BiH 1943 NOV Dokumenti

ZBORNIK
DOKUMENATA i PODATAKA
*O NARODNOOSLOBODILACKOM RATU
JUGOSLOVENSKIH NARODA
TOM
IV
KNJIGA 13
REDAKCIONI ODBOR
Boko iljegovi, Velimir Stojni, Ilija Doen,

'Fabijan Trgo, pukovnik, Milorad a avlovi, potpukovnik,
Radomir Petkovi, major, Mehmedalija Boji, major
Odgovorni uredni
Fabijan Trqo, pukovnik
PRIPREMA ZA TAMPU
VOJNOiSTORISKI INSTITUT JUGOSLOVENSKE NARODNE ARMIJE
IZDAJE
VOJNOIZDAVAKI ZAVOD VOJNO DELO"
VOJNOISTORISKI INSTITUT JUGOSLOVENSKE NARODNE ARMOE
ZBORNIK
DOKUMENATA I PODATAKA
O NARODNOOSLOBODILAKOM RATU
JUGOSLOVENSKIH NARODA
TOM
IV
KNJIGA 13
BORBE U BOSNI I HERCEGOVINI 1943 G O D .
BEOGRAD
1955
BORBE U BOSNI I HERCEGOVINI 1943
MA1
DOKUMENTA JEDINICA NARODNOOSLOBODILAKE

VOJSKE I PARTIZANSKIH ODREDA JUGOSLAVIJE
BR. 1
PRVOMAJSKA ESTITKA BORACA I RUKOVODILACA
PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE DRUGU TITU I PRET-
SJEDNIKU AVNOJA DR IVANU RIBARU 1
I divizija
l-V-43
VRHOVNOM KOMANDANTU DRUGU TITU
Vama, Vrhovnom komandantu, borci I Proleterske divizije

estitaju praznik Prvog maja, zavetujui se da e jo nemilo-
srdnije unitavati mrske faistike osvajae.
Pretsedniku AVNOJA dr Ribaru. U ime boraca I Prole-
terske divizije, Vama i Izvrnom odboru AVNOJA estitamo
praznik Prvog maja. I Proleterska brigada juer prvim delo-
vima prola Boljanie ka jugu. P r e k j u e r oko Gorada probi-
jajueg neprijatelja proterala preko Drine; javite situaciju i
gde ste.
Poaljite ifru za m a j .
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi

Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 45/1, k. 10.
BR. 2
NAREENJE TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD
1 MAJA 1943 GOD. POTINJENIM JEDINICAMA ZA POSJE-
DANJE POLOAJA NA PODRUJU GORADA I PLJE-
VALJA 1
STAB
1 PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE
NO VOJSKE JUGOSLAVIJE
Op. br. 191
l-V-1943 god. u 9 h
TABOVIMA:
I Proleterske brigade
III Sandake brigade
III Krajike brigade
VI Bosanske brigade
Neprijatelj 2 od Gorada izvrio je u toku 29-IV ispad ka

naim poloajima. Nae jedinice su razbile neprijatelja, koji je
pobegao ka Goradu, napustio svoje dosadanje poloaje na ovu
s t r a n u Drine i povukao se u deo grada na levoj obali. Nepri-
jatelj je na bojitu ostavio oko 20 mrtvih; mi smo imali 2 m r t v a
i 3 ranjena iz VI bataljona I brigade.
Na sektoru Pljevi ja i dalje se stalno vri iv saobraaj na
komunikaciji PljevljaPrijepolje. Nije jo utvrena svrha ovog
estog saobraaja. Po jednom neproverenom obavetenju "u
toku 28-IV u Pljevlja je stiglo 30 kamiona sa i talijanskim voj-
nicima i nekom hranom; govori se da vatra primeena oko bun-
k e r a dolazi od slame koju su Talijani tu palili. Prema ovome,
sadanjim obavetenjima ne p o t v r u j e se pretpostavka o eva-
kuaciji grada.
etnike bande na sektoru oko P l j e v a l j a vre ee ispade
na sektoru III Krajike brigade. Ove bande se lako razbijaju,
ali se brzo povraaju i pripucavaju. U s. "Bunje primeena je
grupa oko 200 etnika.
Podaci o etnikim bandama na liniji PljevljaSahovii
do Tare dostavljeni su zainteresovanim jedinicama.
1
Original, pisan na maini, latinicom, nalazi se u arhivi Vojno-
istoriskog instituta pod reg. br. 44/1, k. 705.
2
Ispad su vrili dijelovi 369 puka 369 divizije.
<8
U toku 30-IV P r v a brigada izbila je sa 3 bataljona na pro-
s t o r i j u KovaG. KreGotovue. Ostala dva bataljona ove
brigade su u pokretu, odnosno jedan je tek trebalo da se smeni.
Vrhovni tab obavestio nas je jue da e III Dalmatinska
brigada smeniti nau III Krajiku, koja e se tada krenuti u
pravcu Sandake brigade.
U vezi sa p r e d n j i m
NAREUJEM:
1. Zadaci brigada ostaju oni postavljeni naim optim

n a r e e n j e m Op. br. 185 od 28-IV i dopunskim nareenjima po-
jedinano datim brigadama 3 .
2. P r v a proleterska treba to p r e da izbije na prosto-
riju Ravna RijekaLepenicas. Siga. 4 Pokret ka ovoj pro-
storiji izvrie levo od komunikacije KovaPljevlja-Kovren,
a potom preko ahovia. Usput ima likvidirati etnike bande
na prostoriji MatarugeKamena GoraCrni VrhLisaPa-
vino Poljeahovii. Jedino u sluaju da se sigurno potvrdi
da neprijatelj evakuie Pljevlja, Prva proleterska privremeno
e se krae zadrati na prostoriji severno i istono od. grada u
cilju unitenja neprijatelja koji otstupa i ulaska u grad. No
ovo je kako izgleda malo verovatno. U protivnom, Prva
brigada e na prostoriju oko Pljevalja samo usput postaviti za-
sede, i vriti zatvaranje komunikacije ka Prijepolju samo za
vreme prolaza njenih jedinica.
3. III Sandaka brigada ima se glavninom postaviti na
prostoriju Maoe^Kovren, odakle e sadejstvovati III K r a j i -
koj brigadi u sluaju da neprijatelj pokua jaim snagama iz
Pljevalja ka Meljaku. M a n j i m pokretnim snagama krstariti po
terenu u cilju razbijanja etnikih grupica, radi uspostavljanja
NO vlasti i sprovoenja mobilizacije. Za v r e m e prolaska jedi-
nica P r v e brigade susednim terenom, Sandaka brigada sadej-
stvovae sa svoga pravca m a n j i m delovima, ostavljajui glav-
ninu slobodnu za eventualnu upotrebu na glavnom zadatku.
Najjai deo snaga drati oko Maoa.
4. III Krajika brigada ostaje na dosadanjem zadatku. 5
Prema neprijatelju upuivati duboke patrole, zasede i osma-
tranice, a glavnine drati pozadi i prikupljeno, k a k o bi mogle
intervenisati na n a j p o t r e b n i j i m pravcima.
a
Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 144 i 145.
4
Vidi dok. br. 15.
5
Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 144.
9
/
Sa sektora ove brigade dejstvovae u toku ovog dana ili
noi na Pljevlja jedna naa brdska baterija.
5. VI Bosanska brigada 6 ostaje na zadatku postavlje-
nom naim n a r e e n j e m Op. br. 185 od 28-IV. U koliko nepri-
jatelj iz Gorada nije ponovo izbio na desnu obalu Drine, po-
staviti zasede koje e tui most i spreavati prelaz. Predvideti
ruenje mosta i pripremiti materijal, a ruenje mosta izvriti
tek ako Vam naknadno to naredimo.
6. tabovi brigada odravae svakodnevno meusobnu
vezu preko susednih jedinica. Ovom tabu upuivati n a j m a n j e
jedanput dnevno izvetaj. tab VI brigade odmah e uputiti
traena dva kurira.
7. Prvoj proleterskoj brigadi uputie se preko San-
dake brigade 7 jedna brdska baterija ili jedno odeljenje te
baterije.
Ostala artiljerija ostae na sektoru III Krajike brigade.
8. Pionirski vod Prve brigade upuen je za Sandaku
brigadu, s tim da ga tab te brigade im uspostavi vezu
uputi u P r v u proletbrigadu.
9. tabovi naih brigada odmah e nam dostaviti pre-
glede brojnih stanja i izvetaje o akcijama u prolom, mesecu.
10. Vezu sa ovim tabom i dalje odravati preko Za-
huma.
SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU!
Polkomdiv. Natadiv. Komdiv.

Fia 8 Vasa 9 Koa 10
(M. P.)
Svima borcima, komandirima-komandantima i polit, rad-

nicima estitamo praznik 1 m a j .
Br446
l-V-1943 u arhivu k n t
6
esta istonobosanska NOU brigada bila je pod komandom Prve
proleterske
7
divizije. Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 144.
Trea sandaka NOU brigada
8
Narodni heroj Filip Kljaji. Poginuo jula 1943 god. kod Zvornika:
kao politiki komesar Prve proleterske divizije.
8
Jovanovi
10
Popovi
10
BR. 3
BROJNO STANJE LJUDSTVA PRVE PROLETERSKE DIVI-

ZIJE NA DAN 1 MAJA 1943 GODINE1
STAB
I PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE
Op. for. 201
l-V-1943 god.
BROJNO STANJE
I
LJUDSTVA
Prva brigada proleterska 1.071 64 311 19 1.382 83
Trea brigada sandaka 677 74 102 20 779 94
Trea brigada krajika 952 105 143 21 1.095 126
Brdski divizion artiljerija 161 7 161 7
Sanitet
Pratea eta . D. 88 6 1 89 6
2.949 256 557 60 3.506 316
tkupno: 3.822
Polkomdiv. (M. P.) za Stab

Fia Vasa
Original, u rukopisu, irilicom, nalazi se u arhivi Vojnoistoriskog
instituta pod reg. br. 4/4, k. 710.
11
B R . 10
T R E G L E D N A O R U A N J A PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE
N A D A N 1 M A J A 1943 G O D I N E 1
STAB
O p . b r . 201
l - V - 1 9 4 3 god.
NAORU
I Proleterske udarne
|
Puko Municije za Tekih Municije za
mitra- p. mitraljez mitra-
ljeza ljeza t. mitraljez
Jedinica P.
| T. bacaa
' JugosJ, mitra-
j Puaka
Jugosl.
Jugosl.
Jugosl.
lj ital. ital.
15
I Proleter,
brigada
847 38.870 73 5 36.775 5.860 8 7 17.700 j 53.806 7
III Sandaka 637 3.945 5.170 6.370 11.800 4

brigada 27.104 45 5 9 4
III Krajika 751

brigada 52.127 63 2 22.539 2.320 8 1 19.150 6.160 4
Brdski 66 1.574 2
divizion 220
Sanitet

Pratea 70 2.828
eta . D. 4 900
SVEGA: 2371 122503 187 12 64.379 13.350 25 12 33.220 71.760 15
Napomena: Osam araca" ubeleeni su sa tekim mitra-

Polkomdiv.
Fia3
1
Original, pisan mastilom, irilicom, nalazi se u arhivi Vojnoistori-
skog instituta pod reg. br. 4/4, k. 710.
2
U originalu pogreno napisano. Treba da stoji: Puane municije".
3
Narodni heroj Filip Kljaji
2 AN JE
divizije N.O.V. Jugoslavije
j Granata za ,,Pito"
topove 75 mm
topove 65 mm
Bombi
Topova 75 mm
Topova ,65 mm
za revolvere
Lakih bacaa
Municije za
Granata za
Granata za
P. K. top
Granata za
t. bacae
1. bacae
P. K. top
Bombi za
Bombi za
Revolvera
Defan. 1
mainke
Municije
Mainki
Pito"
Ofan
507 7 595 326 739 239 2.063 2 155 1 64 27 1.530
26 1 30 110 151 80 753 1 155 1 20
162 3 213 293 379 134 1.465 1 25 1 68
18 6 13 134 4 429 1 206
. 12 11 18 313 13 800
| 695 11 838 759 1286 484 4.728 4 429 4 335 3 152 1 206 40 2.330
ljezima.
za t a4 b
(M. P.) Vasa
' Jovanovi
13;
BR. 25
BROJNO STANJE JAHAIH I TOVARNIH KONJA PRVE

P R O L E T E R S K E D I V I Z I J E N A D A N 1 M A J A 1943 G O D I N E 1
TAB
O p . b r . 201
l - V - 1 9 4 3 god.
III
STOKA
Tovarnih konja
Jedinica Jahaih
konja Vojna
komora Komora
I brigada Proleterska 17 155 94
III brigada Sandaka 16 47 92
III brigada Krajika 17 113 32
Sanitet
Diviz. artiljerija 7 72 28
Brdski divizion
Pratea eta . D2 14 13
Svega : 71 . 387 259
Ukupno : 717
I slovima: S e d a m stotina i sedamnaest.

Polkomdiv. (M. P.) za t a b
Fia Vasa
1
Original, pisan mastilom, irilicom, nalazi se u arhivi Vojno-
2
taba divizije
14
BR. 25
PROGLAS TABA DRUGE PROLETERSKE DIVIZIJE BOR-
CIMA, KOMANDANTIMA I POLITIKIM RADNICIMA U
VEZI SA PROSLAVOM PRVOG MAJA 1943 GODINE 1
STAB II PROLETERSKE DIVIZIJE

1 m a j a 1943 g.
BORCIMA, KOMANDIRIMA, POLITIKIM RADNICIMA

II PROLETERSKE DIVIZIJE
Prvi m a j slavimo po trei p u t u jeku oslobodilake borbe

protiv faistikih porobljivaa nae zemlje.
Proleteri nae divizije Prvi m a j ove godine slave uzdignuta
i ponosna ela, jer su u toku borbe protivu raznih okupatora
nanijeli mu teke udarce, razbijajui njegove divizije i unita-
vajui na hiljade okupatorskih vojnika. Sa visokim ponosom
svrstavaju se u redove radnike klase Jugoslavije i itavog me-
unarodnog proletarijata i slave dan borbene smotre itavog
radnog slobodoljubivog svijeta, dan velike pripreme za optu
navalu protiv faistikog imperijalizma.
Mi t a j veliki dan slavimo u borbi protiv italijanskog fai-
stikog osvajaa i time aljemo svoj bratski gorui proleterski
pozdrav svima narodima Jugoslavije, naoj bratskoj Crvenoj
armiji, sovjetskoj zemlji od Bjalistoka do Vladivostoka, od
Vipuria do Batuma.
Buktinja oslobodilakog rata, koju je zapalila Komunistika
partija na dan porobljavanja nae zemlje, jo vie se razgara u
zemljama Jugoslavije. Poar narodnog ustanka gori cijelom na-
om zemljom.
_ Buktinja Narodno-oslobodilake borbe, koju nose borci nae
divizije, sve vie i vie raspaljuje poar narodnog ustanka svuda
gdje prolazi slavna Druga proleterska divizija.
B u k t i n j u nae divizije nijesu mogli ugasiti, neprijatelji na-
roda, radnike klase i P a r t i j e na obalama Neretve i Drine, nego
se je jo vie raspalila prelazom preko tih rijeka i na tlu na
koj em se nalaze borci nae divizije razgara se poar ustanike
borbe.
1
istoriskog instituta pod reg. br. 5707.
15
Na t a j veliki d a n . . . mi proleteri Druge divizije moramo-
razviti utakmicu ko e vie nauiti u r u k o v a n j u s orujem, ko e
bolje politiki raditi, ko e vre disciplinu drati, ko e vie
unititi faistikih gadova, ko e biti odaniji P a r t i j i i narodu.
Rukovoeni patriotskim natjeajem, mi emo doprinijeti
djelu narodnog osloboenja, mi emo ispuniti i opravdati p o -
v j e r e n j e nae P a r t i j e i naeg Vrhovnog komandanta druga Tita.
Strijelci, pukomitraljesci, bombai, artiljerci, minobacaci,
saniteti, komandiri, politiki radnici, usavravajte se u svome
poslu, ovladajte oruem, uvrujte disciplinu i naprijed u
borbu protivu faizma zajedno sa naim drugovima crveno-
armejcima, sa antifaistikim snagama itavog svijeta, u borbu:
do konanog unitenja faizma i osloboenja naih naroda.
Da ivi Prvi maj, dan borbene smotre antifaistikih snaga;

svijeta!
Da ivi Komunistika partija Jugoslavije!
Da ivi moni Sovjetski Savez i drugovi crvenoarmejci!
Da ive nai saveznici Engleska i Amerika!
Da ivi Narodno-oslobodilaka vojska i partizanski odredi
Jugoslavije!
Da ivi na Vrhovni komandant drug Tito!
Da ivi oslobodilaka borba naroda Jugoslavije protiv poro-
bljivakog faizma!
Smrt i prokletstvo okupatorima i njihovim slugama!
Da ive borci nae Proleterske divizije!
(M. P.)
Politiki komesar Komandant
Mitar Baki Peko Dapevi
16
BR. 7
IZVJETAJ TABA DESETE DIVIZIJE OD 1 MAJA 1943
GOD. TABU PRVOG BOSANSKOG NOU KORPUSA O
BORBAMA NA SEKTORU ARDAK, DRAGNICI, GERZOVO 1
STAB
x N.O.U. DIVIZIJE
Broj str. pov.
Dne 1 m a j a 1943 g.
Poloaj
TABU I BOSANSKOG N.O.U. KORPUSA

Poloaj
Mi smo preduzeli akciju za ienje mrkonjikog sektora

sa snagama IX brigade, sa Glamokim bataljonom i izdali smo
nareenje i Ribnikom bataljonu (za njega ne znamo da li je
stupio u borbu).
Akcija je poela na dan 1 m a j a u 4 i 30 asova. O nainu
napada moete videti iz zapovesti 2 koju smo izdali jedinicama,
a koju vama dostavljamo.
Politiki komesar 3 nije na ovom sektoru, jer je poao na
sektor livanjski na p r i k u p l j a n j e ljudstva koje je dezertiralo iz
raznih brigada, [a] u vezi vaeg nareenja.
Po dosadanjim izvetajima nai su li[k]vidirali ardak,
Podgoriju, Dragnie i borba se nastavlja u pravcu Gerzova. 4
Zarobljena je etnika arhiva, koju mi nismo jo dobili, nego
smo samo izveteni. Ubijeni su neki etnici, a dva su zarobljena.
Vrlo je velika verovatnoa da emo ih vie zarobiti i pobiti, jer
kako saznajemo etnici bee u pravcu Gerzova, a na jedan ceo
bataljon 5 je u zasedi na poloajima iznad Gerzova, tako da e
banditi pasti u klopku.
O daljem razvitku akcije i o rezultatu konanog uspeha
emo vas izvestiti naknadno.
1
Redakcija nije pronala pomenutu zapovijest.
3
Nemanja Vlatkovi
Opirnije o ovim borbama vidi u dok. br. 13.
6
Odnosi se na bataljon Devete krajike NOU brigade.
2 Z b o r n i k t o m IV, k n j . 1 3 17
CENTRALNA BIBLIOTEKA JNA

a/ i f
Na sekretar 6 , koji se nalazi u Blagaju, izvestio nas je da
je t a b V divizije jutros sa snagama IV brigade otputovao u
odreenom pravcu. 7
Referent Diviziskog saniteta 8 nas izvetava da je k o m a n -
d a n t V divizije dru[g] Slavko Rodi 9 ostavio sve teke i ne-
pokretne r a n j e n i k e u naoj bolnici, bez da se prethodno save-
tovao sa nama, jer situacija za teke ranjenike na ovom sek-
t o r u za sada n i j e ni malo dobra, jedno zbo[gl ishrane, a drugo
i zbog pojave etnikih bandi od Grahova, koji su ve stigli do
Glavica, prema izvetaju. Da biste se sa tim bolje upoznali
prilaemo vam i originalne dopise naeg referenta saniteta.
S t a n j e ishrane po naim jedinicama je dosta teko, jer u
naim magacinima nema ni kila ita. Naa X brigada ve deset
d a n a ne dobiva ljeba, a nai borci su poli jutros na poloaj
bez da su dorukovali, t j . ceo dan vode borbu bez da su mogli
ita spremiti od suhe hrane.
O svim daljim promenama emo vas izvetavati redovno.
(M. P.)
Politkom Komandant
otsutan Milorad 19
TAB
I BOSANSKOG N.O.U. KORPUSA
Br. 29
3. V. 1943 g.
POLOAJ
Op. II
6
7
Miroslav Pjaca
Odnosi se na pokret Pete divizije u Centralnu Bosnu.
8
9
Dr Konstantin Koregin
Narodni heroj Slavko Rodi. Umro 1949 god. kao generalpotpu-
kovnik.
10
Milorad Mijatovi
18
BR. 8
NAREENJE TABA PRVE BRIGADE PRVE PROLETERSKE
DIVIZIJE OD 1 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BATALJONA
ZA UNITENJE NEPRIJATELJSKIH SNAGA I POSJEDANJE
POLOAJA NA KOMUNIKACIJI PLJEVLJAPRIJEPOLJE 1
STAB
3 PROLETBRIGADE
Br. 447
1 m a j 1943
TABOVIMA BATALJONA I KOMANDAMA JEDINICA
1. Po n a j n o v i j e m nareenju 2 taba divizije naa b r i -

gada treba odmah da k r e n e lijevo od ceste za Pljevlja i da se
postavi na prostoriju sjeverno i istono od P l j e v a l j a sa zadatkom
zatvaranja komunikacije PljevljaPrijepolje. Na ovu komuni-
kaciju naa brigada mora izbiti u toku noi 1/2 m a j a o. g. Nae
izbijanje na ovu komunikaciju mora biti iznenadno i nou da
bi se unitile neprijateljske kolone i transporti 3 , koji, prema
dobijenim izvjetajima, danonono i neoprezno saobraaju. U
koliko neprijatelj evakuie Pljevlja, naa brigada e u sadej-
stvu sa ostalim jedinicama uestvovati u razbijanju n e p r i j a -
telja i osvajanju grada. U protivnom naa brigada e k r e n u t i
na odreeni zadatak ka jugu, istei usput etnike bande na
prostoriji: MatarugeKamena GoraCrni VrhLisa Planina
Pavino Poljeahovii (gdje se nalazi m j e s n a milicija pod
komandom Mile Bakia). Na zadatku 4 razbijanja etnika sa
nama e sadejstvovati III Sandaka brigada, koja e izvriti
ienje na prostoriji KovrenGoriceVrulja a po potrebi m a -
n j i m snagama prema KoziciKamenoj Gori i Crnom Vrhu
(sva do sada pomenuta mjesta na sekciji Pljevlja).
2. Pravac pokreta: GlisnicaGornje KrePodkovaica
sjeverno od s, MiluniiGranicakola u s. KrnjaiOgra-
daL j eljenica.
3. Jedinice sa sektora Glisnica izvrie pokret 1 m a j a
o. g. tano u 18 asova tako da stignu u s. Podkovaicu na d r u m
1
Prepis originala, pisan na maini, latinicom, nalazi se u arhivi
3
3
Vidi dok. br. 2.
1
Odnosi se na italijansko-etnike kolone.
Vidi dok. br. 2.
19
izmeu Boljania i Gotovue n a j k a s n i j e do 19,30 asova. U to
vrijeme jedinice sa sektora KreGotovua bie formirane u
kolonu za pokret.
4. Raspored jedinica u pokretu:
a) IV bataljon (prethodnica brigade), b) III bataljon, c) II
bataljon i d) I bataljon glavnina e) VI bataljon (za-
titnica).
Protivkolska eta dodijelie jedan protivkolski top III b a -
taljonu a drugi protivkolski top i Pito" ui e u sastav IV b a -
taljona.
Intendantura i sanitet ui e u sastav VI bataljona.
tab brigade kretae se sa II bataljonom.
5. Po dolasku na prostoriju OgradaLjeljenica zadatak
i raspored jedinica je sljedei:
a) IV bataljon (ojaan protivkolskim topom i Pitom") n a -
stavie hitno mar u pravcu pruge PljevljaPrijepolje, p r e s i j e -
cajui p u t na planini Mijajlovici (trigonometar 1411), postavlja-
jui se sa svim svojim snagama sa obje strane d r u m a frontalno
prema Pljevljima (na Mijajlovici i na koti 1401 juno od d r u -
ma) sa zadatkom zatvaranja pravca od P l j e v a l j a i unitenja
eventualne neprijateljske kolone sa toga pravca. Ne zaboraviti
da se istaknu obezbjeenja sa pravca juga, gdje se nalaze iz-
vjesne etnike snage.
b) I bataljon postavie se na sektor s. Ljeljenicaplanina
Slatina (kota 1412), tj. na desnom krilu IV bataljona (gledajui
p r e m a Pljevljima), sa zadatkom sadejstva sa IV bataljonom u
gore postavljenim zadacima.
c) III bataljon nastavie iz Ljeljenice hitan pokret za s. J a -
buku, gdje e presjei d r u m postavljajui [se] sa obje strane
frontalno prema Prijepolju, zaposjedajui kotu 1294 sjeverno-
od d r u m a i kotu 1287 Beli Kr (glavninom juno od druma).
Obavezno se obezbijediti od pravca K a m e n e Gore (jug). Zada-
tak: zatvaranje pravca od Prijepolja i unitenje neprijatelja sa
toga pravca.
d) II bataljon nastavie pokret za s. Brazdu, tj. na lijevo
krilo III bataljona gledajui prema Prijepolju sa zadatkom sa-
dejstva sa III bataljonom gore postavljenima zadacima. Jedan
dio snaga II bataljon e ostaviti u s. Brezovici (kota 1295
izmeu Ljeljenice i Brazde) sa zadatkom dranja tijesne veze
sa I bataljonom, kao i intervencije u sluaju potrebe u pravcu
Pljevalja.
e) VI bataljon zadrae se na prostoriji sela OgradaAdro-
vii sa zadatkom obezbjeenja od pravca Pljevalja komunika-
20
cije PljevljaRudo kao i sa istoka prema s. Babini, odravajui
tijesnu vezu s I bataljonom.
tab brigade nalazie se u s. Ljeljenici.
Intendantura i sanitet kao to je r a n i j e reeno bie
sa VI bataljonom.
6. Uslijed toga to je p u t prilino dug a no bez m j e s e -
ine organizacija pokreta mora biti na takvoj visini da se po-
stigne maksimalna brzina k a k o bismo obavezno p r i j e zore stigli
na odreene zadatke. O ovome se mora voditi strogo rauna
tako da pri pokretu ne smije biti nikakovih zastoja.
7. Strogo voditi rauna , o odranju apsolutne tajnosti
pokreta, kako pri ovom tako i pri ostalim pokretima na ovom
sektoru. Zabraniti svako nepotrebno razgovaranje p r i pokretu,
puenje cigara itd.
8. Strogo voditi rauna o bojnoj pripravnosti svakog
momenta kako u toku pokreta tako i na logorovanju. Ne izgu-
biti iz vida da je sektor kroz koji prolazimo sasvim etniki
raspoloen, gdje su razbojnike bande sposobne da prave razna
Iznenaenja.
9. Prilikom smjetaja ljudstva voditi rauna o mogu-
nosti bombardovanja iz vazduha.
10. Kako je prvi dio naega zadatka presijecanje ko-
munikacija sa ciljem unitenja i zarobljavanja neprijatelja koji
cirkulie tom korrfunikacijom (PljevljaPrijepolje), oba bata-
ljona (III i IV) nee odbiti neprijatelja sa pukometne daljine u
koliko se pojavi sa njihovih pravaca, ve e ga propustiti u r a -
spored naih jedinica da bi ga na t a j nain potpuno unitili.
Radi toga e kako III tako i IV bataljon postaviti izvje-
stan dio svojih snaga dopunski du komunikacije.
11. U koliko se osvoji neko vozilo (prvenstveno automo-
bil ili kamion) obavezno izvui akumulator i sauvati, koji je
neophodan za tab divizije, inae sva motorna vozila obavezno
unititi.
12. U koliko se doe do kakvog plijena, jedinice e ga
nositi sa sobom, s tim to e obavezno dostaviti tabu brigade
spisak zaplijenjenih stvari.
13. tabovi bataljona i komande jedinica preduzee
stroge m j e r e da njihovi borci nepotrebno ne opale nijedan me-
tak, radi ega e se komande jedinica pozivati na najstroi ju od-
govornost.
14. Pokret sa gornje prostorije, u koliko ne bude smetnji
operativnog karaktera, izvrie se u toku poslijepodneva 2 m a j a
poev od 16 asova.
21
15. Prvog m a j a po dolasku u s. Potkovaicu svi tabovi
bataljona i komande jedinica doi e u Stab IV bataljona (kua
na lijevoj strani druma prema Pljevljima) na sastanak sa
t a b o m brigade, koji e se odrati tano u 19,30 asova. tabovi
bataljona neka predvide potrebno vrijeme kako bi se izbjeglo
svako zakanjenje (ovo je naroito vano za jedinice sa sektora
sela Glisnice).
Politkom Komandant
BR. 9
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA TREEG BATA-
LJONA TREE KRAJIKE NOU BRIGADE O AKCIJAMA
IZVEDENIM U VREMENU OD 15 APRILA DO 1 MAJA
1943 GODINE 1
TAB
III BAT. III KRAJ. BRIGADE
1 m a j a 1943 god.
TABU III KRAJIKE BRIGADE I PROL. DIVIZIJE

Poloaj
Dostavljamo vam etrnaestodnevni izvetaj o vojnim a k -

cijama ovoga bataljona od 15 aprila do 1 m a j a 1943 godine.
16 aprila bataljon je izvrio pokret sa prostorije s. Me-
taljka (zaseoci Karovii, Tubrojevii) i smestio se na prostoriju
s. Kova, Mironii, Kaak. Pokret je izvren u 3 asa. Po do-
lasku na ovu prostoriju bataljon je sa glavninom svojih snaga
drao poloaj na pogodnim kotama prema Pljevljima drei
vrstu vezu sa snagama IV bataljona levo i osiguravajui se u
desno.
17-IV-43. Bataljon je jutrom rano u 4 sata izvrio pokret
sa gore navedene prostorije pravcem: itluk, s. Klapuhe, s. Ra-
1
Original, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi Vojno-
istoriskog instituta pod reg. br. 2/15, k. 711 a.
22
ii, s. Tupci, s. Vukosavii. Po dolasku u s. Vukosavie b a t a -
ljon je kao prethodnica itave brigade zastao i jednu etu r a z -
vio u streljaki stroj prema rijeci eotini, odnosno n e p r i j a t e l j u
(etnicima), koji su, poto su bili razbijeni od snaga Sandake*
brigade, beali u pravcu nas. Ova eta (III) pod komandom ko-
mandanta 3 nae brigade otvorila je vatru na neprijatelja koji
je pobegao prema eotini, a zaobilaskom snaga naeg II ba-
taljona neprijatelj je razbijen i zarobljen 4 , o emu e podneti
izvetaj na II bataljon. Tu su zarobljena dva etnika jahaa
konja. Ostale snage ovoga bataljona u isto vreme prebacile su
se na kose iznad s. Streanja u cilju presecanja neprijatelja koji
je u paninom bekstvu otstupao u pravcu Ifsara. Poto je n e -
prijatelj bio razbijen naim dolaskom i delimino pohvatan r
na bataljon se postavio na kose iznad s. Viko u cilju osigu-
r a n j a ostalih delova nae brigade koje su se prebacivale p r e k o
Ceotine. Poto su se ostali bataljoni prebacili, na se bataljon
18-IV-43 prebacio preko reke eotine i smestio se sa glavninom
snaga na prostoriji s. Tvrdaci, drei vrstu' vezu sa IV b a t a -
ljonom.
Poto neprijatelja na tome sektoru nije bilo, bataljon je
18 i 19 ov. m., odmarao na prostoriji s. Tvrdaci.
19-IV-43 u 21 as bataljon je izvrio pokret sa gore nave-
dene prostorije pravcem s. Rude, s. Sadii. s. Petine, s. Razrez
i 20-IV-43 smestio se na prostoriju s. Lehovo Brdo.
21-IV-43. Bataljon je izvrio pokret u 5 asova i prebacio
se preko eotine na prostoriju s. Jakubov GrobKotarac
Klismerine i ispred istih sela zauzeo poloai n r e m a n e p r i j a -
telju koji se nalazi u Pljevljima, isturajui duboko jaa izvi-
aka odeljenja, radi dranja kontakta sa neprijateljem, i d r -
ei vrstu vezu desno sa snagama naeg IV bataljona i levo
sa snagama I Prol. brigade.
22, 23 i 24-IV-43. Bataljon je drao isti poloaj sa istim
zadatkom.
Nou izmeu 24/25 ov. m. bataljon je dobio zadatak da sa
svojim jaim delom borakih snaga k r e n e sa leve strane k o m u -
nikacije BoljaniiPljevlja prema Pljevljima i oisti teren is-
pred sebe, u koliko bi se na istom nalazile m a n j e neprijateljske
snage (i uporita) koji bi sluili neprijatelju kao pretstraa glav-
nim snagama za obezbeenje grada, a ujedno osiguravajui se
sa levoga boka od linije r. Poblanicas. Kaluerovii.
*3 Trea sandaka NOU brigada

Nikola Karanovi
* Vidi dok. br. 12.
Bataljon je krenuo tano u odreeno vreme na zadatak,
uhvatio vrstu vezu sa IV bataljonom na samoj cesti, preistio
teren od glavnih neprijateljskih u t v r e n j a i povukao se na stare
poloaje, u vezi naredbe. Pri izvrenju ovoga zadatka napomi-
n j e m o da su komande nae I i IH-e ete podbacile jer su bile
dozvolile da im ljudstvo u veini pospe na poloaju za vreme
dok je tab bataljona napisao pismo i poslao vezu za susedni
Stab.
25, 26, 27, 28 i 29. Bataljon je drao poloaj isti sa istim
zadatkom.
29-IV-43 bataljon je dobio zadatak da ugrozi cestu P l j e v -
ljaPrijepolje, sa potrebnim bonim i lenim osiguranjem. Ba-
taljon je izvrio pokret po dobivenom nareenju, presekao cestu
PljevljaRudo i postavio se za ugroavanje ceste Pljevlja
Prijepolje. Usled promene situacije bataljon se povukao na prvo-
bitni poloaj. Pri izvrenju ovoga zadatka bataljon je imao vr-
stu vezu sa III bataljonom I brigade.
30-IV-43 bataljon je drao isti poloaj sa istim zadatkom.
Za proteklih 15 dana nije bilo gubitaka.
Vojniki rad u ovome bataljonu odvija se odravanjem sa-
vetovanja sa komandirima i njihovim zamenicima, komandi-
rima, vodnicima i desetarima i u odravanju potrebnih vojni-
kih asova sa borcima. Rad se odvija u veini po etama a u
koliko je mogue i sa itavim bataljonom. Za poslednjih 15 dana
po etama je odrano proseno po 56 asova. Takoer se izvodi
peadiski egzercir, sa itavom etom ili po vodovima i deseti-
nama. asovi su odravani iz naoruanja, nastave gaanja, bor-
bene obuke, straarske slube itd.
Napominjemo da je ovaj izvetaj zakasnio usled toga to
smo bili 29 i 30 ov. m. do podne otsutni od ovog poloaja te nam
komande eta nisu mogle na v r e m e dostaviti isti, kao ni mi
vami.
Uz drugarski borbeni pozdrav
Politkomesar Komandant
Danilo S.6 Triki
Simonoyic
Savo
24
Fotokopija d o k u m e n t a br. 10
BR. 10
IZVJETAJ KOMANDANTA DRUGE, ETVRTE PROLETER-
SKE I PETE NOU BRIGADE OD 2 MAJA 1943 GOD. VRHOV-
NOM TABU NOV I PO JUGOSLAVIJE O UNITENJU NE-
PRIJATELJSKIH SNAGA NA JAVORKU 1
VRHOVNOM TABU
Jedinice II 2 , IV 3 i V 4 brigade u toku dananje borbe razbile

su i unitile neprijateljsku kolonu 5 na Javorku. Oko 1000 ne-
prijateljskih vojnika ubijeno i zarobljeno. Gonjenje se na-
stavlja. Zaplenjeno je: oko 25 motornih vozila (kamiona, ten-
kova i motorcikla), 4 topa 75 m/m. sa dosta municije, oko 10
bacaa mina, 20 do 30 mitraljeza i pukomitraljeza, preko 2000
mazgi, oko 10 jahaih konja, 3 radio-stanice i dosta r a t n e spre-
me koja se prebrojava 6 .
2/V. Ljubo uri 7 , Niko Strugar8,,

u 20 asova Sava Kovaevi 9
1
Original, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi Vojno
istoriskog instituta pod reg. br. 58/1, k. 9 A.
Druga proleterska brigada
4 etvrta proleterska (crnogorska) brigada
6 Peta crnogorska NOU brigada
6 Vidi tom III, knj. 5, dok. br. 13, 14, 161 i 162.
Opirnije o borbama na Javorku vidi u tomu III, knj. 5, dok.,
br. 13, 14, 161 i 162.
8 komandant Druge proleterske brigade
, Z a m j e n i k komandanta etvrte proleterske (crnogorske) brigade
Narodni heroj Sava Kovaevi, komandant Pete crnogorske bri-
gade. Poginuo 13 juna 1943 god. u Petoj neprijateljskoj ofanzivi kao
komandant Tree NOU divizije.
2T
BR. 25
OBAVJETENJE TABA TREE NOU DIVIZIJE OD 2 MAJA
1943 GOD. TABU DRUGE PROLETERSKE DIVIZIJE O NA-
PUTANJU GACKA I NEVESINJA I O EKONOMSKOJ SI-
TUACIJI U ISTONOJ HERCEGOVINI 1
TABU II PROL. DIVIZIJE
Mi smo napustili Gacko i Nevesinje. Nae brigade sa bol-

nicom moramo ishranjivati sa osloboene teritorije Crne Gore
j e r je to jedina mogunost. Dio Hercegovine koji jo drimo po-
paljen je i iscrpljen ekonomski do k r a j n j i h granica rekvizici-
jama i konfiskacijama za potrebe Centralne bolnice, Devete
divizije, Sedme, nae divizije i ostalih jedinica. Mi se dijelana
nalazimo u Pivi sa Dalmatinskom brigadom prema naree-
n j u V. .
Radomir 2 (III div.)
P r i m l j e n o (Mokro)
2-V-43 1503
Pavle
1
Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 39, k. 731.
2
Babi
28
BR. 25
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA TREE KRAJI-
KE NOU BRIGADE OD 2 MAJA 1943 GOD. TABU PRVE
PROLETERSKE DIVIZIJE O AKCIJAMA IZVEDENIM U
VREMENU OD 15 DO 30 APRILA 1943 GODINE 1
STAB
III KRAJ. BRIGADE I PROL. DIVIZIJE
2-V-1943 god.
TABU I PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE NOVJ
Dostavljamo petnaestodnevni izvjetaj o vojnim akcijama

u vremenu od 15 do 30 aprila t. g., kao i statistiki pregled l j u d -
stva, stoke i naoruanja 2 .
1. 15-IV-1943 I bataljon prebacio se na prostoriju sela
Zaborak.
2. 16-IV-1943 I bataljon pretresao je teren od Zaborka
prema r. Limu i selu Dubac, gdje su se nalazile m a n j e grupice
etnika. Ovom prilikom oduzet je jedan teki mitraljez varc-
loze" sa 1.000 metaka. Istoga dana predalo se 17 etnika sa pu-
kama. III bataljon izvrio je pokret od Metaljke i postavio se
na prostoriju s. KovaMironiiKaak u cilju zatvaranja
pravca prema Pljevljima. IV bataljon izvrio je pokret sa pro-
storije s. Bekeri i smjestio se na prostoriju s. BukovikDubrave
Skenderovina sa zadatkom zatvaranja pravca prema Pljev-
ljima i Rudom. P r o m j e n a nikakvih nije bilo.
3. 17-IV-1943 u j u t r u u 5 sati bataljoni su izvrili pokret
pravcem itlukKlapuhes. Raiis. Tupcis. Vukosavii.
Ispod sela Kovaevia primjeeni su razbijeni etnici koji bjee
u pravcu Meljaka. J e d n a eta naeg II bataljona je stupila u
gonjenje razbijenih etnika i nakon krae borbe zarobljena su
43, ubijeno 2, ranjeno 4, dok se 6 utopilo etnika u rijeci Ceo-
tini. Zarobljeno je 35 puaka, 8 bombi, 1.000 metaka i 2 konja
sa sedlima. Na naoj strani gubitaka n i j e bilo. Zarobljeni et-
nici po sasluanju predani su Sandakoj brigadi.
4. 18-IV-1943 u 5 sa+i bp+.^lioni su se prebacili preko
rijeke eotine u selo Viko. III i IV bataljon su postavljeni na.
1
2
Redakcija ne raspolae pomenutim pregledom.
29
-prostoriji s. Tvrdaci u cilju uspostavljanja veze sa junom gru-
pom, 3 a I i II ostali na prostoriji sela Viko, gdje su odmarali. 4
5. 19-IV-1943 u 20 asova bataljoni su izvrili pokret od
.sela Tvrdaci i Vikoa u pravcu Meljaka. Pokret je vren cijelu
no.
6. 20-IV-1943 u 10 sati bataljoni su stigli na prostoriju
selo Popov DoMeljak, gdje su ostali preko cijelog dana.
7. 21-IV-1943 bataljoni su izvrili pokret sa naprijed na-
vedenih prostorija i postavili se na liniju Jakubov GrobD.
BrvenicaHoevinaKruevo. Isturene su pretstrae i izvia-
ka odjeljenja u pravcu Pljevalja.
8. 22-IV-1943 II bataljon je u zajednici sa Sandakom
brigadom razbio Italijane i etnike u selu Kruevu i povratili
ih ka Pljevljima. Neprijatelj je m r t v e i r a n j e n e odnio sa sobom.
Na naoj strani lake r a n j e n jedan drug od bacaa.
9. 23-IV-1943 bataljoni su bili na svojim poloajima. Is-
t u r a n a su izviaka odjeljenja u pravcu Pljevalja.
10. 24-IV-1943 bataljoni su izvrili ienje terena pre-
ma Pljevljima u 22 asa. Preien je sav teren do grada, a
etnike bande koje su se nalazile na isturenim poloajima raz-
bijene su.
11. 25-IV-1943 bataljoni su bili na istim poloajima.
P r o m j e n a nikakvih nije bilo.
12. 26-IV-1943 stanje bez promjene.
13. 27-IV-1943 dijelovi II, I i IV. bataljona oistili su
teren prema Pljevljima i razbili etniku bandu na tim prav-
cima.
14. 28-IV-1943 jedan vod I bataljona ekao je etnike u
njihovim rovovima. etnici su primijetili, te tako akcija u pot-
punosti n i j e izvrena, ali su ubijena 3 etnika.
15. 29-IV-1943 II bataljon sa jednom etom izvrio je
akciju na etnike u s. umani i Ljua. etnici su u pomenutim
selima razbijeni, a nae su se jedinice povratile na svoje polo-
aje bez gubitaka.
16. 30-IV-1943 jedinice su bile na istim poloajima. P r o -
m j e n a nikakvih n i j e bilo.
Zamj. polkoma Komandant
. 5 Lonarevi Karanovi
Odnosi se na Drugu proletersku diviziju.
Vidi dok. br. 9.
uro
Nikola
30
BR. 25
NAREENJE TABA PRVOG BOSANSKOG NOU KORPUSA
OD 3 MAJA 1943 GOD. TABU ETVRTE DIVIZIJE ZA NA-
PAD NA ETNIKE NA PODRUJU GLAMOA 1
TAB
;[ BOS. N.O.U. KORPUSA
Op. br. slub.
3 m a j a 1943 god.
TABU IV NOU DIVIZIJE

Poloaj
etnike bande popa Bujica 2 prodrle su u Glamoko Polje

preko Staretine sa ciljem da se spoje sa bandama Drenovia. 3
Snage II Kr. brigade sa n j i m a vode borbu oko. Rora, Vaganja
i Stekerovaca.
X divizija sa snagama IX Kr. brigade, Glamokim i Rib-
nikim bataljonom poduzela je 1 m a j a ienje mrkonjikog
sektora od etnikih bandi. etnici bjee prema Manjai. Ima
zarobljenika i plijena. P r e m a jueranjem izvjetaju snage X di-
vizije nalaze se nad samim Mrkonji Gradom.
U vezi sa situacijom oko Glamoa sada n a m se pruila pri-
lika da unitimo Dujieve bande, jer se lino pop Duji i Brana
Bogunovi 4 nalaze u Vagnju. Stoga, bez obzira na ostale situa-
cije, potrebno je da se u tom zadatku angauju vae snage.
HITNO izdaj te n a r e e n j e tabu vae X brigade da odmah
stupi u dejstvo i sa svojim snagama napadne etnike bande
s lea preko Staretine.
Ne znamo situaciju kod vas, ali smatramo da u ovoj akciji
moete angaovati i dijelove VI brigade.
Donijeli smo odluku, a i u vezi n a r e e n j a V. ., da i XII
brigada krene. 5 Stoga odmah po primitku ovog n a r e e n j a XII
1
Kopija originala, pisana na maini, latinicom, nalazi se u arhivi
Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 18/1, k. 766 A.
2
Pop Momilo uji, komandant etnika na teritoriji Bosne, Like
i Dalmacije
3
Uro Drenovi, etniki komandant u Bosanskoj Krajini. Poginuo
1944 god. u borbi protiv NOVJ od saveznikih aviona za vrijeme Sedme
neprijateljske
4
ofanzive.
Brana Bogunovi, jedan od etnikih komandanata u Bosanskoj
Krajini. Umro u zatvoru 1945 godine.
5
Vidi dok. br. 40.
31
brigadu uputiti k nama. Ako se d r u g oa 6 tamo nalazi, neka
doe sa tom brigadom.
Ovo shvatite ozbiljno i neodlono. Detaljno n a r e e n j e i di-
rektive slijede.
K r a j e m prolog mjeseca etnike bande Radia 7 i Tesa-
no via 8 (u jaini 700) napale su na bolnicu I Kr. brigade 9 . Nai
su bandu pustili k sebi na otstojanje od 2030 metara a potom
bombama izvrili juri. etnici su bili razbijeni i u paninom
bjekstvu su se povlaili. Na bojnom polju je ostalo 40 mrtvih
etnika. Zarobljen je posljednji etniki baca sa 25 mina i oko
20 puaka.
J a v l j a j t e n a m se u ugovoreno vrijeme, mi vas ujemo. a-
ljite depee bez obzira da li vi nas ujete ili ne.
Uz drugarski pozdrav:
P.S. Poslano preko taba II Kr. brigade i preko taba

Ribnikog bataljona.
e
Narodni heroj Josip Maar-oa. Poginuo 1944 god. prilikom oslo-
boenja Travnika kao komandant Pete divizije.
7
Rade Radi, etniki komandant. Uhyaen 1946 god. kao odmetnik
i osuen na smrt na procesu Drai Mihailoviu.
8
Lazar Teanovi, etniki komandant. 1946 god. ubijen kao od-
metnik od organa narodne vlasti.
8
Prve krajike brigade Pete NOU divizije
32
BR. 10
OBAVJETENJE TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE
OD 3 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BRIGADA O SITUA-
CIJI NA SEKTORU DIVIZIJE I POKRETU NEPRIJATELJA 1
TAB
Op. br. 192
3-V-1943 god. u 5 h
TABU III [KRAJIKE]

PRVE PROLETERSKE BRIGADE
III SANDAKE BRIGADE
1. U p u u j e m o iz P r v e proleterske brigade 16 prezdrave-

lih boraca i odeljenje iz IV bataljona koje je sprovodilo bole-
snike za bolnicu." Sve ove borce tab III Sandake brigade u p u -
tie njihovoj Prvoj proleterskoj brigadi im se [s] n j o m povee.
2. Sutra, 4 o. m., takoe preko taba III Sandake bri-
gade uputiemo Prvoj proleterskoj brigadi jednu nau bateriju
od dva brdska topa 75 m m . tab P r v e proleterske brigade osta-
vie ovoj bateriji sigurnu vezu, koja e u j e d n o biti i zatitnica,
u koliko je brigada odmakla.
3. Naa VII Krajika brigada nalazi se na prostoru
Boan Bare Timar, a sa jednim bataljonom na S i n j a -
jevina Pl. u Gomili. tab te brigade javlja da ih je narod odu-
evljeno primio i da do sada nisu bili nigde ovako lepo doe-
kani. P r e m a njima, na Vratlu, nalaze se etnici Pavla u r i -
ia2, koji svakodnevno vre m a n j e ili vee ispade u cilju uzne-
miravanja.
4. Primljena su obavetenja od lica kojima se moe ve-
rovati, u sledeem:
Draa Mihailovi sa oko 150 etnika poao je automobi-
lima iz Kolaina 19 ov. m. cestom u pravcu Berana.
Pavle urii bio je na Cetinju da trai od guvernera
pomo za borbu protivu nas. Govori se da mu je obeata pomo
samo u avionima.
1
Pavle urii, komandant limsko-sandakih etnika. Povlaei
se 1945 god. sa okupatorom, ubijen od ustaa.
3 Z b o r n i k t o m I V , k n j . 13 38
U Kolain su stigla dva bataljona i talijanskih vojnika,
i to ona koja su ranije bila posada na Mateevu. Mateevo su
napustili jo davno i tamo popalili barake i bunkere. U m e u -
vremenu ta dva bataljona bila su u Beranama. Sada se u Ko-
lainu poinju utvrivati po okolnim brdima.
Od partizanskih jedinica nalaze se u pozadini:
30 gerilaca u s. Bistrica, na levoj obali Tare.
Oko jedan bataljon u Donjoj Morai.
Do dve ete u Rovcima.
Jae snage u Piperima. U Piperima n i j e se niko oda-
zvao prilikom mobilizacije za borbu protivu nas.
Ovi podaci preneti su od drugova Nenada i Novice Rakoe-
via, rukovodilaca iz okoline Kolaina. Podaci se ne mogu uzeti
k a o posve sigurni.
5. tab III Sandake brigade dae sva prikupljena oba-
vetenja sa Bjelopoljskog sreza i okolnog terena tabu P r v e pro-
leterske brigade im sa n j o m uhvati vezu. Ovo naroito detaljno
za etnike bande oko ahovia koje Prva brigada ima usput
da likvidira. 3
Ove dve brigade i nadalje, ukoliko-se Prva suvie ne udalji,
da odravaju vezu na prostoru oko ahovia.
tab Prve proleterske brigade ako se ukae za to prilika
traie i uhvatiti vezu sa VII Krajikom brigadom.
6. tabovi obe brigade dostavie traene izvetaje o ak-
cijama za protekli mesec i preglede brojnih stanja. Od Prve bri-
g a d e primljen je samo polumeseni izvetj.
tab Prve brigade izvestie nas na koji je nain VI bata-
ljon u borbi sa ustaama izgubio dva svoja p. mitraljeza, ovo
je potrebno i kao r a z j a n j e n j e naina ustakih prepada.
7. tabovi obe brigade odmah e uputiti predviene
sluaoce za k u r s marvenih bolniara.
8. U naem magacinu nalazi se jedan ispravan teki ba-
ca ali bez postolja, te e nas tab III Sandake brigade hitno
izvestiti od koga je modela postolje zaplanjeno na Kovrenu.
(M. P.)
Za tab
Vasa
3
Vidi dok. br. 8.
34
BR. 25
3 MAJA 1943 GOD. POTClNJENIM JEDINICAMA ZA POSJE-
DANJE NOVIH POLOAJA I OBAVJETENJE O SITUACIJI
NA TERENU DIVIZIJE 1
STAB
Op. br. 193
3-V-1943 god. u 15,30
TABOVIMA: PRVE PROLETERSKE BRIGADE

III SANDAKE BRIGADE
III KRAJIKE BRIGADE
1. tab I Proleterske brigade izvestio nas je da je nou

2 o. m. izvrio pokret sa elom brigadom do Mijajlovice, odakle
e produiti u dve kolone 2 : desnom do s. Vukovo Brdo, a levom
do Kamene Gore. Na ovoj prostoriji e zanoiti i 4 o. m. u 5 h k r e -
nuti: desnom kolonom do Pavinog Polja, a levom do Graba i
Drakovine 3 . Sa ove prostorije 5 o. m. izjutra preduzeoe mar
preko ahovia ka odreenoj prostoriji. Napominjemo da je
ovoj brigadi nareeno da izbije na prostoriju s. SigaLepe-
nicaRavna Rijeka 4 . Na ovoj prostoriji dobie n a r e e n j e za
dalji rad. Brigada ima nastojati da zauzme most na Ribarevini,
ue Ravne Rijeke, i presee vezu BeraneBijelo Polje; kao
i da ispita uslove likvidacije Bijelog Polja.
tab III Sandake brigade sadejstvovae po potrebi
manjim delovima Prvoj proleterskoj brigadi u njenim usputnim
zadacima. Potrebna obavetenja kako je to ve nareeno
blagovremeno e staviti na raspoloenje tabu P r v e brigade.
2. Do dolaska III Dalmatinske brigade, tab III San-
dake brigade orijentisae glavninu svojih snaga za sadejstvo
III Krajikoj brigadi u zatvaranju pravca od Pljevalja levom
obalom Oeotine.
1
2
Vidi dok. br. 8.
3
Vidi dok. br. 20.
4
Vidi dok. br. 2.
35
3. Od zarobljenog etnika dobijem sledei neprovereni
podaci:
Pljevaljska etnika brigada jaka je oko 700 ljudi, sa
dva teka mitraljeza, 1012 p. mitraljeza. tab jednog koman-
danta bataljona, Milutina Jelovca, nalazi se u s. Komine; tab
komandanta brigade Jovana Jelovca to je s druge strane
sigurno u t v r e n o nalazi se u s. Kaluii.
etnici d a j u znak avionu k'rst od belog platna i loenje
jako dimij ive vatre.
Vaoj eviki etnici se koncentriu kod Kolaina gde
treba da nas doekaju.
Jedan puk Italijana 5 otiao je preko Prijepolja, Priboja
i Rudog za Gorade, s n a m e r o m da se probiju za Fou. Ovaj po-
datak je dobijen sa vie strana, samo se cifre o jaini Italijana
ne slau.
Voe govore etnicima da Italijani nee drati p a r t i -
zane U svojoj dravi", ve e ih proterati.
P r e m a drugom jednom nepotvrenom obavetenju tab
italijanske divizije preselio se iz Pljevalja za Berane.
4. Obaveteni smo da vee grupe iz Foanske brigade
dezertiraju svojim kuama probijajui se kroz poloaje i na
teren. tabovi brigada naredie svim jedinicama da u cilju
njihovog h v a t a n j a postavljaju zasede i vre patroliranja.
5. Sutra 4 o. m. izjutra krenue jedna naa brdska ba-
terija za tab III Sandake brigade koji e je odmah povezati
i uputiti u P r v u proletersku brigadu, kojoj se za privremeno
dodeljuje.
6. tab Prve proleterske brigade u 'izvetaju od 2 o. m.
javlja da alje telefonsku centralu koju smo od n j i h traili.
I tab III Krajike brigade, koji je sproveo gornji izvetaj do
nas, javlja da alje svoju zaplenjenu centralu. K u r i r po k o m e
su ta dva izvetaj a poslana doneo je samo jednu telefonsku cen-
tralu. Izgleda da tab III Krajike brigade n i j e poslao zaple-
n j e n u centralu koju je naveo u svom izvetaju; no u koliko
tab P r v e n i j e poslao traenu centralu, poslae n a m je preko
Sandake brigade.
tabovi brigada nastojae da to pre pribave potreban m a -
terijal za svoja telefonska odeljenja. Napominjemo da telefon-
skog kabla ima u ajniu. Svaka brigada treba da ima n a j m a n j e
15 km kabla, telefonsku centralu i aparata prema broju b a -
taljona.
5
Onogi se na Trei alpiski puk.
36
7. Ponavljamo nareenje tabovima P r v e i Sandake
brigade 6 da n a m dostave traene izvetaje o akcijama i preglede
brojnih stanja.
8. Za zatitu brdske baterije koja ide za P r v u brigadu,
Stab III Krajike brigade dae odeljenje potrebne jaine za
sprovod b a t e r i j e do Maoa. Od s. Maoa pa do P r v e brigade za-
titnicu e odrediti Stab Sandake brigade od svojih jedinica,
odnosno uputie sa baterijom vod VI bataljona i prezdravele
drugove iz P r v e brigade u koliko oni ne budu r a n i j e upueni
za svoju brigadu.
9. Stab P r v e proleterske brigade odravae vezu sa nama
preko Sandake brigade. Ovu vezu odravae te dve brigade
na prostoru Sahovii Kovren. III Sandaka brigada usposta-
vie telefonsku vezu do Kovrena, a nastojae da je produi do
ahovia. Ako na ovoj cesti ima ranija telefonska linija, za
n j u e se vezati i tab P r v e proleterske brigade.
Politdiv. Natadiv. Komdiv.

Vasa Koa
(M. P.)
Br.452
5-V-1943
u arhivu
Kut. ' '
Vidi dok. br. 14.
37
BR. 25
NAREDBA TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD
3 MAJA 1943 GOD. O FORMIRANJU BRDSKOG DIVIZIONA*
STAB
Op. br. 196
3-V-1943 god.
REENJE
taba P r v e proleterske u d a r n e divizije NOVJ, doneto p r e -

ma ukazanoj potrebi i na osnovu stvorenih mogunosti, u sle-
deem:
I
Formira se u sastavu ove divizije Brdski divizion, pod n e -
posrednom komandom ovog taba.
Divizion e nositi naziv: BRDSKI DIVIZION PRVE PRO-
LETERSKE UDARNE DIVIZIJE NOVJ";
U sastav ovog diviziona ulaze dve brdske baterije 75 mm
i manevarsko odeljenje topa 65 mm.
II
Za rukovodioce ovog diviziona postavljaju -se:
Za komandanta drug GAVRILJCENKO. 2
Za zamenika komandanta d r u g Milan ANTONI - V E -
LEBIT.
Za politikog komesara drug STRADO BOJOVI.
Za zamenika politikog drug KOMNEN 2UGI. 8
>
Politkomdiv Natadiv Komdiv

Vasa Koa
Br. 459 (M. P.)

8-V-43
u arhivu
1
istonskog instituta pod reg. br. 1/3, k. 710.
8
Aleksandar Gavriljenko
' Komnen Zugi, umro 1945 god. kao komesar divizije.
38
BR. 25
OBAVJETAJNI BILTEN TABA PRVE PROLETERSKE DI-
VIZIJE OD 3 MAJA 1943 GOD. O JAINI I RASPOREDU
NEPRIJATELJSKIH SNAGA U SANDAKU 1
3. V. 1943 g.
Ob. centar
taba I divizije 2
OBAVETAJNI BILTEN BR. 2
I. NEMACKI GARNIZONI
1. Nova Varo 4500
2. Prijepolje 3400
3. Brodarevo 160
4. Pe, Roaje i Tutin neprovereno ,
Nemci su u gore pomenute gradove doli biciklima i peke.
Komora je dola na konjima, retko kamionima. Mnogi od njih
govore srpski, izgleda da su ovi ,,kulturbundovci". Doli su p r e
nedelju dana preko Kokina Broda iz Srbije.
II. Nemaki postupci u ovim krajevima

U Prijepolju su Nemci predali vlast Hodi Paarizu. 3 Iz-
gleda da je parola okupljanje muslimana u borhi protivu Srba,
sa kojom ele da pridobiju muslimane.
III. TALIJANSKI GARNIZONI
1. Pljevlja. Iz Pljevalja je 29 p. m. polo navodno 140 k a -
miona sa vojskom za Rudo, a 20 aprila polo je za Prijepolje
60 kamiona sa materijalom.
2. U Prijepolju. Bistrici i Priboju sve je spremno za pokret.
Izvesni delovi poli su u pravcu Rudog. Vojnici su govorili da
idu direktno za Italiju.
3. U Brodarevu se promenio komandant garnizona.
1
2
8
Stab Prve proleterske divizije
Hoda Paariz, voa t. zv. nezavisnih muslimana, koji su se
naoruali pod parolom odbrane svojih domova, a odravali veze sa
Italijanima i Nijemcima. Ubijen od strane jedinica Narodnooslobodi-
lake vojske.
39
IV. ETNIKE JEDINICE
1. Srez bjelopoljski: s t a n j e nepromenjeno. etnici dre po-
loaje oko ahovia. Seljaci iz sela Graba koji su bili ostali kod
svojih kua ponovo su pobegli etnicima.
2. Srez novovaroki: etnici su vrili strahovita nasilja nad
partizanskim porodicama. Krivac za ova zverstva ie Kalait 4 i
njegova banda. Kalait je imao oko 300 bandita na Limu, ali su
se razbeali im su uli za Nemce.
3. U srezovima Prijepoljskom, Priboj skom i Novovarokom
etnici kao organizovana snaga ne postoje. Rado oekuju do-
lazak partizana. etnici su u ovim srezovima odbili da idu pro-
tivu nas na Konjic. Tako se Kalait od 600 vojnika vratio svega
sa 15 ljudi.
4. Oko Pljevalja, u neposrednoj blizini grada se nalaze et-
nici. Snage su male i demoralisane. Na Ilino Brdo kod n j i h je
beei, sa nekoliko druga, stigao i Radoman Raili.
V. MILICIJA
Dolinom Lima ima milicije koju veinom sainjavaju m u -
slimani. Snaga milicije je:
1. Gostun: 156
2. Velika upa: 150
Milicija je uglavnom dobro raspoloena prema partizanima.
VI. MUSLIMANI
Raspoloenje kod muslimana u Sandaku je vrlo dobro.
U dolini Lima glavnu muslimansku grupu sainjavaju m u -
slimani iz Komarana i oko Brodareva. Organizovani su vojniki.
Svaka optina ini bataljon, a pretsednik optine je komandant
bataljona.
Njihove snage i naoruanje je sledee:
1. Brodarevska opt. 465 puaka, mitraljeza, p. m i t r a -
ljeza 12, 1 baca
2. Komaranska opt. 560 puaka, 1 mitraljez, p. m i t r a l j e -
za 13, 2 bacaa
3. Karijska opt. 150 puaka, 4 mitraljeza, p. mitraljeza 4
4. S t r a n j a n s k a opt. 25 puaka, p. mitraljez 1
5. Velika upa 152 puke, p. mitraljez 1.
U Novovarokom srezu muslimani su svi za partizane.
U Sjenikom srezu su tak ode muslimani raspoloeni za nas.
* Vuk Kalaitovi, komandant etnikog korpusa. Ubili ga kao od-

metnika organi narodne vlasti 1947 godine.
40
VII. POLOAJI NA DRINI
1. Neprijatelj 5 dri r a n i j e poloaje na desnoj obali Drine.
2. Nou vre nasilna izvianja prema poloajima VI Bos.
brigade.
3. Po noi verovatno domae ustae se prebacuju na levu
obalu radi pljake.
4. etnici vre koncentraciju svojih snaga oko Zaborka.
Patrole dolaze do s. Glamoevia. Jaina oko 500 ljudi.
Dostavljeno: 6 Vrhovnom tabu NOVJ i P O J
tabu I Proletbrigade
tabu III Proletbrigade Sandake 7
tabu III Krajike brigade
(M. P.)
BR. 18
PISMO GLAVNOG TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE ZA
CRNU GORU I BOKU OD 3 MAJA 1943 GOD. ITALIJANSKOJ
KOMANDI U NIKICU ZA PREGOVORE O ZAMJENI ZA-
ROBLJENIKA 1
GLAVNI TAB NARODNO-OSLOBODILAKE

VOJSKE I PARTIZANSKIH ODREDA
ZA
CRNU GORU I BOKU8
3 m a j a 1943 g.
ITALIJANSKOJ OKUPATORSKOJ KOMANDI

N ik i
Jedinice Narodno-oslobodilake vojske koje se nalaze pod

naom komandom u boju na sektoru Gornje PoljeJavorak
ubile su 400 vaih vojnika, a zarobile oko 500 sa svom ratnom
opremom.
Vidi dok. br. 153.
1* Na originalu dopisano plavim mastilom, latinicom.
Trea sandaka NOU brigada
1
2
Stab Druge proleterske divizije bio je u to vrijeme Glavni tab
NOV i PO Jugoslavije za Crnu Goru i Boku.
41
I pored zloina kojeg ste vi napravili u C m o j Gori, mi emo-
prema zarobljenicima postupiti po meunarodnom pravu, a u
budue emo i vas n a t j e r a t i da potujete meunarodno ratno
pravo u odnosu na nas kao jednu od saveznikih zaraenih voj-
ski. Zarobljenici su prebaeni u na zarobljeniki logor. Mi od
vas traimo:
1. Da odmah uputite h r a n u za 10 dana za zarobljene vojnike
koji se nalaze u naem zarobljenikom logoru, jer ni mi ni na
narod neemo hraniti okupatorsku vojsku, te ete za njihovu
smrt uslijed gladi biti odgovorni vi pred italijanskim narodom.
2. Da uputite dva pregovaraa u avnik u cilju r a z m j e n e
svih zarobljenika sa interniranim Crnogorcima koji se nalaze u
vaim logorima i zatvorima. Uslove za zamjenu dobie prego-
varai.
Vae pregovarae akae naa straa na prostoru L u k o v o
Gradac sjutra, 4 ov. mj,, u 14 asova. Vai pregovarai nosie
ute barjaie, a naa patrola koja e ih saekati crvene bar-
jaie. Ispred sebe ete uputiti jednog graanina iz Nikia koji:
e najaviti va dolazak.
(M. P.)
Politiki komesar Komandant

Mitar3 Peko 4
8
Baki
1
Daj>evi
42
BR. 25
NAREENJE TABA ETVRTE NOU DIVIZIJE OD 3 MAJA
1943 GOD. TABOVIMA DESETE I DVANAESTE BRIGADE
ZA FORMIRANJE VODOVA ZA VEZU U BRIGADAMA 1
STAB
IT NAR. OSLOBODILAKE UDARNE
DIVIZIJE
Br. si.
dana 3/V. 1943
TABOVIMA X I XII KNOU BRIGADE

Izdali smo nareenja naem divizijskom vodu za vezu da;
vam poalje ljudstvo koje e posluiti kao jezgro za osnivanje
vodova za vezu u vaim brigadama.
Vodovima za vezu treba staviti u zadatak da marljivo svuda
p r i k u p l j a j u m a t e r i j a l i da se osposobe za podizanje operativnih
veza. U svakom vodu treba da se izvri najnunija struna
obuka.
Uz struno ljudstvo u te vodove moe se odrediti novo*
ljudstvo ili omladinci.
Poslije formiranja vodova za vezu podnesite n a m izvjetaj..
Polit, komesar Komandant
Boko 2 Branko
Drugarskom tabu XII brigade

aljem vam dva druga koji e formirati vod za vezu p r i
vaem tabu. Drugovi ti su struni i teoretski spremni, samo mi
poaljite druga dva druga za ova dva koji e se osposobiti za
druge slube veze.
Drugovi se upuuju, i to drug Dura Vojinovi za vodnika,,
a zamenika Grubora Mirka.
Uz drug. poz.
S. F. S. N.
(M. P.) Vodnik

Steva urguz
1
2
Siljegovi
43
BR. 25
NAREENJE TABA PRVE PROLETERSKE BRIGADE OD
3 MAJA 1943 GOD. POTClNJENIM JEDINICAMA ZA PO-
KRET NA SEKTOR GRABDRAKOVINAVRGOEVICI
I PAVINO POLJE 1
TAB
I PROLETBRIGADE
Br. - 448
3 m a j 1943
1. Sve jedinice nae brigade izvrie pokret sa sadanjih

svojih prostorija sutra 4 m a j a t. g. sledeim pravcima:
II bataljon: Kamena GoraCrni VrhKadina LukaBijela
TrlaBijov GrobGrab;
III bataljon: Kamena GoraCrni VrhKlanac-s. Grab
s. Drakovina;
I bataljon: Vukovo Brdos. KozicaBijela BorikaRa-
evoSrednje Brdoelinas. Brgaeviis. Krstai, s tim
to e u s. Brgaevii napraviti odmor, pripremiti h r a n u r u -
ak, a odatle nastaviti pokret u 17 asova;
IV i VI bataljon: MatarugeKlekeKlopotBijela Voda
s. Gorices.Pa vino Polje, s tim to e u s. Gorice napraviti
odmor i pripremiti ruak, a odatle nastaviti pokret u 17 asova.
Protivkolska eta e se kretati sa bataljonima sa kojima se
k r e t a l a u toku prolog mara, t j . sa IV batalj onom.
Intendantura kretae se i dalj e sa VI batal j onom.
Brigadni sanitet kretae se sa IV batalj onom.
tab brigade kretae se sa I bataljonom.
2. Po dolasku na odreene prostorije tabovi bataljona
e obavezno uputiti vezu tabu brigade i to p r e k o dana u s. B r -
gaevii, a uvee u s. Krstai.
3. IV ili VI bataljon, tj. onaj k o j i se postavi zapadnije
na prostoriji s. Gorice, im stigne na tu prostoriju hvatae vezu
,sa III Sandakom brigadom pravcem zapad i jug i izvestiti ih
o naem rasporedu kako bi nam Sandaka brigada mogla to
pre uputiti Brdsku bateriju, Pionirski vod i vod VI bataljona. 2
1
2
Vidi dok. br. 15.
44
4. Svi bataljoni e kako za vreme pokreta tako i za
vreme odmora sadejstvovati sa susednim batalj onima, u slu-
aju da se kod nekog otvori borba. Zbog toga odravati stalnu
meusobnu vezu.
5. IV i VI bataljon e [po] dolasku na odreenu prosto-
riju prikupiti podatke o neprijateljskim snagama i njihovom
rasporedu na pravcu naeg daljeg kretanja.
6. Polazak sa sadanjih prostorija za sve jedinice tano
u 4 asova izjutra:
7. Upozoravaju se svi tabovi bataljona i k o m a n d e
jedinica da u toku dana ljudstvo ne dre u selu ve po u m a m a ,
ostavljajui u selu samo kuhinje. Isto tako za vreme dnevnih
mareva sprovesti sve mere radi zatite od avijacije.
Za tab brigade:
Politkom
Plavi 3
3
Mi j alko Todorovi
45
BR. 21
IZVJETAJ POLITODJELA ESNAESTE NOU BRIGADE
OD 3 MAJA 1943 GOD. CENTRALNOM KOMITETU KOMU-
NISTIKE PARTIJE JUGOSLAVIJE O STANJU I RADU U
PARTIJSKOJ ORGANIZACIJI BRIGADE 1
Politodjel 3 m a j a 194?
XVI b r i g a d e
CENTRALNOM KOMITETU
KOMUNISTIKE P A R T I J E JUGOSLAVIJE
Dragi drugovi,
Poto je na rukovodilac Politodjela jo uvijek u bolnici,
a oboljeli su i ostali lanovi Politodjela, nastojau da vam ja
sam podnesem izvjetaj o stanju u naoj brigadi i o r a d u Po-
litodjela od posljednjeg izvjetaja do danas. Napominjem samo
da smo za vei dio izvjetaja spremili m a t e r i j a l zajedno
drugarica Danka, Vjera Zogovi i ja (dok je jo Danka bila
zdrava) i da smo ga prodiskutovali na sastanku.
1. Kad je pisan na posljednji izvjetaj, epidemija tifusa u
brigadi tek je otpoela i naa ambulanta, koju smo tada for-
mirali u Ulogu, imala je svega 70 bolesnika. Mi smo- u posljed-
n j e m izvjetaju napomenuli da se bolest svakog dana sve vie
iri, i zaista bataljoni su se naglo poeli osipati, svakog
dana oboljevalo je po desetak drugova iz pojedinog bataljona.
Meutim, stanje naeg saniteta ni izdaleka n i j e odgovaralo
velikom broju bolesnika i velikim potrebama koje su svakog
dana bivale sve vee. Brigadni referent saniteta bio je sasvim
mlad i neiskusan bio je student druge godine pored toga
i sam nesreen, a od taba brigade i nas d obijao je vrlo malu
pomo, skoro nikakvu. itava ambulanta u Ulogu bila je veoma
primitivno organizovana nije izvreno klasificiranje bo-
lesnika, bolesnicima se posveivala slaba panja, p a r e n j e n i j e
vreno sistematski i savjesno, ishrana je bila slabija nego u
batalj onu koji se tada nalazio pored ambulante. Zatim, ubrzo
je obolio i sam referent saniteta i bio prebaen u Centralnu
bolnicu dobio je trbuni i pjegavi tifus.
1
Original, pisan na maini, latinicom, nalazi se u arhivi CK SKJ
pod br. 5427.
-46
Poto su bataljoni preli na prostoriju KrbljineDobro Po-
ljeBoljanovii, brigadu je masovno zahvatio tifus. U bataljo-
nima je ostajalo po deset do trideset ljudi, itav komandni
kadar, pogotovo nii, preao je sa skoro cijelim batalj onom u bol-
nicu. Isprva su bolesnici ostajali u bata!jonskim ambulantama,
ali tab brigade i Politodjel uvidjeli su najhitniji zadatak koji
se pred n j i h postavio* organizovati hitno brigiadnu bolnicu,
odnosno ambulantu, uiniti sve da se to p r i j e zaustavi dalje
irenje zaraze od tifusa, za to bre ozdravljenje nae brigade.
U to vrijeme doao je iz divizije i na novi referent saniteta
Dr Brodarec, 2 koji je odmah priao klasifikaciji bolesnika
odijelio tifusne od ve preboljelih, sumnjivih i dr. To* nam je
pomoglo za organizaciju same bolnice i mi smo, radi lake
i bolje ljekarske kontrole, prebacili bolnicu iz Uloga (koja
se ve bila popela na 130 bolesnika). Brigadnu ambulantu
smjestili smo u dva sela s. Krbljine i s. ivolje, dali smo
ambulantama dva dobra politkomesara, nastojali da to prije
osposobimo i osamostalimo bolniko osoblje, da osiguramo
bolesnim drugovima bolju ishranu (to n a m je bilo omogueno
"konfiskacijama), organizovali redovno donoenje mlijeka itd.
Uglavnom, i tab i Politodjel, u to vrijeme, bacio je teite
svog rada na to bolju organizaciju ambulante to je i
sasvim razumljivo, jer n a m se skoro itava brigada preselila
u bolnicu.
Meutim, oko 12 pr. m. obolio n a m je i novi r e f e r e n t sani-
teta, i mi smo opet za neko vrijeme ostali sami na t o m e poslu.
Postepeno je poeo oboljevati i tab brigade i Politodjel.
Nae brigadne ambulante imale su najvie ona u s. ivo-
ljama do 170, a u Krbljinama do 120 bolesnika. Ali, i pored
toga, (poto se zaraza n i j e mogla odmah ni najeim p a r e n j e m
zaustaviti ljudi su ve bili pod inkubacijom), bataljonske
ambulante su se svakodnevno punile, te je u ambulanti II
bataljona bilo 4050, a I bataljona 3040 bolesnika. (Trei
bataljon nije imao svoje ambulante, jer se nalazio u istom
selu gdje je brigadna bolnica). Teilo se tome da u bataljon-
skim ambulantama budu samo laki bolesnici, ali to se nije
moglo postii jer su svakog dana oboljevali novi drugovi. Na
zamjenik komesara 3 je nekoliko puta traio od referenta sani-
teta pri Vrhovnom tabu da nam poalje bar za nekoliko dana
jednog Ijekara, koji bi ponovo izvrio podjelu bolesnika, i da nam
omogui odailjanje jednog broja aktivnih tifusara u Centralnu
bolnicu. Meutim, Ijekara nismo mogli dobiti i tako smo bili
2
Ivo
* Milinko Marojevi
47
sami, sve dok n a m tab divizije n i j e poslao na tri dana d i v i z i j -
skog Ijekara. On je pregledao sve bolesnike, odijelio aktivna
oboljenja i poslao u Centralnu bolnicu jo 33 bolesnika (desetak
dana prije poslali smo takoe u Centralnu 35 bolesnika), a
istovremeno izvrena je podjela i odailjanje teih bolesnika
batalj onskih ambulanti.
Dvadesetog prolog mjeseca uglavnom se zaustavilo kod nas -
irenje zaraze, a nekoliko dana iza toga iz ambulante su poeli
odlaziti drugovi za svoje jedinice, i bataljoni su se poeli
puniti, iako ti ljudi jo uvijek nisu bili toliko zdravi da bi
odmah mogli u potpunosti izvravati svoje dunosti. Tada je
iz nae bolnice otputeno preko 100 drugova, a svi teki bo-
lesnici (oko 40) prebaeni su u dva maha za Centralnu bolnicu,
meu kojima se nalaze i lanovi taba (3) i drugarica Danka.
Time je n a a ambulanta postala pokretna i sada broji oko 80
bolesnika. Od taba brigade bolovali su komandant, 4 n j e g o v
zamjenik, 5 komesar 6 i naelnik taba. Od Politodjela r u -
kovodilac, drugarica Vera Majer i Danka. Komesar brigade
se ve vratio u tab, a kroz dan dva oekujemo i druga Bila,
referenta saniteta i drugaricu Veru. Meutim, njima e tre-
bati jo neko vrijeme dok se oporave. U Centralnoj bolnici
nalazi se jo izvjestan broj naih kadrova, od kojih su n e k i
tamo i zadrani na bolniarskim i drugim dunostima. Mi
smo traili sanitetski otsjek da nam poalje nae drugove, j e r
smo i tako siromani s kadrovima.
Broj smrtnih sluajeva u naim ambulantama srazmjerno
nije bio velik. Otkad je formirana bolnica u Ulogu do* danas
umrlo n a m je 16 drugova i to gotovo svi od proliva, a nekolicina
poslije transportovanja iz Uloga (iako je transport bio dobro
organizovan). Pored toga, u Centralnoj bolnici umro n a m je
na bivi referent saniteta i drug Mio, koji je neko v r i j e m e
vrio kod n a s dunost zamjenika komesara brigade. Drug Mio
je u m r o nekoliko dana poto je obolio. Kao to smo ve n a -
pomenuli, u p r v o vrijeme na rad je sav bio u s m j e r e n na or-
ganizaciju bolnice, koji se n a j p r i j e svodio na osposobljavanje
i kontrolu bolnikog osoblja tako da se, privremeno, Polit-
odjel pretvorio u bolniare i bolnike ekonome, a lanovi taba
u intendante i si. Kasnije, kad je t a j rad ve postigao rezul-
tate, i kad su bolesni drugovi polako poeli da ozdravljaju,
preli smo i na druge forme rada u bolnici, t j . na r a ^ o v o r s
* Vojko Hoteter
5
Rade Miloj evi
0
Uro Slijepevi
48
bolesnim drugovima, na objanjavanje dnevnih meunarodnih
dogaaja, na tumaenje znaaja naih dananjih borbi s etni-
cima, na k a m p a n j u protiv pljake, razvijanje osjeaja d r u g a r -
stva, koji je kod n j i h otupio i dr.
2. Sa postepenim ozdravljivanjem naih boraca i njihovim
postepenim prilivom u batalj one, ponovo je otpoeo i na rad
u etama, koji je, za vrijeme masovne zaraze u brigadi bio
zapostavljen. Kao teite rada postavljeno je to bre ozdrav-
ljenje i oivljavanje partiske organizacije, a preko toga, r a -
zumljivo, i samih bataljona. Gore smo napomenuli da su nai
bataljoni brojili i po desetinu, dvije, a najvie tri desetine
boraca. P r i takvom s t a n j u oni su slabo mogli da funkcioniu
kao operativne jedinice, ali se odonda s t a n j e u tom pogledu u
mnogom popravilo, tako da danas imamo
u I bataljonu 86 boraca,
u II 92
u III 64
u eti za vezu 19 , iako jo brojno stanje ne odgo-
vara u d a r n o j snazi i vojnoj sposobnosti naih- boraca, j e r se
veina drugova jo n i j e sasvim oporavila od bolesti.
Disciplina1, koja ni prije n i j e bila na zavidnoj visini, sada
takoe n i j e zadovoljavajua. Drugove koji se vraaju iz bol-
nica zahvatilo je neko mrtvilo, ini se kao da su svi ogluili
i kao da teko p r i m a j u nareenja pretpostavljenih drugova
ne mogu tako brzo da se otrgnu od bolnike atmosfere i
da se priviknu na vojniki ivot.
Moral je u 'naoj brigadi, povratkom bolesnih drugova u
ete, takoe snien. Mislimo da je tome uzrok posljedice ti-
fusa, nevojniki ivot, odvojenost od redovnog politikog rada
itd. Moemo napomenuti da je moral kod drugova koji nisu
bolovali i kod onih koji su se ve oporavili b o l j i . . .
Drugarstvo se kod naih boraca jo n i j e u potpunosti raz-
vilo. .. P r i j e zaraze nae brigade drugarstvo se poelo razvijati
i produbljavati -izmeu boraca. Ali, poslije bolesti, ljudi su ne-
kako otupjeli i sebino se zatvorili u sebe i u svoje potrebe.
Kako se iz svega vidi, u batalj onima je oslabila i disciplina i
moral i drugarstvo, a s tim u vezi kao i s posledicama bo-
lesti i borbena sposobnost brigade. Meutim, treba napo-
menuti da je dobar razlog tome i slab kvalitet naeg komandnog,
Politikog, k a o i partiskog kadra . . . Sam t a b brigade putao
je da se deavaju takve anomalije, kao to je npr. da se pla-
ljivi komandir kog ne trpe partizani jo i danas dri na svojoj
dunosti, i n i j e nita poduzimao da se stvari poprave ili radi-
* Z b o r n i k t o i n IV, k n j . U 49
kalno izmijene, iako je Politodjel na n j i h due vremena i
esto ukazivao.
Mi smo sa svoje strane nastojali i nastojaemo da sve te ne-
gativne pojave koje su se i prije pojavljivale, a koje su sada
potencirane posljedicama epidemije, to prije likvidiramo. Mi-
slimo da je itavo to stanje, u kojem se sad nalazi brigada, u
procesu preivljavanja, a t a j proces mogla bi brigada, sa dobrim
niim kadrovima, brzo prebroditi, ali samo sa dobrim kadrom!
Jer, kod partizana koji prezdravljaju ve se osjea pomalo
b u e n j e ivosti, pa tako i b u e n j e svijesti i osjeaja odgovor-
nosti. N j i m a samo treba jedan jai oslon, jaa podrka koja bi
dolazila ba od njihovih neposrednih rukovodilaca.
3. Kad je itavu brigadu zahvatila zaraza od tifusa, ni par-
tijska organizacija n i j e ostala poteena. Obolijevali su i par-
tijci, i u etama je ostajalo po dva lana Partije. Jasno, pri
takvom s t a n j u n i j e moglo biti ni partijskog ivota'po etama,
jer n i j e bilo ni P a r t i j e ni eta. Zamjenik komesara brigade
formirao je u tim uslovima bataljonske aktive, s kojima se
radilo sve do danas (a sada, poto ve ima uslova za to, otpo-
ee se ponovo s radom etnih jedinica). Brojno stanje lanova
P a r t i j e po bataljonima je sljedee:
I bataljon ima 20 lanova i 4 kandidata,
II >; 1! 12 ,, ,, 2 ,,
III 13 ,, ,, 5 ,,
eta za vezu 2 ,, ,, 1 ,,
Ovo je broj zdravih partijaca koji se sada nalaze po bataljo-
nima. Nijedan bataljon nema zdrav bataljonski biro jo
uvijek ima po bolnicama dosta etnih sekretara i svi bataljon-
ski. Gotovo u svim jedinicama sastanci se nisu odravali re-
dovno, a kad su se odravali bili su slabo sadrajni, u disku-
siji obino ne uestvuju svi lanovi, sastanci nisu nikada takvi
da bi na n j i m a svaki lan uvijek nauio novo i da bi ga sastanak
potstakao na ivlji i predaniji rad. Na sastancima s bataljon-
skim aktivima u vrijeme k a d je jo svaki bataljon imao kod
sebe bataljonsku ambulantu rad je, s nae strane, postavljen
n a j k o n k r e t n i j e i prilagoavan goruim, dnevnim potrebama.
Svaki lan P a r t i j e dobio je odreen, konkretan zadatak, u vezi
sa spreavanjem daljeg irenja bolesti, istoom i redom u lo-
goru, pravilnom ishranom, intendanturom itd.
U z a d n j e m izvjetaju javili smo v a m da se P a r t i j a kod nas
ne osjea kao politiki rukovodilac. Danas ne moemo govoriti
ni o kakvoj promjeni u pozitivnom smislu, moemo samo rei
da se i tu stanje pogoralo ima sluajeva, koji nisu pojedi-
50
nani, da se partijci srozavaju ispod nivoa obinog partizana,
p a r t i j c i jo uvijek ne shvataju P a r t i j u i svoje dunosti prema
njoj. Za njih za veinu P a r t i j a se identifikuje sa sastan-
cima koji se odravaju i neredovno i nepartijski, na kojima se
donose, obino, neki k r u p n i zakljuci i velike odluke, iroke
raspodjele navodno po sektorima, dok se zadaci ne rjeavaju,
ne r j e a v a j u se ak i ne izvravaju ni najhitniji, svakodnevni
zadaci, ne svravaju se ni najosnovnije sitnice. P a r t i j a prelazi
preko n j i h kao preko ,,sitnih" stvari i problema, a one se nago-
milavaju i slau i tako s t v a r a j u tekoe ne samo Partiji nego
i radu s partizanima. Zato se i tee iste greke i nepravilnosti
kod partizana, jer ih P a r t i j a kod sebe, najprije, jo nije oistila,
pa ak i teko prilazi tome ienju. P a r t i j a u jedinicama n i j e
ta koja bi prva primijetila i osjetila nepravilnosti, koja bi prva
namirisala pljaku, uoila k r a u itd. ona ak n i j e ni ta k o j a
bi, kad se ve greke pojave i uoe, prva reagirala na n j i h i
prva nastojala da se l i k v i d i r a j u . . . Zatim, iako je i od Polit-
odjela i od taba brigade zamjenik komesara je uputio i n a -
roito direktivno pismo po tom pitanju stalno naglaavano
da je tifus uzrok padu nae brigade, ni vojni, ni partijski
rukovodioci jo uvijek ne u v i a j u (ili tek uviaju po dunosti)
da nije loa ishrana uzrok oboljenju naih boraca. P r e m a tome,
partijski rukovodioci nisu ti koji bi pravilno objasnili i konano
ubijedili partizane to je uzrok njihovom oboljenju, nego se i
sami sklizavaju na njihovo miljenje i tako oteavaju svaki
rad u brigadi. Najzad, kod partijaca n i j e mnogo razvijen osje-
aj odgovornosti, niti ikakva partijska kontrola n a d radom sa-
mih lanova Partije, niti pak nad radom ostalih partizana.
Ovakvo s t a n j e vai uglavnom za partijsku organizaciju I bata-
ljona i, naroito, za partorg. II bataljona, dok se za III b a -
taljon to u cjelosti ne moe rei. Partijska organizacija tog ba-
taljona je najmlaa i na poetku svog osnivanja imala je n a j -
manji broj lanova, ali se danas 'pokazuje kao najzdravija u
brigadi i sa relativno najvie partijnosti. Dok je glavna loa
osobina P a r t i j e u I batalj onu pospanost, nezainteresovanost za
dogaaje i stvari u njihovom krugu i van njih, politika nesi-
gurnost i umrtvijenost, dotle se na sve to u organizaciji
II bataljona nadovezuje i nesavjesnost i izvjesno pekulantstvo.
(U tom batalj onu desio se sluaj da politiki delegat oduzme
jednoj seljanki papirie koje je ova nosila da proda tabu ba-
taljona, i svrati je s puta nazad samo da ne bi dola do taba.
U toj akciji" uestvovala su i jo tri partijca komesar, ko-
m a n d i r i zamjenik komesara. Kad je ena ipak stigla u tab
i traila da joj se plate papirii, komandant je pitao iste d r u -
51
gove za papirie, oni su stvar zatajili dok se pretresom nisu
kod n j i h papirii nali! Isti smo sluaj predloili zamjeniku
komesara za partijsku komisiju).
to se tie tabske partijske jedinice, ona je od naeg
posljednjeg izvjetaja ivjela vie partijskim ivotom nego
ranije, dok se n i j e veina taba razboljela. N j e n o m inten-
zivnijem radu mnogo je doprinio dolazak novog zamjenika ko-
mesara brigade, druga Maroja. Meutim, poto je u zadnje vri-
jeme amjenik komesara s intendantom brigade bio sam, ni ta
jedinica n i j e vie odravala sastanke. Ova jedinica ivi par-
tijnije od svih * drugih jedinica u naoj brigadi, ali ni ona, u
odnosu na svoj sastav i mogunosti, jo uvijek ne radi onako
kako bi trebalo.
Sekretar te jedinice, drug Maroje, svojim radom od prvog
dana dolaska u ovu brigadu mnogo je koristio itavoj brigadi i
njenom relativno brzom ozdravljenju, i donekle zausta-
v l j a n j u daljeg irenja zaraze, organizaciji poboljanja ishrane
i dr. Svemu tome najvie je pomogla njegova odlunost i orga-
nizaciona vjetina. U tabu brigade m a n j k a o je ba takav o-
v j e k koji bi odluke sprovodio u djelo. Mi smo sami, jo od sela
Ravnog, davali tabu neke konkretne predloge koje je trebalo
odmah rijeiti. I tab i ostali drugovi s time su ise redovno, u
principu, sloili, ali k a d je trebalo to sprovesti u ivot osta-
jalo se na odlukama i na principima! U p r v e dane, dok je tab
bio jo zdrav, on je itav svoj r a d i rad taba skoncentrisao na
problem koji je onda bio najaktuelniji problem zdravlja na-
ih boraca. Kasnije, kad su se prilike u bolnici sredile i kad je
poboljano zdravstveno s t a n j e partizana, on je ostao sam u
tabu i vrio, uglavnom, tabske poslove, tako da se uslijed
objektivnih prilika n i j e mogao vie pozabaviti sa samom P a r -
tijom.
Dok je komesar brigade bio zdrav, sam je mnogo radio oko
organizacije bolnice i pokazao veliku portvovanost i volju na
tom poslu, iako se pri tome, pa i u n e k i m drugim tabskim po-
slovima, kod njega moglo vidjeti, donekle, gubljenje u sitni-
cama i neodlunost. Inae, njegov odnos prema partizanima je
topao, brian i drugarski i p r i m j e u j e se da je kod boraca jako
omiljen i popularan.
Komandant brigade je, otkad je doao d r u g Maroje, postao
pasivniji naroito u prvo vrijeme. Kasnije, kad su svi la-
novi taba i Politodjela poeli da rade skoro iskljuivo sa bol-
nicom i organizacijom intendanture, on je takoe radio marljivo,
samo se u radu pokazao nesamostalan kao da je stalno oeki-
52
vao direktive od Maroja. Inae, u odnosu na partizane, je brzo-
plet, za as vikne na borce pa onda odmah zapodjene razgovor
s njima o neem sasvim beznaajnom. Uopte, nema pedagokog
odnosa prema svojim borcima, pa ni, kako smo do sada mogli
vidjeti, ni nekog ueg kontakta s njima. Neke vojnike sposob-
nosti ili nesposobnosti u posljednje vrijeme n i j e imao prilike
da pokae. Moemo konstatovati da se jedino kod njega, od
svih lanova taba, osjea latentno neka tendenca potcjenji-
vanja Politodjela, i u k o l i k o se uopte moe govoriti o nekim
iole nezdravim odnosima izmeu taba i Politodjela, to bi se
moglo odnositi samo na njega.
Zamjenik komandanta je za vrijeme od naeg zadnjeg iz-
vjetaja bio uglavnom udaljen od nas i od taba due vre-
mena j e bio s III batalj onom u Ulogu. Zatim je iao u konfiska-
cije pa, najzad, je i obolio. Po njegovom r a d u i dranju u Ulogu
odluio je Divizijski komitet da se povede partijska istraga.
Naime, drug Marko je za vrijeme boravka u Ulogu pokazao na-
roiti nemar p r e m a brigadnoj ambulanti, nepravilno je vrio
raspodjelu namirnica suvie se brinuo o svom linom snab-
dijevanju i dr.
Intendant brigade je vrijedan, ali nesreen ovjek. U svom
poslu jo uvijek ne pokazuje dovoljno organizacije i snalaenja,
ni partijnosti. Mislimo da on ne moe sasvim zadovoljiti ovako
odgovornom poslu.
Referent saniteta bio je kod nas svega nekoliko dana prije
bolesti, pa o n j e m u ne moemo nita opirnije rei. Znamo samo
da je Divizijsi komitet i n j e g a predloio na partijsku komisiju,
radi nemarnosti i neaktivnosti u radu s bolesnicima VII brigade.
Kad ve govorimo o tabskoj jedinici, mislimo da treba
spomenuti pomalo n e m a r a n odnos te jedinice, pa i Politodjela u
prvo vrijeme, prema naelniku taba drugu Brozu, koji nije
lan Partije. N j e m u se uglavnom n i j e davao neki samostalan
posao, on je uvijek primao direktive i uputstva od ostalih la-
nova taba (u posljednje v r i j e m e od druga Maroja), i stalno ih
je izvravao sa tihom strpljivou i revnou. S a m Politodjel
(iako krnj) na jednom svom sastanku je raspravljao o tom ne-
pravilnom odnosu prema n j e m u . Poslije tog sastanka mi smo
uspostavili s njime blii i prisniji odnos.
v, Poslije dolaska druga Maroja formirana je iznova pri-
g s ka jedinica, s pomalo izmijenjenim sastavom, (ona broji
j . C a n o v a ) , kao i intendantska jedinica, od 5 lanova. U po-
o s o K r ^ v r i j e m e formirana je takoe i jedinica od bolnikog
w
j a u ambulanti ona broji svega 3 lana. Sve te t r i jedi-
53
nie, pogotovo ova zadnja, tek su otpoele sa radom i odrale
su najvie po dva tri sastanka, ukljuivi tu i sastanak s teo-
retskim radom. Iz tog razloga se, pogotovo obzirom na to to
su ove prve dvije esto mijenjale sastav, moe o n j i m a vrlo
malo govoriti.
to se tie Politodjela, on je, iako u nepotpunom s a -
stavu, odravao este, skoro svakodnevne, krae sastanke, na
kojima su donaani konkretni zadaci u vezi sa svakodnevnim
radom. Otkad sam se ja vratio iz bolnice, odrali smo, dru-
garica Danka i ja, zajedno s Vjerom Zogovi, dva dua radna
sastanka. Na jednom od tih sastanaka spremili smo i materijal
za ovaj izvjetaj.
Drugarica Danka je, prije nego to je oboljela, radila s ve-
likom predanou i ljubavlju prema bolesnim drugovima, ne-
prestano je obilazila bolesnike, i brinula o njihovim najsitni-
jim potrebama, gubei se i sama u jednostranosti tog posla.
Miljenja smo da je ona i inficirana n a . r a d u s bolesnicima. to
se tie njenog partijskog rada, odnosno rada s Partijom, o tome
se sad ne moe nita rei, jer u posljednje vrijeme nije bilo
mogunosti da se vidi na tome poslu. Obzirom na pismo s kojim
je bila upuena drugarica Zogovi na rad u ovu brigadu (u 'ko-
jem se insistira da redovno aljemo izvjetaj o n j e n o m radu i
razvoju), kao i obzirom na to da u posljednjem izvjetaju n i j e
bilo nita, uglavnom, reeno o tome, drugarica Danka i ja
smo precizirali nae miljenje o n j o j kojeg ovdje donosimo.
Otkako je dola u ovu brigadu ( za rad po omladinskom sek-
toru), n j e n r a d se k r e t a o uglavnom po uzlaznoj liniji. Ona
pokazuje prilino partijnosti i u svakom poslu vidljivo se
osjea odanost i ljubav p r e m a Partiji; n j e n o pravilno i d r u g a r -
sko ophoenje prema borcima i bolesnim drugovima esto
otskae od mnogih odgovornih drugova, tako da je borci poinju
voljeti i cijeniti. Meutim se, prema ljudima koji ine izvjesne
zloupotrebe, i suvie zajedljivo ophodi. Njena aktivnost po
liniji SKOJA n i j e mogla doi do izraaja, budui da se gotovo
sva omladina nalazila po ambulantama i bolnicama, ali je i
ona bila vrlo marljiva na sreivanju ambulante. U z a d n j e
vrijeme, kad d r u g Maroje iz objektivnih razloga nije mogao
posveivati veu p a n j u P a r t i j i u batalj onima, i kad s a m od
Politodjela bio jedini ja zdrav (rekonvalescent!), sav t a j posao
na sreivanju partijskih organizacija spao je na mene i Vjeru.
Iako s jo nedovoljnog organizacionog iskustva, sa jo nedo-
voljne partijske prakse, ona je t a j rad vrila prilino dobro
koristei svojim primjedbama i predlozima ozdravljivanju p o j e -
54
It
dinih partijskih jedinica. Na jednom od posljednjih sastanaka

politodjela odlueno je da na naim sastancima prisustvuje i
ona, k a k o bi to vie stekla organizacionog iskustva i sigurnosti
u radu. Moda smo pri tome organizaciono pogrijeili, pa n a m
javite mi smo vas, uostalom, pitali za savjet i u prolom
izvjetaju.
4. Po radu SKOJA ovog puta vam naalost ne moemo
podnijeti gotovo nikakav izvjetaj. Poslije naeg prvog i z v j e -
taja tek se otpoelo bolje raditi sa SKOJEM, bila je izvrena
[priprema] za brigadno savjetovanje, n a j p r i j e Brigadnog komi-
teta pa zatim i itavog lanstva, ali se nije ostvarilo ni jedno ni
drugo. im je brigada poela da poboljeva bolnice su n a j p r i j e
punili skojevci. Tako, do prije nekoliko dana, u batalj onima
nije bilo vie od jednoga, dva, u n a j b o l j e m sluaju, tri lana.
Sada se i u tom pogledu stanje popravilo, vraanjem prezdrav-
ljelih skojevaca. Meutim, dok se sa P a r t i j o m prelazi s f o r m e
batalj onskih aktiva na rad po etnim jedinicama, SKOJ e
tek da otpone sa f o r m i r a n j e m batalj onskih skojevskih aktiva.
Moemo napomenuti samo da je i meu drugovima koji su
umrli, ili pak meu onima to su ostali na putu do Uloga,
dobar dio bio lanova SKOJA. Sto se tie skojevskog r u k o -
vodstva sekretar brigadnog SKOJA i sekretar jednog ba-
taljona nalaze se u Centralnoj bolnici, gdje su zadrane,
navodno po nareenju Vrhovnog taba, kao bolniarke. D r u -
garica Vjera Maj er ve se oporavlja i n j e n i m dolaskom, kao
i dolaskom skojevaca u jedinice, otpoee se iznova sa sko-
jevskim r a d o m i u buduem izvjetaju, nadamo se, da emo
vam donijeti pozitivne rezultate tog rada.
5. Iz istih razloga ni kulturno-prosvjetni rad se n i j e raz-
vijao. Kulturni odbori koji su r a n i j e bili formirani raspali
s
u se i sad se tek f o r m i r a j u bataljonski k u l t u r n i odbori. Ipak,
u posljednje vrijeme skoro svakog dana aljemo batalj onima
neki aktuelni politiki materijal.
6- Intendantura nae brigade jo uvijek nije na zavid-
noj visini, ali je od naeg posljednjeg izvjetaja znatno napre-
ovala. Gore je ve reeno da intendant jo ne moe zado-
..J Povjerenoj mu dunosti. N j e m u je dodijeljen jedan
vr
i j e d a n drug z a zamjenika, a organizaciji intendanture takoe
je mnogo pomogao i drug Maroje, koji je prvih dana posvetio
osobitu panju intendanturi. Moe se rei da se u osamo-
s aljivanju brigadne intendanture dosta uradilo, iako se ona
jos uvijek ne moe smatrati potpuno samostalnom. U vezi s
n endanturom moe se konstatovati da se sa n j e n i m pobolj-
55
a n j e m poboljala i organizacija nae ishrane. Naa vojska,
uglavnom od 10 pr. m. k a d je otpoeto s konfiskacijama
imala je skoro svakog dana po komadi hljeba, nekad i
vie, a ambulanti je bio osiguran h l j e b svakog dana. Inae,
mesa ima dovoljno i za dananje uslove ishrana je dobra,
ma da se partizani, pogotovo oni to su bolovali tifus, jo
uvijek tue na glad.
7. O brigadnom sanitetu ne moemo govoriti vie nego
to smo rekli u vezi s bolnicom. Referent saniteta je sve do
sada bio bolestan, a i sad je jako slab i nee moi jo due
vremena da radi. Nekog drugog strunog osoblja nemamo,
jedino to n a m je p r i j e dvije t r i nedelje dodijeljena drugarica
Kladarin, koja je struna bolniarka i koja n a m je pomogla
oko organizacije dijetalne k u h i n j e u bolnici i dr.
Na k r a j u , podvlaimo da je sve ovo stanje k a j e smo
iznijeli u izvjetaju, stanje k o j e je trajalo do danas. Kriza
koja je zahvatila nau brigadu p r i j e mjesec dana, prola je
jo prije desetak dana, i sad se itava brigada nalazi u procesu
opora vijanja, kako fizikog, tako i psihikog, a iz krize koju
je preivljavala izvukla se, iznad oekivanja, brzo i lako. Ba-
taljoni, koji nisu brojali vie od desetinu, dvije, danas se
mogu ve uzimati kao vojne jedinice, (iako, dodue, jo nisu
sposobni za izvrenje veih zadataka), a svaki dan koji stoji
pred nama, bie dan poboljanja stanja u n j i m a svakim da-
nom dolazie novi ljudi iz bolnice, svakim danom prezdravljeli
drugovi bie zdraviji i sposobniji borci, savjesniji i odgovorniji
partizani. Tako, mislimo da je vrijeme u k o j e vam piemo
ovaj izvjetatj prekretnica za nau brigadu.
P r v o to smo postavili pred nas i to e nam sada biti
lake moguno (naroito s ozdravljenjem ostalih lanova Po-
litodjela) jeste ozdraviti Partiju, uzdignuti n j e n e lanove
u brigadi do vieg stepena partijnosti, razviti osjeaj odgo-
vornosti i kontrole, uiniti P a r t i j u P a r t i j o m . Mi znamo
k a k a v imamo materijal. Znamo ak i kakvog su morala izvjesni
nai lanovi, ali uz 'bolji nii partijski k a d a r uz jai,
svestraniji i fanatini rad, t a j materijal mogao bi dobro da se
obradi, da se prekuva. Spominjemo u z bolji partijski kadar!
Usput molimo drugove da nam, ako je ikako mogue, poalju
dva rukovodioca za sekretare batalj onskih biroa koji su n a m ne-
ophodni i nuni (sekretar biroa I bataljona vraa se sad iz di-
vizijske bolnice i treba da odgovara njegov zamjenik
je u bolnici, ali on je sasvim mlad i bez partijskog isku-
stva; sekretar biroa II bataljona takoe je u bolnici i kad
56
se vrati mora odgovarati za nepravilan odnos prema parti-
zanima za tuu svojih boraca i dr.). Znamo da emo i stanje
u batalj onima moi popraviti jedino na t a j nain ako popra-
vimo, tj. ako ozdravimo Partiju, ako postignemo to da p a r t -
organizacija bude ona koja e prva vidjeti nepravilnosti i
koja e p r v a na n j i h reagirati, koja e ih prva ispravljati i
koja e svojim neumornim radom pokazivati ostalim borcima
kakvi treba da budu. Nastojali smo da v a m tano prikaemo
stanje u kome se nalazila naa brigada. Vjerovatno da smo
uinili neke propuste i da nismo postigli ono to smo eljeli.
Molimo drugove da n a m na te propuste ukau, kako bi, mogli
da ih ispravimo i ubudue da ih ne ponavljamo.
S drugarskim pozdravom
Za Politodjel
Duan Kostie
Napomena
1. Ovaj izvjetaj nismo pisali u kontinuitetu prekidali
smo ga marem i zato e stii nekoliko dana kasnije nego
to je datiran. Za tih nekoliko dana desile su se i izvjesne
promjene k o j e treba spomenuti.
2. U brigadu se vratilo, u dva navrata, iz brigadne a m b u -
lante, oko 60 drugova, tako da sad naa ambulanta broji svega
20 drugova. Drugovi koji su poli u bataljone jo nisu sa-
svim zdravi, ali su ipak donekle oporavljeni.
3. Drug Bil, drugarica Vjera Maj er i r e f e r e n t saniteta
vratili su se iz bolnice. D r u g Bil je jo dosta slafe i trebae
barem nekoliko dana da se oporavi pa da bi mogao da radi.
Drugarica Vjera takoe, iako je ona ipak neto malo bolje.
Referent saniteta jo je sasvim slab, i p u t na k o n j u za njega
.je jako naporan. On nee za izvjesno vrijeme moi da radi.
57
BR. 25
PISMO POLITIKOG KOMESARA PRVOG BOSANSKOG
NOU KORPUSA OD 4 MAJA 1943 GOD. POLITIKIM KO-
MESARIMA ETVRTE I DESETE DIVIZIJE O ZADACIMA
POLITIKOG RADA U JEDINICAMA 1
STAB
I BOSANSKOG NOU KORPUSA
Br. 30
4. V. 1943 g.
Prepis
Strogo povjerljivo!
POLITIKIM KOMESARIMA IV i X DIVIZIJE
U posljednje vrijeme uslijed pokreta naih brigada na:

druge terene, a osobito prilikom prelaska brigada preko Vrbasa,
dogaaju se ea dezerterstva u m a n j i m ili veim grupama.
Ta su dezerterstva negdje organizovana, n e g d j e m a n j e or-
garnizovana, a negdje su rezultati bjeanja pojedinaca. Dezer-
terstvo je naroito esto u politiki slabijim jedinicama, koje
prije veeg pokreta nijesu na to pripremane, niti im je do-
voljno objanjavana potreba razvijanja nae borbe i ustanka
u drugim krajevima, dalje od najblieg zaviaja. U brigadama
k o j e su organizovane prije 7 do 8 mjeseci, gdje se je mogao
uvrstiti autoritet nae komande i proiriti vojnicima vidik,
dati iroku perspektivu borbe, dogaaju se danas takve pojave,
da pojedini vojnici ili m a n j e grupe, eznui za svojim krajem;
i mislei da ga oni mogu iskljuivo braniti, ive i bore se u
njegovoj blizini, bjee iz jedinice ako uju da treba u d r u g e
k r a j e v e u borbu.
Politiki komesari divizija ovome k r u p n o m pitanju nisu
posvetili dovoljno panje iako su dovoljno znali da nama pret-
stoje veliki pokreti, da mi ustanak moramo razvijati i dizati
ba ondje gdje je on privremeno jenjao, da mi moramo otimati
od neprijatelja ekonomski plodna podruja i da napokon moramo;
usmjeriti svoje snage i svoju djelatnost onamo gdje su jo
rezervoari ljudstva za mobilizaciju. Osim toga vojnicima nije
dovoljno ukazano da je zbijanje naih snaga na uxanim pro-
1
Prepis originala, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi;
58
\ 1
storijama uvijek povoljnije za neprijatelja nego kada mi nje-
gove snage razvuemo na irokoj prostoriji i dobijemo vee
mogunosti manevrisanja sa naim snagama. Napokon, nije
dovoljno vojnicima se isticala solidarnost u borbi svih naih
snaga u zemlji, potreba zajednikih i koordiniranih udaraca po-
neprijatelju i n i j e se dovoljno uvrstio autoritet i p o v j e r e n j e
u vojno vodstvo, koje ve dvije godine pored svih nezgoda
i ratnih tereta vodi uspjenu borbu protiv okupatora i njego-
vih slugu.
Sve ove injenice, koje su trebale biti jasne poslije 20
mjeseci borbe svakom naem borcu, i neumorni rad u pravcu
takorei svakidanje pripreme u tome duhu sa strane politi-
kog komesara onemoguile bi sve dananje pojave ili bi ih
svele na n a j m a n j u m j e r u .
Obzirom na veliki nedostatak rada naih politikih ko-
mesara meu vojskom u ovome pravcu, treba odmah gdje god
nalazite nae jedinice, m a k a r vojnike, pojaati politiki r a d
i pripremati vojnike na sve ratne tegobe i na dalje pokrete.
Pored toga treba poveati budnost protiv pijuna i organizatora
bjekstva, koji ba na tome pitanju mogu nanijeti naim jedi-
nicama tee neprilike. Ovdje treba otro odvajati pijune i
organizatore od politiki nezrelih vojnika, osobito novih i
mlaih vojnika, kod kojih je ta enja za kuom donekle i
razumljiva. Protiv te pojave moramo se boriti i tu slabost
kod mlaih i novih boraca treba lijeiti uspjenim politikim
radom, intenzivnim k u l t u r n i m ivotom i sve veom brigom za
potrebe ba tih novih vojnika. Nai drugovi pol. komesari
moraju biti svjesni da pijuni i organizatori bjekstva ba n a j -
vie nastoje lanim glasinama da meu vojnicima razviju
svoju ruilaku djelatnost. Nasuprot tome treba stalno vojni-
cima objanjavati o toku borbe u itavoj naoj zemlji pa i u
njihovom rodnom kraju, nastojei omoguiti dopisivanje voj-
nicima sa svojim p o r o d i c a m a . . . Komesari divizija treba da
ukau itavom naem komandnom kadru, da bi u ove dane
j e b a l i biti to blie svojim jedinicama, da dobro poznaju itav
ivot u svojim jedinicama, starajui se mnogo vie nego dosada,
^ r a n a i sanitet [da] budu to organizovaniji i bolji. ei sa-
stanci sa borcima i sa svoje strane pomo da pravilno shvate
dananje dogaaje i prebrode sve nezgode dovee do likvi-
dacije dezerterstva koje ne samo hravo politiki d j e l u j e na
ostale borce i slabi njihov moral, nego moralno razriva i nau
Pozadinu. Osim pojaanog politikog rada i svestrane brige da.
^ pobolja ivot nae vojske, treba primijeniti sve vojnike
59*
disciplinske m j e r e i uvesti strogu kontrolu nad svim borcima
u jedinicama. Treba obavezno uvesti raporte eta bataljonima,
bataljona brigadama.
Pojavu dezerterstva treba igosati pred itavom vojskom
kao djelo pomaganja naim neprijateljima, kao pojavu k u -
kaviluka i malodunosti. P r e m a pijunima i organizatorima
bjekstva treba biti nemilosrdan.
Politikim komesarima je dunost da na svakom mjestu
razvijaju duh samopregora i portvovanja, duh vitetva i
odanosti naoj borbi. Treba danas ukazati vojnicima na preokret
u korist antifaistikog b l o k a . . . treba vojnicima objasniti so-
lidarnost antifaistikih snaga u svijetu i slivanje po p r v i p u t
zajednikih udaraca saveznika sa udarcima Crvene armije.
Istai treba da se u sadanje dane rata [situacija] nalazi u
r u k a m a Saveznika i da treba jo nekoliko zajednikih udaraca
pa da se postigne konana pobjeda i da se uniti okupator. U
vezi takve meunarodne situacije i bliske bolje budunosti
treba kod sviju vojnika razviti osjeaj asti i ponosa da su
uesnici ove velike bitke koja se pribliava k r a j u , svome po-
bjedonosnom zavretku.
Ovaj dopis uputiti komesarima brigada da sami usmeno
porade na konferencijama sa komesarima bataljona i eta.
Dopis smatrati strogo povjerljivim. Nakon upotrebe unititi.
Uz drugarski pozdrav,
Politiki komesar
Osman 2 s. r.
3
.Karabegovi
60
BR. 10
4 MAJA 1943 GOD. TABU PRVE BRIGADE DA UPUTI
PRVI BATALJON U PRAVCU ULOBlClTRNOVACKO
JEZERO1
TAB I PROLETDIVIZIJE
NOV JUGOSLAVIJE
TABU I PROLETBRIGADE
I jutros se uje borba (automatsko orue, puke, bombe),

iako ne mnogo otra u pravcu UlobiiTrnovako Jezero.
Za svaku eventualnost uputite odmah u pravcu vatre va
I bataljon i po potrebi jo jedan bataljon bilo II Dalmatinske
bilo VI Bosanske ako je ova poela da stie. Ovo naredite u
sporazumu sa Pekom 2 i Ljubom 3 .
S. F. S. N.
4. V. 9,30 Komand.
Koa 4
Jutros nismo imali vezu sa V. .5
Mi smo u pravcu vatre uputili 2 estorke sa po 1 puko

mitraljezom.
Br. 479-a
2-VI-43
a. a.
1
. Original pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi Vojno
istoriskog instituta pod. reg. br. 19/2, k. 709.
, Dapeviem
4 Vukoviem
Popovi
Vrhovnim tabom
6L
BR. 24
OD 4 MAJA 1943 GOD. TABU PRVE BRIGADE O SITUA-
CIJI NA SEKTORU DIVIZIJE 1
"TAB I PROLETDIVIZIJE
NOV JUGOSLAVIJE
TABU I PROLETBRIGADE
S a d a smo primili Milojev 2 izvetaj. Njegovo miljenje o

potrebi koncentrinog napada slae se sa gleditem koje smo
mi zauzeli jue 3 .
Pitanje je samo obezbeenja jednovremenosti. Zbog dale-
kih i tekih veza, sada moemo da predvidimo jedino v r e m e za
sledei napad, a za ovaj prvi ne ostaje nita drugo nego da
jedinice sa jednog pravca krenu im uju borbu na drugom
pravcu. Takvo smo nareenje izdali jue Karanoviu 4 pa emo
ga sada ponoviti.
Sutranji (sledei) napad poee u 4,00 asova, bez obzira
na promene koje mogu nastati u toku dananjeg dana. Rau-
namo da e dotle bar VI Bosanska da se prikljui II Prolet-
brigadi. Lika 5 neka izvesti im VI stigne.
Sa Pekom 6 i Ljubom 7 procenite da li na Sreibu8 treba upu-
titi vie od jednog bataljona II Dalmatinske. To zavisi i od
toga gde se nalaze jedinice IV Proleterske.
S. F. S. N.
Komdiv.
4. V 10,00 Koa
1
Original, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi Vojno-
2
Miloj e Miloj evi
a
Vidi dok. br. 14 i 15.
1
Nikola Karanovi, komandant Tree krajike NOU brigade
r
" Vjerovatno se odnosi na jalnu od brigada Sedme NOU divizija.
6
Dapeviem
7
Vukoviem
8
Vjerovatno Stabna
82
BR. 25
^NAREENJE TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD
4 MAJA 1943 GOD. POTCINJENIM JEDINICAMA ZA PRE-
GRUPACIJU SNAGA NA PROSTORIJI FOA, GORAZDE,
RUDO 1
STAB
:i PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE
Op. br. 195
4. V. 1943 god. u 11.30
Na uvid
TABOVIMA:
VI BOSANSKE BRIGADE 2
III KRAJIKE BRIGADE
III SANDAKE BRIGADE
PRVOJ PROLETERSKOJ BRIGADI
Stab VI Bosanske brigade izvestio je da je neprijatelj 3

3 o. m. oko 10 asova uao u Ustikolinu i popodne poeo da se
p r e b a c u j e preko r. Drine na desnu obalu.
Majevika brigada 4 povukla se je levom obalom uz Drinu.
U vezi sa ovim
NAREUJEM:
1. III K R A J I K A BRIGADA, u vezi traenja Bosan-

ske brigade, 5 uputie Bosansku etu sa prostorije Metaljka
Kova u sastav n j e n e brigade.
Kao smenu, tab III Krajike brigade uputie jedan svoj
bataljon na prostoriju BoljaniiKovaMetaljka, sa zadat-
kom izvianja i zatvaranja pravca od Rudog i Lima, kao i pro-
storije oko Zaborka gde se navodno p r i k u p l j a j u etnici. Dakle,
ovaj bataljon titie bok i pozadinu VI Bosanske brigade, a na
sluaj potrebe upotrebie se i kao rezerva na pravcu od Pije-
1 original, pisan na maini, latinicom, nalazi se u arhivi Vojno-
astoriskog instituta pod reg. br. 14/4 a, k. 705 A.
2
esta istonobosanska NOU brigada
* Vidi dok. br. 153.
* Petnaesta (Prva) majevika NOU brigada
5
63
valja. Tom bataljonu stavite zadatak vrsto odravanje veze
sa jedinicama i tabom VI Bosanske brigade.
Bataljon odreen za ovaj zadatak uputite odmah, pa i po
delovima ako nije uskupan, kako bi p r v e jedinice mogle to p r e
izbiti na odreenu prostoriju i smeniti etu VI Bosanske b r i -
gade.
2. III SANDZAKA BRIGADA u vezi sa prebaciva-
n j e m bataljona III Krajike brigade ka Kovau pomerie se
vie u levo. Naime, III Sandaka brigada prebacie potrebne
snage na prostoriju oko s. Podpea i brda Rude za pokrivanje
te prostorije i boljeg sadejstva sa jedinicama III Krajike bri-
gade na desnoj obali eotine, k o j e e sada odailjanjem jednog
bataljona biti ovde smanjene. Dejstvom i prolaskom P r v e
proleterske brigade ka jugu 6 u veliko e se rasteretiti nae de-
sno krilo prema etnicima, 7 te e se III Sandaka brigada svo-
jom glavninom pribliiti i postaviti tako da moe brzo i e f i -
kasno sadejstvovati jedinicama III Krajike brigade u zatva-
r a n j u pravca od Pljevalja levom obalom eotine.
tab brigade e n a j h i t n i j e izvriti p o m e r a n j e snaga u smislu
ovog nareenja.
3. VI BOSANSKA BRIGADA ovim se rastereuje z a -
datka prema Rudom, te e sve svoje jedinice upotrebiti na raz-
b i j a n j e neprijatelja koji se prebacuje preko Drine i zatvaranje
pravca od Gorada. U koliko je neprijatelj od Gorada neakti-
van ili oslabljen upuivanjem svojih delova ka Ustikolini, to i
za zatvaranje pravca od Gorada postaviti m a n j e snage, a glav-
ninu upotrebiti na razbijanje neprijatelja koji nadire ka Foi.
Odravati stalni kontakt sa II Dalmatinskom brigadom*
prema Foi i sa n j o m sadejstvovati.
tab brigade odmah e nas izvestiti o jaini pojavljenih
neprijateljskih, snaga i koje su: Nemci, Talijani ili delovi Go-
radanskog garnizona. Izvestiti nas o sadanjoj situaciji, a po-
tom redovno o svakoj promeni.
4. Oekujemo dolazak III Dalmatinske brigade na sek-
tor oko Meljaka.
5. Od taba Prve proleterske brigade n e m a m o novih iz-
vetaja. Peko Dapevi 9 izvetava da su razbijeni etnici na sek-
toru avnik-Niki. 10
6
7
8
Vidi dok. br. 15.
Druga dalmatinska NOU brigada bila je pod komandom Druge-
proleterske divizije.
8
Komandant Druge proleterske divizije
10
Vidi dok. br. 27.
64'
6. U s . Guvnite nalazi se jedno odeljenje tekih bole-
snika i r a n j e n i k a kome smo naredili da se prebaci za Divizisku
bolnicu. 11
tab VI Bosanske brigade vodie o ovom rauna i omogu-
iti im blagovremeno prebacivanje, u sluaju potrebe.
7. Drug Gojko Krezovi 12 jo ranije je upuen u ajnie
radi okupljanja i mobilizacije boraca sa tog terena, tab VI
brigade izvestie nas o rezultatu njegovog rada. N j e m u staviti
u zadatak da sa mobilisanim ljudstvom vri obezbeenje prema
ustakim bandama koje vre ispade i pljake na terenu severno
od Gorada, kao i da produi sa mobilisanjem i okupljanjem
metanskih boraca, zadravajui i novomobilisane na tom za-
datku do daljeg nareenja.
8. Izvetaji od VI Bosanske brigade k o j i se prenose pa-
trolama susednih jedinica redovno n a m pristiu sa zakanje-
njem. tab III Krajike brigade naredie jedinicama k o j e odr-
avaju tu vezu da n a m n a j h i t n i j e alju svu primljeni: potu.
VI brigada koristie za hitne izvetaje telefonsku vezu koja
treba da je produena do Kovaa. VI brigada n i j e trebala osta-
vljati svoje telefone u Ustikolini.
9. tab VI brigade izvestie da li je unitena skela kod
Ustikoline, to je svakako trebalo uraditi blagovremeno.
10. Prilog: Obavetajni bilteni br. 1 i 2.13 Sandaka
brigada prepisae dobivene biltene i odmah ih uputiti tabu
Prve proleterske brigade.
Prilau se vesti.
Za VI brigadu prilau se znaci raspoznavanja.
Polkomdiv. Natadiv. Komdiv.

Fia Vasa Koa
(M. P.)
P. S. Drug Radovan Zogovi molio je preko nas da mu po-
aljemo obeani revolver parabelum".
11
12
Vidi dok. br. 14.
Poginuo 1943 god. u Istonoj, Bosni kao kapetan NOV Jugoslavije.
13
Vidi dok. br. 17.
5 Z b o r n i k t o m I V . k n j . 13 65
BR. 45
IZVJETAJ TABA DRUGE PROLETERSKE DIVIZIJE OD
4 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JUGO-
SLAVIJE O BORBAMA KOD FOE I ELEBIA 1

4 m a j a 1943 god.
VRHOVNOM TABU N.O.V. I P.O.J.
Poslije prelaska rijeke Drine 2 naa divizija bila je raspo-

reena i to: II Proleterska brigada vrila je usku blokadu fo-
anske tvrave. II Dalmatinska brigada drala je poloaj juno
od Foe, dopunjavala blokadu, kontrolisala Fou na lijevoj
obali rijeke eotine, dok je jedan n j e n bataljon bio u Potpei
sa zadatkom osmatranja pravaca od Bukovice. III Sandaka
brigada 8 rasporeena je na prostoru Zlatni Borelebi
Podgaj.
III Sandaka brigada po prelasku rijeke Drine dobila je
zadatak da sa svojim snagama izvia neprijatelja od pravca
epan PoljeUzlupMeljak i da zatvori i obezbjeuje sve
pravce neprijateljskog nadiranja ka Foi i rijeci Drini. Ovoj
brigadi dodijeljen je i jedan bataljon 4 II Dalmatinske brigade
u s. Potpe.
S obzirom na blokadu foanske tvrave izvrena je koncen-
t r a c i j a jaih etnikih snaga od oko 2500 do 3000 srbijanskih
i crnogorskih etnika. Sve ove etnike snage bile su pod ko-
m a n d o m Pavla Duriia.
Izviaka sluba na sektoru Sepan Poljeelebi kao i
obavjetajna sluba n i j e bila razvijena, na visini, to je omo-
guilo n e p r i j a t e l j u da nesmetano izvri koncentraciju jaih
snaga preko rijeke Tare a da o tome tab Sandake brigade
n i j e imao podataka.
tab ove divizije n i j e imao nikakvih podataka od San-
dake brigade da su uslijedile izvjesne p r o m j e n e na n j e n o m
1
2
O forsiranju Drine opirnije vidi u tomu IV, knj. 12, dok. br. 30,
33 i 35.
8
U to vrijeme Trea sandaka NOU brigada bila je pod koman-
dom Druge proleterske divizije.
4
Prvi bataljon
66'
sektoru, a pogotovo padom elebia. P r e m a ovakvoj situaciji
Stab divizije donio je odluku 15. IV t. g. da povue P r v i b a -
taljon II Dalmatinske brigade sa prostora Potpe, te da izvri
manevar svojih snaga prema novodobivenim direktivama V r -
hovnog taba, s obzirom da se odustalo od otsudnog napada na
foansku tvravu. 5
15 aprila t. g. neprijatelj se je pojavio sa pravca Slatina
Vievina i sa pravca KunovoJemite.
II bataljon Sandake brigade u elebiu uslijed nebudno-
sti bio je iznenaen od neprijatelja te je morao napustiti ele-
bi. Ovaj bataljon povukao se do s. Vrbice. Da bi se neprijatelj
zadrao poslato je pojaanje od V bataljona, ali ni sa ovim sna-
gama neprijatelj n i j e zadran, te je uslijed jaeg pritiska ne-
prijatelja i V bataljon bio prinuen da se povue ka s. Vakufu.
Istog dana predvee jedinice Sandake brigade bile su
na liniji poloaja Ilina GlavaVrbicaVakufDikanjViko.
Neprijatelj nadire sa jednom kolonom ka Vikou.
S obzirom da jo tab divizije nema jasnu sliku o jaini
neprijatelja prema III Sandakoj brigadi, ve da se prema
njoj nalaze slabije etnike snage, upuen je jedan bataljon 6
II Dalmatinske brigade kao pojaanje Sandakoj brigadi. P r i j e
dolaska ovog bataljona neprijatelj je potisnuo III brigadu na
liniju poloaja Uzlup*Zlatni BorJamelinePodgaj i to bez
otpora. Prema novom izvjetaju Sandake brigade da se jae
neprijateljske snage kreu u pravcu ZavajitBakiDrago-
ava, tab divizije naredio je da se pregrupie Sandaka bri-
gada prema glavnom pravcu neprijateljskog napada i da tab
Dalmatinske brigade uputi jo jedan bataljon 7 na raspoloenje
Sandakoj brigadi.
tab divizije naredio je Sandakoj brigadi ojaanoj sa dva
bataljona II Dalmatinske brigade da nou 15 na 16 izvri pro-
tivnapad u cilju protjerivanja neprijatelja. Dva bataljona II
Dalmatinske brigade upuena su na pravac PodaTvrdaci. Ne-
prijateljski nalet na ove poloaje bio je jak ali i odbijen. P o j a -
anjem neprijatelja I bataljon II Dalmatinske brigade morao
^e je povui na Plea. S obzirom da protivnapad nije jedno-
vremeno izveden i sa jedinicama Sandake brigade, sa kojima
nije komandovao tab, ve su se iste povukle, to su se dva baia-
5
Opirnije o borbama oko Foe vidi u tomu IV, knj. 12, dok.
br. 50 i 57.
* Prvi bataljon
7
Vjerovatno Drugi bataljon
67'
ljona II Dalmatinske brigade povukli sa Vijenca na Plea, j e r
potiskivanjem III Sandake brigade postojala je mogunost
pojave etnika ovim bataljonima u lea.
Ponovnim izvjetajem III Sandake brigade da je njihova
snaga i suvie malena da zadri neprijatelja, tab divizije n a -
redio je da se iz II Proleterske brigade prebace u toku 16. IV
dva bataljona 8 sa komandantom brigade, 9 koji e pod svoju
komandu uzeti i dva bataljona II Dalmatinske brigade.
Istovremeno tab divizije traio je radiogramom od V r -
hovnog taba da se odredi jedna brigada I Proleterske divizije
sa pravca KovaGradacMeljakelebi u cilju pojave n e -
p r i j a t e l j u u lea i njegovog potpunog unitenja.
U momentu pristizanja bataljona II Proleterske brigade,
III Sandaka brigada napustila je poloaj s. PutiiiJameline
Zlatni Bor do na liniju KunarBuijaPodgorje, ostavlja-
jui pravac ZavajitBakiDragoava potpuno otvoren.
Uslijed pocijepanosti jedinica na velikom prostoru neprija-
telj je ovu slabost Sandake brigade iskoristio cijepajui je
tako da ova brigada n i j e bila u stanju primiti borbu ni na
jednom poloaju, ve je bila u neprekidnom otstupanju do na
posljednju liniju poloaja i to SlabiGradinaPlije-Debela
Ljutina, dok su jedinice na lijevom sektoru 1 0 davale uporan
otpor neprijatelju i dolazile do borbi prsa u prsa. U meuvre-
menu tab divizije naredio je da se prebaci III bataljon II Pro-
leterske brigade sa lijeve obale r i j e k e Drine, koji je kontro-
lisao pravac od ureva na desnu obalu r i j e k e Drine u s. Bunovi,
kako bi se i ovaj bataljon upotrijebio u optem protivnapadu
17 na 18 ov. mj., jer se druge snage nijesu smjele dirati iz
bojazni da neprijatelj ne pokua prodor iz foanske tvrave.
Neprijateljska avijacija je naroito aktivna i stalno bom-
barduje, oko 10 aparata, okolne poloaje oko Foe.
S obzirom na neprestano otstupanje III Sandake brigade
nareeno je da se odmah ranjenici p r e m j e s t e sa prostora s. Bu-
noviRavne Njive na lijevu obalu rijeke Drine a istovremeno
izdata je zapovijest za opti protivnapad nou 17 na 18 u 24
asa. 11 Nastupanje desne kolone bilo je u odreeno vrijeme
prema PlijeuSlabiuZejem Brdu, gdje je desna kolona
uspjela da neprijatelja iznenadi i bombama nanese mu velike
8
etvrti i Drugi bataljon
3
Ljubodrag uri
10
Drugi i etvrti bataljon Druge proleterske i Drugi bataljon Druge
dalmatinske brigade
11
Opirnije o ovim borbama vidi u tomu IV, knj. 12, dok. br. 101.
68'
i osjetne gubitke. Neprijatelj je u neredu otstupio ka P o d g a j u
i dalje za elebi. Istovremeno uslijedilo je otstupanje nepri-
jatelja i od Zlatnog Bora prema Sepan Polju i Uzlupu. 12
Lijeva kolona 13 nastupala je i pritiskivala neprijatelja prav-
cem BakiVijenacJemite, obuhvatajui i Viko. Obje ko-
lone nastupale su odreenim pravcima savlaujui krvavo otpor
etnika Idbarskog odreda i jurinih brigada Pavla uriia.
17 na 18 IV t. g. oko 3 asa u j u t r u VII Krajika brigada
podila je sa lea neprijatelju prema elebiu. Prisustvo K r a -
jike brigade sa lea i pritisak lijeve i desne kolone sa f r o n t a
uinio je da se n e p r i j a t e l j povue u paninom bjekstvu preko
Bobova za Kosanicu (urii) a preko Tepaca i Uzlupa za Pivu
i Drobnjak.
Na ovom sektoru bile su sljedee neprijateljske jedinice:
t r i jurine vasojevike brigade, samostalni Idbarski odred, Ko-
lainska, Bjelopoljska, Durmitorska, Pljevaljska i Mileevska
"brigada u jaini svega oko 3000 etnika. Neprijatelj je u svom
sastavu imao oko 60 do 70 automatskih oruja i tri teka ba-
caa.
Neprijateljski gubici: 250 mrtvih i ranjenih. Ranjenici su
prebaeni preko Bobova.
Nai gubici: 48 mrtvih i 38 ranjenih, od kojih vei dio
lake.
Zarobljeno 28 etnika.
Zaplijenjeno 4 laka mitraljeza, 8 p. mitraljeza, 68 puaka,
50.000 metaka za puku i mitraljez, 5 do 6000 kila raznih na-
mirnica.
Opti zakljuak:
a) kod desne kolone 14 (III Sandaka brigada) t a b ove
brigade do posljednjeg momenta nije imao ni priblino jasnu
situaciju na sektoru svoje brigade. Izviaka sluba n i j e posto-
jala iznenaenje bataljona u elebiu, jedinice ove bri-
gade rasporeene su nepravilno, te je neprijatelj uspio da od-
mah probije sistem odbrane, ne dajui mogunosti ovoj bri-
gadi da da uopte otpora do Plijea, kao cjelina.
Veza kako u n u t a r jedinica u brigadi tako ni sa susjedom
lijevo n i j e postojala.
tab brigade bio je razjedinjen. Pojedini lanovi taba
brigade nalazili su se kod bataljona, tako da tab sva etiri
Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 105.

13
Vidi tom IV, knj. 12, dok br. 101.
" Isto
69'
lana taba su se nalazila na raznim poloajima esto p u t a
bez veze . . .
Stab divizije, ocjenjujui situaciju kao i raspoloenje spe-
cijalno kod komandanta brigade, istog je pozvao i otro ga opo-
menuo na njegovo rukovoenje i dranje. Tada je komandantu
brigade predao i zapovijest 1 5 za opti napad, prema kojoj [ j e l
cjelokupna brigada morala biti prikupljena, Stab objedinjen
i tada su borci osjetili se sigurniji i izvrili u potpunosti zada-
tak, dajui maksimalne napore i ne tedei rtve.
S. F. S. N.
Politkomesar Naelnik Komandant

Mitar Vukoti Peko
(M. P.)
BR. 27
SLAVIJE O UNITENJU NEPRIJATELJSKIH JEDINICA NA
PROSTORIJI SURDUPJAVORAK 1
16
Vidi tom IV, knj. 12. dok. br. 101.
1
Objavljen u tomu III, knj. 5, dok, br. 13.
70'
BR. 45
IZVJETAJ ZAMJENIKA KOMANDANTA DRUGE PROLE-
TERSKE BRIGADE OD 5 MAJA 1943 GOD. TABU DRUGE
PROLETERSKE DIVIZIJE O POKRETU TREEG I PETOG
BATALJONA PREMA FOCl 1
Ova dva bataljona 2 idu prema Foi u s. Kruica. Jo ne

znam zadatak. Na Zlatnom Boru je bojna komora, tamo ima i
municije 2 brdske topove koje ne moemo goniti.
Lune 3
Primljeno 5-V-43 0820
Pavle
(Tranzitirala III div.)
1
2
3
Odnosi se na Trei i Peti bataljon.
Nairodni heroj Miodrag Milovanovi. Poginuo 1944 god. kod sela
Uzsia.
71'
BR. 45
NAREENJE TABA ESTE KRAJIKE NOU BRIGADE OD

5 MAJA 1943 GOD. TABU PRVOG BATALJONA ZA SMO-
TRU I UPUIVANJE BORACA U NOVOFORMIRANI POD-
GRMECKI NOP ODRED 1
TAB
VI KRAJIKE N. O. PARTIZANSKE
UDARNE BRIGADE
Br. slub.
Dne 5. V. 1943 god.
u 8 sati
TABU I BATALJONA VI KNOU BRIGADE

Poloaj
U vezi vaeg dopisa od 4. V. u 17 i 30 sati 2 odgovaramo v a m

sljedee. Zadatak koji je dobila naa I. eta, kojega smo u zad-
n j e m dopisu oznaili, t j . rekvizicija suhih ljiva u selu Okreu
kao i ostalih artikala koje smo ve naveli, to odmah izdajte na-
r e e n j e jo u toku dana da ga izvri. 3
Ostale dvije ete nalazie se na logorovanju s tim to e
isturati patrole na istom terenu gdje se nalaze.
S u t r a 6 m a j a pripremite cijeli bataljon na najpogodnijem
m j e s t u u nekoj umi za smotru. Smotri e prisustvovati ko-
m a n d a n t i politiki komesar brigade.
Spiskove ljudstva koje ostaje u brigadi kao i onoga koje
e uputiti na raspoloenje tabu odreda 4 potrebno je jo danas
srediti, a drugovi koji e biti odreeni za odred ve 7 o. m.
bie upueni u Majki J a p r u i stavljeni istom odredu na ras-
poloenje.
Potrebno je da jo danas u p u t i t e tri drugarice za potrebe
bolnice koju mislimo osposobiti u n a j s k o r i j e vrijeme.
Za postolje od tekog mitraljeza obratite se u selo Slanac,
tamo je XII brigada ostavila jedno postolje koje moete uzeti.
1
istoriskog instituta pod reg. br. 1010, k. 774.
2
Pomenutim izvjetajem Redakcija ne raspolae.
3
4
Vidi dok. br. 30.
Vjerovatno se odnosi na Podgrmeki NOP odred. Vidi dok. br. 30.'
72'
Nastojte da sa borcima i sa narodom izvrite proslavu 6
m a j a urevdana. U koliko imate pripremljen program, izve-
dite ga pred narodom i vojskom. U vezi toga to e se 6. odr-
ati i smotra, treba u duhu tradicija izvriti uranak i na uranku
proslaviti Durevdan. Smotra treba da bude u 9 do 10 sati,
po zavretku urevdanskog uranka.
(M. P.)
Politkom Komandant
Baja5 Koca
BR. 30
5 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BATALJONA O RASPO-
REDU I ZADACIMA BATALJONA NA SEKTORU POD-
GRMEA1
STAB
VI KNOU BRIGADE
Br. slubeno
Dne 5. V. 1943 god.
Poloaj
TABU I, II, III I IV BATALJONA

Poloaj
U vezi formiranja Podgrmeokog odreda kao i zadataka nae
brigade n a r e u j e se i to:
Prvi bataljon ostae na terenu Lipnik, Podvidaa, Lukavice,
:$ tim to e voditi strogo rauna po pitanju verca, koji je u
zadnje vrijeme uzeo maha. Naroito muslimanska sela Okre,
Cirkii, itd. s tim to e biti nemilosrdan prema takvima i odu-
zimati sve u korist Narodno-oslobodilake vojske. estog o. m.
5
Dmitar Bajalica
6
Uro Bogunovi
1
73'
isti bataljon e pripremiti se za smotru o kojoj je dobio pose-
ban dopis. Daljne zadatke dobie na smotri.
Kontrolisati cestu za vrijeme svoga bavljenja Sanski Most
Palanka 2 i to patrolama, u koliko bi neprijatelj probao istom
krenuti, vodite strogo rauna da vas ne bi iznenadio. Takoer
slati patrole prema Staroj Rijeci, Starom Majdanu i Ljubiji.
Odravati vezu sa snagama IV bataljona, koji ima zadatak da
manevrie na terenu Budimli Japra, Mika Glava, Radomi-
rovac, Volar.
Drugi bataljon. Ostaje i dalje na tom terenu, s tim to e
kontrolisati cestu [Bos.] Krupa[Bos.] Petrovac i K r u p a
Sanski Most. Postavljati zasjede i ispitati mogunost napada na
neprijateljska u t v r e n j a Vojevac, Gor. Suvaja. U koliko su
neprijateljske snage male, vriti likvidaciju svojim bataljonom,
a ako je potrebno uputiemo io jedan bataljon. Izvijestite nas
odmah o stanju tih garnizona. aljite patrole u pravcima [Vranj-
ska] Mosura, M. Radi, V. Radi sa zadatkom h a p e n j a petokolo-
nakih elemenata kao i pijuna koji mnogo ometaju rad naih
pozadinskih vlasti kao i civilnog stanovnitva. Iste sprovoditi
tabu brigade.
Trei bataljon. Manevrisae na terenu koji mu je na zad-
n j e m savjetovanju dat, s tim da kontrolie i da pravi zasjede
na cesti Bos. Novi(Bos.] Krupa, kao i postavljanje zasjeda i
h v a t a n j e neprijateljskih patrola koje su u zadnje vrijeme vrlo
aktivne na terenima Rakani, ore, Veliki i Mali Badi. Strogo
voditi rauna da zasjede budu na vrijeme postavljene, konspi-
rativnost zasjeda, kao i o pijunai od strane neprijatelja. Ne-
m o j t e dozvoliti da se ponovi onaj sluaj kao na Tihotini, gdje
je neprijatelj iskoristio neopreznost naih patrola. Prema oba-
vjetenjima njemake patrole prave zasjede svakodnevno na
terenu aavice i Rakana.
etvrti bataljon. Izvrie svoj manevar, s tim to e uhva-
titi vezu sa pretsjednikom N.O.O. iz Volara, koji e ga upo-
znati sa h a p e n j e m ustaa koji su preobueni u civil a nalaze
se u Ljubiji, koji jo i sada vre pritisak i teror i onemogu-
avati u] rad naih ljudi. Bandu hapsiti i sprovoditi tabu bri-
gade, u koliko se budu opirali, iste na licu mjesta likvidirati.
Ispitajte preko veza snage neprijatelja u Hambarinama, Ra-
savcima, Rudniku Ljubiji, arakovu, Brievu, Koprivni, Otroj
Luci, Staroj Rijeci, Starom Majdanu i o tome nas odmah oba-
vijestite.
" Luci Palanka
74'
tabovi bataljona e 7 o. mj, sve ljudstvo koje je odreeno
za tab odreda uputiti sa spiskovima u Majki J a p r u kod crkve
najkasnije do 9 sati. Borci koji su odreeni za odred nosie sa
sobom svu svoju spremu sa kojom su zadueni, takoer nave-
dite u spisku za svakog pojedinog sposobnosti drugova kojim
bi se mogla dodijeliti odgovarajua funkcija.
Upoznati sve jedinice ove brigade sa sluajem dezerter-
stva grupice iz IV bataljona koje se desilo na Hrgaru. Potrebno
je pojaati budnost, kontrolu, disciplinu, kako tabovi bataljona
tako i komande eta. Ovaj sluaj neka bude opomena da ne bi
u budue deavale se sline stvari, na to emo uzimati na
strogu odgovornost tabove bataljona i komande eta i k a -
nj avati.
Ponovno skreemo panju svim batalj onima da vode rauna
0 vercu kao i o k r e t a n j u civila na neosloboenu teritoriju kao
1 obratno. Taj saobraaj je vrlo iv. Ofanziva koja je sada usli-
jedila na ovaj teren pokazuje da je neprijatelj taktiki nastu-
pao, s tim to je pljakao stoku a davao izvjesnim ljudima neto
novca i pozvao ih da im ostatak isplati u Sanskom Mostu. Ne-,
smijemo se zavaravati nastupom neprijatelja i objanjavati ci-
vilnom stanovnitvu n a m j e r e neprijatelja da tim postupkom Za-
dobije p o v j e r e n j e naeg naroda pa da poslije moe da sprovede-
svoje zloinake namjere. Budite nemilosrdni prema osobama
koje hoe na svaki nain da saobraaju gore i dole. Oduzimajte
sve stvari bez ikakove milosti kao i u selima gdje je verc uzeo
maha, tj. razmjena soli, duvana, itd. za nae ito. Imajmo u vidu
da neprijatelj hoe pod svaku cijenu da nas ekonomski uniti
time to bi nam uzeo ito.
Sutra zajedno sa narodom na terenima gdje se nalazite iz-
vrite punu proslavu urevdana u zajednici sa narodom, odr-
ite bataljonske priredbe, okupite narod i nastojte da proslava
dobije to sveaniji karakter. Koristite posljednje vijesti koje
imate, iznesite kratko s t a n j e u naoj zemlji i podignite v j e r u
narodu u nau skoru pobjedu (urev-danak h a j d u k i sasta-
nak) i pozovite sve u borbu. Potrebno je na zborovima istaknuti
nove metode neprijatelja u ovim ofanzivama, pozivanje u gra-
dove, davanje izvjesne pomoi za opljakanu stoku, ostavljanje
ljudi na miru, isplaivanje familijama iji se mukarci nalaze u
njemakom ropstvu, sve s ciljem da bi privukli narod za sebe i
jednog dana kad im to bude najpogodnije sve to pokupili i o d -
veli u logore ili na rad da bi oslabili otpor naroda. Potrebno je
skrenuti panju narodu po p i t a n j u pijunae i naina na koji to
neprijatelj vrsi. Sve ovo treba vrlo otro postaviti na zborovima.
75-
Ako se odmah poveete sa pozadinskim vlastima, zborovi e
biti vrlo uspjeni. Osigurajte mjesto zborova. Izvijestite o pro-
slavi.
Nastavite i dalje p r i k u p l j a n j e sposobnog ljudstva za vojsku
na cijeloj teritoriji Podgrmea i isto rasporeujte prema n j i -
hovim sposobnostima.
Poto smo ve esto p u t a naglaavali o samoinicijativnosti
tabova bataljona, koja se stvarno osjea kod nas, to je potrebno
da tabovi otstrane sve to ne valja i da nastoje [na] ispitivanju
mogunosti nekih m a n j i h akcija, postavljanju zasjeda, h v a t a n j u
neprijateljskih patrola itd. i spremanju bataljona da budu to
pokretniji kao i ofanzivni; to emo postii sa nekim m a n j i m
uspjenim akcijama koje e povratiti moral naim borcima,
koji [je] u zadnje vrijeme opao.
ete koje su formirane za vrijeme ofanzive, a nalaze se u
blizini naih bataljona, potrebno je da im bataljoni izdaju n a -
r e e n j e i da ih u p u t e sa ljudstvom k o j e je odreeno za tab
odreda u Majki Japru. One m o r a j u biti 7 o. m j . do 9 sati kod
crkve u Majki Japri.
Vodite rauna da se naredbe lanova taba brigade proue
i sprovode u djelo a ne da budu samo formalnost, to se prakti-
kovalo od ranije.
Svim borcima, komandirima, politikim komesarima elimo
<da to bolje proslave sutranji dan.
(M. P.)
Politkom Komandant
Baja Roca
BR. 31
IZVJETAJ TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD
SLAVIJE O AKCIJAMA IZVEDENIM U MJESECU APRILU 1
STAB
Op. br. 199
6-V-1943
VRHOVNOM TABU NOV I PO JUGOSLAVIJE OP. O." 2
Izvetaj o akcijama u mesecu aprilu 1943 godine

Poetkom ovog meseca pod komandom taba ove divizije
bile su samo dve brigade: P r v a proleterska i VII K r a j i k a
brigada.
III Sandaka brigada ula je u sastav june grupe 3 pod
komandom taba II divizije.
III Krajika brigada sve do 6-1V bila je prema Kalinoviku
i tek 8-IV, dolaskom prema Ustikolini, ula je u na sastav.
PRELAZ DRINE
Zadatak
N a j p r e Prva proleterska, a potom VII Krajika
i kad stigne III Krajika brigada, kao severna.
grupa pod komandom ovog taba i m a j u prei Drinu
na najzgodnijem mestu oko Ustikoline i potom: raz-
biti i rasterati etnike snage na desnoj obali Drine,
severno i juno od Foe, izolovati neprijateljski g a r -
nizon u Foi. 4
Ovaj zadatak postavljen je u sklopu optih o p e -
racija na desnoj obali Drine i ka Foi u kojima je
1
2
Operativni otsjek
3
Odnosi se na Drugu proletersku diviziju. Vidi tom IV, knj. 12,.
dok. br. 22.
4
Opirnije vidi u tomu IV, knj. 12, dok. br. 32.
<
uestvovala i juna grupa na sektoru uzvodno od
Foe.
Postupak
VII Krajika brigada postavljena je za zatva-
r a n j e pravca od Gorada i Foe, a P r v a proleterska
brigada imala je da izvri potrebne pripreme, a po-
tom i prebacivanje p r e k o Drine na najpodesnijem
prostoru oko Ustikoline. Po prelasku Drine, Prva
proleterska brigada imala je da stvori mostobran i
omogui prebacivanje ostalih naih snaga.
Za prelaz reke n i j e bilo nikakvih sredstava niti
materijala pripremljenog za njihovu izgradnju. U
samoj Ustikolini nalazio se je jedan splav na ici,
no on je bio odvuen ka neprijatelju na desnu obalu.
Pod zatitom jake v a t r e automatskih i tekih orua
uspelo je jednom borcu koji je preplivao reku da
ugrabi t a j splav. Meutim, ica je bila sluajem ote-
ena jednim puanim pogotkom, te toak skele n i j e
mogao da pree vor koji se stvorio na sredini ice.
Sa oskudnim sredstvima otpoelo se je sa izgrad-
n j o m splavova, koja je zavrena 7-IV. Sada je tre-
balo preneti splavove do mesta prelaza pod jakom
vatrom svih neprijateljskih orua iz rovova koje je
neprijatelj poseo neposredno na suprotnoj obali reke.
Ovaj r a d je bio vrlo teak i zahtevao je veliki broj
ljudi za noenje splavova. Reeno je da se sa preba-
civanjem otpone u prvi sumrak 8-IV, s tenjom da
se prvo nae odeljenje prebaci preko reke pre nego
to neprijatelj poinje sa zaposedanjem svojih prvih
rovova, a ujedno da bi iskoristili sumrak za nepri-
meeno prebacivanje. Ovoga dana na prostoru Milje-
vinaUstikolina pristizala je III Krajika brigada,
koja je dobila n a r e e n j e da se pripremi za prebaci-
v a n j e odmah posle Prve brigade kao i da svojim
tekim oruima po potrebi potpomae prebaci-
vanje P r v e brigade.
8-IV u 19 h neprijatelj je otpoeo da se sputa
za posedanje prvih rovova. Pomou sandoline uspelo
je jednom naem p. mitraljescu 5 da prvi doe do
rovova iz kojih je otvorio vatru na neprijatelja koji
je ka n j i m a dolazio. Uporedo sa sandolinom otpoelo
5
Ante Rategorac
je prebacivanje dobrovoljake udarne grupe, sastav-
ljene u glavnom od p. mitraljezaca. No, prebacivanje
je ilo veoma sporo, splavovi.su odravali samo mali
broj ljudi, a delom se i potapali; skela koja je u
meuvremenu opra vijena posle prvog prebacivanja
ponova je onesposobljena vatrom iz bacaa. Da bi se
zaista obezbedilo prebacivanje i stvorio najpotrebniji
mostobran trebalo je ovladati sa uzvienjem Krino
Brdo. Sa 50 prebaenih dobrovoljaca dato je potrebno
bono obezbeanje i preduzet napad na Krino Brdo,
koje je bilo posednuto od 6 0 0 11 a 1 i ja n a- alp in a c a.
Posle etiri uzastopna juria neprijatelj je izbaen
iz u t v r e n j a i nai su ovladali tim poloajem. Me-
utim, etnici su uspeli da potisnu naa mala bona
obezbeenja i tako izbiju za lea prebaenim delo-
vima. Junakim poduhvatom komandanata 6 I i II ba-
taljona i njihovih 13 boraca etnici su runim bomba-
ma naterani u bekstvo. Ovim su etnike snage u ja-
ini od oko 1500 l j u d i bile paralisane. To je omoguilo
da se nae male snage na Krinom Brdu odre i
odbiju etiri uzastopna juria alpinaca. Postupnim
prebacivanjem, nae snage na Krinom Brdu narasle
su na oko 100 boraca, koji su u 4 asa 9. IV uspele
da n a t e r a j u Italijane u panino- bekstvo prema n j i -
hovom sledeem poloaju Kapak. Ovoga dana oko
podne prebacili su se na desnu obalu Drine svi bo-
raki delovi P r v e brigade, te je posle podne otpo-
eto prebacivanje III Krajike brigade. Posle preba-
civanja, III Krajika brigada imala je zadatak da
delom snaga bono sadejstvuje Prvoj proleterskoj
brigadi a drugim delom da hvata vezu sa jedinicama
june grupe i, ukoliko one nisu izbile, da zatvori
pravac FoaIfsar. 7
Nou 910 aprila P r v a brigada u etiri uza-
stopna napada na Kapak zauzimala je prve poloaje,
koje je morala ubrzo zbog jake vatre naputati.
Koncentracija vatre je bila potpuna i vrlo jaka iz
svih neprijateljskih orua. Tek u 4 h u j u t r u , 10
aprila, osvojen je Kapak posle nekoliko novih ju-
ria.
6
7
Savo Buri i Boo Boovi
Opirnije o forsiranju Drine vidi u tomu IV, knj. 12, dok. br.
41 i 42.
79'
Kako je na prostor izmeu Ustikoline i G o -
rada pristigla VI 8 i Majevika brigada, 9 naredili
smo da se i naa VII brigada prebaci preko Drine,
za ta smo odmah traili i naknadno dobili i o d o b r e n j e
od Vrhovnog taba.
Razvojem i tokom borbi P r v e brigade uvideli
smo da glavne neprijateljske snage nisu u Foi, ve
da su one u jaini od oko 4000 postavljene na
utvrenim uzastopnim poloajima od Ifsara pa sve
do najistaknutije t a k e Goli Vrh. Jedino su te sna-
ge bile ofanzivne i oko n j i h su bile skupljene etni-
ke snage brigade Bosanskog korpusa. R a z b i j a n j e m
ovih snaga najpovoljnije se reava pitanje Foe i
s t v a r a j u povoljne perspektive za reavanje situacije
oko ajnia, i to je vrlo vano za r a z b i j a n j e
etnika.
T a d a n j e direktive za dalji razvoj operacija bile'
su: m a n j i m snagama postaviti se prema neprijatelju
u cilju izolovanja Foanskog garnizona, a glavninom
u zajednici sa junom grupom likvidirati taj:
garnizon.
Zbog gore izloenih uoenih okolnosti, predlo-
ili smo Vrhovnom tabu da sve snage orijenti-
emo na pravcu ajnia. Odobreno n a m je da na tom
pravcu upotrebimo dve brigade, a jedna VII K r a -
jika brigada da u sadejstvu sa junom grupom,
stee obru ka Foi.
Ocena
Zadatak prelaza Drine izvren je sa uspeh om.
P r v a proleterska brigada shvatila je znaaj ovog
zadatka i izvela ga sa puno umenosti, portvova-
nosti i herojstva. Zalaganje svih tabova i svih bo-
raca je za svaku pohvalu. Na ovom zadatku naroito
su se istakli rukovodioci i borci I i II bataljona.
Pojavili su se nedostaci u prvim tehnikim p r i -
premama i izvoenjima prebacivanja, koji su b r z o
otklonjeni, a pojavili su se kao posledica izvoenja,
po prvi put zadatka ovakve prirode.
8
esta istonobosanska NOU brigada. Vidi tom IV, knj. 12, dok.
br. 48.
8
Petnaesta (Prva) majevika NOU brigada. Vidi tom IV, knj. 12,
dok. br. 48.
80'
GOLI VRH I F S A R C A J N I C E
Zadatak
Gonjenje neprijatelja ka ajniu sa glavnim
snagama, a sa jednom brigadom zatvaranje i ste-
zanje obrua oko Foe, zajedno sa junom grupom.
Postupak
VII K r a j i k a brigada, koja j'e 10-IV padom
mraka otpoela prebacivanje, dobila je zadatak ka
Foi.
Ostale dve brigade upravljene su na sektor
prema ajniu, i to: Prva proleterska brigada imala
je da d e j s t v u j e frontalno prema grebenu Goli Vrh
HunkaIfsar, a obuhvatno na pojedine otseke ovog
pravca svojom levokrilnom grupom. III Krajika
brigada dobila je zadatak da bonim obuhvatom
pravcem RaskreVreljakHunka razbije nepri-
jatelja u dubini i to pre izbije na Ifsar gonei ne-
prijatelja. Samo m a n j e snage do pristizanja VII
Krajike brigade imala je da ostavi III Krajika
brigada radi veze sa delovima june grupe oko H a n
Sohe i zatvaranja tog pravca ako neprijatelj od Foe
preduzme otstupanje.
Operacije po ovom planu imale su otpoeti nou
1011 aprila. Napad je otpoeo tano u odreeno
vreme i po predvienom planu. 1 0 Jedinice P r v e
brigade napale su na Goli Vrh sa svih strana, sem
sa puta kojim je neprijatelj zbog toga mogao jedino
otstupiti. Meutim, uspenim izvrenjem zadatka od
strane jedinica III Krajike brigade koje su po
likvidaciji Raskra i Banjae izbile na H u n k u i
t a j jedini pravac otstupanja neprijatelja sa Golog
Vrha bio je ugroen. Napad P r v e brigade na Goli
Vrh nije uspeo: poloaj je za neprijatelja bio dobar
i jako utvren, branjen jakom vatrom naroito
pravim zidom od runih bombi velikog broja
alpinaca. Meutim manevar III Krajike brigade imao
je veliki uspeh: neprijatelj je iznenaen, Italijani su
neorganizovano pobegli ka Ifsaru, etnici ak do
ajnia i dobrim delom dezertirali, snage na
Golom Vrhu bile su otseene. Stvorile su se po-
10
8 Z b o r n i k t o m IV, k n j . 13 81
voljne perspektive da se potpuno dotuku n e p r i j a -
teljske snage: trebalo je da III Krajika brigada sa
svim snagama produi svoj manevar, kako je to
planom bilo predvieno.
No, uspeh ovog dela operacije n i j e iskorien:
III Krajika brigada n i j e bila aik ni glavninom
orijentisana ka ovom zadatku koji joj je postavljen
kao glavni. Po izbijanju na liniju RaskreVre-
ljakHunka, III Krajika brigada n i j e na ovim po-
loajima izvela svoju glavninu, ak i 2 bataljona
koji su ovladali ovim vrlo vanim sektorom nisu u
t o k u dana, 11-IV, ostala na terenu ve se jedan,
skoro sa svim snagama, povratio radi ishrane i od-
mora. Ostala dva bataljona inae su bila i suvie
u d a l j e n a da bi se upotrebila na tom glavnom zadatku
u cilju proirenja operacija i daljeg izvoenja pred-
vienog plana. Stab III brigade n i j e uoio vanost
operacija i u n j o j naroitu i odluujuu ulogu svoje
brigade. Zbog ovoga se i desilo da su bataljoni na-
putali poloaje od presudne vanosti, a da drugi
bataljoni nisu privedeni za blagovremeno uee u
operacijama.
III Krajika brigada ne samo to nije gonila
razbijenog neprijatelja, ve je sa n j i m e potpuno iz-
gubila svaki kontakt. Ovo je omoguilo neprijatelju
da se posle nekoliko sati sredi i organizuje izvla-
e n j e snaga opkoljenih na Golom Vrhu. Dakle, toga
dana 11-IV oko podne neprijatelj je nekontrolisanim
meuterenom sa jaim snagama preko H u n k e izbio na
Goli Vrh, prihvatio opkoljenu posadu i sa n j o m ot-
stupio ka Ifsaru i dalje. Ovom prilikom neprijatelj
je iznenadio jedan bataljon III Krajike brigade
k o j i je bio ostavljen na prostoru RaskreVre-
ljakHunka: U to v r e m e bila je velika magla, borba
se vodila na bliskom otstojanju i prsa u prsa. T a j
II bataljon III brigade bio je nekoliko puta u tesnom
obruu daleko nadmonijih snaga, ali je uvek uspe-
vao da se probije nanosei neprijatelju teke gu-
bitke.
Otstupanje izvlaenje neprijatelja sa Golog
Vrha odmah je primeeno i od bataljona I brigade
koji su uestvovali u tuenju neprijateljskih kolona,
a potom ih gonili ka Ifsaru. Neprijatelj je imao ve-
like rtve u ljudstvu i materijalu. Samo u ovoj a k -
ciji primeeno je na terenu preko 100 italijanskih
leeva. Izmeu ostalog velikog plena u oruju, m u -
niciji, spremi, h r a n i i drugom, zaplenjeno je: 4
brdska topa i delovi druga dva, 9 radio stanica. Ne-
p r i j a t e l j je u paninom bekstvu otstupao.
P r e m a r a n i j e predvienom planu, I Prolet, bri-
gada imala je jednim delom da izbije p r e m a Go-
radu u visini Kozare, a drugim delom da bonim
dejstvom prema Ifsaru uestvuje iu r a z b i j a n j u i
g o n j e n j u neprijatelja. III Krajika brigada trebala
je sa svim snagama da to p r e izbije na Ifsar i
nastavi eiiergino gonjenje neprijatelja. Meutim
III Krajika brigada ponova je zastala i jo p r e
Ifsara izgubila kontakt sa neprijateljem. Neprija-
telj je napustio i Ifsar i tamo su stigle jedinice
P r v e brigade predvee ovog dana 11. IV.
Ovim je neprijatelju omogueno da se izvue
bez i jo teih rtava u ljudstvu i u materijalu koje
bi u protivnom imao u ogromnom broju.
Sutradan, 12-IV, sa prostorije Slatinallfsar
preduzet je pokret ka liniji KozaraajnieMe-
taljka i nareena likvidacija ajnia u toku noi
1112.IV. U ovome je uestvovala i VII Krajika
brigada, koja n a m je tada data za ovaj zadatak.
Jedinice su bez borbe izbile na liniju Kozara
ajnieMetaljka, poto je neprijatelj ovoga dana
ve u zoru i poslednjim delovima otstupio ka P l j e v -
ljima.
Ocena
Zadatak razbijanja neprijatelja na ovoj prostoriji
izvren je, ali nije postignut onaj uspeh za koji
su bili stvoreni svi uslovi da je bilo vie istrajnosti
' u radu i razumevanja i snalaenja u situaciji od
strane taba III Krajike brigade, koji je u dva
najotsudnija momenta imao svoje jedinice daleko
od svakog kontakta sa neprijateljem. Jedino je ovo
omoguilo: 1 da se opkoljeni neprijatelj na Golom
Vrhu na onakav nain izvue; 2 da razbijeni nepri-
jatelj izbegne mnogo vee unitenje u ljudstvu i
materijalu; i 3 da organizuje jednim delom iz-
vlaenje, a drugim delom unitenje ogromnih ko-
liina materijala i spreme u ajniu. Rad boraca
bio je na visini.
83'
U vremenu od 13 do 15 aprila nae brigade ostale su na
prostoru KozaraajnieSlatinaMetaljkaKova sa zadat-
kom zatvaranja pravca prema Gorodu i Pljevljima, prodiranja
i izvianja ka Pljevljima; razbijanja etnikih bandi na okol-
nom terenu; izvianja i obezbeenja prema Rudom i Limu i
p r i k u p l j a n j a materijala i f o r m i r a n j a ibrdskog diviziona od za-
plenjenih topova. 11
15-IV uvee VII Krajika brigada upuena je preko Me-
Ijaka za sadejstvo sa Sandakom brigadom i Drugom divizijom
u razbijanju etnika koji su preko elebia nadirali ka Foi.
Ostale dve brigade preuzele su navedeni opti zadatak divizije.
17-IV izjutra i III Krajika brigada upuena je p r e k o
Vikoa za sadejstvo sa Drugom divizijom i naim tamonjim
brigadama u razbijanju etnika oko elebia i Zavajita. Od
20-IV III Krajika brigada postavlja se p r e m a Pljevljima na
prostoriji HoevinaBrvenicaGlisnicaBoljanii, a III S a n -
daka preuzima pokret ka Maou.
21 i 22. IV 400 vojnika Vraje divizije 12 vrili su ispade
od Gorada u pravcu ajnia. Jedinice P r v e brigade oba p u t a
su razbile neprijatelja nanosei mu teke gubitke, posle ega
je neprijatelj vrio samo m a n j e ispade u cilju uznemiravanja.
U ovakvom rasporedu divizija je ostala do k r a j a meseca.
Jaki 1 3 je vodio uspene borbe sa etnicima i 30-IV izbio na
Kovren. 14
Istoga dana VI Bosanska brigada otpoela je smenjivati
P r v u proletersku brigadu, kojoj je nareeno da krene preko
ahovia na prostor SigaLepenicaRavna Rijeka. 1 5
ZA STAB
Naelnik
Vaso
11
Vidi dok. br. 16.
12
13
369 divizija
Narodni heroj Velimir Jaki, komandant Tree sandake NOU
brigade. Umro 1949 godine.
14
i 15 Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 111.
84'
BR. 45
IZVJETAJ POLITODJELA SEDME KRAJIKE NOU BRI-
GADE OD 6 MAJA 1943 GOD. CENTRALNOM KOMITETU
KOMUNISTIKE PARTIJE JUGOSLAVIJE O STANJU U
PARTIJSKOJ I SKOJEVSKOJ ORGANIZACIJI 1
POLITODJEL
VII KNOU BRIGADE I PROL. DIVIZIJE
6 m a j a 1943 g.
Izvjetaj za mjesec april
CENTRALNOM KOMITETU KOM. P A R T I J E JUGOSLAVIJE
Od prolog izvjetaja do danas bilo je dosta znatnih izmjena

u ivotu i s t a n j u part. organizacije i brigade kao cjeline. Mo-
menti koji su najvie uticali na ove p r o m j e n e bili su u glavnom
ovi: neprijateljska ofanziva i odvajanje nae brigade sa terena
Krajine, dolazak u kontakt sa proleterskim brigadama i zadaci
pred kojima se nala naa brigada, zatim dolazak izvjesnog
broja kadrova iz proleterskih brigada za popunu nae brigade.
Brojno s t a n j e brigade, kako borakog tako i neborakog
ljudstva, sada iznosi 763. Od toga broja partijaca 145, kandidata
58, skojevaca 211. Jedan broj boraca ove brigade izbaen je
Iz stroja bilo kroz borbe k o j e je vodila naa brigada ili uslijed
pojave bolesti koja se u zadnje vrijeme uveliko bila pojavila.
Organizaciono pitanje: U naoj brigadi u svim jedinicama
postoje partijske elije, koje ive i rade. Partijnost kod la-
nova partijske organizacije u odnosu na p r i j a n j e s t a n j e u
mnogome se podigla. To se ogleda u poveanom osjeanju odgo-
vornosti pred Partijom, naroito u linom dranju svakog
partijca, koje je na zadovoljavajuoj visini. Istina, nai partijci
u radu ne odgovaraju potpuno svojim partijskim dunostima,
to ne izlazi toliko zbog neosjeanja odgovornosti koliko zbog
njihovog nesnalaenja na poslu, umjenosti i elastinosti u
radu. To se postiglo, prvo, p u t e m konkretnog ukazivanja na
greke i pozivanjem na odgovornost pred Partijom, t a k o da
partijci danas prilino sh vata ju znaaj partijske kritike, samo-
kritike i partijske discipline. Drugo, p u t e m pojaanog teoret-
skog rada, naroito u III bataljonu. Teoretski r a d n i j e jo u
1
Original, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi CK SKJ
pod br. 5521.
85'
punom zamahu, ali se pravilno razvija obzirom da sada imamo
ljudi koji mogu da pomognu. Za teoretsko izdizanje part. or-
ganizacije u naoj brigadi n i j e postojao jedinstven plan ob-
zirom na to to part. organizacije po pojedinim batalj onima ne
stoje ina istom stepenu teoretske izgradnje. Uglavnom prorai-
vala se Istorija SKPB", Proleter", Ekonomski razvitak d r u -
tva", Teorija Partije", sve su to preraivali kako bataljonski
komiteti tako i partijske jedinice zajedno sa kandidatima. Po-
jedine od tih tema su obnavljane i produbljivane. Rezultati
teoretskog rada su se prilino osjetili, to se ogleda u izdi-
zanju autoriteta lanova Partije, uestvovanju u diskusijama
na pojedinim etnim konferencijama, u boljem poznavanju
ljudi, uoavanju njihovih greaka i slabosti i ako ne jo u
dovoljnoj mjeri. Naroito se jo ogleda nedovoljna snalalji-
vost partijaca u r a d u sa kandidatima. Tu se ba osjea n a j -
slabiji partijski rad. Ne znaju partijci, odnosno ne raspolau
jo sa potrebnim znanjem, da se priblie kandidatima, da uoe
njihove slabosti, da postave odgovarajui k r i t e r i j u m za p r i j e m
u Partiju. Tako da ima poneki sluaj da su pojedini drugovi
ve nekoliko mjeseci kandidati.
U glavnom moe se rei da je part. organizacija u naoj
brigadi prilino oivjela i napredovala i da sa uspjehom r j e -
ava probleme i zadatke koji se p o j a v l j u j u i pred n j u p o -
stavljaju. U tom pogledu jedan dobar dio rada su na sebe
ponijeli novodoli drugovi, s jedne s t r a n e to su se aktivno
i svestrano angaovali na posao, a s druge s t r a n e to su se
sami partijci i ostali rukovodioci trgnuli iz svoje uobiajene
umalosti.
P a r t i j a je tako razvila i jo dublje i svestranije proi-
rila r a d po svim sektorima.
Po vojnikom sektoru: Po ovom sektoru pred P a r t i j o m su
stajala nekolika vana problema, ijem je r j e a v a n j u trebalo
ozbiljno pristupiti. Ti problemi su bili: r a z v i j a n j e discipline
u vojsci i to samosvjesne discipline, podizanje autoriteta niim
vojnim rukovodiocima, komandirima a naroito vodnicima i
desetarima, i obuavanje nae vojske vojnim vjetinama a
naroito u borbenoj disciplini, g d j e su nai borci jo prilino
nevjeti i neiskusni.
Disciplina u naoj brigadi se pravilno podie a to je
najglavnije drugovi sve vie dolaze svijesti o potrebi vrste
discipline u naoj vojsci. To se postie ne samo kroz vojniki
nego uporedo i kroz politiki rad.
Autoritet naih niih vojnih rukovodilaca, naroito vodnika
i desetara, do skora je bio vrlo slab, tako da se oni nisu u
86'
svojim jedinicama skoro ni osjeali. I ti tom pogledu se s t a n j e
popravilo te se moe rei da e vojni rukovodioci odgovoriti
svojim zadacima.
to se tie vojne obuke, tu postoji plan kojega sastavlja
tab brigade i koji se sprovodi u ivot kroz batalj one. O d r -
avaju se posebni asovi sa vojnim rukovodiocima u interesu
njihovog to breg izdizanja. Komandanti bataljona odravaju
asove sa komandirima eta, vodnicima i desetarima ili pak
posebno sa komandirima. Uopte, u zadnje v r i j e m e se po ovom
sektoru najvie uradilo.
Po politikom sektoru: Politika svijest u naoj brigadi
se prilino izdigla u odnosu na ranije stanje. Sve- one osnovne
politike slabosti koje je posjedovala ova brigada, kao na pr.
p i t a n j e pljake, odnosa p r e m a narodu, promjena terena, pi-
t a n j e drugarstva, bratstva, odnosa prema etnicima itd. vie
se ne p o j a v l j u j u . Zapaeno je da je dranje boraca ove brigade
prema narodu Sandaka i Crne Gore bilo na zavidnoj visini. Ove
politike slabosti su lijeene neposrednim radom P a r t i j e i
SKOJA i p u t e m etnih radnih konferencija.
to se tie optepolitikog izdizanja nae brigade i tu
se koraknulo naprijed i ako ne mnogo. Kroz ovo vrijeme
uslijedila je jedna konferencija politikih komesara obje bri-
gade i zamjenika politikih komesara bataljona u prisustvu
politikog komesara I Proleterske divizije, 2 g d j e se disku-
tovalo po politikim problemima ove brigade i optepolitikog
rada. Tu je donesen plan rada u tom pogledu. Izmeu ostalog
da se prerade sljedee teme: O Versaju, versajskoj Jugosla-
viji", Bratstvo naroda SSSR", Ekonomski razvitak drutva".
U prvom redu ove teme su predviene za uee asove politi-
kih rukovodilaca gdje se oni lino ue i p r i p r e m a j u za uspje-
nije prenoenje tih tema na svoje ete. Pokazalo se da je to
dobar p u t za izdizanje politikih kadrova.
Po kulturno-prosvjetnom sektoru: Ovaj sektor po svim
svojim granama do skora nije bio zastupljen. Ranije se kao
n a j h i t n i j e i najvanije postavilo likvidacija nepismenosti koje
je u naoj brigadi bilo u veliko zastupljeno, a zatim f o r m i r a n j e
horova. Ove dvije sekcije kulturno-prosvjetnog rada i dalje
su ostale u brigadi kao aktuelne, tako da je nepismenost u
brzom likvidiranju, dok su horovi uspjeli da savladaju lijep
broj najaktuelnijih pjesama iz partizanskog ivota i partizan-
skog ratovanja. No u zadnje vrijeme po ovom sektoru polo
se krupnim koracima naprijed. Na ime, po svim bataljonima
2
8?
postoje bataljonski kulturni odbori a po etama etni, koji su
u mnogome oivjeli i forsirali ovaj sektor rada. Tako postoje
bataljonske diletantske sekcije za k u l t u r n e priredbe. I ve se
uspjelo da se jedna takva priredba odri po svim batalj onima
povodom proslave Prvog maja. Ipak se da zapaziti da se
ovdje najslabije stoji, da je nedostatak eih kulturnih pri-
redbi donekle glavni razlog sporog izdizanja brigada u kul-
turnom pogledu a s tim u vezi razvijanje drugarstva i jedin-
stva vojske u naoj brigadi kao cjelini. Kulturno-prosvjetna
sekcija u I batalj onu odrala je i jedno kulturno-prosvjetno
predavanje: O postanku zemlje", koje je vrlo uspjelo i zain-
teresovalo borce. I u ostalim bataljonima se takva p r e d a v a n j a
pripremaju. Jo se p r i p r e m a j u teme: .,Kulturno-pros vjetne
prilike u Bosni i Hercegovini" i Postanak vrsta".
Kulturno-prosvjetni odbori u III i IV batalj onu su ve
izdali i svoje batalj onske listove a u I batalj onu je u pripre-
m a n j u . S a r a d n j a u t i m listovima se za sada svodi na uski
k r u g saradnika, ali se ipak da naslutiti da e se ta saradnja
u budue proiriti. Listovi tretiraju probleme po svim sekto-
rima. Tako je dopisnitvo u naoj brigadi postavljeno kao po-
sebna sekcija kulturno-prosvjetnog sektora.
Brigadni list je u p r i p r e m a n j u .
Rad po SKOJU: Rad po ovom sektoru jo uvijek ne za-
dovoljava obzirom na slabosti i mladost Brigadnog i batalj on-
skih komiteta SKOJA. I ako su na sastanku Brigadnog komiteta
prenesene direktive C.K. SKOJA, preraene i prodiskutovane
i saobrazno n j i m a postavljen plan rada i zadaci SKOJA, ipak
SKOJ u naoj brigadi nije jo uspio da se snae po svim pi-
tanjima. Dok je s jedne strane kod skojevaca porasla odgovor-
nost za svoje dunosti u vojsci, disciplina i komunistika
svijest, s d r u g e strane jo uvijek ne shvaaju znaaj i metode
masovnog omladinskog rada (prilaemo v a m pismo 3 Brigadnog
komiteta S K O J A nae brigade upueno C. K. SKOJA).
Rad na terenu: Rad po ovom sektoru se poeo pravilno shva-
ati i on se razvija, i ako ne u onolikoj m j e r i koliko bi stvarno
trebalo. Odrane su nekolike konferencije sa m a n j i m brojem
seljaka. Razlog ovom usporenom r a d u lei u tome to se naa
brigada po svojim zadacima uvijek nalazila u neposrednom
kontaktu sa neprijateljem i to seljaci zbog blizine neprija-
teljskih poloaja nerado dolaze na konferencije. Rad se vie
svodi na pojedinane razgovore sa seljacima i u tom pogledu
nai borci pravilno politiki d j e l u j u .
3
Redakcija ne raspolae pornenutim pismom.
88'
Rad sa drugaricama: Aktivni i planski rad sa drugaricama
-s Ve do u zadnje vrijeme je bio skoro potpuno zanemaren.
Obzirom da u naoj brigadi ima lijep broj drugarica, to se u
zadnje vrijeme radu sa drugaricama posvjeuje vie panje.
Tako se rad, znaaj toga rada i pravilnog odnosa sa drugaricama
proveo i kroz Partiju.
S. F. S. N.
1) Milisav Raievi
2) Duanka Kovaevi
3) Duan Dozet
BR. 33
IZVJETAJ TABA MAJEVlCKE NOU BRIGADE OD
6 MAJA 1943 GOD. POMONIKU NAELNIKA VRHOVNOG
TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE O SITUACIJI NA POD-
RUJU FOA, KALINOVIK 1
9 asova
STAB
JiAJEVlCKE N.O.U. BRIGADE
6 m a j 1943 g.
Poloaj
LANU VRHOVNOG TABA

drugu Veljku 2
89
postoje bataljonski kulturni odbori a po etama etni, koji su
u mnogome oivjeli i forsirali ovaj sektor rada. Tako postoje
bataljonske diletantske sekcije za k u l t u r n e priredbe. I ve se
uspjelo da se jedna takva priredba odri po svim batalj onima
povodom proslave Prvog maja. Ipak se da zapaziti da se
ovdje najslabije stoji, da je nedostatak eih kulturnih pri-
redbi donekle glavni razlog sporog izdizanja brigada u kul-
turnom pogledu a s tim u vezi razvijanje drugarstva i jedin-
stva vojske u naoj brigadi kao cjelini. Kulturno-prosvj etna
sekcija u I batalj onu odrala je i jedno kulturno-prosvj etno
predavanje: ,,0 postanku zemlje", koje je vrlo uspjelo i zain-
teresovalo borce. I u ostalim bataljonima se takva p r e d a v a n j a
pripremaju. Jo se p r i p r e m a j u teme: KulturncMprosvjetne
prilike u Bosni i Hercegovini" i Postanak vrsta".
Kulturno-prosvj etni odbori u III i IV batalj onu su ve
izdali i svoje bataljonske listove a u I bataljonu je u pripre-
m a n j u . S a r a d n j a u t i m listovima se za sada svodi na uski
k r u g saradnika, ali se ipak da naslutiti da e se ta saradnja
u budue proiriti. Listovi t r e t i r a j u probleme po svim sekto-
rima. Tako je dopisnitvo u naoj brigadi postavljeno kao po-
sebna sekcija kulturno-prosvj etnog sektora.
Brigadni list je u pripremanju.
Rad po SKOJU: Rad po ovom sektoru jo uvijek ne za-
dovoljava obzirom na slabosti i mladost Brigadnog i batalj on-
skih komiteta SKOJA. I ako su na sastanku Brigadnog komiteta
prenesene direktive C.K. SKOJA, preraene i prodiskutovane
i saobrazno n j i m a postavljen plan rada i zadaci SKOJA, ipak
SKOJ u naoj brigadi nije jo uspio da se snae po svim pi-
tanjima. Dok je s jedne strane kod skojevaca porasla odgovor-
nost za svoje dunosti u vojsci, disciplina i komunistika
svijest, s druge strane jo uvijek ne shvaaju znaaj i metode
masovnog omladinskog rada (prilaemo v a m pismo 3 Brigadnog
komiteta S K O J A nae brigade upueno C. K. SKOJA).
Rad na terenu: Rad po ovom sektoru se poeo pravilno shva-
ati i on se razvija, i ako ne u onolikoj m j e r i koliko bi stvarno
trebalo. Odrane su nekolike konferencije sa m a n j i m brojem
seljaka. Razlog ovom usporenom radu lei u tome to se naa
brigada po svojim zadacima uvijek nalazila u neposrednom
kontaktu sa neprijateljem i to seljaci zbog blizine neprija-
teljskih poloaja nerado dolaze na konferencije. Rad se vie
svodi na pojedinane razgovore sa seljacima i u tom pogledu
nai borci pravilno politiki d j e l u j u .
3
Redakcija ne raspolae pomenutim pismom.
88'
Rad sa drugaricama: Aktivni i planski rad sa drugaricama
s v e do u zadnje v r i j e m e je bio skoro potpuno zanemaren.
Obzirom da u naoj brigadi ima lijep broj drugarica, to se u
zadnje v r i j e m e r a d u sa drugaricama posvjeuje vie panje.
Tako se rad, znaaj toga rada i pravilnog odnosa sa drugaricama
proveo i kroz Partiju.
S. F. S. N.
1) Milisav Raievi
2) Duanka Kovaevi
3) Duan Dozet
BR. 33
IZVJETAJ TABA MAJEVIKE NOU BRIGADE OD
6 MAJA 1943 GOD. POMONIKU NAELNIKA VRHOVNOG
TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE O SITUACIJI NA POD-
RUJU FOA, KALINOVIK 1
9 asova
STAB
MAJEVIKE N.O.U. BRIGADE
6 m a j 1943 g.
Poloaj
LANU VRHOVNOG TABA

drugu Veljku 2
Neprijateljska kolona 3 jaine 8001.000 vojnika, 5 o. mj. je

dola u Fou od pravca Orahovica p r e k o Kotke. Grekom naeg
taba 2 bataljona nai bataljoni su se bili povukli preko Bi-
strice. Istoga dana bataljoni su dobili n a r e e n j e da zaposjednu
ponovo prijanje poloaje Gradac (k. 909)Javor 999Radaa
Gradake Stijene. U toku jueranjeg dana neprijatelj je
zauzeo i Gradake Stijene i izaao sa tenkovima ispod poloaja
Gradac Javor.
1
2
Pavle Ili
* Vidi dok. br. 153 i 158.
89'
J
Primio sam izvjetaj preko naeg 4 bataljona da doem

do Tebe odmah u s. Brod. U Brod sam dolazio 5 o. mj. u 21
as, m e u t i m Tebe n i j e bilo tamo.
Poto je neprijatelj prilino jak i nemogue mi je dati
efikasan otpor na d r u m u FoaKalinovnik, mi smo odluili
da nae bataljone pomjerimo na prostoriju juno od r i j e k e
Bistrice na liniju: eevoKmur i Rmurica. Nai bataljoni
na toj prostoriji se ve nalaze.
Ukoliko sam nuno potreban da do tebe doem, obavijesti
me preko naeg 4 bataljona, tano mjesto gdje da se sastanemo,
kao i priblino vrijeme.
aljem ti sekciju Sarajevo koju, molim te, o d m a h po-
vrati preko naeg 4 bataljona kad ti ne bude potrebna, t j .
im uzme podatke.
Na sjevernoj strani rijeke Bistrice, na poloajima prema
drumu FoaKalinovik, ostavili smo izviako odjeljenje u:
jaini od jedne ete.
O naem p o m j e r a n j u bataljona obavijestili smo i t a b
XVI brigade 4 . eta naeg 3 bataljona nalazi se na nekom po-
loaju koga si Ti odredio.
U noi izmeu 4 i 5 m a j a iz jedne ete 3 bataljona dezer-
tiralo je 20 boraca zajedno sa komandirom i njegovim z a m j e -
nikom, sa dva pukomitraljeza. 5
(M. P.)
Pol. komesar Komandant
Mirko Pilipovi 6 Kosori Pero
1) P. S.
Ukoliko ne bude imao vremena da se sastane sa
mnom, poalji nam n a r e e n j e o daljim naim zadacima.
Ukoliko zna situaciju s one strane Drine, takoe nas:
obavijesti.
Poto je naa brigada brojno slaba, i vrlo je zamo-
rena, potrebno bi bilo da hitno uputi nareenje naem
* Sedme NOU divizije

6
Ovu grupu sainjavali su uglavnom novodoli borci kod kojih
je preovladavala tenja za povratkom na svoj teren. Svi, sem jednoga,,
po dolasku u svoj kraj prikljuili su se Majevikom partizanskom
odredu.
6
Narodni heroj Mirko Pilipovi, politiki komesar Petnaeste m a -
jevike brigade. Aprila 1944 god. uhvaen kao ranjenik od Nijemaca na
Majevici i strijeljan.
90'
1 bataljonu koji se sada, vjerovatno, nalazi u sastav-ur
VI brigade, da doe u sastav nae brigade. Ovo je na.
najbolji i brojno najjai bataljon.
2) P. S.
Zamorenost nae brigade je vrlo velika, to nai
[borci] go[li i bosi ni]su zaista mogli lako izdrati. O k o
3 d[ana] i noi [nisu] spavali i jeli, to je za n j i h mnogo.
Sem toga istroili su [za] ta 3 dana dosta municije. I zbog;
toga donekle [morali smo] ih povui na d[esnu] obalu
Bistrice.
Pozdrav
Vukain 7
BR. 34
NAREENJE TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD T
MAJA 1943 GOD. POTINJENIM JEDINICAMA ZA PREGRU-
PACIJU SNAGA NA PROSTORIJI PLJEVLJA, BIJELO'
POLJE, PRIJEPOLJE 1
STAB
Op. br. 200
7-V 18,30
TABOVIMA: PRVE PROLETERSKE BRIGADE

III SANDAKE BRIGADE
III KRAJIKE BRIGADE
VI BOSANSKE BRIGADE
III DALMATINSKE BRIGADE
VII KRAJIKE BRIGADE
Podaci o neprijatelju:
Pljevlja: 4 o. m. stiglo je sedam kamiona Nemaca koji su
doli da ispituju Pljevaljsko Polje, gde misle graditi aerodrom.
Govori se da e preduzeti bombardovanje na naem terenu i sada
7
Vukain Suboti, naelnik taba
1
91'
p r i k u p l j a j u podatke o ciljevima. etnici koji su bili u s. Zidovi-
ima poli su severno od Pljevalja u s. emerno.
Bijelo Polje: Zarobljeni kapetan Niki 2 izjavio je da se u
ovom garnizonu nalazi i jedan puk iz sastava italijanske divi-
zije 3 koja je u Beranama.
FoaGorade: Italijanske jedinice, ustae i delovi Vraje
divizije uspeli su da prodru do Foe, odakle se izvukao i evakui-
sao do tada opkoljeni italijanski garnizon. U Foi je ostalo oko
1.000 ustaa.
U smislu novodobivenih direktiva od Vrhovnog taba
NAREUJEMO:
1. III KRAJIKA BRIGADA odmah e krenuti pravcem

KosanicaKrupiceBariceBurenjs. Lepenac i izbiti na li-
niju: Ravna RijekaLepenicas. Siga, s tim da zauzme most
na Limu kod sela Kisilici i prekine vezu Bijelo PoljeBerane.
Svojim desnim krilom vriti izvianje i obezbeenje ka Moj-
kovcu.
Pokret izvriti ne ekajui bataljon koji je do sada bio na
prostoriji MetaljkaKova, n j e m u izdati potrebno nareenje za
samostalni pokret istim pravcem.
Sa ovom brigadom poi e i na Brdski divizion, kome e po-
trebno nareenje za pokret i ostalo izdati Stab III Krajike
brigade.
2. PRVA PROLETERSKA BRIGADA izbie i postaviti
se na prostoriju PapeOrahovica, severozapadno od Bijelog
Polja, sa zadatkom da presee komunikaciju BrodarevoBijelo
Polje.
U koliko je po ranijem nareenju 4 ova brigada ve izbila
na liniji LepenicaRavna Rijeka i ovladala mostom na Limu
kod s. Kisilici, onda na toj prostoriji i za dranje osvojenog
mosta ostaviti potrebne snage do dolaska III Krajike brigade,
koja e ih tada smeniti i preuzeti t a j sektor.
Stab Prve proleterske brigade ostavie u Sahoviima vezu
sa svim potrebnim obavetenjima za Stab III Krajike brigade.
2
Bajo Niki, komandant Drinskog etnikog korpusa. Vidi dok.
br. 51.
3
Venezia"
4
$2
3. III SANDAKA BRIGADA postavie se na prosto-
riju Mijajlovica-Jabuka, sa zadatkom da presee vezu izmeu
Pljevalja i Prijepolja i onemogui neprijatelju saobraaj ovim
pravcem. Sa ove prostorije krstariti okolnim terenom i prema
pljevljima, a naroito prema severu u pravcu s. Buje i s. Ba-
bineToi.
Na prostoriji KorijenMataruge ostaviti jedan bataljon sa
zadatkom da kontrolie t a j teren, zatvara pravac ka Kovrenu,
nastavi sa zapoetom mobilizacijom i da odrava stalnu vezu sa
desnokrilnim jedinicama III Dalmatinske brigade.
Ova brigada nastavie sa postavljanjem narodne vlasti i
mobilizacijom ljudstva na to iroj prostoriji, naravno prema
objektivnim uslovima za to.
4. III DALMATINSKA BRIGADA pomerie svoje snage
u desno, postavljajui glavninu na levoj obali eotine, a manji
deo snaga na desnoj obali na prostoriji G. Brvenica-Glisnica
BoljaniiKre. Zadatak ove brigade je zatvaranje pravaca od'
Pljevalja obema stranama eotine. Imati u vidu da je zbog
smetaja delova Centralne bolnice najosetljiviji pravac koji
izvodi ka Meljaku i elebiu, te za njegovb zatvaranje po
potrebi angaovati sve snage.
Predlaemo ovakav raspored:
Tri bataljona na prostoriji: D. BrvenicaHoe vina
KruevoPodpee; u Podpee svakako postaviti jedan bata-
ljon za zatvaranje pravca ka Kosanici, za odravanje veze sa
levokrilnim batalj onom Sandake brigade i za boni udar u
sluaju da neprijatelj pokua prodor ka Meljaku. Bataljon o d r e -
en za s. Podpee uputiti sutra zorom.
Ostala dva bataljona: na desnoj obali eotine na prosto-
r i j i koja [je] ve oznaena.
Bataljon ove brigade koji je, po ranijem nareenju, upuen
za prostoriju KovaMetaljka odmah pozvati i postaviti ga u
sklopu novog zadatka brigade. Sektor KovaMetaljka p r e u -
zee prema ovom nareenju VI Bosanska brigada.
5. VI BOSANSKA BRIGADA ostae na dosadanjem
sektoru zatvarajui pravac od Gorada i posedajui i uvajui
desnu obalu Drine od Ustikoline do Gorada. Sa II Dalmatin-
, skom brigadom prema Foi odravati vezu i po potrebi sadej-
stvovati.
93;
Za obezbeenje i izvianje prema Rudom i Limu, tab
"VI brigade odmah e uputiti potrebne delove na Metaljku.
6. tabovi brigada naredie svima jedinicama koje kon-
troliu ceste da na ovima postave to vie prepreka i da ih do-
b r o zapree i porue. Ruenja i zapreavanja vriti na mestima
koja se mogu efikasno tui. Ovaj posao stalno produbljivati i
proirivati, a za radove po potrebi koristiti i metane.
7. Hirurka ekipa kretae se sa tabom III Krajike
brigade, koji e je o tome obavestiti i narediti joj potrebno.
8. Diviziska bolnica 8 o. m. otpoee sa pokretom od
Vrbe preko Kosanice ka s. Barice. Zbog prilinog broja teih
bolesnika, pokret bolnice nee se zavriti za t r i do etiri dana.
9. Obzirom na obavetenja o pretstojeem bombardo-
v a n j u svi tabovi naredie najstroiju konspiraciju naih sme-
t a j a i k r e t a n j a i preduzeti sve m e r e za suzbijanje neprijatelj-
ske pijunae.
10. VEZA:
Izmeu VI Bosanske i III Dalmatinske na Kovau.
Izmeu III Dalmatinske i III Sandake u Maou.
Izmeu Sandake i P r v e proleterske i III Krajike u a-
hovie.
Na odreenim mestima veze susedne jedinice imaju obo-
strano a svakodnevno slati svoja odeljenja ili patrole za vezu.
tab ove divizije krenue sutra za Maoe, a odatle na sek-
tor P r v e proleterske i III Krajike brigade. Za vreme naeg
pokreta izvetaj e slati preko Maoa, a potom preko ahovia.
11. VI Bosanska brigada otpoee sa MOBILIZACIJOM
SRBA 5 , za borbu protiv ustaa. Na ovoj bazi mogua je iroka
mobilizacija obzirom na ustaki prodor do Foe i njihovo za-
dravanje u Foi, koju su preuzeli od Italijana.
Gojko Krezovi dat vam je da bi preko njega vrili mo-
bilizaciju na tom terenu gde je on prole godine bio komandant
odreda. No, vi u pogledu mobilizacije radite prema sadanjim
prilikama, upotrebljavajui za to sredstva i ljude koji su
najpogodniji.
12. Ovaj tab obzirom da se i suvie u d a l j u j e od
ovog sektora od sada nee moi rukovoditi sa VI Bosanskom
6
Odnesi se na srpski ivalj ovog podruja.
:94
i III Dalmatinskom brigadom. Ove dve brigade radie samo-
stalno u duhu ovog nareenja, odravajui vezu izmeu sebe
i sa susednim jedinicama.
(M. P.)
Polkomdiv. Natadiv.
Fia Vasa
Br. 458
S-V-1943
Izdata naredba u smislu

gornjeg svima batalj onima.
U arhivu
K-nt
BR. 35
SLAVIJE O SITUACIJI NA PODRUJU ZABLJAKA I AV-
NIKA 1
II div. 7/V
etnici potisnuti. Nae jedinice vre gonjenje neprijatelja.

Svi pravci ka Zabljaku i avniku obezbijeeni. Blao 2 doao iz
Albanije. U Metohiji i Albaniji stalne akcije. U plijenu sa
Javorka 3 nalazi se i 5 radio stanica starijeg tipa.
Mitar
1
"Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 29/16, k. 14 A.
3
Jovanovi
a
Vidi dok. br. 10.
95'
BR. 45
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA PRVE BRIGADE
TABU PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE O AKCIJAMA IZ-
VEDENIM U VREMENU OD 15 APRILA DO 1 MAJA 1943:
GODINE 1
STAB
I PROLETBRIGADE
Br. 454
7 m a j 1943
TABU I PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE
Izvjetaj komandanta bri-

gade 2 o akcijama I Prolet-
brigade od 15 aprila do
1 m a j a 43 g.
ZADATAK:
NAREENJE 3 taba divizije o kontrolisanju sektora

GoradeRudo-Pljevlja, sa posebnim zadatkom z a -
t v a r a n j a pravca od Gorada.
POSTUPAK:
Za izvrenje gornjeg zadatka imali smo sljedei raspored

naih jedinica: tri bataljona na sektoru Gorada, obuhvatajui
Gorade poluluno poev od Paljike, preko Potkozare do T r e -
bekog Brda. Jedan bataljon je sluio kao opta rezerva sa
zadatkom k r s t a r e n j a po terenu izmeu Lima i Drine. P e t i
bataljon je drao sektor MetaljkaKova sa zadatkom zatva-
r a n j a pravca od Pljevalja i odravanja veze sa ostalim jedini-
cama nae divizije. U ovakvom rasporedu bivalo je izvjesnih
promjena p o m j e r a n j e m pojedinih jedinica sa gornjih poloaja,
ali sektor i zadatak je ostao uglavnom isti. Na itavom sektoru
sve do 19 aprila bilo je bez promjene. To vrijeme iskoristili
smo za organizaciono sreivanje jedinica, za odmor ljudstva,
1
2
Danilo Leki
* Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 72.
96'
kao i na aktivnom vojnikom radu. Obrazovali smo vodove za
vezu, oivjeli smo ranije organizovane protivavionske ekipe,
izvrili smo smotre jedinica itd. 19 aprila na bataljon 4 sa sek-
tora MetaljkaKova, poto je saznao da se razbijene etnike
bande prikupljaju u s. Glisnici, izvrio je pokret u tom pravcu
i poslije manje borbe uspio da razbije bande i da ih protjera
prema Pljevljima. Jaina neprijatelja bila je do 300 etnika, sa
komandantom brigade Jovanom Jelovcem, 5 biv. intendantskim
oficirom. Raspolagali su sa dva p. mitraljeza i dvije t. ,,brede".
U toj borbi neprijatelj je imao 4 mrtva. Mi nismo imali rtava.
U to vrijeme osjetila se izvjesna aktivnost i kod neprijatelja na
sektoru Gorada. Naime, tamo su poela da stiu izvjesna po-
jaanja, upravo dijelovi t. zv. Vraje divizije. 6 Odmah po do-
lasku u Gorade ti dijelovi su postavili obezbjeenja na sek-
toru Samarianac, na desnoj obali rijeke Drine. Jaina ne-
prijatelja u Goradu iznosila je 20 aprila do 2.500 ustaa sa
njemakom komandom i domobrana. 7 Raspolagali su sa 7 to-
pova i dva tenka. 20 aprila, oko 5 asova izjutra, jedna neprija-
teljska kolona, jaine do 250 ljudi, pola je iz Gorada drumom
prema Potkozari. Nae jedinice sa tog sektora pustile su nepri-
jatelja na blisko otstojanje i otvorile jaku vatru iz automat-
skih orua. Neprijatelj je poslije krae borbe razbijen i n a t j e r a n
u panino bjekstvo. Gubici neprijatelja bili su 6 mrtvih ko]i
su ostali na terenu, meu njima jedan narednik Njemac. Zapli-
jenili smo jedan maingever, oko 2.000 metaka klb. 7.9 mm i
neto ratne spreme. Gubitaka nismo imali. 21 aprila rano u
zoru neprijatelj je ponovo poao u napad sa dvije kolone, sa
Sanca i Vran Potoka u pravcu Gradine. Poslije dvoasovne bor-
be neprijatelj je odbaen. Ostavio je dva ubijena. Mi nismo
imali gubitaka. 22 aprila, takoe u zoru, neprijatelj je poao
od Gorada prema s. Zupii i otpoeo podilaenje naim polo-
ajima, na kosama iznad sela. Poto su njegove prethodnice
bile odbijene od strane nae zasjede sa k. 450 neprijatelj se kon-
centrisao u s. Zupiima. Tada je na II bataljon izvrio protiv-
napad, pripremljen efikasnim dejstvom t. bacaa i t. mitra-
ljeza. Neprijatelj je branio kuu po kuu, ali je, zahvaljujui
vjetini i odlunosti naih boraca, bio razbijen i n a t j e r a n u
panino bjekstvo. U selu je ostalo 32 ubijena neprijateljska voj-
nika. Broj ranjenih bio je vrlo veliki. Zaplijenjeno je 12.000
4
Peti bataljon
Jovan Jelovac. Ubijen u borbi protiv jedinica NOV 1944 godine.
369 divizija
7
metaka, klb. 7.9 mm, jedan laki baca sa 75 granata, 1 1. m i t r a -
ljez arac", jedan maingever, 30 granata za t. baca, 5 kareta,
27 rezervnih cijevi od 1. mitraljeza, 100 runih bombi i ostale
spreme (4 bicikla, ranaca, ebadi i dr.). Meu ubijenim nepri-
jateljskim vojnicima nalazio se i jedan oficir Njemac. Nai gu-
bici bili su 4 ranjena, od kojih jedan tee, koji je kasnije umro.
Jaina neprijatelja bila je 300 ljudi. 8
Poslije tri uzastopna poraza neprijatelj je na ovom sektoru
ostao neaktivan sve do 29 aprila. U tom meuvremenu, kao i
ranije, tukla je neprijateljska artiljerija neprekidno nae polo-
aje. Od artiljeriske vatre nismo imali gubitaka u ljudstvu.
Izgubili smo 4 kazana. Naime jedna granata pogodila je u k u -
h i n j u I bataljona i unitila 4 kazana. U kazanima n i j e bilo
hrane, bila je tek pristavljena voda. 29 aprila, u 3.30 asova,
neprijatelj je napao poloaje naeg VI bataljona: Gradinu, Vo-
l j a u i Trebeko Brdo. Zahvaljujui tome da su se na tim polo-
ajima nalazila naa m a n j a odjeljenja, koja tavie nisu bila
dovoljno budna, neprijatelj je uspio da ovlada istim polo-
ajima. U tom napadu neprijatelj je ubio 2 p. mitraljesca, jedan
je pogoen m i n o m iz t. bacaa, koja je istovremeno unitila
i p. mitraljez, a drugi je u b i j e n iz revolvera, teko r a n j e n i
pomonik se povukao, tako da je p. mitraljez ostao neprija-
telju. Tada se bataljon postavio na kose neposredno iznad s. Za-
k a l j e i otpoeo borbu sa neprijateljem. Istovremeno je napao i
I bataljon bono, tako da se neprijatelj uskoro morao povui.
N e p r i j a t e l j je ostavio 21 mrtvog, meu kojima i jedan oficir.
U toku noi 29/30, kao i u toku 30 ukljuno do 12 asova, nae
jedinice smijenjene su od jedinica VI bosanske brigade 9 i od-
m a h izvrile pokret na sektor BoljaniiKre, gdje smo se pri-
kupili 1 m a j a do 16 asova ukljuno.
OCJENA:
Na rad od 15 aprila do 1 m a j a uglavnom se
sastojao u vojnikom i politikom r j e a v a n j u izvje-
snih problema koji su bili postavljeni pred nau
brigadu. Trebalo je izvriti popune rukovodeih ka-
drova koji su pali u r a n i j i m borbama, rijeiti izvje-
sna organizaciona pitanja, aktivizirati vojni, politiki
i kulturni rad, odmoriti ljudstvo i izvriti popravku
obue i odjee. To n a m je bilo omogueno postavlje-
8
Opirnije vidi u dok. br. 31.
9
Opirnije vidi u tomu IV, knj. 12, dok. br. 144.
98'
nim zadatkom od strane taba divizije. Akcije koje
smo u tom meuvremenu imali nisu bile neke veeg
obima, te smo ih glavnim dijelom lako rjeavali. Me-
utim, posljednja akcija pokazala je da jo uvijek
meu izvjesnim naim jedinicama nije savladana
poznata iz r a n i j e samouvjerenost koja granii sa
k r a j n j o m nebudnou. Po ovom pitanju smo sa ta-
bom bataljona prodiskutovali i najenerginije posta-
vili pitanje odgovornosti za budui rad. Jo jedan-
p u t ponavljam da n a m je ovaj predah omoguio da
sredimo stanje u n u t a r brigada i da se pripremimo
za dalje mareve i borbe.
Komandant
BR. 37
IZVJETAJ TABA PRVE BRIGADE TABU PRVE PRO-
LETERSKE DIVIZIJE O AKCIJAMA I POKRETIMA BRI-
GADE IZVEDENIM U VREMENU OD 1 DO 7 MAJA 1943
GODINE 1
TAB
I PROLETBRIGADE
Br. 455
7 m a j 43 g.
1. Prema vaem nareenju od 1 maja 2 izvrili smo pokret

sa prostorije KreGotovua 2 m a j a u 16 asova. Pokret smo
izvrili, u jednoj koloni, pravcem: sjeverni dio s. Jugovo, s. Mi-
luniiDobra VodaAdroviiJabuka, odakle smo poli u
dvije kolone, jedna prema s. Mataruge, a druga prema s. K a -
mena Gora, gdje smo izbili 3 m a j a u 18 asova ukljuno. Mar
1
2
Vidi dok. br. 2.
99'
je bio vrlo naporan, uslijed toga to je no bila mrana, a p u -
tovalo se vie besputnim terenom nego ma i loim seoskim
putem. P r i prelazu druma Pljevi jaRudo, kod Dobre Vode,
tukla nas je neprijateljska artiljerija iz Pljevalja. Vatra n i j e
ba jaka, tako da rtava nismo imali. Na itavom putu do g o r n j e
linije nismo nailazili na neprijatelja. Manje etnike i mili-
ciske grupe bjeale su ispred naeg nailaska. Tako su pobjegli
sa J a b u k e (oko 50 etnika) i sa pl. Mijajlovice (oko 30 milicio-
nera). P r i prelazu druma PljevljaPrijepolje pokidali smo te-
lefonsku liniju. Na ovom p u t u su n a m nestala t r i borca iz
I bataljona, koji su se zadrali kod jednog tovarnog konja koji
je pao pod teretom. Sa n j i m a se kasnije n i j e uspostavila veza,
pretpostavljamo da su se vratili natrag. J e d a n od njih bio je
Oljeg Smirnov. Na putu smo izgubili jo 12 konja koji su p o -
sustali pod teretom uslijed tako dugog i napornog mara.
2. Po dolasku u s. MatarugeKamena Gora obavijeteni
smo od seljaka da su etnici potisli III Sandaku brigadu sa
linije Gral>Kovren i da prodiru preko Gorice i Blikova. B u -
dui da smo se nalazili na vrlo povoljnim poloajima za "inter-
venciju sa boka i iz pozadine, izdali smo nareenje 3 jedinicama
za pokret u 4 asa, 4 maja, bez obzira na umor koji se osjeao
kod boraca. Izvrili smo sljedei raspored: dva bataljona uputili
smo, preko Crnog Vrha, Graba, Kieva, Lise (trigonometar
1509), Grnareva na ahovie, sa zadatkom da otsijeku otstup-
nicu neprijatelju koji bude bjeao prema Bijelom Polju,
t r i bataljona uputili smo preko Kozica na Kovren, s time da
se, po r a z b i j a n j u neprijatelja na Kovrenu, ubrzanim marem
postave na sektor SokolacSljemena, te da se tako nau iza
lea neprijateljskim snagama koje su prodirale preko Barica
p r e m a Krupicama i dalje na sjever. Neposredno pred pokretom
dobili smo u Matarugama izvjetaj taba III Sandake brigade
o situaciji na njihovom sektoru kao i sugestije k u d a bi trebalo
da krenemo, to se u potpunosti slagalo sa naim nareenjem.
Sa sektora Mataruga poli smo tano u 4 asa izjutra. Oko 7
asova izbili smo na liniju RaevoSrednje BrdoKlanac, dok
je lijeva kolona izbijala istovremeno na liniju Duga-Bijela
Trla. Sa te linije primijetili smo velike neprijateljske kolone
na poloajima GradinaelinaMejdanica, prema lijevoj
koloni bili su na poloaju Bijov Grob. Neprijatelj se na polo-
ajima kretao sasvim mirno, bez obzira na to to smo mu se mi
pribliavali u koloni. Naime, neprijatelj o nama nije imao p o j -
ma. Pretpostavljao je da smo Italijani i, tavie, poslao n a m je
8
Vidi dok. br. 20.
100'
jednu desetinu za vezu. Kada smo doli na otstojanje za efi-
kasno dejstvo automatskim oruima, otvorili smo jaku vatru
na velike neprijateljske grupacije na t i m poloajima. Kod njega
je nastala prvo zabuna, a zatim su u strahovitoj panici poeli
da bjee na sve strane. Gonili smo ih bez predaha. Zauzeli smo
te njihove poloaje bez ikakvog otpora (ispalili su na nas svega
tri metka). Sjurili smo ih na d r u m preko kojeg su se prebacili
na Kovren i zauzeli poloaje. U prvom okraju imali su 18 ubi-
jenih i 50 zarobljenih. U nekoliko kolona nastavili smo pokret
prema Kovrenu i Zuberu. Bez obzira na vrlo povoljne poloaje
neprijatelj nas nije smio saekati. Bjeao je kao lud, a mi smo
ga gonili strau lovca kad goni r a n j e n o g zeca. Lijeva kolona
je takoe po razbijanju bande na svom sektoru napredovala
odreenim pravcem bez smetnje. ta vie stupila je u kontakt
sa pretstavnicima muslimana koji su ponudili p r e d a j u (200 nao-
ruanih ljudi). Upueni su na tab III Sandake brigade. Za-
padno od nas (ve iza naih lea) ula se borba k o j u su vodile
jedinice III Sandake brigade. Jaina neprijatelja na naem
sektoru bila je do 1.200 etnika (od kojih 5600 naoruanih).
Kada smo prispjeli na sektor RijeicaBabajii, neprijatelj je
otvorio vatru na nae prethodnice sa poloaja: SokolacBorova
GlavaKosovok. 1151. Vatra je bila vrlo jaka. Tuklo je vie
automatskih orua i jedan t. baca, po emu smo zakljuili da to
vie nisu one snage koje smo prije podne razbili. Razvili smo
dva bataljona za borbu i koncentrinom vatrom naih orua
najurili smo neprijatelja za ahovie, u koje smo uli, poslije
neprekidnog jurenja, vie treim nego obinim korakom, po-
ev od 4 asa u j u t r u , u 19 asova 4 m a j a . J e d a n bataljon
smo zadrali u ahoviima, s time to je m a n j i m odjeljenjima
nastavio g o n j e n j e bandi prema Bijelom Polju, a dva bataljona
smo uputili na sektor s. SokolacKremenjae. Jaina neprija-
telja na odbrani ahovia bila je oko 600 etnika, meu kojima
se nalazila tabska eta Gorskog taba na elu (koji se nalazio
u ahoviima) sa ika-Branom, majorom Ostojiem. Ta eta je
brojala do 150 dobro naoruanih zlikovaca. Neprijatelj je na
ovom sektoru imao tri mrtva i oko 20 zarobljenih. Zarobljenici
su veinom nasilno mobilisani seljaci, znatnim dijelom nenaoru-
ani. Sve smo putali i upuivali na III Sandaku brigadu
(naravno one sa ovog sektora). Zarobili smo takoe i jednog
komandanta bataljona, ranije sreskog n a e l n i k a . . . koga smo
takoe predali tabu III Sandake brigade. Lijeva kolona je
uslijed jako ispresijecanog terena i mrane noi zakasnila, tako
da je dola u ahovie 5 m a j a u 3 asa ukljuno. U toku ovih
borbi imali smo svega jednog ranjenog (ranjen od zalutalog
101'
metka). Meutim izgubili smo 18 konja, k o j i nisu mogli izdrati
ovakav napor. Takoe ljudstvo je bilo maksimalno umoreno.
Odmah po dolasku lijeve kolone u ahovie uputili smo je na
sektor s. Brezna-s. Obod (jugozapadno od ahovia), a u 4 asa
izjutra uputili smo i bataljon iz ahovia u s. Lijeska, zapadno
od ahovia. Imali smo n a m j e r u da dva bataljona (lijevu ko-
lonu) uputimo na sektor s. ProenjeBurenj, s time da zatvori
pravce od Barica a sa ostalim batalj onima da napadnemo nepri-
jatelja u povlaenju na sektoru Barica. Meutim, tada smo do-
bili obavjetenje od taba III Sandake brigade da je neprija-
telj prodro i prodire preko Krupica i da je potrebna naa h i t n a
intervencija sa lea, radi ega s-mo pokrenuli itavu brigadu i
to najkraim pravcem za s. Barice. Pokret smo izvrili u 13 a-
sova, tako da smo na Sljemenu stigli oko 16 asova, gdje smo sa-
znali da je neprijatelj u 12 asova [otiao] preko Barica za P r o -
enje. Poto je bilo necjelishodno svako dalje gonjenje, smje-
stili smo se na sektoru Barica za prenoite. Zaboravio sam da
napomenem da su naa izviaka odjeljenja u toku prij podneva
zarobila neto neprijateljske komore, 15 konja, veinom hrane,
neto cigareta itd. Takoe su ta odjeljenja ubila kurira Pavla
Duriia, koji je nosio izvjetaj komandantu mjesta u ahovi-
ima. Da smo postupili onako kako smo to ranije namjeravali
(prije nego to smo dobili obavjetenje od III Sandake bri-
gade), nanijeli bismo mnogo jada Pavlu uriiu. A komoru ne
bi sigurno izvukao. 6 m a j a izvrili smo pokret na jug sa ciljem
da se konano postavimo na r a n i j e odreenu liniju. 4 Pokret smo
izvrili u etiri kolone. J e d n a se kretala pravcem: Barice
Proenje, druga: BariceKrijeMeki DoCer, trea: Barice
Meki DoObod, i etvrta (dva bataljona): BariceMeki Do
ObodJabunaCerovo (Oklade). Po izbijanju kolona na sek-
tor ProenjeBurenj ski Do otvorila se borba sa neprijate-
ljem koji je drao poloaje GradacBurenjCerariPale.
Poslije krae, ali estoke borbe, natjerali smo neprijatelja u
bjekstvo preko Lepenice. Neprijatelj je imao 23 mrtva i 12
zarobljenih. K r a t k o vrijeme se zadrao na poloajima Uloe-
vinaRazvrje, a zatim je preko Mojkovca prebjegao preko
Tare, zadravajui se u toku noi na desnoj obali Tare, poev
od s. Gojakovii pa dalje prema Kolainu. U ovoj borbi nismo
imali gubitaka. Kolona na sektoru JabunaCerovo povela je
borbu 7 ov. m. u 2 asa izjutra sa etnicima kod cerovake
kole. Poslije krae borbe neprijatelj je razbijen i protjeran.
Zarobljeno je 56 etnika, meu kojima i komandant toga s e k -
4
102'
tora. Neprijatelj je imao 1 ubijenog i jednog tee ranjenog.
Mi smo imali jednog tee ranjenog koji je kasnije umro. Tako
su se nae jedinice do 3 asa, 7 ov. m., postavile na liniju
OkladeCerovo-PaleZariCerLepenacProenje. U to-
ku dananjeg dana nae jedinice sa sektora Cerovo izvrie Do-
stavljeni zadatak unitenja mosta kod Ribarevine (kod ua
Ravne Rijeke u Lim). A nae patrole sa sektora Lepenac ve su i
se vratile iz Mojkovca. Tamo su gerilci (njih sedam) preduzeli
uvanje mosta na Tari. Jaina neprijatelja na ovom sektoru"
bila je do 1.500 ljudi (Bosanaca, Srbijanaca, Vasojevia i San-
daklija). Po prianju seljaka iz Mojkovca kod bandita vlada
strahovita panika.
3. Za sada ostajemo na ovim poloajima, s time to nasto-
jimo prikupiti obavjetenja o neprijatelju sa kojim smo izgu-
bili kontakt (etnici), kao i o neprijatelju u B. Polju.
4. P r e m a izvjesnim podacima u Bijelom Polju se nalazi od
23.000 Italijana. 5 Grad nije naroito utvren. Takoe po n e -
provjerenim podacima u toku 6 ov. m. dola je jedna kolona od
1.500 Italijana iz Prijepolja u Bijelo Polje i u zoru 7 ov. m.
nastavila put za Berane. etnici sa sektora Bijelog Polja vei-
nom su se povukli, kako se pria, po n a r e e n j u Drae Mihailo-
via, za Berane (gdje se i on nalazi), jer, kau, i m a j u n a m j e r u
da t a j grad brane ,,do posljednjeg ovjeka", tj. etnika.
Takoe prema neprovjerenim podacima pobjegli su Itali-
jani iz Kolaina, a Morau i Rovca zauzeli su partizani. Nasto-
jaemo da u to kraem roku prikupimo podatke sa sektora
Kolaina.
5. Molimo vas za dalja nareenja. 6
6. Brdska baterija, pionirski vod i ostali dijelovi prispjeli
su kod nas.
7. Da li emo uskoro dobiti radio stanicu. Sada bi n a m zai-
sta bila neophodna.
SMRT F A I Z M U SLOBODA N A R O D U !
u 16 asova Komandant
5
Odnosi se na jedinice italijanske divizije Venezia". Vidi tom III,
knj. 5, dok. br. 167.
s
Vidi dok. br. 34.
103'
BR. 45
7 MAJA 1943 GOD. POTINJENIM JEDINICAMA ZA DALJI
RAD 1
TAB
VI KNOU BRIGADE
Br. slubeno
D n e 7. V. 1943 god.
Poloaj
Prilog:
n a r e e n j e divizije strogo pov.
TABU I, II, III I IV BATALJONA VI KNOU BRIGADE

Poloaj
U vezi n a r e e n j a IV NOU divizije odreujemo zadatke

naim batalj onima i to:
Prvi bataljon. Izvrit e koncentraciju svojih snaga u Luci

Palanci, s tim to e u toku dananjeg dana, t j . do 12 sati pcn
vui etu koja je ostala na terenu LipnikLukavice. Bataljon
e krenuti na odreeni zadatak kojega smo juer dali i to: P a -
lankaJelainovciBravskoCrkvenoRibnik. P r i j e polaska
pronai dobre povjerljive vodie, isturiti potrebne patrole kao i
osiguranja desno i lijevo. Za vrijeme pokreta voditi strogo r a -
una, naroito nou, da se odravaju veze i paziti da se za vri-
j e m e mara ne bi uvlaili tetni elementi i da ne bi dolo do
raznih komandi u samom batalj onu. Usput ispitati mogunost
likvidacije m a n j i h uporita na komunikacijama KljuBos.
Petrovac, svakako voditi rauna da ista likvidacija bude to
uspjenija i sa to m a n j e rtava.
Po dolasku na teren Ribnika uhvatiti odmah vezu sa za-
mjenikom komandanta VII brigade drugom Zoriem 2 kao i
sa tabom bataljona, s a v j e t u j t e se po pitanju f o r m i r a n j a Rib-
nikog odreda i da li on tano ostaje na tom terenu. Nareenje
taba divizije s t r o g o p o v j e r l j i v o u p u u j e m o v a m a s
tim to ete s n j i m upoznati druga Zoria po p i t a n j u Ribnikog
1
2
Milan Zori
104'
bataljona, koji treba da ue u sastav XII brigade, a na I
"bataljon privremeno da kontrolie taj teren do povratka istih.
Ovo strogo povjerljivo nareenje, poto ih upoznate, po n a j b o -
l j e m k u r i r u vratiti tabu brigade. Voditi rauna da ne padne
neprijatelju u ruke. Za vrijeme bavljenja na ribnikom te-
renu, u koliko ostaje formacija odreda, ispitajte zajedniki
mogunost likvidacije kojega uporita, a poslije dva do tri
dana vratiti se u sastav brigade koja e se nalaziti n e g d j e na
terenu Podgrmea. Uputite odmah k u r i r e da ste stigli na
ribniki teren i izvijestite nas da li ostaje Ribniki bataljon
kao odred ili se kree u sastav XII brigade. U koliko bi krenuo
u sastav XII brigade, vi produite vae b a v l j e n j e na tom te-
renu jo tri do etiri dana, s tim da vam. bude baza u Zavalju,
gdje ete dalje dobiti zadatke. Sva ostala nareenja, ma bila ona
od strane taba divizije ili korpusa, ne izvravati dok ne pri-
mite n a r e e n j e taba brigade; u koliko bi stiglo kakvo nare-
enje viih tabova, ne izvravati ga dok ne obavijestite svoj
tab brigade.
Sve patrole kao i zatite pokupiti u toku dananjeg dana
na zborno mjesto, a va pokret biti e 8. o. mj. u 8 sati. Ko-
ristite dananji dan za kupanje, p r a n j e vojnika, k a o li za
skupljanje rezervne h r a n e za va bataljon. Za znake raspoz-
navanja od 10. obratite se Ribnikom batalj onu. U koliko bude
nekih oboljenja ili ranjenih drugova, iste upuivati: bolesne
kuama, a r a n j e n e stara centralna bolnica, s tim to ete im
dati potrebnu zatitu. Izvijestite nas o vaem pokretu.
Drugi bataljon. Ostaje na tom terenu- sa istim zadatkom koji
mu je dat. P r e m a izvjetaju odgovornih drugova koji su doli
iz Meugorja, neprijatelj se slobodno kree, kako d a n j u tako
i nou, komunikacijom [Bos.] KrupaBos. Petrovac, k o j e je
vjerovatno i vama poznato. Vi ni do danas niste preduzeli
nikakove m j e r e zasjeda da bi doekali neprijatelja. Opoimi-
njemo vas da po primitku ovog dopisa preduzmete m j e r e za-
sjeda i da neprijatelja uznemiravate, ne dati mu da tako slo-
bodno prolazi. Uputite jae patrole prema Suvajskom Meu-
gorju, koje e ispitati s t a n j e na Risovcu, Hrgaru, obavijestite
nas gdje se nalazi r e f e r e n t saniteta brigade drug Dane i 12
bolesnih drugova koji su bili u Meugorju. Nastojte u budue
po pitanju ispitivanja garnizona, nije dovoljno kazati ,,jake
snage", nego ispitati brojno stanje istih.
Trei bataljon. Va bataljon e produiti manevrom do sela
-Mala Rujika, Johovica, ali imati u vidu i slati jae patrole i
zasjede prema aavici. Voditi strogo rauna i kontrolu nad
105'
civilnim stanovnitvom. Drite vezu sa Banijom i preko nje-
ispitajte za onu trojicu Kotura, koji su se p r e m a izvjetaju
odgovornih drugova prebacili u Baniju. Iste treba hapsiti i
uputiti tabu brigade. Stojakovi Dragan, koji je juer po-
bjegao, otiao je u pravcu aavice i to preko Budimli Japre,
Johovice za aavicu. Gledajte pod svaku cijenu da ga uhap-
site, a u koliko n i j e tu ispitajte u kojem je pravcu krenuo.
etvrti bataljon. T a j bataljon e produiti sa manevrom u
pravcu: Lukavice pa sve do Bonjaka. Na tom terenu nalazio
se je na I bataljon, koji sutra kree, stoga je potrebno dal
vi jo u toku dananjeg dana doete u Lukavice. Poto e
danas biti smotra taba odreda, to ete vi sa vaim bataljonom
drati osiguranje toga terena dok se ne izvri smotra, prema
tome neka jedna eta odmah krene a ostale snage za njom.
Ispitajte mogunost prodora sa cijelim bataljonom do1 Kop-
rivne i Otre Luke i nazad povratite se, s tim to ete izvriti
rekviziciju ustakog i etnikog blaga.
Uputite n a m to prije spiskove ljudstva koje ostaje u
brigadi kao i ljudstva koje je bolesno a nalazi se van brigade
a znate da je sigurno da su ivi. tab brigade e izraditi objave
za svakog borca, s tim emo olakati kontrolu kao i legitimi-
s a n j e naih boraca, a ostale bez legitimacija hapsiti i stra-
arno sprovoditi.
Patrole i dalje aljite po p i t a n j u skupljanja oruja i p r e -
zdravljenih drugova i odmah ih rasporeujte, sposobne za
brigadu a ostale na raspoloenje tabu odreda.
(M. P.)
Politkom Komandant
Baja Roca
106'
BR. 45
NAREENJE KOMANDANTA DRUGE PROLETERSKE DI-
VIZIJE OD 8 MAJA 1943 GOD. TABU DRUGE DIVIZIJE
ZA RASPORED BRIGADA 1
Tri bataljona etvrte 2 prebaciti MalinskoStrug. Trei

bataljon etvrte ostaje Lukovo. Dva bataljona Druge 3 G..
PoljeJavorak. Peta 4 NikiGvozd.
Peko 5
Primljeno: (u Miloeviu)
8-V-43 1615
Pavle
1
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u* arhivf.
* Proleterske (crnogorske) brigade
3
Proleterske brigade
4
6
Crnogorska NOU brigada
Peko Dapevi, komandant Druge proleterske divizije bio je toga
dana na savjetovanju u Vrhovnom tabu na epan Polju. Poziv za
savjetovanje (radiogram) Vrhovnog komandanta nalazi se u arhivi Voj-
noistoriskog instituta pod reg. br. 39, k. 731.
107'
BB. 40
1943 GOD. TABU DVANAESTE BRIGADE ZA POKRET
NA NOVU PROSTORIJU 1
STAB
OSLOBODILAKE UDARNE
DIVIZIJE
BR. Si.
DANA 8/maja 1943 g.
20,45 asova
TABU XII KNOU BRIGADE

Poloaj
1) Sutra, 9-V-1943 g., oko 23 asa krenue vaa brigada

sa naim tabom u predvienom pravcu.
2) U toku ove noi treba da prebacite izvjestan broj voj-
nika preko Hrgara, koji e ispitati situaciju u Suvajskom
Meugorju i oko njega. Jedan dio ove grupe neka uhvati vezu
sa VI KNOU brigadom, iji je tab vjerovatno u Potkalinju 2 ,
i poto uhvati vezu neka dostavi izvjetaj za nas u Sav. Meu-
gorje. Drugi dio te grupe po ispitanoj situaciji u Meugorju
neka se prikriveno vrati do vas sa izvjetajem o stanju tamo.
Trei dio te grupe neka saeka kolonu oko Hrgara, da bi je
vodio kada ona naie.
Cijela ova grupa treba da pazi da ostane potpuno neopa-
ena. Potrebno je prikupiti podatke o neprijateljskim snagama
u Suvaji, Vojevcu, Gbrinji i ostalim mjestima, a naroito da
li ih ima u Benakovcu i Jasenici.
3) U toku sutranjeg dana vae jedinice treba da budu
obezbij edene sa sviju strana. Vodite rauna o tome da je i
tenkovima mogu pristup u Doljane. Glavninu vaih snaga u
toku sutranjeg dana treba prikriti u selu i odmarati. Treba
pripremiti rezervnu hranu za put. Isto tako treba po dijelo-
vima pariti odijela.
1
2
Vidi dok. br. 29.
:108
4) Pozvali smo druga Petra 3 , zamj. komandanta divizije,
ako moe da se kree, da sutra do mraka doe u Doljane. Ako-
stigne, izvijestite nas.
5) aljite n a m izvjetaj o svima promjenama u selo D.
Strbce.

Boko Branko
24 Primljeno 8. V. 43
u akta
Sekr.
Pera
BR. 41
8 MAJA 1943 GOD. POTCINJENIM JEDINICAMA ZA PO-
SJEDANJE POLOAJA NA LINIJI PAPEORAHOVICA 1
STAB
I PROLETBRIGADE
Br. 457
8 m a j 1943
1. Podaci o neprijatelju:
Pljevi ja: 4 m a j a stiglo je sedam kamiona Nijemaca 2 koji
su doli da ispitaju Pljevaljsko Polje, gdje misle graditi aero-
drom. Govori se da e preduzeti bombardovanje na naem te-
renu i sada prikupljaju podatke o ciljevima. etnici koji su
bili u s. Zidoviima poli su sjeverno od Pljevalja u s. emerno.
3
Narodni heroj Petar Meava. Poginuo 1944 godine prilikom napada
Jedinica NOV na Travnik.
1
vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 5/2, k. 709.
2
Vidi dok. br. 34
109'
Bijelo Polje: Zarobljeni kapetan Niki izjavio je da se u
ovom garnizonu nalazi jedan puk iz sastava italijanske divi-
zije 3 koja je u Beranama.
FoaGorade: Italijanske jedinice, ustae i dijelovi Vraje
divizije uspjeli su da prodru do Foe, odakle se izvukao i eva-
kuisao do tada opkoljeni italijanski garnizon. 4 U Foi je ostalo
oko 1.000 ustaa.
U smislu novodobijenih direktiva od Vrhovnog taba raspo-
red jedinica nae divizije je sljedei: 5
2. III Krajika brigada postavie se na liniju: Ravna
RijekaLepenicas. Siga, s tim da zauzme most na Limu
kod sela Kisilici i prekine vezu Bijelo PoljeBerane;
III Sandaka brigada postavie se na prostoriju Mijajlo-
vicaJabuka, sa zadatkom da presijee vezu izmeu Pljevalja
i Prijepolja i onemogui neprijatelju saobraaj ovim pravcem;
III Dalmatinska brigada postavie glavninu svojih snaga
na lijevu obalu eotine a m a n j i dio snaga na desnu obalu na
prostoriji G. BrvenicaGlisnicaBoljaniiKre, sa zadat-
kom zatvaranja pravca od P l j e v a l j a objema obalama eotine;
VI Bosanska brigada ostae na dosadanjem sektoru, za-
tvarajui pravac od Gorada i posjedajui i uvajui desnu
obalu Drine od Ustikoline do Gorada;
I Proleterska brigada postavie se na prostoriju PapeOra-
hovica, sjeverozapadno od Bijelog Polja, sa zadatkom da pre-
sijee komunikaciju BrodarevoBijelo Polje.
3. Raspored jedinica nae brigade je sljedei:
a) III bataljon postavie se na prostoriju: OkladePape,
sa zadatkom zatvaranja pravca Bijelo Poljeahovii (preko
tog sektora), odravanja veze sa jedinicama III Krajike bri-
gade na njegovom desnom krilu, odravanja veze sa jedini-
cama III Sandake brigade u ahoviima (po naredbi dodirna
taka I Proleterske, III Krajike i III Sandake brigade).
b) VI bataljon smjestie se na prostoriji Ujnie (glavni-
nom), isturajui i smjetajui jednu etu na sektor izmeu
natpisa Orahovika Kosa i Gornja Sela (juno od sela Ujnie),
sa zadatkom kontrole pravca Bijelo PoljeLjenica,Ujnie,
to jest lijeva obala Ljenice, odravanja veze sa III bataljonom
i sluenja kao opte rezerve.
3
Odnosi se na diviziju Venezia".
4
Vidi dok. br. 153, 158, 162 i tom III, knj. 5, dok. br. 164 i 165.
5
Vidi dok. br. 34.
110'
c) IV bataljon i II bataljon smjestie se na prostoriji sela
Orahovica, s tim to e se IV bataljon orijentisati prema Bijelom
Polju, smjetajui se u zaseocima Laljevii, Jablanovii, Kne-
evii, zatvarajui pravce Bijelo PoljeKukuljeOrahovica i
Bijelo PoljePrijepolje; a II bataljon e se orijentisati prema
Prijepolju, smjetajui se u zaseocima Rajevii, Vukotii,
zatvarajui pravac PrijepoljeBijelo Polje.
Osnovni zadatak oba bataljona je presijecanje na svojim
sektorima druma Bijelo PoljePrijepolje. U tu svrhu bata-
ljoni e odmah po dolasku najodgovornije pristupiti osnovnom
zadatku: p o t p j n om u n i te n j u d r u m a . Ovo se mora
shvatiti najozbiljnije, te unitavanje produbljivati i proirivati
.svakodnevno i svakoasno, koristei kako raspoloive jedinice
tako i cjelokupno stanovnitvo. Jo jedanput ponavljamo-: drum
mora biti potpuno onesposobljen, i to prvenstveno na takovim
mjestima koja su efikasno kontrolisana vatrom naih orua.
IV bataljon e odravati vezu sa VI bataljonom, koji e sa svoje
strane biti u stalnom kontaktu sa II bataljonom a p r e k o ovog
sa I V bataljonom.
d) I bataljon smjestie se na sektoru sela Mioa sa za-
datkom sadejstva sa II bataljonom u sluaju neprijateljskog
pokreta od Prijepolja. Radi toga I bataljon e odravati tijesni
kontakt s II bataljonom a preko ovog'a i sa IV bataljonom, da
bi u sluaju jae intervencije od Bijelog Polja intervenisao u
tom pravcu. I bataljon e takoe na svom sektoru mobilisati
ljudstvo za r u e n j e druma, koje e dostaviti tabu II bataljona.
Odravati takoe vezu sa VI bataljonom.
e) Protivkolska eta dodijelie jedno topovsko odjeljenje
IV batalj onu (pod komandu taba bataljona), a ostalo e se
smjestiti sa II bataljonom (pod komandom taba II bataljona).
f) Brdska baterija izvrie pokret sa VI bataljonom, s m j e -
t a j u i se na njegovoj prostoriji.
g) Brigadni sanitet smjestie se u s. P a p e sa III bataljonom.
h) Brigadna intendantura smjestie se na sektoru I bata-
ljona, organizujui tako ishranu brigade iz sela sa toga sektora
<limska dolina).
i) tab brigade bie sa VI bataljonom.
4. O neprijatelju (etnicima) na sektoru izmeu rijeke
Ljenice i Lima nemamo neke konkretnije podatke, kao i o
muslimanima sa sektora Komarana nemamo neke konkretnije
podatke, to znai da jedinice pri svom pokretu m o r a j u pre-
duzeti potrebne m j e r e opreza i obezbjeenja.
5. S obzirom na obavjetenje o pretstojeem bombar-
dovanju, svi tabovi naredie najstroiju konspiraciju naih
111'
s m j e t a j a i k r e t a n j a i preduzeti sve m j e r e za suzbijanje n e -
prijateljske pijunae. Treba prestati jedanput za svagda sa
k r a j n j i m oportunizmom u pogledu kontrole cirkulacije s t a -
novnitva od nas n e p r i j a t e l j u i obratno. Treba stvar postaviti
tako da svaki borac osjea obavezu kontrole nad stranim licima
koja se j a v l j a j u na njegovom sektoru. Jo jedanput podvla-
imo: neophodno je razviti maksimalnu budnost, jer n i j e po-
trebno da steeno iskustvo, plaeno dragocjenim rtvama od'
,,tuka", ponovo stiemo na vlastitim leima.
6. Sve jedinice na svojim sektorima izviae n e p r i j a -
telja, prikupljajui to detaljnije podatke. No ta izvienja ne
smiju biti provokatorskog k a r a k t e r a te da na t a j nain samo
poveaju budnost neprijatelja.
7. Divizijska bolnica 8 o. m. otpoela je sa pokretom
od Vrbe preko Kosanice ka selu Barice. Zbog prilinog broja
tekih bolesnika pokret bolnice nee se zavriti za tri do etiri
dana.
8. Vrijeme polaska: pokret e se izvriti 9 m a j a poev od
8 asova u j u t r u i to:
IV i II bataljon poi e u 8 asova u j u t r u , s time to e
II bataljon saekati IV bataljon da kao jedinstvena kolona
nastave preko ahovia za Orahovicu;
VI bataljon e izvriti pokret u 10 asova;
III bataljon e izvriti pokret u 12 asova, ostavljajui na
dosadanjem sektoru izvjesne snage koje e biti smijenjene
od jedinica III Krajike brigade;
I bataljon izvrie rano u j u t r u pokret na sektor sela L e -
penac, tako da odatle zatvori pravce Mojkovacahovii i
MojkovacBarice do dolaska jedinica III Krajike brigade,
kada e se odmah uputiti na novoodreeni sektor;
Protivkolska eta e se povezati sa kolonom II i IV b a -
taljona.
Brigadna intendantura do odlaska I bataljona u s. Mioa
smjestie se na sektoru III bataljona i izvrie pokret u 10
asova. U isto vrijeme izvrie pokret i brigadni sanitet (obje
jedinice u s. Pape preko ahovia).
Za tab brigade:
Komandant
112'
BR. 42
NAREENJE ESTE KRAJIKE NOU BRIGADE OD 8 MAJA
1943 GOD. POTCINJENIM JEDINICAMA DA POALJU
ORUJE NOVOFORMIRANOM PODGRMECKOM ODREDU 1
STAB
VI KNOU BRIGADE
Br. slubeno
Dne 8. V. 1943 god.
Poloaj.
TABOVIMA I, II, III i IV BATALJONA VI KNOU BRIGADE

Poloaj
Po pitanju odreda koji je formiran na teritoriji Podgrmeea,

kao i popune istoga odreda t o n a r e u j e m o :
Drugi bataljon. Uputie u toku dana jedan teki m i t r a -
ljez treoj eti Podgrmekog odreda koja e se nalaziti negdje
oko ZalinGor. i Donj. Petrovii. Jedan teki mitraljez u p u -
tie tabu III bataljona i to komplet, s konjem, titom kao i
svom municijom koja ide uz teki mitraljez. Niandije sa te-
kih mitraljeza u koliko su vama potrebne ustavite ih pri etama,
a u koliko nisu uputite ih skupa sa orujem. Mitraljez koji ide
u etu odreda uputite bez konja, s tim to ete poslati tit kao
i njegovu rezervnu municiju. Mitraljez koji ostavljate za sebe
kao i za Trei bataljon neka budu ispravna oruja. Vaa d e -
setina koju ste traili da se vrati u bataljon ostala je u sa-
stavu taba odreda kao i pukomitraljez, dok emo dvojicu
omladinaca iz te desetine koji su sposobni za brigadu uputiti
u t a j bataljon. Ostali su sve stariji borci.
Trei bataljon. P r e m a izvjetaju II bataljona partizan III
bataljona Drago Bokan, koji je bio na bolovanju, isti je izne-
naen od strane neprijatelja i otjeran u Bos. Krupu. Partizan
Duan Adamovi, isto iz vaeg bataljona, poto je isti bolovao
od tifusa, mi smo ga ustavili p r i zatitnici taba brigade, u
koliko je vama potreban javite nam.
etvrti bataljon. Uputie u toku dananjeg dana 2 teka
mitraljeza drugoj eti taba Podgrmekog odreda, koja e se
nalaziti negdje M. RujikaJohovicaV. Rujika. U koliko
1
posluga tekih mitraljeza ima elju da ostane uz bataljon,
ustaviti ih, a u koliko ne, iste uputite skupa sa tekim oruem
odreenoj eti, s tim to e ostaviti karabine u Komandi ete.
Ako su vam k o n j i potrebni (od tekih mitraljeza), moete ih
ustaviti.
Vod diviziona IV divizije sa drugom zamjenikom Danom
Miljuem uputite odmah sa svojom spremom na raspoloenje
t a b u odreda koji se nalazi u Mile Lukia kui Majki Japra.
U koliko su borci tog voda zadueni nekom spremom toga ba-
taljona, neka isti p r e d a j u onome od koga su dobili.
Uputite pukomitraljesca Druge brigade skupa sa njego-
vim pu. mitr., t j . Puhalia iz Mrkalja u Stab brigade.
Izvijestite nas odmah o m i l j e n j u i prijedlogu ko bi doao
u obzir za politkomesara i komandira vae tree ete pa n a m
javite. Imamo jednog politkoma iz I Prol. brig. koji je bio
r a n j e n na Jajcu, sad se osjea potpuno zdrav, kojega mislimo
uputiti u vau treu etu.
9. o. m. Stab IV, bataljona poee sa k u p a n j e m svojih
vojnika i p a r e n j e m odijela u Luci Palanci. Krenuete sa va-
im cijelim bataljonom na teren LukavicePodvidaaFaj-
tovci, s tim to e jedna eta kupati se i pariti, a dvije ostale
bie u logoru. Potrebno je jo danas da poaljete referenta
saniteta koji e doi u vezu sa N. O. O. u Luci Palanci, da
isti p r i p r e m a drva kao i ishranu iste ete. Kazan za p a r e n j e
uputiemo iz Majki J a p r e jo danas. Referent saniteta mora
voditi strogo rauna i biti na licu dok se god ne opari i ne
c k u p a cijeli bataljon. P a r e n j e odijela vriti po turama, i to
cio sat, da bi se gnjide i ui unitile. Na raspolaganju e biti
j e d n o veliko i jedno malo bure.
F o r m i r a n j e m odreda kao i slanjem oronulih, premrzlih,
Izranjavanih drugova, i ako je tabovima bataljona skrenuta
p a n j a da sva sprema boraca koji su odreeni za odred da
se sa n j i h nita ne skida, ne samo da ste m i j e n j a l i oruje
nego ste ak i skidali sa n j i h cipele i injele i to od boraca koji
su od prvoga dana u borbi. To je dokaz nedrugarskih odnosa
kao i neljubavi prema svojim drugovima, koji nisu po kazni
otili u tu jedinicu ve po potrebi a iz razloga koje smo gore
naveli. To je zloin prema tim drugovima, a otro osuujemo
inicijatore skidanja naih boraca, tumaimo pojedince sticanjem
popularnosti na jeftin nain. U budue uzimaemo na odgovor-
nost za ovakove postupke i neemo dozvoliti da pojedinci na
svoju r u k u ine ovakove stvari na tetu borbe i boraca.
Skree se panja tabovima bataljona da se borcima pra-
vilno objasni f o r m i r a n j e odreda kao i slanje boraca iznemoglih,
114'
i da ne bude od strane boraca brigade prema borcima odreda
nekih potcjenjivanja i t u m a e n j a kao da su oni neka druga
vojska. Odnosi m o r a j u biti najbolji i najljepi, s tim emo po-
jaati saradnju izmeu odreda i brigade. Neka n a m slui pri-
m j e r II brigada kao i odnosi prema naoj brigadi, u koliko ne
budemo vodili rauna, doi emo u onaj stepen kao i oni.
U koliko bataljoni i komande eta ne raspolau sa brdskim
kazanima, obratite se etama odreda i izvrite zamjenu istih.
I, II i IV bataljon po broju automatskog oruja bie j e d -
naki, t j . po 11, 13, 18, 12, 21, 33, 13, 29, 18, a trei 83, 31, 21,
12, 21, 33, 13, 29, 18.2
Uputite nam odmah spisak o brojnom s t a n j u ljudstva, p u -
aka, automatskog oruja, tekog oruja i strojnica.
(M. P.)
Politkom Komandant
Baja Roca
BR. 43
IZVJETAJ TABA PRVOG BOSANSKOG NOU KORPUSA
OD 9 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JU-
GOSLAVIJE O NAPADU ETNIKA NA BOLNICU I BOR-
BAMA OKO MRKONJIC GRADA I GLAMOA 1
Korp. 9/V
U Centr. Bosni etnici napali na bolnicu, ubijeno etrdeset

etnika, zarobljeno 1 te. baca, 25 mina i 15 puaka, nai bez
rtava. Borba oko Mrkonji Grada i Glamoa. 2
Kosta s
2
Redakcija nije pronala ifru te pomenuti tekst nije mogla de-
sifrovati.
vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 27/12, k. 14 A.
3
a
Vidi dok. br. 52.
Nad
115'
BR. 45
IZVJETAJ ZAMJENIKA POLITIKOG KOMESARA SEDME
KRAJIKE NOU BRIGADE PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE
OD 9 MAJA 1943 GOD. CENTRALNOM KOMITETU KOMU-
NISTIKE PARTIJE JUGOSLAVIJE O STANJU U PARTIJ-
SKOJ ORGANIZACIJI BRIGADE 1
Izvjetaj zamjenika politkoma VII Krajike brigade I Pro-

letdivizije za mjesec april 1943 god.
CENTRALNOM KOMITETU KOM. PARTIJE JUGOSLAVIJE
I
ORGANIZACIONO STANJE PARTIJE
1) Statistiki podaci
Naa partijska organizacija broji 169 lanova K P J po spi-
sku, od kog broja 49 nalazi se u bolnicama: r a n j e n i h i najveim
dijelom zahvaenih epidemijama gripe i tifusa.
P a r t i j a je ravnomjerno rasporeena po jedinicama.
2) Partijnost i disciplina lanova KPJ
Budui da se u proteklom mjesecu vie i svestrani je r a -
dilo u Partiji, da se posvetila panja uzdizanju partijaca i sam
ugled P a r t i j e u oima lanova norastao j e. Oni su se osjetili vie
odgovorni i rukovodioci. Poetkom proteklog mjeseca dobili
smo 16 rukovodilaca, kao pomo u kadrovima iz I Proleterske
brigade. Prisustvo rukovodilaca u partijskim jedinicama, koji
su u veini sluajeva dobri komunisti, djeluje p r i m j e r o m na
ostale partijce. Njihovu samokritinost, kao i mnoge druge
osobine, pokuavaju da oponaaju ostali partijci. esto puta,
ne ulazei u sutinu stvari, posmatrajui je povrno, i bez toga.
da su ubijeeni da su poinili greku, priznaju je i potenciraju
smatrajui da je komunista obavezan da to ini.
Jo uvijek, osnovna karakteristika partijske discipline nije
komunistika svijest, nego vie vojnika disciplina.
3) Kandidati i rad sa njima
Samim oivljavanjem rada u P a r t i j i i punom manifesta-
cijom k a r a k t e r a i svijesti ljudi, pri oteanim uslovima borbe
u defanzivi, pojavili su se uslovi za poveanje broja kandi-
1
Original, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi CK SKJ~
pod br. 5520.
116'
d a t a za Partiju. Tom izboru pripomoglo je i prisustvo novo-
dolih rukovodilaca, koji su tu stvar ispravnije postavili u
partijskim jedinicama.
Rad sa kandidatima n i j e srazmjerno ostalom radu poao
naprijed. Partijci koji vode kandidate nijesu u veini slua-
jeva dozreli tom poslu, da ih mogu upoznati sa osnovnim
naelima teorije Partije.
4) Teoretski rad
Teoretski se redovno radi. Rad je raznovrstan u bataljo-
nima, a u skladu je sa optim uputstvima za takav rad. N a j -
ee teme su bile: Uslovi za boljevizaciju Partije", Teorija
P a r t i j e " . Zatim m a t e r i j a l iz Proletera", koji kod nas jo
uvijek n i j e bio savladan.
Ovaj rad je u mnogo emu pomagao i kontrolisao i Polit-
odjel. Radilo se temeljitije i nastojalo da se materijal koji
se prorauje i savlada, bar u izvjesnoj mjeri. To ovdje ide
naroito teko s obzirom na vrlo nizak prosvjetni i kulturni
nivo lanova nae organizacije.
II
RAD I STANJE PO SEKTORIMA
1) Vojniki sektor rada odvijao se u nekoliko pravaca:
Rad sa kadrovima. Rad sa borcima. Svakodnevno ukazivanje
i o b j a n j a v a n j e potrebe discipline. Rezultati toga rada su vidni,
osjetili su se u borbi, maru, svakodnevnoj vojnoj slubi. Na
IV bataljon je znatno napredovao i moe se rei da je postig-
nuta ravnotea snaga meu batalj onima. Disciplina je na vi-
sini, kako borbena tako marevska i logorska. Samo ta discip-
lina poiva veim dijelom na autoritetu rukovodilaca, a ne na
samosvijesti boraca. Rad po vojnoj liniji je svakodnevan i
raznovrstan, ide se od najosnovnijih r a d n j a strojeve obuke do
sloenijih problema dananjeg ratovanja: borbe sa tenkovima,
napada na u t v r e n j a i gradove.
2) Politiki sektor
Politiki r a d je vrlo iv i svakodnevan, problemi koji su
postojali u prolim mjesecima vie nijesu akutni. Plan poli-
tikog rada je sastavljen na sastanku politkoma divizije sa
komesarima brigade. Radi se posebno sa kadrovima, po na-
roito izabranim temama, koje treba da d a d u osnovne poli-
tike pojmove naim rukovodiocima. Popularnije od ovih tema
prenose se na etu, odnosno bataljon. Na konferencijama po
u n u t a r n j i m pitanjima ivota ete izglaivaju se mnoge m a n e
boraca, te one pozitivno d j e l u j u .
117'
Rukovodstvo je sve vie posveivalo panju dranju b o -
raca na teritoriji Sandaka i Crne Gore, ne gubei nikako iz
vida politiki efekat koji treba da postignemo u ovim k r a -
jevima. Nae d r a n j e u Sandaku je bilo zadovoljavajue,
bilo je greaka koje n e m a j u neku manljivu pozadinu. A d r a n j e
na teritoriji Crne Gore je primjerno. Dobar prijem kod sta-
novnitva na koje smo naili pozitivno je politiki uticalo na
nae Krajinike, koji prvi p u t na p u t u od K r a j i n e nailaze na
takav prijem i osjeaju zaista bratstvo porobljenih naroda
stvoreno u borbi protiv okupatora i njegovih izmeara.
Sam ulazak ove brigade u sastav I Proleterske divizije
bio je od velikog znaaja. Rukovodioci i borci shvatili su to s
jedne strane kao ast, a s druge kao obavezu drukiji
odnos prema mnogim, pitanjima, za koja znaju da su ih p r o -
leteri savladali.
Vodni delegati su novina u naoj brigadi, oni se jo uvi-
jek nijesu dovoljno snali u ovom poslu.
3) Kulturno-prosvjetni sektor
Jo uvijek teite kulturno-prosvjetnog rada je analfa-
betski teaj, iako je broj nepismenih smanjen, on je veliki,
najvei dio boraca je polupismen. Pored toga r a d a postoje i
drugi oblici kulturno-prosvjetnog rada. Bataljonski listovi
izlaze ljepe opremljeni, sa raznovrsnijim materijalom, i irom
saradnjom. Diletantske grupe i pjevaki borovi pokazali su
izvjesne sposobnosti u prvomajskoj priredbi, tako da su izvjesne
take imale neto umetnike vrijednosti.
4) SKOJ je masovna organizacija, ali nedovoljno or-
ganizaciono ovrsla. Postoji brigadno rukovodstvo SKOJA,
ali nesamostalno i malo rukovodi radom SKOJA. U svakom
sluaju i na tom polju smo napredovali, skojevci redovno
rade, po planu, SKOJ postaje ugledna organizacija mladih
komunista u oima boraca, a skojevci se osjeaju vie od-
govorni.
SKOJ broji 221 po spisku.
5) Terenski sektor
Dolaskom na crnogorsku teritoriju odran je niz k o n f e -
rencija sa narodom, na kojima je naroito podvlaena potreba
mobilizacije svih snaga u dananjoj N. O. borbi.
6) Intendantura i sanitet
Partijska jedinica intendanture zadovoljava svojim zada-
cima.
Intendantura je u aprilu mjesecu snabdijevala brigadu,
tako da n i j e gladovala. Na teritoriji Crne Gore problem i s h r a n e
je tei.
118'
Partijska jedinica saniteta je slaba, sanitet n i j e odgovorio
zadacima. Masovni su sluajevi razbolijevanja, a intervencija
saniteta slaba.
Brigada je vrlo slabo obuena. Odijela iz K r a j i n e su
pocijepana, a u borbama sa Njemcima i etnicima s n j i m a
smo se iskljuivo borili nijesmo mogli to zarobiti.
Bataljonske intendanture su organizovanije u sklopu b a -
talj onskog radnog voda. Samim tim bolje se savlauje i sama
tehnika posla. Tu smo koristili iskustvo proleterskih brigada.
III
RAD TABSKE PARTIJSKE JEDINICE
U toku mjeseca aprila tabska partijska jedinica odrala

je dva redovna i dva uea partijska sastanka. Budui da je
tab brigade popunjen vojnikim rukovodiocima, omogueno
je pravilnije rukovoenje brigadom. Pored redovnog r j e a v a n j a
problema brigade partijskim putem, odravaju se sastanci
taba brigade kao vojnog rukovodstva. Takav rad je naroito
potreban zbog toga to je naelnik taba brigade 2 nepartijac.
Otsustvo politkoma brigade 3 (politkom je na viem part. kursu)
nije prouzrokovalo zastoj u radu, poto su komesari bataljona
dorasli za svoju funkciju, a Politodjel sa zamjenikom k o m e -
sara svojim radom nadomjetali su rad komesara.
Zamjenik politkomesara
9 m a j ,1943 god. VII Krajike iSTOU brigade
Poloaj M.4 ibali
2
Milan Lah
3
Ljubo Babi
1
Mijuko
119'
BR. 45
IZVJETAJ T A B A DRUGE PROLETERSKE DIVIZIJE OD
9 M A J A 1943 GOD. V R H O V N O M T A B U N O V I PO J U G O -
SLAVIJE O PRIPREMAMA I FORSIRANJU DRINE1

9 m a j a 1943 god.
VRHOVNOM TABU N. O. V. I P.O.J.
U duhu opte direktive NOV i P O J jedinice II Proleter-

ske divizije dobile su zadatak da izvre nasilni prelaz preko
rijeke Drine u cilju prodiranja u predvienom pravcu.
Situacija na sektoru Drine, BrodBastasi izgledala je
ovako: r i j e k a Drina kao ozbiljna prirodna prepreka oteavala
je prelaz dubokim i strmo usjeenim koritom, velikom dubi-
nom, brzinom, oskudicom grae na lijevoj obali i onespo-
sobljavanjem svih sredstava za prelaz, koja su ranije posto-
jala na ovom dijelu Drine od Broda do Bastasa. Pored Drine
kao ozbiljne prirodne prepreke trebalo je i taktiki prei istu,
t j . razbiti odbranu koju je neprijatelj organizovao na desnoj
obali. 2
Naa divizija bila je rasporeena na lijevoj obali rijeke
Drine na prostoru eevodolina rijeke Sutjeke, sa zadatkom
izvianja i rekognosciranja rijeke u cilju prelaza.
Druga proleterska brigada bila je rasporeena na prosto-
ru Brodeevo, II Dalmatinska brigada na prostoru Mjeaji
Trbue i III Sandaka brigada na prostoru Belenis.
Vojnovii.
Izvianjem toka rijeke Drine ustanovljeno je da glavne
potekoe oko prelaa rijeke Drine potiu iz tehnikih raz-
loga, dok sa druge strane taktiki prelaz r i j e k e Drine nije davao
brige, jer se vatrenim sistemom obezbjeivao prelaz rijeke i
potiskivao neprijatelj sa suprotne strane. Ovo je isprobano
u dva sluaja i to kod II Proleterske brigade kod Broda, gdje
je rijeka Drina svojom brzinom i silinom lomila splav i one-
moguavala prebacivanje naih snaga i uzvodno od Broda na
sektoru II Dalmatinske brigade, g d j e je opet voda preturala
splav i onemoguavala prelaz.
1
istoriskog instituta pod reg. br. 81, k. 9 A.
2
Opirnije vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 30, 31, 32 i 33.
120'
Poslije ovih neuspjelih prelaza d r u g ininjer Voloa 3 ogra-
dio se da se r i j e k a Drina uopte ne moe prei ovim p u t e m i
nainom. Ovo n i j e unosilo brige ni zabune, jer je svaki borac
i starjeina i d a l j e pojedinano kovao plan o prelazu rijeke
Drine, koja se je m o r a l a prei.
Sluaj prelaza r i j e k e D r i n e kod III Sandake b r i g a d e na
prostoru BeleniBastasi tehniki je bio izvodljiviji, s t i m da
se samo n a e splavar koji je na tom dijelu Drine due v r e m e n a
rukovao splavom.""Taktiki prelaz rijeke na ovom sektoru bio
je otean prisustvom jaeg n e p r i j a t e l j a kod s. Bastasi i na
kosama Vueva, odakle je n e p r i j a t e l j t u k a o cio tok r i j e k e
Drine jakom v a t r o m iz bacaa i mitraljeza. Prelazak r i j e k e
Drine na ovom sektoru iziskivao je i o d r e i v a n j e jaih snaga
za potiskivanje n e p r i j a t e l j a sa Vueva, u k o m sluaju bi se
nae jedinice m o r a l e angaovati i u jae b o r b e sa glavninom
etnikih snaga sa epan Polja, to m o m e n t a l n o n i j e bio
zadatak naih jedinica.
Za r j e e n j e p i t a n j a prelaza r i j e k e Drine kod Bastasa III
Sandaka brigada traila je povlaenje snaga na svom sek-
toru, k o j e se snage nijesu mogle u p u t i t i isto iz taktikih
razloga.
Nakon s a v j e t o v a n j a u V r h o v n o m tabu, tab divizije upu-
tio je 4. IV tek. god. naelnika taba 4 ove divizije na sektor
TrbueBastasi u cilju rekognosciranja, izvianja i s t v a r a n j a
plana za prelaz preko r i j e k e Drine.
Nakon sastanka sa t a b o m II D a l m a t i n s k e b r i g a d e i ta-
bom III Sandake brigade p r i k u p l j e n i su podaci da u selu
M j e a j i postoji splavar vian izradi splava i r u k o v a n j u istim,
te je t a j isti seljak i pozvan da doe u t a b III Sandake
brigade 5. IV u 3 asa u j u t r o u s. Voj ino vie radi s a v j e t o v a n j a .
P r i p r e m a . 1. U toku 5. IV tek. god. n a r e e n o je da se
izrade vesla, p r i k u p e k l a n f e i ostali pribor za vezivanje spla-
vova. Kao pomona snaga seljaku osoviu odreen je pionir-
ski vod Vrhovnog taba.
2. Sjea balvana i d o t u r a n j e istih p r i k r i v e n o do obale.
3. O d r e i v a n j e dijela snage iz II P r o l e t e r s k e i III S a n -
dake brigade za demonstraciju na cijelom sektoru u smislu
razvlaenja n e p r i j a t e l j s k i h snaga na s u p r o t n o j obali.
4. P o s t a v l j a n j e izraenog splava III Sandake brigade
5 km uzvodno od stvarnog m j e s t a prelaza i p o s t a v l j a n j e veeg
broja dasaka nizvodno od m j e s t a prelaza u cilju o b m a n j i -
3
Vladimir Smirnov-Voloa
4
Jovo Vukoti
121'
vanja neprijatelja o stvarnom m j e s t u prelaza naih jedinica.
Izrada vatrenog plana za potpomaganje prelaza i aktiviranje;
istog 6 ov. m j .
5. Red prelaza jedinica na desnu obalu DAne: Druga
dalmatinska, III Sandaka i II Proleterska brigada.
6. Odreivanje snaga za odreivanje mostobrana na li-
niji PlijeKruiko Brdo-Crni Vrh.
7. Prebacivanje jedinica za osiguranje snaga koje obra-
zuju mostobran. Bataljon Sandake brigade.
8. Prebacivanje bojnih komora i pozadinskih dijelova.
9. Osiguranje splavova.
Izvrenje prelaza. U toku 6 i 6 na 7 izraen je jedan
splav za prebacivanje jedinica. Dijelovi II Proleterske i III
Sandake brigade posjeli su poloaje za zatitu odnosno ve-
zivanje neprijatelja na to irem prostoru u cilju lakeg pre-
bacivanja II Dalmatinske brigade.
Vatrena sredstva za potpomaganje prelaza bila su p o s t a v -
ljena u tri linije i to:
li. Linija tekih, pjjeaijskih oruja Rijekajelii
Tronji StupoviGuriigroblje zapadno od Belenagrupa
kua istono od Marinkovia.
2. Linija bacaa TrbuePrijedrajeTroanjBeleni.
3. Linija brdskog i protivkolskog odjeljenja topova p r o -
stor s. Puine. Sav ovaj vatreni sistem postavljen je sa z a d a t -
kom unitenja svih vatrenih sredstava koja bi koila pokret
u toku prebacivanja i prebaenih naih dijelova na onostranoj
obali r i j e k e Drine.
Nakon izvrenja svih priprema, kako tehnikih tako i
taktikih, pristupilo se izvrenju prebacivanja II Dalmatinske
brigade 7. IV u 5.30 5 asova ujutro.
Prebacivanje se je vrilo pod vatrom neprijateljskih osi-
guravajuih odjeljenja, koja su odmah uutkana sredstvima
naeg vatrenog sistema. Prvi se je poeo prebacivati II bataljon
II Dalmatinske brigade i to po desetinama, irei se lijevo i
desno na prostoru izmeu Donjeg Kopilova i Dvorita. Dej
stvom vatre naih orua neprijatelj je poeo otstupati u pravcu
Kruikog Brda, potiskivan i od dijelova II bataljona Dalma-
tinske brigade, koji su se pojavljivali na irem frontu, irei
tako i liniju mostobrana u pravcu s. Buno vi. Poslije prebaci-
vanja II bataljona prebacio se je i I bataljon II Dalmatinske
brigade kao oslonac II batalj onu naprijed. Poslije prebaci
6
Prelaz je izvren 6 aprila. Datume, koji se kasnije pojavljuju,
treba pomeriti za dan ranije. Vidi tom IV, knj. 12, dok. br. 33.
122'
vanja dva bataljona Dalmatinske brigade nareeno je tabu'
III Sandake brigade da po prelasku ovih bataljona prebaci
jedan svoj bataljon kao zatitu desnog boka i lea preba-
enim bataljonima II Dalmatinske brigade na prostoru s. K u n -
duciGradina.
U 17 asova 7 ov. mj. bataljoni II Dalmatinske brigade
proirili su mostobran na liniji: GuskovinaBegovinaZori na
DuboviPodgrade, s tim to je bataljon Sandake brigade
isturio obezbjeenje u jaini od jedne ete na Plijeu, a ostatak
bataljona orijentisan u pravcu s. Mazoe, gdje su se nala-
zili m a n j i neprijateljski dijelovi. Oko 19 asova neprijatelj
je izvrio ispad na II Dalmatinski bataljon od pravca Dubovi.
Drugi bataljon u sadejstvu sa I bataljonom poslije krvavih:
borbi i juria bombama odbio je ovaj ispad neprijatelja, tako
da se je isti povukao dijelom prema Foi a dijelom prema selu
Dragoavi.
Ovom prilikom neprijatelj je imao oko 40 mrtvih i 20
ranjenih. Meu mrtvim se je nalazio i kapetan Vidakovi-
(kurir Drae Mihailovia). Kod bataljona II Dalmatinske bri-
gade bila su 3 m r t v a i 8 ranjenih. U toku noi 7 na 8 tek.
mj. nastavilo se prebacivanje i ostalih dijelova II Dalmatinske
i III Sandake brigade, koje je bilo ubrzano jer je bio iz-
raen jo jedan splav. 8. IV ov. god. oko 2 asa poslije pola
noi bile su prebaene jedinice II Dalmatinske i III Sandake
brigade bez jednog bataljona, koji je zatvarao pravac od Vueva:
preko Sutjeske lijevom obalom rijeke Drine. 7. IV tek. god.
nareeno 6 je tabu II Proleterske brigade da se prebaci na
prostor s. Mjeaji u cilju prebacivanja ove brigade na desnu
obalu rijeke Drine, s tim to e ova brigada ostaviti jedan
bataljon na prostoru Brodeevo za demonstraciju i vezi-
vanje neprijatelja sa one strane rijeke Drine. Prebacivanje'
ove brigade izvreno je nou 7 na 8 i 8 danju.
Prema izvjetaju III Sandake brigade da ova brigada
nailazi na jai otpor neprijatelja na pravcu Bastasiepan
Polje, prebaen je n j e n bataljon sa lijeve obale rijeke Drine
i upuen u sastav iste brigade. Osiguranje pravca od Cureva,
dolinom Sutjeske, lijeva obala r i j e k e Drine, povjereno je III
batalj onu II Proleterske brigade. U toku prebacivanja bora-
kih dijelova divizije izraen je veliki splav za prebacivanje
bojnih komora, koje su sve prebaene, kao i intendanture 8
na 9. IV tek. god.
' Redakcija nije pronala pomenuto nareenje.
123'
Prelaz preko r i j e k e Drine na prostoru BrodBastasi bra-
nile su sljedee jedinice: Kolainska, Zetska, Beranska, Andri-
jevika i Bjelopoljska etnika brigada. Odbranu r i j e k e Drine
potpomagala je i jedna baterija talijanske a r t i l j e r i j e iz Foe,
koja je svakih pet minuta obasipala mjesto prelaza baterijskom
paljbom, ali bez ikakvih rezultata.
Fortifikaciska obala odbrane desne obale rijeke Drine sa-
stojala se je iz na brzu r u k u izraenih zaklona koje je nepri-
jatelj napustio im su se nai prvi dijelovi poeli prebacivati.
Prema iskazu zarobljenih etnika rijeka Drina kao pri-
rodna prepreka jaa je nego da ju je branilo 30.000 vojnika.
Pripremom i izvrenjem prelaza preko rijeke Drine r u -
kovodio je naelnik taba ovo divizije.
U borbama prilikom prelaza r i j e k e Drine, voenju borbi
na desnoj obali r i j e k e Drine do ulaska II Dalmatinske bri-
gade u Fou na lijevoj obali rijeke eotine 9. IV u 2 asa
neprijatelj je imao sljedee gubitke:
mrtvih 80
ranjeno oko 60
zarobljenih 25
Ukupno izbaenih iz stroja 165
Nai gubici: mrtvih 8
ranjenih 30 veinom
lake r a n j e n i
Zaplijenjeno: tekih mitraljeza 1, pukomitraljeza 6, pua-
ka 48, municije 10.000, namirnica oko 1.000 kgr.
U borbama prilikom prelaza rijeke Drine naroito su se
istakle jedinice II Dalmatinske brigade, meu kojima naroito
II bataljon. Naroitu panju i pohvalu zasluuje komandir II
ete II bataljona drug Zuni, koji je pokazivao nevjerovatne
podvige u junatvu, istiui se uvijek kao p r i m j e r svim borcima.
Isto tako u toku ove operacije pokazali su se na visini voa
brdskog odjeljenja topova drug Sekuli 7 i voa protivkolskog
odjeljenja topova III Sandake brigade.
Opti zakljuak: sve starjeine i borci sviju jedinica ove
divizije pokazali su puno zauzimljivosti i samopregora da se
im prije izvri prelaz preko rijeke.
Prebacivanje jedinica, a obzirom na mali broj prevoznih
sredstava, ilo je velikom brzinom, uprkos uznemiravanja od
neprijateljske artiljerije iz Foe i tekih orua etnikih bandi
sa poloaja Kruikog Brda.
7
Duan Sekuli, poginuo nesrenim sluajem 1945 god. kao ofi-
cir JNA.
124'
Sadejstvo artiljerije i tekih oruja, kao i dijelova naih
jedinica, koje su se prebacivale, bilo je na visini. Kod poje-
dinih jedinica (III i IV bataljon II Proleterske brigade) vojno
rukovodstvo n i j e imalo jedinice u r u k a m a niti ih u m j e s n o vo-
dilo i k a o posljedica toga bio je vei broj r a n j e n i h drugova
uslijed k r e t a n j a itavih eta otvorenim zemljitem prema Crnom
Vrhu, to se potpuno moglo izbjei i koristiti pokriveno ze-
mljite na tom pravcu.
Zauzimljivost seljaka Rada_ osovia iz s. Mjeaja dosta
je doprinijela da se nae jedinice brzo i u redu prevezu preko
rijeke Drine. Njegova portvovanost zadivljuje; prilikom pre-
voza drugova Cosovi je r a n j e n u nogu od mitraljeskog snopa
i kao takvom n j e m u je ukazana sanitetska pomo, te je odmah
produio i dalje prevoenje, dotle po est na splavu, a poto je
ranjen glasno je rekao: ,,sad_po osam". Portvovanost i zau-
zimljivost druga osovia iziskuje da "se pohvali preko Slo-
bodne Jugoslavije".
Operacija prelaska rijeke Drine spada u jednu od n a j -
smjelijih i najozbiljnijih taktikih radnji koje je ova divizija
imala, a s obzirom na ozbiljnost rijeke Drine kao prepreke i
broj snaga koji je branio ova je operacija izvedena sa minimum
rtava i najveom brzinom koja se moe zamisliti s obzirom
na sredstva koja su sluila za prelaz jedinica.
Politiki komesar Naelnik taba Komandant.

Mitar Vukoti Peko
(M-P.)
BR. 46
SLAVIJE O BOJU NA JAVORKU'
Dokumeftat objavljen u tomu III, knj. 5, dok. br. 14.
125'
BR. 47
IZVJETAJ POLITIKOG KOMESARA DRUGE PROLETER-
SKE DIVIZIJE OD 9 MAJA 1943 GOD. CENTRALNOM KO-
MITETU KOMUNISTIKE PARTIJE JUGOSLAVIJE O STA-
NJU U PARTIJSKOJ ORGANIZACIJI I POLITIKOJ SITU-
ACIJI U CRNOJ GORI1
CENTRALNOM KOMITETU KOMUNISTIKE PARTIJE

JUGOSLAVIJE
Dragi drugovi,
Partijska organizacija II Proleterske brigade broji oko 450
-lanova. Broj njenih boraca iznosio je p r i j e nae popune od
120 do 150 boraca, oko 600. Dakle brigada je svedena skoro na
partijski aktiv i svaki gubitak u brigadi znai gubitak za P a r -
tiju, stoga srno mi i odluili da popunjavamo brigadu sa novo-
mobilisanim ljudstvom, kako bi se sauvali partijski kadrovi
i kako bi partijska organizacija mogla da vaspita novamobili-
sano ljudstvo koje je prilino zahvaeno etnikom propar
gandom.
Naa n a m j e r a o popuni te brigade prekinuta je naredbom
"Vrhovnog taba od 5 m a j a 1943 god., g d j e n a m je nareeno da
popunjavamo IV i V Crnogorsku brigadu. Mi smo i p r i j e ove
naredbe ve poeli sa popunom IV i V brigade i to V brigadu, 2
"koja je faktiki bila svedena na goli partijski aktiv, popunja-
vamo sa ve postojeim partizanskim odredima i ta je brigada
ve do sada dobila oko 200 boraca, a za dan dva dolazi u sa-
stav te brigade partizanski odred iz Kua koji broji 80 parti-
zana. Isto tako svakim danom u tu brigadu od sada e pri-
stizati partizani iz Zetskog partizanskog odreda, koji broji ve
sada oko 200, a koje smo privremeno ostavili na terenu iz voj-
nih i politikih razloga. Pored toga V brigada nalazi se na svome
terenu i ima uslova za mobilizaciju i popunu svoje brigade.
To isto vai i za IV brigadu. Dakle i IV i V brigada popunie
se u najkraem roku i popuna II Proleterske brigade kao to
vidite ne smeta popunama ovih dviju crnogorskih brigada.
1
pod br. 5404.
2
U to vrijeme Peta (crnogorska) NOU brigada bila je pod koman-
*dom Druge proleterske divizije.
.126
Molim vas da s ovim upoznate Vrhovni tab, j e r ja se na-
d a m da e Vrhovni tab, kada se upozna sa s t a n j e m stvari i
situacijom na terenu, odobriti dalju popunu II Proleterske
brigade.
27 aprila odrano je Brigadno partijsko savjetovanje IV
Proleterske. Savjetovanje je konstatovalo sljedee:
a) da je partijska organizacija na politikoj i organizacio-
n o j visini i da je u sebe uglavnom obuhvatila djelatnost brigade;
b) da u partijskoj organizaciji kao ni kod boraca ne preo-
vlauju neke tetne tendencije koje bi spreavale razvitak zdra-
vog proleterskog internacionalizma i interbrigadnih odnosa;
c) da partijska organizacija sem partijske organizacije
III bataljona n i j e saobrazila svoj rad borbi i marevima i da
r a t n i stil rada n i j e postao svojina svih lanova Partije;
d) da partijska organizacija nije pokazala u punoj mjeri
interesovanje za sanitet, nego je to prepustila pojedinim, ruko-
vodiocima, iji se rad obavljao bez podrke i kontrole partijske
jedinice. Uslijed toga u posljednje vrijeme osetila se je bila
prilina navala tifusa, koja je brzom intervencijom P a r t i j e sada
sprijeena;
e) da politici uvanja kadrova partijska organizacija e-
tvrte brigade, sem Treeg bataljona, nije posvetila dovoljno
panje, te je tako brigada imala i nekoliko gubitaka u ruko-
vodeem politikom kadru;
f) politiki rad na terenu nije dovoljno spro voen, te tako
Partij_a nije uspjela da mobilie ljudstvo za svoju brigadu;
g) partijska disciplina kod jednog dijela lanova P a r t i j e
ne osjea se u dovoljnoj m j e r i te se uslijed toga u pojedinim
organizacijama bataljona osjea prilina nemarnost i aljkavost
u partijskom radu.
Povodom konstatacija koje su uinjene na naem sastanku
kod Jelea povodom odnosa izmeu IV i II Proleterske bri-
gade, pokrenuta je diskusija na savjetovanju i konstatovalo se
je da se meu partijcima kao ni meu borcima, uzevi u cjelini,
ne osjea nikakva netrpeljivost izmeu boraca II i IV brigade,
ve naprotiv velika ljubav i solidarnost u svim zajednikim
akcijama i drugim poslovima koji proistiu iz zajednikog i-
vota divizije.
No i pored toga skrenuta je panja partijskoj organizaciji
da p i t a n j e jedinstva nae vojske i bratstva meu narodima
uzme vrsto u r u k e i da tako stvara ire mogunosti razvitka
-internacionalizma i jedinstva nae vojske.
127)
Po pojedinim konkretnim sluajevima odustalo se je da se
vodi istraga, j e r se ista ne bi mogla do tanina izvesti, iz teh-
nikih razloga, a nedovrene istrage moda bi komplikovale
pojedine sluajeve o kojima bi se vodila istraga (rije je o slu-
ajevima koje navodi d r u g Krcun, 3 i koji su tani, poto su to
priznali i sami drugovi iz IV brigade).
Prilaemo zakljuke Brigadnog partijskog savjetovanja,
koji su d a t i ' n a proradu partijskim organizacijama IV brigade.
P r i j e nekoliko dana izdali smo letak Vaoj eviima iz k o j e g
ete vidjeti nau optu politiku liniju u Crnoj Gori, kao i stav
prema Vasojeviima. 4
Napominjemo da su etnici uspjeli da prilino demoraliu
crnogorski narod, ali e n a m uspjeti da naim politikim refdom
vratimo v j e r u toga naroda u sopstvene snage i da mu vrsto-
ulijemo da je pobjeda na strani Saveznika, kao i to da se on
vrsto rijei po cijenu tekih gubitaka na borbu protiv okupa-
tora i njegovih slugu. Naravno, tu je potreban sistematski i
uporni politiki rad od sviju naih politikih rukovodilaca. Na
tome poslu mi emo uspjeti, to je van svake diskusije. Sa situ-
acijom u Crnoj Gori upoznao vas je d r u g Peko, 5 a sada dolazi
i drug Blao, 6 a i ja sam vam ranije pisao pa smatram da sada
nema n e k e naroite potrebe o opirnijem izlaganju politikog
poloaja Crne Gore, jer nema nekih novih momenata.
Primili smo izjavu AVNOJA povodom izjave kralja P e t r a
i uputili je brigadama radi upoznavanja n j e n e sadrine sa na-
im politikim i vojnikim rukovodiocima kao i sa svim b o r -
cima.
Upuujemo vam i proglase 7 Glavnog taba za Bosnu i Her-
cegovinu koje nijesmo rasturili, a sada ni jesmo u mogunosti
da ih rasturimo, poto smo udaljeni od terena Bosne i Herce-
govine, a za Crnu Goru n e m a j u nikakvog praktinog politikog
znaaja.
Naa divizija kao to vam je poznato razvuena je na i-
rokom sektoru i nijesam u mogunosti da odravam t j e n j e
kontakte sa politikim radnicima kao i sa samim borcima.
Za koji dan izai e bilten akcija nae divizije od njenog
osnivanja do danas. Tu e biti podaci o broju naih gubitaka,
3
Slobodan Penezi
4
Vidi tom III, knj. 5, dok. br. 6.
5
Dapevi
8
Jovanovi
7
Redakcija nije pronala pomenuti proglas.
128)
o zaplijenjenom oruju, o broju gubitaka neprijatelja itd., itd.
J e d a n p r i m j e r a k emo u svakom sluaju vama uputiti na upo-
trebu.
9 m a j a 1943 god.
Mitar
BR. 48
OD 10 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO
JUGOSLAVIJE O KONCENTRACIJI I POKRETU NJEMA-
KIH SNAGA U HERCEGOVINI 1
Korpus 10/V
N 1
Prebegli nemaki vojnik javlja da e Nemci koncentri-
sani na prostoru MostarImotski 2 povesti protiv vas petog
m a j a ofanzivu u Hercegovini do u Crnu Goru. Nesiguran
podatak.
Pokreti osmotreni preko Duvna i Prozora. 3 Nemci for-
m i r a j u iz ustaa i muslimana SS jedinice. Iz June Dalma-
cije evakuiu deo stanovnitva.
Kota

vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 29/12, k. 14 A.
3
Odnosi se na SS diviziju Prinz Eugen".
Odnosi se na 373 diviziju. Vidi dok. br. 171.
9 Z b o r n i k t o m I V ; k n j . 13 129
BR. 49
OD 10 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JU-
GOSLAVIJE O RASPOREDU I JAINI JEDINICA 1
U vezi sa pokretom izvriti nov raspored i reorganizaciju

snaga. IV divizija, VI, VIII, X brigada, Ribniki i Grmeki
odred d e j s t v u j u u trouglu GrahovoMrkonji GradCazin.
S n a g e 3500. Deseta divizija, IX brigada, Kupreki, Glamoki i
T r a v n i k i odred d e j s t v u j u na sektoru JajceLivnoProzor.
X I I divizija, V i XII brigada, Banjaluki odred p r i k u p l j a j u se
za dejstvo u C. Bosni, a Kozarski odred ostaje na Kozari. P e t a
divizija, I, II i IV brigada prebacie se oko dvadesetog m a j a u
C. Bosnu. Snage 2500. Sada I i IV d e j s t v u j u oko Kotor Varoi,
a II i Stab Korpusa su u pokretu, danas kod Kupresa.
Kota 2 Arso 3
BR. 50
SLAVIJE O RAZBIJANJU ITALIJANSKE KOLONE NA KO-
MUNIKACIJI PRIJEPOLJEBIJELO POLJE 1
I div. 10/V
O d m a h javite dokle je stigao Peko. 2 Leki 3 jue razbio
talij. kolonu na cesti P r i j e p o l j e B t i j e l o ] Polje. Ubijeno 150
Talijana, 1 talijanski i 1 nemaki oficir. Zarobljeno 50 Tali-
j a n a . Z a p l e n j e n o 16 kamiona sa vojnikim ranevima, 10 pu.
mitraljeza, baca i dr. Lekiu aktivno pomagao deo musliman-
ske milicije.
Veeras n a p a d a m o Ribarevinu.
1
"Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 29/12, k. 14 A. Izvjetaj je poslat
10 maja, to se vidi iz dok. br. 48.
2
Kota Nad, komandant Prvog bosanskog NOU korpusa
3
Arso Jovanovi, naelnik Vrhovnog taba NOV i PO Jugoslavije
1
2
Dapevi
3
Danilo Leki, komandant Prve proleterske brigade
130
BR. 51
VIZIJE OD 10 MAJA 1943 GOD. O JAINI NEPRIJATELJA
U POJEDINIM GARNIZONIMA SANDAKA 1
TAB
OBAVESTAJNI CENTAR
Op. br. 50
10 m a j a 1943 godine
Poloaj
OBAVESTAJNI BILTEN BR. 3
I. NKMAKI GARNIZONI
Nova Varo, Prijepolje i Brodarevo bez promene.

Priboj i Rudo poseli su Nemci. 2 Jaina nepoznata.
U jedinici koja je posela Prijepolje ima Poljaka, Ceha i
kulturbundovaca. etnike razoruavaju.
Namere Nemaca
P r e m a nepotvrenim vestima Nemci i m a j u zadatak da
osiguraju dolinu r. Lima a po nekim vestima i da preduzmu
ofanzivu na nas. Nekoliko kamiona Nemaca je 4 ov. m. dola-
zilo u Pljevi ja radi upoznavanja sa situacijom i naim polo-
ajima koje bi bombardovali. Komandant talijanske divizije 3
iz Pljevalja trebao je ii u Sarajevo radi nekih dogovora sa
Nemcima.
Govori se da e Talijani napustiti Pljevlja, Prijepolje, P r i -
boj i Bijelo Polje, a da e ova mesta posesti Nemci.
Sve ovo nije sigurno potvreno.
II. ITALIJANSKI GARNIZONI
1. Pljevlja: 7 bataljona peadije bez karablnijera i a r t i -
ljerije. Bataljoni su jaine 8900 ljudi.
2. Prijepolje: mali b r o j Talijana. Garnizon evakuisan
za Bijelo Polje i dalje za Berane.
3. Kolain: 2 bataljona peadije.
3
Odnosi se na dijelove 369 divizije.
Taurinense"
131
4. Bijelo Polje: oko 2000 Talijana, 5060 karabinijera
i isto toliko etnika koji su plaeni da vre policisku slubu.
Broj vojnika ne moe se tano utvrditi zbog dolaska jedinica
iz Prijepolja i odlaska za Berane.
Na Marinoj Ravni imaju 6 b u n k e r a od zemlje i nekoliko
kamenih, a blie gradu 3 topa. Na Babica bregu, koji domi-
nira ravninom ka gradu, vie rovova i 6 kamenih bunkera. Leva
obala Lima kroz grad je utvrena. Na desnoj obali utvrenja
od zemlje ima vie i jedan kameni bunker. Zgrada Sreskog na-
elstva utvrena. Na sredini Obrova 56 dobrih bunkera i
3 topa. Kota vie Obrova n i j e posednuta i pogodna je za ga-
anje grada artiljerijom.
Oko grada postavljena je ica koja je minirana. Ovo je
malo verovatno poto to do sada nigde n i j e injeno a uvek se
govorilo.
Pokreti talijanske vojske
6 m a j a iz Prijepolja je dolo u Bijelo Polje oko 1000 voj-
nika sa oko 150 mazgi. 4
7 m a j a ta ista kolona je otila za Berane, a uvee jo j e d n a
kolona kamiona sa vojnicima takoe za Berane.
U vie mahova prazni kamioni iz Berana vraaju se sa
vojnicima.
III. ETNIKE JEDINICE
a. Srez pljevaljski: Pljevaljska etnika brigada jaine
oko 700 etnika sa 1012 pukomitraljeza, 2 teka mitraljeza,
1 teki i 1 laki baca. tab brigade u s. Kaluiima. Dre izvesne
snage na emernu.
b. etnike jedinice k o j e su uestvovale u zadnjim
borbama:
Drinski korpus oko 320 etnika. Komandant kapetan Bajo
Niki zarobljen. 5
Romanijski korpus oko 400 etnika. Komandant k a p e t a n
Milorad Momilovi.
Bjelopoljska brigada oko 500 etnika. Komandant kapetan
Radula Radovi.
Srbijanska brigada oko 150 etnika. Komandant k a p e t a n
Cveti.
ajnika brigada oko 120 etnika. Komandant potporunik
"Vasilije Bodiroga.
2 jurina bataljona Pavla uriia oko 400 etnika.
1
Vjerovatno jedinice iz divizije Venezia".
5
Zarobljen od jedinica Prve proleterske divizije. Vidi dok. br. 34.
132
Sa ovim jedinicama u poslednjim borbama rukovodili su
m a j o r Ostoji 6 i Pavle urii,
Ove etnike jedinice su razbijene i glavnina se povukla
preko r. Tare i onda ka Kolainu.
Po jednom izvetaju etnika Vrhovna komanda izdala je
n a r e e n j e da se svi etnici iz Bijelog Polja povuku za Zaton.
Tu je 8 ov. m. trebala da se odri konferencija svih komanda-
nata na kojoj bi se govorilo o njihovom daljem radu.
Srbijanski etnici, kae jedan musliman, otili su u pravcu
Sjenice.
Zatvorenike iz R a k o n j e odveli su etnici u Zaton.
Moral kod etnika je vrlo slab. Govorili su meu sobom
da emo im popaliti kue ako budu pucali na nas.
Draa Mihailovi, k o j i se do skora nalazio u Lipovu, otiao
je pre 56 dana u pravcu Podgorice.
Postupci etnika
U n a r e e n j u svojim jedinicama za napad na nae jedinice,
od 25 aprila t. g., m a j o r Ostoji n a r e u j e da se stanovnitvo
n a m a naklonjeno strelja, kue popale a imovina zapleni. Po-
kolj seljaka u s. Vakovu izvrili su kapetan Cveti i Milan Ma-
tovi. 7
IV. RASPOLOENJE U NARODNIM MASAMA
Na prostoriji Orahovica Talijani su uspeli da izmire jedan

deo muslimana sa etnicima i ovi muslimani su pucali na nae
jedinice, ali su pobegli u Bijelo Polje. Ostatak stanovnitva u
srpskim i muslimanskim selima doekao je nae jedinice sa
oduevljenjem. Ima sela k o j a nisu raspoloena dobro prema
nama.
Zarobljeni etnici k o j i su pripadali vaojevikim bataljo-
nima kau da su uli kad Vasojevii govore da je ludost dalje
boriti se, jer e ih i narod s u t r a proklinjati kao to proklinje
Vuka Brankovia.
Prilog: zaplenjena etnika arhiva i fotografije i u p u t za
upotrebu telefonske ifre.
Ob. centar
Zarije Ostoji-ia Branko, naelnik taba etnike Vrhovne
komande
7
Komandant Foanske etnike brigade
133
BR. 52
OBAVJETENJE TABA ETVRTE NOU DIVIZIJE OD
10 MAJA 1943 GOD. TABU PETE KOZARSKE BRIGADE
O SITUACIJI U BOSANSKOJ KRAJINI 1
PREPIS
TAB
IV. NAR. OSLOBODILAKE UDARNE
DIVIZIJE
Br. si.
Dana 10. V. 1943 g.
TABU V KOZARSKE NOU BRIGADE

Poloaj
1) Primili smo va izvjetaj u kome ste izvijestili o prije-

dorskoj akciji. Preko Glavnog taba Hrvatske traili smo da se
izvijesti tab I BNOU korpusa i Vrhovni tab, koji e o ovoj
akciji izvijestiti preko Slobodne Jugoslavije". Ova akcija p r e t -
stavlja po naem miljenju s j a j a n uspjeh kako u vojnikom
tako i u pogledu ob. slube.
2) Izvjeteni smo od vas da neprijatelj u t v r u j e liniju oko
31, 35, 14, 21, 93, 97,2 to e vam vjerovatno onemoguiti p r e -
laz i odlazak na nove zadatke u sastavu glavnine Korpusa. Od
taba VI KNOU brigade izvijeteni smo o vaoj n a m j e r i da
preko 93, 24, 97, 51, 99, 12, 23, 33, 13 preete u 82, 13, 12, 55,
35, 97, 24, 12, 28, 14, 67, 29, 54, 28. Mi smatramo da je t a j p u t
veoma teak, koji, i kada bi uspjeo, oduzeo bi v a m mnogo vre-
mena i morali bi dugo operisati po 93, 24, 97, 51, 25, 12, 23,
33, 91. Zbog toga je potrebno da odmah sa cijelom brigadom
preete na 87, 63, 83, 81, 35, 17, 13, 57, odakle ete u zajednici
sa naim snagama, vrei akcije 57, 23, 27, 36, 13, 36, 13, 26,
2119, 85, 55, 54, preko 33, 97, 26, 21 i otii u sastav glavnine
Korpusa. Ovaj put je mnogo laki i svakako ete mnogo bre
prei na odreeni teren. U isto vrijeme moi emo usput izvr-
iti znaajnije akcije.
Na predlog pod ta. 2) ovog pisma dolazi u obzir samo
ako vi smatrate da ne moete prei oznaenim pravcem ili da
je t a j p u t veoma rizian i u kome bi se izloili veim gubicima.
1
2
Redakcija nije mogla deifrovati tekst.
134
3) R a n j e n i k e i bolesnike koji se mogu kretati povedite sa
sobom. Najtee koji se ne mogu kretati ostavite pod kontrolom
odreda, orijentisane na 84, 28, 12, 86, 85, 35, 13.
4) Odred treba da ostane na svom terenu i manevriui
na n j e m u da izvrava svoje vojnike zadatke. On treba da b u d e
stalno aktivan. Naroitu panju treba da obrati na 89, 99, 84, 23,
24, 91, 15, 21, 95, 23, 65, 28, ljudstva iz 24, 23, 33, 85, 51, 19, 97.
Isto tako i na budnost i OS. Izvjetaje neka n a m alje redovno
preko taba VI ili Podgrmekog odreda, a kada smo blizu onda
i direktno. Treba na sve mogue naine spreavati mobiliza-
ciju od strane neprijatelja i uperiti sve napore na to da nepri-
jateljska vojska i domobrani prelaze k nama.
5) Situacija na ovim sektorima je sljedea: na Podgrmeu
nema nepr. snaga, one su se poslije ofanzive povukle u garni-
zone. Neprijatelj vrsto dri komunikaciju Bos. KrupaBos.
PetrovacMrkonji GradJajce. Na toj cesti juer II bat.
VI brigade pobio je dosta vojnika koji su se vozili kamionima,
u blizini Risovca. X brigada otila je da pomogne p r o b i j a n j e
II brigade u pravcu Korpusa. etn. bande popa ujia bile su
prodrle preko Dinare na Bos. Grahovo, Sajkovie i glamoka
sela. Nae jedinice vodile su borbu sa tim bandama i jedan
njihov dio vratio se je za Strmicu kod Knina.
Neprijatelj je preuzeo ofanzivu protiv Banije i Like koja
je ve poela. Do sada smo obavijeteni da u toj ofanzivi u e -
stvuju 4 divizije (vjerovatno mjeavina Njemaca, hrv. legije,
Poljaka i eha) kao i t. zv. Vraja divizija".
6) Potrebno je da n a m donesete anodnih baterija i runih
baterija to vie za nau 35, 21, 68, 91, 99, 93, 55, 97, 12, 23,
82, 59. Zbog nedostatka ne moemo da odravamo redovne veze
niti da sluamo vijesti.
Ponesite to vie sanitetskog materijala i za nas, neto d u -
hana i artikala koji su potrebni za ishranu dijetalnih bolesnika.
7) Potrebno je da prikupite sve borce iz XII brigade k o j i
su se nalazili na bolovanju ili oporavku na Kozari. Sve takve
borce koji su ozdravili i koji su sposobni za brigadu, a koji se
sada nalaze u vaoj brigadi ili odredu, treba vratiti u XII bri-
gadu. Nepravilno bi bilo oduzimati borce od te brigade, koja je
najmalobrojnija, ije je p o p u n j a v a n j e najvei problem i koja je
prepolovljena zbog bolesti.

Boko s. r Branko s. r.
135)
BR. 51
11 MAJA 1943 GOD. TABU PRVE BRIGADE ZA DEMON-
STRATIVAN NAPAD NA BIJELO POLJE 1
TAB
11-V 11,20
TABU I PROLET. BRIGADE
1. Primili smo va kratki izvetaj o jueranjoj a k c i j i 4

Poaljite iscrpniji. Javite koliko je milicionera uestvovalo i
iz kog su mesta.
2. Karanovi 3 e noas u 21 h izvriti akciju za ovla-
ivanja mostom na Limu kod Ribarevine. 4
Izvrite noas demonstrativni napad na B. Polje u cilju
olakanja Karanovieve akcije.
Va demonstrativni napad da t r a j e preko cele noi. Po-
eti ga, takoe, u 21 h, no ako se kod Karanovia p r e toga otvori
borba, budite i vi spremni da odmah otponete sa demonstra-
cijom.
Na poetak vae akcije da brdska baterija tue grad. Na
ovo ne utroiti vie od po 5 zrna na po jedan top. Naredite bate-
riji da se blagovremeno postavi i u z m e elemente.
(Likvidacija B.[ijelog] Polja ne dolazi u obzir).
3. Iz Sreza cetinjskog krenulo je ka n a m a 1.500 gerilaca
partizana. Od njih je 450 ve stiglo kod naih jedinica oko
Nikia.
S. F. S. N.
Za tab
Vasa
Br. 460
ll-V-1943
u arhivu
1
2
3
Vidi dok. br. 50.
* Opirnije vidi u dok. br. 68 i 106-
136
BR. 51
IZVJETAJ TABA SEDME NOU DIVIZIJE OD 11 MAJA
1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JUGOSLAVIJE
O RASPOREDU BRIGADA I SITUACIJI NA SEKTORU
KALINOVIKFOA 1
STAB VII DIVIZIJE

N. OSLOBODILAKE VOJSKE
HRVATSKE
Br. si. dne ll-V-1943 u 17 .
VRHOVNOM TABU NOV I P O J
1) Primili smo vaa n a r e e n j a od 9 ov. m. 8 . i 22 . juer

10 ov. m. u 14 as. 2
2) Ta n a r e e n j a zatekla su nas sa rasporedom: XVI bri-
gada eevo, VII brigada s. Jeles. Ratajs. Kuta, VIII bri-
gada u pokretu od Konjskih Voda za Vrbnicu. Odmah smo iz-
dali n a r e e n j e VII brigadi da se priblii XVI~toj, dok smo
Osmu zadrali na prostoriji LjubinaVrbnica kao rezervu,
smatrajui da e dve brigade biti dosta da zatvaraju pravac uz
dolinu Drine do evakuacije bolesnika.
3) Posle odlaska Hercegovake brigade 3 iz Uloga nepri-
jatelj, u glavnom etnici, je poeo opravljati most na Neretvi
isturajui prethodnice u pravcu s. Obija i s. Romani. Ove pret-
hodnice saekali su etnici metani i pridruivali im se. Sedma
brigada odravala je vatreni kontakt sa neprijateljem sve do
9 o. m., kad ju je neprijatelj napao u s. Jelaca. Na sektoru
Foa naa dva bataljona XVI brigade koji su ili u pomo Maje-
vikoj brigadi 4 odbaeni su bili 4 o. m. zajedno sa Majevikom
brigadom na liniju MiljevineKmureevo. Na tim polo-
ajima XVI brigada smenila je Majeviku 8 o. 'm.
1
:istoriskog instituta pod reg. br. 9/1, k. 9 A.
Redakcija nije mogla da pronae pomenuto nareenje.
3
Deseta hercegovaka NOU brigada
4
Petnaesta (Prva) majevika NOU brigada
137
9 o. m. neprijatelj 5 je vrio ispad iz Foe u pravcu eeva.
sa desne obale reke Drine preko mosta na Drini, kod Broda,
koji nije sruen i sa leve obale reke Bistrice. XVI brigada vo-
dila je borbu ceo dan i odbila ga uz osetne gubitke.
4) Po vaem nareenju spalili smo Kalinovik do temelja.
5) Preduzeli smo mere da se to pre evakuie bolnica iz
s. Beleni, gde je 9 o. m. bilo 230 bolesnika konjanika i za nosila.
Mobiliemo sve seoske konje a koristiemo i svoje, na taj nain
to emo sve tovare koji nisu neophodno potrebni prebaciti u
Curevo, gde emo ih stovariti, a k o n j e upotrebiti za prenos bo-
lesnika do epan Polja, a onda se vratiti po svoje stvari.
6) Nae protivkolske topove i rezervno oruje uputili smo
da se prebace preko Drine kod s. Bastasi. Kako je most poruen,
ne znamo sada gde se u ovom momentu nalaze, ali smo uputili
kurire da uhvate s n j i m a vezu i da im prenesu nareenje da i
oni zaustave tovare u D. Kruevu i da se vrate po bolesnike.
7) Zdravstveno stanje u naoj diviziji poboljalo se. Ima
jo pojedinanih sluajeva oboljenja od tifusa, ali se broj sveo
na malu meru. Povratilo se iz bolnice oko 250 rekonvalescenata,
ali oni su jo vrlo slabi. Ima ih koji nisu normalni i ti n a m
prave velike potekoe, ali mi smo uvereni da emo sve
savladati. Uputili smo jednu ekipu da prikupi po bolnicama
sve borce nae divizije koji su sposobni za jedinice. Obaveteni
smo da se oni upuuju i u druge divizije, to je neispravno,
obzirom na nae brojno stanje.
8) Sada je brojno stanje XVI brigade oko 420, VII i VIII
brigade oko 300. Napominjemo da po bolnicama ima mnogo
vie ljudstva VII i VIII brigade nego XVI. Oekujemo da e se
oni prikupiti uskoro kad se pribliimo bolnicama.
9) Danas je avion bombardovao s. Ljubinu, gde je bio
na tab. Bili smo u umi, ali je ipak poginuo r e f e r e n t sani-
teta dr. Vajs, 7 a teko je r a n j e n naelnik taba drug oki. 8
5
Vidi dok. br. 175.
" U staroj Jugoslaviji Kalinovik je bio pretvoren u artiljerijski po-
ligon. U mjestu je ivjelo vrlo malo civilnog stanovnitva.
Za vrijeme Narodnooslobodilakog rata Kalinovik je pretstavljao
jako italijansko-etmko vojno uporite, te je iz tih razloga i spaljen.
>7
' Filip
8
Narodni heroj Vojislav oki, major bive jugoslovenske vojske,,
lan Vrhovnog taba NOV i PO Jugoslavije. Poginuo 1943 god. kod.
Foe, u Petoj ofanzivi, kao naelnik taba Sedme divizije
138
Obzirom na to da imamo u diviziji svega jednog doktora i
da je zdravstveno stanje jo uvek kod nas aktuelno, molimo
da n a m to pre uputite lekara. Druga okia upuujemo na.
nosilima u bolnicu.
(M. P.)
. 9 Kladarin P. 10 Jaki
BR. 55
OBAVJETENJE KOMANDANTA PRVE PROLETERSKE DI-
VIZIJE OD 12 MAJA 1943 GOD. TABU DRUGE PROLE-
TERSKE DIVIZIJE O RAZBIJANJU NEPRIJATELJSKIH
SNAGA NA KOMUNIKACIJI PRIJEPOLJEBIJELO POLJE 1
Leki 2 na cesti PrijepoljeBijelo Polje ubio 150, a zarobio

70 Talijana. 3 Zaplenjeno oruje i sprema, uniteno 19 kamiona.
Sa naknadnim pojaanjima danas vodi borbu. Odmah javi
dokle ste stigli.
Koa 4
Primljeno (u Boanu)
12-5-43 1430 Pavle
9
uro
10
Pavle
1
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi'
2
Danilo s
3
Vidi dok. br. 57.
* Popovi
139.'
BR. 56
1943 GOD. O FORMIRANJU PODGRMEKOG NOP ODREDA 1
STAB
IV N. O. UDARNE DIVIZIJE
Op. br.
Dana 12 m a j a 1943 g.
TABOVIMA VI I XII KNOU BRIGADE

TABU PODGRMEKOG NOP ODREDA
KOMANDI PODRUJA PODGRMEC
tab IV NOU divizije I Bosanskog NOU Korpusa donio je

sljedee odluke:
I
Da se na terenu Podgrmea osnuje partizanski N. O. P.
-odred.
II
Postavljen je sljedei tab Podgrmekog NOP odreda:
Za komandanta odreda drug Milani Miljevi, dosada-
nji zamjenik komandanta VI KNOU brigade.
Za politikog komesara odreda drug Obrad Stiovi, do-
sadanji pomonik komandanta podruja Podgrme.
Za zamjenika komandanta odreda d r u g kundii Mihajlo,
dosadanji komandant podruja Podgrme.
Za zamjenika politikog komesara drug Milutin Vujovi.
Na slubu u tab odreda za lana drugarica Sida M a r j a -
novi i drug Hazin Bilalbegovi.
Za referenta saniteta d r u g dr Policer. 2 Drug dr Policer
imae kontrolu nad ambulantom i bolnikim kursevima.
Za intendanta odreda drug Zdravko Prei iz VI KNOU
brigade.
III
Zadaci Podgrmekog N O P odreda jesu sljedei:
k r s t a r e n j e i kontrolisanje na podgrmekom terenu sa
naroitom kontrolom sektora oko S[anskog] Mosta, B. Novog
1
2
Dr Policer Stevan
.140
i B. Krupe. Na pogodnim mjestima postavljati zasjede. Jedinice
odreda treba da budu to vie u akcijama i pokretu da bi se
prekalile u borbi. Inicijativno unitavanje m a n j i h n e p r i j a -
teljskih posada;
mobilizacija ljudstva sa podgrmekog terena, k o j e nije
bilo u borbi, p r i k u p l j a n j e toga ljudstva u jedinice radi vojnike
i politike obuke i vrenja akcija;
p r i k u p l j a n j e prezdravljelih boraca, koji su bili na
bolovanju ili oporavku kod kua. Zdrave, sposobne i zrele
borce za brigade koji su bili u brigadama slati u njihove bri-
gade ako postoji veza, a nove i m a n j e sposobne zadravati u
odredu;
spreavati n e p r i j a t e l j u da uspostavlja svoju vlast, da
vri pljaku, nasilje, ubistva, mobilizaciju, da ubacuje pijune
kroz verc. Uzdizati narodnu vlast;
razviti n a j j a u obavjetajnu slubu i najbri nain
obavjetavanja na cijelom terenu Podgrmea i o svima n e p r i -
jateljskim garnizonima oko njega. Povezati se sa svima s u -
sjedima;
drati najvru vezu sa jedinicama koje b u d u k r s t a -
rile po Podgrmeu, Kozarskim odredom, Ribnikim odredom,
Banijskim odredom, VIII brigadom Krajikom i po mogustvu
komandom podruja Drvar, odnosno X Krajikom brigadom.
Boko Branko
141)
BR. 57
IZVJETAJ TABA PRVE BRIGADE OD 12 MAJA 1943 GOD.
TABU PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE O BORBAMA NA
KOMUNIKACIJI BIJELO POLJE, PRIJEPOLJE 1
STAB I PROLETBRIGADE
Br. 461
12 m a j 1943 g.
1. 11 ov. mj., u 10 asova, naila je jedna kolona kamiona

drumom od Broareva za Bijelo Polje i naila pored poloaja
koje su drale jedinice naeg II bataljona: Radov Kr (k. 890
juno od s. Kanje) Vukotiko Brdo k. 876.
Kolona se kretala sa velikim rastojanjem tako da je u
raspored naih jedinica nailo svega pet kamiona, koji su bili
odmah zaustavljeni vatrom iz automatskih orua naih zasjeda.
U momentu kada je otpoela borba sa prvih pet kamiona,
poslali smo jaa odjeljenja preko s. KanjeMilovo za s. Bare,
s time da se postave na Gradinu i da odatle presijeku kako
otstupnicu neprijatelju, tako i eventualnu pomo od Broareva
da odbiju i da joj onemogue izvlaenje opkoljene kolone. Ova
o d j e l j e n j a su odigrala vrlo znaajnu ulogu, j e r su onemogu-
ila izvlaenje opkoljenog neprijatelja. 2
im je otpoela borba sa posadom prvih pet kamiona, ne-
prijatelj se iz ostalih kamiona, k o j e mi nismo mogli vidjeti,
iskrcao i posjeo poloaje: s. DobrakovoG. SeloMilov Kr.
Sa ovih poloaja neprijatelj je tukao jakom vatrom iz auto-
matskih orua i bacaa, da bi omoguio povlaenje posade sa
prvih p e t kamiona koji su zadrani na sektoru s. Metanac. Me-
utim, zahvaljujui preciznoj vatri naih zasjeda ova posada
n i j e uspjela da se povue, ve je bila unitena, a kamioni su,
poto su prethodno ispranjeni, uniteni. p a l j e n j e m .
Po zavrenom prvom dijelu izvrili smo pokret bataljona.
Sa izvjesnim snagama poli smo u napad pravcem Metanac
Dobrakovo, a sa drugim pravcem: KanjeMilovo prema liniji
DobrakovoMilov Kr. Uslijed toga to je neprijatelj drao
1
2
Opirnije o ovim borbama vidi u dok. br. 185.
142
sve dominantne poloaje (sa jako strmim prilazima), borba je
trajala do 19 asova i bila je vrlo uporna. Neprijatelj se ilavo
branio, povlaei se s poloaja na poloaj i to tek onog mo-
menta kada ga nai borci ospu runim granatama. O upornosti
bojrbe najbolje svjedoi masa ubijenih neprijateljskih vojnika,
koji na pojedinim poloajima lee na gomile. Kada smo uspjeli
da ovladamo dominantnim poloajima, neprijatelj se povukao u
u t v r e n j a izgraena du druma, odakle je davao oajniki otpor.
Meutim i ta utvrenja su kako vjetim manevrisanjem i cije-
p a n j e m odbranbene neprijateljske linije, tako i silnom, odluno-
u boraca, komandira, komesara i komandanta II bataljona
likvidirana do 19 asova, tako da je tada neprijatelj bio tuen na
itavom sektoru (i pored sve skromnosti navodim da je koman-
dant brigade 3 zavrio borbu time to je svojim maingeverom
likvidirao jedan bunker koji se najdue drao i zarobio 17 Ita-
lijana sa jednim p. mitraljezom . . .
itavu ovu b i t k u vodio je samo na II bataljon. IV bata-
ljon je drao poloaje p r e m a Bfijelom] Polju, a I bataljon je
kasno doao sa sektora Lepenac (oko 18 asova), dok je VI ba-
taljon bio takoe udaljen tako da njegova intervencija nije do-
lazila u obzir. II bataljon se, cjelokupan od borca do koman-
danta, i ovoga puta kao i do sada pokazao jednim od najboljih
naih bataljona, sposobnim da samostalno rjeava teke za-
datke. Borci i komandno osoblje ovog bataljona zasluuju svaku
pohvalu.
2. Neprijateljska kolona se sainjavala od 18 kamiona (vrlo
velikih). P r a t n j u kamiona sainjavalo je 300 vojnika Itali-
jana, pjeadija sa jednim njemakim oficirom i nekoliko N j e -
maca (nismo ustanovili koliko ih je bilo nali smo 6 ubije-
nih). Sadrina transporta bila je: pota, so, municija (za p. mi-
traljeze i puke, oko 100.000 metaka), vojniki ranci (to je bila
sprema jedinica koje su ranije prole ovuda) i dr. Taj je tran-
sport iao od Priboja za Berane.
Neprijatelj je imao oko 150 ubijenih i oko 70 zarobljenih . . .
Zaplijenjeno je: 18 kamiona (kasnije zapaljeni), 10 p. mitra-
ljeza, 1 1. baca, oko 100 tekih mina za t. baca, do 150.000
metaka, izvjesne koliine sanitetskog materijala i mnogo voj-
nike spreme (svaki ranac raspolae veom i l j e t n j i m odijelom,
atorskim krilom i ebetom).
Municiju smo sa ceste izvukli jo u toku noi, dokle se
ostali materijal neprekidno evakuie, no toga je toliko da ne
3
Danilo Leki
143
v j e r u j e m da emo ga u toku dana izvui u sela, ma da smo u p o -
slili sve k o n j e iz nae brigade, kao i iz okolnih sela.
S obzirom da smo III Sandakoj brigadi dali 74 bombe,
a III Krajikoj 12, s obzirom da smo u toku jueranje i da-
n a n j e borbe istroili mnogo bacake municije, molimo vas da
nam zaplijenjenu municiju za t. baca ne dodjeljujete drugom.
Isto je i sa p. mitraljezima. Molimo vas da uzmete u obzir da
nai VI i II bataljon ne raspolau uopte sa municijom klb. 7,9
mm i da to nadoknaujem italijanskim p. mitraljezima, dok
zbrojovke" drimo u komorama.
3. U toku jueranjih borbi na naoj strani su uestvovali i
milicioneri iz s. K a n j e (56) i iz s. Dobrakovo (10), dok su ostali
bili upotrijebljeni za evakuaciju materijala (oko 20) i za prenos
ranjenika (oko 20). Onim milicionerima koji su se zatekli u
s. Dobrakovu, kada se tamo neprijatelj razvijao za borbu, I tali-
jani su oduzeli puke ili su im samo uzeli zatvarae. Inae to
je milicija postavljena od italijanskih vlasti i snabdijevana
orujem i hranom od istih. U toku borbe milicioneri su se
drali vrlo dobro, mada, kako sela, tako dijelom i oni s t r a h u j u
od odmazde neprijatelja. U toku borbe r a n j e n o je tri milicio-
nera, od kojih jedan tee. Ranjenike smo previli i jednog e v a -
kuisali, druga dvojica su, po vlastitoj elji, ostala u svom selu.
Neto milicionera je izjavilo elju da stupi u nae redove, no
to su jo uvijek samo pojedinani primjeri. Preduzeli smo p o -
trebne mjere, na politikom polju, da ih to vre veemo
za nas.
4. U toku borbe na desnoj obali Lima pojavljivale su se
grupe etnika koje su itavo vrijeme ostale pasivne po-
smatrai.
5. Danas, u 7 asova u j u t r u , naile su d v i j e neprijateljske
kolone od B. Polja, jedna oko 200 etnika i druga oko 1.000
Italijana. 4 Prilazili su poloajima naeg IV bataljona pod jakom
artiljeriskom i baeakom vatrom. Meutim po prvom kon-
taktu sa naim jedinicama su poeli da otstupaju, to se p r e -
tvorilo u bjekstvo kada su primijetili jednu nau etu koja je
izvodila boni manevar. Pobjegli su za B. Polje. Mi smo ih
gonili izvjesno vrijeme, ali bez efikasnosti, poto je neprija-
telj bio bri. Da li su imali gubitaka ne znam (a i ne v j e -
rujem, poto su otperjali suvie brzo).
6. Upravo kada sam stigao u Ujnie otvorila se borba na
sektoru prema Brodarevu. Borba je bila dosta jaka, ali je ve
4
Vidi dok. br. 185.
144
odavna prestala (otpoela je oko 13 asova). Nemam jo izvje-
taja, ali v j e r u j e m da je neprijatelj odbijen.
7. Sadanji raspored naih jedinica ]e sljedei: I i VI ba-
taljon na sektoru BareDobrinje, II i IV bataljon na sektoru
Orahovica, III bataljon na sektoru PapeGornja Sela.
8. Moral kod neprijatelja je vrlo slab, a sudei po u t v r -
enjima oko B. Polja smatram da B. Polje ne bi bilo teko
likvidirati. Bjelopoljski garnizon sainjavaju regruti koji su
prije dva mjeseca doli iz Italije. To je nikakva vojska. Ukoliko
bi se principijelno saglasili s tim elio bih vam dati konkretne
predloge.
9. Primili s m o vae n a r e e n j e o d 11 o v . m. u 11.20 a s o v a . 5
Preduzeli smo potrebne mjere da postupimo po nareenju.
Komandant
D 6 Leki
P. S. Po izjavi jednog zarobljenog italijanskog ofera (koji

je bio u Andrijevici p r i j e etiri dana) doli su u A n d r i j e vicu
Njemci (oko 140) i razoruali vasojevike etnike.
5
Vidi dok. br. 53.
' Danilo
BR. 58
VIZIJE OD 13 MAJA 1943 GOD. O JAINI NEPRIJATELJA
U POJEDINIM GARNIZONIMA SANDAKA 1
TAB
I PROLETERSKE U D A R N E DIVIZIJE
O B A V E S T A J N I CENTAR
Ob. br. 51
Poloaj
OBAVESTAJNI BILTEN BR. 4

I. NEMAKI GARNIZONI
1. Priboj: Neto malo Nemaca, koji odravaju red u

gradu, i oko 30 Italijana.
2. Prijepolje: Jedan bataljon Nemaca nepoznate jaine
i 50 Italijana. Nemci se ne meaju u civilnu vlast. Logoruju iz-
v a n grada 3 km u pravcu Man. Mileeva. Tu vre vebe i ga-
a n j a . Razbili su bombama amac koji su Italijani dali musli-
manima radi prebacivanja preko reke za zatitu d r u m a za
Pljevlja. Mnogi od ovih Nemaca govore srpski.
3. Brodarevo: Oko 200 Nemaca.
U ova tri garnizona n e m a j u tenkova. I m a j u nekoliko brd-
skih topova.
Od zarobljenih Italijana saznali smo da je u Andrijevicu
dolo iz Pei oko 150 Nemaca 2 i da su razoruali sve etnike.
Izgleda da Nemci posedaju dolinu r. Lima zato to n e m a j u
p o v e r e n j a u Italijane.
10 m a j a dolo je u Bijelo Polje iz Prijepolja 4 motorcikla
i 1 kamion sa Nemcima. Ovi Nemci su razoruali i uhapsili 80
etnika.
Odnos Nemaca prema Italijanima, etnicima
i milicionerima:
U Prijepolju izmeu Nemaca i Italijana vlada mrnja. Do-
lazilo je do svaa u kafani. Italijani govore da e se Nemci
povui sa teritorije koja je do sada pripadala Italijanima.
1
Kopija originala, pisana na maini, latinicom, bez potpisa, nalazi
se u arhivi Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 5/6, k. 706.
3
Vidi dok. br. 171.
146
Nemci razoruavaju etnike a one koji imaju dozvole za
noenje oruja od Italijana trae da dou da im i oni te do-
zvole potvrde.
Muslimani-milicioneri oseaju da im Nemci nisu prijatelji,
kako su to r a n i j e mislili, pa ih zato mnogo i ne simpatiu.
II. ITA.LIJANSKI GARNIZONI
Bijelo Polje: Jedan puk peadije iz divizije Venecija" iz

Berana, 150 muslimana-milicionera i neto karabinijera. I m a j u
2 mala tenka.
Kolain: Jedan bataljon Italijana, 500 Buriievih etnika
i 2 bataljona srbijanskih etnika. Italijani imaju 3 brdska topa.
Ribare vina most na Limu : Do 12 m a j a bilo je oko
200 Italijana i neto karabinijera.
Pokreti italijanske vojske:

8 m a j a prolo je kroz Bijelo Polje za Berane 13 kamiona
Italijana i 27 brdskih topova.
10 m a j a na d r u m u PrijepoljeBijelo Polje kod K a n j a jedi-
nice I Proletbrigade ubile su oko 150 Italijana a zarobile
oko 50. Meu poginulim bilo je i nekoliko Nemaca. Posle
ovoga oko 2000 Italijana krenulo je iz Prijepolja, ali su v r a -
eni nazad. 3
12 m a j a dolo je iz Berana u s. Zaton 6 kamiona italijan-
skih vojnika radi pojaanja mosta na Limu. Saznaje se da e
doi jo pojaanja za Ribarevinu i Bijelo Polje s namerom da
se poveu sa Prijepoljem.
13 m a j a dolo je iz Berana 45 kamiona sa vojnicima, i-
votnim namirnicama i r a t n i m materijalom. Broj vojnika n e -
poznat.
III. ETNIKE JEDINICE
1. Major Keserovi 4 doveo je iz Srbije oko 2000 etnika.

Od 8 m a j a stizali su u s. Zaton. Govori se da su to nedievci
k o j i nisu hteli ii na Istoni front pa su odbegli ovamo. Borie
se protiv nas. Dobro su naoruani. Moral vrlo slab. Vojnici su
nezadovoljni i neveseli.
Opirnije vidi u dok. br. 57 i tom III, knj. 5, dok. br. 169.
Dragutin Keserovi, major biv. jugoslovenske vojske, komandant
Rasinsko.g etnikog korpusa. Kao odmetnik i ratni zloinac osuen od
narodnog suda na smrt strijeljanjem 1945 godine.
147)
Major Keserovi je pripadao Peancu, 5 zatim deneralu N o -
vakoviu 6 i najzad Drai. U borbama oko Kraljeva n i j e izvr-
avao zadatke sabotirao je.
Major Keserovi se n i j e borio protiv partizana u Srbiji do
decembra 1941 godine. Kasnije ne znamo.
2. Kapetan Branko Cveti sa oko 150 etnika nalazio se
p r e nekoliko dana u s. Zaton.
3. Pavle urii sa oko 500 etnika nalazi se u Kolainu.
U Kolainu se nalaze i 2 bataljona srbijanskih etnika, vero-
vatno iz grupe m a j o r a Keserovia.
4. Major ore Lai 7 z a m e n j u j e privremeno Baju S t a -
niia, 8 koji je bolestan. Pokuao je da izvri mobilizaciju u
Crnoj Gori, ali nije svuda uspeo. Skupa sa bosanskim etnikim
jedinicama ima oko 4000 etnika. Verovatno je da svi n e m a j u
oruja.
11 m a j a trebali su etnici izbiti na liniju: MateevoLijeva
RijekaBjelasica pl. Imaju n a m e r u da izvre napad na nas na
sektoru: KolainBjelasica pl.
Po jednom neproverenom izvetaju Draa Mihailovi se n a -
lazi u Kolainu.
Neki etniki oficiri su otili da trae pomo od Italijana.
Pomoi se n a d a j u od Skadra ili Cetinja.
12 m a j a urii je pozvao sve komandante i politike li-
nosti u Kolain na savetovanje.
Milija Nedovi, uitelj, odveo je jednu grupu etnika
Vasojevia u umu s namerom da se preda nama.
1
IV. MILICIJA MUSLIMANI
Muslimani-milicioneri dobro su raspoloeni prema nama i

nee da se bore protiv nas. Uestvovali su sa naim jedinicama
u borbi protiv Italijana. U borbi su se dobro drali.
Nemce mnogo ne simpatiu.
9 m a j a proao je jedan luksuzni automobil iz Prijepolja za
Bijelo Polje. U automobilu su sedela 4 Nemca. Uz put su n e g d e
razgovarali sa muslimanima i vrlo su se lepo o n a m a izraavali.
Moda su na ovaj nain hteli samo da ispitaju raspoloenje m u -
5
Kota Peanac, poznati kvislingovac u Srbiji
6
Ljuba Novakovi, general bive jugoslovenske vojske. Poginuo
1943 7godine.
Dore Lai, poginuo 1944 godine prilikom bombardovanja Pod-
gorice (Titograda) od strane saveznikih aviona.
8
Bajo Stanii, pukovnik biv. jugoslovenske vojske, komandant
etnika u Crnoj Gori. Ubijen 1943 god. prilikom napada Pete crnogorske
brigade na Manastir Otrog.
148)
slimana p r e m a n a m a . Ovi Nemci su pucali na neke etnike i
1 ubili.
Izgleda da su etnici vrbovali ove m u s l i m a n e za b o r b u
protiv nas. Ovo je potvrdio zarobljeni k a p e t a n Niki. 9 U n a r e -
e n j u taba Bjelopoljske brigade N e d a k u s k o m b a t a l j o n u pored
ostalog stoji:
. . . Za obezbeenje od m u s l i m a n a sluie v a m p r e t s t r a -
arski delovi a p r e u z e t e su sve m e r e da muslimani mobiliu
svoje snage na naoj s t r a n i i s t u p e u borbu sa n a m a p r o t i v ko-
munista, i izau na K a m e n u Goru.
U tom smislu n a s t o j t e i sami da m u s l i m a n i iz K o m a r a n a
izbiju na K a m e n u Goru i obezbede n a e desno krilo. P r i s v e m u
ovome m o t r i t e na svako n j i h o v o k r e t a n j e i n a m e r e i o s v e m u
obavetavajte."
Ob. centar
BR. 59
13 MAJA 1943 GOD. POTCINJENIM JEDINICAMA O ZAPO-
SJEDANJU POLOAJA NA KOMUNIKACIJI BIJELO PO-
LJE, BRODAREVO 1
STAB
I PROLETBRIGADE
Br. 462
13 m a j 1943
TABOVIMA B A T A L J O N A I K O M A N D A M A J E D I N I C A
1- U vezi daljih naih n a m e r a p r e m a Bijelom P o l j u a u

cilju s p r e a v a n j a dolaska novih t r u p a u Bijelo Polje sa pravca
Brodarevo raspored naih jedinica bie sledei:
" Bajo Niki. Vidi dok. br. 34 i 51.
1
149
a) III bataljon smestie se na prostoriju sela MilovoBare
drei poloaje GradinaBarski Rog Milov K r (kota 1123)
P e t r o v i (kota 882), kontroliui p r a v a c od Gostuna.
b) IV b a t a l j o n smestie se u selo D o b r i n j e sa poloajima
na Borik ovcu (kota 1210), kontroliui p r a v a c P r i j e s n a e
Otra StijenaMiletin Do i d a l j e ka Brodarevu.
c) VI b a t a l j o n smestie se u selo Kievo sa zadatkom k o n -
trolisanja p r a v c a BrezaMeki Do-Rogujevac, oslanjajui se
desno na IV b a t a l j o n na Borikovcu.
d) II bataljon ostae na prostoriji s. Orahovica sa zadatkom
k o n t r o l e pravca od Bijelog Polja.
e) I b a t a l j o n smestie se na prostoriju G o r n j a Sela i k o n -
trolisae pravac niz r e k u Lipnicu ka Bijelom P o l j u .
f) Protivkolska eta smestie se na prostoriju s. O r a h o v i c e
kod II bataljona.
g) Brigadni sanitet ostae i d a l j e kod kole u s. Ujnie.
h) I n t e n d a n t u r a e i d a l j e ostati u s. Ujnie.
i) t a b brigade ostaje na d o s a d a n j e m mestu.
k) Brdska b a t e r i j a e i d a l j e ostati u G o r n j e m Selu.
2. O v a j raspored izvriti o d m a h .
3. tabovi bataljona uputie svoje komore u s. Ujnie da
p r i m e m i t r a l j e s k u i bacaku m u n i c i j u kao i r u n e bombe.
4. tabovi bataljona e n a j h i t n i j e dostaviti tabu b r i -
gade po dva nova atorska krila a Protivkolska eta e dostaviti
pet komada. Ova atorska krila su potrebna za V. .2
5. III, IV i VI bataljon e uputiti po dve nove p r o b r a n e
italijanske pelerine.
6. t a b II bataljona n e k a u p u t i odmah u tab brigade
d r u g a artiljerca (mislimo da je to vodnik) iz P r a t e e ete, j e r e
biti u p u e n u Brdski divizion nae divizije.
SMET FAIZMU SLOBODA NARODU!
Za tab brigade:
Politkom Komandant
2
Vrhovni tab
150
BR. 60
OBAVJETENJE TABA PRVOG BOSANSKOG NOU KOR-
PUSA OD 14 MAJA 1943 GOD. O FORMIRANJU DRUGOG
BOSANSKOG KORPUSA 1
STAB
I BOSANSKOG N. O. U. KORPUSA
Br. 39
14 m a j a 1943 god.
Poloaj
TABOVIMA II BOS. NARODNO-OSLOBODILAKOG

UDARNOG KORPUSA
IV, V, X I XII NOU DIVIZIJE,
I, II, IV, V, VI, VIII, IX, X I XII HR. NOU
BRIGADE,
Ribnikog, Kozarskog, Grmekog, Banjalukog,.
Kupreko-janjskog, Glamoko-livanjskog i T r a v -
nikog partizanskog odreda
P r e m a ukazanoj potrebi Vrhovni tab NOV i P O J donio je

odluku da se formira
II Bosanski narodno-oslobodilaki udarni korpus u iji sa-
stav ulaze sljedee jedinice:
IV NOU divizija, koju sainjavaju: VI, VIII i X K r a j i k a
NOU brigada, Ribniki i Grmeki partizanski
odred,
X NOU divizija, koju sainjavaju: IX Krajika NOU
brigada, Rupreko-janjski, Glamoko-livanjski i
Travniki partizanski odred,
XII NOU divizija, koju sainjavaju V i XII K r a j . NOU
brigada, Banjaluki i Kozarski partizanski odred.
Odlukom Vrhovnog taba NOV i P O J postavlja se za:
KOMANDANTA II Bos. NOU korpusa druga SLAVKA
RODICA, dosadanjeg k-dta V NOU divizije,
POLITKOMESARA II Bos. NOU korpusa druga V E L J U
STOJNICA,
1
Original, pisan mastilom, i r i l i c o m , nalazi se u arhivi Vojno-
istoriskog instituta pod. reg. br. 19/16, k. 711 a.
151
KOMANDANTA IV NOU DIVIZIJE druga BRANKA
POLJANCA, dosadanjeg naelnika taba I Bos.
NOU korpusa,
ZAMJENIKA k-dta IV NOU DIVIZIJE druga PETRA
VOJINOVIA, dosadanjeg k-dta VI Kr. NOU
brigade,
POLITKOMESARA IV NOU DIVIZIJE druga BOSKA
SILJEGOVICA,
KOMANDANTA X NOU DIVIZIJE druga MILORADA
MIJATOVIA, dosadanjeg k-dta VI Kr. NOU
brigade,
POLITKOMESARA X NOU DIVIZIJE druga NEMANJU
VLATKO VICA, dosadanjeg politkomesara IX Kr.
NOU brigade,
NAELNIKA TABA X NOU DIVIZIJE druga ME-
SUDA HOTICA, dosadanjeg zamj. k-dta IV NOU
brigade,
KOMANDANTA XII NOU DIVIZIJE druga J O S I P A
MAARA (OU), dosadanjeg k-dta IV NOU
divizije,
POLITKOMESARA XII NOU DIVIZIJE druga ARKA
ZGONJANINA, dosadanjeg politkomesara V Ko-
zarske NOU brigade,
REFERENTA saniteta II BOS. NOU KORPUSA druga
ALFREDA RZEHAKA, dosadanjeg ref. sanit. IV
NOU divizije,
POMONIKA REF. SANITETA II BOS. NOU K O R P U -
SA druga TVRTKA MATIJEVIA,
INTENDANTA II BOS. NOU KORPUSA druga DURU
BACKONJU, dosadanjeg intendanta IX Bos. NOU
korpusa,
EFA OTSJEKA za V. V. U POZADINI p r i tabu II Bos.
NOU korpusa druga STOLU KOVACEVIA, dosa-
danjeg efa otsjeka za v. v. u pozadini pri t. I
korpusa,
KOMANDANTA I KRAJ. NOU BRIGADE druga STE-
VANA RAUSA, dosadanjeg zamj. k-dta I K r a j .
NOU brigade,
ZAMJENIKA K-DTA II KRAJIKE NOU BRIGADE
druga DUANA EGlCA, dosadanjeg k-dta I bat.
II Kr. NOU brigade,
ZAMJENIKA KOMANDANTA IV KRAJ. NOU BRIGA-
DE druga MILANA ZORlCA, dosadanjeg k-dta III
bat. IV Kr. NOU brigade,
POLITKOMESARA V KOZARSKE NOU BRIGADE dru-
ga RADU BASlCA, dosadanjeg politkom. IV bat.
V Kozarske NOU brigade,
ZAMJENIKA KOMANDANTA V KOZARSKE NOU
BRIGADE druga RATKA VUJOVlCA (COCE),
KOMANDANTA VI KR. NOU BRIGADE druga UROSA
(ROCU) BOGUNOVI A, dosadanjeg zamj. k-dta
VI Kr. NOU brigade,
POLITKOMESARA IX KR. NOU BRIGADE druga
URU STRECA, dosadanjeg zamj. k-dta II Kr.
NOU brigade,
POLITKOMESARA X NOU BRIGADE druga NIKOLU
KOTLU.
DOSADANJI POLITKOMESAR IX Kr. NOU brigade
drug Gojko RODI 2 i politkomesar X Kr. NOU
brigade drug Ilija DOEN u p u u j u se na drugu
dunost.
Zajednikim naporima svih naih vojnih i politikih ruko-

-vodilaca u Krajini razvija se i raste naa vojska, organizovan
je i ovaj II Bosanski NOU korpus. Razvojem naih novih vojnih
formacija i porastom naih snaga stavljaju se pred nas nove i
vee zadae.
Ulaskom u sastav II korpusa mi stavljamo na srca svim
rukovodiocima naih jedinica:
Da i dalje ustraju u borbi smjelo i odluno protiv dumana
naeg naroda kao i do sada.
Da svojim radom i ponaanjem razviju ljubav boraca prema
sebi, i da pri svakoj akciji vode najveeg rauna o dragocje-
nim ivotima naih boraca.
Da uvrste autoritet naih tabova, razviju potovanje i
ljubav prema naem junakom Vrhovnom tabu i drugu Titu,
pod ijom komandom naa vojska vodi ve dvije godine uspje-
an i pobjedonosan boj.
Da svim silama nastoje izvriti u potpunosti sva nareenja
taba II korpusa u kojemu se nalaze nai prekaljeni borci za
cije su ime vezane tolike junake borbe i pobjede.
Uz drugarski pozdrav:
Politkomesar (M. P.) Komandant

Osman Kota
3
Gojko Rodi, umro 1950 godine.
153
BR. 51
SLAVIJE o BORBAMA PROTIV ETNIKA NA SEKTORU
VRATLO, GORNJE LIPOVO, STO, KONJEVLAZ 1

14 maja 1943 god.
VRHOVNOM TABU N.O.V. I P.O.J.
P r e m a optem planu pokreta naih jedinica VII Krajika

brigada 12 ov. m j . u borbama sa n e p r i j a t e l j e m na Vratlu i
Gornjem Lipovu, ista je vratila neprijatelja koji je drao po-
loaje na Vratlu i tom prilikom zarobila 17 etnika iz G o m j o -
lipovskog bataljona. Neprijatelj je ovom prilikom imao osjetan
broj m r t v i h i ranjenih i to oko 4050, m e u ovim ubijenim i
Sava Lazarevi-Batara, bivi potpukovnik. Naa IV Prole-
terska brigada nastupa svojim pravcem, savlaujui o,tpor et-
nikih snaga, i u svom n a d i r a n j u dospjela je do linije Sto
Konjevlaz, odakle je n e p r i j a t e l j p r o t j e r a n . Ova brigada napre-
d u j e dalje ka Crkvini i Lijenju, gdje je prema, marevskom
planu trebala izbiti sino, 13 ov. mj., do pred mrak. Saslua-
n j e m zarobljenih etnika ustanovljeno je sljedee: da se u K o -
lainu nalazi oko jedan bataljon italijanskih vojnika 2 u jaini
od oko 1000. U D o n j e m Lipovu nalazi se isto tako oko 1000 Va-
sojevia, 3 koji su rasporeeni po kuama i n a r o d p l j a k a j u do
gole koe. Ispred Vaojevia u Gornjem Lipovu nalazi se m j e -
tan&ki bataljon pod komadnom Milovana Mirkovia. P o r e d
Vaoj evia na ovom sektoru nalazi se od prilike svega jo oko
600 vojnika. Iz sasluanja zarobljenika vidi se da je u Kolain
stiglo nekoliko njemakih oficira, a jo se prepriava u narodu,
to n i j e jo provjereno, da e u Crnu Goru doi tri n j e m a k e
divizije i to: jedna divizija od Pei ka Kolainu, druga od P r i -
jepolja ka Pljevljima, a trea od Bilee ka Nikiu. Isto tako
ovi zarobljenici priaju da je d r a n j e Njemaca p r e m a e t n i -
cima neprijateljsko i da iste razoruavaju. 4
1
2
2
Iz divizije Venezia"
Odnosi se na etnike Drae Mihailovia iz Vasojevia.
4
Vidi dok. br. 58.
154
Pavle urii izdao je zvanino saoptenje da je partizan-
skim snagama cilj da se prebace u Albaniju i Grku radi do-
eka saveznike vojske. Isto tako da dolaskom Njemaca na te-
ritoriju Crne Gore nije cilj etnicima da vode borbu protiv
partizana, jer da e istu preduzeti Njemci, dok je etnicima
zadatak da spase stanovnitvo. Prilikom sasluanja zaroblje-
nih etnika, isti su izjavili da je prije 15 do 20 dana Draa Mi-
hailovi, sa svojom p r a t n j o m od oko 150 lanova, napustio Gor-
n j e Lipovo i otputovao pravcem KolainSjenicaJavor, oda-
kle su se etnici koji su konie vodili povratili kuama, ne zna-
jui dalje pravac pokreta Drae i njegove pratnje. U drutvu
sa Draom bio je izvjestan broj engleskih oficira u umadijskoj
nonji koji su izbjegavali da govore engleski, ve su se sluili
srpskim jezikom, koga dobro ne poznaju. Jedan od zarobljenih
etnika, Novica Ilini iz Gornjeg Lipova, koji zna da govori
engleski, razgovarao je sa jednim od tih Engleza koji je na-
vodno komunistiki raspoloen. Isto tako Ilini pria da je
jedan od ovih Engleza traio da se sastane sa Didom i Pekom.
Ovo se pria i meu ostalim etnicima i narodom .. .
Mi smo od zarobljenih etnika uzeli petoricu iz Gornjeg'
Lipova i rasporedili u jedinice, dok ostale starije ljude pustili
smo svojim kuama, a vodnika Mia Bulatovia, koji je prema
izvjetaju taba VII Krajike brigade davao najei otpor na-
im jedinicama, presudom ratnog suda, kaznili smru, strijelja-
n j e m javno. Za imenovanog Bulatovia dobili smo podatke da.
je isti uestvovao u svim borbama protiv partizana, uestvovao
u u b i j a n j u etvorice r a n j e n i h drugova koji su u m a r t u 1942 go-
dine evakuisani iz Kolaina za Gornje Lipovo.
SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU! /
(M. P.)
Za tab divizije
Komandant
Peko
155)
BR. 62
IZVJETAJ TABA TREE NOU DIVIZIJE OD 14 MAJA
O RAZBIJANJU NEPRIJATELJSKIH SNAGA KOD BRODA
I KALINOVIKA 1
III div. 14/V
U kojem dijelu Pive treba prebaciti teke r a n j e n i k e i bo-

lesnike? tab II Prol.Ceterske] brig.[ade] nalazi se kod svojih
bataljona kod Foe. II Prolet, i Majevika brigada razbile ne-
prijateljsku kolonu koja je napravila ispad prema Brodu i
protjerala do same Foe. 2 XVI brig. razbila nepr. kolonu na
Kalinovikom putu. Neprijatelj je imao oko 60 mrtvih.
BR. 63
IZVJETAJ POLITIKOG KOMESARA PETE DIVIZIJE OD
14 MAJA 1943 GOD. POLITIKOM KOMESARU PRVOG
BOSANSKOG NOU KORPUSA O MORALNO-POLITIKOM
STANJU U DIVIZIJI 1
STAB
V N.O. UDARNE DIVIZIJE
I BOS. KORPUSA
Br. 51
Dne 14. V/1943 god.
POLITIKOM KOMESARU I BOSANSKOG KORPUSA
Primio sam od Tebe dva pisma i to od 4. V. ov. god. 2 i

10. V. I ako sam kanio da Ti poaljem izvjetaj oi stanju, radu
i ivotu naih jedinica, ja do sada. nisam uspio iz vie razloga.
Prvo to su brigade od mog dolaska pa do danas bile razbacane
1
2
Vidi dok. br. 77.
1
2
Vidi dok. br. 22.
:156
na irokom prostora tako da je i veza esto puta bila oteavana
i isprekidana, i drugo to drugovi komesari brigada, i ako sam
im traio odmah po mom dolasku a i poslije vie puta da mi
podnesu izvjetaje o s t a n j u u jedinicama, to nijesu ni do da-
nas uradili. Ali i pored toga ja sam ipak upoznao se kako stoji
stanje u brigadama na sastanku Divizijskog komiteta, kojeg smo
odrali 18/IV i donijeli prema problemima izvjesne zakljuke
koji treba da se sprovedu po brigadama. U vezi sa tim proble-
mima i zadacima ja sam napisao jedno pismo komesarima bri-
gada i prepis istoga Ti aljem. 3
to se tie Druge brigade, iz gore navedenih razloga o
n j o j Ti ne mogu gotovo nita rei, dok kod 1 i 4 upoznat s a m u
njihovo stanje koje izgleda ovako:
P r v a brigada odlazei na ovaj teren 4 odvela je veliki dio
sa sobom omladine koja se pod teim uslovima pod kojim je
brigada boravila masovno razbolijevala, slabo izdravala puto-
vanja, slabija ishrana, slabo odjeveno, pravei s t i m jedan
ogroman teret borakom ljudstvu pri njegovim zadacima na
ovome terenu. Rezultat toga je bila masovna epidemija pje-
gavca koja je harala u brigadi, tako da je po nekada broj bole-
snika dostizao 500. tab brigade u toj situaciji, kada je trebalo
na j jedinstveni je raditi, nije radio to je proizlazilo iz raznog
neslaganje lanova taba i Politodjela. Bolest koja je harala
u brigadi zahvatila je i drugove iz taba, tako da je due vri-
jeme leao tab i Komanda na jednom ili dvama i s toga svega
se desilo da su drugovi mogli donositi razne zakljuke suprotne
nareenjima iz taba divizije i Korpusa, kao elja za povratkom
preko Vrbasa, prebacivanje ranjenika i t d . . . Znajui za takovo
stanje u toj brigadi mi smo se zaloili svom svojom snagom
piui drugovima sa te strane Vrbasa i dajui im uputstva kako
da se stanje popravi, a im smo preli na ovu stranu pristu-
pili smo odmah sreivanju stanja u brigadi koje se ve bilo
znatno popravilo. P r i j e naeg polaska tab brigade je otpustio
veliki broj omladine, a u bolnici smo nali 402 bolesnika, od
kojih vie od polovine su prebolili tifus i oporavljaju se. Zdravi
broj boraca iznosio je oko 800, gdje smo vidili da otpada svaka
t v r d n j a da brigada nije ono to je bila. Naprotiv, i ako sul
bolovali tifus preko 75/o, nabaeni na brdske k r a j e v e gdje
su ekonomske prilike bile slabe i slino, moral kod brigade
jeste na visini. I kako su preduzete sve m j e r e za ozdravljenje
brigade, ona ima sve uslove poto se bolest lokalizuje da za
3
Pomenutim pismom Redakcija ne raspolae.
1
Odnosi se na teren Centralne Bosne.
157"
krae vrijeme bude onakva kakva i treba biti. tabovi bata-
ljona 'su vrlo dobri. I naim obilaskom brigade utvrdili smo
da je brigada openito sad u s t a n j u kakvom je jedna od n a j -
boljih naih brigada, i prie koje su drugovi priali o n j o j
mislim da su bile neistinite. Sa lanovima taba ispitaemo
sve stvari i po tvom dolasku morae se uzimati neki postupak
prema nekim drugovima koji su krivi za mnoge stvari.
Sa drugom Mlaom 5 sam se sastao i sve smo pretresli
to treba da se poduzme za rad u jedinicama, brigu oko bo-
raca, to je on prenio odmah na komesare bataljona.
U 4 brigadi, i ako smo se mi s n j o m kretali, bilo je
osipanje u veem broju, tako da je od Drvara pa ovamo po-
bjeglo ili nestalo 120 boraca, od kojih vei broj omladinaca i
ljudi koji su mobilisani prije kratkog vremena a ima jedan
broj oko 30 i starih koji su iz okoline Glamoa i Sajkovia.
Znajui za zadatke koji stoje pred nama ja sam na 4 brigadu
raunao i ba stoga sa komesarom iste vie puta i razgovarao
i davao mu uputstva da se pojaa rad meu borcima kao i
briga oko njih. Rada je bilo i radilo se, ali ima i jo razloga
koji su na borce djelovali i stvorili kod n j i h elju za neolazak
iz svog k r a j a a to je: brigada je za jedno k r a t k o vrijeme iz-
drala teke puteve i borbe: Mrkonji GradKninska Krajina
Bos. Petrovac pa prema Glamou, drugo, za sve to vrijeme
ishrana je bila moe se rei slaba, i tree, to su u toj brigadi
kao i u ostalim komesari eta vrlo mladi i ne u m i j u da r a d e
onako kako bi trebalo, jer je njihov nivo vrlo nizak i slabo
otskae od ostalih starih boraca. Pojavom dezerterstva poduzelo
se je sve da se ono sprijei, drate su konferencije po etama,
batalj onima, i ja sam iao u brigadu i drao konferenciju sa
komesarima kako bataljona tako i eta. Sada je dezerterstvo
jenjalo i moral kod boraca je dobar, samo je brigada izgubila
mnogo sa tim dezerterima j e r su mnogi, gotovo svi, bjeali sa
orujem.
Sada kao glavno pitanje postavili smo pred drugove kome-
sare i tabove da to prije ozdrave drugovi koji boluju, jer
je oboljenje novih svedeno na m i n i m u m m j e r a m a koje su
preduzete. Sa ishranom jo ne stojimo dobro, ali emo i to ovih
dana rijeiti sa ovom akcijom u kojoj su brigade sada.
Iz priloenog pisma vidjee da je kulturno-prosvjetni
r a d u jedinicama bio gotovo zamro i dali smo teite da se on
oivi to prije. U vezi s tim mi smo organizovali k u l t u r n u
ekipu pri diviziji koja e biti brzo sposobna da krene na r a d
5
Mlado Marin
158
po brigadama u cilju oivljavanja istog kao i r a d na terenu.
Od poduzetog u t o m p r a v c u k r e n u l o se neta i u brigadama,
tako da su prvog ovog m j e s e c a u p r v o j brigadi dva bataljona
izdali svoje depne novine.
Naim dolaskom dobili smo izvjetaj a i sastali smo se
sa k - t o m i komesarom odreda koji su n a m izloili s t a n j e kod
njih. Odred je relativno m a l e n ali r a d je u n j e m u dobar i
i m a e uslove n a i m dolaskom da se r a z v i j e i ve se je poveao
sa oko 40 boraca. I n j i h je bila zahvatila bolest, ali se je i
kod n j i h s t a n j e popravilo jer su p r e d u z e t e m j e r e , t a k o da
n j i h o v a bolnica b r o j i oko 30 bolesnika. P r n j a v o r g k i b a t a l j o n
nalazi se kod P r n j a v o r a i on e v j e r o v a t n o porasti j e r je t a k a v
zadatak i u p u t s t v a dobio. T a j zadatak su dobile i jedinice nae
divizije i ima izgleda da e biti u s p j e h a za p o v e a n j e odreda,
a dok za b r i g a d u m a n j i je izgled.
P r e m a u p u t s t v i m a iz Tvojih pisama ja u p o s t u p i t i . . .
Radio vijesti ne izdajemo redovno, ali sad smo dobili mogunost
pa emo ipak moi bar svaki drugi dan da iste izdajemo za-
jedno sa d r u g o m Mirkom. 6
Uslijed nedostatka nae t a m p e mi smo rijeili prelaskom
na ovaj teren da izdamo divizijski list, to smo i uspjeli, kojeg
Ti aljemo 3 p r i m j e r k a . List ima svojih nedostataka koji proi-
zlaze n a j v i e iz neukosti u p i s a n j u i zato Te molim da n a m sa
svoje s t r a n e ukae na n j e g o v e nedostatke k a k o bi d r u g i broj
izaao bolji, pravilniji. Ostale listove k o j e Ti a l j e m m o l i m Te
da poalje 3 k o m a d a 10 diviziji, 3 k o m a d a 4 diviziji i 3 k o m a d a
d r u g u Starom. 7 a l j e m 2 komada d r u g u Vasi Trikiu, pa ako
idu k u r i r i t a m o mogli bi to da odnesu jer u n u t r a i m a m pismo
k o j e a l j e m svojim.
Uz d r u g a r s k i pozdrav
Politiki k o m e s a r
Matari 8
s
7
Sefket Maglajlie
uro Pucar
8
Ilija
159
BR. 60
IZVJETAJ TABA DRUGE GRUPE VOJVOANSKIH P A R -
TIZANSKIH UDARNIH BATALJONA OD 14 MAJA 1943
GOD. TABU TREE OPERATIVNE ZONE NOP ODREDA
HRVATSKE O POLITIKOM I KULTURNO-PROSVJETNOM
RADU U JEDINICAMA 1
STAB
II GRUPE VOJV. PART.
UDARNIH BATALJONA
Br I ....
14 m a j 1943 g.
Poloaj
Izvetaj o politikom
stanju i radu
TABU III OPERATIVNE ZONE

N.O.P. odreda Hrvatske
20 aprila 943 g. razdvojili smo se od I grupe vojv. p a r t .

udarnih bataljona i formirali II grupu vojv. part. udarnih b a -
taljona. Tom prilikom je formiran jedan nov bataljon, k a o
i reorganizovani stari bataljoni i ete. Prilikom f o r m i r a n j a
kao i reorganizacije postavljen je prilian broj novih poli-
tikih rukovodilaca. Obzirom na njihovo slabo iskustvo, kao i
na teorijsku izgradnju, politiki r a d nije na zavidnoj visini,
ali je ipak zadovoljavajui obzirom na politiko stanje po
batalj onima. U ostala stara dva bataljona p i t a n j e organizo-
vanja politikog rada skoro je u potpunosti reeno, dok u
III novoformiranom batalj onu ima jo da se radi oko organi-
zovanja politikog rada.
U I i II batalj onu pored politikog rada postoji i kulturno-
prosvetni rad. Ova 2 bataljona su sposobni da samostalno ive
i rade. Odrano je prilino zborova i konferencija u narodu.
Prilikom svakog zbora odravaju se skoro uvek i priredbe.
Na priredbama se izvode razni skeevi, recitacije i pesme,
kao i razni humori (vrabac, lagarija, pokvareni radio i dr.)
to se tie morala kod boraca na zadovoljavajuoj je v i -
1
160
Sini. Kod boraca se primeuje prilina politika svest, obzirom
na njihovo dranje i ponaanje prema stanovnitvu. Naroito
se primeuje kod omladine sklonost za podvrgavanje discip-
lini, kao i velika borbenost i portvovanje, u emu se u p r a v o
i ogleda visoko r a z u m e v a n j e i politika svest.
(M. P.)
Za Politkoma Komandant
Drago Diki Rad. Jovi 2
Raoslav Jovi-Miko
BR. 60
IZVJETAJ ZAMJENIKA POLITIKOG KOMESARA DRUGE
R U P E VOJVOANSKIH PARTIZANSKIH UDARNIH BA-
TALJONA OD 14 MAJA 1943 GOD. TABU TREE OPERA-
TIVNE ZONE NOP ODREDA HRVATSKE O STANJU U JE-
DINICAMA 1
STAB II GRUPE
"VOJVOANSKIH PARTIZANSKIH
UDARNIH BATALJONA
Br
14 m a j 943 g.
Partijski izvetaj

N.O.P. odreda Hrvatske
Od dana kada smo se odvojili od I grupe vojvoanskih p a r -

tizanskih udarnih bataljona (20 aprila o. g.) do danas stanje
u grupi i rad se razvijao ovako: dan pre odvajanja od I grupe
f o r m i r a n je nov bataljon, tadanji 6-ti po redu. Po odvajanju,
isti bataljon je postao 3-i bataljon II grupe. Sa ovim bataljo-
nom pripali su naoj grupi jo 2 stara bataljona, tako da je
grupa formirana od 2 stara i 1 novog bataljona, u k u p n o dakle
3 bataljona, od kojih [je] docnije formirana i eta prateih
oruja. P r i svakom f o r m i r a n j u ili reorganizaciji bataljona i
eta, starali smo se da u svakoj jedinici bude odreen potreban
broj partijaca. Na t a j nain imamo u svakoj eti partijsku
eliju, a u svakom batalj onu batalj onski partijski biro.
Usled toga to je vei broj starih partijaca porazmetan za
rukovodioce za partijski, politiki i vojni r a d u batalj onima
i grupama, a tako isto p r i m l j e n jedan vei broj novih parti-
jaca, teorijska izgradnja n i j e ba na zavidnoj visini. Novo-
p r i m l j e n i partijci, m a h o m omladinci, po svpm kvalitetu su
dobri sa n j i m a se radi, te prema tome ima izgleda da e
se za kratko v r e m e i teorijski izdii. Partijskog materijala za r a d
imamo prilino, materijal se radi i obrauje. to se tie sa-
stanaka, kako radnih tako i ueih, odravaju se prema mogu-
nostima redovno. S kandidatima' se takoe radi. Odravaju
1
162
se radni i uei sastanci. Radni sa svakim posebno, a uei
zajedno sa partijskom elijom. Kandidovanje u pojedinim
elijama je skueno. Na ovo je skrenuta panja i to se otklanja.
Sa SKOJEM je prilino dobro. Svi ispod 25 godina su skojevci,
t a k o da je SKOJ prilino masovan. to se tie kvalitativnog
stanja SKOJA on je zadovoljavajui. Pogotovo je borbenost
kod skojevaca na odgovarajuoj visini.
Brojno stanje u I I G . V . P . U . B . partijaca . . . . 108
kandidata . . . 51
skojevaca . . . 147
Zamenik politkomesara
Drago Diki
- .... ... . <M. P.)
163)
BR. 60
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA PRVOG BATA-
LJONA TABU TREE KRAJIKE NOU BRIGADE O AKCI-
JAMA IZVEDENIM U VREMENU OD 1 DO 14 MAJA 1943
GODINE 1
TAB
I BATALJONA
III BRIGADE
14.V-1943 g.
IZVJETAJ
O vojnim akcijama I bataljona III brigade

od 1-V do 14-V-1943 god.
1-V- Jedinice istoga bataljona izvrile su akciju zauzi-
m a n j a dominirajuih kota, koje su drali etnici, radi osigu-
r a n j a naih topova koji su tukli Pljevlja. Nai topovi bacali
su 18 granata u centar grada od kojih dvije nisu eksplodirale.
2-V- Ostali smo na istim poloajima bez p r o m j e n a .
3-V- Ostalo se na istim poloajima, te su odrani vojni
i politiki asovi.
4-V- Ostalo se na istim poloajima, te su odrani asovi
sa vojnicima, desetarima i vodnicima. Na asovima se govo-
rilo o straarskoj slubi, potroku municije, vojnoj disciplini,
odravanju veze za vrijeme akcije na neprijatelja itd.
5-V- Na bataljon po n a r e e n j u taba brigade rokirao
se u lijevo, kontroliui poloaj IV bataljona. Istoga dana
etnici su krenuli p r e m a naim poloajima, m e u t i m na b a -
ca je stupio' u akciju i bacio 7 bombi, te ih time povratio na
njihove polazne poloaje. Na naoj strani gubitaka nije bilo,
dok su neprijateljski gubici nepoznati.
6-V- Ostalo se na istim poloajima, te nije bilo nekih
promjena.
7-V- Ostalo se na istim poloajima te su odravani vojni
i politiki asovi. Istoga dana nestalo je jednoga druga iz
Radnog voda, koji je sprovodio ito u mlin. Drugih p r o m j e n a
n i j e bilo.
1
164
8-V- Jedinice toga bataljona izvrile su pokret preko sela
Krueva, Podpea i stigle u selo Zajedni Do, gdje smo i noili.
Oko logora se postavilo obezbjeenje.
9-V- Bataljon je k r e n u o iz sela Zajedni Do i stigao u
selo Obod, gdje smo prenoili, osiguravajui se u mjestu.
10-V- Krenuli smo iz sela Obodnik, te se prebacili preko
r i j e k e Ljubovije i stigli u selo Jabuna. Odatle smo krenuli sa
jedinicama u izvianje neprijatelja koji se nalazio oko Bijelog
Polja kao i u samom gradu. Poslane su patrole u selo Cerovo
da se prikupe to taniji podaci o neprijatelju. Na vee smo
jedinice povukli na prenoenje u selo Jabuna, dok su na
poloajima ostavljene jae pretstrae.
11-V- Istoga dana ostali smo na istim poloajima, imali
smo vezu u desno sa III bataljonom nae brigade, a u lijevo sa
III bataljonom I Proleterske brigade. Istoga dana dobili smo
n a r e e n j e da sa jednom naom etom u vezi sa naim III ba-
taljonom napadnemo most u Ribarevini, a dvije ete dali smo
za osiguranje na cestu za nae jedinice koje su vrile akciju
na most i koje su prekinule telefonsku vezu most B i j e l o
Polje. Akcija koja je vrena na most nije uspjela. Nai su
gubici: 1 drug poginuo i jedna drugarica je lake ranjena.
Neprijateljski gubici nepoznati.
12-V- Dobili smo n a r e e n j e da kontroliemo poloaj III
bataljona I Proleterske brigade. Drugih promjena n i j e bilo.
13-V- Ostali smo na istim poloajima odrani su vojni i
politiki asovi, te su slane patrole u dublje prema Bijelom
Polju.
14-V- Ostali smo na istim poloajima. Komandir III ete
sputa se sa jaom patrolom u blizinu grada, primijetio* je jed-
nu grupu etnika i otvorio vatru na njih i ubio dvojicu etnika.
Drugih promjena n i j e bilo.
S. F. s. N.

Jos.2 Gizdi M s Atlagi
3 Josip
Milan
165
BR. 67
PREGLED BROJNOG STANJA LJUDSTVA I NAORUANJA
DRUGOG BATALJONA TREE KRAJIKE NOU BRIGADE
NA DAN 14 MAJA 1943 GODINE 1
SPISAK LJUDSTVA, KONJA I NAORUANJA
Ljudstvo Konji
Jedinica Na licu U rashodu Ukupno

o
a.
tovarn
jahai
bojni
m. . m. . m. . X33
tab bat., kuriri,

11 1 U 1 3 3
sanitet
I eta 48 4 5 53 4
_
li eta 46 3 7 2 53 5
III eta 45 4 3 1 48 5
Pratei vod 26 1 26 1 8 8
Radni v o d 34 9 34 9 28 1 29
Ukupno 210 22 15 3 225 25 28 8 4

40
1
Politkom: na poloaju
Poloaj, 14 maja
Napomena: Kod naeg bat. nalazi se i topovsko

pjeadiskim topom Pito"
1
Original, neregistrovan, nalaza se u arhivi Vojnoistoriskog in-
stituta.
166
II BAT. III K R A J . BRIG. I P. U. DIV.
8 500 I 60 6 100 - - 1 20 9
37 2877 9 70 6 1800 64
33 2459 - 10 80 5 1500 64
37 2900 8 70 5 1500 50
17 850 1 840 2 1200 1 55 1 26 17
32 1100 1 30 2 16 2350 1400 90 - 6
164 10686 2 90 35 336 16 4800 1 3190 2 2600 1 55 1 116 1 20 210
K o m a n d a n t : n a poloaju
1943 godine
o d e l j e n j e sa 7 drugova, 2 bojna k o n j a i j e d n i m
sa 72 k o m a d a municije.
Za t a b II bataljona
sekretar
Milorad
16 7
BR. 68
GODINE 1
TAB
u 8 as.
TABU III KRAJIKE BRIGADE I. PROL. DIVIZIJE
Dostavljamo vam petnaestodnevni izvjetaj o vojnim ak-

cijama i vojnikom r a d u u ovom batalj onu od 1 do 14 m a j a
1943 godine.
Vojne akcije
Od 1 do 7 m a j a bataljon je drao poloaj na liniji D.
Brvenicas. Kres. Boljanii pa u lijevo do Kova Pla-
nine, isturajui jaa pukomitraljeska izviaka odjeljenja u
pravcu neprijatelja (Pljevlja) radi kontakta sa istim i drei
vrstu vezu desno sa snagama nae brigade i lijevo sa snagama
I Proleterske brigade i VI Bosanske. 2
5-V-43 u 23,15 as. pobjegao je iz naega bataljona (dezer-
tirao) borac Ljiljak Svetko, odnio sa sobom mitraljez arac"
sa 400 metaka i 2 doboa. Poto je izbjegao na vee otstojanje,
ispucao je preko logora nae I ete u kojoj se tih dana nalazio.
6 m a j a ove g. jedan vod nae tree ete krenuo je u
borbenom rasporedu preko brda Visa za s. Zaostro u cilju
dobivanja h r a n e za bataljon. Vod je iao pod vostvom polit-
k o m a ete i bataljonske komisije. U putovanju naiao je na
m a n j e grupice etnika koje su pripucavale i iste rastjerao.
Ljudstvo se vratilo sve zdravo.
Za proteklih 7 dana neprijatelj nije pokuavao ispad prema
naim poloajima. Odravani su potrebni voj.-pol. asovi, poli-
tike konferencije sa narodom i proslavljen 1 maj. Izvrena
je i rekvizicija i konfiskacija etnike i m o v i n e , n a sektoru
s. Glisnice.
1
2
168
7 m a j a u 6 asova bataljon je krenuo sa gore pomenute
prostorije pravcem: s. D. Brvenicas. Hoevina i smjestio se
na prostoriju s. KruevoDragai i ispred istih zauzeo polo-
a j prema neprijatelju, drei vrstu vezu desno sa naim II-gim
a lijevo sa I-vim bataljonom.
8 m a j a bataljon je krenuo sa prostorije s. Kruevo (Dra-
gai) oko 8 as. pravcem: s. Kosanices. K u t u a i smjestio
se za prenoite na prostoriji s. Trebljevine, dajui potrebno
obezbjeenje.
9 m a j a u 4 asa bataljon je krenuo pravcem: s. Krupice
s. Barices. Meki Do i smjestio se za prenoite na prostoriji
s. ari, osiguravajui se sa pravca neprijatelja.
10 m a j a bataljon se u borbenom rasporedu prebacio sa pro-
storije s. ari na prostoriju s. BojiteVlako Polje i zauzeo
poloaj na pogodnim kotama, osiguravajui se u pravcu juga
i jugoistoka, isturajui jaa izviaka o d j e l j e n j a u pravcu ne-
prijatelja i drei vrstu vezu desno sa II-gim a lijevo sa I na-
im bataljonom.
11 m a j a bataljon dri isti poloaj. Od 12 sati vre se pri-
p r e m e za napad na neprijateljsko uporite upriju na Limu
u Ribarevini. U 16 asova lanovi taba sa komandama eta i
vodnicima vre izvianje poloaja i uprije radi to boljeg
uspjeha, a politiki komesari eta p r i p r e m a j u ljudstvo za akciju
kako vojniki tako i politiki. Od 19 asova bataljon vri pri-
kriveno privlaenje i podilaenje.
Tano u 21 poela je da tue naa artiljerija i bacai, a
poslije 10 minuta naa Il-ga eta vri napad na neprijateljske
rovove pred samom uprijom i baca bombe, dok naa IH-a
i eta I bataljona nisu bile podile neprijatelju. Neprijatelj
odbija nau Il-gu etu artiljerijom i bacaima kao i mitra-
ljeskom vatrom. Vojska je bila spremna i raspoloena kao i
pripremljena za borbu. Akcija nije uspjela a razlog je to
naa IH-a eta i eta I bataljona nisu uopte izvrile napad
na utvrenja, a do toga je dovelo kolebanje komandi tih dviju
eta. Nareivano im je od taba bataljona po tri puta. Bataljon
se u 3 sata povukao na polazne poloaje. 3
Nai gubici: dvije drugarice lake ranjene: Vukosava Ni-
ki i Dobrila Lastri.
Utroeno je 8 komada bacakih bombi, 570 komada metaka
i 10 komada runih bombi.
12 m a j a bataljon dri prvobitne poloaje sa istim zadat-
kom i obezbjeenjem.
3
169
13 m a j a oko 10 asova neprijatelj je nadirao sa 3 m a l a
tenka, 150 talijanskih vojnika i nepoznat broj etnika prema
poloaju nae II-ge ete. Kroz kratko vrijeme neprijatelj je
odbijen i povukao se na polazne poloaje. Nai bez gubitaka..
Neprijateljski gubici nepoznati.
14 m a j a bataljon dri isti poloaj sa istim zadatkom.
Vojniki rad
Za proteklih 15 dana vojniki r a d u naem batalj onu o d -
vijao se u glavnom po etama, vodovima i desetinama.
Za proteklih 15 dana odrani su: jedno vojno-politiko
savjetovanje sa komandama eta, sa tabom bataljona i j e d n e
vojno savjetovanje komandira i njihovih zamjenika sa koman-
dantom i zamjenikom.
Na vojnom savjetovanju doneene su odluke da se pojaa
vojniki rad u izvoenju praktine obuke sa vojnicima u
naem batalj onu po ve ranije predvienom planu za vojniki
rad. Naroito je podvueno da se svi borci iz Prateeg voda
osposobe na tekim oruima i da se razvije n a t j e a j po svim
sektorima u vojnikom radu i naobrazbi kod boraca.
Savjetovanje komandi eta sa vodnicima i desetarima
odrano je kod prve ete dva, kod druge ete dva a kod t r e e
ete dva. Ova savjetovanja odrana su u prisustvu k o m a n d a n t a
ili njegova zamjenika.
asova vojnikih po etama odrano je i to kod I-ve ete
10, kod II-ge ete 9, a kod tree 9.
asovi su odravani iz pjeadijskog egzercira, naoruanja*
nastave gaanja, borbene obuke, ratne i straarske slube.
Danilo 4 Sava a
* Simonovi
6
Triki
170
BR. 69
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA ETVRTOG BA-
TALJONA TABU TREE KRAJIKE NOU BRIGADE O
AKCIJAMA IZVEDENIM U VREMENU OD 1 DO 14 MAJA
1943 GODINE 1
STAB
IV BAT. III KRAJ. BRIG.
TABU III KRAJIKE BRIGADE I PROLETERSKE DIVIZIJE
Poloaj
15-to dnevni izvjetaj o akcijama i vojnom radu od 114 maja.
l-V-43 g. Bat. je bio na prostoriji s. Skenderovina, Potoci sa;

zadatkom zatvaranja pravca prema Pljevljima.
Na toj prostoriji bat. je ostao do 4 o. m.
4-V-43 g. Bat. je izvrio pokret u 18 asova sa navedene
prostorije pravcem D. Brvenice, Glisnice, J a k u -
bov Grob, i postavio se na prostoriju Boljanii,
Metaljka, Banici, sa zadatkom kontrolisanja pravca
Rudo, Zaborak.
5-V-43 g. Bat. je bio na istoj prostoriji sa istim zadatkom.
Na toj prostoriji ostao je do 8-V-43 g. sa istim za-
datkom.
8-V-43 g. Bat. je izvrio pokret sa navedene prostorije u
1 as pravcem Boljanii, Glisnica, D. Brvenica,
Hoevina, Kruevo, Podpee i smestio se na pro-
storiju Kosanica, gde je prenoio.
9-V-43 g. Bat. je izvrio pokret u 6 asova pravcem K r u -
pice, Barice, Meki Do, Burenjski Do i smestio se
na prostoriju s. Siga sa zadatkom obezbeenja
prema Mojkovcu, i Kolainskim Poljima.
10-V-43 g. Bat. je jedne delove prebacio na prostoriju L e p e -
nac i Uloevina sa zadatkom da uhvati vezu sa
gerilskom etom i komandom mesta u Mojkovcu,
kao i sa VII Krajikom brigadom na prostoriji.
1
17 L
Sinjajevina PL i selo Lipovo. Bat. je ostao na
istoj prostoriji sa istim zadatkom do 14 m a j a 4S
godine.
VOJNI KAD
Sa koman. eta. U toku ovih 15 dana nije tab bataljona

odrao nijedne konferencije, samo sa vodnicima i desetarima
odrana su dva vojna asa na kojima je govoreno o dunostima
vodnika i desetara i o njihovoj ulozi i dunosti za vreme akcije
i marevanja.
Komanda II ete odrala je u toku ovih 15 dana jedan
vojni sastanak na kojem je iznoeno stanje ete i diskusija
po istoj.
Odrana su dva asa sa vodnicima i desetarima na kojima
je govoreno o dunostima vodnika i desetara. Govoreno je o
dunostima vodnika i desetara za vreme borbe i marovanja i
upozorili vodnike i desetare da slabo vode rauna o vojnicima
i r e d u u koloni za vreme pokreta i marovanja.
Sa elom etom odrana su 4 asa egzereira, 3 vojna asa
i dva asa gimnastike kao i sokolske vebe. Odravani su vojni
asovi po vodovima i desetinama na kojima su drali preda-
v a n j a vodnici i desetari. Na ovim asovima radilo se i predavalo
o dunosti straara, zaobilaenju neprijatelja, osvajanju b u n -
kera, prenoenju veze u streljakom stroju itd.
Komanda III ete u toku ovih petnaest dana nije odrala
nijednog sastanka komande ete.
Odrana su dva asa sa vodnicima i desetarima na kojima
je govoreno o pojaanju budnosti u eti. Da vodnici i desetari
odravaju po vodovima i desetinama asove. Odrana su tri
asa sa elom etom na kojima je govoreno o disciplini, vezi,
straarskoj slubi, mrtvoj strai i patroli prethodnici.
Odrana su dva asa gimnastike i nauena jedna veba
sa orujem, odravani su asovi po vodovima na kojima su
predavali vodnici.
Komanda I ete odrala je u ovih 15 d a n a dva sastanka
vojna Komande ete. Odrana su etiri asa sa elom etom na
kojima se je predavalo o patroli prethodnici, m r t v o j strai,
napadanju bunkera, otstupanju i kako t r e b a j u zatiavati pu.
mitraljesci, opis pu. mitraljeza, opis bombi i kako se bombe
mogu n a j d a l j e baciti, odrana su tri asa peadiskog egzereira.
Odrani su vojni asovi po vodovima na kojima su predavali
vodnici.
172)
Sa vodnicima i desetarima odrana su tri sastanka na
kojima je govoreno o dunosti vodnika i desetara, o njihovoj
dunosti kad deuraju u eti, davana su im uputstva kako
trebaju da izdaju nareenja i zadatak patrolama koje alju na
zadatak.
Vodnik Prateeg voda odrao je dva vojna asa na kojima
je bio opis bacaa, opis bacakih bombi, upaljaa itd.
Vodnik Radnog voda odrao je jedan as sa vodom na
kojem je govorio o disciplini.
Borbenost bat. je dobra, disciplina isto tako. Moral je-
vrlo dobar.
Zpk. 2 Za kta 4
Ljubia3 J. Pui 5
174)
2
Zamjenik politikog komesara
3 Curguz
* Za komandanta
B
Jovo Pui. Poginuo 1943 god. na Han Bili (kod Travnika).
BR. 60
PREGLED N A O R U A N J A ETVRTOG BATALJONA TREE
K R A J I K E N O U B R I G A D E N A D A N 1 4 M A J A 1943 G O D I N E 1
BROJNO
Naoruanja IV bat. III
Puaka Lako i teko oruje

|
!
P. mitr. ta- 1
Teki baca
laki baca
Laki baca
Jedinica
Jugoslav.
Mitraljez
Strojnice
lijanski
Mun. za
S
P. mitr.
arac
'S
S >
Talij.
x
H "
tab bataljona 4 1 3 _
III
eta 34 1 6
11
eta 37 5 4 1 1
I
eta 28 3 5 1 1
Pratei v o d 15 1 1 I 150
Radni vod 25 1
S v e g a : 143 12 15 2 3 2 1 1 150
1
174
STANJE
brig. na dan 14-V-43
5 300 40 _ 100 3 5 100
7 1950 50 2000 17 17 63
9 1400 200 1600 500 700 11 20 100
6 2000 200 2000 700 500 8 19 80
1 1000 50 75 5 3 10
1000 50 30 2 3
28 7650 590 5600 1200 100 1200 105 46 67 353
K2
J. Pui
s
2
Komandant
* Jovo
175
BR. 60
IZVJETAJ TABA PRVOG BATALJONA OD 14 MAJA 1943
GOD. TABU DVANAESTE NOU BRIGADE O POLITIKOM
RADU I STANJU U BATALJONU 1
STAB I BATALJONA
12 K.N.O.U. BRIGADE
14. V-943. god.
15-dnevni izvjetaj o
politikom r a d u ovoga
bataljona dostavlja
DRUGARSKOM TABU 12 K. N. O. U. BRIGADE

/
Poloaj
Sistematskog politikog rada po jedinicama nemamo, ali

politiki rad se ipak odvija dosta dobro. Politiki komesari
po etama pored prorade radio vijesti odravajiu takoe i
politike konferencije u kojima ih ja ispomaem. Da napo-
menem, t a j rad nastoji se proiriti, t j . da bi se u n j e m u obu-
hvatilo sve ono to nae borce interesu je. Politika svijest
i ako ne zadovoljava, ipak postoji mogunost da se ona po-
digne [na] mnogo vei nivo nego to je sada. To je mogue,
jer drugovi su zainteresovam za politiki rad.
Zdravstveno s t a n j e se prilino popravilo, poto sada nema
tako estih oboljenja od tifusa, a i mi preduzimamo sve m j e r e
na t r i j e b l j e n j u od uiju i u tome smo mnogo postigli.
Pojava harangerstva u naim jedinicama n i j e do sada bilo.
Borci su u glavnom naisto sa izdajnikom ulogom etnika,
te ih oni sa najveim gnuanjem mrze.
Morl kod drugova boraca, koji je bio opao, sada ve po-
novo podigao se obzirom na to to smo se povratili na ovaj
teren i to se h r a n a znatno poboljala i ovaj odmor mnogo
na to utie.
Disciplina se takoe znatno pojaala, to se moe dovesti u
vezu svakodnevnog vojnikog i politikog rada i nije se moglo
desiti da drug otkae poslunost.
Poto je komandni kadar dosta mlad te n i j e umjean u svim
stvarima, to se sa n j i m a odravaju konferencije da bi se to
1
176
bolje osposobili. Komandni kadar se prilino slae sa borcima
i izmeu n j i h ne dolazi do konflikta.
Pojave pljake u naim jedinicama nema, a u vezi same
pljake odrano jedno p r e d a v a n j e nedavno; inae se svako-
dnevno u k a z u j e borcima na tetnost toga i da je to samo blisko
okupatorskim i etnikim elementima.
Drugarski pozdrav:
Politkomesar, uz. Komandant

Branko 2 Milan*
BR. 72
15 MAJA 1943 GOD. TABU PRVE BRIGADE ZA BOCAN
NAPAD NA NEPRIJATELJA NA LINIJI PAPEOKLADE
CEROVOJABUNA 1
TAB
I PROLET. DIVIZ.
15-V 1745
TABU I PROLETERSKE BRIGADE
1. Mi smo sada u s. Lijeska. Va sanitet i komoru u p u -

tili smo iznad Lijeske ka Kremenjaama i Sokocu. .
2. Sa Karanoviem 2 nemamo vezu. Kao to smo vam
pisali, on je pripremao sa svoja dva i sa vaim II bataljonom
udar s boka na neprijateljske kolone koje su izbile kod s.
Obod. U meuvremenu se ula borba, ali ne naroito jako.
Sada se na tom pravcu B u r e n j u vie ne uje. Meutim
ujemo jaku vatru na vaem desnom krilu.
2
Branko Kovaevi
Milan Egi
1
2
3. Sada je ovde u s . Lijesku stigla brdska ba-
t e r i j a sa Velebitom. 3 Oni e se postaviti iznad s. Lijeske.
Velebit n a m ree da ste uputili jedan bataljon iznad s.
Potrk. Taj bataljon neka uputi jae odeljenje preko Burenja
za h v a t a n j e veze sa Karanoviem. Javite Karanoviu situaciju
kod vas i obavestite ga kuda da hvata vezu sa nama. Susedne
jedinice vae dve brigade 4 m o r a j u biti u stalnom dodiru i
terenski povezane. Dok se ne uhvati veza sa Karanoviem
vae desno krilo da zatvara pravac BurenjSljemena.
4. P r e m a onome to odavde moemo oceniti, izgleda da
se je neprijatelj 5 prilino uvukao izmeu naih jedinica. I
vi i Karanovi nalazite se bono prema njemu, te vae dej-
stvo sa sadanjih sektora moe razbiti pojedine neprijateljske
kolone i odbaciti neprijatelja. Prema stvorenoj situaciji izvr-
ite boni u d a r ka neprijateljskom desnom krilu PapeOklade
CerovoJabuna, angaujui za to vee ili m a n j e delove pre-
ma potrebi. Razume se, ako je neprijateljski prodor irih raz-
m e r a i sa jaim snagama te nadire i ka vaem levom krilu
(preko Gornjih Sela), onda vaa glavnina mora biti zapadno od
ceste sa naslonom na pl. Sljemena.
5. I bat. III Kr. brigade za sada bie pod vaom koman-
dom.
6. Karanovi je kako smo vam pisali izvestio da
e sa svoja dva bataljona preduzeti udar na neprijateljsko
levo krilo (verovatno od pravca s. Zari). Mislimo da- bi n j e -
govom i vaom energinom akcijom neprijatelj bio razbijen ili
b a r primoran da duboko otstupi.
7. Sa nama odravajte to ee vezu na pravcu Li-
jeskaKremenjaaSokolac. Mi smo za sada u prvoj kui
iznad kole u s. Lijeska. Odmah nas izvestite o sadanjoj situ-
aciji, vaem rasporedu i daljim namerama.
S. F. S. N.
Br. 4766
19-V-43
Za tab
Vasa
3
Milan Antoni
4
Odnosi se na Treu krajiku i Prvu proletersku brigadu.
5
Vidi dok. br. 204.
6
Na originalu dopisano plavim mastilom.
178
BR. 51
15 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA PRVE I TREE BRIGADE
ZA NAPAD NA NEPRIJATELJA NA PROSTORIJI AHO-
VICI, SLEPAC MOST 1
STAB
NOV JUGOSLAVIJE
TABOVIMA: I PROLETBRIGADE
III KRAJIKE BRIGADE
1) Neprijatelj je jutros, 15 o. m., u zoru izvrio napad
sa linije Bijelo PoljeRibarevina na poloaj koji je drao
I bat. III K r a j i k e brigade. Kreui se u vie kolona, iskori-
ujui vreme kada su nae jedinice bile jo u pokretu ka novo-
odreenim poloajima i svoju veliku brojanu i tehniku n a d -
monost neprijatelj je, posle uporne i estoke borbe, izbio
na liniju Cerovok. 1123k. 1096Oklader. Ljenica.
I bat. III Krajike zajedno sa VI bataljonom I Prolet-
brigade, koji se u toku dana povezao sa I bat. III K r a j i k e i
uestvovao u pomenutoj borbi, zaposeli su liniju Gradina
Modri Do i venac izmeu Modrog Dola i Oklada.
Snage neprijatelja na tom sektoru k o j e su neposredno
uestvovale u borbi cene se na 400500 Italijana i Nemaca,
potpomognuti jakom artiljerijom i tekim oruima. 2
Nai gubici su osetni, dok n a m neprijateljski nisu poznati.
I bat. I Proletbrigade takoe je vodio otru borbu sa j a k i m
nepr. snagama na sektoru G. Sela. Ta je borba prestala oko
17 , ishod nepoznat.
Sa 2, 3 i 4 bat. tab I Proletbrigade n i j e uspeo da uspo-
stavi vezu. Sa tabom III Krajike ovaj tab nema vie vezu
od 13,30 . U to vreme neprijatelj je nepoznate jaine izbio
preko M a j n e Gore na Obod, ostavljajui za sobom 2 bat. I
Proletbrigade i delove III Krajike koji su dobili n a r e e n j e
od k-nta 3 III Krajike da odmah krenu za ovom neprijateljskom
kolonom i napadnu je. Kako su se operacije razvijale na ovom
sektoru i kako su se zavrile nije n a m poznato. Ova nepri-
1
Prepis originala, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi
Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 26/4 a, k. 705 A.
2
Vidi dok. br. 204.
3
Nikola Karanovi
179
jateljska kolona raspolae i sa jednim brdskim topom i vero-
vatno pretstavlja neprijateljsku glavninu.
2) Na i neprijateljski raspored suvie su isprepleteni
i situacija suvie nejasna da bi se mogao narediti i sprovesti
detaljan plan daljeg rada. U toliko je vie potrebno doneti
jasnu i prostu odluku o tom radu. U meuvremenu tabovi
brigada treba da uloe sve svoje snage da se povezu sa jedini-
cama i ove povezu meusobno.
Osnovna operativna ideja je sledea:
Izvriti svim snagama koncentrian n a p a d na neprijatelj-
ske delove koji se nalaze zapadno od d r u m a SahoviiSlepa
Most, ostavljajui zatitnice na polaznim poloajima sa ove,
zapadne strane pomenutog druma i izbiti na liniju: Borova
Glava (k. 1219)BurenjCerKom (k. 1247)r. Tara, i sa
te linije ovladati elom zapadnom stranom reke Ljubovije i
druma Pa vino PoljeSlepa Most.
U tom cilju tab I Proletbrigade uputie odmah jedan od
3 odnosno 2 bataljona koje ima u rukama da zaposedne liniju
Borova Glava V. Sljeme, s tim to e glavnina tog bata-
ljona biti kod V. Sljemena, a dva preostala, odnosno jedan
bataljon, pravcem Potrkoria KrBurenj. Ostale batalj one
sa kojima tab I Proletbrigade nije imao vezu do 20 . upu-
titi takoe na Burenj najpogodnijim pravcem, to e zavisiti
i od mesta gde se budu ti bataljoni nalazili.
Brdska baterija pri I Proletbrigadi, hirurka ekipa, inten-
dantura I Proletbrigade i njen brigadni sanitet nalaze se na
Sokocu (severno od s. Lijeske).
Ovaj tab nalazi se u s. Lijeska, a po prelazu prvih jedi-
nica I Proletbrigade krenue takoe pravcem Burenj.
tab I Proletbrigade potvrdie p r i j e m ovog nareenja
' prilaui izvjetaj o situaciji prema poslednjim prikupljenim
podacima po kuriru koga uputiti u s. Lijesku, a Stab III K r a -
jike po kuriru pravcem BurenjLijeska.
Iz naznaenja zadataka I Proletbrigade u okviru opteg
plana proizlazi i zadatak III Krajike i izbijanje na liniju
KomCerjuni deo Burenj a, a zatim kako je izloeno u
delu o osnovnoj operativnoj ideji.
15. V. 22,45
Konadiv.
Koa 4
4
Popovi
180
BR. 74
PREGLED BROJNOG STANJA LJUDSTVA PRVE PROLE-
TERSKE DIVIZIJE NA D A N 15 MAJA 1943 GODINE 1
PRVA
PROLETERSKA UDARNA DIVIZIJA
15-V-1943 god.
BROJNO STANJE
I
Ljudstva
s t a n j e od 15-V-1943
Na licu U rashodu Po spisku

Jedinica
Mukih enskih Mukih enskih Mukih enskih
Prva proleterska brigada 1.145 85 297 14 1.442 99
III Sandaka brigada 743 77 104 15 846 87
III Krajika brigada 979 104 102 22 1.081 126
Dlviziska artiljerija 159 8 5 174 9
Sanitet
Pratea eta . D . 2 88 6 1 89 6
Svega 3.114 280 509 51 3.632 326
Ukupno 3.958
(M. P.) Za Stab

Vasa
1
Original u rukopisu, irilicom, nalazi se u arhivi Vojnoistoriskog
instituta
2
pod reg. br. 6/4, k. VIO.
Pratea eta taba Prve proleterske divizije
181
BR. 75
PREGLED NAORUANJA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE
NA DAN 15 MAJA 1943 GODINE1
STAB
Op. br. slubeno
15-V-1943 god.
N A O R U
I Proleterske udarne
Stanje od
I Brigada 907 34.899 70 14 29.258 30.000 8 7 13.900 57.20 6
III Sand. 6211 25.230 45 6 4.435 27.750 9 4 6.370 11.800 4

1
111 Krajika 7 4 4 42.841 62 i 18.417 3.254 6 2 7.600 6.800 4
Diviziska
66 969 3 300 -
artiljerija
Sanitet

Pratea eta
. D . 70 2.828 4 900
Svega 2.408 106758 184 24 54.310 60.904 23 13 27.870 75.800 14
(M. P.)
1
182
A N J E
divizije N.O.V. Jugoslavije

15-V-1943
550 7 950 326 1.223 215 1 . 9 8 8 2 155 1 64 24 1.061
26 1 180 343 500 80 653 1 155 1 200
225 492 374 283 139 1.480 1 37 1 70 -
- 18 6 14 134 4 497 - - I 58
12 11 18 313 13 800
801 12 1.622 1.063 2.023 446 4 568 4 497 4 337 3 334 1 58 37 1.861
Za Stab
Vasa
U originalu pogreno napisano P. mitraljeza" a treba municije.
183
BR. 51
SLAVIJE O SITUACIJI U SREZU KOLAINSKOM 1
STAB
II PROLETERSKE DIVIZIJE
OB-CENTAR
15 m a j a 1943 god.
VRHOVNOM TABU N. O. V. I P. O. JUGOSLAVIJE

(ZA OB-O")
Dok nae jedinice nisu dole na sektor Sreza kolainskog,

pribliivi se blie Kolainu i uhvativi vezu sa pozadincima,
teko je bilo do[i do] tanih podataka o okupatorima i etni-
cima na Srezu kolainskom. Danas sam stigao u D. Morau,
organizovao na terenu ob-slubu, i preko pozadinaca, raznih
lica pobeglih sa streljanja, i linim osmatranjem delova n a -
ih jedinica dolo se do sledeih podataka:
1) U Kolainu se nalazi jedan bataljon Talijana u jaini
do 800 ljudi. 2
U tdku 14 i 15 ov. m. u Kolain je od Pei stiglo do 2000
Nemaca. 3 Jedan deo od tih snaga proao je za Mojkovac. Izgleda
da je P r v a proleterska divizija bila sa n j i m a u borbi, j e r se
ula borba i u Kolain je doterano r a n j e n i h Nemaca. Sa ovima
Nemcima do u Kolain dolo je i neto prolo oko 230 kola,
500 natovarenih mazgi, 20 kamiona (koji saobraaju Kolain
Mateevo), 1015 tenkova i 1015 topova. (Za topove i
tenkove n i j e provereno).
Talijani se nalaze van grada na Baanjem Brdu, barutani,
Dulovinama, rezervoaru, gde su im u t v r e n j a i barake. Uur-
bano i stalno rade na izradi novih i popravci starih u t v r e n j a .
Rovove kopaju jugozapadnom stranom Kolaina ispod stare i
nove gimnazije. Ceo grad sa u t v r e n j i m a opasan je icom
(jedan pojas). Nemci se za sada nalaze u gradu.
1
2
Iz italijanske divizije Venezia"
* Odnosi se na jedinice njemake Prve brdske divizije. Vidi dok.
br. 194 i 204.
184
2) Kad su Nemci 14 ov. m. doli u Kolain, na elu kolone
sa nemakim oficirima bio je Pavle urii. Nemci, kad su
doli u Kolain, po izgleda napred utvrenim planom sa uri-
iem, razoruali su sve etnike (oficire i vojnike) koji su se
zatekli u Kolainu i okolini, pa ih poveli p u t Podgorice. Sa
njima su pokupili i sve mukarce od 15 godina. ene i djeca
koja su bila r a n i j e zatvorena od strane etnika puteni su.
Takoe im su uli u grad, Nemci su odmah razoruali straare
iz partizanskog zatvora i nae zatvorenike poveli na s t r e l j a n j e
u Bare. P r e m a izjavi odbeglih sa streljanja, kada su etnici
sprovoeni Pavle je iao u tenku. Jedan broj oficira iao je u
stroju na elu etnika.
Na dva dana iz Kolaina pobegli su svi andari, L j u b a
Mini 4 i jo nekoliko, oko 150 izgleda najodanijih ljudi Pavlovih
izbegli su h v a t a n j e i razoruavanje etnika. Ovo ih je vero-
vatno Pavle urii obavestio ranije. Takoe je ovo izbegao
5
t Ivan Rui i Marko Poleksi sa jo nekoliko etnika koji su
iz Kolaina krenuli prema Nikiu.
Ovo razoruavanje etnika Nemci su vrili i u Vasojeviima
kad su tuda nailazili.
P r e m a izjavi jednoga k o j i je znao nemaki od partizan-
skih zatvorenika razumeo je da su nemaki vojnici ismejavali
i prezirali etnike, dok su mnogo bolje dranje imali prema
partizanskim zatvorenicima. Jedna ena koja je plakala za
svojim muem razumela je da joj je Nemac na to rekao da se
ovo radi zato da se etnici preiste od komunistiki nastrojenih
lica. Jedan deo iz Mateeva od sprovedenih iz Kolaina, prema
jednom obavetenju koje nije provereno, vraen je izvestan
broj lica za Kolain. Nije se moglo ustanoviti koliko [i] ko su,
da li su nesposobni vraeni ili pak oni koje su reili da ostave
Pavlu uriiu, odnosno da iih stave pod svoju komandu.
3) U Mateevu se nalazi oko 10001200 Talijana. 8 Sada
se takoe nalazi i Nemaca, ali izgleda ne stalnih u veem broju
ve su tako samo prolazni. Vrlo je teko dobiti otud tane
podatke, tamo nemamo naih pozadinaca, a jedinice su uda-
ljene, a Prekobre nije proieno, pa n a m sve to oteava
p r i k u p l j a n j e sa te strane.
4) etnika na teritoriji Sreza kolainskog ne postoji kao
neka organizovana jedinica koja bi se borila protiv nas. I
4
Sudi ja iz Kolaina, jedan od najistaknutijih organizatora etaitva
u Srezu- kolainskom. Poginuo u borbi protiv jedinica NOV Jugoslavije.
Poznati etnik, kapetan biv. jugoslovenske vojske. U danima oslo-
boenja pobjegao u inostranstvo.
" Odnosi se na jedinice iz divizije Venezia".
185)
p r e dolaska Nemaca etnici su bili demoralisani i vrlo s l a b
otpor negde n a m davali. Dolaskom Nemaca u Kolain etnici
su nam se mnogo vie pribliili. Razbeali su se na sve strane
da ih Nemci ne pohvataju i proteraju. Danas su Vaojevii koji
su bili na D. Lipovu otstupili za Vaoj evie ali skrivenim p u -
tem, da ih ne bi videli Nemci. etnici sa Sreza kolainskog
skoro su se svi razbeali po umama. Pavle urii izdao je
saoptenje da mi prolazimo za Albaniju. Ovo saoptenje, kao
i ostale lane etnike propagande i ova nastupela situacija u
Kolainu u vezi sa dolaskom Nemaca, sve ih to podrava da jo
ostanu u umi, da malo priekaju dok im se ovo sve razbistri.
Oni prema naoj vojsci za sada ne vre nikakve zasede, prepade
i si. Naa dva druga bili su u jednoj grupi pobeglih etnika meu
kojima je bilo i bradonja. Tom prilikom su im priali kako
su pobegli od Nemaca da ih ne bi internirali i nisu nikakvo
neprijateljsko dranje prema n j i m a pokazivali. Ovi etnici nee
sa okupatorom, nee protiv nas, ali za sada teko hoe s n a m a .
5) U Rovcima je stanje dobro. Partizani su najjai dok
ima federalista koji su izjavili da nee protiv nas se boriti i
da e s nama stupiti u saradnju. U Prekobrima nalazi se
Leka Vujisi sa 150200 etnika.
6) Kad su Nemci doli u Kolain, 14-V sproveli su iz
partizanskog zatvora u Kolainu na streljanje 150 zatvorenika.
S t r e l j a n j e su vrili Nemci u Barama kod urovia pilane. Sa
n j i m a je bio na streljanju Radule Radulovi i Aleksandar-Leko
Lopi. Kada je poeto streljanje, uspelo je sa streljanja da
pobegnu 15 drugova: Dasi Vuk, Ravni, arko Laketi, Gor. Mo-
raa, Milorad Jovovi, Piva, Vuina Nedovi, Prijeloge, Mihailo
Bokovi, Velika upa, Veljko Krstaji, Jezera, Kota uri,
Komarnica, Milorad Zarubica ., Blagoje Bubonja, Bubanje,
Branko Raovi, D. Moraa, Vukota ukovi, D. Moraa, Lazar
ukovi, D. Moraa, Radivoje Baki, Moraa, Milovan Radovi,
D. Moraa, Milun Januevi, Rovca. Meu njima ima i dvojica
ranjenih. P r e poetka streljanja oko 20 drugova pobeglo je
u onu kolonu etnika da bi se odatle nekako lake izvukli i
pobegli. Meu ovim drugovima koji su poli na streljanje
izmeu o s talih bili su i sledei drugovi: Mihailo Cetkovi,
Mojsije Vujisi, Jago Rakoevi, Duan Tomovi, Gojko D u -
brutovi, Miladin Krivoevi, Vojo Pajkovi, Bogi Drobnjak,.
Ljubo Vuksanovi, Svetozar ugi, Milo Nikitovi, Veljko
Simonovi, Boko Penezi, Milorad Tasovac, Miodrag Vukovi.
7) P r e m a izjavi ovih 15 drugova vidi se da se Velimir
Kneevi drao kukaviki. Vie puta spreavao je i sabotirao
vrenje pripremljenih provala zatvorenika. Traio je p r e k o
186)
straara da odnese pismo Pavlu uriiu, u kome je traio od
Pavla da sa n j i m razgovara. Bio je tri puta kod Pavla Duriia
na razgovoru. Nou izmeu 10 i 11 ov. m. na pola asa pre
odvoenje iz zatvora Velimira Kneevia, Obrena Blagoj evia
i Gojka Garevia, pozvat je Velimir Kneevi sam da izae.
Kad se je vratio, pitali su ga drugovi gde je bio. Na to je rekao
da ga je neto zvao komandant mesta Kujovi, a n i j e rekao
zato ga [je] zvao. U Kolainu priaju da su iste noi sva trojica
streljana 7 i da sestra Obrena Blagojevia nosi crninu. U koliko
su ovi razmenjeni, trebalo [bi] povesti istragu u vezi sa iznetim
izjavama drugova koji su pobegli sa streljanja.
ef Ob-centra
Rade 8
BR. 77
IZVJETAJ TABA DRINSKE OPERATIVNE GRUPE OD 15
MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JUGOSLA-
VIJE O SITUACIJI NA PODRUJU FOE 1
STAB
DRINSKE OPERATIVNE GRUPE2
15. V. 1943 god.
u 0,15 .
Noas smo dobili izvetaj od taba Majevike 3 brigade

da je neprijatelj potisnuo njihov I bataljon sa Golog Vrha
ka Ifsaru i da su pri tome imali jednog mrtvog, dva ranjena,
7
Podatak o strijeljanju nije taan. Imenovani su bili zamijenjeni
za zarobljene Italdjane.
8
Narodni heroj Rade Janiijevi - Bomba. Poginuo 1943 god.
kod Foe.
1
2
U Drinsku operativnu grupu ulazile su Druga proleterska, Pet-
naesta3 (Prva majevika) i esta istonobosanska brigada.
Petnaesta- (Prva) majevika NOU brigada
187)
dva nestala. Taj isti bataljon javlja da mu je VI brigada 4 u p u -
tila u pomo jedan svoj bataljon.
Izdali smo n a r e e n j e da jedan majeviki bataljon iz Dra-
goave krene preko Potpea ka Brusnoj i Boljoradini radi po-
vezivanja sa njihovim bataljonom 5 i VI brigadom kao i sa-
de jstva.
Po podacima izgleda da je u tom pravcu krenula jedna
bojna od pravca Ustikoline i od Foe p u t e m za Ifsar. Dva
bataljona II Proleterske brigade jo nisu stigla do epan
Polja. Mi smo uputili depeu telefonom da se kreu usiljenim
marem, a dobro bi bilo da i vi javite tabu III divizije.
Po podacima koje smo dobili veeras od druga Luna 6 sa
poloaja Crni Vrh primeena je ivost u saobraaju izmeu
Gorada i Foe, a jedinice Vraje divizije koje dre poloaj
ispod C m o g Vrha smenjene su sa drugim jedinicama iste
divizije i neto pojaane.
Prema izvetaju VI brigade takoe se p r i m e u j e ivost u
saobraaju GoradeRogatica. U Gorade je stiglo 8 tenkova.
Danas je neprijatelj iz Foe tukao topovima u pravcu
Milje vine.
Izdali smo n a r e e n j e jedinicama da motre na k r e t a n j e
neprijateljskih aviona kao i artiljerije preko leve obale Drine
u pravcu MiljevineJahorina. Izvestite nas da li se pribli-
ava koja naa jedinica sa tog pravca.
Nastojaemo da i putem obavetajne slube doznamo o
situaciji na levoj obali reke Drine.
Primili smo dunost od druga Veljka 7 i nalazimo se u
selu Zavajit. Primili smo radio stanicu sa ifrom, ali akumulator
neispravan i telegrafista n i j e mogao da uhvati vezu sa vama.
Mi smo uputili drugove na Zabljak da bi otud doneli
akumulator, jer smo mi sa Javorka uputili za vas 4 12 volti
akumulatora. Naredite da n a m se akumulator n a j h i t n i j e do-
stavi.
Zamenik politkomesara Komandant
(M. P.) Ljub. 8 Duri
1
5
Prvi bataljon Petnaeste (Prve) majevike NOU brigade nalazio
se u rejonu Ifsara radi sadejstva estoj istonobosanskoj brigadi na
pravcu
6
ajnia.
Narodni heroj Miodrag Milovanovi-Lune, zamjenik komandanta
Druge proleterske brigade. Poginuo aprila 1944 god. kod sela Uzii,
7
Pavle Ili
8
Ljubodrag
188)
P. s.
P r i ispadu neprijatelja iz Foe zarobljen je izvestan broj
seljaka iz okolnih sela. Oni su sada puteni sa nemakim pro-
putnicama za slobodan odlazak u Fou.
aljemo jednog k u r i r a za vas, druga Zlatica Budimira,
starog borca iz Srbije, a jedan na k u r i r ve se nalazi kod vas,
drug Ziovi. 9
BR. 78
BROJNO STANJE LJUDSTVA PRVOG BATALJONA TREE
KRAJIKE NOU BRIGADE NA DAN 15 MAJA 1943 GODINE 1
Od 1-V do 15-V-1943 g.

Jedinica
m. . m. . m. .
tab bataljona 13 1 13 1
I eta 53 5 5 1 58 6
11 eta 51 . 2 7 2 58 4
III eta 56 5 11 67 5
Bacako odeljenje 15 1 1 16 1
Radni vod 36 13 1 4 37 17
Svega 224 27 25 7 249 34

Josip Gizdi M.2 Atlagi
9
Ljubisav
1
2
Milan
189
BR. 79
PREGLED NAORUANJA PRVOG BATALJONA TREE
STATISTIKI
oruja i municije kod I bataljona
M u n i c i j e za
Pukomi-
Bombi za bacae
pukomi-
traljeza traljez
Municije za
Italijanskih
Italijanskih
Jedinice
municije
venskih
venskih
Jugoslo-
Jugoslo-
Puane
Puaka
Bacaa
arac
arac
tab
8 240
bataljona
1 eta 4 3 2.640 6 2.100
11 eta 3 9 3.100 5 1 2.600 510
111 eta 45 1.540 . 5 1.817 1 .800
Pratei v o d 14 550 2 78
Radni vod 30 1.300 ' - 87
Svega 179 9.370 16 1 6.517 510 1 800 2 165
Polit, komesar
Josip Gizdi
1
Original, neregistrovan, nalazi se u arhivi Vojnoistoriskog in-
stituta.
ISO
PREGLED
od 1-V do 15-V 1943 godine
Bombe
! Voj. dravni;
Municije za
Municije za
Municije za
defanzivne
revolvere
strojnice
Revolvera
ofanzivne
Strojnice
pitolje
pitolja
Raketle
1 20 4 3 45 1 200 15 1
1 12 12 13 5 45
9 31 8 95
1 3 38 30 6 60
3.975 jugosl.
- 5 3 27
344 talijan.
3 35 68 74 25 272 1 200 15 1 4.319
Komandant
Atlagi 2
2
Milan
191
BR. 87
BROJNO STANJE JAHAIH I TOVARNIH KONJA PRVOG
BATALJONA TREE KRAJIKE NOU BRIGADE NA DAN
15 MAJA 1943 GODINE 1
Od 1-V do 15-V-1943 g.
Konja za vojnu
Jahaih konja
Za komoru j
Za kuhinju
J E D I N I C A
komoru
Bataljon 2 2
B a c a k o odeljenje 4
Radni vod I 15 7
S v e g a ! 3 4 17 7
i

Josip Gizdi M.2 Atlagi
1
2
Milan
192
BR. 194
16 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA PRVE I TREE KRA-
JIKE BRIGADE ZA NAPAD NA NEPRIJATELJA NA LI-
NIJI AHOVLCLSLEPA MOST 1
TAB
Op. br. 203
16-V 13 .
tabovima:
P r v e proleterske brigade
III Krajike brigade
Brdskog diviziona
Neprijatelj, Italijani i neto Nemaca, 2 koji je 15 o. m. sa

linije B.[ijelo] PoljeRibarevina otpoeo prodor u pravcu a-
hoviiSlepa Most, uspeo je da istog dana do mraka ovlada
terenom istono od linije a'hoviiSlepa Most, kao i da se
delom snaga probije i zapadno i ovlada grebenom R u d i n a 2 a -
IjevoSokolovia. Nemamo podataka da li je i dokle n e p r i -
jatelj prodro i zapadno od Slepa Mosta.
Jaina neprijateljskih snaga nije poznata, ali se p r e t p o -
stavi] a da nije velika. Na sektoru OkladeCerovo u borbi n i j e
uestvovalo vie od 400 neprijateljskih vojnika. Kolona koja
se probila i zapadno od ceste JabunaSlepa Most n i j e jaa.
Neprijatelj koji je vrio pokrete od Kolaina zadrao se-
je u visini titarice, na kojoj su gerilci sruili most. P r e m a
ovom sektoru postavljen je jedan bataljon III Krajike bri-
gade, koji se u toku 15 o. m. prebacio na levu obalu Tare.
Vrhovni tab dananjim radiogramom stavio n a m je u
zadatak da sa obe brigade izvrimo kontranapad i razbijemo
neprijatelja na naem sektoru. Obzirom na sledee pretstojee
zadatke, sadanja akcija mora se izvriti odluno i brzo.
1
Prepis originala, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi.
2
Vidi dok. br. 204.
U cilju izvrenja ovog zadatka
NAREUJEMO:
O P T A O P E R A T I V N A IDEJA:
Sa I Proleterskom i III K r a j i k o m bri-

gadom uz sadejstvo Brdskog diviziona
nonim n a p a d o m razbiti neprijateljske de-
love koji se nalaze zapadno od linije a-
hoviiSlepa Most; razbijenog n e p r i j a -
telja p r o t j e r a t i u njegove garnizone; po-
tom p r e m a n j e m u postaviti m a n j e delove,
a glavnine brigada postaviti zapadno od
linije ahoviiSlepa Most.
PLAN RADA:
Napad otpoeti 17 o. m. u 3 asa iz-
j u t r a sa dve kolone svaku obrazuje
jedna brigada. Po ovlaivanju terenom za-
padno od linije ahoviiSlepa Most od-
m a h sa svima snagama produiti sa raz-
b i j a n j e m i g o n j e n j e m neprijatelja, pa tek
po tom izvriti raspored izraen u optoj
ideji operacije.
D E S N A KOLONA:
III K r a j i k a briga- Napae optim pravcem. B u r e n j
da, bez jednog ba- CerariSlepa MostCrnjonica. Zona
taljona irenja: desno po potrebi, a levo Zekia
P r a t e a eta bri- (Potok)Kulina.
gade P o p r o t e r i v a n j u n e p r i j a t e l j a osma-
Svega: 3 bataljona tranice postaviti na liniju CerovoVlako
1 p. kolac Polje, dok brigadu postaviti zapadno od
1 top Pito" L j u b o v i j e na prostoru Slepa MostPale
ZariLepenac.
LEVA KOLONA:
I Proletbrigada, bez Napae optim pravcem oria Kr

jednog bataljona ObadSokoloviaRudineMajna Gora
P. kolska eta bri- Cerovo. Zona irenja: Zekia [Potok]
gade Kulina (zakljuno), a levo po potrebi. P r e d -
Svega: 4 bataljona videti boni obuhvat pravcem Pape
2 p. kolska Oklade.
topa . Po p r o t e r i v a n j u n e p r i j a t e l j a ostaviti
1 top Pito" isturene delove na liniji PapeOklade
194)
Cerovo, dok glavninu brigade postaviti za-
padno od Ljubovije na prostoru Zaljevo
PotrkBrezna.
DIVIZISKA ARTILJERIJA:
2 brdska baterija Postavie se na prostoru B r e z n a M e -

75 mm ugvoe i sa ove prostorije tano u od-
1 manevarsko ode- reeni as za napad otpoee dejstvo iz
ljenje 65 svih orua brzom paljbom na prostoriju
Svega: 4 topa 75 mm RudineSokoloviaZaljevo. Jo za vre-
1 top 65 mm me dana uzeti elemente na izabrate cilje-
ve. U 15 minuti posle poetka napada, t j .
u 3.15 asova 17 o. m. treba prestati sa
brzom paljbom na odreenu prostoriju;
od tog asa vatru preneti u neprijateljsku
pozadinu odabirajui ciljeve praenjem
razvoja borbe, kao i dejstvujui na ciljeve
koji budu oznaeni od streljakih jedinica.
Po ovlaivanju terenom zapadno od
linije ahoviiSlepa Most artiljerija da
se premesti unapred na prostoriju Rudine
-SokoloviaZaljevo, sa koie prostorije
vatrom potpomagati d a l j e akcije naih je-
dinica u proterivanju neprijatelja.
BONA OBEZBEENJA:
Levo: 1 bat. I Pro- tab I brigade postavie jedan bata-

letbrigade Ijon na prostoru Borova GlavaOgorevci
Desno: 1 bat. III kao bono obezbeenje od pravca Grna-
Krajike brigade revo. Ovaj bataljon sluie u j e d n o i kao
Svega: 2 bataljona opta rezerva leve kolone.
tab III Krajike brigade ostavie
svoj IV bataljon za zatvaranje pravca od
KolainaMojkovca.
ZNACI:
Borbeni znak i znaci raspoznavanja

su dati u petnaestodnevnom pregledu zna-
kova.
Ugovoreni znaci:
tri jednobojne raketle po ovlai-
v a n j u terenom zapadno od linije aho-
, . viiSlepa Most.
195)
Dve bele raketle po ovlaivanju
kota RudineCerRamo.
Dve crvene raketle ispaljene u
pravcu neprijatelja oznaavaju cilj za
artiljeriju.
Sve ove znake davae tabovi, a
po potrebi i komande eta.
Po izbijanju na liniju CerovoKu-
linaCrnjonica, zapaliti tri v a t r e u istoj
liniji i ispaliti tri bele raketle.
Hirurka ekipa nalazie se kod M. Sljeme.
tab divizije nalazie se na p r a v c u SljemeBrezna
Rudine.
Izvetaj e slati p r i svakom novom momentu borbe, a r e -
dovno svaka dva sata poev [od] 17 o. m. u 5 asova izjutra. 5
N a p o m e n a : Ako b i s e n a pravcu KolainMojkovac
pojavio neprijatelj sa ofanzivnim namerama, tab III K r a j i k e
brigade moe pojaati desno krilo obezbeenjem koje je ovim
n a r e e n j e m predvieno za t a j pravac.
ZA TAB DIVIZIJE
Polkomdiv Natadiv Komdiv
Fia Vasa Koa
(M. P.)
3
Napad nije izvren. Vidi dok. br. 84 i 91.
196
BR. 82
OBAVJETENJE KOMANDANTA PRVE PROLETERSKE DI-
VIZIJE OD 16 MAJA 1943 GOD. TABU DRUGE PROLETER-
SKE DIVIZIJE O NAPADU NEPRIJATELJA NA LINIJI BRO-
DAREVORIBAREVINA 1
Neprijatelj jue vrlo jakim snagama izvrio napad sa i-

rokog fronta od Broareva do Ribarevine k. 575 i uspeo da po-
tisne nae levo krilo i centar. Naredili smo 2 zaposedanje linije
SokolacBurenjCerKomTara, i ovladavanje prostorom
zapadno od d r u m a ahovii, Slepa Most na kome se infiltri-
rali jai neprijateljski delovi.
Koa
P r i m l j e n o (Boan)
16-V-43 0945
Pavle
1
2
Vidi dok. br. 81.
197
BR. 87
IZVJETAJ TABA DRUGE GRUPE VOJVOANSKIH PAR-
TIZANSKIH UDARNIH BATALJONA TABU TREE OPE-
RATIVNE ZONE O AKCIJAMA IZVEDENIM U VREMENU
OD 20 APRILA DO 14 MAJA 1943 GOD.1
STAB II GRUPE
VOJVOANSKIH PARTIZANSKIH
UDARNIH BATALJONA
Br
16 m a j 943 g.
Poloaj
Operativni izvetaj

N.O.P. ODREDA HRVATSKE
Dostavljamo vam operativni izvetaj II grupe vojvoanskih

partizanskih udarnih bataljona u vremenu od dana o d v a j a n j a
od I grupe vojv. part. udar. bataljona 20 aprila t. g. do 14 m a j a
iste godine zakljuno. Za ovo vreme izvrene su ove akcije:
Dana 24. IV izvren je napad od strane naeg 2 bataljona
na voz na pruzi BijeljinaBos. Raa. Napad je izvren kombi-
novano sa postavljanjem m i n e ispod ina. Po eksploziji mine
i krae borbe sa jednom desetinom legionara, koji [su] se kao
uvari pruge nali u neposrednoj blizini voza izbaenog iz ina,
isti su razoruani i zajedno sa putnicima sprovedeni na sa-
sluanje.
Rezultat akcije je sledei: zarobljeno je 15 domobrana i
10 legionara. Zaplenjeno je: 18 puaka, 1 pukomitraljez, 2 re-
volvera i 500 metaka puane municije. Zatim je zaplenjeno
994.000 dravnog novca, 130 novih vojnikih ebadi, 108 novih
vojnikih bluza, 186 novih vojnikih akira, 108 kom. novih
injela i 24 para cipela i druge spreme.
Prilikom pretresa voza gaala nas je artiljerija iz Bijeljine,
ali bez uspeha. Meu civilima u vozu zarobljen je i jedan agent
jugoslavenske vlade u Londonu, koji se padobranom spustio
1
198
etnicima vojvode Kerovia, 2 potom prilikom akcije na D u r a
Biia zarobljen od strane partizana i uveden u redove parti-
zana, iz kojih je posle najkraeg vremena pobegao. Agent je
posle kratkog sasluanja streljan, zajedno sa nekoliko ustaa
koji [su] se nalazili u vozu.
Cela kompozicija sa lokomotivom je 75% unitena.
30. IV postavljena je zaseda na cesti Brkoeli u cilju
doekivanja III pjeake pukovnije, koja je prema izvetajima
trebala poi od Brkog za eli. Jedna naa eta, koja se nala-
zila neposredno uz cestu, zarobila je jedan civilni auto sa 4
legionara, koji su nosili sa sobom 26.000 cigareta, 394.000 kuna
za potrebe muslimanske legiie. Novac i cigarete su zaplenjeni,
a legionari po sasluanju puteni.
22 aprila t. g. na 1 bataljon je izvrio preterivanje iz bo-
sutskih uma opora svinja od oko 200 komada i 10 kom. goveda.
Ovo je isti bataljon zaplenio od ustaa i petokolonaa u bosut-
skim umama. Prebacivanje stoke izvreno je u amcima p r e k o
Save i to po danu. Prilikom tog prebacivanja nae jedinice su
pokazale izvesnu rutinu i umenost u pothvatima oko p r e b a -
civanja preko reke. Ova akcija izvrena je u cilju poboljanja
ishrane naih jedinica koje se nalaze u ekoviima, gde je v e -
lika oskudica u ishrani.
7 m a j a : jedinice nae grupe nalazile su [se] ovoga dana
na prostoriji Begutovo SeloPeljavePriboj, dosta udaljene
jedna od druge.
Oko 10 asova dobili smo izvetaj da se vojska nepoznate
jaine nalazi u Donjem Zabru, kao i du ceste Donje Zabre-
Tutnjevac. Nae jedinice su odmah zauzele poloaje. P r i s t u -
pilo se proveravanju podataka o poloajima i jaini vojske, koja
se nalazila svega 34 km. daleko od nas. Ali i pored svega
toga nije se moglo doi do nekih konkretnih podataka. Levo od
nas nalazio se Majeviki odred sa svoja 3 bataljona, koji su
takoe bili na poloaju I imali sasvim pogrene izvetaje o n e -
prijatelju. P r e m a tom pogrenom izvetaju sa kojim smo i mi
i Majeviki odred raspolagali, preduzeo je Majeviki odred
napad na neprijatelja, koji je otpoeo istoga dana oko 15 a-
sova. U to v r e m e hrvatska vojska 3 se nalazila na poloajima
MrkodolObrenova KosaDonje Zabre (sve stari etniki po-
loaji delimino fortifikaciski organizovani, kako od strane et-
nika, tako i. od strane Nemaca iz prole ofanzive), u rovovima.
2
Radivoje Kerovi, etniki komandant. Ubijen 1947 god. kao od-
metnik.
3
Odnosi se na ustako-domobranske jedinice.
199)
U neposrednoj blizini mesta gde se vodila borba mi smo imali
samo jedan bataljon od koga smo uzeli 2 ete i poslali ih sa
zadatkom napada s lea na neprijatelja koga su Majevani ve
napadali. Borba se vodila do kasne noi. Domobrani su se, to
nas je u prvi mah udilo, estoko odupirali, tako da je to bila
jedna od vrlo upornih borbi k a k v e dosada u borbi s domobra-
nima jo nismo imali. Rezultat ove uporne borbe je ovaj: zaro-
bljeno je 22 domobrana sa orujem, a zaplenjen je 1 teki mi-
traljez sa neto municije i 15 kom. mina za mali baca. Domo-
b r a n i su imali oko 50 mrtvih i ranjenih, dok smo mi imali 5
mrtvih i 5 ranjenih, od toga 1 tee. Po sasluanju zarobljenika
saznali smo sledee: jaina neprijatelja iznosila je 3 bojne i to:
1 bojna V pukovnije, 2 bojna III pukovnije i 3 b o j n a X pu-
kovnije.
Nadalje smo saznali da su Majevani vodili borbu sa 2
bojne, a nae 2 ete, koje smo poslali sa zadatkom napada
s lea, pretpostavljajui da se tu radi o jaini jedne bojne, kako
su nam to uostalom Majevani javili, su vodile borbu sa 2 bojne,
izmeu kojih su se prilikom tenje za zaobilaenjem i nale.
Iz prianja zarobljenika dalje smo saznali da su to bojne iza-
b r a n e iz pojedinih pukovnija sa izvesnim borbenim iskustvom
steenim u borbama sa partizanima u Zapadnoj Bosni, Herce-
govini i Slavoniji. Meu n j i m a se nalazio i veliki broj ustaa
preobuenih u domobranska odela.
Sutradan je uhvaen kurir 6 pjeake pukovnije, koji je
nosio pisma od taba divizije za komandanta jedinica s kojima
smo mi vodili borbu. Iz pisama smo saznali ovo: ove jedinice,
sa jo nekim delovima, kao i V pjeakom pukovnijom iz Tuzle
sainjavale bi skupinu Vuk", koja je trebala da vri ienje
jednog dela Majevice. Sutradan, dan po zavrenoj borbi, nae
jedinice i jedinice Majevikog odreda posele su bile poloaje
na Hajdukovom brdu, 4 koje je neprijatelj tukao vatrom svoje
artiljerije.
Istoga dana u vee mi smo se povukli u Ravan i do 14 o. m.
nismo imali nikakvih sukoba s vojskom i akcija iz razloga oba-,
v i j a n j a u n u t r a n j i h poslova u grupi, kao i pregleda, prikuplja-
n j a i odailjanja obolelih drugova za Srem.
U navedenom razdoblju nae akcije bile su uglavnom
upravljene protiv hrvatske vojske. Akcije na etnike su za to
v r e m e bile izostavljene iz razloga to su etnici bili razbijeni
u m a n j e grupie, te su grupice bile rasturene na velikoj pro-
4
Na sekciji 1 :100.000 nije naeno.
200
storiji, i u isto vreme nametale su n a m se akcije protiv hrvat-
ske vojske.
Tokom ovih akcija moral i borbenost drugova bili su na
visini. Naroito treba istai kao p r i m e r borbenost drugova bo-
raca 1 batalj ona. Vojni rad po batalj onima izvodi se u slobod-
nom vremenu.
Oboljenja od tifusa su skoro sasvim prestala, a smanjen
je i broj ostalih bolesti u odnosu na prole mesece.
Politkom Komandant
Drago Diki Rad.5 Jovi
(M. P.)
BR. 84
16 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BATALJONA ZA NAPAD
NA NEPRIJATELJA NA LINIJI SOKOLOVIAMAJNA GO-
RACEROVO1
TAB
I PROLETBRIGADE
Br. 466
16 m a j 1943
1. 17 m a j a u tri asa u j u t r u jedinice nae i III Krajike

brigade izvrie napad na neprijatelja zapadno od druma a-
hoviiBijelo Polje u cilju odbijanja neprijktelja sa toga
sektora i ovlaivanja prostorom do linije PapeOkladeCe-
rovo. 2
Radoslav
1
3
Vidi dok, br. 81.
201)
2. Jedinice III Krajike brigade napadae na liniju-
CerZariPaleSlepa MostCerovoVlako Polje.
3. Jedinice nae brigade napadae na liniju Sokolovia-
ZaljevoRudineMajna GoraCerovo, glavninom a dijelom
SahoviiPapeGradinaModri DoOkladeCerovo.
4. U n a p a d u glavnim pravcem uestvovae II, IV i,
I bataljon.
Sva tri bataljona povezae se do 24 asa 16 m a j a na liniji
aria KrMeugvoe, odakle e u 24 asa poi na datu
liniju sa sljedeim rasporedom:
II bataljon e napadati sjeverno od puta SokoloviaZa-
ljevoMajna Gora (sjeverno od vijenca), IV bataljon e n a -
padati juno od istog puta (vijencem), I bataljon sluie kao*
rezerva i kretae se putem (vijencem). Znai put preko vijenca
sluie za dodirnu taku II i IV bataljona i za povezivanje s
I bataljonom. Po ovlaivanju sektorom Majna GoraTustovo
I bataljon e produiti napad preko Jabune u pravcu Cerova
a II bataljon lijevo od njega u pravcu linije OkladeCerovo
preko kote 1123.
IV bataljon zadrae se na sektoru M a j n a GoraTustovo
hvatajui vezu desno na sektoru Pale sa jedinicama III K r a -
jike brigade sa zadatkom da sa tih poloaja potpomogne na-
predovanje I i II bataljona i da im poslui za eventualnu p r i -
hvatnicu.
I bataljon hvatae vezu desno sa jedinicama III Krajike-
a na II bataljon sa naim III bataljonom lijevo.
5. III bataljon e podesiti pokret sa prostora Lijeska
tako da u tri sata 17 m a j a bude na sektoru sela PapeGradina
Modri Do, odakle e produiti napredovanje kosom iznad
Oklada u pravcu Cerova sa zadatkom da p r o b i j a n j e m sijee
neprijateljsku otstupnicu. Pri napredovanju nastojati da se
povee sa II bataljonom. Na sektoru Modri Do ostaviti obezbje-
enje od pravca Bijelo Polje.
6. Po ovlaivanju linijom PapeOkladeCerovo III
bataljon e se zadrati na sektoru Modri DoOklade do Cerova,
povezujui se desno sa bataljonom III Krajike brigade, dok e
se I i II bataljon povui na sektor ZaljevoObod, smjetajui se-
li u Zaljevu i Obodu a I u Obodu i Potrku.
7. Divizijska artiljerija (5 topova) postavie se na p r o -
storu BreznaMeugvoe, 3 tano u odreeni as za napad ot-
poee dejstvo iz svih orua brzom paljbom na prostoriju R u -
" Vidi dok. br. 81.
202
dinaSokoloviaZaljevo. U 15 minuti poslije poetka napada
prestae sa brzom paljbom na tu prostoriju. Od toga asa v a t r u
e prenijeti u neprijateljsku pozadinu odabirajui ciljeve pra-
enjem razvoja borbe kao i dejstvujui na ciljeve koji budu
oznaeni od streljakih iedinica. Po ovlaivanju ovom linijom
artiljerija e dejstvovati na neprijateljske poloaje istono od
druma.
8. Ugovoreni znaci: tri jednobojne raketle po ovlai-
vanju terenom zapadno od linije ahoviiSlepa Most, dvije
bijele raketle po ovlaivanju kotama RudineCerRamo,
dvije crvene raketle ispaljene u pravcu neprijatelja oznaavaju
cilj za artiljeriju. Po izbijanju na liniju CerovoKulinaCr-
njonica zapaliti tri vatre u istoj liniji i ispaliti tri bijele ra-
ketle.
9. tab brigade i brigadni sanitet nalazie se u poetku
borbe u Brezni a kasnije na pravcu SokoloviaZaljevo
Tustovo. Hirurka ekipa nalazie se u selu Malo Sljeme. I n -
tendantura i protivkolska eta na sektoru sela Brezna.
ZA TAB BRIGADE:
Politkom - Komandant
203)
BR. 85
OBAVJETENJE TABA TREE DALMATINSKE NOU BRI-
GADE OD 16 MAJA 1943 GOD. TABU TREE SANDAKE
NOU BRIGADE O PRODORU NEPRIJATELJA U AJNIE 1
STAB
III DALMATINSKE N.O.U. BRIGADE
Broj slubeno, 16/V. 1943 god.
u 7.30 h
Poloaj
TABU III SANDAKE N. O. U. BRIGADE

Poloaj
Noas 15 na 16 tek. mjeseca primili smo izvjetaj od VI

Bosanske brigade da je neprijatelj (Vraja divizija) sa 6 ten-
kova uspio da ue u ajnie. 2
Neprijatelj je nastupao u dvije kolone, jednom u jaini
jedne bojne (oko 600) iz pravca Gorada. Druga kolona iste
jaine dola im je iza lea od pravca FoaBoljoradine i kako
izgleda da je ova kolona iznenadila jedinice VI brigade. Prema
izvjetaju komandanta 3 VI brigade oni su pokuavali u par
n a v r a t a da zaustave neprijatelja, ali bez uspjeha i ako su
imali rtava. Jedinice VI Bosanske brigade se povlae u pravcu
Metaljke. Iz izvjetaja vidimo da n e m a j u veze ni sa Maje-
vikom 4 ni II Dalmatinskom brigadom.
Na sektoru nae brigade nema do sada nikakovih promjena,
n i t i se p r i m j e u j e bilo kakova aktivnost neprijatelja.
Izvijestite nas o situaciji kod vas i u koliko vam je poz-
n a t o kod ostalih brigada I divizije. U sluaju izmjene situacije
na naem sektoru biti ete na v r i j e m e obavijeteni.
Sa drugarskim borbenim pozdravom
Politkomesar Zam. komandanta

Milija Stanii (M. P.) Branko Dude
1
2
Vidi dok. br. 310.
3
Vojo Ljui
4
:204
BR. 100
IZVJETAJ TABA PETE KRAJIKE BRIGADE TABU
ETVRTE NOU DIVIZIJE O AKCIJAMA IZVEDENIM U
VREMENU OD 6 DO 16 MAJA 1943 GODINE 1
STAB
V K.N.O.U. BRIGADE
16 m a j a 1943 god.
u 11 sati
TABU IV N. O. U. DIVIZIJE
Dobili smo va dopis od l l - V - 4 3 god. 2 Mi smo bili u p u n o m
jeku spremanja i ispitivanja 15, 21, II, 28, 18 ali nas
je omela ponovna ofanziva na Kozaru.
6-V su odrani zborovi vojske i naroda i slavlje Durev-
dana.
7-V je otpoela ofanziva na Kozaru. 3 Neprijatelj je na-
dirao iz vie pravaca. Iz Kostajnice 2 bojne, Bos. NoviMartin.
Br. 2 bojne. Sve ove snage vrile su pokret nou kako bi
ukljetile na I bataljon. Budnou i velikom opreznou pa-
trolne slube pokret je na vrijeme otkriven.
Istog dana neprijatelj je krenuo u jaini od 3 bojne 1 iz
Prijedora preko Palanita, Studene, Mrakovice i tu mu je
pokret otkriven na vrijeme. Te snage su ile i istile" prema
Kozari.
U isto vrijeme neprijatelj 5 je pretresao Lijeve, bila su
negdje i 3 streljaka stroja. Hapsili su mnoge nae saradnike.
Otuda je sa n e k i m snagama preko imia krenuo u Kozaru
PL, jaina 2 bojne. Sljedei dan je napravio pokret od Bos.
Gradike.
Neprijatelj je istio Kozaru i pravac prema Prosari Pl.
Na Savi je pokupio amce.
Mi smo vjetim manevrisanjem izbjegli sukobe, osim II
bataljona koji je bio iznenaen i imao je 1 mrtvog i 3 lake r a -
njena, i p r i povratku sukob sa IV bataljonom, gdje je nepri-
jatelj imao jednog mrtvog i 2 ranjena.
1
2
Vidi dok. br. 52.
s
4
Isto
5
Isto
205.
Neprijatelj je oprezno postupao sa narodom, n i j e pljakao,
nije ubijao.
Domobrani su govorili narodu da se ne boji. Nali su
jedan kazan i dali snaama govorei: Ostavite i dadnite va-
ima kada dou sutra".
Pitali su narod u Vojskovi gdje su partizani, a ovi su
odgovorili: Prolo ih je ovuda oko 3.000 i svaki nosi po dvije
tikve ne znamo kuda e."
Bilo je sluajeva da je u selima i kuama neprijatelj lo-
gorovao, a seljani su kuvali k r u v i nosili partizanima. Narod
je tano znao gdje se nalazimo, naime znao je pravac, ali niko
nije otkrio, nego je uvijek govorio da smo krenuli u suprotnom
pravcu. -
U Meu vou, jedna snaa ukrala je od Njemaca puku i
donijela je nama.
U Jablanici, djeca su uhvatila psa (kojeg su vodili Njemci
za traenje bunkera), uvukla ga u upu i koevima ubila. U
isto vrijeme neprijatelj je tu logorovao. Drugog takvog psa
djeca su oterali u umu i stalno t r a g a j u za n j i m da i n j e g a
ubiju.
U Koturovu, gdje je neprijatelj logorovao, jedna snaa
oslobodila je jednog partizana koji je bio uhvaen. Ona je
Izvidila kuda moe da pobjegne i, dok je vojska bila u n j e n o j
kui, ona ga je izvukla, sprovela ga donekle i pokazala mu kuda
e pobjei.
Neprijatelj se 14 koncentrisao u Podgradcima u jaini oko
6.000 vojnika. 15 je krenuo sa m a n j i m snagama u garnizone
P r i j e d o r i Bos. Dubicu, sa ostalim snagama krenuo je preko
Bos. Gradike za Slavoniju.
Mi smo opet pristupili ispitivanju koje emo za koji dan
zavriti i onda odrediti 11 35 21 31 97 95. Radi, kratkoe puta,
boljih uslova i mogunosti lakog razbijanja etnikih grupa bio
bi n a m mnogo povoljniji put preko 31 35 14 21 93 97.
Ukoliko to ne mognemo, mi emo 16 35 13 12 59 18 kuda
vi predlaete.
Sve borce iz XII mi redovno upuujemo, a ne zadravamo
ih u naim jedinicama.
Politkom Komandant
otsutan Ranko ipka
6
Narodni heroj. Poginuo nesreenim sluajem 1944 god. kod
Travnika.
;:206
BR. 87
17 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA PRVE I TREE BRIGADE
ZA RAZBIJANJE NEPRIJATELJSKIH SNAGA NA PRO-
STORU BIJELO POLJERIBAREVINA 1
BR. 88
1943 GOD. TABOVIMA SESTE I JEDANAESTE KRAJIKE
BRIGADE ZA POKRET NA PODRUJE MRKONJI GRAD 1
TA[B]
IV NAR. OSLOBODILAC[KE UDARNE]
DIVIZIJ[E]
Op. br. si.
Dana 17 m a j a 1943 g.
Strogo povjerljivo!
Ne smije pasti neprijatelju u ruke!
TABOVIMA VI i XI KRAJIKE NOU BRIGADE

TABU PODGRMEKOG NOP ODREDA
1) Krajika brigada i Ribniki odred dobili su zadatak
ienja etnikih bandi na mrkonjigradskom sektoru (Vr-
bljani, Slatina, Pecka, Medna, Graci, Jasenovi Potoci, Barai,
Gerzovo, Trnovo, Podgorija, Dragni Podovi, Pljevski Podovi
itd.) i na padinama Dimitora i Lisine.
XII Krajika NOU brigada dobila je zadatak da doe do
snaga X NOU divizije, odakle e produiti u sastav XII NOU
divizije. Usput e vriti zadatke ienja bandi ukoliko na njih
naie.
Tano stanje etnikih snaga na tom sektoru n i j e poznato.
1 m a j a jedinice IX Krajike brigade i Glamoko-livanjskog
1
Objavljeno u tom u III, knj. 5, dok. br. 18.
1
207
odreda istile su sa juga i jugoistoka t a j sektor i dole do-
Gerzova, a bande su veinom bile pobjegle p r e m a Manjai.
S t a n j e okupatorskih garnizona izmeu Bos. Petrovca I
Kljua po zadnjim izvjetajima sljedee je:
Bos. Petrovac: 600 domobrana i neto Njemaca.
Bravsko: (oko and. stanice i atorima i kolibama) 1 bojna
mijeana (Njemci, Poljaci, legija itd.) N i j e ispitano da li
ih ima kod Saria.
Paunovac: 1 bojna mijeana oko okuke na cesti.
Bajir: promjenljiva neprijateljska posada.
Pudin h a n : neprijateljska posada.
Jasenovac: neprijateljska posada.
2) 18 m a j a u 21 as krenue glavnina VI KNOU brigade iz
okoline Lukavice ili gdje se zatekne i u toku noi stii e u
okolinu Meeeg Brda, gdje e se smjestiti za predanak.
Jedan bataljon VI brigade otii e r a n i j e prema m j e s t u
prelaza izmeu Bravskog i Paunovca sa glavninom oko G.
Budelja ili Zavolja. Odatle e n a j s a v j e s n i j e ispitati poloaj
neprijateljskih snaga i najpogodnije mjesto prelaza preko
ceste izmeu Bravskog i Paunovca. U toku cijelog dana izvje-
tavae o promjenama.
tab divizije i XII brigada krenue sa svojih polaznih
mjesta 18 m a j a u 21 as i obrazovati jednu kolonu kod crkve
u Majki J a p r i (blizu Dakule) i odatle produiti ka Meeem
Brdu.
3) U toku dana 19 m a j a predanak po umi oko Meeeg
Brda.
4) Polazak na dalji p u t 19 m a j a u 20 asova. Ako bude
promjene, izvjestie se blagovremeno.
5) Marruta za dalji put: Meee BrdoZavolje n a j -
pogodniji pravac izmeu Saria (Bravsko) i okuke Paunovac
istono od Vojnikih stanova (stanje neispitano) Crkveno,
s tim da elo stigne n a j d a l j e do Vasiljevia.
Poslato je pismo tabu Ribnikog odreda da on napravi
raspored za odmor.
Po dolasku jedinica u Crkveno, bie odmor.
6) Red u koloni bie: VI brigada sa tabom brigade i
tabom divizije, XII brigada. Kolonom e komandovati tab
divizije.
7) Obezbeenje prelaza preko ceste izvrie potrebni di-
jelovi VI Krajike brigade prema Paunovcu i Bravskom na
pogodnim mjestima, koji e kada se uvjeri da je prola.,
cijela kolona ui na zaelje kolone.
208)
Jedinice treba tako da budu pripremljene za pokret da budu;
lako pokretljive, da kolona moe brzo i lako da prede preko
ceste, da se veza u nonom pokretu dobro dri i, ako je po-
trebno, najvea tiina. Polazak od Meeeg Brda i ulazak u
jedinstvenu kolonu mora biti lak, priprema blagovremeno
izvrena. Pred polazak sve jedinice prikupiti.
8) Sve jedinice treba snabdjeti sa putovcama, koji d o -
bro poznaju teren i puteve. Ako bude promjena u mar ruti,
one e biti blagovremeno saoptene.
9) Rezervnu h r a n u pripremiti za to vie dana. Na p u t u
ekonomisati hranom i u sluaju nedostatka hljeba kuvati puru.
10) VI Krajika brigada prebacie to vie ita u Crkveno,,
jer nae jedinice odlaze u pasivne krajeve. Nakon prelaska
organizovati sporazumno sa tabovima Podgrmekog odreda,.
Ribnikog odreda i Komande podruja Podgrme prebaci-
v a n j e to vie ita.
11) Najtee ranjenike i bolesnike i rekonvalescente koji
su nepokretni ostavie tab divizije, VI i XII brigada pod k o n -
trolom t a b a Podgrmekog odreda, koji e ih po ozdravljenju
prikupljati u odred dajui im dunosti. Sporazumno sa ovim
tabom oni e se prebacivati do svojih jedinica.
Slati spiskove ostavljenih ranjenika, bolesnika i r e k o n v a -
lescenata tabu Podgrmekog odreda i sva pitanja po tom r j e a -
vati sa njim.
12) Konaare slati ispred jedinica.
13) Voditi rauna da se odlazi u bezvodan k r a j . P r e d p o -
lazak puniti uturice u Meeem Brdu.
14) Izvriti sve pripreme boraca za pokret prema, do-
govoru na dananjem savjetovanju.
15) Pokret drati u najveoj tajnosti. Pouiti borce o t o m e
u potrebnoj mjeri.
II
tabu Podgrmekog odreda stavlja se u dunost:
1) Voenje brige i kontrole nad ranjenicima, bolesnicima
taba divizije, VI i XII brigade, kao i o njihovoj bezbjednosti.
2) Obrazovati odmah udarnu etu za dejstvo protiv etn.
bandi u selima oko [Bos.] Petrovca, prema datim uputstvima.
Tu etu dobro povezati sa selima i prepadima i zasjedama
unitavati bande i bandite. Ta eta treba da bude stalno u
akciji i stalno u pokretu. VI brigada pomoi e davanjem l j u d -
stva toj eti domorodaca i 1 pukomitraljeza.
3) Sporazumno sa Komandom podruja Podgrme i d r u -
govima sa terena vriti mobilizaciju ljudstva za odred. Ne-
p r i j a t e l j ne smije nita mobilisati sa ovog terena. Voditi ra-
u n a i o mobilizaciji muslimana.
4) Voditi odmah k u r s na stvaranje jednog pokretnog udar-
nog bataljona koji e biti na raspoloenju tabu odreda i kao
nevezan za teren izvriti naroite zadatke.
5) Sa svojim etama krstariti tako da se onemogui svaki
etniki pokuaj u zaetku. Imati u vidu etnike pokuaje
oko Bos. Petrovca, Sanskog Mosta, Bos. Novog i Bos. Krupe.
6) Budno pratiti p r o m j e n e u m a n j i m neprijateljskim gar-
nizonima i dejstvovati inicijativno prema prilikama. Ovo je
zadatak drugog reda.
7) Drati vojno-politike kurseve po uzoru na ranije i sve
novo ljudstvo treba da proe kroz njih.
8) Obrazovati vod za vezu i pionirski (minerski) vod.
Vriti obuke za poslugu protutenkovskih i brdskih topova,
bacaa itd.
Prikupljati sve prezdravele borce iz brigada i koristiti ih.
Odred treba da bude kola sa najintenzivnijom obukom.
8) Pomoi prebacivanje V brigade za nama, ako doe.
9) Drati najvru vezu sa Ribnikim i Kozarskim od-
redom.
Nama slati izvjetaje preko Ribnikog odreda. Vane stvari,
n a m j e r e i zadatke ifrovati n a j n o v i j o m ifrom. Osim redovnih
vojnih, politikih i obavjetajnih izvjetaja slati i vanredne.
10) Svoju sadanju bolnicu koja je u umi osigurati od
iznenaenja i orijentisati na bunkere. Odmah preduzeti m j e r e
da se bolnica preseli u selo, dekoncentrie i orijentie na bun-
k e r e (iskopane ili peine).
11) U s a r a d n j i sa Komandom podruja prebaciti vie ita
za n a m a do Ribnikog odreda.
12) Produbljivati veze sa neprijateljskom vojskom, a na-
roito hrvatskom. Koristiti sve suprotnosti kojih ima kod n j i h
i uiniti sve da se ona rui odozdo, demoralie, prelazi i predaje.
13) Kontrolisati da li ima jo kakvog ita u Suvaji, S u v a j -
skom Meugorju, Skakavcu u bivim magacinima, i spasiti ga
ako ga bude.
III
Drugovi politiki rukovodioci trebali bi da pripreme borce

da se paljivo odnose prema svakom pojedinanom sluaju
zarobljavanja etnika, vodei rauna da mi glavne udarce
210)
nanosimo organizatorima etnikih bandi i njihovim glavnim
pomagaima.
Letak I Bosanskog NOU korpusa etnici!" m o r a j u svi
borci dobro prostudirati, jer u n j e m u je iznesena linija naeg
stava u borbi protiv etnika.
Treba voditi najveu brigu o ranjenicima i bolesnicima i
o organizaciji ishrane.
POLIT. KOMESAR ZAMJ. KOMANDANTA KOMANDANT

Boko si. otsutan Branko
BR. 89
IZVJETAJ TABA ETVRTE DIVIZIJE TABU PRVOG
BOSANSKOG NOU KORPUSA O AKCIJAMA IZVEDENIM
U VREMENU OD 19 APRILA DO 17 MAJA 1943 GODINE 1
TAB
IV NAR. OSLOBODILAKE UDARNE
DIVIZIJE
Op. br. si.
Dana 17 m a j a 1943 god.
TABU I BOSANSKOG NOU KORPUSA
1) Formirani su odredi. I 31, 98, 32, 78, 66, 46, 16,2 odred
ima oko II 99, 98, 16, 19, 99, 79 boraca. tab: 3 komandant
Milani, 4 ' polkomesar Obrad Stiovi, zam. kom. Mihajlo
kundri, zam. polkom. Milutin Vujovi,
2) Odreena je nova komanda podruja Podgrme: k o m a n -
d a n t Stevo Vjetica, zamenik Stevo Stupar, pomonik P e t a r
Vulin, intendant Rade Stupar. Popunjene su i komande mjesta.
1
2
Rije je o Podgrmekom partizanskom NOP odredu. Vidi dok.
br. 56.
8
Vidi dok. br. 56.
4
Miljevie
211
3) Dosada smo vie puta javili V brigadi da pree p r e d -
vienim pravcem. 5 Izvjeteni smo od n j e da moda nee moi
proi tuda iz razloga to je neprijatelj p os jeo i u t v r u j e staru
utvrenu liniju, i da e zbog toga moda morati preko 19,
24, 45, 12, 79, 51, 16, 94, 78. Mi smo smatrali da bi t a k a v
put bio dugaak i vrlo neizvjestan, pa smo joj predloili, ako
ne moe da pree predvienim pravcem, da pree preko nas
i X divizije na novi sektor i zadatke. Ovaj smo prijedlog p o -
novili V brigadi.^
uli smo, ali jo nemamo izvjetaja, da je neprijatelj
izvrio ovih dana ofanzivu protiv Kozare. 7 Rezultate ne znamo,
uli smo da su se nai izvukli. Zbog te ofanzive veze su n a m
oslabljene.
Poto smo ispoetka imali vezu sa V brigadom, htjeli smo,
vrei predvienu akciju, da preemo sa n j o m do X divizije,
vrei usput zajedno sa n j o m akcije ienja bandi. Zato smo
je i p a r dana ekali, a sada kada je veza oslabila, mi smo joj
ponovo poslali poruku da krene, a mi kreemo sutra i bez
n j e na izvrenje postavljenih n a m zadataka i da se poveemo
sa snagama X divizije. XII brigada ide sa nama 8 i nakon p o -
vezivanja sa X divizijom prei e na sektor koji joj je odreen.
4) U prolazu srediemo otvorena pitanja u Ribnikom od-
redu i kompletirati tab odreda. Po izvrenim zadacima na
onom sektoru proiriemo sektor toga odreda. 9
5) U meuvremenu otkako nismo imali veze sa vama izvr-
ene su sljedee akcije:
a) Nou izmeu 19 i 20 pr. mj. I bataljon V brigade izvrio
je tri akcije na uporita Poljavnica i Dobrijin i postavio za-
sjedu izmeu Dragotinje i Breziana. Zarobljeno je 60 domo-
brana, 8 ubijeno i neto ranjeno, zarobljen jedan oficir, za-
plijenjeno 56 puaka, 2 pukomitraljeza i dvije strojnice. Akcija
u zasjedi n i j e uspjela jer su poslije veih gubitaka u r a n j e -
nim poskakali u vodu i pobjegli.
b) Nou izmeu 24 i 25 aprila IV bataljon V brigade iz-
vrio je akciju na logor u Prijedoru (ciglana), gdje je bilo
zatoeno oko 180 pozadinskih radnika i partizana. Jedna udarna
grupa u jaini od 17 boraca, podijeljena u tri grupe, izvrila je
uspjeno ovu akciju. Pobila je strau od 10 andarma i 2
5
Vidi dok. br. 52.
6
Vidi dok. br. 86.
7
Vidi dok. br. 86.
8
Vidi dok. br. 88.
9
Vidi dok. br. 88.
212)
Nijemca i oslobodila oko 120 zarobljenika, meu n j i m a i ko-
m a n d a n t a m j e s t a Orahovo druga Rasima. Politiki efekat ove
akcije je velik. 64 osloboena zarobljenika javilo se u partizane,
a ostali su kao bolesni i nesposobni upueni svojim kuama.
Nai gubici 1 mrtav. tab V brigade predlae da se cijela
u d a r n a grupa pohvali i mi se pridruujemo tome prijedlogu,
v) 8 m a j a jedan bataljon X brigade potukao je jednu veu
etniku kolonu koja je pola od Bos. Grahova prema Stei-
tima i nanio joj vee gubitke. Potuena i razbijena kolona
vratila se.
g) 8 m a j a jedna neprijateljska kolona od Otrelja vodila je
dugu borbu sa jednim bataljonom XII brigade oko Bastakog
Dola. Neprijatelj je imao gubitaka i poslije ilave borbe uspio
je da prodre do Gruborskog Naslona, odakle se odmah vratio.
d) 10 m a j a II bataljon VI brigade postavio je zasjedu iz-
meu Krupske Suvaje i Risovca. Neprijatelju su naneseni teki
gubici, tj. jednoj njegovoj koloni, ali je ipak uspio sve da
Izvue, poto mu je dola pomo sa Risove Grede.
e) Nou 12/13 m a j a dva bataljona VI brigade izvrila su ak-
ciju na neprijateljsko uporite na Bravskom. Nai su se borci
privukli do na 10 m. do neprijateljskih atora i logora i sa
mnogo automatskog oruja nanijeli neprijatelju gubitke od
oko 50 mrtvih i 70 r a n j e n i h (ovo je provjeravano preko m j e -
tana). Akcija n i j e potpuno uspijela iz razloga to je jedna
naa eta zalutala i zakasnila, pa je neprijatelju stiglo poja-
anje, koje je napalo na ostale nae snage sa boka. Zbog toga
nisu mogla biti evaikuisana zaplijenjena 3 brdska topa od 75 mm
i jedan protivtenkovski top, i 3 bacaa. Ubijeno je 30 konja,
zaplijenjen je jedan protivavionski mitraljez.
) 13 m a j a zasjeda III bataljona VI brigade izmeu Gai-
dika i Tromee kod L j u b i j e vodila je borbu sa jednom kolo-
n o m od jedne satninje 'koja je pola za Budimli Japru. Ne-
p r i j a t e l j se povukao uz gubitke.
z) Jedinice X brigade prilikom pomaganja prebacivanja II
brigade vodile su borbu sa bandom kod Glavice, u Glamokom
Polju. Banda je poslije krae borbe pobjegla u Staretinu Pl.
6) Nakon izvrenja akcije i povezivanja sa X divizijom
otii emo na sektor X brigade, kojoj smo naredili da spreava
prodor bandi na sjever i da m a n j e grupe unitava. Tamo emo
izvriti veu akciju u cilju unitenja onih bandi. 10
10
Vidi dok, br. 88.
213
7) Naa 19, III 99, 45, 51, 16, 52, 4 5 " ne radi, nema IV
23, 45, 99, 78, 98, 16, 94, 45.12 Kad nabavimo, produiemo
rad.
8) Bande se nalaze u Bos. Grahovu i oko n j e g a sa glav-
ninom u Strmici. Priaju da e sa snagama od oko 1.500 p r o -
dirati prema Srbu i Drvaru. 1
Neprijatelj i dalje vrsto dri komunikacije, koje je i r a n i j e
drao.
Poslije ofanzive na Kozaru v r a a j u se n e k e snage u S a n -
ski Most i Klju i navodno sutra trebalo bi da vre ponovo
akciju na sektor VI brigade.
U Prijedoru i Banja Luci je koncentracija veih snaga,
navodno radi odlaska na jug i more. Ovo provjeravamo.
P r e m a dosadanjim izvjetajima ofanziva na Baniju i Liku
nije poela, ali se vre pripreme.
9) Od VIII brigade nemamo nikakvih izvjetaja. 1 3
10) Primili smo vaa n a r e e n j a od 3 i 6 m a j a i pismo
druga oeta 14 od 8 maja.
11) Imamo povremenu vezu sa Glavnim tabom Hrvatske
i sa njihovim jedinicama koje su n a m susjedne.
POLITKOMESAR ZAMJ. KOMANDANTA KOMANDANT

Boko slubeno otsutan Branko
11
Radiostanica
12
Akumulator
13
U to vrijeme Osma krajika NOU brigada bila je u sastavu Unske
operativne
14
grupe.
Ratko Vujovi, zamjenik komandanta Pete kozarske NOU
brigade
214
BR. 100
IZVJETAJ TABA DRINSKE OPERATIVNE GRUPE OD
MAJA 1943 GOD. POMONIKU NAELNIKA VRHOVNOG
TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE O SITUACIJI U POD-
RUJU FOE1
Drugu Terziu!
Sada smo dobili Vau depeu. Kod nas je situacija ovaikva:
1.) U Foi se nalaze Nijemci, sino su dolazila pojaanja kamio-
nima i peke. Ranija posada bila oko 600. U toku jueranjeg:
dana posle podne stigla jedna kolona od oko 600 ljudi od G o -
rada ka Foi. Posle toga jo je dolazila i kamionima, ali je
no pala te ne znamo koliki broj.
Danas je avijacija aktivna u izvianju. Artiljerija tue
nae poloaje oko Foe. Mi se oko Foe nalazimo na starim
poloajima.
VI. brigada nalazi se na sektoru Groani 2 eotina. Njoj.
smo naredili da n a m se sa dva bataljona priblii na elebi.
Sa n j o m se nalazi I. majevaoki bataljon. 3
2.) Neprijatelj je uao u Boljanie. IV. bataljon ne moemo
poslati gde ste Vi naredili. Jedna eta je otila.
Mi smo Vas redovno izvetavali po kuririma i preko V I I
divizije.
U 12.30 asova.
Komandant,
Ljubo uri
1
istoriskog instituta pod reg. br. 44/2, k. 9 A. Dokumenat pisan vjero-
vatno 17 ili 18 maja.
2
Na karti 1 ; 100.000 nije naeno.
3
Vidi dok. br. 77.
215.
BR. 100
17 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BATALJONA DA ISPI-
TAJU MOGUNOST ZA NAPAD NA NEPRIJATELJA NA
PRAVCU AHOVIA 1
STAB
3 PROLETBRIGADE
Br. 467
17 m a j 1943
TABOVIMA BATALJONA
1. II Dalmatinska brigada rokirana je prema Mojkovcu

sa zadatkom presecanja saobraaja Mojkovac'Kolain i
v r e n j a pritiska na sam Mojkovac.
2. Zadatak nae i Krajike brigade 2 je to due zadra-.
v a n j e neprijatelja na sadanjim poloajima, ispitivanje mogu-
nosti likvidiranja istog u zajednici sa II Dalmatinskom bri-
gadom.
Na osnovu p r e d n j e g tabovi bataljona e preduzeti sve po-
trebne m e r e da se neprijatelj zadri na dosadanjoj prostoriji
kako bi se sa ove moglo prei u protivnapad. Bataljoni e predu-
zeti izvianje neprijatelja na svojim sektorima i prikupiti
podatke:
a) dokle su stigle njegove snage
b) jaina i sastav snaga na svom i susednom sektoru
c) pravac pokreta neprijatelja
d) gde mu se nalazi artiljerija i n j e n a jaina.
3. tabovi I i VI bataljona ispitae mogunost i izvr-
e n j e ruenja mostova i druma na pravcu ahoviiKovren,
k a k o bi se onemoguilo k r e t a n j e neprijateljske motorizacije i
uopte vozila na tom pravcu. I bataljon e uhvatiti vezu sa bata-
ljonom 3 III Sandake brigade na Kovrenu. Oba ova bataljona
e takoe upuivati dalja izviaka odeljenja ka istoku radi
ispitivanja pokreta neprijatelja po taci 2. ovog nareenja.
1
2
Trea krajika NOU brigada
3
etvrti bataljon Tree sandake NOU brigade bio je na Kovrenu.
216.
4. Svi tabovi bataljona po prikupljenim podacima
dae svoje predloge za likvidiranje neprijatelja na ovoj pro- .
storiji. Ovo uiniti najhitnije, jer od ovoga zavisi vreme poetka
likvidacije neprijatelja.
5. Brdska baterija nalazi se na kosama iznad sela Pisana
Jela. tabovi bataljona odravae sa n j o m vezu i davae joj
[po] potrebi zadatke na svome sektoru.
6. tabovi bataljona dostavie n a j d a l j e do 18 m a j a
u j u t r u podatke za u n a p r e e n j e u oficirske inove komandanata
bataljona, koji da sadre:
a) ime i prezime
b) godine starosti
c) zanimanje
d) in u bivoj jugoslovenskoj vojsci
e) od kada je u borbi i na kojim je dunostima bio.
ZA TAB BRIGADE:
Zam. komandanta
Miloje 4
BR. 92
ZAKLJUCI SA PARTIJSKOG SAVJETOVANJA DRUGE
DALMATINSKE NOU BRIGADE ODRANOG 17 MAJA 1943
GODINE 1
ZAKLJUCI
sa I savjetovanja partijskih rukovodilaca II Dalmatinske
NOU brigade odranog 17 m a j a 1943 god. u s. K r n j a Jela
Crna Gora.
I
Cilj savjetovanja:
Savjetovanje je imalo kao glavni cilj:
a) da proanalizira politiku situaciju u zemlji i k r a j u u
kome djelujemo;
' Miloj evi
Kopija, umnoena na apirografu, latinicom nalazi se u arhivi
CK SKJ pod br. 7122.
217
b) da ispita sadanje s t a n j e part. organizacije ove brigade;
c) da uoi i o t k r i j e nedostatke u dosadanjem radu;
d) da omogui izmjenu iskustava meu pojedinim p a r t .
organizacijama brigade;
e) da postavi najvanije probleme za r j e a v a n j e i da o d -
redi smjernice budueg rada.
II
U analizi politike situacije u zemlji i na terenu gdje b r i -

gada d j e l u j e vojniki i politiki savjetovanje je konstatovalo:
a) da se u cijeloj zemlji iri razmah Narodno-oslobodilacke
borbe, koji je vezan sa situacijom na Istonom frontu i u
Africi i koji je posljedica rada nae P a r t i j e i vojske u samoj
zemlji. Da je Crna Gora zahvaljujui koncentraciji reakcionar-
skih velikosrpskih i petokolonakih elemenata pretstavljala i jo
danas pretstavlja najjae uporite etnikih grupacija u zemlji.
b) glavna snaga k o j a odrava etnitvo lei u onim dije-
lovima vaojevikog plemena, koji su i za v r i j e m e Jugoslavije
bili glavno uporite velikosrpskih elemenata i glavni oslonac
velikosrpske reakcije za borbu protiv Nacionalno oslobodi-
lakog pokreta u Crnoj Gori.
c) da je dolaskom naih snaga i borbama koje su do sada
voene protiv etnika uope, a napose protivu etnika iz Vaso-
jevia, na ovom terenu u veliko zapoelo raspadanje etnikih
formacija, i kao takve ne pretstavljaju pouzdanu vojsku oku-
patoru. Zbog toga on i jedan dio razoruava a od drugog n a j -
reakcionarnijeg dijela, ogrezlog u zloinima, stvara sitne odrede.
d) u ovoj situaciji Krsto Popovi, crnogorski separatista,
ispoljava [se] kao glavna snaga i smetnja za mobilizaciju zbog
njegovog politikog stava koji stoji na liniji obiju okupator-
skih sila mir i red", to znai omoguavanje imperijalistima
da izvre totalnu mobilizaciju ljudstva za prinudne radove.
e) iz ovog izlazi: da glavnu otricu nae borbe u s m j e -
rimo ka okupatorima i crnogorskim separatistima kao njiho-
vim glavnim pomagaima, ne zaboravljajui pri tome i n a j -
okorjelije elemente iz redova etnika Drae Mihailovia.
218)
III
U dosadanjem radu part. organizacije, savjetovanje je

uoilo sljedee nedostatke, koji nijesu dozvoljavali da se r a d
odvija pravilno i po planu:
a) s obzirom da je part. organizacija brigade prilino mala,
nije jo u svim jedinicama postigla stepen potrebne vrstine,
a to se ogleda u nedovoljnoj odgovornosti, budnosti, p a r t i j -
nosti;
b) ma da je P a r t i j a uspjela da se za relativno kratko*
vrijeme omasovi, savjetovanje je konstatovalo da se u izvjesnim
sluajevima n i j e sprovodila pravilna politika primanja novih
kadrova u Partiju;
c) da je politiki teoretski nivo prilino nizak i da se u
dosadanjem r a d u nijesu u dovoljnoj m j e r i koristile sve m o -
gunosti za uzdizanje partijskih kadrova;
d) posljedica gornjih nedostataka P a r t i j e se n i j e u svim
granama pokazala u potpunosti kao rukovodea sila;
e) da partijska organizacija brigade n i j e pokazala brigu u
potpunoj m j e r i da otstrani izvjesne nedostatke nae brigade
(disciplina, spoljni vojniki, izgled, higijena, odnos prema
narodu);
f) da se nijesu preduzele sve m j e r e za puno osposoblja-
vanje vojske, za vjeto izvrenje vojnikih zadataka, ime bi:
se sprijeili dragocjeni gubici u partijskim kadrovima;
g) da skojevska organizacija nije uspjela obuhvatiti d o b a r
dio novodolih omladinaca;
h) da se svi sektori rada P a r t i j e nijesu r a v n o m j e r n o r a z -
vijali, pri emu je bio i do sad ostao najzapostavljeniji k u l -
turni sektor.
IV
U dosadanjem r a d u partijska organizacija ove brigade
postigla je i krupnih uspijeha, koji garantuju n j e n povoljni
daljni partijsko-politiki razvitak.
Na savjetovanju konstatovano je:
a) da je partijska organizacija, koja je stvorena istovre-
meno sa f o r m i r a n j e m brigade, uspjela da obuhvati znatan b r o j
najboljih drugova u brigadi;
b) da je kod veine lanstva postignut visok stepen p a r -
tijnosti, to se oituje u dosljednom sprovoenju svih par-
tijskih direktiva;
21
c) da P a r t i j a uiva najvei ugled i ljubav kod nepartij-
skih masa, koje p r e m a njoj g a j e visoko povjerenje;
d) da je svojim radom podigla svijest svih boraca i time
uspjela da sprijei i n a j m a n j e osipanje koje se moglo pojaviti
sa pokretom brigade u ove krajeve;
e) da je P a r t i j a u glavnom doprinijela visokoj borbenoj
sposobnosti ove brigade i
f) da je ukazala pomo SKOJU i pomogla da se ova organi-
zacija organizaciono uvrsti a kulturno i politiki podigne.
V
Na osnovu dovoljnog kritikog osvrta po raznim nedosta-
cima, kao i analize uspjeha u dosadanjem radu, savjetovanje
je postavilo pred organizaciju sljedee zadatke kao neodlone
za rjeenje:
a) jo vee organizaciono uvrenje P a r t i j e kroz podi-
zanje i jaanje partijnosti (osjeaj odgovornosti, disciplina i
"budnost).
b) podizanje P a r t i j e u svim jedinicama na stepen stvarnog
rukovodioca po svim granama rada i u itavom ivotu brigade;
c) uloiti najvee napore u cilju politikog i teoretskog
podizanja P a r t i j e kao neophodnog preduslova da bi se partijci
mogli razvijati u sposobne rukovodioce. U tonj pravcu pristupie
se organizaciji srednjeg partijskog kursa u tabu brigade za
najneophodniji broj partijaca;
d) da se do maksimuma pojaa konspiracija u partijskoj
organizaciji. Da se u Partiji do maksimuma razvija budnost
k o j u prenijeti na sve partizane u odnosu prema neprijatelj-
skim elementima koji e nastojati da se u toku ove borbe
provuku u redove nae vojske kroz mobilizaciju, da bi na t a j
nain onemoguili njihov tetoinski i razorni rad;
e) da se u budue ukae najvea panja i pomo skojevskoj
organizaciji, jer ona pretstavlja najbolji rezervoar naih kad-
rova i glavnu u d a r n u snagu nae brigade;
f) da se pojaa rad po svim sektorima, a da se posveti
najvea panja r a z v i j a n j u k u l t u r n o g rada kao osnovice za
podizanje svijesti partijaca i nepartijskih masa;
g) da se u buduem radu organizacije dre striktno po-
stavljenog plana, da se plan prilagodi uslovima ivota i borbe,
t j . da se ratni cilj sa obrazi svim p r o m j e n a m a vojnikim i po-
litikim i da se u provoenju plana uzme boljeviki tempo.
220)
Partijski rukovodioci pojedinih partijskih jedinica duni:
su da ove zakljuke do u tanine prorade sa svojim lanovima
Partije, tako da oni kroz ovu proradu budu u potpunosti u v j e -
reni u nedostatke u svome radu, kao i to da u potpunosti shvate-
ove zakljuke, tj. da ih uine sastavnim dijelom svoga rada
i ivota.
BR. 93
IZVJETAJ TABA TREE SANDAKE NOU BRIGADE
OD 17 MAJA 1943 GOD. ZAMJENIKU NAELNIKA VRHOV-
NOG TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE O SITUACIJI NA
PODRUJU BIJELO POLJE, PLJEVLJA, PRIJEPOLJE 1
TAB
III SANDAKE BRIGADE
17 m a j a 1943 god. 11 asova
Drugu Terziu 2
Situacija kod nas je sljedea:
1) Na sektoru Bijelo Polje
Prema obavjetenju 3 od strane taba divizije neprijatelj,
Italijani i neto Njemaca, k o j i su 15 ov. m. izvrili prodor u.
pravcu ahovia sa linije B.[ijelo] PoljeRibarevina, uspio je
istoga dana da ovlada terenom istono od linije ahovii
Slepa Most, i da se probije i zapadno od te linije i ovlada
grebenom RudineZaljevoSokolovia.
tab divizije je naredio da I 4 i III Krajika brigada 17'
ov. m, u 3 asa izvre napad 5 na neprijateljske poloaje i pro-
t j e r a j u ga. Do sada nijesmo dobili nikakav izvjetaj o tome
Velimir Terzi, zamjenik naelnika Vrhovnog taba NOV i PO
Jugoslavije
3
Vidi dok. br. 81.
4
Prva proleterska
5
22 L
Ikako je tekao napad i kakav je rezultat. im se bude saznalo,
Kovren e nas izvijestiti telefonom a mi emo vas.
2) Na sektoru PljevljaPrijepolje
Do 14 ov. m. u Pljevljima je bilo oko 10000 italijanskih
vojnika 7 sa oko 2500 mazgi. U Prijepolju je bilo oko 2500
3000.8
U Prijepolju je bilo oko 5001000 Njemaca, koji su drali
i posadu u Brodarevu. Posada u Brodarevu n i j e bila stalna i
iznosila je od 150400 Njemaca. Sada se nalazi oko 200 N j e -
maca.
15 ov. m. jake italijanske snage iz Prijepolja i Pljevalja
uz p r a t n j u tenkova preduzele su pokret ka Jabuci. Jaina snaga
iz Pljevalja iznosila je oko 2 italijanska bataljona, a iz Prije-
polja bile su jae snage. Sa snagama iz Prijepolja bilo je i
neto milicije. Zasjede naega I bataljona vodile su na Jabuci
b o r b u sa tim snagama i nanijele im vie gubitaka, i zarobile
jednoga vodnika milicije, ali su se po tome morale povui ka
Kamenoj Gori.
Po izbijanju na Jabuku neprijatelj je posjeo uke i kose
oko puta, ukopavajui se naroito na istaknutim takama: Mi-
jajlovica, Jabuka, Savin Lakat. Rovove su pravili pored puta,
naroito sa june strane. Na Savinu Laktu imaju 2 brdska topa
a du cijelog puta vie bacaa. Toga dana izvjesne snage ita-
lijanske produile su za Pljevlja, dok su ostale jake snage na
komunikaciji. Tako isto saobraaj kamiona nije bio iv (oko
60 kamiona u jednom i drugom pravcu). Sa pjeakim kolonama
Ile su mazge.
U toku 16 ov. m. neprijatelj je drao komunikaciju i sve
vie se utvrivao. Saobraaj kolona i kamiona bio je vrlo iv
i u jednom i u drugom pravcu. Izgleda da su iz Prijepolja u
kamionima prevozili materijal za Pljevlja. Za Pljevlja je prolo
oko 1500 vojnika. Neprijatelj je i dalje ostao na komunikaciji.
O situaciji na toj komunikaciji danas nemamo jo izvjetaja.
Prema izjavi zarobljenog milicionara Italijani se evakuiu
iz Prijepolja za Pljevlja. Priboj su takoe evakuisali. On kae
da im je lino Paariz rekao da se Italijani evakuiu iz Prije-
polja. Kae da tvrdi da Italijani ,,idu za svoju zemlju nekuda
preko Crne Gore".
6
Odnosi se na etvrti bataljon Tree sandake NOU brigade,
koji je bio na Kovrenu. Vidi dok br. 91.
7
Na sektoru Pljevalja i Prijepolja nalazile su se jedinice divizije
Taurinense".
8
Isto
222)
Kod s. auevia ispod Savina Lakta nekoliko kamiona
N j e m a c a takoe su osiguravali put.
U upi kod optinske zgrade (Kozioko Polje) nalazi se
oko 500 Njemaca i Italijana, koji dre pretstrae prema K.
Gori iznad s. Svojeva.
P r e m a jo neprovjerenim izvjetajima u s. Bistrici, iz-
m e u Prijepolja i Priboja, stigle su nove n j e m a k e snage, a
izgleda i hrvatska vojska. Oni su tu sa spakovanim stvarima,
to govori o njihovim daljim n a m j e r a m a za pokret.
U Babinama se nalaze etnici Kalaitovi 9 i izgleda Boe
Javorskog. 1 0
Oko Pljevalja etnici dre poloaje od Otilovia preko
Ra'bitlja, Zenice, Ljua, Kamina do Zidovia. To su mjetanski
etnici znatno demoralisani.
Kako izgleda n a m j e r a je zaista Italijana da se iz gradova
u Sandaku evakuiu. Saanje akcije njihove su u cilju oslo-
boenja komunikacija. P i t a n j e je samo kojom e se, komuni-
kacijom kretati snage iz Pljevalja. O tome nismo mogli saznati
jo nita sigurno.
3) Sada dobismo izvjetaj od III Dalmatinske brigade,
koji vam u prilogu dostavljamo, u kome javlja da je Vraja
divizija sa 6 tenkova ula u ajnie. 11
4) Mi smo poruili komunikaciju za Bijelo Polje, poev
od Duboice pa do ahovia. Sruili smo sve mostove i ser-
pentine u Krakalicama.
U zajednici sa I Dalmatinskom brigadom preduzeli smo
r u e n j e komunikacije za Kosanicu. , -
Za tab brigade
Komandant
V. Jaki 12
P.S.13
Sad smo dobili izvjetaj od patrola IV bataljona preko
Kovrena. Patrole su osmotrile neke atore u ahoviima, i
9
10
Vuk Kalaitovi
Boa Javorski, etniki komandant iz Ivanjice. Poginuo poetkom
1944 godine.
11
12
Vidi dok. br. 85.
Narodni heroj Velimir Jaki. Umro 1949 godine.
13
Na originalu dopisano plavim mastilom, irilicom.
223)
tamo se nalazi neprijatelj. Ne znaju tano ko je: Italijani,
ili Italijani i Nj emci. Neprijateljske patrole u okolini ahovia
razoruavaju etnike.
I i III brigada noas izgleda nijesu vrili napad.
Od Granareva u pravcu Brodareva nema neprijatelja.
(M. P.)
BE. 94
IZVJETAJ TABA TREE SANDZACKE NU BRIGADE
OD 17 MAJA 1943 GOD. ZAMJENIKU NAELNIKA VRHOV-
NOG TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE O SITUACIJI NA
PODRUJU BIJELO POLJE, PLJEVLJA, FRIJEPOLJE 1
STAB
III SANDZACKE BRIGADE
17 m a j 1943 god. 19 as.
Drugu Terziu
1) Neprijatelj 2 se nalazi sa jakim snagama du komuni-

kacije PljevljaPrijepolje (Mijajlovica, Jabuka, Savin Lakat).
Neprijatelj se nalazi i u s. Svojevu p r e m a Kamenoj Gori.
Tamo su Nj emci, Italijani i izgleda ustae? Jaina nije tano
poznata, a iznosi nekoliko stotina (SvojevKozioko Polje).
U s. Otiloviima nalaze se mataruki, prenanski i otilo-
viki etnici.
U Pljevljima ima nekoliko Njcmaca.
O n a m j e r a m a Italijana teko je saznati, j e r nikome o
tome ne saoptavaju, pa ni etnicima, u k o j e izgleda s u m n j a j u .
Oekuje se njihov pokret, prema vijestima iz etnikih izvora,
ovih dana, ali se ne moe znati kuda. Mislimo da e svakako
biti kombinovan sa akcijom od Bijelog Polja i Mojkovca n j i m a
u susret, pri emu nije iskljueno da obuhvate i Kosanicu.
1
2
Vidi tom III, knj. 5, dok. br. 178.
* Isto
224)
2) Neprijatelj je u toku jueranjeg dana uao u aho-
vie i potiskao I brigadu kod MeugvoaBrezne. 4 Od Ko-
laina je jedan bataljon Italijana doao u Mojkovac i dejstvo-
vao prema naoj IH Krajikoj brigadi.
Glavninu ine Italijani, a Njemci samo k o m a n d u j u ili su
niandije kod artiljerije.
Kod Slepa Mosta i m a j u 4 haubice, a svaka kolona ima po
jedan brdski top.
Nastupaju oprezno istei teren artiljerijom.
Naa I brigada nalazi se na prostoru: SrebrnicaSokolac
SljemeStoer, a III Krajika na liniji: B u r e n j P r o e n j e
Tara.
I i III brigada nijesu prole noi preduzimale napad. 3
3) P r e m a sada dobivenom izvjetaju od naeg IV bataljona,,
koji se nalazi na prostoru GrabLekovina, neprijatelj od a-
hovia miruje, samo povremeno dejstvuje artiljerijom p r e m a
Lijesci.
On dalje izvjetava sljedee:
1) uje se jaka artiljerijska paljba prema Kolainu.
2) Haubica iz Broareva tukla je s. Stranjane. Tamo se
ula i mitraljeska vatra. P r e m a priama seljaka iz K o m a r a n a
to je borba sa novovarokim partizanima, kojih ima oko 800".
To ne odgovara stvarnosti. Moe biti lako da se tu radi o Drai-
nim etnicima iz Srbije, koji su se tu bili pojavili prije nekoliko
dana, o emu ste bili obavjeteni sigurno od taba divizije,
a koji se sigurno tuda vraaju za Srbiju, poto su se ovamo
pojavili Njemci.
3) Zatvorenici iz Kolaina, koje su pustili Njemci pri
dolasku, priali su da su Njemci uhapsili Pavla uriia sa
nekoliko njegovih suradnika i internirali ga. 6 Ovo jo n i j e
provjereno.
4) Njemci razoruavaju sve etnike koje uhvate. U zatvoru
u B. Polju nalazi se 50 etnika, koje su Njemci razoruali-
Meu n j i m a je i pop Radovi.
5) aljemo vam letak koji je baen iz aviona.
S. F. S. N.
Za tab
komandant
V. Jaki
4
5
6
Vidi dok. br. 194.
15 Z b o r n i k t o m r v , k n j . 13 225
P. S.7 Sada smo dobili izvjetaj naeg IV bataljona od
13 asova koji glasi:
Jedna n j e m a k a patrola iz ahovia jaine 15 ljudi dola
je u s. okraije 8 i tamo upljakala dva vola i poerala ih- u
ahovie. Jedna etvorka IV bataljona ih je napala i otela im
volove, a Njemci su pobjegli za ahovie.
Nae patrole su osmotrile u ahoviima oko 200 ljudi i
200 mazgi. Da li ima neprijatelja u kuama ili po umama
okolo nisu mogli saznati, j e r neprijatelj onemoguava k r e t a n j e
stanovnitva.
U ahoviima i m a j u 20 motora.
Ponovo se potvruje vijest da Njemci razoruavaju et-
nike.
Sada dobismo izvjetaj iz Prijepolja pisan 10 ov. m., koga

vam dostavljamo u prilogu. 9
Po naknadno dobivenim izvjetajima Njemci su duinom
p u t a niz Limsku dolinu posjeli pojedine take i postavili mi-
traljeze. Sa n j i m a je muslimanska milicija. Srbi iz milicije
su pobjegli jer su ih Njemci razoruavali.
Kalait 10 u Novoj Varoi je ponovo mobilisao, i to pod pa-
rolom ,,da je nareeno iz Londona da se sloe sa partizanima,
i da ih sada poziva na borbu sa Njemcima zajedno sa parti-
zanima"? Vjerovatno je radi lakeg mobilisanja?
Na Uvcu se nalaze Bugari. 1 1 Govori se da e doi i oni u
Sandak.
-Postaraemo se za konja!
V. Jaki
7
Na originalu dopisano plavim mastilom, irilicom.
8
0
Vjerovatno okarlinsko Brdo
Redakcija nije pronala pomenuti izvjetaj.
10
Vuk Kalaitovi
11
Vidi dok. br. 204.
226)
BR. 95
18 MAJA 1943 GOD. POTClNJENIM JEDINICAMA ZA PO-
SJI. I)AN,!i: NOVIH POLOAJA 1
STAB
Op. br. 205
18-V-1943 god.
tabovima:
Prve proleterske brigade
III Krajike brigade
:
III Sandake brigade
tabu brdskog diviziona
P r e m a dananjim direktivama Vrhovnog taba
NAREUJEMO:
1. U toku ove noi 1819 . m. izvriti pregrupisavanje

brigada ove divizije, po sledeem:
a. III Krajika brigada postavie se na poloajima Va-
kovoReljin KamPrisoje. Jednu etu postaviti na levu
obalu Tare u s. Dobrilovina prema mostu na r. Tari,^ koga da
odmah porui. P r e m a neprijatelju ostaviti jake izvidnike de-
lovo sa automatskim oruima na liniji ProenjeMeki D o - -
Sljemena.
b. III Sandaka brigada postavie se na poloajima
KovrenBlikovoSlatka, isturajui jaka izviaka odelje-
nja prema ahoviima i Brodarevu na liniji RijeicaKievo
Biov Grob. Ova brigada produie sa temeljitim r u e n j e m
i zapreeavanjem ceste ahoviiKovren.
c. Prva proleterska brigada postavie se kao rezerva
na prostoriju MaoePodkrajciVrulja, s tim to e upuivati
dalja izviaka odeljenja pravcem KozicaKamena Gora, Vu-
kovo BrdoObarde, MatarugeOtilovii i ka pl. Korijen,
odravajui vezu sa jedinicama VII divizije koje su postavljene
1
istoriskog instituta pod reg. br. 2 0 / 4 , k. 705 A.
227
prema Pljevljima. Ova brigada nastavie ruenje i zaprea-
vanje ceste ka Pljevljima. 2
d. Brdski divizion ostavie jednu bateriju 75 mm na
sektoru III Krajike brigade, a ostatak diviziona na sektoru
Prve proleterske brigade na prostoru BoraneSelitekola,
kod Maoa. Sa ove prostorije deo diviziona naknadno e se
po potrebi dodeliti sektoru III Sandake brigade.
2. Susedne jedinice i tabovi brigada odravae tesnu '
meusobnu vezu patrolama i izviakim odeljenjima koja e
ujedno kontrolisati meuprostore.
3. Razviti i sprovesti to bolju obavetajnu slubu i
stalno pratiti neprijateljske pokrete kako bi to pre saznali
prave namere neprijatelja. Ovome pokloniti punu panju i
sva obavetenja i podatke o ovome n a j h i t n i j e n a m dostavljati.
4. Vrhovni tab je naredio: ,,seljake sa svom stokom
prebaciti na levu obalu Tare". Ovu direktivu sprovee: Prva
brigada na prostoru Sljemena:KremenjaeSokolacStoer
Jelia DolinePisana JelaKameno Polje; a III Krajika
brigada na prostoru ProenjeMeki DoariKonjic
StupCrvena LokvaBarice.
5. t a b divizije nalazie se u s. Maoe.
6. Sanitetske ustanove bie:
Hirurka ekipa i prihvatna bolnica u s. Varine.
Diviziska bolnica u s. Rajkovaa. 3
Referent saniteta sa tabom divizije.
Svi ranjenici i bolesnici koji se u p u u j u diviziskoj bolnici
m o r a j u proi kroz prihvatnu bolnicu u s. Varine, koja e vriti
dalje upuivanje.
(M. P.)
Za tab
Vasa
2
Ovo nareenje nije izvrila Prva proleterska brigada zbog toga
to je dobila novi zadatak. Vidi dok. br. 96.
3
Vjerovatno Brajkovaa
228
BR. 95
18 MAJA 1943 GOD. TABU PRVE BRIGADE ZA POKRET
PRAVCEM ELEBIZAVAJITBUNOVT 1
TAB
Kop. br. 207
18-V-1943 21.30
TABU I PROLETERSKE BRIGADE
Vrhovni tab dostavio je telefonom sledee n a r e e n j e

koje vam se dostavlja na izvrenje:
,,Odmah u toku noi krenite I brigadu pravcem elebi
ZavajitBunovi, gde e stupiti u vezu sa tabom Drinske
grupe. Izvrenju ovog nareenja pristupite odmah."
(M. P.)
Za tab
Vasa 2
1
2
Jovanovi
229
BR. 100
IZVJETAJ TABA oiUNSKE OPERATIVNE GRUPE OD
SLAVIJE O SITUACIJI NA PODRUJU FOE1
TAB
DRINSKE OPERATIVNE GRUPE
18. V. 1943 g.
u 11,30 .
14 o. m. drug Veljko 2 je u 15,30 asova otiao od nas iz

Zavajita.
Istog dana 22,30 stigao n a m je izvetaj od Majevike bri-
gade 3 da je njihov I bataljon potisnut sa Golog Vrha ka Ifsaru 4
vodei estoku borbu. Tome bataljonu je VI brigada uputila
u pomo jedan bataljon. 5 Iste noi jedan bataljon Majevike
brigade otiao je ka Ifsaru, ali je usput doznao da je jedna
neprijateljska kolona 6 prela preko Slatine i Krstaa, a zatim
preko Madara spustila se u Kovaevie. Taj isti bataljon je
izaao na Krstac sa zadatkom da hvata vezu sa I bataljonom
Majevike brigade i VI brigadom. Iste noi preko Vikoa u
pravcu Planskog i ajnia uputili smo kurire sa nareenjem
VI brigadi. Meutim kuriri su u putu naili na neprijatelja
koji se od Kovaevia preko Miholje uputio ka ajniu. 7 K u -
riri su se vratili n a t r a g 15 o. m. u 19 asova i o tome nas
obavestili.
15 o. m. po podne uputili smo n a r e e n j e bataljonu 8 II
Proleterske na epan Polju da n a m poalje jednu etu koja
je stigla 16 o. m. u Viko. Dve desetine 16 o. m. otile su sa
nareenjem i radi h v a t a n j a veze VI brigadi i I Majevikom
bataljonu u pravcu ajnia i Ponikava. Te dve desetine se ni
do danas nisu vratile.
1
Original, pisan. na maini, latinicom, nalazi se u- arhivi Vojno-
2
Pavle Ili
3
5 6
, Vidi dok. br. 77.
7
8
Odnosi se na etvrti bataljon.
230.
Poto smo procenili situaciju da je neprijatelj verovatno
krenuo i od Gorada ka ajniu i da bi VI brigada mogla,
otstupiti u pravcu Metaljke, to smo uputili pismo tabu V l l
divizije, 16 o. m. u 9,10 asova, da bi njihove jedinice od Bo-
ljania uhvatile vezu sa VI brigadom. Istog dana u 17 asova
stigao nam je izvetaj od taba VII divizije, koji je bio na
putu za Meljak, da e narediti njihovim jedinicama da uhvate
vezu sa VI brigadom i da e vas izvestiti o nejasnoj situaciji
oko ajnia. Istog dana u 16 asova dobili smo izvetaj od
taba Majevike brigade da bataljon koji je u Krstau jo
nije uhvatio vezu sa VI brigadom. Tada na Ifsaru nije bilo
nikoga. 17 o. m. u 3 asa po podne stigao je izvetaj od VI
brigade pisan 15 o. m. u 20,50 asova da je neprijatelj uao
u ajnie 15 o. m. od: Gorada sa tenkovima. 9 Delovi VI bri-
gade sa I bataljonom Majevike brigade povukli su se na Me-
tal jku. Stab VI brigade tada nije imao vezu sa onim njihovim
delovima koji su bili prema Goradu. Izvestili su nas da su
svakako ti delovi otstupili. od Kozare u pravcu Zaborka. 17
o. m. izjutra poslali smo ponova nareenje VI brigadi da se
postavi na prostoriju PonikveMetaljka, a da na prostoriji
Plansko budu dva bataljona Maievike brigade. Jo nismo
dobili od VI brigade novog izvetaj a niti pak imamo vrstu
vezu sa njom.
17 o. m. u 8 asova poslali smo vama izvetaj preko taba
VII divizije da bi vam oni dostavili radiogramom, poto a k u -
mulator koji je na naoj stanici nije ispravan i stanica ne
radi. Istog ovog dana r a n o izjutra a i preko dana n e p r i j a t e l j -
ski avioni su izviali elebiZavajitepan PoljeUzlup.
17 o. m. u 11 asova primili smo pismo od vas sa potpisom
druga Terzia, 10 upueno drugu Veljku, koje se odnosilo na
bolnice i evakuaciju topovske municije. Preneli smo naree-
n j e upravi bolnice i sa otpremanjem ranjenika poeli su jutros
rano. Sa Ifsara municija nije preneta. Istog dana smo dobili
drugo n a r e e n j e sa potpisom druga Terzia. Vezu sa III divi-
zijom odravamo. Za sada ne moemo uputiti izviaki vod
preko Drine u susret navodno batalj onu VI brigade zbog ne-
dostatka snaga, jer naa dva bataljona iz Crne Gore jo nisu
stigla a sa VI brigadom nemamo vrste veze, a svakodnevno
ujemo borbu na njenom pravcu te ne moemo snage razvui.
Doznali smo da Nemci razoruavaju etnike i vode i sa
njima borbu, tako se ula borba i u pravcu Miljevine.
9
Vidi dok. br. 85.
10
Velimira
231
Stvar sa Foom stoji malo drukije, jer se u Foi nalaze
izvesne snage Nemaca, a saobraaj izmeu Foe i Gorada je
iv, a takoe saobraaju i putem KalinovikFoa.
Neprijatelj dri uporno poloaje ispod Crnog Vrha (vie
Foe), i to sa jaim snagama. P r e nekoliko dana vrena je
smena na tim poloajima i neprijatelj je u nekoliko mahova
vrio nasilna izvianja na naim poloajima te je dolazilo s
vremena na vreme do krae borbe.
Delovi naeg III i V bataljona koji dre poloaje prema
Foi u noi 15/16 o. m. napali su jedan isturen neprijateljski
poloaj u selu Osijeku i tom prilikom naneli neprijatelju gu-
bitke. Naena su dva m r t v a neprijateljska vojnika, a bilo ih
je svakako vie ranjenih, a verovatno* i mrtvih. Zaplenjeno je:
1 nemaki pukomitraljez sa tekim postoljem i nianskim
spravama, jedan maingever sa 130 metaka, 1 revolver, oko
40 mina za teki baca, oko 4000 metaka puanih, 2 gonio-
metra. 2 dogleda, 15 injela i ostale spreme. Nai gubici 2
mrtva druga, 5 tee i 11 lake ranjenih. Po zaplenjenoj spremi
i pismima koja su naena u ranevima neprijateljskim vidi
se da su na poloaju bili samo Nemci. Jedna ena koja je
dola iz Foe pria da u Foi ima dosta Nemaca, a to se do-
nekle i potvruje, jer naspram naih poloaja dre jae snage.
17 o. m. u 11 asova stigao je bataljon Majevike brigade koji
je bio u Krstau. On nije uhvatio vezu sa VI brigadom i kau
da neprijatelj dri Debelo Brdo k. 1331 juno od sela Trpinje.
Ovaj smo bataljon postavili u selo Kunovo na levu obalu
r e k e eotine radi obezbeenja bolnica i dok n a m situacija
ne bude jasnija od ajnia ka Boljaniu. Danas, 18 o. m. u 7,30
asova, nemaki izvia je izviao JemiteelebiBaki
Humi i bombardovao i mitraljirao selo Jemite.
Raspored naih snaga je sledei:
1. Tri bataljona prema Foi na poloajima oko Crnog
V r h a : III i V II Proleterske i jedan bat. Majevike brig.
2. Jedan majeviki bat. u selu Dragoavi.
3. Jedna eta IV bat. II Proleterske na Vikou, a druge
dve ete na epan Polju.
4. Jedan bataljon Majevike brigade u selu Kunovo.
Ovaj bat. u Kunovo smo primakli radi obezbeenja bolnica
a jedan njegov vod otiao je na desnu obalu eotine radi hva-
t a n j a veze sa VI brigadom, a do sada se jo nisu vratile ni one
dve desetine od ete sa Vikoa. Da su nam ovde i ona dva ba-
taljona 1 1 koji treba da stignu iz Crne Gore mi bi negde ne-
" Odnosi se na Prvi i Drugi bataljon.
232
prijatelju zadali udarac, a ovako smo ovaj bataljon postavili
ovde radi obezbeenja bolnica, jer je neprijatelj drzak i lukav
i provlai se u kolonama. Njihove prethodnice nose na kapama
petokrake zvezde. Tako je jedna neprijateljska desetina sa
petokrakim zvezdama srela jednu patrolu Majevike brigade,
a jedan neprijateljski vojnik prvih dana preobuen kao parti-
zan odveo je iz sela Bunova jednu devojku u Fou. O svemu
ovome treba skrenuti panju ostalim jedinicama.
Mogli bi narediti VII diviziji da jednu jedinicu poalje na
prostoriju ule (oko 7 km severozapadno od Meljaka) ili pak
da se prebaci na prostoriju Podkova radi vreg povezivanja
sa VI brigadom i zatite dok se bolnice ne premeste sa pro-
storije Jemiteelebi.
Komandovanje, pogotovu na veem prostoru, sa jedinica-
ma Majevike i VI brigade oteano je i time zbog nedostatka
iskustva kod njihovog komandnog kadra u malo sloenijim
operacijama. Tako je jedan majeviki bat. sedeo dan i po u
selu Krstau zapadno od Planskog a nije uhvatio- vezu sa VI
brigadom i njihovim I bataljonom. I mesto da krene preko
Planskog ka Ponikvama-on je doao na Viko te smo ga smestili
u Kunovo sa napred izloenim zadatkom.
15 o. m. uputili smo vam jednog kurira, a jedan na kurir
se ve ranije nalazio kod vas, takoe smo uputili i druga sa
konjem na Zabljak da bi n a m doneo akumulator. Jo nisu
stigli. Izvestite nas o situaciji i vestima. Ubrzajte pokret naa
dva bataljona iz Crne Gore.
Zamenik politkoma Komandant

SI.12 Penezi Ljub. 1 3 Buri
(M. P.)
12
Slobodan
13
Ljubodrag
233
BR. 98
18 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BATALJONA ZA PO-
SJEDANJE POLOAJA NA PROSTORIJI MAOCEPOD-
KRAJCI I VRULJA 1
STAB
I PROLETBRIGADE
Br. 469
18 m a j 1943
1. P r e m a dananjim direktivama V. . u toku noi 18/19

m a j a izvrie se sljedee pregrupisavanje brigada 2 nae di-
vizije:
a) III Krajika brigada postavie se na poloaje Vakovo
Reljin KamPrisoje.
b) III Sandaka brigada postavie se na poloaje Kovren
BlikovoSlatka.
c) I Proleterska brigada postavie se kao rezerva na pro-
storiju MaoePodkrajciVrulja.
d) Brdski divizion postavie jednu bateriju 75 mm na
sektor III Krajike brigade a ostatak diviziona na sektor
I Proleterske brigade na prostoru BorarieSelitakola.
e) Hirurka ekipa i prihvatna bolnica u selu Varine; di-
viziska bolnica u s. Brajkovai (na lijevoj obali Tare). Svi ra-
njenici i bolesnici koji se upuuju diviziskoj bolnici moraju
proi kroz prihvatnu bolnicu u s. Varine koja e vriti dalje
upuivanje.
2. Pravac k r e t a n j a i raspored jedinica nae brigade:
Jedinice sa linije StoerSokolacPisana JelaSljeme-
na Meki Do izvrie pokret poev od 20 asova 18 maja, dok
jedinice sa sektora Barice (Pionirski vod, intendantura, sani-
tet i dr.) mogu izvriti pokret u toku poslijepodneva 18 maja.
Sve jedinice e izvriti pokret na prostoriju Maoa oba-
vezno preko sela Krupice, smjetajui se na gornjoj prosto-
riji po sljedeem rasporedu:
1
Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 13/12, k. 7Q9.
s
Vidi dok. br. 95.
234
a) IV bataljon smjestie se na sektoru sela Vrulja sa zadat-
kom upuivanja jakih izviakih odjeljenja pravcem Kozica
Kamena Gora, odravanja veze sa jedinicama III Sandake
brigade i odravanja stalnog kontakta sa ostalim naim, jedi-
nicama zapadno od druma ahoviiPljevlja.
b) III bataljon smjestie se na sektoru sela Podkrajci sa
zadatkom slanja dubokih izviakih odjeljenja pravcem Vu-
kovo BrdoObarde i odravanja tijesnog kontakta sa IV ba-
taljonom, kao i uspostave veze sa jedinicama VII divizije
koje su postavljene prema Pljevljima.
c) I bataljon smjestie se na sektoru KordovinaLijeska
(sjeverozapadno od Maoa a zapadno od Podkrajaca), sa za-
datkom slanja izviakih odjeljenja pravcem MatarugeOti-
lovii kao i prema planini Korijenu, odravajui takoe vezu
sa jedinicama VII divizije.
d) II bataljon smjestie se na prostoriji sela Tulovo, odakle
e odravati vezu kako sa III i IV bataljonom tako i sa je-
dinicama III Sandake brigade.
e) VI bataljon smjestie se na sektoru izmeu eline i
Borove Glave (sjeverno od s. Borovo a juno od s. Tulovo) sa
zadatkom odravanja veze sa jedinicama III Krajike brigade.
f) Intendantura smjestie se u koli sela Maoe ili na
sektoru sela Podborovo (izmeu Selita i Tulova).
g) Protivkolska eta smjestie se sa intendanturom.
h) Brigadni sanitet smjestie se u zaseoku Kaljii (selo
Maoe).
i) tab brigade bie u selu Boranu (selo Maoe).
3. Po dolasku jedinica na gornju prostoriju jedinice e
najhitnije uspostaviti vezu sa tabom brigade.
4. Po n a r e e n j u V. . treba seljake sa svom stokom sa
prostorije na kojoj se sada nalaze naa i Krajika brigada pre-
baciti preko Tare. U cilju izvrenja ovog nareenja svaki ba-
taljon e odmah po prijemu ovog nareenja odrediti potrebne
pjeake dijelove (najmanje jednu etu) da na svome sektoru
prikupe seljake sa svom stokom i sprovesti ih do kole u selo
Krupice, odakle, po koncentraciji odreenih dijelova nae bri-
gade (pet eta iz pet bataljona), poi za Levertaru gdje e se
izvriti prebacivanje preko Tare i predavanje narodno-oslo-
bodilakim vlastima ili drugim jedinicama odreenim za to.
Poslije toga ete e se vratiti u sastav svojih bataljona na
novoodreenu prostoriju. Sektori evakuacije:
I bataljon: Stoer; II bataljon: Pisana Jela; III bataljon:
Sljemena; IV bataljon: Kameno Polje; VI bataljon: sektor So-
kolacKremenjae.
235)
Seljacima treba objasniti da se ove m j e r e preduzimaju
radi zatite n j i h i njihove imovine od njemakih pljakaa,
koji k u p e sve ljude i odvode na prisilan rad u Njemaku i
zapljenjuju svu stoku. Treba rei takoe da e se ovdje voditi
borba i da su ove m j e r e privremenog karaktera, tj. do p r o t j e -
rivanja neprijatelja dalje od njihovih sela.
Po prijemu ovog nareenja bataljoni e za ovaj zadatak
izvriti samo pripreme, tj. odrediti potrebne dijelove ljudstva,
prouiti itav zadatak i napraviti plan a izvrenju e pristu-
piti u toku noi po prijemu naknadnog nareenja. Radi toga
svaki bataljon mora odmah uputiti patrolu u tab brigade
k o j a e blagovremeno primiti za batalione naknadna uputstva.
Za tab brigade:
Politkom Komandant
BR. 99
19 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JU-
GOSLAVIJE O POKRETU NEPRIJATELJA NA SEKTORU
PLJEVALJA 1
I div. 19/V
Dalmat. 2 javlja da Vraja 3 p r e k j u e u Boljaniima, a jue

motorizacija produila za Pljevlja. Jutros avijacija aktivna
juno i jugozapadno od Pljevalja.
1
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u'arhivi
2
Druga dalmatinska NOU brigada
3
369 pjeaka divizija
236)
BR. 100
OD 19 MAJA 1943 GOD. POTINJENIM JEDINICAMA O
NAMJERAMA NEPRIJATELJA NA PODRUJU BIJELO
POLJE, PLJEVLJA, FOA 1
TAB
Op. br. 206
19-V-1943 god.
tabovima:
III Krajike brigade
III Sandake brigade
Brdskog diviziona
Dopuna nareenju 205 od 18-V. o.m. 2

Izvreno pregrupisavanje naih snaga u vezi je sa pro-
menjenom situacijom. Naime, pored koncentracije neprija-
telja 3 na sektoru Bijelo PoljeMojkovac, vri se koncentra-
cija jaih neprijateljskih snaga 4 i u Pljevljima. Osim toga,
delovi Vraje divizije uspeli su pre tri dana da prodru u aj-
nie, 5 a prekjue u Boljanie, dok je neprijateljska motori-
zacija sa tog pravca jue produila za Pljevlja. Saobraaj do-
linom Lima je veoma iv. 0
Nae jedinice koje su bile na desnoj obali reke Ceotine
prebacile su se na levu obalu.
Na osnovu gornjih podataka o k r e t a n j u i p r i k u p l j a n j u ne-
prijateljskih snaga, moe se zakljuiti da neprijatelj sprema
ofanzivu kombinovanim dejstvom iz Pljevalja i iz Bijelog Polja
Mojkovca. Zbog toga je Vrhovni tab naredio da se jedinice
ove divizije pomere na sever, da ne bi dole u opasnost da budu
nabaene na Taru i da bi bile vre povezane sa jedinicama
levo od naeg sektora, tj. sa terenom MeljakelebiFoa,
1
2
Vidi dok. br. 95.
3
4
Vidi dok. br. 224.
Odnosi se na jedinice italijanske divizije Taurinense".
5
Vidi dok. br. 85.
0
237.
"kako bi, u sluaju potrebe, mogle intervenisati i u tom pravcu
i kako bi se obezbedila mogunost skladnog manevrisanja.
Prema obavetenjima dobivenim jue od Vrhovnog taba
Italijani Su zadnjih dana napustili Nevesinje, Gacko, Bileu
i Kolain, 7 a na njihovo mesto dole su nemake snage ija
jaina n i j e jo utvrena. P r e m a ovim dosadanjim podacima,
nemaka vojska je arenog sastava: u n j o j ima eha, Poljaka,
Slovaka itd.
Svi novi podaci potvruju takoe da nemake vlasti razo-
ruavaju etnike u Crnoj Gori, a izgleda da su poeli i u Her-
cegovini. Ovo e nesumnjivo uticati u znatnoj meri na dranje
etnikih masa prema Narodno-oslobodilakoj vojsci i moe
se oekivati njihovo prilaenje nama. Naa je dunost da ak-
tivnim politikim radom ovaj proces ubrzamo. Takoe je po-
treban pojaani rad sa muslimanima, budui da izgleda da e
okupator, oslanjajui se na likvidaciju etnika, pokuati da
pridobije i privee za sebe muslimanske mase.
U vezi sa mogunou da neprijateljske snage prodru na
delove teritorije koje smo do sada drali i na injenicu da bi
i ovde neprijatelj postupio kao i u Crnoj Gori, tj. da bi po-^
kupio i odveo na rad u Nemaku sve sposobno stanovnitvo,
meu ovim treba razviti iroku propagandu da u takvom slu-
aju ne ekaju kod svojih kua okupatorsku vojsku, [ve da
evakuiu] stoku i pokretnu imovinu a prvenstveno preko Tare
i na Ljubinju Planinu. Nareenje o hitnoj evakuaciji ve je
izdato komandama podruja i mesta, a nae jedinice treba ove
najaktivnije da pomognu u tome.
Stav engleskih odgovornih krugova prema naoj Narodno-
oslobodilakoj vojsci znatno se poboljao u zadnje vreme. Ko-
manda oruanih engleskih snaga u Kairu ve je uspostavila
vezu sa naim Vrhovnim tabom i ve su zapoeti razgovori
o konkretnoj pomoi i saradnji.
U vezi sa uvodnikom Pravde" od pre neki dan koji

emo se postarati da umnoimo i dostavimo tabovima bri-
gada o izviakoj slubi a i sa oevidnim nedostacima u tom
pogledu u naim jedinicama, treba provesti iroku k a m p a n j u
u n u t a r jedinica o usavrenju te slube. Jedna od glavnih
slabosti na tom polju jeste to to nai borci i jedinice gotovo
nikad ne zarobljavaju neprijateljske vojnike izvan boja. Treba
7
Podatak nije potpuno taan. Italijani su, djelimino- manevriui
svojim snagama, povremeno naputali pomenuta mjesta i uvijek osta-
vljali manje snage u garnizonima do stizanja novih.
238
organizovati specijalne prepade na isturene strae i patrole
radi zarobljavanja neprijateljskih vojnika, a u cilju dobijanja
podataka od njih. Ova praksa treba da [postane] redovna.
Sve jedinice treba da vre energinu mobilizaciju sveg
sposobnog ljudstva na svome terenu, razume se da se, upo-
redo sa mobilizacijom, mora pojaati i agitacioni propagandi-
stiki rad, naroito se oslanjajui u n j e m u na promenjen stav
okupatora prema etnicima i na njegovo bezobzirno postu-
p a n j e sa stanovnitvom i imovinom.
Sve ove direktive shvatiti kao najhitnije, jer se zakanje-
n j e m u njihovom sprovoenju moe mnogo izgubiti.
Na osnovu dostavljenog brojnog stanja, Vrhovni tab nas
je upozorio da postoje velike razlike izmeu pojedinih brigada
ove divizije u pogledu naoruanja, a naroito' municije. Vrhovni
tab nas je upozorio i na to da [je] jedna od dunosti taba
divizije da te suvie velike razlike izravna. Mora se priznati
da po tom pitanju postoji velika uskogrudost u naim jedini-
cama i kod naih stareina. Jo uvek je vrlo teko dobiti deo
naoruanja ili municije sem one koja se smatra suvinom
od jedinice koja raspolae veim koliinama za one koje
ima [ju] manje. Ovoj pojavi koja nikako ne odgovara ste-
penu razvoja nae vojske treba odluno stati na p u t i postii
koreniti preokret. Potrebno izjednaenje naredie tab di-
vizije, ali teite pitanja nije u tome nego vaspitanje ljudstva
i stareina u irem i, na k r a j u krajeva, realnijem duhu. Do
sada se izmeu ostalog ta uskogrudost i suvie esto shvatala
sa aljive strane i kao naroita dovitljivost koja se priznavala
kao neka vrlina.
I u odnosu prema tabu divizije, a naroito prema Vrhov-
nom tabu, primeuje se kod pojedinih tabova izvesna usko-
grudost koja niim ne moe biti opravdana. Mislimo ovde na
ustupanje dela ratnog plena koji se gotovo redovno dode-
Ijuje tek posle izriitog traenja od strane pomenutih ta-
bova, i esto u koliinama potpuno nesrazmernim realnim po-
trebama i mogunostima; do sada su sva ta davanja imala u
glavnom karakter poklona a ne u n u t r a n j e obaveze. Treba
imati u vidu to se tie Vrhovnog taba da, pored drugova
rukovodilaca koji su u n j e m u , postoji i itav Pratei bataljon
koji nema drugih mogunosti snabdevanja obuom, odelom,
orujem nego od borbenih jedinica. Navodimo jedan mali pri-
mer: drug Cika Janko 8 zavija duvan u kancelarisku h a r t i j u ;
poslednja partija pelerina 4 komada zbog pohabanosti
oje n i j e mogla da se upotrebi za p r a v l j e n j e odela za druga
8
Moa Pijade
239
Marka 9 i druga Terzia ; ni Vrhovni tab ni tab divizije
nije dobio ni jednu koulju od velikog broja nedavno zaple-
njenih. Re je o sitnicama, koje su meutim neophodne, a p o -
vodom njih radi se o izvesnom odnosu i stavu koji n e m a j u
nikakvog opravdanja.
Polkomdiv Komdiv
Fia Koa
(M. P.)
Br. 473
od V-43
u arhivu 1 0
P. S. 11 Dostavite spisak komandanata i zamenika koman-

danata u toku dananjeg dana sa podacima za koje su vam
dostavljene rubrike. 1 2
Postavite telefonsku vezu sa naom centralom u zaseok
Mazarii (selo Maoe).
Drue Plavi, 13 naredi da se postavi telefonska linija to
je hitno. to se tie ostalih mjera, ti priekaj, pa emo se po
svemu dogovoriti i izdati opte nareenje. to se tie zamje-
nika komandanata to se odnosi jedino na zamjenika kom.
brigade 14 (podatke o ostalima ne treba slati). Ja u ostati ovdje
da se vidim s Verom. Samolet 1 5 neka se pred m r a k preseli tamo
gdje je bio tab divizije, a to se tie nas treba takoe pronai
neku kuu pri kraju, otprilike na istom sektoru gdje je i
tab divizije. Drug. pzd. Leki. 16
P. S. hitno uputite podatke o komandantima i o Miloju.
9
Aleksandar Rankovi
10
Dopisano mastilom
11
Na originalu je dopisano plavim mastilom.
12
Vidi dok. br. 91.
13
Mijalk Todorovi
14
Miloje Milojevi
15
10
Sanitet
Danilo
240)
BR. 101
1 8 M A J A 1943 G O D . POTCLNJENIM J E D I N I C A M A ZA R A -
SPORED NA NOVIM POLOAJIMA I BOLJU ORGANIZA-
CIJU IZVIAKE SLUBE1
STAB
Op. br. 207
19-V-1943 god. 21,30
tabovima:
III Krajike brigade
III Sandake brigade
Brdskom divizionu
Vrhovni tab nareenjem svojim od danas 18,55 h naredio

je da Prva proleterska brigada odmah u toku ove noi k r e n e
na novi zadatak. 2 U vezi sa ovim
NAREUJEM:
1. III Sandaka brigada, u smislu telefonskog n a r e -

enja, postavie se delom snaga na dosadanji sektor P r v e b r i -
gade, preuzimajui i n j e n zadatak.
Prva proleterska brigada kree na svoj zadatak ne e-
kajui smenu.
2. Deo Brdskog diviziona koji je na sektoru Maoe
ostae tu odravajui n a j t e n j u vezu sa tabom III Sandake
brigade - po mogunosti uspostaviti i telefonsku vezu.
3. III Krajika brigada ostae na dosadanjem zadatku,
s tim to e obratiti panju i po potrebi na svoje levo
krilo postaviti izviake delove na prostoru Stoera radi kon-
trole toga pravca i to tenjeg dodira sa delovima Sandake
brigade orijentisanim ka ahoviima.
4. Jo ne raspolaemo sa dovoljnim podacima o nepri-
jatelju na osnovu kojih bi procenili i blagovremeno saznali n e -
' 1 Prepis originala, pisan na maini, latinicom, nalazi se u arhivi
2
Vidi dok. br. 96.
p r i j a t e l j s k e namere. Nemamo ak ni preglednih podataka o
jaini i rasporedu neprijateljskih delova koji su neposredno
pred nama i sa kojima smo ve due vremena u kontaktu. Po-
trebno je pojaati i proiriti obavetajnu slubu, koristei se
svim sredstvima i metodama rada.
Izviaka sluba u smislu prikupljanja podataka o ne-
p r i j a t e l j u nije uopte postavljena. Bez n j e defanzivna izvi-
aka sluba neminovno mora imati slabe rezultate, jer osmo-
triti neprijatelja kad se ve razvija za borbu je isu vie kasno,
a naroito obzirom da grupisanje snaga koje su razreene na
irokom sektoru ide sporo. Ponovo nareujemo da se oivi iz-
viaka sluba u dubljoj pozadini neprijatelja putem daljih
izviakih odeljenja i izviakih grupa koje e akcijama na
pojedina mesta veze, komandovanja itd. u dubini neprijatelja
saznavati i razrivati neprijateljski raspored.
Sva prikupljena obavetenja kao i pregled sadanjih ne-
prijateljskih snaga i rasporeda dostaviti n a m odmah.
5. Sprovesti punu zatitu od neprijateljskog dejstva iz
vazduha. Teiti da ljudstvo ne stanuje po kuama, ve da se
smeta po umama u maskiranim bivacima. Dnevne pokrete
izbegavati, no ako su nuni jedinice moraju biti sposobne i da
ove izvode kreui se razreeno po delovima i koristei teren-
ske zaklone. Takoe sklanjati od pogleda iz vazduha stoku,
prtljage i ostale stvari.
Za aktivnu odbranu predvideti i postaviti na pogodnim
ukama grupe i orua za tuenje aviona. Takva odeljenja da
iskoriste ili naprave zaklone za linu zatitu.
Neprijateljska avijacija bila je danas aktivna na sektoru
MaoePodpee. Imamo neproverena obavetenja da e sutra
dejstvovati vei broj neprijateljskih aviona, to se obzirom na
lepo vreme moe i oekivati.
6. U vezi sa razoruavanjem etnika od strane nema-
kih okupatora primetilo se da pojedini borci pogreno tumae
narodu da sa tim razoruavanjem Nemci nama pomau. Treba
objasniti svima borcima da je razoruavanje etnika od strane
nemakog okupatora neminovan razvoj etnitva linijom iz-
daje, poetne parole Nije vreme" pa kroz s a r a d n j u sa oku-
patorom sve do razoruavanja koje se vri poslednjih. dana. Ob-
jasniti borcima a i narodu objanjavati da je razoruavanje u
stvari oduzimanje oruja od naeg naroda i onesposobljavanje
242)
naroda za borbu protiv okupatora. Pozivati narod da ne d a j u
oruje i da se ne d a j u okupatoru u ruke. Pozivati sve sposobne
u Narodno-oslobodilaku vojsku u borbu protiv okupatora.
(M. P.)
Politkom Naelnik Komandant

Fia s. r. Vasa 3 s. r. Koa s. r.
BR. 102
NAREENJE TABA PRVE BRIGADE PRVE PROLETER-
SKE DIVIZIJE OD 19 MAJA 1943 GOD. TABOVIMA BA-
TALJONA ZA POKRET NA PRAVCU CELEBICZAVAJIT
BUNOVF
TAB
I PROLETBRIGADE
Br. 475
19 m a j 1943
1. Dobili smo sledee n a r e e n j e od taba divizije: Vr-

hovni tab dostavio je telefonom sledee nareenje, 2 koje vam
se dostavlja na izvrenje: Odmah u toku noi krenite I bri-
gadu pravcem elebiZavajitunovi, gde e stupiti u vezu
sa tabom Drinske grupe. Izvrenju ovog n a r e e n j a pristu-
pite odmah."
Prema naknadno dobivenom pismenom nareenju 3 situa-
cija kod Foe je rava, Nemci jaim snagama n a p a d a j u sa obe
strane Drine u pravcu epan Polja, gde je smetena naa
bolnica.
3
Jovanovi
1
2
Vidi dok. br. 96.
3
Vidi dok. br. 101.
243)
U vezi s tim Vrhovni komandant n a r e u j e naoj bri-
gadi da smesta krene odreenim pravcem usiljenim m a r e m
da bi to prije stigla na gornju prostoriju i u sadejstvu sa
ostalim jedinicama zaustavila i razbila neprijatelja.
2. Sve( jedinice ove brig|ade ukljuoufjlui brdsku
bateriju bez manevarskog odeljenja 65 mm krenue o d m a h
po prijemu ovog nareenja usiljenim marem sledeim p r a v -
cem: sadanja prostorija s. Podpees. Kakmuis. Meljak
s. Popov Do.
Na prostoriji MeljakPopov Do jedinice e [se] smestiti
po sledeem rasporedu:
II, III i IV bataljon, Protivkolska eta, intendantura u
umama na sektoru Meljakljuke;
I i VI bataljon, Stab brigade i brigadni sanitet smestie
[se] u umama izmeu sela ljuke i Popov Do.
Brdska baterija smestie se na sektoru sela Meljak<
ljuke.
Na ovoj prostoriji jedinice e provesti krai odmor. Radi
toga odmah po dolasku otpoeti sa k u v a n j e m h r a n e za l j u d -
stvo.
3. Brigadna intendantura uputie potreban broj dele-
gata da u Komandi mesta na Meljaku pripreme potrebnu
ishranu za brigadu i brdsku bateriju.
S obzirom na to da ne znamo ekonomske mogunosti
toga k r a j a jedinice e kako sa ovoga sektora tako i uz p u t
preduzeti potrebne mere da se snabdeju potrebnim kolii-
nama rezervne hrane.
4. - Poto ,se pokret jedinica vri pod neprijateljskom
avijacijom to preduzeti sve potrebne mere za zatitu od iste
(veliko otstojanje, kamuflaa itd.).
5. N a r e u j e se svima tabovima i komandama jedinica
da preduzmu najenerginije mere da se pokret izvri to je
bre mogue.
6. U koliko do sada nisu dole jedinice koje su bile
odreene za evakuaciju stoke i seljaka, ne treba im ostavljati
vezu jer e Stab brigade uputiti kurire u susret tako da e iste
povezati sa nama u toku naeg pokreta.
7. Prema nareenju taba divizije od danas naa
brigada mora ostaviti 100 kompletnih mina za teki baca.
U tu svrhu postupie se po sledeem:
I bataljon ostavie u kui Novice Maksimovia 25 mina.
II bataljon ostavie u s. Tulovu kod kue Jovana Mrdaka
25 mina.
244)
VI bataljon ostavie u s. Podborovu kod kue Radivoja
Peruniia 24 m.
Intendantura ostavie u s. Podborovu u kui Radivoja
Peruniia 26 m.
Sve ove jedinice uzee obavezno priznanice od domaina
kua na predate mine. Te e priznanice sauvati i pri prvom
kontaktu sa tabom brigade iste predati. Napomenuti domai-
nima da se mine ostavljaju za tab III Sandake brigade.
Ovakova raspodela je izvrena s obzirom na sadanji smetaj
naih jedinica to e se pri prvom zastoju brigade izravnati
iz ostalih bataljona.
Hitno na izvrenje!
Politkom Komandant
BR. 103
IZVJETAJ TABA DRUGE BRIGADE DRUGE PROLETER-
SKE DIVIZIJE OD 19 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU
NOV I PO JUGOSLAVIJE O PRODORU NEPRIJATELJA U
AJNIE I POKRETIMA NA SEKTORU FOAPLJEVLJA 1
II brigada
19-V
1) Vrhovnom tabu. 15. neprijatelj zauzeo ajnie, 16. pro-

duio ka Metaljci. 2 U Foi ima dosta Nemaca. Sa VI brigadom
opet nemamo vezu. Ugroene bolnice od pravca Bukovice i
Potkovaa.
2) Vrh. tabu. Iz Vraje divizije prebegli nama dva rad-
nika iz Zagreba, jedan iz Sarajeva. Priaju, njihova divizija ide
za Pljevlja. Za n j i m a e Nemci. U Sarajevu mnogo nemake
1
Original-radiogram, piam mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi
2
245
vojske. Posedaju Crnu Goru i Primorje. U Sarajevu 300, u
Zagrebu 700 aviona.
S. F. S. N.
Komandant Ljubo 3
4
3) Uhvatili smo vezu sa VI brigadom na pravcu Boljanii
Pale.
BR. 104
IZVJETAJ TABA OSME BRIGADE OD 19 MAJA 1943 GOD.
TABU SEDME NOU DIVIZIJE O MORALNO-POLITlCKOM
STANJU U BRIGADI 1
TAB
VIII BRIGADE VII DIV. N.O.V.H.
19-V-943
TABU VII DIVIZIJE
Na dan 15 o. m. odrali smo u s. Drapniima savjetovanje

sa svim tabovima bataljona. Na tome savjetovanju provjereno
je u n u t a r n j e stanje ove brigade. Na osnovu toga dostavljamo
pregled toga stanja tabu divizije, kako bi mu bila to jasnija
slika kakovo je stanje u VIII brig.
1) Brojno stanje i naoruanje VIII brig. na dan 15 o. m.
I bat. po spisku 90 boraca, na licu 77, karab. 47, p.m. 4, munic. 800 m.
II 89 56, 35, 4, 450
arac" 1 1
III 95 82, 57, 4, 775
Stab brigade 24, 4
Radni vod taba brig. (intendantura) 28, 3
Sanitet 8, 2
.[eta] za vezu 12, 2
arac" 1
Svega 287, karab. 150, p.m. 12, munic. 2025 m.
Ovo je brojno stanje poslije priliva boraca iz XVI brig. do 15 o. m
3
Ljubodrag Duri, komandant Druge proleterske brigade ,
4
1
246)
2) Brojno stanje eta
I bat. I . br. st. 15 II bat. I . br. st. 11 III bat. I . 20
II . 17 II . 10 II . 21
III . 24 III . 16 III . 18
Svega: l b . 56 II b. 37 III b. 59
I bat. ostalo bez veze u patroli 4 II bat. u bolnici div. 15

u diviziji 2 u diviziji konjovod. 1
otili u Krajiku 2 u Brig. ambul. 4
poginulo u borbi 5 odbjeglo u Krajiku b 4
a 13 bsz veze ostalo 6
ne zna se za 3
.a
III bat. odbjeglo u Krajiku 1
u VII brigadu 2
u bolnici 5
ostalo u patroli 3
poginula 2
13
Gubici i rashod iznosi 8 a 59'
Od ovog brojnog stanja boraca po batalj onima ima druga-

rica i to I bat. 20, II bat. 10, III bat. 25. Svega 55.
3) U b a t a l j onima ima jo pojava iscrpljenosti. Prema iz-
javi tabova bataljona sposobnih za borbu po batalj onima i m a
boraca i to:
I bat. 36, II bat. 30, III bat. 35. Svega 101.
Ovdje je uzet u obzir i komandni kadar.
4) Radni vodovi bataljona dosta su brojni kada se ima
u vidu br[oj] streljakih] bataljona.
Br. stanje 2 voda I bat. 12, II bat. 16, III bat. 15. U radnim
vodovima ima treina sposobnih drugova, a ostalo su sve inva-
lidi, koji mogu posluiti samo za konjovodce i uvare stoke.
Tako je isto i u intendanturi tfaba] brigade.
5) Od popunjavanja brigade sa ljudstvom iz XVI brigade
do 15 o. m. Gubici i raspored po bataljonima je sljedei:
6) Disciplina. Borbenost boraca ove brigade u poslednje
vrijeme opala je vrlo mnogo. Kod boraca se osjea zamor,,
mrzovoljnost kod izvravanja nareenja, nepotovanje s t a r j e -
ine, opet nedrugarski odnos meu samim borcima. To opet
dolazi dobrim dijelom otuda to je veina boraca pocijepana,
bez i jednog para vea, bosi, pokreti sa poloaja na poloaj,
neuspjele akcije u poslednje vrijeme i stalno povlaenje pred
nepr., manjak u municiji, dosta slaba ishrana i gubljenje nade
da e skoro na Baniju, naroito sada dok se povlae u pravcu
Sarajeva. ak prijeti bojazan, da ne bi nazad u Crnu Goru.
247)
7) Pored ostalog konstatovano je da je do ovakvog stanja
dolo dobrim dijelom i otuda to je politiki i partijski rad
gotovo zamro u brigadi u zadnje vrijeme. Vojniki takoer malo'
se radilo.
8) Svi ovi nedostaci i slabosti nae brigade uoeni su od
strane tabova bataljona i taba brigade i u vezi s tim postav-
ljeni su zadaci pred komandnim kadrom za ozdravljenje toga
stanja. Ali napominjemo to: da su ljudi uslijed malobrojnosti
brigade stalno na nekoj dunosti i imaju prilike vrlo malo za
odmor, a jo m a n j e da posvete linoj istoi i politikom radu.
Naroito ako uslijede novi marevi moe se unaprijed zaklju-
iti da e biti gubitaka u ljudstvu od on;h koji se sada jedva
kreu.
9) Pored gore iznesenog, sada je otsutna iz III bat. patrola
od 30 ljudi, to se moe raunati gotovo itav bataljon, jer su
otili samo najbolji borci bez drugarica.
Ovo je stanje prikazano prije dobivene municije i rnaj-
sera.
S. F. S. N.
Komesar Komandant
S. 2 Bjelajac
BR. 105
SLAVIJE O POKRETU NEPRIJATELJSKIH SNAGA NA
PODRUJU ISTONE HERCEGOVINE 1
II div. hitno 20/V

2
1000 Nemaca sa brdskom baterijom krenulo ka Ravnom
i emernu. Druga kolona 3 kree se od Prine ka Kazancima.
iv saobraaj na putu NevesinjeGackoBilea. Prole noi
u Niki stigla jedna nemako-ustaka divizija. 4 Razoruano
500 etnika u Kalinovniku i poslato za Mostar. U Hercegovinu
stie 1 nemaka. i 2 Vraje divizije. Peko.
2
Stanko
Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 30/1614 A.
2
Vidi dok. br. 233.
:i
Isto
4
Odnosi se na jedinice SS divizije Prinz Eugen".
248)
BR. 131
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA TREE KRA-
JIKE NOU BRIGADE TABU PRVE PROLETERSKE DI-
VIZIJE O AKCIJAMA IZVEDENIM U VREMENU OD 1 DO
STAB
III KRAJIKE BRIGADE
20-V-1943 god.
Poloaj
TABU I PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE NOVJ
Dostavljamo vam petnaestodnevni izvjetaj o vojnim akci-

jama u vremenu od 114-V-1943 godine, kao i statistiki
pregled o naoruanju, ljudstvu i stoci.
1. 1-V-1943 vei dio snaga II bataljona istio je selo
umani od etnikih bandi, koje su proerali u pravcu Pljeva-
lja. Ostali bataljoni bili su na prostoriji od Boljania pa do
Podpei. P r o m j e n a nikakvih nije bilo.
Od 2 do 5-V-1943 bataljoni su bili na istim poloajima.
Isturana su jaa izviaka odjeljenja u cilju h v a t a n j a kontakta
sa neprijateljem, ispitujui njegove snage i namjere. Borbi
nije bilo.
5-V-1943 etnici od Pljevalja u jaini oko 100 ljudi krenuli
su prema naem I batalj onu. Nakon krae paljbe i izbaenih
triju bacakih bombi, etnici su r a s t j e r a n i ii povraeni ka
Pljevljima. Na sektoru ostalih bataljona n i j e bilo nikakvih
borbi. 5-V uvee borac III bataljona Ljiljak Svetko dezertirao
je. Sa sobom je odnio njemaki laki mitraljez ,,arac" sa 400
metaka.
6-V-1943 jedan vod iz III bataljona krenuo je sa intendan-
tom bataljona u s. Zaostro u cilju prikupljanja hrane. U selu
su se nalazile nekolike grupice etnika, koje je vod rastjerao
i oistio selo.
7-V-1943 III bataljon se je prebacio u s. Kruevo zatvo-
rivi pravac prema Pljevljima i pojaavajui poloaj I i II ba-
taljona. Istoga dana nestao je iz mlina u s. Brvenica borac iz
Radnog voda I bataljona. Provjereno je da su toga borca uhva-
1
2511
tili mjetani etnici i da se nalazi kod njih. Data su i m e n a
etnika tabu III Dalmatinske brigade kao i uputstva za uzi-
m a n j e taoca iz toga sela, kako ste nam vi rekli. Po toj stvari
jo nismo obavijeteni ta su uinili.
8-V-1943 prema nareenju 2 taba divizije bataljoni su
krenuli sa prostorije na kojoj su se nalazili pravcem Podpee
Kosanica i smjestili se na prostoriju Zajedni DoTrebljevine
Kutua, gdje su bataljoni prenoili. IV bataljon koji je kasnije
krenuo sa Metaljke i Boljania dostigao je do prvih kua Ko-
sanice, gdje je prenoio.
9-V-1943 bataljoni su krenuli sa navedenih prostorija prav-
cem KrupiceBarice i smjestili se na prostoriju s. Siges'.
Lepenacs. Obods. Lijeska, gdje su prenoili.
10-V-1943 jedinice su zauzele poloaje prema. Bijelom,
PoljuRibarevini i Mojkovcu. Isturana su jaa izviaka odje-
ljenja u cilju ispitivanja neprijateljskih poloaja. IV bataljon
je hvatao vezu sa gerilcima i VII Krajikom brigadom na Sinja-
jevini.
11-V-1943 snage I i III bataljona napadale su neprijatelja
na mostu u Ribarevini, 3 osiguravajui se jaim snagama prema
Bijelom Polju i pl. Bjelasici. Borba je otpoela u 21 as. Usli-
jed jako utvrenih neprijateljskih poloaja akcija nije uspjela
i nae snage su se povukle na polazne poloaje. U ovoj akciji
poginuo je jedan drug a 3 su drugarice ranjene, od kojih jedna
tee. Gubici neprijatelja nepoznati.
12-V-1943 bataljoni dre iste poloaje. P r o m j e n a nikakvih
nije bilo. I bataljon se rokirao u lijevo u cilju kontrolisanja
poloaja III bataljona I Prol. brigade.
13-V-1943 oko 10 asova neprijatelj je nadirao sa oko
150 vojnika i 3 mala tenka od uprije Ribarevina prema Sle-
pa Mostu. Nakon krae borbe neprijatelj je odbijen i povraen
na polazne poloaje. Naih gubitaka nije bilo, a neprijateljski
n a m nisu poznati.
14-V-1943 bataljoni dre iste poloaje. P r o m j e n a nikakvih
nije bilo.
Zampolkoma Komandant
3
Vidi dok. br. 34.
3
250)
BR. 131
IZVJETAJ TABA PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD 21
MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JUGO-
SLAVIJE O POKRETU NEPRIJATELJSKIH SNAGA 1
I div. 21/V
Nepr. pomognut artilerijskom vatrom prodro sino do iznad

Vrulja. Kod Crnog Vrha, te kod Graba (?)2 sastale se snage
nepr. sa severa i sa juga. Naa linija sad MijakoviiZelena
StenaKutlov Kr (?)PrisojeSozvaje 3 (?). Predlaem moju
glavninu da postavimo zapadno od druma Pljevlja. Tara. 4
BR. 108
1943 GOD. VRHOVNOM TABU NOV I PO JUGOSLAVIJE O
RASPOREDU OSME BRIGADE I POKUAJU NEPRIJA-
TELJA DA PREE CEOTINU 1
VII div. 21/V
Naredite II div. da n a m uputi nau etu za vezu. I Prol.

brig. nudi nam bataljonske rukovodioce i trai saglasnost d r u g a
Marka. 2 8 brig. uputili na prostor KruevoHoevinaBrve-
nica. Na sektoru KorijenPodpee nema neprij. aktivnosti.
19 ov. m. neprijatelj pokuao prelaz eotine kod Brvenice.
ali je odbijen.
Jaki 3
1
" Upitnike u tekstu dokumenta vjerovatno je napisao ifrant.
3
Vjerovatno Razvrje
4
Vjerovatno Burevia Tara
1
2
Aleksandar Rankovi
s
Pavle
2511
BR. 109
IZVJETAJ TABA DRUGE PROLETERSKE BRIGADE OD
SLAVIJE O NEPRIJATELJSKOM POSJEDANJU POLOAJA
EPAN POLJESUTJESKAHUMIC 1
II Pr. br. 21/V
Nemci zauzeli sva poloaje do epan Polja, zatim S u t j e -

sku, Baki, Humi. Borba se vodi u Zavajitu. Mostove brane 3
bataljona II Pr. brig. i 2 Majevike. Malo snaga. Situacija ne
valja. Nae snage male. Ljuba.
BR. 110
O PRITISKU NEPRIJATELJA OD EOLJANlCA I KOVRENA 1
VII div. 22/V
Nepr. vri pritisak od Kovrena i Boljania. Na pravcu

PljevljaKosanica nema aktivnosti. uje se daleko artiljeriska
paljba na sektoru Nova Varo.
1
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u.arhivi
1
.252
BR. 131
IZVJETAJ TABA DRUGE BRIGADE DRUGE PROLETER-
SKE DIVIZIJE OD 22 MAJA 1943 GOD. VRHOVNOM TABU
NOV I PO JUGOSLAVIJE O PRODORU NEPRIJATELJA U
CELEBIC I DOLASKU PRVE PROLETERSKE BRIGADE 1
II Pr. brig. 22/V
Sino neprijatelj doao do elebia. Sino stigla I P r o -

leterska. Danas ga gonimo ka Foi.
Ljuba
BR. 112
IZVJETAJ TABA DEVETE BRIGADE OD 22 MAJA 1943
GOD. TABU ETVRTE NOU DIVIZIJE O BORBAMA PRO-
TIV NEPRIJATELJA NA SEKTORU MRKONJlC GRAD I
EKONOMSKOJ SITUACIJI NA TERENU 1
Poloaj
1. Naa IX brigada vodila je borbu sa etnikim banda-

ma na sektoru mrkonjikom i uspjela je da ih potisne i razbije
sve do same Podranice, ali poslije odlaska naa dva bataljona
preko Vrbasa banda je uspjela uz pomo okupatora (dvije sat-
nije domobrana) da na jedan bataljon koji je drao poloaje
prema Mrkonjiu potisne, iako je poloaje drao sam nekih de-
set dana. Izvodili smo i neke akcije manevarskog karaktera i
u Pecki, Medni i Jasenovim Potocima. Sada se banda, ija je
jaina oko 200 ljudi, zavukla u nae poloaje. Ali mi emo
uspjeti da ih potjeramo i ponovo ovladamo starim poloajima
kroz nekoliko dana. Na Glamoko-livanjski odred odrava vezu
1
1
2511
sa X KNOU brigadom i zajedno su vodili neke akcije na livanj-
skom sektoru protivu etnika. Imamo stalnu vezu sa snagama
preko Vrbasa. 2 tab I Bosanskog korpusa sretno se prebacio
preko Vrbasa. U stalnoj smo vezi sa drugovima iz Oblasnog
[komiteta] koji se nalazi na naem terenu.
2. Plan naih buduih a i dosadanjih akcija bio je ovi-
san uveliko od dolaska XII brigade. 3 Molimo Vas za izvjetaj
kada e ta brigada krenuti i kojim pravcem. Mi bismo Vam
preporuili da se krene preko etnikih terena mrkonjikog
sektora i to preko Podranice, u kojoj bi se dobro snabdjeli
sa namirnicama, jer tamo ima magacin etniki sa itom, a i sa
stokom bi se dobro snabdjeli. to se tie dolaska VI brigade, 4
mi smo je ve oekivali, pa ak joj i pisali, jer bi trebala da
preuzme pod svoju kontrolu mrkonjiki sektor, prema tome
obavijestite nas kada e krenuti i ona na put.
Na III bataljon IX brigade trebao bi da ue u sastav svoje
brigade, ali ne moe iz tih razloga to mora da dri i kontro-
lie mrkonjiki sektor. Njegovo odvajanje od svoje brigade na
njega vrlo loe utie u borbenom i disciplinskom smislu pa bi
.svakako trebali da ga prebacimo u sastav; p r e m a tome i to je
jedan od razloga da najhitnije preuzmete odreeni sektor.
3. Ekonomsko s t a n j e na ovom sektoru je takvo da je
opstanak ovih jedinica problematian, pa je po t o m pitanju po-
ao za Podgrme drug Bakonja, intendant II Bos. korpusa, i
sa sobom je poveo jednu etu naeg I I I bataljona. Ako bi uspio
da sabere to namirnica, postavlja se pred nas kao- problem na
k o j i nain da se prebaci karavan. Miljenja mo da naredite
Ribnikom odredu da prikupi potreban broj konja koji bi na-
mirnice prebacili do Glamokog odreda. A mi bismo- preduzeli
na sebe dalje prebacivanje. Karavan treba da bude osiguran,
pa bi trebali da naredite Ribnikom odredu da dade zatitu
i pravac k r e t a n j a bio bi preko P r e k a j e za Stekerovce. Ili ako
bi pola na put XII brigada, mogla bi uzeti na sebe t a j zadatak,
ili ako bi krenula VI brigada na mrkonjiki sektor, mogla bi
i ona preuzeti na sebe da t a j karavan provede do naih jedinica.
U tom sluaju ne bi trebali ii preko Glamokog odreda, mogli
bi preko Ribnikog odreda preko Pecke i Medne, tj. kroz mrko-
njiki sektor. Javite nam kako bi i mi pripremili preuzimanje
karavana.
3
Vidi dok. br. 49.
3
4
Vidi dok. br. 113.
Isto
254)
4. Ovdje pri Komandi jajakog podruja ima oko 40
djece iz Kozare koja treba da se prebace za Kozaru preko Pod-
grmea prema n a r e e n j u I Bos. korpusa. Mi emo tu djecu jo
odmah prebaciti preko Glamokog odreda za Prekaju, odakle
e preuzeti Vae jedinice da ih dalje prebacuju i Vi preduzmite
potrebne mjere. Mi smo imali n a m j e r u da ih prebacimo do Ko-
zare preko Vrbasa, ali poto postoji vjerovatnoa da e tamo
uslijediti neprijateljska ofanziva, odluili smo ih poslati ovim
pravcem.
Veza izmeu nas je jo uvijek slaba, pa Vas molimo da
naredite Vaim jedinicama da budu mnogo marljivije u pogledu
odravanja meusobne veze. U povratku odgovora obavijestite
nas opirnije o prilikama u tim krajevima.
(M. P.)
otsutan Milorad5
22-V-1943
BR. 113
NAREENJE TABA DRUGOG BOSANSKOG NOU KORPU-
SA OD 23 MAJA 1943 GOD. TABU ETVRTE DIVIZIJE ZA
IIITNO UPUIVANJE SESTE I DVANAESTE BRIGADE I
OBAVJETENJE O SITUACIJI U CENTRALNOJ BOSNI 1
TAB
31 BOS. NOU KORPUSA
Poloaj 23-V-43

Poloaj
Prema posljednjem nareenju 2 taba I Bos. korpusa tre-

bali ste uputiti XII brigadu u Centralnu Bosnu u sastav XII
divizije, a vau VI brigadu prebaciti na mrkonjiki sektor, gdje
5
Mijatovi
1
2
Vidi dok. br. 49.
255)
e uz sadejstvo Ribnikog odreda razbiti etnike bande k o j e
se nalaze na prostoriji oko Mrkonjia. 3
Nepotvreno smo doznali da je XII i VI brigada u pokretu
za pomenutu prostoriju, a ako to niste uinili onda u b r z a j t e
pokret. XII brigada mora najkraim putem da se uputi za J a n j ,
gdje e od nas dobiti instrukcije za dalji pokret.
U Centralnoj je Bosni povoljna situacija za razvijanje na-
ih snaga. Sa snagama V divizije smo etnike bili potpuno raz-
bili, ali odlaskom divizije etnici e se ponovo pribrati te, da
bi to osujetili, neophodno je brzo prebacivanje V i XII brigade
preko Vrbasa.
P r i j e tri dana neprijateljske snage (etnici i ustae) u ja-
ini 3400 napale su poloaje dviju eta IX brigade 4 kod
Pljevskih PoCdova] i potisli nae ete tako da je neprijatelj
uspio ui i u Janj, -a potom se povratio prema Mrkonjiu.
Da bi mogli dati konkretnije zadatke vaoj diviziji potrebno
je da nas po prvim kuririma obavijestite o situaciji na prosto-
riji na kojoj operie vaa divizija.
Prema posljednjem nareenju V. . potrebno je da n a e
jedini[ce] preu pojaano u napad na komunikacije i nepri-
jateljske posade. P r e m a tome i vi pojaajte napade na nepri-
jateljske transporte pored vaeg glavnog zadatka razbijanja
etnika na mrkonjikom sektoru.
Vaa X brigada treba biti orijentisana sa svojim glavnim
dijelovima na razbijanje i unitenje etnikih bandi na gra-
hovsko-livanjsko-glamookom sektoru, pri kojim akcijama bi
imala pomo od odreda.
Prema obavjetenjima taba X divizije u Podranici se n a -
lazi etniki magacin sa vagon ita, te to imajte u vidu prili-
kom naleta na etnike.
tab korpusa e se nalaziti u Vagnju (Janj).
Uz drugarski i borbeni pozdrav,
3
Vidi dok. br. 112.
4
Isto
256)
BR. 114
IZVJETAJ POLITIKOG KOMESARA DRUGE PROLETER-
SKE DIVIZIJE OD 23 MAJA 1943 GOD. CENTRALNOM KO-
MITETU KOMUNISTIKE PARTIJE JUGOSLAVIJE O ODR-
ANOM PARTIJSKOM SAVJETOVANJU DRUGE DALMA-
TINSKE BRIGADE I RASPOREDU KADRA 1
CENTRALNOM KOMITETU KOMUNISTIKE P A R T I J E

JUGOSLAVIJE
Dragi drugovi,
Dostavljaju vam se zakljuci 2 sa I savjetovanja p a r t i j s k i h
rukovodilaca II Dalmatinske brigade iz kojih se vidi sljedee:
a) da se je partijska organizacija u Dalmatinskoj brigadi
ojaala organizaciono i politiki i ako ima sitnih nedostataka;
b) da se je partijska organizacija omasovila i postala u
glavnom rukovodilac ivota u brigadi. Treba imati na u m u da
je ova organizacija stara svega 8 mjeseci i da je u vrijeme stva-
ranja brigade odnosno njenog stvaranja imala svega 40 lanova
Partije, a sada partijska organizacija broji oko 180 lanova
Partije. Imajui u vidu da su prvanji lanovi P a r t i j e bili vrlo
slabog kvaliteta, da je P a r t i j a izgubila veliki dio lanova u
borbi, moe se zakljuiti to, da se ova partijska organizacija
vidno razvija u svakom pogledu i uskoro e biti ravna ostalim
brigadnim partijskim organizacijama.
Poto imamo nov priliv partijskih kadrova sa neosloboe-
nog dijela Crne Gore, stojim na stanovitu da jedan dio tog
kadra uputimo u II Dalmatinsku brigadu na funkcijama zamje-
nika komesara eta, da bi pripomogli teoretskom uzdizanju
Partije, kao i uvrivanju same organizacije.
U nau diviziju, specijalno IV Proletersku brigadu, stiu,
kao to rekoh, partijski kadrovi koje mi ne moemo rasporediti,
jer za njih nema odgovarajuih mjesta, poto su to drugovi,
bivi funkcioneri, partijski jaki, uz izvjesnu politiku zaosta-
lost. Kada te drugove prikupimo, odnosno kad n a m ih stavi Po-
krajinski komitet na raspolaganje, ja u vama dostaviti njihova
imena sa detaljnim karakteristikama, kako bi se oni pravilno
rasporedili po drugim brigadama izvan nae divizije.
1
pod br. 5437,
2
Vidi dok. br. 92.
Rukovodilac Politodjela II Dalmatinske brigade nesposo-
b a n je da rukovodi Politod jelom, to se vidjelo na zadnjem p a r -
tijskom savjetovanju, a tu pojavu uoavaju i partijski odgo-
vorna lica iz pojedinih bataljona.
Mi od toga imamo dvojake tete: 1. trpi sam partijski rad,
a 2. rui se ugled Politodjela kao politikog organa CK.
Mi emo vama predloiti lice za rukovodioca Politodjela u
II Dalmatinskoj brigadi im dobijemo bolji uvid i pregled u
kadrove, koje dobij amo sa terena.
aljemo vam 25 primjeraka letaka Glavnog taba. I ako
srno ga ranije izdali, nijesmo imali mogunosti da vam ga po-
aljemo, jer to nijesmo smatrali za hitno.
23 m a j a 1943 god. Mitar Baki
BR. 115
O NEPRIJATELJSKOM PRODORU NA KOMUNIKACIJI
PLJEVLJABIJELO POLJE 1
VII div. 23/V
Posle odlaska III Krajike brig. neprijatelj je ovladao ko-

munikacijom PljevljaB.ijelo] Polje. Na elom frontu nepr.
vri borbeno izvianje. Na drumu PljevljaPrijepolje iv sao-
braaj motorizacije. Kursisti. Jaki. 2
1
2
Pavle
258
BR. 131
IZVJETAJ ZAMJENIKA POLITIKOG KOMESARA PRVE
DALMATINSKE NOU BRIGADE OD 23 MAJA 1943 GOD.
CENTRALNOM KOMITETU KOMUNISTIKE PARTIJE JU-
GOSLAVIJE O RADU I STANJU PARTIJSKE ORGANI-
ZACIJE1

JUGOSLAVIJE
Dragi drugovi,
Izvjetavam Vas ukratko o ivotu partijske organizacije i
brigade u posljednje vrijeme i o sadanjem s t a n j u istih.
1. a) Partijska organizacija i brigada bile su se poele
oporavljati od udaraca zadatih posljednjom neprijateljskom
ofanzivom. Poeli su se vraati i drugovi iz bolnica. Izgledalo je
da e se poi p u t e m dobrog razvitka. Meutim stvari su se raz-
vile drugaije. Brigada je kod Gacka dobila zadatak vrstog i
dugog dranja poloaja pod tekim uslovima, a naroito uslo-
vom relativne gladi, uslijed ega je ljudstvo brzo fiziki izne-
moglo. U to vrijeme dolazi veliki broj iznemoglih iz bolnica i
izvjestan broj iz grupe koje n a m je poslala IX divizija, na koje
:smo raunali da e se brzo oporaviti. Brigada je bila preplav-
ljena bolesnim i iznemoglim. . . koji su sa tim osobinama doli
iz bolnica i IX divizije. Oni su unijeli u batalj one duh nedisci-
pline i demoralizacije. Partijske organizacije i tabovi bata-
ljona nijesu bili u s t a n j u da dignu ljudstvo iz te atmosfere,
nego u prilinoj m j e r i padali pod n j e n uticaj. Partijske organi-
zacije, uslijed tekih uslova, ne ive partijskim ivotom i lan-
stvo pada skoro na nivo obinih vojnika. U brigadi se deavaju
esti sluajevi dezerterstva, krae i nepartizanskog dranja od
boraca, partijske organizacije skoro ne reagiraju ili slabo i n e -
efikasno reagiraju. Nijesu bili rijetki sluajevi nepartizanskih
istupa lanova Partije. Partijske organizacije nijesu bile do-
voljno budne. '
Za slabu ishranu, koja je bila skoro osnovni uzrok svemu,
snosimo krivicu u prilinoj m j e r i i mi, jer smo nasjeli oportu-
nistikoj politici, uskogrudnoj, gatakoj politici mjesne p a r t i j -
ske organizacije i komandi mjesta i podruja, koje su imale po-
1
pod br. 5441.
2511
kajniko dranje, radi ranijih greaka, i bile neodlune p r e m a
otvorenim narodnim neprijateljima, zauzimale pomirljiv stav.
stav nezamjeranja" prema svakome. Tek skoro, u posljednjem
momentu, ustali smo odluno protiv takve politike, ma da smo
je i ranije kao takvu primjeivali.
Brigada je u narodu ostavljala lo utisak. Ostavljala lo
utisak u prvom redu radi toga to je posljednja nastupala, kada
su sela u namirnicama iscrpljena. T a k o ' s e u Breznama (Piva)
desilo da se IV Crnogorska brigada, koja je p r v a nastupala, h r a -
nila od dobrovoljnih priloga, II Proleterska, koja je bila za njom,
rekvizicijom, a mi koji smo posljednji nastupali morali smo
ostati skoro bez ita. U drugom redu, brigada je, a jo ljudstvo
iz IX divizije, izgledala fiziki loe, a sluajevi krae, molja-
k a n j a i nepartizanskog i nevojnikog ponaanja bili esti. To je
sve ostavljalo lo utisak. Brigadu je trebalo srediti, a partijsku
organizaciju trgnuti i oistiti. Sve to smo iz IX divizije po-
slali u bataljone, to se sve ponovo razboljele. Umirali su svakog
dana. Jedna petina toga ljudstva ve je umrla, a po miljenju
ljekara umrijee ih vie od dvije treine. Morali smo ponovo od
itavog ljudstva iz IX divizije formirati ealon i pridodati ga
b o l n i c i . . . U naem brigadnom previjalitu ostavili smo na opo-
r a v l j a n j u veliki broj boraca iz nae brigade (sada 85).
b) Preko savjetovanja sa tabovima bataljona, preko b r i -
gadne smotre i zbora, preko pojedinanih obilazaka bataljona
. sredili smo i prodrmali itavu brigadu. Ali k r u p a n dogaaj u
ivotu part. organizacije i brigade, koji je uinio najvie u
sreivanju stvari i uinio veliki korak bila je part. k o n f e r e n -
cija itavog lanstva u brigadi, koju smo odrali po pitanjima:
1. Politika situacija i 2. Organizaciono pitanje part. organiza-
cije u naoj brigadi. Konferencija je u potpunosti uspjela. Na
n j o j se otkrilo pravo lice stanja u part. organizaciji i brigadi.
Ona je postavila otar k u r s prema svim nekomunistikim istu-
pima lanova Partije, otar kurs za ienje part. organizacije.
Na n j o j su padale zakletve od part. lanstva i rukovodilaca da
e prekratiti sa starim stanjem stvari. Uspjeh konferencije vidi
se i po stavu part. organizacija po grekama koje su se desile
poslije nje. U I bataljonu je, na primjer, vodni delegat, lan
Partije, ukrao ve svome komesaru ete i prodao ga za hranu.
Kada se uhvatio i izveo pred bataljon, teko ga je bilo spasiti
od kamenovanja. Njega smo javno, pred itavom brigadom,
iskljuili iz Partije i strijeljali kao lopova.
c) Poslije part. konferencije odrali smo teorijske sastanke':
1. Svih part. biroa, sekretara ostalih part. jedinica, na k o j i m a
260)
su prisustvovali komandanti bataljona i lanovi part. jedinice
taba brigade, po pitanju Komunistika partija i n j e n a orga-
nizacija", koje se prenijelo- na itavo- part. lanstvo; i sastanak
svih lanova P a r t i j e i kandidata u brigadi po pitanju Dikta-
tura proletarijata kao osnovno pitanje marksizma-lenjinizma".
Oba sastanka su se pokazala veoma korisnim. Oni su pobudili
interes kod part. lanstva i kandidata za teorijskim radom.
d) Nije n a m najbolje uspjela konferencija lanstva SKOJA
u brigadi. Ona je pokazala sliku priline zbrke u SKOJU i ne-
umjesnosti u radu i nedozrelosti skojevskih rukovodstava. Po-
kazala je da se P a r t i j a nije dovoljno angaovala niti ozbiljno
shvatila to pitanje. Nerad u SKOJU ubio je kod omladinaca
volju, i ast biti skojevac.
e) Partijska rukovodstva u batalj onima su slaba da bi mo-
gla voditi samostalno partijske organizacije i ivot u batalj onu.
Ne reagiraju brzo i pravilno na pojave u batalj onu i ne osjeaju
se rukovodiocima i kao takva da se uzdiu i razvijaju. Radi toga
nam se namee zadatak to ee i neposrednije pomoi part.
rukovodstvima i part. jedinicama.
f) S m a t r a m za potrebno da Vas obavijestim o part. jedi-
nici taba brigade. U toj jedinici ima nas etiri (komandant,
komesar i zamjenici). Jedinica, naroito u posljednje vrijeme,
ivi part. ivotom. Proraivanje na teorijskim sastancima pi-
tanja (sada iz Osnova lenjinizma") je obavezno, to r a n i j e nije
bilo. To je~primoralo sve lanove na teorijski rad. Bez toga su
bili izgubili svaki interes i svaku dunost za teorijskim uzdi-
zanjem . . .
g) Osnovali smo brigadni kulturno-prosvj etni odbor na
elu sa drugom bivim komesarom 2 II Dalmatinske brigade, ko-
jega ste Vi poslali. O njihovom i njegovom radu jo Vam ne
moemo nita rei.
h) Part. organizacija sada broji na licu mjesta 192 lana,
a brigada 921 borca (raunajui tu i 85 koji se nalaze na oporav-
l j a n j u pri brigadnom sanitetu). Ljudstvo je jo fiziki dosta
slabo i slabo sa odjeom i obuom.
2. Zavrili smo sa prvim vojno-politikim kursom. Kurs
nije opravdao nae nade, n i j e uspio. Nije uspio radi toga: a) to
izbor za k u r s n i j e bio dobar, poslati su ljudi koji nijesu mogli
odgovoriti zadacima, koji su se pred n j i m a postavljali, nijesu
se mogli razviti u desetare, vodnike i politike delegate; b) to
sama injenica da su u isto vrijeme bili i pratei vod inila je
da se niti oni niti mi dovoljno ne zaloimo u radu i da oni ne
2
Marko Jurlin
261)
shvate dovoljno ozbiljno taj rad i dobiju mogunosti za njega.
Kurs je imao pozitivnih strana u -vaspitnom, kao i vojno-poli-
tikom pogledu. Smatram da emo moi ove uzroke neuspjeha
otkloniti na drugom kursu.
Zamjenik politkoma
23 m a j a 1943 godine I Dalm. brigade III U. divizije
Vlado eki
BR. 117
SLAVIJE O PRODORU NEPRIJATELJA U ZAVAJIT I UPU-
IVANJU TREE KRAJIKE U POMO DRUGOJ DALMA-
TINSKOJ BRIGADI 1
I divizija
25/V
Neprijatelj u jaini 1000 prodire od Zavajita u dve kolone

ka Kulatu. 2
Zorom upuen Karan 3 za pomo Dalmatinskoj. 4
Majevika 5 mora sada da smijeni Ljubu. 6
1
2
Vidi dok. br. 253, 257 i 262.
3
Nikola Karanovi, komandant Tree krajike NOU brigade '
4
Vjerovatno se odnosi na Treu dalmatinsku NOU brigadu.
8
6
Ljubodrag Duri, komandant Druge proleterske brigade
262)
BR, 118
IZVJETAJ ZAMJENIKA POLITIKOG KOMESARA E-
TVRTE PROLETERSKE BRIGADE OD 25 M A J A 1913 GOD.
CENTRALNOM KOMITETU KOMUNISTIKE P A R T I J E JU-
GOSLAVIJE O RADU I STANJU U P A R T I J S K O J ORGANI-
ZACIJI BRIGADE 1
ZAMJENIK POLITIKOG KOMESARA

IV PROLETERSKE BRIGADE
25 m a j a 1943 god.

JUGOSLAVIJE
Dostavljamo vam izvjetaj o stanju partijske organizacije

od januara mjeseca tek. g. do danas.
I
ORGANIZACIONI SEKTOR
1) Pregled najvanijih promjena u broju partijskog lan-

stva od januara do sredine m a j a 1943 godine:
*
I bataljon: poginulih 18; otili na dunosti van brigade

novoprimljenih 42;
II bataljon: poginulih 26; otili na dunosti van brigade 6;
novoprimljenih 38;
III bataljon: poginulih 12; otili na dunosti van brigade 2;
novoprimljenih 15;
V bataljon: poginulih 7; otili na dunosti van brigade 15;
novoprimljenih 34;
eta prat. orua: poginulih 1; otili na dunosti van brigade 1;
novoprimljenih 13;
Intendantura: poginulih 1; otili na dunosti van brigade 4;
novoprimljenih 20;
Ukupno: poginulih 65; otili na dunosti van brigade 28;
novoprimljenih 162;
* Uzmi samo brojno stanje ukupno a ne po bataljunu 2
1
pod br. 5523.
2
Na originalu dopisano mastilom.
263
2) Pregled brojnog stanja partijske organizacije na dan
15 m a j a 1943 godine:
Broj ljudstva
P r e g l e d parti s k o g lanstva
po spisku
Kandidati
socij. sastav
U rashodu
S.K.O.J.
Po spisku
Jedinica
Na licu
Radni-
M. .
a;
OJ
m
ka
c
tab brig. 6 | 6 6 6 5
1
" I
Kuriri i kuh. (
17 13 13 10 j 3 8 5 7
taba brig.
Prat. vod. 2
23 19 19 17 2 i 15 3 2
taba brig.
Brig. sanitet 22 7 7 3 4 4 3 1 5
Brig. bolnica 23 4 4 2 2 1 3 1 6
eta prat. orudja 101 31 7 24 ?0 1 7 15 9 j 11 32
Intendantura 107 35 2 33 30 5 4 18 13 3 22
I bataljon 290 93 27 66 76 17 9 70 14 22 33
II bataljon 251 93 19 74 72 21 5 65 23 12 55
IH bataljon 339 82 24 58 75 7 1 46 35 12 71
V bataljon 292 74 21 53 48 5 19 32 23 18 59
Ukupno: 1471 457 100 357 3 6 9 | 67 46 275 136 82 292
3)Partijski sta po jedinicama i biroima:

I bataljon: 11 mjeseci biro 5 godina i 4 mjeseca
8 ,, 1 ,, 3 ,,
6 1 7
Vv JJ R
j? JJ 1x ;; >? Ru 5?
Ceta pr. or. 8 1 11
Intendant. 1 g. i 2 mj. 2 1 .
4) Zbog sve veeg broja lanova pojavila se potreba da se
pojedine partijske jedinice podijele u grupe i u tim jedinicama
264)
formiraju biroi. Ovo je bila direktiva Divizijskog partijskog
savjetovanja od decembra prole godine, koja je imala za cilj
da olaka rad partijskim jedinicama i omogui, na partijskim
sastancima, puno uee u radu svima lanovima jedinice, to
je glomaznost pojedinih jedinica znatno oteavala. Ova direk-
tiva uspjeno [je] primijenjena jedino u naem V bataljonu,
dok su u ostalim batalj onima ostale preanje forme organi-
zacije. Pored batalj onskih biroa, formiran je biro u eti pra-
teih orua i brigadnoj intendanturi. Jedinice: kurirska, prate-
eg voda i saniteta (dijelovi kod taba brigade) povezani su u
jedan biro. Van biroa su jedinice: taba brigade i brigadne
bolnice. Tako je partijska organizacija u brigadi dobila svoju
konanu oformljenost u odnosu na vojnu organizaciju brigade.
5) Veinu partijskih lanova sainjavaju drugovi sa sela.
Ima i prilian broj intelektualaca, dok je broj radnika veoma
mali. I t a j mali broj radnika u stvari su zanatlijski radnici.
Pravih industrijskih radnika, koji su prije rata iveli iskljuivo
od nadnice, u naoj partijskoj organizaciji gotovo nema. la-
novi P a r t i j e sa sela ogromnom veinom pripadaju sloju siro-
manih seljaka. Intelektualci su veinom sinovi siromanih se-
ljaka. P r e m a tome, socijalni sastav nae partijske organizacije
je prilino nepovoljan. Ako se uzmu u obzir samo rukovodea
tijela u partijskoj organizaciji (biroi), socijalni sastav bie jo
nepovoljniji. Nepovoljan socijalni sastav partijskog lanstva sve
se m a n j e odraava na ivot partijske organizacije, zbog potpune
odvojenosti lanova P a r t i j e u vojnim jedinicama od seljake i
malograanske sredine iz koje su izale, zbog kolektivnog na-
ina ivota u vojnim jedinicama.
6) Naa brigada popunjena je ljudstvom iz raznih k r a j e v a
nae zemlje: Crnogorcima, Dalmatincima, Kordunaima. U po-
etku partijsko lanstvo bilo je iskljuivo sastavljeno od Crno-
goraca. Meu novomobilisanim: Dalmatincima, Kordunaima i
dr., lanova P a r t i j e nije bilo, izuzimajui nekoliko drugova iz
Dalmacije. P a r t i j a je stavila sebi u zadatak da posveti svu dunu
panju novim borcima, da ih politiki vaspita i uzdigne i da
n j i m a popuni svoje redove. U tome je naa partijska organiza-
cija za relativno kratko vrijeme postigla znatan uspjeh. Danas
se u partijskim jedinicama, pored starijih kadrova, nalazi zna-
tan broj mladih lanova Partije iz Dalmacije, Korduna, Like,
Livanjskog Polja. Ovi mladi, veoma zdravi kadrovi i m a j u sve
uslove da se brzo razviju. Oni ve poinju preuzimati pojedine
rukovodee dunosti, to je svakako znak njihovog pravilnog i
265)
brzog razvitka. Njihovo prisustvo u "redovima P a r t i j e i brigade
daje i Partiji i brigadi jo vie proleterski karakter.
Priliv novih lanova, specijalno onih van teritorije Crne
Gore, u p a r t i t j s k u organizaciju nae brigade n a j b o l j e pokazuje
sljedei pregled u tri bataljona nae brigade. Tablica pokazuje
stanje u poetku aprila mjeseca ove godine.
Br. iano-i ~
Kordu-
Bataljon: v a n a licu! C r n 0 g 0 " D.81" I Bosanaca Liana
raca naa tinaca
i u boln, |
! bataljon: 99 82 7 7 1 2
hl 82 77 6 6 3
V , 99 79 5 7 8
Statistika kandidata (u ista tri bataljona za isto vrijeme)

jo reitije govori o spremanju novih kadrova za Partiju, o
tome koliko P a r t i j a poklanja panje podizanju novomobilisanih
boraca.
Br. kandid. C r n o g o - Kordu- Dalmati-

Bataljon: na licu i u Bosanaca Liana
bolnici raca naa naca
I bataljon 19 4 3 4 7 1
Hl , 12 3 6 3
V , 27 9 5 3 10
7) Broj lanova P a r t i j e u odnosu na broj cjelokupnog l j u d -

stva u brigadi jo uvijek je mali. Uzroci za ovakav nepovoljan
odnos razliiti su: a) u svima, a naroito tekim bitkama, meu
poginulima je najvei procenat lanova Partije, b) Odlazak znat-
nog broja kadrova na dunosti van brigade, v) Priliv novog
ljudstva meu kojima ima veoma mali broj lanova Partije,
ili ih uopte nema. g) Jo uvijek sektaki stav partijskih jedi-
nica po pitanju prijema novih lanova u Partiju. I pored stalne
intervencije i pomoi partijskog rukovodstva u cilju isprav-
l j a n j a ove greke, kod veine partijskih jedinica ostao je i dalje
izvjestan strah od prijema novih lanova u Partiju. Ovu slabost
partijska organizacija jo nije prebrodila, mada je u posljednje
vrijeme i ovdje postignut izvjestan napredak. Otklanjahjem
ove slabosti odnos u broju izmeu partijaca i nepartijaca znatno
e se popraviti. Ova slabost n i j e jednaka kod svih partijskih je-
266)
dinica. Ali kod nekih je takve prirode da su van Partije ostali,
due vremena takvi drugovi koji po svojim kvalitetima nijesu
ustupali mnogim lanovima Partije. Ovo je naravno koilo n j i -
hov pravilan razvoj. U smislu ispravljanja ovog nedostatka P a r -
tijsko savjetovanje, odrano 27 aprila tek. god., rijeilo je da se
rad sa kandidatima pojaa i da se taj rad obavlja pojedinano,
da kandidatski sta bude to je mogue krai, tako da on upravo
bude posljednja teoretska i organizaciona priprema za ulazak u
Partiju.
8) Partijska organizacija nae brigade, i pored vidnih
uspjeha u svome radu koji se ogledaju u uspjesima itave bri-
gade, imala je i jo uvijek ima izvjestan niz nedostataka i sla-
bosti. Partijsko savjetovanje sazvano 27 aprila ov. god. posta-
vilo je sebi kao glavni zadatak da ove nedostatke istakne i stvori
uslove za njihovo brzo uklanjanje. Koji su to nedostaci i sla-
bosti?
a) U partijskom radu pojedinih jedinica jo uvijek se osjea
izvjesna nemarnost i aljkavost. Sve partijske odluke ne spro-
vode se u ivot sa potrebnom tanou i otrinom. Lina odgo-
vornost lanova Partije nije jo razvijena u dovoljnoj mjeri.
Kod veine naih lanova shvatanje partijske discipline je usko
i jednostrano. Ako se napr. radi o izvrenju vojnikih zadataka,
svaki lan Partije zaloie se svom silom da ih izvri sa punom
tanou. No, ako se radi napr. o podnoenju nekog izvjetaja,
0 uvanju konja, o odnosu prema narodu i narodnoj imovini, o
kultumo-prosvjetnom radu i slino mnogi lanovi P a r t i j e
pokazae nemarnost, aljkavost i nedovoljno zalaganje da se i
ova pitanja postave i rijee onom tanou i otrinom kako to
Partija zahtijeva. Ova aljkavost u radu i jednostrano gledanje
na partijske zadatke nije jednako kod svih jedinica. Ovaj nedo-
statak najvie se osjea kod partijske organizacije naeg II ba-
taljona, dok je partijska organizacija naeg III bataljona bila
ve na putu da ga prebrodi i prije Partijskog savjetovanja.
Partijsko savjetovanje postavilo je pred partijsku organi-
zaciju brigade kao hitan zadatak da se otkloni svaka aljkavost
1 nemarnost u radu, da se svi partijski zadaci ispunjavaju po-
trebnom otrinom i tanou, tako da bi se potpuno obezbijedila
Partiji njena rukovodea uloga. Svaki zadatak u brigadi, od
najsitnijeg do najkrupnijeg, u stvari je zadatak Partije. Svi ne-
dostaci u brigadi u stvari su nedostaci partijske organizacije i
kao takvima im treba prilaziti. Poslije savjetovanja partij-
ska organizacija zaista ulae dosta truda da konano likvidira
navedene nedostatke. Aljkavost u radu postepeno i sve bre n e -
267)
staje. Svi lanovi P a r t i j e t r u d e se da to' veom tanou izvr-
avaju, ne samo vojne, ve i sve svoje zadatke.
b) Nepotpuno i jednostrano shvatanje partijskih zadataka
kod pojedinih lanova nae partijske organizacije u tijesnoj je
vezi sa isto takvim shvatanjem po p i t a n j u izgradnje kadrova.
Naa partijska organizacija izgradila je prilian broj vojnih
i politikih rukovodilaca, ali ti kadrovi izgraivani su gotovo
iskljuivo za potrebe vojske. Oni u vie sluajeva nijesu sve-
strano osposobljeni za mnogobrojne i raznovrsne dunosti i
zadatke koje pred nama postavlja sadanja perspektiva Na-
rodno-oslobodilake borbe. Navedeni nedostatak ogleda se kon-
kretno' u tome to u naoj brigadi danas ima mnogo vei broj
rukovodilaca osposobljenih za vojnike dunosti: komandira i
komandanata, dok se ve sada osjea oskudica u dobrim poli-
tikim rukovodiocima (nedovoljan broj spremnih zamjenika po-
litikih komesara i politikih komesara). Konstatujui ovaj ne-
dostatak, Partijsko savjetovanje postavilo je pred partijsku
organizaciju kao jedan od glavnih zadataka uporno i sistematsko
izgraivCanje] to veeg broja kadrova, i to takvih koji e biti
sposobni, ne samo da odgovore svima potrebama nae vojske
koja stalno raste, ve koji e moi da u osloboenoj zemlji od-
govore svima dunostima i zadacima koji u takvoj situaciji pred
nama stoje. Da bi se poklonila sva duna panja kadrovima, sa-
vjetovanje je rijeilo da rad kadrovika poe p u t e m stalne brige
0 podizanju, pravilnoj upotrebi i uvanju kadrova. Rad kadro-
vika jo uvijek ne zadovoljava. P a r t i j a e uporno nastojati da
ovaj nedostatak to je mogue prije otkloni.
v) Partijska organizacija do najskorijeg vremena nije
uspjela da se u potpunosti prilagodi ratnim uslovima. Bilo je
sluajeva kada je u teim periodima borbe partijski ivot bio
gotovo zamro. P r i m j e r : period mareva i borbi od Jablanice do
Nevesinja, kada se ni partijski sastanci nijesu redovno odra-
vali. Partijsko savjetovanje stalo je na stanovite da su akcije
1 pokreti sastavni dio ivota nae brigade kao borbene jedinice
i ne smiju biti smetnja pravilnom odvijanju partijskog ivota.
Poslije savjetovanja, partijski sastanci, etne konferencije i
dr. odravaju se redovno. Partijski ivot postepeno se prilago-
ava i najteim uslovima borbe i mareva.
g) Sadrina partijskog rada do skoro bila je u nekim jedi-
nicama prilino skuena i siromana. Te partijske jedinice nijesu
umjele postavljati aktuelna pitanja iz ivota ete ili bataljona.
Bilo je napr. sluajeva gdje su partijski sastanci bili ispunjeni
raspravljanjem linih nesuglasica i slino, dok se napr. isto-
268)
vremeno nijesu izvodile vojnike vjebe, ili je eta dobijala
neuredno h r a n u na poloaju, ili n i j e bilo obezbijeeno redovno-
parenje vea i odijela koja pitanja nijesu ni postavljana pred
partijsku jedinicu. Poslije Partijskog savjetovanja partijske
jedinice postepeno oslobaaju se ablona i sve vie ulaze u
aktuelna pitanja iz ivota vojnih jedinica. Savjetovanje je do-
nijelo odluku da se u svakoj eti rad organizuje po asovima,
prilagoavajui raspored uslovima pod kojima se dotina vojna
jedinica nalazi, tako da borci nikada ne budu van uticaja P a r -
tije, bilo da se radi o vojnikom asu, o uvjebavanju hora, o
predavanju itd.
Da bi pomo i kontrola partijskih rukovodilaca bila obez-
bijedena odlueno je da sve partijske jedinice i biroi uvijek
dostavljaju kratak, saet izvjetaj neposredno sa svojih sasta-
naka zamjeniku politikog komesara brigade.
d) P i t a n j u vaspitavanja cjelokupnog ljudstva u duhu prole-
terskog internacionalizma n i j e naa partijska organizacija po-
svetila dovoljno panje. Donekle kao posljedica ove nemarnosti
izbile su u m a n j e m obimu u naoj brigadi izvjesne nezdrave
pojave: sukob izmeu nekih drugova iz nae i II Proleterske
brigade, potcjenjivanje od strane pojedinaca pripadnika dru-
gih nacionalnosti, to se naroito odnosi na poiedince iz Crne
Gore. U II batalj onu nae brigade pojavila se ak, iako u blaem
obliku, izvjesna crta plemenske netrpeljivosti izmeu dvije
ete. Konstatujui ove nedostatke Partijsko savjetovanje posta-
vilo je u zadatak partijskoj organizaciji da itavo ljudstvo u
brigadi sistematski vaspitava, naroito preko politiko-kultur-
nog rada, u duhu solidarnosti i bratstva meu narodima.
9) Odnos izmeu P a r t i j e kao rukovodee sile u brigadi
i komandnog kadra (tabova i pojedinih rukovodilaca) pravilan
je. Sada se vie ne moe dogoditi da pojedini partijci preuzi-
m a j u inicijativu u komamdovanju ili da se u Partiji povede
diskusija o izvravanju nareenja tabova i tome si. lanovi
Partije stvarno su najposluniji i najdisciplinovaniji vojnici.
Do skora su partijske jedinice u tabovima radile n a j -
slabije. Njihovi sastanci bili su uvijek neredovni. Tako lanovi
tih jedinica nijesu ivjeli punim partijskim ivotom, to se
neminovno odraavalo na r a d pojedinih lanova u tabovima.
Ova slabost dola je do vidnog izraaja jedino u tabu naeg
V bataljona, gdje je komandant bataljona izvjesno vrijeme
donosio pojedine odluke iskljuujui iz saradnje po vojnim
pitanjima ostale lanove taba bataljona. Ovo je imalo za
posljedicu redovno zakanjavanje V bataljona, tako da je t a b
270)
brigade morao toter venisatk Tek energinom intervencijom
P a r t i j e naen je i uklonjen uzrok ovoga nedostatka. Poslije
savjetovanja partijske jedinice u tabovima r a d e normalno.
Njima je stavljeno u zadatak da u svom radu prednjae, jer
su one sastavljene od rukovodeih drugova, iji nedostaci i m a j u
veeg i ireg odraza nego nedostaci ostalih lanova.
Do skora u nekim tabovima nije bilo jasno ta treba da
bude predmet partijskog sastanka a ta p r e d m e t sastanka
taba, te je u tim. tabovima jedan ili drugi sastanak postajao
izlian. Sada su potpuno odvojeni i razgranieni sastanci tab-
skih jedinica od sastanaka tabova. Zamjenik politikog kome-
sara odgovoran je za redovno sastajanje partijske jedinice u
tabu, a politiki komesar za redovne sastanke taba.
10) Slaba teoretska sprema i dosta nizak politiki nivo
jesu opta karakteristika nae partijske organizacije. Tek u
posljednje vrijeme otklonjena je nemarnost prema izuavanju
marksistike teorije. Iz Istorije V. K. P. (b)" obradile su par-
tijske jedinice po batalj onima najee po dvije do tri, a neke
i etiri glave. Najvie je obradila partijska jedinica intendan-
ture svega est glava. Iz pitanja lenjinizma obraeno je
po nekoliko poglavlja.
Izuavanje teorije savjetovanje je postavilo kao pitanje
izgradnje kadrova. Partijske jedinice raspolau sa relativno
dovoljno materijala. U posljednje vrijeme osjea se mnogo vea
zainteresovanost i volja za izuavanjem teorije kao i za uenjem
uopte kod svih lanova Partije kao i kod itavog ljudstva.
11) Iako je prekinuto sa praksom estog i grubog kanja-
vanja, primjena partijskih kazni jo uvijek n i j e sasvim pra-
vilna u naoj partijskoj organizaciji. Jo uvijek, vodi se pre-
vie otar kurs, tako da se time upravo oduzima kazni n j e n a
prava vrijednost. Ima sluajeva kada se kazna izrie tamo gdje
bi bila sasvim dovoljna druga m j e r a i gdje bi odgovarao drugi
postupak. Nastoji se da partijska kazna u svakom pojedinom
sluaju bude pravilno primijenjena i da ona postane pravo
vaspitno sredstvo u rukama Partije.
U naoj brigadi postoji izvjestan broj drugova kanjenih
jo prije njihovog ulaska u brigadu. S obzirom na to to se
ogromna veina tih drugova pokazala do krajnosti odana
P a r t i j i i Narodno-oslobodilakoj borbi, to bi bilo potrebno u
pogledu njihovih kazni donijeti odgovarajue odluke.
Sa terena je mobilisan izvjestan broj lanova P a r t i j e koji
su u svome radu u pozadini poinili takve greke (napr. p r e -
270)
d a j a neprijatelju po sopstvenoj odluci van borbe), po kojima
bi takoe svakako trebalo donijeti odgovarajue odluke.
12) Odnosi u tabu brigade, zahvaljujui normalnom par-
tijskom ivotu, sasvim su dobri.
Odnos taba i Politodjela potpuno je pravilan i u svemu
dobar. lanovi Politodjela p r u a j u p u n u pomo zamjeniku
politikog komesara brigade kao i politikom komesaru i veoma
su vrijedni i umjeni u poslu.
13) Partijska organizacija nae Brigade 'ima za sobom
punih jedanaest mjeseci partijskog ivota. Preodoljevajui zna-
tan broj svojih krupnijih i sitnijih nedostataka, ona je za to
vrijeme uspjela da se uvrsti, razvije i da postane mona r u -
kovodea sila u brigadi. itava brigada ivi i razvija se- pod
stalnim uticajem partijske organizacije. T a j uticaj jo n i j e do-
voljno jak, naroito s obzirom na priliv novog ljudstva koje je
do sada bilo van redova Narodno-oslobodilake vojske, pod
demoralizatorskim uticajem etnitva i vlasti okupatora. Uticaj
P a r t i j e na cjelokupno ljudstvo stalno jaa. Pojaavajui uporno
svoj rad i prilagoavajui ga sve vie uslovima rata, P a r t i j a je
uspjela da od brigade stvori ne samo ubojnu i prodornu vojnu
jedinicu, ve i vojno-politiku kolu, sposobnu da izgradi veliki
broj novih rukovodeih kadrova. Partijsko lanstvo je teo-
retski nedovoljno izgraeno, politiki jo neuzdignuto i nedo-
voljno snalaljivo u promjenljivim uslovima borbe. Nedostaje
mu'opteg znanja i naobrazbe. Pored gore navedenog njegova je
karakteristika: bezgranina odanost, l j u b a v prema Partiji i neo-
granieno p o v j e r e n j e u n j e n o pravilno rukovodstvo. lanovi
P a r t i j e podnose sve tekoe bez gunanja, izvravaju sve za-
datke bez obzira na njihovu teinu i opasnost. Kod n j i h nema
malodunosti i kolebljivosti. Takav svoj duh i moral oni pre-
nose i na ostalo ljudstvo, na itavu brigadu.
II
VOJNI SEKTOR
Izuavanju vojnih vjetina nije do skora u naoj brigadi

posveivana puna panja. Ni partijska organizacija nije ovo
p i t a n j e postavila sa potrebnom otrinom. Prilino veliki broj
gubitaka u naoj brigadi donekle se moe objasniti i ovim ne-
dostatkom.
Odravane su teorijske i praktine vjebe iz vojne nauke,
ali bez opteg plana po kome bi radile sve jedinice u brigadi.
271)
Pojedini bataljoni izraivali su plan za sebe i po njemu,,
prema optoj direktivi i inicijativi samoga taba bataljona,
izvodili obuku. Tako je u naem V bataljonu od januara do
polovine m a j a 1943 godine odrano 110 teorijskih i 30 prakti-
nih asova. Vjebe su bile raznovrsne i podijeljene u pojedine
grupe: 1) Ratna sluba (obezbjeenje na mjestu i u kretanju,
pretstrae, strae), 2) Borbena obuka (jedinana i desetina),
3) Vjebanje specijalista (pukomitraljezaca i bombaa), 4)
Izuavanje oruja (lakog i tekog), 5) Strojevi i egzercir, 6) Na-
stava gaanja itd. Slino su radile i ostale jedinice, neke u
veoj a neke u m a n j o j mjeri. eta prateih orua obuila
je prilian broj specijalista, vjebajui itavo ljudstvo na
svima orujima (upoznavanje mitraljezaca sa upotrebom topa
i bacaa i obrnuto).
Tek na Brigadnom partijskom savjetovanju Partija je
pitanje vojne obuke uzela potpuno kao svoje i prila mu sa
svom potrebnom panjom. Savjetovanje je postavilo pitanje
izuavanja vojnih vjetina ne samo kao pitanja ubojnoeti
brigade, ve i kao pitanje uvanja kadrova. Savjetovanje je
dalo u zadatak vojnom rukovodstvu brigade da, koristei se
prijedlozima komandanata i komandira, izradi cjeloviti plan
za izvoenje vojne obuke u brigadi. Poslije partijskog odrano
je savjetovanje vojnih rukovodilaca iz taba brigade i tabova
bataljona na kome je detaljnije utvrena sadrina predvie-
nog plana. Plan e imati dva dijela: a) Obuku za borce i vojne
jedinice kao cjelinu, b) Obuku za sve vojne rukovodioce od
voe patrole do komandanta bataljona. Nastava e biti teorijska
i praktina.
Da bi sve jedinice i starjeine mogle iskoristiti bogato
iskustvo brigade iz mnogobrojnih bitaka, poslije svake zna-
ajnije akcije tab brigade odrava sastanke sa tabovima
bataljona na kojima se vri analiza akcija. Na ovim savjeto-
vanjima podvrgavaju se naroito otroj kritici oni rukovodioci
koji bi se u akcijama pokazali neodluni. Ovo je imalo ogrom-
nog. uticaja na podizanje komandnog kadra, a preko komand-
nog kadra i na podizanje samih bataljona. Iz borbe u borbu
komandiri i komandanti postajali su sve odluniji.
Opta karakteristika nae brigade kao borbene jedinice
jeste: prodornost, veliki polet i visoki stepen borbenosti, u
emu se naroito odlikuje na II bataljon. Ove-pozitivne oso-
bine nae brigade dole su do punog izraaja u vie tekih
bitaka, a naroito u poznatoj bitci za ranjenike" kod Vilia
Guvna. Nae borce ne zabrinjava jaina neprijatelja, niti n j e -
272)
gova nadmonost u oruju. U otstupanju ne postaju maloduni.
Glad i umor podnose sa skoro nevjerovatnim samoprijegorom.
Oni s m a t r a j u velikom slabou poaliti se ma kome na glad
ili umor. Ovo vai za veliku veinu naih boraca, a prirodno je
da ima i pojedinanih izuzetaka. Izvjetaji naih komandanata
nikada ne govore o premorenosti njihovih jedinica. Kod naih
bataljona nema taktiziranja, 'izbjegavanja odlunih okraja,
pipavosti i p r e t j e r a n e opreznosti, od ega je neko vrijeme bo-
lovao samo na V bataljon.
Naa brigada jo nije vojniki uvjebana kao napr. I P r o -
leterska ili II Srpska 3 brigada. Zbog nebudnosti, pojedinim
n j e n i m jedinicama jo uvijek se moe desiti iznenaenje od
strane neprijatelja, ali ovakva su iznenaenja sve rjea.
Nedostatak spoljanje discipline, naroito spoljanjeg v o j -
nikog izgleda i dranja, dugo je bila upravo karakteristika
nae brigade, ali t a j se nedostatak, istina prilino sporo, u k l a n j a .
Odnos izmeu boraca i komandnog kadra dobar je i postaje
sve bolji. Naporima P a r t i j e i komandnog kadra sve vie p r e -
ovlauje u jedinicama duh vojnike discipline, a familijarnost,
koja je takoe nekada bila karakteristika nae brigade, gubi
se sve vie. U vojniziranju svoga bataljona najbolje rezultate
pokazala je partijska organizacija III bataljona.
U borbenim redovima nae brigade nalazi se prilian b r o j
drugarica. Zbog znatnih gubitaka i mobilizacije iskljuivo m u -
kih boraca, njihov se procenat sve vie smanjuje. Po borbenosti
i gotovosti na sve rtve one ne zaostaju nimalo iza svojih
mukih drugova. Nema nijedne drugarice koja se pokazala
plaljiva u borbi. Ima ih koje su se naroito odlikovale j u n a -
tvom i koje su r a n j e n e po tri ili ak etiri puta. Po potrebi,
one sve vie prelaze na sanitetsku slubu koju vre sa u s p j e -
hom i predanou. Ali ih jo uvijek ima koje ostaju kao borci,
poiitioki rukovodioci u etama, pa ak i specijalisti.
III
S.K.O.J.
Skojevska organizacija nae brigade broji 292 lana r
kojih 35 drugarica i 257 drugova.- Socijalni sastav je sljedei:
radnika 25, seljaka 246, intelektualaca 21. Ovo je brojno s t a n j e
SKOJA na licu.
3
Proleterska
Sve do Brigadnog partijskog savjetovanja, u skojevskoj
organizaciji nae brigade postojala je jedna organizaciona ne-
pravilnost k o j a se je sastojala u tome to su u skojevskoj or-
ganizaciji, pored vanpartijnih omladinaca, svi partijci koji
sU, prema godinama starosti, mogli biti smatrani kao omladinci.
Ova nepravilnost smetala je da se dobije prava slika o obimu
i radu skojevske organizacije. Savjetovanje je otklonilo ovu ne-
pravilnost na t a j nain to sada P a r t i j a u skojevske organiza-
cije delegira samo onoliki broj svojih lanova koliko je to po-
trebno da se obezbijedi pravilan rad svake skojevske organi-
zacije.
Sada je SKOJ u naoj brigadi organizaciono konano ofor-
mljen. On broji sada 23 skojevska aktiva, sa etiri bataljonska
komiteta, sa rukovodstvom SKOJA ete prateih orua i ruko-
vostvom S K O J A u intendanturi.
S a v j e t o v a n j e je postavilo rad SKOJA na t a j nain to
skojevska organizacija nee odvojeno voditi sektore rada ve
e po svima sektorima razvijati i organizovati skojevsko tak-
mienje za pojedine konkretne zadatke.
Pojedine zadatke Partija je potpuno prenijela na SKOJ
ne gubei kontrolu nad njihovim izvrenjem. Takvi su zadaci
napr.: likvidacija nepismenosti i organizovanje prosvjetnih pre-
d a v a n j a i u nekim vojnim jedinicama organizovanje i voenje
italakih grupa.
Brigadno i bataljonska rukovodstva SKOJA osamostaljuju
se, ne gubei pri tom pomo i podrku P a r t i j e koju im ova
u k a z u j e preko sekretara bataljonskih biroa i partijskih jedinica.
Skojevska organizacija postepeno prilagoava isvoj r a d
r a t n i m uslovima i sve uspjenije odgovara svojim zadacima.
'Glavni nedostatak nae skojevske organizacije jeste u tome
to ona jo n i j e uspjela da organizuje skojevski ivot, da unese
jo vie raspoloenja, vedrine i optimizma u redove nae bor-
bene omladine i da to prenese na itavu brigadu pod uslovima
rata.
IV
POLITIKI I KULTURNO-PROSVJETNI SEKTOR
1) Dosadanji rad po ovom sektoru ima dosta krupnijih

nedostataka. Politikom prevaspitavanju i uzdizanju cjelokup-
nog ljudstva u brigadi nije posveena sva duna panja. Rad
nije tekao po jedinstvenom planu, ve su ga politiki kome-
sari sprovodili prema svome nahoenju, po optoj direktivi.
274)
Partijsko savjetovanje istaklo je veliki znaaj politiko-
kulturnog rada, naroito u ovom momentu, kada u nau bri-
gadu preko mobilizacije dolazi znatan procenat ljudstva koje
je due vremena bilo pod tuim, etnikim uticajem, i kada
se pred nama postavlja p i t a n j e daleko bre izgradnje kadrova.
2) Pokuano je prije dueg vremena da se organizaciono
postavi rad po ovom sektoru na t a j nain to su jo u proloj
godini osnovani kulturno-prosvjetni odbori. Ovi su odbori za-
ista, u samom poetku, u relativno mirnom ivotu brigade
(bavljenje na prostoriji Duvna) uspijeli da pokrenu i oive
kulturno-prosvjetni ivot u brigadi. Kasnije, u periodu teih
mareva i akcija, odbori su prestali da rade. Savjetovanje je
dalo direktivu za osnivanje politiko-kulturnih odbora, etnih
i bataljonskih, koji bi imali za dunost sprovoenje u djelo
plana o politikom vaspitanju cjelokupnog ljudstva. etni od-
bori izabrani su na sastanku ete a bataljonski na sastanku
svih etnih odbora. Politiki komesar ete, odnosno bataljona
vodi odbor i direktno je odgovoran za njegov rad.
3) Politiko-kulturni r a d unutar brigade sprovodio bi se,
prema odlukama savjetovanja, najveim dijelom u okviru
etnih konferencija, gdje se odravaju predavanja politike i
prosvjetne sadrine, postavljaju slobodne teme i aktuelna pi-
t a n j a iz ivota ete, bataljona itd.
4) U periodu od januara do maj-a odran je prilian broj
politikih i prosvjetnih predavanja po jedinicama.
Na drugi bataljon, napr., odrao je, u pamenutom razdo-
blju 22 razna predavanja: Staljinski Ustav, Razvitak radnikog
pokreta i radniki sindikati, O dravi i klasama, Narodni usta-
nak u Jugoslaviji, Znaaj prelaska preko Neretve, Englesko-
ameriko-sovjetski savez, AVNOJ i londonska vlada, Indija i
Englesko kolonijalno carstvo itd.
Peti bataljon za isto vrijeme niz slinih predavanja: po-
litikih Izbjeglika vlada u Londonu, Narodno-oslbodi-
laka borba, Nacionalno pitanje, O Sovjetskom Savezu, Ustanak
u Crnoj Gori; iz politike ekonomije Prakomunizam, Ropstvo,
Feudalizam; prosvjetnih O kontinentima, O postanku zemlje,
O postanku ovjeka, O k r e t a n j u nebeskih tijela, O godinjim
dobima, O elektricitetu, O prirodnim pojavama, O magnetu,
Istorija Bosne i Hercegovine, O Slovenima, Prvi i Drugi ustanak
u Srbiji.
eta prateih orua: Razvitak drutva, Sloveni u staroj
postojbini i njihov dolazak na Balkan, Geografski i ekonomski
poloaj Jugoslavije, ,,Mlada Bosna", Prvi maj, Lenjin,
275)
Lihkneht Roza Luksemburg, O kolhozima i sovhozimav
Imperijalizam i imperijalistiki ratovi, Postanak Narodno-
oslobodilake vojske u Jugoslaviji, U emu se sastoji borba
za narodno osloboenje, Postanak i znaaj AVNOJA, Postanak,
uloga i znaaj proleterskih brigada, Narodno-oslobodilaka
vojska ostvaruje bratstvo naroda Jugoslavije.
U intendanturi brigade odrano je u istom vremenu 62
predavanja: Ustae i etnici i njihova izdajnika uloga, Sastav
nae vojske, Vrhovni tab, AVNOJ; prosvjetna: O snazi vodene
pare i njenoj primjeni, Sastav vazduha, O pronalascima i
njihovom znaaju, itd. Slino je raeno i u drugim jedinicama.
P r e d a v a n j a su odravana bez naroitog plana i sistema-
Da bi se rad po svim jedinicama ujednaio i da bi imao
potrebnu aktuelnu sadrinu, politiki rukovodioci u brigadi
utvrdili su spisak predavanja koja se imaju odravati po bataljo-
nima, odnosno etama. Predavanja su imala da obuhvate o n o
osnovno politiko znanje koje treba da ima svaki borac Na-
rodno-oslobodilake vojske. Savjetovanje je izvrilo izvjesne
izmjene i dopune u tom spisku, koji u konanoj formi p r i l a -
emo uz ovaj izvjetaj.
Da bi se to prije prelo na odravanje ovih predavanja,
odlueno je da se pojedina od njih obrauju na etnim k o n -
ferencijama kao slobodne teme, ne ekajui da ih p r e d a v a
detaljno obradi.
Za odravanje prosvjetnih predavanja nije izraen jo
nikakav opti plan.
5) ete i bataljoni raspolau izvjesnim brojem beletri-
strikih knjiga i djela prosvjetne sadrine. Prilikom zauzimanja
gradova mi smo iz javnih i privatnih knjinica uzimali na
revers izvjestan broj odabranih knjiga i predavali ih politiko-
kulturnim odborima.
Da bi se ova literatura mogla pravilno iskoristiti, savje-
tovanje je dalo direktivu za osnivanje etnih knjinica. Knji-
niar mora biti lan odbora. etne knjinice osnovane su po
svima jedinicama.
6) Takoe je data direktiva za organizovanje italakih
grupa, kao najire forme politiko-kulturnog rada. Ove grupe
imaju da obuhvate itavo ljudstvo u brigadi. One su organi-
zovane po svima jedinicama. U bataljonima obino je svaka
desetina italaka grupa. U eti prateih orua pojedina o d j e -
ljenja sainjavaju italake grupe. U intendanturi nae brigade
ima devet italakih grupa. U brigadnoj bolnici italake grupe:
276)
formirane su prema b r o j u bolesnikih i ranjenikih soba. Ove
grupe vode obino sobne starjeine.
7) Likvidaciji nepismenosti poklonjeno je dosta panje,
ali tek u posljednje vrijeme ovo pitanje je temeljito postavljeno.
."Ranije je obuka trajala redovno dotle dok je nepismeni savla-
dao bar j ednu azbuku. Sada se smatra kao obavezno da se obuka
izvodi sve' dotle dok nepismeni naui sigurno itati i pisati,
objema azbukama.
Po etama obrazovani su analfabetski teajevi koji obu-
h v a t a j u sve nepismene. Ove teajeve vode skojevei.
Od januara do m a j a savladali su potrebne osnove pisme-
nosti: u II bataljonu etiri borca, u V bataljonu esnaest
boraca, u intendanturi sedam boraca. Nedostaju potpuni po-
daci za na III bataljon, koji je postigao najbolje rezultate po
politiko-kulturnom sektoru.
8) Najslabija taka u politiko-kulturnom radu nae bri-
gade jesu priredbe. Nema dovoljno osposobljenih kadrova za
uspjeno organizovanje i sprovoenje ovoga rada. 'Sadrina
ovih priredaba je dosta jednolina i skuena. Jo nijesu stvo-
reni uslovi za krupniji napredak u ovom poslu.
Savjetovanje je dalo direktivu da se program za priredbe
ne sprema samo onda kada je u izgledu kakva priredba, ve
stalno. Pojedini nai bataljoni odrali su po nekoliko prire-
daba za vojsku i narod. Sadrina priredbe izgleda obino ovako:
uvodna rije, horsko pjevanje, horske i solo recitacije, ske,
vrabac, igranka.
9) Po etama i bataljonima izlaze povremeno listovi, zidne,
depne i usmene novine. Od januara do m a j a izalo je u II
bataljonu osam raznih publikacija, u V bataljonu svega dvije,
dok I bataljon od najskorijeg vremena izdaje svoj bataljonskii
list. Dijelom zbog nemarnosti, a dijelom zbog tehnikih nemo-
gunosti broj publikacija je veoma mali, ma da je interesovanje
za njih znatno i saradnja bi mogla biti obilna.
Brigadni list ne izlazi ve due vremena. Savjetovanje je
rijeilo da se prilikom godinjice brigade izda jubilarni broj
koji bi obuhvatio sav ivot i rad brigade za proteklu godinu.
Formiran je redakcioni odbor koji ima dunost da organizuje
s a r a d n j u specijalno za ovaj broj lista.
10) Rad na terenu bio je dosta iv. On se u glavnom sa-
stojao u odravanju konferencija i organizovanju narodno-
oslobodilakih odbora po selima. Svi bataljoni i ostale jedinice
nae Brigade organizovali su odbore u vie mjesta.
277)
Sve jedinice sprovodile su mobilizaciju na dobrovoljnoj
osnovi. Savjetovanje je dalo direktivu da bataljonski biroi
upoznaju sve partijce sa svima formama partijskog rada na
terenu, kako bi partijska organizacija u Brigadi, prilikom pove-
zivanja sa organizacijom na terenu kojim prolazi, mogla ovoj
ukazati potrebnu pomo.
Opti politiki nivo brigade znatno je porastao. To se n a -

roito uoava ako se prosjeno ljudstvo iz brigade uporedi sa
onim koje sada mobiliemo na terenu. Politiko-kulturni
rad u mnogome pomae da nae ljudstvo, oslobaajui se t u -
ih i nezdravih shvatanja, usvoji nova napredna shvatanja.
Ova promjena naroito je vidljiva ako provjerimo kako danas
nai stari borci gledaju napr. na dezertere, ili na ljude koji
su ostali van Narodno-oslobodilake borbe, na takozvane ,,neu-
tralce" i si. Njihova vezanost za brigadu i Narodno-oslobodi-
laku borbu postala je veoma jaka.
Pojaanim politiko-kulturnim radom, a naroito boljom
organizovanou toga rada, kako je to postavilo Partijsko sa-
vjetovanje, ostvarie se daleko bri tempo u podizanju ljudstva
i izgradnji kadrova.
NAPOMENA: Prilaemo: 1) spisak predavanja, 2) zakljuke
Brigadnog partijskog savjetovanja.

IV Proleterske brigade
Milo Jovievi
278)
BR. 131
SLAVIJE O NAPADU NA GRADAC I PREBACIVANJU JE-
DINICA PREKO RIJEKE TARE 1
I divizija
26-V
Sino naa Krajika 2 i Dalmatinci 3 napravili napad na

Gradac. Rezultat ne znamo. Sada smo pozvali Karana 4 da se
vrati radi prebacivanja u Pivu. 3
Obezbediemo prebacivanje Karana, Peka 6 i Lekia. 7 J a -
vite kakav je zadatak Jakiev 8 i III Dalmatinske.
Majeviku, koja je prebaena preko Tare, upuujemo za
II Proleterskom.
1
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivf
' Trea krajika NOU brigada
3
Trea dalmatinska NOU brigada
4
Nikola Karanovi
5
e
Dapevi
1
Danilo
8
Pavle Jaki, komandant Sedme NOU divizije
2511
BR. 131
26 MAJA 1943 GOD. POTCINJENIM JEDINICAMA ZA PRE-
BACIVANJE RANJENIKA I KOMORE NA LIJEVU OBALU
RIJEKE TARE 1
STAB
I PROLETBRIGADE
Br. 477
26 m a j 1943
1. O d m a h po dobij an ju nareenja tabovi bataljona

uputie svu tovarnu stoku pravcem UzlupLikia Dobrdo
KljunacDonje Polje (zaseok Marici), gde e se smestiti.
Sa bataljonima mogu ostati samo po jedan teki mitraljez
i baca sa jednim tovarom mina. U koliko bataljon ne raspolae
sa punim tovarom mina, onda i bacae poslati, poto III i VI ba-
taljon imaju mina to e oni ostaviti bacae.
Komore radnih vodova takoe imaju krenuti odmah, a
h r a n u ovde spremiti peenjem mesa ili, ako je to nemogue,
onda neka se ostavi najpotrebniji deo k u h i n j e za k u v a n j e jela.
2. Protivkolska eta e odmah krenuti cela istim prav-
cem.
3. Intendantura po razdeli ive stoke bataljonima ta-
koe ima o d m a h krenuti.
4. Brigadni sanitet e evakuisati sve ranjenike, bole-
snike, komoru i materijal, dok e sa tabom brigade ostati jedna
ekipa sa najpotrebnijim sanitetskim materijalom.
5. Sve ove jedinice smestie se na odreenu prostoriju
u umi, a komandu nad svima preuzee Komanda 1 Protivkolske
ete preko koje e dobijati nareenja.
Skree se panja da se od Likia Dola ne ide preko Lije-
evine jer je taj put izloen artiljeriskoj vatri, ve da se odmah
po prelazu skrene levo, gde e nai vodia kod t r i kue koje
se tu nalaze iznad samog Uzlupa i da ih povede pravcem preko
Kljunca.
Komanda Protivkolske ete vodie rauna da se sva stoka
i materijal rasporede po umi da ne bi trpeli bombardovanje.
1
2511
Ovaj pokret neka se izvri odmah tako da bi se to ranije
izalo iz klisure, j e r je p u t r a v i nou skoro neupotrebljiv.
Komanda Protivkolske ete ostavie jednog svog lana Ko-
m a n d e kod mosta da uredi prelaz i ne dozvoli nagomilavanje
na mostu.
Peadiske jedinice ostae na dosadanjim poloajima i po
svaku cenu drati mostobran.
6. Svaki bataljon e odmah uputiti tabu brigade po
jednog druga Dalmatinca, specijalistu veslaa, za pontonersku
patrolu.
I bataljon e specijalno uputiti druga Milana Veu 2 za
efa ove patrole.
7. tab brigade nalazi se u s. Unite.
Za tab brigade:
Politkom Zam. komandanta
Miloje
BR. 121
SLAVIJE O PRODORU NEPRIJATELJA DO LANITA, TE-
TIA I NASTUPANJU OD VIKOCA DO TRTOEVA 1
I div. 27/V
Neprijatelj od Zavajita prodire do Lanita i tetia, a od

Vikoa do Trtoeva. Raspolaemo samo sa 2 brigade. Karana i
Dalmatinsku Pero 2 smenio (?)3.
2
Nestao 1943 god. za vrijeme borbi na Zlatnom Boru.
1
2
Pero Kosori, komandant Petnaeste (Prve) majevike NOU brigade
3
Upitnik napisao vjerovatno ifrant.
281)
BR. 122
28 MAJA 1943 GOD. POTINJENIM JEDINICAMA ZA PRE-
GRUPACIJU SNAGA NA PODRUJU FOE1
STAB
Op. br. 211
28-V-43 god. 8.30
TABOVIMA BRIGADA
PODACI O NEPRIJATELJU:
Nemamo novih podataka o neprijatelju,
koji je prodro glavninom na liniji VikoTvr-
daciZavajit, a p r e d n j i m delovima na liniji
DubravaFaliitetiiTrtoevo.
Na sektoru GradacPopov Do neprijatelj
dri poloaje sa ove strane eotine na prostoru
GradacPitova Gl.Lehovo BrdoCerovci.
Prema ovim snagama nalazi se III Dalmatinska
brigada.
Na sektoru VII divizije u koliko znamo
nema pramena..
Neprijatelj je p r e tri dana napustio Zlatni
Bor, nai delovi koji su jue bili na Zlatnom
Boru izviali su u pravcu Buija, Slabia i pre-
ma Bakicu nisu u tim pravcima primetili
neprijatelja.
Izgleda da je neprijatelj u toku jueranjeg
i prekjueranjeg dana napustio Hum, a prime-
ene su i neke kolone koje su se od Bastasa kre-
tale ka Foi.
DIREKTIVA VRHOVNOG TABA
I. Da se VI Bosanska brigada uputi za
Drugom proleterskom i Majevikom brigadom
na levu obalu Drine.
1
Vojnoistoriskog instituta pod reg. br. 22/4 a, k. 705 A.
282
II. Da se sa preostale dve brigade P r v o m
proleterskom i III Krajikom zadrimo na de-
snoj obali Tare, i to: sa jednom brigadom u re-
onu elebia, a jedna brigada da zaposedne po-
loaje Zlatni Bor i one take koje je neprijatelj
napustio.
U vezi prednjeg
NAREUJEMO:
1. VI Bosanska brigada sa zadnje prostorije krenue da-

nas u 15 asova, do tog vremena e na n j e n sadanji sektor iz-
biti delovi Prve proleterske brigade. U 15 asova VI Bosanska
brigada krenue preko Uzlupa, tu prei Taru i produiti prav-
cem epan PoljeKruevoVuevo i dalje levom obalom
Drine ka urevu. Odmah tim pravcem tab ove brigade upu-
tie vezu komandantu II Proleterske brigade, koji e rukovo-
diti operacijama svih brigada na levoj obali Drine.
2. Prva proleterska brigada postavie se prema nepri-
jatelju na sektoru elebia i to: desno od kopatnicaRijeka,
a levo od r. Ljutnice. Glavninu brigade postaviti na liniju Vie-
vinaelebiSuho PoljeOtra GlavaVelika RavanIli-
jina Glava. Jae prednje delove izbaciti to blie ka neprijatelju.
U desno odravati vezu sa III Dalmatinskom brigadom ka s.
Vojtine i ule, u kojim pravcima slati u cilju osiguravanja to
vre i jae patrole, u levo obrazovati vezu sa III Krajikom
brigadom.
3. III Krajika brigada posee glavnine Zlatni Bor i
sve poloaje koje je neprijateli napustio u pravcu Buije, Plije,
Slabia i Pekija. Sa dostignutih poloaja sadejstvovati bonim
udarom na neprijatelja koji bi preko Korlata preduzeo p r o d o r
ka sektoru Prve brigade.
Glavninu jednog bataljona postaviti na Uzlupu, s tim da
jednu etu uputi na levu obalu Tare do epan Polja i Krueva
u cilju kontrole prelaza na ovim mestima. Glavnina bataljona
sa Uzlupa da kontrolie desnu obalu Tare upuujui jake dalje
izviake patrole i odeljenja u pravcu HumBastasi.
4. Brdski divizion ostaje na prostoru RudinePolje.
5- Hirurke ekipe i prihvatne bolnice bie u s. L i j e -
evini.
6- tab ove divizije bie na dosadanjem mestu.
284)
7. Sa nama redovno odravati vezu i o svakoj promeni
nas izvetavati. tab III Krajike brigade odmah e nas izve-
stiti o situaciji na ovom sektoru i koje je poloaje na njemu
zaposeo.
(M. P.)
Polkomdiv Natadiv
Fio 2 s. r.
BR. 123
28 MAJA 1943 GOD. POTClNJENIM JEDINICAMA ZA PRE-
BACIVANJE NA LIJEVU OBALU RIJEKE TARE 1
TAB
:i PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE
Op. br. 212
28-V-43 god. 15,30
TABOVIMA: I PROLETERSKE BRIGADE

III KRAJIKE BRIGADE
VII BOSANSKE BRIGADE
Neprijatelj je zauzeo s. Grab i Ilijinu Glavu i jednom

kolonom podilazi sa juga selu Jemite.
U toku ovog dana i noi izvriemo prebacivanje svih jedi-
nica na levu obalu Tare, u tom cilju
NAREUJEMO:
1. III Krajika brigada sa glavninom svojih snaga prei

-e na levu obalu Tare odmah u koliko to ve n i j e uradila
i postaviti se za odbranu prelaza Tare na prostoru Uzlup
2
1
,284
epan Polje. Jedan bataljon postaviti za neposrednu odbranui
Uzlupa koji da odrava vezu sa I Proleterskom brigadom na
pravcu UzlupPodsjerine.
Odmah pripremiti potrebna sredstva za unitenje mosta
kod Uzlupa, a poruiti ga kada se preko Tare prebace i po-
slednji nai delovi.
2. I Proleterska brigada mora po svaku cenu osigurati
prebacivanje estoj bosanskoj brigadi preko Tare, 2 a potom e
i sama preduzeti prelaz reke ostavljajui prema neprijatelju
potrebne zatitnice. U sluaju da ne mogne i za sebe obezbediti
prebacivanje kod Uzlupa onda e se postupno povlaiti pravcem
Velika RavanMetrovacSlatina, a potom se kod Tepaca pre-
baciti preko Tare.
No, pretpostavljamo da e biti mogue prebacivanje i I P r o -
leterske brigade kod Uzlupa. U tom sluaju ostaviti jedan svoj
bataljon prema neprijatelju koji e se uzastopno povlaiti prav-
cem Suho PoljeRadovinaSlatina, sa zadatkom da obezbedi
prebacivanje svih bolesnika i ranjenika koji se sada nalaze u s.
Slatina i vre evakuaciju preko Tepaca. Po zavrenoj evakua-
ciji ranjenika i bolesnika i t a j bataljon da se prebaci preko-
Tare kod s. Tepca i tek onda krene u sastav svoje brigade. T a j
bataljon mora biti oprezan i patrolama osiguran u sve strane,,
te da ne bi na ovom umovitom terenu bio iznenaen.
Bolnici u Slatini naredili smo da n a j h i t n i j e izvri e v a k u a -
ciju svih ranjenika.
1 Proleterska brigada po prebacivanju preko Tare odmah
e se postaviti na prostoru Crkvice, u Pivi. Sa ove prostorije-
kontrolisati kanjon reke Tare i Pive i odravati vezu sa III K r a -
jikom brigadom koja neposredno zatvara prelaze na r. Tari.
3. VI Bosanska brigada preduzee odmah prebacivanje
glavnine svoje brigade na levu obalu Tare na mostu kod Uz-
lupa. J a k u zatitnicu ostaviti prema elebiu. Izvlaenje izvr-
iti tajno tako da neprijatelj ne osmotri nae otstupanje. Po-
kret bezuslovno vriti poumljenim terenom te da ne b u d e
osmotren. Ostavljena zatitnica da krene padom m r a k a sa S u -
hog Polja.
VI brigada e izvriti pokret pravcem Suho PoljeVelenii
VjeronoviiUzlup. Kod Uzlupa prei r. Taru i odmah pro-
duiti ranije odreenim pravcem ka r. Sutjesci za II Proleter-
skom brigadom. 3
2
Vidi dok. br. 122.
3
Isto
285)
U pokretu kolone da su odvojene i borci na rastojanju, kako
bi se zatitili i od dejstva i od pogleda sa neprijateljske strane.
4. Hirurka ekipa i prihvatna bolnica prebacie se u s.
Jerinii.
5. tab ove divizije padom mraka prei e preko Uzlupa
i produiti preko Rudina za s. Zamrtinu.
6. Odmah potvrdite prijem ovog nareenja, a tab Prve
brigade izvestie nas ujedno da li prema sadanjem s t a n j u
smatra da e moi prebacivanje brigade izvriti preko Uzlupa.
Za tab
Vaso s. r.
BR. 124
IZVJETAJ TABA TREE NOU DIVIZIJE OD 28 MAJA
O POKRETU NEPRIJATELJA PREMA KRSCUPLUINA-
MARAVNOM I SINJCU I UGROENOSTI JEDINICA DE-
SETE HERCEGOVAKE NOU BRIGADE 1
III divizija
28-V
Neprijatelj prema Krscu i Pluinama bacao velikim sna-

gama od Izgora preko Stahna, od Ravnog preko Goranskog i od
Vinjia Dola prema Sinjcu. 2
Radova 3 grupa pod tekim okolnostima prisiljena da se
prebaci na desnu obalu [PiveL Pravac prema Mratinju ostao
otvoren. Naredili smo ponovo zauzimanje poloaja na ovom
pravcu pod svaku cijenu. Ne znamo rezultat.
1
Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u- arhivi
2
3
Vidi dok. br. 265.
Rade Hamovi, naelnik taba Desete, hercegovake NOU brigade
286)
BR. 125
PISMO POLITIKOG KOMESARA DRUGOG BOSANSKOG
NOU KORPUSA OD 29 MAJA 1943 GOD. POLITIKOM KO-
MESARU ETVRTE, DESETE I DVANAESTE DIVIZIJE ZA
PRIKUPLJANJE PODATAKA O POGINULIM BORCIMA
BOSANSKE KRAJINE ZA BROURU NAI JUNACI" 1
POLITIKIM KOMESARIMA IV, X I XII NOU DIVIZIJE

II BOSANSKOG NOU KORPUSA
Dragi drugovi,
Narodni ustanak u Bos. Krajini dao je itav niz narodnih
junaka koji e po svojim junakim djelima i podvizima ostati
vjeno u svijesti narodnih masa. Oni su krasili a jo uvijek i
danas krase nau vojsku; oni su ponos naega naroda, olienje
duboke narodne mrnje prema tuinu i slobodarskog i nesa-
lomljivog narodnog duha. Oko njihovih svijetlih imena jatili
su se sve novi i novi sinovi naroda koji su stupali u redove
nae vojske, uzimali puke, ustajui u borbu protiv tuina.
Svako njihovo junako djelo bilo je novi poziv za jo jau mo-
bilizaciju narodnih masa u nau vojsku, buenje slobodarskog
duha i tradicija u najzaostalijim naim krajevima. Svaki nji-
tiov podvig stvarao je nove junake, jaao je nau vojsku i
njenu udarniku snagu.
Nebrojeni s u ' p r i m j e r i narodnih junaka koji su se rodili
u ognju narodnog ustanka, toliki da se je to esto graniilo sa
masovnim, heroizmom itavih jedinica i naroda pojedinih kra-
jeva, koji je u klici onemoguavao svaki pokuaj izdaje i
e j e p a n j a narodnog jedinstva. (Primjer Kozara).
Nau vojsku oekuju jo teke i krvave borbe, oekuju
je dugi marevi i teki ivotni uslovi. Da bi ona mogla izdr-
ati sva ta iskuenja, da bi mogla junaki podnijeti sve terete
k o j e joj namee rat ne zavisi samo od toga kakva je n j e n a
vojnika sprema i organizacija. itava naa vojska, svaki njen
vojnik mora biti zadojen neugasivom mrnjom prema tuinu i
prema tuinskim izmearima. Ona mora biti nadahnuta po-
nosom zasluge koju je imala i koju danas ima u velikom
oslobodilakom ratu i ugleda koji je stekla u svijetu u k r v a -
vom obraunu sa okupatorom i njegovim slugama. Slavna je
1
287
istorija nae vojske, neprocjenjiva je n j e n a uloga u borbi p r o -
tiv faizma, strani s-u njeni udarci koje je ona zadala n e p r i -
jatelju. Zemlja koja je trebala biti izvor bogatstva za o k u p a -
tora nakon strane kapitulacije u kojoj je narod zvjerski muen
i unitavan trebao da prepusti bez otpora zemlju totalnoj
pljaki, pretvorila se je u zemlju strane osvete i obrauna sa,
tuinom. Naa junaka vojska sprala je sramotu sa naeg n a -
roda koja mu je nanesena aprilskom izdajom, ona je svojom
neustraivom natovjeanskom borbom sauvala narod od pot-
punog unitenja i nastavila slobodarske tradicije naeg naroda.
Na takvoj svojoj kratkoj ali junakoj historiji trebaju da
se n a p a j a j u nai borci ponosom i nesalomljivom vjerom u s i -
gurnu i asnu pobjedu. Na tako bogatom izvoru svoje historije
koja je puna junaka koji pokazae kako se voli svoja zemlja,
kako se za n j u bori i gine, trebaju svakodnevno da se n a p a -
j a j u nai borci stiui jo veu snagu za d a l j n j e bitke i okr-
aje sa neprijateljem. Za svakog sina nae zemlje treba da
bude najvea ast i srea stupanje u redove nae slavne i j u -
nake vojske.
Pa ipak, pokazalo se da mi nismo uvijek i u dovoljnoj
mjeri znali da koristimo taj ogromni krvavo steeni kapital
za odgoj nae vojske. Pored ostalih krupnijih i sitnijih nedo-
stataka i to je jedan od najveih nedostataka u radu naih
politkomesar a. Nebrojeni su primjeri naih junaka koji slavno
poginue za stvar osloboenja a koji su ve danas jo u toku
ovog rata pali u zaborav ili su ostala u svjesti masa i boraca
samo njihova svijetla imena. O njihovim junakim djelima,
o njihovom ivotu malo se ili gotovo nita ne zna. Ili, i ako
neto borci saznaju, to nisu uli iz usta onih koji su pozvani
da im o tome govore, od politikih komesara, koji i sami esto'
puta o tome [ne] znaju. (Primjer olaje, 2 Mile Meave, 3 Zdravka
elara 4 i drugih).
Eto ba iz tih razloga mi smo odluili da ozbiljnije p r i -
stupimo pitanju odgoja nae vojske. P r i d a j u i tome veliki
znaaj odluili smo da izdamo brouru ,,Nai junaci", u kojoj
2
Narodni heroj Simo Solaja. Poginuo nou izmeu 13/14 avgusta
1942 god., kao komandant Drugog bataljona Treeg krajikog NOP
odreda, prilikom napada na Kupres.

Smrtno ranjen, 21 maja 1942 god., u borbi na komunikaciji Bo-
sanska DubicaOrahovo i od zadobivene rane poslije kratkog vre-
mena umro.
4
Narodni heroj. Poginuo 1942 god. u Bosanskoj Krajini kao koman-
dant Prvog proleterskog bataljona.
288)
bi iznijeli junaka djela izginulih i ivih naih boraca od poetka
ustanka pa do danas. Da bi omoguili izlaenje te broure po-
trebno je prikupiti sav m a t e r i j a l o naim junacima Bos. K r a j i n e .
Politiki komesari t r e b a j u da budu najaktivniji na tom poslu
i glavni sakupljai tih primjera, oni se m o r a j u najvie da a n g a -
uju za omoguenje tampanja te broure.
O emu treba voditi rauna kod p r i k u p l j a n j a tih p o d a -
taka, ta treba uzeti u obzir?
Treba dati tane podatke za kratku biografiju junaka, neke
interesantne momente iz njegovog ivota i njegovih djela. U"
obzir dolaze i junaki podvizi itavih jedinica (primjer: u p a d
sedamnaestorice boraca Kozarske brigade u Prijedor i oslo-
boenje zarobljenog naroda iz logora). Podatke treba davati
bez ikakvih uveliavanja, j e r to bi umanjilo vrijednost broure
koja ne bi imala na t a j nain onaj znaaj koji joj mi pridajemo.
Na tome poslu treba brzo raditi koristei ve p r i k u p l j e n e
podatke i nastojati da ve svi budu poslani u ovaj tab do
konca mjeseca juna. Ovaj dopis dostaviti svim politkome-
sarima brigada i odreda.
P r i j e m ovog dopisa potvrditi.
Uz drugarski pozdrav,
29. V. 1943 g. "''. f
Politiki k o m e s a r
II Bos. NOU korpusa
Veljo Stojni, s. r.
BR. 126
29 MAJA 1943 GOD. PRVOJ BRIGADI ZA PRIKUPLJANJE
JEDINICA RADI POTPOMAGANJA PETNAESTOJ (PRVOJ)
MAJEVICKOJ BRIGADI DA ZATVORI PRAVAC BASTASI
CUREVO 1
STAB
1 PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE
Op. br. Slubeno
29-V-43 god. 1845
TABU PRVE PROLETERSKE BRIGADE
1. Od jednog druga saznali smo da je komandant 2 Ma-

jevike brigade poslao nekovertirano pismo tabu III Kra-
jike brigade, otprilike ovakve sadrine:
NeprijateljNemci nadiru od Bastasa i ureva. Pojaajte
odbranu epan Polja i Uzlupa.
2. Neki nesigurni nartizani govorili su da je nepri-
j a t e l j zaao za lea delovima Majevike brigade koji su dr-
ali poloaje na uu Sutjeske na Pustom Polju.
Jedinice VI Bosanske brigade izgleda da nisu u celosti
prele reku Pivu. Takoe izgleda da ove jedinice nisu povezane,
rukovoene i kompletne, to znai da se njihova intervencija
izmeu Pive i Sutjeske za sada ne moe oekivati. Potrebno
je da se ta brigada prvo prikupi i sredi. Komandant te brigade
jo n i j e preao Pivu. Sa tabom te brigade momentalno nemamo
veze.
3. Nije nam poznat sadanji raspored i stepen angao-
v a n j a Majevike brigade na pravcima VuevoBastasi i Vu-
evourevo.
Zbog ovakve situacije
NAREUJEMO:
Odmah prikupite jedinice na prostoru KruevoVuevo
Hadia Ravan i sa te prostorije potpomognite Majeviku bri-
gadu u zatvaranju pravaca od Bastasa i ureva.
' Original, pisan na maini, latinicom, nalazi se u arhivi Vojno-
2
Pero Kosori
290
to pre se upoznajte sa situacijom i ako se ukae potreba
energino interveniite. Prostorija izmeu Sutjeske i Pive mora
se sigurno obezbediti. Ona je od neophodne potrebe za sa-
d a n j e i budue nae operacije.
to pre traite i uhvatite vezu sa tabom II Proleterske
brigade, Majevike brigade i VI Bosanske brigade.
Po ovom kuriru pismeno nas izvesti te:
a. Sadanju situaciju u koliko vam je poznato.
b. Sadanji raspored vaih bataljona.
c. Raspored susednih jedinica u koliko vam je poznato.
d. Preduzete mere.
Ovaj momenat ne iskljuuje va zadatak koji je postavljen
u naem n a r e e n j u od danas u 16,30 asova, 3 no potrebno je
ako> je situacija takva da se zadrite na prostoriji Vuevo
kratko vreme dok se ne prikupe jedinice VI brigade i tako
uvrsti sektor Vueva.
O svakoj promeni najhitnije nas izvestite.
Daljim izviakim patrolama jo odmah kontroliite pravce
ka liniji SuhaTrnovako JezeroMratinje.
Javite gde ste.
ZA TAB
Vaso
'M. P.)
3
Vidi dok. br. 123.
293
BR. 131
29 MAJA 1943 GOD. POTCINJENIM JEDINICAMA ZA PO-
SJEDANJE POLOAJA BASTASIUZLUPSUHAMRA-
TINJE 1
TAB
Op. br. slubeno
29-V-43 god.
TABOVIMA: I PROLETERSKE BRIGADE

III KRAJIKE BRIGADE
II PROLETERSKE BRIGADE
Podaci o neprijatelju:
Posle izvrenog prebacivanja naih snaga 2 kod Uzlupa,
neprijatelj sada kontrolie ili dri celu obalu reke Drine i Tare.
Neprijatelj je poseo i organizovao za odbranu levu obalu
r. Sutjeske od Tjentita do ua. Neprijateljske snage su ne-
poznate. Neprijatelj ponekad u grupama prelazi i na desnu
obalu r. Sutjeske. Na levoj obali Sutjeske na samom uu nepri-
jatelj je iskopao rovove i bunkere prema Pustom Polju; ovakav
odbranbeni sistem postavio je i uzvodno do Tjentita, drei
i presedlinu izmeu urevice, k. 1062 i Balia, k. 1102 sa rovo-
vima i bunkerima.
Susedne jedinice*
Zbog pogorane situacije u Sandaku i VII Hrvatska divi-
zija prebacie se na levu obalu Tare. 4
II Proleterska brigada uputila je 28 o. m. jedan bataljon 5
u s. Suha sa zadatkom da potpuno zatvori dolinu Sutjeske;
od ovog bataljona jo n i j e stigao izvetaj. Danas izjutra cela
ova brigada k r e n u l a je dolinom Sutjeske pravcem Suha
1
istoriskog" instituta, pod reg. br. 17/2, k. 709.
2
Vidi dok. br. 123.
3
Vidi dok. br. 271.
4
Vidi dok. br. 129.
6
Odnosi se na Prvi bataljon.
2511
Tjentite, za zadatkom ienja neprijatelja iz Tjentita i dalje,
U dolini Sutjeske, pored II Proleterske, prikupljene su i
Majevika i VI Bosanska brigada. Ove snage pod komandom
komandanta II Proleterske brigade imaju zadatak da oiste
dolinu Sutjeske i izbiju na prostoriju SuhaVrbnicaZakmur
Trbue.
Zadatak divizije:
a. Organizovati odbranu Pive od Uzlupa do Bastasa.
b. Sa prostorije MratinjeTrnovako JezeroSuha
zatvoriti sve pravce i spreiti neprijatelju n a d i r a n j e ka Vuevu
i Sutjeski.
c. Raditi brzo i energino, koordinirajui sa grupom
brigada koje operiu u dolini Sutjeske i dalje ka severu.
U smislu prednjeg
NAREUJEMO:
1. III Krajika brigada postavie se glavninom na li-

niji Uzlupepan Polje, gde e organizovati odbranu Pive
onemoguavajui neprijatelju prelaz Tare. Na ovoj liniji n a j h i t -
nije izvriti potrebne fortifikaciske radove.
Jedan baitaTjon ove brigade da posedne levu obalu Drine
od epan Polja do ua Sutjeske, sa zadatkom da onemogui
neprijatelju prelaz Drine, kao i da kod Pustog Poljaue
Sutjeskeonemogui neprijatelju prebacivanje na desnu obalu
Sutjeske ka Pustom Polju i Vuevu. Bataljon Drinske grupe
koji je sada na tom zadatku saekae smenu koja je ovim
nareena.
Naroitu panju obratiti na ove take mogueg prelaza:
reka Uzlup, epan Polje i BastasiPusto Polje. Na t i m m e -
stima drati dovoljno jake snage sa lakim i tekim automatskim
orujem.
III Krajika brigada nareeni raspored izvrie 30 o. m. do
12 asova.
Ova brigada da odredi jedno odeljenje koje e imati za-
datak neposredne zatite mosta kod Krueva. To odeljenje da
bude stalno na najpogodnijim poloajima oko mosta.
2. I Proleterska brigada postavie se na prostoru Mra-
tinjeTrnovako Jezero i Kolibe 7 Suha sa zadatkom da za-
0
Drinsku operativnu grupu sainjavale su: Druga proleterska,
esta istonobosanska i Petnaesta (Prva) majevika NOU brigada.
1
Vjerovatno Trnovake Kolibe
295)
tvori sve pravce koji vode ka toj prostoriji naroito
ka Sutjeski, spreavajui neprijateljsko n a d i r a n j e dolinom
S u t j e s k e i ka Vuevu.
U rezervi ostaviti jedan bataljon na prostoru Vuevo
Rujevac, koji ujedno da kontrolie dolinu Sutjeske od Tjen-
tita do Oureva. Taj bataljon da udesno odrava vezu sa levo-
krilnim batalj onom III Krajike brigade na pravcu Pusto
Polje i ka s. Kruevu.
Raspored po ovom nareenju I Proletbrigada izvrie 30
o. m. do noi.
Naroitu panju obratiti na pravac dolinom Sutjeske.
3. U toku 30 o. m. i noi 3031 o. m. prebacie se
jedna brdska baterija na Vuevo, odakle e dejstvovati na po-
voljne ,ciljeve na desnoj obali Drine i levoj obali Sutjeske,
prvenstveno traei i tukui neprijateljsku artiljeriju.
4. Sve jedinice da dre vrstu meusobnu vezu i ne-
posredno obavetavanje o situaciji i svakoj nastaloj promeni.
5. tab divizije sada je u s. G. Kruevu, a u toku su-
tranjeg dana krenue za Vuevo i biti verovatno oko katuna
Rupe. Na ovom pravcu slati nam svakodnevno izvetaj, a na
sluaj promene situacije najhitnije.
6. Hirurka ekipa i bolnica jo se nalaze u s. Jerinii.
7. tab I Proletbrigade naredie da pionirski vod omo-
gui prelaz r. Pive bilo amcima, splavovima ili im drugim.
Na tom mestu bi se vrilo i prebacivanje ranjenika i bolesnika
iz I Proletbrigade, kod Mratinja.
POLKOMDIV. NATADIV.
Fia Vasa
(M. P.)
Br. 483
8-VI-1943
a. a.
MS
296)
BR. 131
IZVJETAJ TABA ETVRTE DIVIZIJE OD 29 MAJA 1943
GOD. TABU DRUGOG BOSANSKOG NOU KORPUSA O
IZVRENIM AKCIJAMA NA PODRUJU BOSANSKO GRA-
HOVO, KNIN, FORMIRANJU DRVARSKOG ODREDA I SI-
TUACIJI U PODGRMECU 1
STAB
IV NAR. OSLOBODILAKE UDARNE
DIVIZIJE
Br. si.
DANA 29 m a j a 1943 u l l , 1 5 h
TABU II BOSANSKOG NOU KORPUSA

Negdje
1) Primili smo od vas etiri nareenja i to od druga pol-

komesara 2 Korpusa jedno od 22. V. i drugo od 23. V., i dva od
taba Korpusa, jedno od 23. V. a drugo od 27. V. Sva nareenja
primljena su u vremenu od 26 do 28 maja.
2) VI brigada pola je na grahovski sektor sa zadatkom da
napadne glavninu bandi. Glavnina bandi pola je p r i j e naih
napada preko Tikovca sa n a m j e r o m za Srb, ali je manevrom
likih i naih jedinica sprijeena i promjenila je pravac oti-
avi na prostoriju OtriRastievoZrmanja, Uslijed pokreta
likih snaga banda se je s te prostorije povlaila prema Ben-
deru, a po nekim mjestima rasporedila se je po selima uzdu
june padine Velebita. VI brigada izvrila je 24. V. nou ienje
sela Peulje, Grk ovci, Nuglasica sa svoja dva bataljona, jednim
bataljonom X brigade, jednom etom Glamoko-livanjskog
odreda i Sajkovakim bataljonom istog odreda. U toj akciji
ubij eno je 4 etnika a jedan zarobljen, a banda se je izvukla
na Gnjat u Dinari. Akcija nije u potpunosti uspjela zato to
su jedinice zakasnile.
VI brigada nastavila je pokret prema glavnini bandi i
oistila Jelino Polje, Suho Polje, Golubi i Strmicu i sada je u
pokretu na sektor koji ste joj odredili. 3 Usput e istiti bande.
1
2
Velja Stojni
3
Vidi dok. br. 132.
2511
3) tampariju emo prebaciti im stignu dijelovi X brigade
do mjesta gdje se ona nalazi, poto t a j sektor ugroavaju ne-
prijateljski izviaki dijelovi od Otrelja.
4) Formiran je Drvarski odred na petrovako-drvarsko-
grahovskom sektoru, koji sada ima 4860324994 eta i oko
2171860433248245 boraca. Postavljen je tab: komandant drug
J a n d r i j a Tomi-i, e politkomesar drug Duan Jagiica, zamje-
nik komandanta drug Brane Tanjga, zamjenik politkomesara
drug Dane urevi. Odredu su dati zadaci.
5) P o p u n j e n a je Komanda podruja Drvar. Za zamjenika
komandanta odreen je drug Vasilj Kecman, za pomonika ko-
mandanta drug Niko uri. Komande mjesta i dalje funkcioniu.
6) Drug Bakonja odlazi na izvrenje datog mu zadatka.
tabovima Podgrmekog i Ribnikog odreda stavljeno je u za-
datak da stalno i to vie urade po tom zadatku. Do sada imamo
vie neuspjelih pokuaja u izvrenju takvih zadataka.
7) Osim akcija koje je vrio jedan bataljon Ribnikog
odreda, sadejstvujui u prolazu XII brigade, jedinice Ribni-
kog odreda 23. V. doekale su jednu neprijateljsku grupu Nije-
maca, legionara i etnika, ubile nekoliko neprijateljskih voj-
nika i 10 ranile. Komandant te neprijateljske grupe pri nai-
lasku partizana ubio se sam. Nai gubici: 1 teko ranjen, koji
je vjerovatno umro.
24. V. neprijatelj je sa 120 do 150 vojnika krenuo iz Kljua
za G. Ribnik i na istom mjestu, tj. kod Velija, odbaen je uslijed
manevra naih jedinica u neprijateljski bok sa desne obale
Sane.
8) Zb og odlaska druga Voj ina 7 i drugarice Side 8 potrebno
je da u na tab odredite druga Dragu Maara.
9) Od VIII Krajike NOU brigade nemamo nikakvih iz-
vjetaja. 9 Ne znamo u koliko je izvrila glavni zadatak koji
joj je postavljen: krstarenjem i vrenjem m a n j i h i veih akcija
u sastavu Unske grupe vriti politiki uticaj i mobilizaciju u
cazinskoj krajini.
4
Redakcija nije uspjela deifrovati.
5
Isto
" Narodni heroj Jandrija Tomi-Ci. Poginuo 1944 god. prilikom
desanta na Drvar kao komandant Drvarskog podruja.
7
Voj in Mitrov
8
Sida Marjanovi
B
U to vrijeme Osma NOU brigada bila je u sastavu Unske ope-
rativne grupe.
298)
10) Podgrmeki odred stalno 94963582486055,10 po do-
sadanjim izvjetajima tamo nema nikakvih promjena. Nepri-
jatelj je sa veim grupama pljakao izmeu Bos. K r u p e i Su-
vaje. Po prianju nekih seljaka koji su bili u Podgrmeu neke
neprijateljske kolone od Bos. Krupe i Bos. Novog dole su [do]
M. Dubovika, ali mi o ovom nemamo nikakvog izvjetaja.
Politkomesar Zamj. komandanta Komandant

Boko Petar 11 Branko
11) Zatitnicu za va tab poslaemo sa tamparijom.
BR. 129
O AKCIJAMA IZVEDENIM U VREMENU OD 16 DO 29 MAJA
1943 GODINE 1
TAB VII DIVIZIJE

N. OSLOBODILAKE VOJSKE
HRVATSKE
Br. slub. dne 29-V-1943 u 19 .
16 m a j a t. g. naa divizija stigla je u s. Popov Do. U vezi

ranijih direktiva raspored divizije trebao je da bude sledei:
VIII brigada s. Boljaniis. Glisnicas. D. Brvenica, XVI bri-
gada s. Hoevina i VII brigada s. Podpee. Meutim Osma bri-
gada prilikom pokreta ka s. Boljaniima dola je u sukob sa
neprijateljem. Neprijatelj je ve bio zauzeo s. Boljanie i Osma
brigada nije mogla zauzeti predvieni raspored.
18 m a j a t. g. stavljena je pod nau komandu III Dalma-
tinska brigada. Istoga dana dobila je divizija svoj zadatak. Za-
10
Raste
11
Petar Vojnovi
1
299)
datak je bio da se glavninom snaga zatvori pravac Pljevlja
Zabljak. U vezi sa time divizija je zauzela sledei raspored:
XVI brigada s. MijakoviiKorijen, VII brigada s. Podpee,
III Dalmatinska s. Kruevos. Hoevinas. D. Brvenica. VIII
brigada odreena je u divizisku rezervu u s. Vlahovii. Ovakav
raspored zadrao je diviziju do 20 m a j a t. g. Za to vreme nije
neprijatelj bio aktivan ni na jednom delu naega fronta. Na
rad svodio se na organizovanje poloaja i na izviaku slubu.
20 m a j a t. g. po nareenju toga taba rokirali smo III Dal-
matinsku prema severo-zapadu na poloaje G. Orljas. Gra-
dacs. Mrevo. Na prostor s. Hoevinas. Brvenica dola je
Osma brigada koja je bila u rezervi. Do ovoga vremena nema
jo aktivnosti neprijatelja na naem frontu. etnici pripucavaju
sa svojih poloaja na nae patrole. Neprijatelj je ovladao sa
prostorijom sve do desne obale reke eotine.
21 m a j a neprijatelj vri jak pritisak na III Sandaku i
III Krajiku brigadu koje se nalaze desno od nas. U vezi sa
time I divizija povukla je svoje snage istono od druma Pljevlja
Zabljak. tab I divizije dobio je novi zadatak i krenuo je sa
III Krajikom sa dotadanjih poloaja. III Sandaka brigada
stavljena je pod komandu naeg taba.
S obzirom na skraivanje fronta prebacili smo nau XVI
brigadu na sektor s. Kruevo, a n j e n e poloaje koje je do tada
drala poseo je jedan bataljon VII brigade.
22 m a j a jedan bataljon VII brigade napao je na poloaje
etnika kod Pljevalja i raslerao ih. Dva etnika su ubijena i
vie ih je ranjeno. Nai nisu imali gubitaka. Zaplenjeno je od
etnika oko 90 kom. rogate stoke.
23 m a j a neprijatelj je izvrio napad na poloaje VII i III
Sandake brigade. Neprijatelj je nastupao u tri kolone. Kolone
su u glavnom bile sastavljene od Talijana. Nae snage odbacile
su neprijatelja uz osetne gubitke.
24 m a j a neprijatelj je jako bombardovao ,,tuka"-avionima
poloaje III Dalmatinske brigade kod s. Gradac. Nakon bom-
bardovanja neprijatelj je odbacio delove III Dalmatinske bri-
gade, preao reku eotinu i napravio prodor sve do s. Popov Do.
Ovim prodorom neprijatelj je razdvojio snage III Dalmatinske
brigade i presekao vezu izmeu taba divizije i taba III Dal-
matinske brigade.
Naa Osma brigada izvestila nas je prva o prodoru nepri-
j a t e l j a . U vezi sa tim izvetajem naredili smo VIII brigadi da
se odmah povee sa tabom III Dalmatinske brigade i da izvre
povratni napad.
300)
U noi 24/25 m a j a XVI brigada izvrila je demonstrativni
napad na etnike poloaje juno od Pljevalja. Ubijeno je 10
etnika i vie ih je ranjeno. Zapienjeno je neto stoke i n a m i r -
nica. Mi smo imali dva tee r a n j e n a koji su kasnije umrli i dva
lake ranjena. Iste noi vrila je i VII brigada demonstrativni
napad manjeg opsega.
III Dalmatinska brigada bila je vrlo neaktivna u pripre-
m a n j u brzog povratnog napada. VIII brigada rokirala je dva
bataljona u s. Plijeevinu sa zadatkom da sadejstvuju III Dal-
matinskoj u povratnom napadu. XVI brigada isto tako roki-
rala je jedan svoj bataljon u s. Hoevinu smenjujui batalj one
VIII brigade.
26 m a j a III Dalmatinska izvrila je povratni napad. Meu-
tim zbog neorganizovanosti napad nije uspeo. Snage VIII b r i -
gade nisu bile obavetene o napadu te u ovom napadu nisu
uestvovale.
Istoga dana kod s. Brvenice neprijatelj je uspeo da potisne
jedan bataljon VIII brigade i da se prebaci na levu obalu reke
eotine. Meutim bataljon je prikupio svoje snage, izvrio p o -
vratni napad i odbacio neprijatelja ponovo preko reke Ceotine.
U noi 26/27 izvren je novi napad na neprijatelja kod Po-
povog Dola. U ovom napadu uestvovala su tri bataljona I I I
Krajike brigade, etiri bataljona III Dalmatinske i dva b a t a -
ljona VIII brigade. I ovaj napad nije uspeo. Neprijatelj je iz-
vrio kontra-napad i odbacio nae snage. Mi smo imali 2 mrtva
i 4 ranjena druga. Neprijateljski gubici nisu n a m poznati. R a -
zlog neuspeha je to se dalo neprijatelju vremena da dovue
pojaanja i da vrsto organizuje svoje poloaje i to n i j e bilo
uzajamnog potpomaganja naih jedinica za vreme akcije. Tako-
na pr. snage Osme brigade odbacile su neprijatelja sa jednoga
poloaja i zaplenile neto oruja, izmeu ostalog i 1 t. mitra-
ljez. Meutim snage Dalmatinaca bile su neaktivne, tom svojom
neaktivnou nisu titile bok naim snagama. Neprijatelj je to-
iskoristio i koncentrinim napadom uspeo da ponovo odbaci nae
snage. Neprijatelj je ovoga dana preao r e k u Ceotinu kod s. Br-
venice i odbacio bataljon VIII brigade. Meutim isti bataljon.
ponovno vri povratni napad i ponova baca neprijatelja s onu
stranu reke eotine, zadavi mu osetne gubitke. Civili su po-
magali neprijatelju nositi mrtve i ranjene.
27 m a j a izdali smo nareenje naim snagama da se u slu-
aju jaeg neprijateljskog pritiska povuku na liniju s. ule
s. Popov Dos. Vrbas. Zahums. Vinjicas. Kakmui
s. Dragais. Vlahovii. Istoga dana neprijatelj vri jak priti
301)
sak na poloaje VII i III Sandake brigade. Neprijatelj uspeva
da potisne nae snage i da ovlada linijom KorijenStanani
Krupice.
Ovoga dana neprijatelj i po trei p u t pokuava da prodre
preko reke eotine kod s. Brvenice, meutim bataljon Osme
brigade i ovoga puta dobro organizovanim protiv-napadom od-
bacuje neprijatelja s onu stranu eotine, zadavi neprijatelju
i ovoga puta osetne gubitke.
28 m a j a, nakon dobivenih izvetaj a o sve veem nagomila-
vanju neprijateljskih snaga i o sve jaem ugroavanju naeg
desnog krila i mostova kod urevia Tare i s. Tepca, i obzirom
na izvetaj I divizije o n j e n o m prebacivanju na levu obalu reke
Tare, odluili smo da preduzmemo blagovremeno izvlaenje
snaga iz borbe i prebacivanje na levu obalu reke Tare. Ovu od-
luku doneli smo nakon svestrane procene situacije na svoju od-
govornost, jer u jutro nismo mogli dobiti radio vezu sa vama,
poto se vaa stanica n i j e javljala. Posle podne dobili smo vae
nareenje i u duhu toga nareenja izdali smo zapovest za pre-
bacivanje, sa tom izmenom to smo VII brigadu uputili na pre-
laz kod urevia Tare (jer se ista brigada ve nalazila u po-
kretu i morala bi se vraati nazad). Dva bataljona III Dalmatin-
ske brigade uputili smo na sektor s. Unitas. Selite sa zadat-
kom da nam zatite desni bok.
Do 27 ov. m. neprijatelj je u glavnom ispoljavao svoju ak-
tivnost na pravcu s. Boljaniis. Gradac i Kovrens. Maoe. 2
27 ov. m. neprijatelj je poeo sa aktivnim dejstvom i na
pravcu PljevljaKorijen i Pljevljas. Podpee. 3
Po svemu izgleda da je neprijateljska namera da nas izbaci
iz Sandaka i prebaci na levu obalu reke Tare.
U vojnikom pogledu uinjen je vei korak nego u poli-

tiko-vaspitnom, a to je zbog toga to su nam komandanti bolji
nego komesari. Tako u poslednjim operacijama mnogi koman-
danti vrlo lepo i uspeno su vodili svoje jedinice naroito u
Osmoj brigadi. Borbeni moral naih jedinica nas je u borbama
oko Pljevalja i iznenadio. Borci su se vrlo dobro drali i ustro su
branili svaki poloaj i bili su spremni uvek prei u kontra-napad
i juri na neprijatelja. U borbama oko Pljevalja imali smo
u k u p n o 2 mrtva i 10 r a n j e n i h kod Osme brigade, meu mrtvima
2
Vidi dok. br. 266.
3
Vidi dok. br. 266.
302)
pao je junakom smru komandir ete u III bataljonu drug Rade
Mioinovi. Drug Rade Mioinovi, borac jo iz ustanka, isti-
cao se u mnogim akcijama a naroito sada k a d je naa divi-
zija preivljavala najtee dane. Kod XVI brigade imali smo
dva mrtva i dva ranjena. Neprijatelj je imao preko 50 mrtvih
a toliko i ranjenih.
Sa borbom oko Pljevalja mi smo u glavnom zadovoljni i
ako su se tu pokazale i nae slabosti ali se i pokazalo da su
nae jedinice prebrodile jednu veliku krizu i da su na p u t u
sa borbenim poletom koga su pokazale da e kroz kratko
v r e m e biti u s t a n j u da preuzmu reavanje i teih zadataka.
tab divizije e u kratko vreme preduzeti organizaciju k u r -
seva po vojnoj i politikoj liniji, to e ubrzati porast i spo-
sobnost naih jedinica. Kako smo ve rekli, naa sadanja sla-
bost, a koja je i pre bila, to je slabo rukovodstvo i politika
svest. Tu vas molimo da nas pomognete.
to se tie III Dalmatinske brigade, mi ne bi mogli jo
dati jedan objektivan sud o njima, ali, koliko snio primetili u
ovo nekoliko dana to su pod naom komandom, oni preivlja-
vaju isto jednu teku krizu i zdravstvenu i vojno-politiku.
Tifus kod njih se pojavio u poslednje vreme u dosta jakoj formi.
Izmeu jedinica u toku borbi bila je slaba koordinacija, a kod
rukovodstva prilina kolebljivost i neodlunost po pitanju ener-
ginog napada na neprijatelja kod prodora preko Graca. Tek
na nekoliko naih uzastopnih nareenja izvren je jedan ozbilj-
niji kontranapad, kad je ve dozvoljeno neprijatelju da konso-
liduje i utvrdi svoje poloaje. U borbama su imali dosta gubi-
taka samo od aviona oko 15 mrtvih i ranjenih to je bila
prilina nesmotrenost i nepanja odgovornih drugova. Kod bo-
raca osea se neiskustvo i mladost po borbi. Ako bolest pro-
dui ovako kao do sada, a to je vrlo verovatno, ova jedinica
moe da zapadne u vrlo teko- stanje.
Sanitetska sluba u naim jedinicama jo ne zadovoljava,
usled toga to smo imali slab sanitetski k a d a r koji je i sam
oboleo. Sada se ona sistematski organizuje i posveujemo joj
punu panju. Ako bi to bilo mogue, potrebna bi n a m bila hi-
rurka ekipa.
Ishrana jedinica zadovoljava i ako su n a m intendanti jo
uvek slabi organizatori. Oni zadovoljavaju po pitanju nabavke
brane, tj. stoke, ali da organizuju intendantsku slubu kako
303)
treba slabi su. Odjea i obua su nam vie nego mizerni, i m a m o
vrlo velik broj boraca koji idu prosto u ritama.
Oskudevamo naroito u mauzer" municiji.
.4 Kladarin P. 5 Jaki
(M. P.)
BR, 130
IZVJETAJ POLITODJELA TREE KRAJIKE NOU BRI-
GADE PRVE PROLETERSKE DIVIZIJE OD 29 MAJA 1943
GOD. CENTRALNOM KOMITETU KPJ O STANJU U PAR-
TIJSKOJ ORGANIZACIJI BRIGADE U VREMENU OD 20
MARTA DO 29 MAJA 1943 GODINE 1
POLITODJEL
IX (III KRAJIKE) BRIGADE
I PROLET. U. DIVIZIJE
Poloaj 29 m a j a 1943 god.
Drugarskom
CENTRALNOM KOMITETU K P J
G d j e bude
aljemo Vam izvjetaj o razvoju part. org. u periodu od

20 marta t.-g. do danas.
1. Brojno stanje part. org. u brigadi je sljedee: 28 part.
elija sa 298 lanova Partije. Od ovoga broja nalazi se u r a s -
hodu 60 lanova P a r t i j e (bolnica i biv. slob. teritorija). Od
ukupnog broja je 17 ena partijki. Za ovaj period vremena zbog
teih greaka iskljueno je iz P a r t i j e 8 lanova, a zbog m a n j i h
greaka kanjeno je raznim kaznama do iskljuenja 29, i smi-
jenjena dva politkoma eta. U borbama od 20 marta do sada
poginulo je i nestalo 6 lanova Partije, a dezertirala dva. Od
prolog izvjetaja vidi se da je prirataj partijskog lanstva
bio 54.
4
uro
5
Pavle
1
pod br. 5522.
304)
Iako part. org. u naoj brigadi brojno vrlo brzo raste, njen;
razvoj u dubinu ide dosta sporo. U vezi s ovim kao osnovni
problemi pred naom part. org. postavljaju se danas sljedei
zadaci: jo vie pojaati rad na teoretskom podizanju lanstva
nae brigadne organizacije, pojaati part. disciplinu i odgovor-
nost, podizati partijnost i odanost kod lanstva, razvijati bud-
nost i inicijativu, i to ne samo kod lanstva ve i kod part. r u -
kovodilaca. Da su ovo zaista gorui problemi nae part. org.
vidi se iz broja kanjenih. No ne treba krivo razumjeti, zbog'
ovako velikog broja kanjenih, da se lanstvo vaspitavalo jedino-
kanjavanjem. Isto tako nedostaci u praktinom radu su nedo-
voljna povezanost i s a r a d n j a po sektorima, kao i nedovoljna
povezanost drugova odgovornih po sektorima u P a r t i j i sa onima
iz SKOJA, to se mora nuno otkloniti. Jedan od problema
nae organizacije je i uvrenje bataljonskih part. biroa, k a o
part. rukovodstava, a naroito biroa naeg II bat., koji je jo
vrlo slab. Rad za ovaj period, u pogledu odravanja potrebnog*
broja sastanaka, odvijao se prilino normalno.
2. Brojno stanje kandidata K P J u naoj brigadi je 94, od
kojih je 16 u rashodu. Sa n j i m a se u itavoj brigadi radi po-
jedinano, a zbog gore navedenih nedostataka, kao i mladosti
ogromne veine part. lanstva, jo ne zadovoljava.
3. Politiki rad se u naoj brigadi za ovo v r i j e m e od-
vijao relativno dobro zahvaljujui uslovima pod kojima srno se
nalazili (dranje poloaja kod Konjica, Pljevalja, Bijelog P o l j a
Mojkovca). Politkomi bataljona i eta imali su mogunosti da
odravaju redovno sastanke n a j m a n j e jedanput sedmino; po-
litkomi bat. sa politkomima eta i vodnim delegatima, a ovi sa
svojim jedinicama. Da bi se borci nae brigade jednoobrazno
politiki dizali, u zajednici sa zamjenikom politkoma brigade 2 '
(politkom je bio na kursu) predvidjeli smo jedan niz polit.
tema. Sem ovoga politkomi bat. su drali referate o 27 martu,
6 aprilu, Prvom maju, kao i obraivali druga p i t a n j a za koja su
borci pokazali interesovanje. Isto tako jedan od nas iz Polit-
odjela odrao je pred dva bataljona predavanje o tome: Kako
treba da poslije rata Jugoslavija bude ureena" (ovo p r e d a v a n j e
je odrano na zahtjev boraca). Ve smo Vam u prolom izvje-
taju pod takom 3 napomenuli da se za vrijeme neprijateljske
ofanzive na biv. slobodnu teritoriju pojavilo izvjesno k o l e b a n j e
kako u naoj part. org. tako naravno i kod boraca. Takoe smo
Vam i razloge naveli, koji su kasnije pojaani glau i dranjem
poloaja na snijegu. Ovo je imalo za posljedicu da je u periodu
2
uro Lonarevi
20 Z b o r n i k t o r a IV, k n j . 13 305
od 20 m a r t a iz nae brigade dezertirao 21 borac (od kojih i 2 61.
Partije, kao to smo gore napomenuli). U ovoj situaciji desio
se i niz prekraja potovanja privatnog vlasnitva graana, te su
2 borca koji su uinili n a j g r u b l j i prekraj po ovom pitanju
osueni po prijekom vojnom sudu i strijeljani u Borcima kod
Konjica. Da bi se ovome stalo na p u t i ozdravilo stanje u bri-
gadi u pogledu kolebanja preduzeli smo u zajednici sa politko-
mom i zamjenikom niz sastanaka part. jedinica, sastanaka bat.
part. aktiva, a nakon ovoga i bat. konferencije tako da se ubrzo
moral kod boraca podigao i da je nakon odlaska iz okoline Ko-
njica do danas na dovoljnoj visini.
4. Vojniki r a d se u brigadi odvijao prilino' dobro. Po-
red teoretskih vojnikih asova, donekle je preodoljeno staro
pogreno shvatanje praktinog vojnikog rada (egzereira, ratne
sliibe itd.), te su se za ovaj period po jedinicama odravali sed-
mino po 2 praktina asa, a negdje i vie. Borci nae brigade u
dosadanjim borbama su se drali dobro. U pogledu osamosta-
l j i v a n j a tabova bataljona u rukovoenju jedinicama osjea se
napredak. Isto tako dobar broj komandi eta je na putu da
uskoro potpuno zadovolji svojim radom. Jo politkomi i njihovi
zamjenici ne d a j u dovoljno od sebe kao lanovi komandi eta.
5. Kulturno-prosvj etni r a d je u periodu od 20 m a r t a te-
kao relativno dobro. Naroito se koraknulo naprijed u pogledu
raznovrsnosti. Jedinice nae brigade u ovom periodu odrale
[su] 21 priredbu za vojsku i narod u mjestima kroz koja su
prolazile. Ove priredbe su u glavnom zadovoljile. I, II i IV bat.
izdali su po jedan broj svojih listova. Po etama sii pojedini
drugovi drali predavanja iz pojedinih naunih grana tako da
je u ovom vremenu odrano 17 takvih predavanja. U ovom pe-
riodu prireen je i prvi broj usmenih novina. Borci su upoznati
sa njihovim znaajem i nainom prireivanja. Nastojimo da
sprovedemo organizovano itanje knjiga preko italakih grupa.
Nae biblioteke su neto obogaene. Rad sa nepismenima spro-
vodi se sa vie plana i razumijevanja. Broj nepismenih u bri-
gadi iznosi 96, od kojih 35 je dolo poslije 20 marta. S obzirom
na nizak kulturni nivo a naroito slabo poznavanje osnovnih
naunih znanja, opet u zajednici sa zamjenikom politkoma, pred-
vien je niz naunih predavanja.
6. Rad skojevske organizacije u naoj brigadi i pored
izvjesnih propusta i nedostataka zadovoljava. Naroito se za-
paa pozitivni razvoj i sve vie osamostaljivanje brigadnog k o -
miteta koji se osjea kao skojevsko rukovodstvo u brigadi.
Brojno stanje S K O J A je 6 komiteta, 22 aktiva sa 416 lanova,
od kojih u rashodu 43. Van SKOJA je 117 omladinaca. Najvei
306)
b r o j od n j i h je doao poslije 20 m a r t a u brigadu. Skojevski
aktivi odravaju obino sedmino po dva sastanka od kojih j e -
dan radni a jedan teoretski. Podjela rada po sektorima je uvr-
ena. Radi aktivizacije kulturaca u SKOJU odran je sa n j i m a
jedan sastanak. U ovom meuvremenu skojevci su odrali 21
konferenciju sa omladinom na selu i formirali dva odbora omla-
dinske organizacije. Isto tako stvoren je plan za politiko i teo-
retsko podizanje skojevaca i u tom cilju umnoen je izvjestan
materijal.
7. Brojno s t a n j e ena u naoj brigadi je 127. Veliki broj
n j i h je nepismen i njihov nivo znanja je mnogo nii od pro-
sjenog nivoa drugova. Da bi se ova nesrazmjera to p r i j e otklo-
nila rad po ovoj liniji je prilino iv i ako odgovorni za t a j r a d
esto n e m a j u dovoljno smisla za odabiranje materijala koji bi
enama najvie odgovarao. Obino se po etama odri sedmino
po jedan sastanak sa enama, a u okviru bataljona po jedan sa-
stanak za 1015 dana.. Sa enama po selima k u d a je naa bri-
gada prolazila odrano je 25 konferencija i formiran 1 odbor
AFZ.
8. U ovom periodu uinjeno je prilino u pogledu rada
na terenu. Ovaj rad je mogao biti i mnogo bolji da n i j e prili-
an broj seljaka bjeao pred n a m a iz straha da emo se svetiti
za to to su pripadali etnikoj organizaciji i borili se protivu
nas. No i pored ovoga sa stanovnitvom koje smo nali na te-
r e n u odrano je 133 konferencije sa 2603 prisutna. Isto tako
f o r m i r a n a su i 22 NOO. Isto tako, u cilju propagande, izdat je
i proglas: Narodu Sreza konjikog". Ovaj proglas je poslat i
na neprijateljsku teritoriju.
9. U periodu od 20 m a r t a pa do danas prisustvovali smo
na 72'sastanka. Od toga je bilo 35 partijskih, 12 opte politikih,
23 skojevska i 2 sa enama. Pored ovoga izradili smo referat o
P r v o m m a j u koji je posluio politkomima prilikom proslave.
Isto tako izradili smo i uputstvo za rad sa kandidatima. Pored
ovoga umnoavan je i drugi materijal politike prirode. Prili-
kom reavanja svih problema partijske organizacije stalno smo
se sporazumijevali sa zamjenikom politkoma brigade.
Uz drugarski pozdrav
Politodjel
Savo Brkovi
ivorad Ljubii
Ljubica Dorevi
307)
BR. 131
IZVJETAJ TABA DRUGOG BOSANSKOG NOU KORPUSA
OD 30 MAJA 1943 GOD. GLAVNOM TABU NOV I PO
HRVATSKE O SITUACIJI U BOSANSKOJ KRAJINI I Z A -
HTJEV ZA UPUIVANJE OSME KRAJIKE BRIGADE NA
SEKTOR BOSANSKA KRUPABIHAKULEN VAKUF 1
STAB II BOS. NOU KORPUSA

Br. si. Kopija
30 m a j a 1943 god.
Poloaj
GLAVNOM TABU NOV I PO HRVATSKE

Poloaj
I) Odlaskom V NOU divizije sa tabom I NOUB kor-

pusa u Istonu Bosnu, formiran je, po odluci Vrhovnog taba,
II BNOU korpus na terenu Bosanske Krajine i Centralne
Bosne. 2
II) Uslijed odlaska jedinica V NOU divizije 3 prostorija na
kojoj e djelovati na Korpus ostala je na izvjesnim sektorima
opranjena te je neophodno potrebno izvriti nov raspored
naih snaga pomjerajui ih vie prema istoku na sektore
Centralne Bosne da bi na t a j nain ovladali novim terenima,,
koje su dosada kontrolisali etnici, i da bi se povezali sa snagama
I Bosanskog korpusa koji e djelovati u Istonoj Bosni.
Iz tih razloga prinueni smo da povuemo iz sastava Unske
grupe nau VIII Krajiku brigadu i da joj damo nov raspored
na prostoriji Bos. KrupaBihaKulen Vakuf, koja je sada
opranjena sa naim snagama. Ova bi brigada preuzela na sebe'
i kontrolu pravca prema Kulen Vakufu, Borievcu i Donjem
Lapcu, koji su dosada bili i bez kontrole naih snaga, iako se
neprijatelj nalazi u Vrtou i na komunikaciji Bos. Petrovac
Biha.
Molimo Glavni tab da izda n a r e e n j e tabu Unske grupe
da sa svojim jedinicama smijeni snage VIII brigade sa njenih
dosadanjih poloaja.
1
Kopija originala, pisana na maini, irilicom, nalazi se arhivi
2
3
Vidi dok. br. 60.
Vidi dok. br. 49.
2511
III) Na Stab ne raspolae sa radiostanicom a vezu sa
Vrhovnim tabom, te se pred nas postavlja zadatak da istu
nabavimo. Od naelnika Vrhovnog taba druga Arse 4 i drugova
iz I Bos. korpusa upueni smo na vas, jer je ve ranije tabu
I Bos. korpusa sa vae strane bila obeana jedna radiostanica.
Pored radio veze sa V. . koju moramo uspostaviti, nuna je
uspostava radio veze i sa vaim tabom i tabom I Bos. korpusa.
IV) Da bi oslobodili nae brigade poloaja pristupili smo
-formiranju odreda na itavoj naoj teritoriji. Za sad nemamo
dovoljan broj oruja i municije za naoruavanje novo mobi-
lisanog ljudstva te vas molimo da n a m dodijelite izvjesnu
koliinu oruja i municije, koje ste ranije obeali tabu nae
IV divizije.
Sanitetski materijal, kojeg dobijemo preko naih veza, ne
zadovoljava ni izbliza potrebe naih bolnica, te se i s tim
obraa [ino] vama da n a m od vaih rezervi lijekova dodijelite
izvjesnu koliifnu] ili da n a m preko vaih veza omoguite na-
bavku istih.
V) Okupatorske trupe redovno prolaze [komuni] kaci jama
Bos. Novi[Bos.] KrupaBos. PetrovacKlju-Jajce i Banja
L[uka]Jajce, odakle se kreu dalje preko Bugojna prema
jugu.
Nae snage preduzele su ovih dana ienje etnik[a] [na]
livanjsko-glamoko-grahovskom sektoru i na mrkonjikom
Isektoru.] U Centralnoj Bosni jedinice nae XII divizije i t m a j u !
zadaftak] razbijanje tamonjih etnikih grupa. Osim tog[al
[one su] izvrile nekoliko uspjenih akcija na neprij at Celjske
jedinice koje su na] osiguranju komunikacija.
Drug Rudo Kolak, koji se upuuje do vas, po [ovome e]
vas detaljnije o vojnepolitikoj situaciji [informisati.]
Uz drugarski i borbeni p[ozdrav]
SMRT FAIZMU SLO[BODA NARODU!]
Politkomesar -
4
Jovanovi
309)
BR. 132
1943 GOD. TABOVIMA ESTE I DESETE BRIGADE I
TABU GLAMOCKO-LIVANJSKOG NOP ODREDA ZA NA-
PAD NA GLAMO I GLAVICE 1
STROGO POVJERLJIVO!
NE SMIJE PASTI NEPRIJATELJU U RUKE!
TABOVIMA VI I X KR. NOU BRIGADE

TABU GLAMOCKO-LIVANJSKOG NOP ODREDA
1. Akcija. Poslije likvidacije sjevernog dijela Livanjskog

Polja nae jedinice u prolazu za ranije predvieni sektor i m a j u
likvidirati bande sa prostorije oko Glavica sve do Medved
Potoka i da izvre najbri i najei napad na Glamo i okolna
uporita. Cilj akcije na Glamo jeste brza likvidacija radi
unitenja ili proterivanja ustakih bandi i osloboenja toga
sektora i omoguavanja mobilizacije ljudstva iz toga k r a j a za
Glamoko-livanjski odred kao i zatite sa juga sektora ove
divizije.
2. Podaci o neprijatelju
Glavice. Na okolnim ukama i po umama iznad Glavica
sve do Medved Potoka ima etnikih bandi pod vodstvom
Bogdana Ilica i Jovana dere, koje logoru ju napolju i krstare.
Jaina bande je oko stotinu sa pukama i tri pukomitraljeza.
Magacin imaju u umi i po ukama. K u h i n j a im je u Branje-
cima. Sa ustaama se sastaju oko Radaslija kuda ovi izlaze
automobilom. Patrole ovih bandi dopiru na sjever do umnjaca,
a na zapad izlaze na uke iznad Bastasa. U sluaju opasnosti
banda se prikuplja na Gradini zapadno iznad samog Halapia
i tu daje otpor. Sastav bande jeste: 50 do 60 Glaviana, a
ostatak je iz Rora, Crnog Vrha i Hotkovaca. Glavice su n a j -
banditskije selo u Glamokom Polju.
Glamo. U gradu ima 4 do pet stotina ustaa, 2 legionara
i milicionera domorodaca i Livnjaka. Okupatorske vojske nema,
ni tenkova. I m a j u oko dva bacaa. Svuda oko grada i m a j u
ogradu od ice, prepreke od ice nemaju. Sa sjeverne i s j e -
veroistone s t r a n e i m a j u rovove. I m a j u jedan bunker kod
1
2
Vidi dok. br. 72, 73 i 81.
310
katolike crkve i dva bunkera na Junuzovia kuli. Sa sjeverne
i sjeveroistone strane zapalili su sve drvene kue tako da bi
sa te strane davali otpor iz zidanih kua. Na Rajanu 3 imaju
jedno mitraljesko gnijezdo i patroliraju do njega, to je glavno
uporite odbrane Glamoa gdje dre snagu do jedne satnije.
Kod Kamena imaju osiguranje m a n j u strau kod Baia mosta.
Kod sela Vrbe 4 imaju povremeno osiguranje za osiguranje
ceste. Kod Korine na kosi u umi imaju posadu za zatitu
druma jaine 80 do 100 ljudi.
Patrolama kontroliu prostoriju RadaslijeoslijeSu-
vopolje. U Malkoevcima i Jakiru imaju strae a patroliraju
do sela Brdo i Podkraj, i Za jaruge.
Sela Halapi, Rudii, Petrovo vrelo, P o d k r a j kod Petrova
vrela, Kamen, Podgradina, Rudine, Vrba, Vidimlije spaljeni su..
U prolom napadu davali su otpor kod sela Biliia i
Kovaevca.
U prolom napadu bila su likvidirana sva uporita i sam
grad osim tri kue, od kojih su jednu spalili sami.
Glavna kasarna u gradu im je blizu raskrsnice kod apoteke.
U prolom napadu dobili su pomo iz Livna koja je dola
preko Ljubunia i Golije u Glamo, preko Rajana, a. jedna
kolona cestom sa oklopnim kolima, poto je naa zasjeda iz-
manevrovana preko Golije.
Livro. Po najnovijim izvjetajima u Livnu su male snage
oko 4 do 5 stotina novomobilisanih mladia sa neto starih
ustaa. Po vremenu dolaze Njemci iz Bugojna na livanjsku
pijacu da pljakaju ili kupuju.
BaraciPodgoraDragni Podovi. Na toj prostoriji nalaze
se domae m a n j e etnike bande po selima, a pojavljuje se
i Noktaeva banda u jaini do trista bandita, ije je glavno
uporite L u n j a Glava i Dragni Podovi.
3.) Zadaci naih jedinica:
a) VI brigada: likvidirati Glamo i Korinu na sljedei
nain.
Sa jednom kolonom od ume izmeu Radaslija i Velike
Strae upasti klinom u grad zahvatajui i cestu. Veza ove
kolone lijevo bataljon Desete brigade oko Medved Potoka,
desno sa bataljonom este brigade koji napada od ume kod
Skoka prema gradu.
Sa jednom kolonom napasti sa klinom od Skoka prema
centru grada preko Gradine, na kojoj je kula sa jednim jaim
s
Rajan k. 1238
4
Vjerovatno Han Vrba
311)
/osiguranjem. Kulu likvidirati bombama. Veza lijevo sa kolonom
koja napada od Radaslija. Veza desno sa kolonom koja na-
pada od R a j a n a na potoku Busije.
Sa jednom kolonom, jaom, napasti pravcem od Rajana
preko katolike crkve sa klinom. Na katolikoj crkvi: ima
mitraljez vjerovatno.
Na liniji GredaOgredicaKuna glavica postaviti jednu
jau etu po vodovima u zasjedama, koja treba da doekuje
b a n d e koje bi bjeale od Glamoa Livnu, kosama.
Sa jednom kolonom napasti i likvidirati Korinu. N j u
treba napasti sa uke kota 1203, iz ume sa sjeverozapada,
zapada sa ciljem da se ili uniti napadom sa sviju strana ili
'da se protjera u Livno.
b) X brigada, Sa tri bataljona likvidirati bande u Glavi-
c a m a i Branjecima na Gradini iznad Halapia i po ukama
i umi iznad Glavica sve do Medved Potoka. Poslije brze
likvidacije ovih bandi, koja e biti kratkotrajna, n a j h i t n i j e
se povezati sa kolonom' este brigade od Radaslija i pomoi
estoj brigadi u akciji na grad. Naroito onaj bataljon ije je
krilo-kod Medved Potoka po likvidaciji bande treba da krene
prema Radaslijama i da pomogne estu brigadu.
eta Glamoko-livanjskog odreda koja je sada u Du-
bravi napae od sela Brdo i P o d k r a j neprijateljske strae i
patrole u selima Malkoevci i Jakir, i uliani, likvidirati ih
i na njihovim ivicama postaviti zasjede prema gradu. Kod
ove ete treba da bude najvea budnost i odlunost za sluaj
bjeanja bandi za Kupres.
Zadaci este brigade ne postavljaju se pod svaku cijenu,
j e r se neemo uputati u neku dugotrajnu gradsku borbu, ali
stoga [napad] treba da b u d e to krai, bri i ei.
Po likvidaciji Korine kolona koja ga napada treba da
postavi zasjedu p r e m a Livnu s tim da n a j b u d n i j e 'izvia svoj
desni bok prema Goliji i ako primijeti neprijateljev pokret od
Ljubunia da blagovremeno pomjeri dio svojih snaga i da
dobrom zasjedom odbija neprijateljsku kolonu.
4) Putovoe. Od naroitog znaaja za ovu akciju jesu
puto voe, vie no ma u kojoj akciji dosada, poto se grad
ne moe dobro izviditi po danu. Svaka eta treba da ima po
jednog vodia ili vie vodia. Vodie estoj brigadi dae tab
Glamoko-livanjskog odreda iz Stekerovake ete, koji e se
prikljuiti izmeu Vrbice i Radanovaca. P u t o v a n j e za pokret
od Sajkovia do Glamoa i K o r i n e dae tab I bataljona Gla-
moko-livanjskog odreda iz Sajkovia.
312)
X. brigada e sama uzeti putovoe u Bastasima od ete
Glamoko-li vanjskog odreda i mjetana. Mjetane ne otpu-
tati prije potpuno zavrene akcije.
5.) Marruta
VI brigada izvrie pokret cijela od Nuglaice preko
Sajkovia drumom, odatle skrenuti preko Polja 5 i izmeu
Vrbice i Radanovaca otii u Staretinu izmeu Vuje Glavice i
Toila i tu e predaniti u toku sutranjeg dana. P r i j e svanua
31 ovog mjeseca VI brigada ima da bude u umi. Potrebno je
da neprijatelj ne primijeti nae snage uopte.
Odatle e jedinice blagovremeno izvriti pokret do ivice
.ume i Korine, tako da napad sviju kolona pone jednovremeno
i blagovremeno.
Marrutu za kolonu od Vuje Glave za Korinu dae pu-
tovoe. X brigada krenue najpogodnijim pravcima na izvrenje
svoga zadatka. <
6.) Poetak napada bie u sumrak sutra 31 ovog mjeseca,
to jest u dvadeset asova, s tim da se postigne iznenaenje.
Ovo vai za estu brigadu.
X Krajika brigada izvrie napad u osamnaest asova, da
bi skrenula panju prvo na sebe, a poi e tako da stigne
blagovremeno.
7.) Borbeni znaci: GLAMO LIVNO.
Vidni borbeni znaci: puka u ruci vodoravno naprijed, a
lozinka puka uspravno u stranu.
Znaci zvidanjem. Odziv: dva kratka zviduka, lozinka: dva
dugaka zviduka.
8.) Sanitet. Pri previjalitu taba VI brigade pripremie
referent saniteta IV divizije najnunije osoblje i h i r u r k e in-
s t r u m e n t e za hirurku pomo.
Ranjenike slati na mobilisanim konjima preko Stekerovaca
preko taba Glamoko-livanjskog odreda, koji oe ih uputiti dalje
:za Podi. Lake r a n j e n i k e povesti sa brigadom.
9.) Mjesto taba IV divizije bie sa tabom este brigade
na liniji izmeu Vuje Glavice i V. Strae i tamo slati izvjetaje
to ee, da bi se mogle donositi pravilne odluke.
10.) Zadaci naih jedinica poslije akcije. Za sluaj likvida-
c i j e Glamoa jedinice este brigade produie u pravcu sela
Dubrava i tu e se odmoriti. X brigada ui e u Glamo i vriti
evakuaciju plijena u pravcu Stekerovaca dijelom, a dijelom za
Pribelju. Za sluaj da se Glamo ne likvidira, mjesto p r i k u p l j a -
5
Livanjsko Polje
313)
n j a svih jedinica jeste Pribelja, pa i onog bataljona kod Korine.
Deseta brigada produie na svoj sektor s tim da izvjesnim svo-
jim dijelovima pomogne jedinicama Drvarskog odreda prema
Otrelju i izvri zadatak prebacivanja tamparije iz Otaevca,
drugim dijelovima kontrolisati pravac od S t a n i c e prema Sto-
itu i Bos. Grahovu, a treim obavezno pomoi Sajkovakom
bataljonu da se stabilizuje u sjevernom dijelu Livanjskog Polja,
vrei po potrebi i ee napade na bande koje su prilino ote-
ene i pokolebane. Po potrebi koncentrisati brigadu i dejstvo-
vati cjelinom. Budno pratiti sve promjene oko Petrovca i kad
ustreba sadejstvovati sa jedinicama Drvarskog odreda. Naro-
ito je vano ako su Njemci otili iz Petrovca i okoline.
11.) Kolona kod Korine prikljuie se na liniju Glamo
Livno i oslukivati razgovore. Kad uhvati pozivne znake i nazive
stanica, za vrijeme napada, prekinue vezu sa Livnom i javiti
glamokoj komandi da bjei u Livno.
12.) Plijen treba dijeliti pravedno jedinicama este, Desete
i Glamoko-livanjskog odreda. Plijen u oruju treba dijeliti
Glamoko-livanjskom odredu i Jajako-kuprekom odredu. Kon-
fiskaciju vriti u Glavicama i Glamou samo iz banditskih kua.
Zarobljenici. tab Desete i tab Glamoko-livanjskog od-
reda raspravljae pitanje zarobljenika.
13.) Ovo n a r e e n j e kao i sve pripreme za ovu akciju drati
u najveoj tajnosti.
Politkomesar Zam. komandanta Komandant

Boko Petar Branko
Prekopati cestu kod Korine i napraviti barikade u umi

ponijeti testere i sikire.
FR. 133
IZVJETAJ TABA PRVE SANDAKE NOU BRIGADE OD
SLAVIJE O RASPOREDU BATALJONA NA LIJEVOJ OBALI
RIJEKE TARE 1
1
Objavljeno u tomu III, knj. 5, dok. br. 21.
314)
BR. 161
IZVJETAJ TABA PETE CRNOGORSKE NOU BRIGADE
OD MAJA 1943 GOD. ZAMJENIKU NAELNIKA VRHOV-
NOG TABA NOV I PO JUGOSLAVIJE O BORBAMA PRO-
TIV NEPRIJATELJA OKO SAVNIKA I RASPOREDU BRI-
GADE 1
BR. 135
IZVJETAJ ZAMJENIKA POLITIKOG KOMESARA OSME
KRAJIKE NOU BRIGADE OD 30 MAJA 1943 GOD. CEN-
TRALNOM KOMITETU KOMUNISTIKE PARTIJE JUGO-
SLAVIJE O RADU I STANJU U PARTIJSKOJ ORGANIZA-
CIJI BRIGADE 1
STAB
VIII K.N. O.U. BRIGADE
dne 30. V. 1943 godine
CENTRALNOM KOMITETU K. P. JUGOSLAVIJE

Poloaj
aljem vam redovan izvjetaj o stanju part. organizacije u:

VIII KNOU brigadi:
Broj partijaca . . . po spisku 215 u rashodu . . . 65
Kandidata 37 12,
Skojevaca . . . . . . . . 203 . . . . . . . 65
Broj part. jedinica . . . 2 1
Poginulih partijaca 7, r a n j e n i h 4, nestao 1, umrlih 3.
Za ovo vrijeme iskljuena 3 lana i kanjeno 5 lanova (ukorom).
Partijska organizacija VIII KNOU brigade sada je savla-
dala sve organizacione tekoe koje su ometale pravilan razvoj
part. jedinica. Postoje svuda bataljonski biroi i bataljonska r u -
kovodstva SKOJA i brigadno rukovodstvo SKOJA, k o j e je tek
sada formirano. Rukovodea uloga P a r t i j e osjetila se u nekim
1
Objavljeno u tomu III, knj. 5, dok. br. 20.
1
pod br. 5439.
315-
bataljonima u punoj mjeri, dok u drugim bataljonima (I i II)
nije postigla onaj stepen kao u IV i III bataljonu. Veliki ne-
dostatak i tekoe kroz koje je prolazila part. organizacija ove
brigade bila je ta to su 2/3 partijaca bili oboljeli od pjegavca,
a i danas ima jedan veliki broj rukovodilaca koji se nalaze po
bolnicama.
Rad po sektorima odvija se postepeno, ali jo izvjesni sek-
tori rada nisu u punoj mjeri proradili i prema tome jo postoje
.slabosti protiv kojih se mora izboriti naa part. organizacija.
I. Politiki sektor. Sektor rada nije zastupljen u dovoljnoj
mjeri sadrajno, jer jedan veliki broj rukovodilaca su mladi i
ne mogu jo dovoljno da se unesu u posao. Proraivao se Pro-
leter" i ostali dnevni propagandni materijal, ali jo uvijek ne-
dovoljno. Politika svijest boraca n i j e jo na onoj visini na kojoj
bi trebala da bude. Teoretsko-politiki nivo lanova P a r t i j e je
dosta nizak i to je jedna praznina koju moramo u naem daljem
radu savladati.
II. Vojniki sektor. to se tie vojnikog rada moglo bi se
rei da je to najslabija strana nae part. organizacije. Part. jedi-
nice ne u d u b l j u j u se u to p i t a n j e te otuda slabosti desetara,
vodnika i komandira i jo oni n e m a j u dovoljno znanja kao r u -
kovodioci. Radi toga preduzee se u brigadi krai kursevi za
vodnike, desetare, pa i komandire.
III. Kulturno-prosvjetni. U kulturno-prosvjetnom radu bri-
gada je oivjela i moe se rei da zadovoljava. Nepismenih ima
mali broj prema onom stanju kako je bilo prije, kada ih je bilo
50% nepismenih. Danas nije rijedak sluaj da u bataljonu po
15 drugova za 15 dana naue itati i pisati. Organizovani su ho-
rovi i p r e d a v a n j a po bataljonima iz opte vaspitno-kulturnih
tema. Drana su predavanja o postanku Jugoslavije, poloaju
njenom na Balkanu, kolhozima i sovhozima, religiji i moralu
u SSSR-u i jo neka druga. Borci pokazuju veliko interesovanje
za ovakve teme. Ima i manjih diletantskih sekcija koje su u n e -
koliko puta uspjele. Jo se na tom polju osjea nedostatak to
u priredbama nisu angaovani svi borci nego jedan m a n j i dio.
IV. Rad na terenu. Na tom sektoru r a d a nije uraeno mno-
go, a najvie radi toga to je brigada bila besprekidno u pokretu.
U koliko je bilo odmora, part. organizacija se povezivala sa odgo-
varajuim instancama u pozadini i za mjesec d a n a brigada je
dala 4 priredbe na selu. Odnos, prema civilnom stanovnitvu
je dosta dobar i brigada uiva p o v j e r e n j e kod naroda kuda god
je prola. Imamo primjera naeg III bataljona, koji su davali
.316
borce pozadinskim, vlastima da im pomognu u okopavanju k u -
kuruza. Borci su to rado prihvatili a i narod je to pozdravio.
V. Rad po SKOJU u zadnje vrijeme oivio je u nekim ba-
talj onima, ali jo nije r a v n o m j e r a n razvitak. S K O J jo n i j e po-
stao najborbenija organizacija u brigadi. Bilo je sluajeva, a
jo se i sada protee slabost part. jedinica, da part. jedinice ne
posvjeuju dovoljnu panju radu SKOJA. Brigadno rukovodstvo
SKOJA nije se moglo prije formirati radi velikog oboljenja
rukovodilaca, formirano je tek danas.
Borbenost brigade je dosta dobra i velika to se pokazalo u
nekoliko akcija koje smo zadnjih mjesec dana vodili, ali nedo-
staje u bataljonima jedan prilian broj boraca, koji su jo bo-
lesni, ili sa granice Like i Bosne otili na oporavak svojim k u -
ama, a nisu se vratili. To se sve desilo poslije naeg odlaska
na teren Like i Korduna. Bila su dva sluaja dezertiranja dola-
skom na teren Krajine, i to onih ljudi koji ssu doli iz domo-
branskih ili ustakih redova u nau brigadu. to se tie popune
nae brigade sa terena Krajine, to se za sada jo ne moe izvesti,
jer strah muslimanskog ivlja od okupatora je prilino velik, a
neprijateljska propaganda u dijelu Krajine je vrlo jaka. Od
kada se mi nalazimo na ovom terenu, neprijatelj je do stada
bacio 6 vrsti letaka s pozivom da muslimani idu u njihovu voj-
sku i da se bore protiv nas. Stvoriti uporita i part. organiza-
ciju u Krajini je vrlo teko. Mi smo pokuali jedan prodor i
oslobodili Vranogra i Malu Kladuu, ali smo se morali povui
uslijed napada jaih neprijateljskih snaga. Nijednog politikog
radnika ne bismo smjeli poslati na t a j teren, jer ne bi mogao
Ostati ni u svom selu a kamoli da obilazi druga sela. Mi to ne
gubimo nikada iz vida i to n a m stoji u planu, ali realne mo-
gunosti su zasada vrlo slabe. Otkada smo doli na ovaj teren,
samo jedan musliman je pristupio naoj brigadi, a jedan veliki,
broj domobrana smo zarobili (oko 50 koji su iz Krajine), ali
nijedan nije htio ostati u naoj vojsci. Te radi toga mi se na-
lazimo pred jednim ozbiljnim problemom kojeg neemo moi
rijeiti, i to problemom mobilizacije i popune brigade, a po-
gotovu sada kada je brigada pala na oko 700 ljudi.
Kolektivna svijest, drugarstvo, bratstvo zastupljeni u pri-
linoj mjeri, ali jo treba dosta rada da drugarstvo postigne
zadovoljavajui stepen. Odnos komandnog k a d r a prema borcima
je dosta dobar, ali ima u nekim jedinicama jo po malo kaplar-
ske discipline. Odnos p r e m a drugaricama je isto tako dobar.
Jo ima u nekim tabovima bataljona i tabskog ivota, ali je
317)
:na p u t u da se i ta slabost prebrodi. Odnosi u tabu brigade su
dosta dobri i ne ivi se tabskim ivotom.
Poto jedan lan taba brigade (komandant 2 ) pripada ta-
bu Unske operativne grupe, a politiki komesar brigade nalazi
se ve due vremena bolestan i nema izgleda da e tako brzo
ozdraviti, to smo u konsultovanju sa part. batalj onskim biroi-
ma uzeli privremeno na dunost zamj. komandanta brigade
druga Savu Kesara, dosadanjeg komandanta I bataljona. Drug
Kesar ima dosta vojnikog znanja i partijnosti dobre, te bi bilo
potrebno da se od strane vae preko taba IV divizije postavi
za zamjenika komandanta brigade, pa m a k a r bilo to i privre-
meno. Neman je politkoma u brigadi isto tako oteava rad, a
isto tako i jednog lana Politodjela koji je isto tako bolestan.
Miljenja sam da bi trebali postaviti politikog komesara
brigade, jer drug Avdo Cuk, 3 dosadanji komesar, po prianju,
nee moi za due vremena vriti dunost politkoma brigade
radi posljedica tifusa. Njega bi mogao, ako vi nemate koga
tamo, zamijeniti drug Ratko Novakovi, koji se do sada poka-
zao dobar u radu, samo dosta fiziki slab.
Odrato je jedno partijsko brigadno savjetovanje na kome
su pretresana sva p i t a n j a i konstatovalo se da izvrenje naeg
zadatka u Krajini koi u velikoj m j e r i i Unska operativna gru-
pa, koja nas je i suvie angaovala u operativne svrhe. O tom
se trebalo povesti rauna u naem daljem radu, jer neemo moi
ni u povoljnijoj situaciji izvriti zadatak koji je pred nama po-
stavljen ako i dalje budemo angaovani samo u operacijama.
30. V. 1943 god.

Zamj. politkoma VIII KNOUB
B. 4 urii
2
Hamdija Omanovi
* Narodni heroj. Poginuo 1943 god. kao politiki komesar Osme
NOU brigade.
* Blao
.318
BR. 136
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA DRUGOG BATA-
JAMA I POKRETIMA IZVEDENIM OD 15 DO 30 MAJA 1943
GODINE1
VOJNIKE AKCIJE:
15 m a j a 1. eta drala je poloaj iznad Mojkovca.

2. eta drala je poloaj na brdu Razvrju.
16 m a j a 1. eta drala je sa 2 voda poloaj kod s. Lepenca, a
jedan vod je vodio borbu sa n e p r i j a t e l j e m u istom
selu.
2. eta i 3. eta vrile su akciju na Njemce u selu
Gilnoge. Neprijatelj je imao 45 m r t v i h vojnika, i
nekoliko konja. Naih gubitaka nije bilo. Zarobljena
je 1 puka i neto materijala.
17 m a j a Jedan vod 1. ete vodio je borbu sa Njemcima u selu
Lepenou.
Jedna desetina 2. ete bila je u akciji. Ubijen je 1 ne-
prijateljski vojnik.
3. eta vodila je borbu sa Njemcima na Ceru. Ubijena
su 2 Njernca.
18 m a j a 1. i 2. eta dre iste poloaje u Lepencu.
3. eta vodila je borbu sa Njemcima na Ceru. Jedan
na drug ranjen.
19 m a j a 1. eta krenula u s. Lupoglav.
2. eta drala je poloaj u B u r e n j planini.
3. eta drala poloaj u Mekom Dolu.
:20 m a j a 1. eta u pokretu preko Glibaa za Konjsko Polje.
2. eta u pokretu do s. Luke.
3. eta drala je isti poloaj.
21 m a j a 1. eta u pokretu za Suho Polje.
2. eta u pokretu za s. Maoe.
3. eta drala je isti poloaj.
22 m a j a 1. eta vodila je borbu sa neprijateljem, u Zlatnom
Boru. Naveer je ista krenula u sprovod ranjenika,
gdje se zadrala do 26 maja.
2. eta u pokretu za s. Glibae, a isto i 3. eta.
1
istoriskog instituta pod reg. br. 33/2, k. 711,
319
23 m a j a 2. eta u pokretu do Konjskog Polja.
3. eta u akciji na brdu Ljutini 2 nou izmeu 23 i
24 m a j a .
24 m a j a 2. eta u pokretu do s. elebia.
25 m a j a 2. eta krenula, je na akciju na brdo Ljutinu. Ubijena
su 3 neprijateljska konja, dok gubici u ljudstvu nisu
poznati. Jedan je na d r u g ranjen.
3. eta takoer je vodila borbu sa Njemcima na brdu
Ljutini. Ubijena su 3 neprijateljska vojnika i 2 konja,
a zarobljeni 6 konja i 5 sanduka municije od ..arca",
2 k u t i j e mina od bacaa i 1 sanduk njemakih bombi.
26 m a j a 2. i 3. eta drale su poloaj na brdu Ljutini.
27 m a j a 2. eta drala je isti poloaj.
3. eta imala je borbu sa Njemcima u Popovom Dolu.
Ubijeno je 6 Njemaca, zarobljeno 6 puaka, 2 k u t i j e
municije od arca". Jedan je na drug ranjen.
28 m a j a 1. i 3. eta prebacile su se preko rijeke Tare i zau-
zele poloaj na lijevoj obali.
2. eta krenula je do Popovog Dola i sa jednim vodom
bila je u akciji.
29 m a j a ete su drale poloaj iznad sela Paprita.
30 m a j a ete su drale isti poloaj.
Vojniki asovi:
Za to vrijeme odravani su vojniki asovi cijeloj eti kao
i po vodovima, kad su prilike dozvoljavale.
Politkom Komandant
Cuk
2
Vjerovatno M. i V. Ljubinja
320)
BR. 137
SLAVIJE O JAINI NEPRIJATELJSKIH SNAGA NA S U -
TJECI I PROBIJANJU KA VUCEVU 1
I div. 31/V
Zarobljeni komordija kae da u dolini Sutjeske nemaki

puk od 2500 vojnika, 2 a po 1 bataljon u emernu i u Grabu.
Nepr[ijatelj] jue izbio do Vueva. Pred zoru Majevika i
VI 3 ga odbacile produujui napred ka urevu.
BR. 138
IZVJETAJ TABA PRVE VOJVOANSKE NOU BRIGADE
TABU TREE OPERATIVNE ZONE NOP ODREDA HRVAT-
SKE O IZVEDENIM AKCIJAMA I STANJU U BRIGADI U
VREMENU OD 20 APRILA DO 31 MAJA 1943 GODINE 1
TAB
I VOJV. NOPU BRIGADE
Poloaj
Operativni izvjetaj od
20 aprila do 31 m a j a 43 g.
Dostavlja se izvjetaj o izvrenim vojnim operacijama i

radu I Voj. NOPU brigade za vrijeme od 20 aprila do 31 m a j a
1943 g.
1
2
Odnosi se na 738 puk 118 njemake divizije. Vidi dok. br. 275,
3
1
21 Z b o r n i k t o m IV, knj. 13 321

O p t i dio
Za vrijeme proteklo u gore spomenutom, razdoblju rad u
jedinicama ove brigade posveen je u punoj m j e r i osposoblja-
v a n j u boraca a pri tome izvoene u akcije na sektoru Maje-
vice i Bira. Pored toga vrena je'mobilizacija ljudstva u Sremu
i njime popunjavane nae jedinice. U cilju to bolje organiza-
cije naih jedinica i pravilnijeg rada u n j i m a izraeni su: 1. P r i -
vremeni Pravilnik o formaciji naih jedinica; 2. Privremena
u r e d b a o vojnoj disciplini; 3. Pravilo brze borbene signalizacije.
Za cijelo v r i j e m e boravka naih jedinica na birakom te-
ritoriju vren je transport h r a n e sa Majevice, uvijek obezbje-
ivan naim jedinicama.
Na osnovu n a r e e n j a V. . nae jedinice operiu na sektoru
Istone Bosne. Poto je tab ove brigade za sada najstarija ko-
m a n d a na ovome podruju, to je donesena odluka na konferen-
ciji lanova ovoga taba, politikih funkcionera O. K., 2 P. K. 3
Bosne i lana Glavnoga taba za B. H., te lanova Glavnoga
taba Vojvodine, da se tab ove brigade proglasi u j e d n o i Ope-
rativnim tabom za Istonu Bosnu i da se pod njegovu komandu
s t a v l j a j u sve vojne jedinice na podruju Istone Bosne.
U vezi prednje odluke izvrena je reorganizacija svih voj-
n i h jedinica kao i pozadinske vlasti.
Na sektoru Bira spustila su se tri engleska padohranca sa
d v i j e radio-stanice, koji odravaju vezu sa njihovom komandom.
Operativni dio
U toku pomenutog razdoblja vreno je ienje terena od
etnikih ostataka i razbijanje etnike organizacije.
29 m a j a napadnut je jedan na bataljon jaim neprijatelj-
skim snagama (oko 1200 ustaa), koje je nakon sedmoasovne
borbe razbio i prisilio na povlaenje. Neprijatelj je imao tee
gubitke (oko 18 m r t v i h i oko 60 ranjenih), dok su nai gubici
j e d a n m r t a v i 11 ranjenih. Tom prilikom dokazale su nae ! je-
dinice I bataljona da su na dostojnoj vojnikoj visini. Veeg
plijena nije bilo.
Prilikom jedne zasjede na cesti BijeljinaBranjevo zaro-
bljen je potanski autobus. Po izvrenom pretresu zaplijenjeno
je 60.000 cigareta. Putnici su puteni kao i autobus koji je bio
privatna svojina naeg saradnika.
2
Okruni komitet
3
P o k r a j i n s k i komitet
t
322)
Formacijski dio
-Na osnovu propisanog Pravilnika o formaciji izvrena je
reformacija naih jedinica. Rasformirana je dosadanja m i t r a -
ljeska eta, a teki mitraljezi dodijeljeni su bataljonima kao m i -
traljeska odjeljenja. Formirana je eta prateih orua koja ima
Topovsko o d j e l j e n j e (brdski top 65 mm), Bacako o d j e l j e n j e
(baca 81 mm) i Tehniki vod (jedna desetina pionirska i jedna
desetina minerska).
Opte napomene
Pohvale. Da bi se borcima dalo potstreka izdato je nekoliko
pohvala kako pojedinanih tako i cijelih jedinica. Izmeu osta-
lih pohvaljeni su borci, vojni i politiki rukovodioci, a napose
zamjenik komandanta I bataljona drug Simo Veskovi, za p r a -
vilno rukovoenje i h r a b r o dranje u borbi sa ustaama 29 m a j a
ove godine.
Kazne. U pomenutom razdoblju izreeno je vie disciplin-
skih kazni (opomene, ukori, razoruanja i prekoredne slube).
Izreena je jedna s m r t n a kazna nad borcem 2. ete I bataljona
Petrom ervenja iz Molovina, roen 1908 g. Kazna je izreena
nakon eeg disciplinskog kanjavanja koje je ostalo bez po-
zitivnog uticaja kao popravljiva mjera. Imenovani je bio sklon
opijanju i razvratnom ivotu. Smrtna je kazna izvrena 1 m a j a
1943 g.
Poginuli i nestali. U pomenutom razdoblju do danas po-
ginuli su drugovi Bora Lozanski, Dore Petkovi, Jova Boko-
vi, Bogdan Radosavljevi, Bogoljub Boji, oko Mihajlika,
Mia Zdelar i P e t a r Ninkovi, a zarobljen od strane etnika
Rada Jovanovi.
P r e d n j e se dostavljia na znanje s molbom na upotrebu.
Politiki komesar Zam. komandanta

Slobodan Baji 4 Ilija Bogdanovi
(M. P.)
Prilog: Privremena uredba o vojnoj disciplini
Pravilnik o farmaciji i naoruanju
Uput za brzu borbenu signalizaciju
* Narodni heroj Slobodan Baji-Paja. Poginuo jula 1943 god. na
komunikaciji TuzlaZvornik kao politiki komesar Glavnog taba NOV
i PO Vojvodine.
323)
BR. 139
IZVJETAJ TABA PRVE VOJVOANSKE NOPU BRIGADE
OD 31 MAJA 1943 GOD. TABU TREE OPERATIVNE ZO-
NE NOP ODREDA HRVATSKE O POLITIKOM I KULTUR-
NO-PROSVJETNOM RADU U BRIGADI 1
STAB
I VOJV. N.O.P.U. BRIGADE
31. V. 1943 g.
Politiki izvetaj
od 20 aprila do 31 m a j a
U ovome v r e m e n u politiki r a d sa jedinicama tekao je r e -

dovno. Proraivan je m a t e r i j a l koji smo kao i r a n i j e dobij ali od
partijskih rukovodstava, kao i m a t e r i j a l koji smo u tome v r e -
menu dobili od Vrhovnog taba. U tome m a t e r i j a l u nalazio se
i Proleter" br. 16, nekoliko b r o j e v a Borbe" i d r u g o g p r o p a -
gandnog materijala koji je proraivan u ovome v r e m e n u u s v i m
jedinicama.
Odnos p r e m a narodu, naroito u vezi sa slabom i s h r a n o m
jedinica koje su se nalazile u Biru, n i j e bio u potpunosti p r a -
vilan. Deavalo se sluajeva prosjaenja, vri j a n j a po selima i
t r a e n j a h r a n e od stanovnitva n e r e d o v n i m p u t e m itd. Radi
toga je pred sve borce i rukovodioce stavljen k a o n a j v a n i j i za-
datak da se svima borcima jasno objasni na odnos p r e m a n a -
rodu i narodnoj vlasti i da se m o r a uiniti odluan p r e o k r e t u
odnosu p r e m a narodu i narodnoj pozadinskoj vlasti. U t o m e
pogledu ve su postignuti vidni rezultati u n e k i m jedinicama.
U tome je angaovana i itava partijska organizacija u brigadi.
U ovome v r e m e n u odrana su dva kursa za politike r u k o -
vodioce na kome su iz ove brigade uestvovali 25 drugova.
Uspeh k u r s a je dobar. K u r s o m su rukovodili drugovi lanovi
Oblasnog komiteta za Istonu Bosnu. Sa odravanjem kurseva.
za politike rukovodioce nastavie se i dalje.
Disciplina i moral kod drugova i u ovom v r e m e n u je na
visini. To se pokazalo u borbama koje su nai batalj oni imali sa
etnicima na Majevici i ustaama. Pohvale k o j e su dobile j e d i -
1
324
nice i pojedini borci za h r a b r o dranje u borbama jo vie su
podigle moral i disciplinu kod naih boraca.
U ovome periodu desilo se nekoliko nesretnih sluajeva.
Dva druga su ubijena. Drugovi koji su ih ubili doli su u nae
jedinice prilikom poslednjeg prelaza drugova iz Srema. To su
dva mladia od 17 godina, koji jo nisu uvebani sa r u k o v a n j e m
pukom. Isto tako je jedan mladi ranio sluajno ispaljenim m e t -
kom jednoga druga. Ovi sluajevi su se deavali u naem III ba-
taljonu (omladinskom) koji je formiran od drugova koji su doli
prilikom poslednjeg prelaza nenaoruanih drugova. Dosadanji
r a d toga bataljona k a k o na politikom tako i na vojnikom polju
pokazao je da je korisno bilo- f o r m i r a n j e jednog takvog bata-
ljona. Jo nije uestvovao u nekim eim borbama.
Kulturno-prosvetni rad u brigadi krenuo je napred. U po-
slednje v r e m e svi bataljoni su odrali po nekoliko priredbi i
konferencija i zborova u mestima u kojima su kantonovali. Ta-
koe su uspostavljali i pomagali r a d narodnooslobodilakih od-
bora u mestima gde su kantonovali.
Svi bataljoni su izdali p r v i broj svojih, batalj onskih listova.
Listovi jo nisu na visini, ali i m a j u uslova da se razviju u dobre
listove. Poelo se takoe i sa izdavanjem etnih novina po e- .
tama. Najvei napredak u tome pogledu je uninio I bataljon.
Politiki komesar
Slobodan Baji
325)
BR. 132
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA PRVOG BATA-
LJONA TREE KRAJIKE NOU BRIGADE O VOJNIM AKCI-
GODINE 1
TAB
I BATALJONA
III BRIGADE
31-V-1943 god.
IZVJETAJ
0 vojnim akcijama I bataljona III brigade od 15-V do

31-V-1943 god.
15-V. Jedinice naeg bataljona prihvatile su jutrom borbu

sa neprijateljem Italijanima, Njemcima i etnicima i borba je
trajala itavi dan sve do kasno uvee. Neprijateljski gubici su
do 80 mrtvih, a takoe je bio veliki broj ranjenih iji broj n i j e
ustanovljen. Nai gubici su 7 mrtvih i 10 ranjenih. Zaplijenjeno
je 1000 puanih metaka. Oteen je jedan pukomitraljez, koji
je ostao na poloaju kod poginulog druga. Poslije podne n a m je
stigao u pomo jedan bataljon I Prol. brig.-2.
16-V. Jedinice ovog bataljona prebacile su se jutrom preko
r i j e k e Ljubovije i stigle u selo Vratite. Odatle smo' krenuli na
Sljemena, gdje smo odmarali, a navee smo stigli u selo B u r e n j -
ski Dol, gdje smo i noili.
,17-V. Krenuli smo na poloaj u selo Proenje i raspore-
dili nae jedinice isturavajui mitraljeska o d j e l j e n j a naprijed,
dok su ostali dijelovi jedinica odmarali. U lijevo imali smo vezu
sa naim IV bataljonom, koju smo vrsto odravali, a u desno
imali smo vezu sa VII Krajikom brigadom preko r i j e k e Tare.
18-V. Ostali smo na istim poloajima, te su odrani vojni i
politiki asovi. Istoga dana uvee dobili smo n a r e e n j e da se
dijelovi naeg bataljona prebace u selo Proenje, dok je jedna
naa eta dobila zadatak da porui upriju na Tari, kao i da
iz vidi jedan dio tamonjeg terena, koji zadatak je u cjelosti
izvren.
1
2
Vidi dok. br. 72, 73 i 81.
326
19-V. Isturavali smo izvidnice u dublje prema neprijatelju,
a ujedno smo odravali vezu sa VII Krajikom brigadom i na-
im IV batalj. Naa I i III eta, koje su bile na poloaju u selu
Vakovu, nisu imale nikakvih promjena.
20-V. Naa II eta ostala je na istim poloajima bez pro-
mjena.
21-V. Naa II eta dobila je n a r e e n j e da se prebaci iz sela
Gostilovine na Konjic sa istim zadatkom osmatranja i izvianja
neprijatelja. Toga dana uvee naa I eta poruila je most na
rijeci Tari. Istoga dana dobili smo nareenje za pokret k o j i [je]
vren preko cijele noi, te smo stigli u selo avanj.
22-V. U tom selu smo odmarali, dok je patrola II ete uhva-
tila jednog etnika koji je imao puku i 120 metaka, te 2 bombe.
Istoga dana krenuli smo i putovali cijele noi i u j u t r u stigli u
selo Konjsko Polje.
23-V. U tom selu smo odmarali. Odatle smo krenuli i stigli
u blizinu sela Suho Polje, gdje smo se odmorili i produili
pokret.
24-V. Krenuli smo u akciju na Gole Planinu, gdje su nae
jedinice stupile u borbu sa Njemcima. Neprijateljski gubici su
8 mrtvih, a nai gubici su 2 m r t v a i 8 ranjenih. Zaplijenjeno je
7 puaka, 500 puanih metaka, 1 strojnica i 4 arera m u n i -
cije, 2 r u n a sata i druga vojnika sprema.
25-V. Ostali s m o na istim poloajima, a navee smo dobili
n a r e e n j e da se prebacimo u selo elebi i nakon pokreta koji je
vren preko cijele noi stigli smo u j u t r o na odredite.
26-V. Krenuli smo iz elebia preko uplje Stene i stigli
istoga dana u selo Popov Do i iste noi stupili u akciju protiv ne-
prijatelja. Iste noi ubijeno je do 20 neprijateljskih vojnika, a
oko 10 je ranjeno. Nai gubici su 4 m r t v a i 4 ranjena. Zaplije-
njeno je: 1 arac", 5 puaka, 2315 metaka, 1 signalni pitolj i
ostala r a t n a sprema.
27-V. Krenuli smo za selo Suho Polje, g d j e smo prenoili.
P r o m j e n a nije bilo.
28-V. U j u t r o smo dobili n a r e e n j e da se prebacimo na po-
loaj e kod sela Zlatni Bor kako bi titili prebacivanje naih
snaga preko rijeke Tare. 3 Naa I i III eta navee saekale su
neprijatelja koji se kretao prema naim poloajima i otvorile
vatru na njega. Na naoj strani n i j e bilo gubitaka, a n e p r i j a -
teljski 'gubici nepoznati.
s
Vidi dok. br. 123.
329
29-V. Dobili smo n a r e e n j e da se prebacimo preko rijeke
Tare i nakon prebacivanja zauzeli smo poloaje na lijevoj
obali rijeke. Nakon to je poruen most ostao je d r u g Mile
Vuka iz II ete, koji je zaspao na desnoj obali rijeke, i d r u g
Dane Ivanevi iz II ete, koji je poao da prepliva rijeku
kako bi ga spasio, se je utopio dok se [o] Mili Vuki nita ne
zna. Neprijatelj je pokuao da pree rijeku, ali su ga nae
jedinice odbile.
30-V. Ostali amo na istim poloajima izviajui i kontro-
liui rijeku Taru. Drugih promjena n i j e bilo.

J. 4 M. 5 Atlagi
Josip Gizdi
Milan
330)
BR. 141
BROJNO STANJE LJUDSTVA PRVOG BATALJONA TREE
Od 15-V- do 31-V-1943 god.

Jedinica
M. . M. . M. .
tab bataljona 13 1 13 1
I eta 42 6 11 1 53 7
II eta 43 2 14 2 57 4
III eta 47 6 17 64 6
B a c a k o odjeljenje 16 1 16 1
Radni v o d 37 17 2 39 17
Svega 198 33 44 3 242 36
Politkom Komandant
Josip 2 M.3 Atlagi
1
2
Gizdi
3
Milan
331
BR. 142
PREGLED NAORUANJA PRVOG BATALJONA TREE
STATISTIKI
oruja i municije kod I bataljona
Municije za
Puko- Municije za
Bombi za
pukomitr.
municije
mitraljeza
.arac*
Pu 'ne
bacae
arac"
Puaka
Bacafl
Jedinice
Italij. j
Italij. |
Jugosl.
Jugosl.
tab bataljona 8 240
I eta 2 6 2050 6 1 9 0 0
11 eta 40 3 0 9 0 5 >000
111 eta 35 1 5 5 0 5 1550 1 1000
Pratei vod 1 5 j 6 0 0 2 7 1
Radni vod 4 3 |1300 1 1 -

300 1 8 0 0 106
Svega 167 8830 17 5750 2 1800 ! 2 177
Politkom
Gizdi
1
Original, neregistrovan, nalazi se u arhivi Vojnoistoriskog in-
stituta.
.332
PREGLED
od 15-V do 31-V 1943 godine
Municije za
M u n i c i j e za
Municije za
revolvere
Bombe
municije
Revolvera
strojnice
Voj. dr.
Rezervne
Strojnice
pitolje
pitolja
Signaini
pitolj
Raketle
defanz
otanz.
1 20 4 3 45 | t 200 15 1
22 13 4 43 1
10 20 8 95 1 120
1 3 15 18 5 97
_ 6 8
3 2 3 27 1 30
2 | 23 60 61 23 [ 307 3 | 350 | 15 1
Komandant
Atlagi
333)
BR. 161
BROJNO STANJE JAHAIH I TOVARNIH KONJA PRVOG
Od 15-V do 31-V-1943 g.
; boj.kooioru
Konja
Konja za
Jahaih
Jedinica
konja
za ko- za ku-
moru hinju
Bataljon 3 2
B a c a k o odeljenje 4
Radni v o d 15 7
Svega 3 4 17 7
Politkom Komandant
Gizdi 2 M.3 Atlagi
1
Istoriskog instituta pod reg. br. 23/12, k. 711 A.
2
Josip
3
Milan
334-
BR. 139
BROJNO STANJE LJUDSTVA I NAORUANJA DRUGOG
STAB
II BAT. III KRAJ. BR.
Poloaj, 31-V-43
TABU III KR. BRIGADE

Poloaj
Dostavlja se 15-dnevni izvetaj o vojnikim aikcijama i radu

od 15 do 30 m a j a 1943 g.:
Spisak oruja i municije II bat. III (IX) K r a j . brigade
tab Pratei Radni

I eta 11 e t a III eta
bat. vod vod
Oruje
k. m. k. m. k. m. k. m. k. m. k. m.
puaka 6 300 36 2141 32 2.305 33 2.120 19 950 31 900
strojnica 1 '200 I 25
pitolja 6 90 9 90 12 100 5 30 2 18
p. mitraljeza 6 1800 5 1.500 5 1.500
araca" 2 1400 1400
bteda" 1 1140
bacaa vel. 1 28 23
bacaa mal. 1 40 168
s i g n a l n i h pitolja 1 16 6

- i 1
bombi 6 | 58 55 - | 1 6 - 16 6
1
335
BR. 145
LJONA TABU TREE KRAJIKE NOU BRIGADE O VOJ-
NIM AKCIJAMA IZVEDENIM U VREMENU OD 14 DO
STAB
31 m a j a 1943 god. u 7 as.
TABU III KRAJIKE BRIGADE

I PROLETERSKE DIVIZIJE
Dostavljamo Vam petnaesto-dnevni izvetaj o vojnim a k -

cijama i vojnikom r a d u od 14 do 31 m a j a ove godine.
Vojne akcije
14-V-43. Bataljun je drao poloaj na liniji s. Bojita pa
u desno iznad Slepa Mosta, isturajui p r e m a n e p r i j a t e l j u
jaa izviaka odeljenja, pravei mu zasedu i drei vrstu
vezu levo sa snagama I bataljona i desno sa snagama II b a -
taljona.
Oko 11 asova istoga dana neprijatelj u jaini od 150
vojnika (Nemci) uz pomo (3) tri mala tenka napao je polo-
aje nae Il-ge ete i za vreme od jednoasovne borbe nepri-
jatelj je odbijen i vraen na polazne poloaje. Neprijatelj je
imao 6 m r t v i h i 15 ranjenih. Mi bez gubitaka.
15-V-43. Bataljon je drao isti poloaj, stim to se je
trebao rokirati sa jaim delom svojih snaga u desno prema
s. Zari. Iskoriavajui rokiranje naih snaga kao i ostalih ba-
taljona, neprijatelj 2 je zorom ranom napao nae poloaje kod
Slepa Mosta sa snagama 3.5004.000 vojnika, 3 tenka i n e -
koliko topova. Nae snage primile su borbu. Borba je voena
do 11 asova i usled jake neprijateljske vazduhoplovne, a r t i -
Ijeriske i mitraljeske vatre nae snage povukle su se na Brdo
Ramo i Skok (1136 i 1132). Istoga dana oko 21 as na bataljon
izvrio je protivnapad u cilju odbacivanja neprijatelja sa Slepa
Mosta. Usled toga to ostali bataljoni nisu pravili protivnapad,.
1
Original, pisan na maini, irilicom, nalazi se u arhivi Vojho-
2
Vidi dok. br. 204.
336
na bataljon nije uspeo odbaciti neprijatelja. Neprijatelj je
imao 3540 mrtvih i ranjenih. 3
16-V-43. Bataljon je drao poloaj na brdu Cer i Burenj,.
drei vrstu vezu desno sa snagama naega II bataljona i
levo sa snagama IV bataljona I brigade. 4 Oko 16 asova istoga
dana neprijatelj je koristei maglu podiao i napao nae po-
loaje. 5 Posle kratkog vremena neprijatelj je odbijen rokira-
jui svoje snage ispred poloaja I brigade p r e m a s. Lijesci.
Usled toga to su se snage I brigade povukle unazad, snage
naega bataljona povukle su se na Rasovi Vrh (1672).
17-V-43. Bataljon je drao poloaj na Rasovom Vrhu,
drei vezu desno sa snagama II bataljona i levo sa snagama
IV bataljona I brigade.
18-V-43. Bataljon je drao isti poloaj. Oko 11 as. n e -
prijatelj, koristei maglu, podiao je naim poloajima i iste
napao. Nae snage su ga saekale i u prvom naletu razbile
progonei ga na polazne poloaje. U toj borbi neprijatelj je imao
preko 40 mrtvih i ranjenih. 6 Istoga dana u prvi sumrak n a
bataljon u vezi naredbe taba brigade izvrio je pokret pravcem
s. Meki Dos. Barice, ostavljajui jednu etu na Malom Slje-
menu kao izvidnicu, i postavio se na prostoriju Reljin K a m
s. olanices. Prisoje. Na istoj liniji bataljon je zauzeo na
pogodnim kotama i pripremio poloaj za odbranu, drei vezu
levo sa snagama Sandake 7 brigade i desno sa naim II b a t a -
ljonom.
19-V-43. Bataljon je drao isti poloaj sa istim zadatkom,
vrei evakuaciju stanovnitva i stoke preko reke Tare.
20-V-43. Bataljon je drao isti poloaj rokirajui se i
razvlaei svoje snage u desno do s. Kunovica, a etu sa-Maloga
Sljemena povukao na prostoriju Kameno Polje sa istim z a -
datkom.
21-V-43. Bataljon je drao isti poloaj sa istim zadatkom.
Istoga dana u prvi sumrak bataljon je izvrio pokret pravcem:
s. Krupices. avanjTrebljevineBitinsko PoljeGlibai i
smestio se na zapadne padine Ravne Gore. Na toj prostoriji
bataljon je preko dana odmarao sklonjen u umi radi avijacije.
22-V-43. Bataljon je oko 15 asova izvrio pokret pravcem:
Ravna GoraMeki DoKolijevkaKonjsko Polje, na k o j u je
3
Opirnije vidi u dok. br. 72, 73, 81.
4
5
Vidi dok. br. 81.
6
Vidi dok. br. 226.
* Trea sandaka NOU brigada
prostoriju stigao 23 ov. m. u 7 as. Na toj prostoriji bataljon
je odmarao i, poto je zavren ruak kod vojnika, bataljon je
oko 15 asova istoga dana krenuo preko Ravne Gore za s. Ravno
i na istu stigao oko 21 as. Na toj prostoriji bataljon je zanoio
dajui potrebno obezbeenje.
24-V-43. Bataljon je krenuo ubrzanim m a r e m sa gore
navedene prostorije pravcem: Suho PoljeVrbicaKorlat. Sa
ove prostorije bataljon je krenuo kao brigadna rezerva u bor-
benom rasporedu pozadi I bataljona, preko s. Putiii i po-
stavljajui se na liniju s, K u n a r u desno (1360). Na toj prostoriji
bataljon je drao poloaj 8 . . . Majevike brigade.
Istoga dana u prvi sumrak bataljon se povukao sa polo-
a j a do s. Putiii, u istom zanoio i 26 ov. m. zorom ranom
izvrio pokret pravcem: elebiVojtine. Na dostignutoj'
prostoriji bataljon je zauzeo poloaj okreui front p r e m a reci
Ceotini, osiguravajui se u levo sa pravca Vikoea i drei
vrstu vezu levo sa snagama VI Bosanske i desno sa snagama
{III Dalmatinske brigade. Na toj prostoriji neprijatelj je tukao
I, nae poloaje vazduhoplovnom vatrom od koje smo imali 2
i m r t v a i jednog tee ranjenog druga.
27-V-43. U prvi sumrak bataljon je izvrio pokret sa pro-
storije s. Vojtine pravcem s. RadonjiiSuho Polje. Na toj
prostoriji bataljon je zanoio i
28-V-43 zorom ranom bataljon je krenuo ubrzanim m a r -
em pravcem s. Veleniis.Vjernoviis. Uzlup, prebacio se
preko r. Tare i smestio se na prostoriji s. Likia DoOdia
Glavica.
29-V-43. Poto je prethodne noi izvreno prebacivanje
naih snaga preko r. Tare, 9 snage naega bataljona izvrile su
r u e n j e uprije na r. Tari i zauzele poloaj iznad same r e k e
na liniji s. Likia DoOdia GlavicaBourev Do. Istoga dana
oko 8 asova neprijatelj je u dve kolone od po 300 vojnika poku-
ao prelaz preko reke na Uzlupu. Snage naega bataljona sae-
kale su neprijatelja i, koristei teka orua, istoga odbile. Ne-
p r i j a t e l j je imao 2530 mrtvih i ranjenih.
30-V-43. Bataljon je drao isti poloaj i sa istim zadatkom,
drei vrstu vezu levo sa snagama I bataljona i obezbeujui
se u desno kontroliui gazove na reci Tari.
31-V-43. Bataljon dri isti poloaj, s tim to je jednu etu
uputio na prostoriju s. ZamrtinaGraba Vrh, radi kontro-
8
Od poloaj" do Majevike brigade" uslijed oteenosti doku-
menta Redakcija nije mogla da proita tekst.
9
Vidi dok. br. 123.
338)
lisanja r. Tare, postavljanja zaseda na gazovima i h v a t a n j a veze
sa snagama VII divizije. '
Za proteklih 15 dana neprijatelj je imao 115120 mrtvih
i ranjenih. Nai gubici 5 mrtvih, 3 tee i 22 lake r a n j e n a druga.
Od lake ranjenih drugova do sada se povratilo u bataljon 10.
Zarobljeno nije nita znatno, usled samoga terena i radi
toga to je neprijatelj u dva maha titio izvlaenje svojih r a -
njenika pod zatitom artiljerije.
Vojniki rad
Za proteklih 15 dana vojniki rad u naem bataljonu od-
vijao se po etama, vodovima i desetinama. Odrano je jedno
vojno-politioko savetovanje sa komandama eta.
Komandant bataljona odrao je pred itavim bataljonom
(po etama) jedan as po pitanju defanzivnog k a r a k t e r a borbe
a jedan o uvanju u tajnosti pokreta naih jedinica.
Kod II ete odrano je jedno savetovanje komande 1 ete sa
vodnicima i desetarima.
Kod I ete odrana su 3 vojnika asa, kod II ete 7, a
kod 3-e ete svega 2 asa. asovi su odravani iz borbene obuke
i ratne slube.
;
Danilo 10 Savo 11
10
Simonovi
11
Triki
339)
BR. 146
BROJNO STANJE LJUDSTVA TREEG BATALJONA TREE
BROJNO STANJE
Ljudstva III bataljona III Kraj. brigade na dan 31 m a j a 1943'
Na licu U rashodu P o spisku

Jedinica Primjedba
mukih enskih mukih enskih mukih enskih
tab batalj. 12 4 12 4
I eta 47 7 11 58 7
11 eta 48 7 13 61 7
111 eta 52 5 14 66 5
Prat. vod 27 1 4 31 1
Radni v e d 38 9 38 9
Ukupne: 224 33 42 266' 33
. Politkom Komandant
Danilo 2 Savo Triki
1
Original, pisan mastilom preko indiga, irilicom, nalazi se u arhivi
2
Simonovi
340
BR. 147
PETNAESTODNEVNI IZVJETAJ TABA ETVRTOG BA-
TALJONA TABU TREE KRAJIKE NOU BRIGADE O
AKCIJAMA IZVEDENIM U VREMENU OD 16 DO 31 MAJA
1943 GODINE 1
STAB
IV BAT. III KRAJ. BRIG.
, 31-V-43 god.
TABU III KRAJ. BRIGADE I PROL. DIVIZIJE
15-to dnevni izvetaj o vojnim akcijama i radu
16-V-43 g. Bat. je zaposeo poloaje iznad MojkovcaRaz-

vrja pa do Krstaa; neprijatelj 2 je u 10 h sa jaim
snagama uao u Moj kova, nae snage koje su bile
u zasedi iznad samog podgrada pustile su ne-
prijatelja na sasvim blisko otstojanje i otvorile
vatru na njega i u toj borbi ubile neprijateljskih
30 vojnika i dosta ranili, u b i j e n o je i 10 mazgi i
nekoliko konja. Na naoj strani bilo gubitaka
dva druga mrtva i 3 ranjena, po voenoj borbi
dva asa nae snage su bile primorane da [se]
povuku, usled povlaenja naih ostalih bataljona,
i zauzele nove poloaje iznad s. Siga i Proenja.
17-V-43 g. Bat. je izvrio pokret u 030 h i zauzeo poloaje
iznad KrstaaUloevine i Razvrja, naa II eta
napala je neprijatelja koji je bio na Razvrju i
isterala ga iz prvih rovova, gde je zaplenila 700
m.[etaka] za arca". U 6 h dobili smo nareenje
od taba brigade da se povratimo na poloaje
SigeProenje, neprijatelj je istog dana poku-
ao iz Mojkovca sa veim snagama da popravlja
poruene uprije i doao do Krstaa, nae snage
koje su (bile u zasedi iznad ceste doekale su ga
i otvorile na njega vatru, gde su ubili 8 neprija-
teljskih vojnika i nekoliko ranili, na bojitu su
1
Original, pisan zelenim mastilom, irilicom, nalazi se u arhivi
2
Vidi dok. br. 204.
341
ostavili sve[ga] osam vojnika mrtvih, od kojih su
bili 3 etnika.
18-V-43 g. Bat. je bio na istoj prostoriji sa zadatkom da.

[ne dozvo]li neprijatelju prolaz iz Mojkovca za.
Bijelo Polje.
20 h KonjiceCrvena Lokva i smestio se na pro-
storiju Slaojeva Bara, Vakovo, sa zadatkom da
izvia u [pravcu] Barica. Naa jedna eta ostaje
[na poloaju.]
20-V-43 g. Bat. je bio na istom poloaju sa istim zadatkom.
21-V-43 g. Bat. je izvrio pokret sa navedene prostorije.
015 h sa pravcem KrupiceRapii i Bobovo i
smestio se na prostoriju Konjsko Polje gde je pre-
noio.
23-V-43 g. Bat. je nastavio m a r i smestio se na prostoriju
Suho Polje, gde je prenoio.
24-V-43 g. Bat. je izvrio pokret sa navedene prostorije
pravcem FaliiKlinciPutiiiKunarZeje
Brdo, sa zadatkom da oisti neprijatelja sa K u -
nara i Zejeg Brda, ako ga ima, i da ga zapo-
sedne i ugroava neprijatelja s boka, desno na
Humiu i Trovrhu, a levo sa zalea neprijatelja
uz Drinu i Taru. Kad smo izbili na Zeje Brdo i
Kunar, neprijateljska jaa kolona pojavila se je
naem II bataljonu sa lea i zaposela Kunar.
Ostavljajui m a n j a odeljenja na Z. Brdu, okrenuli
smo jae snage prema neprijatelju. Neprijatelja
smo doekali i kroz kratko vreme razbili mu ko-
lonu. 3 Tom prilikom zarobili smo 28 Nemaca i
ubili 40 nemakih vojnika meu njima tri oficira
i oko 30 ranili. Zarobljeno je: jedan ,,arac", dve
mainke, 45 puaka, 5.000 metaka, 7 konja i osta-
log ratnog materijala. Nai gubici: tri mrtva, meu
kojima je jedna drugarica, i devet ranjenih, od
kojih su dva umrla.
25-V-43 g. Bat. je bio na istim poloajima.
26-V-43 g. Bat. je izvrio pokret sa pomenute prostorije za
Popov Do.
3
342
27-V-43 g. Bat. je izvrio akciju na neprijateljska uporita
Vijenac i Vis. Pomenute uke su bile dva puta
uzimane. Meutim neprijatelj je uspeo sa kontra-
napadom da nas zbaci sa poloaja. Zaplenjen je
jedan mali nemaki baca. Neprijateljski gubici
nepoznati, ali ih ima, nai gubici: dva m r t v a i
tri ranjena.
28-V-43 g. Bat. je izvrio pokret preko Suhog Polja i pre-
bacio se preko r. Tare 4 i postavio se na poloaj
Hercegov Grad i epan Polje, sa zadatkom kon-
trolisanja prelaza na reci Tari i Pivi. Usled dej-
stva neprijateljske artiljerije imali smo jednog
mrtvog i dva lake ranjena.
29-V-43 g. Bat. je bio na istim poloajima sa istim zadatkom.
30-V-43 g. Bat. se je prebacio na prostoriju D. Kruevo i
Pusto Polje sa zadatkom kontrolisanja r. Drine
i Sutjeke.
31-V-43 g. Bat. je bio na istoj prostoriji sa istim zadatkom..
VOJNI RAD
U toku ovih 15 dana vojni rad se je slabo odvi-

jao u naim, jedinicama usled velikih pokreta i
akcija.
Po svima naim jedinicama odran je jedan vojni
as i ponovljene lakoatletske vebe.
Borbenost bataljona je dosta dobra, moral je vrlo
dobar. Disciplina je malo popustila usled velikih
pokreta i slabe ishrane.
Polkom. Zkta
N. 5 Joni Jovo (i
4
5
Vidi dok. br. 123.
Nikola
6
Pui
343)
BR. 148
P R E G L E D N A O R U A N J A ETVRTOG B A T A L J O N A TREE
K R A J I K E N O U B R I G A D E N A D A N 3 1 M A J A 1943 G O D I N E 1
BROJNO
oruja i municije
Veli-
Puaka Pukomitraljeza . Stroj- kih Malih
nica bacaa bacaa
Nemakih
Jedinica
janskih
janskih
slov.
Tali-
Tali-
Jugo-
41
Stab bat. 4 1 4
11 eta 30 4 4 1 1
l eta 31 5 1 1
111 eta 26 1 6 1
Pratei vod 15 1 2
Radni vod 25
1 3 1 6 1 5 2 3 4 1 2
Zarnpk2
Ljubia3
1
Original, pisan zelenim mastilom, irilicom, nalazi se u arhivi
2
3
Curguz
STANJE
IV bataljona na dan 31 m a j a
Muni- Muni- Muni-

Munrcije za
Bombi c i j e za cije za cije za Municije za pu. (U
puke
CO s t r o j n . v . b a c . m. b a c . mitralj. ]5

janske
Nema-
baca
I Defan.
.1 .X '5.
slav.
Stroj-
Baca
Ofan.
slav.
Jugo-
Tali-
Jugo-
nica
nj
c
ke
X*3
co nj O
M.
T. N
(-
1
5 100 50 3 1 200 100

10 1200 150 8 14 1200 500 800 100
8 900 8 7 1200 300 300 1200
7 650 40 11 7 1200 500 100
1 500 3 2 70 100 10
1 500 2 3 15
32 3850 240 35 34 200 70 100 3600 800 1600 _ 1525
Zkta 4
Jovo5
4
Zamjenik komandanta
5
Pui
345)

BiH 1943 NOV Dokumenti

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BiH 1943 NOV Dokumenti

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZBORNIK

Boko iljegovi, Velimir Stojni, Ilija Doen,

BORBE U BOSNI I HERCEGOVINI 1943 G O D .

DOKUMENTA JEDINICA NARODNOOSLOBODILAKE

VRHOVNOM KOMANDANTU DRUGU TITU

Vama, Vrhovnom komandantu, borci I Proleterske divizije

Original-radiogram, pisan mastilom, latinicom, nalazi se u arhivi

Neprijatelj 2 od Gorada izvrio je u toku 29-IV ispad ka

1. Zadaci brigada ostaju oni postavljeni naim optim

Polkomdiv. Natadiv. Komdiv.

Svima borcima, komandirima-komandantima i polit, rad-

BROJNO STANJE LJUDSTVA PRVE PROLETERSKE DIVI-

Prva brigada proleterska 1.071 64 311 19 1.382 83

Trea brigada sandaka 677 74 102 20 779 94

Trea brigada krajika 952 105 143 21 1.095 126

Brdski divizion artiljerija 161 7 161 7

2.949 256 557 60 3.506 316

Polkomdiv. (M. P.) za Stab

III Sandaka 637 3.945 5.170 6.370 11.800 4

III Krajika 751

SVEGA: 2371 122503 187 12 64.379 13.350 25 12 33.220 71.760 15

Napomena: Osam araca" ubeleeni su sa tekim mitra-

507 7 595 326 739 239 2.063 2 155 1 64 27 1.530

26 1 30 110 151 80 753 1 155 1 20

162 3 213 293 379 134 1.465 1 25 1 68

18 6 13 134 4 429 1 206

BROJNO STANJE JAHAIH I TOVARNIH KONJA PRVE

I brigada Proleterska 17 155 94

III brigada Sandaka 16 47 92

III brigada Krajika 17 113 32

Svega : 71 . 387 259

I slovima: S e d a m stotina i sedamnaest.

STAB II PROLETERSKE DIVIZIJE

BORCIMA, KOMANDIRIMA, POLITIKIM RADNICIMA

Prvi m a j slavimo po trei p u t u jeku oslobodilake borbe

Da ivi Prvi maj, dan borbene smotre antifaistikih snaga;

SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU!

TABU I BOSANSKOG N.O.U. KORPUSA

Mi smo preduzeli akciju za ienje mrkonjikog sektora

CENTRALNA BIBLIOTEKA JNA

SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU!

TABOVIMA BATALJONA I KOMANDAMA JEDINICA

1. Po n a j n o v i j e m nareenju 2 taba divizije naa b r i -

TABU III KRAJIKE BRIGADE I PROL. DIVIZIJE

Dostavljamo vam etrnaestodnevni izvetaj o vojnim a k -

*3 Trea sandaka NOU brigada

SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU!

Jedinice II 2 , IV 3 i V 4 brigade u toku dananje borbe razbile

2/V. Ljubo uri 7 , Niko Strugar8,,

TABU II PROL. DIVIZIJE

Mi smo napustili Gacko i Nevesinje. Nae brigade sa bol-

Radomir 2 (III div.)

TABU I PROLETERSKE UDARNE DIVIZIJE NOVJ

Dostavljamo petnaestodnevni izvjetaj o vojnim akcijama

TABU IV NOU DIVIZIJE

etnike bande popa Bujica 2 prodrle su u Glamoko Polje

P.S. Poslano preko taba II Kr. brigade i preko taba

TABU III [KRAJIKE]

1. U p u u j e m o iz P r v e proleterske brigade 16 prezdrave-

SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU!

TABOVIMA: PRVE PROLETERSKE BRIGADE

1. tab I Proleterske brigade izvestio nas je da je nou

SMRT FAIZMU SLOBODA NARODU!

Politdiv. Natadiv. Komdiv.