3 1822 02463 3612

ity of California
 i!f,9,'?.W*/
S,A N DJEGO

Social Sciences & Humanities Library

University of California, San Diego
Please Note: This item is subject to recall.

Date Due

BEARED ILL.

Cl 39 (5/97; UCSD Ub.

SAN Di>T,
 Y GYVROL I

Y MABINOGION
ETC.
 Five hundred copies of this work were printed in 1886 ;
and issued

to subscribers on St. David's Day, 1887.

Nos. i -80 were printed on hand-made paper ; Nos. 81-230 on toned

paper; Nos. 231-480 on antique laid paper.

The number of this copy is

 OF THE

QTUBtnocjion
AND OTHER WELSH TALES

FROM THE

QBooft of
EDITED BY

JOHN RHYS, M.A.

PROFESSOR OF CELTIC IN THE UNIVERSITY OF OXFORD

AND

J. GWENOGVRYN EVANS
'We hold the man who gives texts, not before easily accessible, in a handsome
and convenient form, to be ten times worthier of the corporation of letters than
the man who is perpetually pottering over questions of authorship . . . The
possession of the text ... is what is worth something
really the rest
; is, if not
1

all, yet in great part, literary leather and prunella. Saturday Re-cine.

Orford
ISSUED TO SUBSCRIBERS ONLY
BY J. G. EVANS, 7 CLARENDON VILLAS
1887
(All rights reserved)
 jforb
PRINTED AT THE CLARENDON PRESS
BY HORACE HART, PRINTER TO THE UNIVERSITY
 TO

THE MOST HONOURABLE

THE MARQUESS OF BUTE, K.T.

Baron CarMff of Castle Carbiff

ETC. ETC. ETC.

THIS WORK IS DEDICATED

IN ACKNOWLEDGMENT OF THE INTEREST

HE TAKES IN

TKIlelsb Xiterature
 preface*

HE sole object which my co-editor

and I have in publishing the pre-

sent volume is to place before

the student of Welsh literature,
without note comment, the
or
RED BOOK text of the MABINOGION
and the Welsh Tales and Romances usually asso-
ciated with them. No pains have been spared by
either of us to make the reproduction as accurate
as in us lies. Of course we lay no claim to absolute

accuracy, but as compared with the Welsh texts

hitherto published, we venture to regard our volume
as the fruits of the first sustained effort to meet,
in point of accuracy, the requirements of modern
philology moreover, we should not greatly dread
;

to have our work placed in comparison with the

best edited publications of the Early English Text

Society, or of kindred bodies with a well-earned

reputation.
An
attempt to give the same text was made by
Lady Charlotte Guest, with the aid of Tegid, now
nearly half a century ago, a time which, so far as
concerns a work of this nature, may be said to
 preface.

belong to the pre-scientific era. Still Lady Guest

performed her task with great success in a word, ;

the text of her edition approximates to the original

more nearly than that of any other Welsh text of any
length. But her always expensive, has for
edition,
some years been practically out of the reach of the
ordinary student, besides that greater accuracy is
now imperative. Hence our effort to meet the re-
quirements of a more exacting age. The so-called
History of Taliessin, which her ladyship thought
expedient to include in her edition, is not published
in this volume, because it has no claim to rank with
the Mabinogion and other tales of the same epoch.
We have, on the other hand, inserted as an appendix
a version of the Triads, Mythical and Historical,
because they throw light on the contents of the
rest of the volume.
Since the publication of Lady Guest's handsome
volumes, an idea prevails that any Welsh tale of
respectable antiquity may be called a mabinogi, but
there is no warrant for extending the use of the
'

term to any but the four branches of the Mabinogi,'

namely, Pwyll, Prince of Dyved Branwen, daughter
;

of Llyr Manawydan, son of Llyr and Math, son of

; ;

Mathonwy. For, strictly speaking, the word mabinog

isa technical term belonging to the bardic system ;

and it means a literary apprentice. In other words, a

mabinog was a young man who had not yet acquired
the art of making verse, but one who received in-
struction from a qualified bard. The natural infer-
 preface. ix

ence that the Mabinogion meant the collection of

is

things which formed the Mabinog's literary training,

his stock in trade so to say, for he was probably
'
allowed to relate the tales forming the four branches
'

of the Mabinogion at a fixed price established by law

or custom. he aspired to a place in the hierarchy
If

of letters he must acquire the poetic art. The sup-

position that a mabinog was a child on his nurse's
lap would be as erroneous as the idea that the
Mabinogion are nursery tales, a view which no one
who has read them can reasonably take.
It isunnecessary to burden this volume with
criticism on the text, or to enter on a discussion
of the origin of the romances, together with kindred

questions all this ought to find its place in the

:

critical edition, which we hope some day to be

able to issue. If it should be asked whether the

Mabinogion are worth so much trouble and ex-

pense, I cannot answer the question better than
by appealing to the lectures delivered on Celtic
Literature in this University years ago these lec- :

tures, I may say by the way, formed bright spots in

the grey monotony of my undergraduate days ;
but
I will only cite the following passage :

'
The very thing that strikes one, in reading
first

the MABINOGION, is how evidently the mediaeval

story-teller is an antiquity of which he does
pillaging
not fully possess the secret; he is like a peasant

building his hut on the site of Halicarnassus or

.Ephesus he builds, but what he builds is full of
;

b
x preface.

materials of which he knows not the history, or

knows by a glimmering tradition merely stones ;

"
not of this building," but of an older architecture,

greater, cunninger, more majestical. In the mediaeval

stories of no Latin or Teutonic people does this

strike one as in those of the Welsh.'

The more this utterance of Mr. Matthew Arnold
is examined the light of mature study of the
in

originals to which it refers, the more pregnant with

meaning it will be found to be.
Lastly, our method of working, as well as ques-
tions of palseographical detail, I leave to be set forth

by my collaborator, who has devoted years of his

life to the careful study of Welsh manuscripts.

JOHN RHtS.
OXFORD, February 8, 1887.
 Contents.

PACK

INTRODUCTORY REMARKS ... . . . xiii

MABINOGION :

PWYLL, PRINCE OF DYVED

'

. . . I

BRANWEN, DAUGHTER OF LLYR 26

MANAWYDDAN, SON OF LLYR . .- 44
MATH, SON OF MATHONWY * 59

TALES :

MAXEN'S DREAM
LLUDD AND LLEVELYS
KULHWCH AND OLWEN
....
....
82
93
IOO
RHONABWY'S DREAM . . . . 144

ROMANCES :

OWEIN AND LUNET 163

PEREDUR . .
'
. . . .
193
GEREINT AND ENID . . .
244

APPENDIX :

TRIADS, MYTHICAL AND HISTORICAL . .

297

NOTES ON LETTERS WHICH ARE EITHER DOUBTFUL,

PECULIAR, OR CORRECTED IN THE MS. . .
310
INDEX TO PROPER NAMES, &c 321
CROSS REFERENCES 340
LIST OF SUBSCRIBERS 349

b 2
 Ifacaimtles.

Words Hard to Read To face page xv

Column 718 of MS i

8 33 >
Iz8
56 > ,
J 49

ti 7 69 >
2 44
 IRemarfcs.

F Welsh MSS. which have come

all the
down to us none is so well known
, r , Source. .

by name as the source of the

present volume. The Red Book of Hergest may be
described briefly as a Corpus of Kymric Literature,
both prose and verse. It consists of 362 foolscap
folios in vellum, and the whole is written in double
columns in a style which is characteristic of Welsh
MSS. belonging to the latter half of the fourteenth
century. The present arrangement of the contents
is due either to accident or the binder.
Still, saving

a few folios here and there, the order must, in the

main, be that of the time in which the different
parts were transcribed. Without a large number
of facsimiles it would be impossible to discuss

profitably the variety of hands that were engaged

on the whole MS., but it may be stated that we
find two very distinct styles of calligraphy that
in which the first third is written, and that of the
remaining two-thirds, of which a fair notion may
be derived from the facsimiles to be found in this
volume. These contrary to the usual
facsimiles,
custom in the case of photolithographs, have not
been 'worked' in any way, nothing has been
i.e.
1
touched in,' so that they are as reliable as the
 Jntrobuctorp IRemarfcs.

ordinary process of photography can make them.

No difference of style is perceptible between the
handwriting of the facsimile facing page i and that
1
facing page 244 the characters, it is true, are slightly
:

smaller in the one case than in the other, which was

due probably to a new quill-pen or a better piece of
vellum, for the worse the quality of the vellum the
larger the characters become. These two facsimiles
are typical of the writing in columns 673-831 ;

840-844 ; 588-600 while the facsimile facing page

;

149 (which, it is more than probable, is

by a different

hand) represents the writing in columns 555-571 ;

627-672. The calligraphy of the facsimile facing

page 128, confined to columns 832-839 of the Red
Book, is unquestionably different from that of the
other facsimiles : it will interest students of the
'
Greal' to know that this writing is identical in

style with Hengwrt MS. 49.

When the Series of Old Welsh Texts was first
projected, it was resolved to aim at
Aim. .

nothing short of a diplomatic reproduc-

tion of the original manuscripts. A diplomatic re-
production differs from a facsimile chiefly in one
particular, does not profess to give the special
it

form of the manuscript characters, but it should

give character for character, letter for letter, word
for word, spacing for spacing, error for error, deletion

for deletion, correction for correction, rubric for

1
till the book was
I did not find out
ready for the binders that
photolithographs could be printed in two colours. This facsimile has
been reprinted, but there was no time to reprint the other facsimiles.
 3ntrobuctor IRemarfcs. xv

rubric ;
must be no tampering of any
in short, there

kind, not even with the punctuation. The more

faithfully this principle carried out, the greater is
'

the value of the reproduction. Critical texts have

their day and cease to be,' but a diplomatic repro-

'

duction, once thoroughly done, goes on for ever.'

The plan adopted producing this volume, as
in

far as is known to the writer, is a novel

i
'

T Method-
one, at least in this country. In order to
make the explanation intelligible, the different types
used are brought together on the next page.
The ligatured IT, in the Red Book and a few other manuscripts,

represents the Welsh sound of that consonant, while the doubling of 1

in a word like 'callon' serves to mark the quality of the preceding
vowel.

Hybrid forms are by no means of uncommon occurrence, as

may be seen by a glance at the facsimile of words hard to read, facing
this page. In the case of proper names as well as in that of words

whose meaning is uncertain, it is often impossible to distinguish be-

tween n and u between c, r, and t between fc and ft. A few
; ;

calligraphic peculiarities tend to show that the scribes were copying

an original written in the old Kymric hand which prevailed till the
time of the Normans ; for it is difficult to account otherwise for the
oft-repeated mistakes between r and f in a word like llyf. Professor

Rhys first directed my and an examination of Old

attention to this,
Irish and Old English MSS. will show any one that a final f followed

by a full stop, or a medial f followed by such a letter as o can be

easily mistaken by any one who is either a little careless, or ignorant
of the language of the text. Let the reader examine the letters
j, m, f, r, f.,
traced on the body of the curious figure at the head of the
facsimile opposite: it
ought to be explained, however, that these letters

do not belong to the original figure. By the way, these quaint figures
'
are mostly found at the end of gatherings,' and call attention to
the catch-word. Moreover, it should be noted here that no attempt
has been made to reproduce the grotesque ornaments at the top
of each column, as exemplified in two of our facsimiles.
XVI 3ntrotwctorp IRcmarfcs.

1
 3ntrofcuctor IRemarfes,

( ) Brackets are used to enclose letters which are no longer

legible in the MS., but have left their traces there.

[ ] Square brackets enclose all words, or parts of words, in-

troduced from another MS., in those parts where an accident of
some kind has happened to the Red Book.
Letters and words which are underlined in the text are
filled in above the line in the
impossible always to tellMS. It is

whether such letters and words are in the hand of the original
scribe, generally the ink is
paler, but the characters are mostly the
same as those on the line.
. . .
All letters with either the puncla delenlia under them or
a stroke through them have thereby been cancelled by the scribe.

+ When the mark + is placed under a letter, it denotes a sub-

stituted character, which is
explained in the Notes.
The asterisk shows the beginning of every fresh column, and
*

the Tudor figures at the top of the page correspond with the
number of the column in the MS. The asterisk has, of set purpose,
been made inconspicuous, as its only use is to facilitate reference to
the original for the purpose of collation.

|
It is not unusual to indicate the end of each line in a
MS. by a perpendicular stroke, which, however, has been sparingly
used in this text, because, as a rule, it answers no earthly purpose
and, besides being extremely unsightly, is not in the MS. Let it
not be supposed for a moment that this was not done in order
to save trouble, for in the writer's transcript each line begins and
ends as Still, in every case where there is any pecu-
in the original.

liarity in the orthography or ambiguity in the meaning, the end

of lines are marked off in the usual way.

The Ulaefe letter (col.9), and the Missal capitals

at the

beginning of each tale, and here and there at the beginning of

fresh paragraphs, represent letters written in red ink in the original.

The Cu&or fount has been employed for titles, and anything

printed in that type will not be found in the original.

The contractions have been reproduced in cases like a =a or
Sim t = et p = per and *, which has no
; ; ;
fixed meaning : in the

cases where the contractions have been extended superior letters

ur
have been used to denote such extension, for example, Arth ;
u9 d.
gorawen ; gwrag
 3ntrobuctor\> 1Remarfc0.

The attempt to indicate, with some approach to

Word- accuracy, the distances between the words
Spacing. las cost more and expense
j trouble, labour,
than any reader is likely to imagine experience ;

alone could make him realize the difficulty. To

mark the spacings the transcript is a work of
in

great delicacy, but the real trouble begins when the

compositor has to unlearn all the rules of his craft
and serve his apprenticeship anew. But were Caxton
himself to rise from the dead, he could not get over
the fact of the incompressibility of type, and the

perversity of long syllables. Suppose, for instance,

a line had been set in type all but the last word,
' '
which is, let us say, 'strength 1 or stretched,' while
there only space enough left for four or five letters.
is

Here conies the dilemma; either previous spacings

must be altered, and so made untrustworthy, or we
must cut up our words into stre-ngth or stret-ched,
which shocks our sense of propriety. For two
months various experiments were tried with a view
to overcome this difficulty, and though but three
'
sheets were composed' during that time, yet after
endless corrections of the spacings the result is in-

differently good in the case of sheets B, c, D. At

of facts was accepted, and with sheet E
last the logic

the division of words into syllables at the end of

lines was given up as a thing incompatible with

1 '
It is the opinion of most Englishmen that Welsh is full of
consonants,' which implies that their own language is full of vowels,
a fact attested, I presume, by such words as strength^ strzlcfid, &c.
 3ntrobuctorp IRemarfcs.

correct spacing 1 . In this particular one fails in good

company, for the scribe observes no particular rule

in cutting up his words at the end of lines: for
'
'

instance, he cuts up a wnaeth into awjnaeth.

The rules framed for indicating the spacing in this
volume are:
(a) When two or more words are written as
'
one word in the MS., like aoiuc,'
'

aphandeuth,
'

acynyHe,' they are separated by what may be called

space i, as follows: aoxuc; aphandeuth; acynylle.
(<$)
When two or more words are written very
close together but are not actually joined, they are

separated in the printed page by space 2 ;

for instance,
a omc a phan deuth ac yn y He.
; ;

(c) When words are distinctly separated in the

MS., but by a space less than a full space, this
still

is indicated by space 3, thus a ozuc a phan deuth :

; ;

ac yn y lie while in a full space these words would

;

be printed a omc a phan deuth ac yn y He.

: ; ;

In this way it is hoped the requirements of the

scholar and the beginner are satisfactorily met for ;

every scholar, who has any knowledge of manu-

scripts, will be able to restore
mind's eye in his
the exact spacing of the original, while the be-

ginner will not be bewildered by treating simple

words as compounds.

1
No doubt a line will be found occasionally where the spacing
is only relatively correct. In all such cases it was found im-
practicable to set the spacing right without composing the sheet
afresh.
 1Remarfc0.

The
foregoing rules have been strictly obeyed in
the case of spaces i 1 2, 3, but the full space will
,

be found to vary slightly, according as necessity

dictated. Note, however, (a) that where the MS.
divides words usually treated in modern Welsh as

compounds the exact spacing of the original has

been reproduced, as for example, di vud (6) that ;

where the meaning is

ambiguous the spacing is
similarly reproduced : for instance (on page 100),
'arec douyd ynt y gOzaged weithon' may be construed
in two ways, with very different results. The Stuart
Mills of matrimony would not hesitate to read, arec

douyd, &c. 'wives are now the gift of God;' while

the John Wesleys might with more plausibility, read
a rec douyd, &c. and wives are become the curse
'

of God.' But really this is a question for bachelors,

in whose hands I leave it.
The Index was made under the double disadvan-
tage of illness and constant interruption :

the result is submitted with diffidence.

Still it is right to say that the text has been read
twice over for this purpose alone. Excessive famili-
arity, however, with the text made it extremely
difficult for the writer to keep his mind from wander-

ing ; still, he hopes the harvest of omissions will be

a scanty one. Of course, all the names indexed

1
One unfortunate exception runs right through the volume.
Wherever ym may be equated with the modern am it should in
consistency be always separated from the word following it
by
space i, as ymdanat, not ymdanat.
 3ntrobuctorp IRemarfcs.

are not proper names. Again, there are numerous

references to pages where the particular name is

represented by a pronoun only, a feature nearly

always neglected in Indices. When a name occurs

once or twice on a page, the line or lines are, as a
rule, given as well as the page; but when a name
occurs thrice or more, the page alone is given. But,
it
may be asked, why were not the lines numbered
throughout the volume ? Because the subscriptions
did not justify the extra expense. As a substitute a
parchment slip has been provided which, if the reader

place its top number against the top line of a page,

will enable him to find the required line instantly.

Cross references have been added in the hope
that this Index to the Index will prove cross
of real service to the student, and enable References,
him not only names and epithets mentioned
to find

indirectly, but assist him in his genealogical re-

searches. Possibly I shall be told that I have con-
founded the persons, and printed in italics words
which are not epithets, or vice versa. Nothing more
likely was not born,
: I like some Welsh scholars,
full grown and I hope ;
to learn something from
1
my critics .

Such then are the details of the principle which

governed the work of editing the Text of the Mabi-
1
I speak here in the first person, because Professor
Rhys is only
indirectly responsible for the Indices. be extremely grateful
I shall

for any corrections which readers may be good enough to point out
to me also for hints which may enable us to reproduce the next
:

work after a better ideal.

 3ntrotwcton> 1Remarfc0.

nogion, &c. No doubt tastes will differ about the

artistic merits or demerits of the combination of founts

employed, as well as concerning the general effect

produced but respecting the trustworthiness of the
;

reproduction it is confidently anticipated there will

be no justification for two opinions. The Editors
were mindful of their great responsibility adding in

another edition of the Mabinogion to those already

in existence, for the consequences of an inaccurate

text are well-nigh endless ;

tastes are vitiated ;
the
love of truthfulness and scientific exactness is weak-
ened scholars are misled, thus giving birth to a
;

crop of baseless theories which, cat-like, have nine

lives while the way for the appearance of a better
;

work is a generation or two.

effectually barred for
In the present case the Editors can say honestly

they have respectively done everything in their

power to make the reproduction final, for every
proof-sheet was collated with the original manuscript
at least three times, collated backward as well as
forward. They have aimed high, and have spared
no effort to hit the mark, in the hope that genera-
tions to come need not abandon this enterprise of

their predecessors, but may build their superstructure

without fear for the foundations.
We by Mr. Froude that Among causes
are told
'

are included our own exertions, and each of us must

do what he can, be it small or great If we work . . .

on the right side, coral insects as we are, we may con-

tribute something not wholly useless.' Still, single-
 Jntrofcuctorp 1Remarfc0.

handed should scarcely have dared to give effect

I

to the idea which lay at the root of the scheme for

the reproduction of Old Welsh Texts. But my
hesitation vanished when Professor Rhys expressed
his readiness to bear his full share of the labour
of collation, for,
'
was borne in on my mind
then it
. . . that I with co-operation and advice from such
a quarter this book might edit, not through boldness

of much learning, but because I saw and heard

much error in many Welsh books, which unlearned
men through their simplicity accounted for much
wisdom V

I tender my special thanks to the Principal and

Fellows of Jesus College, Oxford, for the ^mids
cordial way in which they assented to my gratias
a simu8 -

request for permission to transcribe the

Red Book of Hergest, and for placing it in the Bod-
leian Library for my convenience ;
to the Bodley
Librarian for enabling me to use the MS. in the
best possible light, a matter of much importance to ;

Mr. Macray and Mr. Madan for their readiness at all

times to help me in palaeographical details. From the

Controller of the Clarendon Press, Mr. Horace Hart,
I have received all sorts of help, for which I thank

)>a beam me on mode, fiat ic (fas boc of Ledenum gereorde

1
. . .

to Engliscre spraece awende ; na purh gebylde mycelre lore, ac

forjianpe ic geseah andgehyrde mycel gedwyld on manegum Engliscum
bocum, pe ungelarede men Jwrh heora bilewilnesse to micclum wisdome
lealdon. ^Elfric.
 3ntrofcuctors "Remarks.

him cordially, as well as for entering sympathetically

into my plans ;
nor should I fail to record my
sense of obligation to the Controller's Assistant,
Mr. R. Wheeler, for the benefit of his unobtrusive
advice. For the Device of the Texts, which repre-
sents the Red Dragon, the Triple Harp, and the
Leek the triadic emblems of the Kymry I have
to thank my wife, who received valuable suggestions
from Mr. Madan.
It would be impossible to mention all the friends
who have interested themselves actively to make
the Series of Welsh Texts known among their im-
mediate circle of acquaintances ;
but were it not for
the exertions Mr. David Lewis, Barrister-at-Law,
.of

Mr.Morfill, Professor Powell, Mr. Marchant Williams,

and Mr. Llywarch Reynolds, the publication of this
volume would have involved a serious pecuniary
loss. To these gentlemen, then, and to others who
have given similar aid, the Editors acknowledge their
indebtedness and return their heartiest thanks.

They desire, also, to express their gratitude to

the subscribers for extending to the Welsh Texts
scheme the encouragement of their support.

J. GWENOGVRYN EVANS.

OXFORD, February 8, 1887.

<*'

<AJ

flcuvutytt wniitm tmgfe

^^

^^^^
r,
dwwttyvyftH
 prince of

necbzeu maftinogL
wyTT penndeuic dyuet aoed yn arglOyd ar
feith cantref dyuet. athzeigylgweith ydoed

fi!tpma
yn arberth pziflys idaO. adyuot yn yuryt
ac yny vedOl uynet y hela. jief kyfeir oe gyuoeth
avynnei yhela glynn cuch. ftc ef agychwynnwys y
nos honno o arberth. ac adoeth hyt ympenn Hwyn

diarwya. ac yno y bu y nos honno. athzannoeth yn

Ifeuenctitydyd kyuodi aozuc adyuot ylynn cuch
y eHOng y gOn dan y coet. Bchanu y gozn adechzeu
dygyuot yi hela. adierdet yn ol y cOn ac ymgolli
ae gedymdeithon. ac ual ybyd yn ymwarandaO aHef

yi erchwys. ef aglywei lief erchwys arall. ac nyt

oedynt vn Hef.a hynny yndyuot ynerbyn y erchwys
ef. Jlc ef awelei lannerch yny coet ouaes gwaftat.
ac ual ydoed y erchwys ef yn ymgael ac yftlyy y
TIannerch. ef awelei carO ovlaen yz erchwys arall.
9 pharth a pherued "y TIannerch Ityma y% erchwys
aoed yny ol yn ymozdiwef ac ef. ac yny v6i6 yi
ITaOz. JLc yna edzych ohonaO ef ar HO yi erchwys
heb hanbOyTIaO edzych ar y carO. JLc oz awelfei ef
ohelgOn ybyt. ny welfei cOn un TIi6 ac Oynt. jef
 prince of Bsvek [7U.

Iliw oed arnunt. laerwynn Tlathieit. ac eu clufteu

yngochyon. ac ual y Hathrei wynnet y cOn y Hathzei

cochet y clufteu. 8c ar hynny att y kOn y doeth ef.
a gyzru yz erchwys aladyffei y carO ymeith. a Tilth yaG
y erchOys ehunan ar y carO. He ual y byd yn Ilith-
yaO y cOn. ef awelei varchaOc yn dyuot yn ol yz
*
erchwys y ar varch erchlas maOz. a chozn canu am
y vynOgyl. agOifc oviethyn IlOyttei ymdanaO yn wife
hela. ar hynny y marchaOc adoeth attaO ef. ady-
wedut ual hynn OithaO. 8 vnbenn heb ef mi aOnn
p6y Oyt ti. ac nyfuarchaf well ytti. le heb ef ac
i

atuyd. y mae arnat oenryded ual nafdylyy. JjHoer

heb ef nyt teilygdaOd vy anryded am hetteil y hynny.
8 vnbenn heb ynteu beth amgen. Y rofi aduO heb
ynteu dy annwybot dyhun. ath anfyberwyt. Pa
anfyberwyt unben aweleift ti arnafi. l|y weleis an-
fyberwyt v6y ar Oz heb eL no gyzru yz erchwys

aladyffei y karO ymeith. allithyaO dy erchwys dy

hun arna6~ hynny heb ef anfyberwyt oed. achynnyt
ymdialOyf athi. y rofi aduO heb ef mi awnaf o agclot
itt
gOerth can car 6. avnben heb ef oz gOneuth-
um gam mi abzynaf dy gerenyd. PadelO heb yn-
teu ypzyny di. Ozth ual y bo dy enryded. ac ny

OnipOyOytti.Jrenhin cozonaOc Oyfi ynywlat yd

henwyf o honeL JtrglOyd heb ynteu dyd da itt.
aphawlat yd henOyt titheu o honei. annGuyn
heb ynteu. araOn vzenhin annOvyn Oyfi. arglOyd
heb ynteu paffuryf y kaffaf dy gederennyd di.
i

Ilyma yz wed ykeffy heb ynteu. gyuerbyn Oz yffyd

ygyuoeth amkyuoeth ynneu yn ryuelu arnaf yn

712J pwpll, prince of Bpefc. 3

wafftat. $ef y6 hOnnO. Hafgan bzenhin o annOuyn.

ac yz gOaret gozmes hOnnO y arnaf. ahynny aelly
di ynhaOd y keffy vygkerennyd. ||inneu awnaf
hynny heb ynteu ynllawen. amanac ditheu ymi
pafuryf y gaTIOyf hynny. Managaf heb ynteu ^ ftyna
val y geHy. ||i awnaf a thi gedymdeithas- gadarn.

Jief ual ygOnaf. mi ath rodaf di ymHe

yn annOuyn. i

ac arodaf y wreic deckaf aweleift eiryoet y gyfcu y

gyt athi beunoeth. am pzyt ynheu amgofked arnat

ti.
hyt nabo gOas yftauell nafOydyaOc nadyn arall
oc am kanlynnwys i eiryoet awypo na bo miui
vych ahynny heb ef hyt ym penn y vlOydyn
di.

ozdyd auozy. ac an kynnadyl yna yny He honn. |fe

heb ynteu kyt bOyfi yno hyt ympenn y vlOydyn.
pagyfuarOyd avyd ymi o ymgael ar gOz adywedy
di. JUOydyn heb ef yheno ymae oet yrofi ac ef
ar yryt. abyd di ym rith yno heb ef. acun
i

dyzna*0t arodych di ida6 ef. ny byd byO ef ohOnnO.

achyt archo ef ytti yz eil.
nadyzo yi aymbilio athi.
Yz arodOn i idaO ef hagen. kyftal achynt
ydymladei
a mi dzannoeth. ^e heb y pOyll beth awnaf ymkyu- i

oeth. fjiawnaf ne ^ Y^ araOn nabo yth gyuoeth

na gfa nagOzeic awypo nabo tidi wyfi. amiui aaf
yth le dL vnHawen heb y pOyll amiui aaf ragof.
JHlefteir uyd dyhynt ac ny ruffya dim ragot yny

delych ymkyuoeth i.
amiauydaf hebiygyat arnat.
ef aehebzygyaOd yny welas y Hys ar kyfuanned.
Ilyna heb ef y Ilys arkyuoeth yth uedyant^ a chyrch
y nyt oes yndi neb nyth adnapo~ ac Ozth ual
Ilys

y gOelych ygOaffanaeth yndi yd adnabydy voes y

B 2
4 pw\>H, prince of Bpefc. [713,

Hys. Kyzchu yllys aozuc

ynteu JLc ynyllys ef
awelei hundyeu aneuadeu ac yftauelloed. ac adurn
teckaf oz awelfei neb o adeiladeu. 2ic yzneuad y
kyrchwys ydiarchenu*, ef adoeth mackOyeit agGeif-
fon ieueinc ydiarchenu. aphaOp ual ydelynt kyuarch

gOellawneynt idaO. J)eu uarchaOc adoeth ydynnu

y wife hela y amdanaO. ac y wifcaO eurwifc obali
ymdanaO. ar neuad agyweirywyt. Hyna y gOelei
ef teulu a niueroed. ar niuer hardaf a chyweiryaf
01 awelfei neb yndyuot ymywn^ arurenhines y

gyt ac Oynt yn deckaf gOzeic 01 awelfei neb. ac

eurwifc ymdanei obali Hathreit- J[c ar hynny y
ymolchi yd aethant. achyzchu y byzdeu aozugant.
ac eifted awnaethant ual hynn. % urenhines 01
neillparth idaO ef. ar iarH debygjvei ef oiparth
arall. adeclueu ymdidan awnaeth ef ar vzenhines.
j|c ox awelfei eiryoet Oith ymdidan ahi.
difemylaf
gCzeic a bonhedigeidaf y hannOyt ae hymdidan oed~
athteulaO awnaethant bOyt altynn a cherdeu achy-
uedach. z awelfei o holl lyffoed
y dayar~ Hyna y
Hys diwallaf o vOyt allynn. ac eur left" atheyxn-
dlyffeu. amfer adoeth udunt y uynet ygyfcu. 9c y

gyfgu yd aethant ef ar urenhines*, Ygyt ac yd aeth-

ant yz gOely ymchoelut y wyneb att yz erchwyn
aoauc ef. ae gevyn attei hitheu.o hynny hyt tran-
noeth. ny dywaOt ef Czthi hi vngeir. lhannoeth
tirionOch ac ymdidan hegar auu y ryngtunt. JPeth
bynnac ogarueidzOyd avei y ryngtunt ydyd. ny bu
un nos hyt ympenn y vlOydyn amgen noc auu * y
nos gyntaf. IheulaO y vlOydyn awnaeth dzOy hela
713J pwll, prince of

acherdeu achyfedach acharueidrOyd ac ymdidan

achedymdeithon. hyt ynos ydoed oet y gyfranc.

Ifnoet y nos honno kyftal y doei y gof yz dyn

eithaf ynyz hollgyuoeth yz oet. 8c yntev adoeth

yz oet agOyzda y gyuoeth y gyt ac ef. 8c ygyt ac

ydoeth yz ryt. marchaOc agyuodes y vynyd. ac
adywaOt val hynn. a wyzda heb ef ymwrandeOch
ynda y rOng y deu vzenhin ymae yz oet h6nn y
ryngtunt. ahynny rOng eudeu gozf elldeu. aphop
un ohonunt yffyd haO/Oz ar ygilyd ahynny amdir.
adayar. afegur ydigaOn p6b o honaOch vot eithyz
gadu y ryngtunt Oy elldeu. 8c ar hynny y deu
urenhin aneffayffant ygyt amperued y ac ym-
ryt.

gyuaruot. ac ar y goffot kyntaf y gOz aoed ynlle

araOn aoffodes ar hafgan ymperued bogel ydaryan

yny hyllt yn deu banner ac ynytyzr yz arueu. Ac

yny vyd hafgan hyt y vzeich ae paladyz dzos pedzein
y varch yzIIaOz. 8c agheuaOl dyznaOt yndaO ynteu.
a unben heb yz hafgan padylyet oed itti ar vy
angeu i.
nyt yttoedOn i
yn holi dim ytti. ny wydOn
achaOs itt heuyt ym Had i. He yz duO heb ef canys
dechzeueift vyHad^ gozffen. a vnbenn heb ynteu.
ef aeill vot yn ediuar gennyf awneuthun itt. Keis
ath ladho ny ladaf i di. Tyg gOyzdakywir heb
yz Hafgan dygOch vi odyma. neut teruynedic agheu
y mi. nyt oes anfaOd ymi ych kynnal chOi bellach^
TyggOyzda ynheu heb y gOz aoed ynlle araOn
kymerOch ych kyuarOyd agOybydOch p6y a dylyy
bot ynwyz ymi. HrglOyd heb y gGyzda pa6b ae
dylyy. kanyt oes vzenhin arholl annOvyn namyn ti.
6 pwpll, prince of 2>vefc. [714.

^e heb ynteu a del ynwaredaOc iaOn yO y gymryt.

8c ar ny del ynvuud. kymheller o nerth cledyfeu.
JLc ar hynny kymryt gOzogaeth y gOyz adechzeu
gozefgyn ywlat. 8c erbynn banner dyd dzannoeth
ydoed yny vedyant y dOy deyznas. jlc ar hynny
ef a gerdOys parth ae gynnadyl. ac adoeth y lyn
cuch. Jtphandoeth yno ydoed araOn vzenhin an-
nOuyn yny erbyn. HaOen vu pob vn Ozth y gilyd
ohonunt. |e heb yi araOn duO adalo itt dy gedym-
deithaf mi ae kigleu*. |e heb ynteu pandelych
dy hun yth wlat. ti awely awneuthum yrot ti. a
wnaethoft * heb ef yrofi. duw aetalo itt. "fna
yrodes araOn y ffuryf aedzych ehun y pOyll pen-
deuic dyuet. ac y kymerth ynteu y ffuryf ehun

aedzychc, y kerdaOd araOn racdaO parth aelys

JLc
y annOvyn. ac y bu digryf gantaO ymwelet ae niuer
ac ae teulu. kanys gOelfei yi yftalym. ^[ynteu hagen

ny wybuyffynt y eiffeu ef. Sic ny bu newydach

gantunt y dyuodyat no chynt~ Y dyd hOnnO a
dzelwys trOy digrifOch allewenyd^ ac eifted ac ym-
didan ae wreic ac aewyzda. aphan vu amferach

kymryt hun no chyuedach y gyfcu ydaethant.

*Y wely agyichwys y bzenhin ae wreic aaeth attaO.
^yntaf y gOnaeth ef ymdidan ae wreic. ac ymyrru
ar digrifOch ferchaOl acharyat arnei. ^ hynny nyfgoz-
a hynny avedylyOys hL
dyfynaffei hi yi yfblOydyn.
i aduO heb hi
paamgen vedwl yffyd yndaO ef heno
noc ary uu yf blOydyn y heno. amedylyaO awnaeth
ynhir. 8g6edy y medOl hOnnO dyhunaO aOnaeth ef.
apharabyl adywaOt ef Oithi hi ar eil ar trydyd. ac
715.] lpw\>ll, Iprincc of

atteb nys kauas ef genthi hi yn hynny. )PaachaOs

heb ynteu nadywedy di Ozthyfi. J)ywedaf Ozthyt
heb hi nadywedeis yfblOydyn ygymeint yny kyfryO
le ahOnn- JPaham heb ef. ys glut abeth ydymdi-
danyffam nL Meuyl im heb hi yz yfblOydyn y
neithwyz oz pan elem yn yblic yndillat gOely na
digrifOch nac ymdidan nac ymchoelyt ohonat dy
wyneb attafi ynchwaethach auei vOy nohynn oz
bu yrom nL Jic yna y medylyOys ef. ia arglOyd
duO heb ef kadarnavngOz y gedymdeithas adiffleis

a geueis yngedymdeith. J[c yna y dywaOt ef Ozth

i

y wreic. clrglOydes heb ef na chabladi viuL Yrof i

aduO heb ynteu ny chyfgeif ynneu ygyt athitheu yz

ys blOydyn y neithwyz. ny ozwedeis. JLc yna
Sic

menegi y hoTI gyfaranc awnaeth idi. "f duO ydygaf

vyngkyffes heb hitheu. gauael gadarn ageueift ar
gedymdeith ynherOyd ymlad aphzouedigaeth ygozff
achadO kywirdeb Ozthyt titheu. JtrglOydes heb ef
fef ar ymedOl hOnnO ydoedOn ynheu. tradeweis

Ozthyt ti.
ryued oed hynny heb hitheu. "Jffnteu
di

pOyll pendeuic dyuet adoeth y gyuoeth ac ywlat.

adechzeu amouyn agOyzda y wlat beth uuaffei y
arglOydiaeth ef arnadunt hOy y vlOydyn honno. y
Ozth ryuuaffei kynno hynny. 8rglOyd heb Oy ny bu
*
gyftal dy wybot. ny buoft gyn hegaret gOas ditheu.
ny bu gynhaOffet gennyt titheu treulaO dy da. ny
buwell dy dofparth eiryoet noz ulOydyn honn. y
rof aduO heb ynteu ys iaOn abeth yO ychOi diolOch
i

yz gOz auu ygyt achOi. allyma ygyfranc ual y bu

ae datkanu oil obOyll udunt. |Je arglOyd heb Oy
8 pwpll, prince of Styvefc. [715.

diolOch y duO kaffel ohonat y gedymdeithas honno.

ararglOydiaeth agaOffam ninheu^ yvlOydyn honno

nys attygy y gennym otgOnn^ nac attygaf yrofy
aduO heb ynteu bOyll. ac o hynny allan dechzeu
kadarnhau kedymdeithas yryngtunt. ac anuon o
bop un y gilyd meirch amilgOn ahebogeu. aphob
kyfryO d!6s ox a debygei bop vn digrifhau medOl
ygilyd ohona6~ JLc oachaOs y dzigyant ef y vlOydyn
honno yn annOuyn. agOledychu ohonaO yno moz
lOydyannus adOyn ydOy deyznas yn vn dyd dzOy y
dewred ef ae vilOzyaeth ydiffygywys y enO ef ar
pOyTI penndeuic dyuet. ac y gelwit pOyll penn an-
nOuyn ohynny allan. a thzeigylgOeith ydoed yn
arberth pziflys idaO a gOled darparedic idaO ac y
niueroed maOz owyz ygyt ac ef*, $g6edy ybOyta

kyntaf kyuodi yozymdeith aozuc pOyll. achyzchu

penn gozfed aoed uch Ia6 yllys aelwit gozfed ar-
berth. arglOyd heb un oz Ilys Kynnedyf y% oifed
y6. padylyedaOc bynnac aeiftedo arnei nat a odyno
heb vn 01 deupeth. ae kymriO ae archolleu. neu
ynteu awelei ryuedaOt. 1|yt oes arnafi ovyn kael
kymriO neu archolleu ymplith hynn o niuer. Ryued-
aOt hagen da oed gennyf pei afgOelOn. Mi aaf yi
orfed y gifted awnaeth ar yi ozfed. ac
eifted.

ual ybydant yn eifted Oynt awelynt gOzeic ar uarch

canwelO maOz aruchel. agOifc eureit lathzeit ymdanei
yndyuot ar hyt ybziffozd agerdei oz ozfed. ^erdet
araf gOaftat oed gan y march ar uryt y neb ae gOeleL

JLc yndyuot ynogyfuuch ar ozfed. Hawyz heb y

pOyll a oes ohonaOch chOi aadnapo y uarch oges racco.
716.] pwpll, prince of Bpvefc. 9

1|ac oes arglOyd heb Oynt*. aet vn heb ynteu yny

herbyn. y wybot pOy vo. Vn a gyuodes ynvud.
aphandoeth yny herbyn yzffozd. neut athoed hi
heibaO. f
hymlit awnaeth ual y gallei gyntaf o
pedeftric. J[ phei vwyhaf vei y vzys ef. pellaf vydei
*
hitheu y OzthaO
jlphanwelas nathygyei idaO y
ef.

hymlit. ymchoelut aozuc att pwyll adywedut OzthaO.

arglOyd heb ef ny thyckya y pedeftyz yny byt y

hymlit hi.
Je heb ynteu pOyH dos dos yz Ilys
achymer y march kyntaf awelych a dos ragot yny
hoi. "I* march agymerth ac racdaO ydaeth. Y maeftir

gOaftat agauas. ac ef adangoffes yz yfparduneu yz

march*, Jtphei vOyhaf ylladei ef y march. peHaf
vydei hitheu y OzthaO ef. "^fz
vn gerdet adechzeu-
affei hitheu ydoed arnaO. Y varch ef a baHwys*,
JL phanwybuef y varch pallu y pedeftric^ ym-
ar
choelut hyt ylle ydoed pOyll awnaeth^ arglOyd heb
ef ny thyckya yneb ymlit yz unbennes racko. ^y

wydOn i varch gynt yny kyuoeth no hOnn. ac ny

thygyei ymi y hymlit hi. |e heb y pOyH y mae yno
ryO yftyz hut. aOn parth arllys. fzl!ys ydoethant.
athzeulaO ydyd hOnnO awnaethanU Jtthzannoeth
kyuodi yuynyd awnaethant athzeulaO hOnnO ynyoed
amfer mynet y vOyta. JIgOedy y bOyta kyntaf. ^e
heb ynteu bOyll ni aOn yz vn niuer ybuam doe y
penn yz ozfed. 8 thydi heb ef Ozth vn oe uackOyeit.
dOc gennyt y march kyntaf a wypych yny maes.

ahynny awnaeth y mackOy. "fz ozfed agyzchaffant

ar march gantunt. JLc ual ybydynt yn eifted wynt
awelynt y wreic ar yz un march, ar vn wife ymdanei
io Ipwpll, [prince of D\>vefc. [717.

yndyuot yz vnffozd. ITyma heb y pOyll y uarchog-

efdoe~ |Jyd baraOt was heb ef y wybot pOy y6
hi. arglOyd heb ef mi awnaf hynny yn Ha wen. 8r

hynny y uarchoges adoeth gyuerbyn ac Oynt. jRef

aozuc ymackOy yna yfgynnu ar y march, achynn
daruot idaO ymgyweiryaG yny gyfrOy. neur ry adoed
hi heibyaO. achynnOII y ryngtunt. Jtmgen vzys gerdet

nyt oed genthi hi noz dyd gynt~ Ynteu agymerth

rygig y gan y uarch. ac ef adebygei yz arauet yker-
dei y uarch. yz ymozdiwedei a hi. a hynny nythyg-

yei idaO. JJHOng y uarch aozuc Ozth avOyneu. nyt

oed ef nes idi yna no chyn bei ar y gam. Jtphei
vOyhaf y Hadei ef y varch. peHaf vydei hitheu y
OzthaO ef. Y cherdet hitheu nyt oed uOy no chynt.

^any welas ef tygyaO idaO y hymlit. * ymchoelut

awnaeth hyt yUe yd oed pOyll. ErglOyd heb ef nyt
oes allu gan y march amgen noc aweleift ti. ||i
aweleis heb ynteu ny thykya y neb y herlit hi.
J[c yrofi aduO heb ef yd oed neges idi Ozthrei oz
maes hOnn. peigattei OzthpOyH idi ydywedut. ani
aOnparth arllys, vzllys ydoethant athzeulaO ynos
honno awnaethant dzOy gerdeu achyuedach ual ybu
lonyd gantunt. JL thzannoeth divyzru ydyd awnaeth-
ant yny oed amfer mynet y vOyta. aphandaruu
udunt y bOyt p6yH adywaOu Mae yz niuer y buam
ni doe ac echdoe ym penn yz ozfed. Ityma arglOyd
heb Oynteu. aOn heb ef yz ozfed y eifted. athitheu
heb ef Ozth way y uarch. KyfrOya vy march ynda
adabze acef yzffozd. adOc vy yfparduneu gennyt.
YgOas awnaeth hynny. J)yuot yz ozfed aozugant
718J pw$l, prince of

y ny buant hayach o enkyt yno yny welynt

eifted.

y uarchoges yndyuot yz vnffozd. ac yn vn anfaOd.

ac yn vnvngerdet. 1|awas heb y pOyH mi awelaf
y uarchoges yndyuot. moes vy march. JLc nyt kynt
yd yfkynn ef ar y uarch noc yd a hitheu hebdaO
ef. Inoi yny hoi aozuc ef. agadel y uarch dzythyll
Hamfachus y gerdet. ac ef adebygei ar yz eil cam
neu ar y trydyd y gozdiwedei. nyt oed nes hagen
idino chynt. y uarch agymhellaOd oz kerdet mOyhaf
aoed gantaO. JtgOelet awnaeth nathygyei idaO y
hymlit. Yna y dywat pOyll. 8 vozwyn heb ef yz
mOyn y g6zmOyhaf agery arho vi. arhoaf ynllawen
heb hi ac oed Heffach yz march pei affarchut yz
meittyn. JkuyH ac arhos aozuc
y uozwyn. agOaret
yrann adylyei vot am yhOyneb owifc yphenn. Sic
attal ygolOc arnaO adechieu ymdidan ac ef. JfrglOyd-

es heb ef pandoy di aphagerdet yffyd arnat. kerdet

Ozth vy negeffeu heb hi a da y6 gennyf dy welet ti.

graffaO Ozthyt y gennyfi heb eL

JLc yna medylyaO
awnaeth bot yndiuOyn ganthaO pzyt awelfei eiryoet
o vozwyn a gOzeic yOzth ypruyt hi. arglOydes heb
ef adywedy di ymi dim oth negeffeu. JJywedaf y
rof aduO heb )Pennaf neges uu ymi keifaO
hi.

dy welet ti. ITyna heb y p6yH y neges ozeu gennyfi

*
dydyuot ti idi. ac adywedy di ymi p6y Oyt. Jywedaf
arglOyd heb ^iannon uerch heueyd hen Oyf i
hi.

amrodi y wr omhanvod ydydys. ac ny mynneis

inheu un gOz. a hynny oth gaiyat ti. ac nys mynnaf
ettwa. onyt ti am gOzthyt. ac y wybot dy atteb di
am hynny ydeuthum i.
^of aduO heb ynteu bOylL
i
12 pwpll, prince of 2>\>efc. [718.

Ilyna vy atteb i
ytti. peicaffOn dewis ar holt wraged
amoiynyon ybyt. mae ti adewiffOn. j^e heb hitheu.
os hynny avynny kynn vy rodi yOz araH gOna oet
ami. (ioxeu y6 gennyfi bo kyntaf. ac
heb y pOyll
yny He ymynnych di gOna y% oet. dOnaf arglOyd
heb hi. blOydyn y heno yn Hys heueyd mi abaraf
bot gOled darparedic yn baraOt erbynd dydyuot.

IfnUawen heb ynteu a minheu avydaf yn yz oet

hOnnO. JtrglOyd heb hi trie yniach achoffa gywiraO
dy edewit. ac ymeith ydaf i. agOahanu awnaethant.

achyxchu awnaeth ef parth aeteulu aeniuer. Ja

amouyn bynnac avei ganthunt Oy y Ozth y uorwyn
y chOedleu ereiH ytroffei ynteu. (Ddyna treulaO y
vlOydyn hyt yx amfer awnaethant. ac ymgOeiraO ar
yganuet marchaOc. amynet yrygtaO a Hys eueyd
hen. 8c ef adoeth yzllys allawen uuwyt OxthaO.

adygyuoz allewenyd ac arlOy ma6z aoed yny er-

byn. JthoII uaranned yllys Ozth y gygho* ef y treulOyt.
^yweiryaO yneuad awnaethpOyt ac yzbozdeu ydaeth-
ant. ^ef ual ydeiftedyffant heueyd hen ar neilllaO

pOyll. ariannon ox parth arall idaO. 'farn hynny

paOb ualybei yenryded. jOyta achyuedach ac ym-
didan awnaethant. ac ar dechaeu kyuedach gOedy
ybOyt wynt awelynt yndyuot y myCn. gwas gOineu
maOz teyzneyd^ a gOifc o pali ymdanaO. Jtphandoeth
y gynted y neuad. kyuarch gOeH aozuc ypOyll ae
gedymdeithon. izaffaO duO Ozthyt eneit heb y pOyH
ados y eifted. !^ac af heb ef eirchat 6yf am neges
awnaL gOna ynllawen heb y pOyll. JlrglOyd heb
ef Ozthyt ti
ymae vy neges i ac y erchi itt ydodOyf.
719J Ipw^ll, prince of Styvefc* 13

JPaarch bynnac aerchych di ymi hyt ygaHOyf y

gaffel itti y byd. ch heb y riannon paham yrody
di atteb ueHy.neuf rodes ueHy arglOydes yggOyd
gOyzda heb y mackOy. JUneit heb ypOyll beth yO
dy arch dL ^wreic vOyaf agaraf ydwyt ynkyfcu
heno genthL J[c y herchi hi ararlOy ar darmerth
yffyd dodwyfi. T^ynhewi aozuc pOyll kanybu
yman y
atteb a rodaffei. t!aO hyt y mynnych heb y riannon.
*
ny bu uufcreHach gOz ar y fynnwyz e him noc ry
uuoft ti.
arglOydes heb ef ny wydOn pOy oed ef~ i

Hyna y gOz ymynnaffit uy rodi i idaO omhanuod

heb hi. gOaOl uab clut gOz tozmynnaOc kyuoethaOc.
achanderw itt dywedut ygeir adywedeift dyzo vi
idaO rac aglot itt.
arglOydes heb ef ny On i paryO
atteb yO hOnnO. ny aftaf i arnaf adywedy di vyth.
Jj)yio di vi idaO ef heb hi ami awnaf nachaffo ef
viui vyth. Pa ffuryf vyd hynny heb y pOyTI. MI
arodaf yth laO got vechan heb hi achadO honno
ynda. Jfo ef aeirch ywled ararlOy ar darmerth. ac
nyt oes yth uedyant ti hynny. a miui arodaf ywled
yi niueroed ar teulu heb hi. a hOnnO uyd dy atteb
am hynny. amdanaf ynneu heb hi mi awnaf oet
ac ef vlOydyn y heno y gyfcu gennyf. ac ympenn y

vlOydyn heb hi byd ditheu ar got honn gennyt ar

dy ganuet marchaOc yny berHan uchot. 8phan uo
ef ar ganaOl ydigrifvOch ae gyfedach. dyzet titheu dy
hun y myOn adillat reudus ymdanat ar got yth laO
heb ac nac arch dim namyn Honeit y got o
hi.
vOyt.
a minneu abaraf heb hi pei dottit yffyd yny feith

cantref hynn o vwyt aHynnyndi. na bo HaOnach no

14 IPw^U, prince of Bpek [720,

chynt. JgOedy byzyer Hawer yndi. ef aovyn itt

avyd ITaOndy got ti vyth. Jywet titheu na vyd
ony chyvyt dylyedaOc trachyuoethaOc a gOafcu ae
deutroet y bOyt yny got. a dywedut digaOn adodet

yman. a minneu abaraf idaO ef vynet y feghi ybOyt

yny got. jlphan el ef tro ditheu y got yny el ef
dzos y penn yny got.ac yna Had glOm ar garreyeu
y got. a bit com canu da amdy vynOgyL aphan
uo ef ynrOymedic yny got. dot titheu lef ar dy gom.
abithynny yn anvyd yrot ath uarchogyon. JPanglyw-
hont lief dy gom difgynnent Oynteu am benn y
Ilys. Arglwyd heb y gOaOl madOs oed ymi kaffel
atteb am aercheis. Kymeint ac aercheift heb y pOyH
01 auo ym medyant i ti ae keffy. JJneit heb hitheu
riannon am y wled ar dapar yffyd yma. hOnnO
arodeis i ywyz dyuet ar teulu ar niueroed yffyd

yma. hOnnO nyt adawafi yrodi yneb. blOydyn y

heno ybyd gOled darparedic yny Hys honn y titheu
eneit y gyfcu gennyf ynheu*, dOaOl agerdaOd ryng-
tha6 ae gyuoeth. POyll ynteu adoeth y dyuet. ar
vlOydyn honno adteulOys paOb o honunt hyt oet y
wled oed ynllys eueyd hen. Ga6l uab clut adoeth

parth ar wled a oed dar*paredic idaO. adiyxchu y

Hys awnaeth. a Ilawen uuCyt OzthaO. yOyll ynteu
penn annOuyn adoeth yi berllan ar yganuet march-
aOc ual y goxchymynnaffei riannon idaO. ar got

gantaO. dOifcaO biatteu trymyon ymdanaO awnaeth

pOyll alloppaneu maOz am y tract, jlphan wybu y
bot ar dechaeu kyuedach wedy bOyta. dyuot racdaG
yi neuad. H gOedy y dyuot ygynted yneuad. kyf-
720 J pvopll, prince of Dpvefc. 15

uarch gOell awnaeth ywaOl uab clut. ae gedym-

deithon owyz agGzaged. du6 arodo da ytt heb y

gOaOl agraeffaO duO Ozthyt. flrglOyd heb ynteu du6

adalo itt.
negeffaOl 6yf Ozthyt. raeffaO Ozth
dyneges
heb ef. ac os arch gyfuartal aerchy ymi ynHawen
ti ae keffy. gyfuartal arglOyd heb ynteu nyt archaf
onyt rac eiffeu. $ef arch a archaf Honeit y got
uechan awelydi ovOyt. Jtrch didzaha y6 honno heb
ef athi ae keffy yn Hawen. |pyg6ch vOyt idaO heb
ef.
H^iuedi maOz o fOydwyr agyuodaffant yuynyd.
adechzeu Henwi y got. ^|c yz auyrit yndi ny bydei
laOnach no chynt. JJneit heb y gOaOlavyd HaOn dy
got ti
vyth. l|auyd y rof a duO heb ynteu yz adotter
yndi vyth. ony chyuyt dylyedaOc tir adayar a chyu-
oeth afenghi ae deu troet ybOyt yny got^ cldywed-
ut digaOn adodet yma. Si geimat heb y riannon kyuot

y uynyd ar vyzr Oxth waOl uab clut. 1|yuodaf yn

Hawen heb adiyuodi y uynyd aoiuc adodi y
ef.

deutroet yny got~ athioi o bOyll ygot yny vyd

gOaOl dios y benn yny got. 3,c yngyflym kaeu y got
allad clOm ar y carreyeu. adodi lief ar y goin. jjc
ar hynny Ilyma y teulu ampenn yllys. ac yna kymryt
paOp 01 niuer adoeth ygyt agOaOl. aedodi yny gar-
char ehun. jlbCaO y bzatteu ar Hoppaneu ar yfpeil
dideftyl yamdanaO aoiuc pOyll^ JLc ual y delei
bob un oe niuer ynteu y myOn y traOei dyznaOt ar
ygot. ac y gouynnei beth yffyd yman. Jhoch
medynt Oynteu. Jlef kyfryO chOare awneynt. taraO
awnaei bopvn dyrnaOt arygot. ae aedzoet ae
athzoffaOL jlc uelly gOare ar got awnaethant. PaOb
1 6 ipwptl, prince of v>e& [721,

ualy delei aovynnei pa chware awneOch ch6i ueTIy.

ilOare bioch ygcot medynt wynteu~ ac yna gyntaf

y gOarywyt bioch ygcot. JjglOyd heb ygOt 01 got

pei gOarandaOut uiui nyt oed dihenyd arnaf vyltad
*
ymyOn cot. clrglOyd heb eveyd hen <g6iz adyweit.
^aOn y6 itt y warandaO. nyt dihenyd arnaO hynny.
^e heb y pOyll mi awnaf dygyghoi di amdanaO ef.
ITyma dy gyghoz di heb y riannon yna. yd Oyt ynyfte

y perthyn arnat Honydu eircheit a cherdoiyon. gat

yno ef y rodi y baOp d*offot heb hi. a chymer geder-
nity ganthaO nabo amovyn nadial vyth amdanaO.
adigaOn yO hynny o gofp arnaO. JJf ageiff hynny
yn IlaOen heb y g6z 01 got. a minneu ae kymeraf
yn Hawen heb y pOyll gan gynghoz eueyd a riannon.
Kynghot y6 hynny y gennym ni heb 6ynt. % gymryt
awnaf heb y pOyll keif veichev dxoffot. !^i avydOn
dxoftaOheb eueyd. yny vo ryd y wyx y vynet dzoftaO.
ac ar hynny ygoHygOyt ef 01 got ac yrydhawyt
yoaeugOyz. douyn weithon y waOl veicheu heb eueyd.
ni aatwaenOn y neb adylyer ykymryt ygantaO.

^iua6 ymeicheu awnaeth eueyd. Hunnyady hun

heb ygOaOl dy amot. J)igaOn yO gennyfi heb ypOyH
ual yllunyaOd riannon^ f
meicheu aaeth ar yr
amot hOnnO. ^e arglOyd heb y gOaOl bziOedic Oyfi
achymriO maOl ageueis. ac enneint yffyd reit ymi.
ac ymeith ydaf gandy gennyat ti. ami aataOaf
wyada dtoffof yma y atteb y baOp 01 ath ovyno di.
^nllawen heb ypOyll. agOna ditheu hynny*, d6aGl
aaeth parth ae gyuoeth. ^neuad ynteu agyweirOyt
y pOyll ae niuer. ac y niuer y Hys yam hynny. JLc
722.] pwpll, IPrince of Bsvefc. 17

yz bgzdeu ydaethant yeifted. ac ual yd eiftedyf-

fant vlGydynoznos honno. yd eiftedwys paOb ynos
honno. JOyta achyuedach awnaethant. ac amfer
adoeth y vynet y gyfcu*. ac yz yftauell ydaeth pOyH
ariannon. lthzeula6 ynos honno dzGy digrifGch allon-

ydOch aOnaethant. JL thzannoeth ynieuenctit ydyd.

arglOyd heb y riannonkyuot yuynyd. adechzeu
lonydu ykerdozyon. ac na omed neb hediO oz a
vynno da. If ynny awnaf ynllaOen heb y pOyll
i

ahediO apheunyd tra barhao ywled honn~ J|f agy-

uodes pOyll y vynyd a pheri dodi goftec y erchi y
holl eircheit acherdozyon dangos. amenegi udunt

yllonydit paOb o honunt Ozth y uod ae vympOy.

H hynny aOnaethpOyt. "Y wled honno adzeulOyt. ac
ny omedOyt neb trabarhaaOd^ Jtphan daruu y wled.
*
arglOyd heb y pOyll Ozth eueyd mi agychOynnaf gan
dy genyat parth adyuet auozy. Je heb eueyd duO
arOydhao ragot. agOna oet achyfnot ydel riannon
yth ol. |f rof aduO heb ynteu bOyll ygyt y kerdOn
i

o dyma. Jle uelly ymynny di arglOyd heb yz eueyd.

veHy y rof aduO heb y
pOyll. Wynt agerdaffant
trannoeth parth adyuet. 8llys arberth agyzchyffant.

agOled darparedic aoed yno udunt. JPygyuoz Y w ^ at

arkyuoeth adoeth attunt oz gOyz gozeu ar gOzaged
gozeu. o hynny nyt etewis riannon neb heb rodi rod
ennOaOc idaO.. ae ogae. ae ovodzOy. ae o vaen gOerth-
uaOz. @0ledychu ywlat awnaethant yn IlOydyannus
y vlOydyn honno. ar eil. Ac yny dzyded vlOydyn y
dechzeuis gOyz ywlat dala trymuryt yndunt owelet

g6z kymeint agerynt ae harglOyd. ac eu bzaOtuaeth

c
1 8 pwgll, prince of S)p\>ct>, [723.

yndiettiued. 3,edyuynnu attunt aOnaethant. JSef He

y doethant y gyt. y bzeffelev yn dyuet. arglOyd heb
Oynt ni aOdam nabydy gyuoet ti arei owyz ywlat
honn. 8c ynnouyn ni yO na byd itt ettiued oz wreic

yffyd gyt athL JLc wrth hynny kymer wreic arall

y bo ettiued itt ohonei. nyt byth heb Oynt yperhey
di.achyt kerychdi vot velly nys diodefOn y gennyt.
^e heb y pOyll nyt hir ettwa ydym ygyt. a IlaOer
damOein adigaOn bot. etOch ami hynn hyt ympenn

y vlOydyn. JL blOydyn yz amfer hOnn ni awnaOn yz

oet y dyuot ygyt. ac Oath ych kynghoz ybydaf. Yz
oet awnaethant. Kynn penn cObyl oz oet mab aanet
idaO ac yn arberth y ganet. J[r nos y ganet
ef.

y ducpOyt gtizaged ywylat y mab aeuam. $ef a

wnaeth y gOzaged kyfcu a mam y mab riannon. Jkf
wraged aducpOyt yz yftauell chwech wraged.
riuedi o

dOylat awnaethant Oynteu dalym oznos. Ac yn

hyny eiffoes kynn hanner nos kyfcu a Onaeth paOp
o honunt. a thu arpylgein deffroi. 8 phan deffroaffant
edzych aozugant ylle ydodyffynt y mab. Jlc nyt
oed dim ohonaO yno. ch heb yzun oz gOzaged
neur goTIes y mab. |e heb arall bychan a dial oed
anllofki ni. neu andihenydyaO am y mab. 3,oes heb
vn ozgOzaged kyghoz ozbyt es hebam hynn.
arall mi a On gyghoz da. Jeth yO hynny heb Oy.
ellaft yffyd yman heb hi achynaOon genthi. HadOn
rei oz kynaOon ac irOn y hOyneb hitheu riannon
argOaet. ae dOylaO. a byzOn yz efgyzn ger y bzonn.
athaerOn * arnei ehun diuetha ymab. ac nybyd
antaered ni an whech Ozthi hi ehunan. jlc ar y
723.] Ipwpll, prince of Bpvefc. 19

kyghcu hOnnO y ardyd riannon

trigyaffant. JParth
adeffroes 3.c adywaOt. awraged heb hi mae ymab.

^[rglOydes heb Oy na ouyndi yni ymab,, nyt oes

ohonam ninamyn cleiffeu adyznodeu yn ymdaraO
athi adiamheu y6 gennym na welfam eiryoet vilOz-
yaeth yn vnwreic kymeint ac ynot ti. clc ny thygyaOd
yni ymdaraO athi. neur diffetheeift dy hun dy uab.
ac na haOl ef ynni. dmein heb y riannon yi yz
Jl
arglOydduO awyz pobpeth. na yrrOch geu arnafi.
^puO awyz pob peth awyx bot yneu hynny. Jlc os
ovynn yffyd arnaOch chOi. ymkyffeff y duO mi achdi-
fferaf. Jlioer heb Oy ny adOn ni diOc arnam ny hunein

y* dyn yny byt. 8 dmein heb hitheu ny cheffOch

un di6c yi dywedut y wirioned. *%i adywettei hi
yndec ac yndman ny chaffei namyn yi un atteb
gan y gOzaged. ^OyTI penn annOuyn ar hynny agy-
uodes ar teulu ar niueroed. a chelu y damwein
hOnnO ny allwyU %i wlat ydaeth y chwedyl aphaOb
01 gOyida ae kigleu. JLr gOyxda adoethant ygyt
y wneuthur kennadeu y erchi idaO yfgar
att bOyll.

aewreic am gyflafan moz anwedus ac awnathoed.

jlef atteb arodes pOyll. nyt oed achaOs gantunt h6y
y erchi ymi yfcar am gOzeic. namyn am nabydei
blant idL JPlant a6n i
y uot idi hi. ac nyt yfcaraf
a hi. gOnaeth hitheu gam kymeret y phenyt
z

amdanaO. ^itheu riannon adyuynnOys attei athzaG-

on adoethon. a gOedy bot yndegach genthi kymryt
yphenyt noc ymdaeru ar gOiaged. y phenyt agy-
merth. JSef penyt adodet arnei bot yny Hys honno
yn arberth hyt ympenn y feith mlyned. 3c yfgynuaen
c 2
20 pwpll, prince of S^vcfc. [723 A.

a oed odieithyz ypozth. eifted ohonei geyz llaO hOnnO

beunyd. a dywedut y baOp oz adelei oz adebyckei

naf gOypei y gyfranc honno oil. ac oz a attei idi

y dOyn. Kynnic y weftei. aphelte#;V y dCyn ar

y cheuyn yzllys. SdamOein ygadei yivn ydOyn.
Jlc uelly treulaO talym oz vlOydyn awnaeth. Ac
yn yz amfer hGnnO yd oed yn arglOyd ar went is coet
*
teirnyon tOzyf vliant. ar gOz gozeu yny byt oed.
ac ynyty yd oed caffec. nyt oed yny teyznas
Sic

na march, na chaffec degach no hi. a phob nos

calan mei y moei. ac ny wybydei neb ungeir y Ozth

yhebaOl. $ef awnaeth teirnon ymdidan noffweith

ae wreic. ^awreic heb ef Hibin yd ym bop blOydyn
yncadO eppil ynkaffec heb gaffel yzvn ohonunt.
Beth aellir Ozth hynny
%Q* J J
heb hL l)ial duO arnaf heb
ef nos galanmei yO heno ony wybydaf padileith i

yffyd yn dOyn yz ebolyon. Peri dodi y gaffec y

myOn ty awnaeth. clgGifcaO arueu ymdanaO aozuc
ynteiu adechzeu gOylat y nos. 3,c ual ybyd dechzeu
nor^ moi y gaffec ar ebaOl maOz telediO. ac ynfeuyll

yny He. $ef awnaeth teirno kyuodi ac edzych ar

pzaffter yz ebaOl. jlc ualybyd uelly. ef aglywei

tOzyf maOz. Be ynol ytOzyf Hyma grauanc trOy ffen-

eftyz aryty. ac yn ymauael arebaOl geir y vOng.
jlef awnaeth ynteu teirnon tynnu cledyf. atharaO
y vzeich o not yz elin ymeith.
J[c yny vyd hynny
oz ureich ar ebaOl gantaO ef y myOn. He ar hynny
tOzyf adifgyz agigleu ygyt. 8gozi y dzOs aozuc ef

adOyn ruthur ynol y tOzyf. ny welei ef y tOzyf rac

tywyllet y nos. ruthur a due yny ol ae ymlit. 9 dyuot
724 J pwpll, prince of D^veb, 21

cof idaO adaO ychOs ynagoiet. 3,c ymchoelut a

wnaeth^ 8c Oith ydzOs Ilyma vab bychan yny gozn
gOedy troi Henri opali yny gylch. l^ymryt y mab
awnaeth attaO a Ilyma y mab yngryf ynyi oet oed
arnaO. $odi caeat ar ydiOs awnaeth achyzchu yi
yftaueH yd oed ywreic yndi. ^rglOydes heb ef ae
kyfcu ydOyt ti.
T|ac ef arglOyd heb hi. mi agyfceis
aphandoethoft y myOn mi a deffroeis. ^mae yma
ti

va-b itt heb ef os mynny yx hOnn ny bu itt eiryoet.

clrglOyd heb hi pagyfranc uu hynny. ttyma oil heb
y teirnon amenegi y dadyl oil.arglOyd heb hi
^e
paryG wife yffyd am ymab. Henn obali heb ynteu.
mab ydynyon mOyn y6 heb hi. SrglOyd heb hi di-

grifOch adidanOch oed gennyfi bei mynnvt ti. mi

adygOn wraged yn vn ami. ac adywedOn vymot
ynveichaOc. f|iui aduunaf athi yn Ha wen heb ef

amhynny. He uelly y gOnaethpOyt. Jeri awnaethant

bedydyaO ymab oxbedyd awneit yna. Jlef enO
adodet arnaO gOli * wallt euryn. "^thynn a oed ar
y benn owallt kynuelynet oed ar eur. ||eithiyn y
mab awnaethpOyt yny yny oed vlOyd. Hchynn
Ilys

y vlOyd yd oed ynkerdet yn gryf. JL bzeifcach oed

no mab teirblOyd avei vaOz y d6f ae ueint^ 3,r eil
vlOydyn y magOyt ymab. clchynureifget oed a mab
chweblOyd. Hchyn penn y pedwyzed vlOydyn yd oed
ynymopiau agOeiffon y meirch am yadu oedOyn-
yxdOfyi. SrglOyd heb ywreic Oith teirnon mae yi
ebaOl a differeift di ynos ykeueift ymab. Mi ae

gozchymmynneis y weiffon y meirch heb ef. EC aerch-

eis fynnyaO OzthaO. fonyt oed da itti
arglOyd heb
22

hi peri y hywedu ae rodi y% mab. kanys ynos y

keueift y mab y ganet yi ebaOl ac y differeift.
"^yt
af ynerbyn hynny heb y teirnon. mi aadaf itti y
i

rodi ida6. ErglOyd heb hi duO adalho it minneu ae

rodaf idaO. "f na y rodet y march yi mab. ac ydeuth
hi att y gOaftrodyon ac att weiffon ymeirch y oz-

chymun fynnyeit ar y march, ae uot yn hywed er-

byn pan elei ymab yuarchogaeth achwedyl OithaO.

^myfc hynny Oynt aglyOfont chOedyldyaeth y Oith

rianno ac am y phoen. Jlef awnaeth teirnon tOzyf
uliantoachaOs ydouot agawffei ymwrandaO am y
chwedyl ac ymouyn ynlut amdanaO. yny gigleu gan
laOer o luoffogrOyd oz adelei yi Ilys
mynychu kOynaG
truanet damwein riannon ae phoen. jSef aOnaeth
teirnon ynteu medylyaO am hynny. 3,c ediych ar
ymab yn graff. 3, chael yny uedOl ynherOyd gOeledig-
aeth na rywelfei eiryoet mab a that kyndebycket
armab ypOyH penn annOn. 3,nfa6d pOyll hyfpys oed
gantaO. kanys gOx uuaffei idaO kyn no hynny. J[c
ynol hynny goueileint adelis yndaO. o gamhet idaO
attal y mab gantaO ac ef yngOybot y vot yn vab y 6z

arall. J[phan gauaf gyntaf o yfgaualOch ar ywreic.

ef a uenegis nat oed iaOn udunt hOy attal
idi hi

ymab gantunt agadu poen kymeint ac aoed ar

wreicda kyftal a riannon 01 achaOs hOnnO. ar mab yn
vab y pennannOn^ a hitheu wreic teirnon agyt-
pOyll
fynnyOys ar anuon ymab y pOyll. 8 thii pheth arglOyd
heb hi agaffOn ni o hynny. JHolOch ac alw*iffen
o ellOng riannon 01 poen y mae yndaO. a diolOch gan
pOyTI am ueitrnyn y mab ae eturyt idaO. Hr trydyd
725.] Ipwpll, prince of Bpvcb. 23

peth os gGi mOynvyd ymab. mab maeth ynni vyd

agozeu aallo vyth awna ynni. Sic ar y kynghox
hOnnO y 'trigyaffanU JLc ny bu h6y gantunt no
thzannoeth ymgyOeiryaO aoauc teirnon ar y diydyd
marchaOc. ar mab yn pedwyzyd gyt ac Oynt ar y
march arodaffei deirnon idaO. Hcherdet parth ac
arberth awnaethant. ac nybu hir y buant yny doeth-
ant y arberth. Pan doethant parth ar Ilys Oynt
awelynt riannon yn eifted yn ymyl yx yfgynuaen.
]JPan doethant ar ogyfuch a hi. a vnbenn heb hi nac
eOch beHach hynny mi adygaf bop un o honaOch

hyt yllys. ahynny yO vympenyt amlad ohonaf vy

hun vy mab. ae diuetha~ a wreicda heb y teirnon
ny thebygafi y vn ohynn vynet ar dy geuyndi. Bet
ae mynno heb y mab nyt afi. Jiioer eneit heb y
c
teirnon nyt aOn ninheu. |f Ilys agyzchaffant. adiruaOz

leOenyd auu yny herbyn. ac yndechieu treulaO gGled

yd oedit yny Ilys. vnteu pOyll oed yndyuot o
gylchaO dyuet. YZ neuad y daethant ac y ymolchi.
a IlaOen vu pOyll Ozth teirnon. 8c y yd aethant^
eifted

^ef ual yd eiftedyffant. Weirnon y rOng pOyll a rian-

non. adeu gedymdeith teirnon uch Ia6 pOyll ar mab

y ryngtunt. dOedy daruot bOyta ar dechzeu kyued-

ach ymdidan aOnaethant. ^ef ymdidan uu gan
teirnon. menegi y holl gyfranc am y gaffec ac am

y mab. ac megys y buaffei y mab ar y hardelO hOy

teirnon ae wreic ac y magyffynt. &c weldy yna dy
uab arglOydes heb y teirnon. HphOybynnac ady-
wat geu arnat cam awnaeth. 8 minneu pan gigleu
ygouut a oed arnat. trOm uu gennyf adoluryaO
24 IPwpll, prince of Bpvefc. [726,

aOneuthum. ny thebygaf 01 niuer hOnn oft neb

Jlc
nyt adnappo vot ymab yn uab y pOyTI heb y teirnon.
!^yt oes neb heb y paOb ny bo diheu gantaO hynny.
Ifrofi aduO heb yriannon oed efcoz vymp:yder
ymi pei gOir hynny. arglOydes heb y pendaran dyuet
da ydennOeift dy uab. Piyderi. Hgoieu y gOeda arnaO
piyderi uab pOyll penn annOn. JJdiychGch heb yrian-
non nabo goieu y gOedo arnaO y en6 ehun. Mae yz
enO heb y penndaran dyuet. gOzi wallt euryn adodyf-
fom ni arnaO ef. JPiyderi heb y penndaran uyd y
enO ef. IfaOnhaf y6 hOnnO * heb y pOyll. Kymryt
enO ymab yOith ygeir adywaOt yuam pan gauas
HaOen chwedyl y OithaO. Sic ar hynny ytrigywyt.
Weirnon heb.ypOyll duO adalo it ueithryn ymab
hOnn hyt yi a6z honn. aiaOn yO idaO ynteu oi byd
gOx mOyn y dalu itti. clrglOy^ heb y teirnon y wreic
ae magOys ef nyt oes yny byt dyn vOy y galar no
hiyny ol. |a6n yO idaO coffau ymi ac yi wreic honno
awnaethom yzdaO. ^ rof i aduO heb ypOyll trabar-
hawyfi mi ath gynhalyaf athi ath gyuoeth. tra aTIOyf

kynnal y meu vy hun. s ynteu avyd iaOnach y6

idaO dy gynnal noc ymi. JLc os kyghoi gennyt ti
hynny achan hynn owyida. canys megeift ti evo
hyt yi aOi honn. ni ae rodOn aruaeth att benndara
dyuet ohynn allan. clbydOch gedymdeithon chwitheu
athatmaetheu idaO. ^yngoi iaOn heb y paOb yO
hOnnO. Jlc yna y rodet y mab y penndaran dyuet
ac ydymyrrOys gOyzda y wlat ygyt ac ef. 3,c y ky-
chwynnOy teirnon tozyf vliant ae gedymdeithon y
ryngtaO aewlat ac ae gyuoeth gan garyat allew-
726.] pwtfl, prince of Bpveb. 25

e4ynyd. 8c nyt aeth heb gynnic idaO y tlyffeu teccaf

ar meirch goxeu arcOn hoffaf. ac ny mynnwys ef
dirru Ifno y trigyaffant Oynteu ar eukyuoeth. ac y
magOyt piyderi uab pOyll penn annOn yn amgeledus
ual ydoed dylyet yny oed delediwaf gOas atheckaf

achOplaf o bop camp da oc a oed yny deymas. Telly

y ablOydyned yny doeth teruyn
treulaffant blOydyn

ar hoedyl pOyll penn annOn ac y bu uarG~ Ac y

gOledychOys ynteu piyderi seith cantref dyuet yn
HOydyannus garedic gan y gyuoeth a chan /#Gb
yny gylch. 8c ynol hynny y kynydGy^ irichantrei
1

yftrat tywi. aphedwar cantref keredzgyaOn. 9c y

gelOir y rei hynny feith gantref feiffyTIOch. ^|c ar

y kynnyd hOnnO y bu ef pzyderi uab pOyll penn
annOn yny doeth yny vzyt wreicka. jlef gOzeic a
vynnaOd kicua verch wynn gohoyO uab gloyO wallt
lydan, uab cafnar w/edic odylyedogyon yz ynys
honn~ $Lc uelly y teruyna y geing honn oz mabyn-
nogyon^
 Branwen, baugbter of

tfpma pz eil geinc oz mafnnogi.

JJndigeityran vab Hyz aoed vzenhin cozonaOc ar
yi ynys honn. ac arderchaOc 0tfion lunafcin.
JL phiynhaOngOeith yd oed yn hardlech yn ardudOy
yd*oedynt ar garrec hardlech
ynllys ida6. ac yn eifted
uch penn y weilgL amanaOydan uab Hyz y vzaOt ygyt
ac ef. adeu vzoder un uam ac ef. niffyen ac efniffyen.

agOyzda yam hynny ual y gOedei ygkylch bienhin.

Y deu uroder vnuam ac ef meibon oedynt y eurof-
fOyd oeuam ynteu penardim uerch ueli
uabmynogan.
Sr neill 01 gOeiffon hynny gOas da oed. ef a bare!

dangneued y rOng ydeulu pan vydynt lidyaOckaf.

fef oed hOnnO niffyen^ ^HaTI abarei ymlad rOng
ydeu uroder pan uei uOyhaf ydymgerynt^ He ual yd
oedynt yn eifted ueHy Oynt awelynt teirllong ardec
yndyuot o deheu iwerdon. ac ynkyxchu parth ac
attunt. a cherdet rugyl ebzOyd gantunt. ^
gOynt yn
eu hoi ac yn euneffau ynebzOyd attunt. Mi awelaf
longeu racco heb y bzenhin ac yn dyuot ynebzOyd
parth ar tir. ac erchOch ywyz yHys wifcaO ymdan-
unt amynet y edzych pauedOl yO yz eidunU ^f gOyz
728.] Branwen, baugbter of ILI^r. 27

awifcOys ymdanunt. ac aneffayffant attunt y waeret.

gOedy gOelet yllongeu o agos diheu oed gantunt
nawelfynt Ilongeu gyweiryach y hanfaOd noc Oynt.
flrwydon tec gOedus obali a oed arnunt. Jic ar
hynny nachaf un ox Ilongeu yn raculaenu rac y rei
ereill. ac y gOelynt dyzchauael taryan ynvch no

bOzd y Hong. afOch ydaryan y uynyd yn arOyd tang-

neued. ac y neffawys y gOyz attunt ual yd ymglyw-

ynt ymdidan. jOzO badeu allan awnaethant Oynteu

aneffav parth ar tir. achyfarch gOell yz bzenhin.

*Y bzenhin ae clywei wynteu oz He yd oed ar garrec

uchel uch eu penn. JuO arodho da yOch heb ef a
graeffaO OzthyOch.)Heu y niuer Ilongeu hynn. aphOy
yffyd bennaf arnunt 6y. arglOyd heb Oynt ymae yma
matholOch bzenhin |fwerdon. ac ef bieu y Ilongeu.
Jpeth heb y bzenhin a uynnei ef. a vynn ef. dyuot
yz tir~ ^avynn arglOyd heb Oynt negeffaOl y6
Ozthyt ti
onyt y neges ageiff. fy ryO negey yO yz
eidaO ef heb y bzenhin. Mynnu ymgyfathzachu
athydi arglOyd heb Oynt. Y erchi bzanwen uerch
lyz y doeth ef. JLc os da gennyt ti ef auynn ym-
rOymaO ynys y kedyzn ac iwerdon ygyt ual y bydynt
gadarnach. ^e heb ynteu doet yz tir*. a chynghoz
agymerOn ninheu amhynny~ "f z atteb hOnnO aaeth
*
attaO ef. |^inneu a af yn Ha wen heb ^f a doeth
ef.

yztir. allawen uuOyt OzthaO. adygyuoz maOz avu

yny ynos hono y rOng y niueroed ef aniueroed
Ilys

y Hys. Yny He dzannoeth kymryt kyngoz. $ef

agahat yny kynghoz hOnnO rodi bzanwen y uatholOch.
a honno oed dzyded piif rieni yn yz ynys hon^ teckaf
28 JBranwcn, Daughter of Ulpr, [728.

mozOyn yny byt oed. flgOneuthur oet yn aberffraO

ygyfcu genthi. 8c odyno ygychOynnu. ac ykychOyn-
naffant yniueroed hynny parth ac ac aberffraO.
fJatholOch ae niueroed ynyllongeu. Bendigeituran
ae niueroed ynteu ar tir yny doethant hyt yn aber-
ffraO. 'fn aberffraO dechzeu ywled ac eifted. jlef
ual ydeiftedaffant. bzenhin ynys y kedyzn. a manaO-

ydan uab Ilyz oz neillparth. a matholOch oz parth

arall. a bzannwen uerch lyz gyt ac ynteu.
Jfyyt

ymyOn ty ydoedynt namyn ymyOn palleu. nyt

eyngaffei vendigeituran eiryoet myOn ty. argyued-
ach adechzeuaffant. JHlit ygyuedach aOnaethant.
ac ymdidan. ^phan welffant bot ynwell udunt
kymrut hun no dilit kyuedach ygyfcu ydaethant.
J[r nos honno y kyfcOys matholOch abzannOen ygyt.
Sthzannoeth kyuodi aozugant paOb oniuer yllys.
arfOydwyz adechzeuaffant ymaruar am rannyat y
meirch ar gOeiffon. He eu rannu aOnaethant ympob
kyueir hyt ymoz. 8c ar hynny dydgOeith nachaf
efnyffyn gOz an hagneuedus adywedaffam ni uchot
yndywannu y letty meirch matholOch. H gofyn a
Onaeth pioed y meirch. Meirch matholOch bzenhin
iwerdo yO yrei hynn heb Oy~ Jeth awnant hOy
yma heb ef. Yma ymae bzenhin iwerdon. 9c yz gyfc-

Oys gan vzannwen dy whaer. ae ueirch yO y rei

hynn. 8e ueHy y gOnaethant Oy am vozOyn kyftal a
honno. ac ynchOaer y minneu. y rodi heb vygkenn-
yat i. ny eHynt Oy tremic vOy arnaf no hOnnO heb
i

ef. Be yn hynny gOan y dan y meirch. athozri y

gOefleu Ozth y danned udunt ar clufteu Ozth ypen-
729.] Branwen, ^au0bter of Xlpr. 29

neu. ar raOn Ozth y keuyn. ar ny chaei graf ar

yz amranneu. ylladei Ozth yz afcOzn. a gOneuthur
anfuryf arymeirch uelly. Hyt nat oed rym aellit
armeirch. *fchOedyl adoeth att uatholOch. Sef ual
ydoeth. dywedut anffuruaO y veirch ac eullygru
*
hyt nat oed un mOynant aellit o honunt. j^e arglOyd
heb yzvn dywaratwydaO aOnaethpOyt. a hynny
auynnir y wneuthur ytti. JHoer eres y6 gennyf os
vyggOaradwydaO avynnynt. rodi mozOyn gyftal kyu-
urd kyn annOylet gan y chenedyl ac arodyffant
ym. arglOyd heb un arall ti awely dangos mae ef.
JLc nyt oes awnelych namyn kyzchu dy longeu.
itt

ac ar
hynny arouun ylongeu awnaeth ef. J chOedyl
adoeth at vendigeituran bot matholOch ynadaO yllys
heb ovyn kenyaL a chennadeu aaeth youyn idaO

paham oed hynny- ^ef kennadeu aaeth. |dic uab

anaraOc. ac eueyd y gOyz hynny ae gozdiwedaOd
hir

ac aovynnaffant idaO padarpar oed yzeidaO. a pha

achaOs yd oed yn mynet ymeith. 3Pioer heb ynteu

pei yfgOypOnny doOn yma. dObyl waratOyd ageueis.

ac nydz^ neb kyzch waeth noc adugum yma. ary- i

uedaOt rygynneryO ami. Jeth y6 hynny heb 6ynt~

^odi bzannwen uerch lyz ym yn tryded pzif rieni

yz ynys honn. J|c yn uerch y vzenhin ynys ykedyzn

achyfcu genthi. flgOedy hynny vyggOaradOydaw^
aryued oed gennyf nat kynn rodi mozOyn gyftal
ahonno y gOneit y gOaratwyd aOnelit ym. ^ioer
ym
arglOyd nyt ouod y neb a vedei yllys heb Oynt na
neb oe gyghoz ygOnaethpOyt y gOaratwyd hOnnO ytti.
a chyt bo gOaratwyd gennyt ti
hynny. mOy yO gan
30 Branwen, fcaugbter of Xl^r, [730.

uendigeituran. no chennyt ti y tremic HOnnO ar

gOare. ^e heb ef mi atebygaf. 3,c eiffoes ny eill
ef vy niwaratwydaO ohynny. "H" gOyz hynny aym-
i

choelaffant ar atteb hwnnO parth ar He yd oed ven-

digeituran. ftmenegi idaO yz atteb arodaffei uath-

olOch. Je heb ynteu nyt oes ymwaret oe vynet
ef ynanygneuedus ac nys gadOn. ^e arglOyd heb
Oy anuon ettwa gennadeu ynyol. anuonaf heb ef.
kyuodOch vanaOydan uab Hyz. ac eueyd hir. 8c unic
gleO yfcOyd. 8c eOch yny ol heb ef amenegOch idaO.
ef ageiff march iach am bop un oz alygrOyt. fie
ygyt ahynny ef ageiff ynwynabwarth idaO ITatheu
aryant auo kyvzef achyhyt ac ef ehun. 8 chlaOz eur
kyflet ae wyneb*, JL menegOch idaO py ryO Oz awnaeth
hyny, EphanyO om anuod inneu y gOnaethpOyt
hynny. He ymae bzaOt un uam ami awnaeth hynny^*
^c nat haOd gennyf ynheu nae lad ef nae diuetha.
cldoet yymwelet ami heb ef. a,mi awnaf ydang-
neued aryllun ymynno ehun. Ykennadeu aaethant
ar ol matholOch. ac auanagaffant idaO yz ymadzaOd
hOnnO yngaredic. ac ef ae gOarandewis. 3,wyz heb
ef niagymerOn gynghoz. ^faaeth ynygynghoz. fef
s hynny awnelynt
kynghoz auedylyaffant. gOzthot
bot yndebygach gantunt kael kewilid auei vOy.
no chael iaOn avei gymeint. cldifkynnu awnaeth ar
gymryt hynny. Sic yz Hys ydoethant yndangneuedus.
JtchOeiryaO y pebylleu arpalleu awnaethant udunt.
ar ureint kyweirdeb neuad a my net y vOyta. clc ual

y dechzeuaffynt eifted ardechzeu y wled yd eifted-

affant yna. adechzeu ymdidan aOnaeth matholOch
731J 3Branwen, fcan$bter of Xlpr. 31

abendigeituran. 2ic nachaf yn ardiaOc gan vendigeit

uran yn ymdidan ac yndzift. amyOarth agaei gan vath-
olOch ae lewenyd yn waftat kynno hynny. J[med-

ylyaO aomc hot ynathiift gan yz unben vychanet

agaOffei o laOn am ygam. & heb y bendigeituran

Ox

nyt Oyt gyftal ymdidanO* heno ac un nos. ac os yi

bychenet gennyt dyiaOn. ti agey ychwanegu it
ti

6zt\\.
dyvynnu dyhun^ ac aucuy talu dy ueirch itt.
arglOyd heb ef duO adalo itt. MI adelediwaf dy
iaOn heuyt it heb y bendigeitura*, ff arodaf
i it
peir.

adiynnedyf ypeir yO. ygOz alader hediO it. Y vOiO

yny peir. ac erbyn aucuy y vot yn gyftal ac y
bu oieu. eithy* nabyd Ilyueryd gantaO. ftdiolOch a
wnaeth ynteu hynny. a diruaOx lewenyd agymerth
yndaO ozachaOs hOnnO. J[thiannoeth ytalOyt y ueirch
idaO tra barhaaOd meirch dof. Sic odyna y kyich-

Oyt ac ef kymOt arall ac y talOyt yny

ebolyon idaO.

uu gObyl idaO ydal. Sic Ozth hynny ydodet ar y kym-

mOt hOnnO o hynny allan tal ebolyon. Er eil nos
eiftedygyt aOnaethant. arglOyd heb ymatholOch
pandoeth ytti ypeir arodeift ymi. Jlf adoeth ym
heb ef ygan Oi auu yth wlat ti. 2Lc ny Onn nabo
yno ykaffo. fby oed hOnnO heb ef. Ilaffar Ilaef-
gyfneOit heb ef. a hOnnO adoeth yma o Iwerdon
achymideu kymeinuoll y wreic ygyt ac ef. ac adiang-

yffant ozty haearnyn iwerdon. pan wnaethpOyt yn

wynnyas yn eu kylch*. ac ydihangyffant odyno. ac
eres yO gennyf ony wdoft ti dim y 0:th hynny.
i On
*
arglOyd heb ef *. achymeint ac a Onn mi aemanag-
af yti. ^nhela yd oedOn yn iwerdon dydgOeith ar
32 Branwcn, fcauobter of H^r. [731.

ben golfed aoed uch penllynn yn Iwerdon. a Ilynn

ypeir y gel wit. ami awelOn gOz melyngoch maOz
yndyuot oz Ilyn apheir ar y gefyn. agOz athzugar
maOz adzycweith auozles arnaO oed. agOzeic yny ol.
ac ot oed vaOz ef mOy dOyweith oed ywreic noc
ef.achyzchu attaf awnaethant achyfuarch gOell im.,
^e heb ymi pagerdet yffyd arnaOch chOL Ilyna y
ryO gerdet arglOyd yffyd arnam ni heb eL Y wreic
honn ympenn pythewnos amis y byd beichogi idi.
ar mab aaner yna oz tozIIOyth hOnO~ ar benn y
pytheOnos armis y byd gOz ymlad. llaOn aruaOc.
Y kymereis ynneu arnaf y goffymdeithaO OyntOy. ac
y buant vlOydyn ygyt amL Yny vlOydyn y keueis
yndiwarauun Oynt. Ohyny aHan y gOarauunOyt im.
achyn penn y pedwyzyd mis Oynt ehun ynperi eu
hatgaffau ac aghynnOys yny wlat yngOneuthur far-
haedeu~ ac yneighaO ac yn gouutyaO gOyzda a
gOzaged da. hynny allan ydygyuozes'vygkyuoeth
am vympen y erchi im ymvadeu ac Oynt. arodi deOis
im ae vyngkyuoeth aeOynt. ^dodeis ynneu ar gy-
nghoz vyggwlat beth awnelit amdanunU ^yt eynt
hOy oebod nyt oed reit udunt Oynteu oehanuod
herwyd ymlad vynet. Ac yna yny kyuyng gynghoz
ykaOffant gOneuthur yftaueH haearn oil. agOedy bot
yn baraOt yz yftauell. Jpyuynnu aoed oof yn Iwerd-
on yno~ oz aoed oberchen geueyl a myzthOl.
apheri goffot kyuuch achzib yz yftauell olo. apheri
gOaffanaethu yndiwall o vwyt allyn arnunt arywreic
ae gOz ae pMant. J[phanwybuOyt eu medOi Oynteu
ydechzeuit kymyfcu ytan ar glo am benn yz yftauell.
732.] Branwen, fcaugbter of Xlpr. 33

adiOythu ymegineu~ yny vyd yty ynburwenn am

eupenn. &c yna y bu ykynghoz gantunt ymperued
IlaOz yz yftauell. ac yd arhoes ef yny vyd y pleit

hayarn yn wenn. JLc rac diruaOz wres ykyzchOys y

pleit ae yfcOyd ae tharaO gantaO allan. ac yn yol

ynteu ywreic. ft neb nydihengis odyno namyn ef ae

wreic. J[c arglOyd heb y matholOch
yna omtebygu i

Ozth vendigeituran ydoeth ef dzOod attat ti. "If

na
dioer heb ynteu ydoeth yma ac yrodes y peir y
minheu. yd erbynneift ti OyntOy.
JPadelO arglOyd
J5u rannu*ympob He yny kyuoeth. ac ymaent yn
IluoffaOc ac yndyzchauel ympob He. 8c yn kadarn-

hau yny uann y bont owyz ac arueu gozeu awelas

neb~ pilit ymdidan awnaethant ynos honno tra
uuda gantunt acherd achyuedach. ciphan welfant
vot yn Heffach udunt uynet y gyfcu noc eifted auei

hOy y gyfcu ydaethant. ac uelly ytreulaffant ywled

honno trOy digrifOch ^[c ynniwed hynny y kychwyn-
nOys matholOch abzannwengyt ac ef parth ac iwerdon.
a hynny oaber menei y kychwynnaffant teir Hong

ardec acydoethant hyt yn Yniwerdo

iwerdon.
diruaOz lewenyd auu Ozthunt. ^ydoei Oz maOz na
gOzeicda yn iwerdon yymwelet abzannwen ny rodei
hi ae cae ae modzOy ae teyzndlOs cadwedic idaO auei

arbennic y welet ynmynet ymeith. ac ymyfc hynny

y vlOydyn honno aduc hi ynglotuaOz. ahOyl delediO

a due hi o glot achedymdeithon. a beichogi adam-

weinOys idi ygael yn hynny. ^tg^edy treulaO yz

amferoed dylyeduf mab aanet idi. Jlef en6 adodet
arnaO gOern uab matholOch. "^pdi ymab aruaeth
D
34 Branwen, bauobtcr of Xlpr. [733.

awnaethpOyt yz untie gozeu yvvyz ynlwerdon. 3,

hynny ynyz eil ulOydyn llyma ymodOzd yn iwerdon
am ygOaratwyd agaOffei vatholOch ygkymry. arfom
aOnathoedit idaO amy veirch. 8 hynny y urodyz maeth

hynny heb ygelu.

ar rei neffaf gantaO ynlliwaO 'idaO
ac nachaf ydygyuoz yn iwerdo hyt nat oed lonyd
idaO onychaei dial yfarhaet. jlef dial awnaethant
gyzru bzannGen o vn yftauell ac ef. ae chymell y bobi
yny Hys. flpheri yz kigyd gOedy y bei yn dzyllyaO
kic dyuot idi atharaO boncluft arnei beunyd. JLc
uelly y gOnaethpOyt y phoen. ^e arglOyd heb y wyz
Ozth uatholOch^ parweithon wahard y Ilongeu ar yf-

graffeu ar cozygeu ual nat el neb y gymry. 8c a del

yma o gymry carchara Oynt hyt nat elont dzacheuyn
rac gOybot hynn. 3.c ar hynny ydifgynnyffant blOyn-
yded nyt Ilei no their y buant uelly. 9c yn hynny
meitlnyn ederyn dxytwen aOnaeth hitheu ar dal y
noe gyt a hi adyfcu ieith idi. ftmenegi yi ederyn y
*
ryO Ox oed ybmOt. HdOyn Ilythyz y poeneu ar amarch
aoed arnei hitheu. ar flythyr arOymOyt am von
efgyll yz edezyn. ae anuon parth achymry. ar ederyn
adoeth yzynys honn. jlef He ykauas uendigeituran
ygkaerfeint yn aruon yndadleu idaO dydgOeith. adi-
fgynnu ar y yfcOyd agarOhau y phluf yny arganuuwyt
yllythyz. ac adnabot meithzyn yzederyn ygkyuanned.
JLc yna kymryt yllythyz ae edzych^ aphandarTIewyt
y Ilythyz doluryaO aOnaeth bendigeituran o glybot y
poen aoed ar vzanwen adechzeu oz He hOnnO anuon
kenadeu ydygyfozyaO yr ynys honn ygyt. JLc yna
y peris ef dyuot HOyzwys pedeirgOlat afeith ugeint
733J Branwen, t>augbter of Xlpr. 35

hyt attaO. ehun kOynaO Ozth hynny hot y poen

J[c
aoed ar ychwaer. 8c yna kymryt kynghoz- jSef
kynghoz agahat kyzchu iwerdon ac adaO seithwyz
yntywyffogyon yma. a chzadaOc uab bzan yn bennaf.
ac eu feith marchaOc. ynedeirnon ydedewit ygOyz

hynny. He oachaOs hynny ydodet feith marchaOc

ar ydzef. jkf feithwyz oedynt. radaOc uab bzan.
ac eueyd hir. ac vnic gleO yfcOyd. ac idic uab
anaraOc wallt grOn. a ffodoz uab eruyll. ac Olch
minafcOzn*, allafhar uab Ilaefar HaefgygOyd. aphen-
daran dyuet ynwas ieuanc gyt ac Oy. % feith
hynny a dzicywys yn feith kynOeiffat yfynnyaO ar yz
ynys honn. JlchzadaOc uab bzan yn bennaf kynnweiff-
yat arnunt. ^endigeituran ar niuer adywedaffam
ni a hwylyaffant parth ac iwerdon. JLc nyt oed uaOz
y weilgi yna yueif ydaeth ef. 1|yt oed namyn dOy
auon. Hi ac archan ygelwiu BgOedy hynny yd amyl-

haOys y weilgi y teyznaffoed, JLc yna ykerdOys ef

ac aoed ogerd arweft ar y geuyn ehun achyzchu tir
iwerdon. 9 meicheit matholOch oed ar Ian y weilgi.

Oynt adoethant att vatholOch. jlrglOyd heb Oy hen-

pych JuO arodo da yOch heb ef. achOedleu
gOell.

ygennwch. arglOyd heb Oy. mae gennyn ni chOedleu

enryued^ coet rywelfom ar y weilgi. yny He ny
welfam eiryoet vnpzenn. Hyna beth eres heb ef.
^ wel(eO)^ chOi dim namyn hynny. @0elem arglOyd
heb Oy mynydmaOz geir IlaO jycoet. ahOnnO ar gerdet.
ac efgeir aruchel ar ymynyd. allyn o pob partk oz
efgeir. 8r coet ar mynyd aphoppeth
o hynny off ar

gerdet. ^e heb ynteu nyt oes neb yma awypo (dim)

D 2
36 Branvoen, fcauflbtcr of llpr, [734,

yOzth hynny onys gOyz bzanwen go(uynnOch idi)*

kennadeu aaeth att uranwen. arglOydes heb Oy beth
debygy di
yO hynny. GOyz ynys ykedyzn yndyuot
dzOad o glybot vympoen i amhamarch J5eth yO y
coet awelat arymoz heb Oy. dOernene^ Ilogeu
ahOylbzenni heb hi. ch heb Oy beth oed y mynyd
awelit gan yftlys y Hongeu. Jendigeituran vymraCt
i heb oed hOnnO yndyuot yueis. nyt oed log y
hi

kyghanei ef yndi. Beth oed yz efgeir aruchel. ar Hynn

obop parth yz efgeir. JJf heb hi ynedzych ar yzynyf
honn IlidiaOc yO. If deu lygat ef opob parth ydzOyn
yO y dOy lynn o bop parth yz efceir. J[c yna dygyuoz
holl wyz ymlad iwerdon awnaethpOyt ygyt. ar ho I

uozbennyd awnaetbpOyt yn. gyflym. achyngoz a

gymerOyt. JtrglOyd heb y wyrda Ozth vatholOch nyt
oes g^ynghox namyn kiliaO dzOy linon auon a oed yn
iwerdon. agadu Ilinon yrot ac ef. athozri y bont yf-

fyd ar yi avon. ameinfugyn yffyd yggOaelaOt yi

auon. ny eiH nallong na Hef^yz arnei. Wynt agilyaf-
fant dzOy yi auon ac a tozraffant ypont. ^
J|endigeituran adoeth yz tir allyghes ygyt ac ef
parth aglann yz auon. ftrglOyd heb y wyzda ti aOdoft
kynnedyf yz auon. ny eiH neb vynet dzOydi. nyt oef
bont arnei hitheu. mae dy gynghoz am bont heb Oy.

T|yt oes heb ynteu. namyn avo penn bit bont. Miui
auydaf bont heb ef. 8c yna gyntaf y dywetpOyt y
geir hO'nO ac ydiaerebir ettwa ohonaO. JLc yna gOedy

gozwed ohonaO ef ar traOs yz auon. y byzywyt clOyteu

arnaO ef. ac ydaeth yluoed ef arydzaOs dzOod. Ar

hynny gyt ac ykuodes ef. Hyma gennadeu matholOch

735 J Bran wen, fcaugbtcr of Xlpr. 37

yndyuot attaO. Sic ynkyuarch gOell idaO. Sic yny an-

nerch ygan uatholOch ygyuathiachO*. Sic yn menegi
oe vodef na haedei arnaO namyn da. JLc ymae
matholOch yn rodi bzenhinyaeth iwerdon ywern uab
matholOch dynei ditheu uab dychwaer. ac yny ef-
tynnu yth wyd di. ynlle yearn arcodyant awnaeth-
pOyt y vaannwen. 8c yny He ymynnych ditheu. ae

yma ae ynynys ykedyzn goffymdeitha uatholOch. |fe

heb ynteu vendigeit uran ony allafi vy hun cael y
vienhinyaeth. Sic atuyd yf kymeraf gyghoi am ych
kennadOii chOi. hynn hyt pan del amgenn ny cheff-
Och y gennyfi atteb. Je heb Oynteu. yi atteb gozeu

agaffom ninneu attat ti ni adoOn ac ef. Sic aro di-

*theu yn kennadOii ninheu. arhoaf heb ef a doOch
yn ebzOyd. Ykennadeu agyichaffant racdu ac att
vatholOch ydoethant^^afit. ArglOyd hebOykyweira
atteb auo gweH att vendigeit uran. nywarandaOei
dim oz atteb aaeth ygennym ni attaO. l|awyz heb
y matholOch mae ychkynghoz chOi. ArglOyd heb Oy
nyt oes itt gyghoz namyn vn. nyt eigOys ef y myOn
ty eiryoet heb Oy. dOna ty heb Oynt y geingho ef
agOyi ynys y kedyzn yny neillparth yity. athitheu
athlu yny parth aralL adyio dy urenhinyaeth yny

ewyHys agOihaidaO. Ac oenryded gOneuthur y ty

heb Oynt. peth nys kauas eiryoet ty y geinghei yn-
daO. ef atangneuedha athi. Jfrrkennadeu aaethant
ar gennadOzi honno gantunt att uendigeit uran. Jtc
ynteu agymerth kynghoz. jSef agauas yny gynghot
kymryt hynny. a thiOy gyghoz bjanwen uu hynny oil.
clc rac Hygru y wlat oed genti hitheu hynny. "I'dang-
38 Branwen, ^auGbter of Ulpr. [736.

neued honno agyOeirOyt ar ty aateilOyt ynuaOz ac

ynbzaff. ac yftryO awnaeth ygOydyl. fef yftryO a
wnaethant dodi gOanas obop parth ybopparth y bop
colouyn o cant colofyn aoed yny ty. a dodi boly
croen ar bop gOanas. ag6z aruaOc ympob un ohon-
unt. jlef aOnaeth efnyffyen dyuot ymblaen IIu ynys

y kedym ymyOn ac edzych golygon ozwyITt antru-

garaOc ar hyt yty. ac arganuot y bolyeu crOyn a
wnaeth arhyt ypyft. J^eth yffyd yny boly hOnn heb
ef Ozth un ozgOydyl. BlaOt eneit heb ef. Jkf awnaeth

ynteu y deimlaO hyt pangauaf y benn. agOafcu y

benn yny glyO y vyffed yn ymanodi yny vzeitheH
dz6y yz afcOzn. ac adaO hOnnO. a dodi y Ia6 ar vn arall
agouyn beth yffyd yma. blaOt medei y gOydyl. Jlef
awnaey ynteu yz un gOare aphaOb ohonunt hyt nat
edewis ef Oz byO ozholl wyz ozdeucan Ozeithyz un.
a dyuot at hOnnO agouyn beth yffyd yma. blaOt eneit
heb y gOydyl. jlef awnaeth ynteu y deimlaO ef. yny
gauas y benn. ac ual y gOafcaffei benneu yrei ereiH
gOafcu pennhOnnO. fef yclyOei arueu am benn hOnnO.
nytymedewis ef ahOnnO yny IladaOd. JLc yna canu
eglyn. "fffit yny boly hOnn amryO vlaOt. keimeit
kynniuyeit difgynneit yn trin rac
kytwyz cat baraOt^
*
JLc ar hynny ydothyO yniueroed yzty. ac y doeth
gOyz o ynys |fwerdon yzty oz neillparth^ a
gOyz o
ynys y kedyzn oz parth arall. ac yngyn ebzOydet ac
yd y bu duundeb y ryngtunt. Ac yd
eiftedaffant

eftynnOyt y urenhinyaeth yz mab. JLc yna gOedy

daruot y dangued galO o vendigeituran y mab attaO.

ygan vendigeituran y kyzchaOd ymab att uanyO-

736J Branwen, tmugbter of lltyr. 39

ydan. 8pha6b 01 ae gOelei yny garu. ygan uanaOydan

y gelwis nyffyen uab euroffwyd y mab attaO. "]ff rnab
aaeth attaO yndiryon. JPaham heb yi efnyffyn. na
daO uy nei uab vychwaer attafi. kynny bei urenhin
ar iwerdon da oed gennyfi ymdirioni ar mab. act

ynllaOen heb y bendigeituran. "If

mab aaeth attaO
ynllaOen. "fduO ydygaf vyngkyffes heb ynteu yny
uedOl. ys anhebic a gyflauan
gan y tylOyth y gOneuth-
ur aOnafi yz aOzhon^ achyuodi y uynyd achymryt

y mab herOyd ydtaet. JLc heb ohir kynn kael odyn

yny ty gauael arnaO yny want y mab ynwyfc y benn
yny gynneu tan. Jlphanwelas bzanwenn y mab yn
boeth yny tan. Hi agyngytywys bOzO neit yny tan
OiHe yd oed yn eifted rOng ydeu uroder. & chael o
uendigeituran hi yny neiUlaO. ae taryan yny IlaO
arall. Jlc yna ymgyuoc o baOp ar hyt y ty. ftllyna
y godOzd mOyhaf auu gan niuer unty^ paOb ynky-
mryt y arueu. yna y dywaOt MozdOyd tyllyon.
JLc
@wern gOngOch uiOch uojdwyt tyllyon. ac yny aeth
paOp ympenn y arueu. y kynhellis bendigeituran
vzanwen y rOng y daryan aeyfcOyd. J[c yna y de-
chieuis ygOydyl kynneu tan dan ypeir dateni. 8c yna

ybyiyOt ykalaned ynypeir. yny uei ynttaOn. ac yky-

uodynt diannoeth yn wyz ymlad yn gyftal achynt
eithyz na ellynt dywedut. 9c yna pan welas efnyffyn
y kalaned heb eni yn vn Tie owyz ynys y kedyzn
ydywaOt yny uedOl. iaduO heb ef gOae vi vymot
yn achaOs yi wydvvic honn o wyi ynys ykedyin.
J[meuyl ym heb ef onycheiffafi waret rac hynn. ac
ymedyiyaO ymplith calaned y gOydyl. Sdyuot deu
40 ffiranwen, fcaugbtcr of Tilw. [737.

wydel uonllCrm idaO ae vGzG yny peir ynrith gOydel.

Ymeftynnu idaO ynteu yny peir yny yn
tyir ypeir
* ac o
pedwardzyll. ac yny tyzr y gallon ynteu. hynny
ybu y meint gozuot auu y wyz ynys ykedyzn. ^y
bu ozuot ohyny eithyz dianc feith wyz abzathu ben-
digeituran yny troet agOenOynwaeO. jSef feith wyz a
dihengis. ManaOydan. dliuieri. Jlil taran.
JPzyderi.
lialyeffin. Be ynaOc grudyeu* uab muryel. ^eilyn
uab gOynn hen. He yna y peris bendigeituran Had
ybenn. clchymerOch chOi ypenn heb ef adygOch hyt
Y gOynurynn yn Tlundein. a chledOch yno ef ae wyneb
ar freinc. achOi avydOch ar yffozd ynhir. yn hardlech

y bydOch feith mlyned ar ginyaO. ac adar riannon

yncanu yOch. Brpenn auyd kyftal gennOch y gedym-
deithas ac ybu ozeu gennOch pan uu arnaf i
eiryoet.
3,cyggOalef ympenuro ybydOch pedwarugeint mlyn-
ed. Be yny agoioch y diOs parth ac aber henueleu
y tu achernyO y gellGch uot yno. ar penn yndilOgyz
gennOch. Be oipann agoioch y diOs hOnnO ny ellOch
uot yno. KyzchOch lundein y gladu y penn. achyzch-
Och chOi ragoch dzOod^ Be yna yllas ybenn ef. ac

ykychOynnaffant ar penn gantunt dzOod y feith wyz

hynny ^ abzanwen ynOythuet. J[c y aber alaO yntal
ebolyon y doethant yz tir. ac yno eifted awnaethant
agozffowys. JJdzych oheni hitheu ar iwerdon. ac ar
ynys ykedyzn awelei ohonunt. iauab du6 heb hi
gCae ui
omganedigaeth. yfda d6y ynys adiffeithOyt
omachaOy i. adodi ucheneit uaOz athozri y challon ar
hynny. agOneuthur bed pedzyual idi ae chladu yno
ygglan alaO. Be ar hynny kerdet aOnaeth y feith wyz
738 J Branwcn, fcaugbtcr of llpr. 41

parth ahardlech ar penn gantunt. Tal ybydant

ynkerdet. Ilyma gyweithyd ynkyuaruot acOynt owyz
agOzaged., aoes gennOch chOi chOedleu heb ymanaO-
ydan. !^ac oes heb Oynt onyt gozefgyn ogaffwaltaOn
uab ynys y kedyzn. ae vot ynvzenhin cozonaOc
beli

ynllundein. fa. daruu heb Oynteu ygaradaOc vab

wyz aedeOit ygyt ac ef ynyz ynys honn.
bzan. ar feith

Jj)yuot kaffwallaOn am eu penn allad y chwegOyz~

athozri o honaO ynteu gradaOc y gallon o annyuyget.
am welet y cledyf yn Had y wyz. ac nawydyat pCy
aelladei. ^affwallaOn ar daroed idaOwifcaO Iten hut
* 8c
ymdanaO. ny welei neb ef ynllad y gOyz. namyn
y cledyf. T|y mynnei gaffwallaOn ylad ynteu ynei
uab y geuynderO oed. ft hOnnO uu ytrydyd dyn a
tozres y gallon o niuyget. JPenndarar dyuet a oed
ynwas ieuanc gyt ar feith wyi adihengis yi coet heb
Oynt. J[c yna y kyzchaffant Oynteu hardlech ac y
dechzeuaffant eifted^ ac ydechzeuOyt ymdiOallu o vOyt

aHynn. ac ydechzeuaffant Oynteu vOytta ac yuet. ^y-

uot ederyn adechzeu canu udunt ryO gerd. ac oc
tri

aglyOffynt o gerd. diuOyn oed pob un y Ozthi hi.

Hphell dzemynt oed udunt eu gOelet uch penn y
weilgi allan. achyn amlycket oed udunt Oy achyn
bydynt gyt ac Oy. He arhynny o ginyaO y buant feith
mlyned. Jlc ympenn yfeithuet ulOydyn y kychOyn-
naffant parth a gOalas ympenuro. 8c yno yd oed udunt
He tec bzenhineid uch benn y weilgi. ac yneuad uaOz
a oed yno udunt. ac yz neuad ykyzchyffant. fte deu-
dzOs a oed ynagozet. ar trydyd dzOs yngayat yz hOm
tu a chernyO. weldi racco heb y manaOydan y dzOf
4* Branwcn, ^au0bter of ll^r. [730.

nydylyOn ni y agoii. honno y buant yno

JLr nos
yndiwall. ac yndigrif gantunt. JLc yi awelfynt o
vOyt yny gOyd. ac yi aglywyf ehun. ny doey ygof
udunt hOydim. nac o hynny nac o alar yny byt.
JLc yno ytreulyffant ypedwar ugeint mlyned hyt na
wybuant h6y eiryoet. dOyn yfpeit digrifach nahyfryd-
ach no honno. !^yt oed annefmOythach nac adnabot
ovn y gilyd yuot yn hynny o amfer no phan doeth-
ar
ant yno. !^yt oed anneffmOythach gantunt Oynteu

gytuot ypenn yna. no phan uuaffei vendigeit uran

ynvyO gyt ac Oynt. JLc oachaOs y pedwar ugeint
mlyned hynny ygelOit. YfpydaOt urdaOl benn yfpyd-
aOt vzannOen a matholOch oed yi honn yd aethpOyt
y iwerdon. Jtef aOnaeth heilyn uab gwynn dyd-
gOeith. Meuyl ar uymarafi heb ef onyt agozaf ydxOs.
y wybot aegOir adywedir am
hynny. flgozi ydzOs
aOnaeth. ac edzych ar gernyO. ac ar aber henuelen^

JL phan edxychOys yd oed yngynhyfpyffet gantunt

y geniuer collet agollaffynt eiryoet^ ar geniuer car
a chedymdeith agoHaffynt^ ar geniuer dzOc adathoed
udunt achyt bei *yna y kyuarffei ac Oynt. ac yn ben-
naf ameu harglOyd. J[c 01 gyuaOz honno ny allyffant
Oy ozfowys. namyn kychOynnu arpenn parth allun-
dein. "fa. hyt bynnac y bydynt ar yffozd Oynt a
doethant hyt yn Hundein. ac agladaffant ypenn yny
gwynurynn. 9 hOnnO uu y trydyd mat cud pancud-
ywyt. ar trydyd anuat datcud pandatcudywyt. *^any
doey oimes byth dzOy voz yi ynys honn trauei y
penn yny cud hOnnO. 8 hynny adyweit y kyfarwydyt
eukyfranc hOy. y gOyi agychwynnOys o iwerdon yO
739J Branvoen, ^auobtcr of %l^r. 43

hOnnO. ^fniwerdon nyt edeOit dyn byO namyn pump

gOzaged beichaOc y
myOn gogof yn diffeithOch iwerd-

on. 3,rpump gOzaged hynny ynyz un kyfnot aanet

udunt pumpmeib. j|r pumpmeib hynny auagaffant
hyt panuuant weiffon maOz. Sic yny uedylyaffant
amwraged. JLc yny uu damunet gantunt eukaffael.
He yna kyfcu pob un laO heb laO gan uam y gilyd.
HgOledychu ywlat ae chyuannhedu. ae rannu y
ryngtunt ell pump. JLc o achaOs y rannyat hOnnO
y gelOir ettwa pump rann |fwerdon. a.c edzych y wlat
awnaethant fold y buaffei y* aeruaeu. achael eur ac
aryant yny yttoedynt yn gyuoetha6c~ allyna ual y
teruyna ygeinc honn en mabinogi. o achaOs paluaOt
bzanOen. yzhonn a vu tryded anuat paluaOt ynyi
ynys honn. He o achas yfpadaOt bzan panaeth niuer
deg wlat afeith ugeint y iwerdon ydial paluaOt bzan-
Oen. He am yginyaO ynhardlech feith mlyned. JLc
am ganyat adar riannon. He ar yfpydaOt benn ped-
war ugeint mlyned*, *,
 flfeanaw\>bban, son of

ITpma p tup&eti geinc oz malrinogi

wedydaruot yz feithwyz adywedaffam ni uchot
cladu perm bendigeituran yny gOynvzyn yn
ITundein. ae wyneb ar freinc^ edzych aOnaeth man-
aOydan ar ydref ynllundein ac ar ygedymdeithon
adodi ucheneit uaOz. 8 chymryt diruaOz alar ahiraeth
yndaO. iaduO hoftgyuoethawc gOaeui heb ef. nyt
oes neb heb le idaO heno namyn mi. 8rgl6yd heb

y pzyderi. na uit
g^yndzymhetgenhyt ahynny. dy
geuynderO yffyd urenhin yn ynys ykedyzn. clchyn
gOnel gameu it heb ef. ny buoft ti haOlOz tir adayar
eiryoet.try*dyd Iledyf unbenn Oyt. |e heb ef kyt
boet keuynderO y mi ygOz hOnnO. goathiift yO gennyf

gOelet neb yn He bendigeituran vy mraOt. ac ny aHaf

uot ynllaOen yn unty ac ef. awney ditheu gyngho*
arall heb y pzyderi. ^eit oed im Ozth gynghoz heb
ef.apha gynghoz yOhOnnO. ^eith gantref ryedeOit
ymi heb ypzyderi a riannon uy mam yffyd yno. mi
arodaf itti honno amedyant yfeith gantref genthi.
ftchynnybei itti o gyuoeth namyn yfeith cantref
hynny. nyt oes seith cantref well noc Oy. ^icuauerch
wynn gloyO y6 vyggOzeic ynneu heb ef. achynn enO-
741J flDanawpfcban, son of llpr. 45

edigaeth y kyuoeth y mi. bit y mOynant y ti a rian-

non. aphei mynnvt gyuoeth eiryoet atuyd ykaffut
ti hOnnO. ]|a uynnaf unbennheb ef. duO adalo it

dy gedymdeithas^ |f gedymdeithas ozeu aallOyfi

ytti ybyd os mynny. Uynnaf eneit heb ef duO adalo
itt~ ami aaf gyt yedzych riannon. ac yedzych
athi

y kyuoeth. |JaOn awney heb ynteu. Mi atebygaf

na werendeweift eiryot ar ymdidanwreic well no hi.
Ifz amfer ybuhitheu yny dewred ny bu wreic deled-
iwach nohi. ac ettwa ny bydy anuodlaOn yphzyt.
wynt agerdaffant racdunt. a pha hyt bynnac y bydynt
aryffozd wynt adoethant ydyuet. dOled darparedic
oed udunt erbyn eudyuot ynarberth. 8 riannon
a chicua wedy y harlOyaO. yna declueu kyt eifted
J[c
ac ymdidan o uanaOydan a riannon. 8c oz ymdidan
tirioni awnaeth yvxyt ae uedOl Ozthi. 8, hoffi yny

uedOl na welfei eiryoet gOzeic digonach ythecket ae

thelediOet no hi. heb ef mi avydaf Ozth a
JPzyderi
dywedeifti. ^adywedOydat oed hOnnO heb y riannon.
arglOydes heb ef bzyderi. mi ath roeffum yn wreic
y uanaOydan uab Ilyz. a minheu a vydaf Ozth hynny
yn TlaOen heb y riannon. HaOen yO gennyf inneu heb
y manaOydan. aduO adalo yz gOz yffyd yn rodi ymin-
neu y gedymdeithas moz difleis a hynny. l[ynn
daruot ywledhonno ykyfcOyt genthi. 8r nyderyO
oz wled heb ypzyderi treulOch chOi. aminneu aaf
yhebzOng vyggOzogaeth ygaffwallaOn uab beli hyt
*
yn Hoegyz. 8glOyd heb y riannon yg kent y mae
kaffwallaOn. athi aelly treulaO ywled honn. ae arcs
ynteu auo nes. "^inheu ae harhoOn heb ef. 8r wled
46 flDanawptoan, son of Xlpr, [741.

honno adzeulaffant. JL dechzeu aOnaethant kylchaO

dyuot ae hela^ adiymryt eudigrifOch. 8c Ozth rodyaO
ywlat nywelfynt eiryoet wlat gyuanhedach no hi.
naheldir well, nac amylach ymel ae phyfcaOt no hi.

JLc yn hynny tyuu kedymdeithas yrygtunt yllped-

war hyt na mynnei yz vn vot heb y gilyd na dyd na
nos. 9c ym myfc hynny ef aaeth at gaffOaHaOn hyt

yn ryt ychen yhebrOng yOzogaeth idaO. a diruaOz

auu yny erbyn yno. ftdiolGch idaO hebzGng yOzogaeth
idaO. 8 gOedy yymchoelut kymryt eu gOledeu ae

hefmOythter aozugant pzyderi amanaOydan. ade-

chzeu gOled aozugant yn arberth kanys pziflys oed.
8c ohonei ydechzeuit pob enryded. agOedy ybOyta
kyntaf y nos honno trauei y gGaffanaeth wyz ynbOyt-
a.Kyuodi allan aozugant achyzchu gozfed arberth a
wnaethant yllpedwar ac eu niuer gyt ac Oynt^ Jlc ual
ybydant yn eifted ueHy. Ilyma dOzyf^ achanueint
y tOzyf Ilyma gaOat o ny6l yn dyuot hyt nachanhoed
yz un ohonunt h6y y gilyd. lc ynol ynyOl Ilyma yn
goleuhau pob He. jlphan edzychyffant yfozd ygOelynt
ypzeideu ar anreitheu arkyuanhed kynno hynny. ny
welynt neb ryO dim. na thy. nac aniueil. na mOc. na
than, nadyn. nachyuanned eithyz tei yllys ynwac
diffeith angkyfanned heb dyn heb vil yndunt. ^eu
kedymdeithon ehun wedy eu colli heb wybot dim
yOzthunt. onyt h6y yll pedwar. i ar arglOyd du6
heb ymanaOydan. mae niuer yllys an niuer ninheu

eithyz hynn. a6n y edrych. dyuot yz neuad aOnaeth-

ant nyt oed neb. kyzchu y kaftell ar hundy[.ny]

welynt neb. ^m medgell. nac ygkfegin] nyt oed

742J flDanawpbban, son of Xlpr. 47

namyn D[echreu] awnaethant yTIpedwar

diffeithOch.

treul[aO yOled] ahela aOnaethant. achymr[yt eu

digriu]0ch. Sdechzeu awnaeth pob [un o hontint]
rodyaO ywlat arkyuoeth y[edzych aOelynt] ae ty. ae
kyuanhed. a neb ny weljynt eithyz gOyd-
ryO [dim
*
lydnot. $gOed[y treulaO] eu gOled ac eudarmerth
ohonunt. dechzeu awnaethant ymborth ar gic hela
aphyfcaOt abydafeu. J[c ueHy bOydyn areil atreulyf-
fant yndigrif gantunt. flc ynydiwed diffygyaO a
Cnaethant. Jj)ioer heb ymanaOydan ny bydOn ualhynn.
KyzchOn loegyz acheiffOn grefft y kaffon yn hymbozth-
kyzchu Iloegyz aozugant. adyuot hyt yn henffozd.
9 chymrut arnunt gOneuthur kyfrOyeu. JL dechreu
awnaeth ef uanaOydan HunyaO cozfeu ac euTIiwaO
arywed ygOelfei ganlafarllaefgygOyd achalch Hafar.
agOneuthur calch lafar racdaO ual ygOnathoed ygOx
arall. JLc Ozth hynny ygelOir ettwa calch lafar. am
ywneuthur o lafar HaefgygOyd. ac oz gOeith hOnnO
gan uanaOydan. ny phrynit gangyfrOyyd
trageffit
dzoswyneb hennffozd nachozof nachyfrOy. ac yny
adnabubop un oz kyfrOyydyon yuot ynkolli oe hen-
nill Ilawer. ac ny phzynit dim gantunt onyt gOedy
nacheffit
gan uanaOydan. $Lc yn hynny ymgynnuIIaO
ygyt ohonunt. aduunaO am ylad ef ae gedymdeith.
Jlc yn hynny rybud agaOffont Oynteu. a>chymryt
kynghoz am adaO ydzef. Tfrofi aduO heby pzyderi
ny chynghozafi adaO ydzef. namyn Had ytaeogyon
racco. !^ac ef heb y manaOydan bei ymladem ni ac
OyntOy clot dzOc avydei arnam ac an carcharu awneit.
YfgOell ynn heb ef kyzchu tref arall yymofmeithaO
48 flftanawpbfcan, eon of Xlpr. [743.

yndi. JLc yna kyichu dinas araTI awnaethant eft

pedwar. )?a geluydyt heb ypiyderi agymerOn ni

arnam. OnaOn taryaneu heb ymanaOydan. JlOdom
ninneu dim yOzth hynny heb ypiyderi. ^i ae pjo-
[fOn]heb ynteu. Jechzeu gOneuthur [taryanjeu aojug-
ant. ac eullunyaO ar [Oeith tajryaneu da awelfynt.

ftdodi ypliO adodyjffynt arykyfrOyeu arnunt. [ar

gOeith h]0nn6 alOydOys racdunt hyt [na phzynit] tar-

yan ynyzholldief. onyt [gOedy na chjeffit gantunt
hOy. ^yflym [oed eu gOeiJth Oynteu adiueffur a
*
One[ynt ac ue]IIy ybuant yny dygOydaOd y6 kyt-
diefwyz racdunt. 3,c yny duunaffant argeiffaO eullad.
!^ybud adoeth udunt Oynteu achlybot bot ygwyz
.-

aebzyt ar eu dihenydyaO^ J'zyderi heb ymanaOydan

ymae ygOy^ hynn ynmynnu andiuetha. l|a chy-
merOn ninheu ygan ytaeogeu hynny. aOn ydanunt
alladOn Oynt. !^ac ef heb ynteu. kaffwallaOn aglyw-
ei hynny aewya. clreOin vydem. Kyichu tref arall
awnaOn. wynt adoethant ydzefarall. fa geluydyt
yd a6n ni Ozthi heb y manaOydan. %i honn y myn-
nych oz awdam ni heb y piyderi. !^ac ef heb ynteu
gOnaOn grydyaeth. ny byd o gallon gan grydyon nac
ymlad ani nac ymwaravun. !^y6n i dim y Oxth honno
heb ypxyderi. Mi ae g6nn heb ymanawydan ami
adyfcaf itti wniaO. J[c nyt ymyzrOn ar gyweiryaO
Iledyz namyn ypzynu ynparaOt agOneuthur yngOeith
ohonaO. 9c yna declueu pzynu ycoidwal teckaf
agafas yny dxef. ac amgen ledyi no hOnnO ny phxynei
ef eithyi Hedyx gOadneu. Hdechieu awnaeth ym-

gedymdeithaffu areurych goieu ynydzeL apheri

744.] flDanawptoan, son of Xtyr. 49

gOaegeu yz efgidyeu ac euraO y gOaegeu a fynnyaG

ehun arhynny ynygOybu. JLc 01 achaOs hOnnO
ygelwit ef yndiydyd eurgryd. Uzageffit gantaO ef
nac efgit na hoffan nyphiynit dim gan gryd ynyi
holl dief. Jlef awnaeth ycrydyon adnabot hot eu
hennill yn paTTu udunL kanys ual yllunyei vanaO-
dan ygOeith y gOniei piyderi. JPyuot ycrydyon a
chymryt kyghoi. fef agaOffant yn eu kynghox du-
unaO ar eullad. JPiyderi heb ymanaOydan ymae
ygOyz hynn ynmynnu anllad. )Paham ykymerOn
ninneu hyny ygan y taeogeu Iladzon heb y piyderi.
namyn eu Had hOy oil. l^ac ef heb ymaOydan nyt
ymladOn ac Oynt. 3,c nybydOn ynlloegyz bellach.

kyzchOn parth adyuet. ac aOn yhedzych. ^ahyt

bynnac y buant ar y ffozd Oynt a doethant y dyuet.
ac arberth a gyzchaffant. HUad tan awnaethant.
adechjeu ymbozth ahela athzeulaO mis uelly. Hchyn-
null eukOn attunt. abot uelly yno vlOydyn. Sboze-

gOeith kyuodi piyderi amanaOydan yhela. clchyweir-

yaO eukOn amynet odieithyi yllys. Jlef aw*naeth rei

oicOn. kerdet oeblaen amynet y berth vechan aoed

geyi eullaw. 8c ygyt ac yd aant yi berth kiliaO yn
gyflym acheginwrych mad
gantunt ac ymchoelut at
ygOyi. ^effaOn heb y piyderi parth arberth yediych
beth yffyd yndi. neffau parth ar berth a wnaethant.

pan neffayffant. Hyma uaed coet claerwyn yn kyuodi

01 berth. jBef aoiuc y cOn ohyder yg(yz ruthiaw
idaO. ffef awnaeth ynteu adaO y berth achilyaO dalym
yOzth y gOyi. 8c yny uei agos ygOyz idaO kyuarth
arodei yikOn heb gilyaG yrdunt. Jlphan yghei y
E
50 flDanaw^fcan, eon of Xtyr. [745.

gOyz ykiliei eilweith ac ytozrei gyuarth. flcynol

y baed y kerddaffant yny welynt gaer uaOz aruchel.
agOeith newyd arnei yny He nywelfynt namaen na
gOeith eiryoet. 8r baed ynkyzchu yz gaer yn vuan
arkOn yny ol. a gOedy mynet ybaed arkOn yzgaer.
ryuedu awnaethant welet y gaer yny He ny welfynt
eiryoet kynno hynny. Sic obenn yzozfed
weith

edzych awnaethant ac ymwarandaO az kOn. Jahyt

bynnac y bydynt uelly nychlywynt un ozkOn na
dim yOzthunt. arglOyd heb y pzyderi mi aaf yzgaer
ygeiffaO chOedleu y Ozth y cOn. Jpioer heb ynteu nyt
da dy gyghoz uynet yz gaer honn nys gOeleift eiryoet^
ac ogOney vygkyngoz nyt ey idi. arneb adodes hut
i

ar y wlat aberis bot y gaer ymma. |Hoer heb y pzyderi

nymadeuaf vygcOn.i
^agyghoz bynnac agaffei ef
ygan uanaOydan y gaer agyzchaOdef. Pandoeth yz
gaer nadyn. na mil.narbaed. narcOn. na thy. nac a-
nhed. nyfgOelei yny gaer. ^f awelei ual amgymher-
ued ygaer ffynnaOn agOeith ovaen marmoz
ITaOr

yny chylch. J[c arlan yfynnaOn. kaOc eur uchbenn

Ilech ovaen marmoz. clchadOyneu ynkyzchu yzawyz.

a diben nyfgOelei arnunt. Gozawenu aOnaeth ynteu

Ozth decket yzeur. adahet gOeith y kaOc. ^dyuot
awnaeth ynyd oed ykaOc ac ymauael ac ef. 8c ual
ydymauaelaOd arkaOc glynuydOylaO Ozth ykaOc. ae
dzaet Ozth y Ilech yd oed y kaOc yn feuyH arnei.

ftdOyn y lewenyd ygantaO hyt na allei dywedut vn*

geir. afeuyll awnaeth uelTy. ae aros ynteu aOnaeth
manaOydan hyt parth adiwed ydyd. 8 phzynhaOn byzr
gOedy bot yndiheu gantaO nachaei chwedleu yOzth
745 J flDanavo^fcban, son of Ityr. 5*

pzyderi nac yOzth y cOn. dyuot aozuc parth arTIys. pan

daO y myOn. fef awnaeth riannon edzych arnaO. Mae
heb dygedymdeith ti ath gOn. Ilyma heb ynteu vyng
hi

kyfranc aedatkanu oil. Jioer heb y riannon yfdzOc

agedymdeith uuoft dL ac ysda agedymdeith agoIT-
eift di. a chan y geir hOnnO mynet attan. lc yz artal
ymanagaffei ef uot y gOz argaer kyzchu yno awnaeth
hitheu. JPozth ygaer awelas yn agozet nybu argel
arnei. ac ymyOn ydoeth^ ac ual ydoeth arganuot
pzyderi ynymauael arcaOc a dyuot attaO. ch ar-

glOyd heb hi beth awney di yma. ac ymauael ar

kaOc gyt ac ef. ac ygyt ac ydymeveil glynu ydOylaO
hitheu Ozth y kaOc. aedeutroet Ozth yllech hyt na
alleihitheu dywedut ungeir. ac ar hynny gyt ac

ybu nos Hyma ddyf arnunt achawat onyOl. a chan

hynny difflannu ygaer. ac ymeith ac Oynteu. )Pan
welas kicua verch gOyn gloeO nat oed yny Ilys namyn
hi a manaOydan. diycyzuerth awnaeth hyt nat oed

well genti ybyO noemarO. ffef awnaeth manaOydan

edzych ar hynny. Jlioer heb ef cam ydwyt arnaO.

os rac vy ovyn y dzycyzuerthy di. mi arodaf du6
i

yn vach itt gedymdeith gywirach noc y

naweleifti

keffydi vi. travynno duO itt uot uelly. frof aduO

pei yt ueOn i yndechzeu vy ieuenctit. mi agadOOn
gywirdeb Ozth pzyderi. ac yrot titheu mi ae cadOOn.
ac na vit un ovyn arnat. heb ef. ac yzof aduO heb ef.
ti
ageffy y gedymdeithas auynnych ygennyfi herwyd
vyggaTIu i trawelo duO ynbot yny dihirOch hOnn ar
goual. J)uO adalo itt heb hi a hynny adebygOn i.

JLc yna kymryt Ilewenyd ac ehouyndza oz uozOyn o

2
52 flDanawv>toan, eon of Xlpr. [746.

achaOs hynny. |e heb ymanaOydan. nytkyfle

encit

ynni trigyaO yma. yn kOn a gollaffam. ac ymbozth

nys galTOn. kyzchOn loeger. haOffaf yO yni ymbozth
yno. "fnHaOen arglOyd heb hi ni awnaOn hynny.
Ygyt y kerdaffant hyt ynlloegyz. HrglOyd heb hi
*
pa greft agymery di arnat. kymer vn lannweith
l^ychymeraf i heb ef namyn crydyaeth. ual ygOneuth-
um honno y glanet y 6z
gynt. HrglOyd heb hi nyt hoff
kygynnilet kyuurd athydi. wrth honno ydafi heb ef.
declueu ygeluydyt awnaeth achyweiryaO y weith oz
cozdwal teckaf agauas ynydzef. 8c ual ydechzeuyf-
fynt ynlle arall dechzeu gOaegu yz yfkidyeu owaegeu
eureit ynyoed ouer a man weith holl grydyon ydzef
yOzth yz eidaO ef ehun. athzageffit ygantaO nac efkit
nahoffan. ny phzynit ygan ereill dim. blOydyn A
uelly a treulOys ef yno yny oed y crydyon yn dala
kynuigen achyghozuynt OzthaO. lc ynydoeth ry-
budyeu idaO. amenegi uot y crydyon wedy duunaO
arylad^ JlrglOyd heb y kicua pam ydiodefir hynn
ygan y taeogeu. !^ac ef heb ynteu ni aem eiffoes

ydyuet. dyuet agyzchyffant. Jlef aozuc manaOydan

pangychOynnwys parth a dyuet. dOyn beich owenith
gantaO. achyzchu arbeth. achyuanhedu yno. Be nyt
oed dim digriuach gantaO no gOelet arberth ar tirog-
aeth ybuaffei ynhela ef aphzyderi ariannon gyt ac

Oynt. J)echreu awnaeth kynneuinaO ahela pyfcaOt

a Hydnot areugOal yno. 3.C yn ol hynny dechzeu
ryuozyaO. EC ynol hynny heu grofft. areil. ardzyded.
JLc nachaf y gOenith ynkyuot ynozeu yny byt. ae
deir grofft ynTTwydyaO ynvndOf. hyt nawelfei dyn
747.] flDanawpbfcan, son of Xl^r. 53

wenith degach noc ef. lueulaO amferoed y vlOydyn

aOnaeth. natchaf y kynnhaeaf yndyuot. ac y edzych
un oeroffteu ydaeth^ nachaf honno yn aeduet. f$i
auynnaf vedi honn auozy heb ef. Jpyuot dzaegeuyn
ynos honno hyt yn arberth. vboze glaf dzannoeth
dyuot yuynnv medi yrofft. pan da6 nyt oed namyn
ykalaf ynllOm wedy daruot tozri pobun yny doi yny
dywyffen ozkeleuyn.. a mynet ymeith ar tywys yn
hoITaOL ac adaO y calaf yno yn TlOm. ^yuedu hynny
yn uaOz aOnaeth adyuot y edzych grofft arall- nachaf
honno yn aeduet. |)ioer heb ef mi auynnaf uedi
honn auozy. J[ thzannoeth dyuot ar uedwl medi hon-
no. HphandaO nyt oed dim namyn ykalaf 110m. i

aarglOyd du6 heb ef pOy yffyd yngozffen vyn diua

* i.a mi aegOnn. yneb adechzeuis vyn diua yffyd
ynyozfen. ac adiuawys ywlat gyt amL Jpyuot y
edzych y dzyded rofft. pandoeth ny welfei neb wenith
degach. ahOnnO ynaeduet*. Meuyl ymi heb ef ony
wylaf heno. Hrneb a due yz yt arall adaO ydOyn
i

hOnn. ami a wybydaf beth y6. Schymryt y arueu

awnaeth adechzeu gOylat y grofft. amenegi awnaeth
ykicua hynny oil.
^e hebhi beth yffyd yth vzyt ti.

Hi a wylaf y grofft heno heb ef. Y wylat y grofft

ydaeth. ac ual ybyd am hanner nos ueHy nachaf
tOzyfmOyhaf yny byt. Jlef awnaeth ynteu edzych.
arhynny Ilyma eliOlu y byt olygot. achyfrif na meffur
ny ellit arhynny. ac nywydyat yny uyd y Ilygot
yn gOan a dan ygroft. 8phob un yndzigyaO arhyt y
keleuyn. He yny eftOng genti. ac yntozri ytywyffen.
ac yn gOan ardywyffen ymeith. acynadaO ykalaf
54 flftanav^fcban, son of Xtyr. [748,

yno. Ac ny wydyat ef uot un keleuyn yno. ny bei

lygodet ambobun. ac agymerynt euhynt racdunt
artywys gantunt. acyna rOng dicher allit taraO ym
plith yllygot awnaeth., amOy noc arygOydbet neu
yz adaryn yz aOyz ny chytdzemei ef ar yz un o
honunt eithyz un awelei ynamdzom ual ytebygei
naallei un pedeftric. vnol honno y kerdOys efaedala
awnaeth aedodi yny uanec. ac allinin rOymaO geneu
y vanet. ae chadO gantaO. achyzchu yllys. J)yuot yz
yftauell yny Tie clgoleuhau ytan. 8c
ydoed kicua.
Ozth yllinin dodi y uanec arywanas aozuc. J^eth
yffyd yna arglOyd heb y kicua. Heidyz heb ynteu
ageueis yn Hetratta arnaf. )ParyO leidyz arglOyd
aallut ti ydodi yth uanec heb hi. Ilyma oil heb ynteu

amenegi ual yz lygryffit ac ydiuOyniffit ygroffteu

idaO. a,c ual y doethant yllygot idaO yi grofft diwethaf

yny wyd. He vn o honunt oed amdzom ac adelleis

inheu ac yffyd yn vy manec. ac a grogaf inheu avozy.

Jtcymkyffef yduO bei afkaffOnoII mi ae crogOn. Hr-

glOyd heb hi di ryued oed hynny. He eiffoes anhOymp
y6 gOelet gOz kyfurd kymoned athidi yn crogi y ryO
bzyf hOnnO. aphei gOnelut iaOn nyt ymyzrut yny pzyf.
namyn y ellOng ym*eith. Heuylymi neo e ^ peiaf
caffOn i
Oynt onyfcrogrOn. ac ageueis mi ae crogaf.
oil

Je arglOyd heb hi nyt oes achaOs ymi yuot ynbozth

yzpzyf hOnnO. namyn goglyt anfyberOyt yti. agwna
ditheu dy ewyllys arglOyd. JeigOypOn ninheu defn-

yd ynybyt ydylyut titheubot ynbozth idaO ef. mi

avydOn dy gynghoz am danaO heb y manaOydan.
Ozth

Hchanys nys gOnn arglOydef. medOl yO gennyf y

748 J flDanawpfctmn, son of Xlpr. 55

diuetha. a gOnaditheu yn Hawen heb hi. 8c yna y

kyichOys ef oifed arberth arUygoden gantaO. a fengi

dOy ffcuch ynylle uchaf ynyiozfed. ac ual ybyd
uelly Ityma ygOelei yfcolheic yndyuot attaO. a hen
diHat hydzeul tlaOt ymdanaO. He neut oed feith mlyn-
ed kynnohynny yzpanwelfei ef nadyn namil eithyz
ypedwar dyn y buaffynt ygyt yny golles y deu. Jlr-
glOyd heb yi yfcolheic dyd da itt. J)uO arodho da
itt agreffaO
Ozthyt heb ef. Pandoy di yi yfcolheic
heb ef. JPandoaf arglOyd oloygyz oganu. Jtphaham
y gouynny di arglOyd heb ef. am na weleis heb ef yi
yf feith mlyned undyn onyt pedwardyn ditholedic
athitheu yxaOx honn. ^e arglOyd heb ef mynet trOy

y wlat honn ydwyf inheu yi aOzhonn parth amgOlat

vyhvn. apharyO weith yd wy^yndaO arglOyd. drogi
Ileidyz ageueis ynlletratta arnaf heb ef. )Pary6
leidyi arglOyd heb yi yfcolheic. pzyf awelaf yth laO
di ual Ilygoden. adzOc ygOeda y Oz kyfurd athydi
teimlaO pzyf kyfryO ahOnnO. gellOng ymeith ef.
!^a
ellyngaf yrof aduO heb ynteiu ynlletratta arnaf

ykeueif i
achyfreith Heidyz awnaf inheu ac ef.
ef.

ygrogi. SrglOyd heb ynteu rac gOelet gOz kyfurd

athidi yny gOeith hOnnO. punt ageueis i o gardotta
mi ae rodaf ageTIOng y piyf hOnnO ymeith. l|a
itti

ellyngaf yrof aduO ac nys gOerthaf. dOna di arglOyd

heb ef ony bei rac gOelet gOz kyfurd athidi ynteimlaO

yryO biyf hOnnO. nymtozey i. 8c ymeith ydaeth yi

yfcolheic. Tal y byd ynteu ynteu yn dodi y dulath

yny ffyzch. nachaf yndyuot attaO ar uarch

offeirat

yngyweir. SrglOyd dyd da itt heb ef. JuO arodho

56

da itt heb y manaOydan. athuendith. J^endyth duG*

itt.
apharyO arglOyd ydOyt ynywneuthur^ rogi
Ileidyz ageueis yn Hetratta arnaf heb ef. J?aryO leidyi
yO hOnnO arglOyd heb ef. JPiyf heb ynteu ar anfaOd
Hygoden.. alletratta awnaeth arnaf. ftdihenyd Heidyz
awnaf ynneu arnaO ef. 8rglOyd heb ynteu. rac dy
welet ynteimlaO ypiyf hOnnO mi ae piynaf ellwng ef.

If duO y dygaf vygkyffes nae werthu nae ellOng naf

gOnafi. (lOir yO arglOyd nyt gOerth arnaO ef dim.

JJithyz rac dy welet ti

yn ymhalogi Ojth y piyf hOnnO.
mi arodaf itt teirpunt agoIIOng ef ymeith.
Jfya. vynnaf

yrofi aduO heb ynteu vn gOerth yzdaO. namyn yihOnn

adyly y grogi. vnllaOen arglOyd gOna dy vympOy.
Ymeith ydaet ya offeirat. Jlef awnaeth ynteu maglu
yllinin am
vynOgyl y Hygoden. 3,c ual yd oed yn y
dyzchauel. Ityma rOtter efcob awelei aefOmereu ae
niueroed. 8r efgob e hun yn kyzchu parth ac attaO.

^ef aOnaeth ynteu gohir ar yweith^ 3-rglOyd efgob

heb ef dy uendyth. Jluw a rodho y uendith itt heb ef.

ParyO weith ydOyt ti yndaO. (irogi TIeidyz ageueis

ynlletratta arnaf heb ef. fonyt Hygoden heb ynteu
awelafi ythlaO di. ^e heb ynteu. alleidyi uu hi
arnaf i. Je heb ynteu kan deuthum i ardiuetha y
pzyf hOnnO mi aepjynaf ygennyt. mi arodaf feith punt
itt yzdaO. ac rac gOelet gOz kyfurd athi yndiuetha

payf mot ahOnnO goIIOng ef arda ageffy dfitheu.

dielO

^aeTIynghaf y rof aduO heb ynteu. l[an nys go-

Ilynghy yi hynny mi arodaf it pedeirpunt arhugeint
o aryant paraOt ageHOng ef.
H|aeHyngaf dygaf ydu6
vyngkyffes yz y gymeint arall heb ef. ^an nys
750 J flDanawpfcfcan, eon of Xl^r. 57

gellyngy^ hynny heb efmi arodaf itt awely o veirch

yny maes hOnn, afeith fOmer yffyd yma. arfeith
meirch y maent arnunt. ^a vynnaf yrof aduO heb
ynteu. \any mynny hyrmy g6na yr gOerth a vyn-
nych. (UOnafheb ynteu. rydhxu. riannon aphzyderi.
1j>iagey hynny IJa vynnaf yrof aduO. jBeth &uynny
dk'theu. d6a?r/ yz }\ud ar VLztritk yar feith cantre/"
dyuet. l)i a geffy hynny heuyt a gellOng yHygwfat.

^ae&yngaf yrof adud heb ef. dGy&?/ auynnaf p6y

*
ef yllygoden*, TyggOzeic i
yO hi aphanybei hynny
nys dillynghOn. ^affuryf ydoeth hi attafi. % herwa
heb ynteu. Miui yO IlOyt uab kil coet. a mi adodeis
yi hut arfeith cantref dyuet. ac ydial gOaOl uab clut
ogedymdeithas ac ef ydodeis i yz hut. ac ar pjyderi
y gOare bioch ygcot agOaOl uab clut pan
dieleis i

ygOnnaeth pOyll penn annOn. 8 hynny ynllys eueyd

hen ygOnaeth o aghyghoz. AgOedy gOybot dyuot
titheu ynkyuanhedu ywlat^ ydoeth vynteulu attaf
ynheu ac erchi eurithaO ynllygot ydiua dy yt ti.
Jfc ydoethant ynos gyntaf vynteulu ehunein. ar eil
nos ydoethant heuyt ac ydiuayffant ydOy groffd.
Hrtryded nos ydoeth uynggOzeic agOiaged yHys
attaf yerchi im eu rithaO. He yritheis ynheu. abeich-
aOc oed ftphany bei ueichaOc hi nyfgozdiwedut
hi.

ti.
achanys hynny vu ae dalahi. Mi arodaf piyderi
ariannon itt. ac awaredaf yzhut arKetrith yar dyuet.
f|inneu auenegeis itti
pOy oed hi.
agellOng hi weithon.
^aellygaf yrofi aduO heb ef. J&eth auynny ditheu
heb ef. Ityma heb ynteu auynnaf. nabohut vyth
arfeith cantref dyuet ac nadotter. l>i ageffy hynny
58 finmnawpfcfcan, son of Xlpr. [751,

heb ef a geTIOng hi. !^a ellynghaf myn uyngcret

heb ynteu. J^eth avynny ditheu bellach heb ef.
llyma itt heb ef avynnaf. nabo ymdiala arpzyderi
ariannon nac arnaf inheu byth amhynn. l|ynny oil
ageffy. adioer da ymedzeift heb ef. ef adoei amdy
benn gObyl ozgouut. Je heb ynteu rac hynny y
nodeis ynneu. ^ydhaa weithon vyggOzeic im. 1|a
rydhaaf yrof aduO heb ef. yny welOyf pzyderi a
riannon ynryd gyt ami. weldy yma OyntOy yn dyuot
heb arhynny llyma pzyderi ariannon. Ijyuodi
ef.

aozuc ynteu yneuherbyn aegreffaOv. He eifted ygyt.

aOzda rydha vyggOzeic im weithon heb yzefcob. ac
neurygeueift gObyl 01 annodeift. deHyngaf ynllaOen
heb ef. EC yna y geHyngaGd ef hi. clc y trewis ynteu
hi ahutlath. ac ydatrithOys hi ynwreic ieuanc deccaf
awelfei neb. Jldiych yth gylch arywlat heb ef. athi

awely yzholl anhedeu arkyuanhed ual ybuant oieu.*

"Ifna kyuodi aozuc ynteu ac ed:ych. Aphan edzych-
aOd ef awelei yxholl wlat yngyuanned. 3.C yngyweir
oe hoTT alauoed aehannedeu. ^aryO waffanaeth ybu
pzyderi ariannon yndaO heb ef.
^zyderi auydei ac
yid pozth uyllys i amyuynOgyl. 9 riannon auydei a
mOeireu yz effyn wedy bydynt ynkywein gOeir amy
mynOgyl hitheu. ac uelly ybu eucarchar. ac oachaOs
ykarchar hOnnO ygelwit ykyfarOydyt hOnnO mabinogi.
mynnweir a mynozd. ^[c uelly y teruyna y geinc
honn yma oz mabinogL^
 flfeatb, son of flfcatbonw\>.

Jjonn pO p fceaOareti geinc oz mairinogi

uab mathonOy oed arglOyd ar wyned.
Qath Hphiyderi uab pOyll oed arglOyd ar vn can-
tref arhugeint yny deheu. jlef oed y rei hynny. feith
cantref dyuet. a seith cantref mozganhOc. ^edwar
cantref keredigyaOn. atlui yftrat tywi. JLc ynyi
amfer hOnnO math uab mathonOy ny bydei vyO. nam-
yn trauei ydeutroet ymlyc croth moxOyn. onytkyn-
nOtyf ryuel ae Ilefteirei. $ef yd oed ynuoiOyn ygyt
ac ef. doeOin uerch pebin odol pebin ynaruon~
ahonno teckaf moiOyn oed ynyhoes. 01 awydit yno.
lc ynteu ygkaer dathyl yn aruon yd oed y waftatrOyd.
JLc ny allei gylchu y wlat giluaethOy uab don.
namyn
ac eueyd uab don y nyeint ueibon y chOaer. ar teulu
gyt ac Oy y gylchu y wlat diofdaO. 8r uozOynoed gyt
a math ynwaftat ac ynteu giluaethOy uab don adodes
yvzyt aryuozOyn. ae charu hyt na wydyat beth a
wnaei amdanei. 8c ynhynny nachaf yliO ae wed ae
anfaOd ynatueilaO oe charyat hyt nat oed haOd y
adnabot. awnaeth gOydyon yuraOt fynyeit
jlef
dydgOeith arnaO yngraf. !awas heb ef paderyO ittL
60 nnmtb, eon of fl&atbonwp. [752.

yaham hebynteu beth awely di arnafi. @welaf arnat

heb ef ohonat dy bzyt ath HO. aphaderyO itti.
colli

SrglOyd vzaOtheb ef yz hynn aderyO ymi ny ffrOytha

im yadef yneb. J5eth y6 hynny eneit heb ef~ l>i
aOdoft heb ynteu kynnedyf math uab mathonOy.

bahuftyng bynnac yz yuychanet auo yrOng dynyon

oz y kyfarffo * y gOynt ac ef. ef aegOybyd. ^e heb
ygOydyon taO di bellach. Mi aOnn dy uedOldi. caru

goewin ydOyt ti. $ef awnaeth ynteu yna pan wybu

ef adnabot oeuraOt yuedOl. dodi ucheneit dzomhaf

yny
w w byt.
9 !>aO eneit ath ucheneidaO hebef. nyt
J
o
hynny ygozuydir. Minheuabaraf heb ef kany ellir
heb hynny dygyuozi gOyned aphowys adeheubarth
ygeiffaO yuozOyn. abyd laOen di ami ae paraf itt. 8c
ar hynny att uath uab mathonOy ydaethant Oy. 8r-

glOyd heb ygOydyon mi agigleudyuot yz deheu yryO

pzyuet ny doeth yzynys honneiryoet. JPOy y hen6
hOy heb ef. l|obeu arglOyd. JaryO aniueileit yO
yrei hynny. aniueileit bychein gOell eukic nochic
eidon. bychein ynt Oynteu. 2,c ymaent ynfymudaO
enOeu. Moch ygelwir weithon. )POy bieOynthOy.
Jzyderi uabpOyll ydanuonet yganidaO o annOn.
araOn vzenhin annOn. ac ettOa yd ys yn kadO oz
enO .hOnnO. hanner hOch hanner hob.
.
^e heb
.

ynteu ba ffuryf y keffir Oy y gantaO. Mi af ar vyn

deudecuet ynrith beird arglOyd yerchi ymoch. JJf
aryeiH ychneckau heb ynteu. f yt dzOc vyntraOfgOyd
iarglOyd heb ef. ny deuaf i heb ymoch. "fnllaOen
heb ynteu kerda ragot. Jf aaeth agiluaethOy a

degwyz gyt ac Oynt. hyt yg keredigyawn yny He

753J flftatb, eon of flDatbonwp. 61

aelwir rudlan. teiui yzaOzhonn. ynyHe ydoed ITys

ypzyderi. 8c ynrith beird ydoethant ymyOn. a ItaOen

uuOyvt Ozthunt. fir neilllaO pzyderi ygoffodet gOyd-
yon ynos honno. |e heb y pzyderi da oed gennym
ni kael kyvarOydyt gan rei oz gOyzeeinc racko. f|oes

yO gennym ni arglOyd heb ygOydyon ynos gyntaf

ydelher att Oz mad dywedut ozpennkerd. Mi ady-
wedaf gyuarOydyt ynllaOen. ^nteu wydyon gozeu
kyuarOyd ynybyt oed. Sir nos honno didanu yllys
awnaeth ar ymdidaneu digrif a chyvarOydyt. ynyoed
hoff gan baOp ozllys. 8c yndidan gan pzyderi ym-
didan ac ef. Jtc ardiOed hynny. arglOyd heb ef ae
*
gGeH ygOna neb uy neges Ozthyt ti no miui uy
i

hun. 1|aweII heb ynteu tauaOt HaOnda yO yteu di.

Hyma vy neges inheu arglOyd heb ef. ymadolOyn
athidi amyz aniueileit aanuonet itt o.annOvyn. Je
heb ynteu haOffaf ynybyt oed hynny. panybei amot
y rof am gOlat amdanunt*, ^ef y6 hynny. nat elhont
ygennyf yny hilyont eudeukymeint ynywlat. 3.r-
glOyd heb ynteu minneu aallaf dy rydhau ditheu oz
geireu hynny. Jlef ual y gaTIaf. ^adyzo ym ymoch
heno. ac na naccaa ui ohonunt. ctuozy minneu a

dangoffaf gyfnewit am danunt Oy. ftrnos honno yd

aethant ef ae gedymdeithon y Hetty ar y kynghoz.

Hwyz heb ef nichaOn ni ymoch oc eu herchi. ^e

heb Oynteu. padzaOfgOyd ykeir Oynteu. MI abaraf eu
kael heb ygOydyon. fie yna yd aeth ef yny geluyd-
odeu. ac ydechzeuawd dangos yhut. ac ydhudOys
deudec emyf. adeudec milgi bzonnwyn du bobun
ohonunt. a deudec tozclu cldeudec kynTTyuan arnunt.
62 flDatb, eon of flDatbonvp^. [754.

a. neb oiae nywydyat nabeynt eur. adeudec

gOelei
kyfrOy ar ymeirch.ac am bob He oc ydylyei hayarn
uot arnunt ybydei eur ogObyl. jlrffrOyneu yn un
weith ahynny. ar meirch ac arkOn ydoeth ef att

pzyderi. Jyd da itt arglOyd heb ef. J)u6 arodho

da itt heb ynteu a graeffaO Oithyt. ArglOyd heb ef
Ilyma rydit ytti am y geir adywedeift neithGyz am y
moch nas rodut ac nafgOerthut. titheu aelly gyfnew-
ityaO yz auo gOell. fK|inneu arodaf y deudeg meirch
hynn ualymaent yngyweir. ac eu kyfrOyeu ac eu
ffrGyneu. ardeu dec milgi aceu tozcheu. ac eu kyn-
Tlyuaneu ual ygOely. ar deu dec taryan eureit awely
di racko. f rei hynny arythaffei ef oz madalch. le
heb ynteu agymerOn gynghoz. Jlef y kaOffant yny
ni

kynghoz rodi y moch y wydyon. achymryt ymeirch

ar kOn ar taryaneu y gantaO ynteu. JLc yna ykymer-
affant hOy genhat ac y declneuaffant gerdet ar moch.
^geimeit heb ygOydyon reit yO in gerdet yn biyffur.
ny phara yi hut namyn 01 pzyt y gilyd. Jlr nos
honno y kerdaffant hyt yggOarthaf keredigyaOn. "f He
aelwir ettwa ox achaOs hOnnO mochdzef. Athzannoeth
*
y kymeraffant eu hynt dzos elenit y doethant ar
nos honno ybuant yrOng keri ac arOyftli. yny dzef
aelwir heuyt ozachaOs hOnnO mochtref. Jlc odyna
y kerdaffant racdunU Jlr nos honno y doethant
hyt ygkymOt ympowys aelwir ozyftyz hOnnO heuyt
mo^hnant. ac yno ybuant ynos honno. Jlc odyna
y kerdaffant hyt ygcantref ros~ Jlc yno ybuant y
nos honno myOn ydzef aelwir ettwa mochtref. Ha
wyi heb ygOydyon ni agyzchOn kedernit gOyned ar
7550 flfcatb, son of flDatbonw^ 63

anniuejleit hynn.yd ys ynlluydaw yn an hoi. JJef

ykyzchaffant ydzef uchaf oarllechwed. Ac yno
gOneuthur creu yz moch. 8c ox achaOs hOnnO y dodet
creuwyzyon ar y 8c yna gOedy gOneuthur creu
dzef.

yzmoch. ykyzchaffant at uath uab mathonOy hyt

ygkaer dathyl. Jlphan doethant yno ydoedit yndy-
gyuozi y wlat JPachOedleu yffyd yma heb ygOydyon.
Jpygyuoz heb Oy ymae pzyderi ynychol chOi un
cantref arhugeint. l^yued uu hOyzet y kerdyffaOch
chOi. Mae yz anniueileit ydaethaOch yneu hOyfc heb
ymath. vmaent gOedy gOneuth ur creu udunt yny
cantref arall iffot heb ygOydyon. clrhynny Ityma
yclywynt yz utkyzn ardygyuoz yny wlat. J|r hynny
gOifcaO awnaethant Oynteu acherdet yny vydant
ympennard yn aruon. 2Lr nos honno ydymchoeles
gOydyon uab don achiluaethOy y uraOt hyt ygkaer
dathyL ac ygOelei uath uab mathonO dodi giluaethOy
agoewin ygytgyfcu. achymeU ymozynyon ereill
allan yn amharchus. achyfcu genti oehanuod ynos
honno. ^anwelfant ydyd dzannoeth kyzchu awnaeth-
ant y He yd oed math uab mathonOy ae lu. JPan
doethant yd oed yg<>yx hynny yn mynet y gymryt
kyngoz padu ydarhoynt pzyderi agOyz ydeheu. clc
arykyngoz y doethant Oynteu. ^ef agaOffant yn eu
kygoz aros ygkedernit gOyned yn aruon. Sic yg kym-
perued ydOy uaenaOz ydarhoet. maewdtfr pennard.
amaenaOz coet alun. ^phzy(deri) ae kyrch6ys yno
Oynt. jlc yno y bu y gyfranc ac y Has Iladua uaOz
o bop parth ac y bu reit y wyz y dehcu enkil. Jlef He
yd en*kilyaffant hyt ylle aelwir ettwa nant call ahyt
64 flfcatb, 0on of fl&atbonw\>. [755.

yno yd ymlitywyt. 8c yna ybu yz aerua diueffur

ymeint. "fna ykiliaffa hyt ylle aelwir dolpenn
maen. He yna clymu awnaethant. acheiffaO tangneu-
edu. agOyftlaO awnaeth piyderi ar ydangneued^

jlef ygOyftlOys gOzgi gOaftra ar

y bedwyjyd arhugeint
veibon gOyzda. JlgOedy hynny kerdet o honunt
yn eu tangneued hyt y traeth maOi. ac ual ygyt ac
ydoethant hyt y uelenryt. ypedyt ny ellit eureoli o
ymfaethu. dymi kennadeu opzyderi yerchi gOahard
ydeulu. ac gadu yrygtaO ef agOydyon uab don.
erchi

kanys ef abaryffei hynny. att uath uab mathonOy

ydoeth y gennat. Jeheb ymath. yrof aduO os da
i

gan wydyon uab don mi ae gadaf. f n IlaOen. ny

chymellaf ynneu arneb vynet yymlad dzos wneuthur
ohonam ninneu angaTIu. heb y kennadeu.
|pioer
tec med pzyderi oed yzgOi awnaeth hynn ogam
idaO. dodi ygoiff yn erbyn ygozff ynteu. agadu y
deulu ynfegur. Jygaf yduO vygkyffes nat archaf
1
y wyigOyned ymlad d:offofi. aminneu vy hun yn
kael ymlad aphuyderi. ||iui adodaf vygkozff yn er-

byn y eidaO yn IlaOen. J[ hynny aanuonet at payderi.

^e heb ypzyderi nyt archaf inheu yneb gouyn vy
iaOn namyn my hun. "f gOyz hynny a neilltuwyt. ac

adechzeuwyt gOifcaO ymdanunt. ac ymlad aOnaeth-

ant. 3,c o nerth grym ac angerd ahut alletrith g6yd-

yon. aphzyderi alas, ac

ymaen tyuyaOc uch y uelenryt
ycladwyt. ac yno ymae yued. @6yz ydeheu a
gerdaffant a argatruan gantunt parth aegOlat.

J[c nyt edryued. euharglOyd a gollyffynt. allaOer oc

eugoieugOyj. ac eumeirch ac eu harueu ganmOyaf.
756J flDatb, 0on of fIDatbonwp. 65

(I6y* gOyned a ymchoeles diacheuyn ynTTaOen ozaO-

enus. arglOyd heb ygOydyon Ozth vath^ ponyt oed
iaOn ynni ellOng eudylyedaOc ywyx ydeheu
awyftl-
*
tangneued. ac ny dylyOn y garcharu
yffant inni ar
^ydhaer ynteu heb ymath. argOas hOnnO argOyftl-
on a oed gyt ac ef aellyngfryt yn ol gOyi ydeheu.
"fnteu math agyichOys kaer dathyl. dilaethOy uab
don arteulu a uuaffynt gyt ac ef agyichaffant y
gylchaO gOyned mal y gnotayffynt a heb gytchu
yllys. "fnteu vath agyzchOys yyftauell. ac aberis
kyweiraO He idaO y benelinyaO. ual y kaffei dodi y
diaet ym plyc croth y uoiOyn. arglOyd heb y goewyn
keif uoiOyn auo is
dydxaet weithon. gOzeic Oyfi.

Jayftyz yO hynny hynny heb ef.^yxch arglOyd

a doeth am vym penn a hynny yn dirgel. ac ny bum
diftaO inheu. ny bu yny Ilys neb nyfgOypei. Jlef
kyzch a doeth dy nyeint ueibon dy chOaer arglGyd.
gOydyon uab don. agiluaethOy uab don. athieis
arnaf aoiugant a cheOilyd ytitheu. achyfcu awnaeth-

pOyt genhyf. a hynny yth yftaueH ac yth wely di.

le heb ynteu y% hynn aallaf mi ae gOnaf mi abaraf
ittgael iaOn yn gyntaf. 9c yn ol vy iaOn ybyda(f)
inheu. athitheu heb ef mi ath gymeraf yn wreic
im. He arodaf uedyant vygkyuoeth ythlaO ditheu.
Sc yn hynny ny doethant 6y yg kyuyl y Hys^ namyn
trigyaO y gylchaO ywlat awnaethant. yny aeth g6a-
hard udunt ar y bOyt ae Ilyn. vn gyntaf ny doethant
h6y yn y gyuyl ef. "|fna y doethant 6y attaO ef~
JrglOyd heb Oynt. dyd da it Je heb ynteu ae
wneuthur iaOn ymi y doethaOch chGL arglOyd yth
66 flDatb, son of flDatbonwp. [757.

ewyHys ydydym. Jfei vy eOyllys nychoIIOn owyz

ac arueu a golleis. vyg kewilid ny eTIOch chOi y dalu

ymi heb agheu pzyderi. flchan doethaOch chOitheu

ym ewyllysynheu. mi a dechzeuaf boen arnaOch. lc
yna y kymerth yhutlath ac ytreOis gijuaethOy yny
uyd yndaran ewic. Sic achub y Hall awnaeth yn
gyflym kyt mynnei dianc nys galleL ae daraO ar vn
hutlath yny uyd yn
garO. Kanys yOch yn rOymedzg-
aeth mi awnaf yOch gerdet ygyt. 8(ch bot yn)
gymaredic. ac yn vn anyan a(r gOyduilot) yd yOch yn
*
eu rith. ac yn yz am(fer y) bo etiued^ udunt hOy.
y uot ychwitheu. a blOydyn yhediO dowch yma
attafi. "fmpenn yz ulOydyn oz vndyd Hyma y
klyweiodozun adanparet yxyftauell. achyfuarthua
cOn yllys ambenn ygodcnun. ^diych heb ynteu
beth yffyd aHan~ JtrglOyd heb yi vn mi ae hedzych-
eis Y mae yno carO ac ewic ac elein gyt ac Oynt.

EC arhynny kyuodi aozuc ynteu adyuot allan. a

phandoeth. fef ygOelei y trillydyn. Jlef triHydyn
oedynt carO ac ewic ac elein kryf. ^ef awnaeth ef
dyzchauel yhut. "fzhOnn auu ohon aOch yn eOic
yrllyned. bit uaed coet eleni. ar hOnn avu garO
yz TIened. bit garnen elenL Jlc arhynny eutaraG
ar hutlath. hagen agymerafi ac abaraf
^mab
y ueithzyn^ aeuedydyaO. Jlef en6 adodet arnaO
hydOn^ JjOch chOitheu abydOch ylleill yn uaed coet
arllall yn garnen coet. lr anyan auo yz moch coet.
bit y chOitheu. & blOydyn y hediO bydOch yma y dan
y paret. 8c ych etiued gyt a chOi. ^fm penn y ulOydyn
Hyma y clywynt gyuarthua cOn dan paret yz yftauell.
758J flfeatb, son of flDatbonwp. 67

a dygyuoi y Ilys y am hynny am eu penn. Hr hynny

kyuodi aoiuc ynteu amynet allan. ftphandaO allan.

trillydyn awelei. Jlef kyfryO lydnot awelei. baed

coet. acharnen coet a chiyn HOdyn da gyt ac Oynt.

abzeifc oed ynyi oet oed arnaO. |fe heb ef h6n

agymerafi abaraf y uedydyaO. ae daraO

attaf ac
ar hut lath ynyuyd yn uab bzafwineu telediO. jlef
enO adodet ar hOnnO hychtOn. flchOitheu yt un auu
uaed coet ohonaOch yzftyned. bit vleidaft eleni.

arhOnn auu garnen yzHyned. bit vleid eleni. ac

ar hynny eutaraO arhutlath ynyuydant bleid ableid-
aft ac anyan yi aniueileit yd yOch yn eu rith bit y
chOitheu. ^ bydOch yma vlOydyn yi dyd hediO ydan

yparet hOnn. ^tundyd ym penn yvlOydyn Ilyma

yclyOei dygyuoz achyuarthua cOn ydan baret ya
yftauell. fnteu agyfuodes allan. aphandaO Ilyma
y gOelei bleid a bleidaft a chzubothon cryf y gyt ac
*
Oynt. l|6nn agymerafi heb ef ac abaraf yued-
ydyaO. acymae y en6 ynbaraOt. JSIef y6 hOnnO
bleidOn. "f tri meib yffyd y chOi ar tri hynny ynt.
Ihi meib giluaethOy ennOir. tri
chenryffedat kywir.
bleidOn. hydOn.
hychdOn 9c ar hynny eu taraO
hir.

Oynteu elldeu arhutlath yny uydant yn eucnaOt

ehun. T|awyz heb ef o% gOnaethaOch gam ymi
digaOn ybuaOch ymhoen. acheOilyd maOz agaOffaOch.
bot plant y bop un ohonaOch oegilyd. J?erOch en-
neint yigOyz agolchi eu penneu ac eukyweiryaO~
a hynny aberit udunt. SgOedy ymgyweiryaO ohonunt
attaO ef y kyichyffant. ^awyz heb ef tangneued

agaOffaOch acherennyd ageffOch. arodOch ym gy-

F 2
68 flDatb, son of flDatbonwp. [759.

nghoz pa uozOyn ageiffOyf. arglOyd heb ygOydyon

uab don haOd y6 dy gyghozL aranrot uerch don.
dy nith uerch dy chOaerv honno agyzchOyt attaO.
*|f uozOyn
a doeth y myOn. a vozOyn heb ef a wyt
uozOn di. l|y Onn arglOyd amgen nom bot. vna y
i

kymerth ynteu yzhutlath ae chamu. camma di dzos

honn heb ef. ac ot Oyt uozOyn mi aadnabydaf. yna
y camaOd hitheu dzos yz huthlath. ac ar y cam hOnnO
adaO mab bzafuelyn maOz aozuc. ffn ol diafpat y mab
kyzchu ydzOs aozuc hi. 8c ar hynny adaO yryO beth-
an o honei. 8 chyn kael o neb g6e\e\. yz eil o!6c arnei.
gOydyon ae kymerth. ac a dzoes Ilenn o bali yn y
gylch ac ae cudyaOd. ^ef lie y cudyaOd ymyOn
IlaOz kift is tract y wely. Je heb ymath mab mathon-

Oy mi abaraf uedydyaO h6nn Ozth y mab bzafuelyn.

^ef en6 abaraf arnaO. dylan. ^edydyaO awnaeth-
p6yt ymab. ac ual ybedydywyt ymoz agyzchOys.
^Ic ynylle ygyt ac y doeth yz moz. anyan ymoz
a gauas^ a chyftal y nouyei ar pyfc gozeu yn y moz.

JLc oachaOs hynny ygelwit ef. dylan eilton^ ny

thozres tonn y danaO eiryoet. 8r ergyt y doeth y

agheu o honaO a uyzyaOd gouannon y ewythyz. a hOn-

nO a uu dzydyd anuat ergyt. Val yd oed wydyon di-
warnaOt yn y wely ac yn ddfroi. ef a glywei diafpat
yny y dzaet. kynny bei uchel hi. kyfuch
gift is
oed acy*kigleu ef. $ef aozuc ynteu kyuodi yn
gyflym ac agozi y gift, ac ual y hegyz ef a welei uab
bychan yn rOyuaO y ureicheu~ o blyc y Tlenn ac yn y
gOafgaru. 9c ef a gymerth ymab yrOng ydOylaO.
ac a gyzchOys y dzef ac ef He y gOydyat bot gOzeic a
760J flftatb, eon of flDatbonwv. 69

bxonneu ymobiyn aOnaeth arwreic ueithiyn

genti. ac
ymab. "If mab auagOyt y vlOydyn honno. JLcynoet
y vlOydyn hoff oed gantunt y vzeifket bei d6yul6yd~
3,r eil vlOydyrm- mab maOz oed ac yn gallu e hun

kyzchu yHys. "ffnteu ehun wydyon wedy ydyuot

yi Ilyf a fynnyOys arna6~ ar mab a ymgeneuinaOd ac
ef. ac ae caraOd ynvOy noc undyn.
fna ymagOyt
y mab yn y Ilys yny uu pedeir blwyd. a hoff oed
y veint- y uab wyth mlOyd uot yn gy ureifcet ac ef.

a diwarnaOt ef a gerdaOd yn ol gOydyon y otymdeith

allan. Sef a wnaeth kyachu kaer aranrot ar mab gyt

ac ef. dOedy ydyuot yz Hys kyuodi ao*uc aranrot

ynyerbyn ae raeffaOu achyfuarch gOell idaO. ^u6
a rodo da itt heb ef. JPa uab yffyd yth ol di heb
hi. Y mab hOnn mab itti
y6 ^f heb ef. iaOz pa
doi arnat ti vyg kewilydyaO i. adilyt vygkewilyd
ae gadO yn gyhyt a hynn. ny byd arnat ti geOilyd
uOy nomeithxyn o honafi uab kyftal a hOnn. *Jf
bychan abeth vyd dy gewilyd. jJPOy en6 dy uab
di heb hi. Jj)ioer heb ef nyt oes arnaG un en6 ettwa*.

^e heb mi atynghaf dynghet idaO na chaffo ef

hi

en6 yny kaffo gennyfi. Jlygaf ydu6 uygkyffes heb

ef direit wreic 6yt~ ar mab
a geiff enO kyt boet diOc

gennyt ti^ athitheu heb ef yihOnn ydOyt ti ac ae

uar arnat am nath elwir yn uozOyn. nyth elOir beHach
byth ynuoiOyn. 8c ar hynny kerdet ymeith dzOy ylit
a wnaeth. a chyzchu kaer dathyl. 3,c yno y bu y nos
honno. a tluannoeth kyuodi a ozuc a chymryt y uab
gyt ac a mynet y ozymdeith gan Ian y weilgi. rOng
ef.

hynny ac aber menei. a.c yn y He y gOelas delyfc a

70 fIDatb, son of flDatbonv^. [760.

mozOyal fjudaO long aOnaeth. ac ozgOynnon ardelyfc*

HudaO cozdOal a wnaeth. a hynny Ilawer. ac eu bzithaO
aozuc hyt nawelfei neb Hedyz degach noc ef. ac
arhynny kyweiryaO hOyl ar y long a wnaeth. a dyuot
ydzGs pozth kaer aranrot ef armab ynyllong. jlc
yna dechzeu HunyaO efgidyeu ac eugOniaO. ac yna
y harganuot oz gaer. )Pan wybu ynteu eu harganuot
oz gaer. dOyn eu heilyO ehun aozuc adodi eilyO
arall arnunt ualnat adnepit. )Padynyon yffyd yny
Hong heb yz aranrot. drydyon heb Oy. JSOch y
edzych pa ry6 ledyz yffyd gantunt. a pha ry6 weith
a wnaant. vna y deuthpOyt attunt. a phan doethpOyt

yd oed ef yn bzithaO cozdwal a hynny yn eureit. *ff na

y doeth y kennadeu a menegi idi hi hynny. ^e heb
hitheu. dygOch ueffur uyn troet. ac erchOch yzcryd
wneuthur efgidyeu ym. "fnteu alunywys yi ef-
gidyeu. ac nyt Ozth y meffur. namyn yn v6y. Jyuot
ar efgidyeu idi. nachaf yz efgidyeu ynozmod. \y
ozmod yO y rei hynn heb hi. ef a geiff werth y rei
hynn. gOnaet heuyt rei auollei noc Oynt jlef a
wnaeth ynteu gOneuthur rei ereill yn Ilei lawer noe
thzoet. aehanuon idi. J)ywed6ch idaO nyt a ymi
yrei hynn heb hi. ef adywetpOyt idaO hynny. ^e
heb ynteu. ny lunyafi efgydyeu idi yny welOyf y
thzoet. a hynny a dywetpOyt idi. Je heb hi mi a af
hyt attaO ef. ac yna y doeth hi hyt y Hong, a phan
doeth yd oed ef ynllimyaO ar mab yngOniaO. j|e
arglOydes heb ef dyd da itt. J)u6 arodo da itt heb
hi. gennyf na uedzut gymedzoli ar wneuthur
Jlres yO
efgidyeu Ozth ueffur. ^auedzeis heb ynteu. mi ae
761 J flDatb, eon of flDatbonw\>. 7*

metraf weithon. ac ar hynny ITyma y dzyO yn feuyll

ar v6rd yITong. jlef awnaeth y mab y vOzO. aeuechu

y ring giewyn y efgeir arafgOxn. flef awnaeth hitheu

chOerthin. JKoer heb hi yf HaO gyffes y medzOys y
VLe6 ef. .

^e heb ynteu aniolOch duO itt neur gauas ef

en6. a da digaOn yOyenO. IteO IIa6 gyffes
y6 bell-
ach. JLc yna difflannu y gOeith yn delyfc ac yn Gim-
on. 8r gOeith nys canlynOys ef hOy no hynny. 8c oz
achaOs hOnnO y gelOit ef yn dxydyd * eurgryd. Jioer
heb hitheu ny henbydy well di o uot yn dzOc Ozthyf i.
^ybuum dzOc i ettwa Oxthyt ti hebef. JLc yna yd
ellygOys ef yuab yny biyt ehun. ^e heb hitheu
minheu a dynghaf dynghet yi mab hOnn- na chaffo
arueu byth yny gOifgOyf i ymdanaw. vtof aduO heb
ef. handid oth direidi di. ac ef a geiff arueu.
"jfna y
doethant hOy parth a dinas dinHef. JLc yno meithiyn
Hew Ha6 gyffes yny pob march.
allwys marchogaeth
He yny oed gObyl obzyt athOf ameint JLc yna
adnabot a Onaeth gOydyon arnaO y uot yn kymryt di-
hirOch o eiffeu meirch ac arueu. ae alO attaO awnaeth.

*^awaf heb ef ni a6n ui athi y neges auozy. abyd

lawenach noc ydOyt. a hynny awnaf ynheu heb
y gOas. yic yn ieuenctit y dyd dxannoeth kyuodi
awnaethant. achymryt yxaruoadir yuynyd parth
a biynn aryen. ac yn y penn uchaf y geuyn clutno.

ymgyweiraO arueirch awnaethant. a dyuot parth

a chaer aranrot. ac yna amgenu eu pzyt a Onaethant.
a chyichu y pozth yn rith deu was ieueinc. eithyz bot
yn pzudach piyt gwydyon noc un y gOas. |f pozthaOi
heb ef dos ymyOn adywet uot yma beird o uozgannOc.
72 nrmtb, son of flfcatbonwp. [76Z
Y pozthaOz aaeth. (IzaeffaO duO Ozthunt geTIOng y
myOn Oy heb hi. JKruawr lewenyd auu yneuher-
byn. "fneuad a gyweirOyt yuOyta ydaethant. dOedy
daruot bOyta. ymdidan a Onaeth hi a gOydyon am .

chOedleu a chyuarOydyt. ^fnteu wydyon kyuarOyd da

oed. Oedy bot yn amfer ymadaO a chyuedach. yftau-
ell agyweirOyt udunt hOy. ac ygyfcu ydaethant.
1|irbylgeint gOydyon agyvodes. 8c yna ygelwis ef
yhut ae allu attaO. JJrbyn pan oed ydyd yngoleu-
hau yd oed geniweir ac utkyzn. a Ileuein yn y wlat
yngyghan. )Pann yttoed ydyd yn dyuot wynt a
glyOynt taraO dzOs yzyftauell. ac arhynny aranrot
ynerchi agozL ^yuodi aozuc y gOas ieuanc ac
*
agoiL ^itheu adoeth y myOn amozOyn ygyt a
hi*,
Ipawyzda heb hi He dxOc ydym. ^e heb ynteu
ni a glyOn utkyzn a Ileuein. a beth a debygy di o
hynny. JHoer heb hi ni chaOn welet HiO y weilgi gan
bopllong artozr y gilyd. ymaent ynkyzchu
JLc
ytir yngyntaf aallont. aphabeth awnaOn ni heb
hi.arglwydes heb y gOydyon. nyt oef in gyghoz onyt
kaeu ygaer arnam. aechynhal yn oreu aallom^ ^e
heb hitheu duO a [da]lo yOch. achynhellOch chOitheu.
9c ykeffOch digaOn oarueu. JLc. arhynny yn
yma
ol yi arueu ydaeth hi. 8. Hyrna hi yn dyuot adOy
uoaOyn gyt a hi. 3c arueu deu Oz gantunt. HrglOydes
heb ef gOifc ymdan y gOzaync hwnn. aminneu ui

armozynyon awifgaf ymdanaf inheu. f|i aglyOaf

odozun ygOyz yn dyuot. !^ynny aOnaf yn IlaOen.
agOifcaO a Onaeth hi ymdanaO ef ynllaOen ac yn
gObyl. a derO heb ef wifcaO ymdan y gOzaync hOnnO.
763J flfeatb, son of flDatbonwp. 73

J)er6 heb hi. neurderO yminheu heb ef~

an harueu weithon. nyt reit in OzthunU ch heb
hitheu paham. Ilyna yHynghes ygkylch yty. 1|a
wreic nit oes yna un Hynghes. ch heb hitheu pa

ryO dygyuor aim ohoneL

Jygyuoz heb ynteu y
tozozri dy dynghetuen am dy uab.
ac y geiffaO arueu
idaO. ac neur gauas ef arueu heb ydiolwch yti.

"f rofi aduO heb hitheu g6z dzOc Oyt tL ac ef aaHei

yllawer mab colli y eneit am ydygyuoz abereift ti

yn y cantref hOnn hediO. 8 mi a tynghaf dynghet yz

mab heb hi na chaffo gOzeic vyth ozgenedyl yffyd
ar y dayar honn yz a6z honn. ^e heb ynteu direit
wreic uvoft eiryoet. ac ny dylyei neb uot ynbozth
itt. a
gOieic a geiff ef ual kynt. l|6ynteu a doethant
attvath uab mathonOy. 8. chOynaO yn luttaf yn y byt
rac aranrot aOnaethant. a menegi ual yparyffei yz
arueu idaO oil. le heb ymath. keiffOn ninneu ui
a thi (oc) an hut an hudaO
TIetrith gOzeic idaO ynteu
ozblodeu. "fnteu yna ameint gOz yndaO. ac yn
delediOhaf gOas oz a welas * dyn eiryoet. ac yna y

kymeraffant h6y blodeu yderi. ablodeu ybanadyl.

a blodeu yz envein. ac oz rei hynny affOynaO yz un
uozOyn deckaf athelediwaf a welas dyn eiryoet. He
bedydyaO ozbedyd awneynt yna. adodi blodeuwed
arneL dOedy ykyfcu ygyt hOy arywled. nyt haOd
heb y gOydyon y 6z heb gyuoeth idaO offymdeithaO.
le heb ymath. mi arodaf idaO yz un cantref gozeu
y was ieuanc y gael. arglOyd heb ef pa gantref yO
hOnnO. antref dinodig heb ef. ahOnnO aelwyz yz
aOzhonn eiwynyd. ac ardudOy. jSef He ary cantref
74 fl&atb, eon of flDatbonwp. [764.

y kyuanhedOys lys idaO. yn y Tie a elwir mur y caftell.

a hynny yg gOithdir ardudGy. ac yno' y kyuanhedOys
ef ac y gOledychOys. Jl phaOb a uu uodlaOn idaO ac
y arglOydiaeth. Jlcyna dieigylgOeith kyichuaOnaeth
parth a chaer dathyl. y ymwelet a math uab mathon-
Oy. f
dyd ydaeth ef parth a chaer dathyl. troi ovyOn
yHys awnaeth hi. a hi aglywei lef coin. 8c yn ol

lief y coin. Ityma hyd blin yn mynet heibaO. a chOn

a chynnydyon yn y ol. ac yn ol y c6n ar kynnydyon

bagat o vfyi ar tract yn dyuot. JJHyngOch waf heb

hi y wybot pOy y niuer racco. "ff gOas a aeth. a gouyn
p6y oedynt- dhonO pebyz yO hOnn. ygOz yffyd ar-
glOyd arpenllynn heb Oy. l|ynny adywaOt ygOas
idi hitheu.
f nteu a gerdOys yn ol y* hyd. ac ar auon
gynwael gozdiOey yihyd ae lad. He Ozth ulingaO yi
hyd. a HithyaO y g6n ef a uu yny wafcaOd y nos arnaO.
f[ phan yttoed y dyd yn atueilaO ar nos yn neffau. ef

a doeth heb pozth yllys. |)ioer heb hiagaOn ni

yngoganu gan yxunben. oe adu ypiyttOn y wlat

arallonys gOahodOn. Jlioer arglOydes heb Oy iaOnaf
yO y wahaOd. ^fna yd aeth kennadeu yn y erby y
wahaOd. 8c yna y kymerth ef y wahaOd yn HaOen.
ac y doeth yi Hys. Sc y doeth hitheu yn y erbyn ef
yreffaOu. ac ygyuarch gOell idaO. SrglOydes heb ef
duO adalho it
dy leOenyd. ^mdiarchenu a mynet
y eifted aOnaethant. aOnaeth blodeued edzych
Jlef
arnaO ef. He yi aOi ydedjychaOd nyt oed gyueir
arnei hi nybei ynllaOn oegary*at ef. ac ynteu a

fynnyOys arnei hitheu. ar un medOl a doeth yndaO ef

ac a doeth yndi hitheu. ef nyallOys ymgelu oeuot
704.] flfcatb, eon of flDatbonwp. 75

yn y charu hi. ae uenegi idi aOnaeth. 1|itheu agy-

merth diruaOz lewenyd yndi. ac oachaOs y ferch ar
caryat a dodaffei bop un o honunt ar y gilyd y bu
euhymdidan ynos honno. ac nybu ohir yymgael
o honunt. nyt amgen noz nos honno. arnos honno
kyfcu ygyt aOnaethant. athzannoeth arouun aOnaeth
ef ymeith. Jioer heb hi nyt ey yOzthyfi heno. Ynos
honno ybuant ygyt heuyt. ar nos honno ybu yi
ymgynghoz gantunt pa furyf y keffynt uot ygkyt.
T|yt oes gynghoz heb ef onyt un. keiffaO y gantaO
gOybot pa ffuryf y del y angheu. a hynny yn rith am-
geled am danaO. Tzannoeth arouun a Onaeth. Jpioer
heb hi nychyghozaf it hediO
uynet y Ozthyfi.
J)ioer kanys kynghozy ditheu. nyt af ynheu heb
ef. adywedaf hagen uot ynberigyl dyuot yz
||i
unben bieu yHys adzef. Je heb hi auozy mi ath
ganhatafdi y uynet ymdeith. tizannoeth arouun a
Onaeth ef. ac nys Hudywys hitheu ef. |e heb ynteu
coffa a dywedeis Ozthyt ac ymdidan yn lut ac ef. a

hynny yn rith yfmalhaOch caryat ac ef.

jldilyt y
gantaO pa ffozd
y gallei dyuot y angheu. ^nteu
adoeth adzef ynos honno. i>zeula6 ydyd awnaeth-
ant dzOy ymdidan a cherd a chyuedach. JLr nos honno

y gyfcu ygyt ydaethant. ac ef adywaOt parabyl

areil Ozthi. ac yn hynny parabyl nys kauas ef. JPa
derO ytti heb ef ac a wyt iach di. HedylyaO yd Oyf
heb hi yzhynn nys medylyut ti amdanafi. jBef yO
hynny heb hi goualu am dy angheu di ot elut yn
gynt no miui. Je heb ynteu du6 adalo itt dy am-
geled. nymlladi duO hagen nyt haOd vyllad i
76

heb ef. awney ditheu yzduO. ac yrof inheu. menegi

y mi pa furyf y galler dy lad ditheu. Kanyy gwell yO
uyg cof ymoglyt noz teu di. J)ywedaf yn ITaOen
i 6zth
hebef. nyt haOd uylladi heb oergyt. areit oed
uot vlGydyn yngOneuthur ypar ymbyzyit i ac eL*
a heb wneuthurdim o honaO namyn pan vydit aryz
aberth duO ful. ae diogel hynny heb hi. Jj)iogel dioer
heb ef.
^yellir uy Iladi ymyOn ty heb ef. ny ellir

ny ellir uy Had ar uarch. ny ellir ar uyn troet.

allan.

^e heb hitheu pa delO y gellit dy lad ditheu. MI ae

dywedaf ytti heb ynteu. dOneuthur enneint im ar

Ian auon. flgOneuthur cromglOyt uchpenn y gerOyn.
ae thoi yn da ac yn didos Oedy hynny. a dOyn bOch
heb ef aedodi ger IlaO y gerOyn. adodi ohonaf inheu

y neiH geuyn y bOch. ar Hall ar ymyl y ger-

troet ar

wyn. pOy bynnac a medzei i uelly ef a wnaei uy ageu.

|[e heb hitheu diolchaf yduO hynny. ef a ellir rac

hynny dianc ynhaOd. l|yt kynt noc ykauas hi yz

ymadzaOd. y hanuones hitheu att gronO pebyz. zonG

alauurywys gOeith ygOaeO. ar undyd ym penn y

vlOydyn ybu baraOt. ardyd hOnnO y peris ef idi hi

gOybot hynny. arglOyd hi

yd Oyf yn medylyaO pa
delO ygallei uot yn wir adywedeift dt gynt Ozthyfi.
ac adangoffy di ymi paffuryf yfauut ti ar ymyl
y gerOyn ar bOch o pharaf inheu yz enneint. J)angoffaf
heb ynteu. Tpitheu aanuones att ronO. a.c aerchis
idaO uot yghyfcaOt y bzynn aelwir weithon bzynn
kyuergyz ygglan auon kynuael oed hynny. Ditheu
a beris kynnuIIaO a gauas o auar yn y cantref. ae dOyn
yzparth dzaO yz auon gyuarOyneb a bzynn kyuergyz.
766 J flDatb, eon of (IDatbonwp. 77

8 thzannoeth hi a dywaOt. arglOyd heb hi mi a bereis

kyweiryaO yglOyt arenneint ymaent yn |fe baraOt.
heb ynteu aOn y hedzych yn TlaOen. Wynt a doethant
dzannoeth yedzych yz enneint. Wi aey yz enneint
arglOyd heb hi. 8f ynllaOen heb ef. JSf aaeth yx
enneint ac ymeneinaO a Onaeth. arglOyd heb hi Hyma

yz anniueileit a dyOedeift di uot bOch arnunt. |e heb

ynteu par dala un o honunt. a phar y dOyn yma. ef
a ducpOyt y bOch. "fna y kyuodes ynteu oz enneint.
agOifcaO ylaOdyz ymdanaO. adodi yneilltroet idaO
arymyl ygerOyn. ar Hall argeuyn ybOch. ^nteu
ronO a gyuotes y uynyd oz bryn a elwir bzynn kyuer-
*
gyz. ac ar ben y neiH glin y kyuodes. ac ar gOenOyn
waeO y uOzO ae uedzu yn y yny neitta y paladyz
yftlys.
o honaO. a thzigyaO y penn yndaG. ac yna b6z6 ehet-
uan o honaO ynteu yn rith eryz. a dodi garymleis an-
hegar. He ny chahat ywelet ef ohynny aHan. ^n
gyngyflymet ac ydaeth ef ymeith. y kyzchaffant
Cynteu y Hys. arnos honno kyfcu ygyt. Jl thzan-
noeth kyuodi a ozuc gronO a gozefgy ardudOy. dOedy
gozefgyn y wlat y gOledychu a wnaeth yny oed yn y
eidaO ef ardudOy a phenllyn. ^na y chOedyl a aeth at
math uab mathonOy. Wzymuryt agoueileint agy-
merth math yndaO. 9 mOy wydyon noc ynteu o laOer.
^[rglOyd heb ygOydyon ny ozffowyffaf uyth yny
gaffOyf chwedleu y Ozth uy nei. ^e heb y math.
duO auo nerth itt.
yna kychOynnu a Onaeth ef
JLc
a dechzeu rodyaO racdaO. 9 rodyaO gOyned a Onaeth
aphoOys yny theruyn. dOedy daruot idaO rodyaO
uelly. ef a doeth hyt yn aruon. ac a doeth y ty uab
78

eillt ym maenaOz bennard., JKfgynnu yny ty aOnaeth

a thzigyaO yno ynos honno. (SOz
yty aedylOyth
adoeth y myOn. ac yndiwethaf ydoeth ymeichat.
(SOz yty adywaOt Ozth ymeichat. 1|awas heb ef
a doeth dy hOch di heno y myOn. heb ynteu.
Jj)oeth

yzaOz honn ydoeth att ymoch. )ParyO gerdet heb

ygOydyon yffyd aryz hOch honno. )Pan agozer y
creu beunyd yd a aHan. nycheir craff arnei. ac
ny wybydir pa ffozd yd a. mOy no chynn elei yn y
dayar. Hwney di heb ygOydyon yrofi nat agozych
ycreu. yny vOyfi yny neillparth yz creu ygyt athi.

gOnaf yn HaOen heb ef. |f gyfgu yd aethant y nos

honno. 8 phan welas y meichat IliO ydyd. ef ade-
ffroeswydyon: achyuodi aOnaeth gOydyon agOifg-
aO ymdanaO. adyuot ygyt ar meichat. a feuyll Ozth

y creu. If meichat a agozes y creu. y gyt ac y hegyz

Ityma hitheu ynbOzO neit allan. acherdet yn bzaff
aOnaeth. agydyon ae kanlynOys. ftchymryt gOzth-

Oyneb auon a Onaeth. 8 chyzchu nant a Onaeth a elOir

weithon nant ylleO. 8c yno gOaftattau aOnaeth a
*
phozi. "I'nteu wydyon a doeth y dan y pzenn. 8c
aedzychaOd pabeth ydoed yzhOch yny bozi. 8c ef
awelei yz hOch ynpozi kic pOdyz achynron. jlef
a wnaeth ynteu edzych ym blaen y pzenn. a phan

edzych ef a Oelei eryz ym blaen y pzenn. & phan ym-

yfgytOeiyz eryz y fyzthei
.
y pzyuet ar kic pOdyz o
honaO. HrhOch ynyffu yrei hynny. Jlef aOnaeth
ynteu medylyaO mae HeO oed yz eryz. a chanu eglyn.
Jar a dyf y rOng deu lenn. gozduwrych awyz a glen,
ony dywetafi eu oulodeu. ITeO panyO hynn.
768J flDatb, son of flftatbonwp. 79

aOnaeth ynteu yz ymellOng ynyuyd yg ky-

eryz.
mherued y pzenn. jlef a wnaeth ynteu wydyon canu
eglyn aralT. Jlar adyf yn arduaes. nys gOlych glaO.
nys mOytaOd. naO ugein angerd abozthes. ynyblaen
IleO HaOgyffes. JLc yna ymellOng idaO ynteu yny
uyd yn y geing iffaf oz pzenn. danu eglyn idaO ynteu
yna. J)ar adyf dan anwaeret. mirein medur ym
ywet. ony dywedaf i ef. dydaO He6 ym harffet. 8c
y dygOydaOd ynteu ar lin gOydyon. $Lc yna y treOis
gOydyon ahutlath ynteu yny uyd yny rith ehunan.
^ywelfei neb arOz tremynt truanach hagen noc
aoed arnaO ef. nyt oed dim onyt croen ac afcOzn.
*f na kyzchu kaer dathyl a wnaeth ef. Sc yno y duc-
pOyt agahat o uedic da yg gOyned OzthaO. ^yn kyuyl
yzulOydyn yd oed ef yn holliach. HrglOyd heb ef Ozth
uath uab mathonCy. madOf oed y mi kaffel iaOn gan

ygOz ykeueis ouut gantaO. J)ioer heb y math ny

eiH ef ymgynnal ath iaOn di gantaO. ^e heb ynteu
gozeu yO gennyf i bo kyntaf ykaffOyf iaOn. ^na
dygyuozyaO gOyned aOnaethant. achyzchu ardudOy.
dOydyon agerdOys yny blaen. a, chyzchu mur caftell
aozuc. jlef aOnaeth blodeued clybot eubot yn
dyuot kymryt y mozynyon ygyt a hi. achyzchu y
mynyd. athzOy auon gynuael. kyzchu Itys aoed ar
y mynyd. 8c ny wydynt gerdet rac ovyn. namyn ac
eu hOyneb dzaekeuyn He yna nywybwant yny fyzth-
affant yny Itynn. acybodyffant oil eithyz hi ehunan~

Jlc yna ygozdiwedaOd gwydyon hitheu*. ac ydywaOt

Ozthi. ^yladafi di. mi a6naf*yffyd waeth itt. $ef

yO hynny dyeTIOng yn rith ederyn. 9c o achaOs y

8o flDatb, son of flftatbonwp. [768.

keOilyd awnaethoft di y leO HaO gyffes. na beidych

ditheu dangos dy wyneb HO dyd vyth. a hynny rac

ouyn yz hoH 8 bot yn anyan udunt dy uaedu.

adar.
ath amherchi ylle yth gaffonU ac na chollych dy enO.

namyn dy alO vyth blodeuwed. jlef y6 blodeuwed

tylluan oz leith yz aOz honn. Sic oachaOs hynny y
mae digaffaGc yz adar yz tylluan*- He ef a elwir ettwa
y tylluan yn vlodeuwed. "^nteu gronO pebyz agyzch-
Oys pennllynn., ac odyno ymgennattau awnaeth^
Sef kennadOzi a anuones. gouyn a wnaeth y Ie6 IlaO
gyffes. a vynnei ae dayar ae eur ae aryant am
ae tir

y farhaet. ^achymeraf y du6 y dygaf uygkyffes heb

ef. a Hyma y peth Heiaf a
gymeraf y gantaO. Mynet
yz He yz oedOn i o honaO ef pan ym byzyaOd ar par.
aminheu ylle yz oed ynteu*, agadel y minheu y
vOzO ef a phar. 8 hynny yn Heihaf peth a gymeraf y

gantaO. l|ynny auenegit yronO pebyz. ^e heb

ynteu. dir y6 ymi gOneuthur hynny. Tyggwyzda
kywir am teulu ambzodyz maeth. aoes ohonaOch
chOi agymero yzergit dzoffofi. !^ac oes dioer heb
Oynteu. ac oachaOs gomed ohonunt Cy, diodef un
ergit dzos eu harglOyd. y gelwir Oynteu yz hynny
hyt hediO. trydyd aniweir deulu. Je heb ef mi ae
kymeraf., y doethant eH deu hyt ar lann
Jic yna
auon gynuaeL Jic yna y feuif gronO yn y lie yd oed
IleO IIa6 gyffes pan y byzyaOd ef. alleO ynylle yd

oed ynteu. JLc yna ydwaOt gronG pebyz Ozth leO.

arglOyd heb ef. kanys o dzyc yftryO gOzeic y gOneuth-
um ytti a wneuthum^ f|inneu a archaf y ti yz duO.
i

Ilech awelaf arlan yzauon^ gadel im dodi honno

769 .] fl&atb, son of fl&atbonwp. 81

y ryngof ardyznaGt. Jioer heb y IleO nyth ommedaf

o hynny. Je heb ef duO a dalo itt. JLc yna y kymerth
gronO y Ilech^ ac ydodes yryngtaO ar ergit. J[c yna
y byzyaOd TTeO ef ar par. ac y gOant y Itech trOydi.
8c ynteu diOydaO yny dytr ygeuyn. JLc yna yllas
gronO pebya^ flc yno y mae y Hech ar lann auon
gynuael ynardudOy ar tOl! trOydi. ^lc oach*aOs hynny
ettwa y gelwir hi Hech gron6~ Ynteu IleO ITaO gyffes
eilweith a oiefgynnGyy y wlat. ac ae gOledychOys yn

IIGydyannus. aherwyd ydyweit ykyuarwydyt ef auu

arglOyd wedy hynny ar wyned. He veHy yteruyna
y geing honnoz mabinogi^ *.*, ~
 flfeayen's Bream.

TTpma tuei&Ogt maien toleuic.

/T\ axen wledic oed amheraOdyz yn ruuein. a
VI f_ theccaf gOz oed adoethaL agozeu awedei
yn amheraOdyz ozavu kyn noc ef. ftdadleu bzen-
hined a oed arnaO diwarnaOt. ac ef adywaOj: yan-
nwyleit. Miui heb ef a vynnaf avozy vynet y hela.
luannoeth y boxe ef agychwynnawd aenifer [698]
ac adoeth y dyffrynn auon adygOyd y ruuein.
a y dyffrynn awnaeth hyt panvu banner dyd.
oed gyt ac ef hagen deudec bzenhin ar hugeint o
vienhined cozonaOc yna ynwyz idaO. !^yt yz di-
grifOch hela ydhelei yz amheraOdyz yngyhyt a
ttr

hynny. namyn y wneuth yn gyuurd gOz ac y bei

arglOyd ar y faOl vzenhined hynny. ar heul a oed yn
vchel aryzawyz~ uch eu penn. ar gOzes ynvaOz.

achyfcu adoeth arnaO. ^ef awnaeth yweiffon. feuyll

kaftellu eutaryaneu ynygylch arpeleidyz gOaewar
ynygylch rac yz heul. Waryan eur grOydyz a dodaf-
fant dan y penn. JLc uelly y kyfcOys maxen. 8c yna
y gOelei Sef bzeidOyt awelei. vuot yn
vzeidOyt.
kerdet dyffrynn yz avon hyt yblaen. ac yvynyd
699.] flfcayen's Dream. .83

uchaf ox byt y deuei. JJf a tebygei vot y mynyd yn

gyfuch ar awyx. flphan deuei dxo? y mynyd. ef awelei
y uot yn kerdet gOladoed teccaf a gOaftattaf awelfei
dyn eiryoet ox parth arall yx mynyd. JL phxif auonyd
maOx awelei ox mynyd yn kyxchu ymox. acyxmox
rytyeu aryxauonyd ykerdei. JPyhyt bynnac ykerdei
velly. ef adoeth yaber pxifauon vOyhaf ox awelfei
neb. a phxif dinas awelei yn aber yx auon. a phxif
gaer yn y dinas. a pluif dyxoed amyl amliwaOc awelei
ar y gaer. a Hynghes a welei yn aber yx auon. H mOy-
haf Hyghes oed honno ox awelfei neb eiryoet. a Hong
awelei ym plith y Hynghes. a m6y o laOer a thegach
oed honno noxrei ereill oil. awelei ef vch ymox
ox Hong, yneill yftyllen awelei ef yneureit arllaH

yn aryanneit. ]^ont a welei o afcOxn moxuil ox Hong

hyt y ac ar hyt y bont y tebygei y vot yn dyuot
tir.

yxllong. 1|6yl adyxcheuit ar yllong. ac ar vox a

gOeilgi y kerdit a hi. JJf awelei y dyuot y ynys
deckaf ox hoH vyt. a gOedy y kerdei ar dxaOs yx ynys
ox mox py gilyd hyt yx ymyl eithaf ox ynys. Kym-
eu awelei adiffOys acherric uchel eithyx agarO am-
dyfrOys ny rywelfei eiryoet y gyfryO. JLc odyno ef a
welei yn y mox gyuarwyneb ar tir amd yfrOys hOnnO.
ynys. ac y rygtaO ar ynys honno ygOelei ef gOlat
a oed kyhyt y maeftir ae mox. Kyhyt y mynyd ae
choet. Ac ox mynyd hOnnO avon
awelei yn kerdet
an traOs- y m
wlat yn kyxchu y mox. Jlc yn aber yx
auo ef awelei pxifgaer deckaf ox awelfei dyn eir-
yoet., aphoxth ygaer awelei ynagoxet 8 dyuot yx
*
gaer awnaeth. J&f awelei neuad dec yny gaer.
G 2
84 flfcayen'e Bream. [090.

toat y neuad atebygei y vot yn eur oil. ant y neuad

atebygei yuot yn vein Hywychedic gOyzthuaOz ae

gilid. Jlozeu y neuad a tebygei eu bot yn eur oil.
Heithigeu eureit awelei yn y neuad. a byzdeu aryant.
ar ar y Heithic kyfarwyneb ac ef y gOelei deu vackOy
wineuon ieueinc yngOare gOydbOyll. laOz aryant
awelei yz wydbOylL agOerin eur arnei. dOifc y

mackOyeit oed bali purdu. flractaleu orudeur yn

kynnal eugOallt. a mein mawrweithaOc Hywychedic
yndunt. 1|udem a gem pob eilwerf yndunt. ac am-
henxhon mein. ogozdwal newyd ameu
dOintaffeu
tract. aHafneu o rudeur yn eu kayu. ac ymon colofyn

y neuad y gOelei g6z gOynllwyt y myOn cadeir o afcGm

eliphant. adelO deueryz arnei o rudeur*, Breich-
zOyfeu eur oed amyvzeicheu. amodzOyeu amyl am
y dOylaO. a gozdtozch eur am y vynOgyl. a ractal eur
yn kynnal ywaTIt. ac anfaOd erdzym arnaO. laOz

oeur agOybOyH rac y vzonn. a Hath eur yny laO.

a Ilifeu dur. ac yn tozri gGerin gOydbOyll. H mozOyn.
a welei yn eifted rac y vzonn y myOn kadeir o zudeur.
mwy noc yddoed haOd difgOyl aryzheul pan vei
teckaL nyt oed ha6s difgOyl arnei hi rac ythecket~
ryffeu ofidan gOynn a oed amyuozwyn^ achaeeu
o rudeur rac y bzonn. a sOzcot o pali eureit ym danei.
8 ractal o rudeur am y phenn~ a rudem a gem yn y
ractal. 9 mein mererit pob eilwers. acamherodzon
vein. Agwregis orudeur ym danei. ac yn teckaf
golOc o dyn edrych arnei. ft chyuodi a ozuc y uozwyn
oz gadeir racdaO. wnaeth ynteu y dOylaO
J[ dodi a
am vynOgyl y uozwyn. ac eifted a wnaethant ell deu
700.] flDayen's Bream, 85

yn y gadeir eur. JLc nyt oed gyuyghach y gadeir

udunt ell deu noc yz uozOyn e hun. Jl phan yttoed
ef ae dOylaO am uynOgyl y vozOyn. Sc ae rud Ozth y

grud hitheu. rac angerd y kOn Ozth eu kynHauann. 8c

yr
yfcOydeu ytaryaneu ynymgyhOzd ygyt. apheleid
y gOaewar yn kyflad. agOeryzat ymeirch aceupyftyl-
at. awnaeth yzamheraOdyz. J[phan deffroes.
J)effroi
* na
!^oedel nac einyoes bywyt nyt oed idaO am y
vozOyn ry welfei trOy y hun. l[yg(>n vn afcOzn yndaO.
na mynnwes vn ewin yghwaethach He avei v6y no
hOnnO nyt oednybei gyflaOn ogaryat yuozwyn. JLc
yna y dywaOt y teulu OzthaO. JfrglOyd heb 6ynt. neut
yttiO dios amfer itt
kymryt dy vOyt. ^Ic yna yd
yr
efg^ynnOys yi amhera6d ar y balffrey yn diiftaf gOz
awelfei dyn eiryoet. acykerdwys y ryngtaO aruuein.

JLc uelly y bu yz wythnor ar y hyt. ^ an elhei y teulu

y yvet ygOin ar med 01 eurleftri^ nyt aey ef ygyt
a neb o nadunt 6y. Jan elhynt h6y y warandaO kerd-
eu adidanOch. nyt aey ef ygyt ac Oynt. Ac ny cheffit
dim gantaO. namyn kyfcu yngyfynychet acykyfgei.
y wreic vOyhaf a garei a welei trOy y hun. p*yt na
chyfgei ynteu ny handei dim am danei. kany wydyat
01 byt pale yd oed. JlcydywaOt gOaf yftafell OzthaO
diwarnaOt. 3,c yi y vot ynwas yftauell. bzenhin ro-
mani oed. HrglOyd heb ef y mae dy wyi oil yth gablu.
JPaham ycablant 6y vyui heb yz amheraOd
yr
ach- .

aO? nachaffant gennyt na neges nac atteb ozageiff

gOyz gan eu harglOyd. H Ilyna yz achaOs ar cabyl yffyd

arnat. was heb yz amheraOd yr dOc ditheu doeth-
1|a .

on ruvein ym kylch i, a mi a dy\vedaf paham yd Oyf

86 flDayen'0 Dream* [70L

trift i.
yna y ducpOyt doethon ruvein yg kylch
Jic
yz amheraOd *. 3,c y dyvvaOt ynteu. doethon ruuein
3

heb ef. BzeudOyt aweleis iacyny vzeudOyt y gOelOn

mozOyn., ^oedyl nabywyt nac einoes nyt oes im
am y vozOyn. JlrglOyd heb Oynteu. kanys arnam
ni y berneift dy gyghoz. ni ath gyghozOn di. & Hyna
ti

an kyghoz ni yttL eHOng kennadeu teir blyned y ter

rann y byt*. y geiffaO dy vzeudOyt. 8 chany Odoft pa
dyd panos ydelchwedleu daattatt hynny oobeith
ath geidO. f na y kerdOys y kennadeu hyt ym penn

y vlwydyn ygrOytraO ybyt acygeiffaO chOedleu y

Oith y vieudOyt. ^an doethan dzacheuyn ympenn

y vlOydyn. ny wydynt vn geir mOy noz dyd y kych-

wynnyffant. Sthziftau aozuc yi amheraOdyz yna o
* nachaffei
tebygu byth chwedleu
amywreic vOyaf
agarei. Jic yna ydywawaOt bzenhin romani Ozth
yi amheraOdyt. HrglOyd heb ef kychwyn y hela y ffozd

y gOelut dy uot yn mynet aeparth ardwyzein ae

parth ar gozllewin. J[c yna ykychwynnOys yz am-
heraOdyz yhela. acydoeth hyt ygglann yzauon,
Ityma heb ef ydoedOn i pann weleis y vzeudOyt
3,c y ghyueir blaen yz auon y tu ar gozllewin y

kerdOn. Jic yna ykerdaffant trywyz ardec yngen-

nadeu yz amheraOdyz. 3,c oe blaen y gOelfant mynyd
maOz adebygynt yuot 6zth yz awyz. jSef anfaOd
oed ar y kennadeu yn eu kerdetyat. vn Hawes aoed
ar gapan pob un o nadunt oz tu racdaO yn arwyd
eu bot yn gennadeu pa ryueltir bynnac y kerdynt
yndaO nawnelit dzOc udunt. jlc ualydoethant dzos
y mynyd hOnnO. wynt awelynt gOladoed maOz gwaftat.
702 .] flDayen'0 Dream, 87

a phzif ouonyd dzOydunt yn kerdet. Jilyma heb Oynt

y tir a welas an harglOyd ni. Yz moz rydyeu ar yz
auonyd y kerdaffant*. yny doethant y pzif auon a wel-
ynt yn kyzchu y moz. a phzif dinas yn aber yz auon.
ft phzif
gaer yny dinas. aphzifdyzoed amliwaOc ar
ygaer. Jrlyghes vOyhaf ozbyt awelynt yn aber yz
auon. a Hog oedvOy noc vn ozrei ereill. Hyman
ettwa heb yz Oynt y bzeudOyt a welas an harglOyd ni.

Jlc yn y Hog uaOz honno y kerdaffant ar y moz. ac

y doethant yynys p^dein. ar ynys agerdaffant yny
doethant y eryri. Jllyman ettwa heb yz Oynt ytir
amdyfrwys a welas an harglOyd ni. wynt a doethant
racdunt ynywelynt mon gyuarwyneb acwynt. ac

yny welynt heuyt aruon. Ityma heb Oynt y tir a welas

an harglOyd ni trOy yhun. ac aber sein awelynt ar
gaer ynaber yzauon. )Pozth ygaer awelynt yn
agozet. "fzgaer y doethant. neuad awelfant ymyOn
y gaer. flyman heb Oynt y neuad a welfam ni trOy
yhun. wynt a doethant yz neuad. acwynt awelfant
ydeu vackOy yngware yzwydbOyll. aryHeithic eur.
JLc awelfant ygOz gOynllOyt ymon ygolofyn. yny
gadeir afcOzn yn tozri gOerin yz OydbOyll. 8c a wel-
fant y uozOyn yn eifted y myOn * cadeir o rud eur.
a goftOng ar tal eu glinyeu a wnaethant y kennadeu.
amherodzes ruuein hanpych gOell. Ipawyzda heb
y uozwyn anfaOd gOyz dylyedaOc a welaf arnaOch^ ac
arwyd kenadeu. Pywattwar awneOchchOi amdanafi.
T^awnaOn arglOydes vngOattwar amdanat. ^amyn
amheraOd yr ruuein ath welas trOy y hun. ^oedel nac
einyoes nyt oes idaO amdanat., Jlewis arglOydes
88 flDayen'0 Dream, [702.

ageffy ygennym aedyuot gyt ani yth wneuthur

ni.

ynamherodzes yn nmein. ae dyuot yz amheraOdyz

yma yth gymryt ynwreic idaO. Ipawyzda heb y
uozOyn amheu yzhynn adywedOch chOi nyfgOnafi.
l|ae gredu heuyt yn owned, ^arnyn os miui a gar
yz amheraOdyz. deuhet hyt yman ymoL ac yrOng
dyd anos ykerdaffant ykenadeu dzacheuyn. &c ual

y diffykyei eu meirch y pzynynt ereiH o newyd. JLc

ual ydoethant hyt yn ruuein. kyuarch gOell yz am-
heraOdyz aOnaethant. ac erchi eukoeluein. ahynny
agaOffant ual y notteynt. avydOn gyuarOyd itt
l|i

arglOyd heb 6ynt arvcu ac artir hyt y lie ymae y

wreic vOyhaf a gery. a ni a wdam y henO ae chyftlOn
ae boned, acyndiannot ykerdOys yz amheraOdyz yn
yluyd. argOyz hynny yn gyuarwyd' udunt. )Parth
acynys p^dein ydoethant dzos voz agOeilgi. JLc
y gozefgynnOys yz ynys ar veli mab manogan ae
ueibon. He ygyzrOys ar uoz wynt. ac y deuth racdaO

hyt yn aruon. acydadnabu yz amheraOdyz ywlat

mal ygOelas. Ac ual ygOelas kaer aber sein. weldy
racco heb ef y gaer y gOeleis i y wreic vOyhaf a garaf

yndi. ac ydoeth racdaO yzgaer. ac yzneuad,. JLc

ygOelas yno kynan uab eudaf. ac adeon uab eudaf
yngOare yzwydbOylT. ac awelay eudaf uab karadaOc.
yn y myOn kadeir o afcOzn yn tozri gOerin yr
eifted

6ydbOyH- ^uozwyn awelas trOy yhun ef aegwelei

yn eifted y myOn kadeir o eur. ftmherodzes ruuein
heb ef hanpych gOell. jl mynet dOylaO mynOgyl idi
awnaeth yz amheraOdyz. Ar nos honno ykyfgOys
genthi. Ji thzannoeth y boze yd erchis y uozOyn y
703J flDayen'0 Bream* 89

hagOedi amychaffel ynuozwyn*. He yntev aerchis

*
idi nodi y hagwedi. a hitheu a node? ynys pzydein
yO that, o voz rud hyt ym moz Iwerdon. ar teir rac

ynys ydala dan amherodzes ruuein. 8 gOneuthur teir

pzif gaer idi hitheu yny He ydewiffei ynynys p^dein.
8c yna ydewiffaOd gOneuthur ygaer uchaf ynaruon
idi.
egOeryt ruuein yno. hyt pannuei
acy ducpOyt
iachuffach yz amheraOdyz y gyfcu. ac y eifted ac y

ymdeith. dyna y gOnaethpOyt ydOy gaer ereill idi.

!^yt amgen kaer Ilion achaer vyzdin. adiwarnaOt
ydaeth yz amheraOdyz y hela ygaer vyzdin. ac yd
aeth hyt ympenn y vzevi vaOz.
athynnv pebyH
awnaeth yz amhaOdyz yno. Jlchadeir vaxen ygelw-
ir ypebyllua honno yihyt hediO. achaOs ynteu

gOneuthur ygaer ovyzd o wyz y gelwit kaer vyzdin^

dyna ymedylywys elen gOneuthur pzif ffyid obob
kaer hyt y gilyd ar traOs ynys pzydein. ac y gOnaeth-
pwyt y ffyzd. J[c o achaOs hynny -ygOnacthpO y
gelwir Oynt ffyzd elen luydaOc Ozth yhanuot hi o
ynys pzydein- ac na wnaei wyz ynys pzydein y Huyd-
eu maOz hynny yneb namyn idi hi. ^eith mlyned
ybu yz amheraOdyz ynyz ynys honn. Jlef oed deuaOt
gOyz ruuein yn yz amfer hOnnO. JPa amheraOdyz byn-
nac adrickyei yggOladoed ereill ynkynnydu feith
6*1
rnlyn *,
trickyei aryozefcyn. acnychaffei dyuot y
ruvein dzacheuyn. Jfcyna ygOnaethat Oynteu am-

heraOdyz new. ac yna y gOnaeth hOnnO lythyz bygOth

ar vaxen^ !^yt oed hagen o lythyz. namyn o deuy
di ac o deuy di byth y ruuein. ac hyt yg kaer Ilion
ycloeth yllythyz hOnnO aruaxenn ar chOedleu. Ac
90 flfcaj:cn'0 Bream. [704,

odyna ydanuones ynteu lythyt ar ygOz adywedei y

uot yn amheraOdyz ynruuein. IJyt oed yny ITythyz
hOnnO heuyt dim. namyn ot af ynheu yruuein ac
ot af.JLc yna ykerdwys Maxen yny luyd parth
a ruuein. JLc y goiefgynnOys ffreinc a bOagOyn ar hoTI
wlatoed hyt yn ffreinc ruuein. acydeiftedaOd Oith
gaer ruuein. JJlOydyn ybu yz amheraOdyz Oth y gaer.
nyt oed nes ida6 ychael noi dyd kyntaf. acynyol
ynteu y doeth biodyz y elen luydaOc o ynys ezydein
allubychan gantunt. agOell ymladwyz oed yny Hu
by*chan hOnnO. noc eudeu kymeint owyt Ruuein.
He ydywefpOyt ytamheraOdyz owelet yllu yndif-
gynnvynymyl ylu ynteu ac ynpebyllyaO. JLc ny
welfeidyn eiryoet Iludegach nachyweirach nacar-
Oydon hardach noc oed hOnnO yn y ueint. ac y doeth
elen y etrych y IIu. ac yd adnabu arOydon y bzodyz.
^[c yna y doeth kynan uab eudaf ac adeon uab eudaf
y ymwelet ar amheraOdyt. He y bu lawen y* am-
h era6dy* Ozthunt. acydaeth dOylaO mynOgyl udunt~
JLc yna yd edzychaffant Oy ar wyz ruuein yn ymlad
ar gaer. ac ydywaOt kynan Ozth yvmOt. "^yni a
geiffOn ymlad ar gaer yn gaUach no hynn. JLc yna y
meffuraffant Oynteu hyt nos uchet y gaer. He yd

eHygaffant eu feiri yz koet. ac y gOnaethpOyt yfcaOl

y pob petwar g6yr onadunt. jlgOedy bot hynny yn
baraOt gantunt. Jeunyd pob hanner dyd ykymerei
y deu amheraOdyz eubOyt,, acypeidynt ac ymlad
o bop parth yny darffei ybaOp vOytta. jlrbozedyd
ykymerth g6yz ynys eu bOyt. ac yvet awnaethant
yny yttoedynt vaOyfkeit. H phan yttoedynt y deu am-
705J flDayen's Dream. 91

heraOdyz areu bOyt ydoeth ybzytanyeit Ozth ygaer

adodi euhyfgolyon ac yndiannot ydaethant
Ozthi.

dzos y gaer ymyOn. ^y chauas yz amheraOdyz newyd

aruot ywifgaO yarueu ymdanaO*. yny doethant am

ypenn ae lad. allawer ygyt ac ef. atheirnos athzi-

dieu y buant yngOaftattau ygOyz aoedynt yny gaer
ac yngozefgyn ykaftell. J[r ranneu ereiH onadunt

yn cadO y gaer rac dyuot neb o lu maxen idi. yny

darffeiudunt hOy gOaftatau paOb Ozth eu kyghoz. jlc
yna y dywaOt Maxen Ozth elen luydaOc. ^yued maOz
yO gennyfi arglOydes heb ef nat ymi ygozefgynnei
dyvzodyz di ygaerhonn. JlrglOyd amheraOdyz heb
hitheu. gOeiffon doethaf oz byt yO vymbzodyzi. ados
ditheu racco yerchi ygaer. ac os Oynteu aemed hi.

ti ae keffy ynllawen. J[c yna ydoeth yz amheraOdyz

ac elen yerchi ygaer. Jlc y dywedaffant Oynteu
Ozth yz amheraOdyz. nat oed weithzet y neb y gaffel

ygaer. nac yO rodi idaO ynteu. na*myn ywyz ynys

pzydein. acyna ydagozet pyzth kaerruuein. acyd
eiftedwys yz amheraOdyz yny gadeir. jlc ygOedwys
idaO paOb owyz ruuein~ J[c yna ydywaOt yz amher-
aOdyz Ozth gynan ac adeon. ^awyzda heb ef cObyl
ageueis i om amherodzaeth. arlluhOnn mi ae rodaf
y chOytheu y ozefgyn y gyueir y mynnoch ar y byt. He
yna y kerdaffant Oynteu ac y gozefgynnaffant gOledyd
a cheftyll a dinaffoed. 3.C y Iladaffant eu gOyz oil. 3.C

y gadaffant y gOzaged yn vyO. JLc uelly y buant yny

yttoed y gOeiffon ieueinc adathoed ygyt acOynt yn
wyz Ilwydon. rac hyt ybuaffynt ynygozefgyn hOnnO.
JLc yna y dywaOt kynan Ozth adeon yvzaOt. Jeth
92 flDayen'0 Bream* [705.

avyny dihebef aetrigyaO yny wlat honn. clemynet

yz wlat yd hanOyt o honei. jSef y kauas yny gyghoz
mynet y wlat aHawer ygyt SLC ef. fie yno y trigywys
kynanar rann arall gyt ac ef ypzeffOylaO. JLc y
kaOffant yneu kyghoz Had tauodeu y gOxaged. rac

Ilygru euhieith. 9c oachaOs tewi ozgOzaged ac eu

hieith. y gelOit gwyz HydaO bzytaen. EC odyna ydoeth

ynvynych oynys pxydein ac ettwa y da6 yz ieith

honno. 8r chwedyl hOnn aelwir. BxeudOyt maxen
wledic amheraOd^ ruuein. tic yman y mae teruyn
arnaOt, *, ~
 3Llubb anb

ttpma gpfranc Itun

beli maOz uab manogan y bu tri meibc. Hud.
a chaffwallaOn. a nynnyaO. a herOyd y kyuar-
wydyt pedweryd mab idaO uu Ileuelys. 8g6edy
marO beli
adygOydaO teyznas ynys pzydein ynllaO
Hud. y uab yz hynaf. cle HywyaO o lud hi yn 116yd-
us
yann . ef a atnewydwys muroed Hundein. o anriu-
edic tyzoed ae damgylchynOys. HgOedy hynny a
ozchymynnOys yzkiwtawtwyz adeilat tei yndi megys
na bei yn y teyznaffoed. tei kyfurd ac auei yndL
Jlc y gyt a hynny ymladwz da oed. a hael ac ehal-
aeth y rodei v6yt a diaOt y baOb or ae keiffei. 2L chyt
bei lawer o geyzyd a dinaffoed idaO honn a garei ef
re
yn vCy noz vn. ynhonno yp ff6ylei yrann vOyhaf
3,c

oz vlOydyn^ 8c Ozth hynny ygelwit hi kaerlud. clc

ozdiwed kaer lundein. ^[gOedy dyuot eftraOn gen-
edyl idL y gelwit hi lundein. neu ynteu lOndzys^
* lud y Ileuelys.
MOyhaf oe vzodyz y karei kanys
gOz pzud adoeth oed. JLgtoedy clybot ryuarO bzen-
hin heb adaO etiued idaO namyn vn uerch. 3c ada6

y kyuoeth yn IlaO honno. ef a doeth att lud y vzaOt

94 lllufct) anb Xlevelps. [706,

yerchi kyghoz anerth idaO. 8c nyt ynvOyhaf yzlles

idaO ef. namyn yz keiffaO achwanegu enryded ac
vzdas a theilyngdaOt y eu kenedyl o gaUei vynet y
teyznas ffreinc yerchi yuozOynhonno ynwreic idaO.
JLc ynylle y vzaOt agytfynnyaOd ac ef. EC auu da
gantaO y gyghoz ar hynny. JLc yn y He paratoi Hong-
eu ac euTIanG o varchogyon arva6c~ achychwyn
parth affreinc. BcynyHe gOedy eudifgynnu. anuon

kenadeu a ozugant y uenegi y wyzda freinc yftyz y

neges ydothoed oecheiffaO. 8c o gyt gyghoz gGyzda
freinc ae thywyffogyon yrodet yuozwyn yleuerys
a chozon ydeyznas ygyt a hi. JlgOedy hynny ef
a lywyaOd y gyuoeth yn pzud ac yn doeth. ac yn
detwyd hyt tra barhaaOd y oes. JL gOedy HithiaO
talym o amfer. teir
gcttmes adygOydwys ynynys
pzydein. arnywelfei neb <n ynyffed gynt eukyfryO.

^yntaf onadunt oed ry6 genedyl a doeth aelwit

y coaanneit. clchymeint oed eugOybot ac nat oed
ymadzaOd dios wyneb yi ynyy y% y dywettitiffet

oz kyuarffei y gOynt ac ef nys gOypynt ac Ozth hynny

nyellit daOc udunt. ^i eil ozmes oed. diafpat adodit
pob nos kalan mei. vch bob aelOyt yn ynys p^dein.
ahono aaei ydynyon. ac aehofn-
trOy gallonneu
ockaei yngymeint ac ycollei ygOyi euIIiO ac eu
nerth. ar gOtaged eu beichogyeu. ar meibon ar
merchet a gollynt eu fynhOyzeu. ar holl aniueileit
argOyd ardayar. ardyfred aedewit yn diffrOyth*,
^zyded ozmes oed yz meint uei y darmerth ar arlOy.
abarattoit ynllyffoed y bzenhin. kyt bei arlOy vlOydyn

ovOyt adiaOt. ny cheffit vyth dim o honaO. namyn

707.] Xlubfc anfc Xlcvdps. 95

vn nos gyntaf. ar d6y oxmes ereill nyt oed

atreulit yx
neb awyppei pa yftyx oed ud|dunt. JfcOxth hynny
mOy gobeith oedkaffel gOaret ox gyntaf. noc oed ox
eilneu ox dxyded. flc Oxth hynny Ilud vxenhin a
gymerth pryder maOx a goual yndaO. kany wydyat
pa ffoxd y kaffei waret rac y goxmeffeu hynny. 8 galO
attaO aoxuc holl wyxda ygyuoeth. agouyn kyghox
udunt pabeth awnelynt yn erbyn y goxmeffoed hynny.
He ogyf*fred gyghox y wyxda. Hud uab beli aaeth att
leuelis y vxaGt bxenhin freinc. kanys g6x maOx ygygox

adoeth oed hOnnO ygeiffaO kyghox ygantaO. 8c yna

parattoi Ilyghes awnaethant. a hynny yndirgel ac
yn diftaO. rac gOybot ox genedyl honno yftyx y neges.
nac o neb dy eithyx y bxenhin ae gyghoxwyx. Jfg^edy
eubot yn baraOt Oynt aaethant yn eullynghes. Ilud
ac aethole y gyt ac ef. a dechxeu rOygaO y moxoed

parth a freinc. a gOedy dyuot y chwedleu hynny att

leuelis. kany wydyat achaOs Ilyghes y vxaOt. ydoeth

ynteu ox parth arall yn y erbyn a Hynghes gantaO

ef.

diruaOxy meint. SgOedy gOelet olud hynny. ef a

edewis yholl longeu ar yweilgi allan dy eithyx vn
Ilong. ac yn yx vn honno y doeth yn erbyn y vxaOt.

Ifnteu y myOn vn Hong arall a doeth yn erbyn y

vxaOt agOedy eu dyuot ygyt pobun onadunt aaeth
dOylaO mynOgyl y gilyd. ac o vxaOdoxyaOl garyat pob
vn areffawaOd y gilyd onadunt. JtgOedy menegi
oludyvxaOt yftyr y neges. Ileuelis adywaOt ygOyd-
yat ehun ydyuodyat yx gOladoed hynny. JLc
yftyx
odyna y kymeraffant kyt gyghox y ymdidan am eu
negeffeu yn amgen no hynny. megys nat elei y gOynt
9$ 3Llut>fc anb ILlevelps. [708.

am eu hymachaOd. rac gOybot cu coiannyeit a dy-

wettynt. J[c yna y peris Heuelis gOneuthur com
hir o euyd. a thzOy y coin HOnnO ymdywedut. & phy

ymadzaOd bynnac a dywettei yz vn o nadunt Ozth y

gilyd. trOy y coin, ny dodei ar yi vn o nadunt. namyn
ymadzaOd goatcas gOzthOyneb. 8g6ed gOelet oleuelis
hynny a bot y kythzeul yn eu HefteiryaO. He yn ter-
uyfcu trOy ycozn. y peris ynteudodi gOin ynycozn
ae olchi. a thzOy rinnwed yg(in gyaru y kythzeul oz
coin*. JttgOedy bot-eufeet eu hymadzaOd yn dilefteir^

y dywaOt Heuelis Ozth y vzaOt y rodei idaO ryO bzyuet.

H gadu rei o nadunt yn vyO y hiliaO. rac ofyn dyuot
eilweith o damwein y ryO ozmes honno. 3, chymryt
ereiTI oz pzyuet ae bziwaO ym plith dOuyz. ac ef a

gadarnhaei bot yn da hynny y diftriO kenedyl y

cozanyeit. !^yt amgen gOedy y delei adzef y deyanas.

dyuynnu yz holl bobyl y gyt y genedyl ef. a chen-

edyl y cozanyeit yi vn dadleu. ar uedOl gOneuthur
tageued yryg*tunt. J[phanvei baOp o nadunt y gyt.
Kymryt y dOuyz rinwedaOl hOnnO. ae vOiO a paOp yn
gyfredin. JLc ef a gadarnhaei y gOennGynei y dOfyz
hOnnO genedyl y cozannyeit. ac naladei. ac nat eid-
eil ozmes heb ef
igauei neb oe genedyl ehun. "|fz

yffyd yth gyuoeth di. dzeic y6 honno. a dzeic eftraCn

genedyl arall yffyd ynymlad a hi. 8c yn keiffaG

ygozefgynn. acOzth hynny heb ydyt ych dzeic ch6i

diafpat engiryaOl. Jtc ual gelly kaffel gOybot
hynny y
hynny. dwedy delych atref. par ueffuraO yr ynys
oe hyt ae Ilet. ac yn y Tie y keffych di y pjnt perued
yn iaOn. par gladu y He hOnnO. ac odyna par dodi
700J Xlufcfc anb 1Uevelp0. 97

ur
kerOyneit 01 med gozeu a alter ywneuth ymyOn
yclad hOnnO. allenn opali arwyneb y gerwyn. ac
odyna yth perfon dy hunan. byd yn gOylaO. ac yna
ti awely
ydzeigeu ynymlad ynrith aruthter aniueil-
eit. 8c ozdiwed yd ant yn rith dzeigeu ynyz awyz.

ac yn diwethaf oil gOedy darffo udunt o engiryaOl

agirat ymlad vlinaO. Oynt afyrthant yn rith deu
harebell hyt ar yllenn.EC afudant gantunt yllenn.
ftcae tynnant hyt yggOaelaOt y gerwyn. ftcayvant

y med yngObyl. ac agyfcant gOedy hynny. fLc yna

ynylle plycca ditheu y Henn yneu kylch Oynteu. EC

yny Hekadarnhaf ageffych yth gyfoeth ymyOnkift
uaen clad achud y myOn ydaear. a hyt tra
Oynt.
vont hOy yny He kadarn hOSKL nydaO gozmes yynys
pzydein ole arall. HchaOy y tryded ozmes y6 heb ef.
ilOi HeturithaOc kadarn yffyd yn dOyn dy vOyt athlyn

ath darmerth. ahOnnO yhut aeleturjth abeir

te6 y6

y baOp kyfcu. JLc Oxth hynny y mae reit y titheu

yth perffon dyhun gOylaO dywledeu ath arOyleu. ac
rac gozuot oe gyfcu ef arnat. bit gerOynet o dOfyz oer

geyx dy Ia6. aphanvo kyfgu yntreiffaO arnat. dos

ymyOn y gerwyn^ He yna ydymchoeles Ilud dia-

cheuyn y ac yndiannot y dyuynnOys attaO paOb

wlat.

ynTIOyz oegenedyl ef. ac 01 cozanneit. He megys y

dyfgaOd Heuelis bziwaO ypzyuet aozuc ymplith
idaO.

ydOfyz. abOzO hOnnO yngyffredin ar baOp. He yn

diannot ydiffeithaOd holl giwtaOt y cozanneit uelly
heb echzys arneb oz bzytanyeit. He ympenn yfpeit
gOedy hynny. Hud a beris meffuraO yzynys aryhyt
*
ac ar yllet^ flcynrytychen y cauas y pOynt
H
98 Xluto anb OLlcvel^e. [709.

perued. ac ynylle hOnnO y peris cladu ydayar. 2Lc

ynyclad hOnnO goffot kerwyn ynllaOn ozmed gozeu

aallwyt y wneuthur. flllenn opali ar ywyneb. JLc
ef ehun ynos honno yngOylyat. ac ual ydoed ueHy.
ef awelas ydzeigeu ynymlad. AgOedy blinaO onad-
unt adiffygyaO. 6ynt a difgynnaffant ar warthaf y
Henn. ae thynnu gantunt hyt yggOaelaOt ygerOyn.

agOedy daruot udjdunt yuet ymed. kyfcu aozugant.

ac yneu kOfc Hud ablygOys y Ilenn yneu kylch. ac
yny ITe diogelaf agauas yneryri ymyOn kift vaen
ae kudywys. jlef ffuruf ygelwit yUe hOnnO gOedy
hynny. dinas emreis. achyn no hynny dinas ffara-
on dande. tlzydyd crynweiffat uu hOnnO atozres y
gallon anniuiged. ac ueHy y peidywys ydymheftlus
diafpat aoed yny kyuoeth. JtgOedy daruot hynny.
Ilud vzenhin a beris arlOy gOled diruaOz y meint.
agOedy ybot ynbaraOt goffot kerwyn yn Ha6n odOfyz
oer geyz ylaO. J|c ef ehun yny piiaOt perfon ae
gOylwys. ac ual ybyd uelly ynwifcedic o arueu^
val am y tryded wylua oz nos. nachaf y clyO Ilawer
o didaneu odidaOc. ac amryuaelyon gerdeu. ahun
yny gymell ynteu y gyfcu~ j[c ar hynny fef aozuc
ynteu rac HefteiryaO ar ydarpar ae ozthzymu oe hun.
mynet ynvynych ynydOfyz. 9c ynydiwed nachaf
gOz diruaOz y veint yn wifcedic oarueu trymyon
kadarn yn dyuot ymyOn achaweTT gantaO. ac megys
ygnottayffei yndodi yzhoIT darmerth ar arlOy ovOyt
allyn yny cawell. ac yn kychwynv ac ef ymeith. ac
nyt oed dim ryuedach gan lud noc eigaG yn y kaweH
hOnnO peth kymeint a hynny. ac ar hynny Hud
710.] Xlufcb anfc 1Lle\>els0. 99

vienhin agychwynnOys yny ol. 3,c adywaOt OzthaO

val hyfu clrho 2.rho heb ef. kyt rywnelych di far-
haedeu ITawer a cholledeu kynno hynn. nys gOney
bellach. ony barn dy vilwryaeth dy uot yn diech

acyn dewrach no mi. clcyndiannot ynteu aoffodes

y kawell ar y HaOi. Sic ae arhoes ef attaO. He angerd-
aOl ymlad avu y rygtunt. yny oed y tanTTachar yn
ehedec cnarueu. ac oxdiwed ymauael aozuc Hud
ac ef. 8r dyghetuen awelas damwheinaO y uudugol-
* daear.
yaeth ylud. gan vOzO yzozmes yryngtaO ar
JlgCedy gcnuot arnaO o rym ac angerd. erchi naOd
aoiuc idaO. )Pawed heb y bienhin ygallOn rodi i

naOd ytti wedy y gyniuer collet afarhaet rywnaeth-

oft titheu ymi. J)y holt golledeu eiryoet heb yx
ynteu oz awneuthum ytti. mi ae henniHaf itt yn
i

gyftal ac ydugym. a,c ny wnaf ygyffelyb o hynn

allan. 3-gOz ffydlaOn vydafi ytti bellach^ Jtrbienhin
agymerth hynny y gantaO. ^[cuelly y gOaredaOd
Hud y teir gozmes y ar ynys pzydein. 9c o hynny hyt
yndiwed yoef yn hedOch lOydyannus y IlywyaOd
Hud uab beli ynys pzydein. Hr chwedyl hOnn aelwir
kyfranc Hud alleuelys. He uelly y teruynha^ ^ ~

H 2
ioo [810.

Ikulbwcb anb Iwen.

7,$lyd mab kelydon

ac ef.
wledic a uynnei wreic

avynnnaOd goleu-
jlef gOzeic
\kynmwyt
dyd merch anlaOd wledic. dwedy yweft
genthi. mynet y wlat yggOedi malkaOn ageffynt
ettiued. 8 chaffel mab o honunt trOy wedi y wlat. Ac
ozaOz ydellis beichogi. ydaeth hitheu yggwyJItaOc
heb dygredu anhed. fan dyuu ythymp idi. efa
dyuu y HiaOnbOyH idi. $ef y dyuu. mynyd yd oed y
meichat ynkadO kenuein o uoch. 8c rac ouyn y moch
engi aozuc yvzenhinef. & chymryt y mab aozuc y
meichat hyt pan dyuu yz Hys. abedydyaO y mab
awnaethpOyt. a gyzru kulhOch arnaO. Ozth y gaffel
yn retkyzr hOch. Jonhedic hagen oed y mab. keuyn-
der6 y arthur oed. clrodi ymab awnaethpOyt ar
ueithzin. JlgOedy hynny cleuychu mam ymab
goleudyd merch anlaOd wledic. jSlef aozuc hi gal6
ychymar attei. Jlc yna ydywat hi OzthaO ef. marO
uydaf oz cleuyt hOnn. agOzeic arall a
i
uynny ditheu.

arecdouyd ynt ygOzaged weithon. ^zOc yO itti

hagen Ilygru dy uab. Jlef y harchaf itt na mynnych
wreic. hyt panwelych dzyffien deu peinaOc ar vym
bed i. clc adaO aozuc ynteu hynny idi. dal6 yhathzo
8UJ Ikulbwcb an& <>lwen. 101

attei aozuc hitheu. ac erchi idaO amlynu ybed bop

blOydyn hyt nathyuei dim arnaO. uu y vzen- f|ar6
hines. Jlef aOnaei ybzenhin gyzru gOas bop boze y
edzych adyuei dim arybed. dOallocau aozuc yz
athzo ympenn y feith mlyned yz hynn aadaOffei yz
urenhines. yn hely y brenhin. dygyzchu
JliwarnaOt
ygozdlan aozuc y bzenhin. gOelet y bed avynnei
trO y kaffei wreicka. agOelet ydzyffien aozuc. JLc
mal ygOelas. mynet aozuc ybrehin ygkyghoz pale y
kaffei wreic. l|eb un 01 kynghoiwyr. mi awydOn
wreicka da itt awedei. jlef y6 honno gdeic doget
vaenhin. ^ynghot uu gantunt y chyachu. a Had
ybienhin. 3,dOyn y wreic gantunt aoaugant. ac un
uerch oed idi ybxenhin a
gyt ahi. agoiefgyn tir
*
Onaethant*, JydgOeith ydaeth y wreicda aHan y
ozymdeith. y deuth ydy hen wrach oed yny dief heb
dant yny phenn. 8c ydywaOt y urenhines. ha wrach
adywedy di y mi ypeth aovynnaf itt yi du6. ble mae
planty gOi am IlathrudaOd yggoxdOy. !eb y wrach
nyt oes blant idaO. neb y urenhines. gOae uinneu
vyndyuot at anuab. ac yna y dyOaOt y wrach. nyt
reit hynny. Jtarogan y6 idaO kaffei etiued o
itti

honat ti. yi nafkaffo oarall. ^awnadaiftit heuyt

un mab yffyd idaO. Hynet aozuc y wreic da yn IlaOen
atref. Jlc y dywaOt hi 6zth y chymar. Pa yftyz y6
gennyt ti kelu dy blant ragof .i. Heb y bzenhin.
aminheu nyfkelaf weithon. Kennattau y mab a
ozucpOyt. adyuot acef yzllys. ^ywedut aozuc y
lyfuam OzthaO. @0zeic yffyd da itti ychael. Bmerch
yffyd imi g6i6 ybob g^Ozda ynybyt. ^ dywaOt y
102 Ikulbwcb ai^ I wen. [812.

mab. nyt oet ymi ettwa wreicka. Ac yna ydywaOt

hitheu. ||i atynghaf dynghet itt nachyflado dy
yftlys Ozth wreic. hyt pan geffych olwen merch yfpad-
aden pennkaOz. HiwaO aozuc y mab. amynet ferch
yuozOyn ympob aelaOt idaO yznafgOelfei eiryoeU
JLc yna ydywaOt ydat OzthaO. T|a uab py liuy di.
)Py dzOc yffyd arnat ti. Hyffuam adynghOys im
Ty
nachaffOyf wreic by th hyt panngaffOyf olwen merch
yfpadaden benn kaOz. 3|awd yO itti hynny heb
ydat OzthaO. Arthur yffyd geuynderO itt. dos att
arthur y diwyn dy wallt. ac erchych hynny idaO

yngyuarOs itt. f ynet aozuc y mab ar ozwyd penn

HuchlOyt pedwar gayaf gauyl gygOng karn gragen.

fl ffrOyn eur kymibiaOc yn y benn. a chyfrOy eur
anllaOd y danaO. adeupar aryannhyeit Iliueit yny
laO. dleif penntirec yny laO.
kyuelin dogyn gOz
od>z6m hyt aOch. y gOaet ar y gOynt adygyzchei. bydei

gynt noz gOlithin kyntaf oz konyn hyt y IlaOz pan uei

uOyhaf ygOlith vis meheuin. dledyf eurdOzn ar y
glun. aracllauyn eur idaO. a chzoes eur grOydyz
arnaO. alliO ITuchet nef yndL 8.
Hugozn eliffeint yndi.

a deu vilgiuronwynnyon vzychyon tu racdaO. a gOzd

tozch * rudem am vynOgyl pob un o gnOch yfgOyd.
hyt yfgyuarn. vz hOnn a uei ozparth affeu avydei
ozparth deheu. J[r hOnn a uei ozparth deheu
auydei ozparth mal dOy uozwennaOl yndarware
affeu.

yny gylch. ^edeir tywarchen aladei bedwarcarn

y gozOyd. malpedeir gOennaOl ynyz awyz uch y benn.
gOeitheu uchot. gOeitheu iffot^ Ilenn o bozffoz pedeir
ael ymdanaO. ac aual eur Ozth bop ael idi. canmu
813.] Ikulbwcb anb <>lwen. 103

oed werth pob aual. dfwerth try chan mu o eur

gwerthuaOz oed yn y archenat. ae warthafleu fang-

narOy obenn yglun hyt ymblaen yvys. ^ychzym-
ei vlaen bleOyn y danaO rac yfcaOnet tuth y gozwyd
oed y danaO yn kyzchu pozth Hys arthur. Y dywaOt
y mab. aoef bozthaOz. es athitheu nybo teu dy
benn byzr y kyuerchy di. f|i auydaf bozthaOz y
arthur bop duO kalan ionaGz. am raclouyeit hagen
y vlOydyn eithyz hynny~ l|yt amgen huandaO.

agogigOc. allaeskenym. Hphennpingyon aymda ar y

benn yz arbet y dzaet. nyt Ozth nef. nyt Ozth dayar.
namyn ual maen treigyl ar laOz Ilyf. agoz ypozth.
fj/ac agozaf. JPy yftyz naf agozy di. KyUell aedyO
ym bOyt allynn ym bual. ac amfathyz neuad arthur.

namyn mab bzenhin gOlat teithjaOc. neu ygerdaOz

adycko y gerd. ny atter ymyOn. Ilith yth gOn acyth
ueirch. agolOython poeth pebzeid y titheu. agOin
gozyfgalaOc. adidan gerdeu ragot. J0yt degwyz
arugeint adaO attat yz yfpytty. ^no ybOyta pellen-
nigyon. Si mabyon gOladoed ereill. nyt ergyttyo
kylch ynllys arthur. !^y byd gGaeth inn yno. no
chyt ac arthur yny Ilys. @0zeic y gyfcu genthi.
adidan gerdeu rac dy vzonn. cluozy pzyt anterth pan
agerer y pozth rac y niuer adeuth yma hediO. 5yd-
haOt ragot ti gyntaf ydagozir y pozth. achyfeifted

awnelych yny He adeOiffych yn neuad arthur. oe

gOarthaf hyt ygOaelaOt. Jyw 6 ^ 111 aozuc
ymab ny
wnaf dim ohynny. (Dt agozy ypozth da yO.
i
nyy
*
agozy mi adygaf angclot ytharglOyd^ adzyc eir
y titheu. a mi adodaf teir diafpat ardzOf y pozth hOnn.
104 Ikulbwcb anb Iwen. [813.

hyt nabo agheuach ympenn pengOaed yngkernyO. ac

yggOaelaOt dinfol yny gogled. ac yn efgeir oeruel yn
iwerdon. ac yffyd o wreic ueichaOc yny Ilys honn
methaOd eubeichogi. 8c arnyt beichaOc onadunt
ymchoelaOd eu kallonnev yn OzthzOm heint arnadunt
mal na bont ueichaOc byth o hediO aHan. l|eb y
gleOlOyt gauaeluaOz- ^a diafpettych di bynnac am
gyfreitheu Ilys arthur. nyth ellyngir di y myOn. yny
elOyfi y dywedut y arthur gyffeuin~~

yna y doeth gleOlOyt yz neuad. ac ydywaGt

He arthur OzthaO.
hOedleu pozth gennyt. "Jf

ethyO gennyf deuparth vy oet. adeuparth y teu dith-

euw Mi auum gynt ygkaerfe. ac affe. ynfach. afal-
ach. yn lotoz. affotoz. |fi auum gynt ynyiindiauaOz.
ar india vechan. f|i vum gyntynymlad deu ynyz. pan
<*

ducpOyt y deudec gOyftyl olychlyn. 61 mi auum gynt

yn y% egrop. H mi auum ynyz affric. ac yn ynyffed coz-
fica. 6lc ygkaer bzythOch. abzythach. anerthach. ||i
a uumgynt panledeift di deulu cleis mab merin. Jan
ledeift mil du mab ducum. Mi a uum gynt pan ozef-

gynneift roec 6zth parth y dOyzein. ff i auum gynt yg

kaer oeth. ac anoeth. JLc ygkaer neuenhyz na6
naOd teyzn. dynyon tec awelfam ni yno. nyweleis i
eiryoet dyn kyuurd ar h6nn yffyd yn dz6s y pozth yz
aOz honn. He y dywaOt arthur. s ardy gam y doeth-
oft y my6n. dos ar dy redec aHan. ar faOl aedzych
y goleu. ac aegyz ylygat. acaekae anghengaeth
idaO. JL gOaffanaethet rei o vuelin gozeureit. 8c
ereiH agolOython poeth pybzeid hyt pan vo paraOt

b6yt allyn idaO. Ysdyhed abeth gadu dan wynt a

814J Huilbwcb anb <>lwen. 105

glaO y kyfryO dyn adywedy di.

^eb y kei. myn Ha6
vygkyueillt pei gOnelhit vygkyghoz i ny thozrit kyf-
reitheu yllys yzdaO. ^awir kei wynn ydym wyzda

hyt tra yn dygyzcher. yd yt uo mOyhaf y kyuarOf

arodhom. ||0y vOy vyd * yngOzdaaeth ninneu ac an
clot, ac anhetmic. ac ydoeth glewlOyt yz pozth. ac

agozi y pozth racdaO. 8c yi y paOb difgynnu Ozth y

pozth ar yz yfgynnvaen. nysdifgynnaOd ef. namyn ar
y gorOyd y doeth y myGn. 8c y dywaOt kulOch. hen-
pych gOell penteyzned yz ynys honn. ny bo gOaeth yz
gOaelaOtty. nocyz gOarthafdy. ^oet yngyftal yth
deon ath niuer ath gatGzidogyon y bo y gOell hOnn.
!^ybo didlaOt neb ohonaO malymae kyflaOn ykyu-
ercheis i well itti.
)Poet kyflaOn dy rat titheu. ath

glot athetmic ynyz ynys honn. 1|enpych gOell dith-

eu heb yz arthur. JJifted yrOg deu oz milwyz a

didangerd a geffy rac dyuron. a bzeint teyzn arnat

gOzthzychyat teyznas py hyt bynnac y bych yma.
Jlphan rannOyf uynda y ofpeit a phellennigyon. Bint

yth Ia6 pan y dechzeuwyf yny Hys honn. l|eb y mab.

ny deuthum yma yz ffraOdunyaG bOyt allyn. l^amyn
i

ozkaffaf vygkyuarOs ydalu aeuoli awnaf. nys

kaffaf dOyn dy agclot ti awnaf hyt y bu dy glot ym
pedzyual byt bellaf. !eb yz arthur yna. Kan ny
thzigyy di yma unben. ti ageffy ykyfarOs a notto dy
benn ath dauaOt. hyt y fych gOynt. hyt y gOlych glaO.
hyt y treigyl heul. hyt yd amgyffret moz. hyt yd ydiO
y dayar. eithyz vy Hong, am Ilenn. achaletuOlch uyg

cledyf.arongomyant uyggOaeO. ac wyneb gOzth

ucher uyntaryan. acharnwenhan vygkyHell. a gOen-
106 Ikulbwcb anb I wen. [815.

hOyuar vyg gOzeic. (BOir duO arhynny

ae keffy ti

yn Ilawen. !^ot anottych. Jiwyn vyggOaTIt a uyn-

naf. 1j>i ageffy hynny. Kymryt crip eur o arthur.
a gOelleu a doleu aryant idaO. achzibaG y benn a
ozuc. a gouyn pOy oed a ozuc arthur. mae vyg
callon yntirioni Ozthyt. mi a On dy hanuot om gwaet.
dywet im pOy 6yt. J)ywedaf heb y mab. Kul-
hwch mab kilyd. mab kyledon wledic. o oleudyd
merch anlaOd wledic vy mam. d6ir y6 hynny heb
yz arthur. keuynderO Cyt titheu ymi.
^ot anottych
athi aekeffy. anotto dy benn ath dauaOt. gOir du6
im arhynny a gOir dy deyznas. ti ae keffy yn Ilawen. *
l^odaf arnat. Kaffel im olwen merch yfpadaden pen
kaOz. ae haffOynaO awnaf ardy uilwyz. JJ/fwyn-
a6 ygyuarOs ohonaO argeL a bedwyz. 9greidaOl
gaUdouyd. SgOythyz uab greidaOl. Hgreit mab eri.
Schyndelic kyuarOyd. Hthathal tOyH goleu. S mael-
Oys mab baedan. HchnychOz m
nes. 9 chubert m.
.
ab
.

daere. flphercos .m. poch. JL Huber beuthach. a

choiiiil beruach. 8 gOyn .m. efni. JlgOynn .m. nOyf-

ure. gOynn m. nud. 8c edern m. nud. He adOy mab

8.

gereint. 8 ffleOdur fflam wledic. jl ruaOn pebyi m .

dozath. 8. bzatwen o> moaen mynaOc. B moren myn-

.

aOc ehun. a dalldaf eil kimin cof. 8 mab alun dyuet.

a mab faidi. a mab gdyon. He uchtrut ardywat kat.
8 chynwas curuagyl. a gOzhyz gOarthecuras. He Ifperyi
ewingath. H gallcoyt gouynynat. H duach. 9 grathach.
H nerthach. <X)eibon gOaOidur kyzuach. o Ozthtir
uffern pan hanoed y gOyz hynny. H chilyd canhaftyz.
9 chanhaftyz kanllaO. JL chozs cant ewin. 9c efgeir
816J Hwlbwcb anfc <>lwen. 107

gulhOch gouynkaOn. hayarn. 8 gleOlOyt

8. dzuftOzn

gauaeluaOz. ft Iloch ITaOwynnyaOc. JLc annwas adein-

aOc. 8 fmnoch mab feithuet. 8 gOennOynwyn mab naO.

8 bedyO mab 8 gobzGy m echel uozdOyt

feithuet. . tOTI.

JLc echel uozdOyttOH ehun. 9 mael .A), roycol. JL

datweir dallpenn. JtgarOyli eilgOythaOc gOyz. a gOyth-
aOc gOyz ehun. 1 gozmant <x> ricca. 9 menO <x> . . . .

teirgwaed. 8 digon ^ alar. 61

felyf m . finoit. 8 gufc
.<x> atheu.
.
JL nerth <x> kedarn. J[ dzutwas .
<x> .
try-
ffin. HthOich (X) perif. athOzch <x> annOas. 9 lona
urenhin ffreinck. BL sel <x> felgi. 8 theregut <x> |[aen. S
fulyen <x> Jaen. 3 bratwen a> |[aen. 9 Mozen m. |aen.
H siaOn JlchzadaOc (X) ^aen.
d) ^aen. @oyz kaer
tathal oedynt kenedyl y arthur obleit ydat. |j)irmyc

<x> ka6. 8 |[uft:ic o> kaO. He etmic d) kaO. He angaOd o>

kaO. Jlc ouan. mab kaO. & chelin A) kaO. H chonnyn

d) kaO. ^ mabfant <X) kaO. Jl gOyngat <x> kaO. S
ITOybyz <vj> kaO. a choch (X) kaO. & meilic (X) kaO.
j| chynwas 0) kaO. He ardOyat <x> kaO. He ergjayat

(X) kaO. 8. neb <x> kaO. ftgilda <x> kaO. * a chalc-

as (V) kaO. a hueil mab ka6. nyt affOynOys eir-
yoet yn Ha6 arglOyd. a famfon uinfych. a theleeflin
pennbeird. amamaOydan <x> allary <x> kafnar
ITyz.
wledic. jlc yfperin (X) fflergant bzenhin HydaO. a
faranhon <x> glythwyz. a HaOz eil er6. 9c annyannaOc
<X) menO teirgOaed.
.
JL gOynn (X) nOyvze. a fflam
> .

<x> nOyvze. 9 gereint <x> erbin. ^[c erinit (X) erbin.

JL dyuel <x> erbin. 8 gOynn (X) ermit. H chyndzOyn <x>
ermjt. a hyueid unllenn. 9c eidon uaOz urydic. 8
reidOn arOy. 9 gozmant <x> ricca. bzaOt y arthur o
io8 Ikulbvocb airt <>lwen. [817.

barth y uam. JPennhynef kernyO y tat. JL HaOnrodet

uaruaOc. 8 nodaOl varyf tOzch. 8 berth <x> kado. 8
reidOn o> beli. 8c ^fcouan hael. ac ^fcawin a> panon.
9 mozuran eiltegit. ny dodes dyn y araf yndaO yg
katgamlam rac yhaccret.
pawb adebygyt y uot yn
gythzeul canhozthOy. bleO oed arnaO ual bleO hyd.
JL fande bzyt agel. ny dodes neb y waeO yndaO yg
kat gamlan~ rac ydecket. f aOb a debygynt yuot yn
agel kanhozthGy. a chynnOyl fant. |f trydyd g6z
adihengis o gatkamlan. ef a yfgarOys diwethaf ac
arthur y ar hen groen y uarch. ac uchtryt ) erim.
ac eus <x> erim. Jl henwas adeinaOc <x> erim. ahen-
beteftyz <x> erim. 8c sgilti yfcaOntroet <x> erim. lieir

kynnedyf a oed ary trywyx hynny. ^enbedeftyz ny

chauaf eiryoet ae kyfrettei o dyn. nac ar uarch. nac
ardioet~ l|enwas adeinaOc ny allOys mil pedwar
troetaOc eiryoet y ganhymdeith hyt un
yg- er6.

hwaethach a ue bellach no hynny. jigilti yfgaOn-

dzoet panuei wyn hOyl kerdet yndaO Oith neges y

arglwyd. ny cheiffOys fozd eiryoet amgOypei pale

yd elei. namyn trauei ymyOn coet arvric y coet y
kerdei. He yn hyt yoes ny fflygOyf konyn dan y
dzoet. yghwaethach tozri rac yyfgaOnet. l>eithi
hen .
gOynhan. a ozefgynOys moz y kyuoeth. ac
) .

y dihengis ynteu o vzeid. ac y doeth att arthur.

achynnedyf a oed ar ygyllell. yzpandeuth yma ny
*
thzigyaOd earn arnei vyth^ Sc Ozth hynny y tyuaOd
heint yndaO. anychtaOt hyt tra uu uyO. ac o hynny

ybu uarO. Scharnedyz gouynyon hen. JlgOen-

<v>.

wynOyn &) naf gyffeuin ryffOz arthur. SHyfgatrud

817 J Ikulbwcb anb <)lwen. 109

emys. 8 gOzbothu hen. ewythzed arthur oedynt

vzodyi yuam. ^uluanaOyt a) gozyon. allenuleaOc
wydel o bentir gamon. a dyuynwal moel. a dunart
bzenhin y gogled. H>eirnon tOzyf bliant. a thecuan

gloff. a thegyz talgellaOc^ @6zdiual mab ebzei. 8 moz-

gant hael. dOyftyl mab. ^un <x> nOython. 8 IlOydeu
a) nOython. $L gOydze <v> IlOydeu. o wennabOy merch
kaO y uam. "^ueil y ewythyz ae gOant. Jlc amhynny
ybu gas rOng hueil ac arthur am yz archoll. Jfpzem
vab dzemidyt. awelei o gelli wic ygkernyO^ hyt ym
penn blathaon ym pzydein. pan dyzchauei y g6yd-
bedyn y boze gan yz heul. 8c eidyol (X) ner. a glOy-
dyn awnaeth ehangOen neuad arthur. 1|ynyz
faer.

keinuaruaOc. ^ei adywedit y uot yn vab idaO. ef

a dvwaOt 6zth y wreic. o fit rann y mi oth uab di
uozOyn oer vyth vyd y gallon. 8c nybyd gOzes yny
dOylaO. kynnedyf arall arnaO. s mab imi uyd

kyndynnyaOc uyd. ^ynnedyf araH a uyd arnaO. ]^an

dycko beich namaOz nabychan uo. ny welir vyth
nac rac ywyneb na thzaegeuyn. ^ynnedyf arall
heuyt a uyd arnaO. ny pheit neb adOuyz ac a than
yn gyftal ac ef. ^ynnedyf araTI a uyd arnaO. ny byd
gOaffanaethOz nafOydwr mal ef. ^enwas. a hen wyn-
eb. a hen gedymdeith y arthur. OaHgoyc un arall.
ydzef y delhei. kyt bei trychant tei yndi. ozbei
eiffeu dim arnaO. ny adei ef hun vyth ar lygat dyn
tra uei yndi. JJerOyn mab gerenhir. ft
pharis bzenhin
ffreinc. ac am hynny y gelwir kaer baris. 8c ofla

gyllelluaOz. Bymdygei bzonllauyn verr Hydan. pan

delei arthur ae luoed y uronn IlifdOz y keiffit He
no ikulbvpcb anb <>lwen. [818.

kyuing ar ydGuyi. ac ydodit ygyTIell yny gOein

ar diaOs y HifdOz. digaOn o bont uydei y lu teir ynys

piydein. ae their rac ynys ac eu hanreitheu. dOydaGc

* aladaOd
<V)ab meneftyz kei. ac arthur aHadaGd

ynteu. ae urodyz yn dial kei. daranwyn mab kei. ac

amren <V)ab bedwyz. ac ely a myz. a reu rOyd dyiys.
8 run rudwern^ ac eli. a thzachmyz penkynydyon
arthur. 8 IlOydeu mab kelcoet. JL hunabOy mab
gOzyon. SgOynn gotyfron. a gOeir dathar wennidaOc.
J[ gOeir <X) kadellin tal aryant. H gOeir gfahyt enn-
wir. agOeir baladyi hir. ewythzed y arthur vzodyz
y uam. <X)eibon IlOch HaO wynnyaOc 01 tu dzaO y uoz
terwyn. IlenHeaOc wydel. ac arderchaOc pzydein.
as mab faidi. Ozvan gOallt auOyn. agOyllennhin
bzenhin ffreinc. flgOittartmab oed bzenhin Jwerdon.
ilarfelit wydel. ]^anaOz pen bagat. JL fflendoz mab
naf. dOynn hyuar maer KernyO adyfneint. ynaOuet
gOz a yftoues katgamlan. !^eli. a chueli. 9 giTIa goes
hyd. trychannerO alammei yny un Han penn Ilem-
hidyd ^werdon oed hOnnO. agOadyn offol.
Jlol.

agwadyn odyeith. ^ol aallei feuyll undyd ary

untroet. dwadyn offol. pei fafhei arbenn ymynyd

mOyhaf yny byt. ef a uydei yntyno gOaftat dan

y tract dOadyn o deith kymeint ar vas tOym pan
:

tynnit 01 eueil oed tan Hachar y wadneu. pangyuarffei

galet acOynt. ef aarllOyffei ffozd y arthur yny ITud^
*^ir erOm. a Hir atrOm ydyd y delynt y weft, try
chantref a achubit yn eu kyf |ueir gOeft hyt naOn a

wneynt adiotta hyt panvei nos pan elynt ygyfgu.

JLc yna penneu y pzyuet a yffynt rac newyn mal pei
819J Ikulbwcb anfc <S>lwen. m
nat yffynt uOyt eiryoet. JPan elhynt y weft nyt edew-

ynt Oy na theO. na thenev. na thOym. nac oer. na

fur. na chzoeO. nac ir na hallt. na bzOt. nac of. Tpuar-
6

war mab aflaOn a nodes ywala ar arthur yny gy-

uarOs. trydyd gozdibla kernyO vu pan gahat y wala
idaO. ny gOynn gOen arnaO vyt. namyn trauei
cheffit

laOn. dOare gOallt euryn. J)eu geneu gaft rymi.

gOydzut. a gOydneu aftrus. jiugyn <X). fucnedyd.
a fucnei y mozaGl ybei * dzychanllong arnaO. hyt
na bei namyn traeth fych. JJzonllech rud aoed
yndaO. ^acymOzi gOas arthur. dangoffit yz yfcubaOz
a uynnjt kytbei rOyf dec erydyz arhugeint
idaO.

yndi. ef ae traOei affuft hayarn hyt nabei well yz

rethzi ar troftreu. ar dulatheu. noc yz mangeirch yng

gGaelaOt yz yfcubaOz yny ueifcaOn. cldygyfl(>ng ac

anoeth tieidaOc. ahir eidyl. & hir amren deuwas y
arthur oedynt. a dOeuyl mab gOeftat. ydyd ybeidzift
y gollyngei y Heill weuyl idaO y waeret hyt y uogel.
ctrllall auydei yn pennguch ar ypenn. Tchdzyt
uaryf dzaOs. a uyzyei y uaryf goch feuydlaOc aoed
idaO dzos Oyth dzaOst a deugeint a oed yn neuad
arthur. ^lidyz gyfarwyd*- vfkyzdaf. ac yfcudyd. deu
waf y wenhOyuar oedynt. kynn ebzOydet oed eu tract
Ozth eu neges ac eu medOl. iys uab bzyffethach o
dal y redynaOc du obzydein. a GzudlOyn gozr. J&Olch.

achyuOlch. afefOlch. Meibon cledyf kyfOlch. wyzon

cledyf difOlch. ^eir gozwen gOenn eu teir yfgOyd.
Uzi gouan gOann eu tri
gOaeO. ^>zi benyn byneu eu
trichledyf. <81as. Oleffic. @leif?at. eutrichi. ^all.
uall. Sauall. eu tri meirch. "^OyzdydOc. a dzOcdydO^.
H2 Ikulbwcb atto <S>lwen. [820,

a IlOyz dydOc. eu teir gOzaged. ch. agErym. a diaf-

pat. eu teir wyzyon. Ituchet. a neuet. 3,c eiffiwet. eu

teir merchet. J)z6c. acOaeth. a gOaethaf oil.
JSuteir
mozOyn. J&heubzyt merch kyfOlch. dozafcGzn merch
nerth. dOaedan merch kynuelyn keudaOt pOyll han-
ner dyn. ^Onn dj effic unben. ^iladyz mab penn
Harcan. 1[yuedyz wyllt <x>ab hettOn tal aryant. J8aOyl
benn uchel. dOalchmei <x>ab gOyar. dOalhauet (X)ab

gOyar. dOzhyz gOaftaOt ieithoed. yz holt Jeithoed

awydyat. 3,r kethtrOm offeirat. luft mab cluft-

ueinat. peicledit feith cuplpyt

yny dayar. deng milltir
adeugeint y clywei ymozgrugyn yboze pan gychOyn-
nei yar y 16th. ||edyz vab methzedyd. auetrei y

dzyO ynefgeir oeruel yn Iwerdon trOy ydOygoes

yn gythzymhet ogelli wic. dOiaOn lygat cath. aladei
*
onggyl ar lygat ygOydbedyn. heb argywed. 1

mab olOyd feith mlyned kyn noe eni aducpOyt moch

ydat. Jlphan dyzchauaOd ynteu yn Oz yd olrewys
ymoch. ac ydeuth adzef ac Oynt yn feith kenuein.
J^etwini efcob auendigei v6yt allynn arthur. yz
mOyn merchet eur dyzchogyon yz ynys honn.
wenhOyuar penn rianed yz ynys honn~ a
gOennhOyach y chwaer. 8 rathtyeu merch
Yam unic clememhiH. 9 relemon merch kei. 9
thannwen merch weir dathar wenidaOc. dOennalarch
merch kynnOyl canhOch. Jlurneit merch clydno eidin.
eneuaOc merch uedwyz. JJnrydzec merch tutuathar.
dOennwledyz merch waledur kyzuach. ^rdutuul.
ff)erch tryffin. ^urolwen merch wdolwyn gozr. tiel-

eri merch peul. ^ndec <X)erch arOy hir. Horuud merch

821 J Ikulbwcb anb Iwen. us

uryen reget. (UOenTIian dec yuozOyn uaOzvzydic.

reidylat merch Hud HaO ereint.
y uozOyn uOyhaf
y maOzhed auu ynteir ynys ykedyzn. ae their rac
ynys. J[c am honno y mae gOythyz <x>ab greidaOl.
agOynn mab nud yn ymlad bob du6 kalan mei vyth
hyt dydbzaOt. JJIIylO merch neol kynn croc, a honno
a uu teir oes gOyz yn vy6. JJffyllt vinwen ac effyllt
vin gul. ftrnadunt oil y haffOynOynOys kulhOch <x>ab

kilyd y gyuarOs~ ~
adywaOt yna. clunbenn ny ry giglef i
Hrthur eirmoet dim y Oith y uozOyn adywedy di.
nae rieni. ffi
aellyngaf gennadeu oe cheiffaO yn
IlaOen. dyxo ym yfpeit y cheiffaO. ^mab adyOaOt
rodaf ynllaOen 01 nos heno hyt y Hall ympenn y

vlOydyn. jlc yna y gy*r6ys arthur y kennadeu

ybop tir ynyderuyn y geiffaO y uo*6yn honno. 9c
ympenn y vlOydyn ydoeth kennadeu arthur dzache-
vyn. heb gaffel na chOedyl na chyuarOydyt y Ozth
olwen mOy noi dyd kyntaf. JLc yna y dywaOt kulOch.
paOb agauas y gyuarOs aminneu ydOyf yn eiffywedic
ettwa. Hynet awnaf ath wyneb di adygaf i
i

gennyf. Yna y dywaOt kei. 8 unben rOy y gOerthey

di arthur. Jy gyich di gennym ni hyt pan dywet-
*
tych di nat ydiO yuozOyn honno yny byt. neu
ninneu aekaffom. Nyt yfcarOn athi. ^yuodi kei
yna. clngerd oed argei. naO nos a naO diOarnaOt hyt
y anadyl. y dan dOfyz. *^aO nos a naO diwarnaOt y
bydei heb kyfgu. leuydaOt kei ny allei uedic
ywaret. ^udugaOl oed gek Kyhyt ar pzenn uchaf
yny coet vydei panuei da gantaO~ Kynnedyf arall
H4 Ikulbwcb anb <S>lwen, [822.

oed arnaO. pan uei uOyaf yglaO. dyznued uch ylaO. ac

arall is y Ia6 y bydei yn fych. vzhynn auei ynylaO rac
meint yangerd. Jlphanuei vOyhaf yannOyt ar y
gedymdeithon difkymon uydei hynny udunt ygynneu
tan. dal6 aozuc arthur ar uedwyz yz hynn nyt
arfOydOyy eiryoet yz neges ydelei gei idi vynet. nyt
oed neb kyfret acef ynyz ynys honn. namyn arthur
adzych eil kibdar. ahynn heuyt kyt bei unllofyaOc.

nyt anwaedwys tri aeruaOc yn gynt noc ef yn un uaes

ac ef. angerd arall oed arnaO un archoll a uydei yny
waeO. a naO gOzthwan. dalO o arthur ar gyndelic
kyuarOyd. J)os di y^ neges honn gyt ar unbenn.
achaOs nyt oed waeth kyfuarOyd yny wlat nys

rywelfei eiryoet noc yny wlat ehun. alG gOzhyz

gOalltaOt ieithoed. achaOs yzholl ieithoed awydyat.

al6 gOalchmei mab gOyar kanny deuth adzef eiryoet

heb y neges yd elhei ycheiffaO. dozeu pedeftyz oed

a goxeu marchaOc. nei y arthur uab y chwaer. ae
geuynderO oed, alO o arthur ar uenO uab teirgOaed.

kanys ot elynt y wlat angkret. mal y gallei yzru

Hetrith arnadunt a hut. hyt nafgOelei neb Oynt. ac

OyntOy aOelynt pa6b-.^

y'TXynet aozugant hyt pandeuthant y uaeftir
V I f^ maCz. ynyuyd kaer uaOz awelynt teckaf
o geyzyd ybyt. ^erdet aozugant ydyd hOnnO hyt
ucher. Jan debygynt hOy eubot yngyuagos yz
gaer. nyt oedynt nes noz boze. JLr eildyd ar try-
dyd dyd y kerdaffant^ ac o vzeid y doethant hyt yno.
9 phan deuant ym bzonn y gaer. yny uyd dauat-
tes uaOz aOelynt heb ol. * a heb eithaf idi. a
822.] Ikulbwcb anb <>lwen. 115

heuffaOz yncadO ydeveit arbenn gozfedua. aruchen

o grOyn ymdanaO. agauaelgi kedenaOc ach ylaO. oed
vOy noc amOs naOgayaf. J)euaOt oed arnaO nychollet
oen eiryoet ganthaO. agwhaethach HOdyn maOi. !^yt
athoed gyweithyd hebdaO eiryoet. ny wnelei ae anaf
ae adoet arnei. "|f
faOl uarObzenn athOympath auei
arymaes. a lofgei y anadyl hyt y pzid dilis. yna
y dywaOt kei.
gOzhyz gOalftaOt ieithoed.
J)os y
gyfrOch ardyn racco. 1|ei heb ef nyt edeweis i
uynet namyn hyt yd elut titheu. J)oOn ninheu
y gyt Y no ne b y kei. 1|eb y menO teirgwaed.mab
nauit amgeled gennOch. mynet yno. ff ayzraf let-
i

rith ar y ki hyt nawnel argywed y neb. Jlyuot

aozugant mynyd oed yzheuffaOz. 3,c ydywedaffant
OithaO. berth yd Oyt heuffaOz. 1|y bo berthach byth
y boch chOi no minneu.
MynduO kan Oyt penn. nyt
oes anaf ymHygru. namyn vympziaOt. ^ieu y
deueit agedwy di neu bieu y gaer racko. Meredic
awyx y6ch dzos y byt ygOys panyO kaer yfpadaden
penkaOz y6. !^eu ditheu pOy Oyt. duftennin yn
gelwir uab dyfnedic. ac am vympziaOt ym rylygrOys
vymbzaOt yfpadaden pen kaOz. !^eu chOitheu pOy
yOch. Kennadeu arthur yffyd yma ynerchi olwen
merch yfpadaden penn kaOi. Tb wyz naOd duO
ragoch. yzybyt nawneOch hynny. ny doeth neb
eiryoet y erchi yi arh honno a elei ae vywyt gantaO.
^yuodi aozuc yi heuffaOz y uynyd. 8c ual y kyuyt
rodi modiOy eur aotuc culhOch idaO. ^eiffaO gOifgaO

y uodzOy honno o honaO. ac nyt aei idaO. cle dodi

aozuc ynteu ymys y uanec. 9 cherdet aozuc atref.
I 2
u6 Ikulbwcb anfc lwen. [823.

a rodi y uanec att y gymhar y gad6. ^chymryt

aozuc hitheu yvodzGy or uanec. pan yryattei. y
dywaOt hitheu. g6z y uodzGy hon nyt oed vynych itt
gaffel bud. $$i aeuthum heb ef. y geiffaO mozuGyt

yz moz. nachaf kelein awelOn yndyuot gan y tonneu.

ac ny weleis i eirmoet kelein degach no hi. 8c y vys
ef y keueis y uodzGy honn. iaOz kanyat ymoz
ma*rO dlOs yndaO. dangos ymi y gelein honno.

3|a wreic y neb pieu y gelein ti ae gOely yma y

chOinfaf. JPOy y6 hOnnO 1|ulh6ch mab
heb y wreic.
kilyd. mab kelydon wledic. o oleudyd merch anlaOd
wledic y uam. a doeth y erchi olwen yn wreic idaO.

J)eu fynnOyz oed genthi. Itawen oed genti dyuot

y nei vab y chwaer attei. JL thzift oed genthi. kany
welfei eiryoet yuynet ae eneit ganthaO adelei y erchi
y neges honno. 1|yzchu aozugant hOy pozth Hys
cuftenin heuffaOz. clybot ohonei hitheu eutrOft Oy
yn dyuot. !^edec o honei yn eu herbyn o leOenyd.
oglyt aozuc kei ympzenn oz glut weir, ae dyuot
hitheu yn eu herbyn y geiffaO mynet dOylaO mynOgyl
udunt. goffot o gei eiraf y rOng ydOylaO. dGafcu
o honei hitheu yz eiras yny yttoed yn 6den diednedic.

1|a wreic heb y kei pei mi awafcut ueHy ny ozuydei

ar arall vyth rodi y ferch arnaf. dzycferch oed hOnnO.

J)yuot aozugant h6y yz a gOneuthur eugOaffan-

ty.
aeth. Iffmpenn gOers pan aeth paOb aHan y chOare.
agozi kib uaen a oed yn tal y penntan aozuc y wreic.
achyuodi gwas pengrych melyn o honei. l|eb y
gOzhyz yf oed gryffyn kelu y ryO was hOnn. dOnn nat
ydzOc ehun adielir arnaO. !eb y wreic yfgohilyon
824J Ikulbwcb anb Iwen.

hOnn. tri meib

arhugeint a ladaOd yfpadaden penn-
kaOz ymi. nyt oes oueneic y mi ohOnn mOy noc oz rei
ereiH. Jlc yna ydywaOt kei. dal|letgedymdeithas
ami. flc nynlledir namyn ygyt. jOytta ohonunt.
3,c y dywat y pa neges y doethaOch chOi yma
wreic.
oe hachaOs. l|i
a doetham y erchi olwen yz g6as
hOnn. l|eb y wreic yna. f z duO canych gOelas neb
ozgaer ettwa. ymchoelGch dzacheuyn. JKiO awyz nat
ymchoelOn hyt pann welhom y uozOyn. T|eb y kei
a daO hitheu yma yn teruyn y gweler. l|i
adaO
yma bopduO fadOm yolchi yphenn. ^c yny Hefty z
yd ymolcho yd edeu y modzOyeu oil. na hi nae
chennat nydaO byth amdanunt. 9 daO hi yma ony
chennetteir. JIuO awyz na ladafi vy eneit. na
thOyHafi amcretto. !^amyn orodOch gret nawneloch
gam idi. mi aekan*nattaaf. ^odOn heb Oynteu.
y chennattau aozucpOyt. Jyuot aomc hitheu. 8
chamfe fidan flamgoch ymdanei. & g6zddo:ch rud eur
am vynOgyl y uozOyn. ^mererit gOerthuaOz yndi a rud
emeu. Helynach oed y phenn no blodeu y banadyl.
Gynnach oed y chnaOt no diftrych tonn. liegach
oed y dOylaO ae byffed no channaOan gotrOyth o blith
man gaean ffynnaOn ffynhonws. !^agol6c hebaOc
mut. nagolOc gOalch trimut nyt oed olOc degach noi
eidi. Oynnach oed y dOyuron no bzonn alarch
gOynn. ochach oed y deurud nozffuon cochaf. Y
faOl ae gOelei kyflaOn vydei oe ferch. JPedeir
meiHonen gOynnyon. auydei yny hoi pa ffozd bynnac
y delhei. Sc am hynny y gelwit hi olwen. J?yu0t
yz ty aozuc. ac eifted geyz IlaO kulhOch ar dalueinc.
us Ikulbwcb anb <S>lwen. [825.

ac ual y gwel y hadnabu. ac y dywaOt kulhuch Ozthi.

Tfya. uozOyn ti
agereis. dyuot awnelhych gennyf. rac
eirychu pechaOt itti ac yminneu. Hawer dyd yth
rygereis. T|yaHafi dim o hynny. ret aerchis

uyntat im nat elwyf hebygyghoz. kanyt hoedel

idaO namyn hyt pan elOyf i gan 6z. vffyd yffit hagen
cufful arodaf
os aruolly. J)os di ym erchi i ym
itt

tat. aphobpeth oz anotto ef arnat ti y

gael. adef
ygel aminneu a gey. flc ot amheu ef dim mi nys
keffy. ada yO itt oz dihengy ath uywyt gennyt. Mi
a adaOaf hynny oil. ac ae kaffaf heb ynteu. Kerdet
aozuc hi y hyftauell.Kyuodi ohonunt Cynteu yny
hoi hi yz gaer.3 Had ynaO pozthaOz aoed arynaO
pozth. heb difgyzyaO un gOz. 8. naO gauaelgi heb
wichaO vn. 9 dyuot racdunt aozugant acyzneuad.
1|enpych gOell heb Oy yfpadaden penkaOz odu6 ac
odyn. I|euch6itheu pan doethaOch. neur doetham
y erchi olwen dy uerch y gulhOch mab kilyd mab
kelydon wledic. ||ae vyngOeiffon dzOc am direitwyz.
dyzcheuOch y ffyzch y dan vyn d6y ael a dygOydaOd
ar vyHygeit hyt pan welwyf defnyd vyndaO. Hynny
awnaethpOyt^ J)o6ch yma auozy chOi ageffOch atteb.
*
Kyuodi ymeith aozugant 6y. 9c ymauael aozuc
yfpadaden penkaOz yn un oz tri HechwaeO gOennOyn-
nic oed geir y Ia6. ae dodi ar eu hoi. ae aruoll aozuc

bedwyz aeodif ynteu. agOan yfpadaden pennkaOz

trOy aual y garr yngythzymet. If dywaOt ynteu.
"Ymendigeit annOar da6 hanbyd gOaeth byth yd
ymdaaf gan annOaeret. mal dal cleheren ym toftes
yz haearn gOennCynic hOnn. boet ymendigeit y gof
825 J Ikulbwcb anb I wen. 119

ae digones. 2ir
eingon y digonet arnei moz doft yO.
dOeft aozugant ynof honno heuyt yn ty guftennin
heuffaOz. f i eil dyd
gan uaOzed. agyzru g6iO grib
ymyOn y doethant yz gaer ac y myOn yz neuad^
gOall
Jpywedut aozugant. yfpadaden penn kaOz. dyzo in dy
uerch dios y hengOedi ae hamwabyz y titheu aedOy
gares. He onys rody dy angheu ageffy amdanei.
IfdywaOt ynteu. HI aephedeir gozhenuam. aephed-
war gozhendat. yffyd vy6 ettwa. reit y6 im ymgyghoi
acOynt. ^ybi itti hynny heb Oynt. a6n ynbOyt.
Mai y kyuodant kymryt aozuc ynteu yzeil Hech waeO
aoed ach ylaO. aeodif areuhol. 3,e aruoll aoiuc
MenO mab teirgOaed. ae odif ynteu ae wan yn alauon
y d6y uron. hyt pandardaOd yz meingeuyn aHan.
'Ymendigeit annwar daO heb ynteu ^ maldala gel
bendoll ym toftes yz hayarn dur.
JPoet ymendigeit
yffoc yberOit yndi argof ae digones moz doft yO.
pan elOyf yn erbyn allt atuyd ygder dOyuron arnaf
weithon. achyllagOft. amynych lyfuOyt. ^erdet
aozugant h6y y eu bOyt. 3, dyuot y trydyd dyd yz
Ilys. "^ dywaOt yfpadaden pennkaOz. !^a faethutta
vi bellach onyt dy uarO auynny. ||ae vygOeiffon.
dyzcheuGch y ffyzch vy aeleu a fyzthOys ar aualeu
vy Hygeit hyt panngaffOyf edzych ar defnyd uyndaO.

Ryuodi aozugant hOy. 3.c ual y kyuodant. kymryt

aozuc yfpadaden pennkaOz ya ejj- trydyd IlechwaeO
g^OennOynnic. ac odif ar eu hoi. He aruoll a ozuc
culhOch. ae odif ynteu ual y rybuchei. <3.e wan trOy
aual y lygat hyt pan aeth trOy y wegil allan. "^men-

digeit anwar daO. hyt tra ymgatter ynvyO hanbyd

120 Ikulbwcb anb <S>lwen. [826.

*
gwaeth diem vy Hygeit panelwyf ynerbyn gOynt. ^
berwi awnant. atuyd gal penn aphendzo arnaf
ar ulaen pob Iloer. Joet emendigeit ffoc yt gOeirOyt

yndi. maldalaki kanderaOc y6 gennyf malymgOant

yi hayarn gOennOynnic hOnn. f|ynet onadunt yeu
bOyt. Inannoeth ydoethant yzllys. He y dywedaffant.
na faethutta ni beHach. namyn anaf ac adoet. a
merthyiolyaeth yffyd arnat. ac auo mOy os mynny.

Jyzo inn dy uerch. aconys rody ti ageffy dyagheu

ymdeni. Mae yneb yffyd yn erchi vy merch L dos
yma lie ydymwelwyf athi. l[adeir a dodet y danaO
wyneb yn wyneb ac ef.
yfpadaden penn kawr. ae ti a eirch
uy merch f|i neD y kulhwch.
i. ret a uyn-
YdywaOtnaf gennyt na wnelych waeth no gOir arnaf.

}Pan gaffOyf anottOyf arnat ti. titheu a geffy vy merch~

ti agehy ynllawen heb ykulhOch^ notta yz hynn a

vynnych. l|odaf heb ynteu. awelydi y garth maOi

dzaO. dOelaf. JiwreidaO hOnnO ozdayar auynnaf
ae lofgi ar wyneb y tir. hyt pan uo yn He teil ida6~ ae
eredic aeheu yn undyd ae uot yn aeduet. a hynny
gouot undyd. 8c oz gOenith hGnnG-ftftk y mynnaf i
gOneuthur bOyt a Hynn tymeredic yth neithaOz di ti

am merch i.
J[ hynny oil auynnaf ywneuthur yn un
dyd. 1|a6d y6 gennyf kaffel hynny. kyt tybyckych
di nabo ha6d. ^yt keffych hynny yffyd ny cheffych.
amaeth a amaetho y tir hOnnO nac ae digonho moi
dyzys yO nyt oes. namyn amaethon uab don. nydaO
efoeuod y gennyt ti. nyellyditheu dieis arnaO ef.
HaOd y kaffafi hynny kyt tebyckych di nabo haOd.
827 J Ikulbwcb anb <S>lwen. 121

Kyt keffych ditheu hyny yffit naf keffych. douannon

uabdon y dyuot ypenn y tir y waret yz heyzn^ ny
wna ef weith oe uod namyn y urenhin teithiaOc. ny
elly ditheu dzeis arnaO ef. 1|aGd yO gennyf i hynny.
Kyt keffych di hynny. yffit naf keffych. $eu ychen
gOlwlyd wineu yndeu gytpzeinyaOc yeredic ytir
dyzys dzaO yn wych. nys ryd ef oe uod. ny eHy ditheu
*
(dz)eis arnaO ef. l|awd yO gennyf i kaffel hynny.
\yt keffych hynny yffit naf kaffy. "J melyn gOann-
Oyn. ar ych bzych yn deu gyt bzeinaOc auynnaf auyn-
naf. HaOd yO gennyfi kaffel hynny. kyt keffych
hynny yffit naf keffych. J)eu ychen bannaOc. yTIeiH
yffyd ozparth hOnt yz mynyd bannaOc. ar Hall oz parth
yma. aceudOyn ygyt a dan yz un aradyz. JSef yO y
rei hynny. nynnyaO. apheibaO arithOys du6 yn ychen

am y pechaOt. 1|aGd yO gennyf kaffel hynny. Ityt

keffych hynny yffit naf keffych. clwely di y keibedic
rud diaO. Oelaf. Jan gyuaruum gyffeuin amam
y uoiOyn honno. yd hewyt na6 heftaOz Ilinat yndaO na
du na gOyn ny deuth o honaO ettwa. J[r meffur hOn-
nO yffyd gennyfi ettwa. ar Ilinat hOnnO a uynnaf i y

gaffel y heu yny tir newyd diaO. hyt pan uo ef auo

pennlliein gOynn am penn uym merch i ar dy neithaOz
di. T|a6d yO gennyf kaffel
hynny kyt tebyckych di
nabo ha6d~ \yt keffych di hynny yffit naf keffych^
Hel auo chwechach na6 mod no mel kynteit. heb
wychi ac heb wenyn yndaO a vynnaf y vzagodi y
wled. I|a6d yO gennyf kaffel hynny. Kyt tebyckych
di nabo haOd. Kib HOyz uab HOyzyon yffyd bennHat
yndi. Kan nyt oes leftyz yny byt adalyo y Ilyn kadarn
122 Ifculbwcb anb <>lwen. [828.

hOnnO. namyn hi. nys keffy di hi oe uod ef. ny elly

ditheu dzeis arnaO ef.
I|a6d y6 gennyf hynny kaffel

kyt tebyckych na bo ha6d. kyt keffych hynny. yffit

naf keffych. MOys gOydneu garanhir. kyt delei y byt y
gyt bop trinaO wyz. y bOyt avynno paOb Ozth y uryt a
mi a vynnaf vOytta o honno y nos y kyfco
geiff yndi.

vym merch gennyt. nys ryd ef oe uod y neb. ny elly

ditheu y dzeiffaO ef.
1|a6d y6 gennyf gaffel hyny kyt
tybyckych di nabo haOd. 1[yt kefFych hynny. yffit
naf keffych. (iozn gOlgaOt gogodin y wallaO arnam y
nos honno~ nyfryd ef oe uod ny elly ditheu y dzeiffaO
ef.
I|a6d y6 gennyf kaffel hynny. kyt tebyckych na
bo haOd. Kyt keffych hynny yffit naf keffych. Welyn
* panuoda gan dyn
teirtu ymdidanu y nos honno.
canu awna e hunan. pan uynner idi tewi hi a teu. a
honno nyfryd ef oe uod. ny elly ditheu dieis arnaO ef.
1|a6d yO gennyf kaffel hynny. Kyt tebyckych na bo
haOd^ l[yt keffych hynny yffit naf keffych. )Peir
diOznach wydel. maer odgar mab aed bzenhin iwerd-
on. y uerOi bOyt dyneithaOz. !^awd yO gennyf
hynny kyt tebyckych nabo haOd. ^yt keffych
kaffel

hynny yffit naf keffych. IJeit ymi olchi vympenn ac

eiHaO uymbaraf. yfkithyz yfkithyzwyn penn beird a

uynnaf y eiHaO ym. ny hanOyf well ohonaO onyt yn

vyO y tinnir oe penn. I|a6d y6 gennyf kaffel hynny
kyt tebyckych nabo haOd. kyt keffych hynny. yffit
naf keffych.- l|yt oes ynybyt ae tynho oe penn
namyn odgar mab aed bzenhin iwerdon. 1|aGd yO
gennyf kaffel
hynny. l[yt keffych hynny yffit naf K.
t ymdiredaf y neb ogadO yz yfkithyz namyn -y
829.] Hwlbwcb ant) <>lwen. 123

gado o pzydein. trugein cantref pzydein yffyd y dan-

a6 ef~ ny daO ef oe uod oe deyznas. ny elly ditheu
dzeis arnaO ynteu I|a6d y6 gennyf kaffel hynny kyt
tebyckych nabo haGd- l[yt keffych hynny yffit naf
keffych. !^eit yO ym eftynnu uymbleO Ozth eillaO ym.
nyt eftOng vyth ony cheffir gwaet y widen ozdu.
merch y widon ozwenn o pennant gouutyggOzth-
tir uffern.
3|a6d y6 gennyf kaffel hynny. kyt tebyc-
kych na bo h"a. kyt K. Tijy mynnaf y gOaet onyt yn
dOym y keffych. nyt oes leftyz yny byt a gattwo gOres
y ITynn a dotter yndaO. namyn botheu gOidolwyn gozr
agatwant gOzes yndunt. pan dotter yny dOyzein yndut
y Ilynn. hyt pan deler yz gozIIeOin. nys ryd ef oe uod.
ny ellyditheu ydzeiffaO 1|a6d yO gennyf =t cet"a^
ef.

!^yt K. Itefrith awhennych rei. nyt aruaeth kaffel

Hefrith y baOp nes kaffel botheu rinnon rin barnaOt

ny fura uyth Ilynn yndunt. nys ryd ef oe uod y neb
ny elly ditheu dzeis arnaO eL 1|a6d yO genyf K.
^yt keffych h*\,
!^yt oes yny byt crib agOeHeu y
galler gOzteith uyggOallt ac Oynt rac y rynnet. namyn
*
ygrib ar gweHeu yffyd y rOng deugluft tOzch trOyth
mab tared wledic. nys ryd ef oe uod t ceta~ "^aOyd
yO gennyf. kyt keffych. h. t c. f yhelir tOzch

trOyth yny gaffer dzutwyn keneu greit mab eri. I|a6d

yO. kyt kefT, !^yt oes yny byt kynTTyuan adalyo
arnaO. namyn kynllyuan kOzs cant ewin. !^aOd yO g".

kyt kefT. h"^ ^ytoeftozch yny byt adalhyo y

gynllyuan. namyn tozch canhaftyz canllaO. I|a6d t c".

kyt keffych hynny yffit naf keffych ~ ^adOyn kilyd

canhaftyz y dala y doich gyt ar gynllyuan. *a6d y<>.
124 Ikulbwcb anb Iwen. [830.

Kyt Ic. Nyt oes yny byt kynyd a digono kynnyd-

t c*~

yaeth arki hOnnO. onyt mabon mab modzon. aduc-

pOyt yn teir noffic yOzth y vam. ny wys padu ymae.
na pheth yO ae byO ae marO. I|a0d yO. Kyt K t c.
(UOynn mygdOn march gOedO kynebzOydet yO athonn.
y dan vabon yhela ytOzch trOyth. nyfryd ef oeuod.
=tc. !faOdyOg K. ^effych. h\ ^ycheffir mabon
.

uyth kany wys patu y mae. nes caffel eidoel y gar

kyffeuinmab aer. kanys diuudyaOc uyd yny geiffaO.

y geuynderO yO. 3|aOd t c~ Kyt E. darfclit wydel

pennkynyd iwerdon yO. ny helir tOich trOyth vyth
hebdaOc. ^aOd yO. Kyt K.
^ynllyuan ouaryf diffull
uarchaOc. kanytoes adalhyo y deu geneuhynny. na-

myn hi. He ny ellir mOynnyant a hi. onyt ac ef yn

vyO y tynnir oe uaryf. aegnithyaO achyHellbzenneu.
nyat oeuywyt gOneuthur hynny ida6~ ny mOynha
hitheu yn uarO kanys bzeu vyd. !^aOd yO. Kyt
keffych hynny. =t c- !fyt oes
kynyd yny byt adalyo
y deu geneu hynny. namyn kynedyz wyllt mab hettOn
glafyiaOc. gOyTItall naO mod y6 hOnnO noi gwydlOdyn
gOylltaf yny mynyd. nyf keffy di ef byth. na merch
inneu nyf keffy. !^aOd yO g. Kyt keff"^ ^y helir
tOzch trOyth nef kaffel gOynn uab nud. arydodes du6
aryal dieuyl annOuyn yndaO rac reOinnyaC y bieffen.
ny hebkoair ef odyno. !aOd y6. Kyt. K. !^yt oes
uarch yny byt adycko y wynn yhela tOzch trOyth.

namyn du march mozo ]|aOd yO. oeruedaOc.

Kyt.
* urenhin ffreinc. helir
K. IT. T|es dyuot gilennhin ny
tOich trOyth vyth hebdaO. Hagyi yO idaO adaO y deyzn-
af yz ot ti. ac ny daO ef vyth yma. ^aOd yO. Kyt K.
830 J Ikulbwcb anb <>lwen. 125

* ^yhelir tOzch trOyth vyth heb gaffel mab alun

c*.

dyuet. gell|nyng0z dayO hOnnO~ 1|aOd yO. kyt.

t cet"a- l|y helyz tOzch trOyth vyth nes caffel anet ac
aethlem. kynebrOydet ac awel wynt ynt. ny ellyngOyt

eiryoet arlOdyn nyfledynt. I|a0d t c. kyt keffych

h. Arthur ae gedymdeithon y hela tOzch trOyth. gOz
kyuoethaOc yO. flc ny daO ef yzot ti. ny elly ditheu
dzeis arnaO ef. Kyt. Ic. t c".
!|aOd. =t c".
!f yellir
hela tOzch trOyth vyth nef kaffel bOlch a chyuOlch. a

syuOlch. meibon kilyd wyzyon kledyf

kyfuOlch^
diuOlch. teir
gozwenn gOenn eu teir yfcOyd. tlni

gouan gOan eu trigOaeO. lui benyn byn eutrichled-

yf. las. ileiffic dleiffac. eu tri chi. all. duall

auall. eu
meirch. ^OyzdydOc. a J)zOcdydOc. 3,
tri

IlOyzdydOc. eu teir gOzaged^ ch agaram. adiafpat.

eu teir gOzeichon., ^Jiluchetc, a vynet. Sic eiffiwet. eu
teir merchet. J)zOc. 8gOaeth. & gOaethaf oIT^ eu teir

mozOyn. ^ trywyz hynny aganant eu kyzn. clphaOp

ozrei ereill adiafpedant^ yny debycko paOb dygOyd-
aO y nef ar ydayar. 1|aOd yO t c. kyt. K. ledyf
Oznach gaOz- nyledir vyth. namyn ac ef. nys ry ef
oeuod nacarwerth nac ynrat. nyeHy ditheu dzeis
arnaO ef.
T|aOd yO. t c. kyt keffych ~ Qnhuned heb
gyfcu nos ageffy yn keiffaO hynny. ac nys keffy. am
merch inneu nyf keffy. |eirch agaffaf Ineu amarch-
ogaeth. amharglOyd gar arthur ageiff imi hynny oil.
ath verch ditheu a gaffaf i. ath eneit a golly ditheu.
^erda nu ragot^ nyozuyd arnat nabOyt nadillat ym
merch i
hynny. 8 phangefTych hynny
tra geiffych

oil oz anoetheu. vy merch inneu ageffy yn ueu itt.

 Ikulbwcb anfc <>lwen. [831.

a ozugant hOy y dyd hOnnO educher.

ynyuyd kaer uaOz awelynt~ vOyhafozbyt.
^achafOzdu mOy oed nothrywyz y*nybyt
hOnn yndyuot ozgaer. flc ydywedaffant Oynteu
OzthaO. )Pan deuy di Oz. ozgaer awelwch chOi racco.
JPieu ygaer heb Oynt~ f|eredic chOi. nyt
awyz yOch
oes yny byt ny wypo pieu y gaer honn. Oznac gaOz
bleu, JPyuoesyffyd yofp apheHennic ydifkynnu
yny gaer honn. T^a. unben duO ach nodho. nydeuth
gOeftei eiryoet o honei ae vywyt gantaO. ny edir neb
idi namyn adycko ygerd gantaO. Kyzchu y pozth a
ozugant. JpebygOzhyz gOalftaOt ieithoed. aoes bozth-
aOz. es. a thitheu ny bo teu dy dauaOt yth benn.

pyrac y kyuerchy di. clgoz y pozth. l|ac agozaf. ]^y

yftyz nas agozy di. KylleU aedyO ymbOyt aHynn ym
bual. ac amfathyzyn neuad Oznach ga6z~ namyn y
gerdaOz adycko ygerd ymyOn nyt agozir yma heno
beHach. Hebykei yna^ "YpozthaOz y mae kerd gen-

nyfi. JPagerd yffyd gennyt ti. IfflipanOz cledyueu

gozeu yny byt Oyf i. ||i aaf y dywedut hynny y Oz-
nach gaOz. ac adygaf atteb itt. Jyuot aozuc ypozth-
a6z y myOn. ac y dywaOt Ornach OzthaO. hwedl-
eu pozth y gennyt., "Iff ydynt gennyf kyweithyd yf-
fyd yndzOs ypozth auynnynt dyuot ymyOn. aouyn-
neift di aoed gerd gantunthOy. ouynneis heb ef.
JLc uno nadunt adywaOt gOybot yflipanu cledyueu
ohonaO ynda. a?oed reit ynni Ozth hOnnO. "ffgOers
yd Oyf ynkeiffaO aolchei vygcledyf. ac nys keueis.
@at hOnnO y myOn. kan oes gerd ganthaO. Jyuot
aozuc ypozthaOz ac agozi ypozth. 9 dyuot kei ymyOn
832 J Ikulbwcb anfc <S>lwen. 127

ehun. a chyuarch gOell aozuc ef y Oznach gaOz~

Ijjadeir adodet ydanaO geyz bzon gOznach. JLc y
dywaOt Omach OzthaO. HaOz ae gOir adywedir arnat
ti.
ygOdoft yflipanu cledyveu. ||i aOnn hynn ynda
heb y JpOyn cledyf Oznach awnaethpOyt attaO.
kei.

![ymryt agalen gleis aozuc kei y dan y geffeil. clgouyn

oz deii p6y oed ozeu gantaO~ ae gwynfeit ae grOmfeit.
YzhOnnauoda gennyt ti malpei teu uei gOna ar-
naO. dlanhau aozuc banner y HeiH gyHell idaO~ ae
rodi ynylaO aozuc. clreinc dyuod di hynny. * ed
gOellgenhyf noc yffyd ym gOlat pei bei oil ual hynn.
Jpyhed abeth bot gOz kyftal athi heb gedymdeith.
iaOzda
ymae ymi gedymdeith. Kynnydycko y
gerd hon~ "fby yO hOnnO. aet y pozthaOz allan. ami
adywedaf idaO y arwydon. ^enn y waeO adaO yar
ybaladyz. 3,c yffef adygyzch y gOaet yar ygOynt.
ac adifkyn ar y paladyz eilweith. agozi y pozth a

wnaethpwyt. a dyuot bedwyz y myOn. ac ydywaOt

kei. BudugaOl yO bedwyz. kynny wypo y gerd honn.
J)adleu maOz a uu gan y g6yz aoed aHan am dyuot
bedwyz a chei y myOn^ ^Idyuot gOas ieuanc oed gyt
ac Oynt y myOn. vn mab cuftennin heuffaOz. JSef
aOnaeth ef ae gedymdeithon ygglyn OzthaO dyuot
dzos y teir katlys hyt pann yttoed y myOn y gaer.
"Y dywedaffant ygedydeithon Ozth uab cuftennin.
ti aozugoft hynn. gozeu dyn Oyt. JLc o hynny allan

y gelwit ef gozeu GOafcaru aozugant

<x>ab cuftennin.

Oy y eu Ilettyeu. mal y keffynt Had eu Ilettywyz. heb

wybot yz kaOz. J[ cledyf a daruu y Ozteith. ae rodi
aozuc kei yn IlaO Oznach gaOz. ymalphei yedzych
128 Ikulbwcb anfc <S>lwen. [833.

a ranghei y uod idaO y gOeith. ac y dywaOt y kaOz.

$a yO y gOeith. a ranc bod yO gennyf. "J[ dywaOt

kei. dy wein di a lygrOys dy gledyf. dyzo di y mi
y diot y kyTIell bzenneu o honei. JLc y wneuthur
ereiH o newyd idaO~ JL chymryt y wein o honaO.
ar cledyf yny IlaO arall. 1
dyuot o honaO uch
penny kaOz mal pei y cledyf adottei yny wein.
Ifoffot aozuc ynteu ympenn ykaOz. a Had y benn
yergyt yarnaO. JiffeithaO ygaer. a dOyn a
vynnaffant ozda ar ygkyuenu yi un-
tlyffeu. J[c
dyd ym penn y vlCydyn y deuthant y lys arthur.
achledyf Oznach gaOz gantunt
wedut aOnaethant y arthur y ualydaruu
udunt.Jtrthur a dywaOt. Pabeth yffyd
iaOnaf y geiffaO gytaf 01 annoetheu hynny. ^aOn-
af yO heb Oynteu keiffaG Mabon uab modzon. ac

nyt kaffel arnaO nes kaffel eidoel uab aer y gar.

yn gyntaL ^yuodi a ozuc arthur a milwyz
ynys
pzydein gantaO y geiffaO eidoel. a dyuot aoiugant
hyt yn rackaer glini ynylleydoed eidoel ygkarch-
ar.
Jleuyll aozuc glini ar vann ygaer. acydywaOt.
Arthur py holydi y mi pzyt nam gedy yny tarren
honn. nyt da im yndi ac nyt digrif. nyt gOenith. nyt
keirch im. kynny cheiffych ditheu wneuthur cam
im. Arthur adywaOt. ^ytyzdzOc itti
ydeuthumi
yma. namyn y geiffaO y karcharaOz yffyd gennyt. Mi
arodaf y carcharaOz ittiac ny darparyffwn yrodi y
neb. yic ygyt a hynny vy nerth am pozth a geffy
di.
f gOyz adywaOt Ozth arthur. arglOyd dosdi
adzef ny elly di uynet ath lu y geiffaO peth moz uan
 """
\j

uw yftlliw ufluttf. Slvrtniv

wf w
(u'iflrtii mahMi urtt inoouMi.

Wfr vtvifl^i, dovti0f tf^t

Vrttw y #UT, ac^f (ban r:

uvr j)flH*wH) uvt fer ifrti w .

'
aim im
ittu
rtJiMit^mt:():(f
tiittmt ymu .umitim vfi^<
, mt mvtttl
834 J IRulbwcb anfc Ivoen. 129

ar rei hynn. Arthur a dywaOt. dOzhyz gOalftaOt

ieithoed itti
y mae iaOn mynet yz neges honn. |fz
holl ieithoed yffyd gennyt. a chyfyeith 6yt ar rei
ozadar ar anniueileit. JJidoel ittiymae iaOn myn-
et y geiffaO dy geuynderO y6. gyt am gOyz i.
1[ei
*
abedwyz. gobeith yO gennyf y negef yd eloch
ymdanei y chaffel. JjOch im yz neges honn. ^erdet
clozugant racdunt hyt att vOyalch gilgOzi. douyn
aozuc gOzhyz idi yzduO aOdoft ti dim yOzth uabon
uab modzon. aducpOyt ynteir noffic odyrOng y vam
arparet. ^uOyalch adywaOt. pandeuthumi yma
gyntaf. eingon gof aoed yma. a minneu ederyn
ieuanc oedOn. ny wnaethpOyt gOeith arnei. namyn
trauu uyggeluin arnei bob ucher. HediO nyt oes
kymmeint kneuen o honei heb dzeulaO. dial du6 arnaf
ochigleu dim yOzth ygOz aovynnOch chOi. JPeth
i

yffyd iaOn hagen. adylyet ymi y wneuthur ygen-

nadeu arthur mi aegOnaf. Kenedlaeth vileit yffyd
gynt rithOys du6 no mi. mi aaf yn gyuarwyd ragoch
yno. |pyuot aozugat hyt ynlle yd oed karO redynure.
KarO redynure yma ydoetham niattat. kennadeu
arthur kany Odam aniueil hyn no thi. dywet. awdoft
di dim yOzth uabon uab modzon. aducpOyt yndeir

nofficy Ozth y uam. ^

karO adywaOt. JPandeuthumi

yma gyntaf. nyt oed namyn vnreit oboptu ympenn.

ac nyt oed yma goet namyn un o gollen derwen. ac

ytyfwys honno yndar can keing. 8c ydygOydOys

ydar gOedy hynny. ahediO nyt oes namyn Oyftyn
coch o honeL ^z hynny hyt hediO yd 6yf i yma. ny
chigleu i dim oz neb aouynnOch chGL jfy'm'i hagen
K
130 IRulbwcb anb <>lwen. [835.

*
auydaf gyfarOyd yOch kanys kennadeu arthur yOch
hytlle ymae aniueil gynt arithOys duO no mi. Jyuot
aozugant. hyt He ydoed cuan cum kaOlOyt. cuan c6m
caOlOyt yma ymae kennadeu arthur. clOdoft di dim
yOzth vabon vab modzon aducpOyt t c"~ f ei afgOypOn
mi aedywedOn. yandeuthum i yma gyntaf. y cOm
maOz awelOch glynn coet oed. Sic ydeuth kenedlaeth
o dynyon ac y diuaOyt. ac y tyuOys yz eil coet
idaO.

yndaO. clr trydyd coet y6 hOnn. aminneu neut ydyd-

ynt yn gynyon boneu vy hynny hyt hediO.
efgyll. yz

ny chiglefi dim oz g6z aouynnOch chOL Mi hagen

auydaf gyuarwyd y genadeu arthur. yny deloch hyt
He ymae yzanniueil hynaf yffydynybyt hOnn. a
mOyaf adzeigyL eryz gOern abOy. iOzhyz adywaOt.
Jlryz gwern abOy ni adoetham gennadeu arthur
attat. youyn itt a Gdoft dim y Ozth vabon uab modzon

a due t c ""jffzeryz adywaOt.

, Mi adeuthum yma yz

yfpel! o amfer. aphanndeuthum yma gyntaf. ||aen

a oed ym. ac yar y benn ef ypigOn yfyz bop ucher.
weithon nyt oes dyznuedyny uchet. yz hynny hyt
hediO ydOyfi yma. 8cny chiglefi dim yOzth ygOz

aouynnOch chOi. onyt un treigyl yd euthum ygeiffaO

uymbOyt hyt ynllynn Hy6. Jtphanndeuthum yno i

y TIedeif uygcryuangheu y my6n ehaOc o debygu bot

vymbOyt yndaO wezs vaOz. ScytynnOys ynteuui hyt
yz affOyf. hyt pann uu abzeid im ymdianc y gantaO.
jief aOneuthum inheu mi am [836] holl garant myn-
et yggOzyf OzthaO y geiffaO ydiuetha. gennadeu a,

yzrOys ynteu y gymot ami. adyuot aozuc ynteu

attafi. ydiot dec tryuer adeugeint oegeuyn. onyt
837 J Ikulbwcb anb <>lwen.

ef awyz peth hynn ageiffOch chOi. ny Onn

oz neb i

aegOypOc, Mi hagen auydaf gyuarOydyOch hyt He

ymae*, Jpyuot aozugant hyt He yz oed. |)ywedut
aozuc yz eryz. JJhaGc Ilyn IliO mi adeuthum attat.
gan gennadeu arthur youyn aOdoft dim yGzth vabon
nab modzon aducpOyt ynteir noffic yOzth yuam.
If gymeint awypOyf mi ae dywedaf. dan bob IlanO
i

ydaf arhyt yz auon uchot hyt pandelOyf hyt ym

i

ach mur kaer loyO. ac yno y keueis

ny cheueis eir-
i.

moet odzOc ygymeint. ac mal ycrettoch doet un ar

uyndOy yfgOyd i yma o honaOch. ac yfef ydaeth
ardOy yigOyd yi ehaOc. kei a gOzhyz gOalftaOt ieithoed.
J[c y kerdaffant hyt pann deuthant am y uagOyz ar
ynyuyd kOynuan agriduan aglywynt am
karcharaOz.

yuagOyzacOy. Ozhyz adywaOt. padyn agOyn yny

maendy hOn, aOz yffit le idaO y gOynaO yneb
i

yffyd yma. Mabon uab Modzon yffyd yma ygcarch.

ac ny charcharOyt neb kyn doftet yn IIOzO carchar
ami. na charchar Hud IlaO ereint. neu garchar greit
mab eri. es obeith gennyt ti ar gaffel dy ellOng ae

yz eur ae yz aryant ae yz golut pzeffennaOl. ae yz

catwent ac ymlad. If gymeint o honof i a gaffer
ageffir dzGy ymlad. "fmchoelut o honunt Oy odyno.
* lie
adyuot hyt yd oed arthur. Jpywedut o honunt
y He yd oed mabon uab modzon ygkarchar. OyffyaG
aozuc arthur milwyzyzynys honn. amynet hyt
ygkaerloyO ylleydoed mabon ygkarchar. Mynet
aozuc kei abedwyz ardOy yfcOyd y pyfc. tra yttoed
vilwyz arthur yn ymlad ar gaer. rOygaO o gei y uagOyz
a chymryt y carcharaOz ar y geuyn. He ymlad ar gCyz
K 2
132 Ikulbwcb anfc Iwen. [837 b.

ualkynt ar gOyz. Jit ref ydoeth arthur amabon

gantaO yn ryd~ ~
ywedut aozuc arthur. beth laOnhaf weithon
y geiffaO yn gyntaf 01 annoetheu. ^aOnhaf
yO keiffaO deu geneu gaft rymhi. awys heb yzarth ur
padu ymaehi. ^mae hebyzun yn aberdeugledyf.
Jyuot aozuc arth" hyt ynty tringat yn aber cledyf.
A gouyn aozuc OzthaO. aglyweift ti yOzthi hi yma.
JPyrith ymae hi. "Ifnrith bleidaft heb ynteu. 3,e
deu geneu genthi yd ymda. l|i a ladaOd vy yfgrybul
ynvynych. ac ymae hi iffot ynaber cledyf ymyOn
gogof. Sef aozuc arthur gyzru ym pzyt wenn y long
ar uoz. He ereiH ar y tir y hela yz aft. 3,e chylchynu
ur
uelly hi ae deu geneu. EC eu dat rithaO o duO y arth
yneurith ehunein. wafcaru aozuc IIu arthur bob
un bob deu
ydoed gOythyz mab greidaOl. dydgOeith
ual

Hd
ua
yn kerdet dzos vynyd. y clywei leuein agrid-
oed euclybot. ftchub aozuc ynteu
girat. clgarfcon
*
parth ac yno. He malydeuth yno difpeilaO cledyf
awnaeth. 8 Had y tOynpath Ozth ydayar. ac eydiffryt
uelly rac ytan. ydywedaffant Oynteu OzthaO^
Sic

J)6c uendyth duO ar einym gennyt. ar hynn ny allo

dyn vyth ywaret. ni adoOn ywaret itt. I|6ynt6y
wedy hynny adoethant arnaO heftaOz Hinat. anodes
yfpadaden pennkaOz ar culhOch yn ueffuredic oil heb
dim yn eiffeu o honunt eithyz un Hinhedyn. ar moz-
grugyn cloffadoeth ahOnnO kynnynos~
yttoed gei abedwyz yn eifted ar benn pum-
lumon. argarn gOylathyz ar wynt mOyaf yny
837 c.] ikulbwcb anb Iwen. 133

ac 6ynt aOelynt
byt. echych aOnaethant yneukylch.
vOc ma6z parth ardeheu ympeH yOithunt heb dzoffi
dim gan y g6ynt~ lc yna y dywaOt kei. myn TIaO
vyngkyueillt. fylldy racco tan ryffOz. JfryffyaG a
ozugant parth ar mOc. a dyneffau parth ac yno dan
ymardifgOyl obeli, yny uyd diHu? uareuaOc yndeiuaO
baed coet. Hyna hagen yryffOz mOyaf aochelaOd
arthur eiryoet. 1|eb y bedwyx yna Ozth gei. 3,e hat-
waenoft di ef. atwen heb y kei. Ityna dillus uarruaOc.
nyt oes yny byt kynHyuan adalyo dmtwyn, keneu
greit uab eri. namyn kynllyuan ouaryf y gOz awely
di racko. clc ny mOynhaa heuyt onyt yn vy6 y tynnir

achyllellpzenneu oe uaraf. kanys bzeu uyd ynuarO.

||ae ankynghcu ninneu 6zth hynny heb ybedwyz.
adOnef heb y kei y yffu ywala <n kic. agOedy
*
hynny kyfcu aOna. Wza yttoed ef yn hynny y
buant Oynteu yngOneuthur kyltellbienneu. JanOybu
gei yndiheu y uot ef yn kyfcu. gOneuthur poll aozuc
danydzaet mOyhaf yny byt. atharaO dyznaOt arnaO
anueitraOl y ueint aoauc. Sewafcu ynypOTI hyt pan
daroed udunt y gnithiaO ynHOyx ar kyllellbzenneu y
uaryf. agOedy hynny ylad yngObyl. J[codyna
ydaethant elldeu hyt ygkelli wic ygkernyO. adiyn-
ITyuann ouaryf dillus uaruaOc gantunt^ aerodi a
oiuc kei yn IlaO arthur. ^c yna y kanei arthur yt

eglyn hOnn. ^ynnllyua aozuc kei. o uaryf dillus

uab eurei. pei^ach dy angheu uydei^ JLc am hynny
y fozres kei hyt pan uu abzeid yuilwyz yz ynys honn

tangneuedu y rOng kei ac arthur. JLc eiffoes nac yt

anghyfnerth ar arthur^ nac y* Had y wyz. nyt ymyz-
134 IRulbwcb anb <S>lwen. [837 d.

rOys kei yn reit gyt ac ef o hynny allan. jlc yna y

dywaOt arthur. J?eth iaOnaf weithon ygeiffaO 01
annoetheu. ^aOnaf yO keiffaO dzutwyn keneu greit
uab ^ynno hynny ychydic ydaeth creidylat
eri.

uerch lud laO ereint gan wythyx mab greidaOl. a

chynn kyfcu genthi dyuot gOynn uab nud ae dOyn
y ^ynnuIIaO Hu o wythyz uab greidaOl. 2, dyuot
treis.

y ymlad a gOynn mab nud. a gomot o wyn^ a dala

greit mab eri. aglinneu eil taran. a gOigOft letlOm.
a dyfnarth y uab. a dala o penn uab nethaOc. a
nOython. achyledyz wyllt yuab. a Had nOython aoxuc
adiot y gallon. achymheH arkyledyz yffu callon y
dat. Ac am hynny ydaeth
kyledyz yggOyTIt. lybot
o arthur hynny. dyuot hyt ygogled. adyuynnv
1

aozuc ef gOynn uab nud attaO. * agellOng y wyzda

y gantaO oe garchar. a gOneuthur tangneued y rOng
gOynn mab nud agOythyz mab greidaOl. jlef tang-
neued awnaethpOyt. gadu y uoaOyn yn ty y that yn
diuOyn ozdOybarth. J[c ymlad bobduO kalan mei
uyth hyt dyd bzaOt 01 dyd hOnnO aHan. y rOng gOynn
agOythyz. 9run aoiffo onadunt dydbzaOt kymeret

yuozOyn. JtgOedy kymot ygOyzda hynny uelly. y

kauaf arthur mygdOn march gOedO~ 8 chynnHyuan
cOzs cant ewin.KOedy hynny ydaeth arthur hyt
ynllydaO. amabon uab mellt gantaO. agOare gOallt
euryn ygeiffaO deugi glythmyz lewic. JlgOedy eu
kaffel ydaeth arthur hyt yggozllewin iwerdon y
geiffaO gOzgi feueri. He odgar uab aed bzenhin iwerdo
gyt ac He odyna yd aeth arthur yz gogled. ac y
ef.

delis kyledyz wyllt. He yd aeth yfkithyiwynn penn-

837 e.] Ikulbwcb anb <>lwen. 135

beid. 8c ydaeth mabon mab

meTIt adeugi glythuyz
ledewic ynylaO. adzutwyn geneu greit mab eri. ac

yd aeth arthur e hun yz erhyl. 8 chauall ki arthur

ynylaO. Jlc yd efgynnOys ka6 obzydein arlamrei
kaffec arthur. ac achub yz kyfuarch. JLc yna y kym-
erth kaO obzydein nerth bOyeTIic. acynwychyz
trebelit y doeth ef yz baed. EC y holldes y benn yn

deu banner. Jtchymryt aozc kaO yz yfgithyz. l|yt

ykOn anottayffei yfpaden argOlhOch aladaOd ybaed.
namyn kauall ki arthur ehun,
Had yfgithyzwyn bennbeid yd aeth ar-

aeniu ur er * wic yngkernyO.

HdOedy
th hyt yngkelli
ac odyno ygyzrOys menO mab teirgOaed yedzych
a uei y tlyffeu y rOng deugluft tOzch trOyth. rac fal-

wen oed uynet yymdaraO ac ef. ac onybei y tlyffeu

gantaO. diheu hagen oed y uot ef yno. l|eur daroed

idaO diffeithaO traean iwerdon. Uynet aozuc menO
yymgeis ac Oynt. ^efygOelas Oynt ynefgeir oeruel
yn Ifwerdon. JtcymrithaO aozuc menO ynrith eder-
yn. 9 difgynnu aOnaeth uchpenn ygOal. ncheiffaO
yfglyffyaO un oz tlyffeu y gantaO- ac ny chauas dim
hagen namyn un oewrych. ^yuodi aozuc ynteu
yn wychyzda. ac ymyfgytyaO hyt pan ymozdiwed-
aOd peth oz gOenOyn ac ef. (D dyna ny bu dianaf
menO uyth. @yzru o arthur gennat gOedy hynny
ar odgar uab aed bzenhin iwerdon. y erchi peir di-
0:nach wydel maeridaO. ^rchi ootgar idaO yrodi.
*Y dywaOt diOznach^ du6 awyz pei hanffei well o
weletun olOc arnaO nafkaffei. adyuot o gennat arth-
ur
ur anac genthi o Iwerdon.. ^ychOynnu aozuc arth
136 Ikulbvocb anfc Iwen. [838.

acyfgaOn niuer ganthaO amynet ympzytwen y long,

adyuot y ywerdon. adygyzchu ty diOnnach Oydel a
cmigant. dOelfant niuer otgar eu meint. agOedy

bOyta onadunt acyuet eudogyn. erchi ypeir aomc

ur
arth .
Y^ywaOt ynteu pei af rodei yneb. yrodei
Cith eir odgar bzenhin ^werdon. iOedy Heueryd
nac udunt. Kyuodi aozuc bedwy* acymauael yny
*
peir. ae dodi ar geuyn hygOyd g6as arthur. bzaOt
oed hOnnO unuam ygachamOzi g6as arth ur ^ j@kf
oed yfOydef ynwaftat ymdOyn peir arthur a dodi
tan ydana6~ Heglyt olenlleaOc Oydel yg kaletvOlch.
ae eHOng ar y rot. a Had diOznach wydel ae niuer
achan. Jpyuot Huoed Jwerdon ac ymlad ac 6y. B
gOedy ffo y Huoed achlan. mynet arthur aewyz yn
eugOyd yny Hong, arpeir ynllaOn ofOHt iOerdon
gantunt. adifkynnu ynty HOydeu mab kel coet ym
pozth kerdin yndyuet. acyno ymae meffur ypeir
ur

H yna ykynnuIlOys arth a oed

ynteir ynys pzydein^ ae their
ogynifyOz
rac
8c aoed ynfreinc allydaO. H nozmandi agOlat yi haf.
ynys.

ac aoed o gicOz dethol. a march clotuaO*. ac yd

aeth ar niueroed hynny oil hyt yn iOerdon. 8c y bu

ouyn maO* ac ergryn racdaO yn Iwerdon. A gOedy

difgynnu arthur y% tir. dyuot feint Iwerdon attaO y
erchi naOd idaO. Ac
yrodes ynteu naOd udunt hOy.
acyrodaffant Oynteu eu bendyth idaO ef. J)yuot a
ur
oiuc gOyz iwerdon hyt att arth arodi bOyttal idaO.

Jyuot aomc arthur hyt yn efgeir oeruel yn IOerdon.

yny He yd oed tOzch trOyth. ae feithlydyn moch gant-
aO. geHOng kOn arnaO o bop parth. ydyd hOnnO
839J Ikulbwcb anb <>lwen. 137

educher yd ymladaOd y gOydyl ac ef. Ifthynny pym-

het ran y iwerdon aOnaeth yndiffeith. athrannoeth

ydym*ladaOd teulu arthur ac ef. namyn agaOffant o

dzOc y gantaO. ny chaOffant dim o da. "f trydyd dyd
yd ymladaOd arthur ehun ac ef naOnos. a naO nieu.
nyladaOd namyn un parchell oe uoch. douynnOys y
gOyi y arthur peth oed yftyz yz hOch hOnnO. dy- ^
waOt ynteu~ bzenhin uu. ac am y bechaOt y rithOys
duO ef ynhOch. Ciyzru aOnaeth arthur gOzhyt gOal-
ftaOt ieithoed. y geiffaO ymadzaOd ac
Hynet aozuc
ef.

gOzhyz ynrithederyn. adifgynnv aOnaeth vchbenn y

wal ef ae feithlydyn moch. ftgouyn aozuc g6:hyz
gOalftaOt ieithoed idaO. %i y g6z athwnaeth ary
de!6 honn. 01 gellOch dywedut. yharchaf dyuot un o
honaOch y ymdidan ac arthur. GOitheb aOnaeth
grugyn gOiych ereint. mal adaned aryant oed y
wrych oily ffoid y kerdei argoet ac ar uaes y gOelit
ualyllithzei y wrych. ^ef atteb arodes grugyn. Myn
y gOr an gOnaeth ni ar y delO honn. ny wnaOn. ac ny
ur
dywedOn dim yi arth ed digaOn odiOc aOnathoed
.

ur
duO ynni. angOneuth arydelO hon. Kyny deleOch
chOitheu y ymlad ani. Mi adywedaf yOch ydymlad
arth
ur
am y grib ar eHyn ar gOeHeu yffyd rOng deu
gluft tOich trOyth. l|eb y grugyn hyt panngaffer y
eneit ef yngyntaf. ny cheffir ytlyffeu hynny. J|r
boze auozy ykychOynnOnni odyma. ScydaOn ywlat
ur
arth ar meint mOyhaf aallom ni o diOc aOnaOn yno.

^ychOyn aoiugant hOy ar ymot parth achymry. EC

yd aeth [840] arthur ae luoed ae ueirch ae gOn ym
pzytwen. atharaO lygat ymwelet ac Oynt. Jifgynnu a
138 Ikulbwcb anb <)lwen. [840*

Onaeth tOzch trGyth ympoith cleis yndyuet. Jyuot a

ozuc arthur hyt ym mynyO y nos honno. jannoeth W
dywedut y arthur eu mynet heibaO. ac ymoidiwes a
ozuc ac ef yn Had gOarthec kynnwas kO*r y uagyl. j|

gOedy Had aoed yndeugledyf odyn a mil kynndyuot

ur
arthur. zpandeuth arth ykychOynnOys tOzch

trOyth odyno hyt ympieffeleu. jpyuot arthur alluoed

ybyt hyt yno~ dyzruaoiuc arthur ywyz yi erhyL
Jlly.athmchmyi. adzutwyn keneu greit maberi yn
ylaO ehun. ^gOarthegyt uab kaO yghongyl arall. B
deugi glythmyi letewic ynylaO ynteu. J[bedwyz a
chauall ki arthur ynylaO ynteu. areftru aozuc y

milwyi oil o deu tu nyuer. Jj)yuot tri meib cledyf

divOlch. gOyi agauas clot maOi ynllad yfgith^wyn
pennbeid^ ^cyna y kychOynnOys ynteu olynn ny-
uer. ac y doeth y gOm kerOyn. 8c y rodes kyuarth
yno. J[c yna y TladaOd ef bedwar ryffOt y arthur.
gOarthegyd mab kaO atharaOc allt clOyt. areidOn uab
eli atuer. ac ifcouan hael. ^gOedy Had y gOyi hynny^
y rodes yi kyuarth udunt ynyHe. ac ylladaOd
eil

gOydae uab arthur. ftgarfelit wydel. agleO uab yfcaOt.

Jlc ifcaOyn uab panon^ 8e doluryaO ynteu yna a
OnaethpOyt. Jlrboie ymbzonn ydyd dzannoeth yd
ymozdiwedaOd rei 01 gOyz ac ef. jlcyna y IladaOd
huandaO. agogigO*. aphenn pingon. tri
gOeis gleOlOyt
gauaeluaOz^ hyt nafgOydyat duO was yn ybyt ar y
helO ynteu. eithy* Haefgenym ehunan gOi ny hanoed
well neb ohonaO. J[c y gyt ahynny y HadaOd HaOer
o wyz y Olat. a gOlydyn faer penfaer y arthur. jlc
yna yd ymozdiwedaOd arthur ympelumyaOc ac ef. 9c
841J Ikulbwcb anb <>lwen, 139

yna ylladaOd ynteu madaOc mab teithyon. agOyn mab

*
tringat <X)ab neuet 8c eiryaOn pennllozan. JLc odyna
yd aeth ef hyt yn aber tyOi. He yno y rodes kyuarth
udunt. acyna ylladaOd ef kynlas mab kynan. a
gOilenhin bzein freinc. odyna yd aeth hyt ygglynn
yftu. yna ydymgollaffant ygOyz arcOn acef.
JLc
ur
Jyuynnu aozuc arth gOyn uab nud attaO. agouyn id-
aO aOydyat ef dim yOzth tOzch trOyth. vdywaOt ynteu
naf gOydyat. Y
hela ymoch yd aeth y kynnydyon yna
oil. hyt yndyffryn IlychOz. ac ydigribyOys grugyn
gOallt ereint udunt. a HOydaOc gouynnyat. 8c y Hadaff
ykynnydyon hyt na diengis dyn yn vyO o nadunU
ur
namyn ungOz. jlef aoiuc arth dyuot ae luoed hyt
He ydoed grugyn allOydaOc. a gellOng yna arnad-
unt aoed ogi rynodydoed yn IlOyi. Ac Oith yi
a6z adodet yna ar kyuarth. y doeth tOzch trOyth
ac y diffyith Oynt. Ac yt pan dathoedynt dzos uoz
iwerdon. nyt ymwelfei ac Oynt hyt yna~ JJpygOydaO a
OnaethpOyt yna agOyz achOn arnaO. ^mrodi y
gerdet o honaO ynteu. hyt ym mynyd amanO. jlc
yna y Has banO oeuoch ef. ac yna yd aethpOyt eneit
dzos eneit ac ef. ac y IladOyt yna tOzch IlaOin. ac yna

y Has arall oe voch^ gOys oed y en6. ac odyna yd

aeth hyt yn dyffrynn amanO. ac yno y Has banO a
bennwic. !^yt aeth odyno gantaO oeuoch ynvyO.
namyn grugyn gOallt ereint. allOydaOc gouynnyat.
z He hOnnO yd aethant hyt yn llOch eOin. 9c ydymoz-
diwedaOd arthur acef yno. ^odi kyuarth aOnaeth
ynteu yna. 8c yna ylladaOd ef echel uozdOyttOH. ac
arOyli eil gOydaOc gOydaOc gOyz. allaOer owyz achOn
140 IRulbwcb anfc <>lwen. [842.

heuyt. ac ydaethant odyna hyt ynHOch taOy.

aOnaeth grugyn gOrych ereint acOynt yna. ac yd aeth
grugyn odyna hyt yndintywi. ^|c odyna ydaeth
hyt ygkeredigyaOn. ac eil. a thzachmyz gantaO. a
HiaOs gyt acOynt heuyt. 8c ydoeth hyt yggarth
* Has
gregyn. acyno y y ITOydaOc gouynnyat yny
myfc. ac ylladaGd ruduyO rys. allaOer gyt ac ef.
JLcyna yd aeth IlOytaOc hyt yn yftrat y6. JLc yno y
kyuaruu gGyz HydaO ac ef. ac yna y HadaOd ef hir

peiffaOc bzenhin HydaO. a Hygatrud emys a gOzbothu.

eOythred arth" vzodyz yuam. j|c yna yUas ynteu.
WOzch trOyth a aeth yna y r6ng taOy ac euyas. d6yf-
fyaO kernyO adyfneint oarthur yny erbyn hyt yn
aber hafren. adywedut aozuc arthur Oxth vilOyz yz
ynys honn. l6ich trOyth aladaOd HaOer om gOyz.
Myn gCzhyt gOyz nyt ami yn uyO yd aho ef y gernyO.
nys ymlityafi ef bellach. namyn mynet eneit dzos
eneit ac ef awnaf. OneOch ch6i aOnelhoch. Jlefa
daruu o gyghoz gantaO eTIOng kat o uarchogyon. a
chOn yz ynys gatunt hytyn euyas. ac ymchoelut
odyno hyt yn hafren. ae ragot yno ac aoed o vilwyz
pzouedic ynyz ynys honn. ae yzru anghen yn anghen
yn hafren. amynet aOnaeth mabon uab modzon gan-
ta6 ar wynn mygdOn march gOedO yn hafren. a gozeu
mab cuftennin. a menO.
<X)ab teirgOaed y rOng Hynn

IliOan acaber gOy., adygOydaO o arthur arnaO. a ryff-

wyz p^dein gyt ac ef. J)yneffau aozuc ofla gyllelT-
ur
uaOz. a manaOydan uab Hyz. a chacmOri gOas arth ^

agOyngelli.adygrynnyaO yndaO. ^[cymauael 301

gyntaf yny ae
tract,
gleicaO o honunt yn hafren. yny
843 J Ikulbwcb anb I wen.

yttoed ynllenOi ody uchtaO. Jhathu amOs o uabon

uab modzo oz neilparth. achael yz ellyn y gantaO. JLc
ozparth arall ydygyzchOys kyledyz wyllt yar amOs
arallgantaO ynhafren. ac yduc y gOelleu y gantaO.
l|ynn kaffel diot y grib. kaffel dayar o honaO ynteu
aedzaet. acozpan gauas y tir nyallOys nachi nadyn
na march y ganhymdeith hyt pan aeth ygernyO.
T|oc agaffat odzOc yn keiffaO y tlyffeu hynny y gantaO.
gOaeth agaffat ynkeiffaO diffryt y deuOz rac eubodi.
IjacmOzi ual y tynnit ef yuynyd y tynnei deu uaen
ureuan ynteu * yzaffOys. fla gyllelluaOz ynredec

yn ol y tOzch. y dygOydOys y gyHeH oe wein ac y kolles.

aewein ynteu gOedy hynny ynllaOn oz dOfyz. ual y tyn-
nit ef y uynyd y tynnei hitheu ef yz affOys. dyna yd
aeth arthur alluoed hyt pan ymozdiwedaOd ac ef yg

kernyO. Care oed a gafat o dzOc gantaO kynno hynny

y Ozth a gaffat yna gantaO yn keiffaO y grib. dzOc y

gilyd ykaffat ygrib y gantaO. Ac odyna y holet ynteu

ogernyO. clcy gyzrOyt yzmoz ynygyueir. !^ywybu-
Oytvyth o hynny aHan pale yd aeth acanet acaeth-
lem gantaO. JLc odyno yd aeth arth" y ymeneinaO ac
y uOzO y ludet y arnaO hyt ygkelli wic ygkernyO*- ~ ~
oarth ur aeef. aoes dim weithon oz
anoetheu heb gaffel. "^ dywaOt vn oz gOyz.
y widon ozdu merch y widon ozwen openn
oes. gOaet
nant gouut yggOzthtir uffern. ^ychOyn aozuc arth ur
parth ar gogled. a dyuot hyt He yd oed gogof y
wrach~ JL chynghozi owynn uab nud. agOythyz uab
greidaOl gellOng kacmOzi. ahygOyd y uraOt.yymlad
ar wrach. flc ual ydeuthant y myOn yz ogof y hachub
142 Ikulbwcb anb Iwen. [844.

aozuc y wrach. Ac ymauael yn hygGyd herOyd

gOallt y benn. ae daraO yzIIaOz deni. f[c ymauel o

gacmGzi yndi hitheu.herOyd gOallt yphenn. ae thynnu

yar hygOyd yz IlaOz. ac ymchoelut aozuc hitheu ar
kacmOzi. ac eu dygaboli ylldeu. ac eu diaruu. ae gyzru
ur
allan dan euhub ac eu hob. a IlidyaO aozuc arth
owelet ydeu was hayachen., wedy eu Had acheiffaO
achub yz ogof. He yna y dywedaffat gOynn a gOythyz
OzthaO. nyt dec ac nyt digrif genhym dy welet yn
ymgribyaO agOzach. geHOng hiramren ahir eidyl

yzogof. a mynet aozugant. ^cozbudzOc trafferth

y deu gynt. gOaeth uu dzafferth ydeu hynny. hyt naf

gOypei duO y vn ohonunt ellpedwar allu mynet
ozlle. namyn mal ydodet ellpedwar. arlamrei kaffec
ur
arthur. yna achub aozuc arth dzOs yz ogof. He
J[c
yar ydzOs a uyzyei y wrach acharnwennan y gyHell.
ae tharaO am y hanner yny uu yn deu gelOzn hi.
a *
chymryt aozuc kaO o bzydein gOaet y widon
aegadO ganthaO

H yna y kychOynnOys
cuftennin gyt ac ef.
kulhOch.
ar faOl

yfpadaden pennkaOz- ar anoetheu gantunt hyt ylys.

gozeu uab
8.

a buchei dz6c y

JtdyuotkaO o bzydein y eillaO y uaryf. kic achzoen

hyt afgOzn ar deugluft yn ac y dyOaOt kulhOch.
IlOyz.
a eillOyt itti Oz. ^iHOyt heb ynteu. ae meu y min-
neu dy uerchdi.weithon. ||eu heb ynteu. acnyt reit
itt diolOch ymi hynny. namyn diolOch y arthur y gOz
ae peris itt. (Dm bod i
nys kaffut ti hi vyth. am
heneit inheu ymadOs y6 ydiot. j|c yna ydymauael-
aOd gozeu mab cuftennin yndaO herOyd gOallt ypenn.
844J Ikulbwcb anfc Iwen. 143

JtelufgaO ynyolyadom. allad ypenn aedodi arbaOl

y ^goiefgyn ygaer acnuc aegyuoeth. Hr
gatlys.
nos honno ykyfcOys kulhOch gan olwen. Hhiauu
un wreic idaO trauu vyO. JlgOafcaru Huoed arth ur
paOb y wlat. JLc uelly y kauas kulhOch olwen merch
yfpadaden penn kaOz*. ~ *. *,
H4 [555.

1Rbonabw\>'s Bream.

ftzeu&ftpt
adaOc uab maredud aoed idaO powys yny
^ef y6 hynny opozfozd hyt yg
theruyneu.
*
gwauan yggwarthaf arwyftli. Jfcynyz am-
fer hOnnO bzaOt aoed idaO. nyt oed kyuurd gOzac
ef. Sef oed hOnnO Ifozwoerth uab maredud^ 8h6nn6
J vS/

agymerth goueileint maOz yndaO atluiftOch owelet

yi enryded ar medyant aoed y v*a6t ac ynteu heb
dim~ JlcymgeiffaO aoauc ae gedymdeitho aevzod-
oxyon maeth. ac ymgyghoz acOynt beth awnelei am
hynny\, jief agaOffant yneukyghox. eHOng rei o
nadunt y erchi goffymdeith idaO. fef y kynnigywys
madaOc idaOc, y pennteuluaeth achyftal ac idaO ehun.
a meirch ac arueu. ac enryded*, 9 gOzthot hynny a
oiuc iozwoerth. a mynet ar herO hyt ynlloeger. a
Had kalaned allofgi tei. adala karcharozyon aozuc
^ozwerth. Schyghoz agymerth madaOc agOyz poOys
ygyt acef. ^ef ykaOffant yneukyghoz goffot kanwr
ym pop tri chymOt ym powys oe geiffaO^ JL chyftal
ygOneynt rychtir powys. oaber ceiraOc ymallictOn
ver ynryt wilure arefyznOy. artri chymOt gozeu
556.] IRbonabw^'0 Dream, 145

oed ym powys. ar ny vydei da idaO ar teul\i ym po-

wys. arnybei da idaO yny rychtir hOnnO~ ahytyn

nillyftOn trefan yny rychtir f>OnnO yd ymrannaffant

ygOyzhynny. HgOz aoedarykeis hOnnO. fef oed

* a,c
y enO 1[pnabOy. y doeth ronabOy a chynnwric
vzychgoch gOz ovaOdOy. achadOgaOn vzas gOz ovoel-
ure ygkynlleith y ty heilyn goch uab kadOgaOn uab
idon yn ran. ^phan doethant parth ar
ty. Jkf y
gOelynt hen neuad purdu tal unyaOn. amOc ohonei
digaOn y ueint. JL phan doethant y myOn y gOelynt
laOz pyllaOc anwaftat. yny He ybei vzynn arnaO. a

bzeid y glynei dyn arnaO rac Hyfnet y IlaOt gan viff-

Oeil gOarthec aetrOnc. yny Tie ybei bOII dios vyn-

Ogyl ytroet ydaei ydyn gan gymyfc dOfyx athzGnc

y gOarthec. agOzyfc kelyn yn amyl ar y IlaOi. gOedy
ryyffu ox gOarthec eu bzic.Jlphan deuthant y kynt-
ed y ty y gOelynt partheu Ilychlyt goletlOm. a gOz-
wrach ynryuelu aryneiHparth, aphandeelei annOyt
arnei y byryei arffedeit oz us ampenn y tan hyt
nat oed haOd y dyn oz byt diodef y mOc hOnnO yn

mynet y myOn ydOy ffroen. ac ar y parth araH y gOel-

ynt croen dinaOet melyn ar y parth. & blaenbzen oed
gan vn onadunt agaffei vynet ar y croen hOnnO.
flgOedy euheifted gof aoiugant yzwrach padu yd
5

oed dynyon y ty. flc ny dywedei y wrach Ozthunt

namy g^Ozth gloched. 8c ar hynny nachaf y dynyon
yn dyuot. gOz coch goaruoel gogrifpin. a beich gOzyfc
ar y gefyn. a gOzeic veinlas vechan. a cheffeilOzn genti
hithev. 8 glafreffaOu awnaethant arygOyz. achyn-
neu tan gOryfc udut a mynet ypobi aozuc ywreic.
L
146 IRbonabwp's Bream. [557.

a dOyn y bOyt bara heid a chaOs aglaftGfyz

udunt.
llefrith. 8carhynny nachaf dygyuoz owynt aglaO

hyt nat oed haOd yneb vynet yzaghenedyl. ac rac

an*nefmOythet gantunt eu kerdet dyffygyaO abzug-
ant amynet ygyfgu. JlphanedzychOyt y dyle nyt
oed arnei namyn byzwellt dyfdlyt chOeinHyt. aboneu
gOzyfc yn amyl trOydaO. 8 gOedy ryuffu oz dinewyt
ymeint gOellt a oed uch eu penneu ac is eu tract
arnei. Jfzeckan lOytkoch galetlom toll
adannOyt
arnei. 8 Ilenlliein vzaftoll trychwanaOc aruchaf y
vzeckan. agobennydIletwac flthudet govudyz idaO
ar warthaf y Henlliein. 8c y gyfcu yd aethant. 8 chyf-
cu a difgynnOys ar deu gedymdeith ronabOy yn trOm.

gOedy y goualu oz chwein ar an nefmOythder. J[ ron-

abOy hyt na aHei na chyfcu na gozffowys. medylyaO
aozuc bot ynllei boen idaO mynet argroen ydina-
wet melyn yr parth y gyfgu. Jlc yno y kyfgOys. Jtc
yngytneit acydaeth hun ynylygeit yrodet dzych
idaO y vot ef ae gedymdeithon yn kerdet ar traOs
maes. argygroec aeohen aevzyt adebygei yuot
parth a ryt ygroe? arhafren. J[c val ydoedynkerdet
yclywei tOzyf. achynhebzOyd yz tOzyf hOnnO nyfry-
glyOffei eiryoet. Jlc edzych aozuc dzae gefyn. Jlef y
gOelei gOzaenc penngrych melyn. ae varyf yn newyd
eiHaO y ar varch melyn. ^[c open ydOygoes a thai y
deulin y waeret yn 9 pheis o bali melyn am y
las.

marchaOc.wedy ry wniaO ac adaued glaf. & chledyf

eurdOzn ary glun. HgOein ogozdwal newyd idaO.
Jcharrei oledyz ewic. JlgOaecerni o eur. JLc ar
warthaf hynny Henn o pali melyn wedy ry wniaO a
558J IRbonabwp'0 Dream. 147

fidan glas.agodzeon yllennlas acaoed las o wife

y marchaOc ae uarch aoed kynlaffet aoed kynlaffct
adeil y * ffenitwyd. acaoedvelyn ohonei aoedkyn

uelynet a blodeu y banadyL aracdzuttet ygOelynty

marchaOc^ dalaofyn awnaethant adechzeu ffo. ac
euhymlit aozuc y marchaOc. aphanrynnei y march
yanadyl y OzthaO y pellaei ygOyz y OzthaO. J[phan
ytynnei attaO y neffeynt Oynteu attaO hyt ymbzon
ymarch*, aphan ygozdiwedaOd naOd aozug-
erchi
ant idaO. dhOi ae keffOch ynllaOen. ac na vit ofyn ar-
naOch. l|avnben kan rodeift naOd ynn. adywedy
ynn pOy Oyt heb yronabOy. ^ychelaf ragot vyg
kyftlOn. ^daOc uab mynyo. Ac nyt om henO ym
clywir yn vOyaf. namyn omllyfenO. adywedy di ynni
pOy dy lyffenO. dywedaf. |[daOc cozd pzydein ym
gelwir. T|a vnbenn heb y ronabOy payftyz yth elwir
ditheu velly. ||i aedywedaf itt yz yftyz. vn oedOn
oz kenadeu yg katgamlan y rOng arthur a medzaOt

ynei. HgOz ieuanc dzythyll oedOn yna. ac rac vy

i

chwannocket y vzOydyz y ter vyfgeif y rygtunt. jlef y

er
ry6 teruyfc aozugu. pan ymgyzrei.i. yzamh a6dyz
arthur yvenegi y vedzaOtyuot yndatmaeth ac yn

ewythyz idaO. ac rac Had meibo teyzned ynys pzyd-

ein aegOyzda y erchi tagnefed. Aphandywettei
arthur yz ymadzaOd teckaf Ozthyf oz a allei. y dy-
wedwn ynneu yz ymadzaOd hOnnO yn haccraf aallOn
Ozth vedzaOt. ac o hynny y gyzrwyt arnaf ynneu id-
aOc cozdbzydein. aco hynny ydyftovet ygatgam-
lan. Ac eiffoes teirnos kynn gozffen y gatgamlan. yd

ymedeweis acOynt. Acyjdeuthum hyt ar yUech

L 2
148 IRbonabwp'0 Bream. [550.

las ympzydel ypenytyaO. Ac yno ybum

feithmlyned
ynpenydyaO. Athzugared agefei9~ Srhynny nach-
af yclywynt oed vOyolaOer noztOzOf gynt.
tOzyf
Aphan edzychaffant tuartOzyf. nachaf way melyn-
*
goch ieuanc heb varyf aheb dzaOffOch arnaO. JL
gofged dylyedaOc arnaO yarvarch maOz. Jcopenn
ydOy yfgOyd. athalydeulin ywaeret yz march ynvel-
yn. agOifcymdan y gOz opali coch gOedy rywniaO a
fidann melyn. a godzeon yllen ynvelyn. Hcaraoed

velyn oewifc ef aevarchaoed kynuelynet ablodeu

ybanadyl. 8c a oed goch ohonunt yngyngochet ar
gOaet cochaf oz byt. Jfcyna nachaf ymarchaOc yn
eugozdiwes. He yngofyn y |fdaOc agaffei ran ozdyn-
yon bychein hyny gantaO. f ran aweda ymi yrodi
mi aerodaf. bot yngedymdeith udunt ual y bun yn-
neu. fthynny aozuc ymarchaOc a mynet ymeith~ Jd-
aOc heb y ronabOy pOy oed y marchaOc hOnn. !^0a0n

bybyz uab deozthach wledic. JIc yna y kerdaffant

ar traOs maes maOz ar gygroec hy t yn ry t y groes ar
hafren. ftmiHtir yOzth yryt o pobtuyzffozd y gOel-

ynt ylluefteu arpebylleu. adygyfoz olu maOz. $Lc

y Ian yryt y deuthant. ^ef ygOelynt arthur yn
eifted myOn ynys waftat is y ryt. ac oz neiUparth
idaO betwin efcob. oz parth araTI gOarthegyt vab
flc

kaO. agOas gOineu maOz yn feuyH rac eubzonn. ae

gledeu trOy ywein ynylaO. Jlpheis achapan o pali
purdu ymdanaO. J[c yngyn wynnet y wyneb ac afcOzn
yzeliffant. 9c yngyn duet y aeleu armuchud. JLc
ny welei dyn dim oe ardOzn y rOng y venic ae lewys.
Oynnach oed nozalaO. abzeifgach oed no mein ef-
Iu1 vi ttrrtiiir

>tt
560J IRbonafcv^'s Bream. 149

keir milGz. He yna dyuot o ^daOc ac Oynteu ygyt

ac ef hyt rac bzonn arth ur achyfarch gOell id-
.

ur
aO. J)uO arodo da ytt heb yz arth .
]JPa
du idaOc y
keueift di ydynyon bychein hynny. f|i ae keueis
arglOyd uchot ar yfozd. aozuc yzamheraOd yr
flef
*
glas owenu. HrglOyd heb |[daOc beth achwerdy
di. JdaOc heb yz arthur. nyt chOerthin a Onaf nam-
yn truanet gennyf vot dynyo ky vaOhet a hynn yn
gOarchadO yzynys honn. gOedy gOyz kyftal ac ae
gOarchetwis gynt. Jfcyna ydywaOt ^daOc. ^onabOy
er
awely yvodzOy armaen yndi arlaO yx amh aOdy2.
di

gOelaf heb ef. *m o rinwedeu y maen yO. dyuot cof

yti aweleift yma heno. aphei nawelut ti ymaen ny

doei gof ytti dim o hyn o dxo. fl gOedy hynny y gOelei
vydin yn dyuot tuarryt. heb yronabOy pieu
|fdaOc
y vydin racko. rOaOn
Ifieclyn^dth 011 pebyz uab de-
oithach wledic. J[r gOyz racko a gaffant med a bia-
5
gaOt yn enryded" ^ ^tc a gaffant gozderchu merche t

teyzned ynyspiydein yndiwaravun ac Oynteu ae dy-

lyant hynny. kanys ympob reit ydeuant yny vlaen
ac ynyol. &c ny welei amgen H6 nac arvarch nacar
Oz ox vydin honno. namyn eu bot yn ky gochet ar

gOaet. yic 01 gOahanei vn oz marchogyon y 6zth

y vydin honno. Rynhebic ypoft tan vydei ynkych-
wynnu yz aOyz. JLr vydin honno yn pebyllyaO uch
yryt. JLc ar hynny ygOelynt vydin araH yn dyuot
tu ar ryt. Jlc oz kozueu blaen yz meirch y uynyd yn
gy wynnhet ar alaO. 3.C o hynny y waeret yn gy duet
ar muchud. flef y gOelynt varchaOc yn racvlaenu ac

yn bzathu march yn y ryt yny yfgeinOys y dOfyz am

150 lRbonabwp'0 Bream. [561.

penn arthur arefcob. acaoed yny kyghoz ygyt ac

Oynt. yny oedynt kynwlypet achyt tynnit ozauon.
JLc ual yd oed yn troffi penn y varch. ac atraOei y
gOas oed yn feuyll rac bzonn arthur y march ar y
*
dOyffroen ar cledyf trOy y wein. yny oed ryu-
ed beitrewit ardur nabei yffic ygkwa|aethach aikic
neuafcdn. Hthynnu aomc y marchaOc y gledyf hyt
am y hanner y wein. a gofyn idaO paham y treweift
ti vy march i. ae
yz amarch y mi ae yz kyghoz arnaf.
!^eit oed itt Ozth gyghoz. JP a ynvydzOyd awnaei y
tti
varchogaeth yn gy dzuttet ac
y hyfteynei y dOfyz
oz ryt am penn arthur ar efgob kyffegredic. ac eu

kyghozwyz yny oedynt kyn wlypet a chyt tynnit oz

auon. H inneuae kymeraf yn He kyghoz. ac ym-
choelut penn y uarch dzachefyn tu ae vydin. |da6c
heb y ronabOy pOy y marchaOc gynneu. gOas ieuanc ^
kymhennaf adoethaf awneir yny teyinas honn. adaon
uab teleffm. )P6y oed y gOz adiewis y varch ynteu.
d6as traOs fenedic. elphin uab gOydno. JLc yna y
dywaOt gOz balch telediO. ac ymadzaOd bangaO ehaOn
gantaO. bot yn ryued kyffeigaO IIu kymeint a hOnn yn
He kygyfyghet ahOnn. clc a oed ryuedach ganthaO
bot yma y^a0^honn aadaOei eubotyggOeith uadon

erbynn hanner dyd yn ymlad ac ofla gyllellwar. 8 dew-

is di ae kerdet ae na
cherdych. Miui agerdaf. Oir

a dywedy heb y* arthur. a cherdOn ninneu y gyt.

IdaOc heb y ronabOy pOy ygOz adywaOt yn gyn
ur
arutluet 6zth arth acydywaOt ygOx gynneu. dOz
.

adylyei dywedut yngynehofnet acymynnei OzthaO.

karadaOc vzeichuras uab Ilyz mariui penn kyghozOz
562J IRbonabwp's Dream. 151

ae gefynderO. Ac odyna ^daOc agymerth ronabOy

is y gil. ac y kychOynnyffont y Hu maOz hOnnO bop

bydin yny chy weir parth a chevyn digoll. jl gOedy

eudyuot hy ym perued y ry
t t ar hafren. aomc
troi

idaOc penn y varch dzaegefyn acedzych a ozuc. ron-

abOy ardyffryn hafren. $ef y gOelei dOy vydin waraf

*
yndyuot tuar ryt ar hafren. & bydin eglurwenn
yn dyuot. a Henn o bali gOyn am bop un o nadunt. a
godzyon pob vn ynpurdu. a thai eudeulin aphenneu
eu dOy goes yz meirch yn purdu. ar meirch yn gan-
we!6 oil namyn hynny. ac eu harwydon yn purwynn.
8 blaen pob un o honunt yn purdu. ^daOc heb y
ronabOy pOy y vydin burwenn racco. dOyz Ilychlyn
yO y rei hynny. a march uab meirchaOn yn tywyffaOc
ar nadunt. RefynderO y arthur yO hOnnO. Jlc odyna

y gOelei vydin a gOifc purdu am bop un o nadunt.

agodzeon pob Hen yn purwynn. acopenn eu dOy
goes a thai eu deulin yz meizch yn purwynn. ac eu
harOydon ynpurdu. JL blaen pob vn o honunt yn
purwynn. ^daOc heb y ronabOy pOy y vydin purdu
racco ~ dOyz denmarc. ac edern uab nud yntywyf-
faOc ar nadunt. JL phan oadiwedaffant y Hu. neur
difgynnaffei arthur aelu ykedym od is kaer vadon.
Hr ffozd y kerdei arthur y gOelei ynteu yuot ef ac
idaOc yn kerdet JL gOedy y difgynnv y klywei tdyf
maOi abzOyfgyl aryHu. JLr gOi auei arymyl yHv
yz aOz honn. a vydei ar eu kanaOl elchOyl. 9r hOnn a
vydei yn y kanaOl a vydei aryzymyL Sc ar hynny
nachaf y gOelei varchaOc yndyuot aHuruc ymdanaO.
ac am y varch ky wynnet y modzOyeu ar alaO gOyn-
J52 iRbonabw^s Dream. [563.

naf. achyngochet y hoelon argOaet cochaf. ahOnnO

yn marchogaeth ymplith yllu. ^daOc hebyronabOy
aeffo awna y Hu ragoL nyffoes yz amh era6dyz arthur
eiryoet. aphei clywit arnat yz ymadzaOd hOnn gOz
diuethaf vydut. namy ymarchaOc awelydi racko.
Kei y6 hOnnO. teckaf dyn a varchocka yn Hys arthur
yOkei. argOz arymyl yllu yffyd ynbzyffyaO ynol y
edzych ar kei yn marchogaeth. ar gOz yn y kanol
*
yffyd ynffo yz ymyl rac y vziwaO oz march. 8 hynny
y6 yftyz kynnOzyf y Hu. Hr hynny fef y clywynt galO
argadOz iarll kernyO. nachaf ynteu ynkyuot. achled-
yf arthur yn y a Hun deu farf ar y cledyf o eur.
laO.

J[phan tynnit y cledyf oe wein. ual dOy fflam o tan

awelit oeneueu y feirf. 9 hynny nytoed haOd yneb
edzych arnaO rac y aruthzet. JLr hynny nachaf y IIu
yn arafhau ar kynnOzyf ynpeidaO. JLc ymchoelut
oz iarH yz pebyll. JdaOc heb y ronabOy p6y oed y
gOz a due y cledyf y arthur. 1|ad6z iarll kernyO
gOz a dyly gOifgaO y arueu am y bzenhin yn dyd
kat ac ymlad. ac ar hynny y clywynt galO ar eiryn

wych amheiby gOas arthur gOz garOgoch anhegar.

athzaOffOchgoch idaO. ableO feuedlaOc arnei. nachaf
ynteu yndyuot ar uarch coch ma6z. gOedy rannu
y vOng o boptu y vynOgyl. afOmer ma6z telediO gan-
ur
taO. 6ldifgyn aozuc y gOas coch maOz rac bzon arth .

athynnu kadeir eur ozfOmer allenn opali kaeraOc.

J[thanu yllenn aozuc rac bzonn arthur. Ac [a]ual
rudeur Ozth bop koghyl idi. agoffot y gadeir ar
y Henn~ achymeint oed y gadeir ac y gaUei tri milOz
ynaruaOc eifted. dGenn oed enO yllenn. 8c vn
564J IRbonabw^'s Dream. 153

ogenedueu y Henn oed. ydyn ydottit ynygylch.

nywelei neb euo ac euo awelei baOp. acny tluigyei
116 arnei
vyth. namyn y IliO ehun. jlceifted aozuc
arth" ar y Henn. JLc owein uab uryen yn feuyll rac
y uron. wein heb arthur a chwaryy di wydbOTI.
dwaryaf arglOyd heb owein. J| dOyn ozgOas coch yz
*
wydbOyll y arthur ac owein. dOerin eur. aclaOz
aryant. adechzeu gOare awnaethant. Jtphanyttoed-
ynt uelly yndigrifaf gantunt eugOare uch yzwydbOyll.
nachaf y gOelynt o pebyH gOynn penngech adelOfarf
purdu arpenn ypebyll. 8 Hygeit rudgoch gOenwynic
ym penn y farf. ae dauaOt ynfflamgoch yny vyd

mackOy ieuanc pengrych melyn Hygatlas ynglaffu

baryf yn dyuot. a pheis a fOzcot o pali melyn ymdanaO.
adOy hoffan o vzethyn gOyzdvelyn teneu am y tract.
EC uchaf yz hoffaneu dOy wintas ogozdwal bzith.
achaeadeu o eur -e^ttf am vynynygleu y dzaet yn eu
kaeu. Schledyf eurdOzn trOm tri chanaOl. agOein
ogozdwal du ida6. afOch orudeur coeth arpenn
y wein yn dyuot tu ar He yd oed yz amh^aOd^ ac owein
yn gOare gOydbOyl. Hchyuarch gOeH aozuc y mackOy
y owein. ftryuedu o owein yz mackOy gyuarch gOell
ur
a gOybot
'

idaO ef ac naf kyfarchei yz amheraOd arth 1'1

.

aOnaeth arthur panyO hynny auedylyei owein. a

dywedut Ozth owein. !^avit ryued gennyt yz mackOy
gyfarch gOell ytt yz aOz honn. ef ae kyfarchOys y
minheu gynneu. acattat titheu ymae yneges ef. JLc
yna y dywaOt y mackOy Ozth owein. ArglOyd ae oth
gennyat ti
ymae gOeiffon bychein yz amh eraOdyz ae
uackOyeit yn kipzis ac yn kathefrach ac yn blinaO dy
154 IRbonabwp's Dream. [565.

vzein. JLc onyt oth gennyat. par yz amh eraOd yr eu

gOahard. jlrglOyd hebyz ovvein^ ti aglywy adyweit
y mackOy os da genhyt gOahard Oynt y Ozth vy mranos.
dOare dy chware heb ef. yna yd ymchoeles y
JLc
mackOy tu ae bebyTI. Weruynu y gOare hOnnO a
Onaethant. adechzeu arall. Aphan yttoedynt am
harm" y gOare Hyma * was |feuanc coch gobengrych
gOineu HygadaOc hydOf gOedy eillaO y varyf yn dyuot

o pebyll puruelyn. a delO IleO purgoch arpenn ypebyll.

apheis o pali melyn ymdanaO yn gyfuch ameiny
efceir. gOedyygOniaO ac adaued o fidancoch. adOy
hoffan am y dzaet
o vOckran gOyn teneu. JLc ar
uchaf yz hoffaneu dOy wintas ogozdwal du amy
dzaet. agwaegeu eureit arnadunt. achledyf maOz
trOm tri chanaOl yny laO. agOein o hydgen coch idaO.
a fOch eureit arywein yn dyuot tu arlle ydoed
arthur ac owein yngOare gOydbOyll. achyuarch gOeTI
idaO. adiOc yd aeth ar owein gyuarch gOeH idaO. ac

ny bu waeth gan arthur no chynt. "J[ mackOy adyw-

aOt Ozth owein ae oth anuod di y mae mackOyeit yz

amheraOdyz.yn bzathu dy vzein. acynllad ereill. 9c

yn blinaO ereiH. 8c os anuod gennyt. adolOc idaO y
gOahard. ArglOyd heb owein. gOahard dy wyz os da
gennyt. ware dy whare heb yz amh er aOd yr .
Jtc
yna yd ymchoeles y mackOy tu ae pebyll. f gOare
hOnnO ateruynOyt adechzeu arall. 8c ual yd oedynt
yndechzeu yfymut kyntaf ar ygOare. Jlef ygOelynt
ruthur y Ozthunt pebyll bzychuelyn mOyhaf oz awelas
neb. adelO eryz oeur arnaO~ amaengOerthuaOz ym

penn yzeryz. ^n dyuot oz pebyll ygOelynt vackOy

566.] 1RbonabW'0 Dream. 155

agOallt pybyzuelyn ar y benn yntec gofgeidic. aHenn

o ymdanaO. agOaeH eur
pali glas yny Henn aryz
yfgOyd deheu idaO. kynvzaffet a garanvys milOz.

adOy hoffan am y tract otwtneis teneu. cldOy efgit

o gozdwal bzith am y tract. SgOaegeu eur arnadunt.

If gOaf yn vonhedigeid y bzyt wyneb gOyn grudgoch

t)

idaO. allygeit maOz hebogeid. ^nllaO y mackOy

ydoed paladyz bzafvzithuelyn. ftphenn neOydlif ar-
naO. 8c ar ypaladyz yftondard amlOc. Jyuot aoauc
*
y mackOy ynllidyaOc angerdaOl. athuth ebzOyd
gantaO tu ar He yd oed arthur yn gOare ac owein vch
pen yi OydbOyll. <5c adnabot a ozugant y vot yn
HidiaOc. J[chyuarch gwell eiffoes y owein aozuc ef.
Hdywedut idaO rydaruot Had y bzein arbennickaf
onadunt. 8car ny las onadunt Oynt avjathGyt ac
avziwyt yngymeint ac nadigaGn yxvn onadut kych-
(jynnv y hadaned un gOzyt y Ozth y dayar. Ji^rglOyd
heb yz owein gOahard dy wyz. Care heb ef os

mynny. yna y dyOaOt owein Oith y mackOy. dos

jlc
ragot ac yn y He y gOelych y vzOydyz galettaf. dyichaf
y% yftondard y vynyd. ac avynno du6 derffit^ JLc. yna
y kerdOys y mackOy racdaO hyt y He yd oed galettaf y
viCydyi arybzein. adyzchauel yz yftondard. J[c ual
y dyzchefit y kyuodant Oynteu yz aOyz yn HidiaOc
angerdaOl ozaOenus. y elTOng gOynt yneu hadaned acy
vOzO y Tludet yarnunt. JtgOedy kaffel euhangerd.
us
aceubudugolyaeth. yn HidyaOc ozawen yngytneit y
goftygaffant yz IlaOz ampenn ygOyz. awnathoedynt
lit agoueileint a choTIet udunt kyn no hynny.
JPenneu rei adygynt Hygeit ereill. achlufteu ereiTI.
156 1RbonabvD\>'9 Bream. [567.

abzeicheu ereiH. ae kyuodi yz awy* a wneynt. a

chynnOzyf maOz a uu yn yi awyx gan afgeHwrych
y bzein gozawenus ac eu kogoz. achynnOzyf maOz
araTI gan difgyzyein ygOy*. yn eu biathu ac yn

eu hanauu ac ynHad ereiH. Hchanarutluet uu gan

arthur. achan owein vch benn yz wydbOyll kly-
bot ykynnOzyf. Jtphan edzychant y klywynt march-
aOc ar varch erchlasyn dyuot attunt. IliO enryued
aoed aryuarch yn erchlas. ar vzeich deheu idaO yn
purgoch. oc o penn ygoeffeu hyt ymynwes yewin-
ed y garn yn puruelyn idaO. y marchaOc yngyweir
ae varch oarueu trymyon eftronaOl. dOnfallt y varch
en gozof vlaen idaO y vynyd yn fyndal purgoch. Jlc
01 gozof y waeret yn fyndal puruelyn. d ledyf eurdOm
maOz unmin arglun ygOas. a^^in burl^5 ida6 newyd
af6ch. ar y wein. o lattOn yz yfpaen. gOzegys y cledyf
o gOidOal ewyzdonic du. a tlnoftreu gozeureit arnaO.
a gOaec o afg6*n elifant arnaO. 9 ba*laOc purdu ar y
waec. l|elym eureit arpenn y marchaOc. amein maOz
weirthaOc gOyzthuaOz yndi. He ar penn yz helym delO

HeOpart melyn rud. adeu vaenrudgochyon yny pen^

mal ydoed aruthur yvilOx yx kadarnet vei y gallon
edzych yn wyneb y Ilewpart aghwaethach yn wyneb
y miKtt. dOaell paladyzlas hirtrOm yny laO. ac oedOzn
y vynyd ynrudgoch. Jenn ypaladyz gan waet y
bzein ac eu pluf. Jpyuot aozuc y marchaOc tu arUe
ydoed arthur ac owein vch penn y*wydb0yll. JLc
adnabot aozugant yuot ynlludedic HtyaOcvlin yn
dyuot attunt. fmakOy a gyuarchaOd gOell y arthur
ac adywaOt vot bzein owein ynHad y weiffon bychein
568 J IRbonabwp's Bream, 157

ae vackOyeit. Jc edzych aozuc arthurth ur ar owein.

a dywedut. gOahard dy vzein. JtrglOyd heb yz owein
gOare dy chware. a gOare aOnaethant. Ymchoelut
aozuc y marchaOc dzachefyn tu ar vzOydyz. ac ny
wahardOyt y bzein mOy no chynt. H phan yttoedynt
gOedy gOare talym. fef y klywynt kynOzyf maOz.
a difgyzyein gOyz. a chogoz bzein yn dOyn y gOyz yn
eu nyzth yz awyz ac yn eu hyfcoluaethu rydunt. ac yn
eugoIlOng yndzyTIeu yz HaOz. JtcyOzth y kynnOzyf
y gOelynt uarchaOc yn dyuot ar uarch kanwelO. ar
ureich affeu yz march yn purdu hyt ymynnOes y garn.
Y marchaOc yngyweir ef aevarch o aruev trymleiffon
maOz. Onfallt ymdanaO o
pali kaeraOc melyn. a go-
dzeon y gOnfallt ynlas. KOnfallt y uarch yn purdu. ae
odzeon yn puruelyn. J[r glun y mackOy yd oed gled-
yf hirdzOm trichanaOl. agOein oledyz coch yfgythz-
edic ida6. nrgOzegis ohydgen newydgoch. ^Ithzo-

ftreu eur amyl arnaO. HgCaec oafgOzn mozuil ar-

*
naO. a balaOc purdu arnaO. ^elym eureit ampenn
y marchaOc. El mein faffir rinwedaOl yndi. He ar penn
yz helyrn. delO HeO melyngoch. ae dauaOt yn fflam-
goch troetued oepenn aHan. allygeit rudgochyon
gOennOynic ynybenn. y marchaOc yndyuotaphaladyz
Hinon bzas yny laO. 51 phenn newyd gOaetlyt arnaO.
allettemeu aryant yndaO. H chyfarch gOellaozuc y
mackOy yz amh"aOdyz. jlrglOyd heb
ef. neur derO
Had dyuackOyeit ath weiffon bychein ameibongOyz-
da ynys pzydein. hyt na byd haOd kynnal yz ynys
honn byth o hediO allan. wein heb arthur. gOahard
dy vzein. dOare arglOyd heb oOein y gware hOnn.
158 TRbonabw^'0 Bream. [509.

$aruot awnaeth y gware HOnnO adechreu arall. 1

phan yttoedynt ar diwed y gOare hOnnO. nachaf y
klywynt gynnOzyf maGz. adifgyzyein gOyz aruaOc.
achogoz bzein ac eu hafgellwrych ynyzawyz. ac yn
goIIOng yz arueu yn gyfan yz Ha6z~ He yngoIIOg y gOyz
armeirch yn dzyHeu yz HaOz. Jtc yna ygOelynt uarch-
aOc yar varcholwyn du pennuchel. 8 phenn ygoef
affeu yz march yn purgoch. ar vzeich deheu idaO hyt

ymynwes ygarn ynpurwyn. ^marchaOc ae uarch

yn aruaOc o arueu bzychuelynyon. wedy eubzithaO
a lactOn yz yfpaen,, 8 chOnfallt ymdanaO ef ac ymdan
y uarch deu hanner gOynn aphurdu^ ^godzeon y
gOnfallt opozffozeureit^ acaruchaf y gOnfallt cled-
yf eurdOzn gloeO trichanaOl. gOzegis y cledyf o eurllin
melyn. agOaec arnaO o amrant mozuarch purdu. 9
balaOc oeur melyn ar y waec. l|elymloyw ampenn
ymarchaOc o lactOnn melyn. amein criftal gloeO yndi.
9c ar penn yz helym Hun ederyn egrifft. Emaen
rinwedaOl yny penn. Jaladyz Hinwyd palatyz grOn
*
ynylaO. gOedy yliwaO ac afur glas. penn newyd

gOaetlyt ar y paladyz. gOedy y lettemu ac aryant

coeth. J[dyuot aozuc ymarchaOc ynllidiaOc yzlle
ydoed arthur adywedut daruot yz bzein lad ydeulu
ameibon gOyzda yz ynys hon. 3,cerchi idaOperi y
owein wahard y vzein. ^ na yderchis arth" y owein
1""
wahard yurein. Jfcyna ygOafgOys arth ywerin
eur aoed ar y claOz yny oedynt yn dOft oil. 3c yd
erchis y owein wers uab reget goftOng y vaner. JLc
yna ygoftyghOyt ac y tagnouedwyt pob peth. ^na
y govynnOys ronabOy y ^daOc p6y oed y trywyz kyn-
570.] IRbonabwp'0 Dream. 159

taf adeuth at owein.y dywedut idaO uot yn Had y

vzein. ac y dywaOt idaOc. gOyz oed dzOc ganthunt dy-
uot collet y oOein. Rytunbynn idaO achedymdeith-
on. Jklyf uab kynan. ganvyn opowys~ flgOgaOn
gledyfrud^ agOzes uab reget. ygOz aarwed y uaner
yndydkat acymlad. JPOy heb y ronabOy y tryGyz
diwethaf adeuthant att arthur^ y dywedut idaG ryuot

ybzein yn Had y wyz. J gOyz gozeu heb yz IdaOc a

deOzaf.a hackiaf gantunt golledu arth ur o dim. bla-
thaon uab mOzheth. a rOaOn pebyz uab deozthach
wledic- a
hyueid unHenn. ^|c ar hynny nachaf
pedwar marchaOc ar hugeint yn dyuot y gan offa
gylleHwaOz. y erchi kygreir y arthur hyt ympenn
pythewnos amis. $ef awnaeth arthur kyuodi a
mynet y kymryt kyghoz. fef ydaeth tu arUe yd oed
gOz pen grych gOineu maOz rynaOd y OzthaO. EC yno
dOyn y gyghozwyz attaO.

JJetwin efcob. agOarthegyt uab kaO. amarch

uab meirchaOn. a chradaOc ureichuras. a gOalchmei
uab gOyar. ac edyzn uab nud. ^ rOaOn pebyz uab de-
ozthach wledic. riogan uab bzenhi |fwerdon. ^
1

*
gOenvynnwyn uab naf l|owel uab emyz HydaO.
ab
Gilim uab rOyf freinc. H danet <v> oth. 8. gozeu cuf- .

tennin. a mabon (X)

ab
modzon. a pheredur paladyz hir.
JL heneidOn Hen. a thOzch . m ab
.
perif. !^erth <X)
ab
.

kadarn. a gobzO . m ab
. echel uozdOyt twyll. gOeir m ab

gOeftel. ac ad6y uab gOereint. jpyzftan mab talluch.

Hozyen manaOcc- granwen mab Ilyz. allacheu mab

arthur. aHaOuroded uaryfaOc. achadOz iarll kernyO.
J|ozuran eil tegit. aryaOd eil mozgant. adyuyz uab
160 iRbonabw^'s Dream. [570.

alun dyuet. gOzyr gwalftot ieithoed. adaon mab tel-

yeffin. H Hara uab kafnat wledic. JL ffleudur fflam.

agreidyal gall dofyd. filbert mab katgyffro. MenO
mab teirgOaed. gyzthmOl wledic. T|a6zda uab karad-
aOc vzeichuras. (Hildas mab kaO. karieith mab feidi.

8 Hawer owyz Ilychlyn a denmarck. allaOer owyz

groec ygyt ac Oynt. JL digaOn olu adeuth yz kyg-
hoz hOnnO. |daGc heb y ronabGy. )P6y ygOz gOineu
y deuthpOyt attaO gynneu. l^un uab maelgOn gOyned
g(Jz y mae
o vzeint ida6 dyuot paOp y ymgyghoz ac
ef. JaachaOs yducpOyt gOas kyieuanghet ygkyg-
hoz gOyz kyvurd arrei racko. mal kadyzieith mab
faidi. Ozthnat oed ympzydein gd Ozdarch ygyghoz
noc ef. Be ar hyny nachaf ueird yn dyuot ydatkanv
kerd y arthur. ac nytoed dyn aadnapei ygerd honno.
namyn kadyzieith ehun. eithyz yuot ynuolyant y
ur
arth ~ Jtcarhynny nachaf pedeir affen arugeint ac
eupynneu oeur ac aryant yndyuot. agOz Hudedic vlin
ygyt a phobun ohonunt yndOyn teyznget y arthur
o ynyffed groec. Yna yderchis kadyzieith mab faidi

rodi kygreir y ofla gyHeHwaOz hyt ympenn pythew-

nos amis, a rodi yz affennoed * adathoed ar teyznget
yzbeird. ac aoed arnunt ynUe gobyz ymaros. 8c
ynoet ygygreir talu eu kanu udunt. ^[carhynny
ytrigywyt. ^onabOy heb ^daOc ponyt cam gwar-
auun yz gOas ieuanc arodei gyghoz kyhelaethet
ahOnn vynet ygkyghoz y arglOyd. J[c yna y kyuodes
kei ac y dywaOU p6y bynnac a vynno kanlyn arthur.,
bit heno yghernyO gyt ac ef. JLc ar nys mynno. bit
yn erbyn arthur hyt ynoet ygygreir. 8c rac meint y
57t] IRbonabwp'0 Bream. 161

kynnOiGf hOnnO deffroi aoxuc ronabOy. ^phande-

ffroes ydoed ar groen ydinawet melyn. gOedy rygyfcu
o honaO teirnos athii dieu. nryftozya honn aelwir
bieidwyt ronabOy. Ellyma yi achaOs naOyineb y
vzeidwyt. na bard na chyfanvyd heb lyuyz. o achaOs
y geniuer aoed arymerch ahynnyo cimrauael
IliO

liw odidaOc acaryzaruev 3,c eu ky weird ebeu. 9c ar y

Ilenneu gOerthuaOi armein rinwedaOl. ~
 [627.

\ amheraGdyz arthur oed yg kaer Ilion arwyfc.

gef yd oed yn eifted diwarnaOt yny yftaueTI.
ac y gyt ac ef owein uab uryen. a chynon
uab clydno. a chei uab kyner. a gOenhwyuar
ae IlaOuozynyon yn gOniaO Ozth ffeneft*. 3.
chyt dywettit uot pozthaOz ar lys arthur. nyt
oed yz vn. dlewlOyt gauaelaOz oed yno hagen ar
ureint pozthaOz yaruoll yfp aphellennigyon. 3,c y
dechzeu euhanrydedu. Ecyuenegi moes yllys ae
deuaOt udunt. yzneb adylyei vynet yz neuad neu yz
yftauell oevenegi idaO. ^i neb adylyei letty oe
venegi JLc ymperued IlaOz yz yftauell yd oed
idaO.
ur
yz amheraOdyz arth yn eifted. ar demyl oirvzwyn a
melyngoch ydanaO 9 gobennyd ae dud-
Ilenn o bali
et obali coch dan penn yelin. Jlrhynny ydywawt
arthur. l|awyz pei nam goganeOch heb ef mi a gyf-
kOn trauewn ynaros vy mOyt. acymdidan aeHOch
chOitheu. achymryt yfteneit oved agolOython ygan
gei.achyfcu aozuc yz amheraOdyz. JL gofyn aozuc ky-
non uab klydno y gei yz hynn a adawffei arthur udunt.
Minneu avynnaf yz ymdidan da aedewit yminneu
ur
heb ykei. !^a wr heb y kynon teckaf yO itti wneuth
628.] wein anb Xunet. 163

edewit arthur yngyntaf. 8c odyna yz ymdidan gozeu

awypom ninneu ni ae dywedOn itti. JJynet aozuc

kei yzgegin. acyzvedgell. adyuot ac yfteneit oved

gantaO. 8c agozvlOch eur. clc alloneit y dOzn o vereu.

a golOython arnadunt. flchymryt y golGython awnae-
thant. adechzeu yvet y med. Weithon heb ykei
chwitheu bieu talu yminneu uy ymdidan. ^ynon
heb yz owein tal y ymdidan y gei. Jioer heb y kynon
hyn g6z 6yt agwell ymdidanOz no mi. a mOy a we/etft
obetheu odidaOc. tal di y ymdidan y gei. Jpechzeu
*
di heb yzowei ozhynn odidockaf a wypych. Mi a
wnaf heb y * kynon.
+ llamyn
* b
vn mab mam a that
oedOn adzythyll
i. oedOn. amaOz oed vyryvic. ^[c
ny thybygOn yny byt aozffei arnaf o neb ryO gamhOzi.
JlgOedy daruot im gozuot ar bob camhOzi ozaoed
yn vn wlat ami. "frngyweraO awneuthum acherdet
eithauoed byt a diffeithwch. 9c yny diwed.
^c yn
y diwed dywannu aOneuthum ar yglynn teckaf yny
byt. agOyd gogyfuch yndaO. 9c avo regedaOc oed ar

hyt yglynn. a ffozd gan yftlys yzauon. acherdet y

ffozd awneuthum hyt hanner dyd. J[r parth arall a
gerdeis hyt pzyt naOn. Jlcyna ydeuthum yuaes
maOz. 9c yn nibenn y maes yd oed Kaer uaOz lyw-

ychedic. yngyuagos yzgaer. a pharth ar

agOeilgi
gaer ydeuthum. Be nachaf ygOelOn deu was pen-
grych velyn. a ractal eur am penn pop un o honunt. 9
pheis obali melyn ambopunonadunt. clgOaegeu eur
am vynygleu eu tract yn eu tract, jl b6a o afgOzn
eliphant yn IlaO pob un o nadunt. 8c eu Hinynneu o
ieu hyd. ae faetheu ac eu pelydyz o afgOzn mozuil.
M 2
1
64 <S>wetn anb Xunet. [629.

gOedy eu hafgellu ac adaned paOin. 8 phenneu eur

ar ypelydyz. JL chylleill a Ilafneu eur udunt.

JHc eu karneu o afgOzn mozuil yn nodeu udunt. JLc

Oynteu yn faethu eu kyUeill. 8 rynnawd y Ozthunt

ygCelOn wr penngrych melyn yny dewred. ae uaryf

ynnewyd eiHaO. Jl pheis amanteTI opali melyn ym-
danaO. He yfnoden o eurllin ympenn y uantell. a

dOy wintas ogozdwal bzith am ydzaet. adeu gnap o

eur yn eu kaeu. ^
phan y gOeleif i euo. dyneffau a
wneuthum attaO. 1
chyfarch gOeH awneuthum idaO.

^Ic rac dahet y wybot kynt y kyuarchaOd ef well

ef.

ymi. nomiui idaO ef. Jtdyuot gyt ami aozuc parth

ar gaer. JLc nyt oed gyuanhed yny gaer. namyn a
oed yn vn neuad. 8c yno yd oed pedeir mozOyn ar
hugeint. yn gOniaO pali Ozth ffeneftyz. JL hynn a dy-
wedaf *
ytti gei vot yntebic gennyf bot yntegach y%
hacraf onadunt hwy noz voawyn deckaf aweleift ti
eiryoet yn ynys piydein. ^z an hardaf o nadunt.
hardach oed no gOenhOyuar gOzeic arthur panuu
hardaf eiryoet duO nadolic. neuduO pafc Ozth offer-

en. Schyuodi aozugant ragof. achwech onadunt

agymerth uy march ac amdiarchenwys inneu. a
chwech ereilt onadunt agymerth vy arueu ac ae golch-
affant ymyOn rol yny yttoedynt gynwynet ardim
gOynnaf. JLr trydyd chwech onadunt adodaffant
Hieineu ar ybyzdeu. ac a arlOydaffant vOyt. jlr ped-

wyzyd chwech adiodaffant vy Iludeticwifc. adodi

gOifc arall amdanaf. nyt amgen. crys allaOdyi oz
bliant. JL pheis afOzcot amantell obali melyn. a
gozffoys Ilydan yny van tell. JL thynnu gobennydyeu
630J wein arto Xunet. 165

amhyl a thudedeu oz bliant coch udunt. y danam ac

ynkylch. JLc eifted aozugam yna. 8r chwech onad-
unt a gymerth vy march ae gozugant yndiwafl oe hoIT

yftarn. yngyftall aryfweineitgozeu ynynys pzydein.

J[c arhynny nachaf gaOgeu aryant adGfyz yymolchi
yndunt. athyOeleu ovliant gOyzd. arei gwynnyon. ac
ymolchi aozugam. amynet y eifted yzbOzd aozuc y
g6z gynneu. a minneu yn neffaf idaO argOzaged oil is
vy IlaO inneu. eithyz
yrei oedyn gwaffanaethu. JLc
aryant oed y bOzd. a bliant oed lieineu y bOzd. JLc
nyt oed un Heftyz yn gwaffanaethu y bOzd namyn eur
neu aryant. neu vueli. an bOyt adeuth in. adiheu oed
iti
gei. naweleis eirmoet bOyt nallynn ny welOn yno
i

y gyffelyp. J&ithyx bot yn well kyweirdeb y bOyt ar

Hynn aweleisi yno nocynlle arall eiryoet. abOytta a
oiugam hyt am hanner bOyt. ac ny dywat nar gOi nac
vn ozmoiynyon vngeir Ozthyf hyt yna. Jtphan i

uu debic gan ygOz bot ynweTT gennyf ymdidan no

bOyta. amofyn aozuc ami paryO Oi oedOn. adyOedut
aoiugum inneu bot ynda gennyf kaffel aymdidanei i

ami. $Lc nat oed yny * Ilys bei kymeint ac eu

diycket ymdidan dynyon. ^aunbenn heb ygOz. ni

aymdidanem athi. ony bei lefteir ar dy vOyt. ^|c
weithon ni aymdidanOn athi. JLc yna ymenegeis i

yi gOz pOy oedOn. ar kerdet oed arnaf. fldywedut vy

mot yn keiffaO aoiffei arnaf. neu vinneu aozffei ar
baOp. ac yna edzych aozuc ygOz arnaf agowenu. a i

dywedut Ozthyf. gozmod o

bei nathybyckOn. dyuot
ovut itt. mi auanagOn itt yzhynn ydwyt yny geiflaO.
JL chymryt triftit agoueileint awneuthum ynof am
1 66 <S>wetn ant> Xunet.

hynny. 8c adnabot awnaeth ygOz arnaf hynny. a

dywedut Ozthyf. Kanys gOeH yO gennytti heb ef.

menegi o honaf ytti dy afles noth les mi ae managaf
i

itiU KOfc yma heno heb ef. achyuot yn uoze y uynyd.

a chymer y ffozd ydwyt arhyt y dyffrynn uchot. yny

delych yzkoet ydoethoft trOydaO. JLc ynrynnaOd yn
ycoet ef agyferuyd gwahanffozd athi. ary tu deheu
itt acherda arhyt honno. yny delych ylannerch uaOz

ouaes. agozfed ymperved y Ilannerch. JL gOzdu

maOz awely ympenn yz ozfed. ny bo Ilei odim no deu-
wr owyz y byt honn. 8c untroet yffyd idaO. ac un Ily-
gat ygknewillyn y tal. a ffonn yffyd idaO ohayarn.
a diheu yO itti nat oes deuwr yny byt nychaffo eu
Hwyth yny ffonn. jlcnyt gOzanhegar ef. gOz hagyz
yO ynteu. acwtwart y6 ar ykoethOnnO. athi awely
mil oanniueileit gOyllt ynpozi yny gylch. agofyn jdaO
ffoid yuynet oz Ilannerch. ac ynteu a vyd gOithgroch

Ozthyt ac efavennyc ffozd itti ual y keffych yz

ti.

hynn ageiffy. j| hir uu gennyfi y nos honno. ar

boze tranoeth kyfodi aozugum agOifgaO amdanaf. ac
yfcynnu ar vy march, acherdet ragof arhyt y dy-
ffrynn yz coet. J|c yz wahanffozd a venegis y gOz y
deuthum hyt y Ilannerch. a phan deuthum yno. hoff-
ach oed gennyf awelOn yno oaniueileit gOyllt. no
"
?c
thzi chymeint ac ydywaOt ygOz. ^rgOz du a oed
yno yneifted ympenn yz ozfed. MaOz ydywaOt y gOz
imi y vot ef. mOy o lawer oed ef no hynny. 3r ffonn
hayarn a dywedaffei y gOz y mi uot HOyth deuwr yndi.
l|yfpys oed gennyfi gei uotHOyth pedwar milOz yndi.
a honno oed ynllaO ygOz du. ac nydywedei ynteu
632J <>wdn anb %unet 167

Ozthyfi. gOzthgloched. JL gofyn a wneuthum

namyn
idaO. pa vedyant oed idaO. ar yz aniueileit hynny. $|i

aedangoffaf itti
dyn bychan heb ef. J[ chymryt y
ffonn yny laO. atharaO karO ahi dyznaOt maOz. fny
ryd ynteu vzeuarat maOz. ac Ozth y vzefarat ef y doeth
o aniueileit. yny yttoedynt gynamlet ar fyz ynyz awyz.
^cyny oed gyfyg ymi feuyll yny Hannerch ygyt ac
Oynt. a hynny o feirff agOiberot. ac amryuael aniueil-
eit.
JLc edzych aozuc ynteu arnadunt h6y. acerchi
udunt vynet y bozi. 8c eftOng eu penneu aozugant
Oynteu. acadoli idaO ef. val g6yz gOaredaOc y eu
harglOyd. y dywaOt y gOz du Ozthyf. a wely di
Jic yna
dyn bychan y medyant yffyd ymi ar yz aniueileit
hynn~ ^c yna gofyn ffozd aOneuthum idaO. agarO uu
ynteu. ac eiffoes- gofyn aozuc ef ymi pale y mynnOn

vynet. 9 dywedut a ozugum idaO py ry6 Oz oedOn. a

phy beth ageiffOn. amenegi aozuc ynteu ymi. Rymer
heb ynteu y ffozd y tal y Ilannerch. a cherda y erbyn
yz uchot yny delych oe phen. Be odyna ti awely
allt

yftrat megys dyffrynn maOz. J[c ym perued yz yftrat

ti awely pzenn maOz.
aglaffach yO y vzic noz ffenytwyd
Bcydan y pzenn h6nn6 ymae ffynnaOn. JLc
glaffaf.

yn ymyl y ffynnaOn y mae Ilech varmoz. ac ar y Ilech

y mae kaOc aryant Ozth gadOyn aryant. mal na ellir
eu gOahanu. A chymer y kaOc a bOzO gaOgeit oz dOfyz
am benn y Ilech. ^|c yna ti aglyOy dOzyf maOz. athi
atebygy ergrynu ynef ar dayar gan y tOzyf. JLc
* ol
yn y tOzOf y daO kawat adoer. ac abreid vyd itti
y diodef hi yn vyO. a chenllyfc vyd y gaOat. ac ynol y
gaOat hinon a vyd. JLc ny byd un dalen ar ypzen ny
1 68 <S>wein ant> Xunet. [63Z

darffo yz gawat eudOyn. ac ar hynny ydaO kaOat o

adar. adifgynnuary pzenn aOnant. JLcny chlyweift
eiryoet yth wlat dy hun kerd kyftal ac aganant. JL
phan vo digrifaf gennyt gerd yz adar. l>i aglywy
duchan. a chOynuan yn dyuot ar hyt y dyffrynn tu ac
attat. JLc ar hynny ti awely varchaOc ar varch pur-
du. a gOifc o bali purdu ymdanaO. ac yftondard o
vliant purdu ar y waeO. ^thgyzchu awna yngyntaf
y gallo~ ffoy di racdaO. ef ath ozdiwed. s arhoy
ditheu euo. a thi yn uarchaOc. ef ath edeu yn bedeftyz.
ac ony cheffy di yno ofut. nyt reit itti
amofyn gofut
travych vy6. ^chymryt y ffozd aozugum hyt pan
deuthum y benn yz allt. Be odyno y gOelOn mal y
managyffei y g6z du ymi. 8c y ymyl y pzen ydeuthum.
Jlr ffynnaOn awelOn dan y pzenn. ar Hech uarmoz yn
y hymyl. arkaCc aryant Ozth y gadwyn. a chymryt y
kaOc awneuthum. a bOzO kaOgeit ozdOfyz am pen y
Hech. acar hynny nachaf ytOzOf yn dyuot ynvOyyn
da noc y dywedaffei ygOz du im. Jicynol ytOzyfy
gawat. adiheuoed gennyfi gei. na dihangei nadyn
nallOdyn ynvyO ozaozdiwedei ygaOat allan. ^any
ozfafei vn genHyfgen ohonei. nac yz croen nac yz kic

yny hatalyei yz afgOrn. ac ymchoelut pedzein uy

march ar ygaOat awneuthum. adodi fOch vyntaryan.
ar penn vy march ae vOng. H dodi y baryflen ar vym

penn vy hum. flc

uelly pozthi y gawat. JL phan
edzycheis ar y pzenn. nyt oed un dalen arnaO. ac yna
ydhinones. flc ar hynny nachaf yz adar yndifgynnu
ar ypzenn. Ac yn kanu. jl hyfpys yO gennyfi gei. na

chynt na gOedy na chiglefi kerd kyftal [633] ahon-

633 J <>wetn anb Xunet. 169

no eiryoet. ^phanoed digrifaf gennyf gwarandaO ar

yz adar. nachaf tuchan yn dyuot ar hyt y dyffryn yn
dyuot parth ac attaf. ac yndywedut Ozthyf. JL varch-
aOc heb ef beth a hut ti
ymi. padzOc digoneis inheu yt-
ti
pan wnelut titheu ymi. ac ym kyf byth awnaeth-
oft hediO. JP ony wydut ti nat edewis y gawat hediO

nadyn nallOdyn yn vyO ymkyfoeth ozagauaf all-

an. Jlcarhynny nachaf uarchaOc arvarch pur-
du. agOifc o bali purdu ymdanaO. ac arwyd ovliant

purdu ymdanaO. J[c ymgyzchu aozugam. JLchyn

beidzut hynny. nybu hir ynymbyzrywyt JLc y- i.

nadodi aozuc ymarchaOc arlloft ywaeO dzOy avOyn

ffrOyn vy march. He ymdeith yd aeth ar deu varch
gantaO. am adaO ynneu yno. ^ywnaeth ygOz ym-
danafi ovaOzed^ kymeint am karcharu. l|yt yf-
peilOys ynteu vi. ^1 dyuot aouigum inneu dzachef-
en y ydeuthumgynt. Jlphan deuthum yzllan-
ffozd
nerch ydoed ygOz du yndi. amkyffes adygaf itti gei.
mae ryued na thodeis ynHynn taOd rac kewilyd. gan
agefeis owattwargan ygOzdu. Jcyzgaer ybuaffOn
ynos gynt. ydeuthum ynos honno. ^Illawenach
uuwyt Ozthyf y nos hono. noz nos gynt. a gOell ym
pozthet. ar ymdidan a vynnOn gan wyz achan wraged
agaffOnn. Jic ny chaffOn neb agyzbOyllei Ozthyf
i i

dim am vygkyzch yz ffynnaOn. Tjfys kyzbOylleis yn-

neu Ozth neb~ Jlc yno y bum y nos honno. ^ phan
gyfodeis y vynyd y boze trannoeth. ydoed balffrei

gOineudu. amygen burgoch idaO kyngochet arkenn

ynbaraOt gOedy yyftarnu yngywei. agOedy gOifgaO
vyarueu. Jlc adaO vy mendyth yno. adyuot hyt vy
1
70 <>wetn anb Xunet. [634.

Ilys vy hun. march hOnnO ymae gennyfi etto yn

JLr
yiyftauell racko. ^cyrof aduO gei naf rodOni euo
ettwa yi y palffrei gozeu ynyny? pzydein. J[duO a
*
wyz gei nac adeuaOd dyn arnaO ehun chOedyl veth-
edigach nohOnn eiryoet. JLc eiffoes rac odidocket
gennyfi. nachiglef eirmoet nachynt. nac gOedy a
wypei dim yOith y chOedyl hOnn. namyn hynny. JL
hot defnyd y chOedyl hOnn ygkyfoeth yi amheraO-

dyz arthur heb dywanu neb arnaO. wyz heb ]|a

yi owein ponyt oed da mynet ygeifaO dywanu ar
yUe hOnnO. ffynnllaO vygkyfeillt heb ykei. myn-
ych ydywedut ar dy dauaOt yi hynny peth nyfgOnelut
ardy weithzet. ^uO awyi heb ygwenhOyfar ys oed
gOell dygrogi di gei. nodywedut ymadiaOd moi
warthaedic a hOnnO Ozth (u mal owein. Hyn IlaO vyg
kyfeillt wreicda heb y kei. nyt m6y o volyant y owein
adywedeift di. nominneu. ^[car hynny deffroi a
o^uc arthur. agofyn agyfgaffei hayach. |)o arglOyd
heb yz owein dalym^ ae amfer ynni vynet vynet yi
byzdeu^ JLmfer. arglOyd heb yi owein. Jcyna
kanu koin ymolchi awnaethpOyt. a mynet awnaeth
yi amheraOdyz ae deulu oil y vOytta. JL gOedy daruot
bOytta. difflan aozucowein ymdeith. JL dyuot y letty
a pharattoi y varch ae arueu aoiuc~ ^
welas ef ydyd d*annoeth~ gOifgaO y
arueu aoxuc. JLc yfgynnu ar y uarch. Bcherdet
ayhan
racdaO aoxuc eithafoed byt. adiffeith vynyded.
ac yn y diwed y dywanaOd ar y glynn a uanagaffei
gynon idaO. ual ygOydyat yn hyfpyf panyO hOnnO oed.
acherdet aozuc ar hyt y glynn gan yftlys yi auo.
635 J wein anfc Xunct. 171

JLr parth arall yz auon y kerdaOd yny doeth yz dyff-

rynn. Jlrdyffrynn agerdaOd yny welei ygaer.

jl
pharth argaer y deuth. jBefygOelei ygOeifon yn
faethu eu kylleill yn y He y gOelfei gynon. 8r g6i

melyn bieuoed ygaer ynfeuyll ger eu IlaO. JLphan

yttoed owein yn mynnv kyuarch gOell yz g6z melyn.
kyuarch gOeTT aozuc ygOz y owein. a dyuot yny
vlaen parth ar gaer. acef a welei yftauell yny gaer.

J[phan deuth yz yftauell ef awelei ymozynyonyn

*
gCnyaO pali ymyOn kadeireu eureit. J[hoffach o
lawer oed gan owein etecket. ac euhardet. nocy
dywaOt kynon idaO.
J^chyfodiavvnaethant ywaffan-
aethu owein mal y gOaffanaethaffynt gynon. flhoffach
vu ga owein y bozthant. no chan gynon. ac am han-
ner bOytta amofyn aozuc ygOz melyn ac owein. py

gerdet oed arnaO. ^cydywaOt owein gObyl oe gerd-

et idaO.3,cy ymgeiffaO armarchaOc yffyd yngOar-
chadO yffynnaOnn y mynnOn vy mot. agowenu aozuc
y gOr melyn. abot yn anhaOd gantaO menegi y owein
y kerdet hOnnO. mal y bu anhaOd gantaO y uenegi y
gynon. 8c eiffoes menegi aozuc y owein gObyl yOzth
hynny. Bey gyfgu ydaethant. arboze dzannoeth y
bu baraOt march owein gan y mozynyon. JL cherdet
aozuc owein racdaO yny deuth yz Hannerch yd oed y
g6z du yndi. a hoffach uu gan owein meint y gOz du
no chan gynon. agofyn ffozd aoruc owein yz gOz du.
Hcynteu aemenegis. 8 cherdet aozuc owein y ffozd
ual kynon. yny doeth yn ymyl y pzenn glas. J^c ef
awelei y ffynnaOn. arllechynymyl y ffynnaOn. ar
kaOc erni. achymryt ykaOc aozuc owein ab6z6 kaO-
172 wein anfc OLunet [636.

geit oz dOfyz ar y Ilech. J|c ar hynny nachaf y tOzyf.

ac yn ol y tOzyf y gaOat. ||0y olawer noc ydywedaf-
fei gynon oedynt. gOedy y gaOat goleuhau a ozuc
fl

yz awyz. ^phanedzychaOd owein arypzenn. nyt

oed vn dalen arnaO. Ac ar hyny nachaf yz adar yn
difgynnu ar ypzen acynkanu. Jphan oed digrifaf
gan owein gerd yz adar. ef awelei varchaOc y dyuot
arhyt y dyffryn. ae erbynnyeit aozuc owein. acym-
wan acef yndzut. JL thozri
ydeu baladyz aozugant.
adifpeilaO deugledyf awnaethant. acymgyfogi. JLc
ar hynny owein adzewis dyznaOt arymarchaOc trOy

y helym. ar pennffeftin. ar penngOch pOzqOin. a thzOy

y kroen ar kig ar afgOzn. yny glOyfaOd ar yz emen-
nyd. JLc yna adnabot a ozuc y marchaOc duaOc ry
gaffel dyz*na6t agheuaOl o honaO. fic ymchoelut pen

yvarch aozuc affo. ^leymlit aozuc owein. Ac nyt

ymgaffei owein ae vaedu ar cledyf. nyt oed bell ida6

ynteu~ hynny owein awelei gaer uaOz lyw-
JLc ar
ychedic. 3^cy pozth ygaer ydeuthant. aceTIOng y
marchaOc duaOc a OnaethpOyt ymyOn. 2Lc ellOng doz
dyzchauat awnaethpOyt ar owein. JL honno ae me-
dzaOd odis ypardOgyl y kyfrOy yny dozres ymarch

yn deu hanner trOydaO athzoelleu yz yfparduneu gan

yfodleu owein. acynygerda ydoz hyt yllaOz. athzo-
elleu yz yfparduneu a dzyH y march y maes. Jic
owein yrOng ydOydoz ardzyll araH yz march. Srdoz
ymyOnagaewyt ualnaallei owein vynet odyno. JLc
yg kyfyg gyghoz yd oed owein. acual yd oed owein
ueHy. fef ygOelei trOy gyffOlIt ydoz heol gyfarOyneb
acef. EC yftret o tei obop tu yzheol. J^c awelei
637.] wein anfc Xunet. 173

mozOyn benngrech uelen aractal eur am yphenn.

a gOifc o bali melyn ymdanei. a dOy wintaf o gozdwal
bzith am y Jtcyndyuot yzpozth. ac erchi
thzaet.

agozi aozuc. J)u6 awyz unbennes hebyz owein na

ellir agozi ytti o dyma. mOy noc ygellyditheu waret

yminneu odyna- JpuG awyz heb yuozOyn oed dyhed

maOz na ellit gOaret itti. 8c oed iaOn y wreic wneuthur
da ytti. J)uO awyz na weleis eirmoet waf well no
i

thidi Ozth wreic. (D bei gares itt

gozeu kar gOzeic
oedut. gozeu gozderch oedut. ac
bei ozderch itt

Ozth hynny heb hi yz hynn aaHafi o waret itti mi

aegOnaf. ^Ode di y votrOy honn a dot am dy vys.

a dot y maen hCnn y myOn dy laO. a chae dy dOzn
am y maen. 9 thza gudyych euo euo ath gud ditheu.
ti

JL phan hambOyllont hOy oz Ileon y deuant Oy yth

gyzchudi yth dihennydyaO amygOz^ J[gOedyna
welont hOy dydi dzOc vyd gantunt. 9 minneu a vydaf
ar yz efgynuaen racko yth aros di. ^thydi amgOely
i.
kanywelOyfi dydi. adyzet titheu adotdylaO ar
*
penn vy yfgOydi. J[c yna ygCybydaf i
dydyfot
titheu attaffi. odyno dyzet titheu
JLr ffozd ydelOyfi
gyt a mi. 8c ar hynny mynet a ozuc o dyno y Ozth
owein. 8c owein awnaeth aerchis y vozOyn idaO oil.

ac ar hynny ydeuth ygOyz ozllys y geifaO owein

oedihenydu. JL phan deuthant ygeiffaO. nywelfant
dim namyn hanner y march. JL dzOc ydaeth arnunt
hynny. a difflannu oaruc owein oceuplith. adyuot
att y vozOyn. adodi y Ia6 ar y hyfgOyd. a chychOyn
aozuc hitheu racdi. ac owein ygyt ahi yny deuth-
ant ydrOf Ilofft uaOz delediO. ac agozi ylloft aoiuc
174 wcln anb Xunet. [638,

y vozOyn. adyuot ymyOn. achaeu yITofft aozugant.

JLc edzych arhyt ylloft aozuc owein. ac nyt oed
yn y Ilofift un hoel heb y IliwaO a IIi6 gwerthuaOz. JLc
nyt oed un yftyllen heb delO eureit arnei yn amry-
ual. Jlchynnu tan glo aozuc y vozOyn. achymryt
kaOc aryant aozuc hi adOfyz yndaO. athOel ovliant

gOynn aryhyfgOyd. arodi dOfyz yymolchi aozuc y

owein. y, dodi bOzd aryant gozeureit rac y vzonn.
abliant melyn ynlliein arnaO. Hdyuot aeginyaO idaO.

JL diheu oed gan owein. na welfei eiryoet neb ryO

vOyt. nywelei yno digaOn ohonaO. eithyz bot yn
well kyweirdeb ybOyt awelei yno. noc yn Tie arall

eiryoet. JLc ny welas eiryoet He kyn amlet anrec

odidaOc ovOyt allynn acyno. jlcnytoedvn Hefty z
yn gOaffanaethu arnaO. namyn Ileftri aryant neu eur.
abOytta acyuet aozuc owein yny oed pzyt naOn hir.
JLc ar hynny nachafy clywynt diafpedein yn y gaer.
Sgofynaozuc owein yz uozOyn pyweidi yO hOnn.
J)odi oleO arygOzda bieu bieu ygaer heb yuozOyn.
acygyfgu ydaeth owein. agOiO oed yarthur dahet

ygOely aOnaeth yuozOyn idaO. oyfgarlat agra a

phali afyndal abliant. JLc amhanner nos y clywynt
diafpedein girat. fy diafpedein yO hOnn weithon
heb yz owein. "f gOzda bieu ygaer yf *fyd uarO yz
a6z honn heb y vozOyn. JLc am rynnawd oz dyd.
y clywynt diafpedein agOeidi. anueitraOl eu meint
JL gofyn a ozuc owein yz uozOyn pa yftyr yffyd yz
gOeidi hOnn. Hynet achozff y gOzda bieu y gaer
ygaer yzllann. achyuodi aozuc owein yvynyd a
gOifgaO ymdanaO. 9cagozj ffeneftyz aryllofTft. ac
639.] wdn anfc linnet 175

edzych parth ar gaer. ac ny welei nac ymyl nac

eithaf yiHuoed ynllewni yz heolyd. ahynny ynHaOn
aruaOc. agOzaged Ilawer ygyt acwynt ar ueirch ac
ar tract, achzefydwyz ydinas ollynkanu. Jlcef ate-

bygei oweinbot yz awyz yn edzinaO rac meint ygOei-

di ar utkyznn. arcrefydwyz ynkanu Jtcymperued
y IIu hOnnO ef yz eloz. allenn o vliant gOynn arnei.
aphyft kOyz yn Ilofgi yn amyl yn y chylch ac nyt
oed vndyn dan yz eloz lai no barOn kyuoethaOc. JL
diheu oed ganowein nawelfei eiryoet niuer kyhard-
et a hOnnO o bali a feric a fyndal. JLc ar ol y Hu
hOnnO y gOelei ef gdeic velen ae gOallt dzos y dOy
yfgOyd. ac agOaet briO amyl yny bzigeu. agOifc o
bali dOy wintas
melyn ymdanei gOedy yrOygaO. a
ogozdwal bzith amy thraet. JLryued oed na bei
yffic penneu y byffed rac dyckynet y maedei y

dOylaO ygyt. ahyfpys oed gan owein nawelfei ef

eiryoet gOzeic kymryt a hi beyt uei ar y ffuryf iaOn.
ac uch oed ydiafpat. nee aoed odyn achozn yny
IIu^ aphannwelas ef ywreic ennynu aOnaeth oe

charyat yny oed gyflaOn pop He yndaO. JL gofyn

aozuc owein yz uozOyn pOy oed ywreic. j)u6 a wyz
heb y uozOyn gOzeic y gellir dywedut idi y bot yn
deckaf oz gwraged~ ac yn diweiraf. ac yn haelaf. ac
yn doethaf. ac yn vonhedickaf. vy arglOydes i
y6
honn racko. a iarlles y ffynnaOn y gelwir gOzeic y
* ledeift di
gOz a doe. $116 awyz heb yz owein
arnaf.mae mOyhaf gOzeic agarafi yO hi. JuO awyz
heb yuozOyn nachar hi dydi nabychydic nadim.
jlcarhynny kyuodi aozucyvozOyn achynneu tan
 1
76 wein anfc Xunet. [640.

glo. allanO crochan odOfyz ae dodi y dOymaO. a

chymryt tOel ovliant gOyn aedodi am vynOgyl owein.

adiymryt gozflOch oafcOzn eliphant. a chaOc aryant.
ae lanO ozdOfyz tOym. agolchi pen owein. acodyna
agozi pzenuol athynnu eHyn. aecharn o afgGzn eliph-
ant. JL deii ganaOl eureit ar yz ellyn.
JLc eillaO y
uaraf aozuc afychu ybenn ae vynOgyl ar tOel. 8c

odyna dyzchafel aozuc y uozOyn rac bzonn owein.

adyuot ae ginyaO idaO. fldiheu oed gan owein. na
chafas eiryoet kinyaO kyftal ahonno nadiwallach y
wafanaeth. JL gOedy daruot idaO y ginyaO. kyweiryaO
aozuc yuozOyn y gOely. Josymahebhi ygyfcu a
minneu aaf yozderchu itti. ^mynet aozuc owein y
gyfgu. Echaeu dzOs yllofft aozuc y vozOyn amynet
amynet parth argaer. aphandeuth yno nyt oed yno
namyn triftyt agoual. Jlr iarlles ehun ynyzyftau-
ell heb diodef gOelet dyn rac triftit. a dyuot aozuc

lunet attei a chyuarch gCell idi. ac nyf attebaOd yz

ablyghau aozuc yuozOyn adywetut Ozthi. fy

iarlles..

derO ytti pzyt nat attep|pych y neb hediO. Jrunet

heb yz iarlles py wyneb yffyd arnat ti. pzyt na delut
y edzych y gofut auu arnaf ac a oed itti. ac yf
i.

gOneuthum dyti y gyfoethaCc. ^c a oed kam itti.

i

na delut y edzych y gofut auu arnaf i. ac oed kam

itti
hynny. Jpioer heb y lunet. ny thebygOn i nabei
well dy fynOyz di noc ymae. ed well ytti geiffaO
goualu am enniH y gOzda hOnnO. noc am peth arall.

nyellych byth y gaffel. "f rofi aduO heb yz iarlles.

*
nyaTIOn i vyth enniH vyarglOydi odyn arall^ yn
ybyt. @allut heb y Lunet gOzhagOz a vel gyftal ac
040.] <S>wein anb linnet. 177

ef neuweH noc ef.

f rofi aduO hebyz parlies pei
nabei Ozthmun gennyf peri dihenydyaO dyn auackOn
mi abarOn dy dihenydyaO. amgyffelybu Ozthyf peth
moz aghywir ahynny. apheri dydehol ditheu mi ae

gOnaf. J)a yO gennyf heb y lunet nat achaOs itt |y

hynny. namyn am uenegi ohonafi ytti dy les. He
nys metrut dy hun. a mevyl idi ohonam y gyntaf
ayrro att ygilyd^ amiui yadolOyn gOahaOd itti. ae
titheu ym gOahaOd inneu. jlcarhynny mynet aozuc
lunet ymeith. achyfodi aozuc yziarlles hyt ardzOs
yz yftauell yn ol lunet. a pheffychu yn uchel. 8c
edzych aozuc Lunet tu dzaechefyn. $Lc emneidaO
aozucyz iarlles ar lunet. adyuot dzachefyn aozuc
Lunet att yz iarlles. "frofi aduO hebyz iarlles Ozth
lunet dzOc yOdy anyan. achanys vy lies i yd oedut
ti
yny uenegi im. manac pa ffozd vei hynny. ff i

aemanagaf heb hL l)i awdoft na ellir kynnal dy

gyfoeth di namyn o vilOryaeth ac arueu. ac am hynny
keisynebzOyd aekynhalyo. ^a ffozd ygallafi hynny
heb yz iarlles Managaf heb y lunet. ny eHy di gyn-
nal yffynnaOn. ny eHy gynnal dygyuoeth. !^y eill
kynnal y ffynnaOn namyn vn o teulu arthur. JL min-
neu aaf heb y lunet hyt ynHys arthur. H mefyl im
heb hi o deuaf o dyno heb uilOz a gattOo y ffynnaOn
yngyftal neu ynwell noz gOz ae kedwis gynt. 8nhaOd
yO hynny heb yz iarlles. 9c eiffoes dos ybzofi yz hynn
adywedy. ^ychOyn aozuc lunet ar uedOl mynet ylys
arthur. jldyuot aozuc yzllofft att owein. jlcyno
ybuhi gyt ac owein yny oedamfer idi dyuot olys
ur
arth - Jic Jna gOifgaO ymdanei aozuc hi a dyuot y
N
178 <S>wein anfc Xunet [641.

ymwelet ar iarlles. a ITawen uu y iarTIes Ozthi. chOed-

leu o lys arthur gennyt heb yz iarlles.doieu chOedyl
gennyf arglOydes heb hi kaffel o honaf vy neges. a
pha bzyt y mynny di dangos itt yz un*benn adoeth
gyt ami. J)yzet ti ac ef heb yz iarlles am hanner

dyd avozy,,y ymwelet ami. a minneu abaraf yfgy-

falhau y dzef erbyn hynny. JL dyuot awnaeth hi
adzef. JLc amhann er dyd
trannoeth y gOifgOys owein
ymdanaO peis afOzcot a manteH obali melyn. ac oz-
ffreis lydan yny vantell o eurllin. 8 dOy wintas o

gozdwal bzith amydzaet. allim HeO oeur yneukaeu.

a dyuot aOnaethnt hyt yn yftauell y iarlles. JL Hawen
uu y iarlles wzthunt. JLc edzych ar owein yn graff
aozuc y iarlles^Jrunet heb hi nyt oes wed kerdetOz
ar yz unben hOnn. ^ydzOc yO hynny arglOydes. heb

ylunet "froffi aduO heb y-iarlles naducdyneneit

vyarglwydi oegozff namyn y gOz hOnn^ Bandit
gOell itt arglOydes. peinabei dzech noc ef nyf dygei
ynteu yeneit ef.
^yellir dim Ozth hynny heb hi
kan deryO. J&Och chOi dzachefyn atref heb yz iarlles.
aminneu agymeraf gyghoz. $L pheri dyfynnu yholl
gyuoeth yunlle dzannoeth aozuc y iarlles. Hmenegi
udunt uot yhiarllaeth ynwedu. Scnaellit ychynnal
onyt o uarch ac arueu amilOzyaeth^ Jtcyfef y
rodafinneu arawchdeOis chOi. aeun ohonaOch chOi
am kymero ae vyg kannyadu ynneu y gymrut gOz
i.

ae kanhalyo olearaTI. ^ef agaOfant yneu kyghoz

kanhadu idi gOza olearalL JLcyna. yduc hitheu
efcyb ac archefcyb oe Hys y wneuthur y phziodas
hi ac owein. AgOzhau aozugant gOyz y iarTIaeth y
642J <>wein anfc Xunet. 179

owein. y ffynnaOn o waeO a

^|c owein a gedwis
chledyf. jSef mal y kedOk adelei ovarchaOc yno.
owein ae byzyei. ac ae gOerthei yz y laOn werth. JLr
dahOnnO arannei owein y varOnyeit ae uarchogyon
*
hyt nat oed v6y gan y gyfoeth garyat dyn oz byt
oil noz eidaO ef. JL their blyned y buef uelly~
ual ydoed walchmei diwarnaOt yngozym-

H deith ygyt ar amheraOdyz arthur.

aozuc ar arthur ae welet yn trift gyftudedic.
adoluryaO aozuc gOalchmei yn uaOz o welet arthur
Edzych

ynydrych hOnnO. ftgofyn aozuc arglOyd heb py

idaO.

derO itti.
f rof aduO walchmei heb yz arthur hir-
aeth yffyd arnaf am owein. agolley ygennyf meint
teirblyned. JLc obydaf y bedwared vlOydyn heb
y welet ny byd vy eneit ymkozff. amiaOn ynhyfpys
panyO o ymdidan kynon mab clydno y kolles owein
y gennym. ^yt reit itti heb y gOalchmei luydyaO
dy gyfoeth yzhynny. namyn ti agOyz dy ty aeill dial
owein ozllas. neuyrydhau ot ydiw ygkarchar. clc os
buO y dOyn gyt athi. 8c ar a dywaOt gOalchmei y
trigywyt. ac ymgyweiryaO awnaeth arthur agOyz
ydy g^yt ac ef y geiffaO owein. jkf oed meint y nifer
teir mil heb amlaO dynyon. achynon mab clydno yn

gyfarOyd udunt. j| dyuot aozuc arthur hyt y gaer

y buaffei
gynon yndi. 8phandeuthant yno yd oed y
gOeiffon yn faethu yn yzunlle. argOz melyn yn feuyll
ach eu IlaO. JL phan welas ygOz melyn arthur. kyu-
arch gwell aozuc idaO ae wahaOd. achymryt gOahaOd
aozuc arthur. JLc yz gaer ydaethant. achyt bei
maOz euniuer. ny wydit eu hyftyz yny gaer. flchyuodi
N 2
i8o <>wdn anfc Xunet [643.

aozuc ymozynyon yeugOaffanaethu. 8 bei awelfant

ar bop gOaffanaeth eiryoet eithyz gOaffanaeth y
gOzaged. He nyt oed waeth gwaffanaeth gOeiffon y
meirch ynos * honno. noc vydei ararthur yny lys
ehun. Jfrboze trannoeth ykychOynnOys arthur. a
chynon yn gyfarOyd idaO odyno. ac wynt a deuthant
hyt lie yd oed y g6z du. a hoffach o lawer oed gan
arthur meint ygOz du noc ydywedyffit idaO. 8c hyt

ympenn yz allt y deuthant. ac yz dyffryn hyt yn ymyl

ypzenn glas. ac yny welfant y ftynnaOn ar kaOc ar
ur
Hech. yna ydoeth kei ar arth
J|c J[ dywedut .

arglOyd heb ef. mi a Onn achaOs y kerdet hOnn oil.

Ac eruyn yOgennyf. gadu ymi b6z6 y dOfyz ar y Ilech.
ac erbynyeit y gofut kyntaf adel. aeganhadu aozuc
arthur. jlbOzO kaOgeit ozdOfyz ar yllech aozuc kei.
Jfcynylle arol hynny ydeuth y tOzyf. acynol ytOz-

yf y gawat. ac ny chlywyffynt eiryoet twryf achaO-

at kyffelyb y rei hynny. allawer oamlaO dynyon a
oed ygkyOeithas arthur aladaOd ygawat. ^IgOedy
peidyaO y gaOat y goleuhaOys yz aOyz. ^1 phan edzych-
affant arypzen nyt oed un dalen arnaO. adifgynnu
aozuc yzadar arypzenn. adiheu oed gantunt na
chlyOyffynt eiryoet kerd kyftal ar adar yn kanu*. JLc
ar hynny ygOelynt uarchaOc y ar varch purdu. agOifc
o purdu ymdanaO. a cherdet gOzd gantaO. ae
bali

erbynnyeit aozuc kei. ac ymwan ac ef. ^Lc ny bu hir

yz ymOan yna pebyllyaO aozuc
kei avyzywyt. Jic
y marchaOc a phebyllyaO aozuc arthur ae lu y nos
hono~ Ji phan gyfodant y boze trannoeth y vynyd^
yd oed arwyd ymwan ar waeO y marchaOc. 9 dyuot
644J vpein anb ILunet 181

aozuc kei ar arthur adywedut OzthaO. SrglOyd heb

efkam ymbyrywyt i doe. ac aoed da yti ymi hediO
vynet y ymwan ar marchaOc. @a*daf heb yz arthur.
amynet aozuc kei yzmarchaOc. ^cynyHe bOzO kei
aozuc ef. 8c edzych arnaO aewan ac arlloft ywaeO
yny tal yny tyz y helym ar penffeftin ar croen ar kic

hyt yz afgOzn kyflet aphenn ypaladyz. JLc ymchoel-

ut aozuc kei ar y gedymdeithon dzachefyn. JLc ohyn-

ny aHan yd aeth teulu arthur bop eilwerf y ymwan

ar marchaOc. hyt nat oedun heb y vOzO ozmarch-
a6c namyn arthur a gOalchmei. Jtc arthur awifgaOd

ymdanaO y vynet y ymwan ar marchaOc. ch ar-

glOyd heb y gOalchmei gat y mi vynet y ymwan ar
marchaOc yngyntaf. 8e adu awnaeth arthur. ftcynteu
a aeth y ymwan ar marchaOc. achOnfallt obali ymda-
naO aanuonaffei uerch iarll ragyO ymdanaO acamy
varch. Ozth hynny nys atwaenat neb ozlluef. ^|c
ymgyzchu awnaethant ac ymwan y dyd hOnnO hyt
ucher. J[c ny bu agos yz un o nadunt abOzO ygilyd
yzIIaOz. athzannoeth ydaethant y
ymwan apheleidyz
godeuaOc gantunt. ac ny ozfu yz un o nadunt ar y
gilyd. ar trydyd dyd ydaethant y ymwan. apheleid-
yz kadarnuras godeuaOc gan bobun o nadunt Jlc
ennynnv olit awnaethant ac ymgyzchu aOnaethant
amhanner dyd ehun. ahOzd arodes pob un onadunt
y gilyd. yny tozres holl gegleu eu meirch. ^|c yny
vyd pob un o nadunt dzos bedzein y varch yz IlaOz.
Schyuodi y vynyd aozugant yn gyfiym. H thynnu
clefydeu ac ymffuft. JL diheu oed gan y nifer ae gOel-
ei Oynt ueHy. na welfynt eiryoet deu Oz kynwych-
1 82 <S>wetn anfc Xunet [645.

et ar rei hynny. nachyngryfet. apheitywyTT ynos

hi avydei oleu gan ytan oeharueu. JLc ar hynny dyi-
naOt arodes y marchaOc y walchmei hyt pantroes yi
* mal y hadnabu y march-
helym y ar y wyneb~
aOc panyO gOalchmei oed. Jicyna. ydywaOt owein.
arglOyd walchmei nyt atwaenOn i didi o achaOs dy

gOnfallt am kefynderO Oyt. HOde di uygkledyf am i

harueu. tlidi owein yffyd arglOyd heb y gOalchmei.

athi acuuu. achymerdi vygcledyfi. ac ar hynny yd

arganuu arthur Oynt. adyuot attunt aozuc. ArglOyd

arthur heb y gOalchmei Hyma owein. gOedy goiuot
arnaf i. EC ny mynn uy arueu y gennyf. JfrglOyd heb

yt owein euo aozuu arnaf i. acnymynn vygcledyf.

MoeffOch attafi heb yz arthur aOch clefydeu. He ny
ozuu yi vn ohonaOch arygilyd gan hynny. amynet
dOylaO mynOgyl y arthur aozuc owein. acymgaru
aoiugant. adyuot aozugant y IIu attunt yna gan
ymfag a bzys y geiffaO gOelet owein. yuynet dOylaO
mynOgyl idaO. auu agos abot kalaned yny*
Jic ef
ymfag hOhO. ^rnoshonnoydaethant yeu pebyllyeu.
^Ithzannoeth arofyn aoiuc arthur ymeith. SrglOyd
heb yx owein nyt ueTIy y mae iaOn itU teir blyned yi
amfer hOnn yd euthum y Ozthyt ti arglOyd. ac ymae
i

y meu y He hOnn. jlc yz hynny hyt hediO yd wyf

i i

yn darparu gOled ytti. kan gOydOn y dout ti

ym keiffaO.
athi adeuy gyt ami yvOzO dyludet ti athwyz. ac
enneint a geffOch. JL dyuot aozugant hyt ygkaer oil

iarllesyffynnaOn. "fgyt arwled ybuOyt deir blyn-

ed yn y darparu. yn un trimis y treulOyt. JLc ny bu
efmOythach udunt wled eiryoet na gOeH nohonno.
646J vpcin anb Xunct 183

Jic yna arofyn aozuc arthur ymeith. agyzru kennad-

eu aozuc arthur att yz yarlles y erchi idi eTIOng
owein y gyt ac ef oe dangos y wyzda ynys pzydein.
*
aegOzagedda vntrimis. BriarHes ae kanhadaOd
acanhaOd uu genthi hynny. Jldyfot aozuc owein y
gyt ac arthur y ynys pzydein. J| gOedy y dyuot
ymplith y genedyl ae gyt gyfedachOyz. ef atrigywys
teir blyned ygkyfeir y trimis*, *,
ual ydoed owein diwarnaOt yn bOyta ar y
bOzd ygkaerllion arwyfc. nachaf uozOyn yn
Hdf dyuot aruarch gOineu mynggrych. ae vyghen
agaffei. agOifc ymdanei o bali melyn. ^rffrOyn
ac awelit oz kyfrOy eur oed oil. ahyt rac bzonn
owein ydeuth. a chymryt y uotrOy oed ar laO owein
awnaeth. Tal hynn heb hi ygOneir y tOylIOz bzatOz
aghywir yz mefyl ar dy uaryf. J[c ymchoelut penn
ymarch ac ymeith. 8c yna y doeth cof y owein y

gerdet hono*, JL thziftau aozuc. flphandaruu bOyta

dyuot y letty aozuc. agofalu ynos honno. JL thzan-
noeth ykyuodes. ac nytyllys agyzchOys. namyn
eithafoed bydoed. adiffeith vynyded. He ef a uu uelly

yny daruu y dillat oil. EC yny daruu y gozff hayach.

JLc yny tyfaOd bleO hir trOydaO. & chyt gerdet a Ona-
ei a bOyftuileit a chyt ymbozth ac Oynt yny oedynt

gynefin ac ef.. 9c yn hynny gOanhau a ozuc ef heb

allu eu kanhymdeith. JLc eftOng oz mynyd yz dyff-
rynn. H chyzchu pare teccaf oz byt. 9 iarlles wedO
bioed y panx J, diwarnaOt
mynet aozuc
y iarll-
es aellaOuozynyon y ozymdeith gan yftlys Ilynn a
oed yny pare hyt argyfeir y chanaOl. J[c Oynt a
1 84 <S>wdn anb Xunet [647.

welynt yno eilun dyn aedelO. 8c ualdala ofyn rac-

daO aozugant. JLc eiffoes neffau aozugant attaO
ae deymlaO ae edzych. j]efygOelynt gOythi yn IlaOn
ar naO. Ac yntev yngOywaO Ozth yz heul. JLdyuot
aozuc yz dzachefyn yzkaftell. & chymryt
iarlles

Iloneit goxflOch oireit gOerthuaOz. ae rodi yn

IlaO un ox IlaO uozynyon. J)os heb hi a hOnn gen-
* a dot
nyt a dOc y march racko ar diHat gennyt.
ger HaO y dyn gynneu. ac ir ef ar ireit hOnn ar gyfeir
y gallon, ^cozbyd eneityndaO ef agyfyt gan yz
ireit hOnn. agOylya beth awnel. ar uozOyn adeuth rac-
di. J[ chObyl oz ireit arodes arnaO. 3,c adaO y march
ar diHat ach y Ia6. Jl mynet ruthur y OzthaO. ac

ymgudyaO jlcympenn rynnaOd hi

adifgOyl arnaO.
ae gOelei ynkoffi yvzeicheu. J[cynkyfodi yuynyd
ac ynedzych ar y gnaOt. H chymryt kewilyd aozuc moz

hagyz oed y delO aoed arnaO. 3,c arganfot aozuc y

march ardillat y JtcymlithzaO aozuc yny
OzthaO.

gafas tynnu y diHat attaO oz kyfrOy. ac eu gOifgaO. ac

efgynnu ary march oabzeid aozuc. J^cyna ym-
dangos aozuc y uozOyn idaO. achyuarch gOell idaO. 3,
Ha wen uu ynteu Ozth y vozOyn. agofynaozuc idi py
dir oed hOnnO aphyle. JjHoer heb yuozOyn iarlles
wedO bieu ykaftell racko. JL phanuu uarO y gOz ef a
dOy iarHaeth. ahediO nyt oes ar y helO
edevvis genthi

namyn yz unty hOnn nys ry dycko iarll ieuanc yffyd

gymodaOc idi. am nat aei yn wreic idaO. l>zuan yO

hynny heb yzowein. acherdet aozuc owein ar uozOyn

yz kaftell. Jtdifgynnu awnaeth owein yny caftell.
8r uozOyn aeduc yyftauell efmOyth. achynneu tan
648 J wein anb Xunet. 185

idaO ae adaO yno~ JL dyuot aozuc y vozOy att yz iarll-

es. arodi ygorvlOchyny IlaO. T|aa vozOyn heb yz
iarlles mae yzireit oIL neur golles oil heb hi. 1|a
vozOyn heb yz iarlles. nyt haOd gennyf i dy atneiryaO
di yz hynny. ed diryeit hage y minneu treulaO
gOerth feith ugeint punt oireit gOerthuaOz Ozth dyn
heb wybot pOy. $[c eiffoes uozOyn heb hi gOaffan-
*
aetha di euo~ yny vo diwall ogObyl. a hynny a
ozuc yuozOyn ywaffanaethu arvOyt adiaOt a than a

gOely ac enneint ynyvu iach.arbleO aaet^ar owein

yn tozuenneu kennoc. fef y bu yn hynny tri mis. a
gOynnach oed ygnaOt yna. noc ybuaffei gynt. JLc
ar hynny y clywei owein diwarnaOt kynnOzyf yny caf-
tell. adOyn arueu ymyOn. ^gofyn aozuc owein yz
uozOyn. py gynnOzyf yO hOnn. ^fiarll heb hi adywed-
eisi ytti yffydyn dyuot Ozth y kartell, y geifaO diua

y wreic honn allu maOz gantaO. ofyn aozuc owein

aoes uarch ac arueu yz iarlles. es hebyvoiOyn y
rei gozeuozbyt. aey di
yerchi ymi benffic march ac
arueu heb yz owe! pei gallOn uynet yn edzychyat ar
yllu. af heb y uozOyn. a dyuot att yz iarlles aozuc.
ra
JL dywedut y hymad Od o gObyl. $ef aozuc yz
Ozthi

iarlles chOerthin. ^rofi aduO hebhi miarodafidaO

uarch ac arueu byth. JLc ny bu ar y helO eiryoet
march ac aruev kyftal acOynt. ada yO gennyfi eu
kymryt o honaO. rac eu kaffel om gelynyon auozy om
hanuod. JlcnyOn beth avynn ac Oynt. adyfot a
wnaethpOyt agOafgOyn du telediwa chyfrOy offawyd
arnaO. acadogon o arueu gOzamarch. ^gOifgaO a
ozuc owein ymdanaO. ac efgynnu ar y varch. a mynet
1 86 <>wein anb Xunet [649.

ymeith adeu uackOy gyt acef yngyweiroveirch ac

arueu. aphandeuthant parth a flu yz iarll. ny welynt
nacol naceithafidaO. Jgofyn aozuc owein yzmac-
kOyeit. pa vydin yd oed yz iarll yndi.
"I" vydin y
mae
ypedeir yftondard melynyon yndi racko heb Oynt.
dOy yffyd yny vlaen adOy ynyol. ^eheb yzowein
eOchchOi dzachefyn. ac arhoOch viui ynymylpozth y
kaftell. "Ymchoelut aozugant hOy. a cherdet aozuc
ynteu racdaO yny gyferuyd ar iarll. e tyn*nu aozuc ^
owein oe gyfrOy. yny uyd yrydaO a chojof. ac ymchoe-
lut penn y uarch parth ar kaftell. JL pha ofut bynnac
agafas ef a deuth ar y bozth y caftelL at ymac-
iarll

kOyeit. J[c y myOn ydeuthant. ac owein arodes y iarll

y anrec yz iarlles. adyOedut OzthL welydi yma y
ti
bOyth yz ireit bendigedic. arllu abebyllywys yg
kylch y kaftell. ac yz rodi bywyt yz iarll y rodes yn-
teu y dOy iarllaeth idi dzachefyn. ^|c yr rydit id-
aO yrodes banner yg^yfoeth ehun. achObyl oe heur

aeharyant aethlyffeu aegOyftlon ar hynny. jlc

ymeith ydaeth owein. ae wahaOd aOnaeth yz iarll-

es idaO. ef aehollgyfoeth- 9c nymynnOys owein nam-

yn kerdet racdaO eithafoed byt adiffeithOch. JLc

ual yd oed ynkerdldet ef aglywei difgrech uaOz y
myOn koet ar dzyded. a dyuot yno aozuc owein.
ar eil

JL phan doeth yno. ef awelei clocuryn maOz ygkanaOl

y koet acharrec lOyt ynyftlys ybzyn. ahollt aoed
ynygarrec. afarffaoed ynyzhollt. SHeO purdu aoed
yn ymyl y garrec. JL phan geiffei y He6 vynet o dyno
y neidei y farff idaO oe vzathu. jlef aozuc owein dif-

peilaO cledyf a neffau att y garrec. JLc ual yd oed y

050.] wein anb Xunct 187

sarff yndyuot oz garrec. y tharaO aozuc owein achled-

yf yny vyd yndeu banner, a fychu y gledyf. a dyfot yz
ffozd ual kynt. SefygOelei y
ynyganlyn. JLcIleO

yngOare ynygylch ual milgi auackei ehun. 8

cherdet aozugant arhyt ydyd hyt ucher. JLphan
uu amfer gan owein ozffowys~ difgynnu aozuc. a
geHOng yuarch ymyOn dol goedaOc waftat. a Had tan
aozuc * 3, phan uu baraOt ytan gan owein. yd oed
gan y Hew dogon o gynnut. hyt ym penn teirnos. Ji
difflannu aozuc y y IleO JLc yny He nachaf y
OzthaO.
IleO yn dyuot attaO a chaeriwrch maOz telediO gataO.

y,e vOzO gerbzonn owein. amynet am ytan ac ef. a

chymryt aozuc owein y kaeriOzch ae vlighaO. ftdodi
golOython ar uereu ygkylch y tan. JL rodi y iOzch
namyn hynny yzllew oe yffu. ac ual yd oed owein
nelly ef aglywei och uaOz ar eil ar dzyded yn gyfag-
os JLgofyn aozuc owein aedynbydaOl. ^e yf
ida6.

gOir heb y dyn. ]^0y Oyt titheu heb yz owel. JKoerheb

hi Lunet Oyfi HaOuozOyn iarlles y ffynnaOn.
J&eth
awney di yma heb yz owein. Tygkarcharu heb hi

yd ydys. o achaOs marchaOc adoeth olys arthur y

uynnu y iarlles yn pziaOt. ac auu rynnaOd gyt a hi. ac
yd aeth y dzeiglaO Ilys arthur. ^c ny doeth vyth
dzachefyn. achedymdeith ymi oed ef mOyaf agarOn
oz byt Jlef aozuc deu weiffon yftauell y iarlles y
oganu ef ae alO yn y dywedeis
tOyllOz. Jlef i na
allei ydeu gozff hOy. amryffon ae uncozff ef. j|c
am hynny vygkarcharu yny Ileftyz maen. 9dywedut
nabydei vy eneit ym cozffonydelei ef ym amdiffyn i

yn oet y dyd. JLc nyt pellach yz oet no thzennyd. 9c

1 88 <>wetn ant) Xunet. [651*

nyt oes ymi neb aekeiffaO ef. JBef yO ynteu owein

uab uryen. Jloed diheu gennyt titheu pel gOyppei
y marchaOc hOnnO hynny y deuei yth amdiffyn. Jiheu
y rof aduO heb hi. flphanuu dogyn poethet y go-
i

lOython. eu rannu aozuc owein yn deu banner y ryng-

taO ar uozOyn. 8 bOytta aozugant. SgOedy hynny ymdi-
dan yny vu dyd dzannoeth. tlzannoeth gofyn aozuc
owein yz uozOyn aoed le y gaUei ef kaffel bOyt alle-
wenyd y nos honno. es arglOyd heb hi. dos yna
dzOod. acherda yffozd gan yftlys yzauon. Jlc ym
*
penn rynnaOd ti
awely gaer uaOz. athyxeu yn am-
yl arnei. J[r iarll bieu y gaer hono goieu gOz am

vOyt y6 01 byt. JLc yno y gelly di uot heno. JLc ny

wylOys gOylOx y arglOyd eiryoet yngyftal ac y
gOylOys y He6 owein y nos honno. J[c yna y ky-
weiryOys owein y uarch. ac y kerdjdawd racdaO

trOy y ryt yny welas y gaer. JLc y doeth yx gaer.

He aruoll aOnaethpOyt idaO yno ynenrydedus. a
chyweiryaO y uarch yndiwall. adodi dogyn. o vOyt
rac y uronn. J[ mynet aozuc y HeO y bzeffeb y march
yoiwed. hyt na neb ozgaer uynet ygkyfyl y
lyfaffei
march. 8 diheu oed gan owein. nawela? eiryoet He
kyftal ywaffanaeth ahOnnO. Jtchyndziftet oed bop
dyn yno achyn agheu ympop dyn onadunt. A
bei

mynet aomgant y vOyta. clc eifted aozuc yi iarH ary

neiUlaO y owein. J[c un verch oed idaO ar y tu
arall y owein. J[ diheu oed gan owein na welas eir-

yoet vnvozOyn delediwach no honno. Jldyuot aoz-

uc y Hew rOng deutroet owein dan y bOzd. ^Lc ow-
ein ae pozthes o bop bOyt oz aoed idaO ynteu. Jfc
65Z] <>wdn anb Xunet. 189

ny welas owein bei kymeint yno a thziftyt y dynyon.

JLc am banner bOytta greffaOu owein aozuc y iarTI.
f|ad6s oed itt bot ynHawen heb yz owein. |j)u6 a
6yz yni nat Ozthyt ti
ydym dzift ni. namyn dyuot
deunyd triftit in agofaL eth yO hynny heb yz
owein. J)eu uab oed im. a mynet uyn deu uab yz
mynyd doe y hela. JSef ymae bOyftuil yno allad
dynyon awna. ac eu hyffu. JL dala vy meibon aozuc.
ac auozy y mae oet dyd y rof ac ef y rodi y vozOyn
i

honno idaO. neu ynteu aladho vy meibon ymgOyd. ac

eiljlun dyn yffyd arnaO. JLc nyt Ilei ef no chaOz.
Jioer heb yz owein. truan yO hynny. a phyun awney
ditheu o hynny. J)u6 awyz arnaf heb yz iarH uot yn
diweirach gennyf diuetha vy meibon agafas omhan-
*
uod. no rodi uymerch idaO embed- oellygru. ae
diuetha. acymdidan awnaethant am betheu ereill.

JLc yno y bu owein y nos honno~ ar boze trannoeth

Oynt aglywynt tOzyf anveitraOl yueint. J(ef oed
hynny ygOz maOz yn dyuot ar deu uab gantaO. A
mynnukadO y gaer aozuc y iarH racdaO a dilyffu y
deuvab. dGifgaG aozuc owein y arueu ymdanaG. 2L

mynet alia, ac ymbzaOf argOz. JrlleO yny ol. JL

phan welas ygOz owein yn aruaOc. ygyzchu aozuc.
Jic ymlad ac ef. agOell o laOer yd ymladei y HeO ar
gOz maOz noc owein. "f rofi aduO heb ygOz Ozth
owein. nyt oed gyfyg gennyf ymlad athidi bei nabei

yz anifeil gyt athi. ^Ic yna ybyzyaOd owein ylleO

yzgaer. Bchaeu ypozth arnaO. JL dyuot y ymlad ual
kynt argOz maOz. adifgrech aozuc ylleO amglybot
gofut ar owein. fldzigyaG ynyvyd arneuad yz iarll.
1
9o wein anfc Xunct. [653.

8c yar y neuad hyt ar y gaer. ac yar y gaer y neicl-

yaOd yny uu gytac owein. 8phalua6t atrewis ylleO ar
ben yfgOyd y g6z maOz yny uyd y balaf trOy bleth y
dOyclun. ual ygOelit yamyfgar yn HithzaO o hon-
holl
aO. JLc yna y dygOydOyy y g(u maOz yn varO. Ac yna
y rodes owein y deu vab yz iarll. ft gOahaOd owein a
ozuc yz iarll., ac nyfmynnaOd owein. namyn dyuot
racdaO yzdol ydoed Jhmet yndi. JLc ef awelei yno

kynneu uaOz o tan. ^1 deu was penngrych wineu

delediO yn mynet ar uozOyn oebOzO yny tan. Jigo-
fyn aozuc owein pybeth aholynt yz uozOyn. 9dat-
kanu eu kyfranc aozugant idaO. mal ydatkanaffei y
* nos
uozOyn y gynt. ac owein a pallOys idi. JLc
am hynny y HofgOn ninneu hi. J)ioer heb yz owein
marchaOc da oed hOnnO. ^[ryued oed gennyfi pei
gOypei ef uot ar y uozOyn hynny. nadelei y hamdi-
ffyn. Jlphei mynneOch chOi vyui dzoftaO ef. miui
aaOn y chOi. HynnOn heb y gweiffon mynny gOz an
gOnaeth. a mynet aozugant y ymdiot ac owein. a go-
futagafas owein gan ydeuwas. ^car hynny y IleO
a nerthOys owein. He aozuuant ar y gOeiffon^ JLc

yna ydywedaffant Oynteu. Ha unbenn. nyt oed amot

ynni ymlad namyn athydi dyhun. JLc yfanhaOs
ynni ymlad ar anifeil racko noc a thydi. JLc yna y
dodes owein yUeO yny He ybuaffei yuozOyn yg
karchar. a gOneuthur mur maen ar y dzOy. j| mynet

y ymlad ar gOyz mal kyt. ac ny dothoed owein y

nerth ettwa. J[ hydyz oed ydeuwas arnaO. Ar
Hew vyth yn difgrechu am vot gouut ar owein. a
rOygaO ymur aozuc yllew yny gauaf ffozd alia. JHc
654.] <>wdn anfc Xunct. 191

yngyflym ylladaOd y neill ozgOeiffon.

flcynylle y
IladaOd yUall. jlcuelly ydifferaffant h6y Lunet rac
y ITofgi. JLc yna yd aeth owein a Lunet gyt ac ef y
gyfoeth iarlles yffynnaOn. flphan doeth odyno y
due y iarlles gantaO y lys arthur. JL hi a uu wreic
trauu vy6 hL
yna ydeuth ef ffozd ylys ydu traOs. 8c

a
ef ffozd
ymladaOd acef. Hcnyt ymedewis ylleO ac
owein yny ozuu ar ydutraOs. ^phandoeth
y lys y du traOs y neuad a gyzchOys.
Jic
yno y gOelas ef pedeir gOzaged ar hugeint. telediwaf
oz awelas neb eiryoet. 2ic nyt oed diHat ymdannunt
werth pedeir arhugeint oaryant. Jtchyntriftet oed-
*
ynt ac agheu. JL gofyn aozuc owein udunt yf-
tyz eutriftit. "Ifdywedaffant Oynteu panyO merchet
ieirll oedynt. ny dothoedynt yno namyn ar gOz
$Lc
mOyhaf agarei bop un onadunt gyt ahi. Jtphan
doetham ni yma ni agaOffam lewenyd apharch acan
gOneuthur yn vedO. J|[ gOedy y beym uedO y deuei
y kythzeul bieu yllys honn. ac y Iladei angOyz oil.
He y dygei an meirch ninneu ac andiHat ac an eur ac
anaryant. JL chozffozoed ygOyz yffyd ynyz unty a
Ilawer o galaned ygyt ac Oynt. allyna itti unben yftyz
an triftit ni. adzOc yO gennym ni unben dy dyuot ti-
theu yma rac dzOc itt. JL thzuan uu gan owein hyn-

ny~ amynet aozuc yozymdeith aTTann. ^|c efawelei

uarchaOc yn dyuot attaO. clc ynyaruoll trOy lewenyd
acharyat ual bei bzaOt idaO. JBef oed hOnnO ydutraOs.
JuO aOyz heb yz owein nat y gyzchu dy lewenyd y
dodOyf i
yma. JuO awyz heb ynteu naf keffy dith-
192 wein anb Xunct. [655,

eu. JLcyny ITeymgyzchu aOnaethant. JLc ymadoydi

yndzut. ac ymdihauarchu acefaoiuc owein ac ef. 8e
rOymaO ae dOylaO ar y gefyn. 8na6d aerchis y du traOs
yowein. ^dywedut CithaO. arglOyd owein heb ef.

darogan oed dydyuot ti yma ym dareftOng i. a thi-

theu adeuthoft. 3,c aozugoft hynny. jlc yfpeilOz uum
i
yma. clcyfpeilty uuuyn ty. Hdyzo im vyeneit. ^1
mi aaf yn yfpyttyOx. ami agynhalyaf yty hOnn yn
yfpytty ywann acygadarn. tra vOyf vy6 rac dy eneit
ti.
Jic owein
agymerth hynny gantaO. 8cyno ybu
owein y nos honno. 8 thtannoeth y kymerth ypedeir
gOzaged arhugeint ae meirch~ aediHat. acadathoed
gantunt o da athlyffeu. Jic y kerdOys ac Oynt gyt ac
ef hyt yn Hys arthur. JL Ilawen uuaffei arthur OithaO
gynt pan y kollaffei. H ITaOenach yna. Hr gOzaged hyny
ur * hi ae
yi honn a vynnei diigyaO yn Hys arth
kaffei. ar honn avnneivynet ymeith elei.
JLc owein
a trigywys yn Hys arthur o hynny aHann yn penn-
teulu. JLc yn annOyl idaO yny aeth ar y gyfoeth
ehun. $ef oed hynny trychant cledyf kenuerchyn
arvzanhes. Jic yi He yd elei owein ahynny gantaG.
gozuot aOnaei. JLr chwedyl hOn aelwir chwedyl.
iarHes yffynnaOn*. ^ *.
655.] 193

Iperebur,

iarll bioed iarllaeth ygogled. Jlfeith

meib aoed idaO. JLc nyt ogyuoetheu ynvOyaf
GffraOc
yd ymbozthei efraOc. namyn o tOzneimeint a
ryueloed. ac ymladeu. 8c ual y mae mynych yz neb
aymkanlyno ac ymladeu aryueleod. ef alas aechOe
ur
meib. ^eithuet mab aoed idaO pered oed yenO.
a ieuhaf oed hOnnO. Ac nyt oed oet idaO vynet y
ymlad nac y ryuel. Pei oet idaO. ef aladyffit mal y
HadOyt y tat. ae vzodyz. dOzeic yftrywyat kymet
oed ynvam idaO. clphryderu aozuc ynuaOz. am y
hun mab aechyfoeth. agafas ynychyghoz ffo
flef

yynyalOch adiffieithOch didzamOyeit. ac ymadaO ar

kyfannedeu. !^y adaOd neb yny chedymdeithas na-
my gOiaged a meibon. adynyon didzaha. ny eHynt
nac ny wedei udunt nac ymlad. naryfelu. ^y lyu-
affei neb yny He y clywei y mab. KynnuIIaO na meirch

nac arueu. rac dodi y vzyt oz mab arnunt. B.C yz ffoz-

est ydaei y mab beunyd ychOare ac y taflu Ilyfg-

yon. ac yfkyzyon. adiwarnaOt ef awelei. gatwan geif-

yz y uam. ^dOy ewic yngyfagos yz geifyz ynfef-
yll. yn uaOz aozuc ymab bot ydOy hynny
3.C ereffu

heb gyzn. achyzn aryrei ereill. athybyaO eu bot yn

o
194 perebur. [656.

hirargoll. ac am hynny kolli eukyzn onadunt. JLc

yty aoed ym benn yffozeft ovilOzyaeth
yzgeifyz.
a phedeftric. ef agymhellOys yz ewiged y gyt ar geifyz
ymyOn. JJf adeuth peredur dzachefyn att yuam~
*
"Y mam heb ef peth ryued ry weleis yghot. |j)0y
oth eifyz di gOedy ryuynet gOylltineb yndunt. arygolti

eukyzn. rac rneint hyt ybuant argoTI dan y koet.

JLc ny chafaf dyn gyftec uOy noc ageueis yn eii gyrru
ymyOn. 8c ar hynny kyfodi aozuc paOb adyfot y
edzych., jlphanwelfant yz ewiged ryfedu ynuaOz
aozugant. adiwarnaOt Oynt awelynt tri marchaOc yn
dyuot arhyt marchaOcffozd gan yftlys yffozeft. 0ef
tri marchaOc oedynt. dwalchmei uabgOyar. ageneir
gOyftyl. 3,c owein uab uryen. Jlc owein yn kadO yz
ol y ymlit y marchaOc. arannaffai yz[yzaualeu yn Tlys
Ty mam heb ypered beth yO yrei racko^
ur
arthur.

JJgylyon ynt vy mab heb hitheiu ITyma vy ffyd heb

ur
y pered yd af yn egyl gyt ac Oynt. Jtc yz ffozd yn eu
herbyn ydeuth peredur. J)ywet eneit heb yz owein
aweleift di varchaOcyn mynet heibaO. nahediw na
doe. I|a0n heb ynteu beth yO marchaOc. Y ryO beth

Oyfi heb yz owein. Jei dywetut ti ymi y peth a

ovynnaf f|inneu adywedOn ytitheu yzhOnn
ytti.

aovynny ditheu. Jywedaf ynHawen heb yz owein.

Jeth yO hOnn heb yperedur Ozth y kyfrOy. KyfrOy
yO heb yz owein. Jtmovyn aozuc ynTIOyz beth oed
y kyweirdebeu awelei ef ar y gOyz ar meirch. ar
arueu. JL phabeth a vynnynt ac Oynt. ac aeHynt
o honunt. owein a uenegi? idaO yn HOyz pob peth
ur
o aellit ac Oynt. j)os ragot heb y pered . mi a
657J pcrebur. 195

weleis y kyfryO aovynny titheu. clminneu aaf yth

ur
ol Ifna ymchoelut aozuc pered att yuam. ar
ti.

nifer. Yma heb ef nyt egylyon oed y rei gynneu.

namyn marchogyon urdo*lyon. g*
na y dygOydaOd
ur
yuam ynvarO lewic. Jtcydaeth pered hyt He
yd oed keffyleu agywedei gynnut udunt. Hcadygei
vOyt alTynn oz kyfanned yz ynyalOch. 3, cheffyl bzych-
welO yfkyznic cryuaf atebygei agymerth. Hphynn-

yozec awafgOys yngyfrOy idaO. 8c owydyn danwaret

y kyweirdabei awelfei arymeir acarboppeth aozuc
ur
pered . 8 thzachefyn y deuth pered ur att y uam. jlr
hynny datlewygu aozuc yz iarlles. |e vy mab kychOyn
a vynny. |eu heb ef gan dy genyat. clrho ygennyf
i
gyghozeu kyn dy gychOynnu. fn Ilawen heb ef
dywet arvzys. Jos ragot heb hi y lys arthur ynlle
mae gozev y gOyi. ahaelaf. adewraf. He y gOelych
eglOys. kan dy pader Otthi. g^vvely vwyt adiaOt oz

byd ac na bo owybot adayoni y rodi

reit itt OzthaO.

itt.
kymer dy hun ef. z clywy diafpat dos Ozthi.

adiafpat gOzeic annat diafpat ozbyt. z

gOely tlOs
tec. kymer ef. a dyzo y arall. ac o
hynny clot ageffy.
zgOely wreic gozdercha tec.
kynnyth uynno. hi.

gOellgOz aphenedigach yth wna o hynny nochynt

^JgOedy yz ymadzaOd hOnnO yfgynnv aozuc peredur
aryuarch. adyzneit oaflacheu blaenllym ynylaO. a
chychwyn racdaO ymeith aozu9 J[cybu deudyd a
dOynos ynkezdet ynyalOch EC amryO le
ffozeftyd.
diffeith heb vOyt ac heb diaOt 9c yna y doeth y goet

ma6z ynyal. Seym pell ynycoet ef awelei lannerch

dec waftaU acynyllannerch ygOelei bebyTT. JLc yn
o 2
 [658.

rith eglOys ef agant ypader Ozth y pebyll. JL pharth

arpebyll ydoeth. adzOs
ypebyll ao*edynagozet.
Echadeir eureit oed yn agos yzdzOs. ^mozOyn
wineu delediO ynygadei yneifted. aractal eur amy
thai,amein Hywychedic ynyractal. amodzOy eururas
amyllaO. adifgyn aozuc peredur. adyuot racdaO
y myOn. a Ilawen uu y uozOyn OzthaO. a chyfarch gOell
idaO. y pebyll ef awelei vOyt. adOy goftrel
JLr tal
ynHawn owin~ adOy dozth o vara cann. JL golOython
o gic meluoch. Tymam heb yperedur aerchis ymi
pale bynnac ygOelOn vOyt adiawt y gymryt. J)os
titheu unben yn Ilawen yz bOyt a greffaO Ozthyt. "f na
ur
y kymerth pered banner y bOyt. ar Hynn idaO e hun.
J[c adaO yllaTI yz uozOyn. Jlphandaruu yperedur
vOyta. dyuot aozuc agoftOng artal ylin rac bzonn y
uozOyn. Tymam hebef aerchip ymi ynUe ygOelOn
tlOs tec y gymryt. l[ymer titheu eneit eneit heb hi.
ur
If uotrOy a gymerth pered a chymryt y uarch. a
.

chychwyn ymeith. g n ol hynny Hyma y marchaOc bi-

euoed ypebyll yn dyuot. JlefoedhOnnO fyberO y
Ilannerch. jHc ol y march awelei. Jywet heb ef
Ozth y uozOyn. pOy auu yma gOedy mivi. Jyn enry-
ued y anfaOd arglOyd heb hi. ^ menegi anfaOd
peredur ae gerdet ynHOyz. Jywet heb eff. avuef
gennyt ti a agOneuthur anuod arnat. T|avu myn
vygcret heb hi nacham nyfgozuc ym. Hynvygcret
nyth gredaf. ac yny ymgaffOyf ac efo y dial vyg
kewilyd am Hit ny cheffy ditheu trigyaO dOy nos yn
vnty. Bchyuodi aozuc y marchaOc y ymgeiffaO a
pheredur. Jtc ynteu beredur agychwynnaOd parth
659.] iperefcur. 197

aHys arthur. $[ chynn y dyuot ef y lys arthur. ef

adathoed marchaOc arall ylys arthur. flcarodes
modzOy eururas yndzOs ypozth yzdala y uarch. JLc
ynteu adeuth yz neuad ynUe ydoed arthur arteulu.
*
agOenhwyfar aerianed. a gOas yftafell yn yngOaffan-
aethu oozvlOch eur arwenhOyuar. "fna y marchaOc
adineuaOd y Hyn aoed yndaO am y hOyneb ae bzonffoll.
arodi boncluft maOz y wenhOyfar. Jldywedut. oz
byd neb ky ehofnet. acamOyn y gozulOch hOnn ami.
a dial farhaet gOenhOyfar. deuet ymol yzweirglod a
mi aeharhoaf yno. fly varch agymerth y march ar
weirglod agyrchOys. JBief aozugant paOb oz
teulu

goftOng eu penneu. racadolOyn y un vynet ydial

farhaet gOenhOyfar. athebygolyaeth oed gantunt na
wnaei neb chOaen ky ehofnet ahynny^ onybei uot
arnaO vilwryaeth. ac angerd. neu letrith. ual naallei
neb ymdial ac ef. J[rhynny Hymaperedur yn dyuot
yz neuad argeffyl bzychwelO yfgyznic. a chyweirdabeu
mufgrell arnaO. ac yn anhydOf ynllys kyfurd ahonno.
Jlef yd oed gei ynfeuyH ymperued y neuad. Jywet
heb yperedur y g6z hir racko mae arthur. |feth
ti heb
avynnut ykei ac arthur. Vymam aerchis

ymi dyuot ym urdaO yn varchaOc vrdaOl att arthur.

Myn vygkret heb y kei ry aghyweir yd wyt o uarch
ac arueu. ^carhynny yarganuot oz teulu abOzO

Ilyfkyon idaO. ^Irhynny Tlyma goz yn dyuot ymyOn.

adathoed vlOydyn kyn no hynny ylys arthur. ef
achozres. yerchi trOydet y arthur. a hynny a gaOffant.

J[c yggouot y vlOydyn ny dywedaffei un ohonunt vn

ur
geir Ozth neb. 9 phan arganvu ycoz pered haha heb .
198 jperetwr. [660.
ur
ef groffaO duO Ozthyt pered dec uab efraOc. arbennic

milwyz a blodeu marchogyon. Jlioer heb ykei Ilyna

vedzu yndzOc bot vlOydynynllys arthur yn vut yn
kael dewis dy ymdidanOz. agalO y kyfryO dyn ahOnn
yggOyd arthur ae deulu. ae dyftu yn arbennic milwyz.
a blodeu marchogyon. a, rodi boncluft idaO yny vyd

yz IlaOz yny varO lewic. 8r hynny Hyrna y gozres ha-

ha heb hi groffaO duO Ozthyt peredur dec uab efraOc.

blodeu y milwyz achannOII ymarchogyon. |Jevoz-

* heb
Oyn y kei. Hyna vedz yn dzOc bot vlOydyn yn
vut ynHys arthur. a galO y kyfryOdyn hOnn yny mod
y gelweift.3,gOan gOth troet ogei yndi yny vyd yz
IlaOz yn varO lewic. Y
gOz hir heb y pered
ur
manac
ym mae arthur. l>aO ath fon heb ykei. dosynoly
marchaOc aaeth odyma yzweirglaOd. adOc ygozvlOch
ygantaO. abOzO achymer yvarch aearueu. agCedy
ef.

hynny ti ageffy dy urdaO yn varchaOc urdaOL "YgOr

hir minneu awnaf hynny ac ymchoelut penn y varch
ac alia., ac yz weirglod. ftphandeuth ydoed y march-
a6c yn marchogaeth yn ryuygus oeallel aedewred
oe tebygolyaeth ef. Jlyvvet heb y marchaOc a weleift
di neb oz Ilys yndyuot ymol i. dOz hir oed yno heb
ef. ymi dy vOzOdi achymryt ygozulOch ar
aerchis
march ararueu ymyhun. tiaO heb y marchaOc. dos
dzachefyn yz Ilys. ac arch ygennyf y arthur dyuot ae
ef ae arall y ymwan ami. clc
onydaO yngyflym nyf
ur
arhoaf euo.
i ^
Hynvygcret eo ypered dewis di .

ae oth vod ae oth anvod. mivi avynnaf y march ar

arueu ar gozflOch. 8c yna y gyzchu oz marchaOc ef
yn IlidyaOc. He wan ac arlloft y waeO yrOng yfgOyd
60U] iperefcur. 199

amynwgyl* dyznaOt maOz doluryus. aha was heb y

pered
ur
.
ny chOaryei weiffon vy mam a mivi velly.

^Qinneu achOaryaf athitheu ual hynn. ae vOzO ef

agaflach blaenllym. ae vedzu ynylygat yny vyd trOy
y wegil allan.ac ynteu ynvarO yngytneit. Jpioer heb
yz owein uab uryen Ozth geL dzOc ymedzeift amdyn
ffola yrreift yn ol ymarchaOc. *$Lc un o deu aderO idaO
ae lad ae vOzO. os y vOzO a derO yz marchaOc. rif gOz *

mOyn ozllys a vyd arnaO gan y marchaOc. ac aglot

diagywydaOl y arthur ae vilwy*. s y lad a derO yi
ae pechaOt arnaO ynteu. yn
aglot a gerda val kynt.
ychwannec. allyma vyffyd ydafi. ywybot pygy-
franc yO yz eidaO ef. ac y doeth owein yz weirglaOd.
ur
^ef y gOelei owein pered ynllufgaO y gOz ar hyt y
weirglaOd. JJeth awney di uelly heb owein. !^y
daO vyth hebypered ur ybeis hayarn yamdanaO. tym
yO gennyf pany o honaO ehunan pan henyO. ^fna
y diofcles owein yzarueu ardillat. Hyma eneit heb
ef uarch ac arueu gwell. noz rei ereill.a chymer yn
HaOen Oynt. adyzet ygyt ami hyt att arthur yth
durdaO yn varchaOc urdaOl. Kanys ti
aedylyy. ^y
chatOyf vy wneb ot af heb y peredur. namyn dOc dj

ygozflOch y gennyf i
ywenhwyuar. fldywet y arthur
palebynnac ybOyfi gOzidaO vydaf. acogallaf Hes a
gOaffanaeth idaO mi ae gOnaf. fldywet na deuaf ylys
vyth yny ymgaffOyf argOzhir yffyd yno ydial far-
haet y koz argozres. "fna ydeuth owein dzachefyn

yz Hys. a menegi y gyfranc y arthur a gOenhOuar^

ur
ac y baOp oz teulu af bygOth ar gei. jlc ynteu pered
a gychOynnOys ymeith. ac ual ybyd yn kefdet, Hyma
200 perebur. [662.

uarchaOc ynkyuaruot acef. J?ale pandeuy di heb

ur
ymarchaOc. pandeuaf olys arthur heb ypered ae .

gOz y arthur Oyt ti heb ef.- ^e myn vygkret heb y

ur
pered ^aOnlleydwyt ynymardelO ac arthur. Paham
.

heb yperedur Mi ae dywedaf itt heb ef. herwr ar arthur

.

vum eiryoet. ac agehyzdOys ami yn wyz idaO mi ae

Iledeis*,
l|ybu hOy yryngtunt no hynny ymwan a
oiugant. ac ny bu hir yny vyryaOd pered ef dzos
1""

pedzein y varch yzIIaOz. 1|aOd aerchis ymarchaOc

ur
idaO. naOd ageffy heb y p gan rodi dy 10 arvynet
.

ylys arth ui
v amenegi y arthur maemi ath vyrywys
*
yzenrydedagOaffanaeth idaO ef. clmanac nadeuaf
vyth y lys yny gaffOyf dial farhaet y cozr ar gozres.
clrmarchaOc arodesygret arhynny^ Sic agychwyn-
nOys racdaO ylys arthur^ ac aozuc hynny. arbygOth
ur
argeL Scynteu p agychOynnOys racdaO. clcynyi
.

vn wythnos ef agyfaruu aceL vn marchaOc arbym-

ur
thec. He ef. p . ae byzywys yngywelydyus. a.ca
aethant ylys arthur. HrvnryO ymadzaOd gantunt
ac adothoed gan ymarchaOc kyntaf. ar vn bygOth gan
ur
p . ar gei. adieryd agauas Kei gan arthur. agou-
alus uu ynteu gei am hynny. "j^nteu pered
ur
agych-
wynnOys racdaO^ jlef ydeuth y goet maOi ynyal.
ac y yftlysycoet ydoed Ilynn. acarytu araH yd
oed kaer dec. arlannyHyn y gOelei gOz gynllwyt
telediw yneifted arobennyd o bali. agOifc obali

yrrtdanaO. agOeiffon yn pyfcotta ar y Ilynn honno.

ur
Talygwelas y gOz gOynllOyt p yndyuot. Kyuodi .

aozuc tuargaer. achloff oedyzhenOz, vnteu pur .

agyzchwys yllys ar pozth^ a oed yn agozet. ac yi

663.] iperebur. 201

neuad ydeuth. jlc ydoedy gOz gOynTIOyt yneifted

arobennyd. affyiyfdan maOz ynllofgi rac y vzon.
ur
Bchyfodi aozuc yteulu ar niuer ynerbyn. p ae .

diarchenu. awnaeth ygwr yzmackOy eifted

3,c erchi

ar tal y gobenyd. flchyt eifted ac ymdidan aozugant

j^phanvu ams goffot byzdeu amynet y vOyta. Ac

er

ur
aryneilllaO yz g6z bioed yllys ydoed. p yn .

eifted. dwedy daruot govyn aozuc y g6z

bOyta.
ypereredur. awydyat ITadachledyf ynda. naOn heb
ur
y pered pei kaffOn dyfc naf gOypOn^ 8.
wypei chware
a ffonn atharyan ynda. ef awybydei ymlad achledyL

Jpeu vab oed yzgOz. gOas rnelyn agwas gOineu. lCy-

fodOch weiffon heb ef y chware a ffynn. acathar-

yaneu. JLc yna ychware a ffynn ydaethant. Jywet

heb y *
eneit
pOyozeu ozgOeiffon dybygy di a
g6z.
a chware. vyntebic yO heb yperedur y gallei y gOas
melyn wneuthur gOaet aryTIall pei asmynnei. ^y-
uot titheu eneit achymer y ffonn ardaryan ola6 y

gOas gOineu. agOna waet ar ygway melyn os gelly.

ur
|pered agyfodes amynet y chware ar gOas melyn.
adyachauel HaO arnaO. aedaraO dyinaOt mad yny
dygOydaOd yz ael ar y Hygat. ae waet ynteu yn rydec.
^eu eneit heb y g6z. do? y eifted beHach. a gozeu
dyn a lad achledyf ynyz ynys honn vydy di. ^Ith
ewythyz ditheu vzaOt Oyf ynneu. achyt a
dyvam
mi ybydy ywerfhonn yndyfcu moes ac aruer y
gOladoed ae mynutrOyd. KyuartalrCyd ac adfOynder
ac unbenrOyd. ac ymadaw weithon a ieith dy vam.
ami a vydaf athzo itt. ac ath urdaf yn varchaOc urdaOl
ohynn allan. allyma awnelych. kyt gOelych beth
202 peretmr. [664.

avo ryued gennyt. nac amouyn am danaO. ony byd

o wybot y venegi ittx nyt arnat tt y byd y keryd. na-
myn arnafi. Kanys mi yffyd athzo itt. acamryfael
enryded agOaffanaeth agymeraffant. J[ phan uu am-
fer y gyfcu yd aethant. ^an doeth y dyd gyntaL
ur
kyuodi aozuc. p achymryt yvarch adiangennyat
.

y ewythyz kychwyn ymeith. JLc ef adoeth y goet

maOz ynyal. He yn niben y coet y deuth y dol. ar tu
arall yz dol waftat y gOelei gaer vaOz. a thu ar He

hOnnO ykyzchOys. pur ftrpozth agauas ynagozet. ac

.

yz neuad y deuth. fef y gOelei g6z gOynHOyt telediw

yn eifted ar yftlys y neuad. a mackOyeit yn amyl yn
y gylch. a chyfodi a ozugant yn vzdaffeid ae erbyn-

nyaO. ae dodi y eifted ar y neill laO yigOx bioed y

Ilys.Jtcymdidan aoxugant. Hphanuu amfer mynet
ur
yibOyt. dodi. p aOnaethpOyt y eifted ar neilllaO
.

y gOz mOyn y vOyta. J[ gOedy daruot bOyta ac yvet

eu hamkann^ * gofyn aomc ygOzda ypur awydyat
.

ef lad achledyf. j^ei kaffOn dyfc tebic oed gennyf

ur
ygOydOn hebyp f)ef ydoed yftOffOl maOz ynHad
.

y neuad amgyffret milOz yndaO. ^ymer heb y gOz

01
6*th p ".
ycledyf rackoatharaO yxyftOffOl hayarn. H
1
phered" a gyfodes ac a dzewis yz yftOffOl yny vu yn
deudzyll ar cledyf yndeudzyll. J0z0 ydzyllyeu y gyt
ur
achyuanna Oynt. ^ered aedodes ygyt achyuann-
hau aozugant ual kynt. Hr eilweith ytrewis yz yf-
tOffOlyny vyd yndeudzyll ar cledyf yndeudzyll. J[c
ual kynt kyuannhav aozugant. lr dzyded weith y ky-

ffelyb dyznaOt a trewis ae bOzO y gyt ac ny chyuan-

haei nar yftOffOl nar cledyf. ^e was heb ygOz dos
065.] jpercbur. 20

yeifted bellach am bendith ytt. ^fny teymas gozeu

dyn a lad a chledyf Oyt. |)euparth dy dewred ageueift.
ar trayan yffyd heb gael. fl gOedy keffych yn gObyl

ny thyckya y neb amryffon a thi. ath ewythyz Oyf yn-

neu vzaOt dy vam. biodozyon ym ni ar gOz y buoft
neithwyx ynyty. JLc yna ymdidan aeewythyz aomc
ur
p arhynny ygOelei deuwas yndyuot yzneuad^ ac
.

ynmynet yiyftauell. agwaew gantunt anveitraOl y

veint. athii ffrOt ovvaet ynredec ozmOn hyt yllaOz.

jlphanwelas ef yniuer hOnnO. Ileuein adzycyzuerth

aozugjgant. Jlcyzhynny ny thozres ygwr y ymdi-
dan aph ur - "I'ihynny nydywat ef y bered ur yzyftyi.
nyfgofynnaOd ynteu. dOedytewi yfpeit vechan. ar
hynny Ilyma dOy vozwyn yndyuot. adyfgyl vaOz y
ryngtunt. aphenngOi ynydyfgyl. agOaet ynamyl
ynychylch. Scyna diafpedein aozugant yn vaOx
niuer y Hys. ynyoed vlin trigyaO yn vn Hys ac Oynt.

y.c 01 diwed tewi o * honunt. JL phan vu amfer y

ur 1
gyfgu ydaeth. p .
yyftauell tec. J[ thzannoeth. p" .

agychwynnwys gan genyat y ewythyz racdaO ymeith.

dyna ef adoethy goet acympeH yny coet ef a
glywei diafpat. ^efygOelei wreic wineu delediO. a
march a chyfrOy arnaO yn feuyTT geyi y Ha6 a chel-
ein yny hymyl. acynkeiffaO bOiO ygelein ary march
ynykyfrOy. ydygOydei ynteu yi IlaOz. acydodei hi-
theu diafpat. Jywet vychwaer hebypur padiafped-
ur
ein yffyd arnat. y ayfgymunedic pered bychan
waret vyggovit ageueis eiryoet genyt ti.
Jaham
ur
hebyp ybydOn yfgymun
.
Qmdyuot yn achaOs
.i.

y lad dy uam. kanys pan gychwynneift oe hanuod y

204 Iperefcur. [666.

neidyaOd gOaeO ynychallonn ac ohynny ybuuarO.

Jic am hynny yd Oyt yn yfgymun. ar coir ar gozres
aweleift ynllys arthur. cozreit dydat ti athuam

oedynt achwaeruaeth itt Oyf ynneu. am gOz p"aOt

oed hOnn. aelladaOdymarchaOc yffyd yny Hannerch
ynycoet. Scnados ditheu ynygyvyl ef rac dylad
o honaO. Vychwaer cam ydwyt ymkerydu. amvy
mot yngyhyt ac ybum ygyt achwi. abzeid vyd ym
y ozuot. lphei bydOnavei hOy anaOd vydei ymy
ozuot. athitheu taO bellach ath dzycyzuerth. kany

thykya amgen. ami agladaf ygelein. JtgOedy hyny

mi aaf hyt lie mae y marchaOc yedzych a allwyf y
dial arnaO. 8 gOedy cladu y gOz ohonaO. Jyuot a
ozugant yz He yd oed y marchaOc yn marchaeth yn
ryuygus yny Hannerch. nrhyntgofyn oz marchaOc
ur
y pered pyle pandoei. pandeuaf olys arthur. ae
ur
gOi y arth Oyt ti. |[eu myn vygkret. |faOn He yd
*
ymgyftlyny o arthur. ^ybu hOy no hynny ym-
ur
gyzchu aozugant. acynylle p avyryaOd y march-
ur
aOc. J[naOd aerchis ynteu y bered .
I|a0d ageffy
heb y pur gan gymryt y wreic honn yn p aOt~ a
.
r!

ur
gwneuth y parch ar anryded gozeu a ellych idi. am
lad ohonat titheu ygOz pziaOt hi ynwirion. amynet
ohonat y lys arthur. amenegi idaO mae mi ath vy-
lywys yzenryded agOaffanaeth y arthur. 8menegi
idaO na deuaf i vyt y lys ef yny ymgaffOyf argOz
hir yffyd yno ydial farhaet y cozr argozres arnaO..
achedernit ar hynny agymerth ygan y marchaOc. a
chyweiraO y wreic yngyweir ovarch adillat gyt ac
ef ylys arth ur Smenegi y arthur y gyfranc. arbOgOth
.
667J perefcur. 205

gan arth arteulu am

ur
argei. Jtcheryd agaua? kei
ur
wylltu o honaG gOas kyfftal aphered olysarthur.
3|eb yz owein uab uryen. ny da6 y mackOy hOnnO
vyth yzllys. nyt a kei ozllys allan. Hynvygcret
heb arthur mi ageiffaf ynyalOch ynys p^dein am
danaO ynycaffOyf. 2Lc yna gOnaet pobunonadunt a
ur
allo waethaf y gilyd. 'Ifnteu p a gychwynnwys
racdaO. acadeuth y coet ynyal. Smfathyz dynyon
nac alanot nys gOelei. namy gOydweli a JLc
Ilyffeu.

yndibenn ycoet efaweleigaer uaOz. athyzeu ka-

darn amyl erni. JJc yn agos yz pozth hOy oed y
Ilyffeu noc ynlle arall. ywaeO efaffuftaCd
J[c arlloft
y pozth. hynny Hyma
a.r was melyngoch achul ar
vOlch y gaer. |)ewis unbenn heb ef ae mi aagoz-
wyfypozth itt. aemenegi yzneb pennafdyuot tith-
euyndzOs y pozth. Manacvymot yma heb y p"
1
".

acozmynnir vynyvot ymyOn mi adeuaf. ^mackOy

adeuth dzachefyn ac aagozes y pozth y pur J[phan .

deuthyzneuad ef awelei deunaweis oweiffon culyon

cochyon vndOf acvnpzyt. acvnwifc. acunoet. 8r
gOas a agozaffei y pozth racdaO. JL da vu eu gOybot
ae gOaffanaeth. ae diarchenu a ozugant. gifted ac
*
ymdidan aozugant*. ^r hynny Hyma pump mozOyn
yndyuot ozyftauell yz neuad. Jiruoivfyn pennaf o
nadunt. Jieu oed gantaO na welfei dzemeint kyn
decket a hi eiryoet ar arall. a henwifc o bali rOyllaOc
ymdanei a uuaffei da gynt. yny welit y chnaOt trOy-
daO. 9 gOynnach oed no
blaOt y kriffant^ y gOallt
hitheu aedOyael duach oedynt noz muchud. deu
uann gochyon vychein yn y grudyeu. cochach oed-
206 pcrefcur. [667.
ur
ynt noz dim cochaf. l[yuarch gOeTI ypered aozuc
yvozOy amynet dOylaO mynOgyl idaO. ac eifted ary
neilllaO. 1f)yt
oed pell yn ol hynny. ef awelei dOy
vanaches yndyuot. achoftrel ynllaOn owin gan y
Heilt. achwethozth ovara cann gan yllall. HrglOyd-

es heb Oy duO awyz nabu y gymeint arall a hynn

ovOyt a Hynn yi koveint hOnt heno. dyna yd

ur
aethant yvOyta. Hphered aadnabu aryuozGyn myn-
nu rodi oz bOyt arllynn idaO ef mOy noc y arall. Uydi
ur
vychwaer heb ypered Myvi a rannaf y bOyt ar
.

Hynn. l|ac ef eneit heb hi. Ityma vy ffyd mae mi

ae rannaf. )Pered ur agymerth attaO ybara. acarodes

y baOp gyftal ae gilyd. Jlc y ueffur ffiol oz Ilynn

efarodes y baOp gyftal ae gilyd. J*an oed amfer
ur
mynet ygyfcu^ yftaueH agOeirOyt yp acygyfcu .

ydaeth. Hyma vy chOaer hebygOeiffon Ozth yvozOyn

deckaf a phennaf onadunt agyghwni ytti- J}eth yO
hynny heb hi. |ynet att y mackOy yz yftauell uchot
yymgynnic idaO. ynywed ybo da gantaOef aeyn
wreic ae yn ozderch. Hyna heb hi beth ny weda.
mivi heb achaOs eiryoet agOz. J[c ymgynnic o honaf

ynneu idaO ef. ym blaen vyg gozderchu o honaO. ny

aHaf i
hynny yzdim. J)ygOnydu6 ankyffes ony
wney di hyny. yth adaOn yth elynnyon yma y
wneuthur avynnont athi. JLc rac ofyn hynny kych-
wynnv aozuc y vozOyn. a than ellOg ydagreu dyu-
ot racdi yz yftauell. achanydoz ynagozi. de-
dOzOf
ur
ffroi aozuc pered Jlef yd oed yvozOyn ynwy-
.

laO. ac yn dzycaruerthu. J)ywet vy chwaer heb y

e ur
per d ~ Payftyzydwyt ynwylaO. ||i aedywedaf
668.] perebur. 207

*
ytt arglOyd heb hi. Vyntat bioed y kyuoeth hOnn
i

yn veu idaO ehun. ar Tlys honn ar iarllaeth ydanei goz-

eu ynygyuoeth. Jkf ydoed mab iarll arall ym erchi
ynneu ymtat. nyt aOn ynneu ombod
nym attaO ef.

rodi ynneu vynntat omhanuod idaO ef nac yiarll

ozbyt. JLc nyt oed o blant ymtat namyn myvi i

vyhun. HgGedy marO vyntat ydygOydwys y kyuo-

eth ymllaO ynheu. ahOyzach ymynnOneuo yna no

chynt. jlef aomc

ynteu yna ryuelu arnafi. agozef-
gynn y kyuoeth eithyz yi vn ty hOnn. Jlc rac daet
ygOyx aweleift di biodozyon maeth ymi. achadarn-
et yty. nycheit vyth trabarhaei vOyt allynn. 8
hynny aderyw. namyn ual ydoed ymynacheffeu a
weleiftdi yn pozthi ni herwyd bot yn ryd udunt hOy

y kyfoeth ar wlat. JLc weithon nyt oes udut Oynteu

na bOyt na Ilynn. He nyt oe? oet bellach noc auozy
yny del y iarll ae holl allu gantaO am penn y He
hOnn. Elc os mivi ageiffef. nybyd gOell vyndihenyd.
nom rodi y weiffon y veirch. fldyuot
yymgynnic y
tithev arglOyd yny wed ybo hegaraf gennyt. yi bot
yn nerth ynni. yn dOyn odyma neu yn amdiffynn
ninheu yma. ^)os vy chwaer heb ef y gyfgu. clc nyt
af y Ozthyt kyny wnelOyf dim ocadywedy. yny wy-

pOyf a allwyf nerth y6ch.

-si-
^rachefyn ydeuth y
uoiOyn y gyfgu. ^zannoeth y boze y kyuodes y uoz-
Oyn ac y deuth hyt He yd oed p
ur
a chyvarch gOell
.

idaO. JuO a rodo da ytt eneit a pha ryO chOedleu

yffyd gennyt. l|yt oes namyn da arglOyd tra vych
iach di. namyn bot y iarll ae holl allu gOedy ry

difgynnu 6*th ypozth. JLc ny welas neb He amlach

 [669.

pebylleu. na marchaOc yn galO ar

y ymwan. aral!
ur
^eu heb y p Kyweirer y minneu vy march, "j^na
.

y varch agyweirwyt y beredur. acyn*teu agyfodes

ac agyzchOys y weirglaOd*, $ef ydoed marchaOc
yn marchogaeth yn ryuygus yn y weirglaOd gOedy
dyzchafel arwyd ymwan. JLcyna. ymwan aozugant.
ur
J|phered avyzyaOd y marchaOc dzos pedzein y
varch yzIIaOz. JLc yndiwed ydyd ef adeuth march-
aOc arbennic yymwan ac ef. abOzO hOnnO aozuc pe-
ur
red T|aOd aerchis hOnnO. JPOy Oyt ti heb ypered".
.

JHoer heb ef penteulu y iarIL JjJeth yffyd o gyfoeth

y iarlles yth uedyant ti. JjHoer heb ef y trayan.
^eu heb ef eturyt idi dzaean ychyuoeth ynTIOyz.
acageueift oda o honaO abOyt kan Oz. aceullynn
ac eumeirch ac euharueu heno yny Hys iddi. athi-
theu yngarcharaOz idi eithyz na bydy, eneit uadeu.
& hynny agahat yndiannot. J[r uozOyn y nos honno
ynhyfryt lawen. gOedy caffel kObyl o hynny. JL
ur
thzannoeth ped agyzchOy y weirglaOd. aHuoffog-
rOyd ohonunt avyzyaOd. efydydhOnnO~ ^ndiwed
ydydhOnnO ef adeuth marchaOc ryuygus arbennic.
EbOzO hOnnO aozuc pur anaOd aerchis hOnnO yp"1
. .

Pa vn Oyt titheu heb y pur JHftein Hys heb ef. geth

.

heb y pur yffyd o gyuoeth y uozOyn yn veu ytti.

.

tlhayan y kyuoeth heb ef. Jeu heb y p" y kyu-

oeth yz vozOyn. ac ageueift o da o honaO yn ITwyz^ a

bOyt deukannOz ac eullynn ac eu meirch ac euhar-

ueu. athitheu yn garcharaOz idi. 8 hynny ynn dian-
ur
not a gahat. 8r trydyd dyd y deuth p yz weirglod. .

a mOy a vyzyOys ef y dyd hOnnO noc undyd. ^c

670.] iperetwr. 209

yndiwed ydyd ef adoeth iarll y ymwan idaO. ac ef

aebyzywys anaOdaerchis ynteu. )POy Oyt titheu
heb y p ur f|i y ^arll heb ef nyt ymgelaf.
.
|feu
heb ypur y hyarHaeth yngObOl yzvozOyn. athiarll-
.

aeth titheu heuyt yn achwanec. flbOyt trychjchannOz

ac eu Hynn ac eu meirch ac eu harueu. a thitheu yn

ymedyanU Jtcuelly ybu yn gObOl.

^|c y trigyaOd
ur
p . teir wythnof yn peri teyznget a da*reftyngedig-
aeth yz uozOyn ar kyuoth
y chyghoz. gan dy Ozth
ur
genyat heb y p mi agychOynnaf ymeith. JLe
.

hynny vymraOt avynny~ leu mynvygcret. aphei

na bei o garyat arnat ti ny bydOn yma hyt y bum.
JSneit heb hi pa vn Oyt titheu. fared uab efraOc
oz gogled. ac oz daO na gofut arnat nac enpytrOyd.
manac attaf. ami ath amdiffynnaf os gallaf. (Ddyna
ur
kychwyn aozuc p acym pell odyno ef agyferuyd.

marchoges ac ef. a march achul gochOys y danei.

9 chyuarch gOell a ozuc hi yz mackOy. f a le pan
deuy vy chwaer. ||enegi aozuc idaO yzachaOs
di

ydoed arykerdet hOnnO. jef oed honno gOzeic fy-

berO y Hannerch. ^eu heb ef mi y6 y marchaOc
y keueift di y gofut hOnn oe achaOs. JLc ediuar
vyd yz neb ae gOnaeth. ar hynny Hyma y marchaOc
ur
yndyuot acynamovyn aph awelfei ef y kyfryO .

uarchaOc ydoed ef yny geiffaO. ^a6 ath fon heb

c m y n vyg ^ ret ^^ c ^
ur
yp mi yd wyt ynygeiffaO.
Oyt ardeulu Ozth yvozOyn achaOs gOiryon yO o
honafi. ^mwan eiffoes
aozugant. Jlcnybuhir
ur
yz ymwan p .
auyzyaOd y marchaOc. anaOd aerchis
e ur ur
ynteu y b zed .
^aOd ageffy heb y p .
gan vynet
p
210 perefcur. [671.

dzacheuyn y fozd y deuthoft y venegi kaffel y vozOyn

ynwirion. He yri wynabwerth idi hitheu dyvOzO o
honaf i. ^f gret ar hynny arodes y marchaOc. Jic
ur
ynteu p agerdaOd racdaO. ftcarvynyd yOzthaO ef
a welei gaftell. apharth acyno y deuth. a gOan y
pozth acmic ae waew. Hr hynny Ilyma was gOineu
telediO yn agozi y pozth. a meint milGz yndaO. ac
oedzan arna6~ flphan deuth pur yzneuad. yd
mab .

oed gOzeic vaOz delediO yneifted ymyOn kadeir. a

*
Hawuozynyon ynamyl ynychylch~ 61 Ha wen uuy

wreicda OzthaO. jl phan vu amfer gantaunt mynet

y vOyta aozugant. iOedy daruot bOyta. da oed yti

vnben heb hi vynetygyfcu ylearall. JPony chaOn
ur
gyfcu yma hebyp .
]|a6 gOidon eneit yffyd yma
o widonot kaer loyO. ae tat ae mam gyt ac wynt.
clcnyt nes an dianc ni erbyn ydyd noc udunt yn
Had. EC neur der6 udunt gozefgyn y kyuoeth ae di-
ur
ffeithaO onyt yzvnty hOnn. |eu heb y p yma y .

bydOn heno. JLc os gofut adaO arnaOch ozgallafi

les mi ae gOnaf. afles nys gOnaf ynneu. JLc ygyfcu

ydaethant. ac ygyt ardyd p ". aglywei diafpat en-

1

ur
giryaOl. Jtchyuodi yngyflym aozuc p oegrys ae .

laOdyz ae gled|dyf am y vynOgyl. ac allan y doeth.

fef y gOelei gOidon yn ymozdiwes a gOillOz. Ac ynteu
ur
yn ^ered
diafpedeit*, agyzchwys y widon. acae
.

trewis a chledyf ar y phenn yny ledaOd yz helym ae

ur
phenffeftin ual dyfcyl ar y phenn. |pyna6d p dec .

uab efraOc anaOd du6. Jaham wrach ygOdoft di

mae pur .
Wyghetuen a gOeledigaeth yni odef
Oyfi.

gofut ygennyt. Jtcytitheu kymryt march acarueu

 2 1 1
672.] perebur.

y genyf ynneu. J[c y gyt ami y bydy yn dyfcu march-

ur
ogaeth a theimlaO dy arueu. Tal hynn heb y p y
keffy naOd. Jpygret nawnelych gamvyth ygkyu-
oeth y iarlles. Kedernyt arhynny agymerth p
ur
. a
chan ganyat y iarlles kychOyn y gyt ar widon y lys
y gOidonot. j|c yno y bu ef teir wythnos ar vntu.
8c yna dewis y uarch ae arueu. H chyOynnu racdaO.
Hdiwedyd ef adoeth ydyffrynn. flcyndiben y dyff-

rynn ef adoeth y gudygyl meudwy. aHaOen uu y

*
meudOy OzthaO. flc yno y buef ynos hono- luan-
noeth y boze ef a gyfodes o dyno. JL phan deuth
allan yd oed gawat o eiry gOedy ry odi y nos gynt.

ftgOalch wyllt wedy Had hOyat yntal y kudugyl.

a chan dGzyf y march kilyaO oz walch a difgyn adif-
ur
gyn bzan argic yz ederyn~ Jief aozuc p feuyll a .

chyffelybu duet y vzan. agOynder yx eiry. achocht"

y gOaet y wallt ywreic uOyaf agarei a oed kynduhet
armuchud. He chnaOt oed kynwynnet areiry. H
chochter y gOaet ynyt eiry yi deu vann gochyon
oed yny grudyeu. Hr hynny yd oed arthur ae deulu
ynkeiffaO p
ur
. a wdaOch chOi heb yi arth ur p6y y
marchaOc paladyzhir. a feif yny nant uchoU JLr-
glOyd heb vn mi aaf ywybot pavn yO. "fna y
doeth y mackOy hyt y He yd oed pur a gofyn ida6 .

beth awnaei ef uelly. aphOy oed. ac rac meint

medOl pur . ar ywreic vOyaf a garei. ny rodes atteb
ur
idaO. jlef aozucynteu goffot agOaew arp ac yn-
.

ur
teup aymchoelaOd arymackOy. ac ae gOant dzos
.

bedzein y uarch yzIIaOi. flcol ynol ef adoeth ped-

war mackOy ar hugeint attaO. 9c nyt attebei yi vn
p 2
 perefcur. [673,

mOy noe gilyd. namyn yz un gOare a phob un. y

wan arungoffot yzIIaOz. Ifnteu gei adeuth attaO
ur
ef. ac a dywaOt yn difgethnn anhegar Ozth p . 3,
ur
phered ae kymerth agOaeO ydan ydwyen. ac ae

byrywys ergyt yOithaO. ynydozres y vzeich agOaell

yyfgOyd. a marchogaeth vnweitharhugeint dioftaO~
8c ual ydoed ynyuarO lewic rac meint ydolur a
gaOffei. yd ymhoelaOd y uarch a thuth garw gantaO
graOth~ ftphanwelfant y teulu y march yndyuot
heb ygOz arnaO. y kychOynnaffant arvzys. parth
arlle y a phan deuthant yno tyb-
buaffei ygyfranc.

ygu ryladkei. wynt awelfant hagen oz kaffei vedic

ur
da. y bydei vy6. l|y symudaOd p y vedOl mOy
nochynt yzgOelet ypennyal aoed am ben kei- -
*

acydeuthpOyt achei hyt ympebyll arthur^ Ecyperis

arthur dOyn medygon kywreint attaO. JzOc uu gan
arthur kyfuaruot a chei ygofut HOnnO. Ranys maOz

y kareL J[c yna ydywaOt gOalchmei. ny dylyei neb

kyffroi marchaOc urdaOl y ar y medOl y bei arnaO yn
agkyfuartal. kanys acattoed ae collet ardathoed
ydaO. ae ynteu yn medylyaO am y wreic vOyhaf a
garei. ar agkyuartalOch hOnnO ac attuyd agyuaruu

argOz aymwelas acef yndiwethaf. JLcoibyd da

gennyt ti arglOyd. miui aaf yedzych afymudaOd y
marchaOc y ar y medOl h6nn6~~ 9c os uelly y byd. mi
aarchaf idaO ynhygar dyuot y ymwelet athi. Jlc
yna yfozres kei ac y dywaOt geireudic kenuigennus.
dOalchmei heb ef hyfpys yO gennyfi ydeuy di ac ef
herwyd y avOyneu^ lot bychan hage ac etmyc y6

ytt oauot y marchaOc Iludedic gOedy blinaO yn ymlad.

674J pcrebim 213

vellyhagen y gozuuoft di arlawer onadunt Oy. ac

hyt tra barhao gennyt ti dy dauaOt atheireu tec.
digaOn vyd itt o arueu. JPeis ovliant teneu ymdanat.
ac ny byd reit itt tozri na gOaeO na chledyf yz ymlad
ar marchaOc ageffych ynyz anfaOd honno. Jlcyna
ydywaOt gOalchmei Ozth gei. Wi aallut dywedut
auei hygarach peiafmynhut. acnyt arnafi yperth-
yn itti dial dy lit athdigyoueint. l)ebic yO gennyf i

hagen ydygafi y marchaOc gyt ami heb tozri na

bzeich nac yfgOyd ymi. "fna ydywaOt arthur Ozth
walchmei. mal doeth aphOyllic ydywedy di. ados
ditheu ragot achymer digaOn o arueu ymdanatc,
adewis dy uarch. dOifgaO awnaeth gOalchmei ym-
danaO. acherdet racdaO ynchweric argamyvarch.

parth ar He yd oed peredur., fie yd oed ynteu yn

gozffowys Ozth paladyz y waeO ac yn medylyaO yz vn
medOl. Jlyuot aOnaeth gOalchmei attaO heb arOyd
creulonder gantaO. adywedut OzthaO. ^eigOypOn
vot ynda gennyt ti mal ymae da gennyfi. <V)i aym-
didanOn athi. ^iffoes negeffaOl Oyfi ygan arthur
y atolOyn itt dyuot yymwelet ac ef. ftdeuOz
attat.

adoeth kynnomi ar y negef honno. dOir yO hynny

heb * ac
y peredur^ anhygar y doethant. ymlad
awnaethant ami. 8c nyt oed da gennyf ynneu hynny*,
gyt acnatoedda gennyf vyndOyn yar y medOl yd
oedOn arnaO. ^nmedylyaO ydoedOn am ywreic
uOyhaf agarOn. JBef achaOs y doeth cof im hynny.
yn edzych ydoedOn aryre/ira. acaryuran. acary
dafneu o waet yzhOyat aladyffei ywalch ynyzeira-
JLc yn medylyaO yd oedOn bot yn gynhebic gOynder
214 iperebur. [674.

aduhet y gOallt ae haeleu yz uran. ar deuvann

yz eira.
gochyon aoed yny grudyeu yzdeudafyn waet. 1|eb
y gOalchmei nyt oed anuonhedigeid y medOl hOnnO.
adiryued oed kynnybei da gennyt dydOyn yarnaO.
ur
l|eb ypered .
adywedydi ymi ayttiO kei ynllys
heb ynteu~ ef oed ymarchaOc diwethaf
arthur. yttiG

aymwanaOd a thi. 8c ny bu da y doeth idaO yz ym-

wan hOnnO. tozri awnaeth y vzeich deheu idaO a
gOaheH y yfkOyd gan y kOymp agauas o Oth dy pala-
ur
dyz di.
|fe hebypered .
nym taGz dechzeudial
farhaet ycozr ar gozres veHy. Jlef awnaeth gOalch-
mei enryuedu y glybot yn dywedut am y cozr ar
goares^ adyneffau attaO amynet dOylaO mynGgyl
er
idaO. flgovynpOy oed yen6. y edur uab efraOc
ymgelwir i heb ef. athitheu p6y Oyt. walchmei
ymgelwir hebynteu^ ^a yO gennyf dy welet heb
i

Jlyglot rygiglef ympob gwlat oz y bum

ur
ypered ^

o vilwryaeth a chywirdeb. 9th gedymdeithas yffyd

adolOyn gennyf y gaffel. keffy myn vygcret. adyzo
ur
ditheu ymi y teu. l>i ageffy ynllawen hebyped .

^ychOyn awnaethant ygyt ynhyfryt gyt|tuun parth

arUe yd oed arthur. aphangigleu gei eubot yndyuot.
ef adywaOu (X)i awydOn nabydei reit ygei ymlad
ar marchaOc. adiryued y6 idaO caffel clot. ||0y awna
ef oeeireutec no nini onerth an harveu. amynet
awnaeth ped" agOalchmei hyt yn Hueft walchmei
ydioteu harueu. 5lchymryt aozuc pedur yzyO wife ac
aoedy walchmei. amynet awnaethant laO ynHaO hyt
ylle yd oed arthur. achyuarch gOell idaO. Jrlyma ar-
glOyd heb y gOalchmei [675] y g6z ybuoft yz yftalym
675 J Iperefcur, 215

oamfer yny geiffaO. dzaeffaO Ozthyt unbenn heb yz

arthur. achyt ami ytrigyy. HpheigOypwn vot dy
gynnyd ual y bu. nyt aut y Ozthyf pann aethoft.
i

l|6nn hagen adaroganOys y coir ar genres itt auu dzOc

kei 6zthunt~ athitheu aedieleift. He ar hynny nachaf

y vzenhines ae Ha6 vozynyon yndyuot. Echyvarch

gOeTI awnaeth peredur udunt. a ITaOen uuant Oynteu
OzthaG ae reffaOv aozugant. parch ac enryded maOz
awnaeth arth" am peredur. ac ymchoelut aozugant
ur
parth achaerllion. Jlr nos gyntaf ydeuth pered
y gaerllion y lys arthur. ac yd yttoed yntroi yny gaer
wedy bOyt. nachaf ygharat laO euraOc yn kyuaruot ac
ur
ef. mozwyn hygar
ffynvygkret vychwaer heb.yp .

garueid wyt~ ami aallOnarnaf dygaru ynvOyhaf

gOzeic pei da gennyt. |f iui arodaf vygcret heb hi val

hynn. na charaf i dydi ac nath vynnaf yndzagywydaOl.

ur
f|inneu arodaf vygcret hebypered na dywedaf yn-
.

neu ei vyth Ozth griftaOn ynyadeuych ditheu arnat

ur
vygcaru i
ynvOyhaf g6z. luannoeth ef agerdaOd .p .

ymeith. 3,r pziffoid ar hyt keuyn mynyd maOz adilyn-

Oys. 3,c ar dibenn y mynyd ef awelei dyffryn crOnn. a

gozozeu y dyffryn yn goedaOc carrecgaGc^ SgOaftat y

dyffrynn oed ynweirglodyeu^ acyndired ar yrOng
y gOeirglodyeu ar coet. JLc ym mynnOes y coet y
gwelei tei duon maOz anuanaOl eugOeith. adifgynnu
aOnaet acarwein y varch tuarcoet^ JLc am talym
o* coet ef awelei ochyr carrec lem. ar ffoid yn kyzchu

ochyz y garrec*. allew yn rOym Ozth gadwyn. ac yn

kyfcu ar ochyz y garrec. aphOU dOfynn athzugar y
veint awelei dan yUeO. ae loneit yndaO oefgyrn
216 perefcur. [676.
ur
dynyon ac aniueileit. 8 thynnv cledyf awnaeth p
atharaO y He6. ynydygCyd yndibin Ozth y gadwyru
vch penny pOU. acaryzeildyznaOt taraO ygadOyn
aozuc yny tyzr. ac ynydygOyd y Hew ynypOH. ac
artraOsochyz ygarec arOein yvarch aozuc pered"*.
yny doeth yz dyffrynn. Jlc ef awelei am ganaOl y
* caftell tec. athuar
dyffryn caftell ydeuth. ac ar
y weirglaOd Ozth
y caftell ef awelei gGzIIOyt maOz yn
eifted.mOy oed nogwr oz awelfei eiryoet. adeuwas
ieueinc yn faethu karneu eukyHeiH o afgOzn moruil.

y neiH ohonunt yn was gOineu. ar Hall yn was melyn.

adyuot racdaO awnaeth hyt yUe ydoed y gOz Hwyt.
achyvarch gweTI aoiuc peredur idaO.
HrgOzITwyt
adywaOt. mevyl arvaryf vympoathaOz. He yna y
ur
dyaHaOd pered panyO ylleO oed ypcnthaO*.
J[c yna
yd aeth y g6zH6yt ar gOeiffon gyt ac ef yi caftell. He
ur us
ydaet pered gyt acOy. 9 He tec enryded awelei ef
yno. ar neuad a gy*chaffant. ar byzdeu oed gOedy eu
dyichauel. a bOyt a Hynn yn didlaOt arnadunt. ac ar
hynny ef awelei yn dyuot oz yftaueH gO^eic ohen

agOzeic ieuanc. ftmOyhaf gOzaged oz awelfei eiryoet

oedynt. flcymolchi aozugant. amynet y vOytta. ar
gOrllOyt a aeth y benn y b6zd yn uchaf. ar wreic ohen
yn neffaf idaO. a phered ar uozOyn adodet ygyt. Hr
1""

deuwas ieueinc yn gOaffanaethu arnadunt. J[c edi-

ych awnaeth yuozOyn ar peredur athziftau. agovyn
aozuc pered ur yz vozOyn paham yd oed trift. l>ydi
eneit yz pann yth weleis gyntaf agereisyn vOyhaf
gCz. athoft y6 gennyf welet arwas kyn uonhedicket
athi. ydihenyd avyd arnat auozy. Hweleift ti y tei
677.] Iperefcur. 217

duon Ilawer ym bzonn y coet. gOyz yO y rei hynny ym

tat i oil ygOzHwyt racko. achewri ynt oil. acauozy
wyntadygyfozant amdypenn acathladant. ardyffryn
crOnn ygelwir y dyffrynn hOnn. auozwyn dec i

a bery di hot vym march am arueu yn vn Hetty ami

i

heno. )Paraf yrofi aduO osgaHaf ynHawen. Pan

vu amferach gantunt kymrut hun no chyuedach.
ur
y gyf& u yd aethant. 8r uozOyn aberis bot march ped
ae arueu yn vn Hetty ac ef. athzannoeth pedur aglywei
gozdyar gOyz ameirch ygkylch y caftell. apheredur
agyuodef. ac awifgaOd y arueu ymdanaO. 8c ymdan
yuarch. acefadeuth yzweirglaOd. flcydeuth y
wreic hen ar uozOyn att
y gOz HOyt. JrglOyd heb
hOy kymergret ymackOy nadywetto dim oz aOelas
yman. ani avydOn dzoftaO y keidO. 1|achymeraf
*
mynvygkret heb ygOzHOyt. J[c ymlad awnaeth
peredur ar IIu. ac erbyn echwyd neur daroed idaO
Had trayan y Hu heb argywedu neb arnaOef. JLc
yna ydywaOt y wreic ohen. neur derO yz mackOy Had
Hawer othlu. adyro naOd idaO. !^a rodaf myn vyg
cret heb yz ynteu. 8r wreic ohen. ar uozOyn dec yar
vOlch ygaer ydoedynt ynedzych. He yn hynny ym-

gyvaruot o pedur ar gOas melyn ae lad. arglOyd heb

y uozOyn dyzo naOd yz mackOy. na rodaf yrofi aduO
heb y gOzHOyt*. 8c ar hynny ymgyvaruot oped" ar
gOas gOineu ae lad. Juaffei weH itti
pei rodaffut
naOd yz mackOy kynn Had dy deuuab ohonaO. ac
abzeid vyd y titheu dy hun oz dihegy. Dos ditheu
vozOyn ac adolOyn yz mackOy rodi naOd ynni. kannys
rodaffam ni idaw eL Ar vozOyn adoeth yz He yd oed
2i8 iperefcur. [678.

peredur. ac erchi naOd y that aozuc.acyzfaOl a

dihagyffei oewyz ynvyO. 1[effy dan am ot rnynet oth
tat aphaOb oz yffyd y danaO y Ozhau yz amheraOdyz
arthur. acydywedut idaO panyO pered" g6z idaO
awnaeth y gOaffanaeth hOnn. 6na6n y rofi aduO
ynllawen. a chymryt bedyd ohonaOch. 8minneu
aanuonaf att arthur. y erchi idaO rodi ydyffryn hOnn
ytti. ac yth ettiued byth gOedy ti. ac yna y doethant

9
y myOn. chyuarch gOell awnaeth y gOz IIGyt ar wreic
ur
vawr y pered .
J[c yna ydywaOt ygOzIIOyt. ^r
pan yttwyf ynn meduydyffrynn hOnn. mi ny weleif

griftaOn aelei ae eneit gantaO namynti^ aninne

aaOn y wrhau y arthur acygymryt cret abedyd.
J[c yna ydywaOt peredui diolchaf ynneu y du6. na
thozreis vyII6 Oith ywreic vOyhaf agaraf. nadywedOn
un geir Ozth griftaOn. WzigyaO yno aOnaethant ynos
honno. Wzannoeth yboze ydaeth ygOz IIGyt ae niuer
gantaO y lys arthur. He y gOzhayffant y arthur. clc y
paraOd arthur eubedydyaO. jLc y dywaOt ygGzIIOyt
ur
y arthur panyO ped ae gomuaffei. 9c arthur arodes
yzgOxIIOyt ae niuer ydyffryn oegynnal ydanaO ef
mal yd erchis ped ur & chan gennat arthur ygOz IlOyt
.

aaeth ymeith parth ardyffryn crOnn. ^eredur ynteu

*
agerdaOd y boze dzannoeth racdaO talym maOz
odiffeith. heb gaffel kyuanned. J[cynydiwed ef

adoeth ygyuanned bychann amdlaOt. ac yno y

clywei uot sarff yn gozwed ar uodzOy eur. heb adel
kyfuanned seith milltir obop parth idi. JLc yd aeth
pedur yz Hey clywei voty sarff, ac ymlad awnaeth
arfarff yn IlidyaOcdzut ffenedicualch. jlcynydiwed
678.] iperebur. 219

y IladaOd. ac ykymerth y votrOyidaO ehun. acuefiy

y bu ef ynhir yn yz agherdet hOnnO. heb dywedut vn
geir Ozth neb ryO griftaOn. ac ohynny yd yttoed yn
kolli yliO aewedotra hiraeth yn ol Hys arthur ar
wreic vOyaf agarei. ae gedymdeithon. dyna y
kerdaOd racdaO y lys arthur. ac ar y ffozd y kyfuar-
uu ac ef teulu arthur. a chei yn
eu blaen yn mynet
yneges udunt. ^Peredur aatwaenat baOp onadunt.
acnyt atwaey neb oz teulu euo. ^Pandeuy di vnbenn
heb ykei. a dOyweith a their, ac nyt attebei ef.
"|f
wan aomckei a gOaeO trOy yuozdOyt. JLc rac
kymell arnaO dywedut athozri ygret mynet heibyaO
aozuc heb ymattiala ac ef. JLc yna y dywaOt gOalch-
mei. "fiofi aduO gei dzOc y medzeift kyflauanu ar
uackOy ual hOnn yz na dywedut. He ymchoelut
allei

dzaegeuyn ylys arthur. arglOydes heb ef Ozth wen-

hOyuar. awelydi dzycket ygyflauan aozuc kei ary
mackOy hOnn yz na allei dywedut. He yz du6 ac yrof
ynneu pardi y uedeginyaethu ef erbyn pandelOyf
dzachefyn. ami adalaf y pOyth itt. ftchynn dyuot y
gOyz oc eu neges ef adeuth marchaOc yz weirglaOd y
ymyl Hys arthur yerchi gwr y ymwan. fl hynny
ur
agauas. abOzO hOnnO awnaeth pered 3c wythnos
.

y bu ynbOzO marchaOc beunyd. JL diwarnaOt ydoed

arthur ae teulu yndyuot yzeglOys. jlef y g<)elynt
marchaOc gOedy dyzchauel arwyd ymwan. l|awyz
heb yz arthur. myn gOzhyt gOyz nyt af odyma yny
gaffwyf vy march amarueu yvOzO y ianghOz racko.
f na yd aeth gOeiffon yn ol y uarch ae arueu y arthur.
Ciphered" agyfaruu ar gOeiffon yn mynet heibaO. Sic
220 peretoir. [670.

agymerth y march ar arueu arweirglaOd agyzchaOd.

jlcf awnaeth paCp oe welet ef ynkyuodi ac yn mynet
*
y ymwanyz marchaOc. mynet ar benn y tei arbiyn-
neu arUe aruchel y ediych aryzymwan., $efa
ur
wnaeth pered emneidaO ae laO ar ymarchaOc y erchi
idaO dechzeu arnaO. JLr marchaOc aoffodes arnaO. ac

nyt yfgoges ef oz He yz hynny. JLc ynteu peredur

aozdinhaaOd ac ae kyzchaOd ynllityaOcdzut engiryaOl
chwerO awydualch. He ae gOant dyznaOt gOenOyniclym
toftdzut milOzyeidffyzyf ydanydOyen ae dzychjchauel
oe gyfrOy. ae vOzO ergit maOz yOzthaO~ 3,c yd ymchoel-
aOd diacheuyn ac ydedewis y march ar arueu gan y
gCeiffon mal kynU JLc ynteu ar ydzaet agyzchaOd
y Itys. Sr mackOy mut y gelwit pedur yna. clr hynny
nachaf agharat Law euraOc yn kyuarfot ac ef. "fiofi
aduO vnbenn heb hi ys oed gryffyn na allut dywedut.
a phei gallut dywedut mi ath ath garOn ynvOyhaf gO*.
Hcmynvygcret kynnyfgellych mi ath garaf yn
ur
vOyhaf gOx, J)u6 atalo itt vygwhaer heb ypered .

ac my vyg cret minneu ath garaf di. J[c yna y gOy-

ur
buwyt panyO pered oed ef. He yna y dellis ef gedym-
deithas agOalchmei ac ac owein vab uryen. ac aphaOb
01 teulu ac y trigywysyn Hys arthur, <,

a oed yg kaer Ilion ar wyfc. a mynet a

wnaeth yhela. aphered ur gyt ac ef. Cipher-
a^thur '

ed aellygaOd y gi arhyd. arki aladaOd yz

111

hyd ymyOndiffeithOch. Hcympenn ruthur yOzthaO

ef awelei arwyd kyuanhed. H thu ar kyfanhed y
deuth. EC ef awelei neuad. ac ar dzOf y neuad ef
awelei tri
gOeis moelgethinyon yngOare gOydbOyll.
680 J peretwr. 221

Jphandeuth y myOn. ef awelei teir mozOyn yn eifted

arleithic. He vn ryO wifcoed ymdanunt ual ydylyei

amdylyedogyon. ac ef aaeth y eifted attunt yzHeith-

ic.ac vn oz mozynyon aedzychaOd arpered ur yngraff.
ac wylaO awnaeth. JL pheredur aovynaOd idi beth
awylei. l(ac dzycket gennyf gOelet Ileaffu gOaf kyn
decket athi. JPOy am Ileaffei i heb y peredur. )?ei
nabei hyt ytt arhos ynyHe hwnn. mi aedywedOn
itt. Yzmeint uo ygOzthzet arnaf yn arhos. mi ae
gOarandawaf. f gOz y mi heb y uorOyn.
yffyd tat
bieu yllyshonn. 9 hOnnO aladpaOb ozadel yzllys
honn heb y ganhyat. JPa gyfryO Ox y6 * aOch tat
chOi pan allo Ileaffu paOb uelly. dOi awna treis ac
anuod ar y gymodogyon. 3,c ny wna iaOn y neb am
danaO. Scyna ygwelei ef ygOeiffon ynkyiiodi ac y

arllOyffaO yclaOz oxwerin. ac ef aglywei dOzyf maOz.

9c yn ol y tOzyf ef aOelei wr du maOz unTTygeitaOc
yndyuot ymyOn. mozynyon agyuodaffant yny
5lr

erbyn adiot y wifcy amdanaO awnaethant. ftcynteu

aaet y eifted. ^fgOedy dyuot ybOyll ida6 acaryf-
hau edzych aoauc arperedur. agouyn pOy ymarch-
aOc. 9rgl6yd heb yi vn or mozynyon. y gOas ieuanc

teckaf abonhedickaf 01 aweleift eiryoet. Etc yz duO

acyzdyfyberOyt pOylla mi abOyllaf
OzthaO. Yzot ti

acarodaf yeneit idaO heno. ac yna pered ur adoeth

attunt Jlcagymerth bOyt allynn. ac
Ozth ytan.

ymdidan ar rianed aozuc. Ac yna ydywaOt pered

ur

gOedy y vzOyfcaO Ozth y gOz du. ^yued yO gennyf

kadarnet ydywedydi dyuot. pOy a diodes dy lygat
tL *8[n omkennedueu oed heb y gOzdu. pOy byn-
222 peretwr. [681.

nac aovynhei imi yzhynn ydOyt ti ynyouyn. ny

chaffei y eneit gennyf nac yn rat nac ar werth. 8r-

glOyd heb yuozOyn kytdywettoef overed ovzOyfged

a med|daOt parth ac attat ti. Kywirha ygeir a dy-
wedeift gynneu ac aedeweift Ozthyf L Hminheu a
wnaf hynny yn Hawen yzot ti heb ygOz du. CV)i a
adaf y eneit idaO yn IlaOen heno. 8c ar hynny y
trigyaffant ynos honno. J[ thzannoeth kyuodi aozuc
ur
y g6z du. agOifcaO arueu ymdanaO. 9c erchi ypered .

Kyuot dyn y uynyd ydiodef aghev hebygOzdu. JPe-

red ur adywaOt OzthaO. d6na yneiUpeth ygOzdu. os

ymlad avynny ami. aediot dy arueu yymdanat.

ae titheu arodo arueu ereiH y mineu y ymlad athi.
l|a dyn heb ef ae ymlad aallut ti pei kaffut arueu.
Kymer yz arueu a vynnych. acar hynny ydoeth y
ur
uozOyn ac arueu ypered aoedhoff gantaO. Sic ym-

lad awnaeth ef argOzdu. yny uu reit yzgOz du erchi

naOd ypered ur fgOzdu ti ageffy naOd trauych yn
.

dywedut ym pun wyt. aphOy atynnaOd dylygat^

*
arglOyd minhe aedywedaf. vn ymlad arpzyf du oz
garn. druc yffyd aelwir y cruc galarus ~ acynycruc
ymaekarn. He yny garn ymae pzyf. ftcynllofcOzn
ypzyf ymae Maen. arinnwedeu ymaen ynt. pOy
bynnac aekaffei yny neilllaO.Suynneioeur efae
kaffei ar y Ha6 arall idaO. 8c yn ymlad ar pzyf hOnnO

ykolleisi vyllygat. HmhenO ynneu y6 ydu trahaOc.

ra
jief achaOs ymgelwit ydu t haOc. nyadOn un dyn
ymkylch nyftreiffOn^ a laOn nys gOnaOn yneb. |fe
heby peredur*, pygybellet odyma yO ycrucady-
wedydi. Mi arifaf itt ymdeitheu hyt yno acady-
682J iperefcur. 223

wedaf itt
f dyd y kychwynnych
py gy ballet
yO.

odyma adoy ylys

ti meibon ybzenhin ydiodey-
ueynt~ JPaham ygelwir Oynt uelly. a danc Hynn
aellad Oynt beuny unweith. )Pandelych odyno ti
adeuy hyt ynHys iarlles ykampeu^ ^ygampeu
heb yped ur yffyd erni hi. tlzychanwr teulu yffyd
idi.PobgOz dieithyzozadel yzllys efadywedir idaO
campeu y theulu~ 0ef achaOs yO hynny. y trychann
wr teulu aeifted ynneffaf yz arglOydes. ftcnyt yz
amharch yz gOefteion. namyn yz dywedut kampeu
ytheulu. "I'dyd ykychOynnych odyno tiaey ygruc
yno y maent perchen trychant pebyll yg
galarus. Sic
kylch ycruc ynkadOypzyf. an buoft heb ypered ur
ynozmes yngyhyt ahynny. mi awnaf nabychbyth
bellach. Selad awnaeth pered ur idaO. acyna ydy-
waOt yuozOyn adechzeuaffei ymdidan acef. JJei

bydut yndyuot yma~ KyuoethaOc vydut bellach

tlaOt

odzyfoz y gOz du aledeift. 8thi awely y faOl uozyn-

yon hygar yffyd ynyllys honn. ti agaffut ozderchat
aryzun a vynnvt onadunt. l|y deuthum yma om i

gOlat arglOydes yz gOzeicka^ namyn gOeiffon hegar a

welaf yna. ymgeffylybet baOp ohonaOch aegilyd
mal ymynno. cldim ocaOchda nys mynnaf. cLcnyt
reit ym dyna ykychwynnaOd peredur rac-
OzthaO.
da6. Ecydeuth ylys meibon bzenhin ydiodeiueint.
J[phanndeuth yz Hys nywelei namyn gOzaged. Sir
ed
g6zag agyuodaffant racdaO. ac avuuant lawen Ozth-
aO.He ardechzeu euhymdidan. efaw*elei varch yn
dyuot achyfrOy arnaO. cichelein ynykyfrOy. 8c vn
ozgOzaged agyuodes y|yuynyd ac agymerth y ge-
224 peretoir. [682.

lein ozkyfrOy. acaeheneinaOd ymyOn aoed islaO y

dzOs a dGfyz tOym yndi. acadodes eli gOerthuaOz ar-
na6. argOz agyuodes ynvyO. ac adeuth yzlte ydoed

pedur aeraeffawu aozuc. abot ynHawen OzthaO. 8

deuOz ereill adoethant ymyOn yn eu kyfrwyeu. ar
un dywygyat awnaeth y uozOyn yz deu hynny ac yz
vn gynt. ^na ygovynnaOd pered ur yzvnben paham
yd oedynt nelly. 8c Oynteu adywedaffant bot adanc
myOn gogof. 8 hOnnO ae Iladei Oy un weith beunyd.
ac ar hynny ytrigyaffant ynoshonno. ftthzannoeth
ykyuodes ymackOyeit racdunt. ftcyderchis ped" yz
mOyn eu gozdercheu y adel gyt ac Gynt. 8c wynteu
ae gomedaffant. adywedut. pei athledit ti yno. nyt
oed itt ath wnelei yn vy6 dzacheuyn. 3,c yna y ker-
daffant Oy racdunt. ac y kerdaOd pedur yn eu hoi. a
gOedy eudifflannu 6y hyt naf gOelei ef. f na y ky-
uaruu ac ef yn eifted ar benn cruc. y wreic deckaf
ozawelfei eiryoet. f|i a ^ n dyhynt heb hi. mynet

ydOyt yymlad ar adanc. acef ath lad. Sc nyt oe

dewred namyn oe yftryO. ogof yffyd idaO. Sphiler
maen yffyd ardzOs yzogof. acef awyl paOb ozadel
ymyOn. acnysgOyl neb euo. J[c allechwaeO gOen-
nOynic ogyfgaOt ypiler y Had ef baOp. Jpheirodut
ti
dy gret vygcaru i yn vOyhaf gOzeic mi arodOn itt
uaen ual y gOelut euo pan elut y myOn. ac ny welei
ur
ef dydi. IJpdaf mynvygkret heb yped Yzpan
.

ythweleis gyntaf mi ath ftphale ykeiffOn i

gereis.
dydi. ^angeiffych di vyui keis parth ar india*. ^Ic
yna ydifflannOys y uozOyn ymeith gOedy rodi y
maen ynllaO pered ur He ynteu adeuth racdaO parth
.
683.] perefcur. 225

adyffrynn auon. flgozozeu ydyffrynoed yngoet. ac

opobparth yz dyffrynn auon ynweirglodyeu gOaftat.
flc ozneillparth yzavon ygwelei kadO odeueit gOyn-

yon. flcozparth arall ygOelei cadO odeueit duon.

fie ual y bzeuei vn oz deueit gOynnyon y deuei vn
or deueit duon dzOed. &c y bydei yn wenn. ac ual

y bzeuei vn oz deueit duon. y deuei vn oz deueit

gOynnyon drOod ac y bydei yndu. aphzenn hir a
welei ar lann yz auon. * neill banner aoed idaO
Jlr
yn Hofci oz gwreid hyt y ulaen. ar banner arall a
deil ir arnaO. 8c uch Ia6 hynny y gOelei mackOy

yn eifted ar benn cruc~ a deu vilgi vzonnwynnyon

vzychyon myOn kynllyuaneu yngozwed geyz ylaO-
Jldiheu oed gantaO nawelfei eiryoet mackOy kyn
deyzneidet ac ac yny coet gyfuarwyneb ac ef
ef.

yclywei ellgOn ynkyuodj hydgant. ftchyuarchgOell

awnaeth yz mackOy. ar mackOy agyuarchaOd well y
ur
pered . atheir ffozd awelei peredur ynmynet yOzth

y cruc. Y dOy ffozd yn vaOz ar dzyded yn Ilei. ago-

vyn aozuc peredur paleydaei y teir ffozd. vnoz
ffyzd hynn a a ymHys i. JLc un ozdeu agyghozafi
ytti aemynet yzHys ozblaen att vyggOzeic yffyd i

yno. aetitheu aarhoych yma athi awely ygeHgOn

yn kymell yzhydot blin ozcoet yzmaes. athi awely
ymilgOn gozeu oz aweleift eiryoet agleOhaf arhydot
yn eullad ar ydOfyz geyz anllaO. Jlphan uo amfer
ynn vynet ynbOyt efadaO vyggOas am march ym
herbyn athi ageffy lewenyd yno heno. JuO a diolcho
itt.
nythzigyafi. namyn ragof ydaf. f neill ffozd
aayzdinas yffyd yma ynagos. acynhwnnO ykeffir
Q
226 iperelmr. [084.

bOyt allynn arwerth. ar ffozd yffyd lei noz rei ereill

aa parth a gogof yz adanc*, dan dy ganhyat vackOy
parth ac yno yd afi. adyuot awnaeth peredur parth
ar ogoL achymryt ymaen yny HaO affeu. aewaeO
ynyllaO deheu. Jic ua ^ ydaO ymy6n~ arganuot yz
adanc aOnaeth ae wan agOaeO trOydaO. aHad y benn.
^1 phan daO y maes oz ogof. nachaf yn dzOs yz ogof
ytri chedymdeith. achyuarch gOell awnaethant y
ped"*. Jtdywedut panyO idaO ydoed darogan Had
ur
yz ozmes honno. y penn awnaeth p
J[ rodi yz
mackOyeit. ftchynnic awnaethant Oynteu idaO yrvn
avynnynt oe teir chwiozyd yn bziaOt. a hanner eu
bzenhinyaeth ygyt ahi. 3|y deuthum
yma yzgOz-
i

ur
eika heb ypered ,
Jtphei mynnOn unwreic ac
atuyd. awch haer|
chOi a vynnOn yn gynntaL 9
cherdet racdaO awnaeth peredur. ac ef aglywei
tOzOf ynyol. He edzych awnaeth ynteu ynyol. JLc
* march coch. acarueu
efaweleigOz ar gevyn co-

chyon ymdanaO. HrgOz adeuth ar ogyvuch ac ef.

achyuarch gOell awnaeth yperedur o duO ac o dyn.
ur
JLc ynteu pered agyuarchaOd gOell yzmackOy yn
garedic. JtrglOyd dyuot y erchi itti ydOyfL
ur
aerchy di heb ypered vygkymryt yn Oz itt.
.

agymerOn ynneu ynOz pei ath gymerOn. l|ychelaf

vygkyftlOn ragot. ^tlym gledyf coch ymgelwir iarll
oyftlys ydOyzein. ^yuedyO gennyfi ymgynnic o
honat ynOz yOznybo mOy ygyuoeth nothL nyt
oes yminneu namyn iarllaeth arall^ achanys gOiO

gennyt dyuot ynOz ymi. Mi athgymeraf ynllawen^

ti

Hcydoethant parth allys yziarlles. HTIawen uuwyt

685.] Iperebur, 227

Ozthunt ynyllys. adywedut Ozthunt awnaethpOyt.

nat yi amarch arnunt ydodit iflaO y teulu. namyn

kynnedyf yllys aoed yvelTy.. ![anys yneb avyzyei

ythzychannOz teulu hi. bOyta agaffei ynneffaf idi.

ahi aecarei ynvOyhaf gOz. JlgOedy ybOzO operedur

ythzychannOz teulu yzIlaOz. He eifted ar yneilllaO.

y dywaOt y iarltes. ^ diolchaf gOas kyny du6 kaffel

decket achyndewret athi. kanycheueis ygOz mOyhaf

agarOn~ ^Oy oed ygOz mOyhaf agarut titheu^ Myn

vygcret etlym gledyf coch oed y gOz mOyhaf agarOn
i. ac nyfgOeleis eiryoet. J)ioer heb ef. kedymdeith
ymi yO etlym ^ allyma evo. ScyzyvOynef ydeuth-
um y chware ath teulu di. ^|c euo ae gallei yn
i

well no myvi pei afmynnei. ciminneu ath rodaf di

idaO ef. J)u6 adiolcho ytitheu uackOy tec. Emin-
neu agymeraf ygOz mOyaf agaraf. Jtrnos honno
kyfcu awnaeth etlym ar iarlles ygyt. athzannoeth
kychwynnu awnaeth peredur parth arcruc galar"*.
Hyn dy Ia6 di arglOyd mi a af y gyt athi heb yz et-
lym. 1i[ynt adeuthant racdunt hyt y He y gOelynt
ur
y cruc ar pebylleu. |pos heb y pered att y gOyz

racko Ozth etlym. 2Lc arch udunt dyuot y Ozhau ynni.

^pfadeuth etlym attunt. ac adywaOt Ozthunt ual
hynn. J)ewch y wrha ym harglOyd i.
^Oy yO dy
ur
arglOyd di heb yz Oynteu. Pered baladyz hir yO vy
heb yz etlym. *
arglOyd i
J?ei dylyedus diuetha ken-
nat. nyt aut dzacheuyn yn vyO att dy arglOyd. am
erchi arch moz dzahaus y vzenhined aieirll abarOn-
eit a dyuot y wrhau yth arglOyd di. )?ered ur aerchis
idaO vynet dzacheuyn attunt. arodi dewis udunt ae

Q 2
228 jperefcur. [685.

gOzhau idaO. aeymwan ac ef. Wynt adewiffaffant

ur
ymwan acef.
J|phered auyzryaGd perchen cant
pebyH ydyd hOnnO yzIIaGz. athzannoeth ef avyzyaOd

perchen cant ereiH yzIIaOz. ^rtrydyd dyd cant a

ur
gaOffant yneukyghoz gOzhau ypered 8pheredur .

aovynnaOd udunt. Beth awneynt yno. acOynteu a

dywedaffant panyO gCarchadO ypzyf ynyvei varO.
He yna ymlad awnaem ninneu am y maen. ar neb
auei dzechaf ohonam agaffei ymaen. JjhoOchvi
yma heb ypered mi aaf yymwelet arpxyf. l|ac
111

ef arglOyd heb wynt. awn y gyt y ymlad ar pzyf.

^e heb yperedur nymynnafi hynny. JPeiHedit y

pzyf ny chaffOnn i o glot vOy noc un o honaOch
chwitheu. Jlmynet awnaeth ef yzlleyd oed ypryf
aelad~ adyuot attunt wyntev. adywedut Ozthunt.
^yfriuOch aOchtreul yrpandoethaOch yma. ami ae
talaf yOch areu heb yperedur. ^f adalaOd udunt
kymeint ac adywaOt pa6b ydylyv ohonaO^. J[cnyt
erchis udunt namyn adef eubot ynwyz idaO ef. Jlc
ef adywaOt Ozth etlym. att y wreic vOyhaf agery
ydeydi^ aminneu aaf ragof. ftcadalaf itt dyuot
ynOzim. J[c yna yrodes ef
ymaen y etlym. J)u6
adalho itt. arOydheyt du6 ragot. Scymeith yd aeth
ur
pered ac ef a doeth y dyffryn avon deckaf awelfei
.

eiryoet.BHawer obebylleu amliO awelei ef yno. a

ryuedach oed gantaO nohyny gOelet y faOl awelei
ovelineu dOfyz. a melineu gOynt. ^f agehyzdaOd ac
ef gOz gOineu maOz a gOeith faer arnaO^ A govyn
ur
pOy oed aozuc ped ^enn melinyd Oyf heb ef ar
. i

y melineu racko oil. agaffafi letty gennyt ti heb y

080J iPerebur. 229
ur
pered Reffy heb ynteu ynllawen. ef adoeth ped"
~

y ty y melinyd. Jic ef awelas Hetty hoff tec yz

*
melinyd. He erchi awnaeth pedur aryant ynech-
wyn yz melinyd y bzynu bOyt allynnidaO ac ydy-
lwythyty. He ynteu atalei idaO kynny vynet odyno.
douyn aozuc yzmelinyd py achaOs ydoed ydygy-
ur
uoz hOnnw yno. J[ dywaOt y melinyd Ozth p Mae .

yneillpeth. ae tydi ynOz obeli, aetitheu ynynvyt.

Ifna y mae amherodzes criftinobyl uaOz. He ny mynn
honno namyn ygOz dewraf. kanyt reit idi hi da.
ac ny ellit dOyn bOyt yz faOl vilioed yffyd yma. ac
oachaOs hynny ymaeyfaOl velineu hynn. ^Irnos
honno kymryt eu heffmOythter awnaethant. JL thmn-
noeth kyuodi yuynyd aozuc pedur agOifcaO ym-
.

danaO ac ymdan yuarch y uynet yz tOzneimeint. He

ef awelei bebyll ymplith ypebylleu ereill teckaf oz
awelfei eiryoet. amozOyn dec awelei ynyftynnv y

phenn trOy ffeneftyz arypebyll. ^Icny welfei eir-

yoet mozOyn degach. ac eur wife obali ymdanei. He

edzych awnaeth aryuozOyn yngraff. amynet ycha-
ryat yndaO yn va6z. He ueHy y bu yn edzych ar y
uozOyn ozboze hyt hannerdyd. ac ohanner dyd yny
oed pzyt naOn. JLc yna neur daroed y tOzneimeint.
Hdyuot aozuc yletty. athynnu y arueu yamdanaO.
He erchi aryant yz melinyd yn echwyn. Ji die vu
ur
wreic y melinyd Ozth pered ac eiffoes y melinyd
.

a rodes aryant yn echwyn idaO. JL thzannoeth y

gOnaeth yzvnwed ac awnathoed ydydgynt^ ar
nos honno y doeth y letty ac y kymerth aryant yn
echwyn y gan y melinyd. ar trydyd dyd pan yttoed
230 peretwr. [687.

ynyivnUe ynedzych aryuozOyn. efaglywei dyznaOt

maOz rOng yfgOyd amynOgyl idaO amynybyz bOyaTI.
Hphan edzychaOd dzaegeuyn arymelinyd. ff mel-
inyd adywaOt OzthaO. dOna yneillpeth heb y melin-
yd. ae tydi adynho dy benn ymeith. aetitheu ael
ur
yx tOzneimeint. JL gowenv awnaeth p ar y melin-
.

yd. amynet yi tOzneymeint. acagyuaruu acef y

dyd HOnnO. ef ae byzyaOd oil yz HaOz Oynt. achy-
meint ac avyiyaOd ef aanuones y g6yz yn anrec yi
amheroches. Hr meirch ar arueu yn anrec y wreic y
melinyd. yi ymarhos am y haryant echwyn. Jylin
aozuc pedur y tOzneimeint ynyvyzyaOd * PaOb yz
IlaOz. ac anuonygOyz aozuc y garchar yzamherod-

aes. 9r meirch ar arueu y wreic ymelinyd yz ymar-

hos amyzaryant echwyn^ "f'z amherodzes aanuones
att varchaOc y velin. y erchi idaO dyuot y ymwelet
ur
ahi. Sphallu awnaeth pered yz gennat gyntaL ar
eil aaeth attaO. & hitheu ydzyded weith aanuones
cant marchaOc y erchi idaO dyuot yymwelet ahi. 9c

ony delei oe vod erchi udunt y dOyn oe anuod^ ac

Oynt adoethant attaO. ac adywedaffant eu kennadOzi

y 6zth yz amherodzes. "Ifnteu awharyaOd acOyntyn

da. ef abaraOd eu rOymaO Cynt rOymat iOzch. JLc
eubOzO ygklaOd y amherodzes aovynnaOd
velin. JLr
kyghoz yOzdoeth aoed ynychyghoz. JhOnnO a
dywaOt Ozthi mi aaf attaO ardygennyat. a dyuot
ur
att p .
achyuarch gOeH idaO. ac erchi idaO yzmOyn
y ozderch dyuot y ymwelet ar amherodzes. 8c ynteu
a deuth ef ar melinyd. ac yny gyueir gyntaf y deuth
yzpebyll eifted aOnaeth. y, hitheu adeuth ar yneffi
080 J perebur. 231

laO.a byzr ymdidan auu yrygtunt. achymryt ken-

nat awnaeth ped". a mynet y letty. l>zannoeth
ef aaeth yymwelet ahi. Jlphanndoeth yz pebyll
nytoed vngyueir ary pebyll auei waeth ygyweir-
deb noe gilyd. kany wydynt hOy py le yd eiftedei ef.
ur
JJifted aozuc ped arneiUlaO yz amherodzes. ac
ymdidan awnaeth yn garedic. Jan yttoedynt ueHy
Oynt awelynt yndyuot y myOn g6z du agozflOch eur
ynylaO ynllaOn owin. JL dygOydaO aoxuc arpenn
y lin geyz bzonn yz amherodzes. 9c erchi idi naf
rodei onyt yznebadelei yymwan acevo ymdanei.
a hitheu aetrychaOd ar pered" arglOydes heb ef
moes ymi y gozulOch. ac yuet ygOin aoruc pedur .

a rodi y gozvlOch y wreic y melinyd. Jtphann yttoed-

ynt velly nachaf wr du oed vOy nox Hall, ac ewin
pzyf ynylaO arweith goxflOch ae loneit owin. ae
rodi yz amherotzes. &c erchi idi naf rodei onyt yz
neb aymwanei ac ef.
arglOydes heb y pered
111
moes
ur
ymi. flerodi yped awnaeth hitheu. acyuet ygOin
ur
aozuc p a rodi ygozflOch y wreic y melinyd. J*an
.

yttoedynt uelly nachaf gOz penngrych coch oed

vOy noc un ozgOyz ereiH agozflOch ovaen criffyalt
* ae loneit owin yndaO. agoftOng arpenn
ynylaO
ylin ae rodi ynllaO yz amherodzes. He erchi idi naf
rodei onyt yzneb aymwaney ac euo am danei. ae
rodi awnaeth hitheu yperedur. ftcynteu aehan-
uones y wreic y melinyd. Y nos honno mynet y letty
aozuc ped". Jlthzannoeth gOifgaO ymdanaO acym-
dan yvarch. adyuot yzweirglaOd allad ytrywyza
1
ozuc pered ". jlcynaydeuth yz pebyll. JL hitheu
232 iperefcur. [689.

adywaOt 6ith peredur. )?eredur dec coffadygret

arodeift ti
ymi pan rodeifi ytti ymaen pan ledeift
yxaradanc. ^rglOydes heb ynteu gOir adywedy.
a minneu ae coffaaL Jlc y gOledychOys peredur gyt
ar amherodzes pedeir blyned ar dec. megys y dyweit
yz yftoxya^
IZthuraoed ygkaerllion arwyfc pxif lys idaO.
Be ygkenaOl HaOz ynewad ydoed pedwar gwy^
yn eifted ar lenn o bali. wein uab uryen.
agOalchmei uab gOyar. a l|owel uab emyz HydaO.
apheredur baladyz hir. EC ar hynny Oynt a welynt
yn dyuot y my6n mozOyn benngrech du ar gevyn mul
melyn. clcharreieu anuanaOl yny IIa6 yngyrru ymul.
aphzyt anuanaOl agharueid arnei. J)uach oed y
hwyneb ae dOylaO. noz hayarn duhaf adarffei y bygu.
y.c nyt y IliO hackraf. namyn y Hun. Giudyeu aruch-
el oed idi. ac wyneb kyckir y waeret. B thzOyn byzr

ffroenvoll. arneiH lygat ynvzithlas tratheryll. arllall

yndu y muchud ygkeuynt y phenn. Janned

ual

hiryon melynyon melynach no blodeu y banadyL ae

clnoth ynkychwynnu ogledyz y dOyvzon. ynvch noe

helgeth. BfcOzn ychevyn aoed arweith bagyl. "f dOy

clun aoed yn Hydan yfcyznic. ac ynvein oil o hynny

y waeret. eithyz y thzaet aeglinyeu aoedynt vzeifcx

Kyuarch gOeH y arthur ae teulu oil eithyz ypedur
aozuc. Be Ozth peredur ydywaOt geireu die anhegar.

f eredurny chyuarchaf well itti. kanys dylyy.

i
Jail
*
uu y tyghetuen pan rodes itti daOn achlot. fan.
doethoft ylys ybzenhin cloff. aphanweleift yno y
mackOy yndOyn ygOaeO Hiueit. acovlaen y gOaeO
690J perebur. 233

dafyn owaet. flhOnnO yn rydec yn raeadyz hyt yn

dOzn y mackwy. 8c enryuedodeu ereill heuyt aweleift
yno. ac ny * ofynneift euhyftyz nac eu hachaOs.
aphei as gofynnut iechyt agaffei ybzenhin. ae gyuo|
uoeth ynhedOch. abellach bzOytreu ac ymladeu a
cholli marchogyon. 8c adaO gOzaged ynwedO. arianed

yndiofymdeith. ahynny oil othachaOs di. ac yna

y dywaOt hi Ozth arthur.
gan dy ganyat arglOyd pell
yO vy Hetty odyma. nyt amgen ygkaftell fyberO ny
i

Onn aglyweift yOzthaO. ac ynhOnnO ymaechwech

marchaOc athzugeint aphumcant ovarchogyon vzd-
aOl. arwreic vOyhaf a gar pobun gyt ac ef. aphOy

bynnac avynno enniH clot o arueu ac o ymwan. ac

oymlad. efaekeiffyno os auynnei
dirper. hagen
arbennicrOyd clot ac etmyc. gOnn y He y kaffei. aftell

yffyd arvynyd amlOc. acynhOnnO ymae mozOyn. ac

yny gyveiftydyaO yd ydys. AphOy bynnac aallei y
rydhau. pennclot y byt agaffei. acarhynny kych-
wynnv ymeith aozuc. l|eb ygOalchmei. mynvyg
cret ny chyfcaf hun lonyd nes gOybot aaHOyf ellOng y
vozOyn. allawer o deulu arthur agyttuunaOd ac ef.

amgen hagen y dywaOt peredur. Myn vygcret ny

chyfgaf hun lonyd nes gOybot chOedel ac yftyz y
gOaeG a dywaOt y vozOyn du am danaO. Jlphann
yttoed pa6p yn ymgyweiryaO. nachaf uarchaOc yn
dyuot yzpozth ameint milOz ae angerd yndaO yn

gyweir o dillat ac arueu. ac adeuei racdaO acagy-

uarchei well y arthur ae deulu oil. eithyz y walchmeL
Ac aryfgOyd y marchaOc ydoed taryan eurgrOydyz.
athzaOft olaffarglaf yndi. Sc ynvnlliO ahynny ydoed
234 Iperebur. [691.

yi arueu ereill 8c ef adywaOt Oith walchmei. Ui

oil.

aledeift vyarglOyd oth tOylt ath vzat. a hynny mi ae

piofaf arnat. ^yuodi awnaeth gOalchmei y uynyd.

Hyma heb ef vyg gOyftyl y th erbyn ae yma ae yn y He
y mynnych nat wyf na thwylIOz na bzatOz. geyi bzonn
i

y bzenhin yffyd arnaf y mynnaf bot y gyfranc y rof

i i

a thi heb y marchaOc. ^n Hawen heb y gOalchmei.

dos ragot mi yth ol. IJacdaO ydaeth y marchaOc.
ac ymgyweiryaO awnaeth gOalchmei. aHawer oarueu
agynnigywyt idaO. 3.C ny mynnaOd onyt yrei eidaO.
dOifgaO awnaeth gOalchmei apheredur ymdanunt. ac
y kerdaffant yny ol o achaOs eu kedymdeithas. a
meint ydymgerynt. clc nyt ymganlynnaffant ygyt.
namyn pob un ynygyueir^ Oalchmei ynieuenctit
adeuth * clc
ydyd ydyffrynn yny dyffryn ygOelei
kaer allys uaOx yny gaer. a thyzeu aruchelualch yn
y chylch.acef awelei varchaOc yndyuot yzpozth a-
Ilan yhela y ar balffre gloewdu ffroenuoll ymdeithic*. 3,

rygig waftatualch efcutlym did:amgOyd gantaO. Jlef

oed hOnnO y gOz bioed y Ilys. ^yuarch gwell awnaeth
gOalchmei idaO^ j)uO arodo da itt un benn. aphan
doy ditheu^ pandeuaf heb ef olysarthur. SegOz y
arthur Oytti. Je myn vygcret heb y gOalch*. Mi
aOnn gygho* da itt heb y marchaOc. JjUin alludedic

yth welaf. Jlos yi Ilys ac

yno y trigyy heno os da
gennyt. da arglOyd aduO adalho itt. nOde vodiOy
ynarOyd att ypozthaOz. ados ragot yi tOz racco.
achwaer yffyd yminheu yno. $Lc yipozth ydoeth
gOalchmei. adangos yvotrOy awnaeth achyichu y
tOi. Hphandoeth y myOn. yd oed ffyxyfdan maO: yn
692J perebur. 235

Hofgi. afflam oleu uchel divOc ohonaO. amozOyn

uaOzhydic delediO yn eifted kadeir Ozth y tan.
ymyOn
AruozGyn avu lawen OzthaO aereffaOu aozuc. achy-
chwynv yny erbyn. ac ynteu aaeth y eifted ar neill
Ia6 y uozOyn. eukinyaO agymeraffant. JlgOedyeu
kinyaO dala ar ymdidan hygar aozugant. Hphan ytt-
oedynt uelly. ITyma yndyuot ymyOn attunt g6z gOyn-

ITOyt teledi6~ i
aachenoges butein heb ef. pei gOy-
put ti iaOnet itt chware ac eifted ygyt ar g6z hOnnO.
nyt eiftedut ac ny chwaryut. clthynnu y benn aHan
ac ymeith. l|a vnbenn heb y uozOyn pei gOnelut

vygkyghoz rac ofyn bot pyt gan y g6z itt. ti agaeut

y d:6s. walchmei agyuodes y vynyd. aphandaO
tu ardiOf. ydoedygOz ar y trugeinuet ynllaOn aru-
aOc ynky:chu y tOz yuynyd. Jief aozuc gOalchmei a
chlaOz gOydbOyll diffryt rac dyuot neb y uynyd o
nadunt yny doeth y gd ohela.
Jtrhynny Hymay
iarIT yndyuot. Jeth y6 hynn heb ef. JPeth hagyz
heb ygOz gOynllOyt. bot yz achenoges racko yn eifted
educher acynbOytagyt argOz aladaOd awch tat. 9
gOalchmei uab gOyar y6. ^eitOch bellach heb yz
iarH miui aafymyOn. fiarll avu lawen Ozth walch-
mei. T|a vnbenn heb ef cam oed itt dyuot yan Ilys oz

gOyput lad an tat o honat. Kyn naattom ni ydial

du6 aedial arnat. Jineit hebjj/^^/chmei Ilyna ual
ymae amhynny. nac y * adef Had aOchtat chOi nac
ydiwat ny deuthum lieges ydOyfi yn mynet y
i.

arthur. acymyhun. archaf i oet

vlOydyn hagen yny
delOyf om neges. He yna ar vygcret vyn dyuot yz
Ilys honn y wneuthur vnozdeu ae adef aewadu. Yz
236 perebur. [692.

oet agauas ac yno ybu y nos honno.

ynHawen.
15iannoeth kychwynymeit aozuc. ac ny dyweit yi
yftozya amwalchmei hOy no hynny yny gyueir
honno. JL pheredur agerdaOd racdaO. (UrOytraO yz
ynys awnaeth peredur~ y geiffaO chwedylyaeth y Ozth
yuozOyndu. ac nys kauas. acefadeuth ydir nyf
atwaenyat ymyOn dyffryn avon. ac ual yd yttoed yn
kerdet y dyffrynn. ef awelei varchaOc yndyuot yny

erbyn. ac arOyd balaOc arnaO. ac erchi y vendyth a

wnaeth. ch atruan heb ef ny dylyy gaffel bendyth.
8c ny phzOytha itt. am
wifgaO arueu dyd kyuuch
ar dyd hediO. a phadyd yO hediO heb y peredur.
JuO gOener y croclith y6 hediO. !^a cheryd ui ny
wydOn hynny. BlOydyn y hediO y kychwynneis om
i

gOlat. 8c yna difgynu yzIIaOz awnaeth ac anvein y

uarch ynylaO. 8 thalym 01 pziffozd agerdaOd yny

gyuaruu ochelffozd. He yz ochelffozd trOy y coet ar

parth araH yz coet. ef awelei gaer voel ac arwyd
kyuanned awelei oz gaer. a pharth argaer y doeth.
ac ar bozth y gaer y kyuaruu ac ef y balaOc agy-
uaruuaffei ac ef kynno hynny. ac erchi y vendyth
aozuc~ Bendyth duO itt heb ef. a iaOnach y6 kerdet
ueHy. achyt ami ybydy heno. SthzigyaO awnaeth
ur
ped y nos honno yno. l>zanneeth arofun awnaeth
pered^ ymeith. dyd hediO yneb ygerdet. ti
!^yt
avydy gyt ami hediw. ac avozy athzennyd. H mi
adywedaf itt y kyuarwydyt gozeu aallwyf am yzhyn
yd wyt yny geiffaO. flr pedwyzyd dyd arofun awnaeth
ur
ped yymdeith. ac adolOyn yzbalaOc dywedut
kyfarwydyt yOzth gaer yz enryuedodeu. ^ymeint
603.] iperefcur. 237

ac awypOyfi mi ae dywedaf itt. Jos dzos ymynyd

racko. HthuhOnt yz mynyd ymae afon. 8c yndyffrynn

yz avon y mae ITys bzenhin. ac yno y bu y bzenhin y

pafc. ac oz keffy ynvnUe chwedyl y Ozth gaer yz
enryuedodeu. ti
aekeffy yno. JLc yna y kerdaOd
* racdaO.
pe(jur ac y deuth y dyffryn yz avon. ac y
kyfaruu ac ef niuer owyz yn mynet y hela. Ac ef
awelei ymplith y niuer gOz urdedic. achyuarch idaO
ur
aozuc pered .
J)ewis di vnbenn aeti aelych yzllys.
aetitheu adelych gyt ami y hela. ae minneu ayz-
ro vn oz teulu yth ozchymun y verch yffyd im yno.

ygymryt bOyt allynn yny delOyf o hela. acozbyd

dy negeffeu hyt y gaUwyf eu kaffel ti ae keffy yn
i

TIawen. agyzru awnaeth ybzenhin gOas byzruelyn

gyt ac ef. jlphandoethant yzllys ydoed yz vn-

bennes gOedy kyfodi ac yn mynet y ymolchi. ac
ydeuth pedur racdaO. 9c y greffawaOd hi peredur yn
Hawen. ae gynnOys aryneiUlaO. achymryt eu|eu
kinyaO aozugant. apheth bynnac ady\vettei peredur
Ozthi. chwerthin awnay hitheu yn vchel. mal yclywei

paOp oz Ilys. Jtc yna y dywaOt y gOas byzuelyn Ozth

yz unbennes~ Mynvygcret heb ef oz bu Oz itti eir-
yoet ymackOy hOnn auu. He onybu Oz itt ymae dy

vzyt athvedOl arnaO. JrgOas byzuelyn aaeth parth

ac att y bzenhin. ac adywaOt mae tebyckaf oed gan-
taO bot y mackOy agyuaruu ac ef ynwr oe verch. He
onyt gOz mi adebygaf ybyt gOz idi yny He onyt
ymogely racdaO. Mae dy gyghoz di was heb y bzen-
hin. \yghoi yO gennyf ellOng dewrwyz am y benn
ae dala. yny wypych diheurOyd am hynny. He ynteu
238 IPerefcur. [094.

aeTIynghaOd gOyz am benn pered

ur
oe dala. flc y dodi

ymyOngeol. ar vozGynadoeth yn erbynn y that ac

aovynnaOd idaO. pyachaOsy paraffei carcharu y
mackOy olys arthur. Dioer hebynteu nybyd ryd
heno nac auozy na thzenhyd. ac ny da6 ozlle ymae.
!lpy
GzthneuaOd hiarybzenhin yzhynn adywaOt. a
dyuot att y mackOy. ae anigryf gennyt ti dy uot
yma. 3|ymtozei i kynnybeOn. !^y byd gwaeth dy
wely ath anfaOd noc un y bzenhin. Ar kerdeu gozeu
yny Hys ti ae keffy Gzth dy gyghoz. a phei djdanach

gennyt titheu no chynt vot vynggOely i yma. y ym-

didan athi ti aekaffut ynllawen.
^ywrthneuafi
hynny heb y peredur. ^f auu ygkarchar y nos hon-
no. ar uozOyn agywiraOd ythyn aadaOffei idaO. a
thiannoeth y clywei pedur * kynnOzyf yny dinas.
ur
iavozuyn dec py gynnOzyf yO hOnn heb ypered ~
Huybzenhin ae allu yffyd yn dyuot yz dinas hOnn
hediO. avynnant hOy uelly. Jarll yffyd yn
J|eth
agos yma adOy iarllaeth idaO. achygadarnet yO
abienhin. achfranc a vyd y rygtunt hediO. adolOyn

yO gennyfi yti heb y peredur peri ymi varch ac

arueu y vynet y difgOyl ar y gyfranc. ar vygkywirdeb
ynheu dyuot ym carchar dzachevyn. ^n Ilawen heb
hitheu miabaraf itt varch ac arueu. Shi arodes idaO
march ac arueu achOnfallt purgoch aruchaf y aru-
eu. atharyan uelen ary yfgOyd. a dyuot yz gyfranc
awnaeth. ac agyfaruu ac ef owyz yz iarll ydyd
1
hOnnO ef ae byzyaOd oil yzIIaOz. ac ef adoeth d" -
chevyn y garchar. dovynchwedleu awnaeth y voz-
Oyn y pedur. acnydywaOt ef vngeir Ozthi. a hitheu
695 J perebur. 239

aaeth yofyn chwedleu ythat. agovynawnaeth pOy

auuaffei cneu oedeulu- "fnteu adywaOt nas at-
waenat. gwr oed achOnfallt coch aruchaf yarueu
atharyan velen ary yfgOyd. agowenu awneth hi-
theu ~ a dyuot y z He yd oed
pered
ur
a da vu y barch y
.

nos honno. athui dieu aruntu yITadaOd ped ur wyz

yi iarll. J[ chynn caffel o neb wybot p6y vei y doey

y garchar dzacheuyn. pedwyzyd dyd y HadaOd
J[r
ur
ped y iarH ehunan. 3, dyuot aozuc y vozwyn yn
erbyn ythat. agovyn chOedleu idaO. hwedleu da
heb y bzenhin. Had yz iarll. a minneu bieu y dOy
iarHaeth. aOdoft ti
arglOyd pOy aelladaOd ef. G6n
heb y bjenh. MarchaOc y cOnfallt coch ar taryan
uelen aelladaOd. J[rglOyd heb hi miui a On pOy yO
hOnnO. %i duO heb yx ynteu pOy y6 ef. SrglOyd heb
hi y marchaOc yffyd ygkarchar gennyt y6 hOnnO.
"I'nteu adoeth hyt He yd oed peredur. Echyuarch
gGeH idaO awnaeth. adywedut idaO ygOaffanaeth
awnathoeth. ytalei idaO megys ymynnei ehun. 9
phanaethpOyt yvOyta. peredur adodet arneilllaG
ur
y bzenhin. aruoiOyn yparth arall ypered .
f$i
arodaf itt hebybienhin vym merch ynbiiaOt. a
hanner vymbzenhinyaeth genthi. ardOy iarllaeth a
rodaf itt yth gyuarOs. HrglOyd duO a dalho itt heb y
*
peredur. ny deuthum i yma yz gOieicka. JJeth a
geiffy ditheu vnbenn. KeiffaO chedleu yd Oyf i y Ozth

gaer yz enryuedodeu. MOy yO medOl yz vnbenn noc

ydym ni yny geiffaO heb yuozOyn. hwedleu y Ozth y
gaer ae keffy. a chynhebiygyeit arnat trOy gyuoeth
ti

vyn tat athzeul digaOn. athydi unbenn yO ygOz mOy-

240 jperefcur. [695.

haf agarafi. He yna y dywaO. $os dzos y mynyd

racco. athi awelylynn achaer o vyOn yllynn. a
hono aelwir kaer yz enryuedodeu. ac ny wdam ni
dim oe hanryuedodeu hi eithyz y galO velly. 8 dyuot
a ozuc pedur parth ar gaer. 8 phozth y gaer oed yn
agozet. a phandoeth tu ar neuad. ydzOs oed yn
agozet. 8c val y doeth y myOn. gOydbOyll awelei yny
neuad. aphob vn oz dOy werin yn gOare yn erbyn y

gilyd. ar vn y bydei bozth ef idi. agollei y gOare. ar

HaHadodei aOz ynvnwed a phey bydynt gOyz. jBef
awnaeth ynteu digyaO achymryt ywerin ynyarffet
athaflu y claOz yzllynn. JL phan yttoed ef ueHy.
nachaf y uozwyn du yn dyuot ymyOn. ac yndywedut
Ozth p"*. l|ybo greffaO duO Ozthyt. <X)ynychach it
wneuthur dzOc no da. JU eth aholydi ymi yuozOyn
du heb y pedur. doHedu o honat yz amherodzes oe
chlaOz ac ny mynnei hi hynny yz y amherodzaeth.
ed wed ykeffit yclaOz. oed beielhut ygaer yf-
bidinongyl. ymae yno Oz du yndiffeithaO Hawer o
gyuoeth yz amherodzes. allad hOnO o honat ti agaffut
y claOz. ac ot ey di yno ny doy yn vyO dzacheuyn. 9
vydy di gyuarOyd y mi yno heb y pedur. ||i auan-
agaf ffozd itt yno heb hi. JSf adeuth hyt ygkaer
yfbidinongyL acaymladaOd argOz du. ar gOz du
1
aerchis naOd y pered' '. (X)i arodaf naOd it par vot

yclaOz yny He yd oed pandeuthum i yz neuad. ac

yna y doeth yuozOyndu. adywedut OzthaO. le heb
hi. JJmelltith duO itt yn He dy lauur. am adaO yz
ozmesynvyO. yffyd yndiffeithaO kyuoeth yz amher-
odzes. ||i aedeweis heb yperedur idaO yeneit yz
 . a^^l 4?*(nHn
1

wdrro

at d v ws*

-iBtfetfl irt *0t

696.] percbur, 241

peri !^yt yttiG yclaOz y He kyntaf y kefeift.

y claOz.
J)os dzacheuyn allad ef. Mynet aozuc pedur allad y
g6z du. Hphandoeth yzllys ydoed y uozOyn du yn
y TTys. !^a uozOyn heb y pedur mae yz amherodzes.
*
"fzofi aduOnys gOelydi hi ynaOz. ony bei lad
gozmes yffyd yny ffozeft racko ohonat. J?y ry6
ozmes y6 hOnnO. ^ar6 yffyd yno achynebzGydet y6
ar adeinyaOc kyntaf. ac un cozn yffyd yny dal. kyhyt

aphaladyz gOaeO. achynvlaenHymet y6 ardim blaen-

Hymhaf. athozri awna bzic y coet ac avo oweH yn
y ffozeft. a Had pob aniueil awna oz agyfarffo ac ef

yndi. 3,c ar nys Hado. marO vydant o newyn. JL

gOaeth no hynny. Pyuot awna beunoeth ac yuet y
byfcotlyn ynydiaOt. agadu y pyfcaOt yn noeth a
meirO vyd eu kanmOyhaf. kynndyuot dOfyz idi dzach-
efyn. 9 vozwynheb yperedur adoy di ydangos ymi
yz aniueil hOnnO. !^ac af ny lyuaffOys dyn uynet yz
ffozeft yz ys blOydyn. ||ae yna golOyn yz arglOydes.
ahOnnO agyfyt y kar6 acadaO attat ac ef. ErkarO ath
ur
gyzch di. Ifcolwyn aaeth yngyfarwyd y pered ac .

ur
agyuodes y carO. ac adoeth parth ar He ydoed ped
ac ef. JLr karO agyzchaOd ped ur ac ynteu aellyghOys
.

y ohen heiba6~ ac atrewis ybennyarnaG achledyf.

aphan yttoed ynedzych arpennykarO. ef awelei
varchoges yndyuot attaO. ac ynkymryt ycolOyn yn
ITawes ychapann. arpenn yrygthi achozyf. Hr tozch
rudeur aoed am y vynOgyl. avnben heb hi anfyberO

ygOnaethoft. TIadytlOs teckaf oed ymkyuoeth. arch

auu arnaf y hynny. JLc aoed wed y gaTIOn i kaffel
dygerennyd di. ed. dos yvzonn ymynyd racko.
242 perefcur. [697.

ac yno ti
awely 16yn. ac ymon yllOyn ymaellech. 8c
yno erchi g6z yymwan deirgOeith.ti agaffut vygker-
enhyd. J?eredur agerdaOd racdaO. ac adeuth y ymyl
yHOyn. ac aerchis g6z y ymwan. Ac ef agyuodes
g6z du ydan yUech. a march yfkyznic ydanaO. 8c
arueu rytlyt maOz ymdanaO ac ymdan y uarch. ac
ymwan awnaethant., JLc ual y byzyei peredur y g6z
du yz HaOz y neityei ynteu ynygyfrOy dzacheuyn. a
ur
difgynnv aozuc pered athynnv cledyf. acynhynny
difflannu aozuc ygOt du a march p" gantaO. ac ae
varch ehun hyt nawelas ef yzeil o!6c arnvnt. 8car
hyt y mynyd kerdet awnaeth peredur. ar parth araTI
yi mynyd ef awelei gaer yn dyffryn auon. apharth
*
argaer y doeth. He ual ydaO yzgaer. neuad awelei.
adzOs y neuad yn agcnet. ac y myOn y doeth. ac ef
awelei OillOyt cloff yn eifted ardal y neuad. agOalch-
mei yn eifted aryneiH Ia6. ae varch aducfei y gOz
du. awelei yn vn pzeffeb amarch gOalchmei. flUawen
uuant 6zth pedur. amynet y eifted aozuc y parth
araH yz gOzIIOyt. 9c ar hynny nachaf was melyn yn
dygOydaO ar penn ylin geyz bzon ac yn erchi
pered"'.
kerennyd yperedur. JrglGyd hebygOas mi adeu-
thum yn rith y uozwyn du y lys arthur. aphan vyz-
yeift y claOz. aphan ledeift ygOz du oyfbidinongyl.
a phan ledeift y kar6. H phan vuoft yn ymlad ar g6z
oz Hech. ami adeuthum ar penn ynwaetlyt ar ydyfcyl.
ac argOaeO yd oed y ffrOt waet oz penn hyt y d6zn ar
hyt y paladyz. ath geuynderO bioed y penn. agOid-
onot kaerloyO ae Hadyffei. ac Oynt agloffaffat dy
ewythyz. ath geuynderO Oyf ynneu. adarogan yO
697.] iperetatr. 243

ytti dialhynny. 8 chygcn vu gan pedur agOalchmei

anuon att arthur aedeulu yerchi idaOdyuot ambenn
ygOidonot~ adeclueu ymlad awnaethant ar gOidon-
ur
ot~ allad gOi y arthur geyi bionn pered awnaeth
vn 01 gOidonot. ae gOahard aOnaeth ped ur ^ JLr eil-
weith Had gOz a wnaeth y widon geyi baonn pedur.
ar eilweith y gOahardaOd pedur hi. JLr tryded weith
Had gOz awnaeth y wido geyi bionn ped ur athynnv
.

y gledyf awnaeth peredur. HtharaO y widon aruchaf

y helym yny hyllt yi helym. ar arueu oil. ar penn yn
deu hanner. JL dodi lief awnaeth ac erchi ya gOidon-
ot ereiH adywedut pan yO peredur oed. y gOz a
ffo.

vuaffei yn dyfcu marchogaeth gyt ac 6ynt yd oed

tyghet eullad. JLc yna y trewis arthur ae deulu gan

y gOidonot. 3,c y Has gOidonot kaer loyO oil. Jlc
uelty y treythir ogaer yz enryuedodeu^

R 2
244 [760.

(Serefnt anb lEnfb,

tfpma mal ptreptjnr opftozp*

a gereint ua& erfcin^
adeuodes dalallys ygkaer Ilion arwyfc.
8cy delis aruntu feith -mlyned pafc. aphump
nadolic^ JLr fulgwyn dzeigylweith dala Ilys
aonic yno~ kanys hygyichaf He yny gyuoeth oed
gaer Ilion y ar uox ac y ar dir\, adygyuot aozuc attaO
na6 bzenhin ccnonaOc. aoedynt wyz ida6 hyt yno.

8cygyt a hynny leirll abarOneit. Kanys gOahod-

wyi idaO uydei y rei hynny ym pob gOyl arbennic
onybei uaOz aghenyon yn eu Iludyas. aphanvei ef
ygkaer Ilion yn dalallys. teir eglOys ardec aachub-
it Ozth
y offerenneu. jlef ual yd achubit. eglOys y ar-
thur ae deyined ae wahodwyt. Hr eil y wehOyuar.
ae rianed. ar diyded a uydei yi diftein ar4ie eirch-
eit. 3,r bedwared y franc ar fOydogyon ereiH.
anaO eglOys ereiH a uydei yz na6 pennteulu. ac y
walchmei ynbennaf. ^anys ef o arderchocrOyd clot
miUuyaeth ac urdas boned oed bennaf arynaO penn-
teulu.ac nyt anghei yn vn 01 eglOyffeu mOy noc a
dywedaffam ni uchot. @lew!6yt gauaeluaGz oed penn
pozthaOi ida6. 8c nyt ymyirei ef yggOaffanaeth. na-
770.] (Berdnt anb i6nifc. 245

myn yn vn oz teir gOyl arbennic. namyn feithwyz a

oedynt y danaO yn gOaffanaethu. arennynt y vlOyd-
yn y ryngtunt. !^yt amgen. grynn. 3.

phenn pighon. allaes gymyn. a gogyfOlch. a gOzd-

nei lygeit cath. aweleihyt nos yngyftal ac hyt
dyd. 8dzem uab dremhitit. achluft uab cluftueinyt
a oedynt wylwyz y arthur. J^duO maOzth fulgOyn
ual ydoed yz amheraOdyz ynygyuedach yn eifted.

nachaf was gOineu hir yndyuot y myOn. apheis a

fOzcot obali caeraOc ymdanaO. achledyf eurdOzn
am y vynOgyl. adOy efgit iffel ogoztwal am ydzaet.
*
adyuot aozuc hyt rac bzonn arthur ^enpycj
gOell arglOyd heb ef. J)uO arodho da it heb yt
ynteu. agreffo duO Ozthyt. ac aoes chOedleu oneOyd
gennyt ti. es arglOyd heb yz ynteu. ^yt atwen
i
dydi heb yz arthur., !^yued yO gennyf i nam
atwaenoft. affozeftOz arglOyd Oyfi ynfozeft y
itti

dena. a madaOc yO vy enO i uab

tOzgadarn. J)ywet
ti
dy chwedleu heb yz arthur. J)ywedaf arglOyd heb
ef. KarO aweleis ynyfozeft. ac ny weleis yzmoet y
gyfryO. JPabeth yffyd arnaO ef heb yz arthur. pzyt
nawelut eiryoet y gyfryO. )Purwyn arglOyd yO. ac
ny cherda gyt ac un aniueil o ryuic a balchder rac
y urenhineidet. ac y ouyn kyngoz itti
arglOyd y
dodOyf beth yO dy gynghoz am danaO. ^awnaf y
gOnaf i heb yz arthur. mynet y hela ef auozy yn
ieuenctit y dyd. apheri rybud heno arbaOb ozllet-

tyeu. ac arryfuerys oed bennkynyd y arthur. ac

ar eliuri oed benn mackOy. ac ar baOb y am hynny.
flc ar hynny y trigyaffant. a gellOng y mackOy oz
246 (Seretnt anb J6nto. [771.

blaen aozuc. yna y dywaOt gOenhOyuar Ozth

Jic
arthur. arglGyd heb hi agennhedy di vyvi auozy

y uynet y edzych ac y warandaO ar hela y karO a

dyOaOt y mackOy. ^anhadaf ynllaOen heb yz arthur.
Minneu aaf heb hi. lc yna ydywaOt gOalchmei Ozth
arthur. JlrglOyd heb ynteu ponyt oed iaOn ytitheu.
kanhadu yz neb y delei hOnnO attaO ynyhelua. Had
y benn ae rodi yz neb ymynhei aeyozderch idaO
ehun ae yozderch y gedymdeith idaO. na marchaOc
na phedeftyz y del idaO. Ijanhadaf yn Hawen heb
yz arthur. a bit y keryd ar y diftein ony byd par-
aOt paOp auozy y uynet y hela. a thzeulaO y nos a

ozugant dzOy gymodzolder o gerdeu adidanOch ac

ymdidaneu a diwall waffanaeth. JL phan uu amfer
gan baOp onadunt vynet ygyfcu Oynt aaethant.
8 phan doeth y dyd dzannoeth deffroi a ozugant. 8
galO aozuc arthur arygOeiffon agadwei ywely. !^yt
amgen. pedwar mackOy. jlef rei oedynt^ adyz-
ieith uab pozthaOz gandOy. 9c amhzen uab bedwyz.

He amhar uab arthur. 9 gozeu uab duftennyn. Jir

gOyz hynny adoethant att arthur. ac agyuarchaf-
fant well idaO. He awifc*affant ymdanaO. a ryuedu
aozuc arthur na deffroes gOenhOyuar. 8c nat ym-
dzoes yny gOely. argOyz a uynnyffynt y deffroi. !^a
deffroOch hi heb yz arthur. kanys gOel! genthi gyfcu
no mynet y edzych ar yz hela. 8c yna y kerdaOd
arthur racdaO. ac ef a glyOei deu gozn yn canu. vn

yn ymyl Hetty y pennkynyd. ar Hall yn ymyl Hetty

y penn mackOy. aHOyz dygyuoz kObyl oz niuezoed
adoethant att arthur. acherdet a ozugant parth ar
771J (Bereint anb iBnib. 247

ffozeft. JL gOedymynet arthur odieithyz y Hys y

deffroes gOenhOyuar. agalO ar y mozynyon aozuc a

gOifcaG ymdanei. fluozynyon heb hi. mi agymereif

gennat neithGyz y uynet y edzych ar yz hela. He
act un ohonaOch yz yftabyl apharet dyuot acauo
o uarch oz awedo y wraged eu marchogaeth. 8c ef
aaeth vn onadunt. acnychahat ynyz yftabyl namyn
deu uarch. agOenhOyuar acun oz mozynyon aaeh-
ant arydeu uarch. ac 6ynt adoethant dz6y wyfc.
allufcy gOyz ar meirch a gynhalyffant. JLc ual y
bydynt yn kerdet ueHy Oynt aglywynt tOzyf maOz
angherdaOl. 8c edzych aozugant dzae keuyn. ac
Oynt awelynt uarchaOc ar ebaOluarch helyclei athzu-
gar y ueint. amackOy gOyneu ^euanc efgeirnoeth
teyzneid arnaO. achledyf eurdOzn ar y glun. apheis
afOzkot obali ymdanaO. adOy efkit iffel
ogozdwal
am ydzaet. aHenn o bozffoz glas ar warthaf hynny.
ac aual eur Ozth bop cOzr idi. a cherdet yn uchel-
ualch dzybelit ffraeth gyffonuyz awnaei y march,
ac ymozdiwes agOennhOyuar aozuc. a chyuarch gOeH
idi aozuc. Ju6 arodho da itt ereint heb yzhitheu.

a mi ath adnabuum pann yth weleif gyntaf gynneu.

a greffaO du6 Ozthyt aphaham nat aethoft di gyt
ath arglOyd yhela. am na wybuum panaeth heb ef.
Minneu aryuedeis heb hi gallu o honaO ef vynet
yndirybud ymi. JJe arglOydes heb ef. kyfcu awneuth-
um ual na wybuum panaeth ef. agozeuvn kedy-
i

deith genhyfi heb hi vygkedymdeithas arnaO yny

kyuoeth oil wyt ti owas ieuanc. 8c ef aallei uot

yngyndigriuet ymi ozhela acudunt Oynteu^ kanys
248 (Bcrcint anb jntt>. [772.
: !

ni a glywn y kyzn pan ganer. Sic aglyOn y cOn

pann ellynger. a phan dechzeuont alO. ac Oynt a
doethant y yftlys y fozeft. ac yno feuyll aOnaeth-
ant. !^i aglyOn odyma heb hi
pan ellynger ykOn.
ac ar hynny tOzyf a glyOynt. 8c edzych yg gOzthOyn-
eb y tOzOf aozugant. 8c Oynt aOelynt cozr yn march-
ogaeth march ucheldeO ffroenuoH mafwehyn ka-
darndzut. JtcynllaO ycozr ydoed ffrowyll. Jtc
yn agos yz cozr y gOelynt wreic y ar uarch canwelO
telediO. waftatualch gantaO. ac eurwifc
aphedeftric
o bali ymdanei. 8c yn agos idi hitheu marchaOc y
ar gatuarch maOz tomlyt. ac arueu trOm gloyO ym
danaO ac am y uarch. 8 diheu oed ganthunt na wel-
fynt eiryoet gOz a march ac arueu hoffach gantunt
eumeint noc aphobun onadunt yn agos y
Oynt.
gilyd^ dereint heb y gOenhOyuar aatwaenoft di y
marchaOc racco maOz. nac atwen heb yzynteu. ny
at yz arueu eftronaOl maOz racco welet nae wyneb
ef nae bzyt. ^os uozOyn heb y gOenhOyuar a gouyn

yz cozr pOy y marchaOc. mynet aozuc y uozOyn yn

erbyn ycozr. jlef aozuc y cozr kyuaros y uozOyn
panygwelas yndyuot attaO. ftgouyn aozuc y uozOyn
yzcozr pOy y marchaOc heb hi. !^ys dywedaf ytti
heb ef. ^Ejanys kyndzOc dy wybot heb hi ac nas
dywedy ymi. mi aegouynnaf idaO ehun. ^aouynny
myn uygcret heb ynteu. Paham heb yz hi. flm nat
Oyt ynenryded dyn awedo OzthaO ymdidan amhar-
glOydi. JSef aozuc y uozOyn yna troffi penn ymarch
tu ar marchaOc. jlef aozuc ycozr yna y tharaO ar
ffrowyll aoedynylaO ardzaOs y hOyneb aellygeit
773J (Bereint ant) lEnto. 249

yny uyd y gOaet yn hidleit. JSef aOnaeth yuozOyn

o dolur y dyznaOt. dyuot dzacheuynt at wenhOyuar.
dan gOynaO y dolur. Tfy agyz iaOn heb y gereint y
gozuc y cozr athi. <X)i aaf heb y gereint y wybot
pOy y marchaOc. ^los heb y gOenhOyuar. dyuot a
ozuc gereint att y cozr. JPOy y marchaOc racko heb
y gereint^ !ys dywedaf ytti heb y cozr. <X)i ae
gouynaf yz marchaOc ehun heb ynteu. !^a ovyny
mynn vygcret heb y cozr. nyt Oyt vn en*ryded di
ac y dylyych ymdidan am arglOyd L Miui heb y

gereint aymdideneis agOz yffyd gyftal atharglOyd

di. athzoffi penn yuarch aozuc parth ar marchaOc.

jief aozuc y cozr. ymozdiwes ac ef ae daraO yny

gyueir y traOfei yuozOyn. ynyoed ygOaet ynlliwaO
yllenn oed am ereint.,^ jlef aozuc gereint dodi y
laO ardOznygledyf. achymryt kynghoz yny uedOl
ac yftyzyaO aozuc nat oed dial gantaO Had y cozr.
ar marchaOc aruaOc yny gael yny gael ynrat a heb
arueu. adyuot dzacheuyn aozuc hyt He yd oed wen-
hOyuar. Jpoeth aphOyllaOc ymedzeift heb hi. J[r-

glOydes heb ef miui etwa aaf ynyol gandygen-

nyat ti. ac ef adaO yny diwed y gyuanned y kaff-
Oyf arueu. ae eu benffic ae ar Oyftyl. ual y kaffOyf
i

ymbraO ar marchaOc. $os ditheu heb hi ac nac

ymwafc ac ef yny geffych arueu da. agoual maOz
uyd genyfi ymdanat ti heb hi ynygaffOyf chOedleu
yOzthyt. s byO uydaf i heb ef erbyn pzyt naOn
auozy cher ti a glywy chOedleu o dianghaf. clc ar

hynny kerdet aozuc. jBef ffozd ykerdaffant is laO

y Hys ygkaer Ilion. */Lc yz ryt ar wyfc mynet dzwod.

250 (Bercint ant) )6nt&. [774.

a gOaftat tir tec erdzym aruchel a gerdaffant yny

doethant ydinaftref. 8c ympenn y dzef ygOelynt
kaer a chaftell. 3,c y benn y dzef y doethant. ac ual
y kerdei y marchaOc dzOy y dzef y kyuodei tylOyth
pob ty y gyuarch gOell idaO ac y reffaOu. JL phan
doeth gereint yzdzef edzych awnaei ympobty y
geiffaO adnabot neb oz aOelei. clc nyt atwaenat ef
neb na neb ynteu. ual y gaUei ef gaffel kym|mOyn-
as o arueu aeovenffic ae arwyftyL ftphob ty a
welei ynllaOn owyz ac arueu a meirch. acynllath-
zu taryaneu. 8c yn yfleipanu cledyfeu. ^c yn golchi
arueu. ac ynpedoli meirch. ar marchaOc ar uarch-
oges ar cozr agyzchaffant y aoed ynydzef.
caftell

IlaOen oed baOp Ozthunt oz kaftell. ar y bylcheu

3,c

arpyzth ympob kyu'eir yd ymdozuyn|nyglynt y gy-

uarch gOell. ac y uot yn IlaOen Ozthunt. Jleuyll ac
edzych aozuc gereint auydei dim gohir arnaO yny
caftell. Jlphan wybu ynhyfpys y drigyaO. edzych
aozuc ynygylch. acef awelei ar dalym ozdzef hen-
* atueiledic ac
Hys yndi neuad dzydoll. 8c Ozth nat
atwaenat neb yny dzef mynet aozuc yz henllys^ JL
gOedy dyuot ohonaO parth arllys. ny welei hayach
namyn lofft aOelei. aphontouaen marmoz yn dyuot
oz lofft. 8c ar y bont y gOelei gOz gOynllOyt yn eifted.
a hen dillat atueiledic ymdanaO. jlef aozuc gereint
arnaO yngraff hirhynt. ffef y dywaOt y gOz gOynllOyt
OzthaO. a uaccOy heb ef. pa uedOl yO y teu di. J|e-
dylyaO heb ynteu amnaOn pale ydaf heno. Sdeuy
di ragot yma unben heb ef. athi ageffy ozeu a
gaffer itt. 8 dyuot racdaO aozuc achyzchu aozuc y
774J (Bereint an& jnib. 251

g6z gOynllOyt y gOz gOynllOyt yz neuad oe vlaen. 9

difgynnv aozuc yny neuad ac adaO yno y uarch. a
dyuot racdaO tu ar lofft ef ar g6z gOynllOyt. 8c ar
ylofft y gOelei gohenwreic yneifted arobennyd. a
hen diHat atueiledic obali ymdanei. ftphanuuaf-
feiyny HaOn ieuenctit. tebic oed gantaO na welffei
neb wreic degach no hi. a mozOyn gyz yllaO a
chzys allenlliein ymdenei yndechzeu at-
gohen
ueilaO. a diheu oed gantaO na welfei ejryoet un uozG-

yn gyflaOnach o amylder pzyt agofked athelediO-

r6yd no hi. ErgOz gOynllOyt adywaOt Oith yuozOyn.
!^yt oes was y uarch y mackOy hOnn heno namyn
tydi. gOaffanaeth gozeu aallOyf i heb hi mi ae
|f

gOnaf ac idaO acy uarch. Hdiarchenu y makOy aozuc

y uozOyn. He odyna diwallu y march owellt ac yt. a
chyzchu yi neuad ualkynt a dyuot yz loft dzacheuyn.
JLc yna y dywaOt y g6z gOynllOyt Ozth
y uozOyn. Jos
yzdzef hebef ar traOfgOyd gozeu ac aellych ovOyt
aTIynn par dyuot yma ac
ef. <X)i awnaf yn IlaOen

arglOyd heb hi. ac yz dzef y doeth y uorOyn. ac ym-

didan aozugant Oynteu trauu yuozOyn ynydref. Be
yny He nachaf yuozOyn yn dyuot agOas ygyt a hi. a
choftrel ary geuyn ynllaOn oued gOerth. achOarth-
aOz eidon ieuanc. Be y rOng dOylaG y uozOyn yd oed

talym ouara gOynn. JLcun coeffet yny Ilenlliein. ac

yz lofft ydoeth. ^yelleis i heb hi traOffgOyd well no
hOnn. ac ny chaOn uygcredu ar well no hynn. $a

digaOn heb y gereint. apheri berOi y kic aozugant.

jlphanuu baraOt eu bOyt Oynt aaethant yeifted. !^yt
amgen*. [775] @ereint aeiftedaOd y rOng y gOz gOyn-
252 (Bcreint anb J6nifc. [775.

IlOytae wreic. 8r uozOyn awaffanaethaOd arnunt. a

bOyta ac yuet aozugant. JlgOedy daruot bOyta. dala
ar ymdidan ar gOz gOynllOyt aozuc gereint. agouyn
idaO ae ef gyntaf bioed y Ilys yd oed yndi. <X)i yfgOir
heb ef ae hadeilaOd. ami bieiuu ydinas arcafteH
aOeleift ti. ch a6z heb y gereint. paham y colleift
ditheu hOnnO. <X)i agolleis heb ynteu iarllaeth uaOz

ygyt ahynny. a Hyma paham y colleis. Tfyei uab

bzaGt aoed im. achyuoeth hOnnO armeu vyhun
a gymereis 8 phan doeth nerth yndaO holi y
i attaf.

gyuoeth awnaeth. J5ef y kynheleis ynheu y gyuoeth

racdaO ef. )Peri aozuc ynteu ryuelu arnafi. achyn-
uydu cObyl oz aoed ymllaO. a Ozda heb y gereint
auenegy di ymi pa dyuotyat uu un y marchaOc a
doeth yz dinas gynneu. ar uarchoges ar cozr. a

phaham y mae y darpar a weleis i argOeiryaO arueu.

managaf heb ef. J)arpar yO auozy archware yffyd
gan yz ^euanc^ l|yt amgen dodi ymyOn
iarll gOeir-
glaOd yffyd yno dOy ffozch. ac ar y dOy ffozch gOial-

geing aryant. a Hamhyftaen a dodir ar y wialgeing.

a thOzneimeint auyd am yllamhyfdaen. Jlrniuer
aweleift di yny dzef oil owyz ameirch ac arueu adaO
yz tOzneimeint. 9r wreic vOyhaf agarho adaO ygyt
aphob gOz. 9c ny cheiff ymwan am yllamyftaen y
gOz ny bo gyt ac ef y wreic vOyhaf agarho. ar mar-
chaOc aweleift di agauas y Hamhyftaen dOy vlyned.
ac oz keiff y dzyded ulOydyn yhanuon aOneir idaO
pob blOydyn wedy hynny. ac ny daO ehun yno. &
marchaOc y Hamhyftaen y gelOir y march o hynn
allan. ^ Ozda heb y gereint mae dy gynghoz di y mi
776.] (Serdnt anfc Elite. 253

am y marchaOc hOnnO. am farhaet ageis gan y goir

ac agauas mozOyn y wenhOyuar gGzeic arthur. &

menegi yftyz y farhaet aozuc gereint yzgOz gOynTIOyt.

*^yt ha6d ym rodi kynghoz itt kanytoes na gOzeic na
mozOyn ydymardelOych o honei. yd elut y ymwan
aef. flrueu aoed ymi yna y rei hynny agaffut ti. ac

oz bei well gennyt uy march i noz teu dy hun. a

wrda heb ynteu du6 adalo it. dadigaOn yO gennyfi
* ac
vy march vy hun yd Oyf i
yn gynneuin ef. ath
arueu ditheu. aphony edy ditheu Ozdaymi ardelO oz
uoiOyn racco yffyd uerch y titheu. ynoet ydyd auoz-
y. 8c oidianghafi 01 tOineimeint. vygkywirdeb am

karyat a uyd ar yuoiOyn tra uOyf i vyO. ny dianghaf

inheu. kyndiweiretuyd y ucnOyn achyt. Miui heb
ygfo gOynllOyt awnaf hynny ynllaOen. achanys ar
ymedOl hOnnO ydOyt titheu yntrigyaO. reit vyd itt
pan uo dyd auoiy bot dy uarch ath arueu yn baraOt.
Kanys yna ydyt marchaOc y TIamhyftaen goftec. T|yt
amgen erchi yi wreic vOyhaf agar kymryt y Ham-
hyftaen. kanys goieu y gOeda itti. a thi ae keueift
med ef y* Ilyned ac yz dOy. 9c ox byd ae gOarauunho
itt hediO o gedernit. mi ae hamdiffynnaf itt. ac am
hynny heb ygOt gOynllOyt ymae reit y titheu uot yno
pan vo dyd. aninheu yntri avydOn gyt a thi. ac ar
hynny trigyaO aozugant. 9c yny Tie 01 nos ydaethant
Y gyfe11 ^chy11 y dyd kyuodi aozugant a gOifcaO ym
-

danunt. ^phanoed dyd ydoedynt Oynteu yllped-

war arglaOd ynfeuyll. Jlc yna yd oed marchawc y
ITamhyftaen yndodi yz oftec ac yn erchi yoiderch
kyzchu y Hamhyftaen. Tfya. chyzch heb y gereint y
254 (Bcrcint anfc JCnib. [777.

mae yma uozOyn yffyd degach a thelediwach a dyly-

edogach. ac aedyly ynwell nothi. s tydi a gynhely

y Hamhyftaen yneidi hi dyzet ragot y ymwan amiui.

J)yuot racdaO aozuc gereint hyt ympenn y weirglaOd.
yn gy weir o varch ac arueu trOm ry tlyt dielO eftronaOl
ymdanaO ac ymda y uarch. ac ymgyzchu aozugant.
athozri to obeleidyz. athozri yz eil. a thozri
ydzyded
do. a hynny bob ac Oynt ae tozrynt ual y dy-
eilwers.

git attunt. JL phannwelei y iarll ae niuer marchaOc

y Hamhyftaen yn hydyz. dolef a Hewenyd a gozaOen
auydei gantaO ef ae niuer. athziftau aOnaei ygOz
gOynHOyt aewreic ae uerch. 8r g6z gOynHOyt awaf-
fanaethei y ereint oz peleidyz ual y tozrei. 8r cozr
awaffanaethei uarchaOc y Hamhyftaen. JLc yna y
doeth y g6z gOynHOyt att ereint. a unben heb ef wely
dy yma ypaladyz aoed ymHaO i ydyd ym urdOyt yn
uarchaOc urdaOl. ac yz hynny hyt hediO ny thozreis i
*
ef. ac ymae arnaO penn iaOnda. kany thyckya un
paladyz gennyt. @ ereint agymerth y gOaeO gan y
diolOch yz gOz gOynHOyt. ar hynny nachaf y cozr yn

dyuot agOaeO gantaO ynteu y arglOyd. wely dy yma

y titheu wae6 nyt gOaeth heb y cozr. achoffa na
fauaOd marchaOc eiryoet gennyt kyhyt ac ymae hOnn

ynfeuyll. "frof aduO heb y gereint onyt angheu

ebzOyd am dwc ny henbyd gOeH ef oth bozth di. ac
i.

obellyOrthaO gozdinaO y varch aozuc gereint. ae

gyzchu ef gan y rybudyaO a goffot arnaO dyznaOt
toftlym creulaOn dzut. ygkedernit y daryan yny holl-
des y daryan JLc yny tyzr yz arueu ygkyueir y gof-
fot., ac yny tyz y gegleu. 8c yny vyd ynteu ef ae
778.] (Bercint anb JEnifc. 255

gyfrOy dzos bedzein y uarch yz ac yn gyflyn

IlaOz.

difgynnu aozuc gereint allidiaO. a thynnu cledyf ae

gyzchu ynllityaOclym. % kyuodes y marchaOc ynteu
a thynnu cledyf arall yn erbyn gereint. ac ar eu tract
ymffuft achledyfeu yny yttoed arueu pobun onad-
unt yn ferigyluriO gan y gilyd. ac yny yttoed y chOys
argOaet yndOyn Ileuuer eu Ilygeit racdunt. jlphan
uei hyttraf gereint y HaOenhaei y gOz gOynTIOyt ae
wreic ae uerch. Jtphan uei hytraf y marchaOc y IlaO-
enhaei y iarH ae bleit. flphan welas ygOz gOynllOyt
ereint wedy kaffel dyznaOt maOzdoft. neffau aozuc
attaO yn gyflym adywedut OzthaO. aunbenn heb ef
coffa y farhaet ageueift ygan y coir, aphonyt y
geiffaO dial dy farhaet ydeuthoft di yma. a farhaet

gOenhOyuar gOiereic arthur. ^yuot aozuc y ereint

ymadzaOd ygOx OzthaO. HgalO attaO ynerthoed. adyi-
chauel y gledyf. a goffot ar y marchaOc yggOarthaf y
benn yny tyi holl arueu y benn. ac yny tyzr y kic oil
ar croen. acyny yny glOyua aryxafgOm. 8c yny
iat.

dygOyd y marchaOc ar ydeulin. a bOzO y gledyf oe laO

aozuc. ac erchi trugared y ereint. a rywyz heb ef

ygadaOd vygkam ryuic am balchder ym erchi naOd.

^Iconychaf yfpeit y ymwneuthur aduO am vym pe-
*
chaOt. ac y ymdidan ac offeireit. nyhannOyf well
onaOd. ||iarodaf naOd itt gan hynn heb y gereint.
5y uynet hyt atwenhOyuar gOzeic arthur. y wneuthur
iaOn idi am farhaet y mozOyn oth gozr. JigaOn yO
gennyf inheu awneuthum arnat ti amageueis ofar-
i

haet gennyt ti ath gozr. ac na difgynnych oz pan

elych odyma hyt rac bzonn gOenhOyvar y wneuthur

256 (Bcrcint anfc jnifc. [778.

iaOn idi ual y barnher

yn Tlys arthur. flminheu aOnaf
hynny yn HaOen. a phOy Oyt titheu heb ef. Mi ereint
uab erbin. amanac ditheu p6y Oyt. Mi edern uab
nud. J[c yna y bytywyt ef ar y uarch ac y doeth
racdaO hytynllys arthur. arwreic uOyhaf agarei yny
vlaen aegozr. adzycyzuerth maOz gantunt. adatkan
y chOedyl ef hyt yna. JLc yna y doeth y I aril bychan
ae niuer hyt He yd oed ereint achyuarch gOell ida6
ae wahawd gyt ac ef yi a vynnaf heb y
caftell.
If)

gereint. yz He y bum neithOyi yd af heno. an YX

uynny dywahaOd. ti
auynny diwallrOyd 01 aallwyfi
yberi itt irUe y buoft neithOyz. 8mi abaraf enneint
itt a b6i6
dy vlinder ath ludet yarnat. J)u6 adalo
itt heb y
gereint aminheu aaf ym Hetty, ac uelly y
doeth gereint. a nyOl iarH ae wreic ae uerch. JL phan
doethant y% lofft. yd oed gOeiffon yftaueH y iarTI
ieuanc ae gOaffanaeth gOedy dyuot yzllys. ac ynky-

weiryaO y tei oil ac yn eu diwallu o wellt a than, ac ar

oet byir yn baraOt yz enneint. ac yd aeth gereint
idaO. a golchj y benn awnaethpOyt. ^|c ar hynny
y doeth y larll ieuanc ar y deugeinuet o uarchogyon
urdolyon. y rOng y \vyz ehun agOahodwyz oz tOznei-
meint. JLc yna y doeth ef 01 enneint. ac yd erchis
yiiarll idaO vynet yi neuad y vGyta. Mae ynOl iarll
heb ynteu ae wreic ae uerch. ^maent yny lofft rac-
ko heb y gOas yftaueH y iarll. yn gOifcaO ym dan-
unt ygOifgoed aberis yiallydOyn udunt. 1|a wif-
cet y uozOyn heb ynteu dim ymdanei onyt ychiys
ae Henlliein yny del y lys arthur y wifgaO o wenhOy-
uar y wife avynno ymdanei. ac nywifgaOd y uozOyn.
779.] (Bereint anfc i6nib. 257

Jlc yna ydoeth paOb yzneuad onadunt. Sic ymolchi

aozugant amynet y eifted ac y vOyta. jlef ual yd
eifted*affant. z neill tu y ereint yd eiftedaOd y iarll

ieuanc. ac odyna ynyOl iarll. oz tu araraH y ereint yd

oed y uozOyn ae mam. JL gOedy hynny paOb ual y
racvlaenei y enryded. a bOyta awnaethant adidlaOt
waffanaeth ac amylder o amryuael anregyon a gaOf-
fant. 8c ymdidan aozugant. !^yt amgen no gOahaOd
oz iarll !^a uynnaf y rof a
ieuanc ereint trannoeth.
du6 heb ygereint. ylys arthur ydafi ar uozOyn honn
auozy. adigaOn yO gennyf hyt ymae ynyOl iarll ar
dlodi a gouut. 8c y geiffaO aghwanegu goffymdeith
idaO ef yd afia unben heb yz iarK ieuanc
ynbennaf.
nyt omkam ymae ynyGl heb gyuoeth. Myn uyg
i

cret heb y gereint ny byd ef heb y gyuoeth onyt

i

agheu ebzOyd amdOc i. ^a unben heb ef amauu

o anghyffondeb y rofi acynyOl. mi auydaf Ozth dy
gyghoz di ynllaOen gandyuot yngyffredin ar y
iaOnder y rynghom. !^yt archaf i heb y gereint
rodi idaO. namy y ehun ae amrygoll yz
dylyet
pan golles y gyuoeth hyt hediO. a minheu awnaf
hynny ynllawen y rot ti heb ef. ^e heb y gereint
auo yma oz adylyho bot yn Oz y ynyOl gOihaet
idaO ozlle. a hynny aozuc ygOyzoII. ac ar y tag-
neued honno y trigywyt. ae gaftell ae dzef ae gy-
uoeth aedewit y ynyOl. achObOl oz agollaffei hyt
ynoet ytlOs Heihaf agafas. JLcyna. ydywaOt yn-
yOl Ozth ereint. 9 unben heb ef yuozOyn a ymard-
elweift ohonei hyt ybu y tOzneimeint. paraOt yO y
wneuthyz dy ewyllys a Ilyma hi yth uedyant. *^y
258 (Bereint anb Ento. [780.

mynnaf heb ynteu namynbot y uozOyn ual ymae

i

yny del y lys arthur. ac arthur agOenhOyuar a vyn-

naf eubot ynrodyeit aryuozOyn. a thzannoeth y
kychOynnaffant racdunt ylys arthur. l^yfranc ge-
reint hyt yma :

Ityma weithon ual ydheljlaOd arthur ycarO. ran-

nu yzerhyhiaeu oz gOyz arcOn. ageTIOng ycOnarnaO
aozugant. adiwethaf aeHynghGyt arnaO annOylgi
ki

arthur. cauall oed y enO. 8c adaO yzhoIIgOn aozuc

arodi yftum yz carO. JLc aryzeil yftum ydoeth
ur *
yz carO y erhylua arth 8c arthur a ymgauas ac
.

ef. achynn kyflauanu oneb arnaO. neur daroed y

arthur lad y benn. flc yna kanu coin Had awnaeth-

pOyt. y,c yna dyuot a ozugant paOp y gyt. adyuot

aozuc kadyzieith att arthur adyOedut OzthaO. 9r-
glOyd heb ef ymae racco wenhOyvar heb neb gyt
a hi namyn unuozOyn. 8rch ditheu heb yz arthur
ygildas uab kaO ac yyfcolheigon yHys oil kerdet
gyt agOenhOyuar parth arllys. ahynny awnaeth-
ant Oynteu. 9c yna y kerdOys paOb onadunt a dala
ar ymdidan aozugant am benn y carO y bOy y rodit.
vn yn mynnu y rodi yz wreic vOyhaf a garei ef.
araHyzwreic vGyhaf a garei ynteu. BphaOb ozteulu
ar marchogyon yn amryffon yn chOerO am y penn. ac

arhynny ydoethant yz Hys. acygyt ac y kicleu

arthur agOenhOyuar yz amryffon am y penn. y dy-
waOt gOenhOyuar yna Ozth arthur. ArglOyd heb hi.
Ityma vygkyghoz i am benn y carO. na rodher yny
del gereint uab erbin ozneges ydedyO idi. 8dy-
wedut y arthur yftyz yneges aozuc gOenhOyuar^
781J (Bercint anfc Ento. 259

dOneler hynny ynllaOen heb yzarthur. arhynny y

trigyOyt.athmnnoeth y peris gOenhOyuar. hot dif-
gOyleit ygaer am dyuotyat gereint. HgOedy
ar
banner dyd y gOelynt godiumyd odyn bychan ar
uarch. acynyol ynteu gOxeic neu uoiOyn debygynt

hOy ar uarch. 8c ynyhol hitheu marchaOc maOz go-

chzOm penn iffel goathiift. ac arueu bziOedic amdlaOt
ymdanaO. Jtchynn eudyuot ygkyuyl y pcnth y
doeth un 01 difgOyleit hyt He ydoed wenhOyuar.
adywedut idi y ryO dynyon awelynt ar ryO anfaOd
oed arnunt. l|y Onn pOy ynt hOy heb ef. Mi ae
i

gOnn heb ygOenhOyuar Ilyna y marchaOc ydaeth

gereint ynyol. clthebic yO gennyf natganyuod
ymae yndyuot. clc ymozdiwedaOd gereint ac. neur
dialaOd farhaet y uoiOynpan uolleihaf. 8carhyny
nachaf ypoathaOi yndyuot hyt He ydoed wenhOy-
uar. HrglOydes heb ef ymae yny poath marchaOc.

ac nywelas dyn eiryoet golOc moz atluugar edzych

arnaO acef. jlrueu bziOedic amdlaOt yffyd ymdanaO^
* alliO
y waet arnunt yndzech noc eu IliO ehun. 3,
<)doft di pOy yO ef heb gOnn heb ynteu. ^dyzn
hi.

uab nud yO med ef. nyt atwen inheu ef. ac yna

y doeth gOenhOyuar yi pozth yny erbyn. ac ymyOn
y doeth. ac y bu doft gan wenhOyuar gOelet y* olOc
awelei arnaO. pei na attei gyt ac ef y cozr yn

gyndiOc ywybot ac ydoed. ar hynny kyuarch a

oiuc edyzn y wenhOyuar. ^uO arodo da itt heb yz
hitheu. arglOydes heb ef dy annerch ygan ereint
uab erbin ygOas gozeu adewraf. & ymwelas ef a
thi heb hi. do hebef ac nyt yilles ymi. He nyt ar-

s 2
260 (Bereint atto intfc. [781.

naO ef ydoed hynny namyn arnafi arglOydes,. JLih

annerch y gan ereint. a chan dy annerch ef am kym-
heUaOd i
y wneuthur dy ewyHys di am
hyt yma.
godyant dy uozOyn y gan y cozr. fnteu madeuedic
yOgantaO y godyant ef. am aozuc arnafi. kann teby-
gei vymot ynenbeitrOydam vyeneit. flchymhellyat
cadarndzut gOzaOl milOzyeid aozuc ef arnaf i hyt
yma. y wneuthur iaOn itti arglOydes. i aOz
pale
yd ymozdiwedaOd ef athi. vny He ydoedem ynchOare
acynamryffon am lamhyftaen. yny dzef aelwir yz
aOzhonn kaerdyff. ac nyt oed gyt ac ef oniuer.
namjmyn tri dyn godlaOt atueiledic euhanfaOd. !^yt
amgengOz gOynTIOyt gohen. agOzeic oetaOc. a mox-
Oyn ieuanc delediO. a hen diHat atueiledic ymdan-
unt. ac ardelO caru y uoxOyn o ereint yd ymyzraOd

yny tOzneimeint am y Hamhyftaen. Sdywedut bot

ynwell ydylyei y uozO^ honno y Hamhyftaen. noz
uozOyn yma a oed gyt amiui. ac am hynny ymwan
aozugam. acualygOely di arglOydes ygedewis ef
vivi. a Oz heb hi pa bzyt y tebygy di dyuot gereint

yma. 8uozy arglOydes y tebygaf i

y dyuot ef ar
uozOyn. JLc yna y doeth arthur attaO achyuarch
gOell aozuc efy arthur. ac edzych hirhynt aozuc
arthur arnaO. abot yn aruthyz gantaO y welet ueHy.
ac ual tybyeit y adnabot. agouyn idaO. 8e edern uab
nud Oyt ti.
arglOyd heb ynteu gOedy ry gyhurd
<x>i

ami diruaOz ouut a gOelioed annodefedic a menegi

ur
cObyl oe angherdet y arth ^e heb yz arth. ^aOn yO
.

ywenhOyuar uot [782] yndzugaraOc Ozthyt with aglyO-

af i. Y dzugared a uynnych di arglOyd heb hi mi ae
782J (Berdnt anb )ntfc. 261

gOnaf ac ef. Ozth uot

yngymeint gewilyd itti arglO-
yd kyhyzdu keOilyd amiui acathyhun. flyna yffyd
iaOnaf am hynny heb yz arthur. gadel medegynaeth-

uygOz ynywyper auobOy. Ac os by6 vyd gOnaet

iaOn mal ybarno gozeugOyz yHys. adiymer ueicheu
ar hynny. s marO uyd ynt. gozmod uyd agheu gOas
kyftal ac edern yn farhaet mozOyn. $ay6 genhyfi
ur
hynny heb y gOenhOuar. JLc yna yd aeth arth yn
ozuodaOc dzoftaO. achzadaGc uab Hyz. agOallaOc uab
HennaOc. 9c owein uab nud. a gOalchmei. adigaOn

yam hynny. y peris arthur galO mozgan tut

JLc
attaG. penn medygon oed hOnnO. ^ymer attat edern

uab nud aphar gyweiraO yftauell idaO. ^phar ued-

eginyaeth idaO. yn gyftal acyparut ymi pei beOn
urathedic. ac na at neb y yftauell y aflonydu arnaO.

namyn ti
athdifgyblon ae medeginyaetho. MI aOnaf
hynny ynllawen arglOyd heb y mozgan tut. JLc
yna y dywaOt y diftein. f a le y mae iaOn arglOyd
gozchymun yuozOyn. "fwenhOyuar ae Ha6 uozyn-
yon heb ynteu. ar diftein ae gozchymynnaOd :- ^u
chwedyl Oynt hyt yma.
^zannoeth ydoeth gereint parth arUys. a dif-
gOyleit oed ar y gaer y gan wenhOyuar rac y dyu-
ot yndirybud. 9rdifgOylat adoeth hyt He yd oed

wenhOyuar. ArglOydes heb ef mi adebygaf y gtiel-

af ereint ar uozOyn gyt ac ef. 2ic ar uarch y mae a

phedyt wife ymdanaO. Y uozOyn hagen ual gozwyn

ygOelaf athebic ylieinwifc aOelaf ymdanei. "fm-
gOeirOch oil wraged in. a doOch yn erbyn gereint y
reffaOu. ac y uot yn Hawen OzthaO. 9 dyuot a ozuc
262 (Bereint anfc Enifc. [783.

gOenhOyuar ynerbyn gereint aruoiOyn~ aphandaO

gereint hyt He ydoed gOenhOyvar kyuarch gOell a
oiuc idi.
J)uO arodo da itt heb hi agreffaO Oithyt.

ahynt ffrOythlaOn donyaOc hyrrOyd glotuaOz adugoft.

flduO adalo itt heb hi peri iaOn ym yn gynualchet

acypereift. arglOydes hebef mi abuchOn peri iaOn

itt Ozth
dy ewyllys. altyma yuozOyn ykeueift ti dy
wartluud oe hachaOs. ^e heb y gOenhOyuar greffaO
du6 Ozthi. ac nyt cam bot ynllaOen Ozthi. ^yuot
ymyOn aozugant a difgynnv amynetge*reint hyt
ft
ydoed arthur achyuarch gOell idaO. J)uO arodo
da itt heb yz arthur agreffaO duO Ozthyt. achyt caffo
edern uab nud gouut a chlOyueu gennyt ti hynt 10yd-
yannus adugoft. nyt arnaf y bu hynny heb y
i

gereint. namyn ar ryuic edern uab nud ehun nat

ymgyftlynei. ymadaOn inheu ac ef yny wypOn
nyt
p6y uei. neu yny y Heill ar y Hall. 8 6* heb yi
ozffei
ur
arth pale ymae yuozOyn agiglef y bot yth ardelO
dL "fmae gOedy mynet gyt agOenhOyuar yhyfta-
uell. JLc yna ydeuth arthur y welet y uoaOyn. a
IlaOen uu arthur ae gedymdeithon aphaOb oillys oil
Oxth y uozOyn. Shyfpysoed gan baOp onadunt pei

kyt rettei goffymdeith y uo:6yn aepluyt. nawelfynt

eiryoet un wympach no hi. 8c arthur auu rodyat
ar y uozOyn y ereint. ar rOym awneyit yna rOng deu-
dyn awnaethpOyt yrOng gereint aruozOyn. ftdewis
ar holl wifcoed gOenhOyuar yi uoiOyn. ar neb awelei

y uozOyn yny wife honno ef awelei olOc wedeidlOys

delediO arnei. Hr dyd hOnnO ar nos honno atreulaf-
fant dzOy dogynder o gerdeu. ac amylder eanreg-
784J (Bcreint anfc lEnib. 263

yon wirodeu. aTIuoffyd o waryeu.Jlphann vu amfer

gantunt uynet ygyfgu wynt aaethant. He ynyzyfta-
uell yd oed wely arthur agOenhOyuar y gOnaethpOyt

gOely y ereint ac enit. ar nos honno gyntaf y kyf-

gaffant ygyt. Jtth^annoeth y IIonydaGd arthur yz
eircheit dzos ereint. odidlaOt rodyon. adieneuinaO
aozuc y uozOyn ar Ilys. adOyn kedymdeithon idi o
ed
wyz ag6zag hyt na clywedit am vn vozOyn yn ynys
pzydein vOy noc am danei. JLc yna y dywaOt gOen-
hOyuar. ^a6n ymedzeis i heb hi ambenn y carO na
rodit y neb yny delei ereint. a Ilyma le iaOn y rodi
ef. y enit uerch ynyOl y uozOyn glotuozaf. acnythe-
bygaff aegOarauuno
i idi. ^anyt oes ryngthi aneb
o nyt yffyd o garyat a chedymdeithas. anmoledic
uu gan ba6b hynny achan arthur heuyt. Jlrodi
penn y kar6 awnaethpOyt y enit 3,c o hynny allan
Iluoffbgi y chlot. ae chedymdeithon o hynny yn vOy
no chynt. J8ef aoiuc gereint o hynny allan cam
carO tdneimeint achyfrangeu calet. abudugawl y
deuei ef o bop un. 9 blOydyn a dOy a their y bu ef
*
yn hynny yny yttoed y glot yn ehedec dios wyneb
ydeyinas. 8 thieigylgweith ydoed arthur yn dala
Ilys ygkaer llion ar wyfc y fulgOyn. nachaf yndyuot
attaO kennadeu doethpiud. dyfcediclaOn ymadiaOd-

lym ac yn kyuarch gOeTI y arthur. ^u6 arodho da

yOch heb yi arthur agreffaO duO Ozthywch. ac o pa
le pan deuwch chOf. )?an deuOn arglOyd heb Oy o
gernyO. achennadeu ym ni ygan erbin uab cuften-
nin dy ewythyz di. Jlc attat y mae yn kennaddi.
athannerch y ganthaO. mal ydyly ewythyz annerch
 264 <3eretnt anb jnto. [785.

y nei. 3,c ual ydyly g6z annerch y arglOyd.

Jlc y
uenegi yuot ef
ytti yn amdzymmu ac ynllefcu ac
yndyneffau arheneint. ae gyttirogyon owybot hyn-
ny yn camderwynnu OithaO. ac yn chwennychu y dir
ae gyuoeth., Jic ynadolOc y mae yti arglOyd eHOng
gereint y uab attaO y gadO y gyuoeth ac y wybot y
deruyneu. 8 menegi ymae ida6 hot ynwell idaO
treulaO blodeu y leuenctit ae deOzed ynkynnal y

deruyneu ehun. noc yn tOzneimeint diffrOyth kyt

caffo clot yndunt. ^e heb yz arthur e6ch y ymdi-
archenu. a chymerOch ych bOyt. abyzyOch aOch
blinder y arnaOch. JL chynn ych mynet ymeith atteb
"
ageffOch. vOytta yd aethant^ JLc yna medylyaO
aozuc arthur. nat oed haOd gantaO ellOng gereint
y OxthaO. nac o unllys ac ef. !^yt oed haOd na thec
ganthaO ynteu. uot y geuynderO yn gOarchadO y gyu-
oeth ae deruyneu cany allei y dat eu kynnal. !^yt
oed lei goual gOenhOyuar ae hiraeth hi ar hoH
wraged ar holl uozynyon. rac
ouyn mynet yuozOyn
y Ozthunt. f
dyd hOnnO. arnos honno adzeulyffant
ur
dzOy diwallrOyd o bop peth. ac arth a uenegis y
ereint yftyz y gennadOzi. a dyuotyat y kennadeu o

gernyO attaO ef yno. ^e heb y gereint yzadel nac

oles nac o afles ymi arglOyd o hynny. dyuynnvdi
awnaf. am ygennadOzi honno. Ifyma yO dygynghoz
am hynny heb yz arthur. Kyt boet dy hir gennyfi
dy uynet ti. mynet ohonat ygyuanhedu dy gyuoeth.
ac y gadO dy deruyneu. achymer y niuer avyn*nych
gyt athi amOyhaf agerych omfydlonyon ynheb- i

ayngyeit arnat. ac ath garant ditheu athgytuarch-

785J (Bcreint an& i6nifc. 265

ogyon. Ju6 adalo itt a minneu aOnaf hynny heb

y gereint., JPaodOzd heb ygOennhOyuar aglywafi y
gennOch ch6i. ac am hebzyngyeit ar ereint parth ae
wlat. ^e heb yz arthur. !^eit y6 y minneu uedyl-

ya6 heb hi. am hebzyngyeit adiwallrOyd ar yz un-

bennes yffyd gyt a minneu. ^a6n aOney heb yz
ra
arthur. 8cy gyfgu ydaethant ynos honno. ath n-
noeth yd ellyngOyt y kennadeu y ymdeith. JLdy-
wedunt udunt ydeuei ereint yneuhoL "Iftrydyd
dyd gOedy hynny ykychOynnaOd gereint. jlef niuer
aaeth gyt ac ef gOalchmei uab gOyar. a riogoned
uab btenhin iwerdon. ac ondyaO uab due bOigOin.
uab rOyf ffreinc. ^owel uab emyi IlydaO.
anaO kyzd. dOynn uab tringat. @ozeu uab
cuftennin. @6eir gOzhyt uaOz. @aranna6 uab golith-
mer. Jeredur uabefraOc. (SOynn Hogell. gOyz ynat
Ilys arthur. Jlyuyz uab alun dyuet. GOzei gOalftaOt
ieithoed. Jedwyz uab bedzaOt. !adOzy uab gOzyon.
\ei uab kynyz. dyar ffranc. ^ftiwart Hys arthur.
ac ^dern uab nud. ^ebygereint a glywaf digaOn i

uarchogaet a uynnaf gyt ami. ^e heb yz Arthur ny

weda itti dOyn ygtiz hOnnO ygyt athi. kyt boet
iach. yny wneler tangneued y ryngtaO agOenhOyuar.

^f ar allei y wenhOyuar y ganhadu y gyt a mi ar

ueicheu. s kanhatta. kanhadet heb ueicheu. Kanys

digaOn ogymOeu agouutyeu yffyd arygOz ynlle far-

haet y uozOyn y gan y cozr. ^e heb y gOenhOyuar
awelych di yuot yniaOn am hynny ti a gereint mi
ae gOnaf yn IlaOen arglOyd. J[c yna y kanhadaOd
hi edern y uynet yn ryd. a digaOn y am hynny a
266 (Serdnt anb inib. [786.

aeth yn hebzygeit arereint. achychOyn aozugant. a

cherdet ynOympaf niuer ozaOelas neb eiryoet parth
a hafren. 8c ar y parth dzaO y hafren yd oed gozeu-
gOyz erbin uab cuftennin. ae datmaeth yneublaen
*
ynaruoll gereint ynllawen. allaOer o wraged y
Ilys ygan y uam ynteu yn erbyn enit uerch ynyOl

y wreic ynteu. adiruaOz ozuoled allewenyd agym-

erth paOp ozllys yndunt. ac oz holl gyuoeth yn erbyn

gereint. rac meint y kerynt ac rac meint y kyn-

ef.

nullaffei ynteu glot yz pan athoed y Ozthunt hOy. 8c

am uot y uedOl ynteu ar ozefkyn y gyfoeth ehun.

He y gadO y deruyneu. ac yz Tlys ydoethant. JLc
yd oed ynyHys udunt ehalaethzOd diwallualch o
amryuael anregyon ac amylder gOirodeu. adidlaOt
waffanaeth. ac amryuaelon gerdeu agOaryeu. He o

anryded gereint. y gOahodet holl wyida y kyuoeth

y nos honno y ymweleint a gereint. Sr dyd hOnnO a
dieulaffant honno dzOy gymedzolder oef-
ar nos

mOythtra. Ac yn Jeuenctit y dyd diannoeth kyuodi

aozuc erbin. adyuynnu attaO ereint. ar gozeugOyi
adathoed yhebrOng. adywedut Ozth ereint. gOi am-
dzOm oedaOc Oyfi heb ef. athaa eHeis i gynnal y
kyuoeth ytti acymyhun mi ae kynnheleis. athith-
eu g6as ieuanc Oyt. ac ymblodeu dy dewred ath ieu-
enctit yd Oyt. gynnal dy gyuoet weithon. ^e heb
y gereint. om bod ny rodut ti medyant dy gyu-
i

oeth ym IlaO i
yz aOz honn. ac nymdygut ettwa o
lysarthur. Yth laO di nu yrodafi. a chymer heuyt
hediO wrogaeth dywyz., JLc yna ydywaOt walch-
mei. ^aOnaf yO itt lonydu yzeircheit hediO. He
787.] (Bcreint anb inib. 267

aucny kymer Ozogaeth dy gyuoeth. JLc yna y dyuyn-

nOyt yz eircheit y un He. ac yna y doeth kadyzieith
attunt y edzych eu haruedyt. ac y ouyn y baOb beth
aeruyn|nynt. JL theulu arthur adechzeuwys rodi.
ac yny He y doeth gOyz kernyO ac y rodaffant Oyn-
teu. lc ny bu hir y buant yn rodi rac meint bzys

paOb onadunt y rodi. He oz a doeth y erchi da yno.

nyt aeth neb ymeith o dyno. namyn gan y uod. Jlr
dyd hOnnO ar nos honno adzeulaffant dzOy gymed-
zolder oefmOythdza. Bthzannoeth ynieuenctit ydyd
yderchis erbin yereint anuon kennadeu ar y wyz
*
y ovyn vdunt aoed diOzthzOm gantunt y dyuot y
gymryt eu gOzogaeth. ac aoed ganthunt aebar ae
enniwet odim adottynt yny erbyn^ ^na y gyzraOd
gereint gennadeu ar wyz kernyO y ovyn udunt
hynny. Sc ydywedaffant Oynteu nat oed gantunt
namyn kyflaOnder o lewenyd agogonyant gan baOp
o nadunt am dyuot gereint y gymryt eu gOzogaeth.
8c yna y kymerth yntev gOzogaeth aoed yno o nad-
unt. lc yno y gyt y buant y dzyded nos. jlthzannoeth

yd arouunaOd teulu arthur ymeith.^.yyghyzth yO

yOch uynet ymeith ettwa~ arhoOch ygyt ami yny
darffo gOzogaeth vyggozeugOyz oz aer-
ym gymryt
kyttyo o nadunt dyuot attaf. ac Oynt adzigyaffant
yny daruu idaO ef hynny. ac y kychwynnaffant hOy
parth allys arthur. JLc. yna yd aeth gerein y eu
hebzOng ef acenit hyt yndiganhOy. ac yna y gOahan-
yffant. JLc yna ydyvvaOt ondyaO uab due bOzgOyn
Ozth ereint. kerda heb ef eithauoed dy gyuoeth yn
gyntaf. He edzych yn HOyzgraf deruynev dy gyuoeth.
268 (Bcrcint anfc init>. [788.

8c oz gozthzymha gouut arnat. manac ar dy gedym-

deithon. w*
u6 adalo itt heb ef a mmeu awnaf

hynny. JLc yna ykerdaOdgereint eithauoed y

gyuoeth. a chyvazOydyt hyfpys gyt ac ef~ o oreugOyz
y gyuoeth. ar amcan peHaf adangoffet idaO a getwis
ynteu gantaG~ ygnottayffei trauu ynHys
JLc ual
arthur., kyzchu tOzneimeint aOnaei. ac ymwybot ar

gOyz deOzaf achadarnaf. yny oed glotuaOz ynygyueir

honno ual ybuaffei yn He arall gynt. J[c yny gyuoe-
thoges y lys ae gedymdeithon ae wyzda. oz meirch
gozeu ar arueu gozeu. ac 01 eurdlyffeu arbennickaf

agozeu. ac ny ozffoOyffaOd ef o hynny yny ehedaOd y

glot dzos Oyneb y deyznas. ^1 phann Oybu ef hynny.
dechzeu caru efmOythder ac yfgaOnrOyd aozuc ynteu.
Kanyt oed neb adalei aruot yny erbyn^ clcharu y
wreic agOaftatrOyd yny lys. Echerdeu adidanOch. a
chartreuu yn hynny dalym aozuc. 8c ynol hynny
karu yfcafalOch oe yftauell ae wreic. hyt nat oed
digrif dim gantaO namyn hynny. yny yttoed yn
kolli * callon y wyzda aehela aedigrifOch. achallon
cObyl o niuer y lys. ac yny oed ymodOzd agogan
arnaO gan laOgan dylOyth y Ilys. am y uot yn ymgolli

yn g^yn ICyzet a hynny ac eu kedymdeithas Oy o gar-

yat gOzeic. ar geireu hynny aaeth hyt att erbin. JL
gOedy clybot o erbin hynny. Jpywedut aozuc ynteu
hynny y enit. agouyn aozuc idi ae hihi oed yn peri
hynny y ereint. He yndodi y danaO ymadaO ae lOyth
ac ae niuer. !^avi mynvyg kyffesyduO heb hi. ac
nyt oes dim gaffach gennyfi no hynny. EC ny wydyat
hi beth aOnaei. kanyt oed haOd genthi adef hynny y
789.] (Bereint anb nit>. 269

ereint. !^yt oed haOs genthi hitheu warandaO ar

aglywei heb rybudyaO gereint ymdanaO. agoueileint

maOz adellis hi yndi am hynny. 8 bozegOeith yz haf
ydoedynt yn eu gOely ac ynteu Ozth yz erchOyn. ac
enit oed heb gyfcu y myOn yftauell wydzin. Sir heul

yn tywynnu ar y gOely. ar dillat gOedy ry lithzaO y ar

ydGyuron ef ae dOyureich. Sic ynteu yn kyfcu. JJIef
aozuc hitheu edzych. tecket ac aruthzet yz ol6c aOel-
ei arnaO. adywedut. @wae ui heb hi of om achaOs i
y
mae y bzeicheu hynn ar dOyuronn ynkolli clot amil-

Ozyaeth kymeint acaoedachan hynny eHOng

eidunt.

y dagreu yn hidleit. yny dygOydaffant arydOyuronn

ef. Jlc un oz petheu ae deffroes ef uu hynny y gyt
arymadzaOd adywaOt hi kyn no hynny ~ amedOl
arall ae kyffroes ynteu nat yz medOl ymdanaO ef

ydywedaffei hi hynny. namyn yz yftyzyaO karyat ar

Oz arall dzoftaO ef. HdamunaO yfcaualOch hebdaO ef.

Scar hynny aozuc gereint antangneuedu yny

fef
uedOl. agalO aryfqOier idaO. adyuot hOnnO attaO. far

yngyflym heb ynteu kyweiryaO uy march am arueu.

ac eubot ynbaraOt. achyuot titheu heb ef Ozth enit a

gOifcymdanat. flphar gyweiraO dyuarch. adOcy wife

waethaf ar dy he!6 gennyt Ozth uarchogaeth. a
meuyl ymi hebef ozdeuy di yma ynywypychdi
agolleis vynerthoed ynkygOplet ac ydywedydi.
i

9c y gyt a hynny oz byd kyn yfgaualhet itt ac yd oed

dy damunet ygeiffaO yfgaualOch amynebymedylyut
*
ymdanaO. Hchyuodi aozuc hitheu agOifcaO yfcaeluf
wife ymdanei. Tfyy Onn i heb hi dim oth uedylyeu
di arglOyd.
^yfgOybydydi yzawrhonn heb ef. JLc
2 ;o (Bcreint anfc J6nib. [780.

yna yd aeth gereint y ymwelet ac erbin. aOzda heb ef

neges yd wyf yn mynet idi. ac nyt hyfpys gennyf i

pabzyt y deuaf dzacheuyn. afynnya di heb ef Ozda

Ozth dygyuoeth ynydelwyfi dzacheuyn. Mi awnaf
hebef. ac eres yO gennyf moz deiffyuyt yd Oyt yn
mynet. aphOy a gerda gyt athi Ozth nat Oyt Ozdi y
gerdet tir Hoegyz yn l^ydaO gyt amiui namyn
unic.

un dyn arall. |pu6 ath gyghozo nu mab heb yz erbin.

a HaOer dyn ae haOl arnat yn Iloegyz. ac yz He yd
oed y uarch y doeth gereint. Ac yd oed y uarch yn
gyweir o arueu trOm eftronaOl gloyO. JLc erchi aozuc
ynteu yenit yfgynnu ar y inarch acherdet ozblaen. a
chymryt ragoz maOz. ac yz awelych nac yz aglywych
heb ef arnaf i. nacymchoeldi dzacheuyn. acony dy-
wedafi Ozthyt ti na dywet ti vngeir heuyt. Acherdet
racdunt aozugant. ac nyt yffozd digrifaf achyuan-
hedaf a beris ef y cherdet. namyn y ffozd diffeithaf a
diheuaf uot Ilatron yndi. aherOyz abOyftuileit gOenn-
6ynic. adyuot yz bziffozd ae chanlyn aozugant a
choet maOz awelynt y Ozthunt. affarth ar coet y
deuthant. JLc yn dyuot oz koet aHan ygOelynt ped-
war marchaOc aruaOc. ac edzych aozugant arnunt. a
dywedut aozuc un o honunt. Ityma leda ynni heb
ef ygymryt ydeu uarch racko ar arueu arwreic
heuyt. ahynny agaffOn ynfegur yzyzvn marchaOc
pendzOm goathzift racco Hibin. ar ymdidan hOnnO
agigleu enit. ac ny wydyat hitheu beth aOnaei rac
ouyn gereint ae dywedut hynny ae tewi. J)ial duO
arnaf heb hi onyt dewiffach gennyf vy agheu oe laO
ef noc o laO neb. a chyt ymlado a mi. mi aedywedaf
790.] (Bereint ant> J6nib, 271

idaO racgOeletangheu arnaO ef yndybzyt. Hchyuaros

gereint aozuc yny uyd ynagos idi. arglGyd heb hi
aglywy di geireu y gOyz ymdanat. Jyzchauel y
wyneb aozuc ynteu ac edzych arnei ynllidiaOc. !^yt
oed reit ytti heb ef namyn cadO y geir. aarchyffit itt.
oed hOnnO *
fef tewi. amgeled gennyf yteu. ac
!^yt
nyt ry bud. achyt mynnych di gOelet vy angheu am i

diuetha oz gOyz racko. nyt oes arnafi un argyffOz.

JLc arhynny eftOng gOaeO aozuc yblaenaf o honunt

agoffot arereint. Ac ynteu ae herbynnaOd ef ac
nyt ualgOz Hefc~ agellOng ygoffot heibaO aozuc. JL
goffot aozuc ynteu arymarchaOc ynteOder ydaryan.
yny hyllt y daryan ac yny dyz yz arueu. ac yny uyd
dogyn kyuelin uaOz yndaO ynteu oz paladyz. Ac yny
vyd hyt gOaeO gereint dzos pedzein y uarch yz IlaOz.
JLr eil marchaOc aekyzchaOd ynllidiaOc am lad y
gedymdeith. acarungoffot y byzyaOd ef hOnnO ac
y HadaOd ual y Hall. Hr trydyd ae kyzchaOd. ac uelly
ylladaOd. y IladaOd y pedwyzyd. l>zift ac
JLc uelly
aflaOen oed y uozOyn yn edzych ar hynny. J)ifcynnu
aozuc gereint adiot arueu y gOyz TIadedic. aedodi yn
eukyfrOyeu. affrOynglymhu y meirch aozuc. He yf-
gynnu ar y uarch. Wely di awnelych heb ef kymer
di y pedwar meirch agyzr rac dy vzonn. 9cherda oz

blaen ual ydercheis itt gynneu. JLc nadywet ti vn

geir Ozthyf yny dywettOyf yn gyntaf Ozthyt ti. "^m
i i

kyffef y duO heb ef os hynny nys gOney ny byd

diboen itt. ||i aOnaf vyggallu am hynny arglOyd
heb hi Ozth dy gynghoz di. ^ynt agerdaffant rac-
dunt y goet. #c adaO ycoet aozugant adyuot y
272 (Berdnt anfc Entfc. [791.

waftattir maOz. ac ym perued y gOaftattir ydoed byz-

goet pendeO dyzys. JLc yOzth hOnnO ygOelynt tri
marchaOc yndyuot attunt. yn gyweir oueirch ac arueu
hyt yllaOz ymdanunt ac ymdan eumeirch. jSef
a ozuc y uozOyn edzych yn graff arnunt. JL phann
doethant yn agos. jSef ymdidan aglyOei gantunt.
Hyma dyuot da ynni heb Oynt yn fegvr. pedwar
meirch aphedwar arueu. He yz y marchaOc Haeftrift
racko rat y kaffOn Oynt. ar uozOyn heuyt yn medyant
y byd. @0ir yO hynny heb hi blin yO y gOz o ymhOzd
ar gOyz gynneu. dial duO arnaf o nys rybudyaf heb hi.
He arcs gereint a ozuc yuozOyn yny uyd yn agos idi.
*
JrglOyd heb hi pony chlywy di ymdidan y gOyz
racko ymdanat. Beth yO hynny heb ef. J)ywedut
y ry ng tun t ehunein ymaent y caffant hynn oyfpeil
ynrat. fzofi aduO heb ef yf trymach gennyfi noc
adyweit ygOyz Ozthyf. na thewy di Ozthyfi. ac na
bydy Ozth vyg kynghoz. ErglOyd heb hi rac dy gaffel
yn diaruot yO gennyfi. ^>aO bellach a hynny nyt
amgeled gennyf y teu. 3,c ar hynny eftOng gOaeO a
ozuc un oz marchogyon. a chyzchu gereint agoffot
arnaO yn ffrOythlaOn debygei ef. He yfgaelu y ky-
merth gereint y goffot ae daraO heibaO a ozuc. He
gyzchu yntev a goffot arnaO yny gymherued. 3,chan
hOzd y gOz ar march ny thygyaOd y riuedi arueu yny
uyd penn y gOaeO allan a thalym oz paladyz trOydaO.
He yny uyd ynteu hyt y ureich ae baladyz dzos bed-
zein y uarch yz IlaOz. "f deu uarchaOc ereiH a doethant
bob eilwers ac ny bu well eu kyzch Oynt noz Hall, "f
uozOyn yn feuyH ac yn edzych ar hynny. goualus oed
70Z] (Serdnt anfc Enifc. 273

oz Tleillparth o debygu bziwaO gereint yn ymhOzd ar

gOyz. 8c oz parth arall o lewenyd y welet ynteu yn
gozuot. If na y difgynnaOd gereint. ac y rOymaOd y
triarueu yny tri chyfrOy. ac a ffrOynglymaOd y meirch
y gyt. yny oed yna feith meirch ygyt gantaO. He
efgynnu ar yuarch ehun aozuc agozchymun yzuoz-
Oyn gyzru y meirch. ac nyt gOell im heb ef dywed-
ut Ozthyt no thewi kany bydy Ozth vyg kyghoz.

Jydaf arglOyd hyt y gallOyf heb hi. eithyz na aHaf

kelu ragot ygeireu engiryaOlchOerO aglyOyf yth
gyueir arglOyd. ygan eftronaOl giwtaOdoed a gerd-
o diffeithOch mal yrei hynny. "frof adu6 heb ef
nyt amgeled gennyf yteu. athaO bellac. a>i awnaf
arglOyd hyt y gallOyf. 8 cherdet aozuc y uozOyn
ryngthi ar meirch aoed rac ybzonn. adiadO yragoz
aozuc. 8c oz pzyfc gynneu adywetpOyt uchot rOyddir
arucheldec erdzym agerdaffant. 9c ym
gOaftatlOys
pell y Ozthunt Oynt awelynt coet. ac eithyz gOelet

yz ymyl neffaf attunt. ny welynt wedy hynny nac

ymyl nac eithaf yz coet. He Oynt adoethant parth
ar coet. ac yn dyuot oz koet Oynt awelynt pump mar-
*chaOc awyddzut kadarnffyzyf y ar gatueirch cadarn-
dew efkyznbzaf mafwehynn ffroeuolldzut. a dogynder

o arueu am y gOyz ac am y meirch ~ JL gOedy eu dy-

uot yn agos ygyt. jlef gan y
ymdidan aglywei enit

marchogyon. Weldy yma ynni dyuot da ynrat. ac

yn dilauur heb Oynt. hynn oil o ueirch ac arueu a
gaffOn arwreic heuyt yz yzun marchaOc HibindzOm
goathzift racco. doualu aozuc yuozOyn yn uaOz am
glybot ymadzodyon ygOyz hyt nawydat ozbyt pa
274 (Bercfnt aito ]nit>. [792.

wnaei. ac yny diwed y kauaf yny chynghoz rybud-

yaO gereint. ^thzoffi aozuc penn y march tu ac
attaO. arglOyd heb hi beiclyOut ti ymdidan ymar-

chogyon racko mal y kiglef mOy tiydei dy oual noc

i.

ymae. chOerthin digius engiriaOlchwerO aozuc

(lias

gereint. adywedut. #)i athglyOaf di heb ef yn torn

pobpeth oz a wahardwyf i
ytti. acef aaltei uot yn
ediuar gennyt ti
hynny ettwa. J[c yn y Tie nachaf
us
ygOyz ynkyuaruot acOynt. acynuudugaOl ozawen
gozuot aozuc gereint arypumjwyz. ftrpump arueu
arodes yny pump kyvzOy. & ffrOynglymu ydeudeg
meirch aozuc ygyt. ac eugozchymu y enit awnaeth^
Sic nyOnn hebef pa da y6 ymi dyoichymun di. clr
i

un weith honn ar ureint rybud itt mi ae gcachymyn-

naf. acherdet racdi yi coet aozuc yuozOyn. aragoz

aerchis gereint idi ygadO hi ae kedwis. 9 thoft oed

gantaO edzych ar dzallaOt kymeint a hOnnO ar uozOyn

kyftal a hi gan y meirch pei as gattei lit idaO. 8r coet
agyzchaffant. adOvyn oed ycoet amaOz. ar nos
adoeth arnunt yny coet. auozOyn heb ef ny thykya
ynj keiffaO kerdet. |fe arglOyd heb hi auynnych di
ni ae gOnaOn. |fa6naf y6 yni heb ef troffi yz coet y
ozffowys ac aros dyd y gerdet. dOnaOn ninneu yn
HaOen heb hi. a hynny aozugant. a difkynnu aozuc ef.
ae chymryt hitheu yz HaOz. !^y aTIaf i heb ef yzdim
rac blinder na chyfgOyf. agOylha ditheu y meirch ac
nachOfc. ||i awnaf arglOyd heb hi. achyfcu aozuc

ynteu yny arueu. athzeulaO ynos. He nyt oed hir yn

yz amfer hOnnO. jlphan welas hi aOz dyd yn ymdang-
os y [793] Heuyer. edzych yny chylch aozuc ayttoed
793.] (Bereint anfc iBnifc. 275

ef yn deffroi. 8c ar hynny yd yttoed ef yn deffroi.

arglOyd heb hi mi a uynnaffOn dy duhunaO yz mei-
tin. 1[ynhe6i aozuc ynteu oulinder Ozthi hi am nat
archyffei idi dyvvedut. 3, chyuodi aozuc ynteu ady-
wedut kymer y meirch heb ef a cherda ragot.
Ozthi.

achynnal dy ragoz ual y kynheleift doy. ac ar dalym

ozdyd adaO ykoet aozugant. adyuot yuaeftir goam-
noeth agOeirglodyeu oed oz neilltu udunt. aphalad-
urwyz yn Had ygOeirglodyeu. Sic y auon yn eublaen
ydoethant. 8 geftOng aozuc ymeirch ac yuet y dOuyz
aOnaethant. adyzchauel aozugant oz auon y riw ar-
uchel. 3,cyno y kyuaruu ac Oynt glaffwas goaduein a
thOel amyvynOgyl. ab6:nn aOelynt yny tOel. ac ny

wydynt hOy beth. aphiffer glas bychan yny laO. 9

ffiol piffer. Echyuarch gOell aoiuc ygOas
arwyneb y
yereint. ^)uO arodho da itt heb ygereint acobale
pan deuy di. Pan deuaf heb ynteu oz dinas yffyd
yth ulaen yna. 3,rgl6yd heb yz ynteu ae dzOc gennyt
ti ditheu.
ouyn pa le pan deuy ^a dzOc. dzOy y coet
racko. ^yt hediO y deuthoft di dzOy ycoet. ^ac
ef heb ynteu yny coet y buum neithOyz. tyi adebyg-
af heb y gOas yna na bu da dy anfaOd yno neithOyz.
acnacheueift nabOyt nadiaOt*. !^ado y rof aduO
heb ynteu. Ewney di vyg kygoz i heb y
kym-gOas.
ryt y gennyf dy ginnaO.
i
fa. ryO ginnyaO heb yn-
teu. ozevwyt ydoed un yny anuon yzpaladur-
wyz racco. !^yt amgen nobara a chic agOin. ac os
mynny di Ozda ny chaffant Oy dim. (X)ynnaf heb
ynteu. aduO adalo itt.
adifgynnu aozuc gerein. a
chymryt aozuc y gOas yuozOyn yzIIaOz. acymolchi
T 2
276 (Bcreint aito ntfc. [794.

aozugant achymryt eu kinyaO. argOas adaueTIaOd y

bara ac arodes diaOt udunt. ac ae gOaffanaethaOd o
gObyl. JfgOedy daruot udunt hynny. y kyuodes y
gOas ac ydywat Ozth ereint. arglOyd gan dy gennyat
miui aaf ygyzchu bOyt yz paladurwyz. |j)os yz dzef
heb ygereint yngyntaf. adala * letty ymi yny
lie gozeu
awypych ac ehangaf yz meirch. achymer
ditheu heb ef yxun march auynnych aearueu gyt ac
ef yntal dy waffanaeth ath anrec. J)uO adalo itt ar-

glOyd heb ygOas. adigaOn oed hynny yntal gOaffan-

aeth auei vOy nozun awneuthum i. ac yz dzef yd
aeth ygOas. adala Hetty gozeu ac efmOythaf a wydyat

ynydzef awnaeth. agOedy hynny yd aeth yzllys ae

uarch ae arueu gantaO. adyuot aozuc hyt He yd oed
y iarH a dywedut y gyfranc oil idaO. a miui aaf ar-
glOyd yn erbyn y mackOy y uenegi yletty idaO. J)os
ditheu yn IlaOen heb ynteu. a Hewenyd ageiff ef

yman pei af mynnei ynllawen. 9c

yn erbyn gereint y
doeth ygOas adywedut idaO y kaffei lewenyd gan yz
iarll.ynylys ehun. 9c nymynnaOd efnamyn mynet
yletty ehun. ac yftauell efmOyt agauas adigaOn
owellt adiHat yndi. alle ehang efmOyth a gauaf y
ueirch. adogyn odiwallrOyd aberis y gOas udunt. J[

gOedy ymdiarchenu onadunt ydywaOt gereint Ozth

enit. J)os di heb ef yi tu d:aO yi yftauell. ac na
dyzet ti
yz tu hOnn yz ty. a ga!6 attat wreic y ty of

mynny. awnaf arglGyd heb hi ual y dywettych

<X)i

di. 9c ar hynny y doeth gOz y ty att ereint. ae reffaOu

aozuc. 9 unben heb ef aleweift ti dy ginnyaO. J)o

heb ef. JLc yna ydywaOt ygOas OzthaO. auynny di
795 J (Bereint anb J6nifc. 277

heb ef ae kynn dy uynet y ymwelet ar

diaOt ae dim.
iarll. <X)ynnaf yfgOir heb ynteu. j[c yna yd aet y

gOas yzdzef. ac ydoet. adjaOt udunt. achymryt diaOt

aozugant. l|y allaf na chyfgOyf heb ef. |fe heb y
i

gOas tra uych di yn kyfcu. minneu aaf y ymwelet ar

iarll. |j)os yn Hawen heb ynteu. adyzet yma dzach-

euyn pan ercheis i

ytti dyuot. clchyfcu aozuc gereint.
achyfcu aozuc enit. ygOas hyt He
^L dyuot aozuc
ydoed yz iarll. ftgouyn aozuc yz iarll idaO pale yd
oed Hetty ymarchaOc. ac ydywaOt ynteu. !^eit yO
ymi heb ef vynet y waffanaethu arnaO ef ychOinfaf.
Jos heb ynteu ac annerch y gennyf ef. a dywet i

idaO mi aaf y ym*welet ac ef y chOinfaf. A)i awnaf

heb ynteu. JL dyuot aozuc y gOs pan oed amfer ud-
unt deffroi. clchyuodi aozugant agozymdeith. JL
phan uu amfer gantunt kymryt eu bOyt~ Oynt ae
kymeraffant. ar gOas auu yn gOaffanaethu arnunt. &
gereint a ouynnaOd y Oz y ty a oed gedymdeithon
udunt avynnei eugwahaOd attaO. oes heb ynteu.
|)0c ditheu Oynt yma y gymryt digaOn ar vyg koft i
ozhynn gozeu agaffer yny dzef ar werth. "% niuer
gozeu auu gan Oz y ty ef ae due
yno y gymryt digaOn
argoft gereint. 8r hynny nachaf y iarll yn dyuot y
ymwelet a gereint ar y deudecuet marchaOc urdaOl.
achyuodi aozuc gereint ae reffawv. J)uO arodo da
itt heb yz iarll. Mynet y eifted aozugant paOp ual y
raculaenei yenryded idaO. 8c ymdidan aozucyiarll
a gereint. agouyn idaO pa ryO gerdet oed arn[naO.

!^yt oes gennyfi heb ef. namyn edzych damweineu.

agOneuthur negeffev auo da gennyf. jBef aozuc y iarll
278 (Bercint anb init>. [796.

yna echych ar enit yngraff fythedic. a diheu oed

gantaO na welfei eiryoet vozOyn degach no hi na
gOympach. adodiyvzyt aevedOl aozuc arnei. Hgo-
vyn aozuc yereint. agaf gennyt ti gennat y uynet
i

atty uozOyn dzaO y ymdidan a hi. megys ardidaOl

y Ozthyt y gOelaf. ^.effy ynllawen heb ef adyuot
aozuc ynteu hyt He yd oed yuozOyn adywedut Ozthi.
fluozOyn heb ef nytdigrif itt ynykerdet hOnn gyt
ar gOz racco. T|yt annigrif heb hi gennyfi nu ger-
det yffozd ykerdo ynteu. ^y cheffy heb ynteu
na gOeiffon na mozynyon ath waffannaetho. ^e heb
hitheu. digriuach y6 gennyf i. canlyn ygOz racko.
no chyt caffOn weiffon a mozynyon. (X)i a On gynghoz
da itt heb yz ynteu. Mi arodaf vy larllaeth yth
uedyant athzic gyt ami. T|a uynnaf y rof aduO
heb hitheu. ar gOz racco yd ymgredeis yn gyntaf
i

eiryoet. ac nyt annOadalaf y OzthaO. am awney

heb ynteu. (D Hadaf
i
y gOz racko. mi ath gaf di
tra yth vynnOyf. agOedy nath uynnOyf mi ath dyrraf

ymeith. sothuod ygOney * ditheu yzofi. Kyf-

fondeb tragywyd di wahan auyd yrom tra uom vyO.
HedylyaO aozuc hitheu amadywaOt ef. ac oe medOl
ykauaf yny chynghoz rodi ryuic idaO amaerchis.
llyma yffyd iaOnaf ytti unben heb hi. rac gyzru ar-
naf i mOy no meffur o anniweirdeb. J)yuot yma
auozy ymkymryt ual nawypOn i yOzth hynny. <X)in-
neu awnaf hynny heb ef achyuodi aozuc ar hynny.
achymryt kennyat a mynet ymeith ac ef ae wyz.
ac ny dy waOt hi y ereint yna dim o ymdidan y gOz
a hi. rac tyuu aellit ae gofual yndaO ae aflonydOch.
797.] (Serefnt anfc jnifc. 279

Jmynet ygyfcu yn amfer aozugant. fldechzeu nos

kyfcu ychydic aomc hi. 9c am banner nos deffroi
aozuc. arueu gereint ygyt ual ybydynt
achOeiraG
baraOt Ozth y gOifcaO. ac yn ofnaOc eryneig us y doeth
hi hyt yn ymyl gOely gereint. ac yn daOel araf y
dywaOt OzthaO. HrglOyd heb hi deffro agOifc ym
danat. H Hyma ymdidan yiarll amiui arglOyd ae
uedOlamdanaf hebhi. adywedut yereint yholl ym-
didan aozuc. adiyt bei lidiaOc ef Ozthi hi. ef a

gymerth rybud ac awifcaOd ymdaO. HgOedyllofgi

cannOyll ohonei hi ynoleuat idaO ef Ozth ymwifcaO.
adaO yna y gannOyll heb ef ac arch y Oz y ty dyuot
yma. f|ynet aozuc hitheu agOz yty a doeth attaO.
JLc yna gouyn aozuc gereint idaO. 9 Odoft di pa
amkan adylyy di
ymi. "I'chydic adebygafi y dy-
lyu itti heb
6zda ef.
JJethbynnac nu adylyych.
kymer yz un march ardec ar vn arueu ardec. ^)u6
adalo itt arglOyd heb ef. ac ny thzeuleis Ozthyt i

ti
gOerth vn oz arueu. JPathaOz heb ynteu henbydy
kyuoethogach. clwr hebef adeuy di yn gyuarwyd
ymi odieithyz ydzef. af heb ynteu ynHawen. apha
dzaOs y mae dy uedOl ditheu arnaO. ^z parth arall

yz He y deutham yz dzef y mynnOn vynet. @0z y

Hetty ae hebzynghaOd yny uu gObyl gantaO yz heb-
iyg^y 3 ^ ?
c Y na y^ erchis ef yz vozOyn kymryt rag-

oz oz blaen. ahitheu * ae kymerth. ac agerdaOd

racdi. nrpozthmon adoeth adzef. flc nydaroed idaO
namyn dyuot yz ty. nachaf y tOzOf mOyhaf aglyOf-
fei neb yn dyuot yndyuot ambenn y ty. Jlphann
edzychaOd allan. nachaf y gOelei. petwarugeint
2 8o (Bereint anb intb. [797.

marchaOc yngkylch y ty yn HaOn arueu. ar iarll

dOnn oed oc eu blaen. (X)ae y marchaOc oed yma
heb yz Iarll. Myndy laO di heb ef ymae ardalym
odyma. ac yz meitin ydaeth odyma. Paham uilein
heb ynteu ygadut ti ef heb y uenegi ymi. JLr-
glOyd heb ynteu nys gozchymynneift di euo ymi.
pei afgozchym|mynnaffut nyfgadOn. JPa barth heb
ynteu y tebygy di y uynet ef.
l|a Onn heb ynteu.
namyn yz heol uaOz agerdaOd^ lizoi penneu eu
meirch aozugant Oynteu yz heol uaOz. a gOelet oleu
ymeirch awnaethant. achanlyn yz oleu aozugat a
dyuot y bziffozd uaOz.
JBIef
awnaei y uozOyn edzych
ynyhol pannwelas oleuat ydyd. 3, hi awelei yny
hoi tarth a nyOl ma6z. a nefnes attei ygOelei. E

goualu aozuc hi amhynny. athebygu bot y iarll

aelu yndyuot yny hoi. clc ynhynny hi awelei uarch-
aOc ynymdangos oz nyOl. (X)yn vygcret heb hi kyt
ymlTado gOell yO gennyf vyanheu oe laO
i. ef. no
gOelety lad ef heb y rybudyaO. arglOyd heb hi pony
wely di y gOz yth gyzchu a gOyz ereiH Hawer gyt ac
ef. dGelaf heb ynteu. ac yz aofteckez arnat ti ny

thewydi byth. 3,c ymchoelut aozuc ar y marchaOc.

ac arygoffot kyntaf y vOzO yzIIaOz ydan dzaet y
uarch. a thza barhaaOd yz un ozpedwar ugeint march-
aOc. ary goffot kyntaf ybyzyawd pob un onadunt.
ac oozeu yozeu ydoethant attaO eithyz yz iarll. J[c
yndiwethaf oil ydoeth yz iarll attaO. athozri palad-
yz. athozri yz eil. ffef aozuc ynteu ereint ymchoelut
arnaO agoffot agOaeO yn teOder ydaryan yny hyllt

ydaryan. ac yny tyzr yz hoTT arueu ynygyueir hon-

798.] (Bereint anb )6nt&. 281

no. JLc yny uyd ynteu dzos bedzein y uarch yz

ac yny oed ymperigyl amyeneit. *
IlaOz. Bneffau
aozuc gereint attaO. achan dOzyf ymarch datlywygu
aozuc yz iarll. arglOyd heb ef Ozthereint dy naOd.
anaOd arodes gereint idaO. HcyrOng calettet idayar
He ybyzywyt ygOz. adzuttet y goffodeu agaOffant.
nyt aeth yz un onadunt heb gOymp agheuaOlchwerO
clOyfedicdoft bziOedicffyzyf yOzth ereint.
jlcherdet
aozuc gereint racdaO ar ypziffozd yd oed arnei. 8r
uozOyn agedwis y ragoz. He yn agos udunt 6ynt a
welynt. dyffryn teccaf ozawelfei neb eiryoet. Hphzif
auon ar hyt y dyffryn. a phont awelynt ar yz auon.
ar yn dyuot yz bont~ ac uch laO y bont oz
pziffozd
tu dzaO yz auon Oynt awelynt gaftelldzef teccaf a
welfei neb eiryoet. 8c ual y kyzchei ef y bont ef
awelei Oz yn dyuot tu ac attaO trOy vyzgoet bychan
teO yar uarch maOz uchel ymdeithwaftat hywed-
ualch. T|a uarchaOc heb y gereint opale pandeuy
di. JPandeuaf heb ynteu ozdyffryn iffot. aOz heb
y gereint adywedy di ymi pieu y dyffryn tec hOnn^
ar caftell dzef racco. Jywedaf yn Hawen heb yz
ynteu. dOiffert petit y geilO y ffreinc. ar bzenhin

bychan y geilO y kymry ef. ae yz bont racco heb y

gereint ydafi. ac yz bziffozd iffaf ydan ydzef. Tfya.
dos di heb y marchaOc ar y dOzr ef oz tu dzaO yz
bot ony mynynny ymweletac ef. H[anys y gyn-

nedyf y6 na daO marchaOc ar y dir ef na mynno ef

ymwelet ac ef. "f rof a duO heb y gereint miui a
gerdaf yz hO~n6 vy ffozd. tiebyckaf yO gennyfi heb
y marchaOc os uelly ygOney nu. y keffy gewilyd
282 (Bereint anb jnit>. [790.

agOarthaet yn orulOng gal|lonnaOcdic. ^erdet aoz-

uc gereint yffozd ual ydoed y uedOl kynno hynny.
ac nyt y ffozd a gyzchei ydzef oz bont agerdaOd
gereint. namyn yffozd a gyzchei y kal|lettir erdzym
aruchel dzemhynuaOz. JLc ual ybyd uelTy ynkerdet
ef awelei uarchaOc ynyol yar gatuarch kadarndeO
kerdetdzut Ifydangarn bzonehang. ac ny welfei eir-
yoet g6z lei nocaoed ary march, fldogynder oarueu
ymdanaO acamyuarch. ftphann ymozdiwedaOd a
*
gereint. y dywaOt OzthaO. Jywet unbenn hebef
ae oannOybot. aeynteu aeoryuic y keiffut ti colli
o honafi vym bzeint. athozri vygkynnedyf. T|ac ef
heb y gereint ny wydOn i kaethau ffozd y neb.
^anys gwydut heb ynteu dyzet gyt amyui ymllys
y wneuthur ia6n im. !^ac af myn vygcret heb ynteu
ereint. !^yt a6n ylys dy arglOyd onyt arthur y6 dy
arglOyd. (X)yn IlaO arthur nu heb ef mi avynnaf
iaOn ygennyt. neu uinneu agafTOyf ygennyt ti dir-
uaOz ouut. 9c yn diannot ymgyzchu aozugant. 9c
yffwein idaO ef adoeth y waffanaethu ar beleidyi ual
ytozrynt. adyinodeu calet toft arodei baOp onad-
unt y gilyd yny golles y taryaneu eu holl HO. 8c
ampzytuerth oed y ereint ymwan ac ef rac y vych-
anet. ac anhaOffet craffu arnaO. ftchalettet
ydyzn-
odeu arodei ynteu. 8c ny dyffygyaffant Oy o hynny
yny dygOydaOd y meirch ar eu glinyeu. 2ic yny diwed
ybyzyaOd gereint ef ynol y benn yz IlaOz.
JLc yna
ydaethantar eu tract yymffuft. adyznodeu kyflym-
dic toftdzut kadarnchOerO arodei bob un onadunt

ygilyd. a thzydyllu y helmeu abziwaO y paeledeu ac

800.] (Bereint ant> jnib. 283

effigaO yz arueu aozugant. ynyoed eullygeit yn

colli eulleuuer ganychOys argOaet. Jlcynydiwed
HidiaO aozuc gereint. a galO attaO y nerthoed. ac yn
IlidiaOcdzut
gyflym jwychyz greulaOnffyzyf. dyzchauel
ygledyf aozuc aedaraO yggOaftat ybenn dyznaOt
agheuaOldoft gOenOyniclym engiriaOlchOerO. yny dyzr
holl arueu y penn ar croen ar kic. ac yny vyd clOyf
ar yz afcOzn. EC yny uyd y gledyf olaO y bzenhin bych-
an. yn eithaf y maes y OzthaO. Sic erchi yz duO naOd
gereint aedzugared aozuc yna. Wi a geffy naOd
heb y gereint. ac ny bu da dy wybot. ac ny buoft
gyuartal. gan dy uot yn gedymdeith. ac nat elych
ymherbyn yz eilweith. 8c ochlywy ouut arnaf y
achubeit o honat. Wi a geffy hynny arglOyd yn IlaOen.

aegret agymerth ar hynny. ftthitheu arglOyd heb

ef adeuy gyt ami ymllys racco yvOzO dyludet ath
ulinder yarnat. 1|ac af yrof aduO heb ynteu. clc
*
yna edzych gOiffert petit ar enit yn He yd oed.
clthoft uu gantaO welet HuoffogrOyd oouut. ardyn

kyn uonedigeidet ahi. cldywedut yna aozuc Ozth

ereint.JtrglOyd heb ef cam awney nachymery
ardymhereu ac efmOythder. ac ochyueruyd caledi
athi ynyzanfaOd honno nybyd haOd itt y ozuot. !^y
mynnaOd gereint namyn kerdet racdaO. ac efgynnv
ar y varch yn greulyt an efmOyt. ar uozwyn a gyn-
helis y ragoz. ac Oynt agerdaffant parth achoet a

welynt y Ozthunt ar tes oed yn uaOz ar arueu dzOy

chOys ar gOaet yn glynu Ozth y gnaOt. JlgOedy eu

dyuot yz coet. feuyll aozuc ydanbzenn y ochel y
tes. a dyuot cof idaO y dolur yna yn vOy no phan
284 (Berefnt anb iSnifc. [801.

ykaOffei. flfeuyll aozuc yuozOyn ydan bzenn arall.

acar hynny Oynt aglyOynt kyzn adygyuoz. $ef

yftyz oed hynny~ arthur aeniuer oed yndifgynnu
yny coet~ Jkf aozuc ynteu medylyaO paffozd yd
aei y eugochel ac ar hynny nachaf bedeftyz
Oynt.

ynyarganuot. $ef yd oed yno gOas yz diftein. a

dyuot aozuc att y diftein. adywedut idaO welet y
kyfryO Oz ac awelfei yny$ef aozuc y diftein
coet.

yna peri kyfrOyaO yuarch. achymryt ywaeO ae

daryan a dyuot hyt He yd oed ereint. ftvarchaOc heb
ef beth awneydi yna. jleuyH dan bzenn gooer a
gochel y b*0t ar tef. fa. gerdet yffyd arnat ti a
phOy Oyt ti. Jldrych damwheineu acherdet y ffoad
ymynnOyf. |e heb ykei dyzet ti
gyt amiui yym-
welet ac arthur yffyd yma yn agos. 1|ac af y rof
aduO heb yntev ereint. JJf auyd reit itt dyuot heb
ykei. ftgereint aatwaenat gei. ac nyt atwaenat gei
ereint. Hgoffot aouic kei arnaO ual y gallaOd ef
ozeu. ablynghau aoxuc gereint. y ac ac arlloft

waeO y wan yny uyd yn y benn yz HaOi.

ol ac ny
mynnaOd gOneuthur idaO waeth no hynny. He yn
wyllt ofnaOc ykyuodes kei. ac yfgynnu ar yuarch
a dyuot y letty. odyno mynet aozuc yozym-
J[c
deith hyt ympebyH gOalchmei. 80z heb ef Ozth
walchmei. mi agiglef gan vn oz gOeiffon gOelet yn
y coet uchot marchaOc bziOedic. ac arueu amdlaOt
*
ymdanaO. ac oz gOney iaOn ti
aey yedzych ae
gOir hynny. !f ym taOz i
vynet heb y gOalchmei. ky-
mer dyuarchnu heb ykei apheth oth arueu. mi
agiglef nat diOzthgloch ef Ozth y neb a del attaO.
801.] (Bereint atto nifc. 285

dOalchmei agymerth ywaeO aedaryan. acaefgyn-

naOd aryuarch. ac adoeth hyt He ydoed ereint. a
uarchaOc heb ef paryO gerdet yffyd arnat ti. ^erdet
Oith vy negesfeu. ac yedzych damwheineu ybyt.

adywedydi ymi pOy Oyt. neuadeuy yymwelet ac

arthur yffyd yn agos yma. !^yt ymgyftlynafi Ozthyt
ti. ac nyt af y ymwelet ac arthur hebef. ac euo
aatwaenat walchmei. ac nyt atwaenat walchmei ef.
l|ychlywir arnaf vyth heb y gOalchmei dy adu y
Ozthyf. yny wypOyf pOy vych ae gyrchu agOaeO a
goffot ynydaryan ynyvyd ypaladyz ynyffic vziO.
ar meirch daldal. J|c yna edzych arnaO yn graff a
omc gOalchmei ae adnabot. (Dch ereint heb ef ae
tidi yffyd yma.
^acwyf ereint i heb ef. ereint

yrof adu6 heb ynteu. acherdet agkyghozus truan

yO hOnn. Be edaych ynygylch aoauc. ac arganuot
enit. ae graeffaOu abot ynllawen Oithi. ereint heb

ygOalchmei dyret y ymwelet ac arthur dy arglOyd

yO ath geuynderO. ^ac af heb ynteu. nyt yttOyfi yn
anfaOd ygaTIOyf ymweled a neb. ac arhynny nachaf
un en mackOyeit yndyuot ynol gOalchmei y chwed-
leua. hOnnO y uenegi
jlef aozuc gOalchmei gyiru
y arthur not gereint yno yn vriwedic. ac nadeuei
ef y ymwelet ac arthur. ac yd oed dzuan ediych ar

yi anfaOd yffyd arnaO. ahynny heb Oybot y ereint

ac yn huftyng y ryngtaO ar mackOy. ac arch y arthur
heb ef neffau y bebyl aryffozd. kany daO ef yym-
welet oe uod ac ef. He nat haOd ydiriaO ynteu yn
ur
yx agOedymae. flrmackOy adoeth att arth ac a
dyvvaOt idaO hynny. 8c ynteu afymudaOd ybebyTT
286 (Bercint anfc Enib. [802.

arymyl yffozd. HaOenhau aozuc medOl y uozOyn

^1
yna. a chynnhOyllaO gereint aozuc gOalchmei. arhyt
y He yd oed arthur yn pebyHaO. ae uackOyeit
ffozd yz

yntynnu pebyll yn yftlys y ffozd. HrglOyd heb y

*
gereint hennpych gOell. J)uO arodo da it heb yz
arthur. aphOy 6yt ti. ereint heb y gOalchmei yO
hOnn. ac oeuod nyt ymwelei athydi hed. |fe heb yz
arthur ynyaghyngoz ymae. ac arhynny enit adoeth

hyt He yd oed arthur. achyuarch gOell idaO. J)uO

arodo da itt heb y z arthur^ kymeret vn hi yzIIaOz. ac
vn oi makOyeit aekymerth. ch aenit heb ef pa

gerdet yO hOnn. l|a Onn arglOyd heb hi. namyn dir

yO ymi. gerdet y ffoad y kerdo ynteu. arglOyd heb y

gereint niaaOn ymeith gan dy gennyat. Jale uyd
hynny heb yz arthur. ny eHy di vynet yz aOz honn. o
nyt ey y ozffendy angheu. l|y adei ef ymi heb y
gOalchmei gOahawd arnaO. Ef ae gat ymi heb yz ar-
thur. He ygyt ahynny. nyt a ef odyma yny uo iach^

dozeu oed gennyfi arglOyd heb y gereint. peigattut

uiui ymeith. ^aadaf yrof aduO heb ynteu. He yna
y peris galO ar y uozOyn yn erbyn enit oe dOyn y
bebyll yftaueH gOenhOyuar. allaOen uu wenhOyuar
Ozthi argOzaged oil. a gOaret y marchaOcwifc yam
danei. 8 rodi arall ymdanei. agalO argadyzieith aozuc
ac erchi idaO tynnu pebyll y ereint ae uedygon. a
dodi arnaO peri diwallrOyd o bop peth ual ygouynnit
idaO. ^L hynny aozuc kadyzieith ual yderchit idaO
oil.adOyn mozgant tut ae difgyblon aozuc att ereint.
8c yno ybu arthur aeniuer agos yuis wrth uedegin-
yaethu gereint. a phann oed gadarn y gnaOt gan
803.] (Bereint anfc jnfo. 287

ereint y deuth at arthur. ac yd erchis kennat y uyn-

et y hynt. I|y6nn aOyt iach iaOn ettwa.
wyf yfgOir
arglOyd heb ygereint.T$jyt tydi agredaf amhynny. i

namyn y medygon auu Ozthyt. JL dyuynnu y medyg-

on attaO aozuc. agouyn udunt aoed wir hynny.
arglOyd heb y mozgant tut.
Oir l>zannoeth y kan-
hadawd arthur ef y uynet ymeith. flc yd aeth ynteu
y ozffen y hynt. dyd hOnnO yd aeth arthur odyno.
J[r
flc erchi aozuc gereint yenit kerdet ozblaen. achadO
*
y ragoz ual ygOnathoedkynno hynny. ahitheu a
gerdaOd. ar bziffozd adilynaOd. ac ual ybydynt uelly
Oynt aglywynt diafpat grochaf oz byt yn agos udunt.
$af di yma heb ef achyuaro. a minneu aaf y edzych
yftyi y diafpat. ||i aOnaf heb hi. amynet aoiuc
ynteu. a dyuot y lannerch aoed yn agos yi ffozd. ac ar
yllannerch ygOelei deu uarch un achyfrOy gOz arnaO.
ar Hall achyfrOy gOzeic arnaO. HmarchaOc aearueu
ymdanaO ynuarw. ac uch benn ymarchaOc y gOelei
mozOynwreic ieuanc. ae marchaOcwifc ym danei. ac

yndiafpedein. 3, unbennes heb ygereint paderO itti.

"I'ma yd oedOn yn kerdet ui ar gOz mOyhaf a garOn.

He ar hynny y doeth tri chaOz ogeOzi attam. a heb
gadO iaOn oz byt ac ef y lad. )Pa ffozd yd eynt hOy
heb ygereint. yz ffozd uaOz heb hi.
^na Jy uot
aozuc ynteu att enit. dos heb ef att yz unbennes
yffyd ynaobzy ac aro ui. yno ydeuaf. Woft uu gen-
thi erchi idi hynny. JLc eiffoes dyuot aozuc att y
uozOyn. ac irat oed warandaO arnei. Bdiheu oed
genthi na deuei ereint uyth. yn ol y keOzi yd aeth
ynteu. ac ymozdiwes acOynt aozuc. 8mGy oed
bob
288 (Bereint anfc intb. [804.

un o nadunt no thzywyz. & chlOppa maOi oed ar

yfgOyd pob un onadunt. $ef aoiuc ynteu. dOyn
ruthur y vn onadunt*, ae wan agOaO trOydaO berued.

flthynnu ywaeO ohOnnO. agOan arall onadunt trOy-

daO heuyt. ar trydyd a ymchoelaOd arnaO 8c ae
treOis achlOppa ynyhyllt y daryan. ac yny ettellis y
yfgOyd ynteu. ac yny ymegyz y holl welioed ynteu.
ac yny uyd y waet yncoHi oil. Jief aoiuc ynteu yna

tynnv cledyf aegyzchu ef aedaraO dymaOt toftlym

athzugar angerdaOldzut. yggOarthaf y benn yny hyTIt
ybenn ae vynOgyl hyt ydOy yfgOyd. ac yny dygOyd
ynteu ynuarO. Sic eu hadaO yn uarO aozuc ueTIy. a
dyuot hyt He ydoed enit. Aphanwelas ef enit. y
dygOydaOd ynvarO yzIIaOz yaryuarch. Jiafpat
athiugar aruchel didaweldoft adodes enit. cldyuot
uch y benn lie y dygOydaffei. Be ar hynny nachaf yn
dyuot 0:th y diafpat iarll limOzis. a niuer a oed ygyt
ac ef aoedynt yn kerdet yffozd. 3,c oachaOs y diafpat
* dzos
y doethant y ffoid. cLc yna y dywaOt y ^arll
Ozth enit. clunbennes heb ef paderyO ytti. cLGzda heb
hitheu Had yzundyn mOyaf agereis yxmoet ac agaf
vyth. J^abeth heb ef aderO ytitheu Oith yllall. Had
y g6t mOyaf a garOn heb hi heuyt. J a beth ae IladaOd

Oynt heb ef. ^eOxi heb yi honno aladaOd ygOz

mOyaf a garOn .i. ar marchaOc arall heb hi aaeth yn
eu hoi. ac ual y gwely di ef. y doeth y Oithunt. ae
waet yn colli mOy no meffur. athebic yO gennyf heb
hi na doeth yOzthunt heb lad ae rei onadunt ae

kObyl. *!*
aberis cladu y marchaOc aedeOffit
iarll

ynuarO. "fnteu adebygei uot peth ozeneitymyOn

805J (Berdnt anb Ento. 289

gereint ettwa. ac aberis y dOyn gyt ac ef y edzych

auei vy6 ymplyc ydaryan ac ar eloz. Jir dOy uozOyn
adoethant yzllyf. JL gOedy eudyuot yzllys. ydodet
gereint ar eloz vvely ar dal vozt aoed yny neuad.
J)iarchenu aozuc pa6b onadunt. ac erchi aozuc y
iarll yenit ymdiarchenu. achymryt gOifc araTI ym
danei. !^auynnaf yrof aduO heb hi. aunbennes
heb ynteu nauyd gyndziftet ti ahynny. 8na6d iaOn
yO vyghynghozi amhynny heb hi. f|i a ^naf itt heb
i

ynteu hyt nat reit itt uot yn dzift beth bynnac auo y
marchaOc racco na by6 na marO. "|fmae yma iarllaeth
da ti ageffy honno yth uedyant. a minneu gyt ahi
heb ef. a byd laOen hyfryt bellach. l|a vydaf lawen
ym kyffes y duO heb hi tra vOyf i vyO bellach. ^yzet
y uOytta heb ef. !^ac af y rof aduO heb hi. Jeuy y
rof aduO heb ynteu. ae dOyn gyt ac ef yz uozt oe
hanuod. ac erchi idi vOyta yn uynych. T|a vOytaaf
ym kyffes y duO heb hi yny vGyttao y g6z yffyd ar yi
eloz rac^o. !^y ellydi gywiraO hynny heb yz iarll.
"YgOz racco neut marO haeach. Mi abzofaf yallu heb
hi. Jlef aozuc ynteu. kynnic ffioleit o lynn idi hi.
Iff heb ynteu y ffioleit honn. ac ef aamgena dy fynn-
Oyz. ||euyl ymi heb hi ot yfaf i diaOt yny hyuo
ynteu. ^e heb nyt gOell ymi uot yn hegar
yz iarll

Ozthyt ti noc ynanhegar. arodi boncluft aozuc idi.

* a
j5ef aozuc hitheu. dodi diafpat uaOz arucheldoft.
doluryaO ynvOy yna o laOer nochynno hynny. a dodi
y dan y medOl pei byO gereint na boncluftit hi uelly.

Jlef ozuc gereint yna datlywygu odatfein y diafpat.

achyuodi yny eifted achaffel y gledyf ym plyc ydar-
u
 (Berefnt an& int&* [805.

yan. adOyn ruthur hyt He ydoed yz ^arlt. ae daraO

dyznaOt eidiclym gOennOynicdoft kadarnffyzyf yng
gOarthaf y benn. yny holltes ynteu. ac yny etteil y
voit ycledyf. yna ada6 ybozdeu
jlef aozuc paOp
affo allan. ac nyt ouyn ygOz by6 oed vOyaf arnunt.

namyn gwelet ygOz marO yn kyuodi y eu Had. clc

edzych aozuc gereint ar enit yna. a dyuot yndaO
deu dolur. vn o honunt owelet enit wedyzgolli y IliO
aegOed. ar onadunt. gOybot y bot hi ar yz iaOn.
eil

arglOydes heb ef. aOdoft di pale y mae an meirch ni.

dOnn arglOyd heb hi. pale yd aeth dy uarch di. ac
ny Onn i
pale yd aeth yllalT.Ifzty racco yd aeth dy
uarch di. Ynteu adeth yity. ac atynnaOd y uarch
aHan. acyfgynnv aozuc arnaO. achymryt enit. yary
ITaOz. ae dodi y ryngtaO ar gozyf. acherdet racdaG

ymeith. ac ual y bydynt ueHy yn kerdet ual y rOng

deugae^ arnos yngozuot arydyd. nachaf y gwelynt
y ryngtunt ar nOyure ar euhol peileidyz gwewyz a
thOzyf meirch aglywynt agodOzd yniuer. A)i aglyw-
af dyuot ynhol heb ef. ami athzodaf dzos ykae ae
rodi aozuc. ac arhynny nachaf uarchaOc yny gyzr-
chu ynteu. He yn eftOng y waeO. JL phann welas hi
hynny y dywaOt. aunbenn heb hi paglot ageffydi
yzllad gOz marO pOy bynnac auych. ch duO heb
ynteu ae gereint y6 yrof aduO^ aphOy 6yt
ef.
|fe
titheu. (X)i y6 ybzenhin bychan heb ynteu yn dyuot

yn bozth itti. amglybot bot gouut. 9 phei gOnelut ti

vyghygoz nychyhyzdei agyhyzdaOd b galedi athi^
!^yellir dim heb y gereint Czth auynno duO. HaOer

da heb ynteu adaO o gyghoz. |fe heb ybzenhin

806 J (Bereint anb Enifc* 291

bychan. Mi aOnn gyghoz da itti weithon dyuot gyt

ami ylys daO gan chOaer ymi yffyd yn agos yma. yth
* oz
uedeginyaethu. hyn gozeu agaffer yny deyznaf.
aOn ynllawen heb y gereint. a march un oyffweineit
y bzenhin bychan arodet ydan enit. fldyuot racdunt
aozugant ylys y barOn. allawen uuwyt Ozthunt yno.
ac ymgeled agaOffant. a gOaffanaeth. a thzannoeth y
boze yd aethpOyt y geiffaO medygon. 8c ar oet byxr
Oynt adoethant. a medeginyaethu gereint awnaeth-
pOyt yna ynyoed holliach. uuwyt yny vede-
JL thia
ginyaethu ef y peris y bzenhin bychan kyweiryaO y
arueu yny oedynt gyftal ac y buaffynt ozeu eiryoet.
a pheneOnos a mis y buant yno. J[c yna y dywaOt
ybzenhin bychan Ojth ereint. 1|i aOn parth am Hys
inneu weithon y oiffowys ac y gymryt efmOythder.
]^eida gennyt ti heb y gereint ni agerdem un dyd
ettwa. ac odyna ymchcelut dzacheuyn. ^nllawen
heb ybzenhin bychan kerda ditheu. JLc yn Jeueng-
tit y dyd y kerdaffant. 1
hyfrytach a Hawenach y
kerdaOd enit ygyt ac Oy y dyd hOnnO noc eiryoet. He
Oynt a doethant y ffo:d uaOz. 9c Oynt ae gOelynt yn
gOahann yn dOy. 8c ar hyt y neill o nadunt Oynt a
welynt pedeftyx yn dyuot yneuherbyn. agouyn a
ozuc gOiffart yi pedeftyx padu pandeuei. Jandeuaf
heb ynteu o wneuthur negeffeu oz wlat. J)ywet heb
y gereint pa ymi y cherdet ozdOyhynn.
ffozd ozeu

ozeu itt
gerdet honno heb ef. t
ey y honn ny
deuy dzacheuyn byth. Iffot heb ef ymae y kae

nyOl. 8c y mae yn hOnnO gOaryeu ITetrithaOc. ar

geniuer dyn adoeth yno. ny dodyO vyth dzacheuyn.
u 2
292 (Berdnt anb Entfc. [807.

3,Hys owein iarll yffyd yno. ac nyt at neb y lettya

yny chef, namyn a del attaO ylys. "frof aduO heb y

gereint yz fford iffot yd aOn ni. JLc y honno y doeth-

ant yny deuant yzdzef. arlle hoffaf atheccaf gantunt

yny dref ydalyaffant letty yndaO. $

c ual ybydynt

ueHy. nachaf was Jeuanc yndyuot attunt ac yn

* da itt heb
kyuarch gOeH udunt. J)u6 arodo Oy. 8

wyzda heb ef padarpar yO yzeinOch chOi yma. J)ala

Hetty heb Oynteu. athzigyaG heno. 1|yt deuaOt gan
y gGz bieu y dzef gadu neb y lettyaO yndi o dynyon
mOyn. namyn adel attaO efehun yz Ilyf. ftchOitheu
doOch yz Hys. aOn yn HaOen heb y gereint. 8 mynet
aozugant gyt ar mackOy allaOen uuwyt Ozthunt yny
Hys. clr iarTT adoeth yi neuad yn euherbyn. Sic a.
erchis kyweiryaGy bcudeu. ac ymolchi aomgant a
mynet y jlef ual yd eiftedaffant gereint oz
eifted.

neilltu yx iarH. ac enjt 01 tu arall. "I'n neffaf y enit y

bzenhin bychan^ (Ddyna y iarHes yn neffaf y ereint.

PaOb gOedy hynny ual y gwedei udunt. ac ar hyn-
ny medylyaO aozuc gereint amygOare. athebygu
na chaffei ef uynet yz gOare. a pheidaO abOytta o
achaOs hynny. Jief aozuc y iarll edzych ar ereint a
medylyaO. a thebygu panyO rac mynet yz gOare yd
oed ynpeidyaO abOytta. 9c yndzOc gantaO gOneuthur
y gOaryeu hynny eiryoet. kyn ny bei namyn rac colli

a gereint. He ot archei ereint idaO peidaO

g(jas kyftal

argOare hOnnO. ef abeidei vyth ynllaOen ac ef. JLc

yna yd^aOt y iarll Ozth ereint. JPa uedOl y6 dy teu
di unben pzyt na bOyttehych. s petruffaO yd 6yt ti

uynet yz gOare ti a geffy nat elych. ac nat el dyn vyth

808.] (Bereint anb into. 293

idaO oth enryded ditheu. J|)u6 adalo itti heb y ger-

eint. ac ny mynnaf i
namyn mynet y% gOare am
kyfarOydaO idaO. s gojeu gennyt ti
hynny ti ae
key yn Ilawen. dozeu yfgOir heb ynteu. a bOytta a
ozugant. a dogynder o waffanaeth. ac amylder o an-
regyon. alluoffogrOyd owirodeu ageffynt. jl phan
daruu bOytta. kyuodi aozugant. agalO aozuc gereint
am y uarch aearueu. a gOifgaO ymdanaO ac am y
uarch aozuc. adyuot aomgant yi holl niueroed. yny
vydant ynymyl y kae. He nyt oed is ykae awelynt
not dzemynt uchaf awelynt yn yz aOyi. 2ic ar bop
paOl oc awelynt yny kae yd oed penn g6z. eithyi deu
baOl. acamyl iaOn oedypolyon ynycae
athiOydaO.
*
JLc yna ydywaOt ybzenhin bychan. ageiff neb
vynet y gyt ar unben namyn ef ehun. !^a cheiff heb
yiowein iarll. Jagyueir heb y gereint ydeir yma.
!^a On heb yzowein namyn y gyueir y mynnych ac
i

y bo haOffaf gennyt dos. $c yn ehouyn dipetrus

mynet a oiuc gereint racdaO yi nyOl. JL phan edewis
y nyOl ef adoeth yberllan uaOz. a Ilannerch awelei

yny Hphebyll obali pengoch awelei yny

berllan.
Ilannerch. adzOf ypebyll awelei ynagozet. ac auaHen
aoed ygkyueir dzOs ypebylt. He ar yfcOz ozauallen
ydoed com canu maOi. adifgynnv aozuc ynteu yna
adyuot yz pebyH y my6n. ^c nyt oed yny pebyH
namyn vn voiOyn yneifted ymyOn cadeir eureit. H
chadeir araH gyuerbyn a hi ynwaac. jlefaoiuc
gereint eifted yny gadeir waac. 3 unben heb y
uozOyn. ny chynghozaf i ytti eifted yny gadeir honno.
JPaham heb y gereint. f gOz bieu y gadeir honno ny
294 (Berefnt anfc jntt>. [809.

diodeuaOd eiryoet yarall eifted yny gadeir.

taC.i i heb y gereint kyt boet diOc gantaO ef eifted

yny gadeir. ^|c ar

hynny wynt aglywynt tOzyf
maOi ygkylch y pebyTI. ac ediych ao^uc gereint pa
yftyx oed yi t6:yf. J[c ef awelei uarchaOc allan ar
gatuarch ffroenuoHdzvt awyduaOz efgyinbzaff. a
chOnfallt deu banner ym danaO. ac am y uarch. a

dogynder oarueu ydan hynny. J)ywet unben heb

ef 0:th ereint pOy aerchis itti eifted yna. My bun heb
ynteu. am oed itt wneuthur kewilyd kymeint a
hOnnO imi agOarthaet. achyuot ti o
dyna y wneuthur
iaOn ymi amdy agkymhendaOt dyhun. ftchyuodi
aomc gereint. 8c yndiannot mynet yymOan a
cnugant. atho:ri to obelydyz aozugant. a tho:ri yi
eildo. a thorn y dayded do. adyinodeu caletchwerO

kyflymdmt a rodei bob un o nadunt y gilyd. J[c

ynydiwed IlidiaO aoiuc gereint. a gozdinaO y uarch
ae gyzchu. agoffot arnaO yghedernit yda^an. yny
hyllt acynyuyd penn ywaeO ynyarueu. ac yny dyzr
yholl gegleu. ac yny uyd ynteu dzos bediein y uarch

yi HaOz hyt gOaeO gereint. a hyt y vaeich yn wyfc y

benn. ch * arglOyd heb ynteu dy naOd. athi a

geffy avynnych. ^ymynnaf heb ynteu namyn na

i

bo yma vyth y gOare h6nn nar cae nyOl. nar hut nar
Hetrith aryuu. l>i a geffy hynny ynllaOen arglOyd.

Jar ditheu heb ef vynet y nyOl ymeith ozlle. dandi

ycoin racco heb eff. acyzaOi ykenych ef aa ynyOl
ymeith. ac yny canei ef uarchaOc am byayei i nyt aei
y nyOl vyth .o dyma. athzift a goualus oed enit yny
He yd oed rac goual am ereint. ac yna dyuot aouic
809.] Gerdnt anfc Enffc. 295

gereint achanu ycozn. Sc yz a6z yrodes unllef arnaO

ydaeth ynyOl ymeith. He ydoeth yniuer ygyt. ac y
tagnouedOyt paOp o nadunt aegilyd. Jir nos honno
ygOahodes y iarll ereint ar brenhin bychan. ^
thiannoeth y boze y gOahanyffant^ ac yd aeth gereint
parth ae gyuoeth ehun. acywledychu ohynnyaltan
ynllOydyannuy. ef ae uildyaeth ae wychdza yn parhau
gan glot ac etmic idaO. ac y enit ohynny allan......
588 J 297

ZTriabs,

flD^tbical anb IbtetoricaL

tri npnpon agaOffant gampeu

&ii dyn a gauas kedernit adaf. JJrcwlf gadarn. He
ectoz gadarn. 8 fompfon gadarn. kyngadarnet oed-

ynt ylTtri. acadafehun. l)zi dyn a gauas pzyt adaf.

Sbfolon abdauyd. 8 lafon uab efon. apharis uab piiaf.
kyndecket oedynt ylltri ac adaf ehun^ lxi dyn
a gauas doethineb adaf. ado hen. a beda. a fib-

li doeth. kyndoethet oedynt ell tri ac adaf ehun.

l)eir gOzaged a gauas piyt eua yn tri thzaean. dia-
dema gozdexch eneas yfcOydwyn. ac elen uannaOc
y wreic y bu diftriwedigaeth tro diOy y phenn. apho-
lixena uerch paiaf hen vzenhin tro*. ~

Ipann aet!) Itu v

aaeth ygan yzp luydaOc hyt yn Ilychlyn.
C^^oith
11 *
argOzhOnnO a doeth ya yman ynoes gadyal
, y byzy y erchi dygyfuoz 01 ynys honn. ac ny
doeth gantaG namyn ef amathuthauar y was. acyf
ef a archei o dec prifgaer arhugaer arhugeint yffyd
298 ZTrfafcS. [589.

yn yz ynys honn. deukymmeint aelei ganthaO y

bob unonadunt ydyuot ganthaO ohonunt ymeith.
8c nydoei gantaO yz gaer gyntaL namyn ef aewas.
clcybu arduftur gan wyz yi ynys honn hynny. ac
y rodaffant idaC. 8 hOnnO uu lOyzaf Huoz aaeth oz
ynys honn~ JLc ef aozefgynnaOd argOyz hynny y
fiend y kerdaOd. ftc yf ef He y trigyaOd y gOyz hynny
ynydOyynys ynymyl mozgroec. !^yt amgen. clas
ac auena. Hr aaeth gan elen luydaOc. ftmaxen
eil

wledic hyt ynHychlyn. 8c ny doethant byth yz ynys

honn. Hrtrydyd aaeth gan gaffwallaOn uab beli. a
gOennOynwyn. a gwanar. veibon IliaO uab nGyfre*.
3.Caryanrot verch veli eu mam. 8r gOyz hynny o
erch aheled pannanhoedynt. 8c a aethant gyt a
chaffwaHaOn euhewythyz arCyfcy keffaryeit oz ynys
honn~ Jlef He ymae ygOyz hynny yggOafgOyn.
jlef riuedi a aeth gan bob un onadunt. vnvilar
hugeint*, ar reihynny uu tri aryanllu ynys pzydein-
^izywyz -g^yjr gOarth auu ynynys pzydein*, vn o
nadunt. SuarOy uab Hud^ uab beli. ef adyuynnaOd

Julius acefar agOyzruuein yz ynys honn yn gyntaf.

Sc aberis talu teir mil obunnoed aryant bop blOy-
dyn yn deyznget oz ynys honn y wyz ruuein. o gyf-
ryffed achaffwallaOn yewythyz. ftreil yO gOztheyzn

gOztheneu. arodef tir gyntaf yfaeffon yn yz ynys honn,

ac aymdywediaOd yngyntaf acOynt. acaberisllad
cuftennin uychan uab cuftennin uendigeit oe vzat a
dehol y deu uroder. emrys wledic ac uthur penn-
dzadon oz ynys honn. hyt yn HydaO. a chymryt y

gozon ar urenhinyaeth oedOyll ynyeidaO ehun. 8c

590.] riab$. 299

yny diwed uthur ac emrys alofgaffant wrtheyz. yg

kaftell gOerthzynyaOn arlann gOy unfHam y dial eu

-bzaOt. tizydyd gOaethaf uu vedraOt panedewis

arthur lyw*odzaeth ynys pzydein ganthaO panaeth

ynteu dzOy voz yn erbyn lies amheraOdyz ruuein

aanuonaffei gennadeu att arthur hyt ygkaer Ition

y erchi teyznget idaO oz ynys honn. ac y wyz ruuein

arymeffur y talpOyt ygatwaltaOn uab beli
hyt yn
.oefguftennin uendigeit. teit arthur^ $ef a
atteb
rodes arthur y gennadeu yz amheraOdyz. nat oed
well ydylyei wyz ruuein deyznget y wyz ynys pzyd-
ein. noc y dylyei wyz ynys pzydein udunt Oynteu^

Kanys bzan uab dyuynwal. achuftennin uab elen.

auuaffynt amherodion yn ruuein. adeu Oz ozynys
honn oedynt. JLc yna y HuydaOd arthur goidethol-
wyz y gyuoeth djOy uoz yn erbyn yx amheraOdyz.
9c ykyuaruuant ytu hOnt yuynyd mynneu. ac an-
eirif o nadunt o bop parth a las y dyd hOnnO. J[c yn

y diwed y kyuaruu arthur ar amheraOdyz. ac arthur

ae IladaOd. flc yno y Has gozeugOyz arthur^ 9 phan
gigleu vedzaOt gOahanu niuer arthur. ydymchoel-
awd ynteu yn erbyn arth ur 3,c y duunaOd faeffon a
.

ffichteit. ac yfcottyeit. ac ef y gadO yz ynys honn

rac arthur. 8 phan gigleu arthur hynny yd ymchoel-
aOd dzacheuyn. ac adihengis gantaO oe niuer. ^c
y dzeis y ar vedzaOt y kauas dyuot y dir yz ynys
honn. Jic yna y bu weith camlan y rOng arthur
amedzaOu ac y HadaOd arthur uedzaOt. Bcybzath-
,0ytarthur yn angheuaOl. He o hynny y bu uarO. Sc
y myOn plas yn ynys auallach y cladOyU
300 ZTriabs. [501*

tecfueii p trioeti pO preifrpnm,

i
gozuchel garcharaOz ynyspzydein. Ityz Tled-
flmabon uab modzon. flgeir uab geir-
yeith.

yoed. ac un oed ozuchelaOz noz tri. efauu deirnos

ygkarchar hut a dan lech echymeint. fef oed hOnnO
arthur. ftcungOas aegellyngaOd oztricharcharhynny.

nyt amgen gozeu uab cuftennin ygeuynderd. l)zi

gOyn deyzn ynys p^dein. owein uab uryen. a run

* uab
maelgOn. HruaOn pebyz uab dozarth wledic.
Wzi oueruard ynys piydein. arthur. 8raa6t eilmoz-
gant. achatwallaOn uab katuan.
O lzi matkud Jynys
J

pzydein^ penn bendigeituran uab Hyz aguduwyt yn

ygCynuryn ynllundein. ae wyneb ar ffreinc. ahyt
trauu ynyzanfaCd ydodet yno. nydoei cnmesfaef-
fon byth yx ynys honn. ^i eil amatkud. % dteigeu

yn ninas emreis agudyaOd Hud uab beli. 8r trydyd

efgyzn gOertheuyz uendigeit. ympzif pyzth yzynys
honn. a hyt tra vydynt yn yx yny kud hOnnO. ny doei
cnmes o faeffon byth yz ynys honn. 8 Ilyna y tri
anuatkud pan datkudywyt. a gCztheyzn gOztheneu
adatkudyawd efgyzn gOertheuyz uendigeit yzferch
gOzeic^ ^ef oed honno ronnOen baganes. ac ef a
datkudyaOd y dzeigeu. J[c arthur a datkudyaOd
penn bendigeituran oz gOynn vzynn. Kan nyt oed
dec gantaO kadO yz ynys honn o gedernit neb. nam-
yn oz eidaO ehun. lzi marchlCyth ynys p^dein^ du
y mozoed march elidyz mOynuaOz. a due feithnynn
ahanner arnaO. obenn Ilech elidir ynygogled. hyt
ympenn Ilech elidyz ym mon. $effeithnyn oedynt.
elidyz mOynuaOz. ac eurgein uerch vaelgOn y wreic.
592.] zrrfa&0. 301

agOynn da gyued. 8g6yn da reimat. a mynach naO-

mon ygkyghozOz. & phetryleO vyneftyz y wallouyat*.
8c aran uagyl ywas. 8c albeinwyn y goc. ftnoeues
aedOylaO ar bedzein y uarch. ahOnnO uu hanner y
dyn~ areil marchlOyth aduc cozuann march meib-
ur
on differ gofgozduaOz.
aducgOzgi aphered arnaO.
8c nyf gozdiwedaOd neb namyn diuogat uab kynan
garwynn y ar y kethin kyflym ac aruidiaOt. ac aglot
agauas yz hynny hyt hediw. adunaOt wr uab pabo.
achynuelyn dzOfgyl y edzych ar vygedozdh IIu gOen-
doleu yn arderyd~ Y trydyd marchlOyth aduc erch
march * meibon grythmOl wledic. aduc arnaO ach-
leu. ac archanat. yn erbyn riO uaelaOz ygkeredigyaOn

y dial eutat. l>eir

Hynghes gynniweir ynys pzydein^
Ilynghes lary uab yryf. a Hynghes dignif uab alan.
ftHynghes foloz uab urnach^ lieir gOith baluaOt
ynys p^dein. vn o nadunt a trewis matholOch wydel
ar vzanwen uerch lyz. Hr eil a dzewis gOenhOyfach

arwenhOyuar. acoachaOs hynny y buweith kat

gamlan wedy hynny. Ar dzyded a dzewis golydan
uard ar gadwaladyz vendigeit. l>eir dzut heirua
ynys p^dein. vn o nadunt pandoeth medzaOt y lys
arthur ygkelli wic ygkernyO. nyt edewis nabOyt
nadiaOt ynyllys nyf treulei. athynnu gOenhyuar

heuyt oechadeir urenhinyaeth. 9c yna y trewis pal-

uaOt arnei. *fzeil dzut heirua pandoeth arthur y
lys medzaOt. nyt edewis yny Itys nac yny cantref
na bOyt na diaOt*.
302 Grtafc0. [593.

Jftrneges agahat o bowys. vn onadunt yO

kyzchu myngan o veigen. hyt ynTIan filin. er-
byn anterth dzannoeth^ y gymryt kynnedueu y gan
gadwaHaOn vendigeit. wedy Had ieuaf agryffri. "fz
eilyO kyzchu griffri hyt ymbzynn griffri erbyn y boze
dzannoeth. wzth ymchoelut ar etwin~ *f dzyded uu
kyzchu howel uab ^euaf hyt yg keredigyaOn. owein
gOyned y ymlad a |euaf ac a Jago ynyz aerua
honno.
Czioed pO p rei fcpnnw
dOennhOyuar uerch gOzyt
Sir pzif riein arthur.

gOent. agOenhOyuar uerch uab greidyaOl. B

gOenhOyuar uerch ocuran gaOz. 8e deir karedicwreic
oed yzei hynn. |ndec uerch arOy hir. ftgarwen
uerch henin hen. 8gOyl * endaOt.
O J verch Weir gOz-
O
uozOyn ynys pzydein^ vn onadunt Ilewei uerch feit-

wed. aroze verch ufber. amederei badelluaOz. Weir

gofgerd advwyn ynys p^dein. gofgozd mynydaOc
ygkatraeth. a gofgozd dzeon leO ynrotwyd arderys.
Hr dzyded gofgozd velyn oleyn erythlyn ynros. Weir
pzif hut ynys bzydein. hut mat uab mathonOy. a

dyfgaOd y wydyon uab don. a hut uthur penndzag-

on. a dyfgaOd y uenO uab teirgOaed. 8r
dzyded hut
rudlOm gozr a dyfgaOd a dyfgaOd ygoll uab coIIureOy
ynei. Wri chynnweiffyeit ynys bzydein. gOydar uab
run uab beli. ac owein uab maxen wledic. achaOzdaf
uab kradaOc. Wri deifnyaOc ynys p^dein. riwaHaOn
wallt banhadlen. agOaH uab gOyar. a Hacheu uab
arthur. Wzi anuat gyghoz ynys p ry dein. rodi y ul
keffar agOyz ruuein He y karneu blaen y eumeirch
(504.] riat>0. 303

arytir ympOyth meinlas~ Ereil gadel hois aheyn-

gyft a ronnOen yz ynys honn. ar trydyd rannu o
ur
arth y wyz deirgOeith amediaOt yg kamlan~ Ihi
thaleithaOcynys p^dein. gOeir uab gOyftyl. achei
uab kynyz. Sdiyftan uab tallOch. ^>ii rud uoaOc
ynys bzydein^ ^un uab beli. 8 Hew HaOgyffes. a
mojgan mOynuaOz. flc un oed ruduogach noz tri.

arthur oed y enO. blOydyn ny doei na gOellt -aagOeHt-

na Hyffeu y ffozd y kerdei yz un oz tri. 8 feith mlyn-
ed ny doey y ffoid y kerdei arthur. Ihi Hynghef-
fwr ynys pzydein. gereint uab erbin~ a march uab

meirchyon. agOennOynnwyn uab na6. tiii unbenn

Hys arthur. gronO uab echel. a ffleudOt
uab go- fflam
do, achaedyzieith uab feidi. lxi tharO unben ynys
bzydein. adaon uab talyeffm. a chynhafal uab argat.
He elinOy uab kadegyi. Wzi unben deiuyz a bzyneic
9thzt beird oedynt. athzi meib diffynyndaOt a
*
wnaethant yteir mat gyflauan. J)iffeideII uab dif-
fyuyndaOt. H wnaethant y teir mat gyflauan. diffeideH
uab diffyuyndaOt aladaOd gOzgi garOlOyt. 9r gOz hOnnO
aladei gelein beunyd ox kymry. 51 d6y bop fadOz rac
Had un yful. jlgafynell uab diffynyndaOt. aladaOd
edelfflet ffleiffaOc urenhin IToegy*. Call uab dtf-

fyuyndaOt aladaOd deu ederyn gOendoleu yrei oed-

ynt yn kadO y eur ae aryant. a deudyn a yffynt
beunyd yneukinyaO. 8rgymmeint araH yneukOynos.
tiizi gOythOz ynys biydein awnaethant y teir anuat

gyflauan ~ Hofuan Haw diffro aladaOd uryen uab

kynuarch. Ilongat grOmuargot eidin aladaOd auon
uab talyeffjn. Sheiden uab euengat. aladaOd aueir-
304 Grfafcs. [595.

in gOaGtryd verch teyznbeird. "jffgOzarodei ganmyG

bob fadOzn ygherOyn enneint yntalhaearn. ae treOjs
abwyell gynnut ynyphenn. 9 honno oed ydzyded
vOyellaOt. 2ir eil kyn|nuntei o aberffraO. adzeOis go-

lydan a bOyaH yny benn. Sirtryded uab beli a dzewis

y ehun abOyall yny
6z benn~ !zi aeruedaOc ynys

bzydein~ Selyf uab kynan garwyn. ac auaon uab

talyeffin~ agOallaOc uab IlennaOc. Jlef achaOs y
gelwit Oy yn eruedogyon. Ozth dial eu kam oc eu bed.
1m poft kat ynys p^dein. dunaOt uab pabo. a
chynuelyn dzOfgyl. 3,c uryen uab kynuarch. ^zi
hael ynys bzydein. a ryderch hael uab tutwal tut-

klyt^ anud hael uab fennllt. a mozdaf hael uab

ferwan. l>zi gleO ynys p^dein. grudnei. ahenbzien.

ac aedenaOc. ny doynt o gat namyn ar eugelozeu. He

yfef oedynt yzei hynny. tri meib gleiffiar gogled.

o haernwed uradaOc eu mam. l>zi trahaOc ynys

bzydein. gOibei dzahaOc^ afaOyl bennuchel. ftrnuaOn

penyz dzahaOc. Wzi ITedyf unben ynys pzydein^
HanaOydan uab Ilyz. allywarch hen. 9g6gongOzon
uab peredur uab elifferv JLc yfef achaOs y gelwit
* unbenn.
Oynt yn Hedyf Ozth na cheiffynt gyuoeth.
ac na aHei neb y ludyas udunt. Wzi galouyd ynys
bzydein. greidaOl galouyd. ftdzyftan uab taTIOch.
H gOgon gOzon. Wzi efgemyd aeren ynys pzydein.
mozuran eil tegit. agOgon gledyfrud. a gilbert kat
gyffro. tlzi phozthaOz gOeith perllan uangoz. gOgon
gledyfrud. amadaOc uab run. 9 gOiwaOn uab kyn-
dyzwynn. ftthzi ereill o bleit Iloegyz. ]|awyftyl
dzahaOc. agOaet|cym herwuden agOiner. I>zi eur
506.] ftdabs. 305

gelein ynys bzydein. madaOc uab bzOyn. acheugan

peillyaOc. ftruaOn peuyz ab gOydno. Uzi hualhogeon
jdeulu ynys biydein. teulu kadvvallaOn HaOir. ado-
daffant hualeu eumeirch ardzaet pob un onadunt

yn ymlad aferygei wydel ygkerric gOydyl ymmon.

8r eil teulu riwallaOn uab uryen yn ymlad a faeffon.
atheulu belen oleyn yn ymlad yn ymlad acetwin

ymrynn etwin yn ros. !>zi diweir deulu ynys pzyd-

ein. teulu katwallaOn.yny buant hualogyon. a theulu
gafran uab aedan. pan uu y diuakoll. 8 theulu gOen-
doleu ab keidyaO yn arderyd. adalyaffant yz ymlad
pythewnos amis gOedy Had euharglOyd. jief oed
eiryf pob un oz teulu oed un kan wr arhugeint. Wzi
anniweir deulu ynys bzydein. teulu gronO peuyz o

bennllyn aomedaffant euharglOyd o erbyn ygOen-

nOynwaeO y gan leO IlaO gyffes. a theulu gOzgi a
pheredur. aadaOfant euharglOyd ygkaer greu a
chynoeth ac ymlad udunt daanoeth. ac eda glin gaOz.
9c yna y Has ell deu. Br trydyd teulu ar Ian ffergan.
aymadaOffant ac eu harglOyd ynlledmt y ar y ffozd
yn mynet gamlan, riuedi pobun 01 teuluoed un
cann Oz arhugeint. Wri hualo eur
ynys bzydein.
riwallaOn wallt banhadlen. a run amaelgOn achad-
waladyz uendigeit. 8c y fef achaOs y gelwit y gOyz
hynny yn hualogyon. Ozth na cheffit meirch aberth-
* eu
ynei udunt. rac meint. namyn dodi hualeu eur
am eu hegOytled ar bedzein eu eu meirch dzaekefyn-
'

eu. adOy badell eur. a dan eu glinyeu. 8c Ozth hynny

ygelwir padeHec yglin. ^>zi charO ellyll ynys pzy-

dein. ellyll gOidawl. 9c ellyTT Ilyz marinL ac e!I)II
x
so6 Griafcs. [596.

wledic. tlzi gOyd ellyTI ynys pzydein.

gyzthniOl
ellyll manaOc. ac eltyll ednyuedaOc dzythyll. ac elTyll
melen. trOydedaOc Hyfarthur. athzi anuodaOc.
!>zi

ITywarch hen. aHemennic a heled. l>zi diweir ynys

p^dein. ardun wreic gatcoz uab gozoluyn. ac eneilian
wreic wydyz dzOm. ac emerchzet wreic uabon uab

dewengen. lzi gOaeO rud ynys pzydein. degynelO

vard owein. ac arouan uard felen uab kynan. ac
auanuedic uard katwallaOn uab katuan. tlri goz-
uchel garcharaOz ynys pzydein. Ityz Iledyeith auu
gan eurofwyd yg karchar. ar eil mabon uab modzon.
ar trydyd gOeir uab gOeiryoed~ He vn oed gozuch-
elach noztri auu deir nos ygkarchar ygkaer oeth
ac anoeth., Sic auu teir nos ygkarchar gan wenn
benn dzagon. ac auu deir nos ygkarchar hut ydan
lech echymeint. He yfef oed y gozuchel garcharaOz
hOnnO. arthur. Sir un gOas ae goTIygaOd oz tri charch-

ar hynny. Sic yfef oed ygOas hOnnO. gozeu uab cuf-

tennin ygefynderO~ ~ ~
Czioen pmeircij pO preifjpniu
|i rodedic uarch ynys bzydein. Meinlas march
kaffwallaOn uab beli. 8 melyngan gamre march
HeO IlaO gyffes. ft Iluagoz march karawc ureichuras.
1m phzifuarch ynys bzydein. du hir tynedic march
kynan garwyn. ac HwydaOc ureich hir. march ky-
hozet eilkynan. Hrud bzoen tuth bleid march gilbert
uab kat gyffro. Wzi anreithuarch ynys pzydein. kar-
naflaOc march owein uab uryen. athauaOt hir. march
kadwallaOn uab katuan. abucheflom march [597]
gOgaOn gledyf rud. Wzi thorn edyftyz ynys bzydein.
597J Grfafca. 307

gOineu gOdOc hir. marchagrei march edOin. a

kei.

Iluyd
+
march alfer uab maelgOn. l>zi gozderch uarch
* *

ynysbzydein. fferlas march dalldaffeil kunin. agwelO-

gan gohoewgein march keredic uab gOaHaOc. clgOz

bzith march raaOt- H)zi penn uarch ynys bzydein a

dugant y tri marchlOyth y mae eu henweudzacheu-

yn~ !zi gOzueichyat ynys bzydein. Pzyderi uab
pOyH pennannwn^ Ozth uoch penndaran dyuet y
datmaeth.8c yf ef moch oedynt y feithlydyn a due
pOyll penn annOnn. 9c ae rodes y pendaran dyuet y
datmaeth. He yf ef y lie y katwei yglynn cuch yn em-
lyn. 8c yfef achaOs y gelwit hOnnO ynOzueichat. kany
allei neb nathOyll na thieis arnaO. 9r eil dayftan
uab tallOchOzth voch march uab meirchyon. tra
nr
aeth y meichyat yn gennat ar effyllt. arth . a march,
achei. abedwyz. auuant eH petwar. He ny chaOffant

kymmeint ac un banO. nac o dzeis. nac o dOyll. nac

o ledzat y gantaO. JLr trydyd coll uab kallureuOy.
Ozth uoch daHwyz dallbenn ygglynn (da)ITwyz yg

kernyO. He un oz moch oed dozraOc- hennwen oed

y henO. Hdarogan oed yz hanuydei waeth ynys pzyd-
ein oz tozIIOyth. 9c yna y kynnuTTaOd arthur IIu ynys

bzydein. ac yd aeth y geiffaO y diua. 8c yna yd aeth

hychen yggozdodO. He ympennrynn haOftin ygker-
ni6 yd aeth yny moz. 3r gOzdueichyat ynyhol. He

ymaefgOenith ygOent y dotwes arwennithen a

gOennynen. He yz hynny hyt hediO y mae gozeu Tie
gOenith a gOenyn maes gOenith ygOent. 2Lc yn Hou-
yon ym pennuro y dotwes ar heiden a gOenhith-
en. am hynny ydiaerhebir oheid TTouyon. acynriO
X 2
3o8 rfa&0. [598.

gyfuerthOch yn aruo y dodwes ar geneu cath. 8

chyO eryz. He y roet y bleid y uergaed. JLc y roet yz
eryz y vzeat tywyffaOc oz gogled. 8c Oynt a hanuu-
ant waeth onadunt. * aruon a
Hcynllanueir yn
dan y maen du y dotwes ar geneu cath. Be y ar y
maen y byzyaOd y gOzueichyat yny moz. ameibon
paluc ym mon ae magaffant yz drOc udunt. a honno
uu gath baluc. ac auu un o deir pzif ozmes~ mon
a uagOyt yndi. 8r eil oed daronOy. 8r dzyded etwin
urenhin Hoegy:. Wri annOyl Hys arthur. a thii chat-

uarchaOc. 9c ny mynnaffant pennteulu arnadunt

eiryoet. He y cant arthur eglyn. Jlef y6^ vyn tri
chatuarchaOc mened. allud HurugaOc. acholovyn

kymry kymry karadaOc. Wai eurgryd ynys bzydein.

CaffwallaOc uab beli. panaeth ygeiffaO flur hyt yn
ruuein. HmanaOydan uab Hud pan uu hut ardyuet.
9 Hew pan uu ef agOydyon ynkeiffaO enO
IlaOgyffes
ac arueu ygan aranrot yuam. Wzi bzenhin auuant
oueibon eillon. dOxyat uab gOzyan yny gogled. a
chadauel kynuedO yggOyned. ahyueid uab
uab
bleidicyndeheubarth. Wii budyz hafren. katwall-
aOn pann aeth y weith digoll. a IIu kymry gantaO. He
etwin oz parth arall. a IIu Hoegyz gantaO. ^c yna
y budzaOd hafren oe blaen hyt y haber. 3,r eil ky-
uarOs golydan yganeinyaOn uab bed bzenhinker-

ny6. Hrdzyded. calam uerch I don uab ner ygan

600J Eriabs. 309

pnps pzpDein aerac pnpffed

en6 auu ar yz ynys honn. kyn noe
chael nae chyuanhedu. claf myidin. BgOedy
Kyntaf
y chael ae chyuanhedu y vel ynys. 8 gOedy y goz-
efgynn o baydein uab aed maOz y dodet arnei ynys
pzydein. rac ynys yffyd idi. 1 feith rac
t!>eir pjif

ynys arhugeint. yffyd y danei. jlef ynt y teir rac

ynys. ||on. 8 ManaO. 3.c ynys weir^ flthii prif
aber a seith ugeint y danei. JL phedOar piif pozth
ardec adeugeint. 8 their piifgaer ardec arhug-
eint..
^ytamgen. kaer alclut. Kaer lyz. Raer haOyd.
Kaer efraOc. kaer gent, kaer wyzanghon. kaer lun-
dein. kaer lirion. kaer golin. kaerloyO. kaer giei.
kaer firi. kaer wynt. kaer went, kaer grant, kaer
daOii. kaer lOytkoet. kaer vyidin. kaer ynaruon.

kaer gozgyin. kaer Ileon. kaer gozcon. kaer cufrad.

kaer urnas. kaer felemion. kaer mygeid. kaer lyf-
fydit. kaer beris. kaer Ilion. kaer weir, kaer grad-
aOc. kaer widaOl
 iftotes
letters wbicb are eitber fcoubtful, peculiar,
or corrected in tbe /IDS.

cor. = corrected.
fac. = facsimile.
or. w. = originally written.
Italics denote the letters to which reference is made.

PAGE. LINE.

2, 23. atny. Begun as r\ cor. into c\ there is a

kind of dot over the first limb of n.
3, 1 9. anrho. W. t ; cor. above line into c.

4, 15. debygjj/ei. Or. w. o ? ; cor. intojy by a late

hand.
5, 10. haO/Oz. Or. letter scratched out; cor. (par-
tially by a late hand) into /.

9, ii. ydaeth. MS. reads ydaeth.

15, 1 6. geimat. See fac. and cf. penardim, &c.
18, 2. dywet. MS. reads dyet.
24, 3. 60, ?z>o. Cf. ^ydynt, col. 727, 1. 44.

24, 16. arglGyaf. Or. w. s; cor. into & in red ink.

24, 1 8. z'daO. Read jdaO.
26, 9. penardim. See fac. and geimat, &c.
cf.

31, 7. bych#t. ene retraced by late hand, but

a
one can still see the word was or. w.
bych#net.
31, 27. diha)/^ant. Letters -ngyff- are very faint.

33, 1 3. a.c. The c is irregular in form.

33, 1 7.
g^/fcu. y looks very like 6.

35, 12. kym/eiffat. Cor. 6.

35, 19. chyxchw. u is a late insertion.
 motes. 311
PAGE. LINE.

35, 26. wel(eO)ch. Read weleOch.

35, 30. nyt oes neb yma a wypo. Faint in MS.
36, i. bianwen go-. Faint in MS.
36, 19. Theftyz. f
is in pale ink; / has 'run'
or 'spread/ the or. letter having been
scratched out; y and z are slightly retraced.
36, 30. matholGdi. Or. w. z ? ; cor. into c.

39, uanaOydan.
i. Or. w. /; cor. into^.
39, 14. urod^r. Or. w. y; cor. into something re-
sembling ^ which has a punctum delens
under it and an written over it.

40, 7. dliuieri. See fac.

41, 4. ManaOydan. Or. w. 6\ cor. intojx.
41, 15. niuyget. an- has been inserted above line
in a late hand.
41,15. Pendarar. Apparently the scribe attempted
to cor. r into n. Read Pendara.
45, 4. g^dymdeithas. Cor. letter.
45, 5. os. Cor. letter.
46, 2.dyu0t. Manifestly an error. Read Dyud;.
46, 27. mae. Faint in MS.
46-48. The lacunae on these pages are due to a
corner of the MS. having been torn away.
The readings are supplied from the WHITE
BOOK, Hengwrt MS. 4.
i.e.

49, 21. o*. Probably by a late hand.

50, 2. kerddaffant. Read kerdjdaffant.
50. 14. ymma. Read ym|ma.
52, i. heb. The scribe wrote or. ^* .
Being un-
able to make his second letter legible,
he drew the pen through both letters and
wrote Iieb over them.
53, 22. bet^. The h is in late hand.
312
PAGE. LINE.

54, 7. allei un. MS. reads aHei d un. See fac.

54, 9. vane/. Read varies.

55, 2. gante^. The ^ are by a later hand.
57, 1 6. gOnnaeth. Read gOn|naeth.
58, 12. ac. Cor. letters, which are also retraced.
60, 24. enO . . Two letters have been scratched
out here. Apparently the word was or. wr.

60, 27. traOfgOyd. A late hand has inserted a letter

resembling 11 above -g(k On p. 61, 1. 26,
the letter / similarly inserted*
is

61, i. tei&i. MS. reads teii.

61, 3. uu6yz;t. Or. w. 6 ;
cor. into v.

61, 3. Oithzmt. MS. reads Otthwnt.

63, 8. ynychol. MS. reads ynychol.
64, 21. tfidaO. Or. w. r\ cor. into e.
66, 5- gi/^aethOy. Or. w. gi^aethOy, then the first

limb of u was cor. into /, thus making a

word gi/zaeth6y.
66. The words within brackets on this page
are supplied from the WHITE BOOK. The
vellum of the RED BOOK seems to have
been originally scaly where these words
occur, and the surface has peeled off.
66, 21. hon aOch. The gap is occasioned by a hole
in the vellum. Read honaOch.
68, 6. camma. Read cam|ma.
68, 10. be/han. See fac. and cf.
wy/, 1.
4.
69, 6. Hy/ Or. w. z ;
cor. into/.

69, 15. Oia. Read Oia.

70, 12. wnaant. Read wnajant.
71, 6. Tle^. The 6 was begun as ,
then cor. into 6.
Lieu is the old form, not LleO.
 313
PAGE. LINE.

72, 18. JLc. Seefac.

72, 22. a [da]lo. MS. reads a|lo.
73, 6. ua MS. reads va/.
76, 25. enneint. See fac. and cf.
geimat, &c.
78, 6. modi. Or. w. r ? ;
cor. into c.

80, 3. awyan. Or. w. u ? ; cancelled by puncta

delentia, and cor. into n above line.

80, 25. feu?/"* . A

has been scratched out
letter
after final f, which is a cor. letter.
80, 26. b^iyaOd. Or. w. o or 6 cor. intojx. ;

82, 4. dywaO/. Or. w. a cor. into tt. ;

83, 23. amdyfrOys. A letter has been scratched

out after d.
83, 27. aR /raOr. The R and t are faint and doubtful.
84, 28. edrych. Begun apparently as y ; cor. into r.

85, 10. yg^waethach. See fac.

86, 22. aon. MS. reads awon.
89, 1 2. vzez>i. Or. w. n ? cor. into v. The true
reading is vzewi.
93, 4. prydein. Or. w. o ? ;
cor. into j/.

94, 7. arz/aOc. Cor. letter.

96, 27. yftyr. Cor. letter?
96, 29. keffych. Or. ,w. ^ ;
cor. into y>

96, 29. p^nt. Or. w. ; cor. into <?

(in late ink ?).

97, ii. kylc^. Seefac.

1

100, i. wledi^ .
Imperfect letter.

101, 30. imi. Read imi.

102,23. g0ch. Cor. letter?
103, 19. arugeint. Or. w. ^with an e inserted above
(immediately after) it, thus reading aafeug-
eint. The de were next cancelled in red
ink and replaced by r.
103, 30. dr6/T Or. w. 2 cor. into/ ;
PAGE. LINE.

105, 12. gat^iidbgyon. See fac. ? gatfoidogyon.

106, 4. aryant. Or. w. 6 ? cor. into^.
106, 10. nottych. Or. w. o\ cor. into^.
106, 19. poch. See fac.

107, 12. fulyen. Cor. y.

107, 1 8. chodi. See fac. ?cho/h.
107, 27. Enwit. In the next line the word is Ermit.
Both readings are unmistakable.
108, 7. wa^O. Or. w. r cor. into e.
;

110, 1 6. fflendo*. See fac.

111, 15. ueifcaOn. See fac. Cf. the mpdern word
if there is a word ueif/aOn it
gwisgon :

can be so read.
30. HOyidyaftc. Cor. letter.
30. diOcdy^Or. The d is cor. (in later ink ?).
For c the MS. reads /.

6. eiryo|et. This word was omitted originally

but afterwards filled in by the scribe, partly
on the right margin and partly on the left.
117, 23. ga^an. Or. w. r\ cor. into e.

117, 23. ffynhonws. Cor. letter.

118, 12. hj/tauell. The /is not regular. ? cor. 2.

120, 22. gO^nith. Cor. letter.

120, 26. ^aOd. Cor. letter.

121, 1 6. pe^haOt. See fac.

128, 20. eid^el. Or. w. y ; cor. in later ink into o.

129, 12. #0ed. Cor. letters.

129, 13. 0*dOn. Cor. letters.
130, 26. affOj/ Or. w. z ;
cor. into/
130, 28. gOzy/T Or. w. z cor. into/ ;

131, 9. ym ach. Or. letters scratched out and ach

substituted. (? Inked over later.)
131, 1 8. do/tet. Or. W. t\ cor. into/. Read/
 motes. 315
PAGE. LINE.

131, 22. catwent. MS. gives v but the punctum

appears to be accidental.
133, 6. di/7s. Or. letters scratched out, and Hu
substituted. Read di//#s.

133, 6 and 9. uarrwaOc. The u

both instances has
in
been cor. by a later hand. The vellum
bears marks of having been scratched both
over and under the u, and there can be
no doubt that uar^aOc was or. w. in both
instances.
134, 23. gOed^. Or. w. y\ cor. into 6.

134, 25. m/7/. Several letters have been scratched

out here. The e was or. o, and the length
of the or. word is that of modzon.
137, 1 6. adawed. Sic in MS. ? adawed.

137, 27. dz6c. a

Retraced (?by later hand).
140, 8. yftrat. Cor. letter.
141, 10. uynyd* .
Apparently there was a letter
after d.
142, 5 and 7. ae gyzru. ? later hand, wedy eu Had,
w. in margin.
r
145, 24. gof a. MS. reads gof a.
3

146, 3. agheedyl. ? aghez^edyl. See fac.

147, 26. hac^raf. See fac.
149, 15. vyjdm. See fac.
150, 1 3. kygh<?*wy*. Or. w. z ? cor. into o.

150, 23. #adon. MS. reads wadon.

150, 25. cher^ych. Cor. letter.
152, 21. wych .... There is a blank space nearly
equal to the length of this word left after it,
which shows the word was not completed.
158, u. lartGn. See fac. The reading lactOn is un-
mistakeable in 1, 1 7.
PAGE. LINE.

159, 26. ediel. See fac.

159, 27. Dyistan. Or. w. .z ; cor. into y.

163, 6. adechieu. MS. reads ad echieu.

163, 13. ryvic. Cor. letter.
163, 14. gam//0ji. Cor. letter.
163, 28. yneutraet. Sic. in MS. Read kaeu.
164, i. adaed. A hybrid form, which is neither
nor u.

164, 29. b/iant. Or. w. z ; cor. into /.

170, 4. na. ?na/. See fac.

170, 4. adoiaOd. Cor. .

170, 13. gwenhOyfar. Begun as ;

cor. into w.
173, 9. #/. Cor. letters.
173, 10. oedwt word).
(first Or. w. y\ cor. into u.
173, 21. e/Oyf. Or. w. (or d}; cor. into /.
/

173, 27. oaruc. Or. w. z\ cor. into ^. Read aozuc.

174, 29. owein. Begun as z cor. ; into w.
179, 24. dywot. MS. reads dyot
179,3O. hyf/yz. Phyfcyi. The top part of the fourth
letter is illegible : it is rather tall for a c or
a and looks very like' an^ or an /. Any
/,
'

one with *very good sight' can here read

,
anything his imagination may suggest. We
are not at all certain of the third letter
either, but hy yz are unmistakable.
. .

, See facsimile.

180, 2. eitkyz g6a-. These letters are retraced in

late ink, but the or. writing is still legible.
180, 20. a6y*. Or. w. z\ cor. into.>:. r v
180,24. gO^lynt. ?0. Irregularly formed letter.

181, 15. marchaOc. See fac.

181, 21. trydyd. Or. w. v. ;
cor. into^y.

190, 20. di^re^hu. S,ee fac. The^ was or. w. k.

 ifiotes. 317
PAGE. LINE.

193, i. E^raOc. It may be worth while to point

out that the letters ^"here stand for F.
193, i. bi0ed. Or. w. e cor. into o. ;

193, 10. phryderw. The has been partially scratched

out recently.
193, 12. diffVeithOch. See fac.
194, 30. elli/. Or. w. r\ cor. (? by later hand) into/.

195, 8. yfkyznk. See fac.

195, 14. ^ychGynnu. Or, w. cl or ch ;

cor. into^.
195, 26. ozu. Possibly the c should be read i.e. ',

a stop.
196, jo. meluofh. See fac.
198, 19. ma?rha6c. See fac. Cf. the two letters
italicised.

199, 18. diofcles. It is useless to torture this spelling

into diofafes. See fac.
200, 5. herwr. By a later hand.
200, 27. pyfcotta. fac. See
Cf. hyfcyz, &c.

206, 1 8. h^b. Or. w. / cor. into e. ;

206, 27. d^Of. Or. w. y; cor. into 6.

208, i|6. by^xeneit. See fac.
209, 6. MS. reads: aceullynn "ac eu harueu" ac
eu meirch. .

209, 24. dyot. MS. reads dywot.

210, 30. a<:. Cor. letter.

211, 5. than. See fac.

212, 21. vOyha/"* . This was or. w. vGyha&*.

212, 27. ybires. Or. w. z\ cor. intoy^
213, 3. z/liant Cor. letter. Or. w. b ?
213, 13. dy. Cor. letter.
213, 28. yr *ira. Or. w. yrira. The r was then cor.
into something like e, but the meaning
requires re*
 IfiOtCS.

PAGE. LINE.

215, 28. r^ym. Or. w. o ;

cor. into something like 6.

220, 15. kyuar/ot. Or. w. ? ; cor. into/".

220, 29. chO/I Or. w. z ;

cor. into/T

221, 4.mozynjyon. Cor. letter. See fac.

221, 20. aryfhau. Cor. letter, like that of line 4.

222, 9. gGifcaO. See fac. Cf. ueifcaOn.

225, 6. ch60d. PcUOad. Cf. kynllyuneu,col.683,l. 5.

226, 18. w^lei. Or. w. r\ cor. into something like e.
226, 25. codi. Cor. letter.
226, 28. miwweu. See fac.
230, 13. 0uic. Cor. letter.

231, 23. Note that col. 688 is blank in the MS.

232, 3. aradanc. The puncta delentia are late.

232, 13. fla6. Cor. letters.

232, 14. agharueid. Cor. letter.
232,25. Kyuarch gOeH yarthur ae teulu oil. Or.
words scratched out by the scribe, and
. these substituted.
d
233, 2. yn Ozn. The d is by a later hand ?

235, 14. diO/C .Or. w. z; cor. into/T

236, 30. #ith. Or. w. z cor. into a kind of 6.
;

237, 27. <tyt. Cor. letter. (? or. w. d.)

245, 5. ^yt dyd. Cor. letter.

245, 6. dremhitit. Or. w. e\ cor. into r.

245, 10. /Oz^ot. Cor. letter.
245, 12. Henpy^. Or. w. H\ cor. above line into c.
247, Cor. letter. (? or. w. u.)
-

7. yfta^yl.
247, 8. ae/hant. Cor. letter; it looks more like c
248, 19. e/. Cor. letter. [than /.

249, 2. dzacheuyn/. The / has been partially

scratched out.
249, 26. ym. See fac.

249, 28. dian^haf. Cor. letter.

 319
PAGE. LINE.

260, 30. h/. The i is extremely shadowy. Or.

letter has been scratched out.
265, 2. g^rnOeu. Cor. letter.
268, 27. y ereint. Cor. letter.
268, 28. a*. Cor. letter.

269, 2. ry^udyaO. Or. w. d\ cor. into something

resembling b.

269, 9. of. Or. w. z ; cor. into/

272, 7. segzr. The v is irregular in form, and in paler
ink :
something has been scratched out.
274, 19. gjyzchaffant. Or. w. <?; cor. intojy.

275, 6. ra^o*. Cor. letter.

276, 26. of. Or. w. z ;

cor. into/
277, 24. ar. Cor. letter and very irregular in form.
280, 2. dbnn. See fac. Cf. ywchoelut, 1. 22.
289, 3. fly/ Or. w. z\ cor. into/
287, i. a/. Or. w. r\ cor. into /. [than c.
289, 19. raoro. Cor. letter, which looks more like o
290, 3. tftteil. There is a dot over the initial e.
290, 20. ac. Cor. letter.
290, 29. fletrithaOc. Cor. letter.
292, ii. fly/ Or. w. z; cor. into/
293, 22. di(/ Or. w. z\ cor. into/
" "
294, i. diodeuaOd y arall eifted eiryoet in MS.
301, 13. ardianat. ? /. Cf. Ar/hur, col. 592, 1. 15.
301, Blank at bottom of page represents four blank
lines in MS.
302, 7. keredigyaOn. Or. w. o ; cor. into some sem-
blance of y.
303, 14. chaedyzz'eith. At first sight the / looks like
a regular /, but closer examination will
show the top half of the would-be / to be
an addition.
320 iRotes.

PAGE. LINE.

303, 30. aweirin. The u here is unmistakable.

304, 4. kyn|tei. See fac. '
304, 8. IIewaOc. See fac. The seems accidental.
'
304, 13. fewwllt. See fac. The is suspiciously
bold, and can scarcely be original. The
oldest MS. of the Triads reads Senyllt.
304, 14. henbrierc. ?henbiie.
304, 30. gwaetj^ym. See fac. (? r or /.)

305, 17. kfler. Cor. letter.

306, 3. mtflen. A
bungled, cor. letter. ? a.

306, 4. Tlemmenk. An irregularly formed letter. ?/.

306, 5. ga/|cor. See fac.

306, 10. Ifcdyeith. Cor. letter.

306, ii. eurq/wyd. Or. w. z ; cor. mtof.
306, 12. gO^iryoed. Cor. letter.
306, 29. Katuan. Cor. letter.

306, 30. ynys. Or. w. 2 ; cor. into n.

307, 4. p^nn. A
bungler who lived rather over a
century ago has written y over the e.
307, 13. armzO. Cor. letter. (Or. w. 0?; there is

also a deletion.)
308, 13. wewed. See fac.
308. The remainder of col. 598, the whole of col.
599, and lines 1-14 of col. 600 have Pro~
verbial Triads.
309. i. The full title in the MS.
EnOeu ynys is
'

pxydein ae rac ynyffed ae anryuedodeu,'

but as the anryuedodeu are not given in
this Volume the word has been omitted
in the title.
 Jnbey.
The large figures refer to the page, the small ones to the line.
ab = mab; b = brenhin; m = merch.

ABER, Tri Priv, 309, 7. AmherodresKristinobyl, 229-232,

Aber Alaw, 40, 23. 240-241.
Aber deu Gledyv, 132 ; 138, 5. Amhren or Amren ab Bedwyr,
Aber Gwy, 140, 26. 110, 6; 246, 19.
Aber Havren, 140, 14. Amren, see Hir Amren, 111, 16.
Aber Henvelew, 40, 17; 42, 17. Aeiryn Gwawtryd MecMeyrn
Aber Keirawc, 144, 19$ Beird, 303, 30.
Aber Kledyv, see Aber deu G. Anet, 125, 3 ; 141, 20.
Aber Menei, 33, 20; 69, 30. Angawd ab Kaw, 107, 15.
Aber Sein, 87, 15 ; see Kaer A. S. Angharat, see Yngharat.
Aber Tywi, 139, 3. anglad Gwr larlles y Ff., 1 74-1 75.
Aberffraw, 28 ; 304, 4. Anniuyget (Triad), 40-41 ; 98, 14.
Absolon ab Dauyd, 297, 5. Annwas Adeinawc, 107, 2. cf.
Achleu, 301, 12. Henwas Adeinawc.
Adanc, 223, 3; 224; 226; 232,3. Annwvyn or Annwn, 2-3 ; 5, 30 ;

Adaon, see Auaon. 6, 16; 8, 9; 60, 22 ; 61, 16;

Adar Gwendolen, 303, 24. 124, 24.
Adar Riannon, 40, 13; 41, 20; Annyanavvc ab Menw, 107, 25.
43, 1 8. [? 168-1 69; 172; 180.] Anoeth, see Kaer Anoeth.
Adav, 297. Anoeth Veidawc, 111, 16.
Aedenawc, 304, 15. Aram, see Arym.
Adeon ab Eudav, 88, 23 90, 17 ; ; Aran-vagyl, 301, 3.
91, 22, 30. Aranrotm. Don, 68-73 298, 13; ;

Adwy ab Gereint, 1 06, 2 1 ; 159,27. 308, 1 8., see Kaer Aranrot.

Aerva, Teir Drut, 301, 21. Arawn b. An 2-3 5-7 60, 23,
:
; ;

Aeruedawc Y. P., Tri, 304, 6. Arberth, 6; 8 17, 22

1, 3, 18, ; ;

Aethlem, 125, 4; 141, 20. 13; 19, 30; 23; 45-46; 49,
Aethole, 95, 16. 16; 52-53.
Affric, 104, 17. Archan, 35, 17.
Alaw, see Aber, 40, 30. Archanat, 301, 13.
Albeinwyn, 301, 3. Arderchawc Prydein, 110, 13.
Alclut, see Kaer Alclut. [19. Arderyd, 301, n ; 305, n.
Allictwn,? Bal- or Mallictwn, 144, Ar-derys, 302, 19.
Alser ab Maelgwn, 307, 2. Ardudwy, 26, 3 ; 73, 30 ; 74, 2 ;

Amaethon ab Don, 120, 28. 77, 22; 79, 20; 81, 7.

Amanw, 139. Ardun, 306, 5.
Amhar ab Arthur, 246, 20. Ardwyat ab Kaw, 107, 19.
 122

Argyngroec, 146, 20; 148, 19. Avarwy ab Llud, 298, 20.

Arllechwed, 63, 2. Avena, 298, 9.
Arouan bard Selen, 306, 8. Avon, see Auaon.
Arthur, 100,14; 102-115; 125; Awydawc Vreich Hir, 306, 25.
128-142; 147-160; 162; 163,
i ; 170; 179-183; 192; 197- Badon, 150, 23; 151, 23.
200; 204; 205; 211-215; 218- Bangor, 304, 27.
220; 232; 233; 235; 243- Bannawc, Mynyd, 121, 13.
247; 258-265; 282; 284- Bard, Tri Over, 300, 9.
287; 299; 300; 303; 306-308. Beda, 297, 7.
Arthur's Brother, 107, 30. Bed Branwen, 40, 29.
Arthur's Chief Huntsmen, 110, 7. Bed b. Kernyw, 308, 25.
Arthur's Court, see Kaerlleon ; Bed Pryderi, 64, 27.
Llys A. Bedwyrab Bedrawt, 106, 15 114, ;

Arthur's Cousins, 100, 14 102, ; 5; 118, 26; 127; 129, 6;

10 ; 106, 10 ; 114, 19; 151, 131, 28; 132, 29 ; 133, 8, 14;
15; 264, 16; 285, 19; 286; 136, 7; 138, ii ; 265, 18;
300, 6. 307, 16.
Arthur's Father, 107, 14. Bedyw ab Seithvet, 107, 4.
Arthur's Grandfather, 299, 9. Belen o Leyn, 305, 7.
Arthur's Hall, JwEhangwen, 103 ; Beli Mawr ab Man- or Mynogan,
111; 197. 26, 9 ; 88, 17 ; 93, 1,4 ; 108.
Arthur's Household, see Teulu. Benyn Byneu, Tri, 111, 28; 125.
Arthur's Mantle, 105, 28. [23. Bergaed, 308, 2. [12.
Arthur's Nephew, 114, 18; 147, Berth abKado, 108, 2.
Arthur's Squires, see Eiryn Wych ; Berwyn ab Gerenhir, 109, 27.
Hir Amren Hir Eidyl
; ; Hyg- Betwim' Eskob, 112, 20; 148,24;
wyd and Kachamwri.
; 150, i, 12 ; 159, 18.
Arthur's Uncles, 109, i ; 110, n; Blathaon ab Mwrheth, 159, 9.
140, ii ;
263. Blathaon, see Penn Blathaon.
Arthur's Weapons, 105, see Karn- Bleidwn, 67, 20.
wenhan Rongomiant.
;
Blodeued or Blodeuwed, 73-77;
Arthur's Wife, see Gwenhwyvar. 79, 22 ; 80, 5, 8.
Arvon, 77, 30; 87, 14; 88, 19; Bran ab Dyuynwal, 299, 13.
308, see Kedernit G., Pennard. Bran Bendigeit ab Llyr, 26-31 ;
Arwystli, 62, 23 ; 144, 3. 33-44; 300, n, 23.
Aryanllu Y. P., Tri.. 298, 18. Branwen m. Llyr, 27-29; 33;
Aryanrot m. Beli, see Aranrot. 34; 36; 37; 39-43; 301, 18.
Aryen, see Brynn Aryen. Bratwen ab laen, 107, 12, [23.
Arym, PGarym, 112, i; 125, 15. Bratwen ab Moren Mynawc, 106,
Asse, see Kaer Asse. Brenhin Bychan, see Gwiffert P.
Atrwm, see Hir Atrwm. Brenhin Kloff, 232-233. Cf. Gwr
Auallach, 299, 30. G. o'r Llynn. [18.
Auan Vedic bard Kat 306, :
9. Brenhin o veibon Eillon, Tri, 308,
Auaon ab Talyessin, 150; 160, Brenhin Romani. 85, 24; 86, 16.
i; 303, 15; 304, 7. Brenhin y Diodeiueint, 223.
 323

Brewi Vawr, 89, 12. [15. Digniv ab Alan, 301, 15.

Broch, Chware, 15, 27; 16; 57, Digoll, Gweith, 308, 22.
Brych, Ych, 121, 10. Digonab Alar, 107, 8.
Bryneich, 303, 16. Dillus Varvawc ab Eurei, 133.
Brynn Aryen, 71, 25. Din Sol, 104, 2.
Brynn Etwin, 305, 8. Din Tywi, 140, 3.
Brynn Griflfri, 302, 5. Dinas Dinlle, 71, 16.
Brynn Kyuergyr, 76-77. Dinas Emreis, 98, 12; 300, 15.
Brys ab Bryssethach, 111, 24. Dinas Ffaraon Dande, 98, 1 2.
Brytaen, 92, 7. Dinodig, 73, 29.
Brytanyeit, 91, i ; 97, 28. Dirmyc ab Kaw, 107, 14.
Brythach, Kaer Brythach.
see disgrech, 186, 23 ; 189, 29.
Brythwch, see Kaer Brythwch. Dissynyndawt, 303, 17.
Buches Lom, 306, 29. Diuogat ab Kynan G., 301, 7.
Budyr Havren, Tri, 308, 21. Divwlch, Kledyv, 111, 27; 138,
Bwlch, 111, 25; 125, 9. Diweir Y. P., Tri, 306, 4. [14.
Bwrgvyn, 90, 5. Diwrnach Wydel, 136. see Peir.
Bwyellawt, Trydyd, 304, 4. Doget Vrenhin, 101, n.
Dol Pebin yn Arvon, 59, 9.
Dalldav eil Kimin or Kunin Kov, Dol Penmaen, 64, 2.
106, 24; 307, 3. Dreiceu, Y, 96 97 98 ; 300.
; ;

Dallwyr or Datweir Dallpen 107, Drem ab Dremidyt, 109, 9; 245,6.

6 ; 307, 19. Dreon Lew, 302, 19.
Dallwyr, Glynn, 307, 19. Drustwrn Hayarn, 107, I.
Danet ab Oth, 159, 23. Drutwas ab Tryffin, 107, 9.
Daromvy, 308, 9. Drutwyn keneu Grcit 123, 24 J
Datkud, Tryded Anvat, 42, 27. 133, 10 134,3; 135, 2; 138,
;

Dawri, see Kaer Dawri. Dnvc, 112,3; 125, 17. [9.

Degynelw bard Owein, 306, 7. Drwcdydwc, 111,30; 125, 14.
Deheu, 59, 3 60, 16
; 63-65. ; Drych eil Kibdar, 114, 8.
Deheubarth, 60, 13; 308, 21. Drystan ab Tallwch, 159, 27 ;
Deivnyawc Y. P., Tri, 302, 27. 303, 5; 304, 24; 307, 13.
Deivyr, 303, 16. Drytwen, ederyn y, 34.
Dena, see Fforest y Dena. Dryw, Y, 71, i ; 112, 14.
Denmarc, 151, 21 ; 160, 6. Du, Gwr, 126, 3; 166-169; 171;
Deu Gledyv, see Aber &c. 180; 221-223; 231; 240-242.
Deveit, 115; 225. Du Hir Tynedic, 306, 24. [27.
Diadema, 297, 9. Du march Moro Oeruedawc, 124,
Diarwya, 1, 7. Du Trahawc marchawc y Ffynawn,
diaspat, 94, 21 ; 96, 27 ; 98, 15 ; 221-223.
103,3o; 112, i 125,15; 175, ;
Du Traws, 191-192. [25.
19; 195; 203; 210, 21; 287- Du y Moroed march Elidyr, 300,
289. Duach, 106, 27.
Diffeidell ab Dissyuyndawt, 303, Duawc, Marchawc, 172, 14; 174
18, 19. -175. [Dyvnarth.
Diganhwy, 267, 27. Dunart b. y Gogled, 109, 3. cf.
Y 2
324

Dunawt Wr ab Pabo, 301, 9; Eiryawn Penn Lloran, 139, 2.

304, 10. Eiryn Wych Amheibyn, 152, 20.
Eissiwet, 112, 2; 1 6.
Dygyvhvng, 111, 15. 125,
Dwnn Diessic Unben, 112,6. Eiwynyd, 73, 30.
Dwnn, Y larll, 276-281. Elen Luydawc m. Eudav, 87-91;
Dyffryn Amanw,139, 24. 298, 9.
dyffryn avon, 225, i ; 228, 24 ;
Elen Vannawc, 297, 10.

236; 237; 242. Elenit, 62,22.

Dyffryn Havren, 151, 6. Eli, 110, 7. see Ely.
Dyffryn Krwn, 215-218. Elidyr Gyvarwyd, 111, 22.
Dyffryn Llychwr, 139, 10. Elidyr Mwynvawr, 300, 26, 29.
Dylan Eilton, 68, 16, 20. Eliffer Gosgordvawr, 301, 6.

Dyuel ab Erbin, 107, 28. Elinwy ab Kadegyr, 303, 16.

Dyuet, 1, i ; 14, 16, 20 17, 17,
;
Eliuri Anaw Kyrd, 265, 14.
22 ; 18, 2; 23,19; 25, 9; 45, EliuriPenn Mackwy, 245, 29; 246.
12; 46; 49, 14, 15; 52; 57, 26; eliwlu o lygot, 53-54. [2.
,136,17; 138, i; 308, 1 6. Ellyll Ednyvedawc Drythyll, 306,
Dyvet see Kantrevi. Ellyll Gyrthniwl Wledic, 306, i.

Dyvnarth ab Gwrgwst, 134, 10. Ellyll Gwidawl, 305, 30.

Dyvneint, 110, 17; 140, 13. Ellyll Llyr Marini 305, 30.
Dyvynwal Moel, 109, 3. Ellyll Manawc, 306, 2.

Dyvyr ab Alun Dyvet, 106, 24; Ellyll M*len, 306, 2.

125, i; 159, 30; 265, 17. Ellyll Y. Tri Gwyd, 306, i.
P.,

Ellyll Y. Tri Karw, 305, 29.

P.,
Ector Gadarn, 297, 3. [29. Ellylw m. Neol Kynn Kroc, 113,6.
Echel Vordwyt Twll, 107, 5; 139, Elphin ab Gwydno, 150, 19.
Eda Glin Gawr, 305, 18. [30. Ely, 110, 6; 138,9- see Eli.
Edystyr Y. P., Tri Thorn, 306, Emerchret, 306, 6.
Edeirnon, 35, 5. Emlyn, 307, n.
Edelfflet Ffleissawc, 303, 23. Emrys or Emreis Wledic, 98, 12 ;
Edern or Edyrn ab Nud, 1 06, 2 1 ; 298, 28; 299, i 300, 15.;

151, 21; 159, 20; 248-250; Emyr Llydaw, see Howel, 159, 22.
253-256; 259-262; 265. Eneas Yskwydwyn, 297, 10.
Egrop, 104, 17. [13. Eneilian, 306, 5.
Ehangwen, see Arthur's Hall, 109, Eneuawc m. Bedwyr, 112, 27.
Ehawc Llynn Lliw, 130-131. Enit m. Ynywl, 251-258; 260-
Eheubryt m. Kyvwlch, 112, 4. 295.
Eidoei ab Aer, 124, 8 128-129.
; Enrydrec m. Tutuathar, 112, 27.
Eidon Vawr Vrydic, 107, 29. Erbin abKustennin, 263,28; 266;
Eidyl, see Hir Eidyl, 111, 16. 267, ii ;
270.
Eidyol ab Ner, 109, 12. Erch march meibon Grythmwl
Eil (cf. Eli), 140, 4. Wledic, 301, n.
Eil Taran, see Glinneu. Ercwlf Gadarn, 297, 2.
Eiladyr ab Penn Llarcan, 112, 6. Erdutvul m. Tryffin, 112, 28.
eillon, 308, 18. Ergyryat ab Kaw, 107, 19.
Einyawn ab Bed, 308, 25; Erinit ab Erbin, 107, 27.

Eruedogyon, see Aeruedawc.
Erwm, see Hir Erwm.
Eryr, yr, e. Lieu, 77-79.
i'.
Ergyt, Tryded Anvat, 68, 23.
Eryr Gwern Abwy, 130 ; 131, 4.
Eryr y Vreat, 308.
Eryri, 87, n ; 98, 10.
Erythlyn, 302, 20.
Esgeir Kulhwch, 106, 30.
Esgeir Oervel, 104, 2 112, 14 ;
135, 18; 136, 28. [25.
Esgemyd Aereu Y. P., Tri, 304,
Esgob (Lhvyd ab Kilcoet), 56-58.
Essyllt, 307, 15.
Essyllt Vingul, 113, 7.
Essyllt Vinwen, 113,
Etlym Gledyv Koch, 226-228.
Etmic ab Kaw, 107, 15.
Etwin, 302, 6 ; 305, 7
308, 9, 23. see
Eua, 297, 9.
Eudav ab Karadawc,
21 ; 88, 24.
Eurgein m. Maelgwn, 300, 29.
Eurgryd Y. P., Tri, 308, 14.
Eurgryd, Trydyd, 49, 3 ; 71, 9.
Eurneitm. Klydno Eidin, 112, 26.
Eurolwen m. Wdolwyn G., 112, 29.
Euroswyd, 26, 8 39, 2 306, n.;
Eus ab Erim, 108, 12.
Euyas, 140, 12, 20.
Eveyd, see Heveyd ; Hyveid.
Evnyssien, 26, 6 ; 28, 20 38-39.
Evrawc, larll, 193. see Kaer E.
Evyrnwy, 144, 20.
ewiged, 193-194.
Ewin, see Lhvch, 139,
Ffaraon Dande, 98, 12.
Ffergan, 305, 19.
Fferlas march Dalldav, 307, 3.
Ffichteit, 299, 23.
Fflam ab Nuyvre, 107, 26.
Fflendor ab Nav, 110, 16.
Ffleudur Fflam Wledic ab Godo,
106, 22; 160, 2; 303, 13.
325
Fflur, 308, 15.
Ffodor ab Ervyll, 35, 9.
FforestyDena,245,i7; 247-248.
Ffotor, 104, 14.
Franc, see Odyar.
1 2
Ffreinc, 40, 44, 3 90, 5 94
; ; ; ;
95,17; 107, ii 109,28; 110,
;
15; 124, 28; 136, 20; 281,
22 ; 300, 12.
; Ffynnawn, Y, 167-169; 171;
177; 179; 180, 10.
Gadyal, 297, 15.
Gallcoyt, 106, 27.
Galovyd Y. P., Tri, 304, 23.
7. Gamon, 109, 3.
Garanaw ab Golithmer, 265, 15.
Garanhir, 122, 4.
; 307, i ; Garanwyn ab Kei, 110, 5.
Brynn Etwin. Garym, 112, i; 125, 15.
Garsclit or Garselit Wydel, 110,
84, 13; 87, 16; 124, 10 ; 138, 21.
Garth Gregyn, 140, 5.
Garwen m. Henin Hen, 302, 14.
Garwyli eil G. G., 107, 6.; 139, 30.
Cast Rymi, 111, 7; 132, 5.
Ga/cor ab Goroluyn, 306, 5.
Gavran ab Aedan, 305, 10.
;
Geir ab Geiryoed, 300, 2.
Gelli Wic, see Kelliwic.
Geneir Gwystyl, 194. cf. Gweir.
Gereint ab Erbin, 107, 27 247- ;
; 295; 303, n.
Gilbert ab Katgyffro, 160, 3 ; 304,
26 ; 306, 26.
Gildas ab Kaw, 107, 20 ; 160, 5 ;
27. 258, 18.
Gilhenhin, see Gwilhenin.
see Dinas. Gilla GoesHyd. 110, 1 8.
Gilvaethwy ab Don, 59, 12, 15;
60, 29; 63, 16, 17; 65, 7, 18;
66, 5; 67, 21.
Glas, 111, 29; 125, 13.
Gleissac, 125, 13.
Gleissat, 111, 29.
Gleissiar Gogled, 304, 16.
326

Gleissic, 111, 29; 125, 13. Gouannon ab Don, 68, 22; 121, r.
Glew ab Yscawt, 138, 21. Grant, see Kaer Grant.
Glew Y. P., Tri, 304, 14. Granwen ab Llyr, 159, 28.
Glewlwyt Gavaelvawr, 103-104; Grathach, 106, 27.
105,6; 107,i ; 138, 25; 162, Grei march Edwin, 307, i.
7; 244, 19. Greidyawl Galouyd or Galldouyd,
Glini, 128, 20, 21. 106, 15; 160, 3; 304, 24.
Glinneu eil Taran, 40, 7; 134, 9. Greit ab Eri, 106, 16; 123, 24;
Gliuieri, 40, 7. 131, 19 ; 134, 9. see Drutwyn.
Gloyw, see Kaer Loyw. Groec, 104, 21 160, 7 ; 298, 8.
;

Gloyw Wallt Lydan, 25, 16. Groes, see Ryt y Groes.

Glwydyn Saer, 109, 12; 138,29. Gronw ab Echel V.T., 303, 13.
Glynn, see Dallwyr, Kuch, Nyuer GronwPebyr, 74-77; 80-81; 305,
Ystu. [i; 138, ii. Grudhvyn Gorr, 111, 25. [14.
Glythmyr Letewic, 134, 26; 135, Grudnei, 304, 14. [140.
Gobrwy ab Echel Vordwyt Twll, Grugyn Gwrych Ereint, 1 37 ; 1 39-
107, 4 ; 159, 26. Gryffri or Griffri, 302, 4, 5.
Goewin m. Pebin, 59, 9 ; 60, 9 ; Grynn, 245, 3.
63, 18; 65, 12. Gusc ab Atheu, 107, 8.

Gogigwc, 103, 10. Gwadyn Odyeith, 110, 21, 24.

Gogigwr, 138, 25. Gwadyn Ossol, 110, 20, 22.
Gogled,Y., 104,2; 109, 4; 134, Gwaedan m. Kynvelyn, 112, 5..
14, 29; 141,27; 193, i 209, ; Gwaeth, 112, 3; 125, 17.
14; 300, 27; 308, 3, 19. Gwaethav oil, 112, 3 125, 17.
;

Gogov yr Adanc, 224, 226. Gwaekrym Herwuden, 304, 30.

Gogyvwlch, 245, 4. Gwaew Lliueit, 232, 30.
Goleudyd m. Anlawd Wledic, Gwaew Rud Y. P., Tri, 306, 7.
100-101 106, 8; 116, n.
; Gwaew, Tri, 111, 28; 125, 12.
Golydan Vard, 301, 20; 304, 4; Gwal-as or -es, 40, 16 41, 26. ;

308, 25. Gwalchmei ab Gwyar, 112, 8;

Gorascwrn m. Nerth, 112, 4. 114, 16; 159, 19; 179; 181
Goreu ab Kustenin, 127; 140, 24; -182; 194, 13; 212-214; 219;
142, 20,30; 159, 23; 246, 20; 220; 232-236; 242-244; 246,
265, 14; 300, 6; 306, 18. 5; 261, 10 265, ii
; 266, 29; ;

Gorcorn, see Kaer Gorcorn. 284-286.

Gorgyrn, see Kaer Gorgyrn. Gwalhauet ab Gwyar, 112, 8.
Gormant ab Ricca, 107, 7, 30. Gwall ab Dissyuyndawt, 303, 23.
gormes, 97 99, 10. ;
Gwall ab Gwyar, 302, 28.
Gormes, Teir, 94 99, 19 ; 308,;
8. Gwallawc ab Llennawc 261, 9;
Gorsed Arberth, 8-10; 46, 15; 304, 8.
50, 7 ; 55, 2, 3. Gwallgoyc, 109, 24.
gorsed, (in Ireland 32, i); 166. Gwanar ab Lliaw, 298, 12. [25.
Gorwenn Gwen, Teir, 111, 27; Gware Gwallt Euryn, 111,7; * 34
125, ii. [18. Gwarth Y. P., Trywyr, 298, 19.
Gosgord Advwyn Y. P., Teir, 302, Gwarthegyt ab Kaw, 138, 10, 18 ;
Govan Gwann, 111, 28; 125, 12. 148, 24; 159, 18.
Gwas Gwineu, 201 216-217. ; Gwenwynnwyn ab Naz> Gyssevin,
Gwas Melyn, 201 216-217 ; ; 107,3; 108,30; 159, 22; 303,
Gwasgwyn, 298, 16. [242. 12.
Gwauan, 144, 3. Gwernabwy, see Eryr.
Gwawl ab Klut, 1 2-1 6 57, 13,15. ;
Gwern ab Matholwch, 33, 30;
Gwawrdur Kyrvach, 106, 28. 37-39.
Gweir ab Gwestel or Gwystyl, 159, govern gwngwch viwch V. Tyll-
26 ; 303, 4. cf. Geneir. yon, 39, 19.
Gweir ab Gweiryoed, 306, 12. Gwers or Gwres ab Reget, 158,
Gweir ab Kadellin Tal Aryant, 28; 159,5. [20.
110, 10. Gwerthevyr Vendigeit, 300, 16,
Gweir Baladyr Hir, 110, n. Gwerthrynyawn, Kastell, 299, 2.
Gweir Dathar Wenidawc, 110, 9. Gweuyl ab Gwestat, 111, 17.
112, 25. Gwgawn or Gwgon Gledyvrud,
Gweir Gwrhyt Ennwir, 110, i o. 159, 4 ; 304, 26, 27; 306, 30.
Gweir Gwrhyt Vawr, 265, 15. Gwgon Gwron ab Peredur ab
Gweith, see Badon, Bangor,Digoll, Eliffer, 304, 20, 25.
Kamlan. Gwiawn ab Kyndyrwyn, 304, 28.
Gwelwgan Gohoewgein march Gwiawn Lygat Kath, 112, 15.
Keredic, 307, 3. Gwibei Drahawc, 304, 18.
Gwenn, see Arthur's Mantle. Gwidon Ordu m. y Widon Or-
Gwenn-Alarch m. Kynnwyl Kan- wenn, 123, 6; 141-142.
hwch, 112, 25. Gwidolwyn Gorr, 123, n.
Gwenn Benn Dragon, 306, 14. Gwidon,-ot Kaerloyw, 210; 211,
Gwennabwy m. Kaw, 109, 7. 5; 242, 28; 243.
Gwendoleu ab Keidyaw, 301, 10; Gwiffert Petit, 281-283; 290-
303, 24 305, 10.; 293; 295.
Gwenhwyach, 112, 23. Gwilenhin b. Ffrcinc, 110, 14;
Gwenhwyvach, 301, 18. 124, 28; 139,5.
Gwenhwyvar gwreic Arthur, 105, Gwilim ab Rwyv Freinc, 159, 23 ;
30; 111, 23; 112, 22; 162, 265, 13.
4; 164, 19; 170, 13; 197; Gwillwr, 210, 24.
199; 219, 16; 244; 246-249; Gwiner, 304, 30.
253; 256; 256; 258-265; Gwineu Gwdwc Hir, 307, i.
286; 301, 19, 24. Gwittart ab b. Iw., 110, 15.
Gwenhwyvar's Squires, see Ysku- Gwlat yr Hav, 136, 20.
dyd Yskyrwyn.
; [12. Gwlgawt Gogodin, 122, 10.
Gwenhwyvar m. Gwythur, 302. Gwlwlyd Wineu, 121, 6.
Gwenhwyvar m. Gwryt Gwent, Gwlydyn Saer, see Glwydyn S.

302, ii. Gwr Du, see Du.

Gwenhwyvar m. Ocuran, 302, 13. Gwr Gwynllwyt, 235, 7, &c.
Gwenllian Dec, 113, i. Gwr Gwynllwyt o'r Dol 202, 203.
Gwent is Koet, 20, 7 307, 26. ;
Gwr Gwynllwyt o'r Llyn, 200-202.
Gwennwledyr m. Waledur Kyr- Gwr Hir, see Kei.
uach, 112, 28. Gwr Koch, 145, 27.
Gwennwynwyn ab Lliaw, 298, 12. Gwr Llwyt Kloff, 242, 16, &c.
328
Gwr Llwyt o'r Dyffryn Crwn, 216;
217; 218. [179.
GwrMelyn, 32; 164; 165; 171;
Gwr o'r Llech, 242.
Gwr Pengrych Koch, 231, 21.
Gwrach, 101 145, see Gwidon.
; Gwydyr Drwm, 306, 6.
Gwraged Arthur, Teir, 112, i.
Gwrbothu Hen, 109, i ; 140, 10.
Gwrbrith march Raawt, 307, 4.
Gwrdiual ab Ebrei, 109, 5.
Gwrdnei Lygeit Kath, 245, 4.
Gwrei G. I., see Gwrhyr G. I.
Gwreic, Arthur, Teir Karedic, 302,
Gwreic Veinlas, 145, 28. [13.
Gwreic y Melinyd, 229, 230, 231.
Gwri Walk E., see Pryderi, 21-24.
Gwrgi, 301, 6; 305, 16.
Gwrgi Garwlwyt, 303, 20.
Gwrgi Gwastra, 64, 5.
Gwrgi Seueri, 134, 28.
Gwrgwst Lethvm, 134, 9.
Gwrhyr Gwalstawt leithoed, 112,
9; 114-116; 126, 12; 129-
131; 137; 160, i ; 265, 17.
Gwrhyr Gwarthecvras, 106, 26.
Gwrhyt Gwyr, 140, 16; 219, 27.
Gwrnach Gawr, 125-128.
Gwrvan Gwallt Auwyn, 110, 14.
Gwrveichyat Y. P., Tri, 307, 7.
Gwrvorwyn Y. P., Teir, 302, 15.
Gwrtheyrn Gwrtheneu, 298, 24;
299, i ; 300, 19.
Gwrthtir Ardudwy, 74, 2.
Gwrthtir Uffern, 106, 28 ; 123, 7;
141, 26.
Gwryat ab Gwryan, 308, 19.
Gwryt Gwent, 302, n.
Gwy, 299, 2. see Aber G.
Gwydar ab Run, 302, 25.
Gwydawc ab Menestyr, 110, 3.
Gwydel Vonllwm, deu, 40, i.
Gwydneu Astrus, 111, 8.
Gwydneu Garanhir, 122, 4.
Gwydre ab Arthur, 138, 21.
Gwydre ab Llwydeu, 109, 7.
Gwydbwyll, Chware, 84-88 ;
153
-158; 220,30; 236, 16; 240,
7. see klawr gwydbwyll.
Gwydrut, 111, 8.
Gwydyon ab Don, 59-65; 68-73;
77-79; 302, 22; 308, 17.
Gwylathyr, see Karn G.
Gwyl m. Endawt, 302, 15.
Gwyllennhin, see Gwilhenin.
Gwynn ab Ermit, 107, 28.
Gwynn ab Esni, 106, 20.
Gwynn ab Nud, 106, 21 ; 113, 5;
124, 23, 26; 134; 139, 7;
141, 28; 142, 8. [26.
Gwynn ab Nwyvre, 106, 20 107, ;
Gwynn abT.abN., 139 i; 266,14.
Gwynn Da Gyved, 301, i.
Gwynn Da Reimat, 301, i.
Gwynn Gloyw, 44, 21.
Gwynn Gohoyw, 25, 16.
Gwynn Gotyvron, 110, 9.
Gwynn Hen, 40, 9.
Gwynn Hyuar, 110, 17.
Gwynn Llogell, 265, 16.
Gwynn Mygdwn march Gwedw,
^124 5; 134, 23; 140,2 4
.
Gwynn Penngech, 153, 10.
Gwyned, 59, i ; 60, 13 ; 62, 30;
63, 25; 64, 19; 65, 9; 77,
28; 79, 14, 20; 81, ii ; 302,
8 ; 308, 20.
Gwyngat ab Kaw, 107, 17.
Gwyngelli, 140, 29.
Gwynvrynn, 40, n ; 42, 26; 44,
2 ; 300, 12, 23.
Gwyr Denmark, 151, 21 ; 160, 6.
Gwyr Groec, 160, 6.
Gwyr Gwyned, 64, 19 ; 65, i.
Gwyr Iwerdon, 136, 27.
Gwyr Kaer Dathal, 107, 13.
Gwyr Kernyw, 267.
Gwyr Llychlyn, 151, 13 ; 160, 6.
Gwyr Llydaw, 140, 9.
Gwyr Powys, 144, 16.
Gwyr Ruvein, 89, 23 90 ; ;
298-
299; 302, 30.
 329

Gwyr y Deheu, 63-65. Heveyd Hir, 29, 17 30, 9 35, ; ;

8.

Gwyr Y. P., 89,20 90,29; 167, ; Heyngyst, 303, i.

27; 158, 24; 298. Hir Amren, 111, 16; 142, 10.
gwys, 139, 23. Hir Atrwm, 110, 27.
Gwystyl ab 109, 6. ,
Hir Eidyl, 111, 16 142, 10. ;

Gwythawc Gwyr, 107, 6. Hir Erwm, 110, 27.

Gwythyr ab Greidawl, 106, 16; Hir Peissawc b. Llydaw, 140, 9.
113, 4; 132, 17; 134; 141, hobeu, 60, 18.
28; 142, 8. Hors, 303, i.
Gwythwr Y. P.. Tri, 303, 27. Howel ab Emyr Llydaw, 159, 22 ;

Gyrthmwl Wledic, 160, 4. 232, 10 265, 13.

;

Howel ab leuav, 302, 7.

Hadwry, see Kadwry. Hualo eur Y. P., Tri, 305, 22.
Haearnwed Vradawc, 304, 17. Huandaw, 103, 9 138, 25. ;

Hael Y. P., Tri, 304, 12. Huarwar ab Avlawn, 111, 3. [9.

Hardlech, 26, 3 ; 26, 4 ; 40, 12 ;
Hueil ab Raw, 107, 21 109, 8, ;

41, I, 17; 43, 17. Hunabwy ab Gwryon, 110, 8.

Havgan, 3, i ; 5. Hut Y. P., Teir Priv, 302, 21.
Havren, 140; 141,4; 146, 21 ; Hwyrdydwc, 111, 30; 125, 14.
148, 20; 151 ; 266; 308. Hychen, 307, 24.
Hawrda ab K. V. see Kawrdav. Hychtwn Hir, 67, 8, 22.
Hawyd, see Kaer Hawyd. Hydwn, 66, 26 67, 22. ; [i, 4.
Hawystyl Drahawc, 304, 29. Hygwyd, 136, 8 141, 29 ; ; 142,
Heiden ab Euengat, 303, 30. Hyveid ab Bleidic, 308, 20.
Heilyn ab Gwynn Hen, 40, 8 ; Hyveid Unllen, 107, 29 ; 159, n,
42, 14. 25. see Heveyd.
Heilyn Goch ab Kadwgan, 146, 7.
Heirua, see Aerva. lago, 302, 8.
Heled, 306, 4. larll Bychan or leuanc nei Ynywl
Hen Gedymdeith, 109, 24. see Kaer Dyff.
Hen Groen march K. S. 108, n. larll Trist, Y, 188-189.
Hen Wrach, see Gwrach. larllaeth y Gogled, 193, i.
Hen Wyneb, 109, 23. larlles Wedw, 183-185.
Henbetestyr ab Erim, 108. larlles y Ffynnawn, 176-178;
Henbrien, 304, 14. 182; 183; 187; 191-192.
Heneidwn Lien, see Hyveid U. larlles y Kampeu, 223; 227.
Henfford, 47, 12, 20. lason ab E,son, 297, 5.
Henvelen, 42, 17. Idawc Kord Prydein ab Mynyo,
Henveleu, 40, 17. 146-152 158-160.
;

Henwas Adeinawc ab Erim, 108, Idic ab Anarawc Wallt Grwn, 29,

12, 16; 109, 23. cf. Annwas. 16 ; 35, 8.
Hennwen, 307, 20. Idon ab Ner, 308, 26.
Hettwn Tal Aryant, 112, 7. leuav, 302, 4, 8. [14.
Heveyd ab Don, 59, 1 3. Indec m. Arwy Hir, 112, 30; 302,
Heveyd Hen, 12, 20; 16; 17; India, 224, 28.
57, 1 6, see Hyveid; Llys. India Vawr, 104, 14.
330

India Vechan, 104, 15. 6, 16; 65, 7; 69, 27; 74, 5,

lona b. Ffreinc, 107, 10. 6; 79, 13; 107, 13.
lorwoerth ab Maredud, 144. [22. Kaer Dawri, 309, 13.
Iskawin ab Panon, 108, 3 ; 138, Kaer Dyff, 250; 260, n.
Iskouan Hael, 108, 3 138, 19. ;
Kaer Dyff, larll, 252-257.
Isperyr Ewingath, 106, 26. Kaer Evrawc, 309, n.
lulius, 298, 21. Kaer Gei, 309, 12.
lustic ab Kaw, 107, 15. Kaer Gent, 309, n.
Iwerdon, 26-28 31-43 89, 3
; ; ; Kaer Glini, 128, 20.
104,3; 110, 15,20; 122, 19, Kaer Golin, 309, 12.
28; 124, ii 134-136; 139,
;
Kaer Gorcon, 309, 15.
18. Kaer Gorgyrn, 309, 15.
Kaer Gradawc, 309, 17.
Kachamwri or Kacmwri or Kaer Grant, 309, 13.
Kacymwri, 111, n; 136, 9; Kaer Greu, 305, 17.
140, 28; 141-142. Kaer Hawyd, 309, 10.
Kadavel ab Kynvedw, 308, 20. Kaer [Hull, 50-52.
Kadeir Vaxen, 89, 13. Kaer or Kastell larlles y Ffyn-
Kado Hen, 297, 7. nawn, 172; 173; 176; 182,
Kado o Brydein, 123, I. 29.
Kadwaladyr Vendigeit, 301, 21; Kaer Kusrad, 309, 15.
305, 23. Kaer Kynoeth, 305, 18.
Kadwallawn, 308, 21. Kaer Lirion, 309, 12.
Kadwallawn ab Beli, 299, 8. Kaer Lleon, 309, 15.
Kadwallawn Law Hir, 305, 3, 9. Kaer Llion ar Wysc, 89, 10, 29 ;

Kadwallawn Vendigeit ab Katvan, 162, i 183; 215, 10, n; 220,

;

300, 10 ; 302, 4; 306, 29. 24; 232; 236, 7; 244; 249, 30;
Kadwgawn Vras, 145, 6, 7. [29. 263, 23; 299, 6; 309, 17.
Kadwr, larll Kernyw, 152 ; 159, Kaer Loyw, 131, 9, 27 ; 210, 15 ;
Kadwry ab Gwryon, 265, 18. 242, 243; 309, 12.
Kadyrieith ab Porthawr Gandwy, Kaer Lud, 93. 14.
246, 18; 258, 15; 286,24, 27. Kaer Lundein, 93, 15 ; 309, n.
Kadyrieith ab Seidi, 160 303, 14. ;
Kaer Lwytkoet, 309, 14.
Kae Nywl, Y, 291 ; 293-294. Kaer Lyssydit, 309, 16.
Kaer, 30 Priv, 297, 18. Kaer Lyr, 309, 10.
Kaer, 33 Priv, 309, 9. Kaer Mygeid, 309, 16.
Kaer Aber Sein, 88, 20. Kaer Nerthach, 104, 18 ; 106, 28.
Kaer Alclut, 309, 10. Kaer Nevenhyr, 104, 22.
Kaer Anoeth, 104, 22; 306, 14. Kaer Oeth, 104, 22 ; 306, 13.
Kaer Aranrot, 69-72. Kaer R., see Ruvein.
Kaer Asse, 104, 13. Kaer Se, 104, 13.
Kaer Baris, 109, 28. Kaer Seint yn Arvon, 34, 23.
Kaer Beris, 309, 17. Kaer Selemion, 309, 16.
Kaer Brythach, 104, 1 8. Kaer Siri,309, 13.
Kaer Brythwch, 104, 1 8. Kaer Vadon, see Badon.
Kaer Dath- yl or -al, 59, 1 1 ; 63, Kaer Vyrdin, 89; 309, 14.

Kaer Urnas, 309, 16.
Kaer Weir, 309, 17.
Kaer Went, 309, 13.
Kaer Widawl Wir, 309, 18.
Kaer Wynt, 309, 13.
Kaer Wyrangon, 309, n.
Kaer yn Arvon, 89, 6 309. 14. ;
Kaer yr Enryvectodeu, 236, 30 ;
237; 239, 27 240; 243. ;
Kaer Ysbidinongyl, 240, 18, 23;
242, 24.
Kaer Yspadaden Penn Kawr, 115,
19; 118-119; 120; 126-127;
143.
Kalam m. Idon ab Ner,
Kalan lonawr, 103, 8.
Kalan Mei, 20 94, 22 ; ; 113, 5
134, 19.
Kalch Llasar, 47, 16.
Kail, 111, 29; 125, 13. j^Nant.
Kalcas ab Kaw, 107, 20.
Kaletvwlch, 105, 28; 136, n.
Kamlan, 108; 110, 18; 147;
299, 27; 301, 20; 303, 3;
305, 21.
Kampeu, see larlles.
Kanhastyr Kanllaw, 106, 30
Kantrev Dinodig, 73, 29.
Kantrev Prydein, 123, i.
Kantrev Ros, 62, 28.
Kantrevi 1, 2;
Dyvet,13, 30;
25, 9; 44-46. 57; 59, 4.
Kantrevi Keredigyawn, 25, 12;
59,5.
Kantrevi Morganhwc, 59, 4.
Kantrevi Seissyllwch, 25, 13. [9.
Kantrevi yn y Deheu, 59, 2 ; 63,
Kantrevi Ystrat Tywi, 26, ;
59,5.
Karadawc, 308, 14.
Karadawc ab Bran, 35; 41, 6, 9.
Karadawc Vreichuras ab Llyr
Marwi, 150, 30 ; 169, 19 ; 261,
9 J 306, 23.
Karcharawr Y. P., Tri Goruchel,
300, i ; 306, to.
331
Karn Gwylathyr, 132, 30.
Karnavlawc, 306, 27. [29.
Karnedyr ab Gouyhyon Hen, 108,
Karnwenhan, 105, 30; 142, 16.
Karw Purwyn, 245-246; 258;
263.
Karw Redynure, 129, 20, &c.
Karw Un-corn, Y, 241 ; 242, 25.
Kas ab Saidi, 110, 14.
Kasnar Wledic, 25, 1 7.
Kasswallawc ab Beli, 308, 15.
Kaswallawn ab Beli, 41 ; 45, 27,
29; 46, 7; 48, 17; 93, 2;
298; 306, 22. see Kadwallawn.
308, 26. kastell syberw, 233, 9.
Kat K. see Kamlan.
;
Katcor ab Gorolwyn, 306, 5.
Katraeth, 302, 19.
Kath Paluc, 308.
Kavall, 111, 30; 125, 14; 135,
3, 10 ; 138, 12; 258, 9.
Kaw o Brydein, 136; 142.
Kawr o'r Mynyd, 189-190.
Kawrdav ab Kradawc, 160, 4;
302, 26.
[28. Kedernit Gwyned, 62, 30; 63, 25.
; 123, Kei ab Kyner (Y Gwr Hir), 105;
106, 15; 109, 14; 110, 4,5;
113-117; 126-134; 152; 160,
28; 162-166; 168-170; 180;
181; 197-200; 204; 205; 212-
215; 219; 265, 19; 284; 303,
4 ; 307. see Kaer Gei.
Kei's horse, 307, i.
Keirawc, see Aber K.
Kelein Y. P., Tri eur, 116; 305, i.
Keli, 110, 18.
n Kelin ab Kaw, 107, 16.
Kelliwic, 109, 10 ; 112, 15; 133,
23 135, 12 141, 22 ; 301, 23.
; ;
Kelydon Wledic, 100, i 106, ; 8.
Kent, 45, 28. see Kaer Gent.
Kennadeu Arthur, 129-131.
Kennadeu Erbin, 263-265.
Kenuerchyn, 192, 20, 21.
Kerdin, see Forth.
Keredic ab Gwallawc, 307, 4. Koranneit, 94, 18; 96; 97, 24,
Keredigyawn, 25, 12; 59, 5 60, ; korn evyd, 96. [27.
30: 62, 20; 140, 4; 301,13; Kors or Kwrs Kant Ewin, 106,
302, 7. 30; 123, 26; 134, 24.
Keri, 62, 33. Korsica, Ynyssed, 104, 17. [5.
Kernyw, 40, 18; 41, 30; 42, 17; Korvan march meibonEliffer,301,
104, i ; 108, i ; 109, 10; 110, Korvil Bervach, 106, 20.
17; 140; 141 ; 152; 160,29; Kradawc, see Karadawc.
263, 28; 264, 23; 301, 23; Kradawc ab laen, 107, 13.
307, 20, 24; 308, 25. Kreidylat m. Llud Llaw Ereint,
Kerric y Gwydyl, 305, 5. 113, 2; 134, 4.
Kerwyn, see Kwm. Kreu, see Kaer Greu.
Kessar, Ul, 298, 21 ; 302, 30. Kreuwyryon, 63, 4.
Kessaryeit, 298, 15. Kristinobyl Vawr, 229, 9.
Kethtrwm Offeirat, 112, 10. krofft, 52-54.
Keugan Peillyawc, 305, i.
krogi lleidyr, 55, 56.
Kevyn Digoll, 151, 3. Kroglith, Gwener y, 236, 13.
Kevyn Klutno, 71, 25. Kruc Galarus, 222-225 ; 227.
Ki, Tri, 111, 29. Kryd, see Eurgryd.
KibVaen, 116, 27. Krynweissat,Trydyd,98,i3.?Kyn-
Kicva m. Gwynn Gohoyw ab weissat.
Gloyw Walk Lydan ab K. W., Kuall, 111, 30; 125, 13.
25, 16; 44, 20; 45, 14; 51, Kuan KwmKawlwyt, 130, 3.
17; 52, 19; 53. 22; 54-55. Kubert ab Daere, 106, 18.
Kilgwri, see Mwyalch K. Kud, Tri Anvat, 300, 19, see Dat-
Kilyd ab Kelydon W., 100-102. kud. [10.
Kilyd Kanhastyr, 106, 29; 123, Kud Y. P., Tri Mat, 42, 26 ; 300,
Klas, 298, 8.
[29. Kueli, 110, 18. [n.
Klas Myrdin, 309, 2. Kuch, Glynn, 1, 5, 8 ; 6, 7 ; 307,
klawr gwydbwyll, 235, 16; 240, Kulhwch ab Kilyd, 100-103;
241, 242. 105-107; 113; 115,28; 116-
Kledyv Wrnach Gawr, 125-128. 125; 132, 26; 135, 9; 142-
Kleis, see Forth K. 143.
Kleis ab Merin, 104, 19. Kulvanawyt ab Goryon, 109, 2.
Klust ab Klustveinat, 1 12, 10; 245, Kusrad, see Kaer Kusrad.
Klutno, 71, 25. [6. Kustennin ab Dyvnedic, 115, 20.
Knychwr ab Nes, 106, 18. Kustennin ab Elen, 299, 13.
Koch ab Kaw, 107, 18. Kustennin Heussawr, 116, 17;
Koet Alun, 63, 27. 119, 2.

Kolin, see Kaer Golin. [18. Kustennin Vendigeit, 299, 9.

Koll ab Kollvrewy, 302, 24 ; 307, Kustennin Vychan ab Kus. Ven-
Konnyn ab Kaw, 107, 16. digeit, 298, 27.
Korr, 248-250 ;
252-255 ;
259 ;
Kwm Kawlwyd, 130, 3, &c.
260; 265. Kwm Kerwyn, 138, 16.
Korr a'r Gorres, Y, 197-200; Kwrs, see Kors Kant Ewin.
204; 214; 215. Kyhoret eil Kynan, 306, 25.

Kyledyr Wyllt ab Nwython, 134;
141, 3-
saethu, 108, 26; 164;
kylleill,
171; 179; 216, 10.
Kymry, 34; 137, 28; 281, 23;
303, 21 ; 308, 14, 22.
Kynan abEudav, 88, 23 ; 90, 17,
21 ; 91, 22, 30; 92, 4
Kynan Garwyn 306, 25. [n.
Kyndelic Ky varwyd, 106,17; 1 1 4
Kyndrwyn ab Ermit, 107, 28.
Kynedyr Wyllt ab Hettwn Gla-
vyrawc, 124, 19. Cf.
Kynghor Y. P.,Tri Anvat, 302, 29.
Kynhaval ab Argat, 303, 15.
Kynlas ab Kynan, 139, 4.
Kynlleith, 145, 7.
Kynnwric Vrychgoch, 145,
Kynnwyl Sant, 108, 9.
Kynoeth, see Kaer Kynoeth.
Kynon ab Klydno, 162-172;
179-180.
Kynvael or Kynwael, 74, 15 76,
28; 79, 24; 80, 25; 81,7.
Kynvelyn Drwsgyl, 301, 10 ; 304,
Kynwas ab Kaw, 107, 19. ("n.
KynwasKurvagyl, 106,26; 138,4-
Kynweissat, Seith, 35, 12.
Kynweissyeit Y. P., Tri, 302, 25.
Kyuedyr Wyllt ab Hettwn Tal
Aryant, 112, 7.
Kyverthwch, see Riw K.
Kyvlavan, Teir Mat, 303.
Kyvwlch, 111, 26; 125, 9.
Kynyr Keinvarvawc, 109, 13.
Limwris, larll, 288-290.
Lotor, 104, 14.
Lunet, 173-177; 187; 188; 190.
Lwndrys, 93, 16.
Llacheu ab Arthur, 159, 28
Llaes-gymyn or-kenym, 103, 10;
138, 27; 245, 4.
Llamrei kassec Arthur,
142, 14.
333
Llan Veir, 308, 4.
Llan Silin, 302, 2.
Llara ab Kasnat Wledic, 160, 2.
Llary ab Kasnar Wledic, 107, 23.
Llary ab Yryv, 301, 15.
llannerch, 1 166; 167; 169;
;
171; 195-196; 204; 209; 287,
.
15; 293.
Llashar ab Llaesar Llaesgygwyd,
> 35, 10.
Llasar Llaesgygwyd, 47, 15, 18.
Llassar Llaesgyvnewit, 31, 23.
Kyuedyr. Llawwrodet Varvawc, 108, i.
Llawwroded Vary va we, 159, 29.
Llawr eil Erw, 107, 25.
Llech Echymeint, 300, 4 306, 16. ;
Llech Elidyr, 300, 27, 28.
5. Llech Gronw, 81, 8.
Llech Las, Y, 147, 30.
Llemennic, 306, 4. [n.
Llenlleawc Wydel, 110, 13; 136,
Llenuleawc Wydel, 109, 2.
;
Lies Amher : Ruv : 299.
Lieu Llaw Gyffes, 68-81 ; 303, 6 ;
305, 16; 306, 23; 308, 17.
Lleuelys ab Beli Mawr, 93-99.
Llew LI. G., see Lieu ; Nant.
Llew, 186-192; 215,216.
Llewei m. Seitwed, 302, 16.
Lleyn Erythlyn, 302, 20 ; 305, 7.
Lli, 35, 17.
Lliaw ab Nwyvre, 298, 12.
Llinon, 36, 16, 17.
Llirion, see Kaer L.
see
Lliwan, Llynn. [110, 12.
Lloch Llaw Wynnyawc, 107, 2;
Lloeg-yr or -er, 45, 28; 47, n,
12; 49, 13; 52, 3,5; 55, 10 ;
144, 14; 270; 303, 23; 304,
[28. 29 ; 308, 10, 23.
Llofuan Llaw Divro, 303, 28. [29.
; 302, Llongat Grwm Vargot Eidin, 303,
Llouyon, 307, 28, 30.
Lluagor, 306, 23.
135, 4; Lluber Beuthach, 106, 19.
Lluchet, 112, 2; 125, 1 6.
334
Llud ab Beli Mawr, 93-99
Llud Llaw Ereint, 131, 19.
Llud Llurugawc, 308, 13.
Llud, see Kaer Lud.
Llundein, 26, 2; 40, n, 20; 41,
6; 42, 23,25; 44, 3, 4; 93;
300, 12. see Kaer Lundein.
Lluyd march Alser, 307, 2.
Llwch Ewin, 139, 27.
Lhvch LI. W., see Lloch.
Llwch Tawy, 140, i.
Llwybyr ab Kaw, 107, 18.
Llwydawc Govynnyat, 139-140.
LlwydeuabKelcoet,110,8; 136, 16.
Llwydeu ab Nwython, 109, 6.
Llwyr ab Llwyryon, 121, 29.
Llwyrdydwc, 112, i 125, 15.
;
Llwyt ab Kilcoet, 57, 12.
Llwytkoet, see Kaer Lwytkoet.
Llychwr, 139, 10.
Llychlyn, 104, 16; 151, 13; 160,
6; 297-298.
Llydaw, 92, 7; 107, 24; 134, 25;
136, 20; 140, 9; 298, 29.
Llygatrud Emys, 108, 30; 140, 10.
Llynghes Gyniweir Y. P.,
301, 14.
Llynghesswr Y. P., Tri, 303, 10.
Llynn Lliwan, 140, 25.
Llynn Llyw, 130, 23; 131, 4.
Llynn y Morynyon, 79, 27.
Llynn y Peir, 32, i.
Llyr Lledyeith, 300; 306, 10.
Llyr, see Kaer Lyr.
Llys Arthur, 103-104 ; 128, ;
152,6; 162,6; 177; 178; 187;
191-195; 197-205; 214; 215;
218-220; 234; 238; 242;
256-258; 261-268; 301, 22.
Llys Arthur, Tri Anvodawc, 306.
Llys Arthur, Tri Anwyl, 308, 10.
Llys Arthur, Tri Chatvarchawc,
308, 10. [306, 3.
Llys Arthur, Tri Thrwydedawc,
Llys Brenhin y Diodeiveint, 223.
Llys Heueyd Hen, 12 14; 57, 16.
; Manaw, 309, 7.
; 300, Llys larlles y Kampen, 226-7.
[15. Llys Medrawt, 301, 27.
Llys Owein, 292, i.
Llys Pryderi, 61.
Llys y Brenhin Kloff, 232, 29.
Llys y Gwidonot, 211, 5.
Llys Yspadaden, see Kaer Ysp :
Llysgatrud, see Llygatrud.
Llyssydit, see Kaer L.
llythyr bygwth, 89, 27.
Llythyr Maxen, 90, 3.
Llyw, see Llynn Llyw.
Llywarch Hen, 304, 20; 306, 4.
Mab Alun D., see Dyvyr.
Mab Beli, 304, 5.
mab eillt, 77, 30.
Mab Gwryon, 106, 25.
Mab Saidi, 106, 25.
Mabon ab Dewengen, 306, 6.
Mabon ab Mellt, 134, 25 135, i. ;
Mabon ab Modron, 124; 128-
132; 140, 23; 141, i ; 159,
24; 300, 2 ; 306, n.
Mabsant ab Kaw, 107, 17.
Teir, Mackwy Mut, i.e. Peredur, 220, 14.
Madawc ab Brwyn, 305, i.
Madawc ab Maredud, 144.
Madawc ab Run, 304, 28.
Madawc ab Teithyon, 139, i.
Madawc ab Twr Gadarn, 246.
Mael ab Roycol, 107, 5.
Maelawr, see Riw Vaelawr.
Maelgwn, 305, 23 308, 27. ;
n maen, 149; 173; 222; 224; 226;
228; 230.
Maen Du, 308.
Maen Tyvyawc, 64, 26.
Maenawr Koet Alun, 63, 27. [i.
Maenawr Pennard, 63, 26 78, ;
Maer, see Dyvneint Kernyw ; ;
Odgar. [19.
Maes Argyngroec, 146, 20; 148,
Maes Gwenith, 307, 26.
Maehvys ab Baedan, 106, 17.
 335

Manawydan ab Llyr, 26 ; 28 ; Melyngan Gamre, 306, 22.

30; 38-41; 44-58; 107, 23; Menei, see Aber.
140, 28; 304, 20. Menw ab Teirgwaed, 107, 7, 26 ;

Manawydan ab Llud, 308, 16. 114, 19; 115, u ; 119, 13;

manec, 54; 115 ; 116. 135; 140,25; 160,3; 802,23.
March ab Meirch-awn or -yon, Merch, larll Ragyw, 181, 16.
151, 14; 159, 18; 303, n ; Merched Eur Dyrchogyon, 112,
march koch, 226, 18.
[307. Merched, Teir, 112, 3. [21.
March, Y. P., Tri Anreith, 306, meredic, 115, 18 ; 126, 6.
27. [2. Messur y Peir, 136, 17.
March Y. Tri Gorderch, 307,
P., Meudwy, 211, 9.
March Y. Tri Phenn, 307, 5.
P., Meed, 308, 13.
March Y.P., Tri Phriv, 306, 24. Mil Du abDucum, 104, 20.
March Y. P., Tri Rodedic, 306, Milwyr Y. P., 128, 18; 131 ;

21. 133, 28; 140, 14.

Marchawc y Ffynawn, 168-169; moch, 60-65; 112; 136; 137;
172; 174. 139; 307.
Marchawc y Kae Nywl, 294. Mochdrev, 62.
Marchlwyth Y. P., Tri, 300, 25. Mochnant, 62, 27.
Math ab Mathonwy, 50; 59; 60; modrwy, 116; 117; 149, n;
63-68 ; 73 ; 74, 5 ; 77 ; 79 ; 173, 12; 183, 14; 196; 197;
302, 21. 218, 27; 219, i 234, 26, 29. ;

Matholwch Wydel b. Iwerdon, Moelure, 145, 6.

27-37; 42, 13; 301, 17. Mon, 87, 13 ; 300, 28 ; 305, 5 ;

Mathuthauar, 297, 17. 308 309, 7.

;

Mawdwy, 145, 6. Mor 8.

Groec, 298,
Maxen Wledic, 82-92 298, 9.; Mor Iwerdon, 89, 3 139, ; 17.
Mederei Badellvawr, 302, 17. Mor Rud, 89, 3.
Medrawt, 147; 299; 301,22; Mor Terwyn, 110, 12.
303, Llys M.
3, see Mordav Hael ab Servan, 304, 13.
Medyr ab Methredyd, 112, 13. Mordwyt Tyllyon, 39, 18, 19.
Meibon Gwawrdur Kyruach, 106, Moren ab laen, 107, 12.
meibon eillon, 308, 18. [28. Moren M. see Moryen.
Meibon Eliffer, 301, 5. Morgan Mwynvawr, 303, 7.
Meibon Grythmwl W., 301, u. Morganhwc, 59, 4 71, 30. ;

Meibon Llwch Llaw W., 110, 12. Morgant Hael, 109, 5.

Meibon Paluc, 308, 6. Morgant Tut, 261; 286-287.
Meigen, 302, 2. Morvran eil Tegit, 108, 4 159, ;

Meilic ab Raw, 107, 18. 30 ; 304, 26.

Meinlas, 306, 21. see Pwylh M. Morwyn Bengrech Du, 232-233;
Meirch, Tri, 111, 30. 236, 6 ; 240-242.
Mel Ynys, Y, 309, 3. Morwyn, Teir, 112, 4.
Melenryt, Y, 64, 8, 26. Morvud m. Uryen Reget, 112, 30.
melineu, 228, 229. MoryenManawc, 106, 23; 159,28.
Melinyd, 228-231. Mul Melyn, 232, 12.
Melyn Gwannwyn, 121, 9. Mur y Kastell, 74, i ; 79, 21.
336

Muryel, 40, 8. Ondyaw ab Duk Bwrgwin, 265,

Mwyalch Kilgwri, 129, 8, u. 12 ; 267, 28.
Mygdvvn march G. see Gwynn M. Openn ? see Penn.

Mygeid, see Kaer Mygeid. Osla or Ossa Gyllellvawr, 109, 28 ;

Mynach Nawmon, 301, i. 140, 27; 141, n; 150, 24;

Mynachesseu, Y, 206, 207. 159, 12; 160, 21.
Myngan, 302, 2. Ovan ab Kaw, 107, 16.
Mynneu, 299, 17. Owein ab Maxen, 302, 26.
Mynogan, 26, 9. Owein ab Nud, 261, 10.
Mynyd Amanw, 139, 20. Owein ab Uryen, 153-159; 162
Mynydawc, 302, 18. -163; 170-192; 194; 199;
Mynyw, 138, 2. 205, 3; 220; 232, 9; 300, 7;
Myr, 110, 6; cf.
Trachmyr. 306, 8, 28.
Owein Gwyned, 302, 7.
Nadolic, 164, 20; 244, 3. Owein larll, 292 ; 293 ; 295.
Nant Kail, 63, 30.
Nant y Llew, 78, 20. Palvawt Branwen, 43, 13, 16.
Nawmon, 301, i. Palvawt, Teir Gwith, 301, 1 6.
Neb ab Kaw, 107, 20. Palvawt, Tryded Anvat, 43, 14.
Neges o Bowys, Teir, 302, i. Paluc, 308.
Neol Kynn Kroc, 113, 6. [25. Panawr Pen Bagat, 110, 16.
Nerth ab Kedarn, 107, 9; 159, Paris ab Priav, 297, 5.
Nerthach, see Kaer N. Paris b. Ffreinc, 109, 27.
Neuet, 112, 2. Cf. Vynet. Pasc, 164, 20; 237, 4; 244, 2.

Nevenhyr, see Kaer N. Peibaw, 121, 15.

Nillystwn Trevan, 145, 3. [39, 2. Pebin o Dol Pebin, 59, 9.
Nissyen ab Euroswyd, 26, 6, 12; Peir Arthur 136, 10.
Nodawl Varyv Twrch, 108, 2. Peir Dateni, 31; 39-40
Normandi, 136, 20. Peir Diwrnach Wydel, 122, 18 ;

Nud Hael ab Senyllt, 304, 13. 135, 26; 136.

Nwython, 134, n. [15. Pelymyawc, 138, 30. [dun.
Nynnyaw ab Beli M., 93, 2 ; 121, Penardim m. Beli, 26, 9. Cf. Ar-
Nyver, Glynn, 138, 13, 15. Pendaran Dyvet, 24; 35, 10;
Nywl, 46, 1 8 ; 51, 15, see Kae. 41, 15; 307.
Pengwaed, 104, i.
Och, 112, i ; 125, 15. Penn ab Nethawc, 134, 10.
Odgar ab Aed, 122, 19, 28 ; 134, Penn Bendigeit Vran, 300, n, 23.
28; 135, 26; 136, 3, 6. Penn Blathaon, 109, n.
Odyar Franc, 244, 14; 265, 19. Penn Hynev Kernyw, 108, i.
Oeth, see Kaer Oeth. Penn Pingon, 103, 10; 138, 25;
Offeirat, 55 ; 56, see Kethtrwm. 245, 4.
Ogov y Widon, 141-142. Penn Rianed, Y. P., 112, 113.
OlabOlwyd, 112, 1 6. Pennant Govut, 123, 7 141, 25.
;

Olwen m. Yspadaden P., 102, 3, Pennard yn Arvon, 63, 15, 26.

8; 106, 13; 113, 19; 115, see Maenawr Pennard.
23; 117; 118, 18; 143, 3, 5. Pennkerd, 61, 7.
 337

Pennllemhidyd Iwerdon, 110, 19. Raawt eil Morgant, 300, 9 ; 307,

Penlhvyn, 1,6. 5. Cf. Ryawd.
Penllynn, 74, 13; 77, 22; 80, 9; Rac Kaer Glini, 128, 20.
305, 15. Rac Ynys, Teir, 89, 3; 110, 3 ;
Pennryn Hawstin, 307, 24. 113, 3; 136, 19.
Penvro, 40, 16; 41, 26; 307, 29. Rac Ynys, Teir Priv, 309, 5.
Pentir Gamon, 109, 3. Rac Ynys, Seith-ar-ugeint, 309, 5.
Percos ab Poch, 106, 19. Racymwri, see Kacymwri.
Peredur Paladyr Hir ab Evrawc, Rathtyeu m. Unic K., 112, 23.
159, 24; 193-243; 265, 16; Redynawc, see Tal y R.
301, 6; 305, 17. Redynure, see Karw.
Peredur's foster sister, 203, 204. Reidwn ab Beli, 108, 3.
Peredur's mother, 193-5 ; 203. Reidwn ab Eli Atver, 138, 18.
Petrylew Mynestyr, 301, 2. Reidwn Arvvy, 107, 30.
Polixena m. Priav, 297, ir. Relemon m. Kei, 112, 24.
Porford, 144, 2. retkyr hwch, 100, 13.
Post Kat Y. P., Tri, 304, 10. Reu Rwyd Dyrys, 110, 6.
Forth Kerdin, 136, 17. Riannon m. Heveyd Hen, 8-20 ;
Forth Kleis, 138, i. 22-24; 40, 13; 44, 17; 45;
Forth, 54 Priv, 309, 8. 51, 2, 4; 52, 25; 57; 58.
Porthawr Gvveith Perllan Bangor, Riein Arthur, Teir Priv, 302, n.
Tri, 304, 27. Rieni,Tryded Priv, 27, 30 29,23. ;

Powys, 60, 13; 62, 26; 77, 29; Rinnon Rin Barnawt, 123, 16.
144; 145; 159, 4; 302, i. Riogan or Riogoned ab b. Iwer-
Pren Hir ae hanner yn llosci, 225; don, 159, 21 ; 265, n.
Prenn Glas, 167; 168; 171; Riw Gyverthwch, 307, 30.
172; 180. Riw Vaelawr, 301, 13.
Presseleu, 18, 2; 138, 7. Riwallawn ab Uryen, 305, 6.
Prydein, 109, n; 110, 13; 111, Riwallawn Walk Banhadlen, 302,
25; 123, i; 135, 4, 6; 142, 27; 305, 23.
18, 23; 148, i; 160, 13. Ronabwy, 145-152, 158-161. [2.
Prydein ab Aed M., 309, 4. Ronnwen Baganes, 300, 2 1 ; 303,
Pryderi ab Pwyll P. A. (see Gwri Rongomyant, 105, 29.
Walk Euryn), 24-25 ; 40, 7 ; Rore m. Usber, 302, 17.
44-52; 57-64; 66,3; 307,7. Ros, 62, 28; 302, 20; 305, 8.
Prytwenn (Llong Arthur). 105, 28; Rotwyd Arderys, 302, 19.
132, 12; 136, i ; 137, 30. Rud Broen Tuth Bleid, 306, 26.
Pryv du or Garn, 222 ; 223 ;
228. Rudlan Teivi, 61, i.

Pumlumon, 132, 29. [i. Rudlwm Gorr, 302, 24.

Pump Ran Iwerdon, 43, 10; 137, Rudvoawc Y. P., Tri, 303, 5.

Pwynt Perved Y. P., 96,

29; 97, 30. Ruduyw Rys, 140, 7.
Fwyll Pendevic Dyvet, 1-25. or, Run, 305, 23,
Pwyll Penn Annwn, 8, 12; 14, Run ab Beli, 303, 6. [7.
24; 19, 16; 22; 24,7; 25,8; Run ab Maelgwn G., 160, 9 ; 300,
57, 16 ; 307, 10. Run ab Nwython, 109, 6.
Pwyth Meinlas, 303, i. Run Rudwern, 110, 7.
338
Ruvein, 82, i, 7; 85-92; 298;
299: 308, 16.
Ruawn Pebyr, or Pybyr ab De-
orthach or Dorarth Wledic, 1 06,
22; 148; 149, 16; 159, 10,
20; 300, 8.
Ruawn Penyr Drahawc, 304, 18.
Ruawn Pevyr ab Gwydno, 305, 2.
Ryawd eil Morgant, 159, 30. Cf.
Raawd. [12.
Ryderch Hael ab Tutwal T., 304,
Ryfuerys Penn Kynyd, 245, 28;
246, 28.
Rymi, 111, 7; 132, 5.
Rysswr A., see Gwennwynwyn.
Rysswyr Prydein, 140, 27.
ryi, 3, 17; 5,6, 13.
Ryt ar Wysc, 249, 30.
Ryt Wilure, 144, 20.
Ryt y Groes, 1 46, 21 148; 149;;
15; 151, 4.
Ryt Ychen, 46, 8 ; 97, 30.
Sach, 104, 13.
Saesson, 298, 25 ; 299, 22
305, 6.
Salach, 104, 13.
Samson Vinsych, 107, 22.
Sande Bryd Angel, 108, 7.
Saranhon ab Glythwyr, 107,
Sarff, 186; 218-219.
Sawyl Benn Uchel, 112, 7
Se, see Kaer Se.
Sein, see Aber Sein Kaer A.
; S.
Seint, see Kaer Seint.
Seint Iwerdon, 136, 24.
Seissyllwch, 25, 13.
Selab Selgi, 107, n.
Selemion, see Kaer S.
Selen ab Kynan, 306, 8. [304, 7
Selyv ab Kynan Garwyn, 159, 4 ;
Selyv ab Sinoit, 107, 8.
Serygei Wydel, 305, 5. [22.
Sgavynell ab Dissynyndawt, 303,
Sgilti Yscawntroet ab Erim, 108,
13, 18.
Siawn ab laen, 107, 13.
Sibli Doeth, 297, 7.
Silin, 302, 2.
Sinnoch ab Seithvet, 107, 3.
Siri, see Kaer Siri.
Sol, 110, 20, 21. See Din.
Solor ab Urnach W., 301, 1 6.
Sompson Gadarn, 297, 3.
Sugyn ab Sucnedyd, 111, 8.
Sulyen ab laen, 107, 12.
Sulgwyn, 244, 3 ; 245,7; 268,23.
Syvwlch, 111, 26; 125, 10.
Tal Ebolyon, 31, 19 40, 23.;
Tal y Redynawc Du, 111, 25.
Taleithawc, Y. P., Tri, 303, 4.
Talhaearn, 304, 2. [22.
Talyessin Penn Beird, 40,8; 107,
Tannwen m. Gweir Dathar Wen-
nidawc, 112, 25.
Tarawc Allt-klwyt, 138, 18.
Tathal Twyll Goleu, 106, 17.
See Kaer Dathal.
Tavawt Hir, 306, 28.
; 300 ; Tawy, 140, 12. See Llwch.
Tecuan Gloff, 109, 4.
Tegyr Talgellawc, 109 5.
Teirnon Twryv Bliant, 20-24;
109, 4.
25. Teithi Hen ab Gwynhan, 108, 23.
[18. Teivi, 61, i.
; 304, Teleri m. Peul, 112, 29.
Telyn Teirtu, 122, 13.
Teregut ab laen, 107, n.
Teulu Arthur, 137, 3; 170,22;
177,22; 197-199; 205; 211,
20; 219-220; 232-233; 243;
Teulu Gwrgi, 305, 16. [267.
Teulu Kleis ab Merin, 104, 19.
. Teulu Pryderi, 64, 10.
Teulu, Trydyd Aniweir, 80, 23.
Teulu, Y. P., Tri Anniweir, 305, 14.
Teulu, Y. P., Tri Diweir, 305, 8.
Teulu Y.P., Tri Hualogeon, 305,3-
Teyrn Y. P., Tri Gwyn, 300, 7.
tournament described, 252-253.
 339

Trachmyr, 110, 7; 138,9; 140,4. Wyryon Kledyv D., 125, 10.

Traeth-mawr, 64, 7. Wysc, 220, 24 247, 9 249, 30
; ; ;

Trahawc, Y. P., Tri, 304, 17. 263. See Ryt Kaerlleon. ;

Trevan, 145, 3.
Tringat, 132, 7. Ychen Bannawc, 121, 12.
Tro, 297, n. Ychen Gwlwlyd Wineu, 121, 5.
Twrch ab Annwas, 107, 10. Ynawc Grudyeu ab Muryel, 40, 8.
Twrch ab Periv, 107, 10; 159, 25. Yngharat Law Eurawc, 205-208 ;

Twrch Llawin, 139, 22. 215, 12; 220, 15.

Twrch Trwyth ab Tared Wledic, Ynyr, deu, 104, 15.
123-125; 135-141. Ynys,see Mel Rac Weir. ; ;

Tywi, 59, 5. Ynys Prydein, 87-94; 96; 97;

99; 109; 112; 136; 147;
Uchdryt Varyv Draws, 111, 19. 149; 164; 165, 4; 170, 3;
Uchtrut Ardywat Kat, 106, 25. 183; 201; 205; 263; 297;
Uchtryt ab Erim, 108, n. 309. See Gwyr.
Uffern, 106, 28; 123,8; 141,26. Ynys Prydein, Teir, 110, 2.
Ul Kessar, see Kessar. Ynys y Kedyrn, 27, 22; 28, 7;
Unbenn Deivyr a Bryneich, Tri, 29, 24; 36-41 ; 44, 9.
303, 16. [12. Ynys y Kedyrn, Teir, 113, 3.
Unbenn Llys Arthur, Tri, 303, Ynysed Groec, 160, 20.
Unbenn Trydyd Lledyv, 44, u. Ynywl, 250-257.
Unbenn, Y. P., Tri Lledyv, 44, Yrp Luydawc, 297, 14.
ii 304, 19.
; Ysbidinongyl,242,24. .&<?KaerY.
Unbenn Y. P., Tri Tharw,303, 14. Yscolheig, 55.
Unic Glewyscwyd, 30, 9 35, 8. ; Yscottyeit, 299, 23.
Urdawl Benn, 42, 12. Ysgwyd, Teir, 111, 27 125, n. ;

Urnas, see Kaer Urnas. Yskithyr Yskithyrwyn Penn Beird,

Uryen ab Kynvarch, 303, 28 ; 122, 23; 135.
304, ii. Yskithyrwynn Penn Beid, 134, 30 ;
Uthur Pendragon, 298, 28 ; 299, 135, i i ; 138, 14.
i ; 302, 22. Yskudyd, 111, 22.
Yskyrdav, 111, 22.
Velenryt, 64, 8, 26. Yspadaden Penn Kawr, 115; 117-
Vergaed, 308, 2. [3. 121 132, 26; 135, 9; 142;
;

Vreat, Prince from the North. 308, 143. ^KaerYsp.

Vrewi Vawr, 89, 12. Yspaen, 158, ii.
Vynet, 125, 16. Cf. Neuet. Ysperin ab Fflergant b. Llydaw,
107, 24.
Weir, Ynys, 309, 7. See Kaer. yspydawt, 42, 12; 43, 15, 18.
Wilure, see Ryt Wilure. Ystrat Tywi, 25, 12; 59, 5.
Wlch Min Ascwrn, 35, 9. Ystrat Yw, 140, 8.
Wrnach Gawr, see Gwrnach G. ystwffwl, 202.
Wyryon, Teir, 112, 2.

Z 2
 Cross IReferences.
b. = brenhin ; ep.
= epithet ; /.
= father.

Ab b. Iwerdon, f. of Gwittart ; Alver, ep.

Riogan.
Adeinawc, ep. of Ann- or Henwas. Awstin, see Pennryn.
Aed M.,/ ^Odgar; Prydein.
Aedan,/". <?/"Gavran. Baedan,yC o/'Maelwys.
Aer,yC 0/"Eidoel. Bagat, see Penn.
Alan,/! ofDigniv. Banhadlen, see Gwallt B.
Alar,/! of Digon. Bannawc, ep. ofElen. See Ychen.
Alarch, see Gwenn. Barct, ep. of Arouan; Auan;
Allt-klwyt, ep. ^Tarawa. Degynelw; Golydan.
Alser, see Lluyd. Bargot, see Krwm V.

Alun/! ofDyvyr. See Koet. Barnawt, see Rin B.

Amheibyn,/! <?/Eiryn Wych. Barvawc, ep. of Dillus ; Llawn- or
Amherawdyr, see Arthur Lies ; ;
Llawuroded.
Maxen. Baryv Draws, ofUchdryt. ep.
Anarawc Walk G.,f. ofldic. Baryv Twrch, o/'Nodawl. ep.
Anaw Kyrd, see Eliuri. Bed,/! o/"Einyawn.
Angel, see Pryd Angel. Bedrawt,/! ofBedwyr.
Aniweir, see Teulu. Bedwyr,/! o/'Amhren; Eneuawc.
Anlawd W.,/! 0/"Goleudyd. Beiftawc, ep. o/"Anoeth.
Annwas,/! o/"T\vrch. Beli Mawr,/! of Aryanrot ;
Kad-
Annwvyn, see Arawn ; Pwyll. wallawn Kaswallaw;
Lleuel- ;

Anva/, see Bwyellawt Datkud ; ; ys Llud; Nynnyaw; Penard-

;

Ergyt; Kud; Palvawt. im; Reidwn; Run.

Ardywat Kat, ep. ^/"Uchtryt. Bendigeil, ep. of Bran Gwerthev- ;

Argat,yC ^/"Kynhaval. yr ; Kadwaladyr ; Kadwa-

Arthur, f. of Amhar Gwydre ; ;
llawn ; Kustennin. See Penn B.
Llacheu. See Gwenhwyvar ; Bervach, ep. ofKorvil.
Gwraged Gwreic ; ;
Kennadeu ; Beuthach, ep. ofLluber.
Llamrei ; Llys A., Peir A., Pen- Bleidic,/! o/'Hyveid.
saer; Prytwen; Rieni; Rysswr; Bliant) see Twryv B.
Teulu. Bradawc, ep. of Haearnwed .

Arwy,/! yindec; ep. o/"Reidwn. Bran B.,/! Karadawc. ^

Ascwrn, see Ascwrn. Mm Bras, fp. o/ Kadwgawn.
r

Asirus, ep. </Gwydneu. Breich Hir, ep. o/'Awydawc.

Atheu,/, of Gusc. Brenhin, ep. ofDoget.
 Cross IReferences. 341

Brwyn,/! ^/"Madawc. Ednyvedawc D., see Ellyll.

Brychgoch, ep. o/'Kynnwric. Edwin, see Grei.

Bryssethach,/. ofBrys. EicKn, of Klydno ; Llongat.

ep.
Bychan, ep. of Gwiffert; larll Eilton, ep.of Dylan.
Kaer Dyff ; India ; Kustennin. Elen, mother of Kustennin.
Byneu, see Benyn. Eli Atver,y! of Reidwn.
Elidyr, see Du y M., Llech.
Chware, see Broch ; Gwydbwyll. Eliffer,/? o/"Peredur: j^Korvan
Emyr Llydaw,/! ^Howel.
Da Gyved", ep. ofG-wynn. Emys, see Llygatrud.
Da Reimat, ep. yGwynn. Endawt,/! ^"Gwyl.
Daere,/! o/Kubert. Ennwir, see Gwrhyt E.
Dalldav, see Fferlas. Enryuedodeu, see Kaer yr E.
Dallpen, ep. o/'Dallwyr. Erbin, f. of Dyuel Erinit; Ge-
;

Dateni, see Peir. reint. See Kennadeu E.

Dauyd,/ ^"Absolon. Ereint, see Gwalli; Gwrych; Llaw.
Deheu, see Gwyr Kantrevi. ; Eri,y! o/"Greit.
Denmark, see Gwyr D. Erim, f. of Eus ; Henbetestyr ;

Deorthach W.,/. o/'Ruawn. Henwas Ad., Sgilti; Uchtryt.

Dewengen, see Mabon. Ermit,/! ^"Gwynn; Kyndrwyn.
Diessic Unbenn, ep. 0/"Dwnn. Eruyll,y. o/"Ffodor.
Dinlle, see Dinas. Erw, f. ^/"Llawr.
r
Dinodig, see Kantrev. Eskob, ep o/ Betwin;*. See Llwyt.
Diodeiveint, see Brenhin ; Llys. Esni,y ^"Gwynn.
Dissywyndawt, f. of Diffeidell ; Eson,yC 0/"Iason.
Gwall; Sgavynell. Eudav, f. of Adeon ;
Elen Luy-
Dt'vro, see Llaw Divro. dawc ; Kynan.
Doeih, ep. of Sibli. Euengat,/! ^/"Heiden.
Don, mother 0/"Amaethon ;
Aran- Eur, see Hualo Kelein ; ; Kryd.
rot ; Gilvaethwy ;
Govannon ; Eurei,/ o^Dillus V.
Gwydyon; Heveyd. Eurawc, see Llaw E.
r
Drythy II, ep. 0/ Ednyvedawc. Euroswyd,/ o/"Nissyen.
Du, see Maen Mil Morwyn. ; ; Evrawc,y. o/"Peredur.
DukB.,/o/"Ondyaw. Ewingath, ep. ^"Isperyr.
Dukum./^Mil Du.
Dyrus, see Rwyfr D. Fflam, ep. of Ffleudur.
Dyvet, ep. of Alun ; Pendaran Ffleissawc, ep. o/'Edelfflet.
Pwyll ; see Kantrevi. Fflergant,/ ^/"Ysperin.
Dyvnedic,/. of Kustennin. Ffreinc, see Gwilenhin ;
Gwilim ;

Dyuynwal,/! lona; Paris.

Ffynnawn, see Du ; larlles ;

Ebrei,yi of Gwrdiual. Cf. Eurei. Marchawc.

Eidin, ep. ^Klydno; Llongat.
Echel V. Twll, /. of Gobrwy ; Galarus, see Kruc.
Gronw. of Greidyawl.
Galouytt, ep.
Echymeint, see Llech. Gandivy, see Porthawr.
342
Garanhir, ep.
Ganvlwyt, ep. 0/"Gwrgi.
Garzvyn, ep. <j/"Kynan.
Gavaetvawr, ep. <?/" Glewlwyt.
Geirioed,/. o/Geir.
Gereint,y. ^"Adwy
Gerenhir,y. 0/"Berwyn.
67<u, J<?<? Llech ; Prenn.
Glavyrawc,ep. ^/"Hettwn.
Gkw, <y"Dreon.
ep.
Glewlwyt Gavaelvawr, see
gigwr ; Huandaw
hon.
Glewyscwyd, ep. o/"Unic.
Gloy w W. L., f. of Gwynn Go-
hoy w. See Gwynn Gloyw.
Glythwyr,/^ of Saranhon.
Godo,/ e/~Ffleudur Fflam W.
Gogled, see Dunart Gleissiar
larllaeth.
Gogodin, ep. of Gwlgawt.
Gohoewgein, ep. <?/" Gwelwgan.
Gohoyw, ep. of Gwynn.
Goleu, see Twyll.
Golithmer,y! o/"Garanaw.
Gordu &
Gorwenn, see Gwidon.
Gorolwyn,/! ^/"Ga/cor.
Goryon,/! of Kulvanawyt.
Gosgoritvawr, ep. p/"Eliffer.
Gotyvron, see Gwynn.
Govut, see Pennant G.
Goyynnyat, ep. of Llwydawc.
Gouynyon H.,yi o/'Karnedyr.
Greidawl,yi of Gwythyr.
Groec, see Gwyr Mor ; Ynyssed.
; Gwryon, f. of Hunabwy
Gronw, see Llech.
Grudyeu, ep. ^"Ynawc.
Grythmwl Wledic, see Erch.
Gwaledur K.,y!^/"Gwennwledyr.
Gwallawc,yi o/"Keredic.
Gwallt Auwyn, ep. ^/"Gwrvan.
Gwallt B., ep. of Riwallawn.
Gwallt Ereinl) ep. of Grugyn.
Gwalll Euryn, f/>.^Gware; Gwri.
Gwallt Grwn, ep. o/"Anarawc.
Gwallt Lydan, ep. of Gloyw.
Cross "References.
Gwalstawt leithoect, ep. of Gwrei ;
Gwrhyr.
Gwann, ep. ofGovzn.
Gwannwyn, see Melyn G.
Gwarthecvras, ep. ^/"Gwrhyr.
; Erinil. Gwaslra, ep. <yGwrgi.
, Gwawtryd', ep. <3/"Aneiryn.
Gwdwc Hir, ep. <?/"Gwineu.
Gwedw, see Gwynn Mygdwn ;
larlles.
Go- Gweir Dathar W.,/! ^"Tannwen.
;
Penn Ping- Gweiryoed,yi o/"Gweir. Cf. Geir-
yoed.
Gwener, see Kroglith.
Gwenith, see Maes Gwenith.
Gwenn, see Gorwenn.
Gwent, ep. o/"Gwryt. See Kaer.
Gwestat,/; o/"Gweuyl.
; ; Gwidawl, see Ellyll ; Kaer W. W.
Gwidolwyn Gorr,/I o/"Eurolwen.
Gzvineu, ep. o/~G\vas; Gwlwlyd.
Gwt'r, ep. g/" Gwidawl.
Gwith, see Palvawt.
Gwledic, ep. of Anlawd; Deor-
thach ; Emrys Ffleudur Fflam;
;
Grythmwl; Kasnar; Kelydon;
Maxen; Tared.
Gwrgwst,/! ^/"Dyvnarth.
Gwrhyt Ennwir, ep. of Gweir.
Gwrhyt Vawr, ep. of Gweir.
Gzvron, ep. o/'Gwgon.
Gwrtheneu, ep. 0/"Gwrtheyrn.
Gwryan,/; o/"Gwryat.
Gwrych Ereint, ep. of Grugyn.
Kad- ;
wry. See Mab Gwryon.
Gwryt Gwent,y!o/"Gwenhwyvar.
Gwyar, mother of Gwalchmei;
Gwalhavet; Gwall.
Gwych, ep. o/'Eiryn.
Gwyd, see Ellyll.
GwySel, ep. <yDiwrnach; Gars<rlit;
Llenlleawc ; Llenwleawc ; Ma-
tholwch; Serygei; Urnach.
Gwydno,/! o/"Elphin; Ruawn P.
Gwydyl, see Kerric.
 Cro00 IReferences. 343

Gwyllt, ep. of Kyledyr ; Kynedyr leithoed, see Gwalstawt.

or Kyuedyr. Ieuav,y! of Howel.
Gwyneb, see Hen Wyneb. lonawr, see Kalan.
Gwynect, ep. of Maelgwn ; Owein. Iwerdon, see Aed ; Esgeir O.,
See Gwyr Kedernit. ; Gorsed; Gwittart; Gwyr; Ma-
Gwynhan,yi ^/"Teithi Hen. tholwch; Mor; Pennllemhidyd ;

Gwynllwyt, see Gwr Yny wl.

; Pump Ran Riogan Seint. ; ;

Gwynn Gohoyw,/! o/"Kicva.

Gwynn Hen,/! o/'Heilyn. Kadarn, ep. of Ector Ercwlf; ;

Gwynn, see Teyrn. Sompson. See Twr G.

Gwynnyawc, see Z/az0.
Gwynt, see Kaer Wynt.
Gwyr, ep. of Gwrhyt Gwythawc.
Gwyrangon, see Kaer W.
Gwystyl,/! o/"Gweir. C/". Geneir.
Gwythawc G.,/! 0/"Garwyli.
Gyrthniwl Wledic, jar Ellyll.
Hael, ep. of Iskovan Mordav
Morgant; Nud; Ryderch.
Hav, see Gwlat yr H.
r
Hayarn, ep. 0/ Drustwrn.
ffen,ep.ofGouynyon', Gwrbothu;
Gwynn Henin ; Heveyd
; ;
Kado; Llywarch Priav; Tei-
thi. See Gwr; Gwrach; Gwyn-
eb ;
Kroen.
Henin Hen,/! o/"Garwen.
Herwuden, see Gwaetrym.
Hettwn Tal Aryant,/! ofKyuedyr.
Kadegyr,/; o/"Elinwy.
Kadellin Tal A.,/ ^Gweir.
; Kado,/! of Berth.
Kadvan,yi 3^ Kadwallawn V.
Kadwallawn, see Auan V.
Kadwgan,yi o/'Heilyn Goch.
Kaerloyw, see Gwidonot.
Kamre, see Melyngan.
; ; Kanhaslyr, ep. o/"Kilyd.
Kanhwch, of KynnwyL
ep.
Kanllaw, ep. of Kanhastyr.
Kant win, ep. of Kwrs.
Karadawc,/! ^"Eudav ; Kawrdav.
Karn, see Pryv.
; Karw, see Ellyll.
Kasnar Wledic, /!<?/" Gloyw Walk
Lydan; Llary.
Kastell.j^Gwerthrynyawn; Kaer
larlles y Ff., Mur y K.
Kat, see Ardywat Post. ;

Hettwn Glavyrawc,/^ ^/"Kyedyr. Katgyffro,/ ^/"Gilbert.

ffeussazvr, ep. ^/"Kustennin. Kath see Lfygat,
t
-'/.

Heveyd,yC of Riannon, see Llys. Katvan.yi ^/"Kadwallawn.

Hir, ep. ofArwy, Heveyd Hych- ; Katvarchawc, see Llys Arthur.
twn. See Amren ; Breich ; Kaw, f. of Angawd ; Ardwyat ;

Eidyl ; Gwdwc ; Gwr ; Llaw ; Dirmyc ; Ergyrat ; Etmic ;

Paladyr ; Prenn ; Tavawt. Gildas ; Gwennabwy Gwar- ;

Hir Tynedic, o/"Du. ep. thegyt; Gwyngat; Hueil: lus-

Hualogeon, see Teulu. tic ;
Kalcas ;
Kelin ;
Koch ;

Hynev, see Penn H. K. Konnyn ; Kynwas

Llwybyr ; ;

Hyuar, ep. of Gwynn. Mabsant Meilic Neb Ouan.

; ; ;

Kawlwyd, see Kwm Kuan. ;

of Bratwen
laen, f. Kradawc ; ; Kawr, ep. o/"Gwrnach. See Klin ;
Moren; Siawn; Sulyen; Te- Penn Kawr.
regut. Kedarn,/ o/"Nerth.
; Kalam. Kedymdeith, see Hen Ged.
344 Cross "References.

Kedyrn, see Ynys y K. Kyiy-r,/! o/Kei.

Kei,/! <?/"Garanwyn; Relemon. Kynn Kroc, ep. of Neol.
Keidyaw,/! 0/" Gwendolen. Kynvarch.yi o/"Uryen.
Keimat ? see Reimat, Kynvedw,/! ^"Kadavel.
Keinvarvawc, ep. ^/"Kynyr. Kynvelyn,yC o/"Gwaedan.
Kelcoet,/ 0/"Ll\vydeu. Kynwyl K.,/i of Gwenn-Alarch.
Kelydon W.,/ ^Kilyd. Kynwyl Sant, see Hen Groen.
Keredic, see Gwelwgan. Kynyd, see Penn K.
Kernyw, see Gwyr Kadwr. ; KyruacA,ep.o/Gvfa\edur; Gwawr-
Kibdar.yC ^Drych. dur.
Kilcoet,/ o/"Llwyt. Kysseuin, ep. of Na.
Kilyd,/ o/Kulhwch. Kyuergyr, see Brynn K.
Kimin Kof,/ o/'Dalldav. Kyvarwyct, ep. ^/"Elidyr; Kyndelic.
Kledyv Koch, ep. o/'Etlym. Kyvect, see Da Gyveit.
Klehyvrud, ep, 0/"Gwgawn. Kyvwlch,y! o/"Eheubryt.
Klememhill, ep. of Unic.
A7* Gawr, ep. ofJLda.. Llaesar LI., /I of Llashar.
AV^, <?/>. ^Brenhin ;
Gwr Gwyn- Llaesgygwyd, ep. o/"Llasar.
llwyt; Gwr Llwyt; Tecuan. Llaesgyvnewit, ep. ^/"Llassar.
See Llys y B. K. Llarcan, see Penn Llarcan.
Klustveinat,/ 0/"Klust. Llaw f)ivro, ep. ^/"Llofuan.
Klut,/ of Gwawl. Llaw Ereint, ep. of Llud.
Klydno,/! ^/"Eurneit; Kynon. Llaw Eurawc, ep. <9/~ Yngharat.
Koch, ep. of Heilyn. See Gwr; Llaw Hir, ep. of Kadwallawn.
Kledyv ; March. Llaw Gyffes, ep. of Lieu.
Koes HyS, ep. o/'Gilla. Llaw Wynnyawc, ep.
Kollvrewy,y; o/^Koll. Llawin, ep. <?/"Twrch.
Kord Prydein, ep. o/"Idawc. Llech, see Gwr o'r Llech.
ATorr, ep. of Grudlwyn ;
Gwidol- Lledyeilh, ep. ofLlyr.
wyn ; Rudlwm. Lledyv, see Unbenn.
Kradawc, f. of Kawrdav. See Lletewic, ep. (yGlythmyr.
Kaer. Lletlwm, ep. ^"Gwrgwst
Kregyn, see Garth. Llennawc,/. <?/" Gwallawc.
Kristinobyl, see Amherodres. Lleyn, see Belen.
Krwm Vargot E., ep. ^/"Llongat. Lliaw,yi^/"Gwanar; Gwennwyn-
Krwn, see Dyffryn ; Gwallt. wyn.
Kulhwch, see Esgeir K. Lliueit, see Gwaew.
Kustennin, f. of Erbin ; Goreu ; Llogell, see Gwynn.
Kustennin Vychan. Llom, see Buches.

Kurvagyl, ep. ^"Kynwas. Lloran, see Penn Lloran.

Kyffes, see Llaw. Llud,y o/"Auarwy; Manawydan.
Kyllellvawr, ep. o/"Osla. Llud LI. E.,/ ^Kreidylat.

Kynan, f. of Diuogat ; Kyhoret ; Llurugawc, ep. ^/"Llud.

Kynlas; Selew; Selyv. Lluydawc^ ep. o/"Elen Yrp. ;

Kyniweir, see Llynghes. Llwch LI. W., see Meibon LI. W.

Kyndyrwyn,/; ^"Gwiawn. Llwydeu,/! ^/"Gwydre.
 Cross IReferences. 345

Llwyt, see Gwr. Moren M.,f. </Brat\ven.

Llwyth, see Marchhvyth. Morganhwc, see Kantrevi.
Llwyryon,yC ofLlvtyr. Morgant,/! o/"Raawt or Ryawd.
Llydan, see Gwalll L. Moro Oeruedawc, see Du.
Llydaw, see Emyr; Gwyr; Hir Morynyon, see Llynn.
Peissawc ; Howel Ysperin. ; Muryel, see Ynawc G.
Llygat Kath, of Gwiawn.
ep. Mut, see Mackwy.
Llygeit Kath, ep. of Gwrdnei. Mwynvawr, ep. o/"Elidyr; Morgan.
Llyr,/!<?/"Bran; Branwen; Gran- Mwrheth, see Blathaon.
wen
dan.
;
Karadawc V., Manawy- Myneslyr, ep. ^ Petrylew.P.
See Ellyll. Mynyo,/ ^Idawc K.
Myrdin, see Kaer V., Klas.
Maelgwn, f. of Alser ; Eurgein ;

Run. Naz>,y! ^/"Gwennwynwyn ;

Fflen-
M-MIOWC, ep. of Moryen. .S& Ellyll. dor.
Man- or Mynogan,yi <?/~Beli M. Neol,/ ^"Ellylw.
Maredud,/! of lorwoerth ;
Mad- Ner,^ of Eidyol ; Idon.
awe. Nerth,_/! of Gorascwrn.
Matholwch,/! ^Gwern. Nes,_/ ^/"Knychwr.
Mathonwy,/; 0/"Math. Nethawc,/! o/"Penn.
Mawr, ep. of Aed Beli ; ; Brewi ; Neuet,_/! ^/"Tringat.
India ; Kristinobyl ; Traeth. Nud,y! o/"Edern Gwynn Owein. ; ;

See Gwrhyt. Nwython.yio/"Kyledyr; Llwydeu;

Mawr VrydiC) ep. of Eidon ;
Run.
Gwenllian. Nwyvre, f. of Fflam ; Gwynn ;
Maxen,/!0/" Owein. -S^Kadeir. Lliaw.
Mechteyrn B., see Aaeuryn, Nywl, see Kae ; Marchawc.
Medic, ep. of Auan.
Mei, see Kalan. Ocuran,/! of Gwenhwyvar.
Meinlas, see Gwreic Pwyth. ; Odyeith, see Gwadyn.
Meir, see Llan Veir. Oeruedawc , ep.of Moro.
Meirchawn,/". of March. Oeruel, see Esgeir O.
Mrfen, see Ellyll. Olwyd,/ of Ol.
Mellt,/ o/"Mabon. Ossol, ep. of Gwadyn.
Melyn, see Gwas Gwr Mul.; ; Oth,/ o/"Danet.
Menestyr,y! of Gwy</awc. Owein, see Degynelw.
Menw,/! o/Annyanawc.
Merin,/! o/'KIeis. Pabo,/I ^/"Dunawt Wr.
Methredyd,/; yMedyr. Padellvawr, ep. ^/"Mederei.
Min Asaorn, ep. of Wlch. Paganes, ep. of Ronnwen.
Mingul< ep. ^/"Essyllt. PaladyrIiir,ep.ofGvie\r\ Peredur.
Minsych, ep. ^"Sampson. Panon,/! o/"Iscawyn.
Minwen, ep. ^"Essyllt. Paris, see Kaer B.
Modron, mother of Mabon. Pebin,/; o/Goemn.
Mod, ep. of Dyvynwal. Peoyr, Penyr, Pevyr, Pybyr, see

Morfovyt Twll, ep. ^"Echel. Gronw ;

Ruawn.
346 TRcfcrcncc0.

Peillyawc, ep. o/'Keugan. Rud, see Gwaew Mor. ;

Peir, see Llynn ; Messur. Rudwern, ep. o^Run.

Pendevic D., ep. o/"Pwyll. Run,/. <9/" Gwydar Madawc. ;

Pendragon, ep. of Gwenn ; Uthur. Ruvein, see Gwyr Kaer R., Lies ; ;

Pengech, ep. 0/"Gwynn. Maxen.

Pengrech )u, see Morwyn. Rwyd Dyrys, see Reu.
Pengrych Koch, see Gwr. Rys, ep. ^/"Ruduyw.
Penmaen, see Dol P.
Penn Annwn, ep. ofP\vy\\. Saer, ep. of Glwydyn.
Penn Bagat, ep. ^/"Panawr. Saidi,yi of Kadyrieith ;
Kas. See
Penn Beift, ep. of Yskithyrwynn. Mab Seidi.
Penn Beird, ep. of Talyessin ; Sant, ep. of Kynnwyl.
Yskithyr Y. Seithvet,/^ ^/"Bedyw; Sinnoch.
Penn Kawr, o/'Yspadaden.
ep. Seitwed,/! yLlewei.
Penn Kynyct, of Ryfuerys.
ep. Sele, see Arouan.
r
Penn Llarcan,yi <?/ Eiladyr. Selgi,/. o/Sel.
Penn Lloran, ep. of Eiryawn. Senyllt,/. ^Nud.
Penn Mackwy, ep. ofEAiuri. Servan,/; o/"Mordav H.
Penn Uchel, ep. <?/"Sawyl. Seueri, ep. ^/"Gwrgi.
Pensaer, see Glwydyn. Sinoit,yi o/"Selyv.
Peredur ab E.,f.ofG\vgon Gwron. Sucnedyd,/; o/"Sugyn.
Periv,y. of Twrch.
Perllan, see Bangor. Tal Aryan/, ep. o/"Hettwn; Ka-
Petit, ep. of Gwiffert. dellin.

Peul,/ o/'Teleri. Talgellawc, ep. ofTegyr.

Pingon, ep. ofPeim. Taliessin,/! of Aaon.
Poch,/! <?/"Percos. Tallwch,/ ^Drystan.
Porthawr G.,f. o/"Kadyrieith. Tande, see Ffaraon.
Powys, see Gwyr Powys. Taran,/! o/"Glinneu.
Priav,yi of Paris; Polixena. Tared Wledic,/ of Twrch T.
Pryd Angel, ep. ^/"Sande. Tathal, see Gwyr ; Kaer, ^/!
Prydein, see Arderchawc ; Gwyr ; Tathar Wenidawc, ep. o/"Gweir.
Kado; Kantrevi; Kaw; Ryss- T^f, ep. of Gwenllian.
wyr; Ynys. Tegit.yi o/"Morvran.
Pwyll P. A.,/ o^Pryderi. Teirgwaed, see Menw.
Teithyon,/! of Madawc.
Raawt, see Gwrbrith. Teivi, see Rudlan.
Rangyw, see Merch. Terwyn, see Mor.
Reget,/! o/'Gwers. Trahawc, ep. of Du Gwibei ;

Reget, ep. ^/"Uryen. Hawystyl Ruawn P. ;

Reimat [? Keimat], see Da . Trows, ep. o/Du. See Baryv.

Tremhidyt,/ o/Drem.
Rin Barnawt, ep. of Rinnon. Tringat,/; ^"Gwynn.
Romani, Brenhin.
see Tnvm, o/"Gwydyr.
ep.
Ros, see Lleyn Kantrev. ; Trwsgyl, ep. of Kynvelyn.
Trwyth, see Twrch.
 <Tro00 "References 347
r
Tryffin,/ <?/ Drutwas; Erdutvul. Urnach Wydel,/ ^Solor.
Tut, ep. o/"Morgant. Uryen Reget, f. of Morvud ;

Tulh BleiS, ep. of Rud B. Owein; Riwallawn.

Tulklyt, ep. of Tutwal. Usber,/; of Rore.
r
Tutuaihar,/! Enrydrec.
0/
Tutwal T.,/ e/'Ryderch H. Wdolwyn, see Gwidolwyn.

Twryv Bliant, ep. ^/"Teirnon. Wenidawc, see Tathar W.

Twr Gadarn,/! ^/"Madawc. Wr, ep. ^Dunawt.
Tkrafc, see .foryy 7*.

Twyll Goleu, ep. e/"Tathal. Ych, see Brych; Melyn Gwan-

Tyllyon^ ep. of Mordwyt. nwyn ; Nynnyaw ;
Peibaw.
Tyvyawc, see Maen. Ynywl,/; ^/"Enit.
Ty wi, see Aber Din Ystrat.
; ; Yryf,/ o/Llary.
Yscawntroet, ep. of Sgilti.
Unbenn, see Diessic U. Yscawt,/. <?/Glew.
Uchel, see Penn U. Yskiihyrwyn, ep. of Yskithyr.
Unllenn, ep. ^/"Hyveid. y/favydzvyn ep. of Eneas.
t

Unic K.,/ ^Rathtyeu. Yspadaden P. K.,/.

 Xist of Subscribers.

PATRONS' EDITION.
Bute, The Most Honourable the Marquis of, K.T., Cardiff Castle.

(4 copies.)
Cymmrodorion, The Hon. Society of, London.
Davies, Miss Mary, 5 Gordon Square, W.C.
Davies, Richard, Esq., Treborth, Lord Lieutenant of Anglesey.
Davies-Cooke, P. B., Esq., Gwysaney, Mold, and Owston, Doncaster.
Dynevor, The Right Hon. Lord, Dynevor Castle, Llandeilo.
Edwards, Owen, Esq., B.A., Balliol College, Oxford.
Emrys-Jones, A., Esq., M.D., Oak Hill, Fallowfield, Manchester.
Evans, Alderman David, 24 Watling Street, E.G.
Evans, E. Vincent, Esq., 30 Leconfield Road, N.
Evans, Rev. O., M.A., Prof, of Welsh, St. David's College, Lampeter.
Evans, Stephen, Esq., J.P., Llwyngwern, Chiselhurst.
Griffith, J. Milo, Esq., 45 Mornington Road, N.W.
Griffiths, John, Esq., 3 Hawthorn Villas, Flookersbrook, Chester.
Griffiths, John, Esq., M.A., Jesus College, Oxford.

Hughes, Rev. W. Hawker, M.A., Jesus College, Oxford.

fesus College Library, Oxford.
Jones, J. W., Esq., The Grange, Highbury New Park, N.
Jones, John, Esq., Central Buildings, Llandudno.
Jones, Rev. Michael D., Principal, Independent College, Bala.
Jones, Pryce, Esq., Dolerw, Newtown, and 63 Upper Berkeley
Portman Square, W.
Street,

Jones-Parry, Sir T. Love D., Bart., Madryn Park, Pwllheli. (2 copies)

Kemeys-Tynte, Colonel C. K., Cefn Mably, Cardiff.

Lewis, David, Esq., Barrister-at-law, Kilvey Terrace, Swansea.

Lewis, Sir William Thomas, The Mardy, Aberdare.
Llanover, The Right Hon. Lady, Llanover, S. Wales.
Llewelyn, John T. D., Esq., M.A., Penllergare, Swansea.
Lloyd, E. O. V., Esq., B.A., Berth, Ruthin.
Morfill, W. R., Esq., M.A., 4 Clarendon Villas, Oxford.

Morgan, R. Aneurin, Esq., Plas Teg, Catford, S.W.

Morris, Rev. R. E., BA., 3 Upper Bedford Place, W.C.
Phillips, James M., Esq., M.D., J.P., Priory Street, Cardigan.
350 list of Subscribers

Phillips, J. Roland, Esq., West Ham Police Court, West Ham

Lane, Stratford, E.
Povvel, Thomas, Esq., M.A., Prof, of Welsh, University Coll., Cardiff.
Powis, The Right Hon. the EarlPowis Castle, Welshpool.
of,

Pugh, D., Esq., M.P., Manoravon, Carmarthenshire.

Puleston, J. H., Esq., M.P., 31 Sussex Square, Brighton.
Price, Captain T. P., M.P., Triley Court, Abergavenny.
Rendel, Stuart, Esq., M.P., 4 Whitehall Gardens, S.W.
Reynolds, Llywarch, Esq., B.A., Merthyr Tydvil.
Richard, Henry, Esq., M.P., 22 Bolton Gardens, S.W.
Roberts, Mrs. L. H., 8 Willow Bridge Road, N.
Ryle, Rev. H. E., M.A., Principal, St. David's College, Lampeter.
Stokes, The Hon.Whitley ;D.C.L., 1 5 Grenville Place, S.W. (2 copies.}
Thomas, Charles, Esq., J.P., Pitch and Pay, Stoke Bishop.
Thomas, G. Ap., Esq., M.D., 162 Stockpool Road, Levenshulme,
Manchester.
Thomas, Rev. T. Llewelyn, M.A., Jesus College, Oxford.
Vaughan, J. Williams, Esq., J.P., D.L., The Skreen, Radnorshire.
Warren, T. Herbert, Esq., President, Magdalen College, Oxford.
West, Lt. Colonel the Hon. W. E. Sackville, Limegrove, Bangor.
Williams, David, Esq., Taff Vale Brewery, Merthyr Tydvil.
Williams, His Honour Judge Gwilym, Miskin Manor, Llantrisant.
(3 copies.)
Williams, John, Esq., M.D., 1 1 Queen Anne Street, London.
Williams, M., Esq., School of Chemistry, 27 Chancery Lane, W.C.
Williams,
T
William, Esq., M.A., H.M. Senior Inspector of Schools
for
Wales, Aberystwyth.
Williams- Wynn, Sir Watkin, Bart., Wynnstay, Ruabon.

Wynne, W. R. M., Esq., Peniarth, Merioneth.

LIBRARY EDITION.
Bute, The Most Hon. the Marquis of, K.T., Cardiff Castle. (2 copies.)
Allen, The Very Rev. James, Dean of St. David's, Cathedral Close.
Allen, Edward G., Esq., 28 Henrietta Street, W.C.
Boston Free Public Library, Boston, Mass., U.S.A.
Burrell, J. Esq. (Treasurer C.B.S.), 6 Ella Road, N.
Cardiff Free Library.
Davies, D. S., Esq., 8 Dale Street, Manchester.
Davies, Morgan, Esq., M.D., F.R.C.S. (President C.B.S.), 9 King
Street, Finsbury Square, E.G.
 Xist of Subscribers. 351

Davies-Evans, Colonel Herbert, Highmead, Llanybyther, S. Wales.

Edwards, Rev. J. C., M.A., Ingoldmells Rectory, Lincolnshire.
Edwards, Rev. T. C., M.A., Principal, University College of Wales,
Aberystwyth.
Evans, E. D. Priestley, Esq., Laburnum House, Cefncoed, Merthyr.
Exeter College Library, Oxford.
Green, Robert, Esq., i Founder's Court, E.C.
Harvard College Library, Cambridge, Mass., U.S.A.
Hilles-Johnes, Sir James, Dolaucothy, Llandeilo.
James, Arthur Perkins, Esq., Brynheulog, Treharris.
James, Charles H., Esq., M.P., Brynteg, Merthyr Tydvil.
James, C. Russell, Esq., Courtland House, Merthyr Tydvil.
James, Frank, Esq., Garth Newydd, Merthyr Tydvil.
James, Dr. John (M.C.B.S.), Llangwyryfon, Aberystwyth.
Jayne, Rev. F. J., M.A., The Rectory, Leeds.
Jones, His Honour Judge Brynmor, Ll.B., 23 De Vere Gardens, W.
Jones, Evan Parry, Esq., J.P., Cefnfaes, Festiniog.
Jones, R. Pughe, Esq., Barrister-at-law, Lincoln's Inn, W.C.
Jones, Thomas, Esq., B.A., H.M.S.I. of Schools, Aberystwyth.
Kenyon, The Hon. George T., M.P., Llanerch Paunce, Ellesmere.
Lewis, Rev. D., M.A., Vicarage, St. David's, Canon of St. David's.
Lewis, Lieut.-Colonel David Rees, 2nd Glamorgan R. V., Merthyr.
Lloyd, John Edward, Esq., B.A., University College, Aberystwyth.
Lloyd-Phillips, F. L., Esq., M.A., Pentyparc, Clarbeston, R. S. O.
Merton College Library, Oxford.
Morgan, Sir Walter, Naish, Nailsea, Somersetshire.
Morris, Lewis, Esq., M.A., J.P., Penbryn, Carmarthen.
Mostyn, The Right Hon. Lord, Mostyn Hall, N. Wales.
Napier, Arthur S., Esq., M.A., Ph. D., Merton Professor of English
Language and Literature in the University of Oxford.
Nnvcastle-upon-Tyne Free Library.
Owen, Daniel, Esq., J.P., Ash Hall, Cowbridge.
Owen, Edward, Esq., India Office, Whitehall, S.W.
Owen, Isambard, Esq., M.D., M.A., 5 Hertford Street, Mayfair, W.
Owen, Rev. John, M.A., Warden, The College, Llandovery.
Parkins, W. Trevor, Esq., Glasfryn, Gresford, Wrexham.
Phillips, Rev. T. Lloyd, M.A., The Abbey, Beckenham, Kent
Plummer, Rev. Charles, M.A., Corpus Christi College, Oxford.
Powell, F. York, Esq., M.A., Christ Church College, Oxford.
Pritchard, Lewis J., Esq., Inland Revenue, Somerset House.
Queens College Library, Oxford.
Rees, Griffith, Esq., Birkenhead.
Rees, Rowland, Esq. (Sec. C. B. S.), 27 St. James Street, N. L.
Roberts, Lewis H., Esq., 8 Willow Bridge Road, Canonbury, N.
Roberts, T. D., Esq., M.I.C.E., Penrallt, Newport, Mon.
Roberts, Thomas, Esq,, Asso. M. Inst. C. E., Portmadoc.
A a 2
352 %(0t of Subscribers

Roberts, G. R, Esq., B.A.,Prof. of Greek, University College, Cardiff.

Roberts, Sir William, M.D., F.R.S., 89 Mosley Street, Manchester.
Royal Institution of S. Wales, Swansea.
St. Asaph, The Right Rev. the Lord Bishop of, The Palace,
Swansea Public Library. [St. Asaph.
Sydney Free Library, New South Wales.
Thomas, T. W., Esq., M.R.C.S., &c., Ty'n y Wern, Pontypridd.
Wilkins, Charles, Esq., Ph.D., Springfield, Merthyr Tydvil.
Williams, Arthur J., Esq., M.P., Victoria Mansions, S.W.
Williams, T., Esq., J.P., Llewesog, Denbigh, 5 Button Street, L'pool.
Williams, T. Marchant, Esq., 4 Paper Buildings, Temple, E.G.
Williams, W. Prichard, Esq., Crescent, Upper Bangor.
University College of Wales, Aberystwyth.
University College, Bangor.

STUDENTS' EDITION.
Adams, Rev. David, B.A., Bryn Hawen, Newcastle Emlyn, S. Wales.
Anwyl, Edward, Esq., Oriel College, Oxford.
Asher and Co., Messrs., 13 Bedford Street, W.C. (2 copies?)
Arnold, E.V., Esq., M.A., Professor of Latin, University Coll., Bangor.
Bevan, Rev. W. L., Hay, Canon of St. David's.
Blackwell, Henry, Esq., 201-213, East Twelfth Street, New York.
Browne, J. W., Esq., M.B., 7 Norland Place, W.
Calvinistic Methodist College, Bala.
Carne, J. W. Stradling, Esq., D.C.L., St. Donat's Castle, Bridgend.
Christ Church Library, Oxford.
Coram, C., Esq., L. and Prov. Bank, Tottenham, N.
Corpus Christi College Library, Oxford.
Cowell, E. B., Esq., M.A., Professor of Sanskrit and Fellow of C.C.C.
in the University of Cambridge.
Davies, Dan Isaac, Esq., B.Sc., H.M.S. I. of Schools, Cardiff.
Davies, E. Emrys, Esq. (M.C.B.S.), 17 Albert Road, S.E.
Davies, Ivan T., Esq., Llanuwchllyn, Bala.
Davies, Rev. J. E., M.A., 23 Belitha Villas, Barnsbury.
Davies, Rev. John Evan, M.A., Rector of Llangelynin, Merioneth.
Davies,W. E., Esq., Brenton Villa, Marlborough Road, Merton,
Surrey.
Edinburgh University Library.
Edmondes, The Venerable Archdeacon, Warren, Pembroke.
Edwards, David, Esq., 222 Kentish Town Road, N.W.
Edwards, Rev. David Charles, M.A., Tegid House, Bala.
Edwards, Edward, Esq., Caerhys, Llanuwchllyn, Bala.
Edwards, Rev. Prof. Ellis, M.A., C.M. College, Bala.
Edwards, Hugh, Esq., 25 Myddelton Square, E.G.
Edwards, John, Esq., 2 Camp Street, Broughton, Manchester.
 list of Subscribers, 353

Edwards, Rev. Thomas, M.A., Brynheulog, Bedwas, Caerphilly.

Ellis, Thomas E., Esq., B.A., M.P., Cynlas, Merioneth.
Evans, D. H., Esq., 10 Cornwall Terrace, Regent's Park, N.W.
Evans, Rev. D. Silvan, B.D., Llanwrin Rectory, Machynlleth.
Evans, Rev. D. Wynne, Mount Pleasant, Briton Ferry.
Evans, John, Esq., Old Change Buildings.
Evans, Titus, Esq., Post Office Llanwnen, Cardiganshire.
Evans, T. Cadrawd, Esq., Llangynwyd, S. Wales.
Evans, W. Charles, Esq., 3a Poet's Corner, Westminster.
Gaidoz, M. Henri, 22 Rue Servandoni, Paris.
Gilbert, T. H., Esq., 3 Vernon Chambers, Southampton Row, W.C.
Griffith,Maurice, Esq., Exeter College, Oxford.
Gwynoro-Davis, J., C. M. Minister, Llanuwchllyn, Bala.
Hart, Prof. J. M., Cincinnati University, Ohio.
Hartland, E. Sidney, Esq., Beresford House, Swansea.
Henrhi, loan Matthew, Esq., Ascanas, Pant Tawel, Llanddarog.
Hopkins, Rev. Gerard M., S. J., University College, St. Stephen's
Green, Dublin.
Hibberd, Shirley, Esq., Kew, Surrey.
Hughes, T. R., Esq., N. and S. Wales Bank, Liverpool.
James, Ivor, Esq., Registrar, University College, Cardiff.
Jenkins, Edward, Esq., Gwalia House, 9 Upper Woburn Place,
Jenkins, Rees, Esq., Bronyderi, Glyncorrwg. [W.C.
Jesus College Library, Oxford.
Jones, Rev. Prof. D. E., M.A., Presbyterian College, Carmarthen.
Jones, Rev. D. M., B.A., Bottwnog, Pwllhelli.
Jones, Rev. Henry, M.A., Professor of Philosophy, University
College, Bangor.
Jones, D. Pryce, Esq., The Board School, Denbigh.
Jones, E. D., Esq., 26 Exchange Place, New York.
Jones, Henry, Esq., Watergate Hays, Chester.
Jones, J.M., Esq., Jesus College, Oxford.
Jones, J.Puleston, Esq., Balliol College, Oxford.
Jones, John T., Esq., N. & S. Wales Bank, Bala.
Jones, L. D., Esq., The Board School, Garth, Bangor.
Jones, Miss Lloyd, Penrallt, Penmaenmawr.
Jones, Rev. Owen, B.A., 143 Bedford Street, Liverpool.
Jones, Rev. R. J., M.A., Meirion Cottage, Aberdare.
Jones, Thomas, Esq., M.B., F.R.C.S., 96 Mosley Street, Man-
chester.
Jones, Thomas H., Esq., Lima, Ohio, U.S.A.
Jones, T. Roberts, Esq., 22 Old Bailey, E.G.
Jones, T. R., Esq., c/o Messrs. Stephen Evans and Co., Old Change
Buildings.
Jones, William, Esq., 42 Brecknock Road, N.
Jones, William, Esq., Belmont House, Hay, Breconshire.
354 Xtet of Subscribers.

Jones, William, Esq., 13 Upper Baker Street, N.W.

Jones, Rev. W. Jenkyn, 8 Rue de la Halle, Quimper, Brittany.
Jones-Williams, W., Esq., Somerset House, W.C.
Jubainville, M. d'Arbois de, Paris.
Levi, Rev.Thomas, Aberystwyth.
Lewis, The Very Rev. Evan, The Deanery, Bangor.
Lewis, Owen, Esq., Owain Dy/ed, Parkwaun Villa, Mornington
Road, N.W.
Lindsay, W. M., Esq., M.A., Fellow of Jesus College, Oxford.
Liverpool Free Public Library.
Lloyd, Howel W., Esq., M.A., 19 Hogarth Road, S.W.
Longmans, Green and Co., Messrs., Paternoster Row, E.G.
Loth, Joseph, Esq., Professeur a la Faculte des Lettres, i Rue de
Toulouse, Rennes, Brittany.
Mackinnon, Donald, Esq., M.A., Professor of Keltic Literature in
the University of Edinburgh.
Mainwaring, Charles S., Esq., M.A., Galltfaenan, Rhyl. (2 copies)
Meyer, Dr. Kuno, University College, Liverpool. (2 copies.}
Mills, R. M., Esq., 15 Alexander Road, Upper Holloway, N.
Morgan, C. E., Esq., B.A., Keble College.
Morgan, Owen, Esq., Morten, Ashgrove, Treforest.
Morgan, Major W. LI., R. E., The Curragh, Ireland.
Morice, Rev. Thomas R., M.A., Jesus College, Oxford.
Morris, John H., Esq., c/o Messrs. R. Mills & Co., 79 Cornhill, E.G.
Oriel College Library, Oxford.
Owen, David, Esq., M.A. (Ex-P. C. B. S.), Inner Temple, E.G.
Owen, Rev. R. Trevor, M.A., Llangedwyn, Oswestry.
Owen, T. W., Esq., Garn Dyvi, 32 Cornwall Road, Strand Green, N.
Owens, John, Esq., 37 Mornington Road, Regent's Park, N.W.
Parry, David, Esq., 78 Granby Street, Liverpool.
Parry, D. C., Esq., Merchant, Llanelly.
Parry, Robert, Esq., B.A. (M. C. B. S.), 9 Poynings Road, N.
Parry, Tom, Esq., 9 Upper Woburn Place, W. C.
Phillimore, Egerton G. B., Esq., M.A., Llandovery.
Phillips,R. W., Esq., B.A., B.Sc., University College, Bangor.
Powell, Prof. T., University College, Cardiff.
Prichard, Thomas, Esq., Llwydiarth Esgob, Llanerchymedd.
Prickard, A. O., Esq., M.A., New College, Oxford.
Pugh, J. W., Esq., M.R.C.S. (M.C.B.S.), 252, Mile End Road, E.
Randell, Rev. Thomas, M.A., The Training College, Durham.
Rathbone, William, Esq., M.P., Greenbank, Liverpool. (3 copies.}
One copy each for the Univ. College Libraries at Aberystwyth,
Bangor, and Cardiff respectively.
Rees, Evan Griffith, Esq., Presbyterian College, Carmarthen.
Rees, Rev. L. A., Caerphilly, Cardiff.
Rees, T. Aneuryn, Esq., Tonn, Llandovery.
 list of Subscribers. 355

Rees, William, Esq. (M. C. B. S.), Eithin Duon, St. Clears.

Reichel, H. M.A., Principal, University College, Bangor.
R., Esq.,
Rhys, D., Esq., M.R.P.S., Bryncelyn, Rhydlewis, S. Wales.
Roberts, David, Esq., 29 Swinton Street, King's Cross, W.C.
Roberts, R. Esq., B.A., 10 Willow Bridge Road, Canonbury, N.
Roberts, W. D. Esq. (Jesus Coll., Oxon), Rhydyronen, Tregaron.
Rogers, J. B., Esq., Univ. Coll. of Wales Office, 2 7 Chancery Lane,
Rogers, J. E., Esq., Abermeurig, Talsarn, S. Wales. [W.C.
Rogers, Rev.T. P., B.A., Rectory, Llanvihangel, Torymynydd, Mon.
Rowlands, Rev. D., M.A., Principal, Normal College, Bangor.
Rowlands, William, Esq., M.D., Ebenezer, nr. Carnarvon.
Rowlands, W. Bowen, Esq., Q.C., M.P., 33 Belsize Park, N.W.
Rowse, Messrs. E. E. & Co., 1 2 Castle Square, Swansea.
St. David's,The Right Rev. the Lord Bishop of, Abergwili Palace.
Carmarthen.
S/. David's College, Lampeter.

Sayce, Rev. A. H., M.A., Dep. Prof, of Comparative Philology in

the University of Oxford.
Shrimpton & Son, Messrs., Broad Street, Oxford.
Smith, Samuel, Esq., M.P., Carleton, Prince's Park, Liverpool.
Spurrell, William, Esq., Publisher, &c., Carmarthen.
Taylor Institution, Oxford.
Thomas, Abel, Esq., Barrister-at-Law, Southville, Swansea.
Thomas, D. Lleufer, Esq., Lincoln's Inn, London.
Thomas, Rev. D. R., M.A., F.S.A., Vicar of Meifod, Canon of St.
Asaph and Archdeacon of Montgomery.
Thomas, Ebenezer, Esq., 12 Woburn Square, W.C.
Thomas, Howel, Esq., Local Government Board, Whitehall, S.W.
Thomas, John, Esq., Pencerdd Gwalia, Harpist to the Queen.
Treharne, J. LI., Esq., Newport Road, Cardiff.
Trinity College, Cambridge, per Messrs. Deighton, Bell & Co.
Vivian, Sir H. Hussey, Bart., M.P., Singleton, Swansea.
Williams, David, Esq., (M. C. B. S.), 26 Dartmouth Road, S.W.
Williams, E. Lloyd, Esq., M.R.C.S., 2 James Street, Buckingham
Gate, S.W.
Williams, Rev. Garnons, M.A., Abercamlais, Prebendary of St.
David's.
Williams, Rev. Prof. Hugh, C. M. College, Bala.
Williams, Lucas, Esq., 9 Upper Woburn Place, W.C.
Williams, S. W., Esq., Penralley, Rhayader, Radnorshire.
Williams, W. Prydderch, Esq., Borough Road College, S.E.
Windisch, Ernst, Esq., Ph.D., Professor of Sanskrit in the Uni-
versity of Leipzig.
University College Library, Cardiff.
Zupitza, Julius, Esq., Ph.D., Professor of English Philology in the
University of Berlin.
PRINTED AT THE CLARENDON PRESS.
BY HORACE HART, PRINTER TO THE UNIVERSITY.
 University of California
SOUTHERN REGIONAL LIBRARY FACILITY
405 Hilgard Avenue, Los Angeles, CA 90024-1388
Return this material to the library
from which it was borrowed.

9 1
JUN "!H.U

SEP