Sabit Gps Istasyonlari Zaman Serileri Analizinden Yararlanarak Kampanya Tipi Gps Olculerinin Hizlarinin Iyilistirilmesi

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
SABT GPS STASYONLARI ZAMAN SERLER

ANALZNDEN YARARLANARAK KAMPANYA TP
GPS LLERNN HIZLARININ YLETRLMES
DOKTORA TEZ
Ali hsan KURT
Anabilim Dal : Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii
Program : Geomatik Mhendislii
UBAT 2009
STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
SABT GPS STASYONLARI ZAMAN SERLER

ANALZNDEN YARARLANARAK KAMPANYA TP
GPS LLERNN HIZLARININ YLETRLMES
DOKTORA TEZ
Ali hsan KURT
(501022307)
Tezin Enstitye Verildii Tarih : 19 Eyll 2008

Tezin Savunulduu Tarih : 24 ubat 2009
Tez Danman : Prof. Dr. Rasim DENZ (T)

Dier Jri yeleri : Prof. Dr. Muhammed AHN (T)
Do. Dr. Haluk ZENER (B)
Prof. Dr. Ergin TARI (T)
Do. Dr. . Hakan KUTOLU (ZK)
UBAT 2009
NSZ
Sabit GPS istasyonlarnda toplanan srekli GPS verileri ile jeodezik ve jeodinamik
amalar dorultusunda hesaplamalar yapmak, yer kabuu hareketlerine ynelik
kinematik modelleme almalarn gerekletirmek mmkn olabilmektedir. Bu
almada; sabit GPS istasyonlar zaman serileri analizi ile hesaplanan periyodik
etkilerin kampanya tipi llerle elde edilen hzlara dzeltme olarak getirilerek daha
gereki hza ulalmas iin uygun modeller ve kampanya zmnden elde edilen
hzlarn iyiletirilmesi iin bir yaklamn elde edilmesi aratrlmtr. GPS zaman
serileri, eitli grlt modelleri ile test edilerek, test verisi olarak seilen
istasyonlara ait en uygun modelin Beyaz Grlt ve Krpma Grltsnn
birleimi olduu grlmtr. Zaman serileri iindeki anlaml sinyallerin
frekanslarn ve genliklerini istasyon baznda hesaplamak amacyla GPS zaman
serilerine, boluklu veriler iin olduka uygun bir yntem olan Lomb-Scargle
algoritmas uygulanmtr. Tm istasyonlarda ortak olarak senelik ve alt aylk
etkilerin baskn olduu tespit edilmitir. Senelik ve alt aylk etkilerin, hem
deformasyon lleri hem de TUTGA hzlarna nasl ilave edilebileceine dair bir
algoritma gelitirilerek, kampanya tipi llerden elde edilen hz alannn
iyiletirilmesi iin bir yntem nerilmitir. almadan elde edilen sonulara ilikin
bir deerlendirme yaplarak, Trkiye genelinde ve blgesel olarak nasl
uygulanabileceine ilikin yatay ve dey hzlar iin bir deerlendirme yaplmtr.
Uzun bir alma sresi boyunca desteklerini esirgemeyen ve her aamada bana yol
gsteren danman hocam Prof.Dr. Rasim DENZ ve tez izleme jrisi yeleri
Prof.Dr. Muhammed AHN ve Do.Dr. Haluk ZENERe; verdikleri katklar ile
tezin daha anlalr hale gelmesini salayan tez jrisi yeleri Prof.Dr.Ergin TARI ve
Do.Dr. .Hakan KUTOLUna teekkr bir bor bilirim. Sabit GPS
istasyonlarnn iletilmesinde ve verilerin kullanclara salanmasnda emei geen
bata Jeodezi Dairesi Bakanl olmak zere tm Harita Genel Komutanl
personeline ve dier kurumlara sayglarm sunarm. MAGNET verilerini
almamda kullanmama olanak salayarak uygulamama destek veren bata Do.Dr.
Semih ERGNTAV olmak zere tm TBTAK-MAM Yer ve Deniz Bilimleri
Enstits personeline teekkr ederim.
Bugnlere gelmemde emeklerini esirgemeyen anne ve babama, glckleri ile moral
kayna olan kzm Dilaya ve alma sresi boyunca hibir fedakrlktan
kanmayarak hep destek olan hayat arkadam Duyguya kranlarm sunarm.
Ecem Varlnla deer kattn hayatmz, Melek olup zamansz gidiinle
zntlerin en derinine srklendi. Dersin bitti mi baba? diyen szlerin hl
kulamda nlyor. Baban seni ok zledi kzm, ok
ubat 2009 Ali hsan KURT
iii
iv
NDEKLER
Sayfa
KISALTMALAR ..................................................................................................... vii

ZELGE LSTES ................................................................................................viii
EKL LSTES ........................................................................................................ ix
SEMBOL LSTES ................................................................................................... xi
ZET........................................................................................................................xiii
SUMMARY .............................................................................................................. xv
1. GR ...................................................................................................................... 1
1.1 Kampanya Tipi GPS lmeleri ve Sabit GPS stasyonlar................................ 2
1.2 Tezin Kapsam ve Test Blgesinin Tantlmas ................................................. 6
2. TEKTONK HAREKETLER VE HIZLAR ....................................................... 9
2.1 Kabuk Hareketleri .............................................................................................. 9
2.2 Levha Hareketi ................................................................................................. 10
2.3 Yerin Dnmesi, Referans Sistemleri ve IERS.................................................. 12
2.4 Uluslararas Yersel Koordinat Referans Sistemi.............................................. 14
2.5 GPS Verilerinden Dorusal Tektonik Hzn Hesaplanmas ............................. 16
3. GPS ZAMAN SERLERNE GENEL BR BAKI.......................................... 19
3.1 Zaman Serilerinin Genel Yaps ....................................................................... 19
3.2 Deprem Sonras (Post-sismik) Yer Deitirmeler............................................ 21
3.3 GPS Zaman Serilerinin Grlt zellikleri ..................................................... 23
3.3.1 En Byk Olabilirlik Kestirimi (EBOK) yntemi .................................... 26
3.3.1.1 Tam say spektral indis ile g yasas grlts ve beyaz grlt .... 28
3.3.1.2 Hesaplanan spektral indis ile g yasas grlts ve beyaz grlt 29
3.3.2 CATS yazlm .......................................................................................... 31
3.3.2.1 Tam say spektral indis analizi sonular ........................................... 33
3.3.2.2 Kestirilen spektral indis ile g yasas grlts ve beyaz grlt ... 34
3.3.2.3 Tektonik dorusal hzn hatas ........................................................... 35
4. GPS ZAMAN SERLER ANALZ.................................................................. 37
4.1 Temel Bileenler Analizi.................................................................................. 38
4.1.1 Tekil deer ayrm .................................................................................. 39
4.1.2 Kovaryans matrisinin zdeer yaklam .................................................. 40
4.1.3 Temel Bileenler Analizinin istatistiksel anlam ...................................... 41
4.1.4 Temel Bileenler Analizinin sentetik veri ile test edilmesi....................... 42
4.2 Spektral Analiz ................................................................................................. 47
4.2.1 Fourier analizi ........................................................................................... 47
4.2.2 Lomb-Scargle algoritmas......................................................................... 48
4.2.3 Lomb-Scargle algoritmas ile Fourier analizinin karlatrlmas............ 51
5. TEST VERLER VE DEERLENDRMES ................................................. 59
5.1 Gnlk zmlerin Oluturulmas .................................................................. 60
5.2 Gnlk zmlerin Birletirilmesi .................................................................. 63
5.3 Zaman Serilerindeki Kaba Hatalarn Ayklanmas .......................................... 64
5.3.1 GPS zaman serilerindeki kaba hatalarn sebepleri .................................... 64
v
5.3.2 Kaba hatalarn ayklanmas ....................................................................... 65
5.4 SGPS stasyonlar Zaman Serilerinin Temel Bileenler Analizi...................... 68
5.5 GPS Zaman Serilerinin Lomb-Scargle Yntemi ile Spektral Analizi.............. 71
5.6 SGPS stasyonlarnda Senelik ve Alt Aylk Sinyallerin Hesaplanmas .......... 73
6. KAMPANYA TP GPS HIZLARININ YLETRLMES ........................ 77
6.1 Deformasyon lmeleri ................................................................................... 77
6.2 TUTGA Hzlarna Getirilecek Dzeltmeler ..................................................... 78
6.3 Senelik Etkilerin Gridlenmesi .......................................................................... 79
6.4 TUTGA Hzlarnn yiletirilmesine Ynelik Uygulama................................. 81
6.4.1 TUTGA noktasnn l zaman anlarnn bulunmas ............................... 81
6.4.2 TUTGA zaman anlarna dzeltme deerlerinin getirilmesi...................... 83
6.4.3 TUTGA zaman anlarnda yeni hz hesabnn yaplmas ........................... 84
6.4.4 Ankara ist. TUTGA noktas kabul edilerek hznn iyiletirilmesi ........... 85
6.4.5 Kampanya GPS hzlarnn gelitirilmesinin MAGNET ist.larnda uyg. .. 86
6.5 Bir stasyondan Elde Edilen Etkilerin Mesafeye Bal Deiimi .................... 88
7. SONULAR, DEERLENDRME VE NERLER ...................................... 91
KAYNAKLAR.......................................................................................................... 95
ZGEM.............................................................................................................. 99
vi
KISALTMALAR
AGA : Ana GPS A

APKIM : Actual Plate Kinematic and Deformation Model
ASN : Alm iin Sklatrma A ve Noktalar
BG : Beyaz Grlt
BIH : Bureau International de LHeure
CATS : Create and Analysis Time Series
DORIS : Doppler Orbitography and Radiopositionig Integrated by Satellite
EBOK : En Byk Olabilirlik Analizi
EKKY : En Kk Kareler Yntemi
FDR : False Discovery Rate
FFT : Fast Fourier Transform
GNSS : Global Navigation Satellite System
GPS : Global Positioning System
IERS : International Earth Rotation Service
IGS : International GNSS Service
IPMS : International Polar Motion Service
ITRF : International Terrestrial Reference Frame
ITRS : International Terrestrial Reference System
KG : Krpma Grlts
L-S : Lomb-Scargle
LLR : Laser Lunar Ranging
LOD : Length of Day
MAGNET : Marmara Srekli GPS Gzlem A
MLE : Maximum Likelihood Estimation
NNR : No Net Rotation
NUVEL : Northwest University Velocity
RYG : Rasgele Yry Grlts
SGA : Sklatrma GPS A
SGPS : Sabit GPS
SLR : Satellite Laser Ranging
SPD : Spectral Power Density
SOPAC : Scripps Orbit and Permanent Array Center
TB : Temel Bileen
TBA : Temel Bileenler Analizi
TUSAGA : Trkiye Ulusal Sabit GPS stasyonlar A
TUTGA : Trkiye Ulusal Temel GPS A
USNO : United States Naval Observatory
UTC : Universal Time Coordinated
VLBI : Very Long Baseline Interferometry
vii
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 2.1 : NNR-NUVEL-1A kinematik modeline gre levhalar iin kartezyen

dnme vektr bileenleri (McCarthy, 2000).. .................................... 11
izelge 2.2 : Sonu IERS Yer Dnme Parametrelerine lgili Uydu Tekniklerinin
Katklar (IERS,2001).. ........................................................................ 13
izelge 3.1 : Deprem sonras modelleme ile bulunan sonular................................. 21
izelge 3.2 : stasyon koordinatlarnda gzlenen yllk dey deiimlere, jeofiziksel
kaynaklarn ve model hatalarnn katklar (Dong ve di., 2002). ....... 26
izelge 3.3 : Tamsay spektral indis EBOK analizi sonular................................... 34
izelge 3.4 : Hesapla bulunan spektral indis EBOK analizi sonular...................... 35
izelge 3.5 : EBOK analizi ve EKKY ile bulunan dorusal hzlarn hatalarnn
karlatrlmas. ................................................................................... 36
izelge 4.1 : Sentetik veride rastgele boluklar oluturularak L-S yntemi ile analiz
sonular. .............................................................................................. 53
izelge 4.2 : stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileeni iin yaplan analizde,
Lomb-Scargle Yntemi ile bulunan anlaml sinyallerin frekans ve
genliklerinin FFT yntemi ile bulunanlarla karlatrlmas............... 56
izelge 4.3 : stanbul SGPS istasyonunun Lomb-Scargle yntemi ile eitli boluklu
veri aralklarnda yaplan analizinde bulunan anlaml periyotlar ve
karlk gelen genlik deerleri. ............................................................. 57
izelge 5.1 : alma kapsamnda deerlendirilen SGPS stasyonlarna ait bilgiler.59
izelge 5.2 : GAMIT yazlm ile GPS veri deerlendirme aamasnda kullanlan
sesstbl tablosundaki baz nemli parametreler..................................... 61
izelge 5.3 : GAMIT yazlm ile GPS veri deerlendirme aamasnda kullanlan
sittbl tablosundaki baz nemli parametreler. ..................................... 62
izelge 5.4 : GLOBK yazlm ile zaman serilerinin oluturulmas aamasnda
kullanlan glred ve glorg tablolarndaki baz nemli parametreler. ..... 63
izelge 5.5 : Ankara, stanbul, Trabzon ve Tubitak SGPS istasyonlarnn Temel
Bileenler Analizi ile hesaplanan 1,2 ve 3. TBin L-S algoritmas ile
anlaml bulunan periyotlar ve genlikleri. ............................................ 70
izelge 5.6 : Zaman serilerinin Kuzey-Gney Bileenlerinin L-S analizinde bulunan
baskn sinyallerin periyotlar ve genlik deerleri................................. 72
izelge 5.7 : Zaman serilerinin Dou-Bat Bileenlerinin L-S analizinde bulunan
izelge 5.8 : Zaman serilerinin Ykseklik Bileenlerinin L-S analizinde bulunan
izelge 5.9 : 2006 yl bana kadar olan zaman serilerinden elde edilen senelik ve
alt aylk etkilerin genlik deerleri. ...................................................... 74
izelge 6.1 : stanbul SGPS istasyonunun En Kk Kareler Analizi sonular. ..... 82
izelge 6.2 : MAGNET istasyonlarnn hzlarnn gelitirilmesi. ............................. 88
viii
EKL LSTES
Sayfa
ekil 1.1 : Yllk periyodik etki ieren zaman serilerinde, hz belirsizliinin zamana
gre azalmas (Blewitt ve Lavalle, 2002).. ................................................ 4
ekil 1.2 : stanbul SGPS istasyonu ykseklik bileeni zaman serisi... ...................... 5
ekil 2.1 : Ana levha snrlar ve beklenen hzlar (DGFI)......................................... 12
ekil 2.2 : 1996-2000 yllar arasndaki kutup gezinmesi ve 1900-2000 yllar
arasndaki ortalama kutup kaykl (IERS, 2000)................................... 14
ekil 3.1 : Gzlenen zaman serilerinin bileenleri.. .................................................. 19
ekil 3.2 : TUBI istasyonu kuzey-gney bileenine ait deprem sonras deformasyon
ve ssel modellemesi................................................................................ 22
ekil 3.3 : TUBI istasyonu dou-bat bileenine ait deprem sonras deformasyon ve
ssel modellemesi .................................................................................... 22
ekil 3.4 : ISTA istasyonu kuzey-gney bileenine ait deprem sonras deformasyon
ve ssel modellemesi................................................................................ 23
ekil 3.5 : Zaman serilerindeki grltlerin spektral indeks zerindeki yerleri........ 24
ekil 4.1 : 1.Test durumu iin elde edilen temel bileenlerin genlik spektrumlar. .. 43
ekil 4.3 : TBA 3.Test durumu iin oluturulan sentetik zaman serileri................... 45
ekil 4.5 : Lomb-Scargle algoritmasn test etmek amacyla oluturulan sentetik
zaman serisi.............................................................................................. 52
ekil 4.6 : Sentetik verinin L-S ve FFT yntemleri ile analizi sonucundaki g
spektrumlar. ............................................................................................ 53
ekil 4.7 : %90 boaltlm sentetik zaman serisinin grnm............................. 54
ekil 4.8 : %90 boaltlm sentetik zaman serisinin Lomb-Scargle yntemi ile
analizi sonucunda elde edilen g spektrumu.......................................... 54
ekil 4.9 : stanbul SGPS istasyonunun boluklar doldurulmu ykseklik bileeni
zaman serisi.............................................................................................. 55
ekil 4.10 : stanbul SGPS istasyonunun boluklar doldurulmu Ykseklik Bileeni
Zaman Serisi L-S ve FFT yntemleri ile analizi sonucundaki g
spektrumlar.. ........................................................................................... 56
ekil 5.1 : alma kapsamnda deerlendirilen sabit GPS istasyonlarnn konumsal
dalm. ................................................................................................... 59
ekil 5.2 : Sabit GPS istasyonlar analizlerinde kullanlan IGS istasyonlarnn
dalm.. .................................................................................................. 62
ekil 5.3 : SGPS istasyonu verilerinden retilen gnlk koordinat zaman serileri... 64
ekil 5.4 : Antalya SGPS istasyonu zaman serisinin dengeleme sonras gzlenen
koordinat tekrarllklar ve kaba hatal lleri........................................ 67
ekil 5.5 : TBA sonucunda oluan temel bileenlerin istasyonlara gre dalm. ... 68
ekil 5.6 : Ankara, stanbul, Tubitak ve Trabzon istasyonlarnn (a) K-G (b) D-B
(c) Ykseklik Bileenlerinin TBA analizi sonucu elde edilen 1,2 ve
3.Temel Bileenlerin L-S algoritmasna ait genlik spektrumlar. ............ 69
ix
ekil 5.7 : Zaman serilerinden elde edilen yatay yndeki senelik bileenlerin
genliklerinin istasyonlara gre dalm................................................... 75
ekil 5.8 : %90 boaltlm sentetik zaman serisinin grnm............................. 75
ekil 5.9 : Zaman serilerinden elde edilen yatay yndeki alt aylk bileenlerin
genliklerinin istasyonlara gre dalm................................................... 76
ekil 5.10 : Zaman serilerinden elde edilen dey yndeki alt aylk bileenlerin
genliklerinin istasyonlara gre dalm................................................. 76
ekil 6.1 : Kuzey-gney bileeni senelik etkilerinin grid noktalarnda
enterpolasyonu. ........................................................................................ 80
ekil 6.2 : Dou-bat bileeni senelik etkilerinin grid noktalarnda enterpolasyonu. 80
ekil 6.3 : Ykseklik bileeni senelik etkilerinin grid noktalarnda enterpolasyonu. 81
ekil 6.4 : Kampanya tipi lden dorusal hzn hesaplanmas. ............................. 82
ekil 6.5 : TUTGA hzna senelik ve alt aylk etkilerin getirilmesiyle yeni hznn
hesaplanmas. ........................................................................................... 84
ekil 6.6 : Uygulamada kullanlan MAGNET istasyonlarnn dalm.................... 87
ekil 6.7 : Ankara istasyonundan elde edilen dey bileene ait senelik etkinin
kullanlabilirliinin mesafeye bal olarak gsterimi............................... 90
x
SEMBOL LSTES
aw : Beyaz grlt genlii

b : G Yasas Grlts genlii
C : Veri kovaryans matrisi
f : Frekans
I : Birim matris
J : spektral indisine sahip G Yasas Grltsnn kovaryans matrisi
ln : Doal logaritma
Px(f) : G spektrumu
Po , fo : Normalizasyon sabitleri
t : Zaman
V : Tektonik dorusal hz
r
X(t ) : Sabit bir noktann t zaman anndaki anlk gerek konumu
v : Dengeleme sonras artklar
x, y, z : Kartezyen dnme vektr bileenleri
: Deformasyon miktar (mesafe)
: Standart sapma
: Spektral indeks
i : Tekil deerler
: Asal frekans
: statistik deeri
xi
xii
SABT GPS STASYONLARI ZAMAN SERLER ANALZNDEN
YARARLANARAK KAMPANYA TP GPS LLERNN HIZLARININ
YLETRLMES
ZET
Kampanya tipi GPS gzlemleri kullancya elindeki alc saysndan daha fazla
sayda noktada gzlem yaparak, l blgesinin daha yksek konumsal znrlkle
izlenmesine olanak salamaktadr. Dier taraftan, kampanya tipi veriler zamansal
olarak seyrektirler ve dorusal olmayan yer hareketlerini veya her yeni kampanya
gzleminde oluabilecek kk sramalar tespit edemeyecek kadar yetersizdirler.
Sabit GPS noktasnda toplanan srekli GPS verileri ile jeodezik ve jeodinamik
amalar dorultusunda hesaplamalar yapmak, yer kabuu hareketlerine ynelik
kinematik modelleme almalarn gerekletirmek mmkn olabilmektedir. Bu
almada; sabit GPS istasyonlar zaman serileri analizi ile hesaplanan periyodik
etkilerin kampanya tipi llerle elde edilen hzlara dzeltme olarak getirilerek daha
gereki hza ulalmas iin uygun modeller ve kampanya zmnden elde edilen
hzlarn iyiletirilmesi iin bir yaklamn elde edilmesi aratrlmtr.
Verileri herkese ak olan Ankara, stanbul, Trabzon, Mersin, Gebze ve Antalya sabit
GPS istasyonlarndan alnan GPS verileri Trkiye iin test verisi olarak seilmitir.
Sonular daha blgesel bir alanda test etmek iin TBTAK-MAM tarafndan
iletilen MAGNET istasyonlarnn verileri kullanlmtr. Bu almann kapsamn
oluturan 2006 yl bana kadar olan GPS veri deerlendirmeleri tamamlanarak
zaman serileri analizine hazr hale getirilmitir.
GPS veri deerlendirmeleri GAMIT-GLOBK yazlm ile yaplarak ITRF2000de
zaman serileri retilmitir. Bu aamada yaplan dier bir alma, zaman serileri
ierisinden uyuumsuz ve kaba hatal llerin ayklanmas olmutur. Zaman
serilerine Pope Kaba Hata testi uygulanm; uyuumsuz olarak tespit edilen veriler
zaman serilerinden karlarak analize hazr hale getirilmitir.
GPS zaman serilerinin stokastik grlt zelliklerini aratrmak amacyla; En Byk
Olabilirlik Analizi (EBOK) yaplmtr. GPS zaman serileri, eitli grlt modelleri
ile test edilerek, test verisi olarak seilen istasyonlara ait en uygun modelin Beyaz
Grlt ve Krpma Grltsnn birleimi olduu grlmtr. Grlt modelleri
gz nne alnmadan, yalnzca Beyaz Grlt olduu kabul edilerek, dier bir
deyile yalnzca En Kk Kareler Yntemi kullanlarak yaplan hesaplamalarda,
dorusal tektonik hz parametresinin hatasnn yatayda ortalama 7 kat, deyde ise
ortalama 8 kat daha kk hesaplanaca bulunmutur.
xiii
Konumsal olarak dalm SGPS istasyonlarnda ortak baz sinyallerin mevcudiyetini
aratrmak iin, test verilerinden elde edilen zaman serilerine Temel Bileenler
Analizi yaplmtr. Daha sonra, zaman serileri iindeki anlaml sinyallerin
serilerine, boluklu veriler iin olduka uygun bir yntem olan Lomb-Scargle
algoritmas uygulanmtr. Tm istasyonlarda ortak olarak senelik ve alt aylk
etkilerin baskn olduu tespit edilmitir. Bylece, kampanya tipi GPS l hzlarna
dzeltme olarak getirilecek periyodik etkilerin hangilerinin modelleneceine karar
verilmitir.
Senelik ve alt aylk etkilerin, hem deformasyon lleri hem de TUTGA hzlarna
nasl ilave edilebileceine dair bir algoritma gelitirilerek, kampanya tipi llerden
elde edilen hz alannn iyiletirilmesi iin bir yntem nerilmitir. almadan elde
edilen sonulara ilikin bir deerlendirme yaplarak, Trkiye genelinde ve blgesel
olarak nasl uygulanabileceine ilikin yatay ve dey hzlar iin bir deerlendirme
yaplmtr.
xiv
IMPROVING VELOCITY OBTAINED FROM CAMPAIGN TYPE GPS
MEASUREMENTS VIA UTILIZING TIME SERIES ANALYSIS OF
CONTINUOUS GPS STATIONS
SUMMARY
Campaign type GPS measurements provide higher resolution spatial monitoring of

region by supplying to the observer more station than of his receiver number. On the
other hand, campaign type measurements return baseline measurements with very
sparse temporal sampling. This may not be a major problem for studying only slow,
steady interseismic deformations, but changes in this behavior which occur over
timescales less than the separation in observations will be missed by field campaigns.
It is possible to make geodetic and geodynamic calculations, carry out kinematic
modeling of crustal movements via using continuous GPS measurements obtained
from CGPS stations. In this study, an algorithm is investigated to receive more
accurate velocity field and improve velocity obtained from campaign type GPS
measurements by adding corrections to the velocities via utilizing time series
analysis of continuous GPS stations.
Public data of Ankara, stanbul, Trabzon, Mersin, Gebze and Antalya stations is used
as test measurements for whole Turkey. To test the results in a more local area,
MAGNET CGPS stations which are operated by TUBTAK-MAM are used. Time
series of related stations are prepared by completing the GPS process until the
beginning of the year 2006 that constitutes the scope of this study. GPS processes
were done by GAMIT-GLOBK software and time series are created in ITRF2000.
Also, outliers were removed at this stage. Pope test was applied to the time series and
they became ready to time series analysis.
Maximum Likelihood Estimation (MLE) was applied to investigate stochastic noise
properties of GPS time series. Time series were tested by different noise models, and
a combination of white noise+flicker noise was found best describing model. In case
only white noise model used, in other words using solely Least Squares Adjustment,
uncertainties would be underestimated 7 times at north and east component and 8
times at up component. Principal Component Analysis was applied to the time series
to search for common signals at stations that are spatially distributed. Afterwards,
Lomb-Scargle algorithm which is suitable for unequally spaced time series, was
applied to investigate the amplitudes and frequencies of dominant signals on a station
by station basis. Annual and semi-annual signals were determined dominant common
to all sites. Thus, these periodical signals were chosen to be brought as corrections to
campaign type GPS measurements.
An algorithm is suggested on how to apply annual and semi-annual effects in order
to improve both deformation measurements and Turkish National Fundamental GPS
Network (TNFGN) velocities. An assessment is given to evaluate the results
obtained from this study on how to apply both locally and in the vicinity of Turkey
for horizontal and vertical velocity fields.
xv
xvi
1. GR
Konumlama ve yer lmeleri alanlarnda r aan uzay jeodezisi teknikleri;

jeodezi, jeodinamik, mhendislik lmeleri ve ilgili disiplinlerde artan bir hzla
kullanlmaktadr. Yer bilimleri ve mhendisliin tm alanlarnda youn bir biimde
kullanlan hassas uydu teknikleri, klasik yntemlere gre, doruluk, zaman,
uygulanabilirlik ve maliyet ynlerinden olduka nemli stnlkler salamaktadr.
Modern jeodezi, yer hareketlerinin sismik ve jeolojik zaman birimleri arasndaki

btn zamana bal blgelerde oluabileceini kabul etmekte ve bu hareketleri en
uygun alet ve donanmla lmeyi hedeflemektedir (Nikolaidis, 2002). GPS ilk
dnemlerinde; yer hareketlerini lmekten ok, ncelikli olarak askeri kullanclar
iin global bir navigasyon arac nitelii tamtr. Yeryz zerindeki herhangi bir
kullancnn ihtiya duyabilecei mutlak nokta konumlamas iin kesin mesafe
lleri ve gerek zamanl navigasyon hizmeti vermek zere tasarlanmtr.
ok ksa bir sre sonra GPSin yer hareketlerinin lm iin byk bir potansiyele
sahip olduu ak hale gelmitir. GPSin jeodezik bir cihaz olarak ykselmesini,
donanm ve veri deerlendirme tekniklerindeki baz nemli gelimeler takip etmitir.
1980li yllarn balarnda, iyonosferik gecikme bilinmeyenini ortadan kaldran ift
frekansl alclarn kullanlmasna balanmtr. Bunun gibi donanmsal gelimeler,
yksek duyarlkl jeodezik uygulamalar iin ok byk nem tayan GPS yrnge
belirlemesi, a tasarm, faz belirsizlii zm ve atmosferik modelleme gibi
konularda saysz ilerlemelere yol amtr.
Gnmzde sabit GPS istasyonlarnda toplanan verilerin deerlendirilmesiyle elde

edilen jeodezik zaman serileri yer bilimleri ile ilgilenen birok bilim dal iin
olduka cazip hale gelmitir. Modern GPS alclar 20 Hze kadar veri toplama
yeteneine sahiptir. Gelien uydu teknolojisi ve yrnge bilgisine paralel olarak sabit
GPS istasyonlarnda ayn zamanda GPS-sismometre uygulamalar balamtr.
1
GPS alclarnn VLBI ve SLR tekniklerine gre daha dk maliyetli ve tanabilir
yapda olmas, kabuk deformasyonu almalar iin GPS tekniini nemli bir
jeodezik ara haline getirmitir. GPS, yksek konumsal younluktaki global ve
blgesel almalar iin kullanlabilmektedir. Global ve blgesel almalar iin
kullanlan alclar ve donanmlar arasnda bir fark yoktur. Global almalar iin ilave
olarak, konumsal olarak uygun dalml global bir GPS istasyonlar ana ve GPS
veri deerlendirmelerindeki baz uyarlamalara ihtiya vardr. nternet veri
aktarmndaki modern gelimelerin, serbest veri deiimine olanak veren uluslar
aras ibirlii ile birlemesiyle, sz konusu global lmeler sradan bir hale gelmitir.
GPS ile yzey hareketlerinin belirlenmesinde hesaplanan ve kullanlan temel

parametre, noktalarn tektonik hzdr. GPS hzlarn etkileyen en nemli iki
parametre ise periyodik etkilere ak koordinat referans sistemi ve verilerin zamana
bal hata zellikleridir. GPS nokta koordinatlar fiziksel olarak, atmosfer, gel-git,
kabuk hareketi, yeralt su kaynaklarnn hareketi vb. birok olaydan etkilenir. Bu
faktrler eer uygun bir modelleme ile dzeltme olarak getirilmez ise hata olarak
koordinatlar etkilemektedir.
Jeodezik GPS lmeleriyle, zaman iindeki yer deitirmeleri belirlemek iin ksa
dnemlerle fakat periyodik olarak tekrarlanan kampanya tipi gzlemler eklinde
yaplabilecei gibi; uzun bir zaman aralnda yer hareketlerini srekli gzlemlemek
iin tasarlanan bir a eklinde de yaplabilmektedir.
1.1 Kampanya Tipi GPS lmeleri ve Sabit GPS stasyonlar
Genel olarak kampanya tipi GPS lleri daha nceden belirlenen bir blgedeki GPS
noktalarnda yaplacak gzlemleri ierir. Tm kampanya sresi, noktalarda yaplacak
l sresine bal olarak (birka saatten birka gne kadar) gnler veya haftalar
srebilir. Bu gzlemler, a oluturan baz uzunluklarnn hesaplanabilmesi iin
genellikle gnlk zmler halinde beraberce deerlendirilirler. Daha sonra gnlk
zmler birletirilerek ilgili kampanyaya ait her nokta iin tek bir zm elde edilir.
Kabuk deformasyonu lleri iin genel olarak, belirli bir kampanya lmesi 6 aylk
veya senelik ve belki de daha uzun periyotlarda tekrar edilmekte fakat daha ksa
srelerde lme yaplmamaktadr. Kampanya tipi gzlemler kullancya elindeki alc
2
saysndan daha fazla sayda noktada gzlem yapma imkn vererek l blgesinin
daha yksek konumsal znrlkle izlenmesine olanak salamaktadr. Dier
taraftan, kampanya tipi veriler zamansal olarak seyrektirler ve dorusal olmayan yer
hareketlerini veya her yeni kampanya gzleminde oluabilecek kk sramalar
tespit edemeyecek kadar yetersizdirler.
Bu noktada sabit GPS istasyonlar, uzun sreli olarak kesintisiz nokta konumlarn
salayarak bu tr problemlerin stesinden gelebilmektedirler. Sabit GPS istasyonlar
dnyada ve Trkiye genelinde dalm noktalarda 365 gn 24 saat kesintisiz olarak
askeri ve sivil kullanma ynelik jeodezik ve jeodinamik amalar dorultusunda
uydu bilgileri toplayan sistemlerdir. Sabit GPS noktasnda toplanan srekli GPS
verileri ile jeodezik ve jeodinamik amalar dorultusunda hesaplamalar yapmak, yer
kabuu hareketlerine ynelik kinematik modelleme almalarn gerekletirmek
mmkn olabilmektedir. Sabit GPS istasyonlarndaki veri kaytlarnn artmasyla,
GPS llerindeki hata, grlt zellikleri ve periyodik etkilerin anlalmasn
kolaylatran zaman serileri analizleri mmkn hale gelmitir.
GPS l kampanyalar tasarm asndan olduka esnek ve dk maliyetli

olmasnn avantajna sahiptir. Fakat nokta koordinatlarn olduka kaba bir zaman
aralnda verirler. Bu durum yalnzca yava ve sabit intersismik deformasyonlarn
aratrlmasnda byk bir sorun olmayabilir, fakat kampanya aralklarndan daha
yksek frekansa sahip deiimlerin karlmasna sebep olacaktr. Trkiye Ulusal
Sabit GPS stasyonlar A (TUSAGA) gibi bir ada yaplan sabit GPS
gzlemlerinden, herhangi bir blgedeki kampanya tipi lmelerden daha fazla bilgi
elde edilebilir. Sz konusu sabit GPS istasyonlarndan elde edilen zaman
serilerindeki hatalar, kampanya tipi GPS lmeleri ile elde edilen lmelerin
hatalaryla benzerlikler gstermektedir.
Ksacas kampanya tipi llerle blgesel deformasyon hakknda daha yksek

znrlkl fakat dk frekansta bilgi toplarken, sabit GPS istasyonlarndan elde
edilen verilerle dk znrlkl fakat yksek frekansta veri salanmaktadr. Sabit
GPS (SGPS) istasyonlar veri analizleri ile kampanya tipi llerin gelitirilmesi
yaklam, yzey deformasyonlar ve dorusal tektonik hzn daha doru ve gereki
hesaplanmasn salayacaktr.
3
Blewitt ve Lavalle (2002)e gre, jeodezik zaman serilerinden hz analizi yapmak
iin gerekli sre minimum 2.5 yldr. Aksi halde dk frekansl sinyallerin etkisinin
seriden karlmas gerekmektedir. ekil 1.1de zamana bal olarak dorusal hz
belirsizliindeki azalma grlmektedir.
ekil 1.1: Yllk periyodik etki ieren zaman serilerinde, hz belirsizliinin zamana
gre azalmas (Blewitt ve Lavalle, 2002).
ekil 1.2de stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileenine ait zaman serisi
grlmektedir. Bu zaman serisinde spektral analiz ile senelik etkinin genlii 4.3 mm
hesaplanmtr. Eer kampanya ls bu nokta yaknnda sinyal faznn en dk
olduu yerde yaplr ve dier zaman an da bundan tam bir sene sonra yaplrsa,
dorusal hzn kestiriminde yaplacak hata 8.6 mm olacaktr. Genellikle dey kabuk
hareketinin hznn, yatay bileene gre dk olduu gz nne alnrsa, hzn
ynnn de hatal hesaplanmas kanlmaz olacaktr.
4
ekil 1.2: stanbul SGPS istasyonu ykseklik bileeni zaman serisi.
Kampanya tipi GPS lmeleri ile belirlenen hzlarn dikkatli bir biimde incelenmesi
gerekir. zellikle de kampanyalar aras sre 2 yldan az ise yukarda aklanan
hataya dlmemesi ancak rastlantlara bal olacaktr.
Hzlarn bir dier nemli kullanm, jeodezik amal a sklatrmalardr. Dinamik

jeodezik a ynteminde noktalarn koordinatlar ile birlikte hzlar da belirlenir ve
kullanlr. Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri Ynetmeliine gre, TUTGA
(Trkiye Ulusal Temel GPS A)ya dayal nokta sklatrmalarnda, C1 ve C2
derece noktalarn hzlar TUTGA noktalarnn hzlarna bal olarak hesaplanmakta
ve kullanlmaktadr. Farkl zamanlarda gerekletirilecek nokta sklatrma
almalarnda, zaman birlii salamak iin koordinatlar hzlarla bir to referans
zaman anna telenirler. Bu hzlarla herhangi bir lme zaman anndaki (t) hzlarn
birbirleriyle uyumu nemlidir. GPS gibi yksek doruluklu konumlarn elde edildii
jeodezik alarda, her trl dnmde kullanlacak gerek ve gvenilir hzlarn
hesaplanmas bu nedenle nem kazanmtr. TUTGA ve buna bal nokta hzlarnn
kampanya zmlerinden hesaplanmas durumunda yukardaki blmlerdeki
problemler burada da sz konusu olacaktr.
5
1.2 Tezin Kapsam ve Test Blgesinin Tantlmas
Sabit GPS istasyonlar zaman serilerinin gelitirilmesi ile ilgili ilk alma
Wdowinski ve di. (1997) tarafndan yaplmtr. Bu yaklam, istasyonlara ait
koordinat bileenlerinden genel bir kaykl karmaktadr. Genel kaykln hesab
iin ncelikle, Zhang ve di. (1997) tarafndan hesaplanan dorusal regresyon analizi
parametrelerini kullanarak, gn baznda gzlenen ve kestirilen konum deerlerinin
farklarn alarak artk hatalar oluturmulardr. Gn gn hesaplanan hatalar tm
istasyonlar iin toplayp ortalamasn alarak genel bir kayklk hesaplamlardr. Elde
edilen kaykl zaman serilerine uygulayarak blgesel bir filtreleme
gerekletirmilerdir. Bu yaklam, birka yz kilometre ierisindeki istasyonlar iin
uygun zmler vermi olup, daha byk blgeler iin kullanlamamtr. Dong ve
di. (2006) benzer bir almay Temel Bileenler Analizi ve Karhunen-Loeve
alm yaklam kullanarak yapmlardr. Bu almada, istasyonlar konumsal
olarak alt alara ayrarak filtreleme iin gerekli kayklk deerini farkl blgeler iin
ayr ayr hesaplamlardr. Her iki almada da yalnzca sabit GPS istasyonlar
zaman serilerinin filtrelenerek iyiletirilmesi nerilmi, fakat kampanya tipi GPS ile
elde edilebilecek zmler iin bir neri getirilmemitir.
Bu almada; kampanya llerinin yapld zaman anlarndaki GPS zaman serileri

analizi ile hesaplanan periyodik etkilerin ilgili zaman anlarna dzeltme olarak
getirilerek daha gereki hza ulalmas iin uygun modeller ve kampanya
zmnden elde edilen hzlarn iyiletirilmesi iin bir yol haritasnn (yaklamn)
elde edilmesi aratrlmaktadr.
Bu alma kapsamnda, verileri herkese ak olan Ankara, stanbul, Trabzon,

Mersin, Gebze ve Antalya sabit GPS istasyonlarndan alnan GPS verileri test verisi
olarak seilmitir. stasyonlarn dalm ekil 5.1de verilmektedir. Sonularn daha
kk bir alanda deerlendirilebilmesi amacyla, TBTAK-MAM (Marmara
Aratrma Merkezi) tarafndan iletilen MAGNET (Marmara Srekli GPS Gzlem
A) sabit GPS istasyonlar kullanlmtr. Bu almann kapsamn oluturan 2006
yl bana kadar olan GPS veri deerlendirmeleri tamamlanarak zaman serileri
analizine hazr hale getirilmitir.
6
almann ikinci blmnde kabuk ve plaka hareketleri sonucu oluan ve
belirlenmek istenen tektonik hzla ilgili detayl bilgi sunulmutur. Hesaplamalarn
yapld Uluslararas Yersel Referans Sistemi ve Ann gncel durumu hakknda
bilgi verilmi ve dorusal hzn nasl hesaplandndan bahsedilmitir.
nc blmde; tektonik hareketlerin zaman serileri zerindeki etkileri

incelenmitir. Bu aamada, zaman serileri genel anlamda ele alnarak deprem ncesi,
deprem esnas atmlar ve deprem sonras hareketler incelenmitir. Depremlerden
etkilenen stanbul ve Tbitak sabit GPS istasyonlarnn yatay bileenlerine ksa
dnemli ssel bir geveme modeli uygulanarak deprem sonras atmn genlii ve
yarlanma mr belirlenmitir. Bu ekilde zaman serileri analizi ncesi, bu etkiye
maruz kalan verilerin analizden karlmas incelenmi ve uygulanmtr.
GPS zaman serilerinin stokastik grlt zelliklerini aratrmak amacyla; En Byk

Olabilirlik Analizi (EBOK) uygulanmtr. EBOK analizinin balca amalarndan
birisi, tektonik hzn hatasnn kestiriminde gereki yaklamda bulunmaktr. nk
yalnzca beyaz grltnn kabul edildii ve dier faktrlerin ihmal edildii bir
modelde, tektonik hzn belirsizliinin daha kk hesaplanarak yanl bir kestirimde
bulunma olasl bulunmaktadr. Dier yandan serilerin, zamana bal olmayan
duraan sreler (beyaz grlt) ve zamana bal duraan olmayan (renkli)
srelerden hangi lde etkilendikleri ve en uygun grlt modelinin
belirlenmesine allmtr.
Drdnc blmde; zaman serileri analizinde kullanmak iin Temel Bileenler

Analizi ve Spektral Analiz yntemleri incelenmitir. Temel Bileenler Analizinin
balca amac, konumsal olarak dalm istasyonlar arasnda ortak baz sinyallerin
olup olmadn belirlemektir. Dier nemli bir yarar ise verinin varyansndaki
deiimi yeterli derecede temsil eden Temel Bileenler dndaki bileenleri
kartarak, verinin boyutunda azalma salamasdr.
Boluklu verilerin spektral analizi iin bu amaca uygunluu Langbein ve Johnson

(1997), Zhang ve di. (1997) ve Mao ve di. (1999)de de ifade edilen Lomb-Scargle
algoritmas, ncelikle sentetik veri ve gerek veri zerinde Fourier Teknii ile
karlatrmas yaplarak test edilmitir.
7
Beinci blmde; elde mevcut test verilerinin deerlendirilmesine geilmitir. GPS
veri deerlendirmeleri GAMIT-GLOBK (V 10.2) yazlm ile yaplmtr. ncelikle
gnlk zmler oluturulmu ve daha sonra yine ayn yazlmla, global IGS
istasyonlarndan yararlanarak ITRF2000de zaman serileri retilmitir. Bu aamada
yaplan dier bir alma, zaman serileri ierisinden uyuumsuz ve kaba hatal
llerin ayklanmas olmutur. MATLAB (V 6.5) ortamnda hazrlanan yazlmla,
En Kk Kareler Dengelemesi kullanlarak dengeleme sonras artklara Pope Kaba
Hata testi uygulanmtr. Uyuumsuz l olarak tespit edilen veriler zaman
serilerinden karlarak analize hazr hale getirilmitir.
Konumsal olarak dalm SGPS istasyonlarnda ortak baz sinyallerin varln

aratrmak amacyla, test verilerinden elde edilen zaman serilerine Temel Bileenler
Analizi uygulanmtr. Daha sonra, zaman serileri iindeki anlaml sinyallerin
serilerine Lomb-Scargle algoritmas uygulanmtr. Bylece, kampanya tipi GPS
l hzlarna dzeltme olarak getirilecek periyodik etkilerin hangilerinin
modelleneceine karar verilmitir.
Altnc blmde; senelik ve alt aylk etkilerin, hem deformasyon lleri hem de
TUTGA hzlarna nasl ilave edilebileceine dair bir yntem nerilmektedir. Bunun
iin ncelikle tm sabit GPS istasyonlarnn her bileeni iin hesaplanan senelik
ve alt aylk etkiler, Trkiye geneli iin 1x1 grid noktalarnda enterpolasyonla
belirlenmitir. Ayrca tek bir istasyondan elde edilen dey yndeki senelik etkinin
mesafeye bal olarak kullanlabilirlii aratrlm; son olarak SGPS
istasyonlarndan elde edilen senelik ve alt aylk etkilerin daha blgesel bir kampanya
alannda uygulanmas iin MAGNET istasyonlarnda yatay ve dey yndeki
hzlarn gelitirilmesi aratrlmtr.
Son blmde ise almadan elde edilen sonulara ilikin bir deerlendirme
yaplarak, Trkiye genelinde ve blgesel olarak nasl uygulanabileceine ilikin
yatay ve dey hzlar iin bir deerlendirme rnei gelitirilmitir ve nerilmektedir.
8
2. TEKTONK HAREKETLER VE HIZLAR
Jeodinamik, olduka geni ve hzl gelien bir alandr. Uydu jeodezisinden elde
edilen sonular, bu alana nemli katkda bulunmaktadr. Gncel levha hareketleri,
yersel veya uzay teknikleri tabanl jeodezik lmelerle dorudan izlenebilmektedir.
Yersel lmeler klasik fakat olduka hassas sonular veren elektronik-lazer lme
cihazlaryla yaplmaktadr. Levha hareketleri global boyutlarda olduu iin en iyi
ekilde uydu tabanl yntemlerle belirlenmektedir.
2.1 Kabuk Hareketleri
Uydu tabanl jeodezik konumlama tekniklerinin doruluunun artmasyla, kampanya

tipi veya srekli gzlemler ile tektonik levha kinematii zerinde bilgi edinmek
mmkn olmaktadr. Levha tektonii modeline gre, yer kabuu birbirine gre
hareket eden kat levhalara blnmtr. Levhalar srekli olarak okyanus srtlar
boyunca hareket etmektedirler. Levhalar arasndaki arpma blgelerinde da
sralar, derin deniz ukurlar ve ada dizileri oluur. Deniz ukurlarnda, batma
olarak adlandrlan bir srele, bir levha dierinin altna girerek batma blgeleri
oluur. Levha snrlar sismik aktivite ile tanmlanrlar ve ayn zamanda volkanlarla
da karakterize edilebilirler.
Bu balamda, eitli byk tektonik levhalar belirtilebilir: Pasifik, Kuzey Amerika,

Gney Amerika, Avrasya, Hindistan, Afrika, Avustralya ve Antarktika levhalar.
Bunlara ilave olarak, Karayipler, Nazka, Kokos ve Arap levhalar gibi eitli kk
levhalar da mevcuttur. Levha hareketlerinin toplam modeli olduka karmaktr ve
zellikle okyanuslar iinde ksa mrl mikro-levhalarn olumasna neden
olmaktadr. Sz konusu levhalarn kinematik davranlar hakkndaki detayl bilgi,
mekanizmalarnn anlalmasna temel tekil eder ve sismik aktivitenin daha iyi
anlalmasna katkda bulunur. Ayn zamanda yersel referans koordinat sistemlerinin
yaatlmasnda da byk neme sahiptir.
9
Global tektonik levha modelleri, jeolojik, paleomanyetik ve sismik aratrmalar temel
alnarak oluturulabilir ve byk zaman periyotlarndaki birikmi hareketlerden
tretilebilirler. Genel olarak bilinen bir model, Jordan Minster tarafndan
yaynlanm ve eitli zamanlarda iyiletirilmitir. Bu modeldeki hzlar 1 cm/yl ile
10 cm/yl arasnda deimektedir. Modern uydu teknikleri yardmyla bu tahminlerin
ispatlanmas mmkn olmutur ve levha hareketlerinin gnmzde devam edip
etmedii kontrol edilebilmektedir. 1980den beri yaplan almalar, birka yllk
ortalamayla elde edilen jeodezik lmeler ile hesaplanan tektonik levha
hareketlerinin, birka milyon yla orantlanarak elde edilen jeolojik lmlerle
bulunan tektonik levha hzlarna eit olduunu gstermitir. Levha hzlar iin
kullanlan jeodezik yntemler aadadr:
ok uzun baz interferometrisi (Very Long Baseline Interferometry-VLBI),
Uydu lazer lmeleri (Satellite Laser Ranging-SLR),
Global konumlama sistemi (Global Positioning System-GPS) lmeleri,
DORIS (Doppler Orbitography and Radiopositionig Integrated by Satellite)

gzlemleri.
2.2 Levha Hareketi
Tektonik levha hareketi, x, y, z bileenlerinden oluan bir kartezyen dnme

vektr ile tanmlanabilir. Levha hareketini tanmlayan mutlak bir referans sistemi
retmek iin, kat mezosfere gre dnen litosferik levhalarn asal momentumlarnn
sfr olduu bir koul (yerin dnme ekseninin deimemesi koulu) tanmlanabilir.
Bu koul, no-net-rotation olarak adlandrlmaktadr. ounlukla kullanlan ve bu
koul temel alnarak kullanlan model NNR-NUVEL-1A (DeMets ve di., 1994)
modelidir. Bu model ayn zamanda IERS tarafndan da kullanlmaktadr. Sz konusu
model, elde hibir nokta hz bilgisi olmadan, eski nokta konumlarndan yeni nokta
konumlarnn retilmesinde kullanlabilmektedir. NNR-NUVEL-1A kinematik
modeline gre levhalar iin kartezyen dnme vektr bileenleri izelge 2.1de
verilmitir (McCarthy, 2000).
NUVEL-1A modeli, yaklak son 3 milyon yldaki manyetik deniz taban-salm

anomalilerini esas almaktadr ve yalnzca kat levhalar kapsamaktadr. Bu modele
10
alternatif bir yaklam, VLBI, SLR ve GPS gibi gncel jeodezik gzlemlerden
Gerek Levha Kinematii ve Deformasyon Modeli (Actual Plate Kinematic and
Deformation Model APKIM) oluturmaktr. En son zm olan APKIM2000in
zmnde, 12 levha dnme vektrnn hesaplanmas iin yaklak 280 nokta hz
kullanlmtr. Dengeleme sreci, kat levhalar ile deformasyon blgelerinin
ayrlmasn salamaktadr. Genel olarak APKIM2000 ile NUVEL-1A modelleri
arasndaki uyum olduka yksektir. ekil 2.1 jeofiziksel model NNR-NUVEL-1A ve
gerek kinematik levha modeli APKIM modellerine gre oluturulan levha hzlarna
ilikin fikir vermektedir.
Levhalar arasnda kalan deformasyon blgelerindeki hzlarn belirlenmesinde daha

fazla rastlantsal etkiler ve belirsizlikler vardr.
izelge 2.1: NNR-NUVEL-1A kinematik modeline gre levhalar iin kartezyen

dnme vektr bileenleri (McCarthy, 2000).
Levha x (rad/My.) y (rad/My.) z (rad/My.)
Pasifik -0.001510 0.004840 -0.009970
Kokos -0.010425 0.021605 0.010925
Nazka -0.001532 -0.008577 0.009609
Karayipler -0.000178 -0.003385 0.001581
Gney Amerika -0.001038 -0.001515 -0.000870
Antarktika -0.000821 -0.001701 0.003706
Hindistan 0.006670 0.000040 0.006790
Avustralya 0.007839 0.005124 0.006282
Afrika 0.000891 -0.003099 0.003922
Arabistan 0.006685 -0.000521 0.006760
Avrasya -0.000981 -0.002395 0.003153
Kuzey Amerika 0.000258 -0.003599 -0.000153
Juan de Fuca 0.005200 0.008610 -0.005820
Filipin 0.010090 -0.007160 -0.009670
Rivera -0.009390 -0.030960 0.012050
Scotia -0.000410 -0.002660 -0.001270
11
ekil 2.1: Ana levha snrlar ve beklenen hzlar (DGFI). Tektonik levha
hareketlerinin jeodezik yntemlerle belirlendii APKIM10 modeli,
jeolojik-jeofiziksel bir model olan NNR-NUVEL-1Adan, zellikle levha
snrlarnda nemli farkllklar gstermektedir. (Gney Amerika,
Akdeniz, Japonya)
2.3 Yerin Dnmesi, Referans Sistemleri ve IERS
Yersel referans sistemlerinin oluturulmas ve yer dnme modelleri iin uydu gzlem
tekniklerinin kullanm her geen gn art gstermektedir. Geen yzyln bandan
itibaren, kutup hareketi ve yerin dn, uluslar aras kurulular tarafndan temel
astronomik gzlem aletleriyle belirlenmektedir. Uluslar aras Kutup Hareketi Servisi
(International Polar Motion Service-IPMS) ve Uluslar aras Zaman Brosu (Bureau
International de LHeure-BIH) bu konuda sorumlu kurulular olmulard. Global
olarak dalm yaklak 50 istasyon astrometrik gzlem aletleriyle dzenli olarak
katkda bulunmulardr.
ITRF2000, dnya zerinde yaklak 500 noktada kurulmu yaklak 800 istasyonda
yaplan lmeler temel alnarak oluturulmutur. zmler, VLBI, LLR, SLR, GPS
ve DORIS gzlemleri kullanlarak hesaplanmtr. Datum tanmlamas aadaki
ekilde yaplmtr:
Yer balang merkezi hz en kararl SLR zmlerinden retilmitir.
lek ve hz VLBI ve SLR gzlemlerinden hesaplanmtr.
12
Dnklk ITRF97ye ynlendirilmi ve hz NUVEL-1Aya gre no-net-rotation
koulunu salayacak ekilde belirlenmitir.
ITRF2000in uzun dnemli kararllnn, balang merkezinin 4 mmden ve lein

0.5 ppbden daha iyi olaca tahmin edilmektedir.
Yer dnme parametreleri, VLBI, SLR ve GPS gzlemlerinden hesaplanmaktadr.

izelge 2.2 her tekniin zme olan katk miktarn gstermektedir. Aka
grlmektedir ki, kutup hareketi ve yer dnmesindeki deiimlere en nemli katky
GPS gzlemleri yapmaktadr. izelge 2.2deki LOD parametresi (Gnn uzunluu),
astronomik gn ile atomik gn arasndaki fark ifade etmektedir.
izelge 2.2: Sonu IERS Yer Dnme Parametrelerine lgili Uydu Tekniklerinin
Katklar (IERS,2001).
Kutup Gezinmesi UT1-UTC LOD Nutasyon Kaykl
Teknik
(%) (%) (%) (%)
IERS VLBI 20 100 10 100
IERS SLR 10 - - -
IERS GPS 70 - 90 -
1996 ve 2000 yllar arasndaki kutup gezinmesi ve son yzyl iin ortalama kutup
kaykl ekil 2.2de verilmitir. rnlerinin daha geni bir spektrumu yanstmas
amacyla, Nisan 2003de IERSin ismi International Earth Rotation and Reference
Systems Service olarak deitirilmitir.
13
ekil 2.2: 1996-2000 yllar arasndaki kutup gezinmesi ve 1900-2000 yllar
arasndaki ortalama kutup kaykl (IERS, 2000).
2.4 Uluslararas Yersel Koordinat Referans Sistemi
Yer dinamiklerinin incelenmesi almalar amac iin kabuk deformasyonlarnn

gzlemlenmesi, farkl blge, zaman ve farkl gzlem teknikleri ile gerekletirilen
llerin global bir referans sisteminde ifade edilmesine ihtiya duyar. Bu tr
uygulamalar iin genellikle, yer yzeyi ile beraber dnen bir yersel referans sistemi
en uygun modeli oluturmaktadr. Tm modern jeodezik almalar iin seilen zel
yersel referans sistemi, 1988den beri Uluslararas Yer Dnme Servisi (International
Earth Rotation Service, IERS) tarafndan yaatlan Uluslararas Yersel Referans
Koordinat Sistemi (International Terrestrial Reference Frame, ITRF) olarak
adlandrlmaktadr (Boucher ve di., 1999; Altamimi ve di., 2002).
IERS ITRFi oluturmak iin, arlklandrlm Helmert dnm ierisinde btn

varyans-kovaryans bilgisini kullanarak eitli uzay jeodezisi teknikleri ile belirlenmi
istasyon koordinat ve hzlarn birletirmektedir (Boucher ve di., 1999). ITRFi
retmek iin kullanlan zm trleri ok Uzun Baz Enterferometrisi (Very Long
14
Baseline Interferometry, VLBI), Ay ve Uydu Laser lmeleri (Lunar Laser Ranging,
LLR; Satellite Laser Ranging, SLR), Uydular zerinde Dopler Yrnge Belirlemesi
ve Radyo Konumlama Entegrasyonu (Doppler Orbit Determination and Radio
Positioning Integrated on Satellites, DORIS) ve GPStir. Saysz gzlem teknikleri ve
analiz merkezlerinden salanan verilerin deerlendirilmesi ile birletirilmi
zmdeki bamsz hatalar ayr ayr zmlerdeki hatalardan kk olacaktr. Ayn
zamanda sz konusu birletirme, her l trnn hassasiyetinin leklendirilmesi
iin bir ara tekil etmektedir (Altamimi ve di., 2002).
ITRF tarafndan gerekletirilen Uluslararas Yersel Referans Sistemi (International

Terrestrial Referance System, ITRS), merkezi, lei, eksen dnklkleri ve
dnklk hzlar ile tanmlanmaktadr. boyutlu kartezyen koordinat eksenlerinin
ynlendirilmesi; z ekseni 1900-1905 yllar arasndaki ortalama kutup hareketi ile
aktrlmakta, x ekseni ve z ekseni Greenwich meridyeni dzleminde yer
almaktadr. Geleneksel olarak, dnklk hz litosfere gre yatay hareketler iin no-
net-rotation koulunu (inersiyal sistemin temel koulu olarak; dnmelerin olmad,
sadece teleme hareketi) salamaktadr. Bu koul NNR-NUVEL-1A modeline gre
koordinat eksenlerinin ynlendirilmesi ile karlanmaktadr (DeMets ve di., 1994).
ITRSin merkezi tm dnyann (okyanuslar ve atmosfer de dahil) dinamik arlk
merkezi seilmitir ve SLR lleri kullanlarak belirlenmektedir. Sistemin lei ise
VLBI ve SLR zmlerinin birletirilmesi ile belirlenmektedir.
ITRS, tm dnyaya dalm istasyonlarn uygun olanlarnn kartezyen XYZ

koordinatlar ve hzlar ile gerekletirilmektedir. Sreklilii salamak iin IERS, her
yeni birletirilmi zmn eksenlerini bir nceki zmn eksenlerine
ynlendirmektedir. En son srm olan ITRF2000 Mart 2001de yaynlanmtr.
Bununla birlikte bu analizin sonular 52 istasyonla temsil edilen ve bir nceki
zm olan ITRF97e balanmtr (Boucher ve di., 1999).
IERSin 1991de yapt ilk GPS lmeleri, yeterli younlukta kurulmu bir ada
yksek kalitede jeodezik konumlamalar salayabileceini gstermitir. 3 hafta sren
kampanya 22 Ocak ve 13 ubat 1991 tarihleri arasnda gerekletirilmitir.
Kullanlan noktalarn ouna daha sonralar ITRFi oluturacak olan sabit GPS
istasyonlar kurulmutur. 1991 ylnda kurulmasna balanan sabit GPS istasyonlar
dnya zerinde olduka seyrekti. Global sabit GPS istasyonlar ann kademeli
15
olarak sklatrlmas, referans koordinat sisteminin zamana bal olarak srekli
deitiini vurgulamaktadr.
2.5 GPS Verilerinden Dorusal Tektonik Hzn Hesaplanmas
Bu almada, levha hareketlerinden dolay oluan gvenilir ve gereki dorusal

tektonik hza ulalabilmesi iin, GPS verilerinden elde edilen nokta konumlar ve
hzlar incelenmektedir. Tektonik hzn belirlenmesi iin bir dier yntem jeolojik
lmelerdir. Bu yntemde, arazide yaplan dorudan lmelerle ve daha uzun bir
zaman leinde levha hareketleri incelenebilmektedir. Uydu tabanl lmeler ise
ok eitli etkilere maruzdur. Bu etkilerin (atmosferik modeller, gel-git modelleri,
okyanus yklemesi, atmosferik ykleme, yrnge denklemleri iin radyasyon modeli
vb.) ou modellenebilmekte ve GPS veri deerlendirme yazlmlarnn iinde
bulunmaktadr. Modellenemeyen baz etkiler ise hata olarak GPS zaman serilerinin
ierisinde yer almakta ve bunlar eitli analiz yntemleri ile belirlenebilmektedir. Bu
almada, zaman serilerinin iinde yer alan periyodik sinyallerin karakterleri
aratrlarak zaman serilerinden elde edilen dorusal tektonik hzn gelitirilmesi ve
ayn zamanda kampanya tipi llerle belirlenen hzn iyiletirilmesi iin bir yntem
aratrlmaktadr.
IERS sorumluluunda retilen ITRF sistemlerinde, nokta hzlarnn da kullanld

dinamik bir yaklam mevcuttur. Yer kabuu zerindeki sabit bir noktann t zaman
r
anndaki anlk gerek konumu ( X (t)) ve dzenlenmi (Regularized) konumunu
r
( X R (t)) ilikilendiren genel model aadaki gibidir (McCarthy ve Petit, 2003):

X( t ) = X R ( t ) + X i ( t ) (2.1)
i
Dzenlenmi konumun ortaya konulmasnn amac; dzenli zaman deiimleri ieren

r
bir koordinat elde etmek iin, geleneksel dzeltmeleri ( X i ( t ) ) kullanarak yksek
frekansl zaman deiimi (balca jeofiziksel etkileri) etkilerinin karlmasdr. Bu
r
durumda X R , modeller ve saysal deerler kullanlarak hesaplanabilmektedir. to
referans zaman anndaki koordinat ve hz ieren aadaki sonu model dorusaldr:
16
r r r
X R ( t ) = X o + X .(t-to) (2.2)
r r
Yukardaki eitlikte saysal deerler X o , X dir. ITRF88 ve ITRF89 oluturulduu
dnemlerde; tektonik levha hareketi modelinden tretilen geleneksel dzeltme
deerleri ile birletirilmi ekilde, dorusal hareket modeli iin sabit saysal deerler
kullanlmtr. Gnmzde kullanlan modeller ise kat Yer gel-gitleri, okyanus
yklemesi, kutup gel-gitleri, atmosferik ykleme ve yer merkezi hareketidir
(McCarthy ve Petit, 2003).
Harita Genel Komutanl tarafndan oluturulan TUTGA noktalarnda yaplan GPS

lleri BERNESE V4.0 ve GLOBK V10.03 yazlmlar ile deerlendirilmitir. GPS
oturumlarndaki llerin deerlendirilmesi ve yllk zmler BERNESE V4.0
yazlm, bu zmlerin birletirilmesi, nokta koordinat ve hzlarnn hesaplanmas
ise GLOBK V10.03 yazlm ile yaplmtr. TUTGAy ITRF referans sisteminde
tanmlamak amacyla Trkiye ve yakn evresinde Avrupa ve Asyada uygun
dalmdaki dokuz IGS noktas (ANKR, MATE, ONSA, WTZR, ZWEN, MADR,
NICO, KIT3, BAHR) hesaplamalara dhil edilmitir (TUTGA 99A).
TUTGA-99 GPS kampanyalar ile birlikte 1992-1999 yllar arasnda Harita Genel
Komutanlnn eitli yurt d kurulularla yrtt jeodinamik amal ortak
projeler ve Harita Genel Komutanlnn kendi projeleri kapsamnda lmesi yaplan
toplam 23 GPS kampanyas GLOBK yazlm ile birletirilerek, TUTGA-99 nokta
koordinatlar ve inter-sismik hzlar belirlenmitir. Kalman Filtrelemesi yntemini
kullanan GLOBK yazlm ile farkl zaman anlarnda elde edilen nokta koordinatlar,
noktalarn inter-sismik hzlar kullanlarak 1998.0 zaman anna kaydrlmtr. Bu
GPS kampanyalarnda toplam 171 noktada periyodik l yaplm olup bu
noktalardan 96 tanesi ayn zamanda TUTGA-99 noktasdr (TUTGA 99A).
Dorusal tektonik hz, levhalarn birbirine gre hareketi ile oluan yatay ve dey
koordinat farkllklarnn zaman (yl) ile orantlanmasndan olumaktadr. Ayrca
blgesel olarak yaplan bir deformasyon almasnda, levha hareketlerinden farkl
olarak llen (kayma, kme vb.) koordinatlar arasndaki farklarn zamanla
orantlanmasndan, deformasyon hz belirlenmektedir. Genel olarak GPS veri
deerlendirme yazlmlarnda koordinatlar etkileyen baz fiziksel etkiler otomatik
olarak veya seime bal olarak verilmektedir. rnein bu etkiler;
17
Atmosferik modeller,
Yer dnme parametreleri,
Gel-git modelleri (yer, kutup, okyanus, atmosfer),
Yrnge denklemleri iin radyasyon modeli,
Okyanus yklemesi ve atmosferik ykleme,
olarak sralanabilir. Yukardaki etkiler, GPS veri deerlendirme aamasnda

modellendii takdirde, belirlenen koordinatlar arasndaki farklar, hz olarak
karmza kmaktadr. Eer herhangi bir fiziksel etki deerlendirme aamasnda
model ile dzeltilmezse, koordinatlarn ve hzn iine hata olarak dhil olmaktadr.
Henz modellenmemi olan baz periyodik etkiler, zaman serileri analizi ile tespit
edilebilmektedir. Bu etkilerin kampanya tipi llerle oluturulan hzlara dzeltme
olarak getirilerek daha gerek ve gvenilir hzlara ulalmas, bu almann amacn
oluturmaktadr.
Tektonik hz vektr, yatay ve dey olmak zere iki dzlemde belirlenmektedir.

Her iki bileen iin de iki zaman an arasndaki koordinat farklar zamanla
leklendirilerek dorusal hz elde edilmektedir. Genel bir kabul olarak GPS hzlar
mm/yl olarak ifade edilmektedir ve
X( t 2 ) X( t 1 )
V= (2.3)
t 2 t1
eitlii ile hesaplanmaktadr. Burada;

V : Dorusal hz (mm/yl)
t1, t2 : l zaman anlar (yl)
X(t1), X(t2) : lgili zaman anlarndaki koordinat deerleri (mm)
Yatay hz vektr, srasyla kuzey-gney ve dou-bat bileenleri hesaplandktan

sonra bunlarn bilekesi alnarak hesaplanmaktadr. Dey hz ise, yn yukar veya
aa olacak ekilde tek bir dorultu zerinde belirlenmektedir.
GPS hzlar, ilgili zaman anlarnda belirlenen koordinat deerlerinden dorudan

etkilenirler. GPS deerlendirme yazlm ierisinde herhangi bir jeofiziksel etki
model olarak verilmemise, o etki koordinat deerine ve dolaysyla hz vektrne
dorudan hata olarak gelmektedir.
18
3. GPS ZAMAN SERLERNE GENEL BR BAKI
GPS zaman serileri analizinin balca amac dorusal tektonik hzn ve hatasnn en
doru bir ekilde belirlenebilmesini salamaktr. ekil 3.1 gzlenen zaman serilerini
ve bileenlerini gstermektedir (Pytharouli ve di., 2004).
ekil 3.1: Gzlenen zaman serilerinin bileenleri (Pytharouli ve di., 2004).
3.1 Zaman Serilerinin Genel Yaps
Tektonik olarak aktif blgelerdeki kabuk deformasyonu genellikle drt aamal bir
dngden oluur: deprem ncesi (intersismik), deprem hemen ncesi (pre-sismik),
deprem esnas (ko-sismik) ve deprem sonras (post-sismik) (Wdowinski ve di.,
1997).
Deprem esnas atm: Deprem esnas atm belirlemek iin Blewitt ve di. (1993) ve
Bock ve di.(1993)de benimsenen yaklam, deprem ncesi ve sonras yaklak 30
gnlk verinin ortalamasn alp bu iki ortalamann farkn almaktr. Byle bir
durumda bir aylk bir deprem ncesi hz gz ard edilmektedir. Bu yaklam herhangi
bir deprem sonras deformasyon iin kark grnmektedir. Bu durumda, deprem
19
esnas atm, toplam yer deitirmeden deprem sonras yer deitirme karlarak
hesaplanabilir. Yine de toplam yer deitirmenin hesaplanmas depremden sonra veri
ve deprem ncesi ve sonras gnlk konumlardan dorusal hzn karlmas ve
deprem sonras deformasyondan etkilenen verilerin zmden karlmasyla
yaplmaktadr. Bu nedenle, deprem esnas atmn belirlenmesi iin daha genel ve
dikkatli bir yaklam, depremden nceki ve sonraki veri setlerinden en uygun
eilimin alnmasyla veya dier bir deyile deprem ncesi deformasyonun
hesaplanmasyla olacaktr.
Deprem esnas deformasyonun belirlenmesi dorusal regresyon problemi eklinde

formle edilebilir. Deprem esnas deformasyonu, deprem ncesi ve sonras zaman
serilerine uydurulan dorularn x ekseninin sfr olduu noktadaki y ekseni
deerlerinin, baka bir deyile kayklk deerlerinin farklarnn alnmasyla
oluturulur. Bu noktada, deprem sonras (post-sismik) deformasyondan etkilenen
verilerin hesaplamaya dahil edilmemesi gerekir (Wdowinski ve di., 1997).
kosismik = Xo(deprem sonras) - Xo(deprem ncesi) (3.1)
Zhang ve di., (1997) deprem esnas atmn varyansnn yaklak olarak
2
4a 12 4a 22
kosismik = + (3.2)
N1 depremncesi
N2 depremsonras
gstermilerdir.
Yukardaki eitlikte a 24 saatlik GPS gzlemlerinin korelasyonsuz konum hatasn

ve N gnlk llerin saysn gstermektedir. 1 ve 2 indisleri srasyla deprem
ncesi ve deprem sonras deerlerini gstermektedir. Deprem ncesi ve sonras 50
gnlk veri iin dk frekansl grltnn toplam etkisi az olacandan bu
hesaplamalarda gz ard edilebilir. Bu formlasyon deprem ncesi ve deprem sonras
intersismik deformasyon hznn sabit olduunu (eit olmasn gerektirmez) ve
deprem ncesinde herhangi bir deformasyonun olmadn kabul eder (Wdowinski ve
di., 1997).
20
3.2 Deprem Sonras (Post-sismik) Yer Deitirmeler
Deprem sonras deformasyonun olduka nemli bir ksm, uzun dnemli dorusal bir
eilimin zerine yerlemi ksa dnemli ssel bir geveme ile ifade edilebilmektedir
(Wdowinski ve di., 1997). Bu modelin matematiksel tanm:
[ ( t t dep ) / ]
y( t ) = a + b( t t dep ) + c.e (3.3)
olarak alnabilir. Burada;

y(t) : Greli konum
t : Deprem anndan itibaren llen zaman.
tdep : Deprem zaman (17 Austos depremi iin 1999.6288 zaman an)
a : Kayklk (Dorunun x eksenini kestii nokta)
b : stasyonun dorusal hz
c : Deprem sonras deformasyonun iddeti
: Yarlanma mr
anlamndadr. Bu alma kapsamndaki sabit GPS istasyonlarndan, 17 Austos

depreminden etkilenenlerin zaman serilerinde, deprem sonras etkiye maruz kalan
istasyonlar ve bileenleri ncelikle gzle yaplan kontrolde tespit edilmitir. Daha
sonra yukardaki matematiksel model ile en kk kareler dengelemesi yaplarak sz
konusu verilere uygun bir eri geirilmitir. Deprem sonras modelleme sonular
izelge 3.1de sunulmutur. Yine ekil 3.2, ekil 3.3 ve ekil 3.4de zaman serileri
ve model birlikte izdirilmitir.
izelge 3.1: Deprem sonras modelleme ile bulunan sonular.
KUZEY-GNEY DOU-BATI
ST. Def.iddeti C Yarlanma Def.iddeti C Yarlanma
(C) (mm) (mm) mr () (Gn) (C) (mm) (mm) mr () (Gn)
(Gn) (Gn)
TUBI 22.95 0.25 196 3.4 -35.95 0.36 155 2.4
ISTA 22.25 1.28 166 7.1 - - - -
21
ekil 3.2: TUBI istasyonu kuzey-gney bileenine ait deprem sonras deformasyon
ve ssel modellemesi
ekil 3.3: TUBI istasyonu dou-bat bileenine ait deprem sonras deformasyon ve
ssel modellemesi
22
ekil 3.4: ISTA istasyonu kuzey-gney bileenine ait deprem sonras deformasyon
ve ssel modellemesi
3.3 GPS Zaman Serilerinin Grlt zellikleri
Yzey deformasyonlar veya gerilim birikimlerinin hesaplanmas iin yaplan

jeodezik llerin kullanld jeofiziksel almalar, sadece ilgili parametrelerin
doru tahminini deil ayn zamanda bu parametrelerin hatalarnn da doru tahmin
edilmesini gerektirmektedir (Mao ve di., 1999).
Birok jeofiziksel olayda olduu gibi GPS hatalar G Yasas (Power Law)
sreciyle tanmlanabilmektedir (Agnew, 1992) veya zamana bal olarak aadaki
g spektrumuna sahiptirler:
Px(f)=Po( f / fo ) (3.4)
f : Frekans.
Po , fo : Normalizasyon sabitleri.
: Spektral indeks. G spektrumun logaritma-logaritma diyagramndaki

eimi.
23
Tabiat olaylar ile meydana gelen sreler yksek frekanslarla karlatrldnda,
dk frekanslarda daha ok grlt oranna sahiptirler ve -3 < < -1 aralnda
deien negatif indis deerlerine sahiptirler. Bu ekildeki = -2 spektral indekse
sahip duraan sreler, klasik Brownian hareketi de (veya rastgele yry) dahil
olmak zere Kesirli Brownian Hareketleri olarak adlandrlrlar. Beyaz grltnn
(white noise, = 0) zel bir halini de ieren ve -1 < < 1 spektral indeks aralnda
yer alan duraan sreler Kesirli Gaussian Sreleri olarak adlandrlrlar.
Krpma Grlts (flicker noise) olarak adlandrlan = -1 zel spektrum
durumuna sahip sreler genel olarak, gne lekeleri deiimi, yerin kendi ekseninin
duraanszl, yer alt sular ve atomik saatlerin lt zamandaki hatalar
kapsayan geni kapsaml dinamik sreler ierisinde gzlenmektedir (Mandelbrot,
1983). Zaman serilerindeki grltlerin spektral indeks ekseni zerindeki yerleri
ekil 3.5de verilmitir.
ekil 3.5: Zaman serilerindeki grltlerin spektral indeks ekseni zerindeki yerleri.
Zhang ve di. (1997) Gney Kaliforniya andan 19 aylk sabit GPS istasyonu
verisini incelediler ve zaman serilerinin, Beyaz ve Krpma Grltsnn birleimi
(BG+KG) veya = -0.4 indeks deerindeki kesirli bir grltye sahip olduunu
buldular. Mao ve di. (1999), 3 yllk veriye sahip global olarak dalm GPS
istasyonlar verilerini en iyi ekilde Beyaz ve Krpma Grltsnn birleiminin
tanmlayabileceini gsterdiler. Gnlk GPS zmlerinin analizleri gibi, daha
24
yksek frekansl GPS verileri de ayn zamanda Beyaz+Krpma grlts
sergilemektedir (Nikolaidis, 2002).
eitli almalar, ayn zamanda GPS verileri ierisindeki Rastgele Yry

Grlts nemine dikkat ekmektedirler. Toprak ve havadan birikerek oluan
etkiler, jeodezik noktay daha derin ve kat yerkabuundan farkl hareket ettirirler
(Langbein ve Johnson, 1997). Rastgele Yry Grltsnn tespit edilip
edilememesi zaman serilerinin uzunluuna, rnekleme frekansna ve dier grlt
bileenlerinin genliklerine baldr. Rastgele Yry hatas, Wyatt (1982 ve
1989)n almalarnda srekli gerilim-ler verisinde, iki renkli elektronik jeodezik
lme cihaz verisinde (Langbein ve Johnson, 1995) ve 50 metrelik ok ksa baz
uzunluuna sahip GPS verisinde (Johnson ve Agnew, 2000) tespit edilmitir.
Rastgele yry hatalarnn genlikleri baz jeodezik veriler iin 3 mm / y1 kadar
yksek olabilmektedir (Johnson ve Agnew, 1995). Bununla birlikte bu tip etkiler,
Gney Kaliforniyada kurulan temeli olduka derine atlm ve yanlardan
desteklenmi GPS istasyonlarnda olduu gibi ok dikkatli tasarlanan istasyonlarla
azaltlabilmektedir (Wyatt, 1989; Bock ve di., 1997). Bu ekilde ina edilen
yaplarla, rnein 50 metrelik PFO baz iin rastgele yry hatasnn genlii
sadece 0.4 mm / y1 bulunmutur (Johnson ve Agnew, 2000).
GPS verisinin zamana bal grltsnn ieriini anlamak, bu verilerden

hesaplanan parametrelere gereki yaklamlarda bulunabilmek iin olduka
nemlidir (Nikolaidis, 2002). Grltnn sadece Beyaz Grltden olutuunu
varsaymak hz belirsizliklerinin eksik tahmin edilmesine yol aacaktr. rnein,
Zhang ve di. (1997) sadece Beyaz Grlt modelinin yerine Beyaz+Krpma
Grlts modeli kullanld zaman nokta hz belirsizliklerinin 3-6 kat daha byk
olduu sonucuna vardlar. Ayn ekilde Mao ve di. (1999), korelasyonlu grlty
(Krpma Grlts) dahil etmedikleri takdirde hz belirsizliklerinin 5-11 kat daha
eksik tahmin edileceini kantladlar. Aka grld gibi gz nne alnan
grlt modeli sonu hz hatasn olduka etkilemektedir.
izelge 3.2de Dong ve di. (2002), istasyon koordinatlarnda gzlenen yllk dey
deiimlere, jeofiziksel kaynaklarn ve model hatalarnn katklarn gstermitir.
25
izelge 3.2: stasyon koordinatlarnda gzlenen yllk dey deiimlere, jeofiziksel
kaynaklarn ve model hatalarnn katklar (Dong ve di., 2002).
Deiim Kaynaklar Etki Oran (mm)
Kutup gelgiti ~ 4
Okyanus gelgiti ~ 0.1
Atmosferik ktle ~ 4
Gelgit dndaki okyanus ktlesi 2-3
Kar ktlesi 3-5
Toprak nemi 2-7
Kayalarn scaklk genlemesi ~ 0.5
Yrnge, faz merkezi deiimi, troposfer

Henz nicel sonular yoktur.
modellerindeki hatalar
A Dengelemesindeki Hata (Aa bamldr) ~ 0.7
Deerlendirme yazlmlarndaki farklar ~ 2-3; Baz istasyonlarda 5-7
3.3.1 En Byk Olabilirlik Kestirimi (EBOK) yntemi
Zaman serilerindeki Beyaz ve G Yasas (Krpma, Rastgele Yry)

grltlerinin miktarlarn belirleyebilmek iin Langbein ve Johnson(1997), Zhang
ve di., (1997) ve Mao ve di. (1999) tarafndan aklanan En Byk Olabilirlik
Kestirimi (EBOK) yntemi kullanlmtr. EBOK yntemi ayn zamanda veriyi en
uygun tanmlayan grlt modelinin belirlenmesini de salamaktadr. EBOK
yntemini kullanarak grlt bileenlerini kestirmek iin olaslk fonksiyonu, (3.7)
eitliindeki veri kovaryans matrisinin dengelenmesiyle maksimize edilmektedir
(Williams ve di., 2004). Olabilirlik fonksiyonu;
26
lik (v, C ) =
1
(
exp 0.5v T C 1 v ) (3.5)
(2 ) N/2
(det C)1/ 2
olarak verilmektedir. Bu fonksiyonun doal logaritmas alnarak;
1
EBO=ln[ lik(v, C) ] = [ ln(det C) + v T C 1 v +Nln(2)] (3.6)
2
bulunur. Burada;
EBO : En Byk Olabilirlik deeri,
lik : Olabilirlik fonksiyonu,
ln : Doal logaritma,
N : Zaman an says,
C : Veri kovaryans matrisi,
v : Dengeleme sonras artklar (orijinal zaman serilerine dorusal veya dorusal

olmayan bir model uygulandktan sonra ayn C kovaryans matrisi ile
arlklandrlm en kk kareler yntemi kullanlarak elde edilen)
Zaman serileri modeli genel olarak; serinin x (yatay eksen) eksenini kestii yer,
dorusal bir eim (hz) ve yllk ve alt aylk sinyallere ait sinzoidal terimlerden
olumaktadr. Model ayn zamanda yapay veya ko-sismik atmlarn neden olabilecei
kayklklar ve post-sismik atmdan kaynaklanabilecek ssel bir fonksiyona ait
genlikleri de kapsayabilir. C kovaryans matrisi; Beyaz Grlt, G Yasas,
Birinci Derece Gauss Markov, zbalanml (autoregressive), Yryen Ortalamal
ve Band Geirgen gibi Gauss olaslksal (stochastic) modelinin birok formunu
temsil edebilmektedir (Williams ve di., 2004). Bu almada; C kovaryans
matrisinin aadaki formlde grld gibi, Beyaz Grlt ve G Yasas
Grlts olmak zere iki grlt kaynann birleiminden olutuu kabul
edilmitir. Buna gre;
27
C = a 2w I + b 2 J (3.7)
yazlabilir. Burada;
aw : Beyaz grlt genlii,
b : G Yasas Grlts genlii,
I : Birim matris (NxN boyutlu),
J : spektral indisine sahip G Yasas Grltsnn kovaryans matrisi,
anlamndadr. En Byk Olabilirlik problemi tipik olarak Downhill Simplex

Metodu kullanlarak zlmektedir (Williams ve di., 2004).
Jeodezik zaman serileri elbette iki grlt kaynandan daha fazlasn ierebilirler ve
bu ekstra grlt kaynaklarndan bazlar veya hepsi G Yasas Grlts
olmayabilir. Bu almadaki ama, daha fazla istasyonda grlebilen grlt eidini
ve miktarlarn belirlemeye almak ve kestirilen hzn hatasnda daha gereki
tahminde bulunmaktr.
3.3.1.1 Tam say spektral indis ile g yasas grlts ve beyaz grlt
Zhang ve di. (1997), Mao ve di. (1999) ve Calais (1999)un En Byk Olabilirlik
metodunu kullandklar zaman serileri hata analizi almalarnda, G Yasas
Grlts, kovaryans matrislerinin modelleri mevcut olan iki zel durum ile
snrlandrlmtr: Krpma grlts (=-1) ve Rastgele Yry grlts (=-2).
Sz konusu almalarda; sadece Beyaz Grlt, Beyaz+Krpma Grlts ve
Beyaz+Rastgele Yry Grlts olmak zere model test edilmitir. Beyaz ve
Krpma Grltsnn birleimi modeli, ou istasyon iin en byk olabilirlik
deerine sahip model olarak bulunmutur. Zaman serilerinin her bir bileeninin g
spektrumlarna (kuzey-gney, dou-bat, ykseklik) birer fonksiyon uydurularak
spektral indisler hesaplanmtr. Zhang ve di. (1997) tm bileenlerin g
spektrumlarna yalnz bir G Yasas Grlts uydurmutur ve ortalama olarak -
0.40.1 spektral indisini elde etmilerdir. Mao ve di. (1999) veriye G Yasas
Grlts ve Beyaz Grlt birleiminden oluan bir eri uydurmulardr. Her
bileen iin kestirilen spektral indisin arlkl ortalamas -0.890.28 olarak
28
hesaplanmtr. Sonu olarak, Zhang ve di. (1997) ve Mao ve di. (1999) her ikisi
de, g spektrumlarndan spektral indisi elde etme ynteminin zellikle spektral
indisin doru kestirimlerini retmediine dikkati ekmilerdir. Bu gr Langbein ve
Johnson (1997) tarafndan da kabul grmtr. zgn spektral indislerin
seilmesinin ana nedeni, daha nceki almalarda G Yasas Grltsnn
kovaryans matrisi iin herhangi bir genel formun bilinmemesidir. Rastgele Yry
Grlts iin kesin kovaryans matrisi Langbein ve Johnson (1997) tarafndan ve
Krpma Grlts kovaryans matrisi iin bir yaklam Zhang ve di. (1997)
tarafndan verilmitir.
Tm zaman serileri iin grlt modelinin zgn bir trn kabul etmenin baz
stnlkleri vardr. Birincisi, bir parametre veya grlt modeli sabit tutulduunda
veri kmelerinin grlt karakteristiklerini karlatrmak daha kolaydr. kinci
olarak, tm istasyonlarn bir dereceye kadar; istasyon hareketi, atmosferik ykleme
ve referans koordinat sistemi gibi ayn grlt kaynaklarndan etkilendiini kabul
etmek kolaylk salar ve sonu olarak benzer g spektrumlarna sahiptirler.
ncs, zellikle zaman serilerinin uzun olduu veya ok fazla sayda grlt
modeli parametrelerinin olduu durumlarda En Byk Olabilirlik Metodunun
hesaplama yk olduka ardr. Bu hesaplama yk, test edilecek model saysn
minimuma indirerek azaltlabilir (Williams, 2005).
Eer ama, rnein istasyon hz gibi dorusal model parametreleri hakknda daha
gereki hata tahmininde bulunmaksa, o takdirde Beyaz Grlt ile Krpma
Grltsnn birleimi modeli uygun olmayabilir. Fakat sadece Beyaz Grltnn
varsayld sfr hipotezinden daha iyi sonu verecektir. Yukardaki sebeplerden ve
nceki almalarla karlatrmann kolaylndan dolay, bu almada yukarda
bahsedilen grlt modeli seilerek EBOK analizleri yaplmtr. (Sadece BG,
BG+KG, BG+RYG)
3.3.1.2 Hesaplanan spektral indis ile g yasas grlts ve beyaz grlt
Yukarda aklanan tam say spektral indis ile grlt modelinin belirlenmesinin
yannda, spektral indis de ayn zamanda hesaplanabilir. lk olarak, stokastik modeller
zaman serilerini etkileyen fiziksel durumlarn aratrlmas iin ipular salayabilir.
rnein, istasyon hareketine bal olarak oluan Rastgele Yry Grltsnn
29
jeodezik zaman serilerindeki varl geni bir kabul grmtr. Yine de, Pinon Flat
Observatorydeki (Johnson ve Agnew, 2000) 50 mlik baz haricinde, belki de zaman
serilerinin ksal ve dier grlt kaynaklarnn basknlna bal olarak Rastgele
Yry Grlts GPS zaman serilerinde bulunmamtr. Genellikle baskn olarak
grlen grlt sinyali, dier baz sreler tarafndan oluturulan Krpma
Grltsne yakn bir sinyaldir ve konumsal olarak korelasyonludur (Williams ve
di., 2004). Dolaysyla analizlerde, Krpma Grltsne benzer bir sinyalin varl
beklenebilir.
kinci olarak, herhangi bir spektral indis iin G Yasas kovaryans matrisinin
tretilmesi iin Williams ve di. (2004) tarafndan gelitirilen bir yntem mevcuttur.
G yasas kovaryans matrisi J, Kesirli Fark Alma/ntegrasyon Metodu (Johnson ve
Wyatt,1994) ile hesaplanabilmektedir ve bu yntem Williams (2003)de
aklanmtr. ncs, gnmz bilgisayarlarnn hesaplama kapasitelerinin
artmasyla, eskiden hesaplama yk olarak grlen eyler u anda problem olarak
grlmemektedir. Sonu olarak bu almada ayn zamanda, En Byk Olabilirlik
Kestirimi (EBOK) yntemi, zaman serilerindeki spektral indisi hesaplamak iin
uygulanmtr. Yine de hesaplama yknn devam ettii belirlenmitir.
Langbein ve Johnson (1997), ve Mao ve di. (1999) En Byk Olabilirlik Kestirimi

tekniinin, grlt miktarlarnn ve hatalarnn doru ve hassas tahminlerini
hesaplayabildiini sentetik veri zerinde gstermilerdir. Ayn zamanda, spektral
indisin tahmini iin zaman serilerinin g spektral analizini de test etmilerdir.
Langbein ve Johnson (1997), EBOK tekniinin test verisindeki renkli grlty
hesaplayabilirken, spektral indis kestirimlerinin yanl (biased) olarak dk ve
rastgele yry bileeninin ok doru olmad sonucuna vardlar. Mao ve di.
(1999), 2 yl ve daha uzun sreli zaman serilerinden gvenilebilir spektral indis elde
edilebileceini buldular. Yine de 15 yllk zaman serilerinin g spektrumlarndan
kestirilen indislerin bile yanl olduu grlmtr. G spektrumu kullanmann
kullanll Beran (1994)de tartlmtr.
Williams ve di. (2004) EBOK yntemini eitli uzunluklardaki sentetik zaman

serileri zerinde test etmilerdir. Ksa zaman serileri iin ortalama spektral indisi
yanl olarak kk bulmulardr. 20003000 gnlk verilik zaman serilerinde bu
yanlln ihmal edilebilir seviyede olduunu grmlerdir. Yine ayn testlerde,
30
Rastgele Yry Grltsnn hesaplanabilmesi iin veri uzunluunun daha da
fazla olmas gerektiini tespit etmilerdir.
Spektral indisin yanl (biased) hesaplanmasna faktr etki etmektedir (Williams ve

di., 2004). Bunlar, iki grlt genliinin oran (b/a), veri uzunluu ve zaman
serilerindeki tektonik harekete bal eim ve grltden kaynaklanan eim
arasndaki dengedir.
ki grlt genliinin oran (b/a), iki srecin eit gce sahip olduu gei frekans
(crossover frequency) iin bir nceliktir. Eer bir zaman serisinin iki grlt
kaynan ihtiva ettii kabul edilirse, serinin toplam uzunluu en az gei (crossover)
periyodundan uzun olmaldr. zellikle zaman serileri, G Yasas Grltsnn
Beyaz Grlt zerinden grlebilecei kadar yeterli uzunlua sahip olmaldr.
Krpma grlts ile Beyaz Grltnn birleimi modeli iin b-1/a11 gibi bir oran,
gei frekansnn gnlk rnekleme frekansna eit olduu bir deere gtrr ve
bunun sonucunda Krpma Grlts baskn olur (Williams ve di., 2004). Bu
orandan (b-1/a11) daha kk olan oranlar, gei frekansnn zaman serilerindeki
frekanslardan daha kk veya eit olduunu gstermektedir.
Zaman serilerinden dorusal eilimin karlmas, dk frekanslardaki spektral

kestirimlerden nemli miktarlarda gc ortadan kaldrmaktadr (Langbein ve
Johnson, 1997), (Johnson ve Agnew,2000). Jeodezik hz olarak da
tanmlayabileceimiz eilim, gerek veriden hesaplanmaktadr, nk verilerin yada
zaman serilerinin tektonik hareketi temsil ettii kabul edilmektedir. Yine de bir
seride, G Yasas Grlts ayn zamanda bir hza da sahip olacaktr ve eilimi bu
iki bileenine ayrmann bir yolu yoktur. Zaman serisine bir hz uydurarak, kestirilen
spektral indiste sfra ok yakn dk bir yanlla sebep olarak sadece tektonik
zelliklere sahip grnecektir.
3.3.2 CATS yazlm
En Byk Olabilirlik Kestirimi Metodunu kullanabilmek iin Simon Williams

tarafndan gelitirilen CATS V3.1.2 (Create and Analyse Time Series) yazlm
kullanlmtr (Williams, 2005).
31
CATS, sabit GPS istasyonu koordinatlar gibi zaman serilerine, ok parametreli bir
model uydurmak iin En Byk Olabilirlik Kestirimini kullanan bir yazlmdr. Bu
yazlmda EBOK algoritmasnn hesaplama hzn artrmak iin iki aamal bir zm
uygulanmaktadr. aama, yukarda verilen sabit modellerle ayn tarzda, sabit bir
spektral indis iin grlt parametrelerini bulmak iin downhill simplex
algoritmasn kullanmaktadr. D aama, en byk olabilirlik deerini veren
spektral indisi hesaplamak iin Brent Metodunu kullanmaktadr (Williams, 2005).
Yazlm tm parametreleri ayn anda zmektedir fakat hz artrmak iin iki

ksmdan olumaktadr.
Dorusal ksm;
- Kayklk ve eim,
- Depremler veya dier tektonik hareketlerden kaynaklanan ani sramalar,
- Yllk ve alt aylk vb. sinzoidal terimlerden
olumaktadr. Dorusal olmayan ksm aada verilen eitli zgn grlt

modellerini ve birleimlerini zmektedir:
- Beyaz grlt
- G yasas grlts
- Birinci Derece Gauss Markov grlts
- Band-Geirgenlii grlts
- Genelletirilmi Gauss Markov Grlts
- Deiken Beyaz Grlt
- Basamak-Deikenli Beyaz Grlt
- Zamanla Deien Beyaz Grlt
32
3.3.2.1 Tam say spektral indis analizi sonular
nceki almalarda Zhang ve di. (1997), Mao ve di. (1999) ve Williams ve di.
(2004) her istasyon, her bileen ve her model iin En Byk Olabilirlik tablolar
retmilerdir. Tam say spektral indisler kullanlarak yaplan EBOK analizi sonular
izelge 3.3de sunulmutur. Trkiyedeki stanbul, Gebze, Trabzon, Ankara, Mersin
ve Antalya istasyonlarna ait kuzey-gney, dou-bat ve ykseklik bileenleri ayr
ayr EBOK analizine sokulmutur. Tm zmler iin, Beyaz Grlt+Krpma
Grlts veya Beyaz Grlt+Rastgele Yry Grlts modelleri yalnz Beyaz
Grlt modeline gre tercih edilen modeller olarak bulunmutur.
izelge 3.3de En Byk Olabilirlik (EBO) deerleri, grlt modeli ierisinde,

Zhang ve di. (1997), Mao ve di. (1999), Calais (1999) ve Williams ve di.
(2004)de de nerildii gibi Beyaz Grlt+Krpma Grlts modelinin en baskn
model olduunu dorulamaktadr. Yine tm istasyonlar iin Beyaz+Krpma
Grlt modelinin, Beyaz+Rastgele Yry modeline gre daha uygun olduu
bulunmutur.
Yatay koordinatlarn grlt bileenlerinin dey koordinatlarnkine oranla ortalama

2.5 kat daha dk kt gzlenmitir. Ayrca Dou bileenindeki grlt orannn
kuzey bileenine gre yaklak 1.5 kat daha fazla olduu dikkati ekmektedir. Ayn
sonu Williams ve di. (2004) analizlerinde de bulunmutur ve bu durumun eksik
veya tamamlanmam tam say faz belirsizliklerinden oluabilecei ifade edilmitir.
Beyaz grlt genlik farklarnn olumasnn nedeni olarak, istasyonlardaki farkl

GPS alclarnn kullanlmasnn olduu deerlendirilmektedir. Krpma grlts
genliklerinin nemli bir miktarnn; mevsimsel atmosferik ktle dalmlar (Dong ve
di., 2002), atmosferik grlt (Williams ve di., 1998) veya ikinci derece
iyonosferik etkiler (Kedar ve di., 2003) gibi daha genel fiziksel tabanl sreleri
yanstt deerlendirilmektedir. Krpma grltsnn ok kk bir miktar da
atmosferik etkiler gibi daha blgesel lekli srelerden kaynaklanmaktadr
(Williams ve di., 2004). Watson ve di., (2001) belli GPS istasyonlarnda, geni
alana yaylm yer alt kaynak sularnn ve petrol rafinerilerindeki pompalama
almalarnn llen tektonik hz bozduunu tespit etmilerdir.
33
Williams ve di. (2004), global bir referans koordinat sistemi belirlemek iin nokta
says arttka zaman serilerindeki grlt miktarnn deceini ifade etmektedir.
izelge 3.3: Tamsay spektral indis EBOK analizi sonular.

Kuzey-Gney
Yalnzca BG BG+KG BG+RYG
EBO a (mm) EBO a (mm) b=-1 (mm) EBO a (mm) b=-2 (mm)
ISTA -3410 1.73 0.03 -3139 1.11 0.05 3.85 0.26 -3169 1.39 0.03 4.25 0.60
TRAB -4242 1.95 0.03 -3922 1.24 0.05 4.36 0.27 -3954 1.57 0.03 4.29 0.53
ANKR -3330 2.00 0.03 -2946 1.15 0.05 4.18 0.27 -2965 1.46 0.03 4.54 0.58
TUBI -3666 1.85 0.03 -3329 1.17 0.05 3.88 0.26 -3356 1.44 0.03 4.18 0.54
MERS -3374 3.17 0.06 -2675 0.84 0.12 6.97 0.36 -2684 1.64 0.04 7.85 0.88
ANTA -1540 2.01 0.05 -1472 1.55 0.07 3.66 0.45 -1477 1.76 0.05 3.14 0.68
Dou-Bat
ISTA -3871 2.26 0.04 -3690 1.57 0.06 5.01 0.33 -3712 1.89 0.04 6.16 0.66
TRAB -4838 2.62 0.04 -4626 1.89 0.06 5.37 0.34 -4651 2.19 0.03 6.97 0.68
ANKR -3785 2.70 0.05 -3558 1.77 0.07 5.94 0.41 -3581 2.17 0.05 6.93 0.86
TUBI -3965 2.19 0.04 -3758 1.45 0.06 5.14 0.32 -3790 1.79 0.03 6.94 0.73
MERS -3376 3.18 0.06 -3232 2.27 0.09 6.53 0.52 -3247 2.67 0.06 7.09 0.98
ANTA -1944 3.60 0.09 -1843 2.47 0.13 7.39 0.75 -1848 2.92 0.09 8.42 1.44
Ykseklik
ISTA -5569 6.02 0.10 -5090 2.99 0.16 13.96 0.73 -5110 4.10 0.09 18.44 1.89
TRAB -6676 6.45 0.10 -6174 2.98 0.20 16.72 0.79 -6221 4.44 0.10 25.07 2.31
ANKR -4991 5.83 0.10 -4573 3.15 0.16 12.55 0.78 -4594 4.10 0.09 14.96 1.67
TUBI -5615 5.46 0.09 -5351 3.07 0.19 14.53 0.85 -5400 4.31 0.10 19.32 2.29
MERS -4597 8.07 0.16 -4365 5.09 0.22 17.27 1.14 -4372 6.20 0.14 20.57 2.37
ANTA -2303 5.83 0.15 -2218 4.09 0.23 12.17 1.29 -2227 4.90 0.15 12.56 2.98
3.3.2.2 Kestirilen spektral indis ile g yasas grlts ve beyaz grlt
Tm zaman serilerinin bileeni iin CATS yazlm kullanlarak kestirilen spektral

indisler izelge 3.4de sunulmutur. Hesapla bulunan spektral indisler, Beyaz
Grltnn yannda G Yasas Grltsnn varln dorulayarak,
-0.66dan -1.28e kadar deimektedir. Kuzey, dou ve ykseklik bileenleri iin
spektral indis ortalamalar srasyla -0.96, -0.90 ve -0.99 bulunmutur. Daha uzun
zaman serilerine sahip bu almada, Zhang ve di. (1997), Mao ve di. (1999) ve
Williams ve di., (2004)de olduu gibi GPS zaman serilerindeki grlt sreleri,
Beyaz Grlt+Krpma Grlts birleimi modeli ile yeterli bir biimde
tanmlanabilmektedir.
34
izelge 3.4: Hesapla bulunan spektral indis EBOK analizi sonular.
Kuzey-Gney
EBO Beyaz Grlt G yasas grlts Spektral indis
a (mm) b (mm)
ISTA -3137 0.93 0.07 3.67 0.22 -0.82
TRAB -3921 0.99 0.08 4.17 0.23 -0.80
ANKR -2946 1.18 0.05 4.23 0.28 -1.04
TUBI -3328 1.03 0.06 3.77 0.23 -0.86
MERS -2670 1.29 0.06 7.55 0.49 -1.28
ANTA -1472 1.52 0.08 3.65 0.43 -0.95
Dou-Bat
a (mm) b (mm)
ISTA -3689 1.38 0.08 4.75 0.28 -0.82
TRAB -4625 1.76 0.07 5.15 0.31 -0.86
ANKR -3557 1.64 0.09 5.75 0.37 -0.89
TUBI -3757 1.15 0.10 4.70 0.26 -0.77
MERS -3232 2.14 0.11 6.40 0.48 -0.90
ANTA -1843 2.61 0.11 7.63 0.84 -1.14
Ykseklik
a (mm) b (mm)
ISTA -5089 3.32 0.13 14.68 0.83 -1.13
TRAB -6174 2.58 0.25 16.11 0.73 -0.92
ANKR -4573 3.19 0.15 12.62 0.79 -1.02
TUBI -5344 ** 12.47 * -0.66
MERS -4363 5.64 0.17 18.58 1.44 -1.27
ANTA -2218 3.91 0.26 11.91 1.20 -0.92
* Yazlm zmleri yaknsayamamtr.
3.3.2.3 Tektonik dorusal hzn hatas
En kk kareler yntemi kullanlarak hesaplanan hz parametrelerinin hatalar ve

EBOK analizinde tercih edilen model olarak kullanlan Beyaz Grlt+Krpma
Grltsnn kullanlmas ile elde edilen tektonik hzlarn hatalarnn
karlatrlmas izelge 3.5de sunulmutur.
35
izelge 3.5: EBOK analizi ve EKKY ile bulunan dorusal hzlarn hatalarnn
karlatrlmas.
Kuzey-Gney Dou-Bat Ykseklik
(mm/yl) (mm/yl) (mm/yl)
EBOK EKK EBOK EKK EBOK EKK
ISTA 0.25 0.03 0.32 0.04 0.90 0.08
TRAB 0.23 0.02 0.29 0.03 0.89 0.07
ANKR 0.27 0.03 0.38 0.04 0.81 0.09
TUBI 0.25 0.03 0.33 0.03 0.93 0.08
MERS 0.52 0.04 0.50 0.06 1.31 0.16
ANTA 0.58 0.12 1.16 0.21 1.91 0.34
ORT. 0.35 0.05 0.50 0.07 1.13 0.14
Bu alma kapsamnda yaplan EBOK analizleri sonucunda, grlt modelleri gz

nne alnmadan, yalnzca Beyaz Grlt olduu kabul edilerek, dier bir deyile
yalnzca En Kk Kareler Yntemi kullanlarak yaplan hesaplamalarda, dorusal
tektonik hz parametresinin hatasnn yatayda ortalama 7 kat, deyde ise ortalama 8
kat daha kk kestirilecei bulunmutur.
36
4. GPS ZAMAN SERLER ANALZ
GPS zaman serileri analizinin ncesini GPS veri deerlendirmeleri ve gnlk

zmlerin retilmesi oluturmaktadr. Bu aamada veri deerlendirme yazlmnda
kullanlan stratejilerin ve seilen modellerin nemi byktr. nk modellenmeyen
her parametre zaman serilerinin iinde periyodik bir etki olarak kendini gstermekte
ya da grltnn artmasna neden olarak dorusal hzn hesabn olumsuz ynde
etkilemektedir.
Deprem sonras post-sismik etkiye maruz kalm bir istasyonun zaman serileri iin
uygulanmas gereken en nemli husus ssel geveme modelinin tanmlanmasdr. Bu
sayede hem post-sisimik etkinin iddeti belirlenmekte hem de snm zaman ortaya
karlabilmektedir.
Zaman serilerinin grlt modelini tespit edebilmek ve dorusal hzn hatasnn

belirlenmesinde daha gereki yaklamlarda bulunmak amacyla 3nc Blmde
de akland gibi, En Byk Olabilirlik Kestirimi uygulanmaktadr. Grlt modeli
belirlemeden yalnzca beyaz grlt varsaymyla hesaplanan hzn hatas yaklak
7-8 kat kk hesaplanmaktadr.
Temel Bileenler Analizi (TBA) ile konumsal olarak farkl dalm gsteren
istasyonlarn zaman serileri arasnda ortak baz sinyallerin aratrlmas olanakldr.
TBA ile elde edilen bileenler tamamen birbirinden bamszdr ve konumsal olarak
istasyonlarn bulunduu tm blgeyi temsil etmektedirler. Temel Bileenler
arasndan verideki deiimi toplam olarak en ok temsil eden bileenleri alp dier
bileenleri kararak veri indirgemesi yaplabilmektedir.
GPS zaman serileri ilk retildikleri halleri ile zaman-konum uzaynda yer almaktadr.
Bu yap, zaman serilerinin iindeki periyodik etkilerin anlalmas iin olanakl
deildir. Zaman serilerini frekans-g alannda incelemeye imkn veren analiz
yntemi spektral analizdir. Spektral analiz yntemi ile verinin iindeki anlaml etkiye
sahip frekanslar ve genlikleri tespit edilebilmektedir.
37
4.1 Temel Bileenler Analizi
Temel Bileenler Analizi, ok deikenli veri analiz metotlarndan birisidir ve ok

boyutlu ve byk veri kmelerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. TBAnin
kullanm, ok deikenli bir veri kmesinde, deiimin ounluunu koruyarak
deikenlerin saysnn azaltlmasna izin verir. Bu azalma, p adet deikendeki (X1,
X2,, Xp) kombinasyonlar hesaplayarak aralarnda korelasyon olmayan temel
bileenleri (TB1, TB2,, TBp) reterek salanmaktadr. Bu temel bileenler ayn
zamanda zvektrler olarak da adlandrlmaktadr. Temel Bileenler arasnda
korelasyonun olmamas, Temel Bileenlerin verideki farkl boyutlar ltkleri
anlamna gelen kullanl bir zelliktir.
Temel Bileenler Analizi, aralarnda korelasyon olmas muhtemel ok sayda

deikeni, Temel Bileenler olarak adlandrlan ve aralarnda korelasyon olmayan
daha az sayda deikene dntrmede kullanlan bir veri analiz yntemidir. Birinci
temel bileen mmkn olduu kadar verideki deikenliin ounluunu aklar.
Takip eden dier bileenler de geriye kalan deikenlii barndrrlar.
Temel Bileenler Analizinin amalar;
Veri kmesinin boyutunu azaltmak,
Verinin altnda yatan, anlaml yeni deikenleri belirlemek,
olarak sralanabilir.
Temel Bileenler Analizi veri ierisindeki bilinmeyen sinyaller ve eilimlerin ortaya

konulmasnda olduka gl bir aratr. Verinin iindeki rneklerin ortaya
karlmasnda ve benzerlikleri ve farkllklar aydnlatacak bir ekilde veriyi
aklamaktadr. Grafiksel bir gsterimin mmkn olmad yksek boyutlu bir
verideki zellikleri bulmak zor olduu iin, Temel Bileenler Analizi veri analizinde
olduka gl bir aratr.
Temel Bileenler Analizi iin ana iki yntem vardr. Bunlardan birincisi Tekil
Deer Ayrm ve dieri de kovaryans matrisinin zdeer yaklamdr. Her iki
yntem de tamamen ayn sonular vermektedir. Bu almada tekil deer ayrm
yntemi kullanlmtr.
38
4.1.1 Tekil deer ayrm
Tekil deer ayrm ynteminde, zaman serileri kolonlar oluturacak ekilde veri
matrisi oluturulur.
ZS11 ZS21 . . ZSn 1

ZS1
2 ZS2 2 . . ZSn 2
A(mxn)= . . . . . (4.1)

. . . . .
ZS1m ZS2 m . . ZSn m .
Herhangi bir A matrisi aadaki gibi matrise ayrlabilir:
t
Amxn = Umxm * Lmxn * Vnxn (4.2)
(4.2) eitliindeki U ve V ortanormal bileenler, L ise diyagonal matristir. U ve V

matrisleri aadaki gibi yazlabilir:
U= [u1 u2 . . . um] V= [v1 v2 . . . vn] (4.3)
Yukardaki eitliklerde, ui deerleri mx1 boyutunda kolon vektrleri, vi deerleri ise

nx1 kolon vektrleri gstermektedir. L matrisi ise aadaki formlardan birisine sahip
olacaktr.
1 0 . . . 0
0
2 . . . 0
. . .
1 0 . . . 0 0 . . . 0
0 . . . 0 0 . . . 0 . . .
2
. . .
. . . . . . .
m<n; L = m>n; L = 0 0 . . . m (4.4)
. . . . . . . 0 0 . . . 0
. . . . . . .
. . . .
0 0 . . . m 0 . . . 0 . . . .

. . . .

0 0 . . . 0
39
A veri matrisinin (4.2)deki gibi ayrtrlmas, Tekil Deer Ayrm olarak
adlandrlr. i deerleri tekil deerlerdir. Baz durumlarda U matrisinin kolonlar sol
tekil deerler ve Vnin kolonlar sa tekil deerler olarak adlandrlr. vi vektrleri ve
ui vektrleri de birbirine gre ortogonaldr.
Ayrm sreci 1 > 2 > 3 > > m koulunu salayacak ekilde oluur. En byk
tekil deerlere karlk gelen kolon ve satr vektrleri geometrik olarak aadaki gibi
yorumlanabilir (Hautula, 2005):
1 : Veriye en iyi uyan lek faktr.
u1 : A veri matrisinin kolonlarna en ok paralellik gsteren vektr.
v1 : A veri matrisinin satrlarna en ok paralellik gsteren vektr. Birinci zdeer

vektrdr. v2 ikinci z deer vektrn ifade eder ve bu ekilde devam eder.
u1* 1 : Birinci temel bileeni gsterir. u2* 2 ikinci temel bileen ve bu ekilde
dierleri gelir.
Her bir temel bileenin verideki deiimi gsterme oran ise aadaki gibi
hesaplanr:
2i
inci Temel Bileenin verideki deiimi yanstma oran = m
(4.5)

j=1
2
j
Tekil deer ayrm MATLAB yazlmnda svds fonksiyonu kullanlarak kolayca

yaplabilmektedir.
4.1.2 Kovaryans matrisinin zdeer yaklam
Bu yntemde, ncelikle eldeki veri setinin tm stunlarndan stun ortalamalar

kartlarak sfr ortalamal veri kmesi elde edilir. (4.1)deki Amxn veri matrisinde
m veri saysn, n her veri ierisindeki zaman boyutunda gzlemleri ifade
etmektedir. Daha sonraki adm Amxn matrisinin kovaryans matrisinin
hesaplanmasdr. C kovaryans matrisi n-1 ile normalize edilerek aadaki gibi
hesaplanr:
40
C nxn = (A nxm
t
xA mxn ) /( n 1) (4.6)
Kovaryans matrisi kare bir matris olduu iin, bu matrisin zdeer ve zvektrlerini
hesaplayabiliriz.
Cnxn x Vnxn = Vnxn x nxn (4.7)
Yukardaki eitlii salayan V matrisinin stunlar zdeer vektrleri ve ilgili

stunlara karlk gelen matrisinin diyagonal elemanlar ise zdeerlerdir. (4.7)
eitliini I birim matrisi temsil edecek ekilde aadaki gibi tekrar yazabiliriz:
( Cnxn - nxn x I )Vnxn = 0 (4.8)
Vnin sfr vektr olmamas iin, ( Cnxn - nxn x I ) eitliinin tersinin alnamamas
gerekir ve bunun sonucu da (Cnxn - nxn x I)nn determinant sfrdr. (Cnxn - nxn x I)
ifadesi Cnn karakteristik polinomu olarak adlandrlr ve nxn deerleri Cnn
karakteristik polinomunun kkleridir. nxn nn zmnden sonra bu deerleri
(4.8)de yerine koyup oluan lineer denklem sistemini zerek V zdeer vektr
elde edilir.
Sonuta n adet zvektr mevcuttur ve V zvektr matrisini orijinal veri kmesi ile
arpm sonucu Temel Bileenler matrisi oluur. Temel Bileenler matrisinin her
stunu srasyla ilgili temel bileeni ifade eder.
TB mxn = (Vnxn xA mxn

t
)t (4.9)
Her bir temel bileenin verideki deiimi gsterme oran ise yine (4.5) eitlii ile
hesaplanr.
4.1.3 Temel Bileenler Analizinin istatistiksel anlam
Temel Bileenlerin istatistiksel anlam, z deerleri arasndaki ayrmn derecesine

dayanmaktadr. Temel bileenlerin konumsal ortogonallii, bileenler zerine
kstlamalar getirmektedir. Temel Bileenler toplam varyans aklama miktarlarna
gre sralanrlar. Tm bileenler, hiyerarik olarak kendisinden nce gelen
bileenlere dik olmak zorundadr. Herhangi bir Temel Bileenin zdeerinin derecesi
ne kadar dkse, o kadar fazla bileene dik olmak zorunda kalacak ve ierdii
41
zellikler fiziksel veya dinamik etkilerden ziyade, matematiksel kstlamalardan
etkilenecektir. Bu sebeple kmlatif olarak %90-%95lik ksm aklayacak kadar
TB dikkate alnmaktadr. Geriye kalan bileenler yeni oluan veri kmesinden
karldnda veri boyutu azalmaktadr.
Dong ve di. (2006) blgesel GPS alarnn analizinde koordinat zaman serilerinin
hassasiyetini ykseltmek amacyla TBAni konumsal filtreleme arac olarak
kullanmlardr. Bu sayede Genel Mod Hatalar olarak adlandrdklar hatalar
zaman serilerinden elimine ederek, daha zayf deformasyon sinyallerinin
belirlenebilmesi iin daha yksek duyarllkta ve gelitirilmi zaman serileri
oluturmay amalamlardr.
4.1.4 Temel Bileenler Analizinin sentetik veri ile test edilmesi
Temel Bileenler Analizini sentetik veri zerinde test etmek amacyla 1999-2003
yllar arasnda 5 adet zaman serisi farkl durum iin oluturulmutur. Birinci
durumda, eldeki tm zaman serileri eit, ikinci durumda zaman serilerinde ayn
sinyaller fakat farkl genlik ve faz alarna sahip, son durumda ise serilerde farkl
genlik ve fazlara sahip sinyaller eklenerek TBA uygulanmtr. Birinci durum en
ideal durum olup, tm serilerin tek bir temel bileen ile ifade edilmesini salayp
salayamayacan gstermekte ve ayn zamanda yazlmn da analizin de kontroln
yapmaktadr. kinci durum, gerek duruma biraz daha yakn bir durum olup, ayn
periyotlu fakat deiik miktarlarda genlik ve fazlar ihtiva eden sinyallerin temel
bileenlere dalmn gstermektedir. nc durumda, gerek zaman serilerinde
olabilecei gibi, farkl sinyaller ieren fakat grltnn ihmal edildii daha ideal
boyuttaki zaman serilerinin TBA analizi sonucunda, temel bileenlerin karakterlerini
sergilemektedir.
Birinci durumda, tm zaman serileri ayn kabul edilerek temel bileenler analizi
gerekletirilmitir. Zaman serileri ierisinde periyotlar srasyla 0.5, 1 ve 2 yl olan
sinyal yerletirilmitir. Sinyallerin genlikleri srasyla 7, 9 ve 12; fazlar ise (+/5),
(+/4) ve (-/25) seilmitir. Test amacyla oluturulan zaman serisi:
ZS(1,2,3,4,5)= 7*sin(4**t+(/5))+9.0*sin(2**t+(/4))+12.0*sin(*t-(/25))
42
TBA sonucunda elde edilen 1.TBin verideki toplam deiimin %100n yanstt
ve 1. zvektrn tm elemanlarnn ayn olduu tespit edilmi; zaman serilerindeki
karakteristik zelliklerin tm serilere eit olarak dald sonucuna varlmtr. Elde
edilen temel bileenlerin Lomb-Scargle algoritmas ile spektral analizi yaplarak
baskn sinyallerin genliklerinin 1.TBde serilerde oluturulduu gibi kt
gzlenmitir. Bunun yannda dier temel bileenlerin de spektral analizi yaplarak
elde edilen sonular ekil 4.1de sergilenmitir.
ekil 4.1: 1.Test durumu iin elde edilen temel bileenlerin genlik spektrumlar.
TBden elde edilen genlik spektrumlar incelendiinde, 1.TBin zaman serilerindeki

ortak olan tm sinyalleri genlikleri ile beraber yanstt grlmektedir. Dier
TBlerin genlik spektrumlarnda ise ortak sinyallerin hepsinin mevcut, fakat farkl
genlik deerlerine sahip olduklar gzlenmitir.
kinci durumda, ayn periyotlu fakat deiik miktarlarda genlik ve fazlar ihtiva eden
sinyallerden oluan aadaki zaman serileri oluturulmutur. Bu durum, geree
biraz daha yakn grnmektedir. nk GPS zaman serilerindeki ortak sinyallerin
genlikleri ve fazlar deiim gsterebilmektedir. Oluturulan zaman serileri:
ZS1= 7.0*sin(4**t+/5) +1.0*sin(2**t+/4) +12.0*sin(*t-/25)
ZS2= 12.0*sin(4**t-/12) +8.0*sin(2**t) + 5.0*sin(*t+/25)
43
ZS3= 17.0*sin(4**t-/2) +3.0*sin(2**t-/36) + 2.0*sin(*t+/5)
ZS4= 19.0*sin(4**t-/5) +15.0*sin(2**t-/7) + 8.0*sin(*t+/6)
ZS5= 21.0*sin(4**t+/3) +4.0*sin(2**t+/14) +16.0*sin(*t-/2)
Yukardaki zaman serilerinin eilimleri alnarak TBA uygulandnda, temel

bileenlerin verideki toplam deiimi aklama yzdeleri srasyla %50, %42, %5,
%2 ve %1 olarak bulunmutur. TBler srasyla Lomb-Scargle algoritmasyla
spektral analize tabi tutulduklarnda elde edilen genlik spektrumlar ekil 4.2de
verilmitir.
kinci test durumunda 1.TBnin verideki toplam deiimi aklama oran %50 ve
ancak 2.TBin aklama orannn %41 olduu grlmektedir. Bu durumda yalnzca
birinci TBin deil, ikinci bileen ile beraber orannn %91e ulat grlmektedir.
Oluturulan TBler doalar gerei tamamen birbirinden ve balangtaki zaman
serilerinden bamszdrlar. Bu sebeple, temel bileenlerdeki baskn sinyallerin
balang zaman serilerindeki sinyallerin genliklerine sahip olmalar
beklenmemektedir. Burada elde edilen en nemli gsterge, tm temel bileenlerde
sentetik verilerde yer alan sinyallerin varlklarnn hissedilmesidir. Eer toplam
veriyi temsil etmek iin bir tercih yaplmas gerekirse, veriyi aklama oranlar
kmlatif olarak %97 olan ilk temel bileen seilebilecektir.
44
nc test durumunda, zaman serilerinin iine farkl sinyaller ekleyerek TBA
uygulanmtr. Bu testin amac konumsal olarak dalm, farkl genlik-faz
deerlerine sahip sinyalleri ieren zaman serilerini en iyi aklayan temel bileenlerin
yapsn anlamaktr. Byle bir durumda ilk temel bileenler hangi baskn sinyalleri
ierecektir? Bu durumla ilgili bize nasl bir bilgi verecektir? Sentetik verilere
uygulanacak bu testin, gerek duruma olduka yakn olaca deerlendirilmektedir.
GPS zaman serilerinde ortak sinyaller bulunabilecei gibi (ortak sinyaller farkl
karakterlere de sahip olabilirler) farkl frekansta baskn sinyaller de
bulunabilmektedir. Bu amala oluturulan zaman serileri aadaki gibidir:
ZS1= 7.0*sin(8**t+/5) + 1.0*sin(2**t+/4)
ZS2= 8.0*sin(4**t) + 5.0*sin(*t+/25)
ZS3=17.0*sin(8**t-/2)+17.0*sin(6**t-/2)+3.0*sin(2**t-/36)+2.0*sin(*t+/5)
ZS4=12.0*sin(8**t+/7)+17.0*sin(6**t-/10)+5.0*sin(4**t+/4)
+19.0*sin(2**t+/14) + 5.0*sin(*t-/6)
ZS5= 4.0*sin(2**t+/14) +16.0*sin(*t-/2)
ekil 4.3: TBA 3.Test durumu iin oluturulan sentetik zaman serileri.
45
Yukardaki sentetik zaman serilerine TBA uygulandnda, temel bileenlerin
verideki toplam deiimi aklama yzdeleri srasyla %48, %32, %14, %5 ve %1
olarak bulunmutur. TBler srasyla Lomb-Scargle algoritmasyla spektral analize
tabi tutulduklarnda elde edilen genlik spektrumlar ekil 4.4de verilmitir.
nc test durumunda birbirinden bamsz oluan temel bileenlerin ilk nn

veriyi aklama oran toplam %94 bulunmutur. Bu test iin oluturulan zaman
serilerinin gerek duruma en yakn olduu deerlendirilmektedir. nk tm seriler
farkl sinyaller iermektedir. ekil 4.4de temel bileenlerin spektral analizi sonular
verilmitir. Sentetik olarak zaman serilerine eklenen ve TBA sonucu elde edilen
temel bileenlerde baskn olarak ortaya kan sinyallerin hepsi temel bileenlere
dalmlardr. TBA ile elde edilen TBler doalar gerei tamamen birbirinden ve
balangtaki zaman serilerinden bamszdrlar. Sonu olarak tm temel bileenlerin
spektral analizinde, zaman serilerine farkl olarak datlan sinyaller grlmektedir.
46
4.2 Spektral Analiz
4.2.1 Fourier analizi
Zaman serilerinin g spektrumunu elde etmek iin ve periyodik etkileri anlamak

iin kullanlan en genel teknik Fourier Analizidir. Fourier teoremine gre herhangi
bir periyodik sinyal, frekanslar sinyalin temel frekansnn harmonikleri olan uygun
seilmi genlik ve faz asna sahip sins dalgalarnn toplamndan oluur.
Spektral analiz iin kullanlabilecek temel fonksiyonlardan biri Ayrk Fourier

Dnmdr. {X(tj),j=1,2,...,N} olarak tanmlanan bir veri kmesi iin Fourier
Dnm,
No
( it j )
FD X () = X ( t j )e (4.10)
j=1
ile tanmlanabilir. Buradan periodogram (g spektrumu) aadaki ekilde

hesaplanr:
1 N
2 2
N
P (f n ) =
N j=1
x j cos 2 f n j + x j sin 2f n j

(4.11)
j=1
fn=n/T, T=Temel periyot n=1,2,...,N/2
Yukardaki eitlikte verilen fonksiyon Klasik Periodogramdr. Periodogram ve g

spektrumu, birbirinin yerine ok sk kullanlan kavramlardr. Ayn eyi ifade etmekle
beraber aralarndaki temel ayrm udur: G spektrumu srekli zaman zerinden
alnan integralle tanmlanan teorik bir deerdir. Periodogram ise sadece sonlu
miktardaki kesikli veriden elde edilen bir tahmin deeridir.
Yine (4.11)de verilen eitlikte Xj deikeni zamandan bamsz bir hata ieriyorsa
(beyaz grlt) periodogram deerleri beyaz grltnn varyansna eit ssel olarak
dalm rastgele deiken olacaktr. Spektrumun genlik deerleri her frekans iin
bamszdr.
47
4.2.2 Lomb-Scargle algoritmas
Sabit GPS istasyonlarndaki arzalar, zaman serilerindeki uyuumsuz llerin

atlmas gibi sebepler sonucunda ou durumda boluksuz veri elde etmek olanakl
deildir. Boluklu verinin doldurulmas ile ilgili eitli teknikler mevcuttur.
Bunlardan birisi enterpolasyondur. Fakat ou enterpolasyon teknii byk boluu
olan verilerde ie yaramamaktadr.
Bu almada Lomb algoritmas kullanlacaktr. Lomb algoritmas, veriye dorudan

sins dalgalar uydurarak spektrumu hesaplamak iin dorusal olmayan en kk
kareler tekniini kullanmaktadr (Mao ve di., 1999). Bu algoritma Lomb (1976)
tarafndan bulunmu ve Scargle (1982) tarafndan gelitirilmitir. Bu sebeple
gnmzde Lomb-Scargle metodu olarak anlmaktadr. N sayda verisi olan bir seri
iin verilen f frekans iin model:
xj + j = a cos 2 (tj - )f + b sin 2 (tj - )f (4.12)
Yukardaki eitlikte j hatalar bamsz ve sfr ortalamaya sahiptirler. a ve b

bilinmeyenler ve ;
sin 4ft
j=1
j
tan( 4f) = N
(4.13)
cos 4ft
j=1
j
eitlii ile hesaplanr. Periodogram ise aadaki gibi tretilebilir:
N
2
N
2
x j cos 2f ( t j ) x j cos 2f ( t j )
1 j=1 + j=1
P (f ) = N N (4.14)
2
x cos 2f (t j )
j=1 j
2
j=1
x j sin 2f ( t j )
2
Scargle (1982), sonu periodogram deerlerinin eit dalml veri ile ayn olaslk
dalmna sahip olduunu ispatlamtr. Gerek saysal testlerle gerekse teorik olarak
48
incelendiinde Fourier Dnm ve Lomb algoritmasnn ayn sonular verdii
grlmektedir (Scargle , 1982).
Mao ve di. (1999) Lomb algoritmasnn performansn test etmek iin iki durum
oluturdular. Birinci durumda boluksuz dalm bir veri kmesinin iinden rastgele
aralklarla %30 orannda veriyi kardlar. kinci durumda ise zaman serilerinin
iinde %10, %20 ve %30 byklkte boluklar oluturdular. Her iki test koulunu da
orijinal boluksuz zaman serisinin spektrumu ile karlatrdklarnda ortalama
spektral indeks zerindeki etkinin ihmal edilebilir seviyede olduunu grdler.
Lomb-Scargle algoritmas, spektral analizde youn olarak kullanlan Fourier Analizi

gibi tekniklere gre, boluklu veriyi analiz edebilmesi ve nemli sinyalleri tespit
edebildii eitli hesaplama avantajlarna sahiptir. Zaman serileri dikkate deer fakat
bilinmeyen periyotlu sinyalleri de barndrrlar.
eitli nedenlerden dolay llemeyen zaman anlar boluklara sebep olmaktadr ve

ou zaman tam veri elde etmek mmkn olamamaktadr. Fourier analizinin
kullanlmas durumunda eer boluklu veri varsa, seilecek bir yntemle ncelikle
boluklarn doldurulmas gerekmektedir. Bu noktada daha iyi bir yaklam, kayp
veriler ile dorudan ilgilenen bir algoritma ile salanabilmektedir.
Astronomide eitli yldzlar zerine alan Lomb, dzenli olmayan verideki

periyodik hareketlerin tespiti iin bir yol aramtr. Astronomlar, jeodezik
lmelerdeki problemlere benzerlik gsteren gzlem zamanlarn, gzlem aletlerini
ve gk cisimlerinin konumlarn her zaman kontrol edemezler. Boluk oluturan
gzlemlerin yerine veri doldurmaktansa Lomb (1976), sinsoidal veri modellerine en
kk karelerle eri uydurmak iin istatistiksel hesaplamalar yapmtr. Lomb
(1976), g spektrumundaki en yksek zirvenin olaslk dalmn bulmaya
almtr. Scargle (1982) Lombun almasn genileterek Yanl Bulunma Oran
(False Discovery Rate) olarak adlandrlan Yanl Alarm Olasln ilve etmitir.
Bu oran, spektrumda zirve ykseklii (gc) verilen bir noktann anlaml olup
olmadnn tahmini vermektedir. Scargle, dzgn olarak normalize edildiklerinde
Lomb-Scargle periodogramndaki zirve yksekliklerinin ssel bir olaslk dalm
izlediklerini ve bunun iin en uygun normalizasyon ileminin, g deerlerinin
verinin toplam varyansna blnmesiyle elde edilebileceini gstermitir.
49
Press,W.H. ve di., (2002) Spektrumdaki her zirve ne kadar anlamldr? sorusuna
nicel bir miktarn nasl hesaplanacan gstermitir. Bu soruda sfr hipotezi (Ho),
Lomb-Scargle periodogramndaki her bir deer bamsz bir Gauss rastgele
deeridir. Lomb-Scargle periodogram normalizasyonundan dolay zirve deerleri
birim ortalama ile ssel bir dalm izlerler. te bu Hatal Bulma Oran
istatistiindeki kk bir deer anlaml bir periyodik sinyalin mevcudiyetini
gstermektedir.
Elimizde eit aralkl yada boluklu yapda t1, t2,,tN zaman anlarnda gzlenmi N
adet veri noktas olsun. lgili zaman anlarna karlk gelen veri noktalar da
h1,h2,h3,,hN olsun. Eer veri kesiklii varsa, tek yaplmas gereken ilgili noktay
seriden karmaktr. Baka bir mdahaleye gerek yoktur. Bu algoritmadaki ilk adm
ortalamay ve verinin varyansn hesaplamaktr.
h 1 + h 2 + h 3 + ... + h N 1 N
h= = hi (4.15a)
N N i =1
1 N
2 = (h i h ) 2
N 1 i=1
(4.15b)
Lomb-Scargle periodogram M adet frekansta deerlendirilecektir.( f1,f2,f3,,fM) Bu

frekanslara karlk gelen asal frekanslar ve deeri aadaki gibi
hesaplanmaktadr:
k = 2f k (4.16)
sin(2 t ) k i
tan(2 k ) = i =1
N
(4.17)
cos(2 t )
i =1
k i
Normalize edilmi spektral g younluu aadaki gibi hesaplanr:
50
N
2 2
N
i ( h h ) cos[ ( t )] i ( h h ) sin[ ( t )]
1 i=1
k i k i
SPD(k ) = + i =1 (4.18)
2
2. N N

cos [k (t i )]
2
sin [k (t i )]
2

i =1 i =1

Lomb-Scargle periodogram, yatay eksende frekans (fk) ve dey eksende normalize

edilmi spektral g younluunun bir grafiidir. Bu grafikte kullanlan frekans
says olan M hakknda kesin bir ey yoktur. htiya duyulan parametrelerden bir
dieri de bamsz frekans saysdr. Bununla ilgili olarak Brett Shoelsen tarafndan;
N_Bamsz=hifac*N (hifac=1 alndnda bamsz frekans says veri saysna
eittir.) nerilmitir.
Eer N_Bamsz kadar frekans incelendiinde ve z=SPD(k) deerinde bir zirve

bulunduunda; baka hibir zirvenin daha byk bir deer verme olasl
[1-exp(-z)]Nbamsz olarak bulunur. Sonu olarak Hatal Bulma Oran (FDR)
aadaki gibi hesaplanr.
p=P(>z)=1- [1-exp(-z)]Nindependent (4.19)
4.2.3 Lomb-Scargle algoritmas ile Fourier analizinin karlatrlmas
Lomb-Scargle yntemini test etmek amacyla, 19992007 yllar arasnda her gn

l olacak ekilde sentetik veri oluturulmutur. Sentetik verinin iine periyotlar ve
genlikleri;
T1=0.5 yl A1= 7.0 mm

T2=1.0 yl A2= 5.0 mm
T1=2.0 yl A3=12.0 mm
51
ekil 4.5: Lomb-Scargle algoritmasn test etmek amacyla oluturulan sentetik
zaman serisi.
olan sinyaller ilave edilmitir. Sz konusu sentetik veri modeli aadaki gibi
kurulmutur:
y = 7.0*sin(4*pi*t) + 5.0*sin(2*pi*t) + 12.0*sin(pi*t)
Oluturulan sentetik verinin grnm ekil 4.5de verilmitir. Bu fonksiyonda

yukarda genlik ve periyotlar verilen sinzoidal sinyaller mevcuttur. Oluturulan
sentetik veri kmesi hem FFT hem de Lomb-Scargle ile yntemi ile analiz edilmitir.
Elde edilen g spektrumlar ekil 4.6da sunulmutur.
52
ekil 4.6: Sentetik verinin L-S ve FFT yntemleri ile analizi sonucundaki g
spektrumlar.
ekil 4.6da grld gibi her iki yntem arasnda hibir fark bulunmamtr.
Fourier Yntemi boluklu veri iin almamaktadr. Lomb-Scargle (L-S) metodunun
avantaj bu noktada ortaya kmaktadr. Bu yntem ile yukarda oluturulan sentetik
verinin iinden belli oranlarda veri rastgele ekilerek boluklu veri oluturulmutur.
Elde edilen sonular izelge 4.1de verilmitir.
izelge 4.1: Sentetik veride rastgele boluklar oluturularak L-S yntemi ile analiz
sonular.
T1 A1 T2 A2 T3 A3
(Gn) (mm) (Gn) (mm) (Gn) (mm)
Boluksuz veri 730.3 12.0035 365.1 4.9913 182.6 6.9997
% 10 boluklu veri 730.3 12.0140 365.1 5.1058 182.6 7.0179
% 20 boluklu veri 730.0 11.9616 365.0 4.9240 182.5 7.2343
% 30 boluklu veri 730.3 12.1328 365.1 4.8735 182.6 7.1258
% 40 boluklu veri 730.3 12.0672 365.1 5.0162 182.6 7.0780
% 50 boluklu veri 730.3 11.8198 365.1 5.3738 182.6 7.1156
% 60 boluklu veri 730.3 12.2384 365.1 4.6500 182.6 7.2369
% 70 boluklu veri 729.3 12.3240 364.6 4.9901 182.3 7.3548
% 80 boluklu veri 730.0 12.1778 365.0 4.6515 182.5 7.3524
% 90 boluklu veri 729.3 11.8380 364.6 4.3306 182.3 7.7017
53
ekil 4.7: %90 boaltlm sentetik zaman serisinin grnm.
ekil 4.8: %90 boaltlm sentetik zaman serisinin Lomb-Scargle yntemi ile
analizi sonucunda elde edilen g spektrumu.
54
Lomb-Scargle algoritmas ile Fourier Analizi yntemlerini gerek GPS zaman serisi
zerinde karlatrmak amacyla, stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileeni
verisi kullanlmtr. Sz konusu veri 5 senelik bir uzunlua sahiptir ve ierisinde
baz boluklar mevcuttur. Fourier analizini yapabilmek iin ncelikle bu boluklar
dorusal enterpolasyonla doldurulmutur. Lomb-Scargle algoritmas iin byle bir
zorunlulua gerek yoktur. Fakat karlatrmann gerekilii asndan boluklar
doldurulmu olan veri her iki yntemle de analiz edilmitir. Boluklar doldurulmu
stanbul SGPS istasyonunun zaman serisinin grnm ekil 4.9da verilmitir.
ekil 4.9: stanbul SGPS istasyonunun boluklar doldurulmu ykseklik bileeni

zaman serisi.
Gerek verinin her iki yntemle de analizinden elde edilen g spektrumlar

incelendiinde, ekil 4.10dan de grld gibi birbirine ok yakn sonular elde
edilmitir. Bu durumda Lomb-Scargle algoritmas sadece boluklu veride deil,
boluksuz veri iin de kullanlabilecek alternatif bir yntem olarak karmza
kmaktadr.
55
ekil 4.10: stanbul SGPS istasyonunun boluklar doldurulmu Ykseklik Bileeni
Zaman Serisi L-S ve FFT yntemleri ile analizi sonucundaki g
spektrumlar.
Lomb-Scargle algoritmasnn en nemli avantajlarndan birisi, spektrum deerleri

iinde bulunan deerler arasndan, istatistiksel olarak anlaml olan frekanslar ortaya
koyabilme gcdr. Yukarda aklanan Hatal Bulunma Oran (False Discovery
Rate-FDR) yntemini kullanarak yzlerce frekans ierisinden, kullancnn
belirleyecei bir gven aralnda (rn. %90, %95) anlaml frekanslar
belirlemektedir.
ekil 4.10da grsel olarak sunulan spektrumlar rakamsal olarak da

karlatrabilmek iin, Lomb-Scargle algoritmas ile anlaml bulunan ve izelge
4.2de verilen 4 adet frekansn, FFT yntemi ile bulunan karlklarnn genlikleri
iinden tespit edilerek aradaki farklar izelge 4.2de sunulmutur.
izelge 4.2: stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileeni iin yaplan analizde,
Lomb-Scargle Yntemi ile bulunan anlaml sinyallerin frekans ve
genliklerinin FFT yntemi ile bulunanlarla karlatrlmas.
Lomb-Scargle FFT ile bulunan Genlik

Periyot Fark (mm)
ile bulunan Genlik (mm) (mm)
608.0 gn 1.278 1.276 0.002
364.8 gn 4.252 4.249 0.003
182.4 gn 2.139 2.143 -0.004
86.9 gn 1.049 1.056 -0.007
56
Lomb-Scargle ile FFT teknii zmleri arasndaki fark mmnin binde biri
seviyesindedir. Ayrca, FFT tekniinde yzlerce frekans arasndan hangilerinin
baskn olduunu anlamann kolay bir yntemi yoktur. Lomb-Scargle algoritmasnn
boluklu veride salad avantaj gerek zaman serisi zerinde test etmek amacyla,
yine stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileeni kullanlmtr.
stanbul sabit GPS istasyonunun orijinal verisi %5 orannda veri kaybna sahiptir.
Zaman serisinde, izelge 4.3de verilen oranlarda rastgele bolular oluturularak
Lomb-Scargle algoritmas ile spektral analize tabii tutulmutur. Elde edilen sonular
izelge 4.3de sunulmutur. %90a kadar boluk oluturulan veride baskn olarak
tespit edilen sinyaller ve genlikleri arasnda ihmal edilebilir seviyede farklar
bulunmutur.
izelge 4.3: stanbul SGPS istasyonunun Lomb-Scargle yntemi ile eitli boluklu
veri aralklarnda yaplan analizinde bulunan anlaml periyotlar ve
karlk gelen genlik deerleri.
stanbul SGPS
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4
istasyonu (Gn) (mm) (Gn) (mm) (Gn) (mm) (Gn) (mm)
ykseklik bileeni.
Boluksuz veri 608 1.28 365 4.25 182 2.14 87 1.05
% 5 boluklu
veri (Gerek veri)
- - 365 4.32 182 2.36 87 1.01
% 10 boluklu veri 608 1.37 365 4.28 182 2.063 87 1.12

% 20 boluklu veri 608 1.43 365 4.39 182 2.16 87 0.94
% 30 boluklu veri 608 1.15 365 4.01 182 2.09 87 1.15
% 40 boluklu veri 608 1.23 365 4.49 182 2.31 87 1.20
% 50 boluklu veri 607 1.16 365 4.33 182 2.34 - -
% 60 boluklu veri - - 365 4.35 182 2.16 87 1.34
% 70 boluklu veri - - 365 4.29 182 1.89 87 1.67
% 80 boluklu veri 605 2.02 363 4.64 182 1.96 - -
% 90 boluklu veri - - 364 4.74 182 2.48 - -
57
Ecem, biricik meleim
Baban seni ok zledi yavrum, knal kuzum
58
5. TEST VERLER VE DEERLENDRMES
Bu almada test verisi olarak, herkese ak olan Ankara, stanbul, Trabzon, Mersin,
Gebze ve Antalya istasyonlarndan elde edilen GPS verileri seilmitir. Bu kapsamda
ncelikle sabit GPS istasyonlarnn verileri GPS deerlendirme yazlm olan
GAMIT/GLOBK (V10.2) yazlm ile deerlendirilmitir.
izelge 5.1: alma kapsamnda deerlendirilen sabit GPS stasyonlarna ait

bilgiler.
4 Karakter Kurulu
stasyon Ad Alc ve Anten Tipi Sorumlu Kurum
Kodu Tarihi
TURBO ROGUE SNR 8000 ACT

Ankara ANKR 1991 HGK / BKG
AOA DORNE MARGOLN T
TURBO ROGUE SNR 8000 HGK / ODTU
Mersin MERS 2000
AOA DORNE MARGOLN T MIT / UNAVCO
ASHTECH Z-XII3
stanbul ISTA 1999 IT / BKG
ASH700936D_M SNOW
ASHTECH Z-XII3
Trabzon TRAB 1999 KT / BKG
ASH700936D_M SNOW
TRIMBLE 4700
Gebze TUBI 1998 TBTAK-MAM
DORNE MARGOLIN TRIM
ASHTECH Z-XII3
Antalya ANTA 2003 HGK / ESEAS
ASH700936D_M SNOW
ekil 5.1: alma kapsamnda deerlendirilen sabit GPS istasyonlarnn konumsal

dalm.
59
5.1 Gnlk zmlerin Oluturulmas
GAMIT GPS analiz yazlm, yer kontrol noktalarnn ve uydu yrngelerinin

boyutlu konumlarnn hassas olarak belirlenebilmesi iin MIT ve SCRIPPSte
gelitirilen ok ynl bir bilimsel aratrma yazlmdr. GAMITin temel kts,
parametre tahmini ve kovaryanslardan oluan gevek koullu bir zm dosyasdr.
Bu dosya daha sonra nokta koordinatlarnn, hzlarnn, uydu yrngesi ve yer dnme
parametrelerinin belirlenebilmesi amacyla verilerin birletirilebilmesi iin GLOBK
aamasnda kullanlmaktadr. GAMIT veri deerlendirme yazlm, ok sayda
modlden olumaktadr. Bu modllerin oluturduu ana deerlendirme aamalar
unlardr:
Uydular iin referans yrngelerin oluturulmas
Deerlendirme iin verilerin hazrlanmas
Gzlemlerin kapanmalarnn ve ksmi trevlerinin hesaplanmas
GPS verilerinin iindeki kaba hatalarn ve sinyal kesikliklerinin tespit edilmesi
Parametre tahmini iin en kk kareler dengelemesinin yaplmas
Trkiyede faaliyet gsteren ve verileri herkese ak olan 6 adet sabit GPS

istasyonunun 2005 yl sonuna kadar olan veri deerlendirmeleri GAMIT/GLOBK
(V10.2) yazlm ile yaplarak gnlk zmleri elde edilmitir.
Gnlk istasyon koordinatlar GPS llerinden GAMIT V10.2 (King ve Bock,

2004) ve GLOBK V5.11 (Herring, 2003) yazlmlar kullanlarak retilmitir. L1 ve
L2 faz gzlemlerinin iftli farklar retilmi, iyonosferden bamsz lineer
kombinasyonlar kullanlarak her gn iin arlklandrlm en kk kareler
zmleri oluturulmaktadr. Artk hatalara otomatik temizleme algoritmas olan
AUTCLN modl uygulanarak faz kayklklar onarlmakta ve problemli veriler
tespit edilmitir. Dzeltilmi verileri iyiletirmek iin elle herhangi bir mdahalede
bulunulmamtr. GPS verileri 30 saniye veri aralnda temizlendikten sonra sonu
zm iin 2 dakikalk veri aralna drlmektedir. Gzlem arlklar uydu
ykseklik as ile deimekte ve her nokta iin ilk hazrlk zm sonras artk
hatalarn dalmna gre retilmitir.
60
Her gnlk zm iin retilen parametreler, her nokta iin 3 boyutlu kartezyen
koordinatlarn, her uydu iin 6 yrnge elemann (ana ekseninin yarap,
eksentrisite, eim, ykselen dm noktasnn boylam, yerberi argman, ortalama
bozukluk), Yer Ynlendirme Parametrelerini (kutup parametreleri ve hz UT1 hz)
ve tam faz belirsizliklerini kapsamaktadr. Ayrca zayf modellenmi troposferi
iyiletirmek amacyla her istasyon iin 2 saatte bir atmosferik zenit gecikmeleri
hesaplanmakta ve her gn iin azimutsal asimetriyi gidermek iin 3 dou-bat ve
kuzey-gney atmosferik bileen hesaplanmtr. Veri deerlendirmesi iin minimum
uydu ykseklik as 10 alnmakta ve alc antenlerinin faz merkezi deiimlerini
belirlemek amacyla IGSin ykseklik asna bal anten modelleri kullanlmaktadr.
Ayn zamanda kat yer gelgit modelleri ve okyanus yklemesi modelleri (Scherneck)
kullanlmaktadr. Uydu yrnge bilgileri iin IGS tarafndan retilen yrngeler sk
koullu olarak kullanlmtr.
GAMIT yazlm gnlk zm aamasnda eitli kontrol tablolar kullanmaktadr.

Programda kullanlacak parametreler, kullanc tarafndan ilgili tablolarda kontrol
edilebilmektedir. Bu tablolar yazlmn deerlendirmeyi hangi parametrelere gre
yapacana karar vermesini salayan kontrol ksmlarndan olumaktadr. Bu
tablolarn en nemlilerinden biri olan sesstbl tablosu (izelge 5.2) GAMIT analiz
komutlarn ihtiva etmektedir. Dier bir kontrol tablosu olan sittbl (izelge 5.3)
istasyonlara zg kontroller iermektedir.
izelge 5.2: GAMIT yazlm ile GPS veri deerlendirme aamasnda kullanlan
sesstbl tablosundaki baz nemli parametreler.
Parametre Deer Parametre Deer
Satellite Constraint 0.01 Amb.Res. WL 0.15 0.15 1000. 99. 1000.
Ion. Constraints 0.0 mm+8.00 ppm Amb.Res. NL 0.15 0.15 1000. 99. 1000.
Interval Zen 2 Ref. Sys.for ARC IGS92
Zenith Constraints 0.50 Initial ARC YES
Zenith Model PWL Earth Rotation 7
Zenith Variation 0.02 100. Estimate EOP 15
Elevation cutoff 10 Wobble Con 0.01 0.01
Atmospheric grad. YES UT1 Con 0.00001 0.01
Number Grad 1 Etide model IERS92
Gradient Constraints 0.01 Tides applied 15
Gradient Variation 0.01 100. Antenna Model ELEV
Output met NO Station Error ELEVATION 10. 0.0001
Station Constraint Y
61
izelge 5.3: GAMIT yazlm ile GPS veri deerlendirme aamasnda kullanlan
sittbl tablosundaki baz nemli parametreler.
Parametre Deer Parametre Deer
COORD.CONSTR 100. 100. 100. DMAP NMFH
EPOCH 001- * WMAP NMFW
CUTOFF 10.0 MET. VALUE 1013.25 20.0 50.0
APHS ELEV SAT. YYYYYYYY
CLK NNN ZCNSTR 0.500
KLOCK 3 ZENVAR 0.020
DZEN SAAS ZENTAU 100.
WZEN SAAS
Sabit GPS istasyonlarnn gnlk zmlerine, Trkiyenin yakn evresinden,
koordinatlar ve hzlar ITRF2000de (International Terrestrial Reference Frame
2000) tanml 13 global IGS istasyonunun verisi de dahil edilerek koordinat ve hz
datumlar belirlenmektedir. Kullanlan IGS istasyonlar ekil 5.2de verilmitir.
Yrnge bilgisi olarak IGS (International GPS Service) final yrnge bilgileri ve yer
dnme parametreleri olarak da USNO (United States Naval Observatory) tarafndan
retilen Bulletin-B (Blten-B) deerleri kullanlmtr. Gnlk zm dosyas, 24
saat esasna dayal olarak deerlendirilen verilerden elde edilen gevek koullu
parametre tahmini ve varyans-kovaryanslardan olumaktadr.
ekil 5.2: Sabit GPS istasyonlar analizlerinde kullanlan IGS istasyonlarnn

dalm (Krmz noktalar).
62
5.2 Gnlk zmlerin Birletirilmesi
Gnlk zmler GAMIT/GLOBK (V 10.2) yazlmnn otomatik programlar

araclyla gevek koullu olarak retilmektedir. Gevek koullu zmde istasyon
koordinatlar ve uydu koordinatlar sk bir ekilde belirlenmez. Yine bu zmlerde
istasyon ve uydu koordinatlar, iyi belirlenmi bir referans sisteminin iinde deildir.
Sadece baz bileenleri ok yksek dorulukta belirlenmektedir. Bu sistem istenildii
gibi dndrlebilir ve tanabilir. Gnlk serbest zmler oluturulduktan sonra,
ITRF2000 koordinat ve hz hassas olarak bilinen IGS noktalarnn koordinatlar
sabit alnarak, GAMIT/GLOBKin glorg modl araclyla koordinatlar ve nokta
hzlar iin datum tanmlamas yaplmaktadr. Yine glred modl kullanlarak
gnlk koordinat tekrarllklar ve zaman serileri oluturulmaktadr. Glred ve glorg
modllerinin kulland tablolarda seilen parametrelere ilikin deerler
izelge 5.4de verilmitir.
izelge 5.4: GLOBK yazlm ile zaman serilerinin oluturulmas aamasnda

kullanlan glred ve glorg tablolarndaki baz nemli parametreler.
Glred modl Glorg modl
Deer Deer
Parametre Parametre
in_pmu pmu.bull_b apr_file itrf00.apr
pots onsa wtzr vill mate graz
apr_file itrf00.apr stab_site
zwen kit3 bahr nico glsv nssp
xrot yrot zrot xtran ytran
max_chi 30 50 2000.0 pos_org
ztran scale
apr_neu all 10 10 10 0 0 0 stab_min 1.0 1.0
apr_wob .25 .25 .001 .001 0 0 0 0 cnd_hgtv 100 100 5 5
apr_ut1 .25 .25 .001 .001 0 0 stab_ite 4 0.5 4
GLOBK, jeodezik verilerin deerlendirilmesi sonucu oluan zmleri birletirmek

iin kullanlan bir Kalman filtreleme tekniidir. GLOBKin temel girdi kt
GAMIT deerlendirmesi sonucu oluan gevek koullu (h-dosyalar) zmlerdir.
Globk modlnn kullanld 3 temel uygulama bulunmaktadr:
1. Kaba hatal herhangi bir l veya istasyonu belirlemek ve temizlemek amacyla

zaman serilerinin oluturulmas (koordinat tekrarllklarnn test edilmesi)
63
2. Birden fazla gnde ls olan kampanyalarn gnlerinin birletirilerek istasyon
koordinatlarnn ortalama bir deerini hesaplamak amacyla tek bir zm haline
getirmek.
3. eitli yllara ait gzlemlerden elde edilen ortalama nokta koordinatlarnn
birletirilmesi ile istasyon hzlarnn elde edilmesi.
GLOBK istasyon hzlarnn lineer deitiini kabul etmektedir. Gevek koullu

balang gnlk zm dosyasndaki hibir hatay gideremez. GLOBK yerel gnlk
zmleri SOPAC (Scripps Orbit and Permanent Array Center) global zmleri ile
birletirebilir. SOPAC zmleri global IGS andaki noktalarn gevek koullu
zmlerinden olumaktadr. Yine GLOBK zmleri genellikle gevek koullu
olarak retilmektedir, fakat gvenilir IGS istasyonlarnn koordinatlarna sk koul
uygulayarak glorg modl araclyla referans sistemi tanmlanabilmektedir.
Bu kapsamda 2006 yl bana kadar istasyonlarn zaman serileri oluturulmutur.

ekil 5.3de retilen ham zaman serileri grlmektedir.
ekil 5.3: SGPS istasyonu verilerinden retilen gnlk koordinat zaman serileri.
5.3 Zaman Serilerindeki Kaba Hatalarn Ayklanmas
Gnlk zmlerden zaman serilerinin oluturulmasndan sonraki aama, veri

ierisindeki uyuumsuz veya kaba hatal llerin karlmasdr. nk daha
sonraki analizlerde bu ller analizin sonularn hatal olarak etkileyecektir.
5.3.1 GPS zaman serilerindeki kaba hatalarn sebepleri
GPS koordinat zaman serilerindeki kaba hatalar aada verilen nedenlerin karmak
bir bileiminden kaynaklanabilir:
64
GPS veri kalite problemleri
ok yolluluk ve istasyona zg dier hatalar
Atmosferik refraksiyon
Yanl tamsay faz bilinmeyenlerinin seilmesi
Atmosferik refraksiyon modelleri dk ykseklik asnda olduka zayf olduu iin

verilerdeki 10-100 m arta sahip sapmalar, uydular doduktan sonra uydu ykseklik
asn geer gemez oluur. Genel olarak tm GPS uygulamalarnda dey yndeki
koordinat hatalar yatay yndeki hatalardan byktr.
zlen baz uzunluuna bal olarak veri danklnn ve kaba hatalarn saylarnn
artmas, verinin tek bir zaman an iin doru tamsay belirsizliklerinin zmn
zorlatrmaktadr. Yanl seilen tamsay faz belirsizlikleri dey zaman serilerinde
kk bir hataya, yatay zaman serilerinde ise basamak eklinde giden sistematik bir
kaykla sebep olur. Dier taraftan, ok yolluluk ve troposferik refraksiyonun
karlkl etkileimi, yatay ve dey koordinat zaman serilerinde deyde daha
nemli bir bykle sahip daha rastlantsal bir dalma sebep olurlar.
5.3.2 Kaba hatalarn ayklanmas
Gnlk zmlerin birletirilmesiyle elde edilen zaman serileri ekil 5.3den de

grld gibi kaba hata iermektedir. zelikle Ankara istasyonunda gzle dahi
izlenmesi mmkn olan uyuumsuz verilerin zaman serilerinden karlmas
gerekmektedir. Zaman serilerinde eitli nedenlerden kaynaklanan kaba hatal
llerin bulunduu gzlenmektedir. stasyona ait o gnk verilerin kesikli olmas
veya istasyonda bulunan GPS alcsndan kaynaklanan hatalar nedeniyle GPS veri
deerlendirmesi sonucunda baz istasyonlarn ilgili gnlerinde problem
bulunabilmektedir. Bu llerin temizlenebilmesi ve zaman serileri analizine hazr
hale getirebilmek iin istatistiksel kaba hata ayklama testleri kullanlmaktadr. En
ok kullanlan kaba hata ayklama teknikleri Baarda ve Pope testleridir.
Baarda testi llerin ncl hatalarn bilinen kabul eden bir tekniktir. Zaman
serilerindeki jeodezik koordinat hatalar dikkatlice incelendiinde istasyonun veri
kesiklii yaad gnlerde hatasnn yksek fakat genel eime yakn; l kesiklii
olmayp hatasnn kk fakat genel hz eiminden uzak olduu veriler
65
gzlenmektedir. Modellendirilemeyen bu verilerin genel hz eimine katksn
azaltmak iin tm gnlk zmlerin hatalarnn eit alnmasnn uygun olaca
deerlendirilmektedir. Bu sebeple zaman serilerine Pope kaba hata testi
uygulanmaktadr. Dengelemede kullanlan lineer regresyon modeli:
x(ti) = x0 + r ti + x(t) (5.1)
x(ti) : ti zaman anlarndaki zaman serileri
x0 : Dorunun x eksenini kestii nokta
r : Eim
x(t) : Hata miktar
Pope testi, llerin ncl hatalarnn bilinmesini gerektirmedii iin kaba hata
testinde kullanlmtr. Pope testinin aamalar unlardr:
Kapanma hatalarnn standardize edilmesi: Apostriori varyans faktrnn

dengeleme sonras hatalarn kovaryans matrisi ile arplp diagonal elemanlarn
karekkleri alndktan sonra kapanma hatalarna blnmesi ile elde edilir. (ui=vi / si )
Eer ui > (v,1-) ise o l kaba hatal bir ldr. Burada n-u serbestlik
derecesi, 0 = 1 (1-)1/n olmak zere gven araln ifade etmektedir.
istatistik deeri, serbestlik derecesi, gzlem says ve gven aralna bal 3

boyutlu bir deikendir.
istatistik deeri ve Student (t) dalmlarnn ihtimal younluk fonksiyonlar

integralleri arasndaki iliki (5.2a) ve (5.2b)de verilmitir.
v t ( v1,1o / 2 )
( v ,1 ) =
v 1 + 2t( v1,1 (5.2a)
o / 2)
o = 1 (1 )
1/ n
(5.2b)
66
Glred ile elde edilen jeodezik zaman serileri MATLAB yazlmnda gelitirilen
dengeleme program kullanlarak yukarda verilen dorusal regresyon modeline ve
dolayl ller metoduna gre analiz edilmektedir. Bu dengeleme aamasnda e
zamanl olarak Pope kaba hata testi de uygulanarak kaba hatal ller
temizlenmektedir. Kaba hata testi ile grsel olarak izdirilen ve dosyaya kaydedilen
llere ilikin rnek ekil 5.4de verilmektedir.
Kaba Hatal l
ekil 5.4: Antalya SGPS istasyonu zaman serisinin dengeleme sonras gzlenen
koordinat tekrarllklar ve kaba hatal lleri.
Kaba hata testi yaparken dikkat edilmesi gereken bir dier nemli husus da kaba
hatal ller ayklanrken bu ilemi birer birer yapmak gerekmesidir. Yani nce
belirlenen araln dnda kalan en byk gzlem atldktan sonra tekrar dengeleme
yaplr. Bu ekilde kaba hatal l kalmayana kadar dengelemeyi tekrar etmek
gereklidir.
67
5.4 SGPS stasyonlar Zaman Serilerinin Temel Bileenler Analizi
TBAden nce analiz edilecek verilerin ayn sreyi kapsayacak ksmlarnn

seilmesi gerekmektedir. Bu noktada en ksa l sresine bal kalma durumu
ortaya kmaktadr. Antalya istasyonunun 2 sene gibi bir veriye sahip olmasndan
dolay ilk aamada bu analize dahil edilmemitir. Mersin istasyonu da analize girecek
veri boyutunu 8.5 ay gibi bir sre ksaltt iin, ilk aamada 4 istasyon
(Ankara,stanbul,Tbitak,Trabzon) TBAne dahil edilmitir.
Sz konusu istasyonlarn bileenine (kuzey-gney, dou-bat ve ykseklik) Blm

4.1de aklanan TBA uygulanmtr. Analiz iin zaman aral tmin=2001.004110
tmax= 2005.995212, yani 5 senelik bir sredir. Bu sre iindeki zaman serilerindeki
boluklar dorusal regresyon ile doldurularak analize hazr duruma getirilmitir.
TBA sonucunda her bileen iin z vektrlerin dalm ekil 5.5de verilmitir.
ekil 5.5: TBA sonucunda oluan temel bileenlerin istasyonlara gre dalm.
ekil 5.5de grld zere, her bileen iin de 1.TBnin z vektrleri

istasyonlara eit olarak dalmtr. 1.TBler tm serilerde yaklak olarak verilerin
yarsn temsil ettii gz nne alndnda, zaman serilerindeki periyodik
deiimlerin konumsal olarak dalm istasyonlarda ayn frekansl sinyallerin baskn
olarak yer ald deerlendirilmektedir. Zaman serilerindeki varyans, ilk temel
bileen yaklak %90-%95 seviyesinde aklayabilmektedir (izelge 5.5). Geriye
sadece bir temel bileen kalmaktadr. Dolaysyla veri boyutunda byk oranda bir
indirgeme salanmamtr. ok daha fazla sayda istasyon olmas durumunda
salayabilecei kolaylk burada karmza kmamaktadr. Sadece bir n analiz ile
konumsal olarak dalm istasyonlar arasnda ortak baz periyodik etkilerin varln
gstermesi asndan fayda salamaktadr. Bu almann amac dorultusunda tm
istasyonlar iin eer birinci temel bileende %95 seviyesinde varyans deiimini
68
temsil eden bir durum ortaya ksayd, tek bir bileenin analizi ile tm istasyonlar
iin bir genelleme yapmak sz konusu olabilecekti.
TBA sonucunda elde edilen ilk temel bileene Blm 4.2.2de aklanan
Lomb-Scargle algoritmas ile spektral analiz uygulanmtr. Spektral analiz sonucu
elde edilen genlik spektrumlar ekil 5.6da, yine ayn algoritma ile bulunan baskn
sinyaller ve periyotlar izelge 5.5de sunulmutur.
(a)
(b)
(c)
ekil 5.6: Ankara, stanbul, Tubitak ve Trabzon istasyonlarnn (a) Kuzey-Gney

(b) Dou-Bat (c) Ykseklik Bileenlerinin TBA analizi sonucu elde
edilen 1,2 ve 3.Temel Bileenlerin L-S algoritmasna ait genlik
spektrumlar.
69
izelge 5.5: Ankara, stanbul, Trabzon ve Tubitak SGPS istasyonlarnn Temel
Bileenler Analizi ile hesaplanan 1,2 ve 3. TBin L-S algoritmas ile
anlaml bulunan periyotlar ve genlikleri.
KUZEY-GNEY BLEEN
Varyans
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4 T5 A5
Temsil
(Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm)
Etme Oran
1.66/ 0.9982/
TB1 0.68 0.60 - - - - - - % 48
608 365
0.9982/ 0.499/ 0.3839/ 0.1019/
TB2 - - 1.00 0.58 0.26 0.28 % 26
365 182.3 140.2 37.2
0.9982/
TB3 - - 0.65 - - - - - - % 17
364.6
DOU-BATI BLEEN
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4 T5 A5 Varyans
(Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) Temsil
Etme Oran
0.9982/ 0.5546/ 0.2377/ 0.1783/
TB1 - - 0.54 0.42 0.41 0.38 % 60
364.6 202.6 86.8 65.1
2.4956/ 0.9982/ 0.4991/ 0.2377/
TB2 0.91 0.89 0.50 0.38 - - % 17
911.5 364.6 182.3 86.8
1.6637/ 0.9982/ 0.6239/ 0.3565/
TB3 0.36 0.60 0.33 0.33 - - % 17
607.7 364.6 227.9 130.2
YKSEKLK BLEEN
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4 T5 A5 Varyans
(Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) (Yl/Gn) (mm) Temsil
Etme Oran
0.9982/ 0.4991/ 0.2377/
TB1 - - 2.93 1.56 1.20 - - % 64
364.6 182.3 86.8
1.6637/ 0.9982/ 0.7130/ 0.4991/ 0.3839/
TB2 0.88 1.71 0.91 1.29 0.64 % 15
607.7 364.6 260.4 182.3 140.2
1.6637/ 0.9982/ 0.4991/ 0.3565/ 0.2377/
TB3 1.38 5.40 3.47 1.10 1.21 % 11
607.7 364.6 182.3 130.2 86.8
izelge 5.5de her bileende de senelik ve 6 aylk etkilerin youn olarak

bulunduu gzlenmektedir. Bunlarn yannda 608 gn ve 2.5 sene periyotlu baz
sinyallerin varl dikkati ekmektedir. Fakat bunlar tm TBlere ortak olarak
dalmamtr.
TBA veri boyutu indirgemelerinde olduka gl bir aratr. Fakat istasyon saysnn
az olmas durumunda nemli fayda salamad deerlendirilmektedir. TUSAGA
AKTF projesinde olduu gibi ok fazla istasyon olmas durumunda (147 istasyon),
ortak baz etkilerin abucak grlmesi asndan ve gerektiinde veri indirgemesi
yaplaca durumlarda, yukarda anlatld ekilde yaplacak bir analizle nemli
faydalar salayabilecei deerlendirilmektedir.
70
5.5 GPS Zaman Serilerinin Lomb-Scargle Yntemi ile Spektral Analizi
Bu alma kapsamnda, Trkiye genelinde dalm 6 SGPS istasyonunun zaman

serilerindeki etkili sinyalleri ve genlikleri tespit etmek amacyla Lomb-Scargle
algoritmas kullanlmtr. Zaman serilerindeki uyuumsuz ller ve istasyon
arzalar gibi sebeplerden dolay gzlem yaplamayan gnlerin olmasndan dolay,
tm istasyonlarn her bileeninde de veri kayplar sz konusudur.
Veri kayplarndan dolay boluklar mevcut olan zaman serilerinin g spektrum

davranlarn inceleyebileceimiz algoritma, 4.2.2 blmnde akland gibi,
Lomb-Scargle algoritmasdr. Bu almada, Brett Shoelson tarafndan MATLAB
ortamnda hazrlanan lombscargle.m yazlm kullanlmtr. Yine sz konusu
yazlmda, kullanc tarafndan belirlenebilen bir gven aralnda (%95 olarak
seilmitir) anlaml sinyalleri ve ilgili genliklerini sunabilme imkan mevcuttur.
lombscargle.m yazlmnn internet ortamnda serbest datm yaplmaktadr. Yine
bu alma kapsamnda hazrlanan tm analiz yazlmlarnn MATLAB ortamnda
hazrlanm olmasndan dolay, lombscargle.m yazlm olduka nemli avantajlar
salamtr.
Yazlmda baz deiiklikler yaplmtr. rnein, yazlm frekans-g spektrum

deerlerini boyutsuz olarak, veri uzunluuna ve varyansna gre deiken bir yapda,
bal olarak gstermektedir. Yazlm iinde gerekli dzenlemeler yaplarak frekansa
bal g deerlerinin mm olarak sergilenmesi salanmtr. Bu ekilde tm
istasyonlarn birbirleriyle olan karlatrmalar daha kolay yaplabilmektedir.
Lomb-Scargle algoritmas kullanlarak istasyonlarn kuzey-gney, dou-bat ve

ykseklik bileenlerinin spektral analizi yaplmtr. Yazlm tarafndan anlaml
bulunan periyodik sinyaller ve genlik deerleri srasyla izelge 5.6, izelge 5.7 ve
izelge 5.8de sunulmutur.
71
izelge 5.6: Zaman serilerinin Kuzey-Gney Bileenlerinin L-S analizinde
bulunan baskn sinyallerin periyotlar ve genlik deerleri
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4 T5 A5 T6 A6
(Yl ve (mm) (Yl ve (mm) (Yl ve (mm) (Yl ve (mm) (Yl ve (mm) (Yl ve (mm)
Gn) Gn) Gn) Gn) Gn) Gn)
1.66/ 1.00/
ISTA - - 0.5 0.9 - - - - - -
608 365
1.00/ 0.50/
TRAB - - - - 1.0 - - 0.6 - -
365 182
2.50/ 1.00/ 0.71/ 0.55/ 0.25/
ANKR 1.0 - - 0.8 0.4 0.5 0.335
912 365 260 202 91
1.66/ 1.00/
TUBI - - 0.5 0.5 - - - - - -
608.4 365
1.07/ 0.48/
MERS - - - - 3.1 - - 0.6 - -
391 175
1.05/
ANTA - - - - 1.0 - - - - - -
385
izelge 5.7: Zaman serilerinin Dou-Bat Bileenlerinin L-S analizinde bulunan

baskn sinyallerin periyotlar ve genlik deerleri
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4 T5 A5 T6 A6
2.50/ 1.00/ 0.55/ 0.24/
ISTA 0.4 - - 0.7 - - 0.5 0.4
912 365 202 87
1.00/ 0.50/ 0.24/
TRAB - - - - 0.4 - - 0.5 0.5
365 182 88
1.00/ 0.62/ 0.31/
ANKR - - - - 0.7 - - 0.5 0.5
365 228 114
1.00/ 0.50/ 0.24/
TUBI - - - - 0.5 - - 0.5 0.4
365 182 87
1.07/ 0.47/
MERS - - - - 1.6 - - 0.9 - -
391 174
1.05/ 0.23/
ANTA - - - - 2.0 - - - - 1.0
385 86
izelge 5.8: Zaman serilerinin Ykseklik Bileenlerinin L-S analizinde bulunan

baskn sinyallerin periyotlar ve genlik deerleri
T1 A1 T2 A2 T3 A3 T4 A4 T5 A5 T6 A6
1.00/ 0.50/ 0.24/
ISTA - - - - 4.3 - - 2.4 1.0
365 182 87
1.00/ 0.75/ 0.50/
TRAB - - - - 3.8 1.1 2.4 - -
365 274 182
1.00/ 0.50/ 0.24/
ANKR - - - - 2.6 - - 1.9 1.0
365 182 87
1.00/ 0.50/ 0.24/
TUBI - - - - 1.9 - - 1.4 0.8
365 182 87
0.85/ 0.61/ 0.47/ 0.23/
MERS - - - - 3.0 1.5 2.3 2.0
313 224 174 84
1.05/ 0.52/ 0.08/
ANTA - - - - 3.3 - - 1.5 1.3
385 192 31
72
Spektral analiz sonucunda, tm istasyonlarn her bileeninde de senelik ve alt
aylk etkiler, %95 gven aralnda anlaml olarak tespit edilmitir. Baz
istasyonlarda (ISTA, TUBI ve ANTAnn kuzey, ANTAnn bat) alt aylk etki
baskn olarak grlmemitir. Spektrum deerlerine bakldnda alt aylk etkinin
0.2-0.4 mm civarnda olduu belirlenmitir.
Tespit edilen senelik sinyallerin genliklerinin yatayda ortalama 1 mm, deyde ise
ortalama 3.2 mm olduu gzlenmektedir. Sonu olarak tm istasyonlarda, genlii ve
faz deiiklik gstermekle birlikte, senelik ve alt aylk sinyallerin kullanlmasna
karar verilmitir.
5.6 SGPS stasyonlarnda Senelik ve Alt Aylk Sinyallerin Hesaplanmas
Zaman serileri spektral analizi sonucunda kan baskn sinyallerden en nemlileri,

alt aylk ve bir senelik frekansa sahip olan etkilerdir. Sz konusu sinyallerin
dorusal hz ile beraber En Kk Kareler Dengelemesi ile genlik ve fazlarnn
hesaplanabilmesi amacyla aadaki matematiksel model kullanlmtr.
X(ti)=Xo+r ti+a.sin(2ti)+b.cos(2ti)+c.sin(4ti)+d.cos(4ti)+x(ti) (5.3)
Burada;
Xo : Zaman serisinin x eksenini kestii nokta,
r : Dorusal hz,
a, b : Senelik etkinin genliinin dey ve yatay bileenleri,
c, d : Alt aylk etkinin genliinin dey ve yatay bileenleri
olarak alnmtr. Genlik ve faz hesaplamalar ise aadaki gibi yaplmaktadr:
Genlik(senelik)= a 2 + b 2 (5.4a)
Genlik(alt aylk)= c 2 + d 2 (5.4b)
Faz(senelik) = arctan(a/b) (5.5a)
Faz(alt aylk) = arctan(c/d) (5.5b)
73
Eitlik (5.3) ile verilen matematiksel modelin En Kk Kareler Yntemiyle
dengelenmesi sonucu elde edilen parametreler izelge 5.9da sunulmutur.
Hesaplanan senelik ve alt aylk parametreler daha sonraki blmde kampanya tipi
llerle hesaplanan hzlarn gelitirilmesinde kullanlacaktr.
izelge 5.9: 2006 yl bana kadar olan zaman serilerinden elde edilen senelik ve
alt aylk etkilerin genlik deerleri.
KUZEY - GNEY
stasyon Hz Senelik Senelik 6 aylk 6 aylk
(mm/yl) (mm/yl) (cos) (mm) (sin) (mm) (cos) (mm) (sin) (mm)
(mm) (mm) (mm) (mm)
stanbul 8.43 0.03 0.72 0.05 0.47 0.05 0.16 0.05 0.10 0.05
Trabzon 11.75 0.02 -0.99 0.05 0.03 0.05 0.43 0.05 0.43 0.05
Ankara 10.39 0.03 -0.49 0.07 0.67 0.07 0.29 0.07 -0.24 0.07
Tubitak 8.36 0.03 0.49 0.06 -0.15 0.06 0.17 0.06 0.01 0.06
Mersin 14.82 0.04 3.40 0.08 0.45 0.08 -0.12 0.08 0.03 0.08
Antalya 3.37 0.12 0.85 0.10 0.75 0.10 -0.08 0.10 0.41 0.10
DOU - BATI
(mm) (mm) (mm) (mm)
stanbul 25.82 0.04 0.77 0.07 -0.07 0.07 0.25 0.07 -0.38 0.07
Trabzon 25.04 0.03 -0.19 0.08 -0.39 0.08 0.24 0.08 -0.45 0.08
Ankara 0.52 0.04 0.26 0.09 -0.75 0.10 0.31 0.09 -0.17 0.09
Tubitak 22.80 0.03 0.39 0.07 -0.32 0.07 0.11 0.07 -0.52 0.07
Mersin 13.67 0.06 -1.62 0.12 -0.10 0.12 0.30 0.11 -0.39 0.12
Antalya 13.48 0.21 -1.62 0.17 -1.87 0.18 0.13 0.17 -0.52 0.17
YKSEKLK
(mm) (mm) (mm) (mm)
stanbul -0.80 0.08 -1.24 0.17 -4.11 0.16 0.01 0.17 2.31 0.17
Trabzon -1.42 0.07 1.04 0.17 -3.79 0.18 -0.91 0.17 2.29 0.18
Ankara -3.56 0.09 0.26 0.19 -2.88 0.19 -0.13 0.19 2.00 0.19
Tubitak -3.13 0.08 0.59 0.17 -1.80 0.17 -0.45 0.17 1.25 0.17
Mersin 4.04 0.16 -0.55 0.30 -3.57 0.30 -1.60 0.29 0.97 0.30
Antalya -0.96 0.34 -0.10 0.27 -3.80 0.29 0.40 0.27 0.89 0.28
74
En Kk Kareler dengelemesi ile hesaplanan ve izelge 5.9da sunulan senelik ve
alt aylk etkilerin konumsal olarak grselletirilmesi amacyla sz konusu etkilerin
yatay ve dey bileenleri Trkiye haritas zerinde ekil 5.7-10da verilmitir.
Harita zerindeki periyodik etkilerin uzunluklar genliklerini, her bir etkinin doudan
itibaren yapt a ise faz asn gstermektedir.
Kuzey
Dou
ekil 5.7: Zaman serilerinden elde edilen yatay yndeki senelik bileenlerin
genliklerinin istasyonlara gre dalm.
ekil 5.8: Zaman serilerinden elde edilen dey yndeki senelik bileenlerin
75
Kuzey
Dou
ekil 5.9: Zaman serilerinden elde edilen yatay yndeki alt aylk bileenlerin
ekil 5.10: Zaman serilerinden elde edilen dey yndeki alt aylk bileenlerin
76
6. KAMPANYA TP GPS HIZLARININ YLETRLMES
Sabit GPS istasyonlarndan elde edilen zaman serilerinin analizi ile bulunan eitli
etkilerin, iki seneden ksa aralkla l yaplm bir deformasyon noktasna
uygulanarak daha gereki hz hesaplamas yaplabilir. Bu tr uygulamalardan
deformasyon analizi yapan bir gzlemci, ksa bir zaman aralnda hesaplad hzda
baz dzeltmeler getirerek mevsimsel sinyaller elimine edilebilir. Dier bir uygulama
ise hesaplanan TUTGA hzlarna getirilecek dzeltmeler ile hzlarn iyiletirilmesi
almalardr.
6.1 Deformasyon lmeleri
GPS tekniini kullanarak deformasyon analizi yapmak isteyen bir lmeci, 6 ay veya
bir sene aralkla yapt ller ile bir deformasyon veya hz belirlemek isteyebilir.
Daha nceki blmlerde belirtildii gibi, elde edecei hzlarda anlk, logaritmik veya
periyodik bir etki bulunabilir. Bu etkilerin glgesinde kalan bir hesaplamadan elde
edilecek sonular yanltc olabilmektedir.
Blewitt ve Lavalle (2002)e gre jeodezik zaman serilerinden hz analizi yapmak iin
gerekli sre minimum 2.5 yldr. Aksi halde dk frekansl sinyallerin etkisinin
seriden karlmas gerekmektedir. ekil 1.2de stanbul SGPS istasyonunun
ykseklik bileenine ait zaman serisi grlmektedir. Bu zaman serisinde spektral
analiz ile bir yllk etkinin genlii 4.3 mm hesaplanmtr. Eer kampanya ls bu
nokta yaknnda sinyal faznn en dk olduu yerde yaplr ve dier zaman an da
sinyal faznn en yksek olduu zamanda yaplrsa, maksimum hata 8.6 mm olur.
Ykseklik bileeninin hznn dk olduu gz nne alnrsa, hzn ynnn de
hatal hesaplanmas kanlmaz olacaktr.
Kampanya tipi GPS lmeleri ile belirlenen GPS hzlarnn dikkatli bir biimde
incelenmesi gerekir. zellikle de kampanyalar aras sre 2 yldan az ise yukarda
aklanan hataya dlmemesi ancak tesadf artlara bal olacaktr.
77
Sabit GPS istasyonlar analizlerinden yararlanarak elde edilen nemli periyodik
etkilerin karlmasyla hatalar minimuma indirilecektir. Analizi yapan kii, l
yapt zaman anlarndaki etkileri hesaplamalarna dhil ettiinde, daha gereki bir
hz hesaplayabilecektir.
6.2 TUTGA Hzlarna Getirilecek Dzeltmeler
Trkiye Ulusal Temel GPS A (TUTGA); GPS teknolojisine dayal, ITRF

(International Terrestrial Reference Frame) koordinat sisteminde belirli bir zamanda
(zaman an), her noktasnda koordinat (X,Y,Z) ve bu koordinatlarn zamana bal
deiimleri (hzlar Vx, Vy, Vz), ortometrik ykseklikleri (H) ve jeoid ykseklii (N)
bilinen lke yzeyine homojen dalm yaklak 600 noktadan oluan bir jeodezik
adr.
TUTGA noktalarnn bazlarnda hzlar, ya ksa periyotlu tekrarl llerden ya da

tekrarl ls olmayan noktalarda kestirim ile belirlenmitir.
23 Haziran 2005de kabul edilen Byk lekli Harita ve Harita Bilgileri retim
Ynetmeliine gre:
B Derece Alar ve Noktalar Uluslararas veya blgesel alara dayal Ulusal GPS
a ve noktalardr (TUTGA).
C Derece Alar ve Noktalar: B derece an sklatrlmas ile oluan alardr ve
aadaki alt dereceli a ve noktalardan oluur:
C1 Derece Alar ve Noktalar: st derecedeki alara dayal, baz uzunluu 1520
km olan a ve noktalardr (Ana GPS A ve noktalar: AGA).
C2 Derece Alar ve Noktalar: st derecedeki alara dayal, ortalama kenar
uzunluu 5 km olan a ve noktalardr (Sklatrma GPS A ve Noktalar: SGA).
C3 Derece Alar ve Noktalar: st derecedeki alara dayal, en byk baz
uzunluu 3 km olan a ve noktalardr (Alm iin Sklatrma A ve Noktalar:
ASN).
C4 Derece Alar ve Noktalar: st derecedeki alara dayal poligon a ve
noktalar ile poligon balanabilen fotogrametrik noktalardr.
78
Yine ayn ynetmelie gre, oluturulacak C1 ve C2 derece a nokta (AGA ve SGA)
hzlar, TUTGA nokta hzlarndan enterpolasyonla hesaplanmaktadr. Bu durumda,
TUTGA nokta hzlarndaki hatalar yaylarak sz konusu nokta hzlarn olumsuz
olarak etkilemektedir.
Hz hesaplamalar tamamlanm olan TUTGA nokta hzlarndaki periyodik

sinyallerden kaynaklanan hatalar anlamak mmkn deildir. Ancak, iki zaman an
l yaplm olan bir noktada hz belirlenirken hangi zaman anlarndaki llerin
hesaba katld bilgisinden yararlanarak bu etkiler hzlardan karlabilir. kiden
fazla zaman annda l yaplm noktalarda ise l zaman anlarndaki koordinat
bilgileri alnarak yine ilgili zaman anlarndaki kaydrlm koordinat bilgilerine
dzeltmeler getirilebilir. Dolaysyla, dzeltilmi hza sahip TUTGA noktalarndan
enterpolasyonla elde edilecek hzlar ile AGA ve SGA noktalarndaki hz belirleme
almalarna ynelik skntlar giderilmi olacaktr.
6.3 Senelik Etkilerin Gridlenmesi
Bu alma kapsamnda Trkiyede faaliyet gsteren 6 istasyona ait zaman serileri

analizleri yaplarak baskn olarak tespit edilen senelik ve alt aylk sinyallerin
genlikleri hesaplanmtr. Elde edilen genliklerden yararlanarak 1x1 derecelik grid
ke noktalarnda genlik deerleri enterpole edilmitir. Bu gridlerden yararlanarak
ilgili TUTGA noktasnn veya deformasyon noktasnn hzna dzeltme getirilebilir.
Senelik etkilerin enterpolasyonu Surfer yazlm ile Krigging metodu kullanlarak
gerekletirilmitir. Aadaki ekillerde srasyla kuzey-gney, dou-bat ve
ykseklik bileenlerinin zaman serileri analizi ile elde edilen senelik bileenlerin
Trkiye alannda grid ke noktalarnda enterpole ve ekstrapole edilerek hesaplanan
sonular sunulmutur.
79
ekil 6.1: Kuzey-gney bileeni senelik etkilerinin grid noktalarnda enterpolasyonu.
ekil 6.2: Dou-bat bileeni senelik etkilerinin grid noktalarnda enterpolasyonu.
80
ekil 6.3: Ykseklik bileeni senelik etkilerinin grid noktalarnda enterpolasyonu.
6.4 TUTGA Hzlarnn yiletirilmesine Ynelik Uygulama
ki veya daha fazla zaman an l yaplan TUTGA noktalarnn hangi zaman

anlarnda l yapld bilgisinin temin edilmesiyle hzlarnn incelemesi yaplabilir.
ncelikle, sz konusu zaman anlarndaki senelik etkiler hesaplanr. rnek olarak
stanbul SGPS istasyonu zerinde kampanya lmesi yaplm ve bu durumda sabit
istasyon ve szde kampanya noktasnn ayn etkilere maruz kaldklar kabul
edilecektir. stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileenini ele alarak almann
aamalar aadaki gibi olacaktr.
6.4.1 TUTGA noktasnn l zaman anlarnn bulunmas
t1=2002.3192 y1=-3.98 mm
t2=2003.6397 y2= 6.08 mm
gerek l zaman anlar koordinat zaman serisinin ierisinden alnarak kampanya

tipi l ya da baka bir deyile TUTGA noktas olarak kabul edilmitir. Aldmz
bu iki zaman an koordinat TUTGA noktasnn l zaman anlar ve koordinatlar da
ilgili zaman anlarna karlk gelen konum bilgileri olarak kabul edebiliriz. Bu iki
noktadan hesaplayacamz dorusal hz,
81
y 2 y1
Vilk = (6.1)
t 2 t1
eitliinden hareketle Vilk=7.61 mm/yl olarak bulunmutur. ekil 6.4de bu durum

grafik olarak sergilenmitir.
4
Koordinat (mm)
-2
-4
-6
2002.3192 2002.6 2002.8 2003 2003.2 2003.4 2003.6397 2003.8
Zaman (Yil)
ekil 6.4: Kampanya tipi lden dorusal hzn hesaplanmas.
stanbul SGPS istasyonunun ykseklik bileenine ait zaman serilerinden elde edilen
analiz sonular izelge 6.1de verilmitir.
izelge 6.1: stanbul SGPS istasyonunun En Kk Kareler Analizi sonular.
(mm) (mm )
Kayklk: Modelin Y eksenini 1608.263 168.734

kestii noktadaki koordinat deeri
Dorusal hz (Vzsa) -0.803 mm/yl 0.084 mm/yl
Senelik Bileen (Cos) -1.240 0.171
Senelik Bileen (Sin) -4.107 0.166
Alt aylk Bileen (Cos) 0.015 0.168
Alt aylk Bileen (Sin) 2.314 0.167
82
Yukardaki izelgeden istasyona ait dorusal hzn -0.803 mm/yl olduu
grlmektedir. Bu hz, istasyona ait 5 senelik zaman serilerinin, senelik ve alt aylk
etkileri de gz nne alnarak hesapland iin geree en yakn hz olarak
deerlendirilmektedir. Yine ayn izelgede, istasyona ait senelik ve alt aylk
sinyallerin sins ve kosins bileenleri grlmektedir.
6.4.2 TUTGA zaman anlarna dzeltme deerlerinin getirilmesi
Zaman serileri analizi ile hesaplanan senelik ve alt aylk etkileri aadaki formlde
yerine koyarak ilgili zaman anlarndaki dzeltme deerleri aadaki eitliklerle elde
edilmektedir.
Senelik Etki = a.sin(2ti) + b.cos(2ti) (6.2)
Alt Aylk Etki = c.sin(4ti) + d.cos(4ti) (6.3)
Yukardaki eitliklerde a,b,c ve d parametreleri srasyla senelik ve alt aylk etkilerin

sins ve kosins bileenlerini gstermektedir. ti deeri ise ilgili zaman anlarn temsil
etmektedir.
Bu durumda t1 ve t2 zaman anlarndaki senelik ve alt aylk etkilerin bileenleri

aadaki gibidir:
t1=2002.3192 zaman anndaki senelik etki = -3.20 mm ve alt aylk etki=-1.78 mm
t2=2003.6397 zaman anndaki senelik etki = 3.95 mm ve alt aylk etki= 2.27 mm
Hesaplama kolayl asndan ekil 6.4deki grafiin balang zaman ann (t1),
koordinat sisteminde sfr noktasna kaydrmakta bir saknca yoktur. Bu durumda
gelitirilmesi planlanan TUTGA hz ile ayn konuma dnm olacaktr. nk
elde mevcut olan TUTGA hznn balang ve biti koordinat deerleri yoktur.
Yalnzca hz ve zaman an bilgileri mevcuttur. Eldeki zaman an bilgilerinin farkn
alarak birinci zaman an sfra getirilmi olur. Bu durumu gsteren grafik ekil
6.5de sunulmutur.
83
ekil 6.5: TUTGA hzna senelik ve alt aylk etkilerin getirilmesiyle yeni hznn
hesaplanmas.
6.4.3 TUTGA zaman anlarnda yeni hz hesabnn yaplmas
Yukarda elde ettiimiz senelik ve alt aylk etkileri ilgili zaman anlarndaki
koordinat deerlerinden kardmzda;
0 zaman anndaki yeni koordinat deeri = 0.00 (-4.98) = 4.98 mm
1.3205 zaman anndaki yeni koordinat deeri= 10.06 (6.22) = 3.84 mm
olarak bulunur. Yeni hz deeri (6.1) eitliinden hareketle,
Vdzeltilmi=(3.84-4.98) / 1.3205 = -0.86 mm/yl olarak hesaplanr.
Elde edilen yeni hz deerinin dzeltme getirilmeden hesaplanm hz deerinden

(7.61 mm/yl) olduka farkl ve noktann zaman serilerinden hesaplanan hzna
(-0.803 mm/yl) yakn bir deer olduu aka grlmektedir.
Bu ekilde, zellikle iki zaman an gzlem yaplm TUTGA hzlarna yaplacak

dzeltmelerle hz alanlarnn daha gereki bir dorulua kavuaca
deerlendirilmektedir.
84
6.4.4 Ankara istasyonunun TUTGA noktas kabul edilerek hznn
iyiletirilmesi
Yukardaki rnekte, TUTGA noktasnn sabit GPS istasyonu ile ayn noktada olduu
varsaylarak, ilgili sabit GPS istasyonunun zaman serilerinden elde edilen senelik ve
alt aylk etkiler, herhangi bir enterpolasyona gerek duyulmadan birebir getirilerek,
dorusal hzn iyiletirilmesi iin bir yntem gelitirilmitir.
Fakat gerekte durum bu ekilde olmayabilir. Sabit GPS istasyonlarndan konumsal

olarak uzaktaki bir TUTGA noktasnn hznn gelitirilebilmesi iin, ilgili sabit GPS
istasyonlarnn zaman serileri analizi ile elde edilen mevsimsel etkilerin sz konusu
TUTGA noktasnda enterpole edilerek dzeltmelerin hesaplanmas gerekecektir. Bu
uygulama iin Ankara sabit GPS istasyonu TUTGA olarak kabul edilmitir.
Dolaysyla Ankara istasyonunun zaman serileri analizinden elde edilen etkiler gz
ard edilerek, dier istasyonlardan hesaplanan senelik ve alt aylk etkiler Ankara
noktasnda kestirilerek bu nokta iin dzeltme deerleri bulunmutur.
Ankara istasyonunun zaman serisi ierisinden iki zaman an seilerek dorusal hz

tpk TUTGA noktalarnda olduu gibi hesaplanmtr. ISTA,TUBI,TRAB,MERS ve
ANTA istasyonlarndan elde edilen senelik ve alt aylk etkiler bu zaman anlarna
uygulanarak, iki zaman an lden hesaplanan dorusal hzdaki deime
gzlenmitir.
Ankara istasyonu iin aadaki zaman anlar ve karlk gelen koordinat deerleri,
test zaman anlar olarak seilmitir:
t1=2002.3657 y1=-1.084 mm
t2=2003.6781 y2= 2.726 mm
Yukardaki zaman anlar kampanya ls olarak kabul edilip noktann dorusal hz

hesaplandnda Vilk=2.9 mm/yl bulunmutur. Hlbuki ayn noktann zaman
serilerinden elde edilen hz -3.56 mm/yldr. Grld gibi hem hzn ynnde
hem de byklnde bir fark mevcuttur.
Ankara istasyonu iin dier istasyonlar kullanlarak kestirilen senelik ve alt aylk
etkiler aadaki gibidir:
85
t1=2002.3657 zaman anndaki senelik etki = -2.33 mm ve alt aylk etki= -1.18 mm
t1=2002.3657 zaman anndaki toplam dzeltme deeri=(-2.33)+(-1.18)= -3.51 mm
t2=2003.6397 zaman anndaki senelik etki = 2.51 mm ve alt aylk etki= 1.46 mm
t2=2003.6397 zaman anndaki toplam dzeltme deeri=(2.51)+(1.46)= 3.97 mm
Kestirimle hesaplanan ilgili zaman anlarndaki etkiler, koordinatlara dzeltme olarak

(3.81 (3.97)) (0 ( 3.51))
getirildiinde, noktann yeni hz Vdzeltilmi=
1.3124
Vdzeltilmi = -2.79 mm/yl olarak hesaplanmtr.
Sonu olarak, Ankara Sabit GPS istasyonunu TUTGA noktas gibi kabul ederek
dier istasyonlardan elde edilen baskn sinyalleri enterpole edip bu nokta iin
dzeltme olarak getirdiimizde; sonu hzn (Vdzeltilmi = -2.79 mm/yl) dorusal
olarak iki zaman anyla hesapladmz hzdan (Vilk= 2.9 mm/yl) olduka farkl ve
zaman serisi analiziyle hesaplanan hza (-3.56 mm/yl) olduka yakn olduu tespit
edilmitir.
6.4.5 Kampanya tipi GPS hzlarnn gelitirilmesinin MAGNET

istasyonlarnda uygulanmas
Blm 6.4de verilen uygulamada, Trkiye genelinde ve yalnzca ykseklik

bileenine ait dorusal hzn iyiletirilmesi aratrlmtr. Yatay yndeki senelik ve
alt aylk etkiler iin, istasyonlarn dalmndan dolay bir genelleme yaplamayaca
deerlendirilmitir. Daha kk bir blgede kampanya tipi GPS istasyonlarnn yatay
ve dey hzlarnn iyiletirilmesini test etmek amacyla, MAGNET sabit GPS
istasyonlarnn verilerinden yararlanlmtr. Uygulamada kullanlan MAGNET
istasyonlarnn dalm ekil 6.6da verilmitir.
Bu kapsamda, MAGNET istasyonlar kampanya tipi GPS gzlem istasyonlar olarak

kabul edilmitir. Her istasyonun hz bileeninin zaman serilerinin iinden ikier
zaman an ve bu zaman anlarna karlk gelen koordinat deerleri alnarak kampanya
tipi GPS hzlar hesaplanmtr. Bu aamada sistematik bir hatadan kanmak
amacyla, oluturulan kampanya lleri farkl zamanlarda seilmitir.
86
ekil 6.6: Uygulamada kullanlan MAGNET istasyonlarnn dalm.
Sonraki aamada, stanbul sabit GPS istasyonunun her bileeninden hesaplanan

senelik ve alt aylk etkiler, ilgili zaman anlarndaki koordinat deerlerine dzeltme
olarak getirilmi ve yeni hesaplanan hzlar, ilgili istasyonlarn zaman serileri
analizlerinden hesaplanan daha yksek doruluktaki hzlarla karlatrlmtr. Elde
edilen sonular izelge 6.2de sunulmutur.
stasyonlarn kuzey-gney hz bileeninin iyiletirilmesi uygulamasnda, kampanya

tipi lmelerle belirlenen hz ile zaman serilerinden elde edilen hz arasndaki fark
ortalama 1.5 mmdir. Senelik ve alt aylk etkilerin ilgili zaman anlarna dzeltme
olarak getirildikten sonra bu fark azalm ve ortalama 0.3 mm olmutur. Ortalama
iyiletirme 1.2 mm civarndadr.
Dou-bat hz bileeni iin; kampanya tipi lmelerle belirlenen hz ile zaman

serilerinden elde edilen hz arasndaki fark ortalama 1.4 mmdir. Senelik ve alt aylk
etkilerin ilgili zaman anlarna dzeltme olarak getirilmesinden sonra fark ortalama
0.6 mm dzeyine inmitir. Ortalama 0.8 mmlik bir iyiletirme salanmtr.
Ykseklik bileeninin hznn iyiletirilmesi aamasnda ise; kampanya tipi

lmelerle belirlenen hz ile zaman serilerinden elde edilen hz arasndaki fark
ortalama 6.7 mmdir. Senelik ve alt aylk etkilerin dzeltme olarak getirilmesinden
sonra bu fark azalarak ortalama 1.2 mm seviyesine inerek, ortalama 5.5 mmlik bir
iyiletirme elde edilmitir.
87
izelge 6.2: MAGNET istasyonlarnn hzlarnn gelitirilmesi. Vzsa: Zaman serileri
analizi ile hesaplanan hz. Vkamp: Kampanya yntemi ile hesaplanan hz.
Vdz: Senelik ve alt aylk etkilerin dzeltme olarak getirilmesinden
sonra hesaplanan gelitirilmi hz. ti: Kampanya zaman anlar.
stasyon Bileen ti Vkamp (mm/yl) Vzsa (mm/yl) Vdz (mm/yl)

2002.17945
Kuzey 6.0 7.4 7.0
2003.66986
2002.34657
DUMT Dou 0.6 2.0 1.1
2003.59315
2002.37397
Ykseklik 3.0 -4.7 -5.3
2003.64794
2002.99041
Kuzey 4.2 5.2 5.2
2004.52595
2002.96301
MADT Dou 5.8 7.3 6.8
2004.14071
2004.32377
Ykseklik 4.0 -0.6 -3.5
2003.56027
2004.14071
Kuzey 4.1 6.1 5.0
2005.35205
2003.96301
ERDT Dou 4.1 5.8 5.1
2005.13561
2003.27260
Ykseklik 5.8 -1.1 -1.6
2004.58333
2004.12705
Kuzey 7.6 9.8 10.0
2004.75273
2003.34383
BAD1 Dou 22.5 23.9 23.0
2004.59426
2004.31830
Ykseklik 4.9 -0.9 -2.9
2005.57671
2003.05890
Kuzey 5.6 6.5 6.5
2004.34563
2002.92192
KART Dou 2.3 3.3 3.4
2004.20355
2001.30822
Ykseklik 6.2 -2.1 -2.1
2002.63698
6.5 Bir stasyondan Elde Edilen Etkilerin Mesafeye Bal Deiimi
nceki Blmlerde, TUTGA veya kampanya tipi deformasyon ls ile hesaplanan

GPS hzlarna etki eden sinyaller, tm Trkiye iin grid noktalarnda hesaplanm ve
dzeltmeler getirilmitir. Daha kk bir blge iin, tek bir istasyondan elde edilecek
etkilerin mesafeye bal nasl bir deiim gsterdiini belirlemek amacyla; ISTA,
88
TUBI, ANKR ve ANTA istasyonlarnn arasnda kalan blge test alan olarak
seilmitir. Sz konusu drt istasyonun dey bileenlerinden elde edilen yalnzca
senelik etkiler bu blge arasnda kalan alanda enterpole edilmitir.
Periyodik etkileri, kampanya lleri ile elde edilen hzlara dzeltme olarak getirmek
istediimizde, bu drt istasyon arasnda kalan blgede gridlenmi olan etkilerden
noktaya en yakn olan seerek veya ilgili noktada kestirim yaparak dzeltme etkisini
kullanabiliriz. ekil 6.7de grid noktalarnda hesaplanm olan senelik etkilerden her
birinden ANKR istasyonundaki etkiyi kardmzda, yalnzca ANKR
istasyonundan hesaplanan senelik etkinin mesafeye bal olarak deiimi
sergilenmitir.
ekil 6.7de, sadece ANKR istasyonuna ait senelik etkilerin kullanlmasyla elde
edilen dzeltme deerlerinin, drt istasyondan elde edilecek deerlerle olan
farklarnn, seilen test blgesindeki durumu grlmektedir. ANKR istasyonundan
yaklak 100-200 kmden sonra kullanlabilirliin dt gzlenmektedir. Bu
noktadan hareketle, eer sadece bir istasyondaki dey bileene ait senelik etkinin
kullanlmas durumunda, istasyona mesafesi 100-200 km yarapndaki noktalarda
yalnzca sz konusu istasyona ait dzeltmeler kullanlarak, dey yndeki dorusal
tektonik hzn iyiletirilmesinde kullanlabilecei deerlendirilmektedir.
89
ekil 6.7: Ankara istasyonundan elde edilen dey bileene ait senelik etkinin
kullanlabilirliinin mesafeye bal olarak gsterimi.
90
7. SONULAR, DEERLENDRME VE NERLER
Bu almada, sabit GPS istasyonlarnn yksek frekansl veri yapsndan elde edilen
zaman serileri analizi sonular ile kampanya tipi GPS lmelerinden hesaplanan
tektonik dorusal hzn iyiletirilebilmesi iin bir yaklam nerilmitir. Konumsal
olarak seyrek olan sabit GPS istasyonlarndan yararlanarak konumsal olarak daha sk
kampanya noktalarnn hzlarna getirilecek dzeltmelerle daha gereki bir hz
alanna ulalmas hedeflenmitir.
GPS zaman serileri, eitli grlt modelleri ile test edilerek test verisi olarak seilen
istasyonlara ait en uygun modelin Beyaz Grlt ve Krpma Grltsnn
birleimi olduu grlmtr. Bu alma kapsamnda yaplan EBOK analizleri
sonucunda, grlt modelleri gz nne alnmadan yalnzca Beyaz Grlt olduu
kabul edilerek, dier bir deyile yalnzca En Kk Kareler Yntemi kullanlarak
yaplan hesaplamalarda, dorusal tektonik hz parametresinin hatasnn yatayda
ortalama 7 kat, deyde ise ortalama 8 kat daha kk hesaplanaca bulunmutur.
Temel Bileenler Analizi, veri boyutu indirgemelerinde olduka gl bir aratr. Bu

alma kapsamnda ancak 4 istasyonun verisi kullanlarak bir analiz yaplabilmitir.
TBAnin olduka pratik ve hzl yaps sayesinde konumsal olarak dank yapdaki
istasyonlarn sahip olduu periyodik etkileri anlamak iin kullanll bir ara olduu
grlmtr. Zaten az olan istasyon says iin veri boyutunun indirgemesinde
nemli bir kazan salanmamtr. ok fazla istasyon olmas durumunda ortak baz
etkilerin abucak grlmesi asndan ve gerektiinde veri indirgemesi yaplaca
durumlarda nemli faydalar salayabilecei deerlendirilmektedir.
Sabit GPS istasyonlarndaki arzalar ve zaman serilerindeki uyuumsuz llerin

atlmas gibi sebepler sonucunda ou durumda boluksuz veri elde etmek olanakl
deildir. Bu alma kapsamnda Trkiye genelinde dalm 6 sabit GPS
istasyonunun zaman serilerindeki etkili sinyalleri ve genlikleri tespit etmek amacyla
Lomb-Scargle algoritmas kullanlmtr. Bu sayede Fourier Analizi ynteminin bir
91
kstlamas olan boluklu verinin spektral analizi konusunda bu problemin stesinden
gelinmitir. Ayrca, Spektrumdaki her zirve ne kadar anlamldr? sorusuna nicel bir
miktarn nasl hesaplanacana dair bir algoritma Lomb-Scargle yntemi ile
gelmektedir. Spektral analiz sonucu hesaplanan binlerce frekans ierisinden
kullancnn belirleyecei bir gven aralnda hangi frekanslarn anlaml olduunun
tespit edilebilmesi mmkndr.
Lomb-Scargle yntemi ile yaplan spektral analiz sonucunda %95 gven aralnda,
tm istasyonlarn her bileeninde de zellikle senelik etkinin yannda alt aylk
etkiler anlaml olarak tespit edilmitir. Tespit edilen senelik sinyallerin genliklerinin
yatayda ortalama 1 mm, deyde ise ortalama 3.2 mm olduu gzlenmi, bu alma
kapsamnda hz alannn iyiletirilmesi uygulamas iin senelik ve alt aylk sinyaller
kullanlmtr.
Sabit GPS istasyonlarnn zaman serileri analizinden elde edilen periyodik etkileri
kullanarak TUTGA ve dolaysyla C1, C2 derece a noktalar ile kampanya tipi GPS
llerinin hzlarnn iyiletirilmesine ynelik pratik bir yntem nerilmitir. Byk
lekli Harita ve Harita Bilgileri retim Ynetmeliine gre, C1 ve C2 derece a
nokta (AGA ve SGA) hzlar, TUTGA nokta hzlarndan enterpolasyonla
hesaplanmaktadr. Blm 6.4de akland gibi ounluunun hzlar kampanya
lmeleri ile hesaplanm TUTGA hzlarnn, ilave edilebilecek senelik ve alt aylk
etkilerle iyiletirilebilecei deerlendirilmektedir.
Kampanya tipi GPS lmeleri ile deformasyon hz belirleme almalarnda, Blm

6.1de akland gibi sabit GPS istasyonlar zaman serileri analizlerinden elde
edilecek etkilerin kullanlmasyla daha gereki ve gvenilir deformasyon
deerlerine ulalabilecei deerlendirilmektedir.
stasyonlarn kuzey-gney ve dou-bat bileenlerine ait senelik ve alt aylk etkilerin

(ekil 6.1 ve ekil 6.2), istasyonlarn konumsal olarak olduka dank ve saylarnn
az olmasndan dolay, gerek yn gerekse iddet itibariyle ortak zellikleri tespit
edilememitir. Dolaysyla bu etkilerin tm test blgesinde uygulanabilmesi iin daha
fazla istasyonun verilerinin analizine ihtiya duyulduu deerlendirilmektedir. Bu
aamada, Marmara Blgesindeki MAGNET istasyonlarnn verileri kullanlmtr. Bu
istasyonlarn stanbul sabit GPS istasyonuna olan mesafeleri 25-120 km arasnda
92
deiim gstermektedir. MAGNET istasyonlarnn zaman serilerinin ierisinden
farkl zaman anlarnda seilen ikier koordinat deeri kampanya lmesi olarak
kabul edilerek bir hz hesaplanmtr. stanbul sabit GPS istasyonundan elde edilen
senelik ve alt aylk etkiler, kampanya lmesi oluturulan zaman anlarndaki
koordinat deerlerine dzeltme olarak getirilmitir. Elde edilen yeni koordinat
deerlerinden hesaplanan hzlar ile MAGNET sabit GPS istasyonlarnn zaman
serileri analizleri ile bulunan hzlar karlatrlmtr. Sonu olarak yatay yndeki
hz bileenlerinde ortalama 1 mm ve dey yndeki hz bileeninde ise ortalama
5.5 mmlik bir iyiletirme salanmtr.
stasyonlara ait ykseklik bileenlerinden elde edilen senelik ve alt aylk periyodik
etkilerin genliklerinin ve fazlarnn yaklak olarak ortak zellik tadklar
grlmektedir (ekil 6.3). Dolaysyla, kampanya tipi bir GPS lmesinde elde
edilecek hzn iyiletirilmesi iin istasyonlardan elde edilecek etkilerin
enterpolasyonuyla uygun sonular bulunacaktr. Elde edilen sonular ile dey
yndeki dorusal hzn iyiletirilmesinde nemli lde katk saland
gzlenmitir.
Dey hzn iyiletirilmesi iin Blm 6.5de akland ekilde, tek bir istasyondan
elde edilen senelik etkinin kullanlmas durumunda (ekil 6.6), yaklak 100-200
kmlik bir blge iin kampanya tipi GPS hzlarnn gelitirilmesinde uygun sonular
salayaca grlmtr. Daha uzak mesafeler iin ise blgede mevcut dier SGPS
istasyonlarnn da analiz edilmesinin uygun olaca deerlendirilmektedir.
93
Canm kzlarm Ece ve Dila
Babanz sizi ok seviyor
94
KAYNAKLAR
Agnew, D.C., 1992. The time-domain behavior of power-law noises, Geophysical

Research Letters, 19, 333-336.
Altamimi, Z., Sillard, P., Boucher, C., 2002. ITRF2000: A new release of the
International Terrestrial Reference Frame for the earth science
applications, Journal of Geophysical Research, 107(B10),
10.1029/2001JB000561.
Altamimi, Z., Sillard, P., Boucher, C., 2003. The impact of a No-Net-Rotation
Condition on ITRF2000, Geophysical Research Letters, 30(2),
10.1029/2002GL016279.
Beran, J., 1994. Statistics for Long Memory Processes, Monogr. Stat. Appl. Probab.,
vol. 61, 315 pp. Chapman and Hall, New York.
Blewitt, G., M. B. Heflin, K. J. Hurst, D. C. Jefferson, F. H. Webb, and J. F.

Zumberge, 1993. Absolute far-field displacements from the 28 June
1992 Landers earthquake sequence, Nature, 361, 340-342.
Blewitt, G., Lavallee, D., 2002. Effect of Annual Signals on Geodetic Velocity,
Journal of Geophysical Research, 107(B7), 10.1029/2001JB000570.
Bock, Y., et al. 1993. Detection of crustal deformation from the Landers earthquake
sequence using continuous geodetic measurements, Nature, 361, 338-
340.
Bock, Y., Wdowinski, S., Fang, P., Zhang, J., Williams, S., Johnson, H., Behr, J.,
Genrich, J., Dean, J., van Domselaar, M., Agnew, D., Wyatt, F., Stark, K., Oral,
B., Hudnut, K., King, R., Herring, T., Dinardo, S., Young, W., Jackson, D.,
Gurtner, W., 1997. Southern California Permanent GPS Geodetic Array: Continuous
measurements of regional crustal deformation between the 1992
Landers and 1994 Northridge earthquakes, Journal of Geophysical
Research , 102(B8), 18013-18033.
Boucher, C., Altamimi, Z., Sillard, P., 1999. The 1997 International Terrestrial
Reference Frame, IERS Tech. Note 27, Int. Earth Rotation Serv, Paris.
Brillinger, D.R., 1975. Time Series Data Analysis and Theory, ABD.
Calais, E., 1999. Continuous GPS measurements across the Western Alps, 1996-
1998, Geophys. J. Int., 138, 221-230.
95
Davies, P., Blewitt, G., 2000. Methodology for Global Geodetic Time Series
Estimation: A New Tool for Geodynamics , Journal of Geophysical
Research , 105(B5), 11083-11100.
DeMets, C., Gordon, R.G., Argus, D.F., Stein, S., 1990. Current plate motions,
Geophys. J. Int., 101, 425-478.
DeMets, C., Gordon, R.G., Argus, D.F., Stein, S., 1994. Effect of recent revisions
to the geomagnetic reversal time scales on estimates of current plate
motions, Geophysical Research Letters, 21, 2191-2194.
Dong, D., Herring, T.A., King, R.W., 1998. Estimating regional deformation from
a combination of space and terrestrial geodetic data, Journal of
Geodesy, 72, 200-214.
Dong, D., Fang, P., Bock, Y., Cheng, M.K., Miyazaki, S., 2002. Anatomy of
Apparent Seasonal Variations from GPS-derived Site Position Time
Series, Journal of Geophysical Research, 107(B4),
10.1029/2001JB000573.
Dong, D., Fang, P., Bock, Y., Webb, F., Prawirodirdjo, L., Kedar, S., Jamason,
P., 2006. Spatiotemporal filtering using principal component analysis
and Karhunen-Loeve expansion approaches for regional GPS network
analysis, Journal of Geophysical Research, VOL.III,
doi:10.1029/2005JB003806.
Grafarend, E.W., Kruum, F.W., Scwarze, V., 2003. Geodesy The Challange of
The Third Millenium, Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg.
Hautala, S., 2005. Singular Value Decomposition and Empirical Orthogonal

Functions (EOFs), Temel Bileenler Analizi Ders Notlar, Oinografi
Okulu, Washington niversitesi.
Herring, T., 2003. Global Kalman Filter VLBI and GPS analysis program, Version
5.11, Mass. Inst. Of Technol., Cambridge.
HGK, 2002. TUTGA-99A, Harita Dergisi, Harita Genel Komutanl.
Hofmann-Wellenhof, B., Lichtenegger, H. and Collins, J., 1994. Global

Positioning System, Theory and Practice, pp. 41-42, Springer-Verlag,
New York.
IERS, 2000. International Earth Rotation Service, Annual Report 2000, BKG
Frankfurt.
Johnson, H., Agnew, D.C., 1995. Correlated noise in geodetic time series, USGS
Technical Report, 1434-HQ-97-GR-03155.
Johnson, H., Agnew, D.C., 2000. Monument motion and measurements of crustal
velocities, Geophysical Research Letters, 22, 2905-2908.
96
King, R. and Bock, Y., 2004. Documentation for the GAMIT GPS analysis
software, Release 10.2, Mass. Inst. Of Technol., Cambridge, and
Scripps Inst. of Oceanogr., La Jolla, Calif.
Langbein, J., Johnson, H., 1997. Correlated Errors In Geodetic Time Series:
Implications for Time-Dependent Deformation , Journal of
Geophysical Research, 102(B1), 591-603.
Langbein, J., Johnson, H., 1995. Noise level of geodetic monuments, JEOS Trans.
AGU, 76, F142.
Lenk, O., Trkezer, A., Ergintav, S., Kurt, A.,, Belgen, A., 2003. Monitoring the
Kinematics of Anatolia Using Permanent GPS Network Stations,
Turkish Journal of Earth Sciences, (12), 55-65.
Lomb, N.R., 1976. Least-Squares Frequncy Analysis of Unequally Spaced Data,

Astrophysics and Space Science 39 (1976), 447-462.
Mao, A., Harrison C.G.A., Dixon, T.H., 1999. Noise In GPS Coordinate Time
Series , Journal of Geophysical Research , 104(B2), 2797-2816.
Mandelbrot, B., 1983. The Fractal Geometry of Nature, W.H. Freeman, New York.
McCarthy, D., 2000. IERS Conventions (2000). IERS Technical Note, International
Earth Rotation Service.
McCarthy, D., Petit, G., 2003. IERS Conventions (2003). IERS Technical Note 32,
International Earth Rotation Service.
Nikolaidis, R., 2002. Observation of geodetic and seismic deformation with the
Global Positioning System, PhD Thesis, University of California, San
Diego.
Parkinson, B.W., Spilker, J.J.Jr., 1996. Global Positioning System: Theory and
Applications, Vol.I, American Institute of Aeronautics and
Astronautics, ABD.
Parkinson, B.W., Spilker, J.J.Jr., 1996. Global Positioning System: Theory and
Applications, Vol.II, American Institute of Aeronautics and
Astronautics, ABD.
Press,W.H., et al. Spectral Analysis of Unevenly Sampled Data. Numerical Recipes

in C++ (2nd edition), CambridgeUniversity Press, 2002.
Pytharouli, S., Kontogianni, Y., Psimoulis, P., Stiros, S., 2004. Spectral Analysis
Techniques in Deformation Analysis Studies, INGEO 2004 and FIG
Regional Central and Eastern European Conference on Engineering
Surveying Bratislava, Slovakia.
Scargle, J.D., 1982. Studies in astronomical time series analysis. II - Statistical

aspects of spectral analysis of unevenly spaced data, Astrophysical
Journal, Part 1, vol. 263, Dec. 15, 1982, s. 835-853.
97
Seeber, G., 2003. Satellite Geodesy, Walter de Gruyter, Berlin.
Strang, G. and Borre, K., 1997. Linear Algebra, Geodesy and GPS, pp. 469-480,
Wellesley-Cambridge Press, Wellesley.
Wdowinski, S., Bock, Zhang, J., Fang, P., Genrich, J., 1997. Southern California
Permanent GPS Geodetic Array: Spatial Filtering of Daily Positions
for Estimating Coseismic and Postseismic Displacements induced by
the 1992 Landers Earthquake, Journal of Geophysical Research, 102,
18057-18070.
Williams, S.D.P., 2003. The Effect of Coloured Noise on the Uncertanities of Rates
Estimated From Geodetic Time Series , Journal of Geodesy, (76),
483-494.
Williams, S.D.P. , Bock, Y., Fang, P., Jamason, P., Nikolaidis, R.M.,
Prawirodirdjo, L., Miller, M., Johnson, D.J., 2004. Error Analysis of continuous
GPS Position Time Series, Journal of Geophysical Research, Vol.109,
2004.
Williams, S.D.P., 2005. Create and Analyse Time Series : CATS software V3.1.1,
Proudman Oceanographic Laboratory, UK.
Wyatt, F.K., 1989. Displacement of Surface Monuments: Vertical Motion , Journal

of Geophysical Research, 94(B2), 1655-1664.
Wyatt, F.K., 1982. Displacement of Surface Monuments: Horizontal Motion,

Journal of Geophysical Research, 87(B2), 979-989.
Zhang, J., Bock, Y., Johnson, H., Fang, P., Williams, S., Genrich, J.,
Wdowinski, S., Behr, J., 1997. Southern California Permanent GPS Geodetic Array:
Error Analysis of Daily Position Estimates and Site Velocities,
Journal of Geophysical Research , 102(B8), 18035-18055.
98
ZGEM
Ad Soyad: Ali hsan KURT
Doum Yeri ve Tarihi: Akehir, 10.05.1974
Adres: Harita Genel Komutanl 06100 Cebeci/ANKARA
Lisans niversite: Harita Genel Komutanl Harita Yksek Teknik Okulu
Yayn Listesi:
Kurt A.., Nocquet J.M., Lenk O., Parsons B., Klolu A., Cingz A., Erkan Y.,
2005. Slow Deformation of Western Anatolia Monitored by CGPS: Preliminary
Results. COMET - Advances in GPS Data Processing and Modelling for
Geodynamics, 9-10 November 2005, UCL, London.
Kurt A.., Klolu A., Erkan Y., Ceyhan B., 2005. Trkiye Ulusal Sabit GPS
stasyonlar A (TUSAGA) Veri Deerlendirme Stratejileri. Deprem Sempozyumu,
23-25 Mart 2005 Kocaeli, Trkiye.
Demir, C., Aktu, B., Akgz, M., Kurt, A.., 2005. Tekrarli GPS lleriyle
Yaplardaki Deformasyonlarn Belirlenmesi. 10. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik
Kurultay , TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, Mart 2005, Ankara.
Ayhan, M.E., Demir, C., Klolu, A., Cingz, A., Aktu, B., Kurt, A.. and
Yldz H., 2004. Processing, combination and time series analysis of continuous
GPS data: A Test study. International GPS Service (IGS) Workshop, Berne,
Switzerland, 2004.
Lenk, O., Trkezer, A., Ergintav, S., Kurt, A.,, Belgen, A., 2003. Monitoring the
Kinematics of Anatolia Using Permanent GPS Network Stations. Turkish Journal of
Earth Sciences, (12), 55-65.
Kurt A.., elik R.N., 2003. nternet Ortamnda Temel Jeodezik Hesaplamalar.
HKM Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Ynetimi Dergisi, (88), 9-14, Ankara.
Klolu A., Kurt A.., Tepekyl S., Cingz A., Aka E., 2003. Trkiye Ulusal
Sabit GPS stasyonlar A. TUJK 2003 Yl Bilimsel Toplants: CBS ve Jeodezik
Alar altay, 24-26 Eyll 2003, Seluk niversitesi, Konya.
Ayhan, M. E., Demir, C., Lenk, O., Klolu, A., Aktu, B., Akgz, M., Frat,
O., engn, Y. S., Cingz, A., Grdal, M. A., Kurt, A. ., Ocak, M., Trkezer, A.,
Yldz, H., Bayazt, N., Ata, M., alar, Y., zerkan, A., 2002, Trkiye Ulusal
Temel GPS A-1999A (TUTGA-99A), Harita Dergisi, zel Say:16, Mays,
Ankara.
99

Sabit Gps Istasyonlari Zaman Serileri Analizinden Yararlanarak Kampanya Tipi Gps Olculerinin Hizlarinin Iyilistirilmesi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sabit Gps Istasyonlari Zaman Serileri Analizinden Yararlanarak Kampanya Tipi Gps Olculerinin Hizlarinin Iyilistirilmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

SABT GPS STASYONLARI ZAMAN SERLER

Anabilim Dal : Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii

Program : Geomatik Mhendislii

SABT GPS STASYONLARI ZAMAN SERLER

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 19 Eyll 2008

Tez Danman : Prof. Dr. Rasim DENZ (T)

ubat 2009 Ali hsan KURT

KISALTMALAR ..................................................................................................... vii

AGA : Ana GPS A

izelge 2.1 : NNR-NUVEL-1A kinematik modeline gre levhalar iin kartezyen

aw : Beyaz grlt genlii

Campaign type GPS measurements provide higher resolution spatial monitoring of

Konumlama ve yer lmeleri alanlarnda r aan uzay jeodezisi teknikleri;

Modern jeodezi, yer hareketlerinin sismik ve jeolojik zaman birimleri arasndaki

Gnmzde sabit GPS istasyonlarnda toplanan verilerin deerlendirilmesiyle elde

GPS ile yzey hareketlerinin belirlenmesinde hesaplanan ve kullanlan temel

1.1 Kampanya Tipi GPS lmeleri ve Sabit GPS stasyonlar

GPS l kampanyalar tasarm asndan olduka esnek ve dk maliyetli

Ksacas kampanya tipi llerle blgesel deformasyon hakknda daha yksek

Hzlarn bir dier nemli kullanm, jeodezik amal a sklatrmalardr. Dinamik

Bu almada; kampanya llerinin yapld zaman anlarndaki GPS zaman serileri

Bu alma kapsamnda, verileri herkese ak olan Ankara, stanbul, Trabzon,

nc blmde; tektonik hareketlerin zaman serileri zerindeki etkileri

GPS zaman serilerinin stokastik grlt zelliklerini aratrmak amacyla; En Byk

Drdnc blmde; zaman serileri analizinde kullanmak iin Temel Bileenler

Boluklu verilerin spektral analizi iin bu amaca uygunluu Langbein ve Johnson

Konumsal olarak dalm SGPS istasyonlarnda ortak baz sinyallerin varln

2.1 Kabuk Hareketleri

Uydu tabanl jeodezik konumlama tekniklerinin doruluunun artmasyla, kampanya

Bu balamda, eitli byk tektonik levhalar belirtilebilir: Pasifik, Kuzey Amerika,

ok uzun baz interferometrisi (Very Long Baseline Interferometry-VLBI),

Uydu lazer lmeleri (Satellite Laser Ranging-SLR),

Global konumlama sistemi (Global Positioning System-GPS) lmeleri,

DORIS (Doppler Orbitography and Radiopositionig Integrated by Satellite)

2.2 Levha Hareketi

Tektonik levha hareketi, x, y, z bileenlerinden oluan bir kartezyen dnme

NUVEL-1A modeli, yaklak son 3 milyon yldaki manyetik deniz taban-salm

Levhalar arasnda kalan deformasyon blgelerindeki hzlarn belirlenmesinde daha

izelge 2.1: NNR-NUVEL-1A kinematik modeline gre levhalar iin kartezyen

2.3 Yerin Dnmesi, Referans Sistemleri ve IERS

Yer balang merkezi hz en kararl SLR zmlerinden retilmitir.

lek ve hz VLBI ve SLR gzlemlerinden hesaplanmtr.

ITRF2000in uzun dnemli kararllnn, balang merkezinin 4 mmden ve lein

Yer dnme parametreleri, VLBI, SLR ve GPS gzlemlerinden hesaplanmaktadr.

2.4 Uluslararas Yersel Koordinat Referans Sistemi

Yer dinamiklerinin incelenmesi almalar amac iin kabuk deformasyonlarnn

IERS ITRFi oluturmak iin, arlklandrlm Helmert dnm ierisinde btn

ITRF tarafndan gerekletirilen Uluslararas Yersel Referans Sistemi (International

ITRS, tm dnyaya dalm istasyonlarn uygun olanlarnn kartezyen XYZ

2.5 GPS Verilerinden Dorusal Tektonik Hzn Hesaplanmas

Bu almada, levha hareketlerinden dolay oluan gvenilir ve gereki dorusal

IERS sorumluluunda retilen ITRF sistemlerinde, nokta hzlarnn da kullanld

Dzenlenmi konumun ortaya konulmasnn amac; dzenli zaman deiimleri ieren

Harita Genel Komutanl tarafndan oluturulan TUTGA noktalarnda yaplan GPS

olarak sralanabilir. Yukardaki etkiler, GPS veri deerlendirme aamasnda

Tektonik hz vektr, yatay ve dey olmak zere iki dzlemde belirlenmektedir.

eitlii ile hesaplanmaktadr. Burada;

Yatay hz vektr, srasyla kuzey-gney ve dou-bat bileenleri hesaplandktan

GPS hzlar, ilgili zaman anlarnda belirlenen koordinat deerlerinden dorudan

ekil 3.1: Gzlenen zaman serilerinin bileenleri (Pytharouli ve di., 2004).

3.1 Zaman Serilerinin Genel Yaps

Deprem esnas deformasyonun belirlenmesi dorusal regresyon problemi eklinde

kosismik = Xo(deprem sonras) - Xo(deprem ncesi) (3.1)