT NT
(9.28)
6 6
+ z 5 /12 5 2/ 2 7
LT NT

Dnmden sonra Denklem (9.28)de verilen ifadeler u ekilde olur.

1 = 2d r sin
2 = 2d + r sin
(9.29)
LT = z 2 + ( 2d r sin )
2

NT = z 2 + ( 2d + r sin )
2

Sistemin yerekimi potansiyeli ise yledir.

H
U y = Mg + z (9.30)
2
 73

Toplam potansiyel, manyetik etkileim potansiyeli (Denklem (9.28)) ve yerekimi

potansiyelinin (Denklem (9.30)) toplamdr.

U PE = U tot + U y
1 1 12 2 2 2 1 1
= 8 3 + 3 + 3 5 / 2 + 5 / 2 + z 5 / 2 + 5 / 2 4 (9.31)
1 2 LT NT LT NT
6 6 H
+ z 5 /12 5 2/ 2 7 + Mg + z
LT NT 2

Daha nce belirtildii gibi KMnin kinetik enerjisi simetri topaca benzedii
iin kinetik enerji iin Denklem (9.5) alnabilir.

9.2.1. Lagrange Hareket Denklemlerinin karlmas

Sistemin Lagrange fonksiyonu kinetik enerjiden potansiyelin karlmasyla

ifade edilir (Denklem (9.6)). Srayla r , z , , ve bileenleri iin hareket
denklemleri karlabilir. r nin hareket denklemini bulmak iin gereken Langrange
eitlii aadaki gibidir.

d L L
=0 (9.32)
dt r r

Denklem (9.32)de verilen ifadeler yledir.

L
= Mr
r
d L
= Mr (9.33)
dt r
L
= Mr2 ( r1 + r2 + r3 + r4 )
r
 74

Denklem (9.33)de verilen r1 , r2 , r3 ve r4

3sin 3sin
r1 = 8
1 2 4
4

5sin 13 2sin 1 5sin 23 2sin 2

r2 = 7/2
+ 3
LT LT 5 / 2 NT 7 / 2 NT 5 / 2
(9.34)
5sin 1 5sin 2
r3 = z 2 7/2
4
LT NT 7 / 2
30sin 12 6sin 30sin 2 2 6sin
r4 = z + 5/2 + 7
LT 7 / 2 LT NT 7 / 2 NT 5 / 2

eklinde tanmlanmtr. Denklem (9.33), Denklem (9.32)e gre dzenlenirse

r = r2 ( r1 + r2 + r3 + r4 )
 (9.35)
M

elde edilir.

z nin Lagrange eitlii ise yledir.

d L L
=0 (9.36)
dt z z

Denklem (9.36)de verilen ifadeler u ekildedir.

L
= Mz
z
d L
= Mz (9.37)
dt z
L
= Mg ( z1 + z2 + z3 )
z
 75

Denklem (9.37)de verilen z1 , z2 ve z3 srayla u ekilde tanmlanmtr.

5 z 2 5 z 2 2
z1 = 7 /12
7/2 3
L T N T
1 1 5z 5z
z2 = 2 z 5 / 2 + 5 / 2 + z 2 7 / 2 7 / 2 4 (9.38)
LT NT LT NT
6 6 30 z 30 z 2
z3 = 5 /12 5 /22 + z 7 / 21 + 7
LT NT LT NT 7 / 2

Denklem (9.37), Denklem (9.36)ye gre dzenlenirse aadaki eitlik elde

edilir.

z = g
 ( z1 + z2 + z3 ) (9.39)
M

iin Lagrange ise

d L L
=0 (9.40)
dt 

eklinde olur. Denklem (9.40)de verilen ifadeler

L
= I r

d L 
= I r (9.41)
dt 
L   I sin cos 2 ( + + + )
= I r sin cos 2 I z sin

z 1 2 3 4
 76

eklindedir. Denklem (9.41)da tanmlanmayan ifadeler ise

1 1 12 2 2
1 = 2sin 3 + 3 3 5 / 2 + 5 / 2 7
1 2 LT NT
1 1
2 = 6z 2 5/ 2
+ 5 / 2 sin cos
LT NT
(9.42)
6 6
3 = z 5 /12 5 /22 sin 2 sin
LT NT
6 1 6
4 = z 5/ 2
5 /22 sin cos
2

LT NT

Denklem (9.41), Denklem (9.40)e gre dzenlenirse aadaki eitlik elde

edilir.

 = 5 (1 + 2 + 3 + 4 ) (9.43)
Ir

Denklem (9.18)de verilen 5 ise

(Ir I z ) I
5 = sin cos 2 z sin
 (9.44)
Ir Ir

ifadesiyle verilmitir. x ve y dzlemleri arasnda kalan a olan iin yine ayn

ekilde Langrange eitlii aadaki ekildedir.

d L L
=0 (9.45)
dt 
 77

Denklem (9.45)de verilen ifadeler

L
= Mr 2 + I r sin 2  + I z cos  + I z cos 2 

d L  2  2  
= 2 Mrr + Mr + I r sin + 2 I r sin cos
dt  (9.46)
z
  + I cos 2  2 I sin cos
+ I cos  I sin z z z

L
= (1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 )

Denklem (9.46)da verilen 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 ve 7

3r cos 3r cos
1 = 8
2 4
4
1

5r cos 13 2r cos 1 5r cos 23 2r cos 2

2 = 7/2
+ 3
LT LT 5 / 2 NT 7 / 2 NT 5 / 2
5r cos 1 5r cos 2
3 = z2 7/2
7/2 4
LT N T
(9.47)
30r cos 1 2
6r cos 30r cos 2 2 6r cos
4 = z + + 7
LT 7 / 2 LT 5 / 2 NT 7 / 2 NT 5 / 2
1 1
5 = 2 3 + 3 sin 2 sin cos
1 2
6 6
6 = z 5 /12 5 /22 sin cos cos
LT NT

12 2 2 2
7 = 6 5/2
+ sin sin cos
LT NT 5 / 2

eklinde tanmlanmtr. Denklem (9.46), Denklem (9.45)ya gre dzenlenirse

aadaki eitlik elde edilir.

9 + (1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 )
 = (9.48)
8
 78

Denklem (9.48)de verilen ifadeler ise yledir.

8 = Mr 2 + I r sin 2 + I z cos 2
(9.49)
9 = 2Mrr + 2 ( I r I z ) sin cos
  + I cos  I sin
z z


Son olarak iin Lagrange eitlii ise

d L L
=0 (9.50)
dt 

eklindedir. Bu denklemde verilen ifadeler u ekildedir.

L
= I z + I z cos 

d L  
= I z + I z cos I z sin (9.51)
dt 
L
=0

Denklem (9.51), Denklem (9.50)e gre dzenlenirse aadaki eitlik elde

edilir.

 = cos  + sin
 (9.52)

Denklem (9.32) ve Denklem (9.52) arasndaki ifadeler Ek 10de gsterilen

ekilde Mathematicada elde edilebilir.

9.2.2. Hareket Denklemlerinin Simlasyonlar

Denklem (9.32) ve Denklem (9.52) arasnda elde edilen matematiksel ifadeler

Matlab/Simulinkde simlasyon bloklar kurulmutur. ekil 9.6 genel simlasyonu
ve ekil 9.7, 9.8, 9.9 ve 9.10 ise simlasyonlarn alt bloklarn gstermektedir.
 79

ekil 9.6. Silindir halka eklinde KM-YSS dikey yatak sisteminin simlasyon blou
 80

ekil 9.7. r iin simlasyon alt blou

 81

ekil 9.8. z iin simlasyon alt blou

 82

ekil 9.9. iin simlasyon alt blou

 83

(a) iin simlasyon birinci alt blou

 84

(b) iin simlasyon ikinci alt blou

ekil 9.10. iin simlasyon alt bloklar

 85

10. SONU VE NERLER

Makine elemanlarnn pratikte yataklanmas kaymal, bilyeli, pnmatik vb.

yataklar ile olmaktadr. Bu tr yataklar direkt fiziksel temas yoluyla yataklama
saladklar iin srtnmeler meydana getirirler. Bu srtnmeler eitli yalayclar
kullanlarak azaltlabilir fakat yok edilemez. Ve sonuta makinede anma ve
ypranmalar meydana gelerek yatan kullanm mrn ksaltr. Ayrca bu
srtnmeler makinelerde g kayb meydana getirir.

Makinelerde oluan bu tr olumsuzluklar nlemek iin manyetik kuvvetlerin

kullanlmas ile temassz yataklamann saland manyetik yatak teknolojisi son 20
yldr endstriyel olarak uygulanabilir hale gelmitir. Temas olmakszn iki ekilde
yatak yaplabilir. lki, daha nce de Do. Dr. Selim Sivriolu danmanlnda
yrtlen bir tez olan aktif manyetik yataklardr. Dier temassz yatak tipi ise pasif
manyetik yatak olan speriletken manyetik yataklardr. Manyetik yataklarn
dezavantaj ise sistemlerden elde edilebilecek katln dk olmasdr. Mekanik
yataklardan elde edilen yzey kuvveti (contact force) ve rijitlikle karlatrldnda
aktif manyetik yataklardan elde edilebilecek manyetik kuvvet ve katlk, 3 kez daha
zayf ve pasif speriletken mknats yataklarndan elde edilebilecek manyetik kuvvet
ve katlk ise ekstra 1 veya 2 kez daha zayftr. Speriletken manyetik yataklardaki
bu dezavantaj hibrid tip yatak dizaynlaryla gelitirilebilir. Bu dizaynlar arasnda
karma- yatak olduka dikkat ekicidir. Katl arttrmak iin yeni metotlar ve
dizaynlar zerine allmaldr.

Yeni dizaynlarn uygulamadan nce modellenmesi sistemin davran

hakknda bilgi verecektir. Levitasyon, ok karmak bir durum olduundan kullanlan
modelin tam olarak sistemin davrann karlamas uan iin mmkn deildir.
Fakat donmu grnt modeli, sistem parametrelerinin karlkl etkileimini ierdii
iin ok yaklak bir zm salar. Blm 8.2.de dnlen KM-YSS sistemi pratik
olarak uygulanabilinir ve donmu grnt modeli kullanlarak bu sistem
modellenmitir. Bu konfigrasyonun manyetik potansiyeli tretilerek her yn iin
elde edilen manyetik potansiyelden katlklar karlmtr. Farkl durumlar iin
sistemin katlk deiimi analiz edildi. KMnin yanal yer deitirmesi durumunda
 86

ydeki deiim, dinamik katlk etkisinden dolay radyal katln %10 artna sebep
olur.

Speriletkenler speriletkenlik zelliklerini dk scaklklarda kazandklar

iin soutulma gereklilii oda scaklnda speriletken malzemeler bulunana kadar
devam edecektir. Speriletkenlerin farkl uygulamalar iin farkl soutucular
(cryocoolers) tasarlamak gereklidir. yi bir soutucu tasarmnda speriletkenlerin
soutulduu ksmn s iletim katsays yksek olmal ve mknats-speriletken
sisteminin almasna engel olmamaldr. Sv nitrojen scaklklarnda (-196 oC)
yksek scaklk speriletkenlerinin bulunuu uygulamay kolaylatrmtr. Ancak
sv nitrojenden daha dk scaklklarda YSSler daha iyi akm younluklarna
ulatklar iin baz uygulamalarda sv nitrojenden daha dk scaklklar gerekebilir.
Dier bir zm ise speriletkenlerin homojenliinin arttrlmasdr. Laboratuvar
ortamnda retilen speriletkenler tek kristal olduundan tane (grain) halinde retilen
speriletkenlerde kristaller aras boluklar oluabilecei iin ayn homojenlik
salanamamaktadr.

Halen teorik bakmdan speriletkenlik ile ilgili birok ey bilinmemektedir.

Yeni malzemeler retmek iin speriletkenliin teorisi gelitirilmelidir. rnein
hangi elementten ne kadar alarak yeni bir tr malzeme oluturulursa bunun
speriletkenlie gei scakl teorik olarak tahmin edilememektedir. Halen
laboratuvarlarda malzemeler birbirine kattrlp deneysel olarak kritik gei
scakl llmektedir. Yeni malzemeler gelitirilerek kritik akm younluklar (Jc)
arttrlmaldr. Levitasyon kuvvetini ve katl arttrmann bir yolu da budur.

Speriletkenlerin geliimi yannda uygulama asndan mknats teknolojisi

de gelimelidir. Mknatslarn mknatslanmas, manyetik alan izgilerinin daha
dzenli dalm ve eksenel olarak simetrileri arttka KM-YSS sistemlerinin
kayplarn azaltacaktr.

Speriletkenlerin retimi yksek teknoloji gerektirdiinden retim maliyetleri

yksektir. Bu nedenle ticari kullanmlar uan iin kstldr. leride yeni malzemeler
bulunarak kullanmlar daha da avantajl hale getirileceklerdir.
 87

KAYNAKLAR

[1]. Arkadiev, V., Journal of Physics-USSR, Vol. 9, 148, 1945

[2]. Arkadiev, V., Nature, Vol. 160, 330, 1947
[3]. Buchhold, T. A., Scientific American, Vol.202 (3), 74, 1960
[4]. Schoch, K. F., Advance Cryogenic Engineering, Vol. 6, 65, 1960
[5]. Buchhold, T. A., Cryogenics, Vol. 5, 216, 1965
[6]. Hull, J. R., Superconducting Bearings, Superconductor Science and
Technology, Vol. 13, pp. 115, 2000
[7]. Ma K. B., Postrekhin, Y. V. and Chu, W. K., Superconductor and Magnet
Levitation Devices, Review of Scientific Instruments, Vol. 74, pp. 4989
5017, 2003
[8]. Sivrioglu, S. and Nonami, K., Dynamical Analysis of a Flywheel
Superconducting Bearing with a Moving Magnet Support, Superconductor
Science and Technology, Vol. 16, pp. 12681272, 2003
[9]. Walter, H., Bock, J., Frohne, Ch., Schippl, K., May, H., Canders, W. R.,
Kummeth, P., Nick, W. and Neumueller, H-W., First Heavy Load Bearing
For Industrial Application With Shaft Loads up to 10 kN, Journal of
Physics: Conference Series, Vol. 43, pp. 995998, 2006
[10]. Werfel, F.N., Floegel-Delor, U., Riedel, T., Rothfeld, R., Wippich, D.,
Goebel, B., Kummeth, P., Neumueller, H.-W., Nick, W., Progress toward
500 kg HTS Bearings, IEEE Transactions on Applied Superconductivity,
Vol. 13, pp. 21732178, 2003
[11]. Hull, J. R. and Cansiz, A., Vertical And Lateral Forces between a
Permanent Magnet and a High-Temperature Superconductor, Journal of
Applied Physics, Vol. 86, pp. 6396-6404, 1999
[12]. Hull, J. R., Effect of Permanent-Magnet Irregularities in Levitation Force
Measurements, Superconductor Science and Technology, Vol. 13, pp.
854856, 2000
 88

[13]. Lee, H. and Iwasa, Y., Levitation Force in YBCO/NdFeB Permanent

Magnet System, IEEE Transactions on Applied Superconductivity, Vol.
11, pp. 18051807, 2001
[14] Marouchkine, A., Room-Temperature Superconductivity, Cambridge
International Science Publishing, 2004
[15] Superconductor History, http://www.superconductors.org/History.htm,
(Eriim Tarihi: Ekim 2006)
[16] Superconductivity Wikipedia, the free encyclopedia,
http://en.wikipedia.org/wiki/Superconductivity#History_of_superconductivity,
(Eriim Tarihi: Ekim 2006)
[17] Charles Kittel, Introduction to Solid State Physics, Wiley, 1986
[18] Lawrence Dresner, Stability of Superconductors, Kluwer Academic
Publishers, 2002
[19] Frank J. Blatt, Modern Physics, Mcgraw-Hill College, 1992
[20] Superconductor Terms, http://www.superconductors.org/terms.htm, (Eriim
Tarihi: Ekim 2006)
[21] Hook, J.R., Hall, H.E.; evirenler: Fevzi Kksal, Mustafa Altunba,
Muharrem Diner, Engin Baaran, Kathal fizii, Literatr Yaynlar, 1999
[22] Sivriolu, S., Speriletkenlik ve Manyetik Levitasyon Bilgi Notu, 2006
[23] Superconducting Levitation,
http://www.fysikk.uio.no/super/levitation/index.html, (Eriim Tarihi: Ekim
2006)
[24] Pinned Superconductor, http://www.superconductors.org/pinnedsc.gif,
(Eriim Tarihi: Ekim 2006)
[25] Ki Bui Ma, Application of High Temperature Superconductors in Magnetic
Bearings and Flywheels, Proceedings of the NATO Advanced Study
Institute, Loen, Norway, 1997
[26] Cansiz, A., Campbell, A. M., Coombs, T. A., An Evershed Type
Superconducting Flywheel Bearing, Physica C: Superconductivity, Vol.
390, p. 305-310, 2003
[27] Coombs, T. A., Campbell, A. M., Ganney, I., Lo, W., Twardowski, T.,
Dawson, B., Superconducting Bearings in Flywheels, Materials Science
and Engineering: B, Vol. 53, pp. 225-228, 1998
 89

[28] John R. Hull, Flywheels on a Roll, IEEE Spectrum, Vol. 34, pp. 20-25,
1997
[29] Ohsaki, H., Nozawa, N., Kubo, Y., Magnetic Bearings Using Bulk
Superconductors as a Field Shaping Material, IEEE Transactions on
Applied Superconductivity, Vol. 11, pp. 1669-1672, 2001
[30] Bean, C. P., Magnetization of Hard Superconductors, Physical Review
Letters, Vol. 8, pp. 250-253, 1962
[31] Alexander A. Kordyuk, Magnetic Levitation for Hard Superconductors,
Journal of Applied Physics, Vol. 83, pp. 610-612, 1998
[32] Francis C. Moon, Chaotic Vibrations of a Magnet near a Superconductor,
Physics Letters A, Vol. 132, pp. 249-252, 1988
[33] Yang, Z. J., Johansen, T. H., Bratsberg, H., Helgesen, G., and Skjeltorp, A.
T., Vibrations of a Magnet Levitated over a flat Superconductor, Physica
C: Superconductivity, Vol. 160, pp. 461-465, 1989
[34] Cansiz, A., Correlation between Free Oscillation Frequency and Stiffness in
High Temperature Superconducting Bearings, Physica C:
Superconductivity, Vol. 390, pp. 356-362, 2003
[35] Sivrioglu, S. and Cinar, Y., Levitation Analysis of a Ring Shaped Permanent
Magnet-High Temperature Superconductor Vertical Bearing System,
Superconductor Science and Technology, Vol. 20, pp. 559-563, 2007
[36] Cansiz, A., Hull, J.R., Gundogdu, , Translational and Rotational Dynamic
Analysis of a Superconducting Levitation System, Superconductor Science
and Technology, Vol. 18, pp. 990-996, 2005
 90

EKLER
 91

EK 1
 92

IOP PUBLISHING SUPERCONDUCTOR SCIENCE AND TECHNOLOGY

Supercond. Sci. Technol. 20 (2007) 559563 doi:10.1088/0953-2048/20/6/012

Levitation analysis of a ring shaped

permanent magnethigh temperature
superconductor vertical bearing system
Selim Sivrioglu and Yusuf Cinar
Department of Energy Systems, Faculty of Engineering, Gebze Institute of Technology,
Gebze, Turkey

Received 15 February 2007, in final form 3 April 2007

Published 15 May 2007
Online at stacks.iop.org/SUST/20/559
Abstract
This paper presents a model of the interaction between a ring shaped high
temperature superconductor (HTS) and a permanent magnet (PM), using the
frozen image approach. The levitation configuration of a ring permanent
magnet inside a ring HTS resembles the radial type bearings found in many
machine systems. The dynamical behaviour of the PMHTS bearing mostly
depends on the stiffness of the levitation. For the proposed PMHTS
configuration, the stiffness is computed on the basis of a magnetic potential
obtained with a frozen image concept. The variation of the stiffness is
analysed for angular and translational movements.

1. Introduction
Superconducting magnetic bearings have great potential due
to passive levitation characteristics [13]. The radial type HTS
bearing design provides both radial and axial support. Potential
areas of application are motor, generator and rotorflywheel
systems [4]. Heavy rotors of several hundred kilograms can
be levitated using HTS bearings as reported in [5]. Although
PMHTS bearings provide contactless levitation, they have
comparatively low stiffness for engineering applications.
Variation of stiffness during the dynamics of the system
also requires a valid modelling of the superconducting
bearings [68]. For engineering system applications, the
dynamics of the levitated system should be analysed correctly.
Simple levitation configurations such as a permanent
magnet disk above a high temperature superconductor have
limited application in engineering applications [9]. In most
engineering systems, radial loads need to be carried by
bearings which are used mostly in rotor systems. Ring shaped
levitation configurations resemble ball bearing forms except
that there is a gap between the PM and HTS instead of balls. In
this configuration, since the interaction surface is in the radial
direction, stiffness in the radial direction is higher than that in
the vertical direction.
In this paper, a ring shaped PMHTS system in co-centric
geometry is considered as depicted in figure 1. It is assumed
that a coordinate system is placed in the geometric centre of
the HTS with translational and rotational displacements. Note
that the proposed model has some limitations and idealizations
to avoid complicated calculations. First, edge effects are not
considered in the calculations. Second, the frozen image model
does not include hysteresis in the HTS. Besides the idealized
structure, the interaction model used here combines the frozen
image with the diamagnetic mirror image which can explain
forces and stiffness properties for a PM and HTS.
2. PMHTS interaction
PMHTS interaction is modelled on the basis of the frozen
image concept [10]. At the initial position, it is assumed that
the outer HTS is cooled to the critical temperature by holding
the inner PM at the geometric centre of the HTS as shown in
figure 2(a). Note that the system is drawn in a cross sectional
situation in two dimensions for simplicity. When the ring HTS
is field cooled with the ring PM, two images appear: the first
one is the frozen image (circle filled with grey) and the other
is the diamagnetic image (open circle). The two images occur
at the same point. The distance of the images from the HTS
surface is equal to the dipole inside the PM, with a value of d .
It is assumed that the PM falls by some amount as indicated
by after cooling of the HTS is completed and is set free as
shown in figure 2(b). In this situation while the frozen image
is fixed, the diamagnetic image moves with the PM.

0953-2048/07/060559+05$30.00 2007 IOP Publishing Ltd Printed in the UK 559

 93

S Sivrioglu and Y Cinar

z' z

PM HTS

y'
PM y
HTS
PM
HTS

x
x'

(a) The coordinate system (b) The side and top view

Figure 1. The PMHTS bearing system.

z where m  11 is the magnetic moment of the dipole from the

Part II Part I PM, and m  12 is the magnetic moment of the dipole from
d d d d the diamagnetic image of m  11 in the HTS. r is the position
vector from the dipole to the point in space; is the vacuum
HTS permeability. Since magnetic moment vectors differ because
PM
PM y
of the direction, potential energies generated due to the dipole

from the PM with its diamagnetic image and the dipole from
the PM with its frozen image must be computed separately.
(a) The vectorial values of the dipole, its diamagnetic image
and the position are given as
z z'
d d
y d d
 11 = m 11 (sin cos x sin sin y cos z )
m
 12 = m 12 (sin cos x + sin sin y cos z )
m (2)
HTS
PM PM y y' r = r x x r y y + r z z
O O'
where m 11 and m 12 are amplitudes of the vectorial values.
PM Frozen image Diamagnetic image Substituting equation (2) into (1) gives the potential energy
between the dipole and its diamagnetic image. Since the
(b)
distance between the dipole and its diamagnetic image varies
Figure 2. Schematic representation of the frozen image approach for only in the y plane (see figure 2(b)), the magnitude values of
the ring shaped PMHTS. the position vector are determined as r x = 0, r y = 2d y ,
r z = 0. Using the defined magnitude values, the magnetic
potential is obtained as
2.1. Part I: the dipole and its diamagnetic image  
(I) 0 m 11 m 12 0
Udia = (3)
PMHTS interaction can be represented by the forces between 4 (2d y)3
dipoles and their images. The first dipole is represented by the
where 0 = (1 + sin2 sin2 ). Also, y is the amount of
PM and the second dipole is represented by the image of it in
displacement in the y direction.
the HTS. For the first part, the effect of the second dipole on
the first dipole is expressed using the potential energy equation
of the system as follows: 2.2. Part I: the dipole and its frozen image

  To compute the potential energy between the PM dipole and

0  11 m
m  12 3(m
 11 r)(m
 12 r) its frozen image inside the HTS, the magnetic moment and
U= (1)
4 r3 r5  13 is as defined
position vectors should be determined. Since m

560
 94

Levitation analysis of a ring shaped PMHTS vertical bearing system

in equation (2), the magnetic moment of the dipole from the analysis is realized separately for each part, the total stiffness
(I)
frozen image in the HTS and position vector is defined as K tot can be derived using the total potential obtained for part I
as follows:
 13 = m 13 (sin cos x sin sin y cos z )
m
(4) (I) (I)
r = r x x r y y r z z . K tot = 2 Utot |x=0,y=0,z=0, =0,=0 . (9)

Now substituting equation (4) into (1), one can obtain the
magnetic potential between the PM dipole and its frozen 3.1. Stiffness equations in lateral displacement
image. Since the distance between the dipole and frozen image Equation (9) represents a three-dimensional stiffness. To
varies both in the y and z planes, the magnitude values of analyse the stiffness variation for different situations, it should
the position vector are defined as r x = 0, r y = 2d y ,
be computed for each direction of the PM displacement. Since
r z = z. Using these magnitude values, the following equation
the model has a symmetry and homogeneity in the horizontal
is obtained:
plane, the stiffnesses in the x and y directions will be the same.
 
(I) 0 m 11 m 13 (2d y)2 1 + z 2 2 6(2d y)z3 The detailed derivation of equations for stiffness is presented in
Ufro = the appendix. If the values x = 0, y = 2 y , z = 0, = , =
4 L 5/2
(5) are substituted into equations from (17) to (20) derived in
where the appendix, one can obtain the radial stiffness for part I as
1 = [1 3 sin2 sin2 ] follows:
(I) (I)
2 = [1 3 cos2 ] 2 Udia 2 Ufro
(6) k (yyI) = +
3 = sin cos sin y 2 y 2
 
30 m 11 m 12 0 + 1
L = [(2d y)2 + z 2 ]. = . (10)
(2d 2 y )5
2.3. Total potential energy Repeating the same derivation process as for part II using the
magnetic potential obtained in equation (8), the stiffness is
For part I, the total potential energy is the sum of the computed as
diamagnetic and frozen image potentials as follows:
 
(I) (I)
= Udia (I)
+ Ufro 30 m 11 m 12 0 + 1
Utot k (yyII) = . (11)
 (2d + 2 y )5
(I) 0 m 11 m 12 0
Utot =
4 (2d y)3 (7) Finally, the total stiffness during lateral displacement in the y
 direction is the sum of the two equations: K yy (l)
= k (yyI) + k (yyII) .
(2d y) 1 + z 2 6(2d y)z3
2 2
+ . When the PM moves in the lateral direction the stiffness
L 5/2
in the vertical direction also has variations. In this case, the
Note that in the above derivation the magnitudes of vectorial stiffness equation in the z direction can be derived with the
expressions are taken as m 13 = m 12 . Since there is symmetry same procedure as was applied for part I. Using the same values
in the system, the same derivation procedure can be applied of x , y , z , , and computing equations from (17) to (20) given
for part II. In this case, the magnitude of the position vector in the appendix, the stiffness in the z direction is found as
becomes r y = 2d + y due to movement of the PM in a direction
(I) (I)
far away from part II. The total energy for part II is given as (I) 2 Udia 2 Ufro
k zz = +
(II)
Utot = (II)
Udia (II)
+ Ufro z 2 z 2
 
 0 m 11 m 12 22 51
(II) 0 m 11 m 12 0 = . (12)
Utot = 4 (2d 2 y )5
4 (2d + y)3 (8)
 Applying the same derivation using equation (8), the stiffness
(2d + y)2 1 + z 2 2 6(2d + y)z3
+ for part II is obtained as
N 5/2
 
where N = [(2d + y)2 + z 2 ]. Finally, the total potential energy (II) 0 m 11 m 12 22 51
(I) (II)
k zz = . (13)
for the ring shape PMHTS is obtained as Utot = Utot + Utot . 4 (2d + 2 y )5

The total stiffness in the z direction during the lateral

3. Stiffness computation (l)
displacement is given as K zz (I)
= k zz (II)
+ k zz .
For many engineering applications, stiffness is an important
system parameter that should be identified. The frozen 3.2. Stiffness equations in vertical displacement
image model does not account for hysteresis in the HTS.
The computation of stiffness using the frozen image may In the proposed PMHTS configuration, the bearing load is
be assumed an ideal value of stiffness. Using magnetic received in the vertical direction. Therefore, the vertical
potentials, very reasonable estimates of dynamical stiffness can displacement and corresponding stiffness values are considered
be obtained even when hysteresis is not considered. Since the in this section. If only the vertical displacement is considered,

561
 95

S Sivrioglu and Y Cinar

Table 1. Parameters of the ring PMHTS system.

Symbol Meaning Value Unit
m 11 Magnetic moment magnitude of the first dipole 0.5273 A m2
m 12 Magnetic moment magnitude of the second dipole 0.5273 A m2
0 Vacuum permeability 4 107 N A2
do Outer diameter of the PM 30 103 m
di Inner diameter of the PM 15 103 m
h Height of the PM 5 103 m
Do Outer diameter of the HTS 50 103 m
Di Inner diameter of the HTS 40 103 m
H Height of the HTS 14 103 m

(l) (l)
Stiffness of the Yplane: variation of K yy with Stiffness of the Y plane: variation of K yy with y
1838.5 2050

[ N/m ]
K yy [ N/m]

1838.4 2000
1838.3 1950

yy
(l)
1838.2
(l)

1900

K
1838.1 1850
1838 1800
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
[ Degree ] y [m] x 10 3
(a) (a)
(l) (l)
Stiffness of the Zplane: variation of K with Stiffness of the Z plane: variation of K zz with y
zz
675 680
[ N/m ]

700
K zz [ N/m ]

680 720
zz
(l)

740
K
(l)

685
760
690 780
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
[ Degree ] y [m] x 10 3
(b) (b)
(l)
Figure 3. Variation of the stiffness with : (a) K yy ; (b) K zz(l) . (l)
Figure 4. Variation of the stiffness with y : (a) K yy ; (b) K zz(l) .

3.3. Variations of stiffness with , y and z

the values are chosen as x = 0, y = 0, z = z , = , = .
Using these values, the stiffness equations are derived as The interaction between a ring shaped PM and HTS can be
analysed in the variation of stiffness. In this study, a ring
(I) (I) (II) (II) shaped NdFeB permanent magnet with a 2500 G maximum
(v) 2 Udia 2 Ufro 2 Udia 2 Ufro
K yy = + + + flux density at the surface is assumed in the simulations. The
y 2 y 2 y 2 y 2
  parameters of the PMHTS system are given in table 1. The
0 m 11 m 12 30 80d 2
2 variations of K yy(l) (l)
and K zz with the angle of are shown in
= + 7/2 + 5/2
2 8d 5 S S figures 3(a) and (b), respectively. As seen in these figures, a
   
140d 2 5 140z 2 d 2 5z 2 small variation of the stiffness in the axial direction is detected
+ 4d 2 1 + 2 while the radial direction one is constant. Note that a negative
S 9/2 S 7/2 S 9/2 S 7/2
    value of K zz(l)
results due to the movement of the PM in the
120z d 140d 2 5
+ 12
z d 3 (14) opposite direction according to the selected coordinate system.
S 7/2 S 9/2 S 7/2 The effects of lateral displacement y in stiffnesses K yy (l)
and
(I) (I) (II) (II)
(v) 2 Udia 2 Ufro 2 Udia 2 Ufro (l)
K zz are presented in figures 4(a) and (b). In these figures,
K zz = + + +
z 2 z 2 z 2 z 2 about ten per cent of the increase in radial stiffness is observed.
  
0 m 11 m 12 140z 2 d 2 20d 2 20z 2 2 Because the main interaction direction for levitation is the y
= /
/
1 + /
+ 5/2 direction, the variation of stiffness is effective in this direction.
2 S 9 2 S 7 2 S 7 2 S
   In general when the gap between PM and HTS is smaller, the
35 z 2
5 120 z d
+ z 2 7/2 2 + stiffness is increasing. The reverse is also true, such that the
S 9/2 S S 7/2 larger the gap, the smaller the stiffness. In the variation of
  
35z 2
5 y in the positive direction, while the gap in the part I side
12zd 7/2 3 . (15)
S 9/2 S is decreasing, the gap in the part II side is increasing. Since
the stiffness is inversely proportional to the fifth order of the
Here, S = 4d 2 + z 2 . air gap between the PM and HTS, a small decrease in the air

562
 96

Levitation analysis of a ring shaped PMHTS vertical bearing system

(v) Also the frozen image part is given as

Stiffness of the Y plane: variation of K yy with z
1840  
(I) (I) (I)
2 (I) 0 m 11 m 12 2 Ufro 2 Ufro 2 Ufro
1835 Ufro = + +
[N/m]

(19)
1830 4 x 2 y 2 z 2
1825
(v)
K yy

where the partial equations are obtained as

1820
(I)
1815 2 Ufro
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1 =0
z [m] x 10 3 x 2
(I) 
(a) 2 Ufro 20(2d y)2 2
(v) = + 5/2 + (2d y)2
Stiffness of the Z plane: variation of K zz with z y 2 L 7/2 L
665   
670 35(2d y)2 5 2 35(2d y)
2
[N/m]

9/ 2
7/ 2
1 + z 9/ 2
675 L L L
 
680 5 60z(2d y)
(v)
K zz

685 7/2 2 + 6z(2d y)

L L 7/2
690
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1   (20)
35(2d y)2 5
z [m] x 10 3 7/2 3
(b) L 9/2 L
2 (I)   
(v) Ufro 2 35z
2
5 20z 2 2
Figure 5. Variation of the stiffness with z : (a) K yy , (b) K zz(v) . = (2 d y) 1 + + 5/2
z 2 L 9 / 2 L 7/ 2 L 7/ 2 L
 2 
35z 5
gap always causes an increase in total stiffness (figure 4). The + z2 7/2 2 6(2d y)
(v)
vertical displacement effects on stiffnesses K yy (v)
and K zz are L 9/2 L
shown in figures 5(a) and (b). In this case, small decreases in   
10z 35z 2 5
both stiffness values are observed. 7/2 + z 3 .
L L 9/2 L 7/2

4. Conclusions For part II, the stiffness K (II) can be computed with the
same procedure, using the magnetic potential equation defined
A practically applicable configuration of a PMHTS bearing in (8).
is modelled using the frozen image concept. The magnetic
potential of the proposed configuration is derived and the References
stiffness is computed on the basis of the magnetic potential
equations obtained for each direction. The stiffness variation [1] Hull J R 2000 Superconducting bearings Supercond. Sci.
of the ring shaped bearing is analysed for different cases. In Technol. 13 115
the lateral displacement of the PM, variation in y causes a ten [2] Ma K B, Postrekhin Y V and Chu W K 2003 Superconductor
and magnet levitation devices Rev. Sci. Instrum.
per cent increase in radial stiffness due to the effect of dynamic 74 49895017
stiffness. [3] Sivrioglu S and Nonami K 2003 Dynamical analysis of a
flywheelsuperconducting bearing with a moving magnet
support Supercond. Sci. Technol. 16 126872
Appendix [4] Walter H et al 2006 First heavy load bearing for industrial
application with shaft loads up to 10 kN J. Phys. Conf. Ser.
Since the total magnetic potential is the sum of the diamagnetic 43 9958
and frozen image parts, equation (9) can be written as follows: [5] Werfel F N et al 2003 Progress toward 500 kg HTS bearings
IEEE Trans. Appl. Supercond. 13 21738
(I) (I)
K (I) = 2 (Udia + Ufro )|x=0,y=0,z=0, =0,=0 . (16) [6] Hull J R and Cansiz A 1999 Vertical and lateral forces between
a permanent magnet and a high-temperature superconductor
Here the diamagnetic part is expressed as J. Appl. Phys. 86 6396404
[7] Hull J R 2000 Effect of permanent-magnet irregularities in
  levitation force measurements Supercond. Sci. Technol.
(I) (I) (I)
2 (I) 0 m 11 m 12 2 Udia 2 Udia 2 Udia 13 8546
Udia = + + (17)
4 x 2 y 2 z 2 [8] Lee H and Iwasa Y 2001 Levitation force in YBCO/NdFeB
permanent magnet system IEEE Trans. Appl. Supercond.
where 11 18057
[9] Cansiz A 2003 Correction between free oscillation frequency
(I) (I) (I) and stiffness in high temperature superconducting bearing
2 Udia 2 Udia 120 2 Udia
= 0, = , = 0. Physica C 390 35662
x 2 y 2 (2d y)5 z 2 [10] Kordyuk A A 1998 Magnetic levitation for hard
(18) superconductors J. Appl. Phys. 83 6102

563
 97

EK 2

%%% Diyamanyetik kismi icin %%%

Udia[x_,y_,z_]=(1+Cos[]^2)/(2z)^3

D[Udia[x,y,z],{x,2}]
D[Udia[x,y,z],{y,2}]
D[Udia[x,y,z],{z,2}]

-------------------------------------------------------------

%%% Donmus kismi icin %%%

Ufro[x_,y_,z_]=
(x^2*(1-3*Sin[]^2*Cos[]^2))/((x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2))+
(y^2*(1-3*Sin[]^2*Sin[]^2))/((x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2))+
((z+h)^2*(1-3*Cos[]^2))/((x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2))+
(-6*x*y*Sin[]^2*Cos[]*Sin[])/((x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2))+
(-6*x*(z+h)*Sin[]*Cos[]*Cos[])/((x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2))+
(-6*y*(z+h)*Sin[]*Cos[]*Sin[])/((x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2))

D[Ufro[x,y,z],{x,2}]
D[Ufro[x,y,z],{y,2}]
D[Ufro[x,y,z],{z,2}]
 98

EK 3

%%% Diyamanyetik kismi icin %%%

Udia[x_,y_,z_]=((1+(Sin[]^2)*(Sin[]^2))/(2*d-y)^3)

D[Udia[x,y,z],{x,2}]
D[Udia[x,y,z],{y,2}]
D[Udia[x,y,z],{z,2}]

-------------------------------------------------------------

%%% Donmus kismi icin %%%

Ufro[x_,y_,z_]=
((2*d-y)^2*(1-3*(Sin[]^2)(Sin[]^2)))/(((2*d-y)^2+z^2)^(5/2))+
(z^2(1-3*(Cos[]^2)))/(((2*d-y)^2+z^2)^(5/2))+
(-6*(2*d-y)*z*Sin[]*Cos[]*Sin[])/(((2*d-y)^2+z^2)^(5/2))

D[Ufro[x,y,z],{x,2}]
D[Ufro[x,y,z],{y,2}]
D[Ufro[x,y,z],{z,2}]
 99

EK 4

%%% ile degisim %%%

clear all

mu0=4*pi*10^(-7); % vacuum permeability [Newton/Amper^2]

M=0.25/mu0; % Magnetization of PM [Amper/metre]
Do=30*10^(-3); % Outer Diameter [metre]
Di=15*10^(-3); % Inner Diameter [metre]
h=5*10^(-3); % Height of PM [metre]
V=pi*h*((Do/2)^2-(Di/2)^2); % Volume of PM [metre^3]
m11=M*V; % magnetic moment of first dipole [A*m^2]
m12=M*V; % magnetic moment of second dipole [A*m^2]
C = mu0*m11*m12/4*pi;
y=0;
d=((7.5/2)+8)*10^(-3);
n=0;

for theta=0:0.05*pi/180:10*pi/180;
n=n+1;
t=theta*180/pi;
phi=1*pi/180; % dipole angle at xy plane
tt(n)=t;

kyy1=(C*24*(1-sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))/((2*d-2*y)^5);
kyy2=(C*24*(1-sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))/((2*d+2*y)^5);
Ky(n)=kyy1+kyy2;
 100

kzz1=(C*((2*(1-3*cos(theta)*cos(theta)))+(-5*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))))/((2*d-2*y)^5); % kisaltilmis ifade
kzz2=(C*((2*(1-3*cos(theta)*cos(theta)))+(-5*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))))/((2*d+2*y)^5); % kisaltilmis ifade
Kz(n)=kzz1+kzz2;
end

figure(3),subplot(2,1,1),
plot(tt,Ky,'-bo'),set(gca,'fontsize',12);grid;
xlabel('\theta [ Degree ]');
ylabel('K_y_y [ N/m ]');
title('Stiffness of Y-Plane: Variation of K_y_y with \theta');
axis([0 10 1838 1838.5])

figure(4),subplot(2,1,1),plot(tt,Kz,'-rx'),set(gca,'fontsize',12);grid;
xlabel('\theta [ Degree ]')
ylabel('K_z_z [ N/m ]')
title('Stiffness of Z-Plane: Variation of K_z_z with \theta')
return
 101

EK 5

%%% y ile degisim %%%

clear all

mu0=4*pi*10^(-7); % vacuum permeability [Newton/Amper^2]

M=0.25/mu0; % Magnetization of PM [Amper/metre]
Do=30*10^(-3); % Outer Diameter [metre]
Di=15*10^(-3); % Inner Diameter [metre]
h=5*10^(-3); % Height of PM [metre]
V=pi*h*((Do/2)^2-(Di/2)^2); % Volume of PM [metre^3]
m11=M*V; % magnetic moment of first dipole [A*m^2]
m12=M*V; % magnetic moment of second dipole [A*m^2]
C=mu0*m11*m12/4*pi;
d=((7.5/2)+8)*10^(-3);

n=0;

for y=0:0.00001:0.001;
n=n+1;
tt(n)=y;
theta=5*pi/180;
phi=1*pi/180;

kyy1=(C*24*(1-sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))/((2*d-2*y)^5);
kyy2=(C*24*(1-sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))/((2*d+2*y)^5);
Ky(n)=kyy1+kyy2;

kzz1=(C*((2*(1-3*cos(theta)*cos(theta)))+(-5*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))))/((2*d-2*y)^5);
 102

kzz2=(C*((2*(1-3*cos(theta)*cos(theta)))+(-5*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)))))/((2*d+2*y)^5);
Kz(n)=kzz1+kzz2;
end

figure(3)
subplot(2,1,1),plot(tt,Ky,'-bo');set(gca,'fontsize',12);grid;
xlabel('y [ m ]');
ylabel('K_y_y [ N/m ]')
title('Stiffness of Y-Plane: Variation of K_y_y with y');

figure(4)
subplot(2,1,1),plot(tt,Kz,'-rx'),set(gca,'fontsize',12);grid;
xlabel('y [ m ]')
ylabel('K_z_z [ N/m ]')
title('Stiffness of Z-Plane: Variation of K_z_z with y')
return
 103

EK 6

%%% z ile degisim %%%

clc
clear all

mu0=4*pi*10^(-7); % vacuum permeability [Newton/Amper^2]

M=0.25/mu0; % Magnetization of PM [Amper/metre]
Do=30*10^(-3); % Outside Diameter [metre]
Di=15*10^(-3); % Inside Diameter [metre]
h=5*10^(-3); % Height of PM [metre]
V=pi*h*((Do/2)^2-(Di/2)^2); % Volume of PM [metre^3]
m11=M*V; % magnetic moment of first dipole [A*m^2]
m12=M*V; % magnetic moment of second dipole [A*m^2]
C=mu0*m11*m12/4*pi;
d=((7.5/2)+8)*10^(-3);
n=0;

for z=0:0.00001:0.001;
n=n+1;
tt(n)=z;
theta=5*pi/180;
phi=1*pi/180;

kyyd=C*(3/8)*((1+sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi))/d^5);
kyy1=C*((-80*d^2*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi))/(4*d^2+z^2)^(7/2))...
+(2*(1-3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi))/(4*d^2+z^2)^(5/2))...
+4*d^2*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi))*((140*d^2/(4*d^2+z^2)^(9/2))+(-
5/(4*d^2+z^2)^(7/2))));
 104

kyy2=C*(z^2*(1-3*cos(theta)*cos(theta))*((140*d^2/(4*d^2+z^2)^(9/2))+(-
5/(4*d^2+z^2)^(7/2))));
kyy3=C*(-12*d*((-10*z/(4*d^2+z^2)^(7/2))+z*((140*d^2/(4*d^2+z^2)^(9/2))+(-
5/(4*d^2+z^2)^(7/2))))*sin(theta)*cos(theta)*sin(phi));
Ky(n)=2*(kyyd+kyy1+kyy2+kyy3);

kzz1=C*(4*d^2*((35*z^2/(4*d^2+z^2)^(9/2))-(5/(4*d^2+z^2)^(7/2)))*(1-
3*sin(theta)*sin(theta)*sin(phi)*sin(phi)));
kzz2=C*(((-
20*z^2/(4*d^2+z^2)^(7/2))+(2/(4*d^2+z^2)^(5/2))+z^2*((35*z^2/(4*d^2+z^2)^(9/2
))+(-5/(4*d^2+z^2)^(7/2))))*(1-3*cos(theta)*cos(theta)));
kzz3=C*(-12*d*((-10*z/(4*d^2+z^2)^(7/2))+z*((35*z^2/(4*d^2+z^2)^(9/2))+(-
5/(4*d^2+z^2)^(7/2))))*sin(theta)*cos(theta)*sin(phi));
Kz(n)=2*(kzz1+kzz2+kzz3);
end

figure(3),subplot(2,1,1)
plot(tt,Ky,'-bo');set(gca,'fontsize',12);grid on;
xlabel('z [m]')
ylabel('K_y_y [N/m]')
title('Stiffness of Y-Plane: Variation of k_y_y with z')
axis([0 0.001 1815 1840])

figure(4),subplot(2,1,1)
plot(tt,Kz,'-rx');set(gca,'fontsize',12);grid on;
xlabel('z [m]')
ylabel('K_z_z [N/m]')
title('Stiffness of Z-Plane: Variation of k_z_z with z')
axis([0 0.001 -690 -665])
 105

EK 7

x=r*Cos[];
y=r*Sin[];

Ufro[r_,x_,y_,z_,_,_]=(x^2*(1-3Sin[]^2*Cos[]^2)+
y^2*(1-3Sin[]^2*Sin[]^2)+
(z+h)^2*(1-3Cos[]^2)-6*x*y*Sin[]^2*Cos[]*Sin[]
-6*x*(z+h)*Sin[]*Cos[]*Cos[]
-6*y*(z+h)*Sin[]*Cos[]*Sin[])/(x^2+y^2+(z+h)^2)^(5/2)

Simplify[Expand[Ufro[r,x,y,z,,]]]
 106

EK 8

L[r_,x1_,z_,x2_,_,x3_,_,x4_,_,x5_]=
(1/2*M*(x1^2+r^2*x4^2+x2^2)+1/2*A*(x4^2*Sin[]^2+x3^2)+1/2*B*(x4*Cos[]
+x5)^2)
-(*(((1+Cos[]*Cos[])/(8*z^3))-
((r^2+(z+h)^2+3*((z+h)^2r^2)*Cos[2*]
+6*r*(z+h)*Sin[2*])/(2*(r^2+(z+h)^2)^(5/2))))+M*g*(H/2+z))

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
r ve r iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],r]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x1]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
z ve z iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],z]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x2]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ve  iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x3]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ve  iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x4]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ve  iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x5]
 107

EK 9

x=r*Cos[];
y=r*Sin[];

Utot[r_,x_,y_,z_,_,_]=((1+Sin[]^2*Sin[]^2)*((1/(2d-y)^3)+(1/(2d+y)^3)))+((1-
3Sin[]^2*Sin[]^2)*(((2d-y)^2/((2d-
y)^2+z^2)^(5/2))+((2d+y)^2/((2d+y)^2+z^2)^(5/2))))+((1-3Cos[]^2)*z^2*((1/((2d-
y)^2+z^2)^(5/2))+(1/((2d+y)^2+z^2)^(5/2))))+((Sin[]Cos[]Sin[])*z*((-6*(2d-
y)/((2d-y)^2+z^2)^(5/2))+(-6*(2d+y)/((2d+y)^2+z^2)^(5/2))))

Simplify[Utot[r,x,y,z,,]]
 108

EK 10

omega1=2d-r*Sin[];
omega2=2d+r*Sin[];
lambda8=1+Sin[]^2*Sin[]^2;
lambda3=1-3Sin[]^2*Sin[]^2;
lambda4=1-3Cos[]^2;
lambda7=Sin[]Cos[]Sin[];
a=(2d-r*Sin[])^2+z^2;
b=(2d+r*Sin[])^2+z^2;

L[r_,x1_,z_,x2_,_,x3_,_,x4_,_,x5_]=
(1/2*M*(x1^2+r^2*x4^2+x2^2)+1/2*A*(x4^2*Sin[]^2+x3^2)+1/2*B*(x4*Cos[]
+x5)^2)
-(*((lambda8*((1/omega1^3)+(1/omega2^3)))+(lambda3*((omega1^2/a^(5/2))
+(omega2^2/b^(5/2))))+(lambda4*z^2*((1/a^(5/2))+(1/b^(5/2))))
+(lambda7*z*((-6*omega1/a^(5/2))+(-6*omega2/b^(5/2)))))+Mgh)

%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
r ve r iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],r]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x1]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
z ve z iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],z]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x2]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ve  iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x3]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ve  iin
 109

D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x4]
%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
ve  iin
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],]
D[L[r,x1,z,x2,,x3,,x4,,x5],x5]
 110

ZGEM

KSEL BLGLER

Ad : Yusuf
Soyad : nar
Doum Tarihi : 20.12.1980
Doum Yeri : Kocaeli
Medeni Hali : Bekar

LETM BLGLER

Adres : Enerji Sistemleri Mhendislii Blm Mhendislik Fakltesi

Gebze Yksek Teknoloji Enstits 41400 Gebze/Kocaeli-Trkiye
Phone : +90 262 605 32 77
E-mail : ycinar@gyte.edu.tr, yuscin@gmail.com

ETM

Yksek Lisans 2004 2007

Enerji Sistemleri Mhendislii Blm
Mhendislik Fakltesi
Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Kocaeli-Trkiye.
Derecesi: 3.11 / 4.00
Tez Bal: Speriletken Manyetik Yataklarn Analizi ve Modellenmesi

Lisans 1999 2003

Makine Eitimi Blm, Enerji Ana Bilim Dal
Teknik Eitim Fakltesi
Marmara niversitesi, stanbul-Trkiye.
Derecesi: 69 / 100
Tez Bal: Frigorifik Nakil Vastalar

AKADEMK DENEYM
Aratrma Grevlisi Ekim 2005 Austos 2007
Enerji Sistemleri Mhendislii Blm
Mhendislik Fakltesi
Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Kocaeli-Trkiye.

ALIMA ALANLARI

Speriletken Manyetik Yataklarn Modellenmesi

Speriletken Yataklarn Enerji Sistemlerine Uygulanmas
Manyetik Levitasyon Sistemleri
Dinamik Sistem Modelleme ve Kontrol
 111

BLGSAYAR BECERS

MS Windows, MS Office (Word, Excel ve PowerPoint)

AutoCAD
Matlab / Simulink
Mathematica
Bilgisayar Donanm

YABANCI DL

ngilizce
Sertifika II, Kasm 2006
Kamu Personeli Yabanc Dil Tespit Snav (KPDS)
Puan: 75.00 / 100
Sertifika I, Ekim 2006
niversiteler Aras Kurul Yabanc Dil Snav (DS)
Test Alan: Fen Bilimleri
Puan: 86.25 / 100

KAZANDII BURS

Doktora bursu, Notional Institute for International Education Development (NIIED),

Kore, 2007.

ULUSLAR ARASI YAYIN

S. Sivrioglu, Y. Cinar, Levitation Analysis of a Ring Shaped Permanent Magnet High

Temperature Superconductor Vertical Bearing System, Superconductor Science and
Technology, 20, pp. 559-563, 2007.