EKSTERNA MATURA

za uenike/ce osnovne kole

 VODI ZA NASTAVNI PREDMET
GEOGRAFIJA/ZEMLJOPIS

Struni tim:

Fahrudin Bio, prof.

Narcis Hadiabdi, prof. i Nisveta Njemevi, prof.

Decembar/Prosinac, 2013. godine

 SADRAJ
UVOD ....................................................................................................................................................... 4
1. OPI/OPTI CILJEVI ISPITA I ISHODI ZNANJA ....................................................................................... 4
1.1. Obrazovni ishodi ............................................................................................................................... 5
2. STRUKTURA VODIA I STRUKTURA TESTA .......................................................................................... 8
3. UPUTSTVA ZA TESTIRANJE................................................................................................................... 9
4. PREGLED NASTAVNIH JEDINICA PO TEMATSKIM CJELINAMA........................................................... 10
4.1. Opa/Opta fizika i drutvena geografija/zemljopis (VI razred) ................................................... 10
4.2. Geografija/Zemljopis Evrope/Europe (VII razred) .......................................................................... 11
4.3. Geografija/Zemljopis vanevropskih/vaneuropskih kontinenata (VIII razred) ................................ 12
4.4. Geografija/Zemljopis Bosne i Hercegovine (IX razred)................................................................... 12
5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA ................................................................................. 13
6. PRIMJER URAENOG TESTA...........20

7. LITERATURA....23
UVOD
Geografija/Zemljopis je na Eksternoj maturi izborni predmet. Vodi za Eksternu maturu iz
geografije/zemljopisa je dokument ispita kojim se jasno opisuje ta e se i kako ispitivati na Eksternoj maturi
iz ovog predmeta. Vodi sadri sve potrebne informacije i detaljna pojanjenja o obliku i sadraju ispita.
Njime se jasno odreuje ta se od uenika oekuje na ispitu. Vodi je usklaen s odobrenim Nastavnim
planom i programom za geografiju/zemljopis u osnovnim kolama Kantona Sarajevo. Ovaj predmetni Vodi iz
geografije/zemljopisa namijenjen je uenicima/ama koji su kao predmet za polaganje izabrali
geografiju/zemljopis. Sadraji koji su odabrani za ispitivanje i provjeravanje na Eksternoj maturi sadre
najvanije programske sadraje iz geografije/zemljopisa, koje su uenici/e u toku redovne nastave usvajali u
6., 7., 8. i 9. razredu.

1. OPI/OPTI CILJEVI ISPITA I ISHODI ZNANJA

Opi/Opti ciljevi ispita su opa/opta oekivanja onoga ta uenik mora ostvariti u predmetnom podruju.
Cilj mature je eksterna provjera i vrednovanje znanja, vjetina i sposobnosti koje su uenici/e stekli tokom
devetogodinjeg osnovnog obrazovanja na osnovu Nastavnih planova i programa.

Na temelju nastave geografije/zemljopisa, na zavretku osnovno-kolskog obrazovanja uenici/e trebaju:

objasniti osnovna prirodno-geografska obiljeja planete Zemlje (oblik, veliinu i grau Zemlje, poloaj
Zemlje u Sunevom sistemu i kretanja Zemlje te meusobnu povezanost prirodnih i drutvenih
elemenata)

poznavati naine predstavljanja Zemljine povrine i obiljeja geografskih karata

razviti sposobnost orijentacije i upotrebe geografskih karata

poznavati prirodno-geografska i drutveno-geografska obiljeja svijeta

razumjeti globalne procese i razliitosti u savremenom svijetu

razumjeti sloenu regionalno-geografsku problematiku i procese ujedinjavanja Evrope/Europe

analizirati prirodno-geografska i drutveno-geografska obiljeja Bosne i Hercegovine, sloenost i
vanost njenog poloaja

razumjeti sloenu regionalno-geografsku problematiku Bosne i Hercegovine

razviti nacionalnu svijest, ljubav prema domovini i zaviaju te toleranciju prema razliitim rasama,
narodima, vjerama i kulturama

razviti ekoloku svijest, odgovoran odnos prema prirodnoj i kulturnoj batini te djelovanje na zatiti
prirode, a time i ovjeka

razviti sposobnost samostalnog koritenja geografskih izvora i literature (atlasa, karata, statistikih
materijala, grafikih prikaza, slika, lanaka)

razviti geografsko miljenje i povezivanje te sposobnost uoavanja pojava i procesa u prostoru i
vremenu te interes za stalno praenje geografske stvarnosti u zemlji i svijetu te potrebu za
samostalnim uenjem.

4 UVOD
1.1. Obrazovni ishodi
Obrazovni su ishodi poeljni rezultati obrazovnog procesa, odnosno opisi onoga ta uenik/ca treba znati i
razumjeti na kraju odreenog obrazovnog ciklusa.
TEMA
1. UVOD U GEOGRAFIJU
2. NEBO (KOSMOS) I
NEBESKA (KOSMIKA) TIJELA
3. GEOGRAFSKA MREA I
KOORDINATE
4. KRETANJA ZEMLJE
5. PREDSTAVLJANJE
ZEMLJINE POVRINE
6. LITOSFERA VRSTI
(STJENOVITI, KAMENITI)
OMOTA ZEMLJE
7. ATMOSFERA ZRANI
(VAZDUNI) OMOTA
ZEMLJE
OSNOVNI TIPOVI KLIME NA
ZEMLJI
8. HIDROSFERA VODENI
OMOTA ZEMLJE
9. BIOSFERA BILJNI I
IVOTINJSKI SVIJET NA
ZEMLJI
10. DEMOGEOGRAFSKE
ODLIKE NA ZEMLJI
5 Obrazovni ishodi
OBRAZOVNI ISHODI

znati definisati geografiju kao nauku, razlikovati njene grane i
discipline

definisati osnovne pojmove o Svemiru

da poznaje Sunev sistem i poloaj Zemlje u njemu

znati razlikovati paralele od meridijana i prepoznati ih na
geografskoj karti

razlikovati geografsku irinu i duinu na geografskoj karti

razumjeti i objasniti posljedice Zemljinog dvojakog kretanja

razlikovati pojmove Zemljina rotacija, Zemljina revolucija,
ravnodnevica, povratnik, polarnik, toplotni pojasevi

odrediti (na crteu) smjer rotacije i poloaj Zemlje u razliita
godinja doba

znati navesti trajanje rotacije i revolucije

znati navesti posljedice rotacije i revolucije te osnovna obiljeja
toplotnih pojaseva

znati navesti datume poetka godinjih doba

znati razlikovati pojmove: geografska karta, topografska karta,
globus, atlas

znati prepoznati koji se sadraji na geografskim kartama prikazuju
bojom, kartografskim znacima i natpisima

znati navesti primjere primjene geografskih karata u
svakodnevnom ivotu

prepoznati na primjerima vrste geografskih karata prema sadraju

razumjeti slojevitost Zemljine grae i sastav kore

znati objasniti razvoj Zemlje tokom geoloke prolosti

razlikovati osnovne oblike reljefa

znati imenovati kontinente

znati razlikovati pojmove vrijeme, klima, atmosfera, troposfera,
ciklon, anticiklon

nabrojati najzastupljenije gasove u zranom omotau

znati znaaj atmosfere za ivot na Zemlji

analizirati klimatske faktore i elemente i njihovu meuzavisnost

razlikovati vrijeme i klimu i klimatske tipove na Zemlji

razumjeti znaaj vode za ivot na Zemlji

razlikovati vrste voda

definisati osnovne pojmove vezane za Svjetski okean i vode na
kopnu

prepoznati na geografskoj karti i imenovati okeane

razumjeti zonalnost biljnog i ivotinjskog svijeta

definisati osnovne biogeografske oblasti na Zemlji

znati objasniti uticaj prirodnih i drutvenih uslova na raspored
stanovnitva

razlikovati prirodnu i prostornu pokretljivost stanovnitva i
posljedice tih kretanja

znati opisati strukture stanovnitva (polna, starosna/dobna, rasna,
religijska/vjerska, itd)

razlikovati pojmove natalitet, mortalitet i prirodni prirataj
11. PROIZVODI LJUDSKE
razlikovati tipove naselja i uslove nastanka
DJELATNOSTI NA ZEMLJI
razlikovati privredne djelatnosti i njihovu zavisnost od prirodnih i
drutvenih uslova
12. EVROPA/EUROPA OPE
znati objasniti geografski poloaj Evrope
ODLIKE
navesti i prepoznati planinske sisteme i nizije

znati prepoznati na geografskoj karti evropska mora, najvee
poluotoke/poluostrva, otoke/ostrva, zaljeve/zalive, morske prolaze

znati nabrojati evropske slivove i najvanije rijeke te ih prepoznati
na geografskoj karti

znati objasniti klimatske oblasti u Evropi - tipove klima u Evropi

znati navesti osnovne karakteristike biljnih i ivotinjskih zajednica
Evrope

znati objasniti razliite strukture evropskog stanovnitva

razumjeti intregracione procese u Evropi

znati znaaj EU i njena osnovna obiljeja
13. JUNA EVROPA/EUROPA
znati objasnti geografski poloaj June Evrope

znati objasniti osnovne prirodne karakteristike June Evrope

znati objasniti razliite strukture stanovnitva June Evrope

razumjeti saobraajni i turistiki znaaj June Evrope
14. REGIONALNA PODJELA
znati objasniti koje regije se izdvajaju u Evropi
EVROPE/EUROPE
znati glavne gradove evropskih drava
15. AZIJA OPE ODLIKE
znati obrazloiti geografski poloaj Azije

znati analizirati horizontalnu i vertikalnu razuenost kontinenta

znati razlikovati klimatske tipove

prepoznati vee vodene tokove, poluotoke/poluostrva,
otoke/ostrva i zaljeve/zalive na karti

znati analizirati razliite strukture stanovnitva

znati izdvojiti regionalne cjeline
16. AFRIKA OPE ODLIKE
znati obrazloiti geografski poloaj Afrike

znati analizirati horizontalnu i vertikalnu razuenost kontinenta

znati objasniti znaaj veih vodenih tokova i jezera

znati analizirati razliite strukture stanovnitva

znati izdvojiti regionalne cjeline na osnovu njihovih prirodnih i
drutvenih karakteristika
17. AMERIKA OPE ODLIKE
znati obrazloiti geografski poloaj Amerike

znati objasniti podjelu Amerike i prepoznati je na geografskoj karti

znati navesti karakteristike reljefa

znati razlikovati klimatske zone

znati objasniti znaaj veih vodenih tokova i jezera

znati analizirati sastav stanovnitva
18. AUSTRALIJA I OKEANIJA
znati obrazloiti geografski poloaj Australije i Okeanije
OPE ODLIKE
znati pokazati i imenovati ostrvske/otone skupine Okeanije
osnovna podjela

znati navesti karakteristike reljefa kontinenta

znati razlikovati klimatske zone

znati objasniti znaaj veih vodenih tokova i jezera

znati navesti karakteristian biljni i ivotinjski svijet

znati sastav stanovnitva
19. UVODNI DIO - BIH
znati imenovati i opisati historijske/povijesne faze teritorijalnog
razvoja Bosne i Hercegovine

znati objasniti samostalnost, nezavisnost i suverenost Bosne i
Hercegovine

znati odrediti geografski poloaj Bosne i Hercegovine

znati objasniti dravnu granicu, veliinu i ureenje BiH

6 Obrazovni ishodi
20. PRIRODNE ODLIKE
razlikovati reljefne cjeline Bosne i Hercegovine
BOSNE I HERCEGOVINE
znati objasniti uticaj klimatskih faktora na klimu Bosne i
Hercegovine

prepoznati tipove klime i njihove odlike

uoiti i objasniti razlike izmeu pojedinih tipova klime

imenovati vee rijeke Bosne i Hercegovine i razvrstati ih po
slivovima

razlikovati jezera po nainu postanka i poloaju

imenovati najvea jezera i movare u Bosni i Hercegovini

izlaz na more
21. DRUTVENE ODLIKE
znati demografske karakteristike Bosne i Hercegovine
BOSNE I HERCEGOVINE
razlikovati naselja po veliini, vrsti, tipu i funkciji

tumaiti grafikone, tabele, dijagrame

znati nabrojati vrste turizma u Bosni i Hercegovini i imenovati
najvanija turistika odredita
22. REGIJE BOSNE I
nabrojati i imenovati na geografskoj karti prirodno-geografske
HERCEGOVINE regije i njihove glavne nodalno funkcionalne centre

7
2. STRUKTURA VODIA I STRUKTURA TESTA
Osnovna namjena Vodia je pruanje mogunosti uenicima da na jednom mjestu, u obliku ispitnih pitanja,
dobiju materijal koji ukljuuje sve bitne elemente iz Nastavnog plana i programa. Nastavni plan i program za
devetogodinje osnovno obrazovanje i odobreni udbenici su osnova za izradu Vodia. Vodi sadri sve
potrebne informacije o sadraju i obliku ispita, primjere pitanja, uputstva za testiranje kao i literaturu koja je
koritena pri izradi Vodia. Nastavno gradivo iz geografije/zemljopisa za osnovnu kolu podijeljeno je na
etiri oblasti (podruja).

Tabelom je data zastupljenost sadraja u strukturi testa

Redni Podruje Zastupljenost Broj zadataka

broj
sadraja %

1. Opa/Opta fizika i drutvena geografija/zemljopis 30 % 3

(VI razred)

2. Geografija/Zemljopis Evrope (VII razred) 20 % 2

3. Geografija/Zemljopis vanevropskih kontinenata 20 % 2

(VIII razred)

4. Geografija/Zemljopis Bosne i Hercegovine (IX razred) 30 % 3

Tipovi zadataka

Ispit sadri razliite tipove zadataka zatvorenog i otvorenog tipa.

ZADACI ZATVORENOG TIPA

zadaci viestrukog izbora

zadaci povezivanja i sreivanja

zadaci redanja

ZADACI OTVORENOG TIPA

zadaci dopunjavanja

zadaci kratkih odgovora

Grafiki prilozi i karte sastavni su dijelovi testa.

8 2. STRUKTURA VODIA I STRUKTURA TESTA

3. UPUTSTVA ZA TESTIRANJE
Ispit iz predmeta e se odrati u isto vrijeme, pod jednakim uslovima i na isti nain za sve uenike/ce koji
pristupe Eksternoj maturi. Ispit traje 90 minuta.

Vrednovanje zadataka:

Ukupan broj bodova finalnog testa je 10 bodova.

Maksimalan broj bodova za svaki zadatak je 1 bod.
Zadatak moe da se sastoji od jednog ili dva dijela.
Svaki dio zadatka se boduje.
Ako jedan zadatak sadri 2 dijela, onda se svaki tani/toni dio boduje sa 0,50, a za cijeli taan/toan
odgovor izraunava se (2 x 0,50) = 1 bod.
Ako jedan zadatak sadri 1 dio, onda se taan/toan odgovor boduje 1 bodom.

Dodatno, uz svaku vrstu zadataka priloena je uputa za rjeavanje. itanje ovih uputa je bitno jer je u njima
naznaen i nain obiljeavanja tanih/tonih odgovora. Treba paziti da rad bude pregledan i itak.

Zadatak e se vrednovati sa 0 bodova ako je:

netaan/netoan,
zaokrueno vie ponuenih odgovora, a trai se jedan ili dva (bez obzira to je meu obiljeenim i
taan/toan odgovor),
neitko i nejasno napisan.

Dozvoljeni pribor: grafitna olovka, gumica i hemijska/kemijska olovka.

Uenikov rad u finalnoj varijanti mora biti napisan (neizbrisivom) hemijskom/kemijskom olovkom plave boje.

Nakon rjeavanja testa provjeriti odgovore.

Nije dozvoljeno:

lano predstavljanje,
ometanje drugih uenika,
prepisivanje,
upotreba mobilnih telefona i drugih elektronskih ureaja,
upotreba korektora,
upotreba udbenika i atlasa.

9 3. UPUTSTVA ZA TESTIRANJE
4. PREGLED NASTAVNIH JEDINICA PO TEMATSKIM CJELINAMA
Napomena:

Uenici/e koji su kao predmet polaganja na Eksternoj maturi izabrali geografiju/zemljopis, vodit e se
iskljuivo sljedeim popisom NASTAVNIH TEMA (Nastavnih jedinica) u okviru kojih je detaljno (kosim i
boldiranim slovima) predstavljeno ta se oekuje od uenika/ca da znaju na kraju osnovnog obrazovanja iz
nastavnog predmeta geografija/zemljopis, kako se ne bi jedinice tj. lekcije uile u cjelosti ve iskljuivo
ono to je naglaeno kosim (italic) slovima.
Primjer:

- vode Azije najdue i najznaajnije rijeke (slivovi kojima pripadaju) i najvea jezera - prepoznati na karti

znati pobrojati (sliv Arktikog okeana: Ob, Jenisej, Lena; sliv Tihog okeana: Amur, Hoangho/uta rijeka,
Jangcekjang, Mekong; sliv Indijskog okeana: Gang, Bramaputra, Ind, Eufrat i Tigris (at el Arab); zatvoreni
sliv/sliv bez otjecanja u Svjetski okean: Ural, Amu Darja, Sir Darja, Tarim) znati prepoznati na karti

znati pobrojati (Kaspijsko j., Aralsko j., Balhako j., Bajkalsko j. i Mrtvo more) znati prepoznati na karti

Ovaj primjer uenicima/ama treba biti smjernica za pripremanje gradiva iz ostalih NASTAVNIH TEMA
(Nastavnih jedinica) koje su navedene u ovom Vodiu.

NASTAVNE TEME (Nastavne jedinice) 6. razred / 2 sata sedmino

1. UVOD U GEOGRAFIJU (Objekat, predmet, zadaci geografije; Podjela geografije)

-definicija geografije, ime geografija, utemeljiva geografije, osnovna podjela geografije, prirodna i
drutvena nauka, prirodna i geografska sredina- definicije
2. NEBO (KOSMOS) I NEBESKA (KOSMIKA) TIJELA (Osnovne predstave o Kosmosu i kosmikim tijelima;
Sunce i Sunev sistem; Zemlja u Sunevom sistemu; Zemlja oblik i veliina)
- pojam nebo, pojam Svemir (Kosmos, Vasiona), pojam galaktika (galaksija) naziv i oblik nae galaktike
(galaksije), vrste nebeskih tijela osnovna podjela, pojam svjetlosna godina - definicija, pojam Sunev
sistem, redosljed planeta Sunevog sistema, prirodni satelit Mjesec faze ili mijene (znati pobrojati),
Zemlja oblik, veliina (povrina, obim i prenik)

3. GEOGRAFSKA MREA I KOORDINATE (Geografska mrea; Paralele ili uporednici; Meridijani ili podnevnici;
Geografska irina; Geografska duina; Nadmorska visina)
-geografska mrea - definicija, definicija parelele (uporednici) nazivi osnovnih paralela, definicija
meridijani (podnevnici) naziv poetnog meridijana, definicija geografska irina, definicija geografska
duina, definicija nadmorska visina
4. KRETANJA ZEMLJE
a) PRIVIDNO KRETANJE SUNCA I STVARNO ROTIRANJE ZEMLJE (Rotacija Zemlje; Posljedice rotacije Zemlje)
- definicija rotacija Zemlje, smjer i vrijeme trajanja rotacije Zemlje, posljedice Zemljine rotacije osnovna
obiljeja (znati pobrojati)
b) GODINJE OBILAENJE ZEMLJE OKO SUNCA (Revolucija Zemlje obilaenje Zemlje oko Sunca; Posljedice
revolucije Zemlje)
- definicija revolucija Zemlje, ekliptika - definicija, vrijeme trajanja revolucije, posljedice Zemljine
revolucije (godinja doba poloaj Zemlje i poetak godinjih doba, nejednako trajanje dana i noi
ravnodnevica, kratkodnevica i dugodnevica, toplotni pojasevi nazivi i osnovna obiljeja)
5. PREDSTAVLJANJE ZEMLJINE POVRINE (Globus; Razmjera i razmjernik; Geografska karta)
- globus, plan i geografska karta (definicije), vrste geografskih karata prema sadraju, pojam atlas, boje i
osnovni kartografski znaci na karti, pojam razmjera (mjerilo) osnovna podjela

10 4. PREGLED NASTAVNIH JEDINICA PO TEMATSKIM CJELINAMA

6. LITOSFERA VRSTI (KAMENITI, STJENOVITI) OMOTA ZEMLJE (Unutranja graa Zemlje; Sastav zemljine
kore; Razvoj Zemlje kroz geoloka razdoblja; Izgled povrine Zemlje)
- litosfera definicija, osnovni dijelovi unutranje grae Zemlje, vrste stijena i najpoznatiji primjeri istih,
geoloka razdoblja (znati pobrojati), osnovni reljefni oblici znati pobrojati i njihova osnovna obiljeja,
imenovati kontinente i prepoznati ih na karti
7. ATMOSFERA ZRANI OMOTA ZEMLJE (Atmosfera gasoviti omota Zemlje; Sastav atmosfere; Podjela
atmosfere). OSNOVNI TIPOVI KLIME NA ZEMLJI (Tople klime u arkom pojasu; Klime umjerenih pojaseva;
Klime polarnih pojaseva)
- vrijeme i klima (definicije), atmosfera definicija i njeni osnovni dijelovi, troposfera osnovna obiljeja,
gasovi i primjese u atmosferi (znati pobrojati i njihov omjer), klimatski elementi i faktori, ciklon i anticiklon
(definicije), znaaj atmosfere za ivot, klimatski tipovi na Zemlji rasprostranjenost i osnovna obiljeja

8. HIDROSFERA VODENI OMOTA ZEMLJE (Ope odlike hidrosfere; Kruenje vode u prirodi; Svjetski okean;
Jedinstvo i podjela Svjetskog okeana; Kopnene vode)
- hidrosfera - definicija, vrste voda osnovna podjela, kruenje vode u prirodi osnovna obiljeja, Svjetski
okean dijelovi: okean, more - podjela, zaljevi/zalivi, moreuzi/prolazi, kanali (definicije), imenovati
okeane i najpoznatija mora i prepoznati ih na karti, salinitet - definicija, kretanje Svjetskog okeana
osnovna podjela (znati pobrojati), kopnene vode- osnovna podjela (znati pobrojati), znaaj vode za ivot
9. BIOSFERA BILJNI I IVOTINJSKI SVIJET NA ZEMLJI (Biosfera - pojam i podjela)
- biosfera - definicija, biogeografske oblasti osnovna podjela po toplotnim pojasevima, florno-faunistike
zone u okviru biogeografskih oblasti osnovna podjela u okviru toplotnih pojaseva
10. DEMOGEOGRAFSKE ODLIKE NA ZEMLJI (Naseljeni prostori na Zemlji ekumena; Porast svjetskog
stanovnitva; Struktura stanovnitva; Rasna i jezika raznolikost svjetskog stanovnitva)
- ekumena i anekumena (definicije), broj stanovnika na planeti Zemlji, natalitet, mortalitet i prirodni
prirataj/prirast (definicije) , migracije definicija i osnovne vrste, pojam strukture stanovnitva
osnovna podjela i osnovna obiljeja (spolna/polna, dobna/starosna, rasna, jezika, etnika,
vjerska/religijska/konfesionalna...)
11. PROIZVODI LJUDSKE DJELATNOSTI NA ZEMLJI (Naselja i tipovi naselja na Zemlji; Urbanizacija; Privreda i
privredne djelatnosti)
- tipovi naselja i osnovna obiljeja, urbanizacija i stepen urbanizacije (definicije), pojam privreda osnovna
podjela na etiri privredna sektora, pripadnost privrednih djelatnosti po sektorima
NASTAVNE TEME (Nastavne jedinice) 7. razred / 2 sata sedmino

12. EVROPA/EUROPA OPE ODLIKE (Geografski poloaj, granice i veliina; Prirodno-geografske odlike
reljef, klima, vode, biljni i ivotinjski svijet; Drutveno-geografske odlike stanovnitvo i privreda; Evropska
unija)
- ime Evropa, geografski poloaj Evrope i najvei i najznaajniji otoci (ostrva), poluotoci (polustrva), okeani
i mora, zaljevi/zalivi i prolazi, granice Evrope (prema Aziji i Africi), veliina prostorni obuhvat Evrope,
reljef Evrope najvee i najpoznatije nizije, visoravni i planine (prepoznati na karti), klima Evrope
osnovni klimatski tipovi u Evropi i njihova rasprostranjenost i obiljeja (prepoznati na karti), vode Evrope
najdue i najznaajnije rijeke - slivovi kojima pripadaju i najvea jezera (prepoznati na karti), biljni i
ivotinjski svijet Evrope osnovne florno-faunistike zone (prepoznati na karti), stanovnitvo Evrope broj
stanovnika, raspored stanovnika gustina naseljenosti i osnovne strukture stanovnitva, privreda Evrope
zaposlenost po sektorima, Evropska unija osnovne karakteristike (nastanak, lanice, ciljevi i slobode EU,
sjedite)

13. JUNA EVROPA/EUROPA (Definicija prostora; Jugoistona Evropa/Europa prirodno-geografske i

drutveno-geografske odlike)
- prostor koji obuhvata regija Juna Evropa (prepoznati na karti), Jugoistona Evropa definisati prostor
(prepoznati na karti), reljef, klima i vode (osnovne karakteristike, prepoznati na karti), stanovnitvo
osnovne strukture stanovnitva

11 4. PREGLED NASTAVNIH JEDINICA PO TEMATSKIM CJELINAMA

14. REGIONALNA PODJELA EVROPE/EUROPE (Regije osnovna podjela, drave u okviru njih i glavni gradovi)
- osnovna podjela Evrope na regije i drave u okviru regija (znati pobrojati regije i prepoznati na karti) i
njihovi glavni gradovi
NASTAVNE TEME (Nastavne jedinice) 8. razred / 1 sat sedmino

REGIONALNA GEOGRAFIJA/ZEMLJOPIS VANEVROPSKIH/VANEUROPSKIH KONTINENATA OPE ODLIKE

(Geografski poloaj, granice i veliina; Prirodno-geografske odlike reljef, klima i vode osnovne
karakteristike; Drutveno-geografske odlike stanovnitvo; Regionalna podjela)

15. AZIJA OPE ODLIKE

16. AFRIKA OPE ODLIKE
17. AMERIKA OPE ODLIKE
18. AUSTRALIJA S OKEANIJOM OPE ODLIKE
- ime navedenih kontinenata, geografski poloaj navedenih kontinenata i njihovi najvei i najznaajniji
otoci (ostrva), poluotoci (polustrva), okeani i mora, zaljevi/zalivi i prolazi (prepoznati na karti), granice
navedenih kontinenata sa susjednim kontinentima (prepoznati na karti), veliina prostorni obuhvat
navedenih kontinenata, reljef navedenih kontinenata najvee i najpoznatije nizije, visoravni, planine i
pustinje (prepoznati na karti), klima navedenih kontinenata osnovni klimatski tipovi i njihova
rasprostranjenost i obiljeja (prepoznati na karti), vode navedenih kontinenata najdue i najznaajnije
rijeke - slivovi kojima pripadaju i najvea jezera (prepoznati na karti), stanovnitvo navedenih kontinenata
broj stanovnika, raspored stanovnika gustina naseljenosti i osnovne strukture stanovnitva, osnovna
regionalna podjela (za kontinente koji se regionalno dijele znati pobrojati i prepoznati na karti), glavni
gradovi najznaajnijih zemalja svijeta

NASTAVNE TEME (Nastavne jedinice) 9. razred / 1 sat sedmino

19. UVODNI DIO (Ime, historijski/povijesni razvoj i drutveno ureenje Bosne i Hercegovine; Geografski
poloaj, granice i veliina Bosne i Hercegovine)
- ime Bosna, ime Hercegovina, osnovni pregled historijskog/povijesnog razvoja BiH, drutveno ureenje
entiteti, distrikt, kantoni i njihova sjedita (znati pobrojati i prepoznati na karti), geografski poloaj BiH
osnovna obiljeja, granice osnovni geografski pojmovi (planine, rijeke i jezera koji ine granicu), veliina
prostorni obuhvat BiH
20. PRIRODNE ODLIKE BOSNE I HERCEGOVINE (Reljef Bosne i Hercegovine reljefne cjeline; Klima Bosne i
Hercegovine; Vode Bosne i Hercegovine rijeke, jezera i more)
- reljefne cjeline osnovna podjela na reljefne cjeline (najpoznatije nizije i polja, planine, visoravni, krka
polja)- prepoznati na karti, klima osnovni klimatski tipovi i njihove osnovne karakteristike (prepoznati na
karti), vode - najdue i najznaajnije rijeke - slivovi kojima pripadaju (prepoznati na kart), najvea prirodna
i vjetaka jezera (prepoznati na karti), najvee movare (prepoznati na karti), izlaz na more objasniti
osnovne karakteristike i prepoznati na karti
21. DRUTVENE ODLIKE BOSNE I HERCEGOVINE (Stanovnitvo i naselja Bosne i Hercegovine; Turizam BiH)
- stanovnitvo broj stanovnika, gustina naseljenosti, strukture stanovnitva, naselja- vea naselja BiH i
njihova funkcija (znati pobrojati i prepoznati na karti), vrste turizma u BiH i najvanija turistika odredita

22. REGIJE BOSNE I HERCEGOVINE (Regije BiH osnovna podjela i njihovi glavni nodalno-funkcionalni centri)
- regije BiH- osnovna podjela na etiri regije (znati pobrojati i prepoznati na karti) i glavni nodalno-
funkcionalni centri/naselja u istim (znati prepoznati na karti)

12
5. PRIMJER PITANJA PO
O TEMATSKIM CJELINAMA
CJELINAM
Napomena:
- Broj ispred primjera pitanja odgovara broju koji je naveden ispred nastavne teme (jedinica) u prethodnom
pret
poglavlju.
- Tani/Toni odgovori prikazani su italic (kosim) slovima, boldirani i podvueni.
- Primjeri pitanja iz ovog Vodia su iskljuivo za vjebanje i pripremanje i isti nee biti na polaganju Eksterne
mature.

U sljedeim zadacima samo je jedan

dan odgovor taan/toan.
taan Zaokrui ili podvuci taan/toan odgovor.
1. Fizika geografija ne prouava:
a) reljef
b) stanovnitvo
c) vode
d) klimu
2. Najvea planeta u Sunevom sistemu je:
a) Venera
b) Mars
c) Jupiter
d) Saturn
2. U sljedeem zadatku svakom kom pojmu u lijevoj koloni moete pridruiti samo jedan pojam iz desne
kolone. Na linijama treba uz broj koji oznaava pojam u lijevoj koloni upisati slovo tanog/tonog
tanog
odgovora iz desne kolone. Pazite, dva odgovora na desnoj strani su viak!
Poveite:
1. Jupiter A)) najudaljenija planeta
2. Neptun B)) najvea planeta
C)) planeta sa biosferom
D)) planeta sa prstenom
1) B
2) A
2. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajui pojam.
Naa galaksija (galaktika) naziva se Mlijeni put ili Kumova slama.
3. Na datoj karti:
a) Slovom A oznai gdje se sijeku poetni meridijan/podnevak
meridijan Grinvi i ekvator.
b) Slovom
ovom B oznai najmanji kontinent na svijetu.

13 5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA

3. Paljivo proitajte navedene tvrdnje i odredite da li su tane/tone (T) ili nisu (N). Zaokrui (T) ako misli
da je tvrdnja tana/tona, odnosno (N) ako misli da je tvrdnja netana/netona.
a) Poetna ili nulta paralela/uporednik naziva se Grinvi. T N
b) Sva mjesta na istoj paraleli/uporedniku imaju istu geografsku duinu. T N

a) Nadmorska visina predstavlja udaljenost nekog mjesta od mora. T N

b) U Sarajevu e podne biti prije nego u Moskvi. T N

4a. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajui pojam.

Zemlja se neprestano kree oko svoje zamiljene osovine i oko Sunca.
4b. U sljedeem zadatku samo je jedan odgovor taan/toan. Zaokrui ili podvuci taan/toan odgovor.
Godinje doba jesen kalendarski zapoinje:
a) 21.09.
b) 22.09.
c) 21.10.
d) 23.09.
4b. U sljedeem zadatku na crtu upii odgovarajui pojam.
Koliko je sati po mjesnom vremenu (vremenu meridijana/podnevka) kada se Sunce nalazi okomito nad tim
meridijanom/podnevkom? 12 sati.
5. U sljedeem zadatku dva odgovora su tana/tona. Zaokrui ili podvuci tane/tone odgovore.
Postoje dvije osnovne vrste razmjere (mjerila):
a) grafiki razmjer (razmjernik)
b) geografski razmjer
c) brojani (numeriki) razmjer
d) fiziki razmjer

6. U sljedeem zadatku svakom pojmu u lijevoj koloni moete pridruiti samo jedan pojam iz desne
kolone. Na linijama treba uz broj koji oznaava pojam u lijevoj koloni upisati slovo tanog/tonog
odgovora iz desne kolone. Pazite, dva odgovora na desnoj strani su viak!
1. Magmatske/Vulkanske stijene A) krenjak
2. Sedimentne/Talone stijene B) mermer
C) granit
1) C D) kriljci
2) A
6. Na crteu su prikazani osnovni dijelovi unutranje/unutarnje grae Zemlje. Na crtu uz pripadajui broj
upiite naziv tog dijela.

1. jezgro (jezgra)

2. plat (mantija)

7. U sljedeim zadacima na crte upii odgovarajui pojam.

Najrasprostranjeniji gasovi u atmosferi su azot (duik) (78%) i kisik (kiseonik, oksigen) (21%).

14 5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA

8. U sljedeem zadatku svakom pojmu u lijevoj koloni moete pridruiti samo jedan pojam iz desne
kolone. Na linijama treba uz broj koji oznaava pojam u lijevoj koloni upisati slovo tanog/tonog
odgovora iz desne kolone. Pazite, dva odgovora na desnoj strani su viak!
1. Jadransko more A) meukontinentalno (sredozemno) more
2. Ohotsko more B) rubno (ivino) more
C) unutranje (unutarnje) more
D) meuotono (meuostrvsko) more
1) C
2) B

9. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajui pojam.

Guste etinarske (zimzelene, crnogorine) ume na sjeveru Evrope/Europe, Azije i Sjeverne Amerike
nazivamo tajge.
10. Mestici su mjeanci bijele (evropeidne) i ute (mongoloidne) rase.
11. Stalno naseljena podruja zovu se ekumena, a nenaseljena anekumena.
11. U sljedeem zadatku samo je jedan odgovor taan/toan. Zaokrui ili podvuci taan/toan odgovor.
Saobraaj je djelatnost:
a) sekundarnog sektora
b) tercijarnog sektora
c) primarnog sektora
d) kvartarnog sektora
12. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajue pojmove.
Sjedite Evropske/Europske unije je grad Brisel u dravi Belgiji.
12. Koja je od navedenih drava lanica Evropske/Europske unije? Zaokrui ili podvuci taan/toan
odgovor.
a) Austrija
b) Norveka
c) vicarska/vajcarska
d) Ukrajina
12. U slijepoj karti su upisana slova koja odgovaraju nazivu poluotoka/poluostrva. Potrebno je na prazne
crte pored slova napisati nazive poluotoka/poluostrva u skladu sa slovima na slijepoj karti Evrope/Europe!

A Skandinavski poluotok/poluostrvo
B Pirinejski (Iberski) poluotok/poluostrvo

15 5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA

13. U sljedeem zadatku samo je jedan odgovor taan/toan. Zaokrui ili podvuci taan/toan odgovor.
Od ponuenih rijeka u Jugoistonoj Evropi samo jedna pripada slivu Crnog mora:
a) Neretva
b) Vardar
c) Dunav
d) Marica
14. Koje od navedenih drava pripadaju regiji Sjeverna Evropa? Zaokrui ili podvuci dva tana/tona
odgovora.
a) Estonija
b) Moldavija/Moldova
c) Slovenija
d) Danska
14. U slijepoj karti je upisano slovo koje odgovara nazivu jedne evropske/europske drave. Potrebno je na
praznu crtu pored slova napisati naziv ove evropske/europske drave kao i regiji kojoj pripada.

A - drava Francuska pripada regiji Zapadna Evropa/Europa

15. U sljedeem zadatku na crtu upii odgovarajui pojam.

Azija je povrinom najvei (najprostraniji) kontinent na svijetu.

16 5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA

15. U slijepoj karti su upisana slova koja odgovaraju nazivu dva poznata azijska jezera. Potrebno je na
prazne crte pored slova napisati nazive jezera u skladu sa slovima na slijepoj karti Azije!

A Kaspijsko jezero

B Aralsko jezero

16.. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajui pojam.

Osnovna podjela afrikog negroidnog (crnog) stanovnitva je na Sudanske crnce i Bantu crnce.
17. Na datoj karti:

a) Slovom A oznaena je drava Brazil

b) Slovom B oznaen je glavni grad ove drave Brazilija

17.. U sljedeem zadatku samo je jedan odgovor taan/toan.

taan Zaokrui ili podvuci taan/toan odgovor.
Od ponuenih opcija samo jedan dio ne ini osnovnu podjelu amerikog kontinenta:
a) Sjeverna Amerika
b) Srednja/Centralna Amerika
c) Zapadna Amerika
d) Juna Amerika

17 5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA

18.. Paljivo proitajte navedene tvrdnje i odredite da li su tane/tone
tane (T) ili nisu (N). Zaokrui (T) ako
misli da je tvrdnja tana/tona,, odnosno (N) ako misli da je tvrdnja netana/netona
netana/netona.
a) Australija sa Okeanijom povrinski predstavlja najmanji kontinent na Zemlji. T N
b) Od svih kontinenata
nata Australija sa Okeanijom ima najmanje endeminih vrsta T N
biljaka i ivotinja.
19.. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajue pojmove.
Naziv Hercegovina potie od titule herceg (hercog) koju je nosio Stjepan Vuki Kosaa.
Kosaa
19.. U sljedeem zadatku na crte upii odgovarajue pojmove.
Bosna i Hercegovina najduu granicu ima sa Hrvatskom a najkrau sa Crnom Gorom.
Gorom
19. Na datoj karti:
dobojski kanton
a) Slovom A oznaen je Zeniko-dobojski
b) Slovom B oznaen je Hercegovako-neretvanski
Hercegovako kanton

20.. U sljedeem zadatku svakom pojmu u lijevoj koloni moete pridruiti samo jedan pojam iz desne
kolone. Na linijama treba uz broj koji oznaava pojam u lijevoj koloni upisati slovo
slo tanog/tonog
odgovora iz desne kolone. Pazite, dva odgovora na desnoj strani su viak!
1. Sarajevsko-zenika
zenika kotlina A) Drina
2. Skopaljska kotlina B) Bosna
C) Una
D) Vrbas
1) B
2) D

20.. Paljivo proitajte navedene tvrdnje i odredite da li su tane/tone (T) ili nisu (N). Zaokrui (T) ako
misli da je tvrdnja tana/tona,, odnosno (N) ako misli da je tvrdnja netana/netona
netana/netona.
a) Najvee vjetako jezero u Bosni i Hercegovini je Buko jezero. T N
b) Najrasprostranjeniji
asprostranjeniji klimatski tip u Bosni i Hercegovini je jadranski
tip klime. T N

18 5. PRIMJER PITANJA PO TEMATSKIM CJELINAMA

21. U sljedeem zadatku samo je jedan odgovor
o taan/toan. Zaokrui ili podvuci taan/toan odgovor.
Prema popisu stanovnitva iz 1991. godine (redosljedom od veeg ka manjem) dva najmnogoljudnija grada u
Bosni i Hercegovini su (pazi na redosljed):
a) Sarajevo i Mostar
b) Sarajevo i Banjaluka
c) Sarajevo i Tuzla
d) Sarajevo i Zenica
22. U slijepoj karti su upisana slova koja odgovaraju nazivu jedne od bosanskohercegovakih regija i
njenog najveeg nodalno-funkcionalnog
funkcionalnog centra/grada. Potrebno je na prazne crte pored slova napisati
naziv regije i naziv centra/grada!

A regija - Sjeverna (Peripanonska) Bosna

B centar/grad - Banjaluka (Banja Luka)

19
6. PRIMJER URAENOG TESTA
Maksim. Ostvar.
Pitanja broj broj
bodova bodova

1. U sljedeem zadatku svakom pojmu u lijevoj koloni moete pridruiti

samo jedan pojam iz desne kolone. Na linijama treba uz broj koji oznaava
pojam u lijevoj koloni upisati slovo tanog/tonog odgovora iz desne
kolone. Pazite, dva odgovora na desnoj strani su viak!

Poveite: 2x0,50
1. Mjesec A) zvijezda
2. Sunce B) kometa
C) planeta
D) prirodni satelit

1) D
2) A
2. Geografska irina moe biti (zaokrui dva tana/tona odgovora):
A) istona
B) sjeverna 2x0,50
C) zapadna
D) juna
E) nita od navedenog
3. Na linije uz objanjenja upii nazive mjeanaca rasa.
A) Mjeanci ute (mongoloidne) i bijele (evropeidne) rase - mestici
B) Mjeanci bijele (evropeidne) i crne (negroidne) rase - mulati 2x0,50

4. Na prazne crte upii odgovarajue pojmove. 2x0,50

Dvije najdue evropske/europske rijeke su Volga i Dunav.
5. U slijepoj karti su upisana slova koja odgovaraju nazivu dva najvea
otoka/ostrva Evrope/Europe. Potrebno je na prazne crte pored slova
napisati nazive otoka/ostrva u skladu sa slovima na slijepoj karti
Evrope/Europe!

A otok/ostrvo - Velika Britanija

2x0,50
B otok/ostrvo Island

20 6. PRIMJER URAENOG TESTA

 Maksim. Ostvar.
Pitanja broj broj
bodova bodova

6. Preko koja dva od navedenih kontinenata prolazi poetni

meridijan/podnevak?
A) Azja
B) Afrika
2x0,50
C) Juna Amerika
D) Antarktika
E) Australija
7. U slijepoj karti su upisana slova koja odgovaraju nazivima najveeg
azijskog poluotoka/poluostrva i azijskog zaljeva/zaliva koji je bogat
nalazitima nafte i plina. Potrebno je na prazne crte pored slova napisati
nazive poluotoka/poluostrva i zaljeva/zaliva u skladu sa slovima na slijepoj
karti Jugozapadne Azije!

2x0,50

A Arabijski poluotok/poluostrvo
B Arapsko-perzijski zaljev/zaliv

8. U sljedeem zadatku na crtu upii odgovarajui pojam. 1x1

Najvea kotlina u Bosni i Hercegovini je Sarajevsko-zenika kotlina.

21 6. PRIMJER URAENOG TESTA

 Maksim. Ostvar.
Pitanja broj broj
bodova bodova

9. Na datoj karti:
a) Slovom A oznaen je Kanton Sarajevo
b) Slovom B oznaeno je sjedite ovog kantona, grad Sarajevo.

2x0,50

10. U sljedeem zadatku na crtu upii odgovarajui pojam.

Bosna i Hercegovina jedini izlaz na Jadransko more ima preko malog
primorskog mjesta Neum i poluotoka/poluostrva Klek. 2x0,50

22
7. LITERATURA
Za ispit se uenici pripremaju prema posebnim ciljevima predmeta (obrazovnim ishodima) navedenim u
ovom Vodiu, a koji su usklaeni s Nastavnim planom i programom iz geografije/zemljopisa. U pripremi
uenici mogu koristiti odobrene udbenike iz geografije/zemljopisa i geografske atlase.

Nastavni planovi i programi:

Nastavni plan i program za devetogodinje obrazovanje F BiH

Nastavni plan i program za devetogodinje obrazovanje KS

Udbenici :

1. Dafi, D. i Sulejmanovi A.: Geografija za sedmi razred, Vrijeme, Zenica, NAM, Tuzla, 2010.

2. Hodi, T.: Geografija za sedmi razred, Bosanska rije, Sarajevo, Djeija knjiga, Sarajevo, 2010.

3. Jahi, H.: Geografija za osmi razred, Sarajevo Publishing, Sarajevo, 2011.

4. Kulain, E.: Geografija za osmi razred, Bosanska knjiga, Sarajevo, 2011.

5. Kulain, E.: Geografija za sedmi razred, Bosanska knjiga, Sarajevo, 2010.

6. Kulain, E.: Geografija za esti razred, Bosanska knjiga, Sarajevo, 2009.

7. Kulenovi, S. i Dafi, D.: Geografija za deveti razred, Vrijeme, Zenica, NAM, Tuzla, 2012.

8. Kulenovi, S. i Dafi, D.: Geografija za osmi razred, Vrijeme, Zenica, NAM, Tuzla, 2011.

9. Pobri, A.: Geografija za sedmi razred, Bosanska rije, Sarajevo, Djeija knjiga, Sarajevo, 2010.

10. Spahi, M. i Jahi, H.: Geografija za sedmi razred, Sarajevo Publishing, Sarajevo, 2010.

11. Tumbul, I. i Hadi, N.: Geografija za sedmi razred , Svjetlost, Sarajevo, 2010.

12. Tumbul, I. i Hadi, N.: Geografija za esti razred, Svjetlost, Sarajevo, 2009.

13. upani, G. i Pobri, A.: Geografija za esti razred, Djeija knjiga, Bosanska rije, Sarajevo, 2009.

14. upani, G.: Geografija za osmi razred, Djeija knjiga, Bosanska rije, Sarajevo, 2011.

15. upani, G.: Geografija za sedmi razred, Djeija knjiga, Bosanska rije, Sarajevo, 2010.

Atlas svijeta za osnovne i srednje kole, Sejtarija, Sarajevo, 1998.

kolski geografski atlas za osnovnu i srednju kolu, Svjetlost, Sarajevo, 2008.

23 7. LITERATURA